2. Anonymus. Helenae reginae epitaphium, versio... [Paragraph |
Sub2Sect | Section]
Helenae reginae epitaphium, versio electronica
Anonymus
floruit 976
NN
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Digitalni tekst na internetu (Wikipedija).
Mg:A 61 verborum
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Kolovoza 2012
Wikipedija- suradnici, 'Jelena Slavna', Wikipedija, Slobodna enciklopedija, 29 svibnja 2012, 17:34 UTC, <//hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Jelena_Slavna&oldid=3400273> [pristupljeno 25 kolovoza 2012]
Wikipedija, Slobodna enciklopedija
0976-10-08
Solin
prosa
Litterae medii aevi (700-1400)
Saeculum 10 (901-1000)
951-1000
prosa- inscriptio
prosa- epitaphium
Neven Jovanović
2012-08-25
Prva verzija. Latinski spellcheck.
in hoc tUMULO QuiESCIT HELENA FAMOsa quae fui UXOR MICHAELI REGI MATERQue STEFANI Regis pacemque obtENUIT REGNI. VIII IDUS Mensis OCTobris in pacE HIC ORdinata FUIT ANno AB INCARNAtione Domini DCCCCLXXVI IND. IV CICLo Lun. V. ep. XVII ciclo sol. V LUN. V. concURRENTE VI. ISTAQue VIVENS FUit REGNi MATER FUIT PUPILORum TUTOrque VIDUARum
ICQUE ASPICIENS VIR ANIME DIC MISERERE DEUS.
3. Anonymus. Inscriptio Gregorii proconsulis,... [page 48 |
Paragraph |
SubSect | Section]
Inscriptio Gregorii proconsulis, versio electronica
Anonymus
floruit 1020
NN
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Digitalizat kasnije znanstvene knjige (1924).
Mg:A 26 verborum, 8 versus
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Kolovoza 2012
Braun, Joseph
Der christliche Altar in seiner geschichtlichen Entwicklung (Band 2): Die Ausstattung des Altars, Antependien, Velen, Leuchterbank, Stufen, Ciborium und Baldachin, Retabel, Reliquien- und Sakramentsaltar, Altarschranken
München, 1924. S. 208.
UB Heidelberg
c. 1020
Zadar
poesis
Litterae medii aevi (700-1400)
Saeculum 11 (1001-1100)
1001-1050
poesis- inscriptio
Neven Jovanović
2012-08-25
Prva verzija. Latinski spellcheck.
O princeps Petre principum,
caelestis aulae claviger
Devotionis suscipe
munusculum quod voveram
Proconsul ego infimus
Gregorius qui nominor
Ut pie mihi conferas
pro parvis magna munera
4. . [Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
Inscriptio Gregorii proconsulis, versio electronica
Anonymus
floruit 1020
NN
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Digitalizat kasnije znanstvene knjige (1924).
Mg:A 26 verborum, 8 versus
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Kolovoza 2012
Braun, Joseph
Der christliche Altar in seiner geschichtlichen Entwicklung (Band 2): Die Ausstattung des Altars, Antependien, Velen, Leuchterbank, Stufen, Ciborium und Baldachin, Retabel, Reliquien- und Sakramentsaltar, Altarschranken
München, 1924. S. 208.
UB Heidelberg
c. 1020
Zadar
poesis
Litterae medii aevi (700-1400)
Saeculum 11 (1001-1100)
1001-1050
poesis- inscriptio
Neven Jovanović
2012-08-25
Prva verzija. Latinski spellcheck.
O princeps Petre principum,
caelestis aulae claviger
Devotionis suscipe
munusculum quod voveram
Proconsul ego infimus
Gregorius qui nominor
Ut pie mihi conferas
pro parvis magna munera
5. Jan Panonije. Epigrammata et elegiae, versio... [Paragraph |
SubSect | Section]
399. DE EISDEM
2.38.1 Plus iam, Lazare, quam tacere oportet,
2.38.2 Nil dicas, licet: audit otacustes.
400. EPITAPHIUM PETRI ZOBII, MILITIS PRAESTANTISSIMI
2.39.1 Petrus in hoc Zobius tumulo iacet alter Achilles,
2.39.2 Iste Bohemorum terror, at ille Phrygum.
2.39.3 Morte tamen prior hic; Paridis cadit ille sagitta,
2.39.4 Hunc ballista, modo fulminis acta, rapit.
401. DE SCLAVINIA
2.40.1 Pars ea Pannoniae, quae nunc Sclavinia fertur,
2.40.2 Pagos complures, oppida rara gerit.
402. MICHAELI VITÉZIO NEPOTI
2.41.1 Misisti clypeum nobis, si miseris hastam,
2.41.2 Martis ero, Phoebi qui modo miles eram.
403. EPITAPHIUM GEORGII MORE
2.42.1 Fida iacet nostrae tutela Georgius arcis,
2.42.2 Amissam Martis nunc ego credo manum.
2.42.3 Vix reducem castris, rapuit domus; occidit aeger,
2.42.4 Inter tot sospes qui modo tela fuit.
2.42.5 I nunc, et placidae lentus confide quieti,
2.42.6 Cum minime speras, mors inopina venit.
2.42.7 Ille tamen pulchro fuerat per vulnera leto
2.42.8 Dignior; ignavos segnia fata decent.
404. DE ACCIPITRIS VENATIONE
2.43.1 Latratu dum silva canum, clamore virorum
2.43.2 Personat, ecce dedit callida praeda fugam;
2.43.3 Sed pede quem nulli possunt aequare molossi,
2.43.4 Accipiter penna consequitur leporem.
2.43.5 Nunc tergum rostro carpit, nunc verberat alis,
2.43.6 Obsessum multo nunc premit ungue caput.
2.43.7 Oscula iam tutae iungant impune columbae,
2.43.8 Secura in medio flumine ludat anas.
2.43.9 Cognatis avibus parcit iam raptor aduncus,
2.43.10 Saevit et in solas alitis ira feras.
405. AD GALEOTTUM
2.44.1 Esse quid hoc dicam? rediit, Galeotte, libellus,
2.44.2 Pagina sed nullas, rettulit alba notas.
2.44.3 Ast ego Aristarchi stellas et acuta verebar
2.44.4 Spicula, Maeonium quis iugulatur opus.
2.44.5 Quid faciam, nisi uti placuisse vel omnia credam,
2.44.6 Omnia vel prorsus displicuisse tibi?
2.44.7 Omnia qui possunt placuisse? relinquitur ergo,
2.44.8 Omnia iudicio displicuisse tuo.
2.44.9 Est quiddam ulterius; facturas taedia nugas,
2.44.10 Ne legisse quidem, te, Galeotte, puto.
406. AD ANTONIUM
2.45.1 Vitrea quae nuper mittebas pocula nobis,
2.45.2 Antoni, media, rupta fuere, via.
2.45.3 Nos tamen haud alias agimus, carissime, grates,
2.45.4 Integra quam nobis si tua dona forent.
2.45.5 Peccat, ab eventu mentem qui pensat amici,
2.45.6 Semper in officiis, est voluisse, satis.
407. AD EUNDEM
2.46.1 Perfusam rutilo, pateram tibi mittimus, auro,
2.46.2 Aspice quam praestent munera nostra, tuis!
2.46.3 Ex hac materia, vellem tua vasa fuissent,
2.46.4 Fracta licet quererer, non tamen abnuerem.
2.46.5 At tu non ullis, obnoxia dona, ruinis,
2.46.6 Exemplo, Antoni, mittere disce, meo.
408. AD GALEOTTUM
2.47.1 Et poma, et crudas, sumam securior, uvas:
2.47.2 Qui medicum mittis, tu Galeotte, facis.
409. EPITAPHIUM CHRISTOPHORI GALLI, MEDICI
2.48.1 Nomine Christophorus fuerat, cognomine Gallus,
2.48.2 Cuius in hoc tumulo condita membra iacent.
2.48.3 Heu quantum distat natali a sede sepulcrum!
2.48.4 Pannonia extinxit, Brixia progenuit.
2.48.5 Saepe colos medica fatales arte morantem;
2.48.6 Tres indignatae praeripuere Deae.
410. IN CRISPUM
2.49.1 Nil danti tibi, Crispe, quod nihil do,
2.49.2 Dicis me minus esse liberalem.
2.49.3 Qui nil dantibus ipse multa donat,
2.49.4 Non est, ut puto, Crispe, liberalis,
2.49.5 Quidnam est ergo? rogas? furens et excors.
411. IN EUNDEM
2.50.1 Das mihi, Crispe, nihil; vis dem tibi multa petenti,
2.50.2 Os tibi deest; deerit cor mihi, si faciam.
412. IN EUNDEM
2.51.1 Vina rogas; dabimus, si tu des, Crispe, caballum
2.51.2 Nam tua belligerum, vix capit herba, pecus.
2.51.3 Da gratis, inquis; nescis, puto, lege caveri,
2.51.4 Ut curatorem prodigus accipiat.
413. IN BRIGIDAM PODAGROSAM
2.52.1 Brigida dum molli podagrosa quiescit in herba,
2.52.2 Repsit ad infirmum, longa colubra, pedem.
2.52.3 Quam simul aspexit toto circum orbe volutam,
2.52.4 Prosiliens stratis currere coepit anus.
2.52.5 Nec deinceps ullos sensit curata dolores,
2.52.6 Contulit et casus quod medicina negat.
2.52.7 Seu timor id fecit, seu tactos forsan in artus,
2.52.8 Paeonia arcanam bestia misit opem.
2.52.9 Heu! sua quam meritis redduntur praemia raro,
2.52.10 Ille opifer serpens fuste peremtus obit.
2.52.11 Iudice me, reduci fueras mox digna chiragra,
2.52.12 In benefactorem, femina iniqua, tuum.
414. FRAGMENTUM
2.53.1 Magna fuere quidem, et quae ullis promittere votis,
2.53.2 Vel quamvis avidus non foret ausus homo.
2.53.3 At quantum est minimo totum se immittere pani,
2.53.4 Et magnum exiguo claudere in orbe Deum?
2.53.5
Quantum est, se nobis totum praebere fruendum,
2.53.6 Et tamen a toto comminuisse nihil?
2.53.7 Cum dedit illa quidem, vicit sua munera Christus,
2.53.8 Cum dat se, donis vincitur ipse suis.
2.53.9 O amor, o pietas! post omnia se dedit ipsum,
2.53.10 Qui se iam dederat, plus dare quid poterat?
415. IN ANTONIUM HOSPITEM
2.54.1 Cum me minori fors locarat in gradu,
2.54.2 Conviva, memini, non semel fui tuus.
2.54.3 Nec par fuisset
denegare me pari.
2.54.4 Sed clericum tunc, non vocasti Antistitem.
2.54.5 Nolo superbum me putes, venio
libens.
2.54.6 Papae! rotata cocta rapa testula,
2.54.7 Quam belle acernis afferuntur alveis!
2.54.8 Hanc sibi
parabat Curius ipse coenulam.
2.54.9 Ergastulis hoc convenit convivium.
2.54.10 Quid hoc rubelli est? tolle
funestam picem,
2.54.11 Lanae hoc laventur, aut equorum colei.
2.54.12 At iam secunda mensa, sublatis adest
2.54.13
Fictilibus, uvae rancidae et fici putres.
2.54.14 Quid hoc amabo? nilne ponis amplius?
2.54.15 Vale, ut mereris, hospes Antoni, vale!
2.54.16 Tam non putabam familiarem me tibi.
416. LAUDAT OPUS THEOLOGI CUIUSPIAM
2.55.1 Quae dictas, ea nec dulci Lactantius aequet
2.55.2 Lacte fluens, nec culta Leonis homilia primi.
417. AD GALEOTTUM
2.56.1 Qui pueros elementa doces, rutilare capillum
2.56.2 Si doceas, facias plus, Galeotte, lucri.
418. AD EUNDEM
2.57.1 Unde tibi, ut, nuper quod erat pice nigrius atra,
2.57.2 Tam subito rutilum sit, Galeotte, caput?
2.57.3 Non magis intonsi, radiat coma torta, Sicambri,
2.57.4 Nec si quam Crathis perluit aut Sybaris.
2.57.5 Quae, precor, ars istud, vel quae fortuna peregit?
2.57.6 An potius Divum nobile munus habes?
2.57.7 Hoc mirum, posset mutatis addere formis,
2.57.8 In nova discrevit qui rude membra chaos.
2.57.9 Ipse ego te primo dubitavi agnoscere visu,
2.57.10 Mox fictum dixi ferre capillitium.
2.57.11 Iam tango, vix credo tamen; cura irrita multis,
2.57.12 Canitiem tincto dissimulare pilo.
2.57.13 Hic nihil est fuci, sed de radicibus imis
2.57.14 Pullulat, et penitus nascitur iste color.
2.57.15 Ergo ut vera tibi est, ita sit longaeva iuventus,
2.57.16 Nec decus hoc senio laeserit ulla dies.
2.57.17 Quae fieri e pulla potuit sic flava, meretur
2.57.18 Ut fiat nunquam candida caesaries.
419. GASPARI TRIBRACHO SALUTEM
2.58.1 Centum luminibus cinctum caput Argos habebat,
2.58.2 Sed tamen alipedis concidit ense dei;
2.58.3 Nec tibi sit mirum bifrontis lumina Iani,
2.58.4 Non expectatis succubuisse dolis.
2.58.5 Quin etiam nobis damnum fortuna redemit,
2.58.6 At nunquam fieri viribus ipse potest!
420. AD TRIBRACHUM POETAM
2.59.1 Tribrache, candentes (si nos ea cura teneret),
2.59.2 De rubris, gemmas erueremus, aquis.
2.59.3 Gentibus ex Arabum varios peteremus odores,
2.59.4 Vellera Ser nobis mitteret, Indus ebur.
2.59.5 Nunc animum capiant cum tantum carmina nostrum,
2.59.6 Non nisi ab Oenotriis poscimus illa plagis.
2.59.7 Vobis ingenium, vobis dedit ore rotundo
2.59.8 Musa loqui; externi barbara turba sumus.
2.59.9 Nec Geticum, Pallas colit aut Cyllenius, Histrum,
2.59.10 Sed Phaëthontei, brachia amoena Padi.
2.59.11 Istrum concreto vectantem praelia dorso,
2.59.12 Mars colit, et Martis sanguinolenta soror.
2.59.13 At frustra mendico procul, quis solus abundo,
2.59.14 Scilicet Ausonia clarus et ipse lyra.
2.59.15 Dicunt pastores; sed non ego credulus illis,
2.59.16 Inter nam cygnos anseris ore crepo.
2.59.17 Quodsi non etiam prorsus triviale, sonarem,
2.59.18 Haud ideo legerem, Tribrache, vestra minus.
2.59.19 Ipse Maro assidue Varium Flaccumque terebat;
2.59.20 Non bene se novit, cui sua sola placent.
421. IN PETRUM
2.60.1 Tu, qui Fabricius foris es, sed Apicius intus,
2.60.2 Parcius in nugas, quaeso, vehare meas.
2.60.3 Qualia verba tibi, tales, Petre, sunt mihi mores,
2.60.4 Quomodo tu vivis, sic ego, Petre, loquor.
422. AD GALEOTTUM
2.61.1 Quaeris, amem quam te? breviter, Galeotte, docebo:
2.61.2 Ante mori, quamvis junior, opto tibi.
423. DE MARSILIO FICINO
2.62.1 Nuper in Elysiis animam dum quaero Platonis,
2.62.2 Marsilio hanc Samius dixit inesse senex.
424. DE FORTUNA AULICORUM
2.63.1 Qui modo summus erat, nunc tota est imus in aula,
2.63.2 Est hodie summus, qui fuit imus heri.
2.63.3 Tene juvat rebus, Fortuna, ita ludere nostris?
2.63.4 Regia vel potius ludere corda suis?
425. IN CRISPUM
2.64.1 Hispani ne, quaeso, legas epigrammata vatis
2.64.2 Cum mea legisti, sed tua, Crispe, legas.
426. DE CARMINIBUS SUIS
2.65.1 Accipitrum et leporum si te repetita fatigat
2.65.2 Fabella, Hispani respice vatis opus.
2.65.3 Invenies illic, toto quam saepe libello,
2.65.4 Velox Marmarico, ludat in ore lepus.
427. DE AMYGDALO IN PANNONIA NATA
2.66.1 Quod nec in Hesperidum vidit Tirynthius hortis,
2.66.2 Nec Phaeaca, Ithacae dux, apud Alcinoum,
2.66.3 Quod fortunatis esset mirabile in arvis,
2.66.4 Nedum in Pannoniae frigidiore solo;
2.66.5 Audax per gelidos en! floret amygdala menses,
2.66.6 Tristior et veris germina fundit hyems.
2.66.7 Progne, Phylli tibi, fuit expectanda; vel omnes
2.66.8 Odisti iam post Demophoonta moras?
428. IN VITUM
2.67.1 Lector et auditor cum desit, Vite, requiris
2.67.2 Cur scribam; Musis et mihi, Vite, cano.
429. FRAGMENTUM ALICUIUS EPIGRAMMATIS SINE LEMMATE
2.68.1 Invia saxa prius, Matthias pervia fecit,
2.68.2 Haec erat Herculea, gloria digna, manu.
430. VEL ALITER
2.69.1 Invia quae fuerat pediti nunc pervia plaustro
2.69.2 Sunt loca, Mathiae nobile regis opus.
431. AD REGEM MATTHIAM
2.70.1 Quae te ultra tellus, quae gens feret, inclyte regum?
2.70.2 Quis non auditas procidet ante tubas?
2.70.3 Quandoquidem saevi tibi iam cessere Boemi,
2.70.4 Haud unquam externum natio passa iugum.
2.70.5 Sic venit insignis de quolibet hoste triumphus,
2.70.6 Hactenus invicto qualis ab hoste venit.
432. AD PHILELPHUM
2.71.1 Tu scribis Graio, scribis sermone Latino,
2.71.2 At tibi nos contra, barbara dicta damus.
2.71.3 Tempus erat cum me Musarum plectra tenebant,
2.71.4 Dulcis et Aonio potus ab amne liquor.
2.71.5 Nunc Marti miles, non Phoebo servio vates,
2.71.6 Obstrepit et molli, buccina rauca, lyrae.
433. BELENES
2.72.1 Brigida Belinis, sive haec tibi nomina, regum
2.72.2 Bela parens, certae, sive dedere, ferae,.
434. IN ABBATEM SZEKSZÁRDIENSEM RELIGIONIS ERGO SE CASTRANTEM
2.73.1 Testibus exectis duo grandia dona tonanti
2.73.2 Obtuleras nuper religiose pater.
2.73.3 Munera coelestes dum conspexere puellae,
2.73.4 Versa est in risum regia celsa Jovis.
2.73.5 Juppiter exclamat: Mentem castrare necesse est,
2.73.6 Haec obscoena lupis tradere membra potes.
435. SINE LEMMATE
2.74.1 Lumen ad hibernae vigilans, Matthaee, lucernae,
2.74.2 Dum situlo aethereas quaeris in orbe vias.
2.74.3 Improvisa leves rapuere incendia circos
2.74.4 Nec se deprendi sustinuere dei.
2.74.5 Quis iam mentitos contenderit omnia vates?
2.74.6 Forsitan hoc Phaëton usserat astra modo.
436. ROMAE
2.75.1 Roma vetus, veteres dum te rexere Quirites,
2.75.2 Nec bonus inmunis, nec malus ullus erat.
2.75.3 Defunctis patribus successit prava iuventus,
2.75.4 Quorum consilio precipitata ruis.
437. AD BARTHOLOMAEUM MELCIUM MEDIOLANENSEM
2.76.1 Laetor Apollineis studium te impendere Musis,
2.76.2 Gratulor ingenio, Bartholomaee, tuo.
2.76.3 Fama quidem nostras celebris pervenit ad aures
2.76.4 Te cecinisse gravi carmina multa pede,
2.76.5 In quibus insignem coelesti voce triumphum,
2.76.6 Nec non Sfortiadem tollis ad astra ducem.
2.76.7 Imputrescibili dignissima carmina, credo,
2.76.8 Tu facis et Clario pectine digna lyrae.
2.76.9 Miror et ingenium, miror lectissima verba,
2.76.10 Et quod sit mixtus cum gravitate lepos.
2.76.11 Aut latet ipse tuo Smyrnaeus pectore vates.
2.76.12 Aut tibi Apollo suam tradidit ipse fidem.
2.76.13 Iam te post morsas quod recte (est) dicere lauros
2.76.14 Hippocreneo labra rigasse lacu,
2.76.15 Castaliasque sacra vidisse in valle Sorores,
2.76.16 Quas simul Ascraeus viderat ante senex.
438. DE REBELLIONE REGNI TRANSSILVANI
2.77.1 Castrorum septem crudelis et impia tellus,
2.77.2 Quid dominum contra, perfida colla levas?
2.77.3 Oblita es famulam, saltem te agnosce parentem.
2.77.4 Hic tibi, ni Princeps esset, alumnus erat.
2.77.5 Divitiisne tumes? cecidit Campania dives.
2.77.6 An populo? Marathon milia quanta premit?
2.77.7 Sed tibi forte animos periurus proditor auget,
2.77.8 Aspice quam stultum, stulta, sequare ducem!
2.77.9 Sit licet ille ferox, et sit bellare peritus,
2.77.10 Sit licet ille potens: improba causa sua est.
2.77.11 Vincitur ut causa, pariter vincetur et armis,
2.77.12 Bella placent iusto non nisi iusta Deo.
439. GRATULATUR DE DUPLICI VICTORIA MATTHIAE
2.78.1 Nunc age, si quando, sacrum Paeana, Camenae,
2.78.2 Tollite dulcisonis, sidera ad alta, modis;
2.78.3 Qualem Phlegra Iovi cecinit, vel Lydia Baccho,
2.78.4 Sub iuga, cum tigres India victa, dedit.
2.78.5 Sed Iovis et Bacchi felix victoria quondam
2.78.6 Magna licet fuerit, non duplicata fuit.
2.78.7 Matthiae gemini simul accessere triumphi,
2.78.8 Una simul fixit, bina tropaea, manus.
2.78.9 Nam Transsilvanae, subit en! Moldavia, palmae,
2.78.10 Non tam astu, ferro quam superata gravi.
2.78.11 Succubuere duae, diversis artibus, orae,
2.78.12 Hanc virtus, illam contudit ingenium.
2.78.13 Pugnavit nullo solers ibi sanguine Pallas,
2.78.14 Hic Bellona suos, perculit ipsa Getas.
2.78.15 Quid nunc sancte, tuis optemus, Iane, calendis?
2.78.16 Talibus auspiciis proximus annus eat!
440. DE SIGNO IOANNIS VITÉZII ARCHIEPISCOPI
2.79.1 Dum fera Matthiae premitur Moldavia regi,
2.79.2 Ioannis signum praesulis istud erat.
2.79.3 Rettulit hoc domino, fusis, sua turma, Valachis,
2.79.4 Devota templis obtulit ille manu.
441. DE SIGNIS, QUAE MOLDAVIS EREPTA IN TEMPLO BEATAE MARIAE VIRGINIS BUDAE SUSPENDEBANTUR
2.80.1 Rex, tibi, Matthias, haec signa, puerpera Virgo,
2.80.2 Moldavis forti, nuper ademta, manu.
2.80.3 Quae modo barbaricas duxere in bella catervas,
2.80.4 Nunc sacro pendent conspicienda tholo.
2.80.5 O mactum virtute decum! cui contigit uni,
2.80.6 In propria duros sternere sede Getas.
2.80.7 At tu, Diva, suis iterum sic annue votis,
2.80.8 Victor ut e Turcis mox tibi plura ferat.
442. PALAESTRA GALEOTTI
2.81.1 Qualis in Aetola moerens Achelous arena,
2.81.2 Herculea legit cornua fracta manu;
2.81.3 Talis luctator Galeotto fusus Halesus,
2.81.4 Turpia pulverea signa reliquit humo.
2.81.5 Matthiae regi Latiae placuere palaestrae,
2.81.6 Risit Strigonia clarus ab arce pater.
2.81.7 At te ne pudeat ludi cessisse magistro.
2.81.8 Improbe, Mercurius noster et ista docet.
443. AD MATTHIAM REGEM
2.82.1 Quae te ultra tellus, quae gens feret, inclyte regum?
2.82.2 Quis non auditas procidet ante tubas?
2.82.3 Quandoquidem saevi, tibi iam cessere, Boemi,
2.82.4 Haud unquam externum, natio passa, iugum.
2.82.5 Si venit insignis, de quolibet hoste, triumphus,
2.82.6 Hactenus invicto qualis ab hoste venit?
444. DE LEONIBUS PER FLORENTINOS MISSIS, AD MATTHIAM REGEM
2.83.1 Non tibi, Matthia, rex invictissime, frustra
2.83.2 Gens Massyleum misit Hetrusca pecus.
2.83.3 Multarum fecit par convenientia rerum,
2.83.4 Haec merito possent ut tibi dona dari.
2.83.5 Tu princeps hominum, princeps leo nempe ferarum,
2.83.6 Nobilis ille iuba, pulcher es ipse coma.
2.83.7 Unguibus ille ferox, gladio tu fortis et hasta,
2.83.8 Parcere tu victis, parcere et ille solet.
2.83.9 Quid, quod idem ducibus, clarum est insigne, Boemis?
2.83.10 Grande novi sceptri scilicet omen habes.
445. DE IISDEM LEONIBUS AD EUNDEM REGEM
2.84.1 Iunge, licet, sacros, iunge ad tua frena, leones,
2.84.2 Hoc tibi, Matthia, dat Cybele ipsa, decus.
2.84.3 Seu te per terras vectari forte iuvabit,
2.84.4 Non cadet illorum sub pede laesa seges.
2.84.5 Sive voles pelago, Neptuni currere ritu,
2.84.6 Planta levis summa non madefiet aqua.
2.84.7 Tu tamen in coelum potius, sed serus, abito,
2.84.8 Novere has etiam, talia monstra, vias.
446. DE IISDEM AD EUNDEM
2.85.1 Nil est, magnorum, Matthia maxime, regum,
2.85.2 Quod iam dite, petas amplius, e Latio.
2.85.3 Tota tibi in varios Oenotria certat honores,
2.85.4 Quaelibet et proprias, ora ministrat, opes:
2.85.5 Aurum, Roma parens, Veneti sua serica mittunt,
2.85.6 Praebet cornipedes Appulus, arma Ligur.
2.85.7 Contulerat nullum, Florentia sola, tributum,
2.85.8 Quae nunc Marmaricas, obtulit, ecce, feras.
2.85.9 Dignum te, nostro, vectigal et illa pependit
2.85.10 Iudicio, fortem, fortia dona, decent.
447. DE IISDEM AD EUNDEM
2.86.1 Haud leviter quondam laetatum Eurysthea dicunt,
2.86.2 Nec decus id titulis, vile putasse, suis,
2.86.3 Alcides cum prima viri mandata secutus,
2.86.4 Torva Cleonaeae, protulit ora, ferae.
2.86.5 Clarior at quanto est, Matthiae gloria regis?
2.86.6 Cui venit hic longe, sed duplicatus, honos.
2.86.7 Quippe illi extremis, geminam, nec iussus, ab oris,
2.86.8 Sponte tua mittis, monstrifer Arne, iubam.
448. CHRISTOPHORO CRISPO
2.87.1 Scribere, Crispe, iubes regis me praelia nostri,
2.87.2 Nec non magnanimi, fortia facta, patris.
2.87.3 Si superent vires, nec desint otia nobis,
2.87.4 Exequar hortatus forsan, amice, tuos.
2.87.5 Sed sunt non culicis memorandi voce leones,
2.87.6 Nec bene grandisonas, cantat avena, tubas.
2.87.7 Tu, cui cura minor, simul et facundia maior,
2.87.8 Cur aliis mandas quod magis ipse potes?
449. AD POLYCARPUM
2.88.1 Occurrit quicquid, tu mox epigrammata poscis;
2.88.2 Nec fieri hoc debet, nec, Polycarpe, potest,
2.88.3 Nec valet ex omni signata moneta metallo,
2.88.4 Sed quae vel rutilat fulva, vel alba nitet.
2.88.5 Tum demum facili componam pectore carmen,
2.88.6 Si dederis dignam carmine materiam.
2.88.7 Hanc olim festiva tenent epigrammata legem,
2.88.8 Commendet pungens semper ut illa sapor.
2.88.9 Sunt quaedam, nullo quae possim dicere metro,
2.88.10 Sunt quaedam, quae vel dicta leporis habent.
450. DE MUNITIONIBUS AB ARCHIEPISCOPO STRIGONIENSI CONSTRUCTIS
2.89.1 Pannonici dum sceptra tenet felicia regni
2.89.2 Matthias clarum stirps imitata patrem;
2.89.3 Condidit hoc pastor Ioannes nobile saeptum.
2.89.4 In patulo positae ne raperentur oves.
2.89.5 Pro quibus officiis, superae tu ianitor aulae,
2.89.6 Sidera, Petre, duci, sidera pande gregi.
451. AD IOANNEM ARCHIEPISCOPUM STRIGONIENSEM
2.90.1 Quo tibi tot duros et luce et nocte labores,
2.90.2 O nunquam curis non agitate pater?
2.90.3 Hoc ave Caucasia est sine fine Promethea rodi,
2.90.4 Hoc fulcire humeris semper Atlanta polum.
2.90.5 Tamne iuvat nulla mentem requiete remitti,
2.90.6 Sic leve continuis insenuisse malis?
2.90.7 Nil est in terris, quod non aerumna fatiget,
2.90.8 Nec tua perpetuo membra adamante rigent.
2.90.9 Trux quondam Alcides, vagus et requievit Ulixes,
2.90.10 Credimus et dominum saepe vacare Iovem.
2.90.11 Si sapis, ex aliqua, tuus esto, parte, nec unquam
2.90.12 Sic aliis vivas, ut tibimet pereas.
452. AD HENRICUM POETAM GERMANUM
2.91.1 Henrice, nostri quando praeclaras voles
2.91.2 Cantare laudes praesulis.
2.91.3 Ne, quaeso, longis excites prohemiis
6. Adam Parižanin. Tres hymni perantiqui de Laudibus... [page 7 |
Paragraph |
Sub2Sect | Section]
version=
"1.0" encoding="UTF-8"?>
Tres hymni perantiqui de Laudibus S. Domnii, versio electronica
Adam Parižanin
floruit 1059
Neven Jovanović
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Prima versio electronica 2010-09
Mg:C 394 versus, verborum 4195
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. rujna 2010
Farlati, Daniel: Illyrici sacri, tomus tertius... Venetiis, 1765.
1059
Split
poesis
paratextus prosaici
Litterae medii aevi (700-1400)
Saeculum 11 (1001-1100)
1051-1100
poesis- hymnus
Neven Jovanović
Luka Špoljarić
2012-02-11
Novo, unificirano zaglavlje.
Neven Jovanović
2011-10-29
TEI Header.
Neven Jovanović
2010-09-16
Versio prima.
Sacellum S. Domnii, quod cap. X. §. XIII. descripsimus ab urbe Spalatensi passuum millia ferme tria aut quatuor disjunctum, situmque inter Salonae rudera, ubi subterranea crypta, sepulchrum olim S. Domnii, adhuc extat, hac die a Spalatensibus juxta, finitimisque populis eximia veneratione ac frequentia colitur. Frequens hominum concursus ad aediculam, et cryptam subterraneam, unde corpus S. Domnii translatum est Spalat. Huc quippe maximi ex urbibus Spalati, Tragurii, Clissae, et circumjectis agris oppidisque hominum concursus fiunt, popularibus plausibus, studiisque B. Domnii nomen et sepulchrum celebrantium. Plurima ibidem sacrificia matutinis horis fieri solent; et cryptae sanctissimi martyris reliquiis olim insignis subeundae, ac per otium contemplandae omnibus facultas datur, ostio patefacto, amotoque lapide; quo diligenter occluso, nullis aliis anni temporibus patet. Ac ne quid ad popularem ejus diei celebritatem laetitiamque desit, publici etiam ludi indici ac fieri solent veteri more atque instituto: ac satis constat, memoriaeque proditum est hanc solemnem pompam et frequentiam, ne tum quidem intermissam fuisse, cum ea loca in Turcarum erant ditione ac potestate.
Qui historiam scripsit quartae translationis auctor est, ne sua quidem aetate miracula defuisse, quibus anniversaria hujus translationis ac festa gratulatio illustrior laetiorque redderetur. Nam post quam narravit fontem illum e silice repente ac divinitus prosiluisse, ut pueri sarcophagum S. Domnii trahentes, vehementerque ab solis aestu, viaque laborantes inde aquam ad levandam sitim haurirent; illud quoque adjecit, numquam ex eo tempore cessasse latices illos profluere, quibus ab S. Domnio nomen obvenit; ea enim aqua S. Domnii dicitur; ac praeterea coelestem vim eidem fonti ad propulsandos morbos inditam esse, Aqua S. Domnii ad pellendos morbos mire eficax. ut si quis incommoda valetudine affectus anniversario translationis die inde pauxillum aquae ad potandum pari pietate ac fiducia sumeret, statim ab omni prorsus morbo convalesceret: Haec siquidem, inquit ille, hodierno die miraculose apparet producta, et a vulgo ex tunc aqua S. Domnii appellatur, quam in suae translationis die devote potantes a diversis infirmitatibus liberantur. Ex quo sequitur, ut solemnis hujus initium a primis proximisque translationi temporibus deduci oporteat, cum jam inde ab ipsa translatione, singulis annis, quo die anniversaria ejusdem memoria recurrebat, illius aquae miracula iterari solerent.
Illud lectores ad extremum admoneo, nunc quidem unum omnino festum diem B. Domnii translati nomine ac religione insignem celebrari in urbe pariter ac dioecesi Spalatensi: sed cum ante hanc translationem, ut alibi diximus, semel, iterum ac tertio S. Domnii venerandum corpus in alia ex aliis loca translatum fuerit, satis verisimile est tribus hisce antiquioribus translationibus recolendis celebrandisque totidem olim dies assignatos fuisse, suum cuique, inscriptosque in fastis ecclesiae Salonitanae; et nos diem tertiae translationis ex antiquo Caudiacensi Martyrologio per conjecturas elicere curavimus. Verum post excisam Salonam, et Pontificiam cathedram Spalatum invectam, triplex illa solemnitas per desuetudinem abrogata est: nisi forte qui quartam eamque postremam translationem in catalogum dierum festorum referri jussit, eo spectavit, ut IV. Kalend. Augusti omnium omnino translationum memoria, una et eadem die celebraretur.
§ V.
Tres hymni perantiqui de Laudibus S. Domnii, Auctore fortassis Adamo Parisiensi. E Psalteriis vetustis in pergameno ecclesiae Spalatensis.
Hymnus I.
Armoniae fidibus Domnio
Carmina pangite melliflua,
Organa tangite melodica,
Ecce dies celebris rutilat,
Dulcisonis jubilanda modis
Qua pius ad Dominum properat
Domnius ut bravium referat,
Sanguine quod sibi quaesierat.
Aethera transmeat ad polica,
Agmina jam videt Angelica,
Gaudia cum quibus almifica
Perpetuo meritis habeat.
Martyrio dedit articulos,
Curriculos spuit aureolos,
Omnia carnis et illicita
Funditus expulit ut vacua.
Pyrgia verba philosophica
Ventilat, adstruit, et reputat,
Disputat, injicit, atque probat
Arte politus Apostolica.
Abdita scripta Theologica
Physica protulit armario
Pyrgus, et in ratione procax
Incipit, et trutinans memorat,
Rhetoricum Ciceronis opus
Primitus objicit, ut potius
Hinc reserans ubi templa Deus
Ad species generale genus.
Inde parat nois argolicum
Dans laqueum sibi Syllogicum,
Ut triplicet Deitatis opus,
Quo viget ecclesiale decus.
Spiritus ancipiti gladio
Domnius armiger haud timidus
Platonicos revocat gemitus
Proterit horrificos strepitus.
In Deitate gradus varios
Non reserans minus haut nimios,
Nam Deitatis honor parilis
Semper adest, fuit, et fuerat.
Unde sophistica dicta fugat,
Perfida contudit, et jaculat,
Pyrgus at inde nihil valuit,
Namque perire magis placuit.
Sancte Pater, pie Pastor ovans
Hierusalem polis aetheream,
Attribue famulis Patriam
Coelica gaudia quo teneant.
Gloria multiplicata Patri,
Laus sit et Emanuel Domino,
Spiritui decus atque sacro
Qui monos atque trinus Deus est.
Amen.
Hymnus II.
Laudes eximias, dignaque praelia
Vexillum strenui militis excitat
Pangere, psallere cum petat auream
Fuso sanguine lauream.
Almo lorificans pectora spiritu
Adleta Fidei tegmine muniit
Dextram lanceola fulgida preclua
Spei viribus adjuvat.
Vadit praevalidus terror in hostibus,
Nam celsus meritis praeminet omnibus,
Quem Christi pietas firmiter innovat,
Ne miles suus excidat.
Regis summopere munia praebuit,
Hostiles acies undique terruit,
Cujus praesidio pervolat integer
Centenos simul ordines.
Eventus varii non timet exitus,
Nam cum Maurilius verbera arcius
Cordis saevitia praeparat, aggerat,
Durat, spernit, et incitat.
Nam tendit superos visere coelicos,
Percurrens stadium fortiter anxium
Turbat sacrilegum, respuit ydolum,
Vir damnat pius impium.
Tolli Maurilius imperat ocius
Ad Christi famulus sic petit horrida
Ac si delicias carceris obsita
Prae sola Jesu gratia.
Instaurans iterum praelia contumax
Sanctum caesareo carcere liberat
Promittens onera, ut colat idola,
Sed martyr fugit, aurea.
Vernans stellivomo pastor in aethere
Votivas preculas sedulus accipe,
Quas fundunt famuli suppliciter tui,
Fac nos scandere sydera.
Sublimi Domino gloria, laus, honor,
Qui Sanctos pugiles laureat, elevat,
Hostem dum superant roscido sanguine,
Regnans trinitas unitas.
Amen.
Hymnus III.
Aurorae fulgor radiat,
Jubar phoebi jam rutilat,
Cum dies festa redeat,
Clara reducens gaudia.
Dignanter psallat hodie
Plebs tota Regi gloriae,
Qui Domnium in aethere
Stolis ornat victoriae.
Athleta venerabilis
Deo multum amabilis
Largire tuis famulis
Bonis gaudere coelicis.
Magna sit laus Patri Deo,
Potestas Unigenito
Summa virtus Paraclito
In tempore perpetuo.
§ VI.
Pro Festo S. Domnii
Ratio Officii ecclesiastici, et nunc antiquati. Ex Cod. Ms. Archivi Archiep. Spalat. cui titulus: Officia SS. Patronorum ecclesiae Spalatensis.
Ad Vesp. Psalm. consueti de comm. unius martyris.
Exposuit primus fidei qui sacra Salonis,
Commigrat e terris hac super astra die.
Alleluja.
Antiph.
Intrepidus Christum clara dum voce fatetur
Domnius, exsecuit saeva machaera caput.
Allel.
Antiph.
Cuncta Saloniadum resonant te littora Domni,
Te noster caetus sentiat usque pium.
Alleluja.
Antiph.
Nos tua festa, pater, plena veneramur acerra,
Domni ne nobis coelica dona neges.
Allel.
Antiph.
Ad te confugimus nos, qui jactamur in undis:
Tu Domni e portu dirige tutus iter.
Allel.
Capit.
Laudemus viros gloriosos, et parentes nostros in generatione sua, multam gloriam fecit Dominus magnificentia sua a saeculo. Deo et c.
Hymnus.
Domnium plectro canimus sonoro
Praesulem sacrum, veneranda cujus
Haec dies fulget, rutilatque nostrae
Clara cohorti.
Qua parens noster nitido cruore
Penitus fuso, pia membra in oris
Hisce deponens, animam coruscis
Intulit astris.
Domnio patri date serta nati,
Texite aeternas vario corollas
Flore, nam nostri redolet Parentis
Undique virtus.
Domnius natos aluit labore,
Tradidit nobis fidei nitorem,
Lactis effudit fidei Sacerdos
Ubera primum.
Mox dapes cretis alias ministrat,
Dum docet fortis tolerare mortem,
Colla dum subdit gladio micanti,
Sanguine pavit.
Inde translatus super astra coeli,
Et comes factus superis, benigne
Nos fovet natos precibus sereni
Cultor Olympi.
Pastor o Domni memor esto Nostri
Respice ex alto, Spalatum tuere,
Perfrui tecum queat ut beata
Luce per aevum.
Sit Deo Trino decus, et potestas,
Laus sit et Sanctis, ope nos misellos
Adjuvent, saevas erebi procellas.
Ne timeamus.
Amen.
v.
Induit eum Dominus stolam gloriae. Allel.
Ecc. 45.
R.
Et coronavit eum in vasis virtutis. Allel.
Ad magn. Antiph.
Ecc. 50.
Quasi stella matutina in medio nebulae, et quasi luna plena, et sicut Sol
refulgens Beatus Domnius.
Alleluja.
Oratio
Omnipotens sempiterne Deus ecclesiae tuae votis propitius aspira, ut B.
Domnii Pontificis, et M. tui precibus adjuvemur, cujus natalitia celebramus.
Per Dominum nostrum et c.
Ad Matut. Invitatorium.
Regem Christum, qui Beatum ad nos destinavit Domnium, venite adoremus.
Allel.
Hymnus
Praeclara claro Antistiti
Promenda laus est Domnio,
Nostrae cohortis inclyto
Parenti, et optimo Duci.
Primus phalanges instruit
Missus Salonas a Petro,
Ut signa Christi fulgida
Deferret ipse Dalmatis.
Quanto labore nuntiat
Veram fidem, quam coelitus
In carne Verbum detulit,
Acres nec horret daemones.
Conatur hostem expellere
Ex arce Regni nobilis,
Cruenta bella praeparat
In saeva monstra Tartari.
Aspirat ipsi praepotens
Caelestis aulae sceptriger
Dum mira in aegris efficit,
Majora vero in mortuis.
Praetor furit Maurilius
Ditis minister impius,
Ferit securi Domnium,
Ut victor in Coelum evolet
Onustus hic victoriis
Ereptus imis sordibus
Jam splendet inter coelites
Clarus corona gloriae.
Summo Parenti gloria
Sit, et Parentis filio
Cum spiritu Paraclyto
In sempiterna saecula. Amen.
In primo Noct. Antiph.
Hilares colimus festa Patroni: Par est laetas promere voces. Domnius alta scandit ad astra. Allel.
Psalm unius Martyr.
v. Induit eum Dominus stolam gloriae. Allel. Ecc. 45.
R. Et coronavit eum in vasis virtutis. Allel.
Lect de lib. Ecclesiastici. Laudemus viros et c.
Respons. ex Com. Mart. temp. Pasch.
In 2. Noct. Antiph.
Celebris Praesul Domnius istas Roseo tinxit sanguine terras. Cura vigili rexerat ante. Allel.
Psalm. unius Mart.
v. De omni corde suo laudavit Dominum. Allel. Ecc. 47.
R. Et dilexit eum, qui fecit illum. Allel.
Lectiones 2. Noct. uti modo recitantur in die festo. Resp. de Com.
In 3. Noct. Antiph.
Quantus fuerit Domnius, infer, quem formavit puerum sanctis monitis Petrus pluribus annis. All.
v. Directus est divinitus in paenitentiam gentis. Allel. Ecc. 49.
R. Et tulit abominationem impietatis. Allel.
Lectio S. Evangelii secundum Matthaeum.
In illo tempore Cap. 10. dixit Jesus Discipulis suis: Euntes praedicate docentes, quia appropinquavit regnum coelorum, et reliqua. Homilia S. Jo: Chrysostomi. Jam quaeritur, quare Christus contraria praeceperit, nam et c.
Ad laudes Antiph. et Cap. ut in I. Vesp.
Hymnus
Exaltent alii saxa minacia
Turrita, et Spalati moenia nobilis,
Templum mirificum, magnificas domos,
Priscam gentis originem.
Tollant ast alii Caesaris impii
Hostis Christiadum culta palatia,
Robur, divitias, marmora, et imperi
Fasces, stemmata, gloriam,
Nos splendore alio fulgere cernimus
Claram urbem Spalati, dum tenet infulam
Primae Metropolis, gaudet et optimo
Patrono sibi Domnio,
Splendescit melius nomine Domnii,
Nec non sarcophago, quod Cineres sacros
Claudit, quam Scythicis plena lapillulis
Si passim jubar ederet.
Longe nobilior Praesule Domnio,
Quam cunctis Ducibus, tutior insuper;
Felix o Spalatum sub Duce Domnio
Hinc fulget tua gloria,
Supremo Domino Coelitum Patri
Sit laus, qui celebri nos decorat viro.
Huic grates hilari pectore fundimus.
Huic sit laus sine termino. Amen.
v. Statuit ei Dominus testamentum aeternum. All.
R. Et dedit illi Sacerdotium gentis. Allel.
Ad Ben. Antiph.
Quasi flos rosarum in diebus vernis, et quasi lilia in transitu aquae, et sicut thus redolens in diebus aestatis Beatus Domnius. Allel.
Ad Tertiam
Capitulum, Laudemus et c.
R. Induit eum Dominus Stola gloriae. Allel.
v. Et coronavit eum in vasis virtutis.
v. De omni corde suo laudavit Dominum. Allel.
R. Et dilexit Deum, qui fecit illum. Allel.
Ad Sextam Capit.
Semen eorum, et gloria eorum non derelinquetur, Ecc. 44. corpora eorum in pace sepulta sunt, et nomen eorum vivit in generationem, et generationem.
R. De omni corde suo laudavit Dominum. Allel. Ecc. 47.
v. Et dilexit Deum, qui fecit illum. Allel.
v. Directus est divinitus in paenitentiam gentis. All.
R. Et tulit abominationem impietatis. Allel. 49.
Ad Nonam Capit.
In tentatione inventus est fidelis, ideo jurejurando Ecc. 44. dedit illi gloriam in gente sua crescere illum quasi terrae cumulum.
R. Directus est divinitus in paenitentiam gentis. All. Ecc. 49.
v. Et tulit abominationem impietatis. Allel.
v. Statuit ei Dominus testamentum aeternum. All. 45.
R. Et dedit illi Sacerdotium gentis. Allel.
In 2. Vesp. Antiph. et Capit. et Versic. ut in I. Vesp.
Ad Magn. Antiph.
Quasi vas auri solidum ornatum omni lapide pertioso, Ecc. 50. et sicut oliva pullulans, et Cipressus in altitudine se extollens Beatus Domnius. Allel.
§ VII.
Ratio Officii ecclesiastici hodierni pro ecclesia et Diaecesi Spalatensi, die VII. Maii. In festo S. Domnii Episcopi et Martyris. Dupl. I. clas. cum octava. Ex proprio libello SS. Patronorum ecclesiae Metropolitanae Spalatensis, Venetiis excuso an. 1690.
Ad Vesperas Antiphonae.
Laetamini in Domino diem sacrum recolentes, in quo Beatus Domnius Pontifex et Martyr inclytus ad coelos ascendit. Alleluja. Psal. Dixit Dominus et c.
O invictum virum, quem neque promissa Tyranni, neque minae moverunt, ne confiteri vellet Christum Dominum. Allel. Psalm. Confitebor et c.
Poenas constanter pertulit, et in Domino consolatus est, mortem contempsit, et vitam invenit. All.Psal. Beatus vir et c.
Gratias agamus Deo, qui nobis talem dedit Patronum; et merita nos juvant, et tuentur. Allel. Psal. Laudate pueri et c.
Laudetur Dominus, et honoretur Petrus Apostolus, qui per Domnium suum Discipulum, nos fecit Dei populum. Alleluja. Psal. Laudate Dominum omnes et c.
Capitulum Stabunt Justi.
Hymnus
Eja sancte Discipule
Apostolorum Principis
Faveto nobis hodie
Laudes tuas canentibus.
Ab ipso missus Praeside
Primus Salonas Pontifex
Et fide Christi reparas
Errore malo perditos.
Infirma quoque corpora
Verbo sanas, et mortuum
Matri ploranti filium
Ad vitae lucem revocas.
Cum Pyrgo palam disputas,
Qui videbatur sapiens
Sibi, sed vere nescium
Religionis approbans.
Non furens Maurilius
Praetor te minis terruit,
Spernis saeva supplicia,
Dum Christum cunctis praedicas.
Ille cervicem gladio
Secare quidem potuit,
Sed separare minime
Te nunc a tuo Domino.
Nunc coronatus gloria
Nos Praesul noster aspice,
Per te adepti gratiam
Ut vivamus perenniter. Amen.
v. Ora pro nobis Beate Domni. Allel.
R. Ut digni efficiamur promissionibus Christi. Al.
Ad Magnificat. Antiphona.
Salve clara dies, qua nostrae Domnius urbis
Praesul ad aethereas se tandem sustulit arces,
Et victo laetus percepit dona Tyranno,
Syderea semper radiantem luce coronam. Al.
Oratio
Omnipotens sempiterne Deus, ecclesiae tuae votis propitius aspira, ut B. Domnii Pontificis, et Martyris tui precibus adjuvemur, cujus natalitium celebramus. Per Dominum et c.
Ad Matutinum.
Invitatorium. Exultent in Domino Sancti. All.
Venite exultemus et c.
Hymnus.
Domni Beate pontifex,
Martyrque Christi inclyte,
Adesto nobis protinus
Natalem tuum colentibus.
Hic sacer ille dies est,
Quo terras victor deseris,
Et coeli clara sydera,
Mundum triumphans penetras.
Inde nostras ut audias
Preces, oramus supplices,
Et commendatos facias
Uni trinoque Domino.
Qui nos transferre satagat
De valle plena lacrymis
Ad Beatorum gaudia
Per infinita saecula. Amen.
In tribus nocturnis Antiphonae, Versiculi, Responsoria ex communi MM.
tempore Paschali.
Lectiones primis Nocturni.
De libro Ecclesiastici cap. 44.
Laudemus viros gloriosos et c.
Lectiones secundi Nocturni.
Ex vita S. Domnii VI.
In tertio Nocturno.
Evangelium.
Designavit Dominus et c.
Lectiones ex Homilia S. Gregorii Papae 17. in Evangelia.
Ad Laudes et per horas;
Antiphonae, ut in primis Vesperis.
Capitulum
Stabunt justi, ut sup.
Hymnus.
Laudes innovamus Domnio
Oris, et cordis jubilo,
Cum purae mentis gaudio
Grates agamus Domino.
Natalem sacrum colimus
Ejus, quem nobis coelitus
Bonis ornatum omnibus
Pastorem datum credimus.
In fide firmus perstitit,
Nec praedicare destitit
Christum, qui mortem pertulit,
Et vitam nobis contulit.
Nil minas gentis perfidae
Timens, subjecit cupide
Cervicem frameae infidae
Laudis amore solidae.
Martyr profuso sanguine
Pro Christi Jesu nomine,
Multo repletus lumine,
Ascendit regnum gloriae.
Relicto mundo labili
Sedet in sede stabili,
Et modo non estabili
Fulget luce mirabili
Ante stellatum solium,
Et vultum Regis omnium,
Suscepit post martyrium
Perennis gaudii praemium.
Per hujus ergo merita
Deus, et gesta inclyta
Cum pietate solita
Dimitte nobis debita.
In multis te offendimus,
Sed parce confitentibus,
Et nos placatus precibus
Libera malis omnibus.
Faveto nostris Dominis
In pace, et bello Venetis,
Ut rebus sibi redditis
Te laudent totis animis.
Frange Turcarum rabiem
Tuorum tuens aciem,
Laetam ostende faciem,
Et nobis dona requiem.
Morbum pelle pestiferum;
Languoremque mortiferum,
Et repentinae liberum
Mortis hunc redde populum.
Repressa semper grandine,
Riga secundo flumine,
Et reple frugum germine
Nostros agellos, Domine.
Post haec purgatos sordibus
Nos redde coeli sedibus,
Ut cum beatis omnibus
Te extollamus laudibus.
Sit tibi semper gloria;
Qui surgens cum victoria
Sedes in Patris dextera
Per sempiterna saecula.
Amen.
v.
Ora pro nobis et c.
Ad Benedictus. Antiphona.
Pontificum norma, splendor, pretiosaque gemma,
Serta venustatis retinens cum martyrizatis,
Scandere celsorum da nobis regna polorum,
Qui barathri claustris puerum precibus revocasti.
Al.
In secundis Vesperis omnia, ut in primis:
ultimus Psal.
Credidi et c.
Ad Magnificat. Antiphona.
Magnificate Deum, Petro quoque solvite grates,
Namque ducem nobis misit, qui nocte fugata
Erroris, circumfudit nos lumine veri,
Ne quis posset iter stabilis non nosse salutis.
Allel.
Intra ocatavam. Ad Magnificat. Antiphona.
O quam sancta dies, o quam festiva refulget
Viribus o totis, castis celebrandaque votis,
Qua bonitate bonus noster meat astra Patronus
Domnius ad vitae gaudia perpetuae.
Allel.
Pro die octava. Oratio.
Deus, qui nos Sancti Domnii Martyris atque Pontificis natalis concedis diem
celebrare octavum, praesta quaesumus, ut cujus recolimus festa, per ejus
gradiamur exempla.
Per Dominum et c.
Missa propria pro festo S. Domnii Episcopi et Martyris.
Introitus.
Gaudeamus omnes in Domino diem festum celebrantes sub honore B. Domnii Martyris, de cujus passione gaudent Angeli, et collaudant filium Dei Allel. Alleluja. Exultate justi in Domino, rectos decet collaudatio. Gloria et c.
Oratio.
Omnipotens sempiterne Deus ecclesiae tuae votis propitius aspira, ut Beati Domnii Pontificis, et Martyris tui precibus adjuvemur, cujus natalitia celebramus. Per Dominum et c.
Epist.
Stabunt justi et c.
Graduale.
Beatus Domnius Petri Apostoli discipulus ab ipso Salonas missus, primus nobis Christum evangelizavit, et viam salutis ostendit. Hodie B. Domnius migravit ad Dominum, dupliciaque ab ipso accepit, et Pontificalis dignitatis coelestem stolam, et immarcescibilem coronam gloriosi martyrii. All. All. Ave Beate Domni unica spes gentis tuae. Ave Pontifex, et Apostole credulitatis nostrae. Ave speculum sanctitatis, et justitiae. Per te Christo credidimus. Per te in Christo salvemur. Ora pro populo, interveni pro Clero, ut nullus de tuis praeda fiat hostis. Allel. Posuisti Domine super caput ejus coronam de lapide pretioso. Alleluja.
Evangelium.
Designavit Dominus et c. Credo.
Offertorium.
Ave Beate Domni unica spes Spalati. Ave gemma fidei nostrae. Ave lumen Dalmatiae. Ora pro nobis Christum omni tempore. Allel.
Secreta.
Hostias tibi, quaesumus Domine, B. Domnii Pontificis et Martyris tui dicatas meritis benignus assume, et ad perpetuum nobis tribue provenire subsidium. Per Dominum et c.
Communio.
Te summe Praesul poscimus, corde, ore et vocibus, ut nos venturo Judici commendes prece supplici. Alleluja.
Postcom.
B. Domnii Pontificis et Martyris tui, Domine, precibus confidentes, praesta quaesumus, ut per ea, quae sumpsimus, aeterna remedia sentiamus. Per Dominum nostrum et c.
In die octava Missa sicut in die festo, praeter orationes, quae sequuntur.
Deus, qui nos S. Domnii Martyris atque Pontificis natalis concedis diem celebrare octavum: praesta quaesumus, ut cujus recolimus festa, per ejus gradiamur exempla. Per Dominum nostrum.
Secreta.
Suscipe Domine sacrificium placationis et laudis, quod nos intervenientibus S. Domnii Martyris meritis, cujus recolimus festa, et perducat ad veniam, et ad perpetuam gratiarum actionem constituat. Per Dominum et c.
Postcom.
S. Domnii Martyris tui, atque Pontificis natalitia recolentes, te suppliciter deprecamur, ut ejusdem precibus, hoc idem nobis semper indulgentiae causa sit et salutis. Per Dominum.
Die XXIX. Julii.
In festo translationis S. Domnii Ep. et Martyr. Duplex.
Omnia de Com. unius Martyr. extra tempus Paschale, exceptis iis, quae hic habentur propria.
Ad vesper. Antiph.
Qui me confessus fuerit et c. Dixit et c. cum reliquis Psalmis de Dominica, et loco ultimi, Psal. Laudate Dominum omnes gentes.
Capitul. Beatus Vir et c.
Hymnus
Dies refulget annua
Nobis reducens gaudia
Translationis Domnii
Pignore sacro celebris.
Odas fundat mellifluas,
Laudes expromat debitas
Coetus noster pro munere,
Ejus suscepto corpore.
Miraculis innumeris
Suis praeclaris meritis
Diem signavit nobilem,
Quae colitur solemniter.
Infantum turmam satiat,
Dum tua membra bajulant,
Aqua sicco de lapide
Quae mire manat hodie.
Non sunt reperta corpora
Morbis oppressa gravibus,
Quae remanerent coelicae
Privata dono gratiae.
Imbrem effunde desuper
Divinum Martyr inclyte,
Tui favore meriti
Quo satientur famuli.
Custodi tuos Servulos
Canentes tibi modulos,
Eisque Pater gloriam
Efflagita perpetuam.
Urbem, et plebem Spalati
Aspectu perenni recrea,
Cui tua membra conferunt
Et decus, et praesidium.
Sit Genitori, Genito
Laus et jubilatio
Cum spiritu Paraclyto
In sempiterna saecula. Amen.
v. Ora pro nobis B. Domni,
R. Ut digni efficiamur promissionibus Christi.
Antiph. ad Magnificat: O quam sancta dies et c. ut in ejus festo natali.
Oratio
Omnipotens sempiterne Deus, qui in hac translatione anniversaria B. Domnium Apostolicum virum innumeris virtutibus decoratum, pium Pontificem, et magnum Patronum populo tuo ordinari voluisti; concede propitius, ut apud misericordiam paternae pietatis tuae, meritis ejus et intercessionibus adjuvemur. Per Dominum nostrum et c.
Ad Matut. Invit. Hym. Antiph. Psal. de Com. un. Mart. Lect. I. Noct. Ex lib. Sap. Laudemus Viros gloriosos et c. ut in die festo Natali. Lect. 4. Ex hist. Translationis, 5. et 6. Ex Serm. S. Augustini: Triumphalis et c. In 3. Noct. Homilia S. Gregorii in Evang. Si quis venit ad me.
Ad Laud. Antiph. Qui me confessus fuerit et c. ut in Com. un. Martyr.
Ad Benedictus Antiph. Pontificum norma, et c. ut in die festo Natali.
In 2. Vesp. Hymn. Dies refulget et c. ut supra. Versic. Ora pro nobis et c. Antiphona ad Magnif. O quam sancta dies, ut supra et c. in 1. Vesp.
Missa ut in Com. un. Martyr. et Pontificis Statuit exceptis orationibus, quae sequuntur.
Oratio.
Omnipotens sempiterne Deus, qui in hac Translatione anniversaria et c. ut supra.
Secreta.
His, quaesumus Domine, muneribus intende placatus, et tribue supplicatione gloriosi Pontificis, et Martyris tui Domnii, nos a peccatis omnibus absolvi, et coelesti gratia ditari. Per Dominum nostrum et c.
Postcom.
Refecti vitalibus alimoniis, quaesumus Domine Deus noster, ut intercedente B. Domnio Pontifice et Martyre tuo, quod ore sumpsimus, pura mente capiamus. Per Dominum nostrum et c.
Alter Hymnus
De Translatione SS. Anastasii et Domnii.
Sacra scrutantur pignora,
Pia Sanctorum corpora
Domnii, et Anastasii
Jussu devoti populi.
At Praesul venerabilis
Joannes Deo amabilis
Confortat cives nobiles,
At laudat et ignobiles,
Inter ruinas vepribus
Condensus atque frondibus
Urbis Salonae fodere,
Nutu divinae gratiae.
Muneris tanti praemium
Repertum Anastasium
Primo transferunt Spalatum,
Deinde Patrem Domnium.
Ubi multa miracula,
Virtutes, et prodigia
Eorum fiunt meritis
Ad salutem Christicolis.
Laetatur urbs egregia,
Devota sumat gaudia,
Thesauro tam perfulgido
Suscepto cum tripudio.
Catervam Christi Martyres
Nostras ad sedes stabiles,
Ferte frui coelestibus,
Vestris Orationibus.
Deo Patri sit gloria,
Laus quoque sit perpetua
Filio Unigenito
Cum Spiritu Paraclito. Amen.
CAPUT XVIII.
De templo et cultu S. Domnii in insulis Diomedaeis.
§ I.
Cultus S. Domnii per B. Joannem e Fulgineo Monachum ac Martyrem in Diomedaeas insulas allatus esse videtur.
B. Joannes natus est Fulginei anno secundi saeculi circiter vigesimo, loco honesto, et oppido Umbriae in primis nobili, unde illi a Fulgineo cognomen obvenit. Is anno quarto et sexagesimo ejusdem saeculi Joannes a Fulgineo in Diomedaeas insulas se recepit. cum ecclesia sub Marco Aurelio crudelem in modum exagitari rursus coepisset, patria profugus se recepit in hasce insulas, ab littore Apuliae haud ita late interjecto mari disjunctas, quas olim Veteres appellabant Diomedaeas, quod illuc Diomedes Rex Aetoliae post Trojam excisam appulerit, ibique, postquam aliquot annos regnasset, ut ferunt, diem suum obierit. Deinde vero cum tres numero essent, modico interfluente Euripo discretae, ex eo Trimitum, seu Trimitarum insulae nominari coeperunt; quamquam verius eas
hoc vocabulo appellatas dixeris ab una earum principe, quam Tacitus Annal. lib. 4. Trimerum vocat. Tenet fama, litterisque multorum est memoriae traditum, hunc Joannem a Fulgineo fuisse illum ipsum Eremicolam, de quo in tabulis Trimitanis mentio fit sane honorifica. Huic ergo, ut illae tabulae memorant, nocte quadam vigilanti augustissima specie, ac beatissimo lumine fulgens Virgo Deipara sese palam ostendit, Templum ibidem Deiparae condit eumdemque jussit in hasce insulas trajicere, ubi solitariam vitam ageret, Deique parentis nomen ac religionem propagaret. Quo illi viso, jussuque mirifice laetus nihil morae interposuit, quin extemplo Virginis mandata exsequeretur. Ergo simulatque locum sibi divinitus ostensum pervenit, nihil prius sibi faciendum censuit, quam ut templum exstrueret, quod Deiparae in coelum assumptae titulo exornavit. Hoc templum deinde saeculo quarto jam inito Alexander quidam Episcopus veteri solemnique ritu consecravit, cum S. Sylvester Romanum Pontificatum gereret, imperium vero Constantinus Magnus administraret. Joannes autem asperrimae vitae institutum aggressus brevi apud incolas magnam virtutis et sanctimoniae laudem sibi conciliavit. Quocirca celebritatem hominum, famamque sanctitatis ut vitaret, in patriam redeundi consilium cepit; quo cum venisset, egregiam religionis causa mortem oppetiit. rediit in patriam, et Martyrii palmam adipiscitur. Ex Antonio Beatillo de Sanctis Umbriae Tom. I. pag. 63. et Tomo 3. pag. 239. sub die 29. Decembris.
Jam vero haud est improbabile B. Joannem a Fulgineo virum eximia religione et sanctitate primum auctorem Trimitantis fuisse, ut S. Domnium praecipuo quodam studio ac veneratione prosequerentur. Joannes auctor cultus S. Domnii in Diomedaeis insulis. Etenim cum antiquissimus sit cultus, qui ab illarum insularum incolis S. Domnio hodieque adhibetur, et omnem superiorum temporum memoriam antecedat; nisi ejus initium ad B. Joannem referatur, nihil usquam reperies, unde ejusdem originem repetere possis. Quocirca conjectari licet ab ipsomet Joanne una cum Deiparae templo aediculam exstructam fuisse S. Domnio, cui etiam construxit aediculam. quem et ipse ingenti honore coleret, et ab aliis pari religione cultum esse vellet. Joannis inde auctoritas et exemplum apud posteros valuit. Credibile porro est ipsimet Joanni Salonitanos auctores fuisse colendi S. Domnii, quippe cum ad eas insulas e regione obversas littori urbique Salonitanae, sive commercii causa, sive ex itinere appellare consueverint. Praeterea a quibus de sanctitate et miraculis S. Domnii multa et praeclara accepisset, ab iisdem, ut opinari fas est, exemplum sumpsit ejusdem cultus cum Deiparae Virginis religione conjungendi. Nam Salonitani jampridem corpus S. Domnii in urbem illatum in eodem templo perhonorifice condiderunt, quod et auspiciis augustissimae Coelitum Reginae ab ipsomet S. Domnio consecratum fuerat. Huc accedit, quod per idem tempus S. Domnii sepulchrum, ut ejus Acta testantur, multorum atque illustrium miraculorum gloria florebat, quorum celebritas et fama longe lateque vulgata, in has insulas ab ipsis Salonitanis ultro citroque commeantibus deferri potuit.
§ II.
Insulae Diomedaeae antiqua S. Domnii religione insignes a viris sanctissimis cultae et nobilitatae.
Diomedaeis insulis vel ad religionis incrementum, vel ad nominis celebritatem plurimum addidit vetus ac puerillustre coenobium S. Benedicti, Coenobium S. Benedicti.
7. . [page 4 |
Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
on=
"1.0" encoding="utf-8"?>
Ultima solitudo personae, versio electronica
Golub, Ivan
n. 1930
Neven Jovanović
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Digitalizat prema tiskanom izdanju (1997).
Mg:B 503 verborum, 150 versus
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Srpnja 2012
Golub, Ivan: Ultima solitudo personae / Lice osame. Zagreb: Ceres, 1997 (Biblioteka Salona, knj. 7) (prvo objavljivanje 1984).
1984
poesis
Litterae novissimae (1850-2000)
Saeculum 20 (1901-2000)
1951-2000
poesis- poema
2012-07-22
Neven Jovanović
Versio prima.
VOX CLAMANTIS IN DESERTO
PARATE VIAM DOMINI
RECTAS FACITE IN SOLITUDINE
SEMITAS DEI NOSTRI
Isaias XL
SOLITUDO
Quid faciam tibi, Dilecta,
Quid dicam de te Electa
Obscuratus est vultus tuus
Vanitas vulneravit faciem tuam
Umbrae operuerunt splendorem tuum
Frigora hiberna constrinxere cor tuum
Electa Dilecta
Palpebrae meae vigilant
ad portas cordis tui
Oculus meus solamen non invenit
nec torrentes lacrimarum
in siccitatem convertentur
Dolor pignus laetitiae
et amaritudo signum spei
Luctus exsultationis initium
et contritio fortitudinis exordium
E limo Pannoniae
Gemitus rerum
strepitus cordis
e limo Pannoniae
hodie natus
In gurgite carnis
infans est natus
coram solio solis
ABYSSUS ABSCONDITA
Puppilla parens lacrimarum
abyssus abscondita
spes
TERRA
Maria
terrae maxillae
Montes
terrae mamillae
Arcanum
spiritus terrarum
VULTUS TERRAE
Anima mea
saturata amaritudine
quaerit faciem aurorae
vultumque terrae
matris hominumque deumque
LACRIMAE OCULI
Lacrimae oculi
sicut unda
in litore maris
evanescunt in arena
non fertili
FLUMINA PARADISI
Sub auspiciis deorum
crescant arbores vitae
et flumina paradisi
inundant agros
animae exaratae
PRURITUS TERRAE
Redi in domum tuam
Pupillam oculi exstingue
Veni in deserti ubertatem
Lucernam temporis ignoti accende
Depone dierum onus ad pedes montis
Palpitui terrae praebe aurem
Pruritum terrae mitiga
DE NIHILO CANTABO
De nihilo cantabo
amici aurorae
De verbo oblivioni dato
fideles nivium
De illo
de nihilo
Manus elevata
Imbrium satura terra
Inebriatus titubat orbis
in abscondito rerum rumore
Os signatum fons
Manus elevata pons
UMBRARUM VISCERA
Ardor horrendus
consilio mutato revixit
tenebrarum bracchium extendens
tormenta terrae deplorans
Cogor umbrarum penetrare viscera
Oculi crepusculum illuminat viam
NOX SINE LUNA
Obscurata est luna
in solio noctis
Manus hominis
faciem eius tetigit
Polluta ululat
regina noctis
tollitque parvulis somnia
Quid est nox sine luna
Quid vita sine somniis
SOMNIORUM SEMINA
Entibus viventibus
somniorum semina insunt
Candor doloris
flores deserti germinat
Sol solitudinis
generat proles insolitas
Amice estne quid pulchrius
flore deserti
TORMENTUM VIGILIAE
Tormentum vigiliae
annullat soporem
somniorum dulcedinem
manifestam reddit
PORTA AURATA
Porta aurata
exspectat imaginem
exspectat hominem
masculum et feminam
feminam decantantem
masculum cantantem
Porta aurata
Procella discrepantiae
Obscurata est oculi pupilla
Procella discrepantiae
devastat loca deserta
Exsiccatus est fons lacrimarum
Arbor solitaria ramos erexit
nubibus susurrat poema
Numquam solus cum sola
Melius est adesse quam abesse
LACRIMAE LIBRORUM
Quomodo se habet salus et solitudo
In fuga salus
Lacrimae librorum annuntiant diluvii diem
Pupilla oblivione obscurata
CARNIS LAMENTATIO
Redi in eremi viam
Manuum vulnera lava
Noli tardare
Desolata carnis lamentatio
RERUM CUSTOS
Occisus est rerum custos
Plorat fluminum mater
Ubi sunt omina bona
Ubi aurorae iter
VADO MORI
Vado mori satur diebus
Vado mori oblatus terrae harundinum
Vado mori relictus in siccitate eremi
Vado mori tormento vigiliae fatigatus
NON MORIAR
Non moriar in terra sterili
Non moriar in aqua sordida
Non moriar in avium nido
Non moriar in itinere matutino
IN DILUCULO DIEI TUI
In diluculo diei tui
exsultant colles
silvae elevant manus
populus accendit ignem
cor et pupillam
avis verberat aerem
annuntiat diem eremi
passus tui fiunt flores deserti
oculus tuus lucerna in tenebris
In aurora diei tui
ΟΙ ΔΩΔΕΚΑ
Οἱ δώδεκα διδόασιν
τὸν ἄρτον τοῦδε τοῦ ἔτους
τὸν οἶνον τῶν ἡμερῶν τούτων
τὸν οἶνον κοινόν
τὸν ἄρτον καινόν
RORATE CAELI DESUPER
ET NUBES PLUANT IUSTUM
APERIATUR TERRA
ET GERMINET SALVATOREM
ISAIAS XLV
8. . [Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
Ultima solitudo personae, versio electronica
Golub, Ivan
n. 1930
Neven Jovanović
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Digitalizat prema tiskanom izdanju (1997).
Mg:B 503 verborum, 150 versus
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Srpnja 2012
Golub, Ivan: Ultima solitudo personae / Lice osame. Zagreb: Ceres, 1997 (Biblioteka Salona, knj. 7) (prvo objavljivanje 1984).
1984
poesis
Litterae novissimae (1850-2000)
Saeculum 20 (1901-2000)
1951-2000
poesis- poema
2012-07-22
Neven Jovanović
Versio prima.
VOX CLAMANTIS IN DESERTO
PARATE VIAM DOMINI
RECTAS FACITE IN SOLITUDINE
SEMITAS DEI NOSTRI
Isaias XL
SOLITUDO
Quid faciam tibi, Dilecta,
Quid dicam de te Electa
Obscuratus est vultus tuus
Vanitas vulneravit faciem tuam
Umbrae operuerunt splendorem tuum
Frigora hiberna constrinxere cor tuum
Electa Dilecta
Palpebrae meae vigilant
ad portas cordis tui
Oculus meus solamen non invenit
nec torrentes lacrimarum
in siccitatem convertentur
Dolor pignus laetitiae
et amaritudo signum spei
Luctus exsultationis initium
et contritio fortitudinis exordium
E limo Pannoniae
Gemitus rerum
strepitus cordis
e limo Pannoniae
hodie natus
In gurgite carnis
infans est natus
coram solio solis
ABYSSUS ABSCONDITA
Puppilla parens lacrimarum
abyssus abscondita
spes
TERRA
Maria
terrae maxillae
Montes
terrae mamillae
Arcanum
spiritus terrarum
VULTUS TERRAE
Anima mea
saturata amaritudine
quaerit faciem aurorae
vultumque terrae
matris hominumque deumque
LACRIMAE OCULI
Lacrimae oculi
sicut unda
in litore maris
evanescunt in arena
non fertili
FLUMINA PARADISI
Sub auspiciis deorum
crescant arbores vitae
et flumina paradisi
inundant agros
animae exaratae
PRURITUS TERRAE
Redi in domum tuam
Pupillam oculi exstingue
Veni in deserti ubertatem
Lucernam temporis ignoti accende
Depone dierum onus ad pedes montis
Palpitui terrae praebe aurem
Pruritum terrae mitiga
DE NIHILO CANTABO
De nihilo cantabo
amici aurorae
De verbo oblivioni dato
fideles nivium
De illo
de nihilo
Manus elevata
Imbrium satura terra
Inebriatus titubat orbis
in abscondito rerum rumore
Os signatum fons
Manus elevata pons
UMBRARUM VISCERA
Ardor horrendus
consilio mutato revixit
tenebrarum bracchium extendens
tormenta terrae deplorans
Cogor umbrarum penetrare viscera
Oculi crepusculum illuminat viam
NOX SINE LUNA
Obscurata est luna
in solio noctis
Manus hominis
faciem eius tetigit
Polluta ululat
regina noctis
tollitque parvulis somnia
Quid est nox sine luna
Quid vita sine somniis
SOMNIORUM SEMINA
Entibus viventibus
somniorum semina insunt
Candor doloris
flores deserti germinat
Sol solitudinis
generat proles insolitas
Amice estne quid pulchrius
flore deserti
TORMENTUM VIGILIAE
Tormentum vigiliae
annullat soporem
somniorum dulcedinem
manifestam reddit
PORTA AURATA
Porta aurata
exspectat imaginem
exspectat hominem
masculum et feminam
feminam decantantem
masculum cantantem
Porta aurata
Procella discrepantiae
Obscurata est oculi pupilla
Procella discrepantiae
devastat loca deserta
Exsiccatus est fons lacrimarum
Arbor solitaria ramos erexit
nubibus susurrat poema
Numquam solus cum sola
Melius est adesse quam abesse
LACRIMAE LIBRORUM
Quomodo se habet salus et solitudo
In fuga salus
Lacrimae librorum annuntiant diluvii diem
Pupilla oblivione obscurata
CARNIS LAMENTATIO
Redi in eremi viam
Manuum vulnera lava
Noli tardare
Desolata carnis lamentatio
RERUM CUSTOS
Occisus est rerum custos
Plorat fluminum mater
Ubi sunt omina bona
Ubi aurorae iter
VADO MORI
Vado mori satur diebus
Vado mori oblatus terrae harundinum
Vado mori relictus in siccitate eremi
Vado mori tormento vigiliae fatigatus
NON MORIAR
Non moriar in terra sterili
Non moriar in aqua sordida
Non moriar in avium nido
Non moriar in itinere matutino
IN DILUCULO DIEI TUI
In diluculo diei tui
exsultant colles
silvae elevant manus
populus accendit ignem
cor et pupillam
avis verberat aerem
annuntiat diem eremi
passus tui fiunt flores deserti
oculus tuus lucerna in tenebris
In aurora diei tui
ΟΙ ΔΩΔΕΚΑ
Οἱ δώδεκα διδόασιν
τὸν ἄρτον τοῦδε τοῦ ἔτους
τὸν οἶνον τῶν ἡμερῶν τούτων
τὸν οἶνον κοινόν
τὸν ἄρτον καινόν
RORATE CAELI DESUPER
ET NUBES PLUANT IUSTUM
APERIATUR TERRA
ET GERMINET SALVATOREM
ISAIAS XLV
9. Nikola Modruški. De consolatione liber, versio... [Paragraph |
SubSect | Section]
non est asserere. Restat ergo ut si illud, quod
toto ipsorum in opere
reperitur, malum esse dicatur, nec tamen id prohibeatur uel tollatur, cum possit
et noscatur, restat duo ut tam sancti auctores uel inuidiae uel ineptiae aut
saltem negligentiae accusentur, quod nimirum affirmari absque summa impietate
simul et dementia non potest. Si ergo deus ac natura et prudentissimi
et potentissimi sint, certe operi suo mali inseruerunt nihil; atqui mortem ab
ipsis insertam nemo dubitat; ergo et malam non esse procul dubio unusquisque debet
scire.
Et hoc modo persuadetur illud, quod omnibus commune est, malum non
esse.
Illud uero quod, licet non omnibus, potioribus tamen et
praestantioribus nobiscum commune est, alia ratione et forsan non inepta
declarabitur inter mala minime computandum. Si enim uera illa est
sanctissima sapientum sententia, quam Cicero in Tusculanis refert quaestionibus,
neque uiuis neque mortuis quicquam mali euenire, nec eorum res a deo immortali
umquam negligi, quomodo igitur nos illud malum appellare
audebimus quod optimis amicis Dei datum esse uidemus? Et de quibus ipsos tamquam
de ingentibus beneficiis sedulo auctori suo gratias agere cernimus? Quod nequaquam
facerent nisi bona esse intelligerent. Irrisoria quidem esset illa gratiarum actio
si pro eo, quod noxium malumque est, gratiae agerentur. Et tamen
legimus Iob pro morte filiorum et iactura uniuersae substantiae suae, quin immo et
pro ulceribus grauissimis molestissimisque uermibus quibus totus laniabatur et
discerpebatur gratias Deo cantantem atque dicentem:
Dominus dedit, Dominus abstulit; sicut Domino placuit, ita factum est; sit nomen
Domini benedictum.
Similiter et Paulum legimus gloriantem in tribulationibus suis et alios
sanctorum complures; quas si malas cognouissent, nimirum lamentis eas potius quam
laudibus prosecuti fuissent.
Istius secundi loci hanc alteram partem omnibus omnino calamitatibus et
anxietatibus humanis accommodare poteris quandoquidem nullum est infortunii genus
quod non plerosque clarissimos sanctissimosque uiros perstrinxerit.
Quorum habita ratione iuxta modum, quem ostendimus, dabitur commoditas
persuadendi tales aduersitates malas non debere appellari.
Secundo uero loco diximus illud posse persuaderi malum non esse quod
uel omnibus uel potioribus nobiscum commune est; ex hoc ipsum, quod omnibus
commune est, non est ueri simile malum esse; cum enim tale nihil nisi uel a deo
uel a natura proueniat, non est rationabile ipsos auctores suum damnasse opus;
damnassent autem profecto si malum, quod operi suo uel non dare uel adimere
potuerunt, dederunt tamen aut
non ademerunt. Nam nescisse id aut nequiuisse tam sapientissimos potentissimosque
opifices sani hominis non est asserere. Restat ergo ut si illud, quod
toto ipsorum in opere
reperitur, malum esse dicatur, nec tamen id prohibeatur uel tollatur, cum possit
et noscatur, restat duo ut tam sancti auctores uel inuidiae uel ineptiae aut
saltem negligentiae accusentur, quod nimirum affirmari absque summa impietate
simul et dementia non potest. Si ergo deus ac natura et prudentissimi
et potentissimi sint, certe operi suo mali inseruerunt nihil; atqui mortem ab
ipsis insertam nemo dubitat; ergo et malam non esse procul dubio unusquisque debet
scire.
Et hoc modo persuadetur illud, quod omnibus commune est, malum non
esse.
Illud uero quod, licet non omnibus, potioribus tamen et
praestantioribus nobiscum commune est, alia ratione et forsan non inepta
declarabitur inter mala minime computandum. Si enim uera illa est
sanctissima sapientum sententia, quam Cicero in Tusculanis refert quaestionibus,
neque uiuis neque mortuis quicquam mali euenire, nec eorum res a deo immortali
umquam negligi, quomodo igitur nos illud malum appellare
audebimus quod optimis amicis Dei datum esse uidemus? Et de quibus ipsos tamquam
de ingentibus beneficiis sedulo auctori suo gratias agere cernimus? Quod nequaquam
facerent nisi bona esse intelligerent. Irrisoria quidem esset illa gratiarum actio
si pro eo, quod noxium malumque est, gratiae agerentur. Et tamen
legimus Iob pro morte filiorum et iactura uniuersae substantiae suae, quin immo et
pro ulceribus grauissimis molestissimisque uermibus quibus totus laniabatur et
discerpebatur gratias Deo cantantem atque dicentem:
Dominus dedit, Dominus abstulit; sicut Domino placuit, ita factum est; sit nomen
Domini benedictum.
Similiter et Paulum legimus gloriantem in tribulationibus suis et alios
sanctorum complures; quas si malas cognouissent, nimirum lamentis eas potius quam
laudibus prosecuti fuissent.
Istius secundi loci hanc alteram partem omnibus omnino calamitatibus et
anxietatibus humanis accommodare poteris quandoquidem nullum est infortunii genus
quod non plerosque clarissimos sanctissimosque uiros perstrinxerit.
Quorum habita ratione iuxta modum, quem ostendimus, dabitur commoditas
persuadendi tales aduersitates malas non debere appellari.
II 7 Tertius locus a damno
Sane tertius locus quemadmodum ad efficiendum quod uolumus ualidissimus
est, ita ad consistendum debilissimus. Nempe cum difficile sit rationes
inire , quae constanter docere queant morte aut rerum interitu uel defectu boni
nihil esse ademptum. Et fortasse diuitias non esse bonas persuadere
poterimus cum illis rationibus, quas superius in antidoto diuitum adduximus, tum
aliis de quibus postea disseremus; similiter et abdicationem magistratus et
aliarum rerum priuationem nihil nocere; sed contra uitam sanitatemque, quarum
altera morte, altera languore tollitur, quis sustinere poterit disputantem? Et ut
sustineri possit, ceterum quis tantam audebit impietatem, ut praestantissimum dei
opus praesumat condemnare? Quamobrem fateri necessarium
est et uitam et incolumitatem bonam esse. Eatenus tamen has bonas concedimus,
quatenus
plus incommoditatis mortalibus afferant quam commoditatis, licet id nostra culpa
proueniat.
II 8 De miseria uitae humanae
Atque ut de uita prius dicamus: quid est quod in toto cursu eius
inuenire ualeas aliud quam sollicitudines, labores, curas, molestias, anxietates,
dolores, et omnis generis miserias? Intuere in omnes aetates eius;
nullibi pacem, nullibi quietem, nullibi tranquillitatem, nullibi aliquam reperies
iocunditatem quae facile non plus molestiae habeat quam uoluptatis. Nam
si ab ipso exordio uitae incipias (est enim opere pretium per singulas discurrere
aetates), nonne id plenum tristitia, fetore, et pudore est? Quae si diuina
sapientia amore incredibili parentum non temperasset, quis id umquam pati
potuisset? Aut cui non stomachum
fecissent sordes nostrae? Cuius bilem continui uagitus, ploratus, et bestialia
fastidia non commouissent? Aut quem non defatigassent iuges sollicitudines, noctes
insomnes, curae laboresque qui ob infantiam sine intermissione capiuntur?
Porro ex pueritia quid commodi amplius reportamus quam bruta animantia;
quippe cum id aetatis nihil
aliud nouimus aut ualemus, quam cibo somnoque uacare.
Deinde nos excipit adolescentia quae, sicut a puerilibus impedimentis
absoluit, ita uitiis miserrime implicat ac irretitur. Tunc enim omnis libidinis
nefaria turba scaturire occipit ; tunc animi saeuissime nascuntur pestes, tunc
ueneris obscena feruent incendia, tunc irae flammis succendimur et ad conserendas
rixas stimulis eius instigamur. Modo gulae irritamentis ad crapulas et ebrietates
trahimur, modo funestis inuidiae urimur facibus; nunc stultissima uanissimaque
iactantia efferimur, nunc ignauia desidiaque marcescimus ac ueluti sues in luto
spurcissimo uolutari gaudemus. Et ne diutius in his morer, sine
cessatione compensato nobiscum duello uniuersa flagitia decertant, atque ubi unum
nos reliquit, mox aliud saeuius aggreditur, quibus cum uolentes plerumque cedamus,
necesse est uictoris subire legem: cuius in ius cum semel concesseris et sub iugum
eius missus fueris, necesse est id toto uitae tempore feras. Quod si illud aliquando detractare
tentaueris, cogeris inuitus; licet tu sicut canis uinctus catenam assidue rodas,
rumpere quidem anulum unum aut duos forsan poteris, semper tamen supererit quod ex
collo pendeat, per quod captus rursum ad molam alligaberis; atque hoc te munere
adolescentia donat.
Transi nunc ad prouectiorem uiri aetatem, cum qua ultra has, quas
commemorauimus, molestias te alias non leuiores oportet suscipere , curam rei familiaris, uxoris
importunitates, ac fastidia continua, seruorum perfidias, filiorum scelera. Adde
infortunia diuersa, languores uel tuos uel tuorum, odia intestina, persecutiones
inimicas, peregrinationes, discrimina, uulnera, praedas, captiuitates, uincula, et
omnis faciei aerumnas quas singulas uel pati uel timere necesse est. Quae
uniuersa, si ad rem publicam accesseris, tanto augentur amplius, quanto in ea
dignitas aut magistratus magis augescit. Si fortuna tibi sinus paululum
feliciores laxauerit, metu et sollicitudine sedulo angeris; sin autem numquam eos
auara patefecerit aut patefactos instabilis contraxerit, tunc uero dolore simul et
desiderio intabescis, tum maerore conficeris . Hic te postremo excipit senectus, exoptatum mortalium malum.
Haec tibi affert morbos, haec omnes adimit, si quae fuerunt, uoluptates: iam cibus
non sapit, gratus somnus aufugit, distillant oculi simul et nasus, languescit
caput, genua manusque tremunt.
Sed haec ut iocundius legas, satyri tibi egregium senectutis carmen
referam, quo merito deridet eos qui ad eam peruenire precantur:
"Da spatium uitae, multos da, Iuppiter, annos."
Hoc recto uultu solum, hoc et pallidus optas
sed quam continuis et quantis longa senectus
plena malis, deformem et tetrum ante omnia uultum
dissimilemque sui, deformem pro cute pellem
pendentesque genas et tales aspice rugas
quales umbriferos ubi pandit Thabraca saltus.
in uetula scalpit iam mater simia bucca.
Plurima sunt iuuenum discrimina, pulchrior ille
hoc, atque ille alio, multum hic robustior illo:
una senum facies, cum uoce trementia membra
et iam leue caput, madidique infantia nasi;
frangendus misero gingiua panis inermi.
Vsque adeo grauis uxori natisque sibique
ut captatori moueat fastidia Cosso.
Non eadem uini atque cibi torpente palato
gaudia; nam ueneris iam longa obliuio, uel si
coneris, iacet exiguus cum ramice neruus
et, quamuis tota palpetur nocte, iacebit.
Anne aliquid sperare potest haec inguinis aegri
canities? Quid quod merito suspecta libido est
quae uenerem affectat sine uiribus. Aspice partis
nunc damnum alterius. Nam quae cantante uoluptas,
sit licet eximius citharoedus, situe Seleucus
et quibus aurata mos est fulgere lucerna?
Quis refert magni sedeat qua parte theatri
qui uix cornicines exaudiet atque tubarum
concentus; clamore opus est ut sentiat auris
quem dicat uenisse puer, quot nuntiet horas.
Praeterea minimus gelido iam corpore sanguis
febre calet sola, circumsilit agmine facto
morborum omne genus, quorum si nomina quaeras,
promptius expediam quot amauerit Ippia moechos,
quot Themison aegros autumno occiderit uno,
quot Basilus socios, quot circumscripserit Hirrus
pupillos, quot longa uiros exsorbeat uno
Maura die, quot discipulos inclinet Hamillus;
percurram citius, quot uillas possideat nunc
quo tondente grauis iuueni mihi barba sonabat.
Ille humero, hic lumbis, hic coxa debilis, ambos
perdidit ille oculos et luscis inuidet, huius
pallida labra cibum accipiunt digitis alienis
ipse ad conspectum cenae deducere rictum
suetus hiat tantum ceu pullus hirundinis ad quem
ore uolat pleno mater ieiuna: sed omni
membrorum damno maior dementia; quae nec
nomina seruorum nec uultum agnoscit amici
cum quo praeterita cenauit nocte, nec illos
quos genuit, quos eduxit.
Quomodo potuit aut uerius aut rectius extrema miseria nouissimaque
humanae pars uitae effingi aut designari? Nec tamen mirari habemus
eius tam infelicem exitum, cuius dolendum lacrimandumque cognouimus exordium.
Lacrimis et ploratu initiatum principium digne aerumnosum luctuosumque sortitur
finem, media uero omnis fastidii et calamitatis plena.
Si cetera desint, sed quantam illam uitae miseriam putas quam ex
corporis cura patimur indesinenter, nunc aestus, nunc frigora declinando; modo
fugitando imbres, modo uentos ac tempestates, sedulo autem sanitatem procurando.
Quamobrem aliquando ab his, aliquando ab illis abstinemus alimentis et
tamen gulae instigatione cruciamur; mane grauis somno et hesternis adhuc
indigestis crapulis surgere cunctaris, dum hinc te sollicita auaritia ad negotium
uocat, illinc desidia plumis et otio inuolutum fouent utque tibi indulgeas
hortantur; sed quiescere te dominarum tuarum cupiditatum rixa non sinit ad sua
quaeque studia te diuisum trahentibus.
Tandem uincit auaritia a pudore non numquam adiuta, eruit te e
uolutabro suem , licet tu saepius
languidior illud repetas.
Exsurgenti primus labor uestiendi ornandique offertur. Petis deinde
aliquod ingratum opus, aut forsan gratum, sed laboriosum ac difficile; ibi eo
maceraris usque quo deficias, interim fame ac siti urgeris, nec eas amplius
tolerare ualens pergis ad potum ac cibum, quae aut insipida fastidis, aut si
sapient, uentrem saginis oneratum uix a mensa refers ad thalamum. Hinc rictus aut
uomitus exsecrandi, hinc stomachi uentrisque grauis dolor. Age rursum post somnum meridianum redi ad opus, rursum
fames, rursum capiendus cibus. Interea nox uenit; deponendus est
iterum ornatus, detrahenda uestimenta, et iam iterum ad plumae otia redimus, quam
aut exerciti curis tota nocte insomnem fatigamus, aut uicti epularum humore ueluti
mortui sine sensu iacemus. Sed neque hic quies; mox enim adoriuntur
nos insomnia, nouae horribilesque terrent imagines aut sollicitudines urunt: nunc
aduersum nos stricto ense inimica stat facies, nunc ferimur aut ab aliquo loco
edito deturbamur in praeceps; alius iugulatur ab hoste, alius spoliatur; interdum
compedibus uincitur aut ad supplicium ducitur et alia inuisa phantasmata patitur,
adeo ut plerumque exclamare et se e strato corripere sudans trepidansque cogatur.
Et ecce iterum mane, ecce iterum superioris diei angustias, atque ita
his miserrimis uicibus totam transigimus hanc, felicem quam appellamus, uitam, et
quam differre protelareque tantopere optamus.
At non ita apostolus, sed gemitibus, fletibus, rugitibusque magnis
clamabat: Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius?
Et recte sane, quandoquidem, ut ait Augustinus Ioannis tractans
euangelium: Ista uita nec est nominanda uita quia non est uera uita.
Hoc enim nostrum uiuere, ut ait Gregorius,
cotidie est a uita transire; quippe dum infantia ad pueritiam, pueritia ad
adolescentiam, adolescentia ad iuuentam, iuuentus ad senectutem, senecta transit
ad mortem, in cursu uitae praesentis ipsis suis augumentis ad detrimenta
impellitur.
Quomodo non iure mors dicitur in qua cotidie desinentes morimur, tanto infelicius
quanto diutius? Merito enim et uulgus illam crudeliorem diramque magis mortem
appellat, quae cruciatu longiori trahitur, contra uero fortunatam et felicem quae
breui et facili momento consumitur. Hinc Augustinus ad Macedonum
scribens digne commendauit Ciceronis ea de re iudicium dicens:
Sanior est Ciceronis sententia ubi ait: haec uita mors est, quam lamentari posset
si liberet.
Sed si tamen eam mortem appellare non placet, et uitam esse uis, certe uel illud negare non
poteris eam fallacem et umbrantem esse innumerisque laqueis praepeditam, quae pro
uno gaudio multos sibi dat maerores, pro una uana laetitia innumeras uerasque
tristitias, pro fastidiosissima sanitate complures saeuos morbos. Nunc
te fortunatum in sublime tollit, tanto quidem altius quanto mox cupit praecipitare
grauius; ita pauco interuallo felix fis et infelix; nunc te ridere facit, nunc
flere; modo falsa spe erigit, modo certa desperatione prosternit, teque ut
ludicrum uersat, nec una hora patitur eodem habitu
perseuerare. Ad haec circa te uelut lacessentium canum turbam
saeuissimam immittit: hinc famem, inde sitim, illinc algorem, ex alia parte
aestum, deinde metum, imbres, tempestates, muscas, culices, pediculos, pulices,
pruritum, scabiem, impetiginem, et duas infestissimas dolorum et cupiditatum
turmas, quarum nec nomina nec numerum ullus umquam scire potuit.
Haec tibi mors omnia adimit, his te liberat malis, et audes demens
dicere te magnis bonis ab ea spoliatum? Pro gratiis conuicia in eam uesanus
ingeris. Resipisce
aliquando et cognosce tuam liberatricem, quae non solum bona tibi non detrahit
ulla, sed insuper multis magnisque subducit malis!
His igitur et talibus rationibus mortem nihil boni haud parum omnino
auferre persuadebimus. Ceterum his damna languoris leuari non possunt; adimit enim
sanitatem languor, quam alia ex occasione recte accusare non poteris nisi quod nos
in illis calamitatibus, quas modo commemorauimus, diutius retinet, uel quia carnem
magis rebellem animo facit, quod nulli bono optandum esse debet, immo praecipue
abhominandum. Sic apostolus non in sanitate, sed in infirmitatibus
gloriabatur: "Cum enim", inquit, "infirmor, fortior sum." Et Dominus ad eum:
"Paule, uirtus in infirmitate perficitur."
Quibus rebus languores corporis boni potius comprobantur quam mali
ualitudinemque magis homini esse noxiam. Quae etiam si nihil noceret, tamen illud, quod bonitatis habet, naturae est bonum, non
hominis, quandoquidem sanitas non facit bonum quenquam. Quamobrem si
tibi eam morbus tollit, de tuo bono tollit nihil; tua uero tibi cuncta permanent
integra et intacta, nec auferri a quoquam possunt aut labefactari nisi abs te
ipso. Nemo autem iuste queritur rerum iacturam alienarum, nec ea bona sua recte
appellat, quibus detractis ipsius bonitatis deperit nihil.
Hinc prudentissime Boethius fortunam aduersum se induxit ita
disserentem:
Quid homo tu ream me cotidianis agis querelis? Quam tibi fecimus iniuriam? Quae
tua tibi detraximus bona? Quouis iudice de opum dignitatumque possessione mecum
contende, et si cuiusquam mortalium proprium quid horum esse monstraueris, ego iam
tua fuisse, quae repetis, sponte concedam.
Cum te matris utero natura produxit, nudum rebus omnibus inopemque suscepi meisque
opibus foui et, quod te nunc impatientem nostri facit, fauore prona indulgentius
educaui, omnium, quae mei iuris sunt, affluentia et splendore circumdedi. Nunc
mihi retrahere manum libet; habes gratiam uelut usus alienis. Non habes ius
querelae tamquam prorsus tua perdideris; quid igitur ingemiscis? Nulla tibi a
nobis illata est uiolentia. Opes honores ceteraque talium mei sunt iuris; dominam
famulae cognoscunt: mecum ueniunt, me abeunte discedunt. Audacter affirmem si tua
forent, quae amissa conquereris, nullo modo perdidisses.
Haec et talia pleraque sapiens consolator tam in amissione rerum quam liberorum
aut amicorum melius atque aptius ex persona Dei apud pias mentes poterit
disserere. Vt Hieronymus ad Tyrasium:
Quod dederat, abstulit qui creauit. Quis est alius qui plangat quod ad tempus
acceperat: commodaueras ut haberes quantocumque tempore uoluisset et, cum uellet,
rursum auferret. Nihil abstulit tuum cui recipere decuit creditorem, et nihil
aliud decet quam creditori gratias agere mutuantem. Sic Iob legimus quam sequamur
deuotissimam uocem dicentis: "Dominus dedit, Dominus abstulit, sicut Domino
placuit ita factum est. Sit nomen Domini benedictum." Parum non erat haec
consolatio contra luctum quod nemo lugere debeat cum aliquid reddiderit alienum,
quia fas non erat apud alium retineri quod domino suo fuerat necessarium.
Innumera eiusmodi et dicta et facta apud sapientes reperies.
Pluraque in hanc partem, ut in ceteras omnes, dici possent. Sed nos
nunc consolamur neminem: tantum consolandi rationem designamus. Exprimere autem
ille curabit cui serio munus hoc erit obeundum. Nobis uero sufficiat, quae
attingenda sunt, succincte admonere.
Pergamus itaque reliqua recensendo.
Sane tertius locus quemadmodum ad efficiendum quod uolumus ualidissimus
est, ita ad consistendum debilissimus. Nempe cum difficile sit rationes
inire , quae constanter docere queant morte aut rerum interitu uel defectu boni
nihil esse ademptum. Et fortasse diuitias non esse bonas persuadere
poterimus cum illis rationibus, quas superius in antidoto diuitum adduximus, tum
aliis de quibus postea disseremus; similiter et abdicationem magistratus et
aliarum rerum priuationem nihil nocere; sed contra uitam sanitatemque, quarum
altera morte, altera languore tollitur, quis sustinere poterit disputantem? Et ut
sustineri possit, ceterum quis tantam audebit impietatem, ut praestantissimum dei
opus praesumat condemnare? Quamobrem fateri necessarium
est et uitam et incolumitatem bonam esse. Eatenus tamen has bonas concedimus,
quatenus
plus incommoditatis mortalibus afferant quam commoditatis, licet id nostra culpa
proueniat.
II 8 De miseria uitae humanae
Atque ut de uita prius dicamus: quid est quod in toto cursu eius
inuenire ualeas aliud quam sollicitudines, labores, curas, molestias, anxietates,
dolores, et omnis generis miserias? Intuere in omnes aetates eius;
nullibi pacem, nullibi quietem, nullibi tranquillitatem, nullibi aliquam reperies
iocunditatem quae facile non plus molestiae habeat quam uoluptatis. Nam
si ab ipso exordio uitae incipias (est enim opere pretium per singulas discurrere
aetates), nonne id plenum tristitia, fetore, et pudore est? Quae si diuina
sapientia amore incredibili parentum non temperasset, quis id umquam pati
potuisset? Aut cui non stomachum
fecissent sordes nostrae? Cuius bilem continui uagitus, ploratus, et bestialia
fastidia non commouissent? Aut quem non defatigassent iuges sollicitudines, noctes
insomnes, curae laboresque qui ob infantiam sine intermissione capiuntur?
Porro ex pueritia quid commodi amplius reportamus quam bruta animantia;
quippe cum id aetatis nihil
aliud nouimus aut ualemus, quam cibo somnoque uacare.
Deinde nos excipit adolescentia quae, sicut a puerilibus impedimentis
absoluit, ita uitiis miserrime implicat ac irretitur. Tunc enim omnis libidinis
nefaria turba scaturire occipit ; tunc animi saeuissime nascuntur pestes, tunc
ueneris obscena feruent incendia, tunc irae flammis succendimur et ad conserendas
rixas stimulis eius instigamur. Modo gulae irritamentis ad crapulas et ebrietates
trahimur, modo funestis inuidiae urimur facibus; nunc stultissima uanissimaque
iactantia efferimur, nunc ignauia desidiaque marcescimus ac ueluti sues in luto
spurcissimo uolutari gaudemus. Et ne diutius in his morer, sine
cessatione compensato nobiscum duello uniuersa flagitia decertant, atque ubi unum
nos reliquit, mox aliud saeuius aggreditur, quibus cum uolentes plerumque cedamus,
necesse est uictoris subire legem: cuius in ius cum semel concesseris et sub iugum
eius missus fueris, necesse est id toto uitae tempore feras. Quod si illud aliquando detractare
tentaueris, cogeris inuitus; licet tu sicut canis uinctus catenam assidue rodas,
rumpere quidem anulum unum aut duos forsan poteris, semper tamen supererit quod ex
collo pendeat, per quod captus rursum ad molam alligaberis; atque hoc te munere
adolescentia donat.
Transi nunc ad prouectiorem uiri aetatem, cum qua ultra has, quas
commemorauimus, molestias te alias non leuiores oportet suscipere , curam rei familiaris, uxoris
importunitates, ac fastidia continua, seruorum perfidias, filiorum scelera. Adde
infortunia diuersa, languores uel tuos uel tuorum, odia intestina, persecutiones
inimicas, peregrinationes, discrimina, uulnera, praedas, captiuitates, uincula, et
omnis faciei aerumnas quas singulas uel pati uel timere necesse est. Quae
uniuersa, si ad rem publicam accesseris, tanto augentur amplius, quanto in ea
dignitas aut magistratus magis augescit. Si fortuna tibi sinus paululum
feliciores laxauerit, metu et sollicitudine sedulo angeris; sin autem numquam eos
auara patefecerit aut patefactos instabilis contraxerit, tunc uero dolore simul et
desiderio intabescis, tum maerore conficeris . Hic te postremo excipit senectus, exoptatum mortalium malum.
Haec tibi affert morbos, haec omnes adimit, si quae fuerunt, uoluptates: iam cibus
non sapit, gratus somnus aufugit, distillant oculi simul et nasus, languescit
caput, genua manusque tremunt.
Sed haec ut iocundius legas, satyri tibi egregium senectutis carmen
referam, quo merito deridet eos qui ad eam peruenire precantur:
"Da spatium uitae, multos da, Iuppiter, annos."
Hoc recto uultu solum, hoc et pallidus optas
sed quam continuis et quantis longa senectus
plena malis, deformem et tetrum ante omnia uultum
dissimilemque sui, deformem pro cute pellem
pendentesque genas et tales aspice rugas
quales umbriferos ubi pandit Thabraca saltus.
in uetula scalpit iam mater simia bucca.
Plurima sunt iuuenum discrimina, pulchrior ille
hoc, atque ille alio, multum hic robustior illo:
una senum facies, cum uoce trementia membra
et iam leue caput, madidique infantia nasi;
frangendus misero gingiua panis inermi.
Vsque adeo grauis uxori natisque sibique
ut captatori moueat fastidia Cosso.
Non eadem uini atque cibi torpente palato
gaudia; nam ueneris iam longa obliuio, uel si
coneris, iacet exiguus cum ramice neruus
et, quamuis tota palpetur nocte, iacebit.
Anne aliquid sperare potest haec inguinis aegri
canities? Quid quod merito suspecta libido est
quae uenerem affectat sine uiribus. Aspice partis
nunc damnum alterius. Nam quae cantante uoluptas,
sit licet eximius citharoedus, situe Seleucus
et quibus aurata mos est fulgere lucerna?
Quis refert magni sedeat qua parte theatri
qui uix cornicines exaudiet atque tubarum
concentus; clamore opus est ut sentiat auris
quem dicat uenisse puer, quot nuntiet horas.
Praeterea minimus gelido iam corpore sanguis
febre calet sola, circumsilit agmine facto
morborum omne genus, quorum si nomina quaeras,
promptius expediam quot amauerit Ippia moechos,
quot Themison aegros autumno occiderit uno,
quot Basilus socios, quot circumscripserit Hirrus
pupillos, quot longa uiros exsorbeat uno
Maura die, quot discipulos inclinet Hamillus;
percurram citius, quot uillas possideat nunc
quo tondente grauis iuueni mihi barba sonabat.
Ille humero, hic lumbis, hic coxa debilis, ambos
perdidit ille oculos et luscis inuidet, huius
pallida labra cibum accipiunt digitis alienis
ipse ad conspectum cenae deducere rictum
suetus hiat tantum ceu pullus hirundinis ad quem
ore uolat pleno mater ieiuna: sed omni
membrorum damno maior dementia; quae nec
nomina seruorum nec uultum agnoscit amici
cum quo praeterita cenauit nocte, nec illos
quos genuit, quos eduxit.
Quomodo potuit aut uerius aut rectius extrema miseria nouissimaque
humanae pars uitae effingi aut designari? Nec tamen mirari habemus
eius tam infelicem exitum, cuius dolendum lacrimandumque cognouimus exordium.
Lacrimis et ploratu initiatum principium digne aerumnosum luctuosumque sortitur
finem, media uero omnis fastidii et calamitatis plena.
Si cetera desint, sed quantam illam uitae miseriam putas quam ex
corporis cura patimur indesinenter, nunc aestus, nunc frigora declinando; modo
fugitando imbres, modo uentos ac tempestates, sedulo autem sanitatem procurando.
Quamobrem aliquando ab his, aliquando ab illis abstinemus alimentis et
tamen gulae instigatione cruciamur; mane grauis somno et hesternis adhuc
indigestis crapulis surgere cunctaris, dum hinc te sollicita auaritia ad negotium
uocat, illinc desidia plumis et otio inuolutum fouent utque tibi indulgeas
hortantur; sed quiescere te dominarum tuarum cupiditatum rixa non sinit ad sua
quaeque studia te diuisum trahentibus.
Tandem uincit auaritia a pudore non numquam adiuta, eruit te e
uolutabro suem , licet tu saepius
languidior illud repetas.
Exsurgenti primus labor uestiendi ornandique offertur. Petis deinde
aliquod ingratum opus, aut forsan gratum, sed laboriosum ac difficile; ibi eo
maceraris usque quo deficias, interim fame ac siti urgeris, nec eas amplius
tolerare ualens pergis ad potum ac cibum, quae aut insipida fastidis, aut si
sapient, uentrem saginis oneratum uix a mensa refers ad thalamum. Hinc rictus aut
uomitus exsecrandi, hinc stomachi uentrisque grauis dolor. Age rursum post somnum meridianum redi ad opus, rursum
fames, rursum capiendus cibus. Interea nox uenit; deponendus est
iterum ornatus, detrahenda uestimenta, et iam iterum ad plumae otia redimus, quam
aut exerciti curis tota nocte insomnem fatigamus, aut uicti epularum humore ueluti
mortui sine sensu iacemus. Sed neque hic quies; mox enim adoriuntur
nos insomnia, nouae horribilesque terrent imagines aut sollicitudines urunt: nunc
aduersum nos stricto ense inimica stat facies, nunc ferimur aut ab aliquo loco
edito deturbamur in praeceps; alius iugulatur ab hoste, alius spoliatur; interdum
compedibus uincitur aut ad supplicium ducitur et alia inuisa phantasmata patitur,
adeo ut plerumque exclamare et se e strato corripere sudans trepidansque cogatur.
Et ecce iterum mane, ecce iterum superioris diei angustias, atque ita
his miserrimis uicibus totam transigimus hanc, felicem quam appellamus, uitam, et
quam differre protelareque tantopere optamus.
At non ita apostolus, sed gemitibus, fletibus, rugitibusque magnis
clamabat: Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius?
Et recte sane, quandoquidem, ut ait Augustinus Ioannis tractans
euangelium: Ista uita nec est nominanda uita quia non est uera uita.
Hoc enim nostrum uiuere, ut ait Gregorius,
cotidie est a uita transire; quippe dum infantia ad pueritiam, pueritia ad
adolescentiam, adolescentia ad iuuentam, iuuentus ad senectutem, senecta transit
ad mortem, in cursu uitae praesentis ipsis suis augumentis ad detrimenta
impellitur.
Quomodo non iure mors dicitur in qua cotidie desinentes morimur, tanto infelicius
quanto diutius? Merito enim et uulgus illam crudeliorem diramque magis mortem
appellat, quae cruciatu longiori trahitur, contra uero fortunatam et felicem quae
breui et facili momento consumitur. Hinc Augustinus ad Macedonum
scribens digne commendauit Ciceronis ea de re iudicium dicens:
Sanior est Ciceronis sententia ubi ait: haec uita mors est, quam lamentari posset
si liberet.
Sed si tamen eam mortem appellare non placet, et uitam esse uis, certe uel illud negare non
poteris eam fallacem et umbrantem esse innumerisque laqueis praepeditam, quae pro
uno gaudio multos sibi dat maerores, pro una uana laetitia innumeras uerasque
tristitias, pro fastidiosissima sanitate complures saeuos morbos. Nunc
te fortunatum in sublime tollit, tanto quidem altius quanto mox cupit praecipitare
grauius; ita pauco interuallo felix fis et infelix; nunc te ridere facit, nunc
flere; modo falsa spe erigit, modo certa desperatione prosternit, teque ut
ludicrum uersat, nec una hora patitur eodem habitu
perseuerare. Ad haec circa te uelut lacessentium canum turbam
saeuissimam immittit: hinc famem, inde sitim, illinc algorem, ex alia parte
aestum, deinde metum, imbres, tempestates, muscas, culices, pediculos, pulices,
pruritum, scabiem, impetiginem, et duas infestissimas dolorum et cupiditatum
turmas, quarum nec nomina nec numerum ullus umquam scire potuit.
Haec tibi mors omnia adimit, his te liberat malis, et audes demens
dicere te magnis bonis ab ea spoliatum? Pro gratiis conuicia in eam uesanus
ingeris. Resipisce
aliquando et cognosce tuam liberatricem, quae non solum bona tibi non detrahit
ulla, sed insuper multis magnisque subducit malis!
His igitur et talibus rationibus mortem nihil boni haud parum omnino
auferre persuadebimus. Ceterum his damna languoris leuari non possunt; adimit enim
sanitatem languor, quam alia ex occasione recte accusare non poteris nisi quod nos
in illis calamitatibus, quas modo commemorauimus, diutius retinet, uel quia carnem
magis rebellem animo facit, quod nulli bono optandum esse debet, immo praecipue
abhominandum. Sic apostolus non in sanitate, sed in infirmitatibus
gloriabatur: "Cum enim", inquit, "infirmor, fortior sum." Et Dominus ad eum:
"Paule, uirtus in infirmitate perficitur."
Quibus rebus languores corporis boni potius comprobantur quam mali
ualitudinemque magis homini esse noxiam. Quae etiam si nihil noceret, tamen illud, quod bonitatis habet, naturae est bonum, non
hominis, quandoquidem sanitas non facit bonum quenquam. Quamobrem si
tibi eam morbus tollit, de tuo bono tollit nihil; tua uero tibi cuncta permanent
integra et intacta, nec auferri a quoquam possunt aut labefactari nisi abs te
ipso. Nemo autem iuste queritur rerum iacturam alienarum, nec ea bona sua recte
appellat, quibus detractis ipsius bonitatis deperit nihil.
Hinc prudentissime Boethius fortunam aduersum se induxit ita
disserentem:
Quid homo tu ream me cotidianis agis querelis? Quam tibi fecimus iniuriam? Quae
tua tibi detraximus bona? Quouis iudice de opum dignitatumque possessione mecum
contende, et si cuiusquam mortalium proprium quid horum esse monstraueris, ego iam
tua fuisse, quae repetis, sponte concedam.
Cum te matris utero natura produxit, nudum rebus omnibus inopemque suscepi meisque
opibus foui et, quod te nunc impatientem nostri facit, fauore prona indulgentius
educaui, omnium, quae mei iuris sunt, affluentia et splendore circumdedi. Nunc
mihi retrahere manum libet; habes gratiam uelut usus alienis. Non habes ius
querelae tamquam prorsus tua perdideris; quid igitur ingemiscis? Nulla tibi a
nobis illata est uiolentia. Opes honores ceteraque talium mei sunt iuris; dominam
famulae cognoscunt: mecum ueniunt, me abeunte discedunt. Audacter affirmem si tua
forent, quae amissa conquereris, nullo modo perdidisses.
Haec et talia pleraque sapiens consolator tam in amissione rerum quam liberorum
aut amicorum melius atque aptius ex persona Dei apud pias mentes poterit
disserere. Vt Hieronymus ad Tyrasium:
Quod dederat, abstulit qui creauit. Quis est alius qui plangat quod ad tempus
acceperat: commodaueras ut haberes quantocumque tempore uoluisset et, cum uellet,
rursum auferret. Nihil abstulit tuum cui recipere decuit creditorem, et nihil
aliud decet quam creditori gratias agere mutuantem. Sic Iob legimus quam sequamur
deuotissimam uocem dicentis: "Dominus dedit, Dominus abstulit, sicut Domino
placuit ita factum est. Sit nomen Domini benedictum." Parum non erat haec
consolatio contra luctum quod nemo lugere debeat cum aliquid reddiderit alienum,
quia fas non erat apud alium retineri quod domino suo fuerat necessarium.
Innumera eiusmodi et dicta et facta apud sapientes reperies.
Pluraque in hanc partem, ut in ceteras omnes, dici possent. Sed nos
nunc consolamur neminem: tantum consolandi rationem designamus. Exprimere autem
ille curabit cui serio munus hoc erit obeundum. Nobis uero sufficiat, quae
attingenda sunt, succincte admonere.
Pergamus itaque reliqua recensendo.
Atque ut de uita prius dicamus: quid est quod in toto cursu eius
inuenire ualeas aliud quam sollicitudines, labores, curas, molestias, anxietates,
dolores, et omnis generis miserias? Intuere in omnes aetates eius;
nullibi pacem, nullibi quietem, nullibi tranquillitatem, nullibi aliquam reperies
iocunditatem quae facile non plus molestiae habeat quam uoluptatis. Nam
si ab ipso exordio uitae incipias (est enim opere pretium per singulas discurrere
aetates), nonne id plenum tristitia, fetore, et pudore est? Quae si diuina
sapientia amore incredibili parentum non temperasset, quis id umquam pati
potuisset? Aut cui non stomachum
fecissent sordes nostrae? Cuius bilem continui uagitus, ploratus, et bestialia
fastidia non commouissent? Aut quem non defatigassent iuges sollicitudines, noctes
insomnes, curae laboresque qui ob infantiam sine intermissione capiuntur?
Porro ex pueritia quid commodi amplius reportamus quam bruta animantia;
quippe cum id aetatis nihil
aliud nouimus aut ualemus, quam cibo somnoque uacare.
Deinde nos excipit adolescentia quae, sicut a puerilibus impedimentis
absoluit, ita uitiis miserrime implicat ac irretitur. Tunc enim omnis libidinis
nefaria turba scaturire occipit ; tunc animi saeuissime nascuntur pestes, tunc
ueneris obscena feruent incendia, tunc irae flammis succendimur et ad conserendas
rixas stimulis eius instigamur. Modo gulae irritamentis ad crapulas et ebrietates
trahimur, modo funestis inuidiae urimur facibus; nunc stultissima uanissimaque
iactantia efferimur, nunc ignauia desidiaque marcescimus ac ueluti sues in luto
spurcissimo uolutari gaudemus. Et ne diutius in his morer, sine
cessatione compensato nobiscum duello uniuersa flagitia decertant, atque ubi unum
nos reliquit, mox aliud saeuius aggreditur, quibus cum uolentes plerumque cedamus,
necesse est uictoris subire legem: cuius in ius cum semel concesseris et sub iugum
eius missus fueris, necesse est id toto uitae tempore feras. Quod si illud aliquando detractare
tentaueris, cogeris inuitus; licet tu sicut canis uinctus catenam assidue rodas,
rumpere quidem anulum unum aut duos forsan poteris, semper tamen supererit quod ex
collo pendeat, per quod captus rursum ad molam alligaberis; atque hoc te munere
adolescentia donat.
Transi nunc ad prouectiorem uiri aetatem, cum qua ultra has, quas
commemorauimus, molestias te alias non leuiores oportet suscipere , curam rei familiaris, uxoris
importunitates, ac fastidia continua, seruorum perfidias, filiorum scelera. Adde
infortunia diuersa, languores uel tuos uel tuorum, odia intestina, persecutiones
inimicas, peregrinationes, discrimina, uulnera, praedas, captiuitates, uincula, et
omnis faciei aerumnas quas singulas uel pati uel timere necesse est. Quae
uniuersa, si ad rem publicam accesseris, tanto augentur amplius, quanto in ea
dignitas aut magistratus magis augescit. Si fortuna tibi sinus paululum
feliciores laxauerit, metu et sollicitudine sedulo angeris; sin autem numquam eos
auara patefecerit aut patefactos instabilis contraxerit, tunc uero dolore simul et
desiderio intabescis, tum maerore conficeris . Hic te postremo excipit senectus, exoptatum mortalium malum.
Haec tibi affert morbos, haec omnes adimit, si quae fuerunt, uoluptates: iam cibus
non sapit, gratus somnus aufugit, distillant oculi simul et nasus, languescit
caput, genua manusque tremunt.
Sed haec ut iocundius legas, satyri tibi egregium senectutis carmen
referam, quo merito deridet eos qui ad eam peruenire precantur:
"Da spatium uitae, multos da, Iuppiter, annos."
Hoc recto uultu solum, hoc et pallidus optas
sed quam continuis et quantis longa senectus
plena malis, deformem et tetrum ante omnia uultum
dissimilemque sui, deformem pro cute pellem
pendentesque genas et tales aspice rugas
quales umbriferos ubi pandit Thabraca saltus.
in uetula scalpit iam mater simia bucca.
Plurima sunt iuuenum discrimina, pulchrior ille
hoc, atque ille alio, multum hic robustior illo:
una senum facies, cum uoce trementia membra
et iam leue caput, madidique infantia nasi;
frangendus misero gingiua panis inermi.
Vsque adeo grauis uxori natisque sibique
ut captatori moueat fastidia Cosso.
Non eadem uini atque cibi torpente palato
gaudia; nam ueneris iam longa obliuio, uel si
coneris, iacet exiguus cum ramice neruus
et, quamuis tota palpetur nocte, iacebit.
Anne aliquid sperare potest haec inguinis aegri
canities? Quid quod merito suspecta libido est
quae uenerem affectat sine uiribus. Aspice partis
nunc damnum alterius. Nam quae cantante uoluptas,
sit licet eximius citharoedus, situe Seleucus
et quibus aurata mos est fulgere lucerna?
Quis refert magni sedeat qua parte theatri
qui uix cornicines exaudiet atque tubarum
concentus; clamore opus est ut sentiat auris
quem dicat uenisse puer, quot nuntiet horas.
Praeterea minimus gelido iam corpore sanguis
febre calet sola, circumsilit agmine facto
morborum omne genus, quorum si nomina quaeras,
promptius expediam quot amauerit Ippia moechos,
quot Themison aegros autumno occiderit uno,
quot Basilus socios, quot circumscripserit Hirrus
pupillos, quot longa uiros exsorbeat uno
Maura die, quot discipulos inclinet Hamillus;
percurram citius, quot uillas possideat nunc
quo tondente grauis iuueni mihi barba sonabat.
Ille humero, hic lumbis, hic coxa debilis, ambos
perdidit ille oculos et luscis inuidet, huius
pallida labra cibum accipiunt digitis alienis
ipse ad conspectum cenae deducere rictum
suetus hiat tantum ceu pullus hirundinis ad quem
ore uolat pleno mater ieiuna: sed omni
membrorum damno maior dementia; quae nec
nomina seruorum nec uultum agnoscit amici
cum quo praeterita cenauit nocte, nec illos
quos genuit, quos eduxit.
Quomodo potuit aut uerius aut rectius extrema miseria nouissimaque
humanae pars uitae effingi aut designari? Nec tamen mirari habemus
eius tam infelicem exitum, cuius dolendum lacrimandumque cognouimus exordium.
Lacrimis et ploratu initiatum principium digne aerumnosum luctuosumque sortitur
finem, media uero omnis fastidii et calamitatis plena.
Si cetera desint, sed quantam illam uitae miseriam putas quam ex
corporis cura patimur indesinenter, nunc aestus, nunc frigora declinando; modo
fugitando imbres, modo uentos ac tempestates, sedulo autem sanitatem procurando.
Quamobrem aliquando ab his, aliquando ab illis abstinemus alimentis et
tamen gulae instigatione cruciamur; mane grauis somno et hesternis adhuc
indigestis crapulis surgere cunctaris, dum hinc te sollicita auaritia ad negotium
uocat, illinc desidia plumis et otio inuolutum fouent utque tibi indulgeas
hortantur; sed quiescere te dominarum tuarum cupiditatum rixa non sinit ad sua
quaeque studia te diuisum trahentibus.
Tandem uincit auaritia a pudore non numquam adiuta, eruit te e
uolutabro suem , licet tu saepius
languidior illud repetas.
Exsurgenti primus labor uestiendi ornandique offertur. Petis deinde
aliquod ingratum opus, aut forsan gratum, sed laboriosum ac difficile; ibi eo
maceraris usque quo deficias, interim fame ac siti urgeris, nec eas amplius
tolerare ualens pergis ad potum ac cibum, quae aut insipida fastidis, aut si
sapient, uentrem saginis oneratum uix a mensa refers ad thalamum. Hinc rictus aut
uomitus exsecrandi, hinc stomachi uentrisque grauis dolor. Age rursum post somnum meridianum redi ad opus, rursum
fames, rursum capiendus cibus. Interea nox uenit; deponendus est
iterum ornatus, detrahenda uestimenta, et iam iterum ad plumae otia redimus, quam
aut exerciti curis tota nocte insomnem fatigamus, aut uicti epularum humore ueluti
mortui sine sensu iacemus. Sed neque hic quies; mox enim adoriuntur
nos insomnia, nouae horribilesque terrent imagines aut sollicitudines urunt: nunc
aduersum nos stricto ense inimica stat facies, nunc ferimur aut ab aliquo loco
edito deturbamur in praeceps; alius iugulatur ab hoste, alius spoliatur; interdum
compedibus uincitur aut ad supplicium ducitur et alia inuisa phantasmata patitur,
adeo ut plerumque exclamare et se e strato corripere sudans trepidansque cogatur.
Et ecce iterum mane, ecce iterum superioris diei angustias, atque ita
his miserrimis uicibus totam transigimus hanc, felicem quam appellamus, uitam, et
quam differre protelareque tantopere optamus.
At non ita apostolus, sed gemitibus, fletibus, rugitibusque magnis
clamabat: Infelix ego homo, quis me liberabit de corpore mortis huius?
Et recte sane, quandoquidem, ut ait Augustinus Ioannis tractans
euangelium: Ista uita nec est nominanda uita quia non est uera uita.
Hoc enim nostrum uiuere, ut ait Gregorius,
cotidie est a uita transire; quippe dum infantia ad pueritiam, pueritia ad
adolescentiam, adolescentia ad iuuentam, iuuentus ad senectutem, senecta transit
ad mortem, in cursu uitae praesentis ipsis suis augumentis ad detrimenta
impellitur.
Quomodo non iure mors dicitur in qua cotidie desinentes morimur, tanto infelicius
quanto diutius? Merito enim et uulgus illam crudeliorem diramque magis mortem
appellat, quae cruciatu longiori trahitur, contra uero fortunatam et felicem quae
breui et facili momento consumitur. Hinc Augustinus ad Macedonum
scribens digne commendauit Ciceronis ea de re iudicium dicens:
Sanior est Ciceronis sententia ubi ait: haec uita mors est, quam lamentari posset
si liberet.
Sed si tamen eam mortem appellare non placet, et uitam esse uis, certe uel illud negare non
poteris eam fallacem et umbrantem esse innumerisque laqueis praepeditam, quae pro
uno gaudio multos sibi dat maerores, pro una uana laetitia innumeras uerasque
tristitias, pro fastidiosissima sanitate complures saeuos morbos. Nunc
te fortunatum in sublime tollit, tanto quidem altius quanto mox cupit praecipitare
grauius; ita pauco interuallo felix fis et infelix; nunc te ridere facit, nunc
flere; modo falsa spe erigit, modo certa desperatione prosternit, teque ut
ludicrum uersat, nec una hora patitur eodem habitu
perseuerare. Ad haec circa te uelut lacessentium canum turbam
saeuissimam immittit: hinc famem, inde sitim, illinc algorem, ex alia parte
aestum, deinde metum, imbres, tempestates, muscas, culices, pediculos, pulices,
pruritum, scabiem, impetiginem, et duas infestissimas dolorum et cupiditatum
turmas, quarum nec nomina nec numerum ullus umquam scire potuit.
Haec tibi mors omnia adimit, his te liberat malis, et audes demens
dicere te magnis bonis ab ea spoliatum? Pro gratiis conuicia in eam uesanus
ingeris. Resipisce
aliquando et cognosce tuam liberatricem, quae non solum bona tibi non detrahit
ulla, sed insuper multis magnisque subducit malis!
His igitur et talibus rationibus mortem nihil boni haud parum omnino
auferre persuadebimus. Ceterum his damna languoris leuari non possunt; adimit enim
sanitatem languor, quam alia ex occasione recte accusare non poteris nisi quod nos
in illis calamitatibus, quas modo commemorauimus, diutius retinet, uel quia carnem
magis rebellem animo facit, quod nulli bono optandum esse debet, immo praecipue
abhominandum. Sic apostolus non in sanitate, sed in infirmitatibus
gloriabatur: "Cum enim", inquit, "infirmor, fortior sum." Et Dominus ad eum:
"Paule, uirtus in infirmitate perficitur."
Quibus rebus languores corporis boni potius comprobantur quam mali
ualitudinemque magis homini esse noxiam. Quae etiam si nihil noceret, tamen illud, quod bonitatis habet, naturae est bonum, non
hominis, quandoquidem sanitas non facit bonum quenquam. Quamobrem si
tibi eam morbus tollit, de tuo bono tollit nihil; tua uero tibi cuncta permanent
integra et intacta, nec auferri a quoquam possunt aut labefactari nisi abs te
ipso. Nemo autem iuste queritur rerum iacturam alienarum, nec ea bona sua recte
appellat, quibus detractis ipsius bonitatis deperit nihil.
Hinc prudentissime Boethius fortunam aduersum se induxit ita
disserentem:
Quid homo tu ream me cotidianis agis querelis? Quam tibi fecimus iniuriam? Quae
tua tibi detraximus bona? Quouis iudice de opum dignitatumque possessione mecum
contende, et si cuiusquam mortalium proprium quid horum esse monstraueris, ego iam
tua fuisse, quae repetis, sponte concedam.
Cum te matris utero natura produxit, nudum rebus omnibus inopemque suscepi meisque
opibus foui et, quod te nunc impatientem nostri facit, fauore prona indulgentius
educaui, omnium, quae mei iuris sunt, affluentia et splendore circumdedi. Nunc
mihi retrahere manum libet; habes gratiam uelut usus alienis. Non habes ius
querelae tamquam prorsus tua perdideris; quid igitur ingemiscis? Nulla tibi a
nobis illata est uiolentia. Opes honores ceteraque talium mei sunt iuris; dominam
famulae cognoscunt: mecum ueniunt, me abeunte discedunt. Audacter affirmem si tua
forent, quae amissa conquereris, nullo modo perdidisses.
Haec et talia pleraque sapiens consolator tam in amissione rerum quam liberorum
aut amicorum melius atque aptius ex persona Dei apud pias mentes poterit
disserere. Vt Hieronymus ad Tyrasium:
Quod dederat, abstulit qui creauit. Quis est alius qui plangat quod ad tempus
acceperat: commodaueras ut haberes quantocumque tempore uoluisset et, cum uellet,
rursum auferret. Nihil abstulit tuum cui recipere decuit creditorem, et nihil
aliud decet quam creditori gratias agere mutuantem. Sic Iob legimus quam sequamur
deuotissimam uocem dicentis: "Dominus dedit, Dominus abstulit, sicut Domino
placuit ita factum est. Sit nomen Domini benedictum." Parum non erat haec
consolatio contra luctum quod nemo lugere debeat cum aliquid reddiderit alienum,
quia fas non erat apud alium retineri quod domino suo fuerat necessarium.
Innumera eiusmodi et dicta et facta apud sapientes reperies.
Pluraque in hanc partem, ut in ceteras omnes, dici possent. Sed nos
nunc consolamur neminem: tantum consolandi rationem designamus. Exprimere autem
ille curabit cui serio munus hoc erit obeundum. Nobis uero sufficiat, quae
attingenda sunt, succincte admonere.
Pergamus itaque reliqua recensendo.
II 9 Quartus locus a nocumento
Quarto igitur loco docebimus illud, quod quis patitur, malum non esse,
si ostendemus id mali afferre nihil. Non enim recte uidetur malum nuncupari quod
malitiae attulit nihil; si namque malum per malitiam est malum, ubi malitiae nihil
est, nec mali quicquam profecto erit; aut quis sanae mentis illud dulce dixerit,
quod omnis dulcedinis expers est? Sic certe nec ille prudens esset qui
malum illud diceret in quo malitiae uel parum nequiret monstrare. Atqui perspicuum in morte est nihil malitiae
residere, ut Cicero in prima Tusculanarum quaestionum doctissime optimeque probat.
Vnde ergo mors appellabitur mala? Similiter nec in paupertate nec
dignitatis rerumque amissione nec in dolore aliquo pars malitiae ulla inhabitat;
laboris fortasse, praecipue in hoc postremo, plurimum. Vnde Posidonium
philosophum, cum uehementius dolore articulorum laboraret et quasi facibus admotis
crebrius ureretur, saepius dixisse ferunt:
Nihil agis, dolor, quamuis sis molestus, numquam tamen confitebor te esse
malum.
De qua ratione multa a Cicerone in secunda Tusculanarum quaestionum
egregie ac praeclare dicta reperies.
Quarto igitur loco docebimus illud, quod quis patitur, malum non esse,
si ostendemus id mali afferre nihil. Non enim recte uidetur malum nuncupari quod
malitiae attulit nihil; si namque malum per malitiam est malum, ubi malitiae nihil
est, nec mali quicquam profecto erit; aut quis sanae mentis illud dulce dixerit,
quod omnis dulcedinis expers est? Sic certe nec ille prudens esset qui
malum illud diceret in quo malitiae uel parum nequiret monstrare. Atqui perspicuum in morte est nihil malitiae
residere, ut Cicero in prima Tusculanarum quaestionum doctissime optimeque probat.
Vnde ergo mors appellabitur mala? Similiter nec in paupertate nec
dignitatis rerumque amissione nec in dolore aliquo pars malitiae ulla inhabitat;
laboris fortasse, praecipue in hoc postremo, plurimum. Vnde Posidonium
philosophum, cum uehementius dolore articulorum laboraret et quasi facibus admotis
crebrius ureretur, saepius dixisse ferunt:
Nihil agis, dolor, quamuis sis molestus, numquam tamen confitebor te esse
malum.
De qua ratione multa a Cicerone in secunda Tusculanarum quaestionum
egregie ac praeclare dicta reperies.
II 10 Quintus locus ab utili uel commodo
Nos nunc ad quintum locum ueniamus qui germanus omnino est huic quem
modo attigimus. Est enim quintus locus quo probatur casus aliquis malus non esse
si declarabitur eorum, quaecumque secum adducit, bona esse uniuersa; siquidem
diuina pariter et naturae lege sententia stabilitum est
10. Vitez od Sredne,... . Joannis de Hunyad virtus et... [page 4 |
Paragraph |
Sub2Sect | Section]
l
version="1.0" encoding="utf-8"?>
Joannis de Hunyad virtus et character militaris, una rei praelio ad Varnam gestae series, sinistri exitus causae ac subsidiorum petitio, versio electronica
Vitez od Sredne, Ivan
c. 1405-1472
György Fejér
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Mg:B Verborum 977
Elektronska verzija: Profil hrvatskog latinizma, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Prosinca 2011
(Fejér, György, ed.) Codex diplomaticvs Hvngariae ecclesiasticvs ac civilis/XI./GENUS, INCUNABULA ET VIRTUS JOANNIS CORVINI DE HUNYAD./II. Diplomata genus et incunabulula ac virtutem Joannis de Hunyad spectantia./XXI.
1445-05-11
Pesth
prosa
Litterae renatae (1400-1600)
Saeculum 15 (1401-1500)
1401-1450
prosa oratio- epistula
Neven Jovanović
2012-08-31
Pisma iz svake godine u posebnu datoteku.
Neven Jovanović
Luka Špoljarić
2012-02-14
Novo, unificirano zaglavlje.
Neven Jovanović
2011-12-30T11:22:06
Epistolae tres Ioannis Vitezii de Zredna (1445-1448)
XXI. Joannis de Hunyad virtus et character militaris, una rei praelio ad Varnam gestae series, sinistri exitus causae ac subsidiorum petitio. An. 1445.
Beatissime Pater et Sanctissime Domine.
Communem casum communi voto relevandum, etsi persuadens apud Sanctitatem vestram locum non habuerim, litteris tamen supplex et benefidens nuper admonui, simul paucis expedivi ea vice, quid, quantumve senserim de conflictu novissimo, in quo fortunam magis, quam vires nobis interruptas sustulimus; id et nunc mihi cordi est et pro lucidiori avisamento repetam pauca, praesertim quod videam, contra hostes pugnasse hactenus, deinceps contra pericula fidei, bello mihi opus esse, et quidem iudicia Dei iustissima ferre, quis nesciat? eaque rebellibus lachrimis exprobrare iniuria sit. Dum tamen naturam bellorum, in quibus a prima ferme aetate versatus sum, mecum ipse agens reputo, facile invenio fateor communem hanc fuisse semper bellantium rotam, ut iuxta superni Spectatoris nutum, modo prosperis interdum contrariis revolvatur eventibus; indicet autem, oro, Deus ipse eorum partem, e quibus tanta christianum populum circumvenit illusio. Multi etenim circumvicini Principes, puta, utriusque Valachiae, item de Bulgaria nonnuli, caeterum de Albania quam plures, ac de Constantinopoli, plurima unde quaque armorum pollicebantur subsidia, invitabantque nos pennatis, ut aiunt, advolare pedibus, caetera omnia ibidem provisa esse. Paruimus tandem, tanta solicitati fiducia, movimus castra, fines hostium transegimus, restabat id solum, ut promissa opperiremur auxilia, ubi pendente spe, dietenus magis ac magis introrsum progredi visum fuit. Paruerant hoc medio nonnulla castra manibus nostris, caetera autem ferro, incursuque expugnavimus; dum ecce omnium quasi frustrati auxilio et omni provisione vacui vidimus insperatam rerum faciem, vidimus quoque supratactorum Principum in hac re optima pessimam nobis plecti amicitiam, vidimus denique pollicita nobis subsidia, e regione in insidias convolasse: quo pacto dum propriam domi negleximus, male militia armati fuimus aliena. Verum paulo ante multis evectis spoliis, multis illatis caedibus ac damnis irrogatis, poteramus illaesi fere hostium declinare congressum, sed puduit incepti, pro Christo propositi, quominus illud prosequeremur negocium, in quo et vinci et vincere aeque credidimus non inglorium. Itaque occupat mox opportunitatem pia temeritas, et ad subeunda pericula e vestigio proni exsurgimus. Fiunt utrinque congressus impares numero, sed fortes, pugnatur ad lucis vesperam occiditque sol pariter et bellum. Attamen inefficacem nobis pugnam reddidit, recens continue multitudo irrumpens, qua non victi tantum, quantum obruti, disiunctique hinc inde abscessimus. Verum id et oculis tunc et plurimis ex post documentis cognovimus, haud pauciora reddidisse nos hostibus vulnera, quam accepisse, lugubrisque admodum et cruentae victoriae reliquisse vestigia. Nihilominus et nos lamentari dignum est altis suspiriis, super capitum nostrorum dolendis vulneribus, utpote Regis ac Principis nostri clarissimi, item venerandi toti mundo patris, Domini Juliani Legati, quorum solidae virtutis digna auctoritas salutem huius populi propriis humeris gestare videbatur. Sed cum suasum mihi saepius reminiscor, nihil magni in bello sine periculo confici posse, iterum habeat nutans fortuna regressum, dolor ipse incitabit audaciam ad futura, quamquam et id, quod nunc accidit, neque malitia nostra, neque Teucrorum virtus effecerit, dum pene vacue facto viris et armis campo non hostilis militiae, sed iudicii divini plagam retulimus, nostrisque peccatis barbari tunc mansere fortiores. Recognoscentes igitur culparum potius pondera, quam vulnerum, spem firmam induximus animo ut idem ipse, qui plagam peccatis ultor intulit, conferet sperantibus miserator et medelam, movebitque mentem Sanctitatis Vestrae, ut christiani sui populi non fractum adhuc, sed inclinatum, robur erigere quam celerius patrocinetur. Ad quod quidem et ego nunc, sicut et prius astiti, quo paucis admonerem sponte, ut credo, volentem. Non dubitans facile apud Sanctitatem vestram persuasum iri rem et utilitate et iusta conditione plenam. Patienter autem exoro me perpeti apud vultus beatitudinis vestrae, quod importunior fortasse aut porrectiori, quam expediat, fronte Sanctitatem vestram inquietandam aggredior, cum a diu mihi in votis situm fuerit, in re ista non modo faciem pudoris, sed et animam mortis contemtricem assumere. Itaque fiducia plenus hortor, advoco, moneo, flagito et humiliter deprecor excelsam sanctitatis vestrae dignitatem, quam divina providentia haud minus usui, quam regimini praetulit populo christiano, quatenus donec pendet spes, donec fiducia geritur et ingeritur, exurgat denuo pater ad persecutionem coepti pro filiis negotii, ferat opem et operam necessitati expugnandae, idem dux, dux salutis et comes, idem suorum rector et ultor; assistat huic lapsui, qui casui proximus est. Hostis ipse multis copiis plenus exstat, finitimos omnes aequali fulmine quatit, demtis, quorum potentiae non parcit interdum, sed cedit. Sed cum sciam fidei et fidelis populi rem agi, miserebitur populo suo Deus noster, tali Duce, tali auctore, tali denique propugnatore praevio. Solum reincepto esse opus arbitror, ne, si fidelium propagare fines neglexerimus, perferre contingat propagatorem. Offerre autem me ad hoc opus verbis non opportunum putavi, quoniam videbit et putabit beatitudo vestra paratiorem me futurum deinceps, animo et opere, quam sermone; propositum denique mihi firmum esse, in hoc exercitio et vitam pariter et mortem contemnere. Imo utinam posse et velle in aequo situm foret, quieto hoc labore assidue recrearer et nusquam viribus alacritatem paterer tardiorem. Nihilominus enitar viribus, quamdiu spiritus hos regit artus, et quotidiano usu adhuc peritiam alere institui, nec cessabo mea sponte, seu gratia superna affuerit, donec et damna patriae detergam et probra. Haec scribere volui, urgente me affectu meo, exorans humiliter, ne temeritatis arguar. Verum, ut prioribus litteris pollicitus sum, misi cum praesentibus honorabilem Blasium, Canonicum Varadiensis Ecclesiae, Capellanum et Notarium meum, qui tam de actibus his, quos supra tetigi, nam eisdem personaliter interfuit, quam etiam de ampliori voto et intentione mea beatitatem vestram viva voce avisatam reddet. Quem suscipi et exaudiri, ac tandem votive expediri humiliter supplico et devote.
Conservet altissimus sanctitatem vestram feliciter.
Data in Pesth die XI. Mensis Maii Anno Domini MCCCCXLV.
Joan. de Zredna. Script. Rer. Hung. Tom. II. epistola I. – Dedit has ad Eugenium IV. PP. litteras e Comitiis Pestini celebratis, in quibus Ladislaus Posthumus, technis Laurentii de Hederwara, Palatini, haud obstantibus, communi voto Rex agnitus, postulatusque fuit; legatis ad Fridericum Imperatorem destinatis. Aeneas Sylvius epistola LXXXI. – Ex iisdem scripserat etiam ad Carolum, Francorum regem, suppetiarum gratia, ut huius responsoriae docent. –
11. Auctores varii. Jura sancti Petri de Gomai, versio... [page 1 |
Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
Jura sancti Petri de Gomai, versio electronica
Auctores varii
1080-1105
Petar Skok
Viktor Novak
Prema znanstvenom izdanju (1952).
Mg:B 6348 verborum
Rad nastao u okviru znanstvenog projekta Profil hrvatskog latinizma,
(Filozofski fakultet Sveučilišta u Zagrebu, Hrvatska). Srpnja
2012.
Novak, Viktor i Petar Skok. Supetarski kartular. Zagreb: JAZU, 1952
1080-1105
Split
prosa
Litterae medii aevi (700-1400)
Saeculum 11 (1001-1100)
1051-1100
Saeculum 12 (1101-1200)
1101-1150
prosa- charta
Neven Jovanović
2012-09-14
Označio uputnice na fusnote, izdavačke dodatke u tekstu.
U posebnoj verziji izbrisao fusnote.
Neven Jovanović
2012-07-12T11:37:43
JURA SANCTI PETRI DE GOMAI
DOMINUS PETRUS ZERNI CUM DOMINA ANNA SUA CONIUGE IN LOCO QUI DICITUR SELLE PROPE ECCLESIAM SANCTI STEPHANI CONSTRUXIT ECCLESIAM AD ONOREM SANCTI PETRI APOSTOLORUM PRINCIPIS. TEMPORIBUS ZUONIMIRI CROATORUM REGIS ET DOMINI LAURENTII ARCHIEPISCOPI SPALATENSIS.
ANNO DOMINI MoLXXXo.
1.
In Christi nomine et eiusdem incarnationis. Anno millesimo octogesimo, indictione uero
VIII. Temporibus quoque domni Laurentii uenerabilis Spalatinę sedis
archiepiscopi, regi Chroatorum Suinimiri, nec non Valizze prioris.
Petrus ego Zerni, qui et Gumay filius, vna cum domina Anna mea coniuge,
filia scilicet May Fauę, diuina docente clementia ac plurimorum dei seruorum
fulti consilio, salubre causa nostrorum defunctorum immo delictorum redemptionis
inniuimus consilium, quatinus de nostro proprio conquestu, more fidelium, omnipotenti
deo pro posse nostro aliquam portionem offere possemus. Quodque deo iuuante expleri
diffiniuimus. Igitur in loco, qui dicitur Selle, circa
ęcclesiam sancti Stephani, quę ditioni domini nostri, uidelicet beatissimi
Domnii subiacet, cepimus ad honorem principis apostolorum omnium Petri
apostoli ecclesiam construere, quamque deo permitente studio artificum
compleuimus. Denique iam peracta, conuocato presule iam memorato, Cęterisque ministris
ordinis diuini, V. idus mensis. Octubris, eandem consecrari rogauimus, ad cuius
sollempnitatem quam plurimi Spalatinorum Chroatorumque uirorum gratia
remissionis seu absolutionis uenerunt. Deinde auctoritate duce diuina
prephatus archiepiscopus cum cęteris sibi astantibus ministris pro dotis eiusdem
ęcclesie nos exigere cepit. Nos uero pro uiribus et
nostro posse quęcumque tamen necessaria eiusdem dei seruis dictantibus
erant, optulimus ibi.
In primis quidem competentia offitii missarum librum missalem I., calicem
argenteum cum sua patena et omni apparatu misse, librum passionum sanctorum I.,
antiphonarium nocturnale I., psalterium I.
Terras autem dedimus omnes quę in circuitu eius habentur ęcclesię. A confinio
territorii prelibate ecclesię sancti Domnii usque ad locum qui dicitur Saline quicquid
infra est mons siue uallis a maris ripa usque ad
uineam Tilsto Cosse Omnia enim ista nostro proprio
acquisiuimus pretio: ideo in domo dei dedimus
2.
Nam in primis terram in qua sita uidetur ecclesia, comparauimus a
Pribistrio pro duobus solidis et uno modio frumenti, alio autem de sale,
quod dedimus pro fine sibi. Et hoc factum est coram Stephano filio iupani Pribinne, et
presbitero Prodano, et presbitero Dragsano, atque Girgi de Tugari.
3.
+. Ibidem iuxta eandem terram emimus terras a Zulo pro IIII. modiis
frumenti et I. argenteum pro fine; coram Johanne Mesagalina et Stephano Curano,
Boledrugo de Tugari.
4.
+. Insuper emimus Semianum a suis inimicis pro XL romanatis; ipse autem non
habens unde se redimeret, dedit mihi territorium quod sui patris erat ut ego diuiderem
cum filio suo omne per medietatem; et in parte mea
dedit totum territorium super ecclesiam et sibi retenuit territorium in Malcin; et quod
remaneret diuideremus; et sic a me liber abscessit. Et hec conuentio ac
diffinitio facta fuit ante ecclesiam in Nacle coram his nobilibus, scilicet
presbitero Lasca, et alio presbitero Lasca, presbitero Prodano, presbitero Picna et
Girgi de Tugari, et Dragonego, et Habraham, et fratre suo Andrea, et
omnibus eiusdem loci uillanis, ac coram testibus aliis quos a Spalato mecum
duxi: Johanne filio Gastano, Petro filio Salati et Bilza filio Girdeo.
5.
+. Post hęc uero Miraslauus cum filiis Michahelis Acedelo quidem et Chualo
aduersus nostram diffinitionem hanc maligno spiritu concitatus surrexit et non modicam
partem de prephato territorio a me subtrahere cepit: a territorio Pribistrii usque
sursum ad Petram.
Vnde nos conuocatis iterum multis Spalatinorum nobilibus, inter quos etiam Jacobum
Marianorum ducem cum suis militibus ibidem interesse rogauimus, ante quorum
presentiam cum prefato decertauimus Miroslauo, ubi et conuentionem hisdem
monentibus nobilibus cum eis denuo fecimus. Quapropter afirmauit nobis prefatas terras
quas subtraere uolebat et insuper nobis augmentauit monticellum que prope
Petra situm est, et ualle similiter incipiente
de Saline usque Satilie et de Satilie usque ad mare. Et
dedimus sibi pro conuentione octoginta modia ordei et unum solidum pro fine. Et ipse
Miroslauo anteposuit se dicens: Quicumque ammodo uoluerit te de hoc requirere, ego me
omnibus pro te opponam. Actum est ante notitiam horum testium: ducis
uidelicet iamdicti et sui risari Sauide ac ceteris militibus eius, et
Dragisani filii Semiani, Girgi de Tugari
Habraham, et frater eius Iadreio, Dabrouito setnico, et
Semidrago, et frater eius Uilcizo, et alius frater Basili, et
Draganego duornico, et frater illius Boledrugo, Formini Spalatini qui et
Busica, presbiteri Petri Piseniza, Formini Platimisse, diaconi Duymi Boce,
Grubiti Zune, Prodani et diaconi Dabri, et aliorum
multorum.
6.
+. Nam post multorum annorum curricula decidi in infirmitate, ut nulla
spes euadendi esset; ideo uotum uoui in ipsa infirmitate, ut si ego conualescerem de
infirmitate, in prefata ęcclesia Petri apostoli ibi me totonderem et
habitum beatissimi Benedicti reciperem. Igitur dispensante diuina clementia surrexi de
lectulo et consilio et adiutorio Laurentii archiepiscopi ceterrorumque
clericorum in supra nominata ecclesia domnum Gregorium nostrum nepotem abbatem ordinauimus; et hoc quod uoui auxilio dei adimpleui. Sed cum
cępimus ędificare domos quas necessaria erant fratribus
aminiculo dei consumauimus. Quapropter consilio memorati abbati aliorumque
fratrum uoluimus in nominato Monticellum, quod comparaui a Miroslauo et a filiis
Michahelis, uicum construere nostris famulis, ceperunt Uilkiki nec non Prodanus duornico
cum omnibus Tugaranis causa inuidie zeloque diaboli inflammati resistere dicentes: Non
licet tibi construere uicum in Monticellum quia noster est! Et ego illis:
Uallem et montem incipiente ex Saline usque Satilie, omnia mea sunt, quia
emi a Miroslauo coram idoneis testimoniis. Attigit eo tempore uenire in nostris
partibus Slauizo rex et Petrus banus, nec non Sarubba causa discordię quę erat inter
Slauzo et Lubomiro. Vnde uocauerunt nos ante hos nominatos uiros omnes
Tugarani; residentibus in ęcclesia beati Petri quę sita est in Olmisi, scilicet coram
Slauzo nec non Petro et Sarubba, ceperunt altercare nobiscum, et ita
nobis iudicauerunt, ut ego uocarem tres meliores ex prefatis testimoniis,
uidelicet presbiterum Petrum Piseniza, et Forminum Platimisse, nec non diaconum Duymum
Bocę. Igitur habii Spalatum, mecumque adduxi eos et ad nominatas Petras ascenderunt et ita, ut supra scriptum est, quia
Monticelum et uallem, et incipiente a Saline usque ad uineam Tilsto Cosse,
totum nostrum esse, testificauerunt coram Dabro diacono filio Diti,
presbitero Dominico Macica, presbitero Runtino, Duymo filio Iezamoza,
Oliuerio, Rugata, Ulcina Damanego, Dabro Petriti, Kerna de Tugari,
Drugana Tilsto Cosse.
7.
+. Et alias terras ultra torrentem comparauimus a Iuanizo pro I. solido et pario de
sola pro fine, coram Nycola et fratre suo Girgi.
8.
+. Et comparauimus terram aliam a Dobrouito et filio suo Dedomiro, quę est
super terras sancti Stephani, sub rupe quę uulgo dicitur
lao, pro VI. galetas uini et media pro fine, coram presbitero Urso et
diacono Dabro, Iohanne Mesagalina et Petro Carboni
9.
+. Adhuc comparauimus promunctorium, qui dicitur Pissi Rit, a filiis
Stephanizi, Petratia et Sdedrugo, pro II solidis et duobus
pariis de solis pro fine, coram Mesagalina et Petro Carbone.
10.
+. Ibidem prope uinea Nycolay comparauimus uineam a Girgi fratre Nycole pro II. solidis
et I. modium frumenti pro fine, coram Gregorio Cimpli et Iohanne Cotini.
11.
+. Ibidem comparauimus uineam a presbitero sancto Maximo pro I. solido et I. argenteum
pro fine, coram Micha Masitulo et Andrea de Tugari.
12.
+.
Comparaui terram de Zulo infra nostras terras pro
I. solido et II. stara de sale pro fine; presbiter Madius Barbazani testis.
13.
+. Emimus terra de Iuanizo iuxta terra supranominati Zuli pro IIII. modia
de grano et medio pro fine. Ante presentiam horum testimoniorum, Paulo Acina, Fusco
Peceas filio Minga
14.
+. Adhuc quoque comparauimus de Zulo terra prope meas terras pro III. stara de grano et
alias de ipso Zulo emi terra subtus terras sancti Maximi pro
VII. galetas uini et I. prandium pro fine, presbiter Gingi,
Pradano frater de Marco, testes.
15.
+. Et comparaui terras de Zuli supra terras sancti Domnii, secus meas
terras pro IIII. caseis et IIII. panibus pro fine; filio Calendulo Zanni
testes
16.
+. Emimus terram, quę pertinet ad Cozzinzani iuxta territorium nostrum de
Bozza et de fratre eius, et de totis parentibus eius per I.
pinguissimam porcam et CCC. cepas pro fine. Ante hos testes: Boledrug,
Pradano filio Semidrago, Boiano fili setnico,
Beza et frater eius Uilcanus.
17.
+. Ego Petrus comparaui terram in die sancti Benedicti de Drugana et de fratre eius
Bolano, terra quę fuit de sancto Maximo, infra territorium sancti Petri; nam prefatus
Drugana et Bolano mutauerunt suam terram a sancto Maximo quę habuerunt
sursum et mihi ista deorsum uendiderunt pro IIII. solidis, et I. modio de
sale pro fine; presbiter Iohannes Raguseus testis, Anastasius presbiter testis,
et alius Iohannes testis, Iohanne
filio Paulelle Isti sunt testimonia Raguseorum: Sabatius
subdiaconus filius Gepuci, Uelconiza8" filio Dabraza, testes, Andreas presbiter et
Dretillo celararius, testes.
18.
+. Et alia terra comparaui de Bolano filio Dabrouito supra
terras sancto Maximo pro II. solidis et I. modio de grano pro fine; duornico Dragonego
et Iohannes Calendulo filio, testes.
19.
+. Et emi tres pezze de terra, supranominata terra, de fratre eius Dragano
pro I. modio frumenti et II. stara de sale pro fine; Draganego duornico testis.
20.
Ibidem comparaui87" terra ubi dicitur Grebeni de filiis Semidragi,
Pradano et Drugana pro XX. uellera ouium et II pro
fine; Ursane filio Iuncte, testis.
20a
Et omnes terras quę habuerunt supra Grebeni; totam comparaui a prenominatis fratribus
pro I. solido et II. uellera et III cubiti de lenzo pro fine; Ursana
Iunte testis, Draganego testis.
21.
+. Et emi a Uilkizo, auunculo Pradani, terras incipiente a
terras Dragane usque ad terras Zurilli, et usque ad terras Uitaze quę
sursum sunt, pro V. modio frumenti et medio et I caseum pro
fine; coram Dranego duornico et Calendulo.
22.
Ibidem emi terram de Uitaza supra ipsas terras pro III. modio frumenti et medio, et I.
caseum pro fine;
magister filio Calendulo, et
Boledrugo, et Zuli, testes.
23.
+. Et emi terra de Zurillo et de filio eius Dabriky, pro I. solido et II.
galetas uini pro fine; coram Girdana Tilsta Cossa, et Draganego
duornico.
24.
+. Et alia terra comparaui ab ipso Zurillo in loco ubi dicitur Arca supra terras sancti
Stephani, pro VII. galetas uini et mesa pro fine; filio Kalendulo et
Bolledrugo nec non Iadrei qui fuit a Casaro, testes.
25.
+. Comparaui uineas de Draganego, uites et terra pro XI. solidis et I.
modio sale pro fine; coram Girgi, Abraham et setnico Dabrauito.
26.
+. Et de ipso Draganego10" comparaui alia terra a Bresteni
pro I. solido et I. ouis pro fine; coram Semiano et
Girgi
27.
+. Comparaui terra a Mucla Longa 111 iuxta meas terras de
Iuanizo pro medio solido et I. capra pro fine; coram filio Dragisani, et
Draganego, et filio Calendulo.
28.
+. Et emi terra a Grubizo aurifico, incipiente de Stilbiza usque deorsum ad terras
prioris Tragurii; coram nostro abbate et presbitero Paulino, et filio Calendulo, et
Zurillo pro III. capras et I. modio frumenti pro fine.
29.
+. Et emi terra de consobrino suo Zurra aurifico ibidem iuxta
eum pro I. modio ordei et I. caseum pro fine; coram Draganego et
Zuli.
30.
+. Et emi uinea de Dabressa sursum iuxta
Boledrugo pro IIII.
solidis et I. modio salis pro fine; coram Girgi.
31.
+. Comparaui de fratre suo Martino uineam que est a Surbo pro I. solido et I. modio
salis pro fine, coram Girgi.
32.
Et emi terram a Prasizo, quę fuit auio meo Michaza, quam uendidit uxor eius et ego
redemi eam ab illorum nepotibus qui eam comparauerant, videlicet a
Urascana, Metazza et de consobrino eius Uilcai, et(119)
Michazza filio Iadrei pro X. solidis et II. argentei atque II. galetas uini pro fine;
coram Osrizzo podsuppo, et Togedrado cluzaro, et
Uilcana brauaro, Petrana Scurpune, Balla,
Duymo Dragauito
33.
+. Adhuc quoque comparaui terram supra Salona ubi dicitur a Suatizo de
nepote de Uale pro V. solidis et medio pro fine; coram Sinice et
Rarara
104 C. 55, K. 172, R. 131, S. 280: Tilstacossa. Treba da se kaze, da je ta rijec
to-ponim, kao i u br. 6. Na oba mjesta je prepisivac izostavio de, te je
tako mogao da neupoznatog s cinjenicom zavede. Tako je ta Tilsta Cossa ustvari
Montegrasso, a sada Mutogras, na kome je imao Petar Crni vinograde, a nije Grdanino
prezime.
106 R. 131: Jaderei.
106 K. 172: Draganego Vites.
107 K. 172, R. 131, §. 280: Habraham.
108 C. 56: dranego.
10(1 K. 172, R. 131: aliam terram.
110 M. 46ro izostavio tri rijeci.
111 C. 56: comucla lonesa; K. 172: luuela longa. 118 C. 56: manizo.
118 K. 173: terram.
114 R. 131, S. 280: eam.
115 R. 131: Boledrago.
"' R. 132: comparauerunt.
117 R. 132 izostavlja, S. 281 nije stavio zarez ispred Metazza, te je tako od dva
brata, Vraskana i Metace. ucinio Vraskana Metacu.
118 C. 56, K. 173: Velcai.
119 R. 132: dodaje uz et jos a.
120 C. 56: prodsuppo.
121 R. 132: Tomedrago, ali u b. 55, 137: togedrago.
122 C. 56: villana; S. 281: Ui(l)cana — posve bez potrebe stavlja / u zagradu, jer
pisar sasvim pravilno ispisuje Uilcana.
123 R. 132: Balla Duymo, Dragauito. Naprotiv M. 47r» izostavlja izmedu Balla i Duymo
zarez, te je ucinio tako jedno lice od dva.
124 C. 56, K. 173, R. 132: comparaui, §. 281: compa(ra)ui. 185 R. 132: Radana, ali u b.
59, 137: rarara.
218
34.
+. Deinde comparaui locum in Salona a Gribiza nepote de Baza pro II.
solidis et I. modio de sale pro fine. Ante presentiam Iacobi Morstici et
suę uxoris.
35.
Et in ipso loco statui molendinum et in ipsa domo prefata emi locum
de filio Criuizo Nesnu et de nepote eius pro II. solidis et
menso I. galetas uini pro fine; coram eidem Iacobo
Marstico, Ueliaco13-5 cum filio suo, Gregorio podzuppo,
Vcha, Cotino.
36.
Deinde post multos annos insurrexerunt contra me nepus suus et filius Uilcane brauari
Iohannes, uolentes per iniustitiam
tollere prefatum molendinum. Vnde preiudicauit eos Vilcana
brauaro ita dicente: Fili sine 141 requirere prefatum
mulendinum quia praue illum requiris; nam ego scio quod pretium tulit
exinde, et pretium dedit Ciclę pro seruitute sua. Coram presentia
Dobromiri fili Saraceni, et filio Tripuni Zurra, Priuet
Dedo
37.
+. Deinde comparaui similiter in ipsam domum locum de Uilcana, filio
Mratino Locarda pro II. solidis et I. modio de sale pro
fine; Formino Platimissa, et Benedicto Orbazai atque Uicha
testes.
38.
+. Et emi in alio loco quarta pars de memorato loco de Semina et de fratre eius pro II.
modio de grano et medio, et mesa galeta uini, et III. pani pro fine; coram
Ulcina Trulullo, et Petro de Muto et Zanni de Maraldo.
39.
+. Et emi quarta pars in ipsum locum de Drasizo filiastro de Crasano pro I. solido et
mesa galeta uini pro fine; coram Formino Platumissa et Benedicto
Orbazai.
40.
+. Denique comparaui medietatem de ipsum supra scriptum locum a presbitero ueterano qui
cantat missam in sancto Iohanne a Cremen
pro II. solidis et I. galeta uini pro fine; coram Prodano nepus de
Mattana, presbiter Marco, diaconus Dabro, Duymo de Tule, testes.
41.
+. Adhuc uero comparaui seruum nomine Cyprianum, cum filiis et filiabus, et uineis quę
sunt super callem sub ęcclesia sancti Maximi pro
fine a Nycola pro XV. solidis; coram Petro Cegayta, Iohanne de Porta,
Dabro Laudula, Fusco Pucipani.
42.
In eadem Ęcclesia dedimus seruum nomine Nycolaum cum uxore sua Dabrina, cum filiis et
filiabus ac uineis suis quę iuxta uineas Cipriani quia comparauimus illum a fratre
suo Girgi Nam prenominatus Nycola sit in ipsa ęcclesia; coram Lucaro et
aliis multis, dedimus illum per manum suo fratri Girgi prenominato; coram Stefano
cupano, Formino Platmissa
43.
+. Comparaui nomine Negozai a Duymo filio Stresinna, pro VI. solidis pro
fine; coram Fusco Tiberi et Drago Muti.
44.
Similiter comparaui seruum nomine Dragaza a presbitero de Orechoa pro V.
solidis; coram Basilio Stasucco et Lampredio Cybriulo, cui et c. pecora et II. uacce
atque par bouum dedimus ad opus eiusdem ęcclesie, et sit ibidem.
45.
+. Emimus puerum adhuc paruum qui nuncupatur Slobba a suo genitore, quem studio
litterarum erudiri fecimus, quemque libertauimus et usque ad presbiterii honore
sublimari fecimus ad eiusdem ęcclesie opus, ibi illum perpetuo manere
uolumus.
46.
Et dedimus Petrum Dracculum quem comparaui a Catarinis pro III.
solidis.
47.
Comparaui Zorgi Dracculum a Bartholei setnico
pro VII solidis; coram archiepiscopo et Ioahanne capellano,
pro fine
48.
Comparaui seruum Andriulum nomine, quod dedi patri suo XL. solidos ad laborem et non
habenti unde reddere tuli prenominatum filium pro solido,
comparaui pro I. solido et I. staro de grano pro fine, in tali pacto ut si daret
seruum similem sui liber abscederet, sin autem in perpetuum fieret
ęcclesie seruus; coram omnes fratres et coram sorore sua hoc firmatum est.
49.
Denique comparaui seruum nomine Pribilum ex Olmisanis pro IIII. solidis de Preda et
Gradenna
50.
Comparaui seruum nomine Bollezo filio Ulasizo de Preda et ex Desa pro VII. solidis;
coram omnes monachos.
51.
Ad hęc comparaui seruum nomine Dragadet de Gurgi filio Beriuoy pro uno
mernico, quod fuit per manupreso de Ludino, et ipse mediator
ex seruo.
52.
Denique comparaui seruum nomine Dedona cum filio de mulier
Gasari et de filiis suis pro III. solidis pro fine, ante ęcclesiam et coram omnes
monachi, et omnes Tugarini
53.
Adhuc quoque comparaui seruum nomine Maracus de Radaslauo de
Narento pro I. cauallum pro fine.
54.
Comparaui seruum nomine Uilcota quod dedit mihi Tollanus pro seruum quem
mihi furauit Miraslauo pater Tollani per manupriso; coram
Bartholei setniquo
55.
Comparaui seruum Radouano nomine ex Gampisanis pro X. solidis et
dedi illum per manum ad Ursanum de Sirnounyze.
56.
Denique comparaui seruum filius Mirane, et dedit michi per se puerulum nomine Bratessa;
coram Brano iupano et filio eius, et prenominatus filius Mirane
per manupriso.
57.
Et emi seruum nomine Nycola et soror eius nomine Marina ex
monacho sancti
Bartholomei pro III solidis pro fine.
58.
Comparaui seruum nomine Desinna de Micha Tigala pro VII. solidis pro fine,
per manupriso pater suus Uilconiza; coram Sarubba iupano et Gregorio
Scafiule et Nyciforo filio Telina.
59.
Denique comparaui seruum nomine Lubizo de Gruba, filio Purci, pro I. ancilla et I.
seruiolum rogante me patre suo ut illum redimerem; coram Marstico Rusino
et Grubizo suo consobrino198; pater uero suus per manupriso et mater.
60.
Ante presentiam horum testimonium:197 Duymo de Srenine et Uilkiki, et
nepus suus Pradano et omnes monachi comparaui seruum
nomine Raccana qui fuit Usemiro de Subbenzani pro III. solidis pro
fine.
61.
Comparaui Lutizo seruum, nam ipse Lutizo mihi debebat III. solidos non habenti unde
redderet, dedit se mihi seruum; coram duo filii Cdedrago et Stiglizo.
62.
Comparaui seruum nomine Perinna pro II. solidis pro fine
63.
Dedit hic Zacharia filium suum Chudali nomine ut esset
seruus sancti Petri pro III. solidis pro fine.
64.
Et Raccana similiter dedit filium suum Belotiza in prefata ęcclesia in
sempiternum.
65.
Denique Dabressa dedit filium Strosit in memorata ęcclesia ut esset
seruus in sempiternum.
66.
Comparaui seruum nomine Uelcoz de Nebistan pro II. solidis pro fine.
67.
Vtecha et duo filii sint similiter in Ęcclesia sancti Petri.
68.
Porcarus similiter se dedit in nominata ęcclesia, eo quod
illum
curauit de capra abbas cum magno
dispendio, quam habebat in capite.
69.
Comparaui medium molinum de Brataaza fratre
Zezani quem dedit ei Criuali rex pro XXV. cubiti de lenzo et I.
galeta de uino pro fine; coram Madio Longo et Formino Salato.
70.
Et alium medium fuit de sancto Petro, dedit illum mihi presbiter et omnes serui sancti
Petri ut illum laborarem ut fieret medietas mihi et alia medietas illis; coram duo filii
Cacaumti et duo filii Riuelli.
70a
Omnia ista quę hic prelibata sunt uolumus in sempiternum ęcclesiam
habere. Nostris autem filiis ad regendum hęc omnia comittimus, sed tali modo ut quę ibi
sunt oblata, regant, custodiant, conseruent, et ab omni perturbationis incursu
defendant. Cotidianum ut habeat officium, elaborent non ad opus suum, sed ad ęcclesie et
ibi seruientibus illud custodiant. Quod si, quod absit, aliquis eorum aliter preter quod
precipimus egerit, ut ad suum opus illud retinuerit, iratum habeat trinum
et unum deum, et maledictionem CCCX. et VIII. sanctorum patrum consequatur et in
perpetuo nostram possideat maledictionem.
71.
+. Memoratorium facio ego Brana una cum filiis meis uidelicet Dragus prior Tragurinus,
nec non Ulcina, de terris, quę sunt a Sekyriza suptus
Stilbiza. Volumus et confirmamus ut sit in monasterio sancti
Petri,
principis apostolorum pro
remedio animę nostrę meique uiri nec non filiorum meorum. Quod si,
quod absit, aliquis preter quod precepimus, egerit, iratum habeat trinum et unum deum,
et nostram maledictionem consequatur. Hęc oblata sunt coram Duymo priore et Georgio
Usdischa et omnes monachas sancti Benedicti.
72.
+. Breuem recordationem facio ego Rusinus qui et Morsticus de terris quę
sunt in Tristenico. Pars que mihi contigit, uolo et iubeo ut sint
in monasterio sancti Petri pro remedio animę. Nam si quis eam
subtrahere, iratum habeat trinum et unum deum et meam maledictionem.
Oblata sunt autem hęc coram Preda filio Stepaniti et Dragisse.
73.
Denique post mortem prefati Marstici uenit uxor eius et
affirmauit prefatas terras: coram presbitero Uilcana et filio Milese, et Rusello filio
Souinnę et Desimiro filio Dreuaro nec non Deuiaano
74.
Postea uenit Slauiz rex et corroborauit prenominatas terras; coram Petro
bano et Sarubba iupano et Ded filio Climini, et Uelcano
setnico et Iuuano filio brauaro, et Zurra filio Tripuni238;
presbiter Panesa, Budimir tepciza, et presbiter Uilcano.
75.
Ibidem Slauiz ante eosdem testes sicut partem fratris sui affirmauit sic suam
partem que ibi habebat in eadem ęcclesia pro remedio animę suę nec non sui fratris
perpetualiter contulit.
76.
Denique ego filio Draganego
Prodano offero terra supra Saline in monasterio sancti Petri, quod mihi precepit
dare pater meus pro remedio animę suę; coram auunculo suo Nictla nec non
eiusdem ęcclesię abbate.
77.
+. Post hęc uero in ipsum monasterium Paulus et Petrus, filii
Palunduzuli, fratrique nostri abbati
dederunt terras pro remedium animę suę. Inprimis a Zunano
uineam et aliam in Calamito supra uineas Petracca et uineam
a sancto Ysydoro, et uineam a Ballo, et a sancto Casiano uineam quam habuit
inpignatam Susazo pro IIII. solidis, et a sancto Casiano agrum in
Spalazulo uero II. petie de terra, a Spinunti quoque I.
agrum et medietatem de domo in Spalato que fuit de Anzulo. Ista omnia supra scripta
dederunt pro remedio animę sue et quartam partem de terra eorum.
78.
+. Comparaui curtem in Brazza de Tessen Pupazuso a Gomilie
omnes agros et uineas; coram omnibus insilanis
79.
+. Comparaui uineas in To nico de Cipriano; et aliam comparaui uineam
ab ipso Cipriano ad uiam quę ducit ad uicum pro IIII. solidis pro fine; coram
Vsemmiro.
80.
+. Et emi terram ubi dicitur a Praszo quę fuit auio meo Michazzo, quam uendidit mulier
eius, et ego redemi eam ex illorum nepotibus, qui eam comparauerunt, uidelicet a
Vrascana Matazza et de consobrino eius Uilcai, et a Michazza filio Jadrei pro X.
solidis et II. argentei ac II.
galetas uini pro fine; coram Astrizo podsuppo, et Togedrago cluzaro, et Uilcana brauaro,
Damiano filio Matana, Petrana filio Scurpune, Balla, Duymo Dragauiti.
81.
Post hęc uero Suinimir rex dederat Stresi auunculi sui totas terras quę erant in
Masaro, et incipente a Salona usque Biaki, ut ipse tolleret tributum ab eis. Denique
uolebat mihi per uim tollere memoratam terram ita dicendo, quod essent
regales Nam ego statim iui ad Suinimirum in Subenico, et duxi mecum
uenditores terrę, et... recti quod ipsa terra non esset regalis, nisi
illorum qui eam uendiderunt, tam de ista terra quam et de illa, quam comparaui in Uranna
a Cillaua Niuua Vnde mihi confirmauit prefatus rex nominatas
terras ut nullus deinceps inde querimonias faceret; et etiam maledictionem
dedit omnibus qui eam quesierint; ante Laurentium archiepiscopum, abbatem
sancti Bartholomei, Duymum priorem, abbatem sancti Stephani, Dabrum
Platichlebi, et Iacobum Marsticum, Dauarado
duornicum, Ulcina sagorsticum, presbiterum Petrum cardinalem, Iohannem
capellanum, Duymo podsuppum.
82.
+. Ad hęc emi terras a filiis Uiseni, Desizo et Bogdano, et aliis
fratribus, in loco ubi dicitur Podspilize cognomento
Mirizo, terra et silua et petras, totum quod est in Mirizo, pro VI.
solidis pro fine, et
medium besuetie: coram his testibus: presbitero Dabro filio Telina, diacono Micha
Iurre filio, diacono Cernata filius Pradani Pecce, diacono
Dabro filius Petrici, Ulcina filio Climni, Grubo filio
Bipirelle, Paulo Acina. Drase et Gauzulo nepus Zune, Stano
filio Petrici. Et ego Diti filius, diaconus Dabro, sicut audiui a prefatis
testibus sic scripsi.
83.
+. Denique emi de Germano presbitero nepote Tamali tertiam
partem Ecclesię sancti Martini que est sita in Monte Grasso et totas terras quę
pertinent de Tamali pro III. solidis et medium pro fine; coram his testibus: Nyciforo
nepote Cini, Gauzulo filio Scanacani et Cegayta, Trunzanni filio Rugate,
nec non Paulo Acina, Dominicus abbas sancti Stephani, Iohannes filius
Putipani, et Sennica atque Cicla
84.
+. Emi uineas de Uilcumiro, fratre Prede suptus ęcclesia sancti Maximi, quę fuit
Arabizo pro XII. galetas uini et I. porca pro fine coram Germano Tamali et Paulino
monacho, et ceterorum monachorum.
85.
+. Post hęc uero emi ex Girdana medietatem de uinea, quę est ubi dicitur in
Bresti totam quę sibi pertinet, pro I. solido et medium, pro fine
modium de grano; coram Zirnugo et Clonimiro
frater Grubti et
Uitan frater duornico, et abbas cum suis monachis. Et ego Dabrus diaconus,
sicut audiui ex memoratis testibus, sic scripsi.
86.
Denique emi de muliere Benede et ex filiis suis uinea, quę
est subtus sancta Maria, quę uocatur Nache, prope mare, pro I. modio de
grano et I. staro pro fine; Girdana et omnes monachi testes.
87.
Comparaui filia Scarane cum filio suo Nadeia pro I. solido et II.
stara de grano pro fine; Pradano duornico et frater eius testes.
88.
Post hęc emi mulier Neuadi cum filia sua pro I. solido et I. libra de
lino pro fine; ante Pradano duornico et fratre eius, et Boledrugo de Nacle
et Kerna de Tugar cum fratre suo Belata et
Girdana. Ego Dabro diaconus scriptor sum et testis.
89.
Ad hęc comparaui mater Striani de Cirnecha, filio prioris,
pro III. solidis, et filium comparaui de Longobardis pro X. solidis in
tali tenore, ut sint omnes fratres et sorores in seruitute; Duymo prior et filius eius
testes.
90.
Emi de Bratizo filio Chudina uineam et agrum a
Bresti, secus me, pro IIII. galetas de uino et media pro fine;
Cirnotta et presbitero Cechizo, et diaconus Stephanus, testes.
91.
Breuem recordationem ego Petrizo facio de conuentione quam feci cum
Ludino, filio Miroslauo quando illum retinui Spalato apud me. Nam dimisi sibi duos
seruos et trecentos porcos, tali quidem tenore, ut si deinceps michi faceret aliquod
damnum, isti parentes eius, scilicet Vilcano de Goynego et
Branizo, et Uekemiro, et Ieroslauo et
Slauizo frater eius, et duo nepotes filii Casari, et omnes parentes iurauerunt, etiam
ipse Ludinus, ut michi componerent damnum proneminati parentes; insuper et nepta dedi ei
baptizare.
92.
Post hęc habii ad monasterium, sed ipse non quieuit facere michi damnum. Uenit et
deuastauit totam uillam meam, cepit quatuor seruos et duas ancillas, et patrem
ancillarum flagellauit usque ad mortem; et cepit duos optimos equos, et unum mulum et
tres boues, et due uacce, et quinque telę de sagis, habentes unaquaque uiginti cubiti et
quatuor bela et nouem camise, et una racana, due cucure, et quatuor spate
et quinque para...313 et duodecim marre, et sex uomeres, et quinque
delatoria et sex saga, octo putatoria et duodecim sicli, et sex porcos.
Post hęc habii ad prenominatos parentes eius, uidelicet et per manu prisos ita dicendo: reddite michi damnum quę fecit uester consanguineus.
At ipsi responderunt: uerum est sicut tu dicis; iam nos te rogamus ut accipias totam
hęreditatem illorum que pertinet illis ex suo patre. Sed ego nolebam, nisi michi
uinxeritis terra a Belay quę terra incipiente a muris usque ad meas terras, quas emi a
Tomizay et de fratre suo Sbina. Denique dederunt michi totam hereditatem ipsorum et
ipsa terra a Belay; ante presentia horum testimoniorum, presbiterorum
Iohannes Kerne filio, Micha de Suliza,
Michune monacho, Sauida, Uratinna de Malla. Nam ipsi prenominati
testes, presbiter Iohannes et filio Suliza, et Sauida et filio
Malla Uratina, ambulauerunt per totam
terras, quas michi dederunt parentes illorum. Postea iuimus
a Raccinico et dederunt totum, quod est in Raccinico et in
Iessenemo totas uineas et ubicumque quę pertinet illis.
93.
Post hęc dicebat Susalo de Bilsoy: quia non est uerum, non dedit a Racinico. Sed
prescripti testes testificauerunt in Clisa coram iudice
Volenno et Vlcina filio brauari nec non et Vlcina de
Stresazza, Tesseno de Sittimiro, Tomidrugo
filio Naiesda, Dimitro filio Stocolle quod
Racinico et omnia quę illis pertinent in
in
sempiternum.
94.
Denique emi terra de Tomizay et de fratre suo Sbina in loco ubi dicitur a Belay ex uno
torrente usque ad alium pro trecentos uellera de lana et quinquaginta dedi eis pro
fine.
95.
Et eodem die comparaui de Uilcmiro et de fratre suo Preda curtem in
Sirnouniza et uinea in Peruno pro uno equo; ante presentia horum testium: presbiter
Vilcana, Teodorus Pudisini, Sauida et filio, Malla et filio
Souinna 339 et filio eius Rusello, Vecemiro et filio eius
Cernugnuo et omnes parentes eius. Et commedi cum prefatis testibus unam
porcam et unum modium de farina et duodecim galetas uini, in loco ubi dicitur a
Cobilahc De duobus emtionibus isti prenominati sunt testes, et de
Tomizay et de Preda.
96.
Ego Gregorius abbas sancti Petri recordationem facio qualiter
interpellaui cum Teobaldo preposito Laurentii Strigonensis archiepiscopi in synodo
Iaderensis, coram archiepiscopo Crescentio et Gregorio Iaderensi
episcopo, nec non Lupo Arbensi episcopo, atque Petro Absarensi episcopo,
et Dominico Ueclensi episcopo, et Iohanne Tragurensi
episcopo, et Duymo abbate sancti Stephani, et Desa sancti
Grisogoni abbate, et Damiano Tragurensi abbate, et alii plures qui ibi
interfuerunt. Nam Teobadus dicebat, quod totas terras illas incipiente a Geseniza
usque ad Tessemil dub pertinet a sancto Moysen. E contra ego hęc respondebam: non est
uerum. Nam sunt ibi terre de sancto Domnio et de sancto Martino et de
sancto Gregorio, et alię sunt de nobilibus Chroatensis et ignobilibus insuper et de
priore Valiza.
Et contra ipse dicebat: habetis testes? Ego
respondi: plures testes habeo, presbiteros et laycos. Denique sic iudicauerunt
prephatus archiepiscopus, et alii episcopi ut sicut presbiteri et alii seniores
dixerint: sit ratum et firmum, quod et factum est. Postea pereximus utrique ad testes,
ego et Teobaldus, et cepimus interrogare illos ita dicentes: Sunt omnes terre iste de
sancto Moysen, an non? Qui dixerunt: non omnes sed solumodo insula quę infra Montem
Grassum est, pertinet sancto Moysi. Histi sunt testes qui testificauerunt: presbiter
Ponesa, et frater eius Belzo, Pradano domiquo, presbiter Clemente de
Srenina, et omnes Srenani. Isti testificauerunt coram Crescesntio
archiepiscopo et Dabro diacono
et presbitero Iohanne filio
Kerna, et presbitero Ulcina, et Fusco iudicatore, Nicyforo filio Cino,
Lucaro filio Benetie, Gaudio Frucci.
97.
In Christi nomine. Anno ab incarnatione domini nostri Jesu Christi, millesimo centesimo
septuagesimo sexto, inidictione uero nona. Regnante domino nostro Manuele sanctissimo
inperatore et in sede beati Domnii presidente domino Rainerio, uenerabili archiepiscopo,
et in ciuitate Spalatina existente comite Martino, et in buccaratu Miche filii
Predani hoc actum est. Cum instantis temporis omnia sint momentanea et
transitoria et queque dilapsa nullum ulterius possint habere recursum, congruum ualde ac
laudabile fore asseritur, ut quecumque sunt digna memoria, ea
sollicitudine et cautela priuilegiis annotentur, quod presentibus fidem faciant, et pro
his que scripta fuerint, omnem ambiguitatem et errorem a cordibus audientium plane
remoueant. Eapropter ego Johannes sancti Domnii sacrista et procurator monasterii sancti
Petri de Gomai, una cum Roberto eiusdem monasterii preposito et cum iuppano Talmazo, et
cum consensu omnium fratrum predicti monasterii et de uoluntate uniuersorum parentum hoc
memoriale scribere fecimus. Factum est quod in prenominato tempore quidam
Sclaui Adrianiki, uidelicet Predanus scilicet cum parentibus suis Sclauis et quidam
Latini, uidelicet Jacobus de Aprizi, qui fuit eorum aduocatus, Dabrali
Cascarus, Prodanne de Cicla, Psaulus et Nicolaus de
Caloianni et omnes eorum parentes, insurgentes aduersus monasterium
sancti Petri de Gomai, ceperunt petere terras que sunt in loco
qui dicitur Stilpiza asserentes utique quod prenominate terre eisdem pro
suo parentatu pertinerent et hereditario iure ipsas possidere uolebant. Tandem uero ad
placitum deuenimus, et in presentia domini Rainerii uenerabilis
Spalatensis archiepiscopi et aliorum nobilium uirorum tam laicorum quam
clericorum, nomina quorum inferius leguntur, placitum habuimus hoc modo:
conquerebantur itaque predicti Adrianiki de prefato monasterio quod memoratas terras
sibi per uiolentiam et usurpationem retineret, quibus denique iuppanus Talmazo, noster
aduocatus, de uoluntate et mandato omnium
nostrum ita respondit: Monasterium sancti Petri de Gomai a longis
retro temporibus sepedictas terras possedit, quas quidem terras Rossene
Moristicus prius donauit monasterio sancti Petri de Gomai
et post mortem ipsius Rossene Moristici, Petrus Slauus, filius eius, et Slauizo
auunculus eiusdem Petri Slaui prenominatas terras in sepedicto monasterio
confirmauit et eas in pace
et magna quiete hactenus possedit,
et quod a predictis uiris donatione et confirmatione prelibate terre nostro
manasterio fuerint tradite. Cartam confirmationis
demonstrauimus et in presentia omnium assistentium perlecta fuit.
Auditis igitur utriusque partis allegationibus et uisa carta confirmationis pariter, et
audita ratione ac iuistitia dictante dominus Rainerius uenerabilis
Spalatensis archiepiscopus iudicauit: quod ego Johannes sancti Domnii sacrista et
procurator cenobii sancti Petri de Gomai et iuppanus Talmazo, predictam cartam
confirmationis ueram esse, iuramento firmaremus et terre sepedicte, sicut prius fuerant
date et confirmate predicto manasterio ita essent in perpetuum, et eas in
omni quietudine ac sine molestia possideret ammodo et usque in seculum. Sic autem
prefate terre describuntur et terminantur: ex parte boree est mons, ex
australi parte incipiunt a Stilpiza descendendo usque ad magnum lapidem qui est supra
fontem et ab illo lapide descendendo usque ad mare, ex occidentali uero parte sunt terre
de Serrecla continue istis terris incipiendo a prefato monte usque ad mare. Huius autem
placiti pro prelibatis terris duo fuerunt dati pristaldi: Dabre,
uidelicet filius Ottoli et Alexander seruiens domini Rainerii uenerabilis
archiepiscopi. Huius autem rei isti sunt testes, inprimis Duimus,
primicerius sancti Domnii, presbiter Radde, Micha de Mala
Uurata et Dragus iuppanus. Et ego magister Gualterius, communis notarius
huius cartule scriptor, testis sum.
98.
In Christi nomine, amen. Anno dominice incarnationis, millesimo centesimo octogesimo
VII, indictione V., existente Petro filio Chitleni, uenerabili Spalatensi archiepiscopo,
Issaac sancti Stephani abbate, predicti archiepiscopi vicario insurrexit
Cirne filius Chrappe aduersum monasterium sancti Petri de
Gumayo et placitauit cum eius abbate Ruberto ante predictum
archiepiscopi vicarium Issaac de terriss que sunt a Belayo ad murum scilicet ad caput
pontis, quas terras Cirne dicebat esse suas. Sed quia nullam ostendebat
certitudinem, et monasterium eas possidebat et scriptum ostendebat, iudicauit
monasterio, quod eas iuramento firmaret et placitum optineret. Quod iuramentum Talmatius
sancti Petri iupanus ibidem fecit, astantibus testibus Magerro et Duymo Pinose et etiam
predictus abbas Issaac suum prepositum Martinum pristaldum dedit. Ego Sabatius
subdiaconus, communis iuratus notarius, precepto abbatis Issaac hoc breue scripsi.
99.
In nomine domini incipit nota librorum. Inprimis misalum et
duos tefenarios, nocturnales et alios uernales, et uitas
patrum, et tres omelias, et matitunalem, et pasionalem, et unum
collectarium, et unum penitentialem, et unum ordo ad uisitandum infirmum, et unum
textus regule de generibus uel uita monachorum, et unum
liminarium, et unum librum pro mortuorum, et salterium, et lectionarium
anni circulo, et alium psalterium, et ordo ad penitentiam
dandas, et ordo ad monachum faciendum, et librum cum lectionibus
dominicis, et cum canticis monasticis, et orationalem de pasca usque in sancti Martini,
et alium ymnarium, et ordo de dominicis diebus siue cotidianis secundum ordinem sancti
Benedicti, et psalterium cum litteris
francigenis
100.
Tempore transacto erat consuetudo in regno Croatorum: erant septem bani qui eligerant
regem in Croacia, quando rex sine liberis moriebatur, silicet banus
Croacie primus, banus Bosniensis secundus, banus Sclauonie tercius, banus Posige
quartus, banus Podrauie quintus, banus Albanie sestus, banus
Sremi septimus. Et de sex generibus Croatorum erant bani in Croacia quos
eligebant duodecim tribus Croatorum et de aliis sex generacionibus erant comites in
comitatibus Croacie: Kacigi, Cucari, Snasci,
Cudomirigi, Mogorouigi, Subigi: isti sunt principales quibus pertinet
banatum et mitunt sortes cui eorum sors dederit
101
In Christi nomine et eiusdem incarnacionis, millesimo octauogesimo,
indiccione uero octaua. Temporibus quoque domini Laurencii venerabilis archiepiscopi
Spalatine sedis, regis Croatorum Suinimiri nec non Uolize prioris. Ego Petrus Cerni qui
et Gumay filius, una cum uxore mea domina Anna dedimus omnes terras que
sunt in Bylay, incipiendo a muro qui est supra mare et ad alium murum ubi fuit pons, ad
torentem qui uocatur Gargenac et usque ad aquam qua uocatur
Cripotim et inde ad alium torentem et inde uersus mar ad
murum pristinum. Et ego Ysac habas sancti Stefani hoc scripsi.
102.
Isti fuerunt bani in Croatia de genere Croatorum a tempor regis Suetopelegi
usque ad tempus Suenimiri regis Croatorum: Stephanus Cucar,
Saruba (... Mog... Cacig... car... can), Slauaz...
Cucar fuit.....
esimir, Cucar tempore Suenimiri Suenimiri fuit Petrus
Snacig banus. Omnes isti fuerunt... in Croatia.
103.
Inprimis I. cruce de ramo que fuit facta in Limoza et duo pluuialis:418
unum est purpura et alter examitum, et due418a planete: una bergata et alia purpura, et
tertia de banbaco, et I. dalmatica alba, et una stritta, et III. pannis de
sirico, et unum pannum inpintum, et III. paratura de lino et IIII. curtine, et
IIII nantirzalis, et V. sauatia, et VII.
cuperturis de cruce, et II. mapulele de seta et XVIIII mapulele de lino, et duo
missalis Et I. omelia de aduento, et I. omelia quadragesimalo, et I.
omelia post parasceuen, et I. omelia Gregorialis, et I. vita patrum, et II.
antifonariis, et I. mattinalo, et IIII. psalteriis, et II. imnis, et I.
canones, et I. liber. Et est aput ecclesianm I. matitunalum et I.
imnus, et I. manualum, et I. orationalum et I. psalterius, et I. regula,
et I. sermocinalis. Istis rebus damus tenere in manus Talmacius. Testes
sunt Petris et Falcus, et presbiter Iuanus et clericus Benedictus
104.
Et hec sunt uestimenta uius ecclesie: Inprimis I-a alba cum frisio, et I. planeta, et
II. camisia, et I. nautirzal, et I. pari altaris de
zandato, et I. uergato.
105.
In Christi nomine, amen. Anno incarnacionis eiusdem millesimo octauo
decimo, indiccione nona. Temporibus quoque domini Laurencii, venerabilis
archiepiscopi sedis Spalatine, domini Suenimiri regis Chroatorum, nec non
Volize prioris... Petrus Çerni qui et Gumay filius una cum
congiuge mea domina Anna dedimus monasterio sancti Petri omnes
terras quas habemus in loco uocato Campo,
incipiendo a muro in inferiori uersus mare recta linea et sicut curit litus usque ad
potoc et usque ad ripam superiorem et recte sicut curit ripa uersus
torrentem usque ad pedem montis po longe et uersus
mare sicut curit ripa et inde ad murum pristinum; et hii fuerunt testes: Bogdan,
Rac, Dragonego ic Juray setnico et
aliis. Et ego Dobrona hoc breue scripsi iusu Pribimiri uicarii regis.
106.
as Pribettiz cum fratre et cum aliis qui morantur in Schilmiz sunt ecclesie
sancti Petri.
12. . [page 1 |
Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
Jura sancti Petri de Gomai, versio electronica
Auctores varii
1080-1105
Petar Skok
Viktor Novak
Prema znanstvenom izdanju (1952).
Mg:B 6348 verborum
Rad nastao u okviru znanstvenog projekta Profil hrvatskog latinizma,
(Filozofski fakultet Sveučilišta u Zagrebu, Hrvatska). Srpnja
2012.
Novak, Viktor i Petar Skok. Supetarski kartular. Zagreb: JAZU, 1952
1080-1105
Split
prosa
Litterae medii aevi (700-1400)
Saeculum 11 (1001-1100)
1051-1100
Saeculum 12 (1101-1200)
1101-1150
prosa- charta
Neven Jovanović
2012-09-14
Označio uputnice na fusnote, izdavačke dodatke u tekstu.
U posebnoj verziji izbrisao fusnote.
Neven Jovanović
2012-07-12T11:37:43
JURA SANCTI PETRI DE GOMAI
DOMINUS PETRUS ZERNI CUM DOMINA ANNA SUA CONIUGE IN LOCO QUI DICITUR SELLE PROPE ECCLESIAM SANCTI STEPHANI CONSTRUXIT ECCLESIAM AD ONOREM SANCTI PETRI APOSTOLORUM PRINCIPIS. TEMPORIBUS ZUONIMIRI CROATORUM REGIS ET DOMINI LAURENTII ARCHIEPISCOPI SPALATENSIS.
ANNO DOMINI MoLXXXo.
1.
In Christi nomine et eiusdem incarnationis. Anno millesimo octogesimo, indictione uero
VIII. Temporibus quoque domni Laurentii uenerabilis Spalatinę sedis
archiepiscopi, regi Chroatorum Suinimiri, nec non Valizze prioris.
Petrus ego Zerni, qui et Gumay filius, vna cum domina Anna mea coniuge,
filia scilicet May Fauę, diuina docente clementia ac plurimorum dei seruorum
fulti consilio, salubre causa nostrorum defunctorum immo delictorum redemptionis
inniuimus consilium, quatinus de nostro proprio conquestu, more fidelium, omnipotenti
deo pro posse nostro aliquam portionem offere possemus. Quodque deo iuuante expleri
diffiniuimus. Igitur in loco, qui dicitur Selle, circa
ęcclesiam sancti Stephani, quę ditioni domini nostri, uidelicet beatissimi
Domnii subiacet, cepimus ad honorem principis apostolorum omnium Petri
apostoli ecclesiam construere, quamque deo permitente studio artificum
compleuimus. Denique iam peracta, conuocato presule iam memorato, Cęterisque ministris
ordinis diuini, V. idus mensis. Octubris, eandem consecrari rogauimus, ad cuius
sollempnitatem quam plurimi Spalatinorum Chroatorumque uirorum gratia
remissionis seu absolutionis uenerunt. Deinde auctoritate duce diuina
prephatus archiepiscopus cum cęteris sibi astantibus ministris pro dotis eiusdem
ęcclesie nos exigere cepit. Nos uero pro uiribus et
nostro posse quęcumque tamen necessaria eiusdem dei seruis dictantibus
erant, optulimus ibi.
In primis quidem competentia offitii missarum librum missalem I., calicem
argenteum cum sua patena et omni apparatu misse, librum passionum sanctorum I.,
antiphonarium nocturnale I., psalterium I.
Terras autem dedimus omnes quę in circuitu eius habentur ęcclesię. A confinio
territorii prelibate ecclesię sancti Domnii usque ad locum qui dicitur Saline quicquid
infra est mons siue uallis a maris ripa usque ad
uineam Tilsto Cosse Omnia enim ista nostro proprio
acquisiuimus pretio: ideo in domo dei dedimus
2.
Nam in primis terram in qua sita uidetur ecclesia, comparauimus a
Pribistrio pro duobus solidis et uno modio frumenti, alio autem de sale,
quod dedimus pro fine sibi. Et hoc factum est coram Stephano filio iupani Pribinne, et
presbitero Prodano, et presbitero Dragsano, atque Girgi de Tugari.
3.
+. Ibidem iuxta eandem terram emimus terras a Zulo pro IIII. modiis
frumenti et I. argenteum pro fine; coram Johanne Mesagalina et Stephano Curano,
Boledrugo de Tugari.
4.
+. Insuper emimus Semianum a suis inimicis pro XL romanatis; ipse autem non
habens unde se redimeret, dedit mihi territorium quod sui patris erat ut ego diuiderem
cum filio suo omne per medietatem; et in parte mea
dedit totum territorium super ecclesiam et sibi retenuit territorium in Malcin; et quod
remaneret diuideremus; et sic a me liber abscessit. Et hec conuentio ac
diffinitio facta fuit ante ecclesiam in Nacle coram his nobilibus, scilicet
presbitero Lasca, et alio presbitero Lasca, presbitero Prodano, presbitero Picna et
Girgi de Tugari, et Dragonego, et Habraham, et fratre suo Andrea, et
omnibus eiusdem loci uillanis, ac coram testibus aliis quos a Spalato mecum
duxi: Johanne filio Gastano, Petro filio Salati et Bilza filio Girdeo.
5.
+. Post hęc uero Miraslauus cum filiis Michahelis Acedelo quidem et Chualo
aduersus nostram diffinitionem hanc maligno spiritu concitatus surrexit et non modicam
partem de prephato territorio a me subtrahere cepit: a territorio Pribistrii usque
sursum ad Petram.
Vnde nos conuocatis iterum multis Spalatinorum nobilibus, inter quos etiam Jacobum
Marianorum ducem cum suis militibus ibidem interesse rogauimus, ante quorum
presentiam cum prefato decertauimus Miroslauo, ubi et conuentionem hisdem
monentibus nobilibus cum eis denuo fecimus. Quapropter afirmauit nobis prefatas terras
quas subtraere uolebat et insuper nobis augmentauit monticellum que prope
Petra situm est, et ualle similiter incipiente
de Saline usque Satilie et de Satilie usque ad mare. Et
dedimus sibi pro conuentione octoginta modia ordei et unum solidum pro fine. Et ipse
Miroslauo anteposuit se dicens: Quicumque ammodo uoluerit te de hoc requirere, ego me
omnibus pro te opponam. Actum est ante notitiam horum testium: ducis
uidelicet iamdicti et sui risari Sauide ac ceteris militibus eius, et
Dragisani filii Semiani, Girgi de Tugari
Habraham, et frater eius Iadreio, Dabrouito setnico, et
Semidrago, et frater eius Uilcizo, et alius frater Basili, et
Draganego duornico, et frater illius Boledrugo, Formini Spalatini qui et
Busica, presbiteri Petri Piseniza, Formini Platimisse, diaconi Duymi Boce,
Grubiti Zune, Prodani et diaconi Dabri, et aliorum
multorum.
6.
+. Nam post multorum annorum curricula decidi in infirmitate, ut nulla
spes euadendi esset; ideo uotum uoui in ipsa infirmitate, ut si ego conualescerem de
infirmitate, in prefata ęcclesia Petri apostoli ibi me totonderem et
habitum beatissimi Benedicti reciperem. Igitur dispensante diuina clementia surrexi de
lectulo et consilio et adiutorio Laurentii archiepiscopi ceterrorumque
clericorum in supra nominata ecclesia domnum Gregorium nostrum nepotem abbatem ordinauimus; et hoc quod uoui auxilio dei adimpleui. Sed cum
cępimus ędificare domos quas necessaria erant fratribus
aminiculo dei consumauimus. Quapropter consilio memorati abbati aliorumque
fratrum uoluimus in nominato Monticellum, quod comparaui a Miroslauo et a filiis
Michahelis, uicum construere nostris famulis, ceperunt Uilkiki nec non Prodanus duornico
cum omnibus Tugaranis causa inuidie zeloque diaboli inflammati resistere dicentes: Non
licet tibi construere uicum in Monticellum quia noster est! Et ego illis:
Uallem et montem incipiente ex Saline usque Satilie, omnia mea sunt, quia
emi a Miroslauo coram idoneis testimoniis. Attigit eo tempore uenire in nostris
partibus Slauizo rex et Petrus banus, nec non Sarubba causa discordię quę erat inter
Slauzo et Lubomiro. Vnde uocauerunt nos ante hos nominatos uiros omnes
Tugarani; residentibus in ęcclesia beati Petri quę sita est in Olmisi, scilicet coram
Slauzo nec non Petro et Sarubba, ceperunt altercare nobiscum, et ita
nobis iudicauerunt, ut ego uocarem tres meliores ex prefatis testimoniis,
uidelicet presbiterum Petrum Piseniza, et Forminum Platimisse, nec non diaconum Duymum
Bocę. Igitur habii Spalatum, mecumque adduxi eos et ad nominatas Petras ascenderunt et ita, ut supra scriptum est, quia
Monticelum et uallem, et incipiente a Saline usque ad uineam Tilsto Cosse,
totum nostrum esse, testificauerunt coram Dabro diacono filio Diti,
presbitero Dominico Macica, presbitero Runtino, Duymo filio Iezamoza,
Oliuerio, Rugata, Ulcina Damanego, Dabro Petriti, Kerna de Tugari,
Drugana Tilsto Cosse.
7.
+. Et alias terras ultra torrentem comparauimus a Iuanizo pro I. solido et pario de
sola pro fine, coram Nycola et fratre suo Girgi.
8.
+. Et comparauimus terram aliam a Dobrouito et filio suo Dedomiro, quę est
super terras sancti Stephani, sub rupe quę uulgo dicitur
lao, pro VI. galetas uini et media pro fine, coram presbitero Urso et
diacono Dabro, Iohanne Mesagalina et Petro Carboni
9.
+. Adhuc comparauimus promunctorium, qui dicitur Pissi Rit, a filiis
Stephanizi, Petratia et Sdedrugo, pro II solidis et duobus
pariis de solis pro fine, coram Mesagalina et Petro Carbone.
10.
+. Ibidem prope uinea Nycolay comparauimus uineam a Girgi fratre Nycole pro II. solidis
et I. modium frumenti pro fine, coram Gregorio Cimpli et Iohanne Cotini.
11.
+. Ibidem comparauimus uineam a presbitero sancto Maximo pro I. solido et I. argenteum
pro fine, coram Micha Masitulo et Andrea de Tugari.
12.
+.
Comparaui terram de Zulo infra nostras terras pro
I. solido et II. stara de sale pro fine; presbiter Madius Barbazani testis.
13.
+. Emimus terra de Iuanizo iuxta terra supranominati Zuli pro IIII. modia
de grano et medio pro fine. Ante presentiam horum testimoniorum, Paulo Acina, Fusco
Peceas filio Minga
14.
+. Adhuc quoque comparauimus de Zulo terra prope meas terras pro III. stara de grano et
alias de ipso Zulo emi terra subtus terras sancti Maximi pro
VII. galetas uini et I. prandium pro fine, presbiter Gingi,
Pradano frater de Marco, testes.
15.
+. Et comparaui terras de Zuli supra terras sancti Domnii, secus meas
terras pro IIII. caseis et IIII. panibus pro fine; filio Calendulo Zanni
testes
16.
+. Emimus terram, quę pertinet ad Cozzinzani iuxta territorium nostrum de
Bozza et de fratre eius, et de totis parentibus eius per I.
pinguissimam porcam et CCC. cepas pro fine. Ante hos testes: Boledrug,
Pradano filio Semidrago, Boiano fili setnico,
Beza et frater eius Uilcanus.
17.
+. Ego Petrus comparaui terram in die sancti Benedicti de Drugana et de fratre eius
Bolano, terra quę fuit de sancto Maximo, infra territorium sancti Petri; nam prefatus
Drugana et Bolano mutauerunt suam terram a sancto Maximo quę habuerunt
sursum et mihi ista deorsum uendiderunt pro IIII. solidis, et I. modio de
sale pro fine; presbiter Iohannes Raguseus testis, Anastasius presbiter testis,
et alius Iohannes testis, Iohanne
filio Paulelle Isti sunt testimonia Raguseorum: Sabatius
subdiaconus filius Gepuci, Uelconiza8" filio Dabraza, testes, Andreas presbiter et
Dretillo celararius, testes.
18.
+. Et alia terra comparaui de Bolano filio Dabrouito supra
terras sancto Maximo pro II. solidis et I. modio de grano pro fine; duornico Dragonego
et Iohannes Calendulo filio, testes.
19.
+. Et emi tres pezze de terra, supranominata terra, de fratre eius Dragano
pro I. modio frumenti et II. stara de sale pro fine; Draganego duornico testis.
20.
Ibidem comparaui87" terra ubi dicitur Grebeni de filiis Semidragi,
Pradano et Drugana pro XX. uellera ouium et II pro
fine; Ursane filio Iuncte, testis.
20a
Et omnes terras quę habuerunt supra Grebeni; totam comparaui a prenominatis fratribus
pro I. solido et II. uellera et III cubiti de lenzo pro fine; Ursana
Iunte testis, Draganego testis.
21.
+. Et emi a Uilkizo, auunculo Pradani, terras incipiente a
terras Dragane usque ad terras Zurilli, et usque ad terras Uitaze quę
sursum sunt, pro V. modio frumenti et medio et I caseum pro
fine; coram Dranego duornico et Calendulo.
22.
Ibidem emi terram de Uitaza supra ipsas terras pro III. modio frumenti et medio, et I.
caseum pro fine;
magister filio Calendulo, et
Boledrugo, et Zuli, testes.
23.
+. Et emi terra de Zurillo et de filio eius Dabriky, pro I. solido et II.
galetas uini pro fine; coram Girdana Tilsta Cossa, et Draganego
duornico.
24.
+. Et alia terra comparaui ab ipso Zurillo in loco ubi dicitur Arca supra terras sancti
Stephani, pro VII. galetas uini et mesa pro fine; filio Kalendulo et
Bolledrugo nec non Iadrei qui fuit a Casaro, testes.
25.
+. Comparaui uineas de Draganego, uites et terra pro XI. solidis et I.
modio sale pro fine; coram Girgi, Abraham et setnico Dabrauito.
26.
+. Et de ipso Draganego10" comparaui alia terra a Bresteni
pro I. solido et I. ouis pro fine; coram Semiano et
Girgi
27.
+. Comparaui terra a Mucla Longa 111 iuxta meas terras de
Iuanizo pro medio solido et I. capra pro fine; coram filio Dragisani, et
Draganego, et filio Calendulo.
28.
+. Et emi terra a Grubizo aurifico, incipiente de Stilbiza usque deorsum ad terras
prioris Tragurii; coram nostro abbate et presbitero Paulino, et filio Calendulo, et
Zurillo pro III. capras et I. modio frumenti pro fine.
29.
+. Et emi terra de consobrino suo Zurra aurifico ibidem iuxta
eum pro I. modio ordei et I. caseum pro fine; coram Draganego et
Zuli.
30.
+. Et emi uinea de Dabressa sursum iuxta
Boledrugo pro IIII.
solidis et I. modio salis pro fine; coram Girgi.
31.
+. Comparaui de fratre suo Martino uineam que est a Surbo pro I. solido et I. modio
salis pro fine, coram Girgi.
32.
Et emi terram a Prasizo, quę fuit auio meo Michaza, quam uendidit uxor eius et ego
redemi eam ab illorum nepotibus qui eam comparauerant, videlicet a
Urascana, Metazza et de consobrino eius Uilcai, et(119)
Michazza filio Iadrei pro X. solidis et II. argentei atque II. galetas uini pro fine;
coram Osrizzo podsuppo, et Togedrado cluzaro, et
Uilcana brauaro, Petrana Scurpune, Balla,
Duymo Dragauito
33.
+. Adhuc quoque comparaui terram supra Salona ubi dicitur a Suatizo de
nepote de Uale pro V. solidis et medio pro fine; coram Sinice et
Rarara
104 C. 55, K. 172, R. 131, S. 280: Tilstacossa. Treba da se kaze, da je ta rijec
to-ponim, kao i u br. 6. Na oba mjesta je prepisivac izostavio de, te je
tako mogao da neupoznatog s cinjenicom zavede. Tako je ta Tilsta Cossa ustvari
Montegrasso, a sada Mutogras, na kome je imao Petar Crni vinograde, a nije Grdanino
prezime.
106 R. 131: Jaderei.
106 K. 172: Draganego Vites.
107 K. 172, R. 131, §. 280: Habraham.
108 C. 56: dranego.
10(1 K. 172, R. 131: aliam terram.
110 M. 46ro izostavio tri rijeci.
111 C. 56: comucla lonesa; K. 172: luuela longa. 118 C. 56: manizo.
118 K. 173: terram.
114 R. 131, S. 280: eam.
115 R. 131: Boledrago.
"' R. 132: comparauerunt.
117 R. 132 izostavlja, S. 281 nije stavio zarez ispred Metazza, te je tako od dva
brata, Vraskana i Metace. ucinio Vraskana Metacu.
118 C. 56, K. 173: Velcai.
119 R. 132: dodaje uz et jos a.
120 C. 56: prodsuppo.
121 R. 132: Tomedrago, ali u b. 55, 137: togedrago.
122 C. 56: villana; S. 281: Ui(l)cana — posve bez potrebe stavlja / u zagradu, jer
pisar sasvim pravilno ispisuje Uilcana.
123 R. 132: Balla Duymo, Dragauito. Naprotiv M. 47r» izostavlja izmedu Balla i Duymo
zarez, te je ucinio tako jedno lice od dva.
124 C. 56, K. 173, R. 132: comparaui, §. 281: compa(ra)ui. 185 R. 132: Radana, ali u b.
59, 137: rarara.
218
34.
+. Deinde comparaui locum in Salona a Gribiza nepote de Baza pro II.
solidis et I. modio de sale pro fine. Ante presentiam Iacobi Morstici et
suę uxoris.
35.
Et in ipso loco statui molendinum et in ipsa domo prefata emi locum
de filio Criuizo Nesnu et de nepote eius pro II. solidis et
menso I. galetas uini pro fine; coram eidem Iacobo
Marstico, Ueliaco13-5 cum filio suo, Gregorio podzuppo,
Vcha, Cotino.
36.
Deinde post multos annos insurrexerunt contra me nepus suus et filius Uilcane brauari
Iohannes, uolentes per iniustitiam
tollere prefatum molendinum. Vnde preiudicauit eos Vilcana
brauaro ita dicente: Fili sine 141 requirere prefatum
mulendinum quia praue illum requiris; nam ego scio quod pretium tulit
exinde, et pretium dedit Ciclę pro seruitute sua. Coram presentia
Dobromiri fili Saraceni, et filio Tripuni Zurra, Priuet
Dedo
37.
+. Deinde comparaui similiter in ipsam domum locum de Uilcana, filio
Mratino Locarda pro II. solidis et I. modio de sale pro
fine; Formino Platimissa, et Benedicto Orbazai atque Uicha
testes.
38.
+. Et emi in alio loco quarta pars de memorato loco de Semina et de fratre eius pro II.
modio de grano et medio, et mesa galeta uini, et III. pani pro fine; coram
Ulcina Trulullo, et Petro de Muto et Zanni de Maraldo.
39.
+. Et emi quarta pars in ipsum locum de Drasizo filiastro de Crasano pro I. solido et
mesa galeta uini pro fine; coram Formino Platumissa et Benedicto
Orbazai.
40.
+. Denique comparaui medietatem de ipsum supra scriptum locum a presbitero ueterano qui
cantat missam in sancto Iohanne a Cremen
pro II. solidis et I. galeta uini pro fine; coram Prodano nepus de
Mattana, presbiter Marco, diaconus Dabro, Duymo de Tule, testes.
41.
+. Adhuc uero comparaui seruum nomine Cyprianum, cum filiis et filiabus, et uineis quę
sunt super callem sub ęcclesia sancti Maximi pro
fine a Nycola pro XV. solidis; coram Petro Cegayta, Iohanne de Porta,
Dabro Laudula, Fusco Pucipani.
42.
In eadem Ęcclesia dedimus seruum nomine Nycolaum cum uxore sua Dabrina, cum filiis et
filiabus ac uineis suis quę iuxta uineas Cipriani quia comparauimus illum a fratre
suo Girgi Nam prenominatus Nycola sit in ipsa ęcclesia; coram Lucaro et
aliis multis, dedimus illum per manum suo fratri Girgi prenominato; coram Stefano
cupano, Formino Platmissa
43.
+. Comparaui nomine Negozai a Duymo filio Stresinna, pro VI. solidis pro
fine; coram Fusco Tiberi et Drago Muti.
44.
Similiter comparaui seruum nomine Dragaza a presbitero de Orechoa pro V.
solidis; coram Basilio Stasucco et Lampredio Cybriulo, cui et c. pecora et II. uacce
atque par bouum dedimus ad opus eiusdem ęcclesie, et sit ibidem.
45.
+. Emimus puerum adhuc paruum qui nuncupatur Slobba a suo genitore, quem studio
litterarum erudiri fecimus, quemque libertauimus et usque ad presbiterii honore
sublimari fecimus ad eiusdem ęcclesie opus, ibi illum perpetuo manere
uolumus.
46.
Et dedimus Petrum Dracculum quem comparaui a Catarinis pro III.
solidis.
47.
Comparaui Zorgi Dracculum a Bartholei setnico
pro VII solidis; coram archiepiscopo et Ioahanne capellano,
pro fine
48.
Comparaui seruum Andriulum nomine, quod dedi patri suo XL. solidos ad laborem et non
habenti unde reddere tuli prenominatum filium pro solido,
comparaui pro I. solido et I. staro de grano pro fine, in tali pacto ut si daret
seruum similem sui liber abscederet, sin autem in perpetuum fieret
ęcclesie seruus; coram omnes fratres et coram sorore sua hoc firmatum est.
49.
Denique comparaui seruum nomine Pribilum ex Olmisanis pro IIII. solidis de Preda et
Gradenna
50.
Comparaui seruum nomine Bollezo filio Ulasizo de Preda et ex Desa pro VII. solidis;
coram omnes monachos.
51.
Ad hęc comparaui seruum nomine Dragadet de Gurgi filio Beriuoy pro uno
mernico, quod fuit per manupreso de Ludino, et ipse mediator
ex seruo.
52.
Denique comparaui seruum nomine Dedona cum filio de mulier
Gasari et de filiis suis pro III. solidis pro fine, ante ęcclesiam et coram omnes
monachi, et omnes Tugarini
53.
Adhuc quoque comparaui seruum nomine Maracus de Radaslauo de
Narento pro I. cauallum pro fine.
54.
Comparaui seruum nomine Uilcota quod dedit mihi Tollanus pro seruum quem
mihi furauit Miraslauo pater Tollani per manupriso; coram
Bartholei setniquo
55.
Comparaui seruum Radouano nomine ex Gampisanis pro X. solidis et
dedi illum per manum ad Ursanum de Sirnounyze.
56.
Denique comparaui seruum filius Mirane, et dedit michi per se puerulum nomine Bratessa;
coram Brano iupano et filio eius, et prenominatus filius Mirane
per manupriso.
57.
Et emi seruum nomine Nycola et soror eius nomine Marina ex
monacho sancti
Bartholomei pro III solidis pro fine.
58.
Comparaui seruum nomine Desinna de Micha Tigala pro VII. solidis pro fine,
per manupriso pater suus Uilconiza; coram Sarubba iupano et Gregorio
Scafiule et Nyciforo filio Telina.
59.
Denique comparaui seruum nomine Lubizo de Gruba, filio Purci, pro I. ancilla et I.
seruiolum rogante me patre suo ut illum redimerem; coram Marstico Rusino
et Grubizo suo consobrino198; pater uero suus per manupriso et mater.
60.
Ante presentiam horum testimonium:197 Duymo de Srenine et Uilkiki, et
nepus suus Pradano et omnes monachi comparaui seruum
nomine Raccana qui fuit Usemiro de Subbenzani pro III. solidis pro
fine.
61.
Comparaui Lutizo seruum, nam ipse Lutizo mihi debebat III. solidos non habenti unde
redderet, dedit se mihi seruum; coram duo filii Cdedrago et Stiglizo.
62.
Comparaui seruum nomine Perinna pro II. solidis pro fine
63.
Dedit hic Zacharia filium suum Chudali nomine ut esset
seruus sancti Petri pro III. solidis pro fine.
64.
Et Raccana similiter dedit filium suum Belotiza in prefata ęcclesia in
sempiternum.
65.
Denique Dabressa dedit filium Strosit in memorata ęcclesia ut esset
seruus in sempiternum.
66.
Comparaui seruum nomine Uelcoz de Nebistan pro II. solidis pro fine.
67.
Vtecha et duo filii sint similiter in Ęcclesia sancti Petri.
68.
Porcarus similiter se dedit in nominata ęcclesia, eo quod
illum
curauit de capra abbas cum magno
dispendio, quam habebat in capite.
69.
Comparaui medium molinum de Brataaza fratre
Zezani quem dedit ei Criuali rex pro XXV. cubiti de lenzo et I.
galeta de uino pro fine; coram Madio Longo et Formino Salato.
70.
Et alium medium fuit de sancto Petro, dedit illum mihi presbiter et omnes serui sancti
Petri ut illum laborarem ut fieret medietas mihi et alia medietas illis; coram duo filii
Cacaumti et duo filii Riuelli.
70a
Omnia ista quę hic prelibata sunt uolumus in sempiternum ęcclesiam
habere. Nostris autem filiis ad regendum hęc omnia comittimus, sed tali modo ut quę ibi
sunt oblata, regant, custodiant, conseruent, et ab omni perturbationis incursu
defendant. Cotidianum ut habeat officium, elaborent non ad opus suum, sed ad ęcclesie et
ibi seruientibus illud custodiant. Quod si, quod absit, aliquis eorum aliter preter quod
precipimus egerit, ut ad suum opus illud retinuerit, iratum habeat trinum
et unum deum, et maledictionem CCCX. et VIII. sanctorum patrum consequatur et in
perpetuo nostram possideat maledictionem.
71.
+. Memoratorium facio ego Brana una cum filiis meis uidelicet Dragus prior Tragurinus,
nec non Ulcina, de terris, quę sunt a Sekyriza suptus
Stilbiza. Volumus et confirmamus ut sit in monasterio sancti
Petri,
principis apostolorum pro
remedio animę nostrę meique uiri nec non filiorum meorum. Quod si,
quod absit, aliquis preter quod precepimus, egerit, iratum habeat trinum et unum deum,
et nostram maledictionem consequatur. Hęc oblata sunt coram Duymo priore et Georgio
Usdischa et omnes monachas sancti Benedicti.
72.
+. Breuem recordationem facio ego Rusinus qui et Morsticus de terris quę
sunt in Tristenico. Pars que mihi contigit, uolo et iubeo ut sint
in monasterio sancti Petri pro remedio animę. Nam si quis eam
subtrahere, iratum habeat trinum et unum deum et meam maledictionem.
Oblata sunt autem hęc coram Preda filio Stepaniti et Dragisse.
73.
Denique post mortem prefati Marstici uenit uxor eius et
affirmauit prefatas terras: coram presbitero Uilcana et filio Milese, et Rusello filio
Souinnę et Desimiro filio Dreuaro nec non Deuiaano
74.
Postea uenit Slauiz rex et corroborauit prenominatas terras; coram Petro
bano et Sarubba iupano et Ded filio Climini, et Uelcano
setnico et Iuuano filio brauaro, et Zurra filio Tripuni238;
presbiter Panesa, Budimir tepciza, et presbiter Uilcano.
75.
Ibidem Slauiz ante eosdem testes sicut partem fratris sui affirmauit sic suam
partem que ibi habebat in eadem ęcclesia pro remedio animę suę nec non sui fratris
perpetualiter contulit.
76.
Denique ego filio Draganego
Prodano offero terra supra Saline in monasterio sancti Petri, quod mihi precepit
dare pater meus pro remedio animę suę; coram auunculo suo Nictla nec non
eiusdem ęcclesię abbate.
77.
+. Post hęc uero in ipsum monasterium Paulus et Petrus, filii
Palunduzuli, fratrique nostri abbati
dederunt terras pro remedium animę suę. Inprimis a Zunano
uineam et aliam in Calamito supra uineas Petracca et uineam
a sancto Ysydoro, et uineam a Ballo, et a sancto Casiano uineam quam habuit
inpignatam Susazo pro IIII. solidis, et a sancto Casiano agrum in
Spalazulo uero II. petie de terra, a Spinunti quoque I.
agrum et medietatem de domo in Spalato que fuit de Anzulo. Ista omnia supra scripta
dederunt pro remedio animę sue et quartam partem de terra eorum.
78.
+. Comparaui curtem in Brazza de Tessen Pupazuso a Gomilie
omnes agros et uineas; coram omnibus insilanis
79.
+. Comparaui uineas in To nico de Cipriano; et aliam comparaui uineam
ab ipso Cipriano ad uiam quę ducit ad uicum pro IIII. solidis pro fine; coram
Vsemmiro.
80.
+. Et emi terram ubi dicitur a Praszo quę fuit auio meo Michazzo, quam uendidit mulier
eius, et ego redemi eam ex illorum nepotibus, qui eam comparauerunt, uidelicet a
Vrascana Matazza et de consobrino eius Uilcai, et a Michazza filio Jadrei pro X.
solidis et II. argentei ac II.
galetas uini pro fine; coram Astrizo podsuppo, et Togedrago cluzaro, et Uilcana brauaro,
Damiano filio Matana, Petrana filio Scurpune, Balla, Duymo Dragauiti.
81.
Post hęc uero Suinimir rex dederat Stresi auunculi sui totas terras quę erant in
Masaro, et incipente a Salona usque Biaki, ut ipse tolleret tributum ab eis. Denique
uolebat mihi per uim tollere memoratam terram ita dicendo, quod essent
regales Nam ego statim iui ad Suinimirum in Subenico, et duxi mecum
uenditores terrę, et... recti quod ipsa terra non esset regalis, nisi
illorum qui eam uendiderunt, tam de ista terra quam et de illa, quam comparaui in Uranna
a Cillaua Niuua Vnde mihi confirmauit prefatus rex nominatas
terras ut nullus deinceps inde querimonias faceret; et etiam maledictionem
dedit omnibus qui eam quesierint; ante Laurentium archiepiscopum, abbatem
sancti Bartholomei, Duymum priorem, abbatem sancti Stephani, Dabrum
Platichlebi, et Iacobum Marsticum, Dauarado
duornicum, Ulcina sagorsticum, presbiterum Petrum cardinalem, Iohannem
capellanum, Duymo podsuppum.
82.
+. Ad hęc emi terras a filiis Uiseni, Desizo et Bogdano, et aliis
fratribus, in loco ubi dicitur Podspilize cognomento
Mirizo, terra et silua et petras, totum quod est in Mirizo, pro VI.
solidis pro fine, et
medium besuetie: coram his testibus: presbitero Dabro filio Telina, diacono Micha
Iurre filio, diacono Cernata filius Pradani Pecce, diacono
Dabro filius Petrici, Ulcina filio Climni, Grubo filio
Bipirelle, Paulo Acina. Drase et Gauzulo nepus Zune, Stano
filio Petrici. Et ego Diti filius, diaconus Dabro, sicut audiui a prefatis
testibus sic scripsi.
83.
+. Denique emi de Germano presbitero nepote Tamali tertiam
partem Ecclesię sancti Martini que est sita in Monte Grasso et totas terras quę
pertinent de Tamali pro III. solidis et medium pro fine; coram his testibus: Nyciforo
nepote Cini, Gauzulo filio Scanacani et Cegayta, Trunzanni filio Rugate,
nec non Paulo Acina, Dominicus abbas sancti Stephani, Iohannes filius
Putipani, et Sennica atque Cicla
84.
+. Emi uineas de Uilcumiro, fratre Prede suptus ęcclesia sancti Maximi, quę fuit
Arabizo pro XII. galetas uini et I. porca pro fine coram Germano Tamali et Paulino
monacho, et ceterorum monachorum.
85.
+. Post hęc uero emi ex Girdana medietatem de uinea, quę est ubi dicitur in
Bresti totam quę sibi pertinet, pro I. solido et medium, pro fine
modium de grano; coram Zirnugo et Clonimiro
frater Grubti et
Uitan frater duornico, et abbas cum suis monachis. Et ego Dabrus diaconus,
sicut audiui ex memoratis testibus, sic scripsi.
86.
Denique emi de muliere Benede et ex filiis suis uinea, quę
est subtus sancta Maria, quę uocatur Nache, prope mare, pro I. modio de
grano et I. staro pro fine; Girdana et omnes monachi testes.
87.
Comparaui filia Scarane cum filio suo Nadeia pro I. solido et II.
stara de grano pro fine; Pradano duornico et frater eius testes.
88.
Post hęc emi mulier Neuadi cum filia sua pro I. solido et I. libra de
lino pro fine; ante Pradano duornico et fratre eius, et Boledrugo de Nacle
et Kerna de Tugar cum fratre suo Belata et
Girdana. Ego Dabro diaconus scriptor sum et testis.
89.
Ad hęc comparaui mater Striani de Cirnecha, filio prioris,
pro III. solidis, et filium comparaui de Longobardis pro X. solidis in
tali tenore, ut sint omnes fratres et sorores in seruitute; Duymo prior et filius eius
testes.
90.
Emi de Bratizo filio Chudina uineam et agrum a
Bresti, secus me, pro IIII. galetas de uino et media pro fine;
Cirnotta et presbitero Cechizo, et diaconus Stephanus, testes.
91.
Breuem recordationem ego Petrizo facio de conuentione quam feci cum
Ludino, filio Miroslauo quando illum retinui Spalato apud me. Nam dimisi sibi duos
seruos et trecentos porcos, tali quidem tenore, ut si deinceps michi faceret aliquod
damnum, isti parentes eius, scilicet Vilcano de Goynego et
Branizo, et Uekemiro, et Ieroslauo et
Slauizo frater eius, et duo nepotes filii Casari, et omnes parentes iurauerunt, etiam
ipse Ludinus, ut michi componerent damnum proneminati parentes; insuper et nepta dedi ei
baptizare.
92.
Post hęc habii ad monasterium, sed ipse non quieuit facere michi damnum. Uenit et
deuastauit totam uillam meam, cepit quatuor seruos et duas ancillas, et patrem
ancillarum flagellauit usque ad mortem; et cepit duos optimos equos, et unum mulum et
tres boues, et due uacce, et quinque telę de sagis, habentes unaquaque uiginti cubiti et
quatuor bela et nouem camise, et una racana, due cucure, et quatuor spate
et quinque para...313 et duodecim marre, et sex uomeres, et quinque
delatoria et sex saga, octo putatoria et duodecim sicli, et sex porcos.
Post hęc habii ad prenominatos parentes eius, uidelicet et per manu prisos ita dicendo: reddite michi damnum quę fecit uester consanguineus.
At ipsi responderunt: uerum est sicut tu dicis; iam nos te rogamus ut accipias totam
hęreditatem illorum que pertinet illis ex suo patre. Sed ego nolebam, nisi michi
uinxeritis terra a Belay quę terra incipiente a muris usque ad meas terras, quas emi a
Tomizay et de fratre suo Sbina. Denique dederunt michi totam hereditatem ipsorum et
ipsa terra a Belay; ante presentia horum testimoniorum, presbiterorum
Iohannes Kerne filio, Micha de Suliza,
Michune monacho, Sauida, Uratinna de Malla. Nam ipsi prenominati
testes, presbiter Iohannes et filio Suliza, et Sauida et filio
Malla Uratina, ambulauerunt per totam
terras, quas michi dederunt parentes illorum. Postea iuimus
a Raccinico et dederunt totum, quod est in Raccinico et in
Iessenemo totas uineas et ubicumque quę pertinet illis.
93.
Post hęc dicebat Susalo de Bilsoy: quia non est uerum, non dedit a Racinico. Sed
prescripti testes testificauerunt in Clisa coram iudice
Volenno et Vlcina filio brauari nec non et Vlcina de
Stresazza, Tesseno de Sittimiro, Tomidrugo
filio Naiesda, Dimitro filio Stocolle quod
Racinico et omnia quę illis pertinent in
in
sempiternum.
94.
Denique emi terra de Tomizay et de fratre suo Sbina in loco ubi dicitur a Belay ex uno
torrente usque ad alium pro trecentos uellera de lana et quinquaginta dedi eis pro
fine.
95.
Et eodem die comparaui de Uilcmiro et de fratre suo Preda curtem in
Sirnouniza et uinea in Peruno pro uno equo; ante presentia horum testium: presbiter
Vilcana, Teodorus Pudisini, Sauida et filio, Malla et filio
Souinna 339 et filio eius Rusello, Vecemiro et filio eius
Cernugnuo et omnes parentes eius. Et commedi cum prefatis testibus unam
porcam et unum modium de farina et duodecim galetas uini, in loco ubi dicitur a
Cobilahc De duobus emtionibus isti prenominati sunt testes, et de
Tomizay et de Preda.
96.
Ego Gregorius abbas sancti Petri recordationem facio qualiter
interpellaui cum Teobaldo preposito Laurentii Strigonensis archiepiscopi in synodo
Iaderensis, coram archiepiscopo Crescentio et Gregorio Iaderensi
episcopo, nec non Lupo Arbensi episcopo, atque Petro Absarensi episcopo,
et Dominico Ueclensi episcopo, et Iohanne Tragurensi
episcopo, et Duymo abbate sancti Stephani, et Desa sancti
Grisogoni abbate, et Damiano Tragurensi abbate, et alii plures qui ibi
interfuerunt. Nam Teobadus dicebat, quod totas terras illas incipiente a Geseniza
usque ad Tessemil dub pertinet a sancto Moysen. E contra ego hęc respondebam: non est
uerum. Nam sunt ibi terre de sancto Domnio et de sancto Martino et de
sancto Gregorio, et alię sunt de nobilibus Chroatensis et ignobilibus insuper et de
priore Valiza.
Et contra ipse dicebat: habetis testes? Ego
respondi: plures testes habeo, presbiteros et laycos. Denique sic iudicauerunt
prephatus archiepiscopus, et alii episcopi ut sicut presbiteri et alii seniores
dixerint: sit ratum et firmum, quod et factum est. Postea pereximus utrique ad testes,
ego et Teobaldus, et cepimus interrogare illos ita dicentes: Sunt omnes terre iste de
sancto Moysen, an non? Qui dixerunt: non omnes sed solumodo insula quę infra Montem
Grassum est, pertinet sancto Moysi. Histi sunt testes qui testificauerunt: presbiter
Ponesa, et frater eius Belzo, Pradano domiquo, presbiter Clemente de
Srenina, et omnes Srenani. Isti testificauerunt coram Crescesntio
archiepiscopo et Dabro diacono
et presbitero Iohanne filio
Kerna, et presbitero Ulcina, et Fusco iudicatore, Nicyforo filio Cino,
Lucaro filio Benetie, Gaudio Frucci.
97.
In Christi nomine. Anno ab incarnatione domini nostri Jesu Christi, millesimo centesimo
septuagesimo sexto, inidictione uero nona. Regnante domino nostro Manuele sanctissimo
inperatore et in sede beati Domnii presidente domino Rainerio, uenerabili archiepiscopo,
et in ciuitate Spalatina existente comite Martino, et in buccaratu Miche filii
Predani hoc actum est. Cum instantis temporis omnia sint momentanea et
transitoria et queque dilapsa nullum ulterius possint habere recursum, congruum ualde ac
laudabile fore asseritur, ut quecumque sunt digna memoria, ea
sollicitudine et cautela priuilegiis annotentur, quod presentibus fidem faciant, et pro
his que scripta fuerint, omnem ambiguitatem et errorem a cordibus audientium plane
remoueant. Eapropter ego Johannes sancti Domnii sacrista et procurator monasterii sancti
Petri de Gomai, una cum Roberto eiusdem monasterii preposito et cum iuppano Talmazo, et
cum consensu omnium fratrum predicti monasterii et de uoluntate uniuersorum parentum hoc
memoriale scribere fecimus. Factum est quod in prenominato tempore quidam
Sclaui Adrianiki, uidelicet Predanus scilicet cum parentibus suis Sclauis et quidam
Latini, uidelicet Jacobus de Aprizi, qui fuit eorum aduocatus, Dabrali
Cascarus, Prodanne de Cicla, Psaulus et Nicolaus de
Caloianni et omnes eorum parentes, insurgentes aduersus monasterium
sancti Petri de Gomai, ceperunt petere terras que sunt in loco
qui dicitur Stilpiza asserentes utique quod prenominate terre eisdem pro
suo parentatu pertinerent et hereditario iure ipsas possidere uolebant. Tandem uero ad
placitum deuenimus, et in presentia domini Rainerii uenerabilis
Spalatensis archiepiscopi et aliorum nobilium uirorum tam laicorum quam
clericorum, nomina quorum inferius leguntur, placitum habuimus hoc modo:
conquerebantur itaque predicti Adrianiki de prefato monasterio quod memoratas terras
sibi per uiolentiam et usurpationem retineret, quibus denique iuppanus Talmazo, noster
aduocatus, de uoluntate et mandato omnium
nostrum ita respondit: Monasterium sancti Petri de Gomai a longis
retro temporibus sepedictas terras possedit, quas quidem terras Rossene
Moristicus prius donauit monasterio sancti Petri de Gomai
et post mortem ipsius Rossene Moristici, Petrus Slauus, filius eius, et Slauizo
auunculus eiusdem Petri Slaui prenominatas terras in sepedicto monasterio
confirmauit et eas in pace
et magna quiete hactenus possedit,
et quod a predictis uiris donatione et confirmatione prelibate terre nostro
manasterio fuerint tradite. Cartam confirmationis
demonstrauimus et in presentia omnium assistentium perlecta fuit.
Auditis igitur utriusque partis allegationibus et uisa carta confirmationis pariter, et
audita ratione ac iuistitia dictante dominus Rainerius uenerabilis
Spalatensis archiepiscopus iudicauit: quod ego Johannes sancti Domnii sacrista et
procurator cenobii sancti Petri de Gomai et iuppanus Talmazo, predictam cartam
confirmationis ueram esse, iuramento firmaremus et terre sepedicte, sicut prius fuerant
date et confirmate predicto manasterio ita essent in perpetuum, et eas in
omni quietudine ac sine molestia possideret ammodo et usque in seculum. Sic autem
prefate terre describuntur et terminantur: ex parte boree est mons, ex
australi parte incipiunt a Stilpiza descendendo usque ad magnum lapidem qui est supra
fontem et ab illo lapide descendendo usque ad mare, ex occidentali uero parte sunt terre
de Serrecla continue istis terris incipiendo a prefato monte usque ad mare. Huius autem
placiti pro prelibatis terris duo fuerunt dati pristaldi: Dabre,
uidelicet filius Ottoli et Alexander seruiens domini Rainerii uenerabilis
archiepiscopi. Huius autem rei isti sunt testes, inprimis Duimus,
primicerius sancti Domnii, presbiter Radde, Micha de Mala
Uurata et Dragus iuppanus. Et ego magister Gualterius, communis notarius
huius cartule scriptor, testis sum.
98.
In Christi nomine, amen. Anno dominice incarnationis, millesimo centesimo octogesimo
VII, indictione V., existente Petro filio Chitleni, uenerabili Spalatensi archiepiscopo,
Issaac sancti Stephani abbate, predicti archiepiscopi vicario insurrexit
Cirne filius Chrappe aduersum monasterium sancti Petri de
Gumayo et placitauit cum eius abbate Ruberto ante predictum
archiepiscopi vicarium Issaac de terriss que sunt a Belayo ad murum scilicet ad caput
pontis, quas terras Cirne dicebat esse suas. Sed quia nullam ostendebat
certitudinem, et monasterium eas possidebat et scriptum ostendebat, iudicauit
monasterio, quod eas iuramento firmaret et placitum optineret. Quod iuramentum Talmatius
sancti Petri iupanus ibidem fecit, astantibus testibus Magerro et Duymo Pinose et etiam
predictus abbas Issaac suum prepositum Martinum pristaldum dedit. Ego Sabatius
subdiaconus, communis iuratus notarius, precepto abbatis Issaac hoc breue scripsi.
99.
In nomine domini incipit nota librorum. Inprimis misalum et
duos tefenarios, nocturnales et alios uernales, et uitas
patrum, et tres omelias, et matitunalem, et pasionalem, et unum
collectarium, et unum penitentialem, et unum ordo ad uisitandum infirmum, et unum
textus regule de generibus uel uita monachorum, et unum
liminarium, et unum librum pro mortuorum, et salterium, et lectionarium
anni circulo, et alium psalterium, et ordo ad penitentiam
dandas, et ordo ad monachum faciendum, et librum cum lectionibus
dominicis, et cum canticis monasticis, et orationalem de pasca usque in sancti Martini,
et alium ymnarium, et ordo de dominicis diebus siue cotidianis secundum ordinem sancti
Benedicti, et psalterium cum litteris
francigenis
100.
Tempore transacto erat consuetudo in regno Croatorum: erant septem bani qui eligerant
regem in Croacia, quando rex sine liberis moriebatur, silicet banus
Croacie primus, banus Bosniensis secundus, banus Sclauonie tercius, banus Posige
quartus, banus Podrauie quintus, banus Albanie sestus, banus
Sremi septimus. Et de sex generibus Croatorum erant bani in Croacia quos
eligebant duodecim tribus Croatorum et de aliis sex generacionibus erant comites in
comitatibus Croacie: Kacigi, Cucari, Snasci,
Cudomirigi, Mogorouigi, Subigi: isti sunt principales quibus pertinet
banatum et mitunt sortes cui eorum sors dederit
101
In Christi nomine et eiusdem incarnacionis, millesimo octauogesimo,
indiccione uero octaua. Temporibus quoque domini Laurencii venerabilis archiepiscopi
Spalatine sedis, regis Croatorum Suinimiri nec non Uolize prioris. Ego Petrus Cerni qui
et Gumay filius, una cum uxore mea domina Anna dedimus omnes terras que
sunt in Bylay, incipiendo a muro qui est supra mare et ad alium murum ubi fuit pons, ad
torentem qui uocatur Gargenac et usque ad aquam qua uocatur
Cripotim et inde ad alium torentem et inde uersus mar ad
murum pristinum. Et ego Ysac habas sancti Stefani hoc scripsi.
102.
Isti fuerunt bani in Croatia de genere Croatorum a tempor regis Suetopelegi
usque ad tempus Suenimiri regis Croatorum: Stephanus Cucar,
Saruba (... Mog... Cacig... car... can), Slauaz...
Cucar fuit.....
esimir, Cucar tempore Suenimiri Suenimiri fuit Petrus
Snacig banus. Omnes isti fuerunt... in Croatia.
103.
Inprimis I. cruce de ramo que fuit facta in Limoza et duo pluuialis:418
unum est purpura et alter examitum, et due418a planete: una bergata et alia purpura, et
tertia de banbaco, et I. dalmatica alba, et una stritta, et III. pannis de
sirico, et unum pannum inpintum, et III. paratura de lino et IIII. curtine, et
IIII nantirzalis, et V. sauatia, et VII.
cuperturis de cruce, et II. mapulele de seta et XVIIII mapulele de lino, et duo
missalis Et I. omelia de aduento, et I. omelia quadragesimalo, et I.
omelia post parasceuen, et I. omelia Gregorialis, et I. vita patrum, et II.
antifonariis, et I. mattinalo, et IIII. psalteriis, et II. imnis, et I.
canones, et I. liber. Et est aput ecclesianm I. matitunalum et I.
imnus, et I. manualum, et I. orationalum et I. psalterius, et I. regula,
et I. sermocinalis. Istis rebus damus tenere in manus Talmacius. Testes
sunt Petris et Falcus, et presbiter Iuanus et clericus Benedictus
104.
Et hec sunt uestimenta uius ecclesie: Inprimis I-a alba cum frisio, et I. planeta, et
II. camisia, et I. nautirzal, et I. pari altaris de
zandato, et I. uergato.
105.
In Christi nomine, amen. Anno incarnacionis eiusdem millesimo octauo
decimo, indiccione nona. Temporibus quoque domini Laurencii, venerabilis
archiepiscopi sedis Spalatine, domini Suenimiri regis Chroatorum, nec non
Volize prioris... Petrus Çerni qui et Gumay filius una cum
congiuge mea domina Anna dedimus monasterio sancti Petri omnes
terras quas habemus in loco uocato Campo,
incipiendo a muro in inferiori uersus mare recta linea et sicut curit litus usque ad
potoc et usque ad ripam superiorem et recte sicut curit ripa uersus
torrentem usque ad pedem montis po longe et uersus
mare sicut curit ripa et inde ad murum pristinum; et hii fuerunt testes: Bogdan,
Rac, Dragonego ic Juray setnico et
aliis. Et ego Dobrona hoc breue scripsi iusu Pribimiri uicarii regis.
106.
as Pribettiz cum fratre et cum aliis qui morantur in Schilmiz sunt ecclesie
sancti Petri.
13. Marulić, Marko. Repertorium, versio electronica [page kk1_138 |
Paragraph |
SubSect | Section]
protinus excipit ac deuorat et
semper ad spem uenturi inhiat. Cupiditas de accipiendo cogitat, accępti obliuiscitur nec
ullum habet maius malum quam quod ingrata est nec quicquam suum credit esse, quod publicum
est 27 .
Auaritia insatiabilis 39 .
Auaritia quanta mala intulerit 41 .
Desunt inopię multa, auaritię omnia. In nullum auarus bonus est, in se pessimus 53 .
Natura quę nocitura erant occultauerat, auaritia scrutari coepit sufossa terra 55 .
Nulla auaritia sine poena est etc. 57 .
Post Darium et Indos pauper est Alexander Macedo; quęrit quod suum faciat etc. 59 .
Nulla contenti pecunia, nulla potentia 60 .
Quid refert, quantum illi in arca, quantum in horreis lateat, quantum pascat aut
foeneretur, si alieno imminet, si non acquisita, sed acquirenda concupiscit? 63 .
Aduersa.
Exilium, amissio pecunię, naufragium, mors, exilium, luctus, dolor 3 .
Maxime commouent quę contra spem expectationemque euenerunt 52 .
Quare mala accidunt bonis 57. 58 .
Quod non sint quę uidentur mala et pro ipsis esse quę eueniunt. Demetrius: Nihil,
inquit, mihi uidetur infelicius illo, cui nihil unquam euenit aduersi. Qui gaudent aduersis
58 .
Deus bonos aduersitatibus efficit meliores, malorum prosperitatibus poenam non aufert,
sed differt 58 .
Germanorum circa Istrum uita durior. Ipse ignis aurum probat, miseria fortes uiros 59 .
Aduersa probant uirtutem. Imparatos aduersa offendunt 65 .
Vnum habet assidua infelicitas bonum, quod quos sępe uexat, nouissime indurat. Neminem
aduersa fortuna comminuit nisi quem secunda decępit 68 .
Quod in exilio nil mali sit. Quocunque uenimus, eadem rerum natura utendum est 69 .
De aduersitate ferenda. Nemo duraret, si rerum aduersarum eandem uim assiduitas
haberet, quam primus ictus. Qui de felicitate ad miseriam deuoluti sunt 74 .
Miserabilis bonorum casus: Socratis, Rutilii, Pompei, Ciceronis, Catonis 75 .
/ Fortis in aduersis Stilbon 76 .
Quę lacessunt sapientem, etsi non peruertunt 27 .
Crudelis in re aduersa obiurgatio 85 .
Grauius nocet quodcunque inexpertum accidit 86 .
Marius iacens super crepidinem 116 .
Liberi parentes alant aut uinciantur. Quidam, cum haberet uxorem et ex ea filium,
peregre profectus et a piratis captus scripsit pro redemptione uxori et filio. Vxor flendo
oculos amisit, filium euntem ad redemptionem patris, alimenta poscit, non remanentem alligari
uult 133 .
Quorum felicium finis infelix? Pompei, Crassi, Lepidi, Cai Cęsaris 2 .
Vtilis exercitatio in aduersis, et de remediis 5 .
Quomodo se pręparet animus contra aduersa futura 7 .
Contra aduersa remedium periculorum meditatio 9 .
Opum amissio qualiter ferenda 14 .
Sapiens ad omnia infractus 21 .
Demetrius uitam sine ullis incursionibus fortunę mare mortuum uocat. Attalus Stoicus
dicere solebat: Malo me fortuna in castris suis quam in deliciis habeat 25 .
Inexpectata plus aggrauant 41 .
Commoda et incommoda extra nos esse 42 .
Melius in malis sapimus, secunda rectum auferunt 45 .
Qualiter aduersus fortunę duritiam componendus est animus. Nihil firmum 48 .
Quę patienda in hac uita 52 .
Ars.
Quattuor esse artium genera: sordiedę, ludicrę, pueriles, liberales 84 .
Idem 38 .
Artis diuisio, ut facilius noscatur 39 .
Mechanicas non esse a philosophis inuentas 40 .
Dedalus serram commentus est. Texturę ratio. Pistrini inuentum 40 .
Rota figuli. Vitriarius. Fornix 41 .
Aqua.
De aquis, de ortu fluentis 57 .
Quare interdum flumina siccantur, quare alibi noua erumpunt? Thales de aquę elemento.
Item Ęgyptii 98 .
Quare aquis sapor uarius? 98 .
Quę indurat in saxum. Oceanus. Quare quędam aqua caleat, quędam est mortifera, ut Stix
in Arcadia etc. Quę flumina ęstate augentur. Vnde diluuium. Danubius. Maria paria esse terrę
celsitudine 99 .
Diluuium 100 .
Cur Nilus ęstate abundet 100 .
Grando. Quare hieme ningat, non grandinet 101 .
Nix 102 .
Flumina sub terra fluentia 105 .
Accusator.
Vacinius in Caluum: Rogo uos, iudices, nunquid quia hic disertus est, ego
damnadus sum? 15 .
Accusationes iniquę in foro 50 .
Non cito credendum delatoribus 52 .
Pulcher furti accusauit Catonem. Carmina in Pompeium composita et in Marcum Brutum
144 .
Appetitus.
Inter desiderium naturale et ex falsa opinione nascens 6 .
Viri boni auiditas tuta est 9 .
Cupiditates diuitiarum uel bonorum. Item animi passiones 51 .
Quod affectus animi corpora sunt, quia corpus tangere uidentur 52 .
Anima.
Mens hominis inquieta, quoniam ex cęlesti spiritu descendit 69 .
Animi mobilitas 70 .
Quęstiones de animo 85 .
/ Animus cęlum petit, si purus fuerit 88 .
Spiritus facit motum 93 .
Habemus animum, sed quid sit aut ubi sit, non expedimus 110 .
Animi diuinitas 114 .
Cogita in te pręter animum nihil esse mirabile, cui magno nihil magnum est 3 .
Animus est ratio in animo perfecto, hominis proprium, quod nec dari nec eripi potest
14 .
Quid enim aliud est animus quam quodam modo se habens spiritus 17 .
Contra eos qui existimant hominis magno pondere extriti non posse permanere, sed mori
19 .
Animus graui sarcina pressus explicari cupit et reuerti ad illa quorum fuit 22 .
Animi exercitium 32 .
Animus Deum non capit, nisi purus et sanctus 37 .
Partes animi: rationalis et irrationalis, et hęc duas habet partes 42 .
Ab animo sensus gestusque et sermo. Rex noster est animus 57 .
Animarum ęternitas ex consensu hominum 58 .
Nos animum habere nos scimus, quid sit animus, ubi sit, qualis sit et unde, nescimus
61 .
Bonum hominis animus emundatus ac purus 63 .
Habitaculum. Amęnę ciuitates vitandę 17 .
Locus etiam non nihil confert moribus 17 .
Sed non multum ad tranquillitatem locus confert. Animus est qui sibi omnia commendet
18 .
Locorum mutatio uitanda 25 .
Angelus.
Vnicuique nostrum pedagogum dari deum inferioris notę, secundum Stoicos. Singulis enim
et genium et Iunonem dederunt 54 .
PLATO
Agricolis et aliis opificibus in generatione ferrum et ęs admixtum 203 .
Agriculturę leges: nequis terminos moueat. Caueat uicinus, me uicino noceat. Qui pascuis
nocuerit, qui alienas apes fuerit persecutus, qui materiam inciderit, puniantur. De aquis
deducendis. Quod uuę et ficus ante uindemię tempus non gustentur 302 .
Pira, mala Punica clam auferre turpe non sit. De aquarum riuis 303 .
Amicus.
Amator tui solus eram, cęteri uero tuorum 15 .
Amicicia est honesta perpetuę uoluntatis communio 42 .
Lysis de amicicia 43 .
Bonum amicum mauult quam Darii aurum adipisci. Vtrum amicus amans amati an amatus
amantis. Solus bonus soli bono amicus 44 .
Conuiuium de amore 150 .
Quam magnus deus amor sit. Amor pręstat in rebus turpibus uerecundiam et honestis
studium. Achilles, cum sciret, si Hectorem occidisset, sibi quoque pereundum, maluit Patrocli
amici mortem ulcisci quam uiuere. Amor turpis. Amor honestus 151 .
De Achille idem 169 .
Prauus amator ille uulgaris corpus magis quam animam amat. Prius perpende et examina
quem amaturus es. Siquis uelit aliquem colere putans per illum uirtute aut sapientia
proficere, licet et fas putamus. In eos qui lucri causa amant. Virtutis auiditate gratificari
atque seruire semper honestum 152 .
Amoris descriptio. Amor immortalis 154 .
Vtrum amanti an non amanti magis gratificandum 160 .
In omnibus sic uersari cum eo quem amas decet, ut nihil unquam pręter honestum uidearis
ab adolescente requirere 201 .
Qualiter affici debemus erga ciues, erga peregrinos, erga nos ipsos 285 .
Qui amat animam suam, perdet eam 285 .
Verus priscus ille sermo: ab ęqualitate amiciciam procreari 289 .
Non auri fulgor in misera mortalium uita rarissimi, non adamas, non argenteę mensę, quę
apud/ homines habentur in precio, ita oculis coruscant neque lati fundi aut pinguia culta
tantum ualent ad uitam quantum mens bonorum uirorum consentiens 330 .
Anicum se nolle deserere ait nec potentiam tyranni ueritas nec
opum eius cupiditate captus 331 .
Memento igitur necessariam esse ad res agendas hominum beniuolentiam, austeritas uero
solitudinem amicorum parit 332 .
Amicorum bonorum constantia atque fidelitas magis uires auget quam multitudo equorum et
alii belli apparatus uel auri magnitudo 332 .
Carebat enim amicis fidisque hominibus, quo nullum maius est argumentum uel
improbitatis, si desint, uel probitatis, si adsint 333 .
Non enim per uulgarem mercenariamque beniuolentiam factus erat amicus, sed per
liberalis disciplinę communionem, cui certe uni, qui sapit, plus adhibet fidei quam ulli aut
animorum coniunctioni aut corporum consanquinitati 333 .
Adulatio.
Omnis adulatio tum circa se, tum circa alias est fugienda 132 .
Cyri filii moulieribus educandi traditi, quicquid agerent dicerentue,
laudabantur; sic instituti, cum ad regimen succedissent, regnum peruerterunt 278 .
Auaritia.
Hipparcus de lucri cupiditate 1 .
In eos qui pecunię student, filios autem negligunt 106 .
Philocrimatus id est amator pecuniarum 177 .
Qui tyrannides rapinasque secuti fuerint, transibunt in lupos, accipitres, miluos 179 .
Improbat Homerum, apud quem Phenix consulit Achilli, ut nisi muneribus accęptis
auxilium non ferat Achiuis, et Achilles ab Agamemnome accipit munera et Hectoris cadauer
precio uendit 199 .
Auarus, quanto pluris ęstimat pecuniam, tanto magis contemptui habet uirtutem 226 .
Auarus honorum disciplinarumque oblectamenta nullius ęstimabit, nisi quantum ad
comparandam pecuniam conferant, Auaro melior ambitiosus 231 .
oriphile contra uiri sui uitam monile accępit 232 .
Qui pecuniam iniuste cupit aut possidens iniuste non dolet 285 .
Nimia acquirendi cupiditas pauperem facit, non pecunię diminutio 286 .
Auaritia et turpe lucrum ne sit in ciuitate. Liceat, siquis in foenus accępit, nec
usuram nec sortem reddere 287 .
In eum qui turpe lucrum exercet 289 .
Auaritia causa est, ut bonum honestumque negligatur 301 .
In auaritiam 307 .
Alieni abstinens. Quę non deposuisti, ne tollas. Poena in eos qui rem alienam
inuenerint et mouerint. Propter cauponum auaritiam et
lucrandi intemperantiam prohibet fieri cauponationem in urbe, Arduum est aduersus duo
contraria pugnare, diuitias et egestatem, alterum hominum animum delitiis
mollitięque corrumpit, alterum doloribus ad impudentiam trudit 315 .
Recta quidem auarus non audit, sed deridet etc. 334 .
Aduersa.
Nihil graue patieris, si re uera honestus bonusque sis uirtutemque exerceas 132 .
Damnum passus ab alieno seruo uel iumento 318 .
Siquid mali ab aeris qualitate et plantis et animalibus nobis infertur, non diuinam
naturam culpandam esse, sed humanam, quę iniuste uitam suam distribuit 323. 325 .
Ars.
Diuitiis et inopia artifices corrumpuntur 205 .
Nemo in omnibus artibus eruditus 237 .
Lex: Ne faber, ęrarius cum lignario simul sint; nequis duabus artibus uacet 303 .
Artem mortalem a mortalibus factam 311 .
Lex de artificibus: Si statuto tempore opus non absoluerint per maliciam, ne plus ęquo
opus liceatur nec decipiat. Siquis opifici mercem pactam non dederit
316 .
Quid est artificium? Mens artificis in materia separata 352 .
Duo sunt artium genera 302 .
Aqua.
Amelita flumen, cuius aquam nullum uas continet, potantes obliuione demebat 240 .
Aquę figura facies habens XX icosaedra 251 .
Grando, nix, pruina, humor 258 .
Accusatio.
Accusatus Socrates, quod nimium curiose perquireret, quę sub terra et quę in cęlo sunt
168 .
Item, quod deos non esse putaret. Aduersarii Melitus et Anitus et Lycon. Primus ob
poetas, secundus ob artifices, tertius gratia rhetorum ei infensi fuerunt. Item obiiciunt ei,
quod iuuentutem deprauaret ac deos, quos ciuitas coleret, ipse contemneret et alia quędam
noua demonia sibi asscisceret 169 .
Accusatio inter patrem et filium, inter uirum et uxorem 317 .
Appetitus.
Cupiditatum III genera: cibi, potus, coitus, in quibus, si recte ducantur, uirtus, sin
contra, uitium nascitur 293 .
Voluntas appetit bonis perfrui 408 .
Auditus quare nobis datus est 256 .
Habitaculum Cyclopum in altis montibus caua antra 276 .
Habitaculorum ordo in ciuitate 303 .
Angeli quomodo illuminati intelligantur 220 .
Demon uitę custos 240 .
Angeli regendis speris pręfecti 246 .
Angelorum ordines nouem 267 .
Natura angeli 324. 326 .
Angelos esse atque multos Aristoteles in libro XI. diuinorum ita probat etc. 341 .
Angelus multitudo immobilis, Angelum immobilem dicunt essentia, uirtute, actione,
quoniam semper sit idem, ęque possit, intelligat semper omnia simul1 et uelit
eadem, et quantum in se est, agat subito quicquid agit. In angelo multitudo ut essentia,
intellectus, actus 342 .
Angelus receptaculum specierum est et multitudo immobilis. Quare immobilis? Quare
multitudo? Angelus non est actus merus, quia componitur ex actu et potentia 350 .
Quod sit unum quiddam et quod sit actus, non a se ipso habet, sed a Deo uere uno
actuque purissimo; sed quod sit simplex per potentiam suscipiendi et patiendi, habet ex se
ipso. Quantum extra Deum productus, a productoris perfectione degenerat. Multitudo igitur
naturalis est angelus. Angelus mouet alia, id est agit in alia; ipse quidem stabilis, sed non
stabilis per se ipsum. Nam per diuinam stat unitatem 350 .
Angelus in Deum totus errigitur, corpora negligit 351 .
Angelus, quamuis prout pendet ex alio, mutabilis quodam modo dici possit, tamen quia
infinito Dei statui pręcipue proximus procreatur, in ipsumque conuertitur sine medio,
stabilis prorsus euadit 355 .
Angelis pręsunt archangeli, his principatus, his quidam intellectus, qui dii iam
participatione quadam denominentur, summo semper Deo pleni diuinoque nectare ebrii
381 .
Animę uires 5 .
Animus immortalis 7 .
Anima, ut se ipsam uideat, in animam intueatur, sicut oculus in oculo. In anima nihil
illo diuinius, circa quod intelligentia sapientiaque uersatur 15 .
Animę bonum erit integra diuini luminis consecutio etc. 29 .
Animę officia sex: imaginatio, memoria, reminiscentia, cogitatio, opinio, phantasia 47 .
Anima quędam per se ipsam animaduertit, nonnulla
per corporis uires apprehendit 55 .
Animam esse aliquid 66 .
In anima maculę peccatorum apparebunt 132 .
Animę foetus prudentia alięque uirtutes 154 .
Anima omnis immortalis, quod a se mouetur 161 .
Vires / animę diuidit: auriga est ratio, gemini equi appetitus, alter bonus, alter
malus, alę animę 161 .
Equi et auriga 162 .
Separatę animę sicut hic, ita et illic se agnoscunt 167 .
Phedon de anima 175 .
Vtrum apud inferos sint mortuorum animę 177 .
Ex uiuente fit mortuus, sic ex mortuo uiuens. Viuunt igitur post mortem animę nostrę.
Item si disciplina reminiscentia est, ante erant animę nostrę quam in corpus infunderentur,
sic et post solutum corpus futurę 178 .
Item quia simplex est et non composita, ideo nec dissoluenda. Item quia inuisibile
semper eodem modo est, quia per se ipsum animus excogitat, et illuc se confert ad purum
sempiternum immortale. Item quia anima naturaliter pręest, et domina est corporis. Item quia
corpus uisibile mortuum multo tempore integrum durat, multo magis anima inuisibilis integra
permanebit 179 .
Anaxagorę sententia: mentem omnia exornare omniumque causam esse 182 .
Animam esse immortalem 183. 184 .
Si anima mortalis esset, improbi lucrarentur, cum et a corpore et a prauitate
liberarentur 184 .
Animę uires tres 204 .
In anima duo: unum melius, alterum deterius 206 .
Tria in anima: rationalis, irascibilis, concupiscibilis 207 .
Rationali potentię conuenit imperare, cum sapiens sit geratque totius animę
prouidentiam. Irascendi uero naturę obsequi rationi proque illa pugnare 208 .
Anima trifariam diuiditur ut supra 231 .
Animę figura et partium eius mystica 232 .
Quare animos immortales esse asserendum 233. 234 .
Immortalem esse animam 238 .
Nec iniusti animam interire. Anima immortalis. Qualis anima. Animus diuino cognatus
239 .
De compositione animę per quinarium etc. 246 .
De harmonica animę compositione 249 .
Diuisio animę motus et tempus. Anima pueri 250 .
Mens animę, anima uero corpori data.
Anima prior corpore 254 .
Astrorum animę 255 .
Mentem tantum ab anima possideri 256 .
Animę sedes in summa corporis arce 262 .
Animarum transitus in corpora respondentia 263 .
Animalium tria genera 267 .
Spiritus superiores in anima nostra operantur. Animi lex intra ipsum 284 .
Anima post separationem sensus exercet in se ipsa uel in aereo corpore. Et nunc magna
mei sub terras ibit imago 304 .
Animam esse naturam mobilem 309 .
Animam humanam semper corpori esse coniunctam 310 .
Quod anima prior sit corpore 311 .
Quod anima se ipsam moueat 312 .
Bonorum et malorum causa est anima. Duę animę, benefica et malefica. Mentis motus. Quod
anima solis et corporum cęlestium dii sint 312 .
Anima immortalis ad Deum proficiscitur rationem suorum operum redditura. Mens animę
sensibusque coniuncta 322 .
Mens beata unita Deo 323 .
Animę corporum cęlestium 324 .
Animę motus nisi mente regatur, pręuaricatur. Anima diuersa a corpore 324 .
Anima prior corpore. Anima incorporea. Animę necessitas intellectum
habentis. Animam atque corpus duo esse 326 .
Animus noster diuinus affectat diuina, licet non comprehendat 328 .
Immortalem esse animam iudicesque habere supliciaque pati maxima postquam a corpore
fuit separata 333 .
Mens in anima pars animę est 341 .
Mens animę oculus. Animę opus est uitalem motum prębere, siquidem ipsa uita quędam est. Mentis autem opus ordinare per formas 342 .
Anima materiam specie terminat. Anima non diuisibilis, sed mobilis multitudo. Anima non
est merus actus. Anima quod una quędam substantia sit et actus stabilis per essentiam non a
se ipsa, sed a Deo sortitur. Primum mobile anima. Quomodo anima a se mouetur 350 .
Anima inter summa et infima media est. Summa sunt Deus et angelus, infima qualitas et
corpus; sic utrimque tertia est, hinc cum inferioribus, illinc cum superioribus conuenit.
Quomodo implet corpus. Quomodo in singulis corporis partibus tota pręsens. Quomodo diuidua
simul et
indiuidua. Anima corporum domina est, Anima rationalis
est uita intelligens discurrendo et corpus uiuificans tempore 351 .
Animarum rationalium gradus tres: in primo mundi, in secundo sperarum, in tertio
animalium. Animantes quędam absque semine natę. Mundi anima 352 .
Elementa etiam uiuere Platonici arbitrantur. Tres pręcipui principes mundi: Deus, mens,
anima. Plato impossibile esse ait terram, cęlum stellasque omnes, nisi animam habuerunt, suum
ordinem seruare posse 354 .
Animę sperarum mouent speras per legem fatalem in circulum, quia ipsę sunt circuli. De
anima Zoroaster ait grammaticus: Mundanorum sinuum multas plenitudines comprehendit 355 .
Omnis rationalis anima est immortalis, quia per se mouetur in circulum, quia stat per
substantiam, quia hęret diuinis, quia materię dominatur, quia est a materia libera 356 .
Quia est indiuidua, quia esse suum habet in sua essentia, quia esee proprium habet et
nunquam a sua forma discedit 357 .
Quia sibi per se conuenit esse, quia per se refertur ad Deum, quia non componitur ex
aliqua potentia, in qua possit resolui 358 .
Quia non habet in se potentiam ad non esse, quia esse a Deo accipit sine medio 359 .
Quia est per se uita 360 .
Quia uita est pręstantior corpore 361 .
Irrationales uitas, non animas proprie appellamus, sed idola et simulachra animarum.
Materia non interit, multo minus anima 356 .
Quęstio: Cur non perfectione pares inter se sunt angelus atque anima, cum utraque a Deo
absque medio prodeant 360 .
Quid sit anima, philosophorum opiniones. Tria animę officia: agit in corpore, per
corpus, per se ipsam. Quod anima non sit corporalis. Anima misera, dum premitur corpore.
Apostropha ad animam, quod magnum quiddam sit, et optimum et pulcherrimum et sempiternum 362 .
Incorporeas naturas in excellentiore substantię genere inueniri quam corporeas 363 .
Heraclitus grammaticus: Lux sicca anima sapientissima 364 .
Quod anima non sit corpus nec forma diuisa in corpore, ostenditur per uirtutem animę naturalem, quia est principium nutriendi et
quomodocunque aliter operandi, quia neque corpus animatum neque inanimatum neque crassum
neque subtile, quia corpus ex matera et forma componitur 364 .
Quia corpus natura sua dispersum est, quia duo corpora non sunt in eodem loco, quia
corpus non est simul totum in pluribus. Item quia anima est uita aut fons uitę, quia corpus
se ipsum mouet 365 .
Quia anima non crescit ad corporis augumentum 366 .
Anima forma uiuifica dicitur. Quare anima forma 364 .
Quare motus in anima actio dicitur, motus in corpore passio 366 .
Item quod anima non sit corpus etc. ostenditur per potentiam sentiendi, quia corpus non
capit imagines aptas ad sensum, quia portet sensus ad animi centrum
conduci, quia quo angustior sensus, eo perspicatior, quia si sensus diuiduus sit, in eo imago
sensibilis diuidetur 367 .
Item quia anima sentit ubique tota, quia anima non necessario patitur sentiendo 368 .
Quia raationes proprię per naturalem et sensitiuam animę uim, quod anima non
sit forma diuidua, quia qualitatis opus unum est, quia complexio agit per uim qualitatum.
Quia complexio est accidentalis forma. Quia harmonia complexionis nihil agit in corpus. Quia
in omni corpore compositio est harmonia. Quia harmonia intelligitur aut compositio ipsa
membrorum aut aliqua compositionis ratio. Item quia harmonia humorum nihil capit absque
materia. Quia quę magis concinit, magis est harmonia. Quia harmonia nihil admittit dissonum
369 .
Anima corpori terreno copulatur per spiritum 368 .
Anima est forma indiuidua ubique tota et nullam trahit originem a materia ideoque
immortalis est, ut ostenditur per intelligendi uirtutem. Animus per IIII gradus ascendit ad
spiritum 369 .
Sensus, imaginatio, phantasia, intellectus. Rationes. Anima alitur ueritate. Contra
Epicureos dicentes animam cum corpore coalescere 370 .
Anima cupit separata uiuere. Virtus animę, quia indiuisibilis est, corpus esse nequit
371 .
Species conceptioque intelligibilis
suscipi non potest a corpore 372 .
Si mens est corpus, tangendo intelligis et currendo. Intellectus accipit secundum se
totum quicquid capit. Quod non faciet, si fuerit corporalis. Intellectus accipiendo rerum
formas non amittit suam, corpora contra 373 .
Forma est in mente uniuersalis; talis in corpore esse non potest. Mentes se inuicem
complectuntur, corpora nequaquam. Mens per omnia corpora operatur, et supra corpora 374 .
Mens statu proficit, corpus motu. Quę in materia sunt contraria, non sunt contraria in
mente. Mens accipiens formas non mutatur. Operatio corporis tendit ad rem compositam, mentis
ad simplicia 374 .
Actio mentis finitur in actione, actio corporis in corpore. Forma corporalis non habet
uim infinitam, mens habet 375 .
Animam non solum esse formam indiuiduam, uerum etiam a corpore non pendere probatur per
rationalem uirtutem. Animam in se reuolui modis IIII per intellectum in naturam suam, per
uoluntatetm in naturam eandem, per intellectum in actum ipsum intelligendi, per
uoluntatem in uoluntatis actum. Mens quo magis separatur a corpore, eo melius se habet. Mens
repugnat corpori. Animi officium speculari et consultare. Phantasia et sensus circa corporea
376 .
Cur anima interdum obsequitur corpori. Anima libere operatur 377 .
Mens absque corpore operatur 378 .
Quare uires animi deficere uideantur deficente corpore. Inter sensus et mentem. Anima
conuenit partim cum diuinis, partim cum brutis 380 .
Contra Epicureos non esse incongruum, quod homo sit partim mortalis, partim immortalis.
Penitus mortalis. Penitus mortalis, inter hos homo medius. Item sicut ultimum in ordine
corporum est incorruptibile, sic et ultimum in ordine mentium 381 .
Contra Epicurum de rerum serie. Vt luna ad solem, sic nostra mens refertur ad Deum 382 .
Sicut in rebus naturalibus fit resolutio ad primam materiam immortalem, sic ad formam
ultimam immortalem. Homo, si non peccasset, etiam in corpore semper uiueret. Contra Epicurum
de formis Deo simillimis 383 .
/ De formarum gradibus 384 .
Contra Lucretium, quod mens potest absque corpore operari. Contra Epicurum, quod Deus
non facit mentem nisi ex se ipso et per se ipsum. Contra Panetium, quod anima sine medio est
ex Deo 385 .
Quale est obiectum, talis est potentia 386 .
Mens unitur obiecto perpetuo et species suscipit absolutas rationesque sempiternas.
Contra Epicureos de unione mentis cum speciebus absolutis et rationibus sempiternis. Contra
Epicurum, quod species innatę sunt menti 387 .
Animus boni cupidus. De ideis. Intelligibile, ens, unitas 389 .
Confirmatio per signa 391 .
Mens est subiectum ueritatis ęternę 392 .
Contra Stoicos, quod aliquid certum sciatur. Contra Peripateticos, quod ueritas animum
familiariter habitat. Rationes multę et signa. Mens humana intelligendo mente diuina formatur
394 .
Quomodo mens in diuinam eleuatur ideam 395 .
Quam ob causam in eo statu Deum nos uidere nequaquam animaduertimus. Quo pacto nobis
Deus infundit intelligentiam assidue 396 .
Confirmatio per uisum. Veritas supra mentem. Mens omnia iudicat. Confirmatio per
auditum 398 .
Confirmatio per mentem. Quantum anima corpori dominatur, ostenditur signis, ac primum
ab affectibus phantasię 400 .
Signum ab affectibus rationis 401 .
Mens animę caput et auriga 402 .
Septem uacationis genera: somno, sincopa, humore melancholico, temperata complexione,
solitudine, admiratione, castitate 403 .
Ab artium et gubernationis industria. Quattuor hominis dotes in artibus. Signum ab
effectu miraculorum 404 .
Quęstiones de miraculis animę. Comparatio luminis ad animam, in angusto quiescit et
amplissima implet 406 .
Quod anima Deus fieri nititur, ostenditur per XII signa. Anima appetit primum uerum et
primum bonum 407 .
Animus conatur omnia fieri, item facere omnia et omnia superare. Homo affectat ubique
esse et esse semper 408 .
Cupimus IIII Dei uirtutes assequi, id est ut simus prouidi, iusti, fortes, temperati
409 .
Animus summam expetit opulentiam
et uoluptatem. Colimus nos ipsos ac Deum. Animus a
uitiis abhorret 410 .
Religio humano generi propria. Contra Lucretium dicentem, quod religio non procedat a
iudicio naturali 411 .
Cleombroto usque adeo persuasum fuit immortalem esse animam, ut se hac uita alterius
uitę amore priuauerit, et Demosthenes etc. Contra Lucretium asserentem, quod ueneratio
diuinorum a consilio humano nescatur. Contra illos qui aiunt, quod homines ad religionem
ferantur a syderibus 412 .
Quęstiones quinque de anima. Vtrum sit unus cunctorum hominum intellectus. Contra
Aueroem. Quod mens sit forma corporis, patet ex ordine naturę 414 .
Quomodo mens proprinquat corpori. Quomodo mens adsit corpori. Anima tota in qualibet
corporis parte. Quomodo mens insit corpori 416 .
Quod mens sit forma corporis, patet ex opinionibus actionibusque humanis. Ratio prima,
quia homo est animal rationale, quia homo intelligit 417 .
Animam esse formam. Animę diffinitio. Ratio tertia: quia homo libere se ipsum mouet.
Quarta: quia uires animi se uicisim tum impediunt, tum mouent 418 .
Quinta ratio: quia separata mens non indiget phantasia 419 .
Sexta ratio: quia intellectus uterque est uirtus in anima. Solutio rationum Aueroicarum
de mente separata 420 .
Solutio de mente unica 421 .
Signa quod non sit mens una tantum. Item rationes: quia mens species seruat ac
iam diu plena omnium debet esse 422 .
Quoties duo rem eandem intelligunt, toties omnino sequuntur absurda 423 .
Vel eadem esset multorum hominum scientia uel superfluę qualitates in eodem 424 .
Item quia contradictoria in eodem essent. Cur animi terrenis corporibus sint inclusi?
ut cognoscant singula 425 .
Animarum inter se affectus in uita altera. Item ut formę singulares cum uniuersalibus
formis concilientur. Vt tamen radius diuinus quam eius formulę reflectantur in Deum. Vt anima
fiat beatior. Vt uires anima inferiores ad effectum progrediantur 427 .
Animę defunctorum aliquando nostri curam agunt. Item ut mundus ornetur,
colatur Deus 428 .
Quam ob causam animi, si diuini sunt, perturbationibus afficiuntur? Affectio animę erga
corpus 429 .
Quare animi a corporibus inuiti discedunt? Qui hinc decędere gaudebant 430 .
Qualis sit animę status antequam ad corpus accędat, qualis etiam post discessum. De
compositione animę 431 .
Species et circuitus animarum 432 .
Iamblicus et Porphyrius reprobant transmigrationem animę ab homine in bestias et
circuitum infinitum 433 .
Quomodo intelligitur animas esse ante corpora. Figura animę apud Platonem 433 .
Angelos et animos non semper fuisse. Animę creantur quotidie 435 .
Vnde anima descendit in corpus. Corpus animę ęthereum et immortale. Zoroaster
grammaticus: Ne foedes spiritum neque in profundum exaugeas quod est planum. Qua parte cęli
animę creantur, qua ue descendunt 436 .
Quando infunditur in corpore et quo, dum in corpore uiuit, ducitur. Qua parte corporis
ingreditur et egreditur et quo duce progreditur. De statu animę purę 437 .
Quo pacto mens Deo coniungitur 438 .
Omnes mentium species possunt coniungi Deo 439 .
Quęstio de statu animarum infantium et stultorum 442 .
DIONYSIVS HALICARNASEVS
Agriculturę et militię laudes 39 .
Boni agricolę a Numa laudati, mali mulctati 53 .
Nenius augur inuenit botrum mirę magnitudinis et obtulit ad heroum casam uotum pro
suibus inuentis, quos amiserat 79 .
Lucius Quintius Cincinatus arator et consul 295 .
Deinde dictator 262 .
Auaritia.
Tarpeia pro armillis, quas concupierat, scutis obruta 42 .
Non enim habitat in fortuna eorum inopia, sed in moribus, quos non modo sors hęc parua
non expleret, sed nec omnes simul regum tyrannorum largitiones 245 .
Audacia.
Lucius Metellus pontifex ex ardente templo Vestę sacra eripuit in medios irrumpens ignes
50 .
PROBLEMATA ALEXANDRI APHRODISEI
Anima.
Quomodo anima adhęret corpori 23 .
PROBLEMATA ARISTOTELIS
Agricola.
Quomodo apii radix crescet in magnitudinem. Quomodo cucumeres et
cucurbitę. Quomodo eos per annum totum uirides seruabis. Ruta ut pulcherrima plurimaque
proueniat 55 .
Origanus musto iniecta uinum dulce efficit 56 .
Auditus.
Cur nox ad audiendum aptior quam dies 45 .
Cur melius audimus, cum spiritum retinemus quam cum reddimus. Cur nonnulli, cum suas
scalpunt aures, tussiunt 71 .
PROBLEMATA PLVTARCHI
Auxilium.
Noctu et interdiu domus tribunitię patebant tanquam portus omnium ope indigentium
80 .
Aduersa.
Apud quercum scotos uel1 tenebrę 84 .
Prouerbium apud Eleos: Grauiora sambuco pati. Hic enim ob sacrilegia compręhensus in
tormentis decessit 86 .
Auaritia.
Megarenses Theogora tyranno eiecto usuras a creditoribus, quas antea soluissent,
reposcebant idque palintociam appellauerunt 84 .
AVLVS GELIVS
Agricola.
Siquis agrum suum passus fuerat sordescere, puniebatu 31 .
Amicus.
An pro utilitatibus amicorum delinquendum sit 1 .
Qui amicos habuerit, necesse est eum simul habere et inimicos 2 .
Puer a delphino adamatus 46 .
Poliphylia, id est multorum amicicia
67.
Comitas hominis minoris erga amicum superiorem 69 .
Amor sui a natura 70 .
Contra reprehensorem Ciceronis in libro De amicicia 101 .
Ita amicum habeas, posse ut fieri hunc inimicum putes 104 .
Auxilium.
Apologus Esopi, quo docet non nimis confidendum in auxilio amicorum nec propinquorum,
sed propriis uiribus nitendum 20 .
Coruus auxiliatus est Valerio cum Gallo pugnanti 53 .
Auaritia quomodo corpus animumque uirilem effeminat 21 .
Parcus unde denominatus sit 27 .
Fabricius Luscinus Publio Cornelio Ruffino, auarissimo homini inimicus erat, et tamen
ei in petendo consulatu fauit, quod bellator bonus esset. Et mirantibus, cur id egisset,
"malo", inquit, "compilari quam uenire" 29 .
Nolani Vergilio noluerunt concędere, ut aquam in propinquum rus duceret, et ipse nomen
Nolę de carmine suo derasit dicens: Et uicina Veseuo ora iugo, ubi erat: Nola
iugo 49 .
Laberii uersus sub persona auari sumptum filii in luxuriam effusi deplorantis 59 .
Demosthenes ab aduersario pecunia corruptus tacuit, clienti synanchen se habere simulans
65 .
Auaritia prętorum prouincialium 91 .
Hęredis fletus sub persona risus est 104 .
Aduersa.
Epictetus philosophus confitetur se fuisse seruum, corpore mancum, pauperie pressum,
diis tamen charum 15 .
De hominibus calamitosis dicitur: Ille habet equum Seianum; item: aurum Tolosanum 23 .
Marcus Cato in oratione pro Rhodiensibus: Aduersę res edomant et docent,
quid opus sit facto, secundę res lętitia transuorsum trudere solent a recte consulendo atque
intelligendo 44 .
Versus Gręcus: Ipsa dies quandoque parens, quandoque nouerca est 104 .
Inter sapientis et insipientis animum quantum differat, cum iminent horrenda
112 .
Aqua.
Inter flumina prima magnitudine esse Nilum, secunda Histrum, proxima Rhodanum 57 .
Flumina retanda, id est purganda 67 .
Audacia.
Nunquam periculum sine periculo uincitur 104 .
Accusatus.
Publius Scipio Affricanus, cum esset reus a Claudio
Aselio, tribuno plebis, accusatus, neque barbam radi desiit neque candida ueste
nonuti, neque fuit cultu solito reorum 22 .
Idem, cum accusaretur a Marco Neuio, tribuno plebis, relicto foro abiit in Capitolium
diis gratulatum, quod ea die Hannibalem superasset. Idem Petilio, tribuno plebis, petente, ut
rationem redderet pecunię prędęque Antiochenę, cum esset legatus fratri Scipioni Asiatico,
protulit librum et, cum, ut palam recitaretur, postulatum esset, concerpsit, ęgre passus, ut,
cui salus imperii accepta esse deberet, ab eo ratio prędaceę2 /posceretur 32 .
Cum obiectum est quod negari non queat, responsione ioculari eludas exemplo Tullii
72 .
VITĘ PLVTARCHI
Agricola.
Plantandi ratio a Solone constituta 23 .
Cato senior pascuum et seminarium agrum quam floreum et irriguum maluit 91 .
Vnde illud Ouidii: Luxuriat Phrygio sanguine pinguis humus 135 .
Amicicia inter Theseum et Perithoum 4 .
Lex Solonis sine filiis decedenti ius constituendi hęredis, quem uellet, concessit,
pręferens amiciciam propinquitati et gratiam necessitati 23 .
Nemo erat natura tam aspera et difficili, quem Alcybiades sua comitate non sibi
beniuolum redderet 32 .
Xantippi, Periclis patris, canis abeuntis domini desiderio in mare insiluit, natando
triremem consecutus et in Salaminem delatus expirauit; eo in loco Canis tumulum uocant 42 .
Cęsar quosdam simias et catulos sinu circumferentes interrogauit, parerent ne apud
illos mulieres liberos 50 .
Epaminundas Pelopidam inter hostium arma iacentem non deseruit 60 .
Quidam, cum iacentem hostis trucidaturus esset, interrogatus ab eo, cur potius in
pectore quam humeris uulnerari uellet, inquit: Ne, si is qui me amat, terga perfossa uulnere
conspexerit, erubescat 61 .
Antipatro respondit Phocion, cum quiddam minus honestum ab eo petisset: Non amico
Phocione simul et adulatore
uti potes 105 .
Boetios interrogauit Lysander, rectisne an inclinatis hastis per ipsorum
agrum se incedere uellent 120 .
Cimon dona offerentem interrogat, mercenarium ne Cimonem an amicum habere mallet 3 .
Amicos non potentes, sed promptos amplexus est Agesilaus 30 .
Prometheus dilexit Herculem, populus Romanus Pompeium, uterque patres eorum osi 30 .
Nimia amicicia interdum causa odii 68 .
Lucilius quęrentibus Brutum se esse ipsum dixit, ut ille euadendi spacium haberet 110 .
Amiciciarum tria genera--- naturales, ęquales, hospitales. Plato pro amico nullum
recusat discrimen 136 .
Amatoris animus in suo corpore mortuus, in alieno uiuens 137 .
Auxilium.
Themistocles cuidam ex ducibus iactanti se cum ipso rebus gestis conferendum respondit
diem festum cum profesto aliquando litigasse se operibus referctum dicendo, ipsum uero ocio
uti; tunc festum annuisse: Verum, inquit, nisi ego essem, tu non esses. Ita uos, si ego
abfuissem, ubi nunc essetis? 43 .
Iusti proprium aliis magis quam sibi prodesse 96 .
Spes temeraria auxilii in Pompeio dicente: Cum terram Italię pede pulsabo, scatebunt
pedestres equestresque copię 38 .
Adulatio.
Anaxarchi consolatio ad Alexandrum 47 .
Cornelius Balbus tenuit Cęsarem, ne assurgeret senatui 57 .
Stratocles, Cleones erga Athenienses 96 .
Auaritia.
Quę Tarpeiam arcem pro armillis prodere uoluit 7 .
Agide regnante nummus argenteus Spartam inuectus et cum nummo cupiditas et delicię 15 .
Quomodo Hannibal elusit Cretensium auaritiam 74 .
Callias auarus et ob id crudelis 87 .
Continentes manus habere ueri imperatoris munus 90 .
Crassus auarus et diues 19 .
Auarissimus Crassus auaros tamen insectans 20 .
Auaritia militum Pompeianorum quęrentium thesauros terram fodiendo labore irrito 31 .
Antigonus mendax ob auaritiam 50 .
Qui timiditatem Herculi exprobrat, potest et Catoni turpitudinem
quęstus 70 .
Demosthenes habens argiranchen, non sinanchen 87 .
Auaritia multa exigens 106 .
Aduersa.
Themistocles pattria profugus, cum apud Persarum regem iam permultum opibus et gratia
polleret, fertur ad filios dixisse: Interieramus, o filii, nisi interissemus
44 .
Egidis damnati constantia, cum se meliorem damnatum diceret quam illos, a quibus contra
legem et ius damnabatur 107 .
Qui erumnas formidans mortem appetit, non fortis, sed mollis est 112 .
Aduersa uirum probant. Exemplum Eumenis, qui uictus non ante destitit persequi
proditorem quam captum patibulo suffixit 140 .
Prospera immoderatum, aduersa obsequiosum hominem faciunt 4 .
Calamitosis miserandum, non culpa obiicienda 59 .
Plato uenumdatus 72 .
Cicero exilium impatienter tulit 90 .
Ars.
Archimedes magnum pondus subleuans tormentis. Idem arti intentus non uidit uitę
periculum 65 .
Aqua.
Publius Emilius militibus siti laborantibus aquam ministrauit, fossis locis qui sub
monte erant, coniectatus ex siluę uiriditate inde aquarum scatebram erupturam 102 .
Audacia.
Spartę non licebat ire pręuio lumine, ut et in tenebris assueti audaciores fierent 12 .
Audacia Alcibiadis pueri: ante currum se prostrauit in uia, cum aurigam, ut cursum
inhiberet, exorare non posset; sic ille multorum clamore et pueri audacia territus substitit
28 .
Vincendi initium fiducia est 41 .
Minutii temeritas Fabio detrectantis 56 .
Megarensi cuidam confidenter in se loquenti Lysander: Tua, inquit, ciuitatis indiget
oratio 120 .
Quidam ex his qui a Cęsare uenerant, stans iuxta senatum, cum audisset, quod Cęsari
prorogatio non daretur, manu ensis capulo percusso inquit: At hic dabit gladius 38. 54 .
Accusator.
Accusatus Scipio Africanus 78 .
Prosagogidę dicti Siracusis, qui dicta factaque ciuium explorantes ad tyrannum
deferebant 75 .
Socrates accusatus et morti addictus 135 .
Anima.
Animarum immortalitas 9 .
LACTANTIVS FIIRMIANVS
Amicus.
Qui se deuouerunt pro aliorum salute 58 .
Contra Socratem et Platonem, qui dixerunt amicorum omnia communia 68 .
Amare
bonos et odisse malos potest cum malis esse
commune 125 .
In quos pręcipue sit humanitas exercenda 130 .
Philosophi caruerunt humanitate, quod eam inter morbos animi ponebant 134 .
Auxilium.
Quod succurrendum sit ei qui indiget auxilio 130 .
Adulatio.
Gręcorum leuitas 16 .
Qui aliter de diis sentientes, publice cum aliis errare maluerunt
assentandi gratia 29 .
Auaritia.
Cupiditas fons malorum 103 .
Romanorum cupiditas occupandi aliena 128 .
Quomodo cupiditas non uitium, sed uirtus sit 137 .
Vsuram caue. Munus pro munere ne acceperis a paupere 138 .
Cupiditas 140 .
Auaritia 148 .
Aduersa.
In aduersis Dei recordamur, in prosperis obliuiscimur 27 .
Exulibus aqua et igni interdictum 40 .
Sapiens et in tormentis beatus 71 .
Aduersa permittit Deus, ut innotescat uirtus 104 .
Cur bonis mala, iniustis prospera eueniunt 119 .
Cur generata sunt quę obsunt homini 151 .
Appetitus.
Quare uitia magis quam uirtutes appetuntur 1 .
Peripatetici contra Stoicos: affectus naturales non euelli, sed mitigari posse 135 .
Item contra Peripateticos, quod bonus usus affectuum uirtus est, malus uitium 136 .
Quod insaniant, qui humanam naturam affectibus spoliare nituntur 136 .
Peripatetici contra Stoicos 139 .
Tres affectus mali 140 .
Auditus.
De uoluptate aurium 142 .
Anima immortalis 59 .
Contra eos qui dixerunt animam in uaria corpora transire 65 .
Quod sapientissimi immortalitatem animarum, sed infideliter docent 66 .
De immortalitate animę argumenta Platonis 155 .
Quę sit de hoc fidelis assertio 155. 156 .
Contra Lucretium et Epicurum, et de differentia mentis et animę. Quare in pueris sensus
crescit 158 .
Testimoniis probatur immortalitas 159 .
Aristoxenus negat ullam esse animam 159 .
Qua ratione anima patibilis esse possit 164 .
Contra eos qui dixerunt animam transire in uaria corpora 166 .
Anima et corpus 179 .
Vbi sit mentis sedes et qua ratione corpori iungatur 198 .
Quod anima sit ęterna et quid sit secundum
uarias opiniones philosophorum 199 .
Vtrum animus et anima sint idem 200 .
De origine animę 200 .
Angeli.
Demones 8 .
Apostoli.
Diuisio discipulorum. De illorum miraculis. Quomodo Petrus et Paulus Romę prophetarunt
de euersione Hierusalem 91 .
Quod a discipulis Christi mendacium abfuit 101 .
LAERTIVS
Agricola.
Pytagoras: Mitem arborem non uiolandam 82 .
Amicorum pręsentium et absentium ęque memores esse decet. Amicos cito noli acquirere;
quos autem acquisieris, reprobare caue 8 .
Chilo dixit: Promptius ad amicorum aduersos casus quam ad secundos accurrendum. Nihil
se ingrate fecisse dixit, nisi forte cum sibi inter amicos iudicandum esset, suaserit amico a
se prouocare sic et legem et amicum seruaret 10 .
Ciuibus placere omnibus stude 11 .
Bias malle se inter inimicos quam inter amicos iudicare dicebat; quippe ex amicis
alterum prorsus futurum inimicum, ex inimicis autem alterum amicum 12 .
Amicos beneficiis fouendos, ut amiciores sint, inimicos autem amicos faciendos 12 .
Amicis et felicibus et infelicibus eundem te pręsta 13 .
Melius est amicum unum egregium quam multos gregarios possidere 14 .
Xenophontis uerba ad Cliniam, quam ardenter ipsum diligat 20 .
Dolores pro amico sustinendos ne illi quidem negant, qui in uoluptate finem constituunt
25 .
Theodorus sustulit amiciciam, quod sapientes sibi ipsi sufficiant, insipientes autem
inconstanter ament 25 .
Plato ait amicicię species III: naturalem, socialem, hospitalem 36 .
Cum Platoni Dionysius diceret "caput tibi quispiam tollet", aderat Xenocrates et suum
ostendens "nullus", inquit, "id prius quam istud abscidet" 39 .
Crantor, cum interrogatus esset, cuius rei gratia ita se
Polemoni addixisset, respondit quia illo nunquam neque acutius neque grauius audisset
loquentem 41 .
Amicos, qualescunque sint, oportere seruari, ne uideamur uel malis usi uel deuitare
bonos. Aristoteles rogatus, quid sit amicus, "una", inquit, "anima in duobus corporibus
habitans". Rogatus, erga amicos quales esse debeamus, "quales", inquit, "eos erga nos
esse optamus. Fauorinus refert eum crebro dicere solitum: Amici, amicus nemo 47 .
Amiciciam ęquitatem esse deffiniuit reciprocę beniuolentię. Eius tres species esse:
aliam cognationis, amatoriam aliam tertiamque hospitalem 48 .
Demetrius amicos dicebat secundis in rebus adesse aduocatos, in calamitatibus autem sua
sponte atque inuocatos 52 .
Diogenes: Meam et tuam amiciciam perna dissoluit. Alteri idem: Tuam amiciciam modicum
casei rupit 57 .
Zeno interrogatus, quid esset amicus, "alter", inquit, "ego". Cum Crates eum per
pallium a Stilpone retraheret, dixit: "O Crates, aptissima philosophorum captura est, quę
fit per aures. Persuadens igitur trahe; quod si per uim egeris, corpus quidem apud te, sed
animus apud Stilponem erit" 65 .
Amiciciam inter bonos dumtaxat, quos inuicem studiorum similitudo conciliat, posse
consistere. Item quid sit amicicia 73 .
Amaturum sapientem iuuenes aptos ad uirtutem 74 .
Pytagoras primus amicorum omnia communia dixit amiciciamque ęqualitatem 81 .
Conciliandę amicicię imprimis studiosus fuit 82 .
Inuicem ea ratione conuersandum, uti ne ex amicis inimicos, uerum ex inimicis amicos
faciamus 82 .
Auxilium.
Pythagoras: Onus una tollendum non adiiciendum 82 .
Adulatio. Diogenes olera abluens Aristippum arguit adulationis etc. 22 .
Antisthenes pręstare dicebat necessitate urgente in coruos quam in assentatores
incidere; illos quippe mortuos, istos uiuentes deuorare 54 .
Diogenes rogatus, quę nam bellua perniciosissime morderet, "ex feris", inquit,
"obtrectator, ex mitioribus adulator." Sermonem ad gratiam instructum melleum esse laqueum
dixit 58 .
Crates desertos dicebat, qui cum assentatoribus essent, non secus ac uituli cum inter
lupos sunt: neque enim cum illis propinquos neque cum his esse, sed insidiatores 61 .
Timon,
cum uidisse Arcesilaum assentatorum medium
incedentem, "quid", inquit, "huc tu uenisti, ubi nos liberi sumus?" 98 .
Auaritia.
Damnum potius quam turpe lucrum eligendum: id quippe semel tantum angere, hoc semper 10 .
Nihil pecuniarum gratia agendum 13 .
Bion ad diuitem auarum: "Non", inquit, "hic substantiam possidet, sed ab ea ipse
possidetur". Tenaces itaque aiebat opum ut suarum habere curam, uerum ex eis ut ex alienis
nihil capere utilitatis 43 .
Aristoteles hominum plerosque dicebat ita esse parcos, ac si semper uicturos, alios tam
prodigos, ac si continuo morituros 47/. Diogenes rogatus, quomodo Dionysius amicis uteretur,
"ut sacculis", ait, "dum plena euacuat et abiicit uacua". Cupiditatem arcem omnium
malorum dicebat. Rogatus, cur pallens esset aurum, ait: "Quia multos habet insidiatores 58 .
Menippus philosophus quidem, sed auarus foenerator: amissis pecuniis laqueo sibi uitam
extorsit 62 .
Aduersa, inquit Thales, facillime quis perferre potest, si inimicos uiderit deterius
affectos 6 .
Infelicitatem nemini improperaueris, ne iustę querimonię pateas 10 .
Bias infelicem dicebat, qui ferre nequiret infelicitatem 11 .
Theodorus in exilium missus: "Me ", inquit, "Athenarum ciuitas ferre non ualens, non
secus ac Semele Dionysum, expulit 25 .
Sequitur sub folio.
Ars.
Anacharsis anchoram et figuli rotam inuenit 14 .
Socratem etiam lapidum sculptorem fuisse aiunt 17 .
Disciplinę species III: actio, effectus, speculatio, id est practice, effectrix,
theorice 36 .
Ars trifariam diuiditur: quę pręparat, quę conficit, quę utitur 37 .
Speusippus primus quo pacto ex gracilioribus lignis capacia et in uentrem tumentia
uascula fierent, inuenit 38 .
Diogenes, cum rudem pinguemque citharedum omnes arguerent, solus ipse laudabat;
rogatus, quam ob rem, ait: "Quod talis cum sit, cithara se, non latrociniis exerceret 57 .
Aqua omnium principium 5 .
Audacia.
Plato tyrannum non timuit. Nam cum illi Dionysius dixisset: "Verba tua ociosorum
sunt", tunc ille: "Et tua tyrannidem sapiunt" 31 .
Accusatus Anaxagoras, quod solem, candentem laminam dixerit 17 .
Socrates accusatus, quod deos negaret et iuuenes nouis disciplinis corrumperet 19 .
Viri illustres apud Athenienses dannati 20 .
Plato damnatur, quia Atheniensis, sed absoluitur, quia philosophus 31 .
Zeno dicente sibi quodam Antisthenis complura sibi minime placere, rogauit, num sibi
bona etiam quędam habere uideretur, illo se nescire dicente: "Non piget", inquit, "siquid
ab Antisthene male dictum sit, hoc indagare, siquid uero boni negligere 65 .
Appetitus.
Diogenes seruos quidem dominis, malos autem cupiditatibus seruire dicebat 59 .
Solebat in publico facere, et quę ad Cererem et quę ad Venerem spectant 59 .
Prima animantis appetitio se ipsum tuendi atque obseruandi. Item falsum esse, quod
prima appetitio sit ad uoluptatem 70 .
Voluptas cupiditati rationabili contraria 72 .
Concupiscentiam esse irrationabilem appetitum. Item quę illi subincidunt. Affectiones
bonę tres: gaudium, cautio, uoluntas 73 .
Concupiscentias partim esse naturales, partim inanes 109 .
Auditus.
Audire esse, cum is, qui medius? est inter/loquentem et audientem est aer,
uerberatur orbiculariter, deinde agitatus auribus influit, quemadmodum et cisternę aqua per
orbes iniecto agitatur lapide 76 .
Zeno Eleates ad aurem se aliquid locuturum simulans Nearco tyranno dentibus apprehensam
perforauit 91 .
Quomodo auditus fit 103 .
Anima immortalis 5 .
Velocissimum mens 6 .
Quid sensibile, quid intelligibile; anima, ideę 30 .
Idea; anima immortalis de corpore in corpus transiens 35 .
Animę partes tres: rarionalis, concupiscibilis, irascibilis 37 .
Aristoteles ait animam esse incorpoream, primamque esse entelechiam, corporis nempe
naturalis et organici potentia uitam habentis 48 .
Animam octo in partes diuidunt, id est in sensus quinque, uocem, cogitationem,
generandi uim 72 .
Anima mundi, anima sapientum, partes animę VIII 76 .
Principale animę in corde 77 .
Animę in corpora transmigratio 81. 82 .
Animam auulsionem ętheris esse
et calidi et frigidi; item esse immortalem 83 .
Animam trifariam diuidit Pythagoras: in sensum, mentem et iram 1 .
Esse autem principatum animę a corde usque ad cerebrum 83 .
Eorum quę in hominibus sunt, maximum animam esse; et felices esse, quibus bona anima
aduenerit 83 .
Empedocles animam putat omnigenum animalium atque herbarum species indui seque
aliquando fuisse puerum atque puellam, arborem, auem ac piscem 86 .
Alcmeon animam immortalem dixit, moueri iugiter instar solis 87 .
Heraclitus animarum et demonum plena esse omnia dixit. Item animę rationem nunquam
reperiri posse 89 .
Parmenides ait animam ac mentem idem esse 91 .
Idem dicit Democritus 92 .
Protagoras dicebat nihil esse animam citra sensus 93 .
Quod anima sit corpus tenuibus partibus per totam congregationem seminatum. Vires
animi. Animam dissipari. Anima corporea 104 .
Habitaculum. Diogenes sub porticu habitans Athenienses aiebat sibi condidisse
habitaculum. Idem dolium, quod in Metroo erat, pro domo habuit 55 .
Democritum adeo fuisse studiosum, ut cella se includeret 92 .
Aduersa.
Alexander epistulas Athenas ad Antipatrum miserat per Athliam quendam. Aderat Diogenes
atque ad uocabulum alludens, quippe athlios infelix dicitur: "Athlias ", inquit, "per
Athlium ad Athliam" 57 .
Ei qui sibi exilium exprobrabat, "at huius", inquit, "miserię causa philosophatus
sum" 58 .
Zeno, quoniam amissis in mari rebus ad philosophiam se contulit, "tunc ", inquit,
"secundis uentis nauigaui, cum naufragium feci 63 .
Hecaton Chrysippum uenisse ad philosophiam dixit, cum illius patrimonium in regium usum
inuectum esset 79 .
QVINTVS CVRTIVS
Agricola.
Arabię fertilitas 20 .
Orti pensiles 21 .
Amicus.
Alexander de Ephestione, cum illum ueneratę essent captiuę mater et uxor Darii ipsum
regem esse /putantes et recognita errorem excusarent, Sisigambim prouolutam alleuans rex: Non
errasti, inquit, mater; nam et hic Alexander est. Fides amicicię, ueri consilii periculosa
libertas, uos me decepistis; uos, quę sentiebam, ne reticerem impulistis 34 .
Nam firmisima est inter pares amicicia; et uidentur pares, qui non fecerunt inter se
periculum uirium 42 .
Simulata amicicia Perdicę in Meleagrum, regni consortem 66 .
Adulatio.
Hages et Cleo adulantes Alexandro. Perniciosa adulatio, perpetuum malum regum, quorum
opes sępius assentatio quam hostis euertit 47 .
Auaritia.
Scytharum legati Alexandrum auaritię arguunt 42 .
Insatiabilis auaritię est adhuc implere uelle, quod iam circumfluit 49 .
Auaritia Alexandri aperuit Cyri sepulchrum 62 .
Aduersa.
Darius seruorum suorum captiuus 27 .
Aqua.
Cigni fluuii descriptio 2 .
Aqua solis in nemore Hamonis sub lucis ortum tepida, medio die frigida 13 .
Tygris a celeritate sic dictus, quia Persica lingua Tygrim sagittam appellant 14 .
Fluuium Phasim tygrim incolę uocant 22 .
Araxes fluuius 22 .
Zioberis fluuius 29 .
Caspium mare dulcius cęteris 29 .
Polymetus fluuius 42 .
Mare rubrum a Erithro 61 .
Habitaculum.
Indi maritimi tuguria conchis et cęteris purgamentis maris instruunt 61 .
POLIBIVS
Amicorum etiam errores licet reprehendere historię scriptoribus 4 .
Acheorum et Peloponensium amicicia: ita in omnibus similes
erant, nisi quod non eandem urbem
habitarent 31 .
Malorum etiam societas, nisi iustitia seruetur, infringitur 68 .
Aduersa.
Qui sua culpa in calamitatem incidunt non tam miserandi quam reprehendendi 24 .
Audacia.
Rhodio Hannibali perniciem attulit 13 .
Flaminii temeritas 55 .
Marci Minutii temeritas 57 .
Temeritatem homines ad insaniam et ad nichilum adducere solere 69 .
Theodoti audacia 94 .
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Agricola.
India bifera et eius ubertas portentosa 5 .
Triptolemus 21 .
Aphricę, ubertas 31 .
Hesperidum horti 32 .
Sicilię ubertas 33 .
Militaris disciplina et agricultura ciuibus permissa 70 .
Diis libandum X uitibus non putatis 76 .
Assyrię feracitas 92 .
Agros colere pro re despicatissima habent Thraces 111 .
Parii eis urbem commisere, quorum fundos optime cultos comperissent 111 .
In sola Attica olim olea 112 .
Platanus aureo monili ornatur 126 .
Cincinatus ab agro ad consulatum uocatus, iterum ad dictaturam 140 .
Deposita dictatura ad agrum rediit 141 .
Pensiles horti in arce Babylonis 219 .
Regulus per litteras petiit, ut sibi successor mitteretur, causatus quod suus agellus a
mercenariis cultoribus uastaretur 255 .
Ficus a Catone in senatu ostensa 326 .
Lex 335 .
Agrorum curam foeminis et senibus delegant 347 .
Vitis aurea Pompeio donata 363 .
Hercinia silua, Arduenna silua 377 .
Domitianus edixit, nequis in Italia nouellaret 426 .
Amicicia.
Amicicię inimicicięque animalium 13 .
Congressus Thesei et Pyrithoi 35 .
Ionathę et Dauidis inter se amor 48 .
Omnia communia 62 .
De delphini et hominis commercio 82 .
Adrastus Atyn a se incaute occisum deprehendens, uenia a rege impetrata super bustum
eius ferro se traiecit 92 .
Amasis remisit amiciciam Polycrati, ne eius causa posthea in aduersis doleret 100 .
Mulier fratrem uiro et filiis pręfert 101 .
Xerxes seruatur exonerata naui
ultraneo suorum desultu 132 .
Tyrannos non auri, sed amicorum inopia perire 201 .
Alexander Ephestionem se alterum esse dixit 212 .
Certamen inter milites ortum gestandi regis Alexandri 223 .
Vera amicicia una in duobus corporibus anima 233 .
Heraclienses Atticos ex hostibus sibi amicos efficiunt beneficio plusquam armis usi
245 .
Xenophanes a Philippo missus ad Hannibalem foederis ineundi gratia incidit in Romana
pręsidia et dixit se ad senatum missum conciliandę cum eo amicicię causa, dimissus abiit, quo
uolebat 281 .
Marcus Liuius cum Tiberio Nerone consules designati reconciliantur 295 .
Syllę sepulchro inscriptum: Nemo amicus me beneficentia superauit neque in inuria
inferenda inimicus 357 .
Pompeius pro hoste habuit, qui se non sequeretur. Cęsar pro amico qui contra se non
esset 381 .
Nero neque amicum habens neque inimicum 419 .
Auxilium.
Suffragia Laconum clamoribus declarabantur 63 .
Castor et Pollux auxilio fuerunt Romanis contra Latinos 110 .
Metelli interuentu Sertorius uincere non potuit Pompeium. Et pulsassem puerum hunc
hodie, inquit, ad societatem, nisi anus interuenisset 358 .
Adulatio.
Alexender assentatoribus deditus 219 .
Cleonis assentatio in Alexandrum 227 .
Athenienses in assentationem propensi. Stratocles adulationum inuestigator
maximus 242 .
Athenienses in Demetrium, ut, quicquid uellet, sanctum iustumque haberetur. Mysteria
illi alieno mense ostendunt. Atheniensium adulatione afflicta Demetrii fortuna in contrarium
uertitur 243 .
Auaritia.
Darius sepulchrum demolitus in quo aurum se reperturum credidit 5 .
Eriphile aureo torque corrupta coniugem Amphiaraum latentem prodidit 39 .
Pygmalion Sicheum obtruncat auri eius potiundi gratia 54 .
Thesserarum et pilę lusum Lydi inuenere 67 .
Tarpei filia Capitolium prodidit pro armillis 72 .
Senacherib auarus et infidus 74 .
Auri cupiditas prodidit Polycratem 101 .
Alcmeonis auaritia totum se auro implentis, cum Croesus ei tollere, quantum posset,
permisisset 122 .
Cupiditas in subeundum
n duxit, comes spes 159 .
Ducis auaritia militum animos alienauit 166 .
Lysandrum diuitem rati generi colebant, mortui inopia offensi filias eius repudiarunt,
acerbe condemnati sunt 193 .
Diogenes: Omnium malorum arx cupiditas 202 .
Barbarus auri cupidus in puteum pręcipitatur 210 .
Parmenio auarus pecunię, Alexander glorię 217 .
Nubendum supra naturam, ubi luchrum ostenditur 242 .
Posthumus damnatus, quod, cum exercitui pręesset, militum opera in suo agro colendo
esset usus 245 .
Pyrrhi auaritia dirrui sepulchra iubentis antiquorum regum auri cupiditate 251 .
Pleminius ne a sacris quidem abstinuit 299 .
Corui aurum comedunt 301 .
Rapacissima Nabidis coniunx 308 .
Hannibalis ars in Gortinorum fallenda auaritia 320 .
Perseus pecunię parcens se et regnum prodidit 323 .
Auaritia Syllani a patre multata 334 .
Locupletum factio contra legem agrariam 335 .
Alii epoto, quod in prouinciam extulissent, uino plenas auro et argento reportarunt
amphoras 339 .
Septimuleius aurum pro Gracchi capite relaturus plumbum infundit, ut plus
appenderet 339 .
Venalem urbem cito perituram, si emptorem inuenerit 343 .
Mannio Atilio aurum liquefactum in os infusum 351 .
Sylla in deos cauillatus 352 .
Mulus auro honustus diripientibus obiectus Mithridati spacium ad euadendum dedit.
Decretum Luculli contra foeneratores 361 .
orarium Cęsaris iussu direptum 381 .
Tarsensibus grauissima tributa imposita 393 .
Miles aurum in uisceribus hominum quęrens 424 .
Aelii Prisci immoderata auri cupiditas 425 .
Vespasianus dicax et auarus urinę uectigal excogitauit 426 .
Pręstigiator alieni cupidus 432 .
Seuerus auaritia omnes omnium temporum principes superauit 435 .
Auarus et sęuus Maximinus 442 .
Aduersa.
Aegypti clades 15 .
Miraculosa tempestas supra Fhilistinos 44 .
Quid sit ut pinum exterere 114 .
Veteranus bonis bello amissis ęre alieno oppressus 115 .
Xerxis fuga 132 .
Themistoclis uox: Perieramus, filii, nisi perissemus 136 .
Butes inopia adactus urbem incendit, opes et semet in rogum coniecit 136 .
Artaxerxis aduersa fortuna 183 .
Atri postridiani dies 188 .
Manlius ex Capitolina arce, quam a
Gallis defenderat, pręcipitatus 191 .
Anthistenes dixit: Tunc ciuitates omnino interituras, cum boni ab improbis nequirent
discerni 192 .
Pestilens annus 198 .
Dionysii casus aduersi 201 .
Foeda tempestas 227 .
Ariaractis regis sors 236 .
Abderitę ranarum muriumque multitudine patrium solum relinquere coacti 238 .
Aduersa Demetrio 244 .
Marii errores 352 .
Ciceronis exilium 368 .
Quot malis humillima infestentur 421 .
Galenus in sua mala cauillatus 446 .
Ars.
Lanas sordibus inficere Lydorum est commentum 67 .
Nequis liber sedentariam artem exerceret 70 .
Lex ne alimenta filius patri debeat, a quo non arte esset aliqua
ad usum uitę institutus. Nullum ciuitate donandum nisi opificem 86 .
Archimedes 284 .
Aqua.
Indi fluminis ortus et incrementa 6 .
Diluuium sub Ogyge 8 .
Nili ortus 14 .
Boristenes post Histrum omnium Europę fluuiorum maximus 82 .
In flumine Persę non lauantur nec micturiunt nec cadauer iniiciunt 91 .
Cyrus Gyndem uadabilem reddidit 91 .
Euphratis ortus 92 .
Halis fluuius 92 .
Hermus fluuius 93 .
Araxes 93 .
Danubius, Ister, Thearus, Artiscus 106 .
Alluuio terrę 161 .
Cissusa fons aquas dulces habens, colorem uini; Bacchum ibi aiunt a nutricibus lotum
193 .
Tygris ortus et fluxus 219 .
Mira aquarum eiaculatio 223 .
Iberus, Rhodanus 266 .
De aquarum uenis 323 .
Audacia.
Themistoclis uox: Initium uincendi esse fiduciam 132 .
Pori signa in pugna amittere capitale erat 229 .
Neoptolemi filii ab hostibus interempti nece audita Pyrrhus: Tardius, inquit, quam
timui 251 .
Flaminii in hoste audacia 270 .
Ingressus inimicorum castra, ut regem interficeret, quibusdam uulneratis euasit 279 .
Perollę audacia ad Hannibalem interimendum 279 .
Cęsar a Dirachio Italiam petiturus piscatoriam nauim conscenderat 383 .
Veterani audacia in elephantem 388 .
Accusatio.
Tarquinius Herdonium coniurationis accusat, cum gladios in domum eius ante clam inferri
iussisset 95 .
Phoenices supplicio affecti, cum Iones proditionis accusassent 131 .
Manlius ab inuidis accusatus. Item Scipio Aphricanus 318 .
Titus delatores grauissime
426 .
Damasus pontifex adultus accusator 451 .
Auditus.
Intenti ad pugnam non senserunt motum terrę, quo etiam quędam urbes corruerunt
270 .
Anima.
Primus Pherecides de animorum immortalitate sermonem fecit 87 .
Gethę se non mori persuasum habuere, sed ad Salmoxim demonem quendam post fatum migrare
111 .
Druidę animam in alia transire corpora credunt 185 .
Anima endelechia. Aristides primus animum pinxit 233 .
Animę immortalitas 425 .
Habitaculum. Vesta ędificandarum domuum commenta rationem 21 .
Ne domorum culmina pręterquam securi hostiaque serra fabrefacta haberent 63 .
Gallorum domicilia ex pluteis et cratibus intestudinis speciem 185 .
Hic optime manebimus 188 .
Mardi specus effodiunt, in quos se, liberos et coniuges condunt 220 .
Tuguria conchis et Oceani purgamentis constructa 231 .
Dardani speluncis sub fimo defossis pro domibus utuntur 261 .
VALERIVS MAXIMVS
Amicicia.
De amicicia, liber IIII, caput VII.
Amicis inhonesta petentibus resistendum exemplo Pauli Rutilii, liber VI, caput IIII.
Philippus Alexandrum increpat, quod non probitate, sed largitionibus comparet amicos,
eodem. Fabius Maximus militem a se alienatum non punire, sed beneficio retinere/uoluit,
dissimulans quę de illo comperisset; sic sibi fidum atque obnoxium fecit, liber VII, caput
III.
Biantis pręceptum est: Sic amico utendum, ut memineris posse fieri inimicum, eodem.
Amicicia simulata Hannibalis erga Fabium, ut suspectum suis faceret, eodem. Sextus Tarquinius
amicicię simulatione Gabios decepit, caput IIII.
Auxilium.
Salinator cum Hannnibale conflicturus noctu Nerone collega cum altero exercitu recepto
prius hostem oppressit quam id ab illo resciri potuit, liber VII, caput IIII.
Adulatio.
Aristoteles Calistenem ad Alexandrum mittens monuit, cum eo aut rarissime
aut quam iocundissime loqueretur, liber VII, cap. II.
Auaritia.
De auaritia, liber IX, caput IIII. Quintus Fabius Labeo, finium arbiter inter Nolanos et
Neapolitanos, utrosque decepit, liber VII, cap. III.
Faniam infamem duxit Caius Ticinus, ut postea deprehensam dote priuaret,
sed Marius illum summa totius dotis damnauit, liber VIII, caput II.
Aduersa.
De repulsis, liber VII, caput V.
De necessitate, caput VI.
Rutilius nec accusatus uultum mutauit nec exul animum deiecit et Sylla reuocante redire
noluit, liber VI, caput IIII.
Solon amicum moerentem in arcem produxix et "cogita nunc tecum", inquit, "quam multi
luctus sub his tectis et olim fuerint et hodie uersentur et sequentibus sęculis erunt
habitaturi". Idem aiebat, si in unum locum cuncti mala sua contulissent, futurum ut propria
reportare domum quam ex communi miseriarum aceruo portionem suam ferre mallent, liber VII,
caput II.
Apium Claudium maritima tempestas reum fecerat, cęlestis absoluit, liber VIII, caput
I.
Ars.
Quam magni effectus artium sunt, liber VIII, caput XI.
Casu factum quod ars facere nequibat in equo pingendo, eodem. Quędam nulla arte effici
posse, cap. XII.
Suę quenque artis optimum et actorem et disputatorem esse, cap. XIII.
Audacia.
Libere dicta aut facta, liber VI, caput II.
De temeritate, liber IX, caput VIII.
Audacia Marci Castricii in Cnęum Carbonem: cum ille multos enses se habere dixisset, et
ego annos, respondit, liber VI, caput II.
Pascelius duas res sibi magnam licentiam prębere dixit--- senectutem et
orbitatem, eodem.
Accusator.
Infames rei quibus de causis absoluti uel damnati, liber VIII, caput I.
Ab accusatione abstinendum, quando ex ea plus mali oriturum iudicamus, liber VI, caput
II.
Mulier a Philippo damnata, "prouocarem, inquit, ad Philippum, sed sobrium", eodem.
Superbia Memmii accusatoris effecit, ut Fuluius Gabinus reus
iam damnatus absolueretur, liber
VIII, caput I.
Valerii Valentini accusatoris turpitudo Caium Cosconium certissimum reum a damnatione
liberauit, eodem.
Appetitus.
Cretum execratio in eos quos oderunt, ut mala consuetudine delectentur, optant;
inutiliter enim ali quid concupiscere et in eo perseueranter morari, exitio uicina dulcedo
est, liber VII, caput II.
Anima immortalis. Galli mutuas pecunias dabant, quę iis apud inferos redderentur, liber
II, caput I.
Habitaculum. Marcus Emilius Porcina, quod uillam nimis sublime extruxisset, graui multa
affectus, liber VIII, caput I.
CICERONIS OPVSCVLA
Agricolę uoluptas 43 .
Marcus Curius, Lucius Quinctius Cincimatus. Viatores 45 .
Ager cultus laudatur. Cyrus 46 .
Marcus Valerius Coruinus 47 .
Nihil est agricultura melius 108 .
Amicicię uis in quo sit 5 .
Amiciciam omnibus humanis rebus anteponendam 5 .
Amiciciam pręponit antiquitati. Amicicię diffinitio 6..
Amicicię laus 7..
Horestes et Pilades, origo amicicię 8 .
Causa amicicię expetendę 9 .
Difficile amiciciam permanere usque ad diem uitę extremum 10 .
Quatenus amor progredi debeat 11 .
Lex amicicię, ut neque rogemus res turpes nec faciamus rogati 12 .
Lex amicicię. Contra philosophos, qui amiciciam eleuant aut tollunt 13 .
Necessaria est beniuolentia inter bonos 14 .
Quam sint inopes amicorum tyranni 15 .
Quam magis erga amicum quam erga nos affecti simus. Non est obseruandum ne plus
impendas quam acceperis. Contra eorum sententiam qui aiunt, quanti se quisque faciat, tanti
fiat ab amicis. Contra Biantis sententiam dicentis: Sic ama, tanquam aliquando osurus 16 .
Quales eligendi Enius: Amicus certus in re incerta cernitur 18 .
Maximum in amicicia. superiorem parem esse inferiori 19 .
Precipitur, nequis intemperata beniuolentia impediat magnas utilitates amicorum 20 .
Digni amicicia 21 .
Amicicia uirtutum adiutrix a natura data 22 .
Cum iudicaueris, diligere oportet, non cum dilexeris iudicare 23 .
Contra illud: Obsequium amicos, ueritas odium parit 24 .
Monere et moneri proprium amicicię, adulari alienum 25 .
Virtus et conciliat amicicias et conseruat. Lelius nihil habens quod cum Scipionis
amicicia posset comparare 28 .
Theophrastus de amicicia 68 .
Homines hominum causa generatos 76 .
Ei plurimum tribuamus, a quo plurimum diligimur 82 .
Quomodo amicorum omnia communia 83 .
Societatis gradus. Consobrini sobrinique. Societas firmissima 84 .
Pythagoras uult in amicicia ut unus fiat ex pluribus. Obiurgatio amicorum 85 .
Communem totius generis hominum societatem et consociationem et conciliationem colere,
tueri, seruare debemus 108 .
Officiorum gradus in communitate 111 .
Proprium uirtutis conciliare animos hominum 115 .
Quomodo hominum studia allicere possumus 116 .
Diligi optimum est, timeri odiosum 117 .
Quibus rebus commouetur amor multitudinis 119 .
Societatis uinculum 142 .
Quę nec amici causa facienda sunt. Damon et Phyntias. Honestas amicicię anteponenda
146 .
Amicicia referenda ad illius comodum quem diligimus 188 .
Adulatio.
Perniciosi assentatores 81 .
Ne assentatoribus patefaciamus aures 83 .
Assentatores populi et multitudinis lenitate uoluptateque titilantes 128 .
Auaritię et glorię cupiditas amicicias dissoluit 10 .
Auarus uiolat ius humanę societatis 26 .
Auaritia ad iniuriam prona 77 .
Nihil est tam angusti animi quam amare diuitias 87 .
In auaritiam. Caius Portius. Lex de pecuniis repetundis 131 .
Nullum uitium tetrius quam auaritia. Apollinis oraculum Spartam auaritia perituram 132 .
Catonis sententia: Qui foeneratur, hominem occidit 135 .
Hominis incommodo suum commodum augere 140, 141 .
Appetitio alieni contra naturam est 142 .
Hęreditatis spes 181 .
Auiditas pecunię 182 .
Auaritiam si tollere uultis, mater eius est tollenda luxuries 185 .
Aduersa.
Nulla tam detestabilis pestis est, quę non homini ab homine nascatur 115 .
Marcus Regulus nequaquam miser etiam cum cruciaretur. Item Caius Marius. Exilium. Bonus
miser esse non potest 176 .
Ars.
De artificiis et quęstibus, qui liberales qui ue sordidi sint 108 .
Audacia.
Temere in acie uersari 90 .
Cleombroti temeritas 91 .
Accusatus.
Lucius Crassus, Marcus Antonius, Publius Sulpitius accusando illustrati 124 .
Appetitus.
Vacandum omni animi perturbatione 88 .
Appetitus obtemperet rationi 95 .
Appetitus longe euagantes contrahendi 96..
Passio animi in uultu cernitur 96..
Passio animi 103 .
In omni uita rectissime pręcipitur, ut perturbationes fugiamus 104 .
Animam asserit esse immortalem 4 .
Animi laus et ęternitas 51 .
Homo deus propter animi ęternitatem 60 .
Habitaculum. Qualis debeat esse domus uiri honorati et principis. Caius Octauius.
Scaurus 105 .
Lucius Lucullus 106 .
des male materiatę ruinosę 148 .
THVCIDIDES
Amici comparandi dandis, non accipiendis beneficiis 22 .
Prouerbium: Qui dum hostis esset uehementer nocuit, eundem, si amicus sit, satis
profuturum 83 .
Audacia.
Inter fidentiam et confidentiam 26 .
Auxilium.
Quid pręstare debet, qui ab altero auxilium implorat 2 .
Clamore, non calculis Lacedemonii dant suffragia 13 .
Accusatio.
Inter accusationem et querelam 8 .
PANEGYRICVS PLINII
Amari, non timeri conuenit principes 43 .
Pręcipuum principis opus amicos parare 49 .
Aduersa.
Secunda felices, aduersa magnos probant 17 .
Adulatoribus claudendę aures.
PHALARIS
Amicorum concilium accersit 35 .
Ingratis et sibi infestis ignoscit propter Stesicorum 58 .
Auxilium petit pecuniarum 12 .
Adersa se semper passum dicit 19 .
De se inquiri amicos uetat, cum infelix sit 20 .
Quam acerbum sit exilium 22 .
Accusatio.
Delatum ad se crimen aduersus amicum noluit credere, sed eum, ut suspicionem caueat,
admonet 33 .
ORATIVS IN EPISTVLIS
Appetitus.
Velle suum cuique est 2. 27 .
Auaritia 3. 4 .
Inter tantam scabiem et contagia lucri 11 .
Qui melior sermo, qui liberior sit auaritia 15 .
Sollicitus et auarus. Prodigus et auarus 29 .
Amicum commendat 9 .
Principibus placuisse uiris non ultima laus est 16 .
Amicus distat a scurra 17 .
Amico honeste utere 18 .
Potentes amicos ne quęras 18 .
Agricola.
Inter ruris et urbis amoenitatem 10 .
Frugum abundantia. Rus laudat 12 .
Fundum suum describit 14 .
Agricolę carminis autores 23 .
Adulatio.
Necui de te plusquam tibi credas 14 .
Adulatio erga poetas 28 .
Ars.
Optat ephippia bos, optat arare caballus [13]. Quam scit quisque libens
censebo exerceat artem 13 .
Suam quisque artem exerceat 23 .
EX APOLOGETICO TERTULLIANI
Angelos Plato non negauit 1 .
Anima 16 .
EX VERGILIO
Appetitus.
Trahit sua quemque uoluptas 3 .
Ars.
Pocula fagina opus Alcimedontis 4 .
Vulcanus cudens fulmina 158 .
Amicus.
Cuius amor tantum mihi crescit in horas 15 .
Nysi amor in Eurialum 171 .
Agricola.
Lętus ager nullo tantum se Messia cultu iactat et ipsa suas mirantur
Gargara messes 17 .
Ecce supercilio cliuosi tramitis undam elicit 18 .
Si te digna manet diuini gloria ruris 19 .
Arborum genera. Sponte nascentia 25 .
Laudato ingentia rura, exiguum colito 31 .
O fortunatos nimium sua si bona norint agricolas etc. 32 .
Fortunatus et ille deos qui nouit agrestes etc. 33 .
Arbor aurifera 124 .
Auaritia diuersis curis hominum sollicitans corda 33 .
Pigmalionis auaritia 61 .
Harpię 86 .
Visceribus miserorum et sanguine uescitur atro 93 .
Animę in alia. corpora rediturę. Anima mundi 134 .
Herili animę tres 161 .
EX PRIMA PARTE COMMENTARIORVM BEATI HIERONYMI
Agricolę officium 255 .
Chartalum 341 .
Vallis filiorum Ammon amoenissima 344 .
Amantium cęca iudicia 29 .
Amicus non hominis, sed rei, quam diligit. Damon et Phyntias. Simulator. Si uis uera
amicicia delectari, esto amicus Dei 108 .
Proximi omnes homines 164 .
Omnis homo caro nostra est. Quisque nobis proximus est 308 .
Charitatis opera 309 .
Aquillarum amor in pullos 329 .
Auxilium.
In Ioppe, portu Iudeę, Andromeda a Perseo liberata 88 .
Cadet Assur in gladio non uiri 262 .
Adulatio.
Maliciis suis lętificauerunt regem et in mendaciis suis principes 23 .
Qui beatum te dicunt, ipsi te dedecipiunt 197 .
Malis adulamur propter potentiam. Bonos despicimus propter inopiam 201 .
Qui iustificatis impium pro muneribus 201. 212 .
Auaritia.
Pro eo quod uendiderit argento iustum 49 .
Spolians pauperes 53 .
Opprimens pauperes 57 .
Auaritia in capite onmium 58 .
Vendentes spiritalia 77 .
Quis non desiderat uillas istius sęculi oblitus possessionum paradisi 97 .
Principum Iacob auaritia in pauperes 100 .
Mensura minor statera fraudulenta. Iudices auari 107 .
Munera excęcant 108 .
Veh qui congregat non sua. Auaritia mala et bona 124 .
Magister lucri gratia 126 .
Omnis diues aut iniquus aut heres iniqui 130 .
Iudices eius lupi uespere, non relinquentes mane 142 .
Auaritia rectorum Ecclesię 147 .
Qui diligunt munera 192 .
Iudeis et Romanis nihil auarius 193 .
Exactores 197 .
Rapina pauperis in domibus nostris 197 .
Veh qui coniungitis domum ad domum 200 .
Iustificatis impium pro muneribus 201 .
Esuriens in somnis comedit, sitiens potat flumina. Cum euigilat, acrius appetit, quo se
delusum intelligit 255 .
Lites dissolue, colligationes impias 308 .
Arabes latrociniis dediti 336 .
Venientium ad nos non ora contemplamur, sed manus 340 .
A minimo usque ad maximum omnes auaritię student 344 .
Vsura accipientis est, foenus pręstantis 353 .
Aduersa.
Prouidentia Dei sępe accidunt mala 15 .
Vastitas 27 .
Habarth, id est transiui; maxime quando a Deo dicitur, semper plagas et aduersa signat
30 .
Babyloniorum exercitus contra Hierusalem 42 .
Malicia pro afflictione 43.50. 65 .
Dominus misit uentum magnum in mare 88 .
Animę spes in aduersis 100 .
De torrente in uia bibit 125 .
De Iob expressum uinum et oleum 144 .
Aduersa ad correctionem 162 .
Igne nos examinasti 175 .
Lazarus pauper 184 .
Per diem sol non uret te etc. 199 .
Onus uel pondus 218 .
Aestas et hyems, prospera et aduersa 238, Dies et nox 241 .
Aduersa aliquando prosunt 244 .
Nox, mane 248 .
In angustia requirimus te 249 .
Stulta Epicuri sententia, qui asserit recordatione pręteritorum bonorum mala pręsentia
mitigari 270 .
Lazarus. Iob, nec bona nec mala 301 .
In tempore afflictionis dicent: Surge et libera nos 336 .
Peruenit gladius usque ad animam 338 .
Nostro uitio accidunt mala 339 .
Aduersa, in quibus mors pręfertur uitę 344 .
Causa calamitatis 346 .
Cibabo populum istum absinthio, potabo aqua fellis
346 .
Aduersa propter peccata 353 .
Aduersa instar aquarum fluentium pertranseunt 354 .
Dies malus 357 .
Fames et gladius, duplex contritio dicitur 357 .
Malum non quod per se malum sit, sed quod patientibus uidetur malum 358 .
Eadem et bona et mala. Visitatio Domini 364 .
Onus in aduersis, uisio in prosperis 365 .
Quicquid mali super nos adducitur, nostra peccata fecerunt 367 .
Aduersa propter peccatum 370 .
Ignoras, quod benignitas Dei te ad poenitentiam hortatur 380 .
Ars.
Quisque suę artis loquitur exemplis 48 .
Beselehel architectus. vallis artificum 196 .
Aquę congregatio mare nuncupatur, iuxta idioma linguę Hebreę 1 .
Mare in Scripturis ponitur pro parte occidentali 4 .
Mare primum et ultimum 43 .
Flumina bona et mala. Mare pessimum et optimum 130 .
Aquę alię sempiternę, alię breues 131 .
Abyssus in bonam et in malam partem 131 .
Mare Hebraice tharsis, Syriace lam 194 .
Aquę Nemrim pessime 221 .
Ros Domini 250 .
Auditus.
Audire maius est quam auribus percipere 39. 64 .
Visio pro auditione 80 .
Portę aures etiam cęteri sensus corporis 95 .
Animę membra 133 .
Spiritus pro anima, 172 .
Vinea Domini et pomorum paradisus 190. 199 .
Epicurus: Post mortem nihil est et mors ipsa nihil 243 .
Anima, quę peccauerit, ipsa morietur 249 .
Anima pro affectu 340 .
Habitaculum. Pastoforium dicitur talamus, in quo habitat prępositus templi 243 .
Angeli montes 106 .
Egregii equi et aurigę pręcipui 133 .
Angeli crediti Malachias et Aggeus 147 .
Michael 152 .
Nubes 176 .
Angelus, id est nuncius 182 .
Cherubin. Seraphin 203 .
Seraphim plures. Seraphin unus 203 .
Virtutes dextrę et sinistrę 229 .
Gabriel 263 .
Aues ab oriente 284 .
Lapides ignei 299,
Montes et colles. 302 .
Angelus spiritus 319 .
Currus et equites 329. 331 .
Quisque habet suum angelum 331 .
Apostoli.
Paulus 70 .
Apostoli petra 74 .
Murus adamantinus 76 .
Petra interdum in contrarium accipiur 80 .
Lux, petra, pastor 82 .
Secuti Christum 101 .
Panis 102 .
Reliquię Iacob 105 .
Currus et equi
Domini. Fluuii et putei
Christi. Duodecim fluuii 130 .
Iacula, Dei uel sagittę 131 .
Equus candidus. Apostolus Paulus 133 .
Linguis locuti 143 .
Filii Ecclesię 144 .
Piscatores 169 .
Duces ac tribuni. Chiliarchę 172. 173 .
In apostolis reliquię populi 190 .
Et restituam iudices tuos, ut fuerunt prius 192 .
Montes et colles 193 .
Reliquię sunt apostoli et qui ex Iudeis per eos crediderunt 198 .
Nubes prophetę uel apostoli 199 .
Lucas, Matheus, Ioannes 204 .
Signa legem in discipulis meis 209 .
Beniamin lupus rapex 216 .
Apostoli per orbem prędicantes 217 .
Paulus nauigans 217 .
Reliquię Iudeorum. Oliuę XIIII 222 .
Iudas 230 .
Apostoli contra hereticos 235 .
Duę oliuę, id est Paulus et Barnabas 237 .
Craterę 243 .
Filii Iacob 251 .
Apostolorum tribulatio 253 .
Deum Iacob prędicabunt 256 .
Nobiles eius. Cerui. Apostolis, ut gentes doceant, pręcipitur 266 .
Ad apostolos exhortatio 270 .
Oues foetę 273 .
Reliquię dicti iuxta electionem gratię 275 .
Ecce adsunt filii tui 276 .
Apostolorum prędicatio 277 .
Apostolorum chorus 280 .
Sagittę prophetę et apostoli 286 .
Montes, custodes, speculatores 294 .
Apostolorum prędicatio 295 .
Contentio inter Petrum et Paulum. Apostoli Hebraicis magis quam LXX interpretum
testimoniis usi 297 .
Viri misericordię colliguntur 304 .
Vos autem sacerdotes Domini uocabimini 317 .
Super muros tuos constitui custodes 317 .
Lupus et agnus pascebuntur simul. Paulus et Ananias 327 .
Filii Zebedei. Banerehem, id est filii tonitrui 317 .
Ioannes Baptista in uentre sanctifitatus 333 .
Dabo uobis pastores iuxta cor meum 337 .
Et constitui super uos speculatores 342 .
Nebulę apostoli 347 .
Primo missi apostoli, postea uenatores 355 .
Et suscitabo super eos pastores 363 .
Et erunt filii eius sicut a principio 375 .
Antichristi impietas 124 .
Regnante illo Ecclesia redigetur in solitudinem 144 .
Mons 157 .
Pastor stultus et imperitus 171 .
Abominatio desolationis. Idolum 172 .
Signa fienda ab Antichristo 230 .
Spiritus erroris 239 .
Dominator populorum 247 .
Stultus pastor 363.
EX PARTE SECVNDA COMMENTARIORVM
Amicus fidelis 10 .
Charitatis ordo 112 .
Quando fidelis ab infideli diligitur, Dei misericordi est, non eius bonitatis qui
diligit, cum peruersus sit 123,
Seleucus Philopator diuitias sibi esse dixit amicos 138,
Amicorum fides 165 .
Proximus 232 .
Qui despicit amicum 267 .
Qui negligit damnum propter amicum, iustus est 268 .
Omni tempore diligit qui amicus est 272 .
Amici diuitem sequuntur, a paupere separantur 273 .
Amicum ne dimiseris. Melior est uicinus iuxta quam... 281 .
Melius est duo simul esse quam unum 295 .
Quis est proximus 328 .
Reconciliatio 438 .
Auxilium.
Virga et baculus 78 .
A iusto ne subtrahas manum tuam 299 .
Accelera, ut eripias me 341 .
Protector eorum in tempore tribulationis 349 .
Inuoca me in die tribulationis tu 359 .
Equi mali demones, equi boni angeli 375 .
Petra refugium erinaciis 399 .
Auxilium meum a Domino qui fecit clum et terram 409 .
Adulatio.
Malum dicit bonum et bonum malum 17 .
Quod crassum erat, occidebatis 88 .
Obsequium amicos, ueritas odium parit 205 .
Si te lactauerint peccatores 256 .
Vir iniquus lactat amicum suum 272 .
Qui benedicit proximo suo uoce grandi 281 .
Rethe expandit gressibus nostris 282 .
Oscula inimici 298 .
Oleum peccatoris 303 .
Laudatur peccator, iniquus benedicitur 326 .
Qui loquuntur pacem cum proximo suo, mala autem in cordibus eorum 339 .
Quoniam Deus dissipauit ossa eorum, qui hominibus placent 361 .
Molliti sunt sermones eius super oleum, et ipsi sunt iacula. 362 .
Corde maledicebant 365 .
Mendaces filii hominum, ut decipiant 366 .
Oleum peccatoris non impinguet caput meum 427 .
Auaritia.
Ęgypto dedimus manum et Assyriis, ut saturaremur panibus 21 .
Manum egeno et paperi non porrigebant 50 .
Per uim nihil rapuerit 54 .
Ad usuram non commodauerit 55 .
Auaritia secerdotum 63 .
Diues purpuratus 67 .
Auari heretici 73 .
Quare Daniel non recusauit munera 125 .
Sollicitudo sęculi, spinę quę suffocant sementem uerbi 157 .
Publicani 165 .
Ementes et uendentes in templo 168 .
Qui
decimatis mentam et anetum 172 .
Manum habens aridam 184 .
Auarus 234 .
Auaritia idolis seruiens 234 .
Docentes lucri gratia 244 .
Auaritia animas possidentium rapit 257 .
Rapiunt non sua, et semper in egestate sunt 267 .
Fraude acquisita pecunia 268 .
Congregant absque iudicio 269 .
Qui obturat aures suas ad clemorem pauperis 275 .
Calumniatur pauperrem, ut augeat diuitias 277 .
Infernus et perditio non implebuntur 281 .
Qui festinat ditari 282 .
Sanguisuga 283 .
Tria insaturabilia 283 .
Qui uehementer emulget, elicit sanguinem 284 .
Ira Dei in peccatores, ut diuitias congregent 293 .
Vnus est et secundum non habet 295 .
Auarus non implebitur pecunia 297 .
Diues auarus 297 .
Pecunię obediunt omnia 305 .
Vsura 329 .
Dextra eorum repleta est muneribus 338 .
Thesaurizat et ignorat, cui congregabit ea 351 .
Et non defecit de plateis eius usura et dolus 362 .
Rapinas nolite concupiscere 366 .
Turbabuntur a facie eius patres orphanorum e t iudices uiduarum 369 .
Fecerunt uitulos aureos in Bethel et in Dan 377 .
Insatiabili corde 397 .
Inclina cor meum in testimonia tua et non in auaritiam 415 .
Aduersa propter peccata. Ab aquilone mala, ab austro bona 100 .
Quare sanctis aduersa eueniant 226 .
Paulus in carceribus frequenter 254 .
Aduersa sanctis 258 .
Quem diligit Dominus, corripit 260 .
Si aduersa iustis, quanto magis iniquis 267 .
Via iustorum absque offendiculo 271 .
Liuor uulneris absterget mala 275 .
Non extinguetur in nocte lucerna eius 285 .
Quare iusti sustinent mala 297 .
Iustorum tribulatio 299 .
Iustis mala, impiis bona 301 .
Prospera et aduersa communia 302 .
Quare bonis male in hoc seculo 303 .
Correptio, probatio 321 .
Tribulatio uel ad probationem uel ad poenam 325 .
Virga tua et baculus tuus ipsa me consolata sunt 336 .
Miserere mei, Domine, quoniam tribulor 343 .
Congregans sicut in utre aquas maris 344 .
Propter iniquitatem corripuisti hominem 351 .
Propter te mortificamur tota die 355 .
Deus inuocandus 359 .
Ostendisti populo tuo dura 364 .
Iob 368 .
In tribulatione inuocasti me et liberaui te 380 .
Omnia in hoc sęculo in commune patimur 393 .
De torrente in uia, bibit 407 .
Circumdantes
circumdederunt me 412 .
Castigans castigauit me et morti non tradidit me 412 .
Priusquam humiliarer, ego deliqui. In ueritate tua humiliasti me 416 .
Bonum mihi, Domine, quia humiliasti me 416 .
Iustus es, Domine, et rectum iudicium tuum. Tribulatio et angustia inuenerunt me 418 .
Aquarum congregatio iuxta idioma Scripturarum appellatur mare 120 .
Tharsis mare 136 .
Torrentes 290 .
Torrens dicitur, qui de pluuiis uel de montibus in ualles descendit 331 .
Qui dicunt aquas a Deo non esse creatas 393 .
Aquę super cęlos 398 .
Accusator.
Verba susurronis quasi simplicia, et ipsa perueniunt ad interiora uentris 280 .
Appetitus.
Exaltauit caput meum super inimicos meos 339 .
Anima.
Quod de Hierusalem diximus, referamus ad animam nostram 46 .
Contra Manicheum, qui de eadem substantia esse animas hominum et bestiarum asseuerat
149 .
Animę principale non secundum Platonem in cerebro, sed secundum Christum in corde 160,
Homo interior 199 .
Anima inter carnem et spiritum, si carnem sequitur caro est, si
spiritum, spiritus 212. 213 .
Qui ante conditionem mundi animas putant cum angelis in cęlesti Hierusalem fuisse
uersatas 219 .
Mors animę peccatum 222 .
Animę robur Spiritus Sanctus 227 .
Inter animam et spiritum 235. 236 .
Sic diligat anima corpus ut Christu s Ecclesiam 237 .
Animę fouent corpora sua, ut corruptiuum hoc induat incorruptionem. Quomodo membra
sumus Christi 237 .
Anima et corpus--- uir et uxor 238 .
Animas Deo uicinas fore, si corporeę labis nihil habuerint 240 .
Inter spiritum hominis et iumenti 295 .
Animę ante corpora 295 .
Spiritus reuertitur ad Deum qui fecit illum 307 .
Anima Syon 386 .
Cor pro anima 417 .
Lauda, anima mea, Dominum 431 .
Spiritus pro anima 431 .
Animę humane honor 434 .
Habitaculum. Doma Gręce, Latine tectum 280 .
Angeli.
Cherub et Cherubin 37 .
Cheruibin scientię multitudo et notitia sacramentorum Dei, et thronus eius ac requies
38 .
Cherub
Cherubin 76 .
Lapides igniti 76 .
Nuncii 80 .
Angeli sacerdotes 116 .
Vigil 127 .
Venti celi 130 .
Miliades angelorum 131 .
Gabriel, Raphael, Michael 132 .
Ecce uir Gabriel. Quomodo uir, si angelus 133 .
Angelis commissę prouincię 136. 141 .
Ioannes dictus angelus, id est nuncius 153 .
Serui patris familias 158 .
Angeli in custodiam deputati 165 .
Principatus cęlestium 222 .
Altitudo 227 .
Angeli custodes hominum 345 .
Currus Dei decemilibus multiplex 369 .
Cherubin 370 .
Equi boni 375 .
Aquę super cęlos. Qui facit angelos suos spiritus 398 .
Qui producit uentos de thesauris suis 425 .
Throni, dominationes, potestates, Seraphin, Cherubin 434 .
Apostoli.
Euangelista. Quatuor facies uni 23 .
Pauli conuersio 73 .
Ioannes Euangelista 25 .
Montes Israel, Moyses, prophetę, apostoli 90 .
Petrus et Ioannes columnę 102 .
In omnem terram exiuit sonus eorum 107 .
Iacobus et Stephanus 108 .
Piscatores 119 .
Paulus 120 .
Filii Zebedei, filii tonitrui, id est bariarehem, et non boanerges 123 .
Euangelistę 143 .
Thadeus ad Abagarum missus 151 .
Ioannes est Helias 153 .
Iudices 155 .
Apostoli dii. Petrus petra 162 .
Quod etiam Ioannes martyr 167 .
Varia dona discipulorum 173 .
Simon, Andreas, Iacobus, Ioannes 184 .
Apostolicorum nominum interpretatio 184 .
Apostolus Hebraice, Latine missus. Quattuor apostolorum genera. Christus apostolus 191 .
Duo Iacobi 195 .
Alii apostoli pręter XII 195 .
Columnę Ecclesię 196 .
Cęphas Petrus 197 .
Apostoli philosophis pręlati 210 .
Ioannes Euangelista 217 .
Paulus dictus e Saulo 251 .
Viscera 253 .
De origine Pauli 254 .
Gaudent pro nomine Iesu pati 301 .
Apparuerunt fontes aquarum 331 .
Reuelata sunt fundamenta orbis terrę, id est prophetę et apostoli 331 .
Cęli, dies 333 .
Apostoli ossa Christi 335 .
Testimonium eius 337 .
Arietes 340 .
Cęli 344 .
Paulus 350 .
Barba 355 .
Pro patribus tuis nati sunt tibi filii 356 .
Super sedes XII 357 .
Cęli euangelistę 358 .
In Idumea extendam calciamentum meum 365 .
Arietes 368 .
/ Diuidunt spolia 369 .
Paulus, principes Iuda, nubes 370 .
Tu dirupisti fontes et torrentes 374 .
Montes prophetę et apostoli 374 .
Vocem dederunt nubes. Illuxerunt corruscationes tuę orbi terrę 376 .
Quanta nos apostoli audiuimus et cognouimus ea, audiuimus in littera, cognouimus in
spiritu 377 .
Pauli decem epistolę 378 .
Paulus de tribu Beniamin 379 .
XII cophini in deserto 380 .
Paulus Alexandro regi pręfertur 302 .
Montes sancti 385 .
Petrus et Paulus 386 .
Prędicatio 392 .
Nubes apostoli et prophetę 394 .
Alluxerunt fulgura eius orbi terrę 395 .
Flumina? prophetę, montes apostoli 396 .
Rigans montes de superioribus suis 399 .
LXX discipuli. Dedit eis potestatem miraculorum 400 .
Seminauerunt agros et plantauerunt uineas 403 .
Iudas Scarioth 405 .
Arietes 409 .
Cęli 410 .
Vię, apostoli et prophetę 412 .
Apostoli sedes Dei 420 .
Ioannes Baptista lucerna 422 .
Nubes 425 .
Luminaria magna 425 .
Petrus negat 430 .
Nubes prophetę et apostoli. Celum mysteria 432 .
Paulus prędicat 433 .
Antichristus.
Pharao, Assur 82 .
Antichristus contra sanctos 131 .
Quę facturus 138.140.141. 139 .
Stultus apparuit postque eleuatus est in sublime 284 .
Exurge, Domine, non pręualeat homo 325 .
Persecutio. Antichristus contra Deum. Oratio contra Antichristum 326 .
Contra Antichristum 326 .
Aquilo 387 .
IOSEPHVS DE HISTORIA IVDEORVM
Agriculturę studiosus Ozias 83 .
Adulatoribus suis exprobrauit rex Agrippa 175 .
Auaritia.
Seleucus, Antiochi Crispi filius, ob grauem pecunię exactionem cum domo in census
conflagrauit 119 .
Herodes tumulum aperuit Dauid 143 .
Pręfectorum auaritia muscis comparatur 162 .
Aduersa.
Manasses per flagella corrigitur 86 .
Agrippa de carcere gradum fecit ad regnum 164 .
Apostoli.
Ioannis Baptistę nex 161 .
Iacobus Alphei martyrio coronatur 180 .
IDEM DE ANTIQVITATE IVDEORVM
Auaritia contemnit supplicium 64 .
Aqua.
Fluuius Sabbaticus septimo quoque die exoriens, deinde intermediis deficiens 73 .
Audacia.
Nimis confidens incautus est, metus autem prouidentiam docet 11 .
Salutis desperatio pręstat audaciam 36. 37 .
Auxilium frustra a Deo sperat, qui obsequi mandatis eius negligit 66 .
EVSEBIVS DE PRĘPARATIONE EVANGELICA
Agricola.
Dago frumenta inuenit et aratrum 6 .
Iudei septimo quoque anno cessabant ab agricolatione 50 .
Aqua et ignis adoratur 14 .
Aduersa necessario euenire 83 .
Anima.
Mentem in sanguine diffusam dixit Empedocles 4 .
Anima Deo similis 16 .
Animi cultus 43 .
Anima immortalis 76. 77 .
Platonis errores de anima 90.
Auaritia.
A Mercurio nummularii 39 .
Angeli innumerabiles 45 .
Ad custodiam dati 88 .
Artium inuentores 65 .
AVRELII AVGVSTINI DE CIVITATE DEI
Amicicia.
Amor peruersus ab immutabili bono ad bonum mutabile 86 .
Amor bonus et malus 101. 114 .
Amicorum inconstantia 155 .
Quod amicicia bonorum non est secura 156 .
Auaritia.
Gracchi caput auro expensum 23 .
Aduersa.
Commoda et incommoda bonis malisque communia 2 .
Quod sanctis in amissione temporalium nihil pereat 3 .
Christiani captiui 4 .
Aduersa quę Christianis contingunt 8 .
Quod a furore hostili non liberantur 8 .
De aduersitatibus, quas soli mali metuunt 16 .
Quibus malis uexata Roma post imperium consulare 20 .
Terremotus 25 .
Aquas quidam existimant non creatas 84 .
Diluuium Ogygis, diluuium Deucalionis 140 .
Appetitus.
Concupiscentia sine additaamento in malum accipitur 101 .
Bona uoluntas a Deo. Concupiscentia carnalis 109 .
Anima.
Animus mens 54 .
Anima mutabilis intellectus 55 .
Animarum rationalium tria genera 56 .
Anima corpore melior 63 .
Qui putant animas hominum demones esse post corpora 63 .
Contra Platonicos, qui dicunt animam Deo coęternam 75 .
De uia animę liberandę 76 .
Contra eos qui. dicunt animas beatas iterum ad miserias et labores redituras 90 .
De natura animę creatę ad imaginem Dei 91 .
Homo interior 98 .
Anima rationalis 195 .
Angelus.
Boni demones internuncii deorum atque hominum 58 .
Angelis et hominibus communia 60 .
Angeli animi passione carent 62 .
Boni demones 65 .
Inter scientiam angelorum et demonum. Dii angeli 66 .
Angelorum erga nos dilectio 68 .
Ministerium angelorum Deo seruit 70 .
De amgelorum conditione 78 .
An pręscientia lapsus fuerit in angelis 80 .
Lux prima angeli 81 .
De angelorum scientia, qua Trinitatem nouerunt 83 .
Sine difficultate adiuuant. Quando creati. Angeli lucis. Angeli tenebrarum 84 .
Quare beati 85 .
Quę conditio beatitudinis angelorum bonorum 86 .
An sancti angeli Deum habent bonę uoluntatis autorem 87 .
An possint dici angeli alicuius rei creatores 91 .
Platonici putant angelos fuisse humanorum corporum conditores 92 .
Angelorum esus 97 .
Angeli Dei homines dicti 116 .
Tres apparuerunt Abrahę, duo Loth 125 .
De amicicia angelorum 156 .
De conditione angelorum et hominum 185 .
Antichristus.
Gog, Magog 167 .
Antichristus 169 .
Persecutio Antichristi 171 .
Apostoli 150 .
ORIGENES
Auxilium.
Semper nobis auxiliatur Pater et Filius et Spiritus Sanctus 129 .
Sol iustitię semper adest nobis 148 .
Sancti Legis ueniunt
in auxilium 149 .
Cum quibus Iesus 156 .
Adulator liniens parietem lapsantem 17 .
Oleum peccatoris 80 .
Auaritia.
Vermis 39 .
Auaritia inebriat 68 .
Vultures et aquilę 72 .
Aduersis castigatus habet spem salutis 42 .
Cur bonis nunc male, malis bene 88.
Ars.
Quod artes a Deo sint 125 .
Appetitus.
Pugna carnis contra spiritum 4.12.20. 29 .
Ignis alienus 79 .
Auditus.
Deus aperit aurem sanctorum 30 .
Quis offert inaures 51 .
Auris purificanda 75 .
Qui habet aures audiendi, audiat 158 .
Inter audire et auribus percipere 179 .
Anima.
Homo ad imaginem Dei factus 7 .
Spiritus et anima 4 .
Anima nec mortalis nec immortalis 74 .
Os de ossibus et caro de carnibus, sed non anima de anima 27 .
Anima et corpus 54 .
Depositum Dei anima et corpus 58 .
Sponsa 84 .
Anima meretrix 84 .
Animę pulchritudo 84 .
Lucus sanctus anima rationalis 86 .
Signa cuiusque propria. Animi motus 53 .
Ętates quattuor animę 104 .
Iacob et Israel, corpus et anima 113 .
Animę langores uitia, sanitas, uirtus 144 .
Ciuitas anima 156 .
Habitaculum. Domus et tabernaculum differunt 122 .
Angeli hominum custodes 15 .
Dii uel domini 41 .
Angeli offerunt Deo nostra bona opera 78 .
Angeli 97 .
Angeli, apostolorum adiutores 108 .
Ordo angelicus 108 .
Anngcelis utrisque opus est: Michael orationes offert, Raphael medetur ęgris 116 .
Angelus bonus cuique deputatus 129 .
Ministri spiritus 156 .
Angeli filii Israel 157 .
Angeli circa omne intra nos 168 .
Angelorum nomina 171 .
Angeli nobis auxiliantur 176.177. 179 .
Apostoli lux mundi 2 .
Boanerges 7 .
Inter discipulum Christi et synagogę.
Iudas 36 .
Cedri Dei 37 .
Apostoli XII et LXX 38 .
Apostoli et prophetę uendentes oleum 59 .
Candelabrum 97 .
Moyses, maximus prophetarum 98 .
Dauid, Salomon 98 .
Principes prophetę, reges apostoli 111 .
Helim fontes XII 143 .
Portantes tubas 153 .
Lapides integri 157 .
Tribuum nostrarum principes apostoli 166 .
Seniores 175 .
HIGINVS
Auarus.
Serpens mala aurea custodiens 1 .
Auxilium.
Circa Herculem lapidibus pluit, quibus ille inimicos conuertit in fugam 1 .
Amici.
Castor et Pollux 4 .
Aquarius Ganimedes 5 .
Eridanus 5 .
Accusator.
Coruus ex albo niger 6 .
HOMERVS
Auarus.
Hectoris corpus auro redemtum.
Vlissis socii thesauros rati in utre uentis
pleno.
HERODOTVS
Amor.
Croesi filius ex muto uocalis in periculo patris 10 .
Auaritia.
Lydi aleę tesserarumque ludum inuenerunt et pilę 11 .
Darius 15 .
Agricola.
Babylonia regio fertilissima 18 .
BASILIVS MAGNVS
Quęre alphabetum in fine eius operis.
PLINIVS
Beneficium.
Deus est mortali iuuare mortalem 22 .
Bellum inter Pygmeos et grues 108 .
Carthago deleta argumento uniue fici 151 .
Fraxinus Achillis hasta nobilitata 156 .
Bruta.
In Taprobane elephanti maiores quam in India 66 .
Animal maximum Indicum pręsertim canis 75 .
Draconum magnitudo 87 .
Indiam petenti Alexandro Magno rex Albanię dono dedit canem, qui noluit
impetere ursum nec apros, sed leonem et elephantum 93 .
Testudinum superficie casas integi 98 .
Cetos DC pedum longitudinis, CCCLX latitudinis in Arabia 302 .
STRABO
Bonitas.
Mediterraneos maritimis accolis meliores Plato arbitratus est 121 .
Beneficium.
Mortales tunc maxime deos imitari, cum benefici sunt 187 .
Bellum.
Lusitanorum armatura 65 .
Duo uno equo uecti, inter pręliandum desilit alter et pedes pugnat 69 .
Pueris non prius datur panis quam eum funda percusserint apud Balleares
70 .
In Carmania asinis in bello utuntur propter equorum inopiam 275 .
Qui militię meditationi student 280 .
Bruta.
Belgę sues ferocissimas habent 81 .
Rheatini muli nobilissimi 92 .
Elephantorum uenatio et domatio 269 .
Serpens magnitudinis inauditę 287 .
VALERIVS MAXIMVS
Bonitas,
Sententiam ferre noluit Licinius Fimbria de Marco Luctatio Pinthia 64 .
Talis esto, qualis uis uideri 65 .
Bellum.
Quando cum hoste confligendum 64 .
Cum hoste ualido tota acie non confligendum 67 .
EMILIVS PROBVS
Bonus cognominatus ob uitę probitatem 43 .
Bellum.
Nihil in bello contemnendum 18 .
Qui ornatissimum et exercitatissimum habuit exercitum 36 .
Quia peditatu superabat semper locis iniquis manum conseruit. Maxima pręlia casu
quodam natali die confecit 45 .
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIVS
Bonus scipio Nasica iudicatus 18 .
APOPHTHEGMATA PLVTARCHI
Boni ciues urbis beatitudo 10 .
Bonitas potior regno. Bonis mors minime grauis 15 .
Bonus se etiam alios meliores uidere gaudet. Procul est enim ab inuidia 29 .
Exitus acta probat 32 .
Boni perseuerantia 40 .
Optimus pessimo dissimillimus 28 .
Qui bonus est, satis doctus est 30 .
Bonus et frugi uir 36 .
Bonum raro omnes approbant 24 .
Bonus ad bonum opus non eget suasionibus aliorum 60 .
Bonum esse quam bona possidere melius est 76 .
Bonus gaudet suos sibi pręferri 77 .
Bonum esse aliquando, non est magnum, sed bonum esse semper 81 .
Optimus pessimo dissimilis 82 .
Idem 85 .
Bonus gaudet suos sibi pręferri 87 .
Bonis actibus potius quam scripturis da operam 89 .
Vt probitate uti possis. Bonus inter malos 90 .
Frugi ero etiam si non emeris 92 .
Quę honesta sunt, sciunt Attici, sed honestis soli utuntur Lacedemonii 93 .
Bonus suos sibi pręferri non dedignatur 98 .
Boni filii supellex preciosissima 99 .
Bona ero, etiam si non emeris 100 .
Beneficio quam armis uincere pręstat 11 .
Benefaciendi non amittenda occasio. Idem 20 .
Dum maius beneficium pręstare paras, id quod minus est ne differas: ne interim amicus
uel minimo egeat 94 .
Beneficium, quod plus danti proficit quam accipienti, non est beneficium 38 .
Blandus.
Facilis aditus 5 .
Blandus et mitis 11 .
Mitis ne sis erga improbos 85 .
Bellum cum ęqualibus gloriosum, cum inferioribus turpe 13 .
Non coronabitur qui non certauerit 21 .
Potentiori cędendum aut uincendum armis 25 .
Cum multis pugnet qui pręesee cupit multis 27 .
Ius est in armis 28 .
Re infecta reuerti turpe est 45 .
Bello, non pugna uincenti datur triumphus 45 .
Cautior fit hostis sępius oppugnatus 26 .
Si cum graculis pugnassent, aquilę uincerent 48 .
Ad pugnam stimulant prędę copia et hostis ignauia 55 .
Cautior fit hostis ut supra 61 .
Idem 72 .
Pugnant soli qui ducem uerentur 69 .
Castra quare sępius mutanda? 73 .
Turres quare non oppugnandę. Cadauera hostium non spolianda 74 .
Certa cum multis, ut multis imperes 81, Cautior fit hostis ut supra 84 .
Bellum ordinata non quęrit 86 .
Imbellis etiam, si repugnat, saluat se. Qui alios non defendit, notatur, non qui se
non defendit 87 .
Pugnandum nunc insidiis, nunc Marte aperto 97 .
Vel moriundum uel arma non amittenda 100 .
FABIVS QUINTILIANVS IN DECLATIONIBVS
Bonus non fit statim malus, sed minus bonus 3 .
Innocentia inimicos nescit, nisi cum nocuerint 52 .
Inocentia certior post reatum 76 .
TVLLIVS IN TVSCVLANIS
Bonus.
Latinos pręfert Gręcis cura rei domesticę, reipublicę, rei militaris atque animi
uirtutibus 89 .
Bono nihil mali potest euenire 103 .
Ex uiro uirtus appellata 113 .
Sumus a natura appetentes honestatis 115 .
Honeste acta uita consolationem affert doloris 126 .
Animi uirtus. Item
quid sit uirtus 133 .
Frugi hominem omnia recte facere 134 .
Quod uirtus non sit subiecta fortunę 142 .
An satis possit uirtus ad beate uiuendum 143 .
An sit aliquid bonum pręter uirtutem 145 .
Epicurus aliquid benedixit, inconstanter tamen: nam et tenuem uictum laudauit, et nisi
honeste quis uixerit, non posse iocunde uiuere 146 .
Omnes bonos semper beatos esse. Boni beati, improbi miseri iuxta Socratem 147 .
Vna honestate uitam contineri beatam 148 .
Critolaus in lance ponderans bona animi et corporis et externa 149 .
Quę pars optima in homine, in ea situm esse optimum 152 .
Bonum mentis est uirtus 152 .
Bona animi sola extollit 153 .
De finibus bonorum sententię. In bonis animi tanta pręstantia, ut obscurentur reliqua
159 .
Bruta.
Bestiis quid quibusque tribuit natura 147 .
Bellum.
Lacedemonę adolescentes inter se tam obstinate pugnis decertant morsuque et calcibus,
ut exanimentur prius quam se uictos fateantur 153 .
TVLLIVS DE FINIBVS
Bonus.
Bonorum finis quid sit 6 .
Summum, ultimum, extremum, finis, quod Gręci telos nominant 8 .
Stoici: nihil bonum nisi honestum 11 .
Diffinitio finis et boni 14 .
Summum bonum: sine molestia uiuere 16 .
Quid ad honestatem addunt quidam 17 .
Finis bonorum: secundum naturam uiuere, ut Academici et Peripathetici 20 .
Quid quique ad uirtutem adiunxere 21 .
Contra honestatem Epicurus 22 .
Honestum quid intelligantur 23 .
Non est uir bonus aut iustus qui bonus propter metum 27 .
Honestum propter se expetendum 42 .
Sententię uairię philosophorum de summo bono 43 .
Summum bonum congruenter naturę uiuere 44 .
ostimatio boni genere ualet, non magnitudine, quę axia dicitur. Inter bona corporis et
bona animi 46 .
Virtutis ęstimationi nulla anteponitur 46 .
Bona, mala, media, id est pręcipua, reiecta, promota uel indifferens 48 .
Bonorum alia pertinentia, alia efficientia ad finem. De summo bono sententia Stoicorum
55 .
Finis bonorum secundum
naturam quam maxima
et quam plurima adipisci 58 .
Finis ex uirtute uitam agere 59 .
De summo bono multorum opiniones 60 .
Summum bonum hominis in animo et corpore. Virtus constitui non potest, nisi tenebit
principia naturę 61 .
De eodem multorum opiniones. Stoici: bonorum finis honeste uiuere. Virtus beatos
efficit 62 .
Qnanta uis sit honestatis 64 .
Virtus Marci Catonis. Summum bonum non in sola honestate 66 .
Omnia bona, quę secundum naturam. Aristoteles, Plato. Marcus Piso contra Stoicos de
bonis. Memoria clarorum uirorum loca nobilitata 68 .
Bonum summum, si ignoretur, uiuendi rationem ignorari necesse
est 69 .
Recti ratio et honesti. De summo bono sententię multorum. Virtutes uoluntarię
prudentia, temperantia, fortitudo, iustitia 73 .
Quę summa bona in corpore et quę in animo 74 .
Bonum summum cumulatur ex integritate corporis et mentis ratione perfecta. Honestum
omnes uirtutes complectitur 78 .
Honesta uirtutum studia 79 .
Boni amantur naturaliter, mali odio sunt. Virtus propter se expetenda. Virtutes
connexę et inseparabiles 80 .
Expetendorum propter se genera duo. Bona externa non contineri in summo bono. Ad
uirtutem exhortatio 81 .
Virtute reliqua bona obscurari. Virtus ad beate uiuendum se ipsa contenta est 82 .
In uirtute et honesto bonum positum 83 .
Bonum quod secundum naturam, quod contra, malum 84 .
Quantum in uirtute sit ponderis 85 .
Beneficium non est quod ob tuam causam pręstas, sed foeneratio 36 .
POMPONIVS MELLA IN GEOGRAPHIA
Bonus.
Aremphei propter mores iustissimos in ueneratione sunt etiam feris gentibus 21 .
Seres iusti et securi 52 .
BEATVS HIERONYMVS IN PARTE PRIMA
Beneficium
cum pręstatur inimicis, carbones ignis congregari dicuntur super caput
eorum, quoniam duritia cordis eorum mollitur et liquescit 201 .
Bellum.
Clausis, quod dicitur, oculis Andabatarum more pugnare 37 .
Andabatę gladium in tenebris uentilantes 55 .
Andabatę digladiantes 141 .
Bonus.
Iustorum non ęqualis gloria contra Iouinianum 49 .
Sicut in templo partes diuersę, sic iustorum merita 51 .
Sic et operarii diuersarum horarum in Euangelio 52 .
Iusti in Scripturis appellati non quod omni uitio caruissent, sed quod multę essen
probitatis 70 .
Ex quo in nobis consistat iustitia 72 .
Iustorum merita diuersa. Nemo omnes potest habere uirtutes 73 .
Iustus dicitur non quod non peccat, sed quod multum boni operatur 84 .
Omne bonum, quod gerimus, a Deo est 85 .
Oneratis superponendum onus; deponentibus non cominunicandum 151 .
Bonę operationes cęlandę 178 .
Ioannis Baptistę conuersatio 181 .
Apostoli Iacobus, Ioannes, Matthęus. Christus 182 .
Apostoli sal terrę etc. 186 .
Iustitia mundi ad comparationem iustitię Dei non est iustitia 200 .
Et in sanctos cadere dicit inuidiam 200 .
Quomodo quis possit esse perfectus 201 .
Apostoli semper habuerunt Spiritum Sanctum, sed pro mensura 204 .
Qui unam uirtutem habet, habet omnes 238 .
Baptismo non corpora, sed conscientiam mundari 9 .
Baptisma non est sine Spiritu Sancto 63 .
Baptisma Ioannis quid differat a baptismate Christi 63 .
Presbiteri etiam habent ius baptizandi, non solum episcopi 63 .
Quare baptizantur infantes 90 .
Quare circumcisio non in alia parte corporis, et de uera circumcisione 177 .
Moyses lauit Aaron et filios eius. Baptisma 189 .
Baptizati Ioannis baptismate rebaptizantur 205 .
IDEM IN PARTE SECVNDA
Bonum in quibus consistitur 18 .
Iusto dici posse: cęlum es et in cęlum ibis. Et sanctos nubes appellari in Scriptura
126 .
De sanctis patribus, quos in heremo uidit 149 .
Moderatas esse uirtutes 171 .
Philosophi uirtutis studiosi 174 .
Abel iustus. Enoch, Noe et alii qui
ante Legem placuerunt Deo 175 .
In bono perseuerandum 177 .
Non est satis tantum mala non committere 178 .
Profectus uirtutum semper se ultra extendens 181 .
Maximam partem ęquitatis impleuit qui nulli nocuit 186 .
Bonosum laudat et se deprimit 245 .
Boni et iusti passi inuidiam et odium 250 .
De IIII uirtutibus: qui unam non habet, omnibus caret secundum Stoicos 264 .
Qui non proficit uirtute, non est Christianus 299 .
Christianus uerus et perfectus 305 .
Baptismus.
Per aquam et uerbum mundatur Ecclesia 122 .
Aquila in fontem ter se mergit errectis prius pennis aduersi solis calore concepto et
ad iuuentutem redit 205 .
BIBLIA
Beneficium.
Definit Dominus terminos terrę populo Israel obtinendę et per Iosue diuidendę 30 .
Termini terrę adhuc acquirendę 32 .
Axa, filia Caleph, uxor Othoniel, accepit a patre agrum superius et inferius irriguum
33 .
Beneficia Dei in cantico Dauid 72 .
Mardocheus regem Assuerum seruauit detectis qui contra ipsum coniurauerant 97 .
Porro si iuste egeris, quid donabis ei? scilicet Deo etc. 107 .
Psalmus: Attende, popule meus, beneficia Dei narrantur 115 .
Item Psalmus: Benedic, anima mea, Domino 118.
Item Psalmus: Confitemini Domino et inuocate nomen eius.
Item Psalmus: Confitemini Domino, quoniam bonus.
Psalmus: Paratum cor meum, Deus: gratias agit pro reparatione regni in melius uictis
aduersariis.
Psalmus. In exitu Israel; pro beneficiis collatis populo Israel 119 .
Psalmus CXXXII. Elegit Israel in possessionem sibi 123 .
Psalmus CXXXV. Laudatur Deus pro bene ficiis uniuersalibus. Benefacientem
ne prohibeas nec benefacere differas 126 .
Si benefeceris, scito cui feceris. Benefac iusto et humili 143 .
Ante mortem benefac amico tuo 144 .
Beneficium eductionis Israel de Ęgypto 160 .
Beneficium liberationis de seruitute Babylonis per Zorobabel. Eductio de Ęgypto et
maris Rubri transitus 166 .
De beneficiis Dei et populi inobedientia 176 .
De beneficiis exhibitis Iacob 203 .
Omnia Dominus subiecit homini 2 .
In LXX animabus descenderunt patres tui in Ęgyptum et ecce nunc multiplicauit te
Dominus Deus sicut astra cęli. Item reliqua Dei beneficia enumerantur 27 .
Quanta eis fecit Deus in Ęgypto et in deserto 29 .
Eductio populi Israel de Ęgypto. Psalmus LXXVI 115 .
Beneficia Dei. Psalmus CII, CIII, CIIII 118 .
Beneficia Dei 214 .
Bellum.
Iahel inuenit ponere tentoria 1 .
Cum Iacob uir luctatus usque mane tetigit neruum eius, et fuit claudus 6 .
Quando non illicitum bellare sacerdoti. Nicolaus de Lyra, Numeri, cap. II. Iubet
Dominus prędam ex ęquo diuidi, partem autem quinquagesimam dari sacerdotibus et Leuitis 25 .
Quomodo se habeant pugnaturi uel ciuitatem oppugnantes 28 .
Iosue simulata fuga cępit insecutos ex Hai 31.
Iosue iussit prędam diuidi etiam iis qui in custodiam possessionis relicti fuerant 34 .
Restitutioni non teneri quod iusto bello partum sit quodque Deus concessit et quod diu
nemo repetiuit 37 .
Dauid percusso cuneo Philistim prędam diuisit tam his qui pugnauerant quam qui ad
tuendas sarcinas remeanserant 48 .
Bellum in Gelboe quo cum Saule cecidit Israel 48 .
Causę belli iusti XII. Nicolaus de Lyra, Numeri XXXI. Dauid pręcepit, ut docerent
filios Israel arcum 49 .
Salomon fecit CC scuta et CCC peltas de auro 58 .
Dauid denegatum ędificare domum Domini, quia uir bellator et uir sanguinum 73 .
Oratio pro impetranda uictoria. Psalmus XVIIII 110 .
Bellum Senacherib contra Iudam 159 .
Pręparate scutum, procedite ad bellum etc. 179 .
Ego sepiam uiam tuam spinis, id est exercitu 201 .
Niniue subuersio per Chaldeos 209 .
Pro iniquitate uidi tentoria othiopię 210 .
Decretum ut liceat etiam sabbato pugnare incumbente necessitate 217 .
Bellum inter Antiochum et Triphonem 223 .
Bonitas.
Dominus Sodomam et Gomoram non subuertisset, si in eis saltem X iustos reperisset.
Dominus Segor ciuitati penercit propter Loth 3 .
Nemo aduersus Samuelem conquestus est, et innocentię eius testis fuit Dominus 43 .
Bonorum pręmia 54 .
Laudatur Dauid a Domino, cum ipsum imitari Salomon iubetur, ut regnet semper 57 .
Asa, rex Iuda, iustus fuit, cum pater eius Abias malus fuerit 59 .
Azarias, rex Iuda, bene operatus est, sed tamen quia excelsa non est demolitus,
percussit eum Dominus lepra 66 .
Ezechias fidelis Domino omnes abominationes sustulit de Iuda 67 .
Salomoni regnum perpetuum promittitur, si ambulauerit sicut Dauid; sin uero neglexerit,
contraria denunciantur 76 .
Iosaphat ambulauit in uiis Dauid. Et dicitur ei, quod iram Dei meruerit quia
communicauerat Achab regi, sed propter bona opera sua placatum fuisse Dominum
78 .
Amasias fecit bonum, sed non in corde perfecto 79 .
Ezechias bonus de patre malo Achaz 81 .
Manasses primo malus, deinde castigatus bonus euasit. Iosias bonus de patre pessimo
Ammon, rege Iuda 82 .
Iob usque adeo innocentię suę conscius fuit, ut ausus sit dicere grauiorem se habere
calamitatem quam peccata 102 .
Iob iustus coram Deo 107 .
Beatus uir qui ingreditur sine macula. Psalmus XIIII 109 .
Quibus homo promeretur a Deo. Psalmus XXV 110 .
Via iusti. Psalmus XXXVI, III. Iusti dominabuntur. Psalmus XLVIII 112 .
Exercitationes spiritales. Psalmus LXXVI 115 .
Electi ad regnum tribus Iuda, ad cultum mons Syon. Psalmus LXXVII 115 .
Ascendens de uirtute in uirtutem. Psalmus LXXXIII. Innocens. Psalmus LXXXV
116 .
Iustus ut palma florebit. Psalmus XCI. Beati qui faciunt iustitiam omni tempore.
Psalmus CV 118 .
Beati immaculati in uia. Psalmus CXVII 119 .
Feci iudicium et iustitiam. Psalmus CXVIII 120 .
Iusti confitebuntur nomini tuo. Psalmus CXXXVIIII 124 .
Qui recti sunt, habitabunt in terra. Benefacientem ne prohibeas. Iusti benedicentur.
Iustorum semita quasi lux splendens procedit etc. 126 .
Benedictio Domini super caput iusti. Memoria iusti. Opus iusti. Finis iusti. Iustitia
127 .
Fructus iusti. Bonus. Iustus. In semita iustitię uita. Innocens. Iustus iterum. Bonos
odit malus. Iustus iterum. Iusto placantur etiam inimici. Iustitia 128 .
Iustus. Mulier bona. Abstinens peccati. Rectum apparens. Iustus 130 .
Mundus corde et ore. Rectus 131 .
Iustorum multiplicatio. Iustus 132.
Homini bono dedit Deus sapientiam, scientiam et lętitiam. Deus cuncta fecit bona in
tempore suo. Nihil melius quam lętari in opere suo 133 .
Melius est bonum nomen quam unguenta preciosa. Iustus perit. Virum de mille unum
reperi; mulierem ex omnibus non inueni.
Iustis aliquando male est et impiis bene. Omni
tempore sint uestimenta tua candida 134 .
Virtus probata. O quam pulchra est casta generatio cum claritate, id est fideles iusti.
Ętas senectutis uita immaculata 137 .
Iustitia consummata est nosse Deum 137 .
Bona et mala sunt a Deo. Ante obitum tuum operare iustitiam, quoniam non est apud
inferos inuenire cibum. Iustitia. Beatus uir qui in sapientia morabitur et in iustitia
meditabitur, et in sensu cogitabit circumspectionem Dei etc. Ante iudicium para iustitiam
tibi 144 .
Iustus proficiet et exaltabitur. Custodiens iustitiam 145 .
Decem bona 146 .
Iustitiam sequere 147 .
Salus animę in sanctitate iustitię. Bona abscondita etc. Vigilia honestatis 147 .
Homo homini pręstat et bono malus contrarius. Dirige nos, Domine, in
uiam iustitię 148 .
Curam habe de bono nomine 149 .
Ambulauit pes meus iter rectum 151 .
Iusto bene, impio ue 152 .
Semita iusti recta 156 .
Mulieres opulentę surgite. Qui ambulat in iustitiis etc. in excelsis habitabit 158 .
Occurristi lętanti et facienti iustitiam; in uiis tuis recordabuntur tui 166 .
Circuite uias Hierusalem etc. pauci iusti 168 .
Tres aut quattuor iusti saluantur a periculis, cum super malos emittitur perditio a
Domino 187 .
Iustus si ad maliciam conuersus fuerit, morietur 188 .
Quattuor atriola in templo, IIII uirtutes cardinales. Vestes lineę, puritas mentis et
corporis 196 .
Vitis frondosa Israel. Seminate uobis in iustitia, et metite in ore misericordię,
innouate uobis nouale 203 .
Indicabo tibi, o homo, quid sit bonum, et quid Dominus requirat a te: utique facere
iudicium, et diligere misericordi am, et sollicitum ambulare cum Deo tuo 209 .
In quarta quadriga equi uarii, id est habentes gratiam diuersarum uirtutum 213 .
Benedictio.
Isaac benedixit Iacob 5 .
Benedictio Iacob super nepotes et super filios 8 .
Benedixerunt populo, et apparuit gloria Domini 16 .
Sic benedicetis filiis Israel: Benedicat tibi Dominus etc. 20 .
Benedictio super monte Garizim 27, 29, 31 .
Benedictio qua Moyses benedixit Israel in fine 30 .
Rex benedixit omni ecclesię Israel 57 .
Iehu benedixit Ionadab et duxit in Samariam 65 .
Dauid benedixit populo 72 .
Item Salomon 75 .
Benedictio Gabelli in nuptiis Thobię 92 .
Sic benedicetur omnis qui timet Dominum. Psalmus CXXVII 122 .
Benedicat tibi Dominus ex Syon, qui fecit cęlum et terram. Psalmus CXXXIII
123 .
Implens omne animal benedictione. Psalmus CXLIIII 125 .
Benedictio Domini 127 .
Benedictio patris firmat domos filiorum 141 .
Benedictio Domini quasi fluuius inundabit 149 .
Baptisma.
Noe cum suis in aquis saluatur 1 .
Populus Israel in mari saluatur, Egyptii pereunt 11 .
Filii Israel, ut loquentem Dominum audirent, lauerunt uestimenta et ab uxoribus se
abstinuerunt 12 .
Lauuerunt manus et pedes Moyses et Aaron cum filiis accessuri ad altare 15 .
Vaccę ruffę cinis in aquam aspersionis; quo aspersus immundus die III. et VII.
mundabatur 12 .
Eleazar iussit, ut quę per flammam transire possint, flamma purgentur, cętera aqua 25 .
Die III. transierunt Iordanem, quoniam baptisma in nomine sanctę Trinitatis
perficiendum erat 31.
Helias quattuor hidrias aquę ter infudit super ligna holocausti, et inuocato Deo
Abraham, Isaac et Iacob cecidit ignis et uorauit holocaustum 60 .
Naaman leprosus septies lauit in Iordane, et mundatus est a lepra 63 .
Baptisma.
Psalmus XXVIII 110 .
Baptisma in nomine sanctę Trinitatis, quia ter repetitur Deus. Psalmus
LXVI 114 .
Haurietis aquas in gaudio de fontibus Saluatoris 154 .
Effundam aquas super sitientem etc. 161 .
Omnes sitientes uenite ad aquas etc. 163 .
De regeneratione per baptismum 167 .
Deducam imbrem in tempore suo, et pluuię benedictionis erunt 191 .
Effundam super uos aquam mundam 192 .
Ecce aquę egrediebantur subter limen domus ad orientem in latus dextrum; traduxit me
etc. 195 .
In die illa erit fons patens domui Dauid et habitantibus Hierusalem in ablutionem
peccatoris et menstruatę 215 .
Ignis seruatus a transmigratione Babylonis usque ad liberationem Cyri uersus est in
aquam; qua conspersa holocausta accensa sunt. Locus ignis dictus Neptar uel Nephi, quod
interpretatur purificatio 224 .
MATTHEVS
Bonus.
Beati qui esuriunt et sitiunt iustitiam. Nisi abundauerit iustitia uestra etc. Estote
perfecti. Caput V.
Inter natos mulierum non surrexit maior Ioanne Baptista XI.
Elegerunt bonos in uasa XIII.
Quis bonus nisi solus Deus XIX.
Operari in uinea est iustitiam facere XXI.
Multi sunt uocati, pauci uero electi XX.
Iustus cadit et resurgit; quod innuit Dominus gustans poculum felis et nolens bibere
XXVII.
Iustis gratia datur pro uiribus; ibunt iusti in uitam ęternam XXV.
Pilatus lauit manus dicens: Innocens ego etc. XXVII.
Baptisma.
Trans Iordanem sanat turbas, quia baptismo sanantur infirmitates spiritales XIX.
Docete gentes et baptizate XXVIII.
MARCVS
Bonus.
Paraliticus a quattuor portabatur: uel a quattuor uuirtutibus cardinalibus uel a
quattuor Euangeliis sublatus ad sanitatem rediit II.
Vestimenta Domini alba sicut nix, id est iusti eius IX.
Nemo bonus nisi unus Deus. Multi erunt primi nouissimi, et nouisimi primi X.
Qui super tectum sunt ne descendant in domum, id est qui in culmine uirtutum sunt ne
delabantur ad uitia XIII.
Illę mentes angelos aspiciunt, quę cum uirtutum odoribus Domino famulantur XVI.
Baptismus.
Descendens de aqua uidit cęlos apertos I. Baptismus puerorum in fide parentum, sicut in
fide Channaneę filię eius a demonio liberatio VII.
Beneficium.
Sanato surdo et muto Dominus necui dicant iubet, sed illi tanto magis prędicant, quia
beneficium qui confert tacere debet, qui accipit prędicare VII.
LVCAS
Bellum.
Militibus pręceptum: Neminem concutiatis, neque calumniam faciatis, et contenti estote
stipendiis uestris III.
Centurionis fides et humilitas VII.
Bonus.
Zacharias et Helizabet iusti ambo ante Deum, incedentes in omnibus mandatis et
iustificationibus Domini sine querela. De Ioanne Baptista:Multi in natiuitate eius
gaudebunt. Spiritu Sancto replebitur adhuc ex utero matris suę. Puer autem crescebat et
confortabatur spiritu. Iustorum enim est ire de uirtute in uuirtutem I.
Symeon iustus et timoratus. Difficulter enim iustitia sine timore custoditur. Timorem
dico non quo poena formidatur, sed quo cauetur Domini offensio II.
Parate uiam Domini--- per conuersationem bonam. Rectas facite semitas eius--- non
deuiando a ueritate, ut in te sermo Dei absque offensa perambulet. Ioannes
Baptista in tantam opinionem meritis uirtutis ascendit, ut plerisque Christus putaretur
III.
Non est arbor mala faciens fructum bonum. Bonus homo de thesauro cordis sui profert
bonum VI.
Terra bona suscipiens semen et faciens fructum centuplum VIII.
Lucernę ardentes in manibus uestris XII.
Baptisma.
Ioannis pręparatorium tantum ad fidem Christi suscipendam. Baptismatum quinque genera:
figurale, pręparatorium, spiritale, sanguinis et lachrimarum. Inter baptisma Ioannis et
Christi. Baptisma Iudaicum, Ioannis, nostrum. Baptizato Iesu apertum est celum. Signat
baptizatis in Christo patere paradisum et donari Spiritum Sanctum et filios Dei fieri per
gratiam III.
Parant pasca, ubi aquę infertur amphora; quia tempus adest quo ueri pascę
[temporibus] cultoribus typicus de limine auferatur cruor et ad tollenda
crimina uiuifici fontis baptisma, consecretur XXII.
Benedictio.
Eleuatis manibus suis benedixit eis. Et factum est, dum benediceret illis, recessit ab
eis. Instruit nos, ut quotiens recedimus, benedictionibus subditos Deo comendemus
XXIIII.
IOANNES
Bonus.
De Nathanael: Ecce uere Israelita, in quo dolus non est I.
De Ioanne Baptista: Ille erat lucerna ardens et lucens; uos autem
uoluistis ad horam exultare in luce eius V.
Sancti homines dii appellati in Scripturis X.
Siquis ambulauerit in die, non offendit, quia lucem huius mundi uidet;
si autem ambulauerit in nocte, offendit, quia lux non est in eo XI.
Vnguentum quo Maria unxit pedes Iesu, iustitia est, ideo libra est. Quęris operari
iustitiam; unge pedes Iesu, beneuiuendo Dominica sectare uestigia XII.
In hoc clarificatus est pater meus, ut fructum plurimum afferatis, et efficiamini mei
discipuli XV.
Latitudo crucis per extensionem manuum signat opera bona in latitudine caritatis
XVIII.
Baptisma.
Ego baptizo in aqua etc. I.
Nisi quis renatus fuerit denuo, non potest uidere regnum Dei. Nisi quis renatus fuerit
ex aqua et spiritu, non potest introire in regnum Dei. Quod baptisma non potest repeti.
Augustinus. Quomodo natiuitas spiritalis carnali comparetur. Figurę: Heliseus eduxit de
aqua, ferrum. Iudei mare Rubrum transierunt. Naaman Syrus in Iordane purgatus est. Erat
Ioannes baptizans in Ennon iuxta Salim, qui aquę multę erant illic III.
Piscina probatica. typus baptismi: illic sanabantur corpora, hic animę; illic operatio
angeli, hic Spiritus Sancti V.
Natatoria Syloe in qua cęcus uisum recepit signat baptisma per quod genus humanum a
natiuitate cęcum illuminatur IX.
Abiit iterum trans Iordanem, ubi erat Ioannes baptizans, et mansit illic, id est
transiit de Iudea ad baptizatos ex gentibus X.
Iam uos mundi estis propter sermonem, quem locutus sum uobis. Augustinus: Accedit
uerbum ad aquę elementum et fit sacramentum. Vnde ista tanta uis aquę, ut corpus tangat et
cor abluatur, nisi faciente uerbo, non quia dicitur, sed quia creditur XV.
Benedictio.
Sanctifica eos in ueritate; sermo tuus ueritas est etc. XVII.
SANCTVS PAVLVS AD ROMANOS
Bonus.
Nemo sua iustitia salutem meruit, sed Dei gratia ueniam consecutus I.
Gloria autem, et honor, et pax omni operanti bonum, Iudeo primum et Gręco II.
Nihil mihi conscius sum IIII.
Non regnet pecccatum in uobis; non enim sub Lege estis, sed sub gratia liberati a
peccato serui facti estis iustitię VI.
Prouidentes bona non tantum coram Deo, sed etiam coram omnibus hominibus XII.
AD CORINTHIOS II:
Gloria nostra hęc est testimonium conscientię nostrę, quod in simplicitate cordis et
sinceritate Dei, et non in sapientia carnali, sed in gratia Dei conuersati sumus in hoc
mundo I commendantes nosmet ipsos ad omnem conscienti am hominum coram Deo IIII.
Prouidemus enim bona non
solum coram Deo, sed etiam
coram hominibus VIII.
AD GALATAS:
Fructus autem spiritus est caritas, gaudium, pax etc. V.
Dum tempus habemus, operemur bonum ad omnes etc. VI.
AD EPHESIOS:
State ergo succincti lumbos uestros in ueritate, et induti loricam iustitię, et
calciati pedes in pręparatione euangelii pacis; in omnibus sumentes scutum fidei, in quo
possitis omnia tela nequissimi ignea extinguere; et galeam salutis assumite, et gladium
spiritus, quod est uerbum Dei etc. VI.
AD PHILIPPENSES:
Non habens meam iustitiam quę ex lege est, sed eam quę ex fide est Christi Iesu etc.
Que quidem retro sunt obliuiscens, ad ea uero quę sunt priora extendens me ipsum, ad
destinatum persequor, ad brauium supernę uocationis Dei in Christo Iesu etc. III.
Cogitate bona IIII.
AD THESALONICENSES I:
Omnia autem probate, quod bonum est tenete V.
AD THIMOTEVM II:
Vasa aurea et argentea in honorem II.
AD HEBREOS:
Perfectorum autem est solidus cibus: eorum qui pro consuetudine exercitatos habent
sensus ad discretionem boni ac mali V.
Iustus comparatur terrę irriguę germinanti herbam opportunam colono VI.
ACTVVM:
Paulus coram seniores Ecclesię qualiter inter eos uersatus sit, exponit XX.
IACOBI:
Omne bonum a Deo est I.
Fructus autem iustitię in pace seminatur facientibus pacem III.
PETRI I:
Exhortatio ad sanctimoniam uitę in timore Dei et caritate I.
II:
Vos autem curam omnem subinferentes etc. ad opera spiritalia hortatur et subiungit: cui
enim non pręsto sunt hęc, cęcus est etc. I.
IOANNIS I:
Si autem in luce ambulamus, sicut et ipse est in luce, societatem habemus adiuicem, et
sanguis Iesu Christi, filii eius, emundat nos ab omni peccato I.
Si scitis quoniam iustus est, scitote quoniam et omnis qui facit iustitiam ex ipso
natus est II.
Omnis qui non est iustus, non est ex Deo. Si cor nostrum non reprehenderit nos,
fiduciam habemus ad Deum etc. III.
IOANNIS II:
Qui benefacit, ex Deo est; qui malefacit, non uidet Deum.
APOCALYPSIS:
Vestiti lino mundo et candido, id est induti Christum, et
pręcincti circa pectora zonis aureis, id est reti
naculo caritatis XV.
Latera IIII ciuitatis sunt fides, spes, caritas et operatio uel IIII uirtutes
principales. Diuersa gemmarum genera diuersas denotant uirtutes XXI.
Beneficium.
AD CORINTHIOS I: Quid autem habes quod non accepisti IIII.
Beneficia patribus collata X.
AD HEBREOS: Beneficentię autem et communionis nolite obliuisci
XIII.
Baptismus.
AD ROMANOS: Quicunque baptizati sumus in Christo Iesu, in morte ipsius baptizati sumus
VI.
AD CORINTHIOS I: Omnes nos in unum corpus baptizatis sumus, siue Iudei, siue gentiles
etc. XII.
ACTVVM: Petrus et Ioannes baptizatis imponunt manus, et illi accipiunt Spiritum
Sanctum VIII.
Paulus baptizatos Ioannis baptismate rebaptizat in nomine Iesu, et accipiunt Spiritum
Sanctum XIX.
PETRI I: In archa Noe octo animę saluę factę sunt per aquam, quod et uos nunc baptisma
etc. III.
APOCALYPSIS: Equus albus et qui sedebat super illum etc. ecclesię dealbatio per
baptisma VI.
Et uidi tanquam mare uitreum mixtum igne etc. XV.
Et ostendit mihi fluuium aquę uiuę, splendidum tanquam chrystallum, procedentem de
sede Dei et Agni XXII.
Benedictio.
AD CORINTHIOS I: Gratia Domini nostri Iesu Christi, et caritas Dei, et communicatio
Spiritus Sancti sit cum omnibus uobis. Amen XIII.
AD GALATAS: Gratia Domini nostri Iesu Christi cum spiritu uestro fratres. Amen VI.
AD PHILIPPENSES: Pax Dei, quę exuperat omnem sensum, custodiat corda uestra et
intelligentias uestra in Christo Iesu IIII.
AD THESSALONICENSES I: Gratia Domini nostri Iesu Christi uobiscum. Amen V.
AD THESSALONICENSES II: Dominus autem dirigat corda uestra in caritate Dei et
patientia Christi III.
AD THIMOTEVM II: Dominus Iesus Christus cum spiritu tuo. Gratia uobiscum.
Amen.
AD TITVM: Gratia Dei cum omnibus uobis. Amen III.
AD HEBREOS: Orate pro nobis. Gratia cum omnibus uobis.
Amen XIII.
IOANNIS II: Sit uobiscum gratia, misericordia, pax a Deo Patre et a Christo
Iesu, Filio Patris in ueritate et caritate 1 .
IOANNIS III: Pax tibi.
METHAMORPHOSES
Beneficium.
Ad Mydam regem Silenum uinctum adduxerunt; ille solutum reddidit Baccho; remunerationem
accepit, ut, quicquid tangeret, aurum fieret XI .
Diana Ephygeniam subtraxit neci supposita cerua immolationi XII .
Liber Anii sacerdotis filiabus dedit, ut, quo manibus contingerent, seges et uua
fieret XIII .
Ęneas deificatus XIII .
Bellum.
Cadmus draconis dentes seminat; nascuntur homines armati; inter se cęduntur; quinque
tantum superfuere: Echion, Ideus, Cronus, Pelorus, Ypenor. Hi condendę Thebarum urbis Cadmo
socii fuere III .
Iason in Colcho draconis dentes seminat, armatorum seges prodiit. Iason inter eos
monitus a Medea lapidem iecit, et mutuis uulneribus conciderunt. Iaculum sine errore, quo
Procis periit VII .
Troianorum et Gręcorum primum certamen secus littus. Centhaurorum pugna in
nuptiis Perithi et Hyppodamię XII .
Bona omnia, sub sęculo aureo I .
Numa Pompilius efferatos bello Romanorum animos ad quietem religionemque transtulit
XV .
SENECA
Beneficium.
Libere de beneficiis. Reddit beneficium qui libenter debet. Dans ne de recipiendo
cogitet 23 .
Beneficia etiam ferę sentiunt. Trium charitatum ratio. Beneficium non res est, sed
uoluntas. Animus. Beneficium in re parua maius quandoque quam in magna 24 .
Quę beneficia danda et quemadmodum. Chrisippus Pasienus solebat dicere quorundam se
iudicium malle quam beneficium, et quorundam beneficium malle quam iudicium 25 .
Tiberius rogatus Marcum Elium Nepotem liberauit a creditoribus non soluto ęrealieno,
sed exigendi iure sublato, utrum dederit beneficium 26 .
Beneficium aliquod palam, aliquod secreto dandum. Exemplum Arcesilai in pauperem amicum. Alter statim obliuisci debet dati, alter
accepti nunquam. Beneficium non solum dandum, sed nutriendum. Non omnia danda petenti 26 .
Quomodo in accipiendis beneficiis nos gerere debeamus. Non ab omnibus accipiendum est.
Non est beneficium, quod a nolente datur. Gręcinus Iulius pecuniam donatam ab improbis
noluit accipere 27 .
Dei beneficia homini collata 28 .
Bis est gratum, quod opus est, si ultro offeras 85 .
An eripi possit beneficium. Qui sequenti iniuria corrumpunt beneficium 39 .
Vtrum ei debeatur, qui nolens profuit uel qui sua causa profuit uel qui et sua et
nostra 40 .
Plato uectori gratuito se debere dixit. Vbi autem idem omnibus pręstari intellexit,
iam non se debere dixit, quod non tanquam sibi pręstitum esset, sed tanquam uni e uulgo 41 .
Quomodo sapienti datur beneficium 44 .
Vtrum beneficium reddidit qui reddere laborauit 44 .
Duo beneficiorum genera, alterum inter sapientes tantum 45 .
Dei beneficia 46 .
Beneficium dando accipit, qui digno dedit. Beneficium sępe dare, docere est reddere
85 .
Quid est dare beneficium, imitari Deum 87 .
Non est beneficium scelus non facere. Non est beneficium, sed officium facere quod
debeas 128 .
Beneficium enim est, inquit, quod totum eius causa pręstatur, in quem confertur: ubi
aliquis ex eo sperat quid aut pręparat, non est beneficium, sed
consilium 138 .
Tua magis interest quis quam quid accepit 8 .
Philosophia docet bene debere beneficia bene soluere. Interdum autem solutio est ipsa
confessio 27 .
Non est a beneficiis cessandum propter ingratos 32 .
Bellum.
Lex a quinquagesimo anno militem non cogit 81 .
Ferri usus 92 .
Alexandro milites suadent, ne iam ultra Ocenum proferat arma 111 .
Bruta.
Primus Lucius Sylla in circo leones dedit, Pompeius elephantos 80 .
An sit omnibus animalibus constitutionis suę tempus 60 .
Cauent et timent noxia. Solertia bestiarum 61 .
In muto animali bonum non est, sic nec uita beata 62 .
Beneficium dedit, postea iniuriam fecit. Vtrum uno munere ad patientiam omnium
iniuriarum astringor. An possit beneficium dare seruus domino. Beneficium duorum seruorum
erga dominam 30 .
Item serui erga doninum. Seruus erga Domicium. Alter pro domino mori
uoluit. Paulum prętorium seruus seruauit. Item Ruffum. Vtrum filius maius beneficium dare
possit parentibus quam accępit. Scipio patrem in bello seruauit 31 .
Beneficium filiorum erga parentes: Eneę, Siculorum iuuenum, Antigoni, Manlii.
Beneficium dandum sine spe recipiendi. Dei beneficia 32 .
Cui des, uideto. Da non tanquam reddituro, Non est beneficium, quod in quęstum
mittitur 33 .
Beneficia Dei. Vtrum dandum sit beneficium ingrato 34 .
Distinctio beneficii. Dandum aliquando etiam indignis 35 .
Ingrato etiam dat 35 .
Vtrum turpe sit uinci beneficiis 36 .
An possit aliquis sibi beneficium dare 37 .
Quod alius quandoque debet pro beneficio alteri dato 38 .
Mens in dando spectanda 38 .
Beneficium quod nec prosit, nec noceat 39 .
Bonitas.
Epicurei uoluptatum ministram uirtutem aiunt, Stoici hoc refellunt 32 .
Virtutis proprium gaudere et lętari 49 .
Inter uirtutem et uoluptatem 60 .
Nulla sine labore uirtus 62 .
Quicquid optimum homini est, id extra humanam potentiam iacet, nec dari nec eripi
potest. Virtutum comitatus 69 .
Nunquam quamuis obscura uirtus latet, sed mittit sui signa 72 .
Via uirtutis 75 .
Non est fortior nequitia uirtute. Neminem bonum esse nisi sapientem 76 .
Virtus in medio posita est 83 .
Bona opinio homini tutior pecunia est 85 .
Cum uitia prosunt, peccat qui recte facit 85 .
Scias eum multis uirtutibus abundare, qui alienas amat 87 .
Effuggisti uitia animi etc. Virtus pręparat ad cognitionem cęlestium 88 .
Quam magna uirtus sit uitia domuisse 97 .
Virtus 100 .
Magnum est pręsidium in periculis innocentia 131 .
Si is es quem intelligant multi, introrsus bona tua spectent. Alioquin satis est unus,
satis est nullus 3 .
Viri boni auiditas tuta est 9 .
Sola uirtus pręstat gaudium 10 .
Bona sunt, quibus admixta uirtus est, turpia quibus malicia coniuncta,
est. Quid Deo similem faciat? Animus bonus
12 .
Pars magna bonitatis est uelle fieri bonum 13 .
Bonus uir sine Deo nemo est. Quid sit uir bonus. Inter bonam et malam conscientiam 14 .
Quod bonum est, utique necessarium est, quod autem necessarium est, non utique bonum
15 .
Virtus secundum naturam est, uitia inimica et infesta sunt. Alius per se, alius ope
aliena emergit 17 .
Non qui scit, sed qui facit bonum beatus est. Proficientium tria genera 20 .
Bonorum gradus tres, sed unum absolutum et perfectum--- uirtus ipsa. Pares esse
uirtutes. Honestum omne uoluntarium est. que laudabilis uirtus in corpore ualido et infirmo,
in domino et in seruo etc. 23 .
Virtus par ubique. Bona uera. Bona prima, secunda, media. Ex duobus bonis summum
bonum. Bonum omne optabile. Virtutum comitatus 24 .
Summum bonum. Honestum in omnibus par. Virtus 26 .
Magna pars profectus est uelle proficere 27 .
Bona uera ad unumquenque tota perueniunt 27 .
Iouem plus non posse quam bonum uirum. Nulla mens bona sine Deo. Vnum bonum quod
honestum. Virtus nullo eget. Aut ista bona non sunt quę uocant aut homo felicior Deo est.
Quę uera bona. Summum bonum in animo, non in corpore. Bona externa. Quomodo bonum perit.
Quamdiu uirtus salua fuerit, nihil aduersi senties 28 .
Honestum, quid. Virtus labore paratur. Bonum quod honestum 29 .
Hominis bonum ratio. Vanis dediti uirtutem despiciunt. Bona sunt, quę a uirtute
profecta contractaque sunt. Vir bonus quid faciet. Vnum bonum ipsa uirtus 29 .
Virtutem nulla uis potest subducere 31 .
Quid tibi opus est, ut sis bonus? Velle. Recte facti fecisse merces est 32 .
Animus recti ac boni amator. Virtus enim concordi animo decreta, peragit 33 .
Satis esse uirtutem ad uitam beatam 35 .
Secundum Stoicos quod bonum est bonos facit. Secundum Peripateticos sunt aliqua bona,
quę non faciunt bonos. Bona omnia culpa carere decet 37 .
Inter bonum et commodum. Virtus non contingit animo nisi instituto et edocto 41 .
Externa bona corpori acquiri, corpus in honorem animi coli. In animo esse partes
ministras etc. Quid est in
uirtute pręcipuum 42 .
Sicui uirtus animusque in corpore pręsens, hic deos ęquat 43 .
In duas partes uirtus diuiditur: in contemplationem ueri et actionem 44 .
Summi boni finis proponendus 46 .
Vtrum uirtutes animalia sint 55 .
Sępe iustus esse debebit cum infamia 56 .
O si animum boni uiri liceret inspicere etc. Virtutem cerni posse, si acies animi
liberetur impedimentis, similiter et maliciam 57 .
Quid sit bonum. Inter bonum et honestum 59 .
Nihil nobis bonum uideri, quo quis et male uti potest. Notitia boni et mali. Vitia
uirtutibus confinia 60 .
Simplex cura recti est, multiplex praui 61 .
Nemo est casu bonus, discenda uirtus est. Bonum intelligibile esse, non sensibile.
Hominis bonum non est in homine, nisi cum illo ratio perfecti est 62 .
Bonum tuum est animus emundatus ac purus, emulator Dei, super humana se extollens,
nihil extra se suum ponens, rationale animal. Quod ergo uitę bonum est? Perfecta ratio
63 .
PLATO
Beneficium.
Nullum nostrum sibi soli natum esse, sed ortus nostri partem sibi patriam uendicare,
partem parentes, partem amicos 337 .
Bellum.
Quo pacto tractandum, ut ciues bellicosos habeas 212 .
Tam mares quam foeminę instruendę. Lex in timidos. De his qui strenue pugnando obeunt.
Spoliare mortuos pręter arma inhonestum. Gręci, si cum Gręcis pugnent, agros ne uastent nec
domos incendant 212 .
Critias de Attico et Athlantico bello 263 .
Duo genera belli, bellum et seditio 268 .
Gymnastica omnes exercitationes bellicas appellamus. Motum qui imitatur flexus
corporum, quibus tela plagęque uitantur, pyrrichen uocamus. Saltatio 298 .
In pace ad bellum exercendi ciues 300 .
Exercendi ictus, si socius deest, ad inane simulachrum. Manuum ac pedum agilitas ad
bellum conducit 301 .
Peltastica pugne pancratiacę opponatur 301 .
Arma conuehantur 303 .
Lex militaris: Nequis sine magistro ac principe quicquam agat, iussis
obediat etc. Assuescat cibo ac potu abstinere,
frigus, ęstum, cubilis duritiem pati, nudo capite et pedibus incedere. Fortiter faciens
donetur, ignauiter puniatur 319 .
Lex de his qui arma proiecerint et qui amiserint. De coronis donandis. De rebus
repetundis 320 .
Belli pacisque arbitrium habeant custodes ipsi legum creati numero XXXV 337 .
Brutorum animę 383. 384 .
Animę irrationales 385 .
Bonus.
Quid sit iustitia, prudentia 3 .
Hominis uirtus 5 .
Menon de uirtute 6 .
Quodcunque cum iustitia fit, uirtus est 7 .
Vtrum doctrina possideatur uirtus et utrum uirtus sit scientia 8 .
Virtus nec doctrina nec natura prouenit, sed sorte diuina 10 .
Iuste enim ac prudenter agentes, et tu et tua respublica Deo gratum opus efficietis et
in diuinum splendorem intuentes agetis. Quin etiam illuc respicientes uosmet uestraque bona
perspicue discernetis. Seruilis est prauitas, libera uirtus 15 .
Virtutum uoluptates uerę ac purę 37 .
Pulchritudo est summi boni splendor 38 .
Deo similes efficit cum prudentia iustitia simul et sanctitas 53 .
Sub Saturno sęculum aureum 73 .
Vtrum unum quiddam sit uirtus. Vtrum alii aliam uirtutis partem accipiant, an necesse
sit eum qui unam habet, omnes habere 83 .
Effici bonum difficile est. Nam ante uirtutem sudorem positum aiunt, deinde facile 85 .
Fieri bonum difficile est, perdurare bonum impossibile. Optimi illi quos diligunt.
Vtrum sapientia, temperantia, fortitudo, iustitia, sanctitas quinque nomina eiusdem rei sunt
86 .
Vir uirtute pręditus primo quidem sui ipsius, deinde et regum rex est 88 .
Ad illa quisque bonus est, ad quę sapiens, ad illa malus, ad quę ignorans 102 .
Bonorum primum sapientia, secundum corporis habitus, tertium formę commoditas 118 .
Vnus Gręcorum omnium probatissimus Aristides, Lysimachi filius, extitit 132 .
Petit a Deo, ut intus pulcher efficiatur 166 .
Socrates: Nihil enim aliud agens circumeo quam suadens iunioribus senioribusque /
uestrum neque corporum neque pecuniarum neque aliarum omnino rerum curam pluris
uehementiusque qam animi
habendam esse, ut quam optimus sit, docens non ex
pecuniis uirtutem, sed ex uirtute pecunias aliaque bona omnia et priuatim et publice
hominibus prouenire 170 .
Neque filios tuos neque uitam neque aliud quicquam pluris facias quam iustitiam ut cum
in uitam alteram transmigraueris, ualeas illic pręsidibus horum omnium reddere rationem 174 .
Si uirtus abest, diuitię, forma, scientia obsunt magis quam prosunt 188 .
Omnis reipublicę gubernatio ad iustitiam referenda 189 .
Boni scientia, omnium pręstantissima 215 .
Quęcunque bona uulgo dicuntur, deprauant anium 216 .
Bonum quidem anima omnis expetit 218 .
Plato iudicat uirum optimum et iustissimum esse beatissimum eumque esse hominem maxime
regium seque ipsum regentem. Pessimum uero et iniquissimum esse miserrimum etc. 231 .
Intelligibili atque enti pręferendum bonum 233 .
Idea boni 233 .
Nullam ob rem iustitiam cęterasque uirtutes negligere decet 238 .
Virtus inuiolabilis ac libera 240 .
Athenienses probi 270 .
Iustus in omni fortuna felix. Iniustus, si ditior sit quam Cyniras aut Mydas, miseer
est. Quę uulgo bona, non recte bona dicuntur 273 .
Recte Hesiodus: Viam ad uitia planam esse et breuissimam, uirtutis uero arduam et
longam atque asperam. Ante uirtutem, inquit, dii sudorem posuere. Hęc uia in summo facilis
283 .
Animus honorandus beneagendo. Decet neque se ipsum neque sua diligere, sed iusta 285 .
Pulchra et honesta, alia natura, alia lege consistere 311 .
Bonorum et malorum causa anima 312 .
Non oportet paruifacere utrum probus an inprobus aliis uidearis 320 .
Regio ad uirtutem optima. Religio uirtutum maxima. Boni est gaudere bono maxime diuino
327 .
Bonum diuinum 327 .
Socratem, quem ego iustissimum omnium qui tunc erant, appellare non uereor, ultimo
supplicio affecerunt. Dionem laudat 332 .
Nam firmitatem, fidem, sinceritatem ueram esse philosophiam existimo. Censor uitę
omnium sit, qui pręsidet ciuitati 337 .
Bonitas supra mentem est. Nihil magis uoluntarium est quam boni incitamentum 342 .
Super bonitatem nihil 343 .
PROBLEMATA ALEXADRI APHRODISEI
Bruta.
Vt equis in catricibus? pristini coloris pili nascantur, non ut fieri solet, albi 5 .
De eodem 10 .
PROBLEMATA ARISTOTELIS
Bruta.
Cur maris animalia maiora uegetioraque sunt quam terrę 42 .
PROBLEMATA PLVTARCHI
Bruta.
Canis molestus Herculi 81 .
Vultur inter aues, quę carnibus uescuntur, iustissima 81 .
Bonus.
Apud Epidamnios poletes dictus, quem probatę uitę uirum deligebant ad res contrahendas
et permutandas cum Illyriis, cum uidissent cęteros eo commeantes effici deteriores
84 .
AVLVS GELIVS
Beneficium dando accipit, qui digno dedit 104 .
Bellum.
Lacedemonii in bello tibiis, non tuba usi, rex Haliates fidicinis 5 .
Quid sint inducię 10 .
In ignominias militares fuisse sanguinis dimissionem. Quibus modis acies Romana
instrui solita sit:/frons, subsidia, cuneus, orbis, globus, forfices, serra, alę, turres 57 .
Telorum, iaculorum gladiorumque uocabula 62 .
Nerio uel Nerienes Martis coniugem dixerunt, id est fortitudinem, quasi neruos uel
lenitatem quasi sine ira. Quid sint manubię, quid pręda 80 .
Quibus uerbis Fecialis bellum indicit et de iureiurando militum 95 .
Psyllorum pugna aduersus Austrum 97 .
Pugnatum in Gallos mundius dicitur quam cum Gallis aut contra Gallos 100 .
Eques pro equo, equitare 109 .
Bruta.
Qui color equorum sit, qui spadices uocantur; idem dicitur puniceus et pheniceus 24 .
Bucephalas Alexandri emptus talentis XIII a nemine inscendi nisi a rege passus. Bello
Indico cum regem de medio hostium extulisset, ipse saucius expirauit. Rex ibi oppidum
condidit et Bucephalon appellauit 33 .
Leo erga hominem gratus 36 .
Delphinus pueri amator 46 .
Oues in genere masculino 63 .
De natura leonum Herodotus dissentiens cum Homero: hic plures foetus leenas ędere
dixit, ille unum tantum et semel in uita parere 75 .
Cerua Sertorii 92 .
In Paphlagonia perdices bina corda habent, in Bisaltia lepores bina iecora 98 .
Sus, quę semel peperit, porcetra dicitur, quę sępius, scropha 109 .
Eques pro equo, equitare 109 .
Iumentum. Arcera est plostrum tectum undique 118 .
Bonum nihil nisi honestum et malum nisi turpe; medium quidem nec honestum nec turpe 70 .
Omnis actio per se neque honesta neque turpis, sed recte et honeste gestum, honestum
fit 105 .
VITĘ PLVTARCHI
Bellum.
Lygurgi lex prohibet in eosdem hostes militare, ne sepius repugnantes
efficiantur bellicosi 12 .
Non licebat inscribi in sepulchrum nisi eius qui fortiter in bello
occubuisset 14 .
Ante pugnam et pericula subeunda, deos consulere mos erat 47 .
Marius ad temere dimicandum cogi non poterat 137 .
Ingenium plus posse quam uires. Sertorius ingenio confecit, quod armis non potuit 144 .
Noctu pugnare apud Parthos religiosum 24 .
Mos in militia emerenda 33 .
Quando bellum gerendum 62 .
Thoraces Demetrio ex Cypro allati, quos cathapultę ictus offendere non poterat 97 .
Falluntur reges, qui uitam beatam putant bella tractare 103 .
Macedonum exercitum sublato Alexandro simile esse Cyclopi excęcato 123 .
Plato ter in militiam profectus 136 .
Bruta.
Vultur inter uolucres innocentissimus 6 .
Bucephalus, equus Alexandri 41 .
Bonitas.
Pedaretus non electus in numero trecentorum lętatus dicitu r, quod
trecentos se meliores ciuitas haberet. Brasidę mater filium efferentibus prę cęteris, bonum
fuisse assensit, sed multos Lacedemone illo esse meliores dixit. Qui melior erat, non qui
fortior, principem constituebant 14 .
Virtus facit, ut non solum opera laudentur, sed etiam ametur autor 50 .
Aristidis constantia, modestia, ęquitas 86 .
Aristides cognominatus iustus. Virtute nihil pulchrius. Aristidi uirtus peperit
inuidiam 87 .
Cato neminem bonum laudari passus, nisi id communi utilitati
iunctum esset 94 .
Virtus fortuna fortior 143 .
Agesilaus morum suorum conscius frequens in publico fuit 29 .
Xenocrates optimus 62 .
Si Cato Roma non indigeat, Romam tamen indigere Catone 67 .
Siracusis et boni optimi et mali pessimi 78 .
Honestas per se ipsam expetenda 86 .
Virtutes gloria sequitur, uoluptates dolor 137 .
LACTANTIVS FIRMIANVS
Beneficium.
Benefacere quid sit 129 .
Quod omnia tam bona quam mala hominis gratia facta sunt: sol, luna, astra, nubes 177 .
Quę Deus homini et quę cęteris dedit 187 .
Bonitas.
Iustitia cibus animę 44 .
De summo bono philosophorum sententię 53 .
Quod nihil eorum, quę mortales appetunt, summum bonum sit 56 .
Virtus bona, sed non summum bonum 57 .
De iustitia, quę aureo sęculo in terris fuisse dicitur 103 .
Virtus non erat, si non esset uitium, cui repugnaret 105 .
Iustitia non potest uideri, sed haberi 105 .
Quod expetibilius est bonum esee et malum putari quam malum esse et uideri bonum 109 .
Quod in duabus uirtutibus iustitia consistit, pietate et ęquitate 110 .
Innocentibus et iustis Deus semper optime consulit 113 .
Quod innocentia uerissimus Dei cultus est, quam carnalis homo nescit 120 .
De duabus uiis uirtutum et uitiorum et earum ducibus 122. 123 .
Virtus 124 .
Quod philosophi nescierunt, quid esset
bonum aut malum uirtutis officium
125 .
Tres gradus uirtutis 134 .
Quod quę philosophi uitia putant uirtutes sunt 136 .
Quid sit uirtus 137 .
Neimo uirtuti fauet, nisi qui sequi potest 148 .
Quod uirtus semel habita amitti non potest 156 .
LAERTIVS
Beneficium.
Arguit quod prodesse bonum non sit 28 .
Beneficentia quadrifariam diuiditur; beneficium enim pręstari pecuniis, corporibus,
disciplinis, uerbis 37 .
Humanitas triplex: salutatio, auxilium, conuiuium 37 .
Sapientem omnibus benefacere 74 .
Bellum.
Diogenes sagitarium intuitus ignauum iuxta scopon consedit dicens: "Ne forte me
feriat" 59 .
Bonitas.
Quomodo optime ac iustissime uiuemus? Si, quę in aliis reprehendimus, ipsi non
faciamus. Pitacus: "Perdifficile est bonum esse. Interrogatus, quid esset optimum, "quod
in pręsentia", inquit, "occurrit bene agere" 10 .
Dicunt nihil natura iustum esse aut honestum uel turpe, sed consuetudine ac lege 24 .
Theodorus bonam esse prudentiam atque iustitiam, mala uero contrarios habitus, media
uoluptatem et dolorem 25 .
Euclides bonum esse unum deffiniuit; quę bono aduersa uidentur, sustulit, ea ne esse
quidem dicens 26 .
Plato: boni finem esse--- similem Deo fieri. Virtutem sufficere ad beneuiuendum, sed
tamen instrumentis corporis indigere. Bona humana alia in corpore, alia in anima, alia
extrinsecus 36 .
Plato primus notionem honesti declarauit, quę a laudabili et rationabili utilique et
decoro/et congruo non discernitur 36 .
Virtutis species IIII 37 .
Bonum in IIII genera diuiditur: uirtus, habitus, commodum 37 .
Bonorum tria genera: alia haberi possunt, alia participari, alia subsistere 38 .
Bion nauigans cum pessimis hominibus in latrones incidit; dicentibus illis
"peribimus, si cognoscamur"--- "at ego", inquit, "nisi agnoscamur"
43 .
Virtutis hymnus 45 .
Aristoteles uirtutem ad beatam uitam sibi minime sufficere dixit. Virtutes non se
inuicem sequi: fieri enim posse, ut prudens quispiam sit et intemperans 48 .
Demetrius, cum comperisset Athenienses imagines suas euertisse, "at", inquit,
"uirtutem illi non euerterunt, cuius gratia illas erexerant" 52 .
Antisthenes familiari quodam apud se deplorante, quod perdidisset commentaria,
"oportebat ", inquit, "ista animo potius quam chartis inscribere" 54 .
Ea dicebat paranda uiatica, quę cum naufrago simul enatarent. Interrogatus a quodam,
quid faciendo bonus et honestus euaderet, "si mala", inquit, "quę habes a scientibus
didiceris esse fugienda" 54 .
Hęc illi placent: docibilem esse uirtutem; eosdem esse nobiles ac uirtutis studiosos;
sufficere uirtutem ad beatam uitam; uirtutem operum esse, neque uerbis plurimis neque
disciplinis indigentem; pręstat cum paucis bonis aduersus malos omnes quam cum multis malis
aduersus paucos bonos pugnare 54 .
Iustum uirum pluris faciendum quam propinquum 55; uiri ac mulieris uirtus eadem; bona
pulchra, mala esse turpia; iniqua omnia aliena puta atque peregrina 55 .
Diogenes interrogatus, ubinam Gręcię uiros uidisset bonos, "uiros quidem", ait,
"nusquam, sed Lacedemone pueros uidi". Dicebat de saliendo et calcitrando certare homines,
ut autem boni et probi fierent, curare neminem 56 .
In Olympia buccinante pręcone "Dioxippus uiros uincit"--- "Hic", ait,"mancipia,
sed ego uiros". Glorianti cuidam, quod leonis pelle tegeretur, "desine", inquit,
"uirtutis stramenta confundere" 57 .
Bonos uiros effigies deorum esse 58 .
Ad uirtutem proficit exercitatio 59 .
Cynicis placet finem eese secundum uirtutem uiuere; sicut Stoicis 63 .
Cephesius, cum animaduerteret quendam ex discipulis inflatum atque
turgidum, percutiens dixit: "Non, si magnus fueris, bonus eris, sed si bonus, magnus" 65 .
De uirtutibus et uitiis. Quid sit bonum. Bonorum genera III, item malorum. Item
honestum, turpe. Honestum ac bonum idem est 71 .
Bona esse paria. Eorum quę sunt, alia bona, alia mala, alia neutra 72 .
Virtutes esse connexas, ut, qui unam habuerit, omnes habeat. Nullum esse medium inter
uirtutes et uitia. Virtutem posse amitti. Virtus sufficit ad beate uiuendum 74 .
Aristo uirtutes neque plurimas inuexit ut Zeno neque unam, quę multis appelletur
nominibus ut Megarici 77 .
Pyrro negat quicquam aut turpe esse aut honestum, iniustum uel
iustum; lege autem atque consuetudine homines cuncta facere 94 .
Quod apud alios bonum ac iustum est, apud alios malum et iniustum esse 96 .
Dii uirtutibus delectati, similes amplectuntur ac fouent. Vtimur bono interdum ut
malo, ut malo et bono 109 .
Maiores esse animi quam corporis uoluptates. Voluptatis causa uirtutes quoque eligi,
et a uoluptate solam uirtutem inseparabilem esse, cętera separari. Non potest iucunde uiui,
nisi prudenter ac honeste iusteque uiuatur, neque prudenter, honeste ac iuste, nisi iocunde
110 .
QVINTVS CVRTIVS
Beneficiorum
gratia sempiternna est 49 .
Bellum.
Macedones phalangem uocant peditum stabile agmen 1 .
In agmine deducendo religionis ratio 2 .
Loci angustias committendo pręlio elegit Alexander, ne a multitudine Darii circumiri
posset 4 .
Vbi partes labant, summa turbatur. Prima pugna Darii et Alexandri 5 .
Prodigia futuri euentus pugnę 9 .
Arma militum Darii 14 .
Catenes sagittandi peritissimus 40 .
Fama enim bella constant; et sępe etiam, quod falso creditum est, ueri uicem optinuit
49 .
Quomodo Macedones lustrabant exercitum 66 .
Bruta.
Bucephalas, Alexandri equus, non patiebatur alium dorso, regi autem etiam genua
submittens 30 .
Serpentes magnitudinis inusitatę 54 .
Canes leonibus fortiores 55 .
Bonitas.
Auli Scythę inter barbaros iustissimi 40 .
POLIBIVS
Bellum.
Legio continens peditum IIII milia, equites CCC 4 .
Ducis imperitia, non hostium uirtute uicti 9 .
Bellum XXIIII annos durauit inter Romanos et Carthaginienses 16 .
Inter peritiam bellandi et imperitiam 21 .
Gessatę abiectis indumentis pugnam ineunt, ne sentibus implicentur 29 .
Causę belli Persici, item secundi belli Punici 39. 44 .
Numidarum congrediendi mos 53 .
Legionis numerus 60 .
Bellum quatenus fugiendum 68 .
Phalanx XXV milia hominum 91 .
Elephantorum pugna 94 .
Bruta.
Elephantorum pugna 94 .
Boni uiri officium nihil pluris facere quam ut necubi officium prętermittatur
68 .
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Beneficium.
Romanos inclusos aut incolumes dimittendos aut ad unum interficiendos 225 .
Titus recordatus aliquando super coenam, quod nullum in quenquam officium contulisset,
memorabilem uocem emisit: Amici, diem perdidi 426 .
Bellum.
Qui primi inter se bellare coeperunt 3 .
Vexores primus bellum intulit 4 .
Bellica institutio apud Iudeos 20 .
Lex, ne idem hostis sępius bello peteretur. Pugnę excitamenta 63 .
Per Feciales bellum indicebatur 76 .
Bellorum cerimonię, belli indicendi forma 80 .
Longissima Azoti obsidio undetriginta annorum 81 .
Ad tibiarum cantum Aliates exibat in hostem 82 .
Illyrii infantis auspicio uincuntur. Pitacus Phrynonem rete superauit
85 .
Amasis thorax
100 .
Pecunia neruus belli 103 .
Modus deprehendendi cuniculi 107 .
Sophrones ferream anchoram in acie circumtulit, qua in hostes proiecta plurimos a fuga
remoratus est 133 .
Phanatica Phidenarum acies facibus depugnans 158 .
Qua arte incensum Atheniensium pręsidium in Boetia 164 .
Lacedemonii ad cantum tibiarum euntes in pręlium 166 .
Ephesus Martis officina 183 .
Sacra Thebarum cohors 195 .
Bellica uirtute princeps Agesilaus 196 .
Ordines aciei 207 .
Strata gemma 241 .
Demetrii machinę 243 .
Antigonus, cum a Pyrrho ad certamen prouocaretur, suam militiam respondit non magis
armorum quam temporum esse 252 .
Desultores 281 .
Archimedis machinę. Velites qui septenis iaculis atque breuiore parma instructi
equorum clunibus post equites sedentes in aciem deferuntur, atque ubi ad iactum teli prope
hostem euecti essent, equis protinus desiliunt 289 .
Pythagorę consilio Lacedemon defensa 310 .
Philopoemenis belligerandi meditatio 312 .
Cauillatio in Antiochi exercitum opulente instructum 315 .
Gallorum mos in pugna 317 .
Dalmaticum bellum 326 .
Arma Carthaginiensibus adempta, mox bellum indictum 328 .
Scipionis stratagema in Carthagine obsidenda 331 .
Tanti exercitum esse, quanti sit is qui in eo imperet 334 .
Legitimum militię tempus 339 .
Germani pręlium inituri Herculi sacrum canebant hymnum. Militandi ratio in Germanis
347 .
Pompeius imperium pertesus 362 .
Britanni esedis utuntur in pręlio 374 .
Glasco ora inficiunt, ut in pugna horridiores sint
14. Marulić, Marko. Reuerendo in Christo pręsbitero... [page 6 |
Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
l
-mar-epist-1502-03-03">
Reuerendo in Christo pręsbitero Iacobo Grasolario, versio electronica
Marulić, Marko1450-1524
Branimir Glavičić
Bratislav Lučin
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Digitalizat modernih kritičkih izdanja, bez aparata.
Mg:B Verborum 792
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni projekt na Filozofskom
fakultetu Sveučilišta u Zagrebu, Hrvatska. Lipnja 2009.
Digitalni tekstovi prema Colloquia Maruliana, priredio Marulianum. Adresa:
1502-03-03Split
prosa
Litterae renatae (1400-1600)
Saeculum 15 (1401-1500)
Saeculum 16 (1501-1600)
1451-1500
1501-1550
prosa oratio- epistula
Neven Jovanović Luka Špoljarić2012-03-09 Novo,
unificirano zaglavlje.
Reuerendo in Christo pręsbitero Iacobo Grasolario, uiro uirtute ac eruditione prędito,
mei amantissimo mihique charissimo. Venetiis. Iacobo Grasolario, pręsbitero, Marcus
Marulus salutem.
Multa de me Tibi Hieronymus meus atque idem Tuus. Sed ita ille de me sentit, quantum ex Tua
epistola ad me missa coniicio, ut qui uehementer amat. Atque usu quidem uenit, ut talium
laudatio major uero sit. Tu me tanti esse existimas, quanti ipse sibi persuasum habet. Proinde
et amare coepisti et optas redamari. Qua in re fateris profecto, qualis uir ipse sis, qui
optimi cuiusque te studiosissimum ostendas. Dignus es igitur, quem uicissim ego rogem, ne,
tametsi minora in me inueneris quam audisti, ab amicicię proposito refrigescas, in qua Tibi
respondere totis uiribus contendam. Ardentem hunc affectum Tuum uel uincam uel ęquabo. Quid
enim mihi iucundius, quid gratius quam talium, qualis Tu es, beniuolentia atque humanitas?
Diligant alii opes, honores, uoluptates, mihi nihil charius esse potest amicorum possessione,
et eorum pręsertim amicorum, quos communis uerę sinceręque in Deum pietatis cultus conciliat.
Facile ex litteris Tuis, quantum diuinarum Te rerum delectet contemplatio, depręhendo. Quandiu
noster ex ea pependerit amor, erit perpetuus. Etenim semper amant, qui sempiterna iugiter
meditantur. Hoc est pręceptum meum, inquit Dominus, ut diligatis inuicem. Et ne uulgarem
dilectionem, qua inter se sęculi homines amant, sufficere putaremus, adiecit: sicuti dilexi
uos. Non carnis dilectionem nobis insinuat, sed spiritus, non corporum, sed animarum. Ex
huiusmodi enim dilectione oritur sanctus ac salutaris ille consensus, de quo idem ait: Si duo
ex uobis consenserint super terram, de omni re quamcunque petierint, fiet illis a Patre meo,
qui in cęlis est. Vbi enim sunt duo uel tres congregati in nomine meo, ibi sum in medio eorum.
Congregemur igitur, Iacobe charissime, non obuio passuum accessu, quanuis id quoque mihi esset
gratissimum, sed potius pari mutuaque cordium uoluntate. Et medius inter nos Christus erit.
Amor noster non alio nos dirigat quam in Dei amorem. Cuius prorsus
ignara ethnicorum antiquitas nescio quę quattuor paria amicorum iactanter effert ac celebrat.
Sed quid illa ad nostrorum charitatem? Esto ardenter, fideliter, constanter amarint, sed
quousque quęso? Non ultra certe, nisi quoad uixerunt, quod perbreue fuit. Cita mors dissidium
attulit ad inferna descendentibus, ubi nullus amor, sed sempiternus horror habitat. At uero in
Christo credentium pia charitas etiam post uitę huius exitum continenter perseuerat, nunquam
desinit, nunquam finitur. Tunc maxime amare incipimus, cum ex hoc terrarum orbe, in quo
peregrini sumus et aduenę, ad cęlestem patriam transmigramus. Spes, fides, charitas, tria hęc,
maior autem horum est charitas. Quoniam illę duę cessabunt, cum scilicet, quod speratum est,
possidebitur et, quod creditum, cernetur, hęc autem perdurabit in ęternum. Deus enim charitas
est, et qui manet in charitate, in Deo manet, et Deus in eo. Perennes igitur perpetuique et
uere amici erimus, si inuicem amando ad illum unum amandum, qui prior dilexit nos et animam
suam posuit pro nobis, assiduis colloquiis crebraque litterarum uicissitudine alter alterum
accenderimus.
In calce epistolę pręsentem hominum nequitiam, quę ad cumulum usque excreuit, considerans,
quęris a me, quam propinquum putem Antichristi aduentum. Venturum Antichristum nemo fidelis
ambigit. Quando autem ueniet? Coniicere possumus, decernere non possumus, dicente Domino: Non
est uestrum nosse tempora uel momenta, quę Pater posuit in sua potestate. Et alibi: De die
illo, inquit, uel hora nemo scit, neque angeli in cęlo, neque Filius, nisi Pater. Non quia
Filius quicquam minus sciat Patre, cum Pater et Filius unum sint, sed Pater scit, quia Filio
communicat, et Filius nescit, quia nemini reuelat. Signa tamen pręcessura iudicium
commemorantur in Euangelio, quę partim euenisse credimus, partim euentura expectamus. Bella
sęuiunt, pestilentię grassantur, fames pręmunt. Sed nondum illa reliqua apparent, quę in sole
et luna et stellis futura prędicantur. Nobis interim expedit non plus sapere quam oportet
sapere. Arcanum Dei, quod latet, latere sinamus. Iudicium autem eius semper timeamus. Nescit
enim homo, utrum amore an odio dignus sit. Stultum est ideo negligentius uiuere, quia ad
judicandum tardat Christus. Licet ille post multa annorum milia uenturus sit, mors tamen procul
a nobis esse non potest; etiamsi ultimam inuasura est senectam, properat, currit, uolat, in
ianuis est. Breue enim et irreparabile tempus omnibus est uitę. Tunc autem primum iudicamur,
cum hinc eximus. Et quoniam ne horam quidem uitę nostrę promittere possumus, sic hodie uiuamus,
tanquam cras morituri. Non ea de causa hoc refero, ut Te quicquam doceam, cui omnia notiora
sunt quam mihi, sed ut Tu me uicissim Tuis excites hortatibus, nequando ulla molliusculi ocii
illecebra delinitus obtorpescam. Si me amas, cura, ut meliorem efficias, non ut plus mihi
laudis addas. Ego te non solum amo ut optimum uirum, sed etiam ut optimum sacerdotem ueneror.
Totus Tuus sum, quia Tu totus Christi.
Vale!
Anno christianę salutis MDII, quinto Nonas Martias.
Spalati.
15. Anffredus presbiter. Sauinae donatio, versio electronica [page 2 |
Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
donatio, versio electronica
Anffredus presbiter
floruit 1034
Luka Vukušić
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Prema digitalizatu znanstvenog izdanja (1967).
Mg:B 403 verborum
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Kolovoza 2012.
HR-HDA-876-2
1034. U Zadru.
Darovnica Savine, žene Gimajeve, samostanu Sv. Krševana u Zadru
Diplomatički zbornik Kraljevine Hrvatske, Dalmacije i Slavonije, sv. I, Zagreb, 1967, str.68-69.
Priredio: Luka Vukušić, arhivist HDA
HDA Arhinet
1034
Zadar
prosa
Litterae medii aevi (700-1400)
Saeculum 11 (1001-1100)
1001-1050
prosa- donatio
prosa- diploma
prosa- acta
Neven Jovanović
Luka Špoljarić
2012-08-08
Prva verzija. Latinski spellcheck.
In nomine domini dei eterni. Anno ab incarnatione eiusdem millesimo XXX IIII, regnante piissimo imperatore Romano, in ciuitate autem Jadera presidente domino Andrea episcopo, prioratus autem eiusdem ciuitatis regente Gregorio decentessimo uiro.
Qualiter ego Sauina, uxor Gimmai, cogitaui diuina inspirante clementia meo animo pro remedium anime mee octaua pars de domus, que uisa sum habere et que me tangere uidetur, in monasterio sancti Grisogoni offerre pro anime mee remedio, quatinus ea pars uidelicet octaua monasterium possideat in perpetuum, et ab eodem rectore, qui in eodem monasterio in die obitus mei uisus fuerit fore, infelici corpori meo sepulturam tribuatur. Si quis autem post meum decessum in aliquo contrarius eiusdem octave partiuncule esse uoluerit, habeat mecum una cum meis heredibus, habeatque maledictionem dei et sanctorum omnium sitque cum apostata dampnatus in die aduentus domini.
† Ego Andreas episcopus, testis. † Ego Gregorius prior, testis. Ego Prestantius tribunus, testis. Ego Dabro tribunus, testis. Ego diaconus Petrus, testis. Ego Anffredus presbiter scripsi et roboraui.
16. . [Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
donatio, versio electronica
Anffredus presbiter
floruit 1034
Luka Vukušić
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Prema digitalizatu znanstvenog izdanja (1967).
Mg:B 403 verborum
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Kolovoza 2012.
HR-HDA-876-2
1034. U Zadru.
Darovnica Savine, žene Gimajeve, samostanu Sv. Krševana u Zadru
Diplomatički zbornik Kraljevine Hrvatske, Dalmacije i Slavonije, sv. I, Zagreb, 1967, str.68-69.
Priredio: Luka Vukušić, arhivist HDA
HDA Arhinet
1034
Zadar
prosa
Litterae medii aevi (700-1400)
Saeculum 11 (1001-1100)
1001-1050
prosa- donatio
prosa- diploma
prosa- acta
Neven Jovanović
Luka Špoljarić
2012-08-08
Prva verzija. Latinski spellcheck.
In nomine domini dei eterni. Anno ab incarnatione eiusdem millesimo XXX IIII, regnante piissimo imperatore Romano, in ciuitate autem Jadera presidente domino Andrea episcopo, prioratus autem eiusdem ciuitatis regente Gregorio decentessimo uiro.
Qualiter ego Sauina, uxor Gimmai, cogitaui diuina inspirante clementia meo animo pro remedium anime mee octaua pars de domus, que uisa sum habere et que me tangere uidetur, in monasterio sancti Grisogoni offerre pro anime mee remedio, quatinus ea pars uidelicet octaua monasterium possideat in perpetuum, et ab eodem rectore, qui in eodem monasterio in die obitus mei uisus fuerit fore, infelici corpori meo sepulturam tribuatur. Si quis autem post meum decessum in aliquo contrarius eiusdem octave partiuncule esse uoluerit, habeat mecum una cum meis heredibus, habeatque maledictionem dei et sanctorum omnium sitque cum apostata dampnatus in die aduentus domini.
† Ego Andreas episcopus, testis. † Ego Gregorius prior, testis. Ego Prestantius tribunus, testis. Ego Dabro tribunus, testis. Ego diaconus Petrus, testis. Ego Anffredus presbiter scripsi et roboraui.
17. Marulić, Marko. Repertorium, versio electronica [Paragraph |
SubSect | Section]
protinus excipit ac deuorat et
semper ad spem uenturi inhiat. Cupiditas de accipiendo cogitat, accępti obliuiscitur nec
ullum habet maius malum quam quod ingrata est nec quicquam suum credit esse, quod publicum
est 27 .
Auaritia insatiabilis 39 .
Auaritia quanta mala intulerit 41 .
Desunt inopię multa, auaritię omnia. In nullum auarus bonus est, in se pessimus 53 .
Natura quę nocitura erant occultauerat, auaritia scrutari coepit sufossa terra 55 .
Nulla auaritia sine poena est etc. 57 .
Post Darium et Indos pauper est Alexander Macedo; quęrit quod suum faciat etc. 59 .
Nulla contenti pecunia, nulla potentia 60 .
Quid refert, quantum illi in arca, quantum in horreis lateat, quantum pascat aut
foeneretur, si alieno imminet, si non acquisita, sed acquirenda concupiscit? 63 .
Aduersa.
Exilium, amissio pecunię, naufragium, mors, exilium, luctus, dolor 3 .
Maxime commouent quę contra spem expectationemque euenerunt 52 .
Quare mala accidunt bonis 57. 58 .
Quod non sint quę uidentur mala et pro ipsis esse quę eueniunt. Demetrius: Nihil,
inquit, mihi uidetur infelicius illo, cui nihil unquam euenit aduersi. Qui gaudent aduersis
58 .
Deus bonos aduersitatibus efficit meliores, malorum prosperitatibus poenam non aufert,
sed differt 58 .
Germanorum circa Istrum uita durior. Ipse ignis aurum probat, miseria fortes uiros 59 .
Aduersa probant uirtutem. Imparatos aduersa offendunt 65 .
Vnum habet assidua infelicitas bonum, quod quos sępe uexat, nouissime indurat. Neminem
aduersa fortuna comminuit nisi quem secunda decępit 68 .
Quod in exilio nil mali sit. Quocunque uenimus, eadem rerum natura utendum est 69 .
De aduersitate ferenda. Nemo duraret, si rerum aduersarum eandem uim assiduitas
haberet, quam primus ictus. Qui de felicitate ad miseriam deuoluti sunt 74 .
Miserabilis bonorum casus: Socratis, Rutilii, Pompei, Ciceronis, Catonis 75 .
/ Fortis in aduersis Stilbon 76 .
Quę lacessunt sapientem, etsi non peruertunt 27 .
Crudelis in re aduersa obiurgatio 85 .
Grauius nocet quodcunque inexpertum accidit 86 .
Marius iacens super crepidinem 116 .
Liberi parentes alant aut uinciantur. Quidam, cum haberet uxorem et ex ea filium,
peregre profectus et a piratis captus scripsit pro redemptione uxori et filio. Vxor flendo
oculos amisit, filium euntem ad redemptionem patris, alimenta poscit, non remanentem alligari
uult 133 .
Quorum felicium finis infelix? Pompei, Crassi, Lepidi, Cai Cęsaris 2 .
Vtilis exercitatio in aduersis, et de remediis 5 .
Quomodo se pręparet animus contra aduersa futura 7 .
Contra aduersa remedium periculorum meditatio 9 .
Opum amissio qualiter ferenda 14 .
Sapiens ad omnia infractus 21 .
Demetrius uitam sine ullis incursionibus fortunę mare mortuum uocat. Attalus Stoicus
dicere solebat: Malo me fortuna in castris suis quam in deliciis habeat 25 .
Inexpectata plus aggrauant 41 .
Commoda et incommoda extra nos esse 42 .
Melius in malis sapimus, secunda rectum auferunt 45 .
Qualiter aduersus fortunę duritiam componendus est animus. Nihil firmum 48 .
Quę patienda in hac uita 52 .
Ars.
Quattuor esse artium genera: sordiedę, ludicrę, pueriles, liberales 84 .
Idem 38 .
Artis diuisio, ut facilius noscatur 39 .
Mechanicas non esse a philosophis inuentas 40 .
Dedalus serram commentus est. Texturę ratio. Pistrini inuentum 40 .
Rota figuli. Vitriarius. Fornix 41 .
Aqua.
De aquis, de ortu fluentis 57 .
Quare interdum flumina siccantur, quare alibi noua erumpunt? Thales de aquę elemento.
Item Ęgyptii 98 .
Quare aquis sapor uarius? 98 .
Quę indurat in saxum. Oceanus. Quare quędam aqua caleat, quędam est mortifera, ut Stix
in Arcadia etc. Quę flumina ęstate augentur. Vnde diluuium. Danubius. Maria paria esse terrę
celsitudine 99 .
Diluuium 100 .
Cur Nilus ęstate abundet 100 .
Grando. Quare hieme ningat, non grandinet 101 .
Nix 102 .
Flumina sub terra fluentia 105 .
Accusator.
Vacinius in Caluum: Rogo uos, iudices, nunquid quia hic disertus est, ego
damnadus sum? 15 .
Accusationes iniquę in foro 50 .
Non cito credendum delatoribus 52 .
Pulcher furti accusauit Catonem. Carmina in Pompeium composita et in Marcum Brutum
144 .
Appetitus.
Inter desiderium naturale et ex falsa opinione nascens 6 .
Viri boni auiditas tuta est 9 .
Cupiditates diuitiarum uel bonorum. Item animi passiones 51 .
Quod affectus animi corpora sunt, quia corpus tangere uidentur 52 .
Anima.
Mens hominis inquieta, quoniam ex cęlesti spiritu descendit 69 .
Animi mobilitas 70 .
Quęstiones de animo 85 .
/ Animus cęlum petit, si purus fuerit 88 .
Spiritus facit motum 93 .
Habemus animum, sed quid sit aut ubi sit, non expedimus 110 .
Animi diuinitas 114 .
Cogita in te pręter animum nihil esse mirabile, cui magno nihil magnum est 3 .
Animus est ratio in animo perfecto, hominis proprium, quod nec dari nec eripi potest
14 .
Quid enim aliud est animus quam quodam modo se habens spiritus 17 .
Contra eos qui existimant hominis magno pondere extriti non posse permanere, sed mori
19 .
Animus graui sarcina pressus explicari cupit et reuerti ad illa quorum fuit 22 .
Animi exercitium 32 .
Animus Deum non capit, nisi purus et sanctus 37 .
Partes animi: rationalis et irrationalis, et hęc duas habet partes 42 .
Ab animo sensus gestusque et sermo. Rex noster est animus 57 .
Animarum ęternitas ex consensu hominum 58 .
Nos animum habere nos scimus, quid sit animus, ubi sit, qualis sit et unde, nescimus
61 .
Bonum hominis animus emundatus ac purus 63 .
Habitaculum. Amęnę ciuitates vitandę 17 .
Locus etiam non nihil confert moribus 17 .
Sed non multum ad tranquillitatem locus confert. Animus est qui sibi omnia commendet
18 .
Locorum mutatio uitanda 25 .
Angelus.
Vnicuique nostrum pedagogum dari deum inferioris notę, secundum Stoicos. Singulis enim
et genium et Iunonem dederunt 54 .
PLATO
Agricolis et aliis opificibus in generatione ferrum et ęs admixtum 203 .
Agriculturę leges: nequis terminos moueat. Caueat uicinus, me uicino noceat. Qui pascuis
nocuerit, qui alienas apes fuerit persecutus, qui materiam inciderit, puniantur. De aquis
deducendis. Quod uuę et ficus ante uindemię tempus non gustentur 302 .
Pira, mala Punica clam auferre turpe non sit. De aquarum riuis 303 .
Amicus.
Amator tui solus eram, cęteri uero tuorum 15 .
Amicicia est honesta perpetuę uoluntatis communio 42 .
Lysis de amicicia 43 .
Bonum amicum mauult quam Darii aurum adipisci. Vtrum amicus amans amati an amatus
amantis. Solus bonus soli bono amicus 44 .
Conuiuium de amore 150 .
Quam magnus deus amor sit. Amor pręstat in rebus turpibus uerecundiam et honestis
studium. Achilles, cum sciret, si Hectorem occidisset, sibi quoque pereundum, maluit Patrocli
amici mortem ulcisci quam uiuere. Amor turpis. Amor honestus 151 .
De Achille idem 169 .
Prauus amator ille uulgaris corpus magis quam animam amat. Prius perpende et examina
quem amaturus es. Siquis uelit aliquem colere putans per illum uirtute aut sapientia
proficere, licet et fas putamus. In eos qui lucri causa amant. Virtutis auiditate gratificari
atque seruire semper honestum 152 .
Amoris descriptio. Amor immortalis 154 .
Vtrum amanti an non amanti magis gratificandum 160 .
In omnibus sic uersari cum eo quem amas decet, ut nihil unquam pręter honestum uidearis
ab adolescente requirere 201 .
Qualiter affici debemus erga ciues, erga peregrinos, erga nos ipsos 285 .
Qui amat animam suam, perdet eam 285 .
Verus priscus ille sermo: ab ęqualitate amiciciam procreari 289 .
Non auri fulgor in misera mortalium uita rarissimi, non adamas, non argenteę mensę, quę
apud/ homines habentur in precio, ita oculis coruscant neque lati fundi aut pinguia culta
tantum ualent ad uitam quantum mens bonorum uirorum consentiens 330 .
Anicum se nolle deserere ait nec potentiam tyranni ueritas nec
opum eius cupiditate captus 331 .
Memento igitur necessariam esse ad res agendas hominum beniuolentiam, austeritas uero
solitudinem amicorum parit 332 .
Amicorum bonorum constantia atque fidelitas magis uires auget quam multitudo equorum et
alii belli apparatus uel auri magnitudo 332 .
Carebat enim amicis fidisque hominibus, quo nullum maius est argumentum uel
improbitatis, si desint, uel probitatis, si adsint 333 .
Non enim per uulgarem mercenariamque beniuolentiam factus erat amicus, sed per
liberalis disciplinę communionem, cui certe uni, qui sapit, plus adhibet fidei quam ulli aut
animorum coniunctioni aut corporum consanquinitati 333 .
Adulatio.
Omnis adulatio tum circa se, tum circa alias est fugienda 132 .
Cyri filii moulieribus educandi traditi, quicquid agerent dicerentue,
laudabantur; sic instituti, cum ad regimen succedissent, regnum peruerterunt 278 .
Auaritia.
Hipparcus de lucri cupiditate 1 .
In eos qui pecunię student, filios autem negligunt 106 .
Philocrimatus id est amator pecuniarum 177 .
Qui tyrannides rapinasque secuti fuerint, transibunt in lupos, accipitres, miluos 179 .
Improbat Homerum, apud quem Phenix consulit Achilli, ut nisi muneribus accęptis
auxilium non ferat Achiuis, et Achilles ab Agamemnome accipit munera et Hectoris cadauer
precio uendit 199 .
Auarus, quanto pluris ęstimat pecuniam, tanto magis contemptui habet uirtutem 226 .
Auarus honorum disciplinarumque oblectamenta nullius ęstimabit, nisi quantum ad
comparandam pecuniam conferant, Auaro melior ambitiosus 231 .
oriphile contra uiri sui uitam monile accępit 232 .
Qui pecuniam iniuste cupit aut possidens iniuste non dolet 285 .
Nimia acquirendi cupiditas pauperem facit, non pecunię diminutio 286 .
Auaritia et turpe lucrum ne sit in ciuitate. Liceat, siquis in foenus accępit, nec
usuram nec sortem reddere 287 .
In eum qui turpe lucrum exercet 289 .
Auaritia causa est, ut bonum honestumque negligatur 301 .
In auaritiam 307 .
Alieni abstinens. Quę non deposuisti, ne tollas. Poena in eos qui rem alienam
inuenerint et mouerint. Propter cauponum auaritiam et
lucrandi intemperantiam prohibet fieri cauponationem in urbe, Arduum est aduersus duo
contraria pugnare, diuitias et egestatem, alterum hominum animum delitiis
mollitięque corrumpit, alterum doloribus ad impudentiam trudit 315 .
Recta quidem auarus non audit, sed deridet etc. 334 .
Aduersa.
Nihil graue patieris, si re uera honestus bonusque sis uirtutemque exerceas 132 .
Damnum passus ab alieno seruo uel iumento 318 .
Siquid mali ab aeris qualitate et plantis et animalibus nobis infertur, non diuinam
naturam culpandam esse, sed humanam, quę iniuste uitam suam distribuit 323. 325 .
Ars.
Diuitiis et inopia artifices corrumpuntur 205 .
Nemo in omnibus artibus eruditus 237 .
Lex: Ne faber, ęrarius cum lignario simul sint; nequis duabus artibus uacet 303 .
Artem mortalem a mortalibus factam 311 .
Lex de artificibus: Si statuto tempore opus non absoluerint per maliciam, ne plus ęquo
opus liceatur nec decipiat. Siquis opifici mercem pactam non dederit
316 .
Quid est artificium? Mens artificis in materia separata 352 .
Duo sunt artium genera 302 .
Aqua.
Amelita flumen, cuius aquam nullum uas continet, potantes obliuione demebat 240 .
Aquę figura facies habens XX icosaedra 251 .
Grando, nix, pruina, humor 258 .
Accusatio.
Accusatus Socrates, quod nimium curiose perquireret, quę sub terra et quę in cęlo sunt
168 .
Item, quod deos non esse putaret. Aduersarii Melitus et Anitus et Lycon. Primus ob
poetas, secundus ob artifices, tertius gratia rhetorum ei infensi fuerunt. Item obiiciunt ei,
quod iuuentutem deprauaret ac deos, quos ciuitas coleret, ipse contemneret et alia quędam
noua demonia sibi asscisceret 169 .
Accusatio inter patrem et filium, inter uirum et uxorem 317 .
Appetitus.
Cupiditatum III genera: cibi, potus, coitus, in quibus, si recte ducantur, uirtus, sin
contra, uitium nascitur 293 .
Voluntas appetit bonis perfrui 408 .
Auditus quare nobis datus est 256 .
Habitaculum Cyclopum in altis montibus caua antra 276 .
Habitaculorum ordo in ciuitate 303 .
Angeli quomodo illuminati intelligantur 220 .
Demon uitę custos 240 .
Angeli regendis speris pręfecti 246 .
Angelorum ordines nouem 267 .
Natura angeli 324. 326 .
Angelos esse atque multos Aristoteles in libro XI. diuinorum ita probat etc. 341 .
Angelus multitudo immobilis, Angelum immobilem dicunt essentia, uirtute, actione,
quoniam semper sit idem, ęque possit, intelligat semper omnia simul1 et uelit
eadem, et quantum in se est, agat subito quicquid agit. In angelo multitudo ut essentia,
intellectus, actus 342 .
Angelus receptaculum specierum est et multitudo immobilis. Quare immobilis? Quare
multitudo? Angelus non est actus merus, quia componitur ex actu et potentia 350 .
Quod sit unum quiddam et quod sit actus, non a se ipso habet, sed a Deo uere uno
actuque purissimo; sed quod sit simplex per potentiam suscipiendi et patiendi, habet ex se
ipso. Quantum extra Deum productus, a productoris perfectione degenerat. Multitudo igitur
naturalis est angelus. Angelus mouet alia, id est agit in alia; ipse quidem stabilis, sed non
stabilis per se ipsum. Nam per diuinam stat unitatem 350 .
Angelus in Deum totus errigitur, corpora negligit 351 .
Angelus, quamuis prout pendet ex alio, mutabilis quodam modo dici possit, tamen quia
infinito Dei statui pręcipue proximus procreatur, in ipsumque conuertitur sine medio,
stabilis prorsus euadit 355 .
Angelis pręsunt archangeli, his principatus, his quidam intellectus, qui dii iam
participatione quadam denominentur, summo semper Deo pleni diuinoque nectare ebrii
381 .
Animę uires 5 .
Animus immortalis 7 .
Anima, ut se ipsam uideat, in animam intueatur, sicut oculus in oculo. In anima nihil
illo diuinius, circa quod intelligentia sapientiaque uersatur 15 .
Animę bonum erit integra diuini luminis consecutio etc. 29 .
Animę officia sex: imaginatio, memoria, reminiscentia, cogitatio, opinio, phantasia 47 .
Anima quędam per se ipsam animaduertit, nonnulla
per corporis uires apprehendit 55 .
Animam esse aliquid 66 .
In anima maculę peccatorum apparebunt 132 .
Animę foetus prudentia alięque uirtutes 154 .
Anima omnis immortalis, quod a se mouetur 161 .
Vires / animę diuidit: auriga est ratio, gemini equi appetitus, alter bonus, alter
malus, alę animę 161 .
Equi et auriga 162 .
Separatę animę sicut hic, ita et illic se agnoscunt 167 .
Phedon de anima 175 .
Vtrum apud inferos sint mortuorum animę 177 .
Ex uiuente fit mortuus, sic ex mortuo uiuens. Viuunt igitur post mortem animę nostrę.
Item si disciplina reminiscentia est, ante erant animę nostrę quam in corpus infunderentur,
sic et post solutum corpus futurę 178 .
Item quia simplex est et non composita, ideo nec dissoluenda. Item quia inuisibile
semper eodem modo est, quia per se ipsum animus excogitat, et illuc se confert ad purum
sempiternum immortale. Item quia anima naturaliter pręest, et domina est corporis. Item quia
corpus uisibile mortuum multo tempore integrum durat, multo magis anima inuisibilis integra
permanebit 179 .
Anaxagorę sententia: mentem omnia exornare omniumque causam esse 182 .
Animam esse immortalem 183. 184 .
Si anima mortalis esset, improbi lucrarentur, cum et a corpore et a prauitate
liberarentur 184 .
Animę uires tres 204 .
In anima duo: unum melius, alterum deterius 206 .
Tria in anima: rationalis, irascibilis, concupiscibilis 207 .
Rationali potentię conuenit imperare, cum sapiens sit geratque totius animę
prouidentiam. Irascendi uero naturę obsequi rationi proque illa pugnare 208 .
Anima trifariam diuiditur ut supra 231 .
Animę figura et partium eius mystica 232 .
Quare animos immortales esse asserendum 233. 234 .
Immortalem esse animam 238 .
Nec iniusti animam interire. Anima immortalis. Qualis anima. Animus diuino cognatus
239 .
De compositione animę per quinarium etc. 246 .
De harmonica animę compositione 249 .
Diuisio animę motus et tempus. Anima pueri 250 .
Mens animę, anima uero corpori data.
Anima prior corpore 254 .
Astrorum animę 255 .
Mentem tantum ab anima possideri 256 .
Animę sedes in summa corporis arce 262 .
Animarum transitus in corpora respondentia 263 .
Animalium tria genera 267 .
Spiritus superiores in anima nostra operantur. Animi lex intra ipsum 284 .
Anima post separationem sensus exercet in se ipsa uel in aereo corpore. Et nunc magna
mei sub terras ibit imago 304 .
Animam esse naturam mobilem 309 .
Animam humanam semper corpori esse coniunctam 310 .
Quod anima prior sit corpore 311 .
Quod anima se ipsam moueat 312 .
Bonorum et malorum causa est anima. Duę animę, benefica et malefica. Mentis motus. Quod
anima solis et corporum cęlestium dii sint 312 .
Anima immortalis ad Deum proficiscitur rationem suorum operum redditura. Mens animę
sensibusque coniuncta 322 .
Mens beata unita Deo 323 .
Animę corporum cęlestium 324 .
Animę motus nisi mente regatur, pręuaricatur. Anima diuersa a corpore 324 .
Anima prior corpore. Anima incorporea. Animę necessitas intellectum
habentis. Animam atque corpus duo esse 326 .
Animus noster diuinus affectat diuina, licet non comprehendat 328 .
Immortalem esse animam iudicesque habere supliciaque pati maxima postquam a corpore
fuit separata 333 .
Mens in anima pars animę est 341 .
Mens animę oculus. Animę opus est uitalem motum prębere, siquidem ipsa uita quędam est. Mentis autem opus ordinare per formas 342 .
Anima materiam specie terminat. Anima non diuisibilis, sed mobilis multitudo. Anima non
est merus actus. Anima quod una quędam substantia sit et actus stabilis per essentiam non a
se ipsa, sed a Deo sortitur. Primum mobile anima. Quomodo anima a se mouetur 350 .
Anima inter summa et infima media est. Summa sunt Deus et angelus, infima qualitas et
corpus; sic utrimque tertia est, hinc cum inferioribus, illinc cum superioribus conuenit.
Quomodo implet corpus. Quomodo in singulis corporis partibus tota pręsens. Quomodo diuidua
simul et
indiuidua. Anima corporum domina est, Anima rationalis
est uita intelligens discurrendo et corpus uiuificans tempore 351 .
Animarum rationalium gradus tres: in primo mundi, in secundo sperarum, in tertio
animalium. Animantes quędam absque semine natę. Mundi anima 352 .
Elementa etiam uiuere Platonici arbitrantur. Tres pręcipui principes mundi: Deus, mens,
anima. Plato impossibile esse ait terram, cęlum stellasque omnes, nisi animam habuerunt, suum
ordinem seruare posse 354 .
Animę sperarum mouent speras per legem fatalem in circulum, quia ipsę sunt circuli. De
anima Zoroaster ait grammaticus: Mundanorum sinuum multas plenitudines comprehendit 355 .
Omnis rationalis anima est immortalis, quia per se mouetur in circulum, quia stat per
substantiam, quia hęret diuinis, quia materię dominatur, quia est a materia libera 356 .
Quia est indiuidua, quia esse suum habet in sua essentia, quia esee proprium habet et
nunquam a sua forma discedit 357 .
Quia sibi per se conuenit esse, quia per se refertur ad Deum, quia non componitur ex
aliqua potentia, in qua possit resolui 358 .
Quia non habet in se potentiam ad non esse, quia esse a Deo accipit sine medio 359 .
Quia est per se uita 360 .
Quia uita est pręstantior corpore 361 .
Irrationales uitas, non animas proprie appellamus, sed idola et simulachra animarum.
Materia non interit, multo minus anima 356 .
Quęstio: Cur non perfectione pares inter se sunt angelus atque anima, cum utraque a Deo
absque medio prodeant 360 .
Quid sit anima, philosophorum opiniones. Tria animę officia: agit in corpore, per
corpus, per se ipsam. Quod anima non sit corporalis. Anima misera, dum premitur corpore.
Apostropha ad animam, quod magnum quiddam sit, et optimum et pulcherrimum et sempiternum 362 .
Incorporeas naturas in excellentiore substantię genere inueniri quam corporeas 363 .
Heraclitus grammaticus: Lux sicca anima sapientissima 364 .
Quod anima non sit corpus nec forma diuisa in corpore, ostenditur per uirtutem animę naturalem, quia est principium nutriendi et
quomodocunque aliter operandi, quia neque corpus animatum neque inanimatum neque crassum
neque subtile, quia corpus ex matera et forma componitur 364 .
Quia corpus natura sua dispersum est, quia duo corpora non sunt in eodem loco, quia
corpus non est simul totum in pluribus. Item quia anima est uita aut fons uitę, quia corpus
se ipsum mouet 365 .
Quia anima non crescit ad corporis augumentum 366 .
Anima forma uiuifica dicitur. Quare anima forma 364 .
Quare motus in anima actio dicitur, motus in corpore passio 366 .
Item quod anima non sit corpus etc. ostenditur per potentiam sentiendi, quia corpus non
capit imagines aptas ad sensum, quia portet sensus ad animi centrum
conduci, quia quo angustior sensus, eo perspicatior, quia si sensus diuiduus sit, in eo imago
sensibilis diuidetur 367 .
Item quia anima sentit ubique tota, quia anima non necessario patitur sentiendo 368 .
Quia raationes proprię per naturalem et sensitiuam animę uim, quod anima non
sit forma diuidua, quia qualitatis opus unum est, quia complexio agit per uim qualitatum.
Quia complexio est accidentalis forma. Quia harmonia complexionis nihil agit in corpus. Quia
in omni corpore compositio est harmonia. Quia harmonia intelligitur aut compositio ipsa
membrorum aut aliqua compositionis ratio. Item quia harmonia humorum nihil capit absque
materia. Quia quę magis concinit, magis est harmonia. Quia harmonia nihil admittit dissonum
369 .
Anima corpori terreno copulatur per spiritum 368 .
Anima est forma indiuidua ubique tota et nullam trahit originem a materia ideoque
immortalis est, ut ostenditur per intelligendi uirtutem. Animus per IIII gradus ascendit ad
spiritum 369 .
Sensus, imaginatio, phantasia, intellectus. Rationes. Anima alitur ueritate. Contra
Epicureos dicentes animam cum corpore coalescere 370 .
Anima cupit separata uiuere. Virtus animę, quia indiuisibilis est, corpus esse nequit
371 .
Species conceptioque intelligibilis
suscipi non potest a corpore 372 .
Si mens est corpus, tangendo intelligis et currendo. Intellectus accipit secundum se
totum quicquid capit. Quod non faciet, si fuerit corporalis. Intellectus accipiendo rerum
formas non amittit suam, corpora contra 373 .
Forma est in mente uniuersalis; talis in corpore esse non potest. Mentes se inuicem
complectuntur, corpora nequaquam. Mens per omnia corpora operatur, et supra corpora 374 .
Mens statu proficit, corpus motu. Quę in materia sunt contraria, non sunt contraria in
mente. Mens accipiens formas non mutatur. Operatio corporis tendit ad rem compositam, mentis
ad simplicia 374 .
Actio mentis finitur in actione, actio corporis in corpore. Forma corporalis non habet
uim infinitam, mens habet 375 .
Animam non solum esse formam indiuiduam, uerum etiam a corpore non pendere probatur per
rationalem uirtutem. Animam in se reuolui modis IIII per intellectum in naturam suam, per
uoluntatetm in naturam eandem, per intellectum in actum ipsum intelligendi, per
uoluntatem in uoluntatis actum. Mens quo magis separatur a corpore, eo melius se habet. Mens
repugnat corpori. Animi officium speculari et consultare. Phantasia et sensus circa corporea
376 .
Cur anima interdum obsequitur corpori. Anima libere operatur 377 .
Mens absque corpore operatur 378 .
Quare uires animi deficere uideantur deficente corpore. Inter sensus et mentem. Anima
conuenit partim cum diuinis, partim cum brutis 380 .
Contra Epicureos non esse incongruum, quod homo sit partim mortalis, partim immortalis.
Penitus mortalis. Penitus mortalis, inter hos homo medius. Item sicut ultimum in ordine
corporum est incorruptibile, sic et ultimum in ordine mentium 381 .
Contra Epicurum de rerum serie. Vt luna ad solem, sic nostra mens refertur ad Deum 382 .
Sicut in rebus naturalibus fit resolutio ad primam materiam immortalem, sic ad formam
ultimam immortalem. Homo, si non peccasset, etiam in corpore semper uiueret. Contra Epicurum
de formis Deo simillimis 383 .
/ De formarum gradibus 384 .
Contra Lucretium, quod mens potest absque corpore operari. Contra Epicurum, quod Deus
non facit mentem nisi ex se ipso et per se ipsum. Contra Panetium, quod anima sine medio est
ex Deo 385 .
Quale est obiectum, talis est potentia 386 .
Mens unitur obiecto perpetuo et species suscipit absolutas rationesque sempiternas.
Contra Epicureos de unione mentis cum speciebus absolutis et rationibus sempiternis. Contra
Epicurum, quod species innatę sunt menti 387 .
Animus boni cupidus. De ideis. Intelligibile, ens, unitas 389 .
Confirmatio per signa 391 .
Mens est subiectum ueritatis ęternę 392 .
Contra Stoicos, quod aliquid certum sciatur. Contra Peripateticos, quod ueritas animum
familiariter habitat. Rationes multę et signa. Mens humana intelligendo mente diuina formatur
394 .
Quomodo mens in diuinam eleuatur ideam 395 .
Quam ob causam in eo statu Deum nos uidere nequaquam animaduertimus. Quo pacto nobis
Deus infundit intelligentiam assidue 396 .
Confirmatio per uisum. Veritas supra mentem. Mens omnia iudicat. Confirmatio per
auditum 398 .
Confirmatio per mentem. Quantum anima corpori dominatur, ostenditur signis, ac primum
ab affectibus phantasię 400 .
Signum ab affectibus rationis 401 .
Mens animę caput et auriga 402 .
Septem uacationis genera: somno, sincopa, humore melancholico, temperata complexione,
solitudine, admiratione, castitate 403 .
Ab artium et gubernationis industria. Quattuor hominis dotes in artibus. Signum ab
effectu miraculorum 404 .
Quęstiones de miraculis animę. Comparatio luminis ad animam, in angusto quiescit et
amplissima implet 406 .
Quod anima Deus fieri nititur, ostenditur per XII signa. Anima appetit primum uerum et
primum bonum 407 .
Animus conatur omnia fieri, item facere omnia et omnia superare. Homo affectat ubique
esse et esse semper 408 .
Cupimus IIII Dei uirtutes assequi, id est ut simus prouidi, iusti, fortes, temperati
409 .
Animus summam expetit opulentiam
et uoluptatem. Colimus nos ipsos ac Deum. Animus a
uitiis abhorret 410 .
Religio humano generi propria. Contra Lucretium dicentem, quod religio non procedat a
iudicio naturali 411 .
Cleombroto usque adeo persuasum fuit immortalem esse animam, ut se hac uita alterius
uitę amore priuauerit, et Demosthenes etc. Contra Lucretium asserentem, quod ueneratio
diuinorum a consilio humano nescatur. Contra illos qui aiunt, quod homines ad religionem
ferantur a syderibus 412 .
Quęstiones quinque de anima. Vtrum sit unus cunctorum hominum intellectus. Contra
Aueroem. Quod mens sit forma corporis, patet ex ordine naturę 414 .
Quomodo mens proprinquat corpori. Quomodo mens adsit corpori. Anima tota in qualibet
corporis parte. Quomodo mens insit corpori 416 .
Quod mens sit forma corporis, patet ex opinionibus actionibusque humanis. Ratio prima,
quia homo est animal rationale, quia homo intelligit 417 .
Animam esse formam. Animę diffinitio. Ratio tertia: quia homo libere se ipsum mouet.
Quarta: quia uires animi se uicisim tum impediunt, tum mouent 418 .
Quinta ratio: quia separata mens non indiget phantasia 419 .
Sexta ratio: quia intellectus uterque est uirtus in anima. Solutio rationum Aueroicarum
de mente separata 420 .
Solutio de mente unica 421 .
Signa quod non sit mens una tantum. Item rationes: quia mens species seruat ac
iam diu plena omnium debet esse 422 .
Quoties duo rem eandem intelligunt, toties omnino sequuntur absurda 423 .
Vel eadem esset multorum hominum scientia uel superfluę qualitates in eodem 424 .
Item quia contradictoria in eodem essent. Cur animi terrenis corporibus sint inclusi?
ut cognoscant singula 425 .
Animarum inter se affectus in uita altera. Item ut formę singulares cum uniuersalibus
formis concilientur. Vt tamen radius diuinus quam eius formulę reflectantur in Deum. Vt anima
fiat beatior. Vt uires anima inferiores ad effectum progrediantur 427 .
Animę defunctorum aliquando nostri curam agunt. Item ut mundus ornetur,
colatur Deus 428 .
Quam ob causam animi, si diuini sunt, perturbationibus afficiuntur? Affectio animę erga
corpus 429 .
Quare animi a corporibus inuiti discedunt? Qui hinc decędere gaudebant 430 .
Qualis sit animę status antequam ad corpus accędat, qualis etiam post discessum. De
compositione animę 431 .
Species et circuitus animarum 432 .
Iamblicus et Porphyrius reprobant transmigrationem animę ab homine in bestias et
circuitum infinitum 433 .
Quomodo intelligitur animas esse ante corpora. Figura animę apud Platonem 433 .
Angelos et animos non semper fuisse. Animę creantur quotidie 435 .
Vnde anima descendit in corpus. Corpus animę ęthereum et immortale. Zoroaster
grammaticus: Ne foedes spiritum neque in profundum exaugeas quod est planum. Qua parte cęli
animę creantur, qua ue descendunt 436 .
Quando infunditur in corpore et quo, dum in corpore uiuit, ducitur. Qua parte corporis
ingreditur et egreditur et quo duce progreditur. De statu animę purę 437 .
Quo pacto mens Deo coniungitur 438 .
Omnes mentium species possunt coniungi Deo 439 .
Quęstio de statu animarum infantium et stultorum 442 .
DIONYSIVS HALICARNASEVS
Agriculturę et militię laudes 39 .
Boni agricolę a Numa laudati, mali mulctati 53 .
Nenius augur inuenit botrum mirę magnitudinis et obtulit ad heroum casam uotum pro
suibus inuentis, quos amiserat 79 .
Lucius Quintius Cincinatus arator et consul 295 .
Deinde dictator 262 .
Auaritia.
Tarpeia pro armillis, quas concupierat, scutis obruta 42 .
Non enim habitat in fortuna eorum inopia, sed in moribus, quos non modo sors hęc parua
non expleret, sed nec omnes simul regum tyrannorum largitiones 245 .
Audacia.
Lucius Metellus pontifex ex ardente templo Vestę sacra eripuit in medios irrumpens ignes
50 .
PROBLEMATA ALEXANDRI APHRODISEI
Anima.
Quomodo anima adhęret corpori 23 .
PROBLEMATA ARISTOTELIS
Agricola.
Quomodo apii radix crescet in magnitudinem. Quomodo cucumeres et
cucurbitę. Quomodo eos per annum totum uirides seruabis. Ruta ut pulcherrima plurimaque
proueniat 55 .
Origanus musto iniecta uinum dulce efficit 56 .
Auditus.
Cur nox ad audiendum aptior quam dies 45 .
Cur melius audimus, cum spiritum retinemus quam cum reddimus. Cur nonnulli, cum suas
scalpunt aures, tussiunt 71 .
PROBLEMATA PLVTARCHI
Auxilium.
Noctu et interdiu domus tribunitię patebant tanquam portus omnium ope indigentium
80 .
Aduersa.
Apud quercum scotos uel1 tenebrę 84 .
Prouerbium apud Eleos: Grauiora sambuco pati. Hic enim ob sacrilegia compręhensus in
tormentis decessit 86 .
Auaritia.
Megarenses Theogora tyranno eiecto usuras a creditoribus, quas antea soluissent,
reposcebant idque palintociam appellauerunt 84 .
AVLVS GELIVS
Agricola.
Siquis agrum suum passus fuerat sordescere, puniebatu 31 .
Amicus.
An pro utilitatibus amicorum delinquendum sit 1 .
Qui amicos habuerit, necesse est eum simul habere et inimicos 2 .
Puer a delphino adamatus 46 .
Poliphylia, id est multorum amicicia
67.
Comitas hominis minoris erga amicum superiorem 69 .
Amor sui a natura 70 .
Contra reprehensorem Ciceronis in libro De amicicia 101 .
Ita amicum habeas, posse ut fieri hunc inimicum putes 104 .
Auxilium.
Apologus Esopi, quo docet non nimis confidendum in auxilio amicorum nec propinquorum,
sed propriis uiribus nitendum 20 .
Coruus auxiliatus est Valerio cum Gallo pugnanti 53 .
Auaritia quomodo corpus animumque uirilem effeminat 21 .
Parcus unde denominatus sit 27 .
Fabricius Luscinus Publio Cornelio Ruffino, auarissimo homini inimicus erat, et tamen
ei in petendo consulatu fauit, quod bellator bonus esset. Et mirantibus, cur id egisset,
"malo", inquit, "compilari quam uenire" 29 .
Nolani Vergilio noluerunt concędere, ut aquam in propinquum rus duceret, et ipse nomen
Nolę de carmine suo derasit dicens: Et uicina Veseuo ora iugo, ubi erat: Nola
iugo 49 .
Laberii uersus sub persona auari sumptum filii in luxuriam effusi deplorantis 59 .
Demosthenes ab aduersario pecunia corruptus tacuit, clienti synanchen se habere simulans
65 .
Auaritia prętorum prouincialium 91 .
Hęredis fletus sub persona risus est 104 .
Aduersa.
Epictetus philosophus confitetur se fuisse seruum, corpore mancum, pauperie pressum,
diis tamen charum 15 .
De hominibus calamitosis dicitur: Ille habet equum Seianum; item: aurum Tolosanum 23 .
Marcus Cato in oratione pro Rhodiensibus: Aduersę res edomant et docent,
quid opus sit facto, secundę res lętitia transuorsum trudere solent a recte consulendo atque
intelligendo 44 .
Versus Gręcus: Ipsa dies quandoque parens, quandoque nouerca est 104 .
Inter sapientis et insipientis animum quantum differat, cum iminent horrenda
112 .
Aqua.
Inter flumina prima magnitudine esse Nilum, secunda Histrum, proxima Rhodanum 57 .
Flumina retanda, id est purganda 67 .
Audacia.
Nunquam periculum sine periculo uincitur 104 .
Accusatus.
Publius Scipio Affricanus, cum esset reus a Claudio
Aselio, tribuno plebis, accusatus, neque barbam radi desiit neque candida ueste
nonuti, neque fuit cultu solito reorum 22 .
Idem, cum accusaretur a Marco Neuio, tribuno plebis, relicto foro abiit in Capitolium
diis gratulatum, quod ea die Hannibalem superasset. Idem Petilio, tribuno plebis, petente, ut
rationem redderet pecunię prędęque Antiochenę, cum esset legatus fratri Scipioni Asiatico,
protulit librum et, cum, ut palam recitaretur, postulatum esset, concerpsit, ęgre passus, ut,
cui salus imperii accepta esse deberet, ab eo ratio prędaceę2 /posceretur 32 .
Cum obiectum est quod negari non queat, responsione ioculari eludas exemplo Tullii
72 .
VITĘ PLVTARCHI
Agricola.
Plantandi ratio a Solone constituta 23 .
Cato senior pascuum et seminarium agrum quam floreum et irriguum maluit 91 .
Vnde illud Ouidii: Luxuriat Phrygio sanguine pinguis humus 135 .
Amicicia inter Theseum et Perithoum 4 .
Lex Solonis sine filiis decedenti ius constituendi hęredis, quem uellet, concessit,
pręferens amiciciam propinquitati et gratiam necessitati 23 .
Nemo erat natura tam aspera et difficili, quem Alcybiades sua comitate non sibi
beniuolum redderet 32 .
Xantippi, Periclis patris, canis abeuntis domini desiderio in mare insiluit, natando
triremem consecutus et in Salaminem delatus expirauit; eo in loco Canis tumulum uocant 42 .
Cęsar quosdam simias et catulos sinu circumferentes interrogauit, parerent ne apud
illos mulieres liberos 50 .
Epaminundas Pelopidam inter hostium arma iacentem non deseruit 60 .
Quidam, cum iacentem hostis trucidaturus esset, interrogatus ab eo, cur potius in
pectore quam humeris uulnerari uellet, inquit: Ne, si is qui me amat, terga perfossa uulnere
conspexerit, erubescat 61 .
Antipatro respondit Phocion, cum quiddam minus honestum ab eo petisset: Non amico
Phocione simul et adulatore
uti potes 105 .
Boetios interrogauit Lysander, rectisne an inclinatis hastis per ipsorum
agrum se incedere uellent 120 .
Cimon dona offerentem interrogat, mercenarium ne Cimonem an amicum habere mallet 3 .
Amicos non potentes, sed promptos amplexus est Agesilaus 30 .
Prometheus dilexit Herculem, populus Romanus Pompeium, uterque patres eorum osi 30 .
Nimia amicicia interdum causa odii 68 .
Lucilius quęrentibus Brutum se esse ipsum dixit, ut ille euadendi spacium haberet 110 .
Amiciciarum tria genera--- naturales, ęquales, hospitales. Plato pro amico nullum
recusat discrimen 136 .
Amatoris animus in suo corpore mortuus, in alieno uiuens 137 .
Auxilium.
Themistocles cuidam ex ducibus iactanti se cum ipso rebus gestis conferendum respondit
diem festum cum profesto aliquando litigasse se operibus referctum dicendo, ipsum uero ocio
uti; tunc festum annuisse: Verum, inquit, nisi ego essem, tu non esses. Ita uos, si ego
abfuissem, ubi nunc essetis? 43 .
Iusti proprium aliis magis quam sibi prodesse 96 .
Spes temeraria auxilii in Pompeio dicente: Cum terram Italię pede pulsabo, scatebunt
pedestres equestresque copię 38 .
Adulatio.
Anaxarchi consolatio ad Alexandrum 47 .
Cornelius Balbus tenuit Cęsarem, ne assurgeret senatui 57 .
Stratocles, Cleones erga Athenienses 96 .
Auaritia.
Quę Tarpeiam arcem pro armillis prodere uoluit 7 .
Agide regnante nummus argenteus Spartam inuectus et cum nummo cupiditas et delicię 15 .
Quomodo Hannibal elusit Cretensium auaritiam 74 .
Callias auarus et ob id crudelis 87 .
Continentes manus habere ueri imperatoris munus 90 .
Crassus auarus et diues 19 .
Auarissimus Crassus auaros tamen insectans 20 .
Auaritia militum Pompeianorum quęrentium thesauros terram fodiendo labore irrito 31 .
Antigonus mendax ob auaritiam 50 .
Qui timiditatem Herculi exprobrat, potest et Catoni turpitudinem
quęstus 70 .
Demosthenes habens argiranchen, non sinanchen 87 .
Auaritia multa exigens 106 .
Aduersa.
Themistocles pattria profugus, cum apud Persarum regem iam permultum opibus et gratia
polleret, fertur ad filios dixisse: Interieramus, o filii, nisi interissemus
44 .
Egidis damnati constantia, cum se meliorem damnatum diceret quam illos, a quibus contra
legem et ius damnabatur 107 .
Qui erumnas formidans mortem appetit, non fortis, sed mollis est 112 .
Aduersa uirum probant. Exemplum Eumenis, qui uictus non ante destitit persequi
proditorem quam captum patibulo suffixit 140 .
Prospera immoderatum, aduersa obsequiosum hominem faciunt 4 .
Calamitosis miserandum, non culpa obiicienda 59 .
Plato uenumdatus 72 .
Cicero exilium impatienter tulit 90 .
Ars.
Archimedes magnum pondus subleuans tormentis. Idem arti intentus non uidit uitę
periculum 65 .
Aqua.
Publius Emilius militibus siti laborantibus aquam ministrauit, fossis locis qui sub
monte erant, coniectatus ex siluę uiriditate inde aquarum scatebram erupturam 102 .
Audacia.
Spartę non licebat ire pręuio lumine, ut et in tenebris assueti audaciores fierent 12 .
Audacia Alcibiadis pueri: ante currum se prostrauit in uia, cum aurigam, ut cursum
inhiberet, exorare non posset; sic ille multorum clamore et pueri audacia territus substitit
28 .
Vincendi initium fiducia est 41 .
Minutii temeritas Fabio detrectantis 56 .
Megarensi cuidam confidenter in se loquenti Lysander: Tua, inquit, ciuitatis indiget
oratio 120 .
Quidam ex his qui a Cęsare uenerant, stans iuxta senatum, cum audisset, quod Cęsari
prorogatio non daretur, manu ensis capulo percusso inquit: At hic dabit gladius 38. 54 .
Accusator.
Accusatus Scipio Africanus 78 .
Prosagogidę dicti Siracusis, qui dicta factaque ciuium explorantes ad tyrannum
deferebant 75 .
Socrates accusatus et morti addictus 135 .
Anima.
Animarum immortalitas 9 .
LACTANTIVS FIIRMIANVS
Amicus.
Qui se deuouerunt pro aliorum salute 58 .
Contra Socratem et Platonem, qui dixerunt amicorum omnia communia 68 .
Amare
bonos et odisse malos potest cum malis esse
commune 125 .
In quos pręcipue sit humanitas exercenda 130 .
Philosophi caruerunt humanitate, quod eam inter morbos animi ponebant 134 .
Auxilium.
Quod succurrendum sit ei qui indiget auxilio 130 .
Adulatio.
Gręcorum leuitas 16 .
Qui aliter de diis sentientes, publice cum aliis errare maluerunt
assentandi gratia 29 .
Auaritia.
Cupiditas fons malorum 103 .
Romanorum cupiditas occupandi aliena 128 .
Quomodo cupiditas non uitium, sed uirtus sit 137 .
Vsuram caue. Munus pro munere ne acceperis a paupere 138 .
Cupiditas 140 .
Auaritia 148 .
Aduersa.
In aduersis Dei recordamur, in prosperis obliuiscimur 27 .
Exulibus aqua et igni interdictum 40 .
Sapiens et in tormentis beatus 71 .
Aduersa permittit Deus, ut innotescat uirtus 104 .
Cur bonis mala, iniustis prospera eueniunt 119 .
Cur generata sunt quę obsunt homini 151 .
Appetitus.
Quare uitia magis quam uirtutes appetuntur 1 .
Peripatetici contra Stoicos: affectus naturales non euelli, sed mitigari posse 135 .
Item contra Peripateticos, quod bonus usus affectuum uirtus est, malus uitium 136 .
Quod insaniant, qui humanam naturam affectibus spoliare nituntur 136 .
Peripatetici contra Stoicos 139 .
Tres affectus mali 140 .
Auditus.
De uoluptate aurium 142 .
Anima immortalis 59 .
Contra eos qui dixerunt animam in uaria corpora transire 65 .
Quod sapientissimi immortalitatem animarum, sed infideliter docent 66 .
De immortalitate animę argumenta Platonis 155 .
Quę sit de hoc fidelis assertio 155. 156 .
Contra Lucretium et Epicurum, et de differentia mentis et animę. Quare in pueris sensus
crescit 158 .
Testimoniis probatur immortalitas 159 .
Aristoxenus negat ullam esse animam 159 .
Qua ratione anima patibilis esse possit 164 .
Contra eos qui dixerunt animam transire in uaria corpora 166 .
Anima et corpus 179 .
Vbi sit mentis sedes et qua ratione corpori iungatur 198 .
Quod anima sit ęterna et quid sit secundum
uarias opiniones philosophorum 199 .
Vtrum animus et anima sint idem 200 .
De origine animę 200 .
Angeli.
Demones 8 .
Apostoli.
Diuisio discipulorum. De illorum miraculis. Quomodo Petrus et Paulus Romę prophetarunt
de euersione Hierusalem 91 .
Quod a discipulis Christi mendacium abfuit 101 .
LAERTIVS
Agricola.
Pytagoras: Mitem arborem non uiolandam 82 .
Amicorum pręsentium et absentium ęque memores esse decet. Amicos cito noli acquirere;
quos autem acquisieris, reprobare caue 8 .
Chilo dixit: Promptius ad amicorum aduersos casus quam ad secundos accurrendum. Nihil
se ingrate fecisse dixit, nisi forte cum sibi inter amicos iudicandum esset, suaserit amico a
se prouocare sic et legem et amicum seruaret 10 .
Ciuibus placere omnibus stude 11 .
Bias malle se inter inimicos quam inter amicos iudicare dicebat; quippe ex amicis
alterum prorsus futurum inimicum, ex inimicis autem alterum amicum 12 .
Amicos beneficiis fouendos, ut amiciores sint, inimicos autem amicos faciendos 12 .
Amicis et felicibus et infelicibus eundem te pręsta 13 .
Melius est amicum unum egregium quam multos gregarios possidere 14 .
Xenophontis uerba ad Cliniam, quam ardenter ipsum diligat 20 .
Dolores pro amico sustinendos ne illi quidem negant, qui in uoluptate finem constituunt
25 .
Theodorus sustulit amiciciam, quod sapientes sibi ipsi sufficiant, insipientes autem
inconstanter ament 25 .
Plato ait amicicię species III: naturalem, socialem, hospitalem 36 .
Cum Platoni Dionysius diceret "caput tibi quispiam tollet", aderat Xenocrates et suum
ostendens "nullus", inquit, "id prius quam istud abscidet" 39 .
Crantor, cum interrogatus esset, cuius rei gratia ita se
Polemoni addixisset, respondit quia illo nunquam neque acutius neque grauius audisset
loquentem 41 .
Amicos, qualescunque sint, oportere seruari, ne uideamur uel malis usi uel deuitare
bonos. Aristoteles rogatus, quid sit amicus, "una", inquit, "anima in duobus corporibus
habitans". Rogatus, erga amicos quales esse debeamus, "quales", inquit, "eos erga nos
esse optamus. Fauorinus refert eum crebro dicere solitum: Amici, amicus nemo 47 .
Amiciciam ęquitatem esse deffiniuit reciprocę beniuolentię. Eius tres species esse:
aliam cognationis, amatoriam aliam tertiamque hospitalem 48 .
Demetrius amicos dicebat secundis in rebus adesse aduocatos, in calamitatibus autem sua
sponte atque inuocatos 52 .
Diogenes: Meam et tuam amiciciam perna dissoluit. Alteri idem: Tuam amiciciam modicum
casei rupit 57 .
Zeno interrogatus, quid esset amicus, "alter", inquit, "ego". Cum Crates eum per
pallium a Stilpone retraheret, dixit: "O Crates, aptissima philosophorum captura est, quę
fit per aures. Persuadens igitur trahe; quod si per uim egeris, corpus quidem apud te, sed
animus apud Stilponem erit" 65 .
Amiciciam inter bonos dumtaxat, quos inuicem studiorum similitudo conciliat, posse
consistere. Item quid sit amicicia 73 .
Amaturum sapientem iuuenes aptos ad uirtutem 74 .
Pytagoras primus amicorum omnia communia dixit amiciciamque ęqualitatem 81 .
Conciliandę amicicię imprimis studiosus fuit 82 .
Inuicem ea ratione conuersandum, uti ne ex amicis inimicos, uerum ex inimicis amicos
faciamus 82 .
Auxilium.
Pythagoras: Onus una tollendum non adiiciendum 82 .
Adulatio. Diogenes olera abluens Aristippum arguit adulationis etc. 22 .
Antisthenes pręstare dicebat necessitate urgente in coruos quam in assentatores
incidere; illos quippe mortuos, istos uiuentes deuorare 54 .
Diogenes rogatus, quę nam bellua perniciosissime morderet, "ex feris", inquit,
"obtrectator, ex mitioribus adulator." Sermonem ad gratiam instructum melleum esse laqueum
dixit 58 .
Crates desertos dicebat, qui cum assentatoribus essent, non secus ac uituli cum inter
lupos sunt: neque enim cum illis propinquos neque cum his esse, sed insidiatores 61 .
Timon,
cum uidisse Arcesilaum assentatorum medium
incedentem, "quid", inquit, "huc tu uenisti, ubi nos liberi sumus?" 98 .
Auaritia.
Damnum potius quam turpe lucrum eligendum: id quippe semel tantum angere, hoc semper 10 .
Nihil pecuniarum gratia agendum 13 .
Bion ad diuitem auarum: "Non", inquit, "hic substantiam possidet, sed ab ea ipse
possidetur". Tenaces itaque aiebat opum ut suarum habere curam, uerum ex eis ut ex alienis
nihil capere utilitatis 43 .
Aristoteles hominum plerosque dicebat ita esse parcos, ac si semper uicturos, alios tam
prodigos, ac si continuo morituros 47/. Diogenes rogatus, quomodo Dionysius amicis uteretur,
"ut sacculis", ait, "dum plena euacuat et abiicit uacua". Cupiditatem arcem omnium
malorum dicebat. Rogatus, cur pallens esset aurum, ait: "Quia multos habet insidiatores 58 .
Menippus philosophus quidem, sed auarus foenerator: amissis pecuniis laqueo sibi uitam
extorsit 62 .
Aduersa, inquit Thales, facillime quis perferre potest, si inimicos uiderit deterius
affectos 6 .
Infelicitatem nemini improperaueris, ne iustę querimonię pateas 10 .
Bias infelicem dicebat, qui ferre nequiret infelicitatem 11 .
Theodorus in exilium missus: "Me ", inquit, "Athenarum ciuitas ferre non ualens, non
secus ac Semele Dionysum, expulit 25 .
Sequitur sub folio.
Ars.
Anacharsis anchoram et figuli rotam inuenit 14 .
Socratem etiam lapidum sculptorem fuisse aiunt 17 .
Disciplinę species III: actio, effectus, speculatio, id est practice, effectrix,
theorice 36 .
Ars trifariam diuiditur: quę pręparat, quę conficit, quę utitur 37 .
Speusippus primus quo pacto ex gracilioribus lignis capacia et in uentrem tumentia
uascula fierent, inuenit 38 .
Diogenes, cum rudem pinguemque citharedum omnes arguerent, solus ipse laudabat;
rogatus, quam ob rem, ait: "Quod talis cum sit, cithara se, non latrociniis exerceret 57 .
Aqua omnium principium 5 .
Audacia.
Plato tyrannum non timuit. Nam cum illi Dionysius dixisset: "Verba tua ociosorum
sunt", tunc ille: "Et tua tyrannidem sapiunt" 31 .
Accusatus Anaxagoras, quod solem, candentem laminam dixerit 17 .
Socrates accusatus, quod deos negaret et iuuenes nouis disciplinis corrumperet 19 .
Viri illustres apud Athenienses dannati 20 .
Plato damnatur, quia Atheniensis, sed absoluitur, quia philosophus 31 .
Zeno dicente sibi quodam Antisthenis complura sibi minime placere, rogauit, num sibi
bona etiam quędam habere uideretur, illo se nescire dicente: "Non piget", inquit, "siquid
ab Antisthene male dictum sit, hoc indagare, siquid uero boni negligere 65 .
Appetitus.
Diogenes seruos quidem dominis, malos autem cupiditatibus seruire dicebat 59 .
Solebat in publico facere, et quę ad Cererem et quę ad Venerem spectant 59 .
Prima animantis appetitio se ipsum tuendi atque obseruandi. Item falsum esse, quod
prima appetitio sit ad uoluptatem 70 .
Voluptas cupiditati rationabili contraria 72 .
Concupiscentiam esse irrationabilem appetitum. Item quę illi subincidunt. Affectiones
bonę tres: gaudium, cautio, uoluntas 73 .
Concupiscentias partim esse naturales, partim inanes 109 .
Auditus.
Audire esse, cum is, qui medius? est inter/loquentem et audientem est aer,
uerberatur orbiculariter, deinde agitatus auribus influit, quemadmodum et cisternę aqua per
orbes iniecto agitatur lapide 76 .
Zeno Eleates ad aurem se aliquid locuturum simulans Nearco tyranno dentibus apprehensam
perforauit 91 .
Quomodo auditus fit 103 .
Anima immortalis 5 .
Velocissimum mens 6 .
Quid sensibile, quid intelligibile; anima, ideę 30 .
Idea; anima immortalis de corpore in corpus transiens 35 .
Animę partes tres: rarionalis, concupiscibilis, irascibilis 37 .
Aristoteles ait animam esse incorpoream, primamque esse entelechiam, corporis nempe
naturalis et organici potentia uitam habentis 48 .
Animam octo in partes diuidunt, id est in sensus quinque, uocem, cogitationem,
generandi uim 72 .
Anima mundi, anima sapientum, partes animę VIII 76 .
Principale animę in corde 77 .
Animę in corpora transmigratio 81. 82 .
Animam auulsionem ętheris esse
et calidi et frigidi; item esse immortalem 83 .
Animam trifariam diuidit Pythagoras: in sensum, mentem et iram 1 .
Esse autem principatum animę a corde usque ad cerebrum 83 .
Eorum quę in hominibus sunt, maximum animam esse; et felices esse, quibus bona anima
aduenerit 83 .
Empedocles animam putat omnigenum animalium atque herbarum species indui seque
aliquando fuisse puerum atque puellam, arborem, auem ac piscem 86 .
Alcmeon animam immortalem dixit, moueri iugiter instar solis 87 .
Heraclitus animarum et demonum plena esse omnia dixit. Item animę rationem nunquam
reperiri posse 89 .
Parmenides ait animam ac mentem idem esse 91 .
Idem dicit Democritus 92 .
Protagoras dicebat nihil esse animam citra sensus 93 .
Quod anima sit corpus tenuibus partibus per totam congregationem seminatum. Vires
animi. Animam dissipari. Anima corporea 104 .
Habitaculum. Diogenes sub porticu habitans Athenienses aiebat sibi condidisse
habitaculum. Idem dolium, quod in Metroo erat, pro domo habuit 55 .
Democritum adeo fuisse studiosum, ut cella se includeret 92 .
Aduersa.
Alexander epistulas Athenas ad Antipatrum miserat per Athliam quendam. Aderat Diogenes
atque ad uocabulum alludens, quippe athlios infelix dicitur: "Athlias ", inquit, "per
Athlium ad Athliam" 57 .
Ei qui sibi exilium exprobrabat, "at huius", inquit, "miserię causa philosophatus
sum" 58 .
Zeno, quoniam amissis in mari rebus ad philosophiam se contulit, "tunc ", inquit,
"secundis uentis nauigaui, cum naufragium feci 63 .
Hecaton Chrysippum uenisse ad philosophiam dixit, cum illius patrimonium in regium usum
inuectum esset 79 .
QVINTVS CVRTIVS
Agricola.
Arabię fertilitas 20 .
Orti pensiles 21 .
Amicus.
Alexander de Ephestione, cum illum ueneratę essent captiuę mater et uxor Darii ipsum
regem esse /putantes et recognita errorem excusarent, Sisigambim prouolutam alleuans rex: Non
errasti, inquit, mater; nam et hic Alexander est. Fides amicicię, ueri consilii periculosa
libertas, uos me decepistis; uos, quę sentiebam, ne reticerem impulistis 34 .
Nam firmisima est inter pares amicicia; et uidentur pares, qui non fecerunt inter se
periculum uirium 42 .
Simulata amicicia Perdicę in Meleagrum, regni consortem 66 .
Adulatio.
Hages et Cleo adulantes Alexandro. Perniciosa adulatio, perpetuum malum regum, quorum
opes sępius assentatio quam hostis euertit 47 .
Auaritia.
Scytharum legati Alexandrum auaritię arguunt 42 .
Insatiabilis auaritię est adhuc implere uelle, quod iam circumfluit 49 .
Auaritia Alexandri aperuit Cyri sepulchrum 62 .
Aduersa.
Darius seruorum suorum captiuus 27 .
Aqua.
Cigni fluuii descriptio 2 .
Aqua solis in nemore Hamonis sub lucis ortum tepida, medio die frigida 13 .
Tygris a celeritate sic dictus, quia Persica lingua Tygrim sagittam appellant 14 .
Fluuium Phasim tygrim incolę uocant 22 .
Araxes fluuius 22 .
Zioberis fluuius 29 .
Caspium mare dulcius cęteris 29 .
Polymetus fluuius 42 .
Mare rubrum a Erithro 61 .
Habitaculum.
Indi maritimi tuguria conchis et cęteris purgamentis maris instruunt 61 .
POLIBIVS
Amicorum etiam errores licet reprehendere historię scriptoribus 4 .
Acheorum et Peloponensium amicicia: ita in omnibus similes
erant, nisi quod non eandem urbem
habitarent 31 .
Malorum etiam societas, nisi iustitia seruetur, infringitur 68 .
Aduersa.
Qui sua culpa in calamitatem incidunt non tam miserandi quam reprehendendi 24 .
Audacia.
Rhodio Hannibali perniciem attulit 13 .
Flaminii temeritas 55 .
Marci Minutii temeritas 57 .
Temeritatem homines ad insaniam et ad nichilum adducere solere 69 .
Theodoti audacia 94 .
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Agricola.
India bifera et eius ubertas portentosa 5 .
Triptolemus 21 .
Aphricę, ubertas 31 .
Hesperidum horti 32 .
Sicilię ubertas 33 .
Militaris disciplina et agricultura ciuibus permissa 70 .
Diis libandum X uitibus non putatis 76 .
Assyrię feracitas 92 .
Agros colere pro re despicatissima habent Thraces 111 .
Parii eis urbem commisere, quorum fundos optime cultos comperissent 111 .
In sola Attica olim olea 112 .
Platanus aureo monili ornatur 126 .
Cincinatus ab agro ad consulatum uocatus, iterum ad dictaturam 140 .
Deposita dictatura ad agrum rediit 141 .
Pensiles horti in arce Babylonis 219 .
Regulus per litteras petiit, ut sibi successor mitteretur, causatus quod suus agellus a
mercenariis cultoribus uastaretur 255 .
Ficus a Catone in senatu ostensa 326 .
Lex 335 .
Agrorum curam foeminis et senibus delegant 347 .
Vitis aurea Pompeio donata 363 .
Hercinia silua, Arduenna silua 377 .
Domitianus edixit, nequis in Italia nouellaret 426 .
Amicicia.
Amicicię inimicicięque animalium 13 .
Congressus Thesei et Pyrithoi 35 .
Ionathę et Dauidis inter se amor 48 .
Omnia communia 62 .
De delphini et hominis commercio 82 .
Adrastus Atyn a se incaute occisum deprehendens, uenia a rege impetrata super bustum
eius ferro se traiecit 92 .
Amasis remisit amiciciam Polycrati, ne eius causa posthea in aduersis doleret 100 .
Mulier fratrem uiro et filiis pręfert 101 .
Xerxes seruatur exonerata naui
ultraneo suorum desultu 132 .
Tyrannos non auri, sed amicorum inopia perire 201 .
Alexander Ephestionem se alterum esse dixit 212 .
Certamen inter milites ortum gestandi regis Alexandri 223 .
Vera amicicia una in duobus corporibus anima 233 .
Heraclienses Atticos ex hostibus sibi amicos efficiunt beneficio plusquam armis usi
245 .
Xenophanes a Philippo missus ad Hannibalem foederis ineundi gratia incidit in Romana
pręsidia et dixit se ad senatum missum conciliandę cum eo amicicię causa, dimissus abiit, quo
uolebat 281 .
Marcus Liuius cum Tiberio Nerone consules designati reconciliantur 295 .
Syllę sepulchro inscriptum: Nemo amicus me beneficentia superauit neque in inuria
inferenda inimicus 357 .
Pompeius pro hoste habuit, qui se non sequeretur. Cęsar pro amico qui contra se non
esset 381 .
Nero neque amicum habens neque inimicum 419 .
Auxilium.
Suffragia Laconum clamoribus declarabantur 63 .
Castor et Pollux auxilio fuerunt Romanis contra Latinos 110 .
Metelli interuentu Sertorius uincere non potuit Pompeium. Et pulsassem puerum hunc
hodie, inquit, ad societatem, nisi anus interuenisset 358 .
Adulatio.
Alexender assentatoribus deditus 219 .
Cleonis assentatio in Alexandrum 227 .
Athenienses in assentationem propensi. Stratocles adulationum inuestigator
maximus 242 .
Athenienses in Demetrium, ut, quicquid uellet, sanctum iustumque haberetur. Mysteria
illi alieno mense ostendunt. Atheniensium adulatione afflicta Demetrii fortuna in contrarium
uertitur 243 .
Auaritia.
Darius sepulchrum demolitus in quo aurum se reperturum credidit 5 .
Eriphile aureo torque corrupta coniugem Amphiaraum latentem prodidit 39 .
Pygmalion Sicheum obtruncat auri eius potiundi gratia 54 .
Thesserarum et pilę lusum Lydi inuenere 67 .
Tarpei filia Capitolium prodidit pro armillis 72 .
Senacherib auarus et infidus 74 .
Auri cupiditas prodidit Polycratem 101 .
Alcmeonis auaritia totum se auro implentis, cum Croesus ei tollere, quantum posset,
permisisset 122 .
Cupiditas in subeundum
n duxit, comes spes 159 .
Ducis auaritia militum animos alienauit 166 .
Lysandrum diuitem rati generi colebant, mortui inopia offensi filias eius repudiarunt,
acerbe condemnati sunt 193 .
Diogenes: Omnium malorum arx cupiditas 202 .
Barbarus auri cupidus in puteum pręcipitatur 210 .
Parmenio auarus pecunię, Alexander glorię 217 .
Nubendum supra naturam, ubi luchrum ostenditur 242 .
Posthumus damnatus, quod, cum exercitui pręesset, militum opera in suo agro colendo
esset usus 245 .
Pyrrhi auaritia dirrui sepulchra iubentis antiquorum regum auri cupiditate 251 .
Pleminius ne a sacris quidem abstinuit 299 .
Corui aurum comedunt 301 .
Rapacissima Nabidis coniunx 308 .
Hannibalis ars in Gortinorum fallenda auaritia 320 .
Perseus pecunię parcens se et regnum prodidit 323 .
Auaritia Syllani a patre multata 334 .
Locupletum factio contra legem agrariam 335 .
Alii epoto, quod in prouinciam extulissent, uino plenas auro et argento reportarunt
amphoras 339 .
Septimuleius aurum pro Gracchi capite relaturus plumbum infundit, ut plus
appenderet 339 .
Venalem urbem cito perituram, si emptorem inuenerit 343 .
Mannio Atilio aurum liquefactum in os infusum 351 .
Sylla in deos cauillatus 352 .
Mulus auro honustus diripientibus obiectus Mithridati spacium ad euadendum dedit.
Decretum Luculli contra foeneratores 361 .
orarium Cęsaris iussu direptum 381 .
Tarsensibus grauissima tributa imposita 393 .
Miles aurum in uisceribus hominum quęrens 424 .
Aelii Prisci immoderata auri cupiditas 425 .
Vespasianus dicax et auarus urinę uectigal excogitauit 426 .
Pręstigiator alieni cupidus 432 .
Seuerus auaritia omnes omnium temporum principes superauit 435 .
Auarus et sęuus Maximinus 442 .
Aduersa.
Aegypti clades 15 .
Miraculosa tempestas supra Fhilistinos 44 .
Quid sit ut pinum exterere 114 .
Veteranus bonis bello amissis ęre alieno oppressus 115 .
Xerxis fuga 132 .
Themistoclis uox: Perieramus, filii, nisi perissemus 136 .
Butes inopia adactus urbem incendit, opes et semet in rogum coniecit 136 .
Artaxerxis aduersa fortuna 183 .
Atri postridiani dies 188 .
Manlius ex Capitolina arce, quam a
Gallis defenderat, pręcipitatus 191 .
Anthistenes dixit: Tunc ciuitates omnino interituras, cum boni ab improbis nequirent
discerni 192 .
Pestilens annus 198 .
Dionysii casus aduersi 201 .
Foeda tempestas 227 .
Ariaractis regis sors 236 .
Abderitę ranarum muriumque multitudine patrium solum relinquere coacti 238 .
Aduersa Demetrio 244 .
Marii errores 352 .
Ciceronis exilium 368 .
Quot malis humillima infestentur 421 .
Galenus in sua mala cauillatus 446 .
Ars.
Lanas sordibus inficere Lydorum est commentum 67 .
Nequis liber sedentariam artem exerceret 70 .
Lex ne alimenta filius patri debeat, a quo non arte esset aliqua
ad usum uitę institutus. Nullum ciuitate donandum nisi opificem 86 .
Archimedes 284 .
Aqua.
Indi fluminis ortus et incrementa 6 .
Diluuium sub Ogyge 8 .
Nili ortus 14 .
Boristenes post Histrum omnium Europę fluuiorum maximus 82 .
In flumine Persę non lauantur nec micturiunt nec cadauer iniiciunt 91 .
Cyrus Gyndem uadabilem reddidit 91 .
Euphratis ortus 92 .
Halis fluuius 92 .
Hermus fluuius 93 .
Araxes 93 .
Danubius, Ister, Thearus, Artiscus 106 .
Alluuio terrę 161 .
Cissusa fons aquas dulces habens, colorem uini; Bacchum ibi aiunt a nutricibus lotum
193 .
Tygris ortus et fluxus 219 .
Mira aquarum eiaculatio 223 .
Iberus, Rhodanus 266 .
De aquarum uenis 323 .
Audacia.
Themistoclis uox: Initium uincendi esse fiduciam 132 .
Pori signa in pugna amittere capitale erat 229 .
Neoptolemi filii ab hostibus interempti nece audita Pyrrhus: Tardius, inquit, quam
timui 251 .
Flaminii in hoste audacia 270 .
Ingressus inimicorum castra, ut regem interficeret, quibusdam uulneratis euasit 279 .
Perollę audacia ad Hannibalem interimendum 279 .
Cęsar a Dirachio Italiam petiturus piscatoriam nauim conscenderat 383 .
Veterani audacia in elephantem 388 .
Accusatio.
Tarquinius Herdonium coniurationis accusat, cum gladios in domum eius ante clam inferri
iussisset 95 .
Phoenices supplicio affecti, cum Iones proditionis accusassent 131 .
Manlius ab inuidis accusatus. Item Scipio Aphricanus 318 .
Titus delatores grauissime
426 .
Damasus pontifex adultus accusator 451 .
Auditus.
Intenti ad pugnam non senserunt motum terrę, quo etiam quędam urbes corruerunt
270 .
Anima.
Primus Pherecides de animorum immortalitate sermonem fecit 87 .
Gethę se non mori persuasum habuere, sed ad Salmoxim demonem quendam post fatum migrare
111 .
Druidę animam in alia transire corpora credunt 185 .
Anima endelechia. Aristides primus animum pinxit 233 .
Animę immortalitas 425 .
Habitaculum. Vesta ędificandarum domuum commenta rationem 21 .
Ne domorum culmina pręterquam securi hostiaque serra fabrefacta haberent 63 .
Gallorum domicilia ex pluteis et cratibus intestudinis speciem 185 .
Hic optime manebimus 188 .
Mardi specus effodiunt, in quos se, liberos et coniuges condunt 220 .
Tuguria conchis et Oceani purgamentis constructa 231 .
Dardani speluncis sub fimo defossis pro domibus utuntur 261 .
VALERIVS MAXIMVS
Amicicia.
De amicicia, liber IIII, caput VII.
Amicis inhonesta petentibus resistendum exemplo Pauli Rutilii, liber VI, caput IIII.
Philippus Alexandrum increpat, quod non probitate, sed largitionibus comparet amicos,
eodem. Fabius Maximus militem a se alienatum non punire, sed beneficio retinere/uoluit,
dissimulans quę de illo comperisset; sic sibi fidum atque obnoxium fecit, liber VII, caput
III.
Biantis pręceptum est: Sic amico utendum, ut memineris posse fieri inimicum, eodem.
Amicicia simulata Hannibalis erga Fabium, ut suspectum suis faceret, eodem. Sextus Tarquinius
amicicię simulatione Gabios decepit, caput IIII.
Auxilium.
Salinator cum Hannnibale conflicturus noctu Nerone collega cum altero exercitu recepto
prius hostem oppressit quam id ab illo resciri potuit, liber VII, caput IIII.
Adulatio.
Aristoteles Calistenem ad Alexandrum mittens monuit, cum eo aut rarissime
aut quam iocundissime loqueretur, liber VII, cap. II.
Auaritia.
De auaritia, liber IX, caput IIII. Quintus Fabius Labeo, finium arbiter inter Nolanos et
Neapolitanos, utrosque decepit, liber VII, cap. III.
Faniam infamem duxit Caius Ticinus, ut postea deprehensam dote priuaret,
sed Marius illum summa totius dotis damnauit, liber VIII, caput II.
Aduersa.
De repulsis, liber VII, caput V.
De necessitate, caput VI.
Rutilius nec accusatus uultum mutauit nec exul animum deiecit et Sylla reuocante redire
noluit, liber VI, caput IIII.
Solon amicum moerentem in arcem produxix et "cogita nunc tecum", inquit, "quam multi
luctus sub his tectis et olim fuerint et hodie uersentur et sequentibus sęculis erunt
habitaturi". Idem aiebat, si in unum locum cuncti mala sua contulissent, futurum ut propria
reportare domum quam ex communi miseriarum aceruo portionem suam ferre mallent, liber VII,
caput II.
Apium Claudium maritima tempestas reum fecerat, cęlestis absoluit, liber VIII, caput
I.
Ars.
Quam magni effectus artium sunt, liber VIII, caput XI.
Casu factum quod ars facere nequibat in equo pingendo, eodem. Quędam nulla arte effici
posse, cap. XII.
Suę quenque artis optimum et actorem et disputatorem esse, cap. XIII.
Audacia.
Libere dicta aut facta, liber VI, caput II.
De temeritate, liber IX, caput VIII.
Audacia Marci Castricii in Cnęum Carbonem: cum ille multos enses se habere dixisset, et
ego annos, respondit, liber VI, caput II.
Pascelius duas res sibi magnam licentiam prębere dixit--- senectutem et
orbitatem, eodem.
Accusator.
Infames rei quibus de causis absoluti uel damnati, liber VIII, caput I.
Ab accusatione abstinendum, quando ex ea plus mali oriturum iudicamus, liber VI, caput
II.
Mulier a Philippo damnata, "prouocarem, inquit, ad Philippum, sed sobrium", eodem.
Superbia Memmii accusatoris effecit, ut Fuluius Gabinus reus
iam damnatus absolueretur, liber
VIII, caput I.
Valerii Valentini accusatoris turpitudo Caium Cosconium certissimum reum a damnatione
liberauit, eodem.
Appetitus.
Cretum execratio in eos quos oderunt, ut mala consuetudine delectentur, optant;
inutiliter enim ali quid concupiscere et in eo perseueranter morari, exitio uicina dulcedo
est, liber VII, caput II.
Anima immortalis. Galli mutuas pecunias dabant, quę iis apud inferos redderentur, liber
II, caput I.
Habitaculum. Marcus Emilius Porcina, quod uillam nimis sublime extruxisset, graui multa
affectus, liber VIII, caput I.
CICERONIS OPVSCVLA
Agricolę uoluptas 43 .
Marcus Curius, Lucius Quinctius Cincimatus. Viatores 45 .
Ager cultus laudatur. Cyrus 46 .
Marcus Valerius Coruinus 47 .
Nihil est agricultura melius 108 .
Amicicię uis in quo sit 5 .
Amiciciam omnibus humanis rebus anteponendam 5 .
Amiciciam pręponit antiquitati. Amicicię diffinitio 6..
Amicicię laus 7..
Horestes et Pilades, origo amicicię 8 .
Causa amicicię expetendę 9 .
Difficile amiciciam permanere usque ad diem uitę extremum 10 .
Quatenus amor progredi debeat 11 .
Lex amicicię, ut neque rogemus res turpes nec faciamus rogati 12 .
Lex amicicię. Contra philosophos, qui amiciciam eleuant aut tollunt 13 .
Necessaria est beniuolentia inter bonos 14 .
Quam sint inopes amicorum tyranni 15 .
Quam magis erga amicum quam erga nos affecti simus. Non est obseruandum ne plus
impendas quam acceperis. Contra eorum sententiam qui aiunt, quanti se quisque faciat, tanti
fiat ab amicis. Contra Biantis sententiam dicentis: Sic ama, tanquam aliquando osurus 16 .
Quales eligendi Enius: Amicus certus in re incerta cernitur 18 .
Maximum in amicicia. superiorem parem esse inferiori 19 .
Precipitur, nequis intemperata beniuolentia impediat magnas utilitates amicorum 20 .
Digni amicicia 21 .
Amicicia uirtutum adiutrix a natura data 22 .
Cum iudicaueris, diligere oportet, non cum dilexeris iudicare 23 .
Contra illud: Obsequium amicos, ueritas odium parit 24 .
Monere et moneri proprium amicicię, adulari alienum 25 .
Virtus et conciliat amicicias et conseruat. Lelius nihil habens quod cum Scipionis
amicicia posset comparare 28 .
Theophrastus de amicicia 68 .
Homines hominum causa generatos 76 .
Ei plurimum tribuamus, a quo plurimum diligimur 82 .
Quomodo amicorum omnia communia 83 .
Societatis gradus. Consobrini sobrinique. Societas firmissima 84 .
Pythagoras uult in amicicia ut unus fiat ex pluribus. Obiurgatio amicorum 85 .
Communem totius generis hominum societatem et consociationem et conciliationem colere,
tueri, seruare debemus 108 .
Officiorum gradus in communitate 111 .
Proprium uirtutis conciliare animos hominum 115 .
Quomodo hominum studia allicere possumus 116 .
Diligi optimum est, timeri odiosum 117 .
Quibus rebus commouetur amor multitudinis 119 .
Societatis uinculum 142 .
Quę nec amici causa facienda sunt. Damon et Phyntias. Honestas amicicię anteponenda
146 .
Amicicia referenda ad illius comodum quem diligimus 188 .
Adulatio.
Perniciosi assentatores 81 .
Ne assentatoribus patefaciamus aures 83 .
Assentatores populi et multitudinis lenitate uoluptateque titilantes 128 .
Auaritię et glorię cupiditas amicicias dissoluit 10 .
Auarus uiolat ius humanę societatis 26 .
Auaritia ad iniuriam prona 77 .
Nihil est tam angusti animi quam amare diuitias 87 .
In auaritiam. Caius Portius. Lex de pecuniis repetundis 131 .
Nullum uitium tetrius quam auaritia. Apollinis oraculum Spartam auaritia perituram 132 .
Catonis sententia: Qui foeneratur, hominem occidit 135 .
Hominis incommodo suum commodum augere 140, 141 .
Appetitio alieni contra naturam est 142 .
Hęreditatis spes 181 .
Auiditas pecunię 182 .
Auaritiam si tollere uultis, mater eius est tollenda luxuries 185 .
Aduersa.
Nulla tam detestabilis pestis est, quę non homini ab homine nascatur 115 .
Marcus Regulus nequaquam miser etiam cum cruciaretur. Item Caius Marius. Exilium. Bonus
miser esse non potest 176 .
Ars.
De artificiis et quęstibus, qui liberales qui ue sordidi sint 108 .
Audacia.
Temere in acie uersari 90 .
Cleombroti temeritas 91 .
Accusatus.
Lucius Crassus, Marcus Antonius, Publius Sulpitius accusando illustrati 124 .
Appetitus.
Vacandum omni animi perturbatione 88 .
Appetitus obtemperet rationi 95 .
Appetitus longe euagantes contrahendi 96..
Passio animi in uultu cernitur 96..
Passio animi 103 .
In omni uita rectissime pręcipitur, ut perturbationes fugiamus 104 .
Animam asserit esse immortalem 4 .
Animi laus et ęternitas 51 .
Homo deus propter animi ęternitatem 60 .
Habitaculum. Qualis debeat esse domus uiri honorati et principis. Caius Octauius.
Scaurus 105 .
Lucius Lucullus 106 .
des male materiatę ruinosę 148 .
THVCIDIDES
Amici comparandi dandis, non accipiendis beneficiis 22 .
Prouerbium: Qui dum hostis esset uehementer nocuit, eundem, si amicus sit, satis
profuturum 83 .
Audacia.
Inter fidentiam et confidentiam 26 .
Auxilium.
Quid pręstare debet, qui ab altero auxilium implorat 2 .
Clamore, non calculis Lacedemonii dant suffragia 13 .
Accusatio.
Inter accusationem et querelam 8 .
PANEGYRICVS PLINII
Amari, non timeri conuenit principes 43 .
Pręcipuum principis opus amicos parare 49 .
Aduersa.
Secunda felices, aduersa magnos probant 17 .
Adulatoribus claudendę aures.
PHALARIS
Amicorum concilium accersit 35 .
Ingratis et sibi infestis ignoscit propter Stesicorum 58 .
Auxilium petit pecuniarum 12 .
Adersa se semper passum dicit 19 .
De se inquiri amicos uetat, cum infelix sit 20 .
Quam acerbum sit exilium 22 .
Accusatio.
Delatum ad se crimen aduersus amicum noluit credere, sed eum, ut suspicionem caueat,
admonet 33 .
ORATIVS IN EPISTVLIS
Appetitus.
Velle suum cuique est 2. 27 .
Auaritia 3. 4 .
Inter tantam scabiem et contagia lucri 11 .
Qui melior sermo, qui liberior sit auaritia 15 .
Sollicitus et auarus. Prodigus et auarus 29 .
Amicum commendat 9 .
Principibus placuisse uiris non ultima laus est 16 .
Amicus distat a scurra 17 .
Amico honeste utere 18 .
Potentes amicos ne quęras 18 .
Agricola.
Inter ruris et urbis amoenitatem 10 .
Frugum abundantia. Rus laudat 12 .
Fundum suum describit 14 .
Agricolę carminis autores 23 .
Adulatio.
Necui de te plusquam tibi credas 14 .
Adulatio erga poetas 28 .
Ars.
Optat ephippia bos, optat arare caballus [13]. Quam scit quisque libens
censebo exerceat artem 13 .
Suam quisque artem exerceat 23 .
EX APOLOGETICO TERTULLIANI
Angelos Plato non negauit 1 .
Anima 16 .
EX VERGILIO
Appetitus.
Trahit sua quemque uoluptas 3 .
Ars.
Pocula fagina opus Alcimedontis 4 .
Vulcanus cudens fulmina 158 .
Amicus.
Cuius amor tantum mihi crescit in horas 15 .
Nysi amor in Eurialum 171 .
Agricola.
Lętus ager nullo tantum se Messia cultu iactat et ipsa suas mirantur
Gargara messes 17 .
Ecce supercilio cliuosi tramitis undam elicit 18 .
Si te digna manet diuini gloria ruris 19 .
Arborum genera. Sponte nascentia 25 .
Laudato ingentia rura, exiguum colito 31 .
O fortunatos nimium sua si bona norint agricolas etc. 32 .
Fortunatus et ille deos qui nouit agrestes etc. 33 .
Arbor aurifera 124 .
Auaritia diuersis curis hominum sollicitans corda 33 .
Pigmalionis auaritia 61 .
Harpię 86 .
Visceribus miserorum et sanguine uescitur atro 93 .
Animę in alia. corpora rediturę. Anima mundi 134 .
Herili animę tres 161 .
EX PRIMA PARTE COMMENTARIORVM BEATI HIERONYMI
Agricolę officium 255 .
Chartalum 341 .
Vallis filiorum Ammon amoenissima 344 .
Amantium cęca iudicia 29 .
Amicus non hominis, sed rei, quam diligit. Damon et Phyntias. Simulator. Si uis uera
amicicia delectari, esto amicus Dei 108 .
Proximi omnes homines 164 .
Omnis homo caro nostra est. Quisque nobis proximus est 308 .
Charitatis opera 309 .
Aquillarum amor in pullos 329 .
Auxilium.
In Ioppe, portu Iudeę, Andromeda a Perseo liberata 88 .
Cadet Assur in gladio non uiri 262 .
Adulatio.
Maliciis suis lętificauerunt regem et in mendaciis suis principes 23 .
Qui beatum te dicunt, ipsi te dedecipiunt 197 .
Malis adulamur propter potentiam. Bonos despicimus propter inopiam 201 .
Qui iustificatis impium pro muneribus 201. 212 .
Auaritia.
Pro eo quod uendiderit argento iustum 49 .
Spolians pauperes 53 .
Opprimens pauperes 57 .
Auaritia in capite onmium 58 .
Vendentes spiritalia 77 .
Quis non desiderat uillas istius sęculi oblitus possessionum paradisi 97 .
Principum Iacob auaritia in pauperes 100 .
Mensura minor statera fraudulenta. Iudices auari 107 .
Munera excęcant 108 .
Veh qui congregat non sua. Auaritia mala et bona 124 .
Magister lucri gratia 126 .
Omnis diues aut iniquus aut heres iniqui 130 .
Iudices eius lupi uespere, non relinquentes mane 142 .
Auaritia rectorum Ecclesię 147 .
Qui diligunt munera 192 .
Iudeis et Romanis nihil auarius 193 .
Exactores 197 .
Rapina pauperis in domibus nostris 197 .
Veh qui coniungitis domum ad domum 200 .
Iustificatis impium pro muneribus 201 .
Esuriens in somnis comedit, sitiens potat flumina. Cum euigilat, acrius appetit, quo se
delusum intelligit 255 .
Lites dissolue, colligationes impias 308 .
Arabes latrociniis dediti 336 .
Venientium ad nos non ora contemplamur, sed manus 340 .
A minimo usque ad maximum omnes auaritię student 344 .
Vsura accipientis est, foenus pręstantis 353 .
Aduersa.
Prouidentia Dei sępe accidunt mala 15 .
Vastitas 27 .
Habarth, id est transiui; maxime quando a Deo dicitur, semper plagas et aduersa signat
30 .
Babyloniorum exercitus contra Hierusalem 42 .
Malicia pro afflictione 43.50. 65 .
Dominus misit uentum magnum in mare 88 .
Animę spes in aduersis 100 .
De torrente in uia bibit 125 .
De Iob expressum uinum et oleum 144 .
Aduersa ad correctionem 162 .
Igne nos examinasti 175 .
Lazarus pauper 184 .
Per diem sol non uret te etc. 199 .
Onus uel pondus 218 .
Aestas et hyems, prospera et aduersa 238, Dies et nox 241 .
Aduersa aliquando prosunt 244 .
Nox, mane 248 .
In angustia requirimus te 249 .
Stulta Epicuri sententia, qui asserit recordatione pręteritorum bonorum mala pręsentia
mitigari 270 .
Lazarus. Iob, nec bona nec mala 301 .
In tempore afflictionis dicent: Surge et libera nos 336 .
Peruenit gladius usque ad animam 338 .
Nostro uitio accidunt mala 339 .
Aduersa, in quibus mors pręfertur uitę 344 .
Causa calamitatis 346 .
Cibabo populum istum absinthio, potabo aqua fellis
346 .
Aduersa propter peccata 353 .
Aduersa instar aquarum fluentium pertranseunt 354 .
Dies malus 357 .
Fames et gladius, duplex contritio dicitur 357 .
Malum non quod per se malum sit, sed quod patientibus uidetur malum 358 .
Eadem et bona et mala. Visitatio Domini 364 .
Onus in aduersis, uisio in prosperis 365 .
Quicquid mali super nos adducitur, nostra peccata fecerunt 367 .
Aduersa propter peccatum 370 .
Ignoras, quod benignitas Dei te ad poenitentiam hortatur 380 .
Ars.
Quisque suę artis loquitur exemplis 48 .
Beselehel architectus. vallis artificum 196 .
Aquę congregatio mare nuncupatur, iuxta idioma linguę Hebreę 1 .
Mare in Scripturis ponitur pro parte occidentali 4 .
Mare primum et ultimum 43 .
Flumina bona et mala. Mare pessimum et optimum 130 .
Aquę alię sempiternę, alię breues 131 .
Abyssus in bonam et in malam partem 131 .
Mare Hebraice tharsis, Syriace lam 194 .
Aquę Nemrim pessime 221 .
Ros Domini 250 .
Auditus.
Audire maius est quam auribus percipere 39. 64 .
Visio pro auditione 80 .
Portę aures etiam cęteri sensus corporis 95 .
Animę membra 133 .
Spiritus pro anima, 172 .
Vinea Domini et pomorum paradisus 190. 199 .
Epicurus: Post mortem nihil est et mors ipsa nihil 243 .
Anima, quę peccauerit, ipsa morietur 249 .
Anima pro affectu 340 .
Habitaculum. Pastoforium dicitur talamus, in quo habitat prępositus templi 243 .
Angeli montes 106 .
Egregii equi et aurigę pręcipui 133 .
Angeli crediti Malachias et Aggeus 147 .
Michael 152 .
Nubes 176 .
Angelus, id est nuncius 182 .
Cherubin. Seraphin 203 .
Seraphim plures. Seraphin unus 203 .
Virtutes dextrę et sinistrę 229 .
Gabriel 263 .
Aues ab oriente 284 .
Lapides ignei 299,
Montes et colles. 302 .
Angelus spiritus 319 .
Currus et equites 329. 331 .
Quisque habet suum angelum 331 .
Apostoli.
Paulus 70 .
Apostoli petra 74 .
Murus adamantinus 76 .
Petra interdum in contrarium accipiur 80 .
Lux, petra, pastor 82 .
Secuti Christum 101 .
Panis 102 .
Reliquię Iacob 105 .
Currus et equi
Domini. Fluuii et putei
Christi. Duodecim fluuii 130 .
Iacula, Dei uel sagittę 131 .
Equus candidus. Apostolus Paulus 133 .
Linguis locuti 143 .
Filii Ecclesię 144 .
Piscatores 169 .
Duces ac tribuni. Chiliarchę 172. 173 .
In apostolis reliquię populi 190 .
Et restituam iudices tuos, ut fuerunt prius 192 .
Montes et colles 193 .
Reliquię sunt apostoli et qui ex Iudeis per eos crediderunt 198 .
Nubes prophetę uel apostoli 199 .
Lucas, Matheus, Ioannes 204 .
Signa legem in discipulis meis 209 .
Beniamin lupus rapex 216 .
Apostoli per orbem prędicantes 217 .
Paulus nauigans 217 .
Reliquię Iudeorum. Oliuę XIIII 222 .
Iudas 230 .
Apostoli contra hereticos 235 .
Duę oliuę, id est Paulus et Barnabas 237 .
Craterę 243 .
Filii Iacob 251 .
Apostolorum tribulatio 253 .
Deum Iacob prędicabunt 256 .
Nobiles eius. Cerui. Apostolis, ut gentes doceant, pręcipitur 266 .
Ad apostolos exhortatio 270 .
Oues foetę 273 .
Reliquię dicti iuxta electionem gratię 275 .
Ecce adsunt filii tui 276 .
Apostolorum prędicatio 277 .
Apostolorum chorus 280 .
Sagittę prophetę et apostoli 286 .
Montes, custodes, speculatores 294 .
Apostolorum prędicatio 295 .
Contentio inter Petrum et Paulum. Apostoli Hebraicis magis quam LXX interpretum
testimoniis usi 297 .
Viri misericordię colliguntur 304 .
Vos autem sacerdotes Domini uocabimini 317 .
Super muros tuos constitui custodes 317 .
Lupus et agnus pascebuntur simul. Paulus et Ananias 327 .
Filii Zebedei. Banerehem, id est filii tonitrui 317 .
Ioannes Baptista in uentre sanctifitatus 333 .
Dabo uobis pastores iuxta cor meum 337 .
Et constitui super uos speculatores 342 .
Nebulę apostoli 347 .
Primo missi apostoli, postea uenatores 355 .
Et suscitabo super eos pastores 363 .
Et erunt filii eius sicut a principio 375 .
Antichristi impietas 124 .
Regnante illo Ecclesia redigetur in solitudinem 144 .
Mons 157 .
Pastor stultus et imperitus 171 .
Abominatio desolationis. Idolum 172 .
Signa fienda ab Antichristo 230 .
Spiritus erroris 239 .
Dominator populorum 247 .
Stultus pastor 363.
EX PARTE SECVNDA COMMENTARIORVM
Amicus fidelis 10 .
Charitatis ordo 112 .
Quando fidelis ab infideli diligitur, Dei misericordi est, non eius bonitatis qui
diligit, cum peruersus sit 123,
Seleucus Philopator diuitias sibi esse dixit amicos 138,
Amicorum fides 165 .
Proximus 232 .
Qui despicit amicum 267 .
Qui negligit damnum propter amicum, iustus est 268 .
Omni tempore diligit qui amicus est 272 .
Amici diuitem sequuntur, a paupere separantur 273 .
Amicum ne dimiseris. Melior est uicinus iuxta quam... 281 .
Melius est duo simul esse quam unum 295 .
Quis est proximus 328 .
Reconciliatio 438 .
Auxilium.
Virga et baculus 78 .
A iusto ne subtrahas manum tuam 299 .
Accelera, ut eripias me 341 .
Protector eorum in tempore tribulationis 349 .
Inuoca me in die tribulationis tu 359 .
Equi mali demones, equi boni angeli 375 .
Petra refugium erinaciis 399 .
Auxilium meum a Domino qui fecit clum et terram 409 .
Adulatio.
Malum dicit bonum et bonum malum 17 .
Quod crassum erat, occidebatis 88 .
Obsequium amicos, ueritas odium parit 205 .
Si te lactauerint peccatores 256 .
Vir iniquus lactat amicum suum 272 .
Qui benedicit proximo suo uoce grandi 281 .
Rethe expandit gressibus nostris 282 .
Oscula inimici 298 .
Oleum peccatoris 303 .
Laudatur peccator, iniquus benedicitur 326 .
Qui loquuntur pacem cum proximo suo, mala autem in cordibus eorum 339 .
Quoniam Deus dissipauit ossa eorum, qui hominibus placent 361 .
Molliti sunt sermones eius super oleum, et ipsi sunt iacula. 362 .
Corde maledicebant 365 .
Mendaces filii hominum, ut decipiant 366 .
Oleum peccatoris non impinguet caput meum 427 .
Auaritia.
Ęgypto dedimus manum et Assyriis, ut saturaremur panibus 21 .
Manum egeno et paperi non porrigebant 50 .
Per uim nihil rapuerit 54 .
Ad usuram non commodauerit 55 .
Auaritia secerdotum 63 .
Diues purpuratus 67 .
Auari heretici 73 .
Quare Daniel non recusauit munera 125 .
Sollicitudo sęculi, spinę quę suffocant sementem uerbi 157 .
Publicani 165 .
Ementes et uendentes in templo 168 .
Qui
decimatis mentam et anetum 172 .
Manum habens aridam 184 .
Auarus 234 .
Auaritia idolis seruiens 234 .
Docentes lucri gratia 244 .
Auaritia animas possidentium rapit 257 .
Rapiunt non sua, et semper in egestate sunt 267 .
Fraude acquisita pecunia 268 .
Congregant absque iudicio 269 .
Qui obturat aures suas ad clemorem pauperis 275 .
Calumniatur pauperrem, ut augeat diuitias 277 .
Infernus et perditio non implebuntur 281 .
Qui festinat ditari 282 .
Sanguisuga 283 .
Tria insaturabilia 283 .
Qui uehementer emulget, elicit sanguinem 284 .
Ira Dei in peccatores, ut diuitias congregent 293 .
Vnus est et secundum non habet 295 .
Auarus non implebitur pecunia 297 .
Diues auarus 297 .
Pecunię obediunt omnia 305 .
Vsura 329 .
Dextra eorum repleta est muneribus 338 .
Thesaurizat et ignorat, cui congregabit ea 351 .
Et non defecit de plateis eius usura et dolus 362 .
Rapinas nolite concupiscere 366 .
Turbabuntur a facie eius patres orphanorum e t iudices uiduarum 369 .
Fecerunt uitulos aureos in Bethel et in Dan 377 .
Insatiabili corde 397 .
Inclina cor meum in testimonia tua et non in auaritiam 415 .
Aduersa propter peccata. Ab aquilone mala, ab austro bona 100 .
Quare sanctis aduersa eueniant 226 .
Paulus in carceribus frequenter 254 .
Aduersa sanctis 258 .
Quem diligit Dominus, corripit 260 .
Si aduersa iustis, quanto magis iniquis 267 .
Via iustorum absque offendiculo 271 .
Liuor uulneris absterget mala 275 .
Non extinguetur in nocte lucerna eius 285 .
Quare iusti sustinent mala 297 .
Iustorum tribulatio 299 .
Iustis mala, impiis bona 301 .
Prospera et aduersa communia 302 .
Quare bonis male in hoc seculo 303 .
Correptio, probatio 321 .
Tribulatio uel ad probationem uel ad poenam 325 .
Virga tua et baculus tuus ipsa me consolata sunt 336 .
Miserere mei, Domine, quoniam tribulor 343 .
Congregans sicut in utre aquas maris 344 .
Propter iniquitatem corripuisti hominem 351 .
Propter te mortificamur tota die 355 .
Deus inuocandus 359 .
Ostendisti populo tuo dura 364 .
Iob 368 .
In tribulatione inuocasti me et liberaui te 380 .
Omnia in hoc sęculo in commune patimur 393 .
De torrente in uia, bibit 407 .
Circumdantes
circumdederunt me 412 .
Castigans castigauit me et morti non tradidit me 412 .
Priusquam humiliarer, ego deliqui. In ueritate tua humiliasti me 416 .
Bonum mihi, Domine, quia humiliasti me 416 .
Iustus es, Domine, et rectum iudicium tuum. Tribulatio et angustia inuenerunt me 418 .
Aquarum congregatio iuxta idioma Scripturarum appellatur mare 120 .
Tharsis mare 136 .
Torrentes 290 .
Torrens dicitur, qui de pluuiis uel de montibus in ualles descendit 331 .
Qui dicunt aquas a Deo non esse creatas 393 .
Aquę super cęlos 398 .
Accusator.
Verba susurronis quasi simplicia, et ipsa perueniunt ad interiora uentris 280 .
Appetitus.
Exaltauit caput meum super inimicos meos 339 .
Anima.
Quod de Hierusalem diximus, referamus ad animam nostram 46 .
Contra Manicheum, qui de eadem substantia esse animas hominum et bestiarum asseuerat
149 .
Animę principale non secundum Platonem in cerebro, sed secundum Christum in corde 160,
Homo interior 199 .
Anima inter carnem et spiritum, si carnem sequitur caro est, si
spiritum, spiritus 212. 213 .
Qui ante conditionem mundi animas putant cum angelis in cęlesti Hierusalem fuisse
uersatas 219 .
Mors animę peccatum 222 .
Animę robur Spiritus Sanctus 227 .
Inter animam et spiritum 235. 236 .
Sic diligat anima corpus ut Christu s Ecclesiam 237 .
Animę fouent corpora sua, ut corruptiuum hoc induat incorruptionem. Quomodo membra
sumus Christi 237 .
Anima et corpus--- uir et uxor 238 .
Animas Deo uicinas fore, si corporeę labis nihil habuerint 240 .
Inter spiritum hominis et iumenti 295 .
Animę ante corpora 295 .
Spiritus reuertitur ad Deum qui fecit illum 307 .
Anima Syon 386 .
Cor pro anima 417 .
Lauda, anima mea, Dominum 431 .
Spiritus pro anima 431 .
Animę humane honor 434 .
Habitaculum. Doma Gręce, Latine tectum 280 .
Angeli.
Cherub et Cherubin 37 .
Cheruibin scientię multitudo et notitia sacramentorum Dei, et thronus eius ac requies
38 .
Cherub
Cherubin 76 .
Lapides igniti 76 .
Nuncii 80 .
Angeli sacerdotes 116 .
Vigil 127 .
Venti celi 130 .
Miliades angelorum 131 .
Gabriel, Raphael, Michael 132 .
Ecce uir Gabriel. Quomodo uir, si angelus 133 .
Angelis commissę prouincię 136. 141 .
Ioannes dictus angelus, id est nuncius 153 .
Serui patris familias 158 .
Angeli in custodiam deputati 165 .
Principatus cęlestium 222 .
Altitudo 227 .
Angeli custodes hominum 345 .
Currus Dei decemilibus multiplex 369 .
Cherubin 370 .
Equi boni 375 .
Aquę super cęlos. Qui facit angelos suos spiritus 398 .
Qui producit uentos de thesauris suis 425 .
Throni, dominationes, potestates, Seraphin, Cherubin 434 .
Apostoli.
Euangelista. Quatuor facies uni 23 .
Pauli conuersio 73 .
Ioannes Euangelista 25 .
Montes Israel, Moyses, prophetę, apostoli 90 .
Petrus et Ioannes columnę 102 .
In omnem terram exiuit sonus eorum 107 .
Iacobus et Stephanus 108 .
Piscatores 119 .
Paulus 120 .
Filii Zebedei, filii tonitrui, id est bariarehem, et non boanerges 123 .
Euangelistę 143 .
Thadeus ad Abagarum missus 151 .
Ioannes est Helias 153 .
Iudices 155 .
Apostoli dii. Petrus petra 162 .
Quod etiam Ioannes martyr 167 .
Varia dona discipulorum 173 .
Simon, Andreas, Iacobus, Ioannes 184 .
Apostolicorum nominum interpretatio 184 .
Apostolus Hebraice, Latine missus. Quattuor apostolorum genera. Christus apostolus 191 .
Duo Iacobi 195 .
Alii apostoli pręter XII 195 .
Columnę Ecclesię 196 .
Cęphas Petrus 197 .
Apostoli philosophis pręlati 210 .
Ioannes Euangelista 217 .
Paulus dictus e Saulo 251 .
Viscera 253 .
De origine Pauli 254 .
Gaudent pro nomine Iesu pati 301 .
Apparuerunt fontes aquarum 331 .
Reuelata sunt fundamenta orbis terrę, id est prophetę et apostoli 331 .
Cęli, dies 333 .
Apostoli ossa Christi 335 .
Testimonium eius 337 .
Arietes 340 .
Cęli 344 .
Paulus 350 .
Barba 355 .
Pro patribus tuis nati sunt tibi filii 356 .
Super sedes XII 357 .
Cęli euangelistę 358 .
In Idumea extendam calciamentum meum 365 .
Arietes 368 .
/ Diuidunt spolia 369 .
Paulus, principes Iuda, nubes 370 .
Tu dirupisti fontes et torrentes 374 .
Montes prophetę et apostoli 374 .
Vocem dederunt nubes. Illuxerunt corruscationes tuę orbi terrę 376 .
Quanta nos apostoli audiuimus et cognouimus ea, audiuimus in littera, cognouimus in
spiritu 377 .
Pauli decem epistolę 378 .
Paulus de tribu Beniamin 379 .
XII cophini in deserto 380 .
Paulus Alexandro regi pręfertur 302 .
Montes sancti 385 .
Petrus et Paulus 386 .
Prędicatio 392 .
Nubes apostoli et prophetę 394 .
Alluxerunt fulgura eius orbi terrę 395 .
Flumina? prophetę, montes apostoli 396 .
Rigans montes de superioribus suis 399 .
LXX discipuli. Dedit eis potestatem miraculorum 400 .
Seminauerunt agros et plantauerunt uineas 403 .
Iudas Scarioth 405 .
Arietes 409 .
Cęli 410 .
Vię, apostoli et prophetę 412 .
Apostoli sedes Dei 420 .
Ioannes Baptista lucerna 422 .
Nubes 425 .
Luminaria magna 425 .
Petrus negat 430 .
Nubes prophetę et apostoli. Celum mysteria 432 .
Paulus prędicat 433 .
Antichristus.
Pharao, Assur 82 .
Antichristus contra sanctos 131 .
Quę facturus 138.140.141. 139 .
Stultus apparuit postque eleuatus est in sublime 284 .
Exurge, Domine, non pręualeat homo 325 .
Persecutio. Antichristus contra Deum. Oratio contra Antichristum 326 .
Contra Antichristum 326 .
Aquilo 387 .
IOSEPHVS DE HISTORIA IVDEORVM
Agriculturę studiosus Ozias 83 .
Adulatoribus suis exprobrauit rex Agrippa 175 .
Auaritia.
Seleucus, Antiochi Crispi filius, ob grauem pecunię exactionem cum domo in census
conflagrauit 119 .
Herodes tumulum aperuit Dauid 143 .
Pręfectorum auaritia muscis comparatur 162 .
Aduersa.
Manasses per flagella corrigitur 86 .
Agrippa de carcere gradum fecit ad regnum 164 .
Apostoli.
Ioannis Baptistę nex 161 .
Iacobus Alphei martyrio coronatur 180 .
IDEM DE ANTIQVITATE IVDEORVM
Auaritia contemnit supplicium 64 .
Aqua.
Fluuius Sabbaticus septimo quoque die exoriens, deinde intermediis deficiens 73 .
Audacia.
Nimis confidens incautus est, metus autem prouidentiam docet 11 .
Salutis desperatio pręstat audaciam 36. 37 .
Auxilium frustra a Deo sperat, qui obsequi mandatis eius negligit 66 .
EVSEBIVS DE PRĘPARATIONE EVANGELICA
Agricola.
Dago frumenta inuenit et aratrum 6 .
Iudei septimo quoque anno cessabant ab agricolatione 50 .
Aqua et ignis adoratur 14 .
Aduersa necessario euenire 83 .
Anima.
Mentem in sanguine diffusam dixit Empedocles 4 .
Anima Deo similis 16 .
Animi cultus 43 .
Anima immortalis 76. 77 .
Platonis errores de anima 90.
Auaritia.
A Mercurio nummularii 39 .
Angeli innumerabiles 45 .
Ad custodiam dati 88 .
Artium inuentores 65 .
AVRELII AVGVSTINI DE CIVITATE DEI
Amicicia.
Amor peruersus ab immutabili bono ad bonum mutabile 86 .
Amor bonus et malus 101. 114 .
Amicorum inconstantia 155 .
Quod amicicia bonorum non est secura 156 .
Auaritia.
Gracchi caput auro expensum 23 .
Aduersa.
Commoda et incommoda bonis malisque communia 2 .
Quod sanctis in amissione temporalium nihil pereat 3 .
Christiani captiui 4 .
Aduersa quę Christianis contingunt 8 .
Quod a furore hostili non liberantur 8 .
De aduersitatibus, quas soli mali metuunt 16 .
Quibus malis uexata Roma post imperium consulare 20 .
Terremotus 25 .
Aquas quidam existimant non creatas 84 .
Diluuium Ogygis, diluuium Deucalionis 140 .
Appetitus.
Concupiscentia sine additaamento in malum accipitur 101 .
Bona uoluntas a Deo. Concupiscentia carnalis 109 .
Anima.
Animus mens 54 .
Anima mutabilis intellectus 55 .
Animarum rationalium tria genera 56 .
Anima corpore melior 63 .
Qui putant animas hominum demones esse post corpora 63 .
Contra Platonicos, qui dicunt animam Deo coęternam 75 .
De uia animę liberandę 76 .
Contra eos qui. dicunt animas beatas iterum ad miserias et labores redituras 90 .
De natura animę creatę ad imaginem Dei 91 .
Homo interior 98 .
Anima rationalis 195 .
Angelus.
Boni demones internuncii deorum atque hominum 58 .
Angelis et hominibus communia 60 .
Angeli animi passione carent 62 .
Boni demones 65 .
Inter scientiam angelorum et demonum. Dii angeli 66 .
Angelorum erga nos dilectio 68 .
Ministerium angelorum Deo seruit 70 .
De amgelorum conditione 78 .
An pręscientia lapsus fuerit in angelis 80 .
Lux prima angeli 81 .
De angelorum scientia, qua Trinitatem nouerunt 83 .
Sine difficultate adiuuant. Quando creati. Angeli lucis. Angeli tenebrarum 84 .
Quare beati 85 .
Quę conditio beatitudinis angelorum bonorum 86 .
An sancti angeli Deum habent bonę uoluntatis autorem 87 .
An possint dici angeli alicuius rei creatores 91 .
Platonici putant angelos fuisse humanorum corporum conditores 92 .
Angelorum esus 97 .
Angeli Dei homines dicti 116 .
Tres apparuerunt Abrahę, duo Loth 125 .
De amicicia angelorum 156 .
De conditione angelorum et hominum 185 .
Antichristus.
Gog, Magog 167 .
Antichristus 169 .
Persecutio Antichristi 171 .
Apostoli 150 .
ORIGENES
Auxilium.
Semper nobis auxiliatur Pater et Filius et Spiritus Sanctus 129 .
Sol iustitię semper adest nobis 148 .
Sancti Legis ueniunt
in auxilium 149 .
Cum quibus Iesus 156 .
Adulator liniens parietem lapsantem 17 .
Oleum peccatoris 80 .
Auaritia.
Vermis 39 .
Auaritia inebriat 68 .
Vultures et aquilę 72 .
Aduersis castigatus habet spem salutis 42 .
Cur bonis nunc male, malis bene 88.
Ars.
Quod artes a Deo sint 125 .
Appetitus.
Pugna carnis contra spiritum 4.12.20. 29 .
Ignis alienus 79 .
Auditus.
Deus aperit aurem sanctorum 30 .
Quis offert inaures 51 .
Auris purificanda 75 .
Qui habet aures audiendi, audiat 158 .
Inter audire et auribus percipere 179 .
Anima.
Homo ad imaginem Dei factus 7 .
Spiritus et anima 4 .
Anima nec mortalis nec immortalis 74 .
Os de ossibus et caro de carnibus, sed non anima de anima 27 .
Anima et corpus 54 .
Depositum Dei anima et corpus 58 .
Sponsa 84 .
Anima meretrix 84 .
Animę pulchritudo 84 .
Lucus sanctus anima rationalis 86 .
Signa cuiusque propria. Animi motus 53 .
Ętates quattuor animę 104 .
Iacob et Israel, corpus et anima 113 .
Animę langores uitia, sanitas, uirtus 144 .
Ciuitas anima 156 .
Habitaculum. Domus et tabernaculum differunt 122 .
Angeli hominum custodes 15 .
Dii uel domini 41 .
Angeli offerunt Deo nostra bona opera 78 .
Angeli 97 .
Angeli, apostolorum adiutores 108 .
Ordo angelicus 108 .
Anngcelis utrisque opus est: Michael orationes offert, Raphael medetur ęgris 116 .
Angelus bonus cuique deputatus 129 .
Ministri spiritus 156 .
Angeli filii Israel 157 .
Angeli circa omne intra nos 168 .
Angelorum nomina 171 .
Angeli nobis auxiliantur 176.177. 179 .
Apostoli lux mundi 2 .
Boanerges 7 .
Inter discipulum Christi et synagogę.
Iudas 36 .
Cedri Dei 37 .
Apostoli XII et LXX 38 .
Apostoli et prophetę uendentes oleum 59 .
Candelabrum 97 .
Moyses, maximus prophetarum 98 .
Dauid, Salomon 98 .
Principes prophetę, reges apostoli 111 .
Helim fontes XII 143 .
Portantes tubas 153 .
Lapides integri 157 .
Tribuum nostrarum principes apostoli 166 .
Seniores 175 .
HIGINVS
Auarus.
Serpens mala aurea custodiens 1 .
Auxilium.
Circa Herculem lapidibus pluit, quibus ille inimicos conuertit in fugam 1 .
Amici.
Castor et Pollux 4 .
Aquarius Ganimedes 5 .
Eridanus 5 .
Accusator.
Coruus ex albo niger 6 .
HOMERVS
Auarus.
Hectoris corpus auro redemtum.
Vlissis socii thesauros rati in utre uentis
pleno.
HERODOTVS
Amor.
Croesi filius ex muto uocalis in periculo patris 10 .
Auaritia.
Lydi aleę tesserarumque ludum inuenerunt et pilę 11 .
Darius 15 .
Agricola.
Babylonia regio fertilissima 18 .
BASILIVS MAGNVS
Quęre alphabetum in fine eius operis.
PLINIVS
Beneficium.
Deus est mortali iuuare mortalem 22 .
Bellum inter Pygmeos et grues 108 .
Carthago deleta argumento uniue fici 151 .
Fraxinus Achillis hasta nobilitata 156 .
Bruta.
In Taprobane elephanti maiores quam in India 66 .
Animal maximum Indicum pręsertim canis 75 .
Draconum magnitudo 87 .
Indiam petenti Alexandro Magno rex Albanię dono dedit canem, qui noluit
impetere ursum nec apros, sed leonem et elephantum 93 .
Testudinum superficie casas integi 98 .
Cetos DC pedum longitudinis, CCCLX latitudinis in Arabia 302 .
STRABO
Bonitas.
Mediterraneos maritimis accolis meliores Plato arbitratus est 121 .
Beneficium.
Mortales tunc maxime deos imitari, cum benefici sunt 187 .
Bellum.
Lusitanorum armatura 65 .
Duo uno equo uecti, inter pręliandum desilit alter et pedes pugnat 69 .
Pueris non prius datur panis quam eum funda percusserint apud Balleares
70 .
In Carmania asinis in bello utuntur propter equorum inopiam 275 .
Qui militię meditationi student 280 .
Bruta.
Belgę sues ferocissimas habent 81 .
Rheatini muli nobilissimi 92 .
Elephantorum uenatio et domatio 269 .
Serpens magnitudinis inauditę 287 .
VALERIVS MAXIMVS
Bonitas,
Sententiam ferre noluit Licinius Fimbria de Marco Luctatio Pinthia 64 .
Talis esto, qualis uis uideri 65 .
Bellum.
Quando cum hoste confligendum 64 .
Cum hoste ualido tota acie non confligendum 67 .
EMILIVS PROBVS
Bonus cognominatus ob uitę probitatem 43 .
Bellum.
Nihil in bello contemnendum 18 .
Qui ornatissimum et exercitatissimum habuit exercitum 36 .
Quia peditatu superabat semper locis iniquis manum conseruit. Maxima pręlia casu
quodam natali die confecit 45 .
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIVS
Bonus scipio Nasica iudicatus 18 .
APOPHTHEGMATA PLVTARCHI
Boni ciues urbis beatitudo 10 .
Bonitas potior regno. Bonis mors minime grauis 15 .
Bonus se etiam alios meliores uidere gaudet. Procul est enim ab inuidia 29 .
Exitus acta probat 32 .
Boni perseuerantia 40 .
Optimus pessimo dissimillimus 28 .
Qui bonus est, satis doctus est 30 .
Bonus et frugi uir 36 .
Bonum raro omnes approbant 24 .
Bonus ad bonum opus non eget suasionibus aliorum 60 .
Bonum esse quam bona possidere melius est 76 .
Bonus gaudet suos sibi pręferri 77 .
Bonum esse aliquando, non est magnum, sed bonum esse semper 81 .
Optimus pessimo dissimilis 82 .
Idem 85 .
Bonus gaudet suos sibi pręferri 87 .
Bonis actibus potius quam scripturis da operam 89 .
Vt probitate uti possis. Bonus inter malos 90 .
Frugi ero etiam si non emeris 92 .
Quę honesta sunt, sciunt Attici, sed honestis soli utuntur Lacedemonii 93 .
Bonus suos sibi pręferri non dedignatur 98 .
Boni filii supellex preciosissima 99 .
Bona ero, etiam si non emeris 100 .
Beneficio quam armis uincere pręstat 11 .
Benefaciendi non amittenda occasio. Idem 20 .
Dum maius beneficium pręstare paras, id quod minus est ne differas: ne interim amicus
uel minimo egeat 94 .
Beneficium, quod plus danti proficit quam accipienti, non est beneficium 38 .
Blandus.
Facilis aditus 5 .
Blandus et mitis 11 .
Mitis ne sis erga improbos 85 .
Bellum cum ęqualibus gloriosum, cum inferioribus turpe 13 .
Non coronabitur qui non certauerit 21 .
Potentiori cędendum aut uincendum armis 25 .
Cum multis pugnet qui pręesee cupit multis 27 .
Ius est in armis 28 .
Re infecta reuerti turpe est 45 .
Bello, non pugna uincenti datur triumphus 45 .
Cautior fit hostis sępius oppugnatus 26 .
Si cum graculis pugnassent, aquilę uincerent 48 .
Ad pugnam stimulant prędę copia et hostis ignauia 55 .
Cautior fit hostis ut supra 61 .
Idem 72 .
Pugnant soli qui ducem uerentur 69 .
Castra quare sępius mutanda? 73 .
Turres quare non oppugnandę. Cadauera hostium non spolianda 74 .
Certa cum multis, ut multis imperes 81, Cautior fit hostis ut supra 84 .
Bellum ordinata non quęrit 86 .
Imbellis etiam, si repugnat, saluat se. Qui alios non defendit, notatur, non qui se
non defendit 87 .
Pugnandum nunc insidiis, nunc Marte aperto 97 .
Vel moriundum uel arma non amittenda 100 .
FABIVS QUINTILIANVS IN DECLATIONIBVS
Bonus non fit statim malus, sed minus bonus 3 .
Innocentia inimicos nescit, nisi cum nocuerint 52 .
Inocentia certior post reatum 76 .
TVLLIVS IN TVSCVLANIS
Bonus.
Latinos pręfert Gręcis cura rei domesticę, reipublicę, rei militaris atque animi
uirtutibus 89 .
Bono nihil mali potest euenire 103 .
Ex uiro uirtus appellata 113 .
Sumus a natura appetentes honestatis 115 .
Honeste acta uita consolationem affert doloris 126 .
Animi uirtus. Item
quid sit uirtus 133 .
Frugi hominem omnia recte facere 134 .
Quod uirtus non sit subiecta fortunę 142 .
An satis possit uirtus ad beate uiuendum 143 .
An sit aliquid bonum pręter uirtutem 145 .
Epicurus aliquid benedixit, inconstanter tamen: nam et tenuem uictum laudauit, et nisi
honeste quis uixerit, non posse iocunde uiuere 146 .
Omnes bonos semper beatos esse. Boni beati, improbi miseri iuxta Socratem 147 .
Vna honestate uitam contineri beatam 148 .
Critolaus in lance ponderans bona animi et corporis et externa 149 .
Quę pars optima in homine, in ea situm esse optimum 152 .
Bonum mentis est uirtus 152 .
Bona animi sola extollit 153 .
De finibus bonorum sententię. In bonis animi tanta pręstantia, ut obscurentur reliqua
159 .
Bruta.
Bestiis quid quibusque tribuit natura 147 .
Bellum.
Lacedemonę adolescentes inter se tam obstinate pugnis decertant morsuque et calcibus,
ut exanimentur prius quam se uictos fateantur 153 .
TVLLIVS DE FINIBVS
Bonus.
Bonorum finis quid sit 6 .
Summum, ultimum, extremum, finis, quod Gręci telos nominant 8 .
Stoici: nihil bonum nisi honestum 11 .
Diffinitio finis et boni 14 .
Summum bonum: sine molestia uiuere 16 .
Quid ad honestatem addunt quidam 17 .
Finis bonorum: secundum naturam uiuere, ut Academici et Peripathetici 20 .
Quid quique ad uirtutem adiunxere 21 .
Contra honestatem Epicurus 22 .
Honestum quid intelligantur 23 .
Non est uir bonus aut iustus qui bonus propter metum 27 .
Honestum propter se expetendum 42 .
Sententię uairię philosophorum de summo bono 43 .
Summum bonum congruenter naturę uiuere 44 .
ostimatio boni genere ualet, non magnitudine, quę axia dicitur. Inter bona corporis et
bona animi 46 .
Virtutis ęstimationi nulla anteponitur 46 .
Bona, mala, media, id est pręcipua, reiecta, promota uel indifferens 48 .
Bonorum alia pertinentia, alia efficientia ad finem. De summo bono sententia Stoicorum
55 .
Finis bonorum secundum
naturam quam maxima
et quam plurima adipisci 58 .
Finis ex uirtute uitam agere 59 .
De summo bono multorum opiniones 60 .
Summum bonum hominis in animo et corpore. Virtus constitui non potest, nisi tenebit
principia naturę 61 .
De eodem multorum opiniones. Stoici: bonorum finis honeste uiuere. Virtus beatos
efficit 62 .
Qnanta uis sit honestatis 64 .
Virtus Marci Catonis. Summum bonum non in sola honestate 66 .
Omnia bona, quę secundum naturam. Aristoteles, Plato. Marcus Piso contra Stoicos de
bonis. Memoria clarorum uirorum loca nobilitata 68 .
Bonum summum, si ignoretur, uiuendi rationem ignorari necesse
est 69 .
Recti ratio et honesti. De summo bono sententię multorum. Virtutes uoluntarię
prudentia, temperantia, fortitudo, iustitia 73 .
Quę summa bona in corpore et quę in animo 74 .
Bonum summum cumulatur ex integritate corporis et mentis ratione perfecta. Honestum
omnes uirtutes complectitur 78 .
Honesta uirtutum studia 79 .
Boni amantur naturaliter, mali odio sunt. Virtus propter se expetenda. Virtutes
connexę et inseparabiles 80 .
Expetendorum propter se genera duo. Bona externa non contineri in summo bono. Ad
uirtutem exhortatio 81 .
Virtute reliqua bona obscurari. Virtus ad beate uiuendum se ipsa contenta est 82 .
In uirtute et honesto bonum positum 83 .
Bonum quod secundum naturam, quod contra, malum 84 .
Quantum in uirtute sit ponderis 85 .
Beneficium non est quod ob tuam causam pręstas, sed foeneratio 36 .
POMPONIVS MELLA IN GEOGRAPHIA
Bonus.
Aremphei propter mores iustissimos in ueneratione sunt etiam feris gentibus 21 .
Seres iusti et securi 52 .
BEATVS HIERONYMVS IN PARTE PRIMA
Beneficium
cum pręstatur inimicis, carbones ignis congregari dicuntur super caput
eorum, quoniam duritia cordis eorum mollitur et liquescit 201 .
Bellum.
Clausis, quod dicitur, oculis Andabatarum more pugnare 37 .
Andabatę gladium in tenebris uentilantes 55 .
Andabatę digladiantes 141 .
Bonus.
Iustorum non ęqualis gloria contra Iouinianum 49 .
Sicut in templo partes diuersę, sic iustorum merita 51 .
Sic et operarii diuersarum horarum in Euangelio 52 .
Iusti in Scripturis appellati non quod omni uitio caruissent, sed quod multę essen
probitatis 70 .
Ex quo in nobis consistat iustitia 72 .
Iustorum merita diuersa. Nemo omnes potest habere uirtutes 73 .
Iustus dicitur non quod non peccat, sed quod multum boni operatur 84 .
Omne bonum, quod gerimus, a Deo est 85 .
Oneratis superponendum onus; deponentibus non cominunicandum 151 .
Bonę operationes cęlandę 178 .
Ioannis Baptistę conuersatio 181 .
Apostoli Iacobus, Ioannes, Matthęus. Christus 182 .
Apostoli sal terrę etc. 186 .
Iustitia mundi ad comparationem iustitię Dei non est iustitia 200 .
Et in sanctos cadere dicit inuidiam 200 .
Quomodo quis possit esse perfectus 201 .
Apostoli semper habuerunt Spiritum Sanctum, sed pro mensura 204 .
Qui unam uirtutem habet, habet omnes 238 .
Baptismo non corpora, sed conscientiam mundari 9 .
Baptisma non est sine Spiritu Sancto 63 .
Baptisma Ioannis quid differat a baptismate Christi 63 .
Presbiteri etiam habent ius baptizandi, non solum episcopi 63 .
Quare baptizantur infantes 90 .
Quare circumcisio non in alia parte corporis, et de uera circumcisione 177 .
Moyses lauit Aaron et filios eius. Baptisma 189 .
Baptizati Ioannis baptismate rebaptizantur 205 .
IDEM IN PARTE SECVNDA
Bonum in quibus consistitur 18 .
Iusto dici posse: cęlum es et in cęlum ibis. Et sanctos nubes appellari in Scriptura
126 .
De sanctis patribus, quos in heremo uidit 149 .
Moderatas esse uirtutes 171 .
Philosophi uirtutis studiosi 174 .
Abel iustus. Enoch, Noe et alii qui
ante Legem placuerunt Deo 175 .
In bono perseuerandum 177 .
Non est satis tantum mala non committere 178 .
Profectus uirtutum semper se ultra extendens 181 .
Maximam partem ęquitatis impleuit qui nulli nocuit 186 .
Bonosum laudat et se deprimit 245 .
Boni et iusti passi inuidiam et odium 250 .
De IIII uirtutibus: qui unam non habet, omnibus caret secundum Stoicos 264 .
Qui non proficit uirtute, non est Christianus 299 .
Christianus uerus et perfectus 305 .
Baptismus.
Per aquam et uerbum mundatur Ecclesia 122 .
Aquila in fontem ter se mergit errectis prius pennis aduersi solis calore concepto et
ad iuuentutem redit 205 .
BIBLIA
Beneficium.
Definit Dominus terminos terrę populo Israel obtinendę et per Iosue diuidendę 30 .
Termini terrę adhuc acquirendę 32 .
Axa, filia Caleph, uxor Othoniel, accepit a patre agrum superius et inferius irriguum
33 .
Beneficia Dei in cantico Dauid 72 .
Mardocheus regem Assuerum seruauit detectis qui contra ipsum coniurauerant 97 .
Porro si iuste egeris, quid donabis ei? scilicet Deo etc. 107 .
Psalmus: Attende, popule meus, beneficia Dei narrantur 115 .
Item Psalmus: Benedic, anima mea, Domino 118.
Item Psalmus: Confitemini Domino et inuocate nomen eius.
Item Psalmus: Confitemini Domino, quoniam bonus.
Psalmus: Paratum cor meum, Deus: gratias agit pro reparatione regni in melius uictis
aduersariis.
Psalmus. In exitu Israel; pro beneficiis collatis populo Israel 119 .
Psalmus CXXXII. Elegit Israel in possessionem sibi 123 .
Psalmus CXXXV. Laudatur Deus pro bene ficiis uniuersalibus. Benefacientem
ne prohibeas nec benefacere differas 126 .
Si benefeceris, scito cui feceris. Benefac iusto et humili 143 .
Ante mortem benefac amico tuo 144 .
Beneficium eductionis Israel de Ęgypto 160 .
Beneficium liberationis de seruitute Babylonis per Zorobabel. Eductio de Ęgypto et
maris Rubri transitus 166 .
De beneficiis Dei et populi inobedientia 176 .
De beneficiis exhibitis Iacob 203 .
Omnia Dominus subiecit homini 2 .
In LXX animabus descenderunt patres tui in Ęgyptum et ecce nunc multiplicauit te
Dominus Deus sicut astra cęli. Item reliqua Dei beneficia enumerantur 27 .
Quanta eis fecit Deus in Ęgypto et in deserto 29 .
Eductio populi Israel de Ęgypto. Psalmus LXXVI 115 .
Beneficia Dei. Psalmus CII, CIII, CIIII 118 .
Beneficia Dei 214 .
Bellum.
Iahel inuenit ponere tentoria 1 .
Cum Iacob uir luctatus usque mane tetigit neruum eius, et fuit claudus 6 .
Quando non illicitum bellare sacerdoti. Nicolaus de Lyra, Numeri, cap. II. Iubet
Dominus prędam ex ęquo diuidi, partem autem quinquagesimam dari sacerdotibus et Leuitis 25 .
Quomodo se habeant pugnaturi uel ciuitatem oppugnantes 28 .
Iosue simulata fuga cępit insecutos ex Hai 31.
Iosue iussit prędam diuidi etiam iis qui in custodiam possessionis relicti fuerant 34 .
Restitutioni non teneri quod iusto bello partum sit quodque Deus concessit et quod diu
nemo repetiuit 37 .
Dauid percusso cuneo Philistim prędam diuisit tam his qui pugnauerant quam qui ad
tuendas sarcinas remeanserant 48 .
Bellum in Gelboe quo cum Saule cecidit Israel 48 .
Causę belli iusti XII. Nicolaus de Lyra, Numeri XXXI. Dauid pręcepit, ut docerent
filios Israel arcum 49 .
Salomon fecit CC scuta et CCC peltas de auro 58 .
Dauid denegatum ędificare domum Domini, quia uir bellator et uir sanguinum 73 .
Oratio pro impetranda uictoria. Psalmus XVIIII 110 .
Bellum Senacherib contra Iudam 159 .
Pręparate scutum, procedite ad bellum etc. 179 .
Ego sepiam uiam tuam spinis, id est exercitu 201 .
Niniue subuersio per Chaldeos 209 .
Pro iniquitate uidi tentoria othiopię 210 .
Decretum ut liceat etiam sabbato pugnare incumbente necessitate 217 .
Bellum inter Antiochum et Triphonem 223 .
Bonitas.
Dominus Sodomam et Gomoram non subuertisset, si in eis saltem X iustos reperisset.
Dominus Segor ciuitati penercit propter Loth 3 .
Nemo aduersus Samuelem conquestus est, et innocentię eius testis fuit Dominus 43 .
Bonorum pręmia 54 .
Laudatur Dauid a Domino, cum ipsum imitari Salomon iubetur, ut regnet semper 57 .
Asa, rex Iuda, iustus fuit, cum pater eius Abias malus fuerit 59 .
Azarias, rex Iuda, bene operatus est, sed tamen quia excelsa non est demolitus,
percussit eum Dominus lepra 66 .
Ezechias fidelis Domino omnes abominationes sustulit de Iuda 67 .
Salomoni regnum perpetuum promittitur, si ambulauerit sicut Dauid; sin uero neglexerit,
contraria denunciantur 76 .
Iosaphat ambulauit in uiis Dauid. Et dicitur ei, quod iram Dei meruerit quia
communicauerat Achab regi, sed propter bona opera sua placatum fuisse Dominum
78 .
Amasias fecit bonum, sed non in corde perfecto 79 .
Ezechias bonus de patre malo Achaz 81 .
Manasses primo malus, deinde castigatus bonus euasit. Iosias bonus de patre pessimo
Ammon, rege Iuda 82 .
Iob usque adeo innocentię suę conscius fuit, ut ausus sit dicere grauiorem se habere
calamitatem quam peccata 102 .
Iob iustus coram Deo 107 .
Beatus uir qui ingreditur sine macula. Psalmus XIIII 109 .
Quibus homo promeretur a Deo. Psalmus XXV 110 .
Via iusti. Psalmus XXXVI, III. Iusti dominabuntur. Psalmus XLVIII 112 .
Exercitationes spiritales. Psalmus LXXVI 115 .
Electi ad regnum tribus Iuda, ad cultum mons Syon. Psalmus LXXVII 115 .
Ascendens de uirtute in uirtutem. Psalmus LXXXIII. Innocens. Psalmus LXXXV
116 .
Iustus ut palma florebit. Psalmus XCI. Beati qui faciunt iustitiam omni tempore.
Psalmus CV 118 .
Beati immaculati in uia. Psalmus CXVII 119 .
Feci iudicium et iustitiam. Psalmus CXVIII 120 .
Iusti confitebuntur nomini tuo. Psalmus CXXXVIIII 124 .
Qui recti sunt, habitabunt in terra. Benefacientem ne prohibeas. Iusti benedicentur.
Iustorum semita quasi lux splendens procedit etc. 126 .
Benedictio Domini super caput iusti. Memoria iusti. Opus iusti. Finis iusti. Iustitia
127 .
Fructus iusti. Bonus. Iustus. In semita iustitię uita. Innocens. Iustus iterum. Bonos
odit malus. Iustus iterum. Iusto placantur etiam inimici. Iustitia 128 .
Iustus. Mulier bona. Abstinens peccati. Rectum apparens. Iustus 130 .
Mundus corde et ore. Rectus 131 .
Iustorum multiplicatio. Iustus 132.
Homini bono dedit Deus sapientiam, scientiam et lętitiam. Deus cuncta fecit bona in
tempore suo. Nihil melius quam lętari in opere suo 133 .
Melius est bonum nomen quam unguenta preciosa. Iustus perit. Virum de mille unum
reperi; mulierem ex omnibus non inueni.
Iustis aliquando male est et impiis bene. Omni
tempore sint uestimenta tua candida 134 .
Virtus probata. O quam pulchra est casta generatio cum claritate, id est fideles iusti.
Ętas senectutis uita immaculata 137 .
Iustitia consummata est nosse Deum 137 .
Bona et mala sunt a Deo. Ante obitum tuum operare iustitiam, quoniam non est apud
inferos inuenire cibum. Iustitia. Beatus uir qui in sapientia morabitur et in iustitia
meditabitur, et in sensu cogitabit circumspectionem Dei etc. Ante iudicium para iustitiam
tibi 144 .
Iustus proficiet et exaltabitur. Custodiens iustitiam 145 .
Decem bona 146 .
Iustitiam sequere 147 .
Salus animę in sanctitate iustitię. Bona abscondita etc. Vigilia honestatis 147 .
Homo homini pręstat et bono malus contrarius. Dirige nos, Domine, in
uiam iustitię 148 .
Curam habe de bono nomine 149 .
Ambulauit pes meus iter rectum 151 .
Iusto bene, impio ue 152 .
Semita iusti recta 156 .
Mulieres opulentę surgite. Qui ambulat in iustitiis etc. in excelsis habitabit 158 .
Occurristi lętanti et facienti iustitiam; in uiis tuis recordabuntur tui 166 .
Circuite uias Hierusalem etc. pauci iusti 168 .
Tres aut quattuor iusti saluantur a periculis, cum super malos emittitur perditio a
Domino 187 .
Iustus si ad maliciam conuersus fuerit, morietur 188 .
Quattuor atriola in templo, IIII uirtutes cardinales. Vestes lineę, puritas mentis et
corporis 196 .
Vitis frondosa Israel. Seminate uobis in iustitia, et metite in ore misericordię,
innouate uobis nouale 203 .
Indicabo tibi, o homo, quid sit bonum, et quid Dominus requirat a te: utique facere
iudicium, et diligere misericordi am, et sollicitum ambulare cum Deo tuo 209 .
In quarta quadriga equi uarii, id est habentes gratiam diuersarum uirtutum 213 .
Benedictio.
Isaac benedixit Iacob 5 .
Benedictio Iacob super nepotes et super filios 8 .
Benedixerunt populo, et apparuit gloria Domini 16 .
Sic benedicetis filiis Israel: Benedicat tibi Dominus etc. 20 .
Benedictio super monte Garizim 27, 29, 31 .
Benedictio qua Moyses benedixit Israel in fine 30 .
Rex benedixit omni ecclesię Israel 57 .
Iehu benedixit Ionadab et duxit in Samariam 65 .
Dauid benedixit populo 72 .
Item Salomon 75 .
Benedictio Gabelli in nuptiis Thobię 92 .
Sic benedicetur omnis qui timet Dominum. Psalmus CXXVII 122 .
Benedicat tibi Dominus ex Syon, qui fecit cęlum et terram. Psalmus CXXXIII
123 .
Implens omne animal benedictione. Psalmus CXLIIII 125 .
Benedictio Domini 127 .
Benedictio patris firmat domos filiorum 141 .
Benedictio Domini quasi fluuius inundabit 149 .
Baptisma.
Noe cum suis in aquis saluatur 1 .
Populus Israel in mari saluatur, Egyptii pereunt 11 .
Filii Israel, ut loquentem Dominum audirent, lauerunt uestimenta et ab uxoribus se
abstinuerunt 12 .
Lauuerunt manus et pedes Moyses et Aaron cum filiis accessuri ad altare 15 .
Vaccę ruffę cinis in aquam aspersionis; quo aspersus immundus die III. et VII.
mundabatur 12 .
Eleazar iussit, ut quę per flammam transire possint, flamma purgentur, cętera aqua 25 .
Die III. transierunt Iordanem, quoniam baptisma in nomine sanctę Trinitatis
perficiendum erat 31.
Helias quattuor hidrias aquę ter infudit super ligna holocausti, et inuocato Deo
Abraham, Isaac et Iacob cecidit ignis et uorauit holocaustum 60 .
Naaman leprosus septies lauit in Iordane, et mundatus est a lepra 63 .
Baptisma.
Psalmus XXVIII 110 .
Baptisma in nomine sanctę Trinitatis, quia ter repetitur Deus. Psalmus
LXVI 114 .
Haurietis aquas in gaudio de fontibus Saluatoris 154 .
Effundam aquas super sitientem etc. 161 .
Omnes sitientes uenite ad aquas etc. 163 .
De regeneratione per baptismum 167 .
Deducam imbrem in tempore suo, et pluuię benedictionis erunt 191 .
Effundam super uos aquam mundam 192 .
Ecce aquę egrediebantur subter limen domus ad orientem in latus dextrum; traduxit me
etc. 195 .
In die illa erit fons patens domui Dauid et habitantibus Hierusalem in ablutionem
peccatoris et menstruatę 215 .
Ignis seruatus a transmigratione Babylonis usque ad liberationem Cyri uersus est in
aquam; qua conspersa holocausta accensa sunt. Locus ignis dictus Neptar uel Nephi, quod
interpretatur purificatio 224 .
MATTHEVS
Bonus.
Beati qui esuriunt et sitiunt iustitiam. Nisi abundauerit iustitia uestra etc. Estote
perfecti. Caput V.
Inter natos mulierum non surrexit maior Ioanne Baptista XI.
Elegerunt bonos in uasa XIII.
Quis bonus nisi solus Deus XIX.
Operari in uinea est iustitiam facere XXI.
Multi sunt uocati, pauci uero electi XX.
Iustus cadit et resurgit; quod innuit Dominus gustans poculum felis et nolens bibere
XXVII.
Iustis gratia datur pro uiribus; ibunt iusti in uitam ęternam XXV.
Pilatus lauit manus dicens: Innocens ego etc. XXVII.
Baptisma.
Trans Iordanem sanat turbas, quia baptismo sanantur infirmitates spiritales XIX.
Docete gentes et baptizate XXVIII.
MARCVS
Bonus.
Paraliticus a quattuor portabatur: uel a quattuor uuirtutibus cardinalibus uel a
quattuor Euangeliis sublatus ad sanitatem rediit II.
Vestimenta Domini alba sicut nix, id est iusti eius IX.
Nemo bonus nisi unus Deus. Multi erunt primi nouissimi, et nouisimi primi X.
Qui super tectum sunt ne descendant in domum, id est qui in culmine uirtutum sunt ne
delabantur ad uitia XIII.
Illę mentes angelos aspiciunt, quę cum uirtutum odoribus Domino famulantur XVI.
Baptismus.
Descendens de aqua uidit cęlos apertos I. Baptismus puerorum in fide parentum, sicut in
fide Channaneę filię eius a demonio liberatio VII.
Beneficium.
Sanato surdo et muto Dominus necui dicant iubet, sed illi tanto magis prędicant, quia
beneficium qui confert tacere debet, qui accipit prędicare VII.
LVCAS
Bellum.
Militibus pręceptum: Neminem concutiatis, neque calumniam faciatis, et contenti estote
stipendiis uestris III.
Centurionis fides et humilitas VII.
Bonus.
Zacharias et Helizabet iusti ambo ante Deum, incedentes in omnibus mandatis et
iustificationibus Domini sine querela. De Ioanne Baptista:Multi in natiuitate eius
gaudebunt. Spiritu Sancto replebitur adhuc ex utero matris suę. Puer autem crescebat et
confortabatur spiritu. Iustorum enim est ire de uirtute in uuirtutem I.
Symeon iustus et timoratus. Difficulter enim iustitia sine timore custoditur. Timorem
dico non quo poena formidatur, sed quo cauetur Domini offensio II.
Parate uiam Domini--- per conuersationem bonam. Rectas facite semitas eius--- non
deuiando a ueritate, ut in te sermo Dei absque offensa perambulet. Ioannes
Baptista in tantam opinionem meritis uirtutis ascendit, ut plerisque Christus putaretur
III.
Non est arbor mala faciens fructum bonum. Bonus homo de thesauro cordis sui profert
bonum VI.
Terra bona suscipiens semen et faciens fructum centuplum VIII.
Lucernę ardentes in manibus uestris XII.
Baptisma.
Ioannis pręparatorium tantum ad fidem Christi suscipendam. Baptismatum quinque genera:
figurale, pręparatorium, spiritale, sanguinis et lachrimarum. Inter baptisma Ioannis et
Christi. Baptisma Iudaicum, Ioannis, nostrum. Baptizato Iesu apertum est celum. Signat
baptizatis in Christo patere paradisum et donari Spiritum Sanctum et filios Dei fieri per
gratiam III.
Parant pasca, ubi aquę infertur amphora; quia tempus adest quo ueri pascę
[temporibus] cultoribus typicus de limine auferatur cruor et ad tollenda
crimina uiuifici fontis baptisma, consecretur XXII.
Benedictio.
Eleuatis manibus suis benedixit eis. Et factum est, dum benediceret illis, recessit ab
eis. Instruit nos, ut quotiens recedimus, benedictionibus subditos Deo comendemus
XXIIII.
IOANNES
Bonus.
De Nathanael: Ecce uere Israelita, in quo dolus non est I.
De Ioanne Baptista: Ille erat lucerna ardens et lucens; uos autem
uoluistis ad horam exultare in luce eius V.
Sancti homines dii appellati in Scripturis X.
Siquis ambulauerit in die, non offendit, quia lucem huius mundi uidet;
si autem ambulauerit in nocte, offendit, quia lux non est in eo XI.
Vnguentum quo Maria unxit pedes Iesu, iustitia est, ideo libra est. Quęris operari
iustitiam; unge pedes Iesu, beneuiuendo Dominica sectare uestigia XII.
In hoc clarificatus est pater meus, ut fructum plurimum afferatis, et efficiamini mei
discipuli XV.
Latitudo crucis per extensionem manuum signat opera bona in latitudine caritatis
XVIII.
Baptisma.
Ego baptizo in aqua etc. I.
Nisi quis renatus fuerit denuo, non potest uidere regnum Dei. Nisi quis renatus fuerit
ex aqua et spiritu, non potest introire in regnum Dei. Quod baptisma non potest repeti.
Augustinus. Quomodo natiuitas spiritalis carnali comparetur. Figurę: Heliseus eduxit de
aqua, ferrum. Iudei mare Rubrum transierunt. Naaman Syrus in Iordane purgatus est. Erat
Ioannes baptizans in Ennon iuxta Salim, qui aquę multę erant illic III.
Piscina probatica. typus baptismi: illic sanabantur corpora, hic animę; illic operatio
angeli, hic Spiritus Sancti V.
Natatoria Syloe in qua cęcus uisum recepit signat baptisma per quod genus humanum a
natiuitate cęcum illuminatur IX.
Abiit iterum trans Iordanem, ubi erat Ioannes baptizans, et mansit illic, id est
transiit de Iudea ad baptizatos ex gentibus X.
Iam uos mundi estis propter sermonem, quem locutus sum uobis. Augustinus: Accedit
uerbum ad aquę elementum et fit sacramentum. Vnde ista tanta uis aquę, ut corpus tangat et
cor abluatur, nisi faciente uerbo, non quia dicitur, sed quia creditur XV.
Benedictio.
Sanctifica eos in ueritate; sermo tuus ueritas est etc. XVII.
SANCTVS PAVLVS AD ROMANOS
Bonus.
Nemo sua iustitia salutem meruit, sed Dei gratia ueniam consecutus I.
Gloria autem, et honor, et pax omni operanti bonum, Iudeo primum et Gręco II.
Nihil mihi conscius sum IIII.
Non regnet pecccatum in uobis; non enim sub Lege estis, sed sub gratia liberati a
peccato serui facti estis iustitię VI.
Prouidentes bona non tantum coram Deo, sed etiam coram omnibus hominibus XII.
AD CORINTHIOS II:
Gloria nostra hęc est testimonium conscientię nostrę, quod in simplicitate cordis et
sinceritate Dei, et non in sapientia carnali, sed in gratia Dei conuersati sumus in hoc
mundo I commendantes nosmet ipsos ad omnem conscienti am hominum coram Deo IIII.
Prouidemus enim bona non
solum coram Deo, sed etiam
coram hominibus VIII.
AD GALATAS:
Fructus autem spiritus est caritas, gaudium, pax etc. V.
Dum tempus habemus, operemur bonum ad omnes etc. VI.
AD EPHESIOS:
State ergo succincti lumbos uestros in ueritate, et induti loricam iustitię, et
calciati pedes in pręparatione euangelii pacis; in omnibus sumentes scutum fidei, in quo
possitis omnia tela nequissimi ignea extinguere; et galeam salutis assumite, et gladium
spiritus, quod est uerbum Dei etc. VI.
AD PHILIPPENSES:
Non habens meam iustitiam quę ex lege est, sed eam quę ex fide est Christi Iesu etc.
Que quidem retro sunt obliuiscens, ad ea uero quę sunt priora extendens me ipsum, ad
destinatum persequor, ad brauium supernę uocationis Dei in Christo Iesu etc. III.
Cogitate bona IIII.
AD THESALONICENSES I:
Omnia autem probate, quod bonum est tenete V.
AD THIMOTEVM II:
Vasa aurea et argentea in honorem II.
AD HEBREOS:
Perfectorum autem est solidus cibus: eorum qui pro consuetudine exercitatos habent
sensus ad discretionem boni ac mali V.
Iustus comparatur terrę irriguę germinanti herbam opportunam colono VI.
ACTVVM:
Paulus coram seniores Ecclesię qualiter inter eos uersatus sit, exponit XX.
IACOBI:
Omne bonum a Deo est I.
Fructus autem iustitię in pace seminatur facientibus pacem III.
PETRI I:
Exhortatio ad sanctimoniam uitę in timore Dei et caritate I.
II:
Vos autem curam omnem subinferentes etc. ad opera spiritalia hortatur et subiungit: cui
enim non pręsto sunt hęc, cęcus est etc. I.
IOANNIS I:
Si autem in luce ambulamus, sicut et ipse est in luce, societatem habemus adiuicem, et
sanguis Iesu Christi, filii eius, emundat nos ab omni peccato I.
Si scitis quoniam iustus est, scitote quoniam et omnis qui facit iustitiam ex ipso
natus est II.
Omnis qui non est iustus, non est ex Deo. Si cor nostrum non reprehenderit nos,
fiduciam habemus ad Deum etc. III.
IOANNIS II:
Qui benefacit, ex Deo est; qui malefacit, non uidet Deum.
APOCALYPSIS:
Vestiti lino mundo et candido, id est induti Christum, et
pręcincti circa pectora zonis aureis, id est reti
naculo caritatis XV.
Latera IIII ciuitatis sunt fides, spes, caritas et operatio uel IIII uirtutes
principales. Diuersa gemmarum genera diuersas denotant uirtutes XXI.
Beneficium.
AD CORINTHIOS I: Quid autem habes quod non accepisti IIII.
Beneficia patribus collata X.
AD HEBREOS: Beneficentię autem et communionis nolite obliuisci
XIII.
Baptismus.
AD ROMANOS: Quicunque baptizati sumus in Christo Iesu, in morte ipsius baptizati sumus
VI.
AD CORINTHIOS I: Omnes nos in unum corpus baptizatis sumus, siue Iudei, siue gentiles
etc. XII.
ACTVVM: Petrus et Ioannes baptizatis imponunt manus, et illi accipiunt Spiritum
Sanctum VIII.
Paulus baptizatos Ioannis baptismate rebaptizat in nomine Iesu, et accipiunt Spiritum
Sanctum XIX.
PETRI I: In archa Noe octo animę saluę factę sunt per aquam, quod et uos nunc baptisma
etc. III.
APOCALYPSIS: Equus albus et qui sedebat super illum etc. ecclesię dealbatio per
baptisma VI.
Et uidi tanquam mare uitreum mixtum igne etc. XV.
Et ostendit mihi fluuium aquę uiuę, splendidum tanquam chrystallum, procedentem de
sede Dei et Agni XXII.
Benedictio.
AD CORINTHIOS I: Gratia Domini nostri Iesu Christi, et caritas Dei, et communicatio
Spiritus Sancti sit cum omnibus uobis. Amen XIII.
AD GALATAS: Gratia Domini nostri Iesu Christi cum spiritu uestro fratres. Amen VI.
AD PHILIPPENSES: Pax Dei, quę exuperat omnem sensum, custodiat corda uestra et
intelligentias uestra in Christo Iesu IIII.
AD THESSALONICENSES I: Gratia Domini nostri Iesu Christi uobiscum. Amen V.
AD THESSALONICENSES II: Dominus autem dirigat corda uestra in caritate Dei et
patientia Christi III.
AD THIMOTEVM II: Dominus Iesus Christus cum spiritu tuo. Gratia uobiscum.
Amen.
AD TITVM: Gratia Dei cum omnibus uobis. Amen III.
AD HEBREOS: Orate pro nobis. Gratia cum omnibus uobis.
Amen XIII.
IOANNIS II: Sit uobiscum gratia, misericordia, pax a Deo Patre et a Christo
Iesu, Filio Patris in ueritate et caritate 1 .
IOANNIS III: Pax tibi.
METHAMORPHOSES
Beneficium.
Ad Mydam regem Silenum uinctum adduxerunt; ille solutum reddidit Baccho; remunerationem
accepit, ut, quicquid tangeret, aurum fieret XI .
Diana Ephygeniam subtraxit neci supposita cerua immolationi XII .
Liber Anii sacerdotis filiabus dedit, ut, quo manibus contingerent, seges et uua
fieret XIII .
Ęneas deificatus XIII .
Bellum.
Cadmus draconis dentes seminat; nascuntur homines armati; inter se cęduntur; quinque
tantum superfuere: Echion, Ideus, Cronus, Pelorus, Ypenor. Hi condendę Thebarum urbis Cadmo
socii fuere III .
Iason in Colcho draconis dentes seminat, armatorum seges prodiit. Iason inter eos
monitus a Medea lapidem iecit, et mutuis uulneribus conciderunt. Iaculum sine errore, quo
Procis periit VII .
Troianorum et Gręcorum primum certamen secus littus. Centhaurorum pugna in
nuptiis Perithi et Hyppodamię XII .
Bona omnia, sub sęculo aureo I .
Numa Pompilius efferatos bello Romanorum animos ad quietem religionemque transtulit
XV .
SENECA
Beneficium.
Libere de beneficiis. Reddit beneficium qui libenter debet. Dans ne de recipiendo
cogitet 23 .
Beneficia etiam ferę sentiunt. Trium charitatum ratio. Beneficium non res est, sed
uoluntas. Animus. Beneficium in re parua maius quandoque quam in magna 24 .
Quę beneficia danda et quemadmodum. Chrisippus Pasienus solebat dicere quorundam se
iudicium malle quam beneficium, et quorundam beneficium malle quam iudicium 25 .
Tiberius rogatus Marcum Elium Nepotem liberauit a creditoribus non soluto ęrealieno,
sed exigendi iure sublato, utrum dederit beneficium 26 .
Beneficium aliquod palam, aliquod secreto dandum. Exemplum Arcesilai in pauperem amicum. Alter statim obliuisci debet dati, alter
accepti nunquam. Beneficium non solum dandum, sed nutriendum. Non omnia danda petenti 26 .
Quomodo in accipiendis beneficiis nos gerere debeamus. Non ab omnibus accipiendum est.
Non est beneficium, quod a nolente datur. Gręcinus Iulius pecuniam donatam ab improbis
noluit accipere 27 .
Dei beneficia homini collata 28 .
Bis est gratum, quod opus est, si ultro offeras 85 .
An eripi possit beneficium. Qui sequenti iniuria corrumpunt beneficium 39 .
Vtrum ei debeatur, qui nolens profuit uel qui sua causa profuit uel qui et sua et
nostra 40 .
Plato uectori gratuito se debere dixit. Vbi autem idem omnibus pręstari intellexit,
iam non se debere dixit, quod non tanquam sibi pręstitum esset, sed tanquam uni e uulgo 41 .
Quomodo sapienti datur beneficium 44 .
Vtrum beneficium reddidit qui reddere laborauit 44 .
Duo beneficiorum genera, alterum inter sapientes tantum 45 .
Dei beneficia 46 .
Beneficium dando accipit, qui digno dedit. Beneficium sępe dare, docere est reddere
85 .
Quid est dare beneficium, imitari Deum 87 .
Non est beneficium scelus non facere. Non est beneficium, sed officium facere quod
debeas 128 .
Beneficium enim est, inquit, quod totum eius causa pręstatur, in quem confertur: ubi
aliquis ex eo sperat quid aut pręparat, non est beneficium, sed
consilium 138 .
Tua magis interest quis quam quid accepit 8 .
Philosophia docet bene debere beneficia bene soluere. Interdum autem solutio est ipsa
confessio 27 .
Non est a beneficiis cessandum propter ingratos 32 .
Bellum.
Lex a quinquagesimo anno militem non cogit 81 .
Ferri usus 92 .
Alexandro milites suadent, ne iam ultra Ocenum proferat arma 111 .
Bruta.
Primus Lucius Sylla in circo leones dedit, Pompeius elephantos 80 .
An sit omnibus animalibus constitutionis suę tempus 60 .
Cauent et timent noxia. Solertia bestiarum 61 .
In muto animali bonum non est, sic nec uita beata 62 .
Beneficium dedit, postea iniuriam fecit. Vtrum uno munere ad patientiam omnium
iniuriarum astringor. An possit beneficium dare seruus domino. Beneficium duorum seruorum
erga dominam 30 .
Item serui erga doninum. Seruus erga Domicium. Alter pro domino mori
uoluit. Paulum prętorium seruus seruauit. Item Ruffum. Vtrum filius maius beneficium dare
possit parentibus quam accępit. Scipio patrem in bello seruauit 31 .
Beneficium filiorum erga parentes: Eneę, Siculorum iuuenum, Antigoni, Manlii.
Beneficium dandum sine spe recipiendi. Dei beneficia 32 .
Cui des, uideto. Da non tanquam reddituro, Non est beneficium, quod in quęstum
mittitur 33 .
Beneficia Dei. Vtrum dandum sit beneficium ingrato 34 .
Distinctio beneficii. Dandum aliquando etiam indignis 35 .
Ingrato etiam dat 35 .
Vtrum turpe sit uinci beneficiis 36 .
An possit aliquis sibi beneficium dare 37 .
Quod alius quandoque debet pro beneficio alteri dato 38 .
Mens in dando spectanda 38 .
Beneficium quod nec prosit, nec noceat 39 .
Bonitas.
Epicurei uoluptatum ministram uirtutem aiunt, Stoici hoc refellunt 32 .
Virtutis proprium gaudere et lętari 49 .
Inter uirtutem et uoluptatem 60 .
Nulla sine labore uirtus 62 .
Quicquid optimum homini est, id extra humanam potentiam iacet, nec dari nec eripi
potest. Virtutum comitatus 69 .
Nunquam quamuis obscura uirtus latet, sed mittit sui signa 72 .
Via uirtutis 75 .
Non est fortior nequitia uirtute. Neminem bonum esse nisi sapientem 76 .
Virtus in medio posita est 83 .
Bona opinio homini tutior pecunia est 85 .
Cum uitia prosunt, peccat qui recte facit 85 .
Scias eum multis uirtutibus abundare, qui alienas amat 87 .
Effuggisti uitia animi etc. Virtus pręparat ad cognitionem cęlestium 88 .
Quam magna uirtus sit uitia domuisse 97 .
Virtus 100 .
Magnum est pręsidium in periculis innocentia 131 .
Si is es quem intelligant multi, introrsus bona tua spectent. Alioquin satis est unus,
satis est nullus 3 .
Viri boni auiditas tuta est 9 .
Sola uirtus pręstat gaudium 10 .
Bona sunt, quibus admixta uirtus est, turpia quibus malicia coniuncta,
est. Quid Deo similem faciat? Animus bonus
12 .
Pars magna bonitatis est uelle fieri bonum 13 .
Bonus uir sine Deo nemo est. Quid sit uir bonus. Inter bonam et malam conscientiam 14 .
Quod bonum est, utique necessarium est, quod autem necessarium est, non utique bonum
15 .
Virtus secundum naturam est, uitia inimica et infesta sunt. Alius per se, alius ope
aliena emergit 17 .
Non qui scit, sed qui facit bonum beatus est. Proficientium tria genera 20 .
Bonorum gradus tres, sed unum absolutum et perfectum--- uirtus ipsa. Pares esse
uirtutes. Honestum omne uoluntarium est. que laudabilis uirtus in corpore ualido et infirmo,
in domino et in seruo etc. 23 .
Virtus par ubique. Bona uera. Bona prima, secunda, media. Ex duobus bonis summum
bonum. Bonum omne optabile. Virtutum comitatus 24 .
Summum bonum. Honestum in omnibus par. Virtus 26 .
Magna pars profectus est uelle proficere 27 .
Bona uera ad unumquenque tota perueniunt 27 .
Iouem plus non posse quam bonum uirum. Nulla mens bona sine Deo. Vnum bonum quod
honestum. Virtus nullo eget. Aut ista bona non sunt quę uocant aut homo felicior Deo est.
Quę uera bona. Summum bonum in animo, non in corpore. Bona externa. Quomodo bonum perit.
Quamdiu uirtus salua fuerit, nihil aduersi senties 28 .
Honestum, quid. Virtus labore paratur. Bonum quod honestum 29 .
Hominis bonum ratio. Vanis dediti uirtutem despiciunt. Bona sunt, quę a uirtute
profecta contractaque sunt. Vir bonus quid faciet. Vnum bonum ipsa uirtus 29 .
Virtutem nulla uis potest subducere 31 .
Quid tibi opus est, ut sis bonus? Velle. Recte facti fecisse merces est 32 .
Animus recti ac boni amator. Virtus enim concordi animo decreta, peragit 33 .
Satis esse uirtutem ad uitam beatam 35 .
Secundum Stoicos quod bonum est bonos facit. Secundum Peripateticos sunt aliqua bona,
quę non faciunt bonos. Bona omnia culpa carere decet 37 .
Inter bonum et commodum. Virtus non contingit animo nisi instituto et edocto 41 .
Externa bona corpori acquiri, corpus in honorem animi coli. In animo esse partes
ministras etc. Quid est in
uirtute pręcipuum 42 .
Sicui uirtus animusque in corpore pręsens, hic deos ęquat 43 .
In duas partes uirtus diuiditur: in contemplationem ueri et actionem 44 .
Summi boni finis proponendus 46 .
Vtrum uirtutes animalia sint 55 .
Sępe iustus esse debebit cum infamia 56 .
O si animum boni uiri liceret inspicere etc. Virtutem cerni posse, si acies animi
liberetur impedimentis, similiter et maliciam 57 .
Quid sit bonum. Inter bonum et honestum 59 .
Nihil nobis bonum uideri, quo quis et male uti potest. Notitia boni et mali. Vitia
uirtutibus confinia 60 .
Simplex cura recti est, multiplex praui 61 .
Nemo est casu bonus, discenda uirtus est. Bonum intelligibile esse, non sensibile.
Hominis bonum non est in homine, nisi cum illo ratio perfecti est 62 .
Bonum tuum est animus emundatus ac purus, emulator Dei, super humana se extollens,
nihil extra se suum ponens, rationale animal. Quod ergo uitę bonum est? Perfecta ratio
63 .
PLATO
Beneficium.
Nullum nostrum sibi soli natum esse, sed ortus nostri partem sibi patriam uendicare,
partem parentes, partem amicos 337 .
Bellum.
Quo pacto tractandum, ut ciues bellicosos habeas 212 .
Tam mares quam foeminę instruendę. Lex in timidos. De his qui strenue pugnando obeunt.
Spoliare mortuos pręter arma inhonestum. Gręci, si cum Gręcis pugnent, agros ne uastent nec
domos incendant 212 .
Critias de Attico et Athlantico bello 263 .
Duo genera belli, bellum et seditio 268 .
Gymnastica omnes exercitationes bellicas appellamus. Motum qui imitatur flexus
corporum, quibus tela plagęque uitantur, pyrrichen uocamus. Saltatio 298 .
In pace ad bellum exercendi ciues 300 .
Exercendi ictus, si socius deest, ad inane simulachrum. Manuum ac pedum agilitas ad
bellum conducit 301 .
Peltastica pugne pancratiacę opponatur 301 .
Arma conuehantur 303 .
Lex militaris: Nequis sine magistro ac principe quicquam agat, iussis
obediat etc. Assuescat cibo ac potu abstinere,
frigus, ęstum, cubilis duritiem pati, nudo capite et pedibus incedere. Fortiter faciens
donetur, ignauiter puniatur 319 .
Lex de his qui arma proiecerint et qui amiserint. De coronis donandis. De rebus
repetundis 320 .
Belli pacisque arbitrium habeant custodes ipsi legum creati numero XXXV 337 .
Brutorum animę 383. 384 .
Animę irrationales 385 .
Bonus.
Quid sit iustitia, prudentia 3 .
Hominis uirtus 5 .
Menon de uirtute 6 .
Quodcunque cum iustitia fit, uirtus est 7 .
Vtrum doctrina possideatur uirtus et utrum uirtus sit scientia 8 .
Virtus nec doctrina nec natura prouenit, sed sorte diuina 10 .
Iuste enim ac prudenter agentes, et tu et tua respublica Deo gratum opus efficietis et
in diuinum splendorem intuentes agetis. Quin etiam illuc respicientes uosmet uestraque bona
perspicue discernetis. Seruilis est prauitas, libera uirtus 15 .
Virtutum uoluptates uerę ac purę 37 .
Pulchritudo est summi boni splendor 38 .
Deo similes efficit cum prudentia iustitia simul et sanctitas 53 .
Sub Saturno sęculum aureum 73 .
Vtrum unum quiddam sit uirtus. Vtrum alii aliam uirtutis partem accipiant, an necesse
sit eum qui unam habet, omnes habere 83 .
Effici bonum difficile est. Nam ante uirtutem sudorem positum aiunt, deinde facile 85 .
Fieri bonum difficile est, perdurare bonum impossibile. Optimi illi quos diligunt.
Vtrum sapientia, temperantia, fortitudo, iustitia, sanctitas quinque nomina eiusdem rei sunt
86 .
Vir uirtute pręditus primo quidem sui ipsius, deinde et regum rex est 88 .
Ad illa quisque bonus est, ad quę sapiens, ad illa malus, ad quę ignorans 102 .
Bonorum primum sapientia, secundum corporis habitus, tertium formę commoditas 118 .
Vnus Gręcorum omnium probatissimus Aristides, Lysimachi filius, extitit 132 .
Petit a Deo, ut intus pulcher efficiatur 166 .
Socrates: Nihil enim aliud agens circumeo quam suadens iunioribus senioribusque /
uestrum neque corporum neque pecuniarum neque aliarum omnino rerum curam pluris
uehementiusque qam animi
habendam esse, ut quam optimus sit, docens non ex
pecuniis uirtutem, sed ex uirtute pecunias aliaque bona omnia et priuatim et publice
hominibus prouenire 170 .
Neque filios tuos neque uitam neque aliud quicquam pluris facias quam iustitiam ut cum
in uitam alteram transmigraueris, ualeas illic pręsidibus horum omnium reddere rationem 174 .
Si uirtus abest, diuitię, forma, scientia obsunt magis quam prosunt 188 .
Omnis reipublicę gubernatio ad iustitiam referenda 189 .
Boni scientia, omnium pręstantissima 215 .
Quęcunque bona uulgo dicuntur, deprauant anium 216 .
Bonum quidem anima omnis expetit 218 .
Plato iudicat uirum optimum et iustissimum esse beatissimum eumque esse hominem maxime
regium seque ipsum regentem. Pessimum uero et iniquissimum esse miserrimum etc. 231 .
Intelligibili atque enti pręferendum bonum 233 .
Idea boni 233 .
Nullam ob rem iustitiam cęterasque uirtutes negligere decet 238 .
Virtus inuiolabilis ac libera 240 .
Athenienses probi 270 .
Iustus in omni fortuna felix. Iniustus, si ditior sit quam Cyniras aut Mydas, miseer
est. Quę uulgo bona, non recte bona dicuntur 273 .
Recte Hesiodus: Viam ad uitia planam esse et breuissimam, uirtutis uero arduam et
longam atque asperam. Ante uirtutem, inquit, dii sudorem posuere. Hęc uia in summo facilis
283 .
Animus honorandus beneagendo. Decet neque se ipsum neque sua diligere, sed iusta 285 .
Pulchra et honesta, alia natura, alia lege consistere 311 .
Bonorum et malorum causa anima 312 .
Non oportet paruifacere utrum probus an inprobus aliis uidearis 320 .
Regio ad uirtutem optima. Religio uirtutum maxima. Boni est gaudere bono maxime diuino
327 .
Bonum diuinum 327 .
Socratem, quem ego iustissimum omnium qui tunc erant, appellare non uereor, ultimo
supplicio affecerunt. Dionem laudat 332 .
Nam firmitatem, fidem, sinceritatem ueram esse philosophiam existimo. Censor uitę
omnium sit, qui pręsidet ciuitati 337 .
Bonitas supra mentem est. Nihil magis uoluntarium est quam boni incitamentum 342 .
Super bonitatem nihil 343 .
PROBLEMATA ALEXADRI APHRODISEI
Bruta.
Vt equis in catricibus? pristini coloris pili nascantur, non ut fieri solet, albi 5 .
De eodem 10 .
PROBLEMATA ARISTOTELIS
Bruta.
Cur maris animalia maiora uegetioraque sunt quam terrę 42 .
PROBLEMATA PLVTARCHI
Bruta.
Canis molestus Herculi 81 .
Vultur inter aues, quę carnibus uescuntur, iustissima 81 .
Bonus.
Apud Epidamnios poletes dictus, quem probatę uitę uirum deligebant ad res contrahendas
et permutandas cum Illyriis, cum uidissent cęteros eo commeantes effici deteriores
84 .
AVLVS GELIVS
Beneficium dando accipit, qui digno dedit 104 .
Bellum.
Lacedemonii in bello tibiis, non tuba usi, rex Haliates fidicinis 5 .
Quid sint inducię 10 .
In ignominias militares fuisse sanguinis dimissionem. Quibus modis acies Romana
instrui solita sit:/frons, subsidia, cuneus, orbis, globus, forfices, serra, alę, turres 57 .
Telorum, iaculorum gladiorumque uocabula 62 .
Nerio uel Nerienes Martis coniugem dixerunt, id est fortitudinem, quasi neruos uel
lenitatem quasi sine ira. Quid sint manubię, quid pręda 80 .
Quibus uerbis Fecialis bellum indicit et de iureiurando militum 95 .
Psyllorum pugna aduersus Austrum 97 .
Pugnatum in Gallos mundius dicitur quam cum Gallis aut contra Gallos 100 .
Eques pro equo, equitare 109 .
Bruta.
Qui color equorum sit, qui spadices uocantur; idem dicitur puniceus et pheniceus 24 .
Bucephalas Alexandri emptus talentis XIII a nemine inscendi nisi a rege passus. Bello
Indico cum regem de medio hostium extulisset, ipse saucius expirauit. Rex ibi oppidum
condidit et Bucephalon appellauit 33 .
Leo erga hominem gratus 36 .
Delphinus pueri amator 46 .
Oues in genere masculino 63 .
De natura leonum Herodotus dissentiens cum Homero: hic plures foetus leenas ędere
dixit, ille unum tantum et semel in uita parere 75 .
Cerua Sertorii 92 .
In Paphlagonia perdices bina corda habent, in Bisaltia lepores bina iecora 98 .
Sus, quę semel peperit, porcetra dicitur, quę sępius, scropha 109 .
Eques pro equo, equitare 109 .
Iumentum. Arcera est plostrum tectum undique 118 .
Bonum nihil nisi honestum et malum nisi turpe; medium quidem nec honestum nec turpe 70 .
Omnis actio per se neque honesta neque turpis, sed recte et honeste gestum, honestum
fit 105 .
VITĘ PLVTARCHI
Bellum.
Lygurgi lex prohibet in eosdem hostes militare, ne sepius repugnantes
efficiantur bellicosi 12 .
Non licebat inscribi in sepulchrum nisi eius qui fortiter in bello
occubuisset 14 .
Ante pugnam et pericula subeunda, deos consulere mos erat 47 .
Marius ad temere dimicandum cogi non poterat 137 .
Ingenium plus posse quam uires. Sertorius ingenio confecit, quod armis non potuit 144 .
Noctu pugnare apud Parthos religiosum 24 .
Mos in militia emerenda 33 .
Quando bellum gerendum 62 .
Thoraces Demetrio ex Cypro allati, quos cathapultę ictus offendere non poterat 97 .
Falluntur reges, qui uitam beatam putant bella tractare 103 .
Macedonum exercitum sublato Alexandro simile esse Cyclopi excęcato 123 .
Plato ter in militiam profectus 136 .
Bruta.
Vultur inter uolucres innocentissimus 6 .
Bucephalus, equus Alexandri 41 .
Bonitas.
Pedaretus non electus in numero trecentorum lętatus dicitu r, quod
trecentos se meliores ciuitas haberet. Brasidę mater filium efferentibus prę cęteris, bonum
fuisse assensit, sed multos Lacedemone illo esse meliores dixit. Qui melior erat, non qui
fortior, principem constituebant 14 .
Virtus facit, ut non solum opera laudentur, sed etiam ametur autor 50 .
Aristidis constantia, modestia, ęquitas 86 .
Aristides cognominatus iustus. Virtute nihil pulchrius. Aristidi uirtus peperit
inuidiam 87 .
Cato neminem bonum laudari passus, nisi id communi utilitati
iunctum esset 94 .
Virtus fortuna fortior 143 .
Agesilaus morum suorum conscius frequens in publico fuit 29 .
Xenocrates optimus 62 .
Si Cato Roma non indigeat, Romam tamen indigere Catone 67 .
Siracusis et boni optimi et mali pessimi 78 .
Honestas per se ipsam expetenda 86 .
Virtutes gloria sequitur, uoluptates dolor 137 .
LACTANTIVS FIRMIANVS
Beneficium.
Benefacere quid sit 129 .
Quod omnia tam bona quam mala hominis gratia facta sunt: sol, luna, astra, nubes 177 .
Quę Deus homini et quę cęteris dedit 187 .
Bonitas.
Iustitia cibus animę 44 .
De summo bono philosophorum sententię 53 .
Quod nihil eorum, quę mortales appetunt, summum bonum sit 56 .
Virtus bona, sed non summum bonum 57 .
De iustitia, quę aureo sęculo in terris fuisse dicitur 103 .
Virtus non erat, si non esset uitium, cui repugnaret 105 .
Iustitia non potest uideri, sed haberi 105 .
Quod expetibilius est bonum esee et malum putari quam malum esse et uideri bonum 109 .
Quod in duabus uirtutibus iustitia consistit, pietate et ęquitate 110 .
Innocentibus et iustis Deus semper optime consulit 113 .
Quod innocentia uerissimus Dei cultus est, quam carnalis homo nescit 120 .
De duabus uiis uirtutum et uitiorum et earum ducibus 122. 123 .
Virtus 124 .
Quod philosophi nescierunt, quid esset
bonum aut malum uirtutis officium
125 .
Tres gradus uirtutis 134 .
Quod quę philosophi uitia putant uirtutes sunt 136 .
Quid sit uirtus 137 .
Neimo uirtuti fauet, nisi qui sequi potest 148 .
Quod uirtus semel habita amitti non potest 156 .
LAERTIVS
Beneficium.
Arguit quod prodesse bonum non sit 28 .
Beneficentia quadrifariam diuiditur; beneficium enim pręstari pecuniis, corporibus,
disciplinis, uerbis 37 .
Humanitas triplex: salutatio, auxilium, conuiuium 37 .
Sapientem omnibus benefacere 74 .
Bellum.
Diogenes sagitarium intuitus ignauum iuxta scopon consedit dicens: "Ne forte me
feriat" 59 .
Bonitas.
Quomodo optime ac iustissime uiuemus? Si, quę in aliis reprehendimus, ipsi non
faciamus. Pitacus: "Perdifficile est bonum esse. Interrogatus, quid esset optimum, "quod
in pręsentia", inquit, "occurrit bene agere" 10 .
Dicunt nihil natura iustum esse aut honestum uel turpe, sed consuetudine ac lege 24 .
Theodorus bonam esse prudentiam atque iustitiam, mala uero contrarios habitus, media
uoluptatem et dolorem 25 .
Euclides bonum esse unum deffiniuit; quę bono aduersa uidentur, sustulit, ea ne esse
quidem dicens 26 .
Plato: boni finem esse--- similem Deo fieri. Virtutem sufficere ad beneuiuendum, sed
tamen instrumentis corporis indigere. Bona humana alia in corpore, alia in anima, alia
extrinsecus 36 .
Plato primus notionem honesti declarauit, quę a laudabili et rationabili utilique et
decoro/et congruo non discernitur 36 .
Virtutis species IIII 37 .
Bonum in IIII genera diuiditur: uirtus, habitus, commodum 37 .
Bonorum tria genera: alia haberi possunt, alia participari, alia subsistere 38 .
Bion nauigans cum pessimis hominibus in latrones incidit; dicentibus illis
"peribimus, si cognoscamur"--- "at ego", inquit, "nisi agnoscamur"
43 .
Virtutis hymnus 45 .
Aristoteles uirtutem ad beatam uitam sibi minime sufficere dixit. Virtutes non se
inuicem sequi: fieri enim posse, ut prudens quispiam sit et intemperans 48 .
Demetrius, cum comperisset Athenienses imagines suas euertisse, "at", inquit,
"uirtutem illi non euerterunt, cuius gratia illas erexerant" 52 .
Antisthenes familiari quodam apud se deplorante, quod perdidisset commentaria,
"oportebat ", inquit, "ista animo potius quam chartis inscribere" 54 .
Ea dicebat paranda uiatica, quę cum naufrago simul enatarent. Interrogatus a quodam,
quid faciendo bonus et honestus euaderet, "si mala", inquit, "quę habes a scientibus
didiceris esse fugienda" 54 .
Hęc illi placent: docibilem esse uirtutem; eosdem esse nobiles ac uirtutis studiosos;
sufficere uirtutem ad beatam uitam; uirtutem operum esse, neque uerbis plurimis neque
disciplinis indigentem; pręstat cum paucis bonis aduersus malos omnes quam cum multis malis
aduersus paucos bonos pugnare 54 .
Iustum uirum pluris faciendum quam propinquum 55; uiri ac mulieris uirtus eadem; bona
pulchra, mala esse turpia; iniqua omnia aliena puta atque peregrina 55 .
Diogenes interrogatus, ubinam Gręcię uiros uidisset bonos, "uiros quidem", ait,
"nusquam, sed Lacedemone pueros uidi". Dicebat de saliendo et calcitrando certare homines,
ut autem boni et probi fierent, curare neminem 56 .
In Olympia buccinante pręcone "Dioxippus uiros uincit"--- "Hic", ait,"mancipia,
sed ego uiros". Glorianti cuidam, quod leonis pelle tegeretur, "desine", inquit,
"uirtutis stramenta confundere" 57 .
Bonos uiros effigies deorum esse 58 .
Ad uirtutem proficit exercitatio 59 .
Cynicis placet finem eese secundum uirtutem uiuere; sicut Stoicis 63 .
Cephesius, cum animaduerteret quendam ex discipulis inflatum atque
turgidum, percutiens dixit: "Non, si magnus fueris, bonus eris, sed si bonus, magnus" 65 .
De uirtutibus et uitiis. Quid sit bonum. Bonorum genera III, item malorum. Item
honestum, turpe. Honestum ac bonum idem est 71 .
Bona esse paria. Eorum quę sunt, alia bona, alia mala, alia neutra 72 .
Virtutes esse connexas, ut, qui unam habuerit, omnes habeat. Nullum esse medium inter
uirtutes et uitia. Virtutem posse amitti. Virtus sufficit ad beate uiuendum 74 .
Aristo uirtutes neque plurimas inuexit ut Zeno neque unam, quę multis appelletur
nominibus ut Megarici 77 .
Pyrro negat quicquam aut turpe esse aut honestum, iniustum uel
iustum; lege autem atque consuetudine homines cuncta facere 94 .
Quod apud alios bonum ac iustum est, apud alios malum et iniustum esse 96 .
Dii uirtutibus delectati, similes amplectuntur ac fouent. Vtimur bono interdum ut
malo, ut malo et bono 109 .
Maiores esse animi quam corporis uoluptates. Voluptatis causa uirtutes quoque eligi,
et a uoluptate solam uirtutem inseparabilem esse, cętera separari. Non potest iucunde uiui,
nisi prudenter ac honeste iusteque uiuatur, neque prudenter, honeste ac iuste, nisi iocunde
110 .
QVINTVS CVRTIVS
Beneficiorum
gratia sempiternna est 49 .
Bellum.
Macedones phalangem uocant peditum stabile agmen 1 .
In agmine deducendo religionis ratio 2 .
Loci angustias committendo pręlio elegit Alexander, ne a multitudine Darii circumiri
posset 4 .
Vbi partes labant, summa turbatur. Prima pugna Darii et Alexandri 5 .
Prodigia futuri euentus pugnę 9 .
Arma militum Darii 14 .
Catenes sagittandi peritissimus 40 .
Fama enim bella constant; et sępe etiam, quod falso creditum est, ueri uicem optinuit
49 .
Quomodo Macedones lustrabant exercitum 66 .
Bruta.
Bucephalas, Alexandri equus, non patiebatur alium dorso, regi autem etiam genua
submittens 30 .
Serpentes magnitudinis inusitatę 54 .
Canes leonibus fortiores 55 .
Bonitas.
Auli Scythę inter barbaros iustissimi 40 .
POLIBIVS
Bellum.
Legio continens peditum IIII milia, equites CCC 4 .
Ducis imperitia, non hostium uirtute uicti 9 .
Bellum XXIIII annos durauit inter Romanos et Carthaginienses 16 .
Inter peritiam bellandi et imperitiam 21 .
Gessatę abiectis indumentis pugnam ineunt, ne sentibus implicentur 29 .
Causę belli Persici, item secundi belli Punici 39. 44 .
Numidarum congrediendi mos 53 .
Legionis numerus 60 .
Bellum quatenus fugiendum 68 .
Phalanx XXV milia hominum 91 .
Elephantorum pugna 94 .
Bruta.
Elephantorum pugna 94 .
Boni uiri officium nihil pluris facere quam ut necubi officium prętermittatur
68 .
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Beneficium.
Romanos inclusos aut incolumes dimittendos aut ad unum interficiendos 225 .
Titus recordatus aliquando super coenam, quod nullum in quenquam officium contulisset,
memorabilem uocem emisit: Amici, diem perdidi 426 .
Bellum.
Qui primi inter se bellare coeperunt 3 .
Vexores primus bellum intulit 4 .
Bellica institutio apud Iudeos 20 .
Lex, ne idem hostis sępius bello peteretur. Pugnę excitamenta 63 .
Per Feciales bellum indicebatur 76 .
Bellorum cerimonię, belli indicendi forma 80 .
Longissima Azoti obsidio undetriginta annorum 81 .
Ad tibiarum cantum Aliates exibat in hostem 82 .
Illyrii infantis auspicio uincuntur. Pitacus Phrynonem rete superauit
85 .
Amasis thorax
100 .
Pecunia neruus belli 103 .
Modus deprehendendi cuniculi 107 .
Sophrones ferream anchoram in acie circumtulit, qua in hostes proiecta plurimos a fuga
remoratus est 133 .
Phanatica Phidenarum acies facibus depugnans 158 .
Qua arte incensum Atheniensium pręsidium in Boetia 164 .
Lacedemonii ad cantum tibiarum euntes in pręlium 166 .
Ephesus Martis officina 183 .
Sacra Thebarum cohors 195 .
Bellica uirtute princeps Agesilaus 196 .
Ordines aciei 207 .
Strata gemma 241 .
Demetrii machinę 243 .
Antigonus, cum a Pyrrho ad certamen prouocaretur, suam militiam respondit non magis
armorum quam temporum esse 252 .
Desultores 281 .
Archimedis machinę. Velites qui septenis iaculis atque breuiore parma instructi
equorum clunibus post equites sedentes in aciem deferuntur, atque ubi ad iactum teli prope
hostem euecti essent, equis protinus desiliunt 289 .
Pythagorę consilio Lacedemon defensa 310 .
Philopoemenis belligerandi meditatio 312 .
Cauillatio in Antiochi exercitum opulente instructum 315 .
Gallorum mos in pugna 317 .
Dalmaticum bellum 326 .
Arma Carthaginiensibus adempta, mox bellum indictum 328 .
Scipionis stratagema in Carthagine obsidenda 331 .
Tanti exercitum esse, quanti sit is qui in eo imperet 334 .
Legitimum militię tempus 339 .
Germani pręlium inituri Herculi sacrum canebant hymnum. Militandi ratio in Germanis
347 .
Pompeius imperium pertesus 362 .
Britanni esedis utuntur in pręlio 374 .
Glasco ora inficiunt, ut in pugna horridiores sint 374 .
Parthorum mors in pugna 376 .
Fortunę uarietas in pręlio 435 .
Maximinus argentea et aurea lorica usus, inaurato clypeo, aurata hasta, gladio
argenteo et aureo, galea gemmata. 443 .
Duplicem belli fortunam Constantius uno die expertus 451 .
Bruta.
Varia Indis et monstrosa animalia 5 .
Ibidis auis figura 12 .
Quę animalia in Aphrica nascantur 31 .
Boues Geryonis eximia forma 32 .
Taurus Marathonius 33 .
Cranaus capras secutus Edissam occupat et ogeam nominat siue oglen 66 .
Vulturis natura optima 68 .
Qui lupum uinctum attulisset, quinque dracmas accipit, qui lupam
unam 86 .
Bos magnitudine enormi 89 .
Sexdecim equorum milia ad foeturam Assyriis regibus fuisse. Aper Olympius 92 .
Parcunt leones Danieli 94 .
Artybii equus bellacissimus 113 .
Nefas olim in Delo canes alere aut mortuos humare 122 .
Canis Xantippi fidus domino 130 .
Sues procerę et feroces 185 .
Bucephali ferocia 209 .
Duo dracones mirę magnitudinis 228 .
Cum elephantis certamen 229 .
Rhinoceros. Sophitis regis canes dono Alexandro dati 229 .
Ranarum murumque multitudo Abderitis infesta 238, Sandrochus a leone territus, non
lęsus 242 .
Serpens catapultis confecta 255 .
Elephantorum pręlium. Indici Ęgyptiis ualidiores 278 .
Boues siluestres, alces, uri 377 .
Missione una C leones producti. Elephanti. Crococetę. Tygrides. Rhinocerotes.
Cocodrilli. Hippotami 430 .
Mille ursi. Ferę Lybicę centum. Cerui palmati. Equi palmati. Equi siluestres. Alces.
Tauri Cypriaci. Struciones. Onagri. Apri. Ibices. Dammę 442 .
Firmus inter cocodrillos impune natauit, hippotamos esitauit, iunctis
strutionibus uectus est 448 .
Bonus.
Argenipei innocentia singulari 3 .
Abrahami laus 10 .
Paridetes, cum in trecentorum numero non reciperetur, gaudere se dixit,
quod trecentos uiros patria haberet se meliores 63 .
Tellus Atheniensis Croeso felicior iudicatus a Solone, quia uir bonus 86 .
Xerxes Spartanorum legatos uiolare noluit, cum ipsi suos interemissent, ne eorum
exemplum imitaretur 128 .
Aristidis ęquitas. Cymonis felicitas 136 .
Zenonis uox: Non, si magnus eris, continuo et bonus, sed si bonus, et magnus quidem
142 .
Nicias semper suasor pacis 168 .
Non deos magis casta templa quam iusta mortalium opera delectare 196 .
Diogenes: Turba ingens, sed uiri pauci 202 .
Demetrius, cum audisset statuas suas ab Atheniensibus euersas: At uirtutem, inquit,
euertere non potuerunt 242 .
De uirtutis et honoris ęde 294 .
Scipio Nasica 300 .
Apud Germanos plus boni mores ualuerunt quam alibi bonę leges 347 .
Bonus et suspicione criminis carere debet 367 .
De Probo principe adhuc adolescente Valeriani dictum: Si nomen probi non haberet,
potuit habere cognomen 449 .
Blandus.
Onesili caput fauis refertum 113 .
VALERIVS MAXIMVS
Beneficium.
Scipio superior Siculis militiam, quam iusserat, remisit, si arma et equos suis
militibus traderent. Pro beneficio habuerunt quod grauate ferrent, si hoc
tantum imperatum foret, liber VII, caput III.
Bellum.
De disciplina militari, liber II, caput I.
Armorum tractandorum meditatio. Velites. Spartani ante pugnam tibię concentu
animantur. Idem puniceis in prelio tunicis usi ad occultandum cruorem, caput I.
Scipio Affricanus turpe esse aiebat in re militari dicere non putaram. Idem aiebat
aliter cum hoste non confligendum quam aut occasio euenisset aut necessitas incidisset.
Quintus Metellus deuicta Cartagine, nescire se illa uictoria boni ne plus an mali reipublicę
attulisset, asseuerauit. Senatus, cum aduersus Hannibalem Claudium Neronem et Liuium
Salinatorem consules mitteret, magno studio egit, ut inter se odio dissidentes in gratiam
prius reduceret, liber VII, caput II.
Lucius Paulus Persę regi sucubuisset, nisi Sulpicius Gallus territum lunę defectu
exercitum de syderis ratione disputando metu liberasset, liber VIII,
cap. II.
Bonus.
Licinius Fimbria iudex addictus Marco Lutatio
de sponsione, quam is cum aduersario, qui uir bonus esset, fecerat, nunquam id iudicium
pronunciatione sua finire uoluit, liber VII, caput II. Socrates expedita uia eos ad gloriam
pertinere dicebat, qui id agerent, ut quales uideri uellent, tales essent,
eodem. Ob Quinti Fabii affinitatem Manius Attilius Collatinus, Sorani oppidi proditor,
accusatus absoluitur. Sic et Marcus Emilius Scaurus repetundarum reus ob patris memoriam
liberatus, liber VIII, cap. I.
Scipio Nasica uir sanctissimus iudicatus, Matrem deum e Pesimunte
accersitam excepit, liber VIII, caput XVI.
Publius Furius Philippus Hispaniam sortitus inimicos suos
legatos secum illuc ire coegit, confidens nihil se acturum, quod illi accusare possent. Sic
et Lucius Crassus inimicum suum in prouincia Gallica sibi
actorum suorum speculatorem admisit. Eadem sui
confidentia in Catone, in Marco Scauro, in Marco Antonio oratore liber III, caput VII.
Ciues boni coronabantur apud Athenienses, liber II, caput I.
CICERONIS OPVSCVLA
Beneficii meminisse debet qui accepit 20 .
In quos debet conferri beneficium 82 .
De beneficio collocando. In indigentes. In conuictos 83 .
Beneficia mutua. Quibus magis obligati sumus 85 .
Ratio seruanda in officiis tribuendis. Officii exercitatio 85 .
Enius: Benefacta male locata malefacta arbitror 128. 130 .
De genere beneficiorum, quę ad uniuersos spectant 130 .
Lex naturę, ut homo hominem iuuet 141 .
Bellum quare suscipiendum 79 .
Bellum iustum, Obseruatio militum. Pompilius. Cato. Bellum pro gloria mitius gerendum
80 .
Quęritur, res bellicę an urbanę maiores sint 89 .
Bello nihil nisi pax quęrenda 90 .
Bonus.
Virtus summum bonum 6 .
Virtute nihil amabilius 9 .
Exercitatio uirtutum 31 .
Virtutis laus 75 .
Neminem negligendum in quo aliquid appareat boni 82 .
Decorum et honestum 94 .
Decorum duplex 94 .
Officium decori 95 .
Excellentes uiri inter se animo differentes 97 .
Nihil magis decorum quam ęquabilitas uniuersę uitę 98 .
Id maxime quemque decet quod est cuiusque maxime suum 99 .
Via uirtutis 100 .
Decorum in dictis factisque et statu motuque corporis 102 .
Quod iustum, id etiam utile 113 .
Virtus tribus in rebus uertitur 115 .
Vir bonus pręfertur pecunioso Themistoclis sententia 130 .
Stoici nihil utile putant, quod non sit honestum 138 .
Quod honestum, id utile 143 .
Nihil mali agendum etiamsi omnes lateat 144 .
Virum bonum esse, qui prosit quibus possit, nemini noceat. Nihil utile quod iniustum.
Fimbria iudex. Marco Lutatio Pinthię, ęquiti Romano sane honesto, iudex fuit, cum is
sponsionem fecisset, ni uir bonus esset 154 .
Dignus quicum in tenebris mices 155 .
Vir bonus 156 .
Quod honestum sit, id solum bonum esse 173 .
Quid sit bonum 174 .
An quicquam bonum est, quod non eum qui possidet facit meliorem. Profecto nihil est
aliud bene beateque uiuere nisi honeste et recte uiuere. Virtus. Bonus miser esse non potest
176 .
Virtutes pares 177 .
Virtus nec eripi nec surripi potest 184 .
THVCIDIDES
Belli euentus dubius 14 .
Magnifaciendum fusum, si bonos internosceret 49 .
Fortuna belli 59 .
Ea re uti in hostes maxime decet, quam maxime formidant 83 .
PANEGYRICVS PLINII
Boni collatione optimorum deprimuntur 35 .
Prmia bonorum 41 .
Bonus exemplo facit bonos 47 .
Frugalitas Pisonis. Sapientia Lelii, pietas Metelli 50 .
Optimus dictus 50 .
Beneficium quod merentibus tribuitur 36 .
PHALARIS
Bonus.
Bona opera remunerat 8 .
Non te peniteat bonum euasisse 19 .
Nemo aliena uoluntate bonus unqam fuit, sed sua 37 .
Erga bonos tales sumus, quales ante tyrannidem 53 .
Beneficium.
Bonis dare accipere est 8 .
Non uult commemorare beneficium quod contulerat, sed accipere nolentem redarguit
35 .
Bellum.
Qua ratione hostes uicturum se speret 13 .
Se non esse mollem bellatorem ab illis testari, qui immitem criminantur 13 .
Minatur illis, qui aliis suaserant, ut ipsi bellum inferant 23.28. 30 .
Consultori belli sibi inferendi exprobrat 41 .
ORATIVS IN EPISTOLIS
Bonus.
Virtus. Vilius argentum auro est, uirtutibus aurum 2 .
Vir bonus est quis etc. Boni. Mali 15 .
Vir bonus et sapiens etc. nil metuet 15 .
Virtus est medium 17 .
Nihil prodest uno carere uitio, cum omnibus carendum sit 30 .
Bellum.
Equitum turm peditumque cateru 24 .
VERGILIVS
Belli mala. Quippe ubi fas uersum 24 .
Apum pugna, 45 .
Iamque faces et saxa uolant 58 .
Demolei lorica grauis 111 .
Certamen Daretis et Entelli 113 .
Certamen sagittariorum 115 .
Equitatus puerorum 116 .
Bello clari 130 .
Romani 134 .
Turnus in arma furens 145 .
Mos inferendi belli 147 .
Apparatus belli 148. 152 .
Herculis et Caci congressus 155 .
Arma Martis, Palladis, Ene 159 .
Eneas procedit ad prlium 161 .
Arma et clypeus Eneę, in quo cęlata Romanorum gesta 162 .
Turni exercitus 164 .
Turnus armatus 165 .
Turnus accingit se pugnę 172 .
Oppugnatur urbs 202 .
Tyrheni et Acontei congressus 205 .
Pugna 215. 217 .
Eneę et Turni 218. 222 .
Bruta.
Ceruus forma insignis 145 .
Sus foecunda 89 .
Iterum 152 .
Baptismus.
Donec me flumine abluero 81 .
PRIMA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Beneficium.
Vinea dabit fructum suum et terra dabit germen suum 163.
Bellum.
Senacherib locusta et tonsor gregis, Nabuchodonosor incendium 56 .
Archistrategos pręliorum 80 .
Ethrusci sagittandi periti 336 .
Bruta.
Columbę natura 24 .
Leonis natura 33 .
Locusta 36 .
Vrsa sęuiens cum perdit catulos 36 .
Strutionis natura 95 .
Attelibus, locustarum
genus 118. 119 .
Bos 134 .
Onocrotalorum duo genera 140 .
Hierodiorum duo genera. Vpupa 159 .
Talpa Hebrei farfaroth, Gręci aspalagga uocant. Vespertilio nukteris 195 .
Muscę Ęgyptii, apes Assyrii 207 .
Aquilę natura 274 .
Leo signat Babylonios, lupus Medos et Persas, ue ursa, pardus Alexandrum
339 .
Perdicis natura 356 .
Bonitas.
Sancti dicuntur flos, lilium, arbores Lybani, oliua fructifera 38 .
Bonos cognoscit Doninus, malos nescit 50. 64 .
Enoch 107 .
Quattuor uirtutes 116 .
Defectio bona 135 .
Ille spiiritum assumit Abraham, hic Moysi, alius Helię 137 .
Templum Dei, lapides uiui 167 .
Oliuę 175 .
Terra, colles, montes 177 .
Dextra signat uirtutes 177 .
Iacob et Esau, uirtutes et uitia 180 .
Timentes Deum 187 .
Montes et colles, alii boni, alii mali 194 .
Turris uirtus 194 .
Iusto bene, ueh impio 197 .
Calciamenta, ne superficiem terrę tangant. Lunulę, torques, ornamenta uirtutum 198 .
Pascentur agni 201 .
In anima immaculata Dei sermo conceptus de aduersariis triumphat 208 .
Nihil esse bonum nisi uirtutem, nihil malum nisi uitium 216 .
Abietes et cedri Lybani 231 .
Montes sancti 233 .
Virtus si una defuerit, reliquę dissonant 236 .
Theman auster 242 .
Alę terrę, id est prophetę et sancti 246 .
Portę iustitię 248 .
Bonus sua conscientia contentus sit 250 .
Nec ad dextram nec ad sinistram declinans 259 .
Montes et colles 260 .
Qui iustitias diligit 264 .
Maiorum merita posteris prosunt 269 .
Qui portat imaginem cęlestis 272 .
Virtutum chorus 286 .
Ornamentum ecclesię 288 .
Vasa Domini. Virtus. Vitium 295 .
Montes et colles 299 .
Lapides ecclesię, lapides sancti 299 .
Via.regia nec ad dextram declinans nec ad sinistram 305 .
Quis Deum quęrit? Quis appropinquat? 307 .
Iustus in dies proficit 309 .
Sabbatum continuum 310 .
Filius Iacob 310 .
Virtus. Bonum. Iustum 319 .
Iustum aliorum uitia non offendunt 323 .
Loth, Enoch, Noe, Abraham 323 .
Iustus ut palma florebit 326 .
Opera eorum non ueterascent. Filii bonorum, filii malorum 326 .
Fluuius pacis 329 .
Vasa munda 331 .
In uia non esse perfectionem 334 .
Deus habitat cum iustis 342 .
Templum Domini 343 .
Lumbare Dei 350 .
Solium glorię Dei 353 .
Sanctorum merita descendunt ad posteros 353 .
Sanctissimus
Hieremias 363 .
Bonorum ficorum calathus Ieconias 366 .
Ad domum Domini ascendendo peruenitur 369 .
Perfectionem non esse in hoc sęculo 374 .
Baptisma.
De torrente in uia bibit 7 .
Ionas missus in Niniuen itinere trium dierum 91 .
Chrisma baptismi oleum exultationis 132 .
Fons de domo Dei 174 .
Aqua uiua 176 .
Lauamini, mundi estote 191 .
Cum abluerit Dominus sordem filiarum Syon 198 .
Noua creatura 199 .
Occurrentes sitienti ferte aquam, qui habitatis terram austri 242 .
Exultabunt deserta Iordanis 266 .
Aperiam in montibus flumina 275 .
Effundam aquas super sitientem 280 .
Diluuium 299 .
EX PARTE SECVNDA COMMENTARIORVM
Beneficium.
Codrus, Curtius, Decii mures, pestilentias urbium et fames et bella suis mortibus
represserunt 220 .
Quid retribuam Domino pro omnibus 411 .
Bonitatem fecisti cum seruo tuo 416 .
Bellum.
Pugilis, pancratiastes 244. 294 .
Bruta.
Aquila, Ieo, tam in bonam quam in malam partem 52 .
Columba 361 .
Passer, turtur 383 .
Pellicanus, onocrotalus, nycticorax 397 .
Passer, erodius 399 .
Coruus, pulli 432 .
Bonitas.
Sancti templum Dei sunt 12 .
Quattuor uirtutes 23 .
Stat sanctus, cadit pecoator 25 .
Iudeorum error 28 Odor asanctorum est, foetor peccatorum 31 .
Nazarei 33 .
Et uestiui te discoloribus 46 .
Armillę, bona opera 47 .
Sanctus non caro, sed spiritus 49 .
Iustitia 54 .
Alieni abstinens et alium non opprimens 54 .
Epitasis uirtutum 55 .
Lapides uiui, preciosi thesauri 76 .
Filii Sadoch, id est iusti 10l. 106 .
Virtutum ascensus 103 .
Dextera, sinistra 104 .
Pedes mundi 105 .
Gradus uirtutum 108 .
Implebunt manus suas 109 .
Profectus uirtutis 116 .
Nisi tentationes uicerimus, ad perfectionem statim uenire non poterimus 118 .
Iustus sinistram non habet 147 .
Non uirtus, sed uirtutis causa mercedem habet 147 .
Ramos in uia sternebant, ut praua recta facerent 168 .
Vestis nuptialis 170 .
Aquilę 174 .
Timor, fides, spes, charitas 183 .
Victima Domini 187 .
Mons oliueti 189 .
Stant iusti 208 .
Spiritalis omnia diiudicat 207 .
Factores Legis 209 .
Bonitas 214 .
Continentia, modestia, semper uiuentes in spiritu 214 .
Seminant in spiritu. 216 .
Titus Vespasianus, qua die boni aliquid non egisset, se illum diem perdidisse aiebat
217 .
Inter sanctum et immaculatum 219 .
Caro et sanguis, quę uisura est salutare Dei. Alia quę regnum Dei non possidebit 220 .
Creatus in Christo 223 .
Lapides sancti 224 .
Inter iustum simplicem et iustum sapientem 233 .
Filii lucis, filii Dei 235 .
Ioseph unum propositum habens placere Deo. Item Iob. 235 .
Indutus lorica iustitię 240 .
Incorrupti, 241 .
Seruus Dei est, qui non est seruus peccati 242 .
Electi Dei 242. Sanctus et pius 244 .
Qui etiam ab aduersariis habet testimonium 247 .
Frui in Domino 2 54 .
Boni merces 259 .
Tabernacula iustorum benedicentur 261 .
Via uirtutis primum arcta, deinde spaciosa 261 .
Benedictio Domini super caput iusti 266 .
Radix iustorum proficiet 268 .
Iusti sunt lapides sęculi. Reges, id est sancti 271 .
Diuitię uirtutum 273 .
Nemo potest de uirtute gloriari 274 .
Declina a malo et fac bonum 278 .
Vnguento et uariis odoribus delectatur cor 281 .
Qui seruat ficum, comedet fructus eius 281 .
Iustus quasi leo 281 .
Igne purgatum 283 .
Virtutis prima merces proficiendi facultas 285 .
Gustus boni 285 .
Profectus. Virtutis multiplex decor 286 .
Congregauerunt sibi diuitias 287 .
Bonus sapiens, peccator stultus 293 .
Virtus in meditulio 299 .
Iustus innocens 302 .
Diuites in operibus bonis 303 .
Iustus non habet sinistram nec stultus dextram 304 .
Lapides uiui 304 .
Auster bonus, aquilo malus. Semper benefac 323 .
Sanctus quisque sedes Dei 325 .
Qui bona, tribuit mihi, id est bona animi 327 .
Perfice gressus meos in semitis tuis 330 .
Quis ascendet in montem Domini 336 .
Hęc est generatio quęrentium Dominum 337 .
Innocentes et recti adhęserunt mihi. Ego in innocentia mea ingressus sum 338 .
Ossa uirtutes 342 .
Letamini in Domino et exultate iusti. Cythara opera sanctorum 343 .
Dominus custodit omnia ossa eorum, id est uirtutes 345 .
Sed et lingua mea meditabitur iustitiam tuam. Montes Dei
347 .
Nouit Deus uias immaculatorum 348 .
Salus autem iustorum a Domino 349 .
Dilexisti iustitiam et odisti iniquitatem. Sanctificauit tabernaculum suum Altissimus
356 .
Dii fontes terrę 357 .
Dominabuntur eorum iusti in matutino. Deus deorum 358 .
Cęli, sancti 360 .
Cęli, nubes 363 .
Et iusti epulentur. Iter facite ei qui ascendit. Reges 369 .
Dominus in eis. Reges 370 .
Reges terrę 375 .
Deus in sancto uia tua. Dii per gratiam. Rota tangens tantum terram 376 .
Terra iudicatur, non cęlum 382 .
Ibunt de uirtute in uirtutem 383 .
Qui ambulant in innocentia. In Hebreo dicitur in perfectione. Dominus uirtutum 384 .
Tui sunt cęli et tua est terra 387 .
Octo beatitudines 389 .
Dextera sancti. Aiot ambidexter 390 .
Nihil bonum nisi quod ęternum. Cornu uirtutis 391 .
In die laudate Deum 393 .
Gaudebunt campi, id est animę sanctę 394 .
Cęli. Fines terrę. Cornu uirtutis 395 .
Sanctorum alii flumina, alii riuuli, alii torrentes. Montes. Iacet, surgit, ambulat,
stat. Scabellum pedum eius anima sancta 396 .
Psallam et intelligam in uia immaculata 397 .
Cedri Libani. Grande miraculum est transire mundum istum sine macula 399 .
Pater et mater iustitię 401 .
Cantabo et psallam in gloria mea 403 .
Esto Iacob supplantans uitia, ut esse possis Israel, uidens Deum 409 .
Nemo perfecte iustus in hoc sęculo 410 .
Ego seruus tuus, non peccati 411 .
Vox exultationis et salutis in tabernaculis iustorum. Aperite
mihi portas iustitię 412 .
In uia testimoniorum tuorum delectatus sum sicut in omnibus diutitiis 415 .
Bonitatem et disciplinam et scientiam doce me 416 .
Ab omni uia mala prohibui pedes meos, Odiui omnem uiam iniquitatis 417 .
Feci iudicium et iustitiam. Ad omnia mandata tua dirigebar 418 .
Sancti turres. Virtutis profectus. Benefac, Domine, bonis et rectis corde 420 .
Filii sunt opera 421 .
Dominus habitans in anima sancti 422 .
Palmus graduum. Serui Domini. Stant 423 .
Gratias age Deo siquid benefeceris 424 .
Templum Dei. Cęllum sanctus, terra peccator 424 .
Cęli sancti 425 .
Multiplicabis in anima mea uirtutem 426 .
Qui dominantur peccato 426 .
Ceruus sanctus 427 .
Transiens uitia 428 .
Anima
unius sancti preciosior quam multitudo
peccatortum 430 .
Dominus diligit iustos 431 .
Stellę, montes 432 .
Induite Iesum Christum 434 .
Hymnus omnibus sanctis eius. Gradus uirtutum. Scala Iacob 436 .
Blandus.
Mitis Moyses 109 .
Mansuetudo 214 .
Mansuetudo, quę nulla passione turbatur 228 .
Diriget mites in iudicio. Docebit mansuetos uias suas 337 .
Audiant mansueti et letentur 345 .
Mansueti autem hęreditabunt terram 348 .
Suscipiens mansuetos Dominus 432 .
Exaltauit mansuetos in salutem 435 .
Baptisma.
Aquę 22 .
Secunda natiuitas soluit primam natiuitatem 45 .
Laui te aqua 46 .
Quę est ista quę ascendit dealbata 85 .
Effundam super uos aquam mundam 91 .
Vt nati in carne renascamur in spiritu 103 .
Aquę templi 119 .
Ille uos baptizat in Spiritu sancto et igni 146 .
Christi indumentum 202 .
Vnum baptisma 229 .
Super aquam refectionis educauit me 336 .
Dauid ter unctus 338 .
Vox Domini super aquas 340 .
Iordanis pro baptisma 354 .
Fluminis impetus lętificat ciuitatem 356 .
Dedisti metuentibus significationem 364 .
Flumen Dei repletum est aquis 367 .
Dominus de fontibus Israe 370 .
In summis montium superextolletur 373 .
Multitudo sonitus aquarum 376 .
Et adaquauit eos uelut in abysso multa 378 .
Per sanguinem et aquam fit remissio 384 .
Et homo natus est in ea 386 .
Renouabitur sicut aquilę iuuentus tua 398 .
Qui emittis fontes in conuallibus 399 .
Mare rubrum 401 .
Operuit aqua tribulantes eos 401 .
Irritauerunt eum ad Aquas contradictionis 401 .
Posuit flumina in desertum 403 .
Liberati per baptisma 409 .
Et rupem in fontes aquarum 409 .
Baptisma et elemosina peccata dimittit 424 .
Qui firmauit terram super aquas. Qui eduxit aquam de petra rupis 425 .
Benedictio.
Baruch benedictum sonat. B!enedictio terrena et spiritalis 218 .
Vnguentum pro benedictione 422 .
Benedicat te Dominus ex Syon, qui fęcit celum et terram 424.
IOSEPHVS DE HISTORIA IVDEORVM
Beneficium.
Beneficia Dei in Hebreos 20 .
Beneficii exprobratio molesta 175 .
Belli gerendi leges 34 .
Bonus.
Dauid laus 65 .
Onias pro iustitia necem passus 121 .
Blandus.
Herodes in extraneos mitis, in suos durus 142 .
IDEM DE ANTIQVITATE IVDEORVM
Bellum.
Iosippi stratagemma scaphis uacuis rebelles terruit et recepit 33 .
Romanę militię instituta 35 .
Acies Nicena 59 .
Cęde potentiori 60 .
EVSEBIVS
Bruta.
Scarabeus adoratur 14 .
Ferę bestię et serpentes quare 56 .
Hirundines, columbę 56 .
Bonus.
Via regia 34 .
Origenes 39 .
Essei 57 .
Bonum duplex, speciale et uniuersale 69 .
Finis bonorum pietas in Deum 70 .
Non ut uidearis bonus, stude, sed ut sis 80 .
Bona diuina et humana. Quattuor uirtutes 81 .
Bonorum ordo 82 .
Bonum non esse causam mali 85 .
Deo similis 88 .
Bona hominum uirtus 94 .
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Belli Punici clades 21. 22 .
Clades Cannensis pugnę. Saguntini 22 .
Ciuile bellum. Bellum Marianum. Bellum Syllanum 23 .
Gothi. Sertorius. Catilina. Lepidus. Catulus. Pompeius. Cęsar. Marcus Antonius 24 .
Tempora exitusque bellorum ex Dei pendere iudicio 38 .
Radagaysus, rex Gothorum, bello uictus 39 .
De miseria bellorum 156 .
Bruta, An omne bestiarum genus ex arca 120 .
Bonus.
Virtus dea 28 .
Quattuor species. Virtutis diffinitio 28 .
Vera uirtus esse non potest nisi in quo est uera religio 38 .
Boni finis. Bonum summum 54 .
Bona externa 55 .
Iusti dii 66 .
Finis bonorum adhęrere Deo 71 .
Bona uoluntas 87 .
Paradisus uirtutum 97 .
Quid sit secundu m hominem, quid ue secundum Deum uiuere 100 .
Filii promissionis 107 .
De Abraham, Iudith, Thare 122 .
Boni finis secundum Varronem 153. 154 .
Summum bonum uita ęterna 154 .
Quattuor uirtutes 154. 155 .
Virtus 161 .
Baptizatis aufertur obligatio mortis secundę 93 .
Cathecuminis, si moriantur, confessio pro baptismo est 93 .
ORIGENES
Beneficium.
Christiano promissa 150 .
Bellum.
Impugnantur perfecti 47 .
Moyses descendit in Ęgyptum ad pugnam 47 .
Pugna carnis et spirutus 91 .
Regnum cęlorum uim patitur. Arma spiritus 100 .
Iacob luctatus 112 .
Impugnatio 117 .
Iacob 111 .
Regnum cęlorum uim patitur 112 .
Pugnandum cum Amalech 126 .
Gladius spiritus 130 .
Carnis pugna 132. 137.138. 139 .
Butan uallis, ibi pugna 143 .
Macelat, cum anima dominatur corpori 144. Pugna 148 .
Infantes et mulieres non pugnant 149 .
Bellum post baptisma 151 .
Iusti nulli hostium parcunt. Pugna contra peccatum 156 .
Pugna perfectorum contra spiritales nequitias, imperfectorum aduersus carnem et
sanguinem 160 .
Aduersus carnem 161 .
Aduersus diabolum et quare maior pugna 162 .
Bella carnalia in Iudaicis historiis non essent nobis legenda, nisi figuram bellorum
spiritalium gererent 162 .
Post pugnam pax 167 .
Caro aduersatur spiritui. Caro obediens spiritui uel mortificata 170 .
Pugna aduersus diabolum, qui fortior est quam nos, nisi defendat Dominus 180 .
Pugnę principium a baptismo 181 .
Bruta.
Asini, equi 163 .
Equus in malo accipitur 170 .
Canis affectio erga dominum suum 181 .
Boni stellę nominantur 2 .
Diuersa merita 5 .
Sara, id est animi uirtus 12 .
Calcare uitia 24 .
De profectione filiorum Israel 34 .
Sancti non merguntur 36 .
Dii qui Deo similes 36 .
Bonus inter malos 38 .
Sanctificatio sine qua non uidetur Deus. Multę uirtutes 44 .
Perfecti, ut conceperint, statim pariunt 45 .
Sancti in conspectu Dei agunt, peccator a conspectu Dei fugit ut Adam et
Caim 47 .
Offert pilos caprarum. Offert dextralia 51 .
Humerale, actus boni 51 .
Homo 53 .
Moralis 54 .
Homines et iumenta 56 .
Diuitum portę 57 .
Offert sacrificium salutare 67 .
Manus, opera. 65 .
Cingulum duplex 67 .
Lapides integri 157 .
Brachium separationis comedit 70 .
Omnes capilli numerati 75 .
Opera, intentio 75 .
Hostia uirtutum 76 .
Sors Domini 77 .
Non homo 79 .
Sanctus quid sit 81 .
Magni 82 .
Iesus de sanctis nunquam exit 83 .
Oleum puritas 85 .
Arbor bona uel mala. Oliua fructifera 90 .
Capilli capitis numerati. Virtus animi 92 .
Iacob primogenitus iudicatus 94 .
Medius. Leuitę de medio assumpti 94 .
Tabernaculum Testimonii omnes sancti. Iusti rapientur ab angelis 97 .
Noe, Loth, Caleb, Iesus 102 .
Vas utile 103 .
Sanctus non absque peccato. Inter sanctos et non sanctos 105 .
Azima sinceritatis 106 .
Perfecti 107 .
Sancti non filias, sed filios generant. Sancti estote. Fructus spiritus 109 .
Reges. Vasa electa 115 .
Bonus 111 .
Videns 112 .
Iacob 112 .
Habitans in tabernaculis 113 .
Virtutum soboles 128 .
Filię, opera 131 .
Encennia 134 .
Progressus ab humili ad altiora 136 .
Aurum animi uirtutes 139. Duę uię animę de uirtute ad uirtutem,
de terra ad cęlum 142 .
Mansiones Israel, profectus uirtutum 144 .
Inter peccatorem et iustum 150 .
Perfectio uirtutum 151 .
Circumcisus per Iesum 152 .
Iustus demones interimit. Lapides uiui 156 .
Lapides integri 157 .
Perfectorum desyderium 157 .
Vitia prius eradicanda, deinde plantandę uirtutes 161 .
Iustitię natura initio amara, postmodum melle dulcior 162 .
Effren 169 .
In quibus habitat Deus. Montes Effren 173 .
Dies Iesu sunt uirtutes. Opus Domini. Longeui seniores. In quibus uiuit Iesus 175 .
Ambidexter 176 .
Rex est, in quo regnat Christus. Fortes in Israel sunt, non qui uiribus pręstant, sed
iustitia 179 .
Baptisma mare, nubes spiritus 34 .
Interanea aqua dilui iubet 52 .
Quare paruulis baptisma datur 58 .
Circumcisio 73 .
Purificatio non fit sine mysterio Trinitatis 75 .
Quidam cathecumini digni, quidam baptizati indigni 94 .
Baptismi figura 99 .
Renunciat diabolo 112 .
Transitus Iordanis 140 .
A baptismo exaltatur Iesus 150 .
In Mari rubro et in Iordane 151. Secunda circumcisio 152 .
Baptisma peccata aufert 164 .
Martyrium pro baptismo 180 .
Qui ad aquam probanur 181 .
Benedictio spiritalis 89 .
Benedictio et maledictio 157 .
Garezim, Gebal 158 .
Bonum pręsens et futurum 169 .
HIGINVS
Beneficium.
Andromede, Perseus 2 .
Orpheus 2 .
Hercules ab Omphale donatus 2 .
Sagitta Apollinis cum frugibus 3 .
Delphin in cęlo 3 .
Piscis notius 6 .
Bruta.
Capra Iouis et hedi 2 .
Aquila 3 .
Asini 4 .
HOMERVS
Bruta.
Equi candidissimi Rhesi regis.
Vlissis socii in beatias uersi.
HERODOTVS
Bruta.
Camellum equus reformidat 9 .
PLINIVS
Consortium.
Peneus accipit amnem Orcon, nec recipit, sed olei modo supernatantem abdicat 47 .
Sygaros insula, quam canes non intrant expositique circa littora errando moriuntur 70 .
Fraxinum mire fugiunt serpentes 156 .
Callidus.
Glaucus uel glanis auersus mordet hamum nec deuorat, sed esca spoliat 103 .
Tarquinius Superbus decutiendo papauera in hortis, quid filium uellet, ostendit 200 .
Cleopatra argumento ostendit Antonio frustra a se caueri uenenum, si eo uti uellet
213 .
Constantia.
Socrates eodem semper uultu 78 .
Apathes Gręci uocant eos qui sine affectibus sunt. Dyogenes Cynicus et alii apathes.
Sęuitiam maris pręsagiunt echinni, et mobilitatem superposito lapillorum pondere stabiliunt
101 .
Vina maris nauigio, cuius iactatus iis quę durauerint, tantum uetustatis adiicere
sentitur, quantum habuerint 147 .
Esculus, quantum corpore eminet, tantum radice descendit, si Virgilio credimus 159 .
Caritas in Deum. Pyralis siue pyrausta, musca in fornacibus accensis uiuens, cum euadit
ignem paulo longiore uolatu, tunc moritur 122 .
Mappę, quę sordibus exustis splendescunt igni magis quam aquis 193 .
Aurum, quo sępius arsit, proficit ad bonitatem 312 .
Musta feruere desinunt pumice addito 344 .
Clementia elephantis contra minus ualidos, ut in grege pecudum
concurrentia manu dimoueat, nequid obterat imprudens nec nisi
lacessiti nocent 86 .
Crudelitas.
Lusitani homine immolato diuinabant 65 .
Matres filios necauerunt, ne in hostium manus deuenirent; et alia exempla 69 .
Ceruicibus equorum hostium capita appendunt 82 .
Crudelitas.
Scylla scopulus, Caribdis mare: ambo clara sęuitia 42 .
Andropophagi Scythę humana carne se pascentes 65 .
Ex Indis Casiri itidem uescuntur. Crocodilli humani corporis auidissimi 66 .
Scythę humana carne pasti 74 .
Hirundines Bizię tecta in Thracia non subeunt propter scelera Terei 109 .
Reges Ęgypti humano sanguine elephantiasim sibi curabant 255 .
Peryllus Phalaride sęuior 322 .
Hercules, ad quem Poeni humana sacrificarunt uictima 338 .
Adamas nec ferro frangitur nec calescit igne 349 .
Cibi potusque parsimonia. Pars quędam othiopum locustis tantum uiuit, fumo et sale
duratis in annua alimenta 72 .
Sauromatę supra Borysthenem die tertio cibum capiunt 74 .
Astomori sine ore, halitu
tantum odoreque uiuentes 75 .
Soritę nullum cibum nouere quam piscium 75 .
Iulius uiator naturam fecit, ut potu careret 78 .
Lupo mandenti, si respexerit, surrepit obliuio cibi 89 .
Cameleon solus animalium nec cibo nec potu alitur, nec alio quam aeris alimento 91 .
Coturnicibus ueneni semen gratus cibus 109 .
Cai Fanii consulis lex, nequid uolucrum proponeretur, pręter unam gallinam, quę non
est altilis 112 .
Zoroastres in desertis caseo uixit annis XX 127 .
Cibus homini utilissimus simplex etc. 129 .
Vinum potaturus rex, memento te bibere sanguinem terrę 144 .
Romę foeminis uinum bibere nefas fuit 145 .
Vxor a marito perempta, quod uinum bibisset. Matrona inedia mori coacta. Propinquos
foeminis osculum dare mos fuit, ut scirent, an temetum olerent. Dote mulctauit mulierem, quę
plus uini bibisset quam ualitudinis causa. Lucius Papirius imperator uotum uouit Ioui
pocillum uini. Cato: "Non aliud", inquit, "uinum bibi quam remiges". Lucius Lucullus
puer apud patrem nunquam lautum conuiuium uidit, in quo plus semel Gręcum uinum daretur. De
uitanda ebrietate, caput XXII 147 .
Saporum genera XIII 152 .
Pulte, non pane longo tempore uixisse Romanos 180 .
Quare faba a Pythagora damnata 182 .
Lente uescentibus ęquanimitatem fieri. Alium edentibus, si radicem betę5
in pruna coctam superederint, odorem extingui 197 .
Spartamiam herbam in ore habentes famem sitimque non sentiunt 250 .
Temperantia in cibis utilissima. Lucius Lucullus seruo, non sibi parebat, cum
epularetur 271 .
Euphranor Isthmius Theseum pinxit, in quo dixit eundem apud Parrhasium rosa pastum
esse, suum uero carne 331 .
STRABO
Consortium.
Titaresius in Peneum influit neque commiscent aquas 176 .
Bragmani cum uxoribus non philosophantur 272 .
Crudeles Lusitani homine immolato diuinant 65 .
Matres filios
necauerunt, ne in hostium manus deuenirent, et
alia sęuitię exempla 69.
Ceruicibus equorum hostium capita appensa 82 .
Feriendo hominem diuinant. Andropophagi carne uescuntur humana 83 .
Scythę, Galli, Hispani hominem manducarunt. Puberes infantesque pręgnantes trucidant
84 .
Vaticinantes homine iugulato 118 .
Scytharum immanitas 120 .
Nomadum crudelitas 121 .
Caspiani homine mactato diuinant 199 .
Cibo simplici et unico usi Lusitani 65 .
Gentes glande uictitantes. Famem tolerando ab obsidione liberati 100 .
Mysi ab animalibus abstinent; melle, lacte et caseo aluntur. item Getę 119 .
Getę uites exciderunt, ut abstemii uiuerent 122 .
Lac acetosum bibunt Nomades 125 .
Herbarum radicibus et siluestrium fructu uictitantes 203 .
Germani siluicolę uino et Venere se abstinent; fructu siluestrium aluntur
272 .
Ęthiopes soli locustas comedunt 293 .
Radix sitim tollens 313 .
Celeritas Cai Cęsaris prędicatur 67 .
Corebus in cursu olympico uictor 142 .
VALERIVS MAXIMVS
Consortium.
Consuetudine mala utaris--- acerbissima Cretum execratio est 66 .
Consilium.
Consultandum diu, ubi error emendari nequit 64 .
Callidus.
Antistes Romanus Sabinum decepit 66 .
Brutus insaniam simulauit. Scipio militiam imperauit, ut lubentius equos et arma
darent, iis se redimentes. Quintus Fabius Labeo inter Nolanos et
Neapolitanos arbiter de finibus agri 67 .
Idem naues Antiochi medias secuit. Marcus Antonius nunquam libellum scriptum dedit,
ut, siquid causę obesset, dixisse negaret. Fabius Maximus ex suspecto fidelem, ex pigro
promptum militem reddidit. Marcus Volusius sub habitu Isiaci latuit. Asinarii asinum pro se
morti obtulit. Darius per hinnitum equi rex factus. Contraria petendo, quod uoluit,
impetrauit. Demosthenes callide repulit actorem 68 .
Inuisus populo capitis reus sic egit, ut eodem populo iudice absolueretur. Hannibal
"conflixi", inquit, "et superatus sum. Quinti Fabii agrum reliquit intactum, ut suspectum
Romanis faceret. Tusculani Furii Camilli mollierunt iras. Tullus arte inter Volscos et
Romanos odium concitauit. Metius Suffecius perfidię poenas
dedit. Id Tullus Hostilius ad tempus dissimulauit. Sextus Tarquinius
Gabios decepit. Capitolium tutatum panis iactu 69 .
Salinator Neronem noctu castris excępit. Quintus Metellus Trebiam astu expugnauit.
Agatocles, Siracusanorum rex, dum Carthaginienses Siciliam occupant, ipse in
Africam traiecit. Hannibal Cannensi pugna decepit magis quam uicit Romanos.
EMILIVS PROBVS
Callide Lemnum uenit uento contrario 1 .
Vnum ex fidissimis simulauit sibi inimicum factum, ut per eum cetęrorum consilia
nosset 22 .
Alteri suum indumentum tribuens cauit insidiatores 29 .
Socer ad hostes transfugit; suo iussu factum simulat statimque pugnam init; transfugę
hosti adducti in suspitionem et ipsi coacti sunt pugnare 28 .
Transfugere uolentes reuocauit callide 37 .
Cum fortissimis conflicturus sic egit, ut sui ignorarent, cum quibus pugnaturi essent
39 .
Equos in angusto castello ita exercuit, ut si spacio campi usi fuissent 40 .
Simulata deditione se ac suos eduxit incolumes. Ignes latissime faciendo hostes
terruit 41 .
Locorum angustia clusus se expediuit iumentorum cornibus igne composito 49 .
Vasis fictilibus
conclusas serpentes proiecit in nauibus
hostium 50 .
Arte depręhendit, qua naui rex ueheretur. In castello undique ad fugam exitum habente
se continuit, non tamen effugit 51 .
Corinthios auaros illusit, sua conseruans 50 .
Celerius uenit quam profectus sciretur 36 .
Iter annuum XXX diebus confecit 37 .
CCC milia passuum biduo confecta in fuga Hannibalis 49 .
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIBVS
Consortium.
Publius Scipio Emilianus censore Mummio collega in senatu ait: Vtinam mihi collegam
aut dedissetis aut non dedissetis 23 .
Callidus.
Sacerdos bouem immolauit, dum Latinus ad Tyberim descendit 5 .
Tarquinius Superbus Gabios uicit per Sextum filium simulato transfugio 6 .
Brutus stultitiam simulat, terram osculatur. Himilco uictus senatum eo adduxit, ut
fateretur sibi non obiiciundum, quia uictus esset 26 .
Crudelis.
Tullia super patris cadauer carpentum egit 5 .
Lucius Cornelius Sylla Cinna rempublicam uastauit 27 .
Idem Anconę ob nimiam crudelitatem lapidibus ab exercitu occisus est 28 .
Flauius Fimbria sęuissimus se ipsum occidit. Celeritate usus Claudius Nero Hasdrubalem
superauit, Hannibalem teruit 20 .
APOPHTHEGMATA PLVTARCHI
Consortium malorum 11 .
Cum sancto sanctus eris 21 .
Bonorum socius esto uel ad mortem 26 .
Consortia mala 30 .
Quare bonus uersatur inter malos 77 .
Cum his ingredere, cum quibus depręhendi non pudet 60 .
Consortia mala corrumpunt bonos 93 .
Morte grauius malum consortium.
Consilium.
Ambigua diiudicat optime experimentum 15 .
Sententia pro tempore mutanda 16 .
Cuius consilium sibi utile, non ei qui
petit, non est
auscultandus 17 .
Male consulta si bene cęsserint fortunę, acceptum referas 25 .
Sententia pro tempore mutanda 68 .
Diu consultandum de his quę facta emendari nequeunt 83 .
Sero consulitur, cum facto opus est 88 .
De malo proposito reuerti licet 95 .
Callidus.
Dierum numero constitutis induciis noctu aggressus est hostem 66 .
Vel uulpis esto qui non potest esse leo 74 .
Puniceo amictu usi in bello 97 .
Callide dissimulando cauit insidias 8 .
Callidus esto, si desint uires 28 .
Credulus facile decipitur 23 .
Curiosus rei ad se nihil pertinentis 38 .
Nequis de te inquirat remedium 22 .
Concordia 6 .
Concordia et paupertas repellit hostes 74 .
Caritas in proximum: ita rebus consulere alienis ut suis 96 .
Crudelis.
Vxores uiros suos occiderunt 66 .
Cibi potusque parcitas 5 .
Quod ad uictum satis est, satis esto 33 .
Macilentos et pallidos timuit Cęsar 50 .
Crapulari non decet probos fortesque 56 .
Conuiuia communia, nequid insit turpi 71 .
Si ad bibendum cogor, cur non ad edendum 79 .
Vinum suaue respuas 85 .
Cibis uilibus assuescunt Lacones 96 .
Sobrietas quomodo seuruatur 97 .
Vino mitiori non indulgendum 98 .
Sobrius esto 68 .
PLINIVS
Celeritas.
Trogloditę super othiopiam uelociores equis 75 .
Phlippides, Canistius, Pbilonides 78 .
Tygrin Hyrcani et Indi ferunt animal uelocissimum 88 .
Velocissimus omnium animalium non solum marinorum delphinus 97 .
VALERIVS MAXIMVS
Concordia.
Caudę equi Romanorum uires comparauit Sertorius 67 .
FABIVS QVINTILIANVS IN DECLAMATIONIBVS
Crudelitas.
Belluę in suum genus non sęuiunt 61 .
Credulus.
Rumoribus non statim est credendum 53 .
TVLLIVS IN TVSCVLANIS
Constantia.
Socrates semper eodem uultu 121 .
Crudelitas.
Caius Marius de Catulo, amico suo, respondit: Moriatur 150 .
Dionysii crudelitas in amicos. Alexander Clitum interemit 141 .
Cibi potusque parcitas.
Darius aquam turbidam bibit et negauit se unquam bibisse iucundius 156 .
Ptolomeus cibario pane pastus dixit nunquam se gratius comedisse. Socrates dixit
obsonare se ambulando famem. Lacedemoniorum uictus simplicissimus ciborumque condimenta
labor, sudor, cursus. Ex bestiis intelligi etiam quam paruo natura contenta sit. Persę ad
panem nihil adiungunt pretęr nasturcium. Cum his comparat gulę deditos. Timotheus Platonis
coena delectatus quid dixit. Contrariorum contraria sunt consequentia 149 .
TVLLIVS DE FINIBVS
Cibus potusque.
Cui cor sapit, ei non sapit palatum 18 .
Persas uesci nasturcio 31 .
POMPONIVS MELLA IN GEOGRAPHIA
Crudelitas.
Tauri aduenas pro uictimis cędunt 23 .
Esedones pocula ex parentum capitibus, Asiacę ex inimicissimorum conficiunt 24 .
Gentes crudelissimę. Diomedes crudelis crudeliter periit 27 .
Germani crudeles suis, hospitibus boni 46 .
Credulus.
Pelorum gubernatorem occidit Hannibal ab eo se proditum ratus 40 .
BEATVS HIERONYMVS IN PARTE PRIMA
Consortium.
Quę abigenda et a nobis abscidenda iuxta Pythagoram 151 .
Caritas in Deum.
Qui diligit patrem plusquam me 187 .
Qui diligit, obedit nec poenę nec pręmii habens rationem 193 .
Clementia Dei erga penitentes 25 .
Item 75.83.85.97. 187 .
Pharisei inuident 197 .
Misericordia Dei 293 .
Cibus ac potus moderatus.
Carnium et uini abstinentia 31 .
De cibi ac potus discretione contra Iouinianum 43 .
Ieiunium et abstinentia Deo grata 44 .
Quibus sit aptior esus carnium. De eo exempla 44 .
In cibis moderatio. Ieiunium 44.46. 47 .
Ieiunium quadragesimę 160 .
Ieiunium contra libidinem remedium 196 .
Crudelitas.
Dauid propter homicidium, non propter bella templum Domini ędificare prohibetur 32 .
Communio sanctorum. Corpus Christi semper accipere nec reprehendo nec probo 158 .
IDEM IN PARTE SECVNDA
Consortium quorum fugiat Deo dicata uirgo 104 .
De eodem 173. 184 .
De eodem 192 .
Consortium uiduę cum quibus esse debeat 199 .
Non habitet cum matre qui renunciauit sęculo 214 .
Virgo es: Quid te mulieris delectat societas 285 .
Consortium bonorum appetendum, maiorum uitandum 306 .
Communio.
Coluber bibiturus euomit uenenum, ne aqua concretum sibi fiat exitio 205 .
Caritas ordinata et inordinata 14 .
De caritate et unitate seruanda 147 .
Qui diligit me, sermones meos seruat 186 .
De caritate et pace 234 .
Qui timet
Deum, neminem timet 302 .
Caritas est compati Christo Domino, ut, sicut ille ambulauit, et nos ambulemus 304 .
De caritate erga Deum et proximum 306 .
Cibus ac potus.
Iacobus, frater Domini, uinum et siceram non bibit, carnem nullam comedit 82 .
Non tenera, sed iam robustior ętas assuescat uinum non bibere et carnes non comedere
128 .
Indorum Bragmanes, Ęgyptiorum gymnosophystę polenta, oriza et pomis
uiuunt. Sic comede, ut statim esurias et legere, orare ac psallere ualeas 129 .
Displicent mihi maxime in teneris immoderata ieiunia. Quadragesima accuratius
ieiunanda. Nunquam uinum redoleas. Ieiuna quantum ferre potes 132 .
De cibis et ordine comedendi 155 .
De sobrietate et ieiunio 156 .
De ieiunio Moysi, Helię, Christi, Niniuitarum. Ieiuniis magis quam epulis delectare
160 .
De uictu Helię, Helisei, Danielis 163 .
Parum prodest ieiunium, si saturitate compensatur 164 .
De uictu coenobitarum 167 .
Dauid: In ieiunio humiliaui animam meam 171 .
Ieiunium Helię, Moysi, Christi etc. Cauenda sunt immoderata ieiunia. Carnis petulantia
ieiuniis edomanda 178 .
Ieiunii et abstinentię uirtus utilis 179 .
Ieiunium pro ludo habuit, inediam pro refectione 185 .
Caue, ne, si ieiunare coeperis, iam te sanctum putes 188 .
Infirmus, id est incontinens olera, non carnem manducet et aquam frigidam potet, non
uinum 192 .
A uino et carnibus monet abstinendum 194 .
Nostrum est lasciuie iumentum inedie frenis subiugare 195 .
Si de cibo cogitas, mitteris ad aues etc. 197 .
Moderata, ieiunia: carnium abstinentia, uini odor magis quam gustus propter stomachum
etc. 199 .
Abstinentia carnium et uini 205 .
Anguis ieiunat XL diebus, inde per angustum transiens foramen exuit senectutem. Cibum
et uestimentum Paulo palma prębuit 209 .
Quidam clausus per XXX annos pane ordeaceo et lutulenta aqua uixit, alius quinque
caricis per dies singulos in heremo. Paulo coruus LX annis attulit quotidie dimidiati panis
fragmentum, in aduentu Antonii integrum 210 .
Sit uilis et uespertinus cibus olera et legumina interdumque
pisciculos pro summis ducas deliciis 212 .
Ieiunia moderata 213 .
De cibo et potu monachorum in Ęgypto 219. 225 .
De abstinentia philosophorum et antiquorum 226 .
De temperatis ieiuniis. Hilarion XV tantum caricas post solis occasum edens 236,
III annis dimidium lentis sextarium madefactum aqua frigida, III panem aridum cum sale
et aqua, III uirgultorum radices crudas, V sex uncias ordeaci panis et coctum modice olus
absque oleo. Sentiens demum calligare oculos adiecit oleum XXV annis. Deinde XV annis pane
abstinuit, sorbitiunculis ex farina et olere comminuto usus est. Cibo et potu uix V uncias
appendentibus, nunquam ante solis occasum nec diebus festis nec in grauissima ualitudine
soluit ieiunium 237 .
Ieiunia moderata in Nepotiano 258 .
Vnde habet ieiunorum auctoritatem quadragesima 291 .
A uino abstinendum seruantibus castitatem 306 .
Contemplationis dulcedinem circa diuina effert et quid ipse in se sit expertus 153 .
Contemplatio de Deo 121 .
Contraria.
Multa per antiphrasim dicta, ut lucus quod minime luceat, sepulchrum quod nequaquam
pulchrum 247 .
Crudelitas Hunnorum narratur 267 .
BIBLIA
Consortium.
Caue communicare idolatris 14 .
Iumenta cum diuersi generis animalibus ne coeant; agrum ne seras diuerso semine 17 .
Sacerdotes ne accedant ad ea in quibus est immunditia 18 .
Filii Israel relictis castris et Moyse ascenderunt montem et ab hostibus percussi sunt
22 .
Quicquid tetigerit immundus, immundum faciet 23 .
Saul dixit Ceneis, ut discederent ab Amalechitis 44 .
Classes Iosaphat naufragauerunt, quoniam eas communicauerat Ochozię, filio Achab 61 .
Arguitur Iosaphat impiis iungi amicicia 78 .
Non comunicantes matrimonia cum externis 87 .
Neemias eiecit uasa thesauri Tobię de gazophilatio, quę ibi posuerat Eliasib 87 .
In ędificatione templi filii Israel respuerunt auxilium alienorum 89 .
Polutus est populus miscens matrimonia cum nationibus 90 .
Die definita dimiserunt uxores alienigenas cum filiis. Tobias Raphaelem angelum habuit
comitem 91 .
Videns proximum Niniue interitum suis moriens precepit, ut inde recedant 9 3 .
Psalmus XXV: Non sedi cum concilio uanitatis. Psalmus CXVIII: Declinate a me, maligni
120 .
Psalmus CXVIIII: Habitaui cum habitantibus Cedar 121 .
Cum suadentibus mala ne ambules 126 .
Ne delecteris in semitis impiorum etc. Maledici et detractores sint procul a te. Longe
fac a mulieribus lasciuis uiam tuam etc. Consortium 131 .
Comes malorum 131 .
Egredere a consortio gentium 135 .
Non communices homini indocto. Ne sedeas cum muliere, nec accumbas in
uino 143 .
Consortium 144 .
Longe abesto a tyranno. Viri iusti sint tibi conuiuę. Ne suscipias peccatorem. Qui
tetigerit picem etc. Qui communicauerit superbo. Ditiori te ne socius fueris etc. Sicut
communicat lupus agno, sic peccator iusto. Cum stulto ne multum loquaris, et cum insensato
ne abieris 145 .
Similis simili conuenit 147 .
Cum uiro sancto assiduus esto. Filii abominationum fiunt filii peccatorum, et qui
conuersantur secus domos impiorum 149 .
In medio mulierum noli commorari etc. 150 .
Egredimini de Babylone, fugite de Chaldeis 162 .
Vnusquisque se a proximo suo custodiat 169 .
Non sedi in concilio ludentium 171 .
Verbum Domini ad Hieremiam ne communicet Iudeis, quia abstulit ab eis Dominus pacem, /
Quid paleis ad triticum, dicit Dominus 173 .
Si exieris ad principes regis Babylonis, uiues; si non exieris, tradetur ciuitas et
succendetur 178 .
Recedite de medio Babylonis, de terra Chaldeorum egredimini 180 .
Fugite de medio Babylonis, et saluet unusquisque animam suam. Nolite
ingredi in Galgala etc. in loca idolatrię 202 .
Nolite quęrere Bethel in Galgala nolite intrare etc. 204 .
O, o, o, fugite de terra aquilonis 212 .
Callidus.
Iosue oppidum Hai simulata fuga ex insidiis cępit 31 .
Gedeon Madianitas cum tubis et lampadibus aggressus astu conuertit in fugam 36 .
Sanson uulpes facibus ad caudas ligatis immittens incendit segetes Philistinorum 38 .
Michol uirum suum Dauid demisit per fenestram, et quęrentibus eum satellitibus Saul
ostendit statuam in lecto collocatam dicens ipsum iacere egrotum; ita lusit eos, donec ille
effugeret 46 .
Dauid apud Achim, regem Geth, cognitus, simulata insania uitauit periculum 45 .
Dauid percussit Phlistim in ualle Raphaim, non aduersum tendens, sed post tergum girans
50 .
Ammon simulata egritudine euocatam Thamar, ut ministraret sibi, uitiauit. Mulier
Techuites callido argumento compulit regem Dauid, ut Absaloni parceret et ab exilio reduci
sineret 52 .
Astutus. Cautus. Versutus. Astutus 128 .
Astutus euadit periculum, imprudens implicatur 131 .
Qui sophistice loquitur odibilis est 149 .
Daniel cribrato cinere super pauimentum templi deprehendit dolum sacerdotum idoli Bel.
Quo facto rex conuertitur, templum cum idolo dirruitur, sacerdotes morte mulctantur 201 .
Duces Demetrii territi multis focis in castris accensis, quo fugam dissimularent, noctu
discessere 201 .
Constantia.
Columna in porticu templi dicta Iachin, id est firmitas 57 .
Propheta missus a Domino in Bethel ea lege, nequid ibi comederet aut biberet, prandium
et munera sibi oblata refutauit 58 .
Iob: Donec deficiam, non recedam ab innocentia mea 105 .
Per diem sol non uret te neque luna per noctem. Psalmus CXX. 121 .
Non confundetur dum loquetur inimicis suis in porta. Psalmus CXXVI 122 .
Esto firmus in uia Domini 142 .
Sta in sorte propositionis, et orationis altissimi Dei 144 .
Firmus in proposito 145 .
Dominus spes populi sui et fortitudo Israel 204 .
Ex ipso paxillus etc. de constantia fidelium 214 .
Matathias et filii eius nec minis Antiochi nec promissis moti sunt, ut immolarent
idolis. Quidam, ne sabbatum uiolarent, noluerunt repugnare, cum ab hoste cęderentur 217 .
Rasias, cum a Nicanore ad gentilem ritum compelleretur, sibi ipse mortem consciuit
pręcipitio 229 .
Caritas in Deum. Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et ex tota anima tua, ex
tota fortitudine tua 26 .
Quid Dominus Deus tuus petit a te, nisi ut timeas Dominum Deum tuum et ambules in uiis
eius etc. Soli Domino seruies. Hortatur Moyses ad dilectionem Dei 27 .
Diligas Dominum Deum tuum. Ipse enim uita tua et longitudo dierum tuorum. Hortatur
Moyses, ut adhęreant Domino semper. Increpat ab ipso recedentes tanquam ingratos et
imprudentes 30 .
Multis hortatur Iosue, ut Deum timeant 34 .
Samuel prophetat populo regem et ipsos bene habituros, si timuerint Dominum 43 .
Dauid proponens ędificare templum Domino se metipsum reprehendit, quod ipse habitet in
domo cedrina, et archa Dei sub pellibus 50 .
Dum minarent archam, Dauid et omnis Israel ludebant coram Deo 71 .
Dauid uidens populum Deo deuotum, orauit Dominum ut conseruet eam uoluntatem in eis in
ęternum, et Salamoni det, ut seruet mandata sua 74.
Ezechias mane consurgens cum principibus in domo Domini obtulerunt holocausta, tauros,
arietes, hyrcos, agnos 81 .
Thobias plus Deum quam regem timens pietatem exercebat 90 .
Raphael admonuit Thobiam reuertentem, ut domum ingressus prius Deum adoraret quam
parentes salutaret 92 .
Thobias monet filium ac nepotes, ut semper faciant quę placita sunt Deo 93 .
Neminem Iudeis resistere potuisse, nisi cum Deum reliquissent 94 .
Magnus es, Domine; qui timent te, magni erunt apud te per omnia 97 .
Iob surgens diluculo offerebat pro filiis holocausta 101 .
Quis Deum digne colat. Psalmus XIIII. Anima timentis Deum habebit bona.
Psalmus XXIIII. Inuitat ad offerendum et seruiendum Deo. Psalmus
XXVIII. Item in fine Psalmi XXX. Ad laudandum Deum. Psalmus XXXII 110 .
Timor Domini et spes. Psalmus XXXII. Timete eum, et eripiet uos; gustate
quia suauis est etc. Psalmus XXXIII 111 .
Cor contritum et humiliatum. Psalmus L 112 .
Inuitat ad laudem Saluatoris Christi. Psalmus XCIIII. Qui diligitis Dominum, odite
malum. Psalmus XCVI. Iubilate Deo, omnis terra. Psalmus XCVIIII 117 .
In toto corde exquisiui te. Psalmus CXVIII. Ibidem: Statue seruo tuo
eloquium tuum in timore tuo. Item: Memor fui nocte nominis tui. Item: Defecit in salutare
tuum anima mea 120 .
Beati omnes qui timent Dominum. Psalmus CXXVII 122 .
Confige timore tuo carnes meas. Psalmus CXVIII 120 .
Voluntatem timentibus se faciet, et saluabit eos. Psalmus CXLIIII. Non
potentes, sed timentes eum placent ei. Psalmus CXLVI 125 .
Timor Domini principium sapientię. Per sapientiam et prudentiam intelliges timorem
Domini. Time Deum 126 .
Ego diligentes me diligo. Timor Domini odit malum. Timens Deum. Timor Domini apponet
dies 127 .
Timor Domini quater 128 .
Timor Domini 130 .
Timor Domini bis. Time Dominum 131, et regem. Timens Dei bis. Mulier timens Deum ipsa
laudabitur 132 .
Deum time 133 .
Qui timet Deum, nihil negligit 134 .
Deum time et mandata eius obserua 135 .
Memento creatoris tui antequam senescas etc. Amore langueo. Inueni eum, non dimittam
eum 135 .
In uno oculorum etc. 136 .
Timor Domini gloria et lętitia et longitudo dierum. Plenitudo sapientię timere Deum.
Timor Domini expellit peccatum. Qui sine timore est, non poterit iustificari. Serua timorem
Domini semper. Qui timent Dominum, credunt, diligunt, obediunt, sustinent. Sapientiam dat
Dominus diligentibus se 141 .
Qui metuunt Dominum, inuenient illum. Time Deum 142 .
Time Deum, cogita, loquere. Timens Deum. Oculi Domini ad timentes eum. Melior est unus
timens Deum quam mille filii impii. Omni uita tua dilige Deum, et inuoca illum in salute tua
144 .
Timens Deum 145 .
Nihil melius est quam timor Dei 146 .
Si non timueris Dominum, cito subuertetur domus tua 147 .
Benedicito Dominum. Time Deum ter. Spiritus timentium Deum quęritur, et in conspectu
illius benedicetur. Qui timet Dominum, nihil trepidabit. Oculi Domini super timentes eum
148 .
Timor Domini 149 .
Dominum exercituum ipsum sanctificate; ipse pauor uester, et ipse terror uester 153 .
Anima mea desiderauit te in nocte 156 .
Thesaurus sapientię et scientię timor Domini 158 .
Omnis laguncula implebitur uino etc.; eius ebrietate impiebo habitatores terrę 170 .
Sermo Domini factus in corde meo quasi ignis exęstuans claususque in ossibus meis, et
defeci, ferre non sufficiens 172 .
Timorem meum dabo in corde eorum, ut non recedant a me; et lętabor super eis 176 .
Edictum Darii, ut omnes timeant Deum Danielis 198 .
Effunde sicut aquam cor tuum ante conspectum Domini 182 .
/ odificium australe signat feruorem delectionis 196 .
Salus erit timentibus nomen eius 209 .
Ego autem in Domino gaudebo, et exultabo in Deo Iesu meo 210 .
Et orietur uobis timentibus nomen meum sol iustitię, et sanitas in pennis eius 217 .
Matathias sacerdos zelatus legem Dei, Iudeum idolis immolantem occidit, et illum simul
qui ab Antiocho missus talia imperabat aramque idoli destruxit 217 .
Clementia.
Viduę et pupillo non nocebis 13 .
Vrbes ad effugium homicidę, qui nolens occiderit 28 .
De eodem 33 .
Neemias, princeps in terra Iuda, annis XII pensionem, quę ducibus debebatur, non
exegit, quia attenuatus erat populus 86 .
Cyrus dimisit Iudeos; iuuit ut ędificent templum; uasa quę transtulerat
Nabuchodonosor, restituit 88 .
Multo minora exigeris a Deo quam meretur iniquitas tua 103 .
Innocenter se habens erga bonos. Psalmus C 117 .
Clementia 117 .
Clementia Dauid in Saul 49 .
Clementia Dauid in Absalon 53 .
Clementia Salomonis in Adoniam 55 .
Crudelis Cayn occidit fratrem suum Abel 1 .
Fratres Ioseph proiecerunt in cisternam; inde extractum uendiderunt Hysmaelitis 6 .
Pharao iussit obstetricibus, ut foetus mares populi Israel necarent; iterum, ut in
fluuium proiicerent 9 .
Non eris sanguinarius 17 .
Lex: Qui sanguinem nolens fuderit. Item qui uolens. Item qui lapide uel ligno uel manu
percusserit 25 .
Tres ciuitates trans Iordanem ad confugium eorum qui nolentes occiderint proximum suum
26 .
Ammonites et Moabites non intrabunt in ecclesiam, quia noluerunt uobis occurrere cum
pane et aqua 28 .
Iudas et Symeon comprehenso Adonibezech absciderunt summitates manuum ac pedum, quod
ipse prius fecerat LXX regibus 24 .
Abimelech LXII fratres suos super unum lapidem occidit; Ioathan solus
euasit 36 .
Idem euersa urbe Sichem sparsit sal. Habitatores in fano Berith compulsos fumo necauit.
Ipse a muliere percussus periit. Iepte filiam unigenitam immolauit 37 .
Naas Ammonites obsedit Iabes; dedentes se noluit recipere nisi errutis oculis dextris;
datis ad deliberandum induciis ipsi liberati sunt, ille percussus 43 .
Saul occidit sacerdotes Nobe qui susceperant Dauid; reliquos Nobe uiros ac mulieres et
pecora percussit in ore gladii 46 .
Dauid Vriam cum multis aliis gladio hostium obtulit uolens homicidio tegere adulterium
51 .
Mesa, rex Moab, obsessus filium suum primogenitum immolauit super murum; fit indignatio
Dei super Israel qui illum ad tantam crudelitatem compulerant 62 .
Capita LXX filiorum Achab in cophinis posita missa sunt ad Iehu in Iezrael 64 .
Iehu Ochozię, regis Iuda, XLII fratres iugulauit 65 .
Athalia interfecit omne semen regium in Hierusalem pręter Ioas, filium Ochozię, quem
abscondit Iosaba 65 .
79 .
Athalia, interficitur opera Ioiadę sacerdotis, et regnat Ioas 65 .
Manahem, rex Israel, percussit Thersa et terminos eius, quoniam noluerunt aperire ei;
interfecit pręgnantes scindens eas. Achaz, rex Iuda, consecrauit filium iuxta ritum gentium
66 .
Samarię coloni de Sepharuaim comburebant filios igni sacrificantes diis Sepharuaim
Adramelech et Anamelech 67 .
Nabuchodonosor occidit filios Sedechię in conepectu eius, ipsum autem cathenis uinctum
duxit in Babylonem; subuertit Hierusalem et templum 69 .
Dauid uictis Ammonitis carpenta super eos transire fecit, non quia crudelis, sed quia
obediens Deo 73.
Dauid fatetur non se electum ad ędificationem templi, quia fuderit sanguinem humanum,
sed Salomonem, quia pacificus 73 .
Ioram fratres suos occidit gladio; ipse percussus a Domino alui profluuio consumptus
est 78 .
Filii Israel crudelitatis coarguti ab Obed propheta restituerunt captiuos
80 .
Aman, ut Iudeos deleret de regno Persarum promisit regi X talenta, sed quod in eos
cogitarat, ipsi accidit. In Iudeorum enim gratiam cum suis omnibus deletus est et cum his
qui ei fauebant 98 .
Artaxerxes iusserat omnes Iudeos in regno suo una die perdere 100 .
Qui tollit ab amico suo misericordiam, timorem Domini dereliquit 102 .
Impius fuisti erga proximos tuos, nec misertus es pauperis; propterea circumdatus es
laqueis etc. 105 .
Viri sanguinum et dolosi non dimidiabunt dies suos. Psalmus LIIII 113 .
Persecutionis tyrannicę dissipatio. Psalmus LXVII 114 .
Vexantes uiduam, aduenam, pupillum. Psalmus XCIII 117 .
Iniqui contra iustum. Psalmus XCIII 117 .
Crudelis 127, 128 .
Qui obturat aurem ad clamorem pauperis 130 .
Crudelis.
Despiciens pauperem. Impiorum dominatus 132 .
Homicida 137 .
Egyptii cogitauerunt occidere iustorum infantes, et perdidisti eos in mari Rubro.
Moysen exposuerunt, et seruasti eum 140 .
De immanitate Ęgyptiorum 141 .
Sanguis 146 .
Nolo uictimas etc. Non exaudiam orationes uestras, quia manus uestrę sanguine plenę
sunt 151 .
Impietas Babyloniorum in captiuos 152 .
Assur propter crudelitatem suam et uanagloriam uisitabo 153 .
Medorum crudelitas nec argentum nec aurum quęrens, sed sagittis interficiens paruulos
154 .
Deiectio Babylonis propter impietatem 161 .
Iudei immolantes paruulos. Impietas et iniquitas 164 .
odificauerunt excelsa Tophet, quę est in ualle filii Ennon, ut incenderent filios suos
et filias suas igni etc. 169 .
Impios tradidi gladio, dicit Dominus 174 .
Nabuchodonosor coram Sedechia, rege Iuda, fecit occidi filios suos et nobiles Iuda,
ipsi autem errui oculos et duci in Babylonem 178 .
Ismael LXXX uiros euntes ut offerrent Domino in Hierusalem, euocatos in Masphat occidit
178 .
De Sedechia ut supra 181 .
Manus mulierum misericordium coxerunt filios suos cogente fame 182 .
Impietas Sedechię regis. Ciuitas effundens sanguinem in medio sui. Item de crudelitate
Iudeorum. Item: Pupillum et uiduam contristauerunt 189 .
Filios quos genuerunt mihi, obtulerunt idolis ad deuorandum. Ve ciuitati sanguinum etc.
189 .
Filia Osee prophetę, cuius nomen Absque misericordia 189 .
Contra Damascum, Gazam, Philisteos, Tyrum, Edom, Ammon, quia crudeliter egerunt in
filios Israel 205 .
Propter interfectionem et iniquitatem in fratrem tuum Iacob operiet te confusio, et
peribis in ęternum 207 .
Ve ciuitati sanguinum 209 .
Ve qui ędificat ciuitatem in sanguinibus 210 .
Mullier in medio amphorę; et dixit angelus: Hęc est impietas; et proiecit eam, et misit
massam plumbeam in os eius 213 .
Et auferam sanguinem eius de ore eius, et abominationes illius de medio
dentium eius. Circumdabo domum meam etc. 214 .
Et erunt omnes superbi et omnes facientes impietatem stipula. Antiochi impietas super
Hierusalem 217 .
Iason desęuit in ciues; inde fugiens peregre periit et sepultura caruit. Antiochus in
Iudeos 226 .
Capta ciuitate Calphin duce Iuda interfectorum sanguis adiacentis stagni
infecit aquas 220.
Cibi potusque parcitas. Ne carnem cum sanguine comedas 2 .
Agar in deserto siti confecta cum puero suo, fonte sibi ab angelo ostenso recreata est
4 .
A die prima egressionis de Ęgypto usque ad septimam quicunque comederit fermentatum,
peribit. Sitientes murmurauerunt contra Moysen 11 .
Esurientes murmurauerunt, et uenit coturnix. Comederunt man. Iterum sitientes
murmurant; Moyses percutit petram Oreb, et fluunt aquę 12 .
A quibus escis filii Israel abstinere debeant. Dominus ad Aaron: Vinum et quod
inebriare potest non bibetis, quando tabernaculum intrabitis. Item quę de animalibus populus
comedere debeat, et quę non 16 .
Consecrati Domino a uino et sicera abstinebunt; item ab uuis tam recentibus quam siccis
20 .
Sitientes murmurauerunt; Moyses bis percussit silicem, et egressę sunt aquę. Ad Arnon
apparuit puteus, super quo locutus Dominus ad Moysen dedit eis aquam 23 .
Dedit tibi cibum manna, ut ostenderet tibi quod non in solo pane uiuit homo, sed in
omni uerbo etc. Perseuerauit Moyses in monte nec bibens nec comedens
quadraginta diebus et totidem noctibus. Idem iterum totidem dies ieiunus orauit 27 .
Sanson sitiens clamauit ad Dominum, et egressę sunt aquę de molari maxillę asini 38 .
Ruth accepit bucellam panis aceto intinctam; comedit polentam, et saturata est 40 .
Propheta in Bethel nec comedere nec bibere iussus, prandium et munera refutauit; ab
altero deinde propheta deceptus comedit, et a leone occisus est 58 .
Helias in torrente Carith a coruis pascitur. Iterum in deserto esuriens petiit mortem;
dormiuit; expergefactus reperit ad caput panem subcinericium et uas aquę 60 .
Heliseus exercitum Israel sitientem factis fossis et aqua scaturientibus potauit 62 .
Heliseus XX panibus ordeaceis saciauit C uiros, et superfuit. Pulmentum
amarissimum in olla missa farina dulcorauit, et comederunt filii prophetarum 63 .
Dauid sitiens aquam sibi allatam, quam perrumpentes hostium castra hauserant, noluit
bibere, quod periculo suorum sublata esset 71 .
Iosaphat indixit ieiunium, cum expectaret aduentum inimicorum 78 .
Esdras dolens peccatum populi panem non comedit et aquam non bibit 85. 90 .
Triduo ieiunauerunt pro itinere redeuntes cum Esdra de Babylone 89 .
Thobias captiuus in Niniue nunquam contaminatus est in escis gentilium. Idem, cum
audisset unum ex filiis Israel in platea mortuum iacere, surrexit a conuiuio et sepeliuit
eum 90 .
Sara, filia Raguelis, cum uirum habere non posset, qui non statim, ut ingressus ad eam
fuerat, moreretur, tandem ascendens in superius cubiculum triduo non manducauit neque bibit
in oratione perseuerans cum lachrimis, et exaudita est maloque liberata 91 .
Thobias in conuiuio noluit prius manducare quam desponsata sibi esset Sara 92 .
In Bethulia siti laborantibus aqua dabatur ad mensuram 94 .
Iudith nihil accepit de conuiuio Holofernis dicens: Ne ueniat super me offensio etc.
95 .
Humiliabam in ieiunio animam meam. Psalmus XXXIII. Aquę de petra et manna de cęlo.
Psalmus LXXVII 115 .
Qui dat escam omni carni. Psalmus CXXXV 123 .
Dominus nutritor in tempore opportuno. Psalmus CXLIIII. Dat escam esurientibus.
Psalmus CXLV. Producit fenum et herbam hominibus; dat iumentis escam et pullis
coruorum. Psalmus CXLVI 125 .
Iustus comedit et replet animam suam 128 .
Cogitaui abstrahere a uino carnem meam. Omnis homo qui comedit et bibit,
et uidit bonum de labore suo, hoc donum Dei est 133 .
Gustum contine. Siue parum siue multum comederit, dulcis est somnus operanti 133 .
/ Non est comedendum ante lucem. 134 .
Manna comedi: propterea amore langueo 135 .
Ęgyptiis sitientibus aquę mutantur in sanguinem 139 .
Angelorum esca nutriuisti populum tuum, Ęgyptiorum autem fructus niue, grandine et igne
consumpsisti 140 .
Cibabit illum pane uitę et intellectus, et aqua sapientię salutaris potabit illum 144 .
Initium uitę hominis aqua et panis. Super mensam esto moderatus etc. Splendidus in
panibus. Vinum in iocunditate, non in ebrietate creatum est ab
initio 147 .
Conuiuium moderatum. Hora surgendi non te contristet 148 .
Qui abstinens est, adiiciet uitam 149 .
Signum ad Ezechiam: Comede hoc anno quę sponte nascuntur, anno II pomis uescere, anno
III seminate et metite 159 .
Egeni et pauperes quęrunt aquas, et non sunt 160 .
Non esurient neque sitient; ad fontes aquarum potabit eos 162 .
Emite absque argento uinum et lac 163 .
Ieiunium reprobatum absque caritate. Ieiunium electum in operibus pietatis. Cibabo te
hereditate Iacob, patris tui 164 .
Ecce serui mei comedent, et uos esurietis; ecce serui mei bibent, et uos sitietis etc.
166 .
Cum ieiunauerint impii, non exaudiam preces eorum 171 .
Inebriaui animam lassam, et omnem animam esurientem saturaui 176 .
Rechabitę absthemii 177 .
In anno V Ioachin prędicauerunt ieiunium omnibus qui erant in Hierusalem 177 .
Hieremię in carcere torta panis data etc. 178 .
Ezechiel comedit uolumen, et factum est in ore quasi mel dulce. Dominus ad eum: Sume
tibi frumentum, ordeum, fabam, lentem, milium, uiciam etc.; fac tibi panem; cibus quo
uesceris, erit XX stateres in die; aquam bibes sextam partem hin etc. 184 .
Panem tuum in conturbatione comede, sed et aquam tuam in festinatione et moerore bibe.
Panem suum in solitudine comedent, et aquam suam in desolatione bibent 186 .
Sacerdotes intraturi atrium interius, uinum non bibent, morticinum et captum a bestia
non comedent 194 .
Arbor cuius fructus in cibum et folia in medicinam 195 .
Proposuit Daniel ne pollueretur de mensa regis. Nutriti leguminibus et potati aqua
corpulentiores apparuerunt iis qui uescebantur epulis regiis 106 .
Daniel: Diebus trium ebdomadarum panem desiderabilem non comedi, et caro et uinum non
introierunt in os meum 199 .
Daniel in lacu leonum esurit, et Abachuc propheta per angelum de Iudea in Babylonem
delatus pulmentum, quod messoribus coxerat, ei obtulit 201 .
Sanctificate ieiunium, et iterum 204 .
Cum ieiunaretis et plangeretis etc., nunquid ieiunastis mihi etc. Ieiunabant quidem,
sed iustitiam et misericordiam non operabantur. Item de ieiuniis tandem in gaudium
conuertendis 213 .
Multi pręoptarunt mori quam cibis coinquinari 217 .
Eleazarus scriba interfici maluit quam carnem porcinam comedere. Similiter et VII
fratres matre eos ad sustinenda supplicia exhortante 226 .
Iudas pugnam initurus iussit orationes cum fletu et ieiuniis per triduum fieri
229 .
Celeritas.
Chusi prior quidem cucurrit, ut uictoriam nunciaret regi, sed illum compendio pręteriit
Achimas, et prior attulit nuncium uictorię 53 .
Festinatio 130 .
Velox 134 .
Velociores fuerunt persecutores nostri aquilis cęli 182 .
Leuiores pardis equi eius, et uelociores lupis uespertinis; uolabunt quasi aquila
festinans ad comedendum 210 .
Consilium.
Absalonn suadente Achitophel palam ingreditur ad concubinas patris sui Dauid 53 .
Assuerus queritur se consiliis Aman deceptum uoluisse Iudeos perdere 100 .
Ne acquiescas consilio sanguinis 126 .
Consilium bis 128 .
Consilium ter 130 .
Ordo et consilium 131 .
Consilia amici 131 .
Consiliarius sit tibi unus de mille. Cum fatuis consilium non habeas, nec coram
extraneo 142 .
Sine consilio nihil facias, et post factum non penitebis. Ne consulas zelantes te etc.
Non attendas improbis in omni consilio 148 .
Ante actum consule. Consilium beneplacitum 149 .
Roboam auertit populum a se consilio prauo 150 .
Pro eo quod fuisti baculus arundineus domui Israel etc. Corruent fulcientes Ęgyptum
etc. 190 .
Credulus 128 .
Qui credit cito, leuis corde est. Non omni uerbo credas 145 .
Curiositas.
Mel inuenisti; comede quod sufficit tibi. Scrutator maiestatis 131 .
Multas curas sequuntur somnia. Quid necesse est homini maiora se quęrere 134 .
Non plus sapias quam necesse est, ne obstupescas 134 .
Altiora te ne quesieris, sed quę pręcipit tibi Deus, illa cogita semper 141 .
Qui facile inquirit de alienis et scrutatur secreta 145 .
Qui conatur multa agere, incidet in iudicium 147 .
In uia ruinę non eas, nec credas te uię laboriosę 148 .
Ne laboretis; non enim comprehendetis etc. 150 .
Violabunt archanum meum etc. 185 .
Conuersi.
Non abominaberis Idumeum nec Ęgyptium 28 .
Ruth ad cultum unius Dei conuersa adhęret socrui 40 .
Naaman lepra mundatus profitetur se non ultra sacrificaturum diis alienis nisi Deo
Israel 63 .
Achior credidit Deo Israel, et circumcisus est 96 .
Iuda saluabitur. Psalmus XXI. Qui diluuium inhabitare facit. Psalmus
XXVIII 110 .
Iudei conuertentur ad uesperam, id est in fine sęculi. Psalmus LVIII 113 .
Conuersio gentium. Psalmus LXVII. othiopię prior quam Ęgypti conuersio. Psalmo eodem
114 .
Conuertimur spe, fide et caritate. Psalmus LXXVIIII 115 .
De conuersione gentium. Psalmus LXXVI 116 .
Infidelium subiectio. Psalmus CVIIII 118 .
In conuertendo Dominus captiuitatem Syon etc. Psalmus CXXV 122 .
Iustus conuertit impium 130 .
.
Conuerte et libera
euntem in uiam interitus 131 .
Conuertere ad me; confitere gloriam Dei 135 .
Sponsa se populos ad cultum sponsi conuersuram dicit 137 .
Et fluent ad eum etc. 152 .
Residuum Israel innitetur super Dominum. Reliquię conuertentur. Consumatio abreuiata
inundabit iustitiam 153 .
De conuersis ad Christum 154 .
In die illa inclinabitur homo ad Factorem suum. In tempore illo deferetur munus Domino
exercituum a populo diuulso 155 .
Quinque ciuitates in terra Ęgypti loquentes lingua Canaan, et iurantes per Dominum
exercituum 155 .
De conuersione Tyri. Item: Venient qui perditi fuerant de terra Assyriorum etc. Et
adorabunt Dominum in monte sancto Hierusalem 156 .
Audient in die illa surdi uerba libri, et de tenebris et de caligine oculi cęcorum
uidebunt. Scient errantes spiritu intellectum, et musitatores discent legem 157 .
Et erit desertum in Chermel. Tunc diuidentur spolia prędarum multarum. Claudi diripient
rapinam etc. 158 .
Tunc aperientur oculi cęcorum, et aures surdorum patebunt. De Hierusalem exibunt
reliquię et saluatio de monte Syon 159 .
De conuersione Iudeorum et gentium, et eorum pręmio 161 .
Reuertere ad me, quoniam redemi te 161 .
Me insulę expectabunt, et brachium meum sustinebunt 162 .
De conuersis a diuersis partibus orbis 165 .
Venit redemptor eis, qui redeunt ab iniquitate in Iacob. Omne pecus Cedar congregabitur
tibi; arietes Nabaioth ministrabunt tibi. Venient ad te curui filii eorum qui humiliauerunt
te, et adorabunt uestigia pedum tuorum qui detrahebant tibi 165 .
Educam de Iacob semen, et de Iuda possidentem montes meos etc. Lupus et agnus pascentur
simul, et leo/et bos comedent paleas, et serpenti puluis panis erit 166 .
Omnis laguncula implebitur uino. Ecce ego implebo omnes habitatores terrę eius
ebrietate. Et dispergam eos, uirum a
fratre suo, et patres et filios pariter, ait Dominus
170 .
Ad te gentes uenient ab extremis terrę, et dicent: Vere mendacium possederunt patres
nostri, uanitatem quę eis non profuit 171 .
Reducam eos, et erunt mihi in populum, et ego ero eis in Deum, quia reuertentur ad me
in toto corde suo 173 .
Conuertendi per prędicationem Helię et Enoch. Ecce ego adducam eos de terra aquilonis
etc. 175, et congregabo eos ab extremis terrę etc. 175 .
Ecce ego congregabo eos de uniuersis terris ad quas eieci eos etc. 176 .
Adhuc erit in loco isto deserto absque homine et absque iumento etc. habitaculum
pastorum et accubantium gregum. Item de multiplicatione fidelium 176 .
In nouissimis diebus reuerti faciam captiuos Elam, dicit Dominus. Venient filii Israel
ipsi et filii Iuda simul, apponentur ad Dominum foedere sempiterno etc. 180 .
Et conuertam restituens Sodomam, Samariam et Hierusalem, id est gentiles, hereticos,
fideles 187 .
Expandam super te rete meum etc. 191 .
Auferam cor lapideum de carne uestra, et dabo uobis cor carneum. Et spiritum meum ponam
in medio uestri. Terra illa inculta etc. de conuertendis ad Christum 192 .
Erunt pisces multi satis etc. Ingressus triplex templi: sunt tres partes orbis de
quibus congregatur ecclesia 195 .
Interpretato somnio per Danielem Nabuchodonosor rex confessus est Deum cęli 197 .
Percutiam eis fodeus cum bestia agri, et cum uolucre cęli, et cum reptili terrę, id est
cęssare faciam persecutionem persecutoribus conuersis 210 .
Auolabunt quasi auis ex Ęgypto, et quasi columba de terra Assyriorum; et collocabo eos
in domibus suis. Et tu, Israel, ad Dominum tuum conuerteris. Tollite uobiscum uerba, et
conuertimini ad Dominum 203 .
Conuertentur sedentes in umbra eius. Conuertimini ad me, et scindite corda uestra, et
non uestimenta 204 .
Iona merso in mari timuerunt uiri Dominum; hostias immolauerunt, et uouerunt uota 207 .
Erit mons domus Domini etc. et fluent ad eum populi 208 .
At tamen timebis me, suscipies disciplinam 211 .
Conuertimini ad me, et conuertar ad uos, dicit Dominus exercituum. Erunt prędę iis qui
seruiebant sibi etc. 212 .
Et qui procul sunt, uenient et ędificabunt in templo Domini,. Ecce ego
saluabo populum de terra orientis et de terra occasus solis. Et adducam eos, et habitabunt
in medio Hierusalem. Veritatem tantum et pacem diligite, usquequo ueniant populi et habitent
in ciuitatibus multis etc. 213 .
Conuertimini ad munitionem uincti spei. Sibilabo eis, et congregabo illos, quia redemi
eos; et muitiplicabo eos etc. 214 .
In omni terra partes duę dispergentur et deficient; et tertia pars relinquetur in ea.
Duę partes sunt Iudei et gentiles, tertia uero Christiani etc. de conuersione omnium in
fine; qui reliqui fuerint, conuertentur 215 .
Reuertimini ad me, et reuertar ad uos 216 .
Mittam uobis Heliam etc., et conuertet cor patrum ad filios, et cor filiorum ad patres
eorum, ne forte ueniam, et percutiam terram anathemate 217 .
Conuertimini, et uidebitis quid sit inter iustum et impium, inter seruientem Deo et non
seruientem ei 216 .
Custos.
Vbi non est sepes, diripietur possessio, et ubi non est mulier, ingemiscit egens 148 .
Super mulierem nequam bonum est signum. Vbi manus multę sunt, claude; et quodcunque
trades, numera et appende 150 .
Custodite animas uestras etc. 172 .
Super custodiam meam stabo, et figam gradum super munitionem 210.
Confugium.
Vrbes ad confugium datę etc. 70 .
Consolatio.
Consolatores onerosi estis; utinam esset etc.; consolarer et ego uos sermonibus 104 .
Consolare me, et uiuam. Psalmus CXVIII 120 .
Moerentibus date siceram et uinum 132 .
Non desis plorantibus 142 .
Fac luctum propter detractionem, sed consolare propter tristitiam. Consolare proximum
in exitu spiritus sui 149 .
Consolatio in aduersis a Domino 204 .
Cor.
Omni custodia serua cor tuum, quia ex ipso procedit uita 126 .
Dominus probat corda 130 .
Cor fatui quasi uas confractum etc. 145 .
Prauum est cor hominis et inscrutabile; quis cognoscet illud? Ego Dominus scrutans cor,
et probans renes 171 .
Dabo uobis cor nouum; auferam cor lapideum de carne uestra, et dabo uobis cor carneum
192 .
Contemplatio.
Quis mihi tribuat ut cognoscam et inueniam illum, et ueniam usque ad solium eius 105 .
Petit ab impedimentis contemplationis liberari. Psalmus XXIIII 110 .
Cogitatio. Psalmus XXXVI 111 .
Diuinorum operum contemplatio. Psalmus LXXVI 115 .
Contemplatio Dauid Psalmus LXXXV 116 .
Dominus scit cogitationes hominum. Psalmus XCIII 117 .
Modus uitę contemplatiuę. Psalmus CXVIII 119 .
Quomodo dilexi legem tuam; tota die meditatio mea est. Psalmo eodem 121 .
In omnibus uiis tuis cogita Dominum etc. 126 .
Cogitatio [bis] quinquies 128 .
Cogitans praua. Homo cogitat, Dei uoluntas permanet 130 .
Cogitatio mali 131 .
Ascendam ad contemplationem Dei, ut apprehendam dulcedinem etc. 136 .
Cogitationes peruersę. Cogitatio uana 137 .
Cogitationes enim mortalium timidę et incerte prouidentię nostrę etc. 139 .
Beatus qui in sensu cogitabit circumspectionem Dei etc. 144 .
Ego mater pulchrę dilectionis 146 .
Memor esto operum Domini etc..
150 .
Nunquid cogitationes meę cogitationes uestrę 163 .
Ne forte egrediatur ut ignis indignatio mea etc. propter malitiam cogitationum
uestrarum 168 .
Prauum est cor hominis et inscrutabile etc. 171 .
Sedebit solitarius et tacebit, quia leuauit se supra se 182 .
Cochleę per quas ascenditur, est contemplatio creaturarum per quam ascendimus ad
cognitionem creatoris 196 .
Ve qui cogitatis inutile, et operamini mala in cubilibus uestris 208 .
Verum tamen diluculo surgentes corruperunt cogitationes suas 211 .
Circumcisio.
Abraham circumciditur et reliqui 3 .
Isaac genitus die VIII. circumciditur 4 .
Sephora, uxor Moysi, circumcidit filium, quia Dominus eunti occurrens uolebat eum
occidere 10 .
Die VIII. circumcidetur infans 16 .
Circumcidite prępucium cordis uestri 27 .
Iosue circumcidit secundo filios Israel 31 .
Circumcidimini Domino, et auferte prępucia cordium uestrorum 168 .
Incircumcisus corde et incircumcisus carne 194 .
Confessio.
Lepra percussus adducetur ad sacerdotem, et ille discernet inter lepram et lepram etc.
16 .
Purgatio Leuitarum 20 .
Confitebantur peccata sua et iniquitates patrum suorum quater in die et quater in
nocte 87 .
Confitemini, peccatores, et facite iustitiam coram Domino, credentes quod
faciet uobiscum misericordiam suam 93 .
Peccaui; quid faciam tibi, o custos hominum? 102 .
Vias meas in conspectu eius arguam, et ipse erit saluator meus 103 .
Si abscondi quasi homo peccatum meum 106 .
Insipienter locutus sum; ipse me reprehendo, et ago penitentiam in fauilla et cinere
108.
Ne memineris ignorantias iuuentutis meas. Psalmus XXIIII
110 .
Peccatum confitens ueniam petit. Psalmus XLIIII. Introite portas eius in confessione.
Psalmus XCVIIII 117 .
Peccata confitetur. Psalmus CV 118 .
Sanctificatus in Iudea, id est in confessione. Psalmus CXIII 119 .
Vias meas enunciaui. Psalmus CXVIII 120 .
Cogitaui uias meas. Omnes uię meę in conspectu tuo. Psalmo eodem 121 .
Erraui sicut ouis quę periit; quęre seruum tuum 121 .
Confessio 128 .
Confessio 130 .
Confessio et emendatio 132 .
Confiteberis uiuens, uiuus et sanus confiteberis 144 .
Bonum est confitentem in oratione non prohibere 145 .
Propheta confitens peccata populi implorat misericordiam 166 .
Tibi peccauimus 171 .
Scrutemur uias nostras, et quęramus, et reuertamur ad Dominum 182 .
Offerant et dicant: peccauimus. Item: Peccauimus 183 .
Cunque confiterer peccata mea et populi, Gabriel uolans tetigit me uesperi 199 .
Communio.
Qui polutus ederit de carnibus hostię pacificorum, peribit de populis suis 16 .
Ne Aaron omni tempore ingrediatur ssnctuarium etc. offerat uitulum pro peccato etc. 17 .
Qui fuerit leprosus, non uescetur de sanctificatis, donec sanetur, nec qui tetigerit
immundum etc. De manu alienigenę non offeretis panes Deo 18 .
Dedit tibi cibum manna, ut ostenderet quod non in solo pane 26 .
Panis subcinericius subuertit castra Madian 36 .
Philistiim cęperunt archam Domini, posuerunt in templo Dagon; propterea aduersa passi
sunt 41 .
Bethsamitę LXX percussi sunt, eo quod uidissent archam Domini 42 .
Dauid panem sanctificatum accepturus interrogatur, si pueri mundi sunt a mulieribus 46 .
Oza, quia extendit manum ut labentem archam teneret,et a Domino percussus
moritur 50. 72 .
Helias reperit ad caput panem et uas aquę,comedit et bibit, et in fortitudine cibi
illius ambulauit XL diebus et totidem noctibus usque ad montem Dei Oreb 60 .
Dauid diuidit singulis tortam panis et partem carnis assę bubalę, et frixam oleo
similam etc. 72 .
Non sanctificati comederunt phase, et iratus Dominus uix precibus Ezechię placatus est
81 .
Dixit Neemias ne manducarent de sanctis sanctorum, donec staret sacerdos doctus et
eruditus 86 .
A fructu frumenti, uini et olei multiplicati sunt. Psalmus IIII 109 .
De mysterio eucharistię. Psalmus XXI. Item psalmus XXII 110 .
De eodem Psalmus XLVIIII 112 .
De eodem Psalmus LXXI 114 .
Item Psalmus XCVIIII 117 .
Psalmus CVIII 118 .
Psalmus CX 119 .
Pauperes eius saturabo panibus. Psalmus CXXXI 123 .
Adipe frumenti satiat te. Psalmus CXLVII 125 .
De eodem sacramento 127 .
Qui edunt me, adhuc esurient, et qui bibunt me, adhuc sitient 146 .
Et faciet Dominus exercituum omnibus populis in monte hoc conuiuium pinguium etc. 156 .
Et dabit tibi Dominus panem arctum et aquam breuem, et non faciet auolare a te ultra
doctorem tuum. Commixtum migma comedent, sicut in area uentilatum est 157 .
Si dedero triticum tuum ultra cibum inimicis tuis e tc. 165 .
Omnis laguncula implebitur uino. Ecce ego implebo omnes habitatores terrę eius
ebrietate, et dispergam eos, uirum a fratre suo, et patres et filios pariter 170 .
Et confluent ad bona Domini super frumento, uino et oleo 175 .
Vocabo frumentum et multiplicabo illud, et non imponam uobis famem 192 .
Altare holocausti in atrio interiori est sacramentum eucharistię 196 .
Super triticum et uinum ruminabant, et recesserunt a me 202 .
Viuent tritico, et germinabunt quasi uinea; memoriale eius sicut uinum Libani 204 .
Quid enim bonum eius est, et quid pulchrum eius, nisi frumentum electorum, et uinum
germinans uirgines? 214 .
Et erunt lebetes in domo Domini quasi phialę coram altari, id est
calices; et uenient omnes immolantes, et sument, et
coquent in eis 215 .
In omni loco sacrificatur et offertur nomini meo oblatio munda 216 .
Consilium.
Ionadab consilium dedit Ammon, quomodo stupraret sororem Thamar quam adamarat; quę res
illi attulit necem scelere commisso 52 .
Roboam iuuenum potius quam senum consilium secutus coegit rebellare populum, et diuisum
est regnum 58 .
Ochozias fecit malum impulsu Athalię matris 79 .
Corpus quod corrumpitur aggrauat animam, et terrena inhabitatio deprimit sensum multa
cogitantem 139 .
MATTHEVS
Caritas in Deum.
Qui amat patrem aut matrem plus quam me; qui non accipit crucem suam et sequitur me;
qui perdiderit animam suam propter me X.
Petrus supra mare ambulat, ut citius ueniat ad Dominum XIIII.
Domino de passione sua, futura prędicenti ait: Absit a te Domine XVI.
Diliges Dominum Deum tuum ex toto XXII.
Mulier effudit unguentum super caput Domini, et agnoscitur bonum opus operata. Caritas
erga Deum ungit caput, erga proximum pedes. Petrus repugnans pro Domino amputat auriculam
seruo XXVI.
Ingreditur in atrium, ut uideat finem. Ioseph ab Arimatia sepeliuit corpus Domini
XXVII.
Mulieres ementes aromata perueniunt ad monumentum XXVIII.
Consortium uel communicatio.
Nolite sanctum dare canibus, neque mittatis margaritas uestras ante porcos VII.
In uia gentium ne abieritis, et in ciuitatem Samaritanorum ne
intraueritis. Interrogate quis in ciuitate dignus sit, et ibi manete donec exeatis X.
Cauete a fermento phariseorum et saduceorum XVI.
Incorigibilis sit tibi sicut ethnicue et publicanus. Vbi sunt in nomine meo
congregati, in medio sum eorum XVIII.
Separantur iusti ab iniustis.
Colloquia impiorum Petrum ad lapsum
induxerunt. In atrio negat, foris egressus plorat XXVI.
Magi ad Herodem diuertentes stellam amittunt, recedentes inueniunt II.
Cibus ac potus.
Non in solo pane uiuit homo IIII.
Esca Ioannis locustę et mel siluestre III.
Discipuli esurientes uellunt spicas et manducant XII.
Cum duodecim essent, quinque tantum panes habuerunt. Dominus in deserto pascit turbam,
aspiciens in cęlum benedixit ac fregit, erudiens nos non prius tangere mensam quam gratias
egerimus ei qui cibum dat nobis XIIII.
Euntes trans fretum obliti sunt panes accipere. Quid cogitatis inter uos
modicę fidei, quia panes non habetis XVI.
Dominus mane reuertens in ciuitatem, esuriit XXI.
Percutiens seruos manducans et bibens cum ebriosis XXIIII.
Dominus ante mensam gratias egit, post mensam hymnum dixit XXVI.
Discipulos adhuc infirmos a ieiunio excusat VIIII. Iesus in deserto ieiunat IIII.
Cum ieiunatis, nolite fieri tristes VI.
Ieiunabunt cum auferetur ab eis sponsus IX.
Dimittere eos ieiunos nolo, ne deficiant in uia XV.
Hoc genus non eiicitur nisi per orationem et ieiunium. Ieiunium unguentum est quo
caput Domini ungitur XVII.
Venit Ioannes neque manducans neque bibens, Filius hominis manducans et bibens XI.
Ne solliciti sitis quid manducetis VI.
Communio.
Iudam etiam communicat Dominus, docens neminem a societate ecclesię expellendum nisi
pro aliquo manifesto et publico crimine XXVI.
Iesus benedixit panem etc. Sub alia specie carnem et sanguinem suum tradidit sumendum,
ut fides haberet meritum. Fides enim de his est quę non uident XXVI.
Sindone munda inuoluit Iesum qui mente pura eum suscipit XXVII.
Crudelis.
Herodes Ioannem Baptistam decolauit XIIII.
Agricolę occiderunt domini sui seruos et filium eius XXI.
Ioannes pharisaeos et sadducaeos progeniem uiperarum uocat III.
Herodes occidit pueros innocentes II.
Conuersi.
Multi ab oriente et occidente uenient, id est conuertentur alii in iuuenta, alii in
senecta VIII.
MARCVS
Caritas in Deum.
Primum mandatum diligere Deum ex toto; secundum diligere proximum sicut se ipsum.
Maius horum aliud mandatum non est. Maius est omnibus holocautomatibus et
sacrificiis XII.
Caritas Petri nolentis pati Dominum. Sed caritas hęc non sapiebat quę Dei sunt, sed
quę sunt hominum VIII.
Idem: Et si omnes scandalizati fuerint in te, sed non ego. Et si oportuerit me commori
tibi, non te negabo. Idem zelans pro Domino amputat auriculam seruo sacerdotis XIIII.
Consortium.
Binos mittit apostolos, quia, ut ait Ecclesiastes, melius est simul duos esse quam
unum VI.
Membra scandalizantia abscide. Nihil enim tam nociuum quam perniciosa societas
IX.
Cibus, potus.
Ieiunabunt cum auferetur ab eis sponsus II.
Iesus cibum daturus turbę intuetur in cęlum, ut nos instruat a Deo petere escam et non
a diabolo, sicuti qui alienis iniuste laboribus nutriuntur VI.
Miseretur Dominus super turbam esurientem et pascit eam VII.
Discipuli sequentes Dominum obliti sunt panem sumere, ut scias, quanta cura sit eis
corporis qui seruiunt spiritui VIII.
Grauiora tentamenta ieiuniis et orationibus superantur. Ieiunium et oratio non solum
fit in abstinentia cibi et in uerbis. Ieiunio passiones corporis, oratione pestes sanandę
sunt mentis IX.
Gratias agunt antequam biberent; et postquam biberunt, dicunt hymnum, et exeunt cum
Domino in montem Oliuarum XIIII.
Communio.
Panis in carnem Domini et uinum mutatur in sanguinem non mutata specie panis nec uini
propter sumentium infirmitatem. Sanguis et aqua de latere Christi, ut alio purgemur a
culpis, alio redimamur a penis. Sanguine nanque agni seruantur domus a percussione angeli,
et aqua maris Rubri extinguntur inimici; quę sunt mysteria ecclesię Christi XIIII.
Conuersi.
Demoniacus sanatus iam cupit esse cum Iesu. Mulier sanguine fluens V.
Surdus et mutus accipit digitum Domini in auricula. Conuersus accipit gratiam Spiritus
Sancti, et sputum in lingua, id est fidei confessionem, ita ut tanto magis prędicet, quant o
magis iubetur tacere VII.
Demoniacus surdus et mutus ab infantia, id est populus gentilis tandem apprehensus
manu Iesu eleuatur et surgit IX.
Cęcus clamans in uia: populus gentilis intelligitur X.
Pullus per apostolos adductus Domino est populus natinonum apostolorum prędicatione
conuersus XI.
Simon leprosus mundum infidelem primo et postea fidelem significat XIIII.
Centurio conuertitur, ut nouissimi fiant primi XV.
Curiosus.
Turbę saturatę dimittunt reliquias tolli a discipulis. Sic tu, cuius capax es, eo
contentus altiora relinque doctioribus VIII.
Confessio.
Confitentes peccata sua. Leproso mundato iussum, ut ostendat se sacerdoti et offerat
munus I.
Contemplatio.
Dominus uolentem sequi se non permisit, sed ut aliis prędicet abire iussit; quia prius
exercendum est in opera ut postea reficiamur in contemplatione V.
Constantia.
Channanea contempta repulsa canibus assimilata non turbatur, sed magis humiliat se
VII.
LVCAS
Consortium.
Discipulus petens, ut domum abiens suis renunciet, arguitur; quod fieret illis qui
nulla utilitatis gratia, sępe uisitant domos illorum quos in mundo reliquerunt IX.
Constantia.
Fluuii impetus non potuit mouere domum supra petram fundatam VI.
Constans, cum Iesum sepelierit in monumento cordis sui, aduoluit lapidem claudens
aditum perfidię XXIII.
Caritas in Deum.
Petrus procidit ad genua Iesu dicens: Exi a me, Domine, quia homo peccator sum.
Relictis omnibus secuti sunt eum V.
Remittuntur ei peccata multa, quoniam dilexit multum VII.
Fermentum absconditum in satis tribus farinę XIII.
Super
pullum posuerunt uestimenta sua et superposuerunt
Iesum. Et illo exeunte substernebant uestimenta sua in uia XIX.
Domine, tecum paratus sum in carcerem et in mortem ire. Petrus sequebatur a longe et
ingressus est atrium XXII.
Surgens cucurrit ad monumentum et procumbens uidit linteamenta sola posita. Non ne cor
nostrum ardens erat in nobis, dum loqueretur in uia et aperiret nobis Scripturas
XXIIII.
Crudelis.
Genimina uiperarum III.
Sacerdos et Leuita uulnerati iacentis in uia non sunt miserti, sed uiso illo
pręterierunt X.
Ve uobis qui ędificatis monumenta prophetarum etc. XI.
Hierusalem Hierusalem, quę occidis prophetas, et lapidas eos qui mittuntur ad te
XIII.
Cibus, potus.
Ioannes Baptista uinum et siceram non bibet. et Spiritu Sancto replebitur adhuc ex
utero matris suę I.
Ieiunabat Dominus cum tentatorem uicit, ostendens, quod ei qui se uult ad pugnas
tentationum accingere, sobrietas est necessaria.. Ieiunium possibilitati proportionandum.
Non in solo pane uiuit homo. Cum fames esset in terra, corui facti sunt iusto cibi ministri,
qui consueuerunt aliorum pabula usurpare IIII.
Quare discipuli Domini non ieiunant. Ieiunium duplex: tribulationis, ad propiciandum
Deum; gaudii, cum spiritalium contemplatione fastidimus carnalia V.
Discipuli confricantes manibus spicas manducant. Beati qui nunc esuritis, quoniam
saturabimini. Basilius de abstinentia VI.
Panem nostrum quotidianum da nobis hodie XI.
Accepto calice Dominus gratias egit et item accepto pane, instruens nos exemplo
XXII.
Conuersi.
Et erunt praua in directa et aspera in uias planas. Potens est Deus de lapidibus istis
suscitare filios Abrahę III.
In diebus Helię occupauit fames populum Israel, id est exinanitio uerbi Dei; uenit
propheta ad uiduam, de qua dicitur: Multi filii desertę magis quam eius quę habet uirum; et
panem illi multiplicauit IIII.
Demoniacus habitans in monumentis et sanatus a Iesu, signat gentes conuersas ad Iesum.
Emoroissa tangens Iesum sanatur: gentilis populus
credens saluatur VIII.
Cum eiecisset demonium, locutus est mutus et admiratę sunt turbę XI.
Ignem ueni mittere in terram, et quid uolo nisi ut accendatur? Non pacem, sed
separationem etc. Erunt quinque in domo una diuisi, tres in duos, et duo in tres XII.
Ecce sunt nouissimi qui erant primi, et sunt primi qui erant nouissimi XIII.
Exi cito in plateas et uicos ciuitatis, et pauperes, ac debiles, et cęcos, et claudos
introduc huc. Exi in uias et sepes, et compelle intrare, ut impleatur domus mea XIIII.
Filius, cum prodegisset bona et esuriret, reuersus est ad patrem, et accepit stolam,
annulum, calciamenta, uitulum, id est baptismum, fidei uinculum,
euangelizandi potestatem et sumendi eucharistiam. Inuidit frater maior, id est Iudeus etc.
XV.
Gentiles signati per Lazarum pauperem XVI.
Cęcus secus uiam clamans ad Iesum XVIIII.
Zacheus pusillus sicomorum ascendens ut uideat Iesum. Pullus ab apostolis solutus et
adductus ad Iesum XIX.
Symon Cyreneus ferens crucem post Iesum. Latro in cruce. Centurio iuxta crucem:
conuersi ac confitentes XXIII.
Communio.
Christus tactu sanauit leprosum; ipsius enim sacra caro est purgatiua et uitam
tribuens V.
Puellę a morte suscitatę iubet Dominus dari cibum: ut scias etiam post mortiferas
operationes penitentibus non denegrandam comunionem VIII.
Beatus qui manducabit panem in regno Dei. Homo quidam fecit cęnam magnam XIIII.
Adducite uitulum saginatum et occidite, id est occisum prędicate ut credentes
epulentur XV.
Pater familias intellectus, amphora aquę id est baptismo purificatns, parat
diuersorium, in quo Dominus dignatur manducare pasca cum discipulis. Accepto calice et pane
gratias egit et benedixit etc. XXII.
Disce autem qualiter decet edere corpus Christi, in memoriam scilicet obedientię
Christi usque ad mortem. Item quid operatur in nobis sanguis Christi? Quare uinum aqua
miscetur? Quare primo datur panis? Quid significet fractio panis? Filium hominis tradit, non
Iudeis, sed peccatoribus membris suis, qui ad mensam Domini indignus accedit XXII.
Mulieres ualde diluculo
accedunt ad monumentum. Et tu discussis
uitiorum tenebris ad Domini corpus accedas, cum odore aromatum appropinquato ad monumentum,
id est ad altare Dei cum suauitate uirtutum et orationum. In fractione panis cognouerunt
Dominum quorum ante oculi tenebantur, ne agnoscerent eum. Igitur sacrum panem sumentibus
illustrantur mentis oculi XXIIIII.
Confessio.
Vt reuelentur ex multis cordibus cogitationes. ORIGENES: Cogitationes etiam malę in
hominibus erant; quę propterea reuelatę sunt, ut occideret eas ille qui pro nobis mortuus
est etc. Si enim reuelauerimus peccata nostra non solum Deo, sed his qui possunt mederi
uulneribus nostris, delebuntur peccata nostra II.
Pater, peccaui in cęlum et coram te; iam non sum dignus uocari filius tuus. Post hanc
confessionem benigne suscipi meruit a patre XV.
Decem leprosis iussit Iesus, ut ostenderent se sacerdotibus, et dum irent, mundati
sunt XVII.
Circumcisio in signum distinctionis, donec promissum Abrahę fuit impletum; tollitur
signum et succedit baptismus I.
Die octauo Dominus circumcisus. Circumcisio fuit signum futuri per Christum baptismi
II.
Contemplatio.
Contemplatiua uita exprimitur per Mariam, actiua per Martham X.
IOANNES
Caritas.
Petrus: Domine, ad quem ibimus? Verba uitę ęternę habes VI.
Siquis sitit, ueniat ad me, itemet bibat etc. VII.
Dixit Thomas Didymus ad condiscipulos: Eamus et nos, et moriamur cum eo. Maria autem,
cum uenisset ubi erat Iesus,uidens eum cecidit ad pedes eius XI.
Maria accepit libram unguenti nardi pistici preciosi, et unxit pedes Iesu, et extersit
pedes eius capillis suis, et domuus impleta est ex odore unguenti. Appropinquante Iesu
Hierusalem, procedunt obuiam clamantes: Osanna, benedictus qui uenit in nomine Domini, rex Israel XII.
Petrus: Domine, tu mihi lauas pedes? Si non lauero te etc. Domine, non tantum pedes,
sed et manus et caput. Iesus: Vnus ex uobis tradet me. Petrus quasi statim in traditorem
irruiturus, innuit Ioanni, quis esset, de quo Dominus dicerret
XIII.
Petrus: Animam meam pro te ponam XIII.
Si diligitis me, mandata mea seruate. Qui habet mandata mea et seruat ea, ille est qui
diligit me. Qui autem diligit me, diligetur a Patre meo, et ego diligam eum, et manifestabo
ei me ipsum. Siquis diligit me, sermonem meum seruabit, et Pater meus diliget eum, et ad eum
ueniemus, et mansionem apud eum faciemus. Qui non diligit me, sermones meos non seruat
XIIII.
Sicut dilexit me Pater, et ego dilexi uos; manete in dilectione mea etc. XV.
Caritas Marię Magdalenę quęrentis Iesum ad monumentum XX.
Vt audiuit Petrus quia Dominus est, tunica succinxit se, erat enim nudus, et misit se
in mare; alii autem discipuli nauigio uenerunt XXI.
Cibus et potus.
Discipuli eius abierant in ciuitatem, ut cibos emerent. Ego cibum habeo manducare,
quem uos nescitis. Nunquid aliquis attulit ei manducare? Considerandum quod cibos ab aliis
oblatos Dominus solitus erat suscipere, ut deferentes meritum consequerentur,
simu nos instruens non erubescere paupertatem. Proprium est doctorum alios
habere procuratores ciborum, ut ipsi uerbi ministrationi tantummodo incumbant IIII.
Panes tantum ordeaceos habuerunt apostoli, quando Dominus pascere uoluit turbam. Per
hoc intelligimus, quali cibo contenti erant; quam autem modico, patet quia quinque habuerunt
ipsi duodecim. Operamini non cibum qui perit, sed qui permanet VI.
Siquis sitit, ueniat ad me et bibat etc. VII.
Viderunt prunas positas, et piscem superpositum, et panem XXI.
Celeritas.
Currebant duo simul, et ille alius discipulus pręcurrit citius Petro, et uenit primus
ad monumentum; non tamen introiuit. Petrus autem sequens introiuit. Tunc et ille alius
introiuit, uidit et credidit XX.
Consilium.
Diabolus ideo dicitur homicida, quia persuasit homini transgredi mamdatum Dei. Ergo
qui mala suadet proximo, occidit illum VIII.
Conuersi.
Cum esses sub ficu, id est sub umbra Legis, uidi te id est elegi priusquam te
Philippus uocaret, id est apostoli missi ad prędicandum I.
Inuenit Iesus in templo, id est in anima hominis uendentes ementes, id est carnales
concupiscentias, et conuertens eam constituit templum orationis, quod fuerat negociationis
etc. II.
Samaritani conuersi primo prędicatione mulieris, id est ecclesię, deinde pręsentia
Iesu, id est illustratione intellectus per gratiam Spiritus Sancti IIII.
Mortui audient uocem Filii Dei, et qui audierint, uiuent V.
Omne quod dat mihi Pater, ad me ueniet; et eum qui uenit ad me, non eiiciam foras VI.
De cęco sanato uicini et noti admirantes dicunt: Non ne hic est qui sedebat et
mendicabat? Alii dicebant: quia hic est, alii: Nequaquam, sed similis est
eius etc. IX.
Et alias oues habeo, quę non sunt de hoc ouili; et illas oportet me adducere, et uocem
meam audient, et fiet unum ouile et unus pastor X.
Ieeus declinans Iudeos abiit iuxta desertum, quia uerbum illis relictis uenit ad
gentes XI.
Quidem gentiles rogauerunt Philippum dicentes: Volumus Iesum uidere. Philippus, dicit
Andreę, rursum uterque Iesu. Et ego, si exaltatus fuero a terra, omnia traham ad me ipsum.
Seruo amputatur auricula et denuo restituitur: ut auditus litterę in auditum spiritus
conuersus non iam seruiat, sed regnet. Malchus enim regnaturus dicitur XVIII.
Confessio.
Qui autem facit ueritatem, uenit ad lucem, ut manifestentur opera eius, quia in Deo
sunt facta III.
Lazare, ueni foras: ut scilicet ab excusatione et occultatione peccati ad accusationem
ore proprio exire prouocetur etc. XI.
Communio.
Operamini non cibum qui perit, sed qui permanet in uitam ęternam, quem Filius hominis
dabit uobis. Hunc enim Pater signauit Deus. Panis enim uerus est qui de cęlo descendit, et
dat uitam mundo. Ego sum panis uite; qui uenit ad
me non esuriet; et qui credit
in me non sitiet in ęternum VI.
Ego sum panis uitę. Patres uestri manducauerunt manna etc. Hic est panis de cęlo
descendens, ut siquis ex ipso manducauerit, non moriatur. Ego sum panis uiuus qui de cęlo
descendi. Siquis manducauerit ex hoc pane, uiuet in ęternum; et panis, quem ego dabo, caro
mea est pro mundi uita. Caro enim mea uere est cibus, et sanguis meus uere est potus. Qui
manducat meam carnem et bibit meum sanguinem, in me manet et ego in illo. Qui manducat me,
et ipse uiuet propter me etc. VI.
Post bucellam introiuit in Iudam Sathanas. Qui enim indigne manducat et bibit, iudicium
sibi manducat et bibit, non diiudicans corpus Domini XIII.
Consolatio, Multi autem ex Iudeis uenerant ad Martham et Mariam, ut consolarentur eas
de fratre suo XI.
Circumcisio propter tres causas data etc. Moyses dedit uobis circumcisionem, non quia
ex Moyse est, sed ex patribus, et in sabbato circumciditis hominem etc. VII.
Caritas.
Ipse enim Pater amat uos, quia uos me amastis, et credidistis quia a Deo exiui XVI.
Tunica inconsutilis desuper contexta caritatem signat indissolubilem et supereminentem
XVIII.
Prior Ioannes pręcurrit ad monumentum, sed Petrus prior introiuit XX.
Petrus tanquam feruentior cęteris interrogatur a Domino: Simon Ioannis, diligis me plus
his? Iterum et tertio interrogato ac confitenti cura pascendarum ouium demandatur XXI.
Contemplatio significata per Ioannem, actio per Petrum XXI.
PAVLVS AD CORINTHIOS I
Consortium.
Nescitis quia modicum fermentum totam massam corrumpit. Non commisceamini fornicariis
huius mundi, auaris, rapacibus, idolatris, maledicis, ebriosis; cum huiusmodi
nec cibum sumere. Auferte malum ex uobis ipsis V.
Corrumpunt bonos mores colloquia mala XV.
AD CORINTHIOS II: Nolite iugum
ducere cum
infidelibus; quę enim participatio iustitię cum iniquitate? etc. VI.
AD EFHESIOS: Nolite communicare operibus infructuosis tenebrarum, magis
autem redarguite V.
AD THESSALONICENSES II: Subtrahatis uos ab omni fratre ambulante
inordinate III.
Quod siquis non obedierit uerbo nostro, non commisceamini cum illo, ut confundatur, et
nolite quasi inimicum existimare, sed corripite ut fratrem III.
AD TITVM: Hereticum hominem post unam et secundam correptionem deuita III.
IOANNIS II: Siquis uenit ad uos, et hanc doctrinam non offert, nolite
recipere eum in domum, nec aue ei dixeritis. Qui enim dicit illi aue, communicat operibus
eius malignis I.
APOCALYPSIS: Angelo Pergami:Non negasti fidem meam, sed habeo aduersum te
pauca, quia habes illic tenentes doctrinam Balaam, doctrinam Nicolaitarum II.
Exite de illa, populus meus, et ne participes sitis delictorum eius, et
de plagis eius non accipiatis XVIII.
Constantia.
ACTVVM: Denunciato apostolis ne loquatur in nomine Iesu, respondens: Si
iustum est in conspectu Dei uos potius audire quam Deum, iudicate. Non enim possumus quę
uidimus et audiuimus non loqui IIII.
Orauerunt, ut cum fiducia loquantur uerbum sequentibus signis IIII.
Ponuntur in carcere; ab angelo liberati prędicant in templo/increpantur. Petrus
respondet: Obedire oportet Deo magis quam hominibus V.
Caritas Dei diffusa est in cordibus nostris per Spiritum Sanctum, qui
datus est nobis AD ROMANOS V.
Diligentibus Deum omnia cooperantur in bonum. Enumeratis beneficiis infert:
Quid ergo separabit nos a caritate Christi? etc. VIII.
AD CORINTHIOS I: Siquis diligit Deum, hic cognitus est ab eo VIII.
Siue ergo manducatis, siue bibitis, uel aliud quid facitis, omnia in
gloriam Dei facite X.
Si linguis hominum loquar XIII.
Omnia uestra in caritate fiant. Siquis non amat Dominum nostrum Iesum Christum,
maranatha XVI.
AD GALATAS: Legi mortuus sum, ut Deo uiuam. Viuo autem, iam non ego; uiuit
uero in me Christus, qui dilexit me et tradidit se ipsum pro me II.
AD
EPHESIOS: Scire etiam supereminentem scientię
caritatem Christi III.
AD PHILIPPENSES: Mihi enim uiuere Christus est et mori lucrum. Coarctor
autem e duobus: desiderium habens dissolui et esse cum Christo, multo melius; permanere
autem in carne, necessarium propter uos etc. I.
Epaphroditus propter opus Christi usque ad mortem accessit tradens animam suam etc. II.
Sed quę mihi fuerunt lucra, hęc arbitratus sum propter Christum detrimenta. Verum tamen
existimo omnia detrimentum esse propter eminentem scientiam Iesu Christi Domini mei, propter
quem omnia detrimentum feci, et arbitror ut stercora, ut Christum lucrifaciam,
ut et inueniar in illo etc. III.
AD THESSALONICENSES I: Caritatem eorum commendat, et ut magis abundent,
hortatur IIII.
AD THIMOTEVM I: Finis pręcepti est caritas de corde puro, et conscientia
bona, et fide non ficta I.
AD HEBREOS: Hortatur ad caritatem X.
Seruiamus placentes Deo cum metu et reuerentia XII.
Per ipsum ergo offeramus hostiam laudis semper Deo XIII.
ACTVVM: Agabo prophetante Paulus ait: Non solum alligari, sed et mori
paratus sum pro nomine Iesu XXI.
PETRI I: Deum timete II.
In omnibus honorificetur Deus IIII.
Caritas operit multitudinem peccatorum IIII.
IOANNIS I: Perfecta caritas foras mittit timorem, quoniam timor poenam
habet IIII.
Omnis qui diligit eum qui genuit, diligit et eum qui natus est ex eo. Hęc est caritas
Dei, ut mandata eius custodiamus; et mandata eius grauia non sunt V.
IOANNIS II: Et hęc est caritas, ut ambulemus secundum mandata eius I.
APOCALYPSIS: Vox engeli: Timete Dominum, et date illi honorem
etc. V.
Crudelis.
IACOBI: Iudicium sine misericordia fiet illi qui non facit misericordiam II.
APOCALYPSIS: Et uidi mulierem ebriam de sanguine sanctorum et de sanguine
martyrum Iesu XVII.
Homicidis et ueneficis pars in stagno ardenti XXI.
Cibus, potus.
AD ROMANOS: Qui manducat, non manducantem non spernat, et qui non
manducat, manducantem non iudicet. Scio et confido in Domino Iesu, quia nihil commune per
ipsum,
nisi ei qui existimat quid commune esse, illi commune est.
Si propter cibum frater tuus contristatur, iam non secundum caritatem ambulas. Noli cibo tuo
perdere illum, pro quo Christus mortuus est. Non est enim regnum Dei esca et potus etc.
XIIII.
AD CORINTHIOS I: Esca autem nos non commendat Deo. Videte ne comedendo
immolata idolis offendiculum fiat infirmis. Si esca scandalizat fratrem meum, non manducabo
carnem in ęternum, ne fratrem meum scandalizem VIII.
AD CORINTHIOS II: Qui autem administrat semen seminanti, et panem ad
manducendum pręstabit etc. IX. AD THIMOTEVM I: Omnis creatura Dei bona est, et nihil
reiiciendum quod cum gratiarum actione percipitur; sanctificatur enim per uerbum Dei et
orationem IIII.
Noli adhuc aquam bibere, sed modico uino utere propter stomacum tuum et frequentes tuas
infirmitates V.
AD TITVM: Omnia munda mundis; coinquinatis autem et infidelibus nihil est
mundum, sed inquinatę sunt eorum et mens et conscientia I.
AD HEBREOS: Prophanus Esau, qui propter unam escam uendidit primogenita
sua etc. XII.
ACTVVM: Sumebant cibum cum exultatione, collaudantes Deum II.
APOCALYPSIS: Ego sitienti dabo de fonte aquę uiuę gratis XXI.
Celeritas.
ACTVVM: Philippus abiens contra meridianum raptus spiritu Domini inuenitur
in Azoto VIII.
Curiosus.
AD ROMANOS: Tu quis es, qui respondeas Deo? Nunquid dicit figmentum
ei qui se finxit: Quid me fecisti sic? An non habet potestatem figulus etc.
IX.
Non plus sapere quam oportet sapere XII.
ACTVVM: Libros uanę curiositatis comburunt XIX.
Conuersi.
AD ROMANOS: Osee: Vocabo non plebem meam, plebem meam. Israel reliquię
saluę fient. Gentes apprehenderunt iustitiam quę est ex fide, Iudei non etc. IX. AD
CORINTHIOS II: Deus qui dixit de tenebris lucem splendescere, ipse illuxit in
cordibus nostris ad illuinationem scientię claritatis Dei, in facie Christi Iesu IIII.
AD EPHESIOS: Ostendit eis de quantis malis ad
quale bonum commigrarint ab idolis translati ad
Christum II.
Reuelatum apostolis esse gentes comparticipes promissionis in Christo Iesu per
Euangelium III.
Eratis aliquando tenebrę nunc autem lux in Domino. Vt filii lucis ambulate! V.
AD COLOSSENSES: Et uos, cum mortui essetis in delictis, et prępucio carnis
uestrę conuiuificauit cum illo, donans uobis omnia delicta II.
AD THESSALONICENSES I: Conuersi estis ad Deum a simulachris, seruire Deo uiuo
et uero, et expectare Filium eius de cęlis etc. I.
AD PHILEMONEM: Obsecro te pro meo filio, quem genui in uinculis, Onesimo, qui
tibi aliquando inutilis fuit, nunc autem et mihi et tibi utilis etc. I.
ACTVVM: Dominus autem augebat numerum eorum qui salui fiebant quotidie in id
ipsum II.
Conuersi ex Iudeis die una V milia IIII.
Augebatur numerus credentium V.
Ęthiopem Candacis reginę in uia conuersum Philippus baptizat VIII.
Conuersio Pauli IX.
Paulo in Ariopago disputante conuersi Dionisius philosophus et Damaris mulier et alii
XVII.
Conuersio Pauli iterum XXII.
Item tertio XXVI.
Consolatio.
AD CORINTHIOS II: Benedictus Deus et Pater Domini nostri Iesu Christi,
Pater misericordiarum et Deus totius consolationis, qui consolatur nos in omni tribulatione
nostra I.
Qui consolatur humiles, consolatus est nos in aduentu Titi VII.
AD EPHESIOS: De cętero, fratres, confortamini in Domino, et in potentia
uirtutis eius VI.
AD THESSALONICENSES I: Consolati sumus, fratres, in uobis, in omni necessitate
et tribulatione nostra, per fidem uestram; quoniam nunc uiuimus, si uos statis in Domino
etc. III.
Consolamini pusilanimes V.
AD HEBREOS: Propter quod remissas manus et soluta genua errigite etc.
XII.
Contemplatio.
AD PHILIPPENSES: Nostra conuersatio in cęlis est III.
APOCALYPSIS: Et cum uidissem eum, cecidi ad pedes eius tanquam mortuus I.
Circumcisio cordis in spiritu, non littera, cuius laus non ex hominibus, sed ex Deo est
II.
AD ROMANOS: Quid profuit circumcisio
ante
baptismum III.
Quoniam quidem unus Deus, qui iustificat circumcisionem ex fide et pręputium
per fidem III.
AD COLOSSENSES: In quo, scilicet Christo, et circumcisi estis circumcisione non
manufacta etc. II.
ACTVVM: Circumcisionem non esse necessariam fidelibus XV.
Paulus assumpsit Thimoteum et circumcidit propter Iudeos XVI.
Confitemini alterutrum peccata uestra, et orate pro inuicem et saluemini:
IACOBI V.
IOANNIS I: Si confiteamur peccata nostra, fidelis est et iustus, ut
remittat nobis I.
Communio.
AD CORINTHIOS I: Reprehendit eos qui pransi sumebant eucharistiam; demum
de eius institutione pertractat. Qui manducat et bibit indigne etc. XI.
METHAMORPHOSES
Callidus.
Bacchus sub Acestis, comitis sui, forma latens elusit Penthea permisitque
se ligari et in custodia recludi III .
Protheus in diuersa mutatus VIII .
Item Achelous, dum luctatur cum Hercule VIIII .
Vertumnus quoque, ut Pomonę potiretur concubitu XIIII .
Crudelis.
Tyranni de Gigantum sanguine nati. Lycaon, Archadię tyrannus,
hospites trucidabat, Ioui hospitio suscepto humana membra comedenda apposuit. Versus est in
lupum et eius causa factum est diluuium I .
Penthea mater Agaue, Ino et Auctonoe sorores sua interemerunt manu III .
Ino et Athamas furendo filios occiderunt IIII .
Niobes filii et filię ab Apolline et Diana sagittis confecti. Rustici, quod Latonam
sitientem a lacu, in quo iuncos uluamque legebant, repulerunt, in ranas uersi sunt. Tantalus
Pelopem filium diis apposuit commedendum, damnatus ad inferos inter aquas et poma siti
fameque perpetuo torquetur. Tereus Phylomenę stupratę, ne lamentari posset, linguam execuit.
Prognes uxor Ithin filium ei epulandum apposuit et coram puerum requirente
caput illius proiecit VI .
Peliam filię occiderunt
deceptę a Medea, dum
uellent eum iuuenili ętati restituere. Medea nouam nuptam et domum Iasonis cremauit, filios
ab eo susceptos eidem necatos reliquit VII .
Minotaurus, Procustes, Geriones et Chiron, Neptunni filius, omnes ob
crudelitatem a Theseo perempti. Spuma Cerberi uenenum aconitum VII .
Atheniensium liberi quotannis in Cretam missi Minotauro deuorandi. Althea
in filium Meleagrum crudelis. Mestra et Eriston, pater eius, ira Cereris fame
compulsi uiscera sua laniare VIII .
Tunica Nessi cruore tincta, qua indutus Hercules periit. Herculis sagittę Nesso et
Philotetę perniciosę. Alcmanus uel Alcmeus matrem Eriphylen
interemit, Alcmeum Phegeus, cuius filiam desponsatam contempserat. Lygdus uxori Theletusę
iusserat, si puellam pareret, necaret IX .
Omathus, oppidi Cypri, incolę soliti aduenas immolare in ara Iouis; a
Venere in boues uersi sunt X .
Orpheus a mulieribus interemptus, lyra, et caput in Hebrum proiecta.
Peleus Phocum fratrem interfecit. Lupus armenta et pastores interimens.
Thetidis ira in Peleum, quia fratrem occiderat XI .
Draco ad nidum uolutus pullos uorauit matre circumuolante, et mutatur in saxum.
Ephygenia immolanda XII .
Polixena, Priami filia, ad Achillis tumulum immolatur. Cyclops Athim
scopulo obruit XIII .
Scylla, ne Ęneę in Italiam nauiganti noceret, in saxum uersa. Romulus occiso fratre
Remo cępit imperium XIIII .
Hyppolitus territis equis curru excussus ac membratim distractus XV .
Cibus, potus.
Pentheus Bacchum ligasse dicitur et sacra eius contempsisse, forte quia, abstemius
fuit. Ab Agaue matre, Ino et Auctonoe sororibus in furorem a Baccho uersis interemptus
dicitur, idest cum uino inacaluissent III .
Ceres ex itinere fessa aquam lutulentam a Misene anu acceptam auide hausit V .
Clitorius fons uini odium facit, quia Melampus, Amithaonis filius, cum Pretidas ab
insania liberasset, purgaminum reliquias in eum proiecit XV .
Celeritas.
Perseus, Pegasus IIII .
Aquilo Orithiam ab Athenis in Traciam tulit. Filiis eorum Zetho et Calai alę
increuerunt. Cerambus in Pelium et Othrin, montes Thesalię, delatus effugit Deucalionis
imbres. Diana canem cursu inuictum donauit Procri, illa Cephalo VII .
Dedalus alas sibi et Icaro filio iunxit VIII .
Iuppiter in aquilam uersus rapuit Ganymedem.
Atalantes cum procis cursu contendit X .
In Hyperborea homines qui in uolucres uertuntur, cum nouies in
Tritonia palude sua corpora merserint. Sithides sunt foeminę, quę uenenis
aspersę, in aues mutantur XV .
Consilium.
Gorgones uno oculo usę, id est unius sapientis consilio obedientes IIII .
Custos Argus Inois in uaccam uersę I .
Tauri ignem spirantes et draco custodes pellis aureę VII .
Curiosus.
Cornix contra edictum Mineruę cistellam, in qua Erictonius erat, inspexit
et uulgauit, Aglaura aperiente cistellam. Hanc dea in saxum mutauit, illam a comitatu suo
expulit II .
SENECA
Consortium.
Sumuntur a conuersantibus mores 54 .
Malorum fugienda consortia 73 .
De fugiendo turbę consortio 3 .
Comparatio: Quemadmodum minuta quędam animalia mordent et non sentitur morsus nec
apparet uulnus, sed tumor, ita sapientum conuersatio, quando tibi prodest, non animaduertis,
profuisse deprehendis 44 .
Sapiens sapienti, bonus bono prodest, malus malo nocet 54 .
Callidus.
Testamentorum captandorum artem professi Aruncius et Aterius 43 .
Constantia.
Socrates semper eodem uultu 49 .
De stabilitate animi. Magnum et summum est Deoque uicinum non concuti 72 .
Triginta tyranni Socratem circumstetere nec potuerunt animum eius
infringere 11 .
Nimis horridi animi uidetur et tetrici. Ariston aiebat malle se adolescentem tristem
quam hilarem et amabilem turbę 13 .
Magna res est constantia et perseuerantia 18 .
Socratis et Catonis constantia inter uitae difficultates 52 .
Clementia.
Peccandi uerecundiam facit ipsa clementia regentis. Seueritatem abditam, clementiam in
procinctu habet 87 .
Clementia alieno sanguini tanquam suo parcit et scit hominis non esse homine prodige
utendum 38 .
Crudelis.
In Popilium, qui occidit Ciceronem 14 .
Elii Phidiam manibus truncatum Atheniensibus reddunt 15 .
Qui in se ipsos sęuierunt 16 .
Dionysius, Syilla 21 .
Pollio murenas sanguine humano saginabat 21 .
In Alexandrum, quod Lysimacum leoni [dederit] obiecerit 22 .
Crudelitatis diffinitio. Busiris, Proclus, pyratę, Phalaris 23 .
Hannibal spectaculo sanguinis delectatus. Volesus CCC una die securi percussit 49 .
Sęuitia Darii, Xerxis, Alexandri, Lysimachi, Syllę, Marii, Cęsaris 55 .
Nedius Polio seruum, qui crystallinum fregerat, murenis proiici misit, sed Cęsar
inhibuit 57 .
Athenis sęuientes tyranni 73 .
In Alexandrum, quod Calystenem occidit 107 .
Crudelitas Caribdi et Oceano comparatur 114 .
Quidam duos fratres occidit, tyrannum et adulterum, hunc patris iussu. Deinde captus a
pyratis dimittitur, cum pater scripsisset, ut manus illi pręciderent. Ob hoc patrem egentem
non alit. Disputatur, utrum debeat 121 .
Supplicia tyranni in suspectam 128 .
Pater filium abdicat, quod iussus patrem paricidii suspectum perimere, dimisit 130 .
In Popilium, qui occidit Ciceronem, a quo defensus et paricidii absolutus fuerat 132 .
Filius abdicatus, cum ueneno deprehensus se mori uelle dixit et effudit; suspectus
accusatur pericidii 133 .
Flaminius proconsul a meretrice rogatus in coena occidit hominem 138 .
Quidam mortua uxore, ex qua filium habebat, duxit aliam et ex ea filiam sustulit.
Decessit adolescens, accusauit maritus nouercam ueneficii. Damnata cum torqueretur, dixit
sibi consciam filiam esse; petitur ad supplicium puella, pater defendit 142 .
Filia amisso marito ad patrem rediit, non recipitur, iussa mori suspendit se. Ob hoc
pater a filio accusatur dementię 145 .
Quidam expositos debilitabat 145 .
Parrhasius Olynthium senem torsit, ut ad exemplar eius pingeret Promethea 146 .
Gladiatorum feritas 3 .
Supplicia 5 .
Tormenta 9 .
Crudelitas hominum 46 .
Sextius abstinuit ab esu animalium, ne crudelitati assuesceret 53 .
Cibus ac potus.
Voluptas homine et uiro digna non implere corpus nec saginare etc. 43 .
Athenodorus ait ne ad coenam quidem se iturum ad eum qui sibi nihil pro
hoc debiturus sit 73 .
Nonnunquam usque ad ebrietatem ueniendum. Quare Liber dictus inuentor uini. Arcesilaus
indulsit uino. Catoni ebrietas obiecta est 75 .
Aqua et polenta aut frustum ordeacei panis 7 .
Circumspiciendum, cum quibus edas et bibas. Ventri da quod debes, non quod potes 8 .
Plato uixit annos LXXXI ob parsimoniam et eorum, quę auiditatem euocant modum 20 .
Cassius tota uita aquam bibit 34 .
Cato sitim tolerauit 52 .
Pythagoras animalibus abstinuit et Sestius; dissimilis utrique causa 53 .
Panis et aqua ad esuriem sitimque expellendam 59 .
Quicquid ex necessitate desideratur, cum fastidio sumitur 60 .
Ebrietas 61 .
De abstinentia et temperantia esus. Non edendum ante famem 62 .
Facile est pascere paucos uentres et nihil aliud desiderantes quam impleri. Quisquis
exiit in lucem, uisus est pane et lacte contentus. Panem et aquam natura desiderat
63 .
Celeritas.
Etiam celeritas in desiderio mora est 86 .
Quid sit cursus ad motus omnis 93 .
Cum te ad uelocitatem paraueris, par lepusculo non eris 65 .
Consilium.
Diuus Augustus filiam impudicam relegauit, mox penitens, quod eam silentio potius non
texisset, gemens exclamauit: Horum mihi nihil accidisset, si aut Agrippa aut Moecenas
uixisset 42 .
Alexandrum aiunt Cenophanto canente manum ad arma misisse 49 .
Vbi usitata remedia non procedunt, tentanda contraria 87 .
Nocitura fulmina non sine aliorum deorum consilio Iuppiter
mittit 96 .
Credulitas.
Non est cito credendum delatoribus 52 .
Concordia paruę res crescunt etc. Marcus Agrippa dicere solebat multum se debere huic
sententię. Hac se aiebat et fratrem et amicum optimum factum 44 .
Contemplatio.
Natura utrumque facere me uoluit: et agere et contemplationi uacare 63 .
Contemplatio cęlestium 70 .
Mentis excessus 75 .
Ad illa mittamus animum, quę ęterna sunt etc. 20 .
Animus in rerum naturę contemplatione conquiescit 23 .
Queritur, quod a cęlestium contemplatione auersum animum in terram defodimus ad aurum
scrutandum 55 .
Custos.
Canis cathenarius 57 .
Ianitor 77 .
Maximo cum periculo custoditur, quod multis placet 86 .
Consolatio.
De consolatione ad Martiam 64 .
Opinio est quę nos cruciat 67 .
De consolatione ad Albinam 78 .
Maximum ergo solatium est cogitare id sibi accidisse quod ante se passi sunt omnesque
passuri 81 .
Si dolor torquet, non adiuuat, primo quoque tempore deponendus est 81 .
Dolor dissimulandus 82 .
Consolatio in morte Ciceronis 115 .
Consolatio de morte amici 21 .
Consoatio in morte 30 .
Indignare, siquid in te iniquum proprie constitutum est, non siquid cum aliis commune
41 .
Consolatio de amissis. Item de morte filii 48 .
Confessio.
Vt aliquid auri extrahamus, terram peruertimus; ut summum bonum occupemus, scrutari
pectus piget 87 .
Vitia, sua confiteri sanitatis indicium est 18 .
Omnia enim uitia in aperto leuiora sunt 19 .
Corpus animorum tenebrę 78 .
Corpus fragile 114 .
Cura corporis 3 .
Corpori indulgendum, non seruiendum 5 .
De exercitatione corporis 6 .
Corpus magis necessaria res quam magna 9 .
Admiror dementiam nostram, quod tantopere amamus rem fugacissimam corpus 20 .
Inter corporis animique exercitium 32 .
Corporis prosperitas ac sanitas uili habenda 41 .
PLATO
Consortium.
Quemadmodum in fauo fucus ortus examinis apum morbus est, ita et hominem improbum domi
natum pestem reipublice fore 226 .
Constantia.
Nemo aut Socrate ad amorem aut Alciphone Megarico ad libidinem ebrietatemque natura
procliuior fuit, nemo his euasit studio continentior.
Non ne Xenocrates, Demostenes et Cleantes naturę impedimenta diligentia repulerunt? 378 .
Caritas in Deum. Finita bona cognosci a nobis prius quam amentur et ut cognoscantur
amanda. Infinitum uero bonum amari ante quam cognoscatur, neque tantum ut cognoscatur,
quantum ut ametur, inuestigandum. At cur amandum prius quam intelligatur? 329 .
Intellectus et uoluntas solo Deo satiari potest. Animę bonum est esse cum patre
386 .
Crudelis.
In homicidam sponte et non sponte, per iram consulto uel non consulto. Si pater aut
mater filium per iram occidit 306 .
Si uir uxorem, frater fratrem, filius parentem. Homicidę apud inferos puniuntur. Qui
ciuem suum occidit. Qui homicidam defendit. Qui non manu propria occidit. Si seruus liberum etc. 307 .
Lex de uulneribus 308 .
In ueneficos. Lex de uenenis 317 .
Contrarii unius summum, alterius est principium 225 .
Cibus ac potus.
In Creta Minois lex: Ne inuicem compotetis ad ebrietatem 19 .
Cicuta homini uenenum est, cicutę uinum 45 .
Aristoteles uidisse se inquit hominem, qui solo aere nutriebatur et sole 175 .
Vinum, oleum, mel, succus, sal 258 .
Pueri usque ad duodeuigesimum annum uini usum prorsus ignorent etc. Vinum ad animi
pudorem et corporis sanitatem datum 274 .
Commessationem uirorum commendat, foeminarum reprobat. In sacris a carnibus
abstinebant, quia uesci carnibus et sanguine aras polluere impium uidebatur. In animalibus
statim natis cibi potusque cupiditas 293 .
In uictu mutatio periculos, 296 .
Conuiuia 297 .
Prisci abstinebant a carnibus 325 .
Celeritas.
Quomodo milites ad cursum exercendi 301 .
Consilium.
Demonium Socratis semper dissuadens, siquid non boni euentus futurum esset 5 .
Duo consiliarii contrarii atque amentes, uoluptas et dolor 270 .
Confidendum illi qui obtemperaturus est. Nolentem obtemperare relinque 333 .
Contemplationi deditum nihil ulla ex parte uel gaudere uel angi 32 .
Alienatio mentis a Deo proueniens dicitur diuinus furor, cuius
species IIII 59 .
Actio contemplationis tanquam diuinioris gratia est instituta 70 .
Socrates perstitit cogitans eodem uestigio a mane usque ad alterum mane 157 .
Ante moralem purgationem aggredi speculationis officium non est tutum 174 .
Ratiocinatur animus tunc optime, quando horum nihil eum perturbat: neque
auditus, neque uisus neque dolor neque uoluptas, sed quam maxime se ipsum in se recipiens
deserit corpus neque quicquam, quoad fieri potest, cum illo communicans neque attingens
ipsum quod uere est, affectat 177 .
Contemplatiua uita quanto pręstat actiuę 189 .
Quando sola ueritatis speculatione contenti sumus, nihil prorsus communicantes cum
corpore neque agere aliquid extra nos affectantes 378 .
Contemplatio operationum omnium felicissima 380 .
Anaxagoras ait hominem natum ad contemplandum 383 .
Contemplatio 396 .
In animo contemplante Deus et primus motor est et formator ultimus 397 .
Philosophorum nomina, qui contemplatione a sensibus abstracti permanebant 401 .
Sincopa, solitudo, admiratio, mens munda 404 .
Zoroaster grammaticus: Anima hominum Deum quodammodo contrahit in se ipsam quando
nihil retinens mortale tota diuinis haustibus ebriatur. Quidam a terra interdum toto corpore
subleuantur. Catena Homeri de cęlo pendens 406 .
Custos.
Custodia ciuitatis 289 .
Consolatio.
Optimum esse in aduersis, quam maxime fieri potest, quietem agere neque
conqueri, tanquam incertum sit, bonum ne id sit an malum etc. 238 .
Corpus.
Quicunque corporis curam habet, sua quidem, non tamen se ipsum curat 15 .
Corpus curare sine anima non decet, sicut oculos sine capite aut caput sine reliquo
corpore 98 .
In eos qui corpus exercent animo neglecto 106 .
Corpus carcer animę atque sepulcrum 108 .
Donec corpus habemus animusque noster tanto malo erit
admixtus, nunquam nos id quod desideramus uerum ad uotum consecuturos. Philosomatus, id est
corporis amator 177 .
Bene affectum corpus uirtute sua bonum animum non facit, sed
contra bene affectus animus uirtute sua
corpus, quoad fieri potest, optimum reddit 201 .
De membris et corpore 251.255.259. 260 .
Corpus tertio loco honorandum: primo Deus, secundo animus 285 .
Hoc ipsum sumus quod sumus, corpus uero tanquam imaginarium nos sequitur. Corpora
mortuorum simulachra 322 .
Corpus natura sua nihil agit 338 .
Corpus ad quamlibet speciem indeterminatum est et suapte natura sine fine diuiduum,
cuius materiam in infinitum fluxuram inquiunt, nisi forma sistat et uniat.Corporis proprium
suscipere atque pati. Corpus qualitate inferius est, quia hęc mouet, illud mouetur. Corpus
per qualitatem agit, per se tantum patitur. Corpus nihil natura sua facit 350 .
Qualitas ad materiam specie terminandam confert et est per se quodammodo indiuidua,
sed per admixtionem corporis fit diuisibilis. Qualitas anima inferior est, quando quidem per
essentiam operationemque mutatur. Qualitas per superiora habet ut moueat aliquid. Per se
habet ut materię misceatur. Qualitas mouet aliud et mouetur ab alio 350 .
Corporis magnitudo neque prodest dotibus animi neque nocet 367 .
Nunquid humanum corpus ea est dignitate donatum, ut mentem perpetuam excipere hospitem
mereatur 382 .
Complexio corporum 392 .
Corpus ex quattuor elementis. Quare corpus fragile 429 .
DIONYSIVS HALICARNASSEVS
Callidus.
Cacus per caudam auersas boues traxit, ne quęrentem Herculem uestigia ducerent ad
latebram, ubi eas absconderat 13 .
Crudelis.
Sacrificium Saturno cęde humana 12 .
Tullia patris Seruii Tulli necem uiro suo Tarquinio suadet, supra cadauer interempti
currum egit. Inde uicus impius dictus qui ante Cyprius 94 .
Tarquinius Superbus summa papauera decutiens significauit filio, ut
pręcipuum quemque e Gabinis perderet. Sic Periandro, Corinthio tyranno, Trasibulus Milesius
eminentes spicas recidens 99 .
Bruti in filios contra patriam coniurantes seueritas 110 .
Consilium.
Numa Ęgerię consiliis usus 48 .
Optime consulunt rebus futuris, qui a pręteritis exempla trahunt 272 .
PROBLEMATA ALEXANDRI APHRODISEI
Cibus ac potus.
Cur multi ieiunantes post assumptum cibum rigescunt 4 .
A dipsade morsorum sitim sedat theriaca 5 .
Cur Libycę ferę in ęstate non bibunt, hieme bibunt 8 .
Cur aquę potores uisu sunt acutiores, uini contra 22 .
Panis et uinum robur ministrant 23 .
PROBLEMATA ARISTOTELIS
Cibus, potus.
Cur cibum imminuere, laborem augere salubre est 28 .
Quam ob rem ora hominum, qui ieiunarint, grauius olent 47 .
Cur panis triticeus maioris nutrimenti sit quam ordeaceus 56 .
Cur panes saliti minus ponderent quam non saliti 56 .
Cur ocius dulcibus quam acribus satiemur 58 .
Cur post fructuum ęsitationem uel uinum merum uel aquam superbibere debeamus 58 .
Cur minus sitim quam famem tolerare possumus 66 .
Crudelitas.
Cur mulierem interfecisse iniquius sit quam uirum 66 .
Celeritas.
Ambulando locis ęqualibus quam inęqualibus magis fatigamur. Qui non concitate admodum
currunt, numerose respirant. Quare inter currendum aer in flatum conuerti uideatur. Quare
currentes potius quam ambulantes cadimus. Cur ascendendo genibus, descendendo foemoribus
laboramus 36 .
Cur iter longius esse uidetur, cum ignari, quantum sit,
ignoramus ambulamus. Cur foemora magis quam tibię fatigantur. Quare
currere quam ambulare difficilius est. Cur breues deambulationes laboriores sunt.
Cur quanto equus currit uelocius, sessori magis lachrimę exundant. Cur
inequales quam rectę ambulationes minus laboriosę 37 .
Consortium.
Cur qui moram traxerit cum homine sano, robusto, pulchro nihil quicquam eiusmodi habitu
proficiat, sed qui iusto, temperanti et bono talis et ipse effici soleat 66 .
PROBLEMATA PLVTARCHI
Consortium.
Epidamnii, Illyricorum uicini, ciues suos, qui cum illis consuetudinem
haberent, improbos fieri animaduertentes, unum tantum delegerunt, quem eo mitterent
commertii causa, ne cęteri corrumperentur 84 .
Crudelitas.
Nec hostem pręlio lacesere nec ferire fas erat nisi militari sacramento astrictis 77 .
Romani duos uiros et duas mulieres uiuentes obruerunt. Barbaris mos erat homines diis
immolare 80 .
Hamaxocylistę inter Megarenses pessimi Peloponnesios ad solemne spectaculum euntes
curru euersos in paludem detruserunt 87 .
Cibus ac potus. Institutum ut mulieres cognati osculentur, ne laterent, si uinum
bibissent 74 .
Cur ueteri more nemo foris coenitabat 77 .
Veneralibus e templo deę multum uini profundunt, quod diem festum sobrie agi oporteat
78 .
Quid est quod mensam uacuam tolli non sinebant? Quod urbanum et elegans putarent
comprimere appetitum 79 .
Consules inuitati ad conuiuium, ne ueniant, rogabantur 80 .
Custos.
Censores creati nihil prius agunt quam sacrorum anserum alimenta locent et imaginis
splendorem, quod bello Gallico dormientibus canibus primi anseres Gallorum in Capitolium
ascensum persenserunt et e langore uigiles excitarunt 81 .
AVLVS GELIVS
Callidus.
Neruias in fidibus brumali die alias digitis pelli, alias sonare 52 .
De Sertorii astu simulantis se ceruam de futuro euentu uel de his quę facto opus esset
consulere 92 .
Crudelitas.
Andropophagi, id est carne humana uescentes 51 .
Crudelis et irati gestus 56 .
Publii Apii Cęci filia mulctata, quod male optauerat plebi 57 .
Quę uirum et filium eodem tempore uenenis clam datis uita interfecit 71 .
Ferocissimi et immanes a poetis filii Neptunni appellati 92 .
Metius Sufecius quadrigis in diuersa nitentibus laceratus 118 .
Cibus, potus.
Decretum senatus in coenas principum ciuitatis moderandas. Item super eodem lex
Fannia, lex Licinia, Syllana, Emilia, Antia, Iulia 18 .
Quid sit penus 27 .
Quod Pithagoras fabam esitauerit contra multorum opinionem 30 .
De moderando uictu puerorum 32 .
Euripides inquit/nil mortalibus opus esse pręter duo illa, panem et aquam quę non
nunquam satiant, cęterarum epularum apparatum luxuriam esse 48 .
Sauromatas, qui ultra Boristenem fluuium colunt, cibum capere semper diebus tertiis,
medio abstinere 51 .
Apud extrema Indię gens hirtis corporibus et auium ritu plumantibus nullo cibatu
uescitur, sed spiritu florum naribus hausto uictitat 51 .
Mulieres Romę et in Latio ętatem absthemiam egisse 62 .
Romulus modice uinum bibens etc. 66 .
Qui numerus debet esse conuiuarum. Item de mensis secundis et bellariis 76 .
Prandium caninum 83 .
Quod Plato largiores in conuiuiis inuitatiunculas uini non inutiles esse existimauerit
88 .
Edulcare 93 .
Quomodo tolerari inedia possit 94 .
De habitu atque natura stomachi fistulęque eius 103 .
Nequid ex corruptis in stomacho humoribus ad domicilia usque animi redundaret et
instantiam uigoremque mentis labefaceret 104 .
Quod niuis et glaciei aqua potui pessima sit 113 .
Celeritas singularis quorundam habentium uestigia pedum retro porrecta 51 .
Qui monomeri appellantur, singulis cruribus saltuatim currentes uiuacissimę
pernicitatis 51 .
Mature neque citius est neque serius, sed medium quiddam et temperatum; pręmature;
pręcox 58 .
Quid differunt properare et festinare 98 .
Consilium.
Malum consilium consultori pessimum: exemplum aruspicum otruscorum 28 .
Quod eadem uerba a diuersę fortunę
hominibus prolata non eandem auctoritatem
habent 64 .
Malum consilium est, quod mutari non potest 104 .
Lacedemonii consilium optimum in senatu ab improbo homine dictum alteri probo
asscripserunt, ne malorum consiliis uti uiderentur 108 .
Curiositas quęrentium ea quę nihil prosunt 87 .
Contrarium nullum sine contrario 38 .
Contemplatio.
Socrates immobilis stetisse dicitur ab ortu solis usque ad alterum solis ortum
11 .
Corpus.
Facies etiam totius corporis dicitur; item facies pro figura 82 .
Frons generis masculini a Cecilio profertur 90 .
VITĘ PLVTARCHI
Consortium.
Lacedemones peregrinari suos non sinebant, ne alienis moribus imbuerentur. Inutiles
urbe depellebant 14 .
Themistocles, cum agrum uenderet, per pręconem nunciari iussit probum illi esse
uicinum 43 .
Sophocleus iambicus: Quisquis domum tyranni proficiscitur, fit illius seruus, licet
liber sit 40 .
[Alexander, cum illi suaderetur]. Calliditas Pisistrati ad tyrannidem
aspirantis, qui se uulnerans id ab inimicis passum dixit. Athenienses ad eius custodiam
armatos dandos censebant, sed Solon deprehensa hominis malicia intercessit 24 .
Quomodo Hannibal copias ex angustiis eduxit a Fabio circumdatus 56. 70 .
Hannibal uoce Latina Romanos fallere tentauit 72 .
Quomodo elusit Cretensium auaritiam. In nauibus hostium uasa serpentium plena iactauit
74 .
Lucullus Mitilenos cępit dispositis insidiis, cum inde se
discessisse simulasset 5 .
Constantia Photionis, cum fateretur se solum diuersa sentire contra omnium sententiam
60 .
Caritas in Deum. Lucius Albinus, cum curru ueheretur fugiens Roma a Gallis capta et
similiter fugientes uidisset uirgines Vestę in sinu sacra ferentes, quo cultius ea ferrent,
currum eis cęssit, ipse cum familia in terram descendit 47 .
Clementia.
Scipio Africanus dicere solitus malle se unum ciuem conseruare quam mille hostes
perdere 76 .
Lucullus malle se inquit unum ab hostibus Romanum eripere quam omnes sibi res hostium
uindicare 6 .
Eius benignitas in Amasenos, cum eos ui cępisset 8 .
Leo Bizantius: Ego, inquit, ciues a uobis quam uobiscum interfici malo 18 .
Alexander erga captiuas 43 .
Erga Darium 44 .
Domitius ratus uenenum se hausisse dolebat cognita in captiuos Cęsaris clementia
54. 57 .
Crudelitas.
Post Hannibalis bellum Lucius Ostius fertur primus patrem occidisse 8, Qui seruum aliis
seruis uerberibus necandum prębuit, et de ipso sumptum est supplicium 38 .
Crudelitas Alexandri, Thessalię tyranni 63 .
Viui defossi 64 .
Hannibal uiuos matrem cum liberis combussit 79 .
Lucius Flaminius in gratiam Puelli quendam ex damnatis in conuiuio adductum obtruncari
iussit 85 .
Sylla, Marius, Sulpicius 122 .
Sylla 126 .
Marius omnes necari iusserat, quos obuios non salutasset 138 .
Marius iunior 139 .
Cinna et Marius 142 .
Bessum Alexander curuatis arboribus alligatum diffindi iussit 46 .
Cassius eodem, quo in Cęsarem usus fuerat pugione, se ipsum interemit. Brutus quoque
propria manu in se usus 50 .
Antonius tragica pe rsona usus in Romanos, in Ęgyptios comica 106 .
Metrodatem Artoxerxes scaphis occidit 114 .
Parisatis Statiram, filii Artoxerxis uxorem, ueneno tollere uoluit, nisi
illa cauisset 115 .
Cibus, potus.
Lycurgi institutum, ut in communi simul coenarent, nequis priuatim luxurię indulgeret
12 .
Pericles coenarum apparatus contempsit deuitauitque aliorum conuiuia, quod uirtutis
grauitati derogarent 51 .
Cato senior eodem uino quo operarii usus 91 .
Cibi ac potus parcissimus Agesilaus 28. 29 .
Alexander coquos solertissimos ad se missos remisit his sibi opus non esse dicens, sed
illis quos sibi Leonidas pedagogus comparauerat, ad prndia nocturnis itineribus, ad coenas
uero prandiorm parcitate 43 .
In communi suorum siti alatam sibi aquam noluit bibere 46 .
Raro ante occasum solis discubuit Cicero propter stomachi cruditatem 88 .
Graciles et pallentes timuit Cęsar, non nitidos et comatos 104 .
Marcus Antonius, dum Alpes transcenderet, aquam corruptam bibit, radices crudas
comedit, cum gulosissimus esset 104 .
Artoxerxes in siti aquam putridam bibens, ne uinum quidem unquam se
iucundius bibisse confessus est 113. 114 .
In conuiuio Attici non aliud acroma quam anagosten, sine
lectione non coenabatur, ut non minus animo quam uentre conuiuę delectarent 131 .
Celeritas.
Celeres ueloces dicti a Celere, Romuli comite 6 .
Agatharco pictore se efferente celeritate pingeni animalia,
Zeuzis "Ego uero longo tempore", inquit 52 .
Euchidas Plateensis ante solis occasum die uno mille stadium iter emensus 89 .
Lucullus longinqua emensus 13 .
Cęsar 52 .
Consilium secretum esse oportere. Ideo Consi ara sub terra posita erat in Circo Maximo
Romę 7 .
Diana Aristobula, id est optime consulens 143 .
Tonitru audito comitia dissolui solita 68 .
Credulitas.
Subita persuasio ad scelus peruia est 116 .
Curiositas.
Antigonum Demetrio filio interroganti, quando cum exercitu reuersurus esset,
respondisse ferunt: An solus times, ne tubarum sonitum audire non possis 98 .
Concordię templum fieri in foro Camillus uouit 50 .
Concordes difficile superari Sertorius ostendit exemplo hominis uellicantis equi
caudam et totam simul auellere nitentis 144 .
Concordia regni inter Antigonum et Demetrium, eius filium 94 .
Custos.
Eumenes captus cum rogaretur, quonam pacto custodiendus esset, ut leo, ut elephantus
141 .
Confugium.
Asylus a Romulo constitutus 6 .
Themistocles dicere solebat se non nisi in periculis a suis honorari. Ad se enim
procellę tempore tanquam ad platanum confugere, redeunte autem serenitate, euellere ac
deiicere 43 .
Corporis cultus. Abantes anteriorem capitis partem abradentes, ne ibi ab hoste
apprefendi possent, dum manus consererent. Sic et Macedones sub Alexandro barbam eadem de
causa abradebant 1 .
LACTANTIVS FIRMIANVS
Constantia uirtus est non in resistendo iniurię, sed in ferendo et nulla ui a recto
discedendo 137 .
Crudelitas sitiens sanguinem innocentium 106 .
Persecutio martyrum 108 .
Quod bonorum tortores torquebuntur 119 .
Spectaculorum sęuitia 141 .
Cibus, potus.
Noe inuentor uini, non Liber pater 44 .
Quare carne suilla uesci prohibitum 87 .
De uoluptate gustus 142 .
Circumcisio quid pręfigurauerit et quare in illo membro et in parte pudenda 87 .
Corpus.
De membris corporis humani 190 .
De ratione formę et membrorum, de auribus et oculis 192 .
De reliquis membris 194 .
De uisceribus et intestinis 195.196. 197 .
Quod de multis, quę sunt in corpore, ratio sciri nequit 197 .
LAERTIVS
Consortium.
Antistheni probro dabatur aliquando, quod congrederetur malis. "At medici", inquit,
"inter infirmos uersantur, neque tamen febricitant" 54 .
Diogenes exprobranti sibi, quod loca immunda introiret, "et sol", inquit, "in
secessibus abit, neque inquinatur" 59 .
Calliditas Pysistrati, qua tyrannidem inuasit omnibus blandiens, et cum se uulnerasset,
id ab inimicis passum dixit 9 .
Pitacus cum Phirnone certans, rete illum, quod sub clypeo tegebat,
inuoluit atque interemit 10 .
Bias, eum ab Aliate Pryenne, eius patria obsideretur, duos/mulos saginatos emisit, et
miratum regem, quod iumentis copia frugum in urbe suppeteret, obsidionem soluisse ferunt
11 .
Constantia.
Xenocrates, legatus ad Philippum missus, non potuit neque conuiuiis neque donis
corrumpi solus, cum cęteri collegę eius
deliniti fuissent 39 .
Polemo nulla passione mouebatur 40 .
Crates propinquos se a Diogene auertere molientes baculo persequebatur constansque
perdurabat 61 .
Crudelitas.
Solon interrogatus, cur contra parricidam legem non tulisset, quod desperasset, ait,
hoc scelus 8 .
Bion impietatem 1 pessimam esse dicebat contubernalem fiducię etc. 43 .
Calistenes ab Alexandro leoni obiectus 45 .
Hipparchia Theodorum arguit impietatis 62 .
Cibus, potus.
Magis esca olus, caseus panisque cibarius 3 .
Anacharsis dixit uitem uuas tris ferre: primam uoluptatis, secundam ebrietatis,
tertiam moeroris 13 .
Oleum uesanię pharmacum 14 .
Socrates adeo parce ac temperate uixit, ut, cum Athenas lues sępe uastaret, ipse
nunquam ęgrotauerit. Dicebat eum qui suauissime comederet, obsonio non egere 18 .
Cum uocasset ad coenam diuites, et Xantippen modici apparatus puderet, "si frugi",
inquit, "erunt, mensam non aspernabuntur, sin autem intemperantes, nulla nobis de his cura
erit" 19 .
Menedemus uocatus ad coenam intuensque lautissimis cibis diuitem mensam nihil locutus
est, sed tacitus eam luxuriam coarguit, dum solas oleas in cibum sumpsit. Proiectas carnes
per ignorantiam comedit, et resciens nausea torquetur 28 .
Xenocrates corona aurea donatus immodicę potationis ab his qui se continebant apud
Dionysium 39 .
Diogenes crudas carnes edere conatus est, sed in eo non perstitit 56 .
Interroganti, quanam hora prandere oporteret, "si diues", inquit, "est, quando
uult, si pauper, quando potest 57 .
Luxuriosum intuitus oleas in diuersorio edentem, "si sic prandisses", inquit, "non
ita coenares" 58 .
Cratero precante ad se illum proficisci, "at malo", inquit, "sal Athenis lingere
quam apud te frui magnifice instructa mensa". Cum sibi probro daretur, quod in foro
manducaret, "in foro enim", ait, "esurio". Item, quod in caupona biberet, "et in
tonstrina", inquit, "tondeor" 59 .
Non esse iniustum humanis uesci carnibus 60 .
Crates aquam bibere solitus dicitur 61 .
Zeno uescebatur perlibenter ficubus
recentibus et siccis 63 .
Rogatus, cur, seuerus cum esset, in conuiuio tamen hilaresceret, "et lupini", ait,
"cum sint amari, perfusi tamen aqua dulcescunt. Erat simplicissimi uictus crudisque tantum
cibis utebatur et tenui pallio. Philemon de illo: "Esuriem docet, et discipulos capit" 65 .
Pithagoras primus athletas nutrisse
carnibius, antea caricis et molli caseo nutriri solitos. Alii non hunc, sed alium
Pythagoram Alipten. Hic autem animatis abstinere iussit, exercens atque assuefaciens
mortales ad faciliorem uictum, ut cibos semper parabiles haberent, quibus igne ad coquendum
opus non esset quique aquam simplicem biberent: hinc etiam sanitatem corporis et ingenii
acumen acquiri 82 .
Solo pleruumque fauo aut pane contentum uixisse quidam autumant, uinum raro gustasse;
obsonium illi fuisse ut plurimum cruda uel elixa olera; marinis raro utebatur. Aristoxenus
tamen ait cuncta illum animata in cibum permisisse, boue aratore et ariete exceptis 82 .
Fabarum interdicebat usum, quod uento essent plenę atque animato maxime conuenirent.
Ad hęc, nisi sumantur, leuiores ac pudiciciores fieri uentres, atque adeo, quę in somnis
contingunt imagines, leues ac perturbatione uacuas perferri 83 .
Aristoteles ait ideo fabis abstinendum admonuisse, siue quod pudendis similes sunt,
siue quod inferni ianuis--- sunt enim foecundę solo--- siue quod corrumpant etc. Gallo
item abstinendum; nam sacer est et horas signat. Pisces item sacros non gustandos. Panem non
frangendum 83 .
Sal apponendum, quod iustitię admoneat: quicquid enim occupauerit, seruat. Animatum
nihil comedendum 84 .
Aristophon de Pythagoricis ait: "Comedunt olera et aquam in potu sumunt; pediculos et
palium atque squalorem nemo alius perferre posset 84 .
Andron Argiuus, ut ait Aristoteles, per arida Lybię loca absque potu iter agebat 96 .
Cilices ieiuniis gaudent 96 .
Vinum modice sumptum firmat ac roborat, immodice, statum mentis euertit; idem de cibo
95 .
Timon nullum prandii tempus obseruabat 98 .
Epicureorum in cibo ac potu parcitas 99 .
Sapores simplices: panis cibarius et aqua.
Simplicibus cibis consuescere salubre est,
et impigrum hominem facit 109 .
Consilium.
Thales facillimum esse aliis moneri dixit 6 .
Consule non quę suauissima, sed quę sunt optima 8 .
Quodcunque agere instituis, cunctabundus ac deliberabundus arripe 12 .
Antequam domo exeas, quid acturus sis, cogita, reuersus, quid egeris 12 .
Consilium tripartitum: a pręterito, a futuro, a pręsenti 78 .
Solicite obserua inimicos: primi enim peccata nostra sentiunt 54 .
Credulitas.
Theophrastus citius credendum dicebat infreni equo quam uerbo incomposito 49 .
Non facile dexteram iniiciendam 82 .
Curiositas.
Thales in scrobem incidit, dum sydera speculatur 6. 16 .
Diogenes mathematicos carpebat, quod solem et lunam et sydera intuentes,
quę ante pedes essent negocia, negligerent 56 .
Ad eum qui de cęlestibus disserebat: "Quando", inquit, "de celo/uenisti?"
57 .
Concordia.
Antisthenes fratrum, qui essent concordes, conuictum omni pariete dixit esse fortiorem
54 .
Contraria trifariam diuidit Plato: bona malis, mala malis, neutra malis 38 .
Naturę contrarię in animalibus: Demophon, pręfectus mensis Alexandri, ad umbram
calefiebat, sole rigebat. Andron per loca Lybię absque potu iter agebat 98 .
Contemplatio.
Xenocrates sępe interdiu meditationi inseruiebat atque unam silentio distribuebat horam
39 .
Corpus geometrię ratione constare dixit Plato 35 .
Corpus 48 .
Corpora alia concretiones, alia ex quibus concretiones fiunt 103 .
QVINTVS CVRTIVS
Cibus
quem occupati parant 1 .
Alexander, cum siti laboraret et duo cum utribus, quos ad suos liberos ferrent, ei
occurrissent uasque impletum porrigerent: Nec solus, inquit, bibere sustineo nec tam exiguum
diuidere omnibus possum 39 .
Qui intemperantius hauserant aquam, intercluso spiritu extincti sunt. Indi maritimi
piscibus sole duratis et maiorum quoque belluarum, quae fluctus eiicit, carne uescuntur 61 .
Celeritas.
Dromades camelli uelocitatis eximię 23 .
Philippus, Lysimachi frater, pedes per ducenta stadia uectum regem Alexandrum comitatus,
lorica etiam indutus et arma gerens 40 .
In tumultu festinatio quoque tarda est 60 .
Credulus
Alexander Bagoę spadonis delationibus Orsinem, nobilissimum satrapem et de se bene
meritum, inique supplicio affici iussit 62 .
Curiositas.
Inter Tygrim et Euphratem regio tam uberi et pingui solo, ut a pastu repelli pecora
dicantur, ne satietas perimat 20 .
Clementia
Alexandri erga captiuas 6 .
Alexander Darii uxorem mortuam fleuit 15 .
Neptem Ochi reueritus captiuam dimisit liberam, et reddi suas opes et uirum requiri, ut
reperto coniugem redderent 28 .
Regum ducumque clementia etc. 49 .
Alexandri clementia in Forum regem captum 54 .
Crudelitas.
Alexandri legati a Tyriis occisi. 9 .
Ingenuus puer Saturno immolatur apud Tyrios 10 .
Betim per talos traiectis loris currui alligatum circa urbem traxere equi 12 .
Gręci a Persis uariis affecti suppliciis 23 .
Coniurati in Alexandrum saxis obruti 35 .
POLIBIVS
Callidus.
Hannibal dissimulato corporis habitu uitauit Gallorum insidias 54 .
Eiusdem astutia, qua ex angustiis Phalerni agri eduxit exercitum 57 .
Garsycris astutia militaris 92 .
Constantia Romanorum in seruando foedere Carthaginiensibus: noluerunt
eorum urbes in deditionem accipere sponte se se offerentes 21 .
Crudelitas.
Romanorum legati a Gallis interfecti contra ius gentium 27 .
Ptolomeus Philopator patrem ac fratrem occidit 85 .
Celeritas.
Rhodius celeritate nauis fretus periit 13 .
Consilium.
Euripidis dictum est: unicum rectum consilium magnam militum manum uincere 10 .
Credulitas incautum facit 93 .
Concordia maxima tuendę patrię spes 69 .
Conuersus.
Duo modi corrigendi se: tum ob suam, tum ob aliorum calamitatem 10 .
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Consortium.
Druides omnem hominum congressum declinabant, ne contagione polluerentur 185 .
Eschines nusquam a Socrate discedens 192 .
Rhodanus supermeat Lemanum lacum, Abdua Larium, Ticinus Verbanum, Mincius Benachum,
Ollius Sebinum 206 .
Ad Neruios nullus mercatoribus aditus, neque uinum neque alia luxurię fomenta ad se
importari passi 371 .
Callidus.
Hostilis ars in legatis decipiendis 371 .
Trasibuli consilium, quo obsidionem a se auertit 82 .
Tarquinii stratagema 83. 84 .
Solonis 85 .
Biantis 87 .
Gyndes fluuius a Cyro, Halis a Croeso extenuati 93 .
Darius fraude rex creatus 100 .
Oretis ars in Polycrate capiundo 101 .
Quintii stratagema 135 .
Ars Themistoclis fallendi Lacedemonios 135 .
Sulpitii dictum strategema 199 .
Eumenis ars in aperto periculo 237 .
Strategema 241 .
Metelli strategema 256 .
Hannibalis ars in euadendo angustias 271 .
Gallorum ars in Posthumio opprimendo 280 .
Quintii stratagemma 307 .
Pythagorę consilio Lacedemon defensa 310 .
Qualiter obuiam itur cuniculis 316 .
Hannibal congressus nauali pręlio uasa fictilia serpentibus plena iactauit sicque
uictoriam est adeptus 320 .
Stratagemma 322 .
Metelli 344 .
Marii 345. 348 .
Marius cum Cymbris conflicturus fecit, ut sui a tergo haberent solem 348 .
Pompedii fraus pro filiis seruos deponentis et massas auri
plumbo
plenas 350 .
Sylla cessit hosti ex pacto, donec flumen transcenderet, sed antequam aciem
explicaret, aggressus uicit 350 .
Sertorii consilium in obsidibus accipiendis 358 .
Spartaci facinus uiros sub muliebri ueste celantis 359 .
Cęsaris stratagema Labieno ad collem occupandum noctu misso 369 .
Cęsar a lateribus fossam obduxit, ne a mutitudine circumueniri posset 371 .
Cęsaris stratagema 375 .
Lepidus tubicines canere iussit, ne Antonii concionantis uox a militibus
andiretur 392 .
Constantia Sanieti in aduersis 98 .
Constantia filiorum Darii ita de successione regni contendentium, ut nec uictor
insultarit fratri nec uictus oderit 123 .
Constantia Romanorum in seruando foedere cum Carthaginiensibus 260 .
Magii constantia, cum ad supplicium raperetur 279 .
Theodorus ab Hieronymo tyranno tortus socios coniurationis non prodidit 282 .
Clementia Nini in Barzanem regem 4 .
Iasonis in Pelię filias 30 .
Alexandri in Thimocliam 210 .
In captiuas 212 .
In matrem Darii indulgentia 219 .
Alexandri pietas in Darium mortuum 221 .
Demetrii in Ptolomeum 242 .
Cesaris in Cnaeum Domitium 381 .
Titus Domitianum fratrem sibi insidiantem sępius lachrymis / orauit, ut mutuo erga se
esse uellet animo 426 .
Nerua inuito sumptum de coniuratis supplicium 427 .
Alexander Ouinio affectati imperii conuicto pepercit 441 .
Aureliani clementia in Thyanam urbem 448 .
Crudelitas.
Cainus in fratrem Abel 1 .
Melancleni humana carne uescuntur 3 .
Scythę gaudent humana cęde 4 .
Nini atrocia facta 6 .
Lemniades occiderunt maritos 28 .
Perses, Oetas, Hecate, Circe, Medea 29 .
Medea filios obtruncat 30 .
Procustes 33 .
Minotaurus homines uorans 34 .
Abimalec in fratres 37 .
Oedipus patrem obtruncat 39 .
Saul in sacerdotes 48 .
Moabitarum rex filium pro hostia mactat 60 .
Athalia omnem regiam stirpem occidit. Remus cum fratre contendens interficitur 68 .
Achan impius 69 .
Manasses 76 .
Phalaris 80 .
Scythę Cyaxari pueri carnes pro ferinis edendas apposuere 81 .
Draconis leges 86 .
Tullię scelus 90 .
Astyages Arpago filium
eius comedendum apposuit 90 .
Cyri caput in utrem sanguine plenum missum 94 .
Tarquinius papauerum capita decutiens 96 .
Ęgyptii filios immolant 98 .
Cambyses fratrem interfecit, uxorem calcis ictu, sororem quoque, filium sagitta
transfixit 99 .
Babylonii mulieres occidunt, ut obsidio minus grauis esset 101 .
Darii crudelitas in Oebazi filios 105 .
Mulieribus abscissę mamillę 107 .
Aristodemi tyranni sęuitia 117 .
Cleomenes Argiuos in luco compulsos concremauit 121 .
Atticę mulieres cum omni uirili stirpe obtruncatę ab Acheis 123 .
Pythii filius disectus 127 .
Pueri uirginesque uiui defossi 128 .
Lycidas cum uxore et liberis lapidatus 132 .
Oebazarus in Thracia Plestoro deo immolatus 134 .
Coniuratio X uirorum 143 .
De templo Iunonis ui tracti 161 .
Dionysius tyrannus 176 .
Pueri pro uictimis a Cartaginensibus immolati 181 .
Macheus filium in crucem sustulit 181 .
Crudele Metrodotis supplicium 183 .
Druidę pro salute humanam hostiam mactabant. Galli humana capita ex equinis ceruicibus
suspendunt ex pręlio reuersi 185 .
Alexander Phereus sęuissimus 195 .
Tarquinienses Romanos captos uictimarum more iugularunt 199 .
Sylla Samnitum IIII milia iugulari iussit 203 .
Philippus fratres extremo affecit supplicio. Eiusdem sęuitia in Phocenses 205 .
Manlii in filium 207 .
Iuuentus in Manlium irata 208 .
Minutia Vestalis uiua de fossa. Romanę ueneficę 208 .
Artaxerxes quinquaginta filios cum uxoribus et liberis interfici iussit, cum in ipsum
coniurassent 211 .
Tyri humana hostia Saturno immolant 214 .
Crudelitas Alexandri. Iesus a fratre in templo interfectus 214 .
Andromachus a Samaritis uiuus concrematus 217 .
Gręci corporibus truncis ab hostibus dimissi 219 .
Disphendomen supplicii genus 226 .
Virum uxor obstruncat. Olympiadis sęuitia 237 .
Barsane cum filio a Casandro interempta. Duo millia hominum in spelunca igni et armis
oppressa 238 .
Lisimachus, Callistenes 241 .
Antipater matrem occidit, fratrem armis persecutus est 243 .
Filii in matris gremio obtruncati Ptolomei fraude 248 .
Agathoclis crudelitas 249 .
Agathoclis dirus exitus 250 .
Pueri in matrum complexibus interfecti. Filios et uxores trucidant Galli 256 .
Claudia, Apii
soror 257 .
Beronice cum puero trucidata 258 .
Spendii crudele exemplum 260 .
Duo Gręci et duo Galli uiui defossi 261 .
Leodamię, Alexandri ex Olympiade filię cędes 262 .
Gallus et Gallina, Gręcus et Gręca uiui in foro boario defossi 274 .
Frater Molonis uxorem et filios et se ipsum interfecit 278 .
In balneis feruore et ęstu necati 279 .
Arborum ruina oppressus exercitus 280 .
Omnis regia progenies extinguitur 284 .
Hasdruba, ne tot milibus amissis superesset, in confertos irruens
occubuit 296 .
Astrapenses hostium sęuitiam in se pręueniunt 298 .
Philippus in Demetrium filium sibi suspectum 321 .
Abideni in se sęuientes 305 .
Quinti Flaminii atrocitas in Gallum, qui cum suis ad Romanos confugerat 320 .
Hasdrubalis sęuitia in Romanos 331 .
Crudele spectaculum in uxore Hasdrubalis in liberos et se ipsam sęuiente 332 .
Ptolomei Phisconis crudelitas 337 .
Mater Grypho uenenum porrigens deprehensa cogitur bibere 341 .
Cleopatrę manus pręciduntur 341 .
Germani Mercurio humanas hostias immolabant 347 .
Cymbricę mulieres ex desperatione in suos et se ipsas sęuientes. Aristobulus impius in
fratrem 348 .
Ptolemeus humana membra aheno iussit elixari. Alexandri sęuitia. Publius Malleolus
matrem occidit, culeo insutus est 349 .
Furius impietatis poenas dedit 349 .
Lapidibus obruti 351 .
Aristo in Athenienses 352 .
Mitridates CL milia Romanorum cum liberis et uxoribus uno die interficit 353 .
Crudele Marii imperium, ut, quem non salutasset ipse aut cui salutanti non
responderet, statim occideretur 353 .
Fimbria in Ilienses 354 .
Sylla Romę 356 .
Captos in mari pręcipitabant pyratę Cilices 357 .
Scordisci,omnium sęuissimi, captiuos in saccis mactabant, humanis capitibus potabant
358 .
Tygranes in liberos sęuiens 363 .
Mitridates 364 .
Britannię siluicolę humanis uescuntur carnibus 394 .
Eucratidem filius interemit 376 .
Proscriptio sęuissima 393 .
Alpinę mulieres deficientibus telis filios in hostium ora contorquent 406 .
Herodis sęuitia in pueros 407 .
Tiberii crudelitas in matrem 412 .
Caligulę feritas 414 .
Neronis in matrem 418 .
Vitelius dixit optime olere cęsum hostem, sed multo suauius ciuem 421 .
Iudei Gręcos Romanosque, qui Cyrenis erant, ex
prouiso aggressi ad CCXX milia
hominum trucidant 428 .
Comodi sęuitia 433 .
Antoninus medicos occidit, qui parum sibi obtemperassent in nece patris maturanda.
Frater fratrem obtruncat 436 .
Caracallę sęuitia 437 .
Antonius per speciem delectus Alexandrinorum iuuentutem eductam a suis occidi iussit
437 .
Macrini sęuitia 438 .
Maximinus ob sęuitiam dictus Cyclops, Busiris, Phalaris, Typhon 442 .
Galeni sęuitia 446 .
Cibus, potus.
Alexandri milites crudis carnibus uesci coacti lignorum inopia 4 .
Publicus conuictus 62 .
Medi ex malis contusis massam conficiunt, ex tostis amigdalis panem, ex herbarum
radicibus uinum. Ferinis carnibus uictitant 65 .
Lupa infantibus prębet ubera. Semiramis a uolucribus nutrita 67 .
Persę pane durissimo et fructibus uescuntur; aqua est his potus 91 .
In insulis Araxis fluminis ęstate radicibus, hyeme fructibus asseruatis uescuntur.
Alii crudis uictitant piscibus 94 .
Pythagoras animalibus abstineri docuit et aquam potari 100 .
Peones piscibus uictitant 111 .
Scamander impar potanti Xerxis exercitui 127 .
Item Melane flumen 127 .
Lysus amnis, Echidorus amnis 128 .
Onachum amnem exicauit 129 .
Panis a Perdica coctus 132 .
Pericles nunquam foris coenauit nisi semel 150 .
Caninam carnem esitant Carthaginienses 182 .
Artoxerxes sitibundus, cum lutulentam aquam bibisset, nunquam se suauius
potum dixit 183 .
Cissusę fontis liquorem potu dulcissimum uineo colore 193 .
Alexander solus bibere noluit tot aliis sitientibus. Aqua cupide hausta plurimos
exanimauit 223 .
Piscibus duratis aut belluarum Oceani carnibus uescuntur 231 .
Volones non nisi stantes cibum capiebant 283 .
Sueui uino abstinent 373 .
Nefas erat Britannis leporem, gallinam aut anserem gustare; alebant tamen uoluptatis
gratia. Mediterranei plerique lacte et carnibus sine frumenti usu uictitant 374 .
Repertum a Cęsarianis quoddam radicis genus, ex qua ad leuandam inopiam panem
factitarunt 384 .
Milites ordeo pascuntur. Item herbarum radicibus 400 .
Traianus castrensibus cibis contentus: larido, caseo et posca 429 .
Pescenius Niger, cum in Ęgypto milites ab eo uinum peterent: "Nilum habetis", inquit, "et uinum petitis?" Et cum se ob id uictos
dicerent: "Erubescite", inquit, "nam qui uos uicerunt, uinum non bibunt" 435 .
Tacitus imperator cibi et potus parcissimus 449 .
Celer.
Asael cum equis cursu contendit 49 .
Persarum pernicitas in rebus nunciandis 131 .
Euchida Plateensis uno die mille stadia emensus 133 .
Locrensium uictorię nuncius, quo die in Italia pugnatum,
Lacedemonem, Corinthum et Athenas peruenit 182 .
Alexandri celeritas 220 .
Mitridates equis per interualla dispositis mille uno die stadia confecit 364 .
Cęsaris celeritas 368 .
Adrianus cursoribus suis innexuit alas et uentorum nomina dedit 429 .
Mira in equo pernicitas 449 .
Consilium iuuenum pessimum 57 .
Persę de rebus maximis non nisi medio potu consultant 91 .
Tria comitiorum genera 125 .
Sanum Artabani consilium Xerxes contempsit 126 .
Agis, Lacedemoniorum rex, a re, quam agitabat, unius uoce deterritus 166 .
Gallorum nemini licebat, nisi in publicis consiliis loqui de republica. Qui in
concilium ultimus ueniebat, necabatur 185 .
Nemo est, qui in proprio negocio non minus sapiat quam alieno 223 .
Vnius rectum consilium magnam uincere militum multitudinem 255 .
De minoribus principes consultant apud Germanos, de maioribus tota ciuitas. In
concilium armati uentitabant 347 .
Optima consultandi ratio 347 .
Alexander imperator doctis consiliariis usus 441 .
Curiosus.
Aristoteles in quosdam philosophos 233 .
Concordia Chrysaori cum duobus fratribus in Hiberia regnantis, ex quo dictus est
Geriones triceps 31 .
Concordię templum 339 .
Contraria.
Hammonis fons mane tepidus, meridie frigidissimus 215 .
Communio.
Qui negligentius sacram hostiam et calicem contrectarint 430 .
Contemplatio.
Gymnosophistę 232 .
Archimedes intentus figuris deliniandis interficitur, hostem sibi iminentem non
aduertens 288 .
Custos.
Anseres Capitolii custodes 187 .
Consolatio.
Marcus Horatius in morte filii 104 .
Aemilius in morte filiorum 324 .
Tiberius Iliensium legatis ad se consolandum sero missis quid responderit 412 .
Circumcisionis causa 7 .
Vnde circumcisio 14 .
Corpus.
Capita Ęgyptiorum duriora perficis 98 .
VALERIVS MAXIMVS
Cosortium.
Sextus Titius innocens damnatus, quia cognitum est eum Saturnini imaginem domi habere,
liber VIII, caput I.
Callidus.
Vafre dicta aut facta, liber VII, caput III.
Strategemmata, liber VII, caput IIII.
Quintus Fabius cum Antiocho dimidiam partem nauium accipere pactus medias secuit, ut
tota classe eum priuaret, liber VII, caput III.
Constantia.
De constantia, liber III, caput VIII.
In calamitate Manlii Torquati infractus animus conseruauit senatus dignitatem iam se
sociis exęquari inclinatam, liber VI, caput IIII.
Clementia.
De clementia, liber V, caput I.
Crudelitas.
De crudelitate, liber IX, caput II.
Crudelitas obiecta Pompeio, liber VI, caput II.
Iulii exercitus in obsidione Mundę hostium cadaueribus aggerem extruxit, liber VII,
caput VI.
Marcus Oratius sororem interfecit, liber VIII, caput I.
Dicta et facta scelerata Tullię in Tullum patrem. Fimbrię in Sceuolam, Catelinę in patriam, Cai Taurini in
patrem, filii in Lucium Tullum Annalem, uxoris in Vectium,
fratris in fratrem. Mitridatis in patrem, Saristeris in patrem Tygranem, liber
IX, caput XI.
Cibus.
In coenis uiri cubabant, mulieres sedebant. Vini usus foeminis Romanis olim ignotus.
Canebantur egregia opera in conuiuio. Mos epulandi in propatulo, liber II, caput I.
Consilium: Tribuni plebis scita patrum T littera subscripta confirmabant,
ipsis tamen intrare curiam non licebat, liber II, caput
I.
Scipio Nasica plebis tumultum compressit, cum dixisset plus se quam illos, quid
reipublicę expediat, intelligere, liber III, caput VII.
Hannibal nauali pręlio uictus a Iulio consule misit Carthaginem senatum consultum, an
confligere deberet; iubentibus, qui missus fuerat "conflixit", inquit, "et
superatus est", liber VII, caput III.
Corpus.
De cultu corporis, liber III, caput VI.
Contemplatio.
Carneades ad mensam recumbens cogitationibus philosophię abstractus, manum ad cibum
porrigere obliuiscebatur. Archimedes hostem non respexit arti intentus liber
VIII, caput VII.
CICERONIS OPVSCVLA
Consortium optimorum parit commendationem. Publius Rutilius cum Publio Mutio 123 .
Callidus Hannibal et Quintus Maximus. Solon furere se simulauit 97 .
Constantia.
Pręclara est ęqualitas in omni uita et idem semper uultus eademque frons 93 .
Socrates. Caius Lelius 93 .
In Marco Scauro et in Marco Druso seueritas et in Scipione. Pythagoras et Pericles
grauis 97 .
Ęqualitas uitę. Cato in grauitate constans 98 .
In omni re gerenda seruare constantiam decet 102 .
Clementia.
Nihil laudabilius placabilitate atque clementia 92 .
Philippus Alexandro facilitate maior. Quanto superiores sumus, tanto nos geramus
submissius 93 .
Oratio benigna animos alliciens 124 .
Crudelis Phalaris, Sylla 117 .
Hominum naturę maxime inimica crudelitas. Cirsilius lapidibus obrutus
147 .
Cibus, potus.
Quatenus cibis utendum 38 .
Consilii capiendi deliberatio triplex 73 .
Nec uero alienum est ad ea eligenda, quę dubitationem afferunt, adhibere doctos
homines uel usu peritos et quid his de unoquoque officii genere placeat, exquirere 107 .
Curiositas.
Cura in rebus obscuris 75 .
Cura rei alienę 78 .
Contemlatio.
Cogitatio in quo uersari debet 76 .
Motus animorum duplex: cogitatio et appetitus 103 .
Aptiora esse officia naturę, quę ex communitate quam quę cognitione ducuntur 109 .
Agere quam cogitare pluris est 111 .
Qui se a corpore auocent et diuinorum cogitatione studioque rapiantur 190 .
Corpus.
De gestu motuque corporis. Munditia corporis 103 .
THVCIDIDES
Consilium.
Qui inconsulte rem aggrediuntur 10 .
Duo contra ad bene consulendum: celeritas et ira 36 .
Qui bene consulit, plus in hostem pollet quam qui temere agit 39 .
Credulitas.
Qui incredibilia narrat 71 .
PANEGYRICVS PLINII
Cibus.
Affluentia annonę 15 .
Mensa principis 28 .
Credulus.
Singuli enim decipere et decipi possunt, nemo omnes, neminem omnes fefelerunt
37 .
PHALARIS
Consortium uitam docet 21 .
Consolatio.
Condolet ei qui exulat, quod non fuerit usus ipsius consilio 23 .
Consolatur patrem de obitu filii fortis in bello 32 .
Orat, ut Nicoclis uxorem defunctam uersibus commendet 54 .
De morte eiusdem consolatur Nicoclem 54 .
Consolatur filias Sthesicori de patris obitu 57. 58 .
Crudelis.
De supplicio Perilai 38 .
Confutat argumentum eorum qui
aiebant, quod post Perilai necem alios eodem supplicio afficere non debuerit 40 .
ORATIVS IN EPISTVLIS
Confessio.
Stultorum incurata malus pudor ulcera cęlat 14 .
Quidam corpori medentur et animo mederi negligunt 28 .
TERTVLLIANVS
Cibus, potus.
Lex absthemia 3 .
VERGILIVS
Crudelis Mezentius 159 .
Constantia Eneę quercui ualidę comparatur 102 .
Latini scopulo 147 .
Celeritas.
Cursoribus pręmia proponuntur 112 .
Dedalus 122 .
Pernicibus ignea plantis transit equum cursu frenisque aduersa prehensis congreditur
206 .
PRIMA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Consortium.
Noxium esse uiuere cum peccatoribus 203 .
Fidelis conuertens infidelem 240 .
Apostoli recędunt a Iudeis et iunguntur gentibus credituris 295 .
Solus sedebam 354 .
Non sedi in concilio ludentium 354 .
Melior solitudo quam malorum consortium 345 .
Ne ingrediaris domum conuiuii 354 .
In eos qui malorum utuntur ministerio 379 .
Callidus.
Stropha Iacob, ut pecora uarii coloris nascantur 352 .
Constantia.
Qui confidit in Domino, non commouebitur 268 .
Socratem falso aiunt nunquam fuisse neque tristem neque letum 277 .
Ciuitas munita columna ferrea. Murus ęneus 334 .
Sancti stare dicuntur 352 .
Charitas in Deum. Ab austro portantes holocaustum. Dominus ab austro ueniet 357 .
Clementia Dei erga peccatores 16 .
Dei dilectio erga peccatores 17 .
Misericordia et ueritas 17 .
Misericordiam uolui et non sacrificium 22 .
Misericors Dominus 33. 36 .
Dominus malens penitenti am peccatorum quam mortem 43 .
Zelatus est Dominus terram suam 43 .
Dominus futura pręnunciat, ne cogatur inferre supplicia 51 .
Expectans Dominus penitentiam 61 .
Deus misericors 111 .
Misericordias et miserationes facite 161 .
Expectat Dominus, ut misereatur nostri 259 .
Christi clementia in delendo peccata 279. 280 .
Christus dolens Iudeorum incredulitatem 287 .
Misericordia Dei 288 .
Misericors et iustus 293 .
Misericordia 298. 299 .
Misericordię Dauid 301 .
Non semper irascar 306 .
Misericordia 319 .
Expansę manus signant parentis clementiam suos filios in sinum recipere gestientis
322 .
Dei erga nos charitas 329 .
Clemens Dominus iam a Babyloniis obsessos ad penitentiam prouocat 333 .
Misericordia Dei 380 .
Crudelitas Medorum et Persarum 219 .
Veloces ad effundendum sanguinem 311 .
Cibus, potus.
Ieiunium non omne placet 41 .
Tatianus hereticus, princeps eratitarum, asserit uinum non bibendum 64 .
Ieiunia xerophagia, id est sicca, et chaumenia, id est humi genitis
constantia 66 .
Qui bibunt defecatum uinum 73 .
Magis ieiunium absque sacco quam saccum eligam absque ieiunio 91 .
Ieiunium 161 .
Fortitudo panis et aquę 195 .
Sacerdotes ingressuri tabernaculum uino abstineant. Inter uinum et siceram 201 .
Panis ordeaceus 260 .
Quare ieiunauimus, et non aspexisti. In diebus ieiuniorum uestrorum inuenitur uoluntas
uestra 307. 308 .
Chauonę, quas nos placentas dicimus 347 .
Celeritas.
Velox pedibus suis non saluabitur 50 .
Consiliarii.
Consules 196 .
Communio sanctorum 25 .
Ipse et cibus et conuiua 32 .
Triticum de quo panis, qui de cęlo descendit 168 .
Panes propositionis 180 .
Qui indigne accedunt ad altare 181 .
Panis et aqua 195 .
Pone mensam, contemplare in specula comedentes et bibentes 241 .
Cum panibus occurrite fugienti 242 .
Vinum et lac 300 .
Ecce serui mei comedent, et uos esurietis 324 .
Contemplatio.
Tharsis contemplatio gaudii 87 .
Veh qui cogitatis inutile 97 .
Recordatur dierum ęternitatis, qui non aspicit pręsentia 110 .
Stupor Gręce ekstasei 133 .
Logismou`s kai aisJhseis, id est cogitationes et sensus 136 .
Radix, cogitatio, fructus, opera 201 .
Filios, id est cogitationes et opera 233 .
Inter Dei hominumque cogitationes 302 .
Prauum cor hominis et inscrutabile 356 .
Contemplatio Dei 363 .
Conuersio.
Paulus primo lupus rapax, deinde spolia diuidens 21 .
Paulus 53 .
Misisti in caput impiorum mortem, diuisisti in stupore capita potentium 132. 135 .
Fidelis conuertens infidelem 240 .
Robustiores dicuntur filii, filię imbecilliores 313 .
Inundatio camellorum operiet te 314 .
Vertentur ligna in ęs, lapides in ferrum 315 .
Circumcisio secundo in Galgalis 69 .
Circumcisio uaria 110 .
Circumcisio emundatio, pręputium uitium 338 .
Circumcisio Iudeis cum gentilibus communis 346 .
Cor.
Sinus malus et bonus 323 .
Cor in Scripturis pro sensu et anima debemus accipere 338 .
Confessio pro laude et pro gratiarum actione 7. 271 .
Pars salutis est sua confiteri et nosse peccata 338 .
Felix conscientia, cuius causa Domino reuelatur 360 .
Corpus.
Crus uia Scripturarum, auris dictorum sacramenta 51 .
Omnis caro, de homine tantum dicitur 155. 332 .
EX PARTE SECVNDA COMMENTARIORVM
Consortium.
Apud dignos mansio pręcipitur apostolis 151 .
Palatia luxuriosorum uitanda 153 .
Particeps in bono dicitur, conparticeps in
malo 235 .
Cum quo quis utitur, ei similis fit 269 .
Nunquid abscondere potest homo ignem in sinu suo, et uestimenta eius non ardeantur
263 .
Qui cum fure participat 282 .
Cum sancto sanctus eris 290 .
Morbida pecus totum ouile corrumpit 304 .
Discedite a me qui operamini iniquitatem 323 .
Non sedi in concilio uanitatis 338 .
Lętata est Ęgyptus in profectione eorum 400 .
Declinate a me, maligni, et scrutabor mandata Dei mei 417 .
Callidus.
Vulpis 35 .
Serpentis astutia 152 .
Prudens ad cauendum 257 .
Vir uersutus odiosus est 270 .
Costans.
Dirige semitas pedibus tuis, et omnes uię tuę stabilientur 261 .
Iustus quasi fundamentum sempiternum 266 .
Spiritus carni dominetur 273 .
Dilatasti gressus meos subtus me 332 .
Nam etsi ambulem in medio mortis, non timebo mala, quoniam tu mecum es 336 .
Dominus uirtutem populo suo dabit 340 .
Viriliter agite 343 .
Adiutor meus, non mouebor amplius 365 .
Non transgredientur 399 .
Non det in commotionem pedem tuum 419 .
Per diem sol non uret te neque luna per noctem 419 .
Charitatis ordo 152 .
Granum synapis 185 .
Misit duos ex discipulis, quoniam charitas non constat cum uno 187 .
Ex dilectione fidei uoluntas boni operis augetur. Dum bona facimus, non quia iudicem
formidamus, sed quia scimus ea illi placere, in quem credimus 199 .
Omne opus fidei in charitate ponatur 209 .
Sed per charitatem seruite inuicem 211 .
Charitatis rara possessio 212 .
Qui diligit proximum, totam legem implet 212 .
Inter fructus spiritus prima charitas 213 .
Ioannis iam decrepiti uox: Filioli, diligite alterutrum 217 .
Charitas scientię 228 .
Sufferentes inuicem in charitate 228 .
Ambulate in charitate 234 .
Seruitus Dei 242 .
Refrigescet charitas 246 .
Qui amant non in fide 251 .
Inter dilectum et diligibilem 252 .
Idula, id est amatus Dei 252 .
Charitatis ardor in Paulo 253 .
Ego diligentes me diligo 264 .
Melius est uocari ad olera cum charitate 271 .
Responde stulto, ne sibi sapiens uideatur 280 .
Caritas oleum 286 .
Dilectio foras mittit timorem 293 .
Amor suorum, Dei, Legis, Euangelii 294 .
Diligentibus Deum omnia cooperantur in
bonum 320 .
Charitas Spiritus Sanctus 331 .
Et ascendit super cherubim 331 .
Ignis 334 .
Vnam petii a Domino, hanc requiram 339 .
Diligite Dominum omnes sancti eius 343 .
Qui diligunt salutare tuum 352 .
Desiderat anima mea ad te, Deus 352 .
Sitiuit in te anima mea 366 .
Adhęsit anima mea post te 366 .
Holocausta medulata offeram tibi 367 .
Inter dilectionem et timorem Domini 368 .
Deus qui inhabitare facit unius moris in domo 369 .
In te cantatio mea semper 372 .
Repleatur os meum laude tua 372 .
Deus cordis mei et pars mea in ęternum 373 .
Sancta ebrietas 380 .
Concupiscit et deficit anima mea in atria Domini 383 .
Beatus populus qui scit iubilationem 387 .
Qui diligitis Dominum, odite malum 395 .
In hymnis confitemini illi 397 .
Cantabo Domino in uita mea, psallam Deo meo quamdiu sum 399 .
Dilexi, quoniam exaudiuit Dominus uocem meam 410 .
In toto corde meo exquisiui te 412 .
Et custodiam illam in toto corde meo. Ecce concupiui mandata tua 415 .
A lege autem tua non declinaui. Iustitias tuas exquisiui. Deprecatus sum faciem tuam
in toto corde meo 416 .
Hęreditate aquisiui testimonia tua, quia exultatio cordis mei sunt 417 .
Dilexi testamenta tua super aurum 418 .
Tabescere me fecit zelus domus tuę 418 .
Vidi non seruantes pactum et tabescebam. Custodiuit anima mea testamenta tua et
dilexit ea uehementer 419 .
Et abundantia diligentibus te. Propter fratres meos et proximos meos loquebar pacem de
te 420 .
Anima mea sicut terra sine aqua tibi 428 .
Qui super omnia Deum diligit 430 .
Custodit Dominus diligentes 430 .
Charitatis feruor 434 .
Sagittę potentis acutę cum carbonibus desolatoriis. Timor Dei et amor 437 .
Clemens.
Arquus clementię signum 25 .
Misericordia Dei etiam cum nascitur 59 .
Misericordiam uolo et non sacrificium 150. 154 .
Misericordia et ueritas non te deserant 259 .
Clementia eius quasi imber serotinus 272 .
Et lex clementię in lingua eius 287 .
Misericors 302. 303 .
Miseratio Domini 324 .
Reminiscere miserationum tuarum. Misericordia et ueritas obuiauerunt 337 .
Iustus et misericors 341 .
Misericordia Domini plena est terra. De
cęlo respexit 344 .
Domine, in cęlo misericordia tua. Homines et iumenta saluos facies 347 .
Prętende misericordiam tuam scientibus te 348 .
In die mandauit Dominus misericordiam suam 354 .
Misericordia maior et minor 359 .
Misericordia et ueritas 365 .
Et tibi, Domine, misericordia. Melior est misericordia tua super uitas 366 .
Et impietatibus nostris tu propiciaberis 367 .
Tempus placendi, Deus, in multitudine misericordię tuę 371 .
Nunquid in ęternum propiciet Deus 375 .
Ipse autem est misericors et propicius fiet peccatis eorum 378 .
Misericordia 381 .
Clemens 382 .
Misericordiam et ueritatem diligit Deus 384 .
Misericordia, ueritas, iustitia 384 .
Dominus dabit benignitatem 385 .
Et tu, Domine Deus, miserator et misericors, patiens et multum misericors et uerax
385 .
Misericordias Domini in ęternum cantabo 387 .
Oleum misericordia, mons Oliueti 391 .
Quoniam non repellet Dominus plebem suam 393 .
Recordatus est misericordię suę 395 .
In ęternum misericordia eius. Misericordiam et iudicium cantabo tibi, Domine 397 .
Quia tempus miserendi eius. Soluit compeditos 397 .
Qui propiciatur omnibus iniquitatibus tuis. Misericors et miserator Dominus. Quomodo
miseretur pater filiorum. Misericordia ab ęterno super timentes eum 398 .
Quoniam in sęculum misericordia eius, id est in hoc sęculo 409 .
Sępe liberauit eos 401 .
Misericordia super penitentes 402 .
Clamauerunt ad Dominum, cum tribularentur, et necessitatibus eorum liberauit eos
402. 403 .
Quia magis misericordia tua super cęlos 403 .
Misericors et iustus 410 .
In lege tua miserere mei. Veniat super me misericordia tua 415 .
Miserere mei secundum eloquium tuum 416 .
Misericordia Domini plena est terra. Fiat nunc misericordia tua et consoletur me 416 .
Secundum misericordiam tuam uiuifica me 417 .
Fac cum seruo tuo secundum misericordiam tuam 418 .
Si iniquitates obseruaueris, Domine, Domine, quis sustinebit 421 .
Benignus est Dominus 424 .
Misericordia et ueritas, id est iustitia 426 .
Misericordia mea refugium meum 428 .
Misericors et miserator. Miserationes eius
super omnia opera eius. Alleuat omnes qui corruunt et erigit omnes elisos 430 .
Crudelis.
Filia populi mei crudelis quasi strutio in deserto 18 .
Herodes et Flaminius in conuiuio crudeles 159 .
Egestas a Domino in domo impii 261 .
Viduam et aduenam interfecerunt et pupillos occiderunt 392 .
Cibus, potus.
Faba Pythagoricis interdicta 28 .
Sacerdos ingressurus atrium uinum non bibat 117 .
Ieiunii tempore cibis delicatioribus abstinendum 135 .
Sitarchia, id est epulum 143 .
Ieiunium XL dierum 146 .
Cum ieiunas, unge caput et faciem laua 147 .
Quare nos pharisei ieiunamus? Superba interrogatio et plena supercilio phariseorum
150 .
Esurientes uellunt spicas 154 .
Commune 160 .
Ieiunio passiones corporis et oratione pestes sanandę sunt mentis 106 .
Vino modice utendum 236 .
Scio mihi abstinentiam et nocuisse intermissam et profuisse repetitam 244 .
Omnia munda mundis 246 .
Sitarchia 250 .
Vt erruat a morte animas eorum et alat eos in fame 344 .
Iunior fui et senui et non uidi iustum derelictum nec semen eius quęrens panem 349 .
Operui in ieiunio animam meam 371 .
Producens foenum iumentis 399 .
Omnia a te expectant, ut des illis escam in tempore 399 .
In eos qui diffidunt uitę subsidia, si Deo seruierint 404 .
Genua mea infirmata sunt a ieiunio 405 .
Ieiunium 406 .
Dat escam esurientibus 431 .
Primus gradus ieiunium 436 .
Consilium.
Suisque consiliis saturabuntur 258 .
Oculi tui recta uideant et palpebrę tuę pręcedant gressus tuos 261 .
Astutus omnia agit cum consilio 269 .
Cogitauerunt consilium, quod non potuerunt stabilire 334. Ferrum ferro acuitur 281 .
Consilium impiorum 320. 344 .
Consilium Domini ęternum 344 .
Credulitas.
Innocens credit omni uerbo 270 .
Curiositas.
Scire uelle, quod scire non licet 290 .
Mundum tradidit disputationi eorum 294 .
Ne quęras maiora te 298. 299 .
De absconditis tuis adimpletus est uenter eorum 330 .
Concordia.
Ecce quam bonum et quam iocundum 422 .
Communio sanctorum. Panis qui de cęlo descendit 29 .
Similam et mel et oleum comedisti 47 .
Panis iusti 55. 185 .
Vinum aqua mixtum
189 .
Quomodo profuit angelis sanguis Christi 229 .
Panis noster Christus 248 .
Comedite panem meum et bibite uinum 265 .
Verus cibus et uera potio 293.294. 297 .
A fructu frumenti et uini 321 .
Edent pauperes et saturabuntur. Et adorauerunt omnes diuites terrę 336 .
Tunc imponent super altare tuum uitulos 360 .
Parasti cibum illorum 367 .
Holocausta medullata offeram tibi 367 .
Melchisedech sacrificium 374 .
Panis cęli. Panis angelorum. Adhuc esca eorum erat in ore 378 .
Dilata os tuum, et implebo illud 380 .
Et cibauit illos ex adipe frumenti 381 .
Quia oblitus sum manducare panem meum 397 .
Vt educat panem de terra et uinum lętificet cor hominis 399 .
Pane cęlesti saturauit eos 400 .
Tu es sacerdos in ęternum secundum ordinem Melchisedech 407 .
Escam dedit timentibus se 408 .
Qui dat escam omni carni 425 .
Dat escam esurientibus 431 .
Et adipe frumenti saciat te 433 .
Contemplatio.
Turbę non ualent ad alta ascendere 149 .
Cogitans malum 267 .
Qui conturbat domum suam, possidebit uentos 267 .
Cogitationes iustorum iudicia 268 .
Considerauit agrum, et emit eum 285 .
Sapientis oculi in capite eius, id est in Christo 292 .
Tempus contempandi et tempus operandi 293 .
Cogita futura 298 .
Vix in perfectis cogitatus purus 300 .
Ne sequaris cogitationem pessimam 304 .
Meditatio Legis 320 .
Non est in morte, qui memor sit tui 323 .
Meditatio cordis mei in conspectu tuo semper 333 .
Ad te, Domine, leuaui animam meam 337 .
Oculi mei semper ad Dominum 338 .
Circumibo et immolabo 339 .
Vita theorica 340 .
Os iusti meditabitur sapientiam 349 .
Accedet homo ad cor altum et exaltabitur Deus 366 .
Cogitatio hominis confitebitur tibi 375 .
Cogitaui dies antiquos et annos ęternos in mente habui. Meditatus sum in nocte cum
corde meo 375 .
Meditabor in omnibus operibus tuis 376 .
Ad te, Domine, animam meam leuaui 385 .
Psalmus actio, canticum contemplatio 385 .
Consideratio cęlestium 391 .
Cogitationes uanę 392 .
Felix qui opera Christi portat in pectore 394 .
Ascendunt montes et descendunt campi 398 .
Quam magnificata sunt opera tua, Domine. Canite ei et psal
lite ei 399 .
Canticum semper refertur in sensum, id est in theoriam, Psalmus uero in corporalia, id
est in praticen 403 .
Qui in altis habitat et humilia respicit 409 .
Cogitatio foeda 410 .
In iustificationibus tuis meditabor. Nam et testamenta tua meditatio mea est 415 .
Et ambulabam in latitudinem 415 .
Et meditabor in mandatis tuis. Cantabiles mihi erant iustificationes tuę in loco
peregrinationis meę 416 .
Pręmere debemus uarias cogitationes. Nisi quod lex tua meditatio mea est, perissem in
humilitate mea. Quomodo dilexi legem tuam, tota die meditatio mea est 417 .
Pręuenerunt oculi mei ad te diluculo, ut meditarer eloquia tua 418 .
Leuaui oculos meos ad montes 419 .
Ad te leuai oculos meos qui habitas in cęlo 420 .
Beatus qui tenebit et allidet paruulos suos ad petram 426 .
Conuersio.
Terra inculta facta est quasi hortus uoluptatis et paradisus Dei 91 .
Ad uocem Domini suscitantur mortui 92 .
Conuerso peccatore spoliatur diabolus 285 .
Offeram tibi bonos cum hyrcis, Iudeos cum gentibus 368 .
Dixit Dominus: Ex Basan conuertam. Venient legati ex Ęgypto, othiopia pręueniet manus
eius Deo 370 .
Et dominabitur a mari usque ad mare 373 .
Hęc mutatio dexterę Excelsi 375 .
Commota est et contremuit terra 376 .
Et in eos qui conuertuntur ad cor 384 .
In conuertendo populos 398 .
Saciauit animam inanem 402 .
Iordanis conuersus est retrorsum 409 .
A facie Domini mota est terra 409 .
In conuertendo Dominus captiuitatis Syon 420 .
Super flumina Babylonis illic sedimus et fleuimus, dum recordaremur Syon 425 .
Conuersi philosophi 427 .
Conuersi uertuntur in stellas 432 .
Emittet uerbum suum et liquefaciet ea 434 .
Consolatio.
Et doloris et gaudii nostri gestimus alios facere participes 10 .
Date siceram moerentibus 284 .
Renuit consolari anima mea 375 .
Fiat nunc misericordia tua, ut consoletur me 416 .
Cor.
Omni custodia serua cor tuum 261 .
Vita carnium sanitas cordis 270 .
Munditia 303 .
Cor mundum 359 .
Laudabuntur omnes recti corde 366. 373 .
Cor mundum 417 .
Corpus.
Plasmatio, creatura, creatus, conditus. Creati in Christo 223 .
Vincti terrę, id est in corpore uiuentes 228 .
Impedimenta corporis 415 .
Circumcisio duplex 110 .
Si circumcidamini, Christus uobis nihil prodest. Incircumcisi 208 .
Circumcisio multiplex 209 .
Circumcisio in carne et spiritu 224 .
Confessio omnino semper penitentiam, sed et gratiarum actionem signat 154 .
Reuela Domino opera tua, 271 .
Iustus prior est accusator sui 273 .
Qui carnis neccessitatem excusant 296 .
Confessio quid designat 325 .
Confessio peccatorum 343 .
Reuela Domino uiam tuam 348 .
Iniquitatem meam annunciabo 350 .
Sana animam meam, quia peccaui tibi 352 .
Deus, uitam meam annunciaui tibi 362 .
Confiteantur tibi populi, Deus 368 .
Leproso a sacerdote dissuunur uestimenta, ut apareat lepra 384 .
Bonum est confiteri Domino et psallere nomini tuo, Altissime 390. 391 .
Pręoccupemus faciem eius in confessione 393 .
Introite portas eius in confessione 397 .
Confessio duplex 398 .
Confitemini Domino, quoniam bonus 400 .
Confessio laudis 412 .
Vias meas nunciaui tibi 415 .
Cogitaui uias meas et conuerti pedes meos 416 .
Confitemini Domino, quoniam bonus 425 .
Confitebor tibi, Domine, in toto corde meo 426 .
Ad excusandas excusationes in peccatis 427 .
IOSEPHVS DE HISTORIA IVDEORVM
Charitas in Deum. Matathias pro lege Dei 106 .
Mori maluerunt quam sabbatum uiolare 106 .
Crudelis.
Abimelech fratres interfecit 41 .
Achan filium immolauit 83 .
Aristobulus in matrem et fratres crudelis 118 .
Ptolomeus in mulieres et infantes 119 .
Alexandri sęuitia in conuiuio 119 .
Herodis in filios 145 .
Antipatri in fratres 147 .
In patrem 149 .
Herodes moriens optimates interfici mandauit, ne in morte careat luctu multorum 152 .
Nero 179 .
Celeritas.
Asahel pernicitate pręstans 55 .
Consilium iuuenum 71 .
IDEM DE ANTIQVITATE IVDEORVM
Crudelis Cleopatra, alienique auida 11 .
Herodes 13. 19 .
Elephanti dimissis his qui sibi expositi erant, in autores impetum fecerunt 86 .
Nero 24 .
Siccarii. Zelotę 76 .
Credulitas Herodem fecit crudelem 16 .
Constantia Esseorum 21 .
Calliditas pueri elusit hostem 69 .
Consortium.
Lacedemonii peregrinos expellebant, ne iuuentus alienorum consortio corrumperetur
80 .
EVSEBIVS DE PRĘPARATIONE EVANGELICA
Charitas. Timor Dei 84 .
Corporis quę cura habenda 46 .
Consortium demonstrat uitam 52 .
Ciuitas ne proxima mari sit 84 .
Consolatio.
Potio quę facit obliuisci calamitatis 65 .
Contemplatio.
Sacrificium Deo mentis speculatio 21 .
Diuinorum imagines hęc inferiora 81 .
Thales in puteum cadens 82 .
Cibus, potus.
Ieiunium quare 26 .
Victus quorundam ferinus 38 .
Ieiunium. Carnium usus 57 .
Non semper uino utendum 82 .
Crudelitas.
Puer dilaniatur donis deceptus 10,
Dii quibus homo immolatur 23 .
Tauroscythę 23. 24 .
Medi, Germani 39 .
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Constantia, Grecę eupathia 101 .
Crudelis Marius, Sylla 15 .
Fimbria Ilium excidit 17 .
Brutus filios peremit 20 .
Mithridatis edictum, quo omnes Romanos in Asia, iussit occidi 22 .
Homo manibus dilaniatus 23 .
Lamech et Cayn 115 .
Communio sanctorum. Corpus Christi 72 .
In Isaac benedictio frumenti et
uini 127 .
Panis 132. 137 .
Circumcisio signat naturam renouatam 125 .
Quare puer incircumcisus pręuaricator est? 125 .
Corpus.
Philosophi aiunt, quod terrena corpora in cęlestilestibus esse non possunt 96 .
Corpus animale 98 .
Corpus spiritale 99 .
Corpus non est causa peccati, sed poena 100 .
Corpus humanum 195 .
ORIGENES
Consortium.
Qui tangit immundum 64 .
Confabulatio 70 .
Constantia et fortitudo aes 50 .
Charitas perfecta absque timore 13 .
Charitas Abrahę 15 .
Ligna imputribilia 51 .
Ignis diuinus. Interiora Domino offeruntur 62 .
Mandatum nouum charitas 103 .
Pauli erga proximos 105 .
Erga Deum et proximum 109 .
Charitas maior omnibus 116 .
Paulus optat anathema fieri pro fratribus 135 .
Erga Deum 136. 157 .
Ardor charitatis 163 .
Clementia diuina erga peccatorem 176 .
Cibus, potus.
Ieiunium in Euangelio 80 .
Panis diuersitas in Scripturis 85 .
Cibus iusti 91 .
Diuersi cibi propter diuersitatem animalium 141 .
Iroth uicus, id est abstinentia 143 .
Consilium bonum, si etiam a reprobis datur, non contemnendum 48 .
Achiman, id est frater sine consilio 169 .
Curiositas.
Quod superfuerit, ex his manducabit Aaron et filii eius 60 .
Concordia bellatorum 139 .
Contraria contrariis oppositis elucescunt 107 .
Communio.
Manna esca spiritalis 34 .
Quando datum manna 39 .
Non omnibus idem sapor in manna 40 .
Lauet prius uestimenta, qui ad carnem Agni uult accedere 48 .
Sanctificatur qui tangit carnem Iesu 60 .
Cibus mundus 71 .
Panis propositionis 85. 88 .
Manna 94. 99 .
Primitię 108 .
Communio competit Christianis 110 .
Sanguis misericordię 111 .
Pasca nostrum 134 .
Contemplatio.
Cogitationes bonę et malę, uolatilia cęli et reptilia terrę 2 .
Cogitatio 91 .
Contemplatio 94 .
Cogitationes malę 112. 113 .
Animę filii boni uel mali 128 .
Malę cogitationis fomitem reseca 130 .
Moyses in alto positus 131 .
Beelsephon, id est ascensio 143 .
Cogitationes malę 163 .
Petit montem 167 .
Nemo tam purus, quin aliquando aduersę cogitationis contagione maculetur 170 .
Chananei sunt uanę et lubricę cogitationes 170 .
Conuersi.
Hęreditatem cępit Christus ciuitatis aduersariorum 16 .
Quis conuersus et auersus 48 .
Corde concipit 50 .
Destruit uetera, noua ędificat 113 .
Transit de Ęgypto ad hęremum 140 .
Exire de Ęgypto 141 .
Conuersio in demones uindicta 143 .
Conuersus 150 .
Conuersio duplex 162 .
Iephone, id est conuersio genuit Caleph, id est cor et sapientiam 166 .
Da sortem Iesu 172 .
Conuersi statim pugnas patiuntur 181 .
Confugium.
Ciuitates refugii 146 .
Modicum fermentum totam massam corrumpit 154 .
Consolatio in morte filii 15 .
Cor hominis calibanus 63 .
Pectus oculi 65 .
Mensa munda 86 .
Terra nostra 89 .
Cor ager 107 .
Agri corda 108 .
Corpus tabernaculum 105 .
Corpora uestra templum Dei sunt 152 .
Iumentum corpus, asina caro 179 .
Circumcisio cordis, aurium, labiorum 8 .
Circumcisio quid 106 .
Prima et secunda circumcisio. Circumcisi 152 .
Circumcisio secunda cultris lapideis 173 .
Confessio 54. 56 .
Nuda 74 .
HIGINVS
Custos.
Serpens horti Hesperidum custos 1 .
Crudelis.
Lycaon 1 .
Clamor.
Rugitus asinorum 4 .
Cibus, potus.
Nondum uini usus Cecrope regnante 5 .
Celer.
Orion currens supra fluctus 5 .
Canis 6 .
HOMERVS
Crudelitas.
Hector circa moenia raptatus.
HERODOTVS
Cibus, potus.
Solis mensa 37 .
Crudelis.
Cambises Amasis corpus exhumatum cędi iussit et cremari 39.37 .
Darii sęuitia in filios Ochazi 58 .
Astiages Harpagum compulit filium comedere 12 .
Tomiris Cyri caput in utrem sanguine plenum immersit 17 .
Callidus.
Megadis se ipsum uulnerauit, in eos plebem excitans, a quibus id se passum dixit 6 .
Artemisię in periculo uitando sagacitas 117 .
BASILIVS MAGNVS
Quęre in fine eius operis.
PLINIVS
Diligentia.
Frontem domini plus prodesse quam occipitium in agro 178 .
Nocere sępe nimiam diligentiam 330 .
Ramises, rex Ęgypti, obeliscum erecturus filium alligauit cacumini, quo maius periculum
plus adderet curę 339 .
Derisio.
Procax natura multorum in alienis miseriis 254 .
Deformis.
Homo duos pedes et palmum altus Canopas. Item Andromeda, liberta Iulię
Augustę 77 .
Miconii calui giguntur, in Cauno lienosi 122 .
Talpana uua nigra candidum facit mustum 143 .
Hipponacti, Chio poetę, notabilis foeditas uultu inerat 337 .
Docilis.
Elephantum tardioris ingenii in accipiendis quę tradebantur, sępius castigatum
uerberibus eadem illa meditantem noctu repertum 85 .
Vrsę foetus caro informis; hanc lambendo figurant 92 .
Domatio.
Elephanti domantur rabidi fame et uerberibus, elephantis aliis admotis, qui tumultuantem
cathenis coherceant 86 .
Domiti militant. Minimo suis stridore terrentur. Quamuis leui iniectu operto capite
leonis feritas ita torpescit, ut deuinciatur non repugnans 88 .
Impetus canum et sęuitia mitigatur ab homine considente humi 93 .
Arietis ferocia cohibetur cornu iuxta aurem terebrato 95 .
Asparago trito cum oleo perunctum pungi ab apibus negant 205 .
Caprificus tauros feroces collo circumdata sic compescit, ut pręstet immobiles 236 .
Oenotheridis herbę aspersu e uino feritas omnium animalium mitigatur 245 .
Lysimachia herba iumentis discordantibus iugo imposita asperitatem cohibet 250 .
Mulas non calcitrare, cum uinum biberint 295 .
Dolus.
Pantherę colore sollicitari quadrupedes, sed capitis toruitate terreri.
Quam ob rem occultato eo reliqua dulcedine corripit 88 .
Hyenna humanum assimulat sermonem, nomen pastoris alicuius adiscit quem
euocatum extra stabula laceret 91 .
Cameleon toto corpore colorem mutat. Item colores mutat Scytharum tarandus et Indorum
lycaon. Conchę ex prędante eas polypo escam capiunt 101 .
Pinna se pandit, impletur pisciculis. Cancer, qui comes semper est ei, morsu signat, ut
concludat se; deinde prędam partiuntur 103./ Drusus, tribunus plebei, sanguinem traditur
caprinum bibisse, cum pallore et inuidia ueneni sibi dati insimulari Quintum Scipionem 3
inimicum uellet 275 .
Nullum animal fraudulentius inuidet homini quam stellio 292 .
Zeuzis decepit aues, Parrhasius Zeuzim 329 .
Labyrinthus, quo si quis improperet sine glomere lini, exitum inuenire non potest 341 .
Perdices aucupem nidis accedentem ita eludunt, ut procul amoueant 111 .
Viscum pennis auium tactu ligandis 164 .
Vbi faui uenenati gignantur 216 .
Transferre fatum alienum in suam gentem uerbis tentauit othruscus aruspex 270 .
Diuitię.
Dardę auri, Setę argenti fertiles; pręterea Prasi siue Palybotri
Indorum opulentissimi 66 .
Capitalia mons, cuius incolę auri argentique metalla fodiunt. Margaritę grandiores ad
Taprobanen insulam. Ibidem opes copiosę 67 .
Stoidis insula quęstuosa margaritis 68 .
Persis etiam in luxum diues. Tylos insula plurima margaritis 70 .
Hammeum littus, ubi auri metalla. Cauranani, quod signat ditissimos armento. Arabum
gentes ditissimę. Cytis insula in mari Rubro topazium ferens 71 .
Quomodo inueniantur margaritę 102 .
Lolia Paulina smaragdis margaritisque operta. Cleopatrę uniones omnium maximi. Clodius,
Esopi tragedi filius, uniones in coena absorbuit. Domus magnificę Crassi Oratoris; item
Quinti Catuli et Cai Aquilii 164 .
Arbores loti VI in domo Crassi. Mida et Cresus opulentissimi. Cyrus deuicta Asia pondo
auri XXXIV milia inuenerat et ex auro platanum uitemque 312 .
Craterem Semyramidis XV talentorum. Ingens copia auri et argenti. Tarquinius Priscus
tunica aurea triumphauit 313 .
Agrippina Claudii principis induta paludamento aureo textili sine alia materia. Amnes
auriferi: Tagus, Padus, Hebrus, Pactolus, Ganges. Marcus Crassus negabat diuitem esse, nisi
qui redditu annuo legionem tueri posset 316 .
Caius Cecilius Claudius Isidorus opulentissimus. Ptolomeus Pythis
Bitimmus platanum uitemque auream Dario regi dono dedit. Xerxis copias excepit
epulo Cresus rex. Gemma Polycratis. Achates Pyrrhi 346 .
Gemmiferi amnes: Axis, Macer,
Ganges; terrarum autem omnium maxime India 355 .
Dolor.
Nepenthes herba obliuionem tristitię ueniamque afferens 247 .
Degener.
Vappę nomen accepit, qui degenerauit 146 .
Myrtus patricia, altera plebeia Romę; marcescente senatu patricia euasit sterilis et
languida 153 .
Larix ustis radicibus non repullulat 155 .
Graue ostentum, cum arbores deteriorantur 175 .
Laodiceę Xerxis aduentu platanus in oleam mutata. Lapidem in Scyro insula integrum
fluctuare, comminutum mergi 343 .
STRABO
Dolus.
Traces factis dierum induciis noctu inopinantes deprędarunt 161 .
Polemo rex, dum dolos intendit, dolo captus interremptusque est 197 .
Cercopitecus uisco illitis oculis capitur 268 .
Diuitię.
Montes metalliferi 60 .
Hispani Turdetani ditissimi pręsepibus et doliis argenteis usi 63 .
Lusitani pro nummis permutatione rerum usi 65 .
Diues qui dispergebat nummos 79 .
Dynastę, id est potentes 166 .
Formicę aurum erruentes 270 .
Deformis.
Myconii natura calui 194 .
EMILIVS PROBVS
Deformis, exiguus, claudus, at animi bono admirabilis fuit 38 .
APOPHTHEGMATA PLVTARCHI
Deformis facie 45 .
Docilis.
Audiendi studiosus 31 .
Diuitię non ei qui possidet, sed qui parauit honori sunt 13 .
Quare opes expetendę 16 .
Diuitię timidum ex audaci faciunt 32 .
Diuitiis ęgri dumtaxat indigent 33 .
Diuitibus imperare quam diuitias possidere maluit. Apparatus rerum nihil prodest, ubi
desunt necessaria 37 .
Diuitis ignaui pecunia, non opera utere 55 .
Quam ob rem diuitię parandę 71 .
Diuiti pręfertur uir frugi ac iustus 75 .
Plus habeo quam satis est 79 .
Diues moderate uictitans laudatur 83 .
Thesaurum absconditum inutile esse. Defensorem ne lędas, ut semper possit et uelit
defendere 39 .
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIBVS
Degener.
Titus Manlius Torquatus ob ingenii tarditatem et
hębitudinem rus relegatus 13 .
APOPHTHEGMATA PLVTARCHI
Dolor.
Fletus continentia 24 .
Leuchothoe sacrificium luctu peragitur 73 .
FABIVS QVINTILIANVS IN DECLAMATIONIBVS
Dolus.
Responsum ambiguum 19 .
Diuitis et pauperis comparatio 64 .
Dolorem sola impatientia facit 53 .
Dolor ex uerecundia 76 .
Dolor acrior improuisi mali 78 .
Desperatio non est semper summus affectus 73 .
TVLLIVS IN TVSCVLANIS
Diuitię.
Nihil beatitudinis loco habendum quod amitti potest 148 .
Exemplum: quid Lacon mercatori respondit. Non sunt bona dicenda, quibus abundantem licet
esse miserrimum. Diuitię non habendę in bonis quod eas et mali habent 149 .
Dolor.
An dolor sit malorum maximum 109 .
Sententię philosophorum de dolore. Epicurus dedecus quam dolorem pręoptat 111 .
Stoici: quod non sit malum dolor. Dolor contemnendus est 112 .
Inter laborem et dolorem. Sit ne malum dolor, ostendit rationibus 113 .
Epicuri sententia de dolore 114 .
Vlixis lamenta in dolore apud Sophoclem 113 .
In dolore prouidendum, nequid fiat indecenter 114 .
Ingemiscere nonnunquam conceditur. Quali utendum gemitu. Heracleotes philosophus doloris
impatiens 115 .
Possidonius contra patientissimus. Multi uulnerum dolorem tolerant, morbi uero non
possunt 116 .
Morsus pestilentię. Quare dolor minuitur tempore 124 .
Dolor corporis perfertur proposita spe boni 126 .
Lugendi genera detestabilia. Qui in moerore uellunt sibi capillum. Item exempla eiusmodi.
Luctum et moerorem non esse uiri 127 .
Causę suscipiendi doloris. Artemisia luctu contabuit. Officia consolantium in dolore 128 .
Dolor est ęgritudo crucians 131 .
Lamentatio ęgritudo cum eiulatu. Molestia ęgritudo permanens. Afflictio ęgritudo cum
uexatione cordis. Publius Rutilius fratris repulsam usque adeo ęgre tulit, ut moreretur 134 .
Dolor uidetur uirtuti aduersarius 153 .
Defensor.
Caius Gracchus uerbis defendebat ęrarium, re uero effundebat 124 .
Piso contra legem frumentariam dixerat, et ad frumentum accipiendum uenit. Desperatio
est ęgritudo sine ulla rerum expectatione meliorum 131 .
TVLLIVS DE FINIBVS
Deformis.
Natura corporis uitia occulta esse uolumus 75 .
Dolus.
Publius Sextillius Ruffus hęreditatem, ut rogatus erat, negauit ad filiam pertinere 24 .
Quam improbe faciat qui alterum non admonet de periculo, licet sibi utile sit 25 .
Diuitię.
Ad uirtutes pecunia dux esse potest, continere uero eas non potest. Diogenes 47 .
Diuitias Zeno in prępositis, Aristoteles in bonis ponit 66 .
Dolor iuxta Epicurum, si longus, leuis, si grauis, breuis 8 .
Tullius contra quod et summus possit esse diuturnus 31 .
Saxum Lemnium flebiles uoces refert 32 .
Quod dolor non sit summum malum 34 .
Non dolere summum bonum secundum Hieronymum 81 .
Dolorem non esse malum 43 .
Dolorem maiorem opinio facit, non natura 46 .
Pręparatio ad ferendum dolorem 59 .
Dolor quiddam asperum, sed quia carens culpa, ideo non malum 63 .
Quomodo Philoctetes suum solatus est dolorem 72 .
Stoici dolorem non malum esse, Peripatetici malum esse, sed ferendum docent 85 .
Dionysius Heracleotes desciuit a Stoicis propter oculorum dolorem. Arcesilas quam
patiens in podagrę dolore.
Degener.
Tiberii Gracchi filius rempublicam cupiit euertere, pater uero stabilire 65 .
POMPONIVS MELLA IN GEOGRAPHIA
Diuitię.
Vbi ęs magis in precio quam aurum, quia plus abundant auro Macrobii et Automolę in Meroe,
insula Nili 56 .
BEATVS HIERONYMVS IN PARTE PRIMA
Deus.
Substantia sine initio, sine fine etc. Quomodo Pater genuit Filium, ne discutias. Deus
unus tantum 2 .
Tantum Filius creditur incarnatus. Iesus saluator. Christus unctus. Christus uirtus
Altissimi 3 .
Personarum distinctio in una substantia 10 .
Filius humanatus. Christus in carne omnia potuit quę uoluit et nunquam est mentitus.
Contra impugnantes diuinitatem uel humanitatem Christi 11, 12 .
Filius per omnia ęqualis Patri contra Arrium 13 .
Personarum distinctio, et exemplum, quomodo Pater generat Filium sibi coęternum 14 .
Filius non ideo minor Patre quia missus 14 .
Moyses et Helias, id est Lex et prophetę loquuntur cum Christo
15 .
Arriani male de Christo sentientes 16 .
Quod et Spiritus Sanctus est Deus. Trinitas uera, ueneranda, inuisibilis,
omnipotens 17 .
In Trinitate tres hypostases. Christus, Dei Filius, sapientia, sermo, ratio, spiritus
etc. Filius missus pro salute mundi 19 .
De essentia Trinitatis 23 .
De membris et attributis Deo ut homini. Quomodo dicitur, quod solus habet immortalitatem
80 .
Spiritus Patris et Spiritus Iesu idem 83 .
Deus inuisibilis 89 .
De Deo dicitur: Qui est, quia omnis creatura ei collata non subsistit 147 .
Christus est liber intus et foris scriptus 179 .
De insufflatione et missione Spiritus Sancti 204 .
Paraclytus. Anima Dei signat affectum Dei 208 .
Deus Dei Filius ubique 217 .
De corpore et sanguine Christi. 240 .
Diuiti quo pacto uiuendum 20 .
Crates philosophus auri pondus proiecit in mare 45 .
Quomodo saluatur diues 201 .
Dolor.
Cor non comedendum 151 .
Niobe fletu in lapidem uersa 160 .
Abelsattym interpretatur luctus spinarum, id est luctus peccatorum 196 .
IDEM IN PARTE SECVNDA
Deus.
Ira et furor Dei 2 .
Christus speciosus forma prę filiis hominum 5 .
Pater et Filius et Spiritus Sanctus dicitur fons. Tres fontes in Ecclesia sunt Trinitatis
mysterium 8 .
Sponsus et sponsa. Christus et Ecclesia 10 .
Dii in Scripturis qui sint 17 .
Christus iustitia, pax, ueritas, sponsus, sponsa 25 .
Deus sicut sol pro materia obiecti aliud indurat ut lutum, aliud mollit ut cęram 28 .
Christus fons aquę uiuę, panis, nardus, unguentum, lumen, uerbum 35 .
Deus non oculis,sed mente uidetur et spiritu 44 .
De X Dei nominibus apud Hebreos 79 .
Iosephus, XVIII. Antiquitatum liber de Christo 84 .
Incarnationis promissio 115 .
Christus sapientia, iustitia, sanctitas 126 .
Dii nationum explosi succedente crucis tropheo 127 .
Deus solus sapiens 297 .
Diuitię.
Ophyr auri genus 6 .
Ophaz, zaab genera auri. Tarsis lapis. Regio Indię opulenta 81 .
Ve duiuitibus etc. 118. 208 .
Diuites, plorate 255 .
Diuitiis templa satis nunc abundant, uirtutibus parum 132 .
Diuitiarum contemptus 169 .
Nec diuiti obsunt opes, si eis bene utatur 193 .
Crates et Antisthenes contempserunt diuitias 202. 211 .
Quę sunt diuitię proprię. Quare contemnendę diuitię 207 .
Contra diuites luxurię deditos 210 .
Diuitias laboriose congregant, luxuriose consummunt 221 .
Diuites insolentes et superbi 303 .
Degener.
A parentibus degenerauerunt filii Samuelis prophetę et filii Heli sacerdotis 282 .
Dolus.
Vulpecula cum leporibus ludit et sic occidit 205 .
Derisio.
Beatus Hieronymus illusus ueste muliebri 301 .
BIBLIA
Diligentia.
Saul, dum Cis patris sollicite perquisiuit asinas, et ipsas inuenit et se regem fore
agnouit 42 .
Sollicitus 130 .
Vidisti uirum uelocem in opere etc. 131 .
Mane semina et uespere ne cesses 134 .
Quodcunque
potest facere manus tua instanter operare etc. In
omnibus operibus tuis esto uelox 147 .
Derisio.
Viri Sochoth et Phanuel deriserunt Gedeonem, et ab eodem contriti dederunt poenas 36 .
Michol sterilitate damnatur, quia irrisit Dauid ludentem ante archam Domini 50 .
Pueri XLII qui deridebant Heliseum a duobus ursis lacerati sunt 62 .
Sanabalath et Thobię dicteria in Iudeos, cum reędificarent Hierusalem 85 .
Thobias, cum irrideretur de operibus piis, econtra dicebat his promereri uitam ęternam
90 .
Anna uxor exprobrat ei spem uanam et elemosinas eius non prospere cessisse 90 .
Deridetur iusti simplicitas 103 .
Nunc autem derident me iuniores tempore etc. 106 .
Illusor solus portabit malum 127 .
Derisor quęrit sapientiam, et non inuenit. Calumniator pauperis 128 .
Parata sunt derisoribus iudicia etc. 130 .
Derisorem eiice 131 .
Pauper calumnians pauperem. Parentum irrisor 132 .
Videntes turbabuntur et gementes dicent: Hi sunt quos aliquando habuimus in derisum etc.
138 .
Filii Israel Moysen, quem prius expositum deriserunt, in fine euentus mirati sunt 139 .
Equus emissarius, sic et amicus subsannator; sub omni suprasedente hinnit 148 .
In derisores prophetarum 156 .
Factus sum in derisum tota die, omnes subsannant me 172 .
Factus sum in derisum omni populo, canticum eorum tota die 182 .
Offendiculum amaritudinis et spina dolorem inferens 190 .
Qui deriserunt desolationem Hierusalem, ipsi confusionem suam passi sunt 192 .
Deformis.
Statua quam somniauit Nabuchodonosor 196 .
Docilis.
Ruth abiit in agrum ad colligendas spicas post terga metentium 40 .
Attendite, filii, disciplinam patris 126 .
Disce. Disce prius, postea
doceas 131 .
Esto mansuetus ad audiendum uerbum Dei. Si dilexeris audire, sapiens eris. In multitudine
presbiterorum prudentium sta, et si uideris sensatum, euigila ad eum, et gradus ostiorum
illius exterat pes tuus. Ne despicias doctrinam presbiterorum et seniorum 142 .
Verbum sapiens scius suscipiet, luxuriosus proiiciet 145 .
Suscipe correptionem 148 .
Et mittam famem in terra, non famem panis nec sitim aquę, sed audiendi uerbum Domini, et
non inuenient 206 .
Dolus.
Rebecca dolis circumuenit uirum Isaac, ut benediceret Iacob filio, ratus se benedicere
filio Esau 5 .
Ne decipias. Vestem ex duobus contextam non indueris 17 .
Dominus iubet percuti Madianitas, quia deceperunt Israel per idolum Belphegor et Zochi,
filiam ducis Madian 24 .
Gabaonitę dolo impetrarunt sibi salutem coram Iosue 31 .
Aioth uenit cum muneribus ad regem Eglon, et seorsum in colloquium euocatum interimit.
Sysaram latere cupientem operuit Iahel, mox adacto tempori clauo interfecit 35 .
Vulpes Sansonis ignem ferentes in cauda 38 .
Saul sepę simulata reconcilatione tetendit insidias Dauid; ubi id parum processit, aperto
odio persecutus est eum 45 .
Dauid simulat insaniam 46 .
Ioab dolose euocatum Abner interfecit 49 .
Siba seruus insimulatus dominum suum defectionis possessionem bonorum illius impetrauit a
rege 53 .
Ioab Amasam, collegam suum dolo interfecit 54 .
Ioab utriusque homicidii regnante Salomone dedit poenas 55 .
Mulier alteri furata uiuum filium supposuit suum mortuum 56 .
Prophetes senex de Bethel decepit alterum dicens angelum sibi locutum etc. 58 .
Simulatores et callidi prouocant iram Dei 107 .
De uanis et falsis hominibus. Psalmus XI 109 .
Contra simulatores amicicię. Psalmus XXVII 110 .
Ab homine iniquo et doloso errue me. Psalmus XLII. Simulatorum malicia. Psalmus
LXI 113 .
Conuersio ficta. Psalmus LXXVII 115 .
Custodi me a laqueo quem statuerunt mihi etc.
Psalmus CXL 124 .
Consilium fraudis. Illusor. Supplantator. 126 .
Os bilingue detestor 127 .
Fraudulentus bis 128 .
Deceptor iustorum 132 .
Qui fodit foueam, incidet in eam 134 .
Caue a dolosis et sperbis 144 .
Dolosus et insidiator 147 .
Qui fraudem facit mercenario 148 .
Malicia amicorum falsorum 148 .
Erubescite de offuscatione dati et accepti 149 .
Sicut decipula plena auibus, sic domus eorum plenę dolo. A propheta usque ad sacerdotem
faciunt dolum. Vnusquisque se a proximo suo custodiat, et in omni fratre non habeat fiduciam,
quia omnis frater supplantans supplantabit, et omnis amicus fraudulenter incedet 169 .
In ore suo pacem cum amico suo loquitur, et occulte ponit ei insidias 169 .
Ismael occidit Godoliam in conuiuio ab ipso inuitatus 178 .
Dolo circumueniunt regem, ut emittat edictum, quo periret Daniel, quem rex prę cęteris
diligebat 198 .
Et factus est Ephraim quasi columba seducta non habens cor 202 .
Mensura minor irę plena 209 .
Totum in hamo subleuauit etc. Ve qui potum dat amico suo mittens fel suum et inebrians,
ut aspiciat nuditatem eius 210 .
Eupator munitionem Syon dirruit, cum ei pacem iurasset 219 .
Alchimas itidem percussit Assideos. Nicanor euocatum Iudam ad pacem ineundam inter se
uoluit eum comprehendere 220 .
Rex Ęgypti quasi amicus ingressus Syriam dolo eam occupauit, ciuitates Alexandri, generi
sui. Ionathas dolis Triphonis circumuentus periit 222 .
Idem Triphon Antiochum regem, dum simul pergerent, dolo interemit 223 .
Menelaus sibi impetrauit sacerdotium, cum Iason eum, ut pro se impetraret, misisset
pecuniasque ei dedisset 225 .
Andronicus iurauit Onię sacerdoti nihil se ei nociturum, et euocatum de templo interemit
226 .
Diuitię.
Abraham diues auri er argenti 2 .
Isaac propter opulentiam incidit in Palestinorum inuidiam. Isaac serui foderunt puteum
dictum Abundantia 4 .
Iacob pauper diligitur a socero suo Laban, ditatus uero ab eodem persecutionem patitur 5 .
Sculptilia eorum igne combures; non concupisces argentum et aurum, de quibus facta sunt
etc. Caue, ne, postquam affluxeris bonis, eleuetur cor tuum et non reminiscaris Domini, Dei
tui 26 .
Anos aureos et mures aureos fecerunt Philistiim 42 .
Dauid arma aurea et multum ęris adduxit in Hierusalem Adadezer regis 50 .
Dauid expugnata urbe Rabath tulit regis diadema pondo auri talentum habens gemmas
preciosissimas etc. Altare aureum, mensa, candelabra X etc., omnia ex auro 57 .
Attulerunt de Ophir ad Salomonem CCCCXX talenta auri. Scuta, peltę, uasa, supellex, omnia
de auro purissimo. Tanta fuit copia argenti in Hierusalem, quanta lapidum, tanta cedrorum,
quanta et sicomorum 58 .
Ioas Azaheli, regi Syrię, uenienti extra Hierusalem uniuersum argentum de palatio et
thesauris templi dedit, et inde eum fecit recedere 65 .
Achaz, rex Iuda, misit aurum et argentum Assyriorum regi, et percussit >Syros 67 .
Diuitiarum iactantia Ezechiam ad pauperiem redegit rapientibus eas illis ipsis quibus eas
ostentauerat 78 .
Dauid percussis Philistiim de pręda pharetras aureas et ęris magnam copiam
attulit in Hierusalem 72 .
Quanta pręparauit Dauid pro ędificatione templi 73 .
Attulerunt ad Salomonem de Ophir auri talenta CCCCL. Afferebantur per singulos annos auri
talenta DCLXVI. Salomon magnificatus est super omnes reges terrę diuitiis et gloria 76 .
Appensa sacerdotibus per Esdram post transmigrationem 84 .
Vix per dies XXX collecta sunt Assyriorum spolia 96 .
Diuitię Iob 101 .
Diues cum dormierit, nihil secum auferet etc. 105 .
Non dabitur aurum obrizum pro sapientia, nec appendetur argentum in commutatione eius
106 .
Diuites egebunt; quęrentes autem Dominum abundabunt. Psalmus XXX 111 .
Thesaurizet alius, substantia mea apud Dominum. Psalmus XXXVIII 111 .
Potentia et diuitię non saluant. Psalmus XLVIII 112 .
Si diuitię affluant, nolite cor apponere. Psalmus LXI 114 .
Obprobrium sumus abundantibus. Psalmus CXXII 121 .
Diuitię postponuntur sapientię 127 .
Diues bis 127 .
Diuitię.
Diues auarus et diues largus. Substantia festinata minuetur, quę autem paulatim
colligitur manu, multiplicabitur. Bonus possidebit substantiam peccatoris. Diuitię ter 128 .
Diuitię. Diues. Diues rigidus. Diues. Acquisitio festinata. Diuitię 130 .
Diues. Familia et substantia 131 .
Diues. Diues insipiens. Diues iterum. Nec diuitias nec paupertates optat Salomon, sed
tantum uictui necessaria 132 .
Diuitię et opulentia uanitas. Detestatus sum industriam meam in acquirendo. Qui amat
diuitias, fructum non capiet ex eis. Saturitas diuitis non sinit eum dormire. Alius acquirit
diuitias nec fruitur eis; homo extraneus uorabit illas. Diuitię conseruatę in malum domini
sui. Sicut egressus est nudus de utero matris suę, sic reuertetur, et nihil auferet de labore
suo 133 .
Sapientia cum diuitiis prodest 134 .
Quid nobis profuit superbia aut diuitiarum iactantia? Transierunt omnia 138 .
Noli attendere ad possessiones iniquas. Noli anxius esse in diuitiis iniustis. Multos
perdidit aurum et argentum 142 .
Non zeles gloriam et opes peccatoris. Qui gloriatur in substantia, uereri debet
paupertatem. Si diues fueris, non eris immunis a delicto. Diues. Bona est substantia cui non
est peccatum in conscientia 144 .
Memento paupertatis in tempore abundantię 145 .
Diues mendax 146 .
Diues bonus. Beatus diues sine macula auaritię 147 .
Substantię iniustorum sicut fluuius siccabuntur, et sicut tonitruum magnum
in pluuia personabunt 149 .
Mors amara iniusto et diuiti 149 .
Salomon collegit aurum et argentum 150 .
Cum clamaueris, liberent te congregati tui, et omnes eos auferet uentus, tollet aura 164 .
Diuitię scire et nosse Deum 169 .
Perdix fouit quę non peperit; fecit diuitias, et non in iudicio; in dimidio dierum suorum
relinquet eas, et in nouissimo suo erit insipiens 172 .
Pro eo quod habuisti fiduciam in munitionibus tuis et in thesauris tuis, tu quoque
capieris. Fertilis fuit Moab ab adolescentia sua, et requieuit in fecibus suis etc. Propterea
ecce dies ueniunt, et confundetur Moab etc. 180 .
Quę habitas super aquas multas locuplex in thesauris, uenit finis tuus, pedalis
pręcisionis tuę 181 .
Vbi sunt qui argentum thesaurizant, et aurum, in quo confidunt homines, et non est finis
acquisitionis eorum etc. 183 .
Argentum eorum et aurum eorum non ualebit liberare eos in die furoris Domini 185 .
Iniquitas Sodomę abundantia et ocium 187 .
Olla plena bonis carnibus efferbuit, et discocta sunt ossa illius in medio eius 189 .
Desiderabile argentum eorum urtica hęreditabit, lappa in tabernaculis eorum. Iuxta
pascua sua adimpleti sunt et saturati sunt, et eleuarunt cor suum, et obliti sunt mei etc.
203 .
Domos quadro lapide ędificabitis, et non habitabitis in eis; uineas plantabitis
amantissimas, et non bibetis uinum earum 205 .
Ve uobis qui opulenti estis in Syon, et confiditis in montem Samarię etc. 206 .
Diripite argentum, diripite aurum; et non est finis diuitiarum etc. 209 .
Ecce iste coopertus est auro et argento, et omnis spiritus non est in uisceribus eius
210 .
Disperierunt omnes inuoluti argento. Argentum eorum et aurum eorum non poterit liberare
eos in die irę Domini 211 .
Et qui mercedes congregauit, misit eas in sacculum pertusum 211 .
Peccatoribus non proderunt diuitię 214 .
Iudas fugatis hostibus cum ad castra eorum reuertisset, uetuit tolli spolia, ne in his
dirripiendis occupatos Gorgias, qui stabat in montibus, opprimeret 218 .
Simon clypeum aureum mnarum mille Romanis misit 223 .
Dolor.
Benoni, id est filius doloris mei 6 .
Aaron uetitus dolorem pręferre in morte filiorum, eo quod oleum unctionis esset super
eum. Aaron mente lugubri comedere non potuit de oblatione, licet teneretur 16 .
Sacerdos ne contaminetur in mortibus ciuium, nisi consanguineorum. Pontifex caput non
discoperiet uestimenta non scindet, ad mortuum non ingredietur 18 .
Mortem Aaron fleuit populus diebus XXX 23 .
Non uos incidetis nec facietis caluitium super mortuo 27 .
Moysen fleuerunt XXX diebus 30 .
Minante angelo filii Israel fleuerunt; locus dictus flentium siue lachrimarum 35 .
Iepte immolauit filiam; hinc mos inoleuit, ut filię Israel simul conuenientes annuo fletu
diebus quattuor plangant filiam Ieptę. Filia Iepte duobus mensibus peragrans montes luxit
uirginitatem suam, reuersa patris uotum impleuit 37 .
Nolebat Noemi se uocari Noemi, id est Pulchram, sed Mara, id est Amaram 40 .
Heli audita nece filiorum prę dolore cecidit et mortuus est 41 .
Qui archam Domini abstulerant, percutiebantur in secretiori parte natium, et ascendebat
ululatus percussorum in cęlum 42 .
Dauid fleuit uxores captas ab hostibus Achinoe et Abigail 48 .
Habitatores Iabes mortem Saul et filiorum eius dolentes ieiunauerunt VII diebus. Dauid
dolens mortem Saul et Ionatę scidit uestimenta sua, sui lugentes ieiunauerunt ad uesperam 49 .
Dauid Ammonis filii nece audita scidit uestimenta, reliqui fleuerunt ploratu magno 52 .
Idem Absalonem uitę suę insidiantem grauissime fleuit occisum 53 .
Respha a filiis in cruce pendentibus abigebat aues per diem et bestias per noctem 54 .
Heliseus fleuit, dum prophetaret Azahelem super Syriam regnaturum et mala facturum
filiis Israel 64 .
Iosias fleuit mala uentura super Hierusalem; propterea requieuit in pace, ne uideat illa
68 .
Iosiam luxerunt Iuda et Hierusalem. Hieremias fecit lamentationes 82 .
In reędificatione templi sub Zorobabel populus pars gaudebat, pars lugebat clamore mixto
83. 89 .
Esdras scidit uestimenta, uulsit capillos et barbam, sedit moerens usque ad uesperum.
Fleuit populus. Neemias: Fleui et luxi diebus multis 85. 90 .
Anna flet Thobiam discedentem 91 .
Factus est fletus et ululatus in ecclesia per multas horas clamantium ad Deum 95 .
Dolor et exclamatio subita Vagaonis et Assyriorum uiso Olophernis trunco 96 .
Iudith defunctam luxit populus diebus septem 97 .
Dolor Mardochei et Iudeorum apud Persas, cum edictum regis exisset delendi eos 98 .
Iob quoque nunciis calamitatis exceptis scidisse dicitur uestimenta sua, et tonso capite
corruisse in terram 101 .
Verba mea dolore sunt plena etc. 102 .
Dimitte me, ut plangam dolorem meum 103 .
Si locutus fuero, non quiescet dolor meus, et si tacuero, non recedet a me
104 .
In doloribus consolabitur a Domino. Psalmus XCIII 117 .
Exitus aquarum deduxerunt oculi mei. Psalmus [118] CXVIII 120 .
Lamentatio populi in captiuitate. Psalmus CXXXVI 123 .
Dolor 127 .
Lugens consolabitur 128 .
Risum dolor sequitur 128 .
Tristitia 130 .
Afflictus 131 .
Melior tristitia quam lętitia 134 .
Sapientia a doloribus liberat 139 .
Tristitiam non des animę tuę. Placens Deo tristitiam expelle a te 147 .
In mortuum produc lachrimas 149 .
Qui lugent consolabuntur 157 .
Angeli pacis amare flebunt 158 .
Fleuit Ezechias fletu magno 159 .
Rugiemus quasi ursi et quasi columbę meditantes gememus quia corruit in platea ueritas
164 .
Consolatio lugentibus a Domino 165 .
Tonde capillum tuum et proiice, et sume in directum planctum, quia proiecit Dominus et
reliquit generationem furoris sui. Quis dabit capiti meo aquam, et oculis meis fontem
lachrimarum, et plorabo die ac nocte interfectos filię populi mei 169 .
Lamentatio Hieremię: Non sedi in concilio ludentium etc. Solus
sedebam, quia amaritudine replesti me; quare factus
est dolor meus perpetuus etc. 171 .
Rachel plorans filios suos etc. 175 .
Nequaquam calcator uuę solitum celeuma cantabit 180 .
Lamentatio Hieremię: Quomodo sedet sola ciuitas 181 .
Inundauerunt aquę super caput meum. Repleuit me amaritudinibus, inebriauit me absinthio.
Recordare absinthii mei et felis. Oculus meus afflictus est. Diuisiones aquarum deduxerunt
oculi mei 182 .
Defecit gaudium cordis mei, uersus est in luctum chorus noster; cecidit corona capitis
nostri 183 .
Sedi VII diebus moerens 184 .
Percute manum tuam et allide pedem tuum, et dic: Heu ad omnes abominationes malorum
domuus Israel 185 .
Rui in faciem et exclamaui: Heu, heu, heu, Domine Deus. Ezechiel flet mortem Pheltię:
Heu, heu, heu, Domine, consummationem tu facis etc. 186 .
Et tu, assumme planctum super principes Israel 188 .
Non palam flet, sed tamen tacitus ingemiscit Ezechiel uxoris mortem 189 .
Lamentum super pharaonem. Cane carmen lugubre super multitudinem Ęgypti 191 .
Tristitia regis cum liberare cuperet Danielem, et edictum reuocare non liceret 198 .
Dolores parturientis uenient ei 223 .
Vlulate etc. 204 .
Super hoc plangam quia desperata est plaga eius 208 .
Operiebatis lachrimis altare Domini fletu et mugitu, ita ut non respiciam ultra ad
sacrificium etc., quia nihil prosunt lachrimę, ubi non cessat peccatum 216 .
Degener.
Ioram pessimus, de Iosaphat optimo. Ioatham rex rectum fecit coram Domino, Achaz uero,
filius eius, male operatus est 80 .
Manasses in fine optimus; Ammon, filius eius, semper per omnia pessimus fuit. Vinea
electa conuersa in prauum 167 .
Versa est mihi domus Israel in scoriam; omnes isti ęs, et stamnum, et
ferrum, et plumbum in medio fornacis; scoria argenti facti sunt 189 .
Defensor.
Respha a filiis crucifixis abigebat aues per diem et bestias per noctem 54 .
Bello Philistino Iesbinedob extendit manum percussurus Dauid regem; Abisai ictum eius
suspendit illo statim interfecto 54 .
Dominus defendet iustum ab impio. Protector. Psalmus XXXVI.III. Innocens a Domino
protegitur. Psalmus LI 112 .
A persecutionibus liberatio. Psalmus LXXI 114 .
Dominus protexit Dauid ab inimicis suis. Psalmus LXXXVIII 116 .
Ipse custodiet te ab impetu impiorum 126 .
Custos domini sui 131 .
Impii persecuntur, iusti defendunt. Aperi os tuum muto et causis omnium filiorum qui
pertranseunt. Vindica inopem 132 .
Liberator ab ingratis contemnitur 134 .
Sub umbra illius sedi etc. 135 .
Christus sponsam se defensurum pollicetur, sed adhuc illa se defendi petit 137 .
Nubem ab ęstu solis umbraculum habent 140 .
Libera eum qui patitur iniuriam 141 .
Protectio Domini in tentationibus 152 .
Cum transieris per aquas, tecum ero, et flumina non operient/te; cum ambulaueris in igne,
non combureris, et flamma non ardebit in te 161 .
Cibabo hostes tuos carnibus suis etc. Nunquid abbreuiata et paruula facta
est manus mea, ut non possim redimere? 162 .
Tu ne formides quia ego tecum sum, ait Dominus, ut liberem te 167 .
Dabo te populo huic in murum ęreum, fortem; et bellabunt aduersum te, et non
pręualebunt, quia ego tecum sum etc. 171 .
Dominus autem mecum est tanquam bellator fortis; iccirco qui persecuntur me, cadent et
infirmi erunt 172 .
Erruite ui oppressum, liberate ui oppressum 173 .
Hieremias liberatus de carcere libertate donatur per Nabuzardan, magistrum militię regis
Nabuchodonosor 178 .
Adducam malum super omnem carnem, et te, Baruch, saluabo, quocunque perrexeris 179 .
Ecce dedi faciem tuam ualentiorem facie eorum etc., ne timeas eos 184 .
Murus triplex templi est triplex protectio: diuina, angelica, humana 195 .
Et ego ero ei, ait Dominus, murus ignis in circuitu, et in gloria ero in medio eius. Qui
enim tetigerit uos, tangit pupillam oculi mei 212 .
Desperatio.
Cayn desperauit ueniam 1 .
Desperans emendationis 131 .
Sobna sacerdos propter diffidentiam captus 155 .
Depositum.
Lex de custodibus et rebus alteri commendatis 13 .
Qui abiurauit depositum 15 .
Debitum et creditum. Si pignus indumentum tuleris, ante solis occasum redde 13 .
Mercenario cito soluas 17 .
Septimo anno facies remissionem, et creditor quicquam repetere non poterit etc. 27 .
Cum repetes debitum etc. Reddes precium laboris pauperi ante solis occasum 29 .
Querela oppressorum ęre alieno et remissio debiti 86 .
Thobias commisit filio exactionem argenti a Gabello per chirographum 91 .
Creditor compatiens pauperi 132 .
Ne protrahas datum angustianti 132 .
Qui ędificat domum suam impendiis alienis, quasi qui colligit lapides suos in hieme
145 .
Donum.
Princeps quod donabit filio, erit ei hęreditarium, quod uero aliis donabit, durabit usque
ad annum remissionis 195 .
Decima.
Abraham dedit decimas omnium Melchisedech sacerdoti 3 .
Iacob uouit Deo decimas cunctorum, quę sibi Deus dederit 5 .
Decimas et primitias non tardabis offerre. Primitiarum offerendarum genera 13 .
Oblationes 15 .
Decimę omnes terrę Domini sunt 19 .
Filiis autem Leui dedi omnes decimas Israel etc. Leuitę decimam partem decimę offerant
Domino 22 .
Decima de frugibus. Primogenita de armentis et ouibus 27 .
Ezechias pręcepit sacerdotibus et Leuitis dari decimas 81 .
Primogenita et primitię soluuntur sacerdotibus, decima terrę Leuitis. Decima decimę
Leuitarum offertur in domo Dei. Leuitis data decima 87 .
Thobias primitiua et decimas fideliter soluit 90 .
Inferte omnem decimam in horreum meum, et sit cibus in domo mea; et probate me super hoc,
dicit Dominus: si non aperuero uobis catharactas cęli etc. 216 .
Diabolus.
Coluber tortuosus 105 .
Behemoth foenum quasi bos comedet. An extrahere poteris Leuiathan hamo? etc.; de eius
crudelitate et obstinatione et potentia et superbia 108 .
Superbum pharaonem, id est diabolum, humiliauit Dominus Psalmus LXXXVIII
116 .
Inuidia diaboli mors intrauit in orbem terrarum 137 .
Requiescent ibi bestię, dracones, struciones, pilosi, ululę, syrenę. Quomodo cecidisti
de cęlo, Lucifer, qui mane oriebaris? 154 .
In die Iudicii detrudetur diabolus in infernum 156 .
A uoce Domini pauebit Assur 157 .
Captiuitas a forti tolletur, et quod ablatum fuerit a robusto saluabitur 162 .
Ecce ego creaui fabrum sufflantem in igne prunas 163 .
Superbia et casus diaboli 190 .
Leo gentium, draco qui est in mari. Faciam cum eis pactum pacis, et cessare faciam
bestias pessimas de terra, id est demones 191 .
Soluetur Sathanas de carcere suo, et exibit seducere gentes etc. 192 .
Belial uniuersus interiit. Clypeus fortium eius ignis, uiri exercitus in coccineis,
aspectus eorum quasi lampades, quasi fulgura discurrentia 209 .
Facies eorum uentus urens 210 .
Ante faciem eius ibit mors, id est diabolus. Item de subiectione diaboli 210 .
Quid tu, mons magne, coram Zorobabel? In planum 213 .
Princeps tributorum Antiochi regis simulans pacem irruit super ciuitatem 217 .
DEVS.
Apparuit Dominus Abrahę in ualle Mambrę; tres uidit, et unum adorauit 3 .
Iacobus locum, ubi luctatus est cum uiro, uocauit Phanuel, dicens: Vidi Dominum facie ad
faciem 6 .
Moysi apparuit Dominus: flamma in rubo, et rubus non comburebatur. Aspicere non audebat
contra Deum 10 .
Ego sum qui sum Deus Abraham, Deus Isaac, Deus Iacob 10 .
Ego Dominus et nomen meum Adonay. Ad Moysen: Constitui te Deum pharaonis. Malefici de
Moyse dixerunt: Digitus Dei est hic 10 .
Dominus pręcessit populum per diem in columna nubis, et per noctem in columna ignis 11 .
Loquente Domino terretur populus et clamat: Non loquatur nobis Dominus, sed Moyses, ne
moriamur 12 .
Viderunt Deum Israel, sub cuius pedibus quasi opus lapidis saphirini et quasi cę1um, cum
serenum est 13 .
Dominus loquebatur Moysi facie ad faciem. Petiit sibi ostendi faciem Domini, sed audiuit:
Non poteris uidere faciem meam. Non enim uidebit me homo, et uiuet etc. Apparuit gloria Domini
omnibus etc. 16 .
Moyses audiebat uocem loquentis de propiciatorio inter duos cherubim. Super tentorium
quasi species ignis etc. 20 .
De Moyse dicitur: Palam, et non per enygmata et figuras Deum uidet 21 .
Dominus Deus tuus ignis consummens est, Deus emulator 26 .
Apparuit Dominus in columna nubis 30 .
Anna cantico extollit magnificentiam Dei 41 .
Dominus exterruit Philistiim tonitru et fragore, et cęsi sunt a filiis Israel 42 .
Dauid miratur potentiam et magnitudinem Dei 54 .
Gloria Domini impleuit domum 57 .
Helias stetit in monte, et Dominus pertransiit in spiritu uehementi et igne 60 .
Canticum Dauid de Deo et mirabilibus eius 72 .
Magnus es, Domine, in ęternum 93 .
Adonay Domine, magnus es tu et pręclarus in uirtute etc. 97 .
Deus sapiens corde est, fortis robore: quis restitit ei, et pacem habuit? Si uenerit ad
me, non uidebo eum etc. 102 .
Quis ignorat omnia creata a Deo, et in manu eius esse omnia? Apud ipsum est sapientia et
fortitudo etc. 103 .
Sed nusquam apprehendam eum; ipse uero scit uiam meam. Ipse enim solus est sciens omnia
et faciens quid uult.
Qui nouerunt eum, ignorant dies illius.
Potestas et terror apud eum est, qui facit concordiam in sublimibus. Qui fecit spiramentum,
qui extendit aquilonem super uacuum. Cum uix paruam stillam sermonis eius audierimus, quis
poterit tonitruum magnitudinis illius intueri 105 .
Ecce Deus excelsus in fortitudine sua, et nullus ei similis in legis latoribus. Quis
poterit scrutari uias eius aut quis audet ei dicere: Operatus es iniquitatem? Ecce Deus magnus
uincens scientiam nostram; numerus annorum eius inęstimabilis etc. Digne eum inuenire non
possumus; magnus fortitudine, et iudicio, et iustitia; et enarrari non potest 107 .
Dei omnipotentia. Psalmus XXIII. Deus rectus, fidelis etc. Psalmus XXII 110 .
Item Psalmus XXXV. III. Potestas Dei est, et tibi,
Domine, misericordia. Psalmus LXI. Mutipliciter Deum laudat. Psalmus
LXV. Item Psalmus LXVIII 114 .
Potentia Dei in creando. Psalmus LXXIII. Deum magnificat. Psalmus
LXXVI 115 .
Dei misericordia, magnificentia, gloria. Psalmus LXXXV. Laudat Deum.
Psalmus LXXXVIII 116 .
Item Psalmus XCI. Item Psalmus XCII. Magnus Dominus et rex
super omnes etc. Psalmus XCIIII. Omnes dii gentium demonia, Dominus autem cęlos
fecit. Psalmus XCV. Inuitat ad laudem Dei. Psalmus XCVIIII 117 .
Item Psalmus CII, CIII, CIIII, CV 118 .
Item CXII. Deos gentium detestatur. Psalmus CXIII 119 .
Deus magnus prę omnibus diis, creator omnium, educens nubes, fulgura, pluuiam, uentos.
Psalmus CXXXIIII, CXXXV, CXXXVII, CXXXVIII 123 .
Gentium simulachra insensibilia et qui confidunt in eis. Psalmus CXXXIIII
123 .
Laudes Dei. Psalmus CXLIIII 124 .
Item Psalmus CXLV, CXLVI, CXLVII. Omnes creaturas inuitat ad laudem Dei. Psalmus
CXLVIII. Laudes Dei. Psalmus CL 125 .
Turris fortissima nomen Domini etc. Dei uoluntas permanet. Non est sapientia etc. contra
Dominum 130 .
Deus cuncta fecit bona in tempore suo.
Opera quę fecit Deus, ut timeatur, perseuerant in
perpetuum 133 .
Dei pulchritudo, fortitudo, misericordia, iustitia 136 .
Deus inuenitur ab iis qui non tentant eum; apparet eis qui fidem habent in illum. Deus
scrutator omnium, quia ubique spiritus Domini 137 .
Deus sapientię dux et sapientum emendator. In manu enim illius et nos et sermones nostri,
et omnis sapientia, et opus scientię, et disciplina. Deus patrum meorum et Domine
misericordię, qui fecisti omnia uerbo tuo et sapientia tua etc. 138 .
Domine, omnia in mensura, et numero, et pondere disposuisti tanquam momentum staterę,
sic est ante te orbis terrarum 139 .
O quam bonus et suauis est, Domine, spiritus tuus in omnibus. Qui creaturas solem,
stellas deos putauerunt, quia bonę, pulchrę, potentes, sciant, quanto his dominator eorum
melior, speciosior, fortior etc. De simulachris deorum quam uana sint 139 .
Tu autem, Deus noster, suauis et uerus es, patiens, et in misericordi a disponens omnia.
Tu es, Domine, qui uitę necisque habes potestatem, et deducis usque ad portas mortis et
reducis. Vnde idolorum origo. Melior est homo diis quos colit. Nosse Deum consummata iustitia
est 140 .
In manu Dei potestas terrę. Omnia nuda et aperta oculis eius. Vię illorum coram illo
sunt semper, et non sunt absconsę ab oculis eius. Non est minuere, neque adiicere, nec est
inuenire magnalia Dei 144 .
Domine, pater et dominator uitę meę 146 .
Opera Domini uniuersa bona ualde. Opera omnis carnis coram illo, et non est quicquam
absconditum ab oculis suis 149 .
Memor esto operum Domini etc., sapientię eius infinitę etc. Quis satiabitur uidens
gloriam eius? Creaturę obediunt ei. Multa dicimus et deficimus; consummatio autem sermonum
ipse est, ipse omnipotens super omnia opera sua.
Exaltate illum quantum
potestis; maior est enim omni laude. Ne laboretis, non enim comprehendatis 150 .
Confitebor tibi, Domine rex, et collaudabo te Deum, saluatorem meum 151 .
[Deo omnia factu facilia esse, ipsum autem incomprehensibilem. Omnipotens creator et
rector 160.]
Dominator, Domine exercituum 152 .
Vidi Dominum sedentem super solium excelsum etc., de gloria Domini 152 .
Deo omnia factu facilia esse, ipsum autem incomprehensibilem. Omnipotens creator et
rector omnium, sapientię infinitę, omnia quasi nihil in comparatione illius. Omnes gentes
quasi non sint, sic sunt coram eo. Ego Dominus primus et nouissimus ego sum 160 .
Ego primus et ego nouissimus, et absque me non est Deus. Quis similis mei? De diis
gentilium 161 .
Ego Dominus, et non est alter formans lucem et creans tenebras,
faciens pacem et creans malum. Vsque ad senectam ego ipse, et usque ad canos ego portabo.
Consilium meum stabit, et uoluntas mea fiet. Trinitas sancta 162 .
Nunquid abbreuiata et paruula facta est manus mea? etc. 162 .
Dominus excelsus et sublimis, habitans ęternitatem, et sanctum nomen eius in excelso et
in sancto habitans etc. 164 .
Hęc dicit Dominus: Cęlum sedes mea, terra autem scabellum pedum meorum 166 .
Me ergo non timebatis, ait Dominus? etc. qui posui harenam terminum mari, pręceptum
sempiternum quod non pręteribit etc. 168 .
Ego sum Dominus qui facio misericordiam, et iudicium, et iustitiam in terra 169 .
Ipse Deus uiuens et rex sempiternus. Dii qui cęlos et terram non fecerunt, pereant de
terra et de his quę sub cęlo sunt. Deus qui facit terram in fortitudine sua, pręparat orbem in
sapientia sua, et prudentia sua extendit cęlos. Ad uocem suam dat etc. 170 .
Domine, fortitudo mea et robur meum, et refugium meum in die tribulationis 171 .
Ecce sicut lutum in menu figuli, sic uos, domus Israel, in manu mea 172 .
Putas ne Deus e uicino ego sum, et non Deus de longe? etc. Nunquid non cęlum et terram
ego impleo, dicit Dominus 173 .
Vt facta est terra eorum in desolationem a facie irę columbę, id est Dei 174 .
Ipse Dominus creauit terram et quę in ea sunt, et dat eam cui uult 174 .
Ego sum iudex et testis, dicit Dominus 175 .
O Israel, quam magna est domus Dei, et ingens locus possessionis eius. Magnus est, et non
habet finem, excelsus et immensus. Adinuenit omnem uiam disciplinę 183 .
De uanitate deorum gentilium. Hęc uisio similitudinis glorię Domini etc. 184 .
Ezechiel uidit gloriam Domini, et cecidit in faciem, et spiritus sustulit eum super
pedes 184 .
Cogitationes cordis uestri ego noui 186 .
Species glorię Domini ingressa est templum, et repleta est domus gloria Domini 194 .
Hymnus trium puerorum 197 .
Iuxta uoluntatem suam facit etc. et non est qui resistat manui eius et dicat ei: Quare
fecisti? 197 .
A facie eius contremuit terra, moti sunt cęli etc. 204 .
Leo rugiet, quis non timebit? Dominus Deus locutus est, quis non prophetabit? 205 .
Ecce formans montes, et creans uentum, et annuncians homini eloquium suum, faciens
matutinam nebulam, et gradiens super excelsa terrę; Dominus Deus exercituum nomen eius 205 .
Qui ędificat in cęlo ascensionem suam, et fasciculum suum super terram fundauit; qui
uocat aquas maris, et effundit eas super faciem terrę; Dominus nomen eius 206 .
Quis Deus similis tui? etc. Dominus emulator et ulciscens, Dominus patiens, et magnus
fortitudine. Dominus in tempestate et in turbine uię eius, et nebule puluis pedum eius etc.
209 .
In igne zeli eius deuorabitur omnis terra 211 .
Dominus est oculus hominis et omnium tribuum Israel 214 .
Ego enim Dominus, et non mutor 216 .
Dagon deus in Azoto periit simul cum omnibus implorantibus auxilium eius 221 .
DEVS CHRISTVS.
Dominus de Syon uenit, et de Seyr ortus est nobis etc. 30 .
Dauid prophetat de Christo 54 .
Cyrus, rex Persarum, captiuos liberauit, ut ędificent domum Domino. Christus genus
humanum iugo peccati soluit, ut ędificent ecclesiam 83 .
Thobias de Christo 93 .
Stabis supra petram et uidebis posteriora mea; faciem autem meam non 14 .
Ecce spes eius frustrabitur eum, id est diabolum; uidentibus cunctis pręcipitabitur,
scilicet a Christo 108 .
Christi mysteria. Psalmus II, III 108 .
Dominus mirificauit sanctum suum. Psalmus IIII. De incarnatione et
uictoria, Psalmus VIII. De iudicio. Psalmus VIIII. Querela de
dilatione aduentus eius. Psalmus XII. Natiuitas, ascensio, charitas,
Psalmus XVIII 109 .
De magnificentia Domini, Psalmus XX. Oblatio agni immaculati. Psalmus
XXVIII 110 .
De mysteriis Christi. Psalmus XXXVIIII. XL.III. Item Psalmus
XLIIII.XLVI.XLVII. De redemptione. Psalmus XLVIII. De primo et secundo aduentu.
Psalmus XLVIIII 112 .
Christus custoditus in sepulchro et resurgens. Psalmus LVIII. Christus
permanet in ęternum in conspectu Dei etc. Psalmus LX 113 .
De incarnatione et eius inter homines conuersatione. Psalmus LXVI. Resurrectio et
ascensio. Psalmus LXVII. Laus Domino ascendenti. Psalmo eodem. Iudicium,
natiuitas, magorum adoratio. Psalmus LXXI 114 .
Cum accepero tempus, id est cum temporaliter homo factus fuero etc. Psalmus
LXXIIII. Inuocat aduentum Christi in carne. Psalmus LXXIX 115 .
De Christo et natiuitate eius ad liberandum nos. Psalmus LXXXIIII. Item
Psalmus LXXXVI 116 .
Christus promissus. Psalmus LXXXIX. De incarnatione et resurrectione etc.
Psalmus XCII. Laudat Christum Saluatorem. Psalmus XCIIII. Prophetat
de tempore Christi. Psalmus XCV. De aduentu ad Iudicium. Psalmus
XCVI. De primo aduentu. Psalmus XCVII. De regno
Christi.
Psalums XCVIII 117 .
Christus minatur peccantibus, miseretur penitentibus. Psalmus C. Inuocat
aduentum Saluatoris. Psalmus CI. Redemptio per Christum. Psalmus CVI. De sessione
eius a dextris Dei. Psalmus CIX. Hęc porta Domini, scilicet Christus, per quem
iusti intrabunt in requiem. Psalmus CXVII 119 .
Paraui lucernam Christo meo super ipsum efflorebit sanctificatio mea, id est nazareitas.
Psalmus CXXXI. Christus loquens nunc pro se, nunc pro suis. Psalmus
CXL. Christus se expectatum a iustis asserit. PsalmusCXLI 124 .
Benedictio et pax per Christum. Psalmus CXLVII. Deus exaltauit cornu populi
sui eo quod ex eis Christus esset nasciturus. Psalmus CXLVIII. Lętatur Christo
nascituro. Psalmus CXLXIX 125 .
Dominu s possedit me in initio etc. 127 .
Via uiri in adolescentula cognitu difficilis 132 .
Ciuitas obsidetur a rege magno, a paupere sapiente liberatur. Liberator ab ingratis
contemnitur 134 .
De amore Sponsi Christi et Sponsę Ecclesię 135 .
Hortus conclusus et fructificans Maria, uirgo et mater. Ego dormio in sepultura, et cor
meum uigilat in Deo. Ecclesia Christum uocat fratrem, Mariam matrem 136 .
Sapientia Dei, cum sit una, omnia potest, et in se permanens omnia innouat, et per
nationes in animas sanctas se transfert 138 .
Cum quietum silentium continerent omnia, et nox in suo cursu medium iter haberet,
omnipotens sermo tuus, Domine, de cęlo, a regalibus sedibus uenit, id est Christus natus est
140 .
Fons sapientię uerbum Dei in excelsis 140 .
De sapientia Christi et gloria eius inter angelos et homines 146 .
De natiuitate Christi ex Virgine et descensu ad inferos etc. de illo 146 .
In sermone eius siluit uentus, et cogitatione sua placauit abyssum, et plantauit
illam Dominus Iesus. Christus purgauit peccata Dauid et exaltauit in ęternum
cornu eius 150 .
Nisi Dominus reliquisset nobis semen, quasi Sodoma fuissemus 151 .
Et apprehendent VII mulieres uirum unum in die illa 152 .
In die illa erit germen Domini in magnificentia et gloria 152 .
Ecce Virgo concipiet et pariet filium. Velociter spolia detrahe, cito prędare, scilicet
inferos. Christus credentibus in sanctificationem, incredulis in lapidem offensionis et petram
scandali. Item de Christo cap. IX. Computrescet iugum a facie olei 153 .
De natiuitate Christi et uirtute et tempore gratię. Emitte agnum, Domine, dominatorem
terrę etc. 154 .
Ecce Dominus ascendet super nubem leuem, et ingredietur Ęgyptum, et mouebuntur simulachra
Ęgypti. Clamabunt ad Dominum a facie tribulantis, et mittet eis
saluatorem qui liberet eos. Dabo clauem Dauid super humerum eius; et aperiet, et non erit qui
claudat; et claudet, et non erit qui aperiat 155 .
Conculcabit eam pes pauperis, id est Christi. Ecce enim Dominus egredietur de loco suo
etc. 156 .
Ecce ego mittam in fundamentis Syon lapidem, lapidem probatum, angularem, preciosum etc.
Expectat Dominus ut misereatur uestri, id est differt incarnationem uerbi. Lux lunę sicut
solis, et solis septempliciter in die qua alligauerit Dominus uulnus populi sui 157 .
Ecce in iustitia regnabit rex etc. Domine, miserere nostri, te enim expectauimus; esto
brachium nostrum in mane etc. 158 .
Deus ipse ueniet et saluabit uos 159 .
Consolamini etc. de incarnatione. Ecce Deus uester. De aduentu Christi, de mysteriis
eius, de redemptione per ipsum 160 .
Effundam spiritum meum super semen tuum, id est super Christum. Redemit Dominus Iacob, et
Israel gloriabitur. Cyrus figura Christi. Rorate, cęli, desuper, et nubes pluant Iustum. Ego
suscitaui illum ad iustitiam etc. Dabo in Syon salutem 161 .
Laude mea infrenabo te, ne intereas. Manus quoque mea fundauit terram, et dextra mea
mensa est cęlos etc., et nunc Dominus misit me. Dominus ab utero uocauit me etc. Christi
potentia,,
sapientia, patientia, passio. Brachium meum
sustinebunt 162 .
Parauit Dominus brachium sanctum suum etc. Ecce intelliget seruus meus, id est Christus,
et exaltabitur 163 .
Ascendet sicut uirgultum, sicut radix. Erit Dominus nominatus in signum ęternum quod non
auferetur 163 .
Iuxta est salus mea ut ueniat, et iustitia mea ut reueletur. Expectauimus lucem, et ecce
tenebrę, quia propter peccata dilatus est aduentus Saluatoris 164 .
De aduentu Domini. Surge, illuminare Hierusalem, quia uenit lumen tuum etc. De spiritu
Christi, de mandatis eius. Omes de Saba uenient, aurum et thus deferentes. Venit lumen tuum,
ide st Christus. Spiritus Domini super me etc. de missine Christi ad annunciandum, medendum,
indulgendum, absoluendum, consolandum, beatificandum. Propter Syon non tacebo, donec
egrediatur ut splendor Iustus eius etc. Quis est qui uenit de Edom etc. de Christo ascendente.
Tu enim pater noster, et Abraham nesciuit nos, et Israel ignorauit nos; tu, Domine, pater
noster, redemptor noster, a sęculo nomen tuum. Vtinam dirumperes cęlos, et descenderes etc.
166 .
De ęterna generatione Filii a Patre. Christus fons aquę uiuę 167 .
Ascendet leo de cubili suo 168 .
Expectatio Israel: Saluator noster in tempore tribulationis. Quare quasi colonus futurus
es in terra, et quasi uiator declinans ad manendum? Quare futurus es uelut uir uagus,
ut fortis qui non potest saluare? Tu autem in nobis es, Domine, etc. Dabo te
populo huic in murum ęreum, fortem; et bellabunt aduersum te, et non pręualebunt, quia ego
tecum sum. Ecce dies uenient, dicit Dominus, et non dicetur ultra: Viuit Dominus qui eduxit
filios Israel de terra Ęgypti, sed: Viuit Dominus, qui eduxit Israel de terra aquilonis 171 .
Vena aquarum uiuentium Dominus 172 .
Ego congregabo reliquias gregis mei. Ecce dies ueniunt, dicit Dominus, et suscitabo
Dauid germen iustum; et regnabit rex, et sapiens erit, et
faciet iudicium et
iustitiam in terra. In diebus illis saluabitur Iuda etc. 173 .
Christus est princeps Ecclesię. Item de aduentu eius. Item de liberatione a manu diaboli
175 .
De natiuitate eius et Lege Noua. Reuertentur de terra inimici, id est de lymbo. De
redemptione per Christum in abundantia pacis et ueritatis. In diebus illis germinare faciam
Dauid germen iustitię, et faciet iudicium et iustitiam in terra etc. Item de sacerdotio
Christi et regno eius. Non interibit de Dauid uir etc. 176 .
Post hęc in terris uisus est, et cum hominibus conuersatus est. Similitudo throni et
quasi aspectus hominis desuper 184 .
Sumam ego de medulla cedri sublimis; signat Christum de semine
Dauid 188 .
Ego pascam oues meas etc. Suscitabo super eas pastorem unum, qui pascat
eas, seruum meum Dauid, id est Christum 191 .
Et scient, quia ego Dominus, cum contriuero cathenas iugi eorum, et erruero eos de manu
imperantium sibi. Propheta de felicitate fidelium tempore Christi. Et rex unus erit omnibus
imperans 192 .
Mons super quem deponitur Ezechiel Christus est 195 Lapis abscissus de
monte sine manibus conterens statuam, Christus conterens idola. Dominatur excelsus in regno
hominum etc. humillimum hominem constituet super illud, id est Christum 197 .
Throni positi sunt, antiquus dierum sedit milia milium ministrabant ei, et decies milies
centena milia assistebant ei etc. Altissimus cuius regnum sempiternum est et omnes reges
seruient ei et obedient 198 .
Hebdomadę Danielis de aduentu Christi 199 .
Et congregabuntur filii Iuda et filii Israel, et ponent sibi met caput unum, id est
Christum 201 .
Viuificabit nos post duos dies; in die tertia suscitabit nos etc. Quasi diluculum
pręparatus est egressus eius, et ueniet quasi imber nobis temporaneus et serotinus terrę 202 .
Tempus autem requirendi Dominum, cum uenerit qui docebit uos iustitiam, id est Christus.
Ex Egypto uocaui filium meum.
Et ego quasi nutricius Ephraim portabam eos in
brachiis meis, et nescierunt, quod curarem eos. In propheta eduxit Dominus Israel de Ęgypto et
in propheta seruatus est. De morte redimam eos. Ero mors tua, o mors; ero morsus tuus,
inferne! Ipse inter fratres diuidet 203 .
Israel germinabit sicut lylium, et erumpet radix eius ut Lybani, id est Christus. Filię
Syon exultate, et lętamini in Domino Deo uestro, quia dedit uobis doctorem iustitię etc.
Dominus de Syon rugiet 204 .
De tempore Christi: In die illa suscitabo tabernaculum Dauid, quod cecidit 206 .
Et erit in monte Syon saluatio, et erit sanctus. Ionas, ut cęteri euadant, sustinet se
in mare mitti. Fuit in uentre ceti tribus diebus etc. 207 .
Congregatione congregabo Iacob. Ascendet enim pandens iter ante eos; diuidet, et
transibit portam; et transibit rex eorum coram eis; et Dominus in capite eorum. De pace in
natiuitate Christi: Et concidet gladios suos in uomeres etc. Et tu, Bethlem Ephrata etc. ex te
mihi egredietur qui sit dominator in Israel; egressus eius ab initio, a diebus ęternitatis. Et
erit iste pax Assyriis, cum uenerit in terram nostram et quando calcauerit in domibus nostris
208 .
Dabis ueritatem Iacob, misericordiam Abraham, quę iurasti patribus nostris a diebus
antiquis 209 .
Vincula tua dirumpam. Ecce super montes pedes euangelizantis et annunciantis
pacem...Belial uniuersus interiit 209 .
Veniens ueniet, et non tardabit. Deus ab austro ueniet, et Sanctus de monte Pharan etc.
Ego autem in Domino gaudebo, et exultabo in Deo Iesu meo 210 .
Quęrite Dominum, omnes mansueti terrę, quia iudicium eius estis operati; quęrite iustum,
quęrite mansuetum. Attenuabit omnes deos terrę; et adorabunt eum uiri de loco suo 211 .
Veniet Desyderatus cunctis gentibus. In die illa assumam te, Zorobabel,
serue meus, et ponam te quasi signaculum, quia te elegi. Item de tempore Christi 212 .
Post gloriam misit me ad gentes, quę spoliauerunt uos. Ecce ego
adducam seruum meum Orientem, quia ecce lapis
super lapidem unum VII oculi etc. 212 .
Ecce uir, Oriens nomen eius, et subter eum orietur, et ędificabit templum Domino etc.
Hęc dicit Dominus: Zelatus sum Syon zelo magno etc. 213 .
Vadam et ego etc. Exulta satis, filia Syon; iubila, filia Hierusalem! Ecce
rex tuus ueniet tibi iustus et saluator; ipse pauper, et ascendens super asinam et super pullum, filium asinę etc. Tu quoque in sanguine testamenti tui emisti
uinctos tuos de lacu in quo non est aqua. Ex ipso angulus, id est faciens utraque unum 214 .
Lex ueritatis fuit in ore eius, et iniquitas non est inuenta in labiis eius. Ecce ego
mitto angelum meum, et pręparabit uiam ante faciem meam; et statim ueniet ad templum suum
Dominator, quem uos quęritis, et angelus testamenti quem uos uultis. Ecce uenit Dominus
exercituum. Et quis poterit cogitare diem aduentus eius, et quis stabit ad uidendum eum?
216 .
MATTHEVS
DEVS.
Christi diuinitas. Natum in Bethlem Magi adorant, aurum offerunt regi, thus Deo, myrrham
homini. Angelus ad Ioseph: Quod in ea natum est, de Spiritu Sancto est. Vocabis nomen eius
Iesum; ipse enim saluum faciet populum suum a peccatis eorum II. Ioannes: Qui autem post me
uenturus est, fortior me est. Baptizato Iesu cęli aperti sunt, Spiritus Sanctus in specie
columbę apparuit, uox Patris de cęlo audita est III. Demoniacos, lunaticos, paraliticos
curauit IIII. Admirantur super doctrina eius. Erat docens sicut potestatem habens VII.
Descendens de monte leprosum curauit, Capharnaum seruum centurionis paraliticum, socrum Petri
domi febricitantem tactu manus sanauit. Demonia uerbo eiecit. Venti et mare obediunt ei.
Demonia eum confitentur filium Dei, et se ab eo ante tempus torqueri clamant VIII. Paralitico
sanato peccata dimittit. Vidit cogitationes eorum. Iairi filiam defunctam
suscitat. Emoroissam tactu fimbrię
sanauit VIIII. Potestatem dat discipulis eiiciendi spiritus et curandi langores. Prophetat de
persecutionibus eorum X. Cęci uident, claudi ambulant, leprosi mundantur, surdi
audiunt, mortui resurgunt, pauperes euangelizantur. Confiteor tibi, Pater, Domine cęli et
terrę. Omnia mihi tradita sunt a Patre meo. Nemo nouit Filium, nisi Pater XI. Iesus autem
sciens cogitationes eorum. Prędicit de sua resurectione exemplo Ionę XII. Mirantur unde huic
sapientia et uirtutes XIII. De V panibus V milia hominum saciat. Venit ad discipulos? ambulans
super mare. In naui adorantes eum dicunt: Vere Filius Dei es. In Genezareth infirmi tacta
fimbria sanatur XIIII. Secus mare Galileę in monte sanat mutos, cęcos, claudos, debiles, turbę
mirantur. Septem panibus IIII milia hominum saciat XV. Respondet cogitationibus discipulorum.
Petrus dixit: Tu es Christus, Filius Dei uiui. Petro dat claues regni cęlorum. Futura de se
prędicit XVI. In monte excelso transfiguratur. Vox de nube: Hic est Filius meus dilectus etc.
Lunaticum, quem non potuerunt discipuli, ipse curauit. Iterum de se prophetat in Galilea.
Staterem in ore piscis esse cognouit XVII. Potestatem dat ligandi et soluendi XVIII. Vnus est
bonus Deus. Omnia possibilia apud Deum XIX. Prophetat de se ascendens in Hierusalem. Sequentes
et pręcedentes clamant: Osanna in excelsis etc. Vendentes et ementes eiicit de templo.
Ficulneam arescere fecit XXI. Christus et filius Dauid et Dominus XXII. Prophetat de euersione
Hierusalem XXIII. Prophetat de se ut supra XXVI. Hora sexta eo in cruce pendente fiunt tenebrę
usque ad nonam. Clamans uoce magna emisit spiritum. Velum templi scissum, terra mota, petrę
scissę, monumenta aperta, corpora sanctorum surexerunt. Centurio confitetur Filium Dei XXVII.
Eo resurgente fit terręmotus, descendit angelus, custodes territi ueluti mortui cadunt XXVIII. Data est mihi omnis potestas in cęlo et in terra. etc. XXVIII.
Discordia.
Omne regnum diuisum contra se desolabitur XII. Colligite primum zizania, et alligate
ea in fasciculos ad comburendum.
Mittet Filius hominis angelos suos, et colligent de
regno eius omnia scandala XIII. Veh mundo a scandalis! Necesse est ut ueniant scandala, uerum
tamen ueh homini illi, per quem scandalum uenit! XVIII. Iesu, id est paci, pręponunt Barrabam,
id est seditiones XXVII.
Derisio.
Deridetur Dominus suscitaturus puellam ac dicens: Non est mortua, sed dormit. Ob hoc ut
indigni uidere miracula eiiciuntur. VIIII. Diuitię, Nolite thesaurizare in terra, sed in cęlo.
Vbi est thesaurus tuus, ibi erit et cor tuum. Non potestis Deo seruire et mamonę VI. Nolite
possidere aurum etc. X. Semen cecidit in spinis XIII. Quid prodest homini, si mundum uniuersum
lucretur etc. aut quam dabit commutationem pro anima sua? XVI. Cum audisset adolescens, abiit
tristis. Erat enim habens multas possessiones. Difficile diues intrabit in regnum cęlorum.
Facilius camellus per foramen etc. XIX. Eiecit Dominus uendentes et ementes de templo XXI.
Inuitati abierunt, alius in uillam suam, alius ad negociationem suam XXII.
Docilis.
Semen cecidit in terram bonam, et attulit fructum etc. XIII.
Degener.
Qui in tecto sunt, non descendant etc. XXIIII.
Dolus.
Vulpes foueas habent, et uolucres cęli nidos VIII. Vinum cum felle mixtum porrigunt
XXVII.
Dolor.
Herodis dolor simulatus circa Ioannem XIIII.
MARCVS
DEVS.
Christi diuinitas, in potestate spiritibus immundis imperat I. Mare et uenti obediunt ei
IIII. Demones torquentur pręsentia eius V. Mirantur eius doctrinam et uirtutes. Quinque
panibus quinque milia hominum pascit. Supra mare ambulat VI. Septem panibus IIII milia pascit
VIII. Hic est Filius meus charissimus; audite illum IX. Maledixit ficum, et
arefacta est XI. Dixit Dominus Domino meo, id est Pater Filio XII. Trina discipulorum dormitio
tres mortuos, quos Dominus suscitauit, significat: primus in domo, secundus ad sepulchrum,
tertius de sepulchro. Christus clamans expirauit. Sepultus die tertia resurrexit XV. Assumptus
est in cęlum, et sedet a dextris Dei.
Diues.
Quid proderit homini, si lucretur totum mundum, et detrimentum animę suę faciat? Aut quid
homo commutationis dabit pro anima sua? VIII. Quam difficile est confidentes in pecuniis in
regnum Dei introire X.
Dolus.
Laudant eum palam, quem occulte in uerbo capere cogitant, ut accusent XII.
Dolor.
Azima cum lactucis agrestibus comeditur, quando lętis miscentur tristia XIIII.
Diabolus.
Demones non posse nocere nisi ex permissione diuina; sic nec in porcos intrare non
poterant, donec non concessit Dominus V.
LVCAS
Docilis.
Maria, autem conseruabat omnia uerba hęc conferens in corde suo II. Qui audit et facit
pręcepta Dei, edificat domum supra petram VI. Semen est uerbum Dei quod cadens in terram bonam
etc. hi sunt qui audientes retinent et fructum afferunt in patientia VIII. Maria sedens secus
pedes Domini audiebat uerbum illius X. Beati qui audiunt uerbum Dei, et custodiunt illud
XI.
Dolus.
Vulpes foueas habent IX. Ite et dicite uulpi illi id est Herodi XIII.
Diues.
Et diuites dimisit inanes I. Ve uobis diuitibus, qui habetis consolationem uestram VI.
Semen cecidit inter spinas: qui audierunt, et a sollicitu/dinibus, et diuitiis, et
uoluptatibus uitę euntes, suffocantur, et non referunt fructum VIII. Cuiusdam diuitis uberes
fructus ager attulit etc. Stulte, hac nocte animam tuam repetent a te; quę autem parasti,
cuius erunt? XII. Villam emi, et necesse habeo exire et uidere illam; rogo te, habe me
excusatum XIIII. CHRISTVS: Falli eos qui se possidere diuitias tanquam dominos putant, cum
sint dispensatores rei alienę. Diuitię uerę et diuitię iniquitatis. Ratio quare tenemur
diuitias communicare indigentibus: Diues qui induebatur purpura et bisso, sepelitur in
inferno, et dicitur ei: Recordare quia recepisti bona in uita tua etc. XVI. Erunt duo in
lecto; unus assumetur, et alter relinquetur, quia non
omnes diuites impii XVII. Diuitias non esse malas per se. Diues audito perfectionis pręcepto
contristatus est XVIII. Zacheus diues et publicanus XIX. Sed nunc, qui habet sacculum, tollat,
similiter et peram XXII.
Dolor.
Flendo uidua misericordiam impetrauit a Domino, ut filium sibi iam elatum suscitaret.
Flendo mulier peccatrix obtinuit ueniam VII. Iesum multa turba populi et mulierum sequebatur,
qui plangebant et lamentabantur eum. Petrus fleuit amare, et primus ex dicipulis consolatus
est uidens resurgentem Iesum XXIII.
Degener.
Qui fuerit in tecto, et uasa eius in domo, non descendat tollere illa; et qui in agro,
similiter non redeat retro. Memores estote uxoris Loth XVII. Domus mea domus orationis est.
Vos autem fecistis eam speluncam latronum XIX. Templum quod lapidibus bonis et donis exornatum
erat, destructm est, et non est relictus lapis super lapidem. Cum uideritis circumdari ab
exercitu Hierusalem, tunc scitote quia appropinquauit desolatio eius XXI.
Debitum.
Cui multum datum est, multum quęretur ab eo; et cui commendauerunt multum, plus petent ab
eo XII.
Diabolus.
Si demones super porcos potestatem non habent, multo minus super homines factos ad
imaginem Dei. Oportet ergo Deum solum timere, illos autem contemnere. Diabolus queritur se
torqueri iussus exire ab homine. Demones intrant in porcos et pręcipitant eos suffocantes in
stagnum VIII. Nullius fidem a diabolo nisi Domino permittente tentari XXII.
DEVS.
Christus. Ventis et mari imperat et obediunt ei. Psalmus: Tu dominaris potestati maris,
motum autem fluctuum eius tu mitigas VIII. At Iesus uidens cogitationes cordis eorum IX. Omnia
mihi tradita sunt a Patre meo X. Vt uidit cogitationes eorum, dixit eis XI. Christus granum
synapis, fermentum etc. XIII. Homo quidam nobilis abiit in regionem longinquam accipere sibi
regnum, et reuerti. Benedictus qui uenit rex in nomine Domini, pax in cęlo, et gloria in
excelsis XIX. Cęlum et terra transibunt, uerba autem
mea non transient XXI.
Ex hoc autem erit Filius hominis sedens a dextris uirtutis Dei XXII. Fecit potentiam in
brachio suo, id est in uerbo, per quod operatus est mundum I. Nomen Iesu gloriosum etc. II.
Salutare quod parasti ante faciem omnium populorum, id est Christum incarnatum: lumen ad
reuelationem gentium et gloriam plebis tuę Israel II. Puer autem Iesus crescebat etc. plenus
sapientia, et gratia Dei erat in illo. Annorum XII sedit in medio doctorum; stupebant super
prudentia et responsis eius. Iesus proficiebat sapientia, et ętate, et gratia apud Deum et
homines II. Volebant pręcipitare eum, ipse autem per medium illorum ibat IIII./ Stupebant in
doctrina eius, et in potestate erat sermo ipsius. Demonia exibant clamantia: Tu es filius Dei,
quia sciebant ipsum esse Christum IIII. Paralitico dimittit peccata V. Vt cognouit Iesus
cogitationes eorum V. Omnis turba quęrebat eum tangere, quia uirtus de illo
exibat et sanabat omnes VI. Suscitauit uiduę filium VII.
IOANNES
Docilis.
Samaritanę reuelauit Dominus, quod ipse esset Messias. Iudeis non ita manifeste, quia
illa quęsiuit affectu discendi, illi occasione calumniandi. Leuate oculos uestros, et uidete
regiones, quia albę sunt iam ad messem, id est Scripturę illustratę prophetarum
adueniente luce uerbi Dei IIII. Est scriptum in prophetis: Erunt omnes docibiles Dei VI.
Siquis uoluerit uoluntatem eius facere, cognoscet de doctrina, utrum ex Deo sit etc. VII. Qui
ex Deo est, uerba Dei audit VIII. Ego in hoc natus sum, et ad hoc ueni in mundum, ut
testimonium perhibeam ueritati; onmis qui est ex ueritate, audit uocem meam XVIII.
Dolor.
Infremuit spiritu et turbauit se ipsum etc. et lachrimatus est Iesus XI. Qui gemunt
spiritaliter et qui non Augustinus. Maria autem stabat ad monumentum foris plorans. Dum
fleret, inclinauit se, et prospexit in monumentum, et uidit duos angelos etc. XX.
Diabolus.
Vos ex patre diabolo estis etc. Ille homicida erat ab initio, et in ueritate non stetit,
quia non est ueritas in eo etc. VIII. Fur non uenit nisi ut furetur, et mactet, et perdat.
Lupus rapit et dispergit oues X. Venit enim princeps mundi huius, et in me non habet quicquam
XIIII.
DEVS.
In principio erat Verbum etc. Deum nemo uidit unquam; unigenitus Filius, qui est in sinu
Patris, ipse enarrauit. Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccatum mundi. Ego uidi et
testimonium perhibui, quia hic est Filius Dei. Quem scripsit Moyses in Lege et prophetę,
inuenimus Iesum, filium Ioseph a Nazareth. Rabbi, tu es Filius Dei, tu es rex Isralel I.
Quomodo corpus Christi templum intelligitur II. Nemo ascendit in cęlum, nisi qui descendit de
cęlo, Filius hominis, qui est in cęlo. Qui habet sponsam, sponsus est; amicus autem sponsi,
qui stat et audit eum, gaudio gaudet propter uocem sponsi. Illum oportet crescere, me autem
minui. Qui desursum uenit, super omnes est. Qui de cęlo uenit, super omnes est, et quod uidit
et audiuit, hoc testaiur. Pater diligit Filium, et omnia dedit in manu eius III. Samaritana:
Scio quia Messias uenit etc. Respondit Iesus: Ego sum, qui loquor tecum. Samaritani credentes
confitentur, quia hic est uere Saluator mundi IIII. Non potest Filius a se facere quicquam
etc. quibus monstratur. Trinitatis operatio indiuisa. Sicut enim Pater habet uitam in se
metipso, sic dedit et Filio habere uitam in se metipso V. Opera quę ego facio, testimonium
perhibent de me, quia Pater misit me; et qui misit me Pater, ipse testimonium perhibuit de me;
neque uocem eius unquam audistis, neque speciem eius iudistis. Scrutamini Scripturas etc. Illę
sunt quę testimonium perhibent de me. Claritatem ab hominibus non accipio V. Non quia Patrem
uidit quisquam nisi is qui est a Deo, hic uidit Patrem. Et nos credimus, et cognouimus quia tu
es Christus Filius Dei VI. A me ipso non ueni, sed est uerus qui misit me, quem uos nescitis
VII. Non ne Scriptura dicit, quia ex semine Dauid et de Bethlem castello, ubi erat Dauid,
uenit Christus? Ministri interrogati, quare non
adduxerunt eum, responderunt: Nunquam sic locutus est homo, sicut hic homo loquitur
VII. Ego sum lux mundi. Solus non sum, sed ego et qui misit me, Pater.
Si me sciretis, forsitan et Patrem meum sciretis. Interrogant Iesum: Tu quis es? Dicit eis:
Principium qui et loquor uobis. Qui me misit, uerax est, et ego quę audiui ab eo, hęc loquor
in mundo. Et non cognouerunt, quia Patrem eius dicebat Deum. Et a me ipso facio nihil, sed
sicut docuit me Pater, hoc loquor; et qui me misit, mecum est et non reliquit me solum, quia
quę placita sunt ei, facio semper. Ego quę uidi apud Patrem, loquor. Ego enim ex Deo processi
et ueni; neque enim a me ipso ueni, sed ille me misit. Quis ex uobis arguet me de peccato?
Honorifico Patrem meum. Est Pater meus, qui glorificat me. Ego noui eum et scio eum et
sermonem eius seruo. Abraam, pater uester, exultauit, ut uideret diem meum; uidit, et gauisus
est. Amen, amen dico uobis, antequam Abraam fieret, ego sum VIII. Quamdiu sum in mundo, lux
sum mundi. A sęculo non est auditum, quia quis aperuit oculos cęci nati; nisi esset hic a Deo,
non posset facere quicquam. Tu credis in Filium Dei? Respondit: Quis est, Domine, ut credam in
eum etc. Qui loquitur tecum, ipse est. Ait: Credo, Domine, et procidens adorauit eum IX. Ego
sum pastor bonus. Sicut nouit me Pater, et ego agnosco Patrem. Ego pono animam meam, ut iterum
sumam eam. Pater meus quod dedit mihi, maius omnibus est; et nemo potest rapere de manu patris
mei. Ego et Pater unum sumus. Pater in me est, et ego in Patre. Multa bona opera ostendi uobis
ex Patre meo. Vos dicitis: Quia blasfemas, quia dixi: Filius Dei sum X. Infirmitas hęc non est
ad mortem, sed pro gloria Dei, ut glorificetur Filius Dei per eam. Hic se et Deum et Dei
Filium dicit XI.. Martha: Tu es Christus, Filius Dei uiui, qui in hunc mundum uenisti XI.
Pater, clarifica nomen tuum. Venit ergo uox de cęlo dicens: Et clarificaui, et iterum
clarificabo. Brachium Domini dicitur Christus, quia omnia per ipsum facta sunt. Ego lux in
mundum ueni XII. Sciens quia omnia dedit ei Pater in manus, et quia a Deo exiuit, et ad Deum
1 corr. ex illo uadit. Nunc clarificatus est
Filius hominis, et Deus clarificatus est in eo, et Deus clarificabit eum in se metipso, et
continuo clarificabit eum XIII. Ego sum uia, et ueritas, et uita. Nemo uenit ad Patrem, nisi
per me. Si cognouissetis me, et Patrem meum utique cognouissetis. Qui uidet me, uidet et
Patrem. Ego in Patre et Pater in me est. Pater in me manens, ipse facit opera etc. XIIII.
Exiui a Patre et ueni in mundum, iterum relinquo mundum, et uado ad Patrem. Nunc scimus, quia
scis omnia., et non opus est tibi ut quis te interroget; in hoc credimus, quia a Deo existi.
Non sum solus, quia Pater mecum est. Dei ex Deo natus, Hilarius XVI. Dedisti ei potestatem
omnis carnis, ut omne quod dedisti ei, det eis uitam eternam. Et mea omnia tua sunt, et tua
mea sunt XVII.
PAVLVS AD ROMANOS
DEVS CHRISTVS.
Mors illi ultra non dominabitur VI. O altitudo diuitiarum sapientię et scientię Dei etc.
XI. AD CORINTHIOS I: Christum, Dei uirtutem et Dei sapientiam I. Vnus Deus Pater,
ex quo omnia, et nos in illum; et unus Dominus, Iesus Christus, per quem omnia,
et nos per ipsum VIII. Omnis uiri caput Christus est; caput uero Christi Deus XI. AD
CORINTHIOS II: Pater misericordiarum, et Deus totius consolationis, qui consolatur nos
in omni tribulatione nostra I. AD GALATAS: Abrahę dictę sunt promissiones, et
semini eius. Non dicit: Et seminibus quasi in multis, sed quasi in uno:
Et semini tuo, qui est Christus III.
AD EPHESIOS: Benedictus Deus et Pater Domini nostri Iesu Christi, qui
benedixit nos in omni benedictione spiritali in cęlestibus in Christo etc. qui instaurauit
omnia in Christo, quę in cęlis, et quę in terra sunt, in ipso. Secundum operationem uirtutis
eius, quam operatus est in Christo, suscitans illum a mortuis, et constituens ad dexteram
suam in cęlestibus supra omnem principatum, et
potestatem, et uirtutem, et dominationem, et omne nomen quod nominatur non solum in hoc
sęculo, sed etiam in futuro. Et omnia subiecit sub pedibus eius, et ipsum dedit caput supra
omnem ecclesiam etc. I. Facti estis prope in sanguine Christi. Ipse enim pax nostra; qui fecit
utraque unum, et medium parietem macerię soluens etc. II. Per ipsum habemus accessum ambo in
uno spiritu ad Patrem II. Flecto genua mea ad Patrem Domini nostri Iesu Christi, ex quo omnis
paternitas in cęlis et in terra nominatur III.
AD PHILIPPENSES: Deus exaltauit illum, et donauit illi nomen quod est super
omne nomen, ut in nomine Iesu omne genu flectatur cęlestium, terrestrium et infernorum, et
omnis lingua confiteatur, quia Dominus Iesus Christus in gloria est Dei Patris II.
AD COLOSSENSES: Gratias agentes Deo Patri, qui dignos nos fecit in partem
sanctorum in lumine, qui eripuit nos de potestate tenebrarum, et transtulit in regnum Filii
dilectionis suę in quo habemus redemptionem in remissionem peccatorum. Qui est imago Dei
inuisibilis primogenitus omnis creaturę; quoniam in ipso condita sunt uniuersa et in cęlis et
in terra, uisibilia et inuisibilia, siue throni, siue dominationes, siue principatus etc. de
diuinitate Iesu Christi I. Christi Iesu, in quo sunt thesauri sapientię et scientię
absconditi. In ipso inhabitat omnis plenitudo corporaliter etc. II.
AD THESSALONICENSES I: Expectare Filium eius de cęlis quem suscitauit ex
mortuis, Iesum, qui eripuit nos ab ira uentura I.
AD THIMOTEVM I: Fidelis sermo et omni acceptione dignus, quia Christus Iesus
uenit in hunc mundum peccatores saluos facere, quorum primus ego sum. Regi autem sęculorum
immortali et inuisibili, soli Deo honor et gloria in sęcula sęculorum. Amen. I. Vnus enim
Deus, unus et mediator Dei et hominum, homo Christus Iesus, qui dedit redemptionem se metipsum
pro omnibus etc. II.
In aduentum Domini nostri Iesu Christi, quem suis temporibus ostendet
beatus et solus potens, rex regum, et Dominus dominantium,
qui solus
habet immortalitatem, et lucem habitat inaccessibilem; quem nullus hominum
uidit, sed nec uidere potest; cui honor et et imperium sempiternum. Amen VI.
AD THIMOTEVM II: Per illuminationem Saluatoris nostri, id est Christi, qui destruxit
quidem mortem, illuminauit autem uitam et incorruptionem per euangelium I.
AD HEBREOS: Multifarie multisque modis olim Deus loquens in pprophetis,
nouissime diebus istis locutus est nobis in Filio, quem constituit hęredem uniuersorum, per
quem fecit et sęcula; qui cum sit splendor glorię et figura substantię eius, portansque omnia
uerbo uirtutis suę purgationem peccatorum faciens, sedet ad dexteram maiestatis in excelsis.
Tanto melior angelis effectus, quanto differentius prę illis nomen hęreditauit etc. I.
Considerate apostolum et pontificem confessionis nostrę, Iesum. Amplioris enim glorię iste prę
Moyse dignus habitus est, quanto ampliorem honorem habet domus, qui fabricauit illam. Moyses
in domo eius tanquam famulus. Christus uero tamquam filius in domo sua: quę domus sumus nos
etc. III. Non est ulla creatura inuisibilis in conspectu eius; omnia nuda et aperta sunt
oculis eius, ad quem nobis sermo. Habentes ergo pontificem magnum, qui penetrauit cęlos,
Iesum, Filium Dei, teneamus spei nostrę confessionem IIII. De sacerdotio Christi etc. Christus
sacerdos in ęternum, Leuitę autem in tempore; ille iureiurando, hi sine
iureiurando. Solus ille manens in ęternum saluare in perpetuum potest, accedens per se
metipsum ad Deum, semper uiuens ad interpellandum pro nobis etc. Alii obnoxii peccato, hic in
ęternum perfectus sanctus, innocens, impolutus, excelsior cęlis factus VII, VIII, VIIII.
Aspicientes in auctorem fidei et consumatorem, Iesum, qui proposito sibi gaudio sustinuit
crucem, confusione contempta atque in dextra sedis Dei sedet etc.
XII. Iudicem omnium Deum et spirituum iustorum perfectorum, et testamenti noui
mediatorem Iesum, et sanguinis aspersionem melius loquentem quam Abel. Deus noster ignis
consummens
est XII. Iesus Christus heri et hodię, ipse et in
sęcula XIII.
ACTVVM: Christus apparuit diebus XL. Assumptus est in cęlum. Sic ueniet
quemadmodum uidistis eum euntem in cęlum I. Prophetię de Christo allegatę a Petro III. Nec
aliud nomen est sub cęlo datum hominibus, in quo oporteat nos saluos fieri IIII.
Paulus confundit Iudeos affirmans Christum esse Iesum VIIII.
Paulus in synagoga docet impleri Scripturas in Christo. In Ariopago dicit se reperisse in
eorum ara scriptum: Ignoto Deo. Quem ergo ignorant, hunc se prędicare etc. XVII. Apollo Iudeus
euangelizans Iesum Iudeos reuincebat ostendens Christum esse Iesum in Scripturis testatum
XVIII. Christus Iesus in Lege a prophetis promissus XXVIII. PETRI I: Per
resurrectionem Iesu Christi a mortuis, qui est in dextera Dei, profectus in cęlum subiectis
sibi angelis et potestatibus, et uirtutibus III. Deus autem omnis gratię, qui uocauit nos in
ęternam suam gloriam in Christo Iesu, modicum passos etc. Ipsi gloria et imperium in secula
sęculorum. Amen V. PETRI II: Hic est Filius meus dilectus etc. Hanc uocem nos
audiuimus de cęlo allatam, cum essemus cum ipso in monte sancto I. IOANNIS I: Et
uidimus, et testamur, annunciamus uobis uitam ęternam, quę erat apud Patrem, et apparuit
nobis. Deus lux, et tenebrę in eo non sunt ullę I. Hic est, qui uenit per aquam et sanguinem,
Iesus Christus, et Spiritus est qui testificatur quoniam Christus est ueritas, quoniam tres
sunt qui testimonium dant in cęlo: Pater, Verbum et Spiritus Sanctus; et hi tres unum sunt. Et
scimus quoniam Filius Dei uenit, et dedit nobis sensum, ut cognoscamus Deum uerum, et simus in
uero Filio eius. Hic est uerus Deus, et uita ęterna V.
APOCALIPSIS: Ego sum a et w, principium et finis, dicit Dominus Deus, qui est, et qui
erat, et qui uenturus est, Omnipotens. Ego sum primus et nouissimus, et uiuus, et fui mortuus,
et ecce sum uiuens in sęcula sęculorum, et habeo claues mortis et inferni I. Sanctus et Verus,
qui habet clauem Dauid III.
Ecce sedes posita erat. Qui sedebat, similis erat iaspidis et sardonis; iris
in circuitu sedis
smaragdina, et XXIIII seniores sedentes...VII lampades ardentes ante thronum, quę sunt
spiritus Dei, mare uitreum, quatuor animalia etc. IIII. Ecce uicit leo de tribu Iuda, radix
Dauid, aperire librum et soluere VII signacula eius. Et uidi Agnum stantem tanquam occisum
habentem cornua VII, et oculos VII, qui sunt VII spiritus Dei, missi in omnem
terram. Ipse aperuit librum etc. Similiter et angeli laudauerunt Agnum qui occisus est, et
omnes adorauerunt uiuentem in sęcula sęculorum V. Sedens super equum album et habens arcum,
data est ei corona, et exiuit uincens ut uinceret VI. Vidi alterum angelum ascendentem ab ortu
solis, habentem signum Dei uiui etc. VII. Vidi angelum fortem descendentem de cęlo, amictum
nube, et iris in capite eius; et facies eius erat ut sol, et pedes eius tanquam columna ignis
etc. Iurauit per uiuentem in sęcula sęculorum, qui creauit cęlum et ea
quę in eo sunt, et terram et ea quę in ea sunt. Ecce Agnus stabat super montem Syon XIIII. Cum
Agno pugnabunt, et Agnus uincet illos, quoniam Dominus dominorum est, et Rex regum, et qui cum
illo sunt, uocati, et electi, et fideles XVII. Vidi angelum descendentem de cęlo, id est
Christum, habentem potestatem magnam; et terra, illuminata est a gloria eius etc. XVIII.
Salus, et gloria, et uirtus Deo nostro est: quia uera, et iusta sunt iudicia
eius etc. XIX. Laudem dicite Deo nostro omnes serui eius, et qui timetis Deum
pusilli et magni. Testimonium enim Iesu est spiritus prophetię. Vidi, et ecce equus albus, et
qui sedebat super eum uocabatur Fidelis et Verax, et cum iustitia iudicat et pugnat. Oculi
autem eius sicut flamma ignis, et in capite eius diademata multa etc., de dignitate Christi
XVIIII. Qualiter Christus aduentu suo ligauit diabolum et aperuit paradisum XX. Dominus Deus
spirituum prophetarum. Ego sum genus et radix Dauid, stella splendida et matutina XXII.
Derisio.
AD CORINTHIOS I: Spectaculum facti sumus mundo, et angelis, et hominibus.
Nos stulti propter Christum, infirmi, ignobiles etc. IIII. IVD: Prędictum ab apostolis,
quoniam in
nouissimis temporibus uenient
illusores, secundum desideria sua ambulantes in impietatibus etc. I.
Docilis.
IACOBI: Esto uelox ad audiendum. In mansuetudine suscipite uerbum, quod potest saluare
animas. Estote factores uerbi, et non auditores tantum I. IOANNIS I: Qui nouit
Deum, audit nos; qui non est ex Deo, non audit nos IIII.
Dolus.
Ad COLOSSENSES: Videte nequis uos decipiat per philosophiam et inanem fallaciam, secundum
traditionem homiinum, secundu m elementa mundi, et non secundum Christum etc. Nemo ergo uos
iudicet in cibo, potu, in parte diei festi etc., quę sunt membra futurorum,
corpus autem Christi II. AD THESSALONICENSES I: Et nequis supergrediatur neque circumueniat
fratrem suum IIII.
Diues.
AD CORINTHIOS I: Qui utuntur hoc mundo, tanquam non utantur; pręterit enim
figura huius mundi VII. AD THIMOTEVM I: Nam qui uolunt diuites fieri etc.
Diuitibus huius sęculi pręcipe non sublime sapere neque sperare in incerto
diuitiarum VI. IACOBI: Diues sicut flos feni transibit I. Diuites plerunque mali; diues tamen
diligendus ut proximus II. Agite nunc, diuites, plorate ululantes etc. contra auaritiam
diuitum, et dolum, et luxuriam V. IOANNIS I: Nolite diligere mundum neque ea quę
in mundo sunt etc. II. APOCALYPSIS: Dicis diues sum etc. et nescis quia tu es
miser. Suadeo tibi emere a me aurum ignitum probatum, ut locuplex fias etc. III.
Mercatores terrę flebunt et lugebunt etc. quoniam merces eorum nemo emet amplius; merces
auri, et argenti, et lapidis preciosi etc. discesserunt a te; et omnia pinguia et pręclara
perierunt a te etc. XVIII.
Dolor.
AD CORINTHIOS II: Quę secundum Deum tristitia est, penitentiam in salutem
stabilem operatur; sęculi autem tristitia mortem operatur VII.
AD HEBREOS: Christus in passione sua orauit pro nobis cum clamore et
lachrimis V. ACTVVM: Planxerunt Stephanum VIII. IACOBI: Nolite ingemiscere in
alterutrum. Cum tristaris, ora et psalle V. APOCALYPSIS: Commanducauerunt linguas
suas prę dolore, et blasfemauerunt Deum cęli prę doloribus et uulneribus suis etc. XVI.
Degener.
AD GALATAS: Sic stulti estis, ut, cum spiritu coeperitis, nunc carne
consummemini III. PETRI II: Melius enim erat illis non cognoscere
uiam iustitię quam post agnitionem retrorsum conuerti ab eo quod illis 2 /traditum est, sancto
mandato. Contigit enim eis illud ueri prouerbii: Canis reuersus ad uomitum, et: Sus lota in
uolutabro luti II. APOCALYPSIS: Et uidi stellam de cęlo cecidisse in terram
IX.
Defensio.
In prima mea defensione nemo mihi affuit etc. Dominus autem mihi astitit et confortauit
me, ut per me prędicatio impleatur et audiant onmes gentes; et liberatus sum de ore leonis.
Liberauit me Dominus ab omni opere malo, er saluum faciet in regnum suum cęleste: cui gloria
in secula seculorum. Amen IIII.
Diabolus.
APOCALYPSIS: Quattuor angeli stantes super quattuor angulos terrę, tenentes
IIII uentos terrę, ne flarent etc., id est euangelia ne diuulgarent etc. VII. Vidi stellam de
cęlo cecidisse in terram, et data est ei clauis putei abyssi etc. IX. Et uidi equos in
uisione; et qui sedebant super eos habebant loricas igneas, et hyacinthinas, et sulphureas; et
capita equorum erant tanquam capita leonum; et de ore eorum procedit ignis, et fumus, et
sulphur IX. Et proiectus est draco ille magnus, serpens antiquus, qui uocatur diabolus et
Sathanas, qui seducit uniuersum orbem; et proiectus est in terram, et angeli eius cum illo
missi sunt XII. Damnatio diaboli per aduentum Christi. Cum consummati fuerint mille anni,
soluetur Sathanas de carcere suo, et exibit, et seducet gentes etc. XX.
METHAMORPHOSES
Derisio.
Stelles Cererem auide bibentem irrisit et ab ea aspersus in stellionem cessit V .
Deformis.
Achelous fracto cornu IX .
Mydas auribus asininis XI .
Scylla usque ad ilia in canum formam uersa XIIII .
Cippus cornibus in temporibus natis, cum uictor Romam redisset XV .
Dolus.
Argus a Mercurio Syringę fistulę cantu sopitus et interemptus I .
Semele ob pellicatum a Iunone decepta interiit III .
Peliam filię uolentes benefacere occiderunt, dolis Medeę captę. Chiron insidias
tendebat uiatoribus, Procrustes et Geriones hospitibus, a Theseo occisi sunt VII .
Protheus et Mestra in diuersas species se mutantes VIII .
Item Achelous, quando luctatus est cum Hercule. Deianira dolo Nessi Herculi uiro necis
causa fuit. Lucinę dolus in Alcumenam, ut difficilius pariat et Galantidis minestrę, quo
decepit Lucinam VIIII .
Thetis in formas uarias Peleum eludebat XI .
Periclimenes in multas species se mutans, dum pugnat cum Hercule, postremo in aquilam
uersus sagitta occubuit XII .
Cecropes semper insidiati bonis in simias a Ioue uersi sunt. Circe uenefica in
bestiarum formas homines mutans. Vertumnus se multipliciter mutans, ut Pomonam fugientem se
caperet XIIII .
Diuitię.
In Colcho pellis aurea VII .
Cornu Acheloi amnis Naiades filię omnibus bonis impleuerunt et Copię deę dedicauerunt
IX .
Venus ex Damasceno agro Hyppomani tria poma aurea donauit, quibus uicit Athalantam X .
Myda quicquid tangit, fit aurum. Suppositus Pactolo fluuio arenas reddidit aureas, ipse
in pristinam naturam rediit XI .
Anii filię Libero fauente, quicquid manibus tangebant, in segetem uuasque uertebatur.
Agamemnon uoluit eas adducere, ut exercitum alerent; uersę in columbas euaserunt. Crater,
quem Ęneę Anius dedit, ab Alcone conflatus et sculptus XIII .
Dolor.
Sorores Phetontem flendo uersę in populos arbores, lachryme earum in electrum. Cygnus
ipsum deflendo in auem sui nominis mutatus est II .
Naiades fratrem Narcisum flentes III .
Comites Inoos casum moerentes in saxa mutatę IIII .
Ciane Proserpinam raptam lugens in fontem sui nominis cessit, qui est iuxta lacum
Arethusę V . Amphion amissis filiis se ipsum interemit. Niobe uxor in
saxum diriguit. Nymphę satyrique Marsiam flentes ex lachrimis flumen Marsyam fecerunt.
Pandion casu natarum afflictus corruit VI .
Hyrie Cygni filii casum lugens et in stagnum se immergens in auem uersa. Cephisus
nepotis exitum lugens, Eumelus filiam in uolucrem uersam
VII .
Sorores Meleagrum flentes in aues Meleagrides VIII .
Biblis lachrimę, quod fratris Cauni amoribus uti non poterat, in fontem Carię Biblim
uersę IX .
Ciparissus ceruam suam, quam habebat in deliciis, in siluis repertam sagitta confixit,
ut agnouit non siluestrem, sed suam esse, prę dolore defecit. Iacinti flos AI litteris
inscriptus dolorem attestantibus X .
Alcyone lugens Ceicis mariti mortem XI .
Hecuba, dum Polixenę filię uulnera secus ripam lauat, Polidori corpus a Polymestore
occisi in aquis natare uidit, ex dolore in rabiem uersa, dissimulato odio et colloquio cum
Polymestore impetrato nares eius dentibus apprehensas auulsit, dum Tracibus urgeretur, in
canem est uersa. Aurorę lachrimę Memnonem filium ab Achille interemptum flentis uersę sunt in
rorem matutinum. Memnonides aues ad eius tumulum quotannis dimicantes ei sanguine suo
parentant XIII .
Cannens uirum suum Picum lugens, iuxta Tyberim tabuit. Locus dictus Cannens. Hersilia
flens Romulum maritum a Iunone mutatur in deam Horam XIIII .
Ęgeria Numę mortem lugens in ualle Aricina uersa est in fontem sui nominis XV .
Degener.
Anigris fluuius aliquando potantibus iocundam aquam prębuit, deinde in amarissimam
conuersus est, quia Centauri ab Hercule uulnerati suum ibi cruorem abluerunt. Hyppanis,
Sicilię fluuius, ab initio dulcissimus, deinde marini liquoris XV .
Diabolus.
Phiton serpens ab Apolline interemptus I ,
a Cadmo draco III ,
a Iasone draco VII .
DEVS.
Iuppiter, Diespiter, ęther, Saturni ex Rhea uel Ope filius, patrem regno expulit.
Lycaonem, Archadię tyrannum ob sęuitiam conuertit in lupum et hominum genus diluuio deleuit.
Ionem, Inachi amnis filiam, stuprauit, in uaccam uertit et in pristinam figuram reuocatam
Isim deam fecit I . Phoetontem, ne orbem incenderet, fulmine a Solis
cursu deturbauit. In Dianę formam mutatus Calistonem, Lycaonis filiam, uitiauit. Esculapium
propter Hyppolitum uitę restitutum fulminauit. In taurum uersus Europam, Agenoris filiam,
tergo insidentem a Phenicię littore uexit in Cretam
ibique ea potitus est II .
Bacchum ex Semele genuit, cum illa ut cum Iunone congressus libidinoso furore extinxit
Bacchumque exemptum suo femori inseruit, deinde alendum nymphis in Nysa, Indię monte,
tradidit. Iunonem in contentione uicit, quod ex concubitu maior esset uoluptas mulierum quam
uirorum indice Tyresia uttrumque sexum experto. Quem Iuno luminibus orbauit, ille diuinandi
scientiam ei contulit III .
Ex Danae, Acrisii filia, genuit Persea IIII .
Bello Gygantum timens Typheum dicitur uersus in arietem V .
Rhodopen et Hemum, quod Iunonis Iouisque nomina sibi usurpauerant, in montes mutauit.
Cum Antigone Laomedontis filia, concubuit. In aquillam uersus compressit Asterien, in olorem
Ledam, Tyndari filiam, in equam Medusam Gorgonem, in delphinum Melanthon. Ex Latona genuit
Dianam et Apollinem. Rusticos, qui sitientem Latonam a lacu arcebant, in ranas conuertit.
Tantalum, qui ei inuitato Pelopem filium epulandum apposuerat, damnauit, ut apud inferos
inter poma et aquas positus fame sitique conficeretur VI .
Thelechinam et Iailium mari subiecit. Ex Alcumena genuit Herculem, ex Ęgina Ęacum, cui
concessit, ut formicę, quas in arbore uiderat, in homines uerterentur VII .
Ex Europa genuit Mynoem, Cretę regem. Cum Mercurio in homines uersi in Phrygia a
Philemone et Baucide libenter suscepti, casam eorum in templum, eos in antistites templi,
deinde Philemonem in fruticem, Baucidem in thiliam uerterunt, oppidum uero propter incolarum
inhospitalitatem in stagnum VIII .
Caliroe petenti dedit, ut duo filii eius in ętatem ualidam adolerent, quo patrem
Alcmanum per fallaciam Phegei occisum ulcisci possent VIIII .
In aquilam uersus Ganymedem, Trois filium, e monte Ideo rapuit in cęlum ministrumque
sibi fecit X .
Thetim adamauit, sed concubitu abstinuit, cum prędictum esset filium patre fortiorem
genituram XI .
Aurora rogante Memnonis, eius et Titani filii ab Achille occisi, cineres sororumque
ipsius in uolucres uertit, quas appellant Memnonides XIII .
Cecropes fraudulentos et bonorum insidiatores in simias transfudit. Veneris
rogatu Ęneam, eius et Priami filium, deum fecit, quem
Indigetem nuncuparunt XIIII .
Iuno, Iouis et soror et coniunx, Argum a Mercurio occisum uertit in pauonem. Calistonem
cum Arcade filio in ursam uersos inter sydera collocauit II .
Semelen in anum uersa decepit ad necem ob pellicatum. Tyresiam pro Ioue contra se
iudicantem luminibus orbauit. Echo nympham, quod se garrulitate sępe morata fuisset, ne Iouem
in adulterio nympharum deprehenderet, a Narcyso contemni et in saxum uerti curauit III .
In Athamantem et Inoem, eius coniugem, euocatis Eumenidibus in furorem uertit eo quod
numen suum contempserant. Athamas ergo Learcum filium pro fera occidit, Ino cum Melicerta
filio in mare se pręcipitauit. Comites quoque Inoos uertit in saxa IIII .
Bello Gygantum Typhonem timens uersa est in uaccam V .
Pygmeam conuertit in gruem, Antigonam in ciconiam, quod cum Ioue coisset. Cynarę et
regis Assyriorum filias ob earum insolentiam in gradus templi sui lapideos mutauit. Latonam
in partu Dianę et Apollinis grauiter laborare et per diuersas regiones errare fecit V .
Iasonem iuuit cum Minerua in raptu pellis aureę VII .
Alcumenam ob adulterium difficili partu damnauit IX .
Alcyonę, Ceicis coniugi, exorata Morpheum, Somni filium, misit, qui ei mariti
naufragium in quiete repręsentauit XI .
Hersiliam, Romuli coniugem, deam fecit, quam Horam Quirini nuncuparunt XIIII .
Neptunnus, Iouis frater, Cornici, Coronei filię, uim intulisset, nisi prius a Pallade ob
uirginitatem tenaciter custoditam in auem sui nominis mutata cessisset. Inoem et Melicertam
Veneris rogatu in Leucothoen et Palemonem, deos marinos, recepit. Cum Medusa in templo
Mineruę concubuit IIII .
Peliam ex Tyro nympha genuit. Chironem filium a Theseo ob latrocinia peremptum in
scopulos Schironidas conuertit VII .
Protheum ex Thetide genuit in formas uarias se mutantem. Mestram, cuius aliquando
concubitu usus fuerat, cum uendita seruiret, in pis/catorem senem conuertens seruitute
liberauit VIII .
Laomedonti in construenda Ilio cum
Apolline operam locauit, sed mercedem negante agros eius
undis oppleuit et Hesionen filiam belluę marinę prostituit. Peleo a Thetide sępe eluso per
Proteum consuluit, ut in meridiano calore quiescenti uincula iniiceret. Sic ipse illa potitus
Achillem genuit XI .
Cygnum filium, qui nullo telo interimi poterat, ab Achille eliso gutture pręfocatum in
uolucrem sui nominis mutauit. Ceneidi, Elateę filię, pro concubitu dedit, ut in uirum uersa
nullo telo interfici posset. In nuptiis Perithoi Ceneum a Centauris arborum truncis obrutum
in auem sui nominis conuertit. Periclimeni concessit facultatem in uarias se uertendi formas,
quem in aquilam uersum Hercules sagitta interemit. Apollinem exorauit, ut Paridis sagittam in
talum Achillis dirigeret, quod ipse Cignum, filium suum, occidisset XII .
Galateam, Nerei et Doridis filiam, uim Cyclopis effugientem in mare recepit. Glaucum
quoque piscatorem inter marinos deos admisit XIII .
Glaucus autem Scyllam amabat, sed Circe inuidens eam pubetenus in speciem canum uersam
deformauit XIIII .
Thetis, Cęli siue Titani et Vestę filia, Oceani coniunx, ex Peleo genuit Achillem. In
Peleum irata, quod is Focum, suum et Eaci filium peremisset, lupum immisit, qui pastores et
armenta ad Ceicem a Peleo delata necabat. Tandem precibus eius placata lupum in saxum
conuertit X .
Saturnus uersus in equum Philiram, Oceani filiam, lusit eiusque concubitu Chironem
genuit VI .
Ditis siue Pluton, Iouis frater, Proserpinam, Cereris filiam rapuit. Cyanen nympham in
fontem sui nominis uertit V .
Orpheo Euridicen coniugem ad superos reducendam concessit, si modo, donec euaderent,
sequentem illam non respexerit. Cum Mente nympha concubuit, quam Proserpina propter
adulterium in herbam sui nomnis mutauit X .
[Anii sacerdotis filiabus...uirginibus donauit, ut earum] Bacchus, Iouis et
Semeles filius, nymphis in Nysa, Indię monte, nutriendus clam traditus. Versus in Acesten
elusit Penthea, contemptorem suum et ab Agaue matre et
sororibus in furorem uersis interimi curauit. Tyrenos nautas, qui se raptum nauigio
imposuerant, in delphinos et nauis armamenta, in feras serpentesque conuertit III .
Leucothoen et sorores eius, Minei filias, ob sacra contempta repenti tibiarum et
tympanorum sono exterruit, telas instrumentaque earum in hederam ac uites mutauit, domum
repleuit feris, ipsas denique in uespertiliones conuertit
IIIII
.
Bello Gygantum Typheum pauens uersus est in caprum V .
Versus in uuam oppressit Erigonen VI .
A Medea suis nutricibus iuuentam impetrauit. Iuuencum in nemore in ceruum
transfiguratum subduxit VII .
Ariadnam a Theseo derelictam sibi copulauit, coronam eius inter sydera collocauit VIII .
Mydę dedit, ut, quicquid tangeret, in aurum uerteretur, pristinamque petenti naturam
restituit, cum eum Pactolo supposuisset XI .
Anii sacerdotis filiabus uirginibus dedit, ut earum manibus contacta in segetem uuasque
uerterentur XIII .
Mars ex Venere genuit Hermionen, quam duxit Cadmus IIII .
Ex Bistonide nympha genuit Tereum, Tracum regem VI .
Romę urbis conditorem Romulum ex Ilia siue Rhea procreauit XV .
Apollo, Iouis et Latonę filius, Phytonem serpentem sagittis interemit. In Daphnen, Penei
fluminis filiam, exarsit I .
Sol idem ex Climene, Oceani et Thethios filia, Phetontem genuit, currum suum illi
regendum concessit, quod illi uersum est in perniciem. Idem Apollo ex Coronide Esculapium
genuit, quem Chironi medendi artibus imbuendum tradidit. Pecus Admeti regis pauit, fistula et
cantu solitudinem protegens. Boues ab eo aberrantes furto sustulit Mercurius II .
Cadmo condendę urbis locum consultus monstrauit III .
Idem Sol relictis Climene, Rhodo, Clitie Leucothoen adamauit eamque in speciem
Eurimenes, matris eius, uersus uitiauit. Porro a patre terrę defossam in uirgam thuream
conuertit IIII .
Idem Apollo bello Gygantum Typhonem expauescens uersus est in coruum V .
Versus est in accipitrem, in leonem, in pastorem, ut Hisem, Macharei filiam, uitiaret.
Niobes et Amphionis filios ob Latonam ab ipsa contemptam cum sorore Diana sagittis confecit.
Marsiam secum tybiis certantem suspendit et tergore nudauit VI .
Idem Sol Oetam regem ex Persa, Oceani filia, genuit VII .
Dryopen, Euriti filiam, amauit IX .
Cyparissum puerum amissi cerui dolore confectum in arborem sui nominis conuertit.
Iacinthum secum ludentem disco imprudenter iacto elisum in florem mutauit X .
Serpentem caput Orphei in Hebro proiectum morsu appetentem in saxum conuertit. Pana
fistulę cantu Thmolo monte iudice superauit. Mydam id reprobantem auriculis asininis
damnauit. Cum Neptunno Ilium Laomedonti struxit. In anum uersus Chionen, Dedalionis filiam,
compressit. Ex ea Palemona, cythare studiosissimum, procreauit. Dedalionem dolore filie a
Diana peremptę e Parnaso precipitatum uertit in accipitrem XI .
A Neptunno exoratus Paridis sagittam in Achillis talum direxit XII .
Sybillę, Glauci filię, pro concubitu longeuitatem et uaticinium dedit XIIII .
Esculapius, Apollinis et Coronidis filius, Hyppolitum defunctum herbis in lucem reduxit.
A Ioue fulminatus ob ausum tanti facinoris poenas dedit. Romę pestilentia laboranti per
legatos ab Epidauro in serpentis forma aduectus saluti fuit, si fabulis creditur XV .
Vulcanus, Iouis et Iunonis filius, ob deformitatem e cęlo in Lemnum pręcipitatus
claudusque factus. Ibi, ut alii dicunt, nutritus a simiis, ut alii, a Thetide et Hermione,
Oceani filia, Ioui fabricauit fulmina, diis contra Gygantes arma, monile Hermioni, coronam
Ariadnę, Achilli et oneę arma. A Minerua spretus ex solo complexu genuit Erictonium. Venerem
habuit uxorem. Quę cum Marti obsequeretur, in adulterio deprehensos cathenis tenuissimis
ligauit et spectaculum prębuit diis. Sic Tortellius. Mercurius, Iouis et Maię filius, deorum
nuncius, Argum Iouis iussu sopitum interemit. I .
Apollini poscenti Admeti regis boues furto
subduxit. Bathum perfidia eius offensus in saxum mutauit. Hersen, Cecropis filiam, sorore
eius Aglaura precio corrupta ac operam nauante subegit. In Iouis gratiam, cum Europam rapere
uellet, armenta Phoenicię regionis ad littus compulit II .
Ex Venere Hermaphroditum genuit IIII .
Cum Ioue in Phrygia a Philemone et Baucide hospitio suscepti bene eis fecerunt,
reliquis ciuibus propter inhospitalitatem male VIII .
Chionen, Dedalionis filiam, dormientem compressit ex eaque genuit Auctolicum
furacissimum XI .
Hercules, Iouis et Alcumenę filius, iussu Euristei descendit ad inferos, Cerberum inde
in Ponticam regionem eduxit, cuius uomitus uersus est in uenenum aconitum VII .
Cum Acheloo pro Deianira luctatus uicit, fracto ei altero cornu. Nessum Centaurum uim
Deianire inferentem sagitta confecit. Qui moriens uestem sanguine suo cruentatam mulieri
dedit, asserens id esse remedium in coniugem amoris deserti. Ea denique indutus Hercules in
Euboea, cum filiam regis adamasset, consumptus est ui ueneni. Lycam famulum, qui uestem
attulit a Deianira missam, arreptum proiecit in mare. Sagittas reliquit Philotetę, Peantis
filio, sine quibus Troia capi non potuit. Exustus pyra, quam ei Philotetes struxerat,
deificatus est. Hebben, Iunonis filiam, sibi copulauit; ex qua Iolaum genuit; genitus
pręuenit ętatem adultu IX .
Hesionen, Laomedontis filiam, belluę marinę expositam liberauit. Equos pro mercede
pollicitos cum dare Laomedon diferret, Ilium expugnauit et Hesionen abreptam Thelamoni,
militię socio, tradidit XI .
Citillum, Alcmonis filium, Argis procreatum in somnis monuit, ut patriam relinqueret et
iuxta Hesereum, Italię amnem, sedem poneret. Quod cum lege uetitum esset, senatu deliberante
nigri calculi in candidos uersi fauori fuere. Ille ergo profectus oppidum condidit uocauitque
Taliareum XV .
Eolus, uentorum deus, dies septem uentos cohibet alcyonibus auibus nidum super mare
ponentibus, eo quod Alcyone et Ceix, eius maritus, Luciferi filius, suus nepos, in eas
auiculas uersi sunt XI .
Priapus, hortorum numen, fuit ex Lampsaco, urbe Hellesponti. Huic erat asellus uictima.
Lothidę nymphę dormienti insidiatus frustra dicitur. Nam illa rudente asello excita effugit,
ac ne ille fugientem consequi posset, uersa est in lothon arborem. Cuius trunco infixa
inhęsit Driope, quod ramum eius ausa fuit decerpere IX .
Pallas, Minerua, Trytonia, Bellona, e uertice Iouis armata prosiluit. Pręses bellorum,
uirgo et innupta. Pallanta, Gygantem, cum sibi uim inferret, interemit. Apud Trytoniam
paludem primum reperta. Sapientię dea, omnium artium inuentrix. Illi arces consecrantur.
Erictonium ex Vulcani complexu natum sustulit, in cistella condidit. Quam contra eius edictum
cum Cornix aperuisset et uisa diuulgasset, eam a se expulit, Neptunno tamen uitiare uolenti
subtraxit, in auem sui nominis conuersam. Aglauram, quod precio corrupta Hersen sororem
iunxit Mercurio, tum quia et ipsa cistellam ausa fuisset aperire, Inuidię tradidit et diu
successibus sororum excruciatam in saxum mutauit II .
Cadmum monuit draconis dentes humi spargere III .
Persea iuuit, ut intercepto Phorcidum lumine Medusam perimeret.1 Medusę crines, quod
cum Neptunno in templo suo concubuerat, in serpentes conuertit IIII .
Aragnen Lydiam, Idmonis filiam, quam lanificium docuerat, iam secum ausam certare,
uictam mutauit in araneam. Athenis nomen imposuit cędente Neptuno. Oliuam inuenit. Tibias
quoque inuenisse dicitur VI . Cum Iunone Iasonem iuuit ad uellus
aureum asportandum. Perdicem a Dedalo e muro deturbatum in uolucrem sui nominis mutauit VIII .
Diana, Iouis et Latonę filia, Acteonem, qui nudam casu aspexit, uertit in ceruum III .
Cum Proserpina erat ad Pegusam lacum Ęthnę, cum rapta est a Dite. Affuit Aretusę
Alpheum fugienti et sub terra raptam in insulam Sicilię Ortygiam misit. Bello Gygantum
Typhonem timens uersa est in felem V .
Cum fratre Apolline sagittis occidit filios Nyobes, Latonę contemptricis VI .
Aprum misit, qui Calidonię agros uastaret, quia Ceneus in sacrificio colligendorum
fructuum eam pręterierat VIII .
Chionen, Dedalionis
filiam, quod se illi pręferret, transfixa lingua peremit
XI .
Pro Ephigenia ceruam imolandam supposuit XII .
Zanclen insulam prius continenti Italię iunctam secreuit, quod ibi Latonę matri sedes
denegata fuerat. Hyppolitum uitę restitutum ab Esculapio in adultam formam protinus extulit
et Virbium dictum in ualle Aricina collocauit. Egeriam Pompilii mariti mortem lugentem in
fontem sui nominis mutauit XV .
Aurora Cephalum, Procris maritum, adamauit. Diana Procri canem cursu inuictum et iaculum
sine errore dedit, illa Cephalo VII .
Aurora Memnoni filio ab Achille occiso ab Ioue impetrauit, ut ipse et sorores in
uolucres Memnonides uerterentur. Ipsius autem Aurorę lachrimę uerse sunt in rorem matutinum
XIII .
Lucina siue Elicia a parturientibus inuocatur. Alcumena parturiente nexis manibus Iunoni
obsequens partum tardabat. Galantidem, eius ministram, quę illam mendacio deceperat, in
mustellam uertit et ore, quo mentita est, partum edere iussit IX .
Ceres, Iouis soror, Proserpinam illi genuit. Quam raptam quęrens cum sitiret, Mysena anu
aquam porrigente auide sumpsit. Quod iridentem Stellem puerum in stellionem uertit.
Proserpinę. filię reditum ab inferis impetrauit, si ibi nihil gustasset. Ascalaphum, quia
illam granum mali Punici edisse indicauit, in bubonem uertit. A Ioue tamen impetrauit, ut
illa sex menses apud Ditem et totidem apud se esset. Triptolemum ad fruges ubique
disseminandas misit. Lincem, cum dormienti Triptolemo necem illaturus esset, in feram sui
nominis mutauit. Eristonem cum filia Mestra, quod in Thessalia lucum eius uastauerat, fame
grauissima affecit VIII .
Venus, Iouis et Dionę filia, Narcysum ob duritiam, qua in nympham Echo usus fuerat, in
amorem proprię formę impulit, ita ut defecerit III .
Pro Inone et Melicerta Neptunnum precata, ut in marinos deos reciperentur, impetrauit.
Marti genuit Hermionen, Cadmi coniugem IIII .
Indignata, quod Diona et Proserpina numen suum coniugiaque spernerent, Ditem impulit in
amorem Proserpinę ita ut raperet eam. Bello Gygantum Typhonem fugiens uersa est in piscem V .
Ceas matronas, quod se illi forma pręferrent, in uaccas conuertit VII .
Omathus, Cypri oppidi incolas, ob crudelitatem in boues cerastas mutauit. Propetidas,
Ametunti filias, quod se aspernarent, primas corpora in triuio uulgare coegit. Quę tandem
propter libidinem in saxa conuerse sunt. Signum eburneum Pygmaleoni roganti in uirginem
animauit. Myrrham, quod ipsam mater Centreis sibi pręferret, in amorem Cynarę patris impulit.
Adonem ex iis natum adamauit eumque ab apro in uenatione interemptum in florem purpureum
conuertit. Hyppomani ex Damasceno agro tria poma aurea donauit, quibus ille Athalantam uicit.
Sed erga se ingratum experta effecit, ut in luco matris deum concumberent. Cuius odio mutati
sunt in leones X .
Comites Diomedis se contemnentes uertit in aues cygnis similes. Pro onea rogauit
Iouem, et factus est deus, quem Indigetem dixerunt. Anaxareten puellam ob duritiam in Iphim,
qui ab ea contemptus defecerat, in saxum mutauit XIIII .
Cęsarem in senatu occisum rapuit de medio, in cęlum tulit, qui in stellam emicuit XV .
Cybelle, Berecynthia, Ops, Rhea, Bona dea, Cybeleia, deum mater, Dyndimena, Idea mater.
Eius antistes Athis uersus est in pinum. Hyppomanem et Athalantam, quod lucum ei ab Echione,
terrę filio, sacratum concubitu uiolauerant, in leones subiecit X .
Naues Ęneę, ne illas Turnus cremaret, in nymphas marinas conuertit et alias naues
leuauit XIIII .
Isis, Ęgyptiorum dea, Theletusę fuit auxilio, eo quod iubente Lygdo marito prolem
feminei sexus perdere, Iphim filiam pro masculo nutrierit. Quam cum Ianthis Thelesci filia ei
nupta esset, uertit in marem IX .
Musę a Pyreneo hospitio susceptę uim inferentem in uolucres uersę euaserunt. Ipse sequi
uolens pręcipitio uitam finiuit. Pyeri et Anipę11 nouem filias ad certamen cantus prouocantes
uictas uerterunt in picas V .
Pan amauit Syringam. Quę fugiens uersa est in calamos, ex quibus ille tibias confecit
I .
Vertumnus in uarias se formas uertens Pomona, hortorum cultrice, potitus est XIIII .
SENECA
Derisio.
Vatinius in pedes suos plurima dicebat et in fauces concisas. Sic inimicorum urbanitatem
effugit 78 .
Vrbanitas mordax cauenda in eos qui uindicandi habent potestatem. Hęc enim causa fuit,
ut Calistenem occideret Alexander et Antonius graui ęre opprimeret Athenienses 111 .
Oscus nihil absque schemmate dicere cupit 143 .
Deformis.
Corporis defectus non lędit animum 23 .
Dolus.
Tyrannicida, a tyranno comprehensus et de coniuratis interrogatus amicos eius nominauit
51 .
Diues 3 .
Contra diuitem 12 .
Democritus diuitias proiecit 59 .
Qualiter utetur diuitiis sapiens, qualiter auarus. Diuitias nego bonum esse. Diuitię
apud sapientem in seruitute sunt, apud stultum in imperio 62 .
Nihil certi 65 .
Diutites pauperibus similes 70 .
Diuitię et luxuria 71 .
Optimus pecunię modus est, qui nec in paupertatem cadit nec procul a paupertate discedit
73 .
Omnium enim extrinsecus effluentium lubrica et incerta possessio est 76 .
Diuites mendicis miseriores; illi enim exiguo, hi multo egent 77 .
Pecunia, si uti scias, ancilla est, si nescias, domina est. Quę sunt maxime diuitię? Non
desiderare diuitias. Quis plurimum habet? Qui minimum cupit. Vtendum est diuitiis, non
abutendum, ut nec inde a superioribus contemnaris nec ab inferioribus timearis 87 .
Diuitum uanitas 88 .
Crystallum quomodo fit 99 .
Tollite uestras diuitias, quas huc atque illuc incertę fortunę fluctus appellet 117 .
Contra patrem, qui filium abdicat nolentem ad diuitem ire in adoptionem, qui suos
abdicauerat. Cresus. Crassus 123 .
Quod pecunia augeat discordiam 129 .
Diues accusat pauperem 143 .
Bona caduca. Nemo est nostrum, in quo ius habet fortuna 3 .
Diuitis auari sollicitudo. Siquid in diuitiis esset solidi, aliquando /1 et impleret.
Diuitię plura cupere docent 6 .
Epicurus: Multis parasse diuitias non finis miseriarum fuit, sed mutatio. Diuitiarum
contemptor similis Deo 7 .
Magnus est ille, qui in diuitiis pauper est 8 .
Verę quietis impedimenta 9 .
Opto tibi illorum contemptum quę tibi optarunt
parentes 12 .
Mediocria utilia sunt, nimia nocent 13 .
Opum amissio 14 .
Multa portantem uidebis comitique onerique timentem 19 .
Nimiam opulentiam insectatur etc. 21 .
Nemo ex illis, quos purpuratos uides, felix est 29 .
Diues luxuriosus. Quod opes non sint bona. Diuitię utrum malorum causa sunt. Quod non
sint bona 37 .
De Cornelii Senetionis morte repentina 50 .
Diuitum luxuria 55 .
Diuitię et dignitates bracteata felicitas est 57 .
Diues insatiabilis 59 .
Quis sit modus diuitiarum? Primo habere quod necesse est, secundo quod satis est. Sanus
diues est, qui, licet habeat diuitias, eas tamen ut contingentes habet. Multas diuitias
parasse non finis miseriarum fuit, sed mutatio 63 .
Dolor.
Heraclitus semper lugens, Democritus ridens 50 .
Octauia Marcellum filium inconsolabiliter luxit, reprehenditur; Liuia Drusum usque dum
sepeliuit, laudatur 64 .
Luctus inanis. Quod luctus non sit naturalis. Quod bruta quoque breui tempore dolent
amissos foetus 65 .
Fleant delicati, non fortes 68 .
Maiores decem mensium spacium lugentibus uiros dederunt 70 .
Dolor contra remedium contumax 71 .
Bion eleganter ait non minus molestum esse caluis quam comatis pilos uelli 73 .
Dolori tantum des, quantum poscit. Qui non flendi? Hercules, Regulus, Cato 75 .
Non dolore tantum, sed doloris opinione uexamur, more puerorum etc. 76 .
Dolens mortem fratris 81 .
Muliebre est se dolori consumendum comittere 82 .
Non exigit, ne ex toto moereat, quamuis quidam negent doliturum esse sapientem 84 .
Dolor et timor uim suam perdit in eo qui ultra sensum mali miser est 99 .
Imbecillis et ignauus est, qui propter dolorem moritur, stultus qui doloris causa uiuit
20 .
Annus ad lugendum 22 .
Inter gaudium et dolorem 23 .
Ad opinionem dolemus. Tam miser est quisque quam credidit. Patientia doloris 31 .
Peripatetici dicunt sapientem non uinci moerore, sed tamen tangi 35 .
Optimam doloris esse naturam, quod non potest nec qui extenditur magnus esse nec qui
magnus extendi 43 .
Dolor quomodo temperandus. Sępe salua sapientis autoritate fluunt lachrymę 49 .
DEVS.
Natura, Iuppiter Stator, Fatum, Liber pater, Hercules, Mercurius. Nomina multa, Deus unus
33 .
De Deo metuendo contra Epicurum 34 .
Dei benefica natura nocere non potest 51 .
Quid sit Deus, et iterum 88 .
Fatum immutabile 95 .
Non talis in cęlo Iuppiter, qualis in Capitolio 96 .
Nunquam nos uerecundiores esse debere Aristoteles ait quam cum de
diis agitur 110 .
Diis solis et uirtus et beata uita contingit 42 .
Communis omnium opinio deos esse et animos ęternos 58 .
Depositum non semper reddendum 33 .
Debitum.
Pythagoricus quidam etiam mortuo sutori proiecit quod debebat, nolens alieno assuescere
45 .
Leue ęs alienum debitorem facit, graue inimicum 80 .
PLATO
Deformis corpore, cum partes secum non consentiunt, etiam imbecillus est 262 .
Dolus.
Ne fiat adulteratio, mendacium, deceptio, fraus in rebus uenalibus 315 .
Diuitię.
Non suis indulget, qui pecunias cumulat 15 .
Omnia pecuniarum gratia fiunt: bella, seditiones, pugnę 177 .
Diuitias magis amant, qui suo labore eas peperere. Pecunię possessionem magnifaciendam
esse homini modesto 190 .
Impossibile est diuitias in ciuitate simul honorari atque uirtutem 225 .
Diues multa habens mancipia tyranno similis 230 .
Adamas durissimus. Lapides ex aqua 258 .
Metalla septem elementis singula singulis attribuunt 263 .
Nimię opes in ciuitate inimicicias et seditiones pariunt 285 .
Valde diuitem esse et probum impossibile 287 .
Valde diuites bonos uiros non esse 287 .
Non erit in ciuitate seditio, si in ciuibus nec extrema inopia nec ingentes diuitię
erunt 287 .
Maximus census minarum quattuor, secundus trium, duarum tertius, quartus unius. Qui
plus habuerit, mulctetur 289 .
Optime uiueremus, si uera sententia de diuitiis
prędicaretur 307 .
Rem familiarem singulorum, magis uniuersorum esse 316 .
Opes tam priuatorum quam principum, quanto maiores sunt, tanto magis insidiatores et
turpium noxiarumque uoluptatum machinatores nutrire 331 .
Locupletes uero beatos appellare sermo amens est et infelix, mulieribus puerisque
conueniens atque eos qui id credunt tales efficiens 337 .
Dolor.
Non exigendum a uiro, ut nihil doleat, sed ut nascentem dolorem rationibus consoletur.
Rationes IIII pręcipue contra dolorem 233 .
Quod obstare dolori iubet ratio est lex, quod autem ad dolores rapit, perturbatio 238 .
Ex dolore infirmitas corporis 262 .
Bilis atra, quam melancholiam Gręci uocant, rationem repellit 410 .
Defensor.
Qui fratrem in se impetu ruentem pro defensione sua interimit, quasi hoste perempto
purus sit 307 .
De orbis atque tutoribus 316 .
Tutoris officium erga orphanum 317 .
DEVS.
In eos qui diis uitia tribuunt 20 .
Parmenides de uno omnium rerum principio 22 .
Vnum infinitum principio fineque carens 24 .
Regio inuisibilis. Essentia uera. Intelligibiles quędam et incorporeę species. Ens
nihil aliud esse quam potentia 66 .
Cur Deus uoluit IIII litteris uocari: nos dicimus Deus, Ęgyptii theut, Persę syre, magi
orsi, Gręci theos, Arabes alla, Macomet abgdi. Nos accepimus ab angelo Iesum. Reuerenter
habenda sunt Dei nomina 107 .
Pulchritudo diuina 156 .
Deus solus sapiens 168 .
Deum bonorum, non mali causam esse 198 .
Trinitas 215 .
Summum bonum, id est Deum Patrem et Filium soli comparat, ut, sicut hic oculos
illuminat, sic ille mentes 219 .
Quęrendo, quid non sit Deus, Deum cognouerunt. Nihil recte agi
absque Deo 219 .
Necessitas et uoluntas idem in Deo 233 .
Dii superi, mundani, demones 236 .
Quęcunque fiunt, multo magis a prima quam a cęteris causis dependere. Pater et Filius
242 .
Deum omnia in numero, mensura, pondere perfecisse 244 .
Quę a Deo proxime et quę per media fiant. Ego sum, qui sum 250 .
Substantia ęterna 254 .
Deus scit simul ac potest. Duę causę necessaria et diuina 259 .
Dii supercęlestes, cęlestes, subcęlestes 263 .
Dii terrę orbem singilatim sortiti. Vulcanus et
Minerua naturam habentes communem 264 .
Neptunus, Athlas 265 .
Deus in omnibus per omnia mouet omnnia 280.282. 283 .
Dii XII per XII signa membris nostris prępositi 284 .
Hymni laudesque deorum precibus mixte canantur 296 .
Nec Deus unquam cum necessitate pugnabit. In eos qui aiunt Deum non esse inquirendum.
De unius Dei cultu 299 .
Deos esse duobus communibus indicat argumentis. Contra negantes Deum. Poetas in tribus
circa deos errasse: quod ex chaos eruperint, quod alii ex aliorum concubitu geniti, quod
omnes animi perturbationes omniaque flagitia sectati sint 309 .
Quod dii sint 310. 311 .
Quod curam humanarum rerum habeant 312 .
Imagines deorum uenerandę 313 .
Dii deorum filii apud Platonem et homines. Deorum filios duobus modis intelligi 318 .
Theologia uelut omnium regina 323 .
Esse deos et omnium rerum curam habere nec precibus flecti pręter iustum 326 .
Deus animalium causa 325 .
Oportere mortales de diuinis rebus tractare. Deorum plena esse omnia 327 .
Circa omnium regem cuncta sunt etc. Quod Deus per se sit. Nihil ex his quę
intelliguntur, absolute de Deo affirmari debere. Deus neque intellectus neque intelligibile
est. Deus super intelligentię limites est. Diuina non inueniri a nobis, sed desuper reuelari
328. 330 .
Procul a molestia et uoluptate diuinitas 331 .
Deus immobilis unitas. Necessarium est super angelum esse aliud quiddam, quod non modo
immobile sit, sed unum penitus atque simplex. Illud quidem est Deus, tanto rerum
potentissimus omnium, quanto est omnium simplicissimus 342 .
Simplicissima ueritas se ipsam minime latens etc. 342 .
Ipsa unitas, ueritas, bonitas, quam inuenimus super angelum, omnium est principium.
Deus unus uerusque et bonus. Non sunt dii plures inter se ęquales. Deus summum est rerum
omnium. Non sunt plures, alius super sine fine 343 .
Deus unitas, ueritas, bonitas. Dei uirtus infinita. Ab Orpheo grammatico infinitus
finis cognominatur. Deus est semper. Deus est ubique. Orpheus grammaticus: Qui omnes mundi
partes habitas generationis princeps 344 .
Deus omnia agit, seruat, in omnibus omnia
operatur. Parmenides grammaticus: Ens unum immobile infinitum. Zoroaster grammaticus: Omnia
sunt ex uno igne genita. Orpheus grammaticus: Fortis necessitas omnibus dominatur 345 .
Deus agit per suum esse quicquid agit. Deus intelligit se ipsum primo ac etiam
singulum. Deus est mens mentium et lumen luminum. Orpheus grammaticus: Iouis perfectus est
oculus. Grammaticus: Oculus infinitus. Deus intelligit infinita 346 .
Deus per uoluntatem extra se efficit omnia. Orpheus grammaticus:
Iuppiter species omnium 347 .
Voluntas Dei necessaria simul et libera est et agit libere 348 .
Deus amat et prouidet 348 .
Orpheus grammaticus: Omnium genitor principiumque et finis. Idem grammaticus: Omnia
intus inspicis, omnia intus audis omniaque distribuis. Idem grammaticus: Sempiterna uita
immortalisque prouidentia 349 .
Deus super species immobilis unitas. Quomodo immobilis: In Deo nulla est priuatio 350 .
Quomodo Dei naturam contemplemur 376 .
Dei operatio 380 .
Mentium principium Deus omnes intelligibiles species uno et proprio habet actu,
distribuit omnibus, capit a nullo 380 .
Infinitas Dei superat temporis infinitatem 386 .
Pater et Filius 390 .
Vtrum Deus, quia facturus erat omnia, cuncta cognouit? Non 390 .
Deus in se ipsum respiciens nouit omnia 390 .
Plato Deum comparat soli. Ioannes: Videbimus Deum sicuti est 395 .
Deus principium, finis, species 396 .
Vnum super ens. Vnum bonum, pulchrum 396 .
Deus apud multos esse uocatur 397 .
Lini carmina Pythagoricos in ore habuisse scribit Iamblicus grammaticus. Credenda sunt
omnia. Nihil enim est incredibile. Facilia Deo omnia sunt, nihil est impossibile 406 .
Deus incomprehensibilis 408 .
Zoroaster grammaticus: Nihil a paterno principio progreditur aut uoluitur imperfectum
409 .
Amandus est Deus magis quam perscrutandus 412 .
Esse Dei absolutum est, nullis limitibus circumscriptum atque infinitum 415 .
Deus super omnia genera. Contra Aueroem, quod Deus et inferiora consyderat 425 .
Dei essentia, immo ueritas bonitasque omnium est forma luxque purissima, radix, ratio
et exemplar 426 .
Prisci
theologi 431 .
Quę sunt, quę affirmantur a Platone de rebus diuinis? Pauca 434 .
Deus ita centrum est omnium, quia sic est in omnibus, ut cuique rei interior sit quam
ipsa met sibi. Est etiam circumferentia mundi, quia extra cuncta existens ita supereminet
uniuersa, ut cuiusque rei summum apicem dignitate excellat immensa etc. 439 .
Diabolus.
Demon Socratis. Quam ob causam demones solita olim miracula nostris sęculis non
efficiant? Quia Christus et uim demonum et artem demoniacam hominibus et cultum demonum suo
aduentu abstulit. Quomodo demones in statuas et homines se se insinuant. Demones a Ioue ad
inferos deturbati 167 .
Demonum genera quinque: cęlestes, ętherei, aerei, aquei, terreni. Sub his orphici 236 .
Demones, quorum corpora aliquando uidentur 353 .
Ęgyptii, Origenes, Numenius, Porphyrius: multos esse demones, qui ad superiora animos
erigunt multosque ad inferiora detorquent; pessimos esse in occidente, malos in
septentrionali plaga, bonos in meridionali, optimos in orientali 282 .
Demonum natura 430 .
DIONYSIVS HALICARNASEVS
Dolus.
Raptus Sabinarum 40 .
Sextus, Tarquini Superbi filius, ex industria a patre uirgis cędi et contumelia affici
passus, ut ad Gabinos transfugiens eos proderet et subiiceret patri 99 .
DEVS.
Ara Iouis inuentoris 13 .
Consus deus ara subterranea colitur 40 .
Decimas prouentuum uouerunt Pelasgi Ioui et Apollini ob soli sterilitatem; non
persoluentes morbis agitati sunt. Prolis etiam decimam soluere illis persuasum fuit.
Discordia inter fratres Romulum et Remum 29 .
PROBLEMATA ALEXANDRI APHRODISEI
Dolor.
Cum in digitorum unguibus passiones summum dolorem excitant 13 .
PROBLEMATA ARISTOTELIS
Diuitię.
Cur diuitię hominibus potius prauis quam bonis sunt 66 .
Dolor.
Cur lachrimę moeroris calidę sunt, oculorum autem male affectorum frigidę 70 .
Depositum.
Cur depositum denegare iniquius sit quam mutuum 66 .
PROBLEMATA PLVTARCHI
Dolus.
Chalcidenses uel Eoles pueros interfecerunt, qui iocis decepti pugillum
terrę dederant Choto. Quo accepto ibi regnaturum responsum erat 84 .
Donum.
Quid est quod uir ab uxore, uxor a uiro dono aliquid accipere prohibentur 74 .
Diuitię.
Quid est quod ueteris nummi altera pars Ianum bifrontem, altera proram nauis habuit aut
puppim. Alter nummus oue et boue insignitus. Quare Saturni ędes ęrarium 77 .
Decimam Herculi offerebant 75 .
Diabolus.
Chrysippus opinatur demonia quędam mala circumire, quibus dii quasi carnificibus et
scelerum ultoribus aduersus iniustos utuntur 78 .
AVLVS GELIVS
Deformis.
Homines caninis capitibus et latrantibus in montibus Indię. Quosdam esse nullis
ceruicibus oculos in humeris habentes, alios corporibus hirtis et auium ritu plumantibus 51 .
Pygmei non longiores quam pedes duos et quadrantem 51 .
Quidam Thersitę laudes quęsierunt 104 .
Quos pomiliones dicimus, Gręce nanos dici 116 .
Docilis.
Euclides Megarensis Athenas sub muliebri habitu latens commeabat, ut Socratem audiret,
cum capitale inter Megarenses esset, siquis Athenas pedem intulisset 41 .
Diuitię.
Fauissę Capitolinę, cellę sub terra, ubi templi signa et donaria reponebantur 12 .
Argentum purum putumque, id est omni alia materia carens 39 .
Necessarium est, qui multa habeat, multis indigere 52 .
Iam tonsiles tapetes ebrii fuco, quos concha purpura imbuens uenenauit 120 .
Dolor.
Polus histrio Athenis Helectram Sophoclis acturus fratris interitum complorantem, ut
dolorem mulieris plenius exprimeret, tulit ossa filii recens mortui, et ea amplexus non
simulatis, sed ueris doloribus lamentisque oppleuit omnia 49 .
Dolor apud Stoicos indifferens. Dolor pugnat contra rationem 70 .
Anaglisia, id est indolentia, et apathia, id est impassibilitas doctorum
iudicio improbata 71 .
Hęredis fletus sub persona risus est 104 .
Disertatio Herodis Attici super ui et natura doloris 116 .
Deffensor.
De ordine officiorum: primus locus iuxta parentes pupillorum est, qui fidei tutelęque
nostrę crediti sunt; secundus clientium; tertius hospitum; quartus cognatorum; quintus
affinium 36 .
Deus.
Iis demum deos propicios esse ęquum est, qui sibi
aduersarii non sunt 3 .
De nominibus deorum populi Romani 35 .
Debitum.
Pecuniam exactus, exigor portorium 91 .
In eum qui soluendo non est, membrorum amputatio 117. 118 .
Dies iusti XXX dati debitori, ut pecuniam conquireret. Erat item ius paciscendi, et si
pacti non essent, habebantur in uinculis dies LX, demum capite
puniebantur 118 .
VITĘ PLVTARCHI
Deformis Philopemen manus et pedes pulchros illi esse dictus, uentrem uero non habere
79 .
Scylla nigrum farinis inspersum 121 .
Corpus forma dolio, colore argento ignito simile de cęlo lapsum diremit pugnam duorum
exercituum Luculli et Mithridatis 6 .
Aristoteles deformis gracilitate crurum et oculorum pusillitate 138 .
Dolus.
Seruę Philotidis consilio seruati Romani, cum Latinorum obsidione premerentur 10 .
Latini Romanos infestantes per connubia decepti trucidantur 49 .
Hannibal iitteras simulatas nomine principum Metaponti ad Fabium mittit, uti adueniens
illos in deditionem acciperet. Ibi positis insidiis Fabium excepturus, nisi ille dolos
animaduertisset 58 .
De Fabio inquit: Romani alterum Hannibalem habent. Vrbem Tarentinam eadem arte, qua
cepimus, amisimus 58 .
Septimuleius Cai Gracchi caput plumbo impleuit ęquum auri pondus ex publico accepturus
117 .
Lysander dicere solitus, quo leonis pellis non attingeret, insuendam esse uulpinam.
Idem aiebat pueros astragalis, uiros iureiurando fallendos esse 118 .
Phornabarus a Lysandro rogatus, ut litteras ad ephoros daret suas laudes perscribens,
id pollicitus, palam, ut petebatur, scripsit. Sed dum eas obsignaret, alteras supposuit,
accusationem continentes. Quas cum Lysander ab ephoris legendas accepisset, ipse suus
extitit accusator ac plane intellexit non solum Vlixem uersutum esse 119 .
Incredulos decipere sapientis est, credulos impium 30 .
Luctatius Cęsarem non per cuniculos, uerum iam machinamentis rempublicam occupare
dixit 51 .
Diuitię.
Solon diuitias contempsit et pecuniam se habere uelle dixit, sed per iniuriam parare
nolle; uirtutem prętulit opibus 20 .
Telus Creso regi pręlatus felicitate iudicio Solonis 24 .
orarium Saturni ędes. Primi quęstores Publius Veturius et Marcus Minutius 26 .
Themistocles generum sibi eligens ditiori meliorem prętulit, uirum se malle quam
pecunias dicens 43 .
Dictum apud antiquos: Non Philippum, sed Philippi aurum Gręciam subuertisse 102 .
Aratus, cum Corinthi pręsideret, missam a Cleomene pecuniam, ut ei arcem traderet,
repudiauit dicens malle se habere diuitias quam ab iisdem haberi 110 .
Spartę lata rogatio in senatu aurum et argentum intra urbem suscipi non licere 119 .
De Thorace sumptum supplicium, quod argentum priuatim habere deprehensus sit 119 .
Opes Crassi 119 .
Agesilaus contempsit opes 29 .
Seruile est amare diuitias 46 .
Somnium Antigoni, quo serendo aureas micas auream
segetem ortam
uidit 94 .
Platonis sententia: Ei, inquit, qui uelit esse diues, non cumulandam pecuniam, sed
minuendam cupiditatem censeo 99 .
Cleopatrę opes 111 .
Dolor.
Egeus falso credita Thesei filii nece pręcipitio uitam finiuit 3 .
Lugendi tempus apud Lacedemonios XI dies 14 .
Numa statuit puerum triennio minorem non lugere, maiorem uero tot menses, quot
haberet annos usque ad decennem. Longissimum luctum mensium decem
statuit 17 .
Pericles dolore superatus in funere filii 55 .
Timoleon prę tristitia XX fere annis rempublicam non attigit 97 .
Cato mortem fratris dolens 65 .
Demosthenes VII die post interitum filię cum corona et ueste splendida processit
nunciato Philippi interitu, bonum publicum pręponens rebus domesticis 86 .
Degener.
Porcii Catonis filius 71 .
Deffensor.
Hercules et Theseus eo animo terram peragrantes, ut nemini iniuriam inferrent nisi
iniuriam inferentibus 2 .
Cicero in patrociniis operam gratuitam pręstitit a nemine mercedem accipiens 89 .
Sostratus Arium sequens clamabat: Docti doctos seruabunt, si erunt docti 111 .
DEVS.
Numa Pompilius uetuit fieri deorum simulachra. Templa sine imaginibus erigebantur 17 .
Vestę templum rotundum. Libitina dea inspectrix eorum quę mortuis pręstantur 17 .
Ianus quare biceps 18 .
Iupiter Feretrius unde 65 .
Deus Adranus in Sicilia maxime cultus 97 .
Apud Lacedemonios templa affectibus dicata: timori, morti, risui 108 .
Duo rerum principia: Deus atque hyle iuxta Platonem 136 .
Debitum.
Solon, cum debita ciuium decreto rescidisset, id constitutum sisathiam
appellauit, id est oneris leuationem, quo ęsalienum remittebatur 22 .
Decima ex manubiis Delphos deo missa ab Agesilao 27 .
Diabolus.
Cassius Bruti uisionem non ueram, sed imaginariam ex fantasia formatam
contendit. Demones enim non esse aut, si sint, uoce uti non posse, quę corpori conuenit
82 .
Discordia.
Sicyoniorum ciuitas dissensionibus periit 116 .
LACTANTIVS FIRMIANVS
Diuitię non sunt summum bonum 57 .
Philosophorum error circa contemptum diuitiarum 69 .
Deffensio uiduarum et pupilloum 132 .
DEVS unus an multi 3.4.5.6. 7 .
Contra eos qui plures putauerunt 8 .
De Hercule 9 .
De Esculapio, Apolline, Neptunno, Marte, Castore, Polluce, Mercurio, Ioue 10 .
Iupiter, Neptunus, Pluto 12 .
Iupiter, Saturnus 13 .
Vesta, Vulcanus, Sol, Rhea, Ops 14 .
Vranus ante Saturnum 15 .
Titan, Iupiter, Iuno, Neptunus, Pluto, Glauca 15 .
Quare homines coepti nominari dii. Apud quos qui dii pręcipue culti 16. 17 .
Quod dii esse non possunt, quos sexus discernit 17 .
Turpitudines de diis 18 .
Contra eos qui deos ex hominibus factos mentiuntur 19 .
Ceres, Liber, Esculapius, Vulcanus, Minerua 20 .
Quod deos uanos et Deum uerum simul colere nemo potest 20 .
Cloacina, pallor, pauor, honor, uirtus, mens, rubigo, febris, Venus calua, Venus
amata, Iupiter pastor, fornax, muta, Lares, Lara, Larunda, cęca, cuna, Sterculius, Ticinus,
Terminus 22 .
De deorum sacrificiis 22.23. 24 .
Autores colendorum deorum 25.26. Iouis cognomina 26 .
Bellus, Saturnus 26 .
Causa fingendi simulachra 28 .
Quod etiam qui uidebantur saipientes ad gratiam uulgi errauerunt 29 .
Quod idola uana 30 .
Quod solus omniium creator uerus Deus est. Contra Stoicos qui stellas deos
putant 32 .
Quod nec elementa nec mundus Deus sit 33 .
Contra idola aurea uel eburnea 34 .
DEVS Pater et Filius 36 .
Omnia fecit ex nihilo. Nil aliud esse naturam quam Deum 37 .
Solus Deus non factus 38 .
Deus fecit animalia, contra eos qui dicunt ex astrorum motibus nata 42 .
Deum primi ignorauerunt Chananei 45 .
Simulachrorum uanitas 48 .
Contra errorem deos colentium 75 .
Quod contra naturam sit colere plures deos. Quod naturę necessitate oporteat dominum
unum esse unicumque et patrem unum 76 .
Deus Pater ęqualem sibi genuit Filium, per quem fecit omnia. Testes sunt Sybilla,
Trismegistus, prophetę 77 .
Iesus Christus, Messias 78 .
Duplex natiuitas Filii. Quare ipse dicitur Verbum. Natiuitas ineffabilis. In quo ab
angelis differat 78 .
Quam melius a Gręcis Logos quam a Latinis Verbum dicitur. Quid de Deo senserint
gentiles, Zeno et Trismegistus. De secunda natiuitate Filii 79 .
Causa incarnationis Christi 80 .
Natiuitas, passio, resurrectio, ascensio, iudicium 81 .
Filius substantię diuinę et humanę 82 .
De ęterno Christi sacerdotio 84 .
De baptismo Christi et miraculis, quę pręnunciata a Sybillis 85 .
Post resurrectionem discipulis reserauit archana Sripturarum 91 .
De ascensione Domini 91 .
Quibus argumentis infideles nituntur, ut euacuent diuinę incarnationis fidem 91 .
Christus doctor e cęlo missus corpus debuit assumere, ut esset perfectus in docendo 92 .
Christus homo, sed non ita natus ut alii homines 93 .
De unitate Patris et Filii 97 .
De aduentu Christi aureum sęculum restituentis 104 .
Deus omnes ęqualiter habet 111 .
Quod Deus nec esurit nec sitit, ut aliquid materiale sibi uelit offerri 120 .
De potentia Dei, quę potest homines et angelos punire 165 .
Gradus ad Deum cognoscendum et ueritatem 170 .
In Deo quid sit miseratio, gratia, ira 180 .
Deum amandum esse, uerendum, honorificandum, metuendum 185 .
Diabolus Gręce, Latine criminator 36 .
De inquinatione angelorum et duobus generibus demonum, qui etiam familiares hominibus
45 .
Nocere non desinunt. Sanctis tanquam serui obediunt 46 .
Diaboli inuenta ad fallendum 46 .
Malicia demonum 74 .
Astutię demonis 123 .
Cur Deus dedit spiritum tentatorem 201 .
LAERTIVS
Derisio.
Diogenes dicenti cuidam: "Complures te irrident"--- "et illos", inquit, "forte
asini". "Sed non illi asinos curant", subdidit ille; "neque ego illos", respondit 58 .
Deformis.
Arcesilaus Emone quodam Chio, cum deformis esset et luxuriose indueretur, interrogante,
utrum illi sapiens amaturus uideretur, ait: Non, si ita pulcher fuerit ut tu, neque si ita
speciose uestitus incesserit ut tu 42 .
Zeno corporis habitu deformis 63 .
Diuitię.
Sacietatem ex diuitiis nasci, dixit Solon, et ex satietate contumelias gigni 8 .
Chilo lapideis cotibus aurum exeminari dixit et dare apertum sui documentum, auro
autem bonorum malorumque hominum mentem, cuiusmodi sit, comprobari 10 .
Pitacus pecunias a Croeso missas accipere noluit, duplo plura quam uellet se habere
contestans 10 .
Croeso scripsit ad eum se uenturum non cupiditate habendi, sed humano uiro
familiariter utendi 11 .
Indignum hominem diuitiarum gratia laudare noli 12 .
Pherecydes: Neque aurum neque argentum honorandum 15 .
Anaxagoras patrimonium suis sponte cęssit et se ad speculandum contulit 16 .
Gestabat Aristippi famulus in itinere pecuniam, et cum premeretur onere, ille
"effunde", ait, "quod nimis est et fere ea quę pręuales." Nauigans pecuniam proiecit in
mare, ne propter illam a uectoribus perimeretur 23 .
Stilpo, cum ea, quę capta patria amiserat, conscribere iuberetur restituendi gratia,
nihil suum se perdidisse respondit; quippe doctrinam et eruditionem sibi ademisse neminem
26 .
Diuitias neruos rerum esse 43 .
Demetrius non modo diuitias cęcas asserebat, uerum et illarum autorem fortunam 52 .
Diogenes diuitem indoctum ouem aureo uellere dicebat 57,
Crates deposuit pecuniam apud trapezitam, mandans, ut, si filii idiotę essent, eis
redderet, sin philosophi, plebi distribueret; nihilo quippe egere philosophos 61 .
Metrocles diuitias nocere dixit, nisi quis eis digne utatur 62 .
Euripidis de Napeo uersus, quod opes quidem illi fuerint, sed opibus
elatus non incesserit neque plus fastus habuerit quam egens uir 65 .
Chrysippus quęrit, quo pacto sapienti quęstus sectandus sit et cuius rei gratia 79 .
Porro, inanium opinionum diuitię in infinitum excidunt 110 .
Dolor.
Solon flens obitum filii, cum sibi diceretur, quod nihil flendo proficeret, ob hoc enim
se flere dixit, quia nihil proficeret 9 .
De dolore et uoluptate 24 .
Neque dolore capiendum sapientem, quod is ęgritudo sit animi ratione aduersante
contractio 72 .
Doloris species 72 .
Dionysius in oculorum dolorem incidit; quo acriter cruciatus noluit dicere
indifferentem esse 77 .
Cor non edendum 82 .
Epicurus contra Cyrenaicos animi dolores quam corporis deteriores censet; carnem enim
pręsenti tantummodo dolore affici, animum uero et pręterito et pręsenti et futuro
110 .
Degener.
Arcessilaus percunctanti, cur ex disciplinis aliis plerique ad sectam Epicuream
transirent, ex Epicureis uero nullus se ad cęteras conferret, ait: "Quia ex uiris quidem
galli fiunt, ex gallis uiri nunquam" 42 .
Deus.
Dii geniti secundum Eudemum Rhodium 3 .
Nec cogitationes latent deos 6 .
Pherecides primus de diis scripsit Gręcis 15 .
Theodorus omnes de diis opiniones sustulit 25 .
De diis philosophorum facete dicta 27 .
Plato: totius generationis causam esse deum. Deos esse igneos 35 .
Deum sicut et materiam incorporalem esse 36 .
Aristoteles, sicut et Plato, deum incorporalem diffinit eiusque prouidentiam ad
cęlestia usque pertingere, ipsum uero immobilem esse 48 .
Lysia pharmacopola sciscitante, an deos esse crederet: "Quomodo", inquit, "non
credo, qui te diis inimicum puto" 57 .
Zeno per caparim, Socrates per canem deierabant 66 .
Stoici unum deum esse eumque appellari mentem, fatum, Iouem 74 .
Deum esse animal immortale, rationale, perfectum siue intellectuale, beatum, a malo
omni remotissimum, prouidentia sua mundum, et quę sunt in mundo disponens omnia; non tamen
inesse illi humanę formę liniamenta etc. De nominibus et substantia eius 75. 76 .
Dei imaginem in annulo minime circumferendam 82 .
Idem Pythagoras dixit se ad inferos descendisse atque uidisse Hesiodi animam columnę
ęreę astrictam ac stridentem, Homeri uero ex arbore pendentem et a serpentibus obsessam pro
his quę de diis dixere 82 .
Pythagorici putant solem, lunam et reliqua sydera deos esse 83 .
Xenophanes uersu scripsit contra Hesiodum et Homerum,
exprobrans illis, quę de
diis dixere. Dei substantiam dixit rotundam esse et globosam nihilque cum hominibus habere
commune, totum cernere totumque audire, non tamen respirare simulque esse omnia: mentem,
prudentiam, ęternitatem 90 .
Melissus ait de diis nihil diffiniendum; neque enim illorum certam esse notionem 91 .
Prothagoras, cum idem dixisset, ab Atheniensibus pulsus est et libri
eius combusti 93 .
Quę non transmutantur, incomprehensibilia sunt et ab eius quod mutatur
natura prorsus aliena 103 .
Deum esse animal immortale ac beatum 108 .
Decimas frugum separant Athenienses in sacrificiis publicis offerendas 8 .
Chilo difficile esse dixit ocium recte disponere 10 .
Diabolus.
Mundus demonibus plenus 3. 5 .
Demones esse quosdam quibus insit hominum miseratio 76 .
QVINTVS CVRTIVS
Deformis.
In Sophitis regno genitos liberos non parentum arbitrio tollunt aluntque, sed eorum
quibus spectandi infantum habitum cura mandata est. Siquos segnes aut aliqua membrorum parte
inutiles notauerunt, necari iubent 54 .
Indis maritimis prominent ungues nunquam recisę, comę hirsutę et intonsę sunt 61 .
Diuitię.
Aurei torques. Vestis auro distincta, tunicę gemmis adornatę 2 .
Opes regias Persę gazam uocant. Regia pecunia, quę Damasci erat, proditur Alexandro
7 .
Summa pecunię signatę talentorum duo milia et sexaginta, facti argenti pondus quingenta,
ęquabat 7 .
Arbella Alexandro traditur cum Darii gaza 19 .
Regiam Persarum diripiunt Macedones 24 .
Gaza Persarum regum 24 .
Alexander, cum graue spoliis agmen uix moueretur, suas primum, deinde totius exercitus
sarcinas exceptis necessariis incendit 31 .
Quid tibi diuitiis opus est, quę te esurire cogunt 42 .
Indię opulentię descriptio 47 .
Flumina aurum uehunt. Gemmę margaritęque in littoribus. Regum Indorum uestes 50 .
Rex Alexandro
occurrit precioso indumento insignis 55 .
Orsines satrapes gentis Persagatarum nobilitate ac diuitiis inter omnes barbaros
eminens 62 .
Dolor
Darii nunciato sibi uxoris obitu 15 .
Nabarzanis fictę lachrymę 26 .
Matris Darii luctus audita Alexandri morte, ita ut cibum nolens capere moreretur 64 .
Deus.
Tyrii catena aurea uinxerunt Apollinis simulacrum, quasi hoc modo cohibituri, ne ad
alios transmigret 10 .
Hamonis effigies 13 .
Dii ab hominibus facti 47 .
POLIBIVS
Dolus quorundam Gallorum amiciciam cum Hannibale simulantium 49 .
Numidarum mos primo statim congressu dare terga, mox ubi uisum fuerit, conuerso cursu
audacter in hostem ferri 53 .
Cretenses ad dolos promptissimi 64 .
Degener.
Cynethenses, Archadum genus, ab origine sua degenerarunt, ex piis impii facti 66 .
Philippus ex pio impius euasit 77 .
Discordia.
Romanorum socii per gliorię contentionem separati castris ab Amilcare opprimuntur
6 .
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Deformis.
Gygantes monstrosę staturę 2 .
Monstra Aphricę 31 .
Pericles capite enormi, ob id opifices galeatum figurabant 150 .
Indi maritimi 231 .
Sempronia. deformis et stolida 338 .
Marius ad deformitatem euitandam uarices ex altero crure sibi extrahi pssus 344 .
Firmus Seleucius, cui fuerant duo elephantini dentes 448 .
Blemię capitibus carent, ora et oculos pectoribus affixos habent 450 .
Derisus Iulianus, qnod, cum pusillus esset, portas urbis subiturus caput acclinaret
456 .
Dolus Medeę, quo Pelias interficitur 30 .
Nessi dolus in Herculem 36 .
Pisistrati ad occupandum dominatum 86 .
Romanus Sabinum lu dificat bouem immolans,
dum ille ad flumen pergit 89 .
Cyrus Massagetas uicit uino epulisque graues, quas in castris ex industria fugiens
illis reliquerat 94 .
Tarquinii filius ad Gabinos transfugiens eos decepit subdens patri 96 .
Dolosi homines, dolosa uestimenta 98 .
Quo dolo captus Polycrates. Zopyrus decepit Babylonios 101 .
Dolus fodientium cuniculum deprehensus 107 .
Amasis pręfecti dolus in frangendo foedere 107 .
Artaxerxes loricatus simulauit uelle se commutare loricam cum Artabano. Vbi exutum
opportunum iniurię uidit, gladio transuerberauit 137 .
Alcybiades circumegit hostes fando, quoad ex improuiso totus in urbem exercitus
irrupit 176 .
Lysander uulpinam pellem aliquando pro leonina insuendam 180 .
Murices ferrei sub terra conditi 218 .
Herrenii arte intercluditur Romanus exercitus intra Caudinas furcas 224 .
Hannibal Fabii agro abstinet, ut suspectum reddat 272 .
Fugam simulat et castra cum impedimentis relinquit, ut insequendi studio effusos ex
insidiis exciperet 273 .
Cretenses ad insidias promptissimi 275 .
Hannibal quendam Romanę linguę gnarum inclamare iussit consulem iubere, quando castra
ab hoste capta essent, ut milites in proximos montes facesserent 289 .
Hasdrubal quomodo elusit Neronem, ut exercitum in pacatum educeret 290 .
Scipio insidias agit in Fabium 293 .
Hannibal sua arte captus Salapia decessit 294 .
Gryphi astus in matrem 341 .
Maxentius in foueam cecidit, quam fecit 45 .
Diuitię.
Nitocris reginę sepulchro insculptum: Siquis forte regum, qui post me in Assyria
regnabunt, pecunię erit indigus, quantum libuerit, hinc sumito. Si minus indigens
recluserit, haud expediet illi id facere 5 .
Apud Ęthiopas ęs charius quam aurum 11 .
Arabum opes 16 .
Nummus percussus a Theseo 35 .
Salomonis diuitię 56 .
Oportere ciuem ciui ingenio et uirtute, non luxu et diuitiis pręstare. Ferreus nummus
62 .
Maones primi aureum argenteumque nummum percussere 67 .
Mydas, Gordii filius, ditissimus 73 .
Solon pauperes prętulit Croeso 86 .
Assyriorum regum opulentia. Croesi diuitię 92 .
Diuitiis homines insolentiores fieri 93 .
Aurum usque ad
contemptum apud Macrobios 98 .
Tributa Persici regni 101 .
Pythius Atys, filius Xerxis, exercitum hospitio accępit 126 .
Pręda Pausanię iussu in unum locum coaceruata 133 .
Sub Gylippi tecto multę noctuę 181 .
Stilpo solam sapientiam suas diuitias esse putauit 192 .
Plato uenditus XX minis 200 .
Darius diuitias relinquere hostibus statuit, ut illis immersi a pristina uirtute
degenerent 219 .
Alexander Susis potitus 219 .
Persepolitana gaza 220 .
Alexander sarcinas igni cremandas subiecit 222 .
Antigonus auri ostentatione Gallos in insidias adduxit 248 .
Argenteus nummus quando primum Romę percussus 256 .
Electrum, lincurium 259 .
Annulorum tres modii cum dimidio 279 .
Solida ex auro columna in Lacinię Iunonis 282 .
Argenteus clypeus CXXX pondo 288 .
Ornamenta populi in usum populi conferuntur 291 .
Pręda Charthaginiensis 292 .
Aurum incensimarium 293 .
Quomodo Hanniball opes suas seruauit, ne diriperentur 320 .
Aes Corinthiacum 333 .
Luxuriosus belli apparatus Antiochi 338 .
Auri et argenti contemptus 347 .
Antigonus somniauit se aurum serere quod Mithridates meteret 350 .
Mithridates captus esset, nisi mulus auro honustus sequentibus obiectus esset 361 .
Auriferi fontes ex Caucaso scatentes 363 .
Vitis aurea dono ab Aristobulo Pompeio data 363 .
Crassus 377 .
Aurea trabs DCCL pondo 380 .
Caligulę nummorum acerui 414 .
Decebali inuentum in occultando thesauro 428 .
Vniones Memię, Alexandri imperatoris uxori, donatę 441 .
Dolor Herculis 28 .
Hippoliti apud patrem accusati dolor 35 .
Herculis dolor ex ueneno Nessi 36 .
Solon dolore uictus morte filii audita 86 .
Sammeti dolor in clade domestica sine lachrymis, sed cum fletu in amici miseria 98 .
Fabius triumphare noluit ob collegę et fratris necem 124 .
Comploratio mulierum cum diceretur Darius periisse 212 .
Dolor in morte amici 232 .
Matris Darii in morte Alexandri 233 .
Phila, Demetrii uxor, doloris impatiens ueneno sibi mortem consciuit 244 .
Harsicoras audita filii morte sibi manum intulit 282 .
Marcellus captis Siracusis illachrymat 287 .
Ciceronem accusatum XX hominum milia mutato habitu secuta
sunt 368 .
Cornelia dolore collapsa uiso Pompeio cum amictu lugubri 385 .
Augusti luctus amissis legionibus Vari ductu 486 .
Luctus ex Germanici interitu 414 .
Gordianus, ubi filium perisse credidit, propria se zona suspendit 443 .
Degenerat Ninus iunior a perentum indole 6 .
Heli filii a patre degenerant 43 .
Item Samuelis 44 .
Filii Bruti 102 .
Quę facile degenerent 317 .
Antonius ad piscationem conuersus iridetur 396 .
Deffensor.
Vestales fortuito occursu supplicio sontem eximebant 76 .
Antiphon, quo nemo sua ętate capitales causas melius egit 175 .
Fabius, populi Romani clypeus, Marcellus ensis 283 .
DEVS.
Saturnns, Cęli filius. Tres Ioues. Iouis sepulchrum 7 .
Ęgyptii primi deos commenti 13 .
Dionysius Bacchus 21 .
Ceres, Vesta, Neptunus, Pluto, Iuppiter 21 .
Mortalitatis argumenta in Ioue 21 .
Alladius in deorum contemptum fulgura et tonitrua imitatus 62 .
Deorum uanitas 76 .
Tullus Pallori et Pauori ędem uouit 78 .
Persarum dii. Deos ex hominibus ortos 91 .
Massagete unum Solem uenerantur, cui equum mactant 93 .
Amasis in deos lusus 97 .
Muliebris Fortunę templum 120 .
Zeno duo principia posuit, Deum et materiam 142 .
Prothagoras: An dii sint, statuere, inquit, nequeo 150 .
Templum Iunonis deflagrauit 164 .
Athenis omnes Mercurii una nocte truncati 168 .
Deus incorporeus 233 .
Serpens osculapius 245 .
Virtuti et Honori ędes 294 .
Mater deum ex Pesinunte Phrygię Romam aduecta 299 .
Bona dea 367 .
Christus nascitur 407 .
De Christo 410. 411 .
Demonum pręstigię 423 .
Debitum.
Sisathia tabularum abolitio nominata, cum Solon foenore leuasset inopes
86 .
Papyrii scelus in debitorem 215 .
Grauis seditio ciuitatem inuasit ob ęsalienum 245 .
Dona Scytharum Dario missa 106 .
Rex Macedonum Perdicę et fratribus pro opera mercedem poscentibus radios solis per
fumarium insertos se illis mercedis loco dare respondit 132 .
Dona Orsinis regi Alexandro 232 .
Munera Siphaci missa et Ptolomeo et Cleopatrę 292 .
Adrianus a Sarasmane rege dona accepit et in his aureas clamydes. CCC noxios in arenam
auratis clamydibus in regii muneris contemptum produxit 429 .
Decima diis uota 179 .
Decima prędę Apollini datur 183 .
Discordia.
Secedit plebs in Sacrum montem 116 .
Menenii apologus ad sedandam plebis discordiam 117 .
Discordia ciuitatis 119 .
Fratrum, Cyri et Artaxerxis 183 .
Discordia ciuilis 202 .
Romanus in sinu pacem et bellum portans 265 .
Ciuilis discordia inter Syllam et Marium 351 .
Inter Cęsarem et Pompeium 380 .
Seueri filii inter se discordes 436 .
VALERIVS MAXIMVS
Diligentia.
Triumuir nocturnus populi iudicio concidit, quia uigilias negligentius circumierat,
liber VIII, caput I.
Dolus.
Romanus Sabinum decepit in uacca fatali immolanda, liber VII, caput III.
Mulier, quę depositi nomine pecuniam a duobus acceperat, ab altero interceptam alter
adueniens petebat; a Demostene defensa est, eodem. Hannibal in Canensi uictoria decepit
magis quam uicit Romanos, caput IIII.
Diuitię.
Cęteris res suas efferentibus Bias nihil ferens omnia bona se sua secum ferre dixit,
liber VII, caput II.
Dolor.
Pictor quidam summi moeroris acerbitatem exprimere non ualens Agamemnonis in
Ephigenię immolate nece lugentis caput inuoluit, liber VIII, caput XI.
Degener.
Qui a parentibus claris degenerauerunt, liber III, caput V.
Defensio.
Agatocles, cum urbem eius Syracusas Cartaginienses inuasissent, ipse exercitum in
Aphricam transtulit. Sic inferendo, quę patiebatur, melius quam se defendendo malis
liberatus est.
Deus.
Thales interrogatus, an facta hominum deos fallerent, "ne cogitata" inquit, liber
VII, caput II.
Discordia: De ui et seditione, liber IX, caput VII.
CICERONIS OPVSCVLA
Degener.
Tyberius Grachus optimus, filii pessimi 122 .
Deffensor.
Qui non deffendit ab iniuria, cum potest 76 .
Causę cur prętermitti debeat deffensio 77 .
Patroni 80 .
Diuitię.
Marcus Crassus negabat esse pecuniosum, qui suis fructibus exercitum alere non posset
77 .
Quęstus, mercatura 108 .
Quibus rebus res familiaris quęri debet 134 .
Diuitię non expetendę 174 .
Nihil est nostrum, quod amitti potest 179 .
Solus sapiens diues 182 .
Diuitias contempsere Caius Fabricius, Manius Curius 183 .
Aphricanus 184 .
Dolus.
Qui XXX dierum pepigerat cum hoste inducias, noctibus populabatur. Quintus Fabius Labeo
arbiter Nolanis et Neapolitanis datus utrisque imposuit 79 .
Fraus odio digna maiore quam uis 81 .
Fraus non committenda etiam si nemo resciturus sit 154 .
Caius Marius in Quintum Metellum 155 .
Si uir sapiens nummos adulterinos acceperit imprudens pro bonis, cum id rescierit,
soluturus ne sit eos, sicui debeat, pro bonis? 158 .
DEVS.
Quis non timeat omnia prouidentem, cogitantem etc. 188 .
Necesse est illud, in quo est totius naturę principatus, esse omnium optimum omniumque
rerum potestate dominatuque dignissimum 189 .
Depositum quando non reddendum 160 .
THVCIDIDES
Diuitiarum usus non ad iactantiam 22 .
Deffensio sumenda et pręsumenda 74 .
Discordia.
Seditio perniciosa 46 .
PHALARIS
Degener.
Nec patri nec filio similis 33 .
ORATIVS IN EPISTVLIS
Dolus.
Atria seruantem postico falle clientem 6 .
Donum.
Qui dona accipit, libertatem uendit 8 .
Diuitię non faciunt beatum 6 .
Fabula de uulpe et mustela 8 .
Diues agri 9 .
Pecunia 10 .
Diues gaudet. Diues seruus est 16 .
Diues in uitia pronus 17 .
Opes ad segnitiem impellunt, exemplum militis Luculli 26 .
Diuitię non conferunt prudentiam 29 .
Aut emendo aut utendo rem possidemus 29 .
Diuitię non sunt proprię 29 .
Deffensio.
Ne tuearis noxium, ut serues innocentem 18 .
TERTVLLIANVS
DEVS.
De Christo et quid differant Christiani ab Hebreis 7 .
De Christo et Deo omnipotente 8 .
De regno Dei 10 .
Deus 15 .
Diabolus.
Demon Socratis. Demonum operatio 8 .
De spiritu demoniaco 10 .
Dolor.
Epicurus omnem cruciatum doloremque depreciat, modicum quidem contemptibilem
pronunciando, magnum uero non diuturnum 14 .
VERGILIVS
DEVS.
Iouis omnia plena 4 .
Iam noua progenies cęlo demittitur alto 5 .
Diabolus.
Cyclopes fabricantes fulmina 46 .
Tum uarię illudunt species etc. 50 .
Diuitię.
Veteres tellure recludit thesauros, ignotum argenti pondus et auri 62 .
Galesus ditissimus 146 .
Est domus, alta iacent penitus defossa talenta cęlati argenti, sunt auri pondera facti
infectique mihi 137 .
Discordia.
Alecto 143 .
Doli.
Sinon 70 .
Dolus an uirtus quis in hoste requirat 75 .
Dolor Annę in morte sororis 106 .
Matris Euriali 172 .
Mezentii in cęde Lausi filii, quo se hosti opponente euaserat 192 .
Euandri ad Pallantis filii cadauer 197 .
Opis luget Camillam 208 .
Amata rata perisse Turnum prę dolore laqueo se suspendit 220 .
Latinus Amatę uxoris mortem luget 220 .
Iuturna soror luget Turnum 225 .
EX PRIMA COMMENTARIORVM HYERONYMI
Derisio.
Rugare frontem, adducere supercilium, crispare nares, concrepare digitis 32 .
Irrisor incredulus 253 .
In illusores 254 .
Dolus.
Omnis frater supplantatione supplantat 163 .
Fraudulenti uasa pessima 262 .
Telas araneę texunt 311 .
Omnis frater supplantatione supplantat 345 .
Lingua dolosa 345 .
Diuitię.
Didracma, semiuncia, syclus, uncia 6 .
Veh qui opulenti estis in Syon 72. 73 .
Adamas, id est indomitus. Adamantis natura 76 .
Spinę 106 .
Quod potentes et diuites repente pereant 112 .
Niniue grauatur diuitiis 115 .
Veh ei qui multiplicat non sua 124 .
Disperierunt omnes inuoluti argento 137. 138 .
Conuenite et congregamini, gens non amabilis 138 .
Karpojoria, id est ubertas et frugum abundantia 166 .
Diues Lazari non misertus 184 .
Theristra 198 .
Spinę 199 .
Ericius 233 .
Tyriorum omnis industria est negociationibus opes quęrere 244 .
In luxuriam diuitum 245 .
Gaza, lingua Persarum diuitię 271 .
Diuitię et paupertas ad probationem 285 .
Gemmarum genera 300 .
Vitam manus tuę inuenisti, propterea non rogasti 315 .
Camellus portans onera 314 .
Diuitię uerę uirtus 316 .
Saturaui eos, et mechati sunt 340 .
Omnis diues aut iniquus aut hęres iniqui 340 .
Veh uobis diuitibus 343 .
Aurum ophaz, quod nos obrizum possumus dicere 347 .
Vbertas securitatem, securitas negligentiam, negligentia contemptum parit 380 .
Dolor parturientis 37 .
Planctus pęnitentię, carmen innocentię. Veh obstinatis 69 .
Tristis est anima mea usque ad mortem 93 .
Luctus indicium barbę capitisque rasura 221 .
Peccatores lugendi 242 .
Veh mihi, quia defecit anima mea propter interfectos 339 .
Mos in luctu capillum tondere 344 .
Dominus fleuit super Hierusalem. Quis dabit capiti meo aquam? 345 .
Mos in luctu 346 .
Degener.
Iusto non proderunt pristinę uirtutes, si ad malum declinauerit 41 .
Domus Israel cęcidit 52 .
Lapsus et per pęnitentiam errectus 79 .
Anima Hierusalem ducta in captiuitatem 110 .
Ignis damnatis, herba fulonum penitentibus 185 .
Pulcherrimi uiri tui gladio cadent 198 .
Ciuitas sancti tui facta est deserta Syon 321 .
DEVS.
Dii, id est sancti siue angeli 2 .
Dii 12 .
Ex hominibus dii consecrati 16 .
Ventus urens siccans uenas 37 .
Sancta Trinitas 44 .
Ecce formans montes et creans uentum 52 .
Dei anima diuinus affectus est 55 .
Heretici Deum corporeum fingentes 62. 65 .
Dei potentia 79 .
Filius in Patre et Pater in Filio 90 .
Misericors et iustus 97 .
Anima in Deo pro mente et cognitione 113 .
Pater et Filius 127 .
Abyssum et sapientiam quis inuestigauit, id est Patrem et Filium 131 .
Trinitas 133 .
Deus uiuens ad distinctionem deorum mortuorum, qui appellantur idola 140 .
Dei inuestigabilis sapientia 146 .
Trinitas 148. 150 .
Ira Domini non perturbationem signat sui qui irascitur, sed eorum merita atque
peccata, in quos Dei ira desęuit 151 .
Trinitas 158 .
Omnes affectus Dei non humani sermonis uitio, sed diuinę maiestatis sensu accipiamus
164 .
Qui uiderit Filium, uidet et Patrem 164 .
Dominus qui cęlu.m extendit ut pellem, et terram alta mole sollidauit, et spiritum
hominis finxit in eo, idem animarum est creator omnium 172 .
Deus amarus et dulcis, non sibi, sed patientibus 175 .
Lux et gloria Dominus 176 .
Admirabile nomen tuum 177 .
In principio erat Verbum 179 .
Odisse Deus anJropopaJws dicitur, ut flere, ut irasci 180 .
Videre faciem Dei homo non potest 190 .
Anima in Deo 191 .
Oculis mentis uidetur Deus 203 .
Millia millium ministrabant ei. Facies et pedes. Qui ambulat super pennas uentorum.
Sancta Trinitas 203 .
Pater et Filius 249 .
Deus Maozim, id est robustus et fortis 257 .
Deus creator mundi 273 .
Dei maiestas et potentia. Omnia nouit, omnia continet etc. 274 .
Pater ad Filium 277 .
Pater Deus solus 278 .
Pater et Filius 281 .
Deus figulus noster 282 .
Non erunt tibi dii alieni absque me. Conuertimini ad me, et salui eritis omnes fines
terrę 283 .
Dei membra diuini affectus 283 .
Sancta Trinitas 286 .
Ego sum, ego sum 292 .
Deus sanctus in sanctis habitat 302 .
Deus ubique diffusus 306 .
Qui habitas in cęlo, non quo Deus qui tenet cęlum palmo et terram pugillo, ullo
claudatur loco, sed quo quę sanctiora sunt, illius locus et habitaculum esse dicantur 320 .
Deum nemo uidit unquam 321 .
Mysterium Trinitatis 322 .
Passiones
in Deo iusti iudicii effectum signant 323 .
Deus amen 325 .
Deus ubique 327 .
Deus ignis consumens 329 .
Affectus in Deo quomodo intelligantur. Deus uidens omnia 330 .
Penitentia Dei 339 .
Deus ignis consumens 340 .
Dei potentia 340 .
Pater et Filius 345 .
Deus timendus 347. Deus ubique 364 .
Sancta Trinitas 365 .
Deus ad inanimata locutus 371 .
Ego sum iudex et testis, dicit Dominus 373 .
Qui est 380 .
DEVS CHRISTVS.
Christi aduentus 17. 31 .
Ex Ęgypto uocaui Filium meum 32 .
Christus morbidam ouem humeris portauit 32 .
In manibus prophetarum assimilatus sum 35 .
Descensus in infernum 37 .
Christus lumen, uia, ueritas, panis, uinea, ignis, pastor, agnus, ianua, uermis, ros,
iuniperus 38 .
Petra Christus. Petrę apostoli 55 .
Ascensus Domini 58 .
Christus humiliatus 76 .
Christus post passionem uictor 83 .
Arcistrathgos pręliorum ad gentes legatus missus 83 .
Ionas Christus, Niniue mundus 87 .
Christus relinquens Patrem, ut gentium iungatur ecclesię 88 .
Descendit ad inferos, tertia die resurrexit 89. 90 .
Descensus ad inferos, resurrectio. Natus de Virgine 90 .
Christus se ipsum obtulit. Christus mortis uictor. Iterum ad Niniuen. XL dies ieiunat
91 .
Ecce uir, Oriens nomen eius 93 .
Christus uia et porta, per quem ad Deum accedimus 99 .
Christus mons Domini 101 .
Et stabit ef pascet in fortitudine. Et erit iste pax 104 .
Liberauit nos Christus de manu Assur. Vicit leo de tribu Iuda 105 .
Christus redemit nos 106 .
Pater ad Filium: Pasce populum tuum in uirga tua 110 .
Christus ueritas 114 .
De aduentu Christi 123 .
Anima Christi 126 .
Resurrectio Domini 127 .
Dominus ab austro ueniet. Virtus et sapientia. Splendor glorię Dei. Manus Filius. Ante
faciem eius ibit mors, cum in monte tentatus est 129 .
Incuruati sunt colles mundi 129 .
Adueniente Domino inferi tremuerunt, superi lętati sunt. Christorum genera 131 .
Misisti in caput impiorum mortem, diuisisti in stupore capita potentium 132 .
Capita demonum a nationibus separauit et ipse se fecit caput 133 .
Iesus 134 .
Christi redemptio fidelibus, gaudium 144 .
Zorobabel typus Saluatoris. Siquis
sitit, ueniat ad me. Iesus, filius Iosedech.
Iesus magnus sacerdos. 145 .
Christus rex er sacerdos 147 .
Zorobabel 150 .
Post gloriam misit me ad gentes 155 .
Christus Deus omnipotens Sabaoth. Sacerdos magnus 155 .
Christus tentatus 156 .
Lux, lapis primarius, lapis stanneus 157 .
Zorobabel Iesus 160 .
Ecce uir, Oriens nomen eius 161 .
Dominus super asinam 166 .
Patres de inferno liberati per Christum 166 .
Christus arcus, sagittarius, sagitta, frumentum, uinum, pluuia serotina 167 .
Sub Hieroboam diuisi, sub Christo coniunguntur 168 .
Vnigenitus et primogenitus 173 .
Egredietur Dominus et pręliabitur contra gentem illam 175 .
Lux et gloria Dominus 176 .
Lapis angularis 177 .
In principio erat Verbum 179 .
Vita et pax Christus 182 .
Ecce ego mittam angelum meum 184 .
Christus magni consilii angelus 184 .
Christi aduentus 185 .
Esaias omnia edisserens de Christo 188 .
Petra Christus 194 .
Christus Deus, Gygas 195 .
Christus iustorum requies 198 .
Veniet ex Syon qui liberet. Dilectus. Filius olei 199 .
Esaias uidit gloriam Christi 202 .
De Virgine nasciturus 205 .
Christus natus, ut sciat reprobare malum et eligere bonum. Emanuel. Iesus. Iasub 206 .
Ascendens in altum captiuam duxit captiuitatem 208 .
Qui erit credentibus in sanctificationem. Incredulis in lapidem offensionis 209 .
Ecce ego et pueri mei. Christus et apostoli. Christus prędicans 210 .
Christus natus. Christus Deus. Magni consilii angelus 211 .
Christus nasciturus de periculis liberauit 211 .
Sex nomina Christi: admirabilis, consiliarius, Deus, fortis, pater futuri sęculi,
princeps pacis. Christus fons, puer meus electus 215 .
Ipsum gentes deprecabuntur, et erit sepulchrum eius gloriosum 216 .
Saluator 217 .
Emitte agnum, dominatorem terrę 221. 235 .
Christus Ęgyptum ingressus. Veni mittere gladium in terram 223 .
Ecce Dominus ascendens super nubem leuem et ingredietur Ęgyptum 238 .
Magi 238 .
Ascensor asini Christus 241 .
Cęcidit Babylon, id est idolatria in aduentu Christi 241 .
Deus appropinquans 242 .
In die illa uocabo puerum meum Eliachin, filium Helchię 243 .
Christus pauper super pullum 247 .
Christus
faciet
omnibus gentibus pingue conuiuium 247 .
Dominus Deus fortis in perpetuum. Conculcabit eam pes pauperis, id est Christi 248 .
Dilectus Domini 249 .
Iesus Christus lapis 245 .
Leo 256 .
Et erunt oculi tui uidentes pręceptorem tuum 259 .
Fons uiuus 260 .
Christus uenit in nomine Patris 261 .
De aduentu Christi et apostolorum eius. Christus et apostoli post uocationem gentium
262 .
Tabernaculum quod transferri non poterit 285 .
Annus acceptabilis aduentus Domini 265 .
Via Christu s 266 .
Ad inferna descendit 271 .
[Deus creat].1 Christus seruus. Electus 276 .
Non clamabit 276 .
Pater ad Filium 277 .
Puer eius ac seruus, quem elegit 278 .
Christus et Ecclesia. Christus Deus 282 .
Oriens 284 .
De Christi aduentu. Ego ipse ego primus et ego nouissimus 285 .
Redemit Dominus seruum suum Iacob. Christu s redemptor. Christus natus sagitta electa
286 .
A Patre dilectus 286 .
Christus funda apostolorum et prophetarum. Nunquid tolletur a forti
pręda 288 .
Ecce leuo ad gentem manum meam, et leuabo signum meum 288 .
Dominus dedit mihi linguam eruditam 290 .
Christus petra. Iesus Christus brachium 291 .
292 .
Christus uictor. Posui uerba mea in ore tuo 292 .
Christus dextera et brachium Dei. Seruus et puer. Proficiebat ętate et sapientia 295 .
Christus agnus. Filii natiuitas 296 .
Christus seminator. Christus saturatus 297 .
Dominabitur tibi qui fecit te 298 .
Christus semen Dauid. Gloria Dei 301 .
Deus et homo 301 .
Dei uerbum, Dei misericordi a 302 .
Ego sum uia, ueritas et uita 396 .
Christus sol iustitię, fons uitę 309 .
Pax nostra 311 .
Christus ueritas. Spiritus signatus in Christo. Christus puer Domini 312 .
Spiritus Domini super me 315 .
Christus desideratus 317 .
Descendit ad oues perditas 319 .
Christus descendit 320 .
Christus granum botri siue acinum uel racemus et semen Iacob 324 .
Mons. Semen Abraham, filius Abraham 324 .
Christus Deus uerus 325 .
Peperit masculum. Lux mundi 328 .
Margaritum preciosissimum. Manus Dei 329 .
Verbum Dei 331 .
Virga 334 .
Hęreditas gentium 337 .
Dei filius 347 .
Christus Deus et homo 353 .
Petra et ab eo Petrus petra. Manus Dei et uirtus 355 .
Deus
Christus nobis notus non iam secundum carnem, sed secundum gloriam 356 .
Pastor, princeps, rex, Dominus. Per Iesum Christum liberati 363 .
Christus uenit. Christus Dauid 374 .
Et erit dux eius ex eo. Via recta Christus 375 .
Pastor bonus 376 .
Mons iustitię. Deus incrementum dedit 377 .
Christus habens clauem Dauid 378 .
Christus Deus. Deus uniuersę carnis 380 .
Omnia in aduentu Saluatoris expleta, homines et iumenta reducti ad Ecclesiam,
rationales et simplices 381 .
Debitum cum periculo animę exigitur a paupere 307 .
Colligationes impietatis, fasciculos deprimentes. Iniqua cautio. Dimitte debitoribus
308 .
Decimas inferte in horrea Domini 186 .
Diabolus cultores suos oppressos malis liberare non potest 15 .
Mors 37 .
A sinistris contrarię fortitudines 44 .
Leo, ursus, coluber 54 .
Equi 74 .
Coluber tortuosus 78 .
Diabolus et qui uoluntati eius seruiunt, subuertentur 114. 115 .
Leo rugiens 115. 116 .
Pharao 118 .
Diabolus dominans mundo 119 .
sunoptos 120 .
Lupi uespertini 121 .
Chaldei, gens amara et uelox. Lupi 121 .
Nabuchodonosor, potentia diaboli 122 .
Totum in hamo leuauit 122 .
Spiritus nunquam sine additamento, cum diabolus intelligitur 126 .
Auis, uolatile, serpens 129. Ęthiopes tetri 130 .
Equi nigri 130 .
Victus diabolus 133 .
Rhamus 150 .
Satan, id est aduersarius 155 .
Mons magnus 157 .
Draco ad illudendum 169 .
Barrabas 201 .
Qui uincebat, uincitur 210 .
Principes et Gygantes 218 .
Dracones, struciones, pilosi, ulule, Syrenę 219 .
Gygantes 229 .
Chaldei 230 .
Struciones, Syrenes, ululę, onocentauri 231 .
Lucifer cęcidit. Homo siue uir 232 .
De casu Luciferi. Pater mendacii. Cadauer diaboli 237 .
Quod diabolus penitere nequeat 233 .
Ascensor camelli 244 .
Diabolus deceptos ligat 242 .
Quod diabolo non est locus penitentię 247. 250 .
Impius 248 .
Diabolus, id est criminator. Sathan, id est aduersarius 250 .
Draco, Leuiatan, cetus. Quare factus draco 250 .
Qui peccare faciebant homines 257 .
Assur 261 .
Cadet Assur 262 .
Turris magna 265 .
Demones in aere dicuntur stellę 265 .
Demones nocere non possunt, nisi eis
concessum
fuerit 276 .
Chaldei, demones, Syrenę 279 .
Diabolus uictus 288 .
Fortium diuidet spolia 297 .
Ego creaui fabrum sufflantem in igne prunas 300 .
Coluber tortuosus 309 .
Montes 320 .
Leo ut bos comedet paleas 327 .
Illusores 328 .
Nabuchodonosor 338 .
Diabolus non habet potestatem in porcos 339 .
Discordiam faciens infernus dicitur 37 .
Schisma 37 .
Refrigescet charitas 176 .
Tumultuabitur puer contra senem et ignobilis contra nobilem 196 .
EX SECVNDA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Diligentia.
Sollicitudo 302. 303 .
Derisio.
Noli arguere derisorem, ne oderit te 265 .
Qui annuit oculis, dabit dolorem 266 .
Quęrit derisor sapientiam, et non inueniet 269 .
Ne attingas terminos paruulorum 277 .
Ne scandalizes fidelem 278 .
Irrisor diuinorum 283 .
Non sedi in concilio ludentium 320 .
Deformis.
Esau hispidus, Helias pilosus 89 .
Docilis.2 Inter accipere et discere 193 .
Quod noua testa capit 221 .
Inclina cor tuum ad cognoscendam prudentiam 258 .
Inter bonum indoctum et doctum malum 273 .
Auditor humilis 279 .
Qui per negligentiam dediscit 304 .
Da mihi intellectum, et scrutabor legem tuam 415 .
Dolus.
Stropha, technę, collibistę, tragemmata 168 .
Interrogator malignus 171 .
Iudę osculum 189 .
Methodias eius, id est adinuentiones uel uersutias 239 .
Malignus incidet in foueam, quam fecit 282 .
Labia dolosa 327 .
Nec iurauit in dolo proximo suo 336 .
Mihi quidem pacifica loquebantur, et in ira dolos cogitabant 347 .
Sicut nouacula acuta fecisti dolum 360 .
Diuitię.
Argentum eorum et aurum eorum non ualebit liberare eos in die furoris Domini 33 .
Diuitię obliuionem inducunt Dei 50 .
Diuitię tuę et thesauri tui et multiplex instrumentum 74 .
Ptolomeus Philadelphus Berenicen filiam Antiocho uxorem dedit cum infinitis milibus
auri argentique dotis nomine, unde dictus Pherno
phorus, id est dotalis 137 .
Non potestis Deo seruire et mamonę 147 .
Diues difficile intrabit in regnum cęlorum 166 .
Diuitibus pręcipe non superbire neque sperare in incerto diuitiaum 215 .
Bona 216 .
Mala et bona non in diuitiis et pressuris, sed in uitiis et uirtutibus 216 .
Diuitię bonum non ualent appellari. Satis habent, si non dicantur malum 232 .
Non proderunt thesauri impietatis 265 .
Qui confidit in diuitiis, corruet 267 .
Est quasi diues cum nihil habeat et est quasi pauper, cum in
multis diuitiis sit 269 .
Diues stultus 272 .
Diuitię bona 273 .
Diues et pauper obuiauerunt sibi, utriusque operator est Dominus 276 .
Noli laborare, ut diteris 277 .
Supergressus sum opibus omnes. Hęres incertus 292 .
Diuitię conseruatę in malum domini sui 297 .
Diues auarus 297 .
Sapientia maior diuitiis 299 .
Sedet in insidiis cum diuitibus 326 .
Contra impios diuites Deum ignorantes 327 .
Diuites eguerunt et esurierunt 345 .
Diuitię spiritales. Inhabita terram, et pasceris in diuitiis eius 348 .
Qui confidunt in uirtute sua, et in multitudine diuitiarum gloriantur, relinquent
alienis diuitias suas. Ne timueris, cum diues factus fuerit homo 358 .
Sperauit in multitudine diuitiarum suarum et pręualuit in uanitate sua 360 .
Diuitię si affluant, nolite cor apponere 366 .
Prodiit quasi ex adipe inquitas eorum 373 .
Ecce ipsi peccatores et abundantes in sęculo obtinuerunt diuitias. Imaginem ipsorum ad
nihilum rediges 373 .
Dormierunt somnium suum et nihil inuenerunt 375 .
Iniquus mamona. Diues aut iniquus aut hęres iniqui 383 .
Diabolus diuitias promittit, Christus exigit paupertatem 430 .
Dolor.
Compunctio cordis, lachrymę, caluicium 33 .
Mulieres plangentes Adonidem 36 .
Lugentes solent abiicere calciamenta. Gręci perilimia uocant cibos, quos lugentes a
consolatoribus accipiunt 67 .
Qui plangitur, adhuc curę est ei, a quo plangitur 71 .
Peccator plangendus 82 .
Lugendi peccatores 146. 154 .
Dionysius dicebat dolorem non esse malum. Postquam infirmatus est, summum esse malum
dixit 192 .
Beati lugentes 298 .
Defecit in dolore uita mea 342 .
Verum tamen uane conturbatur omnis homo 351 .
Fuerunt mihi lachyme meę panes 352 .
Degener.
Lapsus de bono ad malum 8 .
Quomodo obscuratum est aurum 18 .
Si auerterit se iustus a iustitia 56 .
Typice ad animam lapsam 65 .
De uirtutibus prolapsus ad uitia 70 .
Si arbor bona non potest malos fructus facere, quomodo Moyses peccauit et Dauid et
Petrus, qui erant arbores bonę 148 .
Quia eleuans allisisti me 397 .
Petierunt carnem, et uenit coturnix 400 .
Defensor causę 284 .
Scuto bonę uoluntatis tuę coronasti nos 323 .
Defendes a conturbatione hominum 342 .
Desperatio.
Nihil execrabilius desperatione 278 .
Donum.
Munerum genera 338 .
Discordia.
Si Sathanas Sathanam eiicit 155 .
Discordię autor 263 .
Barrabas sediciosus 404 .
DEVS.
Membra et affectus tropice Deo asscribuntur, non proprie 10 .
Tropice Deus dicitur facere mala 16 .
Recordatio in Deo quomodo intelligitur 20 .
Maiestas Dei 23 .
Homo pro Deo Patre 24 .
Adonai. Tetragramaton, id est ineffabile 30 .
Pater et Filius Deus 55 .
Sancta Trinitas 100. 101 .
Deus circumfusus et infusus 101 .
Trinitas 102. 105 .
Vox Dei quasi uox aquarum multarum 106 .
Dii iudices 112 .
Deus ignis consumens 131 .
Deus uiuus dicitur ad comparationem eorum qui putantur dii, et
mortui sunt 162 .
Abba pater 204 .
Pater glorię, id est Filii 221 .
Deus ubique totus 224 .
Deus solus bonus. Paternitas in cęlo, 227 .
Sancta Trinitas 229 .
Deus ubique 229 .
Diis ignotis 245 .
[Patris] Sancta Trinitas 249 .
Patris et Filii una natura 252 .
Deus Pater per Filium omnia condidit 260 .
Deus creator 271 .
Pater et Filius 283 .
Funiculus triplex difficile rumpitur 296 .
De Deo supra quam licet loqui periculosum est 296 .
Affectus diuinus. Ira Dei 321 .
Ioth, he, uau, he, Gręce, tetragrammaton. Adonai commune est 324 .
Thronus Gręce Latine sedes Dei 325 .
Et caligo sub pedibus eius, quia incomprehensibilis 33l. Aspectus
diuinitatis. Sancta Trinitas 332 .
Pater et Filius 333 .
Deus localis et illocalis 342 .
Sancta Trinitas 344 .
Deus intelligit opera 344 .
Gustate et, uidete, quoniam suauis est Dominus 345 .
Omnia ossa mea
dicent: Diomine, quis similis
tibi 346 .
Deus uiuus, inuisibilis 352 .
Pater et Filius. Eructauit cor meum uerbum bonum 355 .
Sedes Dei 357 .
Magnus Dominus et laudabilis nimis 357 .
Deus deorum Dominus locutus est 358 .
Deus magnus et horribilis 387 .
Deus omnipotens 387 .
Iustus et misericors Dominus 388 .
Deus ęternus 388 .
Deus uidens omnia. Deus totus oculus, totus manus, totus pes 392 .
Deus exaltatus super omnes deos 395 .
Dominus in Syon magnus 396 .
Creator terrę et cęli. Tu idem ipse es 398 .
In omni loco dominationes ipsius 398 .
Sancta Trinitas 402 .
Pater et Filius. Dixit Dominus Domino meo 406 .
Deus misericors et iustus 408 .
Quis sicut Dominus noster suscitans a terra inopem 409 .
Deus noster in cęlo omnia quęcunque uoluit, fecit 409 .
Dominus iustus 421 .
Deus noster prę omnibus diis. Deus omnipotens, Deus deorum, Pater et filius 4252 .
Deus ubique totus 426 .
Omnia uanitas ad comparationem Dei 429 .
Deus adiutor 431 .
Decem Dei nomina Sabbaoth, Saddai, Eloim, Iao, Eserlaiai, Ia 432 .
Magnus Dominus noster, sapientię eius non est mumerus 432 .
Sancta Trinitas 433 .
Laudate Dominum in cęlis. Laudate eum in excelsis 434 .
DEVS CHRISTVS IESVS. Christus per auem significatus 17 .
Syon Christus 60 .
Petra 66 .
Fons 85 .
Regnum Christi 93 .
Christus mons excelsus. Vir cuius species quasi ęris fulgentis. Christus in porta 97 .
Via orientalis 100 .
Lapis, propiciatorium 108 .
Christus oblatus pro populo 114 .
Rex, agnus qui tollit peccata 115 .
Princeps 116 .
Agnus, anniculus, princeps, sacerdos, uitulus, aries etc. 117 .
Christus Sadoch 121 .
Lapis, mons 125 .
Descendit ad inferos 127 .
Quando natus 134. 135 .
Christus de oliueto ascendit. Ob hoc mons ipse inclytus cognominatus 140 .
De Christo promissio ad Abraham et Dauid 143 .
Creatuurę sentiunt creatorem 149 .
Fulgor et maiestas diuinitatis relucebat in facie Christi 150 .
Confiteor tibi Pater, Domine cęli et terrę. In eos qui
Saluatorem non natum a Deo, sed creatum asserunt 154 .
Manus et brachium Dei Filius, digitus Spiritus Sanctus 155 .
Christus thesaurus absconditus in agro,
preciosum margaritum 158 .
Quod Christus non sit phantasma contra Martionem et Manicheum 159 .
Christus Filius Dei 160 .
Pastor 165 .
Christus lapis super quem qui cęciderit, confringetur, et is super quem ceciderit,
conteret eum. Homo, rex 170 .
Homo, paterfamilias 176 .
Christus Deus et homo 181 .
Homo, uitulus, leo, aquila. Iesus Hebraice, Gręce Soter, Latine Saluator. Item Messias
Hebraice, Gręce Christus, Latine Vnctus 183 .
Christus mons 184 .
Christus apostolus, id est missus 191 .
Iustitia, sapientia, sanctitas, fortitudo 192 .
In semine tuo benedicentur omnes gentes 199 .
Christi erga nos beneficia 201 .
Christus mediator 202 .
Promisdiones de Christo. Promissio de hominibus 205 .
Christus lapis offensionis et petra scandali 210 .
In dilecto, id est in Filio 219 .
Quę aduentum Christi pollicebantur 220 .
Pater glorię, id est Filii. Sedet ad dexteram 221 .
Lapis angularis 224 .
Christi humanitas et diuinitas 226 .
Redemptio. Christus descendit ad inferos 229 .
Iesus interdum humanitatem Christi denotat, interdum diuinitatem. Chiristus
nouus homo 231 .
Bonitas, ueritas, iustitia 235 .
Christus reliquit Patrem Deum et Matrem, cęlestem Hierusalem, et in terra adhęsit
uxori suę Ecclesię 237 .
Promissus 242 .
Parentibus subiectus 248 .
In eos qui Christum negant Deum. Christus panis 248 .
Sapientia Dei 257. 264 .
Dominus possedit me in initio uiarum suarum. In principio erat Verbum 265 .
Sapientia ędificauit sibi domum, assumpsit hominem 265 .
Testis fidelis 270 .
Ciuitatem fortium ascendit sapiens 276 .
Christus pauper 277 .
Magis nobis uoluit apparere in infirmitate humanitatis quam in gloria diuinitatis 279 .
Christus ascendit atque descendit 282 .
Leo, mediator 284 .
Vir Ecclesię 285 .
Nobilis in portis uir eius 286 .
Pacificus et dilectus Dei Patris. Sol 289. 290 .
Propter nos humanatus 292 .
Descendit ad inferos 294 .
Solus est et secundum non habet 295 .
Pauper et sapiens 296 .
Christus homo 298 .
Sapientia 300 .
Vir pauper liberans urbem in sapientia sua 303 .
Christus rex Ecclesię 305 .
Lignum, arbor, fructus 320 .
Rex, uia. Adorate Filium. Mons 321 .
Rex meus et Deus meus 322 .
Sine peccato, iustus,
innocens. Resurrectio. Ascensio. Christus gloria
et honore coronatus. Omnia Christo subiecta. Ex ore infantium perfecisti laudem 324 .
Sacramenta Christi. Salutare Dei 325 .
Missus propter gemitum eorum qui in inferno erant 327 .
Mons. Lapis 328 .
Descendit ad inferos 329 .
Christus salus et gloria 330 .
Christi natiuitas. Misit de summo et accepit me. Mysterium incarnationis. Celsior
factus angelis. Misit Pater Filium 331 .
Incarnatio 332 .
Christus Dauid, Christus dies. Resurrexit 333 .
De Christo. Christus rex. Transfiguratio diuinitas Christi 334 .
Humilitas Christi. Christus uermis. Descendit ad inferos 335 .
Resurrexit. Pastor 336 .
Ascendit. Rex glorię. Doninus uirtutum. Christus aperuit quod Adam clauserat 337 .
Pauper 338 .
Tabernaculum diuinitatis humanitas Christi. Christus petra. Salutaris noster 339 .
Resurrexit. Et refloruit caro mea 340 .
Vitulus, rex, pax 340 .
Resurrectio. Reditus ab inferis 341 .
Redemptor 342 .
Verbum 344 .
Dauid. Christus homo factus. Pauper 345 .
Redemptor. Pauper 346 .
Veritas. Mons 347 .
Lumen de lumine 348 .
Christus pauper. Resurrexit. Innocens 352 .
Lux. Veritas. Rex meus et Deus meus 354 .
Eructauit cor meum uerbum bonum. Speciocus. Virtus. Christi regnum. Veritas.
Mansuetudo. Iustitia. Caput. Christi sagittę 355 .
Incarnatio 355 .
Vnctus oleo exultationis. Christus adoratus. Pax nascente Domino 356 .
Christus Heliseus. Christus Deus excelsus. Ascensio. Sedes Dei 357 .
Sapientia. Loquens in parabolis. Redemptor 358 .
Salutare Dei 359 .
Iesus. Christus Altissimus 386 .
Resurrexit. Ventis et mari imperat. Diabolum uincit. Christus electus 387 .
Patris ueritas et misericordia. Dei Filius. Iustus et misericors Dominus. Christus
excelsus. Testis 388 .
Dextera. Tentatus a diabolo 389 .
Resurrexit. Dabolum uicit 390 .
Christi magnificentia 392 .
De atriis in atrium. De prophetis in Christu m peruenitur 394 .
Dextra. Brachium. Salutare. Iesus 395 .
Fons. Scabellum pedum eius, corpus Domini est. In columna nubis loquebatur ad eos,
nobis in uelamento carnis assumptę 396 .
Aduentus Filii nomen Patris est. Redemptor. Ascensio Domini
iterum 398 .
In Iudeos, qui dicunt Dominum nostrum non esse Christum, eo quod non sit unctus
unguento regali 400 .
Docuit apostolos. Resurrexit 400 .
Christi aduentus petitur: memento nostri, Domine, in beneplacito populi tui.
Redemptor. 401. 402 .
Redemptor. Legis uincula confregit. Christus sanat 402 .
Imperat uentis et mari. Paratum cor meum, Deus Christus liberator. Veritas usque ad
nubes, id est apostolos et sanctos 403 .
Descendit ad inferos. Deus, laudem meam ne tacueris 404 .
Omnia quę hominis erant suscepit pręter peccatum 406 .
Christus petra de qua erumpunt flumina euangelicę doctrinę 409 .
Redemptor 410 .
Porta. Lapis. Dies. Christus uenit in nomine Patris 412 .
Via. Veritas. Promissus 415 .
Verbum. Lex 416 .
Verbum. Finis et confirmatio. Adiutor et susceptor 417 .
Iesus Saluator, Redemptor 418 .
Salutare Dei 419. Pax 420 .
Dominus iustus, Christus redemptor. Mansuetus 421 .
Christi erga nos charitas. Resurrectio. Regnum: super ipsum florebit sanctificatio
mea. Vnctus 422 .
Lapis 424 .
Redemptor 425 .
Qui subdis populum sub me 428 .
Christi humanitas. Descendit Christus de cęlo 429 .
Deus rex Christus. Suauis, misericors, patiens, fidelis 430 .
Vita, Deus adiutor, ueritas 431 .
Sapientia 432 .
Helias 432 .
Lana. Nix 433 .
Diabolus.
Homini inuidens 13 .
Diaboli infestatio 14 .
Insidię 26 .
Gladius acutus paratus ad cędem. Stetit rex Babylonis in biuio in capite duarum uiarum
61 .
Leo ruigens 63 .
Nabuchodonosor 70 .
Venattur animas in profunda demergens 74 .
Casus diaboli 76 .
Draco 77 .
Sathan. Bestię. Volatilia 78 .
Nabuchodonosor 80 .
Leo, draco, Leuiatan, inimicus homo 83 .
Sydera errantia. Sol iniquitatis. Gladius regis Babylonis 84 .
Mons Seir 89 .
Pluuia 149 .
Qui non est mecum, contra me est 155 .
Sathanas. Aduersarius 162 .
Mons 164. 169 .
Barabas 180 .
Profundum 227 .
Sathan. Bellial. Apostata 232 .
Bestia 233 .
Diabolus Gręce, Latine criminator 239 .
Demones in aere. Rectores tenebrarum 240 .
Profert mendacia, uir uersipellis 270 .
Gygantes 275 .
Sanguisuga. Demonum doli 283 .
Rex stultus 296 .
Mulier tropice diabolus 300 .
Impietas 301 .
Rex 305 .
othiops Chusi, filius dextrę 324 .
Incidit promissus Rex
in foueam,
quam fecit. Diabolus punitur 324 .
Leo et draco 326 .
Inimicus exaltatur super me 327 .
Diabolus a sanctis uictus 329 .
Nescit quid cogitat homo, sed per exteriora iudicat 330 .
Vir iniquus, homo inimicus 333 .
Non habet potestatem, nisi quantum Deus permittit 346 .
Mors 360 .
Increpa bestias calami 370 .
Et humiliabit calumniatorem 372 .
Victus. Tu confregisti capita draconis in aquis 374 .
Equi mali 375 .
Immissionem per angelos malos 378 .
Casus 381 .
Venator 389 .
Laquei diaboli. Timor nocturnus. Demon meridianus. Simptosis euentus. Simptoma,
quoniam simul multi cadunt 390 .
Draco iste quem formasti ad illudendum ei 399 .
Diabolus uictus 403 .
Moab. Olla succensa 404 .
Homo 412 .
Victus 425 .
Edom 426 .
Via peccatorum 431 .
DEVS.
Sancta Trinitas 360 .
Pater et Filius 361. 362 .
Deus dominabitur Iacob et finium terrę 364 .
Pater et Filius 365 .
Deus potens 367 .
Sancta Trinitas 368 .
Deus in loco sancto suo. Deus antecedens populum in Ęgypto 369 .
Deus localis et illocalis 372 .
Deus rex noster ante sęcula 374 .
Deus facit mirabilia. Dii sancti per gratiam 376 .
Dei magnificentia 379 .
Deus stetit in synagoga deorum, in medio autem deos diiudicat 381 .
Ego dixi: Dii estis 381 .
Deus salutum nostrarum 384 .
Non est simillis tui in diis 365 .
Deus nobis erat, ambulat, sedet, dormit, uigilat 381 .
DEVS IESVS CHRISTVS.
Solus sine peccato. Iustus in sermone, uictor in cruce 358 .
Liberator captiuitatis. Dauid Christus 361 .
Christus finis. A Iudeis discessit. Ecce elongaui fugiens 361 .
Christus lumen uiuentium, missus Saluator, misericordia et ueritas. Christi
resurrectio. Ascensio 363 .
Christus sol. Christus sine peccato. Resurrexit 364 .
Iuda rex meus. Petra 365 .
Virtus et gloria 366 .
Rex uero lętabitur in Domino, id est Christu s in Patre 366 .
Christus in terra. Resurrexit 367 .
Vbi nos habemus salutare, in Hebreo Iesus dicitur. Christus granum frumenti 368 .
Resurrexit. Christus mons. Habitabit in finem, in corpore quod assumpsit 369 .
Christus leo, homo, uitulus, aquila uictor. Ascendit. Psallite Deo qui ascendit super
cęlos 370 .
Resurrexit. Eripe me de luto, ut non infigar. Descendit ad inferos. Christus uitulus
371 .
Descendit ad inferos. Christi ęternitas. Incarnatio 372 .
Pax Christo nato. Magorum adoratio. Liberator. Et ego semper tecum. Christus cum Patre
373 .
Virga. Saluator. Sol 374 .
Dextera Excelsi 375 .
Via Dei, uirtus Dei. Redemptor 376 .
Petra 378 .
Elegit Dauid, seruum suum. Deus uirtutum Christus. Filius hominis 379 .
Ostende faciem tuam, id est Christum, et salui erimus. Christus Ioseph. Christus
liberator 380 .
Saluator. Deus salutum nostrarum 384 .
Christus Deus et homo 385 .
IOSEPHVS DE HISTORIA IVDEORVM
Diuitię.
Lapides preciosi in ueste Aaron 22 .
Pecunia de sepulchro Dauid prolata 115 .
Dolor.
Dies XXX satis ad luctum 33 .
Dauid luget filio ęgrotante, mortuo consolatur 59 .
Deflet necem Absalonis 61 .
DEVS CHRISTVS.
Quando natus est Dominus, descriptio facta sub Cirino 158 .
De Christo ait: Fuit uir iisdem temporibus, si uirum illum licet
nominare 159 .
IDEM DE ANTIQVITATE IVDEORVM
Dolus.
Simulantibus Iudeis cędere se Romani urgent, flammis septi cremantur 67 .
DEVS.
Philosophi de natura Dei 88. 89 .
Interdictum, ut ne dii quidem blasphementur, propter hoc nomen Deus 90 .
Philosophi unum Deum asserentes ab impiis mulctati 91 .
EVSEBIVS DE PRĘPARATIONE EVANGELICA
Diuitię.
Aurum, uestes 55 .
Cadmus auri metalla primus excogitauit 65 .
Diuitię et paupertas 83 .
Dolor.
Canis mors lugetur apud Ęgyptios 8 .
Luctus Cereris 10 .
Deus cęlum et terram implens 15 .
Deus locutus per os prophetarum 44 .
Membra in Deo 53 .
Deus nullius mali autor 56 .
Dei nomen 60 .
Vnius Dei cognitio ab Hebreis 64 .
Deus heloi. Tetrargrammaton 71 .
Primum ens 72 .
Deus ęternus, ineffabilis, unus 73 .
Sancta Trinitas unus Deus 74 .
Deus bonum, inellectus primus, iustitia, 75 .
Lux intellectualis 76 .
Deum non esse causam mali 85 .
Sancta Trinitas 88 .
Somnus Dei 89 .
Deus nulli similis 89 .
Qualis Deus 89 .
Deus unus. Deus omnia uidet. Deus in cęlo 89 .
DEVS CHRISTVS.
In aduentu Christi immania flagitia cessarunt 2 .
Sacrificia scelesta cessarunt 23 .
Potentia demonum fracta. 26. 27 .
Quę prędicta de Christo 40 .
De uerbo Dei 45 .
Deus 51 .
Quando Christus 66 .
Verbum Patris. Imago Dei 73 .
In principio erat Verbum 74 .
Dei Verbum 76 .
Verbum caro factum 86 .
Lux. Sapientia 87 .
Principium. Verbum 89 .
Dii gentilium. Saturni portentosa forma 6 .
Taurus Ęgyptiorum 6 .
Opinio prisca de diis 11 .
Mars, Apollo 12 .
Terra Mater. Minerua 13 .
Iuppiter. Sol. Luna 15 .
other. Saturnus. Dii alii 16 .
Satyri. Sol. Luna 17.18. 19 .
Vnde credita multitudo deorum 27 .
Mortales 30 .
Ligna et lapides 32 .
Ex motu cęlestium futura pręuidebant 32 .
Diuersa de diis opinio 42. 51 .
Numa nullam imaginem deo tribuit 58 .
Plato contempsit deos gentilium. Poetę de diis mendaces 85 .
Socrates propter deorum contemptum occisus 85 .
Orpheus de deo uno. Item Aratus 87 .
Idola 89 .
Plato de deo inconstanter 89 .
Prothagoras atheos. De entibus 92 .
Philosophi de diis 94. 95 .
Diabolus.
Demones boni et mali 21 .
Quod omnes demones mali 23 .
Ad malum impellentes 24 .
Transmutatio demonum 25 .
Principes 26. 27 .
Poena demonum. Boni demones 28 .
Mors demonum 30 .
Diaboli malignitas 45 .
Contrarię uirtutes 76 .
Serpentis fraus a Platone tangitur 80 .
Serpentis et Euę collocutio 81 .
Maligna anima 88 .
Plato non recte sensit de demonibus 89 .
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Diuitię.
Qui uolunnt diuites fieri, incidunt in laqueum 3 .
Inquidia ex
opulentia orta 18 .
Diues miser 25 .
Iuppiter pecunia nuncupatur 48 .
Diuisio inter Loth et Abraham 123 .
Dolor raro in bono 101 .
Tristitia. bona 101 .
Fletus 168 .
Dii.
Sacra Matri deum obscena 10 .
Obscenitatibus dii non offenduntur, sed placantur 10 .
Dii honore indigni 11 .
Contra deos 12.14. 15 .
De abiiciendo cultu deorum exhortatio 16 .
Apollo, Neptunnus futurorum ignari 17 .
Apollo Cumanus. Multitudo deorum apud Romanos 18 .
Iuppitcr Stator 19 .
Multa deorum nomina 2627 .
De scientia colendorum deorum 29 .
Consentes. Selecti. Sumanus 29 .
Tria deorum genera. Quid de diis cultores eorum senserint 30 .
Quid Varro 41 .
Deorum nomina 42 .
Iuppiter, Iuno, Ceres, Cybelle, Saturnus, Terra, deum mater. De officiis deorum 43 .
Nomina, 44. 45 .
Quod ęternam uitam nemini pręstent. Dii selecti 45. 46 .
Hercules. Lares. Genii. Ianus. Terminus. Iouis et Iani comparatio 47. 48 .
Mercurius, Mars 48 .
Apollo, Diana, Vesta, Iuppiter, Iuno, Minerua. Vnde de diis error inoleuerit.
Saturnus. Cereris sacra. Liberi sacra. 49 .
Neptunnus, Salatia, Venilia, Terra, Tellus 50 .
Liber, Atys. Matris Magnę sacra. Iuppiter, Saturnus 51 .
Libri Numę Pompilii combusti 52 .
Dii cęlestes. Demones aerei 63 .
Quid dii ab hominibus differant secundum Apuleium 64 .
Diffinicio deorum cęlestium secundum Platonicos 65 .
Apis. Serapis 139 .
Mercurius, Hercules, Minerua 140 .
De sacris falsorum deorum. Fabularum figmenta. Diomedes in deos
relatus 141 .
DEVS unus 29 .
Varro censuit unum deum colendum. Deus sine simulachro. Deus dat regna 31 .
Deus creator omnium 35 .
Deitas 45 .
Deus uerus Christus 52 .
Deus super omnia 65 .
Vni Deo sacrificandum. Deus non minor in singulis quam in omnibus 67 .
Deus inuisibilis sępe se pręstitit uisibilem.
De uno Deo colendo 70 .
Pater et Filius Sancta Trinitas 72 .
De cognoscendo Deo 77 .
Simplex et incommutabilis Trinitas 72 .
De incommutabili scientia Dei ac uoluntate 81 .
De Trinitate diuina 82 .
De imagine summę Trinitatis 82 .
Deus beatus. Summa essentia 85 .
Creator in omnibus laudabilis 86 .
Si Deus semper Dominus, an et
creatura aliqua semper, cui
dominaretut 88. 89 .
Deus semper idem, nunquam aliter affectus. Infinitas 89 .
Ira Dei 116 .
Quomodo Deus dicitur descendere uel uidere. Quomodo Deus angelis loquitur. Trinitas
119 .
De ęterna Dei et incommutabili uoluntate 186 .
De uisione Dei in futuro sęculo. Deus ubique totus 197 .
Deus uerus Christus 52 .
Mediator Dei et hominum Christus Iesus 64. 65 .
Christus pro nobis se obtulit 68 .
Mediator 72 .
Quare Christus aduenit. Paterna mens Christus. Incarnatio 74 .
Christu s liberator 76 .
Isaac figura Christi 126 .
Benedictio Isaac ad Christum pertinens 127 .
Benedictio Iudę in Christo qui est de tribu Iuda. Iesus Naue 128 .
Promissiones ad Dauid impletę in Christo. Descensus ad inferna 134 .
Ad Christum et Ecclesiam pertinentia 135 .
Ad eius sacerdotium 136 .
Prophetia pertinens ad Christum 137 .
Prophetię de Christo 144.145. 146 .
De natiuitate eius secundum carnem 149 .
An uerus sit Deus, cui Christiani seruiunt. Responsa deorum de Christo 160 .
Discordia inter Cęsarem et Pompeium 191 .
Diabolus etiam quę non commisit mala de se dici uult 11 .
Demones. De moribus demonum 57 .
Spiritus 58 .
De abiiciendo cultu demonum 59. 61 .
Medius malus qui separat amicos 64 .
Diaboli fallacia. Superbia eorum 65 .
Ad quem modum Dominus uoluit demonibus innotescere 66 .
Demonum diuersitas 69 .
Diabolum beatitudinis angelicę participem fuisse 79 .
Diabolus homicida ab initio. In ueritate non stetit. Ab initio peccat. Diaboli casus
80 .
Quę causa sit miserię angelorum malorum 86 .
Demonum mala uoluntas 87 .
Instigator 100 .
Serpens antiquus 103 .
Incubi 115 .
De alligatione et solutione diaboli 165 .
Demonum corpora 179 .
Qui putant nec diaboli perpetua supplicia futura 181 .
ORIGENES
Docilis.
Ascendit qui proficit, descendit qui deficit 23 .
Non minus diligennter audiendum Dei uerbum quam corpus uerbi Dei sumen dum 50 .
Auditor uerbi 80. 94 .
Dominus dat scientiam 115 .
Discipulus docilis 131 .
Viri, mulieres, infantes, proseliti 158 .
Da operam studiis et in lege Domini meditare 167 .
Diuitię non permanent 39 .
Diuitię proprię 57 .
Siclus, Pecunia proba uel reproba 56 .
Siclus, obolus, dracma, mna, talentum, minutum ęs, denarius 59 .
DEVS.
Christus lux uera 2 .
Christus et Ecclesia, sol et luna 2 .
Cęlum in sedes est. Christus imago Patris 3 .
Christus uitulus 9 .
Magorum figura 23 .
Christi descensus et ascensus 25 .
Christus petra 34 .
Christus per passionem glorificatus 38 .
Incarnatio Domini sanctimonium manu Dei pręparatum 37 .
Christus lignum uite 38 .
Christu s panis 40 .
Iesus eligit discipulos 47 .
Christus et caro et spiritus 49 .
Christus uitulus 52 .
Christus peccatum non fecit et pro nobis factus est peccatum 55 .
Omnis hostia Legis habet aliquid imaginis Christi 57 .
Hostia sancta sanctorum pro peccatis 62 .
Christu s et hostia et sacerdos 62 .
Christus pontifex 66 .
Christus medicus 72 .
Tunica linea Christi humanitas 76 .
Christus ad uesperam mundus. Christus triumphans descendit ad inferna. Christus
pontifex. Aduocatus 77 .
Christus impleuit manus suas incenso minuto 78 .
Christus Oriens 79 .
Christus templum Dei, hircus dimissus in eremum 80 .
Christus sacerdos magnus 82. 83 .
Christus quomodo unctus. Pater et Filius. Solus sine peccato 83 .
Ioseph pater Domini. Iesus in sanctis 82 .
Sponsus 84 .
Sol iustitię 85 .
Anima Dei Christus. Iesus contriuit peccatum 92 .
Pacem dedit 93 .
Percussit primogenita Ęgypti 95 .
Quomodo Spiritus Sanctus requieuit super Christum 98 .
Christus mortis destructor 103 .
Christi uirga floruit 103 .
Christi uirga nucis 104 .
Christus singulis diuersus 104 .
Christus tollere peccatum uenit 105 Christus rex regum et dominus dominantium.
Primitiarrum primitię 108 .
Christus sanctificatus 109 .
Christus puteus 110 .
Rex regum 111 .
Christus uia regalis 112 .
Orietur stella ex Iacob et exurget homo ex Israel 114 .
Deus scit, qui uere est Iacob 118 .
Christus unicornis 119. 120 .
Christus hostia perfecta 121 .
Fluuius lętificans ciuitatem
Dei. Pater fons, Christus dominator. Gloria
unicornis Christi 123 .
Filius et Spiritus Sanctus agnoscunt sensum Domini 124 .
Christi diuinitas et humanitas. Christus deprędatus est omnes filios Seth 125 .
Christus petra. Christus pastor 127 .
Christus semper nobiscum et Deus Pater et Spiritus Sanctus 129 .
Iesus dat quod Moyses non potuit 130 .
Iesus post Moysen suscipit principatum. Sub Moyse bellum, sub Iesu pax 132 .
Christus agnus. Propitiatio 134 .
Quare agnus 135 .
Christus iustitia, pax, redemptio 137 .
Christu s uirtus Israel. Natus ex Virgine 142 .
Spiritus uultus nostri Christu s Dominus 144 .
Iesus Naue, dux exercitus. Moysi pręfertur Iesus 147 .
Iesus exaltatur 150. 152 .
Abstulit peccata 153 .
Christu s uicit mundum per crucem 154 .
Iesus matutinum 156 .
Fundamentum 157 .
Victor 160 .
Christus contra diabolum 161 .
Christus uenit Legem adimplere. Peccata abstulit uictor 164 .
Christus uirtus, Spiritus Sanctus, ficus 164 .
Iesus presbiter, pontifex, caput omnium cępit terram, fugauit diabolum, in secundo
aduentu omnia subiiciet 165 .
Deus Pater.
In Deo uox uel affectus 7 .
Dei descensus uel ascensus 10 .
Quare Deus aliquid nescire dicitur 10 .
Deus in corde habitat 17 .
Nullus Deo similis 36 .
Dii in Scripturis 40. 41 .
Deus uerus 41 .
Affectus in Deo propter nos 42 .
Dominus spiritus est 58 .
Deus ignis consumens nostra peccata. 64 .
Deus pater, Ecclesia mater 82 .
Pater et Filius 83 .
Trinitas 85 .
Duę personę 86 .
Ira in Deo 101 .
Deus sanctus 109 .
Trinitas una substantia 110 .
Tetragrammaton. Dii 115 .
Deus absque passione 119 .
Pater fons 123 .
Sancta Trinitas 130 .
In Deo passio 133 .
Dii gentium 142 .
Sancta Trinitas apud Iudeos 149 .
Depositum Dei anima et corpus. Christus et Spiritus Sanctus et ratio 58 .
Decima.
De primitiis offerendis 106 .
Primitię 107 .
Deci ma de omnibus 172 .
Diabolus perdix 28. 29 .
Retinet pharao, ne exeamus de Ęgypto 31 .
Primogenita Ęgypti occisa. Diabolus uictus per Christum 33 .
Angeli nequam 36 .
Diabolus peccantium pater 42 .
Fera diabolus 56 .
Cetus magnus 72 .
Mors destruetur 79 .
Mala bestia 91 .
Primogenita Ęgypti 95 .
Gygantes 100 .
Vulpis 108 .
Seon, rex Amoreorum 112 .
Diabolus adhuc in sęculo ad perfectionem eorum
qui coronantur 114 .
Balach 116 .
Balaam 117 .
Balach 121 .
Princeps Moab 125 .
Amalech 126. 127 .
Assyrii 127 .
Fuerunt angeli 148 .
Rex Cai. Quare diabolus adhuc pręualet. Mors 155 .
Quomodo demones interficimus 156 .
Malignę uirtutes 160 .
Reges a Iesu interfecti 161 .
Equi 163 .
Spiritus diuersorum uitiorum 164 .
Spiritus uicti in abyssum truduntur. Legio in uno homine. Sathanas, id est aduersarius
164 .
Sydonii, id est uenatores 165 .
Acabrim, id est scorpiones 167 .
Inualuit Madian super Israel 180 .
Locustis comparatur demonum multitudo 182 .
DEVS CHRISTVS.
Inter Moysen et Iesum 166 .
Dominus sapientia, iustitia, pax, salus 166 .
Iesus distribuens hęreditates 172 .
Lux mundi 174 .
Opera. Dei magna et parua 175 .
Christus rex regum 179 .
Christus descendit sicut pluuia in uellus, id est in Iudeos, et sicut stilicidia
stilantia super terram, id est super reliquas gentes 181 .
HIGINVS
Dolor.
Canis prę dolore defecit. Orpheus lugens Euridicen 1 .
Promethei iecur aquila exedens 3 .
Hyades et Pleiades 4 .
Diuitię.
Corona Ariadnę 1 .
Aries Phrixi 4 .
Dolus.
Prometheus Iouem decepit 2 .
Symphonia 3 .
HOMERVS
Dolor.
Penelope non potest audire cantum de Vlissis erroribus.
Vlissi quoque lachrimas ellicit
citharedus.
Deformis Thersites.
HERODOTVS
Diues.
Lateres aurei 5 .
Leo auarus. Paterę aureę 6 .
Lydi primi nummum aureum argenteumque percusserunt 11 .
BASILIVS MAGNVS
Quęre alphabetum in fine eius operis.
PLINIVS
Ęger. Ęgritudnis uaria exempla 82 .
Exercitatio. Apelles nunquam tam occupatus, ut non lineam duceret 330 .
STRABO
Ętas. Res iuuenum, consulta uirum, crepitus seniorum 259 .
Ęger. Ęgrotos exponunt in paleis Lusitani, remedia sciscitantes 65 .
Caunus urbs, in qua hominum color qualis foliorum, in qua mortui ambulant
250 .
In morbum incidentes conscendunt pyram et permanent immoti, donec comburantur 274 .
Ęgrotos in uiis exponunt, ut supra 284 .
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIBVS
Ęger.
Appius Claudius Cęcus lectica in senatum latus turpissimas pacis cum Pyrrho conditiones
magnifica oratione discussit 15 .
APOPHTEGMATA PLVTARCHI
Ęgrotus. Aduersa ualitudo 17 .
Ęgri audacia in hostem 94 .
Enigmata soluens 48 .
EMILIVS PROBVS
Ęger. Cęcitatem patienter tulit 45 .
Oculis ęger lectica uectus cęcidit hostes 49 .
PLINIVS
Ętas. Viuendi spacia multorum 75 .
De spaciis uitę longissimis 82 .
In cacumine montis Tmoli, quod uocant Tempsin, CL annis uiuere Mutianus auctor est.
Vita ceruis in confesso longa 91 .
Senectam sentiunt margaritę 102 .
Hominem ultra annum centesimum non uiuere propter defectum cordis 124 .
Breuis longęque uitę signa 129 .
Aetas arborum, caput LXIIII 163 .
Polio Romulus a diuo Augusto rogatus, qua nam ratione tam
longam uigentemque senectam conseruaret, respondit: "Intus mulso, foris oleo" 227 .
Ex culicum genere muliones uno tantum die uiuere 295 .
STRABO
Ętas. Seres uiuunt diutissime 269 .
Hyperborei mille annos uiuunt 272 .
FABIVS QVINTILIANVS IN DECLAMATIONIBVS
Ęger, quoniam uires desunt, nemini nocet 3 .
Cęcus auaricia caret 9 .
Oculos amisisse totius hominis debilitas 8 .
Langoris quam calamitatis maior miseria 24 .
Visus damnum sartiunt uoluptates 31 .
Cęcitas mulieris tolerabilior. ogri omnibus miserabiles 38 .
ogritudinum causę 40 .
Ętas cito pede labitur 62 .
Florum ętas 64 .
TVLLIVS IN TVSCVLANIS
Ęger.
Ęgrotatio corporis, ęgritudo animi 121 .
Quomodo tulit Antipater cęcitatem. Item Appius Cęcus, Caius Drusus, Cnęus Aufidius,
Diodorus Stoicus, Asclepiades, Democritus. Item Homerus fuisse cęcus traditur. Tyresias,
Cyclops Poliphemus 158 .
Quod surdum esse non sit in malis 159 .
Ętas breuis hominis 103 .
Theophrastus accusat naturam, quod homini breuem uitam dederit, ceruis autem et
cornicibus longam.
TVLLIVS DE FINIBVS BONORVM
Ęger.
Inter optime ualere et grauissime ęgrotare nihil interesse putant Aristo et Pyrrho
philosophi 23 .
Sanitas incerta etiam usque ad uesperam 31 .
Cnęus Aufidius cęcus desyderio lucis se moueri dixit, non utilitatis 77 .
Sanitas corporis quanti sit momenti 65 .
BEATVS HIERONYMVS IN PARTE PRIMA
Ęger.
Grandes morbos non esse curandos, sed dimittendos naturę 110 .
IDEM IN PARTE SECVNDA
Ęger.
Didymus Alexandrinus captus a parua ętate oculis dialecticam et geometriam didicit 90 .
Ęger Deo supplex, accepta sanitate ingratus 125 .
Ęgrotanti clerico quis debet assistere 131 .
Ęgroti et infirmi qui intelligantur spiritaliter 141 .
Ęgrotanti ministrare pietatis officium est 157 .
Homines corporis magis quam animę saluti intenti 233 .
Ad cęcum consolatoria per multorum exempla 247 .
De egrotatione Blesillę. Ad amicum egrotum consolatoria 251 .
Quando infirmor, tunc fortior sum 273 .
Cęcus ne doleat, simodo mentis oculos habet 290 .
Ętas.
LXX anni uita hominis. Decipimur semper longiorem uitam sibi promittentes 3 .
Pueri, patres, iuuenes iuxta interiorem hominem 16 .
Decrepiti etiam annum adhuc uiuere sperant 198 .
Iuuenis cito potest mori, senex diu uiuere non potest. Nihil est pręterita longitudo
quę esse desiit 259 .
Temporis lapsus tacitus et irrequietus. Dauid: Dies uitę nostrę LXX anni 264 .
Breuitas uitę propter delicta 285 .
Epistola. Turpilius Sosa inquit res est quę homines absentes pręsentes facit.
BIBLIA
Ęger.
Claudicauit Iacob, quoniam luctator tetigerat neruum foemoris eius. Ob id non
comedunt neruum Iudei 6 .
Infirmum fratrem nutri sine usura 19 .
Iosue uictis hostibus equos eorum subneruauit 32 .
Sansoni apprehenso Philistei eruunt oculos 38 .
Saul recedente spiritu Domini agitatur a spiritu nequam 45 .
Miphiboseth, Ionatę filius, debilis pedibus 49 .
Dauid subneruauit iugales curruum quos cęperat centum tantum derelictis 50 .
Miphiboset a Siba seruo claudus derelictus 54 .
Abia, filius Hieroboam, egrotauit et mortuus est propter scelera patris
Ahia prophetante 59 .
Ochozias ęgrotus consuluit Belzebub, ideo mortuus est 61 .
Benadab, rex Syrię, eger consuluit Helizeum per Azahelem, et morituro dicitur quod
sanabitur 64 .
Ioram in pręlio uulneratus rediit, ut curetur in Iezrahel. Egrotat Heliseus. Ioas, rex
Israel, ad eum descendit et flet 65 .
Azarias, Amasię filius, rex Iuda, in omnibus Deo acceptus, sed tantum quia excelsa non
est demolitus, lepra percutitur 66 .
Ezechias moriturus fleuit, et propagatum est ei uitę spacium annorum XV
68 .
Dauid equos curruum subneruauit, ut supra 72 .
Ioram, filius Iosaphat, pessimus regum Iuda, pręter cętera aduersa, langore premitur,
donec egrediantur uitalia 79 .
Ezechias egrotauit usque ad mortem, ut supra 81 .
Tobias factus cęcus gratias agit Deo 90 .
Tobias filius piscis felle liniuit oculos eius, et uidit 92 .
Tobias cęcitatem passus annos quattuor 93 .
Iob percutitur ulcere pessimo 101. 102 .
Deus per dolorem in lectulo increpat, per poenitentiam liberat 107 .
Psalmus: Ad te, Domine, clamabo; ęger petit liberari 110 .
Psalmus CVI: Confitemini Domino; gratias agit multis aduersis liberatus, inter quę
etiam infirmitate corporis 118 .
Visita infirmum 142 .
Langor prolixior grauat medicum 143 .
Breuem langorem pręcidit medicus. Ante langorem adhibe medicinam 144 .
Melior est pauper sanus et fortis uiribus quam diues imbecillis et flagellatus malicia
147 .
Infirmitas grauis sobriam facit animam. In tua infirmitate non despicias te ipsum, sed
ora Dominum, et ipse curabit te 149 .
Esaias Ezechias egrotauit, ut supra 159 .
Ętas.
Adam uixit annos DCCCCXXX etc. 1 .
Hominis uita centum et uiginti annorum. Leui uixit annos CXXXVII etc. 10 .
Adam uixit annos 930, Seth 912, Caynan 910, Mallehel 895, Iared 962, Enoch 365,
Mathusalem 969, Lamech 777 .
Genesis. Hominis uita CXX. Genesis VI. Leui 137,
Crath 133, Amram 137 .
Exodi VI. Dies mei uelocius transierunt quam a texente tela succiditur 102 .
Vixit Iob post flagella CXL annis 108 .
Vita hominis breuis. Psalmus XXXVIII 111 .
Timor Domini apponet dies, et anni impiorum breuiabuntur 127 .
Iuuenes. Senes 130 .
Regum uita longior propter iustitiam 131 .
Nihil permanet 132 .
Iterum 133 .
Opera quę fecit Deus ut timeatur, perseuerant in perpetuum 133 .
Si annis multis uixerit homo, et in his omnibus lętus fuerit, meminisse debet etc. 134 .
Adolescentia et uoluptas uana sunt 135 .
Omnis caro sicut foenum ueterascet, et sicut folium fructificans in arbore uiridi 144 .
Numerus dierum hominum ut multum C anni, quasi gutta aquę maris deputati sunt, et sicut
calculus harenę, sic exigui anni in die ęui 144 .
Enygma. Sansonis: De comedente exiuit cibus, et de forti egressa est dulcedo 38 .
Audite audientes, et nolite intelligere etc. 153 .
Aquila grandis uenit ad Lybanum, tulit medullam etc., id est Nabuchodonosor ad
Hierusalem. Aquila altera grandis, id est rex Ęgypti 187 .
Ezechiel uetatur palam flere, sed tacitus ingemiscere mortem uxoris 189 .
Emptio et uenditio. Terra non uendetur etc. 18 .
Domus in urbe redimi non poterit etc. De domo in uilla, de domo Leuitarum et suburbanis
eorum 19 .
Quod Domino consecratum est, non ueniet 19 .
Emptor 130 .
De sorte Leuitarum et sacerdotum dicitur: Non uenumdabunt ex eo neque mutabunt, neque
transferentur primitię terrę, quia sanctificatę sunt Domino 195 .
Exemplum. Iniustum ne imiteris. Ne delecteris in semitis impiorum 126 .
Imitator peccatorum. Imitator malorum uel comes. Ne emuleris impios 131 .
Homines capiuntur malo exemplo superuenienti 134 .
Initantur diabolum qui sunt ex parte illius 137 .
Exempla sapientię 139 .
Exempla patrum 150 .
Ecclesię in persecutione perfectio. Psalmus LXVII 114 .
De regno Christi et Ecclesię profectu. Psalmus LXXVII 115 .
Vineę translatio de
Ęgypto, dilatatio, persecutio, restauratio.
Psalmus LXXVIIII 115 .
Ecclesiam diligit Dominus super omnia tabernacula Iacob. Psalmus LXXXVI
116 .
Ecclesia persecutionibus creuit. Psalmus XCI 117 .
Quoniam placuerunt seruis tuis lapides eius. Psalmus CI 118 .
De reparatione Ecclesię. Psalmus CVII 118 .
Sterilem Ecclesiam facit matrem filiorum. Psalmus CXII. De statu primitiuę
Ecclesię. Psalmus CXIIII. Ecclesia ex Iudeis et gentibus per Christum unita.
Psalmus CXVI. De eius propagatione. Psalmus CXVII 119 .
Vxor tua sicut uitis habundans etc. Psalmus CXXVII 122 .
De electione Syon, ut Dominus habitet in ea per sanctificationem eucharistię.
Psalmus CXXXI 123 .
Lauda, Hierusalem, Dominum; lauda Deum tuum, Syon, quoniam etc. Psalmus
CXLVII 125 .
Sapientia ędificauit sibi domum etc. Psalmus 127 .
Mulier fortis 132 .
De amore sponsi Christi et sponsę Ecclesię 135 .
Commendatur ornatus Ecclesię sub forma mulieris pulchrę. Templum a Salomone ędificatum
136 .
Ecclesia sub arbore crucis nobilitata, sub qua synagoga degenerauit: Vinea mea erit
Romę sub custodibus Petro et Paulo et ditabitur a Constantino 137 .
Et sic in Syon firmata sum etc. de Ecclesia 146 .
Congrega tribus Iacob, reple Syon inenarrabilibus uirtutibus tuis, et
gloria tua super populum tuum 148 .
Qui non sunt promouendi ad regendam Ecclesiam 149 .
Respice super domum hanc et exaudi orantes in ea 151 .
Erit in nouissimis diebus mons domus Domini etc. Apprehendent VII mulieres, id est
Ecclesię, uirum unum, id est Christum 152 .
Et creabit Dominus super omnem locum montis Syon nubem per diem et fumum et splendorem
ignis flamnantis in nocte, id est gratiam Spiritus Sancti protegentis omnem Ecclesiam. Quid
est quod ultra debui facere uineę meę, et non feci? 152 .
Multę nationes conuertentur et pacificabuntur in unitate fidei 154 .
Ego quiescam et considerabo in loco meo, id est in ecclesia 155 .
Deum laudat pro suscitatione Ecclesię per apostolos. In die illa uinea meri cantabit ei
156 .
Impleuit Syon iudicio et iustitia. Respice, Syon, ciuitatem etc. 158 .
Lętabitur deserta
et inuia 159 .
De Ecclesia a partibus orbis in unitate fidei congregata 161 .
Quod fidelibus ornatur Ecclesia. Consolabitur Dominus Syon etc. Audi hęc, paupercula et
ebria, non a uino etc. 162 .
Solue uincula colli tui, captiua fiiia Syon. Lauda, sterilis, quę non paris. Paupercula
tempestate conuulsa etc., de Ecclesia a persecutoribus liberanda 163 .
Surge, illuminare, Hierusalem, id est Ecclesia. odificabunt filii peregrinorum muros
tuos, et reges eorum ministrabunt tibi etc. Sugges lac gentium, et mamilla regum lactaberis.
Propter Syon non tacebo, et propter Hierusalem non quiescam etc. Vocabitur tibi nomen nouum
etc., de dignitate Ecclesię 165 .
De Ecclesia 166 .
De Ecclesia beatificanda in fine: Ego plantaui te uineam electam, et omne semen uerum;
quomodo ergo conuersa es mihi in prauum, uinea aliena? etc. Assumam uos unum de ciuitate, et
duos de cognatione, et introducam uos in Syon. Et dabo uobis pastores etc. In illo tempore
uocabunt Hierusalem solium Domini, et congregabuntur ad eam omnes gentes in nomine Domini
167 .
De congregatione Ecclesię per Christum 173 .
Et habitabunt in terra sua, id est in Ecclesia in fide uniti 173 .
Quia eiectam uocauerunt te, Syon, et ędificabitur in excelso suo, et templum iuxta
ordinem suum fundabitur, et princeps de medio eius producetur, id est Christus etc. Ecclesia
deplorans martyres consolatur a Domino 175 .
Benedicat tibi Dominus pulchritudo iustitię, mons sanctus, id est Ecclesia.
odificabitur ciuitas Domino a turre Ananehel etc. 176 .
Egressus est a filia Syon omnis decor eius etc. 181 .
Terra quę reuersa est a gladio, id est Ecclesia 192 .
Templi partes et mensurę in Ezechielle 193 .
Altare et partes eius 194 .
Ędificatio Ecclesię spiritalis 195 .
Erit Hierusalem sancta, et alieni non transibunt per eam amplius 204 .
In die illa suscitabo tabernaculum Dauid. odificabunt ciuitates desertas, plantabunt
uineas, facient hortos, id est Ecclesia constans ex/coniugatis, pręlatis et religiosis 206 .
Et erit: in nouissimo dierum erit mons domus Domini pręparatus in uertice montium, et
sublimis super
colles; et fluent ad eum populi
etc. In die illa congregabo claudicantem, et eam quam eieceram colligam etc. Item de
persecutione Ecclesię et liberatione per Constantinum. Et stabit et pascet in fortitudine
Domini, in sublimitate nominis Domini, Dei sui 208 .
Lauda, filia Syon; iubila, Israel, abstulit Doninus iudicium tuum, id est poenam pro
peccato Adę 211 .
Magna erit gloria domus istius nouissimę plusquam primę, et in loco isto dabo pacem.
Absque muro habitabitur Hierusalem, prę multitudine hominum et iumentorum in medio eius 212 .
Ecce qui egrediuntur in terram aquilonis, requiescere fecerunt spiritum meum in terra
aquilonis, id est Romę uel in Europa 213 .
Persecutio per Antichristum 215 .
MATTEVS
Eger.
Paralitico prius peccata dimittuntur, ut causa debilitatis sublata sanitas restituatur
IX.
Trans Iordanem sanat turbas, quia baptismo sanantur infirmitates spiritales XIX.
Non est opus ualentibus medicus, sed male habentibus VIIII.
MARCVS
Eger.
Emoroissa omnia expenderat in medicos; tetigit Iesum, et curata est V.
Dominus sanans surdum et mutum suspexit in cęlum, innuens nobis inde quęrenda esse
remedia VII.
Ecclesia. Cessauit uentus et procella Iesu ascendente in naui, id est regnante in
Ecclesia VI.
Septem sportę septem ecclesię sunt VIII.
Vendentes et ementes eiiciuntur de templo. Domus mea domus orationis XI.
Vinea sepe circumdata in qua lacus et turris, id est Ecclesia protectione munita Dei,
et in ea baptismus et fides XII.
Cenaculum grande, Ecclesia magna, in qua narratur nomen Domini, strata uarietate
uirtutum et linguarum XIIII.
LVCAS
Eger. Paralitico prius peccata dimittuntur, deinde morbus, ut scias hoc passum fuisse
propter delicta V. Lazarus ulceribus plenus; canes lingebant ulcera eius, sed post hęc ab
angelis delatus est in sinum Abrahę XVI.
Ecclesia. Inter ecclesiam et synagogam IIII.
Stabulum ad quod implagatus ducitur alligatis plagis infusoque oleo et uino, est
Ecclesia quam intrant sanguine Christi redempti et inuncti chrysmate. Iumento imponitur, ut
carnalem appetitum supponat rationi X.
Martha et Maria est Ecclesia primum sollicita, deinde beatitudinis fruitione quieta, quę
non auferetur ab ea X.
Domus mea domus orationis est XIX.
Perdet colonos istos, et dabit uineam aliis XX.
In templo non extendistis manus in me XXII.
IOANNES
Eger. Ecce sanus factus es; iam noli amplius peccare, ne deterius tibi aliquid
contingat. Hinc apparet eum propter peccata egrotasse V.
Alias non propter hanc causam, ut de cęco nato: Neque hic peccauit, nec parentes eius,
ut cęcus nasceretur etc. IX.
Item de Lazaro: Infirmitas hęc non est ad mortem, sed pro gloria Dei XI.
Exemplum dedi uobis, ut, quemadmodum ego feci, ita et uos faciatis. Si hęc scitis, beati
eritis si feceritis ea XIII.
Ecclesia. Caueamus, ne in ecclesia Dei fabulis uel risibus uel odiis uel cupiditatibus
uacemus: ne improuisus ueniens nos flagellet et de ecclesia sua eiiciat II.
Sponsa Ecclesia etc. III.
Encenia templi X.
Mundus pro Ecclesia, ut Deus erat in Christo mundum reconcilians sibi XV.
Mulier cum parit, tristitiam habet, id est Ecclesia dum Deo filios generat,
tentationibus affligitur; sed cum peperit, id est superauit tentamenta, iam non
meminit pressurę propter/gaudium retributionis perceptę XVI.
Quadripartita
uestis Domini quadripartitam eius figurauit
Ecclesiam, quattuor scilicet partibus in orbem diffusam, et in eisdem ęqualiter, id est
concorditer distributam. Tunica uero illa sortita omnium partium signauit unitatem, quę
caritatis uinculo continetur etc. XIX.
Maria Magdalena Ecclesiam signauit. Magdalon Gręce, Latine turris. Dicitur autem in
Psalmo: Factus es mihi turris fortitudinis LX.
PAVLVS AD CORINTHIOS II
Ęger.
Licet is qui foris est, noster homo corrumpatur, tamen is qui intus est renouatur de
die in diem IIII.
Libenter gloriabor in infirmitatibus meis. Cum enim infirmor, tunc potens sum XII.
IACOBI: Cum infirmaris, induc presbiteros, ut orent super te unguentes oleo V.
Exercitatio.
AD THIMOTEVM I: Nam corporalis exercitatio ad modicum utilis est
IIII.
Epistola nostra uos estis, scripta in cordibus nostris. AD CORINTHIOS II, III.
Exemplum. AD CORINTHIOS I: Imitatores mei estote, sicut et ego Christi
IIII.
Emulamini charismata meliora XII.
Emulamini spiritalia XIIII.
AD GALATAS: Bonum autem emulamini in bono semper IIII.
AD EPHESIOS: Estote imitatores Dei sicut filii charissimi V.
AD PHILIPPENSES: Agite quę uidistis in me IIII.
AD THESSALONICENSES I: Vt aliis exemplo sint ad uirtutem IIII.
AD THIMOTEVM I: Exemplum esto fidelium in uerbo et in conuersatione etc. IIII.
AD TITVM: In omnibus te ipsum prębe exemplum bonorum operrum II.
IOANNIS III: Carissime, noli imitari malum, sed quod bonum est I.
Ecclesia Dei uiui, columna et firmamentum ueritatis AD THIMOTEVM I, III.
APOCALYPSIS: Vidi VII candelabra aurea, quę sunt VII ecclesię, et
in medio similem Filio hominis I.
Mulier amicta sole,
et luna sub pedibus eius, et
in capite eius corona stellarum XII;
et in utero habens, et clamabat parturiens, et cruciabatur ut pariat XII.
Et peperit filium masculum, qui recturus erat omnes gentes in uirga ferrea etc. Draco
persecutus est mulierem quę peperit masculum; et datę sunt mulieri alę duę aquilę magnę, ut
uolaret in desertum etc. XII.
Veni, et ostendam tibi sponsam, uxorem Agni. Et sustulit me in spiritu in montem magnum
et altum, et ostendit mihi ciuitatem sanctam Hierusalem, descendentem de cęlo, habentem
claritatem Dei etc., de mensura et structura eius XXI.
METHAMORPHOSES
Ęger.
Tyresias cęcus diuinandi habuit scientiam I .
Mentis oculis non caruit III .
Ino et Athamas in furorem uersi filios necauerunt III .
Ętas.
Sybilla, Glauci filia, pro concubitu ab Apolline accepit, ut tot annos uitam
propagaret, quot arenę corpuscula pugno comprehendere posset XIIII .
Fenis auis unica, quinque sęcula implet uiuendo XV .
HERETICI
Hęreticus Arrius. Patrem et Filium et Spiritum Sanctum uolunt esse unius eiusdemque
substantię, naturę aut existentię, sed esse Filium creaturam Patris, Spiritum uero sanctum
creaturam creaturę, hoc est ab ipso Filio creatum. Christum etiam sine anima carnem
suscepisse arbitrantur I.XII.XIII.XXIIII.XXVII.
Marci. Arriani Christum esse Deum negant, sed tamen peccata posse dimittere concedunt
II.III.XIIII. Lucę I. Iterum I, V, IX.
Filium non esse de substantia Patris. Item Patrem non uideri a Filio X.XI.XII.
Ioannis contra Arrium I.
Iterum, tertio et quarto, quinto et sexto I.
Arriani II.V.
Iterum et tertio V.
Arrius VI.VIII.
Iterum VIII.
Item X.
Iterum et tertio X.
Item XII.
Item dicunt,
quantum
apostolus distat a Domino, tantum Filius a Patre XIII.
Contra eosdem iterum et tertio XIII.XVI.XVII.
Apollinaristę sicut Arriani Christum dixerunt carnem solam sine anima suscepisse et in
eo uerbum ipsum fuisse pro anima. Alii uerbum in carnem mutatum nihil de Virgine sumpsisse I.
[Idem Lucę] Contra Lucę II. Contra istos Lucę XI.
Contra Apollinarem qui unam tantum uoluntatem, id est diuinam ponit in Christo XXII.
Idem quod diuinitatem habuerit pro anima carne tantum hominis assumpta. Ioannis I.II.
Quod de cęlo corpus attulerit VI.
Item VIII.
Quod non habuerit animam humanam X.
Basilides, Valentinus et Martion respuunt Legem et prophetas. Lucas XI.
Item Manichei XVI.
Cherintus et Hebion dixerunt Christum hominem purum tantum. Item Martion, Paulus
Samosetanus et Photinus. Matthei I.
Cherintus et Hebion eircumcidi nos uolunt, quia Christus circumcisus sit. Lucę II.
Cathafrigę, quorum auctor Montanus, Prisca et Maximilla, etiam post Pentecosten faciunt
quadragesimam, eo quod ablato Sponso filii Sponsi debeant ieiunare. Matthei. IX.
Idem promissum paraclytum se suscepisse dixerunt. Manichei uero id de Manicheo
prędictum asserunt. Ioannis VII.
Donatistę localiter Christum concludere cupientes dixerunt eum tantummodo in Africa
esse. Matthei XXVIII.
Hebion et Cherintus Christum hominem tantum dixerunt. Item Martion, Paulus
Samosatanus et Photinus. Matthei I.
Item Hebion et Heluidius ex uiri coitu natum dixerunt I.
Hebionitę Paulum apostolum reiiciunt, cęteros admittunt et sabbatum obseruant II.
Hebion et Cherintus circumcidi nos uolunt ante baptismum. Lucę II.
Hebion Christum non ante mirandum fuisse dixit quam baptizatus sit II.
Contra Habionitas damnantes carnium esum XXII.
Eutices Christum totum unius naturę esse dixit, tanquam Verbi diuinitas ipsa se in
carnem animamque uerterit etc., Verbi et
carnis unam pronuncians naturam in Manichei et
Martionis transit insaniam et Dominum simulatorie omnia credit egisse et phantasticam
corporis speciem oculis apperuisse cernentium. Matthei I.
Item dixit ante incarnationem duas in Christo fuisse naturas, post incarnationem unam.
Sic et Heluidius I.
Vnam naturam esse in Christo XV.
Idem Marci VIII.
Idem quod Iesus et Maria unius naturę sint. Lucę I.
Euticius corpus nostrum post resurrectionem impalpabile futurum dixit.
Ioannis XX.
Heluidius de uiri coitu natum dixit. Item Hebion. Matthei I.
Item habuisse fratres XII.
Contra eundem XXVII.
Item Marci II.
Euichitę opinantur monacbis non licere sustentandę uitę causa
aliquid operari atque ita se ipsos profiteri, ut omnino ab operibus uacent. Matthei VI.
Heretici in uestimentis ouium, intrinsecus lupi rapaces. Item spinę et tribuli. Mathei
VII.
Idem sunt zizania, quę apparent, cum creuerit herba, et tunc colliguntur ad comburendum
XIII.
Heresis est fermentum quod corrumpit totam massam XVI.
Idem dicti Antichristi. Item falsi fratres XXII.
Heretici aut ex humanitate aut ex diuinitate Christi aut ex utroque falluntur XXVII.
Hęreticorum sermo lapis pro pane a dyabolo oblatus Lucę IIII.
Hereticus et dyabolus utitur exemplis Scripturarum, non ut doceat, sed ut fallat V.
Vulpibus comparantur. Item lapis IX.
Dicunt: Ego sum Christus. Idem Antichristi XXI.
Lapidant Dominum Iesum. Ioannis X.
Contra hęreticos XVI.
Eunomius se nosse Patrem et Filium dixit, sicut noti sunt inter se. Matthei IX.
Eunomiani, Arriani, Macedoniani dicunt Spiritum Sanctuum creaturam esse. Contra
Eunomium et Arrium XXIIII.
Faustus non natum ex homine Christum dixit. Matthei I.
Photinus, Hebion, Martion, Paulus Samosatenus hominem tantum fuisse. Matthei I. Iterum
I.
Photiniani solum Patrem dicunt esse Deum, Filium hominem, tertiam personam negant
Spiritum Sanctum XII.
Idem ex Virgine dant ei principium. Lucę I.
Dominus leproso dixit: Volo curare. Hoc contra Photinum V.
Photinus purum hominem dixit. Ioannis VI.
Iudeorum pharisei et saducei. Matthei XVI.
Iulianus tollit peccatum originale. Marci IX.
Idem uitanda esse sepulchra dixit. Lucę XI.
Martion etc. ut supra Hebion. Matthei I.
Martion et Manicheus Vetus laniant Testamentum IX.
Martion Christi passionem phantasticam esse asseruit XII.
Martion et Manicheus creaturas alienant a Deo. Dicunt Christum non esse natum ex
Virgine, sed in phantasmate uisum XIIII.
Contra Martionem et Manicheum X.
Martion, Basilides et Valentinus respuunt Legem et prophetas X.
Martion et Manicheus destruunt Vetus Testamentum XVI.
Contra Martionistas qui dicunt Christum bonum Deum, Veteris autem Testamenti deum malum
XIX.
Idem Ioannis I.
Martion et Tatianus nuptiis detrahunt II.
Martion dixit Christum non esse genitum secundum carnem XVIII.
Manichei phantasma esse Christum nec femineo posse nasci ex utero I.
Legem non accipiunt nec prophetas nec euangelistas pręter Ioannem, qui fuit cum Iesu in
morte V.
Item uirgultum uellere etc. huiusmodi putant contra pręceptum fieri: Non
occides. Nos de homine tantum accipimus V.
Dicunt hominem neque posse effici malum neque ex malo bonum VII.
De eadem substantia et ex eadem origine esse hominum et bestiarum animas VIII.
Manicheus et Martion contra Vetus Testamentum IX.
Manicheus et Martion creaturas alienant a Deo. Dicunt Christum non esse natum ex
Virgine, sed in phantasmate uisum XIIII.
Idem XXVI.
Dicunt alium Christianorum Deum, alium Deum Israel. Lucę I.
Carnem phantasticam tribuunt Christo I.
Contra eos II. Dominus curans leprosum tangit propter Manicheum V. Contra Manicheum et
Martionem X.
Animam a Deo, carnem a diabolo creatam dicunt XI.
Manicheus et Martion contra Testamentum Vetus XVI.
Manicheorum error de corpore phantastico XXIIII.
Manicheus nos a malo creatos ait. Ioannis I.
Item Martion I.
Quod uisibilia creata sint a malo deo VI.
De promissione mittendi paraclyti aiunt de
Manicheo fuisse prędictum VII.
Cathafrigę uero id sibi tribuunt VII.
Solem istum uisibilem oculis carneis Christum esse putant. Manichei contra Legem VIII.
Dicunt esse quandam naturam mali et gentem tenebrarum cum principibus suis, unde
diabolus originem ducit et hinc ducere originem carnem nostram aiunt, secundum illud: Vos ex
patre dyabolo estis. Iterum VIII.
Contra eos, eo quod unum ouile et unus pastor sit Noui et Veteris Testamenti X.
Mathematici Priscilianistę nasci unum quemque hominem sub constitutionibus stellarum
putant. Sic de stella, quę magis apparuit, iudicant I.
Mathematici. Ioannis II.
Contra mathematicos VIII.
Macedoniani, Arriani, Eunomiani dicunt Spiritum Sanctum creaturam. Mathei XII.
Macedonius Spiritum Sanctum seruum esse dixit. Ioannis III.
Mannes non ueraciter Christum carnem assumpsisse. Marci IX.
Martianus et Apollinaris aiunt, quod de cęlo corpus attulerit.
Ioannis VII.VI.
Nestorius hominem tantum de Virgiine natum, quę uerbum Dei non in unitatem personę, sed
in societatem separabilem recepisset I.
Geminam personam dat Filio. Lucę V.
Nestorius unde subuercus sit. Ioannis I.
Dixit, quod Iesus in uirtutibus crescebat et proficiebat III.
Dixit Christum prius fuisse hominem, postea assumpsisse diuinitatem VI.
Quod in simplici homine Dei Filius habitabat VIII.
Dixit alium Dei, alium Virginis Marię filium VIII.
Nouatiani dixerunt non dimitti peccata post baptismum VI.XII.
Nouatianus his qui martyrio lapsi sunt, ueuiam denegat III.
Contra illos XIIII.
Origenes dixit etiam peccatores post multa sęcula ueniam consecuturos XII.
Marci III.
Contra Lucę XVI.
Paulus Samosatenus ut supra Hebion. Mathei I.
Pelagiani omnia suo arbitrio tribuunt et iustum peccare non posse V.
Porphirius et Iulianus arguunt eos qui statim secuti sunt Christum. Matthei IX.
Quidam sceleratissime opinantur Spiritum Sanctum fuisse pro
semine in Christo, quem potentia ac uirtute
creatoris dicimus operatum I.
Quidam negant Deum a Christo fuisse prędicatum Deum Legis. Lucę II.
Quidam dicunt carnem in diuinam naturam fuisse mutatam II.
Quidam quod antiquis ignotus fuerit pater Iesu X.
Corporalia peccata grauissima, spiritalia leuia XI.
Contra eos qui a Virgine principium dant Christo et alium Veteris, alium Noui
Testameniti Deum esse dicunt XI.
Contra eos qui Christum magicis artibus usum dicunt XXIIII.
Qui dicunt phantasma fuisse omnia quę incarnationis sunt. Ioannis I.
Quidam quod Iesus non fuerit natus de Maria Virgine II.
Quidam de cęlo corpus attulisse et per Virginem transisse III.
Quidam dicunt Deum annunciatum in Veteri Testamento non esse Patrem Christi, sed nescio
quem principem malorum angelorum. Qui dicunt uoluntate, non natura unum sunt cum Patre Filius
X.
Quidam Patrem solum esse, sic negantes personarum pluralitatem XII.
Quidam, quod Filius Dei non sit Deus XI.
Qui uoluntate et dilectione unum esse Patrem et Filium, non natura XVI.
Qui dicunt Christum alienum esse a mundi conditione XVIII.
Quidam aiunt, quod in forma Dei manens non in natura formam accepit serui XX.
Sabellius, Noeti discipulus, dixit Christum eundem esse Patrem et Filium et Spiritum
Sanctum I.
Item XII.
Sabellius dixit, quod Pater et Filius et Spiritus Sanctus sit una persona. Ioannis I.
Item III.
Contra VIII.
Iterum et tertio VIII.XIII.
Contra Sabellianos de pluritate personarum XVII.
Tatianus et Martion nuptiis detrahunt. Ioannis II.
Valentinus Christum a Patre missum dixit spiritale uel cęleste corpus attulisse, nihil
de Maria Virgine sumpsisse I.
Item transisse per Virginem quasi per aquę ductum. Lucę I.
Contra II.
Valentinus, Basilides et Martion respuunt Legem et prophetas X.
Verbum fuisse creatori causam creationis.
SENECA
Ęger 3 .
Cęcus 3 .
Quidam hoc genere ualitudinis laborare, ut ipsi sibi uideantur occurrere 89 .
Suspirium uocat ęgritudinem, qua implicitus erat; medici meditationem mortis uocant 18 .
Distilationes et febriculę. Tria in morbo grauia: metus mortis, dolor corporis,
intermissio uoluptatum 30. 31 .
Innumerabiles morbos innumerabiles coquinę faciunt 46 .
Morbi faciunt, ut mors minus timeatur 60 .
Exercitatio animi in republica, in priuata, in studiis 72 .
Deesse non potest locus actioni honestę, ut Socrati Athenis, urbe a tyrannis occupata.
Quę consideranda in suscipiendis negociis 73 .
Ętas.
Omnibus potest contingere, ut bene uiuant, ut diu, nulli 9 .
Quicquid uides, currit cum tempore 20 .
Non enim uiuere bonum est, sed bene uiuere 25 .
Sęculum aureum 40 .
Non est beatior qui diutius uixerit, sed qui rectius 42 .
Non ut diu uiuamus, curandum est, sed ut satis. tas inter externa 43 .
Vita longa non sine incommodis 47 .
Vita breuis. Vita nec bonum nec malum est; boni ac mali locus est 49 .
Enygma. Quare interdum parabolis utendum 21 .
Nodus Herculaneus 37 .
Exemplum. Bonum est fugienda aspicere in alieno malo 85 .
Zenonem Cleantes non expressisset, si eum tantummodo uidisset, uitę eius interfuit etc.
3 .
Exempla docent a uitiis caueri et ad uirtutes excitari
52 .
PLATO
Ęger.
Non aliter affectus sum quam ille quem uipera mordet. Illum quippe ferunt, qualis sit
eius passio, aperire nolle nisi iis qui similiter egrotant. Quasi hi soli, ut pote mali non
ignari, ignoscant, siquis cruciatu compulsus et loqui et agere cuncta non dubitet 157 .
Corporis uita animę mors 236 .
Frigus et rigor unde in membris 258 .
Vnde
nascantur morbi 261 .
Grauissimi pessimi 261 .
Sacer morbus. Febres. Melancholici. Hic humor frigidus est, siccus et ater 412 .
Ętas. Vita breuis diuturnę et deteriori anteferenda 260 .
Euripides hanc uitam umbrę somnum appellat 410 .
Vita ideo breuis, ut anima citius proficiscatur ad meliora 427 .
Enigma. Homo non homo, uidens non uidens, percussit non percussit, lapide non lapide,
auem non auem, sub arbore non arbore 1. Eunucus luscus percussit uespertilionem sub sambuco
209 .
Emptio et uenditio. Nunquam uenditor rei uenalis duo precia dicat nec quicquam dolo
faciat. odiles de his cognoscant. Lex nequis inter eos caupo mercator ue sit 315 .
Heretici. Qui deos esse uel curare humana negant 310 .
Lex in impios. Sex genera in Deum peccantium 314 .
Socrates accusatus, quod non recte de diis sentiret 332 .
Manicei duos esse deos asserunt, alterum boni, alterum mali autorem 343 .
Impios prę cęteris fuisse traditur: Diagoram. Dicearcum, Epicurum, Lucretium 412 .
Impii homines plurimum uel ignauissimi sunt ut Epicurus uel flagitiosi ut Aristippus
uel insani ut Lucretius 412 .
PROBLEMATA ALEXANDRI APHRODISEI
Ęger.
Cur qui sunt cęci, calui non euadunt 5 .
Cur tabe et scabie et lippitudine proxime ad eas accedentes capiuntur, ab intercute
autem et febri et apoplexia minime 21 .
PROBLEMATA ARISTOTELIS
Ęger.
Cur morbus pestilens pręcipue afficiat eos qui ad laborantes eo propius accesserint 26 .
Contra febrim remedium 29 .
Cur sternutamenti erruptio sacra habita est. Cur sternutamenta, quę de medio noctis ad
meridiem usque moueantur, damnemus, quę a meridie ad medium noctis, approbemus 71 .
Ętas. Cur homines qui raris dentibus sunt, magna ex parte breuioris sunt uitę 42. 72 .
Cur qui manus cęsuram per totam obtinent palmam uiuere diutius possint 42. 72 .
Cur uita breui imbecillisque uiribus sunt, qui partem umbilico subiectam maiorem quam
superiorem habent pertinentem ad pectus 43 .
Cur diutius uiuunt qui locis calidis ętatem degunt 48 .
PROBLEMATA PLVTARCHI
Emptio et uenditio. Dexicreon nauclerus, cum Cyprum negociandi causa nauigaturus nauim
aqua Veneris monitu onerasset, in facta tranquillitate et multis siti laborantibus aquam
uenditans magnum lucrum fecit 86 .
AVLVS GELIVS
Ęger. Philippus oculo effossus, humero fractus, manu crureque oblęsus, omne denique
corporis membrum, quod fortuna auferre uoluisset, id ultro offerens
est, ut de cętero uitam cum honore et gloria ageret. Item Sertorius dehonestamento corporis
lętabatur, quia reliqua gloriosus retinebat. Discrimina periculorum in morbis
maiore ui fieri in diebus qui conficiuntur ex numero septenarii, quos medici criticos
appellant 24 .
Quid interest inter morbum et uitium 28 .
An hominum morbi secundum naturam proueniant. Democritus oculorum luminibus sponte se
priuauit, ut in contemplandis rerum naturis solertior fieret 59 .
Quomodo febrim quartanam laudauit Phauorinus 104 .
Morbo aut ętate ęger si in ius uocetur 117 .
Morbus sonticus 118 .
Ętas. De ętatum finibus pueritię, iuuentę, senectę 63 .
Tertium et sexagesimum annum agentes, aut laboribus aut interitu aut clade aliqua
affici solere 89 .
Diurnare pro diu uiuere 100 .
Enygmata Latini antiqui scirpos appellarunt.
Emptio, uenditio. Prudentis et cauti patrisfamilias, quod emere uelit, empturum se se
negare propter competitores emptionis 72 .
Recipere dicitur rem, qui eam excepit in aliarum uenditione uel contractu; inde seruus
receptitius 101 .
VITĘ PLVTARCHI
Ęger. Hagesilaus claudus ad regnum electus 120 .
Scylla pediculari morbo interiit 127 .
Pyrrrhus splenę laborantibus mederi solitus 128 .
Apii Cęci sententia pacem cum Pyrrrho disturbauit, cum cęteri ad eam inclinarentur 130 .
Duces pręstantissimi altero carentes oculo: Philippus, Antigonus, Hannibal, Sertorius,
qui oculo in pręlio amisso gloriabatur se testem secum ferre uirtutis 142 .
Ętas. Iocus in senes, qui ita aliquid moliuntur, quasi diu uicturi essent. Crassi et
Deiotari exemplum 23 .
Enygma Homero propositum a piscatoribus: Quod, inquiunt, cępimus, dimisimus, quod non
cępimus, habemus. Hoc ille soluere non ualens prę dolore periit 140 .
Emptio, uenditio. Pomponius Atticus ad hastam publicam nunquam accessit. Nullius rei
neque pręs neque manceps factus fuit 131 .
Exemplum. Alexander ad Achillis statuam 42 .
Esmenias 94 .
LACTANTIVS FIRMIANVS
Ęger. Ęgrorum curatio 133 .
Contra Epicureos querentes, quod homines morbis et morti sint subiecti
188 .
Ętas. Quare putantur antiqui mille annos uictitasse 44 .
Ecclesię fundamentum iactum et roboratum per apostolos 91 .
Illa sola Ecclesia catholica et uera, in qua confessio et remissio peccatorum per
penitentiam et fidem 98 .
Heretici. De heresibus, quas emersuras prophetę, Christus, apostoli prędixerunt 98 .
Hereticorum nomina 98 .
Quod ex defectu doctorum data est temerariis hominibus audacia impugnandi ueritatem.
Exemplum 100 .
LAERTIVS
Ęger. Speusippus, quia paraliticus erat, uehiculo ferebatur in Achademiam. Obuiam factus
Diogeni: "Salue", inquit. Et ille: "At tu nequaquam salue, qui eiusmodi cum sis, uiuere
sustines" 38 .
Sanitatem speciei esse constantiam, morbum contra huius esse uiolationem 84 .
Heraclitus aquę intercutis morbo correptus, medicos per enygmata sciscitabatur, an
possent ex imbre siccitatem facere. Illis uero non intelligentibus se ipsum boum stabulo
includens et fimo obruens nec proficiens moritur 89 .
Timon et Dioscorides, eius discipulus, ambo lusci. Cum quidam tertius adesset, se
mirari dixit, quodcum tres essent, non nisi quattuor haberent oculos. Ipse se Cyclopem
appellabat 98 .
Diuturni morbi plus habent quod delectet quam quod doleat 110 .
Ętas. Epimenides uixit annos CLVII et in totidem diebus senuit, quot annos dormierat
14. 15 .
Pythagoras ętatem distinguit: puer XX annos implet, adolescens XX,
iuuenis XX, senex XX. Eas anni temporibus accommodat: ueri quidem puerum, ęstati
adolescentem, autumno iuuenem et hiemi senem. Adolescentem intelligit puberem, iuuenem uirum
81 .
Democritus moriturus uitę spacium produxit usque in diem tertium panes calidos quotidie
naribus admouens 92 .
Enygma. Vnus pater, XII filii, his singulis XXX filię, alię candidę, alię nigrę.
Immortales sunt, et moriuntur. Est autem annus 12 .
Antisthenes, cum ab eo, qui proposuerat enygma, ut solueret, rogarettur,
"quid", inquit, "o stolide uis, ut soluam, quod etiam inuolutum nobis negocium exhibet"
22 .
Emptio. Diogenes quęrebatur, quod quę preciosissima sunt, minimo uenirent, et econtra;
denique statuam tribus milibus emi, farinę uero chenicem duobus ęreis 56 .
Exemplum. Fertur post Zenonis mortem Antigonum dixisse: "O quale spectaculum perdidi"
64 .
Pythagoras: Per uiam publicam non eundum, id est uulgi mores non imitandos esse
82 .
QVINTVS CVRTIVS
Ęger.
Alexander fluuium ingressus horrore obriguit et pallore confectus languere coepit 3 .
Pestilentia in exercitu Alexandri 61 .
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Ęger.
Philistei plagis percutiuntur 43 .
Israelitę dextero oculo priuati 45 .
Ęgrotos in publicum deferunt Babylonii 92 .
Langore extinctos non edunt, sed sepeliunt, damni loco id ducentes 94 .
Pherotima uermibus uiuens computruit 107 .
Titus Latinus ęger ob numen contemptum 118 .
Hippię dens excussus inueniri nequiuit. Epizelus repente oculis captus. Anaxagoras se
ipsum luminibus priuauisse dicitur, ut omnia altius contemplaretur 122 .
Pestilentia inaudita et morbi genus acerrimum 156 .
Ad uim morbi auertendam Sybillini libri aditi 178 .
Equi ex Sybaride potantes confestim sternutamento exagitantur 182 .
Agesylaus pede claudus 183 .
Clauo a dictatore fixo pestilentia sedata 198 .
Ęgrotat Alexander 211 .
Appius Cęcus et aures surdas habere optat 247 .
Cornelius per quietem se amittere uisum somniauit 250 .
Titus Manlius Torquatus excusata oculorum ualitudine consulatum refutat 290 .
Imperatores altero oculo carentes: Philippus, Antigonus, Hannibal 292 .
Metellus cęcus 337 .
Sylla morbo pediculari periit 357 .
Sertorius bello Marsico oculum amisit in pręlio. Quam cladem eximię laudis loco ponebat
357 .
Foedissimum morbi genus in Herode 408 .
Lucius Verus subito sanginis ictu extinctus. Gręci hipoplexim uocant 430 .
Aurelianus inedia curabat se, nunqqam medicis usus 448 .
Maximi foeda ęgritudo 458 .
Ętas.
Qui diutissime uiuant 2 .
Bactri parentes senio confectos necant 4 .
Musicani inter Indos centumtriginta annorum ęuum agunt 5 .
Epimenides CLIIII annos natus decessit 86 .
Massagetę, ubi senuerint, cum ouibus immolantur et a suis sic mixta carne commeduntur
94 .
Macrobii uiuunt annos CXX 98 .
Massinissa nonagenarius, sed corpore uiuido 328 .
Sylla obstat Pompeio ob ętatem triumpho immaturam. Ille respondet: Orientem solem magis
adorari ab hominibus quam occidentem 356 .
CL annos natus 426 .
Enigma de horis diei et noctis 87 .
Ecclesia. Hierosolimitanum templum miraculo deflagrauit 456 .
Heretici. Pharisei, Eseni, Saducei 333 .
Phariseorum dogma 417 .
Valentiniana neresis 430 .
Martionis heresis diuiditur 432 .
Sabelliana heresis 446 .
Paulus Samosatenus 448 .
Arrianę heresis origo. Ebionitana. Sabelliana 454 .
Arrii interitus 455 .
Donatiana. Eunomiana 456 .
Iouiniana aboletur 457 .
Apollinaris dogma 460 .
Pelagiana 461 .
Emptio. Persę forensem usum non norunt neque uendunt quicquam neque emunt 91 .
VALERIVS MAXIMVS
Ęger.
Qui gaudent bellando uita decedere, non egrotando in lecto, liber II.
Liuius Drusus ętatis uiribus et acie oculorom defectus ius ciuile populo
interpretatus est et id discere cupientibus composuit. Publilius senator et
Lupus Pontius, celebres causarum actores, lumimibus capti forensia stipendia
executi sunt, liber VIII, caput VII.
Appius Cęcus et lectica gestatus multa magnifica gessit etc., caput XIIII.
Ętas.
De senectute, liber VIII, caput XII.
Emptio, uenditio. Claudius Centimalus domus suę altitudinem submittere ab
auguribus iussus, uendidit illam Calphurnio Lanario nec indicauit. Cato Portius arbiter ipsum
Calphurnio damnauit, liber VIII, caput II.
Enygma. Homerus, quia quęstionem absoluere non potuisset, dolore absumptus creditur,
liber IX, cap. XII.
CICERONIS OPVSCVLA
Ęger. Appius Cęcus 39 .
Ętas. Aetatum officia 101 .
Emptionis uenditionisque quęstiones 148 .
Tollendum est ex rebus contrahendis omne mendacium 150 .
Lex in uendendo, ut uitia etiam dicantur 151 .
Titus Claudius Centimalus, Caius Calpurnius Lanarius 151 .
Caius Marius Gratidianus, Caius Sergius Orata 152 .
Fides bona 153 .
Venditorem imprudentem ne defraudes 159 .
Hereticus. Mala et impia consuetudo est contra deos disputare siue ex animo 189 .
PHALARIS
Ęger. Bene ualeo, si bene ualere est etc. 43 .
ORATIVS IN EPISTVLIS
Exemplum. Non decet imitari uulgus 2 .
Ęgri. Qui corporis, non animi uitio medentur 3 .
Ętas. Antiquitatis amator 21 .
Puerum laudat 26 .
EX PRIMA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Ęger. Imbecillitas corporis animę quoque uires secum trahit. Econtra Apostolus: Quando
infirmor, tunc, inquit, fortis sum 66 .
Morborum genera 116 .
Ingrediatur putredo in ossibus meis etc. ut requiescam in die tribulationis meę 132 .
Animi lętitia dolorem corporis mitigat 189 .
Cum caput dolet, omnia membra languent 190 .
Qui magnis febribus ęstuat 270 .
Quare Ezechias ęgrotauit 271 .
Liberatus egritudine 289 .
Longa infirmitate tabescere Dei ira est 354 .
Gratior est sanitas egrotatione depulsa 374 .
Ętas. Iusti implent dies suos, sed impii ne dimidiant quidem, quia non implent opera
270 .
Exemplum. Propinquate montibus ęternis, id est imitamini angelos uel prophetas 98 .
Vitemus exempla peiorum, ne etc. 304 .
Ecclesia. Vinea Domini 16. 95 .
Duo parietes a Christo copulati. Ter desponsata 16 .
Templum. Lybanus 25 .
Synagoga et Ecclesia 32 .
Vsque in finem duratura 59. 79 .
Syon 60. 72 .
Quicquid de Iuda dicitur, refertur ad Ecclesiam 62 .
In Ecclesia saluatio 81 .
Fiat pax in uirtute tua 96 .
Domus Iacob, domus Israel 100 .
Columna et firmamentum ueritatis 101 .
De Syon egredietur lex et uerbum Domini de Hierusalem. Turris 102 .
Vinea frugifera tota uera 101 .
Aduersum filiam Syon demones congregari 103 .
Nequaquam ultra per te transibit Belial 114 .
Populus Ecclesię 117 .
Templum Dei estis 126 .
Luna Ecclesia, sol Christus 131 .
Prius Iebus, deinde Hierusalem 137 .
Vinea Sorech 137 .
Niniue, Ecclesia de gentibus 141. 142 .
Templi reędificatio 145 .
Mons Testamenti 232 .
Dominus fundauit eam, et ipse est fundamentum eius 234 .
Veh fidei persecutoribus 251 .
Dominus pro Ecclesia. Spe/cula 238 .
Vnum altare Domini 240 .
Syon. 242 .
Vinea 251 .
Mons sanctus 252 .
Gloriosa dicta sunt de te, ciuitas Dei. Fluminis impetus lętificat ciuitatem Dei 262 .
Persecutores 263. 264 .
In Ecclesia Christi uera solennitas 265 .
Ecclesia repleta 266 .
In Armenia, in monte Tauro sedit arca Noe 269 .
Eram sterilis et uidua Sequitur ad foliumm
II
288 .
Sara 291 .
Transitus angelorum de templo ad Ecclesiam 294 .
Hierusalem instaurata in aduentu Christi 295 .
Clemens post Petrum Romanam rexit Ecclesiam 295 .
Ecclesię dilatatio 298 .
Ecclesia de gentibus, Dominus illuminat cęcos 300 .
Domus orationis 300 .
Domus orationis 303 .
Mons sanctus. Regnum Dei. 306 .
Quę deserta erant in Iudeis, ędificant in Ecclesiam 309 .
De Syon egredietur lex et uerbum Domini de Hierusalem 313 .
Suges lac gentium et mamilla regum lactaberis. Portę uirtutibus cęlatę. Plantatio Dei.
Vinea Sorech 315 .
Plantatio Domini gloriosa. Ecclesia gaudens in Domino 316 .
Ecclesia nomen nouum. Gaudebit sponsus super sponsa 317 .
Ciuitas sancti tui facta est deserta, Syon 321 .
Ecclesia lętabatur 325 .
Mons Domini 327 .
Accessistis ad Syon, montem et ciuitatem Dei uiuentis, Hierusalem cęlestem 331 .
Luna Ecclesia, sol Christus 332 .
Vinea Sorech 335 .
Gloriosa dicta sunt de te, ciuitas Dei 337 .
Thronus Dei. Terra promissionis 337 .
Aduersa Hierusalem ad Ecclesiam referuntur, cum offenderit Deum 339 .
Hortatur in persecutione 341 .
Persecutio 342 .
Domus orationis. Spelunca latronum 343 .
Persecutio 347 .
Terram fluentem lacte et melle 348 .
Infirmata est synagoga 353 .
Domus Dei 364 .
Ciuitas in excelso ędificata 375 .
Ascendamus in Syon ad Dominum 375 .
Ecclesia Christi primum ex Iudeis. odificatur ciuitas a Domino, a turre Ananehel 378 .
Homines et iumenta reducti in Ecclesiam 381 .
Heretici. Filii Ephraim intendentes et mittentes arcum 13 .
Fames audiendi uerbum Dei 14 .
Panes et aquas habent 15 .
Omnia quę dicuntur de decem tribubus referre possumus ad hęreticos, qui reliquerunt
regnum Dauid et Hierusalem, id est Christum et Ecclesiam 18 .
Ne ingrediaris in Galgala, hęreticorum conciliabula 19 .
Hęreticorum mater superbia 20 .
Sophismatibus opprimentes Ecclesiam 21 .
Conturbant Ecclesię aquas 22 .
Intercludunt uiam, ne de Sichem pergamus in Hierusalem 23 .
Cauete a fermento eorum 23 .
Furor draconum uinum eorum 24 .
Hęretici putant se ascendere 26 .
Ephraim, id est hęretici 28 .
Non faciunt
fructum uirtutis 29 .
1 Sagitta uulnerans lingua eorum 345 .
Seminant triticum, et spinas metunt. Hereticis minatur 350 .
Paulus Samosatenus et Photinus 356 .
Venite et percutiamus eum lingua 358 .
O qui ędificas domum tuam non cum iustitia. Grunis impeccantiam prędicat 362 .
In prophetis Samarię uidi stultitiam et in prophetis Hierusalem uidi similitudinem, qui
prophetant et decipiunt uos. Non mittebam prophetas, et ipsi currebant. Hereticorum luxuria
364 .
Heresis impassibilitatis et impeccantię 357 .
Quid sibi uolunt hereticorum paleę ad triticum Ecclesię. Dormierunt somnum suum et
nihil gaudii inuenerunt 365 .
Perdam ex eis uocem gaudii, uocem Sponsi 367 .
Et posuerunt idola sua in domo, in qua inuocatum est nomen meum 381 .
Ecclesię pax sabbatismus persecutionibus exhaustis 152. 154 .
Vinea Sorech 156 .
Candelabrum 157 .
Ecclesia 162 .
Persecutio 162 .
Vera Hierusalem. Quicquid de Hierusalem et templo dicitur, spiritaliter ad Ecclesiam
referri potest 163. 164 .
Septem mulieres. Ecclesia de Iudeis et gentibus. Vrbs Dei 165 .
Persecutio 168 .
Lybanus. Templum 169 .
Assumpsi mihi duas uirgas 170 .
Persecutores inebriati 172 .
Pax Ecclesię reddita 173 .
Malogranata 174 .
Cęlestis Hierusalem. Turris Ananeel. Torcularia 177 .
In persecutores Ecclesię. Iudas pugnabit aduersus Hierusalem 177 .
Cęlestis Hierusalem 178 .
Templum 184 .
Ecclesia 188 .
Ciuitas iusti, urbs fidelis, domus Domini, mons Dei 192 .
Domus Dei Iacob 193 .
Muri Ecclesię 194 .
Typus ędificandę Ecclesię 196 .
Et tabernaculum erit in umbraculum diei. Vinea Dei domus est Israel. Vinea Sorech.
Turris. Torcular. Vinea aliis locatur 199 .
In persecutores 209 .
Syon 217 .
Persecutio ad probationem et coronam 224 .
EX SECVNDA COMMENTARIORVM
Ęger. Infirmitas propter peccata 150 .
Cyllus dicitur, qui unam manum debilem habet 161 .
Angelum Sathanę uocat Paulus grauissimum
capitis dolorem,
quo afficiebatur 205 .
Opisthotono insanabili lapsus 238 .
Herodes uermibus consumptus est 267 .
Ętas. Tempus uitę breue 80 .
Ętas legitima XXV annorum est 203 .
Vitę longitudo non est in bonis 238 .
Si annis multis uixerit homo 306 .
Ętas cito decidens: mane adolescens, uespere senex 389 .
LXX anni 389 .
Ętas breuis 397. 429 .
Enigma. Parabolarum mos apud Syros et Palestinos 165 .
Inter enygma et parabolam 256 .
Epistola. Quattuor epistolę Pauli de carcere scriptę 252 .
Emptio. Quid sit pignus? Quid arabo 221 .
Institores unde dicti 265 .
Exemplum. Ne emuleris hominem iniustum nec imiteris uias eius 261 .
Quo quis utitur, ei similis efficitur 269 .
Pro iusto datur impius et pro recto iniquus 275 .
Ne emuleris malos 278 .
Cur quidam malos imitantur 302 .
Noli emulari in malignantibus 348 .
Cum uiderint sapientes morientes, simul insipiens et stultus peribunt 358 .
Ecclesia. In persecutores Ecclesię 20 .
Regina 48 .
Ecclesia uitiis degenerans 57 .
Syon 60 .
Elegit tribum Iuda 64 .
Terra uiuentium 85 .
Vrbes Israel ecclesię 95 .
Ciuitas Dei 97 .
Ecclesia Dei supra petram Christum Porta Domini. Cubicula. Talami 98 .
Porta. Hostium. Talami. Fenestrę. Palmę. Gazophilatia. Columnę 99 .
Sancta sanctorum. Sanctum sanctorum 102 .
Templum Ezechielis Salomonis templo pręstantius. Ciuitas Dei 107 .
Ecclesia uirgo dicitu r, synagoga uidua et repudiata 112 .
Ecclesia pręsens 113 .
Ecclesię latior possessio quam olim in Iudea. Ciuitas Dei. Adonaissa, id est Dominus
ibidem 122 .
Supra petram fundata 143 .
Fundamentum in farinę satis tribus 157 .
Sagena ex omni genere piscium congregans 158 .
Ecclesia de persecutionis procella reducta in portum 160 .
In muliere Cananitide mira Ecclesię fides, patientia et humilitas 161 .
Vinea Domini Sabaoth domus Israel est 170 .
Domus Ecclesia. Regnum Dei 185 .
Diuiduntur uestimenta inter milites gentium et sorte accipiunt uestem indiuisam 190 .
Dupliciter ecclesiam posse dici 192 .
Multi filii desertę magis quam eius que habet uirum 207 .
Vnum corpus Christi 228 .
Siquis non
ędificat Ecclesiam Christi 230 .
Non habens maculam nec rugam 336 .
Adam et Eua, Christus et Ecclesia 237 .
Non prodest Deum diligere et unitati Ecclesię contraire 256 .
Vrbs Ecclesia 257 .
Ecclesia conuocatio, synagoga congregatio interpretatur 262 .
Excidit columnas septem 265 .
Mulier gloriosa inueniet gloriam 267 .
Domus iustorum permanebit 268 .
Domus iusti 270 .
Mulier fortis 284 .
Vinea 285 .
Beatissimam prędicauerunt. Supergressa uniuersas 287 .
Magnificaui opera mea 291 .
Parua ciuitas et uiri in ea pauci 303 .
Vrbs Dei. Beata terra 305 .
Syon. Mons 321 .
Ecclesia ex gentibus 325 .
Syon Hierusalem 325 .
Hęreditas Christi 329 .
Assumpsit me de multitudine aquarum, id est de gentibus 331 .
Eripuit me de inimicis meis fortissimis, id est hereticis 332 .
Et super excelsa statuit me 332 .
Corpus Christi Ecclesia 335 .
Vnitas Ecclesię 335 .
Dominus pascit me et nihil mihi deerit 336 .
Odiui ecclesiam malignantium. Dilexi decorem domus tuę 338 .
Hęreditas Christi. Arca Dei 340 .
Ecclesia dilatata. Ciuitas munita 342 .
Ecclesia magna 351 .
Audi, filia, et uide. Astitit regina a dextris tuis 356 .
In ciuitate Dei nostri. Mons Syon 357 .
Oliua 360 .
Ciuitas munita. A finibus terrę ad te clamaui 365 .
Pinguescent speciosa deserti 367 .
Ecclesia una 369 .
In ecclesiis benedicite Dominum 370 .
Hierusalem cęlestis 371 .
Donec auferatur luna 374 .
Desertum. Mons sanctificationis suę 378 .
Vineam de Ęgypto transtulisti, quam plantauit dextera tua 379 .
Fundamentum Sanctę Trinitatis. Gloriosa dicta sunt de te,
ciuitas Dei 365 .
Raab Ecclesia 386 .
odificabo in generatione et generatione sedem tuam 387 .
Et thronus eius sicut sol in conspectu meo 388 .
Domum tuam decet sanctitudo 392 .
Insulę ecclesię 394 .
Audiuit et lętata est Syon 395 .
Adorate in monte sancto eius 396 .
Ciuitas Domini. Lapides eius. Ędificabit Dominus Syon 397 .
Fecit lunam in tempore 399 .
Constituit eum Dominum domus suę 400 .
Naues ecclesię 402 .
Desertum 403 .
Qui habitare facit sterilem in domo matrem filiorum lętantem 409 .
Et in mandatis eius non erraui 417 .
Domus Dauid 420 .
Intrabimus in tabernaculum Dei. Elegit Dominus Syon in
habitationem sibi. Viduam eius benedicens benedicam 422 .
Domus Domini 423 .
Luna et stellę, Ecclesia et doctores. Syon 425 .
Omnis gloria eius filię regis ab intus 430 .
Omnis caro, tota Ecclesia 430 .
Hierusalem. Syon Ecclesia. Portę prophetę, serę doctores 433 .
Templum terrenum figura est templi cęlestis 436 .
Heretici. Prophetę tui uiderunt tibi falsa 12 .
Propter montem Syon, quia disperiit, uulpes abundauerunt in eo 21 .
Conterentur delubra uestra 30 .
Veh prophetis insipientibus qui sequuntur spiritum suum 41 .
Vulpes 42 .
Qui blandiuntur, ut decipiant 43 .
Oleum hereticorum lenitate decipiens simplices 46 .
Hierusalem ab hereticis scinditur. Aurum et argentum uertunt in idolum 48. 63 .
Samaria et Sodoma, heretici et ęthnici 50 .
Despiciunt Syon et confidunt in monte Samarię 50 .
Filii Ammon 68 .
Filii Aradii 72 .
Arietes aquas purissimas conturbantes 73 .
Qui in Filio similitudinem tantum Patris confitentur, naturam negant 75 .
Aquas Syloę conturbant et aquas Ęgypti potant 83 .
Rethe Domini quo capitur draco 83 .
Hereticorum superbia 84 .
Synagoga Sathanę 85 .
In parietinis habitant et desertis 87 .
Maculant eloquia Scripturarum 88 .
Hereticorum dissensio 89 .
Gog et Magog 94. 95 .
Gog quasi tempestas ueniet 94 .
Locus hereticę prauitatis a lateribus aquilonis. Oportet hereses esse. Omnes
adulterantes. Sermo Ecclesię destruit hereses 95 .
Victoria contra hereticos. Hereticorum uictimę 96 .
Dabo eis potum aquam felis 118 .
Aquę contradictionis 120 .
In uestimentis ouium lupi rapaces 148 .
Flumina. Sermo eorum arena 149 .
Filii Dauid. Contra Martionem et Manicheum et cęteros qui
dicunt Christum non esse natum de carne 151 .
Cum persecuti uos fuerint in una ciuitate, fugite in aliam
152 .
Eunomius tantam se Patris et Filii notitiam iactat habere, quantam ipsi inter se 154 .
Hebionitę cęteros recipiunt apostolos, Paulum tanquam transgressorem Legis repudiant
154 .
Martion et Manicheus Christum natum de phantasmate dicunt. Contra Valentinum tres
naturas introducentem: spiritalem, animalem atque terrenam 156 .
Contra Martionem et Manicheum
qui Legem repudiant
159 .
Scandalum offendiculum et ruinam signat. Cęci sunt et duces cęcorum 160 .
Fermentum phariseorum et saduceorum. Modicum fermentum totam massam corrumpit 161 .
Portę inferi 162 .
Contra Arrium et Eunomium, qui Filium Patre minorem dicunt 170 .
Phariseorum et saduceorum heresis 171. Symon Samaritanus 173 .
Abominatio desolationis. Surgent pseudochristi et pseudoprophetę. Arrius et Eunomius
negant Filium Patri eese ęqualem 174 .
Nox nocti indicat scientiam 189 .
In Hebionem et Photinum, quod Christus sit Deus 191. 193 .
Alium lucis, alium sęculi et tenebrarum asserunt conditorem. Valentini delyramenta 192 .
Martion conditorem respuit et alterius Dei Christum simulat 192 .
Qui diuersas naturas prętendunt, spiritalem uidelicet et animalem et choicam 194 .
Quid Martion erasit de Apostolo 199 .
Cataphrigę. Offitę. Borboritę. Manichei etc. nomina portentosa 200 .
In Martionem qui creatorem sanguinarium et crudelem infamat 201 .
Contra eos qui dicunt Christum putatiuam carnem habuisse, non ueram 203 .
Nouatiani nolunt reformari eos quos semel peccata contriuerint 206 .
Contra Hebionem qui post Euangelium credentes in Christo circumcidendos putat 208 .
Arrius in Alexandria una scintilla fuit 210 .
Contra Martionem et Valentinum, qui creatorem crudelem sanguinarium dicunt in
Testamento Veteri 211 .
Heresis ab electione dicitur 213 .
Contra eos qui diuersas naturas asserunt et bonam arborem non posse malos fructus
facere 215 .
Tatianus, Encratitarum heresiarches acerrimus, Christi carnem putatiuam
esse dixit et omnem cum muliere coniunctionem immundam 216 .
Qui alium Legis, alium Euangelii prędicant Deum 224 .
Martion et Valentinus dicunt alium esse inuisibilium 2 conditorem, alium uisibilium.
Contra Arrianos qui sapientiam Dei factam contendunt 226 .
Valentini parabolę atque coniugia 227 .
Contra Sabelium, qui eundem Deum Patrem putat et Filium. Contra eos qui Christum non
ante Mariam fuisse aiunt et alium Filium Dei, alium Filium hominis autu
mant 229 .
Contra dubitantes 230 .
Heretici fures 232 .
Qui diuersas naturas inducunt. Aduersus Martionem qui iustum Deum a bono separat 235 .
Qui omnes nuptias repudiant. In Martionem qui ait Scripturam ueterem non pertinere ad
Christum 237 .
Qui nolunt Vetus Testamentum esse Dei boni, cuius filius Christus sit 238 .
Qui detrahunt tam Veteri quam nouo Testamento 241 .
Qui damnant secunda matrimonia 243 .
Hereticus loquitur turpis lucri causa 245 .
Heresis ab electione. Inter heresim ut scisma 250 .
Qui putant alium conditorem paruorum, alium magnorum 251 .
Mulier extranea hereticorum prauitas. Origeniani. Impii de terra perdentur 259 .
Meretrix et adultera. Longe fac ab ea uiam tuam. Quare seduceris ab aliena 262 .
Meretrix ornata ad capiendas animas 264 .
Aquę furtiuę et panis absconditus. Mulier stulta et clamosa 265 .
Mulier pulchra et fatua 267 .
Nuncius impii cadet in malum 269 .
Indignatio regis nuncii mortis 271 .
Vir insipiens fodit malum 272 .
Bilinguis 273 .
Non decent hereticum delicię Scripturarum 273 .
Parata sunt derisoribus iudicia 274 .
In coetu Gygantum commorabitur 275 .
Non est sapientia contra Dominum 276 .
Eiice derisorem. Supplantantur uerba iniqui 276 .
Ne desideres de cibis eius in quo est panis mendacii. In similitudinem arioli et
coniectoris ęstimat quę ignorat 277 .
Iustus lapsus in errorem. Qui mittit hereticum ad prędicandum. Labiis suis intelligitur
inimicus 280 .
Qui decipit iustos 281 .
Corrumpens Scripturas. Comedens inopes 283 .
Congregant dogmata in malum suum 297 .
Impudenti facie sunt 300 .
Emenda te 301 .
Sagena hereticorum 303 .
Muscę quę principantur parti Ęgypti. Qui peruertit iustos 304 .
Prudentium dicta non capiunt. Impugnant sapientię ciuitatem. Non accipientes Vetus
Testamentum 305 .
Dentes peccatorum contriuisti 321 .
Loquitur mendacium. Vir sanguinum et dolosus. Non est in ore eorum ueritas. Sepulchrum
patens guttur eorum. Decidant a cogitationibus suis. Expelle eos 322. 328 .
Incidit in foueam. Vt destruas inimicum et ultorem 324 .
Inimici defecerunt frameę. Periit memoria eorum cum sonitu. Portę mortis
325 .
Peccatores intenderunt arcum 326 .
Vana locuti sunt 327 .
Qui deuorant plebem meam 328 .
Exurge, Domine, pręueni eos et supplanta eos. Dimiserunt reliquias suas paruulis suis
330 .
Cum peruerso peruerteris. Qui negant Trinitatem claudicauerunt a semitis suis 332 .
Nox nocti indicat scientiam 333 .
Audiui uituperationem multorum 342 .
Erubescant et reuereantur simul qui gratulantur malis meis 347 .
Vt decipiant pauperem 348 .
Dixit insipiens in corde suo: Non est Deus 360 .
Qui deuorant plebem meam sicut escam panis 361 .
Pręcipita, Domine, et diuide linguas eorum. Descendant in inferum uiuentes.
Contaminauerunt Testamentum eius. In malum uertunt Scripturas 362 .
Errauerunt ab utero. Ad nihilum deuenient 363 .
Gladius in labiis eorum 364 .
Obstructum est os loquentium iniqua. Intenderunt arcum suum. Defecerunt scrutantes
scrutinio. Infirmata est contra eos lingua eorum. Verba iniquorum pręualuerunt super nos 366 .
Dissipa gentes quę bella uolunt. Bestię calami. Congregatio taurorum 370 .
Iniquitatem in excelso locuti sunt 373 .
Leua manus tuas in superbias eorum in finem 374 .
Filii Efren 377 .
Inimici nostri subsanauerunt nos 379 .
Contra Eunomium et Arrium qui dicunt Filium Dei similiter esse
filium, ut nos sumus. Qui dicunt diabolum, qualis est, talem a Deo esse creatum 381 .
Qui pugnant aduersum sanctos XI sunt 382 .
Montes tenebrosi 385 .
A uerbo aspero et a sagitta uolante 390 .
Martion quęrit, quare Deus cimicem aut pulicem fecit 391 .
Vallis oliuarum. Philosophi heretici 391 .
Loquentur iniquitatem. Pupillos occiderunt. Qui dicunt Deum corporeum et habere membra
392 .
In Arrianos, qui Dominum factum dicunt. Qui dicunt aquas a Deo non esse creatas. In
Nouatianum negantem penitentiam 393 .
Conuertit aquas eorum in sanguinem 400 .
Cito fecerunt, obliti sunt operum eius 401 .
Et multiplicata est in eis ruina 401 .
Defecerunt scrutantes 402 .
Et oratio eius fiat in peccatum 405 .
Qui Christum negant esse uel Dei uel Dauid filium 406 .
Qui dicunt Christum creaturam 407 .
Maledicti qui declinant a mandatis tuis 415 .
Dissipauerunt iniqui legem tuam 418 .
Confundantur et conuertantur retrorsum omnes qui oderunt Syon 421 .
Caput circuitus eorum, labor labiorum ipsorum operiet eos 426 .
Non communicabo cum electis eorum. Oleum peccatoris non impinguet caput meum. Dissipata
sunt ossa nostra secus infernum 427 .
In Arrium negantem personarum ęqualitatem 428 .
Libera me de aquis multis, de manu filiorum alienorum. Posuerunt in cęlo os suum.
Quorum filii sicut nouellę plantationis. Cęllaria eorum plena 429 .
Oues eorum foetosę. Non est ruina macerię neque transitus 430 .
In eos qui negant Spiritum Sanctum. Qui solem deum esse dicunt 434 .
Qui Filium Patre minorem esse asserunt 434 .
Ad faciendam uindictam in nationibus. Et nobiles eorum in manicis ferreis 435 .
IOSEPHVS DE HISTORIA IVDEORVM
Ęger. Herodis morbus uehemens 152 .
Ecclesia. Templum ab Herode conditum 139 .
Heresis. Sectę quattuor apud Iudeos 158 .
Ecclesia. Desolatio templi a Dauide prędicta 107 .
IDEM DE ANTIQVITATE IVDEORVM
Ętas. Terebintus antiquissima 51 .
Exemplum. Duo modi disciplinę, sermone et exemplo 88 .
Ecclesia. Quando templum exustum a Romanis 68 .
EVSEBIVS DE PRĘPARATIONE EVANGELICA
Ętas annosior 59 .
Hęresis. Contra Porphirium 21. 22 .
Ecclesia. Templum fundatum 61 .
Quando a Salomone conditum templum 68 .
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Ętas. De uita hominum ante diluuium 110 .
Mathusalem, cuius ętas XIIII annis uidetur diluuium excedere 110 .
Qui tam longęuos homines fuisse non credunt 111 .
Ecclesia paradisus 97 .
Arca Noe Christum Ecclesiamque figurat 116 .
Hierusalem terrena et cęlestis 134 .
Instauratio templi 149 .
Maior gloria Ecclesię 150 .
Regnum celorum 166 .
Hęreticus Valens 40 .
Porphyrii inconstantia et error 73 .
Porphyrius 74. 75 .
Cham hereticos signat 118 .
Quod per hereticorum dissensiones fides catholica roboratur 151 .
ORIGENES
Enygma sermo figuratus 113 .
Ecclesię fundamentum Christus 23 .
Ecclesia ex gentibus filia pharaonis 29 .
Vnum tabernaculum, non tria 66 .
Ędes tabernaculi 79 .
Virgo 84 .
Ecclesia primitiuorum adscripta in cęlis. Mons Syon. Ciuitas Dei 94 .
Neomenia nouilunium, quando luna iungitur soli, id est Ecclesia Christo 133 .
Ecclesia Dei 149 .
Raab Ecclesia. Extra Ecclesiam nemo saluatur 150 .
Corpus Ecclesię 152 .
Meretrix saluata 153 .
Ciuitas Ecclesia 156 .
Iebusei in Ecclesia 169 .
Heretici. Apelles, Martionis discipulus, contra Vetus Testamentum 5 .
Hebionitę circumcisionem suscipiendam dicunt 8 .
Contra Deum Legis 20 .
Philistini luto replent puteos Isaac 20 .
Pharao quęrens necare masculos 29 .
Vana dogmata audimus quidem, sed non recipimus 30 .
Quomodo pugnandum contra hereticos 34 .
Perditionem quęrunt in Scripturis 79 .
Errantes de Patre et Filio 83 .
Ex matre
Israhelita, ex patre
Ęgyptius 87 .
Detrahentes Moysi 98 .
Qui non suscipiunt Legem 99 .
Chore 102 .
Contra Deum Legis 103 .
Puteos replent terra. Ad fontem ueniunt, sed non per Moysen 110 .
Balaam super asinam 115 .
Beor blasphemi heretici 127 .
Doctrina Balaam. Fornicatio 128 .
Furati linguam de Hierico 155 .
Qui Iesum Naue crudelitatis arguunt 160 .
Iterum 160 .
Heretici quasi lucernę 162 .
Sapiens destruet munitiones hereticorum 167 .
Martion Deum Legis iustum, sed non bonum dixit 174 .
Traditi in manu Iabin 177 .
Filii orientis cum Madianitis et cum Amalech oppugnant populum Dei 180 .
HERODOTVS
Ętas.
Macrobii Ęthiopes centum et XX uiuentes annos 38 .
BASILIVS MAGNVS
Quęre alphabetum in fine eius operis.
PLINIVS
Fortuna inuocatur, et accusatur etc. 23 .
Fortuna diuersa Macedonię 48 .
Fortuna sine flore multis 158 .
Ex seruis uenaliciis prętoria ornamenta adepti 336 .
Foelix. Mortalium nemo foelix 80 .
Quę spectatissime floreant, celerrime marcescere 213 .
Polycratis annulus capto relatus pisce 311 .
De eodem liber XXXVI, caput I 346 .
Fides. Pugnauit aduersus latronem canis pro domino suo 92 .
Occiso Scytharum regulo ex prouocatione dimicante, hostem, cum uictor ad spoliandum
uenisset, ab equo eius ictibus morsuque confectum 93 .
Interfecto Nicomede rege equus eius inedia uitam finiuit.
Centaretrium e Galatis
occiso Antiocho equum eius conscendisse, at illum pręcipitem in abrupta isse exanimatumque
una. Hirundo detulit epistolam Fabio Pictori obsesso 109 .
Columbę annexas pedibus attulere epistolas in obsidione Mutinensi 111 .
Fortis. Tritanus Tritanique filius Aulus Iunius Valens,
Fusius Saluius Atanatus, Caius Milo 78 .
Siquis comparet onera corporibus, uires pręcipue formicis 121 .
Fortissimi, quibus cor hirtum, sicut Aristomeni Messenio, qui CCC occidit Lecedemonios
124 .
Animalia fortiora, quibus sanguis crassior 126 .
Echeneis stare cogit nauigia. Quod accidit in pugna Antonii Acciaca 302 .
Torpedo piscis, si attingatur, torpescere facit lacertos et pedes
alligat. Alectoria gemma inuictum reddit; ea Milo dicitur usus 353 .
Formosus. Hominis corpus cubitorum XLVII 77 .
Orestes cubitorum VII, item Polio. Gabaram procerissimum uidit Plinius.
Pusio et Secundilla grandi statura. Hermesias compositio est, qua usi liberos
pulchros bonosque generant 245 .
Fur. Alutarium mulum semper comitatur sargus et coenum
fodiente eo excitatum deuorat pabulum 100 .
Graculi monedulę, cui soli aui furacitas auri argentique
pręcipue mira 10 est 109 .
Rutam furtiuam prouenire fertilius, apes uero minime 198 .
Frigidum. Salamandra ignem extinguit tactu 115 .
Per niuem ituris panaces semen bibere ac perungi eo precipiunt 260 .
Ferrum optimum uitę pessimumque instrumentum 324 .
Magni Pompei edictum, ne telum esset in Vrbe. Porsena foedus
dedit populo Romano, ne ferro uterentur 11 nisi in agricultura 324 .
A ferro sanguis humanus se ulciscitur. Contactum nanque eo, celerius subinde rubiginem
trahit.
STRABO
Foelix. Polycrates annulum relato pisce recuperauit; a Persarum satrape suspensus est
246 .
Larmanacogas 12 Indus secunda diu usus fortuna, mutationem eius pręcauens, ridens se in
rogum coniecit 275 .
Fides. Fideiussorem non fefellit lupus 87 .
Contra fallentem non est actio, ut qui credit, discat credere cautius 269 .
Frugalitas Massiliensium 75 .
Hermodorum eiecerunt Ephesii, quod uir frugi esset et ipsis dissimilis 248 .
Euthydamus opibus hęreditario acceptis dicendi facultatem et gloriam addidit 254 .
Viro frugi obiectum: Nec tecum uiuere possumus nec sine te. Indi in uictu frugales 271 .
Bragmanorum philosophi frugalissimi 272 .
Nabathei puniunt eum qui rem minuit, et qui auget, honoribus afficiunt 297 .
Fletus. Flendo uirum Arthemisia consumpta est 253 .
Fortissimi omnium Crotoniatę ex quibus Milo 106 .
Fortissimus in regem eligitur 208 .
Canes leone fortiores apud Indos 208 .
Idem 269 .
Formosus. Babylonii proceri pulchrique, cęterum rudes et imperiti rerum 199 .
Rex fit qui forma pręstat 268 .
Puer bimestris, si uenusta forma aparuerit, educatur, alioquin perimitur.
Darius Longimanus omnium pulcherrimus 280 .
Fur. Auctolycus 176 .
Furtis omnino abstinentes Indi 271 .
VALERIVS MAXIMVS
Foelix, dum uiuit, nemo 65 .
Omnia mea mecum porto, respondit Bias.
EMILIVS PROBVS
Foelix eo fuit, quod LX natus annos nullius suorum mortem uidit, cum multos habuerit 46 .
Fides non adhibita delatoribus, donec ipse qui accusabatur, in crimine manifesto
deprehensus 10 .
Fidem frangenti hosti frangere noluit 36 .
Fidei quam salutis cupidior fuit 39 .
Forma corporis amplissima pulcherrimaque Machrochir fuit et manu fortis 46 .
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIBVS
Foelix. Quintus Metellus a quattuor filiis elatus, ex quibus tres consulares, unum etiam
triumphantem uidit 24 .
Cornelius Sylla in fortuna felix dictus Mario Pręnestę
interfecto felicem se edicto appellari iussit 30 .
Fides. Marcus Attilius Regulus, ut fidem hosti datam seruaret, supplicia mortemque
contempsit 17 .
Quintus Fabius Cunctator de redemptione captiuorum cum hostibus pepigit, senatus
improbauit, ipse autem fundum suum CC milibus uendidit et fidei satisfecit 18 .
Fortis. Mithridates sex iuges equos regere solitus 31 .
APOPHTHEGMATA PLVTARCHI
Fortuna non relinquitur heredi 9 .
In secundis time aduersa 10 .
Fortunę insidię 43 .
Fortunam non timet qui ratione utitur 56 .
Foelicem statum mutat tempus 57 .
Felicitas pendens ex funibus 92 .
Frugalitas eorum qui nummo ferreo usi 71 .
Frugi ero, etiam si non emeris 92 .
Facinus ęgregium non fit sine periculo 49 .
Facinus clarum et cum periculo adeundum. Facere bene quam dicere pręstat 20 .
Res pręstat uerbis 8 .
Facta merentur pręmium, non uerba.
Furtum. Furari licet, deprehendi non licet apud Lacedemonios 96 .
FABIVS QVINTILIANVS IN DECLAMATIONIBVS
Fortuna. Sydera dominari hominibus 19 .
Fatum dictum quod fit 20 .
Fatum uincit et uincitur. Fortunę inconstantia recolenda magis ei cui plus indulsit 45 .
Fides seruanda etiam citra utilitatem 73 .
Fletus. Lugere foemineum est 49 .
Fama parua metu primo mox etc. 53 .
Rumor res sine teste, sine iudice 80 .
Fames et pudor non habitant una 56 .
Fames nihil relinquit intentatum 58 .
TVLLIVS IN TVSCVLANIS
Fortunę non esse uirtutem subiectam 142 .
Theophrastus accusatur, quod in Calistene suo laudarit illam sententiam: Vitam regit
fortuna, non sapientia 146 .
Metrodorus: "Occupaui", inquit, "te, Fortuna, atque cępi omnesque
aditus tuos interclusi, ut ad me aspirare non posses."
Foelix. Zeno dicebat eum esse beatum qui pręsentibus uoluptatibus frueretur speraretque
futuros 122 .
Beatus est qui animi ęgritudine caret, cum miser sit ei subiectus 144 .
Beatus eiusmodi tranquillitati maris comparatur 144 .
Beatus etiam dicitur qui ex maiore parte beatus est 145 .
Semper beati omnes boni 146 .
Qui dicendi sunt beati. Omen beatum est cui nihil deest 148 .
Omnes beati sunt uirtutis compotes. Beatum non oportet sollicitari metu. Sapiens semper
beatus. Quibus rebus constet uir beatus 149 .
Zenocrates in sola uirtute uitam beatam ponit.
Formosus. Magni refert, quali in corpore animi locati sunt 100 .
Pulchritudo corporis animi pulchritudini comparata 133 .
Forma corporis non habenda in bonis 149 .
Frugalitas. Frugalitati contrarium uitium est nequitia 119 .
Frugalitatis nomine uirtutes continentur 134 .
Hominem frugi omnia recte facere.
Fletus. Angor fit ex interitu eius qui carus fuit 131 .
Moeror ęgritudo flebilis. Lugendi genera detestabilia 126 .
TVLLIVS DE FINIBVS
Foelicitas. Beata uita non depulsione mali, sed adeptione boni iudicatur 23 .
Beati interdum tristi constantia 26 .
Non est beata uita quę
amitti potest 30 .
Epicurus ęque beatam dicit infinito tempore et modico 31 .
Stoicis uidetur non magis optabilior beata uita, si sit longa quam si sit breuis 47 .
Beatus nemo nisi bonus 52 .
An in minimis sit aliqua accessio 58 .
An bonum omne sit laudabile 62 .
Beata uita animi tranquillitas. Democritus 71 .
Beatam uitam etiam sine bonis corporis posse existere; illis tamen perfici 81 .
Theophrastus beatam uitam cum cruciatu corporis coniungi posse negat 82 .
Quis beatior, Quintus Metellus an Regulus 83 .
Quod beato non potest esse beatior. Polycratis Samii foelicitas 85 .
Beatum beato beatiorem fieri posse. Beatos in cognitione naturę uersaturos 77 .
Fides. Sextus Peduceus reddidit hęreditatem, cum retinere posset sine teste rogatus 25 .
Marcus Regulus hosti seruauit fidem 26 .
Formosus. Membra hominis alia ad usum, alia ad ornatum 41 .
Partes corporis uigere natura desyderat 73 .
Forma propter se expetenda 76 .
Bona corporis.
Facinus egregium. Magna moliri causa minimi consequendi stultissimum esse 35 .
POMPONIVS MELLA IN GEOGRAPHIA
Felix. Hiperborei beatius et diuitius uiuentes, cum uitę sacietas cępit, sibi mortem
consciunt 48 .
Fides. Asiacę furari quid sit, ignorant 24 .
BEATVS HIERONYMVS IN PARTE PRIMA
Felicitas superna beatorum 9 .
Terra promissionis, terra uiuentium 185 .
Regnum Dei non est cibus nec potus 202 .
Formę amor 41 .
IDEM IN PARTE SECVNDA
Felicitas. Sancti in anima et corpore 117 .
Sanctorum gloria 118 .
Mors contemnitur, dum cęlestia concupiscuntur 153 .
Tres species per quas regni cęlestis posessio introitur: pudicicia, mundi contemptus,
iustitia 158 .
Beatitudo post miserias 274 .
Sabbatum. Requies 290 .
Quod beatorum gloria sit inenarrabilis etiam miraculo patuit et quod uoluntas beatorum
conformis sit diuinę 313 .
Forma. Quomodo dicitur nigra et formosa 11 .
BIBLIA
Fortuna. Sors bis 130 .
De paupere rex et de rege pauper 133 .
Qui ponitis fortunę mensam et libatis super eam; numerabo uos in gladio
etc. 166 .
Felicitas. Enoch non apparuit, quia tulit eum Deus 1 .
Iacob uidit scalam, angelos, Dominum 5 .
Ioseph eductus de carcere pręficitur domui pharaonis et populo 7 .
Germinauit uirga Aaron in tribu Leui. Dedit Dominus Israeli omnem terram quam patribus
promiserat, et fuit pax nemine cum eis congredi auso 34 .
Benedixit Dominus Obededom posita archa in domo eius 50. 72 .
Pręmia bonorum 54 .
Currus igneus et equi ignei sustulerunt Heliam 62 .
Decima pars eligitur ad habitandum in Hierusalem, et benedicitur eis 87 .
Quare impii aliquando prosperantur 104 .
Videbunt iusti et lętabuntur; et innocens subsannabit eos. Saluabitur innocens 105 .
Prospera Iob per quę beatificabatur ab hominibus 106 .
Addidit Dominus omnia quęcunque fuerant Iob duplicia 108 .
Iustorum remuneratio. Psalmus III 108 .
Domine, quis habitabit in tabernaculo tuo. Psalmus XIII. Vita ęterna.
Psalmus XXII. Terra uiuentium. Psalmus XXVI. Beati quorum dimissę
sunt iniquitates. Psalmus XXXI 110 .
Non concupiscas prosperitatem iniusti, sed sustine Dominum. Item pręmium
et exaltatio et elati deiectio.
Psalmus XXXVI. III. Affectans patriam cęlestem. Psalmus XLII 112 .
Describitur beatitudo regni cęlestis. Psalmus LXIIII. Fidelium saluatio.
Psalmus LXXI. Quare mali prosperantur et boni tribulantur. Psalmus
LXXII 114 .
Status populi in patriam reducti. Psalmus LXIIII. Fruitio uisionis diuinę.
Psalmus LXXIX 115 .
Supernę beatitudinis desiderium. Psalmus LXXXIII. Lętitia beatorum.
Psalmus LXXXVI 116 .
Vt repleamini misericordia et exultemus in ęternum, et dirigamur in uiam salutis.
Psalmus LXXXIX. In ęternum glorificabitur, salutare Dei uidebit. Psalmus
XC. Iustus ut palma florebit. Psalmus XCI. Lux orta est iusto et rectis
corde lętitia. Psalmus XCVI 117 .
Filii seruorum tuorum habitabunt etc. Psalmus CI 118 .
De felicitate misericordium. Psalmus CXI. Nos qui uiuimus, benedicimus
Domino. Psalmus CXIII. Placebo Domino in regione uiuorum. Psalmus
CXIIII 119 .
Lętatus sum in his quę dicta sunt mihi; in domum Domini ibimus. Psalmus
CXXI. De beatis. Psalmus CXXIIII 121 .
Erunt sicut sagittę agiles in manu, in uoluntate potentis Dei. Psalmus
CCXXVI 122 .
Filii tui sicut nouellę oliuarum, in circuitu mensę tuę.
Psalmus CXXVII 122 .
Multiplicabis in anima mea uirtutem. Psalmus CXXXVII 123 .
Anima mea cognoscet nimis. Psalmus CXXXVIII. Eodem Psalmo: In libro tuo
omnes scribentur 124 .
Iusti confitebuntur nomini tuo, et habitabunt recti cum uultu tuo. Psalmus
CXXXIX. Educ de custodia animam meam ad confitendum nomini tuo. Me expectant iusti,
donec retribuas mihi. Psalmus [141] CXLI. Beatus populus cuius Dominus Deus
eius. Psalmus CXLIII. In terram rectam se deduci orat. Psalmus
CXLII 124 .
Exultabunt sancti in gloria etc. Psalmus CXLVIIII. Laudate Dominum in
sanctis eius. Psalmus CL. In primo Psalmo beatitudo terrena in hoc ultimo
cęlestis continetur 125 .
Prosperitas stultorum perdet eos. Auro et argento melior sapientia 126 .
Merces iusti 127 .
Prosperitas iusti et impii 128 .
Lucerna impiorum extinguetur 131 .
Delicię, diuitię, risus, gaudium omnia uanitas. Homini bono in conspectu suo dedit Deus
sapientiam, et scientiam, et lętitiam. Spiritus
iustorum ascendit sursum 133 .
Sapientia hominis lucet in uultu eius, et potentissimus faciem illius commutabit. Bene
erit timentibus Deum. Vniuersa ęque ueniunt bono et malo, malis aliquando bene, et bonis male
134 .
Iam hiems transiit, imber abiit. Surge, ueni etc. 135 .
Montes ultra Iordanem, de quorum speculis cernitur terra Iudę. Sponsus ait se
pręparasse bona ab amicis comedenda. LX reginę sunt patres descendentes ab Abraham, concubinę
a Noe usque ad Abraham. Foecunditas regeneratorum per baptismum 136 .
In prosperis humilis. Orant se transferri ad cęlos. Iustorum animę in manu Dei sunt
etc. Fulgebunt iusti, tanquam scintillę discurrent; iudicabunt nationes et dominabuntur
populis. O quam pulchra est casta generatio, cum claritate 137 .
Ecce quomodo computati sunt inter filios Dei, et inter sanctos sors illorum est. Iusti
in perpetuum uiuent, et apud Dominum est merces eorum. Fructus et delectatio et honor et
immortalitas possidentium ueram sapientiam 138 .
Iter fecerunt per deserta, de inimicis se uindicauerunt, sitientibus data est aqua de
petra 139 .
In die bonorum memento malorum. Cibabit illum pane uitę et intellectus, et aqua,
sapientię salutaris potabit illum. Adimplebit eum spiritu sapientię et intellectus, et stola
glorię uestiet illum 144 .
Memento irę in die consummationis, paupertatis in tempore abundantię 145 .
Dominus spiritu intelligentię replebit illum etc. 149 .
Vniuscuiusque conseruabit bona. Et quis satiabitur uidens gloriam eius? Corpora ipsorum
in pace sepulta sunt, et nomen eorum uiuet etc. Sapientiam ipsorum narrent populi, et laudem
eorum nunciet ecclesia 150 .
Dabit uobis pro labore mercedem uestram in tempore suo 151 .
Post LXX annos erit Tyro quasi canticum meretricis etc. Erunt negotiationes eius
sanctificatę Domino 155 .
Hi leuabunt uocem suam atque laudabunt, cum glorificatus fuerit Dominus. Gratias agit
pro translatione iustorum ad cęlos 156 .
In die illa Hierusalem cęlestem ingredientur iusti in pace 156 .
Et erit lux lunę sicut lux
solis, et lux solis erit septempliciter etc.
157 .
Et erit opus iustitię pax, et cultus iustitię silentium et securitas usque in
sempiternum. Qualis debeat esse habitaturus in excelsis 158 .
Non esurient neque sitient, et non percutiet eos ęstus et sol etc. 162 .
Recede procul a calumnia, quia non timebis. In lętitia egrediemini etc. Pro saliunca
ascendet abies, et pro urtica crescet myrtus; et erit Dominus nominatus in
signum ęternum, quod non auferetur 163 .
Dabo eis in domo mea et in muris meis locum, et nomen melius a filiis et filiabus:
nomen sempiternum etc. 164 .
Qui habet fiduciam, hęreditabit terram, et possidebit montem
sanctum meum. Tunc erumpet quasi mane lumen tuum; et sanitas tua citius orietur etc. Tunc
delectaberis super Domino; et sustollam te super altitudines terrę, et cibabo te hęreditate
Iacob, patris tui 164 .
Non audietur ultra iniquitas. Minimus erit in mille, et paruulus in gentem fortissimam.
Propter hoc in terra sua duplicia possidebunt, scilicet in anima et corpore. Lętitia
sempiterna erit eis. Gaudens gaudebo in Domino, et exultabit anima mea in Deo meo, quia
induit me uestimentis salutis, et indumento iustitię circumdedit me, quasi sponsum decoratum
corona et sponsam ornatam monilibus suis 165 .
A sęculo non audierunt, neque auribus perceperunt, oculus non uidit, Deus, absque te,
quę pręparasti expectantibus te. Qui benedictus super terram, benedicetur in Deo amen etc.
166 .
Videbitis, et gaudebit cor uestrum; et ossa uestra quasi herba germinabunt. Et erit
mensis ex mense, sabbatum ex sabbato, id est quies ęterna 167 .
Quare uia impiorum prosperatur etc. 170 .
Pręmium ei qui sabbatum custodierit 172 .
Conuertam eos ad terram quam dedi patribus eorum, et possidebunt eam. Reuertetur Iacob,
et quiescet, et cunctis affluet bonis, et non erit quem formidet. Erit anima eorum quasi
hortus irriguus, et ultra non esurient etc. 175 .
Inebriaui animam lassam, et omnem animam esurientem saturaui. Adhuc possidebuntur domus
et agri et uineę in terra ista. Conuertam captiuitatem eorum, ait Dominus 176 .
Ioachin, rex Iuda, educitur
de carcere et ponitur tronus eius super tronos regum;
uictum recipit perpetuum in Babylone 181 .
Vt scias, ubi sit longiturnitas uitę et uictus, ubi sit lumen oculorum et pax.
Circumdabit te Deus dyploide iustitię, et imponet mytram capiti tuo honoris ęterni. Adducet
deus Israel cum iocunditate in lumine maiestatis suę, cum misericordia et iustitia quę est ex
ipso. Beati sumus, Israel, quia quę Deo placent, manifesta sunt nobis. O Israel, quam magna
est domus Dei etc. 183 .
Eleuata est gloria Domini desuper Cherub; et repleta est domus nube et atrium splendore
etc. 186 .
Cum dedero gloriam in terra uiuentium, in nihilum redigam te 190 .
De felicitate fidelium tempore Christi: Educam uos de sepulchris uestris, populus meus,
et inducam uos in terram Israel 192 .
Vestibulum et porta templi ad quam gradibus ascendebatur, et columnę singulę ad latera
eius 193 .
Impleuit gloria Domini domum Domini 194 .
Suscipient regnum sancti Dei. Regnum dabitur populo sanctorum Altissimi 198 .
Qui docti fuerint, fulgebunt quasi splendor firmamenti; et qui ad iustitiam erudiunt
multos, quasi stellę in perpetuas ęternitates 200 .
Viuemus in conspectu eius, sciemus sequemurque, ut cognoscamus Dominum 202 .
Ero quasi ros, et Israel germinabit sicut lylium, et erumpet radix eius ut Lybani. Ibunt
rami eius, et erit quasi oliua gloria eius, et odor eius ut Lybani etc. Filię Syon, exultate,
et lętamini in Domino Deo uestro 204 .
Stillabunt montes dulcedinem, et colles fluent lacte etc. Ecce dies uenient, dicit
Dominus, et comprehendet arator messorem, et calcator uuę mittentem semen; et stillabunt
montes dulcedinem, et omnes colles culti erunt 206 .
Ego autem in Domino gaudebo, et exultabo in Deo Iesu meo. Deus Dominus fortitudo mea,
et ponet pedes meos quasi ceruorum, et super excelsa mea deducet me uictor in psalmis
canentem 210 .
Auferte uestimenta sordida ab eo. Ecce abstuli iniquitatem tuam et indui te mutatoriis
etc. 212 .
Hodie quoque annuncians duplicia reddam tibi 214 .
Et erit dies una quę nota est Domino, non dies neque nox; et in tempore uesperi erit
lux etc. 215 .
Qui uidentes malorum prosperitatem
confusi dicunt: Vanus est qui seruit Deo 216 .
Et orietur uobis timentibus nomen meum Sol iustitię et sanitas in pennis eius. Filii
Israel inudentes felicitati gentium susceperunt ritus eorum 217 .
Fides. Credidit Abraham, et reputatum est ei ad iustitiam 3 .
Fratres Ioseph, cum in saccis frumenti etiam pecuniam, quam pro eo penderant,
reperissent, Iacob iterum eos ad coemendum mittens duplicem dedit, alteram, ut redderent,
alteram, qua frumentum compararent 8 .
Sanson iis qui propositum enygma soluerant, quamuis dolose egissent, non est
refragatus, quin sponsionem impleret; XXX uestes eis dedit spolia XXX Ascalonitarum ab ipso
percussorum 38 .
Ethai Getheus, cum tuto in urbe manere posset maluit comitari Dauid fugientem 52 .
Experimento discitur non Baal, sed Deum Israel esse Deum. Hinc prophetę Baal deduntur
neci. Azahel ungitur rex super Syriam in perditionem filiorum Israel, pręter VII milia qui
non adorarunt Baal. Iehu, rex Israel, occidit sacerdotes idoli Baal, templum destruxit, sed
tamen non dereliquit uitulos Hieroboam. Ob hoc Azahel percussit Israel. Ioiada sacerdos
pepigit inter Deum et regem et populum. Sustulerunt Baal de Iuda 65 .
Asa subuertit altaria peregrini cultus in cunctis urbibus Iuda; percussit othiopum
exercitum decies centenamilia et currus CCC. Asa simulachrum Priapi combussit, cui pręerat
mater eius; et bellum non fuit usque ad XXX annum regni eius. Anani propheta redarguit Asam
eo quod habuerit fiduciam in rege Sirię et non tantum in Domino etc. 77 .
Esdras erubuit a rege petere auxilium, ne ille impotentiam imputaret Deo Israel 84 .
Thobias nunquam adorauit uitulos Hieroboam, sed pergebat adorare Deum in Hierusalem.
Thobias docet fide constanti promereri uitam 90 .
Beatus qui credit in Christum. Psalmus XL 111 .
Mori pręoptat quam seruire idolis. Psalmus XLIIII 112 .
Promittens confessionem Christo in ęternum. Psalmus LXXVIII 115 .
Petit, ut in fide maneat semper. Psalmus LXXXV 116 .
Ipsum adorare confitentes etc. Psalmus XCV 115 .
Pro fidelibus. Psalmus C 118 .
In ęternum, Domine, permanet uerbum tuum in cęlo, et in sęculum sęculi ueritas tua, Psalmus CXVIII 121 .
Hęreditate acquisiui testimonia tua, Psalmo eodem. Illuc ascenderunt tribus Domini, id
est fideles. Psalmus CXXI 121 .
Beatus populus cuius Dominus Deus eius. Psalmus CXLIII 124 .
Prope est Dominus inuocantibus eum in ueritate. Psalmus CXLIIII 124 .
Non fecit taliter omni nationi, et iudicia sua non manifestauit eis. Psalmus CXLVII
125 .
Fidentem ne decipias. Bibe aquam de cisterna tua 126 .
Fideiussor 127 .
Fidelitas. Fides. Per misericordiam et fidem purgantur peccata 128 .
Fideiussor 130 .
Fidelis. Fideiussor pro extraneo 130 .
Iterum 130 .
Fidelis 132 .
Assimilaui te angelis, quia fidelis es. Fideles Dominus pręfert gentibus, et ipsi illum
gentium diis. Populus Dei delectatus immundis 135 .
Confessio ueri Dei 136 .
Arbor crucis sub qua nobilitata est Ecclesia; degenerauit synagoga. Dominus apparet eis
qui fidem habent in illum. Qui confidunt in Domino, intelligent ueritatem. Casta generatio,
id est fideles 137 .
Nam per sapientiam sanati sunt quicunque placuerunt tibi, Domine, a principio 139 .
Corripuit populum fidelem, Ęgyptios infideles perdidit 140 .
Non natiuitatis fructus pascunt homines, sed sermo tuus hos qui in te crediderunt
conseruat 140 .
Crede Deo 141 .
Quasi cedrus exaltata sum in Lybano etc. Fidei initium 146 .
Fideiubeto proximo tuo 147 .
Fides conseruatio mandatorum. Qui credit Deo, attendit mandatis. Sapiens credit legi
Dei 148 .
Omne munus et iniquitas delebitur, et fides in sęculum stabit 149 .
In fide et lenitate ipsius sanctum fecit illum 150 .
Si non credideritis, non permanebitis. Ressiduum Israel innitetur super Dominum,
Sanctum Israel etc. 153 .
Iusti et fideles adhęrebunt ei iudicanti 154 .
Qui crediderit, non festinet. Sanctificabunt Sanctum Iacob, et Deum Israel prędicabunt.
Beati omnes qui expectant eum. Pascetur in die illa agnus spaciose. Erit fides in temporibus
suis 158 .
Fiat tantum pax et ueritas in diebus meis. Meus es tu 160 .
Seruus meus es tu, Israel. Non obliuiscaris mei. Israel, saluatus est in Domino salute
ęterna. Audite me, domus Iacob, et omne ressiduum domus Israel 161 .
Omnibus his uelut ornamento uestieris etc. 162 .
Adhęrens Domino siue aduena siue eunuchus sit, saluabitur. Qui fiduciam habet mei,
hęreditabit terram, et possidebit montem sanctum meum. Viri misericordię colliguntur, et non
est qui intelligat. Creaui fructum labiorum pacem, id est confitentium me; pacem ei qui longe
est et pacem ei qui prope, id est tum gentili tum Iudeo 164 .
Circuite uias Hierusalem etc., id est paucos inuenietis facientes iudicium et quęrentes
fidem. Domine, oculi tui respiciunt fidem 168 .
Non glorietur sapiens in sapientia sua nec fortis nec diues etc., sed in hoc glorietur
scire et nosse me etc. 169 .
Cum quęsieritis me in toto corde uestro, inueniar a uobis, ait Dominus 175 .
Sanctum Domini non euelletur et non destruetur ultra in perpetuum 176 .
Tu ne timeas, serue meus, Iacob, saluum te faciam de longinquo et semen tuum de terra
captiuitatis tuę 179 .
Fides latronis in cruce: Noui diluculo, multa est fides tua 182 .
Dominus Deus noster adinuenit omnem uiam discipline, et tradidit illam, Iacob, puero
suo, et Israel, dilecto suo 183 .
Fidelium signum thau, id est crux. Super quem uideritis thau, ne interficiatis 186 .
Fidelium multiplicatio 188 .
De diuersarum gentium copulatione in fide una 192 .
Locus solii, ubi habito in medio filiorum Israel. Qui non errauerunt, ipsi accedent ad
me 194 .
In ripis orietur omne lignum pomiferum; non defluet folium ex eo, et non deficiet
fructus etc. Fructus erit in cibum, folia in medicinam. Tres portę in quolibet latere templi
sunt tres gradus fidelium: incipientium, proficientium, perfectorum 195 .
Porticus, Sanctum, Sanctum sanctorum, id est unus Deus, Christus incarnatus, Sancta
Trinitas una substantia 196 .
Regnum fidelium nunquam dissipandum, sed comminuens reliqua 197 .
Daniel exiuit illesus de lacu leonum, quia credidit Deo suo 198 .
In tempore illo saluabitur populus tuus omnis qui inuentus fuerit scriptus in libro
200 .
Et erit numerus filiorum Israel quasi harena maris, et dicetur eis: Filii Dei uiuentis
201 .
Iezrael, id est fideles 202 .
Ephraim uitula docta diligere trituram, et ego transiui super
pulchritudinem colli eius. De fide Iudę 203 .
Rami Lybani, id est fideles Christi 204 .
Germinauerunt speciosa deserti; lignum attulit fructum suum. Omnis qui inuocauerit
nomen meum, saluus erit 204 .
Quęrite me, et uiuetis; et nolite quęrere Bethel 205 .
Possidebit domus Iacob eos qui se possederant etc., de regno fidelium
207 .
Omnes populi ambulabunt in nomine dei sui, nos autem ambulabimus in nomine Dei nostri,
in ęternum et ultra 208 .
Ecce qui incredulus est, non erit recta anima eius in se metipso; iustus autem in fide
sua uiuet 210 .
Tunc reddam populis labium electum, ut inuocent omnes nomen Domini et seruiant ei
humero uno 211 .
Dominus est oculus hominis et omnium tribuum Israel. Ex illo
arcus pręlii, scilicet errores prosternens. Confortabo eos in Domino, et in nomine eius
ambulabunt. Iuda et Israel, id est fideles et increduli 214 .
Et erunt Domino offerentes sacrificia in iustitia 216 .
Symon abstulit immundicias 223 .
Machabeus templum et ciuitatem expiauit etc. 227 .
Rasias sibi ipsi mortem consciuit, ne ad gentilitatem compelleretur. Iudei minus
solliciti pro uxoribus, filiis ac fratribus quam pro periculo ciuitatis et templi 229 .
Fortis. Sanson leonem manibus discerpsit 38 .
Volens ligatus a III milibus uirorum; ligatus autem occurrens Philisteis fractis
uinculis percussit mille ex eis maxilla asini. De Gaza euasit uulsis foribus ciuitatis.
Iterum ligatus rupit funes neruiceos. Tertio funes qui nunquam fuerant in usu alicuius
operis. Quarto extraxit clauum de terra cui fuerat alligatus per VII capillos. Postremo, quia
nazareus erat, raso capite captus est. Hinc ergo alligatus columnis quibus innitebatur domus,
his concussis atque auulsis et se ipsum et III milia Philisteorum oppressit ruina 38 .
Saul rex utrunque bouem concidit in frusta 43 .
Columna ęrea in porticu templi dicta Booz, id est Fortitudo 47 .
Banaia interfecit leonem in cisterna; percussit Ęgyptium Gygantem 71 .
Fortissimi de exercitu Israel 71 .
Quęritur, quid sit fortius: uinum an rex, an mulieres, an ueritas 88 .
Nemo saluatur in fortitudine uirium, Psalmus XXXII 111 .
Fortis 127 .
Fortis
134 .
Dauid cum leonibus et ursis quasi cum agnis lusit, Goliam interfecit 150 .
Fortitudo est scire et nosse Deum 169 .
Formosus. Og, rex Bassan, de stirpe Gygantum, cuius lectus ferreus longus cubitorum IX,
latus IIII 26 .
Saul rex super omnes eminebat humerotenus 43 .
Dauid, ut uidit Bersabee, forma eius captus est 51 .
Absalon pulcherrimus omnium in Israel. Thamar, filia eius, formę elegantissimę 52 .
Ęgyptius cuius statura cubitorum V, lancea ut liciatorium texentium 71 .
Iudith pulchra, diues, nobilis 95 .
Dominus auxit decorem eius proficiscentis ad Holophernem 95 .
In specie faciei suę dissoluit eum etc. 97 .
Tres filię Iob, quarum nomina Dies, Cassia, Cornu stibii; omnium pulcherrimę et fratrum
cohęredes 108 .
Mulier pulchra et fatua 128 .
Os alienę, id est meretricis 131 .
Animalia statura minima et sapientissima. Fallax gratia et uana est pulchritudo 132 .
Laus formę muliebris 136 .
Speciem mulieris alienę multi admirati reprobi facti sunt. Non laudes uirum speciosum,
nec spernas deformem; parua est apis et multi fructus 144 .
Species mulieris exhilarat faciem uiri sui 148 .
Quo pulchrior es, descende et dormi cum incircumcisis etc. 191 .
Furtum. Rachel furata idola patris Laban insedit eis, et non est deprehensa 5 .
Lex de furtis 13 Qui ui aliquid extorserit uel rem inuentam negauerit, reddet insuper
quintam partem 15 .
Ne fureris 17 .
Mulier alteri dormienti filium furata apposuit suum mortuum; litigant coram rege 56 .
Thobias afferente sibi uxore hedum cauendum esse dixit, ne furtiuus foret 90 .
Aquę furtiuę dulciores 127 .
Qui subtrahit aliquid a patre uel a matre, fur 132 .
Erubescite de furto 149 .
Contra furtum 213 .
Menelaus uasa, templi furto sublata dedit Andronico, ut Oniam interficeret 226 .
Frigidum. Dat niuem, spargit nebulam, mittit chrystallum, inducit frigus. Psalmus
CXLVII 125 .
In die illa non erit lux, sed frigus et gelu 215 .
Dauid opertus non calefiebat etc. 55 .
Fama Salomonis reginam Saba adduxit in Hierusalem 57 .
Nuncius piger 127 .
Nuncius. Fama 128 .
Fama bona. Legatus fidelis. Nuncius bonus. Nuncius stultus 131 .
Sicut cynamomum et balsamum aromatizans
odorem dedi 146 .
Curam habe de bono nomine etc. 149 .
Memoria Iosię in compositione odoris facta, opus pigmentarii. In omni ore quasi mel
indulcabitur eius memoria, et ut musica in conuiuio uini 151 .
Fames. Somnium pharaonis: VII anni famis et septem ubertatis 7 .
In diebus iudicum orta fame Elimelech de Bethlem abiit in Moabitidem regionem 40 .
Fames triennis tempore Dauid regis 54 .
Ros et pluuia aliquandiu non fuit, et regnante Achab in Samaria fames fuit 60 .
Fames super terram tempore Helisei prophetę. Rege Syrię Samariam obsidente fit fames:
caput asini stetit LXXX argenteis. Mulieres filios comederunt. Quatuor leprosi discedentes
hostium gladio potius quam fame perire elegerunt 63 .
Heliseus prędixit famem VII annorum 64 .
Nabuchodonosor obsidente pręualuit fames in Hierusalem 69 .
Sterilitas frugum. Psalmus CVI 118 .
Fames 127 .
Esuriens 131 .
Arruerunt aquę et defecit herba; tibi peccauimus 171 .
De fame in Hierusalem, cum matres coxerunt filios. Item dicitur: Ęgypto dedimus manum
et Assyriis, ut saturaremur pane etc. 182 .
Ad Ezechiellem dicitur: Quasi subcinericium ordeaceum comedes, et stercore hominis
operies illud docens. Sic comedent filii Israel panem pollutum inter gentes etc. Ecce
conteram baculum panis in Hierusalem etc. 185 .
Fames propter peccata 187 .
Nesciuit quia ego dedi ei frumentum et uinum etc. iccirco auferam 201 .
Area et torcular non pascet eos, et uinum mentietur eis 203 .
Cor tabescens, et dissolutio geniculorum, et defectio in cunctis renibus, et facies
omnium sicut nigredo ollę 209 .
Seminastis multum, et intulistis parum etc. ob negligentiam templi ędificandi 211 .
Fames in Syon obsidente Antiocho, quia annus septimus erat. Post obitum Iudę fames in
terra Israel 220 .
Filii 128 .
Filius malus. Filius 128 .
Filii. Filius insipiens. Filius malus bis. Filii iustorum 130 .
Filius sapiens. Filii mali 132 .
Detestatus sum industriam meam in acquirendo incertus de herede utrum
[sa-] sapiens an stultus futurus sit. Miser qui genuit multos filios 133 .
Filii adulterii 137 .
Filii impii. Melior est enim unus timens
Deum quam mille filii impii 144 .
Filii boni. In filia non auertente se, firma custodiam 146 .
Qui diligit filium suum, assiduat illi flagella. Qui docet filium suum, laudabitur in
illo etc. Filii abominationum fiunt filii peccatorum 149 .
Filia, patris animum de multis sollicitum facit. Super filiam luxuriosam confirma
custodiam 150 .
Festa. Principium mensium anni cuius die X immolatur agnus; est enim Phase 11 .
Dies septimus requie sanctificatus 12 .
Festa tria in anno 13 .
Sabbatum meum custodiatis 14 .
Sabbata custodite 17 .
Sabbati quies sancta. Ferię Domini: Phase, Azymi, Sabbatum memoriale clangentibus tubis
sanctum, Dies expiationis. Sabbata. Ferię tabernaculorum. Septimo anno sabbatum requietionis
terrę. Festum tubarum 18 .
Custodite sabbata mea, et pauete ad sanctuarium meum 19 .
Phase fecerunt in monte Synai. Qui fuerit immunndus super anima siue in uia procul,
faciat Phase in mense secundo, XIIII die mensis 20 .
Alioquin qui non fecerit Phase, exterminabitur 20 .
Sabbato ligna colligens lapidatur 22 .
Sabbatum, Kalendę, Phase, Azima, Dies primitiarum; prima mensis septimi Dies clangoris
et tubarum. Decima expiationis, quinta decima solennis etc. 24 .
De festis 27 .
Festum dedicationis templi 57 .
Iosias fecit Phase Domino quale non fuit factum a diebus Iudicum 69 .
Phase non fecerunt in tempore suo, sed mense secundo Ezechia regnante 81 .
Iosias fecit Phase 82 .
Fecerunt solennitatem tabernaculorum 83 .
Fecerunt Pasca et Azima 84 .
Nolite lugere, dies sanctificatus est Domino; comedite etc. Festum
teabernaculorum.Dedicatio muri Hierusalem 87 .
Egerunt scenophegiam. FestumPhase 89 .
Dies uictorię Iudith celebris apud Iudeos 97 .
Dies qua a cęde cessatum est, cum Iudei accepta auctoritate a rege Assuero uindicarunt
contra inimicos suos solennis habitus. Dies Phurim, id est sortium 99 .
Pro festo tubarum. Psalmus LXXX 115 .
Custodientes sabbatum beati. Sanctificatio sabbati in operatione boni et abstinentia
mali 164 .
Nolite portare pondera in die sabbati. Pręmium custodientium et poena uiolantium 172 .
Sabbato cęsi ab inimicis, cum perire malent quam ea die pugnare 217 .
Festum dedicationis altaris 218 .
Festum scenophegię. Festum quod dicitur Dies ignis 224 .
Apollonius captata occasione sabbato aggressus Iudeos occidit 226 .
Iudei, cum fugientem hostem persequerentur, superueniente sabbato quieuerunt 227 .
Finis 128 .
Finis.Finis. Finis 128 .
MATTHEVS
Fides recta.
Iesus miratur fidem centurionis VIII.
Confide, fili, remittuntur tibi peccata tua. Confide, filia, fides tua te saluam fecit.
Duos cęcos credentes illuminat VIIII.
Omnis qui confitebitur me coram hominibus, qui autem negauerit X.
Beatus qui non fuerit scandalizatus in me XI. Qui habet, dabitur ei, et abundabit; qui
autem non habet, et quod habet auferetur ab eo.Granum synapis ex paruo fit arbor magna XIII.
Chananea credit, et filia eius a demonio liberatur XV. Tu es Petrus, et super hanc petram
ędificabo Ecclesiam meam, et portę inferi, id est uitia uel hereses, non pręualebunt aduersus
eam. Et tibi dabo claues etc. XVI. Si habueritis fidem sicut granum synapis XVII. Cęci, cum
increparentur, magis clamabant: Domine, miserere nostri XX. Si habueritis fidem et non
hęsitaueritis, monti dicetis etc. et fietXXI. Omni habenti dabitur, et abundabit; ei autem
qui non habet XXV. Iesus benedixit panem etc. Sub alia specie corpus suum et sanguinem
sumendum dedit, ut fides haberet meritum.Fides enim de his est quę non uidentur XXVI.Fides
sine operibus. Non omnis qui dicit mihi: Domine, Domine etc., sed qui facit uoluntatem Patris
mei. Dicam eis: Nunquam noui uos; discedite a me omnes qui operamini iniquitatem. Qui audit
et facit, assimilabitur ędificanti supra petram, qui non facit, supra harenam VII.
Ficulneam tantum folia habentem maledixit Dominus, et arefacta est. Auferetur a uobis
regnum Dei, et dabitur genti facienti fructus eius XXI.
Conuiua non
habens uestem nuptialem XXII. Dicunt et
non faciunt XXIII.
Virgines fatuę non sumpserunt oleum, sed tantum lampades XXV.
Milites adorant Iesum genuflexi, sed illudentes in faciem expuunt; sic qui credunt, et
mandata respuunt. Spinis caput eius coronant: qui eum confitentes offendunt pungentes
peccatorum aculeis. Vinum fele mixtum ori eius porrigunt XVII.
Felicitas. Inter natos mulierum etc. qui autem minor est in regno cęlorum, maior est
illo XI. Simile est regnum cęlorum homini qui seminat bonum semen in agro suo. Triticum
congregate in horreum meum. Simile est regnum cęlorum grano synapis, fermento
abscondito in farinę satis tribus. Iusti fulgebunt sicut sol in regno Patris eorum. Simile
est regnum cęlorum thesauro abscondito in agro, negociatori uendenti bonas margaritas, sagenę
missę in mare XIII. Congregabit triticum in horreum suum III. Elegerunt bonos in uasa XIII.
Virgines prudentes uocatę intrauerunt ad nuptias sponsi XXV. Resplenduit facies eius sicut
sol, uestimenta sicut nix, nubes lucida obumbrauit eos. Domine, bonum est nos hic esse XVII.
Simile regnum cęlorum ponenti rationem cum seruis XVIII. Simile patrisfamilias conducenti
operarios in uineam. Multi sunt uocati, pauci electi XX. Simile decem uirginibus XXV. Oues a
dextris. Venite benedicti Patris mei. Ibunt iusti in uitam ęternam XXV.
Fama. Quęrit Dominus: Quem dicunt homines esse Filium hominis, ut et nos scrutemur, quid
alii opinentur de nobis; si malum, ut emendemus, si bonum, ut augeamus XVI.
MARCVS
Fides recta.
Penitemini et credite euangelio I.
Fidei uerbum granum synapis IIII.
Comprimebant turbę Iesum; de nullo dixit quod se tetigerit, pręter mulierem in ipso
credentem, cui ait: Fides tua te saluam fecit et filiam uocauit V.
Et quotquot tangebant eum, salui
fiebant VI.
Qui me confusus fuerit VIII.
Omnia possibilia credenti. Fides primo introductoria, deinde perfecta IX. Cęco in uia
sanato dicitur: Vade, fides tua te saluum fecit X. Habete fidem Dei etc. Quod montes
transferre poterit, qui non hęsitauerit XI. Tunc qui in Iudea sunt fugiant ad montes, id est
fideles ad culmen uirtutum, quia fides sine operibus mortua est XIII. Mulier cum alabastro
est ecclesiastica fides quę dicit: Nardus mea dedit odorem suum. Domus impleta odore cęlum et
terra est XIIII. Qui crediderit, et baptizatus fuerit, saluus erit; qui uero non crediderit,
condemnabitur. Signa: demonia eiicient--- penitendo, linguis loquentur nouis--- confitendo,
serpentes tollent--- cauendo, siquid mortiferum biberint, non eis nocebit, quia cadit iustus
et resurgit; super egros manus imponent, et bene habebunt, id est infirmos et pusilanimes
exemplo operationum ad labores subeundos animabunt XVI.
Fides dubia. Quid timidi estis? Necdum habetis fidem? IIII. Iesus ad Iairum: Noli
timere, tantummodo crede V. Cęcus non plene sanatus ac aspiciens homines uelut arbores
ambulantes VIII.
Siquid potes, adiuua nos etc. IX.
Pullus in biuio est in fide dubius XI.
Felicitas. Pars quarta seminis saluata. Regnum Dei sicut semen satum, quod inscio satore
germinat, crescit, fructificat herbam, spicam, plenum frumentum et metitur IIII.
Transfiguratio Domini IX.
Iesus expirauit, et uelum templi scissum est, id est cęlum apertum XV.
LVCAS
Felicitas.
Vt sine timore de manu inimicorum nostrorum liberati seruiamus illi in sanctitate et
iustitia coram ipso omnibus diebus nostris I. Nomina uestra scripta sunt in celis X. Beati
oculi qui uident quę uos uidetis etc. X. Amen dico nobis quod pręcinget se et faciet illos
discumbere, et transiens ministrabit illis XII. Vere dico uobis, quoniam super omnia bona quę
possidet,
constituet eum XII. Quid
faciendo uitam ęternam possidebo? XVIII.
Respicite et leuate capita uestra, quoniam appropinquabit
redemptio uestra XXI. Et ego dispono uobis, sicut disposuit mihi Pater meus regnum, ut edatis
et bibatis super mensam meam in regno meo, et sedeatis super thronos XII iudicantes XII
tribus Israel XXII. Amen dico tibi, hodie mecum eris in paradiso. Velum templi scissum est
medium, quod tegebat sancta sanctorum. Patuit enim paradisum fidelibus crucifixo Domino XX.
Fides. Beata quę credidisti, quoniam perficientur ea quę dicta sunt tibi a Domino I.
Fidelis ędificat domum supra petram VI. De centurione: Amen dico uobis, nec in Israel tantam
fidem inueni. Beatus est qui non fuerit scandalizatus in me. Ad peccatricem: Fides tua te
saluam fecit; uade in pace VII. Turbę comprimunt Iesum, nemo tangit nisi cui dicitur: Filia,
fides tua saluam te fecit. Vade in pace. Quare Dominus fidem exigit a supplicantibus sibi
VIII. Tres electi ante quos Dominus transfiguratus est, signant quod nemo potest uidere
resurrectionis gloriam nisi qui mysterium Trinitatis incorrupta fidei sinceritate seruauerit
IX. Quicunque me confessus fuerit etc. Qui autem negauerit XII. Fides granum synapis XIII.
Date annulum in manum eius. Signat in annulo fidem, in manu opera XV. Si
habueritis fidem sicut granum synapis. Leproso mundato dicitur: Surge, uade, quia fides tua
te saluum fecit XVII.
Filius hominis ueniens, putas, inueniet fidem in terra? Cęco in uia clamanti dicitur:
Respice, fides tua te saluum fecit. Et confestim uidit, et sequebatur illum etc. XVIII. Ego
autem rogaui pro te, ut non deficiat fides tua; et tu aliquando conuersus confirma fratres
tuos XXII.
Fides latronis pendentis in cruce XXIII.
Fides dubia ędificat domum super terram, et subuertitur VI. Auris dextera Petri gladio
amputata, id est Petri fidem non suscipiens, donec manu Domini restituatur, ut sanata credat
XXII. Ipse Iesus appropinquans ibat cum illis; oculi autem eorum tenebantur,
ne eum agnoscerent. Nos autem sperabamus, quia ipse esset redempturus Israel. O stulti, et
tardi corde ad credendum etc. XXIIII.
IOANNES
Fides.
In Iesum credunt qui angustam uiam uadunt ducentem ad uitam; qui autem credunt signis,
non in eum, sed in nomine eius credunt II. Qui credit in eum, non iudicatur; qui autem non
credit, iam iudicatus est, quia non credit in nomine unigeniti Filii Dei. Qui de cęlo uenit,
super omnes est. Et quod uidit et audiuit, hoc testatur; et testimonium eius nemo accipit.
Qui autem accipit eius testimonium, signauit quia Deus uerax est. Qui credit in Filium, habet
uitam ęternam; qui autem incredulus est Filio, non uidebit uitam, sed ira Dei manet super eum
III. Mulier, crede mihi etc. Vbique opus est nobis fide etc. Fidei gradus in regulo: initium,
incrementum et perfectio IIII. Descendere in aquam turbatam est humiliter credere in Domini
passionem; ibi sanabatur unus significans Ecclesię unitatem. Amen, amen dico uobis, quia, qui
uerbum meum audit et credit ei qui misit me, habet uitam ęternam, et in iudicium non uenit,
sed transiet a morte ad uitam V. Hoc est opus Dei, ut credatis in eum quem misit ille. Inter
credere ei et credere in eum. Ego sum panis uitę; qui uenit ad me non esuriet; et qui credit
in me, non sitiet in ęternum. Hęc est autem uoluntas Patris mei, qui
misit me, ut omnis qui uidet Filium, et credit in eum, habeat uitam ęternam, et ego
resuscitem eum in nouissimo die. Nemo potest uenire ad me, nisi Pater traxerit eum. Omnis qui
audiuit a Patre et didicit, uenit ad me. Qui credit in me, habet uitam ęternam VI. Qui credit
in me, sicut dicit Scriptura, flumina de uentre eius fluent aquę uiuę etc. VII. Si uos
manseritis in sermone meo, uere discipuli mei eritis, et cognoscetis ueritatem, et ueritas
liberabit uos VIII. Quid est fides nisi credere quod non uides etc. Si filii Abrahę estis,
opera Abrahę facite VIII. Oues pastorem sequuntur, quia sciunt uocem eius. Alienum autem non
sequuntur, sed effugiunt ab eo, quia non nouerunt uocem alienorum. Ego sum ostium. Per me
siquis introierit, saluabitur; et ingredietur, et egredietur, et pascua inueniet.
Oues meę uocem meam audiunt, et ego cognosco eas,
et sequuntur me. Et ego uitam ęternam do eis, et non peribunt in ęternum, et non rapiet eas
quisquam de manu mea X. Qui credit in me, etiam si mortuus fuerit, uiuet. Et omnis qui uiuit
et credit in me, non morietur in ęternum. Non ne dixit tibi quoniam, si credideris, uidebis
gloriam Dei? XI. Qui credit in me, non credit in me, sed in eum qui misit me; et qui uidet
me, uidet eum qui misit me. Ego lux in mundum ueni, ut omnis qui credit in me, in tenebris
non maneat XII. Creditis in Deum et in me credite XIIII. Qui credit in me,
opera quę ego facio et ipse faciet, et maiora horum faciet XIIII. Manete in me, et ego in
uobis etc. Qui manet in me, et ego in eo, hic fert fructum multum. Si manseritis in me etc.
XV. Et non dico uobis, quia ego rogabo Patrem de uobis: ipse enim Pater amat uos, quia uos me
amastis et credidistis quia a Deo exiui XVI. Hęc est autem uita ęterna: ut cognoscant te,
solum Deum uerum, et quem misisti, Iesum Christum. Manifestaui nomen tuum hominibus etc., de
his qui credunt in Patrem et Filium. Non pro eis rogo tantum, sed et pro eis qui credituri
sunt per uerbum eorum in me, ut omnes unum sint etc. Ego autem te cognoui; et hi cognouerunt
quia tu me misisti. Et notum feci eis nomen tuum, et notum faciam: ut dilectio, qua dilexisti
me, in ipsis sit, et ego in ipsis XVII. Omnis qui est ex ueritate, audit uocem meam XVIII.
Thomas: Dominus et Deus meus. Dicit ei Iesus: Quia uidisti me, Thoma, credidisti; beati
qui non uiderunt, et crediderunt XX.
Fides dubia. Cum Nicodemo nocte ueniunt ad Iesum--- qui nondum perfecte credunt. Nox
enim pro ignorantia ponitur III. Nisi signa et prodigia uideritis, non creditis IIII. Adhuc
modicum lumen in uobis est. Ambulate, dum lucem habetis, ut non uos tenebrę comprehendant; et
qui ambulat in tenebris, nescit quo uadat. Dum lucem habetis, credite in lucem, ut filii
lucis sitis XII. Quęritis me etc. Quo ego uado, uos non potestis uenire XIII. Marię de
resurrectione Iesu dubitanti dicitur: Noli me tangere, nondum enim ascendi ad Patrem meum.
Thomas Didymus: Nisi uidero, inquit, etc., non credam XX.
Felicitas. Omnis qui biberit ex aqua hac, sitiet iterum; qui autem biberit ex aqua quam
ego dabo ei, non sitiet in ęternum; sed aqua, quam ego dabo ei, fiet in eo fons aquę
salientis in uitam ęternam IIII. Sabbatum pręceptum in figura quietis futurę, si hic bene
operati fuerimus; sicut Dominus sabbato requieuit in sepulchro V. Est et aliquis alius mundus
pręter hunc sensibilem mundum, in quo sunt inuisibilia. Cuius uisum
et decorem uidebunt hi qui mundo sunt corde VIII. In domo Patris mei mansiones multę sunt
etc. Vado parare uobis locum. Et si abiero et pręparauero uobis locum, iterum uenio et
accipio uos ad me ipsum, ut, ubi sum ego, et uos sitis. In illo die uos cognoscetis, quia ego
sum in Patre meo, et uos in me, et ego in uobis XIIII. Et uos igitur nunc quidem tristitiam
habetis; iterum autem uidebo uos, et gaudebit cor uestrum; et gaudium uestrum nemo tollet a
uobis XVI. Et ego claritatem quam tu dedisti mihi, dedi eis: ut sint unum, sicut et nos unum
sumus, ego in eis et tu in me, ut sint consummati in unum. Pater, quos dedisti mihi, uolo ut,
ubi sum ego, et illi sint mecum, ut uideant claritatem meam, quam dedisti mihi XVII. Crucis
altitudo, quę super transuersum surgit, signat supernum finem, quo cuncta opera referuntur
XVIII. Claritas, qua iusti fulgebunt, mortali aspectui intolerabilis. Corpus glorificatum
penetrabile, palpabile, incorruptibile XX.
Festum. Pater meus usque modo operatur, et tamen dicitur Deus sabbato requieuisse; sed
hoc ideo quia iam creaturam nullam condebat, postquam perfecta sunt omnia. Quietem uero
propterea appellauit Scriptura, ut nos admoneret post laborem bonorum operum quieturos V. Si
circumcisionem accipit homo in sabbato, ut non soluatur lex Moysi, mihi indignamini quia
totum hominem sanum feci in sabbato VII. Sabbatum obseruare spiritaliter est non habere
peccatum. Dicitur enim: Opus seruile in eo non facietis. Qui autem facit peccatum, seruus est
peccati VIII. Inter Pasca Iudeorum et nostruin quid intersit
XI.
PAVLVS AD ROMANOS
Felix.
Inuisibilia Dei a creatura mundi per ea quę facta sunt intellecta conspiciuntur I. Nunc
autem propior est nostra salus. Nox pręcessit, dies appropinquauit XIII. AD CORINTHIOS
I: Oculus non uidit etc. quę pręparauit Deus his qui diligunt illum II. Nescitis quia
templum Dei estis? III. An nescitis quoniam sancti de hoc mundo iudicabunt? Nescitis quoniam
angelos iudicabimus, quanto magis sęcularia? Nescitis quoniam corpora uestra membra sunt
Christi. Membra uestra templum sunt Spiritus Sancti VI.
Corona corruptibilis et corona incorrupta IX. Cum uenerit quod perfectum est,
euacuabitur quod ex parte est. Videmus nunc per speculum in enygmate; tunc autem facie ad
faciem. Nunc cognosco ex parte, tunc autem cognoscam, sicut et cognitus sum XIII. Alia
claritas solis, alia lunę etc. stella a stella differt in claritate. Sic et resurrectio
mortuorum. Item de incorruptione, gloria, uirtute et spiritu XV. <AD
CORINTHIOS> II: Nos uero reuelata facie gloriam Domini speculantes, in eandem imaginem
transformamur a claritate in claritatem, tanquam a Domini spiritu III. Quę uidentur
temporalia sunt, quę non uidentur ęterna sunt IIII.
Paulus raptus usque ad tertium cęlum XII. AD EPHESIOS: Euangelizare
inuestigabiles diuitias Christi etc. III. Donec occurramus omnes in unitatem fidei et
agnitionis Filii Dei, in uirum perfectum, in mensuram ętatis plenitudinis Christi etc. IIII.
AD PHILIPPENSES: Nostra conuersatio in cęlis est, unde et saluatorem expectamus Dominum
nostrum Iesum Christum, qui reformabit corpus humilitatis nostrę conformatum corpori
claritatis suę, secundum operationem qua etiam possit subiicere sibi omnia III. AD
COLOSSENSES: Cum autem Christus apparuerit, uita nostra, tunc et uos apparebitis cum
ipso in gloria III. AD THIMOTEVM II: Bonum certamen certaui etc. In reliquo
reposita est mihi corona iustitię, quam reddet mihi Dominus in illa die iustus iudex; non
solum autem mihi, sed et his qui diligunt aduentum eius IIII.
AD HEBREOS: Accessistis ad Syon montem et ciuitatem Dei uiuentis,
Hierusalem cęlestem, et multorum milium angelorum frequentiam, et ecclesiam primitiuorum, qui
conscripti sunt in cęlis, et iudicem omnium Deum etc. Itaque regnum immobile suscipientes,
habemus gratiam per quam seruiamus placentes Deo etc. XII. PETRI I: Benedictus
Deus etc. qui secundum misericordiam suam magnam regenerauit nos in spem uiuam, per
resurrectionem Iesu Christi ex mortuis in hęreditatem incorruptibilem, incontaminatam,
immarcessibilem, conseruatam in cęlis etc. I.
IOANNIS I: Videte, qualem caritatem dedit nobis Pater, ut filii Dei
nominemur et simus. Scimus quoniam, cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam uidebimus eum
sicuti est III. APOCALYPSIS: Vincenti dabo edere de ligno uitę, quod est in
paradiso Dei mei. Corona uitę. Manna absconditum, calculus candidus, in quo nomen nouum
scriptum, quod nemo scit, nisi qui accipit. Potestas super gentes et stella matutina II. Qui
uicerit, sic uestietur uestimentis albis; et non delebo nomen eius de libro uitę, et
confitebor nomen eius coram Patre meo et coram angelis eius. Ecce dedi coram te ostium
apertum, quod nemo potest claudere etc.Qui uicerit, faciam illum columnam in templo Dei mei,
et foris non egredietur amplius; et scribam super eum nomen Dei mei et nomen ciuitatis Dei
mei, nouę Hierusalem etc. et nomen meum nouum. Qui uicerit, dabo ei sedere in throno meo,
sicut et ego uici et sedi cum Patre meo in throno eius III. Stantes ante thronum et in
conspectu Agni laudantes Deum et Agnum. Omnes angeli stabant in circuitu throni, et
ceciderunt laudantes Deum VII. Agnus reget illos et deducet ad uitę fontes aquarum VII.
Iurauit etc. quia tempus non erit amplius etc. X. Et audiui uocem magnam in cęlo dicentem:
Nunc facta est salus, et uirtus, et regnum Dei nostri, et potestas Christi, quia proiectus
est accusator etc. Et ipsi uicerunt eum propter sanguinem Agni et propter uerbum testimonii
sui etc. Propterea lętamini, cęli, et qui habitatis in eis XII. Gaudeamus
et exultemus, et demus gloriam ei, quia uenerunt
nuptię Agni, et uxor eius pręparauit se. Et datum est illi, ut cooperiat se byssino
splendenti et candido; byssinum enim iustificationes sunt sanctorum. Beati qui ad coenam
nuptiarum Agni uocati sunt XIX. Venite et congregamini ad cenam magnam, ut manducetis carnes
regum, id est ut delectemini in cruciatibus eorum XIX.
Ecce tabernaculum Dei cum hominibus, et habitabit cum eis; et ipsi populus eius erunt,
et ipse Deus cum eis erit eorum Deus; et absterget Deus omnem lachrimam ab oculis eorum, et
mors ultra non erit etc. Et templum non uidi in ea; Dominus enim Deus omnipotens templum
illius est, et Agnus. Et ciuitas non eget sole neque luna, ut luceant in ea etc., de
sanctorum gloria. Non intrabit in ea aliquid coinquinatum etc. nisi qui scripti sunt in libro
uitę Agni XXI. Et ostendit mihi fluuium aquę uiuę splendidum etc., id est beatitudinem,
procedentem de sede Dei et Agni etc. Ex utraque parte fluminis lignum uitę afferens fructus
etc. Et omne maledictum non erit amplius, sed sedes Dei et Agni in illa erunt, et serui eius
seruient illi. Et uidebunt faciem eius et nomen eius in frontibus eorum. Et nox ultra non
erit, et non egebunt lumine lucernę neque lumine solis, quoniam Dominus Deus illuminabit
illos, et regnabunt in sęcula sęculorum. Amen XXII.
Fides.
AD ROMANOS: Gratias agit Deo, quod fides eorum diuulgatur I. Probabilior bonus
in pręputio quam malus in circumcisione II.
Exemplum de Abraham declarat quod ex fide uiuit iustus, non ex operibus Legis. Ad
iustitiam reputabitur credentibus in eum qui suscitauit Iesum Christum Dominum nostrum a
mortuis, qui traditus est propter delicta nostra, et resurrexit propter iustificationem
nostram IIII. Siquis autem Spiritum Christi non habet, hic non est eius etc. Quicunque
Spiritu Dei aguntur, hi sunt filii Dei VIII. Non enim accepistis spiritum seruitutis iterum
in timorem, sed accepistis spiritum adoptionis filiorum, in quo clamamus: Abba--- Pater,
sumus filii Dei et heredes et Christi
cohęredes VIII. Finis enim
Legis Christus, ad iustitiam onmi credenti. Si confitearis in ore tuo Dominum Iesum, et in
corde tuo credideris, quod Deus illum suscitauit a mortuis, saluus eris. Corde enim creditur
ad iustitiam, ore autem confessio fit ad salutem. Omnis enim quicunque inuocauerit nomen
Domini, saluus erit. Fides ex auditu, auditus autem per uerbum Christi: Nunquid non audierunt
etc. X. AD CORINTHIOS I: Fundamentum enim aliud nemo potest ponere, pręter id
quod positum est, quod est Christus Iesus. Siquis superędificat aurum, argentum etc. III. II:
An non cognoscitis uos metipsos, quia Christus Iesus in uobis est, nisi forte reprobi estis
XIII. AD GALATAS: Qui ex fide sunt, hi sunt filii Abrahę III. Omnes enim filii Dei estis per
fidem in Christo Iesu. Quicunque enim in Chisto baptizati estis, Christum induistis. Omnes
unum estis in Christo Iesu. Si autem uos Christi, ergo semen Abrahę estis, secundum
promissionem hęredes III. Non sumus ancillę filii, sed liberę: qua libertate Christus nos
liberauit IIII. In Christo Iesu neque circumcisio aliquid ualet neque prępucium, sed fides
quę per caritatem operatur V. AD EPHESIOS: In quo et credentes signati estis
Spiritu promissionis sancto, qui est pignus hęreditatis nostrę, in redemptionem
acquisitionis, in laudem glorię ipsius I. Gratia enim saluati estis per fidem; et hoc non ex
uobis, Dei enim donum est; non ex operibus, ut nequis glorietur. Nunc autem in Christo Iesu,
uos qui aliquando eratis longe, facti estis prope in sanguine Christi. Ergo iam
non estis hospites et aduenę, sed ciues sanctorum et domestici Dei II. Vnus Dominus, una
fides, unum baptisma, unus Deus et Pater omnium, qui super omnes et per omnia et in omnibus
nobis IIII.
AD THESSALONICENSES I: Induti loricam fidei et caritatis V.
AD THIMOTEVM I: Certa bonum certamen fidei, apprehende uitam ęternam, in
qua uocata es. Depositum custodi deuitans profanas uocum nouitates falsi nominis scientię
etc. VI.
AD HEBREOS: Fideles fratres Christi: qui enim sanctificat et sanc
tificantur ex uno
omnes; propter quam causam non confunditur fratres eos uocare dicens: Nunciabo nomen tuum
fratribus meis II. Ingrediemur enim in requiem qui credimus. Relinquitur sabbatismus populo
Dei etc. IIII. Est autem fides sperandarum substantia rerum, argumentum non apparentium. Fide
intelligimus aptata esse sęcula uerbo Dei, ut ex inuisibilibus uisibilia fierent. Item fidei
exempla. Abel iustus, Ennoch translatus etc. Sine fide autem impossibile est placere Deo;
credere enim oportet accedentem ad Deum quia est, et inquirentibus se remunerator sit etc.
Per fidem uicerunt regna etc. pati uoluerunt etc. Quibus dignus non erat mundus. Et hi omnes
testimonio fidei probati XI. ACTVVM: Credebant pariter II. Multitudinis
credentium erat cor unum et anima una IIII. In Antiochia discipuli primum dicti Christiani
XI.
IACOBI: Fides, si non habeat opera, mortua est in se metipsa. Abraham ex operibus
iustificatus est et Raab meretrix II. PETRI I: Qui crediderit in eum, non confundetur II.
IOANNIS I: Vos unctionem habetis a Sancto, et nostis omnia II. Hoc est mandatum
eius, ut credamus in nomine Filii eius Iesu Christi, et diligamus
alterutrum III. Nolite omni spiritui credere, sed probate spiritus, si ex Deo sint etc.
Quisquis confessus fuerit, quoniam Iesus est Filius Dei, Deus in eo manet, et ipse in Deo
IIII. Omnis qui credit quoniam Iesus est Christus, ex Deo natus est. Omne quod natum est ex
Deo, uincit mundum; et hęc est uictoria quę uincit mundum, fides nostra. Qui credit in Filium
Dei, habet testimonium Dei in se. Qui non credit [in] Filio, mendacem fecit eum
etc. V. APOCALIPSIS: Ecce dedi coram te ostium apertum etc. quia seruasti uerbum meum, et non
negasti nomen meum III.
Fides dubia. AD ROMANOS: Infirmum autem in fide assumite etc. XIV. AD
TITVM: Confitentur se nosse Deum, factis autem negant, cum sint abominati et
incredibiles, et ad omne opus bonum reprobi I. ACTVVM: Filii Sceuę, Iudei
increduli, tentant in nomine Iesu demonem expellere, sed demoniacus inualuit contra eos, et
nudi uulneratique aufugerunt XIX. IACOBI: Hęsitans
in fide similis est
fluctui maris I. APOCALYPSIS: Atrium autem, quod est foris templum, eiice foras,
et ne metiaris illud, quoniam datum est gentibus XI. Murus ciuitatis--- fides Christi.
Fur. AD CORINTHIOS I: Fures regnum Dei non possidebunt VI.
Fames sub Claudio predicta ab Agabo propheta: ACTVVM XI.
Filii. AD EPHESIOS: De officio filiorum et patrum VI.
AD COLOSSENSES: de eodem III.
METHAMORPHOSES
Formosus.
Gygantes terrigenę. Daphne omnium in Thesalia speciosissima ab Apolline adamata, Io a
Ioue, Syringa a Pane I .
Calisto a Ioue, Herse, Cecropis filia, a Mercurio, Europa a Ioue II .
Diana nuda se lauans in ualle Gargaphię. Narcisus propria forma captus contabuit in florem
III .
Bacchus puer propter formam a Tyrenis captus III .
Leucothoe, Eurimenes et Orchami filia, pręlata Climenę Rhodoque ac Circes
matri. Clitię a Sole dilecta. Medusa homines aspectu in silicem uertens.
Andromede, quam amauit Perseus. Casiope, eius mater, nymphis se prętulerat, ob illa belluę
erat exposita. Medusa a multis petita, a Neptunno uitiata, a Minerua deformata IIII .
Proserpina a Dite rapta flores legens circa Pegusam, lacum Ęthnę. Aretusa
Archaidum nympharum pulcherrima ab Alpheo dilecta V .
Pelopis humerus eburneus VI .
Iason
adamatus a Medea. Ceę matronę forma se Veneri prętulerant, propterea in uaccas cornutas
uersę. Cephalus amor Aurorę VII .
Minos Scyllę, cui patriam Megaram, Nisi patris regnum
prodidit. Crinis Nisi purpureus, quo patrię fata constabant, quem furata est Scylla. Ariadna
a Theseo relicta, a Libero adamata. Athalanta cuius specie captus Meleager. Mestra a Neptunno
deflorata VIII .
Pro Deianira inter se certarunt Achelous et Hercules. Alcumenam amauit
Iuppiter IX .
Dryopen Apollo, Athim Cybelle, Cyparissum puerum Apollo, Ganimedem Iuppiter,
Iacinthum Apollo, sygnum eburneum Pygmaliom, quod in
uirginem animatum
genuit ei Paphum. Adonem dilexit Venus. Athalantes petita capitis periculo X .
Chione, Dedalionis filia, amata a Mercurio et Apolline, Dianę se pręferens ab eadem sagitta
confixa interiit XI .
Polixena, id est multum admiranda. Galathea, Nerei et Doridis filia,
mutuo amore iuncta Athi, Fauni filio XIII .
Scyllam amauit Glaucus et prętulit Circę, quę eam
deformauit imas partes pube tenus in canum figuram mutans. Picus a Circe adamatus, Pomona a
Vertumno, Anaxartes a qua Iphis contemptus defecit XIIII .
Capilli aurei coloris Cratim flumen bibentium XV .
Fur.
Apolline pecus Admeti pascente Mercurius boues aberrantes auertit et in silua
occuluit II .
Liber pater in nemore Ideo iuuencum in ceruum mutatum subtraxit VII .
Scylla Niso
patri dormienti crinem purpureum patrię fatalem furata est VIII .
Auctolicus,
Chiones et Mercurii filius, furacissimus XI .
Fames.
Mestra et Eriston pater uiscera sua epulari coacti Cereris ira VIII .
SENECA
Fortuna uaria 11 .
Fata nos ducunt, et quantum cuique temporis restet, prima nascentium hora disposuit 59 .
Publius ait: Cuiuis potest accidere, quod cuiquam potest 73 .
De uarietate fortunę 74 .
Omne quod fortuito uenit, instabile est 80 .
Fortuna mari comparatur 82 .
Fortuna crudelis 83 .
Fortuna, cum blanditur, captatum uenit 86 .
Fortunam citius reperies quam retineas. Fortuna nemini plusquam consilium ualet. Fortuna
uitrea est, quę tunc cum splendet, frangitur 86 .
Legem nocens ueretur, fortunam innocens. Nulla est tam bona fortuna, de qua nihil queri
possis 88 .
Pompei et Lepidi fortuna ex alto ad imum deiecta 100 .
Nihil dat fortuna mancipio 27 .
Fortuna ludos facit 28 .
Non habet, ut putamus, fortuna longas manus, neminem occupat nisi hęrentem sibi 33 .
Fors omnia uersat 41 .
Fortuna nec bonum nec malum tribuit, sed bonorum malorumque materiam 48 .
Fors uitę uaria 49 .
Ducunt uolentem fata, nolentem trahunt 53 .
Felicitas instabilis 4 .
Facilis est ad beatam uitam uia uitę 50 .
Liber de uita beata 59 .
Summum bonum homo beatus 60 .
Animus ad beatitudinem sublatus 78 .
O quantum caliginis mentibus humanis obiicit magna felicitas 80 .
Bona fragilia 82 .
Beatitudo 82 .
Nondum felix es, si nondum te turba deridet 86 .
Res est inquieta felicitas 13 .
Error beatam uitam optantium 15 .
Quis felix uel beatus 15 .
Demetrius mare mortuum uocat eum qui nullis fortunę ictibus concutitur 25 .
Beatus animus cęlo redditus 31 .
Felicitas falsa 32 .
Beata uita diuina est 35 .
Contra eos qui dicunt: ad uirtutem opus est bonis externis, ut efficiant beatum 42 .
Quid est uita beata 42 .
Nunquam credideris felicem quenquam ex felicitate suspensum 48 .
Vita beata 60 .
Tunc habebis tuum, cum intelliges infelicissimos esse felices 63 .
Fides. Alexander plus amico quam matri credidit 51 .
Et Cęsar litteras multorum ad Pompeium missas non legit, sed combussit 51 .
Reguli fides hostium tormentis fortior 58 .
Fides sacratissimum humani pectoris bonum 85 .
Quid sit fides 38 .
Fortis. Quid uires corporis alis et exerces? Pecudibus ista maiora ferisque natura
concessit 63 .
Formosus. Errat qui dicit: Gratior est pulchro ueniens e corpore uirtus. Ipsa magnum sui
decus est uirtus, non ullo honestamento eget 23 .
Quid excolis formam? Cum omnia feceris, a multis animalibus decore uinceris. Quid
capillum ingenti diligentia comis? Cum illum uel effuderis more Parthorum uel Germanorum modo
iunxeris, uel ut Scytę solent, sparseris, in quolibet equo densior
iactabitur iuba, horrebit in leonum ceruice formosior 63 .
Fur. Dion argumentis collegit modo omnes sacrilegos esse, modo neminem 44 .
Seruus tortus Catonem conscium furti dixit. Quid agitis? Vtrum plus creditis tormentis
an Catoni? 142 .
Vtrum lucrum bonum sit ex sacrilegio 37 .
Filii. Incertum quales futuri filii 66 .
Ames parentem, si ęquus est, sin aliter, feras 85 .
Adoptio filiorum ignobilium cum nobilibus uel pauperum cum diuitibus 124 .
Raptor nisi suum et raptę patrem intra
XXX dies exorauerit, pereat. Raptor raptę
patrem exorauit, suum non exorauit, accusat eum dementię 125 .
Qui patrem pulsauerit, manus ei pręcidantur. Iussus a tyranno patrem cecidit. Postea
tyrannum occidit. Manus petuntur a patre, defenditur 140 .
Quidam sub nouerca duos filios amisit. Veneni signa insecuta sunt. Tertium maternus auus
rapuit. Quęrenti pręconi apud se esse dixit. Accusatur de ui 141 .
Festa. Dies festi instituti tanquam necessarium laboribus temperamentum 75 .
Sine luxuria dies festus agatur 7 .
PLATO
Fortuna. Parce. Fata. Dea Necessitatis 235 .
Fortuna. Ars. Fatum 280 .
Fatum. Parcę 319. 322 .
In Deo nihil potest cogitari fortuitum 348 .
Fatum 402 .
Felix. Nemo itaque felix esse potest, nisi sapiens bonusque sit 15 .
Philebus de hominis bono 29 .
Sapientia ipsa felicitas est 90 .
Beati 161 .
Locus supercęlestis 162 .
Paradisus terrestris 175 .
Beatorum animę 179 .
Qui puram moderatamque transegerit uitam, deos socios ducesque nactus ibi habitat, ubi
unicuique conuenit 184 .
Beati supra terram altiorem habitant regionem 185 .
Bonum quidem anima omnis expetit eiusque gratia agit omnia 218 .
De pręmio iusti 239 .
De pręmio eorum qui statim nati decessere 239 .
Deliciarum paradisus 263. 265 .
Bona duplicia, humana et diuina 268 .
Hierusalem cęlestis 288 .
Dei diuinorumque gaudium 294 .
Felix est qui nec iniuriam infert nec patitur 300 .
Paradisus terrestris et inde hominis eiectio 304 .
Felicitas ubi sit 323 .
Felix et hic et in altera uita 324 .
Impossibile arbitror homines in hac uita, pręter admodum paucos, felicitatem et
beatitudinem assequi. Bona tamen spes est, ut post mortem quis ea omnia consequatur, quorum
desiderio accensus optime pro uiribus egit uitam atque exegit 325. 327 .
Animus pleno ueritatis gaudebit lumine, Deum esse persentiens, tum ueritatem ipsam se
ipsa lucentem atque gau
dentem
propria, tum ipsum gaudium ueritate propria lucens. Verę res in mundo inuisibili, cętera
earum umbrę 363 .
Zoroaster grammaticus: Ascendendum tibi est lumine ipsum et patris radios, unde infusa
tibi est anima multo mentis lumine circumfusa 386 .
Idem grammaticus: Quoniam anima per potentiam patris fit ignis splendidus, dominetur in te immortalis profunditas animę, et oculos omnes una tolle in
altum 406 .
Finis ultimus terminat naturalem appetitum, id est cognitio uel possessio Dei 407 .
Bonum perfectum. Magis differunt cogitationes separatę animę et coniunctę quam
uigilantis hominis et dormientis 410 .
Pythagoras grammaticus: Si deposito corpore liberum ascenderis ętherem, eris immortalis
Deus 434 .
Mundus spiritalis 435 .
De statu animę purę 437 .
De beatitudine. Nouem gradus in patria, nouem beatitudines in Euangelio. De statu animę
purę secundu m Christianos. Quo pacto mens Deo coniungitur. Diuersi in patria gradus, et quod
omnes omnia creata uident 439 .
Status animę apud Deum immobilis. Singuli in Deo contenti. De corporibus beatorum 439 .
Quomodo beati a Deo illuminantur 442 .
Fides. Theognis poeta: Fidelem, inquit, uirum omni auro et argento in seditione meliorem
268 .
Qui de Deo crediderit secundum Legem, religiosus erit 309 .
Per diuinam fidem ad summum bonum perueniri 328 .
Fortis. Roboris tempus mulieri XX, uiro anni XXX 211 .
Formosus. Hippias de pulchro 38 .
Speciosissima simiarum deformis est cum alio genere animalium comparata 39 .
Pulchrum est, quod omnia, quibus inest, pulchra efficit 40 .
Quisquis pulchrum amat corpus, non hominem, sed ea quę sunt hominis amat 42 .
Charmides, Glauconis filius, forma insignis 98 .
Pulchrum est quod semper tale perseuerat 117 .
Phedrus de pulchro 159 .
Poscit a Deo, ut intus pulcher fiat 166 .
Pulchrum sine mensura et moderatione esse non potest 262 .
Qui uirtuti formam corporis anteponit 285 .
Pulchritudo immutabilis est 389 .
Fur. Autolycus, maternus Vlixis auus, furto et periurio nobilis 190 .
Furti
latrociniique cupiditas in
urbe uel regione committendi ne in mentem quidem ueniat uestram 299 .
Sacrilegium 303. 304 .
Sacrilegii poena 305 .
Furti poena 305 .
Inter sacrilegium et impietatem 308 .
Furtum pecunię 319 .
Lex de furtis et rapinis 319 .
Qui rem furto sublatam recipit sciens, in eadem culpa sit qua ille qui furatus est 321 .
Frigidum. Tremor et rigor unde in homine 258 .
Fama. Ignauissimi nihil curant, quę sit de ipsis futura opinio; probatissimi curant, ut
in futuris sęculis homines de se benelouentes audiant 330 .
Filii quare non appetendi 16 .
Quare bonorum patrum mali filii 83 .
Qualiter filii se gerere debent erga parentes 283 .
Adoptio filiorum 308 .
Orphani 316 .
Numerus liberorum sufficiens. Quem ex parentibus sequi debeat? Spurii 317 .
Filii parentum conptemtores. Lex in eum qui minus quam decet parentes colat 317 .
Filii non coggant parentes, si nolint, nisi suo more uiuere 333 .
Festa ad remissionem laborum et in honorem deorum. Chorea. Tripudium 272 .
In ludis mutatio et nouitas nouos inducit mores 296 .
DIONYSIVS HALICARNASEVS
Fides. Numa Pompilius Fidei templum erexit 53 .
Fur Cacus in Auentino 13 .
Felix. Erichthonius omnium hominum fortunatissimus 20 .
Filiorum officium erga parentes. Patris potestas in filios 38 .
Patri licebat filios uendere. Bis manumissus erat seruus patris, tertio sui iuris erat
39 .
Metii Coriolani reuerentia erga matrem Vetruriam 209 .
PROBLEMATA ARISTOTELIS
Fortis. Cur homines fortes magis ex parte uinosi sunt. Cur fortitudinem maxime honorant
res publicę, cum non sit uirtutum pręcipua 65 .
Fur. Quam ob causam qui ex balneis, ex palestra, ex foro aliquid furatus est, morte
mulctatur, qui autem ex domo priuata, precium duplum exoluit. Cur furto damnum capitale
statutum est. Contumelię autem quę grauior iniuria est, poenę taxatio tit 67 .
Frigidum. Qui hieme aqua frigida se lauant, tunc tantum frigent, reliquo die tuti a
frigore sunt 27 .
Cur homines pleni admodum rigent, cum tamen omne pingue calidum sit 39 .
Cur pili eriguntur. Cur magis rigemus currendo quam stando. Quare qui rigent maxime,
dormire non ualent 39 .
Quam ob causam aere sudo apertoque frigus fit acrius quam nubilo, cum stellę sint
calidę et cęlum. Cur cęlum nubilum tepidius sit 62 .
Cur halitum ex ore tum calidum tum frigidum reddere possumus 72 .
Fides. Cur homini potius quam cuiquam ex cęteris animantibus credendum est 68 .
PROBLEMATA PLVTARCHI
Fides. Doryxeni apud Megarenses dicti, qui a Corinthiis capti ac dimissi se redimebant.
Quod si fidem fefelissent, non solum apud hostes, sed apud ciues quoque ut perfidi et iniusti
et infames erant 84 .
Fur. Cur in furto aut aliquo flagitio deprehensos furciferos appellant 79 .
Samii Mercurio Charidotę sacrificantes furari et latrocinari permittunt 86 .
Festis diebus nihil nisi rem diuinam agebant 76 .
Veneris festo uinum profundunt, quod festa sobrie agi oporteat 78 .
AVLVS GELIVS
Fortuna. Fati necessitas 38 .
Pręter naturam pręterque fatum 7 .
Felix. Bona, mala, indifferentia 1 .
Stoici et Peripatetici disertatio, in quo uita beata consistat 107 .
Fides. Quod Romanus populus pręcipue fidem coluit 118 .
Fortis. Milonis Crotoniensis interitus, nimium uiribus suis confidentis 91 .
Formosus. Statura Herculis quanto cęteris pręstet 1 .
Herodotus ait Horestis corpus sub terra inuentum longum cubita septem, id est pedes XII
et quadrantem 24 .
Gręce: Et pulchras omnis inter clarissima fulget 53 .
Fur. Furti damnatus, qui iumentum aliorsum duxerat quam quo utendum acceperat etc. 48 .
De puniendis furtis Catonis sententia. Item Solonis. Furta per lancem liciumque
concepta. Quid sit furtum conceptum, quid oblatum 67 .
Furta licita apud Ęgyptios et Lacedemonios. Fures publici 68 .
Fur manifestus in seruitutem ei traditur, cui furtum factum est, nocturnum autem
occidendi ius est 117 .
Frigidum. Cur oleum facile, uina difficulter 1
LAERTIVS
Bias secundus interrogatus, qui nam anxietate maiore anxiaretur, ille, inquit, qui se
maxime cupit esse felicem et quietum 43 .
Aristoteles felicitatem ait plenitudinem ex III maxime constantem bonis, animi scilicet
et corporis et externis 48 .
Diogenes rogantibus Atheniensibus, ut initiaretur, atque dicentibus, quod apud inferos
hi qui initiati sunt, pręsident: Perridiculum est, inquit. Siquidem Agesilaus et
Epaminundas in coena degent, uiles autem quique initiati in beatorum insulis
erunt 57 .
Beatus dicebatur Calisthenes, quod magnificis ab Alexandro apparatibus exciperetur. At
ille: Infelix, inquit, est qui tunc prandet ac coenat, cum Alexandro uidetur 57 .
Antigonus Zenonem se feliciorem confitetur 63 .
Democritus finem esse ait rectum quietumque animi statum, quem euthymiam dicit 93 .
Felicitas duplex. Suprema illa quę in Deo est. Si beata uita adsit, omnia suppetunt 108 .
Voluptas non omnis eligenda, sed quę ad beatam uitam pertineat 109 .
Epicurus: Quod beatum atque
immortale est, neque ipsum negocia habet neque alii prębet. Itaque
neque ira neque gratia tangitur, quippe huiusmodi omnia infirmitatis indicia sunt 110 .
Fides. Solon: Virtutem atque probitatem iuramento fideliorem cense 8 .
[Aristoteles parentes, qui liberos erudiendos curassent, longe honorabiliores esse his
qui solum genuissent]. Apud Zenonem urbis ac moenium claues deponebantur 63 .
Forma. Non componere faciem, sed bonarum artium studiis animum excolere
pręclarum est 6 .
Socrates hortatur iuuenes, ut se intueantur in speculo 19 .
Pulchritudinis tres species: facies, usus, lex 37 .
Pulchritudo alienum bonum 43 .
Aristoteles rogatus, cur honesta forma pręstantibus diutius congredimur: Cęci, inquit,
huiusmodi interrogatio est 47 .
Antisthenes adolescenti qui se fictori suo conformabat: Dic, ait, si uocem ęs
acciperet, quanam in re gloriaretur? Illo dicente in pulchritudine, non, inquit, erubescis
qui cum inanimis gloriaris? 54 .
Diogenes composito adolescenti quippiam roganti, non antea se dixit responsurum quam
aperte exploraret uir ne esset an mulier 57 .
Adolescentem intuens se componentem: Siquidem, inquit, ad uiros, frustra, sin ad
mulieres, nequiter 58 .
Videns decorum adolescentem indecenter loquentem: Non erubescis, ait, ex eburnea uagina
plumbeum educens gladium 59 .
Pulchritudinem uirtutis esse florem 74 .
Pythagoras tam forma uenusta, ut illum discipuli opinarentur Apollinem, qui ex
Hiperboreis uenisset. Nudatum aliquando illius foemur aureum apparuisse fama est 81 .
Fur. Quę non posuisti, ne tollas. Siquis secus faxit, capitale esto 8 .
Cum uidisset aliquando magistratus qui hieromnemones dicebantur, quendam ex ęrario phyalam furatum adducentes: Magni, inquit, fures paruum ducunt 57 .
Cernens uestium furem in balneis: Num, inquit, ad unguentum an ad aliud uestimentum 58 .
Zeno seruum in furto deprehensum uerberabat cumque ille diceret: Fatale mihi erat
furari. Et cędi, inquit [88] 55 .
Quę sunt unguibus recuruis aues non nutriendas 82 .
[Fru]
Frugalitas. Frugalitatem magnum existimat bonum Epicurus, non ut semper utamur modicis,
sed nisi multa habeamus, utamur paucis 109 .
Filii. Quęcunque, ait, stipendia parentibus intuleris, eadem ipse a filiis expecta 6 .
Solonis lex: Siquis parentes non enutrierit, is ignobilis et obscurus esto 8 .
Aristippus causante quodam quod filium quasi non ex se natum proiiceret: An uero,
inquit, ignoramus et pituitam et pediculos ex nobis gigni, quę tamen uelut inutilia a nobis
proiicimus 23 .
Contemnente quodam patrem Diogenes: Non pudet, ait, istum contemnere, qui tibi, ut
magnum sapias, est autor 59 .
Aristoteles: parentes qui liberos erudiendos curassent, longe honorabiliores esse his
qui solum genuissent. Hos enim uiuendi tantum, illos et bene beateque uiuendi autores esse
47 .
Festa. Menedemus cum aliis philosophis a Nicocreonte, Cypri rege, ad menstruam
celebritatem uocatus dixisse fertur: Siquidem honesta est eiusmodi uirorum congregatio,
quotidie sunt festa celebranda, sin minus, superflue quoque modo celebratur 28 .
Diogenes Dionysiaca et certamina magna miracula stultorum dicebat 55 .
Finis quadriparitus: legitimus, naturalis, arte constans et forte 77 .
Diogenes legerat quidem diutissime, cum ad finem libri nihil ultra scriptum esse
ostenderet: Bono, inquit, este animo, uiri, terram intueor 57 .
QVINTVS CVRTIVS
Fortuna.
Nunquam diu eodem uestigio stare fortunam 11 .
Fatum ineuitabile 12 .
Humana negocia multo ante destinata non posse mutari 26 .
Arbores magnas diu crescere, una hora extirpari 42 .
Fortuna lubrica et sine pedibus 42 .
Felicitas.
Homines, cum se permisere fortunę, etiam naturam dediscere 2 .
Fragilitatis humanę nimia in prosperis rebus obliuio est 18 .
Res secundę Alexandri naturam commutarunt. Raro quisquam erga bona sua satis cautus est
62 .
Fides.
Scythę colendo fidem iurant 42 .
Fortis.
Lysimachum, cum leoni occurreret, Alexander repulit et adiecit tam a semet quam a
Lysimacho leonem interfici posse 44 .
Porus neminem se fortiorem existimabat 54 .
Formosus.
Hominibus barbaris in corporum maiestate ueneratio est. Magnorumque operum non alios
capaces putant quam quos eximia specie donare natura dignata est 30 .
Roxane uirgo quam Alexander duxit uxorem eius forma captus 47 .
Porus rex humanę magnitudinis propemodum excesserat formam 53 .
Fama.
Nunquam ad liquidum fama perducitur. Omnia illa tradente maiora sunt uero 55 .
POLIBIVS
Fortunę uarietatem ostendit. Marcus Attilius captus 10 .
Fortunę inconstantia 84 .
Fides. Alexon fidelis 12 .
Forma. Colossus magnus apud Rhodios, qui motu terre prostratus est 95 .
Fames. Lybici exercitus ab Amilcare obsessi inuicem corporibus uescebantur 22 .
Finis rei agendę esse debet uel iocundum uel utile uel honestum. Inter principium et
causam 39 .
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Fortunę mutatio in Ioseph 9 .
Victus uictorię erexit tropheum 75 .
Volubilitas fortunę in Demetrio 243 .
Fortuna regum uaria 256 .
Difficilius reges a summo fastigio ad medium detrahi quam a medio ad imum 315 .
Persei filii seruituti addicti 324 .
Germani aleę studiosi 347 .
In eos qui de fortuna quęri solent 353 .
Varia in Cleandro fortuna 433 .
Felix. Perpetuus felicitatis cursus Oziam a uera pietate auertit 64 .
Solon Croesum non putauit felicem, quod ea dumtaxat possideret, quę subiacent fortunę
86 .
Croesus ad pyram adductus cognouit Solonem de se uera locutum 93 .
Polycratis felicitas. Prosperę fortunę casus periculosus 100 .
Atheniensium nemo aduersum casum expertus quamdiu Pericles pręfuit bello 150 .
Incenditur Persepolitana regia 220 .
Alexander felicitate nimia corruptus 222 .
Metelli Macedonici felicitas 337 .
Valeria in Syllę sedem transiens: Volui, inquit, felicitatis tuę portiunculam sortiri
357 .
Syllę felicitas 357 .
Fortunatę insule. Elysii campi 357 .
Fides serui 102 .
Euergetę ab Alexandro donati ob fidem regi suo Cyro seruatam 222 .
Lysimachi fides etiam accepta iniuria 241 .
Pyrri erga Athenienses fides 245 .
Regulus fidem hosti datam seruauit certo capitis periculo 256 .
Fabius fidem publicam priuato exoluit impendio 272 .
Fides ad captiuitatem reuertendi 275 .
Cassilinum fame perire quam a Romanorum fide desciscere malunt. Item Petellini 280. 281 .
Theodorus a tyranno tortus socios coniurationis non prodidit 282 .
Enosidemus occidi maluit quam incolumis commissę sibi urbis pręsidio decedere 307 .
Serui in Cornutum 353 .
Fides Pomponii capti et saucii 360 .
Veteranorum erga Cęsarem fides 387 .
Pompeius fidem seruat inimico 392 .
Iudei Cęsaris statuam inferri templo non sunt passi 413 .
Fideles persequi Traianus desiit apologeticis libellis permotus 429 .
Crux in cęlo Constantino apparuit 454 .
Crucis lignum repertum 454 .
Demones ueros sanctos timent 456 .
Fortis. Anthei certamen 32 .
Erix ab Hercule superatus 33 .
Sanson 38 .
Lysimachi pugna cum leone 241 .
Pyrrhus Mamertinum a uertice ad imum uno ictu dimidiauit 250 .
Machina Archimedis 284 .
Tiberius recens malum digito terebrabat, adolescentis caput consauciabat talitro 413 .
Comodus ualido corpore, ut elephantum hasta et origis cornu transfigeret etc. 433 .
Maximinus tribunus quinos senosue milites quotidie sternebat, Antheus etiam Hercules
dictus. Deiecto tribuno: Date alium, inquit, sed tribunum 441 .
Forma. Goliadis magnitudo 47 .
Absalonis cęsaries 52 .
Capillos alebant Lacones, quod hi pulchriora redderent corpora 63 .
Orestis cadauer 74 .
Macrobii othiopes, hominum maximi ac pulcherrimi, regem creant, qui pręstat forma et
uiribus 98 .
Athon montem posse in humanam effigiem figurari 121 .
Artachees statura quinque regiorum cubitorum 128 .
Xerxes pulcherrimus 129 .
Cratis fluuius suis undis immersos candidos et flauos efficit 129 .
Roxane, Alexandri uxor 222. 227 .
Porus immani statura 229 .
Campaspe, nobile Alexandri scortum 233 .
Anthei sepulchrum 358 .
Robore corporis et magnitudine pręstantissimus Surena 376 .
Cleopatra 396 .
Augusti forma 411 .
Homo septem cubitorum Lazarus nomine 413 .
Bassianus formosissimus 438 .
Maximinus iunior, Romanorum imperatorum pulcherrimus 443 .
Zenobię forma et mores 448 .
Fur. Nullum facinus furto grauius apus Scythas 3 .
Lacones furari discunt, sed furto deprehensos puniunt 63 .
Olerum et fructuum fur paricidę1 loco habitus 86 .
Scythę seruitia luminibus priuabant, ne lac furarentur 105 .
Ex rapto uiuere pro re honesta habent Thraces 111 .
Gylippi peculatus 181 .
Dioxippus furti insimulatus calumnię impatiens sibi manum intulit 231 .
Frigidum. Parapandisarum regio quanto rigore obstringitur 222 .
Fama. Nuncius cladis Atheniensium ueniens foeminarum incursu de casu suorum
sciscitantium pressus periit 112 .
Dionis felicitas in tabellario 200 .
Fames ingens a Iosippo pręuisa. Caput asini LXXX nummis ueniit. Mulieres filios
comederunt 60 .
Cambisis milites fame adacti decimum quemque inter se mandere occipiunt 99 .
Obsessi lectorum funibus elixis nutriti 134 .
Fames et pestilentia Romę 142 .
Fame adacti in Tyberim quidam se pręcipitauerunt 148 .
Fame mutuo se depasti 156 .
Caput asini LX uenditum dracmis 183 .
Filius et pater ferro inter se dimicant pro mure exanimi 243 .
Infandus obsessorum cibus 260.280. 281 .
Fames coegit imbellem multitudinem emittere hosti prędam, si uellet 337. 338 .
Fames Athenis 352 .
Obsessi deliberant humanis carnibus uescendum prius quam deditio
fieret 376 .
Fames
quam Agabus prędixit 416 .
Dira fames Hierosolimis 424 .
Romę fames ita ut ne humanis quidem carnibus abstinerent 461 .
Filii. Varii parentum affectus, pater in Esau propensior, mater in Iacob 8 .
Laio prędictum expedire ei sine liberis esse 39 .
Filiorum Heli flagitia 43 .
Dauid erga Absalonem filium 52 .
Laconum erga pueros cura 63 .
Parentum in liberos omne ius esto 70 .
Thraces filios palam uenditant 111 .
Filius imperans matri 132 .
Carthalo a Macheo patre in crucem actus, quod ad eum exulem cum purpura et infulis
uenisset 181 .
Galli liberos in conspectum uenire, antequam adoleuerint, non permittunt 185 .
Titus Manlius pro Lucio patre 198 .
In Cathea filii mutili nati necantur 229 .
Seleuci in filium indulgentia 244 .
Pietas Fabii in filium 245 .
Scipio filii pubescentis adhuc incursu seruatus 268 .
Festa. Gothi religionis metu die festo non repugnantes cladem passi sunt 461 .
VALERIVS MAXIMVS
Fortunę mutatio, liber VI, caput VIII.
Felix. De felicitate, liber VII, cap. I. Solon neminem beatum dici debere arbitrabatur,
dum adhuc uiueret, caput II. Anaxagoras interroganti, quisnam esset beatus, "nemo", inquit,
"ex his, quos tu felices existimas" etc., eodem.
Fides. De fide publica, liber VI, caput VI. Fides uxorum erga uiros, caput VII, seruorum
erga dominos, caput VIII.
Fortitudo, liber III, caput II. Milo Crotoniates uirium confidentia perisse traditur.
Item Polidamus athleta. Documento sunt, nimio robore membrorum uigorem mentis
hebescere, liber IX caput XII. Quando athletarum certamen, liber II, caput I.
Furti damnatus qui equo alieno ultra pręscriptum uectus est, liber VIII, caput II.
Filii. Parentum amor in liberos, liber V, caput VII. Parentum seueritas in liberos,
caput VIII. Parentum moderatio in suspectos liberos, caput IX. Filię Afronię reuerentia in matrem Ebuciam,
quę contra testamentum eius, quo pręterita erat, agere erubuit, liber VII, caput VIII. Quę
matrem interemerat, mansit indemnata, quod constaret filiorum necem ab illa ueneno sublatorum
ultam. Alia uirum et filium impune peremit, quod hi prius filium eius prioris mariti
peremerant, liber VIII, caput I.
Fames. Octacilius Siciliam et Sardiniam hosti dimisit fame compulsus. Casilinates
insolitis cibis, dum obsiderentur usi, fidem seruarunt. Ex Prenestinis quidam murem captum
ducentis denariis uendidit, ipse inedia periit, emptor seruatus est. In Bosphorano tractu sex
milibus denariis singula uasa olei frumentique modii totidem mancipiis permutati. Cretenses
sua iumentorumque urina sitim extinxerunt. Numantini humanorum corporum dapibus usi.
Calaguritani ne uxoribus quidem ac liberis pepercerunt, liber VII,
caput VI.
CICERONIS OPVSCVLA
Fortunę magna uis in utramque partem 116 .
Cui spes omnis et ratio et cogitatio pendet ex fortuna, huic nihil potest esse certi
176 .
Felicitas in cęlo 189 .
Ille qui recte atque honeste curriculum uiuendi a natura datum confecerit, ad illud
astrum, quod aptius tunc fuerit, reuertetur 189 .
Fides iustitię fundamentum 76 .
Regulus 81 .
Fides ut habeatur, duabus rebus perfici 119 .
Neque enim ulla res uehementius rempublicam continet quam fides 134 .
Fides bona 153 .
Marcus Regulus 161 .
Quando fides non seruanda 163 .
Animus sine fide locus in mari sine portu. Summa amentia est in illorum fide spem
habere quorum perfidia toties sis deceptus 185 .
Fortis. Milo Crotoniata uiribus iam per ętatem destitutus fleuit 36 .
Formę decorem comparat decore uitę 95 .
Decorum circa corporis formam 103 .
Felix. Non enim solum ipsa fortuna cęca est, sed eos etiam plerumque efficit cęcos, quos
complexa est 15 .
Fama. Negligere quid de se quisque sentiat, non solum arrogantis est, sed etiam omnino
dissoluti 95 .
Filii. Paterfamiiias qui delectatur re sua familiari 93 .
Filii patres imitari student 99 .
Optima hęreditas a patribus traditur liberis omnique patrimonio pręstantior gloria
uirtutis rerumque gestarum 101 .
Titus Torquatus pro patre, a quo ruri relegatus 164 .
THVCIDIDES
Felix. Qui successu superbit 13 .
PANEGYRICVS PLINII
Fortunę uarietas 4 .
Felix. Est enim demum uera felicitas felicitate dignum uideri 44 .
Fortis non tam qui uiribus pręstat quam qui uitiis non succumbit 47 .
PHALARIS
Filium plus matri debere quam patri 9 .
Quod filius patris sit, non matris 10 .
Ad patrem de temeritate filii sibi insultantis 14 .
Ad filium, ut desistat 15 .
Filius bonus, pater malus 19 .
Filiam pro filio natam amico gratulatur 27 .
Fortuna agi omnia 16 .
Fatum 53 .
Fidem dat pro iuramento. Fidem se firmam habere asserit 18 .
Nusquam tuta fides 29 .
Felix. Explicat miserias suas ad eum qui sibi tanquam felici scripserat 19 .
ORATIVS IN EPISTOLIS
Felix. Quę res possit facere beatum 6 .
Quem nimis secunda delectant, aduersa nimis perturbant 10 .
Dum licet, et uultum seruat fortuna benignum 11 .
TERTVLLIANVS
Fides. Traianus Christianos non inquiri debere iussit, oblatos puniri 1 .
Primus fidei persecutor Nero 3 .
Obiecta Christianis 6 .
Deus Christianorum 6 .
De prophetis. De Scripturis 6 .
Ptolomeus. Moyses 7 .
Disciplina Christianorum 13 .
De innocentia eorum 14 .
Christiani philosophis meliores 15 .
Fama plurimum mendax 3 .
VERGILIVS
Fortuna. Talia sęcla "suis dixerunt" currite "fusis concordes stabili fatorum numine
Parcę" 6 .
Felix. Candidus insuetum miratur limen Olympi sub pedibusque uidet nubes et sydera
Daphnis 7 .
Campi Elysii 132 .
Aurea nunc solio stellantis regia cęli accipit et numerum diuorum altaribus auget 141 .
Fama malum quo non aliud uelocius ullum 97 .
Fortis. Eneę hasta terrę fixa euelli non potuit. Turnus saxum uix duodecim hominibus
portabile contorsit 225 .
EX PRIMA COMMENTARIORVM
Fortuna. Sortibus non credendum 88 .
Sacrum Fortunę 324 .
Felix. Iudea et Hierusalem ęterna 47 .
Enoch et Helias 58 .
Prima beatitudo
in primo numero, secunda in decade, tertia in
hecatombe 69 .
Donat hominibus angelorum similitudinem 70 .
Dominus ascendit cum sanctis 78 .
Plantabunt uineas cum Noe 79 .
Cornu tuum ponam ferreum et ungulas tuas ęneas 103 .
Mons umbrosus atque condensus 127 .
Equi Domini animę sanctorum 137 .
Beatorum lętitia 144 .
Duplicia reddam tibi 166. 168 .
Erit in die illa quasi Dauid 173 .
Securi 177 .
Beati qui habitant in domo tua 178 .
Impiorum prosperitas 184 .
Quomodo sanctus uestimentum Dei est 133 .
Ecce Dominus noster, expectauimus eum. Vrbs fortitudinis nostrę 247 .
Aperite portas, et ingrediatur gens iusta 248 .
Fulgebunt sicut sol 260 .
Habitat in excelsis 264 .
Fugiet dolor et gemitus 266 .
Regia uiuentium. Lux uiuentium. Felicitas seculi 270 .
Vera bona 294 .
Hierusalem cęlestis 299 .
Hęc est hęreditas seruorum Domini 300 .
Bona animę repromissa. Vita sempiterna 301 .
Mons sanctus 303 .
Terra uiuentium 306. 310 .
Non erit amplius sol ad lucendum 315 .
Pars mea Dominus 316 .
Vinum. Triticum 317. 318 .
Cęlum 320 .
Non erit ultra fletus 325 .
Domus beatorum 328 .
Lignum uitę 326 .
Hierusalem cęlestis 329 .
Hierusalem libera 329 .
In equis candidis, id est corporibus glorificatis 331 .
Sabbatum 332 .
Quid est quod uia impiorum prosperatur 349 .
Noster municipatus in cęlo est 356 .
Fides. Iudas fidelis primus Mare rubrum ingressus reliquis dubitantibus 33 .
Vinum Lybani. Ebrietas 38 .
Anima credens habet sponsum Dominum uirginalem 40 .
Fides diffusa 44 .
Qui inuocant nomen Domini 45 .
Qui de Iudeis crediderunt, uocantur reliquię 45 .
Pregnantes Galaad 81 .
Conuersi festinarunt ad Christum 101 .
Christus queritur de raritate fidelium 108 .
Displicet qui promissa uenire non credit. Iustus ex fide uiuit 123. 124 .
Quicquid boni operis feceris, nisi in nomine Christi feceris,
mercedem non habebis. Ego sum uitis et uos rami 163 .
Quot quot ex fide sunt, filii sunt Abraham 169 .
In die illa disperdam nomen idolorum 174 .
Tertia pars Christiani sunt 175 .
Auster fideles, aquilo infideles 176 .
Ambulemus in lumine Domini 193 .
Scientia fidei 200 .
Si non
credideritis, non intelligetis 205 .
Habitabunt apud te profugi mei Moab 235 .
Abel et Chaim, fideles et ethnici 240 .
Israel hęreditas Dei 240 .
Murus bonorum operum et antemurale rectę fidei 247 .
Fidelibus bona promittuntur 259 .
Virgo Syon 269 .
Fideles 278 .
Miles Christi 280 .
Gentes non omnes simul crediturę. Christiani 283 .
Qui sequimini iustitiam et quęritis Dominum 290 .
Beta cocta, beta semicocta 293 .
Raritas credentium ex Iudeis 296 .
Fidelis quid significet 201 .
Fide appropinquamus Deo 301 .
Filius Abraham 310 .
Aurum et argentum 314 .
Christiani 317 .
Quorum laudatur fides 322 .
Israel Dei fideles. Christianus 325 .
Fidei miracula 327 .
Nemo dicit Dominus Iesus nisi in Spiritu Sancto 328 .
Fidei constantia 334. 342 .
Patrem uocabis me et post me ingredi non cessabis 337 .
Fides et intelligentia sine operibus uana sunt 339 .
Domine, oculi tui respiciunt fidem 339 .
Periit fides 344 .
Nabuchodonosor seruum meum, non quod fidelis, sed quod in euersione Hierusalem Domini
seruiat uoluntati 367 .
Fortis ipse quasi quercus 50 .
Robustus corde inter fortes nudus fugiet in illa die 50 .
Seon rex fortis et procerus 63 .
Fortitudo corporis imbecillitas animę est 70 .
Mos exercendarum uirium 172 .
Formosus. Vana mundi pulchritudo 117 .
Dies Domini super omne quod pulchrum est 194 .
Fur maledicitur 158 .
Fames. Area et torcular non pascet eos, et uinum mentietur eis 26 .
Fame nihil durius 57. 77 .
Et uocaui siccitatem super terram 147 .
Fames grauissima sub Esdra et Neemia 185 .
Fames ex ira Dei 166 .
Fames ueritatis 210 .
Filii. Fratres pro filiis ponuntur 6 .
Filii et in malam partem ut filii irę uel gehennę uel perditionis uel iniquitatis uel
fornicationis uel diaboli 180 .
Filius cadauer patris unco traxit 219 .
Honora patrem, ut sis longeuus etc. Iuxta litteram stare non potest 310 .
Filii et filię 313 .
Patris meritum suffragatur filio 334 .
Festiuitates tuas celebra non in uino et epulis, ut carnei Iudei existimant,
sed in spiritalibus deliciis et uoluptate torrentis 114 .
Aggei, id est
festa celebrantes 145 .
Festum azimorum Phase, pentecostes, tubarum, propiciacionis et
tabernaculorum. Scenophegia. Tria festa Iudeorum 151 .
Tabernaculorttm 178 .
Pasca non passionem signat, sed transitum 281 .
Sabbatum custodiendum 302 .
Sabbati obseruatio iuxta litteram impossibilis 310 .
Sabbatum secundum tropologiam 357 .
EX SECVNDA COMMENTARIORVM
Fortuna. Sortes mittuntur in sinum, sed a Domino temperantur 272 .
Felix. Mons Dei paradisus 76 .
Nullum bonum irremuneratum 79 .
Ego pascam oues meas 88 .
Lignum uitę. Terra uiuentium 89 .
Mille annorum regnum promittentes: Tertulianus, Lactantius, Victorinus, Seuerus,
Hireneus et Apollinaris 90 .
In domo patris multę mansiones 101 .
Sabbatum requies ęterna 112 .
Dies boni. Anni ęterni 115 .
Inebriabuntur ab ubertate domus tuę 118 .
Flumen Dei 119 .
Liber uiuentium. Quid intersit inter sanctos simplices et doctos? Quid
inter solem et stellas 140 .
Terra uiuentium 146 .
Regnum Dei tripiiciter intelligitur 155 .
Oculi beati et aures regnum cęlorum 157 .
Centuplum accipietis. Hinc quidam introducunt mille annos post resurrectionem 166 .
Mons oliueti 177 .
Hęreditas dupliciter 221 .
Et nos suscitauit cum eo et sedere fecit in cęlestibus 247 .
Prosperitas stultorum perdet illos 258 .
Et implebuntur horrea tua saturitate 260 .
Primi et purissimi fructus eius. Longitudo dierum, diuitię et gloria 160 .
Mecum sunt diuitię et gloria 264 .
Fructus iusti lignum uitę 267 .
Lucerna impiorum extinguetur 269 .
Tabernacula iustorum germinabunt 270 .
Nuncius bonus felicitatis desideratę 280 .
In exultatione iustorum multa gloria 282 .
Considerauit agrum et emit eum 285 .
Ridebit in die nouissimo 286 .
Surrexerunt filii eius 287 .
Date ei de fructibus manuum suarum 287 .
Quies futura 294 .
Felicitas humana patet inuidię 295 .
Hęc est pars nostra 297 .
Impiorum prosperitas
299 .
Prosperitas mundana 306 .
Mane astabo tibi et uidebo 322 .
In ęternum exultabunt 322 .
Et habitabis in eis 323 .
Dominus regnabit in ęternum sine fine 326 .
Nec dabis sanctum tuum uidere corruptionem. Adimplebis me lętitia cum uultu tuo 329 .
Satiabor, cum apparuerit gloria tua 330 .
In loco pascuę, ibi me collocauit 336 .
Anima eius in bonis demorabitur 338 .
Vt inhabitem in domo Domini 339 .
Quam magna multitudo dulcedinis tuę, Domine, quam abscondisti diligentibus te 340 .
Exaltabit te, ut hereditate capias terram 349 .
Finis hominis ęterna beatitudo 350 .
Et beatum faciat eum 352 .
Quando ueniam et apparebo ante faciem Dei mei. Quando transibo in locum tebernaculi
admirabilis usque ad domum Dei 352 .
Sedes tua, Deus, in sęculum sęculi 356 .
Afferentur tibi in lętitia et exultatione 356 .
Eripuisti animam meam de morte, oculos meos a lachrymis 363 .
Lętabitur iustus, cum uiderit uindictam 364 .
Inhabitabo in tabernaculo tuo in sęcula. Dies super dies 365 .
Labia mea laudabunt te, Domine 366 .
Ibi lętabuntur in id ipsum 367 .
Exultent in conspectu Dei et delectentur in lętitia 369 .
Et ędificabuntur ciuitates Iudę, id est animę sanctorum 371 .
Et inhabitabunt ibi 372 .
Prosperitas impiorum 373 .
Sanctis bene in nouissimis. In portis filię Syon 373 .
Videbitur Deus deorum in Syon. Quia melior est dies una in atriis tuis super milia 383 .
Sicut lętantium omnium nostrum habitatio est in te 386 .
Plantati in domo Domini, in atriis Dei nostri florebunt 392 .
Lux orta est iusto 395 .
Qui coronat te misericordia 398 .
Corona susceptio capitis. Scutum misericordia 404 .
Vt collocet eum cum principibus populi sui 409 .
Placebo coram Domino in regione uiuorum 410. 411 .
Aperite mihi portas iustitię. Beati 412 .
Faciem tuam illumina super seruum tuum 418 .
Lętatus sum in his quę dicta sunt mihi: In domum Domini ibimus 419 .
Mons Syon, qui habitat in Hierusalem. Montes in circuitu eius et Dominus in circuitu
populi sui ex hoc nunc et usque in sęculum 420 .
Ecce hęreditas Domini, filii; merces fructus uentris. Non confundetur, cum loquetur
inimicis
suis in porta 421 .
Labores fructuum tuorum quia manducabis. Beatus es et bene tibi erit 421 .
Sedebunt super sedem meam. Et sancti eius gaudio exultabunt 422 .
Et habitabo in eis 424 .
In conspectu angelorum psallam tibi 426 .
Portio mea in terra uiuentium 428 .
Gloriam regni tui dicent. Regnum tuum, Domine, regnum omnium sęculorum 430 .
Exultabunt sancti in gloria 435 .
Laudate eum in potentatibus eius 436 .
Fides. Fideles scabellum sunt pedum Domini 11 .
Fides sine operibus 31 .
Omnem super quem uideritis thau, ne occidatis 37 .
Fides etiam hosti seruanda 52 .
Facite uobis cor nouum et spiritum nouum 56 .
Filii Orientis 68 .
Credidit Abraham 87 .
Auferam cor lapideum et dabo eis cor carneum 91 .
Abiecit tribum Ephraim et elegit tribum Iuda 93 .
Nisi credideritis, non intelligetis 104 .
Fide ardens Helias 109 .
Fides gentium pręponitur Israeli 149 .
Confide, filia, fides tua te saluam fecit 150 .
Qui habet, dabitur ei 156 .
Fides granum synapis 157 .
Modicę fidei, quare dubitasti 160 .
Magna est fides quę grano synapis comparatur 164 .
Turbę pręcedentes et sequentes sunt fideles alii ante Euangelium, alii post 168 .
Non nisi fidelis uidebit Christum 173 .
Regnum Patris fides credentium 177 .
Centurio 181 .
Cathecumini, id est instructi 183 .
Corde credere, ore confiteri. Confessa implere, impleta docere 185 .
Qui habet, dabitur ei 185 .
Fidei argumentum in conuersione Pauli 193 .
Qui ex fide sunt, hi filii sunt Abraham. Ex fide iustificat gentes Deus 199 .
Iustus ex fide uiuit 201 .
Fides non iam sub pedagogo 202 .
Vnum sumus in Christo 203 .
Fides cum dilectione 209 .
Fides 214 .
Fidelis in Christo, ad distantiam fidelis in alio 218 .
Signaculum Dei 221 .
Fides donum Dei 223 .
[Membra sumus Christi non secundum naturam]. Fides in Christo fiducię
principium 226 .
Per fidem Christus habitat in nobis 227 .
Tunica Ecelesię 232 .
Membra sumus Christi non secundum naturam, sed secundum hominem quem assumpsit 237 .
Clypeum fidei 241 .
Sanitas fidei et doctrina uerborum 245 .
Fidei sanitas 246 .
Fides in agnitione omnis boni 253 .
Via bona 259 .
Doctrina uiri per patientiam noscitur, sicut in
martyribus 273 .
Filii Abrahę 274 .
Ne transgrediaris terminos 277 .
Qui dubitat, infidelis est 281 .
Lepusculus collocat in petra cubile suum 283 .
Syndonem fecit et uendidit Chananeo 286 .
Fides Ecclesię 287 .
Lętare, o popule Christiane 306 .
Adorate Filium, ne irascatur Pater 321 .
Incredulos percutit, fideles benedicit 321 .
In misericordi a tua introibo in domum tuam 322 .
Perfidia Iudeorum salus fuit credentium. Confitebor Domino 324 .
Multiplicatio credentium 327 .
Generatio iusta 328 .
Et posuit immaculatam uiam meam, id est fidem 332 .
Corona Christi sunt credentes 334 .
Semen Iacob, semen Christi 336 .
Et circumdabo altare tuum, id est fidem 338 .
Et omnia opera eius in fide 344 .
Accedite ad Dominum et illuminamini 345 .
Exultent et lętentur qui uolunt iustitiam meam 341 .
Filii hominum 348 .
Melius est modicum iusto, id est fides 348 .
Statuit supra petram pedes meos 351 .
Qui uolunt iustitiam meam, id est fidem et opera. Beatus qui intelligit super egenum et
pauperem, id est qui credit Christo 352 .
Et non recessit retro cor nostrum 355 .
Omnis gloria eius filię regis 356 .
Populi confitebuntur tibi in ęternum 356 .
Saluati per fidem et non ex nobis. Circumdate Syon et complectimini eam. Sicut
audiuimus, sic uidimus 357 .
Ex Syon species decoris eius 358 .
Ego cognoui, quoniam Deus meus es tu 362 .
Illuminet uultum suum super nos. Via, quia per Filium uenitur ad Patrem 368 .
Fidei prędicatio ubique 372 .
Filius regis, populus fidelis 372 .
Confitebuntur tibi, Deus. Notus in Iudea primum, deinde in omnem terram 374 .
Non erit in te Deus recens 380 .
Fides nostra per apostolorum sanguinem probatur 382 .
Noua pręferuntur ueteribus 385 .
Fides 386 .
Vsque in ęternum pręparabo semen tuum. Veritas tua in circuitu tuo. In nomine tuo
exultabunt 387 .
Semen eius in ęternum manebit 388 .
Dominus regnauit, exultet terra per ipsum redempta 394 .
Vidit, et commota est terra 395 .
Viderunt omnes fines terrę salutare Dei 395 .
Oculi mei super fideles terrę, ut sedeant mecum 397 .
Semen eorum in sęculum dirigetur 398 .
Terminum posuisti quem non transgredientur
399 .
Christiani 399 .
Gens Domini 401 .
Dubius in fide 401 .
Et duxit eos in uiam rectam 402 .
Et posuit sicut oues familias 403 .
Consumatum est cor eius 408 .
Facta est Iudea sanctificatio eius 409 .
Sed nos qui uiuimus benedicimus Domino 410 .
Quia mandatis tuis credidi 416 .
Anima fidelis ciuitas regis 421 .
De fructu uentris tui ponam super sedem tuam 422 .
Noe maior filius Iudei, minor gentiles. Fideles uestiunt Christum et uestiuntur ab eo 422 .
Montes Syon 423 .
Omnes leuant manus, sed non in sancta nisi fideles 424 .
Et cantent in uiis Domini 426 .
Confiteantur tibi, Domine, omnia opera tua 430 .
Fides trium puerorum 431 .
Filii 433 .
Fortis. Et robusti habebunt diuitias 267 .
Manus fortium dominabitur 268 .
Sapiens fortis est 278 .
Accinxit fortitudine lumbos 285 .
Non timebo milia populi circumdantis me 321 .
Qui docet manus meas ad pręlium 332 .
Cadent subtus pedes meos 332 .
Dominus illumintio mea et salus mea. Quem timebo? Si consistant aduersum me
castra, non timebit cor meum 338 .
Dominus fortitudo plebis suę 340 .
Non saluabitur rex per multam uirtutem 344 .
Quoniam brachia peccatorum conterentur 348 .
Forma. Mulier pulchra et fatua 267 .
Nitrum pro lomento habent 279 .
Vana pulchritudo 267 .
Fortis. Quia tu es, Deus, fortitudo mea. Et brachium eorum non saluabit eos. In te
inimicos nostros uentilabimus cornu 354 .
Dominus uirtutum nobiscum 356 .
Fortitudinem meam ad te custodiam 364 .
In Deo faciemus uirtutem. Et non egredieris, Deus, in uirtutibus nostris 365 .
Ipse dabit uirtutem et fortitudinem plebi suę 370 .
Quia firmamentum meum et refugium es tu 372 .
Quęrite Dominum et confirmamini 399 .
In Deo faciemus uirtutem 404 .
Fortitudo et laus mea Dominus 412 .
Furtum. Non id quod furto sublatum est, sed mens furantis attenditur 248 .
Onesimus furtum fecerat 253 .
Finis melior principio 298 .
Exitus acta probat, sed incertus est 302 .
Iterum 302 .
Fames. Obsessa Hierusalem a Romanis mater filium comedit 13 .
Fama. Vox in Rama audita est, id est in excelso 145 .
Nuncius stultus 280 .
Famam post te bonam relinque 298 .
Filius hominis semper in bonam partem dicitur, filii hominum interdum in malam 80 .
Vbicunque scriptum est in Veteri Testamento Filius hominis, in Hebreo filius Adam
positum est 162 .
Paternitas in cęlo et in terra 227 .
Filius sapiens lętificat patrem 265 .
Filios corripe 269 .
Dolor patris filius stultus 273 .
Pupillus. Orphanus 326 .
Festum. Sabbatismus 109 .
Kalendę. Neomenię 116 .
Sabbati litteram soluunt apostoli 154 .
Sacerdotes in templo sabbatum uiolant, et sine crimine sint 154 .
Dies natalis 158 .
Pasca, Hebraice Phase, non a passione, sed a transitu 176 .
Sabbatum et circumcisio in signum data sunt ueri sabbati et uerę circumcisionis 58 .
Dies quos obseruant Iudei 204 .
Pasca. Pentecoste. Scenophegia 380 .
Canebant tuba his tribus festis, et nos pręcipue ter canimus, id est resurgendo in
Christo, remissionem accipiendo, innouando domum pectoris nostri post ruinam 380 .
Sabbati obseruatio 390 .
Felix. Anima autem mea exultabit in Domino, delectabitur super salutari eius 346 .
Inebriabuntur tanquam meridie 348 .
Impii felicitas breuis. Delectabuntur in multitudine pacis 348 .
Hęreditabunt terram. Inhabita in sęculum sęculi 349 .
IOSEPHVS DE HISTORIA IVDEORVM
Fortuna. Agrippę uaria 174 .
Felix. Quidam propter aream prosperatur 57 .
Successus rerum Dei facit obliuisci 72 .
Ozias successu rerum fit deterior 83 .
Fortis. Sanson leonem interfecit. Cum maxilla asini mille occidit Palestinos 42 .
Quid fortius uinum an rex, mulieres an ueritas 93 .
Forma. Ogyges corpore et uiribus pręstans 29 .
Agag rex seruatus ob pulchritudinem 48 .
Absalon 59 .
Lazarus Gygas VII cubitorum 161 .
Fur. Lex in fures, ut uendantur 140 .
Filii. Contra parentum contemptores 33 .
Heli punitur, quod neglexerit punire filios 43 .
Caius filiam sibi esse dixit cum Ioue communem 168 .
Festum. Herodis ludi quinquennales 137 .
IDEM DE ANTIQVITATE IVDEORVM
Fortuna uaria Agrippę 23 .
Festum phorias, quo ligna conuehuntur in templum ad ignem perpetuo fouendum 29 .
Fames Hierosolimis obsessis a Romanis 61 .
Mater filium occidit et comedit 67 .
EVSEBIVS DE PRĘPARATIONE EVANGELICA
Fortis. Athletę. Diomedes 32 .
Vires 55 .
Filii in parentes ne ulciscantur 85 .
Fortuna. Fatum 13 .
Parcę 17 .
Fatum. Parcę 33.34.35. 36 .
Parcę. Fortuna 36 .
Casus 37 .
Fatum 39 .
Felix. Aristippus uoluptatem bonorum, dolorem malorum finem constituit 4 .
Felicitas nulla in bonis externis 54 .
Terra cęlestis iuxta Platonem. Paradisus 78 .
Beati, beati 79 .
Beatorum insulę 80 .
Beati 89 .
Finis. Causę quattuor omnium quę sunt 37 .
Furtum qualiter punitur 38 .
Lex in sacrilegos 55 .
Furtum duplum reddi par est 84 .
Fides. Christiani homines Dei dicti 52 .
Vir fidelis 80 .
Festa. Sabbatum 87. 88 .
Dies Dominica 89 .
Fama. Gygantes 59 .
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Fortuna. Varietatem rerum ex Dei iudicio pendere 14 .
Fortuna dea 28 .
Fatum 32. 33 .
Fortuna 46 .
Varietas rerum ex Dei iudicio 162 .
Felix. Quam pudendis prosperitatibus affluere uelint qui de Christianis temporibus
conqueruntur 8 .
Felicitas turpis 13 .
Felicitas dea 29 .
Merces Stoicorum 30 .
Bonum summum 54. 55 .
Veram beatitudinem per unum deum tribui 66 .
Boni finis 67 .
Visio Dei 71 .
Comparatio hominis nunc iusti et olim in paradiso positi 79 .
Beatitudo a Deo condita 82 .
Inter frui et uti 82 .
Promissa, uita ęterna uel tempora ęterna quid sit 89 .
Qui dixerant animas beatas rursum ad labores redituras 90 .
Felicitatis securitas 90 .
Animę beatę 96 .
Paradisus in quo primi homines fuerant 97 .
Alcybiades, cum sibi beatus uideretur, Socrate disputante quod contra infelix esset,
fleuit 101 .
De uera beatitudine 106 .
Felicitas in paradiso uiuentium 107 .
De beatitudine contra philosophos 155 .
Fructus sanctorum beatitudo pacis ęternę 156 .
Sancti in hac uita spe tantum beati 159 .
Summum bonum 162 .
Regnum mille annorum 165. 166 .
Quid sit regnum sanctorum cum Christo 166 .
De Ecclesię glorificatione 168 .
Regnum sanctorum 171 .
De promissione beatitudinis 186 .
In eos qui putant terrena corpora non posse ad cęlum transferri 186. 191 .
De ęterna felicitate 198 .
Fides. Quibus barbari propter Christum pepercerunt 1 .
Marcus Regulus 4 .
Quę passi Romani ante fidem Christi 9 .
Salubritas religionis Christianę 16 .
Fides dea 28 .
Tria genera theologię: fabulosum, naturale, ciuile 42 .
Plato proximus Christianis 56 .
Religio, pietas, latria 67 .
De uero Dei cultu. Vnus Deus 67 .
Etiam Legis sanctos sub fide Christi iustificatos 73 .
Credidit Deo Abraham, et reputatum est ei ad iustitiam ante circumcisionem 123 .
Populus Dei 134 .
Iob de alienigenis fidelis 150 .
Quomodo uiuunt ex fide 159 .
Non possunt esse ibi uerę uirtutes, ubi non est uera religio 161 .
In eos qui propter fidem etiam peccatores saluari putant et qui propter elemosinam 181 .
Fides quę per dilectionem operatur 183 .
Fundamentum Christus 183 .
Fides 185 .
Roma Romulum diligendo deum fecit, Ecclesia autem Christum deum credendo dilexit 187 .
Vt multi crederent, uirtutis fuit diuinę. Miracula fidei 187.189. 190 .
Forma. De genere Gygantum 110. 116 .
Pulchritudo bonum, sed carnale et infimum 115 .
Frigidum. Hyemis uis maxima 21 .
ORIGENES
Felix. Ad uesperum demorabitur fletus et ad matutinum lętitia 18 .
Christus regnum cęlorum pręparauit. Tabernaculum beatorum 43 .
Sancta sanctorum 44 .
Expectarunt patres, ut simul nobiscum beatitudinem consequerentur 69 .
[Sancta non manufacta 88 .
Beati fulgebunt 99.] Sancta sanctorum 79 .
Domus non manufacta 88 .
Beati fulgebunt 99 .
Qui ad ciuitatem Dei accedunt 94 .
Hierusalem cęleste 100 .
Beati 104 .
Bona promissa 104 .
Non erit labor in Iacob neque uidebitur dolor in Israel 112 .
Tabernaculum quod fixit Doninus 113 .
Carnis et animę beatitudo 115 .
Maior numerus minus beatorum quam magis beatorum 130 .
Beati minores 131 .
Festiuitas sabbatum uerum 133. 134 .
Magdalum magnificentia 143 .
Aseroth atria perfecta. Dealbatio in bonum et in malum dicitur 144 .
Loca in cęlestibus 145. 146 .
Promissa iustis 150 .
Leuitis non datur sors in terra, ut expectent cęlestem 166 .
Diui sio terrę 166 .
Sortiti cęlestia. Loca cęlestia 171 .
Fortis. Vir uirtutis 138 .
Fortes 140 .
Forma. Gygantes 100 .
Fames 25. 26 .
Filii. Qui maledixerit patri aut matri 82 .
Paternitates, id est familię 94 .
Festum. Duo Pascata 39 .
Dies propitiationis. Pasca. Azima. Pentecoste. Neomenia. Tubarum. Solennitas
repropitiationis 77 .
De diebus festis 84 .
Festa 132 .
Festiuitas perpetua, sabbati, neomenię 133 .
Festiuitates umbra futuri 133 .
Paschę. Azimorum. Enceniorum. Septimorum. Tubarum, afflictionis et propiciationis,
Scenophegię uel tabernaculorum 134 .
Festiuitas perfecta 142 .
Fur. Rapina bona et mala 58 .
Fides. Qua credimus Christum uenisse in carne 9 .
Filii Abrahę 13 .
Fides Christi 17 .
Diuiditur mare credentibus 35 .
Fides aurum 44. 50 .
Syclus sanctus 57. 58 .
Fides, spes, charitas 60 .
Fides locus sanctus 62 .
Fides Sanctę Trinitatis 62 .
Genus electum 76 .
Regale sacerdotium 79 .
Fidei uirginitas 84 .
Vbi Israhelita superat, Ęgyptius cadit 87 .
Centum fideles 91 .
Tribus fidelium 92 .
Fides clarior propter hereticos 102 .
Virgę germinatio 104 .
Sancta Trinitas 106 .
Primitię credentium 107 .
Fidelis cauet disciplinas erroris 112 .
Israel in Christo 112 .
Fides quę per charitatem operatur 118 .
Bibere sanguinem Christi 121 .
Vna fides 129 .
Sine fide saluari impossibile 139 .
Fides sine operibus 146 .
Fideles saluantur 153 .
Lapides uiui 156 .
Gabaonitę fides sine operibus 158 .
Raab 159 .
Iudeus in occulto, id est Christianus 161 .
Iesus cępit omnem terram, qui ex omni terra collegit credentes 164 .
Filius Orientis 180 .
HIGINVS
Forma.
Andromeda, Casiopeia 2 .
Crines Beronicę 4 .
Ganimedes 5 .
Felicitas
terrena semper mixta miseriis 5 .
Fur.
Prometheus ignem de cęlo furatus 2 .
HERODOTVS
Fur.
Amasis, cum furti accusaretur, oracula deorum alia eum absoluebant, alia damnabant. Post
hęc rex factus deos coluit, qui ipsum damnauerant tanquam ueraces, furax enim fuit. Qui uero
absoluerant, eos contempsit tanquam ueri nescios 35 .
Forma.
Puella ex deformi facta speciosa 84 .
Horestes VII cubitorum 8 .
Felix.
Solon Croeso feliciores dixit Telum, Cleobem et Bitonem. Exitus enim spectandus 4 .
Croesus capitur 9.10 .
Fortuna.
Fortunę circus 17 .
Furtum.
Amasis lex, ut quisque apud pręsides monstraret, unde uiuere; qui id legitime non
ostenderet, morte mulctaretur, creditus ex furto uiuere 35 .
BASILIVS MAGNVS
Quęre alphabetum in fine eius operis.
PLINIVS
Gloria humana quam anguste habitet 32.
Laudatus pauo expandit colores 108.
Columbę multo uelociores acipitre, sed dum implicant uolatum plaudentes in ipsa gloria rapiuntur 111.
Nihil tam paruum esse quod non gloriam parere possit. Hinc poma Apiana Apio dedere nomen 149.
Polio perungi dignationis gratia glorięque auidos polium tractare 220.
Lucius Accius poeta maxima forma statuam sibi posuit, cum breuis admodum fuisset 318.
Nulli plures statuę dicatę quam Phalerio Demetrio Athenis: CCCLX 319.
Caio Mario Cratidiano omnibus uicis statuas posuerunt easdemque subuerterunt Syllę introitu. Alieno plerique ingenio magis quam suo commendantur 320.
Imaginum amore flagrarunt Romani 327.
Clipei in templo cum imaginibus. Qui suas uictorias pinxerunt. Nero colossum pingi iussit, quod fulmine ictum conflagrauit 329.
Zeuzis athletę, quem pinxerat, subscripsit: inuisurum aliquem facilius quam imitaturum. Ciceronis facete dictum de lapide Chio et Tyburtino 338.
Gula. Pamphagi omnia mandentes 72.
Catuli, quo largiore aluntur lacte, eo tardiorem uisum accipiunt 93.
Caprę pinguedine sterilescunt 95.
Qui cibi ex sue coenis interdicti 96.
Mulus piscis octo milibus nummum mercatus; ea comedonum prodigalitas 100.
De diuitiis marinis. Gulam notat pisces condientium 101.
Cleopatra absorbuit uniones 102.
Item. Clodius, Esopi tragedi filius. Hortensius orator murenam exanimatam fleuit 105.
Antonia Drusi murenę inaures addidit. Orator Hortensius primus Romę pauonem occidit cibi gratia 108.
Onocrotalis faucibus ipsis inest alterius uentri genus, quo omnia congerit 112.
Apicius nepotum omnium altissimus gurges. Auiaria primus instituit Marcus Lelius Strabo. Clodii Ęsopi, tragici histrionis, patina sexcentis sestertiis taxata, cuius filius ędit margaritas. Cleopatra de coena certans cum Antonio 102.
Quidam Siracusis tam diu potare
solitus, donec ab eo cooperta in terra foetum ederent oua 113.
Orygem perpetuo sitientem Africa generat, et in cibis remedio est sitientibus 115.
Magis auidi ciborum, quibus ab aluo longius spacium.
Idem minus solertes, quibus obesissimus uenter 125.
Insatiabilia animalium, quibus a uentre protinus recto intestino transeunt cibi. De pipere, garyophilo et gingibere 130.
Alexandri milites palmis uiridibus strangulati sunt in Gedrosis; id factum est pomi genere. Musteis finis mandendi non nisi periculo fit; tanta suauitas pomi est. Pyrrhi legatus austeritate uini offensus, marito matrem eius pendere in tam alta cruce dixit 142.
Inerticula uitis sola non facit temulentum 144.
Alexander in temulentia amicos interemit. Gloriam bibendo Parthi quęrunt. Famam apud Gręcos Alcybiades meruit, apud nos cognomen etiam Tricungius Mediolanensis tribus congiis epotis uno impetu 147.
Lucius Piso biduo duabusque noctibus perpotationem continuauit. Marcus Antonius ebrius multa mala orbi terrarum intulit. Bibendi consuetudo auget auiditatem. Parthos plus sitire quo plus biberint. Androcides medicinam contra ebrietates raphanum mandi pręcepit 175.
Inuehitur in luxum ęsculentorum 195.
Tiberius Claudius princeps boleto t uenenatus a coniuge dato Agrippina 226.
Fungi etiam familias interemere . Asclepiades utilitatem uini uix deorum potentię ęquari posse protulit 231.
Sapientia uino obumbratur 232.
Buglosa herba in uinum deiecta animi uoluptates auget et dicitur uinum euphrosynum 251.
Plurimum negocii aluus exhibet 256.
Ebrietatem arcet pecudum assus pulmo pręsumptus 295.
Vinum tedio uenire ex Clitorio amne potantibus. Parthorum reges ex Coapse et Euleo amnibus tantum bibunt 297.
Fons aquę iucunde olentis Cabille in Messopia. Anguilla marina in uino putrefactra tedium uini facit 308.
Poculo aureo puluino subdito Philippus rex dormire solitus 312.
Vitellius in principatu suo CC sestertiis condidit patinam 334.
Amethysti ebrietati resistunt. Vinum aqua misceri inuenit Staphilus 84.
STRABO
Gratus. Mori referendo benemeritis gratiam quam ingratus uiuere maluit inferius.
Grati et liberalis exemplum 166.
Rex Epalius ab Hercule in regnum restitutus; eo defuncto filius ipsius Hilum adoptauit et regni heredem reliquit 171.
Gula. Gasterochiras, id est uentrimanos 149.
Cyrrus rex castra uino epulisque plena se insequenti hosti reliquit et conuersus crapula grauatos superauit 203.
Sardanapalus: Ede, bibe, lude 258.
Siliquę mellis plenę. Eas qui ederint, non euadunt 266.
Themistocli a Xerxe Myus in obsonium data, Magnesia in panem, Lampsacus in uinum 246.
Apud quos regem ebrium nacare licet 271.
Ob satietatem et delicias ad contumeliam uerti 277.
De rebus maximis inter uina consultant 280. EMILIVS PROBVS
Gratus. Mori referrendo benemeritis gratiam quam ingratus uiuere maluit 40.
Gula. Magnesia panem, Lampsacus uinum, Myntha obsonium prębebant 7.
Epulabatur more Persarum 9.
Quia laute uiuebat, in inuidiam inciderat 24.
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIBVS
Gula. Antiochus, Syrię rex, a sodalibus, quos temulentus in conuiuio
pulsauerat, occisus est 22.
Vinacus Lusitanus uino depositus occisus est 28.
APOPHTHEGMATA PLVTARCHI
Gloria quomodo paratur 57.
Qui se aliquid credunt, cum nihil sint 60.
Qui se deum credit, insanit. Quomodo acquiritur gloria apud homines 61.
Iactatio de leuissima 80.
Laudis infamięque nostrę
ipsi causa sumus 10.
Glorię student boni 83.
Laudatione non indiget, quem nemo uituperat. Idem 30.
Idem 84.
In laudatione uicti uictor commendatur 85.
Laudatione non indiget, ut supra 86.
Deus concessus fieri ab hominibus 87.
Glorię cupidi Musis immolabant 89.
Idem 96.
Laus iocundior saluis parentibus 31.
De gloria stultum est certare cum diis 42.
Laus communis priuatę anteponenda 27.
Gratus beneficii memor 19.
/ Honorem meritis maiorem dedit 32.
Gratus plus quam patiantur leges 44.
Gulę infamia maior quam impensa 30.
Corpulenti inutiles. Victus immoderatus. Gulosus difficulter corrigitur 39.
Gula damnosa. Comedones 71.
Ebrietati et gulę cautum 8.
Ebrietas excusat peccatum. Ebrietati parcitum 20.
Ebrietas mulctata 16.
Chiis permittitur lasciuire 80.
VALERIVS MAXIMVS
Gloria. De se ipso in neutram partem loquaris 66.
TVLLIVS IN TVSCVLANIS
Gloria. Ęterna moliri non glorię cupiditate, sed uirtutis 102.
Philosophi qui de contemnenda gloria scripserunt sua nomina libris inscripserunt 94.
Gloria nihil in se habet, quod expetatur 105.
Gloria solida est consentiens laus bonorum 117.
Gloria temeraria et inconsiderata fama popularis. Iactatio est uoluptas gestiens et se efferens insolentius 132.
Glorię cupiditas, si non continuo rationem aduoces, hęret altius. Fama popularis non habenda inbonis 149.
Cai Cęsaris laus 150.
Sua quemque magis delectant 151.
Democritus gloriatus se Athenis ignotum fuisse 157.
Nec gloriam per se expetendam nec ignobilitatem extimescendam. Demosthenes mulierculę susurro delectatus.
Gula. Repleti cibis nec mente recte uti possumus 156.
Platonis epistola dicit sibi non placere bis in die saturum fieri. Epitaphium
Sardanapali 157.
Lex Gręcorum in conuiuiis: Aut bibat, inquit, aut abeat 159.
TVLLIVS DE FINIBVS
Gloria. Romanorum laus 79.
Glorię quantum pręstet honestas uera 80.
Gula. Asoti qui in mensa uomant 18.
Gloria. Bona fama Crisippo et Diogeni non uidetur appetenda citra utilitatem 48.
BEATVS HIERONYMVS IN PARTE PRIMA
Gloria. Quidam incenso templo Ephesię Dianę famam sibi quęsiuit 57.
Humilitas Domini Iesu 178.
Glorię cupiditas periculosa 195.
Gula. Intemperantia cibi damnata a phisicis 45.
Satietas et ex uilissimis uitanda 46.
Crapula abominabilis Deo 47, 48.
Vinolentia 162.
Gula libidinis mater 216.
IDEM IN PARTE SECVNDA
Gloria. Quorum fama ad se uisendos ex longinquis etiam regionibus homines traxit 111.
Foeminę laudatę in Scripturis 4.
Ambitiosi et luxurię dediti 117.
Ne hominum rumusculis aucuperis 132.
Gloria humana contemenda 160.
Ne uanę glorię ardore capiaris 166.
Qui se putant alicuius momenti, si ieiunant 224.
De laude et detractione uitanda 230.
Nec laude extollitur nec uituperatione frangitur miles Christi 233.
Alexander ad Achillis tumulum felicem dixit, quod Homerum uirtutum suarum pręconem sortitus esset 236.
Hilarion gloriam calcauit fugiendo 239.
Si humanam laudem quęrimus, diuinam amittimus 255.
Doctissimi Gręcorum accepta mercede regum uel principum laudes dicebant 286.
Gula. Conuiuia sęcularium uitanda 132.
Sunt qui in religione lautius uictitant quam uixeirint in sęculo 148.
Ebrietas Noe uerenda nudauit, Loth ad incestum compulit 156.
A uino abstinendum periculo Noe et Loth 163.
Eua per cibum eiecta de paradiso 171.
Gula et libido maxime homines decipiunt 178.
Sicut fumus fugat apes, sic indigesta eructatio auertit Spiritus Sancti charismata 217.
Vitanda satietas 226.
Contra gulę et luxurię deditos 304.
Gratia prius et sic pax 1.
Gratia gratis dimittit peccata 122.
Dona Spiritus Sancti uenti qui de thesauris, id est de Christo, educuntur 127.
Gratia non operum retributio, sed donantis largitas est 171.
Gratia Dei indigemus ad bene operandum 182.
Plenam perfectionem ex gratia Dei, non ex merito possideri credimus 233.
Omne quod habent homines a Deo, gratia est 297.
BIBLIA
Gloria. Translata est gloria ab Israel capta archa a Philisteis. Phinees uxor Ezechias peperit Ichaboth, id est Inglorium 41.
Ezechias iactabundus ostendit diuitias suas nunciis regis Babyloniorum; ob hoc translatę fuerunt ad eos 68.
Arphaxat, rex Medorum, gloriabatur in potentia exercitus sui 93.
Assuerus ad iactantiam potentię et magnitudinis suę fecit conuiuium 97.
Hester regina quantum contempserit regalem fastum seque humiliauerit 100.
Laus impiorum breuis est et gaudium hypochritę ad instar puncti 104.
Iactabundus. Iactantia de malo 130.
Gloria Dei est cęlare uerbum, et gloria regum inuestigare sermonem 131.
Gloria indecens stulto. Ne glorieris in crastinum. Laudet te os alienum. Probatur homo ore laudantis 131.
Iactantia 132.
Non zeles gloriam et opes peccatoris. Ante mortem ne laudes hominem quenquam. Non est speciosa laus in ore peccatoris. Quid lucidius sole, et hic deficiet 144.
Ante sermonem non laudes uirum 147.
Laudemus uiros Assur gloriosos etc. 150.
Assur propter uanagloriam uisitabo etc. 153.
Gloria superborum humiliata 155.
Ve flori et decidenti glorię exultationis eius 156.
Ezechias arguitur iactantię, eum gazam suam ostendisset nunciis regis Babylonis, ut supra 160.
Quomodo confracta est uirga fortis, baculus gloriosus? Descende de
gloria et sede in siti, habitatio filię Dibon 180.
Gloria uiri peccatoris stercus et uermis est: hodie extollitur, et cras non inuenietur, quia conuersus est in terram, et cogitatio eius periit 218.
Gula. Propter uitium gulę eiecti de paradiso 1.
Noe plantauit uineam; inebriatus est, pudenda nudauit, et a filio irrisus est 2.
Loth ebrius concubuit cum filiabus suis 3.
Esau uendidit primogenita pro pane et lente 4.
Man comedentibus dulce erat. Quod autem in diem alterum reseruatum est computruit 12.
Sanguis comedi prohibetur, quia anima carnis in sanguine est 17.
Murmurantibus Moyses promittit cras se daturum carnis copiam usque ad nauseam. Fastiditi man recordati sunt saginę Ęgyptiorum, et ignis deuorauit partem extremam castrorum. Adhuc carnes erant in dentibus eorum, et Dominus percussit eos plaga magna. Locus dictus Sepulchra concupiscentię 21.
Sanguinem edi uetat, quia anima carnis est. Ne comedatis quę immunda sunt 27.
Postquam saturati fuerint, abibunt post deos alienos 30.
Comederunt de frugibus terrę, et manna defecit 31.
Filii Heli sacerdotis tollebant carnes de cacabo, et a Deo morte mulctati sunt 41.
Ionathas contra edictum regis gustauit de melle, et Deus non dedit responsum. Ipse uero ad mortem damnatus uix multorum precibus liberatus est 44.
Dauid inebriauit Vriam uólens eum concitare ad concubitum uxoris. Nouerat enim uinum stimulos esse ad libidinem 51.
Absalon inuitauit fratres, et Ammon in conuiuio temulentum occidi fecit 52.
Salomon fecit conuiuium. Quantum in die consummebatur in aula Salomonis 56.
Helam, regem Israel, temulentum Zambri seruus occidit et regnauit pro eo 59, Darius rex fecit cęnam magnam etc. Pręualet uinum bibentibus Olophernes illud 88.
Holophernes lętatus propter Iudith ebriatus est et obdormiuit in mortem. Iacebat in lecto ebrietate sopitus, et feminę
manus effecit, ne unquam expergisceret abscisso capite eius 96.
Assueri, regis Persarum, conuiuium apparatum diebus CLXXX celebratum VII in uestibulo horti 97.
Aman lętatur in conuiuio reginę, et quod ab ea inuitatus fuerit, magni se ęstimat. Sed cito lętitia uertitur in luctum et epulę in amaritudinem 98.
Murmuratio petentium carnes. Psalmus LXXVII 115.
Comedunt panem iniquitatis, et uinum impietatis bibunt 126.
Venter impiorum insaturabilis 128.
Ebriositasbis. Gulosus 130.
Conuiua principis. Conuiuia crapulantium. Potator assiduus 131.
Saturatus 131.
Crapula. Quattuor insaturabilia. Stultus saturatus. Ne dederis substantiam in libidinem et ebrietatem 132.
Saturitas diuitis non sinit eum dormire 133.
Melius est ire ad domum luctus quam ad domum conuiuii. Ve principes mane comedentes 134.
Populo concupiscenti escam in deserto dedit Dominus orthogometram . Propterea morsu colubrorum exterminabantur ad correptionem, et sanauit eos 140.
De concupiscentia carnium in deserto 141.
Operarius ebriosus non locupletabitur 145.
Aufer a me uentris concupiscentias. Gulosus. Mulierebriosa 146.
Vigilia et ęholera et tortura uiro infrunito, id est guloso. Panis nequissimus. Multos exterminauit uinum 147.
Crapulam uita 149.
Ebriositas bis 152.
Ve ebriis Ephraim 156.
Saturaui eos, et mechati sunt etc. 168.
Bibite et inebriamini, uomite et cadite neque surgatis a facie gladii, quem ego mittam inter uos 174.
Iniquitas Sodomę superbia et saturitas panis 187.
Balthasar rex fecit conuiuium optimatibus mille etc. Eadem nocte interfectus est 197.
Idolum Bel in die comedens similę artabas XII, oues XL,
amphoras uini VI 201.
/ Fornicatio et uinum et ebrietas auferunt cor 202.
Reuersus est Ephraim in Ęgyptum et in Assyriis polutum comedit 203.
Flete et ululate omnes qui bibitis uinum in dulcedine, quoniam periit ab ore uestro 204.
Ve uobis qui comeditis agnum de grege et uitulos de medio armenti 206.
Symon Mathatias et filius eius Iudas capti dolis Ptolomei in castello Doech; inuitati ad conuiuium, cum ebriati essent, occiduntur. Primum erat declinare suspecta conuiuia, deinde temulentiam, ut saluti suę prospicerent 224.
Gratus. Noe egressus de archa ędificauit altare et obtulit holocaustum 2.
Moyses mersis Ęgyptiis cecinit canticum Domino 11.
Oblatio pro gratiarum actione panes absque fermento etc. 16.
Transierunt Iordanem per siccum et in memoriam miraculi tulerunt XII lapides de Iordane etc. 30.
Gratiarum actio Delborę et Barach pro uictoria 35.
Dauid amplexus est Abiathar seruans eum sicut se ipsum, qui solus euaserat de sacerdotibus propter eum a Saule occisis 46.
Dauid uoluit facere misericordiam domui Saul propter Ionatham 51.
Dauid benemeritus de regibus Ammon accepit ab eis necessaria conflicturus cum Absalon. Et licet illi de uictoria dubitarent, non dubitarunt tamen etiam interdum fugienti subuenire capitis sui periculo, tantum ne in eum ingrati esse uiderentur 53.
Dauid reliquis Saul in crucem actis pepercit Miphiboseth, Ionathę filio, memor beneficiorum Ionatę. Dauid gratias egit Domino, quod unxerit ipsum in regem, deiecerit inimicos, peccata dimiserit 54.
Dauid commendat Salomoni Berzelai Galaditis filios, quia occurrerunt ei fugienti a facie Absalon 55.
Salomon Deo gratias egit pro beneficiis acceptis accipiendisque et pro accipiendis supplicauit 57.
Salomon dona accepit a regina Saba, sed plura dedit 76.
Esdras gratias egit Deo pro beneficiis a rege acceptis 84.
Thobias enarrat beneficia Dei erga se. Idem gratus erga ductorem suum, pro omnibus gratias agit Deo. Iudith prostrato Holopherne soli Deo dat laudem uictorię suę 96.
Cantauit canticum Domino Iudith: Cantate Domino in cymbalis etc. 97.
Iudith abram, seruam suam, dimisit liberam eo quod fidelis sibi fuerit in pericula eunti 97.
Assuerus gratiam aliquando relaturus Mardocheo iussit litteris mandari, quemadmodum detectis ab eo in se coniuratis fuerit seruatus 97.
Igitur beneficii memor honoribus eum affecit primamque ei apud se locum concessit et in emulos eius uindicauit 98.
Annulus Aman datur Mardocheo. Mardocheus secundus a rege 99.
Gratias agit liberatus a tribulatione. Psalmus XVII 109.
Pro beneficiis acceptis ait: In ecclesiis benedicam te. Psalmus XXV. Gratias agit liberatus
a periculis. Psalmus XXX 110.
Item Psalmus XXXIII 111.
Recolens pristina Dei beneficia nunc se deseri queritur. Psalmus XLIII. Gratias agit, quod aliis pereuntibus ipse seruatus sit. Psalmus XLV 112.
Pollicetur se oblaturum sacrificium, si erripiatur ab insidiis inimicorum. Psalmus LIII. Liberatus a periculo gratias agit. Psalmus LVI. Item LX 113.
Gratias agit liberatus a malignis. Psalmus LXIII 114.
Multa dedit et plura promittit, cum confusi fuerint inimici. Psalmus LXX 114.
Dauid stabilito regno gratias agit. Psalmus C 117.
Benedicit Domino pro beneficiis. Psalmus CII. Item CIII. Item CIIII 118.
Gratiarum actio pro liberatione facta per Christum. Psalmus CVI. Pro reparato in melius regno. Psalmus CVII 118.
Quid retribuam Domino. Psalmus CXV. Eructabunt labia mea hymnum etc. Psalmus CXVIII 121.
Ecce nunc benedicite Dominum omnes serui Domini. Psalmus CXXXIII. Enarrans beneficia benedicit Domino. Psalmus CXXXIII. Pro liberatione a persecutoribus. Psalmus CXXXVII. Item pro beneficiis. Psalmo eodem* 123.
Pro uictoria contra Goliath et Philisteos. Psalmus CXLIII 114.
/ Laudat Deum pro pietate erga populum. Psalmus CXLVI. Ecclesiam inuitat ed laudandum Deum pro beneficio. Psalmus CLVII 125.
Laudans Deum et docens proximum 128.
Israel tibi laudes decantabat, cum inimicorum tuorum primogenita percuterentur 140.
Danti mihi sapientiam dabo gloriam 151.
Cantate Domino, quoniam magnifice fecit etc. 154.
Ezechias sanatus gratias agit cantico 159.
Date Domino Deo uestro gloriam antequam tenebrescat etc. 170.
Gloriatus sum a facie manus tuę 171.
Restituto sibi regno rex laudat regem cęli. Confitetur opera eius uera et omnes uias eius iudicia 197.
Iudas uictor statim ad reparandum cultum Dei, quem hostis destruxerat, animum intendit, adorans Deum, qui propiciatus est eis 218.
Iterum uictis hostibus obtulit sacrificia 219.
ludei celebrant diem scenophegię, quando liberati repararunt dirruta et mundarunt prophanata 224.
Pro uictoria laudes Deo dixerunt 228.
Gratia diuina. Si uenerit ad me, non uidebo eum, si abierit, non intelligam 102.
Deus custodiebat me, quando splendebat lucerna eius super caput meum et ad lumen eius ambulabam in tenebris 106.
In manibus abscondit lucem et pręcipit ei, ut rursum ueniat. Annunciat de ea amico suo 107.
Dominus illuminatio mea 110.
Accedite ad eum et illuminamini. Psalmus XXXIII 111.
Per lucem gratię et fidem ad uitam peruenitur. Psalmus XLII. Gratiam ablatam sibi per peccatum, per penitentiam petit restitui. Psalmus L 112.
Spiritus Sanctus missio. Psalmus LXVII. Communio et Spiritus Sanctus. Psalmus LXXI 114 .
In lumine uultus tui ambulabunt. Psalmus LXXXVIII 116.
Vt dirigamur in uiam salutis per gratiam tuam. Psalmus LXXXIX 117.
Iustificationes tuas custodiam. Non me derelinquas usquequaque. Psalmus CXVIII. Reuela oculos meos. Psalmo eodem 120.
Nisi Dominus ędificauerit ciuitatem, in uanum laborauerunt qui ędificant eam. Psalmus CXXVI 122.
Gratia 128.
A quibus inuenitur Dominus et quibus apparet 137.
Gratia sicut paradisus in benedictionibus et misericordia in sęcula permanet 149.
Venite, emite absque argento et absque ulla commutatione uinum et lac 163.
Scio, Domine, quia non est hominis uia eius, nec uiri est, ut ambulet et dirigat gressus suos 170.
Conuerte nos, Domine, ad te et conuertemur 183.
In portis templi uestibulum est gratia pręueniens. Porticus gratia subsequens, uel illic uoluntas, hic operatio 195.
Vadens reuertar in locum meum, donec deficiatis et quęratis faciem meam 202.
[Ressiduum] 1
Gentiles. Calamum quassatum non conteret. Educam cęcos in uiam quam nesciunt etc. 160.
Ponam in deserto uiam. De uocatione gentium 161.
Dedi te in lucem gentium 162.
Super ipsum continebunt reges os suum, quia quibus non est narratum de eo uiderunt, et qui non audierunt, contemplati sunt 163.
Abraham nesciuit nos, et Israel ignorauit nos. Tu , Domine, pater noster, redemptor noster, a sęculo nomen tuum. Inuenerunt qui non quęsierunt me. Seruos suos uocabit nomine alio, id est Christianos 166.
Prophetat pastores futuros
et fideles inter gentes 176.
Gentium conuersio 187.
Siccaui lignum uiride, id est Iudeos, et frondem feci lignum aridum, id est gentes 188.
Terra illa inculta facta est ut hortus uoluptatis etc. 192.
Et dicam non populo meo: Populus meus es tu. Et ipse dicet: Deus meus es tu 202.
In die illa congregabo claudicantem 208.
De conuersione gentium 210.
De conuersione gentium 214.
MATTEVS
Gloria humana. Attendite, ne iustitiam uestram faciatis coram hominibus, ut uideamini ab eis V.
/ De monte descendens leprosum mundans dixit: Nemini dixeris. Docuit nos non diligere ostentationem VIII.
Quare nos et pharisei ieiunamus frequenter. Cęcis sanatis ait: Videte nequis sciat. Duxerat autem eos seorsum a turba; illi tamen tacere non poterant beneficium Dei IX.
Curauit omnes et pręcepit eis, ne manifestum eum facerent XII.
Regnum cęlorum simile thesauro abscondito in agro XIII. Mater filiorum Zebedei ait: Dic ut sedeant hi duo filii mei etc. Audientes decem indignati sunt. Principes gentium dominantur eorum XX. Omnia opera sua faciunt, ut uideantur ab hominibus: dilatant philateria , magnificant fimbrias etc. XXIII.
Gula. Domino detrahentes dicunt: Homo uorax et potator uini XI. Manducans et bibens cum ebriosis diuidetur et pars eius erit cum hypocritis XXIIII.
Gratia. Iustis gratia pro uiribus datur, alii quinque talenta, alii duo, alii unum: lucrantes remunerantur XXV. Petrus mori uolebat cum Domino. Sed non sufficit habere desiderium, nisi diuino aliquis potiatur auxilio XXVI.
MARCVS
Gloria. Dominus, cum suscitasset puellam, pręcepit, ut nemo id sciat V. Surdum et mutum seorsum a turba sanat, instruens nos uanam
gloriam eiicere. Et iis qui uiderant miraculum iniunxit, necui dicerent VII. Cęco quoque sanato "uade", inquit, "in domum tuam, et si in uicum introieris, nemini dixeris" VIII.
Gratia. Nisi pascamur a Domino pane gratię, deficiemus in uia iustitię VIII. Iesu egresso de templo, id est subtracta gratia, non relinquitur lapis super lapidem, id est labitur uirtutum congeries XIII. Prędicauerunt Domino cooperante et sermonem confirmante sequentibus signis XVI.
LVCAS
Gloria. Statuit eum supra pinnaculum templi et ait: Mitte te hinc deorsum. Vox hęc diaboli est. Tentat hominem, ut alta ambiat, ut, cum elatus fuerit, in ima corruat per lapsum iactantię IIII. Leproso mundato Dominus pręcepit, necui diceret V. Gloria inanis iuxta Chrysostomum VI. Suscitat Dominus puellam et miraculum taceri iubet, ostendens quod largitor bonorum est, non autem cupidus glorię VIII.
Gula. Dic lapidi huic, ut panis fiat. Vt aspexit Deus ex saturitate non modicum generari obprobrium, per famem illis ieiunium attulit, quo culpam, quę in immensum crescebat, cohibuit IIII. Ve uobis qui saturati estis, quoniam esurietis VI. Si dixerit seruus: moram facit Dominus uenire, et coeperit percutere pueros et ancillas et edere et bibere et inebriari, ueniet Dominus et diuidet eum partemque eius cum infidelibus ponet XII. Qui epulabatur quotidie splendide, gutta aquę indiget, ut in igne ardens linguam refrigeret XVI. Attendite autem uobis, ne forte grauentur corda uestra in crapula et ebrietate et curis huius uitę et superueniat in uos repentina dies illa XXI.
Gratus. Lepra liberatus offerre iubetur pro emundatione munus et ostendere se sacerdoti V. Demoniacus liberatus abiit per uniuersam ciuitatem [prędic] predicans, quanta fecisset illi Iesus VIII. /
Gratia. Filio reuertenti pater occurrit, quia nos peccatis impedientibus ad eum peruenire non possumus nostra uirtute, nisi ipse occurrens sua adiuuet gratia XV. Non sufficit humanum propositum absque diuino subsidio. Petrus enim, quamuis feruens esset, derelictus tamen a Deo supplantatus fuit ab hoste XXII.
IOANNES
Gloria. Contra uanam gloriam Chrisostomus III. Quomodo uos potestis credere qui gloriam ab inuicem accipitis et gloriam, quę a solo Deo est, non quęritis? Magnum igitur uitium est iactantia etc. V. Discipuli adhuę terrena sapientes dicunt Domino: Manifesta te ipsum mundo etc. suadentes inanem gloriam VII. Ego autem non quęro gloriam meam; est qui quęrat et iudicet VIII. Si ego glorifico me ipsum, gloria mea nihil est; est pater meus qui glorificat me etc. VIII. Domus impleta est ex odore unguenti. De quo Apostolus: Aliis sumus odor uitę ad uitam, aliis sumus odor mortis ad mortem XII. Dilexerunt enim gloriam hominum magis quam gloriam Dei XII. Nomen glorię quot modis accipitur in Scripturis XIII.
Gula. Quęritis me non quia uidistis signa, sed quia manducastis ex panibus et saturati estis VI.
Gratus. Cęcus illuminatus credidit in Iesum et procidens adorauit eum IX.
Gratia. Erat lux uera, quę illuminat omnem hominem uenientem in hunc mundum I. Non potest homo accipere quicquam, nisi fuerit ei datum de cęlo III. Dedisset tibi aquam uiuam, id est gratiam Spiritus Sancti uiuificantem IIII. Nemo potest uenire ad me, nisi Pater qui misit me traxerit eum. Et ego resuscitabo eum in nouissimo die. Nemo potest uenire ad me, nisi fuerit ei datum a Patre meo VI. Si palmes non potest ferre fructum a se metipso, nisi manserit in uite, sic nec uos, nisi in me manseritis etc. Sine me nihil potestis facere XV. Profundum crucis, id est ea pars quę in terra
fixa occultatur et ab ea omnia quę apparent procedunt: signat gratiam Dei incomprehensibilem, a qua cuncta bona nostra procedunt XVIII.
PAVLVS AD ROMANOS
Gloria humana. Tu autem, cum oleaster esses, insertus es in 1 illis etc. Noli gloriari aduersus ramos, noli altum sapere, sed time XI. AD CORINTHIOS I: Qui gloriatur, in Domino glorietur I. Nemo glorietur in hominibus. Omnia enim uestra sunt, uos autem Christi, Christus autem Dei III. AD CORINTHIOS II: Nos autem non in immensum gloriabimur, sed secundum mensuram regulę, qua mensus est nobis Deus etc. Qui autem gloriatur, in Domino glorietur. Non enim qui se ipsum commendat, ille probatus est, sed quem Deus commendat Christus. Quoniam multi gloriantur secundum carnem, et ego gloriabor XI. Si gloriari oportet, non expedit quidem, scilicet quando non est necesse. Pro huiusmodi , scilicet reuelationibus, gloriabor; pro me autem nihil nisi in infirmitatibus meis. Et ne magnitudo reuelationum extollat me, datus est mihi stimulus carnis meę etc. XII. AD GALATAS: Non efficiamur inanis glorię, cupidi inuicem, prouocantes, inuicem inuidentes V. Mihi autem absit gloriari, nisi in cruce Domini nostri Iesu Christi, per quem mihi mundus crucifixus est, et ego mundo VI.
Gula. AD CORINTHIOS I: Ebriosi regnum Dei non possidebunt. Esca uentri et uenter escis; Deus autem hunc et hunc destruet VI. AD EPHESIOS: Nolite inebriari uino, in quo est luxuria V. Iudas. Per similitudinem notat eos gulositatis I.
Grati. AD THESSALONICENSES: Rogamus autem uos, fratres, ut noueritis eos qui laborant inter uos, et pręsunt uobis inDomino, et monent uos, ut habeatis illos abundantius in caritate propter opus illorum V. /
Gratia autem Dei uita ęterna in Christo Iesu, Domino nostro: AD ROMANOS VI. Non uolentis neque currentis, sed miserentis est Dei IX. Donationes diuersę, idem Spiritus XII. AD CORINTHIOS I: Ego plantaui, Apollo rigauit, sed Deus nunc incrementum dedit III. Quid autem habes quod non accepisti IIII? Vnumquemque sicut uocauit Deus, ita ambulet VII. Diuisiones uero gratiarum sunt, idem autem Spiritus diuidens singulis prout uult. Emulamini charismata meliora XII. Gratia Dei sum id quod sum XV. AD CORINTHIOS II: Fiduciam autem talem habemus per Christum ad Deum, non quod sufficientes simus cogitare aliquid a nobis quasi ex nobis, sed sufficientia nostra ex Deo est III. AD EPHESIOS: Vnicuique autem nostrum data est gratia secundum mensuram donationis Christi etc. de diuersitate donorum IIII. AD PHILIPPENSES: Deus est enim qui operatur in uobis et uelle et perficere pro bona uoluntate II. AD THESSALONICENSES I: Spiritum nolite extinguere V. AD HEBREOS: Optimum est enim gratia stabilire cor XIII. IOANNIS I: Tenebrę transierunt, et uerum lumen iam lucet II.
Gentiles. ACTVVM: Petro reuelatum etiam gentes mundari a Deo X. Paulo dixit Dominus: Exi longe ad nationes XXII. PETRI I: Prophetę de futura in uobis gratia prophetauerunt etc. I.
METHAMORPHOSES
Gula.
Proserpina rapta rapta redire ad superos ab inferis potuit, nisi mali
Punici granum gustasset V .
Dii Pelopis humerum comederunt, sed pro eo eburneum restituerunt. Tantali epulę filii
uiscera VI .
Linchestium , Thracię amnem, potantes ebrii efficiuntur XV .
SENECA
Glorię auidus Alexander 25.
Cito ignominia fit superbi gloria 85.
Timidus cautum se uocat, sordidus parcum 87.
Omnibus sua decora sunt: Athenę eloquentia inclytę sunt, Thebę sacris, Sparta armis 112.
Vulgi laudatio multi facienda 11.
Quid lętaris quod ab hominibus his laudatus es, quos non potes ipse laudare? 17.
Adulationibus credens corrigi negligit 21.
Gloria umbra uirtutis est 31.
Alexander magnus in pusillo 42.
Inter laudem et laudationem. Inter claritatem et gloriam. Laus utrum laudati an laudantis sit 50.
Qui uirtutem suam publicari uult, non uirtuti laborat, sed glorię 56.
Gloria uanum et uolatile quiddam est 62.
Gula. Vinum incendit iram, quia calorem auget pro cuiusque natura. Vinum pueris negandum precipit Plato 51.
Gulosos carpit, maxime coenam Cai Cęsaris Augusti 69.
Apicius scientiampopinę professus 70.
Conuiuiorum luxuria 80.
In gulosos inuehitur 84.
In gulam pisces appetentium 98.
In eos qui se ingurgitant cibo ac potu 102.
Circa crapulantes seruorum officium 15.
Vina Hannibalem hiberna soluerunt apud Campaniam 17.
Zenon ab ebrietate deterret. Inter ebrium et ebriosum. Alexander ebrius Clitum interemit. Marci Antonii ebrietas 34.
Profunda et insatiabilis gula 39.
Gula inuenit piscinas 40.
Conditurę quibus auiditas excitatur. Nepotum foci. Innumerabiles morbos innumerabiles coquinę fecere 46.
Dii
boni quantum hominum unus uenter exercet. / Coena sumptuosa.
Mulus IIII pondo et selibram pendens quinque sestertiis emptus 46.
Ostrea boleti etc. 53.
In gulam 55, 57.
Gulę ambitio 59.
Gratus. Furnius Antonianas partes secutus, cum ueniam impetrasset, dixit: Hanc unam, Cęsar, habeo iniuriam tuam: effecisti ut uiuerem et morerer ingratus 27.
Qui libenter beneficium accipit, reddidit 28.
Ad reddendam gratiam uirtute, tempore, facultate, aspirante fortuna opus est 29.
Duo genera grati: qui reddit et qui bono animo accipit et dat 34.
Voluntas grata adsit, si non adest referendi facultas. Pares animo esse debent, qui fortuna impares sunt 36.
Nimis grati, qui arnicis inopiam optant, ut occasionem eis opitulandi habeant 41.
Votum grati 42.
Non minoris animi est beneficium debere quam dare 43.
Plus gratię retulit, cuius in
1 corr. ex Thebea
referendo frustra magni conatus fuerunt quam qui sine sudore nactus occasionem retulit. Beneficium et malo reddendum 45.
Ab altero expectes alteri quod feceris. Beneficia plura recipit qui scit reddere 85.
Negamus quenquam scire gratiam referre nisi sapientem 32.
Reddere beneficium si aliter non possumus, etiam per speciem iniurię licet 32.
Quanta gratum facere oportet. Nihil est grato honestius 33.
PLATO
Gloria Deus indignatur, quoties quispiam illius similem improbat aut probat dissimilem 19.
Non erubescis in eo omnem operam ponere, quo tibi pecuniarum et glorię et honoris quamplurimum sit, ut autem prudentia et ueritas et optimus animi habitus in te sit, neque cogitas neque curas 170.
Quę obseruanda in laudationibus 186.
Viuentes laudare tutum non est 269.
Gula. Ventri dediti et inertię asini corpus post mortem sortiuntur 179.
Gulosi nunquam emergunt, semper proni in uitia oberrant 232.
Sapores in lingua 259.
Nec in agris nec in urbibus, quas Spartiatę gubernant, compotationes uidebis. Ebrietas cauenda 269.
Vini usus magis concitat animi perturbationes 270.
Vinum facit audaciam, ebrietas temeritatem 271.
Compotationes immoderatę 275.
Bibere ad ebrietatem usque neque alibi unquam pręter quam in solennitatibus eius dei, qui largitus est uinum 292.
Nulla colligendę pecunię gratia cauponatio fiat 303.
Bis in die saturum fieri reprehendit 332.
Gratia, Virtus forte diuina prouenit 10.
Quod disciplinę humanę deest, Deus suggerit 297. DIONYSIVS HALICARNASEVS
Gloria Romanorum 1,2.
Gula. Heus, etiam mensas consumpsimus, inquit Iulus 18.
Sacrum laribus coenę appositę tenui tamen apparatu 37.
PROBLEMATA ALEXANDRI APHRODISEI Gula.
Cur singultiunt subuersi et immoderate repleti 7.
Cur pingues sues et homines frigore plus obrigescunt 9.
Cur temulenti multi occumbunt 12.
Cur ebrii cuncta admodum uertiginosa uident. Cur grauidę circa secundum ac tertium
mensem citissant, hoc est uehementi quodam comedendi aliquid aguntur desiderio 24. PROBLEMATA ARISTOTELIS Gula.
Quare uinolenti frigent, cum uinum calidum sit. Vehementer ebrii languent, leuiter delirant. Ebriosorum semen genitale infoecundum. Cur ebriosi tremunt 31.
Ebrii tremore et laterum dolore afficiuntur. Cur eis omnia circumferri uideantur. Cur unum duo uidetur. Cur ebrii concumbere nequeant 32.
Cur circumferri ut supra. Cur extenuantur et morte occumbant. Cur ad lachrymandum propensiores. Cur uinolentis somnus oriri nequeat. Cur tremunt. Quare qui leuiter a uino tenentur magis peccant uel delirant. Cur multa apparent quod unum est. Cur lingua oberret. Cur concumbere nequeant 33.
Cur oleum ad arcendam uinolentiam ualet 34.
Cur tempore frigido et hiberno potius quam ęstiuo uis illa famis incidat, qui caninus appetitus uocatus est 38.
Cur edenda bellaria sint et usus secundarum mensarum adiici debeat 58.
Cur fundus uasorum non urit, quę aquam feruentissimam continent 60, 61.
Dionysius, cum obsessus a potu solito destitisset, tabe protinus laborauit. Phyloxenus gruis collum sibi a diis optauit 66.
PROBLEMATA PLVTARCHI
Gula.
Flauius diuinator Floram uxorem myrteis uirgis cęcidit, cum deprehendisset uino usam 75.
Picus rostro robora excauat 75.
Veneralibus uinum profundunt 78.
Sophocles: Tu uero ferues quasi pullus cibi copia. Venter enim tuus male insolescit 79.
Liber dictus, quod ebrios liberiori petulantia uti faciat 82.
Calligeniamnon uocabant Eretrienses carnem ad solem coctam, cum Cerealia agerent 85.
Apud Eginam monophagi dicti, qui Neptunno rem diuinam facientes XVI dies silentio inter se conuiuia celebrant nec seruum quempiam admittunt. Inde Veneri sacrificantes solenne festum dirimunt 86. AVLVS GELIVS
Gloria. Quidam uoce effascinantes, ut quod laudauerint, emori cogant 51.
Pe laudandis infamibus materiis ingenii exercendi gratia 104.
Quod turpius est frigide laudari quam acerbius uituperari 112.
Gula. Cum legibus sumptuariis situ atque senio oblitteratis plerique in patrimoniis amplis helluarentur et familiam pecuniamque suam prandiorum gurgitibus polluissent, Lucius Sylla dictator legem ad populum tulit etc. 18.
Bibax raro bibosus 24.
Pueri impuberes, si plurimo cibo, nimioque somno utantur, hebetiores fiunt. Qui equum nimis strigosum, se uero uberrimum habebat, a censoribus relatus est in ęrarios 32.
In delicatorum hominum luxuriantem gulam 48.
Censores equum adimere soliti equitibus corpulentis et prępinguibus 50.
In mulieres quę uinum bibissent mulcta 62.
Polysarchia, id est corpulentia 67.
Quidam, suę ebrietati fauens se ex Platonis sententia agere dicebat 88.
Phauorinus de coenarum atque luxurię exprobratione 90.
Contra eos quorum pluris coquus aut pistor est quam ipsi 92.
Foedissima uoluptas ex gustu tactuque. Philoxenus gruis collum optauit. Socrates: Multos
propterea uelle uiuere / 1 ut edant, se uero edere ut uiuat 112.
Anacreontis uersus de populo tornando ad Vulcanum 114.
Gratus. Androdum, Dacum seruum, ad bestias donatum, a leone defensum, cui ille olim in Africę deserto stirpem de uestigio pedis reuulserat 36. VITĘ PLVTARCHI
Gloria. Laudes de Agesilao 26.
Agesilaus probari lętabatur ab his, qui et turpia improbare parati essent 30.
Laudantibus Philippum Eschine et Philocrate, quod eloquens pulcherque esset et ad potum promptus, Demosthenes cauillatus ait has laudationes partim sophistę, partim mulieris, partim spongię esse nullamque in his commendationem inesse imperatoris 86.
Methrodates, ut taceret, donatus, silere non potuit Cyrum a se uulneratum, ex quo Artoxerxis iussu graues poenasdedit 114.
Gula. Centauri in conuiuio ebrii lasciuiunt mulieribusque manus iniiciunt. Laphitę resistentes eos peremerunt 4.
Cato: Difficile est ad uentrem auribus carentem uerba habere. Difficile est illam rempublicam saluam fore, ubi pluris piscis quam bos ueniret 92.
Turdos apud Lucullum nutritos dedignatus est petere Pompeius ęger, ne uideretur se uiuere non posse, nisi Lucullus delicatus esset 12.
Promachus omnium bibacissimus 49.
Epulum a Cęsare plebi datum 57.
Ebrietas excusatur in Catone 65.
Spartiatę ebrios, quos Ilotas appellant, producebant in medium, ut iuuenes eorum turpitudine
offensi a potationibus abhorrerent 94.
/ Marcus Antonius,
cum se uino ingurgitasset, uomitauit in senatu 104.
Idem domum magnatis cuiusdam donauit coquo, quod coenam bene parauisset 105.
Cyrus gloriatur se uini plus bibere ac melius ferre 113.
Gloria. Mamurii merces pro ancyliorum fabricationis memoria a Saliis celebrata 18.
De Themistocle puero magister ait nihil de illo se paruum augurari, sed magnum siue bonum siue malum futurum 41.
Idem glorię cupidus Milciadis tropheum sibi somnos adimere
dicebat 41.
Moriendum esse parta gloria, ne fortuna mutet statum 63.
Statuę Catonis inscriptum, quod rem Romanam in deterius prolapsam ipse censor optimis moribus et pręceptis restituit 94.
Ixionis fabula inanem gloriam significans 105.
Pueros ad gloriam incitari honore aliquo Spartę mos 117.
Pachitas rerum gestarumconscius se ipsum interemit, ut uitaret calumnias inimicorum 14.
$0Gloria. Cauendam iactantiam docet 138.
LAERTIVS
Gloria. Quidam iactabat se de natandi peritia. Ad quem Aristippus: Non erubescis, inquit, in his quę delphinis propria sunt gloriari 22.
Exultanti cuidam quam multum bibens non ebriaretur: Hoc, inquit, etiam mulus facit 22.
Aiunt Socratem, cum Platonis Lysidem audisset recitari: Proh dii immortales, dixisse, quam multa de me mentitur adolescens 32, Xenocrates glorię et fastus imprimis contemptor fuit 39.
Gloriam annorum esse matrem 43.
Theophrastus: Nihil est inanius amore glorię 49.
Heraclides gloriam pecuniis emere uoluit 53.
Antisthenes, cum aliquando a malis laudaretur: Magis, inquit, anxietudine maceror, ne forte mali quippiam fecerim 54.
Antisthenes sibi dicenti cuidam: Multi te laudant, quid enim, ait, mali feci? 54.
Diogenes aiebat coronas esse glorię bullas 57.
Admirante quodam ea quę in Samotracia sunt donaria, longe, ait, plura essent, si et qui seruati non sunt ea deuouissent 58.
Atheniensibus Alexandrum Liberum patrem decernentibus: Et me, inquit, Serapin facite 59.
Monimus contempta gloria solam ueritatem appetens 61.
Empedocles iactantia et amore sui ferebatur immodice, quippe qui in carmine se
deum dixerit. Aiunt Selenuncios ei diuinos honores detulisse, quod pestilentem aquam apud eos salubrem fecisset adductis in eam fluminibus; ipsum uero, ut deus putaretur, se proiecisse in ignem 85.
Democritus ueniens Athenas a nemine cognitus gaudet: Veni, inquit, Athenas, et me nemo cognouit 92.
Anaxarchus, cum Alexandrum deum se arbitrantem saucium et cruentum uidisset, dixit: Hic nempe sanguis diuinus non est. Plutarchus
hoc Alexandrum / ipsum dixisse ait 94.
Gloriosi quidam esse concupierunt, ut tuti essent. Quod si minus adepti sunt, nihil habent, cuius rei gratia principio secundum naturę proprietatem appetierunt 110.
Gula. Lex: Principem, si ebrius deprehensus esset, morte mulctandum 8.
Pitacus ebrios duplici supplicio afficiendos esse statuit 10.
Anacharsis rogatus, quomodo quis abstemius fieret: Si turpes, inquit, ebriosorum motus ante oculos ponat 13.
Socrates eos, qui pręcotia emerent, desperare aiebat se ad maturitatis tempus peruenturos 19.
Aristippus exultanti cuidam, quod multum bibens non ebriaretur: Hoc, inquit, et mulus facit 22.
Stilpo aliquando Crati Cynico caricam interrogatiunculamque proposuerat. Eam uero ille statim comedit, et cum diceret illi Stilpo: Hercules, caricam perdidi, non solum, inquit, caricam, sed et interrogatiunculam, cuius hęc arra fuit 27.
Plato ebriis consulere solitus, ut in speculo studiose intuerentur 33.
Xenocrates ad Antipatrum missus, ut peteret captiuos, ab eo ad coenam inuitatus noluit ante quicquam gustare quam quod petebat impetrasset 39.
Arcesilaus obiit, cum merum immodice hausisset 43.
Lacydes ex nimia potatione paralisi correptus obiit 44.
Diogenes rogatus, cuius rei gratia athletę insensibiles sunt: Quia, inquit, suillis ac bubulis carnibus instructi sunt. Ventrem uitę Caribdim appellabat 58.
Rogatus, qualis esset canis: Esuriens, inquit, blandus, saciatus uero Molossicus. Anaximenem eonueniens pingui aqualiculo, impartire, inquit, et nobis pauperibus uentrem. Quippe et ipse leuigaberis et nobis emolumento eris 58.
Zeno edaci cuidam nihil
conuiuis relinquenti appositum piscem sustulit. Cumque iile turbaretur: Si tu, inquit, meam edacitatem ferre non uales, quid socios quotidie tolerare arbitraris? 64.
Chrysippus in potatione tantum crura agitans, ita ut ancilla diceret Chrysippi sola inebriari crura. Mero hausto suffocatur 79.
Pythagoras ebrietatem perniciem uocat 81.
Nunquam deprehensus est siue saturitati siue Venereis rebus siue ebrietati operam dare. Dixit fugiendam carnis superfluam pinguedinem 82.
Empedocles, a quo inuitatus fuerat, cum ille in conuiuio iussisset aut merum omnes biberent aut in caput effundi paterentur, ipsum interemit ob tyrannidis suspicionem 85.
Gratia. Aristotelles rogatus, quid nam cito consenesceret, gratia inquit 46.
QVINTVS CVRTIVS
Gloria.
Sed fortuna, quos uni sibi credere coegit, magna ex parte auidos glorię magis quam
capaces facit. Alexander Iouis filium non solum appellari / passus, sed et iussit 13 .
Nauigia, quę modum excedunt, regi nequeunt 15 .
In uanitatem Alexandri, qua se Iouis filium dici uoluit 35 .
Alexander, immodicus ęstimator sui, celebrare in conuiuio, quę gesserat, coepit, Clitum
aliquanto glorię suę obterentem occidit 44 .
Hermolaus, puer nobilis ex regia cohorte, cum aprum telo occupasset, quem rex ferire
destinauerat, iussu eius uerberibus affectus est 48 .
Eximiam gloriam sępius fortunę quam uirtutis esse beneficium 51 .
Gula.
Alexander uirtutes suas uini cupiditate foedauit 24 .
Cohortandus satrapes conuiuium parat Alexandro, in quo induxit XXX nobiles uirgines et
Roxanen filiam 47 .
Apparatus conuiuii Alexandri 59 .
POLIBIVS
Gloria. Sempronius glorię cupidus rem male gessit 53.
Gula. Galli gulę dediti et intemperantes 26.
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Gloria. Crotoniatum extremum cęterorum esse Gręcorum optimum 75.
Xerxes mari colaphos infligens et Hellespontum pedibus transiens 126.
Epaminundas nec glorię nec pecunię cupidus 196.
Herostratus incendit Dianę templum 205.
Alexander glorię, non auri cupidus 217.
Alexander de uirtute se contendere, non de uita aut diuitiis dixit 224.
Alexander uni glorię deuotus 231.
Quanta animo complexus 232.
Apelles in Antigono figurando oculi uitium abscondit 233.
Dissidium inter Syllam et Marium, dum quisque sibi gloriam uindicat Iugurtę capti 346.
In conspectu necessariorum Germani pugnare solebant, ut ipsi testes glorię essent aut honeste morientium aut fortiter uincentium 347.
Nascentem laudem comitat fauor, contemptus senescentem 356.
Gemitus Cęsaris ad Alexandri statuam 367.
Nero deorum emulus 418.
Gula. Noe ebrius 2.
Troiani mensas comedunt 42.
Arpię 42.
Vinum foeminis interdictum 70.
Mandane micturiens urbem cum tota Asia uisa est inundare 90.
Persę non nisi poti consultant. Cyrus Persis prandium apposuit 91.
Cyri uictoria in Massagetas crapula graues 93.
In Albano monte Latinę ferię 95.
Solis mensa 98.
Darii coena CXXVI prouinciarum magistris exhibita 102.
In panem, uinum et obsonium tres urbes datę Themistocli 136.
Capuę colonos festi diei epulis et uino graues adorti Samnites expugnant 162.
Caleni uino et epulis sopiti capiuntur 208.
Alexander coquos a Carię regina sibi dono missos repudiauit 213.
Quam impudice Babylonii conuiuantur 219.
Alexander uirtutis laudem conuiuiis et immodica temulentia foedare coepit 220.
Bessus intempestiuis conuiuiis de bello consultans 222.
Alexander ebrius Clytum occidit 226.
Bacehatur
uictor Alexandri exercitus 228.
/ Promachi bibacitas 232.
Alexander diem nocti potando iungens in febrim incidit 232.
Tibicines ebrii Romam deportantur 234.
Demetrio obiecta ebrietas 243.
Pyrrho et Prusię filio pro dentibus os unum 246.
Xencetas Molonis artibus captus, cum illi castra diripienda reliquisset 278.
Cato: difficile eam
ciuitatem diu incolumem fore, ubi pluris piscis quam bos ueniret 320.
Marius senatu motus, cum aquam in publico bibisset 344.
Diem noctemque potando conuiuari Germanorum fuit 347.
Sylla epulum sumptuosissimeinstructum deditpopulo 356.
Cibietpotus intemperie Sylla in morbum incidens periit 357.
Conuiuia Luculli 363.
Sueui uinum ad se deferri uetant, quoniam persuasum habeant eius usu hominum corpora emollescere et effeminari 373.
Cęsar populo Romano epulum dedit 388.
Antonius conuiuiis et potationibus deditus 396.
Tiberius Biberius dictus 412.
Claudius uini cibique incontinentissimus 415.
Claudius boleto periit, cuius erat appetentissimus 416.
Nero epulas a meridie ad mediam noctem protrahebat 418.
Vitelii uoracitas 421.
Edulium, quo Adrianus fere usus dicitur, confusa simul: sumen, phasianus, pauo et apruna et crustula etc. 429.
Auli Veri coena infamis 432.
Albinus prodigiosę edacitatis 435.
Heliogabali conuiuia 439.
Maximini bibacitas 441.
Corpulentia Maximini 441.
Firaius strutionem uno die comedit, duas uini situlas bibit 448.
Phagonis uoracitas 448.
In Bonosum bibacem 450.
Iouinianus ciborum crapula extinctus 456.
Gratus. Theseus erga liberatorem suum Herculem 36.
Gratus Dauid erga Ionatę filium ob patris merita 51.
Gratus Arbacis animus erga Belesum. Romanorum gratitudo in Coclytem 104.
In Manlium 187.
Darius gratias agit moriens ei qui sibi aquę potum obtulit 221.
Minucii gratitudo in Fabium 272.
Gratus populus Romanus in Apiam et Cluuiam 291.
Celtiberi iuuenis gratitudo erga Scipionem 292.
Terentius Culeo in Scipionem 318.
Cymon in equas gratus, Xantippus in canes 320.
VALERIVS MAXIMVS
Gloria. De cupiditate glorię; liber VIII, caput XV. Glorię, non auri cupidus Alexander conditionem a Dario oblatam non accepit, et
dicente Parmenione: Acciperem, si Alexander essem; et ego, inquit, si Parmenio essem; liber VI, caput IIII. Aristoteles de semet ipso in neutram partem loqui debere prędicat; liber VII, caput II.
Gula. Tibicines uino consopiti a Tibure Romam usque portantur; liber II, caput I. Damnatus qui puero omasum cupienti bouem occidit; liber VIII, caput I.
Gratus. De gratis, liber V, caput II.
CICERONIS OPVSCVLA
Glorię cupiditas 87.
Calicratidas gloriam / propriam prętulit patrię commodo. At uero Fabius non ponebat rumores ante salutem 91.
Deforme est de se ipso prędicare 105.
Summa gloria constat ex tribus: si diligit multitudo, si fidem habet, si honore dignos putat 119.
Vt digni uideamur 120.
Inter ueram et fictam gloriam 122.
Gloria ex rebus bellicis. Commendatio ex pietate in parentes, beniuolentia in suos, consuetudine optimorum 123.
Gloria est gerere animum laude dignum 181.
Trahimur omnes studio laudis, et optimus quisque maxime gloria ducitur 193.
Qui uerę laudis gustum non habent 193.
Gratus. Gratię referendę cura 82.
$0Gloria. Auditores alienę laudis quid sentire soleant 20.
PANEGYRICVS PLINII
Gloria. Laudabilia multa et mali faciunt. Laudari nisi optimus non potest 32.
PHALARIS
Gloria. Vnius de se testimonio contentus uulgi opinionem contemnit 18.
Noluit laudari ab amicis contra multorum opinionem 26.
Nam apud bonos uiros uituperari mihi uiderer, si sceleratissimi me homines laudarent 52.
Gratus. Incusat eum qui se laudauerat et dona a se accipere recusauerat 17.
Gratus erga beneficos, ultor erga iniurios 19.
ORATIVS IN EPISTOLIS
Gula. Quid non ebrietas designat 5.
Toral, mappa, cantarus, lanx 5.
Si bene qui coenat 7.
Gula insatiabilis 14.
Potores oderunt abstinentem 18.
Gloria quem supra uires et uestit et ungit 17.
Quem laudes, consydera 18.
Vanagloria 20.
Iactabundus 26.
TERTVLLIANVS
Gula. Diogenis dictum: Megarenses obsonant, quasi crastina die morituri 13.
VERGILIVS
Gula. Et multo in primis hilarans conuiuia Baccho. Vina nouum fundam etc. 8.
Silenum pueri somno uidere iacentem, Inflatum hesterno uenas ut semper Hiaco etc. 8.
Conuiuium Ęneę apud Didonem 67.
Harpię 86.
Conuiuium 88.
Conuiuium 154.
Gratus. Et bene apud memores ueteris stat gratia facti 104.
PRIMA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Gloria. Titus Liuius de Catone, cuius glorię neque profuit quisquam laudando nec uituperando nocuit, cum utrumque summis pręditi fecerint ingeniis. Signat autem Ciceronem et Cęsarem, quorum alter laudes, alter uituperationes supradicti scripsit uiri 20.
In Domino gloriare 169.
Nunquid gloriabitur securis contra eum qui secat in ea? 213.
Gula. Vinum et ebrietas 18.
Computrescunt in stercore suo, quorum Deus uenter est 41.
Vaccę pingues 51, 67.
Qui comedunt ad luxuriam 73.
Vinum decipit potantem 124.
Qui in futuro sęculo gulę condimenta sibi repromittunt 176.
sumposion 191.
Sicera quid
sit 200.
Qui inebriati sunt calice Babylonis 234.
Ebrietas statum / mentis euertit et homines uigilare non patitur 245.
Ebrius nescit quid agat, sed hebetatis ebrietate neruis nec pes nec mens stat in suo officio 246.
Scortorum pultibus pręgrauatus 333.
Saturaui eos, et mechati sunt 340.
Ebrietas in bonam partem 377.
Gratus. Gratiarum actio 270.
Gratia. Aquę gratia Spiritus Sancti 36.
Spiritus gratię et misericordię 173.
Septem gratię Spiritus Sancti 198.
Spiritus Sancti dona 215.
Quamuis propria uoluntate ad Dominum reuertamur, tamen nisi ille nos traxerit et cupiditatem suo roborauerit pręsidio, salui esse non poterimus 337.
Omnia possum in eo qui me confortat, Christo 351.
Ita libertas arbitrii reseruanda est, ut in omnibus excellat gratia Saluatoris 358.
Non solum opera, sed et uoluntas nostra Dei nititur auxilio 366.
Nec penitentiam agere possumus nisi per gratiam. Vnde propheta: Conuerte me, Dominę, 1 et conuertar 376.
Templum Dei estis 378.
Gratia Dei 379.
Gentiles conuersi 14.
Allophili, id est alienigenę 61.
Gentium uocatio 80,297.
Gentes crediderunt 91.
Ionas dolet, non quod gentes saluentur, sed quod Israel pereat 92.
Nox pręcessit, dies appropinquauit 93.
Mulier inclinata, quam Dominus erexit 97.
De thiopia mihi uictimę deferentur 143.
Electa de gentibus Ecclesia 148.
Et confugient
gentes multę ad Dominum in die illa 155.
Ociosi in uineam conducti 160.
Gentium conuersio 165.
Pullus: super ipsum gentes sperabunt 166.
Facti filii Abraham 169.
Inserti in radicem bonę oliuę. Cęcitas ex parte facta est domui Israel, donec intraret plenitudo gentium 171.
Desertum 177.
Magnum nomen Domini in gentibus 181,182.
Secundi accipiunt hęreditatem, non primogeniti 189.
Iudeis succedunt gentiles. Plenitudo gentium 201.
Leuabit signum in nationibus 202.
Iudeis non credentibus gentiles crediderunt 204.
Cęcitas ex parte facta est etc. 204.
Abietes et cedri Lybani principes gentium 219.
Damascus 236.
Conuersi 237.
Ciuitas gentium timebit te 247.
Lybanus refertur ad gentiles 257.
Confugient gentes multę ad Dominum. Desertum 272.
A Christo mansuefacti. Populus pauper et tenuis 275.
Suscitantur ab aquilone, ut credant in eum qui uenit ab ortu 276.
Insulę 277.
Deus non solum Iudeorum Dominus, sed etiam gentium 283.
Persecutio 289.
Nos sumus et gens et tribus Domini 291.
Conuertimini ad me ab extremis terrę, et salui eritis. Beati qui non uiderunt et crediderunt 295.
Dabit impios pro sepultura 296.
In ipso gentes sperabunt 297.
Et semen tuum gentes hęreditabunt 298.
Christus ad gentes missus 301.
Pacem qui erant longe et his qui prope 307.
Populus quem non cognoui seruiuit mihi 312.
Ambulabunt gentes in lumine tuo 313.
Ędificabunt filię / peregrinorum muros tuos 314.
Vt mederer contritis corde et prędicarem captiuis indulgentiam 315.
A facie tua gentes mouebuntur 320.
Quibus non est nunciatum de eo audient 322,331.
Esurientes impleuit bonis, et diuites dimisit inanes 325.
Gentium conuersio 328.
Gentium peccata deleta 355.
Nos filii Abraham, non Iudei 366.
Gentiles cęci, Iudei claudi 375.
Ephraim gentes. Gentium uocatio. Et erit spes nouissimis tuis 376.
EX SECVNDA COMMENTARIORVM
Gloria. Qui de sanctitate morum superbiunt 19.
Recedite polluti, clamauerunt eis 20.
Corona 47.
Inanis gloria pharisei 54.
Omnia autem
faciunt, ut ab hominibus glorificentur 214,215.
Opus suum probet unusquisque et sic in semet ipso tantam gloriam habeat, et non in altero 216.
Mihi autem absit gloriari nisi incruce Domini nostri Iesu Christi 217.
Melius est nomen bonum 276.
Inanis gloria 280.
Insipiens laudatus superbit 281.
Fallax gratia 282.
Tanquam foenum uelociter crescent 348,349.
Deo, non tibi da gloriam 409.
Gula. Ebrietas 213.
Sicera interpretatur ebrietas 213.
Vinolentus 244.
Potus 247.
Vacantes potibus et dantes symbola 277.
Cui ueh? Non ne his qui morantur in uino 278.
Vbi ebrietas, ibi nullum secretum 284.
Breuis gulę uoluptas 298.
Mane comedunt 305.
Et in me psallebant qui bibebant uinum 371.
Pingue, crassum 427.
Boues eorum crassi 430.
Gratus. Gratiarum actio generaliter pro communibus beneficiis Dei, specialiter pro speciali nobis collato 236.
Gratias agit ab inimicis liberatus 325.
Gratiarum actio 342.
Deo de omnibus agendę sunt gratię 345.
Noli obliuisci omnes retributiones eius 398.
Gratia. Nisi Dominus ędificauerit domum 48.
Non ex operibus nostris, sed ex Dei gratia saluati sumus 51.
Auster, aquilo 97.
Perfectos etiam indigere misericordia Dei 116.
Magnitudo gratiarum in Paulo et in cęteris sanctis 220.
Gratia sumus magis quam opere saluati 223.
Datur gratia secundum mensuram 229.
Gratia Domini cum omnibus qui diligunt eum in incorruptione 241.
Gratia et pax 243,252.
Gratia Domini nostri Iesu Christi cum spiritu uestro 254.
Gratia capiti et torques collo 256.
A Domino diriguntur gressus uiri 275.
Donum Dei uictoria martyrii 276.
Super argentum et aurum gratia bona 276.
Sine gratia non fit perfectio 303.
Laboraui non ego, sed gratia Dei 303.
Meum est pedes ponere in uia tua, tuum est corrigere gressus meos 322.
Purgatum septuplum. Illumina oculos meos 327.
A dextris est mihi, ne commouear 329.
Diligam te, Domine, uirtus mea 331.
Saluum me fecit, quoniam uoluit me 332.
Gratiarum diuisio 333.
Misericordia / tua, Domine, subsequatur me 336.
In manibus tuis
sortes meę 342.
Inebriabuntur 348.
Misericordia eius pręueniet me 364.
Sicut adipe et pinguedine repleatur anima mea 366.
Deus adiuuat et cooperatur nobis 370.
Confirma hoc, Deus 370.
Beatus uir cuius est auxilium abs te 383.
Gratiam et gloriam dabit Dominus 384.
Oleum 391.
Gratia adiuuat 393.
Tu parasti directiones in populis. Ipse fecit nos et non ipsi nos 396.
Eloquium Domini inflammauit eum 400.
Vtinam dirigantur uię meę ad custodiendas 412.
Reuela oculos meos. Cum dilatares cor meum 415.
Anima mea in manibus tuis 417.
Adiuua me, et saluus ero. Gressus meos dirige 418.
Dominus protectio tua super manum dexterę tuę 419.
Nisi quia Dominus erat in nobis. Nisi Dominus ędificauerit domum 420.
Dominus illuminat cęcos 431.
Gentiles. Impii ad pietatem conuersi 56.
Magnum est nomen meum in gentibus 62.
Deserta et inaquosa* Populus congregatus ex gentibus 94.
Gentiles 116.
Aquę mortuę quę aquis templi uiuificantur. Mare mortuum 119.
Emoroissa gentium typus 150.
Niniue. Regina Sabba 156.
Recedit de Iudea, uenit in desertum locum, sequuntur turbę 159.
Filia mea male a demonio uexatur 161.
Erunt primi nouissimi et nouissimi primi 167.
Duo filii 169.
Gentilium populus non erat in uiis, sed in exitibus uiarum 170.
Emerunt agrum figuli in sepulturam peregrinorum 179.
Symon portans crucem 180.
Galilea 181.
Populus gentilis pessimus. Emoroissa 185.
Sydon 186.
Demoniacus ab infantia, quem Dominus sanauit 186.
Pullus ligatus 187.
Vinea aufertur Iudeis et datur gentibus 187.
Centurio confitetur 190.
Vocatio gentium. Gentes cohęredes Christo. Hęreditas nostra Dominus 225.
Chanaan immutatus 286.
Familia 291.
Tempus spargendi lapides et tempus colligendi 293.
Melior est canis uiuus super leonem mortuum 302.
Hęreditas Christi 321.
Gentium conuersio 325.
Omnes declinauerunt simul 328.
Conuersio 329,331,332.
Constitues me in caput gentium 332.
Conuersi 336.
Vox populi conuersi ad Christum 351,354.
Populi sub te cadent 356.
Transferentur 2
montes in cor maris. Mota est terra. Exaltabor in gentibus 356.
Subiecit populos 357.
Superstitio gentilis 358.
Christus orat pro gentibus 364.
Gentium uocatio. Allophili 365.
Oculi eius super gentes respiciunt 367.
Benedicite, gentes, Dominum Deum nostrum 367.
Et gentes in terra dirigis 368.
Non credentes inhabitare Dominum Deum 370.
Omnes gentes magnificabunt eum 373.
In mari uia tua 376.
Precium Christi expensum in sepulturam peregrinorum 377.
De Egypto liberati 377.
Prore tabernaculo repulso elegit nouum 379.
Linguam, quam non nouerat, audiuit 380.
Hęreditas Domini 382.
Venient et adorabunt coram / coram te 385.
Vocatio.
Populus Ęthiopum 386.
Afferte Domino, patrię gentium 394.
Dominus regnauit, exultet terra, id est gentiles credentes 396.
Timebunt gentes nomen tuum. Dominus soluit compeditos. Populus qui creabitur, laudabit Dominum 397.
Annunciate inter gentes opera eius. Et pertransierunt de gente in gentem 399.
Quos redemit de manu inimici. Errauerunt in solitudine, in inaquoso. Emoroissa 402.
Et collocauit illic esurientes. Nationes. Meus est Galaad 403.
In Idumeam extendam calciamentum meum 404.
Dominare in medio inimicorum tuorum 406.
Mare uidit et fugit 409.
Laudate Dominum omnes gentes 411.
Inuenimus eum in campis siluę 422.
Iacob et Israel 424.
Et dedit terra eorum hęreditatem 425.
Christiani. Pulli coruorum, id est filii gentilium 432.
IOSEPHVS DE HISTORIA IVDEORVM
Gula. Concupiscentię sepulchra 25.
Quid Hircanus responderit conuiuis, qui ante eum ossa carnium posuerant, uolentes illum uoracitatis notare 109.
Alexander crapula periit 120.
Gratus Dauid erga Ionatam 57.
Erga Berzelaum 65.
Artabanus erga Iazatum 177.
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Glorię cupidi Romani 35.
Amor laudis et de resecando hoc amore 36.
Quanta effecerint Romani pro libertate et laudis cupiditate 37.
Gloria humana 38.
Ciuitas terrena et cęlestis 107.
Gula. In uescendo non cibi genere, sed auiditate immodesta quemque culpandum, ut Esau 127.
Gratia. Superna illuminatio secundum Platonicos 67.
Promissio gratię in Isaac 124.
Quod omne opus gratię ad futuri sęculi pertineat nouitatem 180.
Sub gratię legibus omnis ętas 180.
Deus operatur uelle 186.
Gentium uocatio in Isaac 124,125.
Duę gentes in utero Rebeccę 126.
Filii Ioseph 128.
Fides gentium 137.
Vocatio gentium 146.
ORIGENES
Gula. Quam mala ebrietas 11.
Ebrietas uitiorum mater, sobrietas uirtutum 68.
Quę sunt quę animam inebriant 68.
Christus ad aram crucis accessurus noluit bibere 68.
Gratia. Cęci clamant, ut illuminentur 2.
Gratia Spiritus Sancti 65.
Gentiles designat secunda repromissio ad Abraham 16.
Moyses primas tabulas fregit, sed non secundas 16.
Et si in carne gentes sumus, in spiritu tamen Israel sumus 41.
Moyses soluit calciamentum, et nos accepimus sponsam 49.
De mundis et immundis animalibus 70, 71.
Ęthiopissa Ecclesia ex gentibus 98.
Populus assumendus. Sureximus 1 et erecti sumus 101.
Israel gentiles 108.
Asina Balaam 115.
/ Asina quam soluunt discipuli 116.
Iacob. Israel 118.
Ecce populus sicut catulus leonis 121.
Initium gentium Amalech. Et semen eorum peribit 127.
Primogeniti 149.
Meretrix habens infantem uiuum 150.
Raab 154.
Ipsi sibi sunt lex 157.
Asini 163.
Gentiles 174.
Iahel figuram tenet Ecclesię 178.
Israel secundum spiritum 180.
Gedeonis signum testatur etiam gentibus Dominum aduenisse 181.
HIGINVS
Gula.
Ebriositas. Erigones . Boetes . Canicula. Orpheus
interemptus, id est coruus expectans, donec in ficu fructus maturescant 6 .
Orion 5 .
Coruus pertusum habens guttur, dum ficus decoquantur
6 .
Gratus.
Delphin 3 .
Sagittarius 5 .
Andromeda Perseum secuta inuitis parentibus 2 .
HOMERVS
Gula.
Pro caprini uentris omento pugnant Vlisses et Irus.
HERODOTVS
Gula.
Solis mensa 37 .
BASILIVS MAGNVS
Quęre alphabetum in fine eius operis.
PLINIVS
Iudex. Supra crepidam ne iudicet sutor 330.
Lysippus dicebat ab illis antiquis pictoribus factos quales essent homines, a se uero, quales esse uiderentur 321.
Inuidia. Pyramides faciendas curarunt Ęgypti reges, ne pecuniam successori relinquerent 340.
Ira. Leones in senecta hominem appetuunt, quoniam ad persequendas feras uires non suppettant 87.
Cerebrum ursi potum in ursinam rabiem agit 92.
Circa Abderam equi pasti inflamantur
rabie circa Potniam uero et asini 251.
Nero amissarum rerum nuntio accepto duos calices cristalinos fregit iratus 347.
Iniuria. Serius ouum edunt uexatę gallina et columba 113.
Apes post morsum mori constat 119.
Mons Carina in Creta in quo muscas non reperiri dicunt 217.
Domus in qua betonica sata est, tuta fit a piaculis 250.
Cyclaminum a nostris tuber terrę uocatur; ubi sata est, nihil nocent mala medicamenta 252.
Peristeron herbam habentes non latrantur a canibus. Siquem peniteat ictus et despuat in mediam manum, leuatur percussus a poena 270.
Simili modo ante conatum aggrauant ictus. Morsus hominis inter asperrimos numeratur; medentur sordes ex auribus 271.
Mulas non calcitrare, cum uinum biberint 295.
Imprudens. Ceruus animal simplex omnium rerum miraculo stupens in tantum , ut equo aut bucula propius accedente hominem iuxta uenantem non cernat, aut, si cernat, arcum ipsum sagittasque miretur 91.
Quam stultissima animalium lanata 95.
Mugilum natura ridetur, in metu capite abscondito, totos se occultari credentium 99.
Animalia, quibus nullus sanguis, hebetia 126.
Vappę nomen accipit degeneratus animo 146.
Nullum animal minus docile minoris ue intellectus quam musca 286.
Aquę ex Academia Ciceronis salubres oculis 296.
In Cea insula fons qui hębetes facit.
Inconstantia. Detris, Garamantum oppidum, affuso fonte a medio die ad mediam noctem aquis feruentibus, totidem horis ad medium diem rigentibus 55.
Eutimenis filius in tria cubita triennio / adoleuit,
sed absumptus est subita contractione membrorum 77.
Idem in filio Cornelii Taciti equitis Romani. Huiusmodi hectapelos Gręci uocant. Lenam primo foetu quinque parere catulos ac per annos singulos uno minus; ab uno sterilescere 87.
Salix amittit semen antequam maturescat; ob hoc dicta ab Homero frugiperda 158.
Cleę malisque et cupressis per summa cespitum radices 159.
Sed hęc est omni in re animorum condicio: ut a necessariis orsa primum cuncta uenerint ad nimium 255.
Fontes qui allii albos faciunt
potantes, alii nigros 296.
Apollodorus fictor frangebat crebro signa dum satiare nequit cupiditatem artis 321.
Callimacus diligentię non habens finem Cacizotechnos appellatus 322.
In Chio Dianę facies tristis intrantibus, abeuntibus uidetur exhilarata 337.
Mulum expirantes uariare colorem 100.
STRABO
Iustissimi Druidę 82.
Inuidia. Milites dixerunt: Quasi Alexander non haberet, quibus benefaceret, prius quam Indum traiiceret 267.
Ira. Tanta ui ferri flumen in Hyrcania ut ad ripam ueniens iaculetur aquas et sub se siccum relinquat locum 202.
Iniuria. Corinthii, quia sordes legatis Romanis iniecerant, solo ęquati euersique 152.
Imprudens. Calcedonii cęci uocati, quia omissa locuplete ripa tenuiorem elegerunt 129.
Cumani insulsi et hębetes 241.
Ignorantia. Ignoratio locorum multis fuit exitio 9.
Insidię. Heptacometę in arboribus degunt et prętereuntes adoriuntur 215.
Idem tres Pompei cohortes obtruncarunt potos et mente alienatos adorti.
Ignis. Tractus terrę ignitus, ubi Tiphonem sepultum iacere fabulę ferunt 100.
Lichnus inextinctus in templo Mineruę 158.
Lapis ex quo mantilia texta, ubi sorduerint, in ignem proiecta mundantur 178.
* Infernus. Vbi Amphiaraum hausit tellus 160.
Os Plutonium caligine lęthifera 243.
Auernus pestiferę exhalationis 246.
Atheneus: Aduenio ab imis atque cęcis inferum tenebris 258.
EMILIVS PROBVS
Iustus cognominatus Aristides 8. /
Interpres. Interpreti diffidens Hannibal Persice loqui didicit 7.
Inuidiam, ut effuggeret, sępius abfuit a ciuitate 24.
Vt inuidiam caueret, alterius se nomine principem se gerere asserebat 40.
Victor uictis deditus propter inuidiam 42.
Inudia obstitit uirtuti 48.
Res magnifice gestę ei fuere exitio 4.
Ea de causa e ciuitate eiectus 6.
Alius X annorum exilio mulctatus 11.
Interficere eum uoluerunt inuidi 14.
Reus ob res bene gestas absolutus 33.
Ira. Magis quam uiribus decertantes non sunt distracti, priusquam alterum anima reliquerit 39.
Commotus odio ciuium suorum patriam prodere uoluit et amicum exulari 43.
Propter multitudinis odium nemo eum liber ausus est sepelire. Itaque a seruis sepultus est 44.
Hannibalis et Romanorum inter se indignatio 47.
Animam pirus quam odium deposuit 48.
Iniuriam exhęredationis passus se correxit 4.
Iniuriarum non commemorandarum causa lex obliuionis lata 18.
Iniurias suorum ęquanimiter tulit, quod patrię irasci nefas duceret 32.
Iniurię immemor non defuit patrię in periculo laboranti.
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIBVS
Iustitia. Brutus filios occidi iussit quod cum hoste conspirassent 7.
Lucius Quinctius Cincinnatus filium abdicauit 8.
Titus Manlius Torquatus filium securi percussit, quod contra imperium pugnasset 13.
Marcus Scaurus filium in conspectum suum uetuit accedere, quod pręsidium deseruerat 29.
Ira. Brutus et Arunx mutuis uulneribus conciderunt 7.
Hannibal odium aduersus Romanos XI annos natus perenne iurauit 17.
Inconstantia. Licinius Stolo consul primus omnium sua lege punitus est 10.
Ingratus. Vulscinii seruos manumiserant in curiamque legerant, sed ab iisdem indigna passi auxilium implorant a Romanis missusque Decius mox libertinos omnes aut in carcere necauit aut dominis in seruitute restituit 16.
APOPHTHEGMATA PLVTARCHI
Iustitia semper serua 5.
Iustitia 6.
Iustitia 12.
/ Iustus deprehendi non timet 17.
Iustitia 21.
Iustitia pręstat fortitudini 28.
Iustus 41.
Iustitia potior fortitudine 61.
Iustus et temperans maior rege. Qui suo iure utitur, nemini facit iniuriam 78.
Iniustitia. Iniustum est plus auferre quam de quo lis fuit 78.
Iniusta ne parentibus quidem concedenda 82.
Pecuniam pro iniustitia promittentes fuge, ne corrumparis 92.
Aequa nolenti concedere extorquenda sunt 58.
Iudex aut iudicet aut ne sit 13.
Iudex non est deprecandus 39.
Iudex non nisi accusatos iudicet 42.
Reos absoluit nec legem uiolauit eam ad tempus antiquando 62.
Iudicis arbitri iudicium 85.
Parcite subiectis, debellate superbos 92.
Mater accusato filio ait: Nate, aut crimine aut uita te absolue 99.
Interpres fide suspecta 22.
Inimici aliquando prosunt 10.
Qui suis inimicus, nulli fidus 29.
Hosti sua dimitte, si sibi officiunt 35.
Inimicos placa beneficiis 59.
Discordia 6.
Dissidentes inter se 12.
Vbi multi imperant, pauci parent 25.
Inuidia quomodo cauetur 39.
Odio esse alienis, cum te oderint tui, ne mireris 48.
Quem oderant uiuum, mortuum dilexere 43.
Qua ratione odium uitatur ciuium 8.
Inuidus sibi ipsi oneri est 81.
Ira 6.
Iram compesce 27.
Inter iratum et insanum 39.
Iratus nihil agas 50.
Prę iracundia pręteriisse legem doluit 51.
Scies me alium esse longe quam putasti 23.
Minis non terretur qui non timuit arma 43.
Minatus ioco, serio perfecit 48.
Iratus neminem punias 79.
Iniuria occulta 9.
Iniuria per ignorantiam 10.
Iniuria iusta 11.
Iniurię patientia 16.
Idem 17.
Idem 19.
Lędere inimicum et se ipsum simul nihil prodest. Iniuriam patitur qui pati nescit 27.
Iniuriam propelle, si potes 39.
/ Iniuria periculosa omnibus 39.
Qui bonos
perdit, pereat 50.
Poena iusta toleranda est. Iniuria, ab infimo accepta cruciat 92.
Iniuria propulsanda 54.
Iurgantes inimici prosunt 87.
Quod tibi fieri non uis, ne facias aliis 43.
Qui non lęsit, non timet 87.
Iniuria accepta quiesce, cum illaturus fueris 91.
Imprudens transfugit ad peiorem dominum 48.
Sua arte relicta alienas sequitur 86.
Indoctus et imperitus iuris 48.
Sat doctus est qui bonus est 78.
Idem 84.
Incontinens qui nequit sibi ipsi imperare 39.
Difficilius est sibi imperare quam hostem expugnare. 55.
Ingratus. Si offendit affectus beneficio, quid faciet lęsus iniuria? 16.
Malum pro bono referens 47.
Si malum reddunt pro bono, quid pro malo redderent? 76.
Ingratus 10.
Ignobilis si oratur, tardius concedit 41.
Ignaui ciues urbem munitam debilitant 27.
Ignauus et armatus ignauus est 32.
Ignauus domino inutilis, quamdiu seruit, sibi uero semper 43.
Ignauus cultor in agro bono 15.
Iners hostis contemptui est 28.
Vestis uaria, sed gens eadem 37.
Ignauus mulieri similis 77.
Ignauia ciuium urbem ualidam debilitat 90.
Archilocus poeta melius esse dixit amittere arma quam perire; urbe pulsus est 97.
Ignauus alios pugnare uult 76.
Ignauiam arguunt modica stipendia 80.
Inualidus. Auxilia promittit ipse egens auxilio 57.
Infirmum sustentaculum Athenę 79.
Athenienses fortes, sed in tabula. Periit uiri uirtus 82.
Agrum dedit, sed non uires simul 84.
VALERIVS MAXIMVS
Inimicus. Gracchus legem agrariam ferre uolens occisus est 64.
STRABO
Inimicus. Discordiam et seditionem delitiis et auaricia gigni
192.
FABIVS QVINTILIANVS IN DECLAMATIONIBVS Iniurię uindicta iniqua, nisi requiratur lex 64.
Imprudens. Inconsulta mulierum semper amentia 98.
/
Ingratus. Qui obliuiscitur pręteriti beneficii, quoniam non cumuletur nouo 23.
Inimicus. Qui inimicos etiam adiuuarunt 46.
Semper honeste odium finitur. Odium inter consanguineos 77.
TVLLIVS IN TVSCVLANIS
Inuidiam inter et inuidentiam 119.
Inuidentię est inuidere secundis alterius, quę nihil nocent 131.
Emulatio bona et mala. Obtrectatio siue zelotipia est ęgritudo ex eo quod alter quoque potiatur eo quod ipse concupieris. Emulationem et obtrectationem laudant Peripathetici 135.
Quid sit emulari et quid obtrectare 137.
Iracundia est ulciscendi libido 118.
Sapiens nunquam irascitur 119.
Ira est libido puniendi eius qui uideatur lęsisse iniuria 132.
Excandescentia est ira nascens et modo desistens. Odium est ira inueterata. Iracundia differt ab ira 133.
Iracundiam laudant Peripatetici 135.
Eorum sententiam confutat Cicero. Ira nihil insanius 136.
Exempla irę: Achilles Homericus, Agamemnon, Aiax. Iracundus non semper iratus est. Ira, cum perturbat, ducit ad insaniam 140.
Irę remedium. Architas: Quo te modo, inquit, accepissem, nisi iratus essem 141.
Iram non esse secundum naturam. Alexander Clitum interemit iratus.
Iniuria. Offensionum diffinitiones 132.
Lucius Lelius repulsam consulatus habuit, sed magis id passus populus 150.
Imprudens. Tardis enim mentibus uirtus non facile comitatur 152.
Iustitia discedere ab officio non patietur 112.
Iustitia suis contenta non appetit aliena 122.
Iustitia nihil in suam domum inde deriuet, reliquis utetur 153.
Aristides expulsus patria, quod pręter modum iustusesset 157.
Infernus. Inferorum supplicia 90.
Inimicicia est ira ulciscendi tempus obseruans 132.
Discordia est ira acerbo corde concepta.
Incontinens. Intemperantia fons perturbationum 132.
Ignauus. Sed nos umbris, deliciis, ocio, langore, desidia animum infecimus, opinionibus maloque mire delinitum molliuimus 154.
/
TULLIVS DE FINIBVS
Iustus. Torquatus filium cędi iussit 5.
Iustitia quare laudatur 24.
Ius nemini nocere et ęquitatem ab honestate non posse seiungi 51.
Quę propria iustitię 80.
Interpres sępe idem pluribus uerbis exponit 40.
POMPONIVS MELLA IN GEOGRAPHIA
Imprudens. Quibus ignis ignotus fuit, amplectebantur, donec noceret 57.
BEATVS HIERONYMUS IN PARTE PRIMA
Iudex. Iudicium Christi futurum, et qui sunt uiui et mortui qui iudicabuntur 7.
Quare de die et hora illa nemo scit 160.
Duo aduentus Domini 214.
Prodigia Antichristi 215.
Iustitia: singularum rerum et personarum ęquissima distributio 22.
Stateram ne transilias, id est ne prętergradiare iustitiam 151.
Ignoratio. Quare tot gentes perire passus est Dominus, dum differt incarnationem 69.
Inimicos aliquando nobis utiles esse 231.
Ira carere omnino non possumus 80.
Apostoli saluis inter se amiciciis dissenserunt 144.
Inuidia. Frater inuidens fratri, quod apud patrem impetrasset ueniam 197.
Inuidiam dicit cadere etiam in sanctos 200.
Interpres. Expositio de Caym , de egressione filiorum Israel, de benedictione Isaac 170.
Expositio uisionis Esaię 173.
Expositio
Melchisedech 176.
Expositio: non est meum dare uobis 179.
Quęstiones multę de Euangelio 202.
Quęstiones super Epistolam ad Romanos 205.
Super Epistolam ad Corinthios secundam. Ad Thessalonicenses prima 206.
Regula Scripturarum triplex 207.
Quęstiones XI Noui Testamenti. In Mattheo: Ve pręgnantibus. In Luca: Facies euntis in Ierusalem. Villicus iniquitatis a domino laudatus 210.
Super Epistola ad Romanos et iterum super eadem 211.
Super id quod dicitur: Optabam anathema esse pro 212.
Super Epistola ad Colossenses 213.
Ad Thessalonicenses: Nisi discessio uenerit primum etc. 214.
Interpretatio: Osanna 215.
Nolite solliciti esse de crastino 216.
Quęstiones quinque Noui Testamenti 217.
Super Epistola Iacobi: Siquis totam Legem seruauerit, offendat autem in uno 237.
In Mattheo: Quis uestrum habebit amicum et ibit ad illum media nocte etc. 241.
Incertum. Arcesilas et Carneades omnia incerte pronunciant 138.
Hierusalem ciuitas sancta usque ad destructionem eius 203.
EX SECVNDA PARTE COMMENTARIORVM
Iudicium uiuorum et mortuorum 117.
Nolite iudicare ante tempus, Apostolus 118.
Iudicii ultimi terribilitas 124.
Iudicium hominis sępe fallitur 143.
Contra eos qui alios iudicant 152.
De consideratione extremi Iudicii 154.
De die Iudicii uenturo sicut fur 182.
De die horrenda Iudicii 202.
De timore ultimi Iudicii 232.
Iudicium occulta manifestabit 299.
Anima subito, cum discesserit a corpore, iudicanda ante
Deum presentatur 316.
/ Inuidia semper persequens bonos 117.
Inuidia torquet inuidentem 178.
Inuidia persequitur iustitiam 231.
O, inuidia, primum mordax tui 246.
Inuidi contra amicos Dei 250.
Semper uirtutes sequitur inuidia 272.
Maria, soror Aaron, lepra percussa ob inuidiam 283.
Ira. Qui odit fratrem suum homicida est 127.
Vindicta Dei eo grauior quo taridor. Contentiones fuge 160.
Odium et iracundia molestat
primum auctorem 178.
Nunquam in iram exardescat animus 179.
Architas Tarentinus ad uillicum: Iam te uerberibus enecassem, inquit, nisi iratus essem 195.
Ira iustitiam Dei non operatur 231.
Magna est ira, quando peccantibus non irascitur Deus 235.
Odit Deus, dum offenditur; irascitur, dumnon rogatur offensus 251.
Iustitia quid sit 158.
Omnia quęcunque uultis ut faciant uobis etc. 187.
De iustitia et uitę rectitudine 234.
Iustitia sine misericordia crudelitas est 305.
Indoctus. Melius multo est e duobus imperfectis rusticitatem sanctam habere quam eloquentiam peccatricem 132.
Inimicus. Iacobus apostolus, frater Domini, orauit pro inimicis 82.
Dilige inimicos 231.
Interpres. Super Psalmo: Domine, refugium factus es nobis 1.
Non esse omnes Psalmos Dauid, secundum Hieronymum. Septuaginta pręteritum ponunt, ubi apud Hebreos futurum est 3.
Super Psalmum: Eructauit cor meum 4.
Idida nomen Salomonis. Super Psalmum: Sicut ceruus desiderat ad fontes 8.
Super Psalmum: Confitemini Domino, quoniambonus. Super Psalmum: Nisi Dominus ędificauerit domum 9.
Super Cantica canticorum Origenes 10, 16.
Cantica quid sint 19.
Super Psalmum: Dominus regit me 30.
De natiuitate Domini die solenni 49.
De epiphania super Psalmum: Afferte domino 50.
De quadragesimaet exitu de Ęgypto. In uigilia paschę de esu agni mystico. De die Dominico paschę. Sabbatum in dominicum mutatum 51.
De resurrectione Dominica. De uinculis beati Petri super Psalmum: Domine, probasti me 60.
De alphabeto Hebreorum 79.
Alleluia. Amen. Maranatha. Diaplasma. Amen. Sela. Salom 80.
De optimo genere interpretandi 98.
Super illo: Omne masculinum adaperiens uuluam 116.
Fulgebunt iusti et tanquam scintille in arundineto discurrent 117.
Lętabuntur in cubilibus suis, id est in sepulchris 120.
Multi uocati, pauci electi. Quęstio 124.
Euangelium non in uerbis, sed in sensu esse 227.
Melius aliquid nescire quam cum
periculo discere. Duę tunicę duplex animus. Calciamenta opes.
Virga auxilium potentię sęcularis 235.
De eodem 268.
Circumcisus quis uocatus est, non adducat prępucium. In prępucio quis etc. 285.
Alegorica significatio plus mouet et delectat 290.
Pisces magni CLIII in Euangelio 292.
Plurimę utilitatis esse scrutari Scripturas 295.
Parabola de duobus filiis, frugi et luxurioso. Super Epistola Pauli ad Romanos secundum Originem 294.
Hierusalem et Bethlem et locorum sanctorum laudes 74.
Vtrum dicenda ciuitas sancta, postquam crucifixus Dominus 75.
Presepe Domini 77.
Sepulchrum Domini 75.
Commendat loca sancta 205.
Non Hierosolimis esse, sed Hierosolimis bene
esse laudandum est 211.
/ Loca sancta, quę peragrauit beata Paula 270.
Iuramentum. Quod non liceat iurare 125.
Non iurare omnino 179,231.
De eodem 307.
Infamia. Cauendam esse infamiam 184.
Ratio habenda non solum conscientię, sed etiam famę 188.
Exit infamia de mendacio etc. 191.
Prouidentes bona non solum coram Deo, sed etiam coram omnibus hominibus 197.
Infernus. Penę inferni et purgatorii 315.
Hypochrita bene loquitur, et male uiuit 302.
BIBLIA
Iudex. Moyses Hietro suadente causas maiores cognoscendas sibi reseruauit, minores autem delegauit tribunis, centurionibus, quinquagenariis, decanis 12.
De iudicio 13.
Iuste iudica 17.
Peccanti peregrino sicut et ciui ęquum iudicium sit 18.
Non accipies personam nec munera, quia munera excęcant oculos sapientum et mutant uerba iustorum 27.
Iudices Iohel et Abias peruerterunt iudicium pro muneribus 42.
Quia Dauid partem bonorum Miphiboseth concessit Sibę, seruo eius, Dominus diuisit regnum illius inter
Roboam et Hieroboam 54.
Populus timuit regem Salomonem uidens sapientiam Dei esse in eo ad faciendum iudicium 56.
Achab, quia pepercit homini morte digno, dicitur ei: Erit anima tua pro anima illius 61.
Iosaphat constituit iudices pręcipiens, ut iuste iudicarent 78.
Causam quam nesciebam diligentissime inuestigabam 106.
De iniquis iudicibus. Psalmus LVII 113.
Contra iniquos iudices inuocat iustitiam Dei. Psalmus LXXXI 116.
Malum aliquis iudicans bonum. Iudex iniquus munera accipiens 130.
Abominabilis est et qui iustificat impium et qui condemnat iustum. Misericordia et iudicium 130.
Iudex 131.
Iudex corruptus. Iudex cognoscens causam pauperis bis. Iudicium. Iudex ebriosus. Decerne iustum 132.
Stultus omnes stultos existimat 134.
In iudicando misericors 141.
Noli quęrere fieri iudex. Non iudices contra iudicem 142.
Iudex sapiens 144.
Priusquam interroges, ne uituperes. Interrogatum corripe iuste 144.
ludicium improbum. Iudicium prudens. Munera excęcant oculos iudicum 145.
Erubescite de iniustitia 149.
Ne accipias personam, ut delinquas 150.
Omnes diligunt munera. Pupillo non iudicant et causa uiduę non ingreditur ad illos etc. 151.
Ve qui dicitis malum bonum etc. Ve qui iustificatis impium pro muneribus 152.
Qui opprimunt in iudicio pauperes 153.
Eos qui iudicauerunt te, ego iudicabo 162.
Custodite iudicium et facite iustitiam 163.
Iniustum iudicium 164.
Causam non iudicauerunt, causam pupilli non direxerunt, et iudicium pauperum non iudicauerunt 168.
Iudicate mane iudicium et erruite ui oppressum de manu calumniantis etc, et iterum 173.
Ve qui ędificat domum suam in iniustitia et cęnacula sua non in iudicio 173.
Sacerdotes controuersias iudicabunt 194.
Chanaan in manu eius statera dolosa 203.
Qui conuertitis in absinthium iudicium et iustitiam in terra relinquitis. Hostes iusti, accipientes munus et pauperes deprimentes in porta 205.
Qui conuertitis in amaritudinem iudicium et fructum iustitię in absinthium, qui lętamini in nihilo etc. 206.
Contra malos iudices. Audite, principes, Iacob etc. Principes eius in muneribus iudicabant. Principes qui abominamini
iudicium et omnia recta peruertitis 208.
Iniquitas iudicum 211.
Iudex pecunia corruptus reum liberat, innocentes damnat 226./
Inuidia. Cayn occidit fratrem Abel 1.
Palestini inuidentes opulentiam Isaac obstruxerunt puteos potum negantes pecori eius 4.
Esau uoluit occidere fratrem Iacob inuidens ei paternam benedictionem 5.
Iacob propter opulentiam inuisus filiis Laban, cognatis suis, etiam ab ipso Laban persecutionem patitur. Ioseph, quia plus diligitur a patre, fratribus odio habetur 6.
Onan, ne fratri suscitet semen, ingressus ad Thamar proiicit semen in terram 7.
Prophetantibus Heldad et Medad Iosue ait Moysi: Prohibe eos. Respondit: Quid emularis pro me? 21.
Ephraim ingrati in Gedeonem inuident uictorię eius, et ipse cęssit eis laudem belli 36.
Ephraim inuidentes uictorię Ieptę insurrexerunt in eum, et percussi sunt 37.
Inuidia Saul erga Dauid, quia dicitur: Pecussit Saul mille et Dauid X milia. Percussit Dauid CC Philisteos, ut gratificaretur Sauli. Ille magis timuit eum, et factus est ei inimicus cunctis diebus 45.
Viri Israel lamentantur, quod Iudas sibi pręripuerit, ut traducarent regem; illi e contra durius loquuntur ] 54.
Ioab, princeps militię, Amasam collegam interfecit indignatus cum illo partiri dignitatem 54.
Inuidia Samaritarum de reędificatione templi 83.
dificato muro congregati sunt, ut pugnarent contra eos 86.
Thobias regi ob pietatem in suos minus carus insidias effugit nudus. Illo uero mortuo pristinę dignitatis recuperauit sibi locum 90.
Aman inuidet Mardocheo, sed quam in eum perniciem parat, ipse patitur 98.
Inuidia Sathan contra Iob timentem Deum. Paruulum occidit inuidia 101.
Si gauisus sum ad ruinam eius qui me oderat 106.
Contra persecutores et inuidos. Psalmus XVI 109.
Petit liberari a persecutione Absalon filii. Psalmus XXVII 110.
Turbatio Herodis ac principum de prędicatione apostolorum. Psalmus XLVII 112 .
Persecutoribus mala denunciantur. Psalmus LXII 114.
Liberatio a persecutionibus et odio multorum. Psalmus LXVIII 114.
Persecutio Antiochi contra ludeos. Psalmus LXXVIII 115.
Perfidi uexantes sanctos, uiduam, aduenam, pupillum. Psalmus
LXXXXIII. Iniqui captabunt in animam iusti. Psalmo eodem 117.
Multiplicata est super me iniquitas superborum. Psalmus CX VII. Iniquos odio habui. Psalmo eodem 120.
Principes persecuti sunt me gratis; multi qui persecuntur me. Psalmo odem. Cum exurgerent homines in nos etc. Psalmus CXXIII 121.
Qui seminant inter fratres discordiam et odium. Dissimulator odii 127.
Detestantur stulti eos qui fugiunt mala. Boni despecti a malis. Inuidus infirmus. Odium 128.
Inuidus. Odientes pauperem et fratres 130.
Ne gaudeas de malo inimici. Odium cęlans 131.
Impii persecuntur, iusti defendunt. Iusti impium, et impii iustum abominantur 132.
Labor hominum patet inuidię 133.
Ecclesiaab inimicis uexata permittente Domino 136.
Inuidia diaboli mors intrauit etc. Imitantur autem illum qui sunt ex parte illius 137.
Noli de mortuo inimico gaudere 142.
Qui sibi inuidet nihil est illo nequius. Inuidus 144.
Laqueo peribunt qui oblectantur casu iustorum. Memento nouissimorum et desine nunc inimicari 147.
Laxati sunt funiculi tui, sed non pręualebunt 158.
Confundantur qui me persecuntur, et non confundar ego. Paueant illi, et non paueam ego 172.
Principes petierunt, ut perderent Hieremiam etc. Ismael nisus est interficere Godoliam dolo 178.
Contra Idumeos qui odio habuerunt filios Israel. Item contra Syros. Diripientes hęreditatem Domini, id est fideles 180.
Filii Ammon subiugandi a Chaldeis eo quod gauisi sunt super mala filiorum Israel 189,190.
Offendiculum amaritudinis et spina dolorem
inferens 190.
/ Sicut gauisus es super hęreditatem Israel eo quod fuerit dissipata, sic faciam tibi: dissipatus eris etc. 192.
Quęrentes Danielem perdere, quia pręferebatur a rege, subiere supplicium quod in ipsum machinati fuerant 198.
Vir fratrem suum ad mortem uenatur. Qui optimus est in eis, quasi paliurus, et qui rectus, quasi spina de sepe. Ne lęteris, inimica mea, super me, quia cecidi: consurgam etc. 209.
In die quando capiebant alieni exercitum eius, tu quoque eras quasi unus ex eis etc. Non lętaberis super fìlios Iuda in die perditionis eorum etc. 207.
Viduam
et pupillum et aduenam nolite calumniari. Et malum uir fratri suo non cogitet in corde suo 213.
Esau odio habui. Quare despicit unusquisque uestrum fratrem suum 216.
Symon Triphoni petenti pro Ionatha capto C talenta argenti misit, non quod maligni fraudem ignoraret, sed ne suspicionem suis relinqueret imputantibus sibi auaritiam, si non misisset 223.
Ira. Iratus Moyses confregit tabulas 14.
Iratus est contra filios Aaron, quod hyrcum oblatum pro peccato non comederint, sed combusserint 16.
Ne quęras uindictas nec memineris iniurię 17.
Rixatus cum altero Israelita quidam blasphemauit nomen Domini 18.
Ira mitigatur tempore. Nam et Dauid exoratus est pro Absalon ipsum reduci ab exilio, sed tamen conspectui suo non adesse. Deinde uix exacto biennio etiam amplexum osculumque dedit ei 52.
Achitophel indignatus, quod Absalon Chusi potius quamsuum consilium in bello secutus sit, laqueo sibi mortem consciuit 53.
Achab indignatus, quod uineam Naboth nullo pacto habere possit, panem eo die non comedit quo eam sibi denegarat ille 61.
Ioram urgente fame in furorem uersus uoluit interficere Heliseum, mox penituit. Ille autem in crastinum futuram frumenti copiam prędixit et liberationem ciuitatis ab obsidione 63.
Asa, hostium uictor, ira uictus est. Anani prophetam se corripientem misit in neruum etc. 77.
Amasias dimisit militem conductitium. Illi irati percusserunt in discessu III milia uirorum et prędam ingentem fecerunt 80.
Ozię ciues insultant, quod ipsos consummit siti, dum ciuitatem nolit tradere obsidentibus 94.
Stultum interficit iracundia 101.
Ira bis 128.
Iracundus 130.
Iracundus bis. Ira stulti 131.
Iracundus. Prouocans iras 132.
Melior est ira risu. Ira 134.
Aufer iram 135.
Ab inope ne auertas oculos propter iram 141.
Ne sis in domo tua sicut leo 142.
Superborum rixa. Ira et furor execrabilia. Non irascaris proximo. Zelus et iracundia minuent dies 147.
Sicut parturiens loquar: dissipabo et absorbebo simul 160.
Iratus Hieremias maledixit diei in qua natus est 172.
Ioachim rex iratus scidit uolumen prophetę 177.
Ionas iratus non euenisse quod
prophetauerat petiit tolli a se animam suam, et Dominus ad eum: Putas ne, quam bene irasceris tu? etc. 207.
Ira magna ego irascor super gentes opulentas 212.
Zelatus sum Syon zelo magno 213.
Iniuria. Ioseph fratribus beneficium reddidit pro iniuria 7.
Qui percusserit hominem uolens occidere, moriatur 12.
Item de percutientibus. Item si percussus conualuerit 12.
Qui calumniam fecerit 15.
Ne calumniam facias. Ne ui opprimas. Incauto ne noceas 17.
Qui percusserit, idem ipse patiatur. Qui animal percusserit, reddat uicarium 18.
Iniuriam ab Amalech acceptam ulcisceris 29.
Saul iussus est ad internitionem percutere Amalech propter iniurias illatas Israeli ascendenti de Ęgypto 44.
Anon, rex Ammonitarum, legatos Dauid rasa parte altera barbę uestibusque 18 lvusque ad nates subsectis dimisit 51.
/ Hieroboam extendit manum in prophetam, et manus aruit 58.
Anon iniurię prędictę dedit poenas auctas 72.
Patiens persecutionem ab hominibus uel demoniis. Psalmus VII 109.
Tacui contra contentiones peccatoris. Psalmus XXXVIII. Dimitte, Domine, opprobrium patienti et tacenti. Psalmo eodem 111.
Iniqui persecuti sunt me, paulominus consummauerunt me in terra. Redime me a calumniis hominum. Non tradas me calumniantibus me. Psalmus CXVIII 120.
Repleti sumus despectione, opprobrium sumus abundantibus et despectio superbis. Psalmus CXXII 121 .
Supra dorsum meum fabricauerunt peccatores. Prolongauerunt iniquitatem suam. Psalmus CXXVIII. Cupit liberari a perseeutionibus inimicorum. Psalmus CXXXIX 124.
Contumeliosus 127.
Lędere innocentem 130.
Pauperis oppressor. Pauperis uiolator. Oppressor. Amico nocens dolose et deprehensus dicit: Ludens feci 131.
Oppreesor pauperum 132.
Opprimuntur innocentes. Et si uideris multos iniuste opprimere egenos, Dei reseruantur iudicio 133.
Opprimamus pauperem, iustum, uiduam, senem etc. 137.
Contumelia patris filii confusio. Honor patris filii gloria. Infamis est qui derelinquit patrem, et maledictus a Deo qui
exasperat matrem 141.
Non placeat tibi iniuria iniustorum 144.
Contra oppressorem suum pauper exauditur 148.
Opprimentes pauperes per legem iniquam 153.
Phassur percussit Hieremiam prophetantem et misit in neruum. Cras eductus prophetat contra eum 172.
Hieremias apprehensus a populo ad mortem poscitur 174.
Vriam prophetantem rex Ioachim interfecit gladio 174.
Sedechias rex posuit Hieremiam in carcere 176.
Baruch et Hieremias iubentur comprehendi, abscondit autem eos Dominus. Deinde Hieremias in carcerem missus sedit ibi diebus multis 177.
Hieremiam proiecerunt in lacum luti. Liberatur ab Ethiope eunucho; mansit tamen in uestibulo carceris usque quo capta est Hierusalem 178.
Patrem et matrem contumeliis affecerunt 189.
Facientes calumniam egenis et confringentes pauperes 205.
Amos persecutionem patitur 206.
Quare respicis contemptores et taces conculcante impio iustiorem se? 210.
Imprudens. Qui non operuerit cisternam, et quicquam in eam inciderit, damni reus erit 12.
Stultus. Fatuus. Mulier insipiens. Imprudens. Stultus. Fatuitas. Stultitia 128.
Insipiens. Fatuus 130.
Imprudens. Stultus sibi uidetur sapiens. Stultus 131.
Insipiens. Qui sibi uidetur iustus 132.
Stultorum infinitus est numerus. Quantum pręcedit sapientia stultitiam 133.
Stultus. Stultitia ad tempus simulata. Cor stulti. Stultus omnes stultos existimat. Stulti qui nesciunt in urbem pergere 134.
Ęgyptii passi densissimas tenebras: solis illis erat super posita grauis nox 140.
Si pater defecerit sensu, ueniam da et ne spernas eum 141.
Error et tenebrę peccatoribus concreta sunt 144.
Qui minoratur corde, cogitat inania; et uir imprudens et errans cogitat stulta 144.
Fatuo non erit amicus, sed adulator 145.
Tenebrę operient terram, id est terrenis deditos 165.
Cor fatui quasi uas confractum, et omnem sapientiam non tenebit. Sapientia fatui. Filia fatui. Harenam et salem et massam ferri facilius est ferre quam hominem imprudentem et fatuum et impium 145.
Super mortuum plora et super fatuum 145.
Stultus sicut luna 147.
Populus non intelligens uapulabit 202.
Qui nesciunt, quid sit inter dextram et sinistram suam 207.
Ambulabunt ut cęci, quia Domino peccauerunt 211.
Inconstantia. Saul, cum regnare coepisset, erat innocens quasi puer. Regnauit duobus annis legitime, reliquis contra legem 43.
Ammon adamauit Thamar, uiolatam eiecit. Tam cito magnum amorem cum magno odio commutauit 52.
Roboam tribus annis ambulauit
/ in uiis Dauid, deinde reliquit legem Domini 76.
Ioas fecit bonum, dum uixit Ioiada sacerdos; eo mortuo deprauatus est uitiis 70.
Nihil permanet 132.
Non sis uarius in opinionibus 142.
Bonus mutatus in malum 147.
Precordia fatui quasi rota carri, et quasi axis uersatilis cogitatus illius 148.
Iustitia. Pondus et mensuram iustam habebis 29.
Dauid a Semei maledictis lacessitus tunc quidem patienter tulit. Deinde, ne crimen maiestatis lęsę impunitum abiret, causę cognitionem successori commisit. Ioab quoque principem militię, qui occidit Abner et Amasam dolose, non statim puniuit, sed confecto bello successori puniendum mandauit. Ita et comuni utilitati et legibus fecit satis 55.
Amasias, Ioe filius, rex Iuda, percussit interfectores patris sui. Filios autem eorum non interfecit 66.
Verebar omnia opera mea, sciens, quod non parceres delinquenti 102.
Tu quidem gressus meos dinumerasti, sed parce peccatis meis 103.
Semper enim quasi tumentes super me fluctus timui Deum, et pondus eius ferre non potui 106.
Deus enim opus hominis reddet ei, et iuxta uias singulorum restituet eis. Iustus est: non accipitpersonas principum nec cognouit tyrannum, cum disceptaret contra pauperem 107.
Dominus ad Iob: Nunquid irritum facies iudicium meum et condemnabis me, ut iustificeris? 108.
Iustitia Dei aduersum peccatores. Psalmus X 109.
Iustus improbis, clemens bonis. Psalmus C 117.
Iustus es, Domine, et rectum iudicium tuum. Psalmus CXVIII 120.
Diligit iustos. Psalmus CXLV. Gladii ancipites, id est regimen iustitię. Psalmus CXLIX 125.
Per uiamrectam ambules etc. 126.
Iustitia amorte morte liberat. Statera. Iustitia. Iniquitas 127.
Iustus 128.
Pondus et mensura. Rectum apparens. Iustitia et misericordia 130.
Propter iustitiam uita longa regibus 131.
Noli esse iustus multum 134.
Diligite iustitiam qui iudicatis terram 137.
Cum ergo, Domine, sis iustus, iuste omnia disponis etc. 139.
Vsque ad mortem defende iustitiam. Iustifica pusillum et magnum similiter 142.
Tria iniusta 147.
Ponam in pondere iudicium et iustitiam in mensura 156.
Do unicuique iuxta uiam suam et iuxta fructum adinuentionum suarum 171.
Aduenam et pupillum et uiduam nolite contristare nec opprimatis inique et sanguinem innocentem ne effundatis. Si feceritis istud, salui eritis 173.
Filius non portabit iniquitatem patris, nec e contra 176.
Iudicabo te iuxta uias tuas 185.
Mensurantur omnia in templo 193.
Principes Israel, iniquitatem et rapinas intermittite et iudicium et iustitiam facite. Statera iusta reliquaque pondera et mensurę erunt uobis 194.
Diuisio terrę signat iustitiam suam unicuique tribuentem 196.
Balthasar Danielem donauit muneribus, cum ille aduersa prędiceret 198.
Sicut fecisti, ita fiet tibi etc. 207.
Quid Dominus requirit a te, facere iudicium et diligere misericordiam etc. 209.
Iudicium uerum iudicate 213.
Matathias sacerdos Iudeum ad idola conuersum occidit simul et suasorem eius, nihil Antiochi potentiam ueritus, dum satis iustitię faceret 217.
Insidię. Malignitas insidiantium. Psalmus XXX 110.
Contra insidias auxilium implorat. Psalmus XXXIIII 111.
De insidiis inimicorum. Psalmus LIII. Qui in foueam, quam aliis parauerant, ceciderunt. Psalmus LVI 113 .
Posuerunt peccatores laqueum mihi. Psalmus CXVIII 120.
Frustra iacitur rete ante oculos pennatorum 126.
Insidię 124.
Insidiator 131.
Impii insidiantes quasi aucupes laqueos ponentes et pedicas ad capiendos uiros 160.
Ionathas sibi insidiantes interfecit 221.
Infernus. In diem perditionis seruatur malus et ad diem / furoris ducetur. Dulcis fuit glareis Cocyti 104.
Ad nimium calorem transiet ab aquis niuium et usque ad inferos peccatum illius 105.
Cupiens a penis purgatorii liberari et conspectui Domini apparere. Psalmus XLIIII.
Dentibus frement et tabescent; desiderium peccatorum
peribit. Psalmus CXI 119.
Non mortui laudabunt te, Domine, neque omnes qui deseendunt in infernum. Psalmus CXIII 119.
Infernus insatiabilis 132.
Spiritus iniustorum descendit deorsum 133.
Vindicta carnis impii ignis et uermis 142.
Spiritus creati ad uindictam: ignis, grando, fames, mors, bestiarum dentes et scorpii et serpentes et romphea uindicant in exterminium impios 149.
Congrerabuntur congregatione unius fascis in lacum et claudentur ibi in carcere 156.
Pręparata est enim ab heri Tophet, id est gehenna 157.
Descriptio status infernalis 159.
Portę ęreę et uectes ferrei 161.
Tinea comedet eos. Ecce uos omnes accendentes ignem, accincti flammis quas succendistis in doloribus dormietis 162.
Isti fumus erunt in furore meo. Ignis ardens tota die, id est semper 166.
Vermis eorum non morietur et ignis eorum non extinguetur etc. 167.
Vallis filii Ennon, Hebraice dicitur Gehenhynnon. Hinc dicitur gehenna ignis infernalis. Ecce ego mittam uobis serpentes pessimos, quibus non est incantatio, et mordebunt uos 169.
Ecce ego cibabo populum istum absinthio, et potum dabo eis aquam felis 169.
Gehenna 172.
Ecce turbo Dominicę indignationis egredietur, et tempestas erumpens super caput impiorum ueniet 173.
Dabo te in animas odientium te filiarum Palestinarum 187.
Porro cum dedero gloriam in terra uiuentium, in nihilum redigam te, et non eris, et requisita non inuenieris ultra in sempiternum diem, dicit Dominus Deus 190.
Descenderunt ad terram ultimam; uidit eos pharao, et consolatus est 191.
Ignem et sulphur pluam super eum 193.
Surgent alii in uitam ęternam, alii in opprobrium, ut uideant semper 200.
Ero morsus tuus, inferne 203.
Emisisti uinctos tuos de lacu 214.
Interpres. Dominus ad Moysen: Aaron erit propheta tuus, et loqueris ei et ille loquetur ad pharaonem 10.
Siquis fuerit inter uos propheta Domini, in uisione apparebo ei uel per somnium etc. Moysi ore ad os loquar, palam et non per enygmata et figuras Deum uidet 21.
Docebo iniquos etc. Psalmus L 112.
Declaratio sermonum tuorum illuminat etc. Psalmus CXVIII 120.
De expositoribus
qui elucidant me 146.
Helias et Helyseus. Isaias, XII prophetę 151.
Isaias soluto sacco et discalciatis pedibus 155.
Ioannes Baptista: Ego uox clamantis in deserto 160.
Abraham: Quis suscitauit ab oriente iustum? 160.
Hieremias in utero sanctificatus 167.
Propheta qui habet somnium, narret somnium, et qui habet sermonem meum, loquatur sermonemmeum uere 173.
Hieremias fecit uincula et cathenas captiuitatem Babylonicam designans 174.
De Ioanne Baptista: Ecce ego mitto angelum meum, et pręparabit uiam ante faciem meam etc. 216.
Ingratus. Agar ancilla opera Sarę, dominę suę, iuncta Abram, cum grauida facta esset, exprobrauit ei sterilitatem, calumniam reddens pro beneficio 3.
Pincerna liberatus de carcere oblitus est interpretis somnii sui Ioseph 7.
Donec pręfuit Gedeon, in pace erant filii Israel. Mortuo auersi sunt post Baalim, et erga domum eius ingrati impiique extitere 36.
Samuel recolit ingratitudinem populi erga Deum 43.
Dauid benemeritus de Nabal tutando pastores gręgemque eius, cum parum quidem ab eo poposcisset, nihil nisi repulsam tulit et conuitia pro benefìcio 47.
Absalon capitalis criminis ueniam a patre acceperat, ille uero ipsum regno spoliare conatus est 52.
Ioas Ioiadę sacerdotis opera rex factus, Zachariam, eius filium, prophetantem lapidari iussit 79.
/ Populus Israel ingratus erga Deum. Psalmus LXXVII 115.
Habitatores Ceilę, quos Dominus ab inimicis protexerat et Ziphei, a quibus trahebat originem, uoluerunt eum tradere in manu Saul. Psalmus CXXXVIII 124.
Reddens mala pro bonis 125.
Liberator ab ingratis contemnitur 134.
Nesciui beneficia Dei; ideo abductus fui in Babylonem 136.
Ingrati spes peribit 140.
Fili, in bonis non des querelam etc. 144.
Multi, donec accipiant, osculantur manus et in tempore redditionis loquuntur uerba tedii 147.
Erubescite de offuscatione dati et accepti 149.
Filios enutriui et exaltaui, ipsi uero spreuerunt me 151.
Cur ergo patres uestri abierunt post uanitatemobliti beneficiorum Dei? Et inducti in Terram promissionis contaminastis eam in Baal et idolis 167.
Sicut adhęret lumbare ad lumbos
uiri, sic agglutinaui mihi omnem domum Israel et Iuda, ut essent mihi in populum et in nomen et in laudem et in gloriam, et non audierunt 170.
Nunquid redditur pro bono malum? 172.
De benefìciis Dei et populi inobedientia 176.
Contra Ammonitas ingratos erga Abraham, qui contulit beneficia patri eorum 180.
Hierusalem arguitur ingratitudinis 185.
Iudea ingrata de paupere facta diues a Domino, auertitur ab eo et seruit idolis 187.
Exprobrat beneficia patribus collata eductis de Egypto in terram lacte et melle fluentem 188.
Nesciuit, quia ego dedi ei frumentum, uinum etc. Iccirco conuertar et sumam frumentum meum in tempore suo etc. 201.
Ego redemi eos, et ipsi locuti sunt contra me mendacia. Portabam eos in brachiis meis, et nescierunt, quod curarem eos. De ingratitudine Israel in Deum 205.
Popule meus, quid feci tibi aut quid molestus fui tibi 209.
Ingrati erga Dei beneficia 214.
Demetrius Antiochię per Ionatham a pernicie coniuratorum liberatus, postquam regno potitus est, liberatorem suum uexare coepit 222.
Inimicus. Inimicos dilige 13.
Querela de inimicis. Psalmus XL 111.
Circumdatus inimicis dominum deprecatur. Psalmus LV.
Orat ab inimicis liberari. Psalmus LVIII 113.
Inimico blandienti ne credideris 131.
Inimicus 142.
Non credas inimico tuo in ęternum. In labiis suis indulcat inimicus et in corde suo insidiatur, ut subuertat te in foueam 143.
Subuersio inimicorum 146.
Discordię seminator 147.
Contra inimicos fidei oratio 148.
Iniquitas persecutorum 166.
Filius contumeliam facit patri et filia surget aduersus matrem suam, nurus aduersus socrum suam, et inimici hominis domestici eius 209.
Inimicis qui semel dolo usi lęserunt, ultra non credendum 221.
Indoctus. Quis est iste inuoluens sententias sermonibus imperitis? 108.
Melior est indoctus timens Deum quam doctus transgrediens legem 145.
Ignauia. Abner accusatur, quod tam negligenter regem custodisset, ut hastam et cyphum ad caput eius positam inimici furtim
sustulerint 47.
Seruo indulgens 132.
Culmus stans, non est in eo germen, non faciet farinam; quod et si fecerit, alieni comedent eam 202.
Cum Iuda triamilia militum erant. Aduentante autem contra illos Demetrio DCCC tantum remanserunt reliquis metu diffugientibus 220.
Inualidus. Dauid inuenit Ęgyptium derelictum in agro propter egritudinem, et iam tridui inędia deficientem, fouit eum cibo, et ducatu illius percussit cuneum Philistiim 48.
Asahel, dum persequitur fugientem Abner, ab eodem hasta in inguine percussus interiit 49.
Fortitudo uestra ut fauilla stuppę et opus ut scintilla 152.
Omnes munitiones tuę sicut ficus cum grossis suis: si concusse fuerint, cadentin os comedentis etc. 209.
Infamia. Delictum exprobrans. Exprobratio 130.
Infamatio bis 131.
Ne attendas ad singula, quę de te dicuntur. Detractor occultus 134,137.
Susurro. Detractor et bilinguis 142.
/ Detractor. Susurro 145.
Beatus qui tectus est a lingua nequam. Qui derelinquunt Dominum, incident in illam. 147.
Vidisti, Domine, iniquitatem illorum, labia insurgentium et meditationes aduersum me? 182.
Impatientia. Murmurantes contra Dominum exterminati sunt ab exterminatore et a serpentibus perierunt 95.
Arguis uerbis eum qui non est ęqualis tibi etc. Nunquid grande est ut consoletur te Deus? Sed uerba tua praua hoc prohibent 103.
Impatiens bis 128.
Impatiens 130.
Ve qui contradicit factori suo 161.
Hypocrita. Congretatio enim hypocritę sterilis 103.
Os impiorum operit iniquitates. Simulator 127.
Dissimulans ad tempus 128.
Delictum cęlans. Qui dicunt et non faciunt. Duplicitas animi. Duplex animus uel pondus 130.
Hypocrisis 137.
Ne fueris hypocrita, et reuelet Deus absconsa tua et elidat te, quoniam accessisti maligne. Ve duplici corde bis 141.
Humilitas simulata, iustitia ficta 145.
Simulator 147.
Excęcati propter hypocrisim 157.
Contra hiypocritas ieiunantes absque caritate 164.
Dicunt: recede a me, quia immundus es etc. 166.
Eo quod dixeris: non peccaui, quam uilis facta es 167.
Maledictus qui facit opus Dei fraudulenter 180.
Contra eos qui
tentando quęsierunt responsum a Domino 187.
Maledictus dolosus, qui habet in grege suo et uotum faciens immolat debile Domino 216.
Importunus. Subtrahe pedem tuum de domo proximi tui, ne forte satiatusoderitte 131.
Inobediens. Adam et Eua eiecti de paradiso 1.
Vxor Loth uersa in statuam salis 3.
Onan iussus suscitare semen fratri ingreditur quidem ad Thamar, sed semen in terram proiicit. Percutitur a Domino 7.
Obstetrices pharaoni non obedierunt. Non est enim obediendum diabolo 9.
Si me non audieritis, uisitabo uos in ęgestate 19.
Dathan et Abiron non obedientes Moysi, terrę hiatu absorpti sunt, et qui offerebant incensum CCL 22.
Peribitis, si inobedientes fueritis uoci Domini 26.
Qui noluerit obedire sacerdoti, ex decreto iudicis morietur 28.
Inobediens filius lapidabitur 28.
Si audire nolueris uocem Domini Dei tui, maledicetur tibi 29.
Israel quosdam de gentibus noluit delere contra pręceptum Domini, et ipsi fuerunt eis in ruinam. Dominus suscitauit iudices, qui liberarent eos, sed nec ipsi obedierunt 35.
Ionathas inscius interdicti regii gustauit parum mellis. Propterea Dominus de euentu belli consultus responsum non dedit. Saul iussus funditus perdere Amalechitas non obediuit. Scinditur ab eo regnum dicente Domino: Obedientiam uolo, et non sacrificium 44.
Viro Dei a Domino interdicitur aliquid gustare in Bethel. Gustauit, et a leone occisus est 59.
Ahiel contra uerbum Domini reędificauit Hierico, et simul cum filiis mortuus est 60.
Quidam non obediuit prophetę dicenti: percute me, et a leone percussus est. Alter obediens uulnerauit eum 61.
Assyrii, Samarię coloni, cum non timerent Dominum, a leonibus lacerabantur 67.
Iosias legens maledictiones inobedientis populi, scidit uestimenta sua 68.
Mittebat eis prophetas, ut reuerterentur; nolebant audire 79.
Amasias noluit obedire prophetę; captus atque interfectus est 80.
Multi ex Israel subsannauerunt nuncios Ezechię, cum uocarentur ad faciendum phase Domino in Hierusalem 81.
Loquente Domino per
prophetam ad populum et Manassen noluerunt audire; a Babyloniis humiliati sunt 82.
Vasthi regina uocata a marito non uenit; repudiatur 97.
Maledicti qui declinant a mandatis tuis. Psalmus CXVIII 120.
Inobediens 127.
Erubescite dc pręuaricatione mandatorum 149.
Exeęcati derogantes mandatis Dei. Mattheus,
caput XV 157.
/ Ve qui contradicit factori factori suo 161.
Contra transgressores Legis 166.
Quia contempsistis me, euertent uos Romani 168.
Si feceritis hęc, salui eritis. Si uero non audieritis, in solitudine erit domus uestra 173.
Nolentes audire sermones Domini, euertuntur ab inimicis 174.
Persequar eos in gladio et fame et pestilentia, eo quod non audierint uerba mea, quę misi ad eos per seruos meos prophetas 175.
De inobedientia populi 176.
Sedechias mala passus, quia non obediuit uerbis Domini 177.
Orastis me, et annunciaui. Sed decepistis animas uestras, quia non audistis uocem Domini Dei uestri 179.
Qui uocem Domini non audierunt, perierunt 179.
Faeti sumus subtus et non super, quia peccauimus Deo nostro non obediendo uoci ipsius 183.
Hierusalem arguitur inobedientię 185.
Educam uos de medio et gladium inducam super uos, quia in pręceptis meis non ambulastis 186.
Ionas non obediens uoci Domini a pisce deglutitur 207.
Faciam in furore et indignatione ultionem in omnibus gentibus, quę non audierunt, id est obedierunt uerbo Dei 208.
Ceciderunt die una duo milia uirorum, qui non obedierunt Iudę Machabeo et fratri eius 219.
Iuramentum. Abraham iurauit Abimelech et Phicol nihil se eis nociturum. Ibi dicitur Puteus iuramenti 4.
Per deos externorum non iurabis 13.
Qui audierit uocem iurantis et non indicauerit peccatum 15.
Non periurabis. Ne polluas nomen Domini 17.
Iosue licet decęptus tamen propter iusiurandum pepercit Gabaonitis 32.
Filii Israel iurauerunt filias suas se non daturos filiis Beniamin. Postea poenitentia ducti raptum earum concesserunt eis, ne, si solenniter traderent, iusiurandum uiolarent 40.
Fames III annis iin Israel, eo quod Saul contra iuramentum losue occidit Gabaonitas. Id expiatum VII filiis Saul et
totidem uiris de stirpe eius 54.
Salomonis oratio. Iurantes coram altari audi ulciscens iniquum, iusto retribuens 75.
Sedechias rebellauit a Nabuchodonosor contra insiurandum 83.
Periurantes in idolo duplici pena punientur 140.
Iurationi non assuescas os tuum. Multi enim casus in illa. Vir multum iurans implebitur iniquitate etc. Periurium. Iurans in uacuum 146.
Iurans multum 147.
Dicit Dominus: Iuraui in nomine meo magno etc. 179.
De Sedechia ut supra 181.
Viuo ego, dicit Dominus 188.
Contra Sedechiam 188.
Contra periurium. Item: Iuramentum mendax ne diligatis 213.
Contra periuros 216.
Eupator iurauit pacem obsessis in munitione Syon. Postquam receptus est, iussit eam destrui 219.
Alchimas similiter iurauit assideis, et occidit eos 220.
Hierusalem. Venient in trieribus de Italia, superabunt Assyrios, uastabunt Hebreos. Propheta Balaam 23.
Filii Iuda cęperunt Hierusalem, incenderunt eam ciuesque percusserunt 34.
Thobias prophetat de captiuitate Hierusalem. Item de Christo et de Hierusalem cęlesti 93.
Hierusalem per Romanos uastatio. Psalmus LXVII 114.
De euersione eius per Nabuchodonosor. Psalmus LXXVIII 115.
Destructio ciuitatis et templi per Assyrios. Psalmus CXXXVI 123 .
Excoquam ad purum scoriam tuam; restituam iudices tuos, ut fuerunt prius, tunc uocaberis Ciuitas Iusti 151.
Hierusalem obsessa in diebus Achaz 153.
Ciuitatem sublimem humiliabit etc. Conculcabit eam pes, pes pauperis, gressus egenorum. Ciuitas munita desolata erit. Iterum de eodem 156.
Captiuitas Hierusalem per Chaldeos. Iterum per Romanos 157.
Item per Romanos 160.
In sceleribus uestris dimisi matrem uestram 162.
In illo tempore uocabunt Hierusalem solium Domini 167.
Ve tibi, Hierusalem, non mundaberis post me, usque quo adhuc 171.
Edificatio Hierusalem spiritalis per
Christum, uel materialis per Hadrianum 176.
/ Hierusalem euersa a Chaldeis 178.
Idem 181.
Aquila grandis uenit ad Lybanum, tulit medullam cedri 187.
Iudicate matrem uestram, quia ipsa non uxor mea. Auferat fornicationes, ne forte expoliem eam, quia dixit;
Vadam post amatores meos. Propter hęc ecce ego sepiam uiam tuam spinis, id est exercitu Chaldeorum 201.
Ve prouocatrix et deserta ciuitas columba 211.
De euersione secnndi templi per Romanos 214.
De Hierusalem cęlesti 215.
Desolatio per Antiochum 217.
IVDICIVM DEI. Abraham uidit uisionem, clibanum fumantem et lampadem ignis transeuntem 3.
Indica mihi, cur me ita iudices? Nunquid oculi tibi carnei sunt? Aut sicut uidet homo, et tu uidebis? 102.
Incompręhensibilia sunt Dei iudicia 103.
Fugite a facie gladii, quoniam ultor iniquitatum gladius est, et scitote esse iudicium. Nunquid Deum docebit quispiam scientiam, qui excelsos iudicat. Reuelabunt cęli iniquitatem impii, et terra consurget aduersus eum 104.
Deus non condemnabit frustra nec Omnipotens subuertet iudicium etc 107.
De duplici iudicio. Psalmus VIIII. De iustitia. Psalmus X 109.
Iudicia. Psalmus XXXV 111.
De ultione Iudeorum. Psalmus XLVIII 112.
De iudiciaria potestate Christi. Psalmus LXXI 114.
De aduentu Christi ad iudicium. Psalmus XCV, XCVI 117 .
Mutabis eos et mutabuntur. Psalmus CI. De iudicio finali per Christum. Psalmus CVIIII 118.
Dominus iudicabit et exorabitur. Psalmus CXXXIIII 123.
In die Iudicii nec preci nec precio erit locus 127.
Iudicia Dei 128.
Iustum et impium iudicabit Dominus, et tempus omnis rei tunc erit 133.
Cuncta quę fiunt, adducet Deus in iudicium 135.
Ego dormio, scilicet differendo poenam. Et cor meum uigilat, scilicet pręparando ultionem 136.
Dominus puniet cogitata, dicta, facta 137.
Tunc iusti stabunt in magna constantia aduersus eos qui se angustiauerunt etę. Ira et iustitia contra impios, quando pugnabit contra eos omnis creatura. Iudicium durissimum in eos qui pręsunt, fiet 138.
Tuam manum effugere, Domine, impossibile est 140.
Magna sunt enim iudicia tua, Domine, et inenarrabilia uerba tua. Omnipotens sermo tuus, Domine, de cęlo, a regalibus sedibus, durus debellator in mediam exterminii terram prosiluit, gladius scutus insinuatum imperium tuum portans et stans repleuit omnia morte, et
usque ad cęlum attingebat stans in terra 140.
In fine hominis denudatio operum illius 144.
Interrogatio hominum in consummatione est. In iudicio Dei opera ipsius ab initio. Vię illorum coram illo sunt semper etc. 144.
Benedictio illius quasi fluuius inundabit, et quomodo cathaclysmus ira ipsius 149.
Stellę species cęli stabunt in die Iudicii 150.
Dominus ad iudicandum ueniet cum senibus populi sui et principibus eius 152.
Iudicabit, arguet, docebit, interficiet impium etc. De his qui tunc conuertentur. Vlulate, quia, prope est dies Domini crudelis et indignationis plenus etc. De defectu stellarum, solis et lunę etc. 154.
Iuidicans et quęrens iudicium, et uelociter reddens, quod iustum est. Excutientur et relinquentur simul auibus montium et bestiis terrę 155.
Ecce Dominus dissipabit terram etc. Dicent in die illa: Ecce Deus noster iste. Ecce enim Dominus egredietur de loco suo, ut uisitet iniquitatem habitatoris terrę contra eum et reuelabit terra sanguinem suum etc. Visitabit Dominus in gladio suo duro et grandi et forti super Leuiatan. In die illa clangetur in tuba magna etc. 156.
Erit lux lunę sicut solis, sol septempliciter etc. In die illa, qua alligauerit Dominus uulnus populi sui etc. Tunc terror erit iniquis et iustis lętitia. A uoce Domini pauebit Assur. Pręparata est
enim ab heri / Tophet etc. 157.
A uoce angeli fugerunt populi, congregabuntur spolia uestra. Comminatio contra iniquos in iudicio 158.
Dies ultionis Domini etc. 159.
Brachia mea populos iudicabunt. Brachium meum sustinebunt. Item de Iudicio et Antichristo 162.
De aduentu Domini ad Iudicium. De eodem aduentu a sanctis desiderato 166.
De damnandis in Iudicio. Veniet omnis caro, ut adoret coram facie mea, dicit Dominus. Iusti uidebunt damnatos 167.
Egressus est de loco suo, ut ponat terram tuam in solitudinem. Et dixi: Heu, heu, heu, Domine Deus etc. Ecce uenit gladius usque ad animam meam 168.
Ipse Deus et rex sempiternus, ab indignatione eius commouebitur terra, et non sustinebunt gentes comminationem eius. Tu autem, Domine Sabaot, qui iudicas iuste et probas renes et corda, uideam ultionem
tuam ex eis 170.
Faciet iudicium et iustitiam in terra 173.
Dominus de excelso rugiet et de habitaculo sancto suo dabit uocem suam 174.
Ego sum iudex et testis, dicit Dominus 175.
Vocem terroris audiuimus; formido, et non est pax etc. Conuersę sunt uniuersę facies in auruginem. Ve quia magna dies illa etc. Antichristi deiectio. Ecce turbo Domini etc. 175.
Faciet iudicium et iustitiam in terra. In diebus illis saluabitur Iuda etc. 176.
Dies autem illa Domini Dei exercituum, dies ultionis 179.
Finis uenit, uenit finis, et iudicabo te iuxta uias tuas etc. 185.
Vnumquenque iuxta uias suas iudicabo ait Dominus Deus 188.
Item 191.
Item: Ecce ego iudicabo inter pecus et pecus arietum et hyrcorum 191.
De Antichristo et sequacibus eius 192.
In die illa erit commotio magna super terram Israel. Et commouebuntur a facie mea pisces maris et uolucres cęli et bestię agri etc. Item de perditione Antichristi et suorum 193.
Troni positi sunt, antiquus dierum sedit etc. Millia millium ministrabant ei, et decies millies centena milia assistebant ei etc. 198.
De Antichristi in uiros sęuitia, in foeminas libidine 200.
Iudicium Domini cum habitatoribus terrę. Propter hoc lugebit terra 202.
Venerunt dies uisitationis, uenerunt dies retributionis. Inter fratres diuidet, adducet urentem uentum, id est ignem etc. 203.
Clamate ad Dominum: A, a, a, diei, quia prope est dies Domini, et quasi uastitas a potente ueniet. Vlulate, quia prope est dies tenebrarum et caliginis. A facie eius contremuit terra, moti sunt cęli, sol et luna obtenebrati sunt, et stellę retraxerunt splendorem suum etc. Iterum congregabo omnes gentes, et adducam eas in ualle Iosaphat, et disceptabo cum eis etc. 204.
Dies Domini ista, tenebrę, et non lux. Quomodo si fugiat uir a facie leonis etc. Reuelabitur quasi aqua iudicium, et iustitia quasi torrens fortis 205.
Vidi uocantem iudicium ad ignem etc. 206.
Iuxta est dies Domini super omnes gentes. Sicut fecisti, fiet tibi. Retributionem tuam conuertam in caput tuum. Ecce Dominus egredietur de loco suo. Et descendet et calcabit super excelsa terrę, et consummentur montes subtus eum, et ualles scindentur sicut cera etc. 207.
Contremuit terra a facie
eius, et orbis, et omnes habitantes in eo. Ante faciem indignationis eius quis stabis etc. 209.
Reuelabo pudenda tua in facie tua
etc. Ponam te in / exemplum. Et erit: qui uiderit te, resiliet a te et dicet:
Vastata est Niniue 209.
Congregans congregabo omnia a facię terrę dicit Dominus et ruinę impiorum erunt etc. 210.
Dies irę dies illa, dies tribulationis etc. Mane, mane iudicium suum dabit in luce. Effundam super eos indignationem meam. In igne enim zeli mei deuorabitur omnis terra 211.
Et transibit in maris freto, et percutiet in mari fluctus, et confundentur omnia profunda fluminis 214.
Deiectio persecutorum et Antichristi. Ecce dies Domini ueniunt etc. De Antichristo et conuersione omnium in fine et aduentu Domini secundo 215.
Ipse enim quasi ignis conflans et quasi herba fulonum. Et sedebit conflans et emundans argentum etc. Et accedam ad uos in iudicio et ero testis uelox maleficis et adulteris et periuris et qui calumniantur mercedem mercenarii etc. Ecce dies ueniet succensa quasi caminus etc. 216.
Iudei et quę de iis sunt prophetata. Filios enutriui et exaltaui, ipsi uero spreuerunt me. Terra uestra deserta desolabitur etc. Quomodo facta est meretrix ciuitas fidelis. Argentum tuum uersum est in scoriam etc. Qui dereliquerunt Dominum, consummentur 151.
Propter quid captiuata domus Iacob. Persecuti sunt eos Chaldei. Dominus auferet ab Hierusalem ualidum et fortem, et effeminati, id est idolatrę Romani dominabuntur eis. Viri gladio cadent, et Hierusalem desolata in terra sedebit. Expectaui, ut faceret uuas etc. Ideo auferam sepem eius, et erit in dirreptionem. Arguit eos auaritię, ebrietatis, luxurię etc. ob quę abducti sunt in Babylonem 152.
Audite audientes, et nolite intelligere etc. Cęci erunt, donec desolentur ciuitates. Dominus exercituum erit uobis in sanctificationem, in lapidem autem offensionis et petram scandali duabus domibus Israel, et in laqueum et in ruinam habitantibus in Hierusalem 153.
Ve filii desertores etc. 157.
Non uocabitur ultra is qui insipiens est princeps, quia, scilicet Iudei, amittent principatum. Victima Domini in Bosrha,
id est synagoga uindemiata fructu redemptionis 158.
Idumei, id est perfidi Iudei interficientur gladio 159.
Iudeorum obstinatio. Quis cęcus nisi seruus meus? Et surdus nisi ad quem nuncios meos misi? 160.
Item de cęcitate et ingratitudine eorum et Gratia pręlata Legi 161.
Israel non congregabitur. Ecce enim in iniquitatibus uestris uenditi estis et in sceleribus uestris dimisi matrem uestram 162.
Iterum de incredulitate eorum 163.
Iudeos arguit iniurię in Christum. Iniquitates uestrę diuiserunt inter uos et Deum uestrum etc. 164.
Quęsierunt me qui ante non interrogabant. Sacrificia Legis respuit, incredulitatem Iudeorum apostolos persequentium increpat 166.
Populus Israel mulier adultera et fornicaria 167.
Quia contempsistis me, euertent uos Romani. Filii insipientes sunt et uecordes. Vere mendaces erant colles et multitudo montium, id est scribę et pharisei. De eorum obstinatione. Argentum reprobum uocate eos, quia Dominus proiecit illos 168.
Hęc est gens quę non audiuit uocem Domini Dei sui, nec recępit disciplinam. Periit fides et ablata est de ore eorum. Vere mendacium opeeratus est stilus mendax scribarum. Propterea dabo mulieres eorum exteris etc. 169.
Vltio pro cęde Christi. Iudei computruerunt sicut lumbare Hieremię quod nulli usui aptum fuit 170.
Infirmata est quę peperit VII, id est terra decem tribuum, quę habuit VII reges pessimos. Ressiduos eius in gladium dabo, id est Iudam. Peccatum Iuda scriptum est stilo ferreo etc. 171.
Christi imprecatio contra Iudeos impios et ingratos 172.
Transmigratio in Babylonem. Facti sunt filii mei perditi, quoniam inualuit inimicus 181.
Dicitur Ezechieli: Si ad ignotos mittereris, ipsi audirent te. Domus autem Israe! noluit
audire te 184.
/ Populus Iuda primo mulier paupercula, deinde copulata uiro fit diues et ornata. Postremo beneficiorum uiri oblita sequitur fornicationes 187.
Siccaui lignum uiride etc, id est Iudeos 188.
Filia Osee prophetę, cuius nomen non populus meus, quia uos, ait, non populus meus et ego non ero uester Deus 201.
Afflictio per Romanos 203.
De uastatione Iudę per Assyrios,
Chaldeos, Gręcos et Romanos 204.
In die illa congregabo claudicantem, id est gentes, et eam quam eieceram, id est synagogam. Reliquię fratrum eius conuertentur ad filios Israel, id est ad fideles Christi 208.
De eorum obstinatione 210.
De eisdem in fine conuertendis 211.
Dispersi eos per omnia regna, quę nescierunt etc. 213.
MATTHEVS
Iudicium Dei. Ventilabrum in manu sua et permundabit aream suam; et congregabit triticum in horreum suum, paleas autem comburet igni inextinguibili III. De uerbo ocioso ratio reddenda XII. Mittet angelos suos. Separabunt malos de medio iustorum XIII. Audituri estis pręlia etc. De signis pręcessuris iudicium. Predicabitur Euangelium in uniuerso orbe. Sicut fulgur exit ab oriente etc, ita erit aduentus Filii hominis. Vbicunque fuerit corpus, illic congregabuntur et aquilę. Sol obscurabitur etc. Plangent omnes tribus terrę. Duo in agro. Duę molentes. Duo in lecto: unus assumetur, et unus relinquetur XXIIII. Congregabuntur ante eum omnes gentes. Separabit eos ab inuicem XXV. A modo uidebitis Filium hominis sedentem a dextris uirtutis Dei, et uenientem in nubibus cęli XXVI. Latro ad dexteram saluatur, ad sinistram damnatur. Sic erit in iudicio XXVII. Simile est regnum cęlorum domino ponenti rationem cum seruis suis et exigenti debitum XVIII. Mittet angelos suos cum tuba et uoce magna, et congregabunt electos eius XXIIIL
Iudicium hominis. Nolite iudicare. Nolite condemnare. Eiice primum trabem de oculo tuo, postea festucam de oculo fratris. Hic prohibetur iudicium proueniens ex od odio, non correctio ex caritate VII. Faciem cęli diiudicare nostis, signa autem temporum non potestis XVI. Princeps sacerdotum iudicauit, quod Iesus blasfemauerit XXVI. Argenteos execrantur, quod precium sanguinis sit, se uero sanguinis effusores esse non agnoscunt XXVII.
Ingratus. Iudas Scarioth in apostolum eligitur, accipit potestatem expellendi dęmonia et curandi infirmos X. Suum cophinum fragmentorum tulit XIIII. Seruo debitum Dominus dimisit; ille non dimisit conseruo; dat poenas XVIII. Inuitati ad nuptias seruos inuitantis occiderunt XXII. Tollite ab eo talentum et date ei qui decem habet talenta XXV. Iudas Dominum suum tradit XXVI.
Inconstantia. Harundo uento agitata XI. Semen cadens super petrosa XIII. Lunaticus qui sępe cadit in ignem et crebro in aquam, difficulter sanatur XVII. Vnus ex uobis est qui me tradet. Respondent: Nunquid ego, Domine. Verebantur enim per imbecillitatem naturę ad tam magnum crimen delabi. Petrus: Et si omnes scandalizati fuerint, ego non scandalizabor. Et si oportuerit me mori tecum. Mox negauit nosse eum. Pusillum progresso ab eis Iesu nec una hora eo absente poterant uigilare. Spiritus quidem promptus est, caro autem infirma. Discipuli relicto eo fugerunt, cum paulo ante dicerent se cum illo mori uelle XXVI.
Hypocrita. Herodes dicit se adoraturum Iesum et perdere cogitat, aliud habens in ore, aliud in corde II. Si oculus tuus nequam fuerit etc. VI. Attendite a falsis prophetis qui ueniunt ad uos in uestimentis ouium, intrinsecus autem sunt lupi rapaces. A fructibus eorum cognoscetis eos VII. Vulpes foueas habent et uolucres cęli nidos VIII. Verbum contra Spiritum Sanctum. Herodes Ioannis
necem dolet palam, intra se lętatur XIIII. / Pharisei Dominum palam laudant, occulte capere in sermone quęrunt. Saducei tentantes de resurrectione. Legis doctor de mandato XXII. Veh uobis hypocrite. Veh uobis qui mundatis quod foris est calicis etc. Intus autem pleni estis rapina et immundicia. Munda prius quod intus est, ut fiat et id quod foris est mundum. Veh qui similes estis sepulchris dealbatis XXIII. Qui intingit mecum manum in parapside , hic me tradet. Quemcunque osculatus fuero, tenete eum XXVI. Nouissimus error peior priore XXVII.
Iustus. Omnia quęcunque uultis ut faciant uobis homines, et uos facite illis. Hęc est ennim lex et prophetę VII. Reddite quę sunt Cęsaris Cęsari XXII.
Iniuria. Si peccauerit in te frater tuus etc. Si te audierit, lucratus es fratrem tuum XVIII. Conuerte gladium tuum in locum suum. Omnis enim etc. XXVI. Calumniantibus non respondendum, si nihil proficimus. Sicut Dominus tacebat contra falsos testes XXVI.
Inobedientia. Qui non audierit te, duos, tres, Ecclesiam, sit tibi sicut ethnicus et publicanus XVIII. Filius malus ait: Eo, Domine. Et non iuit XXI. Cui similem existimabo generationem istam? Similis est pueris clamantibus coęqualibus: Cecinimus uobis, et non saltastis; lamentauimus, et non planxistis XI. Qui non recepierit uos neque audierit sermones uestros, exeuntes excutite puluerem de pedibus X.
Interpres. Ve uobis qui clauditis regnum cęlorum ante homines, scilicet male interpretantes Scripturas XXIII.
Ira. Qui irascitur fratri suo: racha; fatue. Augustinus: Non fratri irascitur qui peccato fratris irascitur. Primum irasci est tantum in corde, secundum in murmure, tertium in contumelia. Ideo primus reus est iudicio, secundus concilio, tertius gehennę ignis V. Princeps sacerdotum iratus scidit uestimenta sua XXVI.
Inuidia. Herodes quęrit animam pueri II. Improperant Domino, quod cum publicanis et peccatoribus manducat. Irrident, quod puellam suscitaturus dixit: Non est mortua, sed dormit. Pharisei dicunt: In principe demoniorum eiicit demonia IX. De Ioanne ieiunante dicunt: Demonium habet. De Domino manducante: Ecce homo uorax et potator uini et peccatorum amicus XI. Tentantes interrogant. Consilium faciunt, quomodo perderent eum. Non eiicit demones, nisi in Belzebub XII. Non ne hic est fabri filius XIII. Herodes decolauit Ioannem Baptistam XIIIL Exprobrant, quod discipuli non lauant manus XV. Tentantes interrogant XIX. Murmurant primi, quia nouissimis datur denarius sicut et ipsis XX. Indignantur contra pueros Dominum laudantes XXI. Sciebat Pilatus, quod per inuidiam tradidissent eum XXVII. Cum persequentur uos in ciuitate ista,
fugite in aliam. Si patrem familias Belzebub uoeauerunt, quanto magis domesticos eius. Nolite timere eos qui occidunt corpus tantum X. Consultant, quomodo perdant Iesum XII. Quęrentes eum tenere timuerunt turbas XXI. Eritis odio omnibus gentibus propter nomen meum XXIIII. Consultant in atrio Caiphę contra Iesum. Tenuerunt eum; ducitur ad Caipham etc. XXVI. Dicunt: Seductor ille dixit etc. XXVI. Custodes corrumpunt, ne testentur illum resurrexisse, sed a discipulis furtim noctu sublatum XXVII.
Inimicus. Diligite inimicos uestros et benefacite odientibus. Orate pro persequentibus et calumniantibus V.
Infernus. Eiicientur in tenebras exteriores: ibi erit fletus et stridor dentium VIII. Mittent eos in caminum ignis: ibi erit fletus et stridor dentium XIII.
Imprudens. Quinque uirgines fatuę XXV.
Iuramentum. Non iurare omnino neque per cęlum neque per terram neque per Hierosolimam neque per caput tuum. Sit sermo uester: est, est; non, non. Quod autem his abundantius est, a malo est V. Herodes temere iurauit et impie promissa impleuit. Non est obseruandum sacramentum, quo malum incaute promittitur XIIII. Qui iurat in altari etc. XXIIII.
Origenes: Si iurare / non licet, nec adiurare licet XXVI.
MARCVS
ludicium Dei. Signa pręcessura diem Iudicii. Multi uenient in nomine meo et multos seducent. Exurget gens contra gentem. Erunt terremotus per loca et fames. Initium dolorum hęc. In omnes gentes prędicabitur Euangelium. Erunt enim dies illi tribulationis tales, quales non fuerunt ab initio creaturę neque fient. Et nisi breuiasset Dominus dies, non fuisset salua omnis caro, sed propter ellectos etc. Exurgent pseudoprophetę et pseudochristi.
Sol contenebrabitur, et luna non dabit splendorem suum. Stellę cęli erunt decidentes. Virtutes cęli mouebuntur. Filius hominis ueniet in nubibus cum uirtute multa et gloria congregabit electos XIII. De die illo nemo scit XIII. Videbitis Filium hominis sedentem a dextris uirtutis Dei et uenientem cum nubibus cęli XIIII.
Hypocrita. Qui deuorant domos uiduarum sub obtentu prolixę orationis, hi accipient prolixius iudicium XII. Dat Iudas osculum cum ueneno doli. Sic Chayn obtulit sacrificium subdolum et reprobatum XIIII.
Iustitia neminem inhibet ab opere bono. Ideo Dominus pręcipit, ne prohibeant illum qui nomine ipsius inuocato eiiciebat demonia, licet non sequeretur ipsum IX. Date quę sunt Cęsaris Cęsari et quę Dei, Deo XII.
Inuidia diaboli mors intrauit in orbem terrarum contra ipsum I. Tradito Ioanne recessit Iesus in Galilea. Docet in persecutionibus non expectare, sed cum inciderimus, manere I. De Domino dicunt: In furorem uersus est, et Belzebub habet III. Ventus et mare persecutores sunt IIII. Iesum uocant fabrum et fabri filium VI. Quęrunt Dominum perdere, quoniam turba admiratur super doctrina eius. Tentantes interrogant: In qua potestate hęc facis II. Quęrunt eum capere in uerbo
XII. Confutati sermonibus iam non audent interrogare, sed apertissime comprehensum tradunt potestati. Ex quo intelligimus uenena inuidię posse quidem superari, sed difficile conquiescere XII. Tradent uos in conciliis, uapulabitis, eritis odio omnibus propter nomen meum XIII.
Infernus. Gehenna, ignis inextinguibilis, ubi uermis eorum non moritur et ignis non extinguitur IX.
Ignorantia. Non debemus ignorantibus grauiter irasci, sed eorum ignorantię compati. Sicut non irascitur Dominus discipulis quęrentibus, quis poterit turbam satiare, cum paulo ante ab eodem satiatam uidissent, sed adhuc rudes erant VIII.
Inualidis et infirmis non est imponendum onus graue, sicut assumentum panni rudis uestimento ueteri aut uinum nouum utribus uetustis II. Spiritus quidem promptus est, caro uero infirma XIIII.
Iudei. Ficus arida a radicibus. Synagoga a Chayn et a cęteris, a quibus omnis sanguis iustus ab Abel usque ad Zachariam requiritur XI. Agricolę, quibus locata erat uinea, seruos Domini sui ceciderunt, filium occiderunt. Sed ueniet Dominus et perdet colonos, et uineam locabit aliis. Mulier sterilis non relinquens semen ex septem fratribus, nouissime moriens, est synagoga relicta a Spiritu septiformi XII. Recedente Domino de templo non remanet lapis super lapidem, id est negantibus Christum nihil proderunt Lex et prophetę XIII. Caiphas scidit uestimenta, sacerdotium Iudeorum disperiit. Christi tunica mansit integra. Ipse enim factus est sacerdos in ęternum secundum ordinem Melchisedech XIIII.
LVCAS
Iudicium Dei. Et uidebit omnis caro salutare Dei III. / Sicut Ioannes baptizat alios, alios repellit, sic stabit in igneo flumine Dominus Iesus iuxta flammeam rumpheam etc, ut qui purgatione indiget, eum igne baptizet et ad paradisum transmittat III. Cuius uentilabrum in manu eius, et purgabit aream suam, et congregabit triticum in horreum suum, paleas autem comburet igni inextinguibili III. Cum autem intrauerit paterfamilias et clauserit ostium, incipietis foris stare etc. Cum uideritis Abraam, Isaac et Iacob et omnes prophetas in regno Dei, uos autem expelli foras XIII. Redde rationem uillicationis tuę. Iam enim non poteris uillicare XVI. Dicent uobis: Ecce hic, ecce illic. Nolite ire neque sectemini. Nam sicut fulgur corruscans etc, ita erit Filius hominis in die sua. Sicut factum est in diebus Noe et Loth, secundum hoc erit qua die Filius hominis reuelabitur. Vbicunque fuerit corpus, illic congregabuntur et aquilę XVII. Rediit accepto regno, iussit uocari seruos, quibus dedit pecuniam, ut sciret, quantum quisque negociatus esset XIX. De signis pręcedentibus Iudicium. Et tunc uidebunt Filium hominis uenientem in nube cum potestate
magna et maiestate. Tanquam laqueus superueniet dies illa in omnes qui sedent super faciem omnis terrę.
ludicium hominis. Nolite iudicare. Quid autem uides festucam in oculo fratris tui. Se ipsum nosse difficile VI. Phariseus Simon uidens, quod Iesus patitur se tangi a peccatrice, iudicauit illum nec prophetam esse VII. Pilatus metu compulsus iniuste iudicat. Inualescebant uoces eorum et adiudicauit fieri petitionem eorum xxni.
Inuidia. Beati estis, cum oderint uos homines etc. propter Filium hominis VI. Samaritani non receperunt Iesum, odio eorum ad quos ibat, quia facies eius erat euntis in Hierusalem IX. Omne regnum in se diuisum desolabitur, et domus supra domum cadet XI. Archisynagogus inuidens operibus Domini increpat uenientes, ut curentur sabbato, sed reprehensus a Domino confunditur XIII. Obseruabant, an curaret sabbato XIIII. Murmurant pharisei et scribę dicentes, quia hic peccatores accipit et manducat cum illis. Inuidia in fratrem, quia benigne susceptus sit a patre XV. Veh illi per quem ueniunt scandala XVII. Murmurant in Iesum, quod ad Zacheum diuertisset. Turbis Iesum laudantibus dicunt pharisei: Magister, increpa discipulos tuos. Principes sacerdotum et scribę et principes plebis quęrebant illum perdere XIX.
Inconstantia. Fluuius illisus subuertit domum supra terram fundatam VI. Harundo uento agitata VII. Herodes uiso Iesu gauisus est; mox spreuit illum et remisit ad Pilatum XXIII.
Iustitia. Prout uultis ut faciant uobis homines, et uos facite illis similiter VI. Quid autem et a uobis ipsis non iudicatis quod iustum est. Origenes: Nisi autem esset nobis natura insitum id quod iustum est iudicare, nunquam Saluator hoc diceret XII.
Inimicus. Diligite inimicos odientes, maledicentes, calumniantes VI. Dominus persequentium se uulnera sanat. Malcho auriculam restituit et Petrum de percussione increpat XXII. Dominus orat pro crucifixoribus suis: Pater, dimitte illis: non enim sciunt quid faciunt XXIII. /
Ignorantia. Qui non cognouit uoluntatem Domini, et fecit digna plagis, uapulabit paucis. XII. Is qui quinque paria boum emit, est qui naturam intellectualem contemnit et sensibilia sequitur. Vnde incorpoream naturam comprehendere non potest XIIII.
Infernus. Sicut bona cęlestia uerbo explicari non possunt, ita nec inferorum supplicia. Cum autem ignem audis, aliud quiddam coniicere debes ex eo quod additur inextinguibili III. Diuersę penę diuersis peccatis; gehennę ignis propter carnis incendium, stridor dentium propter risum lasciuum, intolerabilis sitis propter uoluptatem et crapulam, peruigil uermis propter obliquum et malignum cor, caligo perpetua propter ignorantiam et fallaciam. Lymbus abyssi propter superbiam VIII. Infernus secundum BasiliumXVL
Interpres. Non oportet omnia quę parabola continet ad litteram pertractare, sed sensum elicientes, cuius causa componitur, nihil aliud perscrutari XV. Incipiens a Moyse et omnibus prophetis interpretabatur illis in omnibus Scripturis quę de ipso erant. Necesse est impleri omnia quę scripta sunt in lege Moysi et prophetis et psalmis de me. Tunc aperuit illis sensum, ut intelligerent Scripturas XXIIII.
Ingratus. Ex decem leprosis mundatis unus tantum et hic Samaritanus magnificans Deum cecidit in faciem ante pedes eius gratias agens XVII.
Hierusalem. Dominus flens super Hierusalem euersionem eius futuram enunciat, eo quod non cognouerit tempus uisitationis suę XIX. Hierusalem calcabitur a gentibus, donec impleantur tempora nationum XXI. Filię Hierusalem, nolite flere super me, sed super uos ipsas XXIII.
Iuramentum. Insiurandum quod iurauit ad Abraam. Furor de Deo dictus non signat passionem, sed punitionem. Sic neque Deus iurat ut homo, sed uerbum eius loco iuramenti ad certitudinem promissi exprimit I.
Hypocrita, eiice primum trabem de oculo tuo, et tunc prospicies, ut
educas festucam de oculo fratris tui. Vnaquęque arbor de fructu suo cognoscitur. Quid autem uocatis me: Domine, Domine, et non facitis quę dico VI. Quod deforis est calicis et cathini mundatis, quod autem intus est uestrum, plenum est rapina et iniquitate. Ve uobis qui estis ut monumenta quę non apparent, et homines ambulantes supra, nesciunt XI. Attendite a fermento phariseorum, quod est hypocrisis XII.
Impatientia. Domum fundatam supra terram fluuii impetus subuertit, et facta est ruina domus illius magna VI.
Inobediens. Qui cognouit uoluntatem domini sui et non fecit etc, plagis uapulabit multis XII.
Iudei. Iairus rogans pro filia sunt Iudei credentes qui rogant pro synagoga VIII. Spiritus immundus exiuit de homine, id est de populo Israel credente, perambulat loca inaquosa, id est gentes etc. XI. Iudei ficus non fructificans per annos tres, id est nec ante Legem nec sub Lege nec sub Gratia. Mulier inclinata annis XVIII sanatur in sabbato XIII. Ad cęnam inuitati coeperunt simul omnes excusare etc. Dico autem uobis, quod nemo uirorum illorum qui uocati sunt, gustabunt cęnam meam XIIII. Iudei frugi filius qui indignatus est, quod frater rediit in gratiam patris
XV.
/ Iudei diues purpuratus XVI.
Centurio prope, noti a longe, hi Iudeos signant, ille gentiles XXIII. Iudei phariseus superbus. Gentiles publicanus humilis XVIII. Ciues autem eius oderant eum et miserunt legationem post illum dicentes: Nolumus hunc regnare super nos. Ob id iussu eius interfecti sunt ante eum XIX.
IOANNES
Iudieium Dei. Amen dico uobis, uidebitis cęlum apertum et angelos Dei ascendentes et descendentes supra Filium hominis I. Bis in Galileam accedens Iesus significat duos aduentus ipsius in mundum: primus pietatis aqua in uinum conuersa, quo exhilarantur
conuiuę; secundus resurrectionis, cum reguli filium sanauit IIII. Pater omne iudicium dedit Filio. Iudicium aliquando poenam signat, aliquando discretionem. Potestatem dedit ei iudicium facere, quia Filius hominis est V. Multa habeo de uobis loqui et iudicare VIII. Alta Saluatoris uox, quę Lazarum suscitauit, indicium est tubę magnę sonaturę in communi resurrectione. Sicut autem uniuersalis resurrectio in ictu oculi proueniet, sic et ista Lazari qui statim prodiit etc. XI. Pisces magni capti iactato rhete ad dexteram, hi sunt qui iudicandi mittentur ad partem dexteram XXI.
Iudicium hominis. Nolite iudicare secundum faciem, sed iustum iudicium iudicate. Nunquid lex nostra iudicat hominem, nisi prius audierit ab ipso et cognouerit, quid faciat? VII. Qui sine peccato est uestrum, primus in illam lapidem mittat VIII. De bono opere non lapidamus te, sed de blasfemia X.
Inuidia. Tempus meum nondum aduenit, tempus autem uestrum semper est paratum. Non potest mundus odisse uos; me autem odit, quia ego testimonium perhibeo de illo, quia opera eius mala sunt VII. Pharisei quęrentes occasionem accusandi Iesum adducunt ad eum deprensam in adulterio etc. VIII. Illuminauit Dominus cęcum a natiuitate et dicunt: Non est hic homo a Deo, qui sabbatum non custodit. Conspirauerant Iudei, ut siquis eum confiteretur esse Christum, extra synagogam fieret. In peccatis natus es totus et tu doces nos. Et eiecerunt eum foras IX. Iesus iam non palam ambulabat apud Iudeos etc. Non quia timeret, sed exemplum discipulis ponens, ut discerent non esse peccatum, si eius fideles oculis persequentium se subtraherent et furorem sceleratorum latendo potius euitarent quam se ostendendo magis accenderent XI. Cogitauerunt principes sacerdotum, ut et Lazarum interficerent, quia multi propter illum abibant ex Iudeis et credebant in Iesum. Pharisei dixerunt ad se metipsos: Videtis, quia nihil profecimus . Ecce mundus totus post eum abiit XII. Qualiter et ipsi qui persequuntur sint amici nostri. Si mundus uos odit, scitote, quia me priorem uobis odio habuit. Si de mundo fuissetis, mundus quod
suum erat diligeret. Quia uero de mundo non estis, sed ego elegi uos de mundo, propterea odit uos mundus. Non est seruus maior domino suo. Si me persecuti sunt, et uos persequentur etc. Sed hęc omnia facient uobis propter nomen meum, quia nesciunt eum qui misit me XV. Mundus eos odio habuit, quia non sunt de mundo, sicut et ego non sum de mundo XVII.
Infernus. Tanta est diuersitas suppliciorum, quanta peccatorum XV.
Interpres. Sic et quasi non semper similitudinem innuunt, sed aliquando pro uero ponuntur I. Iesus fecit de aqua uinum, cum aperuit eis sensum et exposuit eis Scripturas. Sic enim sapit quod non sapiebat, et
inebriat quod non inebriabat. Interpretatio nominis / Adam, in quo litterę secundum Gręcos habent numerum XLVIII. De prophetia Caiphę. Non quicunque prophetat propheta est, sic et Balaam. Sed ore solum usa est gratia, contaminatum autem cor non tetigit XI.
Inualidus. Petrus, dum rogat Dominum, testatur, quanta naturę sit imbecillitas, cum Deus hominem dereliquerit XVIII.
Hypocrita. Quęritis me, non quia uidistis signa, sed quia manducastis ex panibus et saturati estis, id est non propter spiritum, sed propter carnem VI.
Inobediens. Et siquis audierit uerba mea et non custodierit, ego non iudico eum etc. Qui spernit me et non accipit uerba mea, habet qui iudicet eum. Sermo quem locutus sum, ille iudicabit eum in nouissimo die XII.
Iudei. Piscina probatica quinque porticus habens, id est quinque libros Moysi. Ibi languidi iacebant, non sanabantur, quia Lex peccatores arguebat, non absoluebat V. In iudicium ego in hunc mundum ueni, ut qui non uident uideant, et qui uident, cęci fiant IX. Acetum oblatum ori Domini signat Iudeos degeneratos a uino patriarcharum et prophetarum etc. XVIII.
PAVLVS AD ROMANOS
Iudicium Dei. Omnes stabimus ante tribunal Christi; unus quisquenostrum pro se rationem reddet Deo XIIII. AD CORINTHIOS I:
Siquis superędificat supra fundamentum fidei aurum, argentum, lapides preciosos, ligna, fenum, stipulam, uniuscuiusque opus manifestum erit III. Angelos iudicabimus VI. Cum autem subiecta fuerint illi omnia, tunc et ipso Filius subiectus erit illi qui subiecit sibi omnia, ut sit Deus omnia in omnibus. In momento, in ictu oculi, in nouissima tuba. Canet enim tuba, et mortui resurgent incorrupti, et nos immutabimur XV. II: Omnes nos manifestari oportet ante tribunal Christi etc. V. AD THESSALONICENSES I: Ipse Dominus in iussu et in uoce archangeli et in tuba Dei descendet de cęlo. Et mortui qui in Christo sunt resurgent primi. Deinde nos qui uiuimus, qui relinquimur, simul rapiemur cum illis in nubibus obuiam Christo in aera; et sic semper cum Domino erimus IIII. Dies Domini sicut fur in nocte ita ueniet. Cum enim dixerint pax et securitas, tunc repentinus eis superueniet interitus, sicut dolor in utero habentis, et non effugient V. II: In reuelatione Domini Iesu de cęlo cum angelis uirtutis eius, in flamma ignis dantis uindictam his qui non nouerunt Deum et qui non obediunt Euangelio etc. Cum uenerit glorificari in sanctis suis et admirabilis fieri in omnibus qui crediderunt L AD THIMOTEVM I: Vsque in aduentum Domini Iesu Christi, quem suis temporibus ostendet beatus et solus potens rex regum et Dominus dominantium, qui solus habet immortalitatem, et lucem habitat inacceesibilem etc. VI. II: In nouissimis diebus instabunt tempora periculosa. Et erunt homines se ipsos amantes, cupidi, elati etc. III. AD HEBREOS: Terribilis autem quędam expectatio iudicii et ignis emulatio, quę consumptura est aduersarios etc. X. Adhuc semel et ego mouebo non solum terram, sed et cęlum XII. PETRII: Et si iustus quidem uix saluabitur, impius et peccator ubi parebunt? IIII. II: Adueniet autem dies Domini ut fur etc. de die Iudicii III. IOANNIS I: Nouissima hora est. Antichristi multi facti sunt II. APOCALYPSIS: Ecce ueniet cum nubibus; et uidebit eum omnis oculus, et qui eum pupugerunt; et plangent se super eum omnes tribus terrę.
Etiam. Amen I. Et habebant super se regem angelum abyssi etc. de Antichristo et persecutione tunc futura IX. Ciuitatem sanctam, id est Ecclesiam calcabunt mensibus XLII; et dabo duobus testibus meis, id est Enoch et Helię, et prophetabunt etc. Hi sunt duę oliuę et duo candelabra lucentia in conspectu Domini
terrę stantis etc. de Iudeis XI. / Septimus angelus tuba cecinit etc.
Factum est regnum huius mundi Domini nostri et Christi eius etc. XII. Et uidi, et ecce nubem candidam, et super nubem sedentem similem Filio hominis etc. XIIII. Contra iniquos qui tempore Antichristi erunt XV. Septem angeli effundentes phialas irę Dei. Ecce uenio sicut fur. Beatus qui uigilat etc. XVI. De ore eius procedit gladius ex utraque parte acutus, ut in ipso percutiat gentes. Et ipse reget eas in uirga ferrea; et calcat torcular uini furoris irę Dei omnipotentis. Et habet in uestimento et in femore scriptum: Rex regum et Dominus dominantium XIX. Et uidi thronum magnum candidum et sedentem super eum, a cuius conspectu fugit terra et cęlum etc. Et uidi mortuos, magnos et pusillos, stantes in conspectu throni; et libri aperti sunt; et alius liber apertus est, qui est uitę. Et iudicati sunt mortui etc. Et qui non inuentus est in libro uitę scriptus, missus est in stagnum ignis XX. Et uidi celum nouum et terram nouam XXI. Tempus enim prope est etc. Ecce uenio cito, et merces mea mecum est, reddere unicuique secundum opera sua XXII.
Iudicium hominis. AD ROMANOS: Inexcusabilis es, o homo, omnis qui iudicas etc. II. Is qui manducat, non manducantem non spernat; et qui non manducat, manducantem non iudicet. Tu quis es qui iudicas alienum seruum? Domino suo stat aut cadit. Vnusquisque in suo sensu abundet XIIII. AD CORINTHIOS I: Spiritalis iudicat omnia, et ipse a nemine iudicatur. Nos autem sensum Christi habemus II. Mihi autem pro minimo est, ut a uobis iudicer etc. Sed neque me ipsum iudico. Nihil enim mihi conscius sum, sed non in hoc iustificatus sum; qui autem iudicat me, Dominus est. Itaque nolite ante tempus iudicare etc. IIII.
Qui se existimat stare, uideat ne cadat X. IACOBI: Qui iudicat fratrem, detrahit Legi etc. Tu autem quis es qui iudicas etc. IIII.
Inuidia. AD ROMANOS: Deus autem pacis conterat Sathanam sub pedibus uestris uelociter XVI. AD CORINTHIOS I: Adhuc carnales estis, cum sit inter uos zelus et contentio III. AD GALATAS: Quod si inuicem mordetis et comeditis, uidete ne ab inuicem consumamini. AD PHILIPPENSES: Nihil terreamini ab aduersariis; quę est illis causa perditionis, uobis autem salutis, et hoc a Deo etc. I. AD THESSALONICENSES II: Iustum est apud Deum retribuere retributionem his qui uos tribulant; et uobis qui tribulamini, requiem nobiscum in reuelatione Domini Iesu etc. I. IOANNIS I: Qui fratrem suum odit, in tenebris est usque adhuc II. IVDĘ: Turbulenti I.
Ira. AD EPHESIOS: Sol non occidat super iracundiam uestram. Nolite irasci in malicia IIII. AD PHILIPPENSES: Omnia autem facite sine murmurationibus etc. II. AD COLOSSENSES: Deponite iram, indignationem, maliciam, blasfemiam, turpem sermonem de ore uestro III. IACOBI: Esto tardus ad iram I.
Iniuria. AD CORINTHIOS I: Sine offensione estote Iudeis et gentibus et ecclesię Dei; sicut et ego omnibus per omnia placeo, non quęrens quid j mihi utile est, sed quod multis, ut salui fiant X. PETRI I: Hęc est enim gratia apud Deum benefaciendo sustinere iniuriam. Sicut et Christus sustinuit etc. II. Si exprobramini in nomine Christi, beati eritis IIII.
Imprudens. AD CORINTHIOS I: Placuit Deo per stultitiam prędicationis saluos facere credentes. Quod stultum est Dei sapientius est hominibus, et infirmum fortius. Stulta mundi elegit Deus etc. I.
Inconstantia. In Iconio Paulo sacrificare uoluerunt credentes esse Mercurium; mox eiecerunt lapidantes XIIII. IACOBI: Vir duplex inconstans est I. Contra naturam ex eodem fonte aqua dulcis et amara, et ex eadem arbore diuersi fructus IIL /
APOCALYPSIS: Ecclesia Ephesi arguitur, quod primam caritatem reliquit II
Iustitia. AD ROMANOS: Sęueritas Dei in eos qui ceciderunt XI. Reddite omnibus debita etc. XIII. AD GALATAS: Vnus quisque onus suum portabit. Nolite errare; Deus non iriridetur. Quę seminauerit homo, hęc et metet: de carne corruptionem, de spiritu uitam ęternam VI. AD COLOSSENSES: Non est acceptio personarum apud Deum III. IACOBI: Vt in aliquo ad dignitatem promouendo inspiciatur meritum II.
Ignorantia. AD CORINTHIOS I: Siquis autem ignorat, ignorabitur XIIII. ACTVVM: Paulus apertis oculis nihil uidens admanum ducitur in Damascum. Ab Anania uisum recipit et baptizatur VIIII.
Infernus. APOCALYPSIS: Cruciabitur igne et sulphure in conspectu angelorum sanctorum et ante conspectum Agni. Et fumus tormentorum eorum ascendet in sęcula sęculorum. Nec habent requiem die ac nocte etc. XIIII. Lacus irę Dei magnus XIIII. Missi sunt in stagnum ignis ardentis et sulphuris etc. XIX.
Interpres. AD CORINTHIOS I: Hęc omniain figura contingebant illis. Scripta autem sunt ad correptionem nostram X. AD TITVM: Stultas autem quęstiones et genealogias et contentiones et pugnas legis deuita III. PETRI II: Omnis prophetia Scripturę propria interpretatione non fit. Non enim uoluntate humana allata est aliquando prophetia, sed Spiritu Sancto inspirati locuti sunt sancti Dei homines I. APOCALYPSIS: Aquas quas uidisti, ubi meretrix sedet, populi sunt et gentes et linguę XVII.
Ingratus. AD CORINTHIOS I: Quid habes quod non accepisti? Quid gloriaris quasi non acceperis IIII. Beneficiis Dei delinquendo abusi perierunt X.
Inimicus. AD ROMANOS: Si esurierit inimicus tuus, ciba illum; si sitit, potum da illi XII. ACTVVM: Stephanus pro his qui lapidabant ipsum orauit ueniam VII.
Inualidus. AD ROMANOS: Debemus autem nos firmiores imbecillitates infirmorum sustinere et non nobis placere. Etenim Christus non sibi placuit XV. AD CORINTHIOS I: Tanqnam paruulus in Christo lac uobis potum dedi, non escam. Adhuc enim carnales estis etc.
III. AD HEBREOS: Facti estis, quibus lacte opus sit, non solido cibo V.
Iuramentum. IACOBI: Nolite iurare. Sit sermo uester: Est, est; non, non V. APOCALYPSIS: Leuauit manum suam ad cęlum, et iurauit per uiuentem in sęcula sęculorum X.
Infamia. IACOBI: Nolite detrahere IIII.
Hypocrita. AD ROMANOS: Qui prędicas bonum et facis malum II. Huiusce modi enim Christo Domino nostro non seruiunt, sed suo uentri, et per dulces sermones et benedictiones seducunt corda innocentium XVI. AD CORINTHIOS II: Pseudoapostoli sunt operarii subdoli transfigurantes se in apostolos Christi, et non mirum. Ipse enim Sathanas transfigurat se in angelum lucis XI. AD THIMOTEVM II: Qui penetrant domos et captiuas ducunt mulierculas oneratas peccatis etc. III. ACTVVM: Paulus purificat se in templo cum quibusdam nazareis propter scandalum Iudeorum XXI. APOCALYPSIS: Nomen habes, quod uiuas, et mortuus es III.
Iudei. AD ROMANOS: Non omnes qui ex Israel hi sunt Israelitę, neque qui semen sunt Abrahę omnes filii etc. Israel reliquię saluę fient IX. Iudei offenderunt in lapidem offensionis IX. Iudeorum delicto salus est gentibus. Cęcitas in parte contigit in Israel, donec plenitudo gentium intraret, et sic omnis saluus fieret XI. AD THESSALONICENSES I: Peruenit ira Dei super illos usque in finem II. /
METHAMORPHOSES
Iudex.
Tyresias de contentione Iouis et Iunonis pro Ioue tulit sententiam. A Iunone luminibus
orbatur, a Ioue diuinandi munus accipit III .
Mydę asininę aures addite, quia Thmolo pro Apolline contra Pana iudicante ipsi
displicuit XI .
Inuidia
et odium sęculo ferreo I .
Aglaura inuidię succumbens sororum successibus cruciatur; in saxum cęssit II .
Pugna inter fratres e dentibus draconis cum armis natos. Quinque tantum superfuerunt qui Cadmi socii fuere III .
Polydectes inuidens glorię Persei uictoris in saxum mutatur. Lyncus Triptolemo inuidens
honorem a Cerere delatum, dum eum occidere cogitat, in lincem uersus perfìcere non potuit
V .
Dedalus Perdicem discipulum, quia primus serram et circinum inuenit, e muro pręcipitauit
VIII .
Athalantę, quia prima aprum uulnerauit, Meleager a se occisi concessit exuuias. Meleagri
auunculi inuidentes eripuerunt . Quos a Meleagro cęsos Althea mater fratrum
mortem uindicauit, stipite filii fatali ignibus consumpto VIII .
Apollo sagittam Paridis dirigens in Achillem: sunt qui alterum ad iniuriam aliorum
incitant XII .
Ira.
Agaue mater, Ino et Autonoe sorores in Pentheum furentes III .
Tauri ignem spirantes et draco in Colcho VII .
Aper Calidonius, quem Diana irata immisit. Ira Cereris in Eristonem et
eius filiam Mestram VIII .
Ira Herculis in Lycam seruum IX .
Aiax furens sibi ipsi mortem consciuit. Hecuba Polinestoris nares
mordicus abscidit et in canem mutata est XIII .
Imprudens.
Glaucus herbę uim, quę piscibus mortuis spiritum restituerat, miratus gustauit et in
furorem uersus pręcipitem se in pelagus dedit XIII .
Deianira, Lycas IX .
Inconstantia.
Protheus in diuersas figuras mutabilis. Item Mestra, Eristonis filia
VIII .
Achelous amnis IX .
Periclimenes , XII .
Vertumnus XIIII .
Ignis.
Incendium Phoetonte currum Solis regente II .
Domus cum Semele arsit Ioue ad eam ingresso tonitribus et fulminibus instructo III .
Stipes Meleagri fatalis, quo consumpto et ipse defecit VIII .
Pyra qua arsit Hercules VIIII .
Iniustus
Hercules famulum Lycam innocentem in Euboico mari iactauit et mersit IX .
Impatientia.
Aracne uicta suspendio se affecit VI .
Aiax, quod armis Achillis potiri non potuit, in furorem uersus suas sibi intulit manus
$0
Inobediens.
Icarus patri Dedalo lapsus in pelagus mari nomen dedit VIII .
Adon non obediens Veneri, in uenatione ab apro interemptus est X .
SENECA
Iudex. Ad penitendum properat, qui cito iudicat 85.
Conflagratio futura. Diluuium 100.
Iudicium fallax 27.
Inuidia. Si inuideris, maior es. Nam qui inuidet, minor est. Inuidia est dolor animi ex alienis commodis 87.
Cestius Ciceronem litteras nescire dixerat; a Ciceronis filio flagris punitus est 116.
Nihil est inuidia periculosius 136.
Ira. Muliebre est furere in ira 20.
Liber de ira. Facies irati 46.
Ferarum furor 46.
Irę deffmitio. Inter iram et iracundiam. Vtrum ira secundum naturam sit. Vtrum sit assumenda. Contra Aristotelem 47.
Fabius Cunctator non ira, sed ratione usus rem restituit. Item
duo Scipiones. 7 Irasci pro suis non est pii animi, sed infirmi. Malis non irasci, sed misereri oportet. Socrates seruo ait: Cęderem te, nisi irascerer. Ira sępe misericordiam retro egit. Cnęi Pisonis furor contra innocentes 48.
Cai Cęsaris ira in Iouem. Vtrum ira animo assentiente moueatur an inuito. Ira uitium uoluntarium. Quid sit ira 49.
Contra illos qui iram utilem esse dicunt 50.
In crassatoribus feritas, non ira 49.
Necesse est prius uirtutem ex animo tollas quam iracundiam recipias. Pyrrhus, pręceptor gymnici certaminis, iis quos exercebat pręcipere solitus, ne irascerentur. Septentrionales immansueti. Feris pro ratione impetus est, homini pro impetu ratio 50.
De remediis irę. Simulanda interdum ira. Tyrannus ab inimico decęptus et iratus amicos occidit. Ira de re leui 51.
Maximum remedium est irę mora. Ira abstinendum nec lacessendus par, superior, inferior. Facies irati 52.
Quantum malum ira contra Aristotelem. Facies irati. Ira incipit a suo malo. Remedia ne irascamur 53.
Celius orator iracundissimus clientis conuiuę patientia mollitur. Pythagoras perturbationes animi lyra componebat. Non uis esse iracundus, ne sis curiosus. Irę remedium dilatio. Plato in seruum iratus quomodo iram compescuerit. In Socrate irę signum erat uocem suhmittere, loqui partius 54.
Omnis indignatio in tormentum suum proficit. Rex iracundus: Darius,
Xerxes, Alexander in Clytum, Lysimacum, Lucius Sylla, Marcus Marius, Caius Cęsar. Ira regis Persarum, Cambyses, Cyrus in fluuium iratus, Cęsar in uillam, Alexander 55.
Friuolis turbamur et inanibus: taurum color rubicundus excitat, ad umbram aspis exurgit, ursos leonesque mappa proritat etc. 56.
Quomodo leniamus iram alienam. Cogitatio mortalitatis mollit iras 57.
Eripere telum et non dare irato decet. Muliebre est furere in ira 86.
Siquis irascitur, poenas ab alio expetit, a se exigit 87.
Declinanda potentium ira 6.
Immodica ira gignit insaniam 7.
Alexander uictor tot regum atque populorum irę tristitięque succubuit 56.
Iniuria. Illud ante omnia cogita foedam esse et execrabilem uim nocendi et alienissimam homini, cuius benefìcio etiam sęua mansuescunt 52.
Ignominię remedia exemplo Socratis et Catonis et Aristidis 70.
Liber, quomodo in sapientem non cadit iniuria. Cato passus iniurias 75.
Inter iniuriam et contumeliam 76.
De iniuria querelationes. Contumelia a contemptu dicta. Iniuria et contumelia 77.
Iniuriarum remedium est obliuio. Multis minatur qui uni facit iniuriam 86.
Vtinam ea lex homini esset, ut cum telo suo frangeretur nec sępius liceret nocere quam semel 87.
Quos accepta iniuria illustriores fecit 31.
Iniurię obliuisci debemus, officii
meminisse 32.
Miserius est / nocere quam lędi 47.
Nocens habuit aliquando latendi fortunam, nunquam fiduciam 52.
Imprudens. Turpissimam aiebat Fanius imperatori excusationem esse: non putaui; ego turpissimam homini puto 52.
Gręcus poeta ait: Aliquando et insanire iucundum est 75.
Citius uenit periculum, cum contemnitur 85.
Male secum agit ęger, medicum qni hęredem facit 86.
Vita stulti 6.
Arpeste fatua adeo, ut se cęcam nesciebat 16.
Cambyses furiosus et furore feliciter usus 36.
Intemperantia fingit sibi perpetuam felicitatem suam 48.
Inconstantia. Achilles Homericus modo pronus, modo supinus, in uarios actus se se componens 72.
De uagationibus citra propositum. Leuitas nusquam se continens 74.
Vnde sit ista inconstantia?
Nemo proponit sibi quid uelit, nec si proposuit, perseuerat in eo 8.
Male uiuunt, qui semper uiuere incipiunt 9.
Inconstantia uitam breuiorem facit 12.
Obserua, an hodie uelis, quod heri etc. 13.
Quid est hoc quod non alio tendentes alio trahit 17.
Inconstantia loci mutandi 51.
Viuendi inconstantia: nunc malus, nunc bonus, nunc paupertatem laudans, nunc opes 60.
Ignorantia ueri 59.
Ignis. De ignibus cęlestibus et eorum causa 88, 91.
Quomodo apud nos fieri soleat ignis, eadem ratione et supra. Ignis de mari erumpens 94.
Ęthna 95.
Conflagratio futura 100.
Ęthna. Ephestion 31.
Incendium 41.
Infernus. Inferi nulli 67.
Inferi nulli iuxta Epicurum 10.
Carcer infernus et perpetua nocte oppressa regio. In qua ingens ianitor Orci ossa super recubans antro semesa cruento, ęternum latrans exangues territat umbras 33.
Ingratus. Quid faciat ingratos. Lentuli auguris ingratitudo erga diuum Augustum. Ingrati in Deum pręferunt sibi magnitudinem elephantum, uelocitatem ceruorum etc. In ingratos 28.
Quare non est actio aduersus ingratos 29.
Poena ingrati publicum odium 30.
Ingratus est qui metu gratus est 34.
Philippi miles erga hospitem ingratus et ob id notatus ignominia a rege 36.
Quod nemo ingratus secundum Stoicos 37.
Peripatetici aliter 38.
Aliter Cleantes. Ingrati: Coriolanus, Catelina , Caius Marius, Lucius Sylla, Quintus Pompeius, Cęsar, Antonius, urbs Roma 38.
Segnes in referenda gratia. Admonitus Cęsar retulit gratiam. At Tiberius: Non memini, inquit, quid fuerim 39.
Penitet accepti beneficii, quem nondum redditi piget 43.
Torta a tyrannis uxor, nunquid de tyrannicidio sciret, perseuerauit negare. Postea maritus eius tyrannum occidit. Illam sterilitatis nomine dimisit, intra quinquennium non parientem; ingrati actio est 127.
Ingrati actio. Diues sordide natus ei quem de carcere redimerat, filiam collocauit. Is in adulterio deprehensam patre deprecante occidit; ingrati reus est 137.
Ingrata est auaritia 27.
Quod propter ingratos non sit a dandis
beneficiis cessandum. Ingratus est qui beneficium reddit sine
usura. Quid eo / miserius cui beneficia excidunt, hęrent iniurię.
Sua malicia torquet ingratum 32.
Inimicus. Latrones 3.
Scipio Grachi inimicus, postea socer 11.
Id agas, nequis merito tuo te oderit. Malis displicere laudari est 86.
Discident fratres, filius patruo egenti succurrit, accusatur apatre 116.
Nullum magis aduersarium timeas quam qui uiuere non potest, occidere potest 142.
Placere populo non potest, cui placet uirtus 11.
Insidias hominum cauere monet 51.
Hominem in perniciem hominis instigant spes, inuidia, odium, metus, contemptus. Quomodo ista uitentur 52.
Indoctus. Turpis et ridicula res est elementarius senex. Iuueni parandum est, seni utendum 13.
Imperitis ac rudibus nuUus pręcipitationis finis est 27.
Incontinens in uita uarius 100.
Quicquid uirtute partum erit, intemperantiaę orruit 28.
Inualidus. Non possumus quia nolumus. Nolle in causa est, non posse prętenditur 58.
Incertum. Alienum est omne quicquid optando euenit 85.
Infamia. Detractio 3.
Aliena uitia in oculis habemus, a tergo nostra sunt 52.
Opinantur de te homines male, sed mali. Displicere enim malis laudabile est 87.
Boni uiri famam prodidit, ne conscientiam proderet 32.
Celidon tam improbę linguę quam impurę 37.
Infamia ab infamibus non timenda 42.
Nec dubitaueris bonam uitam quam opinionem bonam malle. Hę uoces non aliter fugiendę sunt quam illę, quas Vlixes nisi alligatus pręterire noluit 62.
Hypocrita. Iniucunda uita nec secura semper sub persona uiuentium 75.
Non aliter uiuas in solitudine, aliter in foro 86.
Hipocritę tristes 2.
Impatiens. Quosdam unius uerbi contumelia non ęquo animo lata in exilium proiecit 50.
Aiacis impatientię furor 53.
Qui leuissimis iniuriis mouentur. Fidus Cornelius, Nasonis gener, cum illum Corduba struciocamellum depilatum dixisset 77.
Inobediens. Crudelem medicum intemperans facit ęger. Vir fortis in bello manus perdidit, deprehendit adulterum cum uxore, imperauit filio ut occideret, non occidit, adulter effugit, abdicat filium, res uenit in iudicium 120.
PLATO
Iudicium. Iudicatę animę sub terra in iudicii locum euntes meritas illic poenas sustinent 162.
Opera eorum sequuntur illos. Locus ubi oporteat omnes collectos iudicari ac deinde ad inferos proficisci 84,185.
Non iuuenem, sed senem esse bonum iudicem oportet 202.
Vter iudex melior etc. 268.
Curię iccirco templis proximę, ut inibi iudicantes meminerint se, dum alios iudicant, a Deo iudicari 288.
ludicii ordo 305.
De iudicum ignauia et probitate 308.
Diuinum iudicium nusquam potest euitari 310.
Forum uenale. Redhibitio 315.
Iudicium uirgo pudica 319.
In iudicum delicta et recte officio fungentium honorem. Qualiter accusetur iudex. Rhadamantus magnę in iudicando admirationis 320.
Iudices arbitri 321.
Mundum post multa secula in ignem resoluendum 324.
Inuidia. Liuor tristitia quędam et lętitia iniusta est 35.
Inuidia multorum Socrates perimitur 169.
Inuidum qui sponte nihil boni cęteris conferat, uituperare debemus 285.
Ira contra concupiscentiam 207.
Ira in pueris 208.
/ Pars animę irascibilis 232.
Humanum ingenium ferocius potest euadere quam ferarum 288.
Quidam irati intuitu hominem perimentes 405.
Iniuriam inferre maximum est malorum 123.
Cauendum esse iniuriam facere magis quam pati 123.
Nullo modo iniuriandum neque, si iniuriam passus fueris, ulciscendum 123.
Iniurianti non prodest, si lateat, et si poenas non det, etiam obest 232.
Honorandus certe est, qui nihil iniuratur; qui uero nec alios id facere patitur, duplici uel maiore honore dignus 285.
Contra iniuriam poena 306.
De iniuriis 307.
Turpe est cędi senem a iuniore, iuniorem a sene non
indecens. In eum qui parentes cędit. De uerberonibus 308.
Minus malum existimandum est perpeti grauissimas iniurias a delinquentibus illatas quam inferre 334.
Imprudens. Stupor piscis, qui hominem tangentem se stupidum reddit 7.
Ignoratio sui triplex: quidam diuitiis se pręstare putant, quidam corporis, quidam animi bonis 35.
Quę ignoramus, nemo nos ut lubet agere permittet 44.
Thales, dum sydera suspicit, in foueam incidit 53.
Furor, id est mentis alienatio, et hęc duplex: altera ab humanis morbis, altera a Deo prouenit 59.
Stultorum nanque est infinita progenies. Quapropter siquis eos uituperare peragat, defatigabitur 86.
Furor diuinus 161.
Furoris duę species 164.
Morbus animę dementia. Eius genera duo: insania et imperitia 262.
Leues et fatui in aues transeunt secunda generatione; in bestias rudes et obtusi; insipientissimi in serpentes; stolidissimi et imperitissimi in pisces 263.
Inscitia maxima quando quis sciens peccat 277.
Amentię motus 312.
In amentes 314.
Furiosi ne in publicum procedant, sed domi detineantur 317.
Indoctus. Non enim graue admodum quiddam est et durum rerum omnium imperitia nec summum malum, sed multo perniciosius est male comparata multarum rerum peritia atque notitia 299.
Iustitia. Omnis reipublicę gubernatio ad iustitiam referenda. Iustitiam esse uera fateri ac debitum unicuique reddere. Hoc confutatur 189.
Non oportere reddi furioso arma nec eidem omnia uera dicere 190.
Iustum ergo esse tribuere quod cuique conuenit 190.
Vtrum extrema iniustitia extrema iustitia utilior sit 193.
Iustitia unde orta sit 194.
Iustorm pręmia a diis et iniustorum poena 195.
Vter sit beatior, qui uideatur iustus an qui sit 195.
Quisque nostrum, cuius singulę animę partes quod suum est agunt, et iustus erit et sua peragens. Iustitia sua agens circa actionem interiorem 208.
Quid iniustitia sit, quid iustitia? 208.
Iustitia communis altera, altera ciuilis 229.
De iustitia 305.
Quid iustitia, quid iniustitia sit 306.
Ignis elementum 245.
Igni tribuitur figura pyramidis 251.
Deus ignem primo terramque creauit 254.
Sit ne ignis aliquis seorsum a materia
permanens in se ipso 256.
Multa ignis genera 257.
Qua ratione ignis calidus dicitur. Calor 258.
Quare omnia penetrat 260.
Ignis supra aera 364.
Natura ignis lux potius quam calor 428.
Infernus. Quicunque non expiatur, migrabit ad inferos; eum
iacere in luto, qui purgatus, cum diis habitare 177.
/ Damnatorum animę 179.
Damnatę animę consortium omnes declinant 184.
Quorum scelus insanabile, hi mersi in Tartarum nunquam egrediuntur 185.
Damnatorum poena. Centum errant annos etc. 234.
Poena decupla animę iniuriantis 239.
Poena tyranni 240.
Animarum poenę ac pręmia 313.
Scelerum post mortem supplicia 322.
Necesse est animam, quę perpetrarit iniusta, secum trahere, et dum per terram reuoluitur inter homines et dum sub terram passim turpiter omnino ac misere circumfertur 334.
Zoroaster grammaticus: Tuum uas bestię terrę habitant 434.
Status animę impurę 440.
Damnati. Orpheus grammaticus: Reserari nequeunt portę Plutonis; intus est populus somniorum, Furię, Megera, terribiles imagines, Alecto. Tria uitiorum genera 441.
De medio animarum statu sescundum philosophos. Miseri 442.
Inimicus. Quod nec inimicus lędendus est 191.
Iuramentum. Ne litigantes permittantur iurare 320.
Infamia. Stesicorus oculis priuatus ob Helenę uituperationem, cum palmodiam [= palinodiam! R.] ędidisset, uisum recuperauit 161.
Non admodum nobis curandum est, quid de nobis multi loquantur, sed quid dicat is unus, qui intelligit iusta et iniusta atque ipsa ueritas 173.
Nequis poetis detrahat 318.
DIONYSIVS HALICARNASEVS
Inuidia. Anaxilaus et Theopompus in proemiis historiarum alios scriptores carpere conati sunt 1.
Contra inuidiam remedium, ut aliena quasi tua existimes 57.
PROBLEMATA ALEXANDRI APHRODISEI
Ira.
Cur ualde excandescentium ardent oculi 17.
PROBLEMATA ARISTOTELIS Iudex.
Quam ob causam reo dexter apud iudicem locus datur. Cur, si suffragia pari numero accusatori et reo fuerint, reum uincere sancitum est 66.
Ira.
Irati cur feruidi sitibundique redduntur 65.
Ignis.
Cur calidę res citius refrigerantur in sole quam in umbra 61. PROBLEMATA PLVTARCHI Ira.
Prętorum uirgę securibus alligatę, ut mora in dissoluendis uirgis iram frangat et impetum moderetur 80.
Iniuria.
Mulieres unam ex ancillis in ędem Matutę introducunt, quam alapis cędunt 75.
Luperci discurrentes obuios pellibus cędunt 79.
Boui qui cornu petat, foenum in cornu apponunt, ut occurrentes caueant 79.
Ignis. Romulus Vulcani ędem extra urbem posuit. Colendum enim esse, sed urbe excludendum propter incendia 78.
Lychnum non extinguebant, sed per se languescere ac deficere sinebant 80.
Ingratus. Prouerbium: Benefactori bouem extra Pyrriam immolat nemo 85.
Inimicus. In ęde Matutę nemo bona filiis suis optat, quoniam ipsa suum secum mersit in mare 75.
Sola spolia in templo non refìciuntur, quod signa inimicicię renouare nefas putant 77.
Dorixenus dictus,qui se redimens de captiuitate illius deinde amiciciam colebat, a quo fuerat captus 84.
Iuramentum. Quid est quod prohibeant per Herculem iurare sub tecto, sed sub diuo 76.
Sacramentum militare 77.
Cur flamini Diali iurare non licet 78.
AVLVS GELIVS
Iudex. Quid sit iudicum diuinatio 11.
Stitisse uadimonium aliquis dicitur, non stetisse 14.
Vsuscapio. Pignoriscapio 47.
Controuersię genus Otfiopov, id est dubium et inexplicabile. De reo septem iudices cognoscant eaque sententia rata sit, quam plures ex eo numero dixerint. Duo censuerunt reum exilio mulctandum, duo alii pecunia, tres reliqui capite puniendum 55.
Aliud genus dictum antistršfon , id est reciprocum etc. 55.
Phauorinus super officio iudicis: Si res acta est sine testibus, credendum est uiro bono, si modo alter non bonus sit 85.
Quę grauitas iudicem decet 86.
Tria testamentorum genera 93.
Iudex, qui ob rem dicendam pecuniam accepisse conuictus est, capite punitur 117.
Vindicia correptio manus. Ex iure manu consertum. Sculna, id est sequester. Sequestro positum 120.
Inuidia. Cnęus Flauius dicitur ad collegam uenisse uisere ęgrotum, et quoniam ante ędilitatem scriptum fecerat: nemo ibi nobilium adolescentium assurrexit, ipse afferri iussit sellam, in limine apposuit, nequis exire posset, sed omnes in curruli sedentem inuiti uiderent 40.
Apud Laberium poetam scriptum est Democritum sibi sponte cęcitatem consciuisse. Et aciem, inquit, effodit luminis, malis bene esse ne uideret ciuibus 59.
Emulatio tacita inter Xenophontem et Platonem 86.
Alexander de Aristotele queritur, quod disciplinam, qua ipsum erudierat, aliis uulgasset 119.
Cepe reuirescit et congerminat decedente luna, contra autem inarescit adolescente 120.
Ira. An sapiens irascetur. Deffinit mediocritatem esse seruandam 11.
Esse in Illyriis, qui interimant uidendo, quos diutius irati uiderunt 51.
Iniuria. Cęsar consul Catonem in carcerem duci iussit. Senatus consurrexit et prosequebatur Catonem in carcerem. Haę inuidia facta Cęsar destitit et mitti Catonem iussit 30.
Non iccirco prior iniuriam facere debeas, quam nisi feceris, pati possis 44.
Peius est
iniuriam facere quam accipere 72.
Furor fit lęsa sępius patientia 104.
Veterem ferendo iniuriam inuitas nouam 104.
Si iniuriam alteri faxit, XXV ęris poenę sunto 117.
Imprudens. Sępe etiam est olitor ualde opportuna locutus 12.
Improbe Neptunnum accusat, qui iterum naufragium facit 104.
Stolidus non tam stultum et excordem quam tetrum et molestum et illepidum significat 108.
Inconstantia. Folia olearum brumali et solsticiali die conuerti, et quę pars terram spectat, exponi cęlo 52.
Iustitię imago a Chrisippo uerborum coloribus depicta 86.
Ignis. Ligna alumine oblita ardere non posse 88.
Pindari poetę et Vergilii in describenda flagrantia montis Ęthnę collatio 103.
Quare ignis urinam lacessat 112.
Interpres. Qui modus sit uerba uertendi in / Gręcas sententias. De uersibus Homeri, quos Vergilius aut bene aut male uertisse existimatus est 52.
Inimicus. Augurinus, tribunus plebis, Scipionem in carcerem duci iusserat. Gracchus, eius collega, intercessit. Et cum inimicus esset Scipioni, magis honestatis rationem habuit, indignum ratus, ut Scipio in eum carcerem coniiceretur, in quem ipse coniecisset duces hostium 49.
Ex inimicis amici: Scipio Affricanus et Tiberius Gracchus, Emilius Lepidus et Fuluius Flaccus 71.
Iuramentum. De iurisiurandi sanctimonia, et quam male habiti Romani, quos Hannibal dimiserat deiurio ab his accepto, redire nolentes 49.
Verba prętoris ex edicto: Sacerdotem Vestalem et Flaminem Dialem in omni mea iurisdictione iurare non cogam 59.
Romę nec mulieres per Herculem nec uiri per Castorem iurarunt. Edepol commune utrisque fuit 65.
Laberius: Quid est iusiurandum? Emplastrum ęrisalieni 96.
Hipocrita. Contra eos qui aliter uiuunt ac docent 75.
Impatientia. Duo uitia omnium grauissima: intolerantia et incontinentia 105.
VITĘ PLVTARCHI
Iudex. Anacharsis, cum apud Gręcos contioni interesset, se mirari dixit, quod sapientes ibi causas dicerent, stulti uero iudicarent 20.
Ariopagitarum consilium a Solone constitutum 22.
Athenis primus Anitus iudicibus pecuniam dedisse dicitur, ut secundum se sententiam darent 37.
Themistocles, cum prętor esset et Simonides quiddam ab eo pręter ęquum postulasset, "neque tu," inquit, "bonus poeta esses, si modos et numeros non seruares, neque ego bonus prętor, si gratiam cuiusquam legibus anteferrem" 41.
Non minus eorum mores discuntur, qui laudant uel uituperant quenpiam quam eorum de quibus fit sermo 30.
Inuidia. Bonis mali infensi, quod a uoluptate abstineant 13.
Sosis Dioni infensus se ipsum sanguine foedans, a Dionis satellitibus id se passum dixit, ut illi tyrannidis inuidiam conflaret 75.
Plato delatori in amicum non credidit etc. 136.
Simultas inter Xenophontem et Platonem, item inter Platonem et Eschinem 137.
Ira. Scipio Africanus, ne iratus puniendi modum excederet, rem ad multorum consilium detulit 76.
Caius Grachus natura iracundus, cum concionaretur, Licinium seruum post se collocabat, qui uehementius concitatum fistulę modulis mitigaret 113.
Alexander in Attalum contorsit poculum in conuiuio iratus 42.
Ira percitus Clytum amicissimum interemit 47.
Iratus Plato noluit uerberare seruum. Iratis consulebat, ut se in speculo intuerentur 137.
Iniuria. Solon omnibus licere statuit de iniuria alteri illata supplicium sumere, et eam ciuitatem optime habitari dixit, in qua singuli singulorum iniuria ita mouerentur ac sua atque eam inferentes ulciscerentur 22.
Canem, qui morsu aliquem affecisset, capistro quattuor pedum / alligatum dedere iussit offenso 23.
Alcibiades Agatharcum pictorem ui detinuit, donec suas ędes perpingeret, mox cum donis dimisit. Taureę in choro superato pugnum incussit uictoria elatus 31.
Athenienses Samiis captiuis sameram in frontibus inserunt
ignominię causa, illi captiuis Atheniensibus noctuam 53.
Diogenes quodam ad eum dicente: Hi te irrident- At ego minime ridiculus sum, inquit, cum arbitrer solos ridiculos esse illos qui alios derideant et qui hac iniuria moueantur 57.
Bibulus stercore perfusus 67.
Cato in carcerem duci iussus honorabilior apparuit 68.
Imprudens. Spartę non licebat noctu pergere pręuio lumine 12.
Solon pro tempore stultitiam simulat 20.
Cato de legatis in Bithiniam mittendis, quorum unus podagrosus, alter capite uulneribus lęso erat, tertius uecordia insignis, "populus Romanus," inquit, "legationem emittit, quę nec pedes nec caput nec cor habet" 92.
Tigrannes nuncium aduentus Luculli securi percuti iussit, cęteris metu silentibus imparatum prope oppressit hostis 9.
Lucullus mente alienatus 12.
Herba in insaniam adducens 107.
Stulto permissum ineptire 113.
Inconstantia. Diuersis moribus aptus Alcibiades ut cameleon suscipiendis coloribus 32.
Theramenes cothurnus cognominatus propter inconstantiam, cum modo has, modo illas partes sequeretur 13.
Iustitia. Bruti seueritas in fìlios, quos proditionis conuictos uirgis cędi et securi percuti iussit 75.
Cato affinitatem cum Pompeio repudiauit, ne obsides contra rempublicam daret 67.
Ignis a Numa uenerari constitutus per uirgines Vestales 47.
Ignem a Delphis petiere extinctis domesticis ignibus, ut quos a barbaris uiolatos Pithius dixerat 89.
Inimicus. Aristidis modestia erga sibi inimicum 90.
Inimici Demosthenem fugientem miserati dederunt ei uiaticum 87.
Cęsar epulum ! fleuit Antonii necem 111.
Ignauus. Cato dicebat commilite sibi opus non esse, qui inter eundum manus, inter confligendum pedes agitaret quique stertendo quam hostibus clamitando longius sentiretur 92.
Persę regis uicti ignauiam Emilius reprehendit, quod uitę cupiditate adeo se suppliciter gereret, ut indignus priore fortuna uideretur 103.
In Galbam 104.
Ignauia Antonii, cum copias haberet
quadringentorum ferme milium 107.
Arbaces in poenam ignauię iussus nudum scortum ceruici impositum circumferre 128.
Iuramentum. Magnum iusiurandum 78.
Sextus Pompeius, cum perdere Antonium et regnare posset, noluit, quia illi iurauerat fìdem 106.
Infamiam ueterem abolere nolens Alcibiades nouam de se fabulam concitauit, canem suum abscisa cauda per urbem dimittens 29.
Pyrrrhus maledicum quendam ex Amracia, ut pelleret, rogatus respondit: Potius apud paucos illic manens quam circumiens apud multos de nobis obloquatur. Quosdam sibi detrahentes, cum uinolentiam excusassent, dimisit 229.
Lycurgus orator pecunia
se redimens a calumniatore 25.
Agesilaus maiore odio / calumniatores quam fures persecutus 30.
Hipochrita. Melius palato quam corde sentiens 92.
Cęsar coronam sibi imponi recusauit, et statuę suę ablatam ultus est, se pro libertate populi stare simulans, cum tamen dominatum exerceret 104.
Impatientia. Papyrius eum qui sibi barbam demulsit, pugione percussit 47.
LACTANTIVS FIRMIANVS
Iudex. Nemo potest de se recte iudicare 51.
Deus iudex ingratum abdicat filium et fugitiuum punit seruum 76.
Quod impium sit damnare antequam cognoscere 76.
De districto Dei iudicio et quomodo placari possit 145.
Probatur futurum Dei iudicium 159.
Quod post iudicium mille annis in terra regnabunt electi 160.
Signa pręcessura iudicium. Romanum imperium ante delebitur et in Asia summa potestas erit 161.
Quomodo imperii uentura sit destructio 162.
De aduentu Helię et Antichristi 162.
Prophetię 163.
De descensu Christi et iudicio 164.
Qui iudicandi sunt et qui non 164.
Regnabit Christus mille annis in terra secundum uaticinia Sybillę 166.
Quod finis non erit nisi Roma destructa 166.
Ira. Contra irę uitium 39.
Ira 140.
Deum irasci et gratificari 171.
Contra Stoicos dicentes in Deo esse gratiam, sed non iram 171.
Quod Deus irascitur 172:
Ira quid in Deo 180.
Differentia irę. Quod sine ira peccata non corriguntur 101.
Quod Deus uitiis irascitur 182.
Quod malorum felicitas non ideo sit quod Deus non irascatur, sed quod patientissimus sit 183.
Si Deus irascitur, cur homines irasci prohibuit 183.
Ira in iecore 183.
Autoritatem ad iram Dei probandam 184.
Effectus iracundię infelei 197.
Imprudens. Stultitia quid sit 114.
Inconstantia. Philosophię genus assistatum, id est instabile siue inconstans 52.
Iustitia terras incoluit regnante Saturno; sub Ioue fugata est 103.
Iustitia, pietas, ęquitas non potest esse in eo qui Deum uerum non colit 111.
Carneades argumentatur iustitiam ciuilem sapientem esse, sed iniustam, naturalem iustam esse, sed stultam 12.
Confutatur 113.
Infernus. Quomodo aperientur inferi et resurgent mortui, et qua ratione anima patibilis esse possit 164.
Differentia gehennalis et communis, et quid operetur in electis, quid in reprobis 165.
De his poetica 165.
Inimiciciarum causa est, quod Deus unus non uere colitur 105.
Quod tortores suos iusti diligant 109.
Iuramentum. Socrates per canem et anserem deierabat 67.
Hypocrita. Quod philosophorum oratio pugnet cum uita 61, 62.
Iudei quibus potestatibus pręditi fuerunt usque ad Domini passionem 80.
LAERTIVS
Iudicium. Diogenes mirari se dicebat, cum ollam quidem ac operculum non sine tactu ac tinnitu emamus, solo in homine emendo aspectu contenti sumus 56.
Cleantes ex specie comprehendens mores 78.
Heraclitus mundum ex igne nasci et rursus per quosdam ambitus per uices hoc omne sęculum ignescere 89.
Inuidia tacita inter Platonem et Xenophontem 32.
Bion inuido cuidam subtristi: Nescio, inquit, utrum tibi malum an alteri bonum contigerit 43.
Demetrius inuidia agitatus, quia clarissimus 52.
Antisthenes: Sicuti rubigo ferrum, ita inuidiam inuidos consumere aiebat. Absurdum esse dicebat triticum purgare lolio bellumque inutili milite, rem uero publicam inuidis non exhaurire 54.
Heraclitus dixit: Merentur Ephesii omnes adulti mori impuberibusque urbem derelinquere, quoniam Hermodorum sui pręstantissimum expulerunt dicentes: Nostrum nemo inęqualis sit, quod siquis erit talis, alibi et cum aliis habitet 89.
Ira. Plato iratus timuit uerberare seruos, ne modum excederet 32.
Pseusippus iracundus fuit et uoluptarius. Aliquando iratus in puteum se iecisse dicitur 38.
Quid sit ira, quid odium, quid iracundia, quid excandescentia 73.
Ignem gladio non fodiendum 82.
Pythagoras: In ira nihil aut dicendum aut faciendum 82.
Eurylochus, Pyrrhonis discipulus, furore instigatus ita est, ut sumpto ueru cum carnibus coquum in forum usque persequeretur, et in Helide quęstionibus discipulorum fatigatus abiecto pallio Alpheum transnauit fluuium 95.
Iniuria. Solon: Quomodo homines minime humana iura uiolarent? Si sic doleant et afficiantur qui non lacessuntur iniuria sicut qui lacessuntur 8.
Mirari se dicebat Anacharsis, quare Gręci mulctant eos qui calumniantur, athletas uero inter se ferientes honorant 14.
Ab adolescente conuiua passus contumeliam: Adolescens, inquit, si modo cum iuuenis es, uinumnon fers, cum senueris, aquam feres 14.
Xantippe in uirum Socratem conuiciata ipsum tandem sordida aqua perfudit. At ille: Sciebam, inquit, Xantippen tonantem quandoque pluituram. Idem se ex illa domi discere dicebat, quomodo foris aliorum ferat iniurias 19.
Diogenes ingressus aliquando semitonso capite conuiuium iuuenum plagas retulit. Postea nomina eorum qui se ceciderant inscribens circuibat ea prę se ferens. Ita illis uicem contumelię reddidit, dum reprehendendos et obiurgandos omnibus exposuit 56.
Inter
coenandum ossa illi quidam ut cani iactabant. At ille propius accedens iuxta illos mingebat ut canis 57.
Crates, cum Nicodromum cytharedum iritasset, cęsus in faciem est. Cartulam itaque imponens fronti inscripsit: Nicodromus fecit 61.
Cleantes conuitiorum patiens a condiscipulis et a Sositheo poeta 78.
Ollę uestigium in cinere confundendum, id est iniurię obliuiscendum 82.
Iniuria per se malum non est, uerum in suspicionis metu id malum positum est etc. 110.
Imprudens. Solon, ut reipublicę prosit, stultitiam simulat 7.
/ Diogenes Platone de ideis disserente et nominante mensalitatem et cyathitatem: Equidem, inquit, o Plato, mensam et cyathum uideo, mensalitatem uero cyathitatemque non uideo. Et ille: Recte, inquit. Quibus enim cyathus mensaque conspicitur, oculos habes, quo autem mensalitas et cyathitas intelligitur, animam non habes 58.
Monimus , mensarii cuiusdam famulus, amentiam simulat. Dimittitur, fit Diogenis discipulus 61.
Cleantes obtuso tardoque ingenio fuit, sed studii assiduitate uicit ingenii tarditatem 78.
Chrysippus in potationibus agebat quietem, crura tantum agitans, ita ut ancilla diceret Chrysippi sola inebriari crura 79.
Anaxarchus se ne id quidem scire dicebat, quod nihil sciret 94.
Iustitię tria genera: circa deos, circa homines, circa defunctos 36.
Aristoteles iustitiam dicebat uirtutem animi cuique secundum merita distribuentem 47.
Stateram non transiliendam 82.
Iustus a perturbatione remotissimus, iniustus uero perturbatione plenus est 110.
Ignis. Heraclitus ex igne cuncta constare dixit in illumque resolui 89.
Infernus. Bion dicebat eos qui essent in inferno magis fuisse cruciandos, si integris quam si perforatis uasis aquas ferrent. Facilem esse dicebat ad infernum uiam. Clausis enim oculis illuc iri 43.
Pythagoram descendisse ad inferos atque Hesiodi animam columnę ęreę uinculis adstrictam stridentemque uidisse, Homeri autem ex arbore pendentem et a serpentibus possessam, pro his quę de diis dixere 82.
Inimicus. Thales rogatus, quomodo aduersa quis ferat facillime: Si inimicos, inquit, uiderit deterius affectos 6.
Indoctus. Diogenes debiles dicebat, non surdos aut cęcos, sed imperitos 56.
Ignobilis. Bion, Boristhenites philosophus, ab Antigono interrogatus de patria ac parentibus: Pater, inquit, meus libertus fuit cubito se tergens. Significabat illum succidam et laridum uenditasse. Boristhenites genere non habens faciem, sed in facie scripturam acerbissimi domini. Mater autem, quam huiusmodi ducere potuit etc. Denique ait: Me autem ex me ipso intuere 43.
Democritus: Veni, inquit, Athenas, et nemo me cognouit 92.
Ignauus. Diogenes reuertebatur ex Lacedemone Athenas. Interrogatus, quo et unde: A uiris, inquit, ad mulieres 59.
Incertum. Aristo Achademico cuidam quicquam se comprehendere neganti: Ergo ne, inquit, hunc iuxta te sedentem non uides? Negante illo: Quis ergo te, inquit, excęcauit? Quis ipsa lumina abstulit? 77.
Xenophanes ait: Quid nam manifestum sit, nullus uirorum nouit neque erit quispiam qui sciat. Idem multi alii quos Scepticos appellant 95,97, 98.
Iuramentum. Thales: Non est, inquit, periurium adulterio deterius
6.
Zeno per caparim, Socrates per canem deierabant 66.
/ Pythagoras iurare per deos uetabat; quemque enim studiose curare oportere, ut ex uitę merito sibi fides habeatur 82.
Infamia. Socrates dicebat expedire se ipsum comicis exponere. Nam si quidem ea dixerint, quę in nobis corrigenda sunt, emendabunt, sin alia, nihil ad nos 19.
Conuitia in Aristotelle 46.
Diogenes grammaticos admirabatur, quod cum Vlixis mala requirerent, sua ignorarent 56.
Exprobrante sibi, quod aliquando pecuniam falso signasset: Tempus, inquit, fuit, cum talis eram, qualis tu modo. Qualis autem ego modo sum, nunquam tu eris 58.
Prandenti in platea qui circumstabant iugiter dicebant: Canis, canis. Vos, inquit, canes estis qui prandenti circumstetistis 59.
Gladium acutum deuitandum, id est cauendam infamiam 82.
Hypocrita. Heraclides dicitur a iuuentute nutrisse draconem, et cum moriturus esset iussisse cuidam ex necessariis, ut eius corpus occuleret draconemque supponeret lectulo, ut putaretur ad deos migrasse etc. Postea uisus est non qualis putari uoluit, sed qualis erat 53.
Cleantes dicebat Peripateticos idem pati quod lyrę. Quę cum bene sonent, se ipsas tamen non audiunt 78.
Impatientia. Bion magnum aiebat malum esse ferre non posse malum 43.
QVINTVS CVRTIVS
Inuidos
homines nihil aliud quam ipsorum esse tormentum 52 .
Ira.
Feliciorem fuisse Alexandrum, si superbiam atque iram uicisset quam si multas gentes
7 .
Iratus Clitum, quem amabat, occidit 44 .
Iniuria.
Hermolaus uerberibus affectus a rege occidendi eius iniit consilium
48 .
Insidię.
Murices ferreos in terram defodisse Darium transfuga nunciauit 17 .
Ignis.
Tyrii incendere machinas Alexandri, cum obsiderentur 9 .
Regia Persarum incenditur 24 .
POLIBIVS
Iudex. Fabius dictator primo formidolosus habitus, postea ex rerum euentu prudentissimus imperatorum iudicatus 56.
Inuidia hospites citius quam ciues opprimit 10.
Ira Alexandri 81.
Inconstantia. Galli primo impetu acerrimi, postea labascunt 29.
Inconstantia naturę in homine 64.
Philippus ex pio in impium mutatus 77.
Ingratus. Prusias Bizantiis sibi bellum inferentibus obiecit, quod cum eius imagines erigere decreuissent, rem deinde obliuioni tradiderint 72.
Inimicus. Hannibalis perenne odium in Romanos 40.
Iuramentum. Iusiurandum Romanorum per lapidem 43.
Infamia. Cleomenes regi Ptolomeo absenti detrahens delatus, in uincula coniectus periculum capitis fugiendo uix euasit 86.
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Iudici corrupto corium detractum 111.
Turpe iudicium a Romanis factum de ambiguo sole inter / Aricinos et Ardeates 147.
Inuidia fratrum in Ioseph 9.
Saulis in Dauid 47.
Ioabus Amasam interimit 53.
Inuidię uitium semper sublimia petens 77.
Aristides ob inuidiam uirtutis eiectus 136.
Manlii in Camillum inuidia 190.
Antisthenis est illud: Ita inuidum consumi inuidia ut ferrum rubigine 192.
Nequid preciosum ad hostem perueniret, Astapenses omnia sua in ignem coniiciunt 298.
Qui foris gloriosi, domi inuidiam passi 299.
Cęcam esse inuidiam 318.
Inuidia Metelli de consulatu Marii 345.
Sylla aliis inuidens honorem, sibi ambiens 356.
Caligulę inuidia in summos uiros 414.
Ira. Tauri igniuomi 29.
Cambysis ira in Damasis cadauer 98.
Captus Mamercus pro se apud Timoleonem dicere exorsus, militesque illi obstreperent, dolore et ira percitus, abiecto palio caput in subselia impegit 202.
Obsurduerunt aures Alexandri obstrepente ira, cum pro Clyto oraretur 227.
Brennus sibi manum intulit prędolore cladis acceptę 248.
Teuta regina irata Romanum legatum occidi fecit 261.
Numida cum Romano den tibus pugnauit 274.
Milonis et Clodii occursus 377.
Ignauię sibi obiectę impatiens sibi manum intulit 420.
Maximinus ira ardens, ita ut caput parieti impingeret affligeretque se se humi, uestem scinderet, arma arriperet 442.
Iniurię memor Arpagus a rege defecit 91.
Darius quotidie iniurię ab Atheniensibus acceptę memor 113.
Masisti equus insigni arduitate, sagitta percussus ingenti calcitratu sessorem excussit 133.
Archimedis machina uno ictu multa saxa torquens ut Briareus 284.
Alexander contumelia iritatus sexmilia ciuium interemit 349.
Sylla conuitio exceptus ab adolescente patienter tulit 357.
Cato in carcerem ducitur 367.
Ignominiosa animaduersio in milites 434.
Imprudens. Ęthiopes sacerdotem sanctissimum iudicant, quem phanatico cursu circumferri uiderint 11.
Dauid stultitiam simulat 48.
Calcedonis conditores cęci iudicati Apollinis oraculo 76.
Solon insaniam simulat 85.
Lydię quędam arbores, cuius fructus in ignem coniecti, ut uinum propius assidentes ebrios reddunt, quod amentię genus ad tripudium impellit ita affectos et ad intempestiuam cantilenam 93.
Brutus insaniam simulat 97.
Darius Calcedonios cęcos esse dixit, quod sterili et importuno loco urbem condidissent , cum ante oculos oportunissimum habuissent 107.
Cleomenes insanus factus 121.
Xerxes Hellesponto uerbera infligi iussit et compedes demitti 126.
Diodorus sophisma
soluere non ualens uitam / moerore finiuit 192.
Titus Manlius, Lucii filius, tardus ingenio 198.
Xenocrates 233.
Hannibal leges et iura ciuitatis parum se callere dixit 308.
Fuluio Flacco mens parum constare coepit, cum tegulas de templo Iunonis asportasset 323.
Catonis iocus in publicam legationem, quod nec caput nec pedes nec cor haberet 330.
Herbę genus ad insaniam adducens 400.
Stultitię argumenta in Claudio 415.
Domitianus muscas aucupatur 427.
Traianus furiosi occursu pene interfectus 429.
Stulta Heliogabali opera 439.
Inconstantia. Bellua fieri ex homine 4.
Ęthiopes orientem solem adorant, occidentem execrantur 11.
Alcybiades tam uario ingenio, ut cameleontis naturam habere diceretur 181.
Marcus Liuius ex consulatu damnatus, rursum omnium consensu sibi delatum recusabat, ciuitatis inconstantiam accusans 294.
Iustitia. Romę qui Laurentinos legatos uiolauerant, ad supplicium petiti. 73.
Brutus de filiis supplicium sumit 103.
Iustitię laus 244.
Damnati qui contra fidem Reginos infestauerunt quique contra ius gentium Apolloniatum legatos infestauerunt pulsauerunt 252.
In eos
qui legatos pulsarunt 318.
Manlius Torquatus in filium Syllanum 334.
In Publium Malleolum maternę cędis reum 349.
Fuluium pater occidi iussit, quod Catilinam sequi decreuisset 365.
Quod tibi non uis, alteri ne feceris 440.
Aureliani lex in milites 447.
Insidias cauit Hannibal habitum mutando 270.
Ignem perpetuum custodiebant uirgines Vestales 76.
In Hiera Vulcani officina 161.
Proluuium ignis ex Ęthna 161.
Boetiorum inuentum, quomodo incenderint pręsidium Atheniensium, cuius murusuitibus et lignis constructus 164.
Camillus Volscorum castra incendit 189.
Incendium Vrbis 291.
Ob ignem extinctum Vestalis flagris admota 297.
Incendium castrorum 301.
Scipio naues Cartaginiensium cremauit 304.
Capitolium incenditur 349.
Terra quam Siculi riuum ignis appellant 401.
Incendium Romę a Nerone excitatum 417.
Capitolium arsit 421.
Vrbs incenditur 443.
Infernus. Specus ingens medio foro uasto repente hiatu patuit 198.
Acheron in Italia et Epyro 209.
Interpres. Septuaginta interpretes 250.
Ingratus. Laomedon erga Herculem ingratus poenas dedit 29.
Croesus uincula Apollini dedicanda misit rogans, an hi qui pręcipua in deos essent ueneratione, talibus afficerentur pręmiis 93.
Sibaritę ingrati in Milesios 114.
Athenienses ingrati in Themistoclem 136.
Camilli
exilium 184.
Philippus / ingratus in Arisbam 205.
Patriam ingratitudinis notat Scipionis in funere mandatum 318.
Ingratus Sylla inMarium 151.
Iniustitia Appii de Virginia 144.
Inimicus. Darius ictum cunctatus, ne pro hoste amicum interimeret 100.
Marcellus Bantium ex inimico amicum fecit, non puniendo, sed beneficiis afficiendo 280.
Hannibal iurauit nunquam se amicum fore populo Romano 311.
Gracchus de Scipione uera loquitur, licet inimicus 318.
Ignauus. Semiramidis elephanti simulati 5.
Qui orta seditione nullius partis esset, ab honoris petitione exclusus erat apud Athenienses 86.
Terram et aquam tradere est alienę ditionis fieri 112.
Fidenates
fumo contra Romanos pugnantes ueluti contra apes 158.
Notę censorię in ignauos 283.
Marcelli animaduersio in milites, qui fugerant. Cecilius Metellus de Italia deserenda agitat, et ignominia notatur 293.
Athenienses in Philippi statuas et in ipsum uerbis pugnant 306.
Rex Olor Dacos coegit uxoribus ministrare, cum aduersus Basternas male dimicassent 322.
Persei regis capti ignauia. Sergius Galba 324.
Qui uitę cupidus interfectorem tantum morę rogauit, donec aluum exoneraret 355.
Domitius mortis pauidus 381.
Stulta Caii expeditio 414.
Inualidus. Adrianus Commodum sibi successorem adoptans, cum ualitudinarium esse cognouisset: In caducum, inquit, parietem inclinauimus 429.
Iuramentum. Lysander dicebat puerorum esse astragalis, uirorum iureiurando fallere 180.
Agesylaus sanctum habuit iusiurandum 236.
Iuramentum militare 240.
Per quos deos, Poeni, percussuri estis etc. 304.
Hypocrita. Pisistratus se uulnerans, simulans ab inimicis id passum, hoc commento tyrannidem occupat 86.
Intemperanti dictum, cum de modestia orationem haberet: Tacebisne, inquit, hodie, diues ut Crassus, uiuens ut Lucullus, loquens ut Cato 363.
VALERIVS MAXIMVS
Iudex. Iudicans alios ipse eiusdem culpę reus, liber VIII, caput VI. Lucius Cotta a Scipione Emiliano accusatus absoluitur, ne damnatio eius pręcipue accusatoris amplitudini existimaretur donata, liber VIII, caput I. De priuatis iudiciis, caput II.
Inuidia. Cum Xantippe uxor Socratem innocentem perire uociferaretur, tum ille: Quid ergo, inquit, nocenti mihi mori satius esse duxisti? Liber VII, caput II. Quintus Fabius cum Antiocho dimidiam partem nauium accipere pactus omnes medias secuit, ut tota classe eum priuaret, caput III. Inuidiam facere Fabio conatus Hannibal agro suo pepercit, eodem. Inuidia accusatoris cognita iam
morti addictus reus absoluitur. Quintus Flauius reus a Valerio, ędili plebis, apud populum actus. Scipio Asiaticus per inuidiam damnatus, liber VIII, caput I. Margius Chilo Marco Marcello datum a Cęsare spiritum sua manu eripuit, indignatus aliquem sibi
amicorum ab eo pręferri, liber IX, caput XI. Scipio / pecunię rationem reposcitur. Dies illi ad populum dicitur, liber III, caput VII.
Ira. De ira et odio, liber IX, caput III. Septicia mater irata filiis iam anus nupsit seni, filios exheredauit, liber VII, caput VII.
Iniuria. Xantippe et Socrates ut supra. Inuidia.
Imprudens. Brutus insaniam simulat, liber VII, caput III. Tuditani insani testamentum pro rato habitum, quoniam filium constituerat heredem, caput VIII.
Inconstantia. De mutatione morum, liber VI, caput IX.
Iustitia. De seueritate, liber VI, caput III. De iustitia, caput V. De seueritate in filium, liber V, caput VIII. De reis absoluendis uel damnandis. De priuatis iudiciis, liber VIII, caput II. De testamentis, liber liber VII, caput VII.
Ingratus. De ingratis, liber V, caput III. Ingratus libertus fit iterum seruus, liber II, caput I.
Inimicus deinde amicus, liber IIII, caput II. Inimicum ut mitiorem efficias, leuioris rei occasio. Pręsta, ubi iram effundat. Sic maius periculum euades, exemplo eius qui Athenis populo inuisus erat, liber VII, caput III.
Ignauus. De cupiditate uitę, liber IX, caput XIII.
Hippocrita. Qui alios heredes reliquerunt, alios se relicturos prędicauerunt, liber VII, caput IX. Masilienses eos qui religionis simulatione inertię alimenta quęrunt, non admittebant, liber II, caput I.
CICERONIS OPVSCVLA
ludex. In iuris ęquabilitate exercenda facilitas 92.
Iuris matura fons est. Testamentum falsum 153.
Hereditas honesta 154.
Impatientia. Themistocles, Coriolanus 12.
Aiax 99.
Ignauus. Salinatori respondit Maximus recepta Tarento: Nisi tu amisisses, ego nunquam recępissem 31.
Cyrsilus lapidibus obrutus, cum suaderet Atheniensibus, ut se Xerxi dederent 147.
Iustitia 74,75, 76.
Iustitię genera duo 77.
Iustum uoluntarium 78.
Nihil agendum de quo dubitatur, ęquum an iniquum sit 78.
Prouerbium: Summum ius summa iniuria 79.
Iustitia erga infimos 81.
Iustitię partes sunt non uiolare homines, uerecundię non offendere 95.
Iustitię officia pręponenda officiis scientię 109.
Iustitia sine prudentia multum poterit, sine iustitia nihil ualebit prudentia 120.
Iustus esse non potest, nisi idem sit magni animi 121.
Iustitia etiam inter latrones 121.
Iustitię causa reges constituti 122.
Fundamentum est enim perpetuę commendationis et famę iustitia, sine qua nihil potest esse laudabile 130.
Iustitia Arati Sitionii benefica ac liberalis 133.
Imprudens. Insipiens 75.
Solon mentitus 97.
Ira 76.
Ira immodica etiam aduersus inimicos uitanda 92.
Ira prohibenda in puniendo 93.
Ira procul absit 105.
Iniuria a metu proficiscens 76.
Interest, utrum repente an pręmeditate fiat iniuria 77.
Vi aut fraude fit iniuria 81.
Neminem uioles commodi tui gratia 142.
An sapiens eripiat tabulam stulto in naufragio? An dominus nauis? An sapiens sapienti? An filius patrem aecuset, si ęrarium expilantem uiderit ? Si patriam prodentem 158.
/
Hypocrita 81.
Ficta omnia celeriter tanquam flosculi decidunt nec simulatum quicquam potest esse diuturnum 122.
Aquiliana diffinitio: Ex omni uita simulatio dissimulatioque tollenda est 150.
Inconstantia. Sunt qui uoluptatem seuerissime contemnant; in dolore sunt molliores 88.
Inimicus. Hoc natura est insitum, ut quem timueris, qui cum de uita fortunisque contenderis, cuius ex insidiis euaseris, hunc semper oderis 193.
Infamia. Nam quid est tam inhumanum quam eloquentiam ad salutem hominum et ad conseruationem datam ad bonorum
pestem perniciemque conuertere 124.
Nihil est tam uolucre quam maledictum, nihil facilius emittitur, nihil citius excipitur, latius dissipatur 192.
Ingratus. Omnes enim immemorem beneficii oderunt 128.
Iniustitia eorum qui se populares uolunt, ob quam Lacedemonii Lysandrum expulerunt, Hagynii regem necaueuerunt. Item
Gracchos perdidit agrarię contentio 133.
Iuramentum. Est enim iusiurandum affirmatio religiosa 162.
Euripides: Iuraui lingua, mentem iniuratam gero 163.
Nullum uinculum ad restringendam fidem iureiurando arctius 164.
Fraus non dissoluit periurium 165.
THVCIDIDES
Ira. Irę impatiens 19.
Inuidia imbecilliorum erga potentiores 77.
Ignauus glorię auidus 26.
Ignaui est, cum pugna uincitur, uinci et bello 84.
PHALARIS
Ingratus. Se ipsum reprehendit, quod ingratis confidere non debuit 7.
Arguit ingratitudinis eos qui mutuum soluere neglexerant 24.
Imprudens. Ignoscit delinquenti filio propter iuuentam, patri propter senium 7.
Iniuriam illaturo se relaturum promittit 8.
Iniurantem monet, ut sibi caueat, quo primum metu, deinde poena torqueatur 8.
Admonet, ut cesset ab iniuria, quia uirum bonum esse audit 28.
Captos scribit qui sibi infensi fuerant 49.
Infamia. Inimici mores a suis discrepare asserit et sibi detrahenti minatur 12.
Monet, ne de se rumoribus magis credant quam experimento 20.
In calumniatorem suum 25.
Minatur in se scribenti 27.
De fama queritur 46.
Sthesicoro , quod in se declamasset, comminatur 48, 49.
Inuidia. Inimico nunciat suam felicitatem, ut doleat ex inuidia 13.
Inimicum calamitate affectum non extingui, sed uiuere optat 41.
Monet, ne sibi infensus sit, cum omnes tales coacti sint poenas dare 42.
ORATIVS IN EPISTOLIS
Inconstans. Protheus 2.
Inconstantiam carpit 12.
Inuidia 4, 13.
Inuidiam cessare in fine 21.
Ira furor breuis est 4.
Hypocrita 15.
Tunicanon facit monachum 19.
Imprudens. Doluit sanus factus, quod careret insanię uoluptate 28.
TERTVLLIANVS
Ignobilis. Terrę filius dicitur incerto patre natus 4.
Inimicos diligere 12.
Oratio pro inimicis 11.
Infernus impiis deputatus 3.
Damnati 16.
VERGILIVS
Ignis primo paruus 30.
Illicet ignis edax 81.
Incendium nauium 118.
Ira. Illis ira modum supra est lęsęque uenenum morsibus inspirant et spicula cęca relinquunt affixę uenis animasque in uulnere ponunt 48.
Dirę Ioui assistentes 224.
Infernus. Tenarias etiam fauces alta hostia Ditis etc. 51.
Crudelis ubique luctus, ubique pauor et plurima mortis imago 75.
Ęthnę descriptio 92.
Facilis descensus Auerni 124.
Hostium Auerni 126.
Monstra in faucibus Orci 127.
Damnati 132.
Poenę 134.
Monstra apud Circen 138.
Specus ad inferos peruius 147.
Imprudens. Sybilla furens 123.
Inuidia. Tum Drances idem infensus, quem glorię Turni obliqua inuidia stimulisque agitabat amaris 200.
PRIMA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Iudicium ultimum 41.
Tuba, dies Domini 42.
Dies Domini magnus et horribilis. Vallis Iosaphat 45.
Regnum mille annorum 46, 47, 178.
Dies tenebrarum 54, 71.
Et reuelabitur quasi aqua iudicium 54, 72.
Iudex causas, non personas considerat 55.
Ventilabrum tenebit in manu et purgabit aream 59, 79.
Ignis iudicii 75.
Misericors et iustus 92.
Regnum Domini Iesu 110.
Quod in fine mundi uniuersa moueantur 112.
Dies tribulationis 133.
Solitudo 135, 136.
Scrutabitur Hierusalem in lucernis. Dies Domini magnus et uelox nimis 137.
Vox Dei Domini amara 138.
Tempora pessima in nouissimis 141.
Tolluntur nomina dignitatum 143.
Enoch et Helias 158.
Iudicium pacis. Locus iudicii in portis 164.
Veni mittere gladium 171.
Dies nota Domino 176.
Dies Iudicii 187.
Nec omnes increduli pari sententia condemnandi 193.
Exaltabitur Dominus solus in die illa 194.
Stat ad iudicandum Dominus 197.
Occultum reuelabitur 197.
Nolite iudicare. Diuisit Deus inter lucem et tenebras 201.
Stellę, sol, luna obscurabitur 218.
Mille anni 228.
Angeli cum Domino ueniunt ad iudicium 229, 230.
Debiti exactio 231.
Hierusalem erit Iebus, id est conculcatio 242.
Ecce Dominus dissipauit terram. Lugebit uinum et uindemia 245.
Domus auratę
remanebunt uacuę. Pauci electi Deum laudabunt. / Fenestrę cęli apertę sunt. Concussa sunt fundamenta terrę. Visitabit super militiam cęli 246.
Sol obscurabitur 247.
Cum feceris iudicia tua in terra 248.
Gladius Domini uerbum Dei 250.
In die illa clangetur in tuba magna 252.
Quando uisitauerit in maiestate Dominus, omnes diuitię impiorum puncto temporis comparentur 256.
Nihil occultum 256.
Erit lumen lunę sicut lumen solis. Nemo abibit impunitus 260.
Mille anni 260.
Ardens furor eius uenit cum
gloria, quasi ignis deuorans. Vox Domini 261.
Indignatio Domini super omnes gentes. Libri in quibus opera scripta. Stellę cadentes 265.
Gladius Domini, id est sententia. Reges et principes terrę iudicabuntur 265.
Mensura et perpendiculum, id est sententia 265.
Ecce merces eius cum eo 272.
Agni congregantur 273.
In conspectu eius reges colla submittent 275.
Aduentus secundum gloriam 277.
Vt iustificeris in sermonibus tuis 279.
Gladius Domini 286.
Reges uidebunt et consurgent principes 287.
Apostolorum iudicium 290.
Cęli in melius mutandi 291.
Iustitia reueletur 302.
Mille anni 310, 322.
Vtrum cęli et terra interibunt 325.
Peccator C annorum maledictus erit. Mille anni 326.
Ecce Dominus in igne ueniet 329.
Mille anni 331.
In die illa peribit cor regis et cor principum 338.
Hierusalem aurea 359.
Consurget gens aduersus gentem 368.
Ego sum iudex et testis, dicit Dominus 373.
Inuidia. Qui lętantur de casu aliorum 81.
Lernea bestia 94.
De inuidis conqueritur 102.
Bonis mali aduersantur 108.
Philistei lętati de morte regis Israel 220.
Tyri de euersione Hierusalem 228.
In inuidos 252,260.
In calumniatores 333.
Hydra. Scylla 349.
Inuidia aduersus Hieremiam 369.
Ira. Est ira, quę iustitiam Dei non operatur. Ira Architę Tarentini 40.
Conuertit in amaritudinem iudicium qui iratus iudicat 55.
Ira in ossa mortui sęuiens 49, 62.
Ira. Zelus 152.
Furor Domini 207.
Ira Dei 224.
Irascitur Deus fidehbus, non infidelibus 230.
Calix furoris Domini 293.
Deus magis irascitur, quando delinquentes non castigat 320.
Iram Dei et muta sentiunt elementa 339.
Ira Dei 343.
Quattuor plagę irę Dei 353.
Ignis furoris Domini 354, 356.
Succendam ignem in portis eius 357.
Ira Dei 364.
Propinatio calicis 367.
Iniuria. Ossa regis Idumeę a Moabitis exhumata atque combusta 49, 62.
Tactus pro iniuria 155.
Imprudens. Nabal nabala idaber, id est fatuus fatua loquitur 262.
Stultum Dei sapientius est hominibus 267.
/
Inconstantia. Notandum in Scripturis sanctis, quod semper peccatorum moueantur pedes 352.
Iustitia. Iudex iustus 70.
lustum iudicium iudicate 161.
Non est omnium recte iudicare 191.
Nullius personam accipit in iudicio 215.
Semita iusti recta est 248.
Iustus, iustitia 321.
Iudicate mane iudicium et erruite ui oppressum 361.
Iosias rex iustus 362.
Iustitia mixta misericordia 380.
Ignis natura duplex. Lumen habet credentibus, tenebras incredulis 45.
Ignis tribulationis 175.
Ignis 203.
Infernus. Mors 37.
Cor maris 90, Lacus non habens aquas 166.
Infernus et mors dilatauit os suum 200.
Profundum laci. Tenebrę exteriores 219.
Infernus sub terra 220.
Lacus suppliciorum atque cruciatuum 231.
Profundum laci, fundamenta laci 232.
Poenarum differentia 236.
Lacus inferni 246.
Poenarum magnitudo sciri non potest 247.
Thophet 261.
Portę inferi 270.
Infernus et mors non confitebuntur neque laudabunt te 271.
Ignis infernalis 290,323.
Ignis et uermis 332.
Qui dicunt supplicia finiri 332.
Thophet, gehenna, gehennon 344, 358.
Melius non esse quam in suppliciis esse 360.
Gehenna 301.
Interpres. LXX interpretes mistica prodere noluerunt 1.
Extasis, mentis excessus 1.
Sichem, non Sichar in Euangelio legendum 11.
Non omnia uere facta, sed in figuram fieri iussa 12.
Obscuritas tribus rebus constat 16.
tupikws figuraliter 30.
Hanc habet consuetudinem sermo diuinus, ut per tropologiam et metaphoram historię exprimat ueritatem 30.
Quinque panes confringuntur, ut comedi possint 31.
Loca confragosa 31.
Littera occidit 49.
Triplex intelligentia 67.
Apostoli ponentes testimonia de Veteri Testamento non uerba considerant, sed sensum 72.
Historię ueritatem tropologia non confundit 79.
Commentatoris officium 87.
Non idem ordo tropologię qui historię 88.
LXX interpretes 98.
Laudat eos qui bene dicta de Gręcis uertunt in Latinum 102.
Historia astricta est, euagandi non habet facultatem. Tropologia libera, et his tantum legibus circumscripta, ut puritatem sequatur intelligentię sermonisque contextum, nec in rebus multum inter se contrariis uiolenta sit copulandis 121.
Si isti tacuerint, lapides clamabunt
124.
Sela, diapsalma, id est semper ęternum 127.
Historia sępe metaphorice texitur 132.
Rhamnus plena sentibus pungens simul et urens 134.
Defìcere quattuor modis intelligere 135.
Iona columba uel Gręcia, unde Iones 141.
Aurum, sensus 157.
Obscuritas 160.
In pręceptis quę ad uitam pertinent et sunt perspicua non debemus quęrere alegoriam, ne iuxta comicum nodum / quęramus in scirpo 164.
Explanatio laci uisa, tricę inextricabiles 171.
Regula Scripturarum est: ubi manifestissima prophetia de futuris texitur, per incerta alegorię non extenuare quę scripta sunt 181.
Testamentum pro pacto uiuentium 182.
Malachias et Esdras idem est 185.
Argentum et aurum, pro sermone et sensu 194.
Spiritalis interpretatio sequi debet ordinem historię 219.
Cur ędificas in littera occidente 243.
Liber scriptus intus et foris, in sensu et littera. Apostoli et euangelistę non sunt interpretati uerbum de uerbo nec LXX interpretum autoritatem sunt secuti 256.
Thimeum Platonis non intelligit Tullius 274.
Intelligentia spiritalis 298.
In eos qui litteram tantum sequuntur 302.
Apochriphi 321.
Amen 325.
Tharsis mare et Indię regio. Tharsum urbs Cilicię 330.
Circumcidimini Domino, auferte prępucia cordium uestrorum, id est deserite occidentem litteram et sequimini spiritum uiuificantem 338.
Personarum mutatio et maxime in prophetis difficilem intellectum facit. Quę si suis locis et causis temporibusque reddantur, plana fient quę uidentur obscura 345.
Amen, fiat, Domine 348.
LXXinterpretes quanta omiserint 370.
Multa in Scripturis dicuntur non ut sint, sed ut esse uidentur, ut Ioseph pater Domini 371.
Euangelistę secuti Hebraicam ueritatem, non alicuius interpretationem 376.
Qui Scripturas aliter intelligit quam ueritas habet, uuam acerbam comedit 377.
Ingratus contra beneficia Dei 199.
Iniustitia. Qui conuertitis in absintium iudicium et iustitiam relinquitis 70.
Qui iratus iudicat 74.
Iudicium peruersum 120.
Veh qui dicitis malum bonum et bonum malum 201.
Ioachim rex iniustus 362.
Inimicus. Omnes socrus oderunt nurus 109.
Diligite inimicos 328.
Incertum. Saul deceptus uerbi ambiguitate 249.
Hierusalem. Helius Adrianus ita muros Hierusalem subuertit, ut de urbis reliquiis ac fauillis sui nominis Helliam conderet ciuitatem 39.
Titus et Vespasianus 46.
Euersio Hierusalem 100,125.
Porta piscium 136.
Vrbes Iudeę dirrutę 137.
Destructio per Vespasianum et Titum 191.
Captiuitas 227.
Et eris destituta, quę oblita es Dei Saluatoris tui 237.
Hierusalem destructa in ęternum non ędificabitur, ut aureę Hierusalem atque gemmatę somnia conquiescant 247.
Conculcabit eam pes pauperis, gressus egenorum 249.
Hierusalem et Syon quattuor modis intelligitur 288.
Hierusalem et Syon una urbs 293.
Insula 311.
Hierusalem aurea 313.
Transeamus ex his sedibus 328.
Super eum rugierunt leones 335.
Veh mihi super contritione mea 347.
Hierusalem aurea 359.
Ab Hellio [adille] Adriano Helia dicitur 359.
Hierusalem aurea 375.
Iuramentum. Periurium. Omnis iurans ex hoc iudicabitur 158.
Iuramentum mendax ne diligatis 164.
Iusiurandum hos habet comites: ueritatem, indicium atque iustitiam 338.
/
Infamia. Nihil enim tam facile quam ociosum et dormientem de aliorum labore et uigiliis disputare 97.
Sanctis et piis detrahitur 144.
Hipocrita. Mentietur opus oliuę 134.
PneumatofÒroi, portantes spiritum siue spiritales, et hoc eironikws legendum 142.
Offerens cęcum, claudum, languidum 181.
Miscet siceram 201, 212.
Cuncta ob mercedem faciunt 236.
Inobediens uerbis prophetę 256.
Non audierunt uerba mea, quę per seruos meos locutus sum 373.
ludei et gentiles 2.
Ruit Hierusalem, quia lingua eorum contra Dominum 9.
Synagogę fornicatio. ludei et gentiles. Iudei propter illatam Christo iniuriam subuersi 13, 17.
Israel Iudei uel heretici. Iuda gentilis uel Ecclesia 14.
Adultera Iudea 17.
Quando Israel translatus in Assyrios 20.
Iudeorum ignominia 45.
Esau Iudei, Iacob Christiani 49.
Patres nostri Iudei dicuntur 50, 63.
Synagoga. Ecclesia 55.
ludei Christiani 62.
Domus hiemalis regnum Israel, domus ęstiua regnum luda 66.
Iudeorum impietas
72.
Iudei Ecclesia 74.
Iudei passi propter Christum. Toto orbe peregrini 77.
Christiani 79.
Iudeorum error 86.
Niniuitę ludeos condemnabunt 87.
Hedera, cucurbita, locusta 93.
Iudei capite diminuti 96.
Reliquię Israel saluabuntur. Iudei et gentiles 99.
Israel earneus, Israel spiritalis 104.
Regnabunt usque ad tempus in quo parturiens pariet 104.
Septem pastores, octo primates. Sunt patres Veteris et Noui Testamenti 104.
Ficus, uinea, oliua 133.
Ablatum regnum a Iudeis. Populus Canaan 136.
Homines et iumenta, id est Iudei et gentiles 154.
Duę mulieres, Israel et Iuda uel heretici et Iudei 159.
Vastatio per Romanos. Captiuitas eorum ęterna 170.
ludei destructo Romanorum regno se regnaturos dicunt 180.
Maledictus et dolosus populus Iudeorum 182.
Deseruerunt fratrem suum, id est Christum, et contaminauerunt pactum patrum suorum 183.
Filii Iacob 185.
Iuda et Beniamin in Hierusalem. Ephraim et Israel in Samariam 188.
Extrema passi, quia occiderunt medicum 190, 191.
Domus Israe! relinquitur a Domino. Principes Sodomorum et populus Gomorę 190, 191.
Scribę et pharisei 191, 192.
Legentes et non intelligentes 192.
Domus Iacob 193.
Malignitas interpretationis. Iudei cęci 195.
Nemo sancta percipit 196.
Scribę et pharisei 197.
Reliquię saluantur 198.
ludeę desolatio propter ingratitudinem 199.
Propterea ductus est captiuus populus meus 200, 207.
Qui fuerunt reliquię saluandę 217.
Passi sub Vespasiano et Hadriano, quia non receperunt Euangelium. Aure audietis, et non intelligetis 202.
Postquam terra repleta est gloria Domini Sabaoth, Iudeorum templum repletum est ignorantię tenebris 203.
In orbem dispersi. Prohibiti terram ingredi de qua eiecti fuerant 204.
Samai et
Helleel, ex quibus orti scribę et pharisei. Abscondit / faciem suam a domo Iacob 209.
Reliquię conuertentur 214.
Israel carneus, Israel spiritalis. Scribę et pharisei. Delicto eorum salus gentium data 236.
Quia obliti estis Dei, saluatoris uestri 237.
ludei quondam in honore, nunc in tribulatione 243.
Qui Christum, brachium Domini nescierunt 249.
Non ita a Deo percussi, ut ipsi
percusserunt Christum 251.
Quod pauci erant credituri. Percussi a Deo. Contra X tribus. Scribę et pharisei 256.
Vt uidentes non uideant, et cęci uideant. Perdam sapientiam sapientium. Scribę et pharisei 252.
Contra scribas et phariseos 256.
Vt uidentes non uideant et cęci uideant. Perdam sapientiam sapientium, scribarum et phariseorum 256.
Mala arbor. Generatio uiperarum 257.
Conuertimini, sicut in profundum recesseratis, filii Israel 262.
Expulso Israel habitabunt in Hierusalem gentiles. Humiliabit Hierusalem 263.
Erunt quasi de incendio cinis 264.
Colentes portenta 266.
Israel carneus, Israel spiritalis 275.
Conuersus retrorsum populus Iudeorum 277.
Iudei cęci. Scribę et pharisei, duo Israel. Oues perditę domus Israel 278.
Israel 280.
Domus Iacob 283,285.
Duro corde, qui longe estis a iustitia 284.
Ad se missum non receperunt 287.
Iniquitatibus uestris uenditi estis. Quare 289.
Iudei adhuc captiui 294.
Synagogę VII filii. Perfidia Iudeorum 298.
Filii auguratricis semen adulteri et fornicarię 304.
Vltio de Iudeis 312.
Expandi manus meas tota die ad populum incredulum 322.
Ad Iudeos comminatio 324.
Iudeorum exprobratio 293.
Duę uirgę, Iudei et gentiles 298.
Scribę et pharisei 303.
Erruant te synagogę tuę 306.
Me etenim de die in diem quęrunt 307.
Elongatum est iudicium a Iudeis, quod gentibus nunciatum est 311.
Repromissiones non ad omnes Iudeos, sed ad eos factę qui in apostolis et per apostolos electi sunt ex Israel 312.
Filii alieni mentiti sunt mihi 313.
Paulus dolens perfidiam ludeorum 316.
Sacrificiis Iudeorum refragatur 327.
Perfidi et ingrati 335.
Secundum numerum ciuitatum tuarum erant dii tui, luda 336.
Iudei in ruinam 342.
Iudei 344.
Populus meus non cognouit iudicium Domini 344.
Lumbare Dei siue cinctorium 350.
Iudei habitantes in siccitate in deserto 356.
Toto orbe dispersi 358.
Obsessi a Romanis 359.
Ficus malę ludei, ficus bonę fìdeles 366.
Facta est terra eorum in desolationem 368.
Repulsio ludeorum nostrę fuit salutis occasio 375.
Israel secundum carnem et spiritum. Reliquię Israe! 375.
Ephraim dilectus 377.
Ecclesia Christi
primum ex Iudeis. Non est abiectum uniuersum semen Israel, sed tantum increduli 278.
Filius meus primogenitus Israel 380.
Hierusalem. Arihes. Leo Dei fortis Hierusalem. De eius euersione et reparatione 255.
Lena et catulus leonis 257.
Vespasianus , Titus,
Adrianus 263.
/ Templum 264.
Aquila Nabuchodonosor. Lybanus
Hierusalem 264.
Vastitas 265, 267.
Qui instaurat Hierusalem, destruit Babylonem 281.
Indoctus. Asinios ac Rabirios nostri temporis, qui de Gręcis bonis Latina faciunt non bona 20.
EX SECVNDA COMMENTARIORVM
Iudex. Iudica pro damna 11.
Comedent mulieres fructum suum 13.
In tempore uultus tui, id est in tempore ludicii 21.
ludicium uerum fecerit inter uirum et uirum 55.
Deus pater omne iudicium dedit Filio 62.
Olla succensa 66.
Dies Domini. Gladius 80.
Gladius Christi 85, 87.
Ecce uenit, et factum est. Dicitur de iudicio Christi 95.
Iudices dii 112.
Capilli tanquam lana mundissima purum sincerumque iudicium est. Christus iudex 131.
Quod interfecto Antichristo die XL Dominus cum maiestate ueniet 141.
Nolite iudicare. Non iudicare prohibuit, sed docuit 148.
Sinite crescere usque ad messem, id est nolite ante tempus iudicare. Elegerunt bonos in uasa, malos autem foras miserunt 158.
Filius hominis uenturus est in gloria Patris sui cum angelis suis 163.
ludex terribilis. Dies Iudicii absconditus 174.
Christum media nocte uenturum 175.
Venturus in maiestate 176.
Unusquisqne onus suum portabit 216.
Pulchre quidam uir apprime grauis, cum ei cuiusdam iudicis laudaretur integritas et diceret de eo ille qui laudabat: non est fur, respondit: optimum seruum faceret, si nec fugitiuus esset 248.
Nihil occultum 262.
Quia zelus et furor uiri non parcet in die uindictę 263.
De fenestra domus meę per cancellos prospexi 264.
Statera dolosa 266.
Iacebunt mali ante
bonos 270.
Omnes uię hominum patent oculis eius. Spirituum ponderator est Dominus. In iudicio non errabit os eius. Pondus et statera iudicia Domini 271.
In hilaritate uultus regis uita 272.
Rex intuitu suo dissipat malum 214.
Alios iudicans et se non considerans 274.
Dissipat impios rex sapiens 275.
Corda hominum manifesta sunt prudentibus 281.
Decerne quod iustum est 284.
Quando sederit cum senatoribus terrę 286.
Iudicium peruersum Iudicium futurum 294.
Non facile iudicabis 300.
Antequam tenebrescat sol 306.
Palpebrę eius interrogant filios hominum 326.
Qui non uendunt iudicium 329.
Domine, a paucis de terra diuide eos 330.
Quattuor sunt iudicia Dei: in pręsenti prosperitas malorum et tribulatio sanctorum, in futuro remuneratio sanctorum et condemnatio malorum 332.
Iustitię Domini rectę lętificantes corda 333.
Iudicia Domini uera 333.
Iudicia tua uelut abyssus multa 347.
In tempore malo, in diebus famis 348.
Dies mala 352.
Deus manifeste
ueniet. Ignis. Discretio 358.
Dilatio Iudicii 359.
Recta iudicate, / filii hominum 363.
Vtique est Deus iudicans in terra 364.
Iudicia Dei abyssus 367.
Poena Iudicii 369.
Ecce dabit uoci suę uocem uirtutis suę 370.
Deus, iudicium tuum regi da 372.
Cum accepero tempus, ego iustitias iudicabo 374.
Libri in Iudicio aperientur. In medio autem deos diiudicat 381.
Iudex iniquus 381.
Surge, Deus, iudica terram 382.
Iustitia ante eum ambulabit 385.
Nihil occultum 389.
Iustitia et iudicium correctio sedis eius. Ignis ante eum pręcedet 395.
Quoniam uenit iudicare terram 396.
A uoce tonitrui tui formidabunt 398.
Emitte spiritum tuum, et creabuntur 399.
Omnes uię meę coram te, Domine 419.
Nihil occultum 426.
Inuidia. Qui bonum actum per inuidiam carpit 12.
Gaudens lapsu aliorum 69.
Contra inuidos 87.
Ęmulis respondet 104.
Venena inuidię posse quidem superari, sed difficile conquiescere 172.
Inuidia eligens magis Barrabam quam Iesum 179.
Qui apud nos inuidus, in Gręco significantius ponitur fascinator 198.
Zelus bonus et malus 206.
Emulatio. Zelus. Inter zelum et inuidiam. Inter inuidum et inuidiosum 213.
Detestantur stulti eos qui fugiunt
mala 269,
Mali bonis inuident 269.
Putredo ossium inuidia 270.
Detrahere sanctis 275.
Comedit carnes suas 295.
Obseruabit peccator iustum 348.
Et exarserunt sicut ignis in spinis 412.
Eripe me ab homine malo 426.
Ira Dei 16, 30.
Furor illis secundum similitudinem serpentis 35.
Obfirma faciem tuam super 43.
Magna ira est, cum peccantibus non irascitur Deus 49.
Ira non est Deo naturalis, sed nostris uitiis prouocatur 51.
Furor et ira insanię proxima 126.
Qui irascitur fratri suo 146.
Scidit uestimenta 179.
Ira duplex 231.
Sol non occidat super iracundiam uestram 232.
Ira uel furor in Deo 233.
Nihil foedius iracundia 244.
Fatuus statim iudicat iram suam 268.
Ira perficiens malum 272.
Facilis ad irascendum 273.
Ira in malos, lenitas in bonos 273.
Fuge iracundos 277.
Ira grauis, ira immisericors 281.
Totum spiritum suum profert stultus. Facilis ad indignandum, ad peccata procliuis 282.
Qui prouocat iras, producit discordias 283.
Ira risu melior 290.
Ira iungitur superbię 298.
Ne ira et furore superati in maledictum prorumpamus 305.
Aufer iram 306.
Domine, ne declines in ira a seruo tuo 339.
Framea. Et in ira dolos cogitabant 346.
Quiesce ab ira et derelinque furorem 348.
Ira et furor 349.
In ira molesti erant mihi 361.
Furor illis secundum similitudinem serpentis. Arcus Dei ira et comminatio 363.
Ira Dei iusta uindicta dicitur. Irascitur, ut emendet 374.
Turbatus sum et non sum locutus 375.
Viam fecit semitę irę suę 378.
Vincere iram magnę uirtutis est 405.
Iniuria. Qui profert contumeliam insipiens est 216.
Racha inanis 324.
Quosque irruitis in hominem 365.
Appropinquauerunt persequentes me iniquitati; a lege autem tua longe facti sunt 418.
Cum exurgerent homines in nos, forsitan uiuos deglutissent nos *420./
Imprudeiis. Nolite fieri sicut equus et mulus 35.
Insipiens et insanus 257.
Auersio paruulorum interficiet eos 258.
Cęcitas cordis 264.
Excelsa stulto sapientia 278.
Futura non cogitans 296.
Stultus omnes stultos iudicat 304.
Inconstans. Circulus in auribus 47.
Lunaticus sępe cadens in ignem et crebro in aquam 163.
Sicut auis de nido suo transmigrans 281.
Inconstans 283.
Vię eorum tenebrę et lubricum 346.
Infirmati sunt, nec fuit qui adiuuaret 402.
Iustitia. Princeps iustus 273.
Cognoscere personam in iudicio non est bonum 278.
Iustus nimium 299.
Iustus Dominus iustitiam dilexit 327.
Iustitia maior cęteris 328.
Iustitia plena est dextra tua 357.
Reddes unicuique secundum opera sua 366.
Iustitia. Veritas 385.
Iniustitia. Calumnia opprimens innocentes 295.
Ignorantia tenebrę, scientia lux 124.
Inter notionem et agnitionem 221.
Ignis. Napta genus fomenti apud Persas, quo uel maxime nutriantur incendia 126.
Exorto caumate arefiunt 175.
Ignis aliis lucet, alios urit 378,400.
Infernus. Dedit me Dominus in manu, de qua non potero fugere 10.
Quam sint infesti demones animę damnatę 13.
In terra nouissima. Qui non sunt 70.
Ignis 76.
Terra ultima 82.
Tenebrę exteriores 149.
Supplicia diuersa 152.
Gehenna. Duplex gehenna, ignis et frigoris 152.
Inferiora terrę 229.
Locus aere et terra pinguior 240.
Frigora niuis 286.
Melius non nasci quam damnari 295.
Cum descendentibus in lacum 339.
Deduces eos in puteum interitus 362.
Introibunt in inferiora terrę 366.
Abyssus 376.
Infernus inferior. Superior infernus peccatum est 385.
Ciuitas munita 404.
Gehenna duplex 434.
Interpres. Alphabeti Hebraici interpretatio 8.
Torcula pro poena et pro fructu 10.
Arcus signat uel insidias uel diem Iudicii uel eloquia sacra 14.
Dentes aliquando prędicatores, aliquando sensus interiores signant 14.
Aqua quid signat in Scripturis 17.
Quid a LXX translatum 30.
Aurum, argentum 47.
Triplex intelligentia: iuxta litteram primum, secundum medie per tropologiam, tertio sublimius, ut mystica quęque noscamus 49.
Argentum et aurum 63.
Quadrigę, currus, Equi in malam partem accipiuntur, si terreni sunt, si cęlestes in bonam 73.
Inter historiam et tropologiam 100.
Triplex intelligentia 103.
Tribus rebus
fit obscuritas lectionis 104.
Cur in Scripturis quędam repetantur. Ad mare, id est ad occidentem 117.
In Euangelio: alias oues quę non sunt ex hoc ouili, in Gręco ex hoc atrio dicitur 117.
Folia littera, fructus spirittus 199.
Scripturę sanctę sacramenta, magis miranda et cogitanda quam eloquia proferenda 122.
Tropologia, id est moralis intelligentia 128.
Quando LXX interpretes 134,137.
Expositores Euangeliorum 143.
Aurum sensus, argentum sermo, ęs uox 151.
Commatica interpretatio 158.
Fugiendum de Iudea ad
montes, de littera, ad spiritum 174.
Parabola. Similitudo 185.
Corpus Ioannis sepelitur, caput in disco collocatur. Littera humo tegitur, spiritus in altari honoratur et sumitur 185.
Victorinus, Origenes, Dydimus, Porphyrius 191.
Tertullianus, uir doctissimus 192.
Littera caro, mysterium spiritus 199.
LXX fiat, Aquila uere, Symachus et Theodotion amen 200.
Alegoria quid sit 207.
Officium commentatoris 209.
Scripturas non iuxta historiam accipiendas 211.
Caro et spiritus Scripturę 211.
Caro concupiscit aduersus spiritum, id est historia contra alegoriam 212.
Non iisdem uerbis, sed eodem sensu prolata exempla de Testamento Veteri 237.
Apertio oris 241.
Aufer rubiginem de argento, et egredietur uas purissimum 274.
Torrens sine additamento non ponitur in bonam partem 290.
Quis pro difficili, non pro impossibili ponitur 295.
Vnam pro unum, foemininum pro neutro ponunt Hebrei 300.
Rarus est qui ueram Scripturę inueniat solutionem 300.
Passer nunquam in malam partem 307.
Diapsalma. Sela. Semper 321.
Mons multa figurat 347.
Psalmi in quinque libros diuisi 352.
Gloria Scripturę intus in sensu, non foris in littera 356.
Psalmus. Canticum 357.
Psalterium et cithara quid signant 363.
Ramnus sentium genus 364.
Argentum littera, aurum sensus 369.
Quia non cognoui litteraturam, introibo in potentias Domini 372.
Foenum duplex, aridum et florens 373.
Vbi in Euangelio dicitur, ut impleretur quod est in Esaia propheta, debet dici: in Asaph propheta. Aperiam in parabolis os meum. Item hora tertia, ubi dicendum hora sexta. Retulit XXX argenteos, ut scriptum est
in Hieremia, dicendum in Zacharia 377.
Quicunque psalmus pręscribitur filiorum Chore, nihil triste habet. Tabernaculum, atrium, domus 383.
Littera occidit, spiritus uiuificat 384.
Thesaurus in uasis fictilibus, sensus in littera 390.
Littera et spiritus 394.
In eos qui omnia secundum litteram exponunt 396.
Vbi in fine sunt duo alleluia, alterum est psalmi qui sequitur 400.
Mare, id est occidens 402.
Gratis, id est sine causa uel frustra 404.
Anno Domini CCCC Hieronymus commentatus est super Psalmos 405.
Reuela oculos meos, et considerabo mirabilia de lege tua 415.
Mirabilia testimonia tua, ideo scrutata est ea anima mea 418.
Syon, specula, ecclesia, anima quę Deum contemplatur. In generatione et generatione, Iudeorum et gentilium. Alleluia, laudate Dominum. Littera, spiritus 432.
Psalmus alphabetites. Psalmi graduum 436.
Ingratus. Mutuabitur peccator et non soluet 349.
Obliti sunt beneficiorum eius 377.
Pro eo ut me diligerent, detrahebant mihi, ego orabam 404.
Inimicus. Oratio pro inimicis 124,352,383,404.
Diligite inimicos 147, 278, 280.
Inimicicię utiles et inutiles 213.
Conuertantur et erubescant ualde / uelociter 323, 324.
Inimicorum, genera
quattuor 339.
Fauentes pręuaricationem odiui 392.
Confundantur superbi, quia iniuste iniquitatem fecerunt in me 417.
Odisse debemus peccatum, diligere homines 417.
Ignauus. Effeminatus est qui uel malis sęculi tristatur uel bonis exultat 36.
Ignauus bona quę fecit dissipat 272.
Inualidus. Terra absque muro 94.
Ipse cognouit figmentum nostrum 398.
Petra refugium erinaciis 399.
Hierusalem uastatio 19.
Vmbilicus terrę 29.
Hierusalem quattuor modis intelligitur 45.
Comparatur mulieri pulchrę, rursum leenę, deinde uiti et uineę pulcherrimę 57.
Saltum meridianum 61.
Ooliba Hierusalem, Oola Samaria 63.
Obsessa sub Tito 66.
Primus Iudeam Romanorum subiecit Pompeius 120.
Hierusalem euersa 170.
Et peccatum matris eorum non deleatur 405.
Hierusalem cęlestis 421,424.
Templum 426.
Iuramentum. Decipere aduersarium licet, si fidem iuraueris, non licet 52.
Iuxta phariseorum auaritiam, qui iurat per templum nihil est, qui in auro templi debet 172.
Iuramentum Dei 300.
Qui iurat et non decipit 329.
Infamia, detractio 147,277.
Remoue a te os prauum, et detrahentia labia sint procul a te 261.
Stultus labiis uerberabitur 266.
Qui carnes ad uescendum conferunt 277.
Quę uiderunt oculi tui ne proferas in iurgio cito 278, 279.
Ne audias detractorem 280.
Comedit molaribus 283.
Detrahens occulte 305.
Proteges eos in tabernaculo tuo a contradictione linguarum 342.
Detrahebant mihi 350.
Sedens aduersum fratrem tuum loquebaris 359.
Dentes eorum arma et sagittę, et lingua eorum gladius acutus 363.
Exacuerunt ut gladium linguas suas 366.
Detrahentem secreto proximo suo hunc persequebar 397.
Domine, libera animam meam a labiis iniquis 419.
Labia iniqua et lingua dolosa 437.
Quod detractor nulli tam nocet quam sibi. Remedium. Sagittę potentis cum carbonibus desolatoriis 437.
Grande malum est lingua, sed a mea me lingua libera, mea lingua inimica est mihi, aliena nihil nocet 438.
Hypocrita. Lamię nudauerunt mammam 18.
Hypocrita appellatur, qui aliud est et aliud simulat, id est aliud opere agit, et aliud uoce prętendit 171.
Symon qui portat crucem in angaria, ipse est qui laborat pro laude humana 190.
Os impiorum operit iniquitatem 266.
Pondus et pondus 274.
Vana loquebatur cor eius 352.
Qoniam Deus dissipabit /
ossa eorum qui hominibus placent 361.
Dilexerunt eum in ore suo 378.
Probaui te in aqua contradictionis 380.
Impatiens operabitur stultitiam 270.
Responsio mollis frangit iram, sermo durus suscitat furorem 270.
Qui impatiens est, sustinebit damnum 274.
Murmuratio 401.
Inobediens perit 258.
Christo non obedistis 328.
Maledicti qui declinant a mandatis tuis 415.
Insensibilia obediunt creatori, homo non obedit 434.
Iudeorum dignitas periit propter idolatriam 12.
Persecutores prophetarum et Christi 19.
Profugi et uagi ob perfidiam 21.
Obstinatio 26.
Infelicitas 32.
Iudei conuersi 39.
Vox in templo audita
40.
Immolauerunt filios 48.
Iudeorum error de aduentu Christi 51.
Interfecerunt hęredem, ut perderent hęreditatem 56.
Tropologice sub typo adulterarum dicta sunt contra Samariam et Hierusalem 65.
Decem tribus ad Assyrios, duę ad Chaldeos 82.
A gratia excidistis, qui in lege iustificamini 86.
Passi ob cędem Christi 91.
Iudei de meridie tendentes ad aquilonem 116.
Curauimus Babylonem, et non est sanata 119.
Possessio communis Israelitis et aduenis 120.
Iudeorum perfidia 151.
Cum immundus spiritus exierit ab homine 156.
Cęci 167.
Asina synagoga, pullus gentiles 168.
Ficus tantum folia habens 169.
Iudeorum commentum super illud Psalmi: Dixit Dominus Domino meo 171.
Serpentes, genimina uiperarum 173.
Malchus populus Iudeorum 178.
Princeps sacerdotum scidit uestimenta, ut ostendat Iudeos sacerdotii gloriam perdidisse 179.
Blasfemabant mouentes capita. Duo latrones: Iudei et gentiles 180.
Perfidię obstinatio, cum audissent Christum resurrexisse 182.
Iayrus 185.
Tyrus 186.
Synagoga ficus sine fructu 187.
Mulier sterilis ex septem fratribus non relinquens semen, nouissime moriens 187.
Malcho auris absciditur. Isaac caligantibus oculis. Sacerdos scidit uestimenta. Dalida synagoga. Christus uestimentis suis nudatur, id est Iudeis. Purpura autem induitur, id est gentilibus 189.
Infidelitas 190.
Iudei cęssere gentibus 202.
Agar synagoga, Sarra ecclesia 207.
Lex Iudeis a Cęsare lata, ut suo ritu uiuere permittantur 217.
Filii irę 223.
Qui nascentem Ecclesiam destruere nitebantur 245.
Iudeorum fabulę 246.
Geneologię et contentiones 249.
Poena Iudeis incredulis 258.
Persecutores Ecclesię 283.
Serui 291.
Varia Iudeorum fortuna 293.
Iudei non lętentur in Christo 296.
Auferetur a uobis regnum et dabitur genti facienti fructus eius 297.
Adeps, malicia Iudeorum 330.
Iudei multiplicati 330.
Filii alieni inueterauerunt 332.
Ipsi obligati
/ sunt et cęciderunt, nos surreximus et erecti sumus 334.
Iudei uituli. Tauri principes eorum. Canes 335.
Leo. Vnicornis 356.
Vnicornes 340.
Leones 347.
Inimici mei dixerunt mala mihi 352.
Pueri 357.
Quid gloriaris in malicia, qui potens es in iniquitate
360.
Quę euenerunt Iudeis 360.
Alieni 361.
Dispersi. Iudei in Iesum. Ab eis discedens uenit ad gentes 361.
Non dimidiabunt dies suos. Contra Iesum 362,363.
Disperge eos in uirtute tua. Deus, repulisti nos 364.
Qui exasperant, non exaltentur 367.
Canes 370.
Increduli. Iterum. Iudeorum dispersio 371.
Signa defecerunt et prophetę 374.
Obstinati 375.
Filii Iacob Iudei, filii Ioseph gentes. Iudei uiderunt Terram promissionis et non intrauerunt 376.
Generatio praua et exasperans. Tribus tres in Hierusalem: Iuda, Beniamin, Leui. Reges Samarię de tribu Ephraim 377.
Iacob et Israel carnalis. Quoties exacerbauerunt eum in deserto. Non seruauerunt pactum 378.
Conuersi sunt in arcum prauum. Excidium, captiuitas. Vt quid destruxisti maceriam eius, id est synagogę 379.
Inimici Domini mentiti sunt ei. Israel saluus fiet 381.
Qui in Christo credituri erant, de illis dicitur: Quoniam loquetur pacem in plebem suam, misericordia in populo gentilium, ueritas in Iudeorum 384.
Peribunt, dispergentur 391.
Iudei immundi, quia unam ungulam habent, unum tantum credentes Testamentum et non ruminant litteram tantum legentes et sensum non considerantes 394.
Semen Abraham serui eius 399.
Peccauimus cum patribus nostris 401.
Synagoga. Et uexati sunt 403.
Populi Iudei, nationes gentiles 403.
Barrabas eis dominatur 404.
Iudę filii. Synagoga. Nutantes transferentur et mendicent. Quando Iudea deleta 405.
Iudei radix, nos rami 406.
Lapidem reprobauerunt 412.
Longe est a peccatoribus salus. Quia iustitias tuas non exquisierunt 418.
Inimicos eius induam confusione. Noe maior filius irrisit patrem 422.
Quia iudicabit Dominus populum suum non credentem et in seruis suis consolabitur, gentilibus credentibus 425.
IOSEPHVS DE HISTORIA IVDEORVM
Inuidia regis in Dauid 49.
Ioab in Amasam 62.
Aman in Mardocheum 96.
Hircanus fratribus inuisus ob ingenii solertiam 104.
Frater fratrem occidit inuidens eius glorię 119.
Interpres. Quid signat tabernaculum et quę in eo 23.
LXX interpretes 100,102.
Ingratitudo Agar ancillę erga dominam 5.
Nabal ingratus erga Dauid 52.
Demetrius erga Iudeos 113.
Antiochus 115.
Inimieus. Dauid Saulis sibi inimicissimi necem fleuit 55.
Heliseus eis qui eum perdere uolebant pepercit 78.
Hierusaiem a Pompeio capta 126.
Inobediens Deo Saul mulctatur 54.
/
ludeorum hęreses, pharisei, saducei, Esseni, quarta secta 114.
Fortes pro legibus tuendis 159.
Roma pelluntur sub Tyberio 160.
Constantes in fide 165.
Dissidium inter illos et Samaritas 179.
IDEM DE ANTIQVITATE IVDEORVM
Iniuria pudenda ostendentis magnam genuit pernitiem 24.
Imprudens. Radix babras demoniacos sanans 74.
Inuidia secundas res comitatur 6.
Iudei aquilę aureę simulachrum supra portam templi positum deiiciunt 19.
Sectarum genera 21.
Stant pro lege 22, 23, 24, 25.
Perfidi erga Romanos 29.
Ipsorum scelere Hierusalem subuersa 64.
Quot bello capti 71.
Templum Iudeorum thamnis in Ęgypto 78.
Iudei 80.
Quando migrarunt ab Ęgypto 80.
Qui gentilium scriptores de Iudeis aliquid dixerunt 83.
Qui illos carpere conati sunt 84.
Hierosolima umbilicus Iudeę 35.
Hierusalem 56.
Templum 57.
Capta 71.
Origo 81.
EVSEBIVS DE PRĘPARATIONE EVANGELICA
Ignis creator 15.
Incertum dogma Heraclitiorum 92.
Nihil certi 92.
Iurandum nullo pacto 86.
Interpres. Iouis et Iunonis dissidia quid signant 12.
De regnis significatis in Daniele 40.
De allegorico sensu Scripturę 52.
Nominum Hebraicorum interpretatio 71.
Fabularum significatio 79.
De Salomonis parabolis 83.
In Ezechiele similitudo quattuor animalium 84.
Iniuria. Homicidium 84.
Nulli iniuriandum 87.
Iudeorum ritus 39.
Iudeorum uera pietas 42.
Sanctorum uitę ex Hebreis 42.
Theologia 43.
Abraham 44.
Gentes externę admiratę Iudeos [59] 57.
Alieni conueniunt cum historia Iudeorum 59.
Abraham, Melchisedech, Enoch, Isaac 59.
Iacob, Israel, Ioseph, alter Abram, Esau, Iob 60.
Moyses 60.
Iosue, Samuel, Dauid, Sâlomon 61.
De antiquitate Moysi et prophetarum 66.
Migratio in Babylonem. Exitus ab Ęgypto 67.
Infernus. 78.
Infernus apud poetas 88.
Hierusalem 61.
Hierosolimę magnitudo 62.
Iudicium. Diluuium 58.
Iudicium futurum 78, 79.
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Iudicii figura 124.
De errore humanorum iudiciorum 155.
De nouissimo Dei iudicio 162, 163.
Separatio. Iudicium pro damnatione 164.
Ignis, mille anni, damnatio diaboli 167.
Liber, mortui, cęlum nouum, terra noua, ignis 168.
Separatio 173.
Aduentus Helię. Christus iudicaturus ex Testamento Veteri 174.
Inuidia ex opulentia orta est 18.
Inuident bonis mali nulla alia de causa nisi quia boni sunt 108.
Ignis. Lychnos asbestos, id est inextinguibilis 177.
Infernus. Ignis ęterni natura bona, sed impiis poenalis 85.
Mors secunda 162.
Egressio sanctorum ad uidendas poenas malorum 171.
Quod in igne uiuere possint corpora 175,176.
De gehenna et poenarum qualitate 178.
Quare poena ęterna peccatis temporalibus 179.
Qui non putant poenam fore ęternam 180.
Qui neminem /...
Interpres. Scripturę apocryphę 116.
Non est accipienda historia sine alegoria 117.
Filii Noe quid figurant 118.
Non omnia quę narrantur
aliquid signant, sed attexuntur propter illa quę aliquid signant 118.
De tripartitis significationibus prophetarum 129.
Psalmi Dauid 135.
LXXII interpretes et reliqui 148.
Ingratus. Ingrata patria erga Scipionem 22.
Incerta omnia apud Academicos 159.
Infamia. Capite sanctitum , nequis alium infamet scripto 11.
Ablata libertas poetis maledicendi 11.
Inobedientia Adę multi perissent, nisi gratia Christi subuenisset 99.
Iudeorum regnum 31.
Quid de Iudeis Seneca senserit 45.
Figura sacrificii, quod Abraham offerre iussus, de Iudeis erat 124.
Figura commutationis regni Israhelitici 130.
Israel carnalis et spiritalis 132.
Pertinax infidelitas 136.
Reges post Salomonem utriusque regni 137.
De uario eorum statu 138.
Iudices et reges Israel 142.
Quando decem tribus abductę. Quando de Babylone redierunt 143.
Regum Iudeorum finis 147.
Iudei afflicti 149.
ORIGENES
Iudicium 48.
Similitudo Iudicii 102.
Iudicium super uiuos et mortuos 103.
Iudicium inter angelos et homines 103.
Ad aream congregantur fructus 108.
Iudicii recordatio 116.
Raphidim, laus Iudicii 144.
Tuba 153.
Diuidentur in duas partes 155, 156.
Ordo resurgentium 173.
Gothoniel iudex super quem spiritus Sanctus 176.
Inuidia. Persecutores equi pharaonis 36.
Ira ad iustitiam 4.
Qui offert arietum pelles, iram uicit 91.
Idem offert pinnam iecoris 65.
Ira inebriat 68.
Cauendum, ut nec moueamur ad iram 16.
Imprudens. Furiosus mundus est a lepra 74.
Asina Balaam 116.
Inconstantia. Locustę 33.
Chananei 162.
Corrumpitur bonum, si male agere incipis 180.
Ignorantia. Tenebrę Egypti 33.
Ignis alius qui illuminat, alius qui incendit 50.
Ignis de altari et ignis ex altare 78.
Bitumen ignis fomentum 110.
Infernus. Abyssus, inferiora terrę 108.
Interpres. Quando historia non potest stare 6.
Legis littera allegoria 14.
Puteus uisionis prophetię 19.
Puteos replet terra qui carnalem sensum sequitur 21.
Christus posuit manum super oculos cęci 25.
Comparatio interpretis 27.
Apocalipsis XII milia signati 27.
Prophetas interpretari difficile 33.
Caro littera, uerbum sensus 51.
Velamen litterę 52.
Scriptura ex uisibilibus et inuisibilibus constat 61.
Clybanus, sartago, craticula. Triplex sensus 62.
Canistrum
in quo tres panes. Ciborum diuersitas 63.
Noua secundum spiritum sunt, uetera secundum litteram 64.
Intelligentia apertior his qui ad Deum magis conuersi fuerint 65.
Tunicę duę 66.
Littera occidens 71.
Figura futurorum 80.
Oleum 80.
Mysterium sapientię Dei. Triplex intelligentia 104.
Theoria 123.
Crassitudines medullabit 124.
Linguę Hebreę proprium frequenter coniunctione uti 127.
Omnia in figura contingebant illis 151.
Contra litterę assertores 157.
Non possumus interpretari nisi illuminati per gratiam 168.
Excide litteram occidentem 169.
Nescire et cognoscere quid signant 175.
Qui ab humilitate litterę ad spiritus excelsa conscendit, de isto nihil possunt rapere Madianitę 181.
Ingratus erga Dei beneficia 39.
Inimicus. Pro inimicis oratio 103.
Indoctus. Ignorantia 143.
Mulieres, infantes, proseliti 158.
Ignauus. Mulier anima infirma 74.
Indigni sacro numero 92.
Infantes etmulieres 149.
Imperfecti 157.
Mulier 158.
Gabaonitę 159.
Maledictus qui facit opera Dei negligenter 164.
Hierusalem ciuitas Dei uiuentis 141,145.
Iuramentum Dei 161.
Infamia, detractio, cacologus 98.
Impatiens. Murmuratio in Deum 39.
Iudei abiecti 14.
Populus populum superabit et maior seruiet minori 20.
Cęcitas Israel 37.
Adhuc bibunt aquas amaras Marath 38.
Iudeorum infelicitas 39.
Iudeus in manifesto, ludeus in occulto 61.
Residuus Israel sanguis quo cornua altaris tinguntur. Iudei figuram
amplexi ueritatem respuerunt 82.
Non luxit eis sol 85.
Tribuum stationes 94.
Filii Caath, Gerson, Aaron, Leuitę, filii Merari 95.
Maria synagoga 98, 99.
Primus Iudeorum status 100.
Balaam, scribę et pharisei 116.
Scribę contra Christum 116.
In fine saluandi 122.
Hebrei 127.
Iudei reprobantur, et introducuntur gentiles 130.
Primogeniti priorem populum signant 140.
Iudei negando facti sunt in caudam 154.
Iudei et gentiles 155.
Iudei destructa terrena Hierusalem quęrant cęlestem 166.
Iudei in primogenitis 174.
Barach formam tenens prioris populi 178.
Esau et Iacob 178.
Signum Gedeonis, uellus lanę populus Israel, terra reliquę gentes, ros uerbum Dei 181.
HIGINVS
Ingratus.
Rex in Triptolemum 2 .
Iustitia
Astrei et Aurorę filia 5 .
Chiron 6 .
Imprudens.
In Lero inuecti lepores 5 .
HOMERVS
Ira
Achillis sedari non potest.
BASILIVS MAGNVS
Querę alphabetum in fine eius operis.
PLINIVS
Lis. Comitem ęris alieni atque litis esse miseriam. Chilonis sententia est. Elephanti fessi a uenantibus dentes arbori impactos frangunt
prędaque se redimunt 85.
Fibri Pontici se eastrant urgente periculo ob hoc se peti gnari. Castoreum id uocant medici 91.
Vitulus marinus euomit fel et coagulum, ob ea se peti prudens.
Libertas. Regem deliquentem morte mulctari in Taprobane insula 67.
Spurium Cassium regnum affectantem pater ipsius interemit 318.
Liberalitas. Rapam serere nudum uolunt precantem sibi et uicinis serere se. In Africę lacu Apuscidamo nihil immergitur, omnia fluitant 297.
Zeuzis pictor donare opera instituit 329.
Luxuria. In eam inuehitur acriter 31.
Seres a quibus foeminarum petitur ornatus 65.
Luxuriam notat de margaritis 102.
In fine capitis feminarum luxum accusat. Pamphilę, Platis filię, inuentum, ut denudet foeminam uestis bombicina 119.
Inuehitur in luxuriam sui temporis proponens parsimoniam sęculi prioris 129.
Non ferre tantum thuris Arabiam annuo foetu, quantum Nero pompę suę nouissimo die concremauit 133.
Mensarum precia e citro 139.
Incrustari ligna secta testudine 163.
Luxuria segetum castigatur dente pecoris 183.
Epularum luxuria 195.
Luxuria tingendarum uestium 222.
Vasa coquinaria ex argento 316.
Popea , coniunx Neronis, soleas iumentis ex auro fecit. Claudii principatu seruus eius Drusillanus, nomine Rotundus, dispensator Hispanię Citerioris, quinquagenariam lancem habuit, cui fabricandę officina prius exędificata fuerat. Delphini Cai Gracchi quinis milibus sestertiis in libras empti 317.
Lucii Crassi oratoris scyphi sestertii centum. Pariterque luxuria nata est et Carthago sublata. Capuli militum ebore fastidito cęlantur argento; uaginę catillis, baltei laminis crepitant. Eadem materia et cibis et probris seruit. Fabricius imperatores plusquam pateram et salinum ex argento habere uetabat. Luxuria marmorum
conuehendorum 336.
Luxuria ędium Marci Lepidi, Cai et Neronis domus aureę 342.
Incendia puniunt luxuriam etc. Marci Scauri theatrum opus omnium maximum. Cai Curionis theatra e ligno uersatili.
Libido. Leo odore adulteram sentit atque ulciscitur 87.
Equum adamauit Semyramis 93.
Equarum libido extinguitur iuba tonsa. Arieti
naturale agnas fastidire, senectam ouium consectari 95.
Perdices audito mare pręgnantes fiunt 100.
Cęteris animalibus stati per tempora anni concubitus, homini tantum omnibus horis etc. 114.
Messalina, Claudii Cęsaris coniunx, cartauit concubitu. Viri hyeme, foeminę ęstate auidiores. Palpebre defluunt Venere abundantibus. Arianidis herbe tactu ligna oleo uncta accendi 245.
Cizici fons Cupidinis dicitur. Ex quo potantes amorem deponunt 296.
Aues quę Auernum superuolauerint, emori 297.
Rhodope meretrix pyramidem erexit in Ęgypto 340.
Serpentes intelligere adulterino sanguine natos uel spurios uim eam non habere, quam legittime procreatos 74.
Labor. Camellis sua cuique mensura sicuti uires nec ultra assuetum procedit spacium nec plus instituto onere recipit 89.
Virgę myrti gestatę modo uiatori prosunt in longo itinere pediti 153.
Quanquam aliquando non quod operi, hoc et fructui sit aduersum 166.
Caius Furius Cresinus, cum plures fructus a paruo agello perciperet quam uicinitas ex amplissimis, ueneficii accusatus; prolatis ferramentis absolutus est 178.
Mala piraque iumentis portatu grauia, sed leuia, si his ostendantur 235.
Idem liber XXIIII, caput 1237.
Artemisiam et elisphacum alligatas qui habet uiator, negatur lassitudinem sentire 261.
Proserpinaca recreat defessos, si subiiciatur linguę 268.
Non lassescere qui neruos ex alis et cruribus gruis habeant 295.
Apelles nunquam tam occupatus, ut non lineam duceret 330.
Negociorum acerui a contemplatione operum et pictarum imaginum abducunt 337.
Gens Caucorum in septentrione uastis locis degit, pisces uenatur, aquas bibit, in tumulis habitat propter maris accessus 154.
Pyramides factitarunt reges Ęgypti, ne plebs esset ociosa 340.
STRABO
Lex. Legum ęquitate pręstant Massilienses 70.
Legum latores optimi 105.
Accusati, quod legem anteponerent naturę 274.
Lis. Duo corui litem deffiniunt 82.
Menandri, id est obliquitates 220.
Libertas. Liberorum bona propria esse, seruorum autem domini 102.
Capadoces regem quam libertatem pręoptarunt 212.
Liberi usque adeo, regem mulctant et in uitam eius inquirunt 297.
Libido. Quo fert libido, eunt 83.
Hannibal apud Campanos manens,
quia deliciis dediti erant, ait: Victor ipse periclitor, ne pręda hostilis fiam 101.
Dionysius libidinis poenas dedit 104.
Labore corporis mentem confirmari et motus sedari 273.
Gimnetę et Bragmani uitam laboriosam uiuunt 275.
VALERIVS MAXIMVS
Legem abrogauit, dum sontes damnat; eandem mox restituit 66.
EMILIVS PROBVS
Libertati omnium quam dominatui suo amicior 2.
Tam diu Thebę liberę quam diu uixit 34.
Libertatem ciuium fratris saluti anteposuit 44.
Libertatis gratia facile passus sibi inferri contumeliam 45.
Liberalitas. Prędia sine custode habebat. Pecuniam secum ferebat, ne dare differret petenti. Suum amiculum dabat indigenti, inuitabat omnes, sua pecunia efferebat, quibus non erat propria 11.
L talenta ciuibus donauit 19.
Liberalior in suos quam in se ipsum 25.
Captiuos redemit, pauperculis dotauit 31.
Libidine luxuriaque a puero imbutus, dum modestius uiuere compellitur, a tecto se deiiciens interiit 21.
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIBVS
Liberalitas. Lucius Mummius Corinthum signis tabulisque spoliauit. Quibus cum totam replesset Italiam, in domum suam nihil
intulit 24.
Marcus Liuius Drusus nimię liberalitatis fuit. Ideoque, cum pecunia egeret, multa contra dignitatem fecit 26.
Luxuria. Apius Claudius Cęcus censor epulandi decantandique ius tibicinibus inpublico ademit 15.
Hannibal Campanis deliciis elanguit 18.
Libido. Sextus Tarquinius cum patre regno pulsus ob stupratamLucreciam 6.
Appius Claudius ob Virginiam necatus 10.
Lucius Haminius senatumotus est 19.
APOPHTHEGMATA PLVTARCHI
Lex seruanda. Leges Lycurgi 19.
Idem 64.
Instituta pro tempore mutanda 71.
Leges dominari oportet 77.
Idem 85.
Leges regibus potiores 87.
Ordini officiunt superflua 88.
Vetus institutum non transgrediendum 96.
Ne ioco quidem admittendum quod contra leges admitti uidetur 97.
Patere legem, quam ipse tuleris 32.
Libertas uita charior 24.
Libertatis donatę insigne 36.
Libertatem custodit parsimonia 56.
Liberi soli fortes; ignaui serui 77.
Liber est qui pecunia et uiribus pręstat 82.
Liber est qui mortem contemnit. Liber mortem pręponit seruituti 86.
Quid scis? Liber esse 91.
Liber mori maluit quam seruus uiuere. Pro libertate mori conuenit 93.
Libertas pręferenda regno 94.
Lacena dominum captiua non ferens morte se expediuit 100.
Liberalitas 5.
Largitio amicos parit 50.
Liberalitas regia 16.
Munus dantis affectu metiendum 3.
Munus te dignum da 13.
Munus aliquod homini turpi concedendum, quod negandum probo 30.
Largiendum quantum patitur facultas 54.
Mendico sano nihil largiendum 93.
Lętitia immoderata 31.
Libido. Libidinosa senectus 8.
Lasciuia mulctata. Adulterium 13.
Luxoriosus miles exauctoratus 42.
Non es uenatus puerum, sed emisti 87.
EMILIVS PROBVS
Libido. Ab ipso, quem amore Venereo dilexerat, proditus 9.
Hasdrubal ab Amilcare turpiter amari putabatur 47.
FABIVS QVINTILIANVS IN DECLAMATIONIBVS
Lis. Contentiosius defenditur quod probari nequit 80.
Libertas coacta genus seruitutis est 34.
Liberalitas. Nemo plus dedit quam qui sibi nihil reliquit 21.
Libido in sexum uirilem 14.
Qui libidinis dedere poenas 15.
Meretricis uita 67.
Meretricis mores. Libidinosi amoris uis 70.
Amor turpis 71.
Labor. Stulta cura est quę spem non habet 31.
Apum labor assiduus 65.
Lex. Priuilegium non datur inuito 34.
TVLLIVS IN TVSCVLANIS
Lis. Stoicorum est breuiter astringere argumenta 118.
Libido. Mulierositas quę Gręce ilognei sic! dicitur 132.
Amor libidinosus 139.
Ennius: Flagicii principium est nudare inter ciues corpora. Amor insanus 140.
Amoris curatio.
Labor. Inter laborem et dolorem 112.
Lacenę in laboribus consuescunt. Labores non esse ęque graues imperatori et militi sentit Xenophon 115.
Sollicitudo est ęgritudo cum cogitatione 131.
Pythagorę, Democriti et Platonis labor in studiis et cupiditas 135.
Lex Gręcorum in conuiuiis 159.
Lętitia gestiens an cadat in sapientem 130.
Lętitia est quę adepta cupitum effertur et gestit. Gaudium rationabile dicunt Stoici; sine ratione lętitiam gestientem appellant 131.
Ad lętitiam nimiam remedium 139.
TVLLIVS DE FINIBVS
Lis. Disserentium inter se reprehensiones non sunt uituperandę, sed maledicta et contumelię 5.
Gręci maledictis insectantur eos a quibus dissentiunt 29.
Luxuriosos non reprehendendos putat Epicurus, si sapientes sint 18.
Orata luxuriosos negat reprehendendos, si careant cupiditatibus.
Libido quamuis occulta, inhonesta tamen 25.
Laborum pręteritorum suauis memoria 34.
Herculis erumnę 36.
Philosophi orbem peragrantes 84.
BEATVS HIERONYMVS IN PARTE PRIMA
Libido. Samaritana arguitur sextum habere maritum non suum 30.
Lamech primus iniit digamiam. Digamus eligi in clericum non potest. Filii impudici patrem episcopum indignum faciunt 34.
Amor formę 41.
Scotorum natio pecudum lasciuiens 45.
Voluptas et concupiscentia in iecore 187.
Libidinis remedium ieiunium 196.
/
Lex. Deum nihil impossibile pręcepissę 10.
Lex posthabenda Euangelio 34.
Vtrum facilia sint mandata Dei 68.
De possibilitate mandatorum 74.
Non in Lege, sed in Euangelio promittitur regnum cęlorum 76.
Quę obseruanda de Testamento Veteri 78.
Mandata Domini leuia ad comparationem Iudaicę superstitionis 79.
Deus possibilia mandauit 87.
Coronam minime carpendam, id est leges urbium conseruandas 151.
Lex data die L egressionis de Ęgypto 192.
In Lege descensus ad inferos, in Euangelio ad paradisum transmigratio 194.
Nabo , id est conclusio. Ibi Moyses moritur, id est Lex finitur 195.
Quot genera legis in Scripturis 211.
Siquis in uno offendat, factus est omnium reus 237.
Luxuria. Iouiniani uita luxuriosa 53.
Luxuriosa potatio atque uinolentia 162.
Voluptas insatiabilis 198.
Luxuria libidinis mater 216.
Liberalitas erga quos exercenda 60.
Pamphilus martyr necessaria et codices indigentibus largiri solitus 132.
Dona Dei diuersa et uaria 155.
Zachei
largitio laudatur 181.
Elemosina remedium auaritię 196.
Da pauperibus, immo Christo qui in pauperibus pascitur 201.
Liberum arbitrium semper indiget auxilio Dei 10.
De libero arbitrio contra Pelagianos 67.
Liberum arbitrium non sine gratia ad bonum inclinari 68.
Libero arbitrio differimus ab animalibus brutis. Non omnes uoluntate propria regi 75, 80, 81 etc. Voluntas, labor, humilitas coronatur in nobis 88.
Propria uoluntate peccamus, sed non sine gratia Dei bonum operamur, Augustinus 164.
IDEM IN PARTE SECVNDA
Liberalitas. Cui dimittes tantas diuitias? Christo 191.
Fac tibi amicos de iniquo mamona 192.
Tecum portes, quod inuitus dimissurus es. Coraelii centurionis elemosynę 193.
Quis pauper non huius auxilio sustentatus est? Pręter uictum et uestitum et manifestas necessitates nihil cuiquam tribuas, ne filiorum panem canes comedant 212.
Sabę monachi uinea centum lagenas ęstimata integra. A monachis ab eo inuitatis depasta trecentas fecit 239.
Vidua quę duo ęra misit in gazophilacium 264.
Elemosyna in pauperes 265.
Pars sacrilegii est rem pauperum dare non pauperibus. Elemosynę Fabiollę 267.
Liberalitas excedens modum in Paula 272.
Lectio fidelis: Psalmi, Prouerbia, Ecclesiastes, Iob, Euangelia, Acta apostolorum, Epistolę, Prophetę, Pentateuchos, Reges, Paralipomena, Hesdras, Ester, Canticum canticorum, opuscula Cypriani, Athanasii epistolę, Hilarii libri. Caue Apochrypha 129.
Nunquam de manu tua sacra lectio deponatur 131.
De lectionibus ad mensam 156.
Hyeronymus flagellatus, quia libentius gentilium legebat libros quam catholicorum 166.
Animus sacrę lectionis amore ocupandus 171.
Lectioni et Scripturis ediscendis horam statue 172.
Ama Scripturas sanctas 173.
Scripturas legens memento esse Dei uerba 180.
Post Scripturas sanctas doctorum hominum tractatus lege 192.
In diuinis lectionibus et orationibus esto assiduus
194.
Ardor diuinarum Scripturarum in Marcella 199.
De assiduitate legendi et orandi 203.
Scripturarum lectionem commendat 212.
Nunquam de manu et oculis tuis recedat liber 214.
Crebrius lege etc. 227.
Lectio librorum gentilium qualiter habenda 228.
Statuendum quanto tempore legas.
Labor. Qui bis in die lapidem grauem portabit humeris per IIII miliaria annis VIII 150.
De operibus sororum post prandium 156.
Labor manuum qui conuenit feminis 172.
Fac aliquid operis, ut te semper diabolus inueniat occupatum 214.
De laboribus manuum 229.
Hilarionn statutis diebus ante uindemiam lustrabat cellulas monachorum uolens exemplum dare humilitatis 239.
Non peruenitur ad gaudia quietis nisi per tedia laboris 249.
Lex. Vitam non habet nisi qui cuncta mandata seruauerit 158.
Lex prohibet, pręcipit, concedit, suadet 176.
Omnia facienda quę pręcepta sunt 178.
Si uis ad uitam ingredi, serua mandata 186.
Duo mandatorum genera: iubendi et prohibendi. Lex diuina perdiscenda 187.
Lex Noua quanto perfectior Veteri 197.
Pręcepta Decalogi 290.
Diem sabbati non ad litteram obseruare iubemur. Consuetudo non sit contra fidem et bonos mores, et plus utilitatis habeat quam scandali 292.
Libido. Iob: Virtus eius in lumbis et potestas in umbilico 163.
Sampson , Dauid, Salomon, Ammon etc. Virgines quę apud Manicheos quasi scorta 168.
Libido et gula maxime decipiunt 178.
Syrenarum cantus, Orphei cytharę 184.
Iuuenilis ętas in libidinem procliuis castigat corpus 191.
Vidua appetens secundas nuptias quomodo excusat 192.
Vipera per os concipit, in coitu caput masculi excidit et ipsa ab iis, quos conceperit, occiditur 205.
Qui amorem ueterem nouo expellunt 214.
Qui gloria clari mulierum amoribus polluti sunt 286.
Libidinis mala enumerat 306.
Liberum arbitrium. Indiget gratia Dei ad bene agendum 1.
Contra eos qui diuersum sentiunt 4.
Consensus et uoluntas requiritur, ut gratia infundatur 122.
Pelagianistę supramodum liberum prędicant arbitrium 174.
Proprium arbitrium Dei gratia iuuatur 183.
Prescientia Dei et prędestinatio 296.
Luxuria. De Megarensibus dicitur: dificant quasi semper uicturi, uiuunt quasi altera die morituri 157.
Notat luxum sęculi 2. 1
Voluptariorum uitam carpit 246.
BIBLIA
Lis. Isaac pastoribus inter se iurgantibus ad puteos, alterum ex puteis uocauit Calumniam, alterum Inimicicias 4.
Si causa difficilis fuerit etc, referes ad sacerdotes et ad iudicem 28.
Tacui contra contentiones peccatoris, sed rursum ne inutiliter tacerem, locutus sum ad Dominum. Psalmus XXXVIII 111.
Discordia ciuium. Psalmus CII 118.
Contra iustum ne contendas 126.
Mulier stulta et clamosa etc. 127.
Iurgium bis, rixa 130.
Mulier litigiosa, contentiones, mulier ter 130.
Ne contendas cum pessimis. Iurgium, mulier litigiosa, rixa. Qui se commiscet rixę alterius. Mulier litigiosa 131.
Contentio 132.
Deus mundum tradidit disputationi hominum 133.
Non litiges cum homine potente nec cum locuplete nec cum linguato. Ne contra faciem stes contumeliosi. Cum iracundo non facias rixam 142.
Abstine te a lite. Contentio, lis 147.
Libertas. Audite me magnati: Filio et mulieri, fratri et amico non des potestatem super te in uita tua 140.
Portę ciuitatis signant liberum ad principem aditum 196.
/
Liberalitas. Abraham uictor regi Sodomorum animas tantum suorum petenti, largitus est et substantiam 3.
Rebecca potum aquę dedit et meruit accipere inaures aureas et armillas et fieri uxor Isaac 4.
Cum metis, relinque paleas et uuam deciduam, cum uindemias, ut sit pauperibus et peregrinis 17.
Non secabis usque ad solum, nec remanentes spicas colligetis etc. 18.
Perfecto tabernaculo obtulerunt munera. Iterum in dedicatione altaris 20.
Victis Madianitis populus Israel ex pręda quinquagesimam dedit sacerdoti et Leuitis, aurum obtulit Domino 25.
Nec contrahes manum, sed aperies eam pauperi 27.
Hyram, rex Tyri, misit regi Dauid materiam
de Lybano ad ędificandam domum 50.
Siba, seruus Miphiboset, obtulit regi Dauid duos asinos cum ducentis panibus, centum alligaturis uuę passę, centum massis palatarum et duobus utribus uini, sed captans substantiam domini sui 53.
Dedit Salomon Hyram, regi Tyri, XX oppida Galileę. Salomoni donauit regina Saba CXX talenta auri et aromata et gemmas 57.
Mulier Sareptana ad extremam famem redacta non dubitauit petenti prophetę tradere totum quod habuit. Propterea abundauit. Insuper mortuum sibi filium Helias suscitauit 60.
Dauid obtulit in templum III milia talenta auri, VII argenti etc, quę alii obtulerunt 74.
Multa donauit populo Ezechias, cum celebraret phase, et multa principes eius 81.
Item post eum Iosias et principes 82.
De transmigratione reuersos adiuuerunt finitimi rebus suis. Cyrus restituit omnia uasa quę abstulerat Nabuchodonosor 83.
Artaxerxes concessit Esdrę multas impensas et pręrogatiuas in reędificatione templi 84, 89.
Quantum dederunt in thesauris Neemias, principes, populus 86.
Comedite et bibite etc. et mittite partes eis qui non pręparauerunt sibi 87.
Thobias subueniebat concaptiuis suis uictu et uestitu, preceptis et sepultura 90.
Raguel Thobię dedit partem alteram bonorum, alterius uero instituit eum hęredem 91.
Elemosina et oratio 92.
Holocausta et uota obtulerunt. Iudith obtulit uasa bellica et conopeum 97.
Addidit Dominus omnia quęcunque fuerant Iob duplicia 108.
Honora Deum de tua substantia. De primitiis omnium frugum da pauperibus 126.
Liberalis 128.
Donum. Elemosina bis 130.
Elemosina 131.
Liberalis. Qui dat pauperi etc. 132.
Manum suam aperuit inopi et palmas suas extendit ad pauperem 132.
Bonum est te sustentare iustum, sed et ab illo ne subtrahas manum tuam. Da elemosinam, quia finem tuum ignoras. Si dederis, recipies abundanter etc. 134.
Elemosinam da pro anima patris defuncti. Ignem ardentem extinguit aqua, et elemosina resistit peccatis et acquirit gratiam 141.
Ne dicas: In multitudine munerum meorum respiciet Deus. Elemosinis te purga 142.
Si benefeceris, scito, cui feceris. Benefac iusto, da misericordi etc. et non dederis impio. Fili, si habes, benefac tecum, et
Deo dignas oblationes offer. Ante mortem benefác amico tuo, et secundum uires tuas porrigens da pauperi. Elemosina uiri quasi sacculus cum ipso, et gratiam hominis quasi pupillam conseruabit 144.
Elemosina duplex: utilis et inutilis. Donum insipientis non accipiendum 145.
Super humilem animo fortior esto, et pro elemosina non trahas illum. Conclude elemosinam in corde pauperis, et hęc pro te exorabit ab omni malo 147.
Immolantis ex iniquo oblatio est maculata. Dona iniquorum non probat Altissimus.
Qui offert sacrificium ex substantia pauperum, quasi qui uictimat filium in conspectu patris sui. Non apparebis ante conspectum Domini uacuus. In omni dato hilarem fac uultum tuum. Da Altissimo secundum donatum eius. Noli offerre munera parua 148.
Quod dederis, ne improperes 150.
De donis ecclesię offerendis. Fortitudo gentium, inundatio camellorum operiet te. Dromedarii, Madian et Effa 165.
Dominus odio habens rapinam in holocaustum 165.
Vt quid mihi thus de Saba affertis; holocausta uestra non sunt accepta etc, scilicet propter iniquitatem uestram 168.
Si obtulerint holocaustomata et uictimas, non suscipiam ea propter iniquitates eorum 171.
Iudei de Babylone miserunt pecuniam ad sacerdotes in Hierusalem, ut offerrent holocausta et orarent pro eis 183.
Principis donum filio hęreditarium, aliis nequaquam 195.
Peccata tua elemosynis redime et iniquitates tuas misericordiis pauperum 197.
Iniustis dicit Dominus: Si obtuleritis mihi holocausta et munera uestra, non suscipiam 205.
Oblatio hominis poluti poluta erit 212.
Symon clypeum aureum mnarum mille dono Romanis misit 223.
ludei duce Iuda superato Nicanore spolia diuiserunt egenis. Item uicto Thimoteo et Bachide spoliorum partem dederunt egenis, partem secum detulerunt in Hierusalem 227.
Luxuria. Scuta, peltę, suppellex ex auro; thronus ex hebore uestitus auro apud Salomonem 58.
Non inuenitur sapientia in terra suauiter uiuentium 106.
Dissolutus 130.
Dixerunt impii: Venite, fruamur bonis, uino, unguentis, floribus etc. 137.
Luxuria 152.
Qui uescebantur
uoluptuose, interierunt in uiis. Qui nutriebantur in croceis, amplexati sunt stercora 182.
Venit contritio super te qui habitas in terra etc. Prope est dies occisionis et non glorię montium 185.
Vaccę pingues, quę estis in monte Samarię, quę calumniam facitis egenis etc. 205.
Ve uobis qui opulenti estis etc. ingredientes pompatice, dormientes in lectis heburneis , lasciuientes in stratis uestris, comedentes agnum de grege, uitulum de medio armenti, canentes ad uocem psalterii etc. 206.
Libido. Sodomitę uolentes uiolare hospites Loth percussi sunt cęcitate. Sodoma et Gomorra subuersę. Filię Loth concubuerunt cum patre 3.
Vxor et ancillę Abimelech fìunt steriles, donec ille Sarram, quam tulerat, restituit Abrahę 3.
Dina, filia Iacob, uiolatur a Sichem, filio Emor, principe terrę Salem. Ob hoc urbs deprędata, mares cęsi, reliqui ducti captiui, Dina erepta 6, 95.
Ruben dormiuit cum Bala, patris concubina 6.
Thamar sub habitu meretritio se occultans cum Iuda, uiri sui defuncti patre, concubuit. Accusata liberatur 7.
Iacob maledixit Ruben: Non crescas, quia ascendisti cubile patris tui 9.
Lex: Siquis seduxerit uirginem 13.
Patiens fluxum seminis immundus erit etc. Item qui tetigerit mulierem muliebria patientem, id est menstruatam. Item: Nequis ad consanguineam accedat etc. Cum ancilla non coeas 17.
Adulter moriatur. Sacerdotis filia in stupro deprehensa comburatur 18.
Mulier suspecta de adulterio quomodo probetur 5.
Per sacrificium zelotipię 20.
Israel in Sethim fornicati cum filiabus Moab adorauerunt deis earum. Phinees Israelitam Zambri intrantem ad scortum Madianitem Zochi ambos occidit, et cessauit plaga a filiis Israel 24.
Si dormierit uir cum uxore alterius, uterque morietur. Qui uiolauerit uirginem
non desponsatam, uxor eius erit etc. Manzer , id est de scorto natus, non intrabit in ecclesiam. Polutus somno egredietur extra castra etc. 28.
Sanson adamauit mulierem Philistinam 38.
Vir Leuites hospitatus in Gabaa, coactus a filiis Belial cęssit eis uxorem suam. Mane mortuam inuenit. Eam in XII frusta sectam misit in fines tribuum. Petuntur ad supplicium auctores sceleris. De
Beniamin perierunt XXV milia, urbes uicique eorum omnes incensi etc. 39.
Dauid concubuit cum Bersabe; Vriam ad necem compulit et qui cum illo erant. Puer de illa natus moritur 51.
Amon uitiauit Thamar, sororem Absalon; morte poenas dedit 52.
Absalon ingreditur ad concubinas patris Dauid 53.
Salomoni fuerunt DCC uxores, CCC concubinę. Conuersus est ad idola earum. Scissum est regnum de manu filii sui Roboam datumque est seruo suo Hieroboam 58.
Primogenita Ruben, quoniam uiolauit thorum patris, data sunt filiis Ioseph 74.
Roboam duxit uxores XVIII, concubinas LX, genuit filios XXVII et LX filias 76.
Quid possunt mulieres, exemplum de Apame, filia Bezacis, concubina regis 88.
Demonium pręualet iis qui tantum libidinis causa duxerunt uxores 91.
Visa Iudith concussum est cor Olophernis 95.
Assuerus repudiata Vasthi subinde recordatus de illa suspirabat 97.
Oculus adulteri obseruat caliginem dicens: Non me uidebit oculus 105.
Si ad ostium amici mei insidiatus sum, scortum alterius sit uxor mea etc. Hoc enim nefas et iniquitas maxima, ignis* usque ad perditionem deuorans et omnia eradicans germina 106.
Fortitudo eius in lumbis eius et fortitudo illius in umbilico uentris eius 108.
Orat Dauid pro peccato adulterii. Psalmus L 112 .
Fauus distilans labia meretricis etc. fuge ab ea 126.
Quę sunt quę nos custodiunt a muliere mala etc. Decipit blanditiis et ad mortem ducit 127.
Libidinosus. Auaritia et libido sanguisugę. Os uuluę insatiabile. Adultera. Ne dederis substantiam tuam in libidinem et ebrietatem 132.
Mulier amarior morte 134.
Ne respicias mulierem etc. Omnis mulier, quę est fornicaria, quasi stercus in uia ab omnibus prętereuntibus conculcabitur. Speciem mulieris alienę multi admirati reprobi facti sunt. Colloquium enim illius quasi ignis exardescit. Ne sedeas cum ea nec accumbas in uino 144.
Vinum et mulieres apostatare faciunt sapientes 145.
Concubitus concupiscentię ne apprehendant me. Fornicarius. Adulter, adultera, mulier fornicaria 146.
Erubescite de fornicatione 149.
Erubescite ab aspectu meretricis. Ne respicias mulierem alieni uiri etc. Custodi fìliam luxuriosam 150.
In medio mulierum noli
commorari. De uestimentis enim procedit tinea et a muliere iniquitas uiri. Salomon inclinauit foemora sua mulieribus, dedit maculam in gloria sua 150.
Mulierum superbia deiicietur lasciuientium et luxuriantium in ornamentis 152.
Saturaui eos, et mechati sunt, et in domo meretricis luxuriabantur. Equi amatores in foeminas et emissarii facti sunt. Vnusquisque ad uxorem proximi sui hinniebat. Nunquid super his non uisitabo, ait Dominus? 168.
Quosdam rex Babylonis frixit in igne pro eo quod mechati sunt in uxores amicorum et prophetarunt mendaciter
175.
Contra mulierem fornicariam 187.
Oolla et Ooliba, sorores adulterę 189.
Iudices duo senes exarserunt in Susannam 200.
Fornicatio et uinum et ebrietas auferunt cor 202.
Vxor fornicaria 206.
Mulieres populi mei eiecistis de domo deliciarum suarum 200.
Contra adulteros 216.
Iason epheborum prostibula posuit 225.
Labor. In laboribus comedes 1.
Filii Israel afflicti oneribus operarum. 9.
Missi ad colligendas paleas, quia laterum opera non implerunt 10.
Moyses, cum solus non sufficeret ad ferendum onus populi, a Domino monitus LXX seniores delegit, cum quibus partiret laborem 21.
Pertesi laborem itineris murmurauerunt et a serpentibus perierunt 23.
Non ligabis os bouis triturantis 29.
Ruth tam diu messuit, donec ordea et triticum in horreis conderentur 40.
Operarii Salomonis in opus templi 56.
Anna, uxor Thobię, ibat ad opus textrinum quotidie 90.
Homo nascitur ad laborem et auis ad uolatum 101.
Labor 127.
Operatio. Labor ter 128.
Labor pro uictu 130.
Labor. Labor uanus in rebus caducis 132.
Labor hominum patet iiiuidię. Dulcis est somnus operanti 133.
Bonorum laborum gloriosus est fructus 137.
Non oderis laboriosa opera et rusticationem creatam ab Altissimo 142.
Melior est qui operatur [operatur] 1 et abundat in omnibus quam qui gloriatur et eget pane. Parua est apis et multi fruętus 144.
Operarii uita laudatur 149.
Modicum laboraui, et inueni mihi multam requiem. Operamini opus uestrum ante tempus, et dabit uobis mercedem uestram in tempore suo 151.
Arabit ludas, confringet sibi sulcos lacob 203.
Et ingressi faciebant opus in domo Domini exercituum, Dei sui 212.
Lex de successionibus 24.
Moysi, id est Legi Veteri dicitur: Videbis terram, in quam non ingredieris 30.
Esdras legit legem Domini. Audientes benedixerunt Dominum et procidentes in terram adorauerunt 90.
De publicatione Euangelii per apostolos. Psalmus XVIII 109.
Item Psalmus XXI, XXII, XXVIII 110.
Prędicatio apostolorum. Psalmus XLVII. Legis veteris euacuatio et nouę institutio. Psalmus XLVIII 112 .
Veteris Legis imperfectio. Psalmus LXXXIX 116.
Cantate ei canticum nouum, id est legem nouam ueteri antiquata. Psalmus XCV 117.
Beati qui ambulant in lege Domini. Psalmus CXVIII 119 .
Legem pone mihi. Psalmo eodem 120.
Lex tua saluauit me. Psalmo eodem. Item: Quomodo dilexi legem tuam 121.
Sagittę potentis acutę cum carbonibus desolatoriis, id est sermo Dei intima penetrans et ignita caritate excoquens cordis uitia. Psalmus CXVIIII 121.
Canticum nouum cantabo tibi, id est legem nouam. Psalmus CXLIII 124.
Lex lux est 127.
Lex 128.
Lex 132.
Vbera Ecclesię duę tabulę Testimonii. Dies Noui Testamenti, nox Veteris. Iuncturę foemorum, id est copulatio utriusque Testamenti. Vbera, odor, poma noua et uetera 136.
De lege homini
data 144.
Quęre legem, et in eam non agas insidiose. Legis uerbum sine mendacio 148.
De Syon exibit lex, scilicet noua, et uerbum Domini de Hierusalem 152.
Ve qui condunt leges iniquas et scribentes iniustitias scripserunt, ut opprimerent in iudicio pauperes 153.
Verbum Domini in ęternum manet 160.
Lex a me exiet, et iudicium meum in lucem populorum requiescet 162.
Verbum Domini non frustratur 163.
De his qui custodiunt sabbatum et tenent foedus Domini 164.
Non dicetur ultra archa testamenti Domini etc, id est lex cerimoniarum cessabit 167.
/Nouate uobis nouale et nolite serere super spinas 168.
Numquid non uerba mea sunt quasi ignis ardens et quasi malleus conterens petram?113.
Feriam domui Israel et domui Iuda foedus nouum, non secundum pactum quod pepigi cum patribus uestris 176.
Hieremias dedit libros Baruch, unum signatum, alterum apertum dicens 176: Statuam illis testamentum, alterum sempiternum, ut simillis in
Deum etc. 183.
Dabo eis cor nouum et spiritum nouum etc. 186.
Dabo uobis cor nouum et spiritum nouum 192.
Mense VIII, id est quatuor partes Veteris Testamanenti et quatuor Noui. Lex, historia, sapientia, prophetia. Euangelia, Actus apostolorum, Epistolę, Apocalypsis 196.
Balthasar rex prę omnibus diligebat Danielem. Ne tamen interdicto semel emisso derogaret, deprehensum misit in lacum leonum 198.
Vidi, et ecce quadrige, id est Euangelia. Egredientes in medio duorum montium, id est Testamentorum 213.
Libros legis Dei combussit rex Antiochus 217.
Lętitia. Dauid et omnis Israel, cum reducerent archam ludebant coram Domino 50.
Achimas uictoriam nunciauit regi Dauid; Absalonis necem tacuit, ne lętis misceret tristia. Superuenit Chusi et indicauit, ut, quam proxime humanum gaudium moeror subsequatur, doceret 53.
Heliseo prophetante Iehu regnaturum super Israel, posuerunt palia sub pedibus eius et cecinerunt tuba 64.
Dauid uncto in Ebron fuerunt ibi tribus diebus edentes et bibentes in gaudio 71.
Illata archa in sancta sanctorum egressisque sacerdotibus de sanctuario Leuitę et cantores uocibus musicisque instrumentis insonuerunt 75.
Dimissi a Cyro benedixerunt Deum, exultauerunt cum musicis et lętitia diebus VII. Lętitia iuniorum et dolor seniorum in reędificatione templi 89.
Lętitia Annę, cum a longe uidit Thobiam filium aduentantem 92.
Lętitia populi de uictoria Iudith et ipsius ludith inter eos concionantis 96.
Lętitia Iudeorum, cum Assuerus reuocaret edictum, quo iubebantur occidi permittens illud conuerti in eorum emulos et persecutores 99.
Exultat se esse exauditum. Psalmus VI 109 .
Lętentur quęrentes Deum. Psalmus LXVIIII 114.
Repletum est gaudio os nostrum etc. Psalmus CXXV 122.
Lętetur Israe! in eo qui fecit eum etc. Psalmus CXLVIIII 125.
Stultorum exultatio ignominia 126.
Risum dolor, gaudium sequitur luctus 128.
Gaudium 130.
Nihil est melius quam lętari in opere suo etc. 133.
Melior tristitia lętitia 134.
Adolescentia et uoluptas uana sunt 135.
Occurristi letanti 166.
Factum est mihi uerbum tuum in gaudium et lętitiam cordis
mei, quoniam inuocatum est nomen tuum super me, Domine Deus exercituum 171.
Celeuma quasi calcantium concinetur aduersum omnes habitatores terrę 174.
Nuptię filiorum Iambri conuersę sunt in luctum Ionatha et Symone ulciscentibus fratrem suum, quem illi tenebant captiuum 221.
Liberum arbitrium. Hodie proposui in conspectu tuo uitam et bonum, mortem et malum etc. 29.
Anima mea in manibus meis semper. Psalmus CXVIII 121.
Nisi Dominus ędificauerit domum. Psalmus CXXVI 122.
Deus ab initio constituit hominem, et reliquit illum in manu consilii sui etc. Apposuit tibi aquam et ignem. Ad quod uolueris, porrige manum tuam. Ante hominem uita et mors, bonum et malum; quod placuerit ei, dabitur illi 144.
Ecce ego do coram uobis uiam uitę et uiam mortis etc. 173.
Lectio. Dabir prius Carathsephor, id est ciuitas litterarum 133.
Aperta sunt prata, id est libri sapientię sacrę 131.
Mulier fortis, id est Sacra Scriptura 132.
Luna designans tempora 150.
MATTHEVS
Libido. Omnis qui uiderit mulierem ad concupiscendum V. Si oculus tuus fuerit nequam VI. Socrus Petri febri laboratur, id est libidine ardens conuertitur VIII. Demones intrant in porcos, et grex mergitur VIII. Hoc genus non eiicitur nisi per orationem et ieiunium XVII. Talentum domini defodiens in terra XXV.
Luxuria. Lata porta et spaciosa uia est quę ducit ad perditionem VII. Luca VII Ecce qui mollibus uestiuntur in domibus regum sunt XI. Qui uoluerit animam suam saluam facere, perdet eam XVI. Talentum domini defodiens in terra XXV.
Lectio. In monte excelso lesus apparuit gloriosus. Si per infirmitatem cadimus in faciem obstupefacti, tangit confortans ac dicens:
Surgite, nolite timere XVII. Abiit Iesus per sata sabbato. Rabula: Ambulant per sata eum Domino qui in Scripturarum meditatione delectantur. Esuriendum panem uitę, id est Dei amorem in se euenire desiderant. Vellunt spicas et terunt, dum testimonia discutiunt, donec inueniant quod latebat in littera, et hoc sabbato, dum a turbidis cogitationibus uacant XII. Fermentum quod mulier abscondit in farinę satis tribus, donec fermentatum est totum. Thesaurus absconditus in agro XIII. Panis filiorum et micę de mensa dominorum. Prius curat debilitantes, deinde pascit. Dimittere eos ieiunos nolo, ne deficiant in uia XV. Cedunt ramos de arboribus et sternunt in uia Domini XXI. Prandium est eloquium Dei. Eloquiorum fortia sunt tauri, delectabilia eorum sunt saginata XXII. Videbitis Filium hominis uenientem in nubibus cęli cum uirtute multa et maiestate. Cęlum et terra transibunt, uerba autem mea non pręteribunt XXIIII.
Liberalitas. Qui petit a te, da ei et uolenti mutuare a te ne auertaris. Sit elemosyna tua in abscondito V. Quicunque potum dederit uni ex minimis istis calicem aquę frigidę tantum in nomine discipuli, amen dico uobis, non perdet mercedem suam X. Manum aridam sanauit. Dominus iubens extendere, id est elemosynam porrigere XII. Vende omnia quę habes et da pauperibus, et habebis thesaurum in cęlo XIX. Dilationem petenti et debitum dimisit Dominus. Vendentes oleum sunt pauperes qui accepta elemosyna largienti retributionem impetrant a Domino XXV. Quamdiu fecistis uni de his fratribus meis minimis, mihi fecistis XXV. Esuriui, et dedistis mihi manducare etc. XXV.
Labor. Venite ad me omnes qui laboratis etc. XI.
MARCVS
Lectio. Ramos cedit de arboribus et sternit in uia Domini qui doctorum pręcepta colligens discit placere Domino et alios instruere
XI.
Liberalitas. Lepra mundatus munus iubetur offerre, iuxta illud: Date elemosinam, et omnia munda sunt uobis I. Honor pro elemosyna. Apostolus: Honora uiduas quę uere uiduę sunt VII. Quisquis enim potum dederit uobis calicem aquę frigidę etc. IX. Vidua quę misit duo minuta in gazophilacium XII. Mulier effudit unguentum super caput Domini XIIII. Mulieres sequentes Dominum et ministrantes ei de sua substantia XV.
Labor. Renuntiant apostoli Domino quę egerant et docuerant, et ipse iubet eos requiescere pusillum et non continuo laborare. Laborantibus in remigando contra uentum affuit Dominus. Confortauit eos, et uentus cessauit V. Simon iste qui portat crucem in anguria, is est qui laborat pro laude humana. Cogunt enim homines hunc laborare, quem non cogit timor et dilectio Dei XV./
Libido. Herodias reliquit uirum, adhęsit adultero; Ioannem scelus arguentem necandum curauit VI. Libidinosa uoluntas coegit in illum manum mittere, quem sciebat iustum et sanctum VI.
Lis. Regnum in se diuisum, domus, Sathanas non possunt stare III.
Liberum arbitrium. Vltro terra fructificat, id est non necessitate eoacta contra propriam uoluntatem IIII.
LVCAS
Liberalitas. Qui habet duas tunicas, det non habenti, et qui habet escas, similiter faciat III. Omni autem petenti te tribue. Benefacite et mutuum date nihil inde sperantes. Et erit merces uestra multa et eritis filii Altissimi. Estote ergo misericordes. Date et dabitur uobis; mensuram bonam et confertam et coagitatam et supereffluentem dabunt in sinum uestrum. Eadem quippe mensura, qua mensi fueritis, remetietur uobis VI. Mulieres ministrantes Iesu de facultatibus suis VIII. Pro quinque panibus et duobus piscibus turbę
esurienti datis redditi sunt XII cophini pleni IX. Date elemosinam, et ecce omnia munda sunt uobis XI. Vendite quę possidetis et date elemosinam. Facite uobis saculos qui non ueterascunt, thesaurum non deficientem in cęlis, quo fur non appropiat neque tinea corrumpit. Vbi enim thesaurus uester est, ibi et cor uestrum erit XII. Cum facis prandium, non uocabis amicos, fratres, cognatos, uicinos, diuites, sed pauperes, debiles, claudos, cęcos. Et beatus eris, quia non habent retribuere tibi. Retribuetur enim tibi in resurrectione iustorum XIIII. Scio, quid faciam, ut, cum amotus fuero a uillicatione, recipiant me in domos suas. Debitoribus partem debiti dimittit, et laudatur a Domino XV. Facite uobis amicos de mamona iniquitatis, ut, cum defeceritis, recipiant uos in ęterna tabernacula. Ars artium peritissima elemosina XVI. Ecce dimidium bonorum meorum do pauperibus et siquid aliquem defraudaui, reddo quadruplum XIX.
Luxus. Dissipauit substantiam luxuriose uiuendo. Facta fame coepit egere. Missus pascere porcos cupit uentrem implere siliquis, et nemo dabat illi XV.
Libido. Dissipat substantiam; eger esurit, porcos pascit, siliquis porcorum satiari cupit, id est luxuria. Et nemo dat, quia carnis appetitus insatiabilis XV.
Labor. Sint lumbi uestri pręcincti XII. A seruo, cum impleuerit, quod pręceptum est, insuper aliud exigitur, quia, dum uiuimus, debemus semper operari XVII.
Lex. Duo denarii dati stabulario sunt duo Testamenta uel duo pręcepta dilectionis X. Regnum Dei, id est Euangelium simile grano synapis. Item fermentum quod mulier abscondit in satis tribus farinę XIII. Lex et prophetę usque ad Ioannem. Facilius est cęlum et terram pręterire quam de lege unum apicem cadere XVI. Morus eradicata et in mare translata est Euangelium translatum ad gentes XVII. In Lege non esse perfectionem patet ex eo quod cum adolescens se Legis mandata implesse diceret, subiunxit Dominus: Si uis perfectus esse etc, quod ad Euangelium
pertinet XVIII. Domine, ecce duo gladii hic. At ille dixit eis: Satis est. Satis enim sunt duo Testamenta ad muniendum se contra spiritus nequitię XXII. Iussu quidem Legis Pasca cum amaricantibus edebatur, quia adhuc amaritudo manebat. Post resurrectionem uero cibus fauo mellis dulcoratur XXIIII.
Letitia. Ve uobis qui ridetis nunc, quia lugebitis et flebitis VI. Symphonia et chorus, epulatio et gaudium / propter eum qui mortuus erat et reuixit. Perierat, et inuentus est XV.
Liberum arbitrium. Quotiens uolui congregare filios tuos etc. et noluisti XIII. Pater duorum filiorum alterum uolentem discedere non retinet, alterum uolentem manere non repellit. Rursum illum reuertentem suscipit, nemini tollens arbitrii libertatem XV.
Lectio. Pręceptor, per totam noctem mundanę scientię laborantes nihil cępimus. In uerbo autem tuo laxabo rethe, id est in profundo sacrę Scripturę. Vnde tanta piscium copia hauritur, ut ambę nauiculę impleantur, altera dilectionis Domini, altera promimi V.
IOANNES
Liberalitas. Vngit pedes Iesu qui sequitur uestigia eius. Capillis tergit qui habens superflua dat pauperibus. Capilli enim superflua cor poris uidentur XII. Qui accipit siquem misero, me accipit. Siquis autem me accipit, accipit eum qui me misit XIII. Esto Ioseph et tege in paupere Christi nuditatem non semel, sed in tuo tumulo spiritali considerando reconde et cooperi et misce myrrham et aloen amaricantia considerando uocem illam: Ite, maledicti in ignem ęternum, qua nihil amarius XVIII.
Labor. Operamini non cibum qui perit, sed qui permanet etc. VI. Me oportet operari opera eius qui misit me, donec dies est. Venit nox, quando nemo potest operari IX. Quod secundum pręsens seculum laboramus, uix usque ad mortem sufficit. Quod uero pro
ęterna uita agitur, etiam post mortem seruatur etc. XV.
Lex per Moysen data est, gratia et ueritas per Iesum Christum facta est I. Optimum uinum adhuc seruauit Iesus, id est Euangelium usque ad sextam ętatem distulit II. Quinque panes ordeacei signant Legem quinque libris Moysi scriptam; ordeacei, qui cibus est iumentorum et seruorum. Lex autem seruis data est et carnalibus quasi iumentis. Quod autem nouos panes noluit facere, sed allatos cumulauit, signat quia Veterem Scripturam non reprobauit, sed implendo patefecit VI. Ego dedi eis sermonem tuum etc. Sermo tuus ueritas est XVII.
Lętitia. Gauisi sunt discipuli uiso Domino XX.
Lectio. Fons Iacob Scripturę sunt, siquidem instructi in Scripturis bibunt ut Iacob et filii eius. Simplices autem et rudes bibunt more pecorum Iacob IIII. Fons Iacob Scripturę sunt, aqua uero Iesu sunt Scripturarum sensus spiritales IIIL Iesus inclinans se deorsum digito scribebat in terram VIII. Qui intrat per ostium pastor est ouium. Ostium Scripturas uocauit. Hę enim Dei cognitione aperiunt, hę oues custodiunt et lupos superuenire non permittunt, hereticis introitum pręcludentes. Ostiarius est Moyses, cui eloquia Dei credita sunt uel Spiritus Sanctus, per quem Scripturę reseratę nobis indicant Christum X.
PAVLVS AD THIMOTEVM II
Lis. Noli contendere uerbis. Ad nihil enim utile est nisi ad subuersionem audientium. Stultas et sine disciplina quęstiones deuita, sciens quia generant lites. Seruum autem Domini non oportet litigare, sed mansuetum esse ad omnes etc. II. AD TITVM: Stultas autem quęstiones et geneologias et contentiones et pugnas Legis deuita III. IACOBI: Damnat zelum et contentiones III. Bella et lites ex concupiscentiis IIIL APOCALYPSIS: Datum est ei, ut sumeret pacem de terra, id est quietem ab iis qui sunt terrenis dediti VI.
Libertas. AD CORINTHIOS II: Vbi spiritus Domini,ibi libertas ffl.
Liberalitas. AD ROMANOS: De quorundam collatione in
sanctos. Debitores sunt eorum. Nam si spiritalium eorum paricipes facti sunt gentiles debent et in carnalibus ministrare eis XV. AD CORINTHIOS I: Non alligabis os boui trituranti etc. Si nos uobis spiritalia seminauimus, magnum est, si carnalia uestra metamus? IX. De collectis in sanctos facite per unam sabbati XVI. II: Macedonum largitionem in sanctos laudat et eorum exemplo hortatur Corinthios. Si enim uoluntas prompta est secundum id quod habet, accepta est; non secundum id quod non habet. Non enim ut aliis sit remissio, uobis autem tribulatio, sed ex ęqualitate in pręsenti tempore uestra abundantia illorum inopiam suppleat etc. VIII. Qui parce seminat, parce et metet; et qui seminat in benedictionibus etc. Hilarem enim datorem diligit Deus. Dispersit, deditpauperibus etc. Facientibus elemosynam dicitur, quod abundabunt pane et in iustitia proficient et in simplicitate fidei IX. AD PHILIPPENSES: Repletus sum acceptis quę misistis, in odorem suauitatis hostiam acceptam, placentem Deo IIII. AD THIMOTEVM II: Det misericordiam Dominus Onesiphori domui, quia sępe me refrigerauit, cathenam meam non erubuit, sollicite me quęsiuit et inuenit I. AD PHILEMONEM: Philemoni gratias agit, quod per eum uiscera sanctorum requieuerint I. ACTVVM: Petrus claudo petenti elemosynam dedit sanitatem III. Tabita, quę et Dorca, elemosinis meruit a morte suscitari pauperibus pro ea Petrum deprecantibus IX. Cornelius centurio ob largitionem elemosinarum suscepit fidei reuelationem et a Petro baptizatus est X. Dominus dixit beatius esse magis dare quam accipere XX. IACOBI: Religio munda uisitare pupillos et uiduas in tribulationibus eorum I. Si indigentibus et nudis quis dixerit: Calefacimini et saturamini; non dederit autem, quid proderit? II. IOANNIS I: Qui necessitatem patienti non subuenit, cum possit, caritas Dei in eo non manet III.
Libido. AD CORINTHIOS I: Omnino auditur inter uos fornicatio etc.
V.
Nolite errare: fornicarii, idolatrę, adulteri, molles, Sodomite, fures, auari etc. regnum Dei non possidebunt. An nescitis, quoniam qui adhęret meretrici, unum corpus efficitur? Qui fornicatur, in corpus suum peccat VI. AD EPHESIOS: De fornicatione et immunditia uitanda et turpitudine V. AD HEBREOS: Fornicatores enim et adulteros iudicabit Deus XIII. APOCALYPSIS: Fornicatio quot modis intelligitur in glossis II. Fornicatoribus pars erit in stagno ardenti XXI.
Labor. AD CORINTHIOS I: Laboramus operantes manibus nostris IIII. Abundantius illis omnibus laboraui: non ego autem, sed gratia Dei mecum XV. AD EPHESIOS: Laborate manibus IIII. AD COLOSSENSES: Omnia quęcunque facitis in uerbo aut in opere, omnia in nomine Dei nostri Iesu Christi gratias agentes Deo et Patri per ipsum III. AD THESSALONICENSES I: Nocte ac die operantes, ne quem uestrum grauaremus II. Vt operentur manibus IIII. II: Non inquieti fuimus inter uos neque gratis panem manducauimus ab aliquo, sed in labore et fatigatione nocte et die operantes, ne quem uestrum grauaremus. Siquis non uult operari, neque manducet III. ACTVVM: Paulus Corinthi apud Aquilam et Priscillam manens operabatur cum eis artem scenofactoriam, sabbatis autem disputabat in synagoga XVIII. Dicit manuum labore sibi ministrasse XX.
Lex. AD ROMANOS: Peccantes contra legem uel naturę uel scriptam peribunt. Legem non habentes ipsi sibi sunt lex II. Quęcunque Lex loquitur, his qui in Lege sunt loquitur. Ex operibus Legis non iustificabitur omnis caro coram illo. Per Legem cognitio peccati etc. de Lege et Gratia. Legem ergo destruimus per fidem? Absit, sed legem statuimus III. Lex iram operatur. Vbi enim non est Lex, nec pręuaricatio IIII. Lex
subintrauit, ut abundaret delictum V. De seruitute Legis et libertate Gratię caput VI, VII, VIII. Verbum consummans et abreuians , id est Euangelium IX. AD CORINTHIOS II: Littera occidit, spiritus uiuificat etc. de Veteri ac Nouo Testamento III. Vetera transierunt,
ecce facta sunt omnia noua V. AD GALATAS: Ex operibus Legis non iustificabitur omnis caro II. Quicunque enim ex operibus Legis sunt, sub meledicto sunt. Post factam Abrahę promissionem CCCC et XXX anno facta est Lex. Lex propter transgressionem posita est, donec ueniret semen, cui promiserat etc. Conclusit Scriptura omnia sub peccato etc. Lex pędagogus noster fuit in Christo, ut ex fide iustificemur. At ubi uenit fides, iam non sumus sub pędagogo III. Abraham duos filios habuit. Hęc sunt duo Testamenta etc. IIIL AD PHILIPPENSES: Legalia cessare succedente Euangelio III. AD THIMOTEVM I: Scimus autem, quia bona est Lex. Siquis ea legitime utatur, scientes hoc, quia Lex iusto non est posita, sed iniustis I. AD HEBREOS: Lex per angelos accepit initium, Euangelium per Dominum II. Translato sacerdotio de tribu Leui ad tribum Iuda, de qua Christus. Necesse est ut Legis translatio fiat. Nihil ad perfectum adduxit Lex. Iesus melioris Testamenti sponsor VII. Collatio Veteris et Noui Testamenti X. Lex Vetus terroris, Lex Noui amoris XII.
Lętitia. AD PHILIPPENSES: Gaudete in Domino semper; iterum dico: Gaudete. AD THESSALONICENSES I: Semper gaudete V.
Liberum arbitrium. AD CORINTHIOS I: Omnia mihi licent4 sed non omnia expediunt VI.
Lectio. AD ROMANOS: Quęcunque scripta sunt, ad nostram doctrinam scripta sunt XV. AD CORINTHIOS II: Littera occidit, spiritus uiuificat etc. III. AD EPHESIOS: Impleamini Spiritu Sancto loquentes uobis metipsis in psalmis, hymnis et canticis spiritalibus etc. V. AD COLOSSENSES: Verbum Christi habitet in uobis abundanter III. AD THESSALONICENSES I: Prophetias nolite spernere V. AD THIMOTEVM II: Omnis scriptura diuinitus inspirata utilis est ad docendum, arguendum, corripiendum et erudiendum in iustitia III. PETRI II: Et habemus firmiorem propheticum sermonem, cui benefacitis attendentes quasi lucernę lucenti in caliginoso loco, donec dies elucescat et lucifer oriatur in cordibus uestris I. APOCALYPSIS: Arcus sedentis super
equum album, id est scriptura Christi, quę suos illuminat et occidit inimicos VI. Et habebat in manu sua libellum apertum, quia Christus ueniens aperuit sensum Scripturarum X. Mensuram harundineam, id est diuinam Scripturam Dei sapientia compositam, qua tangit et illustrat corda fidelium XXI. Et qui sitit, ueniat, et qui uult, accipiat aquam uitę gratis XXII.
METHAMORPHOSES
Lis.
Phineus in nuptiis Persei rixatus in saxum cum suis uertitur V .
Contentio Mineruę cum Neptunno circa nomen urbis Athenarum V .
Iason a Medea monitus inter armatos iecit lapidem, et ipsi inuicem
digladiantes mutuis ictibus conciderunt VII .
Lis inter Aiacem et Vlixem de armis Achillis XIII .
Liberalitas.
Hercules moriens reliquit sagittas Philocteti , qui una earum cadente
grauiter in pede uulneratus fuit IX .
Munera mutua inter Anchisem, Ęneam et Anium apud Delphos XIII .
Libido.
Apollo arsit uisa Daphne, Iuppiter Ione, Pan Syringa I .
Iuppiter uitiauit Calistonem, Apollo Clymenen, Neptunnus Cornicem, Iuppiter Europam.
Nictimene Lesbia patri ignaro se supposuit. Mercurius adamauit Hersen, Cecropis filiam II .
Acteon Dianam nudam tantum uidit et in ceruum uersus a suis canibus laceratur. Semele
Iouis concubitum, quo cum Iunone coit, appetiit. Maior uoluptas feminarum quam uirorum iudice
Tyresia utrunque sexum experto. Echo amore Narcisi tabuit uersa in lapidem.
Narcysus forma propria captus in florem uertitur III .
Naias nympha iuuenes uertebat in pisces et ipsa in piscem mutatur. Sol uitiauit
Leuchotoen , a quo Clitie deserta prę dolore uersa est in heliotropium . Salmacis adamauit Hermaphroditum. Hęc natura fonti mansit. Medusę crines in
serpentes mutati, quia in templo Mineruę concubuit cum Neptunno IIII .
Pireneus Musis uim inferre uoluit; casu elisus moritur. Dites rapuit
Proserpinam. Alpheus insecutus Arethusam per
subterraneos meatus ab Elide usque in Orthigiam, Sicilię insulam V .
Hemus et Rhodope pari amore flagrantes. Iouis, Apollinis, Bacchi, Saturai amores. Latona
persecutionem Iunonis passa ob commissum cum Ioue adulterium. Thereus propter Philomenam
stupratam sęua passus. Aquilo rapuit Orithiam VI .
Medeę et Iasonis amor. Cygnus, Heries filius, amore pueri se
pręcipitauit et in olorem uersus est. Semper ab eo elusus, cum eius iussu pugnasset cum
uolucribus, leone, tauro. Menephron more ferarum cum matre concubuit. Aurora Cephalum rapuit,
et ut coniugem suam Procrim interficeret, curauit. Procris tentata prodere noluit fidem
coniugii VII .
Scylla, Nisi filia, Minois amore capta, Megaram, patris regnum, prodidit. Pasiphe tauro
iuncta Minotaurum edidit. Ariadna Theseum a Minotauro liberauit, sed ab eodem miserabiliter
relicta Libero patri copulatur VIII .
Meleager amore Athalantes auunculos interfecit, ipse a matre Althea periit. Achelous
Perimellem uitiauit, Neptunnus Mestram VIII .
[Achilles] Achelous et Hercules certarunt pro Deianira. Iuppiter
admauit Alcumenam, Byblis fratrem IX .
Orpheus Euridicen, qua amissa puerilem Venerem instituit X .
Apollo amauit Cyparissum et Iacinthum, Iuppiter Ganimedem. Propetides, Ametunti filię, primę uulgauere corpora in triuio ira Veneris. Pygmaleon signi eburnei forma captus. Myrrha Cynarę patri inscio se
supposuit. Hyppomanes et Athalanta, cum in luco Cybellis concubuissent, ab
ea in leones mutantur. Mente nympha adulterium cum Dite commisit, a Proserpina in mentam
herbam mutatur X .
Orpheus ob puerorum Venerem a mulieribus interficitur. Peleus Thetidem eludentem se
uinculis strinxit; ex ea habuit Achillem. Esacus Epiriphemnympham insecutus; illa fugiens
serpentis morsu periit, ille prę dolore in pelagus se pręcipitauit XI .
Ceneis uitiata a Neptunno XII .
Cyclops amore Galatheę furens siluas questu replebat. Quam ubi aspexit in gremio Athidis
iacentem, illum saxo oppressit, illa in mare se pręcipitem dedit XIII .
Circe adamauit Glaucum, Scyllam ab eo sibi prępositam mutauit in formam canum pubetenus.
Apollo cum Sybilla, Glauci filia, concubuit. Circe, ut Vlixem retineret, socios eius in
uarias formas uertit. Picum contempta in auem sui
nominis mutauit. Vertumnus Pomona potitur XIIII .
Labor
successit sęculo argenteo. Isis dea lanigera I .
Thesei labores, Minotaurus, Procustes , Geriones VII .
Apollo et Neptunnus in homines uersi operas locauerunt in Ilio construendo XI . /
Lex
Argis uetabat patriam mutare. Mitillus in somnis monetur ab Hercule
iuxta Hesereum , Italię amnem, oppidum constituere. Re per suffragia diuisa
lapilli nigri in albos mutati sunt. Oppidum positum uocatum Thaliareum a
Thara, Neptunni filio. Itaque legibus derogatum somni auctoritate XV .
Lectio.
Philomena elinguis facta manibus effinxit casum suum et intextum telę
sorori misit VI .
SENECA
Lis. Litigantium scelus 50.
Causidicorum superbia 75.
Absentem lędit, qui cum ebrio litigat 83.
Libertas. Hanc non alia res tribuit quam fortunę negligentia 80.
Semiliberum dixit Cicero; notatur ignauię 79.
Libertas est seruire philosophię 3.
Quid sit libertas 17.
Absoluta libertas 20.
Lacon puer captus, ne seruiret, illisum parieti caput rupit 30.
Nemo liber est qui corpori seruit 43.
Magni ęstimanda libertas 52.
Liber est non in quem parum licet fortunę, sed in quem nihil 55.
Liberalitas. Socrati cum multi multa offerrent, Eschines se ipsum obtulit 24.
Munera non sine honore sunt, quę aut nemo illis alius dedit aut nos nulli alii. Exemplum Alexandri 25.
Dabo egenti, sed ut ipse non egeam 26.
Alexander urbem donatam recusanti, quod sibi non conueniret: Non quęro, inquit, quid te accipere deceat, sed quid me dare 27.
Marcus Antonius apud Rabirium poetam: Hoc habeo, inquit, quodcunque dedi 39.
Beneficium etiam ingrato dandum 46.
Errat, siquis existimat facilem rem esse donare 62.
Nihil petas quod negaturus es, nihil negabis quod petiturus es 86.
Luxus. Luxuriose uiuentes carpit 24.
Quamuis diuites miseri sunt, qui uentri ac libidini se dedunt, quorum animus inerti ocio torpet 43.
In luxum nimium 44.
Luxuria 49.
Nulla res magis iracundiam alit quam luxuria 51.
Voluptas 60.
Momentanus et Rapicius uoluptatibus dediti. Epicurus 61.
Luxuria effluentes detestatur 69.
In luxum 70.
Luxuria et diuitię 71.
Quomodo fugiatur luxuria 73.
Luxuria pecuniam turpiter amittens quam turpius reparet 88.
Vnguentarios Lacedemonii urbe expulere, quia oleum disperderent 102.
In luxuriam effoeminatorum 110.
Quidam luxuriante filio luxuriare coepit; filius accusat patrem dementię 129.
Voluptas ad dolorem uergit 9.
Voluptates in tormenta uertuntur. Voluptas contemnenda 10.
Quis hostis in quenquam tam contumeliosus fuit quam in quosdam uoluptates suę sunt etc. 13.
Luxuria epulonum 15.
Voluptates latronum more quos philisteas Ęgyptii uocant, in hoc nos amplectuntur, ut strangulent 17.
Diutius uiuitur, si uoluptas coherceatur, ut Plato 20.
Luxuria ędificiorum 36.
Luxuria 39.
Quid adinuenitluxuria, etiterum. A natura luxuria desciuit 40.
Voluptas bonum pecoris est 42.
Luxuria diuitum 55.
Luxuria opulentię 56.
Luxuria diuitum 61.
Luxuriosi loquacitate delectantur 61.
Voluptas communis cum brutis 62.
Libido. In uirginem libidinose locutam 13.
Libido 49.
Caius Cęsar Valerio obiecit, qualis in concubitu esset
uxor eius; Chereę contribuno signum petenti modo Veneris, modo Priapi dabat 78.
Qui nulli rei nisi uino et libidini uacant 79.
De obscena libidine cuiusdam Hostii diuitis, qui scelera sua in speculo spectabat 91.
Incesti damnatus, antequam deiiceretur de saxo, inuocauit Vestam; deiecta repetitur ad poenam, defenditur 119.
Abdicauit quidam filium; abdicatus se contulit ad meretricem; ex illa sustulit filium; ęger ad patrem misit; cum uenisset, commendauit ei filium suum et decessit; adoptauit puerum; ab altero filio pater accusatur dementię 127.
In uxorem de adulterio suspectam 129.
In adulterio deprehensam uir interemit 137.
Flaminius proconsul in conuiuio unum ex damnatis occidit, exoratus a meretrice 138.
Impudici signa 17.
Stupra et adulteria impunita 47.
Labor. Stoici nunquam ociosi 63.
Necesse est ut opprimant onera, quę ferente maiora sunt 73.
Omnis labor aliquo referatur 74.
Inuicti laboribus Vlixes et Hercules 75.
Liuius Drusus pertesus uitam inquietam dixisse fertur uni sibi ne puero quidem unquam ferias contigisse 79.
Miscenda labori quies; hinc dies et nox 2.
Non est uir strenuus qui laborem fugit 8.
Labor bonum non est, sed laboris contemptio 12.
In eos qui se negotiis inanibus occupant 21.
Non debemus occupationibus indulgere 27.
Lex. Propter uitia opus fuit legibus. Legum latores Solon, Lycurgus, Artanus, Allucus, Cheronda 40.
Leges proficiunt ad bonos mores 44.
Lętitia. Gaudium inane 80.
De solido et inani gaudio 9.
Inter gaudium et uoluptatem 20.
Gaudium sapientis ex uirtutum conscientia. Gaudium opum, honorum etc. causę doloris sunt 21.
Sapientis gaudium nulla causa rumpitur 27.
Lectio. Philosophorum optimorum libri euoluendi: Zenonis, Pythagorę, Democriti, Aristotelis, Theophrasti 80.
Hortatur ad legendum et scribendum 82.
Lectio multiplicium uitanda 2.
De modo legendi. Laudat libri sibi missi dulcedinem 15.
Cripta Neapolitana obscura et tenebrosa 19.
Nec tantum scribere nec tantum legere debemus, sed horum uicissitudine uti. In legendo imitemur apes 34.
Qualiter alios imitari oporteat in scribendo 35.
Vni lectioni intenti diuersum propositum habentes 54.
Loci deseriptio. Cripta Neapolitana 108.
[Serpens mire] Villa Scipionis 36.
PLATO
Lis Atrei et Thyesti solem et sydera retro egit 72.
In eos qui omne uitę tempus in controuersiis conterunt 202.
In foro iudiciali honeste uersari non esse malum. Qui inique per malitiam causas agunt 318.
Litigantes non permittantur aut iurare persudendi causa aut sibi generique suo imprecari aut turpiter supplicare aut commiseratione muliebriter uti, sed quod iustum putant,
mansuete doceant et docentem audiant 320.
Siquis in domo aliena quęrere suum uelit 321.
De pręscriptione. De eo qui litigantem aut testem prohibet uenire in iudicium 321.
/
Libertas. Extremę libertatis licentia extremę seruitutis est principium 225.
Libertas ubi seruitutis libertatisque mediocritas 278.
In eos qui omnibus uiuendi pręferunt libertatem. Seruitus et libertas, si modum excędat, mala est 337.
Liberalitas. Omnia communia 225.
Ab impuro capere munera neque bonum uirum neque deum decet 283.
Priscum prouerbium: Vere amicorum omnia esse communia 286.
Vectigal nullum rerum importandarum neque exportandarum. Frugum distributio 303.
Quod dii non placentur muneribus iniquorum 313.
Luxus. Cur quis a uoluptate uincatur 87.
Voluptas atque dolor animam corpori subiiciunt et corpoream efficiunt 180.
Turpior est qui uoluptatibus cędit quam qui succumbit doloribus 267, 269.
Leges circa tollendas uoluptates doloresque oportere uersari 267.
Sępius detrimentum et dolorem homini affert uoluptas, hebetudinem in animo et obliuionem, insipientiam et petulantiam pariens 331.
Vitam illam, quam beatam uocant, Italicarum Siracusanarumque mensarum plenam, nullo modo probaui bisque in die saturum fieri et nocte nunquam iacere solum etc. talis nunquam prudens euadet 332.
Voluptas corporis non implet animum 410.
Libido. Venereę uoluptates ingentissime omnium existimantur, nullius intelligentię compotes 37.
Nulla uoluptas neque uehementior neque furiosior 201.
Vnde sperma? Vnde auiditas libidinis 263.
Coitus uehemens appetitio 293.
Amator formę nullum animo amati prębet honorem. Propter Venerem mortem sibi consciuerunt Thyeste, Edippodes , Machareus. Abstinendum a maribus 302.
Libido. Oblectationem Veneream seruilem certe atque ingratam et absurdam nec uerę uoluptatis nomine dignam etc. 334.
Labor. Motus optimus ille est, qui in se met ex se ipso fit, ut exercitatio gymnastica 262.
Motus prodest corpori. Exercitatio infantium ex motu ad uirtutem animi proficit 295.
Laboribus corporis Veneris robur infringunt 302.
Lex quid sit. Minos de lege 18.
Nemo permittendus contra legem aliquid agere 77.
Phitacus ait legem extare apud Gręcos, per quam iuberetur libros scelestorum hominum etiam bonos e medio tolli, ut autorum memoria deleretur 108.
Pindarus: Lex est omnium regina mortalium 125.
Adrastia, legum dea 209.
Minus delinquit qui non sponte aliquem perimit quam qui circa constitution es de h onestis et bonis iustisque fallit 209.
Leges a deo hominibus inspirantur 266.
Minos, Lycurgus, Solon legum conditores. Legum finis cultus diuinus 267.
Leges ferendę boni gratia 268.
Legum lator ad amplissimam uirtutem dumtaxat respiciat 268.
Propositum erit legiferi cętera bona prę animi bonis paruifacere 280.
Prope interitum est ciuitas, in qua magistratus legi pręsunt. In qua autem legi omnes obediunt,salua permanebit 283.
Legum, quę consuetudine stabilitę sunt, mutatio
periculosa 296.
In eos qui pręferunt legibus aliorum / arbitrium uel timentes non audent lege agere. Lex de honesto bono iustoque confidat. Patris matrisque personam legum lator gerat 305.
Quod necesse sit leges hominibus ponere 307.
Lex omnis ad uirtutem spectet 322.
Finis legum, ut dei cultu et uitę puritate optimum atque pulcherrimum exitum consequaris 324, 325.
Magis uelint subesse legibus uictores quam uicti 334.
Principio leges tales sint, que non ad opes pecuniasque comparandas neque ad libidines mentes conuertant, sed cum tria sint: anima, corpus, pecunia, uirtutem animi maxime anteponant, secundo uero loco uirtutem corporis uirtuti animi seruientem; tertio ultimoque gradu pecuniarum precium collocent animo corporique ministrans. Quęcunque lex hęc efficit, recta est, re uera beatitudinem utentibus afferens. Lex etiam regibus dominetur 337.
Ęternam legem mundis animis fas est cognoscere, iudicare non fas est 398.
Lętitia. Voluptas bona et mala 29.
Voluptatem non esse bonum 36.
Voluptates impedimenta sunt uirtutum 37.
Quicunque igitur ad disciplinas et cętera talia omni desiderio flagrant, puram ipsius animę expetunt uoluptatem, corporis autem oblectamenta
despiciunt, nisi quis fictus, non uerus philosophus sit 215.
Voluptas philosophi. Voluptas uiri sapientis et iusti. Voluptas luxuriosi 225.
Maior uoluptas philosophi quam auari uel ambitiosi 231.
A uoluptatibus ludisque cauendum 269.
Amentes consiliarii uoluptas et dolor 270.
A uoluptate et dolore primum uirtus et uitium animo innascuntur 272.
A risu nimio et lachrimis abstinendum. Voluptas et dolor 285.
Nec uoluptas sequenda nec fugiendus dòlor 295.
Sophocles et Dionysius, Sicilię tyrannus, obiere repente uterque accepto tragicę uictorię nuncio 400.
Liberum arbitrium 377.
Quod nec intellectus cęlo subditur nec uoluntas 378.
DIONYSIVS HALICARNASEVS
Lis. Patroni officium in clientem et clientis erga patronum. Clientes uocati thetę apud Athenienses, apud Thessalos penestę 33.
Liberalitas. Tullus Hostilius rex creatus regionem, quę sortis regum erat, iis qui sortem non habebant uiritim diuidi iussit 54.
Libido. Iasius Cereris appetens concubitum fulmine ictus periit 20.
Poena Vestalium delinquentium 50.
Sub Tarquinio Pinaria, Publii filia, Vestalis deprehensa non casta 78.
Apius decemuir Verginię amore captus eam Claudii, clientis sui, seruamiudicauit, cum liberaesset. Pater uero Verginius, quoniam filiam aliter a contumelia liberare non poterat, occidit 289.
Legum latores Minos et Lycurgus 48.
PROBLEMATA ALEXANDRI APHRODISEI
Libido.
Cur suibus in libidinem proruentibus siquis in pudenda acetum suffuderit,
a coitu cessant 9.
Cur amatorum extremę partes aliquando frigidę, aliquando calidę sunt! 16.
Labor.
Cur onera portantes uel trahentes cum cantu incedunt 15.
Cur labor somnum allicit 25.
Lętitia.
Cur subita et insigni lętitia pręuenti aliquando exanimantur 12.
PROBLEMATA ARISTOTELIS Luxus.
Cur aliqui ęgrotent, cum uitam luxuriosam uiuere assueti agere cessarunt 66.
Dionysiaci technitę, id est artifices Bacchanales et histriones 69.
Libido.
Quare qui concumbunt, in oculorum acumine offenduntur. Item dissoluuntur et languescunt. Quare qui equitant assidue, libidinosiores euadunt. Cur corpus male olet, ex quo concubitu uti incipit 34, 35.
Quare res omnium suauissima concubitus. Cur uiri per hiemem, mulieres per ęstatem appetentiores. Cur aues et pilosi homines maxime libidinosi 35.
Cur cęteris animantibus profusio seminis per somnium non solet incidere 40.
Cur hirci, homines et aues auidiores Veneris sunt 40.
Cur alia animalia certo anni tempore coeunt, homo semper 41. Labor.
Cur melius fatigationes leuantur, cum quis aqua oleo mixta se perfricuit. Cur lassis corporibus euomendum pręcipitur. Cur laboriosius brachio est inanem iactasse manum quam cum altere sic!. Cur locis inęqualibus in itinere quam ęqualibus magis fatigamur 36. PROBLEMATA PLVTARCHI
Lis. Dies feriatus cum non feriato litigant 76.
Luxus. Lycurgus in foribus et tectis priuatim faciendis terebra tantum ac securi utendum, aliis instrumentis abstinendum statuit 81.
Libido. Quid est quod Larentiam, uulgatissimum scortum, tantopere uenerantur 77.
Quid est quod Vestales incesti conuictas uiuas defodiunt 81.
Spurius unde sit dictus 82.
Chalcedonię mulieres alienis uiris occurrentes alteram maxillam aperiunt 86.
AVLVS GELIVS
Lis.
Solonis lex Athenis: Qui dissidente ciuitate nulli parti accesserit, fortunis careto et
exul esto 14 .
Prothagoras sophista se docere dicebat, qua uerborum industria causa infirmior fortior
fieret 33 .
Aliud esse cum populo agere, aliud concionem habere 77 .
Psylli aduersus austrum pugnantes 97 .
Nimium altercando ueritas elicitur 104 .
Lex de illo qui in ius uocatur 117 .
Libertas.
O nomen dulce libertatis 56 .
Liberalitas.
Caia Tarracia siue Suffecia campum Tyberinum siue Martium populo
Romano condonauit. Acca Larentia meretrix Romulum uel populum Romanum hęredem fecit 40 .
Herodes Atticus, uir consularis, cuidam turpi homini, qui quod petierat, nisi
accepisset, conuitio solebat incessere: Demus, inquit, huic aliquid ęris cuiusmodi est
tanquam homines, non tanquam homini. Et iussit dari precium panis XXX dierum. Musonius
circumstanti cuipiam dari iussit mille nummum. Et cum plerique dicerent nebulonem esse
hominem, malum et maliciosum, subridens ait: Dignus igitur est argento 50 .
Gracchi liberalitas 91 .
Luxus.
Nequitia dicitur luxus uitę prodigus 47 .
Diuersę philosophorum sententię de genere ac natura uoluptatis 51 .
/ Si per uoluptatem turpe feceris quippiam, quod suaue est, abiit, quod turpe est, manet
94 .
Publius Cornelius Ruffinus, qui bis consul et dictator fuerat,
senatu motus est, quod eum comperissent argenti facti coenę gratia decem pondo habere 106 .
Quod foeda uoluptas sit, quę ex auditu, uisu odoratuque procedit, foedissima uero, quę
ex gustu tactuque 112 .
Libido.
Demosthenes ad Laydem: Ego penitere tanti non emo 4 .
Filia hominis pauperis in peruigilio uitiata clam patre 18 .
Pellex ędem Iunonis non tangito 28 .
Hostilius Mancinus ędilis a Mamilia meretrice lapide ictus, quod ui ad illam irrumpere
uellet. Tribuni mulierem impune dimiserunt et de illo ne cum populo ędilis ageret,
intercesserunt 31 .
Acca Larentia corpus uulgando tantum pecunię comparauit, ut populum
Romanum non depuderet eius esse hęredem 40 .
Grammaticus idem: Tolle fornicationem, nullum meretricis decretum erit 51 .
Optatos dedit amplexus placidumque petiuit coniugis infusus gremio per membra soporem.
Item: Virgineum soluit cęstum legemque cubilis inque thoris illi sculptis cępere soporem 53 .
Salustius in adulterio deprehensus 105 .
Coeundi atque comedendi uoluptas cum sue atque asino communis. Hippocrates coitum morbum
esse comitialem leuiorem dixit 112 .
Columbatim labra conserens labris 120 .
Labor.
Vita humana uti ferrum est. Inertia atque torpedo plus detrimenti facit quam exercitatio
64 .
Polypragmosin , id est ad multas res aggressio earumque omnium rerum
actio 67 .
Si per laborem honesti quippiam egeris, labor abit, honestum manet 94 .
Lex Solonis Athenis in eum qui neuter esse uoluerit dissidente inter se ciuitate 14.
Quid sit rogatio, quid lex, quid plebiscitum, quid priuilegium 60.
Quando XII tabulę Romę conscriptę 106.
Lex XII tabularum quid dure, quid iuste pręcipiat 117.
Lętitia. Repente multis mortem attulit gaudium ingens insperatum 25.
Fruiscor pro fruor 99.
Liberum arbitrium. Sapiens dominabitur astris, et peccata hominis non esse imputanda astris 39.
Luna. De his quę habere sumpaqeian , id est consensum uidentur cum luna augescente ac senescente. Solum cepe naturam con trariam habet 121.
Loci descriptio. Italia 63.
VITĘ PLVTARCHI
Lis. Solonis lex honoribus abdicat eum qui orta seditione neutram factionem secutus fuerit 22.
Menenii fabula de uentre et membris, qua plebis seditionem repressit 36.
Libertas. Apud Lacedemonios liberos maxime liberos esee et seruos maxime seruos 15.
Cato amissę libertati superesse noluit se ipsum
interficiens 71.
Brutus noluit se dici regem uel dominum, sed regis atque domini interfectorem 81.
Liberalitas Porsennę, qui inita pace cum Romanis castra illis reliquit nihil secum ferens pręter arma 27.
Alcibiades largitionibus amicos sibi comparauit 29.
Cimon quotidie aliquem indigentem ex Atheniensibus conuiuam habuit, uestes donauit, agrorum septa sustulerat, ut uolentibus
/ fructum capere aditus pateret 51.
Pericles, cum multas impensas ex publico faceret, reclaman te populo respondit, ut ipsis donis suum nomen inscriberet et se pro his fisco facturum satis. Illi uel magnitudinem animi admirati, uel glorię inuidentes, expensas potius publice factas ęquo animo tulerunt. Pericles Atheniensis multos pauperes suis copiis sustentabat 52.
Pelopida sibi pecunias, non se pecuniis seruire ostendit 59.
Emilius argentum omne ex uictoria Persica partum aurumque in publicum redegit 104.
Mos apud Egyptios damnatis, pridie quam interimendi essent, munuscula quędam ex regis aula mittere 112.
Cymon in pauperes munificus 2.
Agesilaus 28, 30.
Liberalitas multa in Alexandro 46, 50.
Ptolomeus omnia quę bello cęperat remisit Demetrio dicens de regno tantum et gloria magnis uiris esse certandum. Ille deos precatus est, ut facultatem darent parem illi referendi gratiam 94.
Pater Antonii non habens pecuniam, quam mutuaret amico petenti, scyphum argenteum dedit 103.
Antonius largus donator 103.
Antonii ex Fuluia filius Philotę donauit uasa argentea, quę in mensa conuiuii erant 106.
Artoxerxes ab omnibus munuscula accipiens et maiora rependens. Pauperis munus pugillus aquę oblatum Artoxerxi 112.
Luxus Alcibiadis usque ad uitium 31.
Virtus in ignauiam uersa apud Capuam occasione uoluptatum. Plato escam malorum appellat uoluptatem 71.
Luculli luxus, horti, uestes etc. 11.
Aphrodisia Veneris festa 12.
Phocion in luxuriam filii 61.
Marci Antonii luxuria et turpis uoluptas 105.
Quam luxuriose in Asia susceptus 105.
Libido. Pompeius cum Flora consuetudinem habuit 30.
Clodius cum Pompeia, Cęsaris uxore 51, 89.
Demetrius omnium regum
incontinentissimus 96.
Demetrius in Palladis templo hospitatus libidinibus non abstinuit 97.
Antiochi amor immoderatus erga nouercam Stratonicen, quam illi Seleucus pater concessit, ne amore contabesceret 100.
Quicquid uirtutis fuerat in Antonio deleuit amor Cleopatrę, uitia detexit 105.
Cleopatrę malicia, qua se ardere Antonium ostendit 108.
In parte prima: Lacedemonę uxores
pene communes 13.
Solonis lege, qui e meretricibus nati sunt,
parentes alere non tenentur 23.
Agidis, Lacedemoniorum regis, uxor Timea cum Alcibiade rem habuisse et Leotichidem peperisse 32.
Aspasia in Samo forma et sapientia insignis, sed impudica. Thragedia pręter formam ualuit dicendi suauitate 53.
Aspasiam adamatam accępit Pericles, domo exiens et rediens eam amplexus osculabatur 53.
Archilocus: Haud unguenti, uetula cum sis, oblita es 54.
Duę Vestales in stupro deprehensę 58.
Lucius Flaminius in libidines pronus, Tito fratri dissimillimus 85.
Idem Catone censore senatu motus 93.
Turpis libidinis tentator impune interemptus 134.
Cymon / in mulieres intemperantis ingenii fuit 1.
Cleonice a Pausania adamata erroreque interempta 2.
Precię meretricis ope usus Lucullus Ciliciam prouinciam sibi demandari curauit 5.
Labor. Athenienses, cum heccatomben ędificarent, quotquot ex mulis egregie laborem tolerassent, uinculis solutos libere pasci sinebant 91.
Agesilaus labore gaudere, ocium fugere solitus 28.
Maxime regium insudare laboribus 46.
Reges manuum labore delectati 96.
Herba qua gustata homo insaniens lapides uoluit ita assidue et enixe, ut moriatur 107.
Plato iuuenes exhortans dicere solebat: Ocio labores anteponite, ni rubiginem splendori pręstare putatis 157.
Lex. Lycurgi leges, agri diuisio, nummus ferreus 11.
Artes inutiles eiecit. Coenę in communi. Legibus usi non scriptis. Leges quędam rhetrę dictę etc. 12.
Legibus constitutis pactus, ut seruarentur, quoad usque ipse e Delphis redisset, se ipsum peremit. Cremati cineres in mare sparsi, sicut precatus fuerat, ne, si reliquias Lacedemones ad urbem referrent, se iureiurando solutos arbitrarentur 15.
Anacharsis: Leges araneorum telis similes esse dixit 20.
Draconis
leges ob crudelitatem abrogatę a Solone, quę minima etiam delicta capite puniebant. Demades dixit Draconem non atramento, sed sanguine leges conscripsisse 22.
Lętitia. Quasdam mulieres subita lętitia expirasse compulit 70.
Plato Xenocrati philosopho, quod tristior natura uidebatur, dicere consueuerat: O felix Xenocrates, rem sacram lętitię age 133.
Luna. Lunaris uarietatis rationem primus depręhendit Anaxagoras 18.
LACTANTIVS FIRMIANVS
Liberalitas Thimonis in pauperes 128.
Qualiter utendum liberalitate 130.
Verę liberalitatis merces 131.
Captiuorum redemptio 132.
Quoties rogaris a paupere, tentaris a Deo 134.
Luxus. Voluptatem non esse summum bonum 57.
Voluptatis assertores: Leucippus, Democritus, Epicurus 63.
Quare plus uoluptatis datum homini quam cęteris animalibus 140.
Libido. Meretrices honoribus affectę: Lupa, Leena, Fauna. Flora uel Cloris 21.
Libido 140.
De uoluptate tactus 143.
Libido 140.
Contra illos qui per uoluptatem nembris genitalibus abutuntur 197.
Lex uetus quare dicitur Testamentum et quod Nouum Testamentum Veteris adimpletio sit 91.
Quare maligni spiritus instigent cultores suos in persecutionem fidelium 117.
Aliud est ciuile ius, aliud uera iustitia 128.
Lętitię affectus in splene 197.
/
Luna. Contra illos qui intra lunam aliam terram aliosque homines esse mentiuntur 69.
LAERTIVS
Lis.
Forum ad fallendum inuicem atque ad dandas auaritię manus locum destinatum esse 14 .
Sub eodem tecto hirundines non habendas, id est cum
contentiosis et loquacibus non conuersandum 82 .
Liberalitas.
Archesilaus ingressus aliquando ad Ctesibium ęgrotum uidens inopia rerum angustiari
plenum nummis sacculum clam eius puluino subiecit. Quo ille inuento: Arcesilai, inquit, hic
ludus est. Sed et alias mille ad eum solidos misit. Acceperat ab eo quidam ad suscipiendos
amicos argentea uasa. Cum uero is egenus esset, non repetiit 42 .
Aristoteles reprehendenti, quod stipem non bono homini dedisset: Non, inquit, homini
dedi, sed humanitati 47 .
Antisthenes Diogeni tunicam petenti pallium explicare iussit 54 .
Diogenes dicebat manus ad amicos non complicatis digitis extendi
oportere 56 .
Cum pecuniis egeret, eas se ab amicis repetere, non petere dicebat 57 .
Cum postularet quempiam, nam et hoc agebat propter inopiam, dicebat: Siquidem et aliis
dedisti, et mihi da; si uero nemini, a me incipe 58 .
Laudantibus quibusdam eum qui illi erogauerat: Me autem non laudatis, inquit, qui
accipere merui 59 .
A luxurioso petebat minam. A quo cum rogaretur, cur ab aliis obolum, ab se peteret
minam: Quia, inquit, ab aliis ommibus denuo me accepturum spero, abste sic! uero
an rursus accepturus sim, in deorum gremio situm est 59 .
Luxus.
Aiunt Croesum, cum se exquisitissimo ornamentorum genere composuisset sublimique in
solio sederet, interrogasse Solonem, an pulchrius unquam spectaculum uiderit, illumque
dixisse: gallos gallinaceos, fasianos atque pauones 7 .
Aristippus, uoluptatis assertor, quem Diogenes regium appellabat canem, iussit aliquando
perdicem L dracmis emi 22 .
Cum probro ei daretur, quod preciose uiueret: Si uituperandum, ait, hoc esset, in
celebritatibus deorum non fieret 22 .
Ostendebat ei Sirnus, Dionysii quęstor, magnifice instructas ędes et pauimenta pręciosa.
Tum ille sputa, quam maxime potuit, ei in faciem coniecit. Indignante illo: Non habui,
inquit, opportuniorem locum 23 , 56 .
Qui luxuriosa conuiuia accusat et ab eis non abstinet, et gulosus et auarus est 23 .
De uoluptate, cuius duo genera 24 .
Demetrius, cum uidisset aliquando iuuenem
luxuriosum: Ecce, inquit, quadrata statua habens syrma, uentrem, pudenda, barbas 52 .
Antisthenes dicebat iugiter: Insania potius quam uoluptate capiar 54 .
Cuidam delicias laudanti: Inimici, ait, delicate uiuant 54 .
Diogenes unguento ungens pedes dixit a capite quidem in aerem ascendere odorem, sed a
pedibus in olfactum ire 57 .
Clamabat autem sępius dicens hominum uitam facilem a diis dari, uerum occultari illam
quęrentibus mulsum, unguenta et his similia 57 .
Cum uidisset luxuriosi / cuiuspiam domui inscriptum:
uenalis, sciebam, inquit, quia uini crapula obsessa facile dominum euomeres 57 .
Luxuriosos dicebat similes ficubus, quę per pręcipicia nascuntur, quarum fructus homo
non gustat, corui autem et uultures comedunt 59 .
Vnguentis delibuto: Vide, inquit, ne fragrantia capitis foetorem uitę pręstet 59 .
Cum repente aspexit Corinthium quendam habitu ingenuo prętereuntem: Xeniade, huic,
inquit, me uende. Hic enim domino indiget 60 .
Ex luxu et ebrietate insaniam gigni 61 .
Quid sit uoluptas 73 .
Dionysius philosophus finem dixit uoluptatem. Palam lustra ingrediebatur cęteraque sub
omnium gerebat oculis, quę ad uoluptatem pertinent 77 .
Empedocles: Agrigentini deliciis quidem ita se quotidie dedunt ac si postridie morituri,
domos uero ita ędificant quasi perpetuo uicturi 85 .
Epicuri uoluptas 99 .
Epicuri uoluptas non mala, sed quę secundum uirtutem, in quo dissentit Cyrenaicis 109 .
Terminus magnitudinis uoluptatum omnis quod doleat sublatio est etc. Nulla per se
uoluptas malum est etc. Voluptatis finis ratione metiendus. Eius genera tria
llO.
Libido.
Thales percunctanti adultero, an iuraret se minime adulterasse: Non est, ait, periurium
adulterio deterius 6 .
Ad meretricem non ingredi, sed egredi non posse turpe est 22 .
Aristippus nihil differre putat, utrum meretrici congrediaris an uirgini. Cum
suggillaretur , quod haberet Laydem: At a Layde non habeor, inquit 23 .
Dicente scorto: Ex te concipio- Non, inquit, hoc magis nosti quam si per spinas
densissimas pergens dicere posses: Ista me
pupugit 23 .
Theodorus: sapientem publice absque ullo reprehensionis rubore scortis congressurum 25 .
Stilpo, cum illi impudicam filiam probro esse dicerent: Non, inquit, ista maiori mihi
probro est quam ego illi ornamento 26 .
Platonis amor in pueros 32 .
Polemo pecunias circumferens secum meretricandi causa et uoluptatibus indulgendi 40 .
Arcesilaus philosophus Theodote ac Philetete
Eliensibus scortis palam congrediebatur 42 .
Bion pueris abusus dicitur 44 .
Antisthenes, cum uidisset aliquando fugientem mechum: O, inquit, in felix, quantum
periculi uno obolo uitare potuisti 54 .
Phyrne scortum Venerem auream Delphis obtulit. Diogenes subscripsit:
Ex Gręcorum intemperantia. Olympionicen intuens in scortum frequenter intendentem: En,
inquit, aries Martius a puella uulgari per collum captus abducitur. Formosa scorta lethali
mulso similia dicebat. Cum scorti filium in turbas iactantem lapides cerneret: Caue, inquit,
ne patrem ferias. Scorta dicebat regum esse reginas: petere enim quodcunque eis uideretur
59 .
Videns aliquando adolescentulum effoeminari: Non pudet, ait, deterius quam naturam ipsam de te ipso statuere. Illa enim te uirum
fecit, tute cogis milierem fieri. Dydimoni mecho curanti aliquando puellę oculum: Vide,
inquit, ne uirginis oculum curans puellam corrumpas 59 .
Amorem sedat fames, sin minus, tempus; eis uero si uti non uales, laqueus 61 .
Quid sit amor formę 73 .
Trasonidem aiunt, cum haberet in potestate amatam, abstinuisse ab ea, ne odiretur. Esse
igitur amorem amicicię modum etc. 74 .
Pythagoras de Venereis sic ait: Venerea hyeme, non ęstate facienda, autumno ac uere
leuius. Omni autem tempore esse grauia et ad sanitatem minime idonea. Rogatus, quando esset
concumbendum: Tunc, inquit, cum te ipso infirmior fieri uis 81 .
Epicurus quam molliter scripsit ad meretrices 99 .
Labor.
Corporis exercitationem conferre ad uirtutem capessendam 24 .
Antisthenes, quod labor bonum eesset, magni Herculis ac Cyri exemplo suadebat, id a
Gręcis, hoc a barbaris mutuans 54 .
Diogenes, cum diceretur sibi: Senex es, iam quiesce a labore. Quid enim, ait, si in stadio currerem, ad finem oporteret cursum remittere et
non magis intendere? 56 .
Quandoque in foro manibus operans: Vtinam, aiebat, liceret sic perfricato uentre non
esurire 57 .
Diogenes: Duplicem exercitationem esse, animi et corporis, atque alteram sine altera
imperfectam esse 59 .
Cleantes noctu hortos rigans die operam impendens. Victus sui rationem, reddere
compulsus, testes produxit illos quibus se locabat ad aquam hauriendam 77 .
Ab Antigono rogatus, cur hauriret: Non solum haurio, inquit, sed fodio et rigo
philosphię causa 78 .
Lacone quodam dicente laborem esse bonum gestiens ait: Sanguine pręclaro es, dulcis nate
78 .
Lex.
Solon leges araneorum telis dicebat esse similes 8 .
Pitacus a Croeso rogatus, quidnam esset maximum imperium: Ligni, inquit, uari- legem
5 .
Signans 10 .
Lex in duo distribuitur, in ciuilem et naturalem, uel scriptam et non scriptam 36 .
Legum moderatio triplex. Optima legis obseruatio consuetudo 38 .
Aristotetes, cum in Athenienses inueheretur, aiebat illos frumenta et leges inuenisse,
uerum frumentis quidem uti, non autem legibus 46 .
Lex absque ciuitate ad nihilum utilis 59 .
Heraclitus: plebem oportet pro lege non secus ac pro muro pugnare 89 .
Lętitia.
Chilo defunctus immodica lętitia 10 .
Lectio.
Diogenes Hegesia deprecante, ut sibi librorum aliquid exponeret: Vanus, inquit, es,
Hegesia, qui caricas quidem non scriptas eligis, sed uoras, uera autem exercitatione neglecta
te ad scriptam confers 57 .
Quare Zeno ad legendos quorundam libros magno se contulit studio 63 .
Lunam
dixit Anaxagoras habitacula in se habere et colles et ualles 16 .
Empedocles ait lunam disci / habere speciem 86 .
Circulus circa lunam 107 .
Loci descriptio.
Achademia 30 .
QVINTVS CVRTIVS
Liberalitas.
Sed ut opinor, liberis precium seruituris ingratum est 31 .
Liberalitas.
Alexander matrem et uxorem et filias Darii captiuas gratis dimittere malebat quam XXX
auri talenta pro eis accipere 16 .
Alexandri liberalitas in Taxilem 52 .
In Porum uictum atque captum 54 .
Dona quę Orsines satrapes obtulit Alexandro et econtra Alexandri in cum ingratitudo 62 .
Luxus
Babyloniorum 21 .
Indorum regum luxuria 50 .
Libido
Babyloniorum: coniuges ac liberi prostant pudiciciam hospitibus 21 .
Alexander in gratiam Thaidis pellicis regiam Persarum incendit 24 .
Amazonum regina Talestris ad Alexandrum uenit, ex eo se uelle liberos suscipere
confitens 30 .
Pellices CCC. Spadonum greges et ipsi muliebria pati assueti 31 .
Regem Indię lecticis aureis pellicum longus ordo sequitur 50 .
Cleander, nobilem uirginem constupratam seruo suo pellicem dederat; accusatus in uincula
traditur 61 .
Bagoas spado Alexandrum obsequio corporis deuinxerat 62 .
Loci descriptio.
Babylonię descriptio a Semirami conditę 20 .
Mons Caucasus, mons Taurus 38 .
Petra quam Arimazeus tenebat captam a Macedonibus 43 .
Indię descriptio. Indus fluuius, Ganges fluuius 49 .
POLIBIVS
Luxuria Ptolomei et in eum Cleomenis dictum 85.
Lectio. Historię ueritas nec amicis parcit 4.
Diuersus finis historię et tragedię, in quo notat Philarcum 34.
Scriptorem animaduertere oportet non tam res gestas quam quid eas sequatur atque antecędat 44.
Auide omnia legens guloso similis 50.
Loci descriptio. Sicilia 11.
Erix, mons Sicilię. Veneris Ericinę templum 15.
Carthago 18.
Italię descriptio 25.
Sagunti 41.
Alpium transitus diffìcilis 49.
Capua 57.
Bizantium, Pontus, Bosphorus Cimerius et Thracius 70.
Thracia 71.
Sinope in Ponto, Egira in Peloponnesso 73.
Ambracia 74.
Thebę 97.
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Lis. Gallorum mos: Qui tumultuatus esset, tantum uestium publicus minister ei recidebat, ut reliquę uestis partes inutiles redderentur 185.
Libertas quam dulcis, pro qua se deuouerunt Spitanes et Bulis 128.
Priuernates pro libertate 209.
Meton, quod libertati faueret, a ciuibus eiicitur 246.
Pro libertate serui in ferrum ruentes 283.
Liberalitas. Coronam Glaucę dedit Medea, qua illa conflagrauit 30.
Bias Messenias redemit puellas et parentibus adiecta dote restituit 87.
Martius dona repudiauit, ut potius inter milites diuiderentur 117.
Croesi liberalitas in Alcmeonem 122.
Pythius Xerxis exercitum
hospitio accepit 126.
Cymon sua amicis communia fecit 136.
Spurius Melius, cum caritas annonę esset, frumentum multitudini gratis distribuit 148.
Periclis et Anaxagorę liberalitas 150.
Nicias gratia et liberalitate omnes superauit 168.
Matronarum liberalitas ad munus Apollini conflandum 189.
Manlii Capitolini liberalitas calumnię causa in patres 190.
Plato ingentem sibi oblatam a Dionysio pecuniam accipere noluit. Aristippus dixit illum tuto liberalem esse. Ei enim qui nihil accipit, multa tribuit 200.
Alexandri liberalitas in milites 210.
Alexandri munificentia 217,220, 227.
Item in Taxilem regem 228.
Munera Neapolitanorum. Hieronis munificentia in Romanos 273.
Paula Busa Romanos frumento, ueste, uiatico iuuit 274.
Marcellus Bantium beneficio retinuit, cum ad Poenos transiturum resciuisset 280.
Ornamenta ciuium in usum belli collata 291.
Scipionis munificentia in Hispanum, cui captiuam uxorem sine precio reddidit et dona quę attulerat sibi habere supra dotem iussit 292.
Scipio in captum Masanissę nepotem, quem donatum dimisit 293.
Tygranis largitio 363.
Cęsaris munificentia erga populum 288.
Munificentia in filio Antonii 396.
Titus neminem a se aliquid petentem sine spe dimisit 426.
Neruę beneficentia 427.
Adrianus ueteranum ad parietem distringentem se seruis et pecunia donauit 429.
Marcus princeps
suam supellectilem uendidit in usum belli, ne tributa imperando grauis esset prouinciis 431.
Alexander in professores artium 441.
Aureliani in populum 448.
Constantini donaria et templa ab eo condita 454.
Luxus. Sardanapali uita 64.
Lydi ad luxum conuersi bellicam uirtutem amisere 67.
Regię Tarquinii nurus in conuiuio et luxu repertę 97.
Ludi plebei. Ludi circenses 118.
Sybaritę rerum suarum felicitatem luxuria et uoluptate euertere 182.
Aristippus uoluptati fauens, non uinci a uoluptatibus optimum esse dixit, non autem uoluptatibus abstinere 192.
Cyrenaici, Hegesiaci, Anicerii, Theodorii, Erectricì 1 192.
Antisthenes dixit malle se insania quam uoluptate corripi 192.
Agesilaus dicebat pulchrum eese hostium moenia expugnare, sed multo pulchrius foedas uoluptates cohercere 196.
Exordia Atellanarum 198.
Contemptorem deliciarum agere 213.
Alexandri exercitus captus Persicis illecebris 219.
Alexander deorum fastigium emulatus 222.
Luxuria Alexandri per ignotas gentes ductantis 231.
Calanus in luxum uitę 232.
Demetrius 242.
Demetrii cultus 244.
Cynea uoluptatem suadente quid responderit Fabricius 247.
Epicuri uoluptas 251.
Campanę delicię corrumpunt Hannibalis exercitum 280.
Prima Romanę luxurię rudimenta 319.
Voluptatem
esse maiorum omnium escam 320.
Luculli delicie 363.
Antonii luxuria 396.
Campani soli delicię 409.
3Elii Veri portentosa luxuria 432.
Item Heliogabali 439.
Gallieni luxuria et mollities 446.
Circensium apparatus 447.
Libido. Semiramis filium incęsti appellare ausa, tentati sceleris odio ab eo interfecta. Item equum ad coitum adamasse dicitur 6.
De Sodomę excidio 7.
Sicimitarum cędes ob Dinam raptam 8.
Foeminę impudicicia in Ioseph 9.
Leuitę uxoris in Gabaa stupratio 24.
Iason Medea relicta Glaucam superduxit 30.
Ariadna Theseum secuta 34.
Phedra Hippolitum priuignum adamauit 35.
Helenę raptus 35.
Augen ab Hercule uitiatam pater mergi iussit 36.
Nessi libido in Deianiram exitio illi fuit 36.
Sanson uoluptate uincitur 38.
Io, Europa, Medea rapta 39.
Helenę raptus 40.
Dauid arsit Bersaben 51.
Ammon uitiata
Thamar interficitur 52.
Absalon in patris concubinas 52.
Mos apud Cyprios uirgines prius quam nuberent prostitui 54.
Roboam duodeuiginti uxores habuit 58.
Vnde Parthenię 71.
Candaules iactans se de uxoris forma, cum nudam amico ostendisset, ab eodem occisus est illa ex indignitate instigante 73.
Periander Lysiden uxorem in pellicis gratiam interfecit. Cum matre concubuit 82.
Pinaria prima Vestalium ob incestum necata 84.
Saphus pręcipitatio 85.
Illegitime procreati ne parentes alant 86.
Persę cum matribus coeunt. Paupertate adacti filias prostituunt 91.
Gens ad Caucasum, quę pecorum ritu in propatulo coeant 93.
Massagetę sine pudore concumbunt 94.
Lucretię stuprum 97.
Cambyses sororem sibi matrimonio iunxit 99.
Thraces non asseruant uirgines, unde facilis cum his uiris congressus. Darii legati in Macedonia libidine pene perierunt 111.
Opia Vestalis damnatur 124.
Item Vrbina Vestalis 125.
Periclis cum sorore incestus 136.
Appii in Virginiam 144.
Alcybiades Lacedemoniis inuisus ob adulterium cum Agidis regis uxore commissum 175.
Dionysii coniunx, postquam ille principatu excidit frequenti inimicorum coitu uexata sibi manum intulit 181.
Philippi flagitia. Ab Attalo Pausanias constupratus 205.
Minutia Vestalis uiua defossa 208.
Thraces Timoclię matronę stuprum intulerunt 210.
Darius patri capitales parat insidias, quod Astasiam, paternarum pellicum unam insigni forma ab eo non impetrasset 211.
Alexander dicere solitus Persicas puellas dolores esse oculorum 215.
Papyrii consulis libido in adolescentem 215.
Thais adhibita Alexandri conuiuio; in eius gratiam Alexander Xerxis regiam concremauit 220.
Bagoas spado, cuius consuetudine ob elegantem formam Darius tenebatur. Congressus Thalestris et Alexandri. Alexander pellicibus CCC et LX usus.
Philotas scorti inditio proditus 222.
Nurani cum matribus concumbunt 227.
Bagoas 232.
Matronę stupri damnatę 240.
Demetrius ob libidinem periclitatus. Abiit in omnes uoluptates adulationibus corruptus 242.
Antigonus ab eo osculo exceptus in illum cauillatur. Libido eius ineffrenata. Antiochus Stratonices nouercę
forma captus 243.
In Agatocle stupri patientia 248.
Sextilia Vestalis uiua defossa 251.
Demetrii stuprum cum socru 256.
Duę Vestales anno, quo ad Cannas est pugnatum, incesti conuictę 274.
Item duę Vestales Opimia et Floronia 274.
Ptolemeus Philopater Cleomenis dicto foedę libidinis notatur 277.
Pręfectus Tarenti a puella, quam perdite amabat, impulsus urbem Fabio tradidit 283.
Philippus successu lętus in multam se libidinem immersit 294.
Libido Massanisse causa mali 302.
Philopator meretricio Agatocleę amori addictus Beronicen, sororem suam eandemque uxorem, interimit 304.
Romanus centurio Orisgontis reguli uxorem stuprauit non inultus 317.
Promiscua puerorum et matronarum stupra occulto sacrorum commento 319.
Quintus Flaminius in gratiam Cathamiti hominem occidi indemnatum iussit 320.
Emilia Lycinia et Martia Vestales incesti damnatę 342.
Caius Lucius a Trebonio adolescente, cuius pudicicię uim inferre conatus est, interficitur 346.
Serui in matronas et pueros lasciuientes trucidati 357.
Pompeius militi oculos erruit, quod obscenis locis digitos adegisset mulieri oblatę 358.
Fuluia Quintum Curium meretricio sibi amore iunctum prodidit 365.
Publius Clodius Bonę Deę sacrarium muliebri habitu ingressus cum Metelli pontificis uxore adulterium commisit 367.
Britanni siluicolę matribus et sororibus coeunt 374.
Antonius et Cleopatra 396, 404.
Iuuenis Isiacorum sacrorum opera muliere potitus, quam aliter corrumpere nequiuerat 412.
Phraortem Parthi regno eiiciunt, quia matris incesto concubitu se polluerat 413.
Caligula cum sororibus stupri consuetudinem fecit 414.
Messalinę libidines 415.
Portentose libidines in Nerone 418.
Domitianus probrosis mulieribus lecticę usum ademit. Vestalium incesta seuere uindicauit. Mares castrari uetuit 426.
Idem luliam fratre suo genitam uitiauit 427.
Commodus extraneis uoluptatibus addictus quid uxori responderit 429.
Faustina in gladiatoris amorem exarsit, ita ut egrotaret 431.
Commodus CCC concubinis usus 433.
AntoninusIuliam nouercam ab ea inuitatus accepit uxorem 437.
Macrini sęuitia in conuictos adulterii 438.
Heliogabalus muliebriter uiros passus.
Vestalem pro uxore abduxit. Omnes meretrices et lenones pro contione affatus est 439.
Immoderatus in foeminas Gordianus 442.
In militem qui hospitis uxorem adulterauit 447.
Proculi
de libidine iactantia 450.
Charinus ne genio quidem sui sexus pepercit 451.
Labor. Cyrus Persis imperat locum uespribus spinisque obsitum unius diei opera purgatum sibi redderent 91.
Lucretia lanę dedita 97.
Amasis lex quę capite multabat eos qui rationem reddere nequirent, ex quo sibi uictus constaret 98.
Mulieres Pęonię operosę 111.
Contumelia apud Persicas mulieres habebatur, si lanę manus admouere cogerentur 219.
Laborem equitibus remittere se dixit Papyrius, ut cum ex equis descenderint, ne dorsum demulceant 226.
Vt uita per laborem ageretur, a Ioue statutum 232.
Eumenis exercitatio in obsidione 237.
Demetrius rex machinas fabricare solitus, Europus abacos et lucernas 243.
Desultores 281.
Laboris perferendi impatientes Galli 317.
Herbę genus, qua gustata operi intentus fatigabatur 400.
Maximini sudor calice exceptus 441.
Leges a quibus primum latę 24.
Lycurgi consilium in constituenda ciuitate. Lex 62.
Leges ad numen aliquod relatę. Lacones, ne scriptis uterentur legibus, Lycurgus leges a se conditas sua morte perennauit 63.
Leges a Romulo latę 70.
In tabulis incisę leges axionę dictę 80.
Valerii Publicolę leges 104.
Lex agraria 123.
Solonis leges 141.
Lex X tabularum 142.
Agrarię leges 165.
Roscii lex theatralis 362.
Lętitia. Periit Chilo immodica lętitia 87.
Duę matronę lętitia extinctę 270.
Publica lętitia uicto Hasdrubale 296.
Publica lętitia ex interitu Carthaginensium 332.
Lectio. Non permissum gentihbus Hebraicam historiam tractare 2.
Qua litterarum forma sint Ethiopes usi 11.
Apud Egyptios bipartitus litterarum usus, prophanus et sacer 14.
Vnde litterę in Greciam 24.
Locus. Niniues urbis conditio 4.
Babylonis apparatus 5.
Indię situs 5.
Athlas nxons. Ehiopię situs 11.
Athenę unde dictę 14.
Columnę Herculis 32, Sicani, Siculi, Scylla, Carybdis 33.
Delmatie fines 66.
Thebę gyptiacę 99.
Sami descriptio 100.
Ponti descriptio 105.
Delos 121.
Naxus.
Euboia 122.
Thermopylę 129.
Andrus insula 132.
Sicilia 167.
Locorum iniquitas 225.
Canis capita tumuli quidam 308.
Thermopyle. Gręcia 313.
Olympi situs 323.
Vnde Bithinia. Bithinię et Paphlagonię situs 351.
Fortunatę insulę 357.
Vbi sint Nabathei 363.
Italię desciriptio 408.
VALERIVS MAXIMVS
Lis. Quę mulieres apud magistratus pro se uel pro aliis causas egerunt, liber VIII, caput III. De quęstionibus, caput IIII. Senatus Tiberium Gracchum legem agrariam promulgare ausum capite damnauit. Et tamen secundum legem eius censuit, ut ager populo uiritim
diuideretur. Sic uno tempore grauissime seditionis et auctorem submouit et causam, liber VII, caput II.
Liberalitas. De liberalitate, liber IIII, caput VIII.
Libertas. Libere dicta aut facta. Priuernates in extremo uitę periculo libere in senatu locuti absoluuntur, liber VI, caput II.
Lex. De institutis antiquis, liber II, caput I. Quando ius ciuile uulgatum. Lex Lycurgi Spartanis seruata, eodem. Anacarsis leges araneorum telis comparabat. Legem pro tempore mutandam exemplo Agesilai, liber VII, caput II.
Lectio. De studio et industria, liber VIII, caput VII.
Luxus, liber IX, caput I. Quando statua inaurata, liber II, caput I. Aristotelis pręceptum est, ut uoluptates abeuntes consideremus, liber VII, caput II.
Libido, Liber IX, cap. I. Punicę foeminę quęstumdotis corporis uulgatione faciebant, liber II, caput I. Quidam illicito amore ardentem filium uulgari prius Venere uti iussit. Sic ad illos periculi plenos concubitus tardiorem fecit, liber VII, caput III. Quintus Metellus, prętor urbanus, lenoni ex testamento relicta bona non dedit neque hunc dignum existimans, cui relinqui bona deberent, neque hunc qui reliquerat, cuius testamentum ratum esset, caput VII. Caius
Viselius ab Octacilia cum qua commertium libidinis habuerat, trecentamilia nummum expensa sibi ferri passus est, libidinosam liberalitatem debiti nomine colorando. Conualuit ille, ipsa exigere coepit, absoluitur, liber VIII, caput II. Praxitelis Veneram Gnidiam quidam adamauit, eodem. Cornelius Gallus et Titus Ęthereus inter usum puerilis Veneris extincti, liber IX, caput XII.
Lętitia. Foeminę prę gaudio extinctę. Item Marcus lunius Talua. Item Sophocles, liber IX, caput XII.
CICERONIS OPVSCVLA
Lis. Duo genera decertandi. Bellum quare suscipiendum 79.
A litibus abhorrere fructuosum 128.
Libertas. Omnes sapientes liberos esse et omnes stultos seruos 180.
Libertatis proprium sic uiuere, ut uelis 88.
Liberalitas. Beneficentia 76.
Liberalitas et beneficentia 81.
Syllę et Cęsaris iniqua liberalitas. Ostentatio liberalitatis 82.
Duo genera dandi et reddendi. Beneficorum inspiciendus est animus 85.
Ennius: Quicquid sine nostro detrimento commodari possit, id tribuatur uel ignoto 84.
De beneficentia et liberalitate 125.
Liberalitas 126.
Propensior benignitas esse debet in calamitosos 128.
Maius est certeque gratius prodesse quam magnas opes habere 189.
Liberalis officium, non fructum sequitur 191.
Luxus. Voluptas corporis 40.
Plato escam malorum uoluptatem appellat 41.
Bestię nihil sentiunt nisi uoluptatem 96.
Corporis uoluptas homine indigna. Luxuria, turpis 97.
Voluptas contraria honestati 166.
Voluptatem esse summum bonum 175.
Luxus supellectilis 184.
Lex seruanda 83.
Quare initę leges 191.
Lętitia. In Caio Lelio multa hilaritas 97.
THVCIDIDES
Lętitia. Celebritas apud Delon 46.
Libertas, felicitas 24.
Leges non contemnendę 12.
Decretum stabile esse oportet 33.
Lex necessitatis 47.
Loci descriptio. Sicilia 62.
PANEGYRICVS PLINII
Liberalitas sincera, non maligna 15.
Liberalitati inesse debet ratio 21.
Liberalitatem iucundiorem gratus, clariorem ingratus facit 24.
PHALARIS
Labor. Onera quis subibit, nisi proponantur pręmia 34.
Liberalitas. Dat et promittit. Thesauri non recondendi, sed dilargiendi amicis, ut aduersante fortuna habeas ad quos confugias 8.
Coronam a fìlio dono accepit et eius matri mittit 10.
Ad eos quorum alter accepit a se donum, alter noluit 19.
Argentum mittit pro amico ab exilio redimendo 22.
Gratias agit Mutius accipienti. Munera mittit 30.
Ad eos qui sibi largitionem exprobrabant 31.
Arguit de se benemeritum, quod renuat a se dona accipere 34.
Munera dantis esse laudem, recte his uti accipientis 37.
Dolet quod boni a se dona non accipiant 42.
Talenta quinque dat doti Philodemi filię 44.
Ędes donat 46.
Filii in amicos liberalitatem commendat 60.
Lis. Controuersia, uter nequior de duobus 19.
ORATIVS IN EPISTVLIS
Luxus. Voluptarii 3.
Amor iocique 7.
Quem damnosa Venus, quem pręceps alea nudat 17.
Luxus oritur ex ocio 22.
Libido. Meretricis acumina 16.
Lis. Alter rixatur de lana sępe caprina 17.
Diuersi natura inter se dissident 18.
Ludus in contentionem uersus 20.
TERTVLLIANVS
Lex. Licurgus, Papia, Iulia 2.
Leges antiquatę, Lex abstemia 3.
VERGILIVS
Libido. Nunc scio, quid sit amor 12.
Omnia uincit amor 15.
Amor omnibus idem etc. 38.
Ad inferos libidini dediti 129.
Labor omnia uincit improbus et duris urgens in rebus egestas 18.
Formicę 101.
Aegeon qualis centum cui brachia dicunt centenasque manus 187.
Liberalitas. Dona Didonis Eneę missa 66.
Heleni dona ad Eneam. Dona
Andromaches 90.
Crater donatus Acestę 161.
Dona Eneę ad Latinum 141.
Latini ad Eneam 142.
PRIMA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Libertas. Liberata creatura a seruitute corruptionis in libertatem glorię filiorum Dei 15.
Liberalitas. Munera uestra non suscipiam. Honora Deum de iustis
tuis laboribus 54.
Zacheus 72.
Frustra elemosinis Deum placari putant qui non cessant offendere operibus 149.
Deus non aurum gemmasque et hostiarum multitudinem quęrit, sed offerentium uoluntates 181.
Nefas est de rapinis elemosinam facere 184.
Socii furum sunt qui a raptoribus accipiunt 192.
Frange esurienti panem tuum. Ne de rapina facias elemosinam
308.
Magis Deus diligit iustorum paupertatem quam diuitum munera 316.
Elemosina de rapinis 342.
Nunquid carnes sanctę auferent a te malicias tuas 348.
Luxus. Voluptas insatiabilis 18.
Computruerunt iumenta in stercore suo 41.
Veh uobis qui opulenti estis 54, 55.
Fames uerbi Dei super eos qui terrena sapiunt 57.
Peribunt domus eburneę 66.
Qui custodiunt uanitates 91.
Contra uoluptarios 98.
Ne acquiescas carnis blandiciis 109.
Niniue anima uoluptati dedita 118.
Potentes luxui dediti 118, 176.
Carni subiectus 119.
Via lata 121.
Quis despexit dies paruos 157.
Mare mortuum, in quo nihil potest uiuere 176.
Luxurię dediti 200,201.
Gygantes qui terrenis operibus seruiunt 231.
Princeps hortorum 240.
Atteretur ciuitas uanitatis 246.
Terra dicitur anima quę carnaliter uiuit 250.
Qui portat imaginem terreni 242.
Qui in carne sunt placere Deo non possunt. Descendentes in Ęgyptum 294.
Ecce tenebrę opperient terram 313.
Horti Adonidis mundana uoluptas 323.
In angustiis constituti nequaquam uoluptatibus pristinis iuxta errorem Epicuri, animo perfruimur 325.
Habitatores terrę 341.
Ambulant in plateis 341.
Terra 347.
Scriptus in terra 356.
Libido. Mulier quę a marito accusatur adulterio 17.
Libido ex homine bestiam faciens 18.
Galli effeminantur in honorem Martis 19.
Libido dulcis in fine amara 37.
Ignis 68.
Vnusquisque in uxores proximi inhiebat 74.
Adamas solo hircino sanguine dissoluitur 76.
Absalon concubinas patris maculauit 108.
Equi insanientes in foeminas 166, 178.
Muli sunt uirgines carne, sed non spiritu. Eunuchi 178.
Aiunt, siquis florem salicis siue populi mixtum aqua biberit, omnem in eo calorem libidinis frigescere 178.
In pueros 193.
Mulieres dominatę sunt eis 197.
Dux regis Assyrii expugnat libidini seruientes 240.
Belphegor Priapus 247.
[Senacherib] Semmathech 284.
Non offeres mercedem meretricis 327.
Qui carnem suillam comedunt 330.
Libido Ęgyptiorum 335.
Libidinis insania 351.
Adulteriis repleta est terra 364.
Presbiteri mechati uxores ciuium suorum 373.
Labor. Qui descendunt in mare nauibus et faciunt opus in aquis multis, ipsi uident opera Domini et mirabilia eius in profundo 194.
Operare terram tuam 244.
Telę eorum non erunt in uestimentum 311.
Sudore et labore nimio ad ubertatem fructuum peruenimus 329.
/
Lex. Vię Domini Vetus et Nouum Testamentum 38.
Tuba Scripturę sunt 50.
De Syon egredietur lex 102.
Lex Vetus, traditio hominum 125.
Lex spiritalis 145.
Euangelia 153.
Candelabrum lex 157.
Duę oliuę, lex et prophetę 157.
Gratiam pro gratia 157.
Duo Testamenta 158.
Euangelium ueritas et iustitia 163.
Duo Testamenta, Lex et Euangelium 176.
Aqua egrediens de Hierusalem doctrinam signat Saluatoris 176.
Frenum equi 179.
Lex naturę 184.
Lex spiritalis. Moyses lex. Helias propheta 187.
Transitus de Lege ad Euangelium 190.
De Syon egredietur lex 193.
Forceps duo Testamenta 203.
Lex et prophetę usque ad Ioannis Euangelium 209.
Lex iniqua 212.
Confìrmatio abreuiata sermo euangelicus 214.
Fons Saluatoris doctrina euangelica 217.
Piscina uetus, Legis umbra, duo muri, Vetus et Nouum Testamentum 227.
Lex naturę 245.
Panis arctus et aqua breuis, id est Euangelium 259.
Panes et aquę fideles, id est lex Dei 264.
Lex pro Euangelio 277.
Euangelium. Lex naturalis 291.
Euangelium sempiternum 312.
Veritas 316.
Lex, Euangelium 321.
Noua omnia lex spiritalis est 332.
Himber temporaneus et serotinus, Lex et Euangelium 340.
Pluuia uoluntaria omnis doctrina Domini de cęlestibus fuit 347.
In Lege serui, in Euangelio amici et filii 348.
Putei Scripturę 352.
Mola, lucerna 367.
Nouum Testamentum sucressit Veteri. Inter pactum et testamentum 378.
Lętitia. Lusus spiritalis, Dauid ante arcam 375.
Liberum arbitrium. Si uolueritis, si nolueritis 191.
Dei uocare est, nostrum credere 286.
Incuruare, ut transeamus 293.
Non potest arbor bona facere fructus malos: ad mentis refertur arbitrium 302.
Voluit Deus saluare eos, sed ipsi credere noluerunt 319.
Non in nostra positum est uoluntate omni carere peccato 344.
Qui
gloriatur, in Domino glorietur 346.
Non est hominis uia eius 347.
Quicquid discitur, non naturę est, sed studii 351.
Delyrant qui aiunt posse hominem sine peccato esse, si uelit 356.
Si penitentiam egerit gens illa 358.
Non est sine gratia Dei liberum arbitrium. Potestas 358.
Ad penitentiam prouocat, quos tamen scit non esse uenturos, ut liberum seruetur arbitrium 361.
Qui a libero arbitrio gratiam excludunt 365.
Non sufficere liberum arbitrium 366.
Lectio. Tunc Scripturę prosunt legenti, si quod legitur, opere compleatur 98.
Scrutamini Scripturas 188.
Quanta antiquior historia ecclesiastica cęteris 189.
Audi, cęlum, mysterium, auribus percipe, terra, simplicem historiam 189.
Scientia Scripturarum 192.
Scrutamini Scripturas 210.
Paleę uerba simplicia, triticum sensus interior 216.
In ualle Raphaim, id est in litterę uilitate 237.
Solidus cibus perfectorum est 253.
Piscina Scripturarum 287.
Paulus dicta gentilium usurpans 290.
/ Argentum optimum 23 lreloquia Domini 300.
Himber et pluuię paries Euangelii. In eos qui litteram tantum sequuntur 302.
Mons sanctus 303.
Locus. Tharsus in Cilicia 3.
Ninus, Beli filius, Niniuen condidit 5.
Africa ab Afer 6.
Samaria, Augusta, Sebaste eadem est 13, 37, 82.
Niniue, Babylon 16.
Mons Thabor 20.
[Samariap. Carmeli duo 48, 60.
Azotus Addod 61.
Bersabee, puteus Iuramenti 69.
Idumeorum regio 80.
Arabia, Galaad, Gerara 86.
Ephrata, Bethlem 86.
Bethlem duę 104.
Sethim, locus et arbor 106.
Alexandria. Non 117.
Terra Canahan, quę et Philistea 139.
Moab, nunc Tripolis. Ammon. Philadelphia 139.
Senaar, campus Caldeorum, quorum ciuitas Babylon 159.
Adremon, nunc Maximianopolis 173.
Syon in quo Hierusalem. Ciuitas Dauid 199.
Basanregio. Og rex 194.
Mulieres, id est urbes 197.
Terra promissionis nihil pinguius 199.
Samaria, nunc Sebaste 205.
Moabitę Arabes 221.
Assyrii, nunc Syrii, regio omnis inter Euphratem et Tygrim 225.
Pharasim mons, Gabaon uallis 254.
Ararath regio in Armenia, per quam Araxes fluit 269.
Tharsis 347.
Terra Ausitis, Hebraice terra Hus 367.
Turris Anathot. Torrens Cedron 378.
Liberum arbitrium. Forsitan audient, Deo hoc non conuenit, sed nostro loquitur affectui, ut liberum homini seruetur arbitrium 368.
In nostra positum est potestate uel facere quid uel non facere, ita dumtaxat, ut quicquid boni operis uolumus, appetimus, explemus, ad Dei gratiam referamus 369.
Domus ecclesia, horti uirtutum, uxor sapientia, fìlii fides, filię opera, pax, oratio pro inimicis 372.
EX SECVNDA COMMENTARIORVM
Lis. Semper iurgia quęrit malus. Qui dimittit aquam caput est iurgiorum
272.
Qui commiscetur rixę alterius 280.
Libertas. Liber et seruus 207.
Paulus, cum esset liber ex omnibus, se propter charitatem seruum fecit, ut plures lucrifaceret 211.
Iesus de seruitute in libertatem nos asseruit 219.
Vbi spiritus Dei est, ibi libertas 231.
Seruus sapiens dominabitur filiis stultis 272.
Liberalitas. Pignus debitori reddiderit 54.
Panem suum esurienti dederit etnudum operuerit uestimento 55.
Elemosinapauperum 117.
Varia dona conferentium in ecclesia pręmium 122.
Peccata elemosinis redime 128.
Nesciat sinistra quid faciat dextra 147.
Mulier ungens caput Domini et pedes 177.
Elemosina fructus est 250.
Honora Dominum de tua substantia 260.
Ne dicas: Amice, uade et reuertere, cras dabo tibi- cum statim possis dare 260.
Alii diuidunt propria, et ditiores fiunt 267.
Redemptio animę uiri diuitię suę 269.
Donum hominis dilatat anima eius 273.
Foeneratur Domino qui miseretur pauperis 274.
Elemosina in abscondito 275.
Pronus
ad misericordiam 276.
Elemosina 285.
Manum suam aperuit inopi 286.
Quicquid superest uictui, pauperibus erogandum 294.
Faciens elemosinam lętatur spe futurę remunerationis 295.
A iusto ne subtrahas manum tuam 299.
Mitte panem tuum super
transeuntes aquas 305.
Omni petenti te tribue 306.
Beatus uir qui intelligit super egenum et pauperem 352.
Precium redemptionis
animę suę 358.
Iocundus homo qui miseretur et commodat. Dispersit, dedit pauperibus 408.
Elemosina quomodo debeat fieri. Sicut aqua extinguit ignem 424.
Qui non indiget, elemosinam non accipiat 431.
Luxus. Facta est Hierusalem quasi polluta menstruis 10.
Qui uescebantur uoluptuose, interierunt 18.
Lubricauerunt uestigia nostra in itinere platearum nostrarum 20.
Veh super omnes qui habitant in terra 32.
Caro et sanguis regnum Dei non possidebunt 38.
Voluptatum libidinisque doctores 43.
Habitator terrę 49.
Luxuriam sequitur Dei obliuio 50.
Voluptas non est perpetua 64.
Idumea terrena et carnea 69.
Veh qui descendunt in Egyptum 80.
Via lata 148.
Paralisis 184.
Seminans in carne 216.
In luxuriam 230.
Desideria sęcularia 248.
Qui transit per plateas iuxta angulos 264.
Quasi sopitus gubernator amisso clauo 278.
Luxuria sanguisuga 283.
Qui diuitias dat ad delendos reges 284.
Delicię, diuitię, gaudium omnia uanitas. Voluptas 291, 302.
Princeps luxuriosus. Luxuria 305.
In risu faciunt panem 305.
Adolescentia et uoluptas uana sunt 306.
Pisces maris 324.
Oculos suos statuerunt declinare in terram 336.
Hi in curribus et hi in equis 334.
Cadent qui descendunt in terram 336.
Odisti omnes obseruantes uanitatem superuacue 342.
In uita benedicetur 358.
Sepultus in diuitiis sęculi 387.
Aperta est terra et deglutiuit Datan 401.
Libido. Equi insanientes in foeminas 35.
Virorum seminarium significatur in lumbis. Genitalia foeminarum honesto sermone iuxta consuetudinem Scripturarum umbilicus uocantur 45.
Antiochus luxuriosissimus 139.
Presbiteri in Susanam 141.
Qui uiderit mulierem, habet passionem, qui concupierit propassionem 146.
Socrus Petri febricitans 184.
In uitium fornicationis 213.
Turpitudo 234.
Vt erruaris amuliere aliena. Adultera 259.
Fauus distilans labia meretricis 262.
Precium scorti uix unius panis est 263.
Meretrix ornata ad capiendas animas 264.
Statim eam sequitur quasi bos ductus ad uictimam 264.
Fouea profunda os alienę 276.
Oculi tui uidebunt extraneas 278.
Adultera 283.
Ne dederis mulieribus
substantiam tuam 284.
Mulier laqueus uenatorum 300.
Salomon captus 300.
Vox Domini intercidentis flammam ignis 340.
Dixit et uenit cynomia 400.
Equi insanientes in foeminas 433.
Tibię et femora 433.
Labor in uictu parando exercendus est, sollicitudo tollenda. Malicia pro labore 148.
Opera subscisiua 225.
Operetur manibus 237.
Si impiger fueris, ueniet ut fons messis tua 263.
Qui operatur terram
/ suam, saturabitur panibus. Anima operantium impinguabitur 268.
Velox in opere bono 277.
Laborans saturabitur, ociosus egebit 282.
Labor manuum 284.
Roborauit brachium suum 285.
Manum suam misit ad fortia 286.
Vanus mundi labor 289.
Boues 291.
Labor spiritalis 292.
Dulcis somnus operanti. Labor qui perit 297.
Lex. Euangelia sibi coherentia 23.
Euangelia. Duo Testamenta 24.
Lex Iudeis panis subcinericius 20.
Lex et prophetę usque ad Ioannem 32.
Iudei non possunt habere Legis obseruantiam 49.
A porta usque ad portam, id est a Lege usque ad Euangelium 100.
Quattuor Euangelia 108.
Lex et prophetę sale Euangelii condiuntur. Lex et prophetę, priusquam Christus uenisset, erant porta clausa et liber signatus 109.
Vasa domus Dei. Dogmata ueritatis 123.
Quattuor Euangelia 143.
Lex et Euangelium 154.
Granum synapis prędicatio Euangelii 157.
Bonę margaritę, Lex et prophetę 158.
Qui profert de thesauro noua et uetera 158.
Quinque panes Pentateucon 159.
Fermentum phariseorum Legis ac litterę pręcepta et traditiones hominum 161.
Legi et prophetis successit Euangelium 163.
Vestis nuptialis pręcepta Domini, et opera quę complentur ex Lege et Euangelio nouique hominis efficiunt uestimentum 170.
Euangelii prędicatio in toto orbe futura 177.
Pręcepta, mandata testimonia, exempla 183.
Reuolutus lapis, ablata lex mortis per Christum 140.
Euangelium 193.
Quędam in Lege, quę nemo queat implere 192,200.
Legi mori et per Legem mori differunt 198.
Vbi testamentum est scriptum, non testamentum sonare, sed pactum, quod Hebraice berith dicitur. Cur data Lex. Lex pedagogus noster fuit in Christo 202.
Anomus dicitur
qui sine lege est. Adicus, iniquus siue iniustus 203.
Lex et Euangelium 204.
Lex aliquando Genesis historiam signat, aliquando prophetas, aliquando proprie legem. Lex spiritalis. Legalia non eese perpetua. Duo Testamenta 207.
Vmbra in Lege, ueritas in Euangelio 209.
Doctrina phariseorum est Legis secundum carnem obseruatio 210.
Lex mutata in Euangelium 224.
Euangelium pacis 241.
Vię eius, uię pulchrę, id est uię Euangelii 260.
Labium ueritatis firmum erit in perpetuum 268.
Vetus et Nouum Testamentum 305.
Vnus autor utriusque Legis 307.
In Lege ueritates diminutę 327.
Argentum Vetus Testamentum, aurum Nouum 327.
Sub umbra alarum tuarum protege me 330.
Euangelium ubique prędicatum. Lex Domini irreprehensibilis, pręceptum Domini lucidum. Euangelium 333.
Cantate ei canticum nouum 344, 351.
Abyssus abyssum inuocat 354.
Protegar in uelamento alarum tuarum 365.
Semel locutus est Deus duo 366.
Vnus autor utriusque Legis. Inter medios cleros 369.
Tuus est dies et tua est nox 374.
Aperiam in parabolis os meum 376.
Dominus narrauit in Scripturis populorum et principum qui fuerunt in ea sic! 386.
Tabor et Hermon, Nouum et Vetus Testamentum 387.
Duo dies, Vetus et Nouum Testamentum 393.
Cantate Domino canticum nouum 395.
Legis amaritudo per crucem dulcoratur 395.
Moueatur mare, id est Lex Moysi 396.
Legis uincula confregit 402.
Qui conuertit petram in stagna aquarum 409.
Lex, mandata, iustificationes, testimonia, iudicia, uię 412.
Legem pone mihi, Domine, uiam iustificationum tuarum, et exquiram eam semper 415.
Legis ueritas et Euangelii 417.
Iustitia tua, iustitia in ęternum, et lex tua ueritas 418.
Sacrificium uespertinum, Euangelium 427.
Lętitia. Inter gaudium et lętitiam 214.
Animus gaudens ętatem floridam facit. Spiritus tristis exsiccat ossa 272.
Impinguasti in oleo caput meum 336.
Iubilus quid sit 339,344.
Lętamini in Domino et exultate, iusti 343.
Iubilate Deo in uoce exultationis 357.
Lętetur cor meum, ut timeat nomen tuum 385.
In nomine tuo exultabunt
387.
Tunc repletum est gaudio os nostrum et lingua nostra exultatione 420.
Lętetur Israel in eo qui fecit ipsum 435.
Liberum arbitrium circa initia uoluntatis 25.
Liberum arbitrium 210.
Quare datum liberum arbitrium 253.
Boni sumus creati, sed uitio nostro ad peioralabimur 300.
Legem statuit in uia quam elegit 337.
Anima mea in manibus meis 417.
Lectio. Eloquium Domini super mel dulce 25.
Irrigua Scripturarum 115.
Aquę egredientes de limine templi. Aquę pessimę 118.
Psalmi non omnes Dauid 157.
Thesaurus absconditus in agro 158.
Vestis apostolica 168.
Regnum Dei Scripturę sanctę 170.
Pecunia et argentum sermo diuinus 176.
Atheneum auditorium. Gentilium litterarum studia omisit Hieronymus. Academia litium 209.
Hypotesis epistolę 211.
Quantum prodest Scripturas legere 218.
Scripturę legendę 233.
Cibi documentorum spiritalium 269.
Cibi sapientię 269.
Auditor et non factor 273, 274.
Comede, fili mi, mel 278.
Aperta sunt prata 281.
Sermo diuinus, ignitus clypeus sperantibus in se 283.
Scripturę indagatio 284.
Argentum et aurum 291.
Scriptura scientia 294.
Thesaurus latens in uerbis Scripturę 377.
Qui in Scripturis cęlestibus eruditur 298.
Scientia Scripturarum 303.
Lectio magis est mentis labor quam corporis 307.
Liber unus est quicquid ad Deum refertur 307.
Psalterium Romanum, Hebreum, commune. Autores psalmorum XXII Hebreorum libri 308.
Psalterium, organum, nablath 320.
Lectio uia uitę 322.
Quando uidebo cęlos, opera digitorum tuorum 324.
Eloquia Domini casta 327.
Parasti in conspectu meo mensam 336.
Calix tuus inebrians quam pręclarus est 336.
Et reuelabit condensa 340;
Intellectum dabo tibi 343.
Et campi tui replebuntur ubertate 367.
Et de petra melle saturauit eos 381.
Beatus homo quem tu erudieris
392.
Cantate in tubis ductilibus 395.
/ Quam dulcia faucibus meis eloquia tua 417.
Ignitum eloquium tuum uehementer, et seruus tuus dilexit illud 418.
Corpus et sanguis sermo Christi 433.
Locus. Epechnus, locus inter Tygrim et Euphratem. In Elimaide prouincia templum Dianę 140.
Sicima, Samaria 365.
Ephrata regio Bethlem 422.
IOSEPHVS DE HISTORIA IVDEORVM
Lis. Seditio magna ex causa parua 180.
Libido. Mundus iuuenis amore captus Paulinę, Saturnini uxoris, ęgrotat 160.
Herodes Herodiadem deperit 161.
Leges Moysi 31.
Iusiurandum pro legum custodia 34.
Theopompus mente lęsus, Theodectus uisu hebetatus, cum de sacris Iudeorum legibus scribere tentasset 102.
Iudei fortes pro legibus 159.
IDEM DE ANTIQVITATE IVDEORVM
Luxus. Vitellius luxurię deditus iugulatur 53.
Libido masculorum in masculos 52.
Tale flagitium Vliaci et Thebei approbarunt 91.
Paulina 160.
Lex Iudeorum omnium antiquissima. Legum differentia 88.
Locus. Ptolomaidis descriptio 23.
Delmatia 27.
Galileę duę 34.
Locus
Genezar. Fons Iordanis. Phiala 42.
Lacus Asphaltus. Tyberiensis.
Fons apud Hiericuntem pestilens oratione Elisei saluber factus 50.
Sodoma 51.
Ęgyptus 53.
Portus Alexandrię 53.
EVSEBIVS DE PRĘPARATIONE EVANGELICA
Lex 38.
Lex Hebreorum traducta ad omnes per Christum 49.
Quare nemo gentilium de his scripserit? 49.
De uita et disciplina Mosayca 50.
Septimo quoque die coram lectitata Lex 50, 51.
Leges externę 51.
Lycurgus. Spartes 52.
Munda et immunda 52.
Leges Platonis de furto, de homicidio 91.
Libidinis masculę poena 38.
Amazones cum uicinis coeunt 38.
Plato mulieres nudas cum uiris luctari monuit. Vt et omnes omnibus communes sint, pręcepit 90.
Liberum negantes arbitrium 33, 36, 37, 39.
Libertas 38.
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Libertas Romana 35.
De libertate naturali et seruitute 158.
Libertas 160.
Liberalitas. Qui putant illos tantum damnandos peccatores, qui facere elemosinas neglexerunt 181.
Luxus. Ludi scenici 8.
Luxuria corrumpit uirtutem 36.
Vita carnalis non tantum ex corporis, sed etiam ex animi uitiis 99.
Sterilitas Sarrę 108.
Ciuitas terrena 108.
Libido. An contaminari possit uirtus sine uoluntatis consensu 5.
Quod iudicio Dei in corpore continentium libido hostilis peccare permissa sit 7.
Raptus Sabinarum 12.
Paridis adulterium 17.
Romuli mater 17.
Vestalis depręhensa 17.
Libidinis uocabulum late patet. De libidinis malo. Nuditas primorum hominum 104.
De pudore concubitus. Libido frenis cohibenda. Cinicorum turpitudo 105.
De lapsu filiorum Dei 115.
Concubina Abrahę 124.
Sodomę euersio 125.
Lex. Solon, Lycurgus, Numa 12.
Lex Voconia, nequis foeminam hęredem faceret 22.
De autoritate canonicę scripturę 77.
Saul et / Dauid, Heli et Samuel, Vetus et Nouum Testamentum 130.
Transitus de Veteri ad Nouum 133.
Vetus et Nouum 140.
De prędicatione Euangelii 150.
Testamentum Nouum 152.
Liberum arbitrium 34.
An uoluntatibus hominum aliqua dominatur necessitas 34.
Liberum arbitrium tunc uere liberum est, cum uitiis non seruit 103.
Liberum arbitrium in paradiso et in cęlesti gloria 198.
Lectio. Litterę 195.
ORIGENES
Libertas 25.
Domus seruitutis, domus libertatis 40.
Non est liber qui seruit uitiis 49.
Libertas Israhelitica 159.
Libertatis desyderium 159.
Liberalitas in pauperes, oleum in sacrifìcio 60.
Luxus. In eos qui sęcularia curant et diuina negligunt 17.
Spectaculorum
delectatio 79.
Basan turpitudo, Og interclusio 113.
Fegor, id est delectatio 121.
Dulcedo in amaritudinem transitura 143.
Anima carnaliter uiuens. Lex peccati 170.
Lux falsa 174.
Aioth superat Madianitas. Sysara homo animalis 177,178.
Qui seminant in carne 180.
Libido. Excusantur filię Loth 11.
Accusatur libido 11.
Libido inebriat 68.
Poena adulterii 81.
Sedentes inter flumina Babylonis 117.
Libido feminarum contra eas arma spiritalia 128.
Salomon 129.
Belphegor turpitudo 129.
Labor. Humerale 87, 96.
Opera operum 96, 97.
Viriola, annulus 139.
Aaron opera 142.
Halus labores 144.
Dextralia pura 155.
Lex. Gladius Dei sermo 9.
Loth figura Legis 11.
Lex spiritalis est. Lex mulier 12.
Ismahel et Isaac. Lex et Euangelium 13.
Lex et Euangelium 20, 22.
Decem pręcepta 26.
Obstetrices duo Testamenta 29.
Moyses Lex 29,30, 31.
Aqua Marath. Lex iuxta litteram 38.
Lex infirmatur in errore 48.
Nemo iustificatur ex operibus Legis 48.
Iusto non est Lex posita, sed iniustis 58.
Lex diuiditur in litteram et spiritum 60.
Lex non semper omnibus datur 61.
Duo Testamenta 64.
Lex declarat. Lex et Euangelium et prophetę 66.
Nouitas 69.
Lex non secundum litteram accipienda 71.
Lex umbra futurorum bonorum 73.
Lex redimendę domus 88.
Lex spiritalis Euangelium 91.
Lex Dei 92.
Euangelium Lex spiritalis est 99.
Neminem ad perfectionem adduxit Lex 100.
Moyses 102.
Lex senuit 103.
Lex amara iuxta litteram 104.
Lex umbra futuri. Quędam secundum litteram seruanda, quędam secundum alegoriam 106.
Christus redemit de maledicto Legis. Lex dupliciter dicitur
107.
Lex et prophetę / in parabolis... 1 lex, tabernacula, / prophetę 113.
Lex de successionibus 131.
Finis Legis Moysi mors. Lex Euangelium 132.
Syna locus, ubi data Lex 144.
Lex et Euangelium 147.
Lex cessat. Inter litteram et spiritum 148.
Legi mortus sum, ut Deo uiuam 152.
Deuteronomium secunda Lex. Ipsi filii Lex 157.
Lex spiritalis est 158.
Lex iubet interficere reges peccantes 164.
Moyses Lex, Iesus Euangelium 165.
Cessarunt uetera in aduentu Christi 165.
Dabir ciuitas litterarum 169.
Lex peccati 170.
Lętitia. Isaac risus uel gaudium 13.
Gaudium 109.
Causas lętitię Deo et angelis damus, cum poenitentiam agimus 133.
Liberum arbitrium 111.
Diaboli liberum arbitrium 114.
Lectio. Libri seculares ligna excelsa et umbrosa 7.
Putei Scripturę 17.
Concubinę sunt gentilium litterę uel disciplinę 19.
Panes frangendi, ut mandi possint 20.
Litterę peccati et litterę Dei 22.
Manna minutum 29.
Replebimini panibus 40.
Cui obscura est Scriptura, nondum conuersus est ad Dominum 48.
Orandum, ut intelligamus 49.
Bene dicta gentilium assumenda 71.
Incensum minutum 78.
Aurum, argentum 102.
Puteus diuini uerbi 110.
Puteus Scriptura 110.
Tubarum memoria 134.
Apiarium diuina Scriptura 145.
Grammatica. Theologia 153.
Ciuitas litterarum 167.
Angeli delectantur, quando meditamur Scripturas, Christus adest, demones terrentur 168.
Scriptura diuina utilis. Scripturę uirtus 168.
Dulcia eloquia Scripturarum 178.
Loca itineris populi Israel ab Ęgypto 34.
Locus sanctus 153.
HIGINVS
Libido.
Vrsa maior. Boetes. 1 Olor 1 .
Heniocus uel auriga 2 .
Teanthea 3 .
Orion 5 .
Leuis.
Currens super aristas 5 .
HOMERVS
Lętitia.
Laertes lętus de inopinato reditu Vlissis filii.
Libido.
Puellę suspendio peremptę, quod cum procis Penelopes rem habuissent. 2
HERODOTVS
Libido.
Cambises amore sororis captus 39 .
Lex.
Pindarus ait morem esse omnium regem 40 .
Liberalis.
Alcmeon a Croeso auro donatus, quantum ferre potuisset 89 .
BASILIVS MAGNVS
Quęre alphabetum in fine eius operis.
PLINIVS
Mundus. Quod ęternus sit etc. 22.
Multitudo. Gentes a minutis animalibus deletę 90.
Balearici contra cuniculos petiere auxilium 96.
In Gyaro insula mures, cum incolas fugassent, ferrum quoque rosisse. Coturnices in uella incidentes mersere nauigia 109.
Mures a Troade fugauere accolas 115.
Miracula. Aquę in quibus uirgulta mersa lapidescunt etc. de aquis 35.
Ebusi terra serpentes fugat, Colubrarię parit 41.
In Mari Rubro arbores uisę 141.
Fons aquę dulcis, qua pota dentes cadunt 247.
Matrimonium. Nubentes uirgines comitatur colus compta et fusus cum stamine 95.
Nauem stetisse plenam uentis portantem nuncios, ut castrarentur mares pueri 100.
Nox quare nuptiis sacra 151.
Spina arbor nuptiis auspicatissima 157.
Nouę nuptę farreum uinculum pręferebant 177.
A Calphurnio Bestia dormientes aconito interemptę uxores 262.
Nouę nuptę intrantes adipe suillo attingunt postes 275.
Item adipe lupino, nequid mali medicamenti inferretur. Lanis postes attingi a nubentibus 283.
Quomodo mulieri tedium sit adulteriorum 304.
Sponsę annulus ferreus mittitur isque sine gemma 310.
Miseria hominis, liber VII proemium 74.
De conceptu et generatione miserabili 76.
Anguem gigni ex medulla spinę hominis 115.
Hominum dentibus uirus inesse, quo speculum hebetetur; quo uiso pulli columbarum moriantur 124.
Mores. Morum signa 128.
Magnanimus. Barbethace oppidum Tygris alueo. Ibi mortalium soli aurum in odio contrahunt idque defodiunt, necui sit in usu 69.
Interdixit castris suis Spartacus, nequis aurum haberet aut argentum 312.
Antonius uilitatem auro fecit in contumeliam naturę. Scipio Africanus, Iulius Drusus, Catus Elius uasa argentea contempserunt 316.
Legati Carthaginensium dixerunt Romanos benigne inter se uiuere. Eodem enim argento apud omnes coenitauisse se ipsos. Caius Octauius regem Anthiocum uirga circumscripsit et, priusquam egrederetur , responsum dare compulit 319.
Maledicus. Fulmina a superiore cęlo decidentia obliquos habent ictus,
rectos a propiore 29.
Ocimum cum maledictis aut probris satum lętius prouenit 198.
Stellionum nomen in maledictum translatum 292.
Non latrari a cane qui membranam ex secundis canis habuerit 295.
Mollis. In plumis anserum cubantes notat 108.
De bombice Coa: in tantum a lorica gerenda discessere mores, ut oneri sint uestes 120.
Popea, 6 Domittii Neronis coniunx, asinarum lacte totum corpus macerabat 127.
Adeo nulla est uoluptas, quę non assiduitate sui fastidium pariat 133.
Alexander Magnus cępit scrinium unguentorum in castris Darii regis 135.
Quanta in unguentis luxuria sit 136.
Lucius Plotius unguenti odore proditus.Voluptas uiuere coepit, uita desiit 141.
Lucius Fuluius argentarius coronam rosaceam capiti imposuit. Ob id in carcerem coniectus nec emissus prius quam finito bello Punico 213.
Voluptarii quibus uitę cupido maxima, cura uero minima 223.
Buglosa herba in uinum deiecta animi uoluptates auget. Vocatur euphrasinum uinum 250.
Onopordon si comederint asini, crepitus reddere dicuntur 267.
Popea Neronis principis ut supra 277.
Antonius III uir aureis usus uasis in obscenis naturę 312.
Domitius Nero capillos coniugis suę Popeę succinos appellabat 348.
Mulcta. Damnatus a populo Romano die dicta, qui concubino procaci rure omasum edisse se neganti occiderit bouem actusque in exilium tanquam colono suo interempto 94.
Vedius Polio murenarum uiuariis damnata mancipia immersit 100.
Qui coruum occiderat, mulctatus exilio, postremo interemptus 112.
Aspis serpens
catulo suo necem intulit quia hospitis filium, a quo alita fuerat, percusserat 116.
Betulla, arbor Gallica, uirgis magistratuum terribilis 157.
Mulctatio non nisi ouium boumque impendio 177.
Canes in furcas fixi pendunt poenas, quoniam non ipsi, sed anseres Gallorum in Capitolium ascensum deprehenderunt 284.
Quintus Coponius ambitus damnatus, quia donauerat eum, cui suffragii latio erat 334.
Militaris uirtus: Titus Cecilius Teucer, Lucius Sicinius Dentatus, Manlius Capitolinus, Marcus Sergius 79.
Lucius Sicinius Dentatus, Publius Decius 222.
Quintus Fabius, Marcus Calphurnius, Cnęus Petreius, Sylla dictator, Sertorius, Scipio Emilianus,
diuus Augustus omnes obsidionali corona donati.
Frondicius miles 165.
Alcibiades fortissimus 319.
Medicus. Ophiogenes serpentium ictus contactu leuant et uenena extrahunt 74.
Psylli itidem in Africa. Marsi quoque in Italia 75.
Pyrrhi regis pollex dextri pedis tactu lyenosis medebatur. Hippocrates uenientem ab Illyriis pestilentiam prędixit 80.
Theombrotus seruato rege Antiocho centum talentis donatus a Ptolomeo est. Critobulus extracta Philippi regis oculo sagitta famam meruit. Asclepiades Prusiensis sponsionem fecit cum fortuna, ne medicus crederetur, si unquam inualidus fuisset ipse. Lapsu scalarum exanimatus est. Tapsia Nero uerberum notas tollebat 140.
Diuus Augustus lactuca conseruatus in ęgritudine Musę medici 198.
Sextus Pompeius in aceruum tritici se coniecit et podagra liberatus est 228.
Marcus Agrippa in graui morbo pedum demersis in acetum calidum cruribus euasit 232.
Medicina a Rubro mari imputatur, cum remedia uera pauperimus quisque coenet 238.
In eos qui occultant medicinam nec alios docere uolunt 246.
De medicinę professoribus et aduersum malos medicos. Cynorhodon, id est rosę siluestris radicem, somnus docuit contra morsum rabidi canis 247.
De medicina et inuentoribus eius, et quando primum medici Romę recepti 282.
Musica. Arionem citharę sono exciti delphini desilientem e naui excepere 98.
Calamus totus, quem syringam uocant, utilissimus fistulis 160.
Nero uocis gratia porro sectiuo usus 197.
Eriphia herba ad uocem nihil pręstantius 245.
Zame in Africa fons, ex quo bibentium canorę uoces 296.
Nero plumbi lamina pectori imposita sub ea cantica exclamans alendis uocibus demonstrauit rationem 325.
Sandaraca uocem limpidam et canoram facit 326.
Mors miseriarum fìnis 23.
Breuitate uitę nihil melius a natura 82.
De signis mortis ibidem. De his qui elati reuixerunt 83.
De mortibus repentinis.
Apes mortuas reuiuiscere in cinere 119.
Muscę itidem reuiuiscunt 122.
Vasa e taxo arbore mortifera esse 156.
Mela, equestris ordinis uir, in desperatione succo porri hausto expirasse dicitur sine cruciatu 197.
Scorpionem mortuum heleboro candido tactum reuiuiscere 252.
Morte tempestiua nihil homini melius 269.
Mortis signa in oculis et in urina 272.
Taxum fieri mortiferam clauo ęreo adacto.
STRABO
Mundum creatum esse et corruptibilem et ex quattuor constare elementis, sed ex quinta quadam natura cęlum et astra 272.
Miracula nature: Lateres fluitare 238.
Aquam durari in tophum 243.
Gangetis lapis fugat serpentes 284.
Arbores in profundo Rubri maris 291.
A colosso lapideo per diem crepitum ędi 308.
Matrimonium. Apud Cantabros uxoribus dotes dant uiri 69.
Qui sine liberis sunt contemnuntur 75.
Nubendi lex apud Samnites 101.
Vxores proprias aliis concedunt Tapyri 203.
Fortissimus quam uult ducit 205.
Quę optime aurigatur, cui uult nubit. Mulieres singulę uiros plures habent 208.
Rex multas habet uxores. Harmenii Lydique filias prius in templis prostare faciunt, deinde locant nuptui 210.
Vxor cum uiro defuncto uiua comburitur, ne alteri nubat 268.
Nubendi mos apud Taxilios 273.
Vxores cum uiris mortuis in rogum eunt. Nemo prius uxorem ducit quam caput hostis ad regem attulerit. Quod allatum omnes frustatim comedunt 275.
Qui plures
ediderit filios pręmium capit 280.
Nuptias celebrant. Assyrii nobiles puellas per preconem 1 desponsant 284.
Persę una uxore contenti adulterum extraneum capite mulctant 297.
Magnanimus Mandanes et munera et minas Alexandri despexit 274.
Maledicus. Daphita poeta, quod reges uersibus incesserat, cruci affixus poenas dedit 249.
Mendax punitur, uerax remuneratur 269.
Magistris utuntur continentissimis 280.
In filiis instituendis diligentissimi Bragmani 272.
Mulcta. Leucadii sontes de rupe deiiciunt additis pennis: alii cadentes scaphis excipiuntur; qui euaserit, extra fines incolumis asportatur
atque dimittitur 181.
Maxima delicta exilio tantum mulctant 205.
Pro minimis etiam delictis iugulant.
Militaris uirtus. Qui ad pugnam audaciores 8.
Mutatio rerum. Equi Celtiberi subalbi, si in exteriorem traducantur ripam, mutant colorem 68.
In Silari fluuio demissa uirgulta saxificari 101.
Si equi de Sibaride biberint, sternutamentis agitantur 106.
In Cratide lotiis cęsaries flauescit. Glaucus in balenam uersus 162.
Duo flumina: ex altero pecus album, ex altero atrum fieri potu 180.
Lapidem in ferrum uerti 236.
Medicus. Qui morsibus serpentum medentur 229.
Alexander in som niis accepit remedium sauciis; sagitta uenenata apud Oritas 275.
Psylli contra serpentes. Tentyritę contra crocodillos uim habent 308.
Musica. Eunomo cytharedo rupta corda quod sono defuit, aduolans cicada suppleuit 105.
Omne genus musicum esse deorum opus 187.
In lasso insula citharedo relicto ad emendos pisces conuolarunt pręter surdastrum quendam, qui et ipse admonitus continuo abiit 253.
Mors. Toxica pręsentanea habent. Siqua necessitas impenderit, eo uitam finiunt Cantabri 69.
Pyrrhus ad Argos ab una tegula occisus 151.
Excedentes annum LX aconitum sumunt 194.
Mortem natiuitatem esse ad beatitudinem 272.
VALERIVS MAXIMVS
Matrimonium.
Siue ducas seu non ducas, penitentia non carebis. Malo uirum pecunia quam pecuniam uiro
egentem.
Magnanimus
quomodo facilius contemnet uoluptates 66 .
Militaris uirtus.
Militum exercitatio perit hoste sublato 64 .
EMILIVS PROBVS
Matrimonium. Matrimonio sibi copulauit sororem nec apud illos turpe erat 10.
In uinculis emori malebat quam suam uxorem alteri cędere 19.
Quo se expediuit de exprobratione celibatus 32.
Quod natos non genuerit obiectum 33.
Mores uarii. In uitiis et in uirtulibus ęque excellens fuit 13.
Loco in omni indigenis moribus luil 17.
Magnanimus. Pecunia corrumpi non potuit et corruptores fines excedere iussit, nequcm alium tentarent, et impune dimisit, ne lęsi ob
Endimion cupiditatem putarentur 31.
Continentissimus et liberalissimus nec
Agesilaus quicquam pensi faciens diuitias 38.
Munera parua accepit, magna noluit 18.
Dona contempsit pręter neccessaria 38.
Militaris uirtus. Virtutis atque ingenii opinio ei nocumento luit 15.
Disciplina militari eruditissimus 23.
Inuentum quomodo hostium impetus excipitur 24.
Perire maluit quam armis abiectis nauem relinquere 25.
Periturum se potius quam arma rcliclurum 47.
Hercules Graius, dehinc Hannibal Alpes transiuit, ut ea elephas onustus ire posset, qua prius unus homo inermis uix repere poterat 48.
Musicę studiosus Epaminundas citharizare, cantare sallarequc doctus 30.
Mors. Mortem forti animo tulit, quoniam talis exitus summorum uirorum esset 44.
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIBVS
Matrimonium. Talasii nomen nuptiis celebratum 1.
Magnanimus. Titus Manlius Torquatus consulatum recusauit, quod
diceret neque se populi uitia neque illum seueritatem suam posse sufferre 13.
Quintus Fabius Rullus iterum censor fieri noluit dicens non esse ex usu populi rursum eundem creari consulem 14.
Publius Scipio Nasica censor statuas, quas sibi quisque in foro per ambitionem ponebat, sustulit 18.
Idem imperatoris nomen a militibus et a senatu triumphum recusauit oblatum. Marcus Attilius Regulus ad supplicia rediit 17.
Metellus Numidicus exulare quam in legem a Saturnino latam iurare maluit 29.
Mulcta. Furius Camillus, quod albis equis triumphasset, mulctatus est 11.
Militaris uirtus. Oratius , capitis reus, ob uirtutem absolutus perorante patre 3.
Oratius Cocles pro ponte Sublicio stetit 7.
Mutius Sceuola urbem obsidione liberauit. Manlius Capitolinus XXXVI donis ornatus ob uirtutem 11.
Valerius Coruinus Gallum prouocantem uicit 13.
Romanos omnes aduersis uulneribus cęsos miratus ait Pyrrhus etc. 15.
Mora. Quintus Fabius Maximus Cunctator Hannibalem mora fregit 18.
APOPHTHEGMATA PLVTARCHI
Matrimonium. Vxor imperiosa 38.
Legitime natos habere laudi fuit. Boni filii supellex preciosissima 66.
Cęlibes male accepti 72.
Simul cum nupta non cubandum 73.
Vota mulieris, ut bonis nubat et bonos gignat filios 98.
Idem 68.
Mulier rei familiaris studiosa 100.
Mores regioni respondent 3.
Te aliquid decet, quod alium non decet. Idem 17.
Magnanimus. Munera contempsit 24.
Idem 25.
Imagines recusauit 29.
Idem 34.
Idem 63.
Donis corrumpi non potuit 31.
Imagines sibi fieri contempsit 57.
Magnanimitas Agesilai 58.
Magnanimus uulgo miranda non miratur 60.
Pecunia incorruptus licet egens 65.
Accepissem, si tu essem et ego si tu 65.
Vnguenta odoresque contempsit 73.
Agros non colimus, sed mancipiis tradimus 83.
Mors contempnenda in periculo famę probę 15.
Pecuniarum contemptor 38.
Pecuniam loco contemnere lucrum est 40.
Opum
contemptor 41.
Spes nimii paruo modo est contenta 11.
Spes futuri pręsentia non curat. 13.
Malus ita accipiendus, ne noceat 10.
Malorum licentia offendit bonos 25.
Improbi etiam habent aliquid in se boni 27.
Malos faciens ex bonis 29.
Malos ciues turpe est non eiicere, sed turpius eiectos recipere 31.
Peruersitas populi censoris indiget seueritate 40.
Degener filius 18.
Mali liberi, serui boni 28.
Idem 61.
Idem 65.
Improbum uirum docet a multis iniuria illata 63.
Corruptores exterminandi 67.
Inutilia et superflua eiicienda 70.
Nouissima peiora prioribus 82.
Attici sciunt honesta, Thebani agunt 93.
Malus nihil turpe reputat 94.
Improbum, dum poenas dat, alloquitor 24.
Malus, etsi bene quid egerit, non meretur laudem 91.
Turpi non sapit uirtus 95.
Maledicus 6.
Detrahens meliori 7.
Reprehensores iusti audiendi 20.
Cauillationes timere ignaui est, non eas fugere 34.
Coreptores remunerandi 18.
Culpans alios quod ipse facit 9.
Exprobratio reiecta in auctorem 16.
Culpa culpantem redarguens 17.
Alios notat, se ipsum non nouit 33.
Verba tua uiribus indigent 60.
Maledicere iuris tui est,
mei malefacere 66.
Maledicus in omnes. Maledicendi suetus 68.
Maledico congrue respondit 75.
Detrahendum ne hostibus quidem 76.
Cito euertis urbes at sero ędificabis 81.
Maledici laudationem ne captes 77.
Calumnia acutior ense 82.
Mollis.
Lusciniam uoce imitatus 60 .
Idem 77 .
Si mollis citharedus laudatur, quid dabitur probo? 85 .
Psaltes nugatori comparatur 87 .
Psaltes parua in re magnus demulsor 89 .
Lyra non decet uirum grauem 92 .
Poeta lasciuus corrumpit mores 94 .
Mollis refugit seueriorum consortium. Psaltes coquo comparatur 67 .
Idem 85 .
Mollicies animi 4 .
Idem 7 .
Delicię adulterii causa 73 .
Mollis ornatus 12 .
Interior, non exterior ornatus decet 14 .
Delicię seni turpissimę 46 .
Delicię abominandę.
Mendax
ipse in causa est, cur sibi non credatur 25 .
Rumor incertus decipit. Impium esse frangi foedera 55 .
Iureiurando decipere uirorum esse 74 .
Mendaces omnium criminum auctores 88 .
Mentitur impune liber 92 .
Magister. Sophista 8.
Suę quenque artis esse magistrum 12.
Turpe est alios monere, quod ipse non facis 26.
Idem 30.
Non dicendi, sed uolandi artem tribuit 47.
Doctor beneuiuendi obseruandus 50.
Qui docet quod ipse non est expertus 88.
Disce ab his a quibus amaris 53.
Puer disce quo usurus es uir 61.
Laconum disciplina: parere, laborare, uincere aut perire 95.
Doctores mali expellendi 96.
Qui filios non curant instituere 97.
Minę. Scies me alium esse quam putasti 23.
Minis non terretur qui non timuit arma. Minatus ioco, serio perfecit 48.
Militaris uirtus. Exercitus sine duce 16.
Fortis est qui a fortibus non superatur 18.
Viribus exercendis campum reliqui 20.
Virtutis honos etiam desides excitat. Virtus pręfertur diuitiis. Mordes ut foemina; immo ut leo 22.
Viri uirtus periit qui tormentis uincit 29.
Militum uirtus, non numerus perpenditur 28.
Fortis quare ense breui usus 29.
Ob uirtutem reus absolutus 32.
Quem fortis non uicit, non terret imbellis 34.
Virtute, non dolo contendas. Dolo uincere, cum posset, noluit. Virtuti delictum condonatum 35.
Virtus accusati tacendo confudit accusatores 36.
Virtus non eget statuis 39.
Virtuti honos denegatus effeminat. Fortis ensi plusquam scuto confidit 43.
Virtus magis elucet in teneris quam in adultis. Accendimur ad uirtutem exemplo 49.
Bellator claudus 55.
Virtus ciuium pro muro est 57.
Hoste sublato torpet exercitatio uirtutis 80.
Bellator claudus 83.
Idem 92.
Idem 99.
Spartę muri iuuenes, confinia cuspides 84.
Periit uiri uirtus, ut supra 86.
Hasta, qua ictus fuerat, e uulnere educta hostem interemit. Fortunati qui in nos non inciderunt 91.
Non ideo, quia uiribus pręstas, es melior 95.
Virtus uirilis Laconum. Fortium laudatio et timidorum increpatio publice usurpatur apud Laconas 96.
Apud eosdem adhortatio uirtutis. His dumtaxat qui in bello occubuissent, sepulchri inscriptiones permissę 96.
Archilocum poetam expulere 97.
Bellator uulneratus non flendus, sed curandus 98.
Dolorem uulneris tollit recordatio uirtutis 99.
Idemaliomodo 100.
Meus non erat. Meus enim erat. Autrefer clipeum aut morere. Miles bonus qui tantumilitare didicit 62.
Scutatus male puniendus 63.
Inter militiam et agriculturam 66.
Noste sublato torpet uirtus 67.
Militaris uirtus 68.
Miles non metuat ducem, sed reuereatur 78.
Mulcta. Pater mulctatur qui liberos non corripit 91.
Idem 96.
Idem ibidem.
Medicus. Medicinas difficiles uitę breuitas non admittit 54.
Medicis tunc maxime credimus, cum ęgrotamus 67.
In malum medicum exprobratio 77.
Medicus optimus qui cito interimit.
Mora. Qui nobis cunctando restituit rem 34.
Fabium non pugnantem plus timuit quam pugnantem Marcellum Hannibal 35.
Mors bonis minime grauis 15.
Mors miseriarum finis 68.
Mori melius quam ignauiter uiuere 69.
/ Mortui in solio sessum positi 80.
Mori non timet qui bene uixit 82.
Mors erumnarum confugium 87.
APOPHTHEGMATA PLVTARCHI
Militaris uirtus. Vrbs quę uiros habet, muris non caret 74.
Fortes pauci satis sunt 81.
Quot estis? Quot satis sunt hosti cędendo 84.
Aliud est uirgines rapere, aliud pugnare cum uiris 89.
STRABO
Multitudo. Gymnesiarum insularum incolę cuniculis infestati 61.
Murum ingens copia 69.
Cuniculorum numerus Balearicis infestus fuit, cum primitus marem tantum et foeminam importassent in insulam 70.
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIBVS
Multitudo. Pyrrhus, rex Epyrotarum, cum Leuinum consulem apud Heracleam turbasset, iterum uiso eius exercitu eandem sibi ait aduersus Romanos, quam Herculi aduersus Hydram fuisse fortunam 16.
FABIVS QVINTILIANVS IN DECLAMATIONIBVS
Matrimonium. Caritates corporum. Secunda matrimonia 9.
Magnanimus. Viro forti nihil facere conuenit quod negandum sit 13.
Non molliri prosperis nec aduersis frangi 21.
Mollis. In lętitiam metusque resolutus 21.
Mulcta. Carcer pyraticus 25.
Nulla poena est nisi inuito 53.
Militaris uirtus. Imperium populi Romani militari disciplina stetit 14.
Medicus. Medicina nihil pręstat ęgrotis 38.
Mors. Laudanda fortibus, expetenda miseris mors 16.
Quid iuuat diu detineri carcere corporis 18.
Venenum lex habere, emere, nosse denique uetat 63.
Mendacium. Falsi delatores 53.
Auidius nefanda finguntur 80.
Non habent incredibilia uocem 85.
Malus. Foeminę ad malum proniores 8.
Peruersi nullo placantur obsequio 78.
TVLLIVS IN TVSCVLANIS
Matrimonium. Indorum mulieres uiuę se iaciunt in rogum mariti unaque ultro comburuntur 153.
Mores. Socrates diserere solitus: Qualis cuiusque animi affectus esset , talem esse hominem; qualis autem ipse homo esset, talem eius esse orationem; orationi autem facta simillima, factis uitam 149.
/
Magnanimitas lamentari non sinit 112.
Fortitudo uiris propria 113.
Magnanimus uirtutis conscientia contentus testem populum non satis pensi habet 115.
Fortitudo omnia quę possunt euenire contemnit 122.
Fortes uiros lamentantes non recte inducunt poetę 111.
Contemnendę humanę res: negligenda mors, patibiles et labores et dolores putandi 136.
Fortitudinis diffinitio . Magnanimus et fortis qualis debet esse 138.
Lacedemonii Alexandro respoderunt,
num se esset et mori prohibiturus 148.
Atreus: proinde parent se in uita, ut uinei nesciant 149.
Theodorus mortem minitanti Lysimaco respondit 159.
Paulus Persę: In tua potestate est.
Miseria humana. Nullum miseriarum finem fore nisi sanato animo 118.
Nihil magnum in rebus humanis 134.
Mollis nihil animo uidere potest; omnia refert ad oculos 94.
Voluptas gestiens elata lętitia 120.
Epicuri sententię de uoluptate 122.
Idem 123.
Item 124.
Voluptatis partes maliuolentia etc. 132.
Lasciui poetę: Alceus, Anacreon, Ibicus, Plato 140.
Xerxes pręmium proposuit, siquis inuenisset nouam uoluptatem 145.
Quomodo uoluptas appetenda aut dolor fugiendus secundum Epicurum 156.
Mulcta. Inferiorum supplicia 90.
Militaris uirtus. Qui, ut fortiter agerent, mortem contempserunt 101.
Aiax, Torquatus, Marcellus, Affricanus , Lucius Brutus, Hercules, Theseus, Scipio 136.
Non est fortitudo, quę rationis expers. Qui se pro patria deuouerunt 93.
Qui pro patria mortem certam adierunt 106.
Arma membra militis esse dicuntur 112.
Decius. Epaminundas 115.
Musicę studiosi ex Gręcis Epaminundas et Themistocles 89.
In conuiuiis clarorum uirorum laudes ad tibiam cecinere Romani 1294.
Idem 129.
Mors. Vtrum mors sit malum 90.
Quod nec moriendum esse miserum sit 91.
Mortem bonum esse probat. Quid sit mors. Quid sit
interitus 99.
Duę uię animorum e corpore exeuntium 99.
Cigni morituri canunt dulcius. Quomodo quis emori consuescit 100.
Concludit mortem esse bonum. Quod nihil potest mali esse in morte, etiam si animi intereant 101.
Hegesias et Theombrotus mori putant optimum. Quod quisque per mortem a malis discedat, non a bonis. Mortui non carent uitę commodis, quoniam iis non sunt necessaria. Qui contempta morte fortiter pugnarunt. Mors non deterret sapientem 102.
Neminem mori ante tempus. Teramenes uenenum lętus bibit 103.
Item quidam Lacedemonius. Item alii 104.
Theodotus cruci affigendus: Nihil refert, ait, humine an sublime putrescam. Quando mors ęquo animo appetitur 105.
Mors optimum a Deo pręmium 106.
Non nasci optimum; huic proximum
mori. Euripides nascente homine dolendum, moriente lętandum putauit. Alcidamus laudationem mortis scripsit. Ennius in sua morte neminem lachrymare permittit. Solon: Mors mea ne careat lachrimis. Nihil in malis habendum quod a Deo uel a natura constitutum est 107.
Mortis necessitas angorem leuat. Miser est qui metuit mortem uel dolorem 144.
Malus. Vitiositas genus est, malicia species 133.
Modus esse in uitio non potest, ut qui e Leucade se pręcipitauerit sustineri 135.
Malorum mediocritatem laudatam a Peripatheticis confutat 137.
Socrates a Zophiro uitiosus iudicatus ea se uitia ratione superasse respondit 141.
Ephesii expulso Hermodoro statuerunt, siquis inter se excelleret, expellendum 157.
Mathematicus. Geometria apud Gręcos in summo honore fuit 89.
Mathematicus, cuius mens rationibus agitandis exquirendisque alebatur cum oblectatione solertię, qui est unus suauissimus pastus animorum 152.
Mathematici describit officium.
TVLLIVS DE FINIBVS
Matrimonium. Vxorem adiungere uelle et ex ea liberos procreare naturę obedientis est 51.
Miser. Caius Marius expulsus egens in palude demersus post trophea 34.
/
Mores . Vitę degendę ratio maxima in contemplatione rerum placuit Peripatheticis 68.
Magnanimus semper inuictus 22.
Mollis. Epicuri argumenta de uoluptate 6.
Qualis uoluptas Epicuri 7.
Idem 15.
Idem 20.
An sit unum uoluptas et indolentia 15.
Voluptas secundum Stoicos 16.
Voluptas Aristippi 17.
Lucius Torius Balbus uoluptati deditus 26.
Cleantis pictura de uoluptate 27.
Quid sit uoluptas 28.
Sardanapalli epigramma 34.
Voluptas penitendi causas relinquit 34.
Bestias etiam facere aliquid citra uoluptatem 35.
Voluptarii etiam multa faciunt non quęrentes uoluptatem 81.
Mors. Epieurus: Nihil ad nos mortem pertinere eo quod sine sensu sit, affirmat 33.
Mori et uiuere uelle, cum oportet, sapientis est 49.
Mors horrenda omnibus naturaliter 72.
Memoria. Themistocles artem memorię pollicenti Simonidi: Obliuionis, inquit, mallem 34.
Militaris uirtus. Qui reipublicę causa omnia faciunt, nihil sua 25.
Publius Decius deuouit se pro republica. Item duo Decii, eius filii 26.
Epaminundas moriturus, cum audisset clypeum esse saluum et hostes fusos, in lętitia exhalauit animam 32.
Leonidas mori quam fugere pręoptauit.
POMPONIVS MELLA IN GEOGRAPHIA
Mores gentis Asię 11.
Militaris uirtus. Xamatę mulieres, nisi quę hostem interemere, non nubunt 21.
Idem de eisdem 47.
Mors. Essedones lęti funera celebrant, mortuos epulantur 23.
Getę natos deflent, mortuis lętantur 25.
Feminę cum uiris mortuis uiuę se sepeliunt. Hiperborei, cum uitę satietas cępit , sibi ipsi mortem consciunt 48.
Indi mortis contemptores 53.
Matrimonium. Vxores uiuę uiris consepultę 25.
Mores gentis Affricę 8.
BEATVS HIERONYMVS IN PARTE PRIMA
MARIA uirgo et mater. Prędixit Ezechiel propheta 3.
Quomodo probatur possibilis uirginis partus. Euę ad Mariam comparatio 13.
Virtus Altissimi obumbrabit tibi 18.
De Marię uirginitate contra Heluidium 54.
Quare nonprius concępit quam desponsaretur 54.
Solus Christus natus de uirgine 79.
Libellus de conceptu Virginis Marię 218.
Matrimonium. Primas et secundas nuptias licitas esse 10.
Vir cum
uxore qualiter uiuat 20.
Institutio viri et uxoris 21.
Iouinianistę matrimonium ęquant uirginitati 27.
Non esse repudii locum inter coniugatos 28.
Quidam ex apostolis habuerunt uxores, sed ante Euangelium. De malis uxoribus et uitiis earum 33.
Vtrum ducenda uxor, Theophrastus 40.
Vxor quo affectu amanda 41.
Cur nuptię referuntur ad numerum XXX 155.
Nuptię in Channa 1 Galileę 156.
Inter uxorem et scortum 161.
Quod uxor relicto uiro, quamuis adultero et Sodomita, non possit alteri nubere 216.
Mendacium. Omnis homo mendax 89.
Mendacium Deo indecens; hominibus interdum utile iuxta Platonem 133.
Augustinus arguit Hieronymum, quod dixerit Paulum simulate locutum in reprehensione Petri, quia nullum mendacium in Scripturis admittendum 223.
Respondet non mendacium id, sed honestam dispensationem dici debere 228.
Rursum respondet Augustinus 233.
Maledictum. Benedicendum, non maledicendum esse 140.
Ignem gladio ne fodias 151.
De maledicis et inuidis dicta Salomonis 152.
Stesicorus palinodiam cantauit. Nam uituperatam prius Helenam cum postea laudasset, impetrauit oculis ueniam 230.
Mores. Per uiam publicam ne ambules 151.
In uno homine alia luadanda, alia damnanda 149.
Malus in quo uitia plura uirtutibus 238.
Mors. Pro mortuis orare et alia bona facere 59.
Quare moriuntur infantes, cum propter peccata corpus accipiunt 149.
Cum profectus fueris, ne redeas 151.
Philosophiam meditationem esse mortis. In Adam morimur, in Christo uiuificamur 166.
Magister corripiat peccantes 75.
Pręceptores beati Hieronymi 109.
Origenis uita 110.
Fideliora sunt uulnera amici quam uoluntaria oscula inimici 236.
Institutio uiri, uxoris, pueri, iuuenis et religiosi 21.
Institutio filiorum, parentum salus 34.
Si filii impudici, patri negatur episcopatus. Heli pontifex, quia filios non abiecit delinquentes, licet corripuerat, mortuus est 36.
Moyses et Samuel filiis suis alienos prętulerunt nec putarunt liberos quos uidebant Domino displicere 41.
Heli sacerdos ut supra 74.
IDEM IN PARTE SECVNDA
Matrimonium. Foemur in Scriptura signat opera nuptiarum 5.
Turturum natura 35.
Quando abstinendum ab uxoribus 51.
Lex uetus commendai matrimonium, noua uirginitatem 164.
Cura rei domesticę 188.
Nuptiarum angustię 191.
Parentum gloria boni liberi 194.
Heli sacerdos offendit Deum ob uitia liberorum. Lamech primus inuexit digamiam 195.
Lex uetus pro monogamis et contra digamiam 196.
Idem affirmat exemplis gentilium. Quidam XX habuit uxores et quędam XXXII maritos 196.
Monogamiam approbat exemplis Scripturarum 197.
Quantum molestiarum inest nuptiis. Marcella Careali seni se in uxorem petenti suasque pollicenti diuitias: Si nubere, inquit, uellem, maritum quęrerem, non hereditatem etc. 198.
Coniugatorum tedia et modestię 207.
Excusatur quę cum uiro scortatore repudium fecit 266.
Valerius ad Ruffinum , ne ducat uxorem. Dissuasoria 286.
/
Magister. Habet nescio quid latentis energię uiua uox et in aures discipuli de auctoris ore transfusa fortius sonat. Eschines de Demosthene: Quid si ipsam audissetis bestiam sua uerba resonantem 111.
Ad Athletam de institutione filię 127.
Discipulos magistri similes effici malumque facilius eos imitari quam bonum 128.
Helly offendit Deum propter uitia liberorum. Episcopus non fit qui habet filios luxuriosos. Qualiter se habeat qui docet in ecclesia 132.
Multo tempore disce quod doceas 215.
De correctione et doctrina pręsidentis 222.
Alexander Leonidis pedagogi non caruit uitiis 228.
Peccantes argue 230.
Adrianus, discipulus Hilarionis, ob contemptum magistri sui computruit morbo regio 240.
De his qui corripi nolunt et de se dictum putant, quicquid contra uitia dicitur 246.
Qui a se metipso tantum discit, pręsumptionis pessimo pręceptore utitur 274.
Virga tua et baculus tuus, ipsa me consolata sunt 283.
De institutione puellę adhuc paruulę 284.
Dilectionis signum est delinquentes corripere 303.
Mora. Dilationes imperfectę seruitutis Dei non placent 258.
Catonis dictum: Sat cito, si sat bene 265.
Maledictum. Ne detrahas nec detrahentes audias 132.
De nociuis sermonibus uitandis 152.
De moderatione sermonis et lingua cohercenda 153.
Linguam a maliloquio cohibe 160.
Nulli detrahas 168, 179.
Idem 187, 215, 230.
Contra detractores 191.
Malorum solatium est bonos carpere 192.
Contra calumniantes. Theatrum facti sumus mundo 273.
Detractores beati Hieronymi grauia passi 320, 321.
Mors. Estote parati. Dies uitę et seculi incertus 140.
Vita breuis multos decipiens 181.
Reuersa est terra in terram suam 194.
Philosophia mortis meditatio, Plato 199.
Quandoque moriendum etc. 205.
Phoenix unica moriendo reparatur. Omnis caro phoenum 207.
Duę hominis mortes et duę uitę 208.
De mortuis in Domino non lugendis 232.
Hilarion adiurauit, ut mortuus statim, sicut uestitus erat, humo tegeretur. Animam egredientem alloquendo confortabat, ne timeret 241.
Melior est mors quam uita amara 252.
Mos in laudibus defunctorum et quęrela de morte Nepotiani pręsbiteri 257.
Qui mortes suorum fortiter tulerunt. Sapientium uitam meditationem mortis esse, Plato 259.
Xerxes fleuit suos, quod adusque annum centesimum nullus ex tanta multitudine reliquus esset futurus. De morte Blesillę consolatoria 260.
Mors nequaquam dolenda quia comunis . Qui luxerunt suorum mortem in Scripturis 261.
Sacerdos ad mortuos prohibetur accedere. Qui patienter tulerunt suorum mortes. Ad Tyrasium de obitu filię, consolatoria 262.
Quare Dominus fleuit Lazarum 262.
Ad Iulianum de uxore et filiis defunctis, consolatoria 263.
Ad Pamachium de morte uxoris consolatoria 264.
Ad Oceanum de obitu uxoris, consolatoria 266.
Exequię exhibitę Fabiollę 268.
Mors dura quę carissimos diuidit. Ad Eustochium de morte Paulę, matris suę 269.
Deploratio mortis eius et funus magnificum 275.
Beatus Hieronymus moriturus discipulos consolatur 307.
Ordinat de sepultura 308.
Cum animam ageret, lux circumfulsit eum 310.
Et
alia miracula euenisse narrantur. De gestu terribili Eusebii morientis 315.
Quo dolore anima separatur a corpore 316.
Mendacium. Os quod mentitur occidit animam 179.
Mentiri atque iurare lingua tua prorsus ignoret 188.
Mendaces faciunt, ut neę uera dicentibus credatur 244.
Mollis. Balneorum mollitiem caro sponsę Dei non suscipiat 157.
Salomon in deliciis fuit et ideo fortasse corruit 168.
Verbum inhonestum nec dicas nec audias 172.
Vidua in deliciis uiuens mortua est 191.
Delicię et epularum uarietas formenta libidinis 226.
Impossibile esse de deliciis transire ad delicias 264.
Miracula. Contra eos qui detrahunt miraculis mortuorumin Domino 118.
MARIA. De assiumptione Virginis sermo 53.
Marię uirginitas foecunda 54.
De salutatione angeli ad eam. De assumptione, annunciatione, incarnatione, uirginitate 59.
De partu Virginis attestantes prophetę et Euangelium 116.
Exiet uirga de radice Iesse. Expositio 164.
Mors per Euam, uita per Mariam 165.
De salutatione angeli ad Virginem 168.
Adducet urentem uentum Dominus de deserto etc. 268.
Musica. De organo, tuba, fistula, cythara, sambuca, buccina , psalterio, tympano, choro 80.
Miseria huius sęculi et uitę pręsentis 302.
BIBLIA
Mundus. Enarratur eius creatio generatim 108.
Mundus a Deo creatus. Psalmus LXXXVIII 116.
Sapientia creauit mundum 126.
[Mundus 130] Ager, id est mundus 136.
Mundi creatio et ornatus 144.
Altitudo et species cęli, sol, luna, stellę, arcus, nix, corruscatio, nebulę, nubes, grando, terremotus, Nothus, tonitrus, aquilo, nix, himber, gelu, crystallus, glacies, nebula, ros, uentus, mare 150.
Multitudo. Philistiim congregati contra Israel: XXX milia curruum, VI milia equitum, reliquum uulgus sicut harena 44.
Iuda et Israel innumerabiles sicut harenamaris 56.
Asę, regis Iudę, exercitus
scuta et hastas portantium de tribu Iuda CCC milia, de Beniamin scutariorum et sagittariorum CCLXXX milia. Egressus contra eos Zara Ęthiops cum decies centenis millibus et curribus CCC, et uictus est 77.
Ozię, regis lude, exercitus: II milia DC principum, sub quibus erant uirorum CCCVII milia. Exercitus Nabucodonosor CXX milia peditum, equitum sagittariorum XII milia 93.
Familia 131.
Ve multitudini populorum, id est Assyriis qui una nocte perierunt percussi ab angelo 155.
Miracula. Moyses uirgam uertit in serpentem, manum percussit lepra, aquam uertit in sanguinem 10.
Facies Moysi apparuit cornuta 14.
Egressus ignis a Domino deuorauit holocaustum et adipes 16.
Asina Balaam loquitur. Cur percutis me etc. 23.
Transierunt Iordanem per siccum 30.
Muri Hierico corruerunt ad clangorem bucinę 31.
Iosue hostes persequente lapidibus pluit super eos. Stetit sol et luna 32.
Sacrificium Gedeon igne de petra egrediente consumptum est 35.
Ros in uellere terra circa illud sitiente; rursum sicco uellere terra madens 36.
Egresse aquę de molari maxillę asini 38.
Helias palio percussit lordanem, et diuisis aquis cum Heliseo transierunt per siccum. Iterum reuerso Heliseo. Heliseus fonti salubritatem, terrę foecunditatem dedit 62.
Sitiente exercitu iussit, ut facerent fossas, et repletę sunt aquis. Mortuum suscitauit, pulmentum amarum dulcorauit, misso in aquam ligno ferrum securis, Sol quod ceciderat, enatauit 63.
Reductio umbrę per lineas, signum futurę salutis Ezechię 68.
Ignis de cęlo deuorauit holocausta etc. 75.
Mirabilia testimonia
tua. Psalmus CIX 120.
Helias receptus in turbine ignis
Solet in curru equorum igneorum 151.
Signum Ezechię in horologio
Achaz ut supra 159.
Ezechiel apprehensus in cincinno capitis et delatus in Hierusalem 185.
Hectecę signant miracula fidem confirmantia 196.
Tribus pueris in fornacem missis apparuerunt quattuor soluti et ambulantes, species quarti similis Filio Dei. Somniauit rex arborem proceram usque ad cęlum, latam usque ad terminos terrę. Apparuerunt digiti in pariete scribentis: Mane, Thecel , Phares 197.
De uirtute sanctorum 210.
Ignis conuersus in
aquam. Post annos LXX ea aqua aspersa holocausta accensa sunt 224.
Matrimonium. Mulier in potestate uiri. Lamech primus duas accepit uxores 1.
Isaac accepta uxore consolatus est de morte matris Sarę 4.
Iacob seruiuit annos VII pro Lya et totidem pro Rachel 5.
Non accipies sororem uxoris illa uiuente 17.
Lex: nequa detur nuptui extra suam tribum 25.
Quid agendum ei qui captiuam habere uoluerit in uxorem. Qui duas habuerit uxores, ius primogeniti non poterit transferre ad filium illius quam plus amat 28.
Qui falso infamauerit uxorem, mulctabitur; qui recte, mulier lapidabitur 28.
De repudio uxoris. Accipienti uxorem primo anno conceditur immunitas. Frater fratri mortuo suscitabit semen; si noluerit, uocabitur domus discalciati 29.
Axa, uxor Othoniel, accepit a patre irriguum superius et inferius 33.
Sanson prohibitus intrare ad uxorem, quia iam alterum uirum acceperat, incendit segetes Philistinorum, illi mulierem cremauerunt 38.
Filii Israel iurauerunt se noncommunicaturos connubia cum tribu Beniamin. Deinde, ne tribus ea periret, percussis habitatoribus Iabis uirgines eorum tradiderunt ei, reliquis de tribu suarum raptum indulserunt 39.
Propinquus Ruth cessit eam in uxorem Booz, soluens calciamentum suum et dans ei in signum cessionis 40.
Dauid accepit filiam Saulis Michol pro CC prępuciis Philistinorum 45.
Michol fidelis non est obsecuta patri, ut proderet uirum suum Dauid neque tam regem timuit quam dilexit maritum 46.
Abigail prudens et speciosa placauit Dauid iratum marito suo Nabal meruitque uiro uxor fieri Dauid 47.
Peccauerunt filii Israel miscentes connubia cum gentibus 85.
Maledixi coniugatos alienigenis. Vxores enim alienigenę Salomonem peccare fecerunt 87.
Mulierum fortitudo 88.
Dubitante Thobia accipere Saram, quoniam qui eam accipiebat contiiiuo a diabolo necabatur, ait angelus: demonium pręualere iis dumtaxat qui libidinis causa, non prolis habendę ducunt uxores. Tu cum accipies eam, per dies tres orationibus uacabis etc. 91.
Thobias in conuiuio non prius manducauit quam accepit Saram
uxorem 92.
Benedictio in nuptiis. Cum timore Dei conuiuium nuptiarum peregerunt. Parentes dant pręcepta sponsę discedenti ad maritum 92.
Vasti regina repudiata propter inobedientiam. Iussit rex diuulgari, ut cunctę mulieres deferant maritis suis honorem 97.
Bibe aquam de cisteraa tua 126.
Vxor prudens 130.
Vxor odiosa. Mulier fortis et optima 132.
Quorum male se habent mulieres, filii, discipuli. Mulier bona licet sterilis, tamen felix 137.
Dilige uxorem bonam 142.
Non zeles mulierem sinus tui nec des ei potestatem tuarum partium 144.
Vir et mulier sibi bene consentientes. Vxor sensata. Mulier nequam. Non dabis ei ueniam prodeundi. Mulier *bona, fortis, zelotipa, nequam, ebriosa, fornicaria. Mulier sedula, sensata, sancta, pudorata, bona, constans et sancta 146.
Species mulieris
exhilarat faciem uiri sui. Qui possidet mulierem / bonam, incohat possessionem, et ubi non est mulier, ingemiscit egens 148.
Mulier continens cum uiro 149.
Arguit Iudeos de connubio alienigenarum, deinde subiungit dicens: Vxorem adolescentię tuę noli despicere 216.
Miseria humana. Homo natus de muliere, breui uiuens tempore, repletus multis miseriis etc. 103.
Spiritus meus attenuabitur, dies mei breuiabuntur, et solum mihi superest sepulchrum 104.
Homo uiuens uanitas Psalmus XXXVIII. Cupiens miseriis huius uitę liberari. Psalmus XLI 111 .
Cuncti dies hominis doloribus et erumnis pleni, nec per noctem mente requiescit. Vidi afflictionem, quam dedit Deus filiis hominum, ut distendantur in ea. Miserior est abortiuo ille qui genuit multos filios et diu uixit, et non sit usus bonis et sepultura careat 133.
Occupatio magna creata est omnibus hominibus et iugum graue super filios Adam a die exitus de uentre matris eorum usque in diem sepulturę in matrem omnium 149.
Omnis caro fenum et omnis gloria eius quasi flos agri etc. 160.
Mores. Ex studiis suis intelligitur puer 130.
Ex uisu cognoscitur uir, et ab occursu faciei cognoscitur sensatus. Amictus corporis et risus dentium et ingressus hominis enunciant de illo 145.
Nunquid uię meę uię uestrę, dicit Dominus 163.
Magnanimus. Abimelech in obsidione Thebes in cerebro lapide ictus a muliere, ne a muliere occisus diceretur, ab armigero suo se percuti iussit 37.
Saul uulneratus, cum effugere non posset, irruit super gladium suum, itidem et armiger suus, ne uiui in manus hostium deuenirent 49.
Zambri, rex Israel, cum inimicos effugere non posset, succensa regia in medium ignem desiluit 59.
Heliseus mundato Naaman munera sibi oblata noluit accipere; Gezi accepit simul et lepram 63.
Cum omnes dederent se regi Nabuchodonosor, soli filii Israel pręparauerunt se pugnę 94.
Iudei in regno Assueri, cum occidissent inimicos suos, ad spolia eorum non extenderunt manum 99.
Si putaui aurum robur meum 106.
Dominus mihi adiutor, et ego despiciam inimicos. Psalmus CXVII 119 .
Munerumm contemptor 128.
Magnanimus 130.
Cor interpidum 146.
Qui timet Dominum, nihil trepidabit 148.
Samuel, propheta,Domini, pecunias et usue ad calciamenta ab omni carne non accepit, et non accusauit illum homo 150.
Qui proiicit auaritiam ex calumnnia et excutit manus suas ab omni munere 158.
Daniel gratis interpretatur scripturam promissaque dona recusans ait: Munera tua sint tibi, o rex, et dona, domus tuę alteri da etc. 197.
Symon Machabeus multa petenti Antiocho, Demetrii fìlio, nequaquam acquieuit, sed in Deo confidens contempsit tyranni potentiam 224.
Tarsenses et Malotę indignantur se dono datos concubinę Antiochi regis 225.
Rasias, cum se ipse in preceps dedisset, adhuc spirans rupto uentre diripiens intestina proiecit in turbam 229.
Maledicus. Qui maledixerit parentibus, moriatur 12.
Principi non maledices 13.
Absenti ne maledicas 17.
Non eris criminator nec susurro 17.
Qui maledixerit parentibus, moriatur. Qui blasfemauit nomen Domini, extra castra lapidatus est 18.
Maria et Aaron oblocuti sunt de Moyse propter uxorem Ethiopissam. Maria perfusa lepra eiicitur extra castra. Die septima sana reuertitur orante pro ea Moyse. Qui detraxerunt Moysi, non uiderunt Terram promissionis. Cadauera eorum iacebunt in solitudine, filii uagabuntur XL annis in deserto 21.
Balaam ariolus pro mala dictione inuitus
benedicebat populo Israel 23.
Maledictio super monte Nebal trans Iordanem 27.
Fenenna Annę exprobrauit sterilitatem.
Igitur Anna Deo concedente peperit Samuelem 41.
Dauid maledixit montibus Gelboe, ubi ceciderunt fortes Israel 49.
Semei, quia maledixerat Dauid regi, a Salomone iussus non egredi urbem, post triennium egressus morti addicitur 55.
Maledictio Neemię excutientis sinum 86.
Conduxerunt Balaam ad maledicendum 87.
Iob maledixit diei natiuitatis sue 101.Quare detraxistis sermonibus ueritatis? 102.
Muti fiant qui locuntur aduersus istum iniquitatem. Psalmus XXX 110.
Compesce linguam. Psalmus XXXIII 111.
Contra detractores. Psalmus LVI, item Psalmus LVII 113.
Obstrictum est os loquentium iniqua Psalmus LXII. Linguas suas acuerunt ut gladium. Psalmus LXII 114.
Detractores. Psalmus C 118.
Domine, libera animam meam a labiis iniquis et a lingua dolosa. Psalmus CXVII. Benedictus Dominus qui non dedit nos in captione dentibus eorum. Psalmus CXXIII 121 .
Cupiens liberari a detractoiibus. Psalmus CXXXIX 124.
Maledicos et detractores fuge 126.
Detractor 128.
Contumelię 130.
Detractores 131.
Detractor. Maledictum. Susurro bis 131.
Calumnia conturbat. Maledictum. Regi non detrahas, non maledixeris diuiti 134.
Maledictio matris eradicat fundamenta domus. Maledicentis tibi in amaritudine animę exaudietur deprecatio 141.
Contumelia patris filii confusio 141.
Corpungens contumelia. Maledictum. Contumelię. Homo in uerbis improberii in omnibus diebus suis non erudietur. Contumelia mendax 146.
Flagelli plaga liuorem facit, plaga autem linguę comminuet ossa 147.
Blasfematores Domini ab angelo cęsi 159.
Sagitta uulnerans lingua eorum dolum locuta est 169.
Maledicta dies in qua natus sum. Excusatur subita mentis perturbatione hoc protulisse 172.
Nabuchodonosor edixit: Quicunque maledixerit deum Israel, domus eius uastetur et ipse dispereat 197.
Cadent in gladio principes eorum a furore linguę suę 202.
Calumniam dilexit. Maledictio Samarię propter idola eius 203.
Ab ea quę dormit in sinu tuo custodi claustra oris tui 209.
Audiui opprobrium Moab et
blasfemias filiorum Ammon, quę exprobrauerunt populo meo etc. 211.
Maledictio quę egreditur super faciem omnis terrę 213.
Negantes in Deo iustitiam 216.
Mollis 130.
Amoue carnalitatem 135.
Pluuia ponitur pro uoluptatum illecebris 152.
Vsque quo deliciis dissolueris, fìlia uaga 176.
Ve qui canitis ad uoces psalterii etc. 206.
Decaluare et tondere super filios deliciarum tuarum, quoniam captiui ducti sunt ex te 208.
Mulcta. Morte mulctati ex his qui uitulum adorauerant XXXIII milia hominum 14.
Ego enim sum Deus fortis, zelotes uisitans iniquitatem patrum in filios in tertiam et quartam generationem eorum qui oderunt me 12.
Populi cadauera iacebunt in deserto, fìlii uagabuntur annis XL ob peccatum patrum eorum 22.
Pater non occidetur pro filio, nec e conuerso. Pro mensura peccati erit plagarum modus 29.
Iram Dei multis uerbis enarrat 30.
Azotii percussi a Domino in secretiori parte natium 42.
Damnatorum supplicia 54.
Iezabel impietatis suę dedit poenas de fenestra pręcipitata, equorum conculcata calcibus, a canibus lacerata etc. 64.
Flagella impii 104.
Hęc est pars impii apud Deum: filii eius in gladio erunt, nepotes in fame etc. 105.
Iudicare coram illo et expecta eum. Nunc enim non infert furorem suum nec ulciscitur
scelus ualde 107.
Persecutorum punitio. Psalmus III 108.
Damnatio Antichristi et suorum. Psalmus VIIII 109.
Poena. Psalmus XXXVI 111.
Iudei a Romanis per orbem dispersi. Psalmus LVIII. Daniel liberatur et inimici proiiciuntur leonibus. Psalmus LXIII. Iudeorum punitio. Psalmus LXVIII 114.
Retributionem peccatorum uidebit. Psalmus XC 117.
Delinquentes humiliauit, conuersos liberauit. Psalmus CV. Animaduersio in Pilatum et Herodem. Psalmus CVIIII 118.
Declinantes adducet cum operantibus iniquitatem, id est cum demoniis. Psalmus CXXIII 122.
Punitio 127.
Pręstolatio impii. Retributio impii 128.
Punitio bis 130.
Parata sunt derisoribus iudicia et mallei percutientes stultorum corporibus 130.
Mulctatio 130.
Punitio 131.
Contenti in uita sua post hęc ad inferos deducentur
134.
Impii punientur 137.
Iudicium durissimum in eos qui pręsunt fiet. Potentes potenter tormenta patientur. Fortioribus fortior instat cruciatio 138.
Per quę peccat quis, per hęc et torquetur. Cum inimicos Dominus non semel perdit, sed multipliciter flagellat, docet, ut, cum nos corripuerit, speremus misericordiam 139.
Impiis usque ad nouissimum sine misericordia ira sup=$erueniet l 40.
Datan, Abiron et Chore 150.
Assur uirga furoris mei et baculus ipse est 153.
Percussio Assyriorum 154,155.
Terra interfecta propter transgressiones 156.
Supplicium denunciatur perfidis 157.
Penę inferorum iuxta meritum culpę. Angelus Domini percussit Assyrios CLXXXV milia 159.
Vltionem capiam et non resistet mihi homo. Ecce facti sunt quasi stipula, ignis combussit eos 161.
Ecce omnes quasi uestimentum conterentur etc. 162.
Propter quę dispersi Iudei 164.
Vermis eorum non morietur 167.
Indignatio Domini ut ignis 168.
Gladio, fame et peste ego consummam eos. Extendam manum meam super te et interficiam te 171.
Poena eius qui uiolauerit sabbatum. Si feceritis malum, poenitentiam agam super bono quod promiseram uobis. Sicut uentus urens dispergam eos coram inimico etc. 172.
Contriuit Hieremias lagunculam dicens: Sic conteram populum istum et ciuitatem istam etc. Dominus contra Phassur, qui Hieremiam percussit 172.
Dabimini in manu Nabuchodonosor. Dabo te in manu quęrentium animam tuam. Ecce ego cibabo eos absinthio et potabo eos felle etc. 173.
Sume calicem furoris huius de manu mea et propinabis de illo cunctis gentibus ad quas ego mittam te 174.
Ponam eos quasi ficus malas, quę comedi non possunt, eo quod pessimę sint 175.
Mulcta in Sedechiam et populum propter pręuaricationem. Item in Ioachin, qui scidit uolumen prophetę 177.
Vsque quo concideris, o mucro Domini etc. quomodo quiescet, cum Dominus pręceperit ei. Qui fugerit a facie pauoris, cadet in foueam, et qui conscenderit de fouea, capietur laqueo. Ve tibi, Moab 180.
Contra Babylonios. Quomodo obtexit caligine in furore suo Dominus filiam Syon etc. 181.
Persequeris
in furore et conteres eos [Domine] sub cęlis, Domine 182.
Extendam manum meam super eos etc. 185.
Non parcet oculus meus nec miserebor. Et cum clamauerint ad aures meas uoce magna, non exaudiam eos. Iterum 186.
Quomodo lignum uitis quod dedi igni ad deuorandum, sic tradam habitatores Hierusalem, eo quod pręuaricatores extiterunt. Idem ter 187.
Mulcta
in superbos. Gladium diuinum uocat Chaldeos contra Israel 188.
Mucro, mucro, euagina te ad occidendum. Item dicit maliciam puniendam ad instar metalli conflati. Iterum. Congregabo aduersum te in circuitu filios Babylonis et uniuersos Chaldeos etc. propter idolatriam 189.
Venit gladius in Ęgyptum. Brachium pharaonis confregi etc. 190.
Missis in fornacem Sydrac, Misac et Abdenago ministros ignis flamma interfecit. Nabuchodonosor eiectus ab hominibus cum bestiis habitat, fenum comedit, rore cęli perfunditur annis VII. Vbi confessus est Deum, et menti et regno restitutus est 197.
Emuli Danielis necem passi, quam ipsi in eum frustra machinati fuerant 198.
Sacerdotes idoli Bel interfecti, quod de illo falsa persuasisse deprehensi sunt. De inuidis Danielis talionem sebeuntibus 201.
Puniti propter idolatriam. Ero eis quasi leena 203.
Ressiduum erucę comedit locusta etc. 204.
Ęgyptus in desolationem erit, et Idumea in desertum perditionis. Ecce ego stridebo super uos, sicut stridet plaustrum onustum feno, et peribit fuga a ueloce, et fortis non obtinebit uirtutem suam. Visitabo super uos omnes iniquitates uestras. Tribulabitur et circuietur terra. Leuabunt uos in contis et reliquias uestras in ollis feruentibus. Mulcta pro idolatria. Quomodo si fugiat uir a facie leonis et occurrat ei ursus, et ingrediatur domum, et innitatur manu sua super parietem, et mordeat eum coluber 205.
Separati estis in diem malum. Percutient domum maiorem ruinis, et domum minorem scissionibus. Punitio bis contra Israel. Conuertam festiuitates uestras in luctum. Mulcta contra superbos 206.
Sicut fecisti, fiet tibi. Retributionem tuam conuertam in caput tuum. Preparauit Dominus piscem qui deglutiuit Ionam. Sol percussit
super caput Ionę, et dum ęstuaret, petiit mortem. Comminatio contra Israel et Iudam 207.
Coepi percutere te perditione super peccatis tuis. Tu comedes, et non saturaberis 209.
Angelus contra eos qui Israel in seruitutem redegerant 212.
Vindicta in Ioram, Ochoziam et Iezabel propter idolatriam 214.
Contra fidelium persecutores. Caro et oculi eorum contabescent et linguę etc. Alter alterum interficiet, reliqui conuertentur 215.
Iudas ulciscitur desertores. Nicanoris caput et manum dexteram suspenderunt contra Hierusalem; hoc passus propter superbiam 220.
Andronicus ibidem, ubi Oniam sacerdotem occiderat, necatus est. Iason fugiens peregre periit et sepultura caruit 226.
Antiochus ob superbiam uiscerum dolore contabuit. Iudas milites, qui pro pecunia captiuos dimiserant, perfidię damnatos occidit 227.
Ioppitę CC Iudeos submergunt. Ob hoc Iudas portum eorum cum nauigiis incendit, euadentes ignem gladio peremit 228.
Nicanoris caput et cum humero manus Hierusalem allata, lingua frustatim concisa auibusque proiecta etc. 229.
Militaris uirtus. Abraham impetu in hostes facto recuperauit Loth, nepotem suum et substantiam eius 1.
Sengar percussit de Philistiim DC uiros uomere. Iahel mulier interemit Sysaram, ducem Iabin 35.
Filii Israel statuerunt, ut qui primus dimicare coeperit contra filios Ammon, sit ille dux populi Galaad. Et inuentus est Iepte 37.
Saul cum DC uel X milibus uirorum confudit Philistinos triginta milia curruum, sex milia equitum, reliquum uulgus sicut harena. Idem persequens Philisteos maledixit, qui comederit usque ad uesperam, donec se ulciscatur de inimicis suis. Hinc Ionatham filium, quia parum quid mellis obiter gustauerat, morte puniturus fuit, nisi multorum precibus exoratus pepercisset 44.
Dauid cum baculo et funda superauit Goliath armatum 45.
Robustissimi Israel XXXVII 54.
Fortissimi in exercitu Dauid 71.
Iaculantes saxa fundis utraque manu et dirigentes sagittas. Tenentes clypeum et hastam, quorum facies quasi leonis, ueloces quasi capreę in
montibus 71.
/ Bellator inops 147.
Fortis in bello Iesus Naue etc.
Dauid occidit Goliam 150.
Virtus Iudę Machabei. Iudas cum tribus milibus hominum pene inermium fudit exercitum V milium, deinde Ammonitarum copias fregit. Cum X milibus Lysiam superauit, qui habebat electorum VI milia, equitum V milia 218.
Eleazar, filius Saura, per mediam irrumpens aciem ac elephantem, super quo regem ferri credidit, subiens in uentre confodit belluęque casu pressus periit 219.
Ioannes in Gazara uiros, qui ad se perdendum uenerant, interfecit 224.
Medicus. Isaias posuit massam ficorum super ulcus Ezechię regis, et curatus est 68.
Thobias felle piscis liniuit patris cęci oculos et uisum ei restituit. Eiusdem piscis cordis suffitu demones effugauit 91.
Langor prolixior grauat medicum. Breuem langorem pręcidit medicus. Ante langorem adhibe medicinam 144.
Honora medicum propter necessitatem. Altissimus creauit de terra medicinam, et uir prudens non abhorret illam 149.
Ezechias sanatus ab Esaia facto de ficis cathaplasmate uulnerique imposito 159.
Arbor pomifera cuius fructus in cibum sunt, folia uero in medicinam 195.
Musica. Tubal inuentor musicę 1.
Tubis argenteis usi ad cogendos principes, ad mouenda castra, et cum festum agerent super holocaustis 21.
Saul furoris morbo insaniens resipiscit percutiente cytharam Dauid 45.
Ex lignis thinis cytharę et lyrę Salomonis 58.
Heliseus scrobibus cauatis educturus aquas psalten adesse iussit 62.
Leuitę et cantores concrepant cymbalis, psalteriis et cytharis. CXX canebant tubis etc. 75.
Iosaphat statuit cantores, qui pręcedentes exercitum laudarent Dominum; quibus canentibus aduersarii inter se cęsi sunt 72.
Leuitę musicis diuersi generis personabant. Sacerdotes concrepabant tubis 81.
Sacerdotes cum tubis, Leuitę cum cymbalis cecinerunt canticum Dauid 83.
Lętitia in choris, in tubis uasisque et canticis 87.
Instrumenta musica quibus Deus laudatur. Psalmus CL 125.
Musica instrumenta circa statuam quam adorari iusserat Nabuchodonosor 197.
Mors. Caro omnis consumpta super terram 1.
Ioseph patrem defunctum fleuit, aromatibus conditum sepeliuit 9.
Cadauer hominis
inuenti deferetur ad urbem proximiorem. Cadauer in patibulo suspensum, eadem die sepelietur 28.
Dauid egrotante puero ieiunauit iacuitque super terra, mortuo uero surrexit, adorauit Dominum et comedit 51.
Helias sedens sub iunipero petiit a Domino, ut moreretur 60.
Iosias moritur, ne uideat mala Hierusalem 68.
Asę regis cadauer posuerunt super lecto aromatibus pleno 77.
Lamentatur Iob, quod non statim natus mortuus sit, quoniam morte duriora iudicauit ea quę uiuens patiebatur 101.
Memoria uestra comparabitur cineri et redigentur in lutum ceruices uestrę 103.
Lignum habet spem, pręcisum uirescit etc. Homo uero, cum consumptus fuerit, ubi, quęso, est? 103.
Mors peccatorum pessima. Psalmus XXXIII 111 .
Fidelis in periculo mortis erat, liberatus uota soluit. Psalmus LV 113.
A morte liberabitur Domino adiuuante. Psalmus XCIII 117 .
Preciosamors sanctorum. Psalmus CXV 119.
Dirupisti uincula mea, scilicet soluendo animam a corpore. Psalmo eodem. Cum dederit dilectis suis somnum, ecce hęreditas Domini. Psalmus CXXVI 122 .
Finis 127.
Mors 128.
Melior dies mortis die natiuitatis. Non potest diferri uitę terminus. Melior est canis uiuus leone mortuo. Post mortem non est locus operandi 134.
/
Quoniam morieris et plangeris, memento igitur antequam rumpatur colligatio animę et corporis et recurrat iudicium et conteratur cor et refringatur caput et reuertatur puluis in terram suam, unde erat, et spiritus redeat ad Deum qui dedit illum 135.
Iustus, si morte pręoccupatus fuerit, in refrigerio erit. Raptus est, ne malicia mutaret intellectum illius. Placita enim erat Deo anima eius etc. 137.
Mors impii 137.
Tetigit autem et iustos tentatio mortis 140.
Mortuo non prohibeas gratiam. In omnibus operibus tuis memorare nouissima tua etc. 142.
Cum morietur homo, hęreditabit serpentes et bestias et uermes. Mors a Deo est. Memor esto, quoniam mors non tardat 144.
Super mortuum plora et super fatuum 145.
Memento nouissimorum 147.
Melior est mors quam uita amara 147.
De officiis mortuo prestandis. O mors, quam amara est memoria tua homini iniusto et diuiti. O mors, bonum est
iudicium tuum iuáto indigenti 149.
Corpora ipsorum in pace sepulta sunt, et nomen eorum uiuet 150.
Ad Sedechiam: Non morieris in gladio, sed in pace 177.
Ezechiel flet mortem Pheltię 186.
Adhuc XL dies, et Niniue subuertetur 207.
Ante faciem eius ibit mors 210.
Antiochus miserabiliter in montibus uitam finiuit, quia homicida et blasfemus in Deum extitit 227.
Mendacium. Isaac de uxore Sara dixit: Soror mea est 4.
De mendacio 13.
Ne mentiaris 17.
Falsus testis talionis poena punietur 28.
Gabaonitę mendacio sibi salutem quęsierunt 31.
Dauid Achi, regi Geth, seruiens prędas ex gentibus agebat, referens autem id mali se inferre Israelitis 48.
Latentes in puteo Ionatham et Achimam seruis Absalon eos quęrentibus mulier dixit pertransisse et mendacio seruauit 53.
Gezi mentitur se non discessisse prophetę, mentitus prius Aman ad captandum ab eo munus; sic dum auaritię miscet mendacia, lepra perfusus est 63.
Iudith simulauit se prodituram ciuitatem Holopherni. Item: Quod locutus, inquit, es ad Achior, ueniet ei; prophetarum una uox est quod trademur 95.
Nunquid Deus indiget uestro mendacio, ut pro illo loquimini dolos? 103.
Suscitatur falsiloquus aduersus faciem meam 104.
Non loquentur labia mea iniquitatem nec lingua mea meditabitur mendacium 105.
Omnis homo mendax a se ipso, uerax a Spiritu Sancto. Psalmus CXV 119.
Linguam mendacem odit Dominus proferentem mendacia. Testem fallacem. Mendacium 127.
Mendax. Mendacium bis. Mendax 128.
Mendacium bis. Lucrum mendacii bis 130.
Lingua fallax. Os lubricum 131.
Audiens uerba mendacii. Cupiens non incidere in mendacium 132.
Noli amare mendacium. Assiduitas enim illius non est bona 142.
Mendacium 145.
Diues mendax. Calumnia mendax 146.
Erubescite de mendacio 149.
Cogitationes concinnabit ad perdendos mites in sermone mendacii, cum loquetur pauper iudicium 158.
Mendacium 164.
Vere mendacium operatus est stilus mendax scribarum. Propterea dabo mulieres eorum exteris. A propheta usque ad sacerdotem cuncti faciunt mendacium. Extenderunt linguam suam
quasi arcum mendacii et non ueritatis 169.
Mendacium falsorum prophetarum uide in dictione: Vaticinium. Duo reges ad mensam unam mendacium loquentur et non perficient 200.
In malicia sua lętificauerunt regem et in mendaciis principes. Locuti sunt contra me mendacia 202.
Comedistis frugem mendacii. Ephraim pascit uentum et sequitur ęstum; tota die mendacium et uastitatem multiplicat 203.
Ve ciuitas uinuersa mendacii 209.
/ Magister. Non coques hędum in lacte matris suę, id est non adulaberis peccatori, sed argue eum 14.
Non oderis in corde, sed publice argue 17.
Siquis aliena a fide persuaserit, interficietur 27, 28.
Non coques hędum, ut supra 27.
Cum ędificaueris domum etc, id est cum alios docueris, ipse pręsta 28.
Non alligabis os boui trituranti 29.
Heli, quia nimis leuiter filios corripuit, transfertur ab eo sacerdotium, filii autem in bello occisi, ipse prę dolore mortuus 41.
Isboseth regno et uita cędere coactus est, cum increpasset Abner, principem militię. Castigandus enim non exasperandum est sic!, penes quem rei fere summa est 49.
Dauid Salomonem educandum tradidit Nathan prophetę 51.
Dauid ante mortem pręcepta dat Salomoni, ut ambulet in uiis Domini 55.
Ioas, rex Iuda, fecit rectum coram Domino quamdiu docuit eum Ioiada sacerdos 65.
Iosias legit coram omnibus uerba libri foederis et acquiescente populo pepigit pro eis cum Domino 69.
Anani propheta Asam regem arguit peccati. Ille iratus misit eum in neruum. Dominus percussit populum, ipse mortuus est 77.
Iosaphat misit Leuitas et sacerdotes, ut peragrantes urbes Iuda docerent populum Legem 78.
Esdras parauit cor suum, ut inuestigaret Legem Domini et doceret Israel 84.
Thobias filium docuit Deum timere et a peccato abstinere 90.
Thobias mortem sibi imminere ratus filio dat pręcepta uiuendi 91.
Docebo iniquos, et impii conuertentur. Psalmus L 112.
Euangelizantium uirtus. Psalmus LXVII 114 .
Beatus homo quem Dominus erudierit. Psalmus XCIII 117.
Loquebar de testimoniis tuis in conspectu regum, et non confundebar. Psalmus CXVIII 120.
Emittit
eloquium suum per prędicatores. Psalmus CXLVII 125.
Prędicans obstinatis 126.
Scientiam assecutus communicet eam cum aliis 126.
Via uitę increpatio disciplinę. Qui erudit derisorem, ipse sibi iniuriam facit 127.
Qui arguit impium, sibi maculam generat. Argue sapientem, doce iustum. Stultus filius, sapiens filius. Correptio, increpatio 127.
Docens proximum. Disciplina et increpatio. Doctor. Doctrina. Correptio bis. Eruditio. Correptio 128.
Doctor. Patres. Correptio bis. Doctrina. Filium erudi. Disciplina. Correptio 130.
Puer uirga corrigitur. Doctor. Doce puerum et castiga. Doctrina mel. Doctrina falsa. Correctio in aurem obedientis. Docens obstinatum. Melior manifesta correctio quam amor absconditus. Correctio 131.
Correptor. Correctio. Filium erudi. Cum propheta defecerit, dissipabitur populus. Correptio in seruum 132.
Doctor 134.
Legis periti guttur Ecclesię. Abundare doctrina sacra et inebriare prędicatione corda auditorum 136.
Ne reuerearis proximum tuum in casu suo nec retineas uerbum in tempore salutis. Sapiens doceat alios. Filios erudi. Filios obserua 142.
Corripe amicum et proximum. Corripe proximum. Correctio mendax. Quam bonum est arguere quam irasci. Doctrina prudentis. Qui docet fatuum 145.
Adhuc doctrinam quasi proph etiam effundam. Doctor iustitię 146.
Curua ceruicem fìlii in iuuentute 147.
Sapiens erudit 149.
Helias propheta quasi ignis et uerbum ipsius quasi facula ardebat. In Helyseo completus est spiritus illius 151.
Ve mihi quia tacui, scilicet non corripiendo Oziam 153.
Repleta est terra scientia Domini per prędicatores 154.
Pius Dominus genus humanum arat uomere prędicationis, proscindit uerbere tribulationis 157.
Beati qui seminatis super omnes aquas immittentes pedem bouis et asini, id est Iudeos et gentiles conuertitis 158.
Super montem excelsum ascende, tu
qui euangelizas Syon. Noli timere 160.
Quam pulchri super montes pedes annunciantis etc. 163.
Clama, ne cesses, quasi tuba exalta uocem tuam 164.
Super muros tuos, Hierusalem, constitui custodes. Tota die et tota nocte in perpetuum non tacebunt 165.
Clama in auribus, Hierusalem 167.
Iniquitatem et uastitatem clamito, et factus est mihi sermo Domini in opprobrium et inderisum tota die 172.
Speculatorem dedi te domui Israel. Si non annunciaueris impio, ne auertatur a malo, ille morietur, sanguinem autem eius a te requiram. Sin autem etc. Aperiam os tuum et loqueris ad eos. Qui audit, audiat, et qui quiescit, quiescat etc. 184.
Notas fac Hierusalem abominationes suas, et dices etc. 187.
Si speculator uidens gladium non annuntiarit 191.
Sacerdotes populum docebunt 194.
Culinę in templo sunt sancti doctores 196.
Docti in populo docebunt plurimos. Qui autem docti fuerunt , fulgebunt quasi splendor firmamenti, et qui ad iustitiam erudiunt multos, quasi stellę in perpetuas ęternitates 200.
In gutture tuo sit tuba, quasi aquila super domum Domini etc. 202.
Nolens prę timore prędicare maliciam populi, exemplum de Iona 207.
Iesus sacerdos arguebatur negligentię circa delictum filiorum, sicut dictum estdeHeli 212.
Mora. Ioab uocatus distulit uenire. Venit autem cum messes suas incensas accepit. Id mulcta more fuit 52.
Noli tardare, quia nescis opera Dei 134.
Malus. Her, Iudę filius, nequam fuit in conspectu Domini nec uixit 7.
Non sequeris turbam ad malum 13.
Malorum supplicia 54.
Si auersi fueritis, auferam Israel de superficię terrę, quam dedi eis et templum proiiciam 57.
Achab pessimus regum Israel, peior eo uxor eius Iezabel fuit 59.
Ioram, filius Iosaphat, rex Iuda, de bono patre ipse malus, quia uxor eius fuit filia Achab pessimi omnium 64.
Manasses perfidus in omni abominatione. Pater eius Ezechias fidelis et optimus fuit 68.
Si impius fuero, ue mihi est 103.
Nonne lux impii extinguetur? etc. In diem perditionis seruatur malus 104.
Nunquid semitam iniquorum custodire cupis? Alii diripuerunt aliena, furati sunt, oppresserunt etc. 105.
Multiplicati mali, ita ut sanctus non reperiatur. Psalmus XI 109.
Mali punientur. Psalmus XXXIII. Iniustus non timens Deum. Psalmus XXXV. Ne imiteris malos. Psalmus XXXVI. Maligni
exterminabuntur. Psalmo eodem 111.
Cupit liberari a scandalis operantium iniquitatem. Psalmus XL 124 .
Qui lętantur, cum malefecerint, et exultant in rebus pessimis 126.
Impii auferentur de terra. Impii egebunt. Non dormiunt, nisi cum malefecerint. Comedunt panem impietatis, bibunt uinum iniquitatis 126.
Via impiorum tenebrosa 126.
Viam prauam detestor, ait Dominus. Memoria iniusti. Maliciosus. Fructus impii. Impii finis. Malicia. Iniquitas. Opus impii. Prauitas 127.
Impius. Via stulti recta in oculis eius. Malus. Iter deuium. Impius. Impium ad diemmalum operatus est Dominus 128.
Impius. Iniquus 130.
Iniquitas et potentia. Iniquus 131.
Malus. Impiorum dominatus. Iniquus 132.
Iniustus iumento similis 133.
Iustus perit, impius uiuit. Impius. Non est bonum impio etc. Vnde corda hominum implentur malicia 134.
Anima maliuola. Excęcauit eos malicia eorum, nescierunt sacramenta Dei 137.
Nationes enim iniquę dirę sunt consummatitionis 137.
Homo per maliciam occidit animam suam. Semper pręsumit sęua perturbata conscientia 140.
Ve manibus malefacientibus 141.
Qui sibi nequam est, cui bonus erit? Iustitiam non uidebunt stulti,
superbi, dolosi, mendaces, sed sensati et ueraces 144.
Nepotes impiorum non multiplicabunt ramos. Pater impius. Viri impii 149.
Misereamur impio, et non discet iustitiam, ne scilicet grauius puniatur 156.
Impii quasi mare feruens quod quiescere non potest, et redundant fluctus eius in conculcationem et lutum 164.
Quare impii prosperantur. Propter multitudinem iniquitatis tuę reuoluta sunt uerecundiora tua, polutę sunt plantę tuę. Si mutare potest Ethiops pellem suam etc. 170.
Mali sicut ficus pessime abiiciendi 174.
Dissoluta est Damascus uersa in fugam 180.
Venit contritio super te qui habitas in terra etc. 185.
Iniquitas domus Israel et Iudę magna nimis etc. 186.
Malus pater non imputabitur filio bono nec contra. Arguetur principum malicia bis 188.
Malicia populi 189.
Cum sanare uellem Israel, reuelata est iniquitas Ephraim 202.
Arastis iniquitatem, impietatem messuistis etc. 203.
Exuberant torcularia, quia multiplicata est malicia eorum
204.
Adhuc ignis in domo impii. Periit sanctus de terra et rectus in hominibus non est etc. 209.
Iniquitas principum, iudicum, sacerdotum 211.
Ionathas iudicauit populum et exterminauit impios ex Israel 221.
Iason, frater Onię sacerdotis sancti, ipse in omni turpitudinis genere sceleratissimus 225.
Minę. Roboam minatur populo: Cedam uos, inquit, non flagellis, sed scorpionibus. Omnes ab eo recesserunt pręter II tribus 58.
Iezabel minatur, et Helias fugit 60.
Senacherib minatur Ezechię, et minę uertuntur in caput suum cędente exercitum eius angelo 68.
Minę Sanaballath ad Neemiam 86.
Minę 146.
Flagellum inundans cum transierit etc. sola uexatio intellectum dabit auditui, id est non credetis priusquam euenerit 157.
Adhuc XL dies, et Niniue subuertetur 207.
Nicanoris minę in Iudeos capiti eius inciderunt. Et Antiochus dixit se Hierosolimam congeriem sepulturę Iudeorum facturum, sed repenti morbo correptus in montibus periit 227.
Mutuum. Populus Israel cum supellectile mutuo a uicinis accepta iubente Domino abierunt 11.
De mutuo acceptis uel conductis 13.
Si pecuniam mutuo dederis pauperi, non urgebis exigere 13.
Thobias X talenta auri Gabello pauper sub chirographo dedit 90.
Mutuum. Psalmus XXXVI 111 .
Mutuum 131.
Noli foenerari fortiori te 142.
Redde mutuum 147.
Mensura. Omnia mensurata in templo Ezechielis 193.
Pondera et mensurę iustę erunt uobis: ephi, bathus, hin, chorus, siclus, obolus, mina 194.
Memoria. Non est priorum memoria, et eorum quę futura sunt, erit obliuio apud postremos 132.
Mulier de costa Adam 1.
Mulierum fortitudo 88.
Magus. Maleficos non patieris uiuere 13.
Non augurabimini nec obseruabitis somnia. Qui ad magos et ariolos declinauerit. In quo phytonicus uel diuinationis fuerit spiritus, lapidabitur 18.
Prohibet ariolos, somnia, auguria, incantationes, diuinationes et huiusmodi . Propheta loquens in nomine meo, quę ego non pręcepi illi, interficietur 28.
Diuini Philistinorum consuluerunt in restitutione
archę anos fieri aureos et mures aureos etc. 42.
Israel diuinationi studens et auguriis transfertur in Assyriam 67.
Prohibetur inquisitio per maleficia, sed a Deo requiri uisionem 153.
Deiectio Babylonis propter maleficia 161.
Meretrix habens maleficia 209.
Accedam ad uos in iudicio, et ero testis uelox maleficis etc. 216.
Mandata Dei. Non habebis deos alienos etc. 12.
Duę tabulę Testimonii scriptę
digito Dei 14.
Illis fractis Moyses excidit alteras duas etc. Dat deinde mandata cerimonialia 14.
Precepit Dominus, ut faciant fimbrias in recordatione mandatorum suorum 22.
Pręcepta Decalogi. Bis 26.
Mandata Legalia 27.
Errectis lapidibus scribant uerba Legis etc. Mandatum, quod ego precipio, non est procul, sed in corde tuo, ut facias illud 29.
Salomon hortatur, ut seruet mandata Dei 57.
Doctrinam sacram laudat. Psalmus I 108.
Eloquia Domini. Psalmus XI. Mandata Domini. Psalmus XVIII 109.
De doctrina Christi et sanctorum eius. Psalmus LXXXVI 116.
Quęrendus Dominus per uiam mandatorum eius. Psalmus CIIII 118 .
In corde abscondi eloquia tua, in labiis pronunciaui. Psalmus CXVIII. Bonum mihi lex oris tui super milia auri et argenti. Quam dulcia faucibus meis eloquia tua, super mel ori meo. Dilexi mandata tua super aurum et topazion. Psalmo eodem 120.
Ignitum eloquium tuum. Mandata tua meditatio mea est. Lętabor super eloquia tua sicut qui inuenit spolia multa. Psalmo eodem 121.
Beatus uir qui impleuit desiderium suum ex ipsis. Psalmus CXXVI 122.
Emittit eloquium suum terrę. Psalmus. CXLVII 125.
Mandatum lucerna est et lex lux 127.
Omnis sermo Dei ignitus clypeus est onmibus sperantibus in se 132.
Verba etc. quę per magistrorum consilium data sunt a pastore uno [etc] . His amplius, fili mi, ne requiras. Mandata Dei obserua. Vox dilecti mei in Lege et pręceptis 135.
Quę pręcipit tibi Deus, illa cogita semper et altiora te ne quęsieris 141.
In mandatis Dei assiduus esto, et ipse dabit tibi cor, et concupiscentia sapientię dabitur tibi 142.
Nihil dulcius quam respicere in mantis Domini 146.
Fides mandatorum conseruatio 148.
Audi, Israel, mandata uitę; auribus percipe,
ut scias prudentiam etc. 183.
Pręcepta mea et iudicia mea ostendi eis 188.
Gazophilatia terdena sunt pręcepta Decalogi, ter necessaria: tempore naturę, legis, gratię 195.
MARIA. Accessi ad prophetissam et concepit filium etc. 153.
Egredietur uirga de radice Iesse, id est Maria, et flos de radice eius ascendet, id est Christus 154.
Aperiatur terra et germinet Saluatorem 161.
Radix de terra sitienti, Christus de Virgine 163.
Antequam parturiret, peperit, antequam ueniret, partus eius peperit masculum. Quis audiuit unquam tale et quis uidit huic simile etc. 166.
Creauit Dominus nouum super terram. Femina circumdabit uirum 176.
Porta hęc clausa erit et non aperietur, et uir non tranibit per eam, quoniam Dominus Deus Israel ingressus est per eam etc. 194.
Ecce ego celabo sculpturam eius, id est formationem in utero Virginis 212.
Mors. Ezechiel uxorem defunctam uetatur palam flere, sed tacitus ingemiscere 189.
Sacerdotes ad mortuum non ingredientur, nisi ad patrem, matrem, filium, fratrrem et sororem uniuiram et ab iis mundabitur VII diebus etc. 194.
MATTHEVS
Matrimonium. Ioseph iustus suspectam relinquere uoluit, non accusare; occulte, ne infamaret I. Omnis qui dimiserit uxorem excepta fornicationis causa, facit eam mechari; et qui dimissam duxerit, adulterat V. Fructus tricesimus sancto matrimonio deputatur XIII. Quod Deus coniunxit, homo non separet XIX. Moyses ad duritiam cordis eorum permisit dimittere uxores. Ab initio autem non fuit sic XIX. Fratris defuncti uxor fratri eius superstiti nubit, iuxta legem Moysi. Quando neque nubent neque nubentur XXII. /
Mors. Dominus coepit contristari et moestus esse, quia hominis proprium est dolere in se unita diuidi per mortem, nisi alterius
rei affectus superet pręsentis uite affectum XXVI. Crucis mortem elegit, ut nos pro gloria ipsius nullum mortis genus nobis indignum deputemus XXVII.
Magister. Circuibat Iesus totam Galileam docens et sanans IIII. Qui autem fecerit et docuerit sic homines, hic magnus uocabitur in regno cęlorum V. Cum autem descendisset Iesus de monte: doctor ascendit in montem, cum perfectioribus excellentia pręcepta ostendit, descendit uero, cum infirmioribus leuiora demonstrat VIII. Messis multa, operarii pauci. Rogate Dominum messis: quia per orationem confertur gratia prędicationis VIIII. Gratis accepistis, gratis date. Dignus est operarius mercede sua. Qui non audierint sermones uestros, exeuntes excutite puluerem de pedibus etc. Estote prudentes sicut serpentes et simplices sicut columbę. Non uos estis qui loquimini etc. X. Ex abundantia cordis os loquitur XII. Exiit qui seminat seminare semen bonum. Semina ceciderunt secus uiam, in petrosa in spinis, in terram bonam. Scriba doctus in regno cęlorum similis patrifamilias, qui profert de thesauro suo noua et uetera XIII. Ioannes Baptista arguebat Herodem regem XIIII. Vnde nobis in deserto panes, ut saturemus turbam? Quos tamen habemus, iubet Dominus dare ipse facturus incrementa frugum, ut sufficiat multitudini XV. Operarii in uinea Domini XX. Ite in castellum, quod contra uos est, asinam soluite etc. Discipuli superponunt uestimenta sua et Dominum sedere desuper fecerunt XXI. Ramos arborum sternunt in uia qua ibat Dominus XXI. Colonus uineę Domini qui reddit fructum temporibus suis XXI. Serui missi uocare inuitatos ad nuptias. Quę dicunt, facite; secundum opera eorum nolite facere etc. XXII. Ve uobis etc. male interpretantes Scripturas. Ve uobis qui proselitos facitis filios gehennę duplo quam uos. Ve uobis duces cęci. Stulti et cęci XXIII. Mittet angelos suos cum tuba et uoce magna et congregabunt electos eius etc. Fidelis seruus et prudens quem constituit dominus super familiam suam, ut det illis cibum in tempore. Super omnia bona sua constituet
eum. Vendentes oleum quo lampades illuminantur. De quinque talentis lucratus alia quinque, de duobus duo, intrat in gaudium domini; nihil lucratus damnatur XXV. Qui docet bene male operans, uinum felle mixtum porrigit Domino XXVII. Euntes docete omnes gentes seruare omnia quęcunque mandaui uobis XXVIII. Qui aliis grauia imponunt et sibi leuia XXII.
Mandata. Si uis ad uitam ingredi, serua mandata XIX. Diligere Deum et proximum, in his duobus mandatis uniuersa Lex pendet et prophetę XXII.
Mulcta. Paleas comburet igni inextinguibili III. Colligite zizania et alligate ea in fasciculos ad comburendum XIII. Arbor infructuosa excidetur et in ignem mittetur VII. Filii regni eiicientur in tenebras exteriores; ibi erit fletus et stridor dentium VIII. Qui faciunt iniquitatem, mittentur in caminum ignis. Ibi erit fletus et stridor dentium XIII. Maledicti in ignem ęternum. In supplicium ęternum XXV. Ligatis manibus et pedibus mittuntur in tenebras exteriores XXII.
Malus. Mala arbor malos fructus facit. Nunquid colligunt De spinis uuas et de tribulis ficos? VII. Quomodo potestis bona loqui, cum sitis mali? Malus homo de malo thesauro profert mala XII. Malos pisces foras miserunt XIII. Malos male perdet XXI. Abundabit iniquitas, refrigescet charitas multorum XXIIII.
MARCVS
Matrimonium. Erunt duo in carne una. Quod ergo deus coniunxit, homo non separet. Moyses ad duritiam cordis eorum permisit eis libellum repudii. Causę duę diuortii: fornicatio et religio X.
Magister. Iesus post prędicationem fugat demonia. Sic et tu post doctrinam operare, ut non sit in te uacuus sermo L.-Per sata ambulant, spicas uellunt, manibus conterunt et manducant II. Spiritibus immundis comminabatur, ne manifestarent eum. Peccatori
enim dixit Deus: Quare tu enarras iustitias meas? Prohibetur itaque doctor Dominum prędicare peccator, nequis sequatur errantem. Et ascendens in montem uocauit ad se quos uoluit ipse, scilicet XII apostolos III. Lucerna super candelabrum, intellectus illuminatus IIII. Lucernam operit sub modio qui occultat uerbum Dei IIII. Exeuntes prędicabant, ut penitentiam agerent, et sanabant egrotos VI. Diuites mittentes ęra in gazophilacium sunt sancti doctores. Vidua mittens minuta est qui totum quod nouit docet et quod ignorat scire desiderat, ut doceat XII. Tunc gallus cantat, quando prędicator corda nostra ad commpunctionem excitat. Incipimus flere, quando ignimur intus per scintillam conscientię. Foris eximus, cum extra eiicimus quod intus fuimus XIIII. Euntes in mundum uniuersum prędicate Euangelium omni creaturę. In nomine meo demonia eiicient, linguis loquentur nouis etc. Prędicauerunt ubique Domino cooperante et sermonem confirmante sequentibus signis XVI.
Mandata. Primum omnium mandatorum XII. Vestimenta Domini eius mandata sunt, quibus tegitur corpus eius, id est Ecclesia. Quę diuidunt inter se milites gentium, ut sint quattuor ordines cum una fide, scilicet coniugati et uiduati, prępositi et separati XV.
Mulcta. Qui scandalizat fidelem, bonum est ei magis si circumdaretur mola asinaria collo eius et in mare mitteretur IX.
Malus. Quanta tantum pars seminis saluata est, ex quo patet plures malos esse quam bonos IIII.
Mollis. Saltatrici Herodiadis filię sanguinis pręmium datum est VI.
LVCAS
Matrimonium. Vxorem duxi et ideo non possum uenire XIIII. Erunt duo in lecto uno: unus assumetur et alter relinquetur XVII.
Magnanimus secundum Basilium. Omnia quęcunque habes uende et da pauperibus, et habebis thesaurum in cęlo. Et ueni, sequere me XVIIL
Maledicus. Crisostomus de lingua quę maledictiones profert. Quęstio: Quare in prophetis inueniuntur imprecationes contra inimicos VI. Qui aliis conuitiatur, quot mala et sibi faciat et aliis XVIII.
Mulcta. Qui cognouit et non fecit uapulabit multis. Qui non cognouit, uapulabit paucis XII.
Mors. Qui puellam defunctam fiebant, exclusi sunt, ne suscitari eamuiderent. Idigni enim sunt uidere resurrectionis gloriam, qui sic lugent mortuos quasi nunquam resurrecturos VIII. Mors triplex, id est naturę et culpę et in qua morimur peccato, uiuimus Deo IX. Pater, in manus tuas commendo spiritummeum. Et hęc dicens expirauit XXIII.
Magister. Pręibis ante faciem Domini parare uias eius ad dandam scientiam etc. I. Ioannes mirabilior quod non formidauit interitum corripiens Herodem quam quod uirtutis meritis Christus sit putatus III.
Laxate retia uestra in capturam V. Nunquid potest cęcus cęcum ducere? Non ne ambo in foueam cadunt? Non est discipulus supra magistrum. Perfectus autem omnis erit, si sit sicut magister eius VI. Iter faciebat per ciuitates et castella prędicans et euangelizans regnum Dei. Nemo lucernam accendens operit eam uase etc, sed supra candelabrum ponit VIII. Messis quidem multa, operarii autem pauci. In eadem domo manete edentes et bibentes, quę apud illos sunt. Dignus enim est operarius mercede sua. Nolite transire de domo in domum. Manducate quę apponuntur uobis etc. X. Nemo lucernam accendit et in abscondito ponit. Quare Dominus phariseum increpauit qui se inuitarat? Vt emendato postea parceret et non damnaret eum. Veh uobis Legis peritis qui oneratis homines oneribus quę portare non possunt, et ipsi uno digito uestro non tangitis sarcinas. Ve uobis Legis peritis qui tulistis clauem scientię etc. XI. Fidelis seruus et prudens, quem constituit dominus supra familiam suam, ut det illi in tempore tritici mensuram etc. XII. Qui uanam gloriam iuitat, uocat ad sipiritale conuiuium pauperes, id est imperitos etc. XIIII. Per seruum qui a patrefamilias ad
inuitandum mittitur, prędicatorum ordo significatur XIIII. Calciamenta a patre in pedibus accipiunt, qui euangelizando discurrunt et terrena non attingunt XV. Vocatis seruis distribuit mnas ad negociandum, lucrantes remunerat, nihil superaddentes damnat. Et erat docens quotidie in templo XIX. Erat autem diebus docens in templo, noctibus uero exiens morabatur in monte qui uocatur Oliueti XXI. Non esse discendum a fratrum admonitione, quamuis nihil propter nostra uerba eueniat etc. XXII. Interroganti Herodi Dominus nihil respondit, docens nihil respondendum quęrentibus sermonem nostrum laudare, non se corrigere etc. XXIII. Vos autem sedete in ciuitate, quoad usque induamini uirtute ex alto. Non enim oportet nisi instructos exire ad aliis prędicandum XXIIIL
Malus. Non est arbor bona quę facit fructus malos. Neque enim de spinis colligunt ficus neque de rubo uindemiant uuam. Malus homo de malo thesauro profert malum VI. Discedite a me omnes operarii iniquitatis XIII.
Maria, mater Domini. Beatus uenter qui te portauit et ubera quę suxisti XI.
IOANNES
Mundus. Spiritum ueritatis quem mundus non potest accipere, id est mundi dilectores. Non enim habet inuisibiles oculos humana dilectio, per quos uideri spiritus, scilicet nisi inuisibiliter non potest. Mundus iam me non uidet, uos autem uidetis me XIIII.
Miracula. Dicebant, quia Ioannes quidem signum fecit nullum X. Iesus Lazarum quadriduanum suscitauit XI.
Matrimonium. Iesus uocatus ad nuptias uenit et discubuit in Chana Galileę, fecit ex aqua uinum II.
Magnanimus. Qui odit animam suam in hoc mundo etc. Dulcis quidem est pręsens uita his qui affixi sunt ei. Si uero quis ad celum respexerit, uidens quę ibi sunt bona, cito contemnet uitam pręsentem. Cum enim apparuerit melior, contemnitur peior XII.
Maledicus. Maledixerunt ergo ei et dixerunt: Tu discipulus illius sis, nos autem Moysi discipuli sumus.
Maledictum est in intentione dicentium, non in sensu uerborum VIIII.
Mors. In Adam omnes accepimus illam sententiam: Morte morieris. Sed cum persolueris mortem ueteris hominis, suscipies uitam noui. Non est uera uita nisi ęterna. Item contra amatores uitę pręsentis V. Lazarus, amicus noster, dormit. Deinde dicit: Lazarus mortuus est XI.
Mendacium. Cum loquitur mendacium, ex propriis loquitur, quia mendax est et pater eius VIII.
Magister. De Samaritanis. Proiecit cupiditatem et properauit annunciare ueritatem. Discant qui uolunt euangelizare, ut prius hydriam ad puteum proiiciant. Et qui metit, mercedem accipit et congregat fructum in uitam ęternam, ut et qui seminat simul gaudeat et qui metit. Ego misi uos matere quod uos non laborastis. Alii laborauerunt, scilicet prophetę, et uos non laborastis. Alii laborauerunt, scilicet prophetę, et uos apostoli in labores eorum introistis IIII. Ascendit Iesus in templum et docebat, et mirabantur Iudei, quomodo hic litteras scit etc. Qui a se metipso loquitur, gloriam propriam quęrit. Qui autem quęrit gloriam eius qui misit eum, hic uerax est et iniustitia in illo non est. Mea doctrina non est mea, sed eius qui misit me VII. Hęc uerba locutus est Iesus in gazophilatio docens in templo. Vnusquisque autem conferat in ędifìcationem ecclesię portans ad intellectuale gazophilatium quicquid potest ad honorem Dei et utilitatem communem VIII. Mittite ad dexteram nauigii rhete et inuenietis. Mittit is qui consona fidei prędicat. Et magnos pisces capit, id est uirtutis studiosos, alioquin capi non possent XXI.
Mutatio rerum. Non ne duodecim sunt horę diei? XI.
Malus. A Nazareth potest aliquid boni esse? I. Omnis enim qui male agit odit lucem et non uenit ad lucem, ut non arguantur opera eius etc. III. Tollunt lapides in Iesum qui malle cogitant, et cum iacere eos deliberant, id est cogitata implere, Iesus eis absconditur et fugit de templo cordis eorum VIII.
Mandata. Verba quę ego locutus sum uobis, spiritus et uita sunt. Verba uitę ęternę habens VI. Quia ego ex me ipso non sum locutus, sed qui misit me, Pater, ipse mihi mandatum dedit quid dicam et quid loquar. Et scio quia mandatum eius uita ęterna est. Quę ergo ego loquor, sicut dixit mihi Pater sic loquor XII. Si diligitis me, mandata mea seruate. Sermonem quem audistis, non est meus, sed eius qui misit me, Patris XIIII.
APOCALYPSIS
Multitudo. Audiui numerum signatorum, CXLIIII signati ex omni tribu filiorum Israel. Post hęc uidi turbam magnam, quam dinumerare nemo poterat ex omnibus gentibus stantes ante thronum in conspectu Agni VII.
Miraculum. ACTVVM: Vipera apprehendit manum Pauli, et nihil ei nocuit XXVIII.
Matrimonium. AD CORINTHIOS I: Propter fornicationem autem unusquisque suam uxorem habeat etc. debitum reddant. Precipio uxorem a uiro non discedere. Alligatus non quęrat solutionem nec solutus uxorem. Si nupserit uirgo, non peccat. Tribulationem tamen carnis habebunt huiusmodi . Qui habent uxores, tanquam non habentes sint etc. Qui cum uxore est, sollicitus est quę sunt mundi, quomodo placeat uxori, et diuisus est etc. Mulier alligata est legi quanto tempore uir eius uiuit; postea cui uult nubat, tantum in Domino VII. Omnis uiri caput Christus, caput autem mulieris uir. Vir enim imago et gloria Dei est; mulier autem gloria uiri est XI. AD EPHESIOS: De officio uiri et uxoris ad exemplum Ecclesi? et Christi V. AD COLOSSENSES: De officio uxoris et uiri III. AD THIMOTEVM I: Docere autem mulieri non permitto neque dominari in uirum,
sed esse in silentio. Adam enim primus formatus est, deinde Eua, et Adam non est seductus, mulier autem seducta in pręuaricatione
fuit. Saluabitur autem per filiorum generationem, si permanserit in fide et dilectione et sanctificatione cum sobrietate II. AD TITVM: Anus similiter in habitu honesto etc. Adolescentulas ut uiros suos ament etc. Iuuenes similiter hortare, ut sobrii sint II. AD HEBREOS: Honorabile connubium in omnibus et thorus immaculatus XIIL PETRI I: Similiter et mulieres subditę sint uiris suis. Viri similiter mulieribus impartientes honorem tanquam cohęredibus gratię uitę, ut non impediantur orationes uestrę III.
Miseria humana. IACOBI: Quid est enim uita nostra? Vapor est ad modicum parens IIII. PETRI I: Omnis caro ut foenum, uerbum autem Domini manet in ęternum I.
Mores. AD TITVM: Cretenses semper mendaces, malę bestię, uentris pigri. Increpat illos, ut sani sint in fide I.
Magnanimus. AD ROMANOS: Vis non timere potestatem? Fac bonum. Si autem malum feceris, time. Non enim sine causa gladium portat XIII. AD THIMOTEVM II: Non enim dedit nobis Deus spiritum timoris, sed uirtutis et dilectionis et sobrietatis I. AD HEBREOS: Confitentes quia peregrini et hospites super terram. Ideo non confunditur Deus uocari Deus eorum. Parauit enim illis ciuitatem. Moyses magis eligens affligi cum populo Dei quam temporalis peccati habere iocunditatem, maiores diuitias existimans thesauro Ęgyptiorum imperium Christi. Aspiciebat enim remunerationem. Fide reliquit Ęgyptum non ueritus animositatem regis. Inuisibilem enim tanquam uidens sustinuit XI.
Maledicus. AD CORINTHIOS I: Maledici regnum Dei non possidebunt VI. ACTVVM: Vipera apprehendens manum Pauli, in ignem excutitur, quia detrahentes aliorum operibus inuidię igne contabescunt XXVIII. PETRI I: Qui enim uult uitam diligere et dies uidere bonos, coherceat linguam suam a malo. Psalmus III. IOANNES III: Diotrepes uerbis malignis garrit in nos, et nec suscipit nec suscipi permittit fratres I.
Mollis. AD EPHESIOS: De scurrilitate et sultiloquio uitando V. APOCALYPSIS: Ve, ue, ue habitantibus in terra VIII. Qtiantufm
glorificauit se et in deliciis fuit, tantum date illi tormentum et luctum, quia in corde suo dicit: Sedeo regina, et uidua non sum, et luctum non uidebo etc. XVIII.
Mulcta. AD ROMANOS: Reuelatur ira Dei de cęlo super omnem impietatem I. Iniquitas nostra iustitiam Dei commendat, nec tamen propterea iniuste punimur III. AD CORINTHIOS I: Dum iudicamur, a Domino corripimur, ut non cum hoc mundo damnemur XI. AD HEBREOS: Si pręuaricatores Legis puniti sunt, quanto magis punientur Euangelii etc. II. Si legis Moysi transgressor morte punitur, quanto magis legis Christi? Horrendum est incidere in manus Dei uiuentis X. Fili mi, noli negligere disciplinam Domini neque fatigeris, dum ab eo argueris. Quem enim diligit Dominus, castigat. Flagellat autem omnemfilium quem recipit. Omnis autem disciplina in pręsenti quidem uidetur non esse gaudii, sed moeroris, postea autem fructum pacatissimum exercitatis per eam reddet iustitię XII. PETRI II: Si enim Deus angelis peccantibus non pepercit etc. Si originali mundo non pepercit per diluuium etc. Ciuitates Sodomorum et Gomoreorum euertit et iustum Loth erripuit etc. II. APOCALYPSIS: Qui in captiuitatem duxerit, in captiuitatem uadet; qui in gladio occiderit, oportet eum gladio occidi XIII. Siquis adorauerit bestiam etc, hic bibet de uino irę Dei, quod mixtum est mero in calice irę ipsius, et
cruciabitur igne et sulphurę in conspectu angelorum sanctorum / et ante conspectum Agni etc. XIIII. Quoniam peruenerunt peccata eius usque ad cęlum, et recordatus est Dominus iniquitatum eius etc. Quantum glorificauit se et in deliciis fuit, tantum date illi tormentum et luctum XVIII.
Mors. AD CORINTHIOS II: Scimus enim, quoniam si terrestris domus nostra huius habitationis dissoluatur, quod ędificationem ex Deo habemus, domum non manufactam, sed ęternam in cęlis. Dum sumus in hoc corpore, peregrinamur a Domino. Audemus autem et bonam uoluntatem habemus magis peregrinari a corpore et pręsentes esse ad Deum V. AD
THESSALONICENSES I: Ne tristentur de dormientibus, sicuti quia spem non habent resurrectionis IIII. APOCALYPSIS: Audiui uocem de cęlo dicentem mihi: Scribe: Beati mortui qui in Domino moriuntur. Ammodo iam dicit Spiritus ut requiescant a laboribus suis. Opera enim illorum sequuntur illos XIIII. Et infernus et mors missi sunt in stagnum ignis. Hęc est mors secunda XX.
Mendacium. AD EPHESIOS: Deponentes mendacium loquimini ueritatem unusquisque cum proximo suo, quoniam sumus inuicem membra IIII. AD COLOSSENSES: Nolite mentiri III. AD TITVM: Cretenses semper mendaces I. IOANNIS I: Quis est mendax nisi is qui negat quoniam Iesus [non] est Christus etc. II. APOC AL YPSIS:pmnibus mendacibus pars in stagno ardenti XXI. Foris omnis qui amat et facit mendacium XXII.
Magister AD ROMANOS: Gręcis ac barbaris sapientibus et insipientibus debitor sum. Euangelizare uirtus Dei est in salutem omni credenti, Iudeo primum et Gręco L Paulus: Ab Hierusalem per circuitum usque in Illyricum repleuerim Euangelium Christi XV. AD CORINTHIOS I: Paulus euangelizare mittitur non in sapientiam uerbi, ut non euacuetur crux Christi I. Sermo meus et prędicatio mea non in persuabilibus humanę sapientię uerbis, sed in ostensione spiritus et uirtutis, ut fides uestra non sit in sapientia hominum, sed in uirtute Dei II. Quid uultis, in uirga ferrea ueniam ad uos an in caritate et spiritu mansuetudinis? IIII. Ve mihi est, si non euangelizauero; si uolens hoc ago, mercedem habeo, si autem inuitus, dispensatio est mihi credita etc. IX. Qui prophetat, hominibus loquitur ad ędificationem et exhortationem et consolationem. Qui loquitur linguis , se metipsum ędificat. Volo autem omnes uos loqui linguis, magis autem prophetare XIIII. Mulieres in ecclesiis taceant, domi uiros suos interrogent XIIII. II: Docet modeste obiurgandum quem iam delicti penitet, ne forte abundantiori tristitia absorbeatur qui eiusmodi est II. Coram Deo in Christo loquimur; omnia autem, carissimi,
propter ędifìcationem uestram XII. AD GALATAS: Licet nos aut angelus de cęlo euangelizet uobis pręterquam quod euangelizauimus uobis, anathema sit I. Si adhuc hominibus placerem, Christi seruus non essem Euangelium quod euangelizatum est a me, non est secundum hominem etc, sed per reuelationem Iesu Christi. Item loca per quę discurrens prędicauit I. Cum autem uenisset Petrus Antiochiam, in faciem ei restiti, quia reprehensibilis erat etc II. Si pręoccupatus fuerit homo in aliquo delicto, uos qui spiritales estis, huiusmodi instruite in spiritu lenitatis, considerans te ipsum ne et tu tenteris VI. AD THESSALONICENSES I: Ita loquimur non quasi hominibus placentes, sed Deo qui probat corda nostra II. Corripite inquietos V. AD THIMOTEVM I: Seniorem ne increpaueris, sed obsecra ut patrem, iuuenes ut fratres, anus ut matres, iuuenculas ut sorores in omni castitate IIII. II: Formam habe sanorum uerborum I. Secundum euangelium meum in quo laboro usque ad uincula quasi male operans; sed uerbum Dei non est alligatum. Ideo omnia sustineo propter electos etc II. Prędica uerbum, insta opportune, importune. Argue,
obsecra, increpa in omni patientia et doctrina. Tu uero uigila, in omnibus labora, opus fac euangelistę, ministerium tuum imple, sobrius esto IIII. AD TITVM: Tu autem loquere quę decent sanam doctrinam etc II. ACTVVM: Doctrinam ex hominibus per se dissolui, ex Deo uero durare semper V. Petro prędicante cecidit Spiritus Sanctus super eos qui audiebant uerbum X. Paulus et Barnabas eiecti, excusso pedurn puluere ueniunt Iconium XIII. Paulus et Thimoteus uetantur a Spiritu Sancto loqui in Asia XVI. Dominus nocte apparens confortauit Paulum, ne loqui timeret XVIII. IACOBI: Nolite plures magistri fieri, quoniam maius iudicium sumitis III. Qui conuerterit peccatorem, saluabit animam eius a morte et operit multitudinem peccatorum V. APOCALYPSIS: Accepi libram de manu angeli et deuoraui illum. Et erat in ore meo tanquam mel dùtce. Et cum detiorasseni eum, amaricatus est uenter
meus, quia scilicet persecutio subsecuta est prędicationem X. Surge et metire templum Dei et altare et adorantes in eo. Atrium autem, quod est foris templum, eiice foras etc. XI. Et uidi alterum angelum, id est prędicatores, uolantem per medium cęlum, id est Ecclesiam, habentem euangelium ęternum etc. XIIII. Muri Hierusalem sunt ecclesię munientes se contra hereticos XXI.
Malus. AD ROMANOS: Non omnes qui ex Israel, hi sunt Israelitę etc. Vasa irę apta in interitum IX. AD CORINTHIOS I: Iniqui regnum Dei non possidebunt VI. Caro et sanguis regnum Dei possidere non possunt neque corruptio incorruptelam possidebit XV. AD GALATAS: Carnis opera etc. qui talia agunt, regnum Dei non consequentur V. AD COLOSSENSES: Contra uitia, id est fornicationem, immundiciam, libidinem, concupiscentiam malam et auaritiam, quę est simulachrorum seruitus etc. III. AD THESSALONICENSES I: Ab omni specie mala abstinete uos V. AD THIMOTEVM II: Mali et boni simul. In magna autem domo non solum sunt uasa, aurea et argentea, sed et lignea et fictilia, quędam quidem in honorem, quędam in contumeliam etc. II. In nouissimis diebus erunt homines se ipsos amantes, cupidi, elati etc. III. AD HEBREOS: Malus similis terrę, proferenti spinas et tribulos. VI. IOANNIS I: Si in tenebris ambulamus, mentimur nos societatem habere cum Deo I. III : Ve illis qui in uia Chain abierunt et errore Balaam mercede effusi sunt et in contradictione Chore perierunt I. APOCALYPSIS: Foris canes et uenefici et impudici et homicidę et idolis seruientes et omnis qui amat et facit mendacium XXII.
Mulier. AD THIMOTEVM I: Sed quod decet mulieres promittentes pietatem per opera bona. Mulier in silentio discat cum omni subiectione. Docere autem mulieri non permitto etc. II. Mulieres similiter pudicas, non detrahentes etc. III. II: Mulierculas oneratas peccatis, quę ducuntur uariis desideriis, semper discentes et nunquam ad scientiam ueritatis peruenientes III.
Magus. ACTVVM: Simon magus dementabat Samaritanos. Deinde illis a Philippo baptizatis et ipse baptizatus est VIII. APOCALYPSIS: Veneficis pars in stagno ardeoti .XXI.
Mandata. AD HEBREOS: Viuus est enim sermo Dei et efficax et penetrabilior omni gladio ancipiti et pertingens usque ad diuisionem animę ac spiritus, compagumque ac medullarum et discretor cogitationum et intentionum cordis etc. IIII. IOANNIS PRIMA: Et mandata eius grauia non sunt V.
METHAMORPHOSES
Mundi
creatio ex chao I .
Mundus Athlanti impositus in ultimis Affricę finibus IIII .
Miraculum.
Lacus Ammonis in Affrica solis occasu calens, / meridie gelidus. Athamatas fluuius, cui defecta luna lignum admotum accenditur. Fluuius apud Ciconas
potantes saxificat. Ex cadauere uituli apes, ex equi crabrones, ex cancri scorpius, ex
hominis medullis in sepulchro angues. Corallum sub aqua herba est, extractum lapidescit XV .
Matrimonium.
Daphnis, Ideus pastor, quia fidem coniugii non pręstitit, uersus est in saxum. Perseus
pactus Andromedę matrimonium eam a bellua marina liberauit IIII .
In eorum nuptiis pugnam mouit Phineus, quod sibi prius illam desponsatam diceret V .
Procris cum Cephalo rediit in gratiam, cum suspecta prius in siluas effugisset. Diu
dulciter uixerunt exitu tamen infelici VII .
Hercules duxit Deianiram, deinde Oethalię regis filiam, postremo
deificatus Hebben, Iunonis filiam IX .
Nuptię Iphis et Ianthis . Cum feminę essent, Iphis
uertitur in marem IX .
Orpheus Euridices desiderio ad inferos descendit. Permissus eam educere, modo sequentem
ne respiceret, iam fini proximus respexit et iterum amisit X .
Alcyone Ceicem maritum flendo in auem sui nominis cescit XI .
Esacus Epyriphen nympham persequens, dum illa inter fugiendum
serpentis ictu corruisset, prę dolore de rupe in pelagus se pręcipitauit et uersus est in
mergum XI .
Picus Circen contempsit, ut Cannenti coniugi fidem seruaret. In picum auem uertitur XIIII .
Maledicus.
Serpens mordere uolens caput Orphei in saxum uertitur XI .
Diomedis comites insolentia in Venerem usi uertuntur in cygnos. Apulus pastor Daunię
nymphas conuitiatus mutatur in olestrum XIIII .
Mulcta.
Diluuium I .
Latonę filii sagittis confecti. Marsias suspensus et excoriatus VI .
Driope, quia ramum sacrę lothos decerpserat, arbori inhesit IX .
Militaris uirtus.
Gygantes bellantes cum diis. Apollo Phytonem serpentem interfecit sagittis I .
Cadmus ad fontem Martis occidit draconem III .
Perseus Medusam, Athlantem, belluam marinam IIII .
In nuptiis Phineum cum suis; item Polydecten V .
Apollo et Diana XIIII Niobes et Amphionis filios. Apollo Marsiam VI .
Iason tauros ignem spirantes et draconem uelusque aureum abstulit.
Theseus occidit Minotaurum, Procusten , Gerionem, Chironem, Neptunni filium
VII .
De Theseo et Minotauro. Meleager interemit aprum Calidonium, Athalanta prior uulnerauit
VIII .
Hercules superauit Acheloum, Nessum Centaurum peremit IX .
Apollo discum tam alte iecit, ut longo tempore in terram deciderit X .
Hercules expugnauit Ilium; Hesionen raptam Thelamoni socio tradidit. Achilles, Graiorum
fortissimus, ex Peleo et Thetide XI .
Hector occidit Prothesilaum, Achilles Cygnum, qui nullo telo interimi poterat, eliso
gutture peremit. Item Meneten . Ceneis a Neptunno oppressa
impetrauit, ut in uirum mutata nullo telo interfici posset; in nuptiis Perithoi et Hyppodamię
a Centauris truncis arborum obruta interiit. Paris Achillem sagitta in talo fixa interemit,
eo ictum dirigente Apolline, in qua parte sola mortalis erat XII .
Herculis sagittę fatales, sine quibus Troia capi non potuit. Achilles occidit Memnonen
XIII .
Cyclops scopulum auulsum proiecit et obruit Athim propter Galatheam
XIII .
Ęneas occidit Turnum XIIII . /
Taurus e mari apud Troezena repente proruens terruit iugales Hyppoliti, qui curru
excussus membratim distractus est. Romulus in aprum hastam iaculatus in monte Palatino tam
alte humi defixit, ut radices fecerit et in arborem cornum diffusis patentibusque ramis
excreuerit XV .
Medicus.
Esculapius, Apollinis filius ex Coronide, a Chirone in Pelio medendi artem didicit II .
Medea Esonem senem herbis iuuenescere fecit; similiter Liberi nutrices. Arietem
conuertit in agnum VII .
Esculapius Hypolitum a morte suscitauit ad uitam. Romę pestilentia laboratum est. Legati
ad Epidaurum missi reuersi attulerunt Esculapium in serpentis formam, qui de naui egressus
inter uirgulta Tyberis delituit. Locus nunc draconis dicitur XV .
Musica.
Mercurius cantu Syringę fistulę Argum centoculum sopiuit I .
Musę cantu Pieri filias superarunt V .
Apollo tybiis Marsiam VI .
Orpheus cithara et cantu reditum Euridices ab infernis impetrauerat; animalia, arbores,
montes traxerat X .
Palemon, Chiones et Apollinis filius, cytharę studiosissimus XI .
Mors.
Antissa, Pharos, Phenissa Tyros nunc non sunt, olim insulę fuere XV .
Mendacium.
Galantis, ministra Alcumenę, Lucine deę mentita in mustellam uersa ore, quo decepit
deam, eo partum edit IX .
Mutatio
rerum. Sęculum aureum in argenteum, hoc in ęneum, hoc in ferreum. Licaon in lupum. Post
diluuium saxa in homines. Daphne in laurum. Io in uaccam. Argus in pauonem. Syringa in
harundinem. Io ex uacca in Isidem deam I .
Phoetontis sorores in populos arbores. Cygnus in auem sui nominis.
Calisto cum Arcade filio in ursam. Coruus candidus in nigrum. Cornix in auem sui nominis.
Nictimene in noctuam. Ochiroe in equam, Bathus in saxum
indicem. Aglaura in saxum. Iuppiter in taurum II .
Draconis a Cadmo interempti dentes in homines armatos. Acteon in ceruum. Tyresias in
mulierem et rursus in marem. Echo in saxum. Narcisus in florem. Bachus in Acesten, comitem
suum. Armamenta nauis in feras et serpentes, nautę Tyreni in delphinos et naues III .
Babylonia in piscem, filia eius in columbam. Naias in piscem et ab ea adamati iuuenes in
pisces. Poma mori alba in rubea ex cruore Pyrami et Tysbes. Leuchotoe in uirgam thuris. Clitie in heliotropium. Dapnis pastor in
saxum. Sithon ex uiro in feminam. Crocus et Similax in florem sui nominis.
Mineides in uespertiliones. Telę et instrumenta in hederam et
uites. Comites Inoos in saxa et aues. Cadmus et
Hermione in dracones. Medusę sanguis in serpentes, uiscera in Pegasum
equum, Athlas in montem, corali in lapides, Medusę crines in serpentes IIII .
Phineus cum suis in saxum. Polidectes in silicem. Musę in uolucres. Cyane in fontem.
Stelles in stellionem. Ascalaphus in bubonem. Syrenes in aues. Aretusa in fontem sui nominis.
Lyncus rex in lincem feram. Iuppiter in arietem. Apollo in coruum. Liber in caprum. Diana in
felem. Iuno in uaccam. Venus in piscem. Pyerides in picas V .
Rhodope et Hemus in montes. Pygmea in gruem. Antigone in ciconiam. Cynarę , Assyriorum regis, filię in gradus templi Iunonis. Iuppiter in taurum propter
Europam, in aquilam propter Asterien, in olorem propter Ledam, in equam propter Medusam, / in delphinum propter Melantho .
Apollo in accipitrem, in leonem, in pastorem propter Hiphen , Macharei
filiam. Liber in uuam propter Erigonen. Saturnus in equum propter Philiram .
Oceani filiam, ex qua Chiron. Arachne in araneam. Niobe in saxum. Rustici
in ranas. Lachrimę flentium Marsiam in fluuium Marsiam. Progne in hirundinem, Philomena in lusciniam. Tereus in upupam. Ithis in phasianum VI .
Baculus Medeę in oleam baccis ornatam. Spuna aheni in uarios flores. Eson e sene in
iuuenem. Liberi nutrices uetulę in adolescentulas. Aries in agnum. Iuuencus in ceruum. Neera
in canem. Ceę matronę in uaccas. Archidamante filia genuit columbam. Cygnus
in olorem. Herie in auem. Calaurea rex sic! cum coniuge in uolucrem.
Cephisus in phocam. Eumeli filia in uolucrem. Fungi ex quibus primum edita corpora. Phineus
et Periphas in aues. Poliphemonis neptis in auem. Chiron in scopulos Chironides 12 . Arne in monedulam. Formicę in homines Mirmidones.
Cephali canis et fera quam insequebatur in saxum VII .
Nisus in auem alietum. Scylla in auem cyrim. Perdix in perdicem auem. Meleagri sorores
in aues Meleagridas. Naiades in Echinades insulas. Perimelle in insulam. Casa Philemonis et
Baucidis in templum. Philemon in fruticem, Baucis in
tiliam. Oppidum in stagnum. Protheus in diuersa. Mestra in piscatorem senem et in uaria VIII .
Achelous in diuersa. Galantis in mustelam. Dryope trunco lothos arboris inhęsit. Iolaus
ut natus in antiquam pueritiam transfunditur. Item Chalyroes filii in
adolescentes. Biblis lachrime in Biblim, fontem Carię. Iphis ex femina in marem IX .
Quidam Cerbero uiso in saxum. Celenus et Lecheus in
saxum. Athis in pinum. Cyparissus in arborem sui nominis. Iuppiter in
aquilam. Iacinthi cruor in florem sui nominis. Homines in boues.
Propetides in lapides. Signum eburneum in uirginem. Menta nympha in mentam
X .
Serpens in saxum. Mydę aures in asininas. Thetis in uaria. Apollo in anum. Dedalion in
accipitrem. Lupus in saxum. Alcione et Ceix in aues alcyones. Esacus in mergum XI .
Draco nouem pullis uolucris consumptis in saxum. Cygnus in cygnum. Ceneis in uirum, deinde in uolucrem sui nominis. Periclimenes in
uaria, nouissime in aquilam XII .
Aiacis cruor in florem purpureum. Hecuba in canem. Memnonis cineres in uolucres. Aurorę
lachrimę in rorem matutinum. Anii filię in columbas. Filiarum Orionis cineres in iuuenes
Coronidas dictos. Athis , Fauni filius, in Athim fluuium. Glaucus piscator in deum marinum XIII .
Scylla pubetenus in canes, deinde in saxum. Cecropes in simias. Vlixis socii in uaria.
Picus in auem picum. Pici socii in diuersa. Vxor eius Cannens in locum sic appellatum.
Diomedis socii in aues similes cignis. Apulus in oleastrum. Naues in nymphas. Alcinoe in saxum. Ardea urbs in auem sui nominis. Vertumnus in uaria. Hersilia in
Bonam Deam XIIII .
Hyperborei homines et Sithides feminę in uolucres. Hienna fera ex femina transit in marem. Egeria in fontem. Gleba in puerum Tagen.
Esculapius in draconem. Cęsar in stellam XV .
SENECA
Mundus. Stellę, sol, anni tempora. Luna, planetę, nebulę, pluuię, flumina, tonitrua. Terra, planicies, montes, fluuii, nemora,
animalia, aues, / urbes, segetes, fructiferę arbores, riui, sinus, littora, portus, insulę, gemmę, aurum, ignis, Oceanus, tripartitus orbis, mare, animalia, nauigia, artes. Item quę mala in mundo 66.
Renouatio mundi per aquam et ignem 68.
Astrologia cęlestium notitia gloriatur 84.
Vniuersi partes tres. Cęlum. Inter cęlum et terram. Terra 92.
Aer pars mundi. Quod aer non sit ex athomis. Aer non per omnia sui similis. Natura eius frigida 93.
Elementorum alterni recursus. Ęgyptii de elementis 98.
Ventus est fluens aer 102.
Inter spiritum et uentum et aera. Ventorum nomina 103.
Quare Deus dedit uentos 104.
Turbo 108.
Stoici duo esse in natura dicunt, ex quibus omnia fiunt: causam et materiam. Aristoteles putat causam tribus modis dici: prima materia, secunda opifex, tertia forma. Quarta etiam propositum operis 22.
Plato quintam adiecit: exemplar, id est ideam. Mundum fecit Deus propter suam bonitatem, secundum Platonem. His causis adiicit Seneca alias: tempus, locum, motum. Sed omnes hę causę ex una pendent, quod est Deus. In his quęstionibus non esse tempus terendum dicit 22.
[Cataper]
Miracula quotidiana non mouent, sed noua 108.
Serpens mirę magnitudinis 33.
Matrimonium. Marcus Cato coloni sui filiam duxit uxorem 15.
Habent locum maledicto crebrę nuptię 86.
Scipionis filię a senatu dotatę 92.
Rapta raptoris aut mortem aut indotatas nuptias optet. Quidam duas rapuit, altera mortem optat, altera nuptias 120.
Captus a pyratis scripsit patri pro redemptione; non redimebatur. Archipiratę filiam, a quo dimissus erat, duxit uxorem. Pater illa repudiata iubet ducere aliam; nolentem abdicat 121.
Vxor diues seruitutem exigit 121.
Vir et uxor iurauerunt, ut siquid alteri obtigisset, alter moreretur. Vir peregre profectus missit nuncium ad uxorem qui diceret decessisse uirum. Vxor se pręcipitauit. Recreata iubetur a patre relinquere uirum; non uult. Abdicatur 125.
Vxor sterilitatis nomine dimissa queritur 128.
Tyrannus permisit seruis, ut dominis interemptis dominabus suis nubant. Profugerunt
principes ciuitatis inter eosqne qui seruum et filiam habebat, profectus est peregre. Cum omnes serui dominas suas uitiassent, seruus eius uirginem seruauit. Occiso tyranno reuersi sunt principes, in crucem seruos sustulerunt. Ille manumisit et ei fìliam collocauit; accusatur dementię 135.
Marcus Cato ut supra 135.
Raptor negauit se rapuisse, iudicio uictus uult ducere, rapta optionem petit 137.
Vxorum erga maritos pietas. Quod uxoris erga ipsum charitas effecerit, ut ipse sibi charior sit et propter ipsam diligentior in ualitudine curanda 51.
Miseria hominis. Homo uas quassum, animal imbecillum 65.
Quanta in uita sustinenda 53.
Optima quęque dies miseris mortalibus ęui prima fugit. Quare optima 59.
Mores. Tria genera uitę: unum uoluptati uacatur, alterum contemplationi, tertium actioni 64.
Mediocritate in uita utendum inter
mundiciam et squalorem 2.
Aliquis uir bonus eligendus / ac semper ante oculos habendus, ut sic tanquam illo spectante uiuamus et omnia tanquam illo uidente faciamus 4.
Exercitatio animi 6.
Vnam solam ad quam uiuas regulam pręhende et ad hanc omnem uitam tuam exęqua. Ad uitam priuatam hortatur 8.
Male uiunnt qui semper uiuere incipiunt, id est qui uitę propositum uariant 9.
In mores ius fortuna non habet 13.
Felix qui potest in publico uiuere 14.
Propositum uitę totius. Socrates totam philosophiam reocauit ad mores 26.
Sic uiuendum est tanquam in conspectu uiuamus, sic cogitandum tanquam aliquis in pectus intimum prospicere possit et potest 34.
Vita frugi 34.
Vitę frugalitas 36.
Frugalitas Catonis 37.
Primi mortalium lege naturę uiuentes, Diogenis uita 40.
Sic formemus animum tanquam ad extremum uentum sit 50.
De hominis officio erga hominem 51.
Magnanimus 2.
Fabricius aurum accipere noluit 11.
Fortis contra malam fortunam 20.
Diogenes per medias Macedonum gazas nudus incessit, potentior locupletiorque Alexandro. Plus enim erat quod hic nollet accipere quam quod ille posset dare 36.
Demetrii constantia: CC talenta a Cęsare donata reiecit. Si tentare, inquit,
me eonstituerat, toto illi fui experiundus imperio 44.
Qui magni animi est, etiam boni est, contra sententiam Titi Liuii 49.
Catonis magnanimitas in aduersis. Mutii in hostem 58.
Bruto libertatem debemus, Lucretię Brutum. Item de Coclia 1 66.
Angustus animus est, quem terrena delectant. Ad illa ducendus est, quę ubique equę apparent etc. 69.
Socrates inter tyrannos intrepidus 73.
Non est quod dubites, an tollere se homo supra humana possit etc. Marcus Cato 76.
Fortitudo contemptrix timendorum 85.
Magnanimus 107.
Deliberat Cicero, an Antonium deprecetur, et docet mortem seruituti anteferendam esse Catonis exemplo 114.
Magnus ille est qui fictilibus sic utitur quemadmodum argento. Nec ille minor est qui sic argento utitur quemadmodum fictilibus 3.
Non uerba, sed opera fortes decent 10.
Magni animi est magna contemnere ac mediocria malle quam nimia 13.
Magnanimus inter pericula intrepidus 19.
Paratus ad omnia quę uenire possunt aduersa 23.
Non enim beatum est nisi quod intrepidum 28.
Quid sit fortitudo 35.
Scipionis magnanimitatem laudat 36.
Quid sit fortitudo 38.
Valentior omni fortuna animus est 48.
Magna et generosa res est humanus animus 51.
Magnanimos natura produxit 52.
Quid est fortitudo 56.
De Fabricio exemplum 60.
Maledicus. Qui sibi maledixerant. Antigonus uictos in seruitatem redegit idque se negauit facturum fuisse, nisi expediret his dominum habere, qui tam malam haberent linguam 55.
Detractores reprehendit 63.
Caius Cęsar fuit ferendarum contumeliarum impatiens, faciendarum cupidissimus 28.
Mollis. Contra mollitiem effoeminati 22.
Myrides adeo delicatus, ut uetarit rastro coram se fodere alieno labore lassatus 51.
Specula non mollitiei, sed uirtutis causa inuenta 92.
Debilitatem nobis induxere delicię 18.
Paulatim effoeminatur animus 33.
Addiximus animum uoluptati, cui indulgere initium omnium malorum est 55.
Mollis et delicatus Mecoenas 56.
Mollis in lasciuiam 61.
Mulcta. Animaduertit Manlius in filium et uictorem quidem. Animaduertit Brutus in liberos non factos hostes, sed futuros 18.
Erixonem, equitem Romanum, memoria nostra, quia filium suum flagellis cęciderat, populus in foro graphiis confodit 21.
Qualiter castiganda ciuium delicta 22.
Castigatio sincera cum ratione. Legum pręsides in castigando imitentur medicos 47.
Socrates seruo: Cęderem te, inquit, nisi irascerer 48.
Castigare conuenit, non irasci 48.
Plato ait: Nemo prudens punit, quia peccatum est, sed ne peccetur 49.
Castigatio boni magistratus, parentum, pręceptorum, iudicum. Qui correpti indignantur 51.
Ne homini quidem nocebimus, quia peccauit, sed ne peccet 52.
Suppliciorum instantia 53.
Sapiens punit eos qui sibi fecerunt iniuriam, nec se ulciscitur, sed illos emendat 77.
Bonis nocet qui malis parcit 85.
Res optima est non sceleratos extirpare, sed scelera. Vt fulmina paucorum periculo cadunt, omnium metu, sic animaduersiones magnarum potestatum terrent latius quam nocent 87.
Animaduertit Manlius in filium et uictorem. Brutus in liberos non factos hostes, sed futuros 145.
Militaris uirtus. Oratius Cocles. Decius 18.
Non est uictus, sed occisus aut captus, cui id contingit fortiter pugnando. Victus est autem qui cędit et se confitetur uictum 36.
Alexandrum aiunt Cenophanto canente manum ad arma misisse 49.
Acerrima uirtus est, quam ultima necessitas excutit 85.
Lacones reliquis Xerxem fugientibus deliberant, an et ipsi fugiant, et ad resistendum animantur. Honesta suasio ad fugam 112.
Athenienses deliberant, an trophea Persica tollant Xerxe minante rediturum se, nisi tollerentur 113.
Qui ter fortiter fecerit, militia uacet. Ter fortiter agentem pater in acie quarto uolentem exire retinet, nolentem abdicat 122.
Pater et filius fortiter fecerunt. Pro pręmio contendunt, uicit filius; abdicatur. Oratius, Mutius, Decius, Scipio 144.
Alexander cuidam ciuitati partem agrorum et dimidiam rerum omnium promittenti: Eo, inquit, proposito in Asiam ueni, ut non id acciperem quod dedissetis, sed ut id haberetis quod reliquissem 18.
Fabii. Lacones 33.
Virgilius, dum equi nobilitatem describeret, expressit imaginem uiri fortis et inter bella
impauidi 47.
In hoc genere laudat Catonem 47.
Cato per medias Affricę solitudines pedes duxit exercitum 52.
Fabricius hosti, ut uenenum caueret indicauit. Oratius in ponte solus hostium impetum sustinuit 60.
Medicus. Quantum debetur medico 41.
Medici curatio comparatur
medico animorum 47.
Medicum aiunt / cum regis filiam curare deberet nec sine ferro posset, dum tumentem mamam leuiter fouet, scalpellum spongia tectum induxisse. Repugnaset puella remedio palam admoto; eadem, quia non expectauit, dolorem tulit. Quędam, non nisi decępta, sanantur 57.
Musica. Pythagoras perturbationes animi lyra componebat 54.
In eos qui cantilenis student 80.
Musica quid conferat 84.
Musica 38.
Mors 2.
Mors fìliorum, amici, uxoris 3.
Ingratus est qui inuitus decędit 38.
Diodorum Epicureum laudat, quod sibi mortem consciuerit 61.
Mors nascentibus determinata 65.
Mortem filiorum lente tulit Sylla et quidam in Gręcia pater. Item Puluillus pontifex, Paulus, Lucius Bibulus, Caius Cęsar, diuus Augustus, duę Cornelię 66.
Mors omnium dolorum et solutio est et finis. Mors optimum naturę inuentum. Quibus diu uixisse nocuit 67.
Magni animi esse appetere mortem. Plato: Sapientis animum totum in morte prominere. Summum fini proximum 67.
Cornelia in morte liberorum fortis. Item Rutilia 71.
Mortis contemptor 74.
Theodorus philosophus tyranni minas contempsit. Cannius Iulius duci iussus gratias egit 74.
Fortis ad mortem 75.
De breuitate uitę. Non accepimus breuem uitam, sed fecimus 78.
Xerxis lachrymę, cum consyderasset tantam multitudinem breui morituram 80.
Consolatur dolentem de morte fratris 81.
Mortui consolatio 82.
Scipio fratris mortem modeste tulit. Alter Scipio. Lentuli. Pompei 83.
Diuus Augustus Octauiam sororem charissimam reliquit. Illa deinde filium amisit imperio successurum, si uixisset. Caius Cęsar fratrem. Item Marcus Antonius. Caius Cęsar Drusillam sororem 83.
Bona mors est homini, uitę quę extinguit mala 85.
Homo uitę commodatus est, non donatus. Lex uniuersalis est,
quę iubet nasci et mori. Male uiuunt qui se semper uicturos putant 86.
Omnes enim uitam differentes mors incerta pręuenit. Omnis itaque dies uelut ultimus ordinandus est. Vita omnis breuis est. Ideo immortalitas est mors honesta 87.
Cambysis exercitum ad Hammonem missum harena obruit 95, Moriendum est 96.
Cuiusque mortis unus terminus nec aliud mortis genus alio magis timendum 104.
Ingenti animo mors prouocanda est 107.
Mors Ciceronis 115.
De contemptu mortis 2.
Mors tam seni quam iuueni ante oculos esse debet 5.
Cato mortis contemptor. Item Scipio. Mors non timenda 9.
Quotidie morimur. Vir fortis ac sapiens non fugere debet e uita, sed exire 10.
Mors disci debet meditando. Mors cuiusque spem aliquam uitę habet, senis nullam. Viuere noluit qui mori non uult etc. 11.
Mortem contemne, et iterum 13.
Mors ubique prope est 16.
Hoc erit, inquit, post me, quod ante me fuit. Quod sapiens non eiicitur e uita, sed exit 18.
Timemus nequando moriamur, cum omne momentum mors prioris habitus sit. Vis timere, ne semel fiat quod quotidie fit 20.
An
seni liceat se ipsum interficere 20.
Mori paratus 21.
Corpus contemnit mortem, non timet 23.
Exitus Reguli, Catonis, Rutilii, Socratis, Decii 24.
Vror, sed inuictus. Exerce te, ut mortem excipias. Mortis immaturę stulta querela. Non cito, sed bene mori ad rem pertinet etc. 25.
Quidam spongiam in gulam sarsit et mortuus est, ne bestiis obiectus spectaculum aliis pręberet 26.
Mortem timentes ubique pauidi 28.
Vita non est imperfecta, si honesta est, ubicumque desinet. Si bene desinet, tota est 30.
Marcellinus ęger ęger, ut mori uelit, a quodam Stoico incitatur 30.
Vnus ex custodiarum agmine Cęsarem rogauit mortem, et ille: Nunc enim, inquit, uiuis. Nulla uita est non breuis 30.
Morieris, non quia ęgrotas, sed ęger quia uiuis 30.
Quibus uita non est breuis 31.
Libera te metu mortis et paupertatis 32.
Contra mortis metum, et quod mors non sit malum. Catonis in morte audaciam laudat. Reprehendit autem timiditatem Bruti. Mors inter illa est quę mala non sunt 33.
Omnia mortalium opera mortalitate donata sunt 41.
Diserte
Mecoenas ait: Nec tumulum curo, sepelit natura relictos. De uita breuiori non dolendum. Quid ad rem pertinet, quamdiu uites, quod uitare non possis 43.
Aliquis tam turpe putat mortem fugere quam ad mortem confugere 48.
Repentina mors Cornelii Senetionis diuitis. Mecoenatis damnat sententiam omiia mala eligentis, dum tamen uita supersit 50.
Intrepidus horam illam decretoriam prospice: non est animo suprema, sed corpori. Dies iste, quem tanquam extremum formidas, ęterni natalis est etc. Hortatur ad mortem libenter subeundam 51.
Quicquid facis, respice ad mortem 57.
Mors malum non est 62.
Mendacium. Nihil simulatio proficit 31.
Magister. Obiurgatio. Doctor 2.
Refellit Socratis dictum ad Archelaum asserentis se ob hoc ad eum docendum ire nolle, quod maius beneficium accepturus esset quam daturus 36.
Quantum pręceptori debetur 41.
Demetrius Cynicus: Plus prodesse, inquit, pauca pręcepta sapientis , dum in usu sint, quam multa, si illa non habeas ad manum 43.
Pueri institutio 51.
Periculosum pręcipere regibus. Amicissimi hominis filium Cambises peremit, cum ab eo ebrietatis argueretur 54.
Rex Persarum Arpalo ipsum a crapula amice reuocanti liberos epulandos apposuit 54.
Correptor aliorum quid obseruare debeat 57.
Quare non sic uiuat, ut uiuendum pręcipit 61.
Studiorum salutarium etiam citra affectum laudanda tractatio est 62.
Zenon et Chrysippus maiora egerunt quam duces exercitus, quam magistratus et legis latores 64.
Socrates Ephorum a foro subduxit, utiliorem componendis historiis ratus. Male enim respondent coacta ingenia: reluctante natura irritus labor est 73. Quantum nobis contulerunt qui litteris sapientię pręcepta tradiderunt 80.
Amici uitia si fers, facis tua 85.
Malo ueris offendere quam placere adulando 86.
Obiurgationi semper aliquid blande admisce. Plerique, cum stultis maledicunt, ipsi sibi conuitium faciunt. Perturpe est enim, quod obiicitur, in obiiciente cognosci. Secreto admone amicos, palam lauda. Vtilis educatio et disciplina mores facit 87.
Plus prodest magistri uiua uox et
conuictus quam sermo scriptus. Sic Zenonem Cleantes expressit 3.
Doctor non passim omnes arguat, sed quibus sperat proficere. Cinici obuios quosque monebant 11.
Gaudet profectu discipuli, tum ad perfectionem et in ea perseuerantiam hortatur 13.
Qui uitę magistri eligendi 17.
Sapientis pręcepta finita esse debent et certa 44.
An suffìciant pręcepta ad beatam uitam atque decreta 45.
Inter decreta et pręcepta. Decretum 46.
Actio pendet a uoluntate, uoluntas ab habitu animi, animus a perceptione legum uitę totius. Decreta et pręcepta sapientię 47.
Qualiter moderanda sit discendi cupiditas. Et docenti et discenti debet esse propositum, ut ille prodesse uelit, hic proficere 53.
Docentis instantia ad utilitatem audientium. Attalum laudat, quod scite admodum et ad uirtutem hortetur et deterreat a uitiis 53.
Qui aliter uiuunt quam uiuendum esse pręcipiunt 54.
Mutatio rerum 69, 74.
Nihil proprium dicas, quod mutari possit 86.
Nihil stabile 111.
Vicissitudo rerum 10.
Quicquid uides currit cum tempore 20.
Mutatio rerum alternantium 53.
Mora. Maxima porro uitę iactura dilatio est 79.
Mali et iniurii homines a pueris forma dumtaxat magnitudineque differunt 77.
Illo nocens se damnat, quo peccat die 86.
Sunt quorum corpus innoxium est, et in mille facinorum furias mens ociosa discurrit 87.
Malus non se ęstimat; cum potest, malum facit, cum non potest, posse uult 14.
Serui uitiorum 16.
Vitia ęgritudini comparantur 18.
Morbi sunt inueterata uitia et dura. Affectus sunt motus animi improbabiles etc. 20.
Nullum sine autoramento malum. Mercede te uitia sollicitant 25.
Vitiosis odio est uirtus 27.
Malis infesti sunt dii, etiam cum uidentur propicii 54.
Mala interdum speciem honesti obtulerunt 60.
Vitia contra naturam pugnant 61.
Mensura. Vitiosum est quod nimium est 73.
Geometria 84.
Senetioni, qui omnia habebat magna, Grandio cognometum inditum 112.
Geometria 38.
Memoria Senecę 3.
Cineę, Pyrrhi legati, memoria. Aulius tantum auditos uersus recitauit et suos esse dixit. Hortensii memoria 4.
Caliphisius
uolens uideri doctus emerat seruos, qui illi in memoriam reducerent uersus, quorum ipse uix principia recordabatur etc. de illo 10.
Mulier. Foeminę laus. Cornelia. Rutilia 71.
Mulier cupiditatum incontinens 77.
Aut amat aut odit mulier; nihil est tertium. 85.
Foeminis nec capillos defluere nec pedes laborare 46.
PLATO
Mundus. Totum et omne ens unum esse 66.
Mundum habere supra se tres causas ac dependere a causa incorporea 141.
/ Mundus unus. Mundus intellectualis. Intelligibilis mundus inter uisibilem et bonum medius 242.
Sex dies. Duplex opinio de origine mundi. Sententia Platonis. Mundus ex causa et boni gratia. Cur sit unus et spericus . Numerus septenarius. De elementis 243.
De uiribus proportionibusque elementorum. Mundus ex IIII elementis. De mundi anima 245,246.
Mundus ex mente et necessitate compositus. De elementis et mixtis. Aeris figura octo facies habens octoedra 251.
Vtrum sit genitus 253.
Vnus 254.
Aer et aqua inter ignem et terram 254.
Mundi generatio ex mente et necessitate [compositus] 256.
Mundus infernus. Numero 256.
Mundus creatus a Deo per Filium 329.
Corpoream substantialemque cęli formam carere materia probat Auerois ex sententia Aristotelis 340.
Zoroaster grammaticus: Mundus habet intellectuales rectores immobiles 341.
Materia mundi. Mouendi cęli ratio. Cur in circulum sperę rotantur. Mundus immutabilis esse non potest 355.
Inter mundum intelligibilem et sensibilem 393.
Mundus initio generatus; in qua sententia Moysi consonat Plato 433, 434.
Orpheus grammaticus: Cum abscondisset omnia, deinceps in lumen gratum misit ex sacro corde operans cogitata et mirabilia. Nec tempus nec locus extra mundum 434.
Plato mundum generatum diuinę bonitatis gratia dixit, id est ut diuinam referat bonitatem 435.
Matrimonium. Alceste, Pelii filia, sola elegit pro uiro suo Admeto perire. Orpheus, Iagri filius, ad inferos descendit quęsitum Euridicen uxorem 151.
Vxores communes 210.
Interdictum, nequis coniungatur cum auia, matre, filia. Sororibus autem, si Pythia perresponsa firmauerit 211.
Communes mulieres et filii 225.
Qui se bene egerit in matrimonio, honorandus 268.
Vxorem quisque a XXX anno usque ad XXXV ducat. Si antea duxerit, pecunia multetur atque dedecore 283.
Nemini aut dare dotes aut accipere liceat 287.
Non decere in ebrietate uel alia mentis perturbatione procreandis liberis operam dare 288.
Nec pauperum fugere neque diuitum affinitatem sectari pręcipue oportet. Poena nolentis uxorem ducere. Nuptiale conuiuium 292.
De procreandis liberis 293.
In steriles. Etas nubilis: puellę a XVI anno in XX masculi a XXX in XXXV. Causa agens in generando tam uir quam mulier contra Aristotelem 293.
De pueris educandis 294.
Venere ad procreationem secundum naturam utendum; a sterili abstinendum 302.
Iudex nudos mares et foeminas ad pubem usque inspiciat 306.
Mores. Vita triplex: suauis, tristis, neutra 34.
Socratis mores 167.
Criton de eo quod agendum 172.
Animę figura spectans ad mores 232.
Animarum in corpora bestiarum sibi similium transitus 246.
Vita una temperata, altera prudens, tertia fortis, quarta sana 286.
Primum animi studium, secundum corporis, tertium pecunię
287.
[De transsitu] / Locorum differentia ad mores hominum formandos 287.
De transitu in bruta 304.
Duodecim uitę hominum: circa rationem, iram, concupiscentiam 353.
Magnanimus. Homerus appellat fortem, qui oportune audere scit atque timere. Laches de fortitudine 102.
Quid sit fortitudo 104.
Metuendorum contrariorumque scientia fortitudo est 105.
Socratem difficilius pecuniis quam Aiacem ferro domari posse 157.
Quis dicitur fortis 208.
Cum magnificus quidam animus angusta in urbe natus spretis reipublicę ipsius muneribus ac multo magis contemptis reliquarum artium opificiis pro naturę dotibus ad philosophandum se confert 217.
Fortitudo aliud quam prudentia 322.
Maledicus. Lex, ut a conuitiis maledictisque abstineatur 318.
Mollis. Voluptuosa Musa in canticis et carminibus in ciuitate non acceptanda 238.
Delicię difficiles morosos et iracundos iuuenummores efficiunt 295.
Mulcta. Verum qui ratione punire aggreditur, non pręteriti sceleris causa punit. Neque enim assequi poest, ut quod est factum sit infectum, sed ad futurum respicit, ne iterum aut ipse delinquat aut alius quilibet exemplo eius adductus 82.
Vtrum melius iniusto poenas dare an non dare? 124.
Qualiter in delinquentes poena moderanda 286.
Filius ne portet iniquitatem patris 305.
Non quia peccauerunt, puniuntur, sed ut post hac et ipsi et alii iniustitiam oderint 317.
Militaris uirtus. Cleophantus, Themistoclis filius, in equestri facultate strenuus, adeo ut equis rectus insisteret rectusque ex equo iacularetur cęteraque permulta stupenda faceret. Melisias et Stephanus, Thucydidis filii, inter Athenienses palestra pręstantisimi 9.
Vtrum conducat adolescenti, ut armis pugnare perdiscat 103.
Scythę non minus fugiendo quam insequendo pugnant 104.
Socrates Alcydiadem uulneratum suis armis ab hostium ui protexit atque seruauit 157.
Ad militiam tam mares quam foeminę instituendi. Militaris lex in timidos 212.
Milites esse oportere in suos mansuetos, in alienos feroces 252.
Tyrteus poeta nihili se pendere quenquam dicit, etiam si ditissimus sit, nisi qui optime se gerat in bello 268.
Scythę in sagittando utraque manu utuntur 295.
Gymnastica duplex: saltatio et luctatio 295.
Luctationis genera. Pueri armis instruendi 296.
Medicus. Fer tecum alexipharmacum, id est medicinam prohibentem mala, nequid aduersi aliquando patiaris 15.
Plato animis, Esculapius corporibus medetur 79.
Medici sufficientissimi euaderent, si ultra artis studium inter ęgrotos conuersarentur et ipsi ęgrotarent naturaque imbecilla essent 202.
Morbi, nisi periculosissimi sint, pharmacis uitandi non sunt. Diligentia uictus corigendi et gubernandi sunt morbi 262.
Erasistratus medicus Antiocum esse amore Stratonicę captum cognouit ex pulsus mutatione 400.
Musica. Tibicines primi Marsias et discipulus eius Olympus Phrygius 19.
Socrates etiam in senectute musicę studiosus 88.
Cicadarum fabula. Musarum cantus 163.
Phtongus est sonus consonantię aptus. Ex phtongis fit harmonia. Rhitmus est ordo quidam motionis et temporis 198.
Musica moderata, quod durum est, mitigat, nimia effoeminat 203.
Diapason 204.
Sonorum genera, proportiones, consonantia. Concentibus morbi curati 247, 248.
Harmonia, concentus. Rhytmus numerus 272.
Vt iuuenes bonis figuris et bonis cantibus assuescant, non turpibus 272, 274.
Cantuum genera 279.
Musica ad mores spectans 294.
Conandum, ne pueri in cantibus et saltationibus noua unquam audeant imitari. Ęgyptii cantus et tripudia diis consecrant 296.
Nequis noua inducat. Qui cantus uiris, qui foeminis conueniat 296.
Cantores Dionysiaci cantu adolescentes trahant ad uirtutis cultum 298.
Rhapsodi cartaminum cantores 301.
Orpheus ad Apollinem grammaticus: Tu totum cęlum canora cithara temperas 353.
Mors. Non mors timenda, sed uitium 132.
Incertum, an mors sit summum bonorum, et tamen timetur, tanquam certum sit eam esse summum malorum. Socrates nulli se iniusta concessurum ob mortis metum dicit 170.
Neque in iudicio neque in bello uel mihi uel alteri omnia quibus uitemus mortem sunt facienda. Multo difficilius est prauitatem effugere quam mortem. In morte nihil mali esse: siue consopiatur anima siue transmigret 171.
Non multi faciendum esse uiuere, sed bene uiuere. Subire decet et mortem et quoduis aliud supplicium, priusquam quicquam agamus
inique 173.
Quod non liceat sibi ipsi mortem inferre. Qui philosophię incumbit, magna cum fiducia expectat mortem, sperans, cum hinc migrauerit, maxima bona se consecuturum. Mortem nihil aliud esse quam animę a corpore solutionem 176.
Sapientię compotes euademus, cum mortui fuerimus; dum autem uiuemus, nequaquam. Philosophorum meditatio est animum a corpore separare 177.
Ridiculum est, si uir qui se in uita sic comparat, ut quam proxime ad mortem accedat, ea deinde
adueniente perturbetur 177.
Cygni morti proximi dulcius canunt 180.
Socrates moriturus fìlios ac mulieres amoueri iussit, ut expeditius accederet ad uenenum 185.
Menexenus de oratione funebri 186.
Finis post senectutem unde. Mors leuissima senum 261.
Laudatio in funere 296.
Testator. Lex testamenti condendi. Intestatus 316.
Quare animi a corporibus inuiti discedant. Qui hinc decędere gestierunt. Meditatio mortis. Cruciatus in morte 430.
Mendacium. Quod etiam qui mentitur uera loquitur, quia quod est dicit 90.
Vtrum delinquat grauius, num qui mentitur uolens an qui nolens. Hippias de mendacio 95.
Mendacium omnes homines diique oderunt 198.
Ad communem ciuitatis utilitatem interdum mentiendum 199.
Mendacium interdum necessarium et pro pharmaco usurpandum ad subditorum utilitatem 211.
Mendacem a republica excludendum 220.
Infidus est qui sponte mentitur, qui non sponte amens 285.
In fallaciam legati uel pręconis 319.
Magister. Animus alitur disciplinis, sed cauendum, ne quod placet, noxium sit 81.
Me huic dedo quasi Medeę ex Colchis, ut me dissoluat et,
si uelit, elixet uel quodcunque aliud mauult, in me moliatur, modo optimum uirum efficiat. Et me illi committo, et si me excoriare uelit, excoriet, si modo pellis mihi mea non in uocem conuertatur ut Marsię, sed in uirtutem 91.
Solonis sententia: Tam diu discendum, quamdiu uiuis 104. Quibus non minus gratum est reprehendi quam reprehendere 121.
Socrates: Non humanum certe esse uidetur, quod ego mea quidem omnia omnino neglexerim etc. uestro intentus bono, dum singulos adeo tanquam pater aut frater natu maior, suadens curam uirtutis habere; neque hoc se facere mercede, sed gratis ait 170.
Pueri iocis honestis dumtaxat assuefaciendi 205.
Pręstantissimo ingenio pręditi, si male fuerint educati, pessimi fiunt 216.
Qualiiter puerorum paulatim procedat institutio 217.
Non tanquam coactos pueros in disciplinis, sed tanquam ludentes enutrias, ut et magis, ad quod quisque natura sit aptus, possis agnoscere 224.
Disciplinę diffinitio 267.
A pueritia in
disciplina meditandum, qua uirtus discitur 270.
In omnibus uiuentibus prima ipsa germina, si apte coeperint, ad naturę suę uirtutem uim habent summam ad finem sibi debitum imponendum 291.
Ne pueri sine pedagogis sint. Ad litteras decennes pueri proficis=}cantur triennioque insistant 297.
Discendorum ordo 299.
Ridiculum tibi forte uidetur me ista monere, cum tibi sint nota. Sed ego in theatris conspicio certatores a pueris prouocari, nedum ab amicis, qui zbeniuolentię studio cohortari putantur 332.
Reor equidem hominem consulentem ęgroto et circa uictum intemperato imprimis hoc suadere debere, ut modum uiuendi mutet; ac si ęgrotus in hoc obediat, tunc aliam iam illi medellam conferre. At si parere nolit, tunc consulentem ipsum uirum putabo et medicum, si eum omiserit, Quod si considendo ulterius perseuerauerit, contra putabo ignauum, scilicet atque artis expertem 333.
Qui sine magistris legendo discunt 392.
Nihil disci posse nisi docente Deo 395.
Mutatio rerum. Omnia in motu esse 46.
Motus duo genera: alterum secundum locum, alterum secundum rei naturam 47.
Motus sensus et sensibile 50.
Motuum species 54.
Mutationem animo omnibus in rebus pręterqam malis esse periculosissimam 296.
Malus. Homines ob uitia bestiis similes 76.
Quare mala cognoscens male agit 87.
Vtrum melius iniusto poenas dare an non dare 124.
Mortales uitium penitus labuntur in omne, pręcipites, quoniam facilis uia ducit ad ipsum. Hoc quia uel nobis iam tum nascentibus hęret. Virtutem ante ipsamdii posuere laborem 195.
Quęcunque bona uulgo dicuntur, deprauant animum atque impediunt: forma, diuitię, uires. Genus in ciuitate potens etc. 216.
Nemo sponte malus 262.
Iniustus infelix est, etsi cuncta bona possideat 271.
Maxima ultio, ut quis malus efficiatur 285.
Nullum iniustum sponte iniustum esse 285, 305, 306.
Mensura. Duę sunt ęqualitates 289.
Geometria 323.
Memoria. Mnemosine 264.
Memorię amissio 380.
Mulieres bellicosę. Vt mulieres una cum uiris / exerceantur. Officia mulierum 297.
Mulieres armorum studiis exercendę 298.
Magus. Poena in eos qui nodis cantibusque nocent 317.
Mandata Dei possibilia esse 407.
Mundus. Elementorum in circuitum uicissitudo: ex aqua lapis et terra et ex eadem spiritus et aer; ex aere ignis, ex igne aer, ex aere nebulę, ex nebulis pluuię, ex aqua rursus terra et lapides 256.
Mundi conditor Deus. Elementorum motus: terrę minimus, aquę maior, aeris etiam maior, ignis maximus. Aeris duę species: ęther et nubilum; aquę duę: humidum et fusile etc. 257.
Mundi generatio 259.
Mortalia et immortalia uiuentia mundus hic sortitus atque inde completus. Ita denique factus est uisibile uisibilia comprehendens animal, intelligibilis Dei imago, sensibilis, maximus, pulcherrimus, perfectissimus, [maximus] cęlum unum hoc atque unigenitum 262.
Principia rerum. Motionum genera 309.
Omnia uel natura uel fortuna uel arte fieri 311.
De motibus. De primo motu 312.
Apud antiquos metaphorice ignem dici quod efficax est ad formandum, quod formabile aerem, quod purgatorium aquam, quod solidum et stabile terram 318.
Omnium principia diuinum bonum, mens, anima 319.
Cęli contemplatio 325.
Elementa quinque. Ratio omnium diuinissima uisibilem statuit mundum 326.
Ordines tres in uniuerso: formarum, rationum, idearum 328. DIONYSIVS HALICARNASSEVS
Matrimonium. Mulier per sacras leges uiro coniuncta pecuniarum omnium sacrorumque sit socia. Lex in adulteram, item in ebriam. Spurius Seruilius primus diuortium fecit 38.
Magnanimus. Numa oblatum sibi imperium diu recusauit accipere 48.
Mollis. Aristodemus, Cumarum tyrannus, ciuium a quibus metuebat, iuuentutem molliter et delicate uiuere cogebat, ut effeminarentur 167.
Mukta. Poena pro delicti magnitudine. Virgę et secures 39.
Militaris uirtus. Romani rerum gestarum gloria magnitudineque imperii omnes antecessere 1.
Bruti et Aruntis congressus utrique lethalis 113.
Oratius Cocles solus in ponte hostium impetum tenuit. Caius Mutius Codrus solus Porsenam, Ethruscorum regem, dum Romam obsideret, occidere uoluit, et dextram igni imposuit, poenam a se exigens, quod scribam pro rege perculisset 116.
De Fabiorum cęde duplex opinio 231.
Lucius Siccius Dentatus rebus fortiter gestis clarus 267.
Magister. Virgines Vestales per annos XXX innuptę, decem annos sacra discebant, decem peragebant, decem docebant 50. PROBLEMATA ALEXANDRI APHRODISEI Mors
sicca et frigida 15. Magus.
Cur aliqui fascinant et pręsertim pueros 21. PROBLEMATA ARISTOTELIS Mores.
Cur efferis moribus et aspectu sunt, qui in nimio uel ęstu uel frigore degunt 48.
Cur genus id hominum, quod Dionysiacos technitas uocant, id est artifices Bacchanales aut histriones appellamus, improbis esse moribus consueuit 69. Maledicus.
Satyrus Clazomenius propensus ad maledicendum, dum accusaretur, eius aures
obstruserunt, postea tamen cum adhuc loquente aduersario reserassent, nequaquam continere se potuit a contumelia 33.
Medici sudorem frigidum argumentum grauis esse morbi existimant, calidum e contra decretorium esse et salutarem 70. Musica.
Hipate, nete, trite. Terentare, id est sine sermone cantare. Diapason. Punicum. Atropum. Antistrophos. Dithyrambi . Moduli enarmonii. Chorus. Diapente. Diatessaron Lichanus 52.
Dorius,
Phrigius. Magnolare 53.
Peramese. Subdorium. Subphrigium. Mixolydius. Chorus 54.
Mors.
Cur iustius existimatur hominibus uita functis opem ferre quam uiuis 66.
Magister.
Cur ictus ferulę dolorem amplius mouet quam aliud duriorum
29.
Magus.
Ruta fascinationis remedium 56, 73. PROBLEMATA PLVTARCHI
Matrimonium. Quid est quod noua nupta, cum in matrimonium datur, ignem et aquam iubetur attingere 74.
Antiqui uxorem, quę se aliqua necessitudine attigisset, non ducebant. Postea institutio, ut ad neptes usque ascendere liceret. Prohibentur coniugati mutua inter se dona accipere, ut matrimonium gratuitum sit, non mercenarium 74.
Cur uiri domum redeuntes nuncios pręmittunt ad uxores 75.
Spurius Carbilius primus Romę uxorem repudiauit 75, 79.
Quid est quod nouam nuptam limen transcendere non permittunt. Quid est quod sponsam inducentes iubent dicere: Vbi tu Caius, ego Caia. Cur in nuptiis Talasii nomen crebro iactatur 76.
Quare nec uxorem repudiare ante licebat nec nunc licet, quamquam nostris temporibus permisit Domitianus 78.
Maritus primo sponsę non in luce, sed in tenebris iungitur, quod etiam ad propriam uerecunde accedere deceat 79.
Vxores nec molere nec coquere permittebant 80.
Mense Maio uxores non ducunt. Eorum qui uxores ducunt comam hastę cuspide discriminant 81.
Cur publicis festis uirgines non nubunt, uiduę nubunt 82.
In Thracia Arai littus dici coeptum, quod dracontis dicebatur, quia ibi Andrii imprecationibus se deuouerant, si aut ipsi Pariis uxorem dedissent aut ab illis accepissent 85.
Maledictum. Laudata est Athenis sacerdos illa, quę populi iussu adduci non potuit, ut Alcybiadem execraretur. Dixit enim
precandi se causa, non imprecandi sacerdotio pręditam fuisse 78.
Elei equas finibus eductas iniri faciunt, uerentes Oenomai regis execrationem 86.
Mollis. Romanis ungi moris non erat nec aliud quicquam Gręcis seruitutem ac mollitiem attulisse putant Romani quam gymnasia et palestram etc. 77.
Apud Coos sacerdos Herculis ueste muliebri induitur 86.
Militaris uirtus. Eius qui triumphasset ossa in urbem deferre licebat.
Hoc et alii qui rem bene gessisset tributum 80.
Qui ciuem in pręlio seruasset, corona ciuica donabatur. Tarquinius puer in hostes uictorię autor bullę insigne donatus est 81.
Iuppiter Labradeus bipennem uibrans. Nam Lydi bipennem labrem appellant 86.
Musica. Tibicines ad rem diuinam adhibiti 78.
Mors. Cur eos qui in agro externo diem suum obisse falso nunciati sunt, si postea reuerterint, ianua in domum non admittuntur, sed per tegulas ascendentes intro se ipsos demittunt 74.
Quid est quod filii tecto capite parentes efferunt, filię uero nudo ac sparsis crinibus 75.
In ęde Libitinę, quę ad sepulturam pertinent, uendere consuerunt 76.
Cur in luctu mulieres albis uestibus induuntur 76.
Cur cęteri Romani Februario parentant, Decius et Brutus Decembri 77.
Mutatio rerum. Lunulas in calceis ferebant, admonentes rerum humanarum instabilitatis et mutationis, qualis est lunę 80.
Malus. Cur Genetię Manetinę rem diuinam faciunt canem immolantes et optant neminem domi nascentium bonum euenire 78.
Aliterius dicitur is quem qui cauerit, bene cum ipso putatur actum 84.
AVLVS GELIVS
Multitudo. Copiantur pro abundant 100.
Miraculum. In regionibus citra Hiberum mons ex sale mero magnus quantum demas tantum accrescit 17.
Serpens inusitatę magnitudinis
in Africa apud Bargadam 1 fluuium ab Attilio Regulo totius exercitus conflictu interemptus. Eius corium Romam missum longum pedes CXX 39.
Miracula gentis Indię. Item ex foeminis mutari in mares. Item utriusque sexus hermaphroditi siue androgyni 51.
Matrimonium. Metelli Numidici sententia quod sine uxoribus esse non possumus 3.
Socrates Xantippę uxoris iurgiis exercitus patientiam didicit. Varro in satyra: Vitium, inquit, uxoris aut ferendum aut tollendum est 8.
Matronę petierunt, ne plures uxores unus uir haberet, sed potius plures uiros una uxor 10.
Vxorem et liberos habens in honore pręlatus senioribus 14.
Mariti senis super uxore diuite atque deformi querela, quod coactus ab ea ancillam suspectam uenum dederit 17.
Quam infelix est, qui in egestate quęrit liberos 18.
Quod nullę fuerint rei uxorię actiones in urbe ante Carbilianum diuortium. Spurius Carbilius Ruga diuortium cum uxore fecit, quia liberi ex ea corporis uitio non gignerentur 28.
De iure atquemore ueterum sponsaliorum 28.
Bias: Si pulchram duxeris, habebis communem, si deformem, habebis poenam. Mediocris ergo forma eligenda est, quam Ennius statam formam appellat 35.
Artemisia Mausolum uirum amasse fertur supra omnis amorum fabulas ultraque affectionis humanę fidem. Ossa cineremque defuncti mixta odoribus contusaque in pulueris faciem aquę indidit ebibitque. Sepulchrum illi posuit memoratissimum. Agonem in laudibus eius dicundis certantium statuit propositis pręmiis. Certauit Theopompus, Theodectes, Naucrites , Isocrates.
Vicit Theopompus 59.
In adulterio uxores deprehensas ius fuisse maritis necare 62.
Spurius Carbilius Ruga primus Romę diuortium cum uxore fecit, quod sterilis esset 107.
Mores. Polytropia, id est multiplices ac uarii mores 67.
Magnanimus. Fabricius aurum contempsit pauper et nihil sibi defuturum dixit, quamdiu sensibus corporis obstiterit atque imperarit 7.
Gracchus munera contemnens 90.
Subnixo animo, id est magno et sublimi 99.
Maledicus. Cum inquinatissimis non esse conuitio decertandum 41'. Puniendis peccatis tres rationes philosophi attribuunt 41.
In uoces
petulantiores publice uindicatum 57.
Contumeliam factum itur 58.
Insectanter et grauiter uituperari minus turpe esse quam exigue atque frigide laudari 112.
Mollis. Mollities oculorum et corporis ab Archesilao philosopho cuidam opprobrata 22.
Qui coram censore nimis sonore oscitauit, prope fuit ut plecteretur, nisi uitium excusasset, quod oscedo dicitur 32.
Cur genus hominum, quod Dionysiacos technitas, id est artifices Bacchanales apellamus, improbis esse moribus consueuerunt 119.
Mulcta. Attilii Reguli a Carthaginensibus capti supplicia 39.
De quorundam supplicio 56.
Mulcta suprema, mulcta minima 63.
Mulcta unde dicta 64.
Lictor unde dicitur. Viator inter lictores 69.
Contra legem talionis 117, 118.
Acerbitas plerunque ulciscendi malefìcii, bene atque caute uiuendi disciplina est 118.
Militaris uirtus. Sicinius Dentatus ob fortitudinem appellatus Achilles Romanus etc. de illo 13.
Philippus et Sertorius membrorum lęsione lętantes ob partam gloriam 20.
Quintus Ceditius mortis contemptor. Item Leonidas Lacedemonius 23.
Romani regem Pyrrum certiorem fecerunt, ut uenenum caueret a suis; se enim nolle cum illo insidiis contendere, sed armis 23.
Siquis equum haberet gracilentum inter Romanos equites, impolitię, id est incurię notabatur 31.
Non in phaleris et ornamentis uirtutem militum consistere 33.
De coronis militaribus 33.
Valerius Coruinus Gallum prouocatorem superat coruo adiuuante 53.
Titus Manlius Torquatus- a torque, quam induit interempto Gallo prouocatore 53.
Par uigor populi Romani et Poeni 63.
Cum Philippus Athenienses pręlio superasset, Demosthenes effugit. Quod sibi obiectum sic diluit dicens: Vir fugiens et denuo pugnabit 106.
Medicus. Anates Ponticas remedium esse contra uenenum. Mithridates ueneno necari non potuit 105.
Errant medici qui uenas pro arteriis nominant, dum febrim explorant. Venę enim sunt immobiles, ex quibus sanguis tantum emitti solet. Arterię autem motu ac pulsu habitum et modum febrium demonstrant 110.
Musica. Lacedemonii in acie tibiis usi. Halyates rex fidicinis, fistula Gracchus in contione 5.
Quędam tibiarum incentiones ischiacis
medentur 31.
Neruias in fidibus brumali die alias digitis pelli, alias sonare 52.
Accentus, prosodia, notę uocum, uocum moderamenta, accentiunculę, uoculationes 84.
Quare pueri Atheniensium tibiis canere desierint, cum id ex more pręmio diu coluissent 91.
Geometria canonica, id est regularis longitudines et latitudines uocis emetitur. Longior mensura uocis ptnífyioa sic!, id est modulus, altior |Li£Aoa, id est modulatio cantus 99.
Historia super fidicine Arione 99.
Mors nihil ad nos iuxta Epicurum 13.
Quęstio quando moriens moreretur: cum iam in morte esset an tum etiam cum in uita foret 41.
Euripides poeta a canibus laceratus 92.
Liticines, siticines, sicinistę 118.
Mendacium. Aliud est mendacium dicere, aliud mentiri 66.
Vanus, id est mendax et infidus 108.
Magister. Philippus ad Aristotelem scribens, letari se dicit, non tam quod sibi filius natus sit quam quod natus sit uitę suę temporibus, a quo bene educatum eruditumque iri speraret 51.
Mutatio rerum. Ex foeminis mutari in mares non est fabulosum 51.
Malus. Qui Dianę templum incenderat ob sui memoriam, ne a quoquam nominaretur, decretum 12.
Mensura. Geometrę figuras habent. Planum quod latum et longum est. Solidum quod etiam altum est. Quod cubus et quadrantal dicitur 8.
Partes geometrię: prospectiua, dimensiua, regularis 98.
Mulier. Inter matronam et matremfamilias 109.
Magus. Voce et lingua effascinantes; alii oculis 51.
Marsi et Psylii ictibus serpentium medentes 97.
VITĘ PLVTARCHI
Multitudo. Sexcenta milia cum Dario 43.
Idem cum decies centenis milibus 45.
Quater centena milia cum Artoxerxe 114.
Miracula. Olympi altitudo X stadia 102.
Ex bobus apes, ex equis fuci, ex asinis crabrones, ex hominis medullis serpentes generantur. Hinc
heroibus draconem consecrarunt antiquiores 113.
Lapis de cęlolapsus 118.
Prodigiatempore Scyllę 122.
Satyrus dormiens captus et ad Scyllam perductus 125.
Pyrrho unum os pro dentibus 128.
Oxi fluminis aquę olei modo inungunt, non abluunt 48.
Matrimonium. Thalasius, Hymeneus. Ne sponsa pauimentum pedibus superincedat, sed sublimis in cubiculum deferatur 7.
Diuortium a Romulo institutum 8.
Coruilius Spurius primus Romę cum uxore diuortium fecit ob eius sterilitatem 10, 20.
Solę Lacenę uos uiris imperatis, cum quędam peregrina Gorgoni, Leonidę uxori, dixisset- Solę enim uiros parimus, respondit. Ignominia in eos qui nubere noluissent, exemplum Dercillę 12.
Licebat seniori probatos iuuenes uxori admittere 13.
Quomodo Thales Soloni ostendit, quare cęlibatum pręferret matrimonio 20.
Solonis lex permisit, si uir minus ad Venerem aptus sit, propinquos ad eam admittere, ne
alienum esset quod nasceretur. Dotes sustulit, pręter minimum / quid, ut coniunctionis causa amor esset, non cupiditas 22.
In eos qui ipsi senes puellam ducunt 23.
Alcibiades durus in uxorem, postea placidus 29.
Magistratus Athenis, cuius officium erat uirum et uxorem inter se dissidentes reconciliare 29.
Themistocles filiam despondens frugi ac modestum uirum pręposuit locupleti dicens se uirum magis quam pecunias quęrere 43.
Camillus iussit, ne uitarentur uiduarum connubia 45.
Cato: Omnes, inquit, homines uxoribus imperant, nos omnibus hominibus, nobis autem uxores 92.
Iam senex uxorem accepit. Item Pysistratus, Atheniensium tyrannus 95.
Hoc uitio uertitur Catoni 96.
Paulus Emilius cum Papyria diuortii causam nolens prodere , pedem porrexit dicens: Et calceus hic pulcher bonusque uidetur, sed ubi pedem intus premat, solus scio et sentio 101.
Cleomenis in uxorem charitas 110.
Tyberius Gracchus anguibus diuersi sexus pręhensis, alter interfici haruspicum responsis iuberetur, marem occidi iussit, cum mas sibiipsi mortem portenderet, femina uxori 113.
Vnde Thalasius in nuptiis inuocari coeptus 30.
Pompeius improbe Antistiam repudiauit, ut Emiliam ducat 31.
Alexander Roxanen in
matrimonio ductam non nisi omnibus solenni ritu peractis attigit, cum tamen eam arderet 47.
Lepidam Scipio repudiauerat, sed cum a Catone peteretur, rursus eam accepit 65.
Lelius unam tantum uxorem in uita cognouit 65.
Thiesta se dici malle dixit Polixeni exulantis, uiri sui, uxorem et comitem quam Dionysii dominantis sororem 74.
Demetrius Filam , quia prouectę ętatis erat, inuitus duxit, postea pręter cęteras dilexit 96.
Lex, ne uidua nubat ante decimum mensem a uiri obitu 106.
Octauia ab Antonio uiro contempta non deseruit domum eius et Octauio suadebat, ne sui causa pugnaret cum illo 108.
Magnanimus. Epimenides Phestius ex Creta Athenas ueniens, opes honoresque offerentibus nihil accępit pręter ex sacra olea ramum, et eo contentus discessit 21.
Themistocles Xerxe fuso fugatoque, cum ad uisenda cęsorum cadauera accessisset, armillas et torques passim iacentes pręteriens amico sequenti: Collige tibi, inquit. Tu enim nequaquam Themistocles es 43.
Camillus, cum Phalerios obsideret, proditorem nobilium puerorum ludi magistrum ad illos cum pueris remisit, nolens dolis, sed uirtute contendere 46.
Roma a Gallis capta quidam taciti in sellis residerunt, immoti necem expectantes nollentesque superesse amissa patria 47.
Fabricius nec pecunia permotus nec elephantis uoce territus 130.
Butes pręfectus Eronen urbem seque et amicos igne absumpsit, cum fames cogeret illos dedere se hostibus 2.
Cymon dona contempsit 3.
Pomponius acceptis uulneribus captus rogatur a Mitridate, si curatus sibi foret amicus. Si tu, inquit, Romanis amicus fueris; sin autem, me quoque inimicum habebis 7.
Calimachus Amasum incendit,
cum hostes iam in muris uidisset 8.
Alexander talenta a Dario missa contempsit, et cum Parmenio se conditionem accepturum, si Alexander esset, diceret- Et ego, inquit, si Parmenio essem 44.
Photion Harpali munera contempsit, insuper minatus, si ciuitatem corrumpere pergeret 62.
Cato Deiotari regis dona noluit accipere 65.
Cato, ne amissę libertati superesset, se ipsum intereniit 71.
. Plato Dionysii dona noluit 73.
Maledicus. Solonis lex prohibet in defunctos maledicta coniicere. In uiuos etiam in loco sacro uel in iudicio uel apud magistratum. Lacessitis tres, ęrario duas dracmas cogebatur soluere 23.
Ministrę sacrorum, cum iussę a magistratu Alcibiadem execrarentur, una ex iis ait supplicationum ad se, non execrationum officia pertinere 32.
Crassus foenum in cornu gerere dictus. Sicinius omnes passim carpens 20.
Dirę imprecationes 22.
Demosthenes a populo iussus, ut quendam accusaret, recusando dixit: Vos me, uiri Athenienses, consultorem habetis etiam inuiti, calumniatorem uero ne si uelitis quidem 86.
Aclides Iason contumeliosus in Artaxerxem 112.
Mollis. Clodius in Pompeium: Quis imperator impudicicia laborat? Quis uir uirum quęrit? Quis uno digito caput scalpit? 36.
Adolescenti in cute curanda operoso subridens Plato: Quousque, inquit, tibi carcerem ędificare perges? 137.
Mulcta. Hercules cum pelle et claua orbem peragrans et iniquos tyrannos puniens 15.
Stratonicus cauillatus, iubens Athenienses mysteria et pompas agere, Elienses ludos edere, Lacedemonios, siquis eorum peccarit, punire. Antistenes Thebanis uictoria in Lacedemonios elatis dixit tales esse pueros, qui exultant, si pedagogum conciderint 15.
Pecudibus et iumentis mulctabant sontes ante pecunię usum 26.
Ostracismos 87.
Cato dicere solitus se gratia, quam ex benefactis expectaret, priuari malle quam poenam non dare, que ex malefactis sibi deberetur 92.
Decas in carcere locus apud Lacedemonios, in quo morte damnatos strangulari mos fuit 107.
Supplicii genus disphendomena: curuatis arboribus utrinque religatum hominem dimittendo discerpere 46.
Supplicium horrendum scaphis necare, quo necatus est Metrodates Artoxerxis iussu 114.
Venefìcii poena apud Persas 115.
Militaris uirtus. Themistocli Milciadis tropheum somnos adimebat. Sic et Theseum Herculis gesta stimulabant 2.
Pugna apud Fidenas quattuor et decemmilibus cęis, maiorem dimidia parte a Romulo propria manu intereptam 9.
Tres chori diuersarum ętatum: senes
canebant: Fuimus strenui, iuuenes: Sumus, pueri: Erimus 14.
Arunx! et Brutus mutuis uulneribus conciderunt 25.
Oratius Cocles in ponte
26.
Mutius Sceuola 27.
Alcibiades inter / luctandum mordens manum aduersarii, cum audisset se mordere more foeminarum- Immo leonum, inquit 28.
Cato militem optabat non solum manu promptum, sed etiam uocis sono et uultus aspectu terribilem 36.
Camillus saucius hostes in fugam uertit 45.
Pericles dubię pugnę periculum non sponte suscipiens 53.
Fabius Clypeus uocitatus, Marcellus Gladius 58.
Marcellus prospere pugnauit cum Hannibale 67.
Quintus Fabius Maximus 70.
Marcus Marcellus 71.
Hannibal de Marcello: rem sibi cum hoste gerendam esse dixit, qui nec uictor nec uictus quiescere posset 73.
Hannibalis responsum Publio Africano interroganti, quem maximum imperatorem esse censeret 74.
Scipio puer patrem ab hostibus circumuentum seruauit 75.
Cato in confertissimos hostes irruens, pugionem, qui de manu elapsus fuerat, recuperauit inter cadauera uix inuentum 94.
Timoleon Timophanem fratrem de mediis hostibus excępit 96.
Marcus, filius Catonis, pugione amisso ut supra 103.
Scipio Africanus in adolescentia 103.
Marcus Seruilius uigesies tricies singulari certamine uictor 104.
Sparta sine moenibus 119.
Cum Argiui de agri finibus cum Lacedemoniis disceptarent , Lysander ense elato: Qui huius est, inquit, dominus, optione de agri finibus disserit 120.
Pyrrhus ducum optimus 128.
Cineę dictum de Romanis 130.
Pyrrhum a ueneno cauere iusserunt, ut esset, quem armis uincerent 130.
Homericum dictum: Fortitudinem solam inter cęteras uirtutes sępe furentes quosdam impetus habere. Pyrrhus hostis caput percutiens uno ictu totum ad ima diuisit 131.
Marius de suis uulneribus gloriabundus 133.
Eumenis pugna cum Neoptolemo 140.
Sertorius amisso equo et uulnere accepto Rhodanum armatus natando traiecit 142.
Sertorii uirtus. Sertorius cum paucis contra multos 143.
Tigranem cum ingentibus copiis superbientem Lucullus parua manu superauit 9.
Spartacus 20.
Pompeius annum quartum et uigesimum ętatis agens Affricę regionem subegit XL
dierum spacio 31.
Caius Crastinus, decem alarum ductor: Vinces, inquit, Cęsar, me autem hodie aut uiuum aut mortuum laudabis 29, 55.
Alexander ad Olympicum stadium se libenter accessurum dixit, si decertaturos secum reges habuisset 41.
Attilius, Scęua, quidam alius, Granius, Cęsar 52.
Pręsentia Catonis accendebat militum uirtutem, absentia extinguebat 70.
Lycii in oppido Xanto obsessi a Bruto se ipsos concremauere. Idem fecerant maiores eorum bello Persarum 81.
Cyrus pugnę se immiscere dignum putauit illo qui regnum appeteret 113.
Militis officium 123.
Medicus. Dea medicinam Pericli per quietem ostendit, qua, curatus est eius ędis operarius ex alto lapsus 52.
Psylli serpentum morsibus medentes 70.
Erasistratus in Antiocho morbi causam deprehendit- nimium erga nouercam amorem 100.
/
Musica. Athenis tibiis canere ab ingenuis desitum Alcibiade autore 28.
Anthistenes , cum audisset Ismenium optimum esse tibicinem: At homo nequam est, inquit. Non enim, si probus foret, tibicen esset 50.
Mors Romuli incerta, ne corpus quidem eius comparuit. Scipionis repentina, eius genus incertum 9.
Publicola morte filii audita lachrymam non emisit 26.
Institutum, ut mulieres quoque mortuę laudarentur 46.
Pericles. Cęsar inquit arbores celeriter renasci, interemptos autem homines recuperare difficillimum esse 54.
Non est quis accussandus, quod mortem fugerit, si uitam haud turpiter concupierit, neque laudandus qui illam pertulerit, si uitam contempsit 59.
Laconius Diagoram in Olympo uictorem salutauit dicens moriendum esse, ne alius in Olympum ascenderet 60.
Mors Hannibalis 74.
Quam patienter Paulus Emilius tulerit mortem filiorum 104.
Mollities est mori uelle, ut aduersa fugias 112.
Pyrrhus a foemina interemptus tegulę ictu 132.
Cęsar optimam mortem esse dixit inexpectatam 57.
Quare animal nimio frigore deficit 8L
Brutus in philosophia sermonem edidit, quo repiehendit Catonem, quod se ipsum
morte interemerit 82.
Brutus quoque sibi ipsi mortem conseiuit 84.
Vixerunt 89.
Attici in morte constantia 132.
Mendacium. Mendax Alcibiades , cum tamen habitu seueritatem prę se ferret 60.
Mendacis linguam tribus clauis configi iussit Artoxerxes 114.
Atticus mendacium neque dicebat neque pati poterat 131.
Magister. Connidas, Thesei pedagogus 1.
Cato filium a seruo Chilone erudiri noluit, sed ipse filii in omnibus magister fuit 94.
Suos castigare, non opprimi conuenit Agesilai exemplo 29.
Non minus pręceptor quam genitor amandus 41.
Mirari se dicebat Plato, quod cum iuuenes cura et artificio similes hominum bestias efficiant, non iam potius curent, ne bestiarum similes homines euadant 137.
Quo usque discipulus esse uellet interrogatus: Quo ad, inquit, meliorem ac peritiorem esse me non penitebit 137.
Malus. Sulpitius nulli flagitiosissimo secundus 122.
Demades reipublicę naufragium 58.
Aristogytonem nullibi iocundius quam in carcere sibi uisendum dixit Phocion 60.
Plato: Pręclara, inquit, ingenia, quemadmodum uirtutes maximas, eodem pacto uitia quoque maxima producere solent 94.
Minę. Alcybiades, cum percepisset se a populo Atheniensi morte damnatum: At ego, inquit, ostendam illis Alcybiadem uiuere 32.
Romani legatis Volscorum agrum bello ademptum repetentibus responderunt priores quidem Volscos arma sumpsisse, posteriores ea se deposituros 38.
Mutuum. Cato sine foenore indigentibus mutuabat 65.
Atticus pecuniam sine foenore, sine ulla stipulatione credidit 131.
Mensura. Modius, qui Athenis medimnus 131.
Mulier. Cornelię, uxoris Metelli, filię Scipionis, laus 37.
Matronas defunctas laudandi mos 51.
Phocionis uxoris modestia laudatur 61.
LACTANTIVS FIRMIANVS
Mundus a Deo factus 38.
Elementa Deus distinxit, qualitates,
tempora 39.
Mundum non esse ęternum 41.
Quando et
quare factus a Deo mundus 147.
Ratio mundi non potest ab homine apprehendi 148.
Errauerunt philosophi de ratione mundi, qui Dei prouidentia gubernatur 149.
Mundus cuius causa factus 151.
Quare creatus 153.
De fine mundi et ętate 160.
De renouatione mundi 168.
Varię opiniones de mundi opificio et gubernatione 173.
Quod Dei pro uidentia factus sit et gubernetur 174.
Vtrum unius Dei an plurium 176.
Quod Deus administrat mundum et regit hominum actus 180.
Miracula ueterum scripta ad confirmationem erroris 35.
Miracula gentilium a diabolo 47.
Matrimonium. Aqua et igni nuptiarum foedera sancita 40.
Contra eos qui dixerunt etiam matrimonia communia esse debere 68.
De licito coitu et illicito 143.
Magnanimus . Qui se pro salute ciuium deuouerunt 58.
Mendacium fugiendum 138.
Magister debet ipse facere quod aliis pręcipit, sicut fecit Christus. Quod cęlestem doctorem perfectum esse oporteat 92.
Pręstantissimum esse homines ad ueritatem et iustitiam erudire 124.
Malus. Prauitatis causa ignoratio sui 2.
Quod impietas sub Ioue coeperit, quę aureum sęculum exclusit 103.
Quod mali omnes malos esse putant 106.
MARIA. De conceptu et partu Virginis prędicto a philosophis 81.
Mulieres uirorum officiis fungi non decere, contra Platonem 68.
Themiste sola philosophiam didicisse dicitur 70.
Mandata Dei. Quam efficax sit lex Dei et Ecclesię sacramenta 71.
Quomodo pręcepta Dei a philosophicis dissident 138.
Mors. Contra eos qui dicunt: Mors nihil ad nos 64.
Qui sibi ipsis mortem consciuerunt 65.
Mors talis qualis uita 66.
Mortis contemptus quomodo uirtus est 137.
Mortes duę homini proponuntur 156.
LAERTIVS
Mundus.
Duo principia malum et bonum demonem 3 .
Mundum genitum mortalemque 4 .
Anaximander primus terrę ac maris circuitus descripsit et spheram construxit 16 .
Anaxagoras: Omnia simul erant; accessit mens eaque composuit. Mundus ex atomis 16 .
Cęlum dixit ex lapidibus compositum 17 .
Plato duo principia ponit: Deum et materiam. Mundum ex elementis et quę in mundo sunt.
Item a Deo conditum et animatum 35 , 36 .
Ex omnibus, quę subsisterent corporibus, factum esse cęlum opinatur 36 .
Aristoteles quintum elementum esse dicit ex quo sunt cęlestia 48 .
De physica ratione. De mundo. Sol, causę,
mathematici. Duo principia: faciens ac patiens. / Corpus 74 .
De elementis. De cęlo. De mundo, quod corruptibilis sit 75 .
Materia uel substantia 76 .
Iris. Cometę. Pluuia. Pruina. Grando. Nix. Corruscatio. Tonitrus. Fulmen. Typhon.
Pręster. Circuli. Zodiacus. Zonę V 76 .
Pythagoricis placet principium omnium esse monadem. Elementa. Mundus. Terra. Antipodes.
Aer. Ęther. Sydera 83 .
Empedocles ait cęlum ipsum chrystalli optinere speciem 86 .
Hippasus ait diffinitum esse tempus mundanę mutationis 87 .
Heraclitus unum esse mundum eumque ex igne nasci et rursus per quosdam ambitus per uices
hoc omne sęculum ignescere. Id autem fato fieri atque hoc omne esse finitum 89 .
Xenophanes: mundos infinitos esse neque uariabiles dixit 90 .
Parmenides uero esse elementa dixit ignem et humidum. Illum opificis, hoc materię tenere
ordinem 90 .
Melisso uisum est hoc omne infinitum esse et immutabile atque immobile et unum sibi ipsi
simile ac plenum motumque non esse, uerum uideri esse 91 .
Zeno Eleates mundos plures esse dixit uacuumque non esse. Leucippus infinita omnia et in
se ipsa commutari etc. mundosque infinitos esse 91 .
Idem putat Democritus. Principia autem esse atomos 92 .
Diogenes Apolloniates ait elementum esse aerem, mundos infìnitos et inane infinitum
densumque aerem et rarescentem mundos gignere. Nihil ex
eo quod non sit fieri neque in id quod minime sit corrumpi 94 .
Ex nihilo nihil etc. Est semper tale, fuit et erit. Locus et inane sit necesse est.
Alioquin corpora non haberent, ubi se mouerent. Omne istud infinitum esse. Atomi.
Mundi infiniti. Motus 100 .
Atomus uisibilis. Atomi magnitudo et motus. Infinitum
103 .
Vacuum motum solummodo corporibus prębet 104 .
Mundos interire 104 .
Quid sit mundus. Quod infiniti sint mundi.
Miracula.
Epimenides pestilentiam sedauit 14 .
Lapis de cęlo lapsus 17 .
Diogenes, cum adolescentem quendam plurimi inspicerent, ille sinum lupinis complens se
incuruabat. Multitudine in eum conuersa, mirari se quomodo illo dimisso se intuerentur 58 .
Empedocles quoque pestilentiam sedauit 85 .
Heraclides ait ex luna aliquando cecidisse hominem 86 .
Terrę motus apud quos crebro contingunt, admirationi non sunt. Sol itidem quìa quotidie
cernitur 96 .
Timon ad eum qui cuncta mirabatur: Quid autem non miraris, inquit, quia tres cum simus,
quattuor tantum habemus oculos 98 .
Matrimonium.
Thales noluit inire connubium, et cur filios non procrearet, interrogatus, filiorum
amore non se teneri respondit 5 .
Vxorem humilem apparatu modico ducendam 10 .
Pitacus pari nubendum consulit 11 .
Filias ętate / uirgines, sensu mulieres nuptui loca.
Vxorem sibi parem eligendam 12 .
Socrates interrogatus, esset ne uxor ducenda? Vtrumuis, inquit, egeris, penitentia non
carebis 19 .
Menedemus, quod uxor ducenda sit sapienti 28 .
Bias Boristhenites: Si turpem duxeris, habebis poenam, sin formosam,
communis erit 43 , 44 .
Sapientem ducturum uxorem liberorum causa 54 .
Diogenes laudabat eos, qui uxores ducturi fuissent et non ducerent 56 .
Dicebat uxores communes oportere, nuptias nihil appellans 60 .
Hipparchia nulli nubere maluit quam Crati philosopho, ob hoc tantum quia philosophus et
ipsa philosophiam didicit 62 .
Placet Stoicis uxores esse communes 74 .
Pythagoras uidisse se ait apud inferos eos cruciari qui suis uxorìbus
congredi nollent 82 .
Theana, Pythagorę mater, rogata , quando mulier a uiro munda sit,
dixisse fertur: a suo quidem continuo, ab alienis uero nunquam 83 .
Apud Persas filiabus misceri legitimum est, quod Gręcis nefarium existimatur. Idem
uxores habent communes 96 .
Mulieri non congressurum sapientem quam leges interdicant 108 .
Magnanimus.
Ad solem sedenti Diogeni assistens Alexander ait: Pete a me quod uis. At ille: Noli,
inquit, mihi umbram facere 57 .
Heraclitus fratri cessit regnum 89 .
Maledicus.
Amico noli maledicere, ne inimico quidem 10 .
Socrates dicenti Alcibiadi non esse tolerabilem Xantippen adeo morosam: Atque, ait, ego
hisce iam pridem assuetus sum, ac si iugiter sonum troclearum hauriam. An uero tu non toleras
clamore perstrepentes anseres. Illo dicente: At mihi oua pullosque pariunt- Et mihi, inquit,
Xantippe filios gignit 19 .
Aristippus, cum aliquando conuitiis ageretur, abibat. Insectore uero
persequente ac dicente: Cur fugis? Quoniam inquit, maledicendi tu potestatem habes, ego
abeundi 22 .
In Platonem conuitia 31 .
In Aristotelem 46 .
Aristoteles ei a quo conuitiis agebatur [Insectatore uero persequente ac dicente:
Cur fugis] postremo dicenti: Num te satis obtudi- Hercules, inquit,
non tibi animum intendi 74 .
Cum audisset se a quodam maledictis lacessitum - Absentem, inquit
etiam uerberat 47 .
Antisthenes, cum audisset Platonem aliquando sibi maledicere: Regium, inquit, est male
audire, cum benefeceris 54 .
Eos hortabatur qui maledictis incesserentur, tolerare magis quam si lapidibus se
quispiam ageret 54 .
Diogenes circumstantibus se adolescentibus atque dicentibus: Cauebimus, ne mordeas nos-
Bono, inquit, estote animo, filioli. Canis betas minime manducat 57 .
Rogatus, quę nam perniciosissime morderet bellua: Ex feris, inquit, obtrectator, ex
mitioribus autem adulator 58 .
Crates scorta ex industria insectabatur maledictis, una et se ipsum exercens / ad perferenda conuitia. Conuerso ad solem uultu non loquendum id
est maioribus non detrahendum 82 .
Mollis.
Diogenes ei qui a famulo calciabatur: Nondum, ait, beatus es, nisi te etiam abstergat.
Hoc autem erit, si mancus fueris 57 .
De illo qui se nimio studio componeret et quandoque uehiculum quoddam lente segniterque
transcenderet: Merito, inquit, suspectum habet lutum. Neque enim se in illo uelut in speculo
intueri potest 64 .
Zeno cuidam unguentis delibuto: Quis, ait, mulierem olet 65 .
Chrysippus multa turpia et obscena scripsisse dicitur 79 .
Mulcta.
Non peccantes modo, uerum etiam peccare gestientes puni 13 .
Militaris uirtus.
Qui in pręlio occubuissent, Solon pręmiis illustrandos pręcepit filiosque illorum
publice alendos atque erudiendos 8 .
Architam Pythagoricum, cum exercitui pręesset, nunquam fuisse superatum 86 .
Zeno Eleates a Nearco tyranno comprehensus, cum de consciis
interrogaretur, omnes illius amicos nominauit, ad aurem autem se ei loqui uelle ostendens
mordicum apprehensam dentibus perforauit 92 .
Medicinę
quinque species: medicabilis, chyrurgica, dietica, 3 morborum ratio, doloris
liberatio 36 .
Diogenes, cum uidisset ignauum luctatorem medicinam profitentem: Quid hoc, inquit. Num
ut eos qui te aliquando uicerunt, nunc ipse deiicias 59 .
Musica.
Socrates fidibus canere didicit, quando illi opportunum fuit, minime pudendum dicens,
quod quisque nesciat, discere 19 .
Musice tres diuisiones: cantu, cantu et pulsu, pulsu tantum 36 .
Diogenes cytharedum qui semperab auditoribus deserebatur, ita salutabat: Salue, galle;
illo autem dicente cur ita: Quia, inquit, canens omnes excitas 58 .
Ad eum qui musicam sibi pręferebat ait: Nam uirorum sententiis bene se habent urbes
atque domus, non cantibus nec pulsibus 63 .
Cantibus ad lyram utendum laudeque deorum uirorumque pręstantium 82 .
Mors.
Thales uitam nihil a morte differre dixit. Et cum quispiam diceret: Cur ergo non
moreris?- Quia nihil differt, inquit 6 .
Solon moriens in Cypro Salaminam ossa sua transferenda mandauit et in cinerem soluta per
prouinciam spargenda 9 .
Chilo mortuus immodica lętitia 10 .
Pherecidem aiunt e monte Coricio se deiecisse, alii a pediculis consumptum 15 .
Anaxagoras indignanti homini, quod in alieno solo moreretur: Bono, inquit, esto animo.
Idem enim undique in infernum descensus est. Filiorum morte audita: Sciebam inquit, me
genuisse mortales. Socrates referenti, quod illum Athenienses mori decreuissent: Et natura
illos, inquit. Dicente sibi uxore: Iniuste morieris- An tu, inquit, iuste malles? Post diem
tertium se moriturum dixit. Noluit pallio preciosiore inuolui quam quo utebatur uiuens 19 .
Fertur Xenophon coronatus sacrificasse, et cum filium corruisse didicit, coronam
deposuisse. Vbi uero acriter pugnantem / oppetiisse
comperit, eam rursus capiti imposuisse 2 .
Aristippus, cum naui tempestate iactatus timeret et quidam quęreret: Cur uos periti
timetis, nos imperiti non metuimus?- Non enim de eadem anima metuimus 22 .
Xenocrates moritur noctu, cum in sartaginem forte offendisset 40 .
Bion cuncta perpeti magis quam mori paratus 44 .
Carneades hausto ueneno mortuus est 44 .
Demetrius ab aspide manu morsus ex uita migrauit 52 .
Antisthenes rogatus, quidnam apud homines esset beatius: Felicem, inquit, mori 54 .
Diogenes aliquando ad Anthistenem ęgrotantem intrauerat siccam habens.
Ad quem ille cum diceret: Quis me doloribus absoluet- Ille ostensa sicca: Hic,
inquit. Et ille: Doloribus, dixi, non uita 55 .
Diogenes Perdica comminante, nisi ad se pergeret, illum se occisurum: Nihil, inquit,
magnum facies. Nam et cantharus et phalangium id facerent 57 .
Interrogatus, an mala esset mors- Quo nam, inquit, modo mala, quam pręsentem non
sentimus? 59 .
De morte eius uaria opinio: alii quod bouis pedem crudum comederit, alii quod spiritum
continuerit, alii a cane morsum, cum polipum eis partiret 60 .
Crates morti proximus: Perge, inquit, iam, amice, perge ad inferni sedes 61 .
Zeno ob parsimoniam uictus XC uitę anno excessit incolumis atque integer ac sine morbo
65 .
Rationabiliter aiunt sapientem se ipsum educturum ex uita et patrię et amicorum causa 74 .
Aristo, cum caluus esset, ęstum solis excępisse capite atque ita functum esse 77 .
Cleantes iam senex inedia se confecit 78 .
Chrysippum alii uino, alii risu nimio expirasse 79 .
Stramenta semper habenda colligata. Peregre proficiscenti non redeundum 82 .
Pythagoras persecutores fugiens ante agrum fabis plenum substitit, malens occidi quam
fabas calcare 84 .
Heraclitus, cum se fimo quidem, in quem ingressus fuerat, eximere non posset, a canibus
discerpitur 89 .
Epicurum obisse calculo urinę exitum impediente 100 .
Quod mors nihil ad nos, et uanus qui illam timet 109 .
Mors nihil ad nos. Quod enim dissoluitur, sensu priuatur; quod autem sensu caret, nihil
ad nos 110 .
Mendacium.
Aristoteles interrogatus, quid mendaces lucrarentur: Vt, cum uera, inquit, dixerint, non
illis credatur 46 .
Quomodo persuaserit Pythagoras se ad inferos fuisse 83 .
Magister.
Aristippus percunctanti Dyonisio: Cur philosophi diuitum limina terunt, philosophorum
uero diuites non ita Quod illi, inquit, sciunt quibus indigent, isti nesciunt.
Indignanti cuidam ac dicenti, quod philosophos cerneret semper obsidere diuitum fores- Et
medici, inquit, languentium ianuas frequentant 22 .
Interrogánti Dionysio ad quid uenisset: Vt, inquit, quę non habeo, accipiam
23 .
Mitrodidactus, id est amatredoctus 23 .
Aristoteles tria dicebat pueris esse / necessaria:
ingenium, exercitationem, disciplinam. Interrogatus, quo pacto egregie proficerent- Si
excellentiores, ait, prosequentes tardiores non attendant 47 .
Sophocles, Amphiclidę filius, legem tulerat, ut nequis philosophorum pręesset scholę,
nisi id senatus ac plebs decreuisset. Qui secus faceret, capitale esset. Aristotelles de Theophrasto et Calisthene fertur dixisse, quod de illo et Xenocrate Plato:
alterum freno, alterum egere calcaribus 48 .
Licon aiebat oportere adiungi pueris pudorem et laudis studium uelut equis calcar atque
frenum 51 .
Demetrius iuuenes asserebat oportere domi quidem parentes, in Pudor itineribus autem occursantes, in solitudine se ipsos reuereri 52 .
Antisthenes commorans in Pyreo quotidie XL stadiis emensis audiebat Socratem. Interrogatus, cur paucos haberet discipulos
Quod, inquit, argentea illos uirga eiicio. Cur in discipulos acriter inueheretur- Et medici,
inquit, in languidos 54 .
Adolescenti se illi in disciplina dare uolenti an interroganti, qua re sibi opus esset
Libro, inquit, nouo et stilo nouo nouaque tabella, animum, scilicet significans 54 .
Interrogatus, quęnam esset disciplina magis necessaria-
Mala, inquit, dediscere 54 .
Diogenes perseuerantia uicit, ut ab Antisthene in disciplinam susciperetur, cum ille
neminem reciperet 55 .
Diogenes oratores arguebat, quod studerent iusta dicere, non autem facere. Captus ac
uenditus, cum rogaretur, quid sciret agere, respondit scire se uiris imperare atque ad
pręconem: Prędica, inquit, quisnam sibi dominum emere uult 56 .
Quomodo Xeniadę, emptoris sui, filios instituit 56 .
Laudabatur puer ad illum adductus, quod ingenio excelleret essetque optimis moribus.
Quid ergo, inquit, me indiget? 59 .
Xeniades emptum filiis pręceptorem dedit et domui pręfecit, et ait: Bonus demon domum
meam intrauit 60 .
Polemon ad Zenonem, cum illum audiret- Non latet nos, Zeno, ait, te per horti ianuas
irrepere furarique dogmata eaque Phoenicum tibi more circumdare. Optimus ille quidem qui
paret recta docenti 65 .
Oleo sedem non tergendam, id est seruis non blandiendum 82 .
Malus.
Tribunali publicisque suggestis Solonis decreto arcetur 8 .
Theodorus furto, adulterio, sacrilegio usurum sapientem, cum tempestiuum erit 25 .
Iniquitas in tria scinditur: lex mala, legis bonę pręuaricatio, lex nulla 38 .
Aristoteles ait uitium ad miseriam et infelicem uitam sufficere 48 .
Diogenes musicos in ius uocabat, quod cum lyrę cprdas congrue aptarent, animi mores
inconcinnos haberent 56 .
Intuitus aliquando centauros duos pessime pictos ait: Quis horum deterior est 58 .
Dicenti malum esse uiuere - Non, inquit, uiuere
malum est, sed male uiuere 58 .
Zeno dixit inimicos et alienos inuicem qui probitati non studeant, e contra amicos qui
student 66 .
Malum et impium sine Deo esse. Quod duplici ratione accipitur, siue quod Deo contrarius
dicatur siue quod aspernetur Deum 72 .
Minas
nemini intendas, ait Chilo. Esse enim muliebre 10 .
Mensura.
Geometrię pręcepta primum a Thalete tradita 5 .
Pyramides mensus est umbram asseruando 5 .
Pythagoras geometriam perfecisse dicitur, Moeris initia inuenisse 82 .
Pythagoras hecatuOnben immolauit, cum inuenisset triangulum
orthogonii latus tantundem ualere, quantum quę illum contineret 82 .
Primus Gręcis pondera mensurasque inuenit 82 .
Memoria.
Cleantem Zeno cęreis durioribus tabulis comparasse solebat, quę uix quidem et cum
difficultate, quę inscripta fuerint, seruant diutius 66 .
Phantasia est impressa in animo nominis figura. Differt phantasia a phantasmate.
Phantasię sensibiles et non sensibiles, rationales et irrationales 67 .
Mulier.
Diogenes, cum uidisset alinquando mulieres ex oliuę arbore suffocatas: Vtinam, inquit,
arbores cęterę fructum huiusmodi tulissent 58 .
Hipparchia philosophiam didicit 62 .
Magus.
Pythagoram magia insignem dixit Timon 84 .
Empedocles dicitur magiam exercuisse et professus pharmaca, quibus et morbi et senectus
arceantur, et uentorum uel noxii pellantur flatus uel salubres ac lęti adhibeantur, mortui
item reuiuiscant 85 .
QVINTVS CVRTIVS
Magnanimus.
Qui Sydone regnare noluerunt 8 .
XXX auri talenta noluit accipere Alexander pro captiuis, sed gratuito dimittere 16 .
Fortium uirorum est magis mortem contemnere quam odisse uitam 25 .
Alexander Scythas captiuos omnes sine precio remisit, ut fidem faceret sibi cum
ferocissimis gentium de fortitudine, non de ira fuisse certamen 42 .
Sogdianorum magnanimitatem admiratus Alexander; quos ad supplicium duci iusserat,
liberos dimisit 43 .
Oppidum apud Sobos cum Alexander obsideret, oppidani se ac sua igni absumpserunt 56 .
Mollis.
Indorum rex, cum capillum pectit atque ornat, tunc responsa legationibus, tunc iura
popularibus reddit 50 .
Militaris uirtus.
Acies Alexandri. Alexander noluit, ut sui consuiebant, noctu inuadere Darium,
sed die 17 .
Agis uirtus: cum hasta per foemora confossus poplitibus se excepisset 28 .
Satibarzanis et Erigui singulare certamen 39 .
Petram Dorinim expugnat Alexander frustra olim ab Hercule obsessam 51 .
Alexander solus in urbem hostium desiliit 57 .
Ex uulnere moribundus eum qui uulnerauerat ad spoliandum accurrentem, occidit 57 .
Cito gloria obsolescit in sordidis hostibus, nec quicquam indignius est quam consumi
eam, ubi non possit ostendi 58 .
Dioxippi et Horatę singulare certamen 59 .
Medicus.
Philippo medico multum fidens Alexander 3 .
Alexander Philippi curatione conualuit 4 .
Remedium allatum Ptolomeo per quietem 60 .
Matrimonium.
Simitrides duos ex sua matre filios habens. Quippe apud eos parentibus stupro coire cum
liberis fas est 45 .
Indi in Sophitis regno nuptiis coeunt, non genere ac nobilitate coniunctis, sed electa
corporum specie, quia eadem ęstimatur in liberis 54 .
Mors.
Persę sibi ipsis mortem consciuere, ne uiui in hostium potestatem uenirent 24 .
Indorum sapientes occupare fati diem pulchrum putant et uiuos se cremari iubent. Quis
autem segnis ętas aut incommoda ualitudo est, expectatam mortem pro dedecore
uitę habent etc. 50 .
Sed unicum bonum diutumam uitam existimantes sępe acerba mors occupat 58 .
Mors Alexandri et militum moeror 63 .
Persarum mos in funere 64 .
Vis ueneni ferrum quoque exurens. Vngula iumenti dumtaxat patiens omne constat.
Sucistygem appellant fontem in Macedonia, ex quo pestiferum uirus emanat 67 .
Malus.
Alexandrum uitia uicerunt 28 .
Mulier.
Non aliam contumeliam magis Persarum foeminę accipiunt quam admouere lanę manus 22 .
Amazonum regina uenit ad Alexandrum 30 .
POLIBIVS
Mundus. Locorum notio. Diuisio orbis terre 45.
Mores ex natura locorum hominibus insiti 67.
Mulcta. De Gescone sumptum crudele supplicium 19.
Militaris uirtus. Amilcar optimus ac sapientissimus dux.
Romanorum uirtus, audacia, magnitudo animi 16.
Illyriorum res gestę 24.
Optimi ducis officium 55.
Achei et terrestri et nauali pugna pręstantes 79.
Musica ad naturę feritatem mitigandam instituta 66.
Malus. Clitorii quendam qui ipsis dedecori erat apud se genitum negauerunt 34.
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Mundus. Magorum studium circa cęlestia 65.
Tabula Aristagorę 112.
Heraclitus Ephesius cuncta ex igne fieri arbitratus est et in idem elementum omnia resolui. Mundum animatum esse demonumque omnia plena 112.
Multitudo. Semiramidis copię quinquies supra tricies centummilia hominum 5.
Vndecies centummilia Iudeorum censa, qui arma ferre poterant, pręter tribum Beniamin et Leui 53.
Asę exercitus quingentaquinquagintamilia 58.
Iosaphati nouies centummilia 59.
In castris Ozię CCCLXXX hominum milia 64.
Scythicę multitudinis argentum sagittarum, cuspides cum singulę a singulis offerrentur , conflatę ahenum sexcentarum amphorarum capax confecerunt 105.
Gręci pauci innumeram Persarum multitudinem fundunt 122.
Xerxis copię 127.
Gangaridum multitudo 230.
CCC milia Gallorum 247.
Naues CCC, elephanti CLX 250.
Conscriptę in Italia copię pedes septies centena milia et septuaginta equitum 261.
Pauci Romani multitudinem Poenorum superant 282.
Mitridatis copię CC milia peditum, L equitum, naues CCC 351.
Tygranes auxiliariorum copiis confisus doluit, quod cum solo Lucullo esset conflicturus, et non cum omnibus Romanis 361.
Heluetiorum ac sociorum numerus 369.
CCCCXXX milia Germanorum 373.
Miraeula. Neruios quotannis singulos in lupos transfigurari 3.
Mures nocte una neruis lorisque abrosis totum pene Arabum exercitum scutis et arcubus spoliarunt 74.
In Albano monte lapidibus pluit 79.
Prodigium in Seruio Tullo infante 84.
Mula parit 101.
Vulturnus et Glanis amnes retro flexerunt cursum 117.
Titus Latinus contempto numinis imperio filium amisit, ipse ęgrotauit 118.
Stadia circiter CC a Susis puteus, ex quo aqua hausta in oleum, bitumen et salem concrescit 122.
Equa leporem enixa, mula mulum 127.
Caput sine sutura solidum. Vnum os pro dentibus. Ossa hominis quinum cubitorm 133.
Saxum ingens de cęlo cecidit 137.
Cęlum ardere uisum 138.
Prodigia 259, 269, 281, 283, 285,286,292,293,294,297, 300, 301, 303, 305, 306, 307, 310,311, 313, 314,320,321.
Monstrum 333.
Mirificus fulminis casus 346.
Satyrus ad Syllam perducitur. Prodigia 354.
Terrę motu in Syria CLXX milia interiere 356.
Prodigia 385, 387, 418.
Quę Galbę mortem pręcesserunt 420.
In euersione Hierusalem prodigia 425.
Ostenta sub Antonio Pio 430.
Matrimonium. Agathyrsis uxores communes 3.
Sarmaticis Scytharum uirginibus non prius nubere mos fuit quam hostem peremissent 4.
Menon dolore percitus adempta sibi coniuge collum laqueo implicuit 4.
Arabes cum matre et sororibus coeunt pecudum ritu. Adulter capite plectitur. Alterius sanguinis congressus pro adulterio est 16.
Polixena ab Achille adamatur 40.
Dido post uirum mori maluit quam uel regi nubere 55.
Gorgo, Leonidis uxor, cum audiret Laconicas mulieres solas uiris imperare: Merito, inquit. Nam solę uiros pariunt. Nubendi mos apud Laconas 63.
Apud Medos minus septem uxores habere non licet 65.
Lex uiri et uxoris 70.
Nullum amplius patri ius in filium est, ubi illius iussu duxerit uxorem 70.
Sabinarum raptus. Thalassius 70.
Licebat Atticis mulieribus ex mariti propinquis aliquem admittere, cum maritus ad rem non esset idoneus 86.
Dotes pecuniarię sublatę apud Athenienses 86.
Pręmia capiunt, qui uno anno plures procrearint filios 91.
Nubendi modus apud Assyrios 92.
Massagetę singuli uxorem
ducunt eaque communiter utuntur 94.
Minianim uxores Lacenę carceres ingressę mutatis uestibus uiros emiserunt, ipsę uirili habitu eorum loco resedere 107.
Crestones uxores multas habent, charissima super mortuum iugulatur 111.
Themistocles dicere solitus Gręcis Athenienses imperare, se Atheniensibus, sibi coniugem, coniugi
filium. Filias matrimonio locare uolentibus magis uirum sine pecuniis quam pecunias sine uiro quęri oportere pręcipiebat 132.
Artaxerxes Vastim inobedientem repudiauit et Hesterem superduxit 142.
Connubium nobilium et plebis commune 147, 148.
Discordia Ardeatum ob puellę nuptias 148.
Druidę tantundem cum dote uxoris conferunt, fructum asseruant, totum ei cędit qui superstes fuerit 185.
Alexander Phereus coniugis fraude periit 195.
Samnitum mos quotannis, ut uirgo optima optimo locaretur 203.
Darius filiam Alexandro collocare tentat 214.
Alexander Roxanen ducit 227.
In Cathea connubia formę pręstantia conciliantur 229.
Alexander Statyram ducit 232.
Nulli fas erat ad pudicicię aram sacrificare, nisi qui uni nupsisset 239.
Demetrii admonitus nubendum esse supra naturam, ubi lucrum ostenderetur 242.
Per uim collocatę semet interimunt 245.
Caruilius Ruga togatorum primus cum uxore diuortium fecit 258.
Masinissa Sophonisbam cupide sibi iungit 302.
Aemilius excusauit diuortium, quod solus quoque conscius esset, qua parte pedis se calceus offenderet 326.
Cur Cato senior iam uxorem duxerit 326.
Titus Gracchus ante uxorem Corneliam mori optauit 335.
Metelli uerba de ineundis connubiis 337.
Germani unica uxore contenti 347.
Mithridatis uxor perfida 351.
Corneliam duxit Sylla urbanitate eius delectatus. Lepidus nuncio de adultero uxoris accepto moerore confectus periit 357.
Quod uxor non solum crimine, sed etiam suspicione debet carere 367.
Portia Bruti morte audita ardentis prunę haustu extinguitur 395.
Ante decimum mensem a mariti interitu nubere non licebat 397.
Octauię obseruantia in Antonium, quamuis ab eo contemneretur 403.
Qui primus Romę uxorem repudiauit 409.
Nerua lege prohibuit fratris sororisue filiam uxorem haberi 421.
Vxor dignitatis nomen est, non uoluptatis 429.
Miseria hominis. Thrausi natos plorant, mortuos lęti efferunt 111.
Mores Scytharum 3.
Ęgyptiorum ritus 14.
Mores Cretensium 25.
Medorum mores 65.
Lydorum instituta 67.
Persarum 91.
Massagetarum 94.
Getharum mores, Crestonum, Thracum reliquorum 111.
Gallorum 185.
Germanorum 347.
Sueuorum ritus 373.
Britannię ritus 374.
Partorum mores 376.
Pannonum ritus 403.
Magnanimus. Zamarias, ne uiuus in militum potestatem ueniret, se ipsum cum regia domo concremauit 58.
Seniores Romani se pro patria deuouent 186.
Dion arce Syracusanis tradita maluit priuatus uiuere quam ut tyrannus dominari 200.
Alexandrum Macedonia non capit 209.
Pori regis capti magnanimitas 229.
Curius aurum
contempsit 245.
Pyrrhus Romanis captiuos sine / precio restituit,
quod se de gloria tantum certare diceret. Fabricius nec auro motus nec uoce elephanti. Romani Cyneam dona ferentem non acceperunt 247.
Fabricius Pyrrho medici sui perfidiam detexit, nolens cum illo dolo, sed uirtute certare 247.
In Curio auri contemptus 250.
Regulus persuasit, ne captiui commutarentur et ad supplicium rediit 256.
Saguntini in ignem se et sua deiiciunt, cum a Poeno expugnarentur 265.
Item Astrapenses a Romanis obsessi 298.
Scipio filium gratis recipere captum noluit ea lege, ut Antiocho pacem a Romanis conciliaret 315.
Theoxena se et nepotes occidit, ne Philippo ludibrio essent 321.
Emilius aurum contempsit 324.
Mumii continentia, ut ex Corinthiaca pręda nihil attigerit 333.
Numantini se et sua perdunt, hosti prędam inuidentes 336.
Thalenses, ubi se captos iri uident, se et sua incendunt 344.
Cato Ptolomeo non assurrexit 368.
Cato consulatus repulsam nihil grauate tulit 380.
Tyberius abiecta reipublicę cura Capreensem secessum petiit 412.
Maledicus. Atheniensium lex, ne in defunctos maledicta iacerentur, nec in sacro, nec in iudicio ciui conuicium facerent 86.
Alcybiades execratus 169.
Clodius Pompeium insectatur 70.
Tyberius famosis carminibus proscissus: In libera ciuitate, inquit, linguam et mentem omnibus liberam esse oportere 412.
Mollis. Ludiones ex Hetruria accersiti 198.
Heliogabalus a nudis mulieribus uectatus 439.
Mulcta. Romanorum mos, ut liberi nullis parentum sceleribus tenerentur 123.
Xerxes extremo affecit supplicio eos qui pontem fabricati fuerant, quem Hellesponti ęstus disiecit 126.
Romanus ne uerberetur 238.
Ob ignem extinctum Vestalis flagro admota 297.
Pleminius sceleris conuictus damnatur 300.
Apud Germanos uincire et uerberare solis licebat sacerdotibus 347.
Tullianum locus in carcere 365.
Ignominiosa animaduersio in milites 434.
Militaris uirtus. Ninus uir ferox, militaris glorię cupidus 4.
Thesei gesta 33.
Sanson maxilla asini pugnat 38.
Patrocli et Merionis cędes 40.
Ionathę facinus 46.
Dauid Goliam sternit 47.
Laconum chori tres ad uirtutem instituti 63.
Spartiatę 74.
Trigemini Curiatii, Horatii 77.
Pisistrati lex, ut qui oculos in bello amisisset, publice aleretur 87.
A quinto anno pueri discunt equitare, iaculari etc. 91.
Zopyri facinus 101.
Bruti et Aruncis congressus 103.
Coclitis facinus. Item Mutii 104.
Agesilaus 105.
Tot Megabyzos optauit Darius, quot grana mali Punici 107.
Lex, nequis bona militis, dum in castris essent, possideret aut uenderet 115.
Martius Coriolanus 117.
Cynegiri facinus 122.
Fabii 124,125.
Sparciatę 128,129.
Leonidę
facinus. Quidam de sagittis: Sub umbra, iquit, non in sole pugnabimus 129.
Callicrates 133.
Cęsius manu et lingua promptus 139.
Lucius Siccius uir fortissimus 144.
Vectii ferocis 151.
Bustum fortium 155.
Tempanii indoles 162.
Alcybiadis et Cęsaris apud hostes admiratio 126.
Callicratidis responsum: Spartam se cadente nihilo deteriorem futuram, at fugere sibi turpissimum esse 180.
Camilli ferocia 184.
Galli soli Romanis terribiles 185.
Galli in armis se ius ferre dicunt omniaque uirorum fortium esse 186.
Marcus Manlius Capitolium defendit. Camilli in Gallos uirtus 187.
Manlii Capitolini uirtutis insignia 191.
Pelopidę interitus 195.
Spartanorum uirtus in patria tuenda. Epaminundas ex uulnere animam agens, cum audisset scuto suo hostem non fuisse potitum, lętus obiit 196.
Titus Manlius Gallum sternit 198.
Valerii cum Gallo certamen 202.
Valeriii consulis uirtus. Romanorum milites Samnitibus terribiles uisi 204.
Decius se deuouet 207.
Titus
Manlius dux strenuus 208.
Alexander Achillis cytharam se malle uidere dixit quam Paridis 210.
Codomanus, 1 qui et Darius rex. Virtus militum, non aurum aut multitudo pręstat uictoriam. Macedones, Alexandri exercitus 2. 11.
Bachtrę bellicosissimi 214.
Noluit noctu pugnare Alexander 218.
Mardi, gens bellicosissima 220.
Agidis regis uirtus 221.
Satibarzanis et Erigini singulare certamen 223.
Comparatio Romanorum et Macedonum 224.
Alexander ab hostibus circumuentus in Sandracarum oppido 230.
Singulare certamen Horatę et Dioxippi 231.
Neoptolemi cum Eumene certamen 237.
Legio linteata 240.
Lysimachus 241.
Pyrrhi cum Pantaco congressus 244.
Pyrrhus Romanorum uirtutem miratur 247.
Pyrrhus primus muros ascendit 250.
Mamertinum prouocatorem a uertice ad imas partes uno ictu discidit 250.
Acrotati laus 251.
Morte mulctabantur, qui apud Romanos castra aut signa deseruissent constituto ue pręsidio decessissent 253.
Philopemenis indoles. Lacedemonum uirtus 264.
Scipio: Qui rempublicam saluam uult, inquit, me sequatur 274.
Quidam singulari pugna pręualent, quidam conferti 275.
Taureę et Claudii congressus 282.
Hannibal aliquando professus se Fabium ut pedagogum, Marcellum ut pugilem formidare 283.
Crispini et Balii singulare certamen 287.
Lucius Martius post Scipionum interitum rem prope collapsam restituit 288.
Taureas occidi a Fuluio cupiit, quo non impetrato, ipse sibi cultro pectus traiecit 290.
Acarnanes iurant non nisi uictores ex bello reuersuros 291.
Marcelli ferocitas. Hannibal de Fabio: Habent et Romani suum Hannibalem
293.
Philippus incertus, utrum audacius a se bellum gereretur an ab hostibus fugacius 296.
Hannibalis prudentia in exercitu regendo 297.
Singularis pugna Corbis et Orsuę 298.
Enesidemus maluit occidi quam commissę urbis pręsidio decędere 307.
Cato 309.
Hannibal rogat, ecquem imperatorum maximum arbitraretur 311.
Basternę militaribus tantum studiis dediti 323.
Catonis indoles 323.
Eleazarus 326.
Scipionis Emiliani indoles 327.
Numantinorum ex desperatione pugna 336.
Cymbrorum ferocia 344.
Germani testes pugnę adhibent. Turpe ducunt suo duci, nisi uictori, superstitem esse 347.
Marius necessitatem pugnandi militibus imposuit, procul a flumine castris positis, ut inde potum sanguine peterent 347.
Marcus Aquilius Ostensis cicatricibus absoluitur 349.
Maurisius statura breuis prouocatorem occidit 350.
Sertorius 358.
Spartacus 359.
Mitridates 364.
Pedites equorum iubis subleuati cum equitibus agebantur in pręlium 370.
Eucratides 376.
Curio amisso exercitu noluit fugere et dimicando concidit 383.
Sceuę uirtus. Acilei fortitudo 384.
Crascinus : Faciam, inquit, hodie, o imperator, ut aut uiuum me aut mortuum laudes 385.
Cęsar enatat leua manu cum libellis elata, paludamentum mordicus trahens, ne spolio potiretur hostis 386.
Feroculus a Labieno tyro appellatus non se tyronem esse, sed decimę legionis militem dixit , et contorto in eum pilo equum transuerberauit 387.
Cęsar 388.
Antonius Octauium prouocat 405.
Ignominię impatiens miles sibi manum intulit 421.
Vespasianus tricies cum hostibus dimicauit 421.
Miles maluit sua manu mori quam hostis beneficio uiuere 424.
Domitianus sagittandi scientissimus 427.
Item Commodus 433.
Caracalla per omnia gregario militi similis 437.
Dalmatici milites 447.
Aureliani uirtus 447.
Medicus. Medendi usus apud Assyrios 92.
Critobolus extracta ex Philippi regis oculo sagitta citra oris deformitatem curauit luminis orbitatem 205.
Philippus Alexandri medicus 211.
Herasistratus medicus deprehendit ęgritudinis in Antiocho nouercę amorem esse causam 243.
Pyrrhus medebatur splene laborantibus dextro pede contactis 246.
Medicus Cnęo Domitio uenenum petenti poculum soporiferum dedit 381.
Radix quę a corporibus immundos fugat spiritus 425.
Musica in bello usurpata 63.
Arionis casus. Terpander musicus 82.
Chrysogonus modulator 179.
Ludiones, histriones 198.
Alexander, cum Ilium circuiret, rogatus an Parydis cytharam uellet uidere, Achillis inquit malle, qua ille fortissimorum hominum cantauit gesta 210.
Tibicines ebrii Romam deportantur 234.
Xenophantes modulator,
ad cuius numeros remorum impulsum nautę moderabant 245.
Vetus Archadum mos usque ad XXX uite annum in musicę studiis exerceri 275.
Celenis Marsias cum Apolline certauit 316.
Nero musicę studiosissimus 417.
Mors. Essedones humanum caput inaurant, quo annuos defunctis libant honores 3.
Cum rege defuncto apud Sarmatas pellicum charissima, minister, coquus, agaso, uiator, pincerna, equus et aurea phiala sepeliuntur 4.
Nomades Indi mactant seniores parentes eorumque caraes esitant 5.
Pyrithous a cane laniatus 35.
Herculis interitus 36.
Capaneus ex alto corruens. Amphiaraus hiatu terre, Polinices et Etheocles mutuis uulneribus conciderunt 39.
Otriades amissis in pręlio sociis nolens superuiuere se ipsum interemit 75.
Lugendi ratio 76.
Hostilius fulmine cum tota domo conflagrauit 79.
Nullum maius supplicium morte 86.
Spargapises captus, cum uinculis solueretur se ipsum interemit 94.
Prexaspes pręcipitatur e turri uolens 99.
Funebris laudatio 103.
Histieus mortem timens prodidit se; uiuus captus cruci affigitur 114.
Cleomenis infelix exitus 121.
Spurius Cassius ex Tarpeia rupe pręcipitatus 123.
Xerxis lachrymę, quod tot milia hominum ante centesimum annum sint ad unum interitura 127.
Morituri e Delo in Rheniam deportabantur 161.
Alcybiadis animosus interitus 181.
Imilco amisso pestilentia exercitu sibi manum intulit 184.
Xenophon uel, ut alii aiunt, Anaxagoras nunciato filii interitu: Sciebam, inquit, me genuisse mortalem. Item aliud exemplum 192.
Visceratio quid sit 209.
Sogdiani lęti, quod iussu inuicti regis extinguerentur 226.
In Soborum regione una urbs obsidionem primo pertulit, mox desperatione oppidani eam incenderunt seque cum liberis in ignem deiecerunt 230.
Calanus alui fluuio uexatus constructa pyra in ignem desiliit 232.
Titus Manlius in terram equo effusus triduo expirauit 238.
Demetrio iusta soluuntur 245.
Theophrasti uox: Cum uiuere incipimus, tunc morimur 251.
Cleomenes sibi manum intulit 277.
Venenum hauserunt, ne uiui in hostium potestatem uenirent 290.
Colossi Rhodii casus 304.
Crassus
percussorem ultro in suam necem prouocat 336.
Scipio in morte ab inimicis honoratus 338.
Gracchus a seruo uolens cęsus. Qui deinde se ipsum peremit, ne hero superstes esset 339.
Germani lamentis abstinentes in funere 347.
Iudacilii mors uoluntaria, cum patriam tueri non posset 350.
Fimbria sibi manum infert 354.
Item Norbanus. Item Marius. Norbani quidam interficiendus ad exonerandam aluumspacium petiit uitę cupidus 355.
Mitridates sorores et uxores occidi iussit 361.
Iudei plerique sibi manum intulerunt Pompeio templum obsidente 364.
Mitridates, cum uellet ueneno extingui, non potuit 364.
Iulia periit subita animi consternatione 375.
Crassus et qui cum eo erant sibi manus intulerunt, ne uiui caperentur 377.
Opitergini, ne uiui in hostium potestatem uenirent, mutuis se uulneribus confecerunt 383.
Cato sibi manum intulit. Iuba et Petreius se interficiunt. Syllę et Scipionis interitus 388.
Cęsaris cędes 389.
Lelius ex tumulo res suorum perditas intuitus sibi mortem consciuit. Item Dolabella et Marsus 393.
Xanthi se et liberos in ignem mittunt 394.
Cassii et Bruti cędes 395.
Phaselus caput parieti impingens se ipsum peremit. Desperationis exemplum in eo qui filios, uxorem et se ipsum interfecit 399.
Antonius infert sibi manum 405.
Cleopatrę interitus 405.
Cantabri in monte obsessi ueneno se conficiunt 406.
Nero se interficit 419.
Item Otho 421.
Vitelius foedissime trucidatur 423.
Acorius de templo se pręcipitauit, heredem faciens Lucium, si cadentem exciperet. Heres elisus periit, ipse uixit 424.
Messanę oppidani se et sua perdunt, ubi expugnari se uident 425.
Moriens Vespasianus ioco non abstinuit 426.
Heliogabali pręparatio, ut mors sua esset preciosa 439.
Ormisdas de Roma quid sentiret rogatus, tantum respondit placere sibi unum, quod didicisset in ea quoque homines mori 456.
Mendacium. Mentiri apud Persas omnium turpissimum putatur 91.
Demosthenis mendacium 210.
Quidam mentiti sunt se iussu Romani consulis uirgis cęsos, cum se ipsi cecidissent 215.
Xenophanes mendacio fefelisset, si cultus a uerbis alienus eum non prodidisset 281.
Laodicę mendacium, quo captabat filio regnum 351.
Magister. Magistris disciplinarum optimis ac continentissimis utuntur 91.
Dionysius principatu deiectus ad pueros instruendos animum adiecit, ut in aduersa fortuna haberet, quibus imperaret 201.
Aliud pecunia parari, aliud tempore et diligentia 251.
Marcus Antonius princeps quibus magistris operam dedit 431.
Mutatio rerum. Empedocles se aliquando puellam fuisse affirmabat, arborem, auem, piscem 142.
Athenę bis hostium manibus restitutę 194.
Qui ex foeminis facti sunt mares 283.
Quę terrę a continenti auulsę et insulę factę 296.
Quibus casibus iactetur Masinissa 301.
Mora. Fabii cunctatio 271.
Cicero rogatus a Pompeianis, cur tam serus ad se uenisset. Quibus ille renidens: Quid sero me huc, inquit, uenisse dicitis, cum nihil paratum inueniam 385.
Tyberius gallipes dictus ob tarditatem incessus 412.
Malus. Heli sacerdotis filii 43.
Themistocles callidus, leuis, temerarius 136.
Alcybiadis ingenium Egypto comparatum; quę cum saluberrima ferat medicamenta, fert et perniciosissima uenena 168.
Aristippus nihil natura turpe aut iustum aut honestum esse, sed lege et consuetudine 192.
Cęsar: Haud, inquit, crinitos et pingues pertimesco, sed pallidos et macilentos 389.
Calligula et Domitius Nero, duę humani generis faces dicti 414.
Mathematicos Vitellius capite puniuit 421.
MARIE Virginis obitus 414.
Epistola Egnatii ad Virginem, Christi matrem 427.
/
Mensura. Octo stadia conficiunt unum miliarium.
Memoria. Gorgias Leontinus extemporali quacunque de re usus est disertatione 150.
Messala Coruinus orator biennio ante mortem nominis sui oblitus 411.
Mulierum industria pax initur inter Romanos et Sabinos 72.
Mulieris uis 102.
Mulierum pręsumptio 308.
Pro mulieribus 309.
VALERIVS MAXIMVS
Miracula liber I, caput VI.
Matrimonium. De amore coniugali liber IIII, caput VI. De fide uxorum liber VI, caput VII. Auspex nuptiarum liber I, caput I. Qui primus fecit cum uxore repudium. Dea Viriplaca. Indorum foeínOKn^ 1 : quę dilectior marito fuerit, ultro cum mortuo uiua sepeliur, eodem. Socrates, an uxor esset ducenda consultus: Vtrum uis feceris, inquit, penitentiam ages. Themistocles consultus: Malo, inquit, uirum pecunia quam pecuniam uiro indigentem, liber VII, caput II.
Miseria hominis. Egesias Cyrenaicus mala huius uitę sic repręsentabat, ut multis appetendę mentis cupiditatem ingeneraret. Ideo a rege Ptolomeo id facere prohibitus, liber VIII, caput IX.
Mulcta. De censoria nota, liber II, caput IIII. De quęstionibus, liber VIII, caput IIII. Seruus tortus seruum occidisse confitetur, capite punitur. Qui occisus putabatur, rediit. Alius septies tortus pernegauit; in crucem tamen actus poenas dedit. Item Fuluii Flacci seruus octies tortus nullum uerbum, quo dominus perstringeretur, emisit. Eodem.
Mollis. Teatrales ludi ne fierent in urbe. Standi mos in theatro. Circenses. Consualia. Ludius. Histrio. Ludi Atelani. Ludi sęculares. Mimmis aditus a Massiliensibus interdictus, liber II, caput I.
Militaris uirtus. De indole, liber III, caput I. Quando munus gladiatorium. Celtiberi nolebant pręlio supereese, cum dux cecidisset. Cimbri et Celtiberi in pręlio occidi gaudebant, in morbo tristabantur, liber II, caput I. Marcus Brutus ultimum pręlium initurus: Hodie, inquit, aut recte erit aut nihil curabo. Lusitani responderunt: ferrum sibi a maioribus, quo urbem tuerentur, non aurum, quo libertatem ab imperatore auaro emerent, relictum, liber VI, caput IIII. Scipio quartum et uigesimum agens annum nemine audente ad Punicum bellum proficisci iterum se pollicitus est etc. de illo. Scipio Emilianus: Non esse eiusdem, inquit, et capere aliquos uelle et timere. Liuius Salinator pallantes sine duce hostes opprimi uetuit, ne cladis ipsorum domestici nuncii deessent. Senatus recusauit auxilia Chartaginiensium
aduersus Pyrrhum, quod dicerent ea se bella suscipere solere, quę suo milite gerere possent. Idem Romanorum animus Cannensi clade accepta. Spartanus claudus pugnare se, non fugere uelle dixit. Alius: In umbra pugnabimus. Alius urbis edita moenia mulieribus, non uiris condita dixit, liber III, caput VII.
Medicus. Quo miraculo Valesius liberos pestilentia affectos sanauit, liber III, caput VII.
Musica. Tibicines Romam a Tibure aduecti, dum temulenti dormirent,
liber II, caput I. Socratem constat ętate prouectum fidibus tractandis operam coepisse, liber VIII, caput VII. Caius Gracchus inter concionandum tibicinem post se habebat, cuius modulis pronunciationem temperaret, caput X.
Mors. Qui obitum filiorum forti animo pertulerunt, liber V, caput X. De mortibus non uulgaribus, liber IX caput XII. De cupiditate uitę, caput XIII. Massilienses in funere non lamentabantur. Cicuta uenenum temperatum habebant, quod dabatur iis qui causas moriendi iustas allegarent. Hoc et in Cea insula seruatum, ubi mulier coram Sexto Pompeio nonagenaria sic sponte decessit. Tracię natio natales flebiliter celebrat, exequias hilare. Licii in funere muliebrem uestem induunt, ut citius luctum deponant, liber II, caput I. Persę non ante septennium liberos aspiciunt, quo paruulorum amissionem ęquiore animo sustineant, eodem. Mortem minitanti Lysimacho Theodorus Cyreus audacter respondit, quod cantaridis uim haberet. In crucem agi iussus: Nihil refert, inquit, humi an sublime putrescam, liber VI, caput II. In periculo capitis Socrates grauitatem seruare quam uiuere maluit. Lacedemonii Philippo responderunt, siquid morte grauius imperaret, mortem se pręlaturos, caput IIII.
Mendacium. Qui mendacio nobilitatem prę se tulerunt, liber IX, caput XVI. Papirius Cursor quomodo pullarii fallaciam puniuit et deum iram in fauorem conuertit, liber VII, caput II.
Memoria. Themistocles omnium ciuium suorum nomina memoria comprehendit. Ad Xerxem confugiens Persico sermone
assuefecit prius quam in conspectum eius ueniret. Cyrhus omnium militum suorum nomina, Mithridates duarum et uiginti gentium, quę sub regno erant, linguas didicit, liber VIII, caput VII.
Mora. Triumuiri, quod ad incendium in Sacra uia ortum extinguendum tardius uenerant, damnati, liber VIII, caput I.
Mutatio morum aut fortunę, liber VI, caput IX.
CICERONIS OPVSCVLA
Matrimonium. An uir sapiens ducat uxorem? 69.
Commune animantium omnium conunctionis appetitus 73.
Prima societas in conuigio 84.
Seruus est, cui mulier imperat 180.
Magnanimus. Marcus Curius aurum contempsit 45.
Magnitudo animi 74, 75.
Magnanimitas recta alia, alia uitiosa 86.
Fortitudo 86.
Fortes et magnanimi non qui faciunt, sed qui propulsant iniuriam 80.
Fortis et magnus animus duabus rebus cernitur 87.
Animi, non corporis uiribus magnanimi honestum constat 90.
Fortis animi et constantis est 90.
Quod uiriliter animoque magno fit 94.
Magnitudo animi quando est inhumana 110.
Scipio Aphricanus, Paulus, Lucius Minutius pecuniam contempserunt 132.
Voluptas, uita, diuitię postponenda utilitati communi 141.
Fabricius cum Pyrrho armis contendere quam ueneno eum tolli 157.
Honestum pręfert utili Vlixes 160.
Marcus Regulus. Quid proprium fortis 161.
Fortitudo est laborum dolorumque contemptio 166.
Militaris uirtus. Pyrrhus pro gloria tantum decertans 81.
Rhetorum campus de Marathone, Salamine, Plateis, Thermopylis, Leutris etc. 86.
Quintus Mutius. Cocles. Decii. Caius Fabricius. Marcus Curius. Scipiones. Cato 175.
Memoria Themistoclis 34.
Pythagorei, quod in die dixerint, commemorant
uesperi 99, 39.
Mors quare non timenda 49.
Pythagoras negat licere homini se ipsum interimere. Solon dixit nolle se in morte suorum
lachrymis carere. Ennius autem: Nemo me lachymis decoret 50.
Mortem pro gloria contempserunt Lucius Brutus, Decci, Marcus Attilius, Scipiones, Lucius Paulus, Marcus Marcellus 51.
Mors terribilis his, quorum cum uita omnia extinguuntur, non his quorum laus emori non potest 176.
Hi uiuunt qui ex corporum uinculis tanquam e carcere euolauerunt. Vestra uero quę dicitur uita, mors est 194.
Mulcta. Omnis et animaduersio et castigatio contumelia uacare debet etc. 92.
Obiurgatione qualiter utendum 105.
Mores non improbi et tamen diuersi, alius aliis aptior et quisque suis 99.
Deliberandum, quos nos et quales esse uelimus 100.
Quando morum facienda mutatio 100.
Officium priuati, officium peregrini 102.
In omni actione tria seruanda: ut appetitus rationi pareat, ut quantum causa postulat curemus, ut ad decorem moderentur omnia 106.
Commodum est ex aliis iudicare, ut uitemus quod dedecet 107.
Malus uitiis deditus etc. 176.
Serui omnes improbi 180.
Metus. Omnis metus seruitus 182.
THVCIDIDES
Militaris uirtus. Mos Atheniensium eos qui fortiter bellando occubuerunt pro contione laudare 19.
Hiberi barbarorum pugnacissimi 82.
Mors. Sepulchrum uirorum illustrium ad posteros memoria 23.
Magnanimitas non senescit 24.
Mendax Gręcia in augendo numero 68.
PANEGYRICVS PLINII
Magnanimus. Vt enim felicitatis est, quantum uelis, posse, sic magnitudinis uelle, quantum possis 36.
PHALARIS
Magister. Qui alios castigat, ipse uitio carere debet 7.
Hortatur filium ad bonas artes 10.
Malus. Aduersam corporis ualitudinem ars sanat, animi autem morbo sola mors medetur 4.
Intter necessario et sponte malum 16.
Controuersia inter fratres malos, uter nequior 19.
Medicum laudat et multis donat 4.
Medici precibus exoratus insidiatori suo ueniam dat. Accusatores medici sui coarguit 5.
Mulcta. Si is qui necessario delinquit plectendus est, quanto magis qui sponte peccat 7.
Matrimonium. Vxoris fidem laudat et ei filium commendat 9.
In eum qui suam uxorem ueneno necauit 20.
Pro affinitate hanc gratiam sibi referre postulat, ut uxorem amet 30.
Pro muliere uiri reditum desiderante 33.
Hortatur, ut filiam despondeat iam uiro maturam 45.
De dote filię Philodemi 46.
/
Minę. Ignaui minas contemnunt 28.
Minatur ignauo. Item detractori
40, 41.
Minatur non esse sibi datos homines quos petierat 47.
Minatur Sthesicoro , quod in se exercitum paret 49, 51.
Magnanimus. Exploratorem captum dimisit 12.
Fęminis coniurationis maritorum consciis, earum animum miratus, pepercit 61.
Mutuum. Ad eum qui adhuc non reddit mutuum 15.
Mutuum sibi solui petit 23.
Mutuum dat et ingrati naturam describit. 25.
Militaris uirtus. Optat bellando mori 15.
Se nec uerbis nec re terreri 27.
Virtutem militis laudat et redire sanum optat 31, 32.
Mentiri nolle laudabile est 33.
Cupit non deprehendi mendaces, ne eos punire cogatur 60.
ORATIVS IN EPISTOLIS
Magister. Nemo tam rudis, ut discendo non excolatur 1.
Quo semel est imbuta recens etc. 4.
Militaris uirtus. Militem hortatur: I, bone, quo uirtus tua te uocat 26.
Mors. Ire tamen restat Numa quo deuenit et Ancus 6.
Magnanimus. Telemacus spernit dona Atridę 8.
Mendaei, et iam cum uerum dicit, non creditur 16.
Parthis mendacior 23.
TERTVLLIANVS
Mundus non factus secundum Pythagoram, factus secundum Platonem 4.
Magorum phantasmata 9.
Matrimonium. Qui uxores suas amicis communicauerunt 13.
VERGILIVS
Musica. Pan primus calamos 3.
Cithara crinitus Iopas personat aurata 68.
Matrimonium. Sparge, marite, nuces 11.
Amata sollicita de connubio
Lauinię filię 143.
Magus. Carmina uel cęlo possunt deducere lunam. Carminibus Cyrce etc. 12.
Medicus Iapis 217.
Venus Eneę medetur 217.
Mors. Funus Polidori 83.
Eneas parentat patri 108.
Miseni bustum 125.
Stat sua cuique dies 186.
Mulier. Varium et mutabile semper femina 104.
Militaris uirtus. Herculis labores 156.
Nysi et Euriali audacia 167.
Mezentius funda strauit hostem 174.
Tarcon Venulum dextra arreptum ante se tulit captiuum 207.
PRIMA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Mundus. Niniue. Koętjlìog ab ornatu 111.
Niniue 116.
Mulier fornicaria 117.
Plagę orbis, quas Gręci appellant KAi|LiaTa 155.
Mare propter
amaritudinem 169.
Ęgyptus pro mundo 238.
Mare sęculum 240.
Babylon mundus 241.
Quantum in sublime nubes tollantur 289.
Mundus de quo non erant apostoli 302.
Cęlum et terra pertransibunt 380.
Multitudo. Locustarum myraculum uidit beatus Hieronymus 43.
Senacherib exercitus 75.
Miracula. Qui acceperit signa in cęlo sursum et in terra deorsum 205.
Primum signum in Chana 210.
Miracula maiora Euangelii quam Legis 279.
Matrimonium. Vxor timeat uirum 109.
Tempore tribulationis et luctus et orationis non debemus seruire coniugiis et operi nuptiarum 173.
Foecunditas in uxore quęritur, non forma 183.
Vxorem adolescentię tuę noli despicere 184.
Diligite uxores uestras sicut Christus Ecclesiam 317.
Abraham tres habuit uxores et Iacob quattuor. Isaac uero una fuit uxore contentus 320.
Non est uoluntas pura secundi matrimonii, quę fornicationis comparatione uilescit 324.
Digamiam et trigamiam non ex Lege descendere, sed ex indulgentia 354.
Miseria uitę. Omnis caro foenum 272.
Mores. Duplices portę mortis et uitę: uitiorum atque uirtutum 53.
Adamantis natura 161.
Via recta, nec ad dextram nec ad sinistram 173.
Declinare ad dextram est nimium esse iustum, ad sinistram parum 183.
Mores hominum bestiis comparati 233.
Magnanimus. Hieremias, ne mala prędicet, in carcerem mittitur. Eductus non tacet 359.
Aduersa subeunda pro asserenda ueritate 369.
Vrias propheta ad mortem tractus in sententia perseuerauit 370.
Mulcta. Odit Deus quos non castigat 19.
Inter iudicis et patris castigationem 32.
Visitatio, id est flagella 34,64,340.
Quęstionarii atque tortores 44.
Pertransire dicitur Dominus quos punit 54.
Ruinis feritur Israel, Iuda scissionibus 74.
Malicia pro suppliciis 92.
Aliorum poena alios corrigit 107.
Diligit Deus quem corripit 111.
Non uindicabit Deus bis in id ipsum 113.
Poenę mensura 127.
Surgere dicitur Dominus, quando consurgit in uindictam populi sui 155.
Gladius. Falx. Securis 158.
Dominus percutit, ut sanet 189,307.
In Iudeis Romanorum formido 194.
Manus Domini tetigit me 202.
Virga Domini 233.
Poena ignis 290.
Gladius 324.
Virga uigilans 334.
Supplicia inferuntur, ut uitia corrigantur 339.
Deus castigat, ut corrigat 341.
Potum dedit nobis aquam fellis. Peccauimus enim Domino 345.
Percussi, ut coacti malum uitent 353.
Et fiet terra eorum in desolationem 358.
Phasur. Phaseor. Neruum 359.
Securis et maleus 365.
Gladius super omnes habitatores terrę 368.
Omnis correptio proficit ad salutem, quę ad pręsens uidetur esse tristitię 376.
Militia. Centuriones. Chiliarchi. Tribuni. Quinquagenarii. Decani 196.
Medicus uerus e cęlo 117.
Absque Dei miesricordia nihil ualet ars medendi 249.
Iussit Esaias, ut sumerent massam de ficis et cataplasmarent super uulnus et sanaretur 271.
Ad stomacum remedium 293.
Verus 356.
Musica. Bucina cornea est, tuba ęrea 21.
Cantica impiorum 72.
Sermo epodicus 127.
Tubal repertor cytharę 200.
Mors. Parentalia. nekroqutaos sic! 27,354.
Anima decedens a corpore Dominum suum cogitet 91.
Deus mortem non fecit 105.
Vicina morte pauidus 117.
Inter mortem et umbram mortis 210.
Regnauit mors ab Adam usque ad Moysen 247.
Vita breuis 250.
Incertum mortis fatum 270.
Mos in luctu 355.
Siquando morimur, de carceribus corporum liberamur; quomodo nunc pseudoprophetę pro supplicio mors irrogatur 371.
Mors fit a peccato 377.
/
Mendacium. Cretes semper mendaces 139.
Posuimus mendacium spem nostram 254.
Corruit in platea ueritas 312.
Consuetudo mentiendi in naturam uertitur 345.
Egressa est a prophetis Hierusalem pollutio in omnem terram 364.
Magister. Origenem commendat 1.
Apollinaris Laodicenus. Origenes. Pierius. Eusebius. Didimus 12.
Xenocrates Polemonem iuuenem e turpissimo fecit continentissimum philosophum. Sic Socrates
Phedonem 13.
In gutture tuo sit tuba 25.
Qui turpis lucri gratia non corripit delinquentes 45.
Obedire debes Deo magis quam hominibus 57.
Tuba in Scripturis 65.
Aqua et potus pro doctrina 67.
Argue sapientem, et diliget te 76.
Quando doctrina non fuerit in ecclesia, perire uirtutes, uitia inualescere 78.
Stilabit dulcedine sermonis Dei 79.
Magistri pręsumptio 105.
Lucri gratia 126.
Alium doces, et ipse non facis 142.
Audite, pueri, disciplinam patris 162.
Docens propter lucra uel gloriam 181.
Doctus non sibi arroget, sed gratias agat Deo 186.
Prudens eloquii spiritalis 196.
Panis et aqua sermo doctrinę 200.
Veh mihi, quia tacui 203.
Exaltate uocem, leuate manum 229.
Ociosi est suam tantum salutem quęrere et non etiam aliorum 242.
Beati qui seminatis super omnes aquas, immittentes pedem bouis et asini 263.
Ne mittas margaritas ante porcos 271.
Speculator 303.
Canes muti 304.
Auferte offendicula de uia populi mei 306.
Tuba 307.
Ecce ego dedi uerba mea in ore tuo 333.
Ne timeas a facie eorum 334.
Anunciate in Iuda et in Hierusalem auditum facite 338.
Qui prędicas non furandum furaris 344.
Imber. Pluuia 352.
Cerui et onagri recesserunt, quia non erat herba 352.
Cęcus cęcum ducit 352.
Pluuia doctrinarum 353.
Quantam mercedem habet sermo doctoris, si ualuerit ab errore quempiam liberare 354.
Sta in porta, prędica 357.
Conceptus sermo Dei ęstuat in pectore 360.
Malus. Habitatores terrę, non incolę 18.
Maleficus etiam in bonam partem accipitur 116.
Canaan. Pharaon. Nemroth 137.
Ęthiopes 141.
Auditores Legis, et non factores 141.
Anguli 177.
Semen pessimorum 233.
Veh qui ebrii sunt absque uino 239.
Filius Sydonis 244.
Bestiis comparati 289.
Incircumcisus 293.
Malorum opera 310.
In uitia pronus 335.
Seruus peccati 335.
Iustificauit animam suam auersatrix Israel comparatione pręuaricatricis Iuda 337.
Sapientia pro malicia. Sapientes sunt, ut faciant malum 339 Nescio uos 359.
Malorum ficorum calatus Sedechias 366.
Memoria. Scriptum in corde 123.
Mulier. Varium et mutabile semper 109.
Mulieres sanctę 134.
Mulieres doctę 134.
Romanum regnum Cleopatrę morte destructum 217.
Pharao non uult interficere sexum foemineum, quia per se fragilis est 249.
Mulieres docentes populum 252.
Maria. Halma non dicitur nisi de uirgine 6.
Betula. Alma uirgo secreta 206.
Spiritus sanctus ueniet super te 208.
Egredietur uirga de radice Iesse 215.
Nubes leuis 238.
Veh qui dicit: quid generas, et mulieri: quid parturis 282.
Creabit Dominus nouum super terram. Foemina circumdabit uirum 377.
Mensura. Gomer XXX modii 17.
Mille passus dicunt Latini, Galli leucas, Persę parasangas, Germania rastas 47.
Siclus. Obolus 101.
Laguncula. Batus. Modius. Chorus. Gomer. Archaba. Ephi 200.
Sicli. Stateres. Obolus 379.
Magi. Simon et Elimas.
EX SECVNDA COMMENTARIORVM
Mundus. Quattuor clymata 23.
Ęgyptus. Saltus 60.
Mundi angustię 71.
Fluuius Chobar 107.
Occidens semper in mari 120.
Mundum non esse ęternum 125.
Mare 130,185.
Bethsaida, id est domus uallis 186.
Elementa mundi. Mundus pro his qui sunt in mundo 203.
Omnia ex nihilo 219.
Mundus quot modis intelligitur. Cęlum pro aere 222.
Creare et condere quid differant 232.
Cęlum pro aere. Nubes ex quibus pluuię 240.
Ager 291.
Maria, fluctuationes sęculi, fiumina potentes 336.
Vallis lachrimarum 383.
Hierico 386.
Quattuor climata. Mare, sęculum 402.
Via sęculum pręsens 407.
Nox sęculum pręsens, dies futurum 424.
Babylon 425.
Cedar. Habitaui cum habitantibus Cedar 437.
Multitudo. Tropus qui uocatur sylepsis , quo et pro uno omnes et pro omnibus unus appellari solet 177.
Legio sex milia hominum 178.
Asaph congregatio 358.
Miracula non semper ad meritum operantis concedi 148.
Inter signa hoc mirabilius, quod multitudinem de templo unus eiecit 169.
Fulgura multiplicauit 331.
Multa fecisti mirabilia 351.
Venite et uidete
opera Domini 356.
Ipsi uidentes sic admirati sunt 357.
Et timebunt termini terrę, a signis tuis 367.
Qui conuertit mare in aridam 367.
Mirabilis Deus in sanctis suis 370.
Qui facit mirabilia solus 373.
Viderunt te aquę, Deus, et timuerunt. Tu es Deus qui facis mirabilia 376.
Non est magnum signa facere 382.
Mirabilia fecit 395.
Narrate omnia mirabilia eius 399.
Mementote mirabilium eius quę fecit 399.
Et misit signa et prodigia in medio. Qui facit mirabilia magna solus 425.
Mirabilia tua narrabunt 436.
Matrimonium. Ab uxore menstruata abstinendum 10.
Certa coeundi cum uxoribus tempora 54.
Graue pondus uxorum est, si excepta causa fornicationis eas dimittere non licet 166.
In resurrectione neque nubent neque nubentur 171.
Tacianus, hencraticarum heresiarches, etiam eum qui uxore utitur, in carne seminare /
[seminare] dixit et ita matrimonii quoque copulationem immundam esse asseruit 216.
In uiro et muliere sancta sit copula. Sarra. Abraham 236.
Vxor Hasdrubalis capto uiro in incendium se iecit 237.
Maritus et uxor una caro 273.
Bonę mulieres malos maritos utrum regere debeant an timere? 238.
Quod digamus aliquando pręferri possit monogamo 243.
Contra hereticos 243.
Ament uiros et eis subditę sint 247.
Matrimonium 262.
Mulier diligens corona uiro suo 268.
Tempus amplexandi et tempus abstinendi 293.
Miseria humana 292.
Feliciores iudicaui mortuos quam uiuentes 295.
Verumtamen uniuersa uanitas omnia homo uiuens 351.
Mores. Vipera. Vulpes. Scorpiones 25.
Dextra. Sinistra 28.
Morum diuersitas diuersarum bestiarum designatur nominibus 95.
Ab Epimenide poeta Cretenses dicti semper mendaces, malę bestię, DALMATAE uentres pigri. Latinus historicus. Vanos Mauros, feroces Dalmatas uocat. Timidos Phryges omnes poetę lacerant. Athenis expeditiora nasci ingenia philosophi gloriantur. Gręcos leues. Israelitę graui corde et dura ceruice. Insensati Galatę 198.
Diuersa scemata : sedemus, stamus, ambulamus, iacemus 396.
Magnanimitas prophetarum pro ueritate asserenda 45.
Palmę 101.
Daniel contemnit dona regis 128.
Multi diuitias contempserunt nec
tamen sequuntur Christum 166.
Qui me audierit, absque timore quiescet 258.
Maledictum. Anatema 192.
Vbicunque in Scripturis maledictio legitur, nusquam est additum Dei nomen. Benedictio aliquando pro maledictione ponitur 201.
Vtinam abscindantur qui nos conturbant. Quęritur, quomodo Paulus maledixerit, cum pręceptum sit: Nolite maledicere 210.
Neminem blasfemare 249.
Imprecatio 301.
Regi ne maledicas 305.
Imprecatio sanctorum non uindicta est, sed futuri denunciatio 327, 340.
Prohibe linguam tuam a malo, et labia tua ne loquantur dolum 345.
Mulcta. Pestis, fames, bella, captiuitas 29.
Dominus quasi medicus percutit, ut sanet 31.
Visitatio 36.
Fames et sitis, gladius, bestię, pestilentia- tropologice 44.
Visita, manum extende, expande, mitte 49.
Maioribus poenis dignus qui maioris est dignitatis 51.
Poenę dilatio miserantis est 53.
Calix pro poena 65.
Gladius Domini 78.
Quando corripimur, Dominus uigilat; quando deserimur, dormit 133.
Mola asinaria in collo 164.
Punire decet noxios 280.
Virga et correptio tribuent sapientiam 282.
Non continuo ulciscitur Deus, sed expectat penitentiam 324.
Disciplina tua correxit me infinem 332.
Militia. Persę fortissimi 72.
Armatura spiritalis 241.
Medicus. Cum unum medicamen non satis proficere cerait, transit ad aliud 206.
Musica. Quid hymnus, psalmus, canticum. Cantus in ecclesia in corde sit, non in uoce 236.
Inter cantorem et cantricem 292.
Psallite operibus, cantate corde 395.
Cantabo et psallam in gloria mea 403.
Tubarum genera 395.
Bene psallit qui cantat in corde 432.
Psallite in cithara 432.
Laudent nomen eius in choro 435.
In timpano. Inter cytharam et psalterium 435.
Mors. Morticinum 28.
Poliandron 95, 96.
Mortuo homini impio nulla erit ultra spes 266.
Ad locum unde exeunt flumina reuertuntur 290.
Mors communis 292.
Quare uita breuis homini 294.
Mors ignobilis 297.
Mors resoluit libertatem animę 298.
Vitę mortisque
arbiter Deus 301.
Mors communis 301, 302.
Ante quam rumpattur funiculus argenteus 307.
Mors peccatorum pessima 346.
Cum uiderint sapientes morientes, simul insipiens et stultus peribunt 358.
Qui aufert spiritum principum 375.
Vos autem sicut homines moriemini 381.
Quis est homo qui uiuet et non uidebit mortem 388.
Auferes spiritum ipsorum et deficient 399.
Heu mihi quia incolatus meus prolongatus est 419, 437.
Somnus 421.
Mendacium. Simulatio. Assumenta pro tempore 197.
Omnis homo mendax 222.
Qui loquitur mendacia, peribit 273.
Testis iniquus deridet iudicium 274.
Suauis panis mendacii 275.
Lingua fallax non amat ueritatem, et os lubricum operatur ruinas 280.
Vanus et mendax 283.
Perdet omnes qui loquuntur mendacium 322.
Mentita est iniquitas sibi 339.
Omnis homo mendax 411.
Magister. Doctor ecclesiasticus 9.
Paruuli petierunt panem, et non erat qui frangeret eis 18.
Leniter, non aspere docendi 20.
Montes, colles, rupes 30, 32.
Canite tuba 33.
Nolite dare sanctum canibus 73, 106, 148.
Si non docuerit 86.
Quod dico uobis in tenebris, dicite in lumine 152.
Canit hortator uirtutum, penitentię lamentatur 153.
Harundinem quassatam confringet qui peccatori non porrigit manum. Et qui paruam fidei scintillam contemnit in paruulis, hic linum fumigans extinguit 155.
Veh uobis qui clauditis regnum cęlorum ante homines. Vos ipsi non intratis nec introeuntes permittitis intrare 172.
Sal insulsum sunt, qui non audent increpare 187.
Diuites qui proferunt de thesauro suo noua et uetera. Paupercula- qui mittit quod potest et desiderat quod non potest explanare 188.
Dies diei eructat uerbum. Gallus cantat, et Petrus compungitur 189.
Pedagogus 202.
Per infirmitatem carnis docet
qui infirmis aliquid concedit. Sed qui ea quę perfectionis sunt instruit, nequaquam per infirmitatem docet 205.
Pręsente doctore ad bonum excitamur, recedente languescimus 206.
Vos qui spiritales estis instruite huiusmodi in spiritum lenitatis 215.
Discipulus erga magistrum 216.
Tertullianus. Ciprianus.
Lactantius. Hilarius. Dydimus 218.
Inter predicationem et uerbum ueritatis 221.
Qui potest dicere, an experimentum eiuis quęritis, qui in me loquitur Christus 231.
Arguere pptest qui redargui non potest 235.
Sermo fidelis, doctrina sana 244.
Doctor Ecclesię lucrator animarum est; quibus nihil preciosius 245.
In foribus portarum urbis profert uerba sua 257.
Sapientia illius eruperunt abyssi et nubes rore concrescunt 260.
Deriuentur fontes tui foras, et in plateis aquas tuas diuide 262.
Qui erudit derisorem, ipse sibi iniuriam facit 265.
Qui congregat in messe, filius sapiens est. Vena uitę os iusti 206.
Qui dicunt et non faciunt. Qui abscondit frumenta, maledicetur 267.
Neque enim aliter fructuosus fit suus sermo doctori, nisi ipse prior faciat bona quę docet 268.
Quod quis reprehendit, se id non facturum uidetur promittere. Legatus fidelis sanitas. Vbi non sunt boues, pręsepe uacuum est 269.
Labia sapientium diseminabunt scientiam 270.
Eruditus in uerbo reperiet bona. Fauus mellis uerba composita. Quę alios docet, ipse faciat 272.
Torrens redundans fons sapientię 273.
Nemo sibi arroget scientiam, quia donum Dei est 274.
Vas preciosum labia scientię 275.
Doctor fidelis, prędicator rectus 276.
In auribus insipientis ne loquaris 277.
Errue eos qui ducuntur ad mortem 278.
Legatus fidelis, doctor ueritatis. Acetum in nitro qui cantat carmina cordi pessimo 279.
Melior correptio manifesta. Meliora uulnera diligentis 281.
Auditor et prędicator a Domino illuminatur. Prędicantium defectus 282.
Prędicator. Aperi os tuum muto 284.
Aperuit manum inopi 286.
Melius est audire correptionem sapientis 298.
Qui ad uulgi plausum declamant in ecclesia. Eos doce quos uideris libenter audire 305.
Nubes imbrem super terram effundentes. Sine timore doceat. Mane semina semen tuum 306.
Magistri ociosi 306.
Hostium doctrinarum claudetur frigente charitate 307.
Annunciate inter gentes studia eius 325.
Dominus in cęlo sedes eius, id est in sancto prędicatore 326.
Pecunia Domini est prędicatio 329.
Oculi prędicatores. Pupilla sensus spiritalis 330.
Intonuit de cęlo Dominus 331.
Annunciabunt cęli iustitiam eius 336.
Vox
Domini in uirtute. Vox Domini pręparantis ceruos 340.
Nubes. Veritas tua usque ad nubes 347.
Sagittę tuę infixę sunt mihi, id est uerba 349.
Ecce labia mea non prohibebo 351.
Ora uestimenti. Sagittę tuę acutę 355.
Virga directionis 356.
Vt enarretis, quoniam hic est Deus 357.
Audite hęc omnes gentes 358.
Docens et non faciens 359.
Pluuiam uoluntariam segrega, Deus, hęreditati tuę. Dominus dabit uerbum euangelizantibus uirtute multa 369.
Laboraui clamans, raucę factę sunt fauces meę 371.
Pascitur in meridie 390.
Hortatur ad Deum 393.
Annunciauerunt cęli iustitiam eius 395.
Ascendunt montes et descendunt campi 398.
De medio petrarum dabunt uocem suam 399.
Stetit Phinees et placauit 401.
Montes exultauerunt ut arietes 409.
Nolite sanctum dare canibus. In labiis meis pronunciaui omnia iudicia oris tui. Loquebar de testimoniis tuis in conspectu regum 415.
Conuertantur mihi timentes te 417.
Pronunciabit lingua mea eloquia tua 419.
Sicut sagittę in manu potentis, ita filii excussorum 421.
Corripiet me iustus in misericordia et increpabit me 427.
Sanctitatem tuam loquentur et mirabilia tua narrabunt 430.
Qui parat terrę pluuiam 432.
Qui emittit eloquium suum terrę, uelociter currit sermo eius 433.
Et gladii ancipites in manibus eorum 435.
Vt faciant in eis iudicium conscriptum 435.
Malus. Bestię pessimę animi uitia 30.
In templo abominatio, cumanima uitio polluitur 35.
Generatio uiperarum 35.
Ebrietas cordis 36.
Siquis Christi non habet indumentum, nudus est 46.
Inauris aurea in naribus porcę 47.
Basan 71.
Qui facit peccatum, de diabolo natus est 82.
Qui ambulat in uiis suis pessimis 91.
Ab aquilone exardescunt mala 105.
Filius gehennę 172.
Genus humanum diuersis fractum uitiis 186.
Quorum uermis non moritur 187.
Caro et sanguis 194.
Interest in carne esse et in carne uiuere 198.
Nescio uos 204.
Malicia dupliciter 233.
Nonnunquam malum occasio fit bonorum 253.
Iniquitates suę capiunt impium, et funibus peccatorum suorum constringitur 262.
Inuestigator malorum opprimetur ab eis 267.
Qui seminat iniquitatem, metet
mala 276.
Malus stultus est 278.
Malus futura non considerat 281.
Malicia mundi 290.
Ante tempus iudicati 299.
Ammoue maliciam 306.
Neque habitabit iuxta te malignus 322.
Malos male perdet. Conuertantur in infernum 325.
In circuitu impii ambulant; contra Deum ignorantes 327.
Quoniam qui malignantur, exterminabuntur. Peccatores peribunt 349.
Et qui quęrebant mala, mihi locuti sunt uanitates 350.
Dilexisti maliciam super benignitatem. Dixit insipiens: Non est Deus 360.
/ Non est qui faciat bonum 361.
In corde iniquitates operamini in terra. Alienati sunt peccatores 363.
Filii hominum 389.
Non mortui laudabunt te, Domine 410.
Pericula inferni opera mala 410.
Filii Edom. Filia Babylonis 416.
Peccatores equi, demones equites 433.
Mensura. Siclus, stater, dracma, hin, chorus, sextarius 28.
Cor maris, cor terrę, id est medium 71.
Palmus. Granum. Palestes. Sexta pars cuibiti. Calamus. Funiculus geometricus et coementariorum 98.
Cubitum et cubita. Cubitus et cubiti 98.
Calami. Cubiti 106.
Statera. Efa. Batus. Chorus. Modius. Efa. Siclus. Stater. Mina. Obolus 114.
Quadrans facit duo minuta 146.
Satum genus mensurę 157.
Stater habet duo didracma 164.
Memoria. Nihil enim prodest uidisse et audisse, nisi ea quę uideris et audieris, in memorię reposueris thesauro 97.
Maria Virgo porta clausa 109.
Ecce mater eius et fratres. Non iuxta Martyonem et Manicheum matrem negauit, ut natus de phantasmate putaretur 156.
Maria, Mater Domini 333.
Sanctum est templum tuum 367.
Terra dedit fructum suum 368.
Venit Dominus in Ęgyptum super nubem leuem- Virginem 377, 394.
Elegit tribum Iuda 379.
Terra nostra dedit fructum suum 384.
Veritas de terra orta est 385.
Mandata Dei auro preciosiora 264.
Obseruanda, non arguenda 300.
Obseruans pręcepta 301, 303.
Notas mihi fecisti uias uitę 329.
Vię Domini 332.
Eloquia Domini igne examinata 332.
In custodiendis illis retributio multa 333.
Semita iustitię 336.
Psalterio decem cordarum psallite illi 343.
Magus. Arioli. Incantatores. Magi. Malefici. Chaldei. Mathematici 124.
Oplene omni dolo et omni fallacia 251.
Symon magus uoluit cęlum conscendere, et interiit 326.
Marsus qui serpentes incantat 363.
Adorauerunt sculptile, et mutauerunt gloriam suam 401.
Mulier litigiosa 274.
Foemina sublimia non capit 292.
Mulier caput malorum 300.
Mulier pronior ad malum 300.
Mutuum. Qui accipit mutuum, seruus est foenerantis 276.
IOSEPHVS DE HISTORIA IVDEORVM
Miracula. Alexandro mare Pamphilicum se diuidens prębuit iter 16.
Iordanis Iudeis 35.
Sol stetit 36.
Pons CCC stadiorum a Caio constitutus 168.
Matrimonium. Tharbis uxor Moysi 15.
Nobiles ne ducant uxores ancillas 32.
Nabal durus et stupidus. Abigail, uxor eius, optima et sagacissima 52.
Leuitę alienas ducendo transgrediuntur 95.
Vxor non obediens abdicatur 96.
Herodis desiderium erga Marianen, uxorem defunctam 136.
Anuleus ab uxore gentili ad idolatriam compulsus 167.
Magnanimitas Gazeorum: domos suas incenderunt, ne hostis preda potiretur. Quidam liberos et uxores interemere, ut seruituti subtraherent 119.
Senex quidam suos seque peremit, ne seruire hosti cogantur 130.
Maledicus Semei dat poenas 66.
Mors. Tyberius filii defuncti familiares uetuit ad se accedere, ne eius
recordatione moueretur 162.
Mendacium Abrahę de Sara coniuge 5.
Magister. Ioas mortuo Ioiada sacerdote, cuius disciplina continenter uixit, ad uitia delabi coepit 81.
Militia. Abraham parua manu Assyrios aggressus uicit 5.
Ionatas 47.
Dauid Goliam interimit 49.
Fortissimi milites Eusebius, Eleazar, Abysai, Banaias 63.
IDEM DE ANTIQVITATE IVDEORVM
Magnanimus. Quidam latrones mori maluerunt quam se hosti dedere 9.
Symon uxorem, filios, parentes se ipsum interemit, ne inimicis subiaceret 30.
Eleazarus. Veciras. Philippus 38.
Iotapateni urbe amissa se ipsos interficiunt 39.
Supplicia et mortem pati maluerunt quam dicere Cęsarem dominum 78.
Militia. Antipater ostensis uulneribus quam fidelis fuerit Cęsari, testatus est 6.
Longinus 59.
Testeus. Magassarius. Adiabenus 62.
Sabinus Syrus. Iulianus 65.
Pedanius. Ionatas. Loguston 67.
Malus. Alexander ob improbitatem ciuibus inuisus, cum placatiore oratione sibi eos placare uellet, quęsiuit, quomodo eis satisfaceret si moreretur, audiuit 3.
Catulus deo ulciscente morbo expauescendo periit 79.
Mors. Timidus est habendus qui mori non uult, cum opus est, et qui non uult cum oportet 40.
CXV milia LXXX elati Hierosolimis, DC milia cadauera eiecta 64.
Mors libertatem animis pręstat. Mors ineuitabilis. Qui sibi mortem consciuit 78.
EVSEBIVS DE PRĘPARATIONE
Mundus. De origine mundi 3.
De substantia mundi. Philosophorum opiniones 4.
luppiter 15.
Principia 45.
Hyle uel materia ex qua mundus conditus falso dicitur 46.
Quod mundus creatus 54.
Iris. Eclypsis. Circulus lacteus. Teremotus 56.
Astrologiam Chaldei inuenerunt 65.
Mundus productus secundum Platonem. Mutatio mundi 77.
Luminaria cęli 77.
Mundus factus 88.
Plato non recte de cęlo 90.
Principia 92.
De principiis 94.
Magnanimus caduca contemnens 92.
Matrimonium absque ira atque odio oportere 12.
Qui unam uxorem et qui multas habent 38.
Magieę artes 29.
Mulcta ad utilitatem eius qui mulctatur 86.
Mensura. Telentum. Siclum 62.
/
Magister. Quomodo pueri erudiendi 79.
Nolite sanctum dare canibus 80.
Pueri exercendi 81.
Malorum causa non est materia 47.
Vnde mala oriantur 47.
Militaris uirtus. Mortui pro patria 87.
Medicinam inuenerunt Egyptii 65.
Mores diuersarum gentium 38.
Musica. Tyreni tubam, Phryges fistulam inuenerunt. Harmonia. Decacordium. Sambuca 65.
Quales cantus discendi 81, 82.
Mendacium. Aliquando falso utendum ad utilitatem audientium 83.
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Mundus. Mundi anima 27, 47.
Quod mundus non sit Deus 51.
De principiis 54.
Mundus a Deo factus 77.
De conditione mundi. Quare nunc et non antea factus 77.
Mundi et temporis unum principium 78.
De pulchritudine uniuersi. Diuisit Deus inter lucem et tenebras 80.
Et uidit Deus lucem, quia bona est 81.
Qui innumerabiles putant mundos 87.
Initio temporis factus 89.
Mundi corpus et anima 95.
Miracula. Boues locutas. Infantes in utero clamantes etc. 24.
Miracula ad corroborandam fidem 68.
Miracula per angelos 70.
Miracula demonum 71.
Qui miraculis negant credendum 71.
Qui capillos mouent capite immoto. Qui uorata statim egerunt cum uolunt. Qui uocem alienam imitantur. Qui crepitum uentris ędunt, quoties uolunt. Qui sudant cum uolunt, qui flent, qui moriuntur 106.
Monstra 120.
Hominum transmutatio 141, 142.
Mira naturę 176.
In miraculis omnipotentia Dei 177,178.
Matrimonium. Proletarii, quod proli gignendę operam darent, militia uacabant 21.
Quia foemina ex latere uiri educta est, cara esse debet uxoris et mariti coniunctio 92.
Concubitus coniugalis.
Copula a Deo instituta 105.
An etiam in paradiso generandum fuisset. Generandi officium in paradiso sine ruboris appetito się! 107.
Qui diligit uxorem suam, se ipsum diligit 109.
De iure coniugiorum 113.
Abrahę concubina 124.
Miseria hominis. Vita mortalium mors potius dicenda 93.
Quibus poenis hęc uita subiecta 180.
De malis quibus humanum genus premitur 193.
Mores et habitus Christianorum 151.
Magnanimitas Romanorum. Brutus. Torquatus. Camillus. Mutius. Curtius. Decii. Marcus Paulus. Marcus Regulus. Lucius Valerius. Quintus Cincinatus. Fabricius 57.
Mulcta. Qui delinquentes non corripit, peccat 2.
Quando homicidium non est crimen 6.
Iustitia retributionis primorum hominum pro inobedientia 104.
Medicus. Archiatrus, prothomedicus 21.
Mors bona, cum pręcesserit uita bona 4.
De morte uoluntaria ob metum poenę uel dedecoris 5.
Theombrotus. Plato 6.
Cato. Martyres quę sibi ipsis intulerunt. Sanson. Abraham 7.
Pestilentia 21.
Mors pessima quę non moritur 45.
De morte animę et corporis. Vtrum mors etiam sanctis
poena peccati sit. Cur non est ablata mors propter redemptionem peccati 92.
Bene utuntur morte boni, quamuis ipsa mala sit. De generalis mortis malo. Mors cathecuminorum. Mors peccatorum. Tempus mortis, utrum in mortuis an in morientibus 93.
Viuens mortuus 94.
Quam mortem primis hominibus comminatus est Dominus 94.
Philosophi qui animę a corpore separationem non putant poenalem 95.
Qui moritur in Adam 97.
Mendacium dici potest omne peccatum 100.
Malus. Mala uoluntas non est a Deo 34.
Mala uoluntas efficiens operis mali. Causam efficientem malę uoluntatis non esse quęrendam 86.
Filii carnis 107.
Magus. Hydromantia Numę 53.
De impietate artis magicę 58.
De illicitis artibus.
Magia. Theurgia. Chaldeus. Theurgia purgationem animis promittens 69.
ORIGENES
Mundus. Cęlum. Firmamentum 1.
Ęgyptus 38.
Ager 107.
Mundus appellatur tenebrę et nox 142.
Hierico 153.
Anathema 154.
Oriens, occidens, meridies, aquilo 173.
Multitudo. Multi uocati, pauci electi 130.
Multitudo laudabilis 130.
Miracula Moysi et magorum 113.
Loquitur asina Balaam 115, 116.
Sol stetit et luna 159.
Opera Domini magna uel parua 175.
Matrimonium. Mulier sequi debet uirum 10.
Liberorum causa 11.
Sanctę mulieres et steriles dicuntur et sanctos genuerunt 19.
Quare mulier immunda quę peperit 72.
Signum repudii 100.
Coniugati non possunt offerre sacrificium iuge uel indesinens 133.
Magnanimus. Iustus intrepidus 91.
Maledicus a regno Dei excluditur 87.
Maledictio 117.
Qui maledicit Christo 124.
Mulcta. Dominus castigat, ut prosit 31.
Plagę Ęgypti 32.
Obstinatos deus non castigat 42.
Gratias age, si castigaris a Domino 43.
Medicus Christus 72.
Medicina a Deo est 115.
Musica a Deo est 125.
Musicę concordia suauem sonum reddit 139.
Canticum. Cantica canticorum 179.
Mors animę 24.
Mors peccati 82.
Mortuus tam in bono quam in malo dicitur 99.
Mors quędam inimica Christo, quędam amica 111.
Exire de Ęgypto mori est 141.
Mendacium 28.
Mendacis os aperit diabolus 30.
Magister. Ligna quadrata in arca 5.
Abrahę Sarra prius uxor, deinde soror 12.
Ordeaceis pascuntur incipientes, triticeis proficientes 20.
Aquę putei 22.
Conuiuium magnum 23.
Patres, paternitas 27.
Doctores columnę 44.
Doctor extruit tabernaculum 51.
Doctor 52.
Argue peccantem inter te et ipsum 55.
Doctor 61.
Quos correxeris, eorum meriti particeps eris 62.
Caro sacrificii hesterna non edenda, id est littera exterior, sed noua interior 64.
Manifestatio. Veritas.
Simulatoribus non prędicandum 67.
Nihil prodest cuncta scire et
Deum nescire 70.
Qui ruminant et ungulam diqidunt 71.
Quando clauditur os doctori 74.
Exhortatio ad fìdeles ignauos. Incensum minutum in manu 78.
Seminator Verbi 84.
Pluuia sermo 89.
Pluuia in tempore prodest 90.
Panis confortans cor hominis 90.
Doctores fugant demones. Sermo gladius 91.
Mensa sancta 97.
Cherubin 98, 97.
Doctor caute procedat 97.
Vrna. Manna. Arca 106.
Doctor agricola 107.
Doctoris lucrum 108.
Puteus uerbum Dei 110.
Qui fabricant tabernacula 113.
Non quęrit quod sibi utile, sed quod multis 129.
Scientię rudimenta 135.
Beati qui possunt defendere Dei plebem 138.
Cathenulę uerbi connexiones signant 139.
Iuuat nos orationibus conceptis et exemplo 140.
Omnis eruditio ad pręsens non dulcis uidetur, sed amara 143.
Sophar. Tubicinatio. Predicatio 144.
Abecedarii, syllabarii., nominarii, calculatores 145.
Tuba 153.
Peccantem argue 154.
Doctor eicit de ecclesia demones 156.
Ab eis quos docemus, necessaria uitę percipere licet 166.
Semegail aratro utens 177.
Lactis cibus moralis 178.
Semen uerbi Dei. Lingua et manu operandum 181.
Cum lampadibus et buccinis 182.
Malus. Pessimi de quadriga pharaonis 36.
Morticinum contingit. Morticinum animal 56.
Contaminati in patre et in matre 83.
Eiectus 84.
Malus, cum peccat, ex ira dicitur 87.
Camelli et asini 91.
Locustę 100.
Vasa fictilia, uasa ad contumeliam 103.
Malos esse necessarium ad exercitium bonorum 115.
Montes Messopotamię. Montes tenebrosi 117.
Cęcus 122.
Meretrix malicia 129.
Iebuseus 169.
Chananeus 170.
Dies mali 174.
Opus Za Zabuli 175.
In quibus Iesus defunctus est 175.
Dupliciter homo traditur Sathanę in interitum carnis, ut spiritus saluus fìat 175.
Traduntur in manus Madian 180.
Maria Virgo, Mater Domini 72.
Memoriale offert Domino qui memoriter tenet Scripturas 60.
Magus. Plus posse uerba quam uires corporis 113.
Ars magica 114.
Balaam 116.
Magi adorantes Iesum 118.
Diuinatio prohibetur 120.
Stella quę magis apparuit 125.
Carminibus incantantur serpentes 168.
Mandata. Decem plagę Ęgypti, decem pręcepta Legis 33.
Mandata non
bona, mandata / uitę 38.
Quędam iussa, ut fiant, quędam, ne fiant 55.
Pręceptum uel mandatum. Iustificationes. Iudicia 81.
Pręceptum. Mandatum custodire, implere 89.
Mandata 106.
HIGINVS
Multitudo.
Hercules multitudine oppressus geniculauit 1 .
Musica.
Lyra a Mercurio facta 1 .
Symphonia 3 .
Militaris uirtus.
Perseus. Hercules 2 .
Bellorophon Chimeram uicit 3 .
Leo Herculis 4 .
Mora.
Coruus ab Apolline missus 6 .
Mors.
Chiron Herculis sagitas inspiciens, una de manibus lapsa pedem sauciat
et perit 6 .
HOMERVS
Militaris uirtus.
Pandarus sagittandi peritus, Diomedes equis.
Vlisses lucta et cursu superat.
Vlisses Poliphemum excecat.
Irum extra ianuam eiicit seminecem.
Procos sagittis conficit.
Mors.
Ludi funerales Patroclo.
Musica.
Phoemius cytharista.
Demodocus.
Maledicus.
Thersites.
HERODOTVS
Mensura.
Passus. Stadia. Parasange. Scheni . Parasanga continet XXX stadia, schenus LX 18 .
Mensura stadii, passus et palmę 32 .
Parasanga 72 .
Medimnus sex modia 83 .
Chenicę , id est semodia [89] 106 .
Regius cubitus, quam mediocris, tribus digitis maior 14 .
Artaba mensura Persica capacior quam Atticus medimnus tribus chenicibus Atticis 15 .
Miseria hominis.
Apud Trausos nascentes fletu prosequuntur et morientes lętitia 68 .
Matrimonium. Vxorum contentio, quęnam earum cum marito mortuo debeat sepeliri 28 .
Mors. Xerxes exercitum contemplatus lachrymas fudit, quod de tot milibus hominum nullus ad centesimum annum esset superfuturus 95 .
Musica. Arion a delphino uectus 3 .
BASILIVS MAGNVS
Quęre alphabetum in fine eius operis.
PLINIVS
Nobilis. Praxitelis Venus Gnidum nobilitauit 337.
Eiusdem Cupido, propter quem Thespię uisebantur.
Nauta. Inuehitur in eos qui uela addiderunt nauibus 129.
Nauigia ire tardius testudinis pedem dextrum uehentia 304.
Cynodię lapilli in cerebro piscis eiusdem nominis pręsagiunt habitum maris coloris mutatione.
Echeneis paruus pisciculus 353.
Hęrens carinis tardius ire cogit 100.
EMILIVS PROBVS
Nobilitatis gratia plus se matri debere quam patri affirmauit 24.
Alienigenam sibi pręponi indigne ferebant 38.
APOPHTHEGMATA PLVTARCHI
Nobiiis ex humili. Idem 9.
Vir grauis 16.
Digniori magis fauendum 19.
Nobilitas uera 21.
Idem 23.
In ultimum chori ordinem locatus locum contemptum honestauit
29.
Non ignorari a multis quam multos nosse gloriosius est 42.
Clarus ex infimo 47.
Idem 23.
Vereor, ne ignores, quis sim. Captiuus egre ferens se ignorari duplum promisit quam petebatur pro redemptione 48.
Nobilitat uir locum, non locus uirum 54.
Nobiles ignobilesque facit institutio, non genus 70.
Nobilis humile nomen erubescit 80.
Nobilis uir locum ignobilem nobilitat 87.
Ingenium pudet nominari seruiliter 92.
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIBVS
Nobilis. Marcus Emilius Scaurus ex infimo nobilis euasit 28.
FABIVS QVINTILIANVS IN DECLAMATIONIBVS
Nauta. Tempestas maris 8.
TVLLIVS IN TVSCVLANIS
Nobilis. Conuiuę apud Romanos canere soliti de clarorum hominum uirtutibus 89.
Idem 129.
Nobilitas et fama popularis non habenda in bonis 149.
Socrates, cuias esset, interrogatus: Mundanus, inquit 157.
Natura optima uitę dux 116.
Natura omnes sequuntur bona fugiuntque contraria 130.
Naturę in malis procliuitas dicitur, in bonis facilitas 133.
Natura in suo quodque genere perfectum esse uoluit 147.
Natura semper inuicta 153.
/ Finis bonorum est congruere naturę cumque ea conuenienter uiuere. Sic Stoici 154.
TVLLIVS DE FINIBVS
Nobiiis. Cincinatus ex aratore dictator 16.
Loca nobilitata memoria clarorum uirorum 68.
Omnium rerum principia parua, progressibus usa augentur 78.
Natura. Tria in natura: uoluptas, dolor, medium 17.
Ad magna nos genuit natura 35.
Omnes natura bona appetere, contraria deuitare 41.
Principium naturę diligendi sui. Progressus naturę: ęstimabile, officium, selectio, conuenientia. Prima naturę non propter se expetenda 42.
Cognitio naturę 54.
Natura omnis conseruatrix sui 56.
Omnis natura est diligens sui 59.
Quis primus naturę appetitus 69.
Naturę progressus a principio ad finem 71.
Etiam ipsi qui se prudentes malo aliquo afficiunt, probat Cicero se ipsos diligere. Hominis natura, constantis animo et corpore 73.
Natura nos ad agendum genuit. Actìonum genera 78.
Natura progressionibus perficit.
Natalis. Non recte coli natalem eo quod sępius esse non possit, qui semel fiiit 33.
BEATVS HIERONYMVS IN PARTE PRIMA
Natura. Vnde ingeniorum diuersitas 166 .
Numerus XXX, LX, C in Euangelio 155 .
Numerus impar. Numero Deus impare gaudet 159 .
IDEM IN PARTE SECVNDA
Nobilis. Petro piscatori non pręponitur Bartolomeus 148.
Nobilitas mundana non concupiscenda 160.
Qua potissimum nobilitate gaudendum 180.
Nulli te de generis nobilitate pręponas 188.
Nobilitas non genere, sed uirtute constat 258.
Numerus CXX consecratus 27.
XX infaustus, X felix 32.
Dies XIIII mensis 51.
De numero impari 159.
XL, L, CLIII, VII, VIII, XVII 292.
BIBLIA
Nobilis. Saul quęrens asinas patris factus est rex Israel 42.
Dauid pascebat oues patris Issai , quando adductus ad Samuelem ungitur in regem
45.
De plebe exaltatus ad regnum. Psalmus LXXXVIII 116.
Ancilla hęres dominę suę 132.
Salomon suam natiuitatem fatetur similem esse reliquorum hominum 138.
Honestas a Deo est 144.
Nauta. Iosaphat, rex Iuda, fecit classes, quę naufragauerunt, quia in
partem earum acceperat Ochoziam 61.
Pericula nauigationis.
Psalmus CXII 118.
In sermone Dei siluit uentus et cogitatione sua placauit abyssum. Qui nauigant mare, enarrant pericula eius.
Animalia marina 150.
Natura. De naturis ibicum, onagri, rhynocerotis, strutionis, equi, accipitris, aquilę 108.
Numerus. In archa Noé septena ex mundis, bina ex immundis 1.
Pluit diebus XL, totidem noctibus. Cubitis XV aqua altior fuit montibus. Durauerunt aquę super terram diebus CL 1.
Flumen uersus
in sanguinem durauit dies VIII 11.
/ Populus Israel habitauit in Ęgypto annos CCCCXXX 11.
Comederunt man in deserto XL annis 12.
Moyses duodecim tribuum XII titulos posuit 13.
Moyses in monte Synai XL diebus et noctibus 13.
In duodecim lapidibus sculpta XII nomina filiorum Israel 13.
Panes similę super mensam XII 18.
Exploratores XII missi ad terram Chanaan. Post dies XL reuersi 21.
Virgę XII cum nominibus tribuum 22.
Tribus uicibus singulo anno, id est tribus festis apparebit omne masculum in loco quem elegerit Dominus 27.
Plagę flagellati XL numerum non excedant 29.
Iosue die III transit Iordanem. Electi XII sustulerunt XII lapides de Iordane, alios autem posuerunt in Iordane 30.
Reges a Moyse et a Iosue superati XXXI 32.
Dauid fugiens ante faciem Absalonis reliquit domi XII concubinas 52.
Vir de genere Gygantum VI digitos in singulis manibus ac pedibus habens a Ionatha interficitur 54.
Annis VII ędificata domus Domini 56.
Heliseus arat XII iugis boum 60.
Triduo quęsitus Helias, cum sustulisset eum Dominus 62.
Ioas ter percussit terram sagitta. Si quinqnies aut sexies percussisset, Syriam uastationibus consumpsisset 66.
Familię sacerdotum XXIIII. Totidem doctores de Leuitis 73.
Conchę X in quibus offerenda in holocaustum
lauabantur 75.
Templi partes VII excellentię, VII ecclesię spiritalis. Psalmus LXXXVI 16.
Columnę VII sacramenta, VII ecclesię 127.
In canticis XL 135.
Percutiet flumen Ęgypti in VII riuis 154.
Seruitutis Babilonicę anni LXX 174 .
Hieremias emit agrum in Anatoth et appendit argentum VII stateres et X argenteos 176.
Ezechiel sedit VII diebus moerens ad flumen Chobar. Dormies super latus tuum sinistrum dies CCCXC, deinde super dextrum dies XL. Diem pro anno dedi tibi 184.
Post finem XL annorum congregabo Ęgyptum 190.
Succendent arma igni VII annis etc. In uestibulo portę aquilonaris mensę VII super quas immolabant. Murus templi in longitudine cubitorum D et totidem in latus 193.
Holocaustum Domino VII diebus. In die VIII pro pace 194.
Fodi eam mihi XV argenteis, id est XV prophetis et choro ordei et dimidio, id est XLV modiis, id est totidem patribus in analogia Christi contentis computatis tribus, qui a Mattheo omittuntur inter Ioram et Oziam 202.
Zacharias uidit IIII cornua et IIII fabros, ut deiiciant ea. Super lapidem unum VII oculi, id est dona Spiritus Sancti uel uniuersi angeli 212.
Volumen uolans longum cubitorum XX, latum X 213.
Nouum. Nihil sub sole nouum 132.
Deus instaurat quod abiit 133.
Necessitas. Cum ad peragenda holocausta sacerdotes pauci essent, admissi sunt et Leuitę 81.
Initium necessarię rei uitę hominum aqua, ignis et ferrum, sal, lac et panis similagineus et mel et botrus uuę et oleum et uestimentum 149.
MATTHEVS
Nobilis. Petrus et Andreas, Iacobus et Ioannes piscatores erant, et primi uocati sunt ad apostolatum. Petro datę et claues regni cęlorum IIII.
MARCVS
Nobilis. Granum synapis ex paruo magnum IIII.
Numerus. Septenarius perfectus. Quattuormilia VHI. Post dies sex, id est post consummationem seculi VIIII. Numerus centenarius de leua translatus in dexteram signat transitum de laboribus ad requiem X. Septenario numero uniuersitas perfectorum designatur XII.
LVCAS
Nobilitas. Et ne coeperitis dicere patrem habemus Abraham III.
Numerus. Dominus XII annorum incipit disputare; totidem / apostolos emissurus ad prędicandum mundo. Die tertio reperitur in templo. Die tertio resurrexit II. Triginta annorum baptizatus est III, Diebus XL ieiunauit. Totidem aqua diluuii pluit. Totidem annis populus Israel in heremo manna manducauit. Totidem diebus Moyses ieiunauit, quando Legem accepit IIII. Numerus centenarius quod de leua transfertur ad dexteram, beatitudinem signat VII. Denarius numerus perfectus, centenarius perfectissimus VIII. Septuaginta duo discipuli, septuaginta a Moyse electi. In Helim duodecim fontes aquarum et septuaginta palmę X. Bini mittuntur discipuli, bini Moyses et Aaron, Iosue et Caleph X. Ficulnea annis tribus non fecit fructum. Mulier inclinata annis decem et octo XIII. Vocauit decem seruos et dedit eis decem mnas XIX.
IOANNES
Nobilis. Si filii Abrahę estis, opera Abrahę facite VIII.
Numerus. Sex hydrię sex ętates. XL et VII annis ędificatum est templum hoc, et tu in tribus diebus excitabis illud II. Hora autem erat quasi sexta: signat sextam ętatem, qua Dominus incarnari uoluit. Rogatus Dominus mansit apud Samaritanos duos dies. Filium reguli hora septima deseruit febris. Nam septenarius numerus est quietis, uel quia per septiformem spiritum est
omnis remissio peccatorum IIII. Annos XLVIII habens in infirmitate audit: Tolle grabatumtuum et ambula, id est dilige proximum et ambula cum Deo. Hoc enim ad sanitatem deerat, ut ad quadragenarium numerum, qui aliquo modo perfectus est, perueniret V. Quinque panes ordeacei, duo pisces VI. Non ne XII sunt horę diei? Dies Christus, horę apostoli eius XI. Cubitis fere CC discipuli aberant a terra trahentes rhete ad littus plenum magnis piscibus CLIIIXXI.
PAVLVS AD ROMANOS
Nobilis. Non est acceptio personarum apud Deum II. Non est distinctio Iudei et Gręci. Nam idem Dominus omnium X. Tu autem, cum oleaster esses, insertus es in illis, et socius radicis et pinguedinis oliuę factus es XI.
Nauta. ACTVVM: Paulus prędicit nauigationem periculosam, et eam passi sunt prope Cretam. Eidem nocte reuelatum est omnes fracta naui euasuros in terram XXVII.
METHAMORPHOSES
Nauta.
Melicerta uel Palemon. Ino uel Leucothoe, dii marini IIII .
Dies Alcyonii septem mare tranquillum Eolo uentos cohibente in nepotis Ceicis precatione
XI .
Glaucus piscator inter deos marinos recęptus XIII .
Naues Ęneę, ne a Turno comburerentur, a Cybelle in nymphas marinas uersę. Vlixis nauis
fracta XIIII .
SENECA
Nobilis. Patres clari uirtute filiorum. Exemplum Xenophontis, Platonis, Socratis, Marci Agrippę, Octauii. Ex ignobili familia nobiles: Marius,
Pompeius, Seruius rex 121.
Habet enim hoc optimum in se generosus animus, quod concitatur ad honesta etc. 13.
De uera nobilitate. Patricius Socrates non fuit. Cleantes aquam traxit et rigando horto locauit manus. Platonem non accepit nobilem philosophia, sed fecit 14.
Quis est generosus? Ad uirtutem a natura bene compositus. Animus facit nobilem 15.
Epicurus nil sibi et Metrodoro nocuisse ait, quod Grecię ignoti essent 31.
Nauta. Primus nauali pręlio Tullus uicit. Primus suasit nauem conscendere Claudius Caudes . Ob hoc ipsum sic cognominatus 80.
Quantis procellę uiribus ruant 94.
Nauigantium audaciam notat et pugnam 104.
Maris pericula 111.
Tempestatis descriptio 130,131.
De tempestate, quam passus est in mari 17.
Nauis bona quę sit 29.
Solis Alexandrinis nauibus licet sipparum intendere, quod in alto habent 30.
Sylla et Carybdis 31.
Naturam ducem sequuntur Stoici 60.
Idem est beate uiuere et secundum naturam 60.
Summum bonum esse secundum naturam uiuere 63.
Natura minimum petit, naturę autem se sapiens commodat 7.
Naturę est enim potioribus deteriora submittere 40.
Nulli nos uitio natura conciliat etc. Quę bona contulit natura 45.
Non omne quod secundum naturam est, etiam bonum est. Omne autem bonum secundum naturam est 59.
Hoc enim demum perfectum est quod secundum uniuersam naturam perfectum est. Vniuersa autem natura rationalis est 62.
Numerus. Numerare me docet arithmetrica 84.
Vnum non numero, sed corporis natura, ut aer. Vnitas est sine commissura continuatio 92.
Arismetrica 38.
Necessitas magnum humanę imbecillitatis patrocinium est etc. 141.
Effugere non potes necessitates, potes uincere 13.
PLATO
Nauta. Minos naualibus fretus Atticę tributum imposuit. Improbat naues fugam paratas dicens quod uel leones his moribus usi ceruos
fugerent 281.
Vectigal nullum sit importandi. Peregrina, nisi necessaria, non ferenda ad urbem 303.
Natura. Quod est naturę opus? Naturę mens in coniuncta materia 352.
Numerus. Par numerus non scalinus , sed isoceles, id est non inęquilaterus, sed ęquilaterus 21.
Deus Theut apud Ęgyptios primus inuenit numerum et computationem, geometriam, astronomiam, talearum alearumque ludos et litteras. Octonario numero iustitia designatur 204.
Numerus denarius, centenarius, milenarius ad culpam luendam. Numerus septenarius 234.
Solidus numerus octonarius. Numerus duodenarius 235.
Numeri lineares, plani, solidi, oblongi. Numerus quaternarius 244.
Quinarius 246.
Numeri XII 288.
Arithmetica 323.
Numeri in se incorporei sunt 324, 327.
Siquis ab hominum natura numerum auferat, nunquam prudentes nos fore 325.
Duodecim 353.
Necessitas dea. Parcę Necessitatis filię 240.
Nominum uirtus 107.
Cratylus de recta nominum ratione 109.
Cratylus Astyanax, id est rex urbis. Hector, id est possessor. Mnesitheus, id est Dei memor. Agamemnon quasi agastos, id est mirabilis. Epinomi , id est perseurantia. Atreus quasi ateres, atrepton, ateron, id est indomitus, inexorabilis, noxius. Pelops a pelas, id est prope, et opsis, quod ad uisionem pertinet. Tantalus quasi talantaton, id est infelicissimus 110.
Eutychides, id est prosper. Sosia, id est Theophìlus seruator. Theophilus, id est deo charus. Theos, id est Deus a thin, id est natura currendi. Eo quod solem, lunam, terram, stellas, cęlum deos putarunt. Demones, id est intelligentes uel sapientes. Heroes, semidei ab erin dicti, quod dicere significat, quia facundi et ad disserendum promptissimi. Antropos , id est homo quasi anathron, id est contemplans, quę opopen, id est uidit. Psychi quasi anapsycon, id est respirando refrigerans uel quasi physechin, id est potentia, quę physim, id est naturam ochi et echi, uehit et continet. Politius autem psychi profertur. Soma, id est corpus. Vsia, id est essentia. Quidam hestiam nuncupant, alii osiam. Possidon Neptunnus, quasi posi, id est pedibus
desmon, id est uinculum habeat. Pluton quasi plutu, id est diuitiarum dator 111.
Sequuntur deorum planetarumque nomina. Item uirtutum. Virtus arete. Prauitas cacia. Aporia defectus. Calon pulchrum. Escron turpe. Item passiones animi. Itemalethia ueritas. Pseudos mendacium. Prima nomina deos posuisse. Item de ratione litterarum 115.
Idem homo fuisse putatur Mercurius Trismegistus et Moyses 435.
PROBLEMATA ALEXANDRI APHRODISEI
Numerus.
Octo, septem, decem 21. PROBLEMATA ARISTOTELIS Nauta.
Cur interdum nauigia, dum cursum agunt in mari quieto, repente absorbentur totaque ita pereunt, ut ne naufragium quidem fluitans usquam appareat 59.
Cur mare Ponti candidius quam Ęgei est. Cur mersi in mare diutius uiuant quam in fluuio. Cur aqua minus candeat mota. Homerus: Et flatis nigrescit pontus, eodem 59.
Qua de causa qui mari natant uentre salubriter euacuantur 60.
Cur urinantes spongias alligare auribus solent 71.
Cur aures urinantibus minus rumpuntur, si illis oleum instilauerint 71.
Numerus
denarius perfectus 49. PROBLEMATA PLVTARCHI
Nobilis. Quid est quod qui nobilitate pręstare uidentur, lunulas in calceis ferunt 80.
Numerus. Par, impar, quinarius 74.
Pythagorici parem numerum foeminam uocant, marem imparem. Octonarius numerus, nouenarius 82.
Nomen. Quid est quod maribus nono anno, foeminis octauo nomina imponere consueuerunt 82.
AVLVS GELIVS
Nobilis. Qui ex seruis nobilissimi philosophi euaserunt 15.
Cecilius poeta fuit seruus 32.
Prothagoras, acerrimus sophista, prius uecturas onerum corpore suo factitauit 33.
Ventidius Bassus ex humili et ignobili nobilissimus factus 89.
Nauta. Quid obseruatum in undarum motibus austro flante uel aquilone 20.
Nauium genera apud ueteres 62.
Transfretationem, transgressum et transgredi apud Salustium dici 63.
Sparta quibus naues insuunt 100.
Naturę uis rationem cogens 71.
Numerus. Mille hominum occiditur recte dictum est. Mille denarium in arca est. Cubus dicitur, cum omne latus eiusdem numeri equaliter in se se soluitur 8.
Septenarii numeri uis et facultas in multis naturę rebus animaduersa 24.
Pluria, compluria. /
Compluries Latine dicitur 38.
Quarto prętor signat tres ante factos. Quartum prętor, ter ante factus dicitur 55.
Quid sit numerus hemiolios, quid epitritos 111.
Nouum. Recentatur 93.
Nomen. Decretum, nequis unquam illum nominaret, qui Dianę Ephesię templum ob id tantum incenderat, ut se flagitio celebrem faceret 12.
Athenienses decreuerunt, ne unquam seruis indere nomen liceret Harmodii et Aristogytonis, qui Hippiam tyrannum interficere adorsi erant. Romani pręnomina patriciorum male de republica meritorum ob idque capite damnatorum statuerunt, ne cui eius gentis patricio inderentur 50.
Nomina rerum non positiua esee, sed naturalia 57.
De genere atque nominibus familię Portię 78.
VITĘ PLVTARCHI
Nobilis.
Eupatridę Athenis dicti 3 .
Themistocles
Themistocles Seriphio cuidam dicenti eum non sua, sed patrię gloria splendorem assecutum
- Vera, inquit, ais. At tamen neque ego, si Seriphius essem, ignobilis forem, neque tu, si
Atheniensis esses, clarus unquam fuisses 43 .
Non quo genere, sed qua uirtute quis sit, inspiciendum est 127 .
Nauta.
Sexdecimremis, quadragintaremis 101 .
Numerus
VIII stabilitatem et immobilitatem Dei potentię significare uidetur 5 .
Nomen.
Nomina diuersis de causis indi solita, id est a forma, a uirtute, a fortuna, a rebus
gestis, a moribus, a nascendi sorte 36 .
Hannibal ad Cannas cum Romanis conflicturus, cum
Giscon diceret admirabilem sibi uideri hostium multitudinem- Alterum , inquit, uidisse te
puto hoc admirabilius. Interrogante illo respondit Quod in tanta multitudine nemo sit, qui
Giscon appelletur 57 .
Duo Attenes eandem fortunam sortiti, duo Acteones, duo Scipiones. Troia ter capta
propter equos 142 .
LACTANTIVS FIRMIANVS
Naturam
nihil aliud esse quam Deum 37 .
Numerus.
Numerus dualis 194 .
LAERTIVS
Nobilis.
Thales diis gratias egit pro tribus: quod natus esset homo, non bellua, uir, non mulier,
Gręcus, non barbarus 6 .
Nobilitatis species IIII: a maioribus, a principatu, a rebus gestis, ab animi
ingenuitate 36 .
Antisthenes, cum sibi probro daretur, quod non esset ex duobus liberis genitus- Neque,
inquit, ex duobus luctatoribus, et tamen luctator sum
54 .
Diogenes nobilitatem ridebat et gloriam et huiusmodi
cętera, dicens malicię esse uelamenta 60 .
Epicurum non fuisse legitimum ciuem 99 .
Nauta.
Anacharsis, cum didicisset quattuor digitis esse nauis crassitudinem- Tantum, inquit,
morti propinqui sunt qui nauigant. Rogatus, quę nam securior esset nauis- Ea, inquit, quę in
portum uenerit 14 .
Diogenes laudabat qui nauigaturi essent et non nauigarent 56 .
Natura.
Zeno hominis finem ait consentanee secundum naturam uiuere. Natura alia communis, alia
proprie humanitatis 70 .
Humanę naturę ius utilitatis est signum, ut neque se inuicem lędant neque lędantur 110 .
Necessitas
quid fortissimum 6 .
Necessitati nec deos reluctari 10 .
Nomina
uarie per nationes rebus imposita ex uariis ingeniorum affectibus 105 .
QVINTVS CVRTIVS
Nobilis.
Agramme rex ultra Gangem potentissimus, cuius pater fuerat tonsor uix diurao
quęstu propulsans famem 55 .
Nauta.
Alexandri ad Oceanum nauigatio 60 .
Necessitas.
Ignauiam quoque necessitas acuit 23 .
Necessitas ante rationem est maxime in bello 41 .
Necessitas in aduersis efficatior quam ratio 46 .
POLIBIVS
Nauta. Romana classis CXX nauium; ex iis C quinqueremes. Quomodo Romani ad remigium exercebantur. Classis Romana capta in portu 6.
Munimenta nauium, quę coruos appellant. Septiremis Hannibalis. Classis Carthaginiensium capta 6.
Romani pelago
dominari incipiunt. Quinqueremes Romanę CCCXXX 7.
In classe Romana CXL milia hominum, in Carthaginiensi CL milia 7.
Pugna naualis 8.
Classis Romana CCC et L nauium. Romanorum classis post uictoriam tempestate uexata 10.
Classis naufragium 11.
In quinquaginta nauibus Carthaginiensium X milia militum 12.
Pugna naualis 14.
Romana classis tempestate quassata 15.
Inter Carthaginenses et Romanos semel quinqueremibus ex utraque parte amplius quingentis. Iterum non multo minus quam septingentis pugnatum 17.
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Nobilis. Scythię uetustatis argumenta 3.
Palmam uetustatis Egyptii Phrygibus concessere 13.
Quantum libera corpo ingenia cęteris pręstent prudentia 54.
Romulus et Remus primo pastores 67.
Ęgypti fabulosa uetustas 81.
Quomodo Amasis, cum ignobilis esset, ostendit se honore dignum 98.
Nobilem non locus facit, sed uirtus 132.
Fabia inuidens sorori, quod nobili locata esset, ipsa plebeio 196.
Decii uerba contra nobilitatem 238.
Volonum ignobilitas 281.
Pompeius satius sibi esse dixit ignobilem nasci quam nobilem, si semper in militari cura uersandum sit 362.
Maximinus princeps omnes suę ignobilitatis conscios occidit, ne ab iis obscuritas generis proderetur 441.
Cyneę testimonium apud Pyrrhum: Romę non ciues se uidisse, sed reges 456.
Nauta. Duo milia nauigiorum bello instructa. Camelli curribus impositas naues in Indiam usque per longa terrarum spacia deportarunt. Harundinaceę Indorum naues 5.
Neptunnus primus classem instituit 21.
De Argo naui 27.
Euphratis nauigatio 92.
MCCC triremes Xerxis et amplius 128.
Oraculum, quo Atheniensibus salutem in nauibus esse responsum est 128.
Scyllias urinator LXXX stadia sub aquis natauit 130.
Demetrii naues 243.
Instrumenta ad hostium
naues innectendas dicta corui 254.
Romani cum triremibus CCC
ac XXX, Carthaginienses CCCL 254.
Pugna naualis. Naufragium 255, 256.
CC quinqueremes. Quingentis quinque nauibus bellatum inter Romanos et Carthaginienses 258.
Penitet Catonem eo se naui uectum, quo pedibus ire potuisset 320.
Mille et septingentę naues sub Syllę imperio 354.
Cilices pyratę auratis rudentibus, purpureis uelis, remis argento munitis. Naues mille 357.
Venetorum nauale 372.
Octauii classis concrematur 398.
Octauii naufragium 441.
Necessitas. Vis et necessitas Atheniensium numina 132.
Nomen. Collatinus Tarquinius solo nomine suspectus et ob id exactus 102.
Ne in Manlia gente quisquam Marci pręnomen ferret 191.
Pompeius quando Magnus cognominatus 356.
Metellorum cognomina Creticus, Balearicus 362.
Cognomina a Commodo uanissime adoptata 433.
VALERIVS MAXIMVS
Nobilis liber III, caput IIII: De his qui infimo loco nati mendacio se clarissimis familiis inserere conati sunt, liber IX, caput XVI. Rex Thracię Codrus , ut ab Atheniensibus ciuitatem sibi datam cognouit- Et ego, inquit, illis meę gentis ius dabo, liber III, caput VII.
Necessitas. De necessitate, liber VII, caput VI. Quanta cogit experiri necessitas: seruos ad militiam coemi, ornamenta templi conflari, eodem.
CICERONIS OPVSCVLA
Nobilis. Responsum Themistoclis ad Seriphium 31.
Qui ad paternam gloriam plus addere studuerunt.
Nauis gubernatori reipublicę gubernator comparatur 33.
Scalinum 150.
Natura quid primum animantibus tribuat 73.
Duplex uis animorum atque naturę, altera in appetitu posita, altera in ratione 95.
Sua cuique tenenda natura, dum non sit uitiosa 98.
THVCIDIDES
Nauis. Trierarchę, triremium pręfecti 47.
PHALARIS
Nobilitas sola uirtus 17.
ORATIVS IN EPISTOLIS
Nobilem se ex ignobili factum iactat 20.
VERGILIVS
Nauibus contendunt ad cursum 109.
Neptunni comites. Nauigatio 121.
Naues Eneę in Nereidas conuersę 166.
PRIMA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Nobilis 137.
Amos pastor et propheta 76.
Numerus VII 5.
Ismahelis filii XII 6.
VII anno abundantia 10.
XLV, III, L, X 17.
XL 50.
XII 52 , 67.
VII, L, LXX. Decas. Hecatontas 69.
XL 91.
VII, VIII 105 .
Numerus impar 145.
XXn, XII, VIII, ffll 147.
VIII, IX 148.
L, VIII, XXX, XX 150.
IIII cornua, IIII fabri, IIII passeres, IIII uirtutes, IIII
Euangelia 153.
XXX 158.
/Iffluenti, ffll Euangelia 159.
VII, X 165.
VI, VII, XV 178.
L 196.
VII 196 .
VII, X 198.
CXC, XL, X, XXX 200.
VIalę 203.
V 215.
CLXXXV milia 220.
V, IIII, III, II 237.
VII, LXX 245.
1 mens, V sensus 259.
CLXXXV milia 269.
XVII 312 .
XXVIII, XXXVI, XV, CXX, CLIII 313 .
C 326.
LXX 372.
VII 373 .
X 379.
X, VII 379.
Nomina quibus indita ante quam nascerentur 5.
Esau, Edom, Seir 7,8, 62.
Hierobaal qui et Gedeon 31.
Nominum prophetarum interpretatio 39.
Benadab, nomen commune regum Syrię et Damasci 60.
Ob uirtutis auspicium indita uocabula 94.
Sem, filium Noe, uolunt fuisse Melchisedech 275.
Quędam nomine turpia, re honesta. Quędam econtra 284.
Nominum interpretatio 314.
Nominum portenta apud hereticos 321.
Nomina mutata signant rerum mutationem 365.
EX SECVNDA COMMENTARIORVM
Nobilitas in ignobilitatem uertitur ob peccatum 45.
Nautę, uectores, remiges, proretę 74.
Natura. In eos qui diuersas asserunt esse naturas in hominibus 125.
Iterum. Idem in dictione hereticus 221,224.
Numerus XV nunquam in bonam partem 39.
IX 66.
1, X, XII 77.
XXVII 79.
XII 82.
VII 96.
VI, V, VIII, II 98.
X, V, VIII, LX, XXX, C 99.
VIII, I, XXV, XVI, IIII, C cubiti 101.
XX, XI, I, VI, X, VII, XL, IIII, XXXIII, LXVI 102 .
VI, V, XX, LXX, XC, C 103.
Quadrangulus 104.
C, L, VII, VIII, XX, X, 1105.
II milia, XII milia, CCC, XXX, D, L 106.
1, II, IIII, V, XII, XIIII 118 .
VI 116.
XL, XXX 117.
CLIII genera piscium 119.
XXV, X 121.
LXX, CCCCXC 133.
LXII 134 .
VII 156 .
Fructus C, LX, XXX 157.
III, VII, IIII 184 .
II 187 .
VII 188 .
CCC 188.
XV 194.
VII, VIII 305.
VIII 323 , 324.
XII 328 .
VIII, LXXX, LXXXIII 380 .
XLII 384 .
LXX, LXXX, VII, VIII, XV, III 389 .
IIII, X 392.
II 394 .
VII, XV 419.
XV, VIII, VII 436 .
Nomen. Esau, Seir, Edom 68.
Pro Dario. LXX Artaxerxem interpretati sunt 129.
Ambigit de Zacharia, filio Barachię 173.
Non mirum est Hebrea nomina ad similitudinem Gręcorum et Romanorum casuum declinari 251.
Nomina Salomonis 289.
Nabuchodonosor. Locusta 307.
Dauid. Asaph. Filii Chorę, Heliseus 380.
Iesus Naue 436.
IOSEPHVS DE ANTIQVITATE IVDEORVM
Nomen. Cleopatra in Ęgypto 86.
EVSEBIVS DE PRĘPARATIONE
Nominum impositio apud Hebreos 70.
Hector, Agamnemon , Horestes 71.
Natura bonum suadet, a malo dehortatur 34.
Natura. Ratio 37.
Natura brutorum 38.
Quod natura non est genita 46.
Nauim inuenit Athlas , Sydonii triremem 65.
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Nobilis. Varro inde esse dixit, ut se homines diis genitos mentiantur 17.
Naturalaudatur, uitium uituperatur 85.
Vitium nocetnaturę. Natura non est Deo contratia. Natura irrationalium 85.
Numerus senarius perfectus 83.
XI peccatum significat, X Legem. XII 115.
VII 130.
ORIGENES
Nobilis. Tribus Leui ex qua sacerdotes, Iuda, ex qua reges 27.
Plus est pro primogenito assumi quam primogenitum nasci 94.
Numerus. Quare dies una et non prima in Genesi 1.
C 6. 16.
XXX, I, L, CCC 6.
CX 20.
ffl 14.
X 26.
III 33.
III 36.
III, VII, X, XXVIII 44.
VII, V, 57.
VH, VIII 73.
III, VII 75.
X 85.
XII, VI 86.
V, C 91.
XX 92.
XXII, CCLXXIII 95.
XXV,I 96.
L,D,Vn,L,LXX 97.
VII 100 .
XL 101 .
X 107 .
Numerus 118.
Omnia ad monadem rediguntur. Trinitatis sacramentum 130.
V 131.
VII 134 .
D, L 138 .
XLII 141 .
XII, LXXII 143 .
VII, VI 159 .
VI 177 .
CCC 181.
Nominum mutatio 137.
HIGINVS
Nauis.
Argo 6 .
HERODOTVS
Nobilis.
Ęgyptii hominum primi 18 .
Quomodo Amasis, rex Egypti, se honorandum monstrauit, quamuis esset humili genere natus 35 .
BASILIVS MAGNVS
Quęre alphabetum in fine eius operis.
PLINIVS
Oratio. Miletus ex qua Cadmus qui primus prosaicam orationem condere instituit 6.
De uoce et cantu luscinię multiplici. Auium loquatiores quę minores. Cresi filius in crepundiis semestralis est locutus. Quando chartę usus est pugilarium 138.
Libri cedrati. Sybilla ad Tarquinum libros tris attulit: duos igni cremauit ipsa, tertius arsit cum Capitolio 139.
Gallinaceis ipsis circulo e sannentis addito collo non canunt 285.
Auium cantus compescitur dracone picto 332.
Cyzici turres VII numerosas uoces reddunt. Gręci uocant echo 341.
Olympię in porticu, quam eptaphonon appellant- septies eadem uox. Vetustioribus uitibus uinum melius, [nouellis] nouellis copiosius 159.
Ocium. Arbores quę fructum non ferunt 158.
Nihil est in opere naturę, quod non exemplo dierum noctiumque aliquas uices feriarum uelit 174.
Exprobratio putantium: Falcem a cucullo in uite deprehendi 187.
Pyramides factitarunt reges Ęgypti, ne plebs esset ociosa 240.
Opus imperfectum. Apelles Venerem Cois morte pręuentus non perfecit nec quisquam post eum 331.
Opera artificum in admiratione imperfecta 333.
Honos. Thracię Caię siue Suffecię statua decreta, quod campum Tyberinum gratificata ea esset populo 319.
STRABO
Oratio. Concionante aliquo silentium summum obseruabant Belgę 81.
Eum esse sermonem optimum qui uoluntatem moeroremque ex animo eximeret 237.
Honos. Primus locus natu maiori datur etiam inter barbarissimos 65.
Demetrii statuę CCC conflatę 159.
Albani honori habent senectutem
199.
Senectus, nisi prudentia affuerit, contemptui est 271.
VALERIVS MAXIMVS
Oratio. Dixisse aliquando penituit, tacuisse nunquam 65.
Ocio utilius negocium 64.
EMILIVS PROBVS
Orationis ubertate et eloquentia aduersarii uictus est exilioque mulctatus 8.
Hipponicus Gręcię eloquentissimus 13.
Thebanorum disertissimus 32.
Ornatus. Vestibus humilis et obsoletus 38.
/
Honos. In pictura inter primos positus 3.
Statuę CCC ei erectę. Oleaginis corona donatus 18.
Statua propria uictoris 24.
Statua Thimoteo data 25,
Quod pluris est habitus quam cęteri ob id in inuidiam incidit sic! 27.
Coronis statuisque ipse, liberi uero eius agro donati 35.
Obedientia. Obedire maluit quam uincere 37.
Victor mulctatus, quia iniussu publico pugnauit 34.
Veterani dicto non audientes 41.
Qui imperatori non obedierant, dispalati a paucis cęsi fugatique sunt 11.
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIBVS
Oratio. Tiberius Gracchus periculum deditionis eloquentię gratia effugit 25.
Mithridates L gentium ore loquebatur 31.
Honos. Cecilię uirgini statua equestris in foro posita est 7.
Coriolano a patrię pernicie a mulieribus reuocato templum Fortunę muliebri constitutum est 9.
APOPHTEGMATA PLVTARCHI
Oratio grauis 5.
Tacere iuratus scripsit 18.
Quem uerbo laudas, re adiuua 20.
Sermo breuis 24.
Eloquentia inanis 25.
Verbis paucis utens 27.
Verba temeraria 28.
Orator clamosus claudo sìmilis 47.
Eloquentię parum, sed multum fidei. Verba ex tempore facere noluit Cicero 48.
Tacere tutissimum 50.
Verba sapientis attentius ausculta 51.
Facere bene quam dicere pręstat 20.
Non contendas ultra, cum confutatus sis 33.
Qui parua uerbis auget 54.
Qui laudat uel uituperat, qualis sit, attendas non minus quam qualis ille de quo habetur sermo. Orator bonus rem ęquat uerbis 63.
Loquacitas fastidio est uiro graui 66.
Ignauus de fortitudine loquens ridetur 67.
Loquax et uerbosus. Bene loquitur, sed non apto tempore 68.
Verba tua ciuitatis indigent 75.
Loqui bene et non facere parum prodest 76.
Parco utens sermone 79.
Oratio prolixa odiosa auditori. Vox hoc est, et aliud nihil 80.
Oratio rerum optima 81.
Orationis prolixitas irrisa. Idem 82.
Qui loquitur non apto tempore 83.
Tempus tacendi, tempus
loqueni 85.
Inter hominis uocem et pecudum 86.
Silere stultus non potest 87.
Verba sine auctoritate■- corpus exanime 92.
Orator uerbosus 94.
Vanus est qui, quę nouit, interrogat. Orator senex 19.
Oratio non repetitur tardius aduenienti 88.
Honos. Honorandi maiores 78.
Ephori non assurgunt regibus 83.
Honos mediocris melior 90.
Legatum mulctauerunt, quod Antigonum regem appellasset 91.
Veneranda senectus 93.
Idem 94.
Honesta sciunt Athenienses, sed honestis soli utuntur Lacedemonii 93.
Honorandi maiores 96.
Honor alteri, alteri debetur amor 16.
Honor uirtutis etiam desides excitat 20.
Magistratus non semper eidem deferendus 40.
Maiestas et amor non conueniunt 35.
Primatum quanti faciendum 49.
Magistratibus princeps obediat 59.
Dignitas uirtutem testatur 68.
Honos mediocris eligendus 90.
Obedientia militum duci facit fiduciam 36.
Parere principi melius quam hostem ferire 95.
Illa urbs diu seruatur, in qua non tam nouit princeps imperare quam ciues obedire 90.
Occasio non amittenda 23.
Occasionem pręterire ne sinas 34.
Ocium 6.
Idem 7.
Ociosus sine ocio 7.
Ociosi et segnes 35.
Ocii damnatus 85.
De ocioso. Num manibus caret? 98.
Ociosos et molles domo elimina.
Opus dignum non occultandum 4.
Ornatus corporis. Comam nutri 26.
Comam nutrire sumptus minimus 27. Idem 74.
Idem 79.
Idem [76p 79.
Ornatus mollis 12.
Ornatus bonus intimus, non extimus 14.
Vestitus moderatus 28.
Vestis excellens non addit fortitudinem 63.
STRABO
Ornatus. Barbararum mulierum ornatus 69.
Massagetę uestiti cortice arborum 203.
Germani itidem 272.
FABIVS QVINTILIANVS IN DECLAMATIONIBVS
Ocium in grande facinus quandoque prorupturum 85.
TVLLIVS IN TVSCVLANIS
Oratio. In eos qui, cum docti sint, negligunt sermonis nitorem 89.
Effectus eloquentię audientium approbatio 107.
In philosophos qui ornatum orationis non admittunt 108.
Oratorem irasci minime decet, simulare non dedecet 137.
Ocium. Pigritia est metus consequentis laboris 131.
Honos alit artes et gloria 89.
Honoris contemptio 125.
Caius Lelius, quia bonus, non ipse repulsam passus consulatus, sed populus 150.
Caius Lelius semel consul, Cinna pessimus quater.
TVLLIVS DE FINIBVS
Oratio. Lucillius doctorum indicium reformidans Tarentinis ait se et Consentinis scribere 2.
Latina linqua locupletior quam Gręca. Stoicorum subtile disserendi genus 38.
Zeno, Stoicorum princeps, nouorum nominum inuentor magis quam rerum. Legendi auiditas in Marco Catone 39.
Stoicorum breuia et acuta argumenta 43.
Peripateticorum dicendi ratio non satis acuta 46.
Heracletus dictus Scotinos, quia de natura nimis obscure memorauit 16.
Dicendi exercitatio duplex 54.
Disserendi ratio. Quibus constet ratio et oratio? Inueniendo et disserendo. Contra Zenonem nouorum uerborum inuentorem 64. Quo in loco ad strepitum fluctuum declamauit Demosthenes 66.
Honos. Atomi inanes imagines quę idola nominant 4.
Statua Crisippi in Ceramico 8.
BEATVS HIERONYMVS IN PARTE PRIMA
Oratio. Hirundinem in domo non suscipiendam, id est garulum hominem 151.
Eloquentię ratio minus habenda in ea doctrina, quę
spectat ad uniuersos 155.
Dictandi genera multa 157.
Pisonianum uitium est loqui nescire, tacere non posse 160.
Verbum ociosum est illud quod non ędificat 187.
Verba diuina tonitruus 192.
Metcha interpretatur Scripturarum dulcedo 193.
Pauli apostoli non uerba, sed tonitrua 156.
Obedientia Abraham 180.
Orthodoxa. Expositio symboli per Ruphinum 21.
Quare dicimus; Credo in Deum, in Iesum, in Spiritum Sanctum; deinde dicimus: Ecclesiam, et non: In Ecclesiam 7.
Qui libri cannonici , ecclesiastici, apochriphi . Expositio symboli per beatum Hieronymum 10.
Expositio fidei Niceni concilii. / Fides rerum inuisibilium 17.
De fide et conuersatione Christiana 18.
De fide 21.
Quomodo cum Christo unum corpus efficimur credentes in eum 51.
Fides perfecta 64.
Ex fide Christi iustificamur, non ex operibus Legis 8.
Fides operibus indiga 192.
Homo quomodo creatus et ex quibus compositus 19.
Homo ad immortalitatem conditus 19.
Homo factus ad imaginem Dei 95.
Hospes eram, et non suscepistis me 147.
IDEM IN PARTE SECVNDA
Oratio. Vox suauis contra uerbum ociosum 47.
Qualis debeat esse uirginis sermo 179.
Sermo moderatus et parcus 188.
Verbum ociosum est illud quod sine utilitate dicentis et audientis profertur 231.
Stultiloquium quid sit. Quod non iocando locuti sint sancti homines 299.
Honos. De parentibuus honorandis sermo 129.
Irreuerens filius confundetur. Quanto sit periculosius pręesse quam subesse 151.
Honora patrem tuum, si te a uero Patre non separat 191.
Indignior fit dignitas, quando ab indignis possidetur 265.
Sedulitas et officium filię erga matrem 275.
Qui sunt magis honorandi 303.
Ornatus corporis dedecet anciilam Christi 128.
Clericus ornatum et sordes pariter fugiat 132.
Quales ornatus requirit Dominus?
Virtutum. Ornatus mundanus contemnendus 159.
De ornatu in epistola beati Petri apostoli 160.
Ornatus sęcularium foeminarum 171.
Ornatus muliebris 189.
Ornatus uiduarum impudentium 199.
Hilarion capillum semel in anno, in die pasche totondit 237.
Hospitalitas. Abraham et Loth angelos susceperunt 134.
Onesiphorus Paulum apostolum. Quo affectu inuitandi sunt hospites 214.
Idem 235.
Hospitalitas Abraham 266.
Ocium. Mater omnis peccati ociositas 150.
Nullo unquam detur ocio animus 155.
Nihil ocio deterius 181.
Obedientia Abraham et Isaac 19.
Obedientia melior quam uictima 123.
Machabeus, ut obediret matri, mori non timuit 130.
Esto subiectus pontifici tuo 131.
De obedientia 149.
Item 218.
Lex contra eos qui sacerdotibus non obediunt 201.
Obediens pręposito monasterii 215.
Obedientia prudentia niti debet 296.
Ad obediendum debemus accendi propter Deum 303.
Orthodoxa fides. Vbi fuerint duo uel tres in nomine meo congregati, in medio sum eorum 23.
Moyses et Aaron ad Aquas Contradictionis dubitarunt; ideo non intrarunt Terram Promissionis 50.
Fidei et iustitię opera necessaria. Fides centurionis in Euangelio 193.
Fides secundum Apostolum 234.
Fides per dilectionem operatur. Iustus ex fide uiuit 288.
Fides sine operibus mortua est 305.
Odores. Myrrha, stacte, cassia, aloe, gutta. Compositio unguenti 23.
Homo exterior et interior 16.
Tres differentię in hominibus 40.
De interiore homine et inuisibili 114.
Muli, equi, porci, lupi, oues, pisces, id est homines. Quę uita hominis interioris. Naturę humanę bonum et dignitas hominis 174.
Homo anima et corpus 208.
Absque notitia sui creatoris omnis homo pecus est 257.
BIBLIA
Oratio. Dominus confudit linguas ędificantium turrim Babel, et cessarunt ab incepto 2.
Iussi dicere seboleth dicebant chebolet, et si
deprehensi esse de tribu Ephraim, iugulabantur 37.
Iob: Non inuenietis in lingua mea iniquitatem 102.
Cum uix paruam scintillam sermonis eius audierimus, quis poterit tonitrum magnitudinis eius intueri? 105.
Plenus sum sermonibus et coarctat me spiritus uteri mei. En uenter meus quasi mustum absque spiraculo 107.
Vnum locutus sum, quod utinam non dixissem 108.
Vaniloquentia. Psalmus XI 109 .
Eloquia Domini. Psalmo eodem. Sermo. Psalmus XXXVI 111 .
Cantabiles mihi erant iustifìcationes tuę. Psalmus CXVIII 120 .
Narrauerunt mihi iniqui fabulationes, sed non ut lex tua. Voluntaria oris mei beneplacita fac. Psalmo eodem 120.
Peccans per lapsum linguę. Moyses et Aaron perlinguę lapsum peccauerunt. Psalmus XL 124.
Loquens iusta, non praua neque peruersa. Os bilinguę detestatur Dominus. Mors et uita in manibus linguę. Prouerbia XVIII. Sermo. Tempus tacendi, tempus loquendi. Sermo iterum 127.
Sermo iterum. Effutiens intemperanter. Sermo bis. Responsio mollis. Sermo durus. Sermo sapientis et stulti. Sermo sexies 128.
Sermo bis. Verbosus. Sermo bis. Bilinguis bis. Respondens antequam audiat. Sermo. Sermo sapientis 130.
Sermo insisipientis. Responsio recta. Sermo in tempore. Lingua mollis. Loquax effrenis. Stulto dissimiliter respondeas. Parabola in ore stultorum. Lingua fallax. Os lubricum 131.
Totum spiritum suum profert stultus, sapiens differt et reseruat in posterum. Promptus ad loquendum. Os suum aperuit sapientię, et lex clementię in lingua eius 132.
Tempus tacendi, tempus loquendi. Ne temere quid loquaris. Pauca et considerate loquere de Deo. In multis sermonibus inuenitur stultitia. Verbis tempera 133.
Orationis finis. Verba sapientum audiuntur in silentio plus quam clamor principis inter stultos. Sermo sapientis. Sermo stulti 134.
Verba sapientum sicut stimuli 135.
Sapientia aperuit os mutorum, et linguas infantium fecit disertas 139.
Promptus lingua et remissus opere. Sermo sensati. Verbum dulce multiplicat amicos et mitigat inimicos, et lingua eucharis in bono homine abundabit. Noli esse uerbosus 142.
Sermo sapientis. Linguosus et in uerbo temerarius. Audi et responde, et ne interrumpas
loquentem. Beatus uir qui non est lapsus uerbo. In medio ecclessię aperiet os eius et adimplebit eum etc. Sapientia in ore fideli abundabit. Antequam loquaris, disce 144.
Qui odit loquacitatem, extinguit maliciam. Ne iteres uerbum nequam et durum. A facie uerbi parturit fatuus tanquam gemitus partus infantis. Sagitta infìxa femori canis, sic uerbum in corde stulti. Quis est qui non deliquerit in lingua sua. Tacens et loquens in tempore. Verbosus. Sermo 145.
Sermo fatui. Sermo sapientis. Notus a longe potens lingua audaci. Narratio fatui quasi sarcina in uia. Nam in labiis sensati inuenietur gratia. Os prudentis quęritur in ecclesia. Verba insensati. Labia imprudentium stulta narrabunt, uerba autem prudentium statera ponderabuntur. In ore fatuorum cor illorum, et in corde sapientium os illorum. Cum stulto non multum loquaris. Musica in luctu importuna narratio 145.
Peccans lingua. Indisciplinosa loquella. Qui lingua sua non est
lapsus. Mulier linguata 146.
Ex uerbis apparet cogitatio cordis 147.
/Tempus loquendi. Bilinguis. Verbis tuis facito stateram. Attende, ne labaris in lingua. Sermo peccantium 147.
Vbi auditus non es, non effundas sermonem. In medio magnatorum loqui non pręsumas, et ubi sunt senes, non multum loquaris. Adolescens loquere in tua causa uix cum necesse fuerit 148.
Verbum nequam immutabit cor. Qui sophistice loquitur, odibilis est. Lingua suauis 149.
Dedit mihi Dominus linguam mercedem meam, et in ipsa laudabo eum 151.
Vir pollutus labiis ego sum. Calculo tetigit os meum et a peccato mundauit 153.
Cor stultorum loquetur scientiam, et lingua balborum uelociter loquetur. Apostoli 158.
A, a, a, Domine Deus, ecce nescio loqui quia puer ego sum, et Dominus tetigit os meum etc. 167.
Tu scis quod egressum est de labiis meis, rectum in conspectu tuo fuit 172.
Audiui uocem post me commotionis magnę etc. Ecce ligabunt te, et eris mutus. Deinde aperiam os tuum, et loqueris ad eos 184.
Vox sermonum eius ut uox multitudinis 199.
Ocium. Eunucus non intrabit in ecclesiam Dei 28.
Vade ad formicam, o piger. Ocio uacans bis 127.
Ocium quinquies. Piger 128.
Piger
sexies 130.
Piger. Pigri ager. Piger 131.
Ocium 132.
Ocium redigit ad paupertatem 133.
Pigritia et lassitudo 134.
Promptus lingua et remissus opere 142.
Melior est qui operatur et abundat in omnibus quam qui gloriatur et eget pane 144.
Piger ad opus bonum 145.
Multam maliciam docuit ociositas 148.
Circumędificauit aduersum me, ut non egrediar; aggrauauit compedem meum 182.
Iniquitas Sodomę ocium et impietas 187.
Honor. Sem er Iaphet operuerunt pudenda patris Noe, Cham irrisit. Hunc maledixit, illos benedixit 2.
Fratres capitali odio exarserunt in Ioseph, quia se pręferendum eis somniasse dixerat 6.
Parentes timete 17.
Coram cano capite consurge 18.
Gedeon uolentibus filiis Israel ipsum dominari eorum non acquieuit etc. 36.
Saul, cum sortitus esset regnum, latuit, sed inuentus adductusque suscepit 43.
Samuel exposuitlegem regni 43.
Ioabiam expugnaturus urbem Rabbat, uocauit Dauid mallens regi quam sibi dari uictorię laudem 51.
Assuerus sedens in solio extendit uirgam, et Hester regina accedens summitatem illius osculata est. Aman inuitus honorauit Mardocheum iussis regis urgentibus et pedes ante ipsum equo uectum cucurrit uoce contestans sic honorari regis amicos 98.
Quare Mardocheus noluit adorare Aman 100.
Qam multi honorati a principe in superbiam uersi insidiari ei incipiunt 100.
Ad dignitatem ecclesiasticam promotus. Psalmus XXVI 110.
Impiorum honor cito deficit. Honor iniustorum. Psalmus XXXVI 111.
Homo, cum in honore esset, non intellexit. Psalmus XLVIII 112 .
Mihi nimis honorificati sunt amici tui, Deus. Psalmus CXXXVIII 124.
Ne des alienis honorem tuum 126.
Honor 128.
Honor tributus sapienti 131.
Qui stultus apparuerit , postquam exaltatus est 132.
Sicut qui thesaurizat, ita qui honorificat matrem suam. Qui honorat patrem suum, iocundabitur in filiis etc. Parentibus quasi dominis seruiendum. Honor patris filii gloria. Seni humilia animam tuam et magnato caput tuum 141.
Noli quęrere ab homine ducatum neque a rege cathedram honoris. Honora patrem tuum, et gemitus matris tuę ne obliuiscaris 142.
Ne in uestitu uel
honore extollaris; sępe
insuspicabilis portauit diadema 144.
Hora surgendi non te tristes 148.
Dominus ad Hieremiam prophetam inquit: In gentitibus dedi te. Respondit: Nescio loqui- ne, si statim ad officium accederet, pręsumere uideretur. Accessit tandem a Domino confortatus, cum tetigisset os eius ac dixisset: Ecce dedi uerba mea in ore tuo 167.
lonathas honoratus apud Alexandrum regem 221.
Menelaus ambiens sacerdotium e turri pręcipitatur iacuitque insepultus 228.
Ornatus. Ruth ornatur, ut nubat Booz 40.
Absalon fugiens hęsit implicatis arbori capillis. Ornamento quidem formę erat coma, sed uitę finem accelerauit pendentemque dominum lanceis obiecit inimicorum 53.
ludith exuit se uestimentis uiduitatis, lauit corpus et unxit. Compsitque se omnibus ornamentis, Dominus quoque decorem illius auxit, quandoquidem ea res non libidini, ser uirtuti parabatur 95.
Mulierum uestrarum superbia deiicietur lasciuientium et luxuriantium in superfluis ornamentis 152.
Cum uestieris te coccino, cum ornata fueris monili aureo et pinxeris stibio oculos tuos, frustra componeris: contempserunt te amatores tui, animam tuam quęrent 168.
Ecce uenerunt quibus te lauisti et circuOnHinisti 1 stibio oculos tuos, et ornata es mundo mulieri 189.
Obedientia. Noe obediuit, et seruatus est 1.
Abraham, ut obediret Deo, filio non pepercit 4.
Si feceris omnia quę loquor, inimicus ero inimicis tuis etc. 19.
Si custodieris pręcepta Domini et feceris, quot bona consequeris, uide 26.
Seruantibus mandata promittit ubertatem campi, non seruantibus autem minatur contraria 27.
Si pręcepta Dei audieris, benedicetur tibi etc. 29.
Dixerunt se paratos obedire losue sicut ante Moysi 30.
Iosue commemorat populo beneficia Dei et insuper alia sperare iubet, si custodierint legem; sin uero contrafecerint, funditus delendos denunciat 34.
Saul sine sacerdote obtulit holocaustum, et ait Samuel: Si Domini pręcepta seruasses, Dominus confirmasset regnum tuum in sempiternum etc. 44.
Melior obedientia quam uictimę. Ex primo XV. Samuel, ut impleret pręceptum Domini, Agag, regem Amalech, in
frusta concidit 44.
Samuel apparens Sauli mala quę illum consecutura erant, prędixit, quoniam non obediuit uoci Domini parcendo Amalech 48.
Longeuitatem Salomoni promisit Deus, si sibi obediens fuerit. Iterum pollicetur habitare in medio populi et non derelinquere eos 56.
Si in pręceptis meis ambulaueris, ero tecum et tradam tibi Israel 58.
Dixit Dominus Iehu regi Israel: Quia omnia, quę erant in corde meo fecisti contra domum Achab, filii tui usque ad quartam generationem sedebunt super thronum Israel 65.
Dominus per prophetam ad Iosiam minatur se deleturum populum propter perfidiam et inobedientiam, ipsum autem, quoniam audierit uerba Legis et perterritum sit cor eius et fleuit, collecturum ad patres suos in pace, ne uideat mala uentura super Hierusalem 68.
Amasias obediens uerbis uiri Dei percussit parua manu copias filiorum Seyr 80.
Filii Israel captiuos duxerant de Iuda CC milia utriusque sexus. Coarguit eos Obeded propheta, et restituerunt eos 80.
Viri Iuda et Beniamin penitentes de peccato et obedientes Esdrę et [Sodochie] Sechenię repudiarunt uxores et natos earum, quia alienigenę erant 85, 90.
Suscipite disciplinam, nequando irascatur Dominus. Psalmus II 108.
loseph, obedientię exemplum, mori maluit quam inquinari. Obediens replebitur bonis , inobediens corruet in malum. Psalmus LXXX 115.
Ipsi obediendum, ne iratus deneget nobis terram uiuentium. Psalmus XCIIII 117.
Moysi et Aaron locutus est Dominus, eo quod obedierint preceptis eius. Psalmus XCVIII 117.
Deus multa beneficia contulit populo Israel, uolens ut custodiant iustificationes eius et legem requirant. Psalmus CIIII 118.
Da, ut custodiam legem tuam. Psalmus CXVIII 120.
Leuaui manus meas ad mandata tua. Mandata tua quęsiui. Inclinaui cor meum ad faciendas iustificationes tuas propter retributionem. Dilexi mandata tua etc. Psalmo eodem 120.
Petit, ut Dominus se doceat obedientiam. Psalmus CXLII 124 .
Gladii ancipites, quibus compellimur obedire Ecclesię. Psalmus CXLIX 125.
Audi disciplinam patris et legem matris, id est Dei et Ecclesię. Qui me audierit, absque terrore requiescet etc.
Ne obliuiscaris Legis: precepta custodi 126.
Beati qui custodiunt uias meas, dicit Dominus. Obediens 127.
Obediens. Obedientia 128.
Obediens in malo. Obediens mandatis 130.
Obediens patri et matri 131.
Legem seruans. Qui custodit legem, beatus est. Principi obsequentes 132.
Melior obedientia quam uictimę 133.
Qui custodit pręceptum, non experietur quicquam mali 134.
De creaturis Deo obedientibus. Nullus permansit in mandatis Domini, et derelictus est 141.
Si uolueris mandata seruare, conseruabunt te, et in perpetuum fidem placitam seruare 144.
De obedientia mandatorum. Qui audit me etc. 146.
Sapiens non odit mandata. Sacrificium salutare est attendere mandatis et discedere ab omni iniquitate 148.
Omnia obediunt Deo 150.
Si me audieritis, bona terrę comedetis. Si nolueritis, gladius deuorabit uos 151.
Vtinam attendisses mandata mea etc. 162.
Audite me duro corde 161.
Obedientes protecti ab inimicis 167.
Audite uocem meam, et ero uobis Deus, et uos eritis mihi populus 169.
Rechabitę obedientes patri, Iudei non obedientes Deo 177.
Sollicitus ambula cum Deo tuo 209.
Nicanor fugiens confitetur Iudeos a Deo protegi, eo quod parerent legibus ab ipso constitutis 227.
Opus dignum ędificatio templi per Salomonem 47.
Reędificatio per Zorobabel et Iosue cępta et biennio intermissa inuidia Samaritarum 84, 89.
Operatio 128.
Opera magnifìca, domus, uineę etc. uanitas et afflictio animi 133.
Omne opus corruptibile in fine deficiet, et qui illud operatus ibit cum illo. Et omne opus electum iustificabitur, et qui operatur illud, honorabitur in illo 144.
Omnia opera Domini bona. Omnia enim in tempore suo comprobantur 149.
Homo. Qualiter formatus 1.
Omnia ei subiecta 2.
Homo nascitur ad laborem 101.
Et me sicut et te fecit Deus, et de eodem luto ego quoque formatus sum 107.
Cogitationes et consilia hominis incerta. Psalmus XXXII 111 .
Domine, quid est homo? Psalmus CXLIII 124 .
Quid inter Deum et hominem. Psalmus CXLV 125 .
Fecit Deus hominem rectum, et ipse se infinitis miscuit quęstionibus 134.
Deus creauit hominem inexterminabilem et ad imaginem
similitudinis suę fecit illum 137.
Deus, qui sapientia tua constituisti hominem, ut dominaretur creaturę, quę a te facta est, et iuste uiueret 138.
De creatione hominis et eius dignitate. Omnes homines terra et cinis 144.
Ordo et consilium 131.
Hospitalis. Loth post homines angelos meruit suscipere, et hospitii sanctitatem preposuit pudicicię filiarum 3.
Aduenam non contristabis 13.
Aduenam dilige quasi indigenam 18.
Amate peregrinos, quia et
ipsi fuistis aduenę in terra Ęgypti 27.
/ Peregrino qui intra portas tuas est da ut comedat aut uende ei 27.
Senex de monte Ephraim Leuitam cum uxore suscepit hospitio in Gabaa; inferentibus impiis hospiti uim, filiam uirginem offerens eum liberare cupiebat, simul ut illi leuius peccarent 39.
Mulier Sunamitis Heliseum prophetam solita erat suscipere domi suę. Ob id precibus eius a Deo impetrauit prolem iariì marito sene. Idem puerum illi mortuum suscitauit 62.
Foris non mansit peregrinus, hostium meum uiatori patuit 106.
Ęgypti hospites in seruitutem redigebant 141.
Vita nequam hospitandi de domo in domum 147.
Aduenam calumniati sunt 189.
Diuidetis uobis et aduenis qui accesserint ad uos, et erunt sicut indigenę inter filios Israel 195.
Obstinatio. Ego indurabo cor pharaonis, et ipse non audiet uos. Pharao patitur ranas, cyniphes, muscas, ulcera, grandinem, locustas, tenebras, mortes primogenitorum, nec tamen mollitur, donec submersus simul cum suis periit 10.
Dominus ad Moysen: Ascende ad terram quam promisi patribus. Ego non ascendam tecum, quia populus durę ceruicis est etc. 14.
Si me non audieritis, uisitabo uos in egestate etc. Si nec sic audieritis, septuplum addam etc. 19.
Hieroboam a uia sua pessima non recedente, domus eius dirrepta est de superfacie terrę 59.
Dicente Domino per prophetam ad Israel: Reuertimini a uiis uestris pessimis, non sunt reuersi. Hinc traducti sunt in Assyriam 67.
Cor eius indurabitur tanquam lapis et stringetur quasi malleatoris incus 108.
Obstinatis flagella multa. Psalmus XXXI 110.
Obstinatus ore laudat, opere
contradicit. Psalmus LII 113.
Aspis obturans aures. Psalmus LVII 113.
Coagulatum est sicut lac cor eorum. Psalmus CXVIII 120 .
Vocaui, et renuistis. Ego quoque in interitu uestro ridebo 126.
Incorrigibilis 127.
Obstinatus 130.
Emendationis desperans 131.
Obstinatus et blasfemus 137.
Qui autem ludibriis et increpationibus non correpti sunt, dignum Dei iudicium experti sunt 139.
Cor durum habebit malum in nouissimo 141.
Expectaui, ut faceret uuas, et fecit labruscas. Ideo auferam sepem eius, et erit in dirreptionem 152.
Audite et nolite intelligere, ne conuertantur et sanem eos 153.
Puer centum annorum morietur, et peccator centum annorum maledictus erit 166.
Excidium Iudę et Hierusalem propter obstinationem. Ęs et ferrum uniuersi corrupti sunt etc. Dominus proiecit illos 168.
Vetatur Hieremias orare pro populo in malicia obstinato. Quare auersus est populus iste auersione contentiosa etc. 169.
Iterum uetatur orare. Si mutare potest Ęthiops pellem suam etc. 170.
Interfeci et perdidi populummeum, et a uiis suis non sunt reuersi 171.
Penitentiam agenti promittit bonum, obstinato autem etiam quod promiserat non dabit, sed e contra malum super aliud 172.
Negligentes legem subduntur inimicis 174.
Permansit gustus eius in eo, et odor eius non est immutatus propterea. Ecce dies ueniunt, et confundetur Moab 180.
Non dabunt cogitationes suas, ut reuertantur ad Dominum Deum suum. Quia spiritus fornicationum in medio eorum, super eos effundam quasi aquam iram meam 202.
Computruerunt iumenta in stercore suo, demolita sunt horrea etc. 204.
Qui nec flagellati uolunt conuerti ad Dominum. Domus Israel cecidit et non adiiciet ut resurgat 205.
In tempore illo scrutabor Hierusalem in lucernis, et uisitabo super uiros defixos in fecibus suis, qui dicunt in cordibus suis:
Non faciet bene Dominus et non faciet male 211.
Percussi uos uento urente et aurugine et grandine omnia opera manuum uestrarum. Et non fuit in uobis qui reuerteretur ad me, dicit Dominus 212.
MATTHEVS
Obedientia. Discipuli iussi dare panes turbę, nihil sibi reliqui fecerunt magis Dominum quam famem timentes XIIII.
Iussus operari in uinea dixit se ire nolle, mox tamen iuuit XXI. Iesus ad Patrem: Verum tamen non sicut ego uolo, sed sicut tu XXVI,
Quicunque fecerit uoluntatem Patris mei qui in cęlis est, ipse meus frater, soror et mater est XII.
Hospitalitas. Qui uos recipit, me recipit etc. X.
Qui susceperit unum paruulum talem in nomine meo, me suscipit XVIII.
Hospes eram, et collegistis me XXV.
Obstinatus. Qui non audierit te, duos, tres, ecclesiam, sit tibi sicut ethnicus et publicanus XVIII.
Ve pręgnantibus et nutrientibus XXIIII.
Ocium. Talentum acceptum negligens cum lucro reddere damnatur XXV.
Stantes in foro tota die ociosi XX.
Paraliticus iacens in lecto VIII.
Arbor quę non facit fructum bonum III, item VII.
Omne uerbum ociosum XII.
Oratio. Verbum ociosum XII. Quę procedunt de ore, de corde exeunt XV.
MARCVS
Obedientia. Qui fecerit uoluntatem Dei, hic frater meus et soror mea et mater mea est III. Sed non quod ego uolo, sed quod tu. Docuit nos patribus obedire et uoluntatem eorum uoluntati nostrę pręponere XIIII.
Hospitalitas. Quocunque introieritis in domum, illic manete, donec exeatis VI.
Obstinatus. Pullus ligatus ante ianuam foris XI. Ve pręgnantibus et nutrientibus illis diebus XIII.
Ocium. Paraliticus iacens in lecto II. Manum habens aridam III. Ficus habens folia et non fructum maledicitur XI. Orate, ne fuga
uestra fiat hyeme, id est mora frigescente charitate, uel sabbato, id est cessante operatione bona prę torpore XIII.
Honor. Filiis Zebedei primatum affectantibus responsum est: Nescitis, quid petatis X.
LVCAS
Oratio. Mirabantur in uerbis gratię quę procedebant de ore ipsius Iesu IIIL Ex abundantia cordis os loquitur VI. Cum eiecisset demonium, locutus est mutus et admiratę sunt turbę XI. Diues in igne positus linguę magis sentit ardorem, quia forte magis garrulitate linguę Deum offenderat XVI. Ego dabo uobis os et sapientiam, cui non poterunt resistere et contradicere omnes aduersarii uestri XXI.
Ocium. Omnis arbor non faciens fructum bonum excidetur et in ignem mittetur. Ocium in naturale est. Obest enim inertia cunctis corporis membris, nulli autem ut animę III. Manus arida a operibus bonis torpens, ut sanitatem recipiat, extendi iubetur, ut proximum iuuet, uiduę pręsidium ferat, eripiat iniurię oppressum, subueniat egeno, oret ad Dominum VI. Arbor fici non faciens fructum succiditur XIII. Domine, ecce mna tua quam habui, reposita in sudario etc. XIX.
Opus imperfectum. Volens ędificare turrim prius computat sumptus etc, ne, postquam posuerit fundamentum et non potuerit perficere, rideatur XIIII.
Honor. Si adoraueris coram me etc. Habet forensis gratia domesticum periculum, et ut dominetur aliis, prius seruit etc. IIII. Ve uobis qui diligitis primas cathedras etc. XI. Inuitatus ad nuptias ne discumbas in primo loco XIIII. Quod hominibus altum est, abominatio est apud Deum XVI. Honor erga parenntes non solum honorificentię, sed etiam largitionis intelligitur XVIII. /
Ornatus. Stola prima baptismus, annulus in manu fides cum operibus, calciamenta in pedibus pręparatio ad euangelizandum.
Calciati ne terrena attingant, sed per lubricum mundi fìrmiter incedant, sic carnem mortificando sicut mortuis pellibus insistunt XV. Qui induebatur purpura et bysso, sepultus est in inferno XVI.
Obedientia. Et erat subditus illis obediendo in omnibus II. Mater mea et fratres mei hi sunt qui uerbum Dei audiunt et faciunt VIII. Qui uos audit, me audit X. Obedientia triplex: timoris, lucri, amoris, id est seruorum, mercenariorum, filiorum XV.
Hospitalitas. Martha excępit Dominum in domum suam. Zacheus festinans descendit et excepit Iesum gaudens, et salus domui eius facta est XIX. Ignotus suscipit Dominum cum discipulis, et manducauerunt pasca XXII. Coegerunt illum dicentes: Mane nobiscum etc. Hospitalitatis officio meruerunt cognoscere Iesum, quorum prius oculi tenebantur, ne agnoscerent eum XXIIII.
Obstinatus. Semen cecidit supra petram- qui ad tempus credunt et in tempore tentationis recedunt VIII. Qui non receperint uos, exeuntes de ciuitate illa etiam puluerem pedum uestrorum excutite in testimonium supra illos IX. Ve tibi, Corozaim , ue tibi, Bethsaida etc.- contra eos qui nec miraculis mouentur ad penitentiam X. Cum immundus spiritus exierit etc, reuertitur assumens septem spiritus nequiores se, et sunt nouissima hominis illius peiora prioribus XI. Ficus infructuosa circumfoditur cordis compunctione, stercoratur benefaciendi occasione, se nec ideo fructificans succiditur XIII. Nemo uirorum illorum qui uocati sunt, gustabit cenam meam XIIII. Facilius est camellum per foramen acus transire, id est dilectores sęculi ad Christum posse conuerti XVIII. Ve pręgnantibus et nutrientibus illis diebus, quia grauati peccatis non poterunt effugere iudicium XXI. Clamant tolli Iesum et dimitti sibi Barrabam . Repellentes pręcepta salutis et admittentes sedicionis et homicidiorum consilia XXIII.
IOANNES
Obedientia. Meus cibus est, ut faciam uoluntatem eius qui misit me, ut
perficiam opus eius IIII. Venit hora, et nunc est quando mortui audient uocem Filii Dei. Et qui audierint, uiuent. Non quęro uoluntatem meam, sed uoluntatem eius qui misit me, Patris V. Quia descendi de cęlo, non ut faciam uoluntatem meam, sed uoluntatem eius qui misit me VI. Si uos manseritis in sermone meo, uere discipuli mei eritis, et cognoscetis ueritatem, et ueritas liberabit uos. Qui seruat Dei mandata, efficitur Dei filius, secundum illud: Si Deus pater uester esset, diligeretis utique me. Amen dico uobis: Siquis sermonem meum seruauerit, mortem non uidebit in ęternum VIII. Oues meę uocem meam audiunt, et ego cognosco eas etc. X. Si diligitis me, mandata mea seruate. Et ego rogabo Patrem etc. Qui habet mandata mea et seruat ea, ille est qui diligit me etc. XIIII. Si pręcepta seruaui
et maneo in eius dilectione. Vos amici mei estis, si feceritis quę ego pręcipio uobis. Iam non dicam uos seruos etc.XV.
Oratio. Nunquam sic locutus est homo, ut hic loquitur VII.
Honor. Iesus, cum cognouisset, quia uenturi essent, ut raperent eum et facerent eum regem, fugit iterum in monte ipse solus, erudiens nos mundanas contemnere dignitates VI. Iesus de cruce matrem discipulo commendauit, instruens nos et inter aduersa honorare parentes XVIII.
Ocium. Ego sum uitis uera et Pater meus agricola est. Omnem palmitem in me non ferentem fructum tollet eum, et omnem qui fert fructum, purgabit eum, ut fructum plus afferat XV.
Hospitalitas. Domino discumbente in Bethania Martha ministrat. Non falmulabus imponit ministerium, sed ipsa met suscepit XII.
Obstinatus. XLVIII annos habens in infirmitate non habet hominem qui mittat eum in piscinam, ut sanetur. Assiduitas enim peccandi difficultatem peperit emendandi, sed dum sanari cupit, sanitatem a Deo accipit, et quod impossibile fuit hominibus, possibile fit Deo V.
PAVLVS AD CORINTHIOS I
Oratio. Veni non in sublimitate sermonis aut sapientię etc. I. Non enim in sermone regnum Dei est, sed in uirtute IIII. AD EPHESIOS: Bonum loquimini IIII. AD COLOSSENSES: Orate pro nobis ut Dominus aperiat nobis ostium sermonis ad loquendum mysterium Christi. Sermo uester semper in gratia sale sit conditus, ut sciatis, quomodo oporteat uos unicuique respondere III. AD THIMOTEVM II: Prophana et inaniloquia deuita. Multum enim proficiunt ad impietatem, et sermo eorum ut cancer serpit II. ACTVVM: Diuersis linguis apostoli loquebantur magnalia Dei II. IACOBI: Esto tardus ad loquendum I. Vana est religio linguam non refrenantis I. Siquis in uerbo non offendit, hic perfectus est. Lingua modica magnum malum excitat etc.- mouendam dicit ad bonum et a malo coercendam III.
Ocium. AD THESSALONICENSES I: Igitur non dormiamus sicut et cęteri, sed uigilemus et sobrii simus V. AD THIMOTEVM I: Siquis autem suorum et maxime domesticorum curam non habet, fidem negauit et est infideli deterior V. IACOBI: Scienti bonum facere et non facienti peccatum est illi IIII. IVDĘ: Leues et infructuosi I. APOCALYPSIS: Quia neque frigidus es neque calidus, sed quia tepidus es, incipiam te euomere ex ore meo III.
Honor. AD HEBREOS: Nec quisquam sumit sibi honorem, sed qui uocatur a Deo tanquam Aaron. Sic et Christus non se metipsum clarificauit, ut pontifex fieret, sed qui locutus est ad eum: Filius meus es tu etc. tu es sacerdos in ęternum etc. V. IACOBI: In conferenda alicui dignitate non persona inspiciatur, sed meritum II. PETRII: Omnes honorate II.
Ornatus. AD CORINTHIOS I: Vir, si comam nutriat, ignominia est illi XI. AD THIMOTEVM I: Similiter et mulieres in habitu ornato cum uerecundia et sobrietate ornantes se, non in tortis crinibus aut auro aut margaritis uel ueste preciosa etc. II. PETRII: Mulierum ne sit extrinsecus capillatura aut circumdatio auri III.
Obedientia. AD ROMANOS: Omnis anima potestatibus sublimioribus subdita sit XIII. AD CORINTHIOS I: Circumcisio nihil est e tprępucium nihil est, sed obseruatio mandatorum Dei VII.
AD PHILIPPENSES: Iesus humiliauit se metipsum factus obediens usque ad mortem, mortem autem crucis II.
AD THIMOTEVM I: Pręcipio tibi coram Deo etc. ut serues mandatum absque macula irreprehensibile usque in aduentum Domini etc. VI.
AD HEBREOS: Magis obtemperandum
esse patri spiritus quam patri carnis XII.
Mementote prępositorum uestrorum. Obedite prępositis uestris XIII.
ACTVVM: Obedire oportet Deo magis quam hominibus V. PETRI I: Adolescentes, subditi estote senioribus V. IOANNIS I: In hoc scimus, quoniam cognouimus eum, si mandata eius obseruemus. Qui seruat uerbum eius, uere in hoc caritas Dei perfecta est. Qui facit uoluntatem Dei, manet in ęternum II. Qui seruat mandata eius, in illo manet et ipse in eo III.
Homo. AD CORINTHIOS I: Nescitis quia templum Dei estis? III.
Hospitalitas. AD HEBREOS: Hospitalitatem nolite obliuisci XIII.
ACTVVM: Lidia purpuraria Paulum et Thimoteum suscepit hospitio ab eisdem baptizata XVI. PETRI I: Hospitales inuicem IIII. IOANNIS III: Carissime, fideliter facis quicquid operaris in fratres, et hoc in peregrinos etc. Nos ergo debemus suscipere huiusmodi , ut cooperatores simus ueritatis I.
Ordo. AD CORINTHIOS I: Omnia autem honeste et secundum ordinem fiant in uobis.
Obstinatus. AD ROMANOS: Expectat Dominus penitentiam, tu autem in malo perseuerans thesaurizas tibi iram in die irę. Qui se emendant, beati. Obdurati damnabuntur II. AD EPHESIOS: Nolite contristare Spiritum Sanctum Dei IIIL ACTVVM: Asserit per Isaiam prophetatum de obstinatione Iudeorum capite sexto XXVIII.
METHAMORPHOSES
Oratio.
Echo, quia sua garrulitate Iunonem sępe morata fuerat, ne Iouem in nympharum stupro
deprehenderet, Narcisi amore frui non
potuit et in saxum mutata est III .
Lapis uocalis in turri Megarensi, super quem posita fuit cythara Apollinis VIII .
Vlixes oratione uicit Aiacem in iudicio XIII .
Ornatus.
Capilli Nisi purpurei et fatales. Corona Ariadne inter sydera collocata VIII .
Obedientia.
Medea uenenis et carminibus tauros igne spirantes et draconem parere compulit Iasoni
VII .
Homo
erecta facie formatus, ut celum spectaret. Humani generis post diluuium reparatio per
Deucalionem et Pyrram I .
Ferunt in Ephyre urbe primum ex fungis edita corpora. Myrmidones ex formicis VII .
Hospitalitas.
Athlas negauit hospitium Perseo et in montem uertitur IIII .
Pyreneus Musis hospitio receptis uim inferre uolens periit. Proserpina sex menses cum
matre et totidem cum Dite. Lyncus, rex Scythię Triptolemum hospitio
susceptum uolens occidere in lincem uertitur V .
Procustes e Geriones hospites mactabant; a Theseo occisi sunt VII .
Theseus inuitatus hospitio ab Acheloo fluuio. Iuppiter et Mercurius a Philemone et
Baucide suscepti et tenuitate eorum delectati casam ipsorum uerterunt in templum, ipsos in
antistites templi, et cum senuissent, in arbores. Oppidum uero eorum propter ciuium
inhospitalitatem aquis pessundatum in stagnum redegerunt VIII .
Ęneas in Delpho susceptus a Anio rege, Apollinis
sacerdote XIII .
SENECA
Oratio.
Aiebat autem Scaurus rem ueram: non minus magnam uirtutem esse scire dicere quam scire
desinere 142 .
Exercitatio uocis 6 .
Plurimum proficit sermo qui minutatim irrepit animo. Oratio ordinaria. Quod uulgo
breuiarium, Latine summarium dicitur. De pronuncitione 13 .
Publius Vicinius plus ęquo tardiloquus. Cicero gradarius fuit. Fabius expedite magis
quam concitate, ut posses dicere facilitatem esse illam, non celeritatem. Summa ergo summarum hęc erit:
tardiloquum esse te iubeo 14 .
Nocet eloquentia, si non rerum cupiditatem facit, sed sui 17 .
Queritur de paupertate uerborum, cum multę res sint quę nomina desiderant nec habent 19 .
Quo dicendi genere uti debet philosophus 20 .
Habens uerba in potestate non effertur longius quam destinauit 21 .
Orationis dulcedo facile abducit a uero 40 .
Fabianum in dicendo laudat, et qualis sermo philosophum deceat, docet. Item qualis in
hoc Cicero, qualis Pollio Asinius, qualis Titus Liuius 49 .
Qualis uita, talis oratio 56 .
Quare diuersis temporibus uarius dicendi modus. Oratio uitiosa nimis antiqua usurpans
aut nimis trita. Vitia in compositione, in sententiis 56 .
Aruncius male imitatus Salustium in dicendo 57 .
Qualis oratio deceat sapientem. Oratio cultus animi est. Si circumtonsa est et fucata et
manufacta, ostendit illum quoque non esse sincerum et habere aliquid fracti 57 .
Sermo mala suadentium et item adulantium fugiendus. Praua laudantium sermo 62 .
Ocium.
Diuersi inter se Epicureus et Stoicus: alter ocium ex proposito petit, alter ex causa
63 .
De uagationibus absque proposito 74 .
Remissio danda animis exemplo Socratis, Catonis, Scipionis. Pollio Asinius, orator
magnus, post horam decimam nihil agebat 75 .
Ociosi iuuenis mollites 79 .
Vatię ocium nimis ignauum 18 .
Nihil tam certum est quam ocii uitia negocio discuti 19 .
Ignaui mortem suam antecesserunt 21 .
Quomodo colendum sit ocium et quid in eo agendum, et quod ocium bonum 25 .
Ocio fruentes quantum debent principi 27 .
Ocium sine litteris mors est 33 .
Ocium somnolentiaque 61 .
Honor.
Ambitio 49 .
Loco ignominię est apud indignum dignitas 86 .
Ambitio, quę te ad dignitatem, nisi per indigna non ducet 88 .
Relictis publicis honoribus ad uitam priuatam redeundum suadet 7 .
Clarorum uirorum nomina ueneranda 22 .
Honores repulit prętor Sextius etc. 48 .
Cato eodem quo repulsus est die in comitio pila lusit 52 .
Suadet a petendis dignitatibus abstinendum 59 .
Ornatus
corporis. Specula 92 .
Obedientia.
Cleantes duos pueros misit accersitum Platonem: alter ubique perquisiuit nec inuenit,
alter erraneus resedit et lusit et casu transeuntem Platonem uidit, et quem non quęsierat,
inuenit. Illum, inquit, laudabimus puerum, qui, quantum in se erat, quod iussus est, fecit.
Hunc feliciter inertem castigabimus 40 .
Si inuitus pares, seruus es, si uolens, minister. Tam diu a periculo aberit populus,
quamdiu sciet ferre frenos 87 .
Homo
sociale animal, quia imbecillum 34 .
Hominis formati ratio 63 .
O quam contempta res est homo, nisi supra humana surrexerit 88 .
Quod in unoquoque homine habitet deus et bona mens 14 .
Inter diuina et humana 23 .
Hospitalitas.
Nulla pusilla domus quę multos recipit amicos 86 .
Hospitium pauperis 8 .
Opus
dignum. Quid enim immortale manus mortales fecerint? 81 .
Nihil difficile uolenti 52 .
Odores.
Aristippus aliquando delectatus unguento: Male, inquit, istis effoeminatis eueniat, qui
rem tam bellam infamauerunt 46 .
Oratio.
Sermo 2 .
Facundia floruit tempore Ciceronis. Catonis dictum: Orator est uir bonus dicendi
peritus 4 .
Thesis, phrasis 13 .
Aiebat Scaurus: non minus magnam uirtutem esse scire desinere quam scire dicere 18 .
Lentulus Augur, cum esset auarissimus, nummos citius emittebat quam uerba. Tanta illi
inopia erat sermonis 28 .
Comes facundus in uia pro uehiculo est 85 .
Quid est uox? Quomodo per parietem transit 93 .
Albutium in dicendo laudat. Non lexis magna, sed phrasis 130 .
Obstinatus
portenti loco habetur 45 .
Desinit esse remedio locus, ubi quę fuerunt uitia, mores sunt 13 .
Sed nec indurata despero 17 .
Quid ita nos stultitia tam pertinaciter tenet etc. 21 .
Obduratus in uitiis similis uiti ueteri et exesę, quę non recipit insitionem 55 .
PLATO
Oratio. Mos loquendi Laconicus instar uehementis iaculatoris uerbum non parui momenti breue contortumque eiaculatur, ut:
Cognosce te ipsum. Nihil nimis. Hoc Lacedemonicum breuiloquium et Pitaci proprium 85.
Gorgias ad omnia respondere paratus 120.
Super illud: Dulciora melle ori meo eloquia tua, Domine 248.
Quare uox data 256.
Vox quid 259.
Respiratio quibus de causis instituta. Voces uarię 261.
Repeto igitur quod modo dixi. Non enim nocet bis dicere, quod bene dicitur 289.
Ocium. Bonum tam in anima quam in corpore motus est, quies uero contrarium 50.
Ignaui fucis similes 313.
Ex ocio animus tristis 410.
Opus imperfectum. Irritum opus facit quasi telam Penelopes texens 130.
Principium dimidium esse totius operis prouerbio dicitur 289.
Honor. Philotimus, id est amans et cupidus honorum 177.
Ciuitas in qua ciues ad expetendos magistratus minime ambitiosi sunt, optime et procul a seditionibus permanet, contra quę aliter affectos habet ciues 221,222.
Si uita eius qui pręfuturus est magistratu melior sit, tunc optime cum ciuitate actum erit 222.
Ambitiosus nec pecunia nec scientia delectatur, nisi quantum spectant ad inanem gloriam. Ambitiosus auaro pręferendus 231.
Honor suscipiendus, ex quo meliorem te euasurum speras, alioquin fugiendus 233.
Honoratus a te te honorabo, non honoratus autem conquiescam 330.
Pręsidentię ratio. Siquis minoribus maiorem potentiam immodeste prębuerit, peruertit recti ordinem. Principatus moderatus. XXVIII senum sententia: Magnos merosque principatus non oportet constituere 278.
Recte honores opprobriaque distribuens ciuitas feliciter secum aget 279.
Cui dandus magistratus 283.
Cognatio honoranda 285.
Qualem esse oportet eum qui magistratum accepturus est 289.
Ędiles.Defensoribus et ędilibus 290, 303.
Qui honorandi in ciuitate 316.
Parentes honorandi. Edippus a filiis contemptus eis imprecatus est imprecationem huiusmodi exaudiri 317.
Honor erga parentes, nequis eos cogat non suo more uiuere, si nolint 333.
Optimi in republica honore pręferendi, ut salua sit 334.
Homo maxime diuino cultui deditus 255.
Homo miraculum 267.
Anaxagoras grammaticus: mortalis ęternitas Dei partem habet. Hominem ęternitatem
quidem uocat, tum propter animę substantiam, tum propter intelligentiam; mortalem uero tum propter mutabilem animę partem uel actionem, tum propter corpus elementis compositum 380.
Inter homines et bestias circa scientiam 392.
Pythagoras: Qui homo dicitur, magis non homo est quam homo 393.
Homo quid sit. Quid hominis officium. Alcybiades de natura hominis 10.
Homo enim animus est, corpus hominis instrumentum 12.
Homo diuinitatis particeps. Fabula Promethei circa productionem educationemque hominis 82.
Prothagoras ait hominem esse mensuram rerum omnium, ita ut qualia mihi quęque uidentur, talia et mihi sint 109.
Homines e terra nasci. Homo formatus e terra 186.
Homines a Deo formati, et aliis admixtum aurum, argentum, ęs 203.
De hominis compositione 250.
Quantum ad animam et corpus 251.
Zoroaster grammaticus: Homo naturę audentissimę artificium 407.
Trismegistus inquit magnum miraculum esse hominem, animal uenerandum et adorandum etc. 408.
Hospitalitas. Ad peregrinos sanctissima esse foedera. Peccati in peregrinos ultor est Deus 285.
De peregrinis hospitio suscipiendis. Nili accolę in hospites duri 321.
Ordo.Quid sit ordo 310.
Odor in naribus 259.
Obstinatus morte plectatur 314. DIONYSIVS HALICARNASEVS
Ocium. Dies Neptunno equestri solennis. Hippocratia Arcades, Romani
Consualia uocant, quo die cessant ab operibus equi et muli 11.
Sacrum diis Laribus 37.
Honor. Tribus tribuni, curię curiones, decurię decuriones, patres patricii 33.
Senatus officia et plebis 35.
Dictator, magister equitum, census 132.
Decemuiratus 274.
PROBLEMATA ALEXANDRI APHRODISEI
Oratio.
Cur certantibus uox grauis, metuentibus acuta 6.
Odores.
Cur situm et foetorem olentes, cum uncti fuerint unguine odorifero, tetrum odorem spirant 7.
PROBLEMATA ARISTOTELIS
Oratio.
Cur homines lingua hęsitantes loqui nequeant uoce submissa. Cur porrum prosit ad uocem sonoram 45.
Cur homines surdi e naribus loqui consuerunt. Cur lingua rerum index sit 72. PROBLEMATA PLVTARCHI
Ocium. Hortę deę templum semper apertum, ut quę semper horis omnibus ad bene aliquid operandum hortaretur 78.
Consualibus equos et asinos coronis exornant et ociari sinunt 78.
Quirinalia stultorum ferię 81.
Honori deo aperto capite immolant 75.
Candidati in ueste sine toga magistratum petunt, ut uulnera et cicatrices ostendere possint, quibus eo honore digni iudicentur. Altero ex censoribus mortuo, alterum magistratu se abdicare oportebat 78.
Omnes magistratus purpurati
pręter tribunos 80.
Censores quamprimum sacrorum anserum alimenta locant, etiam imaginis splendorem 81.
Ornatus corporis. Cur pueros monilibus, quę uocant bullas exornant 81.
Obedientia. Chrysantem laudauit Cyrus, quod hostem interfecturus, cum iam gladium sustulisset et interim receptui cani audisset, hostem omisit et quasi prohibitus ictu abstinuit 77.
Opus dignum. Alastor dicitur qui ea egit quę omnium memoria celebranda sint 84.
AVLVS GELIVS
Oratio. Quomodo reprehensus sit nimis uetuste loquens 5.
Inanis loquacitas quomodo a multis grauibus uiris culpata sit et laudata sapiens facundia, exemplum in hoc Vlixis, in illo Tersitę 17.
Curas uocum uerborumque elegantias non modo non sectatur Epicurus, sed etiam insectatur 13.
Gręcis Latina collata sordescunt 17.
Orantis laus non e subito auditorum plausu, sed potius ex silentio noscitur 32.
Croesi filius mutus et elinguis in patris periculo locutus est 34.
Aegles Samius, athleta, mutus, in eos qui falso nomina in certamine sortirentur inclamauit et exinde expedite loqui coepit 34.
Corpus ne sit uox an incorporeum 36.
De tribus dicendi generibus et qui in quoque genere excelluerint 47.
Inconsiderata cuiusdam loquacitas 55.
Vt auium colloquia intelligas 58.
Verbis antiquissimis non esse utendum, ut apluda, floces, fraces, bouinator 65.
Gracchi sententia sine sensus emolumento 66.
Quod uulgo dicitur barbarismus, ante dictum est barbare uel rustice loqui et rusticus sermo 74.
Maior ratio habita euphonię quam regulę grammatices 78.
De ratione utendi uerbis pluribus idem significantibus 80.
Verba communia: uereor, utor, hortor, consolor, ueritum, puditum, pigitum, dignor, ueneror confiteor, testor 91.
Aristotelis deffinitio de silogismo 93.
Lex apud dialecticos percontandi disserendique 94.
De clandestinis litteris, ne ab aliis legi possint 102.
Quin pro cur non, pro quod, pro ut non, pro ut, pręcedente uix uel pene 104.
Comes facundus in uia pro uehiculo est 104.
Ennius tria corda habere se se dicebat, quod loqui Gręce et Osce et Latine sciret. Mithridates XXII gentium linguas percalluit 105.
Antiqui nostri narrationes sermonesque insectiones appellitauerunt 110.
Verba actiua pro passiuis et passiua pro actiuis 110.
Ocium. Ennius: Ocio qui nescit uti, plus negocii habet 115.
Honor. Ratio officiorum in discumbendo sedendoque. Exemplum Fabiorum, patris et filii 11.
Senectę ętati honores habiti. Senibus pręlati tamen qui uxores et liberos haberent 14.
Pedarii senatores
dicuntur nondum maioribus honoribus functi 27.
Ordo rogandarum sententiarum in senatu 30.
Cnęus Flauius scriptu se se abdicauit et ędilis currulis factus est 40.
Inter quarto consul et quartum consul 55.
Honorem quoque malum dici 71.
Tribunum plebis prehensionem habere, uocationem non habere 76.
Ędiles
et quęstores in ius a priuato ad prętorem uocari / posse 77.
Qui sint minores magistratus. Consulem prętoremque collegas esse 77.
De officio senatus habendi. Per quos senatus haberi soleret. Locus in quo senatus iure fieri potest. Quando ratum non est senatus consultum? Ante exortum et post occasum solem. Senatus consultum fit per discessionem, si consentiretur, aut per singulorum sententias exquisitas, si res dubia esset 87.
Quid sint comitia calata, quid curiata, quid centuriata, quid tributa. Concilium 93.
Ornatus. Barbam et genas radere Romanis etiam ante ętatem senectam moris fuit 22.
Quare et Gręci et Romani aOinulum gestarint in manu sinistra digito qui est minimo proximus 57.
Elegans homo dicebatur non cum laude, sed ętate; Marci Catonis uitii, non laudis fuit. Tullius: Crassus, inquit, erat prcissimus elegantium, Sceuola parcorum elegantissimus 64.
Obedientia. Quęstio: Vtrum semper iuxta mandatum faciendum an aliquando contra, si utilius speras mandanti et gratius. Crassi exemplo ostenditur mandatum semper esse obseruandum 6.
Vtrum semper obediendum patri 12.
Homo. Multi mortales, plus comprehendit quam si dicas: multi homines 82.
Hospitalitas. Hic est leo hospes hominis, hic est homo medicus leonis 36.
Ordo. Nouissime et nouissimus Cicero dicere uitauit 60.
Obstinatio. Architę Tarentini columba lignea uolabat quidem, sed cum subsedisset, pręterea non exurgebat 58.
VITĘ PLVTARCHI
Oratio. Leonidas rex intempestiue quodam de rebus non inutilibus uerba faciente: Hospes, inquit, non oportune eo quod oportet uteris 13.
Lacedemonii uerbis superuacaneis nunquam usi, sed quę notatu digna 13.
Alcybiadi balbuties linguę decori erat 28.
Malebat eloquentia quam aliis rebus pręstare 29.
Pheacus optimus in loquendo, debilis in dicendo 30.
Trasibulus magnitudine uocis inter Athenienses nobilitatus 33.
Themistocles sermones hominum peristromatis uersicoloribus similes esse dixit. Nam ut illis, cum extenduntur, ita et in his formas figurasque apparere, contractis autem abscondi. Itaque sibi ad dicendum tempore opus esse non admodum breui 44.
Tucydides Archidamo rogante, ipse ne an Pericles palestra pręstant: Vbi ego, inquit, illum pugnando deieci, ipse se non cecidisse defendens uincit spectatoribusque persuadet 51.
Plato oratoriam uim animis hominum imperare dixit 52.
Clamoribus ictas aues concidere 84, 33.
Cato maxime a turpi uerbo pręsente puero temperauit 94.
Pyrrhus dicere solebat plures a Cynea oratione quam a se armis urbes esse partas 129.
Thimeus , cum Thuchidide se eloquentiorem promitteret, aridus apparuit 13.
In Pericle orationis uehementia 13.
Verbum non esse philosopho dignum, quod ante non fuisset mente agitatum. Item breuis oratio 59.
Sermones cupresso similes- magni et sine fructu 62.
Quanta opera usus Demosthenes, / ut uocem aptam ad pronunciandum compararet. In dicendo timidus fuit. Eius enthymemata lucernam olere dicta 85.
Demosthenes hęsitantiam linguę coniectis in ore lapillis emendauit, uocem exercuit currendo scandendoque, gestum in speculo componebat 85.
Quanto labore Tullius dicendi artem consecutus 88.
Pro Quinto Ligario orante Cicerone Cesar absoluit, quem damnare decreuerat 92.
Cicero initio dicendi excandescebat 92.
Pronostica eloquentię Platonis 134.
Aristotelem quoque eloquentissimum fuisse Cicero testatur 139.
Pedes in oratione soluta 139.
Ocium. Solonis lex Ariopagitis mandat de inertibus ac desidiosis supplicium sumere 23.
Pericles epulari eos et in ocio esse iussit, quibus alba faba sortito obuenisset 54.
Se maxime penitere dixit Cato, siqua dies ei per incuriam inanis effluxisset 92.
Ocioso
opponitur quod timeat: Alcybiadis in contione uehementiam, in Termopilis Lacedemonum erumnas, in Thracia Perdicę labores 26.
Honor. Reuerentia a pud Romanos erga mulieres 8.
Alcybiades et ab inimicis honoratus 30.
Mos petendi magistratum 37.
Dictatori equo uti nefas fuit ante Fabium dictatorem 56.
Scipio Africanus ędilis declaratus ante ętatem lege definitam 75.
Capta Carthagine, cum inter duos contentio esset pro corona murali incertusque esset, uter prior murum inscendisset, ambos donauit 75.
Scipionis modestia in repudiandis honoribus 79.
Censoris officium 93.
Censurępotestas 105.
Duo ędilium ordines 133.
Cato sibi honorem deferri ab Antiochenis lasciuientibus ratus, audiuit Demetrio, Pompei seruo, illum parari etc. 65.
Quanta patienda rempublicam gerenti 87.
Honor Platoni habitus, cum in Siciliam ad Dionysium concessisset 138.
Aristoteli in patria Stagira 138.
Ornatus. Lycurgi dictum, quod Lacedemones comam nutrientes pulchri uenustiores fierent, deformes ferociores 14.
Intonsos capillos nutrire Lycurgus instituit etc. 117.
Lysander uestes preciosas a Dionysio suis filiabus missas recusauit dicens: Vereor, ne per has deformiores appareant 117.
Obedientia subiectorum disciplina est principis. Theopompus rex dicente quodam eo stare Spartam, quod reges imperare scirent: Immo, inquit, quia ciues imperio obedirent 15.
Non ob aliud ualidiorem phalangem censebat Agesilaus quam ut per obedientiam ordinem seruet 29.
Odor suauis de corpore Alexandri exhalabat 41.
Sophoclea ciuitas plena odoribus 105.
Obstinatio. Seueritas Catonis 59.
LACTANTIVS FIRMIANVS
Oratio. Quare stilo simplici sacra scribuntur eloquia 49.
Quod eloquentia seruit sęculo et interdum ex industria impugnat ueritatem
99.
Cyprianus ingenio facili, copioso, suaui et, quę sermonis maxima
est uirtus, aperto 100.
/ Vnde homines muti fiant 195.
De obscura uocis ratione 198.
Honor. Ambitio 148.
Homo uerissima Dei imago 28.
Quare homines igne, cętera animalia aqua magis utantur 39.
Homofactus propter beatitudinem, animalia propter hominem 41, 42.
Quare duo sexus hominis 43.
Ad quid natus sit homo. Contra Anaxagoram 55.
Quid hominis propium 56.
De antipodibus 69.
Quę sit cognatio hominis et Dei 113.
Quare homo corpore fragilis et rationis capax 150.
Quare homo creatus, quare ex contrariis constet. Quid signat quod primo quadrupes sit, postea errectus, deinde rationalis 151.
Quare homo creatus 153.
Homo et corpore differt a brutis 172.
Cur Deus fecerit hominem 179.
Quod homo ex corpore uitia, ex anima uirtutes habeat 182.
Contra Epicureos, cur homo cęteris animalibus imbecillior nascatur 187.
Differentia creationis hominis et brutorum secundum corpus 190.
Contra Epicurum qui ex atomis hominem compactum disputauit. Item de prouidentia circa hominis fabricam 191.
De forma hominis et membris 192,194,195,196,197.
Hospitalias seruanda 132.
Odores. De uoluptate olfactus 142.
Obstinatio. Obstinati in errore 2.
LAERTIVS
Oratio.
Thales: Non multà signa sunt bonę mentis. Non multa uerba prudentis animi indicium sunt
6 .
Solon sermonem esse effigiem operis 8 .
Linguam pręire animo non permittendam. Chilo erat in loquendo breuis. Inde hunc
loquendi morem Chilonium appellant 10 .
Bias percunctanti impio homini, quid esset pietas: Nihil, respondit. Cunque
ille silentii causam sciscitaretur: Quia, inquit, de
rebus nihil ad te pertinentibus quęris. Noli cito loqui. Est enim insanię indicium 12 .
Audiendi magis quam loquendi studiosum esse oportet 12 .
Anacharsis audax et constans in dicendo 13 .
Rogatus quidnam esset hominibus bonum ac malum: Lingua, inquit 14 .
Aiunt Anaximandrum canentem a pueris irrisum eoque comperto dixisse: Canendum ergo
puerorum causa modulatius 16 .
Socrati ęqua hortandi et dehortandi facultas fuit. Eutyphrona , qui
patri diem dixerat, quędam de iustitia et pietate loquens ab instituto reuocauit etc. 18 .
Xenophon Musa Attica dictus pro dulcedine eloquii et incredibili facilitate 21 .
Demosthenes, cum p litteram pronunciare uix poset, dicitur iugi
exercitatione emendasse 26 .
Socrates per somnium uidit olorem, per quem signabatur Platonis eloquentia 30 .
Stili ipsius genus inter poema et prosam orationem medium fluere ait Aristoteles 32 .
Orationis quinque genera: ciuile, oratorium, priuatum, dialecticum, artificiosum 36 .
Orationis sex speciees: adortatio , dehortatio, accusatio, defensio, laudatio, uituperatio. Recte dicere in IIII scinditur:
quid dicere oportet, quam multa, ad quos, quando 37 .
Vox duplex: animata et inanimata. Animata duplex: litterata et illitterata 38 .
Polemo, impurus adolescens, forte incidens in Xenocratem de pudicicia uerba facientem
ita se correxit, ut ad studia incumbens ei in schola regenda succederet 40 .
Philoxenus poeta, cum latericios operarios carmen suum male cantantes offendisset,
lateres eorum conculcare coepit ac dicere: Vos mea corrupisti, ego uestra dissipabo 42 .
Bion orationem suam cum dicendi genere temperauerat. Aiunt Erathosthenem dixisse de illo: Primus omnium Bion philosophiam uario orationis flore uestiuit 43 .
Lycon in dicendo suauissimus. Quidam cum addita gamma liittera Glyconem
uocabant, quod dulcedinem sonat 51 .
Demetrius dicebat, quantum in bello posset ferrum, tantum in republica eloquentiam
ualere 52 .
Antisthenes primus deffiniuit sermonem dicens: Sermo est, qui quid quodque sit aut fuerit exprimit 54 .
Diogenes, cum serio quandoque loqueretur nemoque sibi intenderet se se ad sonum musicum
contulit. Congregatis autem ad se plurimis exprobrauit, ut qui ad inepta studiose
concurrerent, ad ea uero quę grauia essent et utilia negligenter conuenirent 56 .
Aiebat oratores plebis ministros 57 .
Zeno Aristone discipulo satis uaniter multa quędam etiam temere audacterque disserente:
Possibile non esset, inquit, ita dicere, nisi ebrius te genuisset pater; et loquacem
appellabat. Breuis ipse in loquendo et concisus 64 .
Zeno cuidam breuia esse philosophorum dicta asserenti: Vera, inquit, loqueris! Oportet
nempe, si fieri possit, breues esse illorum et syllabas. Adolescenti
loquatioir! 1 : Aures, inquit, tuę in linguam confluxere. Inepta plurima
loquenti adolescentulo: Iccirco, inquit, habemus aures duas et os unum, ut plura audiamus,
loquamur pauca. Dicere solitum ferunt melius esse pedibus quam lingua labi 65 .
Orationis partes IIII: exordium, narratio, confutatio, epilogus 67 .
Quid sit uox. Corpus est uox secundum Stoicos. Orationis partes quinque. Orationis
uirtutes quinque. Item reliqua ad orationem pertinentia 68 , 69 , 70 .
Chrysippus ad dialecticum Cleanti imminentem eique callidas
conclusiunculas tendentem: Desine, inquit, grandem natu a grauibus rebus abducere, nobis
autem iunioribus ista propone 79 .
Primus oratorię inuentor Empedocles acutus in dicendo et Homericus 84 .
Crates quidam Heraclitis librum primus Gręcis inuexit ac dixit librum
ipsum Delio aliquo natatore indigere, qui in illo non suffocaretur 90 .
Sermo operis umbra 92 .
Protagoras primus diuisit orationem in IIII: pręfationem, interrogationem, responsionem,
pręceptum 93 .
Ocium.
Solonis lex: Qui sectatur ocium, omnibus accusare uolentibus obnoxius esto 8 .
Chilo difficile esse dixit ocium recte disponere. Admirari se dicebat Socrates, cur hi qui lapidea signa sculperent, summa ope
niterentur, ut lapis homini quam simillimus euadat, se ipsos curare negligerent, ne similes
lapidi uideantur et sint 19 .
Honor.
Pythacus Mytilenis principatum tenens, postquam per annos X
rempublicam optimis institutis composuisset, se ipsum magistratu abdicauit 10 .
Statua Platoni posita in Achademia a Mithridate 31 .
Laudabat Diogenes qui ad rempublicam accessuri essent et minime accederent 56 .
Diogenis sepulturę erexerunt columnam et desuper canem sculpserunt 60 .
Zeno corona aurea et ęrea imagine honoratus 63 , 64 .
Deos quidem semideis in honore pręferendos, hominibus heroas, parentes uero hominibus
cęteris 82 .
Architas Tarentinus septies ciuibus pręfectus, cum cęteri plusquam
annum imperare lege prohiberentur 86 .
Obedientia.
Pythagoras Danioni filię mandauit, ne commentaria sua cuiquam extra
domum traderet. Ea ergo, quamuis ingenti pecunia posset illa distrahere, noluit, inopiam
patrisque monita auro preciosiora censens 83 .
Homo.
Anaxagoras ait animantes primo ex humore et calore terraque manasse 16 .
Interrogatus, qua causa natus esset: Inspiciendi, inquit, cęli et solis et lunę 17 .
Animantium genera tria: uolatile, aquatile, terrestre 35 .
Diogenes, cum clamasset aliquando: Heus, homines, conuenissentque plurimi, uirga illos
abigebat dicens: Homines, non purgamenta uocaui 56 .
Ex balneis exiens percunctanti, an multi homines lauarent, negauit, adiicienti, num
turba multa- confessus est. Lucernam incendens: Hominem, aiebat, quęro 57 .
Rediens ab Olympiis, cum rogaretur, an multa ibi turba fuerit: Turba, inquit, multa,
homines pauci 59 .
Parmenides generationem hominum ex sole primum esse ortam; solem ipsum calidum esse atque
frigidum, ex quibus constant omnia 91 .
Protagoras ait: Omnium rerum modus et mensura homo est, eorum quidem quę sunt ut sunt,
quę uero non sunt, ut non sunt 93 .
Hospitalitas.
Xenocrates, cum aliquando passer accipitri futurus pręda se in eius sinum accepisset,
operuit ac fouit dicens: Non oportet supplicem prodere 39 .
Odores.
Quomodo fit odoratus 103 .
Opus
dignum. Quod facere intendis, noli prędicare. Nam si facere nequieris, rideberis 10 .
QVINTVS CVRTIVS
Ocium.
Sępe tedio laboris ad uilitatem sui compelluntur ignaui 25 .
Honorari
se ut deum uoluit Alexander, nolentes puniuit 28 .
Apud Macedones mos detracta capiti galea regem alloquedi
56 .
Orsines multis donis honorauit Alexandrum et amicos eius. Quoniam autem Bagoam spadonem,
qui Alexandrum obsequio corporis deuinxerat sibi, prętermisit dicens amicos regis, non scorta
se colere, ipsius Bagoę inuidia exitio illi fuit apud regem 62 .
Obedientia.
Nobilis equus umbra quoque uirgę regitur, ignauus ne calcari quidem concitari potest
38 .
POLIBIVS
Oratio. Antigonus tantis inter certandum clamoribus usus, ut profluuio sanguinis paucos post dies interiit 38.
Obstinati animi morbus ad corporis morbum, qui nullo tollitur remedio, comparatur 21.
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Oratio. Expertum in pueris quo idiomate uti possent a nemine docti 17.
Laconicus sermo 63.
Croesi filius ex muto uocalis 93.
Darii Ęgyptius uocalissimus 107.
Heraclituus cognomento Scotinus, cuius libros Crates dixit Delio aliquo indigere natatore, ne illis obrueretur 122.
Peristromatis hominum sermones similes 136.
Zeno: Satius labi pedibus quam lingua 142,251.
In Pericle maxima dicendi uis 150.
Trasybolus superauit uocis magnitudine omnes Athenienses sua tempestate 175.
Turpe uideri Aristotelem silere, Isocrate loquente 184.
Facere quam dicere bene pręstat 239.
Omnia conficit oratio 246.
Fabricius improuisa elephanti uoce
nihil territus 247.
Antigonus ex clamore extinctus 264.
Arathus dicendo a se inuidiam uertit in aduersarios 275.
Carbilii oratio in senatu pro non dicta habetur 280.
Infans in utero matris "io triumphe" exclamat 283.
Flamma ex Martii concionantis capite arsit 288.
Clamore aues ad terram ruere 310.
Bos locuta est 311.
Tyberii et Cai diuersę acciones et gestus et uox in dicendo 335.
Antonius orator suauitate sermonis interfectores suos remoratus 353.
Pescenius Niger uocalissimus fuit 435.
Alexandrinorum dicacitas odium sibi conflauit 437.
Ocii et desidię conuicti capite plectebantur ex Draconis lege 86.
Xenocrates calcaribus egens, freno Aristoteles 233.
Demetrius in pace uoluptatibus addictus, in bello uirtuti 242.
Penitet Catonem, quod aliquando diem unam per incuriam passus esset effluere inanem 320.
Lucullus reipublicę cura abiecta ad ocium se contulit 363.
Opus imperfectum. Apellis Venus 233.
Honor. Locus in Palatio ad habitandum Valerio datus, domus publico sumptu erecta, cuius fores in exteriorem partem aperirentur 108.
Oleagina corona pręmium uirtutis in Olympiaco agone 130.
Xerxes gubernatorem corona patris aurea donatum capite multauit 132.
Themistocles honore exceptus, mox ostracismo eiectus 136.
Lysandro arę erectę ob rem bene gestam 181.
Honores Decio congesti 204.
Triumpho honos additus 208.
Martio statua equestris in foro decreta 236.
Caius Flauius, cum ei nemo assurexisset , curulem sellam opponi iussit 236.
Demetrio Phalereo CCC statuę erectę 242.
Duellio supra triumphum additus honos, ut a cęna reuertenti tibicines pręcinerent et incensum funale pręferretur 254.
Honos maiestatis in Saliis 285.
Militaribus coronis donatus 292.
Honori ędes a Marcello locatur 294.
Ciuium prędicatio de Claudio Nerone 297.
Aemilii triumphus 324.
Scipio ante legitimos annos fit consul 331.
Statua Cornelię ob filiorum uirtutem 339.
Honorum cupiditas Mario fuit exitio 353.
Pompeius, cum sibi ętatem obstare, ne triumpharet, Sylla diceret: Plures,
inquit, mortalium orientem uenerantur solem quam occidentem 357.
Sylla dictaturam deposuit 357.
Marcus Cato in petitione consulatus passus repulsam 380.
Cęsari honores a senatu decreti 389.
Columna Cęssari statuitur 300.
Alexandrę scelus, dum filio sacerdotium ambiret 399.
Cęsarum declaratio eratnon imperii dignitas, sed quę gradum ad imperium faceret 451.
Ornatus. Massagetę auro in baltheis et capitis ornatu utuntur: aureos thoraces, ex auro frena et phaleras 94 Platanus aureo monili ornata 126.
Lacedemones capillum comunt, cum animę periculum adituri sunt 129.
Ornatus Posthlemię Vestali lesę uirginitatis suspicionem peperit 162.
Galli manibus et lacertis armillas inducunt, uestes auro pictas gestant 185.
Sophitis regis cultus 229.
Etruscorum militum ornatus probro iactatus 235.
Lex Opia ad coercendum ornatus sumptum 308.
Hannibalis cauillatio in ornatum exercitus Antiochi 315.
Cleopatra, cum ad Antonium profecta est [390]L
Obedientia Ęthiopum mira erga regem 11.
Apud Persas, qui regi non paruerit, capite et brachio amputatis insepultus proiicitur 91.
Artaxerxes Vasthim repudiauit propter inobedientiam 142.
Posthumius filium contra imperium pugnantem et uictorem capite damnauit. Item Manlius 151.
Manlii filius contra imperium pugnat 207.
Papyirius Fabio iratus, quod contra suum imperium dimicasset, licet uicerit 216.
Perollę obedientia erga patrem 279.
Homo. Ęthiopes primi hominum 11.
Stilponem mirati ut uerum hominem 192.
Gothi qui sint 447,457.
Ostrogothi, Visigothi, Hunni, Longobardi, Vandali 458,462.
Franci 462.
Hospitalitas. Germani conuictibus et hospitali mensę supramodum studebant 347.
Odores. Bagophanes, qua Alexander Babylonem ingressurus erat, odoribus uiam strauit 219.
Balsami arbor quando primum a Romanis uisa 363.
Opus dignum. Opera Minis, regis Ęgypti, et aliorum post illum 13.
Labyrinthus, pyramides, stagnum myrios 81.
Amasis domus ex solido saxo 98.
Pons Bosphoro impositus 105.
Athos a continente
abscinditur 126.
Xerxis pons in Hellesponto 126.
Nobilissimum Prothegenis opus Lalysius, ob quod Demetrius Rhodo abstinuit 233.
Via Appia sternitur 234.
Poeni aceto infringunt Alpes 267.
Archimedis machina, qua onerariam nauim onustam traxit manu altera sedens 284.
Publica Claudii opera 415.
Neronis opera 418.
Traianus Istro pontem imponit 420.
Hecatostylo centum columnarum opus 444.
VALERIVS MAXIMVS
Oratio. Quanta uis eloquentię, liber VIII, caput IX. Quanta uis in pronunciatione, caput X. A Romanis ad Gręcos non nisi Latine data responsa, liber II, caput I. Cnęus Pompilius Antiochum circulo circa eum humi signato compulit, ne prius inde excederet quam responsum daret, liber VI, caput IIII. Oratione scripta uti nolebat Marcus Antonius, ut, siquid causę suę officeret, non dictum a se affirmare posset, liber VII, caput III. Mulieres causas orarunt: Emesia , Caia Afrania, Hortensia, liber VIII, caput III. De quęstionibus, caput IIII. Demosthenes pronunciationis uicium industria correxit, caput VII.
Ocium non quo euanescit uirtus, sed quo recreatur, liber VIII, caput VIII. Atheniensis Ariopagus inquirere solebat, quo quisque quęstu sustentaretur, liber II, caput I. Appius Claudius dicere solebat negocium populo Romano melius quam ocium committi, liber VII, caput II. Masinissa senex aliquot horis in eodem uestigio perstare solitus, non ante moto pede quam consimili labore iuuenes fatigasset. Sedebat interdum tota die nullam in partem conuerso corpore in solio perdurans, liber VIII, caput XIIII.
Opus imperfectum. Euphranor, dum Neptunnum pingeret, omni impetu cogitationis in superiori opere absumpto, posteriores eius conatus assurgere, quo tendebant, nequiuerunt, liber VIII, caputXII.
Honor. De maiestate, liber II, caput V. Inter consulem et lictorem nemo se interponebat. Quinti Fabii filius consul patrem sibi apparere iussit. Ad senatum sponte conueniebant. Equester ordo. Lupercalia. Vrbanę tribus. Capite censi. Ciues boni corona donati apud Athenienses, caput I. Consulatum accipere noluit Manlius, quod nec ipse mores ciuium laturus esset nec ipsi suum imperium. Scipio Emilianus censor factus se optime suo functurum officio dixit, si sibi ciues uel dedissent collegam uel non dedissent. In Numatium. Consul nec pauper esse debet nec auarus. Alter, inquit, nihil habet, alteri nihil est satis. Spartanus in petitione magistratus uictus, lętari se dixit, quod patria haberet aliquos se meliores, liber VI, cap. IIII. Superiori Aphricano consulatus citerior legitimo tempore datus. Catonis effigies in curia posita, liber VIII, caput XVI. Accius poeta Iulio Cęsari in collegium poetarum uenienti non assurexit , liber III, caput VII. Quę cuique magnifica contigerunt, liber VIII, caput XII. Demadis dictum: Nolentibus Atheniensibus diuinos honores Alexandro decernere: Videte, inquit, ne, dum cęlum custoditis, terram amittatis, liber VII, caput II.
CICERONIS OPVSCVLA
Oratio. Vinculum humanę societatis ratio et oratio 83, Sermonum diuersitas 98.
Ratio contentionis et sermonis 103.
Decorum circa orationem 104.
Eloquentię uis. Lucius Crassus 123.
Oratio benigna 124.
Eloquentię laus 129.
Domina rerum eloquendi uis 188.
Ocium. Qui a negociis publicis ad priuatam tranquillitatem se conferunt. Ocium alii quęrentes opes appetunt, alii contenti suo esse student 88.
Multi magni animi fuerunt in uita ociosa 93.
Contemnuntur nihil agentes 120.
Ordo. De ordine rerum, locorum, temporum 106.
Homo. Quid intersit inter hominem et belluam 74.
Quo differimus a feris 83, 96.
Hominum differentia 97.
Obedientia. Oportet eum qui paret sperare se aliquo tempore imperaturum et illum qui imperat cogitare breui tempore sibi esse imperandum 191.
Opus imperfectum. Coa Venus incohata a pictore relicta neminem inuenit, qui reliquam absolueret 137.
Honor. Senes honorant Lacedemones 48.
Honestum quid sit 74.
Miserrima honorum ambitio 92.
Quos obseruare et colere debemus 108.
Hospitalitatis laus 128.
THVCIDIDES
Ocium non est incolume nec liberę ciuitati conuenit 27.
Ocium omnia perdens 69.
PANEGYRICVS PLINII
Oratio. Deos non tam adorantium accuratis precibus quam innocentia et sanctitate lętari 2.
Longiorem se esse excusat 13.
Honorati non honoris causa 7.
Modestia appetendi honoris 31, 32.
Honores mutant mores 34.
Consulatus 35.
PHALARIS
Honoribus elatus 21.
Honorum et laudis cupidi 22.
ORATIVS IN EPISTOLIS
Ocium liberum pręponit diuitiis 8.
Vita tranquilla 19.
Pigritię crimen diluit 26.
Ocio deditus 29.
Honor iuuat, infamia terret 15.
Aliis post mortem honores exhiberi, Cęsari uiuenti 21.
Oratio. Sermonis moderatio 18, 21.
VERGILIVS
Ocium. Nec torpore graui passus sua regna ueterno 28.
Obedientia. Reuerentia erga maiores. Pręterea regem non sic Ęgyptus etc. 47.
Oratio. Clamor Polyphemi Gygantis 93.
PRIMA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Oratio. Pericope, id est circumcisum. Iunctam et coherentem sibi pericopen diuidere nolui 42.
Cantica impiorum 72.
Cyprianus orator eloquentissimus. Inaniloquentię dediti 92.
Tumultus uox plurimorum est 99.
Sermo Dei gladius acutus 105.
Eloquentia uana deficiet 112.
Hebraica lingua onmium matrix 144.
Argentum eloquia Domini, aurum sensus mysticus 148.
Gladius 150.
Argentum, aurum, uestes 171.
Hortus 179.
In quorum manu sit sermo Dei 180.
Calamus, id est sermo uacuus 239.
Pompa sermonum. Argumentorum strophę 256.
Argentum eloquentia, aurum sapientia 259.
Verbum pro re 271.
Loqui ad cor 272.
Lingua Hebraica cęteris locupletior 273.
Lingua recta 357.
Celeuma, clamor nauticus 368.
Ocio marcentes tentationes ferre non possunt 59.
Sabbata mendacia 73.
Omne tempus perit, in quo non uirtutibus deseruimus 146.
Arbor non faciens fructum succidetur 174.
Stirps inutilis 232.
Ramusculi inutiles 238.
Opus. Humeri pro opere 23.
Honor. Mos adulantium deosculari manum 36.
Qui episcopatum desiderat 142.
Electi in principatum nouer.iinus mensuram nostram 197.
Obedientia. Esaias non erubuit nudus incedere Dei pręceptis nihil honestius iudicans 225.
Sacrificium Deo 279.
Si cęli obediunt Domini uoluntati 286.
Anathot, id est obedientia 349.
Obedientibus promittitur salus 373.
Hieremias maluit Deo obedire quam hominibus 379.
Odores. Engadi balsami et palmarum fertile 4.
Obstinatus. Subuerti uos etc. et non redistis ad me 52.
Peccator, cum uenerit in profundum impietatis, contemnit 53.
Et Ęthiopes uertuntur in filios 59.
Fames animę 77.
Plangendi peccatores 97.
Dicunt esse bonum quod malum est 108.
A bestiis captum Deo non offertur 116.
Ficus infructuosa 133.
Contemptores 137.
O, o, fugite de terra aquilonis 154.
Verterunt ad me dorsa 161.
Qui inebriatur calice Babylonio 180.
Cęlum ęneum et terra ferrea 199.
Veh qui trahitis iniquitatem in funiculis uanitatis 201.
In lateribus aquilonis 232.
Obstinati non uisitantur nec corripiuntur 240.
Nudi, discalciati 240.
Cadunt retrorsum opistotono insanabili, nunquamque ad priora proficiunt 253.
Dicunt: Quis uidet nos 256.
Scio enim quia durus es tu et neruus ferreus, et ceruix tua et frons tua aenea 285.
Aquilo 334.
Onager assuetus solitudini 335.
Incircumcisus auribus 341.
Ne intelligere quidem uolunt peccata, nullam habentes distantiam bonorum malorumque operum 341.
Hęc est gens quę non audiuit uocem Domini 344.
Auersus auersione contentiosa. Omnes conuersi sunt ad cursum suum, quasi equus impetu uadens ad pręlium 344.
De malo in malum ingressi sunt, et non cognouerunt, dicit Dominus 345.
Reuelabuntur pudenda tua 351.
Nullus miseretur Hierusalem, quia flagitiis in dies abundat 353.
Peccatum Iudę indelebile scriptum stilo ferreo in ungue adamantino 355.
Verterunt ad me terga et non facies 381.
SECVNDA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Oratio. Verba pro rebus 40.
In tapetibus sermonum pulchritudo monstratur 73.
Verbum ociosum 155.
Loquella manifestum
facit 179.
Pompaticus sermo 218.
Soloecismus. Hiperbatum 225.
Verbum ociosum est, quod non ędificat 232.
Stultiloquium 234.
Inter stultiloquium et scurilitatem 234.
Sermo sale conditus 234.
Verbum Dei 241.
Sermo irreprehensibilis 247.
Idioma linguę Hebreę 250.
Os stulti confusioni proximum est.
Argentum electum lingua iusti 266.
Doctrina sua noscitur uir 268.
De fructu oris sui unusquisque replebitur bonis 268.
In ore stulti uirga superbię 261.
Lingua sapientium ornat scientiam, os fatuorum ebullit stultitiam. Lingua placabilis, lingua immoderata 270.
Sermo opportunus est optimus. Hominis est animum pręparare et Dei gubernare linguam. Qui recta loquitur, dirigetur 271.
Bilinguis 273.
Symbolum. Collatio 277.
Sermo opportunus 279.
Loquacitas. Indecens in ore stulti parabola. Labia tumentia cum pessimo corde sociata 280.
Stultorum cor in lingua, sapientium os in corde. Verbosus 282.
Sermo omnia non ualet explicare 298.
Noli festinare in ore tuo, ne temere quid loquaris 296.
Sermo sapientis, sermo insipientis 305.
Verba sapientium 307.
Sermo folium 320.
Qui dixerunt: Labia nostra a nobis sunt 327.
Vt non loquatur os meum opera hominum 330.
Os iusti meditatur sapientiam 349.
Linguę custodia 350.
Sermo iniusti inconsultus 360.
Calix aureus, sed Babylonius 377.
Disponit sermones suos in iudicio 408.
Pone, Domine, custodiam ori meo et hostium circumstantię labiis meis 427.
Ocium. Viderunt eam hostes et deriserunt sabbata eius 9.
In desideriis est omnis anima ociosi 50.
Hiems. Sabbatum 174.
Qui talentum fodit in terra 176.
Vade ad formicam 263.
Egestatem operata est manus remissa. Sicut acetum dentibus et fumus oculis, sic piger his qui miserunt eum 266.
Iter pigrorum quasi sepes spinarum 271.
Piger non applicat manum suam ad os. Pigredo immittit soporem 274.
Noli diligere somnum 274.
Ociosus excusat periculum 276.
Ager pigri plenus spinis 278.
Piger excusat se, remoratur, quiescit, sapiens sibi uidetur 280.
Panem ociosa non comedit 287.
Ligna infructuosa 291.
Stultus complicat manus suas 295.
Piger 305.
In salicibus suspendimus organa nostra 425.
Opus imperfectum. Opera semper aliquo errore commixta 300.
Vas figuli 321.
Honor. Tristata apud Hebreos secundi gradus est post regiam dignitatem 64.
Rex adorauit Danielem. Cadens adorat infidelis 125.
Statuę imperatorum non sunt adorandę 126.
Honor in Scripturis interdum pro elemosinis et munerum obligatione ponitur 160.
Apostolus Christi [282] * 242.
Quod'boni contemnantur et honorentur mali 304.
Homo, cum in honore esset, non intellexit 358.
Ornatus foeminarum 47.
Torques nunc masculini, nunc foeminini generis 128.
Obediens. In preceptis meis ambulauerit 55.
Bethania domus obedientię
169, 177.
Filius V obediens patri 188.
Obedite dominis sicut Christo 238.
Potestati subditos esse et obedientes 249.
Pax cum paupertate, diuitię cum iurgio 272.
Hominis proprium obedire Deo 275.
Vir obediens loquetur uictoriam 276.
Qui dimittitur uoluntati suę, confundet matrem suam 282.
Obedientia super sacrificium 296.
Vt faciam uoluntatem tuam, Deus meus, uolui 351.
Viam mandatorum tuorum cucurri 415.
Ordinatione tua perseuerat dies, quoniam omnia seruiunt tibi 417.
Erubesce, homo. Serpentes, abyssi, nix, pluuię, tempestas uerbum Dei faciunt, et tu non facis 435.
Homo. Inter hominem et pecus 294.
Filii Adam, filii hominis 303.
Homo microcosmos 303.
Hominis membra 306.
Homo natus, ut Deum ueneretur 307.
Quid est, homo, quia, innotuisti ei 428.
Homo uanitati similis 429.
Hospitalitas. Qui uos recipit, me recipit 152.
Qui recipit iustum 153.
Episcopus hospitalis sit 244.
Odor. Christi bonus odor sumus 47.
Vnguentorum genera 422.
Opus dignum. Humeri opera 102.
Manus opera 366.
Manus opera 424.
Obstinatio. Non nisi obstinatos perire 16.
Opistotonon insanabile 23.
Filii dura facie et indomabili corde 25.
Disciplinam non recepistis 31.
Augens peccata peccatis 110.
Morticinum 113.
Cecinimus uobis, et non saltastis, lamentauimus uobis, et non plorastis 153.
Iudeorum perfida obstinatio 182.
Qui, postquam peccauerint, non dolent 231.
Vocaui, et renuistis 257.
Qui increpationes odit, morietur 270.
Cum in profundum peccatorum uenerit, contemnit 273.
Impius procaciter obfirmat uultum 276.
Qui mentis est durę, corruet in malum 282.
Laudatur perseuerans in malo 301.
Impenitens. Odisti omnes qui operantur iniquitatem 322.
Impenitens 325.
Putruerunt et corruptę sunt cicatrices meę 350.
Omnes declinauerunt, simul inutiles facti sunt 361.
Perambulantium in delictis suis 370.
Dimisi eos secundum desideria cordis eorum 380.
Vsque quo peccatores gloriabuntur 392.
Obstinatio Iudeorum 401.
Constitue super eum peccatorem 404.
Coagulatum est sicut lac cor eorum 416.
Cadent in retinaculo eius peccatores 427.
IOSEPHVS DE HISTORIA IVDEORVM
Honor. Saulem ex mansueto crudelem dignitas fecerat' 51.
Daniel honoratus patuit inuidię 91.
De his qui in officio positi sibi commissos male habent 162.
Hedias honorem inuidens fratri Agrippę 164.
Herodes a Cęsare Galileę pręficitur 124.
Deinde Syrię 127.
Hospitalis Abraham et Loth 5.
Hospitii fides 38.
Odores. Balsamum apud Hiericuntem tantum 133.
EVSEBIVS DE PRĘPARATIONE EVANGELICA
Oratio. Linguarum diuisio 59.
Obedientia rerum insensibilium 44.
Homo quid et qualis 44.
Homo rationalis 46.
Homo nunquam idem 72.
Hominis dignitas 76.
Prima hominum uita 80.
Proximi omnes homines. Homo, mater, hyle 88.
Odores quare 57.
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Oratio. De diuersitate linguarum 119.
Prima lingua Hebrea in usu fuit 121.
Diuersitas linguarum 156.
Ocium. Deę Quietę ędes extra portam 28.
Requies Dei sabbatum 78.
Obedientia mater custosque uirtutum 103.
Obedienti Abrahę 126.
Homo animal rationale 27.
Homines terreni 63.
Minus miseri homines in corpore mortali quam demones in ęterno 63.
Demonum hominumque natura distinguitur 64.
De essentia et scientia et utriusque amore 82.
Quod non semper fuerit genus humanum 87.
Qui primam hominis conditionem tardam putant 87.
De temporali conditione generis humani 88.
De conditione primi hominis 91.
Cur ex uno homine multi. In primo homine plenitudo generis. De lapsu primorum hominum 92.
Pręuaricatio quam primam sensit poenam. Qualis homo factus a Deo et in quam sortem decidit per uoluntatis arbitrium 94.
Adam peccans prius reliquit Deum quam relictus est ab eo 95.
Si non peccassent, fuissent immortales 96.
Homo interior 98.
Homo animalis et carnalis idem 100.
Monstrosa hominum genera. An sint antipodes 120.
Ordo rerum 158.
Obstinatio Cayn 109. ORIGENES
Oratio. Labiorum circumcisio 8.
Muti omnes homines ad comparationem uerbi diuini 30.
Ęs pro uoce 50.
Inter uocem et sermonem 50.
Eloquentia ad ministerium uerbi Dei admittitur 63.
Gladius sermo 91.
Cibus lactis uel solidus 141.
Furatus linguam auream 154.
Machera Petrina uerbum Dei 173.
Delbora, id est apis mellita componens eloquia 178.
Ocium suadet pharao a bonis operibus 31.
Sapiens nunquam ociosus 113.
Arida 140.
Honor. Inter adorare et colere 41.
Princeps ne sit superbus 47.
Principes oleum offerunt et incensum 51.
Nequis ambiat honores 130.
Obedientia Loth. Vxor eius inobediens 11.
Abraham obtulit filium
Isaac 111.
Obediens animo tranquillo est 139.
Captiuam ducite captiuitatem, filii Abinoem 79.
Homo carnalis 3.
Homo. Humanum genus 52.
Homo. Homo animalis 53.
Homo minor mundus 91.
Homines pisces 70, 71.
Homo de fideli dicitur 87.
Omnes homines filii Seth 115.
Homo exterior et interior 135./
Hospitalitas Abrahę. Item Loth 9, 10.
Odor bonus 31.
Libanus. Galbanus. Stacte. Onychea 78
Ordo castrorum 92.
Ordo confusus 93.
Omnia per ordinem fiunt in
populo Dei 179.
Ornatus Rebecę 18.
Obstinatus. Hyrcus apompeius in eremum dimittendus 76.
HIGINVS
Ornatus.
Corona a Vulcano facta 1 .
Oratio.
Lepus alios pariens, alios in uentre habens 5 .
HOMERVS
Hospitatur
Vlisses apud Nasicam .
BASILIVS MAGNVS
Quęre alphabetum in fine eius operis.
PLINIVS
Pax.
Rhodi et Syracusis quamuis nubiloso die aliqua tamen hora solem cerni 30 .
Romani Sabinique uerbena myrtea pacificati, ubi nunc signa Veneris Cluacinę sunt. Cluere
enim antiqui pugnare dixerunt 153 .
Quare caduceum in pacis argumentis circundata effigie anguium 284 .
Prouerbium.
Vulgare Gręcię dictum: semper aliquid noui Affricam afferre 87 .
Multa Syrorum olera 202 .
Pudicicia.
Sulpicia, Paterculi filia, uxor Fuluii Flacci, Sybillinos libros dedicauit pudicissima
iudicata 80 .
Claudia induxit Romam deum Matrem. Elephanti pudore nunquam nisi in abdito coeunt nec
adulteria nouere nullaque propter foeminas inter se pręlia ut cęteris
animalibus 86 .
Nihil rarius uisum quam ursa pariens 92 .
Equum detracto oculorum operimento et cognito cum matre coitu petiisse pręrupta 93 .
Equam eadem ex causa in Rheatino agro laceratumque aurigam inuenimus. Pauo amissa cauda
pudibundus quęrit latebram 108 .
Columbarum pudicicia et coniugii fidelitas 111 .
Matronę in thesmophoris Atheniensium castitatem custodientes uiticis
foliis cubitus sibi sternunt 240 .
Samia testa Matris deum sacerdotes sibi uirilitatem amputant 334 .
Pietas.
Quędam matrem uberibus aluit 80 .
Gracchorum pater Cornelię coniugi pręmori elegit. Marcus Lepidus Apuleię uxoris
charitate post repudium obiit. Publius Rutilius nunciata fratris repulsa in petitione
consulatus expirauit. Publius Catienus Philotimus sic dilexit patronum, ut hęres institutus
in eius rogum se iaceret. De equis. Amissa parente in grege armenti reliquę foetę educant
orbum 93 .
Lucius Tubero sibi in capite aduolantem picum concerpsit, ut ipsi potius quam patrię
exitium portenderet 108 .
Elephanti in grege pecudum concurrentia manu dimouent, nequid obterant 86 .
Penitentia.
Compertum agnita uoce suarii furto abactos porcos merso nauigio inclinatione lateris
unius remeasse 95 .
Hippopotamus sacietate obesus profluuio sanguinis corpus exonerat 90 .
Anguis hyberno situ
membranam corpori obductam foeniculi succo exuit. Idem hyberna latebra uisu obscurato marathro herbę se se affricans oculos
inungit ac refouet. Si uero squamę obtorpuere, spinis iuniperi se scabit. Oculos capra
suffusos iunci puncto sanguine exonerat, caper rubi 95 .
Vina in apotecis canis ortu mutantur quidem posteaque restituuntur sibi 146 .
Filix biennio moritur, si frondem agere non patiaris 178 .
Ager, si non stercoratur, alget, si nimium stercoratur, aduritur. Satiusque est id sępe
quam supramodum facere 185 .
Dionysio tyranno pulso uno die in portu mare dulce fuit 35 .
Ceruę ostendere dictamnum, eo pastę decidentibus telis 250 .
Dictamnus pota sagittas pellit et alia tela extrahit illita 261 .
Leontopodii semen tritum in aqua cum polenta illitum spicula sagittariorum extrahit.
Marina aqua argilla percollata dulcescit 299 .
Patientia.
Leęna meretrix torta non indicauit tyrannicidas 78 .
Anaxarchides linguam mordicus pręcisam in tyrannos expuit 321 .
Leęna meretrix ut supra.
Paupertas.
Chelonophagi testudinum superficie casas habitabiles integunt 68 .
Homines pręter capita toto corpore hirti coriisque piscium tantum uestiti. Aglaum
Prophodium, parui agelli cultorem, Gyge rege tunc amplissimo feliciorem
oraculo iudicatum 81 .
Vulneratis neruis summus dolor, pręcisis nullus 126 .
Nec minus propicii erant mola salsa supplicantibus dii 133 .
Manius Curius imperator uisus a legatis rapum torrere 196 .
Scipioni non fuit in bonis funeris impensa 213 .
Carrhis, Arabię oppido, muros domosque massis salis faciunt 299 .
Agrippę Menenio populus Romanus sextantes ęris in funus contulit 316 .
Glicera Sicyonia dicta Stephanopolis, quoniam coronas uenditando sustinuerat
paupertatem 331 .
Prodigus.
Alexandro Magno thura ingerenti aris pedagogus Leonida dixit, ut illo modo, cum
thuriferas gentes deuicisset, supplicaret 132 .
Tanto nobis delitię et foeminę constant 133 .
Peruersus.
Carthaginenses in Africa ad tecta pice, ad uina calce uti 344 .
Partus.
Foeminas in quadam Indię parte semel in uita parere 75 .
De prodigiosis partibus ibidem. Clodia, quindecies enixa, CXV annis uixit 82 .
De uarietate nascendi. Decem annis gestare in utero elephanti putantur 86 .
Suilli pecoris numerus foecunditatis ad uicenos, sed educare tam multos nequeunt 95 .
Coruino ouo comesto pregnans ore partum reddere dicitur 107 .
Coruos ore parere putant. Aristoteles negat. Omnia animalia, quo maiora, minus foecunda
114 .
Compositio medicamenti, quo pulchri bonique et fortunati gignantur liberi 255 .
Tanaquilis reginę ancilla Ocrestes grauida consurexit cum
in foco, ubi insederat, genitale e cinere masculini sexus comparuisset 346 .
Poetę.
Luscinia in ore Stesicori cecinit infantis suauitatem poetę futuri pręmonstrans efficaci
auspicio 110 .
Apes sedere in ore infantis Platonis 119 .
Hedera qua poetę coronantur Nysia siue Bacchica 160 .
Druidę a robore arbore dicti 164 .
Zenonis statuam non uendidit Cato ob id solum, quia philosophi erat 322 .
Methrodorus Atheniensis pictor et philosophus 333 .
Hipponax poeta eos qui ioci causa imaginem eius effinxerant carmine distrinxit usque
adeo, ut aliquos ex iis ad laqueum compulisse dicitur 337 .
Pictor.
Honos picturę et imaginum 326 .
Pacuuii poetę pictura in ęde Herculis in foro boario 327 .
Teutonorum legatus de pastore sene picto. Zeuzis decepit aues, Zeusim
Parrhasius 329 .
Zeuzis puerum uuam fenentem pinxit. Ad quam aduolante aue: Melius, inquit, [puerum
pi] uuam pinxi quam puerum. Lineę Protogenis et Apellis 330 .
Demetrius rex, ut picturę parceret, uictoriam de manu amisit 331 .
STRABO
Prouerbium.
Heroem Themese ingruere nemo sibi dicat 103 .
Hoc re apud Sagram gesta uerius est 105 .
Lerna maiorum 148 .
Cum Maleam deflexeris, domesticos obliuiscere 151 .
Non omnium est uirorum Corinthum nauigatio. Corinthus superciliis curuitatibusque
laborat 153 .
Thracium commentum 161 .
Ad Scolon neque ipse uades
neque alteri ibis comes. Cretes nescit pelagus 192 .
Omnia sub unam Myconum 194 .
Cui nullum negocium erat Harmenam construxit 214 .
Non omnis hominis est Corinthum nauigare 219 .
Phrigum et Mysorum fines separati, sed definire difficile 220 .
Qui celeri passu assum it mortis periculum adit 237 .
Cumani non sentiunt, quod in pluuia porticus subeunda sit, etiam si nemo per
preconem moneat 241 .
Galinę lac ibi, si quęres, inuenies 246 .
Sylofontis opera locus amplus est. Colophonem addidit 248 .
Hunc ergo Coryceus auscultauit 249 .
Caue a Thorace 250 .
Mercator, nauiga et expone: iam omnia uenundata sunt 257 .
Pudicicia.
Insula in Oceano Samnitarum mulierum: in eam marem non admittunt 82 .
Pythodoris, regina minoris Harmenię, pudicissima et imperandi perita 217 .
Larissa patrem, quod sibi uim intulerat despectantem in dolium per pedes demersit 241 .
Bragmanorum philosophi Venere abstinent 272 .
Pietas filiorum in parentes 106 .
Patientia.
In sole et imbri pernoctantes 273 .
Nudi in eodem gestu per diem durant.
Pauper.
Qui tenui uictu contentantur, iusti esse solent 119 .
Getę paruo contenti, cum ditissimi esse possent 121 .
Qui modeste tenuiterque degunt 192 .
Partus facilis leuisque 69 .
Ęgyptię mulieres multiparę 266 .
Poeta.
Phidias a Paudeno interrogatus, quod nam ad exemplar Iouis statuam facturus
esset: Ad Homeri imaginem, respondit 141 .
Phidiam Iouem pinxit ad Homeri fictionem.
Pictor.
Pictura Prothogenis de Ialio satyro et perdice quem deleuit 251 .
Phidias Iouem pinxit 141 .
Piscator.
Pisces effosiles. Idem 76 .
Pisces fossiles in Paphlagonia 220 .
VALERIVS MAXIMVS
Perfidiam pularis ultus Papirius Cursor 64 .
Petenda a Deo quę ipse nouit profutura 65 .
Pauper modicis contentus satis beatus 66 .
Potentia.
Non oportere in urbe nutrire leonem. Sin alitus sit, obsequi ei conuenire 65 .
EMILIVS PROBVS
Perfidia.
Suorum dolo captus, non hostium 42 .
Macedonum periurio decęptus. Qui Alexandri liberis se regnum seruare
dicebant, regnum occupauere 43 .
Pietas.
Hostem semiuiuum recreare uoluit et honorifice sepeliuit 41 .
Memnon matris scelere uxore amissa dolorem pietate superauit 46 .
Patria.
Patrię iura quam hospitii sanctiora 26 .
Patrię muros suo periculo restituit 5. Patrię inimico filio mater
infensa 10 .
Patriam a XXX tyrannis liberauit 17 .
Patrię muros refecit 19 .
Patriam liberarunt XII adolescentes 34 .
Nulla iniuria nec plebiscito teneri potuit, quin prodesset patrię 33 .
In cęde ciuium domi se retinuit. Idem 35 .
Patriam propria pecunia subleuauit 38 .
Patriam a tyrannide liberauit 44 .
Peccatum.
Sui ipsius accusator fuit subposito ab emulis libello, quo se defensum iri
credidit 12 .
Pauper decessit, cum magnis rebus pręfuisset, et filię eius publice datis dotibus
collocatę 8 .
Paupertatis in tantum patiens fuit, ut nihil a re publica pręter gloriam retulerit 31 .
Perpetuo pauper, cum ditissimus esse posset 43 .
Imperio deposito priuatus uixit 45 .
Prodigus.
Milites locupletauit, populo in odium uenit, cum eorum bonis manus inferret 22 .
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIBVS
Perfidia.
Metius Suffetius, Albanorum dux, ob perfidiam in diuersa distractus 4 .
Magister litterarum Faliscos obsidenti Camillo pueros
principum prodidit iisdem ad pęnam datus 11 .
Tarpeia uirgo scutis obruta 2 .
Pudicicia.
Lucretia uiolata uiuere noluit 6 .
Pater Virginiam occidit, ut libidini consulis uim parantis surriperet 10 .
Claudia, uirgo Vestalis, duxit deum Matrem 19 .
Scipio captiuam forma pręstantem ad se adduci uetuit et sponso restituit 20 .
Vxor regis Orgiagontis centurionem, a quo stuprata fuerat, occidi fecit 22 .
Pietas.
Cnęus Martius Coriolanus matris tantum precibus moueri
potuit, ne patriam deleret 9 .
Quintus Cincinnatus se deuouit pro populo 12 .
Item Publius Decius, Decii filius. Liuius Salinator cum collega Nerone inimico
conciliatus est, ne male administraretur res publica 21 .
Lucius Paulus Emilius triumphans duos filios amisit. Gratias Fortunę egit,
quod siquid aduersi reipublicę imminebat, sua esset calamitate decisum 22 .
Tiberius Cornelię uxori pręmori optauit 23 .
Patientia.
Mutius dextram aris impositam cremauit 7 .
Paupertas.
Menenius Agrippa cognomento Lanatus a populo collatis quadrantibus sepultus est 9 .
Item Lucius Valerius Publicola 8 .
Quintus Fabius Rullus. Huic mortuo tantum ęris populi liberalitate congestum est, ut inde
filius uiscerationem et epulas publice daret 14 .
Marcus Curius Dentatus legatis Samnitum respondit 15 .
Marci Attilii Reguli coniugi et filiis sumptus publice datus 17 .
Post mortem Lucii Pauli Emilii dos uxori nisi uenditis
possessionibus non potuit exolui 22 .
Scipionis Emiliani patrimonium tam exiguum, ut XII libras argenti, duas et semilibram
auri reliquerit 23 .
APOPTHEGMATA PLVTARCHI
Perfidus et insidiator ubique puniendus 54 .
Insidias non indicans punitus est 65 .
Desertori sponte reuerso da ueniam 88 .
Insidię amicorum 21 .
Proditio placet, non proditor principi 50 .
Petitio.
Petimus magna a magnis 13 .
Quod petis, intus habes 10 .
Negamus probis iniqua, improbis concędimus 30 .
Quod petis, in te est 38 .
Qui se non habet, Samum uult 80 .
Promissum 4 .
Pollicitatio rerum ingentium 5 .
Promissum iniquum non soluendum 54 .
Pudicicia uxoris 7 .
Continentia regis 14 .
Pudicam decet non patere infamię 49 .
Ornandi cura nulla Lacenis 72 .
Pudicicia mulierum 73 .
Pudica non indiget uestium ornatu 74 .
Pudice mores domesticis tantum noti 84 .
Pudicam dehonestat uestis preciosa 85 .
Vxoris mores domesticis tantum noti 88 .
Lacena fidelis 100 .
Lacena pudica. Idem ibidem.
Prouerbium.
Qui se ipsum non habet, Samum uult 80 .
Patientia doloris 44 .
Semel ingemuit, dum cęditur Pompeius 47 .
Patientia in tormentis 54. Patientia doloris 63 .
Patientia de morte filii 69 .
Idem 87 .
Idem 92 .
Patientia doloris cęlantis culpam 91 .
Poena iusta toleranda est 50 .
Ferre sciens iniurias non patitur 27 .
Idem 78 .
Patientia iniurię 16 .
Idem 17 .
Idem 19 .
Patris iurgia perferenda 78 .
Lętatur damnatus, quia innocens 90 .
Patientia matris de morte filii occisi 97 .
Item auię de nepote occiso 98 .
Item matris de filiis in bello cęsis 99 .
Mater de occiso: Meus, inquit, erat; de elapso fuga: Non erat, inquit, meus. Idem. Idem
100 .
Patientia in partu, ne depręhenderetur. Patientia sitis 78 .
Pati grauia non sentienti non est magnum 80 .
Paupertas hostium repellit impetum 74 .
Necessitas non habet legem 27 .
Paupertas 8 .
Parsimonia.
Nummus ferreus 54 .
Prodigia.
Draco claui aduolutus. Magis, inquit, mirum foret, si clauis draconi 68 .
Penitentia.
Penitenda ne committas 12 .
Si sceleris peniet te, emenda. Penitenti ultra non exprobrandum 17 .
Penitentia sera 36 .
Penitentiam agere compelluntur 96 .
Patrię amor 43 .
Patrię prosis uel lęsus 26 .
Pro patria aduersa pati decet 39 .
Patrię salus proprię pręponenda 45 .
Pater patrię 69 .
Quę patria nobis est? 76 .
Pro laude patrię occubuit 66 .
Pro patria pugnauit senex 90 .
Pro
ciuibus ultro se morti obtulerant 94 .
Pro re publica se deuouit 69 .
Peregrini ciuitate donandi 76 .
Pietas in patrem 18 .
Pietas in hostem, sed consanguineum 19 .
Peccatum.
Auerte oculos et fuge a malo 19 .
Solitarius sis, ut a scelere declines 22 .
Semper te pudeat delinquere, ne etiam cum solus sis, aliquando delinquas 37 .
Non inuitus peccauit et ueniam petit 41 .
Eraui inuitus. Inuitus et plectere 79 .
Decet nos ipsos nostra errata ferre 81 .
Peccatum interdum diluendo detegitur 80 .
Culpa interdum redarguit auctorem. Culpa reiecta in culpantem 84 .
Peregrinatio non concessa Laconibus, ne corrumpantur 96 .
Pietas.
Filiorum amor ad lusus pueriles interdum patrem compellit 61 .
FABIVS QVINTILIANVS IN DECLAMATIONIBVS
Pudicia semper curę fuit Romanis 14 .
Paupertas ambitione cupiditatibusque caret 62 .
Pauper diuiti par, dum non inuidet 64 .
Pauperis et diuitis comparatio. Apes animal simile pauperibus 62 .
Apum cura. Apum studia. Peruersi nullo placantur obsequio 78 .
Peccatum magis maioribus imputatur 14 .
Crimen defendi potest mendacio 59 .
In omni crimine duo spectanda: animus et euentus 65 .
MARCVS TVLLIVS CICERO IN TVSCVLANIS
Poetę.
Philosophia ad rectam uiuendi uiam pertinens 89 .
Poetarum genus e doctis antiquissimum. Philosophia Latina latuit usque ad Ciceronis
tempora. Philosophia perfecta ornate et copiose dicere 90 .
Ennii poetę epitaphium 93 .
Poetę et reliqui clari uiri post mortem nobilitari cupiunt. Philosophia omnium artium
mater 98 .
Philosophi a mortis commentatio 99 .
Philosophia non curat multitudinis iudicium 107 .
Philosophia medetur animi ęgritudini 108 .
Philosophi
leues ostentationem quęrentes 109 .
Philosophia non ob hoc leuis, quia philosophi quidam leues. Philosophia est cultura
animi. Turpiter in philosophia peccat qui se philosophum profitetur. Poetę non recte inducunt
lamentantes fortes uiros 111 .
Poetę emolliunt hominis naturam 116 .
Philosophia animi medicina 117 .
Peripathetici copiosi et eruditi 120 .
Pythagoras quare fuit in Italia 129 .
Crisippus et Stoici multum in partiendo et diffiniendo occupati sunt 130 .
Peripatetici prętermittunt sępe hęc. Philosophia errorem boni malique eximit 141 .
Quid dulcius ocio litterato 157 .
Viro docto uiuere cogitare est 158 .
Philosophiam magnifice laudat 142 .
Contra detractores philosophię. Quando dicti sapientes 143 .
Quando philosophi nominati 144 .
Socrates primus philosophiam a rerum natura ad mores reuocauit 143 .
Philosophi non ex singulis uocibus [uiduandi] spectandi, sed ex constantia
147 .
Inter Zenonem et Peripateticos. Poetam noui neminem qui sibi non optimus uideretur 151 .
Epicuri sententię 155 .
Patientia.
Cretum leges laboribus erudiunt 112 .
Spartę pueri [ad] uerberibus accipiuntur. Qui tormentis compelli non
potuerunt ad confessionem 114 .
Doloris impatiens timido militi comparatur. Anaxagorę de morte filii patientia 121 .
Pueri Spartiatę non ingemiscunt uerberati 152 .
Indorum sapientes hyemes nudi perferunt 153 .
Idem igne aduruntur sine gemitu. Bestię famis, frigoris laborisque patientes 154 .
Pietas.
Misericordię diffinitio 131 .
Quid de ipsa sentiant Peripatetici. Cicero ferendam opem, non misericordiam putat
137 .
Pictor.
Qui signis et tabulis delectetur, non melius his fruitur, si domi abundat quam pauper in
publico 157 .
Pauper non caret his quę non concupiscit, quoniam carere signat egere eo quod habere
uelis 102 .
Cecilius: Sępe est etiam sub paliolo sordido sapientia 126 .
Paupertas Caio Fabricio tolerabilis fuit. Anacharsis Scythes epistola denotat, quali uictu contentus munera spernat 155 .
Socratis et Xenocratis parsimonia. Diogenes Alexandro offerenti, siquid opus esset;
pauper quam paucis, quam uilibus egeat 157 .
Peregrinatio.
Qui ex philosophis in peregrinatione ętatatem consumpserunt 157 .
Passio animi. Ęgritudo animi semper errat 117 .
Ęgritudo animi an cadat in sapientem. Perturbationes animi usitatius dicitur quam morbi.
Omnis animi commotio insania dici potest. Sanitas animorum sapientia, insanitas insipientia.
Ęgritudinem aliquando cadere in sapientem 118 .
Animi morbum Gręci uocant paJos
120 .
Ęgrotatio corporis, ęgritudo animi. Causa ęgritudinis animi. Ęgritudo est opinio mali
pręsentis. Ęgritudo plus est quam perturbatio. Epicuri et Cyrenaicorum de ęgritudine opinio
121 .
Pręmeditatio leuat ęgritudinem. Cyrenaicorum sententiam confutat 124 .
Ęgritudo animi uoluntate et iudicio suscipitur 126 .
Ęgritudinum ratio una, nomina plura 129 .
Perturbationem animi diffinit Zeno 130 .
Perturbationum partes quattuor. Ęgritudo est animi aduersante ratione contractio 131 .
Ęgritudinum IIIIor diffinitiones. Opinio mali imbecilla assensio est. Quę
subiecta sunt ęgritudini, id est partes ęgritudinum. Ęgrotationis animi diffinitio 137 .
Quę sunt ęgrotationi subiecta. Quid sit morbus, quid ęgrotatio, quid uitium 133 .
Inter uitia et perturbationes. Peripathetici necesse dicunt animos perturbari 134 .
Idem dicunt perturbationes utiliter a natura datas 135 .
Zeno quomodo diffinit perturbationem. Confutat Cicero eorum sententiam 137 .
Perturbationum curationes. Siquis ęgre ferat nihil in se esse uirtutis 138 .
TVLLIVS DE FINIBVS
Pudicicia.
Lucretia se interemit 26 .
Lucius Virginius filiam occidit, ut stupro subtraheret Publii Claudii consulis.
Pietas.
Communis utilitas priuatę pręferenda 50 .
Pietas in patriam. Marcus Drusus patrię uulnera sanabat, quę Caius Gracchus infligebat
65 .
Reipublicę administratio actionum secunda 78 .
Petitio.
Inconueniens est postulare, ut diligamur a Deo, cum ipsi inter nos odimus 50 .
Poetę.
Epicurus et Democritus de atomis 3 .
Epicurus ut in physicis, ita et in logica inermis ac nudus 4 .
Poetę inutiles et puerilis delectationis 13 .
Sophistę. Gorgias professus in omni doctrina 14 .
Rhetorica palmę, dialectica pugnis similis est, Aristoteles 17 .
Dialecticam contemnit Epicurus. Herilus summum bonum scientiam dixit 23 .
Academici nihil certi affirmant. In quo differunt Stoici cum Peripateticis 27 .
Omnis summa philosophię ad beate uiuendum spectat 30 .
Epicureorum erroris causa 36 .
Philosophia ars uitę 38 .
Argumentorum, si sequentia falsa sint, etiam pręcedentia falsa esse 63 .
Cognitionis et scientię amor 76 .
In naturę cognitione beatos uersaturos quęrendo et discendo putant 77 .
Carneades sentit inter Stoicos et Peripatheticos non esse controuersiam rerum, sed
nominum, contra putat Cicero 46 .
Dialecticam et physicam ad uirtutes adiungunt Peripathetici 52 .
Philosophia in partes tris diuisa 53 .
Platonis auditores. Cleantes et Crisippus rhetoricam scripserunt, quam legat qui cupit
obmutescere 54 .
Panetius qualis in philosophi a 67 .
Qui Academici et qui Peripathetici. Stoici Peripatheticorum sententias sibi
uendicarunt uerbis mutatis 81 .
Stoici sentiunt nihil percipi posse 82 .
Philosophię auctoritas in beata uita comparanda 84 .
Quantus labor ob adipiscendam scientiam susceptus a philosophis. Quanti ęstimanda
philosophia 85 .
Patientia omnia humana tolerabilia ducit 22 .
Peccatum.
Vitia quę Gręci cachia dicunt 45 .
Quare uitium nominatum 46 .
Contra Stoicos: peccata non esse paria 57 .
Nihil tam miseros facit quam scelus 65 .
An sint peccata paria 67 .
Aristoteles: Pręter uitia et uirtutes nihil fugiendum aut appetendum 81 .
Passio animi. Cupiditatum genera secundum Epicurum 9 .
Morbi animi qui sunt. Epicurus 11 .
Cupiditatum genera tria. Epicurus 19 .
Passiones animi maiores quam corporis 34 .
Appetitio animi, quę horme Gręce, ad quandam formam uiuendi data, non ad quoduis uitę
genus 42 .
Perturbationes animi genere quattuor,
partibus plures 44 .
Perturbationes non comoueri naturę ui 45 .
Appetitionem animi moueri, cum ei aliquid secundum naturam esse uideatur 64 .
POMPONIVS MELLA IN GEOGRAPHIA
Pudicicia.
Foeminę post stuprum pudicę 9 .
Gallicenę uirgines futura pręcinentes 50 .
Partus.
Foeminę sine coitu foecundę 57 .
Paupertas.
Sartę auri argentique ignari 23 .
BEATVS HIERONYMVS IN PARTE PRIMA
Pax
uera, pax falsa 105 .
Deus pacis 206 .
Prouerbium.
Sus docet Mineruam 133 .
Ligna portat in siluam. Prius antidotum quam uenenum 144 .
Balbus melius balbi uerba cognoscit 160 .
Foenum habet in cornu; longe fuge. Bos lassus fortius figit pedem 230 .
Litus melle gladius.
Pudicicia.
Castitas pręfertur nuptiis, contra Iouinianum 27 .
Bonum est mulierem non tangere. Ioseph castitatis exemplum. Castitatem suaderi,
matrimonium tantum permitti 29 .
Eunuchi qui se castrauerunt propter regna cęlorum. Horum typus Abdemelech eunuchus in
Hierosolyma, spado reginę Candacis in Actibus apostolorum. De his extat epistola Clementis,
successoris Petri 29 .
Inter coniugatorum curam et uirginum 30 .
In arca Noe bina animalia immunda, numerus impar mundus 31 .
Sicut patres Veteris Testamenti non imitamur in circumcisione, sic nec in pluritate
uxorum 31 .
Quando iussi abstinere ab uxoribus Israelitę. Aquę nuptiarum arefactę 32 .
Iesus Nauę nec uxorem habuit nec filios. Virginitas Ioannis Baptistę et Ioannis
Euangelistę 33 .
Virginitas pręferenda matrimonio 35, 36 etc. Sapere ad pudiciciam in epistola
Pauli dici debere non sic scriptum est, ad sobrietatem
37 .
Philippi filię uirgines prophetarunt etiam post Ioannem 38 .
Iacobus, frater Domini. Exempla castitatis a gentilibus collecta 39, 40 .
Pudicicia amissa omnis uirtus ruit 42 .
Castitatis cultus inter gentiles 46 .
Cęlibes cęlo digni 53 .
Inter uirgines et nuptas 57 .
Virginitas pręfertur nuptiis 155 .
Nuptię XXX, uiduitas LX, uirginitas C. Bonum est mulierem non tangere. Via regia
uirginitas, uia sinistra libido manifesta, uia dextra libido occulta 165 .
Quod inter frumentum et ordeum, hoc inter uirginitatem et nuptias 157 .
Virginitas prima et uirginitas secunda 159 .
Almon signat uoluptates contemnendas 195 .
Ieiunium castitatis custos 196 .
Qualiter uiuat uidua absque liberis 201 .
Pudicicia coniugalis 238 .
Perfidia.
De Iuda proditore prophetatum 5 .
De Antichristo 7 .
Ecclesia malignantium et eorum errores 8 .
Heretici: Simon Magus et reliqui 66, 68 .
Heretici: Sagitta uolans per diem 83 .
Hereticum post secundam correptionem uita 90 .
Errores Origenis 91, 94, 97, 139, 152 .
Heretici 95, 97 .
Anthropomorphitę. Idem 110 .
Manichei 179 .
Manicheus 196 .
Petitio.
Quod pro mortuis prodest orare. Contra Vigilantium 59 .
Oratio superbi est se inter orandum laudare 89 .
Pater noster, qui es in cęlis etc. 90 .
Passio animi. Stoici et contra eos Peripatetici et Academici 67 .
Passionibus animi recte utendum 80 .
Concupiscentiam passiones esse 212 .
Peccatum.
Quod etiam post baptismi gratiam tentamur et peccamus et per penitentiam surgimus. Et
quod nemo sine peccato, contra Iouinianum 42, 43 .
Dauid primo in innocentia gloriatur, deinde, cum peccasset, penitens misericordiam
implorat. Item patres etiam sancti aliquando peccarunt. Peccatores non ęqualiter puniri,
contra Iouinianum 48 et. Peccatum ad mortem difficulter dimittitur 52 .
Nemo sine peccato, contra hereticos 67 .
Hominem non posse esse sine peccato 68 et. Peccamus etiam errore et
ignorantia, non tantum cogitatione 76, 77, 78 .
Peccatum ignorantię
iuxta Euangelium 79 .
Nemo sine peccato 80 .
Peccatum Dauid 83 .
Peccatum Moysi 84 .
Astra etiam non esse munda in conspectu Dei 85 .
Hominem per se non posse esse sine peccato 86 .
Stulte culpa nostra ad conditorem refertur 87 .
Dei pręscientiam non esse causam futuri peccati. Quod nec corpus sine aliqua infirmitate
nec anima nostra sine aliquo peccato 88 .
Vtrum paruuli possint esse sine peccato 90 .
Vtrum diabolus sit omnibus causa peccati 137 .
Peccatum paruulorum 164 .
Ve habitatoribus terrę, id est peccatoribus 186 .
De diuersis leprarum generibus, id est peccatorum 196 .
Blasphemia in Spiritum Sanctum 218 .
Nullus absque peccato 239 .
Penitentia.
Peccatores ueni uocare ad penitentiam 81 .
Filius reuersus ad patrem signat penitentem 197 .
Poetę.
Iurulentię Ęgyptiorum carmina poetarum, manna Scripturam sacram significat 192 .
Siliquę carmina poetarum 198 .
Patientia iniuriarum et passionum tollerantia 22 .
Ioannes in feruentis olei dolium missus a Nerone 34 .
Patientia erga raptores 76 .
Patientia Dauit erga Semei sibi insultantem 83 .
Triumphus Dei est passio martirum 206 .
Patientia Iob 180 .
Patientia imprudens Catilinę 238 .
PASSIO CHRISTI. Quare mortem elegit crucis 3 .
Christus crucifixus Iudeis scandalum, gentibus stultitia, uocatis Dei ueritas et Dei
sapientia 4 .
Christus passionibus subiectus 5 .
Prophetię de passionibus Domini. Item de reliquis eius mysteriis 7 .
Quod sola caro passa sit 16 .
De miraculis in passione Domini 203 .
Partus.
Quod Salomon et Achaz adhuc impuberes genuerint. Puer X annorum genuit filium 184 .
Pauper quomodo consolandus 20 .
Quis sit egenus et pauper 201 .
Parsimonia Antistenis et Diogenis 46 .
IDEM IN PARTE SECVNDA
PASSIO Christi. Figurę: Adam, Abel, Isaac. Eliseus, Ionas 53 .
Passionis
Christi contemplatio aliorumque
eius mysteriorum nos coniungit Christo 116 .
Ioseph a fratribus uenditur, ab Ęgyptiis honoratur 143 .
Passio Domini quam sit nobis fructuosa 256 .
Gratias Christo qui mori uoluit, ut nos uiuificaret 257 .
Christi patientiam pro nobis susceptam enarrat 178 .
Triduum Domini crucifixi, sepulti, suscitati 290 .
Crucis partium mystica expositio 291 .
Passiones animi Deus creauit ad bonum 12 .
Passiones animi moderari possumus, amputare non possumus 172 .
Impossibile est perturbationis uitiis carere 194 .
Prouerbium.
Vltroneas putere merces 79 .
Oleum perdit et impensas qui bouem mittit ad cęroma 101 .
Fracta naui de mercibus disputat 198 .
Accessit huic patellę dignum operculum 245 .
Asino lyra superflue canit 247 .
Perfidia.
Exclamatio contra Iudeos Christum negantes 8 .
Sepulchrum patens est guttur eorum 38 .
Vulpes sunt heretici doli pleni 48 .
Policarpus Martionem hereticum primogenitum diaboli dixit. Idola quo primum errore
creuerint 84 .
Magister ludi Faliscorum liberos prodidit 99 .
Medicus Pyrrhi necem pollicitus Fabricio. Errantes ab errore reuocare sollicitet
episcopus 141 .
Heresim cauendam monet 172 .
Perfidia Iudę proditoris 211 .
De eodem et pręuaricatione Salomonis 213 .
Constantius fautor Arrianę hęreseos 259 .
Iulianus Apostata. Iouinianus et reliqui qui tandem digna factis receperunt. Basilidis
heresis quando coeperit 269 .
Contemptores uerbi Dei idolis peiores 298 .
Christiani falsi 316 .
Pudicicia.
Esuri agnum ab uxoribus abstinere iussi 51 .
Virginitas angelis comparatur 58 .
Virgines quinque fatuę 124 .
Pro Eustochia uirgine angelus minatus est Pretextatę materterę uolenti eam
desponsare 128 .
Mulierum uitanda consortia seruis Dei 131, 133 .
De uirgine, quę nec a sancto Martino uisitari passa ab eodem commendatur 134 .
Ad uirgines Deo dicatas uitę institutio 147 .
Virgo fugiat uirorum consortium exemplo Dauid et Dinę 152 .
De consortio marium fugiendo ancillis Christi 153 .
De laudibus uirginitatis opusculum 157 .
De eodem opusculum ad Eustochium 161 .
Nuptias ob hoc laudat, quia uirgines
generant 164 .
De uirgine Demetriade et Agnete martyre 170 .
Virgines rosis comparantur, parentes earum spinis 171 .
Virgo sancta corpore et spiritu 177 .
Asella uirgo nunquam uiri nouit alloquium 185 .
Laudat coniugatam, quę continentiam uouerat 189 .
De uiduitate seruanda 190 .
Anna, filia Phanuelis, Sareptana, Iudit, Delbora, Noemi. Vidua de Euangelio. Marcella,
uiduę 193 .
Tenera res in feminis pudicicię fama: cito ad leuem marcescit auram 194 .
De sanctitate uiduarum Iudith et Annę 195 .
De uiduitate ad Geruntiam super illud: Volo adolescentulas nubere; quod dicitur secundum
indulgentiam 196 .
Teutonum CCC mulieres captiuę, cum a uictore pudicicię obseruantiam impetrare non
ualerent, cęsis liberis mortuę inuentę sunt 196 .
In Euangelio fructus XXX, LX, C. Virginitas carnis incentiua non nouit 197 .
Quidam pręcisam mordicus linguam in osculantis se meretricis faciem expuit, ut sensum
libidinis doloris magnitudo pręcideret 209 .
Congressum foeminarum nomachus declinet 213 .
De castitate capitulum 219 .
Hilarion libidinis tentamenta ieiuniis uicit 237 .
Malchus monachus captiuam sibi inuito in uxorem traditam pro sorore habuit etc. 242 .
Paula post mortem mariti nunquam cum uiro comedit 272 .
Susanna infamiam mortemque pati maluit quam corruptoribus consentire. Diuinitus
liberatur 278 .
Beatum Hieronymum fuisse uirginem Eusebius attestatur 301 .
Pauper Lazarus, diues purpuratus 118 .
De non habendo aliquid proprium 147 .
Nec pauperem commendat egestas, si peccata non cauet 193 .
Iacob fratrem fugiens magnis relictis diuitiis nudus pergit in
Mesopotamiam. Apostoli toto orbe peregrini non ęs in zona, non uirgam etc. 197 .
Coluber nudum hominem timet, uestitum persequitur 205 .
Abraham pauperculus et peregrinus in terra aliena 208 .
De paupertate capitulum 220 .
De paupertatis fructibus 222 .
Hilarion non habuit, quod pro subuectione offerret nauclero nisi Euangelium. Ille
misertus condonauit 240 .
Idem ligna colligens uictum aliquando quęsiuit. Testamento suas diuitias reliquit
Hesitio discipulo: Euangelium, tunicam sacceam, cucullam,
palliolum 241 .
Beati pauperes 249 .
Paupertas Christi irridetur a phariseis 256 .
Imitatores paupertatis estote 303 .
Petitio.
De modo orandi et dicendi officium 155 .
Ad orandum te para quasi cum Deo locuturus 161 .
De horis orandi 168 .
De eodem 180 .
Corpus pariter et animus tendatur ad Dominum 214 .
In psallendo non dulcedo uocis, sed mentis affectus quęritur. Erat Iesus pernoctans in
oratione 216 .
Orationibus nox opportuna 217 .
Quare interdum non statim Deus exaudit 227 .
Oratio nocturna purior. Hilarion pluuiam impetrauit a Domino, cum triennio non pluisset
ad Aphroditon 240 .
Oratio ad Iesum beati Hieronymi e uita decedentis 307 .
Quę dixit allata sibi eucharistia 308 .
Pudor duplex, bonus et malus 186 .
Prudentiam temperet uerecundia 188 .
Tantę uerecundię fuit, ut uirginalem pudorem uinceret 194 .
Confusio ad peccatum est in bono opere confundi 229 .
Confusio ad mortem. Confusio ad uitam 265 .
Penitentia.
Anima nigra propter peccata, formosa propter penitentiam 27 .
Contra Nouitianos, quod Deus recipit penitentes 61 .
Penitentię dolor non sit supra mensuram 93 .
Mortificatio carnis 125 .
Conuersio latronis in cruce et regis Nabuchodonosor 127 .
Penitentia secunda post naufragium tabula 171 .
Meretrix in Euangelio baptizata lachrimis 191 .
Conuersi Zacheus, Martha, Magdalena meretrix. Symon leprosus. Abraham 202 .
Conuersio Matthęi de theloneo 204 .
Ne tardaueris conuerti ad Dominum 207 .
Conuersio Pauli et latronis in cruce 211 .
Item de latrone et Samaritana 213 .
Tepidos minus placere Deo 235 .
De eodem 244 .
Ezechias egit penitenti am, et CLXXXV milia Assyriorum ab uno angelo una nocte deleta
sunt 259 .
Item Iosaphat. Item Moyses. Penitentia Petri, Aaron, Dauid, Achab, Manassę, Niniue,
publicani 267 .
De austeritate uitę beatę Paulę 272 .
Lapsum reuocat ad penitentiam nihilque tam offendere Deum asserit quam desperationem
276 .
Qui seminat in lachrimis, in gaudio metet 276 .
Penitentia Dauid, Achab, filii luxuriosi 277 .
Susannam a diacono corruptam acerrime increpat, demum ad penitentiam hortatur 278 .
Penitentibus datur uenia 279 .
Impenitentes
tantum lugendi 280 .
Penitens, impenitens 281 .
Nunquam est sera penitentia 282 .
Leuitę lapso et ab ecclesia eiecto posse per penitenti am subueniri. Oleum accenditur
in templo Dei, quod de amaritudine exprimitur oliuarum, et pascha cum amaritudinibus comedi
iubetur 284 .
Contra eos qui confessa iterant, et quis sit uere penitens 300 .
Beatus Hieronymus macie et uerberibus confectus 302 .
Tyti post lapsum penitentia et cuiusdam monachi 322 .
Patientia.
Petrus capite ad terram uerso crucifixus. Iacobus, frater Domini, pręcipitatus de pinna
templi fulonisque fuste in cerebro percussus. Paulus capite truncatus. Ioannes
in dolium feruentis olei missus et in Pathmo relegatus. Ignatius ad bestias damnatus. Omnia,
inquit, supplicia in me ueniant, tantum Christo fruar 82, 83, 84. Martyres in Apocalypsi 120 .
Omnes qui uolunt in Christo uiuere persecutionem patientur 141 .
Patientia in aduersis 170 .
Patientia mulieris septies percussę 189 .
Pueri in fornacem missi, Daniel in lacum leonum, Susanna adulterii accusata. A Domino
liberati 190 .
De sęuiuitia tyrannorum in martyres 209 .
Patientia est omnium iniuriarum et passionum tolerantia 231 .
De tribulationibus et obprobriis perferendis 232 .
Patientię institutio ad Marcellam 248 .
De perferendis obprobriis ad Oceanum 255 .
In patientia uestra possidebitis animas uestras 273 .
Quotidianum martyrium est non solum sanguinis effusio in confessione, sed etiam deuotę
mentis seruitus 275 .
Martyrium duplex 301 .
Patientia et fortitudo connexa sunt 305 .
Peccator dicitur esse ultra flumina Ęthyopię 27 .
Nemo absque peccato nisi solus Christus 45 .
De X tentationibus populi Israel in deserto 77 .
Laudatur peccator in desideriis animę suę et iniquus benedicitur 121 .
Qui propter unum peccatum multorum beneactorum meritum perdiderunt, et peccatum sępe non
uideri esse peccatum 123 .
Procliuis est emulatio malorum 128 .
Vindicta Dei eo grauior quo tardior 151 .
Vnde sit quod ad omne peccatum ue erubescimus uel timemus 175 .
Qui peccarunt uoluntate propria? Symeon, Leui etc. Peccandi consuetudo difficultatem
adducit
benefaciendi 176 .
Vitia uirtuti proxima 179 .
Stoici delicta omnia paria iudicant 186 .
Incorrigibiles exosi Deo 252 .
Propter peccata uenire aduersa probat 259 .
Septies in die cadit iustus etc. 277 .
Nullus mundus a peccato. Peccarunt Zacharias, Iob, Abraham, Isaac, Iacob, prophetę,
apostoli. Ruffus ad inferna damnatus ob lusum aleę 321 .
Pietas.
Deus omnia conclusit sub peccato, ut omnium miseretur 115 .
Opera misericordię actualis 155 .
Misericordiam uolo et non sacrificium 179 .
Pelicani filios a serpente occisos proprio aspersos sanguine ad uitam reuocant 205 .
Iudith ciuium salutem pręposuit suę 208 .
De infirmis et pauperibus recreandis 235 .
De misericordia Dei. De clementia Domini erga penitentes 246 .
Pietas Fabiollę erga infirmos et debiles 267 .
Caritas Aaron et Moysi erga populum 285 .
Benignus Dominus et misericors 304 .
Estote misericordes. Pauperibus subuenire quam templa extruere et auro ornare acceptius
est Deo 305 .
Aliis errepta sibi offerri odit Dominus.
BIBLIA
Pax.
Isaac fodit puteum, et quia nemo obstitit, uocauit eum Latitudo 4 .
Victima pacificorum 16 .
Immolantes pacifica comedetis; quod in die tertio ressiduum fuerit, igne
comburatur etc. 17 .
Gedeon ędificauit altare et uocauit Domini Pax 35 .
Saul odio accensus contra Dauid sępe placatur per Ionatham. Saul cessabat persequi
Dauid, cum tam clementem deprehendebat, ut persecutoris sui uitę parceret 47 .
Ioram, filius Achab, dixit: Pax est Iehu? Ille sagitta interemit eum 64 .
Ezechias pacem et ueritatem expetiit in diebus suis 68 .
Salomon electus, ut templum ędificaret Domino, quia pacificus 73 .
Benedictio pacis. Psalmus XXVIII 110 .
Pax multa diligentibus legem tuam, et non est illis scandalum. Psalmus
CXVIII. Rogate quę ad pacem sunt Hierusalem etc. Psalmus CXXI 121 .
Pax super Israel. Psalmus CXXVII 122 .
Ecce quam bonum et
Qui
posuit fines tuos pacem. Psalmus CXLVII 125 .
Custodi pacem 126 .
Sponsa orat, ut possideat terram in pace 136 .
Pacem sibi implorat. Adiurat, nequis turbet pacem illius 137 .
Probata coram Deo et hominibus fratrum concordia et amor proximorum, et uir et mulier
sibi bene consentientes 146 .
Salomon imperauit in diebus pacis etc. 150 .
Et conflabunt gladios suos in uomeres, quia Christus uenit in pace 152 .
Et erit opus iustitię pax 158 .
Non recusat plagam pro delicto, sed differri petit dicens: Fiat tantum pax et ueritas in
diebus meis 160 .
Non est pax impiis, dicit Dominus 162 .
Iterum 164 .
Abstulit ab eis pacem et miserationes propter peccata patrum et ipsorum 171 .
Reuelabo eis abundantiam pacis et ueritatis 176 .
Si in uia Dei ambulasses, habitasses utique in pace super terram 183 .
Holocausta pro pace die VIII 194 .
Thalami in templo hinc inde signant pacem interiorem et exteriorem 195 .
Concident gladios suos in uomeres etc. 208 .
In loco isto, id est in ecclesia, dabo pacem. In die illa erit pax per orbem 212 .
Et consilium pacis erit inter illos duos, id est Iudeos et gentiles. Veritatem et pacem
diligite. Veritatem et iudicium pacis iudicate in portis uestris 213 .
In pace et ęquitate ambulauit mecum 216 .
Pax inter Bachidem et Ionatham 221 .
Siluit terra Iuda omnibus diebus Simonis Machabei 222 .
Pax Antiochi cum Iudeis, postquam multa aduersa passus esset. Iudas pugna superior, cum
belli quoque uictoria potiri posset, petentibus pacem non negauit 228 .
Nicanor pacem iniit cum Iuda et amabat eum, sed uolens suspicionem de se purgare regi
tentauit eum prehendere 229 .
Prouerbium.
Num et Saul inter prophetas? 43 .
Patres comederunt uuam acerbam, et dentes filiorum obstupescunt 176 .
Iterum 188 .
Olla plena bonis carnibus efferbuit etc. 180 .
Pudicicia.
Sarra sublata in domo pharaonis pudiciciam non amisit. Raptor flagellatus a Deo integram
restituit uiro suo Abraham 2 .
Gerraris Abimelech inuiolatam reddit admonitus ab angelo 3 .
Iudas nesciens concubuit cum cognata Thamar. Hęc peperit geminos. Ille deinceps
non cognouit eam 7 .
Ioseph non consentiens libidinosę dominę relicto palio fugit 7 .
Moyses in terra Madian filias Raguel sacerdotis a uiolentia pastorum tutatus est 9 .
Filii Israel in Synai uolentes audire loquentem Dominum abstinent se ab uxoribus 12 .
Filia sacerdotis nupta non comedet de sanctificatis, uidua autem in domum patris reuersa
uescetur 18 .
Moyses Madianitas uictos iussit occidi pręter puellas et feminas uirgines 24 .
Booz, cum iuxta se Ruth cubantem comperisset, non tetigit eam, et quod secum
accubuisset, cęlauit, donec sibi ius coniugii a proximiore concessum est 40 .
Dauid poscens panes sacerdotum interogatus, si mundi sunt pueri a mulieribus, annuit et
panem sanctificatum accepit 46 .
Thamar uim passa ab Ammon aspersit cinerem capiti et scissa tunica ibat
clamans, pudorem uincens dolore uiolatę pudicicię 52 .
Dauid ad concubinas suas non est ingressus, postquam ab Absalon polutas
esse cognouit 54 .
Abisac puella dormiebat cum Dauid calefaciens senectutem eius et ministrabat ei. Ipse
autem non cognouit eam 55 .
Iudith uidua, pulchra, diues, nobilis, pudicicię merito electa, per quam
Dominus terram, Israel ab inimicis liberaret 95 .
Da Holoferni, ut me concupiscat, mihi, ut illum contemnam et euertam. Dominus per
angelum suum custodiuit me et non permisit coinquinari 95 .
Ioachin, pontifex dixit Iudith: Eo quod castitatem amaueris et post uirum tuum alterum
nescieris, manus Domini confortauit te 96 .
Pepigi foedus cum oculis meis, ut ne cogitarem quidem de uirgine. Si deceptum est cor
meum super mulierem etc. 106 .
Pudicicia Ioseph. Psalmus LXXX 115 .
Errueris a muliere aliena 126 .
Mulier bona 127 .
Sciui, quoniam aliter [esse]4 non posse esse continens, nisi Deus det etc. 138 .
In filia non auertente se firma custodiam 146 .
Mulier immaculata 149 .
Verbum Domini ad Hieremiam, ne accipiat uxorem nec suscipiat filios propter afflictionem
futuram super omnes qui generantur in Iudea 171 .
Sacerdotes uiduam et repudiatam non accipient, sed uirginem de domo Israel et uiduam a
sacerdote. Ad mortuum non ingredietur nisi ad patrem etc. et sororem uniuiram 194 .
Susanna maluit subire
mortis periculum quam comittere adulterium 200 .
Egrediatur sponsus de cubili et sponsus de thalamo etc. 204 .
In tertia quadriga equi albi, id est casti 213 .
Pietas.
Ioseph fratres impios, sed Beniamin pręter cęteros dilexit, quia sibi uterinus erat.
Iudas pius in patrem uicaria seruitute uoluit redimere Beniamin, ne pater dolore confectus
deficeret 8 .
Deus faciens misericordiam in milia: his qui diligunt me et custodiunt pręcepta mea 12 .
Oleum purissimum ut ardeat lucerna semper in tabernaculo extra uelum 13 .
Moyses ad Dominum: Aut dimitte eis aut dele me de libro 14 .
Miserebor cui uoluero et clemens ero in quem mihi placuerit 14 .
Oblatio olei quod ponet Aaron a uaspere usque mane coram Domino super candelabrum 18 .
Si fratrem emeris, non sit tibi quasi seruus: post iubileum liber sit 19 .
Raab seruata ob pietatis meritum 31 .
Samuel luget Saulem, eo quod penituisset Dominum ipsum constituisse regem; corripitur a
Domi no 44 .
Dauid pius erga Saul persecutorem suum bis dimisit illesum, cum occidere
potuisset; cęsum a Philisteis luxit et hominem qui ipsi uulnerato precibus exoratus mortem
maturasset, occidi iussit. Maledixit montibus Gelboe, ubi ceciderunt fortes Israel. Benedixit
autem uiris Iabes Galaad, eo quod sepelissent Saul. Abner fecit exequias planxitque super eum.
Eos qui occiderant Isboseth, filium Saul, occidi iussit 49 .
Volens misereri domui Saul agros restituit Miphiboseth, Ionathę filio, et de sua mensa
panem dedit ei 51 .
Cępit urbes Ammon, populum uero seruauit 52 .
A filio Absalon regno expellebatur. Ille autem tribunis suis pręcepit, ut si superiores
euaserint, cauerent Absaloni illesumque seruarent; extinctum grauiter fleuit 53 .
His quoque qui Absalonis partes secuti fuerant pepercit, Amasam, ducem eius, magistrum
militię fecit. Semei iniuriam non uindicauit, distulit tamen ad Salomonis tempora 53. De Ioab
quoque qui Abner et Amasam dolo occiderat cognitionem Salomoni commisit 53 .
Ossa Saul et Ionathę et eorum qui in crucem acti fuerant posuit in sepulchro Cis, patris
Saul. Et Deus propitiatus est terrę 54 .
Cum plebs peste consummeretur, ait
ad angelum: Ego sum qui peccaui; uertatur manus tua
contra me et domum patris mei. Et placatus est Dominus 55, 73 .
Pepercit Adonię Salomon sibi insidianti semel, sed non secundo 55 .
Pietas indicauit, cuius filius esset, quem altera diuidi
poscebat, altera uiuum cędebat ne occideretur 56 .
Abdias, cum Achab et Iezabel occideret prophetas, centum ex eis abscondidit ac pauit in
speluncis 60 .
Achab Benadab, Syrorum regi, capto pepercit, sed dicitur ad eum: Quia dimisisti uirum
dignum morte, erit anima tua pro anima eius etc. 61 .
Heliseus Syros qui ad se perdendum uenerant, cęcitate percussos seruauit, a rege Israel
percuti uetuit, uiatico iuuit, dimisit illesos 63 .
Iosaba Ioam, filium Ochozię, subduxit internitioni, qua
crassata est Athalia in stirpem regiam in Hierusalem. Et ad ipsum tandem
deuolutum est regnum 65 .
Dauid aquam suorum periculo per media hostium castra sibi allatam noluit bibere, cum
maxime sitiret, sed libauit Domino 71 .
Esdrę pietas pro peccato populi, qui cum gentibus nuptias comunicauerant
85, 90 .
Thobias concaptiuis quotidie quod poterat impartiebat: consolabatur eos, admonebat,
necessariis iuuabat, mortuos sepeliebat. Surgens de conuiuio abiit, attulit cadauer et iuxta
deposito eo lugens manducauit, uesperi sepeliuit 90 .
Patris et matris sollicitudo de Thobia absente. Opera pietatis Thobię oblata coram Deo
per angelum 92 .
Hester cum periculo capitis sui regem adiit, ut pro Iudeis supplicaret. Pro eorum salute
suam contempsit 98 .
Amici uisitant Iob et prę dolore diebus VII manent nihil loquentes ei. Pietas Iob erga
proximos 101 .
Quis potest facere mundum de immundo conceptum semine? Non ne tu qui solus es? Vocabis
me etc. operi manuum tuarum porriges dexteram 103 .
Beatificabant me etc. eo quod liberassem pauperem uociferantem et pupillum, cui non erat
adiutor. Flebam quondam super eo qui afflictus erat et compatiebatur anima mea pauperi 106 .
Si negaui quod uolebant pauperibus 106 .
Pietas Domini. Psalmus XVIII 109 .
Pius ne pereat cum impiis. Psalmus XXV. Quod Deus iratus cito placatur.
Psalmus XXVIIII. Miratur dulcedinem Domini et protectionem
Deus erga timentes se. Psalmus XXX 110 .
Misericordia Domini. Psalmus XXXV, XXXVI. Beatus qui intelligit super egenum.
Psalmus XL 111 .
Permisit Dominus, ut prius fideles discederent ab Hierusalem quam obsideretur a Romanis.
Psalmus LXVII 114 .
Miseratio Domini super fragilitate delinquentium. Psalmus LXXVII 115 .
Misericordias Domini in ęternum cantabo. Psalmu s LXXXVIII 116 .
Misericors timentibus se. Psalmus CII 118 .
Bonus et misericors Dominus. Psalmus CXVII 119 .
Defectio tenuit me pro peccatoribus. Psalmus CXVIII. Misericordia tua,
Domine, plena eat terra. Psalmo eodem 120 .
Tabescere me fecit zelus meus, quia obliti sunt uerba tua inimici mei. Psalmo eodem 120 .
Vidi pręuaricantes et tabescebam. Psalmus CXVIII 121 .
Si iniquitates obseruaueris, quis sustinebit? Apud te propitiatio est. Psalmus
CXXIX. Vt ego peccaui, ita et retributio in anima mea, non in aliis. Psalmus
CXXX 122 .
Dominus exorabitur. Psalmus CXXXIIII. Quoniam in sęculum misericordia eius.
Psalmus CXXXV 123 .
Dominus alleuans corruentes, errigens elisos, nutritor in tempore etc. Psalmus
CXLIIII. Dat escam esurientibus, soluit compeditos etc. Psalmus CXLV.
Benignitas Dei erga populum. Psalmus CXLVI. Non fecit taliter omni nationi.
Psalmus CXLIII 125 .
Custodi misericordiam. Pręstare te cum possis, ne differas 126 .
Caritas. Misericors 127 .
Pius. Misericors. Misericordi a et ueritas pręparant bona. Per misericordiam et fidem
purgantur peccata. Et iterum 128 .
Foeneratur Domino qui miseretur pauperis etc. Parentes ama. Misericors nimium.
Misericordia et iudicium. Qui obturat aurem ad clamorem pauperis etc. Dominus salutem tribuit
130 .
Diues adiuuans pauperem. Inimicis succurre, si eguerint 131 .
Creditor compatiens pauperi 132 .
Oleum de capite tuo non deficiat 134 .
Filii adulterii, impii et idolatrę, etsi ad tempus florebunt, ad ultimum
eradicabuntur 137 .
Misereris omnium, Domine, penitenti dimittis, diligis omnia quę fecisti, in uoluntate
tua permanent, in uocatione tua conseruantur, Domine, qui amas animas. O quam bonus et
suauis est, Domine, spiritus tuus in omnibus etc. Item quam
misericorditer, quem diligit, castigat 139 .
Miserere pauperum et ne afflixeris eos, et ne protrahas datum angustianti. Ab inope ne
auertaas oculos propter iram 141 .
Ne nimium pręsumas de misericordi a Dei 142 .
Misericordia Dei. Misericordia Dei super omnem carnem 144 .
Memento patris et matris tuę 146 .
Qui facit misericordi am, foeneratur proximo suo 147 .
Speciosa misericordia Dei in tempore tribulationis, quasi nubes pluuię in tempore
siccitatis 148 .
Misericordia liberans a tribulatione 149 .
Non auertas faciem a proximo tuo. Homines misericordię inuenientes gratiam in oculis
omnis carnis 150 .
Subuenite oppresso, iudicate pupillo, defendite uiduam 151 .
Quid ultra debui facere uineę meę et non feci? Expectaui, ut faceret uuas, et fecit
labruscas 152 .
Domine, conuersus est furor tuus et consolatus es me. Miserebitur Dominus Iacob, et
requiescere eos faciet super humum suam. Pręparabitur in misericordia solium etc. 154 .
Misereamur impio et non discet iustitiam 156 .
Qui obturat aures suas, ne audiat sanguinem 158 .
Calamus quassatum non conteret 160 .
Sed propter nomen meum longe faciam furorem meum. Nunquid obliuisci poterit mulier
infantem suum etc. 162 .
Ecce in manibus meis descripsi te etc. Filios tuos ego saluabo 162 .
In momento indignationis abscondi faciem meam parumper a te, et in misericordia
sempiterna misertus sum tui. Pro saliunca ascendet abies et pro urtica ascendet
mirtus 163 .
Opera pietatis ieiunium electum. Misericordia Domini in saluando et exaudiendo 164 .
In indignatione enim mea percussi te et in reconciliatione tua misertus sum tui 165 .
Expandi manus meas tota die ad populum. Ad quem autem respiciam nisi ad pauperculum etc.
166 .
Tu autem fornicata es cum amatoribus multis; tamen reuertere ad me, dicit Dominus 167 .
Liberabo te de manu pessimorum 171 .
Aduenam, pupillum, uiduam nolite contristari. Sicut ficus hę bonę, sic cognoscam
transmigrationem Iuda et reducam eos 173 .
Obducam cicatricem tibi et a uulneribus tuis sanabo te, dicit Dominus. Inuenit gratiam
in deserto populus qui
remanserat gladio. Vadet ad requiem suam Israel. In
caritate perpetua dilexi te. Ideo attraxi te miserans rursumque reędificabo te, et
ędificaberis, uirgo Israel 175 .
De reductione captiuorum 176 .
Abimelech Ęthiops confortatur a Domino, quod saluus erit, quia et ipse saluauerit
[Heliam]1 de lacu luti Hieremiam prophetam confidens in Domino 178 .
Reducam Israel 180 .
Defecerunt prę lachrimis oculi mei etc. super contritionem populi mei etc. 181 .
Non repellet in sempiternum Dominus, quia, si abiecit, et miserebitur etc.
182 .
Reuocabo eos in terram, quam iuraui pat ribus eorum 183 .
Omnibus qui dispersi sunt, ero in sanctificationem etc. 186 .
Nolo mortem morientis, dicit Dominus Deus. Reuertimini, et uiuite. Propheta miserans
mala Hierusalem minante Domino ait: A, a, a, Domine Deus 188 .
Congregabo domum Israel de populis in quibus dispersi sunt, et scient, quia ego Dominus.
In die illa pululabit cornu domus Israel 190 .
Ego pascam oues meas, et ego eas accubare faciam, dicit Dominus. Quod perierat, requiram,
et quod abiectum erat, reducam, et quod confractum fuerat, consolidabo, et quod pingue et forte, custodiam et pascam illas in iudicio 191 .
Nunc reducam captiuitatem Iacob et miserebor omnis domus Israel etc. 193 .
Daniel prius petiit parci sapientibus Chaldeorum quam reuelauit regis somnium 196 .
Pietas in pauperes 197 .
Misericordiam uolui et non sacrificium, et scientiam Dei plusquam holocaustum 202 .
Seminate uobis in iustitia et metite in ore misericordię. In funiculis Adam traham eos
et in uinculis caritatis etc. Non faciam furorem irę meę, non conuertar, ut disperdam Ephraim,
quoniam Deus ego et non homo. De manu mortis liberabo eos etc. Misericordiam et iudicium
custodi, et spera in Domino, Deo tuo 203 .
Sanabo contritiones eorum, diligam eos spontaneę, quia auersus est furor
meus ab eis. Zelatus est Dominus terram suam et pepercit populo suo 204 .
Deus annuncians homini eloquium suum 205 .
Dominus placatus orationibus prophetę misertus est etc. 206 .
Ionas iubet se in mare iactari, ut cęteri euadant. Misertus est
Dominus super Niniuen. Scio quia tu Deus
clemens et misericors es, patiens et multę miserationis et ignoscens super malicia. Dolente
Iona super hederam, ait Dominus: Tu doles super hederam, quę sub una nocte nata est et sub una
nocte periit, et ego non parcam Niniuę? etc. 207 .
Nonne uerba mea bona sunt cum eo qui recte graditur 208 .
Nunquid offeram ei holocautomata? etc. Quid Dominus requirit a te, o homo.
Vtique facere iudicium et diligere misericordiam, sollicitum ambulare cum Deo tuo. Quis, Deus,
similis tui? Qui aufers iniquitatem et transis peccatum reliquiarum hereditatis tuę 209 .
Cum iratus fueris, misericordię recordaberis 210 .
Reuertar ad Hierusalem in misericordiis etc. Auferte uestimenta sordida ab eo 212 .
Misericordias et miserationes facite unusquisque cum fratre suo. Hęc dicit Dominus:
Zelatus sum Syon zelo magno etc. Reuersus sum ad Syon, et hab itabo in medio Hierusalem 213 .
Super domum Iuda aperiam oculos, id est miserebor 215 .
Dilexi Iacob, Esau autem odio habui. Multos auertit ab iniquitate. Decimas offerentibus,
id est pie uiuentibus promittit Dominus se aperturum catharactas cęli etc., id est daturum
gratiam, ut magis proficiant. Erunt mihi in peculium, et parcam eis, sicut parcit uir seruo
suo seruienti sibi 216 .
Onias sacerdos obtulit hostiam pro Heliodoro et sanauit eum, cum ab angelo cęsus iaceret,
eo quod gazophilatium dirripere uoluit missus ab Antiocho 225 .
Penitentia.
Qui propter lepram separatur, habebit uestimenta dissuta, caput nudum, os ueste
contectum; contaminatum ac sordidum se clamabit, solus habitabit extra castra 17 .
Dies expiationum. Omnis anima quę afflicta non fuerit die hac, peribit de populis suis,
et quę operis quippiam fecerit 18 .
Orabunt pro impietatibus suis, et recordabor foederis mei 19 .
Si penitudine ductus reuerteris ad Dominum 29 .
Amissis aliquot de exercitu dux Iosue scidit uestimenta, cecidit coram archa, miserunt
puluerem super capita sua. Traditi in seruitutem cum penituissent, liberauit eos Othoniel.
Iterum liberauit eos Aioth. Oppressi a rege Chanaan post XX annos
clamauerunt
ad Dominum, et Delbora cum Barach liberauit eos. Oppressi a Madianitis VII annis, penituerunt,
et liberauit eos Gedeon 35 .
Oppressi a Philistiim annis XVIII, clamauerunt ad Dominum, et non exaudiuit eos. Iterum
confitentes peccata proiecerunt idola de finibus placaueruntque Dominum, et a Iepte liberati
sunt 37 .
Fecerunt malum et seruierunt Philistiim XL annis. Liberauit eos
Dominus per Sanson 37 .
Filii Israel obsidentes Gabaa offenderant Dominum, et ceciderunt die una XXII milia,
altera die XVIII milia. Fletu, ieiunio, sacrificiis placauerunt Deum, et uictoria potiti sunt
39 .
Ab idolis conuersi ad Dominum fleuerunt et ieiunauernt orauitque pro eis Samuel, et
percusserunt Philistiim 42 .
Dauid: Peccaui, inquit, Domino. Et propheta ad eum: Domi nus quoque transtulit peccatum
tuum etc. 51 .
Dauid fugiens Absalonem ascendebat Cliuum oliuarum flens, nudis pedibus et
operto capite. Occurrit Chusi scissa ueste terraque consperso capite 52 .
Dauid numerato populo: Peccaui, inquit, Domine etc. Trium malorum optione data, ut
peccatum purgaret, pestilentiam elegit, et mortes in populo passus est 55 .
Achab, cum aduerssa prędiceret propheta propter peccatum, scidit uestimenta sua, operuit
se cilicio, dormiuit in sacco, et Dominus distulit malum in diebus filii eius 61 .
Ioram, rex Ierael, oppressa ciuitate fame scidit uestimenta sua, et
apparuit cilicium ad carnem. Mox prop hetante Heliseo bonis abundarunt et obsidione liberati
sunt 63 .
Sunamitis peregrinata annis VII reuertitur [in terra ph]3 et bona, quę alieni occuparant,
recuperat 64 .
Ioachan, rex Israel, cum suis sequitur peccata Hieroboam. Traditi sunt in manu regis
Syrię. Penitet Ioachan, orat, et liberantur 65 .
Ezechias irruente Senacherib, Assyriorum rege, dixit ei: Peccaui, recede a me; et
exigenti dedit CCCC talenta auri, ut recederet. Obsessus ab Assyriis scidit uestimenta sua,
sacco opertus ingreditur templum, orat, exauditur. Angelus Domini nocte una percussit CLXXXV
milia Assyriorum. Eorum rex a seruis suis occisus est 67 .
Sęuiente pestilentia uidit Dauid et qui cum ipso erant angelum cum gladio. Ceciderunt
proni in
terram uestiti ciliciis 73 .
Iudas afflictus seruitute Sisac, regis Ęgypti, cum se humiliassent, ait Dominus: Non
disperdam eos, quia humiliati sunt 77 .
Irato Domino, in Ezechiam et Iudam, cum se humiliassent, non uenit super eos ira in
diebus Ezechię 81 .
Manasses captiuus ductus in Babylonem egit penitentiam, et reduxit eum Dominus in regnum
suum 82 .
Oratio Manassę penitentis et implorantis ueniam 83 .
Esdrę penitentia et oratio lugentis alienum peccatum ut suum 85 .
Populus penitet, quod iunxerint connubia cum alienigenis, et uxores et natos ex eis
dimiserunt 85, 90 .
Conuenerunt in ieiunio et in saccis, et humus super eos 87 .
Clamauerunt ad Dominum, humiliauerunt se ieiuniis et orationibus, sacerdotes induerunt
se ciliciis, infantes prostraueuerunt contra faciem templi, altare operuerunt cilicio. Cum
reuersi essent ad Dominum rursum possederunt terram Iuda. Prostrauerunt se super terram
mittentes cinerem super capita sua et orantes 94 .
Iudith in secreto cubiculo cum suis puellis clausa morabatur, habens super lumbos
cilicium, ieiunabat quotidie pręter sabbata, neomenias et festa domus Israel 95 .
Mardocheus scidit uestimenta, indutus est sacco, sparsit cinerem capiti, cum clamore et
ululatu incessit et placauit Dominum Iudeis in presentissimo periculo constitutis 98 .
Si iniquitatem abstuleris a te, prosperaberis, et defossus securus dormies. Oculi autem
impiorum deficient 103 .
Saccum consui super cutem meam et operui cinere carnem meam.
Facies mea contumuit a fletu et palpebrę meę caligauerunt 104 .
Si reuersus fueris ad Omnipotentem, prosperaberis. Qui enim humiliatus fuerit, erit in
gloria. Dedit ei Dominus locum penitentię, et ille abutitur eo in superbia 105 .
Cutis mea denigrata est super me et ossa mea arruerunt super
caumate. Versa est in luctum cithara mea, et organum meum in uocem flentium 106 .
Per penitentiam Deus liberat, dum dicitur: Peccaui et uere deliqui, et ut eram dignus,
non recepi 107 .
Ago penitentiam in fauilla et cinere 108 .
Penitentis supplicatio: Domine, ne in furore tuo arguas me. Psalmus VI 109 .
Penitentia rursum lapsi. Psalmus XXXVIII 111 .
Remissio promissa penitenti. Psalmus L 112 .
Penitens luget regnum animę suę subuersum. Psalmus LVIIII 113 .
Penitens de uitiis transit ad uirtutem. Psalmus LXIIII 114 .
Peccati seruitute liber confitetur iustitiam Dei. Demonia contemnit. Gratias agit
Domino. Psalmus LXXIIII. Penitentia simulata. Psalmus LXXVII.
Conuertamur ad Deum, quia misericorditer suscipit. Psalmus LXXX 115 .
Remouens iniquitates penitentibus. Psalmus CII 118 .
Gratias agens pro remissione peccatorum. Psalmus CXIII 119 .
Factus sum sicut uter in pruina. Exitus aquarum deduxerunt oculi mei. Psalmus
CXVII 120 .
Euntes ibant et flebant, uenientes autem etc. Psalmus CXXV. Surgite,
postquam sederitis, qui manducatis panem doloris. Psalmus CXXVI 122 .
Dolens de lapsu. Psalmus CXXXVI 123 .
Orat, ne peccet, et si peccauerit, ne excuset, sed emendet. Psalmus CXL.
Penitens orat, ne pro merito puniatur, sed cum misericordia. Psalmus CXLII 124 .
Time Deum et recede a malo 126 .
Penitens 130 .
Confessio et emendatio 132 .
Egredere a consortio gentium post uestigia iustorum secundum doctrinam patrum 135 .
De ecclesia fornicante et per flagella ad penitentiam reuocata 136 .
Reuertere, reuertere, Sunamitis 136 .
Misereris omnium, penitenti dimittis. Obstinatos etiam non penitus delet Dominus, sed
leniter castigat dans locum penitentię. Iterum 139 .
Si peccauerimus, tui sumus. Et si non peccauerimus, scimus, quonia m apud te sumus
computati 140 .
Si penitentiam non egerimus, incidemus in manus Domini, et non in manus hominum 141 .
Non tardes conuerti ad Dominum 142 .
Penitentibus autem dedit uiam iustitię et confirmauit deficientes sustinere, et
destinauit illis sortem ueritatis 144 .
Quam bonum est correptum manifestare sententiam 145 .
Remorsus peccati 147 .
Penitentia recidiuantis nihil proficiens 148 .
Lauamini et mundi estote etc. 151 .
Penitentia Moabitarum post afflictionem in planctu et caluitio capitis, in barbis rasis
et sacco 154 .
Si reuertimini et quiescatis, salui eritis etc. 157 .
Conuertimini sicut in profundum recesseratis,
filii Israel. Cadet Assur etc. 158 .
In cubilibus, in quibus prius dracones habitabant, orietur uiror calami et iunci etc.
159 .
Ezechias scidit uestimenta, saccum induit, templum intrauit, sacerdotes saccis indutos
ad Esaiam misit, ut oraret pro eis 159 .
Redite, pręuaricatores ad cor 161 .
Ecce tuli de manu tua calicem soporis, fundum calicis indignationis meę; non adiicies,
ut bibas illum ultra 162 .
Confusionis adolescentię tuę et opprobrii uiduitatis tuę non recordaberis amplius.
Derelinquat impius uiam suam etc. 163 .
Dominus habitans cum contrito et humili spiritu. Vias eius uidi et sanaui eum et reduxi
eum. Ieiunium electum: Dissolue c onligationes impietatis, solue fasciculos deprimentes etc.
164 .
Dominus promittit consolationem, et gaudium lugentibus 165 .
Ad quem respiciam nisi ad pauperculum et contritum spiritu et trementem sermones meos 166 .
Reuertere, auersatrix Israel, et non auertam faciem meam a uobis etc. 167 .
Circumcidimini Domino et auferte prępucia cordium uestrorum, ne forte egrediatur ut
ignis indignatio mea etc. Laua a malicia cor tuum, Hierusalem, ut salua fias 168 .
Bonas facite uias uestras et studia uestra, et habitabo uobiscum in loco isto. Nunquid
qui cadit non resurget? Et qui auersus est non reuertetur? Ab idolatria reuocat ad penitentiam
169 .
Penitentibus Dominus promittit prospera 172 .
Si conuertantur a uia sua mala, et Dominus auertet iram suam ab eis. Michea prophetante
penituerunt, et non uenit malum 174 .
In fletu uenient et in misericordia reducam eos 175 .
Castigasti me, Domine, et eruditus sum etc. Postquam enim conuertisti me, egi
penitentiam etc. Quiescat uox tua a ploratu et oculi tui a lachrimis, quia est merces operi
tuo, ait Dominus. Quos percussi in furore meo etc. curabo eos 176 .
Dominus, cum describi iussisset mala uentura super Iudam, ait: Si forte his auditis
reuertantur a uia sua pessima, et propicius ero iniquitati et peccato eorum 177 .
Ve misero mihi! Laboraui in gemitu meo et requiem non inueni 179 .
Recedite de medio Babylonis, de terra Chaldeorum, egredimini et estote quasi
hedi ante greges 180 .
Sederunt in terra,
conticuerunt senes, fylię Syon consperserunt cinere
capita sua, uirgines Iuda etc. Deduc quasi torrentem lachymas per diem et noctem etc. 181 .
Ponet in puluere os suum, si forte sit spes 162 .
Penitenti a Iudeorum in Babylone: plorabant, ieiunabant, orabant et offerebant. Exui me
stola pacis, indui autem sacco obsecrationis et clamabo ad Altissimum in diebus meis 183 .
Dehortatur a cultu idolorum 184 .
Reseruati a periculis penitentes 185 .
Panem tuum in conturbatione comede et aquam tuam in festinatione et moerore bibe 186 .
Si impius egerit penitentiam ab omnibus peccatis suis etc. uita uiuet. Conuertimini et
agite penitentiam ab omnibus iniquitatibus uestris 188 .
Impietas impii non nocebit ei in quacunque die conuersus fuerit ab impietate sua etc.
191 .
Oculos ad cęlum leuauit Nabuchodonosor rex, et ex insano efficitur sanus, ex eiecto ab
hominibus et bestiarum socio rursum rex magnificentior quam unquam fuerat 197 .
Ego Daniel lugebam trium hebdomarum diebus: panem desiderabilem non comedi, et caro et
uinum non introierunt in os meum, sed neque unguento unctus sum 199 .
Dabo ei uallem Achor, id est turbationem de peccatis ad aperiendam spem 201 .
Cubate in sacco, ministri Dei mei etc. Conuertimini ad me etc. et scindite corda uestra,
et non uestimenta uestra 204 .
Pręparare in occursum uel tui, Israel, quia ecce formans montes 205 .
Ionas orta tempestate agnouit culpam: peccasse se fatetur seque in mare pręcipitari
iubet, ut cęteri salui fiant. Niniuitę penitentiam egerunt et Dominus misertus est, et non
fecit quod locutus fuerat 207 .
Conuenite, congregamini, gens non amabilis, antequam ueniat super uos ira furoris Domini
211 .
Sathan increpatur a Domino eo quod aduersabatur Iesu sacerdoti post peccati penitentiam
212 .
Et erit qui offenderit ex eis in die illa quasi Dauid 215 .
Iudas et populus Israel pugnaturi, cum numero et uiribus hosti impares essent,
orauerunt, ieiunauerunt, induerunt se ciliciis, cinerem capiti insperserunt, diuiserunt
uestimenta sua, clamauerunt in cęlum inuocantes auxilium 218 .
Antiochus sero penitens, cum iam morbo pręuentus
ad miserabilem interitum urgeretur a
Domino, scelerum suorum conscius ait ęquum esse, ut mortalis Deo
immortali subiectus sit; proinde pollicebatur se eis benefacturum, ad quos modo perdendos
pergebat. Vtique, cum iam nec sibi ipsi benefacere poterat 227 .
Patientia.
Moyses pro Maria, quę contra ipsum oblocuta fuerat, orauit et mundam a lepra reddidit 21 .
Insurrexerunt contra eum filii Leui uolentes et ipsi fungi sacerdotio. Eos uoluit
Dominus disperdere, sed ipse et Aaron ceciderunt proni et orauerunt pro eis. Item Moyses et
Aaron illos, a quibus uix effugerant, ab incendio liberarunt 22 .
Saulem regem despexerunt filii Belial. Ille se audire dissimulabat et populum uolentem
in eos uindicare prohibuit 43 .
Dauid in spelunca potuit percutere Saulem persecutorem suum, et noluit. Tantum pedetentim
accedens oram clamidis eius abscidit, ut ea re testaretur necis quoque potestatem in ipsum
habuisse. Sed et hoc fecisse doluit, quasi parum reuerenter se habuisset erga regem. Id ubi
resciuit Saul, benedicens iniit pacem cum eo. Iterum cum persequeretur eum et in colle
manentem obsideret, ille noctu tentorium ipsius ingressus ad caput dormientis cyphum et hastam
sustulit atque abiit tam sibi infestum inimicum illesum relinquens. Quo pacto Saul rursum
placatus discessit 47 .
Dauid audita Saulis nece scidit uestimenta sua, et qui rogatus super illum manum
extenderat, eum percuti iussit. Tantum reuerentię tribuit regię maiesatis 49 .
Ioab placato rege Absalonem ab exilio reduxerat. Ille messem eius incendit. Ioab uero
damnum pro beneficio tam patienter tulit, ut suis precibus ei et conspectum regis et osculum
impetraret. Semei de cognatione Saul maledictis et lapidibus impetebat Dauid regem. Ille uero
Abisai uolentem irruere in calumniatorem inhibuit sperans pro maledictis hominum patienter
toleratis se impetraturum benedictionem Dei etc. 53 .
Propheta manum aridam regis Hieroboam orando sanauit, quam contra se extensam sciebat 58 .
Ezechias, cum sibi prędiceretur thesauros Hierusalem et aliquot
de filiis suis traducendos esse Babylonem, ait: Bonus sermo
Domini. Sit tantum pax et ueritas in diebus meis 68 .
Thobias cęcus factus non est contristatus, sed gratias egit Deo. Idem iurgante se uxore
ingemuit et orauit in pace recipi a Domino spiritum suum 90 .
Sara, filia Raguelis, ab ancillis probro iactata quasi ipsa per emisset uiros suos,
ieiunauit et orauit pariterque infamia ac morte deinde coniugatorum sibi liberata est 91 .
Thobias: Benedico te, Domine, quia tu castigasti me, et tu saluasti me 92 .
Iob: Dominus dedit, Dominus abstulit etc. Si bona suscipimus de manu
Domini etc. 101 .
Affligens me dolore non parcat, nec contradicam sermonibus Sancti 102 .
Constantia contra aduersarios 105 .
Ignis martyrum. Psalmus XXVIII 110 .
Paratus ad flagella, tantum ne relinquatur a Domino. Psalmus XXXVII 111 .
Sperat uitę pręmia pro persecutionis patientia. Psalmus LI 112 .
Patiens mala pro bonis. Psalmus LIIII 113 .
De martyribus Christi. Psalmus LXVIII 114 .
De opprobriis eorum. Psalmus LXXXVIII 116 .
Miseretur iniuriam patientibus. Psalmus CII 118 .
Calicem salutaris accipiam, id est martyrium. Psalmus CXV 119 .
Superbi inique agebant usquequaque. A lege autem tua non declinaui. Psalmus CXVIII 170 .
Priusquam humiliarer, ego deliqui. Iniqui persecuti sunt me, ego autem non dereliqui
mandata tua. Psalmo eodem 120 .
Surgite qui manducatis panem doloris. Psalmus CXXVI 122 .
Facit iudicium iniuriam patientibus. Psalmus CXLV 125 .
Contemnens aduersa perueniet ad felicitatem 126. Patiens.
Patientia 128 .
Patiens melior forti. Patientia 130 .
Patientia et lingua mollis 131 .
Patiens 134 .
Dominus Ecclesiam a persecutionum procellis liberandam amplexatur. Etsi coram hominibus
tormenta passi sunt, spes illorum immortalitate plena est. Deus tentauit eos et inuenit dignos
se 137 .
Vsque in tempus sustinebit patiens, et postea redditio iocunditatis 141 .
Iniurię ne memineris. In omni dato non des tristitiam uerbi mali 144 .
Quod ii qui hic angustiantur propter Dominum, resurgent in gloria 156 .
Martyrum tormenta permissione diuina. Tauri tui et pulli asinorum, id est
martyres 157 .
Patienter fert Ezechias comminationem Domini pro delicto, et differtur plaga post obitum
ipsius. Tacui semper, silui, patiens fui 160 .
Dabit percutienti se maxillam, saturabitur opprobriis 182 .
Confitens se iuste pati ea quę patitur. Filii, patienter sustinete iram quę superueniet
uobis. Cito super ceruices inimici ascendes 183 .
Sydrac, Mysac et Abdenago missi in fornacem 197 .
In frontibus templi duę columnę: constantia in aduersis, modestia in prosperis 195 .
Ruent in gladio, ut conflentur et eligantur et dealbentur usque ad tempus pręfinitum
200 .
Iram Domini portabo, quoniam peccaui ei, donec causam meam iudicet etc. 209 .
In quadriga prima equi ruffi, id est martyres 213 .
Et ducam tertiam partem per ignem, et uram eos sicut uritur argentum, et probabo eos
sicut probatur aurum. Ipse uocabit nomen meum, et ego exaudiam eum et dicam: Populus meus es
tu. Et ipse dicet: Dominus meus es 215 .
Obseruantes legem Dei trucidabantur, pueros circumcisos deprehendentes suspendebant 217 .
Iudei nolentes libare diis necantur. Duę mulieres, quoniam filios circumciderant,
appensis ad ubera paruulis pręcipitantur. Sabbatum custodientes flammis torrentur 227 .
Eleazarus scriba mori pręoptauit quam contra Legem carnem porcinam manducare. Ductus ad
supplicium libenter se penam sustinere dixit propter Deum et legem eius. Eandem
ob causam VII filii simul cum matre diuersis poenis necati 226 .
Pauper.
Dominus ad Aaron: In terra eorum nihil possidebitis nec habebitis partem inter eos. Ego
pars et hęreditas tua in medio filiorum Israel 22 .
Mulier uidua urgente creditore supplicat Heliseo prophetę, abundat oleo, satisfacit et
de reliquo uixit 62 .
Transmigrante Iuda in Babylonem remanent pauperes populi 69 .
Thobias: Noli timere, fili mi. Pauperem quidem uitam gerimus, sed multa bona habebimus,
si timuerimus Deum 91 .
Eripiet de angustia sua pauperem et reuelabit in tribulatione aurem eius 107 .
Melius est modicum iusto super diuitias peccatorum multas. Psalmus XXXVI
111 .
Inopia Dauid Saule persequente. Psalmus
LXXXV 116 .
Inopes et pauperes a terra errigit et cum angelis collocat. Psalmus CXII
119 .
Faciet Dominus iudicium inopis et uindictam pauperum. Psalmus CXXXIX 124 .
Pauper 127 .
Pauper humilis. Pauper gloriosus. Egestas. Pauper quater 128 .
Pauper contempor. Pauper supplex. Pauper bis 130 .
Pauper calumnians pauperem. Pauper. Pauper sapiens. Salomon expetit a Domino nec
diuitias nec paupertatem, sed tantum necessaria 132 .
Qui gloriatur in paupertate, quamto magis in substantia. Pauper humilis
abundabit. Paupertas et honestas a Deo sunt. Pauper. Nequissima paupertas in ore impii 144 .
Deprecatio pauperis ex ore usque ad aures perueniet, confusus prę inopia 145 .
Pauper superbus 146 .
Pauper habendi cupidus. Melior est pauper sanus et fortis quam diues imbecillis et
maliciosus. Pauper malus 147 .
Melius est mori quam indigere. Mors bona pauperi iusto 149 .
Pauperes fuducialiter requiescent 154 .
Factus es fortitudo pauperi 156 .
Pauperes homines in sancto Israeexultabunt etc. 157 .
Ad quem respiciam nisi ad pauperculum etc. 166 .
Translatis Iudeis in Babylonem relicti sunt pauperes agricolationi 178 .
Non erit sacerdotibus hereditas nec possessio 194 .
Derelinquam in medio tui populum pauperem et egenum et sperabunt in nomine Domini 211 .
Egestas propter inobedientiam et duritiam cordia 216 .
Prodigus 147 .
Ephraim actus est subcinericius panis qui non reseruatur: comederunt alieni robur eius,
et ipse nesciuit 202 .
Iason de tribu sacerdotali rege quinquenale agmen Tyri spectante CCC didracmas argenti
in sacrificium Herculis misit, quę in fabricam triremium sunt datę 225 .
Peruersus.
Cor eorum longe sensi a disciplina. Propterea non exaltabuntur 104 .
Peruersus bis 130 .
Qui declinat aures suas, ne audiat legem, oratio eius erit execrabilis. Peruersus.
Correptionem despiciens. Peruersi difficile corriguntur 132 .
Incorrigibilis 134 .
Qui abiicit disciplinam, in uanum sperat, laborat, operatur 137 .
Qui odit correptionem, minuetur uita. Est processio in malis uiro indisciplinato et
inuentio in detrimentum. Qui odit correptionem. Filius indisciplinatus.
Qui docet fatuum quasi qui conglutinat testam.
Compedes in pedibus doctrina stulto et quasi uincula manuum super manum dexteram 145 .
Equus indomitus euadet durus, et filius remissus euadet preceps 147 .
Ve qui spernis! Non ne et ipse sperneris? 158 .
Sciui enim quia durus es et neruus ferreus ceruix tua, et frons tua ęrea 162 .
Duritia cordis 164 .
Verterunt ad me tergum et non faciem, et in tempore afflictionis suę dicent: Surge et
libera nos 167 .
Frustra percussi filios uestros: disciplinam non receperunt 167 .
Filii insipientes sunt et uecordes: sapientes sunt, ut faciant mala, bene autem facere
nescierunt. Percussisti eos, et non doluerunt; attriuisti eos, et renuerunt accipere
disciplinam. Indurauerunt facies suas supra petram etc. Populo autem huic factum est cor
incredulum et exasperans. Sicut frigidam facit cisterna aquam suam, sic frigidam fecit
maliciam suam. Cui loquar? Et quem contestabor, ut audiat? Ecce incircumcisę aures eorum, et
audire non possunt. Ecce uerbum Domini factum est eis in opprobrium et non suscipient illud
168 .
Mane consurgens contestatus sum et dixi: Audite uocem meam. Et non audierunt nec
inclinauerunt aurem suam, sed abierunt unusquisque in prauitate cordis sui mali. Tu ergo noli
orare pro populo hoc 170 .
Interfeci et perdidi populum meum, et a uiis suis non sunt reuersi 171 .
Nolentes audire sermones Domini 174 .
Verterunt ad me terga et non facies, cum docerem eos et erudirem diluculo, et nollent
audire, ut acciperent disciplinam 176 .
Minante Domino conuersis ad idola responderunt: Non audiemus etc. 179 .
Curauimus Babylonem, et non est sanata. Derelinquamus eam etc. 181 .
Lapsa est in lacum uita mea, et posuerunt lapidem super me 182 .
Filii Israel, gentes apostatrices et indomabili corde 184 .
Neque intelligent omnes impii, docti intelligent 200 .
Quia tu scientiam repulisti, repellam te etc. 202 .
Contra Iudam eo quod abiecerint legem Domini 205 .
Odio habuerunt corrigentem in porta, et loquentem perfecte abominati sunt 205 .
Non audiuit uocem et suscepit disciplinam 211 .
Iudicium uerum iudicate etc. et noluerunt
attendere, et facta est indignatio
magna a Domino exercituum 213 .
Filius honorat patrem et seruus dominum suum. Si ergo pater ego sum, ubi est honor meus? Et si Dominus ego sum, ubi est timor meus 216 .
Partus.
In dolore paries 1 .
Rachel partiendo mortua est 6 .
Thamar peperit geminos: Phares prior nascitur, Zara prior profert manum
7 .
Lex de parientibus masculum uel feminam 16 .
Gedeon habuit LXX filios 36, Iair Galadites XXX 37 .
Abdon Pharatonites XL et ex eis XXX nepotes 37 .
Sansonis natiuitatem nunciauit angelus 38 .
Achab in Samaria filii LXX 64 .
Roboam filii XXVIII, filię LX 76 .
De radice colubri egredietur regulus et semen eius absorbens uolucrem 154 .
Da eis uuluam sine liberis et ubera arentia 203 .
Poetę.
Thobias piscem adnatantem ad se deuorandum iussu angeli cępit atque exenterauit, id est
de figmentis poetarum ad uoluptatem animos urgentibus moralem dumtaxat sensum hausit, qui sub
uelamento fabularum interdum latet 91 .
Mulier stulta, clamosa, delectans, stultos inuitans ad uoluptatem 127 .
Eruditio. Eruditus 130 .
Scienti a sana, scientia peruersa 131 .
Scientia de rebus transitoriis uana 132 .
Melior est indoctus timens Deum quam doctus transiliens Legem 145 .
Perfidia.
Carnem a bestiis pręgustatam non comedetis, sed proiicietis canibus 13 .
Moyse in monte morante populus conuersus ad idola uitulum conflatilem erigit 14 .
Nadab et Abiu, filii Aaron, ignem alienum intulerunt thuribulis, et egressus ignis a
Domino deuorauit eos 16 .
Qui comederit morticinum uel captum a bestia. Nolite conuerti ad idola 17 .
Agrum ne seres diuerso semine etc. Qui sacrificabit deo Moloch,
lapidabitur. Alienigena non comedet de sanctificatis. Sacerdos uxorem repudiatam non recipiat.
Pontifex uirginem uxorem ducet 18 .
Non facietis uobis idolum et sculptile. Externus qui ad ministrandum accesserit,
morietur 20 .
Increpans Dominus incredulitatem populi minatur pestilentiam 21 .
Increduli accedentes ad tabernaculum moriuntur 22 .
Initiati sunt Belphegor, et occisa sunt XXIIII milia hominum 24 .
Ne adorent sculptile neque cęlestes
creaturas, quas creauit Deus in ministerium hominum 26 .
Caue, ne offeras holocausta tua in omni loco quem uideris, sed in eo quem elegerit
Dominus. Si prophetes dixerit, ut seruias diis alienis, interficietur. Poena contra perfidos
et idolatras 27, 28 .
Pręcepta dat in Prouerbiis, ne diuersum dogma misceas legi catholicę 28 .
Fornicantes in idolis passi sunt aduersa nec resistere potuerunt inimicis. Mixti sunt
gentibus cultu et connubiis, et tradidit eos Deus in seruitutem VIII annis regi Mesopotamię.
Iterum seruierunt Moab XVIII annis 35 .
Ciues poscebant Gedeon ad mortem, quia destruxerat aram Baal 36 .
Adducta archa Domini cecidit idolum Dagon 41 .
Ziphei prodiderunt Dauid latentem in deserto Maon. Iterum in colle Achilę
47 .
Ioab amiciciam simulans occidit Abner.Postea regnante Salomone soluit poenas 49 .
Seba seditionem mouit contra Dauid. Israel eum secutus est, sed Iudas mansit in fide.
Ioab amice salutauit Amasam et incautum gladio transfodit 54 .
Hieroboam fecit duos uitulos, unum in Bethel, alterum in Dan etc. Vir Dei prophetauit
mala domui eius 58 .
Peccauit Iudas in omnibus abominationibus gentium, et Sesac, rex Ęgypti, despoliauit
Hierusalem. Benadab, rex Syrię, precio corruptus contra Baasam, amicum suum, bellauit. Zambri
seruus Helam, regem Israel, occidit, ut regnaret pro eo, et obsessus in Thersa ab
exercitu Israel, cum effugere non posset, incendit regiam eoque
incendio consumptus est 59 .
Ioram regi aquam petenti Heliseus iratus: Vade, inquit, ad prophetas patris tui, nec
respexissem te etc. Tam intrepide regis perfidiam increpauit 62 .
Quidam Heliseo nuncianti in magna fame mox affuturam frugum copiam non credidit. Ob hoc
euentum quidem rei uidit, sed non comedit repente mortuus 63 .
Ioachan, rex Israel, cum populo sequitur peccata Hieroboam, et Dominus tradidit eos in
manu Azahel, regis Syrię, et Benadab, filii eius 65 .
Achaz, rex Iuda, prophanus in omni abomintione gentium. Israel gentium
prophanationibus polutus transfertur in Assyrios.
Senacherib, rex Assyriorum, pactus ut recederet a Iuda, accepit ab Ezechia CCCC
talenta auri nec
tamen, ut promiserat, recessit. Cęso autem diuinitus
exercitu abiit in Niniuen, et cum adoraret in templo, a suis occisus est. Manasse omni
perfidia poluto Dominus minatur delere Hierusalem. Fecerunt phase. Non est tamen auersus furor
Domini propter Manassen. Ioakim factus seruus Nabuchodonosor regis rebellauit ei. Immisit
Dominus latrunculos, ut disperderet Iudam, propter peccata Manassę 69 .
Roboam dereliquit legem Domini et omnis Israel cum eo. Venit Sesac, rex Ęgypti, et cępit
ciuitates Iuda 76 .
Seruierunt idolis et a Syris percussi sunt 79 .
Amasias declinauit post idola, et ab inimicis captus et occisus est. Achaz seruiuit
Baalim. A rege Syrię percutitur 81 .
Ammon, Manassę filius, seruiuit idolis et a seruis interfectus est 82 .
Ioachin, rex Iuda, fecit malum et translatus est in Babylonem cathenis
uinctus. Sedechias quoque fecit malum. Sub eo facta est transmigratio Babylonis. Nam et
populus pollutus erat 83 .
Si solem et lunam adoraui, quę est iniquitas maxima 106 .
Doctrinam reprobam damnat 108 .
Contra idolatriam. Psalmus IIII. De his qui negant diuinitatem Christi.
Psalmus XIII 109 .
Dixit iniustus ut delinquat. Psalmus XXXV. Iudę proditio. Psalmus XL 111 .
Moriendum prius quam idolis seruiendum. Psalmus XLIIII 112 .
De Antiocho persecutore uel Antichristo. Psalmus LII 113 .
Superbia eorum qui te oderunt ascendit semper. Psalmus LXXIII. Bestię
uastantes uineam. Psalmus LXXIX 115 .
Contra inimicos Ecclesię. Psalmus LXXXI 116 .
Perfidia. Idolatrę persecutores Ecclesię. Psalmus XCI. Omnes dii gentium
demonia. Psalmu s XCV 118 .
Iniqui persecuti sunt me. Paulominus consummauerunt me in terra.
Psalmus CXVIII. Spreuisti omnes discedentes a iudiciis tuis. Psalmo eodem 120 .
Habitantes Cedar. Psalmu s CXIX 121 .
Sol urens per diem, id est manifesti persecutores. Luna per noctem, id est heretici
dolose insidiantes. Psalmus CXX 121 .
Confundantur et fiant sicut fenum etc. omnes qui oderunt Syon. Psalmus
CXXVIII 122 .
Odio habens inimicos Dei. Psalmus CXXXVIII. Cyphei uolentes
tradere Dauid Sauli. Psalmus
CXXXIX
124 .
Gladii ancipites ad uindictam contra perfidos, ad increpationem contra fideles.
Psalmus CXLIX 125 .
Auersio paruulorum interficiet eos. Errueris a uia mala et ab homine qui
peruersa loquitur 126 .
Meretrix delicata, idolatria uoluptuosa 126 .
Homo apostata uitiis plenus. Omnes qui me oderunt, diligunt mortem. Illusor solus
portabit malum. Aquę furtiuę et panis absconditus 127 .
Perfidia 128 .
Mulier adultera Iudei 132 .
Qui dissipat sepem, id est destruit disciplinam 134 .
Vos infirmi de populo ne turbetis Ecclesiam ad errores declinando. Capite, id est
occidite eos qui ad idolatriam populum adduxerunt 135 .
Excęcauit eos malicia eorum: nescierunt sacramenta Dei neque mercedem sperauerunt
iustitię nec iudicauerunt honorem animarum sanctarum 137 .
Ęgyptiis ea quę pro diis colebant, fuerunt infesta: ranę, cyniphes, locustę 139 .
Chananeos idolatras perdere uoluit Dominus per manum populi tui. Qui
creaturas pro diis colunt 139 .
Idolum quod factum est cum illo qui fecit tormenta patietur. Qui de terra fingunt deos.
Ęgyptii exterminati propter idolatriam Ęgyptii erroribus obscurati
densissimas tenebras passi sunt 140 .
Si oberrauerit, derelinquet eum sapientia et tradet eum in manu inimici sui. Proditor
142 .
Initium superbię hominis apostatare a Deo. Error et tenebrę peccatoribus concreta sunt.
In synagoga peccantium exardebit ignis, et in gente incredula exardescet ira 144 .
Proditio ciuitatis. Conspiratio in principem 146 .
Qui derelinquunt Dominum, incident in linguam nequam 147 .
Contra perfidos, iustorum persecutores, imprecatio 148 .
Hieroboam peccare fecit Israel. Captiuati sunt, postea liberati sub Cyro 150 .
Quomodo facta est meretrix ciuitas fidelis. Qui dereliquerunt Dominum, consumentur 151.
Vos depasti estis uineam meam. Blasfemia in Deum 152 .
Incredulis proponit poenam 153 .
Desolabit Dominus linguam maris Ęgypti, percutiet flumen in VII riuis etc. 154 .
Puniti prouocantes alios ad idolatriam 155 .
Cecidit, cecidit Babylon et omnia sculptilia deorum eius contrita sunt in terram.
Hierusalem afflicta per Nabuchodonosor
propter idolatriam 155 .
Tumultum alienorum humiliabis 156 .
Subuertet grando spem mendacii et protectionem. Et erit sicut somnium uisionis nocturnę
multitudo omnium gentium, quę dimicauerunt contra Ariel. Populus ad iracundiam prouocans,
filii mendaces, filii nolentes audire legem Dei etc. 157 .
Ve qui descendunt in Ęgyptum. Cogitationes concinnabit ad perdendos mites in sermone
mendacii 158 .
Arguit idolatras. Babylonii idolatrę 160 .
Ve qui dicit patri: Quid generas? Et mulieri: Quid parturis? Confractus est Bel,
contritus est Nabo. Facta sunt simulachra eorum bestiis et iumentis 161 .
Venerunt structores tui destruentes te, et dissipantes a te exibunt. Iniquitatibus
uestris uenditi estis etc. 162 .
Omne uas quod fictum est contra te, id est contra Ecclesiam, non dirigetur, et omnem
linguam resistentem tibi in iudicio iudicabis 163 .
Idolatria Iudeorum. Oua aspidum ruperunt, et telas araneę texuerunt. Qui comederit de
ouis eorum morietur, et quod confotum est, erumpet in regulum etc. 164 .
Gens et regnum, Domine, quod non seruierit tibi, peribit 165 .
Contra idolatras. Contra incredulitatem Iudeorum 166 .
Reliquerunt me et libauerunt diis alienis. Contra idolatriam Iudeorum. Me dereliquerunt,
fontem aquę uiuę, et foderunt sibi cisternas dissipatas, quę continere non ualent aquas. Et
pro pterea facti sunt in prędam Ęgyptiis et Chaldeis 167 .
Idolatrę comparantur mulieri adulterę et fornicarię 167 .
Confregerunt iugum, ruperunt uincula. Iccirco percussit eos leo etc. Saturaui eos, et
mechati sunt 168 .
Periit fides et ablata est de ore eorum. Edificauerunt excelsa Tophet etc.
Iuxta uias gentium nolite discedere 169 .
A signis cęli nolite metuere, quę timent gentes etc. 170 .
Tu reliquisti me, dicit Dominus. Retrorsum abisti, et extendam manum meam super te et
interficiam te 171 .
Domine, omnes qui te derelinquunt, confundentur. Recedentes a te in terra scribentur,
quoniam dereliquerunt uenam aquarum uiuentium, Dominum. Predicit afflictionem
futuram ad uallem filii Ennon propter idolatriam. Domus in quarum domatibus sacrificauerunt
omni militię cęli, et libauerunt diis alienis 172 .
Ve qui
ędificat domum suam in iniustitia
et cęnacula sua non in iudicio etc. Polluti sunt. Iccirco uia
errorum eorum erit quasi lubricum in tenebris. Impellentur enim et corruent in
ea etc. 173 .
Pręuaricatio Sedechię et populi. Iudei angustiati uouerunt manumittere seruos. Liberati a
periculo irritarunt uota. Ob id Dominus reuocauit Chaldeos, et capta est ciuitas incensaque
igni 177 .
Ismael et X optimates ut amici uenerunt ad Godoliam in Masphat. Accepti
conuiuio occiderunt eum et multos alios 178 .
Omnes uiri qui posuerunt faciem suam, ut ingrediantur Ęgyptum, ut habitent ibi,
morientur gladio, fame et peste. Iterum. Noluerunt audire sed ad idola
Ęgypti conuersi sunt. Azarias et Ioanan non credentes uerbis prophetę perierunt. Quod
incredulis operatio, quamuis bona, non est ad salutem. Ascende in Galaad etc. 179 .
Maledictus qui facit opus Dei fraudulenter. Cessabit Moab esse populus, quonia m contra
Dominum gloriatus est. Gladius ad Chaldeos etc. quia terra sculptilium est et in portentis
gloriatur 180 .
Lubricauerunt uestigia nostra in itinere platearum nostrarum etc. 182 .
Increduli et subuersores sunt tecum et cum scorpionibus habitas 164 .
Vastatio propter idolatriam. Introduxit me ad hostium atrii et perfosso
pariete ingressus uidi pictam reptilium et animalium abomintionem et idola in
pariete etc. 185 .
Quorum autem cor post offendicula et abominationes suas ambulat, horum uiam in capite
suo ponam 186 .
Destruam parietem quem linistis absque temperamento, et adęquabo eum terrę
etc. Dominus non fecit responsum tentantibus eum, sed puniuit eos 187 .
De idolatria Israel et Iudę. Preuaricatio sacerdotum. Falsi prophetę.
Peccata idolorum uestrorum portabitis 189 .
Omnis alienigena incircumcisus corde etc. non ingredietur sanctuarium meum 194 .
In littoribus et in palustribus non sanabuntur, quia in salinas dabuntur 195 .
Nabuchodonosor propter idolatriam punitus conuertitur et in pristinum statum restituitur
197 .
Balthasar uasis sanctis bibens idola laudans, Deum non glorificans eadem nocte
interficitur. Regnum occupat Darius Medus 198 .
Et erit in
templo abominatio desolationis. Desolatio perseuerabit usque
in finem 199 .
Cor eius aduersus Testamentum sanctum, ueniet ad austrum et a Romanis percutietur 200 .
Sume tibi uxorem fornicationum, et fac filios fornicationum, quia fornicabitur terra a
Domino 201 .
Fornicati sunt a Deo suo. Ideo fornicabuntur filię uestrę, et sponsę uestrę adulterę
erunt. Incidistis in laqueum, quia idolastrastis.1 Sicut uacca lasciuiens declinauit Israel.
Ligauit eum spiritus in alis suis, et confundentur a sacrificiis suis. Omnes adulterantes
quasi clibanus accensus a coquente. Ve eis, quoniam recesserunt a me. Vastabuntur, quia
pręuaricati sunt in me 202 .
Idolatria punita. Noli lętari, Israel, quia fornicatus es a Deo tuo. Disperdentur
excelsa, idoli peccatum, Israel. Comedistis frugem mendacii. Reuersus est Ephraim in Ęgyptum
et in Assyriis polutum comedit. De perfidia Israel bis. Obliti sunt mei, et ego ero eis quasi
leena etc. Samarię maledicitur propter idola 203 .
Rectę uię Domini, et iusti ambulabunt in eis. Pręuaricatores uero corruent in eis. Israel
commisit qualia nec gentiles. Idolatrię poena fames et siccitas etc. 205 .
Desuper tunicam pallium sustulistis et eos qui transibant simpliciter, conuertistis in
bellum 208 .
Belial uniuersus interiit. Propter multitudinem fornicationum meretricis speciosę et
gratę et habentis maleficia, ecce ego ad te, dicit Dominus exercituum. Et reuelabo pudenda tua
in facie tua 209 .
Quid prodest sculptile? Ve qui dicit ligno expergiscere, surge lapidi tacenti. Visitabo
super omnes qui induti sunt ueste peregrina 210 .
Contra heresim et idolatriam 213 .
Contra idolatras 214 .
In die illa disperdam nomina idolorum de terra et pseudoprophetas et spiritum immundum.
Qui conuerti noluerint, non erit super eos imber, sed erit ruina etc. 215 .
Laborare fecistis etc. contra negantes in Deo iustitiam uel prouidentiam. Vnde dicunt:
Vani sunt qui seruiunt Domino 216 .
Filii Israel susceperunt ritus gentium inuidentes felicitati eorum. Scripsit Antiochus
in omni regno suo, ut omnes idolis sacrificarent, recusantes uero morerentur. Posuit idolum
desolationis super altare Dei 217 .
Defecerunt uiri impii ex
Israel duce Alchima
et coram Nicanore conquesti sunt contra Iudam. Nicanor ascendens in montem Syon irrisit
sacerdotes, spreuit holocausta 220 .
Alchimus muros interioris templi dirrui iusserat et paralisi
percussus interiit. In Azoto obsessi Dagon implorabant. Igni consumpti sunt 221 .
Demetrius a Ionatha liberatus multa promiserat, sed e contra
uexare coepit 222 .
Perfidus Triphon accepta pecunia pro Ionatha non dimisit eum, sed occidit. Antiochum
regem comitatus interfecit 223 .
Ptolomeus, filius Abodi, Machabeos conuiuio acceptos, cum inebriati
essent, occidit regionemque tradidit innimicis 224 .
Simon de tribu Beniamin proditor ęrarii sacri. Iason ad gentilem ritum contribules suos
reduxit. Iason Menelaum cum pecuniis ad regem pro impetrando sacerdotio misit. Ipse autem
sibi, non Iasoni impetrauit 225 .
Andronicus Oniam sacerdotem euocatum de templo contra iusiurandum interemit. Antiochus
manibus impuris uasa sacra contrectando polluit 226 .
Iudei compelluntur sacrificare diis; nolentes necantur 226 .
Simonis milites perfidię damnati, quod corrupti pecunia quosdam ex captiuis effugere
passi sunt 227 .
Contaminati rapientes dona idolo dicata. Menelaus pro his quę in aram Dei commiserat, e
turri pręcipitatus est iacuitque insepultus 228 .
Alchimus sacerdos gentilitate inquinatus etc. 229 .
Petitio uel deprecatio. Abram orauit pro Sodomitis et Gomorreis. Oratione Abram uxor et
ancillę Abimelech pepererunt ei 3 .
Imprecante Moyse flagella ueniebant super pharaonem, orante recedebant 11 .
Moyses orans cum leuabat manus, uincebat Israel, cum remittebat, superabat Amalech 12 .
Orando placauit Dominum iratum propter uituli adorationem 14 .
Rogabit pro eo sacerdos, et dimittetur ei 15 .
Laudauerunt Dominum ruentes in facies suas 16 .
Oratio Moysi: Surge, Domine, et dissipentur inimici tui. Oratione Moysi Maria mundatur a
lepra. Dominus placatur, cum minaretur pestilentiam populo 21 .
Rogabit sacerdos pro peccato populi, et dimittetur eis. Dominus ad Moysen et Aaron:
Separamini ab eis, ut disperdam illos. Illi ceciderunt
proni et orauerunt pro eis. Aaron offerens thymiama et stans
inter mortuos et uiuentes deprecatus est, et cessauit plaga 22 .
Moyses orauit et serpente ęneo suspenso sanauit a serpentibus percussos 23 .
Quadraginta diebus ieiunus oraui pro te Dominum, et exaudiuit me. Iratum aduersus Aaron
placaui 27 .
Anna dolens sterilitatem uentris orauit ardenter, ita ut temulenta putaretur, et genuit
Samuelem 41 .
Filii Israel petierunt supra se regem constitui, nescientes malum sibi petere 42 .
Salomon supplicauit fixis in terra genibus et manibus ad cęlum tensis. Apparens ei in
somnis Dominus ait: Exaudiui orationem tuam 57 .
Ad inuocationem Helię ignis de celo descendit et eos qui ipsum comprehendere uenerant,
deuorauit 62 .
Orante Heliseo inimici cęcitate percussi sunt, et ciuitas obsidione liberata 63 .
Orante Ioachan dedit Domi nus saluatorem Israeli, et liberatus est de manu regum Syrię
65 .
Orante Ezechia pugnauit pro eo angelus Domini contra Sennacherib 68 .
Idem fletu et oratione impetrauit propagationem uitę XV annorum 68, 81 .
Salomon stetit coram altare Domini, extendit manus suas in cęlum flexis genibus etc.
Maiestas Domini impleuit domum, filii Israel corruentes proni in terram adorarunt 75 .
Circumdatus Iuda exercitu clamauit ad Dominum, et territus Hieroboam fugit percussitque
Iudas Israelem. Asa, rex Iuda, inuocans Dominum fudit fugauitque Ęthiopes 77 .
Iosaphat circumdatus multitudine inimicorum clamauit ad Dominum, et liberatus est. Idem
indicto ieiunio orauit, et Dominus pugnauit pro eis contra inimicos eorum 78 .
Ezechias orauit pro eis qui non sanctificati comederant phase, et placatus est Dominus.
Surrexerunt sacerdotes et Leuitę benedicentes populo, et exaudita est uox eorum peruenitque
oratio in habitaculum sanctum cęli. Orante Ezechia et Isaia ut supra angelus Domini percussit
Assyrios 81 .
Esdras: Sedi moerens usque ad sacrificium uespertinum, surgens
curuaui genua, expandi manus ad Domi num et dixi: Deus meus etc. 85, 90 .
Oratio Neemię: Memento mei, Domine, secundum omnia quę feci populo huic 86 .
Fecerunt orationes recensendo beneficia Domini
et e contra transgressiones suas, misericordiam illius et tribulationem suam propter peccata
87 .
Pro itinere deprecati sunt Dominum 89 .
Oratio Thobię aduersa patientis et orantis in pace recipi spiritum suum 90 .
Sara ascendens superius cubiculum triduo orauit neque manducans neque bibens 91 .
Thobias et Sara coniugati primis tribus noctibus orationi tantummodo uacauerunt. Oratio
et elemosina commendantur. Prostrati in facie orauerunt horas tres. Angelus
dicit se obtuliase coram Deo orationes Thobię et eius pietatis opera 92 .
Omnes ex toto corde orabant Deum 94 .
Conciderunt in facies ad orantes Deum ac precantes cum fletu. Omnis populus per totam
noctem intra ecclesiam orauerunt petentes auxlium a Domino 94 .
Ozias et presbiteri Iudith uiduę dixerunt, ut oraret pro eis. Illa respondit: Orate et
uos etc. 95 .
Iudith ingressa oratorium induit se cilicio, posuit cinerem super caput suum et
prosternens se clamauit ad Dominum: Nec superbi ab initio placuerunt tibi, sed humilium et
mansuetorum semper tibi placuit deprecatio 95 .
Iudith exibat noctibus et orabat escam sumens in uesperum 96 .
Hester regem aditura, ut supplicaret pro Iudeis, mandauit, ut congregati
orent Dominum et eo triduo ieiunent 98 .
Oratio Mardochei et Hester pro Iudeis 100 .
Si diluculo consurrexeris ad Deum et Omnipotentem fueris de precatus etc. 102 .
Clamo ad te, et non exaudis me, sto, et non respicis me. Mutatus es mihi in crudelem
106 .
Dominus corripiens Eliphaz et reliquos non recte locutos iubet offerre sacrificium et
Iob orare pro eis 108 .
Cum inuocarem, exaudiuit me. Psalmus IIII 109 .
Se pene cum desperasset, dicit exauditum. Psalmus XXX ll.
Iusti exaudientur, mali punientur. Psalmus XXXIII. Pete, et accipies.
Psalmus XXXVI. Exaudi orationem et lachrymas, ut consoler. Psalmus XXXVIII 111 .
Carnis fragilitas, peccatorum confessio ac dolor impetrant ueniam. Psalmus
L 112 .
Iustus exauditur et liberatur. Psalmus LIIII. Orans in mortis periculo et
soluens uota liberatus. Psalmus LV 113 .
Exauditus per exercitationem et contemplationem. Psalmus
LXXVI.
Deprecatio pro se contra inimicos. Psalmus LXXVIII 115 .
Orandi studium. Psalmus LXXXV 116 .
Clamabit ad me, et ego exaudiam eum. Psalmus XC. Deus orandus peccatis.
Psalmus XCIIII 117 .
Oratio pro populo. Psalmus CV. Oratio Christi ad Patrem contra Iudeos et
Iudam. Psalmus CVIII 118 .
Doce me, confirma me; uiam iniquitatis ammoue a me; noli me confundere.
Psalmus CXVIII. Deprecatus sum faciem tuam in toto corde meo. Psalmo eodem 120 .
Clamaui in toto corde meo: Exaudi me etc. Septies in die laudem dixi tibi. Appropinquet
deprecatio mea in conspectu tuo. Psalmo eodem 121 .
Vanum est uobis ante lucem surgere nisi gratia comitante. Psalmus CXXVI. De
profundis clamaui ad te, Domine. Psalmus CXXIX 122 .
In noctibus extollite manus uestras et benedicite Dominum. Psalmu s CXXXII 123 .
Petit, si aberrauerit, rursum dirigi in uiam iustitię. Psalmus CXXXVIII
124 .
Voce mea ad Dominum clamaui. Psalmus CXLI. Domine, exaudi orationem meam,
auribus percipe. Psalmu s CXLII. Implorat prosperitatem populo in prole, in frumento, ouibus,
bobus et securitate. Psalmus CXLIII 124 .
Prope est Dominus omnibus inuocantibus eum in ueritate. Psalmu s CXLIIII 125 .
Oratio 128 .
Custodi pedem tuum ingrediens domum Dei et appropinqua, ut audias. Pauca et considerate
loquere de Deo 133 .
Placare, Domine, cito super montem Bethel, id est domum Dei. In tabernaculo oraui etc,
135 .
Ecclesia supplicat iustis, ut pro se deprecentur. Illi ab ea exigunt confessionem ueri
Dei 136 .
Amplexatur eam Dominus, et tamen illa se adhuc ab eo defendi postulat. Orat, ut
transferatur ad cęlos 137 .
Inuocaui, et uenit in me spiritus sapientię 138 .
Adii Dominum, et deprecatus sum illum, et dixi ex totis pręcordiis meis 138 .
Chore et multi de Israel perierunt, sed ad preces Aaron sacerdotis cessauit ira 140 .
Sta in sorte propositionis et orationis altissimi Dei 144 .
Non impediaris orare semper. Deprecatio pauperis ex ore usque ad
aures perueniet 145 .
Pauper exauditur contra oppressorem suum. Oratio hum iliantis se etc. Oratio 148 .
Orandum pro infirmitate. Cor suum
tradet ad uigilandum diluculo et deprecabitur 149 .
Adhuc iunior quęsiui sapientiam in oratione mea. Oratio Salomonis in dedicatione templi.
Orandum in templo 151 .
Ezechias misit ad Isaiam, ut oraret pro reliquis Iuda. Ezechias orauit et a Domino
consolatus est per os Isaię. Ęger orando impetrauit uitę inducias XV annorum 159 .
In tempore placito exaudiui te 162 .
Christus orauit pro transgressoribus 163 .
Oratio auari infructuosa 164 .
Prop heta deprecans pro populo 166 .
Iterum 170 .
Prope es tu ori eorum et longe a renibus eorum etc. Si steterint Moyses et Samuel coram
me, non est anima mea ad populum istum etc. 171 .
Recordare, quod steterim in conepectu tuo, ut loquerer pro eis bonum etc., sed quia
indurati sunt, da filios eorum in famem etc. Christus contra Iudeos ingratos 172 .
Orate pro ciuitate ad Domi num, quia in pace illius erit pax uobis. Inuocabitis me et
uiuetis, et orabitis me, et ego exaudiam uos 175 .
Ad Hierusalem: Clama ad me, et ego exaudiam te et annunciabo tibi grandia et firma quę
nescis 176 .
Leua ad Deum manus tuas pro anima paruulorum tuorum; quos educaui et enutriui, inimicus
meus consumpsit eos. Sed et cum clamauero et rogauero, excludet orationem meam. Inuocaui nomen
tuum de lacu nouissimo; uocem meam audisti. Appropinquasti in die, quando
inuocaui te. Leuemus corda nostra cum manibus ad Dominum in cęlos. Opposuisti nubem tibi, ne
transeat oratio 182 .
Iubentur orare pro uita Nabuchodonosor et filii eius simul, ut inueniant
gratiam in conspectu eorum. Item oratio pro peccatis. Indui me sacco obsecrationis et clamabo
ad Altissimum in diebus meis 183 .
Cum clamauerint ad aures meas uoce magna, non exaudiam eos 186 .
Daniel orans accepit reuelationem somnii regis 196 .
Daniel orabat apertis fenestris contra Hierusalem ter in die flectens genua coram Deo
suo. Proiectus leonibus manet illesus, et interdicto cibo a Domino pascitur 198 .
Daniel: Coepi Dominum rogare et deprecari inieiuniis, sacco et cinere confitens peccata,
petens misericordiam et recolens beneficia Dei 199 .
Die primo quo posuisti cor tuum ad intelligendum, ut te affligeres in
conspectu Dei tui, exaudita sunt uerba tua, et ego ueni propter sermones tuos 199 .
Susanna iam facta mortis rea exclamauit ad Dominum et liberatur; maligni testes
puniuntur 200 .
Clamate ad Dominum. Ad te, Domine, clamabo. Omnes simul orate. Omnis qui inuocauerit
nomen Domini, saluus erit 204 .
Propheta uidit Domi num paratum emittere locustas. Orauit, et Dominus misertus est.
Vidit uocantem iudicium ad ignem. Orauit, et Dominus misertus est 206 .
Ionas clamauit ad Dominum de uentre cethi, et piscis euomuit eum in aridam
207 .
Curuabo genu Deo excelso 209 .
Vsque quo, Domine, clamabo, et non exaudies? Vociferabor ad te uim patiens, et non
saluabis 210 .
Hi qui non acceperunt disciplinam, clamabunt, et non exaudiam etc. 213 .
Petite a Domino pluuiam, id est doctrinam. In tempore serotino, id est Noui Testamenti
214 .
Qui per patientiam probatus est, inuocabit nomen meum, et ego exaudiam eum et dicam:
Populus meus es 215 .
Iudas facta oratione committebat pugnam et parua manu magnas superabat copias 218, 220 .
Ionathas suis iam fugientibus orauit et reuersus in pręlium uicit 222 .
Iudei Ioanne duce cum Cendebeo conflicturi tubis sacris insonuerunt, ille fugit. Oratio
Neemię, cum de captiuitate reuersi sacrificarent 224 .
Heliodorus gazophilatium dirrepturus cęcidit exanimis;
oratione Onię sacerdotis surrexit sanus 225 .
Rogauerunt Dominum prostrati, ne amplius mala paterentur 227 .
Cum Iudas inuocasset Dominum, hostes territi fugerunt. Orauernt pro peccatis occisorum,
et XII milia dracmas argenti misit pro eis Iudas in
Hierusalem etc. 228 .
Iudas iussit orationes per triduum fieri cum fletu et ieiunio. Iudas futurus uictor
uidit in quiete Oniam sacerdotem pro populo deprecantem. Machabeus in procinctu pugnę
extendens manum in cęlum inuocauit Dominum, et superauit nimicos 229 .
Potentia.
Salomon habuit omnia regna sibi tributaria, a flumine terrę Philistiim usque ad terminum
Ęgypti. Habuit XL milia pręsepia equorum currilium et XII milia equestrium 56 .
Heliam
solum et nudum centum armati nequierunt compręhendere, igne
de cęlo omnes coram propheta deuorante. Sed qui ui trahi non potuit, tertii quinquagenarii
humilitate adductus futuram regis mortem nunciauit 62 .
Exercitus Syrię obsedit Heliseum in Dothaim. Ministro perterrito ostendit
plures secum esse quam cum illis. Deinde orauit, et inimici percussi sunt
cecitate 63 .
Syrorum innumerabilis exercitus, cum obsidret Samariam, Domino sonitum in eos excitante
relictis castris uersi sunt in fugam 64 .
Potentia Iosaphat, regis Iuda 78 .
Assuero, Persarum regi, omnis terra et insulę tributarię erant 99 .
Quod potentia et diuitię non saluant hominem, sed potius contraria. Psalmus XLVIII 112 .
Non potentes, sed timentes eum placent ei. Psalmus CXLVI 125 .
Interdum dominatur homo homini in malum suum 134 .
Potentes potener tormenta patientur 138 .
Pro eo quod hab uisti fiduciam in munitionibus tuis et in thesauris, tu
quoque capieris 180 .
Tyri potentia et opulentia et euersio 190 .
Sicut mane transit, pertransit rex Israel 203 .
Ve qui dicitis: Nunquid in fortitudine nostra non assumpsimus nobis cornua? 206 .
Ira magna ego irascor super gentes opulentas 212 .
Peccatoribus non proderit potentia 214 .
Peccatum.
Propter peccatum maledicitur serpenti, mulieri, uiro 1 .
Peccatum ignorantię. Leprosus, semine fluens, pollutus super mortu; hi eiiciuntur extra
castra. Qui fuerit immundus super anima faciat phase mense secundo etc. 20 .
Peccauerunt Moyses et Aaron ad Aquas contradictionis. Propterea non introduxerunt
populum in Terram promissionis 23 .
Quotiens populus Israel Dominum prouocauerit ad iram 27 .
Obserua diligenter, ne incurras plagam leprę 29 .
Maledicitur qui fecerit abominationem et peccatum 29 .
Maledicitur qui Hierico reędificare uoluerit 31 .
Spiritus Domini recessit a Saule. Exagitatus a spiritu nequam refocillatur Dauid
citharam percutiente 45 .
Oza peccauit supponens manum archę, et mortuus est 50 .
Dominus ad Hieroboam: Quia male operatus es, inducam mala super domum tuam 58 .
Naaman
leprosus mundatur in Iordane 63 .
Ioachaz fecit malum, abducitur uinctus in Ęgyptum, ne regnet in Hierusalem. Transmigratio
Iudę in Babylonem 69 .
Heliu iratus contra Iob, quod iustum se diceret coram Deo 107 .
Peccauit Dauid numerando populum et patitur suorum pestilentiam 75 .
Dominus per prophetam: Vos reliquistis me, et ego reliqui uos in manu Sesac 76 .
Peccatum damnat 92 .
Dirreptiones et captiuitates propter peccatum 94 .
In angelis quoque Deus reperit prauitatem 101 .
Si iustificare me uoluero, os meum condemnabit me. Si lotus fuero quasi aquis niuis,
tamen sordibus intinges me 102 .
Et cęli non sunt mundi in conspectu eius, quamto magis homo? 103 .
Ecce luna, etiam non splendet, et stellę non mundę in conspectum illius, quanto magis
homo 105 .
Homini qui similis tui est nocebit impietas tua 107 .
Proni sumus ad culpam, quia in iniquitatibus concepti. Psalmus L 112 .
Transgressio populi in deserto. Psalmu s LXXVII 115 .
Petit, ne erret in uia Domini. Psalmus LXXXV. Christi incarnatio dilata
propter peccatum. Psalmus LXXXIX 116 .
Preuaricationes populi. Psalmus CV 118 .
Funes peccatorum circumplexi sunt me. Psalmus CXVIII 120 .
Longe a peccatoribus salus. Psalmo eodem 121 .
Filia Babylonis, anima peccatrix. Psalmus CXXXVI
123 .
Imperfectum meum uiderunt oculi tui. Psalmus CXXXVIII. Orat, ne peccet uel
peccatum excuset. Psalmus CXL 124 .
Peccans per negligentiam 127 .
Peccatum bis 128 .
Peccatorum stultus peccator. Quis potest dicere mundum est cor meum, purus sum a
peccato? Peccator 130 .
Recidiuans. Regni diuisio propter peccata 131 .
Peccatorum multiplicatio 132 .
Peccatori dedit Deus afflictionem et curam superfluam, ut uadat et congreget etc. 133 .
Nemo qui non peccet. Mala committuntur, quia poena differtur 134 .
Qui in uno peccauerit, multa bona perdet, ut musca in unguento. Peccatum polluit
sapientiam et gloriam. Qui transfert lapides et scindit ligna, id est occasionem peccati non
deuitat. Vitium usitatum cum labore emendatur 134 .
Peccato turbatur pax Ecclesię. Peccatis subditus 137 .
Per quę
peccat quis, per hęc et torquetur 139 .
Timor Domini expellit peccatum. Nam qui sine timore est, non poterit iustificari 141 .
Ne dixeris: Peccaui, et quid mihi accidit triste etc. De propiciatu
peccatorum noli esse sine metu. Noli facere mala, et non te apprehendent. In
omnibus operibus tuis memorare nouissima tua etc. 142 .
Error et tenebrę peccatoribus concreata sunt. Nemini mandauit impie agere,
et nemini dedit spacium peccandi 144 .
Qui spernit modica, paulatim decidit 145 .
Peccatum concupitum. Fili, peccasti, non adiicias iterum. Peccatum. Peccantium synagoga
uia peccantium 145 .
In uia ruinę non eas 148 .
Recidiuans 148 .
Erubescite de delicto et iniquitate 149 .
Peccata ob quę Iudei captiuati: auguria, sodomia, auaritia, pusilanimitas
et idolatria 152 .
Contra eos qui peccatorum impunitatem putant 160 .
De lapsu a statu innocentię 161 .
Non adiicias, ut bibas illum ultra, id est ne iterum labaris 162 .
Iniquitates uestrę diuiserunt inter uos et Deum uestrum, scilicet impietas, iniquitas,
mendacium, duritia cordis, iniustum iudicium, confidentia uana 164 .
Puer C annorum morietur et peccator C annorum maledictus erit 166 .
Si laueris te nitro et multiplicaueris herbam berith, maculata es in iniquitate tua
coram me, dicit Dominus 167 .
Abstulit ab eis Dominus pacem et miserationes propter peccata patrum eorum et ipsorum.
Peccatum Iuda scriptum est stilo ferreo in ungue adamantino, exaratum super
latitudinem cordis eorum et in cornibus ararum eorum 171 .
Reddis iniquitatem patrum in sinum filiorum eorum post eos 176 .
Subito cecidit Babylon et contrita est. Vlulate super eam, tollite resinam ad dolorem
eius, si forte sanetur etc. 180 .
Quomodo obscuratum est aurum, mutatus est color optimus, dispersi sunt lapides
sanctuarii etc. 182 .
Ve nobis, quia peccauimus 183 .
Propter peccata, quę peccastis, abducemini in Babylonem 184 .
Terra, cum peccauerit mihi, ut pręuaricetur pręuaricans etc. punietur fame, gladio,
pestilentia, bestiis 187 .
Anima quę peccauerit ipsa morietur. Et iustus, si postea fecerit
iniustitiam, morietur 188 .
Versa est mihi domus Israel in scoriam. Omnes isti ęs et
stamnum et ferrum et plumbum etc.
189 .
Iustitia iusti non liberabit eum in quacunque die peccauerit 191 .
Incircumcisus corde et carne non ingredietur sanctuarium meum 194 .
Propter multitudinem iniquitatis et multitudo amentię 203 .
Super tribus sceleribus Damasci et super quartum non conuertam eum etc. 205 .
Nunquid non ut filii Ęthiopum uos estis mihi filii Israel 206 .
Sancta a gentibus pollui Deus permittit propter peccata populi sui Israel 226 .
Promissum.
Promissio Domini ad Abraham 2 .
Multiplicabo semen tuum sicut stellas cęli 3 .
Pharao afflictione pressus promittebat, liberatus promissa non implebat 10 .
Obab, filium Raguel Madianita
cognatum uolentem recedere Moyses promissis retinuit 21 .
Promissio Domini ad Salomonem: Non auferetur de stirpe tua uir qui non sit princeps in
Israel 76 .
Promissio ad Dauid. Psalmus LXXXVII. Queritur differri promissa.
Psalmus LXXXIX. Item LXXXVIII 116 .
Memor esto uerbi tui in quo mihi spem dedisti. Psalmus CXVIII 120 .
Promissa Dauid regni successio impletur in Christo. Psalmus CXXXI 123 .
Si spoponderis pro amico 127 .
Promissum 128 .
Promissa non exequens 131 .
Non spondeas super uirtutem tuam 142 .
Promittens quod nequit implere 145 .
Promissio nequissima multos perdidit diligentes 147 .
Promisum serua 149 .
Meneaus, cum promissam pecuniam regio exactori non soluisset, priuatus est
sacerdotio 225 .
Menelaus promissa pecunia crimen suum redemit et de innocentibus accusatoribus sumitur
supplicium 226 .
Nicanoris promissa minacia in Iudeos 227 .
Parsimonia.
Initium uitę hominis aqua et panis et uestimentum et domus protegens
turpitudinem 147 .
Initium necessarię rei uitę hominum aqua, ignis et ferrum, sal, lac et panis
similagineus et mel et botrus uuę, et oleum, et uestimentum. Hęc omnia sicut sanctis in bonum,
sic impiis peccatoribus conuertuntur in malum 149 .
Peregrinatio.
Vbi nubes descendens residebat, eo moti castra metabantur 20 .
Annis XL per deserta peregrinantibus nec uestimentum uetustate defecit, nec pes subtritus
est, et cibus fuit manna 26 .
Triduo
ieiunauerunt pro itinere et deprecati sunt Dominum 89 .
Mandauit angelis, ut custodiant te in omnibus uiis tuis. Psalmus XC 117 .
Columnam ignis ducem habuerunt ignotę uię et nubem ab ęstu solis umbraculum 140 .
Sapiens in terram alienigenarum gentium pertransiet 149 .
Pudor.
Legati Dauid semirasis barbis dimissi a rege Ammonitarum manserunt in Hierico
uerecundantes ascendere in Hierusalem, nisi cum succreuerint pili 51 .
Confusio duplex, bona et mala 142 .
Quibus de rebus erubescere oportet 149 .
Perseuerantia.
Si in humiliationibus permanseritis, exaudiet uos Dominus et proteget ab inimicis 94 .
Perseuerantia in bonis operibus. Psalmuss XXVI. Perseuerantia per
illuminationem intellectus. Psalmus XXXI 110 .
A custodia matutina usque ad noctem speret Israel in Domino. Psalmus CXXIX
122 .
In mandatis Dei perseuera. Cognosce iustitias et iudicia Dei, et sta in sorte
propositionis et orationis altissimi Dei 144 .
Iudas pugnauit a mane usque ad uesperam et tandem superauit 220 .
Prouidentia.
Vitam et misericordiam tribuisti mihi, et uisitatio tua custodiuit spiritum meum. Ipse
prouidet et gubernat omnia 103 .
An cogitas, quod Deus nostra non considerat, et tantum circa cardines cęli perambulat
105 .
Aurum, ferrum, ęs, tempus et uniuersorum finem ipse consyderat etc. 106 .
Oculi eius super uias hominum, et omnes gressus eorum considerat. Subter omnes cęlos
ipse considerat, et lumen illius super terminos terre 107 .
Insipiens negat prouidentiam uidens malos prosperari et bonos affligi. Psalmus
XCI. Item Psalmus XCIII 117 .
Quę creauit, hęc et gubernat. Psalmus CIII 118 .
Omnia cognoscit, formauit hominem et sustentat, ubique pręsens est. Psalmus
CXXXVIII 123 .
Prouidentia Dei. Dominus omnia considerat 128 .
Prouidentiam confitere 133 .
Diligis omnia quę fecisti, in uoluntate tua permanent, in uocatione tua conseuantur 139 .
Dixerunt: Dereliqiuit Dominus terram, et: Dominus non uidet 186 .
Iuxta uoluntatem suam facit tam in uirtutibus cęli quam in habitatoribus terrę 197 .
Contra eos qui dicunt: Non faciet bene Dominus, et non faciet male 211 .
Negantes in Deo iustitiam uel prouidentiam 216 .
Predestinatio.
Nescit homo, utrum amore an odio dignus sit 134 .
Verbum Domini in ęternum manet 160 .
Consilium meum stabit et uoluntas mea fiet 161 .
Purgatorium.
Ipse enim quasi ignis conflans et quasi herba fulonum. Et sedebit conflans
et emundans argentum et purgabit filios Leui. Et collabit eos quasi aurum et
quasi argentum, et erunt Domino offerentes etc. 216 .
PASSIO DOMINI IESV CHRISTI. Primi mensis agnus immolatus, cuius sanguine tincti postes et
subliminare. Alienigena et incircumcisus non edet de agno 11 .
Moyses aquas amaras Marath misso ligno conuertit in dulces. Man comederunt in deserto
12 .
Moyses serpentem ęneum suspendit in ligno 23 .
Profugi in urbe maneant, donec pontifex magnus moriatur 25, 33 .
Dauid in baculo et funda superauit Goliath, quinque lapidibus electis de torrente primo
frontem eius percussit, mox arrepto iacentis gladio abscidit caput 45 .
Gezi baculum Helisei posuit super mortuum, et non suscitauit. Heliseus insuper se
extendit; mortuus surrexit et redditus est matri suę. Ferrum securis cecidit in aquam.
Heliseus misit lignum, et ferrum enatauit 63 .
Aperuerunt super me ora sua, et exprobrantes percusserunt maxillam meam, et saciati sunt
pęnis meis 104 .
Item Psalmus II, III 108 .
Passio et resurrrectio. Psalmus XV 109 .
Item Psalmus XXI. Ingressus in Hierusalem. Psalmus XXIII 110 .
Falsi testes, insidię et doli. Psalmus XXXIIII. Passiones Domini. Psalmus
XXXIX, XL 111 .
Item Psalmus XLIIII, XLVI, XLVII. Myrrha et gutta etc. de mulieribus, quę unxerunt
Iesum. Psalmus XLIIII 112 .
Mysteria passionis. Psalmus LXVIII 114 .
Contra eos qui humilem et pauperem Christum condemnarunt morte. Psalmu s LXXXI 116 .
Loquitur in persona Domini de passione. Fsalmus LXXXVIII. Iniqui captabunt in
animam iusti. Psalmus XCIII 117 .
Angustię quas passus est. Psalmus CVIII. De torrente in
uia bibit. Psalmus CIX 118 .
Redemptionem misit Dominus. Psalmu s CX 119 .
De Christo et Iudeorum persecutione. Psalmus CXVIIII 121 .
Hęreditas Domini, filii merces, fructus uentris. Psalmus CIIVI 122 .
Sapientia immolauit uictimas suas, id est se ipsum obtulit in cruce 127 .
Circumueniamus iustum, contumelia et tormento interrogemus eum 137 .
Benedictum est lignum, per quod fit iustitia. Per manus autem quod fit idolum maledictum
est ipsum et qui fecit illud 140 .
Tunc crucifixum gentes deprecabuntur, et erit sepulchrum eius gloriosum 154 .
Cum eleuatum fuerit signum in montibus et clangorem tubę audietis, id est prędicationem
crucis. Figam illum paxillum in loco fideli 155 .
Falsum testimonium contra Dominum 156 .
Seruire me fecisti in peccatis tuis. Nescierunt qui leuant lignum sculpturę; mihi
curuabitur omne genu et iurabit omnis lingua 161 .
De adoratione crucis 162 .
Inglorius erit inter uiros aspectus eius. Vere langores nostros ipse tulit 163 .
Iustus perit et non est qui recogitet in corde suo. Et uiri misericordię colliguntur,
et non est, qui intelligat 164. Rugiemus quasi ursi etc., quia corruit in platea ueritas et
ęquitas non potuit ingredi, et facta est ueritas in obliuione, et qui recessit a malo, prędę
patuit. Eleuate signum ad populos 165 .
Expandi manus meas tota die ad populum incredulum 166 .
Ego quasi agnus mansuetus qui portatur ad uictimam, et non cognoui, quia cogitauerunt
super me consilia dicentes: Mittamus lignum in panem eius etc. 170 .
Quare factus est dolor meus perpetuus, et plaga mea desperabilis renuit curari? Facta
est mihi quasi inundatio aquarum infidelium 171 .
Venite, percutiamus eum in lingua et non attendamus ad uniuersos sermones eius etc.
Foderunt foueam animę meę. Seduxisti me, Domine, et seductus sum: fortior me fuisti et
inualuisti, factus sum in derisum tota die, omnes subsannant me, quia iam olim
loquor uociferans etc. 172 .
O uos omnes qui transitis per uiam etc. 181 .
De passionibus Christi. Spiritus oris nostri, Christus Dominus, captus est in peccatis
nostris, cui diximus: In umbra
tui uiuemus in gentibus 182 .
Ingredere domum. Ecce ligabunt te, et eris mutus. Deinde aperiam os tuum, et loqueris ad
eos etc. 184 .
Signa thau super frontes eorum qui dolent super abominationibus quę fiunt 186 .
Sume lignum et lignum, et iunge ligna. Et erunt in unionem in manu tua 192 .
Post hebdomadas LXII occidetur Christus, et non erit eius populus qui eum negaturus est
199 .
Ego redemi eos, et ipsi locuti sunt contra me mendacia 202 .
Nolite timere animalia regionis, quia germinauerunt speciosa deserti, quia lignum
attulit fructum suum 204 .
Super Israel: Pro eo quod uendiderit pro argento iustum et pauperem pro calciamentis 205 .
Et erit in die illa, dicit Dominus: occidet sol meridie, et tenebrescere faciam terram
in die luminis 206 .
Cornua in manibus eius, id est crux. Ibi abscondita est fortitudo eius. Ante faciem eius
ibit mors etc. 210 .
Auferam iniquitatem terrę illius in die una, id est die passionis 212 .
Extendi mihi Iudam quasi arcum, id est Christum in cruce. Et appenderunt mercedem meam
XXX argenteis etc. 214 .
Et aspicient ad me quem confixerunt; et plangent eum planctu quasi super unigenitum etc.
Et dicetur ei: Quid sunt plagę istę in medio manuum tuarum. Et dicet: His plagatus sum in domo
eorum qui diligebant me 215 .
MATTHEVS
Pax.
Beati pacifici, quoniam filii Dei uocabuntur. Si offers munus tuum, prius reconciliare
fratri tuo. Esto consentiens uel benignus aduersario tuo cito dum es in uia cum eo V.
Intrantes in domum dicite: Pax huic domui. Non ueni pacem mittere, scilicet malam, sed gladium
bonum, quos separentur fideles ab infidelibus X. Si duo ex uobis consenserint super terram, de
omni re quamcunque petierint, fiet illis a Patre meo qui in cęlis est XVIII.
Reddite quę sunt Cęsaris Cęsari, id est corpori necessaria, et quę Dei Deo, id est fidem
et iustitiam XXII.
Pudicicia.
Centesimus fructus uirginibus, sexagesimus uiduis et continentibus deputatur XIII. Non
omnes capiunt uerbum istud, sed quibus datum est etc. Sunt eunuchi qui se ipsos castrauerunt
propter regnum cęlorum. Qui potest capere, capiat XIX. Neque nubent neque nubentur, sed erunt
sicut angeli Dei in cęlis XXII. Isti ungunt caput Domini XXVI.
Pietas.
Misericordia Dei. Matheum uocat de theloneo.2 Discumbit cum publicanis.
Misericordiam uolo, et non sacrificium. Non ueni uocare iustos, sed peccatores. Videns turbas
misertus est eis VIIII. Venite ad me omnes qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam uos
XI. Exiens de domo sedebat secus mare, id est de cęlo ad terram uenit mitigare fluctus errorum
XIII. Non sum missus nisi ad oues quę perierunt domus Israel XV. Venit Filius hominis saluare
quod perierat. Non est uoluntas ante Patrem uest rum qui in cęlis est, ut pereat unus de
pusillis istis. Dominus plus gaudet super oue inuenta quę aberrauerat quam super XCIX in monte
relictis. Dimitti penitenti iubet usque septuagesiessepties. Dilationem petenti et debitum
dimittit XVIII. Filius hominis uenit dare animam suam, redemptionem pro multis XX. Quotiens uolui congregare filios tuos, quemadmodum gallina congregat pullos suos
sub alas, et noluisti XXIII. Carnem suam manducandum, sanguinem ad bibendum fidelibus dedit
XXVI. Et ecce ego uobiscum sum omnibus diebus, usque ad consummationem sęculi XXVIII. Pietas
hominis erga proximum. Beati misericordes V. Omnia quęcunque uultis, ut faciant uobis homines,
et uos facite illis. Hęc est enim Lex et prophetę VII. Misericordiam uolo, et non sacrificium
XII. Caritas mundana non sapit quę Dei sunt, sed quę hominum XVI. Dilige proximum tuum sicut
te ipsum XIX. Vestis nuptialis, id est caritas. Diliges proximum XXII. Ei qui non habet,
scilicet caritatem, et quod uidetur habere auferetur
ab eo, idest meritum reliquarum uirtutum non proficiet ei ad
salutem. Habenti autem dabitur et abundabit XXV. Hi dicuntur ungere pedes Domini XXVI. Ioseph
petiit corpus Domini et sepeliit XXVII.
Penitentia.
Magi ad Herodem diuertunt et stellam amittunt. Sic recedentes ab innocentia perdunt
iumen gratię. Discedentibus ab Herode rursum apparuit stella, id est penitentibus
restituitur gratia. Monentur, ne redeant ad Herodem, id est post penitenti am ne iterent
peccatum. Igitur per aliam uiam reuersi sunt in regionem suam, id est per gradus uirtutum
ascenderunt in cęlestem patriam II. Ioannes Baptista in deserto: Penitentiam agite.
Apropinquabit enim regnum cęlorum. Habebat uestimentu m de pilis camellorum,
zonam pelliceam; esca eius locustę et mel siluestre. Facite fructum dignum penitentię, ut
fugiatis a uentura ira III. Iesus: Penitentiam agite. Appropinquabit etc.IIII. Beati qui
lugent, quoniam ipsi consolabuntur V. Intrate per angustam portam VII. Leprosus adorabat
Dominum dicens: Domine, si uis, potes me mundare. Et mundatus est. Multi ab oriente et
occidente uenient, id est conuertentur alii in iuuenta, alii in senecta VIII.
Dominus socrum Petri tactu fimbrię febri liberauit. Pccator concupiscentię
igne ęstuans tactus manu misericordię conuertitur et Domino incipit ministrare VIII.
Paraliticus iacet in lecto, id est peccator marcet ocio. Sanatus lectum tollit. Penitens
incipit operari leuans desiderium suum de terra ad cęlum. Et uadit in domum suam, qui prius
erat in domo uitiorum. Mattheus relinquit theloneum et sequitur Dominum. Iairus
rogat pro filia, et mortua suscitatur.Emoroissa XII annos infirma tactu fimbrię curatur.
Principis filia eiecta turba suscitatur, quia non resurgit peccator nisi auersus a turba et
seclusus a uulgi consortio IX. A diebus Ioannis Baptistę, quia penitentiam prędicauit, regnum
cęlorum uim patitur et uiolenti rapiunt illud XI. Niniuitę surgent in iudicio cum generatione
ista et condemnabunt eam, quia penitentiam egerunt XII. Chananea clamans post Dominum
misericordiam inuenit XV. Abneget se
metipsum et tollat crucem suam. Qui perdiderit animam suam propter me, inueniet eam XVI.
Piscis hamo Petri captus, est penitens qui de mari sęcularium turbinum ascendit ad religionis
quietem, ferens in ore staterem, id est imaginem Dei et eloquia eius XVII. Si manus, pes,
oculus scandalizat te, abscide ea. Magis gaudet Dominus super una oue inuenta XVIII. Ecce
reliquimus omnia. Multi erunt primi nouissimi et e contra XIX. Nouissimis datur denarius sicut
et primis. Tetigit oculos eorum et confestim uiderunt. Et secuti sunt eum XX. Sternunt
uestimenta sua sub pedibus Domini. Iussus operari in uinea se ire nolle dixit, et penitentia
ductus abiit XXI. Cum iam ramus fici tener fuerit et folia nata, scitis, quia propre est ęstas
XXIIII. Recordatus Petrus flet amare, sed egressus foras de consortio
impiorum XXVI. Penituit et Iudas, sed ueniam desperauit, et proiectis argenteis laqueo se
suspendit. Symon Cyreneus angariatur ferre crucem Domini. Latro pendens ad dexteram. De
monumentis surgentes uenerunt in sanctam ciuitatem XXVII. In Galilea uidendus Dominus, id est
in transmigratione de uitiis ad uirtutem XXVIII.
Patientia iniurię. Deus tentatoris improbitatem tollerauit, ut autem se
adorandum dixit: Vade, inquit, Sathana. Scriptum est enim: Dominum Deum adorabis etc. Et nos
igitur nostras iniurias feramus, Dei non dissimulemus IIII. Beati qui persecutionem patiuntur
propter iustitiam, quoniam ipsorum est regnum cęlorum. Beati estis, cum maledixerint uobis
homines etc. mentientes propter me. Siquis te percusserit in dexteram maxillam. Qui uult
tunicam tuam tollere, da ei et palium. Et qui te angariauerit mille passus, uade
et alia. Diligite inimicos uestros, benefacite iis qui oderunt uos. Orate pro persequentibus
et calumniantibus V. Dimitte nobis debita nostra sicut etc. VI. Si dimiseritis, dimittetur
uobis; si non, non VI. Non est propheta sine honore nisi in patria sua XIII. Nolite timere eos
qui occidunt corpus X. Channanea se repelli et canem dici non indignata in humilitate
perseuerat XV. Seruus, quia conseruo dimittere
noluit, et ipse debitum rursum reddere domino cogitur, quod dudum sibi fuerat dimissum;
insuper tortoribus traditur XVIII. Calicem quidem meum bibetis XX. Tunc tradent uos in
tribulationem XXIIII.
Accipiens calicem Dominus gratias egit, ut nos erudiret, quicquid patimur, cum gratiarum
actione ferre XXVI. Conuerte gladium tuum in locum suum. Omnes enim qui
acceperint gladium etc. Contra falsos testes Iesus tacebat docens nos nihil respo ndere
calumniantibus, quando scimus responsionem nullum profectum habituram XXVI. Principibus,
sacerdotibus et senioribus accusantibus nihil respondit XXVII.
Paupertas.
Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum cęlorum. Ne solliciti sitis quid etc.
Nolite solliciti esse in crastinum, id est in futurum VI. Nolite possidere aurum etc. X.
Filius hominis non habet, ubi caput reclinet VIII. Non habuit Domi nus, unde didracmam
solueret XVII. Quamdiu fecistis uni de his fratribus meis minimis. Fratres suos uocat pauperes
XXV.
Domino non fuisse domum neque tugurium, neque discipulis patet, quia interrogant: Vbi uis
paremus tibi comedere pasca? XXVI. Dominus in alieno monumento sepelitur, nec
tamen composito ad superbiam diuitum, sed simplici ad modestiam pauperum, nec sericis, sed
syndone inuoluitur XXVII.
Perfidia hereticorum. Cum dormirent homines, inimicus superseminauit zizania in medio
tritici. Cum creuisset herba et fructum fecisset, tunc apparruerunt et zizania XIII. Omnis
plantatio, quam non plantauit Pater meus cęlestis, eradicabitur. Sinite illos: cęci sunt et
duces cęcorum. Cęcus autem cęco etc. XV. Cauete a fermento phariseorum et sadduceorum, id est
a doctrina hereticorum XVI. Qui non est mecum, contra me est. Et qui non congregat mecum,
spargit XII. Veh Corozain, ueh Bethsaida. In eos qui nec miraculis credunt XI. Qui
scandalizauerit unum de pusillis XVIII
Stantes in foro, id est extra Ecclesiam, tota die ociosi XX. Quęrentes eum tenere
timuerunt turbas XXI. Ligatis manibus et pedibus
mittuntur in tenebras exteriores XXII. Multi enim uenient in nomine meo dicentes: Ego sum
Christus, et seducent multos. Abominatio desolationis stans in loco sancto XXIIII. Veh homini
illi per quem filius hominis tradetur. Osculo tradunt Iesum dicentes:
Aue, rabbi, dum fingunt se et amare et cnfiteri eum. Sinistra aure Scripturas audiunt,
dexteram amputatam habent Petri gladio, id est a ueritate auersam. Falsi testes contra Iesum.
Trina Petri negatio sunt tria hereticorum genera: alii errant circa diuinitatem, alii circa
humanitatem, alii circa utrumque XXVI. Peregrinus, id est alienus a ueritate. In agro
sepelitur figuli lutum operantis et in agro sanguinis. Calamo caput Christi percutiunt, qui
diuinitati eius contradicunt. Exuunt eum ueste propria et fucata operiunt qui negant eum
habuisse corpus uerum. Vinum cum felle mixtum dant ei bibere. Diuidunt uestimenta
scismatum auctores. Prętereuntes, id est a uia ueritatis aberrantes
blasphemant. Sententias Christi deprauantes spongiam aceti calamo Scripturarum imponentes
offerunt ori eius XXVII.
Veh uobis qui clauditis regnum cęlorum ante homines, scilicet doctrina peruersa et
exemplo malo XXIII. Qui intingit mecum manum in parapside, hic me tradet XXVI.
Custodes pecunia corrupti XXVII.
Perfidia dubitantium. Magister, uolumus a te signum uidere. Generatio mala et adultera
signum quęrit, et non dabitur ei nisi etc. XII. In Nazareth non fecit uirtutes multas propter
incredulitatem eorum XIII. Petrus dubitans coepit mergi XIIII. Pharisei et sadducei quęrunt
signum de cęlo. Relictis illis abiit XVI. O generatio incredula et peruersa, quousque ero
uobiscum XVII. Apostoli non potuerunt eiicecere demonium, quia dubitarunt XVII. Stantes in
foro ociosi XX. Malos male perdet etc. Lapidem quem reprobauerunt. Qui ceciderit super
lapidem. Super quem lapis ceciderit XXI. Nuptię paratę, inuitati non fuerunt digni XXII.
Sequitur Iesum a longe ue relicto eo fugit. Intrat in atrium Caiphę, id est
infidelitatis, et tandem negat XXVI. Si rex Israel est, descendat
nunc de cruce, et credimus ei. Sed quia resurgentem
negauerunt, etiam descendentem non credidissent XXXVII.
Petitio.
Ora in abscondito, non sicut hypocritę. Intra in cubiculum, id est in cordis intentionem.
Clauso ostio, id est non admittendo cogitationes uanas. Orantes autem nolite multum loqui, id
est sine orandi affectu uerba fundere sicut ethnici. Sic orabitis: Pater noster etc. VI.
Petite, quęrite, pulsate. Quis, si petierit filius panem uel piscem, dabit ei lapidem uel
serpentem? Lucas addit: ouum et scorpionem. Sunt autem caritas, fides, spes, odium, perfidia,
desperatio VII. Iesus dimissa turba ascendit in montem solus orare XIIII. Hic populus labiis
me honorat, cor autem eorum longe est a me. Channanea docet nos perseueranter orare. Rogant
pro ea discipuli, ut scias necessarias esse sanctorum preces pro nobis ad impetrandum XV. Hoc
genus non eiicitur nisi per orationem et ieiunium XVII. Omne debitum dimisi tibi, quoniam
rogasti me. Procidens enim orasse dicitur XVIII. Omnia quęcunque petieritis in oratione
credentes, accipietis XXI. Veh uobis qui comeditis domos uiduarum orationes longas orantes
XXIII. Orate, ut non fiat fuga uestra hyeme uel sabbato XXIIII. Orati o ad laudem Dei
unguentum effusum super caput Domini. Solitudo requiritur orationi, unde dicitur: Sedete hic,
donec uadam illuc et orem. In monte orauit, ut oremus pro cęlestibus. In uilla orauit, ut orando humilitatem seruemus. Procidit in faciem suam orans. Non sicut
ego uolo, sed sicut tu. Vigilate et orate, ut non intretis in tentationem XXVI. Orauit tertio
eundem sermonem. Vigilate et orate. Vigilat qui bonum operatur et a fide nusquam discedit. Sic
orans exauditur XXVI.
Potentia.
Potestatem dat discipulis eiiciendi spiritus et langores curandi X. Apostolis dat
potestatem ligandi et soluendi XVIII.
Perueraus.
Quicunque non receperint uos etc. Tollerabilius erit terrę Sodomorum et
Gomorreorum in die Iudicii quam illi ciuitati. Qui recipit uos, me recipit X. Cui similem
extimabo generationem istam; similis est pueris clamantibus coęqualibus:
Cecinimus
uobis, et non saltastis; lamentauimus, et non planxistis XI.
Semen cecidit secus uiam uel in petrosa uel in spinis XIII.
Domum orationis faciunt speluncam latronum XXI. Neglexerunt uenire ad nuptias abeuntes
alius in uillam suam, alius ad negociacionem suam, reliqui seruos contumeliis
affectos occiderunt XXII. Qui nolunt congregari sub alis suis, comminatus eis dicens: Ecce
relinquetur uobis domus uestra deserta, id est anima et corpus, donec dicatis: Benedictus qui
uenit; donec penitentiam egeritis, non me uidebitis XXIII Egresso Iesu de templo non
relinquitur lapis super lapidem qui non destruitur XXIIII. Veh homini per quem Filius hominis
tradetur XXVI. Christu m crucifigi optant et dimitti Barabam XXVII.
Patria.
Non est propheta sine honore nisi in patria XIII.
Prouidentia.
Nonne duo passeres asse ueneunt, et unus ex illis non cadet super terram sine Partre
uestro. Vestri autem et capilli capitis omnes mumerati sunt X.
Perseuerantia.
Qui perseuerauerit usque in finem, hic saluus erit X. Channanea semel et iterum repulsa
petere non destitit. Ideo quod petebat tandem meruit obtinere XV. Misereor turbę, quia iam
triduo perseuerant mecum XV. Qui perseuerauerit usque in finem, ut supra XXIIII. Mulieres
primę uiderunt Dominum post resurrectionem, quia perseuerauerunt ad monumentum XXVIII.
Passio Domini et humanitas. Nascitur in Bethlem II. Herodes quęrit animam pueri II. A
Ioanne baptizatur III. A diabolo tentatur. Cum ieiunasset, postea esuriit IIII. Mane reuertens
in ciuitatem esuriit XXI. Coepit tristari et moestus esse. Orauit tertio XXVI. Vincula,
uerbera et mortem patitur XXVII.
Peccatum.
Verbum contra Spiritum Sanctum non remittetur XII.
Qui soluerit unum de mandatis istis minimis, minimus uocabitur in regno cęlorum V.
Demones intrant in porcos et grex mergitur VIII. Ratio reddenda de uerbo ocioso XII. Quę
procedunt de ore, de corde exeunt, et ea coinquinant hominem etc. XV.
Abscondens telentum in terra mittitur in tenebras. Qui non fecerunt misericordiam
pauperibus, damnantur XXV.
MARCVS
Pax.
Sortiti sunt tunicam indiuisam, quę est pax et unitas XV.
Pietas.
Misertus est Iesus super turbam, quia erant sicut oues non habentes pastorem. Et coepit
illos docere multa VI. Iesus mutum et surdum sanans suspiciens in cęlum ingemuit, docens nos
compati malis aliorum VII.
Penitentia.
Alligat fortem et uasa eius diripit, quia penitens carnalem aff'ectum compescens sensus
suos perniciosis uoluptatibus subducit et spiritui seruire compellit III. Talitha,
cumi id est puella, tibi dico, surge V. Non prorsus
penitens est cęcus, non plene uidens. Sed rursum compunctus tangente eum Domino clare uidet,
id est perfecte penitet VIII. Sequitur inferius. Patientia Channaneę VII. Qui patiens est,
ipse abnegat se ipsum et Christum sequitur. Qui perdiderit animam suam propter me et
Euangelium VIII. Predicit Dominus apostolis martyrium eorum. Nolite pręcogitare,
quid loquamini etc. Qui autem sustinuerit in finem, hic saluus erit XIII.
Perfidia.
Sanato demoniaco, id est credente gentium populo demones intrant in porcos, id est in eos
qui credere noluerunt V. Iesus despicitur in patria, id est in populo Iudeorum VI. Pharisei
increduli quęrunt signum de cęlo tentantes. Videte et cauete a fermento phariseorum et Herodis
VIII. Quis quis scandalizauerit unum ex his pusillis credentibus in me IX. Iesu egresso
denunciatur templum ruiturum, quoniam sine fide impossibile est placere Deo. Videte, nequis
uos seducat. Multi enim uenient in nomine meo etc. Abominationem desolationis stare,. ubi non
debet, id est hereses regnare in Ecclesia XIII. Vnus ex uobis tradet me, qui manducat mecum.
Veh homini illi per quem Flius hominis tradetur.
Iudas osculo tradens Dominum est hereticus profitens se
Christianum. Falsi testes contra Iesum. Conspuunt Dominum qui blasfemant. Velant faciem qui
diuinitatem eius negant. Colaphis percutiunt qui iniustitiam operantur XIIII. Caput harundine
percutiunt, qui contra diuinitatem eius scribunt uel humanitatem. Calamo enim notantur litterę
XV.
Paupertas.
Pręcepit eis, nequid tollerent in uia nisi uirgam tantum VI.
Petitio.
Diluculo ualde surgens abiit in desertum locum ibique orabat, id est abiit in montem
orare VI. Isaias: Hic populus labiis me honorat, cor autem eorum longe est a me. Channanea
exemplu m est perseuerandi in oratione VII. Omnia quęcunque orantes petitis, credite quia
accipietis et euenient uobis. Et cum stabitis ad orandum, dimittite etc. XI. Dominus seorsum
procedens procidit super terram et orabat XIIII. Trina Domini uigilia docet nos orando de
pręteritis, de pręsentibus, de futuris ueniam rogare XIIII.
Peruersus.
Qui non receperint uos neque audierint VI. Surdus et mutus est qui nec audire uerba Dei
uult nec proloqui VII. Surdus et mutus qui nec discere nec docere uult IX.
Perseuerantia.
Dominus miseretur super turbam, ieiunos satiat; infirmos curant, qui expectantes
perseuerant VIII. Cęco clamanti comminabantur, ut taceret. Ille magis clamabat: Iesu, fili
Dei, miserere mei X.
Peccatum.
Iudas inter apostolos computatur, quoniam Deus non repellit aliquem propter futuram
maliciam, sed propter pręsentem uirtutem dignum facit haberi III. Blasfemia in Spiritum
Sanctum III. Puella in domo, iuuenis extra portam, Lazarus in sepulchro suscitatur, quia
conuertitur peccator uel occultus uel manifestus uel iam longo peccandi usu tabescens V.
Peccatum minus aliquando causa est maioris, ut in Herode libido causa fuit homicidii, cum
decollauit Ioannem VI. Quę de homine procedunt, coinquinant hominem. Filia Channaneę est anima
peccatrix VII. Peccatum non est ens. Est enim res absque essentia et hypostasi peccatum X. Circa negationem Petri prima ancilla titubatio est,
secunda consensio, tertius uir actus est XIIII. Hieronymus: Peccata pręterita non nocent,
quando non placent XVI.
Purgatorium.
Omnis enim igne salietur et omnis uictima sale salietur. Apostolus: Vniuscuiusque opus
quale sit, ignis probabit. Hieronymus: Victima Domini est genus humanum, quod hic ratione
sapientię salitur et illic purgatorio igne examinabitur IX.
Passio Domini. Cum exirent a Bethania, esuriit XI. Coepit pauere et tedere,
et ait illis: Tristis est anima mea usque ad mortem. In domo Caiphę patitur opprobria XIIII.
Flagellatur, spinis coronatur, crucifigitur, sepelitur XV. Figura: Educitur Abel in agrum a
frat re, ut perimatur; Isaac cum lignis et Abraham cum ariete uepribus hęrente; Ioseph cum
fasce somniato et tunica talari sanguine lita; Moyses cum uirga et serpente suspenso in ligno;
botrus in ligno portatus; Heliseus cum ligno ad quęrendam securim, quę in imo demersa est et
natauit ad lignum, id est genus humanum quod a ligno uetito in infernum decidit, per lignum
crucis Christi et per baptismum aquę ad paradisum natauit; Ionas de ligno sortito in mare
uentremque ceti triduo missus; inuentum est mel in ore leonis mortui, id est in morte Christi
nostra resurrectio et salus nostra XV.
Penitentia.
Cęcus sedens iuxta uiam mendicans misericordiam Dei implorat; uocatus proiecto uestimento
uenit ad Iesum, credidit et uidit X. Qui agit penitentiam uendentes et ementes eiicit de
templo Domini, quod est ipse. Fitque domus orationis qui fuerat spelunca latronum XI. Gallus,
lucis nuncius, quis est nisi Spiritus Sanctus, cuius uoce et in prophetia et in apostolis nos
de trina negatione excitamur ad amarissimos post lapsum fletus, qui male cogitauimus de Deo,
male locuti sumus ad proximos, male fecimus ad nos metipsos. Hieronymus XIIII. Petrus coepit
flere et meruit ueniam. Contra Nouatianos qui dicunt post baptismum delinquentibus non esee
locum uenię XIIII. Dominus post
resurrectionem uidendus in Galilea dicitur, id est in
transmigratione de uitiis ad uirtutem, de morte ad uitam XVI.
LVCAS
Pax.
Ad dirigendos pedes nostros in uiam pacis I. Christus nasci uoluit, cum totus terrarum
orbis pacem ageret, ut pacem et concordiam sibi gratissimam esse denotaret. Gloria in
altissimis Deo et in terra pax hominibus bonę uoluntatis II. In quamcunque domum intraueritis,
primum dicite: Pax huic domui X. Pax quandoque damnosa XII. Adueniente Iesu turbę clamant:
Benedictus qui uenit rex in nomine Domini. Pax in cęlo et gloria in excelsis XIX. Herodes et
Pilatus concordes ad malum XXIII. Pax uobis, ego sum, nolite timere. Pax Dei. Deus pacis. Ipse
est pax nostra XXIIII.
Prouerbium.
Medice, cura te ipsum IIII.
Pudicicia.
Angelus ad Virginem mittitur, quia semper est angelis cognata uirginitas. Profecto, in
carne pręter carnem uiuere non terrena uita est, sed cęlestis I. Turturem et columbam offerunt
Domino, qui pudiciciam seruant ut turtur, simplicitatem ut columba II. Sint lumbi uestri
pręcincti XII. Duę erunt molentes in unum:1 una assumetur, et altera relinquetur XVII.
Pietas.
Maria abiit in montana et uisitauit Helizabet. Misericordia eius a progenie
in progenies timentibus eum. Benedictus Domi nus Israel, quia uisitauit et fecit redemptionem
plebis suę. In remissione peccatorum per uiscera misericordię in quibus uisitauit nos oriens
ex alto, illuminare his etc. I. Non ueni uocare iustos, sed peccatores ad penitentiam V.
Estote misericordes, sicut et Pater uester misericors est VI. Misericordia motus flenti uiduę
suscitat filium VII. Samaritanus, id est Christus sauciati iacentis in uia alligauit uulnera
infundens oleum et uinum etc. X.
Hinc patet nullum excipi, cui denegatur misericordię officium X.
Iubente Domino succidi ficum cultor ait: Domine, dimitte illam et hoc anno, usque dum
fodiam circa illam et mittam stercora etc. XIII. Dominus ouem, quę
perierat, inuentam reportat in humeris et gaudet XV. Pater filium, qui abierat et substantiam
turpiter consumauerat, reuersum suscipit, immo reuertenti, cum adhuc longe
esset, occurrit et osculatus est eum XV. Venit enim Filius hominis quęrere et saluum facere
quod perierat XIX.
Penitentia.
Facite fructus dignos penitentię, id est quamto quis grauius offenderit,
tanto magis affligat corpus III. Beati qui nunc fletis, quoniam ridebitis VI. Viduę filius
effertur mortuus. Iacet anima lapsi, et dum cupit surgere, plorat. Filius ergo suscitatus
redditur matri, et penitens restituitur Ecclesię. Mulier peccatrix stans retro lachrimis
coepit rigare pedes Iesu, capillis tergere, osculari et unguento ungere. Et Iesus ad illam:
Remittuntur tibi peccat a. Fides tua te saluam fecit. Vade in pace VII. Quare in cilicio et
cinere agitur penitentia X. Ignem ueni mittere in terram, id est compunctionem cordis, et quid
uolo, nisi ut [ardeat]3 accendatur XII. Nisi penitentiam egeritis, omnes similiter per ibitis
sicut Galilei a Pilato cęsi et illi super quos cecidit turris in Siloa.
Inclinatam mulierem uocauit Dominus ad se et imponens ei manus errexit. Errecta glorificat
Deum XIII. Sequitur inferius.
Patientia.
Qui te percutit in maxillam, qui aufert tibi uestimentum, qui aufert quę tua sunt. Domus
ędificata supra petram VI. Ite, ecce ego mitto uos sicut agnos inter lupos X. Ne terreamini ab
his qui occidunt corpus etc. Cum autem inducent uos etc. Nolite solliciti esse, qualiter aut
quid respondeatis XII. Qui non baiulat crucem suam et uenit post me, non potest meus esse
discipulus XIIII. Qui perdiderit animam suam, uiuificabit illam XVII. Iniicient uobis manus
suas etc. propter nomen meum. Trademini autem a parentibus et fratribus etc.
Eritis odio omnibus hominibus. In patientia uestra possidebitis animas uestras XXI. Vende
tunicam et eme gladium, id est exuas corpus et immolatę carnis exuuiis
5
corr. ex aut ematur tibi sacra corona martyrii XXII. Latro a
dextris patientiam penitentium signat. Latro a sinistris patientiam hypocritę designat
XXIII.
Pauper.
Esurientes impleuit bonis I. Peperit Virgo filium, et pannis eum inuoluit, et reclinauit
in pręsepio, quia non erat ei locus in diuersorio. Par turturum uel duo pulli columbarum
oblatio pauperum erat. Cum hac oblatione Iesus pręsentatur in templum pro nobis pauper factus,
ut nos diuitiarum glorię suę faceret participes II. Apostoli reficiunt retia, quia non habent,
unde noua parare possent V. Beati pauperres, quia uestrum est regnum Dei VI.
Pauperes euangelizantur VII. Nihil tuleritis in uia, neque uirgam, peram, panem, pecuniam,
duas tunicas IX. Nolite portare sacculum, neque peram, neque calciamenta X.
Nolite solliciti esse etc. Quęrite primum regnum Dei et iustitiam eius, et hęc omnia
adiicientur uobis XII. Lazarus mendicus XVI.
Quando misi uos sine saculo et pera et calciamentis, nunquid
aliquid defuit uobis? At illi dixerunt: Nihil XXII.
Peruersus.
Qui audit pręcepta Dei et non facit, ędificat supra terram VI. Qui non susceperint uos,
exeuntes in plateas eorum dicite: Etiam puluerem qui adhęsit nobis de ciuitate uestra,
extergimus in uos. Sodomis in die illa remissius erit quam illi ciuitati. Qui uos spernit, me
spernit. Qui autem me spernit, spernit eum qui misit me X. Cum hęc ad illos diceret,
coeperunt pharisei et legisperiti grauiter insistere et os eius
opprimere XI. Malchus absque aure dextera XXII. De doctore iustitię iniqui dixerunt: Hunc
inuenimus subuertentem gentem nostram etc. Commouit populum docens per uniuersam Iudeam
XXIII.
Poetę.
Facta est fames, id est egestas uerbi Dei, in regione illa, ubi pascens porcos cupit
implere uentrem de siliquis turpium fabularum, quas porci manducant. Et nemo dat ei, scilicet
ad sacietatem, quia quo magis se uoluptatibus obruit, eo magis concupiscit XV.
Perfidia.
Zacharias fit mutus, quod non statim credidit uerbis angeli. Illuminare his qui in
tenebris et in umbra mortis sedent I. Vtitur
et diabolus testimoniis Scripturarum, non ut doceat, sed
ut fallat; sic et hereticus IIII. Semen cecidit secus uiam etc. Geraseni rogant Iesum, ut
discederet a finibus eorum. Signant Iudeos incredulos VIII. Qui me erubuerit et meos sermones,
hunc Filius hominis erubescet, cum uenerit in maiestate sua et Patris et sanctorum angelorum
IX. Hereticus porrigit pro pane lapidem, pro pisce serpentem, pro ouo scorpionem. Tentantes
signum de cęlo quęrunt. Qui non est mecum, contra me est; et qui non colligit mecum, dispergit
XI. Villam emit et cęnam Domini refutauit, id est alienum dogma secutus est
XIIII. Veh illi per quem ueniunt scandala XVII. Ciues eius oderant eum, et miserunt legationem
post illum dicentes: Nolumus hunc regnare super nos. Verum tamen inimicos meos illos qui
noluerunt me regnare super se adducite huc et interficite ante me XIX. Pendente
Domi no in cruce tenebrę factę sunt. et sol obscuratus; his scilicet quibus crux est scandalum
XXIII.
Petitio.
Zacharias sacerdos ponit incensum in templo Domino, et omnis multitudo populi erat orans
foris. Angelus ad eum: Ne timeas, Zacharia, quoniam exaudita est oratio tua I. Iesu baptizato
et orante: ut perpendas, quod suscepto baptismate oportuna sit iugis oratio III.
Vir plenus lepra uiso Iesu procidit in faciem et rogauit eum, et mundatus est. Paraliticus
propter fidem illorum, a quibus illatus est ante Iesum, tum ab infirmitate, tum a peccatis
liberatus est. Sic tu adhibe tibi precatores, quorum merito gratiam consequi ualeas V. Dominus
exiit in montem orare, et orat pernoctans in oratione Dei. Oratio nocturna quam sit efficax
VI. Ascendit in montem, ut oraret, docens nos solitarios et ascendentes orare ad nihil
terrenorum declinantes IX. Duo modi orationis, alter laudis, alter petitionis. Quis uestrum
habebit amicum et ibit ad illum media nocte. Si perseuerauerit pulsans, surget et dabit illi.
Petite, quęrite, pulsate. Si uos, cum sitis mali, nostis bona data dare filiis uestris,
quamto magis Pater uester cęlestis de cęlo dabit spiritum bonum petentibus se?
XI. Parabola de iudice
et uidua, quoniam oportet semper orare et non deficere. Pharisei oratio
superba, publicani humilis XVIII. Vigilate itaque omni tempore orantes, ut digni habeamini
fugere ista omnia quę futura sunt et stare ante Filium hominis XXI. Orate, ne intretis in
tentationem. Et ipse auulsus est ab eis, quantum iactus est lapidis, et positis genibus
orabat. Verum tamen non mea uoluntas, sed tua fiat. Apparuit autem illi angelus de cęlo
confortans eum, et factus in agonia prolixius orabat XXII.
Potentia.
Deposuit potentes de sede et exaltauit humiles I. Cornu, id est
potentia, gloria et fama. Diabolus sciens facilem hominis lapsum in cupidine dominandi
promittit regna mundi se daturum adoranti se. Non est potestas mala, sed is qui male utitur
potestate IIII.
Peccatum.
Et prędicare captiuis remissionem, id est peccatoribus IIII.
Filius hominis habet potestatem in terra dimittendi peccata. Dum enim sumus in terra,
peccata nostra delere possumus. Postquam uero a terra tollimur, non ualebimus confiteri.
Clauditur enim ianua V. Qui peccatum cogitat, domi mortuus iacet cum filia [Arg]1
archisinagogi. Qui committit, effertur cum filio uiduę. Qui assuescit,
sepelitur cum Lazaro VIII. Homo incidit in latrones, qui despoliauerunt eum et plagis
impositis abierunt semiuiuo relicto X. Qui dicit uerbum in Filium hominis, remittetur illi. Ei
autem qui in Spiritum, non remittetur XII. Peccator perit, ut alius corrigatur XIII. Mulier
amittit drachmam, cum anima per peccatum amittit imaginem Dei. Filius discedens a patre abiit
in regionem longinquam et dissipauit substantiam suam etc. XV.
Perseuerantia.
Seruiamus illi in sanctitate et iustitia coram ipso omnibus diebus nostris I. Cęcus etiam
increpatus clamare non destitit post Iesum, donec uisum recuperauit, et secutus est eum XVIII.
Vos estis qui permansistis mecum in tentationibus meis. Et ego dispono uobis regnum etc. XXII.
Et erant semper in templo laudantes et benedicentes Deum. Amen expectantes, donec induantur
uirtute ex alto XXIIII.
Prouidentia.
Nonne quinque passeres ueneunt dipondio, et unus ex illis non est in obliuione coram Deo.
Sed et capilli capitis uestri omnes numerati sunt XII. Capillus de capite uestro non peribit
XXI.
Passio Domini. Ecce positus est hic in ruinam et in resurrectionem multorum in Israel, et
in signum cui contra dicetur: et tuam ipsius animam pertransibit gladius etc. II. Ducitur ad
supercilium montis, ut pręcipitetur IIII. In nauicula crucis obdormiuit. Fit tempestas in
cordibus discipulorum. Sed excitatus fugat procellam, quia resurgens increpat eorum timorem,
et ipsi uiso illo credunt et gaudent VIII. Baptismo autem habeo baptizari, et quomodo coarctor
usque dum perficiatur XII. Iudeus hedum requirit, Christianus agnum. Illis Barrabas soluitur,
nobis agnus immolatur XV. Camellus transiens per foramen acus, Christus per
passionis angustias et tormentorum punctiones XVIII. Hic est hęres, occidamus illum. Eiectum
extra uineam occiderunt XX. Et factus est sudor eius sicut guttę sanguinis decurrentis in
terram. Illudebant ei cędentes, et uelauerunt eum, et percutiebant faciem dicentes:
Prophetiza, quis te percussit XXII. Hunc inuenimus subuertentem gentem nostram. Commouit
populum docens per uniuersam Iudeam. Quid signat crucis latitudo, altitudo et profundum XXIII.
Nonne hęc oportuit pati Christum et ita intrare in gloriam suam. Quare Dominus reseruauit
cicatrices uulnerum. Obtulerunt ei partem piscis assi et fauum mellis. In pisce assato
exprimitur passionis Dominicę afflictio, in melle resurrectionis consolatio XXIIII.
Penitentia.
Contendite intrare per angustam portam XIII. Gaudium erit in cęlo super uno peccatore
penitentiam agente quam supra XCVIIII iustis qui non indigent penitentia. Accensa lucerna, id
est mente illuminata, et euersa domo, id est discussa conscientia; didrachma amissa inuenitur,
id est gratia reparatur, qua imago Dei conseruatur XV. Filius
luxuriosus, cum prodegisset substantiam, penitens rediit et humiliatus exaltatur a patre XV.
Decem leprosi clamant: Iesu pręceptor, miserere nostri XVII.
Cęcus secus uiam mendicans clemat: Iesu, fili Dauid, miserere mei. Iussus tacere
intentius clamabat XVIII. Conuersus Dominus respexit Petrum, et egressus foras Petrus fleuit
amare XXII.
IOANNES
Pax.
Pacem relinquo uobis, pacem meam do uobis. Non quomodo mundus dat ego do uobis.
Augustinus: Est autem pax serenitas mentis, tranquillitas animi, simplicitas cordis, amoris
uinculum, consortium caritatis etc. XIIII. Pater sancte, serua eos etc., ut sint
unum sicut et nos. Rogo pro eis etc., ut omnes unum sint, sicut tu, Pater, in me et ego in te,
ut et ipsi in nobis unum sint. Vt sint unum, sicut et nos unum sumus, ego in eis et tu in me,
ut sint consumati in unum [in unum]2 XVII. Apparens post resurrectionem apostolis ait: Pax
uobis. Et iterum dicit: Pax uobis. Et tertio Thoma pręsente inquit: Pax uobis XX. Rhete plenum
piscibus non est scissum. Signat nulla fore scismata inter electos Dei, sed concordiam
perpetuam XXI.
Prouerbium.
Alii laborauerunt, et uos in labores eorum introistis IIII.
Pudicicia.
Loquitur Dominus cum Samaritana, discipuli mirantur. Nemo tamen dixit: Quid loqueris cum
ea. Non enim sinistrum quid de magistro cogitabant, sed illam eius affatu indignam iudicant,
quę quinque uiros habuit et sextum adulterum IIII. Circumcisio in uirili membro suscipiebatur,
ut castitatem mentis et corporis custodiendam significaret VII.
Pietas.
Sic enim Deus dilexit mundum, ut Filium suum unigenitum daret III. Omne quod dat mihi
Pater, ad me ueniet, et eum qui uenit ad me non eiiciam foras. Hec est enim uoluntas eius qui
misit me, Patris, ut omne quod dedit mihi non perdam ex eo, sed resuscitem illud in nouissimo
die. Hęc est autem uoluntas Patris etc., ut omnis qui uidet Filium et credit in eum, habeat
uitam ęternam, et ego resuscitabo eum in
nouissimo die VI. Nemo te condemnauit? Nemo, Domine. Nec ego te condemnabo. Vade, et iam
amplius noli peccare VIII. Cęcus a natiuitate fuit genus humanum. Spuit Dominus in terram, de
saliua sua lutum fecit, quia Verbum caro factum est. Inunxit oculos cęci, id est cathetizauit.
Misit ad Syloe, ubi baptizatus in Christo uenit uidens. Syloa interpretatur:
Missus. Nisi enim ille fuisset missus, nemo nostrum esset ab iniquitate dimissus IX. Ego
ueni, ut uitam habeant et abundantius habeant. Ego sum pastor bonus. Bonus pastor animam suam
dat pro ouibus suis. Animam meam pono pro ouibus meis. Et alias oues habeo, et illas oportet
me adducere etc. X.
Non enim ueni, ut iudicem mundum, sed ut saluificem mundum XII. Cum dilexisset suos qui
erant in mundo, in finem dilexit eos XIII. Non relinquam uos orphanos, ueniam ad uos XIIII.
Sicut dilexit me Pater, et ego dilexi uos. Manete in dilectione mea XV.
Pater sancte, serua eos in nomine tuo quos dedisti mihi, ut sint unum sicut et nos etc.
Quos dedisti mihi, ego custodiui, et nemo ex eis periit nisi filius perditionis etc. Hęc
loquor in mundo, ut habeant gaudium meum impletum in se metipsis. Pro eis ego sanctifico me
ipsum, ut sint et ipsi sanctificati in ueritate. Pater, dilexisti eos, sicut et me dilexisti.
Et notum feci eis nomen tuum et notum faciam, ut dilectio, qua dilexisti me, in ipssis sit et
ego in ipsis XVII. Si ergo me quęritis, sinite hos abire ut impleretur sermo quem dixit, quia
quos dedisti mihi, non perdidi ex eis quenquam. Pietas erga Matrem Domini pendentis in cruce
XVIII. Dominus etiam pro anima unius Thomę ostendit se ipsum uulnera
habentem, et accedit, ut saluet unum etc. XX.
Penitentia.
Regulus rogat Iesum, ut descenderet et sanaret filium suum febri laborantem. Mens
febricitat in concupiscentiis; conuersa inuocat Iesum, rogat ueniam. Ait Iesus: Vade, id est
in bono proposito perseuera, et tunc filius tuus uiuet IIII. Turbat se metipsum Christus, ut
te doceat, quomodo turbari debeas, cum mole peccati premeris. Fides enim hominis sibi
displicentis
fremere debet in accusatione malorum operum, ut uiolentię
penitentis cędat consuetudo peccandi etc. Lazarus exiit de monumento, anima a
uitiis discessit. Institis autem obuolutus, quia in corpore constituti a molestiis carnis
alieni esse non possumus XI. Amen, amen dico uobis, quia plorabitis et flebitis uos, mundus
autem gaudebit. Vos autem comtristabimini, sed tristitia uestra uertetur in gaudium. Mulier,
cum parit etc. XVI.
Patientia.
Tolle grabatum tuum et ambula. Porta eum cum quo ambulas, ut ad eum peruenias, cum quo
manere desideras V.
Iesus nolebat in Iudeam ambulare, quia quęrebant eum Iudei interficere, docens nos
declinare persecutores, cum non sit necesse manere. Quotiens nobis ab aliquibus falsa
obiiciuntur conuitia, patienter toleremus, et uera, quę possumus, non obiiciamus, sed
salutaria monita prędicemus. Sic Iesus, cum dixissent ei: Demonium habes etc., docet, cum in
sabbato fit circumcisio, non solui Legem VII. Attendendum quod Dominus in corrigenda Iudeorum
superbia asper erat, mansuetus uero in contumelia sibi illata, erudiens nos errata in Deum
uindicare, in nos uero despicere. Iram furentium etiam, cum resistere possumus, declinare
Dominus docet. Iudeis enim lapidare parantibus abscondit se et exiuit de templo VIII. Cęcus
illuminatus confitens be nefactorem suum ab inuidis eiicitur foras, sed inuenitur a Iesu et in
fide Filii Dei solidatur IX. Si mundus uos odit etc. Sed hęc omnia facient uobis propter nomen
meum, quia nesciunt eum qui misit me XV. Absque synagogis facient uos. Sed uenit hora, ut
omnis qui interficit uos arbitretur obsequium se pręstare Deo. Et hęc facient uobis, quia non
nouerunt Patrem neque me XVI. Mitte gladium tuum in uaginam XVIII. Percussus Iesus alapa a
seruo, humiliter factum redarguit, non iudicat XVIII. Quod martyrum cicatrices apparebunt in
corpore glorificato ad decorem XX. Petri martyrium prędicitur a Domino. Augustinus: Si nulla
esset mortis uel parua molestia, non esset tam magna martyrii gloria XXI.
Pauper.
Putabant Dominum dixisse Iudę: Eme ea quę opus sunt nobis etc. Ergo Dominus loculos
habebat a fidelibus oblata conser uans suorum necessitatibus et aliis indigentibus. Hinc
primum ecclesiaeticę pecunię forma est instituta XIII. Iesus domum in uita non habuit; post
mortem alieno sepulchro reconditur et nudus existens a Ioseph operitur XVIII.
Peruersus.
Multi ergo audientes ex discipulis eius dixerunt: Durus est hic sermo, et quis potest eum
audire VI. Quęritis me interficere, quia sermo meus non capit in uobis. Quare loquellam meam
non cognoscitis? Quia non potestis audire sermonem meum. Qui ex Deo est, uerba Dei audit.
Propterea uos non auditis, quia ex Deo non estis VIII.
Perfidia.
Medius uestrum stetit, quem uos nescitis I. Quod scimus, loquimur, et quod uidimus,
testamur, et testimonium nostrum non accipitis. Lux uenit in mundum, et dilexerunt homines
magis tenebras quam lucem etc. III. Verbum eius non habetis in uobis manens, quia quem misit
ille, huic uos non creditis. Non uultis uenire ad me, ut uitam
habeatis. Ego ueni in nomine Patris mei, et non accepistis me. Si alius uenerit in nomine suo,
illum accipietis. Si crederetis Moysi, crederetis forsitan et mihi. De me enim ille scripsit
etc. V. Ex hoc multi discipulorum eius abierunt retro, et iam non cum illo ambulabant. Nonne
ego uos XII elegi, et unus ex uobis diabolus est VI. Quęretis me et non inuenietis, et ubi ego
sum, uos non potestis uenire VII. Ego uado et quęritis me, et in peccato uestro moriemini. Quo
ego uado, uos non potestis uenire. Vos deorsum estis, ego de supernis sum. Vos
de mundo hoc estis, ego non sum de hoc mundo. Si non credideritis, quia ego sum, moriemini in
peccato uestro. Si Deus pater uester esset, diligeretis utique me. Ego enim ex Deo processi et
ueni. Vos ex patre diabolo estis et desideria patris uestri uultis facere etc. Si ueritatem
dico, quare non creditis mihi? VIII. Qui non intrat per hostium in ouile ouium,
sed ascendit aliunde, ille fur est et latro. Fur non uenit, nisi ut furetur, et mactet, et
perdat. Loquor
uobis, et non creditis. Opera quę ego facio in nomine Patris
mei, hęc testimonium perhibent de me. Sed uos non creditis, quia non estis de ouibus meis.
Sustulerunt lapides Iudei etc. tollunt heretici uerborum lapides iactantes in eum, ut, si
possent, de throno eum suo in crucem detraherent. Si mihi non uultis credere, operibus credite
X. De cęcitate et perfidia Iudeorum Isaias XII.
Qui manducat mecum panem, leuabit contra me calcaneum suum XIII. Siquis in me non
manserit, mittetur foras sicut palmes et arescet, et colligent eum et in ignem mittent, et
ardet. Si non uenissem et locutus fuissem eis, peccatum non haberent. Nunc autem excusationem
non habent de peccato suo. Qui me odit, et Patrem meum odit etc. XV. Pater iuste, mundus te
non cognouit XVII. Vt ergo dixit eis: Ego sum, abierunt retrorsum et ceciderunt in terram
XVIII.
Petitio.
Tu forsan petisses ab eo, et dedisset tibi etc. Nam quasi dogma quoddam est, neminem
accipere diuinum donum ex non quęrentibus illud. Ipsum autem Saluatorem iubet Pater poscere,
ut det illi. Secundum illud: Postula a me, et dabo tibi gentes hęreditatem tuam. Sed uenit
hora et nunc est, quando ueri adoratores adorabunt Patrem in spiritu et ueritate. Nam et Pater
tales quęrit, qui adorent eum. Spiritus est Deus, et eos qui adorant eum, in spiritu et
ueritate oportet adorare. Samaritani rogauerunt eum, ut ibi maneret, et mansit ibi duos dies.
Manet nanque Iesus penes deprecantes. Et pręsertim quotiens qui precantur exeunt ciuitatem et
uersus eum ueniunt IIII. Iesus autem eleuatis sursum oculis dixit etc. Necesse est uolentem ad
exemplum Christi orare eleuare oculos cordis sursum ac errigere illos a pręsentibus rebus
memoria, cogitationibus atque intentionibus etc. XI. Quidam gentiles rogauerunt Philippum
dicentes: Volumus uidere Iesum; Philippus dicit Andreę, uterque Iesu. Sicque per intercessores
usque ad Iesum peruenit oratio XII. Quodcunque petieritis Patrem in nomine meo, hoc faciam, ut
glorificetur Pater in Filio. Siquid petieritis in nomine meo, hoc faciam, ut glorificetur Pater in Filio XIIII. Si manseritis in me et uerba mea in
uobis manserint, quodcunque uolueritis, petetis, et fiet uobis. Non uos me elegistis, sed ego
elegi uos etc., ut quodcunque petieritis Patrem in nomine meo, det uobis XV.
Amen, amen dico uobis, siquid petieritis Patrem in nomine meo, dabit uobis. Petite, et
accipietis, ut gaudium uestrum sit plenum XVI. Hęc locutus est Iesus et subleuatis oculis in
cęlum dixit: Pater, uenit hora etc. XVII.
Peccatum.
Venialia, si negligantur, multiplicata occidunt III. Iam noli amplius peccare, ne
deterius tibi aliquid contingat V. Amen, amen dico uobis, quia omnis qui facit peccatum,
seruus est peccati. Seruus autem non manet in domo in ęternum, filius autem manet in ęternum.
Si ergo uos filius liberauerit, uere liberi eritis VIII. Peccatores Deus non audit, sed siquis
Dei cultor est et uoluntatem eius facit, hunc exaudit IX. Si cęci essetis, non haberetis
peccatum. Nunc uero dicitis quia uidemus, peccatum uestrum manet IX. Inuenit eum quattuor dies
iam in monumento habentem, id est transgressum legem originis: naturalem, scriptam,
euangelicam. Vel primum peccatum in corde, secundum in consensu, tertium in actu, quartum in
consuetudine. Erat autem spelunca et lapis superpositus ei. Mortuus sub lapide, reus sub Lege.
Remouete lapidem, remouete Legis pondus. Prędicate gratiam euangelii XI. Iudei intrare in
prętorium peccatum putabant, condemnare innocentem sollicitabant. Hi sunt qui a minimis
abstinent et grauia delicta committere non cessant XVIII.
Passio Domini. Soluite templum hoc, et in triduo excitabo illud II. Et sicut Moyses
exaltauit serpentem in deserto, ita exaltari oportet Filius hominis, ut omnis qui credit in
ipso non pereat, sed habeat uitam ęternam III. Iesus fatigatus ex itinere sedebat sic supra
fontem IIII. Murmur multus erat in turba de eo. Quidam enim dicebant, quia bonus est, alii
autem dicebant non, sed seducit turbas. Quid me quęritis interficere? Respondit turba et
dixit: Demonium habes, quis te quęrit interficere. Quęrebant
ergo eum apprehendere, et nemo misit in illum manus, quia nondum uenerat hora eius. Miserunt
principes et pharisei ministros, ut apprehenderent Iesum. Dixit ergo eis Iesus: Adhuc modicum
tempus uobiscum sum etc. VII. Et nemo apprehendit cum, quia nondum uenerat hora eius. Cum
exaltaueritis Filium hominis, tunc cognoscetis quia ego sum etc. Non ne bene dicimus nos, quia
Samaritanus es tu et demonium habes? Tulerunt lapides, ut iacerent in eum. Iesus autem
abscondit se et exiuit de templo VIII. Conspirauerant Iudei, ut, siquis eum confiteretur esse
Christum, extra synagogam fieret IX. Ego pono animam meam, ut iterum sumam eam. Nemo tollit
eam a me, sed ego pono eam a me ipso. Potestatem habeo ponendi ipsam et potestatem habeo
iterum sumendi eam. Dicebant multi ex ipsis: Demonium habet et insanit; quid eum auditis?
Circumdederunt eum Iudei et dixerunt ei: Quousque animam nostram tollis? Si tu es Christus,
dic nobis palam. Sustulerunt lapides, ut lapidarent eum X. Quid facimus, quia hic homo multa
signa facit etc. Expedit uobis ut unus homo moriatur pro populo etc. Ab illo ergo die
cogitauerunt, ut interficerent eum. Caiphas prophetauit, quia Iesus moriturus erat pro gente;
et non tantum pro gente, sed ut filios Dei, qui erant dispersi, congregaret in unum. Proximum
erat pasca Iudeorum; quęritur in templo, ut apprehendatur XI.
Ante sex dies pascę uenit Bethaniam, quia ille qui sex diebus omnia fecerat et sexto die
hominem creauerat, ipse sexta mundi ętate, sexta feria, sexta hora redimere mundum uenerat.
Nisi granum frumenti cadens in terra etc. Ipse est granum mortificandum in infidelitate
Iudeorum, multiplicandum in fide populorum. Nunc anima mea turbata est. Et ego, si exaltatus
fuero a terra etc. Nunc iudicium est mundi, nunc princeps huius mundi eiicietur
foras. Iesus abiit et abscondit se ab eis XII. Si diligeretis me, gauderetis utique quia uado
ad Patrem, quia Pater maior me est. Venit enim princeps mundi huius, et in me
non habet
quicquam. Sed ut cognoscat mundus, quia diligo
Patrem, et sicut mandatum dedit mihi Pater, sic facio XIIII. Capiendus
Iesus introiuit in hortum, ut peccatum, quod in horto commissum fuerat, in horto deleret.
Paradisus enim hortus deliciarum interpretatur. Vt ergo dixit eis: Ego sum, abierunt retrorsum
et ceciderunt in terram etc. Primum ducitur ad Annam. Vnus ministrorum dedit alapam Iesu.
Misit eum Annas ligatum ad Caipham. Si non esset hic malefactor, non tibi tradidissemus eum.
Pilatus: Gens tua et pontifices tui tradiderunt te mihi. Quid fecisti? Respodit Iesus: Regnum
meum non est de hoc mundo etc. Ego in hoc natus sum et ad hoc ueni in mundum, ut testimonium
perhibeam ueritati. Quia sexta die homo est factus et in septima sequiescit Deus. Ideo sexta
die pro homine patitur, sabbato quiescit in sepulchro. Baiulans sibi crucem exiuit in eum qui
dicitur Caluarię locum, Hebraice autem Golgotha, ubi crucifixerunt eum. Titulus I. N. R. I.
Diuidunt uestimenta. Mulieres stant iuxta crucem. Matrem Ioanni commendauit, et accepit eam
discipulus in suam. Crux quid significet. De latere Domini fluxit sanguis et aqua. Latronum
fregerunt crura. Figura: Iesus in latere transfixus ostium in latere archę Noe, mulier de
costa Adam dormientis. Sepeliunt Iesum Ioseph et Nicodemus XVIII.
Intrat ad discipulos ianuis clausis XX. Piscis super prunas. Decies apparuisse Dominum
post resurrectionem colligitur XXI.
Perseuerantiam in longitudine temporis signat crucis longitudo a trauerso usque ad terram
XVIII.
Prouidentia.
Pater meus usque modo operatur, et ego operor V.
Prędestinatio.
Nemo potest uenire ad me, nisi Pater qui misit me, traxerit eum. Et ego suscitabo eum in
nouissimo die. Quare illum trahat et illum non trahat, noli uelle iudicare, si non uis errare.
Semel accipe et intellige, si non traheris, ora ut traharis. Iterum idem dicit VI. Proprias
oues uocat nominatim. Nouit enim nomina prędestinatorum etc. Oues meę uocem meam audiunt etc.
non peribunt in ęternum, et non rapiet eas quisque de
manu mea. Nemo potest rapere de manu Patris mei X. Ego uos
elegi etc. Electi sunt ante mundi constitutionem ea prędestinatione, in qua Deus sua futura
facta pręsciuit; electi autem de mundo ea uocatione, qua Deus id quod prędestinauit, impleuit.
Quos enim prędestinauit, hos et uocauit XV. Et nunc clarifica me tu, Pater, apud te metipsum
ea claritate, quam habui prius quam mundus fieret apud te, scilicet in prędestinatione diuina
XVII.
Purgatorium.
Si non lauero te, non habebis partem mecum XIII. Palmitem ferentem fructum agricola
purgabit, ut fructus plus afferat XV.
PAVLVS AD ROMANOS
Pax.
Pacem habentes, non uos metipsos defendentes, sed date locum irę XII. Deus pacis cum
omnibus uobis. Amen XV. AD CORINTHIOS I: Obsecro uos, fratres, ut id ipsum
dicatis omnes, ut non sint in uobis scismata I. Omnes nos in unum corpus baptizati sumus siue
Iudei siue gentiles etc. et omnes in uno spiritu potati sumus. Siquid patitur unum membrum,
compatiuntur omnia membra XII. II: Pacem habete, et Deus pacis erit uobiscum. Salutate inuicem
cum osculo sancto XIII. AD PHILIPPENSES: Ad caritatem et concordiam hortatur II.
Pax Dei quę exuperat omnem sensum etc. IIII.
AD HEBREOS: Pacem sequimini cum omnibus et sanctimoniam sine qua nemo
uidebit Deum XII. IACOBI: Fructus autem iustitię in pace seminatur facientibus pacem III.
AD CORINTHIOS I:
Pudicicia.
Bonum est homini mulierem non tangere. Propter fornicationem autem unusquisque suam
uxorem habeat. Non nuptis et uiduis bonum est, si sic permaneant. Quod si non se continent, nubant.
Precio empti estis, nolite fieri serui hominum. De uirginibus pręceptum
non habeo, consilium autem do etc. Solutus non quęrat uxorem. Qui sine uxore est, sollicitus
est quę Domini sunt, quomodo placeat Deo. Qui matrimonio iungit uirginem suam bene
facit, et qui non iungit melius facit. Mulier soluta, cui uult, nubat. Beatior
autem erit, si sic permanserit VII.
AD THESSALONICENSES I: Hęc est uoluntas Dei sanctificatio uestra, ut
abstineatis uos a fornicatione, ut sciat unusquisque uestrum uas suum possidere in
sanctificatione et honore, non in passione desiderii, sicut gentes, quę ignorant Deum IIII. AD
THIMOTEVM I: Vidua eligatur non minus LX annorum etc. adolescentiores autem uiduas deuita etc.
Volo autem iuniores nubere, filios procreare etc. V. ACTVVM: Murmur Gręcorum
aduersus Hebreos, quod non admitterentur in ministerio mulieres eorum VI.
APOCALYPSIS: Cantabant canticum nouum. Nemo poterat dicere canticum nisi illi qui
empti sunt de terra; uirgines sunt. Hi sequuntur Agnum, quocunque ierit etc. XIIII.
Pietas.
AD ROMANOS: Iustificati gratis per gratiam ipsius et ridemptionem, quę est
in Christo Iesu etc. III. Deus iustificat [impios ]2 mortuos et uocat ea quę non sunt IIII.
Sed plus contulit gratia quam abstulerat delictum. Vbi abundauit delictum, superabundauit et
gratia V. Proprio filio suo non pepercit pro nobis VIII. Optabam ego ipse anathema esse a
Christo pro fratribus meis. Quod si Deus sustinuit in multa patientia uasa irę, apta in
interitum IX. Bonitas Dei in eos qui permanent in bonitate XI. AD CORINTHIOS I:
Cum liber essem ex omnibus omnium me seruum feci, ut plures lucrificarem. Omnibus omnia factus
sum, ut omnes facerem saluos IX. Nemo quod suum est quęrat, sed quod alterius. Sicut et ego
omnibus per omnia placeo non quęrens quod mihi utile est, sed quod multis, ut
salui fiant X. Siquid patitur unum membrum, compatiuntur omnia membra XII. Nulla opera
proficere ad salutem sine caritate etc. de laudibus caritatis XIII. Quotidie morior propter
gloriam uestram, fratres XV. II: Pater misericordiarum et
Deus totius consolationis, id est Deo gratias, qui semper triumphat nos in Christo Iesu II.
Quis infirmatur, et ego non infirmor? Quis scandalizatur, et ego non uror? XI. Non quęro quę
uestra sunt, sed uos. Ego libentissime impendam, et superimpendar pro animibus uestris XII.
AD GALATAS: Alter alterius onera portate etc. Dum tempus habemus, operemur bonum
omnes, maxime autem ad domesticos fidei VI. AD EPHESIOS: Estote autem inuicem
benigni, misericordes, donantes inuicem, sicut et Deus in Christo donauit uobis IIII. AD
COLOSSENSES: Induite ergo uos sicut electi Dei, sancti et dilecti, uiscera
misericordię etc. supportantes inuicem, super omnia caritatem habete III.
AD THESSALONICENSES I: Quoniam non posuit nos Deus in iram, sed in
acquisitionem salutis per Dominum Iesum Christu m qui mortuus est pro nobis, ut siue uigilemus
siue dormiamus simul cum illo uiuamus. Suscipite infirmos V. AD THIMOTEVM I:
[Suscipite]1 Christus Iesus uenit in hunc mundum peccatores saluos facere I. Saluator noster
Deus, qui omnes homines uult saluos fieri, et ad agnitionem ueritatis uenire II. Et manifeste
magnum est pietatis sacramentum; quod manifestatum est in carne, iustificatum est in spiritu,
apparuit angelis, creditum est in mundo, assumptum est in gloria III. Exerce te
ad pietatem. Nam corporalis exercitatio ad modicum utilis est, pietas autem ad omnia utilis
est, promissionem habens uitę quę nunc est et futurę IIII. AD TITVM: Cum autem
benignitas et humanitas apparuit Saluatoris nostri Dei, non ex operibus iustitię, quę fecimus
nos, sed secundum misericordiam suam saluos nos fecit per lauacrum regenerationis et
renouationis Spiritus Sancti, quem effudit in nos per Iesum Christum,
saluatorem nostrum, ut iustificati gratia ipsius, hęredes simus secundum spem uitę ęternę III.
AD HEBREOS: Non enim habemus pontificem, qui non possit compati
infirmitatibus nostris; tentatum autem per omnia pro similitudine, absque peccato etc. de eius
misericordia IIII. Omnis
nanque pontifex, qui condolere possit his qui
ignorant et errant, quoniam et ipse circumdatus est infirmitate etc. V. Mementote uinctorum
tanquam simul uincti, et laborantium tanquam et ipsi in corpore morantes XIII.
ACTVVM: Barnabas discessit a Paulo, ne dimitteret Marcum XV. PETRI
I: Vnusquisque, sicut accepit gratiam in alterutrum illam administrantes IIII. II:
Nouit Deus pios de tentatione erripere, iniquos uero in die Iudicii reseruare cruciandos II.
Non tardat Deus promissionem suam, sed patienter agit propter uos, nolens aliquos perire, sed
omnes ad penitentiam reuerti III. IOANNIS I: Videte qualem caritatem dedit nobis
Pater, ut filii Dei nominemur et simus. Deus animam suam pro nobis posuit. Et nos debemus
animas pro fratr ibus ponere III. APOCALYPSIS: Ecce sto ad ostium et pulso:
siquis audierit uocem meam et aperuerit mihi ianuam, introibo ad illum et cenabo cum illo, et
ipse mecum III.
Penitentia.
AD ROMANOS: Hora est iam nos de somno surgere. Abiiciamus ergo opera
tenebrarum etc. XIII.
AD CORINTHIOS I: Expurgate uetus fermentum etc. Epulemur, non in fermento
ueteri, sed in azimis etc. V.
Castigo corpus meum et in seruitutem redigo, ne forte, cum aliis prędicauerim, ipse
reprobus efficiar IX. II: Sufficit illi qui eiusmodi est obiurgatio hęc quę fit a pluribus,
ita ut e contrario magis donetis et consolemini, ne forte abundantiori tristitia absorbeatur
qui eiusmodi est II.
Gaudeo, non quia, contristati estis, sed quia contristati estis ad penitentiam. Quę enim
secundum Deum tristitia est, penitentiam in salutem stabilem operatur. Sęculi autem tristitia
mortem operatur VII.
AD GALATAS: Qui autem sunt Christi, carnem suam crucifixerunt cum uitiis et
concupiscentiis V. Per Christum mihi mundus crucifixus est et ego mundo. Ego enim stigmata
Domini Iesu in corpore meo porto VI. AD EPHESIOS: Deponite ueterem hominem, qui
corrumpitur secundum desideria erroris. Renouamini autem spiritu mentis uestrę et induite
nouum hominem etc. IIII. Surge qui dormis et exurge a mortuis, et
iluminabit te Christus V. AD COLOSSENSES:
Mortificate ergo membra uestra quę sunt super terram, fornicationem, immundiciam etc. III. AD
PHILEMONEM: Emendationem Onesimi laudat, qui aliquando inutilis fuit, nunc autem utilis. Tu
autem illum ut mea uiscera suscipe I.
AD HEBREOS: Deponentes omne pondus et circumstans nos peccatum per
patientiam curramus ad propositum nobis certamen, aspicientes in auctorem fidei et
consummatorem Iesum etc. XII. IACOBI: Emundate manus, purificate corda, miseri estote, lugete
et plorate. Humiliamini in conspectu Domini, et exaltabit uos IIII. APOCALYPSIS:
Siquis audierit uocem meam et aperuerit mihi ianuam, introibo ad illum et cenabo cum illo III.
Memor esto itaque, unde excideris, et age penitenti am, et prima opera fac. Sin autem, uenio
tibi et mouebo candelabrum tuum de loco suo, nisi penitentiam egeris II. Hi qui amicti sunt
stolis albis uenerunt de tribulatione magna et lauerunt stolas suas, et dealbauerunt eas in
sanguine Agni etc. Beatus et sanctus qui habet partem in resurrectione prima. In his secunda
mors non habet potestatem, sed erunt sacerdotes Dei et Christi, et regnabunt cum illo etc. XX.
Beati qui lauant stolas suas in sanguine Agni, ut ait potestas eorum in ligno uitę et per
portas intrent in ciuitatem XXII.
Patientia.
AD ROMANOS: Sumus filii Dei et heredęs, et Christi cohęredes; si tamen
compatimur, ut conglorificemur. Existimo enim, quod non sint condignę passiones
huius temporis ad futuram gloriam quę reuelabitur in nobis VIII. Benedicite
persequentibus uos, benedicite et nolite maledicere. Nulli malum pro malo reddentes. Pacem
habentes, non uos metipsos defendentes, sed date locum irę. Noli uinci a malo, sed uince in
bono malum XII.
AD CORINTHIOS I: Nos stulti propter Christum, infirmi, ignobiles. Esurimus, sitimus,
nudi sumus, colaphis cędimur, instabiles sumus, laboramus operantes manibus nostris,
maledicimur et benedicimus etc. tanquam purgamenta huius mundi facti
sumus, omnium peripsima usque adhuc IIII. II: Sicut abundant
passiones Christi in nobis, ita et per Christum abundat
consolatio nostra. Sicut socii passionis estis, sic eritis et consolationis I.
De patientia in aduersis et persecutione. Semper mortificatiom Iesu Christi in corpore nostro
circumferentes, ut et uita Iesu manifestetur in corporibus nostris. Licet is qui foris est,
noster homo corrumpatur, tamen is qui intus est renouatur de die in die. Id enim quod in
pręsenti est momentaneum et leue tribulationis nostrę supramodum in sublimitate ęternum glorię
pondus operatur in nobis, non contemplantibus nobis quę uidentur, sed quę non uidentur, id est
non temporalia, sed ęterna IIII. Libenter suffertis insipientes, cum sitis ipsi sapientes.
Sustinetis enim etc. iniurias, pericula, labores, afflictiones carnis etc. XI.
AD EPHESIOS: Peto, ne deficiatis in tribulationibus etc. huius rei
gratis flecto genua etc. III. AD PHILIPPENSES: Et satiari, et esurire, et
abundare, et penuriam pati, omnia possum in eo qui me confortat IIII. AD
COLOSSENSES: Nunc gaudeo in passionibus pro uobis, et adimpleo ea quę desunt passionum
Christi in carne mea pro corpore eius, quod est Ecclesia I.
AD THESSALONICENSES I: Excipientes uerbum in tribulatione multa, cum gaudio
Spiritus Sancti I.
Sed ante passi et contumeliis affecti, sicut scitis, in Philippis, fiduciam habuimus in
Deo nostro loqui ad uos euangelium Dei in multa sollicitudine II. Nemo moueatur in
tribulationibus istis. Ipsi enim scitis, quod in hoc positi sumus III.
Patientes estote ad omnes V. AD THIMOTEVM II: Exhortatio ad martyrium. Noli
itaque erubescere testimonium Domini nostri Iesu Christi neque me uinctum eius, sed collabora
Euangelio etc. I. Hęc patior, sed non confundor I. Nam si commortui sumus, et conuiuemus; si
sustinebimus, et conregnabimus II. Explicat quas passiones perpessus sit. Et omnes qui pie
uolunt uiuere in Christo Iesu, persecutionem patientur III.
AD HEBREOS: Patientia nobis necessaria est, ut uoluntatem Dei facientes
reportetis promissionem X.
ACTVVM: Apostoli a sacerdotibus positi in custodia IIII. Apostoli ponuntur in
carcere, sed ab angelo liberati prędicant
in templo. Cęsi gaudent in contumelia
pro Iesu habita et prędicationi instant V. Patientia Stephani et martyrium VI,VII. Fideles
propter persecutionem disperguntur, dispersi euangelizant VIII. Paulus insidias patitur, per
murum in sporta demittitur XII.
Iacobus maior capite truncatus, Petrus in carcerem mittitur XII. Fideles contumeliis
lapidationibusque confecti perfugerunt euangelizantes et conuertentes multos. Per multas
tribulationes oportet nos intrare in regnum Dei XIIII. Paulus et Sylas uirgis
cęsi mittuntur in carcerem pedes ligno stricti. Nocte media Deum laudant. Fit terre
motus; aperiuntur ostia, soluuntur uincula, carceris custos conuertitur, ipsi a
magistratu dimittuntur XVI. Paulus it Hierosolimam uincula et tribulationes passurus XX.
Paratus est non solum alligari, sed etiam mori pro nomine Iesu XXI. Flagellis cęditur XXII.
Iussu Ananię sacerdotis in ore percutitur, et conuersus ad illum ait: Percutiet te Deus,
paries dealbate. Deinde dictum excusauit etc. XXIII. Nocte confortans eum Dominus sit:
Constans esto. Sic et Romę oportet de me testificeris XXIII. IACOBI: Omne gaudium existimate,
fratres, cum in tentationes uarias incideritis etc. hortatur ad patientiam I. Patientes igitur
estote, fratres, usque in aduentum Domini. Sicut agricola patienter expectat maturitatem
fructuum V. Nolite ingemiscere in alterutrum. Exemplum accipite exitus
mali, longanimitatis, laboris, patientię prophetarum, sufferentię Iob et finis Domini V.
PETRI I: Et quis est qui uobis noceat, si boni emulatores
fueritis? Sed et siquid patimini propter iustitiam beati. Melius est benefacientes pati quam
malefacientes etc. III. Communicantes Christi passionibus gaudete, ut reuelatione glorię eius
gaudeatis exultantes IIII. Itaque et hi qui patiuntur secundum uoluntatem Dei, fideli Creatori
commendent animas suas in benefactis IIII. APOCALYPSIS: Ecclesię Ephesi labor et
patientia laudatur. Smyrnę dicitur: Habebis tribulationem diebus decem II. Aperuit terra os
suum, id est fideles orando pro Ecclesia, et absorbuit flumen quod misit draco de ore suo, id
est persecutiones sustinuit XII.
Pauper.
AD THIMOTEVM I: Est autem quęstus magnus pietas cum sufficientia. Nihil enim
intulimus in hunc mundum. Haud dubium, quia nec auferre quid possumus. Habentes autem alimenta
et quibus tegamur, his contenti simus VI.
IACOBI: Pauper diues in fide hęres erit regni II.
APOCALYPSIS: Scio tribulationem tuam et paupertatem tuam II.
Peruersus.
AD PHILIPPENSES: Omnes quę sua sunt quęrunt, non quę Iesu Christi II.
AD THIMOTEVM II: Erit enim tempus, cum sanam doctrinam non sustinebunt, sed ad
sua desideria coaceruabuntur sibi magistros prurientes auribus; et a ueritate quidem auditum
auertent; ad fabulas autem conuertentur IIII.
ACTVVM: Iudeis non admittentibus Verbum Paulus et Barnabas dixerunt: Vobis
oportebat loqui primum uerbum Dei etc. XIII.
Paulus prędicat, Iudei blasfemant. Ille excutiens uestimenta dixit: Sanguis uester super
caput uestrum. Mundus ego ex hoc ad gentes uadam XVIII.
Disputante Paulo indurati maledicunt XIX.
Poetę.
AD CORINTHIOS I: Scientia inflat, caritas uero ędificat VIII.
AD THIMOTEVM I: Siquis aliter docet etc. contra sophistas VI. II: Magistri prurientes
auribus IIII.
AD HEBREOS: Doctrinis uariis et peregrinis nolite abduci VI.
Perfidia.
AD ROMANOS: Tradidit illos Deus in desideria cordis eorum. Et
sicut non probauerunt Deum habere in notitia etc. non solum qui faciunt, sed
etiam qui consentiunt facientibus I.
Offenderunt in lapidem offensionis IX. Emulationem quidem Dei habent, sed non secundum
scientiam. Quomodo ergo inuocabunt in quem non crediderunt X. Conclusit enim Deus omnia in
incredulitate, ut omnium misereatur XI. Omne quod non est ex fide, peccatum est XIIII.
Obseruetis eos qui dissensiones et offendicula pręter doctrinam, quam uos didicistis, faciunt,
et declinate ab illis XVI. AD CORINTHOS I: Verbum enim crucis pereuntibus quidem stultitia est
I. Nihil est idolum in mundo VIII. Oportet et hęreses esse, ut et qui probati sunt manifesti
fiant in uobis XI. II: Ambulantes in astutia, adulterantes uerbum Dei.
Deus huius sęculi excęcauit mentes
infidelium, ut non fulgeat illuminatio euangelii glorię Christi, qui est imago Dei IIII.
AD THIMOTEVM I: Spiritus autem manifeste dicit, quia in nouissimis temporibus discedent
quidam a fide attendentes spiritibus erroris etc. IIII. Si negabimus, et ille negabit nos. Si
non credimus, ille fidelis permanet, negare se ipsum non potest II. Quemadmodum autem
Iamnes et Iambres restiterunt Moysi, ita et hi resistunt ueritati
etc. III.
AD TITVM: Hęreticum hominem post unam et secundam correptionem deuita etc. III.
AD HEBREOS: Qui propter incredulitatem non introierunt in Terram
promissionis III. ACTVVM: Elymam magum Paulus a fide auertentem cęcitate damnauit
XIII. Dicit pseudoapostolos post obitum suum surrecturos XX. PETRI I: Qui non credunt his, lapis offensionis et petra scandali II. II: Et
in uobis erunt magistri mendaces qui introducent sectas perditionis etc. contra hereticos II.
Venient in neuissimis diebus in deceptione illusores iuxta proprias conscientias ambulantes
dicentes: Vbi est promissio aut aduentus eius etc. III.
IOANNIS I: Quis est mendax, nisi is qui negat, quoniam Iesus non est
Christus? Hic est Antichristus qui negat Patrem et Filium II. II: Multi seductores exierunt in
mundum. Qui non confitetur Iesum Christum uenisse in carne, hic est seductor et Antichristus.
Omnis qui pręcedit et non permanet in doctrina Christi, Deum non habet. Qui
permanet in doctrina, hic Patrem et Filium habet. Siquis uenit ad uos et hanc doctrinam non
affert, nolite communicare illi etc. 1 .
IVDĘ: Subintrauerunt enim quidam homines etc. de hęreticorum prauitate I.
APOCALYPSIS: Habeo aduersus te pauca, quia permittis mulierem Iezabel, quę
se dicit prophetem docere et seducere seruos meos, fornicari et manducare de
idolaticis II. Equus niger signat persecutionem hereticorum contra fideles
occultam. Equus uero pallidus persecutionem falsorum fratrum occultam simul et manifestam VI.
Equus ruffus signat effundentes sanguinem martyrum VI. Aperuit puteum abyssi, id est doctrinam
perfidię,
et ascendit fumus etc. Et exierunt locustę, id est eorum
discipuli. Pręceptum est eis, ne lederent quenquam, nisi tantum homines qui non
habent signum Dei in frontibus suis IX.
Adorauerunt bestiam omnes qui inhabitabant terram, quorum non sunt scripta nomina in
libro uitę Agni qui occisus est ab origine mundi XIII.
Factum est uulnus sęuissimuum et pessimum in homines qui habebant
caracterem bestię etc. Ciuitates gentium ceciderunt, et Babylon magna uenit in
memoriam ante Deum, dare illi calicem uini indignationis irę eius XVI.
Meretrix magna habens capita VII et cornua decem etc. XVII.
Cecidit, cecidit Babylon magna, et facta est habitatio demoniorum et custodia omnis
spiritus immundi etc. XVIII.
Incredulis et execratis et idolatris pars erit in stagno ardenti XXI.
Petitio.
AD ROMANOS: Nunquid oremus, sicut oportet, nescimus VIII.
AD CORINTHIOS I: Coniugati debitum reddant, nisi ex consensu ut uacent orationi
VII. Vir orans aut prophetans non uelet caput, mulier autem uelet XI. Orabo spiritu, orabo et
mente; psallam spiritu, psallam et mente XIII. AD EPHESIOS: Implemini Spiritu
Sancto loquentes uobis metipssis in psalmis, hymnis et canticis spiritalibus etc. V.
Orantes omni tempore in spiritu et in ipso uigilantes in omni iustitia et obsecratione
pro omnibus sanctis et pro me, ut detur mihi sermo etc. VI.
AD PHILIPPENSES: Nihil solliciti sitis, sed in omni oratione et obsecratione cum
gratiarum actione petitiones uestrę innotescant apud Deum IIII. AD COLOSSENSES:
Orationi instate uigilantes in ea in gratiarum actione orantes simul et pro nobis IIII.
AD THESSALONICENSES I: Sine intermissione orate V.
AD THIMOTEVM I: Obsecro igitur primum omnium fieri obsecrationes, orationes,
postulationes, gratiarum actiones pro omnibus hominibus etc. Volo ergo uiros orare in omni
loco leuantes puras manus sine ira et disceptatione II.
AD HEBREOS: Christus in passione sua orauit pro nobis cum clamore et
lachrimis V. ACTVVM: Apostoli in oratione perseuerant simul cum mulieribus et
Maria, matre
Iesu I. Petrus
et Ioannes ascendebant in templum ad horam orationis nonam III. Orante ecclesia Petrus ab
angelo de carcere liberatur XII. Paulus positis genibus simul cum cęteris orauit XX. Positis
in littore genibus orauimus XXI. IACOBI: Petitis, et non accipitis, eo quod male petatis IIII. Orate pro inuicem, ut saluemini. Multum ualet deprecatio
iusti assidua. Helias orauit, et non pluit; iterum orauit, et pluit V. PETRI I:
Estote prudentes et uigilate in orationibus IIII. IOANNIS I: Qui scit fratrem
suum peccare peccatum non ad mortem, petat, et dabitur ei uita peccanti non ad mortem. Est
peccatum ad mortem; non pro illo dico, ut roget quis V. APOCALYPSIS: Seniores
ceciderunt coram Agno habentes singuli citharas et phyalas aureas plenas
odoramentorum, quę sunt orationes sanctorum laudes dicentes Redemptori V. Et
ascendit fumus incensorum de orationibus sanctorum coram Deo VIII.
Potentia.
AD ROMANOS: Omnis anima potestatibus sublimioribus subdita sit. Non est enim
potestas, nisi a Deo. Vis autem non timere potestatem? Fac bonum. Si autem malum feceris,
time. Non enim sine causa gladium portat etc. XIII.
AD TITVM: Admone illos principibus et potestatibus subditos esse III.
Patria.
AD HEBREOS: Non habemus hic manentem ciuitatem, sed futuram inquirimus
XIII.
Peccatum.
AD ROMANOS: Causati sumus Iudeos et Gręcos omnes sub peccato esse. Omnes
enim peccauerunt et egent gratia Dei III. Per unum hominem peccatum, et per
peccatum mors, in quo omnes peccauerunt. Vsque ad Legem peccatum, mors ab Adam usque ad Moysen
V. Stipendia peccati mors VI. Peccatum non cognoui, nisi per Legem VII. AD CORINTHIOS
I: Sic autem peccantes in fratres etc. in Christum peccatis VIII. Stimulus autem mortis
peccatum est, uirtus uero peccati lex XV.
AD THIMOTEVM I: Quorundam hominum peccata manifesta sunt, pręcedentia ad
iudicium, quorundam autem etc. V.
AD HEBREOS: Impossibile dicit esse eos qui semel illuminati sunt, si
prolapsi fuerint,
rursus reuocari ad penitentiam etc. VI. Voluntarie
peccantibus post acceptam notitiam ueritatis, iam non relinquitur pro peccatis hostia X.
IACOBI: Qui totam legem seruauerit, offendat autem in uno, factus est omnium reus II.
IOANNIS I: Si dixerimus, quonia m peccatum non habemus, ipsi nos seducimus. Si
dixerimus, quia non peccauimus, mendacem facimus eum, et uerbum eius non est in nobis I. Omnis
qui in eo manet, non peccat, et omnis qui peccat, non uidet eum nec cognouit eum. Qui facit
peccatum, ex diabolo est, quoniam ab initio diabolus peccat. Omnis qui natus est ex Deo,
peccatum non facit, quoniam semen ipsius in eo manet; et non potest peccare, quoniam ex Deo
natus est III. Qui scit fratrem suum peccare peccatum non ad mortem etc. Est peccatum ad
mortem; non pro illo dico, ut roget quis. Scimus quoniam omnis qui natus est ex Deo, non
peccat, sed generatio Dei conseruat eum, et malignus non tanget eum. Mundus
totus in maligno positus est V.
Promissum.
PETRI II: Non tardat Dominus promissionem suam, sed patienter agit propter
uos etc. III. [Io. II.]
Passio Domini. AD ROMANOS: Christus pro impiis mortuus est etc. V.
Si autem mortui sumus cum Christo, credimus quia simul etiam uiuemus cum illo VI. Nam
quod impossibile erat Legi etc. Deus Filium suum mittens in similitudinem carnis peccati, et
de peccato damnauit peccatum in carne VIII. Christus minister fuit Iudeis ex promissione Dei,
gentibus ex misericordia etc. XV.
AD CORINTHIOS I: Verbum enim crucis pereuntibus quidem stultitia est.
His autem qui salui fiunt, id est nobis, Dei uirtus est. Nos autem prędicamus
Christum crucifixum, Iudeis quidem scandalum, gentibus autem stultitiam, ipsis autem uocatis
Iudeis atque Gręcis Christum, Dei uirtutem et Dei sapientiam I. Si cognouissent, nunquam
Dominum glorię crucifixissent II. Pasca nostrum immolatus est Christus V. Christus mortuus est
pro peccatis nostris; sepultus est, resurrexit, apparuit. Nouissime autem omnium tanquam
abortiuo uisus est et mihi etc. Christus
resurrexit a mortuis
primitię dormientium etc. Item de Adam et de Christo XV. AD
CORINTHIOS II: Pro omnibus mortuus est Christus, ut qui uiuunt, iam non sibi uiuant,
sed ei qui pro ipsis mortuus est et resurrexit V. Omnia autem ex Deo qui nos reconciliauit
sibi per Christum, et dedit nobis ministerium reconcialiationis. Quoniam quidem Deus erat in
Christo mundum reconcilians sibi etc. Deus eum qui non nouerat peccatum, pro nobis peccatum
fecit, ut nos efficeremur iustitia Dei in Christo V.
Scitis enim gratiam Domini nostri Iesu Christi, quoniam propter uos egenus factus est,
cum esset diues, ut illius inopia uos diuites essetis VIII. Nam etsi crucifixus est ex
infirmitate, sed uiuit ex uirtute Dei. Nam et nos infirmi sumus in illo, sed uiuemus cum eo ex
uirtute Dei in nobis XIII. AD GALATAS: Qui dedit semetipsum pro [nobis]1 peccatis
nostris, ut eriperet nos de pręsenti sęculo nequam secundum uoluntatem Dei et Patris nostri,
cui est gloria in sęcula sęculorm. Amen. I. Christus nos redemit de maledicto Legis factus pro
nobis maledictum III. Misit Deus Filium suum, factum ex muliere, factum sub Lege, ut eos qui
sub Lege erant redimeret, ut adoptionem filiorum reciperemus IIII. AD EPHESIOS:
Per crucem interficiens inimicicias in se metipso et ueniens euangelizauit pacem etc. II.
Tradidit se metipsum pro nobis oblationem et hostiam Deo in odorem suauitatis V. AD
COLOSSENSES: Et uos, cum mortui essetis in delictis, in prępucio carnis uestrę
conuiuificauit cum illo, donans uobis omnia delicta, delens quod aduersus uos
erat chirographum decreti, quod erat contrarium nobis, et ipsum tulit de medio affigens illud
cruci et expolians principatus et potestates traduxit confidenter, palam triumphans illos in
se metipso II. AD TITVM: Qui dedit se metipsum pro nobis, ut nos redimeret ab
omni iniquitate et mundaret sibi populum acceptabilem, sectatorem bonorum operum II.
AD HEBREOS: Eum autem qui in modico quam angeli
minoratus est, uidemus Iesum, propter passionem mortis, gloria et honore coronatum, ut gratia
Dei pro
omnibus gustaret mortem. Decebat enim etc. Participauit carni
et sanguini, ut per mortem destrueret eum qui habebat mortis imperium etc. Nusquam enim
angelos apprehendit, sed semen Abrahę etc. In eo enim in quo passus est ipse et tentatus,
potens est et eis qui tentantur auxiliari II. Si enim sanguis hyrcorum etc. inquinatos
sanctificat ad emundationem carnis, quamto magis sanguis Christi? etc. Omnia
pene in sanguine secundum Legem mundantur etc. Quemadmodum statutum est hominibus semel mori,
post hoc autem iudicium, sic et Christus semel oblatus est ad multorum exhaurienda peccata;
secundo sine peccato apparebit omnibus expectantibus se in salutem IX. Quorum animalium
infertur sanguis pro peccato in sancta per pontificem, horum corpora cremantur extra castra.
Propter quod et Iesus, ut sanctificaret per suum sanguinem populum, extra portam passus est
XIII. PETRI I: Qui peccata nostra ipse pertulit in corpore suo super lignum, ut
peccatis mortui iustitię uiuamus; cuius liuore sanati estis II. Et Christus semel pro peccaris
nostris mortuus est, qui et his qui in carcere erant, id est in lymbo, spiritu ueniens
prędicauit III. Qui passus est in carne, desiit a peccatis IIII.
Perseuerantia.
AD GALATAS: Bonum facientes non deficiamus VI. AD THESSALONICENSES II: Vos
autem, fratres, nolite deficere benefacientes III. AD THIMOTEVM II: Bonum
certamen certaui, cursum consumaui, fidem seruaui etc. IIII.
AD HEBREOS: Christi domus sumus nos, si fiduciam et gloriam spei usque ad
finem firmam retineamus. Participes enim Christi effecti sumus, si tamen initium substantię
eius usque ad finem firmum retineamus III. Bonum agendum sine cessatione X.
Recogitate enim Iesum etc. ut non fatigemini animis uestris deficientes XII. ACTVVM: Erant perseuerantes in doctrina, in communicatione panis
et in orationibus II. IOANNIS I: Si in uobis permanserit quod audistis ab initio,
et uos in filio et Patre manebitis. Manete in eo, ut, cum apparuerit, habeamus fiduciam. II.
APOCALYPSIS: Vincenti dabo etc. Esto fidelis usque ad mortem. Qui
uicerit etc. Vincenti dabo etc. Qui uicerit et custodierit
usque in finem etc. III. Item III. Qui uicerit, possidebit hęc, et ero illi Deus, et ille erit
mihi filius XXI.
Prouidentia.
PETRI I: Quoniam ipsi cura est de uobis V.
Prędestinatio.
Quos pręsciuit et prędestinauit, uocauit, iustificauit, magnificauit VIII. Non ex
operibus, sed ex uocante dictum est ei: Quia maior seruiet minori. Iacob dilexi, Esau odio
habui. Miserebor, cui misertus sum. Igitur non uolentis neque currentis, sed miserentis est
Dei. Cuius uult miseretur, et quem uult indurat. Tu quis es, qui respondeas Deo etc.
VIIII.
Purgatorium.
AD CORINTHIOS I: Sicuius opus arserit, detrimentum patietur; ipse autem
saluus erit, sic tamen quasi per ignem III.
METHAMORPHOSES
Pudicicia.
Daphne, Penei filia, nec prece nec precio corrupta. Vt uim Apollinis effugeret, in laurum
est conuersa deorum auxilio; Syringa uirgo, ne a Pane uitiaretur, in arundinem I .
Calisto Iouis precibus non cessit; ui et astu uicta est. Cornix, ne a Neptunno
uitiaretur, in auem sui nominis uersa uirginitatem non amisit II .
Diana uitę illius non
pepercit qui casu tantum nudam uidit, ne eloqui posset. Narcysus Echo nympham
contempsit, suapte forma captus extabuit III .
Diana et Proserpina connubia spernentes.
Arethusa Alpheum fugiens Dianę implorauit auxilium V .
Diana urgente Nesso
inclamauit suum Herculem. Caunus illicitos sororis Byblis stimulos non ferens patriam deseruit
atque illa ubique sequente multa peragrauit loca IX .
Pygmaleon statuit cęlebs
permanere; postea captus est forma simulachri eburnei X .
Iuppiter Thetim quidem amauit, sed ab
ea abstinuit, quia natum paritura erat patre fortiorem XI .
Picus, ut fidem
Cannenti uxori seruaret, Circem contempsit. Pomona Vertumnum
fugiens, Anaxarates Iphim XIIII .
Hypollitus uirginitatis custos, a
morte ab Esculapio
suscitatus, a Diana in ętatem grandiorem
statim promotus dictusque Virbius et in ualle Ericina collocatus XV .
Pietas.
Mestra, ut patrem Eristonem alere posset, in seruitutem se redigebat et in
uarias formas mutata eludebat dominos VIII .
Theletusa Lygdo marito iubente, si
puellam peperisset, necaret, Iphim filiam pro filio nutriuit. Propterea, ne fallax in uirum
argueretur, Isis dea illam in puerum mutauit et Ianthis nuptiis
copulauit IX .
Dedalion in Chiones filię rogo se iacere non permissus de Parnaso se
pręcipitauit XI .
Orionis filię pro populo Thebano immolari passę sunt XIII .
Pauper.
Iuppiter et Mercurius Philemonis et Baucidis hospitiollo delectati
beneficia in illos contulere. Mestra famem patitur; pro ancilla uenit VIII .
Partus.
Bacchus Semeles mortuę utero exemptus Iouisque femori [exemptus] insertus
expletis mensibus nutriendus traditur nymphis Nysam, montem Indię, frequentantibus III .
Celinus, Adamas, Curetes ex imbribus creati IIII .
Hermaphroditus ex Mercurio et Venere. Ex sanguine capitis Medusei in Affrica
serpentes nati. Ex utero Medusę Pegasus cum pennis exiuit IIII .
Amphion ex Niobe septem filios
et totidem filias habuit. Latonę partus difficillis ira Iunonis VI .
Archidamanta
10 uidit columbam ex filia procreatam VII .
Alcumenę partus difficilis. Mustella ore parit.
Lucina uel Elicia 11 parientium dea. Ciane 12 Mileto genuit Biblim et Caunum IX .
Poetę.
Ex Medusa, Phorci filia, Pegasus equus. Inde Helicon unda Phorcinidos, id est Medusę
IIII .
Musę uim Pyrenei euaserunt in uolucres uersę. Cantu superarunt Pyeri filias et eas
uerterunt in picas V .
Apollo tibiis Marsiam VI .
Caput Orphei Apollo tutatus a morsu serpentis. Pana fistulę
cantu uicit iudice monte Thmolo 13 . Mydam dissentientem auriculis asini damnauit XI .
Pythagorę Samii opiniones et sententię
XV .
Perfidia.
Arne patriam Athenas prodidit. Scylla patriam et patrem Nysum 14 VIII .
Nessus Deianiram
ab Hercule sibi commissam
comprimere uoluit VIIII .
Polinestor Polidorum
a Priamo sibi creditum occidit XIII .
Tarpeia uirgo patriam prodere uoluit Sabinis
XIIII .
Promissum.
Laomedon Ilio condita Apollini et Neptunno conditoribus aurum promissum denegauit. Ob hoc
Neptunnus agros eius undis obruit, Hesionen filiam marinę belluę obiicere coegit. Ipse autem
liberatori filię Herculi equos pollicitos dare noluit, sed ille expugnata Ilio raptam Hesionen
Thelamoni socio tradidit XI .
Peregrinatio.
Io in uaccam [uersa] 3 terras peragrauit Furiis agitata I .
Fratres missi quęsitum sororem Europam diuersas regiones peragrant III .
Item Ceres quęrens Proserpinam. Eandem Syrenes, cum in terra non inuenissent, impetrarunt, ut
in aues uersę quęrerent eam et in mari V .
Latonam errantem nulla recepit regio. In Lydia
sitienti aqua fuit interdictum VI .
Biblis fratrem fugientem sequens Venere
illicita ardens multa peragrauit IX .
Perseuerantia.
Agenor filios misit quesitum Europam filiam, hac lege, ne redirent nisi inuenta
III .
SENECA
Pax.
Liber de tranquillitate uitę 71 .
De tranquillitate animi 72 .
Secundum Democritum qui tranquille uolet uiuere 74 .
Vitę quietis appetitio, quam frustra in multis fuisse, ut in diuo Augusto, in Cicerone
78 .
Hortatur ad quietem uitę priuatę 81 .
Auxilia debilia firma consensus facit 85 .
Pacem cum omnibus habebis, bellum cum uitiis. Semper dissensio ab alio incipiat, a te
reconciliatio 87 .
Quomodo tuti simus a uulgo 6 .
Prouerbium.
Vetus prouerbium est: Gladiatorem in arena capere consilium. Hoc ad eas res pertinet,
quibus uisis melius consulitur quam auditis 8 .
Subula leonem excipis; ut illud: Contra gladiatorem ferula 34 .
Pudicicia.
Quę uiolatorem occidit 5 .
Quędam uirgo a pyratis capta ei prostituta uim inferentem occidit, absoluta petit
sacerdotium;
contradicitur 118, 119 .
Catone sedente puduit populum postulare sibi Florales iocos
nudandarum meretricum 98 .
Pietas.
Nihil est uenali misericordia turpius 11 .
Centurio Luculli Mithridatem non potuit occidere 14 .
Allatum ad se Pompei caput Cęsar fleuit 18 .
Liber ad Neronem de clementia. Non omnibus ignoscendum 19 .
Cęsaris clementia in ignoscendo 20 .
Nero: Vellem, inquit, nescire litteras etc. 22 .
Clementię diffinitio. Quod misericordi a uitium sit, non uirtus. Stoici negant sapientis
esse misereri. Clementia liberum arbitrium habet 23 .
Clementia est temperantia animi in potestate ulciscendi 85 .
Misericordia non causam, sed fortunam spectat 86 .
Pietas in patruum pauperem, deinde in patrem 116 .
Croesi filius mutus in periculo patris naturalia uocis impedimenta rupit, qui plusquam
quinquennio tacuerat 135 .
Allatum ad se Cęsar Pompei caput fleuit. Hoc ille propter filiam pręstitit 145 .
Pietatis pręcepta 47 .
Penitentia.
Aquę quę omnia immunda a se eiiciunt 99 .
De emendando animo 2 .
Intelligo non emendari me tantum, sed transfigurari. Argumentum est in melius translati
animi, quod uitia sua, quę adhuc ignorabat, uidet 3 .
De corrigendis et non inueterandis uitiis 10 .
Patientia.
Iniurias despiciens 20 .
Iniurię patiens 22 .
Patientia. Catonis patientia percussi ab imprudente. Magni animi est iniurias despicere.
Interrogatus quidam, quomodo in aula consenuerit: Iniurias, inquit, accipiendo et gratias
agendo de ipsis etc. de dissimulanda iniuria. Pastoris parientia. Patientia contra iratum 52 .
Socratem aiunt colapho percussum nihil amplius dixisse quam molestum esse quod nescirent
homines, quando cum galea prodire deberent 54 .
Patientia Philostrati tyranni erga conuitiatorem ebrium 54 .
Antigonus in eos qui de se obloquebantur, Philippus in Democratem, diuus Augustus in
Timagenem 55 .
Comparatio parientis ad feram immanem, quę lenta latratum canum respexit et ad scopulum,
cui irritus fluctus assultat 56 .
Diogenes erga se conspuentem. Alius a Lentulo pingui saliua resputus:
Affirmabo omnibus, Lentule, falli eos qui te negant os
habere 57 .
Patientia in aduersis. Patientia Mutii, Fabricii, Rutilii, Reguli, Socratis 58 .
Lacedemonii pueros flagellis ad patientiam durant. Demetrius omnia quę euenire possunt
se libenter offerens tanquam deo, quocunque duxerit, obtemperaturus. Contemnite paupertatem,
dolorem, fortunam 59 .
Fortis et patiens omnem temporum difficultatem sciet legem esse naturę 61 .
Fortis animi 62 .
Conuitiorum patiens. Patiens rupi in mari comparatur 63 .
Patientia Marcelli in exilio 96 .
De aduersitate ferenda. De patientia uel fortitudine. Nunciato naufragio Zeno noster,
cum omnia sua audiret submersa: Iubet, inquit, me fortuna expeditius philosophari 74 .
Patientia sapientis comparatur lapidi quem ferrum non cedit, et materię quam ignis non
consummit, et scopulis mare frangentibus. Stilphon philosophus,
cum rem familiamque hostis rapuisset, nihil se perdidisse dixit, quod omnia sua cum ipso
essent 71. Patiens iniuriarum 76, 77 .
Cato colaphis percussus 77 .
Socratis patientia. Libertas est animum supponere iniuriis 78 .
Feras difficilia, ut facilia leuius feras 86 .
Tormentorum patientia 128 .
Stilbon amissis omnibus nihil se amisisse putauit: Omnia, inquit, bona mea mecum sunt 4 .
Patientia Rutilii, Marcelli, Socratis, Mutii, Catonis 9 .
Ad omnia aduersa sapiens intrepidus 21 .
Sapiens in tormentis ridet 23 .
Epicurus in dolore uesicę et uentris patiens, et Mutius in manu urenda 24 .
Non sunt optanda mala, sed in malis patientia 24 .
Patiens iniurias nihil patitur, si cum illo est uirtus. Cato. Socrates. Regulus.
Academici. Vri, uulnerari, occidi, alligari iuuat, aliquando etiam libet 26, 27 .
Patiens in aduersis 29 .
Patientię pręparatio. Patientia morbi 30 .
Patientia doloris 31 .
Patientia morbi, doloris, paupertatis, exilii, mortis. Ista per se nec bona
nec mala, sed materia boni sunt 33 .
Sapiens artifex est domandi mala 36 .
Quomodo ad omne quod euenire potest firmandus est animus 41 .
Patientia Epicuri in dolore uentris et uesicę 42 .
Vicit ignem Mutius, crucem Regulus, uenenum Socrates, exilium Rutilius, mortem ferro
adactam Cato 48 .
Aduersa si
pręcogitentur, leuiora erunt. Optimum est pati quod
emendare non possis, et Deum, quo autore cuncta proueniunt, sine murmuratione
comitari 53 .
Paupertas
3 .
Socrates. Diogenes diuitias contempsit. Diogenes maior Alexandro, ut pote cui nec dare
quicquam nec eripere potuit 36 .
Vnus est sapiens cui omnia sunt nec ex difficili tuenda 43 .
Socrates amicis audientibus: Emissem, inquit, pallium, si nummos haberem 46 .
Fabricius paupertatis amator 58 .
Contemnite paupertatem, dolorem, fortunam 59 .
Demetrius Cynicus omnium pauperrimus, qui cum sibi interdixisset habere, interdixit et
poscere 61 .
Id egit rerum natura, ut ad beneuiuendum non magno apparatu opus esset 86 .
Corporis exigua desideria sunt: frigus submouere uult, alimentis famem ac sitim
extinguere. Quicquid extra concupiscitur, uitiis, non usibus laboratur 69 .
Dictator pauper Samnitum aurum contempsit. Cupiditati nihil est satis, naturę etiam
satis est paruum. Paupertatem nemo grauem sentit, nisi qui putat 70 .
Vnum fuisse Homero seruum, tres Platoni, nullum Zenoni, a quo coepit Stoicorum rigida ac
uirilis sapientia, satis constat. Pauper Agrippa, Attilius Regulus, Scipio 10 .
Paupertas eo minorum tormentorum, quo minorum damnorum est materia. Diogenes effecit,
nequid sibi eripi posset 73 .
Domus sapientis angusta etc. 77 .
Bonorum crimen est officiosus miser 85 .
Scipionis filię ob paupertatem a senatu dotatę 92 .
Elius Tubero et Fabricius. Paupertatis ignotum bonum. Phocion, Aristides,
Coruncanius 124 .
Pauper a diuite accusatur, defendit se 143 .
Non puto pauperem, cui, quantulumcunque superest, sat est. Laudat paupertatem . Magnę diuitię sunt lege naturę composita paupertas 2 .
Pauper tutus. Epicurus inquit: Si ad naturam uiues, nunquam eris pauper; si ad
opiniones, nunquam eris diues 6 .
Quomodo paupertas expediat ad philosophiam tendenti. Paupertatem suadet 7 .
Paupertas ostendit amicum 8 .
Diuitię sunt ad legem naturę composita paupertas 11 .
Pecuniam minorem habebis, nempe et modestiam 14 .
Demetrii paupertatem laudat 21 .
Paupertas non timenda 32 .
Quid sit paupertas 37 .
Fabricius diuitias imperator reiecit, censor notauit. Tubero paupertatem se dignam et
Capitolio iudicauit etc. 48 .
Is minimo eget mortalis qui minimum cupit. Quod uult habet, qui uelle quod satis est
potest 53 .
Verę diuitię sunt paruo esse contentum 55 .
Quantulumcunque est satis erit, si quicquid deerit, id a nobis petierimus. Pauper expers
periculorum. Nunquam parum est, quod satis est; nunquam satis est, quod multum est 59 .
Fabricius aurum oblatum recusauit, hostem a ueneno tutatus est, ut esset quem armis
uinceret 60 .
Multa quam superuacua essent, non intelleximus, nisi cum deesse coeperunt. Paupertas
nulli malum est, nisi repugnanti 62 .
Liber de paupertate. Paupertas lęta non est paupertas. Paupertas expedita est, cum
secura est. Si uis uacare animo, ut pauper sis, optes, aut pauperi similis. Aude opes
contemnere et te quoque dignum finge Deo. Nemo alius dignus Deo est, nisi qui opes contempsit.
Si uis scire quod nihil mali sit in paupertate, compara inter se multum pauperes et diuites
etc. 63 .
Peruersus.
Volunt homines ita pręceptum esse, ut uiuunt, non ita uiuere, ut preceptum est 87 .
Cęco similis qui errat et non admittit ducem 16 .
In eos qui in auditorium ueniunt non discendi, sed uoluptatis et otii causa 53 .
Partus.
Aqua Nilotica foecundiores foeminas facit 99 .
Natalium inquisitio uana per sydera 113 .
Poetę.
Cato. Cicero. Latronis Portii assiduitas in legendo scribendoque 4 .
Ouidius de mutando uersu admonitus aiebat deteriorem esse faciem, in qua aliquis
neuus non esset 5 .
Vinicius orator extemporaneus. Cuique suum dicendi genus 7 .
Magna et uaria res est eloquentia 8 .
Salustii laus in dicendo 17 .
Demetrium egregie laudat in moribus, in dicendo, in philosophia 44 .
Liberalia studia 71 .
Studia 72 .
Satis est paucis te auditoribus tradere quam errare per multos. XL milia librorum
Alexandrię arserunt 73 .
Publius tragicis comicisque uehementior ingeniis 74 .
Gręcus poeta ait: Aliquando et insanire iucundum est. Plato ait: Frustra poeticas fores
compos sui pepulit. Aristoteles: Nullum
magnum ingenium sine mixtura dementię fuit. Stoicos cęteris philosophis pręfert 75 .
Quęstionum inutilium cura. Quantum boni effecerunt qui sapientię et uirtutis exempla
litterarum monumentis commendarunt. Disputare cum Socrate licet, dubitare cum Carneade, cum
Epicuro quiescere. Hominis naturam cum Stoicis uincere, cum Cynicis excedere 80 .
Homerus. Virgilius 82 .
Transferendi studium et translatoris ingenium laudat. Studia in
eo litterarum commendat 83 .
Liber de studiis liberalibus. Quare sic dicta. Grammatici officium. De
Homero ait, cum omnium philosophorum sententias sequatur, non esse philosophum, cum ille inter
se dissideant. Quid prosint artes liberales. Philosophia naturalis 84 .
Plus scire uelle quam sit satis intemperantię genus est. Nimia subtilitas infesta
ueritati. IIII milia librorum Didymus grammaticus scripsit, in his multa superuacua.
Aristarcus. Apion grammaticus. Philosophorm diuersitas 85 .
Inter moralem et diuinam philosophiam 88 .
Studium litterarum. Philosophorum sectę 110 .
Deliberat Cicero, an permittente salutem Antonio orationes suas comburet 114, 115 .
Mors Ciceronis 115 .
Naso rogatus, ut quosdam uersus inconcinnos tolleret, respondit decentiorem esse faciem,
in qua aliquis neuus esset 125 .
Lucius Vinicius ex tempore causas agebat. De hoc eleganter dixit diuus Augustus: Ingenium
in numerato habet 128 .
Libri combusti in poenam autoris Scauri 143 .
Vricanus homo rusticulus, cum sibi duo uiri apparuissent in agro Reatino, qui Castor et
Pollux sunt nominati, satis instructus euasit 1 .
Philosophię dignitas. Philosophia non in uerbis, sed in operibus 6 .
Ad philosophiam hortatur, ita ut uerba probemus rebus. Magni uiri perirent, nisi eos
docti extulissent. Sic Epicurus Idomeneum, Cicero Atticum. Virgilius: Fortunati ambo, siquid
mea carmina possunt 8 .
Stoicorum philosophiam laudat 12 .
Captiosę disputationes superuacuę 15 .
Notat eos qui in tanta temporis egestate sophismatibus intendunt. Quid promittat
philosophia? Consilium. Quid te torques et maceras
in ea quęstione, quam utilius est contempsisse quam soluere
16 .
Ad philosophiam hortatur 18 .
Verborum inopia circa res exprimendas in philosophia. Genus ut animal, species ut homo.
Rursum homo genus est, Romanus species. Genus generale supra se nihil habet, hoc est ens.
Genus speciale corporalia et incorporalia etc. Idea. Idos 19 .
Quale dicendi genus pertinet ad philosophum. Non qui scit, sed qui facit bonum beatus
est 20 .
Quinti Sextii philosophi sermonem et dicendi uim commendat 22 .
Studendum philosophię sine intermissione, dimissis aliis 27 .
Discendum et in senectute 19 .
Queritur, quod multi corpora exerceant, ingenia pauci 32 .
Philosophia circumdata inexpugnabili muro. Ad leges dialecticę et ad illos artificii
ueternosissimi nodos 33 .
Acuta sunt ista quę dicis. Nihil est acutius arista. Quędam inutilia et inefficacia ipsa
subtilitas reddit 34 .
Quęstio inter Stoicos et Peripateticos, utrum sit aliquid bonum, quod non faciat hominem
bonum. Nodus Herculaneus 37 .
Quod artes liberales non perducant ad uirtutem, sed pręparent. Grammatica etc. Quod
Homerus non sit philosophus. Philosophia, scientia bonorum et malorum, consummat ac perficit
animum. Didymus grammaticus IIII milia librorum scripsit 38 .
Apionis grammatici in Homerum curiositas. Philosophii degenerantes. Quantum mali faciat
nimia subtilitas. Omnia in utramque partem disputari posse ex ęquo aiunt. Inter sapientiam et
philosophiam. Philosophię partes tres: moralis, naturalis, rationalis
39 .
Philosophię opus 40 .
Disputat superflua esse pręcepta philosophię cuiusque personę propria, sed ea tantum
satis esse quę hominem in uniuersum componunt 43 .
Decreta philosophię generalia sunt, pręcepta specialia 44 .
Philosophię officia 45 .
Fuit aliquando simplicior philosophia, ut pote inter minus peccantes 46 .
Ad philosophiam hortatur 51 .
Auditionem philosophorum lectionemque ad propositum beate uite trahendam 54 .
Sophismata, Latinę cauillationes, philosophum pręstare non possunt 55 .
Philosophia pręstabit, ut te nunquam peniteat tui 57 .
Pictor.
Parrhasius Olynthium senem torsit Prometheum expicturus 19 .
Picturam et statuariam non ponit inter liberales 84 .
Zeusis uuam et puerum pinxit, et aduolarunt aues etc. 147 .
Piscator.
Pisces de terra erruti. Geruli qui pisces uenales gerunt 98 .
Pugna inter delphinos et crocodrillos. Natura crocodrilli 101 .
Petitio.
Sic uiue cum hominibus tanquam Deus uideat, sic loquere cum Deo, tanquam homines audiant
4 .
Precibus et uotis non esse opus ait. Fac te, inquit, ipse felicem 12 .
Potentia 3 .
Confusam uitam et perturbatam potentes agunt; tantum metuunt, quantum nocent 52 .
Patria.
Calistratus, cum exularet, abominatus est uotum optantis, ut Atheniensibus
necessitas restituendi exules esset. Item Rutilius 43 .
Ciuis bonus 73 .
Lex a sexagesimo anno senatorem non citat 81 .
Patria mea totus hic est mundus 10 .
Magnanimi patria cęlo circumscribitur 51 .
Peccatum.
Peccati pudorem tollit peccantium multitudo 30 .
Multa sęculi flagitia enumerat 50 .
Vitiorum circa nos infestatio 78 .
In eos qui deorum uitia confingunt. Quid aliud est, inquit, uitia intendere quam autores
illis inscribere deos et dare morbo exemplo dignitatis excusatam licentiam? 80 .
Consuetudo peccandi multitudinem facit peccantium 85 .
Nihil interest, quo animo facias, quod fecisse uitiosum est. Nam facta cernuntur, animus
non uidetur 86 .
Peccandi duo sunt genera: alud ex proposito, aliud ex negligentia 87 .
Magna pars peccatorum tollitur, si peccatori testis assistit 4 .
Peiores morimur quam nascimur 9 .
Epicurus: Initium est salutis notitia peccati 11 .
De falsa excusatione peccantium 16 .
Duo sunt propter quę delinquimus: praua opinio et ad falsa procliuitas 43 .
Nulla ętas uacauit culpa 42 .
Quibus crimen uoluptati est. Omnes peccata dissimulant. Sceleris in scelere supplicium
est 48 .
Promissum quando non soluendum 35 .
Zeno pecuniam mutuo etiam indigno dedit, quia promiserat 36 .
Priusquam promittas, deliberes, et cum promiseris, facias. Prius si negaueris, fecisse
postea fallere est 87 .
Parsimoniam uitę sibi placuisse refert 71 .
Parsimonię pręcepta 73 .
Sera parsimonia in fundo est 2 .
Tuberonis frugalitas commendatur 47 .
Vita austerior non tantum superuacua, sed etiam necessaria contemnens 55 .
De parsimonia uictus 59 .
Peregrinatio multa hospitia habet, nullas amicicias 2 .
Non locorum mutatio, sed animi emendat hominem 11 .
Non multum peregrinatio eripit, quando amicos et absentes animo
amplectimur, quoties uolumus 18 .
Peregrinatio nocet sine animi curatione. Socrates querenti cuidam, quod nihil sibi
peregrinationes profuissent, respondisse ferunt: non immerito hoc tibi euenit. Tecum enim
peregrinabaris 51 .
Quid sit ambulatio, inter Cleantem et Chrysippum non conuenit 56 .
Passio animi. Peripatetici non tollunt sapienti affectus, sed temperant. Hoc Stoici
confutant 35 .
Vtrum satius sit modicos habere affectus an nullos. Stoici illos expellunt, Peripatetici
temperant 57 .
Pudor.
Turpia ne dixeris. Paulatim enim pudor rerum per uerba discutitur 87 .
Verecundia etiam senes tangit 4 .
Sylla ex uerecundia in iram prorumpebat, Pompeius mitior efficiebatur. Signa uerecundię
4 .
Perseuerantia.
Plus operis est in eo ut proposita custodias quam ut honesta proponas. Perseuerandum est
et assiduo studio robur addendum, donec bona mens sit, quod bona uoluntas est 6 .
Prouidentia.
Quare indigni regnent 35 .
Liber de prouidentia 59 .
Quis sit artifex mundi etc. 23 .
Prodigus.
Acilio Butę prętorio post patrimonium ingens consumptum Tyberius paupertatem confitenti;
Sero, inquit, experrectus es 61 .
PLATO
Pax.
Qui cęteris modestia pręstant, uitę tranquillitati student, pacis auidi etc. Huius autem
amoris excessus eneruat animos et effeminat.
Fortitudinis item excessus belli cupidos reddit 78, 79 .
Omnia communia 189, 204 .
Apud quos omnia communia fuere 208 .
Nihil in ciuitate concordia melius neque discordia peius 211 .
Disciplina studio dignissima, qua instituti uitam in pace agant 297 .
Prouerbium.
Quę pulchra sunt, et bis et ter repetenda esse 36 .
Ad bonorum hominum coenas boni homines et non inuitati proficiscuntur 150 .
Vinum et cum pueritia et sine pueritia ueridicum est 157 .
Pares cum paribus ueteri prouerbio iocundissime congregantur 160 .
Quę pulchra sunt, et bis et ter recte dici possunt 321 .
Colophonium suffragium 331; apud Strabonem in libro XIIII.
Pudicicia.
Apud Sophoclem poetam quidam interrogatus, quo nam pacto in Venereis se haberet, recte
respondit: Libentissime ista tanquam furiosum agrestemque dominum aufugi 190 .
Iccus Tarentinus Olympico pręstans certamine nullam Venerem cognouit. Item Chrison
Astylus et Diopompus. Felix qui uoluptatem uincit, contra qui uincitur. Greges ante tempus
procreandi caste uiuunt 302 .
Lex contra adulteros uel concubinarios 302 .
Pietas.
Zoroaster grammaticus: Si mentem ardentem ad opus pietatis intenderis, labile corpus
seruabis 405 .
Penitentia.
Aristodemus quidam Cydathenus exiguo corpore nudis semper pedibus ibat, qui maxime
Socratem amabat 150 .
Socrates per hyemem nihil uestium adiungens nudis pedibus per
glaciem facilius incędebat quam cum calceis alii 157 .
Penitentia ad Tartarum damnatorum efficax, si exorauerint eos, quos iniuria affecerunt
185 .
Miles nudo capite et pedibus incedęre assuescat 319 .
Palemon, quo die audiuit Xenocratem de pudicicia disputantem, subtraxit se
uoluptatibus. Diogenes quoque, cum audiret Antistenem disserentem de libertate
401 .
Patientia uulnerum. Patientia frigoris 269 .
Diogenes hyeme niues et glaciem, ęstate feruentes harenas calcabat ridens ac iocans.
Palemon Academicus rabidissimos canum morsus, dum sentiret, ne expalluit quidem.
Anaxarcus Abderites tunsus maleis, linguam etiam ipse mordicus pręcisam expuit
in tyrannum 401 .
Paupertas.
Vbi in coetu hominum nec inopia nec diuitię sunt, ibi iustissimi mores aderunt 276 .
Paupertatem non in diminutione pecuniarum, sed in acquirendi insatiabili cupiditate
consistere 286 .
Ne in ciuitate mendicus sit 318 .
Partus.
Quales oporteat esse obstetrices 49 .
Quare motu curandi pueri 293 .
De puerorum educatione. Sint nutrices robustę et plures 295 .
Grauidę tranquillam uitam agant nec uoluptatibus multis nec doloribus distrahantur 295 .
Poetę et philosophi.
Hipparcus, Pisistrati Philedonici filius, primus Homeri libros
Athenas inuexit et Anacreonta Teium missa naui quinquaginta remorum in urbem accersiuit.
Simonidem Chium apud se semper habuit in magno honore. Idem sapientię pręcepta ciuibus dedit
1 .
Philosophi officium. Quid sit philosoph ari? 2 .
Quę oportet philosophum discere 2 .
In sophistas 9 .
Tragedia unde sumpsit initium 19 .
Parmenides de uno rerum omnium principio 22 .
Poetici, id est diuini furoris species IIII.
Rhapsodus, id est recitator interpresque et cantor carminum 59 .
Poetę a Musis afflati. Ion de furore poetico 60 .
Quod poetę insignes non arte, sed diuino afflatu canunt 60, 61 .
Sophos, id est sapiens, solus Deus. Inter philosophum et sophistam 62 .
Sophista qui mores mercede tradit, uel sophista est artifex quęstus gratia contentiosus
63, 64 .
Sophistę 79 .
Dialectica 89 .
Poetę uel expellendi uel cogendi, ut de Deo honeste loquantur 118 .
Gorgias de rhetorica 119 .
Rhetoricam peritiam esse, non artem 122 .
Socrates qualis fuerit 157 .
Furor poeticus 161 .
Orator fit natura, doctrina, exercitatione 165 .
Ars dicendi 166 .
Poetę non sapientia faciunt quod faciunt, sed natura quadam ex diuina animi concitatione
168 .
Nolebat Socrates capitali iudicio absolui ea conditione, ne diuina inquirendo philosophetur 170 .
Quod philosophus pręter cęteros animum a commercio corporis segregat. Fabulę poetarum
abiiciendę, pręter eas quę ad uirtutem informant 197 .
Quis nuncupandus philosophus? Quis uerus philosophus dicendus 213 .
Philosophi proprium esse perpetuum ueritatis ipsius circa res ęternas amorem
214 .
Theologiam omnibus anteponit 220 .
Qualiter affectus esse debeat ad philosophię studium accessurus 224 .
Iam XXX annos nati dialecticas argumentationes degustent 224 .
Philosophi ad reipublicę gubernacula apti 224 .
Philosophi in studiis oblectatio, qua cętera contemnit 231 .
Quod poetę nequaquam sint in omnibus artibus eruditi et quod uirtutem magis laudare quam
exercere studeant 237 .
Poetę pictoribus similes. Voluptuosa Musa non acceptanda in ciuitate. Inter poesim
philosophiamque dissensio 238 .
Disciplina magis amplectenda, quę bonum a malo plenius discernat 240 .
Attica reqio ingeniis maxime accommodata 263 .
Qui rem aliquam statim in disputatione propositam uituperant aut laudant, delinquere mihi
uidentur 269 .
Diuinum poetarum genus est, diis agitur et sacros concinit hymnos 276 .
Poetam, quando in Musę tripode sedet, non esse mentis compotem 283 .
Poeta ne pręter honesta et iusta fingat 296 .
Poetas multos ediscendi studium iuuenibus periculosum assero 298 .
Poetas tragedos admittit, sed sine scena 298 .
Bonorum uirorum poemata etiam si minus musica sint, decantentur, cęterorum Musa
prohibeatur in ciuitate, etiam si Thamirę Orpheique hymnis suauior sit 308 .
Poetę comico uel iambicę musicęue melodię autori detrahere 318 .
Philosophi officium 328 .
Recta philosophia tam in republica quam priuata quid iustum sit, quid non, discernit 332 .
Firmitatem, fidem, sinceritatem ueram esse philosophiam existimo 337 .
Platonici actionem, quę ad terminum quendam per media transit, motum nominant. Si
tempore transit, temporalem motum, si momento, motum appellant ęternum 355 .
Inter essentiam et esse 357 .
Orpheus Musas esse dicit Iouis et Memorię filias 392 .
De philosophis, de poetis 401 .
Pictor.
Quid sit color 6 .
Quid sint colores. Purpureum ex rubro, albo nigroque 259 .
Perfidia.
Proditio 305 .
Petitio.
Petendum bonum 16 .
Poetę cuiusdam orationem laudat dicentis: Iuppiter rex, optima quidem nobis et
uouentibus et non
uouentibus tribue, mala autem poscentibus quoque abesse iube
17 .
De precibus et adoratione 241 .
Non esse precandum; ut uoluntatem nostram cuncta sequantur, sed ut prudentiam nostram
uoluntas, et ut mentem habeamus 277 .
Cauendum, ne mala quasi bona postulemus 296 .
Imprecatio parentum in filios 317 .
Omnibus in rebus et dicendis et cogitandia principium semper a diis est faciendum
336 .
Potentia.
Nempe arduum est ingentique laude dignum ut quis in magna peccandi licentia constitutus,
iustam transigat uitam 132 .
Magna potentia magnam affectat sapientiam 327, 330 .
Patria.
Themistocles Seriphio cuidam sibi per conttumeliam obiicienti, quod non propter se ipsum,
sed suam patriam tantam esset gloriam consecutus, ita respondit: Et quidem, si ipse Seriphius
essem, in eadem gloria uiuerem, tu uero, si Atheniensis, minime 190 .
Herus Pamphilus pro salute patrię in pręlio mortuus resurrexit 234 .
Quis erga ciuitatem et ciues optime se geret 285 .
Patriam ciues magis colant quam filii matrem 286 .
Pro pat ria, si necesse sit, mori paratus sis 291 .
Qui patrię ministrant, munera ne recipiant 321 .
Ei uiro, qui pręclarissima sibi patrięque affectat, nihil unquam nisi rectum pulchrumque
potest accidere 333 .
Peccatum.
Primo cauendum est, nequid in Deum aut uerbo aut opere aliquando peccemus, deinde nequid
aduersus diuinos homines 19 .
Nemo sine peccato 85 .
Peccanti, si lateat, nihil prodest, et si impune peccet, etiam obest 232 .
Peccatum hominis est, non fati 236 .
Inscitia maxima, quando quis sciens peccat 277 .
Qui peccati sui in alium causam refert. Peccatorum causa nimius
amor sui 285 .
Causę tres peccati: fragilitas, demon, usus. Tria remedia: penitentia, oratio, mali
consortii declinatio. Neminem fieri sponte malum 304 .
De his quę committuntur in rempublicam 305 .
Qui restitutus ab exilio iterum similiter peccauerit, perpetuo exulet 306 .
Promissum.
Fideiussor palam coram tribus testibus fideiubeat 321 .
Peregrinari non liceat priuato, priusquam XL annos natus fuerit 320 .
Quattuor peregrinorum genera: qui per mare negociantur, qui ad spectaculum ueniunt, qui
alio spectatum abeunt, qui publici alicuius negocii causa commeant 321 .
Passiones animi. Passiones qui superauerit, iuste uicturum, iniuste uero, qui ab his
fuerit superatus 255 .
Voluptas et dolor 258 .
Voluptas, dolor, audacia, metus, iracundia, spes, amor 259 .
Voluptas dolorque uehemens morbus animę grauissimus est 262 .
Sunt natura maxime humana uoluptates, dolores, cupiditates 285 .
Sępe nobiscum irascimur, dolemus, gestimus nulla causa prouocati. Vnde hoc? 402 .
Pudor.
Vbicunque pudor, ibi et timor 21 .
Pudor uel timor infamię 271 .
Pudore coguntur ciues recto uti, cum principem uiderint promptum in uoluptatibus
superandis legibusque obseruandis 334 .
Prouidentia.
Vniuersum agi et gubernari ordine quodam mentis et sapientię mirabilis 32 .
Prouidentia diuina 309, 310 .
Deus amat et prouidet. Contra Lucretium prouidentiam negantem 349 .
Purgatorium.
Ad Acherontem purgantur poenis et, cum purificati sunt, absoluuntur. Et tunc pro merito
benefactorum pręmia reportant 185 .
Lymbus, purgatorium 234 .
Nitrum purgatorium 258 .
Animam dicit redire in corpus ad purganda delicta 304. De his qui in purgatoriis
suppliciis sunt 442 .
DIONYSIVS HALICARNASEVS
Pax.
Hersilia, pacis inter Romanos et Sabinos autrix 44 .
Pręclara reconciliatio fit iniuriarum obliuione etc. 56 .
Pudicicia.
Virginibus Vestalibus ignis perpetui in tempio custodia commissa 50 .
Emilia, cum fasciam arę iniecisset, Vestam precata ignem amissum
recuperauit. Tucia accusata cribro aquam e fluminę haustam attulit et hoc
argumento se purgauit 51 .
Pinaria
deprehensa non casta 78 .
De Lucretia 102 .
Popinia Vestalis uiua defossa, corruptores occisi 223 .
Item Vrbinia 240 .
Paupertas.
Publius Valerius Publicola consul modico contentus et publica pecunia elatus 122 .
Quintius Cincinatus ab aratro uocatus ad consulatum 259 .
Iterum ad dictaturam, et talibus functus officiis ad solitam uitę tenuitatem rediit,
diuitias contemnens, cum ultro offerrentur 262 .
Partus.
Sua triginta porcos enixa. Vergilius: Triginta capitum foetus enixa iacebit 19 .
Perfidia.
Seruorum coniuratio Cassio Vulscellino et Verginio Ostricato consulibus 123 .
Pudor.
Qui nudabant corpora in ludis et quibus id pudori fuit 188 .
PROBLEMATA ALEXANDRI APHRODISEI
Partus.
Cur infantes editi quamprimum uagiunt 14 .
Cur grauidę citissant 24 .
Pudor.
Cur pudore offusi axillis sudorem emittunt et uultu rubescunt 11 .
Cur pudore suffusi oculos in terram demittunt 15 .
PROBLEMATA ARISTOTELIS
Prouerbium.
Mentam belli tempore neque edito neque serito 54 .
Auster desinere coepit de illo dicitur qui per momenta magis iritatur, quoniam auster ad
postremum solet excrescere. Vt cecias nubes, sic ille opes ad se trahens de
auaro dicitur. Solus enim uentorum cecias nubes ad se trahit 63 .
Pudicicia.
Nuditas pedum confert ad coercendam Venerem. Siccat enim atque refrigerat 34 .
Spadones, quia Venere abstinent, calui effici nequeunt 42 .
Pietas.
Iustius habetur mortuis quam uiuis opem ferre 66 .
Paupertas.
Cur apud bonos potius esse quam apud prauos consueuit paupertas 66 .
Poeta.
Maracus, ciuis Syracusanus, poeta, etiam pręstantior erat, dum mente alienaretur 68 .
Cur philosophum differre ab oratore putamus 69 .
Pudor.
Cur aures, quę omnium partium nostrę faciei maxime exangues sunt, rubore magis
afficiuntur, ubi nos pudor apprehenderit 70 .
Quam ob causam pudefactis aures summę rubescant, iratis oculi 71 .
PROBLEMATA PLVTARCHI
Pax.
Cur Termino deo nihil animatum immolant? Quia pacis custodem ab omni sanguine
incontaminatum esse oporteat 75 .
Pudicicia.
Liberos coram parentibus nudari nefas putant 77 .
Cur moris est, ut qui castimoniam colunt, leguminibus abstineant 81 .
Secundas nuptias improbat. Capellam tangere uel nominare sacerdoti nefas erat, eo quod
luxuriosum animal et olidum esset 82 .
Partus.
Ęgyptii fabulantur uultures omnes foeminas esse, et quemadmodum Zephiro
arbores, sic uultures euro grauidas effici 81 .
Poeta.
Herculi et Musis ara communis 79 .
Patria.
Qui in Cassopea bouem abigunt, a uiginibus comitantibus ad ipsos usque
fines continenter audiunt: Nunquam redeatis in patriam terram 84 .
AVLVS GELIVS
Prouerbium.
Mala ad se trahens ut cecias nubes 16 .
Inter os et offam 78 .
In lente fabulam 82 .
Prandium caninum 83 .
Vetus adagium est: Nihil cum fidibus graculo, nihil cum amaricino sui
121 .
Pudicicia.
Caia Taratia uel Suffecia, uirgo Vestalis, in honore habita 40 .
Alexander mulierem pulchram, hostis uxorem, uetuit in conspectum
suum
adduci, ut eam ne oculis quidem contingeert. Publius Affricanus
Superior egregia forma uirginem captam productam ad se patri inuiolatam reddidit. Quęri
potest, uter fuerit continentior? 40 .
Flamen Dialis tunicam intimam nisi in locis tectis non exuit, ne sub cęlo tanquam sub
oculis Iouis nudus sit 58 .
Virgines Milesię, cum suspendio uoluntario se perimerent, cessarunt id agere, edicto
deterritę, ut cum laqueo nudę efferantur; nuditatem, non mortem timuerunt 90 .
Gracchi pudicicia 90 .
Pietas.
Croesi filius diu mutus, cum hostis urbem cępisset, rupit uocem clamans, ne
rex Croesus occideretur 34 .
Patientia Socratis contra iurgia Xantippę uxoris 8 .
Palma arbor, si oneretur, aduersus pondus resurgit et sursum nititur 23 .
Patientia doloris in ęgrotante 70, 71 .
Fortitudo non penitus naturę repugnans, sed moderata 71 .
Panetii sententia, qua monet ad omnem casum nos paratos intentosque esse
oportere 82 .
Susque deque fers, id est equo animo 97 .
Feras, non culpes, quod uitari non potest 104 .
Furor fit lęsa sępius patientia 104 .
Patere et abstine 105 .
Paupertas.
Fabricius pauper aurum Samnitum contempsit 7 .
Pauperrimi Plautus et Neuius 22 .
Platonem tenui admodum pecunia familiari fuisse 26 .
Classici dicebantur primę tantum classis qui CXXV milibus ęris amplius ue censi erant.
Infra classem, secundę classis et cęterarum, qui minore summa ęris quam primi censebantur 47 .
Minus habendum esse, ut minus desit 52 .
Cato consularis et censorius: Vitio, inquit, mihi uertunt, qui a multa egeo; at ego
illis, quia nequeunt egere 80 .
In plebe Romana proletarii dicti qui pauperrimi erant, pauperiores
capitecensi 97 .
Partus.
Qualiter semen in utero ad hominem formandum coalescit 24 .
Temporis uarietas in puerperiis mulierum, id est mense VIII, IX, X, XI 26 .
Mater Affricani diu sterilis; cum ingentem anguem iuxta se cubantem
uidisset, non multo post concepisse dicitur et peperisse Publium Scipionem Affricanum 43 .
Vno partu quinque pueros enixa 56 .
Suadetur matri, ut suo non nutricum lacte natum alat.
Contra eas quę abortum procurant 68 .
Agrippę ab ęgro partu dicti. Huius periculi deprecandi gratia arę statutę duabus
Carmentibus: Postuertę ac Prosę. Item deus Vaticanus, penes quem uocis humanę initia, a uagitu
dictus 98 .
Quot filii Niobę 120 .
Poetę.
Neuii, Plauti, Pacuuii epitaphia 10 .
Siquid uerbum demas de oratione Platonis mutesue, de elegantia detraxeris, si de Lysię,
de sententia 12 .
Apud Vergilium uexasse et illaudatus 12 .
De Plauti comediis cognoscendis. Plautus in pistrino, Neuius in carcere
fabulas scriptitarunt 22 .
Vtrum Hesiodus Homero antiquior. De patria Homeri 24 .
Demosthenes Callistratum orantem cum audisset, Platonem reliquit 25 .
Plato tris Philolai Pithagorici libros decem milibus denarium mercatus
est. Aristoteles libros pauculos Speusippi philosophi post mortem eius emit talentis Atticis
tribus 26 .
Argumentum uitiosum, quod reciprocum est, Gręce dicitur ŕntistrejonta
. Exemplum Prothagore et Euathli discipuli 34 .
Neoptolemus Ennianus degustandum ex philosophia censet, non in eam ingurgitandum 37 .
Quantum differt historia ab annalibus 37 .
Soloecismus, imparilitas, stribiligo, soloecus idem est 38 .
Pisistratus tyrannus primus Athenis libros publice legendos prębuit. Xerxes Athenis
potitus omnem librorum copiam asportauit in Persas 42 .
In malos philosophos, et quantum operę in philosophia conterendum sit, maxime in ea quę non pertinet ad ueritatem 61 .
Philosophi Pyrrrhonii uel Scheptici semper incerti. Item
Academici 64 .
Seneca male notans Ennium et Tullium circa uocabuli usum 69 .
Poetę qui primum duri et acerbi, postea sunt mites et iocundi 74 .
Aristoteles per uini significationem Menedemum et Theophrastum sibi
successores delegit 74 .
Humanitas bonarum artium scientia. Humanus, id est eruditus 78 .
Senatus consultum de exigendis urbe philosophis et rhetoribus 90 .
De uita Euripidis poetę 92 .
De ętatibus historicorum Hellanici, Herodoti et Thucydidis. De comicis Latinis
Vulcacii Sedigiti iudicium 92 .
Cicero tres et uiginti annos natus causam pro Sexto Roscio dixit. Itidem
de Demosthene 93 .
Contra eos qui Ciceronem improprie
locutum ausi sunt dicere 99 .
Poetę nobiles ab ignobilibus in certamine comediarum uicti indigne 100 .
Quibus temporibus fuerint Solon, Homerus, Hesiodus, Pythagoras, Archilochus, Aeshilus,
Fabii, Empedocles, XII tabulę, Sophocles, Euripides, Hippocrates, Democritus, Socrates, a
Gallis Roma capta, Eudoxus, Aristoteles, Philippus rex, Plato, Demosthenes, Epicurus, Zeno;
item poetę Callimacus, Lucius Liuius, Quintus Ennius, Caius Neuius, Porcius Licinius, Marcus
Cato, Plautus, Diogenes, Carneades, Critolaus, Cecilius, Terentius, Pacuuius,
Accius, Lucillius 106 .
Diatriba, id est secta uel collegium disciplinę 111 .
Pictor.
Demetrius Rhodiis, cum eos obsideret, propter Prothogenis tabulam pepercit
94 .
Perfidia.
Thimocares, uel ut Quadrigarius ait Nicias, regem Pyrrhum promisit uenenis
necare 23 .
Malicia 47 .
Metii Suffecii Albani perfidi ę erga populum Romanum poena 118 .
Petitio.
Deprecor non solum precor signat, sed etiam detestor uel execror uel depello uel
abominor. Item abigo et amolior, uel prece adhibita uel quo alio modo. Catullus: Quibus
seruitutem meam miseria deprecor. Cicero: Claudii inuidiam Gracchi charitas deprecabatur.
Item: Auaritię ne crimina frugalitatis laude deprecetur 42 .
Pars beneficii est, quod petitur, si belle neges 104 .
Potentia.
Cui plus licet quam par est, plus uult quam licet 104 .
Peccatum.
Puniendis peccatis tres rationes attribuunt 41 .
Peccatum punitur primo castigandi atque emendandi gratia, tum ne contemnatur dignitas
eius qui lęsus est, tertio propter exemplum, ut cęteri deterreantur. Plato duas tantum
rationes assignat, primam scilicet et postremam 42 .
Peccatorem non excusari aliorum delicto similiter peccantium 60 .
Virum sapientem non peccaturum, etiam si peccasse eum dii atque homines ignoraturi
forent 72 .
Parsimonia antiquorum et leges sumptuarię 18 .
Parsimonia Gracchi in uictu 90 .
Passiones animi moderandas esse, contra eos qui apathi, id est impassibiles esse uideri
uolunt 116 .
Pudor sanguinem ab extra effudit, timor uero contrahit 113 .
In quadam parum pudica oratione Socratem operuisse palio caput aiunt 115 .
Prouidentia.
Chrisippus contra eos qui prouidentiam negauerunt 38 .
Quęstiones sophisticę et captiosę 108 .
Item 111 .
VITĘ PLVTARCHI
Pax.
Feciales, pacis custodes, controuersias uerbo sedabant 17 .
Perpennam peremit Pompeius, ne dissidium pareret in urbe; accusata multorum perfidia 33 .
Inter trancquillam uitam et gloriosam 61 .
Mars tyrannus, lex rex 101 .
Prouerbium.
Non sine Theseo de illis dicitur qui rem aliquam conficiunt non sine ope aliorum 4 .
Apii coronas sepulchris imponere mos fuit. Inde natum est prouerbium de illo qui
grauiter ęgrotat, ipsum apio indigere, id est morti proximum esse 99 .
Pedes, ut Pindarus inquit, Lydium currum sequi uidetur 13 .
Quis patrem laudabit nisi probi uel improbi liberi 116 .
Pudicicia.
Quod Spartę nemo esset adulter Geradas testatur 13 .
Vestalibus post XXX annum nubere licet. Sed quę id egerunt, aduersis rebus conflictatę
in moerore uixerunt. Viua defodiebatur, quę uirginitatem prodiderat 17 .
Tarquinię Vestali concessum ius ferendi testimonii, quod nulli foeminarum, et cum
nubendi potestas sibi oblata esset, maluit in uirginitate perseuerare 25 .
Sophocle uisi pueri formam laudante, Pericles, eius in prętura collega, ad illum ait
prętorem decere non solum manus, sed etiam oculos continentes habere 51 .
Scipionis continentia erga captiuam 75 .
Manlium Cato senatu mouit, quod pręsente filia osculatus esset uxorem, affirmans se
nunquam a sua, nisi cum aliquando tonaret, complexum 93 .
Cornelia uiduitatem colere quam Ptolomeo regi nubere maluit 113 .
Veronica et Monima, uxores Mithridatis pudicissinę 7 .
Agesilaus repressit osculum adoleecentis 29 .
Pompeius ex pellicibus Mithridatis nulli se miscuit 35 .
Tymoclia captiua stupratorem
dominum interemit 42 .
Alexander maiorem erga Persarum mulieres continentiam quam in uiros fortitudinem
declarauit 45 .
Cęsar suam uxorem ne suspitioni quidem obnoxiam oportere esse dixit 52 .
Portia audita Bruti, uiri sui, nece prunis haustis uitę finem fecit 84 .
Antigonus, cum audisset Philippum filium hospitio susceptum, ubi tres uirgines erant,
permutato domicilio occasionem sustulit inferendę iniurię 97 .
Democles morte uim Demetrii effugit 97 .
Apud Persas, qui currui appropinquat, in quo pellex regis uehitur, capite punitur
116 .
Pietas.
Caius Martius Coriolanus sola matris pietate motus, ut patrię parceret 39 .
Cęsar interfectores Pompei iugulauit. Viso eius capite oculos auertit et lachrymatus est
40 .
Iulię sororis pietas Lucium Cęsarem seruauit 105 .
Penitentia.
Phocion pedibus nudis incedens 59 .
Item Cato prętor nudis pedibus et sine toga ad rostra ueniens 69 .
Patientia.
Lycurgus ei qui sibi oculum erruerat, ad supplicium tradito nihil mali fecit, sed
ministro usus est 12 .
Puer a leonis catulo sub ueste cęlato, ne furtum proderet, laniari se
sustinuit usque ad necem 13 .
Scęuola dexteram deusit 27 .
Pericles conuitiatorem tacite tulit, et cum uesperi domum abiret, ille maledicendo
sequebatur. Vt uero domum se recępit, seruum iussit hominem cum lumine deducere,
quo ipse uellet 51 .
Dionysius Sicilia eiectus, cum interrogaretur, quid ex philosophia Platonis cępisset:
Fortunę, inquit, mutationem ęquo animo tolerare 98 .
Patientia doloris in Mario 133 .
In remittenda iniuria facilis Agesilaus 30 .
Regium est, inquit Alexander, a quibus male audias, eis magis benefacere 46 .
Phocion filio mandat, ne illatę sibi ab Atheniensibus iniurię reminiscatur 64 .
Artoxerxis patientia in calumniatorem 112 .
Platonis responsum, quo confudit calumnię delatorem 136 .
Paupertas.
Spartę seruari diuitiarum deum et cęcum et iacentem, ut picturam inanimatam atque
immobilem 12 .
Rogatus Lycurgus a ciuibus, quo pacto hostium impetum repellerent: Si pauperes
manseritis, inquit, et a contentionibus abesse studueritis 13 .
Themistocles Andrum appulsus argentum petiturus: Duos, inquit, ad uos deos affero uim
atque suasionem. At illi contra duos quoque apud se esse permagnos deos responderunt
paupertatem et impossibilitatem, a quibus se prohiberi illi pecuniam dare 43 .
Aristides se magis inopia gloriari posse dixit quam Callias opibus 90 .
Manius Curius paruo agello contentus 91 .
Inter inuite et sponte pauperem 96 .
Paulus Emilius, uir triumphalis, diuitias contempsit 101 .
Tubero uir magnę autoritatis, sed tenui patrimonio, ita ut XVI uiri ex eius familia cum
coniugibus et liberis unicas ędes habitarent, et eas quidem modicas humilesque 101 .
Lysandri, Lacedemonis regis, paupertas in morte patuit 121 .
Alexander philosophus inter Crassi familiares paupertatem coluit 19 .
Diogenes ab Alexandro interrogatus, siqua re egeret, a sole sibi, ut secederet, iussit
42 .
Phocion pauper aurum contempsit 61 .
Dona noluit accipere, et cum, ut accipiendo ea filio prospiceret, suaderent: Si bonus
erit, inouit, satis illi erit agellus qui et mihi, sin malus, ne dona quidem ista, satis erunt
63 .
Prodigus.
Cato in eum qui maternum fundum ad mare uendiderat, se mirari dixit, quod ipse plus quam
mare potuisset. Nam quem uix pontus alluebat, iste, inquit, agrum facile absorbuit 92 .
Demades diues et prodigus 63 .
Partus.
Mulieres, ut foecundę fierent, cultro Lupercis feriendę occurrebant 8 .
In secundo 57 .
Poetę.
Lysander Cherilum poetam a suo latere non dimisit, res suas gestas ab ipso
describi uolens. Antilocho pro paucis uersibus pyleum impleuit argento.
Antimachus et Niceratus certatim de illo carmina ediderunt, sed cum ille Nicerato coronam
donasset, Antimachus suam poesim deleuit dolore percitus 119 .
Aristotelis et Theophrasti opera 125 .
Eumenes apud Alexandrum archigrammateus, id est scribarum
princeps 139 .
Homerus Chii natus, Smirnę defunctus 142 .
Quid seruandum in historia 1 .
Vicit Sophocles poeta. Eschilus uictus relictis Athenis in Siciliam concessit 2 .
Philosophi ob scientiam male accepti 18 .
Alexander malle se disciplina
singulari pręstare dixit quam potestate 41 .
Arculam Darii preciosissimam custodię Illiadis Homeri deputauit 44 .
Demades prępositus Demostheni in dicendo 85 .
Plato poeticę quoque studiosus. Sed ubi Socratem audiuit, philosophiam secutus, carmina
quę ędiderat, combussit 135 .
Aristoteles octo 135 .
Plato Aristoteli pręlatus 137 .
De Theophrasto et Menedemo iudicium Aristotelis 139 .
Pictor.
Agatharchi celebritatem in pingendo Zeuzis non probauit, quod se longum
tempus in opere pingendo insumere diceret 52 .
Polignotus gratis porticum pinxit 1 .
Agesilaus neque pingi neque fingi uoluit 30 .
Picturę Prothogenis pepercit Demetrius, cum Rhodum obsideret 97 .
Apelles, Melantus 118 .
Plato pinxit 135 .
Perfidia.
Antigonus inquit se proditores, dum produnt, amare, ubi prodiderunt, odisse 7 .
Faleriorum ludi magister proditionis reus, a pueris quos prodiderat, poenam tulit 46 .
Andromachus, perfidissimus dux itineris Crasso apud Parthos 24 .
Terentii perfidia in Pompeium, et Pompei industria ad cauendum 30 .
Proditores in uenenda patria se ipsos prius uenumdare 87 .
Petitio.
Bochoris iudicium: Teognides meretrix adolescentem cui somniauerat cum ipsa
rem se habere pecuniam petebat. Bochoris iussit afferri, quantum peteret. Ea pecunia ostensa
tantum mulieri et iuueni restituta: Tu, inquit, mulier, imaginem tecum refer pecunię, sicut
iste somniando amplexus est tui imaginem 98 .
Potentia.
Tres Romę potentissimi: Cesar, Pompeius, Crassus 20, 22 .
Patrię tyrannidem affectantem fratrem Thimophanem Timoleon interfici fecit,
quem prius capitis sui periculo ex hostibus eripuerat 97 .
Sertorius malle se Romę ignobilissimum ciuem quam exulem, omnium aliarum ciuitatum
imperatorem nuncupari 144 .
Agesilaus nullum periculum neque laborem pro patria recusans 29 .
Cato pro republica adiuturum Pompeium publice, etiam si nolit, priuatim, si uelit 69 .
Tullius primus pater patrię 88 .
Parsimonia.
Ex lege Lycurgi Lacedemone non licebat culmen domus nisi securi et ianuas serra laboratis
habere 12 .
Parsimonia ueterum 96 .
Pudor.
Cato se magis adolescentibus delectari dixit, quorum uultus rubore prius quam pallore
perfunderetur 92 .
Athenienses litteras ad Philippum missas interceperunt, aliis epistulis lectis eam quę
Olympiadis uxoris erat illibatam atque obsignatam ad eum miserunt 97 .
Periculum.
Trium rerum se penitere dixit Cato, inter quas, quod aliquo naui transmisisset, quo
pedestri itinere sibi proficisci licuisset 92 .
Periculum absque causa subire temerarium esse 27 .
Alexander ad Hamonem pergens per arenas, quibus Cambysis exercitus quinquaginta milium hominum obrutus periit 44 .
Senex periculi intrepidus 52 .
LACTANTIVS FIRMIANVS
Pudicicia.
Foeminarum pudicissima Fauna 25 .
Quis sit continentię uel incontinentię fructus 143 .
Pudicicia 144 .
Pietas.
Contra Zenonem qui misericordiam inter uitia et morbos ponit 69 .
Vbi sit uera pietas 107 .
Quod philosophi uera caruerunt humanitate, eam inter morbos animi ponentes 134 .
Quę materia sit in Deo miserationis, gratię uel irę 180 .
Deus patientissimus 182 .
Penitentia per circumcisionem et per carnis suillę interdictum significata 80 .
Agere penitentiam nihil aliud est quam profiteri et affirmare se ulterius non peccaturum
134 .
De penitentia et fructu eius et conscientię stimulis 145 .
Patientia.
Sapiens et in tormentis beatus 72 .
Malorum sęuitia in seruos Christi 106 .
Quibus tormentis martyres affecti et quare 108 .
Patientia martyrum 109, 110 .
Cur Deus cultores suos non tuetur a persecutoribus 118 .
Patientia 138 .
Patientia uirtus 139 .
Paupertatis commendatio 133 .
Prodigus quomodo non peccet, sed meretur 137 .
Partus.
Quod homo non sit hominis genitor, sed minister gener ationis 114 .
De membris conceptionis et ipsius conceptus physica ratione 196 .
Poetę officium 11 .
Stoici.figmenta poetarum ad physicam transferunt rationem 14 .
Contra philosophos quod nescierunt ueritatem 49 .
Inanis gentiliter philosophantium occupatio 50 .
Ex quibus rebus philosophia con stet. Autor Achademię. Solam opinionem
esse in philosophia gentilium 50 .
Zeno et Socrates philosophiam sustulerunt de medio 51 .
Assistatum philosophię genus, id est inconstans 52 .
De philosophia morali 53 .
Logicam philosophi amque non desiderat diuina traditio, sed ethicam etc. contra
philosophiam 59 .
Contra philosophiam. Pythagoras primus se philosophum nominauit. Thales primus de rerum
natura disputauit 60 .
In philosophos et quę uera philosophia sit 61 .
Quando coepit philosophia 62 .
Doctrina Epicuri 63 .
Pithagorici et Stoici contrario errore dessipiunt 65 .
De minoribus philosophis circa rerum contemptum 69 .
Contra philosophiam. Qui ex seruis philosoph i 70 .
Quod philosophi sępe recte pręcipiunt. Quomodo autem suis inuicem gladiis pereunt 71 .
Contra philosophos 74 .
De falsa diffinitione philosophię 124 .
Scientia 124 .
Quę causa errorum philosophis fuit 148 .
Perfidia.
Eductus Israel ex Ęgypto ingratus bouis caput formauit in memoriam Apis, dei Ęgyptiorum
79 .
Contra eos qui Christum magum esse dixerunt 101 .
Quod Lactantius perfidorum impietate motus ad scribendum de uera religione se contulerit
102 .
Omnia mala ex eo proueniunt, quod plures dii coluntur 105 .
De impia iniquorum pietate, et quod cultores deorum boni et iusti esse non possunt 107 .
Quod stultum sit simulachra ut Deum colere 110 .
Quod ignoratio ueri Dei multorum errorum causa sit 114 .
In eos qui deos colunt et non audent ratione contendere 115 .
Quod hostes suos adorant, quorum cultum philosoph i destruunt 117 .
In uia erroris species sapientię et uirtutis 126 .
Quam inanis cultus deorum 153 .
Petitio.
Quomodo laudandus et orandus Deus 147 .
Potentia 148 .
Patria.
Patrię commoda 126 .
Peccatum.
De primorum parentum culpa et poena 43 .
Vnde ad hominem peccata perueniant 179 .
Parsimonia qualiter uitium esse possit 137 .
Passio Christi 81 .
De eadem quomodo summam uirtutem contineat et ueram sapientiam et ueritatem 86 .
Dixerunt eum esse Legis destructorem 86 .
Quę causa et quis ordo passionis. Quibus pręnunciata oraculis 88 .
A regno Dauid usque ad crucem Christi mille anni 90 .
De miraculis in passione. De sepultura et resurrectione 90 .
Quare expers culpę subire uoluit poenam 93 .
De mysterio crucis et significatione eorum quę geseit aut pertulit. Christus
pręfiguratus in immolatione agni 94 .
De potentia signi crucis et inuocationis Crucifixi 96 .
Prouidentia contra philosophos 2 .
Mundum Dei prodentia gubernari 149, 150 .
Quod omnis res, etiam que uidetur mala, ad aliquem usum facta est 150 .
Quod Deus administrat mundum et regit hominum actus 180 .
De prouidentia circa hominis fabricam 191 .
LAERTIVS
Pax.
Heraclitus dicebat iniuriam extinguere oportet magis quam ardentem rogum plebemque pro
lege non secus ac pro muro pugnare 89 .
Vita nostra neque stultitia neque glorię uanitate opus habet, sed solum tranquille ac
secure uiuere 105 .
Pudicia.
Xenocratem Phyrne cum frustra tentasset in eodem decubans lecto, discedens
percunctantibus se non a uiro, sed a statua exire dixit 39 .
Pietas.
Aristoteles, cum sibi probro daretur, quod nequam homini misericorditer tulisset opem:
Non, inquit, mores miseratus sum, sed hominem 46 .
Xenophanes Pythagoram sugillat dicens, cum uidisset aliquando canem cędi, miseratus
ait: Desine hunc cędere. Est enim chari sodalis anima, quam eius ex uerbis agnoui 84 .
Penitentia.
Cleantes sępe, cum foderet se ipsum, increpabat. Quem audiens Aristoteles: Quem, inquit,
obiurgas? Et ille ridens inquit: Senem canum, excordem, amentem 78 .
Patientia.
Chilo indignanti fratri, quod ephorus ipse non fieret, cum ille fuisset: Ego, inquit,
pati iniurias scio, non tu 9 .
Difficile esse dixit iniurias tolerare 10 .
Bias interrogatus, quid nam esset difficile: Ferre, inquit, fortiter mutationem rerum
in deterius 11 .
Socrates, cum fuisset a quodam calce percussus, admirantibus illius tolerantiam dixit:
Quid enim, si me asinus calce impetisset, num illi diem dixissem 18 .
Aristippus consputus a Dionysio modice tulit eam iniuriam, cum quidam ęgre ferret.
Piscatores, inquit, ut gobium capiant, mari patiuntur aspergi, et ego, ut balenum accipiam,
non patiar excreatione aspergi 22 .
Polemon a cane lacessitus, dum ille suram discerperet, ne expalluit quidem 40 .
Diogenes ęstate se in feruida arena uolutabat, hyeme uero statuas niue perfusas
complectebatur se ipsum ad laborum tolerantiam exercens 55 .
Nudis pedibus calcabat niues 56 .
Ad eum qui se trabe concusserat ac postmodum dicebat.caue.: Num, inquit, iterum me
ferire uis 57 .
Colaphum a quopiam accipiens: Hercules, inquit, cuiusmodi me latebat res, quod aperto
pergerem capite 57 .
Interrogatus, quidnam uellet, ut colaphum acciperet: Galeam, inquit 58 .
Rogatus, quid ex philosophia lucratus esset: Etsi nihil aliud, inquit, uel hoc ipsum
quod ad omnem fortunam pręparatus sum 59 .
Zeno interrogatus, quo nam esset animo aduersus maledicta, dixit ueluti legatus absque
responso remittatur. Erat patientissimus et simplicissimi uictus, nec frigore nec morbo
uictus 65 .
Cleantes, cum a condiscipulis obiurgaretur, tolerabat, et cum di[Sosisteo poeta]1
ceretur asinus, non abnuebat dicens solum se ferre posse Zenonis sarcinas. A Sositheo poeta
lacessitus patienter tulit dicens indecens esse Liberum patrem atque Herculem a poetis illudi
nec irasci, se autem leui maledicto indignari 78 .
Zeno Eleates a tyranno comprehensus ciues palam in eum exhortatus est, deinde pręcisa
dentibus lingua illum conspuit, mox ciues facto
impetu lapidibus obruerunt 91 .
Anaxarchus a Nicocreonte, Cypri tyranno, comprehensus et in saxum concauum coniectus,
cum maleis cederetur: Tunde, tunde, inquit, Anaxarchi uasculum. Nam Anaxarcum nihil teris.
Iubente illo pręcidi linguam, fama est pręcisam mordicus in eius faciem conspuisse 94 .
Pyrrho, cum se inuadentem canem repulisset, incusanti cuidam: Perdifficile, inquit, est
hominem penitus exuere 95 .
Idem sectiones et cauteria sibi ulceris cuiusdam causa adhibita tam constanter tulisse,
ut ora, ne contraxerit quidem 95 .
Praylus a Troade tam constanti animo fuit, ut pateretur se iniuste ueluti proditorem
cruciari, ciues ne uerbo quidem supplici exorans 98 .
Sapiens et in tormentis felix 108 .
Pauper.
Socrates, cum eorum quę publice uenduntur multitudinem intueretur, secum ista uoluebat:
Quam multis ipse non egeo. Argentum et purpuram et cętera id genus tragedis potius quam usui
uitę necessaria dicebat. Eum diis maxime propinquum qui minimis egeat 18 .
Ęschines ad Socratem: Pauper sum, inquit, et aliud habeo nihil. Me ipsum autem tibi do.
An uero, respondit, non animaduertis, quam mihi maxima tradis? 19 .
Cum disruptam pallii sui partem uertisset Antisthenes et spectandam omnibus dedisset:
Aspicio, inquit, per scissuram pallii tuam uanitatem 19 .
Aiunt Eschini dixisse Socratem, cum premeretur inopia, ut a se ipso usuras exigeret,
sibi subducendo cibaria 22 .
Paupertas Diogenis ab assentatione aliena contra Aristippum 22 .
Xenocrates missa sibi ab Alexandro pecuniarum copia minimum quid accepit, reliqua
remisit. Ab Antipatro missam noluit accipere. Corona aurea donatus eam ante Mercurium
deposuit. Philippi munera spreuit 39 .
Diogenes se ad uictum simplicem contulit, conspecto mure discurrente qui neque cubiculum
inquireret neque tenebras uereretur neque aliquid ad uescendum appeteret etc. 55 .
Ferunnt Alexandrum dixisse: Si Alexander non fuissem, Diogenes esse uellem 56 .
Diogenes intuitus puerum concaua bibentem manu cotylam pera productam abiecit dicens:
Puer me uilitate superauit.
Proiecit et catinum, cum uidisset puerum uasculo
perfracto concauo pane lenticulam suscipientem. Solebat dicere imprecationes tragicas sibi
occurrisse; esse enim sine domo, sine civitate, priuatum patria, pauperem, pallantem, uictum
in dies habentem 57 .
Muribus ad ipsius mensam surrepentibus: Ecce, inquit, et Diogenes parasitos nutrit 57 .
Consulentibus, ut fugitiuum requireret seruum: Ridiculum, inquit, est, si Manes absque
Diogene uiuat, Diogenes absque Mane non possit. Intuitus illum Plato lauantem olera, accedens
silenter illi dixit: Si Dionysio obsecutus esses, olera profecto non lauisses; illumque ad
aurem item respondisse: Et tu, si lauares olera, Dionysio non esses obsecutus 58 .
Crates: Hęc habeo, inquit, quę didici et quę curaui, et quę me diuę docuerunt munera
Musę; quodque ex philosophia fuisset adeptus lupinorum chenicem et nullius rei curam 61 .
Placet Cynicis simplex uictus etc. 63 .
Quid sit indigentia 73 .
Cleantes pauper noctu operam locabat hauriendę ad hortos irrigandos aquę. Inerdiu autem
studiis litterarum incumbebat 77 .
Cleantes gaudens in paupertate coactam aliquando stipem in medium intulit dicens:
Cleantes Cleantem alium posset nutrire, si uellet. Suam inopiam diuitum opibus pręferens
dicebat: Dum illi pila ludunt, ego duram humum exerceo 78 .
Aiunt illum, quę a Zenone audierat, testę boumque ossibus inscribere solitum, cum
pecuniis careret, quibus chartas emere posset 78 .
Eudoxus inter paupertatis angustias discendi studio flagrans 87 .
Democritus in summa inopia uixit 92 .
Prodigus.
Bion ad eum qui fundos uorauerat: Terra, inquit, Amphiaraum absorbuit, sed terram tu
43 .
Peruersus.
Diogenes, qui recta dicerent nec facerent, eos cytharę similes esse aiebat; et hanc enim
nihil audire neque sentire. Intuens insipientem aptare psalterium: Non erubescis, inquit, qui
sonos ligno aptes, animum ad uitam non componas. Dicenti sibi cuipiam: Idoneus ad
philosophiam non sum. Quid ergo, inquit, uiuis, si, ut bene uiuas, nulla tibi cura est 59 .
Partus.
Hominis semen, quod emittit homo, una cum humido animę commisceri. Foeminę semen
infoecundum esse 77 .
Semen esse cerebri stillam etc. 83 .
Quędam animalia absque coitu gigni 96 .
Poeta.
Philosophię origo. Gymnosophistę. Druidę. Chaldei. Magi 3 , 4 .
Qui nihil scripsere 4 .
Chilo peritos ab imperitis bona spe differre dixit 10 .
Socrates dicebat et unicum bonum esse scientiam et malum inscitiam 19 .
Rogatus Aristippus, quo differant docti ab indoctis: Quo, inquit, domiti equi ab
indomitis. Melius esse dicebat mendicum euadere quam imperitum. Non qui plurima, sed qui
utilia legerunt eruditi habendi 22 .
Qui liberalibus imbuti philosophiam negligunt, similes sunt procis Penelopes uel Vlixi
ad inferna descendenti 23 .
Physicen omittunt, ut quę comprehendi non possit 24 .
Menedemus aspernatur dialecticę legem, cum liceat uti certioribus argumentis 28 .
Plato exusit poemata, cum audisset Socratem 30 .
Idem tres libros Pythagorę sibi emi iussit centum minis 30 .
Dialogi a quibus primum scripti 33 .
Dogmatista 34 .
Argumentum quod dicitur inductio 34 .
Eorum quę sunt diuidua et indiuidua. Similia et dissimilia. Item alia per se, alia ad
aliquid 38 .
Xenocrates hebes et tardus ingenio. De illo et Aristotelle Plato alterum calcaribus,
alterum freno egere dixit. Item: Cui equo quem asinum iungo. Xenocrates ad eum qui neque
musica neque geometria neque astronomia instructus ludum suum frequentare cupiebat: Perge,
inquit; adminiculis enim philosophię cares. Alii sic dixisse ferunt: Apud me enim uellus non
mollitur 39 .
Arcesilaus adeo Homeri studiosus fuit, ut semper ante somnum de illo aliquid legeret,
et mane cum surgeret 41 .
Pindarus implens uocem et uerborum exuberans 41 .
Aristoteles discipulis dicere solebat: Aspectus quidem a continenti aere lumen accipit,
animus autem a disciplinis liberalibus. Studiorum liberalium amaras radices, fructus autem
dulces esse asserebat 46 .
Ferunt Diogenem ita statuisse, ut Aristotelem appellaret donum formę, Socratem modici
temporis tyrannidem, Platonem naturę priuilegium, Theophrastum tacitam deceptionem,
Theocritum eburneum detrimentum, Carneadem
regnum solitarium. Aristoteles rogatus, quo differrent
docti ab indoctis: Quo, inquit, uiuentes a mortuis. Disciplinam optimum dicebat esse uiaticum
ad senectutem. Eruditionem inter prospera esse ornamentum, inter aduersa refugium. Rogatus,
quid ex philosophia lucratus fuisset: Hoc, inquit, ut iniussus ea faciam, quę plerique per
legum metum operantur 47 .
Philosophię ratio duplex: practîce et theoretice 47 .
Speculatiuum genus semper prętulit. Liberales disciplinas ad apprehensionem uirtutis
multum conferre sensit 48 .
Antisthenes Cynicam prior sectam incohauit princepsque in ea fuit 54 .
Rogatus, quid nam ex philosophia lucratus esset: Mecum, ait, colloqui posse 54 .
Habitus philosophi 55 .
Diogenes disciplinam iuuenibue quidem sobrietatem, senioribus solatium, pauperibus
diuitiae, diuitibus ornatum esse dixit 50 .
Musicę et geometrię et astronomię cęterorumque similium fuisse negligentem, ueluti
inutilium et quę minime fuissent necessaria 60 .
Crates dicebat tam diu philosophandum, quo ad uideantur duces nobiles esse asinarii 61 .
Metrocles libros suos combussit 62 .
Cynici moralem dumtaxat philosophiam recipiunt 62 .
Societas quędam est inter Cynicos et Stoicos, et cynismum dixere breuem uiam. Zenon,
cum oraculum consuluisset, quo pacto optime uiuere posset, respondisse deum: Si mortuis
colore concors esset. Quod ille cum intellexisset, se ad legendos antiquorum libros magno
contulisse studio 63 .
Stoici unde dicti 63 .
Zeno: Liberali ac nobili ingenio si adiiciatur modica exercitatio neque desit
pręceptoris copia, mature ad perfectam euadit uirtutis frugem 64 .
Dicebat ad perceptionem disciplinarum nihil esse alienius poetica nulliusque nos rei
maiorem inopiam perpeti quam temporis. Tanto discendi studio tenebatur, ut pręceptori
poscenti centum ducenta dederit 65 .
Dogmata Stoicorum. Philosophię ratio tripartita. Philosophiam animanti similem dicunt:
ossibus ac neruis logicen, carnibus ethicen, animę physicen assimulantes 66 .
Philosophię partes duę, rhetoricę partes III. Silogismi. Dialectica. Dogmata Stoicorum
67 .
Philosophię moralis diuisio 70 .
Disciplinę liberales 74 .
Aristo naturalem ac rationalem locum sustulit dicens, alium quidem esse supra nos,
alium nihil ad nos; solam moralem ad nos pertinere. Similes autem dicebat rationes
dialecticas araneorum telis, quę et siquid artificiosum iudicare uideantur, inutiles sunt
77 .
Cleantes dicebat Peripateticos idem fere pati quod lyrę, quę cum bene sonent, se ipsas
tamen non audiunt 78 .
Comprehensibilem phantasiam differre a probabili 78 .
Chrysippus dialectica insignis 79 .
Siquis tollat de Chrysippi libris quę aliena sunt apposita, uacua illi charta
relinqueretur 79 .
Eius sophismata 79 .
Pyrthagoram ideo sic appellatum, quod uera Pythio non minus loqueretur 82 .
Dialecticę inuentor Zeno 84 .
Heraclitus de industria librum obscurius scripsit, ut solum eruditi illum legerent, ne
passim lectus contemptui esset 89 .
Philosophia duplex: alia secundum ueritatem, alia secundum opinionem 91 .
Zenonem Eleatem inuentorem dialecticę fuisse Aristoteles autor est 91 .
Philosophum quinque certaminum uictori esse similem 92 .
Democritus, Diocosmum suum cum legisset, quingentis talentis honoratus est 93 .
Timon ab Arato rogatus, quo pacto quispiam Homeri poema sine menda consequi posset,
respondit, si antiqua legat exemplaria, non ea, quę nuper emendata sunt 98 .
Philosophis singulis ab Epicuro cognomina indita 99 .
Epicurum philosophari coepisse anno ętatis XII scholam habere XXXII 100 .
Chrysippus parasitus librorum dictus. Nam siquid Epicurus scriberet, tantundem scribere
et ipse contendebat 104 .
Philosophię partes III: canonica, physica, ethica 104 .
Scientię beatitudinem ex cęlestibus corporibus huc cecidisse 105 .
Et iuueni et seni philosophandum 108 .
Pictor.
Plato picturę studiosus 30 .
Petitio.
Bias nauigabat cum impiis aliquando, et cum orta tempestate nauis quateretur fluctibus
illique deos inuocarent: Silete, inquit, ne uos hinc illi nauigare sentiant 11 .
Aristippus orans pro amico Dionysium cum repelleretur, ad pedes corruit. Id factum cum
argueret quispiam: Non ego, inquit, in culpa sum, sed
Dionysius qui aures habet in pedibus 23 .
Bion orante se uerboso quodam ut sibi opem fer ret: Satis, inquit, tibi faciam, si qui
precentur pro te ad me miseris, ipse autem non ueneris 43 .
Pythagoras non permittit quenquam pro se orare, quod ignoret, quid sibi expediat 81 .
Potentia.
Fortem mansuetum esse oportere, ut proximi non tam metuant quam reuereantur 10 .
Principatum uiros declarare 10 .
Potentia in IIII species diuiditur: prima constat animo, secunda corpore, tertia
exercitu et pecuniis, quarta in faciendo ac patiendo 37 .
Patria.
Anacharsis exprobranti sibi Attico, quod Scita esset: At mihi quidem, ait, probro est
patria, sed patrię tu 14 .
Anaxagoras sibi maxime patriam curę esse, digitum tollens et cęlum sibi patriam esse
designans 16 .
Theodorus probabile decebat prudentem uirum non se ipsum pro patria periculis exponere;
neque enim pro insipientium commodis amittendam esse prudentiam esseque patriam mundum 25 .
Ferunt Menedemum ad Antigonum profectum, et cum, ut patriam e seruitute eriperet, illum
inducere non posset, septem dies totos cibo abstinuisse atque ex animi dolore uita excessisse
29 .
Aristoteles glorianti cuidam, quod magnę esset urbis ciuis: Noli, inquit, hoc
attendere, sed an dignus sis magna et illustri patria, inspice 47 .
Antisthenes Atheniensibus, quod indigenę essent, gloriantibus exprobrans dicebat illos
cocleis nihilo nobiliores 54 .
Crates Thebanus Alexandro rogante, num uellet restitui ac refici patriam suam: Quid,
ait, opus est? Rursus enim fortassis Alexander eam alius diruet 62 .
Xenophilus Pythagoricus interrogatus, quo pacto optime filii erudirentur, ait: si ex
bene instituta ciuitate nati essent 82 .
Pythagoras: Pręstat interdum ad patriam curas cogitationesque conuertere 84 .
Peccatum.
Cyrenaici eorum peccata ueniam dicunt promereri, qui irrationabiliter agere cuncta
uiderentur. Neque enim sponte peccare, sed aliqua
perturbatione coactos 24 .
Nihil turpe natura esse, sed opinione 25 .
Possibile non esse inueniri, qui lapsus non sit, sed uelut in malo Punico granum
aliquid putidum esse 61 .
Menedemus sumpto Furię habitu circuibat dicens speculatorem se ex inferno uenisse
peccantium, ut iterato descendens hęc renuntiaret quę uidisset 62 .
Peccata paria existimant Stoici 73 .
Promissum.
Chilo dixit sponsioni non deesse iacturam 10 .
Sponsioni adiacet damnum 95 .
Peregrinatio.
Quę loca adiuit Plato discendi gratia 30 , 31 .
Democritus eadem de causa peregrinatus 92 .
Passio animi.
Passiones duas ponunt Cyrenaici, id est dolorem et uoluptatem 25 .
Aristoteles asserit sapientem etiam perturbationi modice cędere 48 .
Stoici sapientem perturbationibus uacuum dicunt 72 .
Quid sit perturbatio secundum Zenonem. Eius genera IIII 72 .
Cum aliquando Anaxarchus in scrobem incidisset, Pyrrho pertransiit; laudatur, quod sine
affectu se haberet 94 .
Perturbationes duas esse, uoluntatem et dolorem 102 .
Perturbatio animi in quo sit 105 .
Pudor.
Diogences uidens adolescentulum rubore perfusum: Confide, ait, fili,
huiusmodi est uirtutis color 58 .
Perseuerantia
Diogenis nollentis ab Antisthene recedere, prius cędi et occidi paratus 55 .
Prouidentia.
Plato arbitratur deos esse et humana curare 36 .
Stoicis placet mundum regi ac disponi secundum mentem ac prouidentiam 75 .
Prouidentia Dei 105 .
Purgatorium.
Pythagoras ait animas puras atque purgatas in excelsum ferri, impuras uero uinciri a
Furiis 83 .
QVINTVS CVRTIVS
Patientia.
Optime miserias ferunt qui abscondunt 23 .
Paupertas.
Abdolominus hortos ob paupertatem exigua stipe colebat, cum rex Sydonę constituitur.
Nihil habenti, inquit, nihil defuit 8 .
Perfidia.
Proditor Damasci interficitur 7 .
Arabs clypeo gladium tegens quasi transfuga genibus Alexandri aduoluitur, et assurgere
iussus ceruicem appetiit regis 12 .
Nabarzanis et Bessi consilium prodendi Darii Alexandro 25 .
Coniuratio in Alexandrum 31 .
Lex in regis insidiatores, ut propinqui quoque cum ipsis necentur 35 .
Sed nullis meritis mitigari perfidia potest. Bessus ab iis quos magis coluerat uinctus
traditur Alexandro 39 .
Memaceni L mililites Alexandri hospitio exceptos, cum epulis uinoque
onerassent, interfecere 40 .
Spitamenes ab uxore occiditur 46 .
Coniurati in Alexandrum 48 .
Philippus in acie tutior quam in theatro fuit: hostium manus sępe uitauit, suorum
effugere non ualuit 58 .
Perdicę perfidia in amicum suum Meleagrum 66 .
Potentia.
Nihil tam firmum est, cui non sit periculum etiam ab inualido 42 .
Potentiam scelere quesitam nulli esse diuturnam 61 .
Bagoas spado tantum potuit apud Alexandrum, ut in eius grati am Alexander Orsinen
satrapem bene de se meritum in uincula traderet et occidi iuberet. Tunc Orsines: Audieram,
inquit, in Asia olim regnasse foeminas, hoc uero nouum est regnare castratum 62 .
Passio animi. Ad omnes affectus impetu rapimur 36 .
Pudor.
Sępe minus est constantię in rubore quam in culpa. Dioxippus furti insimulatus se ipsum
interemit 59 .
Periculum.
Alexander intrans Ciliciam ad fauces uenit, quę Pilę dicu ntur. Obrui potuisse saxis
confitebatur, si fuissent qui subeuntes propellerent 3 .
Periclitati Macedones in ascensu Petrę 43 .
Pudicus.
Alexander pręstans continentia et clementia in matrem uxoremque et filias Darii 7 .
Semel eam uidit quo die capta est 15 .
Ochi neptis forma excellens, et formam pudor honestabat 28 .
POLIBIVS
Pax.
Foedus post longissimum bellum inter Romanos et Carthaginienses 16 .
Legati 20 .
In sinu bellum pacemque portantes 44 .
Pax illa dumtaxat optima, quę iusta et honesta 68 .
Pacis bonum commendat 77 .
Perfidia.
Campani Messanam intra moenia amice recepti capiunt. Item Romani in Rheginos 2 .
Contra Hannonem milites conspirant et eum cruci affigunt 20 .
Gallorum perfidia in Romanos apud Placentiam 52 .
Philippus in deos impius 74 .
Dorimacus in Iouem Dodoneum 75 .
Patriam defendere nulla ui deterreri decet 30 .
Aratus Sycionius pat riam tyrannide liberauit 32 .
Periculum.
Classis Romana capta in portu 6 .
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Pax inter Romanos et Sabinos mulierum intercessione 72 .
Medorum ac Lydorum mos in foedere sanctiendo brachia circa humeros ferire et mutuo
sanguinem lambere 82 .
Foederis ratio apud Arabas 96 .
Demonax oraculo arbiter constitutus componendę pacis inter Cyreneos 107 .
Nycias pacis semper suasor, Pericles belli 168 .
Qualis pax esse debeat 276 .
Triplex foederum ratio 310 .
Pompeius litteras cremauit, ne lectis dissensio fieret 359 .
Dacorum feritas non nouit pacem 406 .
Pax ingens 406 .
Gordianus puer humeris cuiusdam in medium illatus tumultum sedauit 444 .
Prouerbium.
Non sine Theseo 35 .
In incurabilem ualitudinem dicitur: Apio indiget, quod apio se pulchra coronabantur 201 .
Cum in re aliqua laboratur dicitur: Res ad triarios rediit 207 .
Cauterium in fossa 282 .
Pudicicia.
Castus Ioseph 9 .
Dido, ne iterum nuberet, mori pręoptauit 55 .
Ilię uterus uiro suspectus 67 .
Candaulis uxor, cum se cuidam in cubiculo
latenti nudam ostensam resciuisset,
adeo indigne tulit, ut uiri, qui id fecerat, mortem procurarit 73 .
Virgines Vestales 76 .
Thales ostendit non esse ducendam uxorem, ne in filiorum obitu dolore afficiamur 86 .
Lucretia 97 .
Thraces uxorum pudiciciam asseruant, uirginum negligunt 111 .
Verginius filiam transfigit, ne rapta uiolaretur 144 .
Alexander Darii uxorem captam semel tantu m uidit 217 .
Pudicicię ara 239 .
Dimocles puer infanda a Demetrio passus in feruentis aquę lacum desiliit atque ita
extinctus est 243 .
Heraclitarum uiduę, cum a tyranno satellitibus traderentur, pleręque sibi ultro mortem
eonsciuerunt 245 .
Scipionis continentia 292 .
Claudia Vestalis incestus suspicionem diluit, cingulo naui tracta, quam Tyberino uado
hęrentem multitudo uirorum remoliri non poterat 300 .
Orisgontis uxor in stupratorem 317 .
Cornelia Graccho uiro defuncto ne regi quidem nubere uoluit 335 .
Mira in foeminis Germanorum pudicicia 347 .
Parthi nullum grauius flagicium quam adulterium uendicant 376 .
Zenobia mirę castitatis 448 .
Sephronia a Maxentio serupri appellata, cum suum corpus ab ea
labe tueri non posset, sibi manum intulit 453 .
Pietas.
Ioseph in fratres 10 .
Dauidis in Saulem 48, 49 .
Dauidis in Absalonem 52 .
Cleobys et Bythonis fratrum inter se pietas et amborum
pręcipua erga matrem. Ob hoc feliciores Croeso 86 .
Pietas mulierum erga maritos 107 .
Coriolani pietas in matrem 120 .
Cymonis in patrem 136 .
Alcybiadis in sacerdotes 176 .
Artoxerxes Cyrum fratrem priuasset uita, nisi mater intercessisset 183 .
Alexandri pietas in militem 227 .
Perollę in patrem 279 .
Cluuia captiuis Romanis furtim alimenta suggessit. Appia quotidie pro uictoria populi
Romani sacrificauit 291 .
Scipionis pietas in fratrem 314 .
Scipionis lachrymę in excidio Carthaginis 332 .
Hircani pietas in matrem et fratres 337 .
Filii pietas in Metellum exulem 349 .
Sertorius matris morte audita prę dolore pene extinctus 359 .
Piso fratrem ab hostibus circumuentum liberat et cadit, liberatus conuersus, ut cadenti
opem ferat, irruit et similiter periit 373 .
Pietas Iulię erga Pompeium 375 .
Pietas Bruti in matrem pro filio se morti offerentem 394 .
Fleuit Octauius Antonii interitum 405 .
Aphricanus malle se, inquit, ciuem unum seruare quam mille hostes perdere
421 .
Traianus uestes concidit ad obligandas militi plagas, cum fascię desyderarentur
428 .
Penitentia.
Manasses mutat uitam 76 .
Caius Valerius 293 .
Flaccus flamen, postquam inauguratus est, uitia cum uirtute mutauit 334 .
Milites emendati. Patientia Lycurgi in eum qui sibi oculum expunxerat 62 .
Patientia Laconum in tolerando 63 .
Persę discunt pati ęstum et frigus etc. 91 .
Cymon ab exilio reuocatus suis fuit auxilio 137 .
Zenonis Eleatis, cum torqueretur 142 .
Philippi regis patientia excusso sagitta oculo 205 .
Gymnosophistę nudi agunt in feruida arena iacentes aut cautibus sedentes 232 .
Anaxarcus sibi linguam pręcidit 233 .
In Cornelia generositas animi ad dolorem moderate perferendum 339 .
Marius uarices sibi extrahi passus 344 .
Sylla patienter tulit adolescentis conuitium 357 .
Offensarum obliuio 389 .
Octauius ad oblitterandas [ophen]2 offensarum memoriam suspectorum episto las
concremauit 402 .
Martyres. Ioannes Baptista 411 .
Stephanus. Iacobus 413 .
Iacobi Minoris sanctitas 414 .
Martyria 427 .
Cyprianus martyrium passus 441,
Diocleciani persecutio 451 .
Catherina uirgo 451 .
Paupertas.
Valerius publico sumptu funeratur 108 .
Item Menenius 117 .
Andriorum dii inopia et impossibilitas 132 .
Aristides tam pauper, ut domestico sumptu efferri non potuit 116 .
Cincinato non fuit dedecori paupertas 140, 141 .
Lamachus, dux Atheniensium, pauper 168 .
Lysandri inopię argumentum 193 .
Epaminundę sumptus funeri defuit 196 .
Diogenes nihili indigus et tamen pauper 210 .
Abdolominus ex paupere rex factus, ut, inquit, sic regnum ferre possim, ut
inopiam pertulerim 213 .
Philopemenis paupertas cauillio iactata 311 .
Paulus Aemilius 326 .
Cassius Seuerus orator uix uerenda panno tegi[t] 413 .
Prodigus.
Quantum auri Antonius profuderit 396 .
Immoderatus sumptus in Nerone 418 .
Peruersus.
Aegyptii panem pedibus, lutum manibus subigebant 14 .
Syllę ingenium peruersum 352 .
Partus.
Ex Lamech LXX liberi 1 .
Aegyptus, Beli filius, quinquaginta filios habuit 28 .
Tespio quinquaginta filię 36 .
Abimalecho LXX fratres 37 .
Iairo XXX liberi; Abesano LX, Abdoni XL 37 .
Roboam XXVIII filios habbuit, LX filias. Abias XXXVIII filios 58 .
Lupercis matronę palmas feriendas prębebant, ratę eam rem foecunditatem facere 68 .
Trigemini. Septeni uno partu ęditi 77 .
Lex trium natorum 78 .
Ante quartum annum filius non uenit in conspectum patris apud Persas 91 .
Pariturę e Delo in Rheniam transferebantur 161 .
Mira Gallicarum foeminarum foecunditas 185 .
Alexander Iouis se filium esse mentitus est 215 .
Quę de Scipionis genesi sunt prodita 290 .
Masimissa nonagegenarius quadrimum filium reliquit 330 .
Herotimus rex sexcentum filios habuit 355 .
Cornelia LXII annos nata enixa est 356 .
Poetę.
Exametri carminis apparatus, quo usus Moyses 16 .
Liuius. Amphion 25 .
Origo heroici carminis. Orithia. Zethus. Calais. Phryxus. Helle.
Ganimedis raptus 25 .
Belerophon. Nysa. Bacchus. Cadmus. Amphion 26 .
Theseus. Hercules 26 .
Labores Herculis. De Iasone 27 .
Castor et Pollux. Phineus. Hylas puer 28 .
Aureum uellus 29 .
Quid historia a fabula distet 30 .
Achademia 35 .
Homeri ortus 45 .
Ex Homero multa in ciuilem usum uertit Lycurgus 62 .
Medeę et Iasonis gesta 65 .
Poetę illustres 67 .
Clistenes odio Argiuorum Homeri carmina tollere uoluit 112 .
Poetarum certamen, in quo Ęschilus a Sophocle uictus 136 .
Cyrtheus poeta uehemens in persuadendo 137 .
Pindari ędibus parci iussit Alexander, cum Thebas dirrueret 137 .
Philosophi Empedocles, Parmenides, Zeno, Pherecides. Poeta Cratinus comicus, Aristarcus
tragicus 142 .
Lysander Cherilum 10 poetam penes se omnibus suis expeditionibus habuit 181 .
Sophoclem funerari permisit Lysander, cum obsideret [Thebas]11 Athenas 184 .
Philosophi.
Plato 192 .
Epaminundas et litterarum et rei militaris scientia pręstans. Athenienses a re militari
ad poetarum gymnasia studium transtulerunt 196 .
Plato ingenti honore a Dionysio
excipitur 199 .
Clarissimi oratores: Demosthenes, Ęschines, Hyperides, Demades 202 .
Alexander Homeri Iliadem rei militaris uiaticum uocabat 209 .
Pindari poetę stirpem uetuit uiolari Alexander. Statua Orphei. Alexander ad statuam
Achillis sacrificans, felicem illum dixit, qui sibi Homerum sortitus
esset uatem 210 .
Aristoteles 233 .
Metrocles libros suos combusisse fertur, fassus somniorum fantasmata illa
esse. Menander et Philemon socco clari et inter se emuli 251 .
Homerus Chii natus, Smyrnę mortuus 292 .
Catonis eloquentia et mores 320 .
Cato Gręcas litteras insectatus, postremo tamen didicit 320 .
Plautus.
Neuius. Ennius. Critolaus. Diogenes. Carneades. Cecilius 322 .
Ennii mors 326 .
Aristarcus grammaticus analogię perpetuus assertor 327 .
Pacuuius. Lucillius. Polybius 332 .
Accius. Pacuuius 335 .
Sylla Aristotelis et Theophrasti uolumina Romam deportauit 354 .
Lucretius poeta per insanię interualla scripsit 355 .
Pompeii studium in liberalium artium pręceptores 364 .
Ciceronis eloquentia 380 .
Cęsar. Oratores. Philosophi. Grammatici 381 .
Bibliotheca concrematur 386 .
Varro 393 .
Vergilius. Horatius. Ouidius 395 .
Octauius Alexandrię pepercit propter Arrium philosophum. Docti doctos seruabunt 405 .
Poetę clari 405 .
Latini oratores illustres 406 .
Aiax spongię incubuisse dictus 411 .
Certamen eloquentię 414 .
Caligula de Seneca: arenam sine calce esse dixit 414 .
Quale dicendi genus in Seneca 419 .
Viri ingenio clari sub Domitiano 427 .
Origenes 430 .
Origenis uelox ingenium 441 .
Numerario Cęsari oratorum sui temporis potentissimo 451 .
Pictor.
Phidię Olympius Iuppiter. Minerua altera ex ebore, altera ex ęre 150 .
Zeuzis et Parrhasii certamen 192 .
Prothogenis tabula 243 .
Perfidia mulierum in maritos 28 .
Vxoris in Sansonem 38 .
In Amphiaraum 39 .
Serui dominos opprimunt 54 .
Perfidia erga regem 66 .
Tarpei filia ab his quibus arcem prodidit, scutis obruta 72 .
Perfidia uxoris in Candaulem 73 .
Senacheribus interficitur a filiis 74 .
Veneni genus quo Alexander sublatus 74 .
Metii perfidię supplicium 79 .
Filii Bruti 102 .
Seruilis coniuratio 109 .
Exules et serui Capitolium occupant 139 .
Seruorum coniuratio 164 .
Litterator prodidit
Phaliscorum filios
184 .
Perfidia coniugis et fratrum in Alexandrum, Phereorum regem 195 .
Philippus a duobus Thracię regibus arbiter accersitus, ambos regno expulit 205 .
Mulieres in uirorum perniciem coquentes uenena 208 .
Amynthas ab Alexandro ad Darium transfugit 213 .
Nabarzanis perfidia in Darium 220 .
In Alexandrum domestici coniurant 222 .
Mimacenorum perfidia 223 .
Mulier maritum obtruncat 227 .
Lucerinorum defectio 234 .
Vincitur a suis Eumenes 237 .
Timochares, Pyrrhi medicus 247 .
Ptolomei fraus in sororem 248 .
Agatocli perfidia in Offellam amicum 249 .
Celtiberorum defectio 288 .
Numidę per speciem transfugii in castra uenerunt suo deiceps tempore ad Poenum abituri
290 .
Publia et Licinia, quia ueneno uiros sustulerant, publice necatę 327 .
Bocchus dubius, Syllam ne Iugurtę traderet an Iugurtam Syllę 346 .
Laodice uirum suum Mitridatem tollere conata. Mitridates
Ariaracte 351 .
Sulpicius a seruo proditus et interfectus 351 .
Prodita Damascus 355 .
Qui amiciciam simulatus Lucullum uoluit occidere 361 .
Metrodorus a Tygrane proditus, cum sibi recte consuluisset 361 .
Filius, regni consors, occidit patrem 370 .
Parthorum dictis promissisque fides nulla, nisi quatenus expedit 376 .
Seruus domini proditor damnatur 394 .
Caracallę perfidia in Artabanum per simulationem connubii 437 .
Petitio.
Deprecatio matronarum, cum aduentantem Hannibalem timerent 249 .
Potentia.
Semiramidis potentię argumenta 5 .
Quis potentior, uinum an rex, an mulier, an ueritas 102 .
Phauorinus, cum argueretur, quod Adriano contra se disputanti cessisset:
Cur, inquit, ei non cędam qui XXX habet legiones 429 .
Patria.
Acriter inter Argiuos et Spartanos pro patrię finibus pugnatum. Lex Arigiuorum, ne prius
capillum alerent nec mulieres aurum gestarent quam Tyriam recuperlassent 75 .
Trigemini pro patria 78 .
Spartanis et Bulis se pro patria ultro morti deuouerunt 128 .
Themistocles, ne patriam uiolare cogeretur, sibi ipsi mortem consciuit 136 .
Camillus pro patria sibi imprecatur 179 .
Seniores se pro patria deuouent 106 .
Curtius se deuouit 198 .
Item Decius 207 .
Fabius consul priuatum odium publîco commodo pręferens
Papyrium dictatorem dixit 235 .
Decius se deuouet 240 .
Phileni fratres, ut patrię fines promouerent, uiuos se ibi obrui passi sunt 345 .
Sertorius malle se dixit Romę ignobilem haberi quam procul a patrię conspectu multarum
gentium principatum tenere 358 .
Cato pro patria 367 .
Peccatum.
Apud Persas, qui semel deliquerit, ne regi quidem licuit occidere. Quicquid nefas esset
facere, idem et dicere nefarium arbitrari 91 .
Promissum Demetrii irritum odium populi in se accendit 244 .
Antigonus Doso, ab eo quod omnia poscentibus polliceretur, id cognomen adeptus 145 .
Pudor filiorum Noe in patrem et Chami impudentia 2 .
Puduit Catonem liberiore uerbo uti coram uxore ac liberis 320 .
Qui scuti amissi pudore laqueo uitam finierunt 347 .
Prouidentiam sustulit Diagoras negans deos esse 137 .
Periculum.
Scytharum dona: rana, mus. auis et sagittę; quo perimendos sagittis hostes significabant,
nisi aquas subiissent ut ranę, aut terram ut mures, aut aera ut uolucres 106 .
Egesistratus coniectus in ligneas soleas sibi, ut euaderet, calcaneum
amputare est coactus 133 .
Lucii Lentuli et Romanorum periculum intra Caudinas furcas 225 .
Pyrrhi infantis discrimina 246 .
Ingressus hostium castra ad regem interimendum 278 .
Metellus, nisi pręsto filius affuisset, e Tarpeia rupe pręcipitaretur 337 .
Peregrinatio.
Ciues ne peregrinentur, ne alienos mores urbi importent lex Lycurgi 63 .
Parsimonia.
Lex: Nequa mulier semunciam haberet auri 308 .
Alexander uniones Memię uxori donatos Veneri dedicauit, quod immensi precii essent
441 .
VALERIVS MAXIMVS
Pax.
Conuiuium solenne charistia, in quo necessarii inter se dissidentes
ad concordiam redibant. Liber II, caput
I. Pax bona perpetua, mala non diuturna. Liber VI, caput II. Valerius plebem tumultuantem
sermonis inductione senatui subiecit. Marcus Antonius gladios in se uibratos loquendo
inhibuit. Liber VIII, caput IX.
Pudicicia.
Liber VI, caput I. Pudicicię corona donatę, quę uno uiro contentę fuissent. Liber II,
caput I. Tucia Vestalis cribro aquam ferens castam se probauit. Liber VIII,
caput I. Sulpicia cunctis castitate pręlata. Caput XVI.
Pietas erga parentes. Liber V, caput IIII. Erga fratres, caput VI. Sergius Galba
damnatus, cum filios commendaret, misericordia, non ęquitate liberatus est. Liber VIII, caput
I.
Patientia.
Liber III, cap. III. Legati Romani Tarentum missi, unus urina respersus non est
quęstus de iniuria neque ulterius ac mandatum esset loqueretur. Liber II, caput
I.
Paupertas.
Liber IIII, caput IIII. Democritus patrimonium patrię donauit, quo expeditius uacaret
studiis. Anaxagoras, cum diutina paragrinatione patriam repetisset possessionesque desertas
uidisset: Non essem, inquit, saluus, nisi istę perissent. Cleantes noctu hauriendę aquę operam
conducebat, die Crisippum audiebat. Liber VIII, caput VII.
Partus.
Misinissa post septimum et octogesimum annum filium genuit. Liber VIII,
caput XIIII.
Poeta.
Cato sextum et octogesimum annum agens capitali crimine accusatus intrepide se defendit;
iam senex litteras Gręcas didicit. Cato filius etiam in curia libros Gręcos lectitauit. Liber
VIII, caput VII. Carneades cum Chrisippo disputaturus heleboro ante se purgabit.
Hisocrates quartum et nonagesimum annum agens composuit librum, qui Gręce
PanaJhnaďkóV inscribitur. Eodem. Crisippus undequadragesimo coeptum Euchiam
uolumen octuagesimo anno reliquit. Sophocles centenarius Edippodem
scripsit. Simonides octogenarius et docuit carmina et in eorum certamen descendit. Solon
testatur se quotidie aliquid addiscentem senescere. Eodem. Accius Iulio Cęsare in collegium
poetarum
uenienti non assurexit. Euripides se in scenam
progredi dixit, ut populum doceret, non ut ab eo disceret. Idem quęstus est,
quod eo triduo non ultra tres uersus deducere potuisset etc. Zeuzis Helenam pinxit, Phidias
Iouem finxit ad exemplar Homericę descriptionis. Liber IIII, caput VII.
Pudor.
Liber IIII, caput V. Nec pater cum filio pubere aliquandiu nec socer eum genero
lauabatur. Liber II, caput I.
Pictor.
Alexander ab Apelle tantum pingi, a Lysippo fingi uoluit etc. Liber VIII, caput II.
Zeuzis Helenam pinxit, Phidias Iouem finxit ad exemplar Homericę descriptionis. Liber III,
caput VII.
Patrię charitas. Liber V, caput V. Taceant quibus Italia nouerca est. Liber VI, caput
II.
Perfidia.
Liser IX, caput VI. Perfidia mulierm in uiros, quos ueneno tollere uolebant. Liber II,
caput I. Perfidia Metii Suffecii, Albanorum ducis. Liber VII, caput IIII.
Exclamatio in quendam qui in Tiberium Cęsarem conspirauerat. Liber IX, caput XI.
Potentia Pompei comparauit sibi inuidiam apud populum. Liber VI, caput II. Aristophanis
comici dictum: Non oportere in urbe nutrire leonem; sin autem sit alitus, obsequi ei
conuenire. Liber VII, caput II. Sertorius obiecto oculis exemplo Lusitanis persuasit, ne cum
Romanis uniuersa acie confligere uellent, caput III.
Petitio.
Socrates nihil ultra petendum a diis quam ut bona tribuerent, arbitrabatur. Liber VII,
caput II. Lanpsacum euertere decreuerat Alexander et Anaximeni intercessuro
iurauit non facturum se quod petisset. Tunc ipse: Peto, inquit, ut Lampsacum diruas.
Eodem.
Periculum.
Quomodo Marcus Volusius proscriptus sub humili hab itu latuerit. Item Saturninus
Vitelio Asinarius pro se Alexandr o asinum immolandum obtulit, ut qui prior
occurrisset. Liber VII, caput III. Tullus Hostilius dissimulata Metii perfidia suos ad pugnam
audaciores fecit, caput IIII.
Poeta.
Terentius Varro iam centenarius libros scriptitauit. Lucius Drusus iam senex et cęcus ius
ciuile interpretatus est. Crassus in
Asiam consul missus Gręcam linguam didicit. Roscius nunquam in scenam prodiit, nisi ante domi
meditatus. Demosthenis industria mira; Pythagorę, Platonis, Democriti et aliorum
philosophorum. Liber VIII, caput VII.
CICERONIS OPVSCVLA
Pax.
Paci semper consulendum 79 .
Hosti dediti qui iniussu senatus pacem fecerant 163 .
Pax est tranquilla libertas 193 .
Patrię amatores in cęlo collocat 56 .
Charitas erga patriam 85 .
Qui reipublicę profuturi sunt, non suum, sed ipsius commodum quęrant, deinde totum
corpus reipublicę curent 92 .
Patrię charitaas 109 .
Omnilbus qui patriam conseruarint, adiuuerint certum esse in cęlo ac
deffinitum locum, ubi beati sempiterno euo fruantur 194 .
Poeta.
Sophoclis studium 34 .
Potius est doctum esse quam pecunię confidentem 70 .
Decorum poeticum 95 .
Sapientię dediti ad hominum utilitatem suam doctrinam conferant 110 .
Philosophi a de officiis fructuosior 136 .
Pauper.
Caius Fabricius. Marcus Curius 175 .
Marcus Curius 181 .
Manius Manilius 184 .
Promissum quando seruandum 78 .
Quando eo non standum 79 .
Facta et promissa semper ne seruanda sint. Sol Phoeton 159 .
Pericula quomodo adeunda 91 .
Patientes, ut, quod uelint, consequantur 98 .
Vlixis patientia 99 .
Pudor.
Decorum circa uerecundiam contra Cynicos et Stoicos 102 .
Cynicorum ratio inimica uerecundię 108 .
Peccatum.
A paruis delictis diligentius declinandum 107 .
Quę ne conseruandę quidem patrię gratia facienda sunt 110 .
Animi uitium, grauius quam fortunę aut corporis 141 .
Peccata paria 176 .
Peccatum 178 .
Nihil magis arcebit homines ab improbitate quam
si senserint nullum in delictis esse
discrimen 193 .
Quid magis uituperandum quam id facere quod non liceat 194 .
Prodigus Alexander 125 .
Prodigi 126 .
Parsimonia.
O dii immortales, non intelligunt homines quam magnum uectiga sit
parsimonia 184 .
Passionibus animi qui non potest imperare 180 .
THYCIDIDES
Pax.
Quiescendum, si non es lacessitus iniuria; sin es, pacem bello mutandam. Re bene gesta
rursum ad concordiam redeundum 13 .
Foederis uiolatores l.
Poeta.
Laus Thucididis 1 .
Peccatum.
Delictis non uoluntariis refugium esse aras 55 .
Patrię amator, qui iniuste amissam non inuadere, sed recuperare nititur 83 .
PANEGYRICVS PLINII
Prouidentia.
Benefacta hominum ad Deum referenda 30 .
PHALARIS
Pacem promittit, simodo permittant noxios ulcisci 12 .
Poeta.
Animi magis quam corporis exercitationi opera danda 11 .
Pythagorę disciplinis tyrannidem suam moderari optat 14 .
Ad eum qui scripta intelligere dissimulat 14 .
Poete Sthesicoro capto pepercit 50 .
Eidem munera mittit 50, 51 .
Fidem dat ei. In malum poetam sibi calumniantem 53 .
Gratias agit Sthesicoro et eius poema laudat 56 .
De Sthesicori obitu 57 .
Quam gratus sit in poetam etiam mortuum 58 .
De Sthesicoro 59 .
Patria exul ad eam subleuandam mittit munera 36 .
Petitio.
Quod uis ad me optato, quod non in aliena, sed in mea potestate sit 56 .
Penitentia.
Malus est non qui peccat, sed quem peccati non penitet 33 .
ORATIVS IN EPISTOLIS
Poeta.
Titium poetam laudat 4 .
Qui aliorum scripta sibi uendicant 4 .
Ingenium Iulii laudat 4 .
Phisicę propositiones 11 .
Dat carmina ad Augustum ferenda 12 .
Poetę uinosi 19 .
Sapho. Alceus 19 .
Ad librum apostropha 20 .
Poetarum antiquitas. Ennius 21 .
Neuius. Pacuuius. Accius. Plautus. Cecilius. Terentius. Liuius. Mirator ueterum poetarum
22 .
Scribendi studio ardentes 23 .
Poetam non uacare uitiis, sed carminibus oportet. Poeta quam utilis. Lex, nequis in alium scribat. Gręcia artes intulit Latio 23 .
Tragicum spirat. Plautus 24 .
Edictum Alexandri, nequis se pręter Apellen pingeret 25 .
Vergilius. Varus. Fatetur se indignum, qui scribat de Cęsare 25 .
Scripta inepta 26 .
Philosophia. Quod in urbe non potest scribere 27 .
Bionei sermones 27 .
Scriptores amant nemus. Quam diu litteris student, taciturni efficiuntur. Musarum opus
27 .
Adulatio de poetis. Poetę mali et boni. Vocabula prisca et noua 28 .
Pauper.
Qui pauperiem timet, libertate caret. Poeta pauper liber 16 .
Paruo contentus 19 .
Paupertas impulit, ut uersus facerem 27 .
Parsimoniam laudat 11 .
Peccatum.
Oderunt peccare boni uirtutis amore. Oderunt peccare mali formidine poenę 15 .
Passionibus obnoxius non est liber 15 .
Cupido. Timor. Spes 19 .
TERTVLLIANVS
Pax.
Foedus sanguine singulorum inter se degustato 3 .
Patientia.
Martyrum uictoria. Patientia quorundam gentilium 16 .
Perfidia.
Quod Deus spernitur et statuę adorantur. Qui Christianis detrahunt 13 .
VERGILIVS
Poeta.
Tu deinde iubeto certet Amintas. Lenta salix quantum, tantum tibi
cędit Amintas 7 .
Tale tuum carmen nobis, diuine poeta, quale sopor fessis 7 .
Nam neque me tantum uenientis sibilus Austri etc. 8 .
Nec tantum Phoebo gaudet Parnasia rupes etc. 9 .
Proxima Phoebi uersibus ille facit 10 .
Quorum stupefactę carmine lynces. Sola Sophocleo tua carmina digna coturno 11 .
Et me fecere poetam Pyerides, sunt et mihi carmina 13 .
Galli poetę mors 14 .
Me uero primum dulces ante omnia Musę, quarum sacra fero ingenti perculsus amore.
Accipiant cęlique uias et sydera monstrent 33 .
Et amicum Cretea Musis, Cretea Musarum comitem, cui carmina, semper et
citharę cordi numerosque intendere neruis: semper equos atque arma uirum pugnasque canebat
177 .
Perfidia.
Metius quadrigis distractus 162 .
Pudicicia.
Sed non ulla magis uires industria firmat quam Venerem et cęci stimulos auertere amoris
37 .
Apum castitas 47 .
Pauper.
Cui pauca relicti iugera ruris erant 96 .
Aude hospes contemnere opes et te quoque dignum finge Deo rebusque ueni non asper egenis
157 .
Partus.
Sus foecunda 89, 152 .
Periculum.
Dextrum Sylla latus, leuum implacata Caribdis
obsidet 89 .
PRIMA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Pax post bella 102 .
Pax quę superat omnem sensum 148 .
Iudicium pacis 164 .
Pax quando Christus natus 193 .
Et multitudo pacis, donec auferatur
luna 211 .
Seruabis pacem, quia in te sparauimus 248 .
Pax 251 .
Non est pax impiis 286 .
Christus pacem prędicat 294 .
Veniat pax, requiescat in cubili suo 304 .
Pacem super pacem 307 .
Pudicus.
Egredietur sponsus de cubili suo et sponsa de thalamo suo 43 .
Accingite lumbos uestros in ueritate 114 .
Qui se eunuchauerat propter regnum cęlorum 134 .
Vinum germinans uirgines 163 .
Qui prius equus ad libidinem pronus, deinde ad castitatem conuersus audit: Surge, eamus
hinc etc. 178 .
Eunuchi 303 .
Lumbi accincti 334 .
Virgines stultę 343 .
Pietatis opera faciat, qui a malo recedit 191 .
Penitentia.
Conuertere, Israel, ad Dominum, Deum tuum 38 .
Conuertimini ad me in toto corde uestro 43 .
Post peccatum penitentia 43 .
Post penitentiam ubertatem Deus pollicetur 44 .
Restituetur Sodoma in antiquum 52, 68 .
Planctus super penitentes, carmen super innocentes 52 .
Mortificatio membrorum 68 .
Tempus penitentię 71 .
Penitentia in Deo 75 .
Niniuitę 79 .
Niniue postea subuersa 87 .
Sacrificium Deo spiritus contribulatus 89, 240 .
Saccus et ieiunium arma penitentię 91 .
Corruptio salutaris 98 .
Anima penitens 103 .
Penitentis humilitas 106 .
Curatus caueat, ne iterum peccet 110 .
Si steterit lepra, mundatur 115 .
Filii excussorum 115 .
Emurasmos, emurasmata 115 .
Castiga corpus 118 .
Et assumptio eius egressa est ab eo 121 .
Pro ignoratione 127 .
Penitentię fructus. In comminatione imminues terram 131 .
Misisti in caput impiorum mortem 132 .
Penitentiam agite, antequam ueniat ira 138 .
Ęthiopibus ad meliora conuersis spes erit. Nullum, qui agere uoluerit penitentiam, a
salute alienum fore 141 .
Nigra sum, sed formosa 141 .
Datur locus penitentię 148 .
Fletus et ieiunium sanctificatio est 161 .
Ad penitentem reuertitur Dominus 162 .
Penitentię locus est etiam blasphemis 164 .
Christi gladio uulnerati 167 .
Asinus prius immundus, deinde ferens Dominum 178 .
Herba fulonum 185 .
Quamuis graue peccatum posse sanari 204 .
Diabolus nequit penitere 233 .
Segor, hoc est parua penitentia 234 .
Quomodo per gradus penitentię de Moabitis Israelitę fiant
235 .
Beati lugentes 236 .
Omnem gemitum cessare feci 241 .
Et uocabit Deus Dominus exercituum in die illa ad fletum 243 .
Exite de Tyro et Sydone 244 .
Carmen meretricum uertens in laudem Dei. Septenarius et septuagesimus numerus signat
perfectam penitentiam 248 .
Possederunt nos domini absque te 249 .
Si reuertamini et quiescatis, salui eritis 259 .
Ezechias inuolutus sacco 268 .
Hortatur animam peccatricem ad penitentiam 292 .
Ne in furore tuo arguas me 293, 294 .
Penitens uidebit semen longęuum, id est Christum 297 .
Querite Dominum, dum inueniri potest 301 .
Pro saliunca ascendit abies 302 .
Non quęrit Deus afflictionem solam, sed etiam opera charitatis 308 .
Qui omnem emollit de credentium corde duritiam 318 .
Filii non peribunt in perpetuum 319 .
Qui suam culpam in Deum referunt, dicunt: Quare errare nos fecisti etc. non quo Deus
erroris causa sit et duritię, sed quo illius patientia nostram expectaintis salutem; dum non
corripit delinquentem, causa erroris duritięque uideatur. Vnde: Non uisitabo super filias
uestras etc. 320 .
Vallis Achor 320 .
Peccatum meum notum feci et iniquitatem meam non abscondi 321 .
Erudiet te preuaricatio tua 335 .
Nitrum nostrum et herba fulonum penitentia est 335 .
Grandis offensa nolle placare quem offenderis. Reuertere tamen ad me 336 .
Saltem amodo uoca me, Pater meus. Reuertere, auersatrix Israel. Conuertimini, filii
reuertentes, et sanabo auersiones uestras 337 .
Ecce uenimus ad te. Veh nobis, quoniam uastati sumus. Laua a malicia cor tuum 338 .
Dolor fugiet 344 .
Resina Galaad pro penitentia 345 .
Date gloriam Deo, antequam contenebrescat 351 .
Doletis peccata aliorum 352 .
Si penitentiam egerint, et ego penitentiam agam etc. 358 .
Cathartica potio 367, 368 .
Domini sententia mutatur, cum uita nostra corrigitur 369 .
Conuerte me, Domine, et conuertar 376 .
Cinerem quasi panem manducabam 378 .
Patientia. Martyrum sanguis 59 .
Patientia aduersitatum seculi 98 .
Martyrum constantia 102 .
Cognouisti mala, id est passiones 102 .
Iram Dei sustinebo, quoniam peccaui ei 110 .
Gaudens in laboribus
120 .
Arma quibus tyrannorum potentia superata et deiecta 121 .
Iniurię ne memineris 161 .
Si reddidi retribuentibus mihi mala 192 .
Tradet martyres passionibus 240 .
Domine, in angustia requisierunt te 249 .
Martyres 250 .
Martyrium 291 .
Ne metuantur persecutores. Dabitur uobis quid loquamini 292 .
Esaias serratus 304 .
Fortitudo gentium triumphus est martyrum 316 .
Qui intelligit iuste sustinere quę patitur 319 .
Ne timeas a facie eorum 333 .
Castigatio purgat 345 .
Sustinui propter te obprobrium 354 .
Nec maior est ille qui cędit, sed fortior iste qui cęditur 359 .
Pauper iustus 63 .
Pauperes primi crediderunt in Christo 101 .
Pauperes fiducialiter requiescent 234 .
Pauper Christus et apostoli 248 .
Diuitię et paupertas ad probationem 285 .
Probaui te in camino paupertatis 306 .
Iob pauper, diues purpuratus 326 .
Liberauit animam pauperis de manu pessimorum 360 .
Peruersus. Odio habuerunt in porta corripientem 59, 70 .
Fames audiendi uerbum Dei 57. Torpens ad penitentiam 88 .
Qui audire nolunt uocem incantantis sapienter 111 .
Nolite contristare Spiritum Sanctum Dei 142 .
In pertusum saculum pecuniam congregauit 146 .
Benedictionem Domini mutant in maledictionem 182 .
Quomodo facta es meretrix ciuitas fidelis 191 .
Fames audiendi sermonis Domini 195 .
Alienati sunt a uulua 196 .
Aquilo uentus durus 234 .
Quadrupedes 258 .
Partus. Defensa est quę Ęthiopem peperit, cui maritus non erat Ęthiops 8 .
In dolore paries 103 .
Non primogeniti accipiunt hęreditatem, sed secundi 189 .
Salicum semina qui biberit, liberis carebit 235 .
Poeta. De Vergilio traditum est, quod libros suos quasi ursorum foetus lingua composuerit
et lamsendo fecerit esse meliores 169 .
Qui nec argentum quęrat nec aurum uelit, id est nec eloquii pulchritudinem nec ingenii
acumen 230 .
Leo ut bos comedet paleas 327 .
Perfidia. Veh eis qui recesserunt a me 24 .
Beelphegor. Pryapus 28 .
Vituli aurei 30 .
Postquam sponsa a sponso fuerit separata 41 .
Colentes idola 45 .
Prophetis mandabatis: Ne prophetetis 50 .
Christiani iudaizantes 63 .
Qui non sunt 81 .
Qui de gentibus credere
nouerunt 105 .
Quare impii pręualent 120 .
Quid est quod uia impiorum prosperatur 121 .
Statua Nabuchodonosor. Sperant in figmento suo. Veh cui dicit ligno: Vigila 126 .
De Iuliani interitu 133 .
Indutus ueste aliena 136 .
Mulier cui nomen Impietas 158 .
Massa plumsi idolatria 159 .
Acharon. Philistim 166 .
Iudei passi pro impietate in Christum 175 .
Qui Ęgyptius est, non ascendet in Hierusalem 178 .
Nec gentiles nec Iudei Scripturas intelligunt 188 .
Statua Hadriani 193 .
Fames super incredulos 210 .
Quia oblita es Dei, saluatoris tui 222 .
Sobna pontifex prodidit ciuitatem Assyriis 227 .
Incredulus agit rem congruam suę credulitati 240 .
Leuioris poenę est qui sponte ad hereticos transit quam qui coactus 242 .
Relinquetur uobis domus uestra deserta 263 .
Samaria capta propter idolatriam 268 .
Ad incredulos. Idola uana quę Christum non potuerunt prędicere 276 .
Contra idolatras 280 .
Veh incredulis. Ęgyptus plus idolis dedita quam alii 282 .
Bel. Saturnus. Naso. Dagon 283 .
Ad idolatras 284 .
Non est pax impiis 286 .
Beta cruda 293 .
Nomen meum blasfematur 294 .
Achab et Manasses immolarunt filios. In idolatras. Tutelę simulachrorum. Idolum in
templo Moloch 305 .
Solue fasciculos deprimentes 308 .
Conceperunt laborem et pepererunt iniquitatem 311 .
Qui non sunt 323 .
Idolatria 334 .
Confregisti iugum meum et dixisti: Non seruiam 335 .
Verterunt ad me terga et non faciem 336 .
Mechata es cum lapide et ligno 337 .
Cito muri et propugnacula dissipantur eorum qui non habent fidem
340 .
Sicut seruisti diis alienis in terra uestra, sic seruietis in terra aliena 340 .
Idolorum descriptio 346 .
Qui obliuiscitur Dei 358 .
Vallis filii Ennon, usi templum Baal 359 .
Qui me persequuntur, cadent 360 .
Impii traduntur gladio sempiterno 368 .
Traditi ob perfidiam 370 .
Ędificauerunt excelsa Baal, ut initiarent filios suos Moloch 381 .
Petitio. Vituli labiorum 38 .
Clamor cordis 90 .
Petens ueniam 111 .
Victimę spiritales 181 .
Oratio eius non exauditur, cuius manus sanguine plenę sunt 191 .
Ad uuocem clamoris tui, statim ut audierit, respondebit tibi 259 .
Ezechię contra Senacherib oratio 268, 269 .
Audiui orationem tuam et uidi lachrimam tuam 270 .
Vt audiatur in excelso clamor uester 308 .
Aurum, incensum et thus 314 .
Tota die et tota nocte non tacebunt 317 .
Mane orandum 343 .
Orationis uirtus 343 .
Oratio sine operibus 345 .
Oratio in aduersis 348 .
Etiamsi Dominus non exaudierit, non est cessandum. Frustra aliquis rogat pro eo qui non
meretur accipere 348 .
Oratio in tempore tribulationis. Nolite orare pro populo isto 352 .
Dicunt prophani posse Domino precibus resistere 371 .
Oratio pro omnibus 372 .
Potentia. Cornu 74 .
Assyrii et Basylonii longe lateque dominati 81, 85 .
Potentes luxui dediti 118 .
Manus pro potentia 329 .
Peccatum. Grandis offensa est, postquam peccaueris, iram Domini non mereri 19 .
Inter iniquitatem et peccatum 26 .
Libenter uitiis nostris applaudimus 29 .
Peccatum mors animę 35 .
Cogitatio, assensus, operatio, perseuerantia 48, 61 .
Seruus peccati 49 .
Conscientię compunctio 71 .
Equi et quadrigę animi uitia 105 .
Funes 106 .
Volumen uolans, in quo peccata 158 .
Captiuitas 160 .
Proiecti de terra confessionis 161 .
Camelli 178 .
Peccator 182 .
Grauitas peccati 186, 189 .
Vincula, funiculi 201 .
Cogitatio, consensus, operatio 233 .
Nemo absque peccato 234 .
Peccatum blasfemię maius cęteris 138 .
Vespera initium peccati. Media nox. Summum mane. Penitentia. Veh peccatoribus qui
pręuaricantur 246 .
Portę mortis 248 .
Peccatorem et impium 255 .
Patrum peccata: Asraham, Moysi, Aaron 279 .
Oblatio iniquitatis. Excusatio peccatorum. Dissipata sunt ossa secus infernum 309 .
Peccata scripta coram Deo 323 .
Cogitationes etiam iudicandę 330 .
Impietas negat Deum, iniquitas atque peccatum; si confiteatur errorem, facile ad
misericordiam flectit Deum 340 .
Malicia frigida 341 .
Deus non lęditur peccatis, sed peccator 343 .
Passiones animi quattuor 39 .
Quadrigę 116, 168 .
Ebrietas animę perturbatio appellatur 200 .
Perturbationes 201 .
Anima pro affectu 340 .
Passio Christi. Passus resurrexit. Alligauit ad uitem Sorech, id est ad uitem electam,
pullum suum 11 .
Moriens occidit inimicos 11 .
Christus 14 .
Vt intingatur pes tuus in sanguine 45 .
Occidet sol meridie 57, 77 .
Christus despectus 76 .
Passus, calamo percussus 103 .
Achitophel aduersus Dauid, Iudas aduersus Christum 108 .
Et cornua in manibus eius 129 .
Signa tempore passionis 148 .
Vir ascendens super equum ruffum 152 .
XXX argentei 171 .
Planctus in passione Christi 173 .
Aspersio sanguinis Domini signat 174 .
Quare adhęres patibulo? 174, 175 .
De passione 186 .
Verbera, plagę, uulnera 190 .
De passione 195, 197 .
Sermones sancti Israel blasphemauerunt 202 .
Pater, si fieri potest, transeat calix iste a me--- quem sensum habeat 210 .
Principatus super humerum eius 211 .
Christus a Patre percussus 215 .
Signum crucis in uniuersas nationes 217 .
Passio Christi ad penitentiam prouocans 227 .
Super montem caliginosum siue campestrem leuate signum 229 .
Signum crucis 240 .
Maria Magdalena et alię 252 .
Iudas 252, 253 .
Christus. Iudas. Aposto li. Scribę et pharisei 253 .
Captiuus populus passione Domini liberatus est 259 .
Sanctificate eum qui despicit animam. Tempus placitum et dies salutis 207, 209 .
Si leuabo signum meum 288 .
Obediens usque ad mortem. Vos me flagellastis 290 .
Sepulchrum 291 .
Christus despectus et inclitus, uir dolorum, percussus a Deo, sublatus de iudicio 296 .
Iesus mortuus pro gente 303 .
Super quem dilatastis os et eiecistis linguam 304 .
Leuate signum in gentes. Vt intingatur pes tuus in sanguine. Quare rursum est indumentum
tuum. Solus Christus saluator 318 .
Ipse redemit eos et portauit eos 319, 322 .
Tu autem, Domine, demonstrasti mihi etc. Christu s ad Patrem 349 .
Fratres tui et domus Patris tui pugnauerunt aduersum te et clamauerunt post te 349 .
Quare futurus es quasi colonus in terra 352 .
Vrbs subuersa propter necem Christi 358 .
Cruci traditus 363 .
Cum exaltatus fuero a terra 375 .
Quos terruit crux, lętificauit resurrectio 376 .
Pudor. Agnitioque uultus eorum respondebit eis. Frons mulieris meretricis facta est tibi
337 .
Perseuerantia. Lignum imputribile ansuccham 273 .
Purgatorium. Mundabit triticum 192 .
Ordo purgationis, ut, qui minus deliquerit, prius purgetur 231 .
Prouidentia. Cura Deo uniuersarum gentium 62 .
Absurdum est ad hoc Dei deducere maiestatem, ut sciat per momenta singula, quot
nascantur culices etc. 122 .
Deus uarie genus dispensat humanum 255 .
Negauerunt Dominum et dixerunt: Non est ipse 340 .
Ego sum Dominus 346 .
Nihil esse quod fugiat prouidentiam et scientiam Dei 380 .
SECVNDA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Pax Christi 89, 93 .
Beati pacifici 146 .
Pax et securitas, et mox repentinus interitus 175. Pax Christi
214 .
Pacem his qui longe et his qui prope 214 .
Seruate unitatem spiritus in uinculo pacis 228 .
Pax 241 .
Pax cum paupertate, diuitię cum iurgio 272 .
Tempus belli et tempus pacis 294 .
Inquire pacem et persequere eam 345 .
Pax nascente Domino 356 .
Et factus est in pace locus eius 374 .
Misericordi a ipsum est quidem pax 385 .
Pax multa diligentisus legem tuam 419 .
Rogate quę ad pacem sunt Hierusalem. Fiat pax in uirtute tua 420 .
Pax super Israel 421 .
Pax cum Christo, bellum cum mundo habeamus 433 .
Christi amor animę pax est 438 .
Prouerbium. Malo arboris nodo malus clauus uel cuneus infigendus est 169 .
Durum est aduersus stimulum calcitrare 169 .
Excollantes culicem et camellum glutientes 172 .
Vnius pecudis scabies totum commaculat gregem 210 .
Equi dentes noli inspicere donati 218 .
Prouerbia non hoc sonant quod scriptum est 307 .
Pudicicia. State succincti lumbos uestros 46 .
Vxorem proximi non uiolauerit 54 .
Virgini aufert puritatem cuiuslibet uiri contactus 112 .
Virginitas 116 .
Populus triduo abstinet ab uxoribus, ut ad montem possit accedere 117 .
Triplex genus eunuchorum: duo carnalia et tertium spiritale 166 .
Castitas 237 .
Accincti lumbos 240 .
Sacerdos pudicus 244 .
Castitas 247 .
Iuuenes exhortare, ut pudici sint. Castitas absque uirginitate. Incorruptio. Virginitas
247 .
Accincti lumbos 285 .
Byssus et purpura 286 .
Virgines fatuę 307 .
Memor fui tui super stratum meum 366 .
Ioseph castus 400 .
Zona castitatis 423 .
Penitentia. Quomodo sedet sola ciuitas. Plangit animę de uirtute in uitia lapsum 8 .
Deduc quasi torrentem lachrymas 13 .
Scrutemur uias nostras 16 .
Dolor de peccatis alienis 17 .
Casus fidelium deploratur 19 .
Lamenta penitentium, carmen iustorum, ueh damnatorum 25 .
Secunda post naufragium tabula 50, 51 .
Samaria reuertitur in antiquum statum 51 .
Penitens non iudicatur. Conuertimini et agite penitentiam 56 .
In puluere et cinere 74 .
Nolo mortem peccatoris 86 .
Cor nouum et spiritus nouus. Per penitentiam reducimur in terram Ecclesię 91 .
Salomonis penitentia 107 .
Vestis munda 111 .
Per penitentiam mutatur Dei sententia 127 .
Leuat oculos ad cęlum et sensum pristinum accipit 128 .
Zona pellicea mortificationis symbolum est 145 .
Via arcta 148 .
Ablato sponso ieiunandum et lugendum 150 .
Lamentatur hortator penitentię 153 .
Munda cor tuum, ut de spelunca latronum templum facias orationis 169 .
Petri penitentia 178 .
Terra mota, petrę scissę, monumenta aperta, exeuntes de sepulchris ueniunt in sanctam
ciuitatem 181 .
Parate uiam Domini 183 .
Penitemini et credite Euangelio 184 .
Ianua regni penitentia est 184 .
Audimus, clamamus, uocamur, surgimus 187 .
Petri penitentia 189 .
Peccata pręterita non nocent quę non placent 190 .
Nouatiani auferunt penitentiam 206 .
Qui sunt Christi, carnem crucifixerunt cum uitiis et concupiscentiis 214 .
Solus potest in cruce Christi gloriari, qui tollit eam et suquitur Saluatorem 217 .
Stigmata Iesu portans 218 .
Quotidie Christus resurgit a mortuis, quotidie in penitentibus suscitatur 221 .
Deponite ueterem hominem 231 .
Cum reuertitur quis, non sibi tribuat 259 .
Relinquite infantiam et uiuite et ambulate per uias prudentię 265 .
Penitentia humiliat et lętificat 268 .
Cor quod nouit amaritudinem animę suę, in gaudio eius non miscebitur extraneus 270 .
Qui se ipsum diiudicat, uitia extirpat 274 .
Qui rectus est,
corrigit uiam suam 276 .
Iustus cadit et resurgit 278 .
Qui corpus non castigat 282 .
Date uinum his qui amaro corde sunt 284 .
Penitenti a Salomonis 290 .
Non possumus ędificare bona, nisi prius destruxerimus mala 293 .
Semel peccasse sufficiat 299 .
Ne permaneas in malo. Penitentiam expectat Dominus 301 .
Beatus uir qui in uia peccatorum non stetit 320 .
Compungimini 321 .
Domine, ne in furore tuo. Anima mea turbata est. Lachrymę 323 .
Nisi conuersi fueritis 324 .
Anima quęrens Deum 327 .
Propter uerba labiorum tuorum ego custodiui uias duras 330 .
Commota est et contremuit terra. Carbones succensi sunt ab eo. Fulgura multiplicabit et
conturbabit eos 331 .
Factum est cor meum tanquam cera liquescens 335 .
Tollite portas, id est uitia, et introibit rex glorię 337 .
Lauabo inter innocentes manus meas 338 .
Vox Domini concutientis desertum 340 .
Conscidisti saccum meum. Cilicium 341 .
Diuerte a malo et fac bonum. Iuxta est Dominus his qui tribulato sunt corde 345 .
Ego autem, cum mihi molesti essent, induebar cilicio 346 .
Cum ceciderit iustus, non collidetur 349 .
Domine, ne in furore tuo arguas me 349 .
Incuruatus sum et humiliatus sum. Tota die contristatus ingrediebar. Et in meditatione
mea exardescet ignis 350 .
Ad me ipsum anima mea conturbata est 354 .
Quoniam humiliata est in puluere anima nostra 355 .
Commoti sunt 357 .
Penitens misericordi am implorat. Lauamur per penitentiam et baptismum 359 .
Posuisti lachrymas meas in conspectu tuo 362 .
Commouisti terram, potasti nos uino compunctionis 364 .
Effundite coram illo corda uestra 366 .
Locutum est os meum in tribulatione mea 367 .
Qui educit uinctos in fortitudine 369 .
Terra mota est 369 .
Posui uestimentum meum cilicium 371 .
Exultent et lętentur qui quęrunt te 372 .
Excitatus est tanquam dormiens Dominus. Cibabis nos pane lachymarum 379 .
Nisi caro mortua fuerit, spiritus uiuificari non potest 383 .
Qui conuertntur ad cor 384 .
Faciamus in corde nostro uiam Domino, quia ponet in uia gressus
suos 385 .
Quia repleta est malis anima mea et uita mea inferno Salomon
appropinquauit 387 .
Penitentiam sequitur consolatio. Qui fingit laborem in pręcepto. Floremus coram Domino.
Penitentis domus reędificatur. Age penitentiam, et saluus eris 393 .
Commoueatur a facie eius uniuersa terra 396 .
A uoce gemitus mei. Quia cinerem 397 .
Ortus est sol, et congregati sunt 399 .
Penitentia non est nisi in hoc sęculo 400 .
Increpuit mare Rubrum, et exsiccatum est. Et uidit, cum tribularentur, et audiuit
orationem eorum 401 .
Da nobis auxilium de tribulatione 404 .
Compunctio Domi ni 405 .
Tribulationem et dolorem inueni. Oculos meos a lachrymis 410 .
Dolens pro peccatis alienis. Priusquam humiliarem, ego deliqui 416 .
Exitus aquarum deduxerunt oculi mei, quia non custodierunt legem tuam 418 .
Qui seminat in lachrymis, in gaudio, metet 420 .
Surgite, postquam sederitis, qui manducatis panem doloris 421 .
De ualle ad campum, de campo ad collem, de colle ad montem 423 .
Peccator lugeat, non cantet 426 .
Penitentia Achab 427 .
Et anxiatus est super me spiritus meus 428 .
Erigit omnes elisos 430 .
Patientia. Posuit me quasi signum ad sagittam 14 .
Patientia derisionis 14 .
Dabit percutienti se maxillam 16 .
Si ob peccatum eiicimur, ęquo animo est ferendum 53 .
Vasa martyres 10l. Patientia in aduersis 126 .
Nolite cogitare, quid loquamini. Non ueni pacem mittere, sed gladium. Qui non accipit
crucem suam quotidie 152 .
Audita nece Ioannis Iesus secessit, in hoc arguens temeritatem ultro se offerentium
159 .
Calix martyrium 167 .
Martyres mortem affectantes 190 .
Iudei persequuntur Christianos, et carnales infensi sunt spiritalibus 208 .
Stygmata Domini Iesu Christi portans 218 .
Vicisisse est aduersarios in angustiis non cessisse 227 .
Sufferentes inuicem in charitate 228 .
In periculis et miseriis Deo gratię referantur 236 .
Patientia in tentationibus comprobatur 247 .
Vinctus Iesu Christi Paulus 251 .
Patientia in aduersis 260 .
Immolauit uictimas suas 265 .
Iustus de angustia liberatus est 267 .
Si iustus in terra recipit, quanto magis impius 267 .
Melior est patiens uiro forti 272 .
Doctrina uiri per patientiam monstratur 273 .
Martyrium 276 .
Ne
respondeas stulto. Responde stulto 280 .
Persecutio martyrum 282 .
Martyrum fortitudo 286 .
Patientia et in prosperis necessaria 298 .
Oportet stultum uideri propter patientiam 304 .
Patientia Christi nobis imitanda 323 .
Si reddidi retribuentibus mihi mala 324 .
Patientia pauperum non peribit finem 325 .
Igne me examinasti 330 .
Multę tribulationes iustorum 345 .
Gladium euaginauerunt peccatores 348 .
Ego autem tanquam surdus non audiens et sicut mutus non aperiens
os suum. Cum consisteret aduersum me peccator, obmutui 350 .
Dum confringuntur ossa mea in martyrio 354 .
Qui oderunt nos, diripiebant sibi. Hęc omnia uenerunt super nos, nec obliti sumus te.
Ęstimaati sumus inter oues occisionis 355 .
Igne nos examinasti martyrii 367 .
Martyrium. Ego sum pauper et dolens; salus tua, Deus, suscepit me 371 .
Quoniam tu es patientia mea, Domine 372 .
In die tribulationis meę Deum exquisiui 375 .
Martyrium et baptisma--- de latere Christi sanguis et aqua 378 .
Innocentes martyres. Sanguis seruorum tuorum qui effusus est 379 .
Cogitauerunt contra sanctos tuos 382 .
Memor esto opprobrii seruorum tuorum 388 .
Percutienti prębe alteram maxillam 392 .
Maledicent illi, et tu benedices 406 .
De torrente in uia bibit 407 .
Calicem salutaris accipiam 411 .
Martyr securus uadit ad Dominum 411 .
Non moriar, sed uiuam 412 .
Sederunt principes et aduersum me loquebantur. Seruus autem tuus exercebatur in
iustificationibus tuis 415 .
Paratus sum et non sum turbatus. Multiplicata est super me iniquitas superborum 416 .
Super inimicos meos prudentem me fecisti mandato tuo 417 .
Patientia erga tribulantes 418 .
Persecuti sunt me gratis, et a uerbis tuis formidauit cor meum. Erraui sicut ouis quę
perierat. Require seruum tuum 419 .
Cum his qui oderunt pacem eram pacificus 419 .
Multum repleta est anima nostra opprobrio abundantibus et despectione superbis.
Martyrium 420 .
Faciet iudicium iniuriam patientibus. Martyrium 431 .
Paupertas mediocris, ne uel diuitiis superbia uel nuditate surrepat
impatientia 73 .
Habentes uictum et uestitum contenti sitis 117 .
Nolite possidere aurum. Philosophi bactroperitę 151 .
Pauper Christus 164, 169 .
Pauperum cura Paulo et Barnabę demandatur 196 .
Qui altario seruiunt, de altario uiuant. Viuant, inquit, non diuites fiant 244 .
Melius est paruum cum timore Domini. Melius est parum cum iustitia 271 .
Pauper iustus 274 .
Puperum cura est Domino 277 .
Tribue tantum uictui meo necessaria 283 .
Melius est modicum cum iustitia 295 .
Pauper sapiens melior rege stulto 296 .
Pauper sapiens 303 .
Nihil deest fideli et iusto 345 .
Christus pauper 346 .
Melius est modicum iusto super diuitias peccatorum multas 348 .
Quoniam exaudiuit pauperres Deus 371 .
Iudicabit pauperes populi 372 .
Animas pauperum saluas faciet 373 .
Pauper et inops laudabunt nomen tuum 374 .
Et adiuuit pauperem de inopia 403 .
Christus pauper 405 .
Peruersus. Filius pestilens 55 .
Audiunt, et non faciunt 87 .
Fames audiendi uerbi Dei 91 .
Neque audiet quis in plateis uocem eius 155 .
Sapientiam atque disciplinam despiciunt 256 .
Exosam habuerunt disciplinam 258 .
Lętantur cum malefecerint 259 .
Vita peruersi 276 .
Incorrigibilis 282 .
Peruersi dicuntur qui de recto declinant 332 .
Peruersi difficile corriguntur 390 .
Ecclesię dogmata contemnens mordetur a diabolo 304 .
Nolite fieri sicut equus et mulus 343 .
Dixit iniustus, ut delinquat sibi 347 .
Partus. Foetus in utero formandi ratio 206 .
Calor et humor generant 435 .
Poeta. Pythagoras. Zeno a quo Stoici. Indorum Brachmanes, Ęthiopum gymnosophistę, qui ob
uictus continentiam miraculum suis gentibus tribuunt 43 .
Dialeticorum argutię et philosophorum strophę 80 .
Quid de poetis secularibus usurparit Apostolus 207 .
Vergilius libros suos in modum ursoum foetuum lambendo figurauit 209 .
Versus in Paulo Epimenidis et Arati et Menandri 245 .
Dialetici solent argumentationum retia tendere 250 .
Mulier pulchra et fatua 267 .
Philosophi non potuerunt comprehendere ueritatem 305, 307 .
Platonici. Cinici. Poetę 378 .
Compediti corde in sapientia erant philosophi 389 .
Philosophi dicunt, quod f'ulgura ex nubium collisione generentur 395 .
Et dedit terra eorum ranas, id est poetas a
religione discrepantes 400 .
Sciniphes in omnibus finibus eorum, id est stimulus artis dialeticę 400 .
Narrauerunt mihi iniqui fabulationes 417 .
Nisi Dominus ędificauerit domum etc. 420 .
Pictor. Per imaginem et picturam et scemata corporea 40 .
Perfidia. Fornicatio fidei 49 .
Idolum Baal siue Be Assyriorum est 64 .
Theodotio incredulus 123 .
Laodice maritum ueneno sustulit 137 .
Dimitte mortuos sepelire mortuos 149 .
In uiam gentium ne abieritis 151 .
Iudę 177, 178 .
Aceto et felle potant Iesum. Terrentur custodes increduli 181 .
Crux Iudeis scandalum, gentibus stultitia 210 .
Idolatria 231 .
Factis negant. Quędam bona negatio, ut abnegantes impietatem 246 .
Plurima exempla sunt quęrentium Deum non recte 249 .
Impii et iniqui 259 .
Scismaticus 2 .
Apostata 263 .
Domus impiorum delebitur 270 .
Mulier. Idolatria 300 .
Inter impium et peccatorem 320 .
Qui non credit, iam iudicatus est 320 .
Portę mortis idolatria 325 .
Dixit insipiens in corde suo: Non est Deus 328 .
Demones Deo, Iudei Christo, heretici Ecclesię inimici 330 .
Ne perdas cum impiis animam meam 338 .
Puluis qui omni uento mouetur 341 .
Erubescant impii, etiam deducantur in infernum 342 .
Qui non credit, iam iudicatus est 364 .
Mentientur tibi inimici tui 367 .
Confundantur et deficiant detrahentes animę meę 372 .
Perdidisti omnem qui fornicatur abs te 373 .
Conturbati sunt omnes insipientes corde 375 .
Quia non crediderunt in Deum, et electos Israel impediuit 378 .
Effunde iram tuam in gentes, quę te non nouerunt 379 .
Quibus iuraui in ira mea, si introibunt in requiem meam 393 .
Dominus regnauit; irascantur populi 396 .
Impius. Et non crediderunt uerbis eius 401 .
Simulachra gentium 409 .
Spreuisti omnes discedentes 418 .
Idola 425 .
Petitio. Sed et cum clamauero et rogauero, exclusit orationem meam 14 .
Leuemus corda nostra cum manibus ad Dominum in cęlis. Opposuisti nubem tibi, ne transeat
oratio 16 .
Perseuerantia orationis 17 .
Contra templum conuersi adorent. Fiat uoluntas tua 36 .
Dei sententia sanctorum precibus frangitur 42 .
In atrio altare ante faciem templi 101 .
Vt oremus sine cessatione 103 .
Conuersi ad templum orabant. Tria orandi tempora: tertia, sexta, nona 129 .
In cinere et sacco postulat Daniel 133 .
Oratio Susanę 142 .
Ora in abscondito 147 .
Petite, et dabitur uobis 148 .
Si duo consenserint, id est spiritus et corpus, quodcunque petierint, fiet eis 165 .
In tentationem intrat qui orare negligit 189 .
Clamor 204 .
Geniculationes in oratione 227 .
Confidentia ad Deum 241 .
Victimę impiorum abominabiles Domino, uota iustorum placabilia 270 .
Oratio humilis 273 .
Verba mea auribus percipe, Domine 321 .
Clamor cordis, clamor oculorum 322 .
Mane exaudies, id est tenebris abeuntibus peccati 322 .
Non est oblitus clamorem pauperis 325 .
Inter orationem et deprecationem 330 .
Petite, et dabitur uobis 331 .
Impiorum oratio non exauditur 332 .
Orat ueniam 333 .
Exaudi, Domine, uocem meam qua clamaui ad te. Dum extollo manus meas ad templum sanctum
tuum 339 .
Bene psallite ei in uociferatione 344 .
Oculi Domini super iustos et aures eius in preces eorum. Clamauerunt iusti, et Dominus
exaudiuit eos 345 .
Delectare in Domino, et dabit tibi petitiones cordis tui 348 .
Auribus percipe lachrimas meas 351 .
Exurge! Quare dormis, Domine 355 .
Nisi pura conscientia depreceris a Deo, non exaudieris 361 .
Vespere, mane, meridie clamaui 362 .
Clamor cordis 365 .
In orati one tentamenta 366 .
Incensum. Prima deprecatio pro misericordi a, secunda pro benedictione. Clamor cordis
368 .
Benedictus Dominus quotidie 370 .
In me psalebant etc. Ego uero orationem meam ad te, Domine 371 .
Inclina ad me aurem tuam et salua me 372 .
Anticipent nos misericordię tuę 379 .
In die clamaui et nocte coram te 286 .
Et mane oratio mea pręueniet te 387 .
Quattuor psalmi oratione pręnotantur 388 .
Qui corde mundo orat 397 .
Quęrite faciem eius semper 399 .
Humilis oratio 401 .
Et oratio eius fiat in peccatum 405 .
In diebus meis inuocabo te 410 .
Vota mea Domino reddam in conspectu omnis populi eius 411 .
In tribulatione inuocaui Dominum, et exaudiuit me 412 .
Clamaui in toto corde: Exaudi me, Domine 418 .
Septies in die laudem dixi tibi. Oratio non in uocis elatione, sed in humilitate
exauditur 419 .
De profundis clamaui ad te, Domine 421 .
In noctibus extollite manus uestras. Merces iusti 424 .
Oratio cum lachrymis. Incensum 427 .
Eleuatio manuum, extensio manuum 427 .
Qui docet manus meas ad pręlium et digitos meos ad bellum 428 .
Prope est Dominus omnibus inuocantibus eum in ueritate 430 .
Sine causa orat, qui inimicicias habet contra fratrem 437 .
Potentia. Nabuchodonosor aquila grandis. Pharao aquila altera 52 .
Chaldei. Persę. Macedones. Romani 130 .
Darius. Cyrus. Alexander. Antiochus. Machabei 132 .
Dormitauerunt qui ascenderunt equos 375 .
Patria. Incola ego sum interra 415 .
Peccata non esse paria, contra Stoicos 37 .
Inter peccatorem et pręuaricatorem 45 .
Nemo absque peccato 53, 82, 118, 299 .
Ęs, ferrum, plumbum 63 .
Tria peccatorum genera 109 .
Peccatum ignorantię 117 .
Peccatum mors 142 .
Peccati onera grauia 154 .
Blasfemia in Spiritum Sanctum 155 .
Portę inferi 162 .
Peccans in hominem. Peccans in Deum 165 .
Turbę uitia 185 .
Onus bonum et malum 210 .
Peccata quę excludunt a regno Dei 213 .
Onus peccatum est 215 .
Non iustificabitur in conspectu tuo omnis uiuens 219 .
Paraptomata, id est delicta, differunt a peccato 222 .
Inter peccatum carnis et mentium 223 .
Serui peccati 227 .
Corruptio 241 .
Qui peccati causam in Conditorem naturę referunt 273 .
Qui iterat peccatum 280 .
Peccator ante peccat quam committit peccatum 301 .
Peccati grauitas 303 .
Vnum peccatum multas perdit uirtutes 304 .
Ciuitates peccatorum uitia 325 .
Peccatum mortale uel minutum 328 .
Murus peccata 332 .
Vespera. Adam 341 .
Multa flagella peccatorum 343 .
Peccata grauant 349 .
Peccatum Christi nostra sunt delicta 350 .
Insanię falsę opera carnis 351 .
Multiplicati sunt super numerum. Cor meum dereliquit me 351 .
Iniquitas calcanei peccatum originale 358 .
Solus sine peccato 359 .
Pccatum originale 359 .
Sanguis 360 .
Sic pereant peccatores a facie Dei 369 .
Lapides in uia sunt peccata 385 .
Superior infernus 385 .
Babylon 386 .
Quot peccata, tot animę infirmitates 398 .
Tenebrę. ę Nox 399 .
Peccator. Vallis 423 .
Primogenita Ęgypti principalia uitia. Reges magni et reges fortes 425 .
Nemo absque peccato 428 .
Promissum. Affligetur malo, qui fidem facit pro extraneo 267 .
Est qui promittit et quasi gladio pungitur conscientia 268 .
Sponsor 277 .
Peregrini sumus in hoc sęculo 351 .
Passiones IIII animalia in Ezechiele 23 .
Ratio, ira, desiderium 157 .
Septem affectus 188 .
Passio Christi. Lapsa est in lacum uita mea; posuerunt lapidem super me 17 .
Inundauerunt aquę super caput meum. Descendit ad inferos. Omnes cogitationes eorum
aduersum me. Ego sum psalmus eorum 17 .
Spiritus oris nostri Chistus Dominus captus est in peccatis nostris 20 .
Sanguis Christi.Vulneratus propter peccata nostra 119 .
Ioseph non XXX argennteis uenditus, sed XX. Percute pastorem, et
dispergentur oues 177 .
Christus contristatur non propter se 178 .
Mysteria passionis. Gustauit mortem, et noluit bibere, quia cito resurrexit 180 .
Immolatio Agni 188 .
Crux Christi. Figurę passionis 190 .
Christus a Patre, a se ipso et ab inimicis traditus 198 .
Christus nos redemit de maledicto Legis factus pro nobis maledictum 201 .
Nemo propinquat Deo absque cruore Domini Iesu. Pacem faciens per sanguinem crucis suę
224 .
Crux Christi non solum nobis, sed etiam angelis profuit 226. 229 .
Crux Christi 228 .
Aries sentibus coronatus 252 .
Crux 300 .
Astiterunt reges terrę aduersus 321 .
Quem tu perfecisti, destruxerunt 326 .
De passione Christi 327 .
Auertit captiuitatem ple plebis suę 328 .
Orat ad Patrem in passione 329 .
Susceperunt me sicut leo paratus ad prędam. Sanguis eius super nos 330 .
Erexit nobis cornu salutis. Chiristus inuocauit Patrem. Terra tremuit 331 .
Iudas: Quem osculatus fuero 333 .
Redemptio 334 .
Gustauit, et noluit bibere. Cogitauerunt consilium 334 .
Christus in cruce opprobrium hominum etc. 335 .
Tribulationes cordis mei multiplicatę sunt 338 .
Insurrexerunt in me testes iniqui 339 .
Ad uesperum demorabitur fletus et ad matutinum lętitia 341 .
Animam commendat Patri. Deridetur 342 .
Apostolorum timor et horror
de passione 342 .
Iudica, Domine., nocentes me. Superuacue exprobauerunt animam meam. Falsi testes.
Sitis. Esuries. Fleuit in cruce 346 .
Flagellatus, delusus, crucifixus 347 .
Amici mei et proximi mei aduersum me appropinquauerunt. In flagella paratus sum 350 .
Inimici mei dixerunt mala mihi: Quando morietur et peribit nomen eius.
Congregauerunt iniquitatem sibi. Iudas 352 .
Confusio faciei meę cooperuit me 355 .
De Iuda: Os tuum abundauit malicia 359 .
Quoniam alieni insurrexerunt aduersum me et fortes quęsierunt animam meam. Voluntarie
se obtulit pro nobis. Tristis est anima mea 361 .
Iudas 362 .
Vespere, mane, meridie. Passio, resurrectio, ascensio. Conculcauit me homo tota die;
uerba mea execrabantur 362 .
I. N. R. I. Mors. Iudei in Iesum 363 .
Christus ad Patrem 364 .
Ad Patrem: Quod non rapui, tunc exoluebam. Sustinui opprobrium. Operuit confusio faciem
meam. Scribę et pharisei 371 .
Tu scis improperium meum. Dederunt in escam meam fel, potauerunt me aceto. Quem tu
percussisti, ipsi persecuti sunt. Vitulus.Ego sum pauper et dolens 371 .
Queritur de Iudeis. Christus pauper. Tanquam prodigium factus sum multis.
Comprehenditur 372 .
Et fui flagellatus tota die 373 .
Exurge, Domine, iudica causam meam 374. Christus uenditus 380 .
Heliseus irridetur 384 .
Christus ad Patrem de passione 385 .
Iniqui insurrexerunt aduersum me. Fac mecum signum in bonum 385 .
In me transierunt irę tuę. Apostolorum fuga. Posuerunt me abominationem sibi. Pauper sum
ego et in laboribus a iuuentute mea. Exaltatus autem humiliatus sum. Elongasti a me amicum et
proximum 387 .
Apostoli de resurrecturo dubitant 388 .
Scapulis suis obumbrabit tibi. Christus clamauit 390 .
Crux 391 .
Infelix Iudas 393 .
Crux. Passio 394 .
Crucifixus 395 .
Adorate scabellum pedum eius, id est crucem 396 .
Dirupit petram et fluxerunt aquę 400 .
Exaltabor, ut diuidam Sicimam 403 .
Iudas. Christus accusatur. Pater, ignosce eis 404 .
Iudas. Iesus. Sanguis Domini pro nobis 405 .
Persecuti sunt me 405 .
Factus sum opprobrium illis 406 .
De torrente in uia bibit 407 .
Crux 422 .
Oratio ad Patrem. A
Iudeis passus persecutiones.
Prędicat, orat, patitur. Apostoli expectant Domini resurrectionem 428 .
Perseuerantia.Adolescens iuxta uiam suam 276 .
Perseuerantia boni. Non extinguetur in nocte lucerna eius 285 .
Custodi innocentiam, et uidebis ęquitatem 349 .
Exiuit homo ad opus suum et ad operationem suam usque ad
uesperam 399 .
Beati qui custodiunt iudicium, et faciunt iustitiam in omni tempore 401 .
Concupiuit anima mea desiderare iustificationes tuas in omni tempore 415 .
Et custodiam legem tuam semper in sęculum sęculi 415 .
Prouidentia. In eos qui negant prouidentiam 16. Ne dicas: Non est prouidentia 296 .
Cuncta iudicio Dei sunt 302 .
Prouidentia Dei Ioseph uenditus 400 .
Prędestinatio. Pręscientia Dei, qua alios ante quam nascantur, amat, alios odit 194 .
Inter prędestinationem et propositum 220 .
Prędestinatio occulta 273 .
Electi ante constitutionem mundi 290 .
Prędestinatio incerta 302 .
Christus exauditus pro prędestinatis 335 .
Multi sunt uocati 358 .
Pręsciti ante natiuitatem damnantur 363 .
Beatus quem elegisti et assumpsisti 367 .
Liber nocentium. Liber iustorum 371 .
Purgatorius ignis uel poenalis 38 .
Cathartica, id est purgatoria 65 .
Carbones desolatorii 419 .
Ignis purgans 428 .
Periculum ubique 410 .
Impulsus euersus sum, ut caderem, et Domi nus suscepit me 412 .
Penitentia. Pupillum et uiduam suscipiet 431 .
Qui sanat contritos corde. Penitentia Dauid 432 .
Pruinam sicut cinerem spargit. Contritio 434 .
Tribulatio penitentię 437 .
IOSEPHVS DE HISTORIA IVDEORVM
Pietas. Saul peccauit, dum miseretur 48 .
Achab similiter 76 .
Hircani pietas in matrem, quam torqueri uidens supra murum soluit
obsidionem castelli quod
opugnabat 115 .
Iozatus, Adiabenorum rex, miseratus Artabanum, Parthorum regem, in regnum restituit
177 .
Prodigus. Prodigalitas compulit ad rapinam 142 .
Partus. Moyses natus mirabiliter educatur 15 .
Poeta. Canticum Moysi exametro compositum 18 .
Exametrum a Moyse factum 34 .
Psalmi Dauid metro compositi 63 .
Perfidia. Tryphon perfidus 115 .
Petitio. Onia orante pluit 120 .
Pudor. Quidam pudenda sua detegens cędis multorum causa fuit 178 .
Prouidentiam negant Epicurei 92 .
IDEM DE ANTIQVITATE IVDEORVM
Potentia Romanorum 27 .
Petitio. Orandi mos per dies XXX his qui morbo aliquo laborarent 26 .
Poeta. Inuentum litterarum 79 .
Homerus. Primi philosophi 79 .
Historia. Ęgyptii et Chaldei. Triginta duo libri apud Iudeos 80 .
Philosophi multati, quod unum tantum Deum esse dicerent 91 .
Perfidia. Idolatria. Caput asini in templo Iudeorum fuisse Appion mentitus
est 86 .
EVSEBIVS DE PRĘPARATIONE
Poeta. Sido primus hymnos composuit 6 .
Musę nouem. Apollo. Poetę petulantissimi 32 .
Aliena scripta sibi uendicans 63 .
Gręcorum disciplina a barbaris 63 .
Philosophi 64 .
Cadmus primus litteras dedit. Hebreorum littere. Elementorum sensus 64 .
Scriptorum inter se pugna 65 .
Philosophi 66 .
Tripartita philosophię diuisio secundum Platonem 69 .
Carmina Dauid 70 .
Poetę recte dicere cogendi 82 .
De uero philosopho 82, 83 .
Poetę eiiciendi 85 .
Philosophi
inter se pugnant 91 .
Platonici 92 .
Dissensio 93 .
Quod mathematicę disciplinę nihil conferant ad pietatem 94 .
Petitio. Deos cogi precibus 28 .
Eaco orante pluuia data. Item Samuele 63 .
Patientia martyrum 35 .
Non est referenda iniuria. Pro ueritate moriendum 87 .
Peccatorum quę committuntur, anima est causa 82 .
Paupertatem amplexi 55 .
Prędestinatio. Pręscientia 40 .
Purgatorium 78 .
Purgantur quicunque curabiliter peccarunt 79 .
Prouidentia 54 .
De prouidentia 84 .
Passio Christi. Iudas 40 .
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Pax sub Numa 18 .
Ędes Concordię 23 .
Promissiones pacis 135 .
Pacem omnia appetunt 157 .
Pacis genera 157 .
Pax animę rationalis. Pax ordinata 158 .
De pace populi a Deo alieni. De pace seruientium Deo 162 .
Pudicicia. De Lucretia 5 .
An primi sęculi uiri usque ad eam ętatem, qua filios generasse referuntur, a concubitu
continuerint 112 .
Gymnosophistę 114 .
Sarę pudicicia 123 .
Virgo Vestalis cribro aquam haurit 191 .
Pietas. Frater fratrem occidit in bello. Cum agnouisset, se ipsum prę dolore transfixit
15 .
Patientia Iob. Regulus pręfertur Catoni 6 .
Nam iustis, quicquid malorum ab iniustis dominis irrogatur, non est poena criminis, sed
uirtutis examen 25 .
Martyres 72, 76 .
Martyrum mors secundę mortis abolitio est 93 .
Patientia iniuri 109 .
Persecutiones decem, undecima Antichristi 151 .
Martyrum constantia et fides 187 .
Martyres 190 .
Pauper ex diuite Paulinus Nolensis 3 .
Pauper beatus 25 .
Partus. Abrahę et Sarę in senecta filii dati 125 .
Poeta. Inutilia esse philosophica inuenta 10 .
Plato obscenis poetis locum in ciuitate negauit 12 .
Claudianus 39 .
Duo philosophorum genera, Italicum et Ionicum. Philosophorum nomina. Socratica
disciplina 53 .
Platonis philosophia 54 .
Aristoteles Platoni impar 56 .
Poetę theologi 141 .
De Hebraicis litteris 147 .
Scientia. Ęgyptiorum centum milium annorum. Philosophorum dissensio 147, 148 .
Philosophi de finibus bonorum et malorum 152 .
Causa philosophandi boni finis 153 .
Perfidia. Quare Deus Romanum auxit imperium, cum idola colerent? 35 .
Merces temporalis pro meritis infidelium 36 .
In eos qui dicunt deos a se non propter pręsentem uitam, sed ęternam coli 40 .
Quid de idolatria senserit Hermes 59, Religio paganorum mortua 60 .
Peccatum per peccatum declinari non debet. An spontanea mors appetenda, ut uitetur
peccatum 7 .
Romanorum uitia 12, 13 .
Vitium malitię non naturam esse, sed contra naturam 80 .
Causa peccati ex anima, non ex carne 100 .
De lapsu primi hominis 103 .
Quale eius peccatum 103, 104 .
Homo rectus a Deo, a se malus 107 .
De magntudine pręuaricationis primę 179 .
Promissiones Dei ad Abraham 122, 123 .
Abrahę Chanaan terra promissa 123, 129 .
Passio animi. De perturbationibus animi Peripateticorum sententia 62 .
Quando passiones non ad uitium, sed ad uirtutem trahunt 62 .
Non ex carne tantum afficitur anima, sed etiam ex se ipsa. Affectiones animi ex
uoluntate 100 .
Tres perturbationes animi et totidem constantię. Passiones rectę sanctorum 101 .
An primi homines in paradiso perturbationibus caruerint 102 .
Passio Christi. Mors. Corpus. Quod pugnat et renouat 73 .
Abel Christus, Cayn Iudei 109 .
Abel et Seth--- mors et resurrectio Christi 114 .
Noe nudatus, uino ebrius 118 .
Isaac immolandus 126 .
Preualuit Iacob luctatori, Iudei Christo sic uolenti 127 .
Recumbens dormisti ut leo. Agnus pascalis 128 .
Psalmus XXI 136 .
Mors et resurrectio 136 .
Pudor. Impudens obscenitas ludorum 16 .
Prouidentia Dei. 35 .
Angeli prouidentię Dei seruiunt 70 .
Peccatorum peruersitas non perturbat prouidentiam Dei 107 .
Prędestinatio. De pręscientia Dei et libera hominum uoluntate 34 .
De pręscientia Dei 91, 92 .
Prędestinati ad uitam 168 .
Purgatorium 179 .
Salus quasi per ignem 183 .
ORIGENES
Pax. Oleum de oliuis 85 .
Pax quam dat Deus 91 .
Pacem dedit Iesus Christus 93 .
Pax 139, 154 .
Pax carnis et spiritus 161 .
Pax nostra Christus 169 .
Pax multa diligentibus legem tuam 174 .
Pudicicia Rebecę1 18 .
Castias 45 .
Ne accesseris ad mulierem hodie 48. Foemoralibus utitnr 59 .
Foemoralia linea. Zona pellicea 76 .
Primogeniti primitię. Decimę 107 .
Pietas Dei oleum 53 .
Misericors Deo similis 58 .
Christus aduocatus 101 .
Penitentia. Mortificatio membrorum 9 .
Primus homo de terra terrenus, secundus de cęlo cęlestis 16 .
Via angusta salutis 17 .
Mortificatio corporis 19 .
Moralis 27 .
Si conuersus ingemueris 37 .
Penitens 42 .
Penitentiam exigit Deus 42 .
Carnis castigatio 51 .
Sacrificia moraliter 53 .
Penitentia 63 .
Achab penitentia 82 .
Penitentia 88 .
Mortificatio membrorum. Petrus 91 .
Penitentia 98, 101 .
Penitentia placat Deum 102 .
Sanctus penitens 105 .
Bonorum recordatio mala displicere facit 117 .
Penitentia mutat Dei sententiam 119 .
Qui perdit animam, amat 126 .
Nec parua peccata contemnenda. Azima 134 .
Regnum Dei intra uos est 136 .
Penitentia uincit inimicos 137 .
Transit de malo ad bonum 140 .
Monumenta concupiscentię 144 .
Penitentia non prodest, si peccata non cessant. Secunda circumcisio 148 .
Fuge Gai uitia 156 .
Subneruantur equi, quando corpus affligitur 163 .
Caro mortificata. Ferezeos eiicere oportet 170 .
Emundemus siluam quę in nobis est 170 .
Penitentia pręuenias uindictam Dei 176 .
Penitens interficit Sysaram 178 .
Patientia Iob 16, 38 .
Patientia iniurię in Moyse 99 .
Vitilitas persecutionum 107 .
Martyr 105 .
Necesse est malos esse per quos exercentur boni 115 .
In Christianos persecutio 158 .
Martyres orent, ut possint sustinere. Martyrium nomen habet baptismi 180 .
Pauper. Negat Christus suum esse discipulum qui aliquid possidet 26 .
Christus pauper elegit matrem pauperrem 73 .
Sadoch tabernacula 143 .
Partus. Nemo sanctorum diem natalem suum uel suorum celebrasse dicitur 72 .
Foetus quantum moratur in utero 95 .
Aborsus bonus et malus 99 .
Poeta. Philosophię partes: logica, physica, ethica 23 .
Aquę Ęgypti philosophorum dogmata. Ranę poetę. Cyniphes dialectica.
Cynomia Epicurei 33 .
Quidam excoluerunt uirtutes 108 .
Philosophi 129 .
Poetę lingua aurea 155 .
Perfidia. Pecudum nex in Ęgypto idolatrię finem signat 33 .
Ex eorum manna uermes ebulliunt 40 .
Idolum nihil est, similitudo aliquid 41 .
Spiritalia nequitię in cęlestibus. Duplex corde 41 .
Animalia immunda 56 .
Capitis peccata 75 .
Amorrei. Persecutores 112 .
Esebon 4 ciuitas in regno regis Seon 113 .
Demissę manus Moysi 147 .
Idolorum cultus 153 .
Humilitas inanis 169 .
Petitio. Sine intermissione 17 .
Clamor cordis 35 .
Orationi instantes. Manus opera 47 .
Incensum compositionis 78 .
Thus oratio 86 .
Altare. Propiciatorium 97 .
Oratio cordis et oris, duo altaria 105 .
Immolatio 109 .
Oratio pro armis 113, 114 .
Sacrificium indesinens 133 .
Plus ualet unus sanctus orando quam peccatores innumeri pręliando 137 .
Altare 157 .
Cum clamarent ad Dominum, suscitauit eis saluatorem 176, 177 .
Peccata uincenda sunt quibus nos ligat diabolus 17 .
Seruus peccati 25 .
Grauitas peccati 34 .
Triplex peccandi uia: dicto, facto, cogitatione. Grauitas 36 .
Peccatum diaboli pecunia 37 .
Qui ex Deo est, non peccat. Socii peccati 42 .
Peccatum ad mortem et non ad mortem non facile discerni potest 46 .
Nemo tutus a peccato 54 .
Peccatum in hominem, peccatum in Deum 59 .
Delictum et peccatum 62 .
Peccator lugendus 63 .
Leprę species sex 73 .
Pili abradi debent 75 .
Hyrcus 76 .
Mors peccati 82 .
Aaron et Moyses pecauerunt 83 .
Peccata diuersa 87 .
Prophetę peccauerunt 98 .
Animę uulnera difficulter curantur 101 .
Peccata sanctorum 105 .
Peccauit Dauid populum numerando 119 .
Peccatum 127 .
Peccata filii adulterii et fornicationum 128 .
Moysi peccatum [198] 131 .
Peccatum contristat Deum et angelos 132, 133 .
Grauius peccat qui alios facit peccare quam qui solus peccat 136 .
Maius peccatum in Euangelio quam in Lege 152 .
Peccato nihil amarius 162 .
Peccati regnum 163 .
Peccatum occultum 168 .
Perseuerantia. Hodie ualeo, sicut ualebam tunc 167 .
Passio animi. Concupiscentia et ira 7 .
Ramesse 143 .
Equi et currus 163 .
Passio Christi. Isaac baiulat ligna 15, 22 .
Virga Aaron crux Christi 33 .
Crucem Christi timent demones 37 .
Lignum uitę 38 .
Petra percussa, fluxerunt aquę 46 .
Posuit manum suam super caput uituli 52 .
Iesus pro nobis oblatus propter peccata, pro angelis propter munus 54 .
Passio 54, 57 .
Sine ligno crucis non purgantur peccata 74 .
Coccus cum hysopo 74 .
Recumbens quieuit ut leo 124 .
Salus in sanguine Christi 150 .
Crux Domini confixit diabolum 155 .
Duplex ratio crucis 155, 156 .
Crux lignum scientię boni et mali 156 .
Crucifixvus ex infirmitate uiuit ex uirtute Dei 156 .
Prouidentia. Nihil ociosum, nihil inane est apud Deum 116 .
Prędestinato. Pręscientia Dei 105 .
Scientia futurorum 120 .
Benedicti aut maledicti antequam geniti 128 .
Purgatorium. Ignis de altari 78 .
Purgatorium 146 .
Periculum tempore profectus 143 .
HIGINVS
Pax.
Caduceus insigne pacis 1 .
Perfidia.
Rex Triptolemo insidiatur 2 .
Pudicicia.
Amphitrite uirgo. Bellorophon 3 .
Poeta.
Pegasus 3 .
Piscis.
Cetus cui exposita Ariadna 5 .
Partus.
Lepus alios pariens, alios gerens 5 .
Circulus lacteus in cęlo 6 .
HOMERVS
Pax
inter Aiacem et Hectorem.
Pudicicia
Penelopes.
Pauper.
Vlisses mendicat.
Irus.
Penitentia.
De bestiali forma in pristinam restituti.
Periculum.
Vlisses uitat Maleam Circes monitu.
HERODOTVS
Pudicicia.
Candaulis uxor uirum suum peremit, indignata, quod alteri nudam ostendisset
2 .
BASILIVS MAGNVS
Quęre alphabetum in fine eius operis.
PLINIVS
Religio.
Rhadata, oppidum Ęthiopum, in quo felis aurea pro deo colebabatur 71 .
Hirpię super ignem ambulantes non comburuntur 75 .
Gymnosophistę immotis oculis solem contuentes. De Api boue. Caput LIIII 94 .
Miluus nihil esculenti rapit ex funerum ferculis 107 .
In edę Herculis Romę in foro boario nec muscę nec canes intrant 109 .
Hominis genibus inest quędam religio. Item dextra manu atque etiam aure eius 127 .
De religione Druidum 164 .
Ne degustabant quidem nouas fruges aut uina antequam sacerdotes primitias libassent
177 .
Cępas inter deos iureiurando habet Ęgyptus 197 .
Publius Mutianus demptam Marsię coronam capiti suo imposuit; ob id in uincula coniectus
213 .
Marmaritide herba utuntur magi, cum uolunt deos euocare 245 .
Tullus Hostilius fulmine ictus, quia parum rite sacrificauerat 269 .
Flamini sacrorum equum tangere non licet 275 .
De Mose Iudeo, quem magum fuisse putant 289 .
Ęgypti pars scarabeos inter numina colit 293 .
Rex.
Tonemphoę Ęthiopes canem pro rege habent, motu eius imperia augurantes 72 .
Regem pro delicto morte mulctari in Taprobane 67 .
Risus.
Risisse eodem die, quo genitus esset, unum accepimus hominem Zoroastrem 77 .
Crassus in Parthis interemptus nunquam risit 78 .
Mortem cum risu traiecta pręcordia attulerunt 125 .
Intemperantia, risus iocique constare lienis magnitudine. Gelotophylida herba, si
bibatur, ridendi finem non fieri 245 .
STRABO
Religio.
Scipio aduersis iactatus casibus, quod pecuniam sacram tangere ausus
fuerit 78 .
Foronię2 sacrificantes supra prunas nudis pedibus illesi incedunt 87 .
Iuppiter a capra nutritus 155 .
Io, Pean, unde dici coeptum 169 .
Massagetę solem deum putant atque illi equum mactant 203 .
Qui tellurem uenerantur 205 .
Qui foemininum nec ędunt nec sacrificant. Mulieres sacrę nudis pedibus
supra prunas 211 .
Sacerdos secundus post regem 218 .
Apud Pedasios sacerdos foemina, cui barba increuerit 237 .
Vbi die solenni simię saltant 243 .
Veneris Acreę templum nec adire nec uidere mulieribus licet 262 .
Victimam non iugulant, sed pręfocant, ut integrum deo offerant
271 .
De Mose et quid de Deo senserit 289 .
In Osyridis templo nec cantor nec tibicen nec psaltes canit 308 .
Deum putant alterum mortalem, alterum immortalem 310 .
Sacerdos pręcedit regem 311 .
Rex.
Quibus artibus creuerunt Romani 115 .
Apud Arabes Chartanotitas, qui primus ex nobiliorum familia post constitutum regem
natus
ę fuerit, succedit in regno 292 .
Persę ex eadem familia regem creant 297 .
Ptolomeus Auletes, quod coraulem exerceret, eiectus ab Alexandrinis est
301 .
Qui forma aut uiribus pręstat, rex fit 310 .
Rex Ęthiopum, siqua corporis parte orbatur, idem patiuntur familiares et cum mortuo
mori coguntur. Ideo custodia circa eum maxima 311 .
Risus.
Araneorum morsu alios ridendo, alios flendo mori 199 .
VALERIVS MAXIMVS
Rex.
Aut sapiens regnet aut rex sapiat 65 .
Regum miseranda conditio. Cum rege uel rarissime uel iocundissime loquendum. Tyranni
legibus dominantur 66 .
Reus.
Damnatus insons minus tristari debet 65 .
EMILIVS PROBVS
Religio.
Sacerdotes donis promissisque corrumpi non potuertunt 12 .
In domo mysteria fieri nefas esse 13 .
Qui id fecit damnatus 14 .
Deuotus primum, deinde resacratus 15 .
Violare eos uetuit qui in templum confugerunt 37 .
Cum laudaretur, diis agebat gratias 45 .
Rex.
Imperatori quędam cum militibus, quędam cum fortuna comunia 217 .
Imperandi cupido insatiabilis 39 .
Imperator prudentissimus 48 .
Reges aduersos casus ducibus tribuunt, secundos fortunę suę 27 .
Reges Persarum, Macedonię, Epirotarum et Sicilię 46 .
Rempublicam bene geri non posse multorum imperiis 22 .
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIBVS
Religio.
Numa Pompilius populum ferum religione molliuit 2 .
Scipio Africanus nihil prius coepit quam in cęlla Iouis diutissime
sedisset 20 .
Rex.
Mithridates per seditionem popularem a Pharnace filio in turri obsessus uenenum sumpsit.
Quo cum consummi non posset, admisit percussorem Gallum pauentemque adiuuit
31 .
APOPHTHEGMATA PLVTARCHI
Ratio.
Rationem, quomodo non reddas, non quomodo reddas, cogita 23 .
Ratione propulsatur malum 45 .
Qui ratione utitur, fortunam non timet 56 .
Religio.
Diis confiteri, non sacerdoti uoluit 75 .
Idem 84 .
Idem 95 .
Dii a Lacone contempti 93 .
Deo suplicandum, ut benefacere possis 97 .
Rex et imperator qualis eligendus 4 .
Princeps erga subditos. Rex bonus 6 .
Imperator erga subiectos 7 .
Imperium uiolentum. Imperium odiosum 9 .
Regem qualia decent 17 .
Imperator sciens imperare 23 .
Imperatoris officium. Duce leone ceruorum exercitus 24 .
Rex iustus 28 .
Imperator et militis officium impleat 46 .
Regnum mortis metu non deserendum 7 .
Ducis prudentia pręstat uirtuti militum 33 .
Pastor bonus ouium salus 43 .
Tuto regnat qui ciues habet loco filiorum 53 .
Rex inhonesta non concedat nec ciues petant, quod siquando annuerit, mutet propositum
54 .
Imperatoris officium 55 .
Imperatoris mores 56 .
Princeps in quo pręcellere debet priuatos. Debet esse uirtutis exemplum. Imperator
prior aggrediatur opus quod fieri a suis promptius cupit 57 .
Princeps obtemperet legibus 57 .
Idem 58 .
Militum, inquit, pernicie totam capere Thessaliam nollem. Parta uictoria doluit militum
necem. Princeps magistratibus obediat 59 .
Imperandi et patiendi imperium disciplina. Imperandi et parendi doctis prospera
cędunt. Imperatoris propria audacia et benignitas 61 .
Imperium conseruatur, si lex obseruatur 64 .
Regem eatenus mitem esse oportet, quatenus non sit contemptui 67 .
Principatus popularis execrabilis 73 .
Respublica laude digna 75 .
Idem 79 .
Imperium scire gerere et ferre 81 .
Regnum quomodo optime conseruatur 83 .
Regem decet amicis benefacere et cum inimicis inire gratiam 84 .
Dux militum salutem
pręferat suę 86 .
Regnum qua ratione tuendurn 90 .
Regis amicorum fortuna instabilis 5 .
Dominandi cupido suis quoque molitur insidias 37 .
Risus continentia 24 .
Ridiculi non probantur 40 .
Iocis non nimis indulgendum 77 .
EMILIVS PROBVS
Rex.
Tyrannidem deponere persuasus uoluit, mox dissuasus crudelior euasit 21 .
Dionysius a filio soporatus moritur 20 .
Qui dicuntur tyranni 4 .
APOPHTHEGMATA
Rex.
Tyrannus munere tantum placere potest 8 .
Tyranno dominante etiam qui liberę conditionis sunt, seruiunt 47 .
Tyrannum extinxi; cremari permisisses 84 .
FABIVS QVINTILIANVS IN DECLAMATIONIBVS
Religio.
Cuncta regi Dei prouidentia 19 .
Dii timentes magorum carmina 49 .
Idem 51 .
Rex.
Qui pręsunt magis exemplo sunt. Quicquid enim faciunt, uidentur pręcipere 14 .
Reus.
Qui confessum defendit, non absolutionem sceleris petit, sed licentiam 63 .
TVLLIVS IN TVSCVLANIS
Religio.
Deum esse probat 93 .
Quomodo a nobis Deus intelligitur 98 .
Quod ex operibus agnoscimus Deum. Ęgyptiorum religio 154 .
Rex.
Dionysius tyrannus Corinthi pueros docuit 120 .
Idem nulli se credebat propter iniustum dominatum 150 .
Idem argumento ostendit Demadi se esse in dominatu miserrimo 151 .
Reipublicę tuitio 153 .
Risus.
Marcus Crassus semel risit in uita 121 .
Ratio.
Fortes enim non modo fortuna adiuuat, ut est in uetere prouerbio, sed multo magis ratio
109 .
Ratio coherceat temeritatem 113 .
Bene adhibita ratio cernit, quid optimum sit 137 .
TVLLIVS DE FINIBVS
Religio.
Cognitio rerum cęlestium quid conferat homini 55 .
Cognitio rerum cęlestium actio maxima 78 .
Risus.
Marcus Crassus cognominatus Agelastus, quod semel tantum riserit in uita 85 .
POMPONIVS MELLA IN GEOGRAPHIA
Religio.
Athlantes solem execrantur 9 .
Tauri aduenas pro uictimis cędunt 23 .
Talge insulę uicini genita non contingunt dicentes diis parta 52 .
Rex.
Mossini in regem delinquentem seueri 20 .
In Meroe regnat qui specie ac uiribus pręstat 56 .
Risus.
In Insulis Fortunatis fontes alter bibentibus risum mortiferum pręstat, alter remedium
59 .
Taberenis in risu lusuque summum bonum est 19 .
BEATVS HIERONYMVS IN PARTE PRIMA
Religio.
Qualiter uiuant milites Christi 21 .
Lapis saphirus sunt angeli, cęlum serenum Eccesia 23 .
Arca Noe Ecclesia 31 .
Sampson
typus Saluatoris
32 .
Sponsa et sponsus in Canticis Christus et Ecclesia in Euangelio 34 .
Turtur, auis pudicissima, typus est Saluatoris 35 .
Item Salomon typum gerit Christi. Fructus spiritus 38 .
Sacerdotes Ęgypti continentissimi 46 .
Terrę Iudeę tribuumque descriptio typus futurę in cęlis Ęcclesię 53 .
Monachi officium 61 .
Arca Noe Ecclesię typus fuit 65 .
Perfectio est se nosse imperfectum 68 .
Sanctorum reliquię uenerandę contra Vigilantitum 61 .
Duę perfectiones 73 .
In quo perfectus et in quo imperfectus 74 .
Oblatio uictimarum ideo offerri Deo iussa, ne offerretur demoniis 85 .
Ecclesia persecutionibus creuit 106 .
Ministrorum Dei officia 135 .
Quomodo bigamia non obstet episcopo ordinando et de officio episcopi 160 .
Episcopi et pręsbiteri idem fuerunt olim. Siquis episcopatum desiderat
etc. 162 .
Quę uitia uitanda sacerdotibus. Figura: Isaac, Rebecca, Esau, Iacob 172 .
Figura Saluatoris in patribus 176 .
Circumcisio uera. Simeon iustus. Nunc dimittis, ut qui Christum uiderit, iam sit sęculo
moriturus 181 .
Magorum munera oblata Domino quid signant. De iudicio Salomonis. Duę meretrices:
Sinagoga et Ecclesia. Sinagoga extinxit filium 183 .
Gladium ueni mittere in terram. De uestibus sacerdotalibus, uasis, cibis et primitiis,
et quę conueniant sacerdoti 187 .
Non satis sacerdoti sola innocentia 190 .
Qanta requiritur scientia in pontifice. De interpretatione ephod. De mansionibus
filiorum Israel per desertum 191 .
Quomodo quis possit esse perfectus 201 .
Quomodo se ipsum negat qui sequitur Saluatorem 208 .
Ratio.
Animi imperio, corporis seruitio magis utimur 45 .
Resurrectio mortuorum qualiter impugnatur ab hereticis et defenditur a catholicis 8 .
De resurrectione 100 .
Idem 110 .
Idem 220 .
IDEM IN PARTE SECVNDA
Religio.
Homo Dei. Vir Dei 1 .
Qui diuinę philosophię student 19 .
Leuitę eminentiores filiis Israel, Leuitis autem sacerdotes 20 .
Ecclesię typus in
Scripturis 26 .
Ecclesię membra ut hominis 33 .
Qualis fuit primitiua Ecclesia 83 .
Hortatur, ut relictis omnibus sequatur Dominum 113 .
Si uis ad uitam ingredi, serua etc. 123 .
Oportes per multas tribulationes introire in regnum cęlorum 124 .
Anna, postquam obtulit Deo filium, in tabernaculo nunquam postea recępit
129 .
Clericorum institutio 130 .
Clericis ius hęreditatis interdicitur 131 .
De clericis quibus exemplo esse debet episcopus 133 .
Eundem esse episcopum atque presbiterum apud ueteres 134 .
Diaconus minoris dignitatis est quam presbiter. De institutione episcopi et VII
gradibus clericorum 135 .
De ueris falsisque pastoribus. Augustinus 139 .
Qui Euangelium annunciant, de Euangelio uiuant 140 .
De regimine abbatissę 149 .
Nihil honorabilius quam seruitus Christi 150 .
De officio et potestate abbatissę. De ordine operum abbatissę 151 .
De regimine episcopi circa sorores et presbitero pręposito 152 .
Exire limites monasterii nefas est sororibus 153 .
De his quę seruiunt sororibus quęrentes necessaria 153 .
Religiosus ne respiciat post se exemplo uxoris Loth 154 .
Clerici pompis et uanitati studentes 166 .
Qui captandi causa sanctitatem simulant. Tria monachorum genera:
cenobitę, anachoritę, remeboth. His improbat 167 .
Vitę austeritas Demetriadis uirginis 170 .
Siuis esse perfectus etc. 172 .
Non initia queruntur in Christianis, sed finis 191 .
Mulieres sanctę Saluatoris comites 199 .
Ad Heliodorum, ut heremum petat, exhortatio 200 .
Omnia relinquenda et soli Domino seruiendum suadet. Perfectus seruus Christi nihil
pręter Christum habet 201 .
Monachum perfectum in patria sua esse non posse. Officium episcopi quam sit
periculosum. Licinium laudat, quod Christum sit secutus utque in sancta conuersatione
permaneat, hortatur 202 .
Ad Exuperantium exhortatoria 203 .
De intemperantia monachorum urbanorum 204 .
Bonosum laudat, quod relicto sęculo deserta penetrarit 206 .
Militem, ut Deo incipiat militare, hortatur 207 .
Non esse ius adeundę hęreditatis nec aliquid postulandi a iudice sęculi iis qui sęculo
renunciarunt 208 .
Officium episcopi diuersum ab officio monachi 212 .
De monastica conuersatione 213 .
Religio-ę
sęculariter uiuentes 215 .
Ad uitam monasticham capescendam 2 exhortatio 218 .
Tria monachorum genera in Ęgypto 219 .
Diem solennem non tam ciborum abundantia quam spiritus exultatione celebrare debemus
227, 244 .
Monachus non doctoris, sed plangentis habet officium 228 .
De laude religionis et ad eam exhortatio 229 .
Quicquid habent clerici, pauperum est 235 .
Nepotianus sollicitus circa Ecclesię nitorem. Vende omnia quę habes 263 .
Si uis esse perfectus 265 .
De ordine monasterii uirginum 273 .
Quare crines tondentur monialibus 281 .
De celebratione paschę 288 .
Officium episcopi periculosum 303 .
Sacerdos malus 305, 308 .
Qui nisi terrenis relictis cęlestia nequiuerunt apprrehendere 202 .
De cereo paschali 204 .
Ad uitam solitariam hortatur contempto seculo.
Resurrectio.
De resurrectione Dominica 52 .
De iis qui cum Domino resurrexerunt; incertum, utrum redierint in puluerem terrę 54 .
Imperfectum meum uidebunt oculi tui 61 .
Quidam dixerunt Dominum post sanctorum resurrectionem in carne cum eis regnaturum annos
mille 84 .
Resurrectio corporum futura 117 .
Vnusquisque resurget in ordine suo. Apostolus 126 .
Erunt sicut angeli in cęlis 269 .
Resurrectionem approbat 274 .
Risus.
Cato Censorinus et Marcus Crassus semel in uita riserunt, ut scribit Lucilius 172 .
Delicias, lepores, risu dignas urbanitates detestamur 220 .
Risus in crimine et risus sine crimine 255 .
BIBLIA
Religio.
Dicitur ad Abraham: Egredere de terra tua 2 .
Moyses iussus est educere populum de Ęgypto in terram lacte et melle manantem 10 .
Primogenita sanctificata Domino 11 .
Primogenitum dabis Deo. Sanctuarium, propiciatorium, mensa, candelabrum, lucernę. Item
tabernaculum, uelum, archa, altare, uasa, tentoria etc. Expiatio altaris. Omnis qui tetigerit
illud, sanctificabitur. Quę
facienda super altari. Oblatio 13 .
Oleum unctionis. Caro omnis non unguetur ex eo 14 .
Omnia unctionis oleo consecrabis 15 .
Primogenita nemo uouere poterit, quia Domini sunt. Quod Domino consecratum est, non
ueniet 19 .
Vir et mulier cum se consecrabunt Domino, a quibus rebus debeant se abstinere 20 .
Transeuntes Iordanem in terra Chanaan disperdite habitatores
etc. mundantes terram. Siquos reliqueritis, infesti uobis erunt 25 .
Cum quęsieris ibi Dominum Deum tuum, inuenies eum, si tamen toto corde quęsieris, et
tota tribulatione animę tuę. Cum introieris etc. VII gentes percuties ad internitionem, nec
foedus nec coniugia inibis cum eis etc. 26 .
Ad Iosue diicitur: Solue calciamentum de pedibus. Locus enim in quo stas sanctus est
31 .
Samuel propheta fidelis in Israel 41 .
Hiram mittebat Salomoni ligna cedrina et abiegna pro structura templi 56 .
Helias reperit Heliseum arantem et uocauit.Ille surgens secutus est eum 60 .
Asa edixit: Siquis non quęsierit Dominum Deum Israel, moriatur.
Tunc iurauerunt Domino, et ipse pręstitit eis requiem 77 .
Confortauit eos, ne timerent, quia Dominus pugnabit pro eis 78 .
Congregata multitudine in area quę est ab oriente portę sacrę etc. 90 .
Thobię posteritas omnis in conuersatione sancta permansit 93 .
Hortatur ad seruiendum Deo cum timore. Psalmus II 108 .
De fideli ad religionem conuerso. Psalmus XV 109 .
Regimen Ecclesię, Psalmus XXII. Orat dirigi in uia Domini. Psalmus
XXIIII. Diligentia cultus diuini. Qui diluuium inhabitare facit. Psalmus
XXVI 110 .
Mihi adhęrere Deo bonum est. Psalmus LXXII 114 .
Elegi abiectus esse in domo Domini etc. Psalmus LXXXIII 116 .
Plantati in domo Domini multiplicabuntur. Psalmus XCI 117 .
Custodit Dominus animas sanctorum suorum. Psalmus XCVII 117 .
Dirupisti uincula mea etc. quibus tenebar alligatus sęculo. Tibi
sacrificabo, iam fungens officio sacerdotis. Psalmus CXV. Exaltauit me. Viuam et
narrabo opera Dornini. Psalmus CXVII 119 .
Nazarei qui sint. Psalmus CXXXI 123 .
Confortauit seras portarum tuarum, id est uirtutem
sacramentorum per quę intratur
in Ecclesiam. Psalmus CXLVII 125 .
Via, Domini 127 .
Turris fortissima nomen Domini. Ad ipsam currit iustus et exaltabitur 130 .
Dum esset Deus in propiciatorio, obtulimus thimiama in altari, corde meditabimur eum
etc. Amica mea, ueni, iam hiems transiit 135 .
Egredimini de sęculo, ut uideatis regem uestrum 136 .
Vani sunt autem omnes homines quibus non subest scientia Dei 139 .
Nosse te, Domine, consumata iustitia est, et scire iustitiam et uirtutem
tuam radix est immortalitatis 140 .
Religiositas custodiet et iustificabit cor. Fili, accedens ad seruitutem Dei, sta, in
iustitia et timore et prępara animam tuam ad tentationem 141 .
Time Deum, cogita, loquere 144 .
Salus animę in sanctitate iustitię 147 .
Domus Iacob, uenite, ambulamus in lumine Dei nostri 152 .
Quęrite Dominum, dum inueniri potest 163 .
Qui elegerint quę ego uolui et tenuerint foedus meum, dabo eis in domo mea, in muris
meis locum et nomen melius a filiis et filiabus; nomen sempiternum dabo eis, quod non peribit
etc. 164 .
De episcopis futuris ex gentibus 165 .
Patrem uocabis me, et post me ingredi non cessabis 168 .
Non sum turbatus te pastorem sequens, et diem hominis non desideraui 172 .
Vię Syon lugent, eo quod non sint qui ueniant ad solemnitatem 181 .
Bonum est uiro, cum portauerit iugum ab adolescentia sua 182 .
Nam si in uia Dei ambulasses, habitasses utique in pace super terram. Disce, ubi sit
prudentia, ubi sit uirtus, ubi sit intellectus etc. 183 .
Ecce circumdedi te uinculis, donec compleas 184 .
Perfode parietem, et egredieris per eum; in humeris portaberis, in caligine effereris,
faciem uelabis et non uidebis terram, quia portentum dedi te domui Israel 186 .
Ingredientur portas atrii interioris uestiti lineis; uittę lineę in capitibus eorum
etc. 194 .
Et ero eis quas exaltans iugum super maxillas eorum. Post Dominum ambulabunt 203 .
Vocate coetum, congregate senes, omnes hab
itatores terrę in domum Dei uestri etc. 204 .
Et derelinquam in medio tui populum pauperem et egenum, id est fideles renunciantes
diuitiis sęculi, et sperabunt in nomine Domini.
Increpat Dominus populum de
negligentia templi reędificandi, propter quod eos pati rerum penuria asserit 211 .
Circumdabo domum meam ex his qui militant mihi 214 .
Rex.
Moyses dat leges regnaturo super Israel 28 .
Samuele sacerdote filii Israel petierunt sibi constitui regem. Et obtinuerunt
nescientes id uerti in ipsorum perniciem 42 .
Samuel exposuit legem regni 43 .
Dauid persecutoris sui Saulis honori uitęque pepercit nollens extendere
manum suam super christum Domini 47 .
Ipsum qui extenderat occidi iussit 49 .
Absalon dominandi cupiditate incensus patrem regno uitaque priuare molitus est 52 .
Regem Dauid, quod iam senuisset, milites iurauerunt non permissuros ultra eum secum ad
bella egredi 54 .
Adonias, cum Salomonem in regno successurum timeret, seditionem mouit; a suis
derelictus confugit ad tabernaculum 55 .
Regis fortitudo 88 .
Deus regnare facit hominem hypocritam propter peccata populi 107 .
Dauid disponit se ad uirtutes regias. Psalmus C 117 .
Gubernator 127 .
Rex bis. Regis ira et facilitas 128 .
Regis ira et benignitas. Ira regis. Rex iustus. Rex sapiens. Rex iustus. Cor regis in
manu Domini 130 .
Time Dominum et regem. Cor regum inscrutabile. Gloria regum inuestigare sermonem. Rex
iustus. Rector. Rector negligens. Rector 131 .
Rex iustus. Rex impius. Princeps impius. Impiorum dominatus et dispersio, bis. Rex
iustus. Princeps audiens uerba mendacii. Seruus dominans 132 .
Melior est seruus pauper et sanus rege sene et stulto, qui nescit prouidere in posterum
133 .
Impii domini laudantur uiui; mortuis detrahitur 134 .
Ve rex puer et principes mane comedentes 134 .
Audite reges, quoniam data est a Domino potestas uobis et uirtus ab Altissimo. Rex
sapiens populi stabilimentum 138 .
Magnato humilia caput tuum 141 .
Longe abesto a tyranno. Rex insipiens. Regnum a gente in gentem transfertur propter
iniustitias. Sępe insuspicabilis portauit diadema. In unamquamque gentem pręposuit rectorem
144 .
Rectorem te posuerunt, noli extolli. Esto illis quasi unus ex ipsis. Sceptra iniquorum
contribulet Deus 148 .
Ezechias rex 151 .
Deus creauit terram et quę in ea sunt, et dat eam cui
uult. Et nunc regnum Iuda dat in manu Nabuchodonosor
174 .
De frugibus pars LX, de animalibus CC dabitur principi. Super eum autem erunt
holocausta etc. Item qualiter adorabit et offeret in sabbatis et Calendis 194 .
Quę ad principem spectant: iustus, suo contentus, adeuntibus se facilis 196 .
Dominatur excelsus in regno hominum, et cuicunque uoluerit, dabit illud 197 .
Ipse, id est diabolus de regibus triumphabit, et tyranni ridiculi eius erunt 210 .
Subuertam solium regnorum et conteram fortitudinem regni gentium 212 .
Tarsenses et Malotę dedignantur seruire concubinę Antiochi regis 225 .
Risus.
Sarra post ostium risit; reprehenditur a Domino 3 .
Melior est ira risu 134 .
Sicut sonitus spinarum sub olla, sic risus stulti 134 .
Risus fatui. Risus sapientis 145 .
Non corrideas filio, ne condoleas 147 .
Reus.
De damnatis 155, 156 .
Cor tuum meditabitur timorem; ubi est litteratus, ubi legis uerba ponderans, ubi est
doctor paruulorum? 158 .
De damnandis in iudicio 167 .
Non habitabunt in terra Domini 203 .
Refugium.
Domine, factus es nobis refugium. Psalmus LXXXIX 116 .
Et post rixam est regressus ad amicum 146 .
Resurrectio.
Helias filium uiduę suscitat 60 .
Heliseus mulieris Sunamitidis filium 62 .
Cadauer mortui, cum in sepulchro ossa Helisei tetigisset, reuixit 66 .
Iob: Scio enim, quod Redemptor meus uiuit et in nouissimo die de terra surrecturus sum
etc. 104 .
In tempore illo eiicient ossa regum et cęterorum de sepulchris. Et eligent magis mortem
quam uitam qui ressidui erunt 169 .
Propheta educitur in campum ossibus plenum etc. Hęc dicit Dominus: Ecce ego aperiam
tumulos uestros et educam uos de sepulchris uestris etc. 192 .
Multi de terrę puluere euigilabunt, alii in uitam ęternam, alii in opprobrium, ut
uideant semper 200 .
Viuificabit nos post duos dies; in die tertia suscitabit nos 202 .
De generali resurrectione: De manu mortis liberabo eos 203 .
Rasias moriens proiecit intestina et inuocauit Deum, dominatorem uitę ac spiritus, ut
hęc illi rursum redderet resurrecturo in nouissimis 229 .
MATTHEVS
Religio.
Relictis retibus et patre secuti sunt eum; retibus, id est actibus carnalibus; naui, id
est substantia mundiali; patre, id est parentibus IIII. Quęrite primum regnum Dei et
iustitiam eius, et hęc omnia adiicientur uobis VI. Sequere me, et dimitte mortuos sepelire
mortuos suos VIII. Non ueni pacem mittere, sed gladium, separare hominem aduersus patrem.
Inimici hominis domestici eius. Qui amat patrem aut matrem plus quam me; qui non accipit
crucem suam et sequitur me; qui perdiderit animam suam X. Regnum cęlorum uim patitur, et
uiolenti rapiunt ollud. Tollite iugum meum super uos et discite a me etc. Iugum enim meum
suaue est, et onus meum leue XI.
Vendit uniuersa et emit agrum illum, in quo absconditus est thesaurus; uel emit
margaritam preciosam XIII. Siquis uult post me uenire, abneget se XVI. Ascendat in montem
excelsum cum Petro, qui fulgentem in gloria cupit uidere Christum XVII. Piscis hamo Petri
captus XVII. Vbi sunt duo uel tres congregati in nomine meo XVIII. Multi sequuntur Christum
sicut turbę, non tamen surgentes sicut Mattheus, qui surgens secutus est eum. Si uis
perfectus esse. Vos qui secuti estis me, sedebitis super sedes etc. Et omnis qui reliquerit
etc. centuplum accipiet et uitam ęternam possidebit XVIIII. Sternunt uestimenta sua sub
pedibus Domini. Iesus ingressus ciuitatem primum adiit templum. Cęci et claudi in templo
sanantur XXI. Operarii quos conduxit domi nus in uineam suam XX. Ecce prandium meum
paraui.Venite ad nuptias XXII. Petrus mori uolebat cum Domino etc. Non sufficit habere
desiderium, nisi diuino aliquis potiatur auxilio. Non sicut ego uolo, sed sicut tu XXVI. In
agro sanguinis Christi requiescunt peregrini, id est sęculo renunciantes. Item consepulti
sunt in monumento nouo exciso in petra. De monumentis spurcicię mundanę ueniunt in sanctam
ciuitatem, id est in Ecclesiam XXVII.
Resurrectio.
Saducei tenebant non esse resurrectionem; arguuntur erroris XXII. Multa corpora
sanctorum, qui dormierant, surrexerunt, uenerunt in sanctam ciuitatem; apparuerunt multis
XXVII.
Christus die tertia resurrexit XXVIII.
MARCVS
Religio.
Cum sęculum relinquere disponimus, nauim cum Iesu conscendimus IIII. Super fenum
discumbunt qui calcatis concupiscentiis diuinis doctrinis aluntur VI. Siquis uult me sequi
VIII. Vade, quęcunque habes, uende et da pauperibus, et habebis thesaurum in cęlo. Et ueni,
sequere me. Petrus: Ecce dimisimus omnia. Qui reliquerit domum, fratres, sorores, patrem,
matrem, filios, agros propter Euangelium accipiet centies in tempore
hoc et in sęculo futuro uitam ęternam X. Qui in agro erit, non reuertaur tollere uestimentum
suum XIII. Adolescens relicta syndone nudus profugit ab eis. Et Ioseph relicto palio nudus de
manibns impudicę feminę auf'ugit. Qui uult effugere manus iniquorum, relinquens mente quę
mundi sunt, fugiat post Iesum XIIII.
Resurrectio.
Ioannem Baptistam resurrexisse credentes de Iesu, quia uirtutes operabantur in illo.
Plane fatentur maioris potentię futuros sanctos post resurrectionem VI. Cum a mortuis
resurrexerint, neque nubent neque nubentur, sed erunt sicut angeli in cęlis. Saducei negant
resurrectionem XII. Mulieribus ad monumentum apparuit angelus in ea ętatis forma qua
resurrecturi sumus. Quia ubi nasci morique nescitur, ibi ętas nec admittit detrimenta nec
indiget incrementis XVI.
Rex.
Discipuli in uia tractant de principatu tanquam de re labili et transitoria. Illi euntes
disputant de principatu, ille sedens docet humilitatem. Principes enim laborant, humiles
quiescunt IX.
LVCAS
Religio.
Et uenit in spiritu in templum. Tu si uis tenere Iesum et amplexari manibus, omni labore
nitere, ut ducem habeas spiritum ueniasque ad templum Dei II. Quęritur Iesus inter cognatos
et notos, sed inuenitur in templo. Affectus cognatorum officit perfectioni. Dolentes
quęrebamus te. Oportet enim eum qui quęrit Iesum non negligenter et dissolute transire, sicut
multi quęrunt et non inueniunt, sed cum labore et dolore II. Mulier stans retro secus pedes
Domini ungit unguento pedes eius. Is est qui sequitur uestigia Domini in odore uirtutum
ungendo pedes, id est conseruando humilitatem VII. Ascendunt in nauiculam Domi ni calcantes
seculum. Dormiente Domino concutiuntur tempestate tentationum. Qui orationibus excitatus
mitigat fluctus, et fit tranquillitas VIII. Vocatus a Domino non permittitur discedere, ut
sepeliat patrem. Nemo mittens manum suam ad aratrum et aspiciens retro, aptus est regno Dei.
Exemplum de uxore Loth IX.
Siquis uenit ad me et non odit patrem etc. non potest meus esse discipulus, et non
baiulat crucem suam et uenit post me. Qui non renunciat omnibus quę possidet, non potest meus
esse discipulus XIIII. Seruo, postquam arauit agrum, iussum est, ut prius ministret domino,
deinde ipse manducet et bibat. Sic post pręceptorum impletionem exigitur perfectio. Duo in
agro, unus assumetur et alter relinquetur XVII. Si toti terrę dominaremur, ei renunciantes
nihil diagum esset in comparatione regni cęlorum. Nemo est qui reliquerit domum, parentes
etc. propter regnum Dei, et non recipiat multo plura in hoc tempore, et in seculo futuro
uitam ęternam XVIII. Vende tunicam et eme gladium, id est uende patrimonium et eme uerbum quo
mentis penetralia uestiuntur XXII. Symon Cyreneus obediens heres, ueniens de uilla relinquens
mundum et tendens ad supernam Hierusalem crucem portat post Iesum patientiam Domini imitando.
Refert considerare, qualis crucem ascendat. Nudum enim uideo. Talis ergo ascendat qui seculum uincere parat, ut sęculi adiumenta non quęrat
XXIII.
Resurrectio.
Tibi dico: Surge, tolle grabatum, id est corpus. Vade in domum tuam, id est ad paradisum
V. Septem resurrectiones factę ante Dominicam, octaua Domini. Sed ultra non morituri--- ad
designandum quod cormmunis resurrectio, quę in octaua ętate erit, mortis expers erit et
indissolubilis VII. Corpus humanum in resurrectione erit subtile per effectum
spiritalis potentię, palpabile autem per ueritatem naturę
XXIIII.
IOANNES
Religio.
Oportet credentem Christo renunciare sęculo. Sic Samaritana reuelato sibi Christo
reliquit hydriam, id est carnalem concupiscentiam IIII. Si uoluerimus Christum in nauiculam
nostram suscipere, id est in cordibus nostris habitare, statim inueniemur in terra ad quam
ire uolumus, id est in cęlum VI. Ego sum lux mundi. Qui sequitur me non ambulat in tenebris,
sed habebit lumen uitę VIII. Siquis mihi ministrat, me sequatur, et ubi ego sum, illic et
minister meus erit. Siquis mihi ministrauerit, honorificabit eum Pater meus XII. In hoc
clarificatus est Pater meus, ut fructum plurimum afferatis et efficiamini mei discipuli. Iam
non dicam uos seruos, quia seruus nescit, quid faciat dominus eius. Vos autem dixi amicos,
quia omnia quęcunque audiui a Patre meo, nota feci uobis. Non uos me elegistis, sed ego elegi
uos et posui uos, ut eatis et fructum afferatis, et fructus uester manat XV.
Rex.
Iesus, cum cognouisset, quia uenturi essent, ut raperent eum et facerent eum regem,
fugit iterum in montem ipse solus VI.
Regnum meum non est de hoc mundo etc. XVIII.
Resurrectio.
Venit hora in qua omnes qui in monumentis sunt audient uocem Filii Dei, et procedent qui
bona fecerunt, in
resurrectionem uitę; qui uero mala egerunt, in re
rsurrectionem Iudicii V. Hęc est uoluntas eius qui misit me, Patris, ut omne quod
dedit mihi non perdam ex eo, sed resuscitem illud in nouissino die etc. VI. Ego sum
resurrectio et uita. Qui credit in me, etiam si mortuus fuerit, uiuet XI. Quia ego uiuo, et
uos, uiuetis etc. XIIII. Iesus resurgens stat in littore, id est in maris
extremo--- signat resurrectionem futram in fine mundi. Corpora iustorum nec sitient nec
esurient etc. XXI.
PAVLVS AD ROMANOS
Religio.
Quomodo Christus resurrexit a mortuis per gloriam Patris, ita et nos in nouitate uitę
ambulemus. Si autem mortui sumus cum Christo, credimus, quia simul etiam uiuemus cum illo.
Exhibete membra uestra seruire iustitię in sanctificatione VI. Exhibeatis corpora uestra
hostiam uiuentem, sanctam, Deo placentem, rationabile obsequium uestrum. Et nolite conformari
huic sęculo etc. XII. Induimini Dominum Iesum Christum, et carnis curam ne feceritis in
desideriis XIII. AD CORINTHIOS I: Dei agricultura estis, Dei ędificatio estis
III. Qui adhęret Domino, unus spiritus est. Non estis uestri; empti enim estis precio magno.
Glorificate et portate Deum in corpore uestro VI. Vos estis corpus Christi et membra de
membro. Emulamini charismata meliora XII. II: Christi bonus odor sumus Deo, in
his qui salui fiunt et in his qui pereunt: aliis quidem odor
mortis in mortem, aliis uitę in uitam II. In omnibus nos exhibeamus sicut Dei ministros, in
multa patienti a etc. in omnibus aduersis et item in uirtutibus spiritalibus et in
prosperitate. Vos estis templum Dei uiui VI. In carne ambulantes non secundum carnem
militamus. Nam arma militię nostrę non carnalia sunt, sed potentia Dei ad destructionem
munitionum, consilia etc., id est aduersus diaboli et carnis tentationes X. AD COLOSSENSES:
Igitur si consurrexistis cum Christo, quę sursum
sunt quęrite, ubi Christus
est in dextera Dei sedens. Quę sursum sunt sapite, non quę super terram. Mortui enim estis,
et uita uestra abscondita est cum Christo in Deo III. AD THIMOTEVM I: Tu autem, o homo Dei,
hęc fuge, id est diuitias et auaritiam. Sectare uero iustitiam, pietatem, fidem etc. VI. II:
Admoneo te, ut resuscites gratiam Dei, quę est in te per impositionem manuum mearum. Non enim
dedit nobis Deus spiritum timoris, sed uirtutis et dilectionis et
sobrietatis etc. I. Nemo militans Deo implicat se negociis sęcularibus, ut ei placeat cui se
probauit. Nam et qui certat in agone, non coronabitur, nisi legitime certauerit. Laborantem
agricolam oportet primum de fructibus percipere. Seruum autem Domini non oportet litigare,
sed mansuetum esse ad omnes, docibilem, patientem, cum modestia corripientem eos qui
resistunt ueritati etc. II. AD TITVM: Apparuit enim gratia Dei et Saluatoris
nostri omnibus hominibus erudiens nos, ut abnegantes impietatem et sęcolaria desideria sobrie
et iuste et pie uiuamus in hoc sęculo, expectantes beatam spem et aduentum glorię magni Dei
et Saluatoris nostri Iesu Christi etc. II.
AD HEBREOS: Exeamus ad eum extra castra improperium eius portantes. Non
enim habemus hic manentem ciuitatem etc. XIII. ACTVVM: Habebant omnia communia
II. Agros et domos uendebant ponentes pecuniam ante pedes apostolorum. Et sic fecit Ioseph
Barnabas, Leuites, genere Cyprius IIII. Diaconi septem constituti qui ministrent VI. IACOBI:
Religio munda uisitare pupillos etc. et immaculatum se custodire ab hoc sęculo I. PETRI
I: Sicut modo geniti infantes rationabiles et sine dolo lac concupiscite, ut in eo
crescatis in salutem, si tamen gustastis, quoniam dulcis est Dominus. Ad quem accedentes
lapidem uiuum etc. et ipsi tanquam lapides uiui super ędificamini domos spiritales etc. Vos
autem genus electum, regale sacerdotium, gens sancta, populus acquisitionis etc. II.
II: Crescite in gratia et in cognitione Domini nostri III.
IOANNIS I: Qui dicit se in Christo manere, debet sicut ille ambulauit, et ipse ambulare
II.
Rex.
Vide potentiam. PETRI I: Regem honorificate II.
Reus.
AD CORINTHIOS I: An nescitis quia iniqui regnum Dei non possidebunt VI.
APOCALYPSIS: Quod damnati obliuiscantur scientię acquisitę. Et omnis artifex
omnisque ars non inuenietur in te amplius XVIII. Sanctorum exultatio super damnatos
XVIIII.
Ratio.
IACOBI: Equus freno, navis gubernaculo, totum hominis corpus ratione circumferendum est
III.
Resurrectio.
AD ROMANOS: Quod si spiritus eius qui suscitauit Iesum a mortuis, habitat
in nobis, uiuificabit et mortalia corpora uestra VIII. AD CORINTHIOS I: Sicut in
Adam omnes moriuntur, ita et in Christo omies uiuificabunttur. Primitię Christus, deinde
hi qui sunt Christi, deinde finis. Nouissime autem inimica destruetur mors.
Resurectionem probat exemplo seminum etc. Omnes quidem resurgemus, sed non omnes immutabimur.
Mortui resurgent incorrupti XV. PETRI I: Et mortuis euangelizatum est, ut
iudicentur quidem secundum homines in carne, uiuant autem secundum Deum in spiritu IIII.
APOCALYPSIS: Beatus et sanctus qui habet partem in resurrectione prima etc. Et
dedit mare mortuos qui in eo erant. Et iudicatum est de singulis secundum opera ipsorum
XX.
METHAMORPHOSES
Rex.
Phetonte Solis currum regente uastari omnia coeperant incendio. Eo deiecto
cessauit ignis, et equi liberati ad suam stationem reuersi II .
Cyppus noluit urbem ingredi, cum cornua sibi in temporibus nata, si
ingrederetur, regnaturum portenderent. Igitur extra urbem tantum illi agri datum est, quantum
uno die iunctis bubus aratro circumagi posset. Maluit itaque, tametsi uictor triumphansque
rediisset, priuatus uiure quam effici patrię tyrannus XV .
Resurrectio.
Glaucus piscator, cum pisces captos in ripa exposuisset, tactu herbę
cuiusdam recuperato spiritu prosiluerunt in pelagus XIII .
Hyppolitum Esculapius medicamentis a morte dicitur suscitasse, qui deinde
dictus est Virbius XV .
SENECA
Religio.
Non aspicias, quam plenas quisque manus Deo, sed puras admoueat. Non enim aliter nisi
optimus animus pulcherrimus Dei cultus est 86 .
Tutissima res est nihil timere pręter Deum 87 .
Fulminum procuratio 95 .
Retinet mundana felicitas, ne ad ueram felicitatem transeatur 8 .
Hortatur, ut properet se in tutum recipere 12 .
Animus magnus in terra manet, in cęlo conuersatur 14 .
Quę reliquit auertat 25 .
Accendere aliquem lucernas sabbatis prohibeamus etc. de cultu deorum 47 .
Superstitio error insanus est etc. 62 .
Rex
apum 21 .
Iure ciuili omnia regis sunt 44 .
Cambyses ebrius monitoris filium peremit 54 .
Rex Persarum Arpalo eadem de causa liberos epulandos apposuit 54 .
Rex iracundus 55 .
Duę respublicę, altera mundi, altera nationis cuiusque 63 .
Ad quam rempublicam accedet sapiens 64 .
Regis sollicitudo omnium quies 82 .
Cęsaris regimen laudat eique bene optat 83 .
Minus est quam seruus qui seruos timet. Male imperando summum imperium amittitur 86 .
Vis habere honorem: dabo tibi magnum imperium, impera tibi 87 .
Id solum fulmen quod Iuppiter mittit, placabile est. Perniciosum id quod deliberauit et
aliis quoque diis autoribous misit. Quia Iouem, id est regem prodesse etiam solum oportet,
nocere, non nisi cum pluribus uisum est. Discant hi quicunque magnam potentiam inter homines
adepti sunt, sine consilio ne fulmen quidem mitti. Aduocent, considerent multorum sententias,
nocitura temperent et hoc sibi proponant, ubi aliquid percuti debet, ne Ioui quidem suum
satis esse consilium 96 .
Regum rabies 16 .
Nulli erga magistratus gratiores quam qui philosophię student 27 .
Cupido dominandi ut in Alexandro, Pompeio, Cęsare, Mario 45 .
Risus
2 .
Risum reprehendit 23 .
Democritus ridens, Heraclitus lugens 50 .
Item 75 .
Morbum esse scias, non hilaritatem semper arridere ridentibus et ad omnium ęstimationem
ipsum quoque os diducere 86 .
Ratio.
Nihil sine ratione faciendum est. Ratio omnis honesti comes est 33 .
Non ad prouidendum tantum, sed ad omnes res regendas satis est per se ipsa ratio 48 .
Sextius consummato die, cum se ad nocturnam quietem recępisset, interrogabat animum
suum: Quod hodie malum tuum sanasti? Cui uitio obstitisti? Qua parte melior es? 57 .
Adhibe rationem difficultatibus 74 .
Oratorem te puta, si tibi ipsi, quod oportet, persuaseris 87 .
Siuis omnia tibi subiicere, subiice te rationi 13 .
Quid est ratio? Naturę imitatio. Quid est summum hominis bonum? Ex naturę uoluntate se
gerere 24 .
Ratio affectibus fortior atque constantior 28 .
Ratio perfecta uita beata 42 .
Nisi ubi rationi locus est, bonum non est 62 .
Quod ergo uitę bonum est? Perfecta ratio 63 .
Resurrectio.
Veniet iterum qui nos reponat dies in lucem etc. 13 .
PLATO
Religio.
Sanctitas ea iustitię pars est, quę suum Deo tribuit. Hanc pietas pręcedit, religio
sequitur. Euthyphron de sanctitate 19 .
Quid sanctum, quid prophanum? 20, 21 .
Nunquid omne iustum sanctum. Sanctitas. Cura est deorum ministra 21 .
Primum Deus diligendus, deinde eius causa cętera 43 .
Mysterium. Amor 59 .
Corybantes, quando aliquem sacris initiaturi sunt, in solio collocant, plaudunt, choreas
ducunt 90 .
Dei cultus quomodo faciendus; nulli nisi Deo credendum 205 .
Qui mentis aciem ad ea quę uere sunt direxit, ei non superest ocium, quo negocia
hominum inferiora respiciat etc. 217 .
Quę erit disciplina, per quam animus ex his quę fluunt, ad ea quę uere sunt, reducatur
222 .
Supernorum et inuisibilium consideratio 223 .
Homo brutis miserior, nisi diuinum
cultum religionemque susceperit 271 .
Bonum uirum decet sacrificare diis et interesse diuinis 283 .
Cum animum quis ad sacrificndum induxerit 314 .
Duo sine quibus Deus firmiter coli non potest, primum quod anima antiquior corpore
generationis participe, deinde ueram esse mentem in astris 323 .
Virtus maxima religio 324, 327 .
Moderata quidem seruitus est, quę Deo exhibetur, immoderata uero quę hominibus. Deus
quidem hominibus temperatis lex est, intemperatis uero uoluptas 337 .
De sacerdotibus 401 .
Porphyrius inquit: animus Deuum inquirendo purus efficitur, Deum imitando fit Deus.
Plato ait: Nihil habent homines religione diuinius 413 .
Rex.
Tyrannis non optanda 16 .
Ciuilis de regno 71 .
Inter tyrannum et regem 74 .
Apud Ęgyptios non licet regem absque sacerdotio imperare. Regis officium et qui
reipublicę pręsunt uitis purgare ciutatem 76 .
Ad subditorum salutem semper respiciat, ut ad nautarum nauisque salutem respicit
gubernator. Tyrannus qui contra legem agit 77 .
Administrati popularis 78 .
Finis ciuilis actionis recte contextus est, quando fortium et temperantium ingenia
concordia conciliat 79 .
Quam recte princeps non suam, sed subditorum utilitatem quęrat 192 .
Pastor malus dissipans gregem. Pastoris boni officium, ut id quod custodit optime se
habeat. Neque pecunia neque honore ducti boni homines imperare uolunt 192 .
Giges gemma conuersa latens Lydię regnum occupauit rege interempto 195 .
Qui princeps eligendus. Aurum illis Deus in generatione admiscuit qui ad imperandum
sunt idonei, ut ob id honoratissimi essent 203 .
Qua ratione, quibus disciplinis instructi esse debent reipublicę gubernatores, et qua
in ętate singuli singula exercere 218 .
Reges esse oportere in philosophię et rei militaris studio pręstantissimos 225 .
Contrarium medicorum purgationi. Siquidem medici a corpore quod deterrimum est
abstergunt, quod uero optimum est relinquunt. Contra tyrannus efficit. Tyrannus libidine
perditus, temulentus, furiosus, immanis 229 .
Tyrannici animi perturbationes et uiolenta rapacitas. Libertatem et amiciciam
ueram natura tyrannica nunquam gustat.
Tyrannus miserrimus est, quia iniquissimus, et seruus quia rationem
subdit appetitui, et dum timetur, timet 230 .
Tyrannus procul a uera uoluptate erit; rex illi proximus. Quot gradibus uitę dulcedine
superat rex tyrannum 232 .
Regum peruersitas ex mala educatione. Cambyses, Darius, Xerxes 278 .
Atheniensium gubernatio 279 .
Qualis debeat esse rex uel tyrannus. Talis sit, quales uult esse ciues. Cum in eodem
homine bene cum prudentia et temperantia simul potentia summa conuenerit, tunc demum,
gubernationis optimę optimarum legumque elucebit origo. Respublica Lacedemoniorum. Boni
demones pręerant hominum gubernationi sub Saturno 282 .
Qui bene seruierit, bene dominabitur 290 .
Principem perire non auri defectu, sed amicorum 330 .
Principes sapientes honorent. Sapientes libenter principibus consulant. Felix
famliaritas ex potente sapienteque conflata, felicissima, ubi utraque in eodem animo
coniunguntur 327 .
Fortitudine, celeritate pręstare alii quoque possunt, sed ueritate,
iustitia, magnificentia etc. principis proprium 331 .
Non prius desinere humanum genus in malis uersari quam aut homines recte uereque
philosophantes rerumpublicarum gubernationem adepti fuerint, aut hi qui gubernant, diuina
quadam sorte philosophentur 332 .
Preces autem tyrannorum necessitati permixtas esse non ignoramus. Hac mente circa
patriam uir prudens esse debet, ut ita reprehendat ciuitatis errores, si neque frustra sit
reprehensurus neque ob reprehensionis studium periturus. Vim autem patrię per reipublicę
mutationem afferet nunquam, quando absque expulsione et cęde ciuium emendari non possit.
Dionysio nemo fidus. Darius nec fratribus fidens 333 .
Si philosophia una cum potentia uere in idem quasi domicilium [homines 2 ] concurrisset,
per omnes homines, et Gręcos et barbaros, elucentem ueramque opinionem sufficienter omnibus
ostendisset neque ciuitatem neque hominem unquam fore felicem, nisi cum prudentia et sub
iustitia uixerit, siue per se illas possideat, siue
sub sanctorum principum
moribus rite educetur atque erudiatur 334 .
Prudens uero ad constituendam accedit rempublicam legesque condendas iustissimas atque
optimas, et id quidem absque cędibus expulsionibusque ciuilibus 336 .
Rex stultam felicitatem fugiat et subiiciatur legibus etc. Mente a dolis aliena atque
sana cum diis reges create. Regi iudiciis scelerum interesse non liceat, ut pote sacerdoti,
quem in ferenda sententia necis, carceris, exilii contaminari nefas sit 337 .
Risu moderate utendum 199 .
Rationi obediant partes reliquę animę, ut uera uoluptas sequatur 232 .
Logos ratio. Analogia. Rationis comparatio 247 .
Ratio ciuitatis lex communis esse debet 270 .
Hominem animal rationale ideoque liberum, nisi rationis uinculo comprehenderis neque
debere aliter neque posse ligari 309 .
Absque ratione prudens anima et mentis compos nec fuit unquam nec est, nec erit
322 .
Ratio.
Vis rationalis 393 .
Vis potentiaque rationis 399 .
Resurrectio.
Ex terra reuiuiscebant rerum pręteritarum immemores 73 .
Sicut ex uiuentibus fiunt mortui, sic ex mortuis uiuentes quandoque resurgere 174 .
Herus Pamphilus pro salute patrię in pręlio mortuus resurrexit 234 .
Reuersio anime in corpora humana 304, 239 .
Zoroaster et alii post eum multi humanorum corporuum
resurrectionem confirmauerunt 355 .
Miraculum hominis rediuiui apud Plutarcum 403 .
Anima, cum discessit a corpore, manet cum affectione iterum in corpus reuertendi 420 .
Resurrectionem in fine mundi futuram affirmant Zoroaster, Mercurius, Plato 432 .
Rationes resurrectionis. Resurget corpus immortale 440 .
DIONYSIVS HALICARNASEVS
Religio.
Ethrusci peritia mysteriorm circa diuinum cultum excelluere 10 .
Regis officia 35 .
Iis qui imperaturi sunt aliis, hęc duo adesse conuenit: in gerendo bello uires, in
consulendo proudentiam 58 .
PROBLEMATA ALEXANDRI APHRODISEI
Risus in liene 4 .
PROBLEMATA ARISTOTELIS
Risus.
Cur risum minus retinere possumus, cum amicos nostros familiaresque uidemus 66 .
Cur, siquis halas nostras titilet, in risum labimur
73 .
PROBLEMATA PLVTARCHI
Religio.
Cur deos feminę salutant operto capite, homines aperto 74 .
In ędem Matutę ancillis ingredi fas non est. Filiis bona non optant apud Matutam, sed
nepotibus. Florę templum floribus exornabant 75 .
Latini picum uenerantur et eo abstinent 75 .
Cur Laribus diis canis assistit et ipsi canis pellibus uestiuntur. Cur Idibus Ianuariis
permissum est, ut tibicines muliebri habitu urbem lustrent 78 .
Tyrii uincula statuis iniiciunt, ne ad hostes transmigrent 79 .
Preconi apud Rhodios Ocridionis templum ingredi non licet. In ędem Tenis
apud Tenedum tibicini intrare non licet, nec ulli ibi Achillem nominare 84 .
Rex.
Magistratus apud Cumeos pylactus reges manu apprehensos e curia aducebat ac tam diu
detinebat, donec de eorum imperio senatus occulte sententiam tulisset suffragiis, an iuste
facerent 83 .
AVLVS GELIVS
Religio.
Pythagorę discipuli omnia habebant communia 5 .
De uirgine Vestali 6 .
Quid sint hostię succidaneę. Hostiis maioribus expiari decretum, quod hastę Martię in
sacrarium mouissent. Item hostię pręcidaneę. Porca, pręcidanea, quam ante fruges nouas Cereri
immolabant. Item ferię precidaneę 29 .
Quid signat religiosus et quod aliter dicitur dies religiosus, aliter delubra religiosa
29 .
Scipionem Africanum nihil prius egisse quam in cella Iouis solus pernoctasset. Canes
Capitolii semper in alios scęuientes neque latrabant eum neque incurrebant 43 .
Hostię bidentes quid sint 95 .
Rex.
Sapientes tyranni sunt congressu sapientum. Hunc uersum Plato Euripidi tribuit, Aulus
Gelius Sophocli asscribit 78 .
Rex Cyrus uanus, sed strenuus 86 .
Risus.
Censor intempestiue coram se iocatum in ęrarios retulit 32 .
Ratio contra affectus 70 .
VITĘ PLVTARCHI
Religio Numę 16 .
Non eadem est proposita uitę ratio contmplatiuo ciuilique philosopho 52 .
Agesilaus uetuit lędi eos qui in templum confugerant 28 .
Deos deorumque supplices coluit, licet hostes essent 30 .
Alexander thura diis copiose ingerens 44 .
Ad templum confugientem reum uetuit attingere 46 .
Lupercalia 57 .
Rex.
Theseus abdicat se dominatu 4 .
Ratio conseruandi regni 10 .
Numa recusabat regnum accipere 16 .
Esopus historicus Soloni non satis humaniter a Croeso accepto dixit regum
consuetudine aut quam minime aut quam maxime uti oportere. Immo, respondit, aut quam minime
aut quam optime 24 .
Publicola statuit fas esse tyrannidem appetentem indemnatnm opprimere 26 .
Apologus ut principem sequantur ciues, non ciues princeps. Plebis enim opiniones
plerunque perniciosę 105 .
Cleomenes non largitionibus, sed humanitate regi utendum dixit 109 .
Pyrrhus ei ex filiis se regnum relicturum dixit, qui acutiorem gladium
habuerit 129 .
Cupido dominandi 129 .
Imperator ab hostibus spolia potius quam munera capiat et exercitum magis quam se ipsum
ditet 28 .
Regum errata intollerabilia 30 .
Alexander gymnosophistas interrogat, quomodo quis late imperitans beniuolentiam
comparare possit. Et audit: Ne sit terribilis 49 .
Quodam oppidulo ostenso Cęsar: Mallem, inquit, ibi esse primus quam Romę secundus 52 .
Noluit se regem dici 57 .
Rex in regendo solem imitetur 59 .
Tyranno omnia suspecta, exemplum Dionysii 72 .
Pręstantissimi Cicero domi, Pompeius foris 89 .
Honor a populo principi tributus non est certum amoris testimonium. Nam hoc interdum
metus compellit 98 .
Rex Demetrius unius aniculę monitu benignum se auditoribus prębuit, cum ante durus
extitisset. Reges iustitiam exercere decet magis quam arma 101 .
Quanta mala fiant dominandi causa 105 .
Regis consecrandi mos apud Persas 112 .
Vera ac stabilis ciuium beniuolentia optima principis custodia est 119, 122 .
Aristippi tyranni solicitudo et metus 199 .
Risus sigillum a Lycurgo errectum Sosibius tradit 14 .
Hannibalis risus in communi luctu 74 .
Phocion nec ridere nec lugere uisus 59 .
LACTANTIVS FIRMIANVS
Religio.
De propria Romanorum religione 20 .
De sacrificiis et mysteriis 22 .
Infantes immolari 23 .
Quod extra se Deum nemo fideliter colit 28 .
Pietas notio est Dei 46, 56 .
Religiones deorum triplici ratione ueras esse 48 .
Homini proprium Deum nosse et colere, cętera cum brutis commnia 56 .
Deus fecit hominem cupidum religionis et sapientię 56 .
Contra Socratem qui ait, quod supra nos nihil ad nos 67 .
Rerum contemptus in philosophis 69 .
Quod doctrina cęlestis sapientiam sola largitur, quam philosophia
non inuenit, et efficax sit lex Dei
et Ecclesię sacramenta 71 .
Quare Pythagoras et Plato non accesserunt ad Iudeos 75 .
Sapientia et amor spectat ad filios, religio et timor ad seruos 76 .
Quod sapientia et religio non separant 76 .
De uiis quas docuit Christus 84 .
De uera et singulari religione et unde dicatur religio 96 .
Deus uirtutibus colendus, non donis corruptibilibus. Omnia mala prouenire ex eo, quod
plures dii coluntur 105 .
Impia deos colentium religio 961 107 .
Quod Christianę religionis ueritas ex eo patet, quia de cultoribus deorum creuit
religio Ecclesia deinde quod mori malint quam a uero discedere 109 .
Pietas nihil aliud est quam Dei notio 111 .
De ęquitate Christianorm, quam philosophi non habuerunt nec inuenire potuerunt 112 .
Quod religio per patientiam defendenda sit et ratione potius quam sęuitia. Et quid
differant fideles ab infidis 115 .
Quare uera religio uideatur inanis 118 .
Quod uia ueritatis et sapientię est simplex, angusta, ardua; Deum habet docem 126 .
Quare a philosophis ueritas inueniri non potuit nec ab iis qui terrenis dediti sunt 127 .
Caput religionis est Deum nosse et colere 128 .
Quod religio Deo, misericordia homini debetur 129 .
Quę iusto non conueniunt, licet non iniusta uideantur 141 .
Exhortatio ad suscipiendam cum religione sapientiam 169 .
Religio hominis propria, qua sola maxime differunt homines a cęteris
animalibus 172 .
Contra Epicurum quod religio sit habenda 173 .
Quod religio sit et hominis sit 177 .
Res.
Regnum non est summum bonum 57 .
Moyses quo tempore Iudeis pręfuit. Item Iosue. Iudices. Reges. Cyrus 77 .
Salomon pręcessit Troianum excidium CXL annis 79 .
Resurrectio corporum. Resurgent mortui 164 .
De carnis immortalitate post resurrectionem 165 .
De resurrectione 166 .
LAERTIVS
Religio.
Antisthenes dicebat eos qui cuperent immortales esse, oportere
pie uiuere ac iuste 54 .
Quod omnia sapientum sunt. Diogenes inspexerat mulierem inhonestius diis procidentem.
Eius igitur superstitiortem auferre uolens accurrit dicens: Non uereris, mulier, ne forte
stante post tergum Deo--- cuncta enim plena ipso sunt--- inhoneste te habeas? 57 .
In phano coenans inter panes sordidos appositos sublatos abiecit dicens in sacrum nihil
oportere sordidum ingredi 59 .
Pios et religiosos esse sapientes. Peritos enim esse diuini iuris omnes etc. 72 .
Pythagorę discipuli facultates omnes in unum deponebant communesque faciebant 81 .
Diis semper quidem cum laudibus amictuque candido et casto corpore honores adhibendos
83 .
Epicureis omnia communia 99 .
Rex.
Thales interrogatus, quid difiicile uidisset: Tyrannum, inquit, senem 6 .
Solon eos qui apud tyrannos essent calculis similes esse dixit, qui nunc maiorem, nunc
minorem numerum signant. Sic illi nunc pluris haberi, nunc minoiris 8 .
Tyrannus semper in metu 9 .
Tunc rege, cum primum didiceris regi 8 .
Qui tuto regnare uelint, beniuolentia magis quam armis muniri decet 13 .
Periander rogatus, cur tyrannide persisteret: Quia, inquit, et sponte et inuitum cędere
periculosum est 13 .
Trasibulus Periandro consulit, quo pacto tuto tyrannidem teneat, bacillo
eminentiores spicas feriens, ut scilicet principes ciuitatis tollat 13 .
Simon philosophus, cum Pericles polliceretur, si ad se perrgeret, cuncta illi necessaria
exhibiturum: Fiduciam, inquit, uendere consilii non fuerit 27 .
Principatus quinque genera: legitimum, naturale, secundum consuetudinem, secundum
genus, uiolentum 37 .
Diogenes interrogatus aliquando a tyranno, cuiusmodi ęre pręstaret statuam sculpere:
Quo, inquit Hermodius et Aristogiton fusi sunt 58 .
Antigonus ad Zenonem: qui regem erudit, eum et illos qui sub ipso sunt instituere 63 .
Empedocles, cum sibi regnum offerretur, constanter renuit 85 .
Xenophanes tyrannis congrediendum aut minime aut suauissime 90 .
Anaxarchus in tyrannum 94 .
Risus.
Deprehensus Myson ridere in solitudine et rogatus, cur nemine pręsente rideret: Ob hoc
ipsum rideo, inquit 14 .
Plato iuuenis adeo uerecundus, ut nunquam ridere nisi modice deprehensus sit 31 .
Nimio risum aiunt Chrysippum expirasse 79 .
Pythagpras abstinebat et facetiis et iocis. Risui, inquit, et tristitię non dandas
manus 82 .
Ratio
eorum quę ex demonstratione colliguntur 67 .
Rationalibus data est ratio secundum eam uiuere, id est secundum naturam. Finis est
rationi recte obtemperare in eis elligendis quę secundu m naturam sunt 70 .
Parmenides iudicium rationis esse dixit, sensus uero minus esse idoneos ad iudicandum
91 .
Rationalis animę pars in thorace 104 .
Pręstat rationabiliter esse infelicem quam absque ratione felicem 109 .
Resurrectio.
Magorum sententia est resurrecturos esse homines immortalesque futuros 3 .
Epimenides LVII annos dormiuit 14 .
Empedocles professus pharmaca quibus mortui reuiuiscant 85 .
QVINTVS CVRTIVS
Religio
Darii in agmine deducendo 2 .
Superstitio multitudinem regit 15 .
Rex.
Quali pompa Darius uehebatur 2 .
Persę reges suos inter deos colunt 47 .
Alexander, cum e uita decederet, quęrentibus, cui relinqueret regnum, respondit: Ei qui
esset optimus 63 .
Et insotiabile est regnum et a pluribus expetitur 66 .
Alexandri laus 64 .
Ratio.
Nihil potest esse diuturnum, cui non subest ratio 18 .
POLIBIVS
Rex.
Qui deposita tyrannide priuati uixere 32 .
Columna in templo Lycii Iouis, in qua epigramma contra regem impium et hominem periurum
69 .
Principum benignitas 69 .
Philippi laus 77, 81 .
Antigoni
benignitas 81 .
Alexander ab iniuria deorum abstinuit. Inter tyrannum et regem 81 .
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Religio.
Vnde idolatrię error 2 .
Ęthiopum religio 11 .
Lupercale sacrum 68 .
Vestales 76 .
Romam religioni deditam uiolare nefas putarunt 76 .
Numa nunciato hostium accessu: Ast ego, inquit, sacrifico 80 .
Eginitę1 ob sublatum simulachrum inter se furentes 112 .
Impii habiti qui in templum confugientes oppressissent 154 .
Nicias tanta religione pręditus, ut seruum liberalitate donauerit, quia
Baccho esset similis, et agrum magna [magna] pecunia emptum Delo
Apollini dedicauit 168 .
Votum Apollini a pyratis interceptum restituitur 184 .
Albini pietas erga Vestales 186 .
Cai Fabii religio 187 .
In templum Apollinis confugientes Agesilaus uetuit offendere 193 .
Alexander pontificem ueneratus 214 .
Appii familię deletę ob religionem lęsam 234 .
Supplicatio prodigiorum aueruncandorum 5 239 .
Sybillini libri inspecti et diis uota nuncupata 271 .
Ludi Apollinares 286 .
Scipio nihil egit prius quam in Capitolium ascenderit 290 .
Sacrosancta uacatio 295 .
Bacchanalia ad explendam libidinem 319 .
Tribunus plebis multatus, quod cum pontifice maximo iniuriose contenderat 326 .
In eos qui Christi corpus et sanguinem negligentius contrectarint 430 .
Consecrandorum mortuorum ratio 436 .
Rex.
Primi imperii nomen in rege 3 .
Ęthiopes regem ut numen adorant 11 .
Maximus natu regnum optinet
apud Arabes 16 .
Rex Lacedemoniorum primus in expeditionem exibat, omnium ultimus domum reuertebatur 45 .
Codrus, Atheniensium rex, pro patria se deuouit 45 .
Absalon patris regnum ambit 52 .
Agis rex ab ephoris multatus 63 .
Amulius Numitorem priuat regno 66 .
Numa inuitus regnum accipit; quomodo inauguratus 75 .
Martius in noui regis creatione suffragiis a Tullo Hostilio superatus sibi mortem
consciuit 76 .
Principatum per nobiliorum sanguinem stabiliri 82 .
Aut minime aut optime regum consuetudine utendum 86, 95 .
Tulli et Seruii de regno contentio 90 .
Ridere coram rege aut spuere nefas putant Persę 91 .
Rex Ęthiopum pręcipua statutra ualidoque corpore 98 .
Democratia utilior quam unius regnum. Creandi regis ratio 100 .
Regis potentia 102 .
Filiorum Darii contentio 123 .
Xerxes uoluntaria suorum morte seruatus 132 .
Macedonum regum origo 132 .
Dionysius tyrannus meticulosus 182 .
Alexander, Phereorum tyrannus, meticulosa uita 195 .
Agesilaus domi forisque Gręcorum pręstantissimus, dicebat regis esse officium quam
plurimos beneficio afficere 196 .
Dionysius principatu eiectus aduersis iactatur. Regem beneuolentia, non
armis munitum esse oportere 201 .
Alexandri Magni indoles 209 .
Darius a patre adhuc uiuo regio fastigio collocatus insidias patri instruit 211 .
Qui regnum sibi oblatum pertinaciter recusarunt 213 .
Alexndri exercitatio, cum bello uacuus esset 219 .
Anaxarchus ius et fas inquit Ioui non assident, ut quicquid regibus facere libuerit,
licere id et recte fieri intelligas 227 .
Rex ex infimo 230 .
Arideus, frater Alexandri, post eum rex declaratur 233 .
Cędes regnandi causa 238 .
Regis denominatio 242 .
Anus quędam, ut se audiret, precata ac neganti sibi audiendi
ocium esse: Quid ergo, inquit, regnas 244 .
Clearchus tyrannus perimitur, item Seleucus 245 .
Cyneas in regnandi cupidinem immodicam 246 .
Cyneas de Romanis senatoribus se multorum regum consessum uidisse dixit
247 .
De regno fratrum contendentium cędes 250 .
Inter regem et tyrannum 277 .
Oportere tyrannum pedibus tractum, non equo sedentem tyrannidem relinquere 283 .
Scipio uetuit appellari se regem 293 .
Quantum malum sit regni cupiditas 297 .
Nicomedis scelus in patrem 330 .
Syllę uox in Marium: oportere iuuenem prius remo quam gubernaculo admoueri. Cęsar:
Mallem, inquit, hic primus esse quam Romę secundus 367 .
Is salutabatur imperator cuius ductu X milia hostium cęsa essent 382 .
Antipater patri insidiat 408 .
Iudicium Augusti de Tiberii feritate
in populum 412 .
Phraortes patre interfecto regnum occupat 413 .
Germanici Cęsaris laudes 414 .
Traianus dicere solitus talem principem in priuatos esse oportere, quales ut priuati in
se sint ipse cupiat et optet 428 .
Pulchra administrationis forma 439 .
Nihil esse difficilius quam bene imperare 448 .
Qui senes imperare coeperint 449 .
Saturninus inuitus imperator salutatur 450 .
Maximinus et Diocletianus in ordinem se redigunt 452 .
Risus.
Zoroastrem aiunt subito natum risisse 4 .
Apud Persas ridere coram rege nefas 91 .
Quomodo Amasis risum et scurilitatem excusauit 98 .
Risum non lętitię, sed desperationis in Hannibale 304 .
Risus Sardonicus 339 .
Heliogabalus incomposite ridens 439 .
Philippus imperator nunquam risisse dicitur 444 .
VALERIVS MAXIMVS
Religio.
De religione, liber I, caput II.
Rex.
Reges Numidarum nulli mortalium osculum ferebant, liber II, caput I. Anus pro Dionysii
salute deos precabatur, ob hoc tantum, ne illo sublato deterior succederet, liber VI, caput
II. Plato tum demum beatum orbem terrarum futurum prędicauit, cum aut sapientes regere aut
reges sapere coepissent, Liber VII, caput II.
Rex Darius salutatus hinnitu equi, caput III. Rex qui, cum prius quam capiti imponeret
diadena, consyderasset: O nobilem, inquit, magis quam felicem pannum. Aristoteles Calistenem
ad Alexandrum mittens monuit, cum eo aut rarissime aut quam iocundissime loqueretur. Eodem.
Archatonius Gaditanus LXX annis regnauit, centum et triginta uixit, liber
VIII, caput XIIII.
Ob successionem regni fratres ad singulare certamen processerunt; interficitur qui
prouocauit. Mitridates contra patrem bellauit, ut eum regno priuaret. Item
Sarister contra patrem Tygranem, liber IX, caput XI.
Risus.
Philomenes nimio risu extinctus, liber VIIII, caput XII.
CICERONIS OPVSCVLA
Rex.
Tyrannorum uita 15 .
Imperiorum, honorum, glorię cupiditas 77 .
Cupiditas principatus 86 .
Nec imperia expetenda 87 .
Dionysius. Alexander Phereus. Phalaris. Demetrius. Lacedemones. Romani 118. Iustitię causa reges constituti 122 .
Ius regnandi causa uiolandum 156 .
Regum sollicitudo 157 .
Imperii cupiditas 181 .
Ratio docet et explanat, quid faciendum fugiendumque sit 95 .
Vt appetitus rationi obediat 96 .
Risus.
Iocus quando et qualis debet esse 96 .
Iocandi genus duplex 96 .
In Lucio Crasso et Philippo multus lepos. In Caio Lelio multa hilaritas
97 .
Religio.
Cultus deorum est optimus. Superstitio unde dicta. Item religio 89 .
THVCIDIDES
Ratio.
Hermę lapides quadrati, quibus significatur ratio et ueritas 71 .
PANEGYRICVS PLINII
Rex.
Optimi principis laus 3, 4 .
Imperaturus omnibus eligi debet ex omnibus 5 .
Benignitas principis 12 .
Concursus ad spectaculum principis 12 .
Humanitas eius 13 .
Principis boni successor 24 .
Bonus bonos amat 24 .
Obsequium erga principem 25 .
Qualis princeps, tales ciues 25 .
Princeps crudelis et superbus 27 .
Innocens tutus 27 .
Comparatio boni et mali 30 .
Principis magnanimitas, modestia, benignitas 34 .
Religio principis 29 .
PHALARIS
Rex.
Tyranni miseranda conditio 11 .
Tyrannidem suam Pythagorę disciplinis subiici optat 14 .
Tyrannidem damnat, sed eam tuto deponi posse negat 17, 18 .
Tyranni sollicitudo nulli confidentis 29 .
Tyrannum necessitate, alios sponte esse malos 35 .
ORATIVS IN EPISTOLIS
Rex est qui recte facit 2 .
Delyrant reges, plectuntur Achiui 3 .
TERTVLLIANVS
Rex.
Imperator ut hominem se neminerit 11 .
De Augusto imperatore, de solennibus Cęsarum 12 .
Religio. Dii non colendi. Saturnus. Iuppiter. Liber 4 .
Simulachra. Lares. Simon Magus. Dii inter se dissidentes. Socrates deos destruebat. De
foeditatibus deorum 5 .
Pallas Attica. Ceres Farra 6 .
Dii cuique genti proprii 9 .
De religione Romanorum 10 .
De regno deorum 10 .
Contra idola 11 .
Philosophi contra deos 15 .
Resurrectio 16 .
VERGILIVS
Religio.
Cura tibi diuum effigies et templa tueri. Bella uiri pacemque gerant, quis bella gerenda
145 .
PRIMA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Religio a religando 58 .
[Babylon potentissima] Quid quęrit a te Deus tuus, nisi ut
diligas eum 107 .
Viam bonam elige, deinde corpus mortifica 114 .
Qui nolunt simul Deo seruire et mamonę3 135 .
Qui tardant ingredi religionem 146 .
De Ęgypto transiens in Terram promissionis 178 .
Alii filii Dei, alii serui sumus 180 .
Appropinquamus Deo mente, non corpore 256 .
Apostatę 258 .
Chirotonia ordinatio clericorum per manuum impositionem 309 .
Perfecti. Incipientes 316 .
Voluntas Domini perfectionis est. Indulgentia necessitatis 324 .
Sub ficu quiescens 326 .
Estote perfecti sicut Pater. Similitudinem imperat, non ęqualitatem 348 .
Qui stat, uideat, ne cadat 350 .
Non sum turbatus te pastorem sequens 356 .
Rex.
Cyrus. Cambises. Darius 151 .
Quttuor regna: Assyrii, Chaldei, Medi, Persę 152 .
Equi ruffi, nigri, albi, uarii--- quattuor regna 159 .
Angulus 168 .
Princeps puer 196 .
Cornu 199, Angulus pro regno iuxta idioma Scripturarum 224 .
Persę ante Cyrum ignobiles. Medi semper potentissimi 225 .
Reges Assyriorum 267 .
Merodach 271 .
Reges terrę quasi nihili 274 .
Christi 281 .
Xenophon de Cyro 281 .
Principum scelere populos deleri 353 .
Regum proprium est facere iudicium et iustitiam 361 .
Ratio.
Ne patiaris de principali cordis effluere 118 .
Nihil absque iudicio atque consideratione faciatis 146 .
Mille homines a facie terroris unius et a facie terroris quinque fugietis 259 .
Resurrectio.
Expecta me in die resurrectionis meę 143 .
Expergiscimini et laudate qui habitatis in puluere 250 .
Resurrectio 322, 332 .
SECVNDA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Religio.
Vita perfecta. Bonum est uiro, cum portauerit iugum ab adolescentia, sua 15 .
In Apostatam 18 .
Nec reuertebantur, cum ambularent 23 .
Ne respicias retro 58 .
Religioni detrahentes 89 .
Ne respicias
retrorsum 116 .
Habentes uictum et uestitum contenti sitis 117 .
Initia proficientium uasque ad talos, ad genua, ad renes 118 .
Scriba uolebat sequi Christum propter auaritiam lucrandi 149 .
Operarii primę horę, tertię, sextę, nonę, undecimę 167 .
Phariseorum putatiolla Decalogi, quę philateria uocabant 172 .
Relicto palio nudus fuge ad Iesum 189 .
Spiritu ambulate 212 .
Solus potest in cruce Christi gloriari, qui tollit eam et sequitur Saluatorem 217 .
Conuersatio nostra in cęlis est, et non sumus de mundo isto, sed deposita imagine choici
portamus imaginem supercęlestis 219 .
Imitator Ohristi 234 .
Nobilis seruitus 242 .
Quomodo se quis abneget 246 .
Noli prohibere benefacere 260 .
Qui uigilat ad fores meas quotidie 265 .
Religiosi uita conuertens alios 271 .
Frater adiuuans fratrem 273 .
Sedere in angulo domatis 275, 280 .
Anachoritę locustis comparati 283 .
Filii Chorę 286 .
Ędificaui mihi domos 291 .
Custodi pedem tuum, ingrediens domum Dei 296 .
Melius exire de sęculo 298 .
Pisces maris, id est mundani 324 .
Lętetur Iacob et exultet Israel 328 .
Non congregabo conuenticula eorum de sanguinibus 329 .
Qui perfecit pedes meos tanquam ceruorum 332 .
Pater meus et mater mea dereliquerunt me. Dominus autem assumpsit me 339 .
Dominus diluuium inhabitare facit 340 .
Imitator Christi 349 .
Introibo ad altare Dei 354 .
Obliuiscere populum tuum et domum patris tui 356 .
Non ne Deo subiecta erit anima mea 365 .
Introibo in domum tuam in holocaustis 367 .
Deus qui inhabitare facit unius moris in domo 369 .
Elegi abiectus esse in domo Dei mei 389 .
Tollite hostias et introite in atria eius 394 .
Lętetur cor quęrentium Dominum 399 .
Paratum cor meum, Deus; paratum cor meum partim ad contemplandum, partim ad operandum.
Cęli, cęlestium studiosi 403 .
Qui timent, ne habeant, unde uiuant 404 .
Monachus debet puritatem habere martyrum 411 .
In toto corde meo exquisiui te. In uia testimoniorum tourum delectatus sum, sicut in
omnibus diuitiis 415 .
Deduc meam semitam mandatorum tuorum 415 .
Fortio mea, Domine, dixi custodire legem tuam. Particeps sum ego omnium timentium te
416 .
Iuraui et statui custodire iudicia iustitię tuę 417 .
Qui confidunt in Domino, sicut mons Syon: non commouebitur in ęternum 420 .
Ecce quam bonum et quam iocundum habitare fratres in unum 422 .
Serui Domini 423 .
Recedens de mundo Christum inuenit Iacob 424 .
Qui diuisit mare Rubrum in diuisiones, qui transduxit populum suum per desertum 425 .
Monachi 429, 430 .
Primus gradus ieiunium, secundus renunciare sęculo 436 .
Monachorum uitia 438 .
Rex.
Tyranni superbia 54 .
Croesus, Lydię rex 72 .
Inter bonos et malos reges 75 .
Apud Ęgyptios pharaones, apud Romenos Cęsares et Augusti, apud Syros Antiochi, apud
Persas Arsacidę, apud Philistiim Abimelech. Post Alexandrum in Ęgypto Ptolomei usqae ad
Cleopatram 77 .
Ęs regnum Alexandri atque Gręcorum 97 .
Non miremini, si regna mutantur 124 .
Leena regnum Babylonium 130 .
Alexander 136 .
Darius XIIII post Cyrum ab Alexandro superatus 136 .
Alexandri regnum diuisum. Reges Ęgypti. Laodice regnandi cupiditate maritum ueneno
sustulit 137 .
Princeps impius. Rex iustus 282 .
Regna terrę, cantate Deo 370 .
Principatus incerta possessio 186 .
Rex impius 279 .
Rex iuuenis 305 .
Rex terrę est qui corpori suo imperat 375 .
Risus.
Scurilitas a sanctis repellenda 234 .
Risus amentia 291 .
Melior est ira risu. Risus stulti 298 .
Reus uel damnatus: laborabat in ęternum 358 .
Sicut oues in inferno positi sunt; mors depascet eos 358 .
In ęternum non uidebit lumen 358 .
Tradentur in manus gladii; partes uulpium erunt 366 .
Deleantur de libro uiuentium 371 .
Deiecisti eos, dum alleuarentur 373 .
Et non dixerunt qui pręteribant: Benedictio Domini super uos 421 .
Ratio.
Venter et uterus pro mente 10 .
Conscientia. Ratio cuncta sustentans et de terrenis subleuans ad cęlestia 23 .
Ratio non indiget purgatione, sed appetitus contrarius 25 .
Cogitationes iustorum iudicia 54 .
Facies hominis et leonis, id est ratio et fortitudo 103 .
Ratio atque mensura 104 .
Signatum est super nos lumen uultus
tui, Domine 321 .
Benedicam Dominum qui mihi tribuit intellectum 329 .
Venter intellectus 330 .
Lucerna 332 .
Intellectum da mihi et uiuifica me 418 .
Resurrectio.
Educam uos de sepulchris uestris 92 .
Ibi erit fletus et stridor dentium 149 .
Vestri autem et capilli capitis omnes numerati sunt 152 .
Probatio resurrectionis 17l. Corpus gloriosum 217 .
Consurgent ad uocem uolucris 307 .
Quoniam sunt reliquię homini pacifico 349 .
IOSEPHVS DE HISTORIA IVDEORVM
Rex.
Saul latebram quęsiuit, ne rex constitueretur 46 .
Dominandi cupiditas ad scelus prona 55 .
Absalon patri regnum auferre affectat 60 .
Adonias aspirat ad regnum 64 .
Pharao signat regem 70 .
Senacheribus a filiis occiditur 85 .
Propter regis iustitiam Deus populo placatur 86 .
IDEM DE ANTIQVITATE IVDEORVM
Rex.
Vespasianus recusabat imperium 53 .
Reus.
Incidi cathenas solitum non recte uinctorum 53 .
EVSEBIVS DE PRĘPARATIONE
Ratio.
Lux. Idea 88 .
Diuina res in nobis ratio est 96 .
Rex.
Tyranni Cypselus, Phalaris 32 .
Tyrannus omnia suspecta habet 55 .
Quare tyrannos Deus permittit 56 .
Nabuchodonosor, Cyrus 62 .
Reges omnes fere scelestissimi 79 .
Religio.
Qui solem et lunam colebant 4 .
A Poenicibus et Ęgyptiis deorum error 5 .
Phoenicum theologia 5 .
Ęgyptiorum 7 .
Gręcorum 8 .
Athlantorum, Phrygum. Archana gentilium 9 .
Merito superstitionem gentium contemnimus 10, 11 .
Gręcorum honestior theologia 12 .
Ęgyptiorum 13 .
Oracula 19, 20 .
Deo inherendum 25 .
Oracula defecerunt 30, 31 .
Esseorum uita 53, 54 .
Resurrectio secundum Platonem 78 .
Reus.
Anima damnata ad supplicia 79 .
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Religio.
Homo Deo consecratus 68 .
Ad Abraham dicitur: Exi de cognatione tua 122 .
Risus.
Zoroastres natus risit 180 .
Rex.
Cupido regnandi 8 .
Respublica Romana 13, 14 .
Dominandi libido 19 .
Romanorum regum uita atque exitus 20 .
An altitudo imperii in bonis habenda sit. Pyrrata ad Alexandrum. Ninus,
ut latius regnaret, primus bellum intulit finitimis 25 .
An congruit bonis latius uelle regnare 27 .
Regnum dat Deus 31 .
Quid differant cupiditas glorię et cupiditas dominationis. Malos regnare facit Dominus
propter peruersitatem populi. Romanorum regnum a Deo dispositum 38 .
Christianorum imperatorum uera felicitas. Constantinus. Theodosius 39 .
De tribus excellentioribus gentium regnis 123 .
De ęquo iure dominandi 159 .
Respublica 160, 161 .
Reus.
Mors immortalis 45 .
Rationis ordo 80 .
Vis mentis atque rationis 195 .
Resurrectio.
Contra eos qui asserunt terrena corpora ęterna esse non posse 95 .
Quod caro sanctorum melioris erit qualitatis quam fuit primorum hominum ante peccatum
96 .
De corporibus sanctorum post resurrectionem. Quid intelligendum de corpore animali et
spiritali 97 .
Resurrectio prima et secunda. Item de mille annis in Apocalypsi 164 .
In eos qui putant resurrectionem ad sola corpora, non etiam ad animas pertinere 166 .
Resurrectio mortuorum 170 .
Qui resurrectionem non credunt. Qui putant terrenum corpus in cęlo stare non posse 186,
191 .
Contra calumniantes. De abortiuis 191 .
Infantes. Dominus. Confirmatio. Sexus. Vir perfectus. Forma 192 .
Integratio. Corpus uiuum spiritale 193 .
Contra calumniantes. In Porphyrium. In Platonem. Plato. Labeo. Varro 196 .
ORIGENES
Religio.
Nuptię sanctorum 18, 19 .
Exeundum ex Ęgypto, ut in eremo seruiamus Domino 31 .
Perfectio quęrenda 35 .
Plantat in montibus excelsis 37 .
Reliquit Ęgyptum 40 .
Primitię 53 .
Societas Dei et Christi et Spiritus Sancti 58 .
Offerens holocaustum 79 .
Nazareorum uotum 81 .
Imitator Christi 111 .
Leuitę. Perfecti 130 .
Sabbati spiritalis obseruatio 133 .
Scenophegia uel tabernaculorum 134 .
Sancti dicuntur qui se uouerunt Deo. Vitulus 136 .
Abarim. Contemptus terrenorum 145 .
Leuitę portantes arcam 151 .
Pars tribus Iudę. Ciuitas solis 167 .
Dies Iesu 174 .
Beatus seruus Iesu 174 .
Noli retro aspicere 177 .
Rex habet uirgam 103 .
Virga nucea 104 .
Principes pro peccatis populi arguuntur 130 .
Propter peccata populi moritur bonus rex. Dantur principes iuxta cor populi 177 .
Rex est, in quo regnat Christus 179 .
Ratio et sensus 10, 11 .
Duo populi intra nos: malum et bonum 20 .
Spiritus et caro 28 .
Ratio et caro. Vir et mulier 51 .
Rationale 51 .
Caro et spiritus 54 .
Rationale 67 .
Homo paratus 77 .
Lucerna 85 .
Caleph primus accipit sortem 166 .
Resurrectionis fides 14 .
Resurrectio Domini 39 .
Resurrectionem expectabimus 69 .
Obuiam Christo rapientur in aera 92 .
Virga arida reuirescit 104 .
Quę resurgenti corpori pręstabuntur 104 .
Per quod probatur resurrectio 136 .
HIGINVS
Religio.
Ara in qua dii sacrificarunt priusquam Titanas inuaderent 6 .
BASILIVS MAGNVS
Quęre in alphabeto in fine eius operis.
PLINIVS
Sapiens.
Nemo mortalium omnibus horis sapit 80 .
Aquilę rapta non protinus ferunt, sed primo deponunt expertęque pondus tunc demum
abeunt 106 .
Platea auis, cum deuoratis se impleuit conchis, calore uentris coctas euomit atque ita
ex his esculenta legit testas excreans 11 .
Coruus uisus in situlam monumenti lapides congerens, ut tali congestu aquam potaturus
in summo uenire cogeret 112 .
Qui alituum colloquia crediti sunt intelligere. Serpentes auibus solidis deuoratis ossa
euomunt 115 .
Apes, cum ad flores exeunt, si incidit procella, apprehensis pedusculo
lapillis se librant 117 .
Animalia sapientiora quibus sanguis tenuior 126 .
Morus sapientissima arborum; quę exacto iam frigore germinat 158 .
In Cilicia riuus ex quo bibentium sensus subtiliores fiunt 296 .
Melanuri in mare panem abiectum rapiunt; ad cibum in quo hamus sit non accedunt 303 .
Pythagoras Apollinis iudicio sapientissimus 319 .
Euphranoris Alexander Paris est; in quo omnia simul intelliguntur: iudex, amator,
interfector 321 .
Neocles pictor argumento declarauit quod arte non potuit 333 .
Etiam ferę abrosas partes corporis relinquunt, propter quas se periclitari nouerint
350 .
Superbus.
Rupes austro sacra 28 .
Hyeme et ęstate rara fulmina, uere autem et autumno crebriora 29 .
Pelion montium altissimus 31 .
Bucephalas neminem
recępit in sedem pręter Alexandrum 93 .
Item equus Cęsaris neminem preter Cęsarem.
Secretum. Occultatum in cuius Dei tutela Roma esset, ne ei ab hostibus uotum fieret 270 .
Cor bubonis impositum mammę mulieris dormientis sinistrę secreta pronunciet 285 .
Lingua ranę idem pręstat supra cordis palpitationem posita 304 .
Silentium. Diua Angerona ore obligato obsignatoque simulachrum habet 41 .
Succum cęparum siluestrium ex aqua bibendum dederunt repente
obmutescentibus 202 .
Triennio Mecenatem Melissium accepimus silentium sibi imperauisse 272 .
Somnus. Vrsi tam graui interdum somno pręmuntur, ut ne uulneribus quidem
excitari queunt
92 .
Nullum animal grauiore somno premitur uitulis marinis 98 .
Dextra penna eius capiti subdita soporem allicit 99 .
Galli nostri uigiles nocturni, quos excitandis in opera mortalibus rumpendoque somno
natura genuit 108 .
Grues excubias habent lapillum pede sustinentes, ut, si deciderit, sono
excitentur 109 .
Syrenes mulcent cantu, quos dormientes lacerent
112 .
De somno animalium 116 .
Animalia, quę sine cerebro sunt, non dormiunt 122 .
Tasos duo uini genera facit: unum quo somnus concilietur, alterum uero
quo fugetur 146 .
Lactucę omnes somnnm. parere creduntur 198 .
Senex. Vetustioribus uitibus uinum melius, nouellis copiosius 159 .
Sensus quinque: tactus, auditus, uisus etc. Auditus Stadisin oppidum, ubi
Nilus pręcipitans se fragore auditum accolis aufert 71 .
Sambri Ęthiopes apud quos quadrupedes sine auribus 72 .
Pręlium, quo Sybaris deleta eo die quo gestum erat, auditum Olympię 78 .
Sępius auditu aspis excitatur quam uisu 90 .
Cerui, cum errexere aures, acerrimi auditus, cum remisere, surdi 91 .
Hominis auri inesse religionem 127 .
Visus. Iliada Homeri carmen in nuce 78 .
Strabo a Lilybeo, Sicilię promontorio, classem cernebat exeuntem a portu Cartaginis.
Calicrates ex ebore formicas et alia uisum fallentia fecit. Mermecides
quadrigam, quam alis musca tegeret, et nauem, quam pennis apicula absconderet. Catoblepas
fera et basyliscus serpens uisu necant
ę 89 .
Lupus, si prior hominem contempletur, adimit uocem. De oculis hominis et uisu 123 .
Serpentium catulis et harundinum pullis eruti oculi renascuntur. Miosotis
herbę succo qui inungitur mane, priusquam loquatur, non lipiturum eo anno 267 .
Theodorus quadrigulam fecit, quam simul facta alis musca intexerat 321 .
Menestrati Hecate, in quo cernentes amonentur ut oculis
parcant: tanta marmoris radiatio est 338 .
Mermecides et Calicrates aurigas et muscas fecere e marmore.
STRABO
Sol. Solis orientis et occidentis imago quare maior uideatur 58 .
Sapiens. Lex apud Indos: Siquis perniciosum aliquid excogitarit et remedium non
adinuenerit morte mulctatur; sin adinuenerit, honore pręmiisque a rege afficitur 266 .
Suspicio. Salganeus fallere creditus innocens a Metabato, Persicę classis
ductore, occisus; recognita honorifice sepultus ab eodem est 161 .
Spurcicies. Hiberi ex lotio intra cloacas seruato lauacra sibi conficiunt intritisque
extrimentis dentes abstergunt 68 .
Ęgyptii lutum manibus tractant, massam panis pedibus conficiunt 311 .
Sepultura. Albani cum mortuis pecuniam defodiunt; iccirco pauperes degunt 200 .
Massagetę senio confectos cędunt in frusta et cum ouillis carnibus
promiscue edunt 203 .
Morbo extinctos feris deuorandos exponunt. Bactriani mortuos
canibus exponunt 204 .
Caspii parentes, cum LXX excesserint annum, inclusos fame necant 204 .
Idem 205 .
Caucasii natos lugent, mortuos eferunt exultantes. Qui LXX excessere
annum iugulantur. Regis Cyrri sepulchrum cum epitaphio 275 .
Cęra oblita corpora sepeliunt 280 .
Cęra 10 oblitos in melle sepeliunt 284 .
Sensus. Odoris mali Ozollę dicti 171 .
Visus acutissimi exemplum 106 .
VALERIVS MAXIMVS
Sapientis est cędere potentiori 66 .
EMILIVS PROBVS
Sapientię argumentum, quod nihil nisi ex eius actum sit sententia 45 .
Superbum et arrogans epigramma deletum 8 .
Scribę officium magno honori habitum 38 .
Stratum ei erat terra stramentis tecta. Solitudo. Sępius aberat a ciuitate, ut inuidiam
effugeret. 24 .
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIBVS
Superbia. Manlius Capitolinus ob defensum Capitolium exaltatus affectauit regnum atque
de saxo Tarpeio pręcipitatus est 12 .
Marcus Liuius Drusus quęstor in Asia nullis insignibus uti uoluit, nequid ipso esset
insignius 26 .
Marcus Scaurus Decium prętorem sibi assurgere iussit 28 .
Secretum. Quintus Metellus Cecilius Macedonicus amico cuidam, quid acturus
esset, roganti: Tunicam, inquit, exurerem, si eam consilium scire existimarem 24 .
PLINIVS
Sepultura. Cremare apud Romanos non fuit ueteris instituti; terra condebantur 83 .
Alexander Bucephalo equo defuncto exequias duxit; urbem tumulo circumdedit nomine eius
93 .
Fecit et diuus Augustus equo tumulum. Agrigenti complurium equorum tumuli pyramides
habent. Funus aliti coruo celebratum 112 .
Ęgyptiis
mos est cadauera asseruare medicata 125 .
Apud eosdem corpora pice perfusa seruari 156 .
Mos antiquus imagines et gesta mortuorum reponere in domibus 326 .
Defunctos se se multi fictilibus doliis condi maluere 334 .
Mausoleum Mausolo, Carię regulo, sepulchrum, Artemisia coniugi posuit 338 .
APOPHTHEGMATA PLVTARCHI
Sapiens. Sapiens quantum stulto pręstat 10 .
Doctis non insultandum. Pręstare inter pręstantes 12 .
Sapere uel sero melius quam nunquem 11 .
Sapiens 22 .
Prudenter inter prudentes uersandum. Prudens non dicit: Non putaram 23 .
Sanus quod rectum est decernit 24. Res rebus conueniant 14 .
Solus Scipio sapit ac uiget 41 .
Cautum faciunt experimenta 38 .
Tempus consyderandum, priusquam opus incipias 37 .
Securitas emitur tempore 43 .
Sapere simul et misereri difficile 66 .
Sapientes soli et fortes sunt et uictores 62 .
Aut sapere minus aut plus posse oportet 79 .
Prudentia pręstat uiribus 86 .
Qui ratione utitur, fortunam non timet 56 .
Ne committas omnia fortunę 68 .
Sumptus modum non excedat 13 .
Sumptus parcus ędium 28 .
Sumptuosa ędificia 51 .
Luxus ędium exprobrandus 57 .
Aedium apparatus 72 .
Sumptus moderandus, ut semper sufficiat 73 .
Superbus. Homo se Deum credens insanit 28 .
Iactabundus 39 .
Glorię auidus 41 .
Secreta principis nosse periculosum 19 .
Archanum non comunices 43 .
Solitudo. Solitarius esto, ne pecces 22 .
Suspectus uterque 48 .
Somnum tuto capitur amico uigilante 17 .
Tempus dormiendi et tempus uigilandi. Somnum capiunt in thoris arundineis 95 .
Senectus uitiosa morbosaque 39 .
FABIVS QVINTILIANVS IN DECLAMATIONIBVS
Sapiens. Apum solertia 65 .
Silentii uirtus dificillima 84 .
Quisque in se aliquid habet quod taceri uelit. Sensus quinque. Per oculos ad animum uia
3 .
Oculi ad passiones illicitas trahunt 9 .
Suspiciones incertorum pessimę 81 .
Similitudo. Nemo alteri ex omni parte similis 39 .
TVLLIVS IN TVSCVLANIS
Sapiens. Nosce te ipsum, id est animum tuum 96 .
Qui supremodum sapere uolunt, obcęcantur tanquem qui deficientem solem intente
spectarunt 99 .
Sapiens quicquid pręter spem euenerit, deputat in lucro 121 .
Cautio appellatur cum ratione a malis declinatio 131 .
Qui memoria excelluere 97 .
Inuentio et excogitatio. Inuentionis et memorię diffinitio 98 .
Sapienti nihil accidit inopinatum 134 .
Sapientię diffinitio 137 .
Quando sapientes dici coepere 143 .
Sapiens contra fortunam semper armatus 145 .
Contra sententiam quę dicit.: Vitam regit fortuna, non sapientia 146 .
Epicuro uidetur sapiens semper beatus, id tamen inconstanter
146 .
Sapiens semper beatus 148 .
Sapientem a perturbatione semper uacare et semper in pace esse 149 .
Sapiens semper contentus, stultus nunquam 150 .
Vir pręstans optimis artibus 152 .
Triplex animi foetus. Contineri prudentia utilitatem ciuium 153 .
Indorum sapientes nudi ętatem agunt. Sapiens dabit se in tormenta 154 .
Nec uirtutes sine beata uita nec illa sine uirtutibus. Sapientis proprium nihil quod
penitere possit facere.
Senex. Senectus prudentiam affert, cętera aufert 103 .
Sensus in animo esse, non in corpore 95 .
Sensus oculorum in animo esse 158 .
Sensus aurium si deficit, non est in malis.
Sepultura. Quid de ea senserint sapientes 104 .
Sapiens. Prudentia facit prospicientem quid turpe, quid honestum 112 .
Pręmeditatio futurorum male ab Epicuro repręhensa 121 .
Prudentia uirtus ad bene beateque uiuendum 122 .
Pręmeditantem, cum quid mali euenit, consolatur ratio, imparatum natura 125 .
Inter acutos et hebetes quid intersit 133 .
TVLLIVS DE FINIBVS
Sapiens. Sapientia expetitur, ut ait Epicurus, quia efficit uoluptatem 8 .
Sapientia quietem uitę comparat 9 .
Scientia sola nos docet quiete uiuere. Non posse iucunde uiui, nisi sapienter, honeste
iusteque uiuatur 11 .
Sapiens semper beatus. Epicurus 12 .
Sapientia est diuinarum humanarumque rerum scientia 21 .
Homo ad agendum et intelligendum natus. Quo a bestiis differant homines 23 .
Sapientia si cerni posset etc. Plato 24 .
Sapientię nos commendari ab initiis naturę 42 .
Sapientia et animi magnitudinem amplectitur et iustitiam. Cognitio rerum omnibus grata
45 .
Officium appellamus, quod ratione actum sit 49 .
Officium perfectum, incohatum, comune. Sapientis esse uiuere et mori
uelle, cum oportet. Sapiens recte appellatur rex diues, pulcher, liber, inuictus 52 .
Sapientia totius hominis custos. Sapientię munus 56 .
Sapientia non ipsa genuit hominem, sed accepit a natura
incohatum 59 .
Ęque miseros esse dicunt Stoici, qui propius sapientię sunt quam qui longe absunt 65 .
Prudentia ars uiuendi 69 .
Nosce te ipsum--- assignatum Deo 75 .
Beatus cui contigerit etiam in senectute ut sapiat, Plato 78 .
Sapienti plus adesse quod uelit quam quod nolit 85 .
Somnus quare secundum naturam datus creditur 77 .
Somnus Endymionis 78 .
Sensus. Quicquid animo cernimus, a sensibus oriri ait Epicurus 12 .
Oculorum sensus acerrimus 24 .
BEATVS HIERONYMVS IN PARTE PRIMA
Sapientia huius mundi stultitia est apud Deum 80 .
Philosophi obscurantes ueritatem sunt negocium in tenebris perambulans
83 .
Duorum temporum habenda cura: mane et uesperi 151 .
Neminem plenam habuisse scientiam pręter Christum 172 .
Sapiens 238 .
Superbus Roboam, mitis Dauid 105 .
Sensus V sunt quinque reges a Iesu superati 32 .
Per quinque sensus uitiis introitus ad animam 45 .
Solitudo a philosophis adamata 45 .
De habitaculis philosophorum.
Sepulturę genera 45 .
Similitudo. Comparatio non per omnia similis rei cui comparatur 2 .
Spes est expectatio rerum quas credimus 21 .
IDEM IN PARTE SECVNDA
Sapientia de diuinis, prudentia de humanis dicitur 26 .
Quomodo anima cognoscit se met ipsam 31 .
Principale munus scientię cognoscere Trinitatem, secundo uero loco cognoscere creaturam
eius. Daniel puer senes iudicat. Amos pastor caprarum in sacerdotium princeps inuentus 81 .
De scriptoribus ecclesiasticis et in quo quis defecerit 97 .
Exemplis gentilium ad confirmationem nostrorum dogmatum uti possumus. Apostoli scientia
et sapientia pręferuntur philosoph is 111 .
Scientiam diuinorum habere non potest qui Deo tradente non acceperit 112 .
Stultum Dei sapientius est hominibus 122 .
Ve qui prudentes sunt apud se met ipsos 123 .
Infatuatus est omnis homo ab scientia 126 .
Themistocles CVII agens annum questus est tunc se e uita egredi, cum sapere coepisset
130 .
Qui iam senes in sapientię studiis floruerunt. Sophocles amentię a filiis accusatus
recitata iudicibus Oedippi, quam nuper scripserat, fabula absolutus est. Cato Censorinus iam
senex Gręcas litteras didicit. Nestor pene decrepitus ab Homero in eloquentia laudatur. De
uanitate scientię mundialis 150 .
Cani hominis prudentia eius 211 .
Sapiens nunquam solus est 228 .
Sapientię sęculari amputanda superflua 265 .
Sapiens sicut sol permanet, stultus autem sicut luna mutatur. Prouerbium. Salustius
289 .
Scientia absque ceritate perniciosa est 292 .
Quomodo quis sapiens esse possit et insipiens 296 .
Sensus quinque, carnales, totidem spiritales 24 .
Capreę uisus acutissimus 41 .
Coruus odore necans serpentes. Visus quo Deus uidetur est mens
et spiritus 44 .
Sensus fenestrę sunt per quas aut mors aut uita intrat ad animam 45 .
Silentium. Seuerus Sulpitius presbyter a Pelagianis deceptus agnoscens loquacitatis
culpam silentium usque ad mortem tenuit 92 .
De silentio horis statutis seruando 152 .
Senibus crescit sapientia, cętera decrescunt 130 .
Qui in senectute laudatissimi sunt. Cani hominis prudentia eius 211 .
In sene uigorem corporis commendat 286 .
Solitudo. Vrbis frequentia aliena a quiete et proposito monachi 77 .
Sedebit solitarius et tacebit etc. 134 .
Anachoritę in deserto habitantes 168 .
Vtrum solitaria an cum multis uita melior 173 .
Periculum commorantium in urbibus 201 .
Solitudinis laudes exponit 202 .
Et docet nihil esse timendum ei qui Deo confidit. De deliciis heremi 203, 204 .
Qui uixerunt in heremo 204 .
Laudat Sebastianum, heremi cultorem 206 .
De Paulo, primo heremita 209 .
De habitatoribus heremi 212 .
De Ioannis Baptistę conuersatione et filiorum prophetarum 213, 214 .
Quantum periculi imminet solitario 214 .
Si perfecta desideras, exi cum Abraham de patria tua et de cognatione tua. Et perge quo
nescis 215 .
De solitudine capitulum 223 .
De laudibus et utilitate heremi. De periculo uitę solitarię 224 .
De periculo habitandi in urbibus. Hilarion nunquam in urbibus mansit 240 .
Scribit ad anachoritas exponens desiderium suum habitandi cum illis. Eorum precibus
petit iuuari 245 .
Superbus. Quomodo sit castigandus contumax et inobediens 149 .
Superbia Sathanę et sequentium suorum 245 .
Beatus Hieronymus semper se uitasse superbos fatetur 298 .
Secretum foeminę manifestant, ante quam sciunt 149 .
Somnus. De austeritate exquirenda in stratu 155 .
Asellę uirgini idem terrę solum et orationis locus extitit et quietis 185 .
Dormierunt somnum suum, et nihil inuenerunt 216 .
Dum dormirent homines, malus superseminauit zizania. Hilarion super nudam humum
stratumque iunceum cubitauit 237 .
Spes pręmii solatium est laboris 181 .
Spes expectatio futuri boni 234 .
Spes futuri boni facit non sentire mala pręsentia 249 .
Spes autem quę uidetur, non est spes. Quod enim uidet quis, quid sperat? Apostolus 288 .
Seruus. Seruorum genus querulum natura 185 .
BIBLIA
Sapiens. Dominus iubet Moysen et Aaron ascendere montem, cęteros uero non tranire
terminum, ne moriantur 12 .
Moyses misit XII uiros, ut explorarent terram Chanaan 21 .
Vtinam saperent et intelligerent ac nouissima prouiderent 30 .
Dauid Chusi, amicum suum, iussit sequi partes Absalon, ut per eum scire posset consilia
et insidias eius 52 .
Salomoni petenti data est sapientia ad faciendum iudicium. Et quia sapientiam rebus
omnibus prętulit, insuper accepit diuitias et gloriam 56, 74 .
Sapientior erat cunctis hominibus et locutus est III milia parabolas, V milia carmina
etc. De cunctis gentibus ueniebant ad audiendam sapientiam eius 56 .
Regina Saba uenit et admirata est 57 .
Heliseus miso in aquam sale fonti pestifero salubritatem et terrę foecunditatem dedit
62 .
Non intermittendum opus bonum propter minus necessaria. Neemias, ne insidiis paterent
inimicorum, uetuit aperiri portas Hierusa lem usque ad calorem solis 86 .
Sapienter absoluens quęstionem remuneratur 88 .
Ergo uos estis soli homines et uobiscum morietur sapientia?
103 .
Non dabitur aurum pro sapientia etc. Trahitur autem sapientia de occultis etc. Ecce
timor Domini ipsa est sapientia 106 .
Inspiratio Omnipotentis dat intelligentiam 107 .
Eruditi corde, id est sapientia spiritali. Psalmus LXXXIX 117 .
Quoniam cognouit nomen meum. Psalmus XC 117 .
Da, ut intelligam. Psalmus CXVIII. Da mihi intellectum, ut lętentur boni et
confundantur mali. Intellexi super inimicos et docentes me et senes, quia mandata tua
quęsiui. Psalmo eodem 120 .
Intellectum da mihi, et uiuam. Psalmo eodem 121 .
Anima mea cognoscet nimis. Psalmus CXXXIX 124 .
Sapientię principium timor Domini. Audi sapientiam, cognosce prudentiam, si quęsieris
eam, intelliges timorem Domini etc. Dominus dat sapientiam, et ex ore eius prudentia et
scientia etc. Ne innitaris prudentię tuę. Sapientię acquisitio melior quam auri et argenti.
Sapientia creauit mundum, sapientibus dabitur gloria. Principium sapientię, posside
sapientiam. Aquam intelligi pro scientia Scripturarum, omni custodia custodi cor tuum etc.
126 .
Sapientia soror, prudentia anima. Sapientia et prudentia recta prędicat etc. Sapientia
pręponitur diuitiis. Si sapiens fueris, tibi met ipsi eris 127 .
Sapiens. Via stulti recta in oculis eius; qui autem sapiens est, audit consilia. Lex
sapientis. Mulier sapiens. Sapientiam quęrit derisor, et non inuenit. Prudens. Sapiens sanus.
Prudentia. Sapientia 128 .
Qui dominatur animo suo. Seruus sapiens. Prudens. Scientia animę. Intellectus. Sapiens
dominatur. Obediens rationi. Non est sapientia contra Dominum. Cautus in periculis. Scientia
duplex: sana et peruersa. Noli uendere sapientiam. Sapiens et doctus.
Doctrina sapientum. Prudens deprehendit corda sapientum 131 .
Sapiens. Sapientes. Scientia infusa. Quattuor minima et sapientissima. Os suum aperuit
sapientię. Sapientia et scientia de transitoriis uana 132 .
In multa sapientia multa indignatio etc. Quantum sapientia pręcedit stultitiam.
Sapientis oculi in capite eius 133 .
Sapientia cum diuitiis prodest. Eruditio et sapientia. Non plus sapias quam necesse
est. Sapiens in aduersis. Sapientię profunditas. Sapientia hominis lucet in uultu eius.
Sapiens tempus considerat. Sapiens. Ciuitas obsessa a sapiente liberatur. Melior sapientia quam arma. Cor sapientis 134 .
Cani autem sunt sensus hominis, et ętas senectutis uita immaculata 137 .
Melior est sapienti a quam uires. Clara est quę nunquam macrescit sapientia etc.
Studium sapientię ducit ad regnum perpetuum etc. Multitudo sapientum sanitas est orbis
terrarum. Optaui, et datus est mihi sensus. Et inuocaui, et uenit in me spiritus sapientię.
Et pręposui illam regni etc. Sapientia bonorum omnium mater. Deus sapientię dux est et
sapientum emendator etc. Item quarum rerum scientiam dedit Dominus Salomoni. Hanc amaui et
exquisiui etc. de excellentia sapientię. Siquis erit consummatus inter filios hominum, si
aufugerit ab illo sapientia tua, in nihilum computabitur. Neminem diligit Deus nisi eum qui
cum sapientia inhabitat 138 .
Multa dicuntur de sapientia. Vani sunt autem omne homines in quibus non subest scientia
Dei. Sanctis autem tuis maxima erat lux: columnam ignis ducem habuerunt ignotę uię 140 .
Omnis sapientia a Domino Deo est. Et cum illo fuit semper, et est ante ęuum. Sapientiam
Dei quis inuestigauit. Initium sapientię timor Domini. Fili, concupiscens sapientiam conserua
iustitiam, et Deus prębebit illam tibi. Sapientia suscipit inquirentes se etc. Cruciabit
illum in tribulatione doctrinę suę, donec tentet eum in cogitationibus suis etc. Si
aberrauerit, derelinquet eum et tradet eum in manu inimici sui 141 .
Sapiens doceat alios. Si est tibi intellectus, responde, sin
autem, tace. Disce a inuentute tua, ut senex sapias. Sapientię fructus. Sapiens eris, si
dilexeris audire 142 .
Seruo sensato liberi seruient. Beatus uir qui in sapientia morabitur et in iustitia
meditabitur. Panis uitę et intellectus et aqua sapientię salutaris. Spiritus sapientię et
intellectus. Ab uno sensato inhabitabitur patria et a tribus impiis deseretur 144 .
Sapiens in omn ibus metuit. Sapientia absconsa thesaurus inuisus. Sapiens in malo,
sapiens in bono. Tacitus et sensatus honorabitur 145 .
Sapientię et scientię eruditus 146 .
Sapiens contemptus. Sapiens sicut sol 147 .
Sapiens non odit mandata. Sapiens credit legi Dei 148 .
Est sapiens animę suę sapiens et fructus sensus illius laudabilis etc. Sapientiam omnium antiquorum exquiret sapiens etc. de operibus eius.
Sapientię dilectio. Sapientia abscondita et thesaurus inuisus, quę utilitas in utrisque? 149 .
Omnia autem Dominus fecit, et pie agentibus dedit sapientiam. Salomon impletus quasi
flumen sapientia 150 .
Adhuc iunior quęsiui sapientiem in oratione mea. Danti mihi sapientiam dabo gloriam
151 .
Ve qui sapientes estis in oculis uestris 152 .
Diuitię salutis sapientia et scientia, timor Domini ipse est thesaurus eius. Locus
fluuiorm riui latissimi, id est Scriptura sacra 158 .
Vanitas sapientum mundi 161 .
Sapientia est scire et nosse Deum 169 .
Seminabo domum Israel et domum Iuda semine hominum et iumentorum, id est sapientum et
simplicium 176 .
Dominus Deus noster adinuenit omnem animam disciplinę etc. 183 .
Ezechiel comedit uolumen, et factum est in ore eius quasi mel dulce 184 .
Vinum non bibere signat sobrium esse in uerbo et opere. Daniel, Ananias, Missael,
Azarias; iidem Balthasar, Sidrac, Misac, Abdenago. His dedit Deus scientiam et disciplinam,
Danieli, autem intelligentiam uisiorum et somniorum 196 .
Scientiam Dei plusquam holocaustum uult Dominus 202 .
Nunquid non in die illa perdam sapientes de Idumea et prudentiam de monte Esau? 207 .
Peccatoribus nihil proderit sapientia. Petite a Domino pluuiam 214 .
Labia sacerdotis custodiunt scientiam et legem requirent ex ore eius 216 .
Superbus. Ędificabant turrim usque ad cęlum, et Dominus confudit linguas eorum 2 .
Non ascendes per gradus ad altare meum, ne reueletur turpitudo tua 12 .
Qui per superbiam aliquid commiserit, peribit de populo suo. Insurrexerunt in Moysen
filii Leui uolentes et ipsi fungi sacerdotio. Multitudo murmurat contra Moysen et Aaron; ipsi
confugiunt ad tabernaculum 22 .
Filii Israel propriis uiribus confidentes offenderant Dominum, et dum obsiderent Gabaa,
prima die cecidit ex eis XXII milia, secunda XVIII milia 39 .
Canticum Annę contra superbos 41 .
Iesboseth, dum supramodum increpat Abner, principem militię, cuius ope regnabat super
Israel, rebellare compulit simul cum Israele 49 .
Dauid peccauit elatione mentis, dum recenset Israel et Iudam. Propterea uenit
pestilentia, et mortui sunt de populo LXX milia uirorum 55 .
Roboam minaciter locutus ad populum fecit dissidere, et diuisum est regnum 58, 76 .
Benadab, rex Syrię, obsidet Samariam; multitudine fretus superbit. Mox uictus tantum
pro uita sua supplicat 60 .
Sedechias percussit Malachiam prophetam in maxilla 61 .
Superba Michol despexit Dauid ludentem coram archa Dei, et sterilis efficitur 72 .
Ozias superbia elatus ob multitudinem exercitus et gloriam potentię neglexit Dominum,
et orta est lepra in fronte eius 60 .
Senacherib minatus est se euersurum Hierusalem et scripsit blasfemias in Dominu Deum
Israel 81 .
Eleuatum est cor Ezechię, et iratus est Dominus etc. 81 .
Sedechias Hieremiam prophetantem contempsit. Populus Iuda illuserunt prophetis 83 .
Sanabalath etc. subsannauerunt nos reparare cupientes Hierusalem 85 .
Nabuchodonosor deos terrę exterminari fecit et se deum dici uoluit. Deliberauit omnem
terram sibi subiugare 93 .
Nec superbi ab initio placuerunt tibi etc. 95 .
Assyrii obsidentes Bethuliam filios Israel exeuntes irridebant, cum dicerent: Ecce
egressi mures de cauernis suis audent nos prouocare ad pręlium. Et manu feminę prostrati
fuere 96 .
Aman Mardocheo necem machinabatur indigne ferens se ab uno ipso non
adorari, eadem passus est quę contra illum pręparauerat 98 .
Scio quod non iustificetur homo compositus Deo, si uoluerit contendere cum eo etc. 102 .
Dixisti: Purus est sermo meus, et mundus sum in conspectu tuo 103 .
Nunquid propter te derelinquetur terra et transferentur rupes de loco suo? 104 .
Eleuati sunt ad modicum et non subsistent. Nunquid iustificari potest homo comparatus
Deo 105 .
Si leuaui super pupillum manum meam 106 .
Dixisti: Mundus sum ego et absque peccato. Hoc ergo est in quo non es iustificatus 107 .
Ipse, scilicet diabolus est rex super uniuersos filios superbię 108 .
Dauid, dum nimium sibi confideret, ceciderat. Psalmus XXIX 110 .
Superbi et peccatoris confusio. Psalmus XXXV 111 .
Superbia eorum qui te oderunt, ascendit semper.
Psalmus LXXIII. Superborum deiectio. Psalmus LXXIIII. In superbos.
Psalmus C 118 .
Despectio sumus superbis. Psalmus CXXII 121 .
Dominus alta a longe cognoscit. Psalmus CXXXVII 123 .
Oculos sublimes odit Dominus; arrogantiam et superbiam detestatur. Superbia 127 .
Suorum contemptor. Arrogans. Superbi. Contemnens. Superbus. Arrogans 128 .
Superbia bis. Confidens in sua iustitia. Superbia 130 .
Superbus. Arrogantia. Superbus 131 .
Confidens in se ipso. Superbus. Superbus. Leo. Gallus. Aries 132 .
Superbus 141 .
Non te extollas. Non te iustifices et noli uideri uelle sapiens 142 .
Superbia odibllis Deo et hominibus. Quid superbis, terra et cinis? Initium superbię
hominis apostatare a Deo. Initium omnis peccati est superbia. Duces superbi. Noli extolli in
opere. Caue a dolosis et superbis 144 .
Homo acharis. Superbia 145 .
Extollentiam oculorum ne dederis mihi, Domine. Pauper superbus 146 .
Qui in altum mittit lapidem, super caput eius cadit 147 .
Contere caput, Domine, dicentium: Non est alius pręter nos 148 .
Erubescite de discubitu primo 149 .
Tunc oculi sublimis hominis humiliati sunt et incuruata altitudo uirorum etc. Ve qui
trahitis iniquitatem in funiculis uanitatis 152 .
Vastatio regni Israel propter superbiam. Assur quoque propter crudelitatem et
uanagloriam uisitabo. Nunquid gloriabitur securis contra eum qui fecit eam etc. 153 .
Excelsi statura succidentur et sublimes humiliabuntur [et sublimes
humiliabuntur] Lybanus cum excelsis cadet. Onus Babylonis propter superbiam.
Babylon propter superbiam non habitabitur usque finem 154 .
Moabitę euersi propter superbiam Tyriique uastati 155 .
Incuruabit habitantes in excelso. Ve coronę superbię 156 .
Conuertetur Lybanus in Chermel, et Chermel in saltum reputabitur 157 .
Ve qui spernis, concipietis ardorem et parietis stipulam. Spiritus uester ut ignis
uorabit uos 158 .
Superbia et blasfemię Sennacherib ad interitum suum adduxerunt 159 .
Ecce confundentur 160 .
Deiectio Babylonis 161 .
Superbus dicit: Recede a me, non appropinques mihi, quia immundus es. Isti fumuus erunt
in furore meo 166 .
Iudicio
contendam tecum eo quod dixeris: Non peccaui. Quam uilis
facta es 167 .
Filii insipientes sunt et uecordes 168 .
Superbia computrescet sicut lumbare prophetę 170 .
Azarias et Ionan insultarunt prophetę contemnentes eius
consilium, et suo usi perierunt 179 .
Abscisum est cornu Moab et brachium eius contritum est. Audiuimus
superbiam Moab, superbus est ualde etc. Quonia m exultastis et magna loquimini
dirripientes hereditatem meam, ecce ego uisitabo etc. Ecce ego ad te, superbe,
dicit Dominus Deus exercituum, quia ueniet dies tuus, tempus uisitationis tuę etc. Ecce ego
uisitabo super Babylonem et super habitatores eius, qui cor suum leuauerunt contra me 180 .
Constituit enim Deus humiliare omem montem excelsum et rupes perennes, et conualles
implere in ęqualitatem terrę etc. 183 .
Prophetabis ad montes Israel. Inducam super uos gladium, disperdam excelsa uestra etc.
185 .
Ecce hęc fuit iniquitas Sodomę, sororis tuę, superbia etc. 187 .
Ego Dominus humiliaui lignum sublime, et exaltaui lignum humile 188 .
Vidit altitudinem suam in multitudine palmitum suorum, et euulsa est ira etc. 188 .
Eo quod eleuatum est cor tuum et dixisti: Deus, ego sum. Iccirco ecce ego adducam super
te alienos robustissimos gentium. Ecce ego ad te, pharao rex etc. qui dicis: Meus est
fluuius, et ego feci me metipsum etc. Cui similis factus es in magnitudine tui? 190 .
Assyrii subiecti Babyloniis propter superbiam. Ob superbiam interfecti 191 .
Subuertentur montes et cadent sepes. Et omnis murus corruet in terram 193 .
Gradientes in superbia potens humiliare etc. 197 .
Nabuchodonosor depositus ob superbiam cum onagris habitat, donec cognouit quod
potestatem haberet Altissimus in regno hominum. Balthasar non humiliauit cor suum bibens in
uasis sanctis. Idola laudans, Deum non glorificans eadem nocte interficitur 198 .
Eleuauerunt cor suum et obliti sunt mei. Et ego ero eis quasi leena 203 .
Ascendet foetor eius et ascendet putredo eius, quia superbe egit 204 .
Ve uobis ingredientes pompatice domum Israel. Ve qui dicitis: Nunquid non in
fortitudine nostra assumpsimus nobis
cornua? Superbia cordis tui extulit te habitantem in
scissuris petrarum, exaltantem solium tuum; qui dicis in corde tuo: Quis detrahet me in
terram. Omnes uiri foederis illuserunt tibi, inualuerunt aduersum te uiri pacis tuę 206 .
Ionas eo quod ascenderat hedera protegens eum ab ęstu solis, elatus est et in crastinum
uermis ascendit, et hedera aruit. Ipse cum ęstuaret sine umbraculo, petiit sibi mortem 207 .
Ve qui congregat auaritiam malam domui suę, ut sit in excelso nidus eius, et liberari
se putat de manu mali. Visitabo super omnem qui arroganter ingreditur super limen in die illa
210 .
Hęc est ciuitas gloriosa habitans in confidentia, quę dicebat in corde suo: Ego sum, et
extra me non est alia amplius 211 .
Disperdam superbiam Philistinorum. Et humiliabitur superbia Assur, et sceptrum Ęgypti
recedet 214 .
Erunt omnes superbi et omne facientes impietatem stipula etc. 216 .
Nicanor irrisit sacerdotes, despexit holocausta etc. Iudas cum paucis contriuit
exercitum eius. Nicanor primus cecedit 220 .
Nicanor minabatur se uenditurum XC Iudeos uno talento: a paucis superatus est. Superbia
Antiochi propter quam punitus est grauissimo uiscerum dolore et periit 227 .
Secretum. Moyses noluit coram pharaone sacrificare sed secedens in solitudine tridui
iter 10 .
Posuit uelamen super faciem et loquitur ad populum 14 .
Operuit nubes tabernaculum, et gloria Domini impleuit illud, nec poterat Moyses ingredi
illud 15 .
Raab explorantes Iosue domi exceptos non prodidit, et saluata est 30 .
Sansonis enygmatis solutionem infida prodidit uxor, et a Philistinis cremata periit 38 .
Heliseus regi Israel indicabat insidias regis Syrię et eius sermones. Ioram mittit
occidi Heliseum. Ille in spiritu cognouit et hostium circa se clausit 63 .
Thobias piscem exenterauit, id est de litterali sensu mysticum expressit. Piscis eum
deuouare uoluit, quia littera occidit, sed exenteratus medicamentum prębuit, quia spiritus uiuificat 91 .
Iudith: Nolo scrutemini actum meum, usque dum reuertar 95 .
Secretum 127 .
Secreti proditor 130 .
Gloria Dei est celare uerbum. Secretum 131 .
Quattuor cognitu difficilia 132 .
Omnium
operum Dei nullam potest homo inuenire rationem 134 .
Auerte oculos tuos a me, id est ne scruteris archana mea 136 .
Quis enim hominum poterit scire consilium Dei? Aut quis poterit cogitare, quid uelit
Deus? 139 .
Non omni homini cor tuum manifestes 143 .
Amico et inimico noli narrare sensum tuum 145 .
Secreta manifestans 147 .
Deo nihil occultum 149 .
Secretum non reueles 150 .
Dabo tibi thesauros absconditos et archana secretorum, ut scias quia ego Dominus 161 .
Si occultabitur uir in absconditis, et ego non uidebo eum? dicit Dominus 173 .
Violabunt archanum meum, et introibunt illud emissarii, et contaminabunt illud 185 .
Ezechiel traducitur per aquam usque ad talos, ad genua, ad renes. Sed cum uenisset ad
torrentem non potuit transire 195 .
Vade, Daniel, quia clausi sunt signatique sermones usque ad pręfinitum tempus 200 .
In secunda quadriga equi nigri, id est mysterio obscuri 213 .
Silentium. Manum meam ponam super os meum. Vnum locutus sum, quod utinam non dixissem
108 .
Tempus tacendi, t empus loquendi 127 .
Silentium 130 .
Tempus tacendi iterum 133 .
Qui odit loquacitatem extinguit maliciam 145 .
Tacitus et sensatus honorabitur 145 .
Silere iussi, ne ex colloquio inimici uel promissis corrumperentur uel terrerentur
minis 159 .
Somnus. Iacob in somnis uidit scalam 5 .
Ioseph uidit manipulos fratrum adorare manipulum suum. Iterum: solem et lunam et
stellas XI adorantes se 6 .
Somnium pincernę pharaonis. Vitis cum uua trina propagine. Hinc expresso uino
propinauit pharaoni. Pistor uidit tria canistra farinę ab auibus consummi. Hic crucifigitur,
ille liberatur. Somnium pharaonis: boues de fluuio ascendentes VII crassę et
VII macrę. Similiter et spicę 7 .
Somnium de uictoria Gedeonis 36 .
Saulo sopor altus in mortem obduxisset oculos, si Dauid eo animo ad
dormientem intrasset, quo ille ipsum persequebatur 47 .
Vrias dorimiuit ante portam domus regię, nollens tunc manere sub tecto,
cum archa Domini et Israel et Iuda essent sub papilionibus et Ioab cum seruis super faciem
terrę 51 .
Dominus apparuit Salomoni per somnium 56, 57 .
Somnium Mardochei: fons mutatus in ę fluuium, duo dracones, gens ad cędem parata, gens clamans ad
Dominum, uoces, tonitrua, terremotus 99 .
Deus per somnium erudit 107 .
Dormiens 127 .
Somnus 130 .
Dulcis est somnus oper anti etc. 133 .
Somnus sanitatis in homine parco 147 .
Somnia mendacia 148 .
Quasi de somno suscitatus sum et uidi. Et somnus meus dulcis mihi 176 .
Somnium Nabuchodonosor de statua 196 .
Item de arbore 197 .
Somnium Danielis de IIII uentis in mari pugnantibus et IIII bestiis de mari
ascendentibus. Item uisio de ariete ab hyrco superato etc. 198 .
Intelligentia est opus in uisione. De uiro uestito lineis 199 .
Ve uobis qui dormitis in lectis eburneis et lasciuitis in stratis uestris 206 .
Zacharias uidit per noctem uirum ascendentem super equum ruffum etc. 212 .
Somnium Iudę Machabei de futura uictoria 229 .
Senex. Sperabam quod ętas prolixior et annorum multitudo doceret sapientiam. Sed ut
uideo, spiritus est in hominibus, et inspiratio Omnipotentis dat intelligentiam 107 .
Senectus. Senes 130 .
Miser est qui genuit multos filios et diu uixit 133 .
Memento creatoris tui ante quam senescas, deficiat uisus etc. 135 .
Seni humilia animam tuam 141 .
Ne spernas senem 142 .
Senex fatuus. Senex sapiens 146 .
Caleph, filio Iephone, dedit Dominus fortitudinem, et usque in senectutem permansit
illi uirtus 150 .
Sensus quinque. Aurem et oculum fecit Dominus 130 .
Non saciatur oculus uisu nec auris auditu impletur 132 .
Ascendit mors per fenestras nostras, ingressa est domos nostras 169 .
Sol exurens et refulgens 150 .
So percussit super caput Ionę, et dum ęstuaret, petiit mortem 207 .
Stellę species cęli etc. 150 .
Suspicio. Mulier suspecta. Sacrificium zelotipię 20 .
Rubenitę et Gaditę ad tumulos Iordanis ędificarunt altare. Filii Israel conuenerunt
contra eos rati conuersos ad idola, cum insontes essent 34 .
Philistiim cum Israel pugnaturi suspectum habuerunt Dauid qui tunc cum ipsis erat
iusseruntque eum discedere 48 .
Dauid misit seruos ad Anon consolatum de obitu patris eius: iis suspecti pro
exploratoribus habentur 51 .
Salomon Adoniam fratrem suspectum affectati
regni crimine iussit interficere 55 .
Moabitę, cum uidissent fluminis aquas rubras, rati exercitum Israel inter se decertare,
adierunt eorum castra et percussi sunt 62 .
Rex Israel scidit uestimenta sua, cum rex Syrię misisset, ut curaret Naaman a lepra.
Ipse suspicatus est ea re quęrere eum aduersum se occasiones 63 .
Sara, filia Raguelis, suspecta, quod interficeret uiros, eo quod ad eam ingressi
moriebantur 91 .
Siquis Assueri regis interius atrium non uocatus intrabat, statim occidebatur, nisi rex
in illum uirgam extendisset 98 .
Aman rogaturus Hester pro anima sua corruit super lectum suum. Rex superueniens
suspicatus est eum opprimere uoluisse reginam, et statim in crucem agi iussit 99 .
Assuerus siue Artaxerxes Iudeos suspectos, quod pacem regni sui turbarent, iusserat
perdere. Mox cognita accusatorum inuidia illis pepercit, in istos animaduertit 100 .
Mulier zelotipa 146 .
Godolias suscepit Ismaelem multis quibus suspectus erat dissuadentibus, et ab eodem
occisus est 178 .
Hieremias dans monita salutis uenit in suspicionem, quod non a Domino missus esset, sed
persuasus ab aduersariis 179 .
Spurcicies. Ventris onus depones extra castra et opperies humo 28 .
Sepultura. Moyses sepultus in ualle terrę Moab: non cognouit homo sepulchrum eius usque
in pręsentem diem 30 .
Ebron, ante Cariatharbe, ibi inter Enachim Adam maximus situs est 33 .
Thobias sepultus honorifice in Niniue iam centenarius senex 93 .
Miser qui caret sepultura 133 .
In mortuum produc lachrymas; contege corpus illius 149 .
Iudas cadauera eorum qui apud Iamniam ceciderant, sepeliuit 228 .
Solitudo. Loth eductus de Sodomis monetur, ut se in monte saluet 3 .
Populus Israel in solitudine manna pascitur 12 .
Frater fui draconum et socius strucionum 106 .
Dauid gloriatur de diuinis consolationibus in deserto habitis. Psalmus
LXII 114 .
Necessitates deserti. Psalmus CVI 118 .
Singulariter sum ego, donec transeam. Psalmus CXL 124 .
Ve soli: quia cum ceciderit, non habet subleuantem 133 .
Vadam ad montem etc. 136 .
Rechabitę sine tecto degebant semper peregrinantes 177 .
Sedebit solitarius et tacebit, quia leuauit se supra se etc. [128] 182 .
Saluabuntur qui fugerint ex eis, et erunt in montibus quasi columbę conuallium 185 .
Simplex bis 127 .
Simplex 132 .
Dominus laudat simplicitatem eorum, et ipsi mirantur maiestatem illius 135 .
Seminabo domum Israel et domum Iuda semine hominum et iumentorum, id est sapientum et
simplicium 176 .
Securus. Secura mens quasi iuge conuiuium. Prouerbium XV 128 .
Salutatio. Erubescite a resalutationis silentio, ab auersione uultus cognati et proximi
150 .
Spes. Deus non deserit sperantes in se 96 .
Etiam si occiderit me, in ipso sperabo 103 .
Tu, Domine, singulariter in spe constituisti me. Psalmu s IIII. Spes in eloquiis
Domini. Psalmus XI 109 .
Non obser uans uanitates, sed confidens in Domino. Psalmus XXX 110 .
Sperantibus in Domino misericordia. Psalmus XXXI 110 .
Spes in Domino liberat a periculis. Psalmus XXXII. Non delinquent qui
sperant in Domino. Psalmus XXXIII. Spera in Domino et fac bonitatem.
Psalmus XXXVI. Spes in fine eiusdem 111 .
Substantia mea apud Dominum. Paalmus XXXVIII. Spes liberationis in aduersis.
Psalmus XLI 111 .
Accepto beneficio sperat alia. Psalmus LX. Sperat in Domino se euasurum
periculum. Psalmus LXI 113 .
Quare sperat in Deo pro se et contra inimicos. Psalmus LXX. Bonum ponere spem in Domino.
Psalmus LXXII 114 .
Spes Dauid in persecutione Saulis. Psalmus LXXXV 116 .
Qui firmat spem in Domino, protegitur ab eo. Psalmus XC. Plebem suam non
derelinquet. Psalmus XCIII 117 .
Adiuuari et protegi a Deo sperantes in eo. Psalmus CXIII 119 .
Bonum est confidere in Domino quam confidere in homine. Psalmus CXVII 119 .
Portio mea, Domine. Psalmus CXVIII 120 .
Expectabam salutare tuum. Psalmo eodem. Ad te leuaui oculos meos. Psalmus CXXII 121 .
A custodia matutina usque ad noctem speret Israel in Domi no. Psalmus
CXXIX 122 .
Simulachra sine sensu et omnes qui in eis confidunt. Domus Aaron, Leui, Israel sperauit
in Domino etc. Psalmus CXXXIIII. Sperans post correctionem perfectionem.
Psalmus CXXXVII 123 .
Sperans et desiderans beatitudinem. Psalmus CXXXVIII 124 .
Dominus spes omnium. Psalmu s CXLIIII. Sperantes in misericordia eius placent ei.
Psalmus CXLVI. Beatus qui confidit in Domino, non in homine. Psalmus
CXLV 125 .
Habe fiduciam in Domino 126 .
Spes bis 127 .
Spes. Spei impletio bis 128 .
Spes bis 130 .
Sperans super infideli 131 .
Spes, qui sperat in Domino, subleuabitur 132 .
Spes impii tanquam lanugo est quę a uento tollitur etc. 138 .
Deus non uult mortem peccatoris 137 .
Ingrati spes tanquam hibernalis glacies tabescet et disperibit tanquam aqua superuacua
140 .
Spera in Deum. Nullus sperauit in Domino, et confusus est 141 .
Qui confidit in illo, non minoratus erit. Vana spes et mendacium uiro insensato 148 .
In manibus suis sperauerunt; non promouebuntur ad regimen Ecclesię 149 .
Erruis sustinentes te, Domine, et liberas eos de manibus gentium 151 .
Afflictio regni Israel, quia minus confisi in Domino externis auxiliis se munierant.
Expectabo Dominum qui abscondit faciem suam a domo Iacob, et pręstolabor eum 153 .
Vastatio Israel, quia confisi sunt magis in auxilio hominum quam Dei 155 .
Factus es fortitudo pauperi 156 .
Ve qui descendunt in Ęgyptum ad auxilium in equis sperantes 158 .
Confortate manus dissolutas, et genua debilia roborate; Deus ipse ueniet et saluabit
nos 159 .
Qui autem sperabunt in Domino, mutabunt fortitudinem, assument pennas ut aquilę,
current et non laborabunt, ambulabunt et non deficient 160 .
Confidentia uana 164 .
Expectabitis lucem, et ponet eam in umbram mortis et in caliginem propter muititudinem
iniquitatis etc. 170 .
Maledictus homo qui confidit in homine, et ponit carnem brachium suum, et a Domi no
recedit cor eius. Benedictus uir qui confidit in Domino etc. 171 .
Erit tibi anima tua in salutem, quia in me habuisti fiduciam, ait Dominus 178 .
Pars mea Dominus; propterea expectabo eum 182 .
Bonus est Dominus sperantibus in eum, animę quęrenti illum. Bonum est pręstolari cum
silentio salutare Domini 182 .
Perditio tua, Israel; tantummodo in me auxilium tuum. Spera in Deo tuo semper 203 .
Dominus spes populi sui et fortitudo Israel 204 .
Conuertimini ad munitionem uincti spei 214 .
Sperate in Domino et a uerbis uiri peccatoris ne timueritis 217 .
Seruus Hebreus post sexennium liber sit etc. 12 .
Alienigena non comedet de sanctificatis nec inquilinus sacerdotis et mercenarius;
emptus autem et uernaculus eius comedet 18 .
Seruus et ancilla sit uobis de nationibus 19 .
Si frater tuus uenierit, usque ad iubileum seruiat. Si
redimeris, mercenarii salarium supputabis 119 .
Seruus bonus pręponitur filio malo. Minister intelligens. Minister inutilis 128 .
Seruus sapiens. Seruus 130 .
Melior est seruus pauper et sanus rege sene et stulto 133 .
Dilige seruum sensatum, operarium fidelem 142 .
Secundum iudicem populi sic et ministri eius. Seruo sensato liberi seruient 144 .
Qui non seruiuit indignis se 146 .
Cibaria et uirga et onus asino, panis et disciplina et opus seruo. Iugum et lorum
curuant collum durum, et seruum inclinant operationes assiduę 148 .
Si est tibi seruus fidelis, sit tibi quasi anima tua 148 .
De manumissione serui Hebrei anno septimo 177 .
Sollicitus. In omnibus operibus tuis esto uelox 147 .
Sacrilegium. Plaga Philistiim in posterioribus, cum rapuissent archam Domini.
Psalmus LXXVII 115 .
Balthasar polluit uasa sancta bibens eis; eadem nocte occisus est 198 .
Alchimus, quia domus sanctę interioris muros destrui iusserat, paralysi percussus
interiit 221 .
Heliodorus uolens diripere gazophilatium diuinitus prohibitus semianimis iacuit 225 .
Menelaus uasa templi furatus est. Lysimacus sacrilegii apud regem accusatus, dum in
delatores suos uindicat, secus ęrarium interficitur 226 .
Sacerdos. Omnia subiecta pharaoni pręter terram sacerdotum 8 .
Aaron et filii sacerdotes. Vestes sacerdotales et reliqua ornamenta 13 .
Sacerdotio consecrandi 13 .
Vestes sacerdotales 15 .
Oblatio Aaron et filiorum eius in die unctionis et consecrationis eorum 16 .
Tribus Leui in conspectu Aaron ministret. Aaron et filii eius fungentur sacerdotio 19 .
Consecratus Domino ad mortuum non
ingredietur. Siquis coram eo subito mortuus fuerit,
polluetur 20 .
Lex Leuitarum 20 .
De sacerdotibus et Leuitis et eorum possessione 22 .
Dentur Leuitis urbes ad habitandum, et suburbana pro pascuis 25 .
Sacerdotes et Leuitę non habeant hereditatem cum reliquis Israel etc. 28 .
Lex scripta data sacerdotibus, ut legant eam coram Israel 29 .
Iosue tribui Leui non dedit possessionem, quoniam Dominus Deus Ierael est possessio
eius 32 .
Leuitę tantum urbes acceperunt ad habitandum et suburbana ad pabulum iumentorum 33 .
Saulis serui iubente etiam rege noluerunt extendere manum in sacerdotes, sed Doech
Idumeus trucidauit eos 46 .
Ezechias constituit officia sacerdotum et Leuitarum 81 .
Item Iosias 82 .
Electi de sacerdotio, quorum non fuit scriptura inuenta in censu 86, 89 .
Ad presbiteros pertinet, ut errigant corda populi, ne tentati deserant
Dominum 95 .
Sacerdos male administrans. Psalmus XLVIIII 112 .
Sacerdotes eius induam salutari. Psalmus CXXXI 123 .
Cura animarum 128 .
Omni tempore sint uestimenta tua candida et oleum de capite tuo non deficiat 134 .
Ad preces Aaron sacerdotis cessauit ira. In ueste poderis eius
totis erat orbis terrarum et magnificencia Domini in diademate
illius scripta 140 .
In multitudine presbiterorum prudentium sta etc. 142 .
Sacerdotes sanctifica 142 .
Exaltatio sacerdotii Aaron 150 .
Simon, sacerdos magnus, suffulsit domum, corroborauit templum etc. 151 .
Mundamini qui fertis uasa Domini 163 .
De malis sacerdotibus. Speculatores eius cęci nescierunt. Vniuersi canes muti non
ualentes latrare 164 .
Quia stulte egerunt pastores et Dominum non quęsierunt, propterea non intellexerunt et
omnis grex eorum dispersus est. Pastores multi demoliti sunt uineam meam, conculcauerunt
partem meam etc. 170 .
Ve pastoribus qui dispergunt et dilacerant gregem pascuę meę 173 .
Vlulate, pastores, et clamate etc. quia completi sunt dies
uestri, ut interficiamini 174 .
Propter peccata prophetarum et sacerdotum qui effuderunt sanguinem iustorum uenerunt
mala super Hierusalem 182 .
Speculatorem dedi te etc. de pręlatis qui tenentur corrigere delinquentes 184 .
Si uidens malum arguerit,
obstinati peribunt. Sin tacuerit, sanguinem eorum de
manibus eius requiram. Ve pastoribus Israel qui pascebant se met ipsos. Non ne
greges a pastoribus pascuntur? etc. de auaritia eorum. Rursum de malis pastoribus 191 .
Sacerdotes non egredientur de sanctis in atrium exterius nisi depositis uestimentis in
quibus ministrant, quia sancta sunt 193 .
Omnis filius alienus et Leuitę qui recesserunt post idola, non appropinquabunt ad me,
ut sacerdotio fungantur etc. Qui non errauerunt, ingredientur uestiti lineis etc. 194 .
Caput non radent neque comam nutrient, sed attondent, uinum non bibent etc. 194 .
Gazophilatia sacerdotum et cantorum sunt merita celebrantium et eis ministrantium.
Sacerdotes de filiis Sadoch, id est de filiis iusti, qui est Christus 196 .
Quia tu scientiam repulisti, repellam te, ne sacerdotio fungaris mihi 202 .
Ve uobis qui opulenti estis in Syon 206 .
Sacerdotes eius in mercede docebant 208 .
Visitabo super omnes qui complent domum Dei sui iniquitate et dolo 210 .
Iniquitas sacerdotum 211 .
Interroga sacerdotes legem 212 .
Super pastores iratus est furor meus et hyrcos uisitabo 214 .
Et non erit mercator ultra in domo Domini exercituum in die illo 215 .
O sacerdotes qui depascitis nomen meum etc. contra eorum auaritiam. Item de mandatis ad
eos et delictis eorum 216 .
Sacerdotes pręlatum imitati ad ludicra gentilium conuersi sunt 225 .
Sacrificium. Sacrificiorum genera 15 .
Lex holocausti. Hostia pro delicto 16 .
Oblatio leprosi. Ante ostia tebernaculi immolandum, non alibi 17 .
Oblatio populi, si maculam habuerit, non offeratur 18 .
Sacrificium pro ignorantia 22 .
Non offeres mercedem prostibuli nec precium carnis in domo Domini 28 .
Primitias offeres etc. Hostię pacificę 29 .
Salomon mille hostias immolauit 56, 74 .
Sacrificium sub Ezechia: tauri LX, arietes C, agni CC, boues DC, oues III milia. Filii
transmigrationis obtulerunt holocaustomata 84 .
Oblata in dedicatione templi sub Zorobabel 89 .
Sacrificium Deo, spiritus contribulatus. Psalmus L 112 .
Dominus iustus concidet ceruices peccatorum. Psalmus CXXVII 122 .
Victimę impiorum
abominabiles etc. 128 .
Hostię impiorum 130 .
Confessio peccati 136 .
Qui immolant bouem etc. respuit sacrificia Legis 166 .
Vitulum pro peccato, deinde hyrcum, deinde super expiato vitulum et arietem in
holocaustum Domino 194 .
Offertis super altare meum panem pollutum etc. reprobat sacrificia Veteris Legis 216 .
Spiritus Sanctus. Donec effundatur super uos Spiritus de excelso 158 .
Spiritus meus qui est in ore tuo etc. Pater loquitur ad Filium: Et uerba mea quę posui
in ore tuo 165 .
Spiritus Domini super me 165 .
Deducam imbrem in tempore suo et pluuię benedictionis erunt, id est Spiritum sanctum
191 .
Dabo uobis cor nouum et spiritum nouum ponam in medio uestri 192 .
Post hęc effundam spiritum meum super omnem carnem etc. 204 .
Super lapidem unum, id est super Christum VII oculi sunt, id est VII dona Spiritus
Sancti 212 .
Et effundam super domum Dauid et super habitatores Hierusalem spiritum gratię et precum
215 .
MATTHEVS
Sapiens. Estote prudentes sicut serpentes X. Quomodo dicunt homines esse Filium hominis?
Vt et nos scrutemur, quid alii opinentur de nobis: si malum, ut emundemus, si bonum, ut
augeamus XVI. Contra tentantes docuit nec tacendum nec simplicite r
respondendum, dicens: Reddite Cęsaris Cęsari, Dei Deo XXII.
Vigilate ergo, quia nescitis, qua hora Dominus uester uenturus sit. Si sciret
paterfamilias, qua hora fur ueniret etc. XXIIII. Quę paratę erant intrauerunt cum eo ad
nuptias. Vigilate, quia nescitis diem neque horam XXV.
Somnus. Ioseph in somnis admonitus fugit in Ęgyptum; rursum admonitus reuertitur. Magi
responsum accipiunt in somnis II.
Vxor Pilati multa per somnium patitur propter Iesum XXVII.
Suspicio. Ioseph nolebat traducere Mariam, sed occulte dimittere. Ęquum
existimauit suspectam repudiare, pium uero non diffamare I. Iesus uenit ad discipulos
ambulans supra mare. Ipsi dixerunt, quia fantasma est XIIII.
Simplex. Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum uidebunt V. Si oculus tuus fuerit simplex,
totum corpus lucidum erit VI. Estote simplices sicut columbę X.
Sacerdos. Vos estis sal terrę. Si sal euanuerit. Vos estis lux mundi, ciuitas supra
montem posita, lucerna super candelabrum. Sic luceat lux uestra etc. V. Fidelis seruus et
prudens, quem constituit dominus super familiam suam, ut det illis cibum in
tempore. Beatus ille seruus, super omnia constituet eum XXIIII. Caiphas scindens uestimenta
sua est sacerdos qui Legem pręuaricatur uel deposito sacerdotio redit ad sęculum XXVI. Qui
collata Ecclesię ad usus conuertunt alienos, similes sunt sacerdotum, qui pecunia redimerunt
mendacium a militibus et Christi sanguinem a Iuda XXVIII.
Secretum. Nihil est opertum, quod non reuelabitur, et occultum, quod non
sciatur X. Abscondisti hęc a sapientibus et prudentibus, et reuelasti ea
paruulis XI. Nemo nouit Filium nisi Pater neque Patrem quis nouit nisi Filius et cui uoluerit
Filius reuelare XI. Iesus sedens in naui prędicat. Stantes in littore non
capiunt parabolam; stantibus in naui datur nosse mysterium Dei. Turbis loquitur
in parabolis, discipulis sine parabolis XIII. Non est bonum sumere panem filiorum et mittere
canibus XV. Nolite sanctum dare canibus etc. VII. Caro et sanguis non reuelauit tibi, sed
Pater meus qui in celis est XVI. Interrogant: In qua potestate hęc facis. Nec docentur, quia
occultandum est mysterium et illis qui non capiunt et illis qui ex odio quęrunt et
simulatione XXI. In passione Domini uelum scissum est, id est publicata mysteria quę ab
initio fuerunt occultata XXVII. Reuoluit lapidem, id est sacramenta sererauit, quę in litterę
monumento latebant occulta XXVIII.
Solitudo. Principis filia turba eiecta suscitatur, quia non resurgit peccator nisi
auersus a turba et seclusus a consortio uulgi VIIII.
Sepultura. Dominus in alieno monumento sepelitur nec tamen composito ad superbiam
diuitum, sed simplici ad modestiam pauperum; nec sericis, sed syndone inuoluitur XXVII.
Superbus. Et tu, Capharnaum, nunquam usque in cęlum exaltaberis; usque in infernum
descendes XI. Amant primos recubitus in cenis et primas cathedras in synagogis, et
salutationes in foro, et uocari ab hominibus rabbi. Qui se exaltauerit, humiliabitur
XXIII.
MARCVS
Sapiens. Sapientes huius mundi sunt medici qui emoroissam
sanare non potuerunt V. Fulones super terra sunt sapientes sęculi. Bonum est
sal. Habete in uobis sal, id est sapientiam IX.
Suspicio. Dominum super undas ambulantem uidentes suspicati sunt esse phantasma VI.
Simplex. Sinite paruulos uenire ad me. Quisquis non receperit regnum Dei uelut paruulus,
non intrabit in illud. Chrisostomus. Etenim ab omn ibus passionibus pura existit anima pueri.
Propter hoc oportet ut hęc ex uoluntate operemur, quę pueri habent per naturam X.
Sacerdos ob euangelizandi officium angelus dici potest. Ecce ego mitto angelum meum etc.
1 .
Olei unctione usi primum apostoli VI. Sal insulsum sunt episcopi et pręlati qui non
audent uel negligunt increpare delinquentes IX. Vendentes columbas in templo sunt qui uendunt
sacramenta XI. Caiphas scindens uestimenta est sacerdos deposita religione reuersus ad
sęculum XIIII.
Secretum. Quod turbe superest, a discipulis tollitur. Quia mysteria quę a
rudibus capi nequeunt, non omittenda, sed inquirenda sunt a perfectis VII. Cęcus inuocans
Iesum proiecto uestimento et credens illuminatur. Sic qui uidere cupit Dei mysteria et
intelligere
Scrrpturas, oret et sęculi curam deponat et in fide non uacillet X.
Quęrunt: In qua potestate hęc facis? Nec docentur: quia ueritas occultanda
sit et iis qui non capiunt et iis qui ex contemptu quęrunt XI. Velum templi scissum est:
reuelata mysteria quę prius latebant in littera XV. Reuolutio lapidis a monumento
reserationem sacramentorum Christi, quę uelamine litterę Legalis tenebantur, insinuat. Lex
enim lapide scripta est XVI.
Solitudo. Venite seorsum in desertum locum et requiescite. Abiit in montem orare VI. In
monte excelso transfiguratus Dominus ostendit gloriam resurrectionis. Faciamus hic tria
tabernacula IX.
Superbus. Qui uolunt salutari in foro et in primis cathedris sedere etc. XII.
Spes. Apparuit Dominus primo Marię Magdalenę, de qua eiecerat septem demonia, id est
uitia septem capitalia, uel uniuersa uel septem donis Spiritus Sancti opposita, ut, ubi
abundauit peccatum, superabundaret gratia XVI.
Spiritus Sanctus. Petrus sine Spiritu uoci ancillę cessit, cum Spiritu nec principibus
nec regibus cędit XIIII.
LVCAS
Sapiens. Lucerna supra candelabrum. Lucerna corporis oculus et lucerna animę
intellectus. Vide ergo, ne lumen, quod in te est, tenebrę sint etc. XI. Et uos estote parati
XII. Ędificaturus turrim sumptus computat, bellum commissurus uires considerat. Bonum est sal
etc. si euanuerit, foras mittetur XIIII. Quid sit prudentia iuxta Origenem. Filii huius
sęculi prudentiores filiis lucis in generatione sua sunt XVI.
Superbus. Dispersit superbos mente cordis sui I. Omnis mons et collis humiliabitur III.
Symon phariseus imputat Domino, quod tangi se patitur a peccatrice, sed arguitur minus ea
pręstitisse VII.
Intrauit cogitatio in discipulos, quis eorum maior esset IX. Habent
uolucres cęli nidos IX. Et tu, Capharnaum, usque ad cęlum exaltata
usque ad infernum demergeris X. Videbam Sathanam sicut fulgur de cęlo cadentem
X. Veh uobis qui diligitis primas cathedras in synagogis et salutationes in
foro XI. Quia quod hominibus altum est, abominatio est apud Deum XVI. Phariseus se laudat et
aliis detrahit. Arrogantię quattuor species. Iustus superbus super atus est a
peccatore humili XVIII. Facta est autem inter illos contentio, quis
eorum uideretur maior. Corriguntur a Domino XXII.
Secretum. Ioannes soluere corigiam calciamenti Domini non ualet, quia incarnationis
mysterium nec ipse inuestigare sufficit, qui hanc per prophetę spiritum agnouit III. Iesus,
cum legisset librum, ministro plicatum reddidit, quia non omnia omnibus dicenda, sed pro
captu audientium IIII. Dum turbis loquitur Dominus, pusillum a terra reducere nauim iubet.
Mox ad apostolos conuersus in altum ducere iussit quia perfectioribus datum est nosse
mysterium Dei V. Non est occultum quod non manifestetur, nec absconditum quod non cognoscatur
et in palam ueniat. Fimbriam Iesu tangere possumus, superiora uastimenti non possumus.
Apprehendimus enim eum, sed non comprehendimus VIII. Nemo scit, quis sit Filius nisi Pater,
et quis sit Pater nisi Filius et cui uoluerit Filius reuelare X. Nihil opertum quod non
reueletur etc. quoniam quę in tenebris dixistis, in lumine dicentur, et quod in
aurem locuti estis in cubiculis, prędicabitur in tectis XII. Velum templi scissum est medium,
id est archana prophetarum patuerunt passo Domino XXIII. Reuolutio lapidis a monumento signat
reserationem sacramentorum quę tegebantur uelamine litterę Legis, quę in lapide scripta est.
Cuius ablato tegmine corpus Domini mortuum non inuenitur, sed uiuum euangelizatur XXIIII.
Sensus quinque. Erunt quinque in domo una diuisi tres in duos et duo in
tres: pater, mater, socrus; filius, filia, nurus XII. Iuga boum emi quinque, et eoprobare
illa: Rogo te, habe me excusatum XIIII.
Solitudo. Et erat Ioanes in desertis usque ad diem ostensionis suę ad Israel 1 .
Factum est uerbum Domini super Ioannem, Zacharię filium, in deserto III. Iesus in
deserto tentatur a diabolo IIII.
Iesus secedebat in desertum et orabat V. Inter deserta quęrentibus Christum datur
alimentum, et super abundat. Zacheus prę turba non poterat uidere Iesum. Ascendens supra
turbam uidit et in domo sua excepit XIX. Tunc qui in Iudea sunt, fugiant in montes, et qui in
medio eius sunt, discedant. Dominus die docebat in templo, noctibus exiens morabatur in monte
Oliueti XXI. Et egressus ibat secundum consuetudinem in montem Oliuarum XXII.
Spes. Mattheus de publicano apostolus V. Mulieri peccatrici dimissa sunt peccata multa,
quia dilexit multum VII. Mulier inclinata XVIII annis Domini manu erigitur XIII. Zacheus,
princeps publicanorum et ipse diues, apud quem dignatus est Dominus hospitari XIX. Latro de
cruce transit ad paradisum XXIII.
Simplex. Columbę natura simplex, sine fele, mitis, hospita unius domus,
conuersatione utens, osculum pacis amans III. Si oculus tuus fuerit simplex, totum corpus
tuum lucidum erit XI. Quicunque non acceperit regnum Dei sicut puer, non intrabit in illud.
Sinite paruulos uenire ad me XVIII.
Sollicitus. Pastores, quia festinantes uenerunt, inuenerunt Mariam cum Iesu. Nemo enim
cum desidia Christum inuenit II. Neminem per uiam salutaueritis. Martha satagebat circa
frequens ministerium X. Similes expectantibus Dominum suum. Beati quos Dominus inuenerit
uigilantes. Estote parati, quia, qua hora non putatis, Filius hominis ueniet XII.
Sacerdos. Quia olim sacerdotalis ex stirpe Aaron successio quęrebatur, necessario tempus
substituendę soboli procurabatur. At quia nunc non carnalis successio, sed perfectio
spiritalis inquiritur, sacerdotibus ut semper altari queant assistere,
semper castitas obseruanda pręcipitur I. Pastores uigilant super gregem suum et angelum
uident, et claritas Dei circumfulget illos
etc. II. Quod ante XXX ętatis annum prędicationis et
pręlaturę officium concedi non debeat III. Fidelis dispensator et prudens, quem constituit
Dominus supra familiam suam. De malis uero dispensatoribus dicitur: Si dixerit: Moram facit
Dominus meus uenire, et coeperit percutere, edere, bibere et inebriari. Cui commendauerunt
multum, plus petent ab eo XII.
Spiritus Sanctus in columbę specie III. Iesus autem plenus Spiritu Sancto. De aliquibus
etiam sanctis legitur, quod pleni fuerunt Spiritu sancto. Non tamen ideo ęquales Saluatori.
Minus enim capaces illi quam hic, licet utrique pleni IIII. Pater uester cęlestis de cęlo
dabit Spiritum bonum petentibus se. Digitus Dei dicitur Spiritus Sanctus propter partitionem
donorum XI.
Non uenit regnum Dei cum obseruatione neque dicent: Ecce hic aut ecce illic. Ecce enim
regnum Dei intra uos est XVII.
IOANNES
Superbus. Quid superbis, homo: Filius Dei propter te humilis factus est VI.
Secretum. Cuius ego non sum dignus, ut soluam corigiam calciamenti I. Ego cibum habeo
manducare, quem uos nescitis. Perfectorum enim est solidus cibus, infantium est lac
concupiscere IIII. Quęrebant Iesum apprehendere, et exiuit de manibus eorum X. Facies Lazari
sudario tecta signat, quod in hac uita plenam cognitionem habere non possumus. Quod autem
dicit: Soluite eum et sinite abire, hoc est quod post hanc uitam auferuntur ualamina, ut
facie ad faciem uideamus Dominum XI. Discipulus recumbit in sinu Iesu, cui reuelantur archana
sapientię Dei XIII. Ioseph discipulus Iesu occultus propter metum Iudeorum. Nicodemus quoque,
qui uenit ad eum nocte XVIII.
Suspitio. Maria Iesum existimauit quod hortulanus esset XX.
Sepultura. Corpus Iesu ligauerunt linteis cum aromatibus, sicut mos est Iudeis sepelire.
Admonuit ergo Euangelista morem cuiusque gentis in sepeliendo esse seruandum XVIII.
Spes. Mulierem in aduterio deprehensam non condemnauit Dominus, sed imponens ei, ne
amplius peccaret VIII.
Seruus. Seruitutes duę: timoris et amoris XV.
Sollicitus. Martha, ut audiuit, quia Iesus uenit, occurrit illi; Maria autem domi
sedebat. Maria, ut audiuit, surrexit cito et uenit ad eum, cum adhuc esset, ubi occurrerat ei
Martha XI.
Sacrilegium. Qui aliquid de ecclesia furatur, Iudę perdito comparatur. Quare Iesus fures
admisit, nisi ut eius Ęcclesia fures, dum patitur, toleraret etc. XII.
Sacerdos. Qui intrat per ostium, pastor est ouium. Huic ostiarius aper it, et oues uocem
eius audiunt, et proprias oues uocat nominatim etc. Ante eas uadit, et oues illum sequuntur.
Pastor bonus animam suam ponit pro ouibus suis. Mercenarius autem et qui non est pastor etc.
uidet lupum uenientem, et dimittit oues et fugit. Et lupus rapit et dispergit oues X.
Spiritus Sanctus in specie columbę. Vt cognoscat unusquisque, si habeat Spiritum
Sanctum, simplicem se esse debere sicut columbam et habere cum fratribus pacem I. Spiritus,
ubi uult, spirat. Et uocem eius audis, sed nescis, unde ueniat aut quo uadat. Sic est omnis
qui natus est ex spiritu. Non enim ad mensuram dat Deus spiritum, Filio tantum. Vnde
subiungit: Pater diligit Filium et omnia dedit in manu eius III. Spiritus Sanctus comparatur
radiis solaribus, qui multa illuminando non minorantur V. Spiritus est qui uiuificat; caro
non prodest quicquam VI. Et ego rogabo Patrem, et alium Paraclytum dabit uobis,
ut maneat uobiscum in ęternum, Spiritum ueritatis, quem mundus non potest accipere, quia non
uidet eum nec scit eum. Vos autem cognoscetis eum, quia apud uos
manebit et in uobis erit. Paraclytus autem Spiritus Sanctus, quem mittet Pater in nomine meo.
Ille uos docebit omnia et suggeret uobis omnia quęcunque
dixero uobis XIIII. Cum autem uenerit Paraclytus, quem ego
mittam uobis a Patre, Spiritum ueritatis, qui a Patre procedit, ille testimonium perhibebit
de me etc. Paraclytus, id est consolator. Item missio Spiritus Sancti uel processus quomodo
intelligitur, utrum et a Filio procedat. Quare non dicitur natus, sed procedens XV. Expedit
uobis ut ego uadam. Si enim non abiero, Paraclytus non ueniet ad uos. Si autem abiero, mittam
eum ad uos. Et cum uenerit ille, arguet mundum de peccato, et de iustitia, et de iudicio. Cum
autem uenerit ille Spiritus ueritatis, docebit uos omn em ueritatem. Non enim loquetur a se
metipso, sed quęcunque audiet, loquetur, et quę futura sunt, annunciabit uobis. Ille me
clarificabit, quia de meo accipiet, et annunciabit uobis. Omnia quęcunque habet Pater, mea
sunt. Propterea dixi etc. XVI. Insufflauit et dixit: Accipite Spiritum Sanctum etc. Ostendit,
quod etiam ab ipso sicut a Patre procederet Spiritus Sanctus XX.
PAVLVS AD ROMANOS
Sapiens. Qui enim secundum carnem sunt, quę carnis sunt sapiunt; qui uero secundum
spiritum, quę sunt spiritus sentiunt. Nam prudentia carnis mors est, prudentia autem spiritus
uita et pax etc. VIII. Non plus sapere quam oportet. Nolite esse prudentes apud uos metipsos
XII. Volo uos sapientes esse in bono et simplices in malo XVI. AD CORINTHIOS I:
Contra sapientes mundi I.
Sapientiam autem loquimur inter perfectos non huius sęculi, sed Dei
sapientiam in mysterio absconditam, quam nemo principum huius sęculi cognouit II. Sapientia
huius mundi stultitia est apud Deum III. AD EPHESIOS: Vt possitis
comprehendere, quę sit latitudo et longitudo, et sublimitas et profundum III. Induite uos
armaturam Dei etc. VI. AD COLOSSENSES: Instructi in caritate et in omnes
diuitias plenitudinis intellectus, in agnitione mysterii Dei Patris et Christi
Iesu, in quo sunt omnes thesauri sapientię et cientię absconditi II. IACOBI: Siquis autem uestrum indiget
sapientia, postulet a Deo I. Qui sapiens est, ostendat operationem suam in mansuetudine
sapientię. Item contra sapientiam terrenam. Item de sapientia, quę de sursum est III.
Superbia. AD ROMANOS: Contentio inter Iudeos et Romanos pręferentes se
alteri alteris I. Non alta sapientes, sed humilibus consentientes XII. AD CORINTHIOS
I: Qui se existimat stare, uideat, ne cadat X. AD GALATAS: Siquis
existimat se aliquid esse, cum nihil sit, ipse se seducit VI. ACTVVM: Herodes
pro contione laudatus non dedit honorem Deo et ab angelo percussus expirauit XII. IACOBI:
Deus superbis resistit, humilibus dat gratiam IIII. APOCALYPSIS: Quia in corde
suo dicit: Sedeo regina, et uidua non sum, et luctum non uidebo. Ideo in una die uenient
plagę eius, mors et luctus et fames, et igne comburetur, quia fortis est Deus qui iudicabit
illam XVIII.
Secretum. AD ROMANOS: Quam incomprehensibilia sunt iudicia eius et
inuestigabiles uię eius XI. AD CORINTHIOS I: Dei sapientiam in mysterio
absconditam, ut supra. Quę Dei sunt, nemo cognouit nisi Spiritus Dei. Animalis autem homo non
percipit ea quę sunt Spiritus Dei. Spiritalis autem iudicat omnia etc. II. II: Velamen in
facie Moysi adhuc apud Iudeos III. AD COLOSSENSES: Mysterium, quod absconditum
fuit a sęculis et generationibus, nunc autem manifestum est sanctis eius etc. I.
APOCALYPSIS: In calculo nomen nouum scriptum, quod nemo scit nisi qui accipit
II. Vidi librum scriptum intus et foris, signatum sigillis septem,
quem nemo poterat aperire etc. V. Vidi, et ecce apertum est templum tabernaculi testimonii in
cęlo. Nemo poterat introire in templum, donec consummarentur etc. XV.
Silentium. AD CORINTHIOS I: Mulieres in ecclesiis taceant; domi uiros suos
interrogent XIIII.
Senex. AD THIMOTEVM I: Seniorem ne increpaueris, sed obsecra ut patrem etc.
V.1 AD TITVM: Senes ut sobrii sint etc. II.
AD HEBREOS: Quod antiquatur et senescit, prope interitum est VIII.
Suspicio. Apostoli pleni Spiritu Sancto uariis linguis loquebantur. Ob hoc a quibusdam
putabantur ebrii II.
Spes. AD ROMANOS: Gloriamur in spe glorię filiorum Dei V. Spes autem quę
uidetur non est spes. Nam quod uidet quis, quid speratur? VIII. AD CORINTHIOS
II: Fiduciam autem talem habemus per Christum ad Deum etc. III. AD THESSALONICENSES 1:
Galea spes salutis V.
AD HEBREOS: Spei confirmatio per promissionem Abrahę factam interposito
iuramento etc. Ad tenendam propositam spem, quam sicut anchoram habemus animę tutam ac firmam
et incedentem usque ad interiora uelaminis, ubi pręcursor pro nobis introiuit Iesus secundum
ordinem Melchisedech, pontifex factus in ęternum VI. IOANNIS I: Siquis
peccauerit, aduocatum habemus apud Patrem Iesum etc. II.
Seruus. AD EPHESIOS: De officio seruorum et dominorum VI. AD COLOSSENSES:
De eodem. Item Domino fideliter ut Deo seruiendum III, IIII. AD THIMOTEVM I:
Quicunque sunt sub iugo serui, dominos suos omni honore dignos arbitrentur etc. VI. AD TITVM:
Seruos dominis suis subditos esse etc. II. PETRI II: Serui corruptionis. A quo
enim quis superatus est, huius et seruus est II.
Simplex. AD CORINTHIOS I: Fratres, nolite pueri effici sensibus, sed
malicia paruuli estote. Sensibus autem perfecti estote XIIII. II: Sermo noster qui fuit apud
uos, non est in illo: Est et Non; sed Est in illo est I. Non ambulantes in
astutia neque adulterantes uerbum Dei IIII.
Sollicitus. AD CORINTHIOS I: Nescitis quod hi qui in
stadio currunt etc. ab omnibus se abstinent etc. Sic curro, non quasi in
incertum IX. AD PHILIPPENSES: Nihil solliciti sitis IIII. PETRI I:
Omnem sollicitudinem uestram proiicientes in eum, quoniam ipsi cura est de uobis V.
APOCALYPSIS: Esto uigilans et confirma cętera quę moritura erant etc. III.
Beatus qui uigilat et custodit uestimenta sua, ne nudus ambulet et uideant turpitudinem eius
XVI.
Sacerdos. AD THIMOTEVM I: Siquis episcopatum desiderat, bonum opus
desiderat. Oportet enim episcopum irreprehensibilem esse etc. Diacones similiter pudicos, non
bilingues etc. et hi autem probentur primum, et sic ministrent nullum crimen habentes.
Diacones sint unius uxoris uiri etc. Qui enim bene ministrauerint, gradum bonum sibi
acquirent et multam fiduciam in fide quę est in Christo Iesu III. Qui bene pręsunt
presbiteri, duplici honore digni habeantur, maxime qui laborant in uerbo et doctrina etc.
Aduersus presbiterum accusationem noli recipere nisi sub duobus aut tribus testibus.
Peccantes coram omnibus argue. Manus cito nemini imposueris V. AD TITVM:
Consituas per ciuitates presbiteros. Siquis sine crimine est, unius uxoris uir, filios habens
fideles etc. Oportet episcopum sine crimine esse sicut Dei dispensatorem, non superbum, non
iracundum etc. amplectentem eum, qui secundum doctrinam est, fidelem sermonem, ut potens sit
exhortari in doctrina sana et eos qui contradicunt arguere I.
AD HEBREOS: Nec quisquam sumit sibi honorem, sed qui uocatur a Deo tanquam
Aaron. Sic et Christus etc. V. PETRI I: Seniores, pascite qui in uobis est gregem Dei etc. non lucri gratia, sed uoluntarie V. IOANNIS
I: Sed uos unctionem habetis a Sancto et nostis omnia II. APOCALYPSIS:
Stellę septem quę sunt angeli, id est episcopi septem ecclesiarum I.
Spiritus Sanctus. AD ROMANOS: Quicunque enim Spiritu Dei aguntur, hi sunt
filii Dei etc. Spiritus adiuuat infirmitatem nostram VIII. AD CORINTHIOS I:
Spiritus omnia scrutatur, etiam profunda Dei. Quę Dei sunt, nemo cognouit nisi Spiritus Dei.
Spiritalia homo iudicat omnia et ipse a nemine iudicatur. Nos autem sensum Christi habemus
II. Nemo in Spiritu Dei loquens dicit anathema Iesu. Et nemo potest dicere: Dominus Iesus
nisi in Spiritu Sancto. Diuisiones gratiarum sunt idem autem Spiritus etc. XII. AD
GALATAS: Quoniam autem estis filii Dei, misit Deus Spiritum filii sui in corda uestra
clamantem: Abba, Pater IIII. AD THIMOTEVM II: Bonum depositum custodi
per Spiritum Sanctum qui habitat in nobis I.
ACTVVM: Descendit Spiritus Sanctus in apostolos, et apparuerunt linguę igneę II.
PETRI I: Spiritu Sancto misso de cęlo, in quem desiderant angeli prospicere
I.
METHAMORPHOSES
Sapientia.
Argus centoculus, Aristoris, a Mercurio cantu fistulę sopitus
et interemptus I .
Perseus Minerua, id est sapientia sibi fauente Medusę, quę homines aspectu
uertebat in silicem, caput abscidit IIII .
Dedalus labyrintum fugiens e Creta
uolauit in Ciliciam VIII .
Protheus, ut sibi insidiantes eluderet, in diuersa uertebatur VIII .
Thetis, ut Peleum XI .
Periclimenes, ut Herculem XII .
Superbus.
Gygantes I .
Pentheus Bacchi sacra contempsit; a matre et sororibus est
interemptus. Tyreni naute Bacchum puerum rapuerunt; monstris territi in mare se
pręcipitant III .
Mineides sacra Liberi contemnunt; uertuntur in uespertiliones
IIII .
Pyeri filię in picas, ausę cantu cum Musis contendere V .
Marsyas nudatus et excoriatus,
dum cantibus se pręponit Apollini VI .
Chione Diana se formosiorem dixit et ab ea sagittam in
lingua excipiens periit XI .
Secretum.
Coruus secretum prodidit, et ex candido factus est niger. Cornicem eadem de
causa Minerua a se alienauit. Bathus quoque in lapidem indicem mutatus II .
Ascalaphus indicauit Proserpinam mali Punici granum gustasse; uersus est in bubonem V.
Famulus Mydę facta scrobe os inferens immurmurauit, uitium domini cęlandum
esse, arenaque rursum operuit. Sed inde harundines natę collisionis sono secretum uulgarunt
XI .
Somni
filius Morpheus Alcyonę maritum Ceicem absentem sollicite de eius
salute naufragio periisse ostendit XI .
Senex.
Medea Esonem senem herbis reduxit ad iuuentam VII .
Mestra speciosa
in piscatorem senio procliuem a Neptunno mutata seruitutem euasit VIII .
Iolaus et Calyroes filii ex pueris statim adulti IX .
Sybillę anni arenę numero comparati XIIII .
Solis
equi: Pyrrous, Eous, Ethon, Phlegron II .
Suspicio.
Pyramus amictum Thysbes cruentatum reperiens putauit illam a fera deuoratam et
prę dolore mortem sibi consciuit. Athamas in siluis Learcum filium feram ratus
occidit IIII .
Egeus Theseum filium, dum ut hosti aconitum propinat, agnouit et
excusso poculo a mortis aditu retraxit. Procris zelotippa maritum Cephalum in
siluis uenantem obseruans pro fera iaculo interimitur. VII .
Cyparissus
ceruum suum mansuefactum in siluis nactus sagitta confixit. Quo agnito dolens defecit X .
Solitudo.
Esacus sub monte Idę educatus urbanum apparatum siluis ac labori pręposuit
XI .
SENECA
Sapiens.
De prudentia, id est omnia esse sapientis 44 .
Sapientum uoluptates modestę 61 .
Ad quam rempublicam accedet sapiens 64 .
Puto multos potuisse ad sapientiam peruenire, nisi putassent se peruenisse 72 .
Sapiens non timet fortunam 74 .
In sapientem non cadit iniuria; uirtute contentus est. Sapiens uicinus proximusque diis
consistit 76 .
Quę feriunt sapientem 77 .
Sapientia non est in litteris. Animus uereri qui scit, scit tutus aggredi. Discipulus
est prioris posterior dies 85 .
Rem maximam sibi promittit sapientia--- ut te reducat tibi 87 .
Sapiens nihil facit quod non debet, et nihil prętermittit quod debet 87 .
Sapiens se ipso contentus 3 .
Sapiens ad omnem occursum munitus et intentus, plenus gaudio, hilaris, placidus,
inconcussus, cum diis ex pari uiuit 21 .
In sapiente altera pars irrationalis, quę aduersis affligitur, altera rationalis, quę
omnia tolerat. Sapiens uincit fortunam uirtute. Inter perfecte et mediocriter sapientem 27 .
Quicunque fuerint sapientes, pares erunt 31 .
Argumentum, quod prudens beatus sit. Sapiens, in
quacunque fortuna fuerit, uirtutem explicabit 36 .
Quę res sapientem faciat 37 .
Magna et spaciosa res est sapientia 38 .
Inter sapientiam et philosophiam 39 .
Sapientię laus 40 .
Quid inuestigauerit sapiens 41 .
Talis animus sapientis esse uiri debet, qualis Deum deceat 42 .
Sapientis pręcepta finita esse debent et certa 44 .
Quęcunque metuenda declina, et quicquid consilio prospici potest, prospice 48 .
Sapientem sapienti prodesse argumentis ostendit 54 .
Confutatur Stoicorum sententia dicentium sapienti am bonum esse, sapere bonum non esse.
Quid sit sapientia? Quid eius usus 56 .
Nostri intellectum et honestum et bonum iudicant 60 .
Simplex
75 .
Superbia.
Cęsar pepercit uitę Pompei Poeni; gratias agenti porrexit ad osculandum
sinistrum pedem 26 .
Nunquam solido stetit superba felicitas et ingentium imperiorum magna fastigia
obliuione fragilitatis humanę collapsa sunt 112 .
Superbia diuitis erga pauperem uetantis, ne se sequatur 143 .
Iactabundus, superbus, minax 32 .
Secretus.
Nullum putaueris esse locum sine teste 86 .
Qui secretum incaute pandunt 2 .
Si honesta sunt quę facis, omnes sciant, sin turpia, quid refert neminem scire, cum tu
scias? O te miserum, si contemnis hunc testem 14 .
Quid enim prodest ab homine aliquid esse secretum: nihil Deo clausum est 34 .
Silentium.
Tene semper uocis et silentii temperamentum. Tamen et in hoc incumbe, ut
libentius audias quam loquaris 87 .
Tacere qui nescit, nescit loqui 87 .
Apud Pythagoram discipulis quinque annis tacendum erat 17 .
Quod sibi in studia seposito aliorum strepitus non tam molestus sit. Quid prodest totius
regionis silentium, si affectus fremunt 18 .
Vlixes sociis remedium aduersus Sirenas inuenit 19 .
Somnus
refectioni necessarius est. Hunc tamen semper si per diem noctemque continues,
mors erit 75 .
Laudare solebat Attalus culcitram, quę resisteret corpori etc. 53 .
In somnolentos 60 .
Senex.
Nihil turpius est quam grandis natu senex, qui nullum alium habet argumentum, quo
se probet diu uixisse, pręter ętatem 72 .
Senex longa miseriarum tabe confectus, reductis introrsus oculis 146 .
De bono senectutis 5 .
Senectus in corpore, non in animo grauis. Senex nauigio comparatur paulatim rimis se se
dehiscenti 11 .
Zenon, Cleantes: Turpe est seni ex commentario uiuere 12 .
Quod seni iam per ętatem delyro liceat se occidere 20 .
Gratias agit senectuti, quod se lectulo affixit 24 .
Gratias agit senectuti 34 .
Sol.
Stellas non decidere neque transilire 88 .
Circuli quinque apparent circa sydera 88 .
Quando fiunt circuli. Quando apparent. De arcu cęlesti. Arquus quid 89 .
Quare arquus non implent orbem. De uirgis. De coronis. Plures soles, Gręce
parallelia 90 .
Qualiter solis defectio cerni possit. Cometę etc. Cęlum ardere uisum 91 .
De tonitruo, fulminibus et fulgurationibus 93, 94 .
Fulminis opera mira. Tria fulminum genera. Quod non mittat fulmina Iuppiter 95 .
Nomina fulgurum. Vis fulminis. Tonitrua. Fulguratio. Quare fulgere correpte proferebant
96 .
De cometis 108 .
Faces et trabes 108 .
Cometes non minor sole. Durans menses sex 109 .
Astronomia 38 .
Suspicio.
Controuersię coniecturales. In filium ter abdicatum, qui cum ueneno
depręhensus effudit; utrum illud sibi ut aiebat parauerat an patri 133 .
Filius ne abdicatus an procurator adulter occiderit patremfamilias et adulteram
uulnerauerit 134 .
Proditionis suspectus accusatur 136 .
Solitudo
et frequentia miscenda 75 .
Inimica est multorum conuersatio. Solitarii uita minime ociosa 3 .
Solitudo appetenda prudenti. Crates, cum uidisset adolescentulum secreto ambulantem,
interrogauit, quid illic solus faceret. Mecum inquit, loquor. Qui Crates: Caue, inquit, rogo
et diligenter attende, ne cum homine malo loquaris 4 .
Seni iam in secessu quiescendum 7 .
Solitudo mala suadet, nisi proponatur Deum esse pręsentem 10 .
Laudat secessum a turba 12 .
Quod umbram et ocium petierit culpantes negligit 13 .
Damnat eos qui ob quoddam animi uitium solitudinem petunt 18 .
In secessu secum loquendum et examinanda conscientia.
Locorum mutatio uitanda 25 .
Secessio et peregrinatio nocet sine curatione animi 51 .
Similitudo.
Comparatio attollit hic, illic deprimit 14 .
Spes
est ultimum aduersarum rerum solatium 11 .
Minus autem turpe est creditori quam spei bonę decoquere 13 .
Seruus
meliore parte sui liber est 30 .
Si in clientellam felicis hominis potentisque perueneris, aut ueritas aut
amicicia perdenda est 87 .
De familiaritate habenda cum seruis. Qui nobiles seruierunt. Seruorum dies festus.
Calixtus seruus, postea domini sui dominus. Securitatis magna portio
est nihil inique facere 52 .
Salutatio.
Reges Parthos non potest quisquam salutare sine munere 7 .
PLATO
Sapientia absoluta. Sapientia conditionalis. Theages de sapientia 3 .
Si sapientia disci posset, magnam mercedem, qui doceret, reportaret. Nihil in anima
diuinius quam circa quod intelligentia sapienti aque uersatur 15 .
Optimi scientiam prodesse, raro rerum aliarum 17 .
Homerus de Margite: Multa quidem nouerat, sed male nouerat omnia, id est multa quidem
sciuit, sed malum sibi fuit hęc omnia scire 17 .
Ab animo prius caligo dimouenda, ut dinoscas, quid bonum, quid malum sit 18 .
Mens et sapientia nomina sunt omnium preciosissima 36 .
Sapientem imprimis sibi ipsi sapere oportere 39 .
In quibus prudentes sumus, cuncti nobis concędent 44 .
Scientiam sensum esse 46 .
Scientia est opinio uera cum ratione. Intellectus Dei proprius et paucorum admodum
electorum hominum. Sapientia in mente, in ratione reminiscentia 48 .
Theetetus de scientia 48 .
Quę sunt scientię 49 .
Scienti a est opinio uera cum ratione 58 .
Scientia est opinio recta cum scientia differentię 59 .
Sapientia diuinorum, scientia naturalium. Prudentia humanorum 89 .
Sapientia ipsa felicitas
est 90 .
Scientia metuendorum et non metuendorum 105 .
Tunc sane mentis oculus incipit cernere, cum primum corporis oculus deflorescit 157 .
Qualis fuerit demon Socratis 167 .
Socrates oraculo Apollinis sapientissimus iudicatus. Solus Deus sapiens 168 .
Siquando optamus pure aliquid intelligere, recedere a corpore oportet atque ipso animo
res ipsas considerare. Non alibi puram sapientiam posse assequi speremus quam in futura post
mortem uita 177 .
Sapientię officium 208 .
Cognitio. Ignoratio. Opinio. Potentię. Scientia. Opinabile. Philodoxus, id est
opinionis amicus 214 .
Qui illi inhęret, in quo ueritas et ipsum ens emicat, intelligit illud atque cognoscit
etc. 219 .
Natura terrea lumen cęleste non accipit. Ideo terreni affectus expellendi, ut diuino
lumine impleamur. Studium naturalium animum auertit a diuinis. Deus intellectum creat,
creando intelligendi uim prębet et continue actum intelligendi 220 .
Similitudo: non nisi purgatis oculis posse cerni diuina 221 .
Custos contra omnia uitia tutissimus est scientia 225 .
Intellectus et opinio 256 .
Sapientem non faciunt artes 325 .
Vnicuique ipsorum quę sunt, tria sunt, ex quibus scientiam fieri necessarium sit:
nomen, ratio, simulachrum. Nec acumen neque memoria faciet unquam, ut qui rei ipsius, qua de
agitur, non est cognatus, ipsam inspiciat 335 .
Quis non expertus est tanto se aliquid intellexisse sincerius, quanto longius subducere
intentionem mentis a corporis sensibus potuit 361 .
Alii aliis ingeniosiores 380 .
Pythagoras grammaticus: Tu autem confide, quoniam diuinum genus est hominibus, quibus
sacra natura proferendo in lucem omnia monstrat. Ergo mirabimur Homerum et Didymum aliosque
permultos uel natura uel ab infantia cęcos ita scripsisse, ut perspicue uidisse omnia uideantur. Mirabimur Zoroastrem aliosque sapientię inuentores
diuturna dumtaxat solitudine solaque animi totius in mentem solum conuersione rerum omn ium
scientiam peperisse 391 .
Semina scientiarum in homine 392 .
Viri ingeniosiores sępenumero molles carne sunt, graciles, ualetudinarii etc. 401 .
Aristoteles scribit: omnes in qualibet arte uiros ę excellentes melancholicos extitisse, siue tales nati
fuerint, siue assidua meditatione tales euaserint 401 .
Intellectus res non cognoscit, nisi uestiatur formis 408 .
Ingeniosiores in quorum ortu Saturnus et Mercurius possunt quamplurimum 412 .
Secretum. Gigis gemma se conuersa inuisibilem, ad alios uisibilem faciebat
195 .
Cicero, cum rem obscurissimam significare uellet: Id, inquit, numero Platonis obscurius
225 .
Eatenus de diuinis asseuerandum, quatenus diuinis oculis comprobetur 243, 251 .
Superiora horum principia Deo nota sunt atque ei qui Dei sit amicus 257 .
Haud pium est mysteria philosophię cum his communia facere qui ne somniare quidem
purificationem animi potuerunt 328, 331 .
Somnus in quo non se obiiciunt uisa nefaria 229 .
Somniorum simulachra 256 .
Pueri ad somnum motu et uocibus deliniuntur 295 .
Epimenidem Cretensem annos quinquaginta dormisse aiunt 401 .
Vnde insomnia. Somniorum interpres. Quando ueriora insomnia. Orpheus grammaticus de
Somnio deo 403 .
Senes, si modesti et faciles sint, haud nimis senectus his laboriosa contingit etc. 190 .
Neque uir modestus inique senectutem feret cum paupertate neque immoderatus cum
diuitiis facile 190 .
Senectus qua causa constet 261 .
Senes uerecundi sint coram iuuenibus 285 .
Sensus quinque. Sensibile et sensus congrediuntur 46 .
Sensus corporis certos sincerosque non esse 177 .
Sensus usque ad animum transeunt 255 .
Sensus incorporeorum. Solus animus iudicat, quę sensibus percipiuntur 367, 368 .
Sol profecto corpora uisibilia et oculos uidentes procreat etc. 38 .
Neque solem neque lunam deos esse 169 .
Quod planetę non errent 202 .
In syderibus esse sensus 310 .
Astra. Sol maior terra. Corpora cęlestia. Ęther. Aer. Aqua 326 .
Astronomia 327 .
Sepultura. Socrates interrogatus, quemadmodum sepeliri uellet: Vtcunque, inquit, libet,
si tamen me apprehendetis ac nisi ego uos effugero 185 .
Sepultura ne in ornatu pompaque excędat consuetudinem. Annuę defunctorum curę 283 .
Sepulturę locus sit qui ad cetera
est inutilis. Quanta impensa procurandum funus. Plangere et extra domum uiciferari
prohibendum etc. 322 .
Solitudo tristitiam generans 410 .
Spes. Socrates sperat se ad deos iturum. Ideo mortem non moleste fert 176 .
Spes beatitudinis eorum qui uirtutibus uacarint 185 .
Spes bonorum. Maiorum timor 190 .
Seruus. Quomodo cum seruis conuersandum 292 .
Si seruus ira concitus dominum occiderit, cognati interempti hominis,
quomodo uelint, illum interrimant 306 .
Siquem liberum occiderit, detur cognatis occisi, et ipsis in eum idem faciendi ius sit
306 .
Sacerdos. Pastorem populi ducem exercitus nuncupat Homerus 19 .
Sacerdotes Ęgyptii nostris similes 253 .
De sacerdote diuina sorte creando 290 .
Sacrificium. Deum magis ad animum quam ad dona et sacrificia respicere 17 .
Muneribus quę offeruntur Deum non indigere, sed nos indigere, ut sic honoremus Deum 22 .
Donaria diis moderata a moderatis hominibus offerantur 321 .
DIONYSIVS HALICARNASEVS
Superbus. Alladius cum diis inimicicias gerens 23 .
Similitudo indiscreta ancylliorum, quorum fabricator Mamurius 51 .
Seruus. Liberum a seruo non natura, sed fortuna differre 88 .
PROBLEMATA ALEXANDRI APHRODISEI
Sapiens. Cur breues corpore ut plurimum longis prudentiores sunt 12 .
Superbus. In stabulis attondent equabus iubam. Alioquin ea uenustate elatę coitum atque
admissuram asinorum non admittunt 9 .
Cur qui minus prudentes sunt, sublimes incedunt. Cur stulti prudentes et prudentes
interdum stultos procreant 12 .
Somnus. Cur solis ęstus somnum adducit aliis, aliis non 16 .
Cur titilatio et pruritus pedis uolarum somnum cit 21 .
Senex. Cur senes tremunt 12 .
Sensus quinque. Cur nec plures nec pauciores 22 .
Spurcicies. Cur ex purulentis et tabidis multitudo erumpit pediculorum 20 .
PROBLEMATA ARISTOTELIS
Sapiens. Cur locis calidis homines sapientiores sunt quam frigidis 48 .
Cur qui aliqua in arte ingenio pręstantes extiterunt, melancholicos fuisse constat 67 .
Cur omnium animantium homo prudentissimus est. Qui minori sunt capite, prudentiores
sunt. Cur seniores amplius mente ualemus, iuniores prius discimus 68 .
Pręmia corporum certamini proposita, non sapientię animi, quia ipsa sibi pręmium 69 .
Somnus. Qui nimis dormiunt, minus colore hilarantur quam qui se modice somno recreant
31 .
Cur inflexo corpore cubare melius est quam extento. Quare cum parte corporis dextra
cubamus, somnus magis accedit 38 .
Quare qui rigent maxime, dormire non ualent 39 .
Quam ob rem qui grauiter et suauissime dormiunt, nihil somniant 69 .
Senex. Cur qui loca ędita apertaque colunt, tardius senescunt, qui autem
caua et palustria ocius 48 .
Cur homines, cum senescunt, nigriores reddantur 73 .
Sensus quinque. Cur propter gustum et tactum quam alios sensus homines incontinentes
dicuntur 66 .
PROBLEMATA PLVTARCHI
Superbus. Marcum Crassum foenum in cornu habere dicebant 79 .
Secretum. Deum in cuius tutela urbs est, nec quęrere nec nominare fas est. Valerius
Soranus male perisse dicitur nomen huius dei efferre ausus 79 .
Senex. Plato: Vbi senes imprudentes sint, adolescentes quoque turpissimos esse necesse
est 77 .
Suspicio. Circa Capitolium habitare nemini licet 81 .
Seruus. Cur Idibus Sextilis diem festum agunt serui omnes ac seruę 81 .
Sacerdos. Iouis sacerdoti sub diuo ungi fas non est nec equo uehi nec ab
urbe plusquam tribus noctibus abesse nec pileum deponere etc. 77 .
Flamini Diali iurare non licet; amissa uxore sacerdotio se
abdicat 78 .
Nec farinam nec fermentum tangit nec carnem crudam. Cane et capella abstinet nec ea
nominat nec hęderam tangit nec sub uitem ingreditur. Sacerdotis dignitas regię
par 82 .
AVLVS GELIVS
Sapiens. Inter uerum philosophum et fictum 1 .
Sapientia Papyrii pueri prętextati 10 .
Afranius poeta sapientiam filiam esse usus et memorię dixit. Sophia 75 .
Pręstantissimos uirtute, prudentia, uiribus, Iouis filios poetę appellauerunt 92 .
Carneades scripturus aduersus Zenonis decreta helleboro stomachum purgauit 104 .
Contra eos qui impuri et nequam ad philosophię disciplinas accedunt 105 .
Alexander: Doctrina, inquit, anteire malim quam copiis atque opulentiis 119 .
Superbus. Cato in senatu pro Rhodiensibus. Rhodienses superbos esse aiunt, id
obiectantes, quod mihi de liberis meis minime dici uelim. Sint sane superbi,
quid id ad nos attinet? Id ne irascimini, siquis superbior quam nos? 45 .
Alexandri superbiam se Iouis filium dicentis mater reprehendit 74 .
Secretum senatus Papyrius puer matri urgenti non prodidit 10 .
Quomodo fiet ut inuisibilis sis 58 .
Nihil occultum, quoniam omnia reuelabit dies. Veritas temporis filia 72 .
Illatebrant se se, pro abscondunt 99 .
De clandestinis litteris 102 .
Silentium. Sub Pythagorica disciplina non minus quisquam tacuit quam biennium 4 .
Tacens, ubi opus est, et opportuna loquens 78 .
Senex. Dis peidez ři gerontes
, id est bis pueri senes 39 .
Sensus quinque. Tactus et gustus omnibus animantibus communis pręterquam imperfectis 46 .
Ex quinque sensibus duos esse cum belluis maxime communes, gustum et
tactum 112 .
Sol. Suculę. Hyades. Pliades. Vergilię 76 .
Sole occaso 100 .
Sepultura. De Arthemesia et Mausolo 59 .
Solitudo. Seruus domini scęuitiam fugiens ad desertum in specu triennium
eodem uictu cum leone uixit, ferarum, quas uenabatur, carne ad solem cocta 36 .
In insula Salamine spelunca tetra et horrida, in qua Euripides tragedias
scriptitauit 92 .
Seruus. Mancipia iure belli capta coronis induta ueniebant. Id insigne fuit captiuorum
uenalium. Pileati uero uendebantur eius modi serui, quorum nomine emptori
uenditor nihil pręstaret 45 .
Sacerdos. Fratres Aruales XII 40 .
De flaminis Dialis et flaminicę cerimoniis 58 .
Super Flamendiale in conuiuio, nisi rex sacrificulus, haud quispiam alius
accumbit 58 .
Ęditimi, ęditui, ędituentes, ęditimor. Claustritimus 72 .
VITĘ PLVTARCHI
Sapiens. Pittheus sapiens habitus 1 .
Solon se multa quotidie discentem senescere aiebat 20 .
Fabius militem Marsum, cum infidum audisset, sua in illum liberalitate fidum fecit.
Alterum e castris noctu discedentem amore mulierculę cuiusdam, ipsa in castris adducta,
retinuit 58 .
Non omnia data sunt hominibus simul 71 .
Stultos prudentibus maiori emolumento esse quam e contra 92 .
Melancholici ingeniosi 117 .
Odi sapientem qui sibi sapiat nihil. Calistenes
eloquens, sed parum sapiens 48 .
Stilpo philosophus nihil suum esse putauit pręter scientiam 95 .
Prudentiam quodammodo esse diuinationem 132 .
Superbus. Superbia Romuli ex rebus prospere gestis 9 .
Demetrius neminem pręter se et Antigonum patrem appellabat regem 97 .
Aspero natura discipulo Plato dicere solitus est, ut Gratiis sacra ferret 137 .
Secretum. Consi ara sub terra latens 7 .
In publico conuiuio Spartę ingredientibus natu maximus portas ostendens
dicebat: Per hasce uerbum non egreditur 12 .
Themistocles, cum suorum persecutionem fugiens Ęgeas, Eolicum oppidum,
peruenit et apud Nicogenem hospitem latens ab Olbio, filiorum Nicogenis
pedagogo, numine afflato audiuit: Nocti uocem, nocti consilia, nocti omnia dato
44 .
Trium rerum se penituisse Cato dixit, primo quod mulieri quicquam archanum credidit 92 .
Marii latebra 137 .
Philippus amisit oculum, quo concumbentem Deum Olympiadi per ianuę rimam
aspexerat 41 .
Philippides a Lisimaco rogatus, num aliquid suarum rerum expeteret,
respondisse fertur: Solum, o rex, ne archanorum tuorum quicquam mihi credas 95 .
Silentium. Cato se tenere tam diu dixit, donec disceret non silenda. Et cum
taciturnitatem suam improbari audisset, parum id se pensi habere dixit, dummodo uitam non
improbarent 65 .
Somnus. Lacones pueri cubantes in thoris arundineis 13 .
Titus Latinuss somnium prodere negligens filium amittit et egrotat. Cum id
senatui renunciasset, statim conualuit 38 .
Agarista per quietem leonem sibi parere uisa, genuit Periclem 50 .
Medicina per somnium indicata 52 .
Somnium ephori quo significatum est quttuor perituros, quinto superstite 108 .
Nihil certius esse dixit Scylla quam quod somnio fuerit significatum 8 .
Somno moderato et stratu uili usus Agesilaus 26 .
Alexander mollem lectum fastiditus 43 .
Somnium Calphurnię6 de Cęsaris nece 58 .
Somni parcus Brutus 82 .
Senex. Solon qua re fretus tyranni minas non timeret, cum rogaretur: Senectute, inquit
24 .
Cato in senem prauum, ne mala adderet senectuti, cum ipsa per se satis habeat mali 92 .
Considius: Senectus me intrepidum facit, ait 52 .
Solis defectio Pericle nauigante 55 .
Qui solis defectum prędixerat, a Dionysio argenti talento donatus est 74 .
Suspicionem, ut auerteret in se conceptam, Valerius Publicola domum propriam demolitus
est 26 .
Cinna pro Cinna interemptus 58, 80 .
Sspultura. Hannibal Marcellum honorifice sepeliri iussit 77 .
Nicias uictorię opinionem et glorię negligere maluit quam suorum ciuium corpora
inhumata relinquere 14 .
Bucephali equi sepulchrum 48 .
Cato fratrem magnifice sepeliuit 65 .
Solitudo. Scipio Africanus ueluti in portum se interdum in
solitudinem recipiebat 79 .
Demosthenes duos et interdum tres menses continuo domi manens abrasa capitis parte, ut
sibi exeundi pręriperet facultatem 85 .
Timon Athenieneis fugiens hominum congressus 110 .
Sacerdos. Pontifex a potentia potius quam a ponte dictus 17 .
Vestales. Ignis sacer. Salii quare 17 .
Similitudo anciliorum a Veturio Mamurio factorum, ita ut non dinoscerentur 17 .
LACTANTIVS FIRMIANVS
Sapiens. Gradus sapientię, primus falsa intelligere, secundus uera cognoscere 25 .
Sapientia lumen cordis, sicut sol oculorum 35 .
Non plus sapere quam oportet 39 .
Scientia a Deo est, opinatio ex homine 50 .
Contra Achademicos multa scire natura rerum et uitę necessitas cogit 51 .
Sapientia hominis in medio est neque scit omnia neque nescit 52 .
Scientia ab anima, ignoratio a corpore. Achademici nihil sciri posse, physici contra
52 .
Virtus cum scienti a coniuncta sapientia est 54 .
Veri sapientis summum bonum 55 .
Scientia et uirtus perueniunt ad summum bonum 58 .
Errauerunt qui sapientiam putauerunt inuentam ab homine 60 .
Quod una sit uera sapientia 61 .
Quod sapientia se exercet in bonis actibus. Sapientię, non philosophię insistendum esse
62 .
Contra philosophiam 70 .
Sapiens et in tormentis beatus 71 .
Quomodo transeundum a uanitate philosophię ad ueram sapienti am 74 .
Nemo dici potest homo nisi sapiens 75 .
Ibi quęrenda est sapientia, ubi gentibus est stultitię titulus 75 .
Quod sapientia cum religione coniuncta sit 76 .
Deus fons sapientię et religionis 76 .
Quare sapientia iungenda sit religioni. Quare sapientia huius mundi litteras sacras
contempserit 99 .
Quare sapientes habentur pro stultis 110 .
Quod nec stultus potest esse iustus nec sapiens iniustus 113 .
Quare Deus ueram sapientiam uoluit sub specie stultitię occultari 114 .
De differentia scientię et uirtutis 124 .
Quid sapientia 126 .
Vera sapientia fit per gratiam, non per naturam. Inter sapientiam Dei et hominum 149 .
Sapientia nihil aliud quam Dei notitia 156, 184 .
Sapientia hominis contra nocentia 189 .
Mentis sedes et uis mentis 198 .
Secretum. Sacra quę a uiris conspici nefas. Secreta naturę non scrutanda 67 .
Somnus. Mens oppressa somno latet, auocatur insomniorum imaginibus 200 .
Sensus quinque. De sensuum uoluptatibus 140 .
Contra eos qui sensus falsos esse contendunt 193 .
Sol. Ęgyptii primi astrorum scientiam perceperunt 44 .
Rationes cęlestium sine ratione naturalium sciri non possunt 52 .
Sol, luna, astra, uenti, nubes etc. hominis gratia facta 177 .
Sepultura. Sepultura pauperum 177 .
Sacrificium. Quę Deo offerenda. Contra eos qui offerunt uictimas et lumina etc. 121 .
Quale sacrificium aut donum offerendum Deo 146 .
LAERTIVS
Sapiens.
Thales primus uocatus sapiens 5 .
Illi tripos adiudicatus, cum Pythias sapientissimo dandum dixisset 5 .
Difficillimum se nosse 6 .
Huius esse quidam dicunt: Nosce te ipsum, quidam Phemonoes 6 . De septem sapientibus 6 .
Pittacus dicebat: Prudentium esse uirorum, priusquam aduersa contingant, prouidere, ne
eueniant, fortium uero, cum contigerint, ęquo animo ferre 10 .
Bias sapiens iudicatus tripode ad eum misso 11 .
Viaticum tibi ab adolescentia ad senectutem sapientiam compara. Ea quippe sola est
certa ueraque possessio 12 .
Myson inter septem sapientes 14 .
Socrates oraculo omnium sapientissimus iudicatus 19 .
Interrogatus Aristippus, quid differret sapiens ab insipiente: Mitte, ait, ambos nudos
et incognitos, et disces 22 .
Quod sapiens sicut et insipiens in parte afficitur dolore et uoluptate 24 .
Stilpo Megarensis sapientissimus. Demetrius, cum cępisset Megara, illi parci iussit
26 .
Sapientia siue philosophia est quędam appetitio diuinę sapientię 35 .
Sapientis officium. Respublica uxor, lex patrię commoda 36 .
Bion asserebat prudentiam tantum a uirtutibus cęteris differre, quantum uisum ab aliis
sensibus 43 .
Sapientem Aristoteles ait amaturum ad rempublicam accessurum, uxorem ducturum, cum rege
una uicturum 48 .
Idem ait sapientem sibi ipsi sufficere; sua quippe esse quę aliorum sunt omnia 54 .
Murum tutissimum prudentiam esse: neque enim decidere neque prodi; moenia struenda in
nostris inuiolabilibus cogitatibus 55 .
Diogenes aiebat se obiicere fortunę confidentiam, naturam legi, perturbationi rationem
59 .
Ratiocinabatur omnia sapientum esse 57 , 60 .
Stoici aiunt sapientem semper quietum esse ac perturbationibus uacuum etc. de natura
sapientis 72 .
Sapientis officia 73 .
Solum sapientem esse liberum, malos autem seruos esse. Sapientes et reges esse 73 .
Sapientem esse omnia 74 .
Esse sapientem histrioni similem, qui siue Thersitę siue Agamemnonis personam fingat,
utrumque decentissimo gestu imitatur 77 .
Super choenice non sedendum, id est etiam futuri faciendam curam. Choenix enim diurna
esca est 82 .
Pythagoras discipulos admonere solitus, ut ista quotidie, cum domum ingrederentur,
dicerent: Vbi nam excidi? Quid feci? Quid ex his quę
facere debui, omisi 82 .
Heraclitus, cum esset iuuenis, nihil se dicebat scire; ubi ad uirilitatis annos
euaserat, nihil ignorare 89 .
Xenophanes dixit: Sapiens sit necesse est qui norit explorare sapientem 90 .
Qui semel fuerit sapiens, in contrarium habitum transire non posse. Sapiens et in
tormentis felix 108 .
Philosophiam prudentia ęstimatione antecellit, ex qua reliquę uirtutes omnes oriuntur
109 .
Superbus.
Xenocrati, quia semper seueritatem quandam uultu pręferebat, dicere solebat Plato, ut
Gratiis sacra faceret 39 .
Bion elationem esse aiebat profectus impedimentum 43 .
Demetrius dicebat non esse paruum aut negligendum membrum supercilia; posse enim uitam
omnem obscurare. Hominum factu turgidorum circumcidi oportere altitudinem, sensum relinquere
52 .
Antisthenis dicta Platonis fastum carpentis 54 .
Diogenes calcans aliquando Platonis lectum pręsentibus Dionysii amicis, quos ille
inuitarat, dixit: Calco Platonis inane studium. Ad quem Plato: Quanto, inquit, o
Diogenes, factu tumes, dum superbiam te calcare putas. Alii dixisee ferunt: Calco Platonis
fastum, illumque respondisse: At fastu alio, Diogenes 56 .
Non, si magnus fueris, bonus eris, sed si bonus, magnus 65 .
Empedocles grauis ac seuerus 86 .
Heraclitus elationem eius ęstimationem sacrum morbum appellabat aspectumque mentiri
89 .
Secretum.
Chilo interrogatus, quid esset difficile, aiebat: Archana, [inquit], reticere 10 .
Pythagorici quidam dixerunt non esse omnibus pandenda omnia 82 .
Silentium.
Chilo: Linguam semper quidem, sed in conuiuio pręsertim continendam 10 .
Theophrastus ad illum qui in conuiuio penitus tacebat: Siquidem, inquit, imperitus es,
prudenter facis, sin uero peritus, stolide 49 .
Aures habemus duas et os unum, ut multa audiamus, loquamur pauca 65 .
Cleantes rogante quodam, quid nam filio crebro ingereret: Illud, ait, Electrę; Sile,
sile, tene uestigium 78 .
Pythagorę discipuli quinquennium silebant 81 .
Heraclitus, cum rogaretur, cur taceret: Vt uos loquamini, inquit 90 .
Somnus.
Magis humus lectus, esca olus, caseus panisque cibarius 3 .
Epimenides VII et L annos dormiuit 14 .
Diogenes culpabat eos qui sequerentur somnia dicens: Ea quidem quę agitis, nec in
somnis, ut corrigatis, cogitare uultis; quę uero dormientes cernitis, ea curiose disquiritis
57 .
Somnum fieri, cum uis sensibilis circa principale soluitur nostrum 77 .
Theon Tithoreus Stoicus dormiens ambulabat. Et Periclis seruus in summo tecto 69 .
In somnis uisa sępe uera secundum Epicurum 102 .
Quomodo fit somnus 104 .
Senectutem
malorum omnium portum asserebat Bion; siquidem ad ipsam cuncta confugere 43 .
Fortitudine, inquit, iuuenes cum sumus, utimur. At cum senescere incipimus, prudentia
uigemus 43 .
Non esse improbandam senectutem, quippe ad quam omnes uenire cupimus 43 .
Diogenes rogatus, quid esset in uita miserum: Senex, ait, egens 58 .
Pythagorę sententia est seniores honorandos quodque tempore pręcederet, id honorabilius
existimandum, sicuti occasu ortum, in sęculo principium fine, in uita autem generationem
corruptione 82 .
Empedocles professus pharmaca quibus senectus arceatur 85 .
Sensus
tollunt Cyrenaici, ut qui certam non inferrent motionem 24 .
Sensus quid secundum Stoicos 67 .
Pythagorici de sensu 83 .
Parmenides ait sensus minus esse exactos et idoneos ad iudicandum. Iudicium autem
rationis esse 91 .
Sensus et rationis natura secundu m Epicurum 104 .
Sensuum iudicium 110 .
Solem
Anaximander dixit terrę ęquare magnitudinem et esse purissimum ignem 16 .
Anaxagoras dixit solem candens ferrum esse et Peloponesso maiorem. Cometas dixit
errantium stellarum conuentum 16 .
Syderum, solis, lunę cursus. Solem esse purissimum ignem et terra maiorem. Eorum
defectus 15 .
Empedocles solem ait ignis ingentem massam lunaque maiorem 86 .
Heraclitus solis eam esse magnitudinem quę cernitur oculis dixit; esse autem
lucidissimam eius flammam 89 .
Solis cęterorumque syderum magnitudo ea est quę uidetur 106 .
Fulmina, tonitrus, pręster, strobuli, uertigines, terręmotus 107 .
Iris. Cometę
107 .
Sydera. Stellę cadentes 108 .
Suscipio.
Lex, ne curator cum pupillorum matre cohabitet et ne is fiat curator, ad quem post
pupillorum obitum substantia spectaret 8 .
Philolaus ob suspicionem affectatę tyrannidis interficitur 87 .
Spurcicies.
Stilpo Crate Cynico semel ad id quod fuerat interrogatus non respondente, sed crepitum
uentris emittente: Sciebam, inquit, te omnia potius quam quę deceret locuturum 27 .
Quod crepitus uentris non inhonestus sit 62 .
Sepultura.
Crantor, cum rogaretur, ubi nam sepeliri uellet, dixisse fertur: Terrę in charis
uisceribus abscondi placet 41 .
Diogenes, quonia m nec ancillam nec seruum habebat, rogatus, qui illum, cum obierit, ad
sepulchrum efferret: Qui domo, inquit, indiget 58 .
Cautum lege, ut qui patrimonium consumpserit, se pulchro patrio non dignaretur.
Democritus publice sepultus 92 .
Solitudo.
Sapiens non uiuet solitarius secundum Stoicos. Est enim socialis per naturam 73 .
Chrysippus, cum sibi probro daretur, cur apud Aristonem cum plurimis non se exerceret:
Equidem inquit, si inter plurimos intenderem, nunquam philosopharer 79 .
Heraclitus odio hominum percitus exiit uitamque in montibus ducebat olera comedens 89 .
Pyrrrho aliquando secum loqui deprehensus, cum interrogaretur, cur id faceret: Meditor,
inquit, bonus esse 94 .
Similitudo.
Crates Polemoni studio, ingenio, moribus similis. Ambo in eodem conditi sepulchro 40 .
Spes.
Bias rogatus, quid esset dulce hominibus: Spes, ait 12 .
Aristoteles rogatus, quid sit spes: Vigilantia, ait, insomnium 46 .
Quod futurum est, neque nostrum est neque non nostrum 109 .
Seruus.
Plato uenumdatur 31 .
Xenocratem emit Demetrius et liberum fecit; insuper pro illo satisfecit Atheniensibus
39 .
Diogenes dicebat Xeniadę, emptori suo, ipsum sibi, quamuis esset seruus, obtemperare
oportere. Nam et medicus et gubernator, si seruus sit, utique illi paretur 56 .
Rogatus, cur mancipia andropoda sint appellata: Quia pedes, inquit, habent uirorum,
animum autem, quem tu modo habes, qui hoc interrogas
59 .
Captus ac uenditus scire se dixit hominibus imperare. Fatuos esse dixit uolentes ipsum
redimere: neque enim leones seruos esse nutrientium, sed econuerso illos seruire leonibus
60 .
Vnguium capillorumque partibus superfluis resectis non immingendum neque insistendum,
id est seruos non conculcandos 82 .
Sacrificium.
Pythagoras cruentas hostias diis offerri prohibebat solamque aram, quę esset sine
sanguine, monebat adorandam 82 .
QVINTVS CVRTIVS
Sapientes
Indorum 50 .
In Sophitis regno sapientia excellere inter barbaros feruntur 54 .
Superbia.
Vide, nedum ad cacumen peruenire contendis, cum ipsis ramis, quos
comprehenderis, decidas 42 .
In sella regis Persarum consedisse capitale est 47 .
Iouis filium et dici et credi uoluit Alexander 47 , 49 .
Saucius dixisse fertur se quidem Iouis filium dici, sed corporis ęgri uitia sentire
51 .
Secretum.
Gordii uinculum inexplicabile 1 .
Persę archana regum mira cęlant fide 12 .
Somnus.
De militibus Alexandri ait: fatigatis humum cubile est 1 .
Tempora somni arctiora quam noctis sunt. Somnia Darii 2 .
Somnio cognitum Tyrum capiendam 10 .
Sol.
Mesopotamię regioni tam feruens ęstus, ut pleraque animalia, quę in nudo solo
depręhendit, extinguat 66 .
Solitudo.
Mardorum gens specus in montibus fodiunt, in quos se ac coniuges et liberos condunt;
pecorum aut ferarum carne uescuntur 24 .
Nos deserta et humano cultu uacua magis quam urbes et opulentos agros sequimur 42 .
Maritimi Indi desertam uastamque regionem late tenent ac ne finitimis quidem ullo
commertii iure miscentur 61 .
Spes
Sordent prima, quando maiora quęque sperantur 66 .
POLIBIVS
Superbus. Hermeas ob superbiam suspectus regi interficitur 89 .
Suspicio. Quomodo Romanorum legati Hannibalem suspectum reddidere regi Antiocho 40 .
Hermeas regi suspectus, ut supra 84 .
Similitudo formę Dorimachi et Babyrtę, sed quorum sortis magna
dissimilitudo 63 .
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Sapiens. Abigail mulieris prudentia 49 .
Quantum libera ingenia cęteris pręstent 54 .
Argutas quęstiones proponere discunt pueri Laconici 63 .
Magorum instituta 65 .
Bias tripode donatus 87 .
Socrates oraculo sapientissimus iudicatus. Vnicum bonum scientiam dixit unicumque malum
ignorantiam 150 .
Stilpo rogatus, num quicquam ei milites ademissent: Nihil quidem, respondit. Nam eorum
nemo sapientiam diripere potuit 192 .
Alexander cupiit se magis disciplina quam potestate pręstare 209 .
Caphea Sophitis regio, gens inter Indos sapientissima 229 .
Gymnosophistę 232 .
Disciplina senectutis uiaticum 233 .
Aristoteles rogatus doctum ab indocto differre dixit quod uiuus a mortuo 233 .
Stilpo nihil suum esse dixit pręter scientiam 242 .
Metroclis illud est: Aliud pecunia parari ut prędia, aliud tempore et diligentia ut
disciplinas 251 .
Archimedi ab hoste honos exhibitus 288 .
Marcus Portius Cato 310 .
Superbus. Siluius Romulus siue Alladius in deorum contemptum fulgura et tonitrua
imitatus 62 .
Tarquinius unde Superbi nomen adeptus 95 .
Getharum fuit sagittas in celum mittere, cum tonitrus fierent aut fulguraret 111 .
Appii Claudii contumacia 135 .
Lysandro ob eius superbiam a Lacedemonio Etheocle dictum bene actum cum
terra Gręcia, quod duos Lysandros non genuisset. Idem dictum de Alcybiade ab Archestrato 181 .
Lysander per ignominiam
diuidundis carnibus pręficitur 183 .
Manlio imperioso dies dicitur 198 .
Alexander deorum fastigium emulatus 222 .
Romana gens nec uicta conquiescit 225 .
Alexander se salutari non patitur nisi prostratis humi corporibus 227 .
Alexander Polypercontem ad terram pręcipitem dedit, quod rideret Persas ante ipsum
procumbentes 228 .
Se Iouis filium dixit, uulneratum tamen dolorem sentire 228 .
Superbia Demetrii concidit 244 .
Vana Ptolomei insolentia 248 .
Zeno: Nihil fastu et superbia indecentius 251 .
Reguli superbia concidit 255 .
Appii et Claudię sororis 257 .
Galli super caput scuta quatientes 266 .
Cato Ptolomeo non assurexit 368 .
Cęsari inuidia orta, quod senatui ad se uenienti non assurexerit 389 .
Caligula se adorandum prębuit 414 .
Domitianus deus et dominus appellari uoluit 426 .
Sapor rex Valeriani tergo pro scabello usus equum ascensurus 445 .
Secretum. Labrynthus 24 .
Sanson reserato uxori secreto proditur 38 .
Sphinx quęstiones proponens 39 .
Amphiarai latebram uxor prodidit 39 .
Gordii nodum exoluit Alexander. Labyrinthus sex milium domiciliorum 61 .
Harpagi litterę lepore inclusę 90 .
Mane, Tethel, Phares 94 .
Sibyllini libri 96 .
Litterę secretę capitis cuti impressę 111 .
Demarathi tabulę 129 .
Scytala 161 .
Gordii fatalis nodus 210 .
Secreta celare Persis mos fuit 214 .
Anaxarcus linguam sibi mordicus pręcisam in sinum tyranni conspuit. Apelles corporis
uitia primus in figura abscondit 233 .
Philippides a Lysimacho, siquid a se uellet, interrogatus: Vnum, inquit; nequid tuorum
archanorum mihi credas 242 .
Penituit Catonem, quod mulieri arcanum credidisset 320 .
Calceus Aemilii aspectu pulcher, sed qua parte pedem offendat, soli domino patere 326 .
Marcus Atylius, quia libros Sybillinos priuato homini transcribendos
dederat, damnatur 349 .
Fuluia meretrix Quinti Curii parricidium prodidit 365 .
Halarico in fluminis alueo sepulchrum conditum 461 .
Silentium. Mira fide Persę secreta cęlant 214 .
Somniorum interpretatio per Iosephum 9 .
Epimenides septem et quiquaginta annos dormiuit 86 .
Mandanę somnium Asiam lotio inundans 90 .
Croesus uidit per quietem fore ut Atys filius ferrea cuspide traiectus occumberet 92 .
Cyri de Dario somnium 94 .
De Polycratis interitu somnium 101 .
Xerxis somnia 126 .
Galli humi uulgo corpora ad quietem sternere 185 .
Somnium de uictoria: ex una acie imperatorem, ex altera exercitum casurum 207 .
Darii insomnia cladis suę nuncia 211 .
Herba salubris Alexandro per quietem monstrata 231 .
Tibicines a Tybure Romam aduecti neque somno experrecti 234 .
Pyrrhus somniat Lacedemonem a se fulminibus incensam 251 .
Hannibalis insomnium 266 .
Antigoni somnium pro Mithridate 350 .
Somnium uictorię 360 .
Somno Lucullus neci subtractus 361 .
Somnium Cęsaris 381 .
Phantasma Bruto oblatum 394 .
Senex. Maximus natu regnum optinet apud Arabes 16 .
Solon senectute audacior factus 86 .
Masinissa nonagenarius, sed adhuc uiuido corpore 328 .
Sensus pingendo expressit Aristides, et primus animum pinxit 233 .
Sol. Hercules astrologiam adeptus cęlum humeris sustinuisse dicitur 33 .
Magi astrorum studiosi 65 .
Solem esse purum ignem 87 .
De occasu solis 334 .
Defecit sol Gordiano principe, ita ut nihil agi posset nisi luminibus accensis 444 .
Suspicio. Egeus mortuum Theseum filium ratus ipse sibi mortem consciuit
34 .
Ammonitę legatos uiolant, rati esse pro exploratoribus missos 51 .
Valerius suspectus, quod domum in edito urbis loco fabricare coepisset 103 .
Seruorum multitudo suspecta necatur 163 .
Alexander deos hominesque suspectos habens 232 .
Hannibal de Fabio dixit: nebulam illam effusuram procellas 272 .
Tyberius manu capiti imposita in suspicionem uenit, quasi diadema sibi posceret 336 .
Cęsar Pompeiam ab se ablegat tantum suspectam 367 .
Heluius Cinna pro Cornelio Cinna interficitur 390 .
Octauius suspicionis epistolas concremauit 402 .
Claudii suspicio et timiditas 415 .
Commodus omnia habens suspecta, ita ut non tonderetur, sed adureret capillum 433 .
Spurcicies. Heliogabalus uentris excrementa auro excipiebat, myrrhino urinam 439 .
Sepultura. Nini mausoleum 4 .
Quomodo Ęthiopes mortuos condunt 11 .
Arabes defunctorum corpora stercore abiectiora habent 17 .
Pluto funebrem apparatum instituit 21 .
Sepeliendi mos apud Lacones 63 .
Extinctam in Alexandro stirpem, quia sepulchri locum mutauerit 76 .
Periander ueritus, ne insepultus iaceret 82 .
Mos humandi diuersus. Thales Milesii ignobili loco humari noluit 86 .
Persę sepeliunt corpora cera oblita. Cadauera non prius humare quam a canibus aut alite
traherentur 91 .
Babylonii in melle sepeliunt 92 .
Macrobii in uitreis uasis sepeliunt cadauera 98 .
Scythę sepulchra maiorum religiose tuentur 106 .
Canis sepulchrum, id est Hecubę 175 .
Populus Syracusanus Timoleonem ducentis minis funerauit etc. 202 .
Qualiter Ęgyptii sepelierint Alexandrum 233 .
Britanni defunctos esitant 374 .
Parthi uolucribus aut canibus laniandos exponunt; nuda demum ossa humi condunt 376 .
Similitudo casuum 292 .
Gordianus senior Augusto principi per omn ia similis, iunior Pompeio, tertius Asiatico
Scipioni 442 .
Spes. Alexander, cum omnia amicis distribuisset, interrogatus, ecquid regi superesset:
Spes, inquit 210 .
Hannibale Romam obsidente ager in quo castra fecerat, ueniit nihilo minoris quam media
pace uendi posset 289 .
Vana Germanorum spes ante pugnam diuidentium spolia 406 .
Verconius Turinus fumo necatus, quod uanam spem rerum a principe impetrandarum ciuibus
uenderet, pręcone clamante: Fumo plectitur, qui fumum uendidit 440 .
Seruus. Venditur Hercules 36 .
Serui Tyrios opprimunt 54 .
Seruius regnat 84 .
Libertini urbanis tribubus inserti 89 .
Seruorum perfidia in Scythas. Serui Scytharum flagris superantur 105 .
Serui Capitolium occupant 139 .
Seruorum apud Lacedemones egregia opera in bello 163 .
Seruorum Romę coniuratio 164 .
Volonum libertas 283 .
Serui XIII libertate donati, quod Vestę ędem ab incendio defenderant 291 .
Seruile bellum in Sicilia 334 .
Seruilis belli exitus 336 .
Serui pedibus, ingenui equis eunt apud Parthos 376 .
Seruus accusans herum in crucem agitur 394 .
Seruum suum Adrianus inter consules
ambulantem intuitus colapho percuti iussit
429 .
Securitas. Asyllum a Romulo constitutum 70 .
Salutatio. Metellus ab exilio reuocatus in amplectendis ciuibus obuiam effusis diem
consumpsit 349 .
Seuerus legatus in Aphrica municipem suum Leptitanum fustuario admouit, quod se, quem
diu non uiderat, ueteri consuetudine fretus ex occursu complecti et osculari ausus esset 436 .
Sacrilegium. Qui templum Delphis diripere uoluerunt, fulminibus confecti 130 .
Phocensium sacrilegium 205 .
Brennus templa spoliat, deos dictitans largiri hominibus oportere 248 .
Dorimacus templum Dodonei Iouis hostiliter diripit 276 .
Philippus sacrilegus. Alexander ab hoc crimine abhorrens 277 .
Quintus Plominius Proserpinę thesauros diripuit 299 .
Fuluius Flaccus tegulas de templo Lacinię Iunonis Romam deportat. Ob id illi mens parum
constare coepit 323 .
Alexander, Syrię rex, ex templo Iouis sustulit auream Victoriam 338 .
Syllę sacrilegium cum Caruilio 352 .
Templa a pyratis spoliata 357 .
Marcus Crassus auream trabem ademit templo Hierosolymitano 380 .
Sacerdotes Ęgyptii tertio quoque die corpora rasitabant, nequid sordis, cum sacramenta
facerent, intercurreret 14 .
Sacerdotium secundus a rege honos 54 .
Vnde flamines dicti 76 .
Vnde pontifex 76 .
Sacerdotum orare esse, non deuouere 169 .
Alcybiades sacerdotes captos sine precio dimisit, ne interim a sacrorum cultu
auerterentur 176 .
Metapontini et Crotoniatę pestilentia laborarunt, quod Syri urbe capta quinquaginta
iuuenes Mineruę simulachra amplexos sacerdotemque ipsius deę peremissent 182 .
Gallorum Druides 185 .
Alexander sacerdotibus parci iussit 210 .
Apud Germanos solis sacerdotibus licebat animaduertere in delinquentes 347 .
Sacerdos ne mutilus aut mancus sit 399 .
Titus ideo pontificatum se accepisse testatus est, ut puras conseruaret manus
18. . [page 51 |
Paragraph |
Sub2Sect | Section]
protinus excipit ac deuorat et
semper ad spem uenturi inhiat. Cupiditas de accipiendo cogitat, accępti obliuiscitur nec
ullum habet maius malum quam quod ingrata est nec quicquam suum credit esse, quod publicum
est 27 .
Auaritia insatiabilis 39 .
Auaritia quanta mala intulerit 41 .
Desunt inopię multa, auaritię omnia. In nullum auarus bonus est, in se pessimus 53 .
Natura quę nocitura erant occultauerat, auaritia scrutari coepit sufossa terra 55 .
Nulla auaritia sine poena est etc. 57 .
Post Darium et Indos pauper est Alexander Macedo; quęrit quod suum faciat etc. 59 .
Nulla contenti pecunia, nulla potentia 60 .
Quid refert, quantum illi in arca, quantum in horreis lateat, quantum pascat aut
foeneretur, si alieno imminet, si non acquisita, sed acquirenda concupiscit? 63 .
Aduersa.
Exilium, amissio pecunię, naufragium, mors, exilium, luctus, dolor 3 .
Maxime commouent quę contra spem expectationemque euenerunt 52 .
Quare mala accidunt bonis 57. 58 .
Quod non sint quę uidentur mala et pro ipsis esse quę eueniunt. Demetrius: Nihil,
inquit, mihi uidetur infelicius illo, cui nihil unquam euenit aduersi. Qui gaudent aduersis
58 .
Deus bonos aduersitatibus efficit meliores, malorum prosperitatibus poenam non aufert,
sed differt 58 .
Germanorum circa Istrum uita durior. Ipse ignis aurum probat, miseria fortes uiros 59 .
Aduersa probant uirtutem. Imparatos aduersa offendunt 65 .
Vnum habet assidua infelicitas bonum, quod quos sępe uexat, nouissime indurat. Neminem
aduersa fortuna comminuit nisi quem secunda decępit 68 .
Quod in exilio nil mali sit. Quocunque uenimus, eadem rerum natura utendum est 69 .
De aduersitate ferenda. Nemo duraret, si rerum aduersarum eandem uim assiduitas
haberet, quam primus ictus. Qui de felicitate ad miseriam deuoluti sunt 74 .
Miserabilis bonorum casus: Socratis, Rutilii, Pompei, Ciceronis, Catonis 75 .
/ Fortis in aduersis Stilbon 76 .
Quę lacessunt sapientem, etsi non peruertunt 27 .
Crudelis in re aduersa obiurgatio 85 .
Grauius nocet quodcunque inexpertum accidit 86 .
Marius iacens super crepidinem 116 .
Liberi parentes alant aut uinciantur. Quidam, cum haberet uxorem et ex ea filium,
peregre profectus et a piratis captus scripsit pro redemptione uxori et filio. Vxor flendo
oculos amisit, filium euntem ad redemptionem patris, alimenta poscit, non remanentem alligari
uult 133 .
Quorum felicium finis infelix? Pompei, Crassi, Lepidi, Cai Cęsaris 2 .
Vtilis exercitatio in aduersis, et de remediis 5 .
Quomodo se pręparet animus contra aduersa futura 7 .
Contra aduersa remedium periculorum meditatio 9 .
Opum amissio qualiter ferenda 14 .
Sapiens ad omnia infractus 21 .
Demetrius uitam sine ullis incursionibus fortunę mare mortuum uocat. Attalus Stoicus
dicere solebat: Malo me fortuna in castris suis quam in deliciis habeat 25 .
Inexpectata plus aggrauant 41 .
Commoda et incommoda extra nos esse 42 .
Melius in malis sapimus, secunda rectum auferunt 45 .
Qualiter aduersus fortunę duritiam componendus est animus. Nihil firmum 48 .
Quę patienda in hac uita 52 .
Ars.
Quattuor esse artium genera: sordiedę, ludicrę, pueriles, liberales 84 .
Idem 38 .
Artis diuisio, ut facilius noscatur 39 .
Mechanicas non esse a philosophis inuentas 40 .
Dedalus serram commentus est. Texturę ratio. Pistrini inuentum 40 .
Rota figuli. Vitriarius. Fornix 41 .
Aqua.
De aquis, de ortu fluentis 57 .
Quare interdum flumina siccantur, quare alibi noua erumpunt? Thales de aquę elemento.
Item Ęgyptii 98 .
Quare aquis sapor uarius? 98 .
Quę indurat in saxum. Oceanus. Quare quędam aqua caleat, quędam est mortifera, ut Stix
in Arcadia etc. Quę flumina ęstate augentur. Vnde diluuium. Danubius. Maria paria esse terrę
celsitudine 99 .
Diluuium 100 .
Cur Nilus ęstate abundet 100 .
Grando. Quare hieme ningat, non grandinet 101 .
Nix 102 .
Flumina sub terra fluentia 105 .
Accusator.
Vacinius in Caluum: Rogo uos, iudices, nunquid quia hic disertus est, ego
damnadus sum? 15 .
Accusationes iniquę in foro 50 .
Non cito credendum delatoribus 52 .
Pulcher furti accusauit Catonem. Carmina in Pompeium composita et in Marcum Brutum
144 .
Appetitus.
Inter desiderium naturale et ex falsa opinione nascens 6 .
Viri boni auiditas tuta est 9 .
Cupiditates diuitiarum uel bonorum. Item animi passiones 51 .
Quod affectus animi corpora sunt, quia corpus tangere uidentur 52 .
Anima.
Mens hominis inquieta, quoniam ex cęlesti spiritu descendit 69 .
Animi mobilitas 70 .
Quęstiones de animo 85 .
/ Animus cęlum petit, si purus fuerit 88 .
Spiritus facit motum 93 .
Habemus animum, sed quid sit aut ubi sit, non expedimus 110 .
Animi diuinitas 114 .
Cogita in te pręter animum nihil esse mirabile, cui magno nihil magnum est 3 .
Animus est ratio in animo perfecto, hominis proprium, quod nec dari nec eripi potest
14 .
Quid enim aliud est animus quam quodam modo se habens spiritus 17 .
Contra eos qui existimant hominis magno pondere extriti non posse permanere, sed mori
19 .
Animus graui sarcina pressus explicari cupit et reuerti ad illa quorum fuit 22 .
Animi exercitium 32 .
Animus Deum non capit, nisi purus et sanctus 37 .
Partes animi: rationalis et irrationalis, et hęc duas habet partes 42 .
Ab animo sensus gestusque et sermo. Rex noster est animus 57 .
Animarum ęternitas ex consensu hominum 58 .
Nos animum habere nos scimus, quid sit animus, ubi sit, qualis sit et unde, nescimus
61 .
Bonum hominis animus emundatus ac purus 63 .
Habitaculum. Amęnę ciuitates vitandę 17 .
Locus etiam non nihil confert moribus 17 .
Sed non multum ad tranquillitatem locus confert. Animus est qui sibi omnia commendet
18 .
Locorum mutatio uitanda 25 .
Angelus.
Vnicuique nostrum pedagogum dari deum inferioris notę, secundum Stoicos. Singulis enim
et genium et Iunonem dederunt 54 .
PLATO
Agricolis et aliis opificibus in generatione ferrum et ęs admixtum 203 .
Agriculturę leges: nequis terminos moueat. Caueat uicinus, me uicino noceat. Qui pascuis
nocuerit, qui alienas apes fuerit persecutus, qui materiam inciderit, puniantur. De aquis
deducendis. Quod uuę et ficus ante uindemię tempus non gustentur 302 .
Pira, mala Punica clam auferre turpe non sit. De aquarum riuis 303 .
Amicus.
Amator tui solus eram, cęteri uero tuorum 15 .
Amicicia est honesta perpetuę uoluntatis communio 42 .
Lysis de amicicia 43 .
Bonum amicum mauult quam Darii aurum adipisci. Vtrum amicus amans amati an amatus
amantis. Solus bonus soli bono amicus 44 .
Conuiuium de amore 150 .
Quam magnus deus amor sit. Amor pręstat in rebus turpibus uerecundiam et honestis
studium. Achilles, cum sciret, si Hectorem occidisset, sibi quoque pereundum, maluit Patrocli
amici mortem ulcisci quam uiuere. Amor turpis. Amor honestus 151 .
De Achille idem 169 .
Prauus amator ille uulgaris corpus magis quam animam amat. Prius perpende et examina
quem amaturus es. Siquis uelit aliquem colere putans per illum uirtute aut sapientia
proficere, licet et fas putamus. In eos qui lucri causa amant. Virtutis auiditate gratificari
atque seruire semper honestum 152 .
Amoris descriptio. Amor immortalis 154 .
Vtrum amanti an non amanti magis gratificandum 160 .
In omnibus sic uersari cum eo quem amas decet, ut nihil unquam pręter honestum uidearis
ab adolescente requirere 201 .
Qualiter affici debemus erga ciues, erga peregrinos, erga nos ipsos 285 .
Qui amat animam suam, perdet eam 285 .
Verus priscus ille sermo: ab ęqualitate amiciciam procreari 289 .
Non auri fulgor in misera mortalium uita rarissimi, non adamas, non argenteę mensę, quę
apud/ homines habentur in precio, ita oculis coruscant neque lati fundi aut pinguia culta
tantum ualent ad uitam quantum mens bonorum uirorum consentiens 330 .
Anicum se nolle deserere ait nec potentiam tyranni ueritas nec
opum eius cupiditate captus 331 .
Memento igitur necessariam esse ad res agendas hominum beniuolentiam, austeritas uero
solitudinem amicorum parit 332 .
Amicorum bonorum constantia atque fidelitas magis uires auget quam multitudo equorum et
alii belli apparatus uel auri magnitudo 332 .
Carebat enim amicis fidisque hominibus, quo nullum maius est argumentum uel
improbitatis, si desint, uel probitatis, si adsint 333 .
Non enim per uulgarem mercenariamque beniuolentiam factus erat amicus, sed per
liberalis disciplinę communionem, cui certe uni, qui sapit, plus adhibet fidei quam ulli aut
animorum coniunctioni aut corporum consanquinitati 333 .
Adulatio.
Omnis adulatio tum circa se, tum circa alias est fugienda 132 .
Cyri filii moulieribus educandi traditi, quicquid agerent dicerentue,
laudabantur; sic instituti, cum ad regimen succedissent, regnum peruerterunt 278 .
Auaritia.
Hipparcus de lucri cupiditate 1 .
In eos qui pecunię student, filios autem negligunt 106 .
Philocrimatus id est amator pecuniarum 177 .
Qui tyrannides rapinasque secuti fuerint, transibunt in lupos, accipitres, miluos 179 .
Improbat Homerum, apud quem Phenix consulit Achilli, ut nisi muneribus accęptis
auxilium non ferat Achiuis, et Achilles ab Agamemnome accipit munera et Hectoris cadauer
precio uendit 199 .
Auarus, quanto pluris ęstimat pecuniam, tanto magis contemptui habet uirtutem 226 .
Auarus honorum disciplinarumque oblectamenta nullius ęstimabit, nisi quantum ad
comparandam pecuniam conferant, Auaro melior ambitiosus 231 .
oriphile contra uiri sui uitam monile accępit 232 .
Qui pecuniam iniuste cupit aut possidens iniuste non dolet 285 .
Nimia acquirendi cupiditas pauperem facit, non pecunię diminutio 286 .
Auaritia et turpe lucrum ne sit in ciuitate. Liceat, siquis in foenus accępit, nec
usuram nec sortem reddere 287 .
In eum qui turpe lucrum exercet 289 .
Auaritia causa est, ut bonum honestumque negligatur 301 .
In auaritiam 307 .
Alieni abstinens. Quę non deposuisti, ne tollas. Poena in eos qui rem alienam
inuenerint et mouerint. Propter cauponum auaritiam et
lucrandi intemperantiam prohibet fieri cauponationem in urbe, Arduum est aduersus duo
contraria pugnare, diuitias et egestatem, alterum hominum animum delitiis
mollitięque corrumpit, alterum doloribus ad impudentiam trudit 315 .
Recta quidem auarus non audit, sed deridet etc. 334 .
Aduersa.
Nihil graue patieris, si re uera honestus bonusque sis uirtutemque exerceas 132 .
Damnum passus ab alieno seruo uel iumento 318 .
Siquid mali ab aeris qualitate et plantis et animalibus nobis infertur, non diuinam
naturam culpandam esse, sed humanam, quę iniuste uitam suam distribuit 323. 325 .
Ars.
Diuitiis et inopia artifices corrumpuntur 205 .
Nemo in omnibus artibus eruditus 237 .
Lex: Ne faber, ęrarius cum lignario simul sint; nequis duabus artibus uacet 303 .
Artem mortalem a mortalibus factam 311 .
Lex de artificibus: Si statuto tempore opus non absoluerint per maliciam, ne plus ęquo
opus liceatur nec decipiat. Siquis opifici mercem pactam non dederit
316 .
Quid est artificium? Mens artificis in materia separata 352 .
Duo sunt artium genera 302 .
Aqua.
Amelita flumen, cuius aquam nullum uas continet, potantes obliuione demebat 240 .
Aquę figura facies habens XX icosaedra 251 .
Grando, nix, pruina, humor 258 .
Accusatio.
Accusatus Socrates, quod nimium curiose perquireret, quę sub terra et quę in cęlo sunt
168 .
Item, quod deos non esse putaret. Aduersarii Melitus et Anitus et Lycon. Primus ob
poetas, secundus ob artifices, tertius gratia rhetorum ei infensi fuerunt. Item obiiciunt ei,
quod iuuentutem deprauaret ac deos, quos ciuitas coleret, ipse contemneret et alia quędam
noua demonia sibi asscisceret 169 .
Accusatio inter patrem et filium, inter uirum et uxorem 317 .
Appetitus.
Cupiditatum III genera: cibi, potus, coitus, in quibus, si recte ducantur, uirtus, sin
contra, uitium nascitur 293 .
Voluntas appetit bonis perfrui 408 .
Auditus quare nobis datus est 256 .
Habitaculum Cyclopum in altis montibus caua antra 276 .
Habitaculorum ordo in ciuitate 303 .
Angeli quomodo illuminati intelligantur 220 .
Demon uitę custos 240 .
Angeli regendis speris pręfecti 246 .
Angelorum ordines nouem 267 .
Natura angeli 324. 326 .
Angelos esse atque multos Aristoteles in libro XI. diuinorum ita probat etc. 341 .
Angelus multitudo immobilis, Angelum immobilem dicunt essentia, uirtute, actione,
quoniam semper sit idem, ęque possit, intelligat semper omnia simul1 et uelit
eadem, et quantum in se est, agat subito quicquid agit. In angelo multitudo ut essentia,
intellectus, actus 342 .
Angelus receptaculum specierum est et multitudo immobilis. Quare immobilis? Quare
multitudo? Angelus non est actus merus, quia componitur ex actu et potentia 350 .
Quod sit unum quiddam et quod sit actus, non a se ipso habet, sed a Deo uere uno
actuque purissimo; sed quod sit simplex per potentiam suscipiendi et patiendi, habet ex se
ipso. Quantum extra Deum productus, a productoris perfectione degenerat. Multitudo igitur
naturalis est angelus. Angelus mouet alia, id est agit in alia; ipse quidem stabilis, sed non
stabilis per se ipsum. Nam per diuinam stat unitatem 350 .
Angelus in Deum totus errigitur, corpora negligit 351 .
Angelus, quamuis prout pendet ex alio, mutabilis quodam modo dici possit, tamen quia
infinito Dei statui pręcipue proximus procreatur, in ipsumque conuertitur sine medio,
stabilis prorsus euadit 355 .
Angelis pręsunt archangeli, his principatus, his quidam intellectus, qui dii iam
participatione quadam denominentur, summo semper Deo pleni diuinoque nectare ebrii
381 .
Animę uires 5 .
Animus immortalis 7 .
Anima, ut se ipsam uideat, in animam intueatur, sicut oculus in oculo. In anima nihil
illo diuinius, circa quod intelligentia sapientiaque uersatur 15 .
Animę bonum erit integra diuini luminis consecutio etc. 29 .
Animę officia sex: imaginatio, memoria, reminiscentia, cogitatio, opinio, phantasia 47 .
Anima quędam per se ipsam animaduertit, nonnulla
per corporis uires apprehendit 55 .
Animam esse aliquid 66 .
In anima maculę peccatorum apparebunt 132 .
Animę foetus prudentia alięque uirtutes 154 .
Anima omnis immortalis, quod a se mouetur 161 .
Vires / animę diuidit: auriga est ratio, gemini equi appetitus, alter bonus, alter
malus, alę animę 161 .
Equi et auriga 162 .
Separatę animę sicut hic, ita et illic se agnoscunt 167 .
Phedon de anima 175 .
Vtrum apud inferos sint mortuorum animę 177 .
Ex uiuente fit mortuus, sic ex mortuo uiuens. Viuunt igitur post mortem animę nostrę.
Item si disciplina reminiscentia est, ante erant animę nostrę quam in corpus infunderentur,
sic et post solutum corpus futurę 178 .
Item quia simplex est et non composita, ideo nec dissoluenda. Item quia inuisibile
semper eodem modo est, quia per se ipsum animus excogitat, et illuc se confert ad purum
sempiternum immortale. Item quia anima naturaliter pręest, et domina est corporis. Item quia
corpus uisibile mortuum multo tempore integrum durat, multo magis anima inuisibilis integra
permanebit 179 .
Anaxagorę sententia: mentem omnia exornare omniumque causam esse 182 .
Animam esse immortalem 183. 184 .
Si anima mortalis esset, improbi lucrarentur, cum et a corpore et a prauitate
liberarentur 184 .
Animę uires tres 204 .
In anima duo: unum melius, alterum deterius 206 .
Tria in anima: rationalis, irascibilis, concupiscibilis 207 .
Rationali potentię conuenit imperare, cum sapiens sit geratque totius animę
prouidentiam. Irascendi uero naturę obsequi rationi proque illa pugnare 208 .
Anima trifariam diuiditur ut supra 231 .
Animę figura et partium eius mystica 232 .
Quare animos immortales esse asserendum 233. 234 .
Immortalem esse animam 238 .
Nec iniusti animam interire. Anima immortalis. Qualis anima. Animus diuino cognatus
239 .
De compositione animę per quinarium etc. 246 .
De harmonica animę compositione 249 .
Diuisio animę motus et tempus. Anima pueri 250 .
Mens animę, anima uero corpori data.
Anima prior corpore 254 .
Astrorum animę 255 .
Mentem tantum ab anima possideri 256 .
Animę sedes in summa corporis arce 262 .
Animarum transitus in corpora respondentia 263 .
Animalium tria genera 267 .
Spiritus superiores in anima nostra operantur. Animi lex intra ipsum 284 .
Anima post separationem sensus exercet in se ipsa uel in aereo corpore. Et nunc magna
mei sub terras ibit imago 304 .
Animam esse naturam mobilem 309 .
Animam humanam semper corpori esse coniunctam 310 .
Quod anima prior sit corpore 311 .
Quod anima se ipsam moueat 312 .
Bonorum et malorum causa est anima. Duę animę, benefica et malefica. Mentis motus. Quod
anima solis et corporum cęlestium dii sint 312 .
Anima immortalis ad Deum proficiscitur rationem suorum operum redditura. Mens animę
sensibusque coniuncta 322 .
Mens beata unita Deo 323 .
Animę corporum cęlestium 324 .
Animę motus nisi mente regatur, pręuaricatur. Anima diuersa a corpore 324 .
Anima prior corpore. Anima incorporea. Animę necessitas intellectum
habentis. Animam atque corpus duo esse 326 .
Animus noster diuinus affectat diuina, licet non comprehendat 328 .
Immortalem esse animam iudicesque habere supliciaque pati maxima postquam a corpore
fuit separata 333 .
Mens in anima pars animę est 341 .
Mens animę oculus. Animę opus est uitalem motum prębere, siquidem ipsa uita quędam est. Mentis autem opus ordinare per formas 342 .
Anima materiam specie terminat. Anima non diuisibilis, sed mobilis multitudo. Anima non
est merus actus. Anima quod una quędam substantia sit et actus stabilis per essentiam non a
se ipsa, sed a Deo sortitur. Primum mobile anima. Quomodo anima a se mouetur 350 .
Anima inter summa et infima media est. Summa sunt Deus et angelus, infima qualitas et
corpus; sic utrimque tertia est, hinc cum inferioribus, illinc cum superioribus conuenit.
Quomodo implet corpus. Quomodo in singulis corporis partibus tota pręsens. Quomodo diuidua
simul et
indiuidua. Anima corporum domina est, Anima rationalis
est uita intelligens discurrendo et corpus uiuificans tempore 351 .
Animarum rationalium gradus tres: in primo mundi, in secundo sperarum, in tertio
animalium. Animantes quędam absque semine natę. Mundi anima 352 .
Elementa etiam uiuere Platonici arbitrantur. Tres pręcipui principes mundi: Deus, mens,
anima. Plato impossibile esse ait terram, cęlum stellasque omnes, nisi animam habuerunt, suum
ordinem seruare posse 354 .
Animę sperarum mouent speras per legem fatalem in circulum, quia ipsę sunt circuli. De
anima Zoroaster ait grammaticus: Mundanorum sinuum multas plenitudines comprehendit 355 .
Omnis rationalis anima est immortalis, quia per se mouetur in circulum, quia stat per
substantiam, quia hęret diuinis, quia materię dominatur, quia est a materia libera 356 .
Quia est indiuidua, quia esse suum habet in sua essentia, quia esee proprium habet et
nunquam a sua forma discedit 357 .
Quia sibi per se conuenit esse, quia per se refertur ad Deum, quia non componitur ex
aliqua potentia, in qua possit resolui 358 .
Quia non habet in se potentiam ad non esse, quia esse a Deo accipit sine medio 359 .
Quia est per se uita 360 .
Quia uita est pręstantior corpore 361 .
Irrationales uitas, non animas proprie appellamus, sed idola et simulachra animarum.
Materia non interit, multo minus anima 356 .
Quęstio: Cur non perfectione pares inter se sunt angelus atque anima, cum utraque a Deo
absque medio prodeant 360 .
Quid sit anima, philosophorum opiniones. Tria animę officia: agit in corpore, per
corpus, per se ipsam. Quod anima non sit corporalis. Anima misera, dum premitur corpore.
Apostropha ad animam, quod magnum quiddam sit, et optimum et pulcherrimum et sempiternum 362 .
Incorporeas naturas in excellentiore substantię genere inueniri quam corporeas 363 .
Heraclitus grammaticus: Lux sicca anima sapientissima 364 .
Quod anima non sit corpus nec forma diuisa in corpore, ostenditur per uirtutem animę naturalem, quia est principium nutriendi et
quomodocunque aliter operandi, quia neque corpus animatum neque inanimatum neque crassum
neque subtile, quia corpus ex matera et forma componitur 364 .
Quia corpus natura sua dispersum est, quia duo corpora non sunt in eodem loco, quia
corpus non est simul totum in pluribus. Item quia anima est uita aut fons uitę, quia corpus
se ipsum mouet 365 .
Quia anima non crescit ad corporis augumentum 366 .
Anima forma uiuifica dicitur. Quare anima forma 364 .
Quare motus in anima actio dicitur, motus in corpore passio 366 .
Item quod anima non sit corpus etc. ostenditur per potentiam sentiendi, quia corpus non
capit imagines aptas ad sensum, quia portet sensus ad animi centrum
conduci, quia quo angustior sensus, eo perspicatior, quia si sensus diuiduus sit, in eo imago
sensibilis diuidetur 367 .
Item quia anima sentit ubique tota, quia anima non necessario patitur sentiendo 368 .
Quia raationes proprię per naturalem et sensitiuam animę uim, quod anima non
sit forma diuidua, quia qualitatis opus unum est, quia complexio agit per uim qualitatum.
Quia complexio est accidentalis forma. Quia harmonia complexionis nihil agit in corpus. Quia
in omni corpore compositio est harmonia. Quia harmonia intelligitur aut compositio ipsa
membrorum aut aliqua compositionis ratio. Item quia harmonia humorum nihil capit absque
materia. Quia quę magis concinit, magis est harmonia. Quia harmonia nihil admittit dissonum
369 .
Anima corpori terreno copulatur per spiritum 368 .
Anima est forma indiuidua ubique tota et nullam trahit originem a materia ideoque
immortalis est, ut ostenditur per intelligendi uirtutem. Animus per IIII gradus ascendit ad
spiritum 369 .
Sensus, imaginatio, phantasia, intellectus. Rationes. Anima alitur ueritate. Contra
Epicureos dicentes animam cum corpore coalescere 370 .
Anima cupit separata uiuere. Virtus animę, quia indiuisibilis est, corpus esse nequit
371 .
Species conceptioque intelligibilis
suscipi non potest a corpore 372 .
Si mens est corpus, tangendo intelligis et currendo. Intellectus accipit secundum se
totum quicquid capit. Quod non faciet, si fuerit corporalis. Intellectus accipiendo rerum
formas non amittit suam, corpora contra 373 .
Forma est in mente uniuersalis; talis in corpore esse non potest. Mentes se inuicem
complectuntur, corpora nequaquam. Mens per omnia corpora operatur, et supra corpora 374 .
Mens statu proficit, corpus motu. Quę in materia sunt contraria, non sunt contraria in
mente. Mens accipiens formas non mutatur. Operatio corporis tendit ad rem compositam, mentis
ad simplicia 374 .
Actio mentis finitur in actione, actio corporis in corpore. Forma corporalis non habet
uim infinitam, mens habet 375 .
Animam non solum esse formam indiuiduam, uerum etiam a corpore non pendere probatur per
rationalem uirtutem. Animam in se reuolui modis IIII per intellectum in naturam suam, per
uoluntatetm in naturam eandem, per intellectum in actum ipsum intelligendi, per
uoluntatem in uoluntatis actum. Mens quo magis separatur a corpore, eo melius se habet. Mens
repugnat corpori. Animi officium speculari et consultare. Phantasia et sensus circa corporea
376 .
Cur anima interdum obsequitur corpori. Anima libere operatur 377 .
Mens absque corpore operatur 378 .
Quare uires animi deficere uideantur deficente corpore. Inter sensus et mentem. Anima
conuenit partim cum diuinis, partim cum brutis 380 .
Contra Epicureos non esse incongruum, quod homo sit partim mortalis, partim immortalis.
Penitus mortalis. Penitus mortalis, inter hos homo medius. Item sicut ultimum in ordine
corporum est incorruptibile, sic et ultimum in ordine mentium 381 .
Contra Epicurum de rerum serie. Vt luna ad solem, sic nostra mens refertur ad Deum 382 .
Sicut in rebus naturalibus fit resolutio ad primam materiam immortalem, sic ad formam
ultimam immortalem. Homo, si non peccasset, etiam in corpore semper uiueret. Contra Epicurum
de formis Deo simillimis 383 .
/ De formarum gradibus 384 .
Contra Lucretium, quod mens potest absque corpore operari. Contra Epicurum, quod Deus
non facit mentem nisi ex se ipso et per se ipsum. Contra Panetium, quod anima sine medio est
ex Deo 385 .
Quale est obiectum, talis est potentia 386 .
Mens unitur obiecto perpetuo et species suscipit absolutas rationesque sempiternas.
Contra Epicureos de unione mentis cum speciebus absolutis et rationibus sempiternis. Contra
Epicurum, quod species innatę sunt menti 387 .
Animus boni cupidus. De ideis. Intelligibile, ens, unitas 389 .
Confirmatio per signa 391 .
Mens est subiectum ueritatis ęternę 392 .
Contra Stoicos, quod aliquid certum sciatur. Contra Peripateticos, quod ueritas animum
familiariter habitat. Rationes multę et signa. Mens humana intelligendo mente diuina formatur
394 .
Quomodo mens in diuinam eleuatur ideam 395 .
Quam ob causam in eo statu Deum nos uidere nequaquam animaduertimus. Quo pacto nobis
Deus infundit intelligentiam assidue 396 .
Confirmatio per uisum. Veritas supra mentem. Mens omnia iudicat. Confirmatio per
auditum 398 .
Confirmatio per mentem. Quantum anima corpori dominatur, ostenditur signis, ac primum
ab affectibus phantasię 400 .
Signum ab affectibus rationis 401 .
Mens animę caput et auriga 402 .
Septem uacationis genera: somno, sincopa, humore melancholico, temperata complexione,
solitudine, admiratione, castitate 403 .
Ab artium et gubernationis industria. Quattuor hominis dotes in artibus. Signum ab
effectu miraculorum 404 .
Quęstiones de miraculis animę. Comparatio luminis ad animam, in angusto quiescit et
amplissima implet 406 .
Quod anima Deus fieri nititur, ostenditur per XII signa. Anima appetit primum uerum et
primum bonum 407 .
Animus conatur omnia fieri, item facere omnia et omnia superare. Homo affectat ubique
esse et esse semper 408 .
Cupimus IIII Dei uirtutes assequi, id est ut simus prouidi, iusti, fortes, temperati
409 .
Animus summam expetit opulentiam
et uoluptatem. Colimus nos ipsos ac Deum. Animus a
uitiis abhorret 410 .
Religio humano generi propria. Contra Lucretium dicentem, quod religio non procedat a
iudicio naturali 411 .
Cleombroto usque adeo persuasum fuit immortalem esse animam, ut se hac uita alterius
uitę amore priuauerit, et Demosthenes etc. Contra Lucretium asserentem, quod ueneratio
diuinorum a consilio humano nescatur. Contra illos qui aiunt, quod homines ad religionem
ferantur a syderibus 412 .
Quęstiones quinque de anima. Vtrum sit unus cunctorum hominum intellectus. Contra
Aueroem. Quod mens sit forma corporis, patet ex ordine naturę 414 .
Quomodo mens proprinquat corpori. Quomodo mens adsit corpori. Anima tota in qualibet
corporis parte. Quomodo mens insit corpori 416 .
Quod mens sit forma corporis, patet ex opinionibus actionibusque humanis. Ratio prima,
quia homo est animal rationale, quia homo intelligit 417 .
Animam esse formam. Animę diffinitio. Ratio tertia: quia homo libere se ipsum mouet.
Quarta: quia uires animi se uicisim tum impediunt, tum mouent 418 .
Quinta ratio: quia separata mens non indiget phantasia 419 .
Sexta ratio: quia intellectus uterque est uirtus in anima. Solutio rationum Aueroicarum
de mente separata 420 .
Solutio de mente unica 421 .
Signa quod non sit mens una tantum. Item rationes: quia mens species seruat ac
iam diu plena omnium debet esse 422 .
Quoties duo rem eandem intelligunt, toties omnino sequuntur absurda 423 .
Vel eadem esset multorum hominum scientia uel superfluę qualitates in eodem 424 .
Item quia contradictoria in eodem essent. Cur animi terrenis corporibus sint inclusi?
ut cognoscant singula 425 .
Animarum inter se affectus in uita altera. Item ut formę singulares cum uniuersalibus
formis concilientur. Vt tamen radius diuinus quam eius formulę reflectantur in Deum. Vt anima
fiat beatior. Vt uires anima inferiores ad effectum progrediantur 427 .
Animę defunctorum aliquando nostri curam agunt. Item ut mundus ornetur,
colatur Deus 428 .
Quam ob causam animi, si diuini sunt, perturbationibus afficiuntur? Affectio animę erga
corpus 429 .
Quare animi a corporibus inuiti discedunt? Qui hinc decędere gaudebant 430 .
Qualis sit animę status antequam ad corpus accędat, qualis etiam post discessum. De
compositione animę 431 .
Species et circuitus animarum 432 .
Iamblicus et Porphyrius reprobant transmigrationem animę ab homine in bestias et
circuitum infinitum 433 .
Quomodo intelligitur animas esse ante corpora. Figura animę apud Platonem 433 .
Angelos et animos non semper fuisse. Animę creantur quotidie 435 .
Vnde anima descendit in corpus. Corpus animę ęthereum et immortale. Zoroaster
grammaticus: Ne foedes spiritum neque in profundum exaugeas quod est planum. Qua parte cęli
animę creantur, qua ue descendunt 436 .
Quando infunditur in corpore et quo, dum in corpore uiuit, ducitur. Qua parte corporis
ingreditur et egreditur et quo duce progreditur. De statu animę purę 437 .
Quo pacto mens Deo coniungitur 438 .
Omnes mentium species possunt coniungi Deo 439 .
Quęstio de statu animarum infantium et stultorum 442 .
DIONYSIVS HALICARNASEVS
Agriculturę et militię laudes 39 .
Boni agricolę a Numa laudati, mali mulctati 53 .
Nenius augur inuenit botrum mirę magnitudinis et obtulit ad heroum casam uotum pro
suibus inuentis, quos amiserat 79 .
Lucius Quintius Cincinatus arator et consul 295 .
Deinde dictator 262 .
Auaritia.
Tarpeia pro armillis, quas concupierat, scutis obruta 42 .
Non enim habitat in fortuna eorum inopia, sed in moribus, quos non modo sors hęc parua
non expleret, sed nec omnes simul regum tyrannorum largitiones 245 .
Audacia.
Lucius Metellus pontifex ex ardente templo Vestę sacra eripuit in medios irrumpens ignes
50 .
PROBLEMATA ALEXANDRI APHRODISEI
Anima.
Quomodo anima adhęret corpori 23 .
PROBLEMATA ARISTOTELIS
Agricola.
Quomodo apii radix crescet in magnitudinem. Quomodo cucumeres et
cucurbitę. Quomodo eos per annum totum uirides seruabis. Ruta ut pulcherrima plurimaque
proueniat 55 .
Origanus musto iniecta uinum dulce efficit 56 .
Auditus.
Cur nox ad audiendum aptior quam dies 45 .
Cur melius audimus, cum spiritum retinemus quam cum reddimus. Cur nonnulli, cum suas
scalpunt aures, tussiunt 71 .
PROBLEMATA PLVTARCHI
Auxilium.
Noctu et interdiu domus tribunitię patebant tanquam portus omnium ope indigentium
80 .
Aduersa.
Apud quercum scotos uel1 tenebrę 84 .
Prouerbium apud Eleos: Grauiora sambuco pati. Hic enim ob sacrilegia compręhensus in
tormentis decessit 86 .
Auaritia.
Megarenses Theogora tyranno eiecto usuras a creditoribus, quas antea soluissent,
reposcebant idque palintociam appellauerunt 84 .
AVLVS GELIVS
Agricola.
Siquis agrum suum passus fuerat sordescere, puniebatu 31 .
Amicus.
An pro utilitatibus amicorum delinquendum sit 1 .
Qui amicos habuerit, necesse est eum simul habere et inimicos 2 .
Puer a delphino adamatus 46 .
Poliphylia, id est multorum amicicia
67.
Comitas hominis minoris erga amicum superiorem 69 .
Amor sui a natura 70 .
Contra reprehensorem Ciceronis in libro De amicicia 101 .
Ita amicum habeas, posse ut fieri hunc inimicum putes 104 .
Auxilium.
Apologus Esopi, quo docet non nimis confidendum in auxilio amicorum nec propinquorum,
sed propriis uiribus nitendum 20 .
Coruus auxiliatus est Valerio cum Gallo pugnanti 53 .
Auaritia quomodo corpus animumque uirilem effeminat 21 .
Parcus unde denominatus sit 27 .
Fabricius Luscinus Publio Cornelio Ruffino, auarissimo homini inimicus erat, et tamen
ei in petendo consulatu fauit, quod bellator bonus esset. Et mirantibus, cur id egisset,
"malo", inquit, "compilari quam uenire" 29 .
Nolani Vergilio noluerunt concędere, ut aquam in propinquum rus duceret, et ipse nomen
Nolę de carmine suo derasit dicens: Et uicina Veseuo ora iugo, ubi erat: Nola
iugo 49 .
Laberii uersus sub persona auari sumptum filii in luxuriam effusi deplorantis 59 .
Demosthenes ab aduersario pecunia corruptus tacuit, clienti synanchen se habere simulans
65 .
Auaritia prętorum prouincialium 91 .
Hęredis fletus sub persona risus est 104 .
Aduersa.
Epictetus philosophus confitetur se fuisse seruum, corpore mancum, pauperie pressum,
diis tamen charum 15 .
De hominibus calamitosis dicitur: Ille habet equum Seianum; item: aurum Tolosanum 23 .
Marcus Cato in oratione pro Rhodiensibus: Aduersę res edomant et docent,
quid opus sit facto, secundę res lętitia transuorsum trudere solent a recte consulendo atque
intelligendo 44 .
Versus Gręcus: Ipsa dies quandoque parens, quandoque nouerca est 104 .
Inter sapientis et insipientis animum quantum differat, cum iminent horrenda
112 .
Aqua.
Inter flumina prima magnitudine esse Nilum, secunda Histrum, proxima Rhodanum 57 .
Flumina retanda, id est purganda 67 .
Audacia.
Nunquam periculum sine periculo uincitur 104 .
Accusatus.
Publius Scipio Affricanus, cum esset reus a Claudio
Aselio, tribuno plebis, accusatus, neque barbam radi desiit neque candida ueste
nonuti, neque fuit cultu solito reorum 22 .
Idem, cum accusaretur a Marco Neuio, tribuno plebis, relicto foro abiit in Capitolium
diis gratulatum, quod ea die Hannibalem superasset. Idem Petilio, tribuno plebis, petente, ut
rationem redderet pecunię prędęque Antiochenę, cum esset legatus fratri Scipioni Asiatico,
protulit librum et, cum, ut palam recitaretur, postulatum esset, concerpsit, ęgre passus, ut,
cui salus imperii accepta esse deberet, ab eo ratio prędaceę2 /posceretur 32 .
Cum obiectum est quod negari non queat, responsione ioculari eludas exemplo Tullii
72 .
VITĘ PLVTARCHI
Agricola.
Plantandi ratio a Solone constituta 23 .
Cato senior pascuum et seminarium agrum quam floreum et irriguum maluit 91 .
Vnde illud Ouidii: Luxuriat Phrygio sanguine pinguis humus 135 .
Amicicia inter Theseum et Perithoum 4 .
Lex Solonis sine filiis decedenti ius constituendi hęredis, quem uellet, concessit,
pręferens amiciciam propinquitati et gratiam necessitati 23 .
Nemo erat natura tam aspera et difficili, quem Alcybiades sua comitate non sibi
beniuolum redderet 32 .
Xantippi, Periclis patris, canis abeuntis domini desiderio in mare insiluit, natando
triremem consecutus et in Salaminem delatus expirauit; eo in loco Canis tumulum uocant 42 .
Cęsar quosdam simias et catulos sinu circumferentes interrogauit, parerent ne apud
illos mulieres liberos 50 .
Epaminundas Pelopidam inter hostium arma iacentem non deseruit 60 .
Quidam, cum iacentem hostis trucidaturus esset, interrogatus ab eo, cur potius in
pectore quam humeris uulnerari uellet, inquit: Ne, si is qui me amat, terga perfossa uulnere
conspexerit, erubescat 61 .
Antipatro respondit Phocion, cum quiddam minus honestum ab eo petisset: Non amico
Phocione simul et adulatore
uti potes 105 .
Boetios interrogauit Lysander, rectisne an inclinatis hastis per ipsorum
agrum se incedere uellent 120 .
Cimon dona offerentem interrogat, mercenarium ne Cimonem an amicum habere mallet 3 .
Amicos non potentes, sed promptos amplexus est Agesilaus 30 .
Prometheus dilexit Herculem, populus Romanus Pompeium, uterque patres eorum osi 30 .
Nimia amicicia interdum causa odii 68 .
Lucilius quęrentibus Brutum se esse ipsum dixit, ut ille euadendi spacium haberet 110 .
Amiciciarum tria genera--- naturales, ęquales, hospitales. Plato pro amico nullum
recusat discrimen 136 .
Amatoris animus in suo corpore mortuus, in alieno uiuens 137 .
Auxilium.
Themistocles cuidam ex ducibus iactanti se cum ipso rebus gestis conferendum respondit
diem festum cum profesto aliquando litigasse se operibus referctum dicendo, ipsum uero ocio
uti; tunc festum annuisse: Verum, inquit, nisi ego essem, tu non esses. Ita uos, si ego
abfuissem, ubi nunc essetis? 43 .
Iusti proprium aliis magis quam sibi prodesse 96 .
Spes temeraria auxilii in Pompeio dicente: Cum terram Italię pede pulsabo, scatebunt
pedestres equestresque copię 38 .
Adulatio.
Anaxarchi consolatio ad Alexandrum 47 .
Cornelius Balbus tenuit Cęsarem, ne assurgeret senatui 57 .
Stratocles, Cleones erga Athenienses 96 .
Auaritia.
Quę Tarpeiam arcem pro armillis prodere uoluit 7 .
Agide regnante nummus argenteus Spartam inuectus et cum nummo cupiditas et delicię 15 .
Quomodo Hannibal elusit Cretensium auaritiam 74 .
Callias auarus et ob id crudelis 87 .
Continentes manus habere ueri imperatoris munus 90 .
Crassus auarus et diues 19 .
Auarissimus Crassus auaros tamen insectans 20 .
Auaritia militum Pompeianorum quęrentium thesauros terram fodiendo labore irrito 31 .
Antigonus mendax ob auaritiam 50 .
Qui timiditatem Herculi exprobrat, potest et Catoni turpitudinem
quęstus 70 .
Demosthenes habens argiranchen, non sinanchen 87 .
Auaritia multa exigens 106 .
Aduersa.
Themistocles pattria profugus, cum apud Persarum regem iam permultum opibus et gratia
polleret, fertur ad filios dixisse: Interieramus, o filii, nisi interissemus
44 .
Egidis damnati constantia, cum se meliorem damnatum diceret quam illos, a quibus contra
legem et ius damnabatur 107 .
Qui erumnas formidans mortem appetit, non fortis, sed mollis est 112 .
Aduersa uirum probant. Exemplum Eumenis, qui uictus non ante destitit persequi
proditorem quam captum patibulo suffixit 140 .
Prospera immoderatum, aduersa obsequiosum hominem faciunt 4 .
Calamitosis miserandum, non culpa obiicienda 59 .
Plato uenumdatus 72 .
Cicero exilium impatienter tulit 90 .
Ars.
Archimedes magnum pondus subleuans tormentis. Idem arti intentus non uidit uitę
periculum 65 .
Aqua.
Publius Emilius militibus siti laborantibus aquam ministrauit, fossis locis qui sub
monte erant, coniectatus ex siluę uiriditate inde aquarum scatebram erupturam 102 .
Audacia.
Spartę non licebat ire pręuio lumine, ut et in tenebris assueti audaciores fierent 12 .
Audacia Alcibiadis pueri: ante currum se prostrauit in uia, cum aurigam, ut cursum
inhiberet, exorare non posset; sic ille multorum clamore et pueri audacia territus substitit
28 .
Vincendi initium fiducia est 41 .
Minutii temeritas Fabio detrectantis 56 .
Megarensi cuidam confidenter in se loquenti Lysander: Tua, inquit, ciuitatis indiget
oratio 120 .
Quidam ex his qui a Cęsare uenerant, stans iuxta senatum, cum audisset, quod Cęsari
prorogatio non daretur, manu ensis capulo percusso inquit: At hic dabit gladius 38. 54 .
Accusator.
Accusatus Scipio Africanus 78 .
Prosagogidę dicti Siracusis, qui dicta factaque ciuium explorantes ad tyrannum
deferebant 75 .
Socrates accusatus et morti addictus 135 .
Anima.
Animarum immortalitas 9 .
LACTANTIVS FIIRMIANVS
Amicus.
Qui se deuouerunt pro aliorum salute 58 .
Contra Socratem et Platonem, qui dixerunt amicorum omnia communia 68 .
Amare
bonos et odisse malos potest cum malis esse
commune 125 .
In quos pręcipue sit humanitas exercenda 130 .
Philosophi caruerunt humanitate, quod eam inter morbos animi ponebant 134 .
Auxilium.
Quod succurrendum sit ei qui indiget auxilio 130 .
Adulatio.
Gręcorum leuitas 16 .
Qui aliter de diis sentientes, publice cum aliis errare maluerunt
assentandi gratia 29 .
Auaritia.
Cupiditas fons malorum 103 .
Romanorum cupiditas occupandi aliena 128 .
Quomodo cupiditas non uitium, sed uirtus sit 137 .
Vsuram caue. Munus pro munere ne acceperis a paupere 138 .
Cupiditas 140 .
Auaritia 148 .
Aduersa.
In aduersis Dei recordamur, in prosperis obliuiscimur 27 .
Exulibus aqua et igni interdictum 40 .
Sapiens et in tormentis beatus 71 .
Aduersa permittit Deus, ut innotescat uirtus 104 .
Cur bonis mala, iniustis prospera eueniunt 119 .
Cur generata sunt quę obsunt homini 151 .
Appetitus.
Quare uitia magis quam uirtutes appetuntur 1 .
Peripatetici contra Stoicos: affectus naturales non euelli, sed mitigari posse 135 .
Item contra Peripateticos, quod bonus usus affectuum uirtus est, malus uitium 136 .
Quod insaniant, qui humanam naturam affectibus spoliare nituntur 136 .
Peripatetici contra Stoicos 139 .
Tres affectus mali 140 .
Auditus.
De uoluptate aurium 142 .
Anima immortalis 59 .
Contra eos qui dixerunt animam in uaria corpora transire 65 .
Quod sapientissimi immortalitatem animarum, sed infideliter docent 66 .
De immortalitate animę argumenta Platonis 155 .
Quę sit de hoc fidelis assertio 155. 156 .
Contra Lucretium et Epicurum, et de differentia mentis et animę. Quare in pueris sensus
crescit 158 .
Testimoniis probatur immortalitas 159 .
Aristoxenus negat ullam esse animam 159 .
Qua ratione anima patibilis esse possit 164 .
Contra eos qui dixerunt animam transire in uaria corpora 166 .
Anima et corpus 179 .
Vbi sit mentis sedes et qua ratione corpori iungatur 198 .
Quod anima sit ęterna et quid sit secundum
uarias opiniones philosophorum 199 .
Vtrum animus et anima sint idem 200 .
De origine animę 200 .
Angeli.
Demones 8 .
Apostoli.
Diuisio discipulorum. De illorum miraculis. Quomodo Petrus et Paulus Romę prophetarunt
de euersione Hierusalem 91 .
Quod a discipulis Christi mendacium abfuit 101 .
LAERTIVS
Agricola.
Pytagoras: Mitem arborem non uiolandam 82 .
Amicorum pręsentium et absentium ęque memores esse decet. Amicos cito noli acquirere;
quos autem acquisieris, reprobare caue 8 .
Chilo dixit: Promptius ad amicorum aduersos casus quam ad secundos accurrendum. Nihil
se ingrate fecisse dixit, nisi forte cum sibi inter amicos iudicandum esset, suaserit amico a
se prouocare sic et legem et amicum seruaret 10 .
Ciuibus placere omnibus stude 11 .
Bias malle se inter inimicos quam inter amicos iudicare dicebat; quippe ex amicis
alterum prorsus futurum inimicum, ex inimicis autem alterum amicum 12 .
Amicos beneficiis fouendos, ut amiciores sint, inimicos autem amicos faciendos 12 .
Amicis et felicibus et infelicibus eundem te pręsta 13 .
Melius est amicum unum egregium quam multos gregarios possidere 14 .
Xenophontis uerba ad Cliniam, quam ardenter ipsum diligat 20 .
Dolores pro amico sustinendos ne illi quidem negant, qui in uoluptate finem constituunt
25 .
Theodorus sustulit amiciciam, quod sapientes sibi ipsi sufficiant, insipientes autem
inconstanter ament 25 .
Plato ait amicicię species III: naturalem, socialem, hospitalem 36 .
Cum Platoni Dionysius diceret "caput tibi quispiam tollet", aderat Xenocrates et suum
ostendens "nullus", inquit, "id prius quam istud abscidet" 39 .
Crantor, cum interrogatus esset, cuius rei gratia ita se
Polemoni addixisset, respondit quia illo nunquam neque acutius neque grauius audisset
loquentem 41 .
Amicos, qualescunque sint, oportere seruari, ne uideamur uel malis usi uel deuitare
bonos. Aristoteles rogatus, quid sit amicus, "una", inquit, "anima in duobus corporibus
habitans". Rogatus, erga amicos quales esse debeamus, "quales", inquit, "eos erga nos
esse optamus. Fauorinus refert eum crebro dicere solitum: Amici, amicus nemo 47 .
Amiciciam ęquitatem esse deffiniuit reciprocę beniuolentię. Eius tres species esse:
aliam cognationis, amatoriam aliam tertiamque hospitalem 48 .
Demetrius amicos dicebat secundis in rebus adesse aduocatos, in calamitatibus autem sua
sponte atque inuocatos 52 .
Diogenes: Meam et tuam amiciciam perna dissoluit. Alteri idem: Tuam amiciciam modicum
casei rupit 57 .
Zeno interrogatus, quid esset amicus, "alter", inquit, "ego". Cum Crates eum per
pallium a Stilpone retraheret, dixit: "O Crates, aptissima philosophorum captura est, quę
fit per aures. Persuadens igitur trahe; quod si per uim egeris, corpus quidem apud te, sed
animus apud Stilponem erit" 65 .
Amiciciam inter bonos dumtaxat, quos inuicem studiorum similitudo conciliat, posse
consistere. Item quid sit amicicia 73 .
Amaturum sapientem iuuenes aptos ad uirtutem 74 .
Pytagoras primus amicorum omnia communia dixit amiciciamque ęqualitatem 81 .
Conciliandę amicicię imprimis studiosus fuit 82 .
Inuicem ea ratione conuersandum, uti ne ex amicis inimicos, uerum ex inimicis amicos
faciamus 82 .
Auxilium.
Pythagoras: Onus una tollendum non adiiciendum 82 .
Adulatio. Diogenes olera abluens Aristippum arguit adulationis etc. 22 .
Antisthenes pręstare dicebat necessitate urgente in coruos quam in assentatores
incidere; illos quippe mortuos, istos uiuentes deuorare 54 .
Diogenes rogatus, quę nam bellua perniciosissime morderet, "ex feris", inquit,
"obtrectator, ex mitioribus adulator." Sermonem ad gratiam instructum melleum esse laqueum
dixit 58 .
Crates desertos dicebat, qui cum assentatoribus essent, non secus ac uituli cum inter
lupos sunt: neque enim cum illis propinquos neque cum his esse, sed insidiatores 61 .
Timon,
cum uidisse Arcesilaum assentatorum medium
incedentem, "quid", inquit, "huc tu uenisti, ubi nos liberi sumus?" 98 .
Auaritia.
Damnum potius quam turpe lucrum eligendum: id quippe semel tantum angere, hoc semper 10 .
Nihil pecuniarum gratia agendum 13 .
Bion ad diuitem auarum: "Non", inquit, "hic substantiam possidet, sed ab ea ipse
possidetur". Tenaces itaque aiebat opum ut suarum habere curam, uerum ex eis ut ex alienis
nihil capere utilitatis 43 .
Aristoteles hominum plerosque dicebat ita esse parcos, ac si semper uicturos, alios tam
prodigos, ac si continuo morituros 47/. Diogenes rogatus, quomodo Dionysius amicis uteretur,
"ut sacculis", ait, "dum plena euacuat et abiicit uacua". Cupiditatem arcem omnium
malorum dicebat. Rogatus, cur pallens esset aurum, ait: "Quia multos habet insidiatores 58 .
Menippus philosophus quidem, sed auarus foenerator: amissis pecuniis laqueo sibi uitam
extorsit 62 .
Aduersa, inquit Thales, facillime quis perferre potest, si inimicos uiderit deterius
affectos 6 .
Infelicitatem nemini improperaueris, ne iustę querimonię pateas 10 .
Bias infelicem dicebat, qui ferre nequiret infelicitatem 11 .
Theodorus in exilium missus: "Me ", inquit, "Athenarum ciuitas ferre non ualens, non
secus ac Semele Dionysum, expulit 25 .
Sequitur sub folio.
Ars.
Anacharsis anchoram et figuli rotam inuenit 14 .
Socratem etiam lapidum sculptorem fuisse aiunt 17 .
Disciplinę species III: actio, effectus, speculatio, id est practice, effectrix,
theorice 36 .
Ars trifariam diuiditur: quę pręparat, quę conficit, quę utitur 37 .
Speusippus primus quo pacto ex gracilioribus lignis capacia et in uentrem tumentia
uascula fierent, inuenit 38 .
Diogenes, cum rudem pinguemque citharedum omnes arguerent, solus ipse laudabat;
rogatus, quam ob rem, ait: "Quod talis cum sit, cithara se, non latrociniis exerceret 57 .
Aqua omnium principium 5 .
Audacia.
Plato tyrannum non timuit. Nam cum illi Dionysius dixisset: "Verba tua ociosorum
sunt", tunc ille: "Et tua tyrannidem sapiunt" 31 .
Accusatus Anaxagoras, quod solem, candentem laminam dixerit 17 .
Socrates accusatus, quod deos negaret et iuuenes nouis disciplinis corrumperet 19 .
Viri illustres apud Athenienses dannati 20 .
Plato damnatur, quia Atheniensis, sed absoluitur, quia philosophus 31 .
Zeno dicente sibi quodam Antisthenis complura sibi minime placere, rogauit, num sibi
bona etiam quędam habere uideretur, illo se nescire dicente: "Non piget", inquit, "siquid
ab Antisthene male dictum sit, hoc indagare, siquid uero boni negligere 65 .
Appetitus.
Diogenes seruos quidem dominis, malos autem cupiditatibus seruire dicebat 59 .
Solebat in publico facere, et quę ad Cererem et quę ad Venerem spectant 59 .
Prima animantis appetitio se ipsum tuendi atque obseruandi. Item falsum esse, quod
prima appetitio sit ad uoluptatem 70 .
Voluptas cupiditati rationabili contraria 72 .
Concupiscentiam esse irrationabilem appetitum. Item quę illi subincidunt. Affectiones
bonę tres: gaudium, cautio, uoluntas 73 .
Concupiscentias partim esse naturales, partim inanes 109 .
Auditus.
Audire esse, cum is, qui medius? est inter/loquentem et audientem est aer,
uerberatur orbiculariter, deinde agitatus auribus influit, quemadmodum et cisternę aqua per
orbes iniecto agitatur lapide 76 .
Zeno Eleates ad aurem se aliquid locuturum simulans Nearco tyranno dentibus apprehensam
perforauit 91 .
Quomodo auditus fit 103 .
Anima immortalis 5 .
Velocissimum mens 6 .
Quid sensibile, quid intelligibile; anima, ideę 30 .
Idea; anima immortalis de corpore in corpus transiens 35 .
Animę partes tres: rarionalis, concupiscibilis, irascibilis 37 .
Aristoteles ait animam esse incorpoream, primamque esse entelechiam, corporis nempe
naturalis et organici potentia uitam habentis 48 .
Animam octo in partes diuidunt, id est in sensus quinque, uocem, cogitationem,
generandi uim 72 .
Anima mundi, anima sapientum, partes animę VIII 76 .
Principale animę in corde 77 .
Animę in corpora transmigratio 81. 82 .
Animam auulsionem ętheris esse
et calidi et frigidi; item esse immortalem 83 .
Animam trifariam diuidit Pythagoras: in sensum, mentem et iram 1 .
Esse autem principatum animę a corde usque ad cerebrum 83 .
Eorum quę in hominibus sunt, maximum animam esse; et felices esse, quibus bona anima
aduenerit 83 .
Empedocles animam putat omnigenum animalium atque herbarum species indui seque
aliquando fuisse puerum atque puellam, arborem, auem ac piscem 86 .
Alcmeon animam immortalem dixit, moueri iugiter instar solis 87 .
Heraclitus animarum et demonum plena esse omnia dixit. Item animę rationem nunquam
reperiri posse 89 .
Parmenides ait animam ac mentem idem esse 91 .
Idem dicit Democritus 92 .
Protagoras dicebat nihil esse animam citra sensus 93 .
Quod anima sit corpus tenuibus partibus per totam congregationem seminatum. Vires
animi. Animam dissipari. Anima corporea 104 .
Habitaculum. Diogenes sub porticu habitans Athenienses aiebat sibi condidisse
habitaculum. Idem dolium, quod in Metroo erat, pro domo habuit 55 .
Democritum adeo fuisse studiosum, ut cella se includeret 92 .
Aduersa.
Alexander epistulas Athenas ad Antipatrum miserat per Athliam quendam. Aderat Diogenes
atque ad uocabulum alludens, quippe athlios infelix dicitur: "Athlias ", inquit, "per
Athlium ad Athliam" 57 .
Ei qui sibi exilium exprobrabat, "at huius", inquit, "miserię causa philosophatus
sum" 58 .
Zeno, quoniam amissis in mari rebus ad philosophiam se contulit, "tunc ", inquit,
"secundis uentis nauigaui, cum naufragium feci 63 .
Hecaton Chrysippum uenisse ad philosophiam dixit, cum illius patrimonium in regium usum
inuectum esset 79 .
QVINTVS CVRTIVS
Agricola.
Arabię fertilitas 20 .
Orti pensiles 21 .
Amicus.
Alexander de Ephestione, cum illum ueneratę essent captiuę mater et uxor Darii ipsum
regem esse /putantes et recognita errorem excusarent, Sisigambim prouolutam alleuans rex: Non
errasti, inquit, mater; nam et hic Alexander est. Fides amicicię, ueri consilii periculosa
libertas, uos me decepistis; uos, quę sentiebam, ne reticerem impulistis 34 .
Nam firmisima est inter pares amicicia; et uidentur pares, qui non fecerunt inter se
periculum uirium 42 .
Simulata amicicia Perdicę in Meleagrum, regni consortem 66 .
Adulatio.
Hages et Cleo adulantes Alexandro. Perniciosa adulatio, perpetuum malum regum, quorum
opes sępius assentatio quam hostis euertit 47 .
Auaritia.
Scytharum legati Alexandrum auaritię arguunt 42 .
Insatiabilis auaritię est adhuc implere uelle, quod iam circumfluit 49 .
Auaritia Alexandri aperuit Cyri sepulchrum 62 .
Aduersa.
Darius seruorum suorum captiuus 27 .
Aqua.
Cigni fluuii descriptio 2 .
Aqua solis in nemore Hamonis sub lucis ortum tepida, medio die frigida 13 .
Tygris a celeritate sic dictus, quia Persica lingua Tygrim sagittam appellant 14 .
Fluuium Phasim tygrim incolę uocant 22 .
Araxes fluuius 22 .
Zioberis fluuius 29 .
Caspium mare dulcius cęteris 29 .
Polymetus fluuius 42 .
Mare rubrum a Erithro 61 .
Habitaculum.
Indi maritimi tuguria conchis et cęteris purgamentis maris instruunt 61 .
POLIBIVS
Amicorum etiam errores licet reprehendere historię scriptoribus 4 .
Acheorum et Peloponensium amicicia: ita in omnibus similes
erant, nisi quod non eandem urbem
habitarent 31 .
Malorum etiam societas, nisi iustitia seruetur, infringitur 68 .
Aduersa.
Qui sua culpa in calamitatem incidunt non tam miserandi quam reprehendendi 24 .
Audacia.
Rhodio Hannibali perniciem attulit 13 .
Flaminii temeritas 55 .
Marci Minutii temeritas 57 .
Temeritatem homines ad insaniam et ad nichilum adducere solere 69 .
Theodoti audacia 94 .
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Agricola.
India bifera et eius ubertas portentosa 5 .
Triptolemus 21 .
Aphricę, ubertas 31 .
Hesperidum horti 32 .
Sicilię ubertas 33 .
Militaris disciplina et agricultura ciuibus permissa 70 .
Diis libandum X uitibus non putatis 76 .
Assyrię feracitas 92 .
Agros colere pro re despicatissima habent Thraces 111 .
Parii eis urbem commisere, quorum fundos optime cultos comperissent 111 .
In sola Attica olim olea 112 .
Platanus aureo monili ornatur 126 .
Cincinatus ab agro ad consulatum uocatus, iterum ad dictaturam 140 .
Deposita dictatura ad agrum rediit 141 .
Pensiles horti in arce Babylonis 219 .
Regulus per litteras petiit, ut sibi successor mitteretur, causatus quod suus agellus a
mercenariis cultoribus uastaretur 255 .
Ficus a Catone in senatu ostensa 326 .
Lex 335 .
Agrorum curam foeminis et senibus delegant 347 .
Vitis aurea Pompeio donata 363 .
Hercinia silua, Arduenna silua 377 .
Domitianus edixit, nequis in Italia nouellaret 426 .
Amicicia.
Amicicię inimicicięque animalium 13 .
Congressus Thesei et Pyrithoi 35 .
Ionathę et Dauidis inter se amor 48 .
Omnia communia 62 .
De delphini et hominis commercio 82 .
Adrastus Atyn a se incaute occisum deprehendens, uenia a rege impetrata super bustum
eius ferro se traiecit 92 .
Amasis remisit amiciciam Polycrati, ne eius causa posthea in aduersis doleret 100 .
Mulier fratrem uiro et filiis pręfert 101 .
Xerxes seruatur exonerata naui
ultraneo suorum desultu 132 .
Tyrannos non auri, sed amicorum inopia perire 201 .
Alexander Ephestionem se alterum esse dixit 212 .
Certamen inter milites ortum gestandi regis Alexandri 223 .
Vera amicicia una in duobus corporibus anima 233 .
Heraclienses Atticos ex hostibus sibi amicos efficiunt beneficio plusquam armis usi
245 .
Xenophanes a Philippo missus ad Hannibalem foederis ineundi gratia incidit in Romana
pręsidia et dixit se ad senatum missum conciliandę cum eo amicicię causa, dimissus abiit, quo
uolebat 281 .
Marcus Liuius cum Tiberio Nerone consules designati reconciliantur 295 .
Syllę sepulchro inscriptum: Nemo amicus me beneficentia superauit neque in inuria
inferenda inimicus 357 .
Pompeius pro hoste habuit, qui se non sequeretur. Cęsar pro amico qui contra se non
esset 381 .
Nero neque amicum habens neque inimicum 419 .
Auxilium.
Suffragia Laconum clamoribus declarabantur 63 .
Castor et Pollux auxilio fuerunt Romanis contra Latinos 110 .
Metelli interuentu Sertorius uincere non potuit Pompeium. Et pulsassem puerum hunc
hodie, inquit, ad societatem, nisi anus interuenisset 358 .
Adulatio.
Alexender assentatoribus deditus 219 .
Cleonis assentatio in Alexandrum 227 .
Athenienses in assentationem propensi. Stratocles adulationum inuestigator
maximus 242 .
Athenienses in Demetrium, ut, quicquid uellet, sanctum iustumque haberetur. Mysteria
illi alieno mense ostendunt. Atheniensium adulatione afflicta Demetrii fortuna in contrarium
uertitur 243 .
Auaritia.
Darius sepulchrum demolitus in quo aurum se reperturum credidit 5 .
Eriphile aureo torque corrupta coniugem Amphiaraum latentem prodidit 39 .
Pygmalion Sicheum obtruncat auri eius potiundi gratia 54 .
Thesserarum et pilę lusum Lydi inuenere 67 .
Tarpei filia Capitolium prodidit pro armillis 72 .
Senacherib auarus et infidus 74 .
Auri cupiditas prodidit Polycratem 101 .
Alcmeonis auaritia totum se auro implentis, cum Croesus ei tollere, quantum posset,
permisisset 122 .
Cupiditas in subeundum
n duxit, comes spes 159 .
Ducis auaritia militum animos alienauit 166 .
Lysandrum diuitem rati generi colebant, mortui inopia offensi filias eius repudiarunt,
acerbe condemnati sunt 193 .
Diogenes: Omnium malorum arx cupiditas 202 .
Barbarus auri cupidus in puteum pręcipitatur 210 .
Parmenio auarus pecunię, Alexander glorię 217 .
Nubendum supra naturam, ubi luchrum ostenditur 242 .
Posthumus damnatus, quod, cum exercitui pręesset, militum opera in suo agro colendo
esset usus 245 .
Pyrrhi auaritia dirrui sepulchra iubentis antiquorum regum auri cupiditate 251 .
Pleminius ne a sacris quidem abstinuit 299 .
Corui aurum comedunt 301 .
Rapacissima Nabidis coniunx 308 .
Hannibalis ars in Gortinorum fallenda auaritia 320 .
Perseus pecunię parcens se et regnum prodidit 323 .
Auaritia Syllani a patre multata 334 .
Locupletum factio contra legem agrariam 335 .
Alii epoto, quod in prouinciam extulissent, uino plenas auro et argento reportarunt
amphoras 339 .
Septimuleius aurum pro Gracchi capite relaturus plumbum infundit, ut plus
appenderet 339 .
Venalem urbem cito perituram, si emptorem inuenerit 343 .
Mannio Atilio aurum liquefactum in os infusum 351 .
Sylla in deos cauillatus 352 .
Mulus auro honustus diripientibus obiectus Mithridati spacium ad euadendum dedit.
Decretum Luculli contra foeneratores 361 .
orarium Cęsaris iussu direptum 381 .
Tarsensibus grauissima tributa imposita 393 .
Miles aurum in uisceribus hominum quęrens 424 .
Aelii Prisci immoderata auri cupiditas 425 .
Vespasianus dicax et auarus urinę uectigal excogitauit 426 .
Pręstigiator alieni cupidus 432 .
Seuerus auaritia omnes omnium temporum principes superauit 435 .
Auarus et sęuus Maximinus 442 .
Aduersa.
Aegypti clades 15 .
Miraculosa tempestas supra Fhilistinos 44 .
Quid sit ut pinum exterere 114 .
Veteranus bonis bello amissis ęre alieno oppressus 115 .
Xerxis fuga 132 .
Themistoclis uox: Perieramus, filii, nisi perissemus 136 .
Butes inopia adactus urbem incendit, opes et semet in rogum coniecit 136 .
Artaxerxis aduersa fortuna 183 .
Atri postridiani dies 188 .
Manlius ex Capitolina arce, quam a
Gallis defenderat, pręcipitatus 191 .
Anthistenes dixit: Tunc ciuitates omnino interituras, cum boni ab improbis nequirent
discerni 192 .
Pestilens annus 198 .
Dionysii casus aduersi 201 .
Foeda tempestas 227 .
Ariaractis regis sors 236 .
Abderitę ranarum muriumque multitudine patrium solum relinquere coacti 238 .
Aduersa Demetrio 244 .
Marii errores 352 .
Ciceronis exilium 368 .
Quot malis humillima infestentur 421 .
Galenus in sua mala cauillatus 446 .
Ars.
Lanas sordibus inficere Lydorum est commentum 67 .
Nequis liber sedentariam artem exerceret 70 .
Lex ne alimenta filius patri debeat, a quo non arte esset aliqua
ad usum uitę institutus. Nullum ciuitate donandum nisi opificem 86 .
Archimedes 284 .
Aqua.
Indi fluminis ortus et incrementa 6 .
Diluuium sub Ogyge 8 .
Nili ortus 14 .
Boristenes post Histrum omnium Europę fluuiorum maximus 82 .
In flumine Persę non lauantur nec micturiunt nec cadauer iniiciunt 91 .
Cyrus Gyndem uadabilem reddidit 91 .
Euphratis ortus 92 .
Halis fluuius 92 .
Hermus fluuius 93 .
Araxes 93 .
Danubius, Ister, Thearus, Artiscus 106 .
Alluuio terrę 161 .
Cissusa fons aquas dulces habens, colorem uini; Bacchum ibi aiunt a nutricibus lotum
193 .
Tygris ortus et fluxus 219 .
Mira aquarum eiaculatio 223 .
Iberus, Rhodanus 266 .
De aquarum uenis 323 .
Audacia.
Themistoclis uox: Initium uincendi esse fiduciam 132 .
Pori signa in pugna amittere capitale erat 229 .
Neoptolemi filii ab hostibus interempti nece audita Pyrrhus: Tardius, inquit, quam
timui 251 .
Flaminii in hoste audacia 270 .
Ingressus inimicorum castra, ut regem interficeret, quibusdam uulneratis euasit 279 .
Perollę audacia ad Hannibalem interimendum 279 .
Cęsar a Dirachio Italiam petiturus piscatoriam nauim conscenderat 383 .
Veterani audacia in elephantem 388 .
Accusatio.
Tarquinius Herdonium coniurationis accusat, cum gladios in domum eius ante clam inferri
iussisset 95 .
Phoenices supplicio affecti, cum Iones proditionis accusassent 131 .
Manlius ab inuidis accusatus. Item Scipio Aphricanus 318 .
Titus delatores grauissime
426 .
Damasus pontifex adultus accusator 451 .
Auditus.
Intenti ad pugnam non senserunt motum terrę, quo etiam quędam urbes corruerunt
270 .
Anima.
Primus Pherecides de animorum immortalitate sermonem fecit 87 .
Gethę se non mori persuasum habuere, sed ad Salmoxim demonem quendam post fatum migrare
111 .
Druidę animam in alia transire corpora credunt 185 .
Anima endelechia. Aristides primus animum pinxit 233 .
Animę immortalitas 425 .
Habitaculum. Vesta ędificandarum domuum commenta rationem 21 .
Ne domorum culmina pręterquam securi hostiaque serra fabrefacta haberent 63 .
Gallorum domicilia ex pluteis et cratibus intestudinis speciem 185 .
Hic optime manebimus 188 .
Mardi specus effodiunt, in quos se, liberos et coniuges condunt 220 .
Tuguria conchis et Oceani purgamentis constructa 231 .
Dardani speluncis sub fimo defossis pro domibus utuntur 261 .
VALERIVS MAXIMVS
Amicicia.
De amicicia, liber IIII, caput VII.
Amicis inhonesta petentibus resistendum exemplo Pauli Rutilii, liber VI, caput IIII.
Philippus Alexandrum increpat, quod non probitate, sed largitionibus comparet amicos,
eodem. Fabius Maximus militem a se alienatum non punire, sed beneficio retinere/uoluit,
dissimulans quę de illo comperisset; sic sibi fidum atque obnoxium fecit, liber VII, caput
III.
Biantis pręceptum est: Sic amico utendum, ut memineris posse fieri inimicum, eodem.
Amicicia simulata Hannibalis erga Fabium, ut suspectum suis faceret, eodem. Sextus Tarquinius
amicicię simulatione Gabios decepit, caput IIII.
Auxilium.
Salinator cum Hannnibale conflicturus noctu Nerone collega cum altero exercitu recepto
prius hostem oppressit quam id ab illo resciri potuit, liber VII, caput IIII.
Adulatio.
Aristoteles Calistenem ad Alexandrum mittens monuit, cum eo aut rarissime
aut quam iocundissime loqueretur, liber VII, cap. II.
Auaritia.
De auaritia, liber IX, caput IIII. Quintus Fabius Labeo, finium arbiter inter Nolanos et
Neapolitanos, utrosque decepit, liber VII, cap. III.
Faniam infamem duxit Caius Ticinus, ut postea deprehensam dote priuaret,
sed Marius illum summa totius dotis damnauit, liber VIII, caput II.
Aduersa.
De repulsis, liber VII, caput V.
De necessitate, caput VI.
Rutilius nec accusatus uultum mutauit nec exul animum deiecit et Sylla reuocante redire
noluit, liber VI, caput IIII.
Solon amicum moerentem in arcem produxix et "cogita nunc tecum", inquit, "quam multi
luctus sub his tectis et olim fuerint et hodie uersentur et sequentibus sęculis erunt
habitaturi". Idem aiebat, si in unum locum cuncti mala sua contulissent, futurum ut propria
reportare domum quam ex communi miseriarum aceruo portionem suam ferre mallent, liber VII,
caput II.
Apium Claudium maritima tempestas reum fecerat, cęlestis absoluit, liber VIII, caput
I.
Ars.
Quam magni effectus artium sunt, liber VIII, caput XI.
Casu factum quod ars facere nequibat in equo pingendo, eodem. Quędam nulla arte effici
posse, cap. XII.
Suę quenque artis optimum et actorem et disputatorem esse, cap. XIII.
Audacia.
Libere dicta aut facta, liber VI, caput II.
De temeritate, liber IX, caput VIII.
Audacia Marci Castricii in Cnęum Carbonem: cum ille multos enses se habere dixisset, et
ego annos, respondit, liber VI, caput II.
Pascelius duas res sibi magnam licentiam prębere dixit--- senectutem et
orbitatem, eodem.
Accusator.
Infames rei quibus de causis absoluti uel damnati, liber VIII, caput I.
Ab accusatione abstinendum, quando ex ea plus mali oriturum iudicamus, liber VI, caput
II.
Mulier a Philippo damnata, "prouocarem, inquit, ad Philippum, sed sobrium", eodem.
Superbia Memmii accusatoris effecit, ut Fuluius Gabinus reus
iam damnatus absolueretur, liber
VIII, caput I.
Valerii Valentini accusatoris turpitudo Caium Cosconium certissimum reum a damnatione
liberauit, eodem.
Appetitus.
Cretum execratio in eos quos oderunt, ut mala consuetudine delectentur, optant;
inutiliter enim ali quid concupiscere et in eo perseueranter morari, exitio uicina dulcedo
est, liber VII, caput II.
Anima immortalis. Galli mutuas pecunias dabant, quę iis apud inferos redderentur, liber
II, caput I.
Habitaculum. Marcus Emilius Porcina, quod uillam nimis sublime extruxisset, graui multa
affectus, liber VIII, caput I.
CICERONIS OPVSCVLA
Agricolę uoluptas 43 .
Marcus Curius, Lucius Quinctius Cincimatus. Viatores 45 .
Ager cultus laudatur. Cyrus 46 .
Marcus Valerius Coruinus 47 .
Nihil est agricultura melius 108 .
Amicicię uis in quo sit 5 .
Amiciciam omnibus humanis rebus anteponendam 5 .
Amiciciam pręponit antiquitati. Amicicię diffinitio 6..
Amicicię laus 7..
Horestes et Pilades, origo amicicię 8 .
Causa amicicię expetendę 9 .
Difficile amiciciam permanere usque ad diem uitę extremum 10 .
Quatenus amor progredi debeat 11 .
Lex amicicię, ut neque rogemus res turpes nec faciamus rogati 12 .
Lex amicicię. Contra philosophos, qui amiciciam eleuant aut tollunt 13 .
Necessaria est beniuolentia inter bonos 14 .
Quam sint inopes amicorum tyranni 15 .
Quam magis erga amicum quam erga nos affecti simus. Non est obseruandum ne plus
impendas quam acceperis. Contra eorum sententiam qui aiunt, quanti se quisque faciat, tanti
fiat ab amicis. Contra Biantis sententiam dicentis: Sic ama, tanquam aliquando osurus 16 .
Quales eligendi Enius: Amicus certus in re incerta cernitur 18 .
Maximum in amicicia. superiorem parem esse inferiori 19 .
Precipitur, nequis intemperata beniuolentia impediat magnas utilitates amicorum 20 .
Digni amicicia 21 .
Amicicia uirtutum adiutrix a natura data 22 .
Cum iudicaueris, diligere oportet, non cum dilexeris iudicare 23 .
Contra illud: Obsequium amicos, ueritas odium parit 24 .
Monere et moneri proprium amicicię, adulari alienum 25 .
Virtus et conciliat amicicias et conseruat. Lelius nihil habens quod cum Scipionis
amicicia posset comparare 28 .
Theophrastus de amicicia 68 .
Homines hominum causa generatos 76 .
Ei plurimum tribuamus, a quo plurimum diligimur 82 .
Quomodo amicorum omnia communia 83 .
Societatis gradus. Consobrini sobrinique. Societas firmissima 84 .
Pythagoras uult in amicicia ut unus fiat ex pluribus. Obiurgatio amicorum 85 .
Communem totius generis hominum societatem et consociationem et conciliationem colere,
tueri, seruare debemus 108 .
Officiorum gradus in communitate 111 .
Proprium uirtutis conciliare animos hominum 115 .
Quomodo hominum studia allicere possumus 116 .
Diligi optimum est, timeri odiosum 117 .
Quibus rebus commouetur amor multitudinis 119 .
Societatis uinculum 142 .
Quę nec amici causa facienda sunt. Damon et Phyntias. Honestas amicicię anteponenda
146 .
Amicicia referenda ad illius comodum quem diligimus 188 .
Adulatio.
Perniciosi assentatores 81 .
Ne assentatoribus patefaciamus aures 83 .
Assentatores populi et multitudinis lenitate uoluptateque titilantes 128 .
Auaritię et glorię cupiditas amicicias dissoluit 10 .
Auarus uiolat ius humanę societatis 26 .
Auaritia ad iniuriam prona 77 .
Nihil est tam angusti animi quam amare diuitias 87 .
In auaritiam. Caius Portius. Lex de pecuniis repetundis 131 .
Nullum uitium tetrius quam auaritia. Apollinis oraculum Spartam auaritia perituram 132 .
Catonis sententia: Qui foeneratur, hominem occidit 135 .
Hominis incommodo suum commodum augere 140, 141 .
Appetitio alieni contra naturam est 142 .
Hęreditatis spes 181 .
Auiditas pecunię 182 .
Auaritiam si tollere uultis, mater eius est tollenda luxuries 185 .
Aduersa.
Nulla tam detestabilis pestis est, quę non homini ab homine nascatur 115 .
Marcus Regulus nequaquam miser etiam cum cruciaretur. Item Caius Marius. Exilium. Bonus
miser esse non potest 176 .
Ars.
De artificiis et quęstibus, qui liberales qui ue sordidi sint 108 .
Audacia.
Temere in acie uersari 90 .
Cleombroti temeritas 91 .
Accusatus.
Lucius Crassus, Marcus Antonius, Publius Sulpitius accusando illustrati 124 .
Appetitus.
Vacandum omni animi perturbatione 88 .
Appetitus obtemperet rationi 95 .
Appetitus longe euagantes contrahendi 96..
Passio animi in uultu cernitur 96..
Passio animi 103 .
In omni uita rectissime pręcipitur, ut perturbationes fugiamus 104 .
Animam asserit esse immortalem 4 .
Animi laus et ęternitas 51 .
Homo deus propter animi ęternitatem 60 .
Habitaculum. Qualis debeat esse domus uiri honorati et principis. Caius Octauius.
Scaurus 105 .
Lucius Lucullus 106 .
des male materiatę ruinosę 148 .
THVCIDIDES
Amici comparandi dandis, non accipiendis beneficiis 22 .
Prouerbium: Qui dum hostis esset uehementer nocuit, eundem, si amicus sit, satis
profuturum 83 .
Audacia.
Inter fidentiam et confidentiam 26 .
Auxilium.
Quid pręstare debet, qui ab altero auxilium implorat 2 .
Clamore, non calculis Lacedemonii dant suffragia 13 .
Accusatio.
Inter accusationem et querelam 8 .
PANEGYRICVS PLINII
Amari, non timeri conuenit principes 43 .
Pręcipuum principis opus amicos parare 49 .
Aduersa.
Secunda felices, aduersa magnos probant 17 .
Adulatoribus claudendę aures.
PHALARIS
Amicorum concilium accersit 35 .
Ingratis et sibi infestis ignoscit propter Stesicorum 58 .
Auxilium petit pecuniarum 12 .
Adersa se semper passum dicit 19 .
De se inquiri amicos uetat, cum infelix sit 20 .
Quam acerbum sit exilium 22 .
Accusatio.
Delatum ad se crimen aduersus amicum noluit credere, sed eum, ut suspicionem caueat,
admonet 33 .
ORATIVS IN EPISTVLIS
Appetitus.
Velle suum cuique est 2. 27 .
Auaritia 3. 4 .
Inter tantam scabiem et contagia lucri 11 .
Qui melior sermo, qui liberior sit auaritia 15 .
Sollicitus et auarus. Prodigus et auarus 29 .
Amicum commendat 9 .
Principibus placuisse uiris non ultima laus est 16 .
Amicus distat a scurra 17 .
Amico honeste utere 18 .
Potentes amicos ne quęras 18 .
Agricola.
Inter ruris et urbis amoenitatem 10 .
Frugum abundantia. Rus laudat 12 .
Fundum suum describit 14 .
Agricolę carminis autores 23 .
Adulatio.
Necui de te plusquam tibi credas 14 .
Adulatio erga poetas 28 .
Ars.
Optat ephippia bos, optat arare caballus [13]. Quam scit quisque libens
censebo exerceat artem 13 .
Suam quisque artem exerceat 23 .
EX APOLOGETICO TERTULLIANI
Angelos Plato non negauit 1 .
Anima 16 .
EX VERGILIO
Appetitus.
Trahit sua quemque uoluptas 3 .
Ars.
Pocula fagina opus Alcimedontis 4 .
Vulcanus cudens fulmina 158 .
Amicus.
Cuius amor tantum mihi crescit in horas 15 .
Nysi amor in Eurialum 171 .
Agricola.
Lętus ager nullo tantum se Messia cultu iactat et ipsa suas mirantur
Gargara messes 17 .
Ecce supercilio cliuosi tramitis undam elicit 18 .
Si te digna manet diuini gloria ruris 19 .
Arborum genera. Sponte nascentia 25 .
Laudato ingentia rura, exiguum colito 31 .
O fortunatos nimium sua si bona norint agricolas etc. 32 .
Fortunatus et ille deos qui nouit agrestes etc. 33 .
Arbor aurifera 124 .
Auaritia diuersis curis hominum sollicitans corda 33 .
Pigmalionis auaritia 61 .
Harpię 86 .
Visceribus miserorum et sanguine uescitur atro 93 .
Animę in alia. corpora rediturę. Anima mundi 134 .
Herili animę tres 161 .
EX PRIMA PARTE COMMENTARIORVM BEATI HIERONYMI
Agricolę officium 255 .
Chartalum 341 .
Vallis filiorum Ammon amoenissima 344 .
Amantium cęca iudicia 29 .
Amicus non hominis, sed rei, quam diligit. Damon et Phyntias. Simulator. Si uis uera
amicicia delectari, esto amicus Dei 108 .
Proximi omnes homines 164 .
Omnis homo caro nostra est. Quisque nobis proximus est 308 .
Charitatis opera 309 .
Aquillarum amor in pullos 329 .
Auxilium.
In Ioppe, portu Iudeę, Andromeda a Perseo liberata 88 .
Cadet Assur in gladio non uiri 262 .
Adulatio.
Maliciis suis lętificauerunt regem et in mendaciis suis principes 23 .
Qui beatum te dicunt, ipsi te dedecipiunt 197 .
Malis adulamur propter potentiam. Bonos despicimus propter inopiam 201 .
Qui iustificatis impium pro muneribus 201. 212 .
Auaritia.
Pro eo quod uendiderit argento iustum 49 .
Spolians pauperes 53 .
Opprimens pauperes 57 .
Auaritia in capite onmium 58 .
Vendentes spiritalia 77 .
Quis non desiderat uillas istius sęculi oblitus possessionum paradisi 97 .
Principum Iacob auaritia in pauperes 100 .
Mensura minor statera fraudulenta. Iudices auari 107 .
Munera excęcant 108 .
Veh qui congregat non sua. Auaritia mala et bona 124 .
Magister lucri gratia 126 .
Omnis diues aut iniquus aut heres iniqui 130 .
Iudices eius lupi uespere, non relinquentes mane 142 .
Auaritia rectorum Ecclesię 147 .
Qui diligunt munera 192 .
Iudeis et Romanis nihil auarius 193 .
Exactores 197 .
Rapina pauperis in domibus nostris 197 .
Veh qui coniungitis domum ad domum 200 .
Iustificatis impium pro muneribus 201 .
Esuriens in somnis comedit, sitiens potat flumina. Cum euigilat, acrius appetit, quo se
delusum intelligit 255 .
Lites dissolue, colligationes impias 308 .
Arabes latrociniis dediti 336 .
Venientium ad nos non ora contemplamur, sed manus 340 .
A minimo usque ad maximum omnes auaritię student 344 .
Vsura accipientis est, foenus pręstantis 353 .
Aduersa.
Prouidentia Dei sępe accidunt mala 15 .
Vastitas 27 .
Habarth, id est transiui; maxime quando a Deo dicitur, semper plagas et aduersa signat
30 .
Babyloniorum exercitus contra Hierusalem 42 .
Malicia pro afflictione 43.50. 65 .
Dominus misit uentum magnum in mare 88 .
Animę spes in aduersis 100 .
De torrente in uia bibit 125 .
De Iob expressum uinum et oleum 144 .
Aduersa ad correctionem 162 .
Igne nos examinasti 175 .
Lazarus pauper 184 .
Per diem sol non uret te etc. 199 .
Onus uel pondus 218 .
Aestas et hyems, prospera et aduersa 238, Dies et nox 241 .
Aduersa aliquando prosunt 244 .
Nox, mane 248 .
In angustia requirimus te 249 .
Stulta Epicuri sententia, qui asserit recordatione pręteritorum bonorum mala pręsentia
mitigari 270 .
Lazarus. Iob, nec bona nec mala 301 .
In tempore afflictionis dicent: Surge et libera nos 336 .
Peruenit gladius usque ad animam 338 .
Nostro uitio accidunt mala 339 .
Aduersa, in quibus mors pręfertur uitę 344 .
Causa calamitatis 346 .
Cibabo populum istum absinthio, potabo aqua fellis
346 .
Aduersa propter peccata 353 .
Aduersa instar aquarum fluentium pertranseunt 354 .
Dies malus 357 .
Fames et gladius, duplex contritio dicitur 357 .
Malum non quod per se malum sit, sed quod patientibus uidetur malum 358 .
Eadem et bona et mala. Visitatio Domini 364 .
Onus in aduersis, uisio in prosperis 365 .
Quicquid mali super nos adducitur, nostra peccata fecerunt 367 .
Aduersa propter peccatum 370 .
Ignoras, quod benignitas Dei te ad poenitentiam hortatur 380 .
Ars.
Quisque suę artis loquitur exemplis 48 .
Beselehel architectus. vallis artificum 196 .
Aquę congregatio mare nuncupatur, iuxta idioma linguę Hebreę 1 .
Mare in Scripturis ponitur pro parte occidentali 4 .
Mare primum et ultimum 43 .
Flumina bona et mala. Mare pessimum et optimum 130 .
Aquę alię sempiternę, alię breues 131 .
Abyssus in bonam et in malam partem 131 .
Mare Hebraice tharsis, Syriace lam 194 .
Aquę Nemrim pessime 221 .
Ros Domini 250 .
Auditus.
Audire maius est quam auribus percipere 39. 64 .
Visio pro auditione 80 .
Portę aures etiam cęteri sensus corporis 95 .
Animę membra 133 .
Spiritus pro anima, 172 .
Vinea Domini et pomorum paradisus 190. 199 .
Epicurus: Post mortem nihil est et mors ipsa nihil 243 .
Anima, quę peccauerit, ipsa morietur 249 .
Anima pro affectu 340 .
Habitaculum. Pastoforium dicitur talamus, in quo habitat prępositus templi 243 .
Angeli montes 106 .
Egregii equi et aurigę pręcipui 133 .
Angeli crediti Malachias et Aggeus 147 .
Michael 152 .
Nubes 176 .
Angelus, id est nuncius 182 .
Cherubin. Seraphin 203 .
Seraphim plures. Seraphin unus 203 .
Virtutes dextrę et sinistrę 229 .
Gabriel 263 .
Aues ab oriente 284 .
Lapides ignei 299,
Montes et colles. 302 .
Angelus spiritus 319 .
Currus et equites 329. 331 .
Quisque habet suum angelum 331 .
Apostoli.
Paulus 70 .
Apostoli petra 74 .
Murus adamantinus 76 .
Petra interdum in contrarium accipiur 80 .
Lux, petra, pastor 82 .
Secuti Christum 101 .
Panis 102 .
Reliquię Iacob 105 .
Currus et equi
Domini. Fluuii et putei
Christi. Duodecim fluuii 130 .
Iacula, Dei uel sagittę 131 .
Equus candidus. Apostolus Paulus 133 .
Linguis locuti 143 .
Filii Ecclesię 144 .
Piscatores 169 .
Duces ac tribuni. Chiliarchę 172. 173 .
In apostolis reliquię populi 190 .
Et restituam iudices tuos, ut fuerunt prius 192 .
Montes et colles 193 .
Reliquię sunt apostoli et qui ex Iudeis per eos crediderunt 198 .
Nubes prophetę uel apostoli 199 .
Lucas, Matheus, Ioannes 204 .
Signa legem in discipulis meis 209 .
Beniamin lupus rapex 216 .
Apostoli per orbem prędicantes 217 .
Paulus nauigans 217 .
Reliquię Iudeorum. Oliuę XIIII 222 .
Iudas 230 .
Apostoli contra hereticos 235 .
Duę oliuę, id est Paulus et Barnabas 237 .
Craterę 243 .
Filii Iacob 251 .
Apostolorum tribulatio 253 .
Deum Iacob prędicabunt 256 .
Nobiles eius. Cerui. Apostolis, ut gentes doceant, pręcipitur 266 .
Ad apostolos exhortatio 270 .
Oues foetę 273 .
Reliquię dicti iuxta electionem gratię 275 .
Ecce adsunt filii tui 276 .
Apostolorum prędicatio 277 .
Apostolorum chorus 280 .
Sagittę prophetę et apostoli 286 .
Montes, custodes, speculatores =
"page">294 .
Apostolorum prędicatio 295 .
Contentio inter Petrum et Paulum. Apostoli Hebraicis magis quam LXX interpretum
testimoniis usi 297 .
Viri misericordię colliguntur 304 .
Vos autem sacerdotes Domini uocabimini 317 .
Super muros tuos constitui custodes 317 .
Lupus et agnus pascebuntur simul. Paulus et Ananias 327 .
Filii Zebedei. Banerehem, id est filii tonitrui 317 .
Ioannes Baptista in uentre sanctifitatus 333 .
Dabo uobis pastores iuxta cor meum 337 .
Et constitui super uos speculatores 342 .
Nebulę apostoli 347 .
Primo missi apostoli, postea uenatores 355 .
Et suscitabo super eos pastores 363 .
Et erunt filii eius sicut a principio 375 .
Antichristi impietas 124 .
Regnante illo Ecclesia redigetur in solitudinem 144 .
Mons 157 .
Pastor stultus et imperitus 171 .
Abominatio desolationis. Idolum 172 .
Signa fienda ab Antichristo 230 .
Spiritus erroris 239 .
Dominator populorum 247 .
Stultus pastor 363.
EX PARTE SECVNDA COMMENTARIORVM
Amicus fidelis 10 .
Charitatis ordo 112 .
Quando fidelis ab infideli diligitur, Dei misericordi est, non eius bonitatis qui
diligit, cum peruersus sit 123,
Seleucus Philopator diuitias sibi esse dixit amicos 138,
Amicorum fides 165 .
Proximus 232 .
Qui despicit amicum 267 .
Qui negligit damnum propter amicum, iustus est 268 .
Omni tempore diligit qui amicus est 272 .
Amici diuitem sequuntur, a paupere separantur 273 .
Amicum ne dimiseris. Melior est uicinus iuxta quam... 281 .
Melius est duo simul esse quam unum 295 .
Quis est proximus 328 .
Reconciliatio 438 .
Auxilium.
Virga et baculus 78 .
A iusto ne subtrahas manum tuam 299 .
Accelera, ut eripias me 341 .
Protector eorum in tempore tribulationis 349 .
Inuoca me in die tribulationis tu 359 .
Equi mali demones, equi boni angeli 375 .
Petra refugium erinaciis 399 .
Auxilium meum a Domino qui fecit clum et terram 409 .
Adulatio.
Malum dicit bonum et bonum malum 17 .
Quod crassum erat, occidebatis 88 .
Obsequium amicos, ueritas odium parit 205 .
Si te lactauerint peccatores 256 .
Vir iniquus lactat amicum suum 272 .
Qui benedicit proximo suo uoce grandi 281 .
Rethe expandit gressibus nostris 282 .
Oscula inimici 298 .
Oleum peccatoris 303 .
Laudatur peccator, iniquus benedicitur 326 .
Qui loquuntur pacem cum proximo suo, mala autem in cordibus eorum 339 .
Quoniam Deus dissipauit ossa eorum, qui hominibus placent 361 .
Molliti sunt sermones eius super oleum, et ipsi sunt iacula. 362 .
Corde maledicebant 365 .
Mendaces filii hominum, ut decipiant 366 .
Oleum peccatoris non impinguet caput meum 427 .
Auaritia.
Ęgypto dedimus manum et Assyriis, ut saturaremur panibus 21 .
Manum egeno et paperi non porrigebant 50 .
Per uim nihil rapuerit 54 .
Ad usuram non commodauerit 55 .
Auaritia secerdotum 63 .
Diues purpuratus 67 .
Auari heretici 73 .
Quare Daniel non recusauit munera 125 .
Sollicitudo sęculi, spinę quę suffocant sementem uerbi 157 .
Publicani 165 .
Ementes et uendentes in templo 168 .
Qui
decimatis mentam et anetum 172 .
Manum habens aridam 184 .
Auarus 234 .
Auaritia idolis seruiens 234 .
Docentes lucri gratia 244 .
Auaritia animas possidentium rapit 257 .
Rapiunt non sua, et semper in egestate sunt 267 .
Fraude acquisita pecunia 268 .
Congregant absque iudicio 269 .
Qui obturat aures suas ad clemorem pauperis 275 .
Calumniatur pauperrem, ut augeat diuitias 277 .
Infernus et perditio non implebuntur 281 .
Qui festinat ditari 282 .
Sanguisuga 283 .
Tria insaturabilia 283 .
Qui uehementer emulget, elicit sanguinem 284 .
Ira Dei in peccatores, ut diuitias congregent 293 .
Vnus est et secundum non habet 295 .
Auarus non implebitur pecunia 297 .
Diues auarus 297 .
Pecunię obediunt omnia 305 .
Vsura 329 .
Dextra eorum repleta est muneribus 338 .
Thesaurizat et ignorat, cui congregabit ea 351 .
Et non defecit de plateis eius usura et dolus 362 .
Rapinas nolite concupiscere 366 .
Turbabuntur a facie eius patres orphanorum e t iudices uiduarum 369 .
Fecerunt uitulos aureos in Bethel et in Dan 377 .
Insatiabili corde 397 .
Inclina cor meum in testimonia tua et non in auaritiam 415 .
Aduersa propter peccata. Ab aquilone mala, ab austro bona 100 .
Quare sanctis aduersa eueniant 226 .
Paulus in carceribus frequenter 254 .
Aduersa sanctis 258 .
Quem diligit Dominus, corripit 260 .
Si aduersa iustis, quanto magis iniquis 267 .
Via iustorum absque offendiculo 271 .
Liuor uulneris absterget mala 275 .
Non extinguetur in nocte lucerna eius 285 .
Quare iusti sustinent mala 297 .
Iustorum tribulatio 299 .
Iustis mala, impiis bona 301 .
Prospera et aduersa communia 302 .
Quare bonis male in hoc seculo 303 .
Correptio, probatio 321 .
Tribulatio uel ad probationem uel ad poenam 325 .
Virga tua et baculus tuus ipsa me consolata sunt 336 .
Miserere mei, Domine, quoniam tribulor 343 .
Congregans sicut in utre aquas maris 344 .
Propter iniquitatem corripuisti hominem 351 .
Propter te mortificamur tota die 355 .
Deus inuocandus 359 .
Ostendisti populo tuo dura 364 .
Iob 368 .
In tribulatione inuocasti me et liberaui te 380 .
Omnia in hoc sęculo in commune patimur 393 .
De torrente in uia, bibit 407 .
Circumdantes
circumdederunt me 412 .
Castigans castigauit me et morti non tradidit me 412 .
Priusquam humiliarer, ego deliqui. In ueritate tua humiliasti me 416 .
Bonum mihi, Domine, quia humiliasti me 416 .
Iustus es, Domine, et rectum iudicium tuum. Tribulatio et angustia inuenerunt me 418 .
Aquarum congregatio iuxta idioma Scripturarum appellatur mare 120 .
Tharsis mare 136 .
Torrentes 290 .
Torrens dicitur, qui de pluuiis uel de montibus in ualles descendit 331 .
Qui dicunt aquas a Deo non esse creatas 393 .
Aquę super cęlos 398 .
Accusator.
Verba susurronis quasi simplicia, et ipsa perueniunt ad interiora uentris 280 .
Appetitus.
Exaltauit caput meum super inimicos meos 339 .
Anima.
Quod de Hierusalem diximus, referamus ad animam nostram 46 .
Contra Manicheum, qui de eadem substantia esse animas hominum et bestiarum asseuerat
149 .
Animę principale non secundum Platonem in cerebro, sed secundum Christum in corde 160,
Homo interior 199 .
Anima inter carnem et spiritum, si carnem sequitur caro est, si
spiritum, spiritus 212. 213 .
Qui ante conditionem mundi animas putant cum angelis in cęlesti Hierusalem fuisse
uersatas 219 .
Mors animę peccatum 222 .
Animę robur Spiritus Sanctus 227 .
Inter animam et spiritum 235. 236 .
Sic diligat anima corpus ut Christu s Ecclesiam 237 .
Animę fouent corpora sua, ut corruptiuum hoc induat incorruptionem. Quomodo membra
sumus Christi 237 .
Anima et corpus--- uir et uxor 238 .
Animas Deo uicinas fore, si corporeę labis nihil habuerint 240 .
Inter spiritum hominis et iumenti 295 .
Animę ante corpora 295 .
Spiritus reuertitur ad Deum qui fecit illum 307 .
Anima Syon 386 .
Cor pro anima 417 .
Lauda, anima mea, Dominum 431 .
Spiritus pro anima 431 .
Animę humane honor 434 .
Habitaculum. Doma Gręce, Latine tectum 280 .
Angeli.
Cherub et Cherubin 37 .
Cheruibin scientię multitudo et notitia sacramentorum Dei, et thronus eius ac requies
38 .
Cherub
Cherubin 76 .
Lapides igniti 76 .
Nuncii 80 .
Angeli sacerdotes 116 .
Vigil 127 .
Venti celi 130 .
Miliades angelorum 131 .
Gabriel, Raphael, Michael 132 .
Ecce uir Gabriel. Quomodo uir, si angelus 133 .
Angelis commissę prouincię 136. 141 .
Ioannes dictus angelus, id est nuncius 153 .
Serui patris familias 158 .
Angeli in custodiam deputati 165 .
Principatus cęlestium 222 .
Altitudo 227 .
Angeli custodes hominum 345 .
Currus Dei decemilibus multiplex 369 .
Cherubin 370 .
Equi boni 375 .
Aquę super cęlos. Qui facit angelos suos spiritus 398 .
Qui producit uentos de thesauris suis 425 .
Throni, dominationes, potestates, Seraphin, Cherubin 434 .
Apostoli.
Euangelista. Quatuor facies uni 23 .
Pauli conuersio 73 .
Ioannes Euangelista 25 .
Montes Israel, Moyses, prophetę, apostoli 90 .
Petrus et Ioannes columnę 102 .
In omnem terram exiuit sonus eorum 107 .
Iacobus et Stephanus 108 .
Piscatores 119 .
Paulus 120 .
Filii Zebedei, filii tonitrui, id est bariarehem, et non boanerges 123 .
Euangelistę 143 .
Thadeus ad Abagarum missus 151 .
Ioannes est Helias 153 .
Iudices 155 .
Apostoli dii. Petrus petra 162 .
Quod etiam Ioannes martyr 167 .
Varia dona discipulorum 173 .
Simon, Andreas, Iacobus, Ioannes 184 .
Apostolicorum nominum interpretatio 184 .
Apostolus Hebraice, Latine missus. Quattuor apostolorum genera. Christus apostolus 191 .
Duo Iacobi 195 .
Alii apostoli pręter XII 195 .
Columnę Ecclesię 196 .
Cęphas Petrus 197 .
Apostoli philosophis pręlati 210 .
Ioannes Euangelista 217 .
Paulus dictus e Saulo 251 .
Viscera 253 .
De origine Pauli 254 .
Gaudent pro nomine Iesu pati 301 .
Apparuerunt fontes aquarum 331 .
Reuelata sunt fundamenta orbis terrę, id est prophetę et apostoli 331 .
Cęli, dies 333 .
Apostoli ossa Christi 335 .
Testimonium eius 337 .
Arietes 340 .
Cęli 344 .
Paulus 350 .
Barba 355 .
Pro patribus tuis nati sunt tibi filii 356 .
Super sedes XII 357 .
Cęli euangelistę 358 .
In Idumea extendam calciamentum meum 365 .
Arietes 368 .
/ Diuidunt spolia 369 .
Paulus, principes Iuda, nubes 370 .
Tu dirupisti fontes et torrentes 374 .
Montes prophetę et apostoli 374 .
Vocem dederunt nubes. Illuxerunt corruscationes tuę orbi terrę 376 .
Quanta nos apostoli audiuimus et cognouimus ea, audiuimus in littera, cognouimus in
spiritu 377 .
Pauli decem epistolę 378 .
Paulus de tribu Beniamin 379 .
XII cophini in deserto 380 .
Paulus Alexandro regi pręfertur 302 .
Montes sancti 385 .
Petrus et Paulus 386 .
Prędicatio 392 .
Nubes apostoli et prophetę 394 .
Alluxerunt fulgura eius orbi terrę 395 .
Flumina? prophetę, montes apostoli 396 .
Rigans montes de superioribus suis 399 .
LXX discipuli. Dedit eis potestatem miraculorum 400 .
Seminauerunt agros et plantauerunt uineas 403 .
Iudas Scarioth 405 .
Arietes 409 .
Cęli 410 .
Vię, apostoli et prophetę 412 .
Apostoli sedes Dei 420 .
Ioannes Baptista lucerna 422 .
Nubes 425 .
Luminaria magna 425 .
Petrus negat 430 .
Nubes prophetę et apostoli. Celum mysteria 432 .
Paulus prędicat 433 .
Antichristus.
Pharao, Assur 82 .
Antichristus contra sanctos 131 .
Quę facturus 138.140.141. 139 .
Stultus apparuit postque eleuatus est in sublime 284 .
Exurge, Domine, non pręualeat homo 325 .
Persecutio. Antichristus contra Deum. Oratio contra Antichristum 326 .
Contra Antichristum 326 .
Aquilo 387 .
IOSEPHVS DE HISTORIA IVDEORVM
Agriculturę studiosus Ozias 83 .
Adulatoribus suis exprobrauit rex Agrippa 175 .
Auaritia.
Seleucus, Antiochi Crispi filius, ob grauem pecunię exactionem cum domo in census
conflagrauit 119 .
Herodes tumulum aperuit Dauid 143 .
Pręfectorum auaritia muscis comparatur 162 .
Aduersa.
Manasses per flagella corrigitur 86 .
Agrippa de carcere gradum fecit ad regnum 164 .
Apostoli.
Ioannis Baptistę nex 161 .
Iacobus Alphei martyrio coronatur 180 .
IDEM DE ANTIQVITATE IVDEORVM
Auaritia contemnit supplicium 64 .
Aqua.
Fluuius Sabbaticus septimo quoque die exoriens, deinde intermediis deficiens 73 .
Audacia.
Nimis confidens incautus est, metus autem prouidentiam docet 11 .
Salutis desperatio pręstat audaciam 36. 37 .
Auxilium frustra a Deo sperat, qui obsequi mandatis eius negligit 66 .
EVSEBIVS DE PRĘPARATIONE EVANGELICA
Agricola.
Dago frumenta inuenit et aratrum 6 .
Iudei septimo quoque anno cessabant ab agricolatione 50 .
Aqua et ignis adoratur 14 .
Aduersa necessario euenire 83 .
Anima.
Mentem in sanguine diffusam dixit Empedocles 4 .
Anima Deo similis 16 .
Animi cultus 43 .
Anima immortalis 76. 77 .
Platonis errores de anima 90.
Auaritia.
A Mercurio nummularii 39 .
Angeli innumerabiles 45 .
Ad custodiam dati 88 .
Artium inuentores 65 .
AVRELII AVGVSTINI DE CIVITATE DEI
Amicicia.
Amor peruersus ab immutabili bono ad bonum mutabile 86 .
Amor bonus et malus 101. 114 .
Amicorum inconstantia 155 .
Quod amicicia bonorum non est secura 156 .
Auaritia.
Gracchi caput auro expensum 23 .
Aduersa.
Commoda et incommoda bonis malisque communia 2 .
Quod sanctis in amissione temporalium nihil pereat 3 .
Christiani captiui 4 .
Aduersa quę Christianis contingunt 8 .
Quod a furore hostili non liberantur 8 .
De aduersitatibus, quas soli mali metuunt 16 .
Quibus malis uexata Roma post imperium consulare 20 .
Terremotus 25 .
Aquas quidam existimant non creatas 84 .
Diluuium Ogygis, diluuium Deucalionis 140 .
Appetitus.
Concupiscentia sine additaamento in malum accipitur 101 .
Bona uoluntas a Deo. Concupiscentia carnalis 109 .
Anima.
Animus mens 54 .
Anima mutabilis intellectus 55 .
Animarum rationalium tria genera 56 .
Anima corpore melior 63 .
Qui putant animas hominum demones esse post corpora 63 .
Contra Platonicos, qui dicunt animam Deo coęternam 75 .
De uia animę liberandę 76 .
Contra eos qui. dicunt animas beatas iterum ad miserias et labores redituras 90 .
De natura animę creatę ad imaginem Dei 91 .
Homo interior 98 .
Anima rationalis 195 .
Angelus.
Boni demones internuncii deorum atque hominum 58 .
Angelis et hominibus communia 60 .
Angeli animi passione carent 62 .
Boni demones 65 .
Inter scientiam angelorum et demonum. Dii angeli 66 .
Angelorum erga nos dilectio 68 .
Ministerium angelorum Deo seruit 70 .
De amgelorum conditione 78 .
An pręscientia lapsus fuerit in angelis 80 .
Lux prima angeli 81 .
De angelorum scientia, qua Trinitatem nouerunt 83 .
Sine difficultate adiuuant. Quando creati. Angeli lucis. Angeli tenebrarum 84 .
Quare beati 85 .
Quę conditio beatitudinis angelorum bonorum 86 .
An sancti angeli Deum habent bonę uoluntatis autorem 87 .
An possint dici angeli alicuius rei creatores 91 .
Platonici putant angelos fuisse humanorum corporum conditores 92 .
Angelorum esus 97 .
Angeli Dei homines dicti 116 .
Tres apparuerunt Abrahę, duo Loth 125 .
De amicicia angelorum 156 .
De conditione angelorum et hominum 185 .
Antichristus.
Gog, Magog 167 .
Antichristus 169 .
Persecutio Antichristi 171 .
Apostoli 150 .
ORIGENES
Auxilium.
Semper nobis auxiliatur Pater et Filius et Spiritus Sanctus 129 .
Sol iustitię semper adest nobis 148 .
Sancti Legis ueniunt
in auxilium 149 .
Cum quibus Iesus 156 .
Adulator liniens parietem lapsantem 17 .
Oleum peccatoris 80 .
Auaritia.
Vermis 39 .
Auaritia inebriat 68 .
Vultures et aquilę 72 .
Aduersis castigatus habet spem salutis 42 .
Cur bonis nunc male, malis bene 88.
Ars.
Quod artes a Deo sint 125 .
Appetitus.
Pugna carnis contra spiritum 4.12.20. 29 .
Ignis alienus 79 .
Auditus.
Deus aperit aurem sanctorum 30 .
Quis offert inaures 51 .
Auris purificanda 75 .
Qui habet aures audiendi, audiat 158 .
Inter audire et auribus percipere 179 .
Anima.
Homo ad imaginem Dei factus 7 .
Spiritus et anima 4 .
Anima nec mortalis nec immortalis 74 .
Os de ossibus et caro de carnibus, sed non anima de anima 27 .
Anima et corpus 54 .
Depositum Dei anima et corpus 58 .
Sponsa 84 .
Anima meretrix 84 .
Animę pulchritudo 84 .
Lucus sanctus anima rationalis 86 .
Signa cuiusque propria. Animi motus 53 .
Ętates quattuor animę 104 .
Iacob et Israel, corpus et anima 113 .
Animę langores uitia, sanitas, uirtus 144 .
Ciuitas anima 156 .
Habitaculum. Domus et tabernaculum differunt 122 .
Angeli hominum custodes 15 .
Dii uel domini 41 .
Angeli offerunt Deo nostra bona opera 78 .
Angeli 97 .
Angeli, apostolorum adiutores 108 .
Ordo angelicus 108 .
Anngcelis utrisque opus est: Michael orationes offert, Raphael medetur ęgris 116 .
Angelus bonus cuique deputatus 129 .
Ministri spiritus 156 .
Angeli filii Israel 157 .
Angeli circa omne intra nos 168 .
Angelorum nomina 171 .
Angeli nobis auxiliantur 176.177. 179 .
Apostoli lux mundi 2 .
Boanerges 7 .
Inter discipulum Christi et synagogę.
Iudas 36 .
Cedri Dei 37 .
Apostoli XII et LXX 38 .
Apostoli et prophetę uendentes oleum 59 .
Candelabrum 97 .
Moyses, maximus prophetarum 98 .
Dauid, Salomon 98 .
Principes prophetę, reges apostoli 111 .
Helim fontes XII 143 .
Portantes tubas 153 .
Lapides integri 157 .
Tribuum nostrarum principes apostoli 166 .
Seniores 175 .
HIGINVS
Auarus.
Serpens mala aurea custodiens 1 .
Auxilium.
Circa Herculem lapidibus pluit, quibus ille inimicos conuertit in fugam 1 .
Amici.
Castor et Pollux 4 .
Aquarius Ganimedes 5 .
Eridanus 5 .
Accusator.
Coruus ex albo niger 6 .
HOMERVS
Auarus.
Hectoris corpus auro redemtum.
Vlissis socii thesauros rati in utre uentis
pleno.
HERODOTVS
Amor.
Croesi filius ex muto uocalis in periculo patris 10 .
Auaritia.
Lydi aleę tesserarumque ludum inuenerunt et pilę 11 .
Darius 15 .
Agricola.
Babylonia regio fertilissima 18 .
BASILIVS MAGNVS
Quęre alphabetum in fine eius operis.
PLINIVS
Beneficium.
Deus est mortali iuuare mortalem 22 .
Bellum inter Pygmeos et grues 108 .
Carthago deleta argumento uniue fici 151 .
Fraxinus Achillis hasta nobilitata 156 .
Bruta.
In Taprobane elephanti maiores quam in India 66 .
Animal maximum Indicum pręsertim canis 75 .
Draconum magnitudo 87 .
Indiam petenti Alexandro Magno rex Albanię dono dedit canem, qui noluit
impetere ursum nec apros, sed leonem et elephantum 93 .
Testudinum superficie casas integi 98 .
Cetos DC pedum longitudinis, CCCLX latitudinis in Arabia 302 .
STRABO
Bonitas.
Mediterraneos maritimis accolis meliores Plato arbitratus est 121 .
Beneficium.
Mortales tunc maxime deos imitari, cum benefici sunt 187 .
Bellum.
Lusitanorum armatura 65 .
Duo uno equo uecti, inter pręliandum desilit alter et pedes pugnat 69 .
Pueris non prius datur panis quam eum funda percusserint apud Balleares
70 .
In Carmania asinis in bello utuntur propter equorum inopiam 275 .
Qui militię meditationi student 280 .
Bruta.
Belgę sues ferocissimas habent 81 .
Rheatini muli nobilissimi 92 .
Elephantorum uenatio et domatio 269 .
Serpens magnitudinis inauditę 287 .
VALERIVS MAXIMVS
Bonitas,
Sententiam ferre noluit Licinius Fimbria de Marco Luctatio Pinthia 64 .
Talis esto, qualis uis uideri 65 .
Bellum.
Quando cum hoste confligendum 64 .
Cum hoste ualido tota acie non confligendum 67 .
EMILIVS PROBVS
Bonus cognominatus ob uitę probitatem 43 .
Bellum.
Nihil in bello contemnendum 18 .
Qui ornatissimum et exercitatissimum habuit exercitum 36 .
Quia peditatu superabat semper locis iniquis manum conseruit. Maxima pręlia casu
quodam natali die confecit 45 .
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIVS
Bonus scipio Nasica iudicatus 18 .
APOPHTHEGMATA PLVTARCHI
Boni ciues urbis beatitudo 10 .
Bonitas potior regno. Bonis mors minime grauis 15 .
Bonus se etiam alios meliores uidere gaudet. Procul est enim ab inuidia 29 .
Exitus acta probat 32 .
Boni perseuerantia 40 .
Optimus pessimo dissimillimus 28 .
Qui bonus est, satis doctus est 30 .
Bonus et frugi uir 36 .
Bonum raro omnes approbant 24 .
Bonus ad bonum opus non eget suasionibus aliorum 60 .
Bonum esse quam bona possidere melius est 76 .
Bonus gaudet suos sibi pręferri 77 .
Bonum esse aliquando, non est magnum, sed bonum esse semper 81 .
Optimus pessimo dissimilis 82 .
Idem 85 .
Bonus gaudet suos sibi pręferri 87 .
Bonis actibus potius quam scripturis da operam 89 .
Vt probitate uti possis. Bonus inter malos 90 .
Frugi ero etiam si non emeris 92 .
Quę honesta sunt, sciunt Attici, sed honestis soli utuntur Lacedemonii 93 .
Bonus suos sibi pręferri non dedignatur 98 .
Boni filii supellex preciosissima 99 .
Bona ero, etiam si non emeris 100 .
Beneficio quam armis uincere pręstat 11 .
Benefaciendi non amittenda occasio. Idem 20 .
Dum maius beneficium pręstare paras, id quod minus est ne differas: ne interim amicus
uel minimo egeat 94 .
Beneficium, quod plus danti proficit quam accipienti, non est beneficium 38 .
Blandus.
Facilis aditus 5 .
Blandus et mitis 11 .
Mitis ne sis erga improbos 85 .
Bellum cum ęqualibus gloriosum, cum inferioribus turpe 13 .
Non coronabitur qui non certauerit 21 .
Potentiori cędendum aut uincendum armis 25 .
Cum multis pugnet qui pręesee cupit multis 27 .
Ius est in armis 28 .
Re infecta reuerti turpe est 45 .
Bello, non pugna uincenti datur triumphus 45 .
Cautior fit hostis sępius oppugnatus 26 .
Si cum graculis pugnassent, aquilę uincerent 48 .
Ad pugnam stimulant prędę copia et hostis ignauia 55 .
Cautior fit hostis ut supra 61 .
Idem 72 .
Pugnant soli qui ducem uerentur 69 .
Castra quare sępius mutanda? 73 .
Turres quare non oppugnandę. Cadauera hostium non spolianda 74 .
Certa cum multis, ut multis imperes 81, Cautior fit hostis ut supra 84 .
Bellum ordinata non quęrit 86 .
Imbellis etiam, si repugnat, saluat se. Qui alios non defendit, notatur, non qui se
non defendit 87 .
Pugnandum nunc insidiis, nunc Marte aperto 97 .
Vel moriundum uel arma non amittenda 100 .
FABIVS QUINTILIANVS IN DECLATIONIBVS
Bonus non fit statim malus, sed minus bonus 3 .
Innocentia inimicos nescit, nisi cum nocuerint 52 .
Inocentia certior post reatum 76 .
TVLLIVS IN TVSCVLANIS
Bonus.
Latinos pręfert Gręcis cura rei domesticę, reipublicę, rei militaris atque animi
uirtutibus 89 .
Bono nihil mali potest euenire 103 .
Ex uiro uirtus appellata 113 .
Sumus a natura appetentes honestatis 115 .
Honeste acta uita consolationem affert doloris 126 .
Animi uirtus. Item
quid sit uirtus 133 .
Frugi hominem omnia recte facere 134 .
Quod uirtus non sit subiecta fortunę 142 .
An satis possit uirtus ad beate uiuendum 143 .
An sit aliquid bonum pręter uirtutem 145 .
Epicurus aliquid benedixit, inconstanter tamen: nam et tenuem uictum laudauit, et nisi
honeste quis uixerit, non posse iocunde uiuere 146 .
Omnes bonos semper beatos esse. Boni beati, improbi miseri iuxta Socratem 147 .
Vna honestate uitam contineri beatam 148 .
Critolaus in lance ponderans bona animi et corporis et externa 149 .
Quę pars optima in homine, in ea situm esse optimum 152 .
Bonum mentis est uirtus 152 .
Bona animi sola extollit 153 .
De finibus bonorum sententię. In bonis animi tanta pręstantia, ut obscurentur reliqua
159 .
Bruta.
Bestiis quid quibusque tribuit natura 147 .
Bellum.
Lacedemonę adolescentes inter se tam obstinate pugnis decertant morsuque et calcibus,
ut exanimentur prius quam se uictos fateantur 153 .
TVLLIVS DE FINIBVS
Bonus.
Bonorum finis quid sit 6 .
Summum, ultimum, extremum, finis, quod Gręci telos nominant 8 .
Stoici: nihil bonum nisi honestum 11 .
Diffinitio finis et boni 14 .
Summum bonum: sine molestia uiuere 16 .
Quid ad honestatem addunt quidam 17 .
Finis bonorum: secundum naturam uiuere, ut Academici et Peripathetici 20 .
Quid quique ad uirtutem adiunxere 21 .
Contra honestatem Epicurus 22 .
Honestum quid intelligantur 23 .
Non est uir bonus aut iustus qui bonus propter metum 27 .
Honestum propter se expetendum 42 .
Sententię uairię philosophorum de summo bono 43 .
Summum bonum congruenter naturę uiuere 44 .
ostimatio boni genere ualet, non magnitudine, quę axia dicitur. Inter bona corporis et
bona animi 46 .
Virtutis ęstimationi nulla anteponitur 46 .
Bona, mala, media, id est pręcipua, reiecta, promota uel indifferens 48 .
Bonorum alia pertinentia, alia efficientia ad finem. De summo bono sententia Stoicorum
55 .
Finis bonorum secundum
naturam quam maxima
et quam plurima adipisci 58 .
Finis ex uirtute uitam agere 59 .
De summo bono multorum opiniones 60 .
Summum bonum hominis in animo et corpore. Virtus constitui non potest, nisi tenebit
principia naturę 61 .
De eodem multorum opiniones. Stoici: bonorum finis honeste uiuere. Virtus beatos
efficit 62 .
Qnanta uis sit honestatis 64 .
Virtus Marci Catonis. Summum bonum non in sola honestate 66 .
Omnia bona, quę secundum naturam. Aristoteles, Plato. Marcus Piso contra Stoicos de
bonis. Memoria clarorum uirorum loca nobilitata 68 .
Bonum summum, si ignoretur, uiuendi rationem ignorari necesse
est 69 .
Recti ratio et honesti. De summo bono sententię multorum. Virtutes uoluntarię
prudentia, temperantia, fortitudo, iustitia 73 .
Quę summa bona in corpore et quę in animo 74 .
Bonum summum cumulatur ex integritate corporis et mentis ratione perfecta. Honestum
omnes uirtutes complectitur 78 .
Honesta uirtutum studia 79 .
Boni amantur naturaliter, mali odio sunt. Virtus propter se expetenda. Virtutes
connexę et inseparabiles 80 .
Expetendorum propter se genera duo. Bona externa non contineri in summo bono. Ad
uirtutem exhortatio 81 .
Virtute reliqua bona obscurari. Virtus ad beate uiuendum se ipsa contenta est 82 .
In uirtute et honesto bonum positum 83 .
Bonum quod secundum naturam, quod contra, malum 84 .
Quantum in uirtute sit ponderis 85 .
Beneficium non est quod ob tuam causam pręstas, sed foeneratio 36 .
POMPONIVS MELLA IN GEOGRAPHIA
Bonus.
Aremphei propter mores iustissimos in ueneratione sunt etiam feris gentibus 21 .
Seres iusti et securi 52 .
BEATVS HIERONYMVS IN PARTE PRIMA
Beneficium
cum pręstatur inimicis, carbones ignis congregari dicuntur super caput
eorum, quoniam duritia cordis eorum mollitur et liquescit 201 .
Bellum.
Clausis, quod dicitur, oculis Andabatarum more pugnare 37 .
Andabatę gladium in tenebris uentilantes 55 .
Andabatę digladiantes 141 .
Bonus.
Iustorum non ęqualis gloria contra Iouinianum 49 .
Sicut in templo partes diuersę, sic iustorum merita 51 .
Sic et operarii diuersarum horarum in Euangelio 52 .
Iusti in Scripturis appellati non quod omni uitio caruissent, sed quod multę essen
probitatis 70 .
Ex quo in nobis consistat iustitia 72 .
Iustorum merita diuersa. Nemo omnes potest habere uirtutes 73 .
Iustus dicitur non quod non peccat, sed quod multum boni operatur 84 .
Omne bonum, quod gerimus, a Deo est 85 .
Oneratis superponendum onus; deponentibus non cominunicandum 151 .
Bonę operationes cęlandę 178 .
Ioannis Baptistę conuersatio 181 .
Apostoli Iacobus, Ioannes, Matthęus. Christus 182 .
Apostoli sal terrę etc. 186 .
Iustitia mundi ad comparationem iustitię Dei non est iustitia 200 .
Et in sanctos cadere dicit inuidiam 200 .
Quomodo quis possit esse perfectus 201 .
Apostoli semper habuerunt Spiritum Sanctum, sed pro mensura 204 .
Qui unam uirtutem habet, habet omnes 238 .
Baptismo non corpora, sed conscientiam mundari 9 .
Baptisma non est sine Spiritu Sancto 63 .
Baptisma Ioannis quid differat a baptismate Christi 63 .
Presbiteri etiam habent ius baptizandi, non solum episcopi 63 .
Quare baptizantur infantes 90 .
Quare circumcisio non in alia parte corporis, et de uera circumcisione 177 .
Moyses lauit Aaron et filios eius. Baptisma 189 .
Baptizati Ioannis baptismate rebaptizantur 205 .
IDEM IN PARTE SECVNDA
Bonum in quibus consistitur 18 .
Iusto dici posse: cęlum es et in cęlum ibis. Et sanctos nubes appellari in Scriptura
126 .
De sanctis patribus, quos in heremo uidit 149 .
Moderatas esse uirtutes 171 .
Philosophi uirtutis studiosi 174 .
Abel iustus. Enoch, Noe et alii qui
ante Legem placuerunt Deo 175 .
In bono perseuerandum 177 .
Non est satis tantum mala non committere 178 .
Profectus uirtutum semper se ultra extendens 181 .
Maximam partem ęquitatis impleuit qui nulli nocuit 186 .
Bonosum laudat et se deprimit 245 .
Boni et iusti passi inuidiam et odium 250 .
De IIII uirtutibus: qui unam non habet, omnibus caret secundum Stoicos 264 .
Qui non proficit uirtute, non est Christianus 299 .
Christianus uerus et perfectus 305 .
Baptismus.
Per aquam et uerbum mundatur Ecclesia 122 .
Aquila in fontem ter se mergit errectis prius pennis aduersi solis calore concepto et
ad iuuentutem redit 205 .
BIBLIA
Beneficium.
Definit Dominus terminos terrę populo Israel obtinendę et per Iosue diuidendę 30 .
Termini terrę adhuc acquirendę 32 .
Axa, filia Caleph, uxor Othoniel, accepit a patre agrum superius et inferius irriguum
33 .
Beneficia Dei in cantico Dauid 72 .
Mardocheus regem Assuerum seruauit detectis qui contra ipsum coniurauerant 97 .
Porro si iuste egeris, quid donabis ei? scilicet Deo etc. 107 .
Psalmus: Attende, popule meus, beneficia Dei narrantur 115 .
Item Psalmus: Benedic, anima mea, Domino 118.
Item Psalmus: Confitemini Domino et inuocate nomen eius.
Item Psalmus: Confitemini Domino, quoniam bonus.
Psalmus: Paratum cor meum, Deus: gratias agit pro reparatione regni in melius uictis
aduersariis.
Psalmus. In exitu Israel; pro beneficiis collatis populo Israel 119 .
Psalmus CXXXII. Elegit Israel in possessionem sibi 123 .
Psalmus CXXXV. Laudatur Deus pro bene ficiis uniuersalibus. Benefacientem
ne prohibeas nec benefacere differas 126 .
Si benefeceris, scito cui feceris. Benefac iusto et humili 143 .
Ante mortem benefac amico tuo 144 .
Beneficium eductionis Israel de Ęgypto 160 .
Beneficium liberationis de seruitute Babylonis per Zorobabel. Eductio de Ęgypto et
maris Rubri transitus 166 .
De beneficiis Dei et populi inobedientia 176 .
De beneficiis exhibitis Iacob 203 .
Omnia Dominus subiecit homini 2 .
In LXX animabus descenderunt patres tui in Ęgyptum et ecce nunc multiplicauit te
Dominus Deus sicut astra cęli. Item reliqua Dei beneficia enumerantur 27 .
Quanta eis fecit Deus in Ęgypto et in deserto 29 .
Eductio populi Israel de Ęgypto. Psalmus LXXVI 115 .
Beneficia Dei. Psalmus CII, CIII, CIIII 118 .
Beneficia Dei 214 .
Bellum.
Iahel inuenit ponere tentoria 1 .
Cum Iacob uir luctatus usque mane tetigit neruum eius, et fuit claudus 6 .
Quando non illicitum bellare sacerdoti. Nicolaus de Lyra, Numeri, cap. II. Iubet
Dominus prędam ex ęquo diuidi, partem autem quinquagesimam dari sacerdotibus et Leuitis 25 .
Quomodo se habeant pugnaturi uel ciuitatem oppugnantes 28 .
Iosue simulata fuga cępit insecutos ex Hai 31.
Iosue iussit prędam diuidi etiam iis qui in custodiam possessionis relicti fuerant 34 .
Restitutioni non teneri quod iusto bello partum sit quodque Deus concessit et quod diu
nemo repetiuit 37 .
Dauid percusso cuneo Philistim prędam diuisit tam his qui pugnauerant quam qui ad
tuendas sarcinas remeanserant 48 .
Bellum in Gelboe quo cum Saule cecidit Israel 48 .
Causę belli iusti XII. Nicolaus de Lyra, Numeri XXXI. Dauid pręcepit, ut docerent
filios Israel arcum 49 .
Salomon fecit CC scuta et CCC peltas de auro 58 .
Dauid denegatum ędificare domum Domini, quia uir bellator et uir sanguinum 73 .
Oratio pro impetranda uictoria. Psalmus XVIIII 110 .
Bellum Senacherib contra Iudam 159 .
Pręparate scutum, procedite ad bellum etc. 179 .
Ego sepiam uiam tuam spinis, id est exercitu 201 .
Niniue subuersio per Chaldeos 209 .
Pro iniquitate uidi tentoria othiopię 210 .
Decretum ut liceat etiam sabbato pugnare incumbente necessitate 217 .
Bellum inter Antiochum et Triphonem 223 .
Bonitas.
Dominus Sodomam et Gomoram non subuertisset, si in eis saltem X iustos reperisset.
Dominus Segor ciuitati penercit propter Loth 3 .
Nemo aduersus Samuelem conquestus est, et innocentię eius testis fuit Dominus 43 .
Bonorum pręmia 54 .
Laudatur Dauid a Domino, cum ipsum imitari Salomon iubetur, ut regnet semper 57 .
Asa, rex Iuda, iustus fuit, cum pater eius Abias malus fuerit 59 .
Azarias, rex Iuda, bene operatus est, sed tamen quia excelsa non est demolitus,
percussit eum Dominus lepra 66 .
Ezechias fidelis Domino omnes abominationes sustulit de Iuda 67 .
Salomoni regnum perpetuum promittitur, si ambulauerit sicut Dauid; sin uero neglexerit,
contraria denunciantur 76 .
Iosaphat ambulauit in uiis Dauid. Et dicitur ei, quod iram Dei meruerit quia
communicauerat Achab regi, sed propter bona opera sua placatum fuisse Dominum
78 .
Amasias fecit bonum, sed non in corde perfecto 79 .
Ezechias bonus de patre malo Achaz 81 .
Manasses primo malus, deinde castigatus bonus euasit. Iosias bonus de patre pessimo
Ammon, rege Iuda 82 .
Iob usque adeo innocentię suę conscius fuit, ut ausus sit dicere grauiorem se habere
calamitatem quam peccata 102 .
Iob iustus coram Deo 107 .
Beatus uir qui ingreditur sine macula. Psalmus XIIII 109 .
Quibus homo promeretur a Deo. Psalmus XXV 110 .
Via iusti. Psalmus XXXVI, III. Iusti dominabuntur. Psalmus XLVIII 112 .
Exercitationes spiritales. Psalmus LXXVI 115 .
Electi ad regnum tribus Iuda, ad cultum mons Syon. Psalmus LXXVII 115 .
Ascendens de uirtute in uirtutem. Psalmus LXXXIII. Innocens. Psalmus LXXXV
116 .
Iustus ut palma florebit. Psalmus XCI. Beati qui faciunt iustitiam omni tempore.
Psalmus CV 118 .
Beati immaculati in uia. Psalmus CXVII 119 .
Feci iudicium et iustitiam. Psalmus CXVIII 120 .
Iusti confitebuntur nomini tuo. Psalmus CXXXVIIII 124 .
Qui recti sunt, habitabunt in terra. Benefacientem ne prohibeas. Iusti benedicentur.
Iustorum semita quasi lux splendens procedit etc. 126 .
Benedictio Domini super caput iusti. Memoria iusti. Opus iusti. Finis iusti. Iustitia
127 .
Fructus iusti. Bonus. Iustus. In semita iustitię uita. Innocens. Iustus iterum. Bonos
odit malus. Iustus iterum. Iusto placantur etiam inimici. Iustitia 128 .
Iustus. Mulier bona. Abstinens peccati. Rectum apparens. Iustus 130 .
Mundus corde et ore. Rectus 131 .
Iustorum multiplicatio. Iustus 132.
Homini bono dedit Deus sapientiam, scientiam et lętitiam. Deus cuncta fecit bona in
tempore suo. Nihil melius quam lętari in opere suo 133 .
Melius est bonum nomen quam unguenta preciosa. Iustus perit. Virum de mille unum
reperi; mulierem ex omnibus non inueni.
Iustis aliquando male est et impiis bene. Omni
tempore sint uestimenta tua candida 134 .
Virtus probata. O quam pulchra est casta generatio cum claritate, id est fideles iusti.
Ętas senectutis uita immaculata 137 .
Iustitia consummata est nosse Deum 137 .
Bona et mala sunt a Deo. Ante obitum tuum operare iustitiam, quoniam non est apud
inferos inuenire cibum. Iustitia. Beatus uir qui in sapientia morabitur et in iustitia
meditabitur, et in sensu cogitabit circumspectionem Dei etc. Ante iudicium para iustitiam
tibi 144 .
Iustus proficiet et exaltabitur. Custodiens iustitiam 145 .
Decem bona 146 .
Iustitiam sequere 147 .
Salus animę in sanctitate iustitię. Bona abscondita etc. Vigilia honestatis 147 .
Homo homini pręstat et bono malus contrarius. Dirige nos, Domine, in
uiam iustitię 148 .
Curam habe de bono nomine 149 .
Ambulauit pes meus iter rectum 151 .
Iusto bene, impio ue 152 .
Semita iusti recta 156 .
Mulieres opulentę surgite. Qui ambulat in iustitiis etc. in excelsis habitabit 158 .
Occurristi lętanti et facienti iustitiam; in uiis tuis recordabuntur tui 166 .
Circuite uias Hierusalem etc. pauci iusti 168 .
Tres aut quattuor iusti saluantur a periculis, cum super malos emittitur perditio a
Domino 187 .
Iustus si ad maliciam conuersus fuerit, morietur 188 .
Quattuor atriola in templo, IIII uirtutes cardinales. Vestes lineę, puritas mentis et
corporis 196 .
Vitis frondosa Israel. Seminate uobis in iustitia, et metite in ore misericordię,
innouate uobis nouale 203 .
Indicabo tibi, o homo, quid sit bonum, et quid Dominus requirat a te: utique facere
iudicium, et diligere misericordi am, et sollicitum ambulare cum Deo tuo 209 .
In quarta quadriga equi uarii, id est habentes gratiam diuersarum uirtutum 213 .
Benedictio.
Isaac benedixit Iacob 5 .
Benedictio Iacob super nepotes et super filios 8 .
Benedixerunt populo, et apparuit gloria Domini 16 .
Sic benedicetis filiis Israel: Benedicat tibi Dominus etc. 20 .
Benedictio super monte Garizim 27, 29, 31 .
Benedictio qua Moyses benedixit Israel in fine 30 .
Rex benedixit omni ecclesię Israel 57 .
Iehu benedixit Ionadab et duxit in Samariam 65 .
Dauid benedixit populo 72 .
Item Salomon 75 .
Benedictio Gabelli in nuptiis Thobię 92 .
Sic benedicetur omnis qui timet Dominum. Psalmus CXXVII 122 .
Benedicat tibi Dominus ex Syon, qui fecit cęlum et terram. Psalmus CXXXIII
123 .
Implens omne animal benedictione. Psalmus CXLIIII 125 .
Benedictio Domini 127 .
Benedictio patris firmat domos filiorum 141 .
Benedictio Domini quasi fluuius inundabit 149 .
Baptisma.
Noe cum suis in aquis saluatur 1 .
Populus Israel in mari saluatur, Egyptii pereunt 11 .
Filii Israel, ut loquentem Dominum audirent, lauerunt uestimenta et ab uxoribus se
abstinuerunt 12 .
Lauuerunt manus et pedes Moyses et Aaron cum filiis accessuri ad altare 15 .
Vaccę ruffę cinis in aquam aspersionis; quo aspersus immundus die III. et VII.
mundabatur 12 .
Eleazar iussit, ut quę per flammam transire possint, flamma purgentur, cętera aqua 25 .
Die III. transierunt Iordanem, quoniam baptisma in nomine sanctę Trinitatis
perficiendum erat 31.
Helias quattuor hidrias aquę ter infudit super ligna holocausti, et inuocato Deo
Abraham, Isaac et Iacob cecidit ignis et uorauit holocaustum 60 .
Naaman leprosus septies lauit in Iordane, et mundatus est a lepra 63 .
Baptisma.
Psalmus XXVIII 110 .
Baptisma in nomine sanctę Trinitatis, quia ter repetitur Deus. Psalmus
LXVI 114 .
Haurietis aquas in gaudio de fontibus Saluatoris 154 .
Effundam aquas super sitientem etc. 161 .
Omnes sitientes uenite ad aquas etc. 163 .
De regeneratione per baptismum 167 .
Deducam imbrem in tempore suo, et pluuię benedictionis erunt 191 .
Effundam super uos aquam mundam 192 .
Ecce aquę egrediebantur subter limen domus ad orientem in latus dextrum; traduxit me
etc. 195 .
In die illa erit fons patens domui Dauid et habitantibus Hierusalem in ablutionem
peccatoris et menstruatę 215 .
Ignis seruatus a transmigratione Babylonis usque ad liberationem Cyri uersus est in
aquam; qua conspersa holocausta accensa sunt. Locus ignis dictus Neptar uel Nephi, quod
interpretatur purificatio 224 .
MATTHEVS
Bonus.
Beati qui esuriunt et sitiunt iustitiam. Nisi abundauerit iustitia uestra etc. Estote
perfecti. Caput V.
Inter natos mulierum non surrexit maior Ioanne Baptista XI.
Elegerunt bonos in uasa XIII.
Quis bonus nisi solus Deus XIX.
Operari in uinea est iustitiam facere XXI.
Multi sunt uocati, pauci uero electi XX.
Iustus cadit et resurgit; quod innuit Dominus gustans poculum felis et nolens bibere
XXVII.
Iustis gratia datur pro uiribus; ibunt iusti in uitam ęternam XXV.
Pilatus lauit manus dicens: Innocens ego etc. XXVII.
Baptisma.
Trans Iordanem sanat turbas, quia baptismo sanantur infirmitates spiritales XIX.
Docete gentes et baptizate XXVIII.
MARCVS
Bonus.
Paraliticus a quattuor portabatur: uel a quattuor uuirtutibus cardinalibus uel a
quattuor Euangeliis sublatus ad sanitatem rediit II.
Vestimenta Domini alba sicut nix, id est iusti eius IX.
Nemo bonus nisi unus Deus. Multi erunt primi nouissimi, et nouisimi primi X.
Qui super tectum sunt ne descendant in domum, id est qui in culmine uirtutum sunt ne
delabantur ad uitia XIII.
Illę mentes angelos aspiciunt, quę cum uirtutum odoribus Domino famulantur XVI.
Baptismus.
Descendens de aqua uidit cęlos apertos I. Baptismus puerorum in fide parentum, sicut in
fide Channaneę filię eius a demonio liberatio VII.
Beneficium.
Sanato surdo et muto Dominus necui dicant iubet, sed illi tanto magis prędicant, quia
beneficium qui confert tacere debet, qui accipit prędicare VII.
LVCAS
Bellum.
Militibus pręceptum: Neminem concutiatis, neque calumniam faciatis, et contenti estote
stipendiis uestris III.
Centurionis fides et humilitas VII.
Bonus.
Zacharias et Helizabet iusti ambo ante Deum, incedentes in omnibus mandatis et
iustificationibus Domini sine querela. De Ioanne Baptista:Multi in natiuitate eius
gaudebunt. Spiritu Sancto replebitur adhuc ex utero matris suę. Puer autem crescebat et
confortabatur spiritu. Iustorum enim est ire de uirtute in uuirtutem I.
Symeon iustus et timoratus. Difficulter enim iustitia sine timore custoditur. Timorem
dico non quo poena formidatur, sed quo cauetur Domini offensio II.
Parate uiam Domini--- per conuersationem bonam. Rectas facite semitas eius--- non
deuiando a ueritate, ut in te sermo Dei absque offensa perambulet. Ioannes
Baptista in tantam opinionem meritis uirtutis ascendit, ut plerisque Christus putaretur
III.
Non est arbor mala faciens fructum bonum. Bonus homo de thesauro cordis sui profert
bonum VI.
Terra bona suscipiens semen et faciens fructum centuplum VIII.
Lucernę ardentes in manibus uestris XII.
Baptisma.
Ioannis pręparatorium tantum ad fidem Christi suscipendam. Baptismatum quinque genera:
figurale, pręparatorium, spiritale, sanguinis et lachrimarum. Inter baptisma Ioannis et
Christi. Baptisma Iudaicum, Ioannis, nostrum. Baptizato Iesu apertum est celum. Signat
baptizatis in Christo patere paradisum et donari Spiritum Sanctum et filios Dei fieri per
gratiam III.
Parant pasca, ubi aquę infertur amphora; quia tempus adest quo ueri pascę
[temporibus] cultoribus typicus de limine auferatur cruor et ad tollenda
crimina uiuifici fontis baptisma, consecretur XXII.
Benedictio.
Eleuatis manibus suis benedixit eis. Et factum est, dum benediceret illis, recessit ab
eis. Instruit nos, ut quotiens recedimus, benedictionibus subditos Deo comendemus
XXIIII.
IOANNES
Bonus.
De Nathanael: Ecce uere Israelita, in quo dolus non est I.
De Ioanne Baptista: Ille erat lucerna ardens et lucens; uos autem
uoluistis ad horam exultare in luce eius V.
Sancti homines dii appellati in Scripturis X.
Siquis ambulauerit in die, non offendit, quia lucem huius mundi uidet;
si autem ambulauerit in nocte, offendit, quia lux non est in eo XI.
Vnguentum quo Maria unxit pedes Iesu, iustitia est, ideo libra est. Quęris operari
iustitiam; unge pedes Iesu, beneuiuendo Dominica sectare uestigia XII.
In hoc clarificatus est pater meus, ut fructum plurimum afferatis, et efficiamini mei
discipuli XV.
Latitudo crucis per extensionem manuum signat opera bona in latitudine caritatis
XVIII.
Baptisma.
Ego baptizo in aqua etc. I.
Nisi quis renatus fuerit denuo, non potest uidere regnum Dei. Nisi quis renatus fuerit
ex aqua et spiritu, non potest introire in regnum Dei. Quod baptisma non potest repeti.
Augustinus. Quomodo natiuitas spiritalis carnali comparetur. Figurę: Heliseus eduxit de
aqua, ferrum. Iudei mare Rubrum transierunt. Naaman Syrus in Iordane purgatus est. Erat
Ioannes baptizans in Ennon iuxta Salim, qui aquę multę erant illic III.
Piscina probatica. typus baptismi: illic sanabantur corpora, hic animę; illic operatio
angeli, hic Spiritus Sancti V.
Natatoria Syloe in qua cęcus uisum recepit signat baptisma per quod genus humanum a
natiuitate cęcum illuminatur IX.
Abiit iterum trans Iordanem, ubi erat Ioannes baptizans, et mansit illic, id est
transiit de Iudea ad baptizatos ex gentibus X.
Iam uos mundi estis propter sermonem, quem locutus sum uobis. Augustinus: Accedit
uerbum ad aquę elementum et fit sacramentum. Vnde ista tanta uis aquę, ut corpus tangat et
cor abluatur, nisi faciente uerbo, non quia dicitur, sed quia creditur XV.
Benedictio.
Sanctifica eos in ueritate; sermo tuus ueritas est etc. XVII.
SANCTVS PAVLVS AD ROMANOS
Bonus.
Nemo sua iustitia salutem meruit, sed Dei gratia ueniam consecutus I.
Gloria autem, et honor, et pax omni operanti bonum, Iudeo primum et Gręco II.
Nihil mihi conscius sum IIII.
Non regnet pecccatum in uobis; non enim sub Lege estis, sed sub gratia liberati a
peccato serui facti estis iustitię VI.
Prouidentes bona non tantum coram Deo, sed etiam coram omnibus hominibus XII.
AD CORINTHIOS II:
Gloria nostra hęc est testimonium conscientię nostrę, quod in simplicitate cordis et
sinceritate Dei, et non in sapientia carnali, sed in gratia Dei conuersati sumus in hoc
mundo I commendantes nosmet ipsos ad omnem conscienti am hominum coram Deo IIII.
Prouidemus enim bona non
solum coram Deo, sed etiam
coram hominibus VIII.
AD GALATAS:
Fructus autem spiritus est caritas, gaudium, pax etc. V.
Dum tempus habemus, operemur bonum ad omnes etc. VI.
AD EPHESIOS:
State ergo succincti lumbos uestros in ueritate, et induti loricam iustitię, et
calciati pedes in pręparatione euangelii pacis; in omnibus sumentes scutum fidei, in quo
possitis omnia tela nequissimi ignea extinguere; et galeam salutis assumite, et gladium
spiritus, quod est uerbum Dei etc. VI.
AD PHILIPPENSES:
Non habens meam iustitiam quę ex lege est, sed eam quę ex fide est Christi Iesu etc.
Que quidem retro sunt obliuiscens, ad ea uero quę sunt priora extendens me ipsum, ad
destinatum persequor, ad brauium supernę uocationis Dei in Christo Iesu etc. III.
Cogitate bona IIII.
AD THESALONICENSES I:
Omnia autem probate, quod bonum est tenete V.
AD THIMOTEVM II:
Vasa aurea et argentea in honorem II.
AD HEBREOS:
Perfectorum autem est solidus cibus: eorum qui pro consuetudine exercitatos habent
sensus ad discretionem boni ac mali V.
Iustus comparatur terrę irriguę germinanti herbam opportunam colono VI.
ACTVVM:
Paulus coram seniores Ecclesię qualiter inter eos uersatus sit, exponit XX.
IACOBI:
Omne bonum a Deo est I.
Fructus autem iustitię in pace seminatur facientibus pacem III.
PETRI I:
Exhortatio ad sanctimoniam uitę in timore Dei et caritate I.
II:
Vos autem curam omnem subinferentes etc. ad opera spiritalia hortatur et subiungit: cui
enim non pręsto sunt hęc, cęcus est etc. I.
IOANNIS I:
Si autem in luce ambulamus, sicut et ipse est in luce, societatem habemus adiuicem, et
sanguis Iesu Christi, filii eius, emundat nos ab omni peccato I.
Si scitis quoniam iustus est, scitote quoniam et omnis qui facit iustitiam ex ipso
natus est II.
Omnis qui non est iustus, non est ex Deo. Si cor nostrum non reprehenderit nos,
fiduciam habemus ad Deum etc. III.
IOANNIS II:
Qui benefacit, ex Deo est; qui malefacit, non uidet Deum.
APOCALYPSIS:
Vestiti lino mundo et candido, id est induti Christum, et
pręcincti circa pectora zonis aureis, id est reti
naculo caritatis XV.
Latera IIII ciuitatis sunt fides, spes, caritas et operatio uel IIII uirtutes
principales. Diuersa gemmarum genera diuersas denotant uirtutes XXI.
Beneficium.
AD CORINTHIOS I: Quid autem habes quod non accepisti IIII.
Beneficia patribus collata X.
AD HEBREOS: Beneficentię autem et communionis nolite obliuisci
XIII.
Baptismus.
AD ROMANOS: Quicunque baptizati sumus in Christo Iesu, in morte ipsius baptizati sumus
VI.
AD CORINTHIOS I: Omnes nos in unum corpus baptizatis sumus, siue Iudei, siue gentiles
etc. XII.
ACTVVM: Petrus et Ioannes baptizatis imponunt manus, et illi accipiunt Spiritum
Sanctum VIII.
Paulus baptizatos Ioannis baptismate rebaptizat in nomine Iesu, et accipiunt Spiritum
Sanctum XIX.
PETRI I: In archa Noe octo animę saluę factę sunt per aquam, quod et uos nunc baptisma
etc. III.
APOCALYPSIS: Equus albus et qui sedebat super illum etc. ecclesię dealbatio per
baptisma VI.
Et uidi tanquam mare uitreum mixtum igne etc. XV.
Et ostendit mihi fluuium aquę uiuę, splendidum tanquam chrystallum, procedentem de
sede Dei et Agni XXII.
Benedictio.
AD CORINTHIOS I: Gratia Domini nostri Iesu Christi, et caritas Dei, et communicatio
Spiritus Sancti sit cum omnibus uobis. Amen XIII.
AD GALATAS: Gratia Domini nostri Iesu Christi cum spiritu uestro fratres. Amen VI.
AD PHILIPPENSES: Pax Dei, quę exuperat omnem sensum, custodiat corda uestra et
intelligentias uestra in Christo Iesu IIII.
AD THESSALONICENSES I: Gratia Domini nostri Iesu Christi uobiscum. Amen V.
AD THESSALONICENSES II: Dominus autem dirigat corda uestra in caritate Dei et
patientia Christi III.
AD THIMOTEVM II: Dominus Iesus Christus cum spiritu tuo. Gratia uobiscum.
Amen.
AD TITVM: Gratia Dei cum omnibus uobis. Amen III.
AD HEBREOS: Orate pro nobis. Gratia cum omnibus uobis.
Amen XIII.
IOANNIS II: Sit uobiscum gratia, misericordia, pax a Deo Patre et a Christo
Iesu, Filio Patris in ueritate et caritate 1 .
IOANNIS III: Pax tibi.
METHAMORPHOSES
Beneficium.
Ad Mydam regem Silenum uinctum adduxerunt; ille solutum reddidit Baccho; remunerationem
accepit, ut, quicquid tangeret, aurum fieret XI .
Diana Ephygeniam subtraxit neci supposita cerua immolationi XII .
Liber Anii sacerdotis filiabus dedit, ut, quo manibus contingerent, seges et uua
fieret XIII .
Ęneas deificatus XIII .
Bellum.
Cadmus draconis dentes seminat; nascuntur homines armati; inter se cęduntur; quinque
tantum superfuere: Echion, Ideus, Cronus, Pelorus, Ypenor. Hi condendę Thebarum urbis Cadmo
socii fuere III .
Iason in Colcho draconis dentes seminat, armatorum seges prodiit. Iason inter eos
monitus a Medea lapidem iecit, et mutuis uulneribus conciderunt. Iaculum sine errore, quo
Procis periit VII .
Troianorum et Gręcorum primum certamen secus littus. Centhaurorum pugna in
nuptiis Perithi et Hyppodamię XII .
Bona omnia, sub sęculo aureo I .
Numa Pompilius efferatos bello Romanorum animos ad quietem religionemque transtulit
XV .
SENECA
Beneficium.
Libere de beneficiis. Reddit beneficium qui libenter debet. Dans ne de recipiendo
cogitet 23 .
Beneficia etiam ferę sentiunt. Trium charitatum ratio. Beneficium non res est, sed
uoluntas. Animus. Beneficium in re parua maius quandoque quam in magna 24 .
Quę beneficia danda et quemadmodum. Chrisippus Pasienus solebat dicere quorundam se
iudicium malle quam beneficium, et quorundam beneficium malle quam iudicium 25 .
Tiberius rogatus Marcum Elium Nepotem liberauit a creditoribus non soluto ęrealieno,
sed exigendi iure sublato, utrum dederit beneficium 26 .
Beneficium aliquod palam, aliquod secreto dandum. Exemplum Arcesilai in pauperem amicum. Alter statim obliuisci debet dati, alter
accepti nunquam. Beneficium non solum dandum, sed nutriendum. Non omnia danda petenti 26 .
Quomodo in accipiendis beneficiis nos gerere debeamus. Non ab omnibus accipiendum est.
Non est beneficium, quod a nolente datur. Gręcinus Iulius pecuniam donatam ab improbis
noluit accipere 27 .
Dei beneficia homini collata 28 .
Bis est gratum, quod opus est, si ultro offeras 85 .
An eripi possit beneficium. Qui sequenti iniuria corrumpunt beneficium 39 .
Vtrum ei debeatur, qui nolens profuit uel qui sua causa profuit uel qui et sua et
nostra 40 .
Plato uectori gratuito se debere dixit. Vbi autem idem omnibus pręstari intellexit,
iam non se debere dixit, quod non tanquam sibi pręstitum esset, sed tanquam uni e uulgo 41 .
Quomodo sapienti datur beneficium 44 .
Vtrum beneficium reddidit qui reddere laborauit 44 .
Duo beneficiorum genera, alterum inter sapientes tantum 45 .
Dei beneficia 46 .
Beneficium dando accipit, qui digno dedit. Beneficium sępe dare, docere est reddere
85 .
Quid est dare beneficium, imitari Deum 87 .
Non est beneficium scelus non facere. Non est beneficium, sed officium facere quod
debeas 128 .
Beneficium enim est, inquit, quod totum eius causa pręstatur, in quem confertur: ubi
aliquis ex eo sperat quid aut pręparat, non est beneficium, sed
consilium 138 .
Tua magis interest quis quam quid accepit 8 .
Philosophia docet bene debere beneficia bene soluere. Interdum autem solutio est ipsa
confessio 27 .
Non est a beneficiis cessandum propter ingratos 32 .
Bellum.
Lex a quinquagesimo anno militem non cogit 81 .
Ferri usus 92 .
Alexandro milites suadent, ne iam ultra Ocenum proferat arma 111 .
Bruta.
Primus Lucius Sylla in circo leones dedit, Pompeius elephantos 80 .
An sit omnibus animalibus constitutionis suę tempus 60 .
Cauent et timent noxia. Solertia bestiarum 61 .
In muto animali bonum non est, sic nec uita beata 62 .
Beneficium dedit, postea iniuriam fecit. Vtrum uno munere ad patientiam omnium
iniuriarum astringor. An possit beneficium dare seruus domino. Beneficium duorum seruorum
erga dominam 30 .
Item serui erga doninum. Seruus erga Domicium. Alter pro domino mori
uoluit. Paulum prętorium seruus seruauit. Item Ruffum. Vtrum filius maius beneficium dare
possit parentibus quam accępit. Scipio patrem in bello seruauit 31 .
Beneficium filiorum erga parentes: Eneę, Siculorum iuuenum, Antigoni, Manlii.
Beneficium dandum sine spe recipiendi. Dei beneficia 32 .
Cui des, uideto. Da non tanquam reddituro, Non est beneficium, quod in quęstum
mittitur 33 .
Beneficia Dei. Vtrum dandum sit beneficium ingrato 34 .
Distinctio beneficii. Dandum aliquando etiam indignis 35 .
Ingrato etiam dat 35 .
Vtrum turpe sit uinci beneficiis 36 .
An possit aliquis sibi beneficium dare 37 .
Quod alius quandoque debet pro beneficio alteri dato 38 .
Mens in dando spectanda 38 .
Beneficium quod nec prosit, nec noceat 39 .
Bonitas.
Epicurei uoluptatum ministram uirtutem aiunt, Stoici hoc refellunt 32 .
Virtutis proprium gaudere et lętari 49 .
Inter uirtutem et uoluptatem 60 .
Nulla sine labore uirtus 62 .
Quicquid optimum homini est, id extra humanam potentiam iacet, nec dari nec eripi
potest. Virtutum comitatus 69 .
Nunquam quamuis obscura uirtus latet, sed mittit sui signa 72 .
Via uirtutis 75 .
Non est fortior nequitia uirtute. Neminem bonum esse nisi sapientem 76 .
Virtus in medio posita est 83 .
Bona opinio homini tutior pecunia est 85 .
Cum uitia prosunt, peccat qui recte facit 85 .
Scias eum multis uirtutibus abundare, qui alienas amat 87 .
Effuggisti uitia animi etc. Virtus pręparat ad cognitionem cęlestium 88 .
Quam magna uirtus sit uitia domuisse 97 .
Virtus 100 .
Magnum est pręsidium in periculis innocentia 131 .
Si is es quem intelligant multi, introrsus bona tua spectent. Alioquin satis est unus,
satis est nullus 3 .
Viri boni auiditas tuta est 9 .
Sola uirtus pręstat gaudium 10 .
Bona sunt, quibus admixta uirtus est, turpia quibus malicia coniuncta,
est. Quid Deo similem faciat? Animus bonus
12 .
Pars magna bonitatis est uelle fieri bonum 13 .
Bonus uir sine Deo nemo est. Quid sit uir bonus. Inter bonam et malam conscientiam 14 .
Quod bonum est, utique necessarium est, quod autem necessarium est, non utique bonum
15 .
Virtus secundum naturam est, uitia inimica et infesta sunt. Alius per se, alius ope
aliena emergit 17 .
Non qui scit, sed qui facit bonum beatus est. Proficientium tria genera 20 .
Bonorum gradus tres, sed unum absolutum et perfectum--- uirtus ipsa. Pares esse
uirtutes. Honestum omne uoluntarium est. que laudabilis uirtus in corpore ualido et infirmo,
in domino et in seruo etc. 23 .
Virtus par ubique. Bona uera. Bona prima, secunda, media. Ex duobus bonis summum
bonum. Bonum omne optabile. Virtutum comitatus 24 .
Summum bonum. Honestum in omnibus par. Virtus 26 .
Magna pars profectus est uelle proficere 27 .
Bona uera ad unumquenque tota perueniunt 27 .
Iouem plus non posse quam bonum uirum. Nulla mens bona sine Deo. Vnum bonum quod
honestum. Virtus nullo eget. Aut ista bona non sunt quę uocant aut homo felicior Deo est.
Quę uera bona. Summum bonum in animo, non in corpore. Bona externa. Quomodo bonum perit.
Quamdiu uirtus salua fuerit, nihil aduersi senties 28 .
Honestum, quid. Virtus labore paratur. Bonum quod honestum 29 .
Hominis bonum ratio. Vanis dediti uirtutem despiciunt. Bona sunt, quę a uirtute
profecta contractaque sunt. Vir bonus quid faciet. Vnum bonum ipsa uirtus 29 .
Virtutem nulla uis potest subducere 31 .
Quid tibi opus est, ut sis bonus? Velle. Recte facti fecisse merces est 32 .
Animus recti ac boni amator. Virtus enim concordi animo decreta, peragit 33 .
Satis esse uirtutem ad uitam beatam 35 .
Secundum Stoicos quod bonum est bonos facit. Secundum Peripateticos sunt aliqua bona,
quę non faciunt bonos. Bona omnia culpa carere decet 37 .
Inter bonum et commodum. Virtus non contingit animo nisi instituto et edocto 41 .
Externa bona corpori acquiri, corpus in honorem animi coli. In animo esse partes
ministras etc. Quid est in
uirtute pręcipuum 42 .
Sicui uirtus animusque in corpore pręsens, hic deos ęquat 43 .
In duas partes uirtus diuiditur: in contemplationem ueri et actionem 44 .
Summi boni finis proponendus 46 .
Vtrum uirtutes animalia sint 55 .
Sępe iustus esse debebit cum infamia 56 .
O si animum boni uiri liceret inspicere etc. Virtutem cerni posse, si acies animi
liberetur impedimentis, similiter et maliciam 57 .
Quid sit bonum. Inter bonum et honestum 59 .
Nihil nobis bonum uideri, quo quis et male uti potest. Notitia boni et mali. Vitia
uirtutibus confinia 60 .
Simplex cura recti est, multiplex praui 61 .
Nemo est casu bonus, discenda uirtus est. Bonum intelligibile esse, non sensibile.
Hominis bonum non est in homine, nisi cum illo ratio perfecti est 62 .
Bonum tuum est animus emundatus ac purus, emulator Dei, super humana se extollens,
nihil extra se suum ponens, rationale animal. Quod ergo uitę bonum est? Perfecta ratio
63 .
PLATO
Beneficium.
Nullum nostrum sibi soli natum esse, sed ortus nostri partem sibi patriam uendicare,
partem parentes, partem amicos 337 .
Bellum.
Quo pacto tractandum, ut ciues bellicosos habeas 212 .
Tam mares quam foeminę instruendę. Lex in timidos. De his qui strenue pugnando obeunt.
Spoliare mortuos pręter arma inhonestum. Gręci, si cum Gręcis pugnent, agros ne uastent nec
domos incendant 212 .
Critias de Attico et Athlantico bello 263 .
Duo genera belli, bellum et seditio 268 .
Gymnastica omnes exercitationes bellicas appellamus. Motum qui imitatur flexus
corporum, quibus tela plagęque uitantur, pyrrichen uocamus. Saltatio 298 .
In pace ad bellum exercendi ciues 300 .
Exercendi ictus, si socius deest, ad inane simulachrum. Manuum ac pedum agilitas ad
bellum conducit 301 .
Peltastica pugne pancratiacę opponatur 301 .
Arma conuehantur 303 .
Lex militaris: Nequis sine magistro ac principe quicquam agat, iussis
obediat etc. Assuescat cibo ac potu abstinere,
frigus, ęstum, cubilis duritiem pati, nudo capite et pedibus incedere. Fortiter faciens
donetur, ignauiter puniatur 319 .
Lex de his qui arma proiecerint et qui amiserint. De coronis donandis. De rebus
repetundis 320 .
Belli pacisque arbitrium habeant custodes ipsi legum creati numero XXXV 337 .
Brutorum animę 383. 384 .
Animę irrationales 385 .
Bonus.
Quid sit iustitia, prudentia 3 .
Hominis uirtus 5 .
Menon de uirtute 6 .
Quodcunque cum iustitia fit, uirtus est 7 .
Vtrum doctrina possideatur uirtus et utrum uirtus sit scientia 8 .
Virtus nec doctrina nec natura prouenit, sed sorte diuina 10 .
Iuste enim ac prudenter agentes, et tu et tua respublica Deo gratum opus efficietis et
in diuinum splendorem intuentes agetis. Quin etiam illuc respicientes uosmet uestraque bona
perspicue discernetis. Seruilis est prauitas, libera uirtus 15 .
Virtutum uoluptates uerę ac purę 37 .
Pulchritudo est summi boni splendor 38 .
Deo similes efficit cum prudentia iustitia simul et sanctitas 53 .
Sub Saturno sęculum aureum 73 .
Vtrum unum quiddam sit uirtus. Vtrum alii aliam uirtutis partem accipiant, an necesse
sit eum qui unam habet, omnes habere 83 .
Effici bonum difficile est. Nam ante uirtutem sudorem positum aiunt, deinde facile 85 .
Fieri bonum difficile est, perdurare bonum impossibile. Optimi illi quos diligunt.
Vtrum sapientia, temperantia, fortitudo, iustitia, sanctitas quinque nomina eiusdem rei sunt
86 .
Vir uirtute pręditus primo quidem sui ipsius, deinde et regum rex est 88 .
Ad illa quisque bonus est, ad quę sapiens, ad illa malus, ad quę ignorans 102 .
Bonorum primum sapientia, secundum corporis habitus, tertium formę commoditas 118 .
Vnus Gręcorum omnium probatissimus Aristides, Lysimachi filius, extitit 132 .
Petit a Deo, ut intus pulcher efficiatur 166 .
Socrates: Nihil enim aliud agens circumeo quam suadens iunioribus senioribusque /
uestrum neque corporum neque pecuniarum neque aliarum omnino rerum curam pluris
uehementiusque qam animi
habendam esse, ut quam optimus sit, docens non ex
pecuniis uirtutem, sed ex uirtute pecunias aliaque bona omnia et priuatim et publice
hominibus prouenire 170 .
Neque filios tuos neque uitam neque aliud quicquam pluris facias quam iustitiam ut cum
in uitam alteram transmigraueris, ualeas illic pręsidibus horum omnium reddere rationem 174 .
Si uirtus abest, diuitię, forma, scientia obsunt magis quam prosunt 188 .
Omnis reipublicę gubernatio ad iustitiam referenda 189 .
Boni scientia, omnium pręstantissima 215 .
Quęcunque bona uulgo dicuntur, deprauant anium 216 .
Bonum quidem anima omnis expetit 218 .
Plato iudicat uirum optimum et iustissimum esse beatissimum eumque esse hominem maxime
regium seque ipsum regentem. Pessimum uero et iniquissimum esse miserrimum etc. 231 .
Intelligibili atque enti pręferendum bonum 233 .
Idea boni 233 .
Nullam ob rem iustitiam cęterasque uirtutes negligere decet 238 .
Virtus inuiolabilis ac libera 240 .
Athenienses probi 270 .
Iustus in omni fortuna felix. Iniustus, si ditior sit quam Cyniras aut Mydas, miseer
est. Quę uulgo bona, non recte bona dicuntur 273 .
Recte Hesiodus: Viam ad uitia planam esse et breuissimam, uirtutis uero arduam et
longam atque asperam. Ante uirtutem, inquit, dii sudorem posuere. Hęc uia in summo facilis
283 .
Animus honorandus beneagendo. Decet neque se ipsum neque sua diligere, sed iusta 285 .
Pulchra et honesta, alia natura, alia lege consistere 311 .
Bonorum et malorum causa anima 312 .
Non oportet paruifacere utrum probus an inprobus aliis uidearis 320 .
Regio ad uirtutem optima. Religio uirtutum maxima. Boni est gaudere bono maxime diuino
327 .
Bonum diuinum 327 .
Socratem, quem ego iustissimum omnium qui tunc erant, appellare non uereor, ultimo
supplicio affecerunt. Dionem laudat 332 .
Nam firmitatem, fidem, sinceritatem ueram esse philosophiam existimo. Censor uitę
omnium sit, qui pręsidet ciuitati 337 .
Bonitas supra mentem est. Nihil magis uoluntarium est quam boni incitamentum 342 .
Super bonitatem nihil 343 .
PROBLEMATA ALEXADRI APHRODISEI
Bruta.
Vt equis in catricibus? pristini coloris pili nascantur, non ut fieri solet, albi 5 .
De eodem 10 .
PROBLEMATA ARISTOTELIS
Bruta.
Cur maris animalia maiora uegetioraque sunt quam terrę 42 .
PROBLEMATA PLVTARCHI
Bruta.
Canis molestus Herculi 81 .
Vultur inter aues, quę carnibus uescuntur, iustissima 81 .
Bonus.
Apud Epidamnios poletes dictus, quem probatę uitę uirum deligebant ad res contrahendas
et permutandas cum Illyriis, cum uidissent cęteros eo commeantes effici deteriores
84 .
AVLVS GELIVS
Beneficium dando accipit, qui digno dedit 104 .
Bellum.
Lacedemonii in bello tibiis, non tuba usi, rex Haliates fidicinis 5 .
Quid sint inducię 10 .
In ignominias militares fuisse sanguinis dimissionem. Quibus modis acies Romana
instrui solita sit:/frons, subsidia, cuneus, orbis, globus, forfices, serra, alę, turres 57 .
Telorum, iaculorum gladiorumque uocabula 62 .
Nerio uel Nerienes Martis coniugem dixerunt, id est fortitudinem, quasi neruos uel
lenitatem quasi sine ira. Quid sint manubię, quid pręda 80 .
Quibus uerbis Fecialis bellum indicit et de iureiurando militum 95 .
Psyllorum pugna aduersus Austrum 97 .
Pugnatum in Gallos mundius dicitur quam cum Gallis aut contra Gallos 100 .
Eques pro equo, equitare 109 .
Bruta.
Qui color equorum sit, qui spadices uocantur; idem dicitur puniceus et pheniceus 24 .
Bucephalas Alexandri emptus talentis XIII a nemine inscendi nisi a rege passus. Bello
Indico cum regem de medio hostium extulisset, ipse saucius expirauit. Rex ibi oppidum
condidit et Bucephalon appellauit 33 .
Leo erga hominem gratus 36 .
Delphinus pueri amator 46 .
Oues in genere masculino 63 .
De natura leonum Herodotus dissentiens cum Homero: hic plures foetus leenas ędere
dixit, ille unum tantum et semel in uita parere 75 .
Cerua Sertorii 92 .
In Paphlagonia perdices bina corda habent, in Bisaltia lepores bina iecora 98 .
Sus, quę semel peperit, porcetra dicitur, quę sępius, scropha 109 .
Eques pro equo, equitare 109 .
Iumentum. Arcera est plostrum tectum undique 118 .
Bonum nihil nisi honestum et malum nisi turpe; medium quidem nec honestum nec turpe 70 .
Omnis actio per se neque honesta neque turpis, sed recte et honeste gestum, honestum
fit 105 .
VITĘ PLVTARCHI
Bellum.
Lygurgi lex prohibet in eosdem hostes militare, ne sepius repugnantes
efficiantur bellicosi 12 .
Non licebat inscribi in sepulchrum nisi eius qui fortiter in bello
occubuisset 14 .
Ante pugnam et pericula subeunda, deos consulere mos erat 47 .
Marius ad temere dimicandum cogi non poterat 137 .
Ingenium plus posse quam uires. Sertorius ingenio confecit, quod armis non potuit 144 .
Noctu pugnare apud Parthos religiosum 24 .
Mos in militia emerenda 33 .
Quando bellum gerendum 62 .
Thoraces Demetrio ex Cypro allati, quos cathapultę ictus offendere non poterat 97 .
Falluntur reges, qui uitam beatam putant bella tractare 103 .
Macedonum exercitum sublato Alexandro simile esse Cyclopi excęcato 123 .
Plato ter in militiam profectus 136 .
Bruta.
Vultur inter uolucres innocentissimus 6 .
Bucephalus, equus Alexandri 41 .
Bonitas.
Pedaretus non electus in numero trecentorum lętatus dicitu r, quod
trecentos se meliores ciuitas haberet. Brasidę mater filium efferentibus prę cęteris, bonum
fuisse assensit, sed multos Lacedemone illo esse meliores dixit. Qui melior erat, non qui
fortior, principem constituebant 14 .
Virtus facit, ut non solum opera laudentur, sed etiam ametur autor 50 .
Aristidis constantia, modestia, ęquitas 86 .
Aristides cognominatus iustus. Virtute nihil pulchrius. Aristidi uirtus peperit
inuidiam 87 .
Cato neminem bonum laudari passus, nisi id communi utilitati
iunctum esset 94 .
Virtus fortuna fortior 143 .
Agesilaus morum suorum conscius frequens in publico fuit 29 .
Xenocrates optimus 62 .
Si Cato Roma non indigeat, Romam tamen indigere Catone 67 .
Siracusis et boni optimi et mali pessimi 78 .
Honestas per se ipsam expetenda 86 .
Virtutes gloria sequitur, uoluptates dolor 137 .
LACTANTIVS FIRMIANVS
Beneficium.
Benefacere quid sit 129 .
Quod omnia tam bona quam mala hominis gratia facta sunt: sol, luna, astra, nubes 177 .
Quę Deus homini et quę cęteris dedit 187 .
Bonitas.
Iustitia cibus animę 44 .
De summo bono philosophorum sententię 53 .
Quod nihil eorum, quę mortales appetunt, summum bonum sit 56 .
Virtus bona, sed non summum bonum 57 .
De iustitia, quę aureo sęculo in terris fuisse dicitur 103 .
Virtus non erat, si non esset uitium, cui repugnaret 105 .
Iustitia non potest uideri, sed haberi 105 .
Quod expetibilius est bonum esee et malum putari quam malum esse et uideri bonum 109 .
Quod in duabus uirtutibus iustitia consistit, pietate et ęquitate 110 .
Innocentibus et iustis Deus semper optime consulit 113 .
Quod innocentia uerissimus Dei cultus est, quam carnalis homo nescit 120 .
De duabus uiis uirtutum et uitiorum et earum ducibus 122. 123 .
Virtus 124 .
Quod philosophi nescierunt, quid esset
bonum aut malum uirtutis officium
125 .
Tres gradus uirtutis 134 .
Quod quę philosophi uitia putant uirtutes sunt 136 .
Quid sit uirtus 137 .
Neimo uirtuti fauet, nisi qui sequi potest 148 .
Quod uirtus semel habita amitti non potest 156 .
LAERTIVS
Beneficium.
Arguit quod prodesse bonum non sit 28 .
Beneficentia quadrifariam diuiditur; beneficium enim pręstari pecuniis, corporibus,
disciplinis, uerbis 37 .
Humanitas triplex: salutatio, auxilium, conuiuium 37 .
Sapientem omnibus benefacere 74 .
Bellum.
Diogenes sagitarium intuitus ignauum iuxta scopon consedit dicens: "Ne forte me
feriat" 59 .
Bonitas.
Quomodo optime ac iustissime uiuemus? Si, quę in aliis reprehendimus, ipsi non
faciamus. Pitacus: "Perdifficile est bonum esse. Interrogatus, quid esset optimum, "quod
in pręsentia", inquit, "occurrit bene agere" 10 .
Dicunt nihil natura iustum esse aut honestum uel turpe, sed consuetudine ac lege 24 .
Theodorus bonam esse prudentiam atque iustitiam, mala uero contrarios habitus, media
uoluptatem et dolorem 25 .
Euclides bonum esse unum deffiniuit; quę bono aduersa uidentur, sustulit, ea ne esse
quidem dicens 26 .
Plato: boni finem esse--- similem Deo fieri. Virtutem sufficere ad beneuiuendum, sed
tamen instrumentis corporis indigere. Bona humana alia in corpore, alia in anima, alia
extrinsecus 36 .
Plato primus notionem honesti declarauit, quę a laudabili et rationabili utilique et
decoro/et congruo non discernitur 36 .
Virtutis species IIII 37 .
Bonum in IIII genera diuiditur: uirtus, habitus, commodum 37 .
Bonorum tria genera: alia haberi possunt, alia participari, alia subsistere 38 .
Bion nauigans cum pessimis hominibus in latrones incidit; dicentibus illis
"peribimus, si cognoscamur"--- "at ego", inquit, "nisi agnoscamur"
43 .
Virtutis hymnus 45 .
Aristoteles uirtutem ad beatam uitam sibi minime sufficere dixit. Virtutes non se
inuicem sequi: fieri enim posse, ut prudens quispiam sit et intemperans 48 .
Demetrius, cum comperisset Athenienses imagines suas euertisse, "at", inquit,
"uirtutem illi non euerterunt, cuius gratia illas erexerant" 52 .
Antisthenes familiari quodam apud se deplorante, quod perdidisset commentaria,
"oportebat ", inquit, "ista animo potius quam chartis inscribere" 54 .
Ea dicebat paranda uiatica, quę cum naufrago simul enatarent. Interrogatus a quodam,
quid faciendo bonus et honestus euaderet, "si mala", inquit, "quę habes a scientibus
didiceris esse fugienda" 54 .
Hęc illi placent: docibilem esse uirtutem; eosdem esse nobiles ac uirtutis studiosos;
sufficere uirtutem ad beatam uitam; uirtutem operum esse, neque uerbis plurimis neque
disciplinis indigentem; pręstat cum paucis bonis aduersus malos omnes quam cum multis malis
aduersus paucos bonos pugnare 54 .
Iustum uirum pluris faciendum quam propinquum 55; uiri ac mulieris uirtus eadem; bona
pulchra, mala esse turpia; iniqua omnia aliena puta atque peregrina 55 .
Diogenes interrogatus, ubinam Gręcię uiros uidisset bonos, "uiros quidem", ait,
"nusquam, sed Lacedemone pueros uidi". Dicebat de saliendo et calcitrando certare homines,
ut autem boni et probi fierent, curare neminem 56 .
In Olympia buccinante pręcone "Dioxippus uiros uincit"--- "Hic", ait,"mancipia,
sed ego uiros". Glorianti cuidam, quod leonis pelle tegeretur, "desine", inquit,
"uirtutis stramenta confundere" 57 .
Bonos uiros effigies deorum esse 58 .
Ad uirtutem proficit exercitatio 59 .
Cynicis placet finem eese secundum uirtutem uiuere; sicut Stoicis 63 .
Cephesius, cum animaduerteret quendam ex discipulis inflatum atque
turgidum, percutiens dixit: "Non, si magnus fueris, bonus eris, sed si bonus, magnus" 65 .
De uirtutibus et uitiis. Quid sit bonum. Bonorum genera III, item malorum. Item
honestum, turpe. Honestum ac bonum idem est 71 .
Bona esse paria. Eorum quę sunt, alia bona, alia mala, alia neutra 72 .
Virtutes esse connexas, ut, qui unam habuerit, omnes habeat. Nullum esse medium inter
uirtutes et uitia. Virtutem posse amitti. Virtus sufficit ad beate uiuendum 74 .
Aristo uirtutes neque plurimas inuexit ut Zeno neque unam, quę multis appelletur
nominibus ut Megarici 77 .
Pyrro negat quicquam aut turpe esse aut honestum, iniustum uel
iustum; lege autem atque consuetudine homines cuncta facere 94 .
Quod apud alios bonum ac iustum est, apud alios malum et iniustum esse 96 .
Dii uirtutibus delectati, similes amplectuntur ac fouent. Vtimur bono interdum ut
malo, ut malo et bono 109 .
Maiores esse animi quam corporis uoluptates. Voluptatis causa uirtutes quoque eligi,
et a uoluptate solam uirtutem inseparabilem esse, cętera separari. Non potest iucunde uiui,
nisi prudenter ac honeste iusteque uiuatur, neque prudenter, honeste ac iuste, nisi iocunde
110 .
QVINTVS CVRTIVS
Beneficiorum
gratia sempiternna est 49 .
Bellum.
Macedones phalangem uocant peditum stabile agmen 1 .
In agmine deducendo religionis ratio 2 .
Loci angustias committendo pręlio elegit Alexander, ne a multitudine Darii circumiri
posset 4 .
Vbi partes labant, summa turbatur. Prima pugna Darii et Alexandri 5 .
Prodigia futuri euentus pugnę 9 .
Arma militum Darii 14 .
Catenes sagittandi peritissimus 40 .
Fama enim bella constant; et sępe etiam, quod falso creditum est, ueri uicem optinuit
49 .
Quomodo Macedones lustrabant exercitum 66 .
Bruta.
Bucephalas, Alexandri equus, non patiebatur alium dorso, regi autem etiam genua
submittens 30 .
Serpentes magnitudinis inusitatę 54 .
Canes leonibus fortiores 55 .
Bonitas.
Auli Scythę inter barbaros iustissimi 40 .
POLIBIVS
Bellum.
Legio continens peditum IIII milia, equites CCC 4 .
Ducis imperitia, non hostium uirtute uicti 9 .
Bellum XXIIII annos durauit inter Romanos et Carthaginienses 16 .
Inter peritiam bellandi et imperitiam 21 .
Gessatę abiectis indumentis pugnam ineunt, ne sentibus implicentur 29 .
Causę belli Persici, item secundi belli Punici 39. 44 .
Numidarum congrediendi mos 53 .
Legionis numerus 60 .
Bellum quatenus fugiendum 68 .
Phalanx XXV milia hominum 91 .
Elephantorum pugna 94 .
Bruta.
Elephantorum pugna 94 .
Boni uiri officium nihil pluris facere quam ut necubi officium prętermittatur
68 .
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Beneficium.
Romanos inclusos aut incolumes dimittendos aut ad unum interficiendos 225 .
Titus recordatus aliquando super coenam, quod nullum in quenquam officium contulisset,
memorabilem uocem emisit: Amici, diem perdidi 426 .
Bellum.
Qui primi inter se bellare coeperunt 3 .
Vexores primus bellum intulit 4 .
Bellica institutio apud Iudeos 20 .
Lex, ne idem hostis sępius bello peteretur. Pugnę excitamenta 63 .
Per Feciales bellum indicebatur 76 .
Bellorum cerimonię, belli indicendi forma 80 .
Longissima Azoti obsidio undetriginta annorum 81 .
Ad tibiarum cantum Aliates exibat in hostem 82 .
Illyrii infantis auspicio uincuntur. Pitacus Phrynonem rete superauit
85 .
Amasis thorax
100 .
Pecunia neruus belli 103 .
Modus deprehendendi cuniculi 107 .
Sophrones ferream anchoram in acie circumtulit, qua in hostes proiecta plurimos a fuga
remoratus est 133 .
Phanatica Phidenarum acies facibus depugnans 158 .
Qua arte incensum Atheniensium pręsidium in Boetia 164 .
Lacedemonii ad cantum tibiarum euntes in pręlium 166 .
Ephesus Martis officina 183 .
Sacra Thebarum cohors 195 .
Bellica uirtute princeps Agesilaus 196 .
Ordines aciei 207 .
Strata gemma 241 .
Demetrii machinę 243 .
Antigonus, cum a Pyrrho ad certamen prouocaretur, suam militiam respondit non magis
armorum quam temporum esse 252 .
Desultores 281 .
Archimedis machinę. Velites qui septenis iaculis atque breuiore parma instructi
equorum clunibus post equites sedentes in aciem deferuntur, atque ubi ad iactum teli prope
hostem euecti essent, equis protinus desiliunt 289 .
Pythagorę consilio Lacedemon defensa 310 .
Philopoemenis belligerandi meditatio 312 .
Cauillatio in Antiochi exercitum opulente instructum 315 .
Gallorum mos in pugna 317 .
Dalmaticum bellum 326 .
Arma Carthaginiensibus adempta, mox bellum indictum 328 .
Scipionis stratagema in Carthagine obsidenda 331 .
Tanti exercitum esse, quanti sit is qui in eo imperet 334 .
Legitimum militię tempus 339 .
Germani pręlium inituri Herculi sacrum canebant hymnum. Militandi ratio in Germanis
347 .
Pompeius imperium pertesus 362 .
Britanni esedis utuntur in pręlio 374 .
Glasco ora inficiunt, ut in pugna horridiores sint 374 .
Parthorum mors in pugna 376 .
Fortunę uarietas in pręlio 435 .
Maximinus argentea et aurea lorica usus, inaurato clypeo, aurata hasta, gladio
argenteo et aureo, galea gemmata. 443 .
Duplicem belli fortunam Constantius uno die expertus 451 .
Bruta.
Varia Indis et monstrosa animalia 5 .
Ibidis auis figura 12 .
Quę animalia in Aphrica nascantur 31 .
Boues Geryonis eximia forma 32 .
Taurus Marathonius 33 .
Cranaus capras secutus Edissam occupat et ogeam nominat siue oglen 66 .
Vulturis natura optima 68 .
Qui lupum uinctum attulisset, quinque dracmas accipit, qui lupam
unam 86 .
Bos magnitudine enormi 89 .
Sexdecim equorum milia ad foeturam Assyriis regibus fuisse. Aper Olympius 92 .
Parcunt leones Danieli 94 .
Artybii equus bellacissimus 113 .
Nefas olim in Delo canes alere aut mortuos humare 122 .
Canis Xantippi fidus domino 130 .
Sues procerę et feroces 185 .
Bucephali ferocia 209 .
Duo dracones mirę magnitudinis 228 .
Cum elephantis certamen 229 .
Rhinoceros. Sophitis regis canes dono Alexandro dati 229 .
Ranarum murumque multitudo Abderitis infesta 238, Sandrochus a leone territus, non
lęsus 242 .
Serpens catapultis confecta 255 .
Elephantorum pręlium. Indici Ęgyptiis ualidiores 278 .
Boues siluestres, alces, uri 377 .
Missione una C leones producti. Elephanti. Crococetę. Tygrides. Rhinocerotes.
Cocodrilli. Hippotami 430 .
Mille ursi. Ferę Lybicę centum. Cerui palmati. Equi palmati. Equi siluestres. Alces.
Tauri Cypriaci. Struciones. Onagri. Apri. Ibices. Dammę 442 .
Firmus inter cocodrillos impune natauit, hippotamos esitauit, iunctis
strutionibus uectus est 448 .
Bonus.
Argenipei innocentia singulari 3 .
Abrahami laus 10 .
Paridetes, cum in trecentorum numero non reciperetur, gaudere se dixit,
quod trecentos uiros patria haberet se meliores 63 .
Tellus Atheniensis Croeso felicior iudicatus a Solone, quia uir bonus 86 .
Xerxes Spartanorum legatos uiolare noluit, cum ipsi suos interemissent, ne eorum
exemplum imitaretur 128 .
Aristidis ęquitas. Cymonis felicitas 136 .
Zenonis uox: Non, si magnus eris, continuo et bonus, sed si bonus, et magnus quidem
142 .
Nicias semper suasor pacis 168 .
Non deos magis casta templa quam iusta mortalium opera delectare 196 .
Diogenes: Turba ingens, sed uiri pauci 202 .
Demetrius, cum audisset statuas suas ab Atheniensibus euersas: At uirtutem, inquit,
euertere non potuerunt 242 .
De uirtutis et honoris ęde 294 .
Scipio Nasica 300 .
Apud Germanos plus boni mores ualuerunt quam alibi bonę leges 347 .
Bonus et suspicione criminis carere debet 367 .
De Probo principe adhuc adolescente Valeriani dictum: Si nomen probi non haberet,
potuit habere cognomen 449 .
Blandus.
Onesili caput fauis refertum 113 .
VALERIVS MAXIMVS
Beneficium.
Scipio superior Siculis militiam, quam iusserat, remisit, si arma et equos suis
militibus traderent. Pro beneficio habuerunt quod grauate ferrent, si hoc
tantum imperatum foret, liber VII, caput III.
Bellum.
De disciplina militari, liber II, caput I.
Armorum tractandorum meditatio. Velites. Spartani ante pugnam tibię concentu
animantur. Idem puniceis in prelio tunicis usi ad occultandum cruorem, caput I.
Scipio Affricanus turpe esse aiebat in re militari dicere non putaram. Idem aiebat
aliter cum hoste non confligendum quam aut occasio euenisset aut necessitas incidisset.
Quintus Metellus deuicta Cartagine, nescire se illa uictoria boni ne plus an mali reipublicę
attulisset, asseuerauit. Senatus, cum aduersus Hannibalem Claudium Neronem et Liuium
Salinatorem consules mitteret, magno studio egit, ut inter se odio dissidentes in gratiam
prius reduceret, liber VII, caput II.
Lucius Paulus Persę regi sucubuisset, nisi Sulpicius Gallus territum lunę defectu
exercitum de syderis ratione disputando metu liberasset, liber VIII,
cap. II.
Bonus.
Licinius Fimbria iudex addictus Marco Lutatio
de sponsione, quam is cum aduersario, qui uir bonus esset, fecerat, nunquam id iudicium
pronunciatione sua finire uoluit, liber VII, caput II. Socrates expedita uia eos ad gloriam
pertinere dicebat, qui id agerent, ut quales uideri uellent, tales essent,
eodem. Ob Quinti Fabii affinitatem Manius Attilius Collatinus, Sorani oppidi proditor,
accusatus absoluitur. Sic et Marcus Emilius Scaurus repetundarum reus ob patris memoriam
liberatus, liber VIII, cap. I.
Scipio Nasica uir sanctissimus iudicatus, Matrem deum e Pesimunte
accersitam excepit, liber VIII, caput XVI.
Publius Furius Philippus Hispaniam sortitus inimicos suos
legatos secum illuc ire coegit, confidens nihil se acturum, quod illi accusare possent. Sic
et Lucius Crassus inimicum suum in prouincia Gallica sibi
actorum suorum speculatorem admisit. Eadem sui
confidentia in Catone, in Marco Scauro, in Marco Antonio oratore liber III, caput VII.
Ciues boni coronabantur apud Athenienses, liber II, caput I.
CICERONIS OPVSCVLA
Beneficii meminisse debet qui accepit 20 .
In quos debet conferri beneficium 82 .
De beneficio collocando. In indigentes. In conuictos 83 .
Beneficia mutua. Quibus magis obligati sumus 85 .
Ratio seruanda in officiis tribuendis. Officii exercitatio 85 .
Enius: Benefacta male locata malefacta arbitror 128. 130 .
De genere beneficiorum, quę ad uniuersos spectant 130 .
Lex naturę, ut homo hominem iuuet 141 .
Bellum quare suscipiendum 79 .
Bellum iustum, Obseruatio militum. Pompilius. Cato. Bellum pro gloria mitius gerendum
80 .
Quęritur, res bellicę an urbanę maiores sint 89 .
Bello nihil nisi pax quęrenda 90 .
Bonus.
Virtus summum bonum 6 .
Virtute nihil amabilius 9 .
Exercitatio uirtutum 31 .
Virtutis laus 75 .
Neminem negligendum in quo aliquid appareat boni 82 .
Decorum et honestum 94 .
Decorum duplex 94 .
Officium decori 95 .
Excellentes uiri inter se animo differentes 97 .
Nihil magis decorum quam ęquabilitas uniuersę uitę 98 .
Id maxime quemque decet quod est cuiusque maxime suum 99 .
Via uirtutis 100 .
Decorum in dictis factisque et statu motuque corporis 102 .
Quod iustum, id etiam utile 113 .
Virtus tribus in rebus uertitur 115 .
Vir bonus pręfertur pecunioso Themistoclis sententia 130 .
Stoici nihil utile putant, quod non sit honestum 138 .
Quod honestum, id utile 143 .
Nihil mali agendum etiamsi omnes lateat 144 .
Virum bonum esse, qui prosit quibus possit, nemini noceat. Nihil utile quod iniustum.
Fimbria iudex. Marco Lutatio Pinthię, ęquiti Romano sane honesto, iudex fuit, cum is
sponsionem fecisset, ni uir bonus esset 154 .
Dignus quicum in tenebris mices 155 .
Vir bonus 156 .
Quod honestum sit, id solum bonum esse 173 .
Quid sit bonum 174 .
An quicquam bonum est, quod non eum qui possidet facit meliorem. Profecto nihil est
aliud bene beateque uiuere nisi honeste et recte uiuere. Virtus. Bonus miser esse non potest
176 .
Virtutes pares 177 .
Virtus nec eripi nec surripi potest 184 .
THVCIDIDES
Belli euentus dubius 14 .
Magnifaciendum fusum, si bonos internosceret 49 .
Fortuna belli 59 .
Ea re uti in hostes maxime decet, quam maxime formidant 83 .
PANEGYRICVS PLINII
Boni collatione optimorum deprimuntur 35 .
Prmia bonorum 41 .
Bonus exemplo facit bonos 47 .
Frugalitas Pisonis. Sapientia Lelii, pietas Metelli 50 .
Optimus dictus 50 .
Beneficium quod merentibus tribuitur 36 .
PHALARIS
Bonus.
Bona opera remunerat 8 .
Non te peniteat bonum euasisse 19 .
Nemo aliena uoluntate bonus unqam fuit, sed sua 37 .
Erga bonos tales sumus, quales ante tyrannidem 53 .
Beneficium.
Bonis dare accipere est 8 .
Non uult commemorare beneficium quod contulerat, sed accipere nolentem redarguit
35 .
Bellum.
Qua ratione hostes uicturum se speret 13 .
Se non esse mollem bellatorem ab illis testari, qui immitem criminantur 13 .
Minatur illis, qui aliis suaserant, ut ipsi bellum inferant 23.28. 30 .
Consultori belli sibi inferendi exprobrat 41 .
ORATIVS IN EPISTOLIS
Bonus.
Virtus. Vilius argentum auro est, uirtutibus aurum 2 .
Vir bonus est quis etc. Boni. Mali 15 .
Vir bonus et sapiens etc. nil metuet 15 .
Virtus est medium 17 .
Nihil prodest uno carere uitio, cum omnibus carendum sit 30 .
Bellum.
Equitum turm peditumque cateru 24 .
VERGILIVS
Belli mala. Quippe ubi fas uersum 24 .
Apum pugna, 45 .
Iamque faces et saxa uolant 58 .
Demolei lorica grauis 111 .
Certamen Daretis et Entelli 113 .
Certamen sagittariorum 115 .
Equitatus puerorum 116 .
Bello clari 130 .
Romani 134 .
Turnus in arma furens 145 .
Mos inferendi belli 147 .
Apparatus belli 148. 152 .
Herculis et Caci congressus 155 .
Arma Martis, Palladis, Ene 159 .
Eneas procedit ad prlium 161 .
Arma et clypeus Eneę, in quo cęlata Romanorum gesta 162 .
Turni exercitus 164 .
Turnus armatus 165 .
Turnus accingit se pugnę 172 .
Oppugnatur urbs 202 .
Tyrheni et Acontei congressus 205 .
Pugna 215. 217 .
Eneę et Turni 218. 222 .
Bruta.
Ceruus forma insignis 145 .
Sus foecunda 89 .
Iterum 152 .
Baptismus.
Donec me flumine abluero 81 .
PRIMA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Beneficium.
Vinea dabit fructum suum et terra dabit germen suum 163.
Bellum.
Senacherib locusta et tonsor gregis, Nabuchodonosor incendium 56 .
Archistrategos pręliorum 80 .
Ethrusci sagittandi periti 336 .
Bruta.
Columbę natura 24 .
Leonis natura 33 .
Locusta 36 .
Vrsa sęuiens cum perdit catulos 36 .
Strutionis natura 95 .
Attelibus, locustarum
genus 118. 119 .
Bos 134 .
Onocrotalorum duo genera 140 .
Hierodiorum duo genera. Vpupa 159 .
Talpa Hebrei farfaroth, Gręci aspalagga uocant. Vespertilio nukteris 195 .
Muscę Ęgyptii, apes Assyrii 207 .
Aquilę natura 274 .
Leo signat Babylonios, lupus Medos et Persas, ue ursa, pardus Alexandrum
339 .
Perdicis natura 356 .
Bonitas.
Sancti dicuntur flos, lilium, arbores Lybani, oliua fructifera 38 .
Bonos cognoscit Doninus, malos nescit 50. 64 .
Enoch 107 .
Quattuor uirtutes 116 .
Defectio bona 135 .
Ille spiiritum assumit Abraham, hic Moysi, alius Helię 137 .
Templum Dei, lapides uiui 167 .
Oliuę 175 .
Terra, colles, montes 177 .
Dextra signat uirtutes 177 .
Iacob et Esau, uirtutes et uitia 180 .
Timentes Deum 187 .
Montes et colles, alii boni, alii mali 194 .
Turris uirtus 194 .
Iusto bene, ueh impio 197 .
Calciamenta, ne superficiem terrę tangant. Lunulę, torques, ornamenta uirtutum 198 .
Pascentur agni 201 .
In anima immaculata Dei sermo conceptus de aduersariis triumphat 208 .
Nihil esse bonum nisi uirtutem, nihil malum nisi uitium 216 .
Abietes et cedri Lybani 231 .
Montes sancti 233 .
Virtus si una defuerit, reliquę dissonant 236 .
Theman auster 242 .
Alę terrę, id est prophetę et sancti 246 .
Portę iustitię 248 .
Bonus sua conscientia contentus sit 250 .
Nec ad dextram nec ad sinistram declinans 259 .
Montes et colles 260 .
Qui iustitias diligit 264 .
Maiorum merita posteris prosunt 269 .
Qui portat imaginem cęlestis 272 .
Virtutum chorus 286 .
Ornamentum ecclesię 288 .
Vasa Domini. Virtus. Vitium 295 .
Montes et colles 299 .
Lapides ecclesię, lapides sancti 299 .
Via.regia nec ad dextram declinans nec ad sinistram 305 .
Quis Deum quęrit? Quis appropinquat? 307 .
Iustus in dies proficit 309 .
Sabbatum continuum 310 .
Filius Iacob 310 .
Virtus. Bonum. Iustum 319 .
Iustum aliorum uitia non offendunt 323 .
Loth, Enoch, Noe, Abraham 323 .
Iustus ut palma florebit 326 .
Opera eorum non ueterascent. Filii bonorum, filii malorum 326 .
Fluuius pacis 329 .
Vasa munda 331 .
In uia non esse perfectionem 334 .
Deus habitat cum iustis 342 .
Templum Domini 343 .
Lumbare Dei 350 .
Solium glorię Dei 353 .
Sanctorum merita descendunt ad posteros 353 .
Sanctissimus
Hieremias 363 .
Bonorum ficorum calathus Ieconias 366 .
Ad domum Domini ascendendo peruenitur 369 .
Perfectionem non esse in hoc sęculo 374 .
Baptisma.
De torrente in uia bibit 7 .
Ionas missus in Niniuen itinere trium dierum 91 .
Chrisma baptismi oleum exultationis 132 .
Fons de domo Dei 174 .
Aqua uiua 176 .
Lauamini, mundi estote 191 .
Cum abluerit Dominus sordem filiarum Syon 198 .
Noua creatura 199 .
Occurrentes sitienti ferte aquam, qui habitatis terram austri 242 .
Exultabunt deserta Iordanis 266 .
Aperiam in montibus flumina 275 .
Effundam aquas super sitientem 280 .
Diluuium 299 .
EX PARTE SECVNDA COMMENTARIORVM
Beneficium.
Codrus, Curtius, Decii mures, pestilentias urbium et fames et bella suis mortibus
represserunt 220 .
Quid retribuam Domino pro omnibus 411 .
Bonitatem fecisti cum seruo tuo 416 .
Bellum.
Pugilis, pancratiastes 244. 294 .
Bruta.
Aquila, Ieo, tam in bonam quam in malam partem 52 .
Columba 361 .
Passer, turtur 383 .
Pellicanus, onocrotalus, nycticorax 397 .
Passer, erodius 399 .
Coruus, pulli 432 .
Bonitas.
Sancti templum Dei sunt 12 .
Quattuor uirtutes 23 .
Stat sanctus, cadit pecoator 25 .
Iudeorum error 28 Odor asanctorum est, foetor peccatorum 31 .
Nazarei 33 .
Et uestiui te discoloribus 46 .
Armillę, bona opera 47 .
Sanctus non caro, sed spiritus 49 .
Iustitia 54 .
Alieni abstinens et alium non opprimens 54 .
Epitasis uirtutum 55 .
Lapides uiui, preciosi thesauri 76 .
Filii Sadoch, id est iusti 10l. 106 .
Virtutum ascensus 103 .
Dextera, sinistra 104 .
Pedes mundi 105 .
Gradus uirtutum 108 .
Implebunt manus suas 109 .
Profectus uirtutis 116 .
Nisi tentationes uicerimus, ad perfectionem statim uenire non poterimus 118 .
Iustus sinistram non habet 147 .
Non uirtus, sed uirtutis causa mercedem habet 147 .
Ramos in uia sternebant, ut praua recta facerent 168 .
Vestis nuptialis 170 .
Aquilę 174 .
Timor, fides, spes, charitas 183 .
Victima Domini 187 .
Mons oliueti 189 .
Stant iusti 208 .
Spiritalis omnia diiudicat 207 .
Factores Legis 209 .
Bonitas 214 .
Continentia, modestia, semper uiuentes in spiritu 214 .
Seminant in spiritu. 216 .
Titus Vespasianus, qua die boni aliquid non egisset, se illum diem perdidisse aiebat
217 .
Inter sanctum et immaculatum 219 .
Caro et sanguis, quę uisura est salutare Dei. Alia quę regnum Dei non possidebit 220 .
Creatus in Christo 223 .
Lapides sancti 224 .
Inter iustum simplicem et iustum sapientem 233 .
Filii lucis, filii Dei 235 .
Ioseph unum propositum habens placere Deo. Item Iob. 235 .
Indutus lorica iustitię 240 .
Incorrupti, 241 .
Seruus Dei est, qui non est seruus peccati 242 .
Electi Dei 242. Sanctus et pius 244 .
Qui etiam ab aduersariis habet testimonium 247 .
Frui in Domino 2 54 .
Boni merces 259 .
Tabernacula iustorum benedicentur 261 .
Via uirtutis primum arcta, deinde spaciosa 261 .
Benedictio Domini super caput iusti 266 .
Radix iustorum proficiet 268 .
Iusti sunt lapides sęculi. Reges, id est sancti 271 .
Diuitię uirtutum 273 .
Nemo potest de uirtute gloriari 274 .
Declina a malo et fac bonum 278 .
Vnguento et uariis odoribus delectatur cor 281 .
Qui seruat ficum, comedet fructus eius 281 .
Iustus quasi leo 281 .
Igne purgatum 283 .
Virtutis prima merces proficiendi facultas 285 .
Gustus boni 285 .
Profectus. Virtutis multiplex decor 286 .
Congregauerunt sibi diuitias 287 .
Bonus sapiens, peccator stultus 293 .
Virtus in meditulio 299 .
Iustus innocens 302 .
Diuites in operibus bonis 303 .
Iustus non habet sinistram nec stultus dextram 304 .
Lapides uiui 304 .
Auster bonus, aquilo malus. Semper benefac 323 .
Sanctus quisque sedes Dei 325 .
Qui bona, tribuit mihi, id est bona animi 327 .
Perfice gressus meos in semitis tuis 330 .
Quis ascendet in montem Domini 336 .
Hęc est generatio quęrentium Dominum 337 .
Innocentes et recti adhęserunt mihi. Ego in innocentia mea ingressus sum 338 .
Ossa uirtutes 342 .
Letamini in Domino et exultate iusti. Cythara opera sanctorum 343 .
Dominus custodit omnia ossa eorum, id est uirtutes 345 .
Sed et lingua mea meditabitur iustitiam tuam. Montes Dei
347 .
Nouit Deus uias immaculatorum 348 .
Salus autem iustorum a Domino 349 .
Dilexisti iustitiam et odisti iniquitatem. Sanctificauit tabernaculum suum Altissimus
356 .
Dii fontes terrę 357 .
Dominabuntur eorum iusti in matutino. Deus deorum 358 .
Cęli, sancti 360 .
Cęli, nubes 363 .
Et iusti epulentur. Iter facite ei qui ascendit. Reges 369 .
Dominus in eis. Reges 370 .
Reges terrę 375 .
Deus in sancto uia tua. Dii per gratiam. Rota tangens tantum terram 376 .
Terra iudicatur, non cęlum 382 .
Ibunt de uirtute in uirtutem 383 .
Qui ambulant in innocentia. In Hebreo dicitur in perfectione. Dominus uirtutum 384 .
Tui sunt cęli et tua est terra 387 .
Octo beatitudines 389 .
Dextera sancti. Aiot ambidexter 390 .
Nihil bonum nisi quod ęternum. Cornu uirtutis 391 .
In die laudate Deum 393 .
Gaudebunt campi, id est animę sanctę 394 .
Cęli. Fines terrę. Cornu uirtutis 395 .
Sanctorum alii flumina, alii riuuli, alii torrentes. Montes. Iacet, surgit, ambulat,
stat. Scabellum pedum eius anima sancta 396 .
Psallam et intelligam in uia immaculata 397 .
Cedri Libani. Grande miraculum est transire mundum istum sine macula 399 .
Pater et mater iustitię 401 .
Cantabo et psallam in gloria mea 403 .
Esto Iacob supplantans uitia, ut esse possis Israel, uidens Deum 409 .
Nemo perfecte iustus in hoc sęculo 410 .
Ego seruus tuus, non peccati 411 .
Vox exultationis et salutis in tabernaculis iustorum. Aperite
mihi portas iustitię 412 .
In uia testimoniorum tuorum delectatus sum sicut in omnibus diutitiis 415 .
Bonitatem et disciplinam et scientiam doce me 416 .
Ab omni uia mala prohibui pedes meos, Odiui omnem uiam iniquitatis 417 .
Feci iudicium et iustitiam. Ad omnia mandata tua dirigebar 418 .
Sancti turres. Virtutis profectus. Benefac, Domine, bonis et rectis corde 420 .
Filii sunt opera 421 .
Dominus habitans in anima sancti 422 .
Palmus graduum. Serui Domini. Stant 423 .
Gratias age Deo siquid benefeceris 424 .
Templum Dei. Cęllum sanctus, terra peccator 424 .
Cęli sancti 425 .
Multiplicabis in anima mea uirtutem 426 .
Qui dominantur peccato 426 .
Ceruus sanctus 427 .
Transiens uitia 428 .
Anima
unius sancti preciosior quam multitudo
peccatortum 430 .
Dominus diligit iustos 431 .
Stellę, montes 432 .
Induite Iesum Christum 434 .
Hymnus omnibus sanctis eius. Gradus uirtutum. Scala Iacob 436 .
Blandus.
Mitis Moyses 109 .
Mansuetudo 214 .
Mansuetudo, quę nulla passione turbatur 228 .
Diriget mites in iudicio. Docebit mansuetos uias suas 337 .
Audiant mansueti et letentur 345 .
Mansueti autem hęreditabunt terram 348 .
Suscipiens mansuetos Dominus 432 .
Exaltauit mansuetos in salutem 435 .
Baptisma.
Aquę 22 .
Secunda natiuitas soluit primam natiuitatem 45 .
Laui te aqua 46 .
Quę est ista quę ascendit dealbata 85 .
Effundam super uos aquam mundam 91 .
Vt nati in carne renascamur in spiritu 103 .
Aquę templi 119 .
Ille uos baptizat in Spiritu sancto et igni 146 .
Christi indumentum 202 .
Vnum baptisma 229 .
Super aquam refectionis educauit me 336 .
Dauid ter unctus 338 .
Vox Domini super aquas 340 .
Iordanis pro baptisma 354 .
Fluminis impetus lętificat ciuitatem 356 .
Dedisti metuentibus significationem 364 .
Flumen Dei repletum est aquis 367 .
Dominus de fontibus Israe 370 .
In summis montium superextolletur 373 .
Multitudo sonitus aquarum 376 .
Et adaquauit eos uelut in abysso multa 378 .
Per sanguinem et aquam fit remissio 384 .
Et homo natus est in ea 386 .
Renouabitur sicut aquilę iuuentus tua 398 .
Qui emittis fontes in conuallibus 399 .
Mare rubrum 401 .
Operuit aqua tribulantes eos 401 .
Irritauerunt eum ad Aquas contradictionis 401 .
Posuit flumina in desertum 403 .
Liberati per baptisma 409 .
Et rupem in fontes aquarum 409 .
Baptisma et elemosina peccata dimittit 424 .
Qui firmauit terram super aquas. Qui eduxit aquam de petra rupis 425 .
Benedictio.
Baruch benedictum sonat. B!enedictio terrena et spiritalis 218 .
Vnguentum pro benedictione 422 .
Benedicat te Dominus ex Syon, qui fęcit celum et terram 424.
IOSEPHVS DE HISTORIA IVDEORVM
Beneficium.
Beneficia Dei in Hebreos 20 .
Beneficii exprobratio molesta 175 .
Belli gerendi leges 34 .
Bonus.
Dauid laus 65 .
Onias pro iustitia necem passus 121 .
Blandus.
Herodes in extraneos mitis, in suos durus 142 .
IDEM DE ANTIQVITATE IVDEORVM
Bellum.
Iosippi stratagemma scaphis uacuis rebelles terruit et recepit 33 .
Romanę militię instituta 35 .
Acies Nicena 59 .
Cęde potentiori 60 .
EVSEBIVS
Bruta.
Scarabeus adoratur 14 .
Ferę bestię et serpentes quare 56 .
Hirundines, columbę 56 .
Bonus.
Via regia 34 .
Origenes 39 .
Essei 57 .
Bonum duplex, speciale et uniuersale 69 .
Finis bonorum pietas in Deum 70 .
Non ut uidearis bonus, stude, sed ut sis 80 .
Bona diuina et humana. Quattuor uirtutes 81 .
Bonorum ordo 82 .
Bonum non esse causam mali 85 .
Deo similis 88 .
Bona hominum uirtus 94 .
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Belli Punici clades 21. 22 .
Clades Cannensis pugnę. Saguntini 22 .
Ciuile bellum. Bellum Marianum. Bellum Syllanum 23 .
Gothi. Sertorius. Catilina. Lepidus. Catulus. Pompeius. Cęsar. Marcus Antonius 24 .
Tempora exitusque bellorum ex Dei pendere iudicio 38 .
Radagaysus, rex Gothorum, bello uictus 39 .
De miseria bellorum 156 .
Bruta, An omne bestiarum genus ex arca 120 .
Bonus.
Virtus dea 28 .
Quattuor species. Virtutis diffinitio 28 .
Vera uirtus esse non potest nisi in quo est uera religio 38 .
Boni finis. Bonum summum 54 .
Bona externa 55 .
Iusti dii 66 .
Finis bonorum adhęrere Deo 71 .
Bona uoluntas 87 .
Paradisus uirtutum 97 .
Quid sit secundu m hominem, quid ue secundum Deum uiuere 100 .
Filii promissionis 107 .
De Abraham, Iudith, Thare 122 .
Boni finis secundum Varronem 153. 154 .
Summum bonum uita ęterna 154 .
Quattuor uirtutes 154. 155 .
Virtus 161 .
Baptizatis aufertur obligatio mortis secundę 93 .
Cathecuminis, si moriantur, confessio pro baptismo est 93 .
ORIGENES
Beneficium.
Christiano promissa 150 .
Bellum.
Impugnantur perfecti 47 .
Moyses descendit in Ęgyptum ad pugnam 47 .
Pugna carnis et spirutus 91 .
Regnum cęlorum uim patitur. Arma spiritus 100 .
Iacob luctatus 112 .
Impugnatio 117 .
Iacob 111 .
Regnum cęlorum uim patitur 112 .
Pugnandum cum Amalech 126 .
Gladius spiritus 130 .
Carnis pugna 132. 137.138. 139 .
Butan uallis, ibi pugna 143 .
Macelat, cum anima dominatur corpori 144. Pugna 148 .
Infantes et mulieres non pugnant 149 .
Bellum post baptisma 151 .
Iusti nulli hostium parcunt. Pugna contra peccatum 156 .
Pugna perfectorum contra spiritales nequitias, imperfectorum aduersus carnem et
sanguinem 160 .
Aduersus carnem 161 .
Aduersus diabolum et quare maior pugna 162 .
Bella carnalia in Iudaicis historiis non essent nobis legenda, nisi figuram bellorum
spiritalium gererent 162 .
Post pugnam pax 167 .
Caro aduersatur spiritui. Caro obediens spiritui uel mortificata 170 .
Pugna aduersus diabolum, qui fortior est quam nos, nisi defendat Dominus 180 .
Pugnę principium a baptismo 181 .
Bruta.
Asini, equi 163 .
Equus in malo accipitur 170 .
Canis affectio erga dominum suum 181 .
Boni stellę nominantur 2 .
Diuersa merita 5 .
Sara, id est animi uirtus 12 .
Calcare uitia 24 .
De profectione filiorum Israel 34 .
Sancti non merguntur 36 .
Dii qui Deo similes 36 .
Bonus inter malos 38 .
Sanctificatio sine qua non uidetur Deus. Multę uirtutes 44 .
Perfecti, ut conceperint, statim pariunt 45 .
Sancti in conspectu Dei agunt, peccator a conspectu Dei fugit ut Adam et
Caim 47 .
Offert pilos caprarum. Offert dextralia 51 .
Humerale, actus boni 51 .
Homo 53 .
Moralis 54 .
Homines et iumenta 56 .
Diuitum portę 57 .
Offert sacrificium salutare 67 .
Manus, opera. 65 .
Cingulum duplex 67 .
Lapides integri 157 .
Brachium separationis comedit 70 .
Omnes capilli numerati 75 .
Opera, intentio 75 .
Hostia uirtutum 76 .
Sors Domini 77 .
Non homo 79 .
Sanctus quid sit 81 .
Magni 82 .
Iesus de sanctis nunquam exit 83 .
Oleum puritas 85 .
Arbor bona uel mala. Oliua fructifera 90 .
Capilli capitis numerati. Virtus animi 92 .
Iacob primogenitus iudicatus 94 .
Medius. Leuitę de medio assumpti 94 .
Tabernaculum Testimonii omnes sancti. Iusti rapientur ab angelis 97 .
Noe, Loth, Caleb, Iesus 102 .
Vas utile 103 .
Sanctus non absque peccato. Inter sanctos et non sanctos 105 .
Azima sinceritatis 106 .
Perfecti 107 .
Sancti non filias, sed filios generant. Sancti estote. Fructus spiritus 109 .
Reges. Vasa electa 115 .
Bonus 111 .
Videns 112 .
Iacob 112 .
Habitans in tabernaculis 113 .
Virtutum soboles 128 .
Filię, opera 131 .
Encennia 134 .
Progressus ab humili ad altiora 136 .
Aurum animi uirtutes 139. Duę uię animę de uirtute ad uirtutem,
de terra ad cęlum 142 .
Mansiones Israel, profectus uirtutum 144 .
Inter peccatorem et iustum 150 .
Perfectio uirtutum 151 .
Circumcisus per Iesum 152 .
Iustus demones interimit. Lapides uiui 156 .
Lapides integri 157 .
Perfectorum desyderium 157 .
Vitia prius eradicanda, deinde plantandę uirtutes 161 .
Iustitię natura initio amara, postmodum melle dulcior 162 .
Effren 169 .
In quibus habitat Deus. Montes Effren 173 .
Dies Iesu sunt uirtutes. Opus Domini. Longeui seniores. In quibus uiuit Iesus 175 .
Ambidexter 176 .
Rex est, in quo regnat Christus. Fortes in Israel sunt, non qui uiribus pręstant, sed
iustitia 179 .
Baptisma mare, nubes spiritus 34 .
Interanea aqua dilui iubet 52 .
Quare paruulis baptisma datur 58 .
Circumcisio 73 .
Purificatio non fit sine mysterio Trinitatis 75 .
Quidam cathecumini digni, quidam baptizati indigni 94 .
Baptismi figura 99 .
Renunciat diabolo 112 .
Transitus Iordanis 140 .
A baptismo exaltatur Iesus 150 .
In Mari rubro et in Iordane 151. Secunda circumcisio 152 .
Baptisma peccata aufert 164 .
Martyrium pro baptismo 180 .
Qui ad aquam probanur 181 .
Benedictio spiritalis 89 .
Benedictio et maledictio 157 .
Garezim, Gebal 158 .
Bonum pręsens et futurum 169 .
HIGINVS
Beneficium.
Andromede, Perseus 2 .
Orpheus 2 .
Hercules ab Omphale donatus 2 .
Sagitta Apollinis cum frugibus 3 .
Delphin in cęlo 3 .
Piscis notius 6 .
Bruta.
Capra Iouis et hedi 2 .
Aquila 3 .
Asini 4 .
HOMERVS
Bruta.
Equi candidissimi Rhesi regis.
Vlissis socii in beatias uersi.
HERODOTVS
Bruta.
Camellum equus reformidat 9 .
PLINIVS
Consortium.
Peneus accipit amnem Orcon, nec recipit, sed olei modo supernatantem abdicat 47 .
Sygaros insula, quam canes non intrant expositique circa littora errando moriuntur 70 .
Fraxinum mire fugiunt serpentes 156 .
Callidus.
Glaucus uel glanis auersus mordet hamum nec deuorat, sed esca spoliat 103 .
Tarquinius Superbus decutiendo papauera in hortis, quid filium uellet, ostendit 200 .
Cleopatra argumento ostendit Antonio frustra a se caueri uenenum, si eo uti uellet
213 .
Constantia.
Socrates eodem semper uultu 78 .
Apathes Gręci uocant eos qui sine affectibus sunt. Dyogenes Cynicus et alii apathes.
Sęuitiam maris pręsagiunt echinni, et mobilitatem superposito lapillorum pondere stabiliunt
101 .
Vina maris nauigio, cuius iactatus iis quę durauerint, tantum uetustatis adiicere
sentitur, quantum habuerint 147 .
Esculus, quantum corpore eminet, tantum radice descendit, si Virgilio credimus 159 .
Caritas in Deum. Pyralis siue pyrausta, musca in fornacibus accensis uiuens, cum euadit
ignem paulo longiore uolatu, tunc moritur 122 .
Mappę, quę sordibus exustis splendescunt igni magis quam aquis 193 .
Aurum, quo sępius arsit, proficit ad bonitatem 312 .
Musta feruere desinunt pumice addito 344 .
Clementia elephantis contra minus ualidos, ut in grege pecudum
concurrentia manu dimoueat, nequid obterat imprudens nec nisi
lacessiti nocent 86 .
Crudelitas.
Lusitani homine immolato diuinabant 65 .
Matres filios necauerunt, ne in hostium manus deuenirent; et alia exempla 69 .
Ceruicibus equorum hostium capita appendunt 82 .
Crudelitas.
Scylla scopulus, Caribdis mare: ambo clara sęuitia 42 .
Andropophagi Scythę humana carne se pascentes 65 .
Ex Indis Casiri itidem uescuntur. Crocodilli humani corporis auidissimi 66 .
Scythę humana carne pasti 74 .
Hirundines Bizię tecta in Thracia non subeunt propter scelera Terei 109 .
Reges Ęgypti humano sanguine elephantiasim sibi curabant 255 .
Peryllus Phalaride sęuior 322 .
Hercules, ad quem Poeni humana sacrificarunt uictima 338 .
Adamas nec ferro frangitur nec calescit igne 349 .
Cibi potusque parsimonia. Pars quędam othiopum locustis tantum uiuit, fumo et sale
duratis in annua alimenta 72 .
Sauromatę supra Borysthenem die tertio cibum capiunt 74 .
Astomori sine ore, halitu
tantum odoreque uiuentes 75 .
Soritę nullum cibum nouere quam piscium 75 .
Iulius uiator naturam fecit, ut potu careret 78 .
Lupo mandenti, si respexerit, surrepit obliuio cibi 89 .
Cameleon solus animalium nec cibo nec potu alitur, nec alio quam aeris alimento 91 .
Coturnicibus ueneni semen gratus cibus 109 .
Cai Fanii consulis lex, nequid uolucrum proponeretur, pręter unam gallinam, quę non
est altilis 112 .
Zoroastres in desertis caseo uixit annis XX 127 .
Cibus homini utilissimus simplex etc. 129 .
Vinum potaturus rex, memento te bibere sanguinem terrę 144 .
Romę foeminis uinum bibere nefas fuit 145 .
Vxor a marito perempta, quod uinum bibisset. Matrona inedia mori coacta. Propinquos
foeminis osculum dare mos fuit, ut scirent, an temetum olerent. Dote mulctauit mulierem, quę
plus uini bibisset quam ualitudinis causa. Lucius Papirius imperator uotum uouit Ioui
pocillum uini. Cato: "Non aliud", inquit, "uinum bibi quam remiges". Lucius Lucullus
puer apud patrem nunquam lautum conuiuium uidit, in quo plus semel Gręcum uinum daretur. De
uitanda ebrietate, caput XXII 147 .
Saporum genera XIII 152 .
Pulte, non pane longo tempore uixisse Romanos 180 .
Quare faba a Pythagora damnata 182 .
Lente uescentibus ęquanimitatem fieri. Alium edentibus, si radicem betę5
in pruna coctam superederint, odorem extingui 197 .
Spartamiam herbam in ore habentes famem sitimque non sentiunt 250 .
Temperantia in cibis utilissima. Lucius Lucullus seruo, non sibi parebat, cum
epularetur 271 .
Euphranor Isthmius Theseum pinxit, in quo dixit eundem apud Parrhasium rosa pastum
esse, suum uero carne 331 .
STRABO
Consortium.
Titaresius in Peneum influit neque commiscent aquas 176 .
Bragmani cum uxoribus non philosophantur 272 .
Crudeles Lusitani homine immolato diuinant 65 .
Matres filios
necauerunt, ne in hostium manus deuenirent, et
alia sęuitię exempla 69.
Ceruicibus equorum hostium capita appensa 82 .
Feriendo hominem diuinant. Andropophagi carne uescuntur humana 83 .
Scythę, Galli, Hispani hominem manducarunt. Puberes infantesque pręgnantes trucidant
84 .
Vaticinantes homine iugulato 118 .
Scytharum immanitas 120 .
Nomadum crudelitas 121 .
Caspiani homine mactato diuinant 199 .
Cibo simplici et unico usi Lusitani 65 .
Gentes glande uictitantes. Famem tolerando ab obsidione liberati 100 .
Mysi ab animalibus abstinent; melle, lacte et caseo aluntur. item Getę 119 .
Getę uites exciderunt, ut abstemii uiuerent 122 .
Lac acetosum bibunt Nomades 125 .
Herbarum radicibus et siluestrium fructu uictitantes 203 .
Germani siluicolę uino et Venere se abstinent; fructu siluestrium aluntur
272 .
Ęthiopes soli locustas comedunt 293 .
Radix sitim tollens 313 .
Celeritas Cai Cęsaris prędicatur 67 .
Corebus in cursu olympico uictor 142 .
VALERIVS MAXIMVS
Consortium.
Consuetudine mala utaris--- acerbissima Cretum execratio est 66 .
Consilium.
Consultandum diu, ubi error emendari nequit 64 .
Callidus.
Antistes Romanus Sabinum decepit 66 .
Brutus insaniam simulauit. Scipio militiam imperauit, ut lubentius equos et arma
darent, iis se redimentes. Quintus Fabius Labeo inter Nolanos et
Neapolitanos arbiter de finibus agri 67 .
Idem naues Antiochi medias secuit. Marcus Antonius nunquam libellum scriptum dedit,
ut, siquid causę obesset, dixisse negaret. Fabius Maximus ex suspecto fidelem, ex pigro
promptum militem reddidit. Marcus Volusius sub habitu Isiaci latuit. Asinarii asinum pro se
morti obtulit. Darius per hinnitum equi rex factus. Contraria petendo, quod uoluit,
impetrauit. Demosthenes callide repulit actorem 68 .
Inuisus populo capitis reus sic egit, ut eodem populo iudice absolueretur. Hannibal
"conflixi", inquit, "et superatus sum. Quinti Fabii agrum reliquit intactum, ut suspectum
Romanis faceret. Tusculani Furii Camilli mollierunt iras. Tullus arte inter Volscos et
Romanos odium concitauit. Metius Suffecius perfidię poenas
dedit. Id Tullus Hostilius ad tempus dissimulauit. Sextus Tarquinius
Gabios decepit. Capitolium tutatum panis iactu 69 .
Salinator Neronem noctu castris excępit. Quintus Metellus Trebiam astu expugnauit.
Agatocles, Siracusanorum rex, dum Carthaginienses Siciliam occupant, ipse in
Africam traiecit. Hannibal Cannensi pugna decepit magis quam uicit Romanos.
EMILIVS PROBVS
Callide Lemnum uenit uento contrario 1 .
Vnum ex fidissimis simulauit sibi inimicum factum, ut per eum cetęrorum consilia
nosset 22 .
Alteri suum indumentum tribuens cauit insidiatores 29 .
Socer ad hostes transfugit; suo iussu factum simulat statimque pugnam init; transfugę
hosti adducti in suspitionem et ipsi coacti sunt pugnare 28 .
Transfugere uolentes reuocauit callide 37 .
Cum fortissimis conflicturus sic egit, ut sui ignorarent, cum quibus pugnaturi essent
39 .
Equos in angusto castello ita exercuit, ut si spacio campi usi fuissent 40 .
Simulata deditione se ac suos eduxit incolumes. Ignes latissime faciendo hostes
terruit 41 .
Locorum angustia clusus se expediuit iumentorum cornibus igne composito 49 .
Vasis fictilibus
conclusas serpentes proiecit in nauibus
hostium 50 .
Arte depręhendit, qua naui rex ueheretur. In castello undique ad fugam exitum habente
se continuit, non tamen effugit 51 .
Corinthios auaros illusit, sua conseruans 50 .
Celerius uenit quam profectus sciretur 36 .
Iter annuum XXX diebus confecit 37 .
CCC milia passuum biduo confecta in fuga Hannibalis 49 .
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIBVS
Consortium.
Publius Scipio Emilianus censore Mummio collega in senatu ait: Vtinam mihi collegam
aut dedissetis aut non dedissetis 23 .
Callidus.
Sacerdos bouem immolauit, dum Latinus ad Tyberim descendit 5 .
Tarquinius Superbus Gabios uicit per Sextum filium simulato transfugio 6 .
Brutus stultitiam simulat, terram osculatur. Himilco uictus senatum eo adduxit, ut
fateretur sibi non obiiciundum, quia uictus esset 26 .
Crudelis.
Tullia super patris cadauer carpentum egit 5 .
Lucius Cornelius Sylla Cinna rempublicam uastauit 27 .
Idem Anconę ob nimiam crudelitatem lapidibus ab exercitu occisus est 28 .
Flauius Fimbria sęuissimus se ipsum occidit. Celeritate usus Claudius Nero Hasdrubalem
superauit, Hannibalem teruit 20 .
APOPHTHEGMATA PLVTARCHI
Consortium malorum 11 .
Cum sancto sanctus eris 21 .
Bonorum socius esto uel ad mortem 26 .
Consortia mala 30 .
Quare bonus uersatur inter malos 77 .
Cum his ingredere, cum quibus depręhendi non pudet 60 .
Consortia mala corrumpunt bonos 93 .
Morte grauius malum consortium.
Consilium.
Ambigua diiudicat optime experimentum 15 .
Sententia pro tempore mutanda 16 .
Cuius consilium sibi utile, non ei qui
petit, non est
auscultandus 17 .
Male consulta si bene cęsserint fortunę, acceptum referas 25 .
Sententia pro tempore mutanda 68 .
Diu consultandum de his quę facta emendari nequeunt 83 .
Sero consulitur, cum facto opus est 88 .
De malo proposito reuerti licet 95 .
Callidus.
Dierum numero constitutis induciis noctu aggressus est hostem 66 .
Vel uulpis esto qui non potest esse leo 74 .
Puniceo amictu usi in bello 97 .
Callide dissimulando cauit insidias 8 .
Callidus esto, si desint uires 28 .
Credulus facile decipitur 23 .
Curiosus rei ad se nihil pertinentis 38 .
Nequis de te inquirat remedium 22 .
Concordia 6 .
Concordia et paupertas repellit hostes 74 .
Caritas in proximum: ita rebus consulere alienis ut suis 96 .
Crudelis.
Vxores uiros suos occiderunt 66 .
Cibi potusque parcitas 5 .
Quod ad uictum satis est, satis esto 33 .
Macilentos et pallidos timuit Cęsar 50 .
Crapulari non decet probos fortesque 56 .
Conuiuia communia, nequid insit turpi 71 .
Si ad bibendum cogor, cur non ad edendum 79 .
Vinum suaue respuas 85 .
Cibis uilibus assuescunt Lacones 96 .
Sobrietas quomodo seuruatur 97 .
Vino mitiori non indulgendum 98 .
Sobrius esto 68 .
PLINIVS
Celeritas.
Trogloditę super othiopiam uelociores equis 75 .
Phlippides, Canistius, Pbilonides 78 .
Tygrin Hyrcani et Indi ferunt animal uelocissimum 88 .
Velocissimus omnium animalium non solum marinorum delphinus 97 .
VALERIVS MAXIMVS
Concordia.
Caudę equi Romanorum uires comparauit Sertorius 67 .
FABIVS QVINTILIANVS IN DECLAMATIONIBVS
Crudelitas.
Belluę in suum genus non sęuiunt 61 .
Credulus.
Rumoribus non statim est credendum 53 .
TVLLIVS IN TVSCVLANIS
Constantia.
Socrates semper eodem uultu 121 .
Crudelitas.
Caius Marius de Catulo, amico suo, respondit: Moriatur 150 .
Dionysii crudelitas in amicos. Alexander Clitum interemit 141 .
Cibi potusque parcitas.
Darius aquam turbidam bibit et negauit se unquam bibisse iucundius 156 .
Ptolomeus cibario pane pastus dixit nunquam se gratius comedisse. Socrates dixit
obsonare se ambulando famem. Lacedemoniorum uictus simplicissimus ciborumque condimenta
labor, sudor, cursus. Ex bestiis intelligi etiam quam paruo natura contenta sit. Persę ad
panem nihil adiungunt pretęr nasturcium. Cum his comparat gulę deditos. Timotheus Platonis
coena delectatus quid dixit. Contrariorum contraria sunt consequentia 149 .
TVLLIVS DE FINIBVS
Cibus potusque.
Cui cor sapit, ei non sapit palatum 18 .
Persas uesci nasturcio 31 .
POMPONIVS MELLA IN GEOGRAPHIA
Crudelitas.
Tauri aduenas pro uictimis cędunt 23 .
Esedones pocula ex parentum capitibus, Asiacę ex inimicissimorum conficiunt 24 .
Gentes crudelissimę. Diomedes crudelis crudeliter periit 27 .
Germani crudeles suis, hospitibus boni 46 .
Credulus.
Pelorum gubernatorem occidit Hannibal ab eo se proditum ratus 40 .
BEATVS HIERONYMVS IN PARTE PRIMA
Consortium.
Quę abigenda et a nobis abscidenda iuxta Pythagoram 151 .
Caritas in Deum.
Qui diligit patrem plusquam me 187 .
Qui diligit, obedit nec poenę nec pręmii habens rationem 193 .
Clementia Dei erga penitentes 25 .
Item 75.83.85.97. 187 .
Pharisei inuident 197 .
Misericordia Dei 293 .
Cibus ac potus moderatus.
Carnium et uini abstinentia 31 .
De cibi ac potus discretione contra Iouinianum 43 .
Ieiunium et abstinentia Deo grata 44 .
Quibus sit aptior esus carnium. De eo exempla 44 .
In cibis moderatio. Ieiunium 44.46. 47 .
Ieiunium quadragesimę 160 .
Ieiunium contra libidinem remedium 196 .
Crudelitas.
Dauid propter homicidium, non propter bella templum Domini ędificare prohibetur 32 .
Communio sanctorum. Corpus Christi semper accipere nec reprehendo nec probo 158 .
IDEM IN PARTE SECVNDA
Consortium quorum fugiat Deo dicata uirgo 104 .
De eodem 173. 184 .
De eodem 192 .
Consortium uiduę cum quibus esse debeat 199 .
Non habitet cum matre qui renunciauit sęculo 214 .
Virgo es: Quid te mulieris delectat societas 285 .
Consortium bonorum appetendum, maiorum uitandum 306 .
Communio.
Coluber bibiturus euomit uenenum, ne aqua concretum sibi fiat exitio 205 .
Caritas ordinata et inordinata 14 .
De caritate et unitate seruanda 147 .
Qui diligit me, sermones meos seruat 186 .
De caritate et pace 234 .
Qui timet
Deum, neminem timet 302 .
Caritas est compati Christo Domino, ut, sicut ille ambulauit, et nos ambulemus 304 .
De caritate erga Deum et proximum 306 .
Cibus ac potus.
Iacobus, frater Domini, uinum et siceram non bibit, carnem nullam comedit 82 .
Non tenera, sed iam robustior ętas assuescat uinum non bibere et carnes non comedere
128 .
Indorum Bragmanes, Ęgyptiorum gymnosophystę polenta, oriza et pomis
uiuunt. Sic comede, ut statim esurias et legere, orare ac psallere ualeas 129 .
Displicent mihi maxime in teneris immoderata ieiunia. Quadragesima accuratius
ieiunanda. Nunquam uinum redoleas. Ieiuna quantum ferre potes 132 .
De cibis et ordine comedendi 155 .
De sobrietate et ieiunio 156 .
De ieiunio Moysi, Helię, Christi, Niniuitarum. Ieiuniis magis quam epulis delectare
160 .
De uictu Helię, Helisei, Danielis 163 .
Parum prodest ieiunium, si saturitate compensatur 164 .
De uictu coenobitarum 167 .
Dauid: In ieiunio humiliaui animam meam 171 .
Ieiunium Helię, Moysi, Christi etc. Cauenda sunt immoderata ieiunia. Carnis petulantia
ieiuniis edomanda 178 .
Ieiunii et abstinentię uirtus utilis 179 .
Ieiunium pro ludo habuit, inediam pro refectione 185 .
Caue, ne, si ieiunare coeperis, iam te sanctum putes 188 .
Infirmus, id est incontinens olera, non carnem manducet et aquam frigidam potet, non
uinum 192 .
A uino et carnibus monet abstinendum 194 .
Nostrum est lasciuie iumentum inedie frenis subiugare 195 .
Si de cibo cogitas, mitteris ad aues etc. 197 .
Moderata, ieiunia: carnium abstinentia, uini odor magis quam gustus propter stomachum
etc. 199 .
Abstinentia carnium et uini 205 .
Anguis ieiunat XL diebus, inde per angustum transiens foramen exuit senectutem. Cibum
et uestimentum Paulo palma prębuit 209 .
Quidam clausus per XXX annos pane ordeaceo et lutulenta aqua uixit, alius quinque
caricis per dies singulos in heremo. Paulo coruus LX annis attulit quotidie dimidiati panis
fragmentum, in aduentu Antonii integrum 210 .
Sit uilis et uespertinus cibus olera et legumina interdumque
pisciculos pro summis ducas deliciis 212 .
Ieiunia moderata 213 .
De cibo et potu monachorum in Ęgypto 219. 225 .
De abstinentia philosophorum et antiquorum 226 .
De temperatis ieiuniis. Hilarion XV tantum caricas post solis occasum edens 236,
III annis dimidium lentis sextarium madefactum aqua frigida, III panem aridum cum sale
et aqua, III uirgultorum radices crudas, V sex uncias ordeaci panis et coctum modice olus
absque oleo. Sentiens demum calligare oculos adiecit oleum XXV annis. Deinde XV annis pane
abstinuit, sorbitiunculis ex farina et olere comminuto usus est. Cibo et potu uix V uncias
appendentibus, nunquam ante solis occasum nec diebus festis nec in grauissima ualitudine
soluit ieiunium 237 .
Ieiunia moderata in Nepotiano 258 .
Vnde habet ieiunorum auctoritatem quadragesima 291 .
A uino abstinendum seruantibus castitatem 306 .
Contemplationis dulcedinem circa diuina effert et quid ipse in se sit expertus 153 .
Contemplatio de Deo 121 .
Contraria.
Multa per antiphrasim dicta, ut lucus quod minime luceat, sepulchrum quod nequaquam
pulchrum 247 .
Crudelitas Hunnorum narratur 267 .
BIBLIA
Consortium.
Caue communicare idolatris 14 .
Iumenta cum diuersi generis animalibus ne coeant; agrum ne seras diuerso semine 17 .
Sacerdotes ne accedant ad ea in quibus est immunditia 18 .
Filii Israel relictis castris et Moyse ascenderunt montem et ab hostibus percussi sunt
22 .
Quicquid tetigerit immundus, immundum faciet 23 .
Saul dixit Ceneis, ut discederent ab Amalechitis 44 .
Classes Iosaphat naufragauerunt, quoniam eas communicauerat Ochozię, filio Achab 61 .
Arguitur Iosaphat impiis iungi amicicia 78 .
Non comunicantes matrimonia cum externis 87 .
Neemias eiecit uasa thesauri Tobię de gazophilatio, quę ibi posuerat Eliasib 87 .
In ędificatione templi filii Israel respuerunt auxilium alienorum 89 .
Polutus est populus miscens matrimonia cum nationibus 90 .
Die definita dimiserunt uxores alienigenas cum filiis. Tobias Raphaelem angelum habuit
comitem 91 .
Videns proximum Niniue interitum suis moriens precepit, ut inde recedant 9 3 .
Psalmus XXV: Non sedi cum concilio uanitatis. Psalmus CXVIII: Declinate a me, maligni
120 .
Psalmus CXVIIII: Habitaui cum habitantibus Cedar 121 .
Cum suadentibus mala ne ambules 126 .
Ne delecteris in semitis impiorum etc. Maledici et detractores sint procul a te. Longe
fac a mulieribus lasciuis uiam tuam etc. Consortium 131 .
Comes malorum 131 .
Egredere a consortio gentium 135 .
Non communices homini indocto. Ne sedeas cum muliere, nec accumbas in
uino 143 .
Consortium 144 .
Longe abesto a tyranno. Viri iusti sint tibi conuiuę. Ne suscipias peccatorem. Qui
tetigerit picem etc. Qui communicauerit superbo. Ditiori te ne socius fueris etc. Sicut
communicat lupus agno, sic peccator iusto. Cum stulto ne multum loquaris, et cum insensato
ne abieris 145 .
Similis simili conuenit 147 .
Cum uiro sancto assiduus esto. Filii abominationum fiunt filii peccatorum, et qui
conuersantur secus domos impiorum 149 .
In medio mulierum noli commorari etc. 150 .
Egredimini de Babylone, fugite de Chaldeis 162 .
Vnusquisque se a proximo suo custodiat 169 .
Non sedi in concilio ludentium 171 .
Verbum Domini ad Hieremiam ne communicet Iudeis, quia abstulit ab eis Dominus pacem, /
Quid paleis ad triticum, dicit Dominus 173 .
Si exieris ad principes regis Babylonis, uiues; si non exieris, tradetur ciuitas et
succendetur 178 .
Recedite de medio Babylonis, de terra Chaldeorum egredimini 180 .
Fugite de medio Babylonis, et saluet unusquisque animam suam. Nolite
ingredi in Galgala etc. in loca idolatrię 202 .
Nolite quęrere Bethel in Galgala nolite intrare etc. 204 .
O, o, o, fugite de terra aquilonis 212 .
Callidus.
Iosue oppidum Hai simulata fuga ex insidiis cępit 31 .
Gedeon Madianitas cum tubis et lampadibus aggressus astu conuertit in fugam 36 .
Sanson uulpes facibus ad caudas ligatis immittens incendit segetes Philistinorum 38 .
Michol uirum suum Dauid demisit per fenestram, et quęrentibus eum satellitibus Saul
ostendit statuam in lecto collocatam dicens ipsum iacere egrotum; ita lusit eos, donec ille
effugeret 46 .
Dauid apud Achim, regem Geth, cognitus, simulata insania uitauit periculum 45 .
Dauid percussit Phlistim in ualle Raphaim, non aduersum tendens, sed post tergum girans
50 .
Ammon simulata egritudine euocatam Thamar, ut ministraret sibi, uitiauit. Mulier
Techuites callido argumento compulit regem Dauid, ut Absaloni parceret et ab exilio reduci
sineret 52 .
Astutus. Cautus. Versutus. Astutus 128 .
Astutus euadit periculum, imprudens implicatur 131 .
Qui sophistice loquitur odibilis est 149 .
Daniel cribrato cinere super pauimentum templi deprehendit dolum sacerdotum idoli Bel.
Quo facto rex conuertitur, templum cum idolo dirruitur, sacerdotes morte mulctantur 201 .
Duces Demetrii territi multis focis in castris accensis, quo fugam dissimularent, noctu
discessere 201 .
Constantia.
Columna in porticu templi dicta Iachin, id est firmitas 57 .
Propheta missus a Domino in Bethel ea lege, nequid ibi comederet aut biberet, prandium
et munera sibi oblata refutauit 58 .
Iob: Donec deficiam, non recedam ab innocentia mea 105 .
Per diem sol non uret te neque luna per noctem. Psalmus CXX. 121 .
Non confundetur dum loquetur inimicis suis in porta. Psalmus CXXVI 122 .
Esto firmus in uia Domini 142 .
Sta in sorte propositionis, et orationis altissimi Dei 144 .
Firmus in proposito 145 .
Dominus spes populi sui et fortitudo Israel 204 .
Ex ipso paxillus etc. de constantia fidelium 214 .
Matathias et filii eius nec minis Antiochi nec promissis moti sunt, ut immolarent
idolis. Quidam, ne sabbatum uiolarent, noluerunt repugnare, cum ab hoste cęderentur 217 .
Rasias, cum a Nicanore ad gentilem ritum compelleretur, sibi ipse mortem consciuit
pręcipitio 229 .
Caritas in Deum. Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et ex tota anima tua, ex
tota fortitudine tua 26 .
Quid Dominus Deus tuus petit a te, nisi ut timeas Dominum Deum tuum et ambules in uiis
eius etc. Soli Domino seruies. Hortatur Moyses ad dilectionem Dei 27 .
Diligas Dominum Deum tuum. Ipse enim uita tua et longitudo dierum tuorum. Hortatur
Moyses, ut adhęreant Domino semper. Increpat ab ipso recedentes tanquam ingratos et
imprudentes 30 .
Multis hortatur Iosue, ut Deum timeant 34 .
Samuel prophetat populo regem et ipsos bene habituros, si timuerint Dominum 43 .
Dauid proponens ędificare templum Domino se metipsum reprehendit, quod ipse habitet in
domo cedrina, et archa Dei sub pellibus 50 .
Dum minarent archam, Dauid et omnis Israel ludebant coram Deo 71 .
Dauid uidens populum Deo deuotum, orauit Dominum ut conseruet eam uoluntatem in eis in
ęternum, et Salamoni det, ut seruet mandata sua 74.
Ezechias mane consurgens cum principibus in domo Domini obtulerunt holocausta, tauros,
arietes, hyrcos, agnos 81 .
Thobias plus Deum quam regem timens pietatem exercebat 90 .
Raphael admonuit Thobiam reuertentem, ut domum ingressus prius Deum adoraret quam
parentes salutaret 92 .
Thobias monet filium ac nepotes, ut semper faciant quę placita sunt Deo 93 .
Neminem Iudeis resistere potuisse, nisi cum Deum reliquissent 94 .
Magnus es, Domine; qui timent te, magni erunt apud te per omnia 97 .
Iob surgens diluculo offerebat pro filiis holocausta 101 .
Quis Deum digne colat. Psalmus XIIII. Anima timentis Deum habebit bona.
Psalmus XXIIII. Inuitat ad offerendum et seruiendum Deo. Psalmus
XXVIII. Item in fine Psalmi XXX. Ad laudandum Deum. Psalmus XXXII 110 .
Timor Domini et spes. Psalmus XXXII. Timete eum, et eripiet uos; gustate
quia suauis est etc. Psalmus XXXIII 111 .
Cor contritum et humiliatum. Psalmus L 112 .
Inuitat ad laudem Saluatoris Christi. Psalmus XCIIII. Qui diligitis Dominum, odite
malum. Psalmus XCVI. Iubilate Deo, omnis terra. Psalmus XCVIIII 117 .
In toto corde exquisiui te. Psalmus CXVIII. Ibidem: Statue seruo tuo
eloquium tuum in timore tuo. Item: Memor fui nocte nominis tui. Item: Defecit in salutare
tuum anima mea 120 .
Beati omnes qui timent Dominum. Psalmus CXXVII 122 .
Confige timore tuo carnes meas. Psalmus CXVIII 120 .
Voluntatem timentibus se faciet, et saluabit eos. Psalmus CXLIIII. Non
potentes, sed timentes eum placent ei. Psalmus CXLVI 125 .
Timor Domini principium sapientię. Per sapientiam et prudentiam intelliges timorem
Domini. Time Deum 126 .
Ego diligentes me diligo. Timor Domini odit malum. Timens Deum. Timor Domini apponet
dies 127 .
Timor Domini quater 128 .
Timor Domini 130 .
Timor Domini bis. Time Dominum 131, et regem. Timens Dei bis. Mulier timens Deum ipsa
laudabitur 132 .
Deum time 133 .
Qui timet Deum, nihil negligit 134 .
Deum time et mandata eius obserua 135 .
Memento creatoris tui antequam senescas etc. Amore langueo. Inueni eum, non dimittam
eum 135 .
In uno oculorum etc. 136 .
Timor Domini gloria et lętitia et longitudo dierum. Plenitudo sapientię timere Deum.
Timor Domini expellit peccatum. Qui sine timore est, non poterit iustificari. Serua timorem
Domini semper. Qui timent Dominum, credunt, diligunt, obediunt, sustinent. Sapientiam dat
Dominus diligentibus se 141 .
Qui metuunt Dominum, inuenient illum. Time Deum 142 .
Time Deum, cogita, loquere. Timens Deum. Oculi Domini ad timentes eum. Melior est unus
timens Deum quam mille filii impii. Omni uita tua dilige Deum, et inuoca illum in salute tua
144 .
Timens Deum 145 .
Nihil melius est quam timor Dei 146 .
Si non timueris Dominum, cito subuertetur domus tua 147 .
Benedicito Dominum. Time Deum ter. Spiritus timentium Deum quęritur, et in conspectu
illius benedicetur. Qui timet Dominum, nihil trepidabit. Oculi Domini super timentes eum
148 .
Timor Domini 149 .
Dominum exercituum ipsum sanctificate; ipse pauor uester, et ipse terror uester 153 .
Anima mea desiderauit te in nocte 156 .
Thesaurus sapientię et scientię timor Domini 158 .
Omnis laguncula implebitur uino etc.; eius ebrietate impiebo habitatores terrę 170 .
Sermo Domini factus in corde meo quasi ignis exęstuans claususque in ossibus meis, et
defeci, ferre non sufficiens 172 .
Timorem meum dabo in corde eorum, ut non recedant a me; et lętabor super eis 176 .
Edictum Darii, ut omnes timeant Deum Danielis 198 .
Effunde sicut aquam cor tuum ante conspectum Domini 182 .
/ odificium australe signat feruorem delectionis 196 .
Salus erit timentibus nomen eius 209 .
Ego autem in Domino gaudebo, et exultabo in Deo Iesu meo 210 .
Et orietur uobis timentibus nomen meum sol iustitię, et sanitas in pennis eius 217 .
Matathias sacerdos zelatus legem Dei, Iudeum idolis immolantem occidit, et illum simul
qui ab Antiocho missus talia imperabat aramque idoli destruxit 217 .
Clementia.
Viduę et pupillo non nocebis 13 .
Vrbes ad effugium homicidę, qui nolens occiderit 28 .
De eodem 33 .
Neemias, princeps in terra Iuda, annis XII pensionem, quę ducibus debebatur, non
exegit, quia attenuatus erat populus 86 .
Cyrus dimisit Iudeos; iuuit ut ędificent templum; uasa quę transtulerat
Nabuchodonosor, restituit 88 .
Multo minora exigeris a Deo quam meretur iniquitas tua 103 .
Innocenter se habens erga bonos. Psalmus C 117 .
Clementia 117 .
Clementia Dauid in Saul 49 .
Clementia Dauid in Absalon 53 .
Clementia Salomonis in Adoniam 55 .
Crudelis Cayn occidit fratrem suum Abel 1 .
Fratres Ioseph proiecerunt in cisternam; inde extractum uendiderunt Hysmaelitis 6 .
Pharao iussit obstetricibus, ut foetus mares populi Israel necarent; iterum, ut in
fluuium proiicerent 9 .
Non eris sanguinarius 17 .
Lex: Qui sanguinem nolens fuderit. Item qui uolens. Item qui lapide uel ligno uel manu
percusserit 25 .
Tres ciuitates trans Iordanem ad confugium eorum qui nolentes occiderint proximum suum
26 .
Ammonites et Moabites non intrabunt in ecclesiam, quia noluerunt uobis occurrere cum
pane et aqua 28 .
Iudas et Symeon comprehenso Adonibezech absciderunt summitates manuum ac pedum, quod
ipse prius fecerat LXX regibus 24 .
Abimelech LXII fratres suos super unum lapidem occidit; Ioathan solus
euasit 36 .
Idem euersa urbe Sichem sparsit sal. Habitatores in fano Berith compulsos fumo necauit.
Ipse a muliere percussus periit. Iepte filiam unigenitam immolauit 37 .
Naas Ammonites obsedit Iabes; dedentes se noluit recipere nisi errutis oculis dextris;
datis ad deliberandum induciis ipsi liberati sunt, ille percussus 43 .
Saul occidit sacerdotes Nobe qui susceperant Dauid; reliquos Nobe uiros ac mulieres et
pecora percussit in ore gladii 46 .
Dauid Vriam cum multis aliis gladio hostium obtulit uolens homicidio tegere adulterium
51 .
Mesa, rex Moab, obsessus filium suum primogenitum immolauit super murum; fit indignatio
Dei super Israel qui illum ad tantam crudelitatem compulerant 62 .
Capita LXX filiorum Achab in cophinis posita missa sunt ad Iehu in Iezrael 64 .
Iehu Ochozię, regis Iuda, XLII fratres iugulauit 65 .
Athalia interfecit omne semen regium in Hierusalem pręter Ioas, filium Ochozię, quem
abscondit Iosaba 65 .
79 .
Athalia, interficitur opera Ioiadę sacerdotis, et regnat Ioas 65 .
Manahem, rex Israel, percussit Thersa et terminos eius, quoniam noluerunt aperire ei;
interfecit pręgnantes scindens eas. Achaz, rex Iuda, consecrauit filium iuxta ritum gentium
66 .
Samarię coloni de Sepharuaim comburebant filios igni sacrificantes diis Sepharuaim
Adramelech et Anamelech 67 .
Nabuchodonosor occidit filios Sedechię in conepectu eius, ipsum autem cathenis uinctum
duxit in Babylonem; subuertit Hierusalem et templum 69 .
Dauid uictis Ammonitis carpenta super eos transire fecit, non quia crudelis, sed quia
obediens Deo 73.
Dauid fatetur non se electum ad ędificationem templi, quia fuderit sanguinem humanum,
sed Salomonem, quia pacificus 73 .
Ioram fratres suos occidit gladio; ipse percussus a Domino alui profluuio consumptus
est 78 .
Filii Israel crudelitatis coarguti ab Obed propheta restituerunt captiuos
80 .
Aman, ut Iudeos deleret de regno Persarum promisit regi X talenta, sed quod in eos
cogitarat, ipsi accidit. In Iudeorum enim gratiam cum suis omnibus deletus est et cum his
qui ei fauebant 98 .
Artaxerxes iusserat omnes Iudeos in regno suo una die perdere 100 .
Qui tollit ab amico suo misericordiam, timorem Domini dereliquit 102 .
Impius fuisti erga proximos tuos, nec misertus es pauperis; propterea circumdatus es
laqueis etc. 105 .
Viri sanguinum et dolosi non dimidiabunt dies suos. Psalmus LIIII 113 .
Persecutionis tyrannicę dissipatio. Psalmus LXVII 114 .
Vexantes uiduam, aduenam, pupillum. Psalmus XCIII 117 .
Iniqui contra iustum. Psalmus XCIII 117 .
Crudelis 127, 128 .
Qui obturat aurem ad clamorem pauperis 130 .
Crudelis.
Despiciens pauperem. Impiorum dominatus 132 .
Homicida 137 .
Egyptii cogitauerunt occidere iustorum infantes, et perdidisti eos in mari Rubro.
Moysen exposuerunt, et seruasti eum 140 .
De immanitate Ęgyptiorum 141 .
Sanguis 146 .
Nolo uictimas etc. Non exaudiam orationes uestras, quia manus uestrę sanguine plenę
sunt 151 .
Impietas Babyloniorum in captiuos 152 .
Assur propter crudelitatem suam et uanagloriam uisitabo 153 .
Medorum crudelitas nec argentum nec aurum quęrens, sed sagittis interficiens paruulos
154 .
Deiectio Babylonis propter impietatem 161 .
Iudei immolantes paruulos. Impietas et iniquitas 164 .
odificauerunt excelsa Tophet, quę est in ualle filii Ennon, ut incenderent filios suos
et filias suas igni etc. 169 .
Impios tradidi gladio, dicit Dominus 174 .
Nabuchodonosor coram Sedechia, rege Iuda, fecit occidi filios suos et nobiles Iuda,
ipsi autem errui oculos et duci in Babylonem 178 .
Ismael LXXX uiros euntes ut offerrent Domino in Hierusalem, euocatos in Masphat occidit
178 .
De Sedechia ut supra 181 .
Manus mulierum misericordium coxerunt filios suos cogente fame 182 .
Impietas Sedechię regis. Ciuitas effundens sanguinem in medio sui. Item de crudelitate
Iudeorum. Item: Pupillum et uiduam contristauerunt 189 .
Filios quos genuerunt mihi, obtulerunt idolis ad deuorandum. Ve ciuitati sanguinum etc.
189 .
Filia Osee prophetę, cuius nomen Absque misericordia 189 .
Contra Damascum, Gazam, Philisteos, Tyrum, Edom, Ammon, quia crudeliter egerunt in
filios Israel 205 .
Propter interfectionem et iniquitatem in fratrem tuum Iacob operiet te confusio, et
peribis in ęternum 207 .
Ve ciuitati sanguinum 209 .
Ve qui ędificat ciuitatem in sanguinibus 210 .
Mullier in medio amphorę; et dixit angelus: Hęc est impietas; et proiecit eam, et misit
massam plumbeam in os eius 213 .
Et auferam sanguinem eius de ore eius, et abominationes illius de medio
dentium eius. Circumdabo domum meam etc. 214 .
Et erunt omnes superbi et omnes facientes impietatem stipula. Antiochi impietas super
Hierusalem 217 .
Iason desęuit in ciues; inde fugiens peregre periit et sepultura caruit. Antiochus in
Iudeos 226 .
Capta ciuitate Calphin duce Iuda interfectorum sanguis adiacentis stagni
infecit aquas 220.
Cibi potusque parcitas. Ne carnem cum sanguine comedas 2 .
Agar in deserto siti confecta cum puero suo, fonte sibi ab angelo ostenso recreata est
4 .
A die prima egressionis de Ęgypto usque ad septimam quicunque comederit fermentatum,
peribit. Sitientes murmurauerunt contra Moysen 11 .
Esurientes murmurauerunt, et uenit coturnix. Comederunt man. Iterum sitientes
murmurant; Moyses percutit petram Oreb, et fluunt aquę 12 .
A quibus escis filii Israel abstinere debeant. Dominus ad Aaron: Vinum et quod
inebriare potest non bibetis, quando tabernaculum intrabitis. Item quę de animalibus populus
comedere debeat, et quę non 16 .
Consecrati Domino a uino et sicera abstinebunt; item ab uuis tam recentibus quam siccis
20 .
Sitientes murmurauerunt; Moyses bis percussit silicem, et egressę sunt aquę. Ad Arnon
apparuit puteus, super quo locutus Dominus ad Moysen dedit eis aquam 23 .
Dedit tibi cibum manna, ut ostenderet tibi quod non in solo pane uiuit homo, sed in
omni uerbo etc. Perseuerauit Moyses in monte nec bibens nec comedens
quadraginta diebus et totidem noctibus. Idem iterum totidem dies ieiunus orauit 27 .
Sanson sitiens clamauit ad Dominum, et egressę sunt aquę de molari maxillę asini 38 .
Ruth accepit bucellam panis aceto intinctam; comedit polentam, et saturata est 40 .
Propheta in Bethel nec comedere nec bibere iussus, prandium et munera refutauit; ab
altero deinde propheta deceptus comedit, et a leone occisus est 58 .
Helias in torrente Carith a coruis pascitur. Iterum in deserto esuriens petiit mortem;
dormiuit; expergefactus reperit ad caput panem subcinericium et uas aquę 60 .
Heliseus exercitum Israel sitientem factis fossis et aqua scaturientibus potauit 62 .
Heliseus XX panibus ordeaceis saciauit C uiros, et superfuit. Pulmentum
amarissimum in olla missa farina dulcorauit, et comederunt filii prophetarum 63 .
Dauid sitiens aquam sibi allatam, quam perrumpentes hostium castra hauserant, noluit
bibere, quod periculo suorum sublata esset 71 .
Iosaphat indixit ieiunium, cum expectaret aduentum inimicorum 78 .
Esdras dolens peccatum populi panem non comedit et aquam non bibit 85. 90 .
Triduo ieiunauerunt pro itinere redeuntes cum Esdra de Babylone 89 .
Thobias captiuus in Niniue nunquam contaminatus est in escis gentilium. Idem, cum
audisset unum ex filiis Israel in platea mortuum iacere, surrexit a conuiuio et sepeliuit
eum 90 .
Sara, filia Raguelis, cum uirum habere non posset, qui non statim, ut ingressus ad eam
fuerat, moreretur, tandem ascendens in superius cubiculum triduo non manducauit neque bibit
in oratione perseuerans cum lachrimis, et exaudita est maloque liberata 91 .
Thobias in conuiuio noluit prius manducare quam desponsata sibi esset Sara 92 .
In Bethulia siti laborantibus aqua dabatur ad mensuram 94 .
Iudith nihil accepit de conuiuio Holofernis dicens: Ne ueniat super me offensio etc.
95 .
Humiliabam in ieiunio animam meam. Psalmus XXXIII. Aquę de petra et manna de cęlo.
Psalmus LXXVII 115 .
Qui dat escam omni carni. Psalmus CXXXV 123 .
Dominus nutritor in tempore opportuno. Psalmus CXLIIII. Dat escam esurientibus.
Psalmus CXLV. Producit fenum et herbam hominibus; dat iumentis escam et pullis
coruorum. Psalmus CXLVI 125 .
Iustus comedit et replet animam suam 128 .
Cogitaui abstrahere a uino carnem meam. Omnis homo qui comedit et bibit,
et uidit bonum de labore suo, hoc donum Dei est 133 .
Gustum contine. Siue parum siue multum comederit, dulcis est somnus operanti 133 .
/ Non est comedendum ante lucem. 134 .
Manna comedi: propterea amore langueo 135 .
Ęgyptiis sitientibus aquę mutantur in sanguinem 139 .
Angelorum esca nutriuisti populum tuum, Ęgyptiorum autem fructus niue, grandine et igne
consumpsisti 140 .
Cibabit illum pane uitę et intellectus, et aqua sapientię salutaris potabit illum 144 .
Initium uitę hominis aqua et panis. Super mensam esto moderatus etc. Splendidus in
panibus. Vinum in iocunditate, non in ebrietate creatum est ab
initio 147 .
Conuiuium moderatum. Hora surgendi non te contristet 148 .
Qui abstinens est, adiiciet uitam 149 .
Signum ad Ezechiam: Comede hoc anno quę sponte nascuntur, anno II pomis uescere, anno
III seminate et metite 159 .
Egeni et pauperes quęrunt aquas, et non sunt 160 .
Non esurient neque sitient; ad fontes aquarum potabit eos 162 .
Emite absque argento uinum et lac 163 .
Ieiunium reprobatum absque caritate. Ieiunium electum in operibus pietatis. Cibabo te
hereditate Iacob, patris tui 164 .
Ecce serui mei comedent, et uos esurietis; ecce serui mei bibent, et uos sitietis etc.
166 .
Cum ieiunauerint impii, non exaudiam preces eorum 171 .
Inebriaui animam lassam, et omnem animam esurientem saturaui 176 .
Rechabitę absthemii 177 .
In anno V Ioachin prędicauerunt ieiunium omnibus qui erant in Hierusalem 177 .
Hieremię in carcere torta panis data etc. 178 .
Ezechiel comedit uolumen, et factum est in ore quasi mel dulce. Dominus ad eum: Sume
tibi frumentum, ordeum, fabam, lentem, milium, uiciam etc.; fac tibi panem; cibus quo
uesceris, erit XX stateres in die; aquam bibes sextam partem hin etc. 184 .
Panem tuum in conturbatione comede, sed et aquam tuam in festinatione et moerore bibe.
Panem suum in solitudine comedent, et aquam suam in desolatione bibent 186 .
Sacerdotes intraturi atrium interius, uinum non bibent, morticinum et captum a bestia
non comedent 194 .
Arbor cuius fructus in cibum et folia in medicinam 195 .
Proposuit Daniel ne pollueretur de mensa regis. Nutriti leguminibus et potati aqua
corpulentiores apparuerunt iis qui uescebantur epulis regiis 106 .
Daniel: Diebus trium ebdomadarum panem desiderabilem non comedi, et caro et uinum non
introierunt in os meum 199 .
Daniel in lacu leonum esurit, et Abachuc propheta per angelum de Iudea in Babylonem
delatus pulmentum, quod messoribus coxerat, ei obtulit 201 .
Sanctificate ieiunium, et iterum 204 .
Cum ieiunaretis et plangeretis etc., nunquid ieiunastis mihi etc. Ieiunabant quidem,
sed iustitiam et misericordiam non operabantur. Item de ieiuniis tandem in gaudium
conuertendis 213 .
Multi pręoptarunt mori quam cibis coinquinari 217 .
Eleazarus scriba interfici maluit quam carnem porcinam comedere. Similiter et VII
fratres matre eos ad sustinenda supplicia exhortante 226 .
Iudas pugnam initurus iussit orationes cum fletu et ieiuniis per triduum fieri
229 .
Celeritas.
Chusi prior quidem cucurrit, ut uictoriam nunciaret regi, sed illum compendio pręteriit
Achimas, et prior attulit nuncium uictorię 53 .
Festinatio 130 .
Velox 134 .
Velociores fuerunt persecutores nostri aquilis cęli 182 .
Leuiores pardis equi eius, et uelociores lupis uespertinis; uolabunt quasi aquila
festinans ad comedendum 210 .
Consilium.
Absalonn suadente Achitophel palam ingreditur ad concubinas patris sui Dauid 53 .
Assuerus queritur se consiliis Aman deceptum uoluisse Iudeos perdere 100 .
Ne acquiescas consilio sanguinis 126 .
Consilium bis 128 .
Consilium ter 130 .
Ordo et consilium 131 .
Consilia amici 131 .
Consiliarius sit tibi unus de mille. Cum fatuis consilium non habeas, nec coram
extraneo 142 .
Sine consilio nihil facias, et post factum non penitebis. Ne consulas zelantes te etc.
Non attendas improbis in omni consilio 148 .
Ante actum consule. Consilium beneplacitum 149 .
Roboam auertit populum a se consilio prauo 150 .
Pro eo quod fuisti baculus arundineus domui Israel etc. Corruent fulcientes Ęgyptum
etc. 190 .
Credulus 128 .
Qui credit cito, leuis corde est. Non omni uerbo credas 145 .
Curiositas.
Mel inuenisti; comede quod sufficit tibi. Scrutator maiestatis 131 .
Multas curas sequuntur somnia. Quid necesse est homini maiora se quęrere 134 .
Non plus sapias quam necesse est, ne obstupescas 134 .
Altiora te ne quesieris, sed quę pręcipit tibi Deus, illa cogita semper 141 .
Qui facile inquirit de alienis et scrutatur secreta 145 .
Qui conatur multa agere, incidet in iudicium 147 .
In uia ruinę non eas, nec credas te uię laboriosę 148 .
Ne laboretis; non enim comprehendetis etc. 150 .
Violabunt archanum meum etc. 185 .
Conuersi.
Non abominaberis Idumeum nec Ęgyptium 28 .
Ruth ad cultum unius Dei conuersa adhęret socrui 40 .
Naaman lepra mundatus profitetur se non ultra sacrificaturum diis alienis nisi Deo
Israel 63 .
Achior credidit Deo Israel, et circumcisus est 96 .
Iuda saluabitur. Psalmus XXI. Qui diluuium inhabitare facit. Psalmus
XXVIII 110 .
Iudei conuertentur ad uesperam, id est in fine sęculi. Psalmus LVIII 113 .
Conuersio gentium. Psalmus LXVII. othiopię prior quam Ęgypti conuersio. Psalmo eodem
114 .
Conuertimur spe, fide et caritate. Psalmus LXXVIIII 115 .
De conuersione gentium. Psalmus LXXVI 116 .
Infidelium subiectio. Psalmus CVIIII 118 .
In conuertendo Dominus captiuitatem Syon etc. Psalmus CXXV 122 .
Iustus conuertit impium 130 .
.
Conuerte et libera
euntem in uiam interitus 131 .
Conuertere ad me; confitere gloriam Dei 135 .
Sponsa se populos ad cultum sponsi conuersuram dicit 137 .
Et fluent ad eum etc. 152 .
Residuum Israel innitetur super Dominum. Reliquię conuertentur. Consumatio abreuiata
inundabit iustitiam 153 .
De conuersis ad Christum 154 .
In die illa inclinabitur homo ad Factorem suum. In tempore illo deferetur munus Domino
exercituum a populo diuulso 155 .
Quinque ciuitates in terra Ęgypti loquentes lingua Canaan, et iurantes per Dominum
exercituum 155 .
De conuersione Tyri. Item: Venient qui perditi fuerant de terra Assyriorum etc. Et
adorabunt Dominum in monte sancto Hierusalem 156 .
Audient in die illa surdi uerba libri, et de tenebris et de caligine oculi cęcorum
uidebunt. Scient errantes spiritu intellectum, et musitatores discent legem 157 .
Et erit desertum in Chermel. Tunc diuidentur spolia prędarum multarum. Claudi diripient
rapinam etc. 158 .
Tunc aperientur oculi cęcorum, et aures surdorum patebunt. De Hierusalem exibunt
reliquię et saluatio de monte Syon 159 .
De conuersione Iudeorum et gentium, et eorum pręmio 161 .
Reuertere ad me, quoniam redemi te 161 .
Me insulę expectabunt, et brachium meum sustinebunt 162 .
De conuersis a diuersis partibus orbis 165 .
Venit redemptor eis, qui redeunt ab iniquitate in Iacob. Omne pecus Cedar congregabitur
tibi; arietes Nabaioth ministrabunt tibi. Venient ad te curui filii eorum qui humiliauerunt
te, et adorabunt uestigia pedum tuorum qui detrahebant tibi 165 .
Educam de Iacob semen, et de Iuda possidentem montes meos etc. Lupus et agnus pascentur
simul, et leo/et bos comedent paleas, et serpenti puluis panis erit 166 .
Omnis laguncula implebitur uino. Ecce ego implebo omnes habitatores terrę eius
ebrietate. Et dispergam eos, uirum a
fratre suo, et patres et filios pariter, ait Dominus
170 .
Ad te gentes uenient ab extremis terrę, et dicent: Vere mendacium possederunt patres
nostri, uanitatem quę eis non profuit 171 .
Reducam eos, et erunt mihi in populum, et ego ero eis in Deum, quia reuertentur ad me
in toto corde suo 173 .
Conuertendi per prędicationem Helię et Enoch. Ecce ego adducam eos de terra aquilonis
etc. 175, et congregabo eos ab extremis terrę etc. 175 .
Ecce ego congregabo eos de uniuersis terris ad quas eieci eos etc. 176 .
Adhuc erit in loco isto deserto absque homine et absque iumento etc. habitaculum
pastorum et accubantium gregum. Item de multiplicatione fidelium 176 .
In nouissimis diebus reuerti faciam captiuos Elam, dicit Dominus. Venient filii Israel
ipsi et filii Iuda simul, apponentur ad Dominum foedere sempiterno etc. 180 .
Et conuertam restituens Sodomam, Samariam et Hierusalem, id est gentiles, hereticos,
fideles 187 .
Expandam super te rete meum etc. 191 .
Auferam cor lapideum de carne uestra, et dabo uobis cor carneum. Et spiritum meum ponam
in medio uestri. Terra illa inculta etc. de conuertendis ad Christum 192 .
Erunt pisces multi satis etc. Ingressus triplex templi: sunt tres partes orbis de
quibus congregatur ecclesia 195 .
Interpretato somnio per Danielem Nabuchodonosor rex confessus est Deum cęli 197 .
Percutiam eis fodeus cum bestia agri, et cum uolucre cęli, et cum reptili terrę, id est
cęssare faciam persecutionem persecutoribus conuersis 210 .
Auolabunt quasi auis ex Ęgypto, et quasi columba de terra Assyriorum; et collocabo eos
in domibus suis. Et tu, Israel, ad Dominum tuum conuerteris. Tollite uobiscum uerba, et
conuertimini ad Dominum 203 .
Conuertentur sedentes in umbra eius. Conuertimini ad me, et scindite corda uestra, et
non uestimenta 204 .
Iona merso in mari timuerunt uiri Dominum; hostias immolauerunt, et uouerunt uota 207 .
Erit mons domus Domini etc. et fluent ad eum populi 208 .
At tamen timebis me, suscipies disciplinam 211 .
Conuertimini ad me, et conuertar ad uos, dicit Dominus exercituum. Erunt prędę iis qui
seruiebant sibi etc. 212 .
Et qui procul sunt, uenient et ędificabunt in templo Domini,. Ecce ego
saluabo populum de terra orientis et de terra occasus solis. Et adducam eos, et habitabunt
in medio Hierusalem. Veritatem tantum et pacem diligite, usquequo ueniant populi et habitent
in ciuitatibus multis etc. 213 .
Conuertimini ad munitionem uincti spei. Sibilabo eis, et congregabo illos, quia redemi
eos; et muitiplicabo eos etc. 214 .
In omni terra partes duę dispergentur et deficient; et tertia pars relinquetur in ea.
Duę partes sunt Iudei et gentiles, tertia uero Christiani etc. de conuersione omnium in
fine; qui reliqui fuerint, conuertentur 215 .
Reuertimini ad me, et reuertar ad uos 216 .
Mittam uobis Heliam etc., et conuertet cor patrum ad filios, et cor filiorum ad patres
eorum, ne forte ueniam, et percutiam terram anathemate 217 .
Conuertimini, et uidebitis quid sit inter iustum et impium, inter seruientem Deo et non
seruientem ei 216 .
Custos.
Vbi non est sepes, diripietur possessio, et ubi non est mulier, ingemiscit egens 148 .
Super mulierem nequam bonum est signum. Vbi manus multę sunt, claude; et quodcunque
trades, numera et appende 150 .
Custodite animas uestras etc. 172 .
Super custodiam meam stabo, et figam gradum super munitionem 210.
Confugium.
Vrbes ad confugium datę etc. 70 .
Consolatio.
Consolatores onerosi estis; utinam esset etc.; consolarer et ego uos sermonibus 104 .
Consolare me, et uiuam. Psalmus CXVIII 120 .
Moerentibus date siceram et uinum 132 .
Non desis plorantibus 142 .
Fac luctum propter detractionem, sed consolare propter tristitiam. Consolare proximum
in exitu spiritus sui 149 .
Consolatio in aduersis a Domino 204 .
Cor.
Omni custodia serua cor tuum, quia ex ipso procedit uita 126 .
Dominus probat corda 130 .
Cor fatui quasi uas confractum etc. 145 .
Prauum est cor hominis et inscrutabile; quis cognoscet illud? Ego Dominus scrutans cor,
et probans renes 171 .
Dabo uobis cor nouum; auferam cor lapideum de carne uestra, et dabo uobis cor carneum
192 .
Contemplatio.
Quis mihi tribuat ut cognoscam et inueniam illum, et ueniam usque ad solium eius 105 .
Petit ab impedimentis contemplationis liberari. Psalmus XXIIII 110 .
Cogitatio. Psalmus XXXVI 111 .
Diuinorum operum contemplatio. Psalmus LXXVI 115 .
Contemplatio Dauid Psalmus LXXXV 116 .
Dominus scit cogitationes hominum. Psalmus XCIII 117 .
Modus uitę contemplatiuę. Psalmus CXVIII 119 .
Quomodo dilexi legem tuam; tota die meditatio mea est. Psalmo eodem 121 .
In omnibus uiis tuis cogita Dominum etc. 126 .
Cogitatio [bis] quinquies 128 .
Cogitans praua. Homo cogitat, Dei uoluntas permanet 130 .
Cogitatio mali 131 .
Ascendam ad contemplationem Dei, ut apprehendam dulcedinem etc. 136 .
Cogitationes peruersę. Cogitatio uana 137 .
Cogitationes enim mortalium timidę et incerte prouidentię nostrę etc. 139 .
Beatus qui in sensu cogitabit circumspectionem Dei etc. 144 .
Ego mater pulchrę dilectionis 146 .
Memor esto operum Domini etc..
150 .
Nunquid cogitationes meę cogitationes uestrę 163 .
Ne forte egrediatur ut ignis indignatio mea etc. propter malitiam cogitationum
uestrarum 168 .
Prauum est cor hominis et inscrutabile etc. 171 .
Sedebit solitarius et tacebit, quia leuauit se supra se 182 .
Cochleę per quas ascenditur, est contemplatio creaturarum per quam ascendimus ad
cognitionem creatoris 196 .
Ve qui cogitatis inutile, et operamini mala in cubilibus uestris 208 .
Verum tamen diluculo surgentes corruperunt cogitationes suas 211 .
Circumcisio.
Abraham circumciditur et reliqui 3 .
Isaac genitus die VIII. circumciditur 4 .
Sephora, uxor Moysi, circumcidit filium, quia Dominus eunti occurrens uolebat eum
occidere 10 .
Die VIII. circumcidetur infans 16 .
Circumcidite prępucium cordis uestri 27 .
Iosue circumcidit secundo filios Israel 31 .
Circumcidimini Domino, et auferte prępucia cordium uestrorum 168 .
Incircumcisus corde et incircumcisus carne 194 .
Confessio.
Lepra percussus adducetur ad sacerdotem, et ille discernet inter lepram et lepram etc.
16 .
Purgatio Leuitarum 20 .
Confitebantur peccata sua et iniquitates patrum suorum quater in die et quater in
nocte 87 .
Confitemini, peccatores, et facite iustitiam coram Domino, credentes quod
faciet uobiscum misericordiam suam 93 .
Peccaui; quid faciam tibi, o custos hominum? 102 .
Vias meas in conspectu eius arguam, et ipse erit saluator meus 103 .
Si abscondi quasi homo peccatum meum 106 .
Insipienter locutus sum; ipse me reprehendo, et ago penitentiam in fauilla et cinere
108.
Ne memineris ignorantias iuuentutis meas. Psalmus XXIIII
110 .
Peccatum confitens ueniam petit. Psalmus XLIIII. Introite portas eius in confessione.
Psalmus XCVIIII 117 .
Peccata confitetur. Psalmus CV 118 .
Sanctificatus in Iudea, id est in confessione. Psalmus CXIII 119 .
Vias meas enunciaui. Psalmus CXVIII 120 .
Cogitaui uias meas. Omnes uię meę in conspectu tuo. Psalmo eodem 121 .
Erraui sicut ouis quę periit; quęre seruum tuum 121 .
Confessio 128 .
Confessio 130 .
Confessio et emendatio 132 .
Confiteberis uiuens, uiuus et sanus confiteberis 144 .
Bonum est confitentem in oratione non prohibere 145 .
Propheta confitens peccata populi implorat misericordiam 166 .
Tibi peccauimus 171 .
Scrutemur uias nostras, et quęramus, et reuertamur ad Dominum 182 .
Offerant et dicant: peccauimus. Item: Peccauimus 183 .
Cunque confiterer peccata mea et populi, Gabriel uolans tetigit me uesperi 199 .
Communio.
Qui polutus ederit de carnibus hostię pacificorum, peribit de populis suis 16 .
Ne Aaron omni tempore ingrediatur ssnctuarium etc. offerat uitulum pro peccato etc. 17 .
Qui fuerit leprosus, non uescetur de sanctificatis, donec sanetur, nec qui tetigerit
immundum etc. De manu alienigenę non offeretis panes Deo 18 .
Dedit tibi cibum manna, ut ostenderet quod non in solo pane 26 .
Panis subcinericius subuertit castra Madian 36 .
Philistiim cęperunt archam Domini, posuerunt in templo Dagon; propterea aduersa passi
sunt 41 .
Bethsamitę LXX percussi sunt, eo quod uidissent archam Domini 42 .
Dauid panem sanctificatum accepturus interrogatur, si pueri mundi sunt a mulieribus 46 .
Oza, quia extendit manum ut labentem archam teneret,et a Domino percussus
moritur 50. 72 .
Helias reperit ad caput panem et uas aquę,comedit et bibit, et in fortitudine cibi
illius ambulauit XL diebus et totidem noctibus usque ad montem Dei Oreb 60 .
Dauid diuidit singulis tortam panis et partem carnis assę bubalę, et frixam oleo
similam etc. 72 .
Non sanctificati comederunt phase, et iratus Dominus uix precibus Ezechię placatus est
81 .
Dixit Neemias ne manducarent de sanctis sanctorum, donec staret sacerdos doctus et
eruditus 86 .
A fructu frumenti, uini et olei multiplicati sunt. Psalmus IIII 109 .
De mysterio eucharistię. Psalmus XXI. Item psalmus XXII 110 .
De eodem Psalmus XLVIIII 112 .
De eodem Psalmus LXXI 114 .
Item Psalmus XCVIIII 117 .
Psalmus CVIII 118 .
Psalmus CX 119 .
Pauperes eius saturabo panibus. Psalmus CXXXI 123 .
Adipe frumenti satiat te. Psalmus CXLVII 125 .
De eodem sacramento 127 .
Qui edunt me, adhuc esurient, et qui bibunt me, adhuc sitient 146 .
Et faciet Dominus exercituum omnibus populis in monte hoc conuiuium pinguium etc. 156 .
Et dabit tibi Dominus panem arctum et aquam breuem, et non faciet auolare a te ultra
doctorem tuum. Commixtum migma comedent, sicut in area uentilatum est 157 .
Si dedero triticum tuum ultra cibum inimicis tuis e tc. 165 .
Omnis laguncula implebitur uino. Ecce ego implebo omnes habitatores terrę eius
ebrietate, et dispergam eos, uirum a fratre suo, et patres et filios pariter 170 .
Et confluent ad bona Domini super frumento, uino et oleo 175 .
Vocabo frumentum et multiplicabo illud, et non imponam uobis famem 192 .
Altare holocausti in atrio interiori est sacramentum eucharistię 196 .
Super triticum et uinum ruminabant, et recesserunt a me 202 .
Viuent tritico, et germinabunt quasi uinea; memoriale eius sicut uinum Libani 204 .
Quid enim bonum eius est, et quid pulchrum eius, nisi frumentum electorum, et uinum
germinans uirgines? 214 .
Et erunt lebetes in domo Domini quasi phialę coram altari, id est
calices; et uenient omnes immolantes, et sument, et
coquent in eis 215 .
In omni loco sacrificatur et offertur nomini meo oblatio munda 216 .
Consilium.
Ionadab consilium dedit Ammon, quomodo stupraret sororem Thamar quam adamarat; quę res
illi attulit necem scelere commisso 52 .
Roboam iuuenum potius quam senum consilium secutus coegit rebellare populum, et diuisum
est regnum 58 .
Ochozias fecit malum impulsu Athalię matris 79 .
Corpus quod corrumpitur aggrauat animam, et terrena inhabitatio deprimit sensum multa
cogitantem 139 .
MATTHEVS
Caritas in Deum.
Qui amat patrem aut matrem plus quam me; qui non accipit crucem suam et sequitur me;
qui perdiderit animam suam propter me X.
Petrus supra mare ambulat, ut citius ueniat ad Dominum XIIII.
Domino de passione sua, futura prędicenti ait: Absit a te Domine XVI.
Diliges Dominum Deum tuum ex toto XXII.
Mulier effudit unguentum super caput Domini, et agnoscitur bonum opus operata. Caritas
erga Deum ungit caput, erga proximum pedes. Petrus repugnans pro Domino amputat auriculam
seruo XXVI.
Ingreditur in atrium, ut uideat finem. Ioseph ab Arimatia sepeliuit corpus Domini
XXVII.
Mulieres ementes aromata perueniunt ad monumentum XXVIII.
Consortium uel communicatio.
Nolite sanctum dare canibus, neque mittatis margaritas uestras ante porcos VII.
In uia gentium ne abieritis, et in ciuitatem Samaritanorum ne
intraueritis. Interrogate quis in ciuitate dignus sit, et ibi manete donec exeatis X.
Cauete a fermento phariseorum et saduceorum XVI.
Incorigibilis sit tibi sicut ethnicue et publicanus. Vbi sunt in nomine meo
congregati, in medio sum eorum XVIII.
Separantur iusti ab iniustis.
Colloquia impiorum Petrum ad lapsum
induxerunt. In atrio negat, foris egressus plorat XXVI.
Magi ad Herodem diuertentes stellam amittunt, recedentes inueniunt II.
Cibus ac potus.
Non in solo pane uiuit homo IIII.
Esca Ioannis locustę et mel siluestre III.
Discipuli esurientes uellunt spicas et manducant XII.
Cum duodecim essent, quinque tantum panes habuerunt. Dominus in deserto pascit turbam,
aspiciens in cęlum benedixit ac fregit, erudiens nos non prius tangere mensam quam gratias
egerimus ei qui cibum dat nobis XIIII.
Euntes trans fretum obliti sunt panes accipere. Quid cogitatis inter uos
modicę fidei, quia panes non habetis XVI.
Dominus mane reuertens in ciuitatem, esuriit XXI.
Percutiens seruos manducans et bibens cum ebriosis XXIIII.
Dominus ante mensam gratias egit, post mensam hymnum dixit XXVI.
Discipulos adhuc infirmos a ieiunio excusat VIIII. Iesus in deserto ieiunat IIII.
Cum ieiunatis, nolite fieri tristes VI.
Ieiunabunt cum auferetur ab eis sponsus IX.
Dimittere eos ieiunos nolo, ne deficiant in uia XV.
Hoc genus non eiicitur nisi per orationem et ieiunium. Ieiunium unguentum est quo
caput Domini ungitur XVII.
Venit Ioannes neque manducans neque bibens, Filius hominis manducans et bibens XI.
Ne solliciti sitis quid manducetis VI.
Communio.
Iudam etiam communicat Dominus, docens neminem a societate ecclesię expellendum nisi
pro aliquo manifesto et publico crimine XXVI.
Iesus benedixit panem etc. Sub alia specie carnem et sanguinem suum tradidit sumendum,
ut fides haberet meritum. Fides enim de his est quę non uident XXVI.
Sindone munda inuoluit Iesum qui mente pura eum suscipit XXVII.
Crudelis.
Herodes Ioannem Baptistam decolauit XIIII.
Agricolę occiderunt domini sui seruos et filium eius XXI.
Ioannes pharisaeos et sadducaeos progeniem uiperarum uocat III.
Herodes occidit pueros innocentes II.
Conuersi.
Multi ab oriente et occidente uenient, id est conuertentur alii in iuuenta, alii in
senecta VIII.
MARCVS
Caritas in Deum.
Primum mandatum diligere Deum ex toto; secundum diligere proximum sicut se ipsum.
Maius horum aliud mandatum non est. Maius est omnibus holocautomatibus et
sacrificiis XII.
Caritas Petri nolentis pati Dominum. Sed caritas hęc non sapiebat quę Dei sunt, sed
quę sunt hominum VIII.
Idem: Et si omnes scandalizati fuerint in te, sed non ego. Et si oportuerit me commori
tibi, non te negabo. Idem zelans pro Domino amputat auriculam seruo sacerdotis XIIII.
Consortium.
Binos mittit apostolos, quia, ut ait Ecclesiastes, melius est simul duos esse quam
unum VI.
Membra scandalizantia abscide. Nihil enim tam nociuum quam perniciosa societas
IX.
Cibus, potus.
Ieiunabunt cum auferetur ab eis sponsus II.
Iesus cibum daturus turbę intuetur in cęlum, ut nos instruat a Deo petere escam et non
a diabolo, sicuti qui alienis iniuste laboribus nutriuntur VI.
Miseretur Dominus super turbam esurientem et pascit eam VII.
Discipuli sequentes Dominum obliti sunt panem sumere, ut scias, quanta cura sit eis
corporis qui seruiunt spiritui VIII.
Grauiora tentamenta ieiuniis et orationibus superantur. Ieiunium et oratio non solum
fit in abstinentia cibi et in uerbis. Ieiunio passiones corporis, oratione pestes sanandę
sunt mentis IX.
Gratias agunt antequam biberent; et postquam biberunt, dicunt hymnum, et exeunt cum
Domino in montem Oliuarum XIIII.
Communio.
Panis in carnem Domini et uinum mutatur in sanguinem non mutata specie panis nec uini
propter sumentium infirmitatem. Sanguis et aqua de latere Christi, ut alio purgemur a
culpis, alio redimamur a penis. Sanguine nanque agni seruantur domus a percussione angeli,
et aqua maris Rubri extinguntur inimici; quę sunt mysteria ecclesię Christi XIIII.
Conuersi.
Demoniacus sanatus iam cupit esse cum Iesu. Mulier sanguine fluens V.
Surdus et mutus accipit digitum Domini in auricula. Conuersus accipit gratiam Spiritus
Sancti, et sputum in lingua, id est fidei confessionem, ita ut tanto magis prędicet, quant o
magis iubetur tacere VII.
Demoniacus surdus et mutus ab infantia, id est populus gentilis tandem apprehensus
manu Iesu eleuatur et surgit IX.
Cęcus clamans in uia: populus gentilis intelligitur X.
Pullus per apostolos adductus Domino est populus natinonum apostolorum prędicatione
conuersus XI.
Simon leprosus mundum infidelem primo et postea fidelem significat XIIII.
Centurio conuertitur, ut nouissimi fiant primi XV.
Curiosus.
Turbę saturatę dimittunt reliquias tolli a discipulis. Sic tu, cuius capax es, eo
contentus altiora relinque doctioribus VIII.
Confessio.
Confitentes peccata sua. Leproso mundato iussum, ut ostendat se sacerdoti et offerat
munus I.
Contemplatio.
Dominus uolentem sequi se non permisit, sed ut aliis prędicet abire iussit; quia prius
exercendum est in opera ut postea reficiamur in contemplatione V.
Constantia.
Channanea contempta repulsa canibus assimilata non turbatur, sed magis humiliat se
VII.
LVCAS
Consortium.
Discipulus petens, ut domum abiens suis renunciet, arguitur; quod fieret illis qui
nulla utilitatis gratia, sępe uisitant domos illorum quos in mundo reliquerunt IX.
Constantia.
Fluuii impetus non potuit mouere domum supra petram fundatam VI.
Constans, cum Iesum sepelierit in monumento cordis sui, aduoluit lapidem claudens
aditum perfidię XXIII.
Caritas in Deum.
Petrus procidit ad genua Iesu dicens: Exi a me, Domine, quia homo peccator sum.
Relictis omnibus secuti sunt eum V.
Remittuntur ei peccata multa, quoniam dilexit multum VII.
Fermentum absconditum in satis tribus farinę XIII.
Super
pullum posuerunt uestimenta sua et superposuerunt
Iesum. Et illo exeunte substernebant uestimenta sua in uia XIX.
Domine, tecum paratus sum in carcerem et in mortem ire. Petrus sequebatur a longe et
ingressus est atrium XXII.
Surgens cucurrit ad monumentum et procumbens uidit linteamenta sola posita. Non ne cor
nostrum ardens erat in nobis, dum loqueretur in uia et aperiret nobis Scripturas
XXIIII.
Crudelis.
Genimina uiperarum III.
Sacerdos et Leuita uulnerati iacentis in uia non sunt miserti, sed uiso illo
pręterierunt X.
Ve uobis qui ędificatis monumenta prophetarum etc. XI.
Hierusalem Hierusalem, quę occidis prophetas, et lapidas eos qui mittuntur ad te
XIII.
Cibus, potus.
Ioannes Baptista uinum et siceram non bibet. et Spiritu Sancto replebitur adhuc ex
utero matris suę I.
Ieiunabat Dominus cum tentatorem uicit, ostendens, quod ei qui se uult ad pugnas
tentationum accingere, sobrietas est necessaria.. Ieiunium possibilitati proportionandum.
Non in solo pane uiuit homo. Cum fames esset in terra, corui facti sunt iusto cibi ministri,
qui consueuerunt aliorum pabula usurpare IIII.
Quare discipuli Domini non ieiunant. Ieiunium duplex: tribulationis, ad propiciandum
Deum; gaudii, cum spiritalium contemplatione fastidimus carnalia V.
Discipuli confricantes manibus spicas manducant. Beati qui nunc esuritis, quoniam
saturabimini. Basilius de abstinentia VI.
Panem nostrum quotidianum da nobis hodie XI.
Accepto calice Dominus gratias egit et item accepto pane, instruens nos exemplo
XXII.
Conuersi.
Et erunt praua in directa et aspera in uias planas. Potens est Deus de lapidibus istis
suscitare filios Abrahę III.
In diebus Helię occupauit fames populum Israel, id est exinanitio uerbi Dei; uenit
propheta ad uiduam, de qua dicitur: Multi filii desertę magis quam eius quę habet uirum; et
panem illi multiplicauit IIII.
Demoniacus habitans in monumentis et sanatus a Iesu, signat gentes conuersas ad Iesum.
Emoroissa tangens Iesum sanatur: gentilis populus
credens saluatur VIII.
Cum eiecisset demonium, locutus est mutus et admiratę sunt turbę XI.
Ignem ueni mittere in terram, et quid uolo nisi ut accendatur? Non pacem, sed
separationem etc. Erunt quinque in domo una diuisi, tres in duos, et duo in tres XII.
Ecce sunt nouissimi qui erant primi, et sunt primi qui erant nouissimi XIII.
Exi cito in plateas et uicos ciuitatis, et pauperes, ac debiles, et cęcos, et claudos
introduc huc. Exi in uias et sepes, et compelle intrare, ut impleatur domus mea XIIII.
Filius, cum prodegisset bona et esuriret, reuersus est ad patrem, et accepit stolam,
annulum, calciamenta, uitulum, id est baptismum, fidei uinculum,
euangelizandi potestatem et sumendi eucharistiam. Inuidit frater maior, id est Iudeus etc.
XV.
Gentiles signati per Lazarum pauperem XVI.
Cęcus secus uiam clamans ad Iesum XVIIII.
Zacheus pusillus sicomorum ascendens ut uideat Iesum. Pullus ab apostolis solutus et
adductus ad Iesum XIX.
Symon Cyreneus ferens crucem post Iesum. Latro in cruce. Centurio iuxta crucem:
conuersi ac confitentes XXIII.
Communio.
Christus tactu sanauit leprosum; ipsius enim sacra caro est purgatiua et uitam
tribuens V.
Puellę a morte suscitatę iubet Dominus dari cibum: ut scias etiam post mortiferas
operationes penitentibus non denegrandam comunionem VIII.
Beatus qui manducabit panem in regno Dei. Homo quidam fecit cęnam magnam XIIII.
Adducite uitulum saginatum et occidite, id est occisum prędicate ut credentes
epulentur XV.
Pater familias intellectus, amphora aquę id est baptismo purificatns, parat
diuersorium, in quo Dominus dignatur manducare pasca cum discipulis. Accepto calice et pane
gratias egit et benedixit etc. XXII.
Disce autem qualiter decet edere corpus Christi, in memoriam scilicet obedientię
Christi usque ad mortem. Item quid operatur in nobis sanguis Christi? Quare uinum aqua
miscetur? Quare primo datur panis? Quid significet fractio panis? Filium hominis tradit, non
Iudeis, sed peccatoribus membris suis, qui ad mensam Domini indignus accedit XXII.
Mulieres ualde diluculo
accedunt ad monumentum. Et tu discussis
uitiorum tenebris ad Domini corpus accedas, cum odore aromatum appropinquato ad monumentum,
id est ad altare Dei cum suauitate uirtutum et orationum. In fractione panis cognouerunt
Dominum quorum ante oculi tenebantur, ne agnoscerent eum. Igitur sacrum panem sumentibus
illustrantur mentis oculi XXIIIII.
Confessio.
Vt reuelentur ex multis cordibus cogitationes. ORIGENES: Cogitationes etiam malę in
hominibus erant; quę propterea reuelatę sunt, ut occideret eas ille qui pro nobis mortuus
est etc. Si enim reuelauerimus peccata nostra non solum Deo, sed his qui possunt mederi
uulneribus nostris, delebuntur peccata nostra II.
Pater, peccaui in cęlum et coram te; iam non sum dignus uocari filius tuus. Post hanc
confessionem benigne suscipi meruit a patre XV.
Decem leprosis iussit Iesus, ut ostenderent se sacerdotibus, et dum irent, mundati
sunt XVII.
Circumcisio in signum distinctionis, donec promissum Abrahę fuit impletum; tollitur
signum et succedit baptismus I.
Die octauo Dominus circumcisus. Circumcisio fuit signum futuri per Christum baptismi
II.
Contemplatio.
Contemplatiua uita exprimitur per Mariam, actiua per Martham X.
IOANNES
Caritas.
Petrus: Domine, ad quem ibimus? Verba uitę ęternę habes VI.
Siquis sitit, ueniat ad me, itemet bibat etc. VII.
Dixit Thomas Didymus ad condiscipulos: Eamus et nos, et moriamur cum eo. Maria autem,
cum uenisset ubi erat Iesus,uidens eum cecidit ad pedes eius XI.
Maria accepit libram unguenti nardi pistici preciosi, et unxit pedes Iesu, et extersit
pedes eius capillis suis, et domuus impleta est ex odore unguenti. Appropinquante Iesu
Hierusalem, procedunt obuiam clamantes: Osanna, benedictus qui uenit in nomine Domini, rex Israel XII.
Petrus: Domine, tu mihi lauas pedes? Si non lauero te etc. Domine, non tantum pedes,
sed et manus et caput. Iesus: Vnus ex uobis tradet me. Petrus quasi statim in traditorem
irruiturus, innuit Ioanni, quis esset, de quo Dominus dicerret
XIII.
Petrus: Animam meam pro te ponam XIII.
Si diligitis me, mandata mea seruate. Qui habet mandata mea et seruat ea, ille est qui
diligit me. Qui autem diligit me, diligetur a Patre meo, et ego diligam eum, et manifestabo
ei me ipsum. Siquis diligit me, sermonem meum seruabit, et Pater meus diliget eum, et ad eum
ueniemus, et mansionem apud eum faciemus. Qui non diligit me, sermones meos non seruat
XIIII.
Sicut dilexit me Pater, et ego dilexi uos; manete in dilectione mea etc. XV.
Caritas Marię Magdalenę quęrentis Iesum ad monumentum XX.
Vt audiuit Petrus quia Dominus est, tunica succinxit se, erat enim nudus, et misit se
in mare; alii autem discipuli nauigio uenerunt XXI.
Cibus et potus.
Discipuli eius abierant in ciuitatem, ut cibos emerent. Ego cibum habeo manducare,
quem uos nescitis. Nunquid aliquis attulit ei manducare? Considerandum quod cibos ab aliis
oblatos Dominus solitus erat suscipere, ut deferentes meritum consequerentur,
simu nos instruens non erubescere paupertatem. Proprium est doctorum alios
habere procuratores ciborum, ut ipsi uerbi ministrationi tantummodo incumbant IIII.
Panes tantum ordeaceos habuerunt apostoli, quando Dominus pascere uoluit turbam. Per
hoc intelligimus, quali cibo contenti erant; quam autem modico, patet quia quinque habuerunt
ipsi duodecim. Operamini non cibum qui perit, sed qui permanet VI.
Siquis sitit, ueniat ad me et bibat etc. VII.
Viderunt prunas positas, et piscem superpositum, et panem XXI.
Celeritas.
Currebant duo simul, et ille alius discipulus pręcurrit citius Petro, et uenit primus
ad monumentum; non tamen introiuit. Petrus autem sequens introiuit. Tunc et ille alius
introiuit, uidit et credidit XX.
Consilium.
Diabolus ideo dicitur homicida, quia persuasit homini transgredi mamdatum Dei. Ergo
qui mala suadet proximo, occidit illum VIII.
Conuersi.
Cum esses sub ficu, id est sub umbra Legis, uidi te id est elegi priusquam te
Philippus uocaret, id est apostoli missi ad prędicandum I.
Inuenit Iesus in templo, id est in anima hominis uendentes ementes, id est carnales
concupiscentias, et conuertens eam constituit templum orationis, quod fuerat negociationis
etc. II.
Samaritani conuersi primo prędicatione mulieris, id est ecclesię, deinde pręsentia
Iesu, id est illustratione intellectus per gratiam Spiritus Sancti IIII.
Mortui audient uocem Filii Dei, et qui audierint, uiuent V.
Omne quod dat mihi Pater, ad me ueniet; et eum qui uenit ad me, non eiiciam foras VI.
De cęco sanato uicini et noti admirantes dicunt: Non ne hic est qui sedebat et
mendicabat? Alii dicebant: quia hic est, alii: Nequaquam, sed similis est
eius etc. IX.
Et alias oues habeo, quę non sunt de hoc ouili; et illas oportet me adducere, et uocem
meam audient, et fiet unum ouile et unus pastor X.
Ieeus declinans Iudeos abiit iuxta desertum, quia uerbum illis relictis uenit ad
gentes XI.
Quidem gentiles rogauerunt Philippum dicentes: Volumus Iesum uidere. Philippus, dicit
Andreę, rursum uterque Iesu. Et ego, si exaltatus fuero a terra, omnia traham ad me ipsum.
Seruo amputatur auricula et denuo restituitur: ut auditus litterę in auditum spiritus
conuersus non iam seruiat, sed regnet. Malchus enim regnaturus dicitur XVIII.
Confessio.
Qui autem facit ueritatem, uenit ad lucem, ut manifestentur opera eius, quia in Deo
sunt facta III.
Lazare, ueni foras: ut scilicet ab excusatione et occultatione peccati ad accusationem
ore proprio exire prouocetur etc. XI.
Communio.
Operamini non cibum qui perit, sed qui permanet in uitam ęternam, quem Filius hominis
dabit uobis. Hunc enim Pater signauit Deus. Panis enim uerus est qui de cęlo descendit, et
dat uitam mundo. Ego sum panis uite; qui uenit ad
me non esuriet; et qui credit
in me non sitiet in ęternum VI.
Ego sum panis uitę. Patres uestri manducauerunt manna etc. Hic est panis de cęlo
descendens, ut siquis ex ipso manducauerit, non moriatur. Ego sum panis uiuus qui de cęlo
descendi. Siquis manducauerit ex hoc pane, uiuet in ęternum; et panis, quem ego dabo, caro
mea est pro mundi uita. Caro enim mea uere est cibus, et sanguis meus uere est potus. Qui
manducat meam carnem et bibit meum sanguinem, in me manet et ego in illo. Qui manducat me,
et ipse uiuet propter me etc. VI.
Post bucellam introiuit in Iudam Sathanas. Qui enim indigne manducat et bibit, iudicium
sibi manducat et bibit, non diiudicans corpus Domini XIII.
Consolatio, Multi autem ex Iudeis uenerant ad Martham et Mariam, ut consolarentur eas
de fratre suo XI.
Circumcisio propter tres causas data etc. Moyses dedit uobis circumcisionem, non quia
ex Moyse est, sed ex patribus, et in sabbato circumciditis hominem etc. VII.
Caritas.
Ipse enim Pater amat uos, quia uos me amastis, et credidistis quia a Deo exiui XVI.
Tunica inconsutilis desuper contexta caritatem signat indissolubilem et supereminentem
XVIII.
Prior Ioannes pręcurrit ad monumentum, sed Petrus prior introiuit XX.
Petrus tanquam feruentior cęteris interrogatur a Domino: Simon Ioannis, diligis me plus
his? Iterum et tertio interrogato ac confitenti cura pascendarum ouium demandatur XXI.
Contemplatio significata per Ioannem, actio per Petrum XXI.
PAVLVS AD CORINTHIOS I
Consortium.
Nescitis quia modicum fermentum totam massam corrumpit. Non commisceamini fornicariis
huius mundi, auaris, rapacibus, idolatris, maledicis, ebriosis; cum huiusmodi
nec cibum sumere. Auferte malum ex uobis ipsis V.
Corrumpunt bonos mores colloquia mala XV.
AD CORINTHIOS II: Nolite iugum
ducere cum
infidelibus; quę enim participatio iustitię cum iniquitate? etc. VI.
AD EFHESIOS: Nolite communicare operibus infructuosis tenebrarum, magis
autem redarguite V.
AD THESSALONICENSES II: Subtrahatis uos ab omni fratre ambulante
inordinate III.
Quod siquis non obedierit uerbo nostro, non commisceamini cum illo, ut confundatur, et
nolite quasi inimicum existimare, sed corripite ut fratrem III.
AD TITVM: Hereticum hominem post unam et secundam correptionem deuita III.
IOANNIS II: Siquis uenit ad uos, et hanc doctrinam non offert, nolite
recipere eum in domum, nec aue ei dixeritis. Qui enim dicit illi aue, communicat operibus
eius malignis I.
APOCALYPSIS: Angelo Pergami:Non negasti fidem meam, sed habeo aduersum te
pauca, quia habes illic tenentes doctrinam Balaam, doctrinam Nicolaitarum II.
Exite de illa, populus meus, et ne participes sitis delictorum eius, et
de plagis eius non accipiatis XVIII.
Constantia.
ACTVVM: Denunciato apostolis ne loquatur in nomine Iesu, respondens: Si
iustum est in conspectu Dei uos potius audire quam Deum, iudicate. Non enim possumus quę
uidimus et audiuimus non loqui IIII.
Orauerunt, ut cum fiducia loquantur uerbum sequentibus signis IIII.
Ponuntur in carcere; ab angelo liberati prędicant in templo/increpantur. Petrus
respondet: Obedire oportet Deo magis quam hominibus V.
Caritas Dei diffusa est in cordibus nostris per Spiritum Sanctum, qui
datus est nobis AD ROMANOS V.
Diligentibus Deum omnia cooperantur in bonum. Enumeratis beneficiis infert:
Quid ergo separabit nos a caritate Christi? etc. VIII.
AD CORINTHIOS I: Siquis diligit Deum, hic cognitus est ab eo VIII.
Siue ergo manducatis, siue bibitis, uel aliud quid facitis, omnia in
gloriam Dei facite X.
Si linguis hominum loquar XIII.
Omnia uestra in caritate fiant. Siquis non amat Dominum nostrum Iesum Christum,
maranatha XVI.
AD GALATAS: Legi mortuus sum, ut Deo uiuam. Viuo autem, iam non ego; uiuit
uero in me Christus, qui dilexit me et tradidit se ipsum pro me II.
AD
EPHESIOS: Scire etiam supereminentem scientię
caritatem Christi III.
AD PHILIPPENSES: Mihi enim uiuere Christus est et mori lucrum. Coarctor
autem e duobus: desiderium habens dissolui et esse cum Christo, multo melius; permanere
autem in carne, necessarium propter uos etc. I.
Epaphroditus propter opus Christi usque ad mortem accessit tradens animam suam etc. II.
Sed quę mihi fuerunt lucra, hęc arbitratus sum propter Christum detrimenta. Verum tamen
existimo omnia detrimentum esse propter eminentem scientiam Iesu Christi Domini mei, propter
quem omnia detrimentum feci, et arbitror ut stercora, ut Christum lucrifaciam,
ut et inueniar in illo etc. III.
AD THESSALONICENSES I: Caritatem eorum commendat, et ut magis abundent,
hortatur IIII.
AD THIMOTEVM I: Finis pręcepti est caritas de corde puro, et conscientia
bona, et fide non ficta I.
AD HEBREOS: Hortatur ad caritatem X.
Seruiamus placentes Deo cum metu et reuerentia XII.
Per ipsum ergo offeramus hostiam laudis semper Deo XIII.
ACTVVM: Agabo prophetante Paulus ait: Non solum alligari, sed et mori
paratus sum pro nomine Iesu XXI.
PETRI I: Deum timete II.
In omnibus honorificetur Deus IIII.
Caritas operit multitudinem peccatorum IIII.
IOANNIS I: Perfecta caritas foras mittit timorem, quoniam timor poenam
habet IIII.
Omnis qui diligit eum qui genuit, diligit et eum qui natus est ex eo. Hęc est caritas
Dei, ut mandata eius custodiamus; et mandata eius grauia non sunt V.
IOANNIS II: Et hęc est caritas, ut ambulemus secundum mandata eius I.
APOCALYPSIS: Vox engeli: Timete Dominum, et date illi honorem
etc. V.
Crudelis.
IACOBI: Iudicium sine misericordia fiet illi qui non facit misericordiam II.
APOCALYPSIS: Et uidi mulierem ebriam de sanguine sanctorum et de sanguine
martyrum Iesu XVII.
Homicidis et ueneficis pars in stagno ardenti XXI.
Cibus, potus.
AD ROMANOS: Qui manducat, non manducantem non spernat, et qui non
manducat, manducantem non iudicet. Scio et confido in Domino Iesu, quia nihil commune per
ipsum,
nisi ei qui existimat quid commune esse, illi commune est.
Si propter cibum frater tuus contristatur, iam non secundum caritatem ambulas. Noli cibo tuo
perdere illum, pro quo Christus mortuus est. Non est enim regnum Dei esca et potus etc.
XIIII.
AD CORINTHIOS I: Esca autem nos non commendat Deo. Videte ne comedendo
immolata idolis offendiculum fiat infirmis. Si esca scandalizat fratrem meum, non manducabo
carnem in ęternum, ne fratrem meum scandalizem VIII.
AD CORINTHIOS II: Qui autem administrat semen seminanti, et panem ad
manducendum pręstabit etc. IX. AD THIMOTEVM I: Omnis creatura Dei bona est, et nihil
reiiciendum quod cum gratiarum actione percipitur; sanctificatur enim per uerbum Dei et
orationem IIII.
Noli adhuc aquam bibere, sed modico uino utere propter stomacum tuum et frequentes tuas
infirmitates V.
AD TITVM: Omnia munda mundis; coinquinatis autem et infidelibus nihil est
mundum, sed inquinatę sunt eorum et mens et conscientia I.
AD HEBREOS: Prophanus Esau, qui propter unam escam uendidit primogenita
sua etc. XII.
ACTVVM: Sumebant cibum cum exultatione, collaudantes Deum II.
APOCALYPSIS: Ego sitienti dabo de fonte aquę uiuę gratis XXI.
Celeritas.
ACTVVM: Philippus abiens contra meridianum raptus spiritu Domini inuenitur
in Azoto VIII.
Curiosus.
AD ROMANOS: Tu quis es, qui respondeas Deo? Nunquid dicit figmentum
ei qui se finxit: Quid me fecisti sic? An non habet potestatem figulus etc.
IX.
Non plus sapere quam oportet sapere XII.
ACTVVM: Libros uanę curiositatis comburunt XIX.
Conuersi.
AD ROMANOS: Osee: Vocabo non plebem meam, plebem meam. Israel reliquię
saluę fient. Gentes apprehenderunt iustitiam quę est ex fide, Iudei non etc. IX. AD
CORINTHIOS II: Deus qui dixit de tenebris lucem splendescere, ipse illuxit in
cordibus nostris ad illuinationem scientię claritatis Dei, in facie Christi Iesu IIII.
AD EPHESIOS: Ostendit eis de quantis malis ad
quale bonum commigrarint ab idolis translati ad
Christum II.
Reuelatum apostolis esse gentes comparticipes promissionis in Christo Iesu per
Euangelium III.
Eratis aliquando tenebrę nunc autem lux in Domino. Vt filii lucis ambulate! V.
AD COLOSSENSES: Et uos, cum mortui essetis in delictis, et prępucio carnis
uestrę conuiuificauit cum illo, donans uobis omnia delicta II.
AD THESSALONICENSES I: Conuersi estis ad Deum a simulachris, seruire Deo uiuo
et uero, et expectare Filium eius de cęlis etc. I.
AD PHILEMONEM: Obsecro te pro meo filio, quem genui in uinculis, Onesimo, qui
tibi aliquando inutilis fuit, nunc autem et mihi et tibi utilis etc. I.
ACTVVM: Dominus autem augebat numerum eorum qui salui fiebant quotidie in id
ipsum II.
Conuersi ex Iudeis die una V milia IIII.
Augebatur numerus credentium V.
Ęthiopem Candacis reginę in uia conuersum Philippus baptizat VIII.
Conuersio Pauli IX.
Paulo in Ariopago disputante conuersi Dionisius philosophus et Damaris mulier et alii
XVII.
Conuersio Pauli iterum XXII.
Item tertio XXVI.
Consolatio.
AD CORINTHIOS II: Benedictus Deus et Pater Domini nostri Iesu Christi,
Pater misericordiarum et Deus totius consolationis, qui consolatur nos in omni tribulatione
nostra I.
Qui consolatur humiles, consolatus est nos in aduentu Titi VII.
AD EPHESIOS: De cętero, fratres, confortamini in Domino, et in potentia
uirtutis eius VI.
AD THESSALONICENSES I: Consolati sumus, fratres, in uobis, in omni necessitate
et tribulatione nostra, per fidem uestram; quoniam nunc uiuimus, si uos statis in Domino
etc. III.
Consolamini pusilanimes V.
AD HEBREOS: Propter quod remissas manus et soluta genua errigite etc.
XII.
Contemplatio.
AD PHILIPPENSES: Nostra conuersatio in cęlis est III.
APOCALYPSIS: Et cum uidissem eum, cecidi ad pedes eius tanquam mortuus I.
Circumcisio cordis in spiritu, non littera, cuius laus non ex hominibus, sed ex Deo est
II.
AD ROMANOS: Quid profuit circumcisio
ante
baptismum III.
Quoniam quidem unus Deus, qui iustificat circumcisionem ex fide et pręputium
per fidem III.
AD COLOSSENSES: In quo, scilicet Christo, et circumcisi estis circumcisione non
manufacta etc. II.
ACTVVM: Circumcisionem non esse necessariam fidelibus XV.
Paulus assumpsit Thimoteum et circumcidit propter Iudeos XVI.
Confitemini alterutrum peccata uestra, et orate pro inuicem et saluemini:
IACOBI V.
IOANNIS I: Si confiteamur peccata nostra, fidelis est et iustus, ut
remittat nobis I.
Communio.
AD CORINTHIOS I: Reprehendit eos qui pransi sumebant eucharistiam; demum
de eius institutione pertractat. Qui manducat et bibit indigne etc. XI.
METHAMORPHOSES
Callidus.
Bacchus sub Acestis, comitis sui, forma latens elusit Penthea permisitque
se ligari et in custodia recludi III .
Protheus in diuersa mutatus VIII .
Item Achelous, dum luctatur cum Hercule VIIII .
Vertumnus quoque, ut Pomonę potiretur concubitu XIIII .
Crudelis.
Tyranni de Gigantum sanguine nati. Lycaon, Archadię tyrannus,
hospites trucidabat, Ioui hospitio suscepto humana membra comedenda apposuit. Versus est in
lupum et eius causa factum est diluuium I .
Penthea mater Agaue, Ino et Auctonoe sorores sua interemerunt manu III .
Ino et Athamas furendo filios occiderunt IIII .
Niobes filii et filię ab Apolline et Diana sagittis confecti. Rustici, quod Latonam
sitientem a lacu, in quo iuncos uluamque legebant, repulerunt, in ranas uersi sunt. Tantalus
Pelopem filium diis apposuit commedendum, damnatus ad inferos inter aquas et poma siti
fameque perpetuo torquetur. Tereus Phylomenę stupratę, ne lamentari posset, linguam execuit.
Prognes uxor Ithin filium ei epulandum apposuit et coram puerum requirente
caput illius proiecit VI .
Peliam filię occiderunt
deceptę a Medea, dum
uellent eum iuuenili ętati restituere. Medea nouam nuptam et domum Iasonis cremauit, filios
ab eo susceptos eidem necatos reliquit VII .
Minotaurus, Procustes, Geriones et Chiron, Neptunni filius, omnes ob
crudelitatem a Theseo perempti. Spuma Cerberi uenenum aconitum VII .
Atheniensium liberi quotannis in Cretam missi Minotauro deuorandi. Althea
in filium Meleagrum crudelis. Mestra et Eriston, pater eius, ira Cereris fame
compulsi uiscera sua laniare VIII .
Tunica Nessi cruore tincta, qua indutus Hercules periit. Herculis sagittę Nesso et
Philotetę perniciosę. Alcmanus uel Alcmeus matrem Eriphylen
interemit, Alcmeum Phegeus, cuius filiam desponsatam contempserat. Lygdus uxori Theletusę
iusserat, si puellam pareret, necaret IX .
Omathus, oppidi Cypri, incolę soliti aduenas immolare in ara Iouis; a
Venere in boues uersi sunt X .
Orpheus a mulieribus interemptus, lyra, et caput in Hebrum proiecta.
Peleus Phocum fratrem interfecit. Lupus armenta et pastores interimens.
Thetidis ira in Peleum, quia fratrem occiderat XI .
Draco ad nidum uolutus pullos uorauit matre circumuolante, et mutatur in saxum.
Ephygenia immolanda XII .
Polixena, Priami filia, ad Achillis tumulum immolatur. Cyclops Athim
scopulo obruit XIII .
Scylla, ne Ęneę in Italiam nauiganti noceret, in saxum uersa. Romulus occiso fratre
Remo cępit imperium XIIII .
Hyppolitus territis equis curru excussus ac membratim distractus XV .
Cibus, potus.
Pentheus Bacchum ligasse dicitur et sacra eius contempsisse, forte quia, abstemius
fuit. Ab Agaue matre, Ino et Auctonoe sororibus in furorem a Baccho uersis interemptus
dicitur, idest cum uino inacaluissent III .
Ceres ex itinere fessa aquam lutulentam a Misene anu acceptam auide hausit V .
Clitorius fons uini odium facit, quia Melampus, Amithaonis filius, cum Pretidas ab
insania liberasset, purgaminum reliquias in eum proiecit XV .
Celeritas.
Perseus, Pegasus IIII .
Aquilo Orithiam ab Athenis in Traciam tulit. Filiis eorum Zetho et Calai alę
increuerunt. Cerambus in Pelium et Othrin, montes Thesalię, delatus effugit Deucalionis
imbres. Diana canem cursu inuictum donauit Procri, illa Cephalo VII .
Dedalus alas sibi et Icaro filio iunxit VIII .
Iuppiter in aquilam uersus rapuit Ganymedem.
Atalantes cum procis cursu contendit X .
In Hyperborea homines qui in uolucres uertuntur, cum nouies in
Tritonia palude sua corpora merserint. Sithides sunt foeminę, quę uenenis
aspersę, in aues mutantur XV .
Consilium.
Gorgones uno oculo usę, id est unius sapientis consilio obedientes IIII .
Custos Argus Inois in uaccam uersę I .
Tauri ignem spirantes et draco custodes pellis aureę VII .
Curiosus.
Cornix contra edictum Mineruę cistellam, in qua Erictonius erat, inspexit
et uulgauit, Aglaura aperiente cistellam. Hanc dea in saxum mutauit, illam a comitatu suo
expulit II .
SENECA
Consortium.
Sumuntur a conuersantibus mores 54 .
Malorum fugienda consortia 73 .
De fugiendo turbę consortio 3 .
Comparatio: Quemadmodum minuta quędam animalia mordent et non sentitur morsus nec
apparet uulnus, sed tumor, ita sapientum conuersatio, quando tibi prodest, non animaduertis,
profuisse deprehendis 44 .
Sapiens sapienti, bonus bono prodest, malus malo nocet 54 .
Callidus.
Testamentorum captandorum artem professi Aruncius et Aterius 43 .
Constantia.
Socrates semper eodem uultu 49 .
De stabilitate animi. Magnum et summum est Deoque uicinum non concuti 72 .
Triginta tyranni Socratem circumstetere nec potuerunt animum eius
infringere 11 .
Nimis horridi animi uidetur et tetrici. Ariston aiebat malle se adolescentem tristem
quam hilarem et amabilem turbę 13 .
Magna res est constantia et perseuerantia 18 .
Socratis et Catonis constantia inter uitae difficultates 52 .
Clementia.
Peccandi uerecundiam facit ipsa clementia regentis. Seueritatem abditam, clementiam in
procinctu habet 87 .
Clementia alieno sanguini tanquam suo parcit et scit hominis non esse homine prodige
utendum 38 .
Crudelis.
In Popilium, qui occidit Ciceronem 14 .
Elii Phidiam manibus truncatum Atheniensibus reddunt 15 .
Qui in se ipsos sęuierunt 16 .
Dionysius, Syilla 21 .
Pollio murenas sanguine humano saginabat 21 .
In Alexandrum, quod Lysimacum leoni [dederit] obiecerit 22 .
Crudelitatis diffinitio. Busiris, Proclus, pyratę, Phalaris 23 .
Hannibal spectaculo sanguinis delectatus. Volesus CCC una die securi percussit 49 .
Sęuitia Darii, Xerxis, Alexandri, Lysimachi, Syllę, Marii, Cęsaris 55 .
Nedius Polio seruum, qui crystallinum fregerat, murenis proiici misit, sed Cęsar
inhibuit 57 .
Athenis sęuientes tyranni 73 .
In Alexandrum, quod Calystenem occidit 107 .
Crudelitas Caribdi et Oceano comparatur 114 .
Quidam duos fratres occidit, tyrannum et adulterum, hunc patris iussu. Deinde captus a
pyratis dimittitur, cum pater scripsisset, ut manus illi pręciderent. Ob hoc patrem egentem
non alit. Disputatur, utrum debeat 121 .
Supplicia tyranni in suspectam 128 .
Pater filium abdicat, quod iussus patrem paricidii suspectum perimere, dimisit 130 .
In Popilium, qui occidit Ciceronem, a quo defensus et paricidii absolutus fuerat 132 .
Filius abdicatus, cum ueneno deprehensus se mori uelle dixit et effudit; suspectus
accusatur pericidii 133 .
Flaminius proconsul a meretrice rogatus in coena occidit hominem 138 .
Quidam mortua uxore, ex qua filium habebat, duxit aliam et ex ea filiam sustulit.
Decessit adolescens, accusauit maritus nouercam ueneficii. Damnata cum torqueretur, dixit
sibi consciam filiam esse; petitur ad supplicium puella, pater defendit 142 .
Filia amisso marito ad patrem rediit, non recipitur, iussa mori suspendit se. Ob hoc
pater a filio accusatur dementię 145 .
Quidam expositos debilitabat 145 .
Parrhasius Olynthium senem torsit, ut ad exemplar eius pingeret Promethea 146 .
Gladiatorum feritas 3 .
Supplicia 5 .
Tormenta 9 .
Crudelitas hominum 46 .
Sextius abstinuit ab esu animalium, ne crudelitati assuesceret 53 .
Cibus ac potus.
Voluptas homine et uiro digna non implere corpus nec saginare etc. 43 .
Athenodorus ait ne ad coenam quidem se iturum ad eum qui sibi nihil pro
hoc debiturus sit 73 .
Nonnunquam usque ad ebrietatem ueniendum. Quare Liber dictus inuentor uini. Arcesilaus
indulsit uino. Catoni ebrietas obiecta est 75 .
Aqua et polenta aut frustum ordeacei panis 7 .
Circumspiciendum, cum quibus edas et bibas. Ventri da quod debes, non quod potes 8 .
Plato uixit annos LXXXI ob parsimoniam et eorum, quę auiditatem euocant modum 20 .
Cassius tota uita aquam bibit 34 .
Cato sitim tolerauit 52 .
Pythagoras animalibus abstinuit et Sestius; dissimilis utrique causa 53 .
Panis et aqua ad esuriem sitimque expellendam 59 .
Quicquid ex necessitate desideratur, cum fastidio sumitur 60 .
Ebrietas 61 .
De abstinentia et temperantia esus. Non edendum ante famem 62 .
Facile est pascere paucos uentres et nihil aliud desiderantes quam impleri. Quisquis
exiit in lucem, uisus est pane et lacte contentus. Panem et aquam natura desiderat
63 .
Celeritas.
Etiam celeritas in desiderio mora est 86 .
Quid sit cursus ad motus omnis 93 .
Cum te ad uelocitatem paraueris, par lepusculo non eris 65 .
Consilium.
Diuus Augustus filiam impudicam relegauit, mox penitens, quod eam silentio potius non
texisset, gemens exclamauit: Horum mihi nihil accidisset, si aut Agrippa aut Moecenas
uixisset 42 .
Alexandrum aiunt Cenophanto canente manum ad arma misisse 49 .
Vbi usitata remedia non procedunt, tentanda contraria 87 .
Nocitura fulmina non sine aliorum deorum consilio Iuppiter
mittit 96 .
Credulitas.
Non est cito credendum delatoribus 52 .
Concordia paruę res crescunt etc. Marcus Agrippa dicere solebat multum se debere huic
sententię. Hac se aiebat et fratrem et amicum optimum factum 44 .
Contemplatio.
Natura utrumque facere me uoluit: et agere et contemplationi uacare 63 .
Contemplatio cęlestium 70 .
Mentis excessus 75 .
Ad illa mittamus animum, quę ęterna sunt etc. 20 .
Animus in rerum naturę contemplatione conquiescit 23 .
Queritur, quod a cęlestium contemplatione auersum animum in terram defodimus ad aurum
scrutandum 55 .
Custos.
Canis cathenarius 57 .
Ianitor 77 .
Maximo cum periculo custoditur, quod multis placet 86 .
Consolatio.
De consolatione ad Martiam 64 .
Opinio est quę nos cruciat 67 .
De consolatione ad Albinam 78 .
Maximum ergo solatium est cogitare id sibi accidisse quod ante se passi sunt omnesque
passuri 81 .
Si dolor torquet, non adiuuat, primo quoque tempore deponendus est 81 .
Dolor dissimulandus 82 .
Consolatio in morte Ciceronis 115 .
Consolatio de morte amici 21 .
Consoatio in morte 30 .
Indignare, siquid in te iniquum proprie constitutum est, non siquid cum aliis commune
41 .
Consolatio de amissis. Item de morte filii 48 .
Confessio.
Vt aliquid auri extrahamus, terram peruertimus; ut summum bonum occupemus, scrutari
pectus piget 87 .
Vitia, sua confiteri sanitatis indicium est 18 .
Omnia enim uitia in aperto leuiora sunt 19 .
Corpus animorum tenebrę 78 .
Corpus fragile 114 .
Cura corporis 3 .
Corpori indulgendum, non seruiendum 5 .
De exercitatione corporis 6 .
Corpus magis necessaria res quam magna 9 .
Admiror dementiam nostram, quod tantopere amamus rem fugacissimam corpus 20 .
Inter corporis animique exercitium 32 .
Corporis prosperitas ac sanitas uili habenda 41 .
PLATO
Consortium.
Quemadmodum in fauo fucus ortus examinis apum morbus est, ita et hominem improbum domi
natum pestem reipublice fore 226 .
Constantia.
Nemo aut Socrate ad amorem aut Alciphone Megarico ad libidinem ebrietatemque natura
procliuior fuit, nemo his euasit studio continentior.
Non ne Xenocrates, Demostenes et Cleantes naturę impedimenta diligentia repulerunt? 378 .
Caritas in Deum. Finita bona cognosci a nobis prius quam amentur et ut cognoscantur
amanda. Infinitum uero bonum amari ante quam cognoscatur, neque tantum ut cognoscatur,
quantum ut ametur, inuestigandum. At cur amandum prius quam intelligatur? 329 .
Intellectus et uoluntas solo Deo satiari potest. Animę bonum est esse cum patre
386 .
Crudelis.
In homicidam sponte et non sponte, per iram consulto uel non consulto. Si pater aut
mater filium per iram occidit 306 .
Si uir uxorem, frater fratrem, filius parentem. Homicidę apud inferos puniuntur. Qui
ciuem suum occidit. Qui homicidam defendit. Qui non manu propria occidit. Si seruus liberum etc. 307 .
Lex de uulneribus 308 .
In ueneficos. Lex de uenenis 317 .
Contrarii unius summum, alterius est principium 225 .
Cibus ac potus.
In Creta Minois lex: Ne inuicem compotetis ad ebrietatem 19 .
Cicuta homini uenenum est, cicutę uinum 45 .
Aristoteles uidisse se inquit hominem, qui solo aere nutriebatur et sole 175 .
Vinum, oleum, mel, succus, sal 258 .
Pueri usque ad duodeuigesimum annum uini usum prorsus ignorent etc. Vinum ad animi
pudorem et corporis sanitatem datum 274 .
Commessationem uirorum commendat, foeminarum reprobat. In sacris a carnibus
abstinebant, quia uesci carnibus et sanguine aras polluere impium uidebatur. In animalibus
statim natis cibi potusque cupiditas 293 .
In uictu mutatio periculos, 296 .
Conuiuia 297 .
Prisci abstinebant a carnibus 325 .
Celeritas.
Quomodo milites ad cursum exercendi 301 .
Consilium.
Demonium Socratis semper dissuadens, siquid non boni euentus futurum esset 5 .
Duo consiliarii contrarii atque amentes, uoluptas et dolor 270 .
Confidendum illi qui obtemperaturus est. Nolentem obtemperare relinque 333 .
Contemplationi deditum nihil ulla ex parte uel gaudere uel angi 32 .
Alienatio mentis a Deo proueniens dicitur diuinus furor, cuius
species IIII 59 .
Actio contemplationis tanquam diuinioris gratia est instituta 70 .
Socrates perstitit cogitans eodem uestigio a mane usque ad alterum mane 157 .
Ante moralem purgationem aggredi speculationis officium non est tutum 174 .
Ratiocinatur animus tunc optime, quando horum nihil eum perturbat: neque
auditus, neque uisus neque dolor neque uoluptas, sed quam maxime se ipsum in se recipiens
deserit corpus neque quicquam, quoad fieri potest, cum illo communicans neque attingens
ipsum quod uere est, affectat 177 .
Contemplatiua uita quanto pręstat actiuę 189 .
Quando sola ueritatis speculatione contenti sumus, nihil prorsus communicantes cum
corpore neque agere aliquid extra nos affectantes 378 .
Contemplatio operationum omnium felicissima 380 .
Anaxagoras ait hominem natum ad contemplandum 383 .
Contemplatio 396 .
In animo contemplante Deus et primus motor est et formator ultimus 397 .
Philosophorum nomina, qui contemplatione a sensibus abstracti permanebant 401 .
Sincopa, solitudo, admiratio, mens munda 404 .
Zoroaster grammaticus: Anima hominum Deum quodammodo contrahit in se ipsam quando
nihil retinens mortale tota diuinis haustibus ebriatur. Quidam a terra interdum toto corpore
subleuantur. Catena Homeri de cęlo pendens 406 .
Custos.
Custodia ciuitatis 289 .
Consolatio.
Optimum esse in aduersis, quam maxime fieri potest, quietem agere neque
conqueri, tanquam incertum sit, bonum ne id sit an malum etc. 238 .
Corpus.
Quicunque corporis curam habet, sua quidem, non tamen se ipsum curat 15 .
Corpus curare sine anima non decet, sicut oculos sine capite aut caput sine reliquo
corpore 98 .
In eos qui corpus exercent animo neglecto 106 .
Corpus carcer animę atque sepulcrum 108 .
Donec corpus habemus animusque noster tanto malo erit
admixtus, nunquam nos id quod desideramus uerum ad uotum consecuturos. Philosomatus, id est
corporis amator 177 .
Bene affectum corpus uirtute sua bonum animum non facit, sed
contra bene affectus animus uirtute sua
corpus, quoad fieri potest, optimum reddit 201 .
De membris et corpore 251.255.259. 260 .
Corpus tertio loco honorandum: primo Deus, secundo animus 285 .
Hoc ipsum sumus quod sumus, corpus uero tanquam imaginarium nos sequitur. Corpora
mortuorum simulachra 322 .
Corpus natura sua nihil agit 338 .
Corpus ad quamlibet speciem indeterminatum est et suapte natura sine fine diuiduum,
cuius materiam in infinitum fluxuram inquiunt, nisi forma sistat et uniat.Corporis proprium
suscipere atque pati. Corpus qualitate inferius est, quia hęc mouet, illud mouetur. Corpus
per qualitatem agit, per se tantum patitur. Corpus nihil natura sua facit 350 .
Qualitas ad materiam specie terminandam confert et est per se quodammodo indiuidua,
sed per admixtionem corporis fit diuisibilis. Qualitas anima inferior est, quando quidem per
essentiam operationemque mutatur. Qualitas per superiora habet ut moueat aliquid. Per se
habet ut materię misceatur. Qualitas mouet aliud et mouetur ab alio 350 .
Corporis magnitudo neque prodest dotibus animi neque nocet 367 .
Nunquid humanum corpus ea est dignitate donatum, ut mentem perpetuam excipere hospitem
mereatur 382 .
Complexio corporum 392 .
Corpus ex quattuor elementis. Quare corpus fragile 429 .
DIONYSIVS HALICARNASSEVS
Callidus.
Cacus per caudam auersas boues traxit, ne quęrentem Herculem uestigia ducerent ad
latebram, ubi eas absconderat 13 .
Crudelis.
Sacrificium Saturno cęde humana 12 .
Tullia patris Seruii Tulli necem uiro suo Tarquinio suadet, supra cadauer interempti
currum egit. Inde uicus impius dictus qui ante Cyprius 94 .
Tarquinius Superbus summa papauera decutiens significauit filio, ut
pręcipuum quemque e Gabinis perderet. Sic Periandro, Corinthio tyranno, Trasibulus Milesius
eminentes spicas recidens 99 .
Bruti in filios contra patriam coniurantes seueritas 110 .
Consilium.
Numa Ęgerię consiliis usus 48 .
Optime consulunt rebus futuris, qui a pręteritis exempla trahunt 272 .
PROBLEMATA ALEXANDRI APHRODISEI
Cibus ac potus.
Cur multi ieiunantes post assumptum cibum rigescunt 4 .
A dipsade morsorum sitim sedat theriaca 5 .
Cur Libycę ferę in ęstate non bibunt, hieme bibunt 8 .
Cur aquę potores uisu sunt acutiores, uini contra 22 .
Panis et uinum robur ministrant 23 .
PROBLEMATA ARISTOTELIS
Cibus, potus.
Cur cibum imminuere, laborem augere salubre est 28 .
Quam ob rem ora hominum, qui ieiunarint, grauius olent 47 .
Cur panis triticeus maioris nutrimenti sit quam ordeaceus 56 .
Cur panes saliti minus ponderent quam non saliti 56 .
Cur ocius dulcibus quam acribus satiemur 58 .
Cur post fructuum ęsitationem uel uinum merum uel aquam superbibere debeamus 58 .
Cur minus sitim quam famem tolerare possumus 66 .
Crudelitas.
Cur mulierem interfecisse iniquius sit quam uirum 66 .
Celeritas.
Ambulando locis ęqualibus quam inęqualibus magis fatigamur. Qui non concitate admodum
currunt, numerose respirant. Quare inter currendum aer in flatum conuerti uideatur. Quare
currentes potius quam ambulantes cadimus. Cur ascendendo genibus, descendendo foemoribus
laboramus 36 .
Cur iter longius esse uidetur, cum ignari, quantum sit,
ignoramus ambulamus. Cur foemora magis quam tibię fatigantur. Quare
currere quam ambulare difficilius est. Cur breues deambulationes laboriores sunt.
Cur quanto equus currit uelocius, sessori magis lachrimę exundant. Cur
inequales quam rectę ambulationes minus laboriosę 37 .
Consortium.
Cur qui moram traxerit cum homine sano, robusto, pulchro nihil quicquam eiusmodi habitu
proficiat, sed qui iusto, temperanti et bono talis et ipse effici soleat 66 .
PROBLEMATA PLVTARCHI
Consortium.
Epidamnii, Illyricorum uicini, ciues suos, qui cum illis consuetudinem
haberent, improbos fieri animaduertentes, unum tantum delegerunt, quem eo mitterent
commertii causa, ne cęteri corrumperentur 84 .
Crudelitas.
Nec hostem pręlio lacesere nec ferire fas erat nisi militari sacramento astrictis 77 .
Romani duos uiros et duas mulieres uiuentes obruerunt. Barbaris mos erat homines diis
immolare 80 .
Hamaxocylistę inter Megarenses pessimi Peloponnesios ad solemne spectaculum euntes
curru euersos in paludem detruserunt 87 .
Cibus ac potus. Institutum ut mulieres cognati osculentur, ne laterent, si uinum
bibissent 74 .
Cur ueteri more nemo foris coenitabat 77 .
Veneralibus e templo deę multum uini profundunt, quod diem festum sobrie agi oporteat
78 .
Quid est quod mensam uacuam tolli non sinebant? Quod urbanum et elegans putarent
comprimere appetitum 79 .
Consules inuitati ad conuiuium, ne ueniant, rogabantur 80 .
Custos.
Censores creati nihil prius agunt quam sacrorum anserum alimenta locent et imaginis
splendorem, quod bello Gallico dormientibus canibus primi anseres Gallorum in Capitolium
ascensum persenserunt et e langore uigiles excitarunt 81 .
AVLVS GELIVS
Callidus.
Neruias in fidibus brumali die alias digitis pelli, alias sonare 52 .
De Sertorii astu simulantis se ceruam de futuro euentu uel de his quę facto opus esset
consulere 92 .
Crudelitas.
Andropophagi, id est carne humana uescentes 51 .
Crudelis et irati gestus 56 .
Publii Apii Cęci filia mulctata, quod male optauerat plebi 57 .
Quę uirum et filium eodem tempore uenenis clam datis uita interfecit 71 .
Ferocissimi et immanes a poetis filii Neptunni appellati 92 .
Metius Sufecius quadrigis in diuersa nitentibus laceratus 118 .
Cibus, potus.
Decretum senatus in coenas principum ciuitatis moderandas. Item super eodem lex
Fannia, lex Licinia, Syllana, Emilia, Antia, Iulia 18 .
Quid sit penus 27 .
Quod Pithagoras fabam esitauerit contra multorum opinionem 30 .
De moderando uictu puerorum 32 .
Euripides inquit/nil mortalibus opus esse pręter duo illa, panem et aquam quę non
nunquam satiant, cęterarum epularum apparatum luxuriam esse 48 .
Sauromatas, qui ultra Boristenem fluuium colunt, cibum capere semper diebus tertiis,
medio abstinere 51 .
Apud extrema Indię gens hirtis corporibus et auium ritu plumantibus nullo cibatu
uescitur, sed spiritu florum naribus hausto uictitat 51 .
Mulieres Romę et in Latio ętatem absthemiam egisse 62 .
Romulus modice uinum bibens etc. 66 .
Qui numerus debet esse conuiuarum. Item de mensis secundis et bellariis 76 .
Prandium caninum 83 .
Quod Plato largiores in conuiuiis inuitatiunculas uini non inutiles esse existimauerit
88 .
Edulcare 93 .
Quomodo tolerari inedia possit 94 .
De habitu atque natura stomachi fistulęque eius 103 .
Nequid ex corruptis in stomacho humoribus ad domicilia usque animi redundaret et
instantiam uigoremque mentis labefaceret 104 .
Quod niuis et glaciei aqua potui pessima sit 113 .
Celeritas singularis quorundam habentium uestigia pedum retro porrecta 51 .
Qui monomeri appellantur, singulis cruribus saltuatim currentes uiuacissimę
pernicitatis 51 .
Mature neque citius est neque serius, sed medium quiddam et temperatum; pręmature;
pręcox 58 .
Quid differunt properare et festinare 98 .
Consilium.
Malum consilium consultori pessimum: exemplum aruspicum otruscorum 28 .
Quod eadem uerba a diuersę fortunę
hominibus prolata non eandem auctoritatem
habent 64 .
Malum consilium est, quod mutari non potest 104 .
Lacedemonii consilium optimum in senatu ab improbo homine dictum alteri probo
asscripserunt, ne malorum consiliis uti uiderentur 108 .
Curiositas quęrentium ea quę nihil prosunt 87 .
Contrarium nullum sine contrario 38 .
Contemplatio.
Socrates immobilis stetisse dicitur ab ortu solis usque ad alterum solis ortum
11 .
Corpus.
Facies etiam totius corporis dicitur; item facies pro figura 82 .
Frons generis masculini a Cecilio profertur 90 .
VITĘ PLVTARCHI
Consortium.
Lacedemones peregrinari suos non sinebant, ne alienis moribus imbuerentur. Inutiles
urbe depellebant 14 .
Themistocles, cum agrum uenderet, per pręconem nunciari iussit probum illi esse
uicinum 43 .
Sophocleus iambicus: Quisquis domum tyranni proficiscitur, fit illius seruus, licet
liber sit 40 .
[Alexander, cum illi suaderetur]. Calliditas Pisistrati ad tyrannidem
aspirantis, qui se uulnerans id ab inimicis passum dixit. Athenienses ad eius custodiam
armatos dandos censebant, sed Solon deprehensa hominis malicia intercessit 24 .
Quomodo Hannibal copias ex angustiis eduxit a Fabio circumdatus 56. 70 .
Hannibal uoce Latina Romanos fallere tentauit 72 .
Quomodo elusit Cretensium auaritiam. In nauibus hostium uasa serpentium plena iactauit
74 .
Lucullus Mitilenos cępit dispositis insidiis, cum inde se
discessisse simulasset 5 .
Constantia Photionis, cum fateretur se solum diuersa sentire contra omnium sententiam
60 .
Caritas in Deum. Lucius Albinus, cum curru ueheretur fugiens Roma a Gallis capta et
similiter fugientes uidisset uirgines Vestę in sinu sacra ferentes, quo cultius ea ferrent,
currum eis cęssit, ipse cum familia in terram descendit 47 .
Clementia.
Scipio Africanus dicere solitus malle se unum ciuem conseruare quam mille hostes
perdere 76 .
Lucullus malle se inquit unum ab hostibus Romanum eripere quam omnes sibi res hostium
uindicare 6 .
Eius benignitas in Amasenos, cum eos ui cępisset 8 .
Leo Bizantius: Ego, inquit, ciues a uobis quam uobiscum interfici malo 18 .
Alexander erga captiuas 43 .
Erga Darium 44 .
Domitius ratus uenenum se hausisse dolebat cognita in captiuos Cęsaris clementia
54. 57 .
Crudelitas.
Post Hannibalis bellum Lucius Ostius fertur primus patrem occidisse 8, Qui seruum aliis
seruis uerberibus necandum prębuit, et de ipso sumptum est supplicium 38 .
Crudelitas Alexandri, Thessalię tyranni 63 .
Viui defossi 64 .
Hannibal uiuos matrem cum liberis combussit 79 .
Lucius Flaminius in gratiam Puelli quendam ex damnatis in conuiuio adductum obtruncari
iussit 85 .
Sylla, Marius, Sulpicius 122 .
Sylla 126 .
Marius omnes necari iusserat, quos obuios non salutasset 138 .
Marius iunior 139 .
Cinna et Marius 142 .
Bessum Alexander curuatis arboribus alligatum diffindi iussit 46 .
Cassius eodem, quo in Cęsarem usus fuerat pugione, se ipsum interemit. Brutus quoque
propria manu in se usus 50 .
Antonius tragica pe rsona usus in Romanos, in Ęgyptios comica 106 .
Metrodatem Artoxerxes scaphis occidit 114 .
Parisatis Statiram, filii Artoxerxis uxorem, ueneno tollere uoluit, nisi
illa cauisset 115 .
Cibus, potus.
Lycurgi institutum, ut in communi simul coenarent, nequis priuatim luxurię indulgeret
12 .
Pericles coenarum apparatus contempsit deuitauitque aliorum conuiuia, quod uirtutis
grauitati derogarent 51 .
Cato senior eodem uino quo operarii usus 91 .
Cibi ac potus parcissimus Agesilaus 28. 29 .
Alexander coquos solertissimos ad se missos remisit his sibi opus non esse dicens, sed
illis quos sibi Leonidas pedagogus comparauerat, ad prndia nocturnis itineribus, ad coenas
uero prandiorm parcitate 43 .
In communi suorum siti alatam sibi aquam noluit bibere 46 .
Raro ante occasum solis discubuit Cicero propter stomachi cruditatem 88 .
Graciles et pallentes timuit Cęsar, non nitidos et comatos 104 .
Marcus Antonius, dum Alpes transcenderet, aquam corruptam bibit, radices crudas
comedit, cum gulosissimus esset 104 .
Artoxerxes in siti aquam putridam bibens, ne uinum quidem unquam se
iucundius bibisse confessus est 113. 114 .
In conuiuio Attici non aliud acroma quam anagosten, sine
lectione non coenabatur, ut non minus animo quam uentre conuiuę delectarent 131 .
Celeritas.
Celeres ueloces dicti a Celere, Romuli comite 6 .
Agatharco pictore se efferente celeritate pingeni animalia,
Zeuzis "Ego uero longo tempore", inquit 52 .
Euchidas Plateensis ante solis occasum die uno mille stadium iter emensus 89 .
Lucullus longinqua emensus 13 .
Cęsar 52 .
Consilium secretum esse oportere. Ideo Consi ara sub terra posita erat in Circo Maximo
Romę 7 .
Diana Aristobula, id est optime consulens 143 .
Tonitru audito comitia dissolui solita 68 .
Credulitas.
Subita persuasio ad scelus peruia est 116 .
Curiositas.
Antigonum Demetrio filio interroganti, quando cum exercitu reuersurus esset,
respondisse ferunt: An solus times, ne tubarum sonitum audire non possis 98 .
Concordię templum fieri in foro Camillus uouit 50 .
Concordes difficile superari Sertorius ostendit exemplo hominis uellicantis equi
caudam et totam simul auellere nitentis 144 .
Concordia regni inter Antigonum et Demetrium, eius filium 94 .
Custos.
Eumenes captus cum rogaretur, quonam pacto custodiendus esset, ut leo, ut elephantus
141 .
Confugium.
Asylus a Romulo constitutus 6 .
Themistocles dicere solebat se non nisi in periculis a suis honorari. Ad se enim
procellę tempore tanquam ad platanum confugere, redeunte autem serenitate, euellere ac
deiicere 43 .
Corporis cultus. Abantes anteriorem capitis partem abradentes, ne ibi ab hoste
apprefendi possent, dum manus consererent. Sic et Macedones sub Alexandro barbam eadem de
causa abradebant 1 .
LACTANTIVS FIRMIANVS
Constantia uirtus est non in resistendo iniurię, sed in ferendo et nulla ui a recto
discedendo 137 .
Crudelitas sitiens sanguinem innocentium 106 .
Persecutio martyrum 108 .
Quod bonorum tortores torquebuntur 119 .
Spectaculorum sęuitia 141 .
Cibus, potus.
Noe inuentor uini, non Liber pater 44 .
Quare carne suilla uesci prohibitum 87 .
De uoluptate gustus 142 .
Circumcisio quid pręfigurauerit et quare in illo membro et in parte pudenda 87 .
Corpus.
De membris corporis humani 190 .
De ratione formę et membrorum, de auribus et oculis 192 .
De reliquis membris 194 .
De uisceribus et intestinis 195.196. 197 .
Quod de multis, quę sunt in corpore, ratio sciri nequit 197 .
LAERTIVS
Consortium.
Antistheni probro dabatur aliquando, quod congrederetur malis. "At medici", inquit,
"inter infirmos uersantur, neque tamen febricitant" 54 .
Diogenes exprobranti sibi, quod loca immunda introiret, "et sol", inquit, "in
secessibus abit, neque inquinatur" 59 .
Calliditas Pysistrati, qua tyrannidem inuasit omnibus blandiens, et cum se uulnerasset,
id ab inimicis passum dixit 9 .
Pitacus cum Phirnone certans, rete illum, quod sub clypeo tegebat,
inuoluit atque interemit 10 .
Bias, eum ab Aliate Pryenne, eius patria obsideretur, duos/mulos saginatos emisit, et
miratum regem, quod iumentis copia frugum in urbe suppeteret, obsidionem soluisse ferunt
11 .
Constantia.
Xenocrates, legatus ad Philippum missus, non potuit neque conuiuiis neque donis
corrumpi solus, cum cęteri collegę eius
deliniti fuissent 39 .
Polemo nulla passione mouebatur 40 .
Crates propinquos se a Diogene auertere molientes baculo persequebatur constansque
perdurabat 61 .
Crudelitas.
Solon interrogatus, cur contra parricidam legem non tulisset, quod desperasset, ait,
hoc scelus 8 .
Bion impietatem 1 pessimam esse dicebat contubernalem fiducię etc. 43 .
Calistenes ab Alexandro leoni obiectus 45 .
Hipparchia Theodorum arguit impietatis 62 .
Cibus, potus.
Magis esca olus, caseus panisque cibarius 3 .
Anacharsis dixit uitem uuas tris ferre: primam uoluptatis, secundam ebrietatis,
tertiam moeroris 13 .
Oleum uesanię pharmacum 14 .
Socrates adeo parce ac temperate uixit, ut, cum Athenas lues sępe uastaret, ipse
nunquam ęgrotauerit. Dicebat eum qui suauissime comederet, obsonio non egere 18 .
Cum uocasset ad coenam diuites, et Xantippen modici apparatus puderet, "si frugi",
inquit, "erunt, mensam non aspernabuntur, sin autem intemperantes, nulla nobis de his cura
erit" 19 .
Menedemus uocatus ad coenam intuensque lautissimis cibis diuitem mensam nihil locutus
est, sed tacitus eam luxuriam coarguit, dum solas oleas in cibum sumpsit. Proiectas carnes
per ignorantiam comedit, et resciens nausea torquetur 28 .
Xenocrates corona aurea donatus immodicę potationis ab his qui se continebant apud
Dionysium 39 .
Diogenes crudas carnes edere conatus est, sed in eo non perstitit 56 .
Interroganti, quanam hora prandere oporteret, "si diues", inquit, "est, quando
uult, si pauper, quando potest 57 .
Luxuriosum intuitus oleas in diuersorio edentem, "si sic prandisses", inquit, "non
ita coenares" 58 .
Cratero precante ad se illum proficisci, "at malo", inquit, "sal Athenis lingere
quam apud te frui magnifice instructa mensa". Cum sibi probro daretur, quod in foro
manducaret, "in foro enim", ait, "esurio". Item, quod in caupona biberet, "et in
tonstrina", inquit, "tondeor" 59 .
Non esse iniustum humanis uesci carnibus 60 .
Crates aquam bibere solitus dicitur 61 .
Zeno uescebatur perlibenter ficubus
recentibus et siccis 63 .
Rogatus, cur, seuerus cum esset, in conuiuio tamen hilaresceret, "et lupini", ait,
"cum sint amari, perfusi tamen aqua dulcescunt. Erat simplicissimi uictus crudisque tantum
cibis utebatur et tenui pallio. Philemon de illo: "Esuriem docet, et discipulos capit" 65 .
Pithagoras primus athletas nutrisse
carnibius, antea caricis et molli caseo nutriri solitos. Alii non hunc, sed alium
Pythagoram Alipten. Hic autem animatis abstinere iussit, exercens atque assuefaciens
mortales ad faciliorem uictum, ut cibos semper parabiles haberent, quibus igne ad coquendum
opus non esset quique aquam simplicem biberent: hinc etiam sanitatem corporis et ingenii
acumen acquiri 82 .
Solo pleruumque fauo aut pane contentum uixisse quidam autumant, uinum raro gustasse;
obsonium illi fuisse ut plurimum cruda uel elixa olera; marinis raro utebatur. Aristoxenus
tamen ait cuncta illum animata in cibum permisisse, boue aratore et ariete exceptis 82 .
Fabarum interdicebat usum, quod uento essent plenę atque animato maxime conuenirent.
Ad hęc, nisi sumantur, leuiores ac pudiciciores fieri uentres, atque adeo, quę in somnis
contingunt imagines, leues ac perturbatione uacuas perferri 83 .
Aristoteles ait ideo fabis abstinendum admonuisse, siue quod pudendis similes sunt,
siue quod inferni ianuis--- sunt enim foecundę solo--- siue quod corrumpant etc. Gallo
item abstinendum; nam sacer est et horas signat. Pisces item sacros non gustandos. Panem non
frangendum 83 .
Sal apponendum, quod iustitię admoneat: quicquid enim occupauerit, seruat. Animatum
nihil comedendum 84 .
Aristophon de Pythagoricis ait: "Comedunt olera et aquam in potu sumunt; pediculos et
palium atque squalorem nemo alius perferre posset 84 .
Andron Argiuus, ut ait Aristoteles, per arida Lybię loca absque potu iter agebat 96 .
Cilices ieiuniis gaudent 96 .
Vinum modice sumptum firmat ac roborat, immodice, statum mentis euertit; idem de cibo
95 .
Timon nullum prandii tempus obseruabat 98 .
Epicureorum in cibo ac potu parcitas 99 .
Sapores simplices: panis cibarius et aqua.
Simplicibus cibis consuescere salubre est,
et impigrum hominem facit 109 .
Consilium.
Thales facillimum esse aliis moneri dixit 6 .
Consule non quę suauissima, sed quę sunt optima 8 .
Quodcunque agere instituis, cunctabundus ac deliberabundus arripe 12 .
Antequam domo exeas, quid acturus sis, cogita, reuersus, quid egeris 12 .
Consilium tripartitum: a pręterito, a futuro, a pręsenti 78 .
Solicite obserua inimicos: primi enim peccata nostra sentiunt 54 .
Credulitas.
Theophrastus citius credendum dicebat infreni equo quam uerbo incomposito 49 .
Non facile dexteram iniiciendam 82 .
Curiositas.
Thales in scrobem incidit, dum sydera speculatur 6. 16 .
Diogenes mathematicos carpebat, quod solem et lunam et sydera intuentes,
quę ante pedes essent negocia, negligerent 56 .
Ad eum qui de cęlestibus disserebat: "Quando", inquit, "de celo/uenisti?"
57 .
Concordia.
Antisthenes fratrum, qui essent concordes, conuictum omni pariete dixit esse fortiorem
54 .
Contraria trifariam diuidit Plato: bona malis, mala malis, neutra malis 38 .
Naturę contrarię in animalibus: Demophon, pręfectus mensis Alexandri, ad umbram
calefiebat, sole rigebat. Andron per loca Lybię absque potu iter agebat 98 .
Contemplatio.
Xenocrates sępe interdiu meditationi inseruiebat atque unam silentio distribuebat horam
39 .
Corpus geometrię ratione constare dixit Plato 35 .
Corpus 48 .
Corpora alia concretiones, alia ex quibus concretiones fiunt 103 .
QVINTVS CVRTIVS
Cibus
quem occupati parant 1 .
Alexander, cum siti laboraret et duo cum utribus, quos ad suos liberos ferrent, ei
occurrissent uasque impletum porrigerent: Nec solus, inquit, bibere sustineo nec tam exiguum
diuidere omnibus possum 39 .
Qui intemperantius hauserant aquam, intercluso spiritu extincti sunt. Indi maritimi
piscibus sole duratis et maiorum quoque belluarum, quae fluctus eiicit, carne uescuntur 61 .
Celeritas.
Dromades camelli uelocitatis eximię 23 .
Philippus, Lysimachi frater, pedes per ducenta stadia uectum regem Alexandrum comitatus,
lorica etiam indutus et arma gerens 40 .
In tumultu festinatio quoque tarda est 60 .
Credulus
Alexander Bagoę spadonis delationibus Orsinem, nobilissimum satrapem et de se bene
meritum, inique supplicio affici iussit 62 .
Curiositas.
Inter Tygrim et Euphratem regio tam uberi et pingui solo, ut a pastu repelli pecora
dicantur, ne satietas perimat 20 .
Clementia
Alexandri erga captiuas 6 .
Alexander Darii uxorem mortuam fleuit 15 .
Neptem Ochi reueritus captiuam dimisit liberam, et reddi suas opes et uirum requiri, ut
reperto coniugem redderent 28 .
Regum ducumque clementia etc. 49 .
Alexandri clementia in Forum regem captum 54 .
Crudelitas.
Alexandri legati a Tyriis occisi. 9 .
Ingenuus puer Saturno immolatur apud Tyrios 10 .
Betim per talos traiectis loris currui alligatum circa urbem traxere equi 12 .
Gręci a Persis uariis affecti suppliciis 23 .
Coniurati in Alexandrum saxis obruti 35 .
POLIBIVS
Callidus.
Hannibal dissimulato corporis habitu uitauit Gallorum insidias 54 .
Eiusdem astutia, qua ex angustiis Phalerni agri eduxit exercitum 57 .
Garsycris astutia militaris 92 .
Constantia Romanorum in seruando foedere Carthaginiensibus: noluerunt
eorum urbes in deditionem accipere sponte se se offerentes 21 .
Crudelitas.
Romanorum legati a Gallis interfecti contra ius gentium 27 .
Ptolomeus Philopator patrem ac fratrem occidit 85 .
Celeritas.
Rhodius celeritate nauis fretus periit 13 .
Consilium.
Euripidis dictum est: unicum rectum consilium magnam militum manum uincere 10 .
Credulitas incautum facit 93 .
Concordia maxima tuendę patrię spes 69 .
Conuersus.
Duo modi corrigendi se: tum ob suam, tum ob aliorum calamitatem 10 .
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Consortium.
Druides omnem hominum congressum declinabant, ne contagione polluerentur 185 .
Eschines nusquam a Socrate discedens 192 .
Rhodanus supermeat Lemanum lacum, Abdua Larium, Ticinus Verbanum, Mincius Benachum,
Ollius Sebinum 206 .
Ad Neruios nullus mercatoribus aditus, neque uinum neque alia luxurię fomenta ad se
importari passi 371 .
Callidus.
Hostilis ars in legatis decipiendis 371 .
Trasibuli consilium, quo obsidionem a se auertit 82 .
Tarquinii stratagema 83. 84 .
Solonis 85 .
Biantis 87 .
Gyndes fluuius a Cyro, Halis a Croeso extenuati 93 .
Darius fraude rex creatus 100 .
Oretis ars in Polycrate capiundo 101 .
Quintii stratagema 135 .
Ars Themistoclis fallendi Lacedemonios 135 .
Sulpitii dictum strategema 199 .
Eumenis ars in aperto periculo 237 .
Strategema 241 .
Metelli strategema 256 .
Hannibalis ars in euadendo angustias 271 .
Gallorum ars in Posthumio opprimendo 280 .
Quintii stratagemma 307 .
Pythagorę consilio Lacedemon defensa 310 .
Qualiter obuiam itur cuniculis 316 .
Hannibal congressus nauali pręlio uasa fictilia serpentibus plena iactauit sicque
uictoriam est adeptus 320 .
Stratagemma 322 .
Metelli 344 .
Marii 345. 348 .
Marius cum Cymbris conflicturus fecit, ut sui a tergo haberent solem 348 .
Pompedii fraus pro filiis seruos deponentis et massas auri
plumbo
plenas 350 .
Sylla cessit hosti ex pacto, donec flumen transcenderet, sed antequam aciem
explicaret, aggressus uicit 350 .
Sertorii consilium in obsidibus accipiendis 358 .
Spartaci facinus uiros sub muliebri ueste celantis 359 .
Cęsaris stratagema Labieno ad collem occupandum noctu misso 369 .
Cęsar a lateribus fossam obduxit, ne a mutitudine circumueniri posset 371 .
Cęsaris stratagema 375 .
Lepidus tubicines canere iussit, ne Antonii concionantis uox a militibus
andiretur 392 .
Constantia Sanieti in aduersis 98 .
Constantia filiorum Darii ita de successione regni contendentium, ut nec uictor
insultarit fratri nec uictus oderit 123 .
Constantia Romanorum in seruando foedere cum Carthaginiensibus 260 .
Magii constantia, cum ad supplicium raperetur 279 .
Theodorus ab Hieronymo tyranno tortus socios coniurationis non prodidit 282 .
Clementia Nini in Barzanem regem 4 .
Iasonis in Pelię filias 30 .
Alexandri in Thimocliam 210 .
In captiuas 212 .
In matrem Darii indulgentia 219 .
Alexandri pietas in Darium mortuum 221 .
Demetrii in Ptolomeum 242 .
Cesaris in Cnaeum Domitium 381 .
Titus Domitianum fratrem sibi insidiantem sępius lachrymis / orauit, ut mutuo erga se
esse uellet animo 426 .
Nerua inuito sumptum de coniuratis supplicium 427 .
Alexander Ouinio affectati imperii conuicto pepercit 441 .
Aureliani clementia in Thyanam urbem 448 .
Crudelitas.
Cainus in fratrem Abel 1 .
Melancleni humana carne uescuntur 3 .
Scythę gaudent humana cęde 4 .
Nini atrocia facta 6 .
Lemniades occiderunt maritos 28 .
Perses, Oetas, Hecate, Circe, Medea 29 .
Medea filios obtruncat 30 .
Procustes 33 .
Minotaurus homines uorans 34 .
Abimalec in fratres 37 .
Oedipus patrem obtruncat 39 .
Saul in sacerdotes 48 .
Moabitarum rex filium pro hostia mactat 60 .
Athalia omnem regiam stirpem occidit. Remus cum fratre contendens interficitur 68 .
Achan impius 69 .
Manasses 76 .
Phalaris 80 .
Scythę Cyaxari pueri carnes pro ferinis edendas apposuere 81 .
Draconis leges 86 .
Tullię scelus 90 .
Astyages Arpago filium
eius comedendum apposuit 90 .
Cyri caput in utrem sanguine plenum missum 94 .
Tarquinius papauerum capita decutiens 96 .
Ęgyptii filios immolant 98 .
Cambyses fratrem interfecit, uxorem calcis ictu, sororem quoque, filium sagitta
transfixit 99 .
Babylonii mulieres occidunt, ut obsidio minus grauis esset 101 .
Darii crudelitas in Oebazi filios 105 .
Mulieribus abscissę mamillę 107 .
Aristodemi tyranni sęuitia 117 .
Cleomenes Argiuos in luco compulsos concremauit 121 .
Atticę mulieres cum omni uirili stirpe obtruncatę ab Acheis 123 .
Pythii filius disectus 127 .
Pueri uirginesque uiui defossi 128 .
Lycidas cum uxore et liberis lapidatus 132 .
Oebazarus in Thracia Plestoro deo immolatus 134 .
Coniuratio X uirorum 143 .
De templo Iunonis ui tracti 161 .
Dionysius tyrannus 176 .
Pueri pro uictimis a Cartaginensibus immolati 181 .
Macheus filium in crucem sustulit 181 .
Crudele Metrodotis supplicium 183 .
Druidę pro salute humanam hostiam mactabant. Galli humana capita ex equinis ceruicibus
suspendunt ex pręlio reuersi 185 .
Alexander Phereus sęuissimus 195 .
Tarquinienses Romanos captos uictimarum more iugularunt 199 .
Sylla Samnitum IIII milia iugulari iussit 203 .
Philippus fratres extremo affecit supplicio. Eiusdem sęuitia in Phocenses 205 .
Manlii in filium 207 .
Iuuentus in Manlium irata 208 .
Minutia Vestalis uiua de fossa. Romanę ueneficę 208 .
Artaxerxes quinquaginta filios cum uxoribus et liberis interfici iussit, cum in ipsum
coniurassent 211 .
Tyri humana hostia Saturno immolant 214 .
Crudelitas Alexandri. Iesus a fratre in templo interfectus 214 .
Andromachus a Samaritis uiuus concrematus 217 .
Gręci corporibus truncis ab hostibus dimissi 219 .
Disphendomen supplicii genus 226 .
Virum uxor obstruncat. Olympiadis sęuitia 237 .
Barsane cum filio a Casandro interempta. Duo millia hominum in spelunca igni et armis
oppressa 238 .
Lisimachus, Callistenes 241 .
Antipater matrem occidit, fratrem armis persecutus est 243 .
Filii in matris gremio obtruncati Ptolomei fraude 248 .
Agathoclis crudelitas 249 .
Agathoclis dirus exitus 250 .
Pueri in matrum complexibus interfecti. Filios et uxores trucidant Galli 256 .
Claudia, Apii
soror 257 .
Beronice cum puero trucidata 258 .
Spendii crudele exemplum 260 .
Duo Gręci et duo Galli uiui defossi 261 .
Leodamię, Alexandri ex Olympiade filię cędes 262 .
Gallus et Gallina, Gręcus et Gręca uiui in foro boario defossi 274 .
Frater Molonis uxorem et filios et se ipsum interfecit 278 .
In balneis feruore et ęstu necati 279 .
Arborum ruina oppressus exercitus 280 .
Omnis regia progenies extinguitur 284 .
Hasdruba, ne tot milibus amissis superesset, in confertos irruens
occubuit 296 .
Astrapenses hostium sęuitiam in se pręueniunt 298 .
Philippus in Demetrium filium sibi suspectum 321 .
Abideni in se sęuientes 305 .
Quinti Flaminii atrocitas in Gallum, qui cum suis ad Romanos confugerat 320 .
Hasdrubalis sęuitia in Romanos 331 .
Crudele spectaculum in uxore Hasdrubalis in liberos et se ipsam sęuiente 332 .
Ptolomei Phisconis crudelitas 337 .
Mater Grypho uenenum porrigens deprehensa cogitur bibere 341 .
Cleopatrę manus pręciduntur 341 .
Germani Mercurio humanas hostias immolabant 347 .
Cymbricę mulieres ex desperatione in suos et se ipsas sęuientes. Aristobulus impius in
fratrem 348 .
Ptolemeus humana membra aheno iussit elixari. Alexandri sęuitia. Publius Malleolus
matrem occidit, culeo insutus est 349 .
Furius impietatis poenas dedit 349 .
Lapidibus obruti 351 .
Aristo in Athenienses 352 .
Mitridates CL milia Romanorum cum liberis et uxoribus uno die interficit 353 .
Crudele Marii imperium, ut, quem non salutasset ipse aut cui salutanti non
responderet, statim occideretur 353 .
Fimbria in Ilienses 354 .
Sylla Romę 356 .
Captos in mari pręcipitabant pyratę Cilices 357 .
Scordisci,omnium sęuissimi, captiuos in saccis mactabant, humanis capitibus potabant
358 .
Tygranes in liberos sęuiens 363 .
Mitridates 364 .
Britannię siluicolę humanis uescuntur carnibus 394 .
Eucratidem filius interemit 376 .
Proscriptio sęuissima 393 .
Alpinę mulieres deficientibus telis filios in hostium ora contorquent 406 .
Herodis sęuitia in pueros 407 .
Tiberii crudelitas in matrem 412 .
Caligulę feritas 414 .
Neronis in matrem 418 .
Vitelius dixit optime olere cęsum hostem, sed multo suauius ciuem 421 .
Iudei Gręcos Romanosque, qui Cyrenis erant, ex
prouiso aggressi ad CCXX milia
hominum trucidant 428 .
Comodi sęuitia 433 .
Antoninus medicos occidit, qui parum sibi obtemperassent in nece patris maturanda.
Frater fratrem obtruncat 436 .
Caracallę sęuitia 437 .
Antonius per speciem delectus Alexandrinorum iuuentutem eductam a suis occidi iussit
437 .
Macrini sęuitia 438 .
Maximinus ob sęuitiam dictus Cyclops, Busiris, Phalaris, Typhon 442 .
Galeni sęuitia 446 .
Cibus, potus.
Alexandri milites crudis carnibus uesci coacti lignorum inopia 4 .
Publicus conuictus 62 .
Medi ex malis contusis massam conficiunt, ex tostis amigdalis panem, ex herbarum
radicibus uinum. Ferinis carnibus uictitant 65 .
Lupa infantibus prębet ubera. Semiramis a uolucribus nutrita 67 .
Persę pane durissimo et fructibus uescuntur; aqua est his potus 91 .
In insulis Araxis fluminis ęstate radicibus, hyeme fructibus asseruatis uescuntur.
Alii crudis uictitant piscibus 94 .
Pythagoras animalibus abstineri docuit et aquam potari 100 .
Peones piscibus uictitant 111 .
Scamander impar potanti Xerxis exercitui 127 .
Item Melane flumen 127 .
Lysus amnis, Echidorus amnis 128 .
Onachum amnem exicauit 129 .
Panis a Perdica coctus 132 .
Pericles nunquam foris coenauit nisi semel 150 .
Caninam carnem esitant Carthaginienses 182 .
Artoxerxes sitibundus, cum lutulentam aquam bibisset, nunquam se suauius
potum dixit 183 .
Cissusę fontis liquorem potu dulcissimum uineo colore 193 .
Alexander solus bibere noluit tot aliis sitientibus. Aqua cupide hausta plurimos
exanimauit 223 .
Piscibus duratis aut belluarum Oceani carnibus uescuntur 231 .
Volones non nisi stantes cibum capiebant 283 .
Sueui uino abstinent 373 .
Nefas erat Britannis leporem, gallinam aut anserem gustare; alebant tamen uoluptatis
gratia. Mediterranei plerique lacte et carnibus sine frumenti usu uictitant 374 .
Repertum a Cęsarianis quoddam radicis genus, ex qua ad leuandam inopiam panem
factitarunt 384 .
Milites ordeo pascuntur. Item herbarum radicibus 400 .
Traianus castrensibus cibis contentus: larido, caseo et posca 429 .
Pescenius Niger, cum in Ęgypto milites ab eo uinum peterent: "Nilum habetis", inquit, "et uinum petitis?" Et cum se ob id uictos
dicerent: "Erubescite", inquit, "nam qui uos uicerunt, uinum non bibunt" 435 .
Tacitus imperator cibi et potus parcissimus 449 .
Celer.
Asael cum equis cursu contendit 49 .
Persarum pernicitas in rebus nunciandis 131 .
Euchida Plateensis uno die mille stadia emensus 133 .
Locrensium uictorię nuncius, quo die in Italia pugnatum,
Lacedemonem, Corinthum et Athenas peruenit 182 .
Alexandri celeritas 220 .
Mitridates equis per interualla dispositis mille uno die stadia confecit 364 .
Cęsaris celeritas 368 .
Adrianus cursoribus suis innexuit alas et uentorum nomina dedit 429 .
Mira in equo pernicitas 449 .
Consilium iuuenum pessimum 57 .
Persę de rebus maximis non nisi medio potu consultant 91 .
Tria comitiorum genera 125 .
Sanum Artabani consilium Xerxes contempsit 126 .
Agis, Lacedemoniorum rex, a re, quam agitabat, unius uoce deterritus 166 .
Gallorum nemini licebat, nisi in publicis consiliis loqui de republica. Qui in
concilium ultimus ueniebat, necabatur 185 .
Nemo est, qui in proprio negocio non minus sapiat quam alieno 223 .
Vnius rectum consilium magnam uincere militum multitudinem 255 .
De minoribus principes consultant apud Germanos, de maioribus tota ciuitas. In
concilium armati uentitabant 347 .
Optima consultandi ratio 347 .
Alexander imperator doctis consiliariis usus 441 .
Curiosus.
Aristoteles in quosdam philosophos 233 .
Concordia Chrysaori cum duobus fratribus in Hiberia regnantis, ex quo dictus est
Geriones triceps 31 .
Concordię templum 339 .
Contraria.
Hammonis fons mane tepidus, meridie frigidissimus 215 .
Communio.
Qui negligentius sacram hostiam et calicem contrectarint 430 .
Contemplatio.
Gymnosophistę 232 .
Archimedes intentus figuris deliniandis interficitur, hostem sibi iminentem non
aduertens 288 .
Custos.
Anseres Capitolii custodes 187 .
Consolatio.
Marcus Horatius in morte filii 104 .
Aemilius in morte filiorum 324 .
Tiberius Iliensium legatis ad se consolandum sero missis quid responderit 412 .
Circumcisionis causa 7 .
Vnde circumcisio 14 .
Corpus.
Capita Ęgyptiorum duriora perficis 98 .
VALERIVS MAXIMVS
Cosortium.
Sextus Titius innocens damnatus, quia cognitum est eum Saturnini imaginem domi habere,
liber VIII, caput I.
Callidus.
Vafre dicta aut facta, liber VII, caput III.
Strategemmata, liber VII, caput IIII.
Quintus Fabius cum Antiocho dimidiam partem nauium accipere pactus medias secuit, ut
tota classe eum priuaret, liber VII, caput III.
Constantia.
De constantia, liber III, caput VIII.
In calamitate Manlii Torquati infractus animus conseruauit senatus dignitatem iam se
sociis exęquari inclinatam, liber VI, caput IIII.
Clementia.
De clementia, liber V, caput I.
Crudelitas.
De crudelitate, liber IX, caput II.
Crudelitas obiecta Pompeio, liber VI, caput II.
Iulii exercitus in obsidione Mundę hostium cadaueribus aggerem extruxit, liber VII,
caput VI.
Marcus Oratius sororem interfecit, liber VIII, caput I.
Dicta et facta scelerata Tullię in Tullum patrem. Fimbrię in Sceuolam, Catelinę in patriam, Cai Taurini in
patrem, filii in Lucium Tullum Annalem, uxoris in Vectium,
fratris in fratrem. Mitridatis in patrem, Saristeris in patrem Tygranem, liber
IX, caput XI.
Cibus.
In coenis uiri cubabant, mulieres sedebant. Vini usus foeminis Romanis olim ignotus.
Canebantur egregia opera in conuiuio. Mos epulandi in propatulo, liber II, caput I.
Consilium: Tribuni plebis scita patrum T littera subscripta confirmabant,
ipsis tamen intrare curiam non licebat, liber II, caput
I.
Scipio Nasica plebis tumultum compressit, cum dixisset plus se quam illos, quid
reipublicę expediat, intelligere, liber III, caput VII.
Hannibal nauali pręlio uictus a Iulio consule misit Carthaginem senatum consultum, an
confligere deberet; iubentibus, qui missus fuerat "conflixit", inquit, "et
superatus est", liber VII, caput III.
Corpus.
De cultu corporis, liber III, caput VI.
Contemplatio.
Carneades ad mensam recumbens cogitationibus philosophię abstractus, manum ad cibum
porrigere obliuiscebatur. Archimedes hostem non respexit arti intentus liber
VIII, caput VII.
CICERONIS OPVSCVLA
Consortium optimorum parit commendationem. Publius Rutilius cum Publio Mutio 123 .
Callidus Hannibal et Quintus Maximus. Solon furere se simulauit 97 .
Constantia.
Pręclara est ęqualitas in omni uita et idem semper uultus eademque frons 93 .
Socrates. Caius Lelius 93 .
In Marco Scauro et in Marco Druso seueritas et in Scipione. Pythagoras et Pericles
grauis 97 .
Ęqualitas uitę. Cato in grauitate constans 98 .
In omni re gerenda seruare constantiam decet 102 .
Clementia.
Nihil laudabilius placabilitate atque clementia 92 .
Philippus Alexandro facilitate maior. Quanto superiores sumus, tanto nos geramus
submissius 93 .
Oratio benigna animos alliciens 124 .
Crudelis Phalaris, Sylla 117 .
Hominum naturę maxime inimica crudelitas. Cirsilius lapidibus obrutus
147 .
Cibus, potus.
Quatenus cibis utendum 38 .
Consilii capiendi deliberatio triplex 73 .
Nec uero alienum est ad ea eligenda, quę dubitationem afferunt, adhibere doctos
homines uel usu peritos et quid his de unoquoque officii genere placeat, exquirere 107 .
Curiositas.
Cura in rebus obscuris 75 .
Cura rei alienę 78 .
Contemlatio.
Cogitatio in quo uersari debet 76 .
Motus animorum duplex: cogitatio et appetitus 103 .
Aptiora esse officia naturę, quę ex communitate quam quę cognitione ducuntur 109 .
Agere quam cogitare pluris est 111 .
Qui se a corpore auocent et diuinorum cogitatione studioque rapiantur 190 .
Corpus.
De gestu motuque corporis. Munditia corporis 103 .
THVCIDIDES
Consilium.
Qui inconsulte rem aggrediuntur 10 .
Duo contra ad bene consulendum: celeritas et ira 36 .
Qui bene consulit, plus in hostem pollet quam qui temere agit 39 .
Credulitas.
Qui incredibilia narrat 71 .
PANEGYRICVS PLINII
Cibus.
Affluentia annonę 15 .
Mensa principis 28 .
Credulus.
Singuli enim decipere et decipi possunt, nemo omnes, neminem omnes fefelerunt
37 .
PHALARIS
Consortium uitam docet 21 .
Consolatio.
Condolet ei qui exulat, quod non fuerit usus ipsius consilio 23 .
Consolatur patrem de obitu filii fortis in bello 32 .
Orat, ut Nicoclis uxorem defunctam uersibus commendet 54 .
De morte eiusdem consolatur Nicoclem 54 .
Consolatur filias Sthesicori de patris obitu 57. 58 .
Crudelis.
De supplicio Perilai 38 .
Confutat argumentum eorum qui
aiebant, quod post Perilai necem alios eodem supplicio afficere non debuerit 40 .
ORATIVS IN EPISTVLIS
Confessio.
Stultorum incurata malus pudor ulcera cęlat 14 .
Quidam corpori medentur et animo mederi negligunt 28 .
TERTVLLIANVS
Cibus, potus.
Lex absthemia 3 .
VERGILIVS
Crudelis Mezentius 159 .
Constantia Eneę quercui ualidę comparatur 102 .
Latini scopulo 147 .
Celeritas.
Cursoribus pręmia proponuntur 112 .
Dedalus 122 .
Pernicibus ignea plantis transit equum cursu frenisque aduersa prehensis congreditur
206 .
PRIMA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Consortium.
Noxium esse uiuere cum peccatoribus 203 .
Fidelis conuertens infidelem 240 .
Apostoli recędunt a Iudeis et iunguntur gentibus credituris 295 .
Solus sedebam 354 .
Non sedi in concilio ludentium 354 .
Melior solitudo quam malorum consortium 345 .
Ne ingrediaris domum conuiuii 354 .
In eos qui malorum utuntur ministerio 379 .
Callidus.
Stropha Iacob, ut pecora uarii coloris nascantur 352 .
Constantia.
Qui confidit in Domino, non commouebitur 268 .
Socratem falso aiunt nunquam fuisse neque tristem neque letum 277 .
Ciuitas munita columna ferrea. Murus ęneus 334 .
Sancti stare dicuntur 352 .
Charitas in Deum. Ab austro portantes holocaustum. Dominus ab austro ueniet 357 .
Clementia Dei erga peccatores 16 .
Dei dilectio erga peccatores 17 .
Misericordia et ueritas 17 .
Misericordiam uolui et non sacrificium 22 .
Misericors Dominus 33. 36 .
Dominus malens penitenti am peccatorum quam mortem 43 .
Zelatus est Dominus terram suam 43 .
Dominus futura pręnunciat, ne cogatur inferre supplicia 51 .
Expectans Dominus penitentiam 61 .
Deus misericors 111 .
Misericordias et miserationes facite 161 .
Expectat Dominus, ut misereatur nostri 259 .
Christi clementia in delendo peccata 279. 280 .
Christus dolens Iudeorum incredulitatem 287 .
Misericordia Dei 288 .
Misericors et iustus 293 .
Misericordia 298. 299 .
Misericordię Dauid 301 .
Non semper irascar 306 .
Misericordia 319 .
Expansę manus signant parentis clementiam suos filios in sinum recipere gestientis
322 .
Dei erga nos charitas 329 .
Clemens Dominus iam a Babyloniis obsessos ad penitentiam prouocat 333 .
Misericordia Dei 380 .
Crudelitas Medorum et Persarum 219 .
Veloces ad effundendum sanguinem 311 .
Cibus, potus.
Ieiunium non omne placet 41 .
Tatianus hereticus, princeps eratitarum, asserit uinum non bibendum 64 .
Ieiunia xerophagia, id est sicca, et chaumenia, id est humi genitis
constantia 66 .
Qui bibunt defecatum uinum 73 .
Magis ieiunium absque sacco quam saccum eligam absque ieiunio 91 .
Ieiunium 161 .
Fortitudo panis et aquę 195 .
Sacerdotes ingressuri tabernaculum uino abstineant. Inter uinum et siceram 201 .
Panis ordeaceus 260 .
Quare ieiunauimus, et non aspexisti. In diebus ieiuniorum uestrorum inuenitur uoluntas
uestra 307. 308 .
Chauonę, quas nos placentas dicimus 347 .
Celeritas.
Velox pedibus suis non saluabitur 50 .
Consiliarii.
Consules 196 .
Communio sanctorum 25 .
Ipse et cibus et conuiua 32 .
Triticum de quo panis, qui de cęlo descendit 168 .
Panes propositionis 180 .
Qui indigne accedunt ad altare 181 .
Panis et aqua 195 .
Pone mensam, contemplare in specula comedentes et bibentes 241 .
Cum panibus occurrite fugienti 242 .
Vinum et lac 300 .
Ecce serui mei comedent, et uos esurietis 324 .
Contemplatio.
Tharsis contemplatio gaudii 87 .
Veh qui cogitatis inutile 97 .
Recordatur dierum ęternitatis, qui non aspicit pręsentia 110 .
Stupor Gręce ekstasei 133 .
Logismou`s kai aisJhseis, id est cogitationes et sensus 136 .
Radix, cogitatio, fructus, opera 201 .
Filios, id est cogitationes et opera 233 .
Inter Dei hominumque cogitationes 302 .
Prauum cor hominis et inscrutabile 356 .
Contemplatio Dei 363 .
Conuersio.
Paulus primo lupus rapax, deinde spolia diuidens 21 .
Paulus 53 .
Misisti in caput impiorum mortem, diuisisti in stupore capita potentium 132. 135 .
Fidelis conuertens infidelem 240 .
Robustiores dicuntur filii, filię imbecilliores 313 .
Inundatio camellorum operiet te 314 .
Vertentur ligna in ęs, lapides in ferrum 315 .
Circumcisio secundo in Galgalis 69 .
Circumcisio uaria 110 .
Circumcisio emundatio, pręputium uitium 338 .
Circumcisio Iudeis cum gentilibus communis 346 .
Cor.
Sinus malus et bonus 323 .
Cor in Scripturis pro sensu et anima debemus accipere 338 .
Confessio pro laude et pro gratiarum actione 7. 271 .
Pars salutis est sua confiteri et nosse peccata 338 .
Felix conscientia, cuius causa Domino reuelatur 360 .
Corpus.
Crus uia Scripturarum, auris dictorum sacramenta 51 .
Omnis caro, de homine tantum dicitur 155. 332 .
EX PARTE SECVNDA COMMENTARIORVM
Consortium.
Apud dignos mansio pręcipitur apostolis 151 .
Palatia luxuriosorum uitanda 153 .
Particeps in bono dicitur, conparticeps in
malo 235 .
Cum quo quis utitur, ei similis fit 269 .
Nunquid abscondere potest homo ignem in sinu suo, et uestimenta eius non ardeantur
263 .
Qui cum fure participat 282 .
Cum sancto sanctus eris 290 .
Morbida pecus totum ouile corrumpit 304 .
Discedite a me qui operamini iniquitatem 323 .
Non sedi in concilio uanitatis 338 .
Lętata est Ęgyptus in profectione eorum 400 .
Declinate a me, maligni, et scrutabor mandata Dei mei 417 .
Callidus.
Vulpis 35 .
Serpentis astutia 152 .
Prudens ad cauendum 257 .
Vir uersutus odiosus est 270 .
Costans.
Dirige semitas pedibus tuis, et omnes uię tuę stabilientur 261 .
Iustus quasi fundamentum sempiternum 266 .
Spiritus carni dominetur 273 .
Dilatasti gressus meos subtus me 332 .
Nam etsi ambulem in medio mortis, non timebo mala, quoniam tu mecum es 336 .
Dominus uirtutem populo suo dabit 340 .
Viriliter agite 343 .
Adiutor meus, non mouebor amplius 365 .
Non transgredientur 399 .
Non det in commotionem pedem tuum 419 .
Per diem sol non uret te neque luna per noctem 419 .
Charitatis ordo 152 .
Granum synapis 185 .
Misit duos ex discipulis, quoniam charitas non constat cum uno 187 .
Ex dilectione fidei uoluntas boni operis augetur. Dum bona facimus, non quia iudicem
formidamus, sed quia scimus ea illi placere, in quem credimus 199 .
Omne opus fidei in charitate ponatur 209 .
Sed per charitatem seruite inuicem 211 .
Charitatis rara possessio 212 .
Qui diligit proximum, totam legem implet 212 .
Inter fructus spiritus prima charitas 213 .
Ioannis iam decrepiti uox: Filioli, diligite alterutrum 217 .
Charitas scientię 228 .
Sufferentes inuicem in charitate 228 .
Ambulate in charitate 234 .
Seruitus Dei 242 .
Refrigescet charitas 246 .
Qui amant non in fide 251 .
Inter dilectum et diligibilem 252 .
Idula, id est amatus Dei 252 .
Charitatis ardor in Paulo 253 .
Ego diligentes me diligo 264 .
Melius est uocari ad olera cum charitate 271 .
Responde stulto, ne sibi sapiens uideatur 280 .
Caritas oleum 286 .
Dilectio foras mittit timorem 293 .
Amor suorum, Dei, Legis, Euangelii 294 .
Diligentibus Deum omnia cooperantur in
bonum 320 .
Charitas Spiritus Sanctus 331 .
Et ascendit super cherubim 331 .
Ignis 334 .
Vnam petii a Domino, hanc requiram 339 .
Diligite Dominum omnes sancti eius 343 .
Qui diligunt salutare tuum 352 .
Desiderat anima mea ad te, Deus 352 .
Sitiuit in te anima mea 366 .
Adhęsit anima mea post te 366 .
Holocausta medulata offeram tibi 367 .
Inter dilectionem et timorem Domini 368 .
Deus qui inhabitare facit unius moris in domo 369 .
In te cantatio mea semper 372 .
Repleatur os meum laude tua 372 .
Deus cordis mei et pars mea in ęternum 373 .
Sancta ebrietas 380 .
Concupiscit et deficit anima mea in atria Domini 383 .
Beatus populus qui scit iubilationem 387 .
Qui diligitis Dominum, odite malum 395 .
In hymnis confitemini illi 397 .
Cantabo Domino in uita mea, psallam Deo meo quamdiu sum 399 .
Dilexi, quoniam exaudiuit Dominus uocem meam 410 .
In toto corde meo exquisiui te 412 .
Et custodiam illam in toto corde meo. Ecce concupiui mandata tua 415 .
A lege autem tua non declinaui. Iustitias tuas exquisiui. Deprecatus sum faciem tuam
in toto corde meo 416 .
Hęreditate aquisiui testimonia tua, quia exultatio cordis mei sunt 417 .
Dilexi testamenta tua super aurum 418 .
Tabescere me fecit zelus domus tuę 418 .
Vidi non seruantes pactum et tabescebam. Custodiuit anima mea testamenta tua et
dilexit ea uehementer 419 .
Et abundantia diligentibus te. Propter fratres meos et proximos meos loquebar pacem de
te 420 .
Anima mea sicut terra sine aqua tibi 428 .
Qui super omnia Deum diligit 430 .
Custodit Dominus diligentes 430 .
Charitatis feruor 434 .
Sagittę potentis acutę cum carbonibus desolatoriis. Timor Dei et amor 437 .
Clemens.
Arquus clementię signum 25 .
Misericordia Dei etiam cum nascitur 59 .
Misericordiam uolo et non sacrificium 150. 154 .
Misericordia et ueritas non te deserant 259 .
Clementia eius quasi imber serotinus 272 .
Et lex clementię in lingua eius 287 .
Misericors 302. 303 .
Miseratio Domini 324 .
Reminiscere miserationum tuarum. Misericordia et ueritas obuiauerunt 337 .
Iustus et misericors 341 .
Misericordia Domini plena est terra. De
cęlo respexit 344 .
Domine, in cęlo misericordia tua. Homines et iumenta saluos facies 347 .
Prętende misericordiam tuam scientibus te 348 .
In die mandauit Dominus misericordiam suam 354 .
Misericordia maior et minor 359 .
Misericordia et ueritas 365 .
Et tibi, Domine, misericordia. Melior est misericordia tua super uitas 366 .
Et impietatibus nostris tu propiciaberis 367 .
Tempus placendi, Deus, in multitudine misericordię tuę 371 .
Nunquid in ęternum propiciet Deus 375 .
Ipse autem est misericors et propicius fiet peccatis eorum 378 .
Misericordia 381 .
Clemens 382 .
Misericordiam et ueritatem diligit Deus 384 .
Misericordia, ueritas, iustitia 384 .
Dominus dabit benignitatem 385 .
Et tu, Domine Deus, miserator et misericors, patiens et multum misericors et uerax
385 .
Misericordias Domini in ęternum cantabo 387 .
Oleum misericordia, mons Oliueti 391 .
Quoniam non repellet Dominus plebem suam 393 .
Recordatus est misericordię suę 395 .
In ęternum misericordia eius. Misericordiam et iudicium cantabo tibi, Domine 397 .
Quia tempus miserendi eius. Soluit compeditos 397 .
Qui propiciatur omnibus iniquitatibus tuis. Misericors et miserator Dominus. Quomodo
miseretur pater filiorum. Misericordia ab ęterno super timentes eum 398 .
Quoniam in sęculum misericordia eius, id est in hoc sęculo 409 .
Sępe liberauit eos 401 .
Misericordia super penitentes 402 .
Clamauerunt ad Dominum, cum tribularentur, et necessitatibus eorum liberauit eos
402. 403 .
Quia magis misericordia tua super cęlos 403 .
Misericors et iustus 410 .
In lege tua miserere mei. Veniat super me misericordia tua 415 .
Miserere mei secundum eloquium tuum 416 .
Misericordia Domini plena est terra. Fiat nunc misericordia tua et consoletur me 416 .
Secundum misericordiam tuam uiuifica me 417 .
Fac cum seruo tuo secundum misericordiam tuam 418 .
Si iniquitates obseruaueris, Domine, Domine, quis sustinebit 421 .
Benignus est Dominus 424 .
Misericordia et ueritas, id est iustitia 426 .
Misericordia mea refugium meum 428 .
Misericors et miserator. Miserationes eius
super omnia opera eius. Alleuat omnes qui corruunt et erigit omnes elisos 430 .
Crudelis.
Filia populi mei crudelis quasi strutio in deserto 18 .
Herodes et Flaminius in conuiuio crudeles 159 .
Egestas a Domino in domo impii 261 .
Viduam et aduenam interfecerunt et pupillos occiderunt 392 .
Cibus, potus.
Faba Pythagoricis interdicta 28 .
Sacerdos ingressurus atrium uinum non bibat 117 .
Ieiunii tempore cibis delicatioribus abstinendum 135 .
Sitarchia, id est epulum 143 .
Ieiunium XL dierum 146 .
Cum ieiunas, unge caput et faciem laua 147 .
Quare nos pharisei ieiunamus? Superba interrogatio et plena supercilio phariseorum
150 .
Esurientes uellunt spicas 154 .
Commune 160 .
Ieiunio passiones corporis et oratione pestes sanandę sunt mentis 106 .
Vino modice utendum 236 .
Scio mihi abstinentiam et nocuisse intermissam et profuisse repetitam 244 .
Omnia munda mundis 246 .
Sitarchia 250 .
Vt erruat a morte animas eorum et alat eos in fame 344 .
Iunior fui et senui et non uidi iustum derelictum nec semen eius quęrens panem 349 .
Operui in ieiunio animam meam 371 .
Producens foenum iumentis 399 .
Omnia a te expectant, ut des illis escam in tempore 399 .
In eos qui diffidunt uitę subsidia, si Deo seruierint 404 .
Genua mea infirmata sunt a ieiunio 405 .
Ieiunium 406 .
Dat escam esurientibus 431 .
Primus gradus ieiunium 436 .
Consilium.
Suisque consiliis saturabuntur 258 .
Oculi tui recta uideant et palpebrę tuę pręcedant gressus tuos 261 .
Astutus omnia agit cum consilio 269 .
Cogitauerunt consilium, quod non potuerunt stabilire 334. Ferrum ferro acuitur 281 .
Consilium impiorum 320. 344 .
Consilium Domini ęternum 344 .
Credulitas.
Innocens credit omni uerbo 270 .
Curiositas.
Scire uelle, quod scire non licet 290 .
Mundum tradidit disputationi eorum 294 .
Ne quęras maiora te 298. 299 .
De absconditis tuis adimpletus est uenter eorum 330 .
Concordia.
Ecce quam bonum et quam iocundum 422 .
Communio sanctorum. Panis qui de cęlo descendit 29 .
Similam et mel et oleum comedisti 47 .
Panis iusti 55. 185 .
Vinum aqua mixtum
189 .
Quomodo profuit angelis sanguis Christi 229 .
Panis noster Christus 248 .
Comedite panem meum et bibite uinum 265 .
Verus cibus et uera potio 293.294. 297 .
A fructu frumenti et uini 321 .
Edent pauperes et saturabuntur. Et adorauerunt omnes diuites terrę 336 .
Tunc imponent super altare tuum uitulos 360 .
Parasti cibum illorum 367 .
Holocausta medullata offeram tibi 367 .
Melchisedech sacrificium 374 .
Panis cęli. Panis angelorum. Adhuc esca eorum erat in ore 378 .
Dilata os tuum, et implebo illud 380 .
Et cibauit illos ex adipe frumenti 381 .
Quia oblitus sum manducare panem meum 397 .
Vt educat panem de terra et uinum lętificet cor hominis 399 .
Pane cęlesti saturauit eos 400 .
Tu es sacerdos in ęternum secundum ordinem Melchisedech 407 .
Escam dedit timentibus se 408 .
Qui dat escam omni carni 425 .
Dat escam esurientibus 431 .
Et adipe frumenti saciat te 433 .
Contemplatio.
Turbę non ualent ad alta ascendere 149 .
Cogitans malum 267 .
Qui conturbat domum suam, possidebit uentos 267 .
Cogitationes iustorum iudicia 268 .
Considerauit agrum, et emit eum 285 .
Sapientis oculi in capite eius, id est in Christo 292 .
Tempus contempandi et tempus operandi 293 .
Cogita futura 298 .
Vix in perfectis cogitatus purus 300 .
Ne sequaris cogitationem pessimam 304 .
Meditatio Legis 320 .
Non est in morte, qui memor sit tui 323 .
Meditatio cordis mei in conspectu tuo semper 333 .
Ad te, Domine, leuaui animam meam 337 .
Oculi mei semper ad Dominum 338 .
Circumibo et immolabo 339 .
Vita theorica 340 .
Os iusti meditabitur sapientiam 349 .
Accedet homo ad cor altum et exaltabitur Deus 366 .
Cogitatio hominis confitebitur tibi 375 .
Cogitaui dies antiquos et annos ęternos in mente habui. Meditatus sum in nocte cum
corde meo 375 .
Meditabor in omnibus operibus tuis 376 .
Ad te, Domine, animam meam leuaui 385 .
Psalmus actio, canticum contemplatio 385 .
Consideratio cęlestium 391 .
Cogitationes uanę 392 .
Felix qui opera Christi portat in pectore 394 .
Ascendunt montes et descendunt campi 398 .
Quam magnificata sunt opera tua, Domine. Canite ei et psal
lite ei 399 .
Canticum semper refertur in sensum, id est in theoriam, Psalmus uero in corporalia, id
est in praticen 403 .
Qui in altis habitat et humilia respicit 409 .
Cogitatio foeda 410 .
In iustificationibus tuis meditabor. Nam et testamenta tua meditatio mea est 415 .
Et ambulabam in latitudinem 415 .
Et meditabor in mandatis tuis. Cantabiles mihi erant iustificationes tuę in loco
peregrinationis meę 416 .
Pręmere debemus uarias cogitationes. Nisi quod lex tua meditatio mea est, perissem in
humilitate mea. Quomodo dilexi legem tuam, tota die meditatio mea est 417 .
Pręuenerunt oculi mei ad te diluculo, ut meditarer eloquia tua 418 .
Leuaui oculos meos ad montes 419 .
Ad te leuai oculos meos qui habitas in cęlo 420 .
Beatus qui tenebit et allidet paruulos suos ad petram 426 .
Conuersio.
Terra inculta facta est quasi hortus uoluptatis et paradisus Dei 91 .
Ad uocem Domini suscitantur mortui 92 .
Conuerso peccatore spoliatur diabolus 285 .
Offeram tibi bonos cum hyrcis, Iudeos cum gentibus 368 .
Dixit Dominus: Ex Basan conuertam. Venient legati ex Ęgypto, othiopia pręueniet manus
eius Deo 370 .
Et dominabitur a mari usque ad mare 373 .
Hęc mutatio dexterę Excelsi 375 .
Commota est et contremuit terra 376 .
Et in eos qui conuertuntur ad cor 384 .
In conuertendo populos 398 .
Saciauit animam inanem 402 .
Iordanis conuersus est retrorsum 409 .
A facie Domini mota est terra 409 .
In conuertendo Dominus captiuitatis Syon 420 .
Super flumina Babylonis illic sedimus et fleuimus, dum recordaremur Syon 425 .
Conuersi philosophi 427 .
Conuersi uertuntur in stellas 432 .
Emittet uerbum suum et liquefaciet ea 434 .
Consolatio.
Et doloris et gaudii nostri gestimus alios facere participes 10 .
Date siceram moerentibus 284 .
Renuit consolari anima mea 375 .
Fiat nunc misericordia tua, ut consoletur me 416 .
Cor.
Omni custodia serua cor tuum 261 .
Vita carnium sanitas cordis 270 .
Munditia 303 .
Cor mundum 359 .
Laudabuntur omnes recti corde 366. 373 .
Cor mundum 417 .
Corpus.
Plasmatio, creatura, creatus, conditus. Creati in Christo 223 .
Vincti terrę, id est in corpore uiuentes 228 .
Impedimenta corporis 415 .
Circumcisio duplex 110 .
Si circumcidamini, Christus uobis nihil prodest. Incircumcisi 208 .
Circumcisio multiplex 209 .
Circumcisio in carne et spiritu 224 .
Confessio omnino semper penitentiam, sed et gratiarum actionem signat 154 .
Reuela Domino opera tua, 271 .
Iustus prior est accusator sui 273 .
Qui carnis neccessitatem excusant 296 .
Confessio quid designat 325 .
Confessio peccatorum 343 .
Reuela Domino uiam tuam 348 .
Iniquitatem meam annunciabo 350 .
Sana animam meam, quia peccaui tibi 352 .
Deus, uitam meam annunciaui tibi 362 .
Confiteantur tibi populi, Deus 368 .
Leproso a sacerdote dissuunur uestimenta, ut apareat lepra 384 .
Bonum est confiteri Domino et psallere nomini tuo, Altissime 390. 391 .
Pręoccupemus faciem eius in confessione 393 .
Introite portas eius in confessione 397 .
Confessio duplex 398 .
Confitemini Domino, quoniam bonus 400 .
Confessio laudis 412 .
Vias meas nunciaui tibi 415 .
Cogitaui uias meas et conuerti pedes meos 416 .
Confitemini Domino, quoniam bonus 425 .
Confitebor tibi, Domine, in toto corde meo 426 .
Ad excusandas excusationes in peccatis 427 .
IOSEPHVS DE HISTORIA IVDEORVM
Charitas in Deum. Matathias pro lege Dei 106 .
Mori maluerunt quam sabbatum uiolare 106 .
Crudelis.
Abimelech fratres interfecit 41 .
Achan filium immolauit 83 .
Aristobulus in matrem et fratres crudelis 118 .
Ptolomeus in mulieres et infantes 119 .
Alexandri sęuitia in conuiuio 119 .
Herodis in filios 145 .
Antipatri in fratres 147 .
In patrem 149 .
Herodes moriens optimates interfici mandauit, ne in morte careat luctu multorum 152 .
Nero 179 .
Celeritas.
Asahel pernicitate pręstans 55 .
Consilium iuuenum 71 .
IDEM DE ANTIQVITATE IVDEORVM
Crudelis Cleopatra, alienique auida 11 .
Herodes 13. 19 .
Elephanti dimissis his qui sibi expositi erant, in autores impetum fecerunt 86 .
Nero 24 .
Siccarii. Zelotę 76 .
Credulitas Herodem fecit crudelem 16 .
Constantia Esseorum 21 .
Calliditas pueri elusit hostem 69 .
Consortium.
Lacedemonii peregrinos expellebant, ne iuuentus alienorum consortio corrumperetur
80 .
EVSEBIVS DE PRĘPARATIONE EVANGELICA
Charitas. Timor Dei 84 .
Corporis quę cura habenda 46 .
Consortium demonstrat uitam 52 .
Ciuitas ne proxima mari sit 84 .
Consolatio.
Potio quę facit obliuisci calamitatis 65 .
Contemplatio.
Sacrificium Deo mentis speculatio 21 .
Diuinorum imagines hęc inferiora 81 .
Thales in puteum cadens 82 .
Cibus, potus.
Ieiunium quare 26 .
Victus quorundam ferinus 38 .
Ieiunium. Carnium usus 57 .
Non semper uino utendum 82 .
Crudelitas.
Puer dilaniatur donis deceptus 10,
Dii quibus homo immolatur 23 .
Tauroscythę 23. 24 .
Medi, Germani 39 .
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Constantia, Grecę eupathia 101 .
Crudelis Marius, Sylla 15 .
Fimbria Ilium excidit 17 .
Brutus filios peremit 20 .
Mithridatis edictum, quo omnes Romanos in Asia, iussit occidi 22 .
Homo manibus dilaniatus 23 .
Lamech et Cayn 115 .
Communio sanctorum. Corpus Christi 72 .
In Isaac benedictio frumenti et
uini 127 .
Panis 132. 137 .
Circumcisio signat naturam renouatam 125 .
Quare puer incircumcisus pręuaricator est? 125 .
Corpus.
Philosophi aiunt, quod terrena corpora in cęlestilestibus esse non possunt 96 .
Corpus animale 98 .
Corpus spiritale 99 .
Corpus non est causa peccati, sed poena 100 .
Corpus humanum 195 .
ORIGENES
Consortium.
Qui tangit immundum 64 .
Confabulatio 70 .
Constantia et fortitudo aes 50 .
Charitas perfecta absque timore 13 .
Charitas Abrahę 15 .
Ligna imputribilia 51 .
Ignis diuinus. Interiora Domino offeruntur 62 .
Mandatum nouum charitas 103 .
Pauli erga proximos 105 .
Erga Deum et proximum 109 .
Charitas maior omnibus 116 .
Paulus optat anathema fieri pro fratribus 135 .
Erga Deum 136. 157 .
Ardor charitatis 163 .
Clementia diuina erga peccatorem 176 .
Cibus, potus.
Ieiunium in Euangelio 80 .
Panis diuersitas in Scripturis 85 .
Cibus iusti 91 .
Diuersi cibi propter diuersitatem animalium 141 .
Iroth uicus, id est abstinentia 143 .
Consilium bonum, si etiam a reprobis datur, non contemnendum 48 .
Achiman, id est frater sine consilio 169 .
Curiositas.
Quod superfuerit, ex his manducabit Aaron et filii eius 60 .
Concordia bellatorum 139 .
Contraria contrariis oppositis elucescunt 107 .
Communio.
Manna esca spiritalis 34 .
Quando datum manna 39 .
Non omnibus idem sapor in manna 40 .
Lauet prius uestimenta, qui ad carnem Agni uult accedere 48 .
Sanctificatur qui tangit carnem Iesu 60 .
Cibus mundus 71 .
Panis propositionis 85. 88 .
Manna 94. 99 .
Primitię 108 .
Communio competit Christianis 110 .
Sanguis misericordię 111 .
Pasca nostrum 134 .
Contemplatio.
Cogitationes bonę et malę, uolatilia cęli et reptilia terrę 2 .
Cogitatio 91 .
Contemplatio 94 .
Cogitationes malę 112. 113 .
Animę filii boni uel mali 128 .
Malę cogitationis fomitem reseca 130 .
Moyses in alto positus 131 .
Beelsephon, id est ascensio 143 .
Cogitationes malę 163 .
Petit montem 167 .
Nemo tam purus, quin aliquando aduersę cogitationis contagione maculetur 170 .
Chananei sunt uanę et lubricę cogitationes 170 .
Conuersi.
Hęreditatem cępit Christus ciuitatis aduersariorum 16 .
Quis conuersus et auersus 48 .
Corde concipit 50 .
Destruit uetera, noua ędificat 113 .
Transit de Ęgypto ad hęremum 140 .
Exire de Ęgypto 141 .
Conuersio in demones uindicta 143 .
Conuersus 150 .
Conuersio duplex 162 .
Iephone, id est conuersio genuit Caleph, id est cor et sapientiam 166 .
Da sortem Iesu 172 .
Conuersi statim pugnas patiuntur 181 .
Confugium.
Ciuitates refugii 146 .
Modicum fermentum totam massam corrumpit 154 .
Consolatio in morte filii 15 .
Cor hominis calibanus 63 .
Pectus oculi 65 .
Mensa munda 86 .
Terra nostra 89 .
Cor ager 107 .
Agri corda 108 .
Corpus tabernaculum 105 .
Corpora uestra templum Dei sunt 152 .
Iumentum corpus, asina caro 179 .
Circumcisio cordis, aurium, labiorum 8 .
Circumcisio quid 106 .
Prima et secunda circumcisio. Circumcisi 152 .
Circumcisio secunda cultris lapideis 173 .
Confessio 54. 56 .
Nuda 74 .
HIGINVS
Custos.
Serpens horti Hesperidum custos 1 .
Crudelis.
Lycaon 1 .
Clamor.
Rugitus asinorum 4 .
Cibus, potus.
Nondum uini usus Cecrope regnante 5 .
Celer.
Orion currens supra fluctus 5 .
Canis 6 .
HOMERVS
Crudelitas.
Hector circa moenia raptatus.
HERODOTVS
Cibus, potus.
Solis mensa 37 .
Crudelis.
Cambises Amasis corpus exhumatum cędi iussit et cremari 39.37 .
Darii sęuitia in filios Ochazi 58 .
Astiages Harpagum compulit filium comedere 12 .
Tomiris Cyri caput in utrem sanguine plenum immersit 17 .
Callidus.
Megadis se ipsum uulnerauit, in eos plebem excitans, a quibus id se passum dixit 6 .
Artemisię in periculo uitando sagacitas 117 .
BASILIVS MAGNVS
Quęre in fine eius operis.
PLINIVS
Diligentia.
Frontem domini plus prodesse quam occipitium in agro 178 .
Nocere sępe nimiam diligentiam 330 .
Ramises, rex Ęgypti, obeliscum erecturus filium alligauit cacumini, quo maius periculum
plus adderet curę 339 .
Derisio.
Procax natura multorum in alienis miseriis 254 .
Deformis.
Homo duos pedes et palmum altus Canopas. Item Andromeda, liberta Iulię
Augustę 77 .
Miconii calui giguntur, in Cauno lienosi 122 .
Talpana uua nigra candidum facit mustum 143 .
Hipponacti, Chio poetę, notabilis foeditas uultu inerat 337 .
Docilis.
Elephantum tardioris ingenii in accipiendis quę tradebantur, sępius castigatum
uerberibus eadem illa meditantem noctu repertum 85 .
Vrsę foetus caro informis; hanc lambendo figurant 92 .
Domatio.
Elephanti domantur rabidi fame et uerberibus, elephantis aliis admotis, qui tumultuantem
cathenis coherceant 86 .
Domiti militant. Minimo suis stridore terrentur. Quamuis leui iniectu operto capite
leonis feritas ita torpescit, ut deuinciatur non repugnans 88 .
Impetus canum et sęuitia mitigatur ab homine considente humi 93 .
Arietis ferocia cohibetur cornu iuxta aurem terebrato 95 .
Asparago trito cum oleo perunctum pungi ab apibus negant 205 .
Caprificus tauros feroces collo circumdata sic compescit, ut pręstet immobiles 236 .
Oenotheridis herbę aspersu e uino feritas omnium animalium mitigatur 245 .
Lysimachia herba iumentis discordantibus iugo imposita asperitatem cohibet 250 .
Mulas non calcitrare, cum uinum biberint 295 .
Dolus.
Pantherę colore sollicitari quadrupedes, sed capitis toruitate terreri.
Quam ob rem occultato eo reliqua dulcedine corripit 88 .
Hyenna humanum assimulat sermonem, nomen pastoris alicuius adiscit quem
euocatum extra stabula laceret 91 .
Cameleon toto corpore colorem mutat. Item colores mutat Scytharum tarandus et Indorum
lycaon. Conchę ex prędante eas polypo escam capiunt 101 .
Pinna se pandit, impletur pisciculis. Cancer, qui comes semper est ei, morsu signat, ut
concludat se; deinde prędam partiuntur 103./ Drusus, tribunus plebei, sanguinem traditur
caprinum bibisse, cum pallore et inuidia ueneni sibi dati insimulari Quintum Scipionem 3
inimicum uellet 275 .
Nullum animal fraudulentius inuidet homini quam stellio 292 .
Zeuzis decepit aues, Parrhasius Zeuzim 329 .
Labyrinthus, quo si quis improperet sine glomere lini, exitum inuenire non potest 341 .
Perdices aucupem nidis accedentem ita eludunt, ut procul amoueant 111 .
Viscum pennis auium tactu ligandis 164 .
Vbi faui uenenati gignantur 216 .
Transferre fatum alienum in suam gentem uerbis tentauit othruscus aruspex 270 .
Diuitię.
Dardę auri, Setę argenti fertiles; pręterea Prasi siue Palybotri
Indorum opulentissimi 66 .
Capitalia mons, cuius incolę auri argentique metalla fodiunt. Margaritę grandiores ad
Taprobanen insulam. Ibidem opes copiosę 67 .
Stoidis insula quęstuosa margaritis 68 .
Persis etiam in luxum diues. Tylos insula plurima margaritis 70 .
Hammeum littus, ubi auri metalla. Cauranani, quod signat ditissimos armento. Arabum
gentes ditissimę. Cytis insula in mari Rubro topazium ferens 71 .
Quomodo inueniantur margaritę 102 .
Lolia Paulina smaragdis margaritisque operta. Cleopatrę uniones omnium maximi. Clodius,
Esopi tragedi filius, uniones in coena absorbuit. Domus magnificę Crassi Oratoris; item
Quinti Catuli et Cai Aquilii 164 .
Arbores loti VI in domo Crassi. Mida et Cresus opulentissimi. Cyrus deuicta Asia pondo
auri XXXIV milia inuenerat et ex auro platanum uitemque 312 .
Craterem Semyramidis XV talentorum. Ingens copia auri et argenti. Tarquinius Priscus
tunica aurea triumphauit 313 .
Agrippina Claudii principis induta paludamento aureo textili sine alia materia. Amnes
auriferi: Tagus, Padus, Hebrus, Pactolus, Ganges. Marcus Crassus negabat diuitem esse, nisi
qui redditu annuo legionem tueri posset 316 .
Caius Cecilius Claudius Isidorus opulentissimus. Ptolomeus Pythis
Bitimmus platanum uitemque auream Dario regi dono dedit. Xerxis copias excepit
epulo Cresus rex. Gemma Polycratis. Achates Pyrrhi 346 .
Gemmiferi amnes: Axis, Macer,
Ganges; terrarum autem omnium maxime India 355 .
Dolor.
Nepenthes herba obliuionem tristitię ueniamque afferens 247 .
Degener.
Vappę nomen accepit, qui degenerauit 146 .
Myrtus patricia, altera plebeia Romę; marcescente senatu patricia euasit sterilis et
languida 153 .
Larix ustis radicibus non repullulat 155 .
Graue ostentum, cum arbores deteriorantur 175 .
Laodiceę Xerxis aduentu platanus in oleam mutata. Lapidem in Scyro insula integrum
fluctuare, comminutum mergi 343 .
STRABO
Dolus.
Traces factis dierum induciis noctu inopinantes deprędarunt 161 .
Polemo rex, dum dolos intendit, dolo captus interremptusque est 197 .
Cercopitecus uisco illitis oculis capitur 268 .
Diuitię.
Montes metalliferi 60 .
Hispani Turdetani ditissimi pręsepibus et doliis argenteis usi 63 .
Lusitani pro nummis permutatione rerum usi 65 .
Diues qui dispergebat nummos 79 .
Dynastę, id est potentes 166 .
Formicę aurum erruentes 270 .
Deformis.
Myconii natura calui 194 .
EMILIVS PROBVS
Deformis, exiguus, claudus, at animi bono admirabilis fuit 38 .
APOPHTHEGMATA PLVTARCHI
Deformis facie 45 .
Docilis.
Audiendi studiosus 31 .
Diuitię non ei qui possidet, sed qui parauit honori sunt 13 .
Quare opes expetendę 16 .
Diuitię timidum ex audaci faciunt 32 .
Diuitiis ęgri dumtaxat indigent 33 .
Diuitibus imperare quam diuitias possidere maluit. Apparatus rerum nihil prodest, ubi
desunt necessaria 37 .
Diuitis ignaui pecunia, non opera utere 55 .
Quam ob rem diuitię parandę 71 .
Diuiti pręfertur uir frugi ac iustus 75 .
Plus habeo quam satis est 79 .
Diues moderate uictitans laudatur 83 .
Thesaurum absconditum inutile esse. Defensorem ne lędas, ut semper possit et uelit
defendere 39 .
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIBVS
Degener.
Titus Manlius Torquatus ob ingenii tarditatem et
hębitudinem rus relegatus 13 .
APOPHTHEGMATA PLVTARCHI
Dolor.
Fletus continentia 24 .
Leuchothoe sacrificium luctu peragitur 73 .
FABIVS QVINTILIANVS IN DECLAMATIONIBVS
Dolus.
Responsum ambiguum 19 .
Diuitis et pauperis comparatio 64 .
Dolorem sola impatientia facit 53 .
Dolor ex uerecundia 76 .
Dolor acrior improuisi mali 78 .
Desperatio non est semper summus affectus 73 .
TVLLIVS IN TVSCVLANIS
Diuitię.
Nihil beatitudinis loco habendum quod amitti potest 148 .
Exemplum: quid Lacon mercatori respondit. Non sunt bona dicenda, quibus abundantem licet
esse miserrimum. Diuitię non habendę in bonis quod eas et mali habent 149 .
Dolor.
An dolor sit malorum maximum 109 .
Sententię philosophorum de dolore. Epicurus dedecus quam dolorem pręoptat 111 .
Stoici: quod non sit malum dolor. Dolor contemnendus est 112 .
Inter laborem et dolorem. Sit ne malum dolor, ostendit rationibus 113 .
Epicuri sententia de dolore 114 .
Vlixis lamenta in dolore apud Sophoclem 113 .
In dolore prouidendum, nequid fiat indecenter 114 .
Ingemiscere nonnunquam conceditur. Quali utendum gemitu. Heracleotes philosophus doloris
impatiens 115 .
Possidonius contra patientissimus. Multi uulnerum dolorem tolerant, morbi uero non
possunt 116 .
Morsus pestilentię. Quare dolor minuitur tempore 124 .
Dolor corporis perfertur proposita spe boni 126 .
Lugendi genera detestabilia. Qui in moerore uellunt sibi capillum. Item exempla eiusmodi.
Luctum et moerorem non esse uiri 127 .
Causę suscipiendi doloris. Artemisia luctu contabuit. Officia consolantium in dolore 128 .
Dolor est ęgritudo crucians 131 .
Lamentatio ęgritudo cum eiulatu. Molestia ęgritudo permanens. Afflictio ęgritudo cum
uexatione cordis. Publius Rutilius fratris repulsam usque adeo ęgre tulit, ut moreretur 134 .
Dolor uidetur uirtuti aduersarius 153 .
Defensor.
Caius Gracchus uerbis defendebat ęrarium, re uero effundebat 124 .
Piso contra legem frumentariam dixerat, et ad frumentum accipiendum uenit. Desperatio
est ęgritudo sine ulla rerum expectatione meliorum 131 .
TVLLIVS DE FINIBVS
Deformis.
Natura corporis uitia occulta esse uolumus 75 .
Dolus.
Publius Sextillius Ruffus hęreditatem, ut rogatus erat, negauit ad filiam pertinere 24 .
Quam improbe faciat qui alterum non admonet de periculo, licet sibi utile sit 25 .
Diuitię.
Ad uirtutes pecunia dux esse potest, continere uero eas non potest. Diogenes 47 .
Diuitias Zeno in prępositis, Aristoteles in bonis ponit 66 .
Dolor iuxta Epicurum, si longus, leuis, si grauis, breuis 8 .
Tullius contra quod et summus possit esse diuturnus 31 .
Saxum Lemnium flebiles uoces refert 32 .
Quod dolor non sit summum malum 34 .
Non dolere summum bonum secundum Hieronymum 81 .
Dolorem non esse malum 43 .
Dolorem maiorem opinio facit, non natura 46 .
Pręparatio ad ferendum dolorem 59 .
Dolor quiddam asperum, sed quia carens culpa, ideo non malum 63 .
Quomodo Philoctetes suum solatus est dolorem 72 .
Stoici dolorem non malum esse, Peripatetici malum esse, sed ferendum docent 85 .
Dionysius Heracleotes desciuit a Stoicis propter oculorum dolorem. Arcesilas quam
patiens in podagrę dolore.
Degener.
Tiberii Gracchi filius rempublicam cupiit euertere, pater uero stabilire 65 .
POMPONIVS MELLA IN GEOGRAPHIA
Diuitię.
Vbi ęs magis in precio quam aurum, quia plus abundant auro Macrobii et Automolę in Meroe,
insula Nili 56 .
BEATVS HIERONYMVS IN PARTE PRIMA
Deus.
Substantia sine initio, sine fine etc. Quomodo Pater genuit Filium, ne discutias. Deus
unus tantum 2 .
Tantum Filius creditur incarnatus. Iesus saluator. Christus unctus. Christus uirtus
Altissimi 3 .
Personarum distinctio in una substantia 10 .
Filius humanatus. Christus in carne omnia potuit quę uoluit et nunquam est mentitus.
Contra impugnantes diuinitatem uel humanitatem Christi 11, 12 .
Filius per omnia ęqualis Patri contra Arrium 13 .
Personarum distinctio, et exemplum, quomodo Pater generat Filium sibi coęternum 14 .
Filius non ideo minor Patre quia missus 14 .
Moyses et Helias, id est Lex et prophetę loquuntur cum Christo
15 .
Arriani male de Christo sentientes 16 .
Quod et Spiritus Sanctus est Deus. Trinitas uera, ueneranda, inuisibilis,
omnipotens 17 .
In Trinitate tres hypostases. Christus, Dei Filius, sapientia, sermo, ratio, spiritus
etc. Filius missus pro salute mundi 19 .
De essentia Trinitatis 23 .
De membris et attributis Deo ut homini. Quomodo dicitur, quod solus habet immortalitatem
80 .
Spiritus Patris et Spiritus Iesu idem 83 .
Deus inuisibilis 89 .
De Deo dicitur: Qui est, quia omnis creatura ei collata non subsistit 147 .
Christus est liber intus et foris scriptus 179 .
De insufflatione et missione Spiritus Sancti 204 .
Paraclytus. Anima Dei signat affectum Dei 208 .
Deus Dei Filius ubique 217 .
De corpore et sanguine Christi. 240 .
Diuiti quo pacto uiuendum 20 .
Crates philosophus auri pondus proiecit in mare 45 .
Quomodo saluatur diues 201 .
Dolor.
Cor non comedendum 151 .
Niobe fletu in lapidem uersa 160 .
Abelsattym interpretatur luctus spinarum, id est luctus peccatorum 196 .
IDEM IN PARTE SECVNDA
Deus.
Ira et furor Dei 2 .
Christus speciosus forma prę filiis hominum 5 .
Pater et Filius et Spiritus Sanctus dicitur fons. Tres fontes in Ecclesia sunt Trinitatis
mysterium 8 .
Sponsus et sponsa. Christus et Ecclesia 10 .
Dii in Scripturis qui sint 17 .
Christus iustitia, pax, ueritas, sponsus, sponsa 25 .
Deus sicut sol pro materia obiecti aliud indurat ut lutum, aliud mollit ut cęram 28 .
Christus fons aquę uiuę, panis, nardus, unguentum, lumen, uerbum 35 .
Deus non oculis,sed mente uidetur et spiritu 44 .
De X Dei nominibus apud Hebreos 79 .
Iosephus, XVIII. Antiquitatum liber de Christo 84 .
Incarnationis promissio 115 .
Christus sapientia, iustitia, sanctitas 126 .
Dii nationum explosi succedente crucis tropheo 127 .
Deus solus sapiens 297 .
Diuitię.
Ophyr auri genus 6 .
Ophaz, zaab genera auri. Tarsis lapis. Regio Indię opulenta 81 .
Ve duiuitibus etc. 118. 208 .
Diuites, plorate 255 .
Diuitiis templa satis nunc abundant, uirtutibus parum 132 .
Diuitiarum contemptus 169 .
Nec diuiti obsunt opes, si eis bene utatur 193 .
Crates et Antisthenes contempserunt diuitias 202. 211 .
Quę sunt diuitię proprię. Quare contemnendę diuitię 207 .
Contra diuites luxurię deditos 210 .
Diuitias laboriose congregant, luxuriose consummunt 221 .
Diuites insolentes et superbi 303 .
Degener.
A parentibus degenerauerunt filii Samuelis prophetę et filii Heli sacerdotis 282 .
Dolus.
Vulpecula cum leporibus ludit et sic occidit 205 .
Derisio.
Beatus Hieronymus illusus ueste muliebri 301 .
BIBLIA
Diligentia.
Saul, dum Cis patris sollicite perquisiuit asinas, et ipsas inuenit et se regem fore
agnouit 42 .
Sollicitus 130 .
Vidisti uirum uelocem in opere etc. 131 .
Mane semina et uespere ne cesses 134 .
Quodcunque
potest facere manus tua instanter operare etc. In
omnibus operibus tuis esto uelox 147 .
Derisio.
Viri Sochoth et Phanuel deriserunt Gedeonem, et ab eodem contriti dederunt poenas 36 .
Michol sterilitate damnatur, quia irrisit Dauid ludentem ante archam Domini 50 .
Pueri XLII qui deridebant Heliseum a duobus ursis lacerati sunt 62 .
Sanabalath et Thobię dicteria in Iudeos, cum reędificarent Hierusalem 85 .
Thobias, cum irrideretur de operibus piis, econtra dicebat his promereri uitam ęternam
90 .
Anna uxor exprobrat ei spem uanam et elemosinas eius non prospere cessisse 90 .
Deridetur iusti simplicitas 103 .
Nunc autem derident me iuniores tempore etc. 106 .
Illusor solus portabit malum 127 .
Derisor quęrit sapientiam, et non inuenit. Calumniator pauperis 128 .
Parata sunt derisoribus iudicia etc. 130 .
Derisorem eiice 131 .
Pauper calumnians pauperem. Parentum irrisor 132 .
Videntes turbabuntur et gementes dicent: Hi sunt quos aliquando habuimus in derisum etc.
138 .
Filii Israel Moysen, quem prius expositum deriserunt, in fine euentus mirati sunt 139 .
Equus emissarius, sic et amicus subsannator; sub omni suprasedente hinnit 148 .
In derisores prophetarum 156 .
Factus sum in derisum tota die, omnes subsannant me 172 .
Factus sum in derisum omni populo, canticum eorum tota die 182 .
Offendiculum amaritudinis et spina dolorem inferens 190 .
Qui deriserunt desolationem Hierusalem, ipsi confusionem suam passi sunt 192 .
Deformis.
Statua quam somniauit Nabuchodonosor 196 .
Docilis.
Ruth abiit in agrum ad colligendas spicas post terga metentium 40 .
Attendite, filii, disciplinam patris 126 .
Disce. Disce prius, postea
doceas 131 .
Esto mansuetus ad audiendum uerbum Dei. Si dilexeris audire, sapiens eris. In multitudine
presbiterorum prudentium sta, et si uideris sensatum, euigila ad eum, et gradus ostiorum
illius exterat pes tuus. Ne despicias doctrinam presbiterorum et seniorum 142 .
Verbum sapiens scius suscipiet, luxuriosus proiiciet 145 .
Suscipe correptionem 148 .
Et mittam famem in terra, non famem panis nec sitim aquę, sed audiendi uerbum Domini, et
non inuenient 206 .
Dolus.
Rebecca dolis circumuenit uirum Isaac, ut benediceret Iacob filio, ratus se benedicere
filio Esau 5 .
Ne decipias. Vestem ex duobus contextam non indueris 17 .
Dominus iubet percuti Madianitas, quia deceperunt Israel per idolum Belphegor et Zochi,
filiam ducis Madian 24 .
Gabaonitę dolo impetrarunt sibi salutem coram Iosue 31 .
Aioth uenit cum muneribus ad regem Eglon, et seorsum in colloquium euocatum interimit.
Sysaram latere cupientem operuit Iahel, mox adacto tempori clauo interfecit 35 .
Vulpes Sansonis ignem ferentes in cauda 38 .
Saul sepę simulata reconcilatione tetendit insidias Dauid; ubi id parum processit, aperto
odio persecutus est eum 45 .
Dauid simulat insaniam 46 .
Ioab dolose euocatum Abner interfecit 49 .
Siba seruus insimulatus dominum suum defectionis possessionem bonorum illius impetrauit a
rege 53 .
Ioab Amasam, collegam suum dolo interfecit 54 .
Ioab utriusque homicidii regnante Salomone dedit poenas 55 .
Mulier alteri furata uiuum filium supposuit suum mortuum 56 .
Prophetes senex de Bethel decepit alterum dicens angelum sibi locutum etc. 58 .
Simulatores et callidi prouocant iram Dei 107 .
De uanis et falsis hominibus. Psalmus XI 109 .
Contra simulatores amicicię. Psalmus XXVII 110 .
Ab homine iniquo et doloso errue me. Psalmus XLII. Simulatorum malicia. Psalmus
LXI 113 .
Conuersio ficta. Psalmus LXXVII 115 .
Custodi me a laqueo quem statuerunt mihi etc.
Psalmus CXL 124 .
Consilium fraudis. Illusor. Supplantator. 126 .
Os bilingue detestor 127 .
Fraudulentus bis 128 .
Deceptor iustorum 132 .
Qui fodit foueam, incidet in eam 134 .
Caue a dolosis et sperbis 144 .
Dolosus et insidiator 147 .
Qui fraudem facit mercenario 148 .
Malicia amicorum falsorum 148 .
Erubescite de offuscatione dati et accepti 149 .
Sicut decipula plena auibus, sic domus eorum plenę dolo. A propheta usque ad sacerdotem
faciunt dolum. Vnusquisque se a proximo suo custodiat, et in omni fratre non habeat fiduciam,
quia omnis frater supplantans supplantabit, et omnis amicus fraudulenter incedet 169 .
In ore suo pacem cum amico suo loquitur, et occulte ponit ei insidias 169 .
Ismael occidit Godoliam in conuiuio ab ipso inuitatus 178 .
Dolo circumueniunt regem, ut emittat edictum, quo periret Daniel, quem rex prę cęteris
diligebat 198 .
Et factus est Ephraim quasi columba seducta non habens cor 202 .
Mensura minor irę plena 209 .
Totum in hamo subleuauit etc. Ve qui potum dat amico suo mittens fel suum et inebrians,
ut aspiciat nuditatem eius 210 .
Eupator munitionem Syon dirruit, cum ei pacem iurasset 219 .
Alchimas itidem percussit Assideos. Nicanor euocatum Iudam ad pacem ineundam inter se
uoluit eum comprehendere 220 .
Rex Ęgypti quasi amicus ingressus Syriam dolo eam occupauit, ciuitates Alexandri, generi
sui. Ionathas dolis Triphonis circumuentus periit 222 .
Idem Triphon Antiochum regem, dum simul pergerent, dolo interemit 223 .
Menelaus sibi impetrauit sacerdotium, cum Iason eum, ut pro se impetraret, misisset
pecuniasque ei dedisset 225 .
Andronicus iurauit Onię sacerdoti nihil se ei nociturum, et euocatum de templo interemit
226 .
Diuitię.
Abraham diues auri er argenti 2 .
Isaac propter opulentiam incidit in Palestinorum inuidiam. Isaac serui foderunt puteum
dictum Abundantia 4 .
Iacob pauper diligitur a socero suo Laban, ditatus uero ab eodem persecutionem patitur 5 .
Sculptilia eorum igne combures; non concupisces argentum et aurum, de quibus facta sunt
etc. Caue, ne, postquam affluxeris bonis, eleuetur cor tuum et non reminiscaris Domini, Dei
tui 26 .
Anos aureos et mures aureos fecerunt Philistiim 42 .
Dauid arma aurea et multum ęris adduxit in Hierusalem Adadezer regis 50 .
Dauid expugnata urbe Rabath tulit regis diadema pondo auri talentum habens gemmas
preciosissimas etc. Altare aureum, mensa, candelabra X etc., omnia ex auro 57 .
Attulerunt de Ophir ad Salomonem CCCCXX talenta auri. Scuta, peltę, uasa, supellex, omnia
de auro purissimo. Tanta fuit copia argenti in Hierusalem, quanta lapidum, tanta cedrorum,
quanta et sicomorum 58 .
Ioas Azaheli, regi Syrię, uenienti extra Hierusalem uniuersum argentum de palatio et
thesauris templi dedit, et inde eum fecit recedere 65 .
Achaz, rex Iuda, misit aurum et argentum Assyriorum regi, et percussit >Syros 67 .
Diuitiarum iactantia Ezechiam ad pauperiem redegit rapientibus eas illis ipsis quibus eas
ostentauerat 78 .
Dauid percussis Philistiim de pręda pharetras aureas et ęris magnam copiam
attulit in Hierusalem 72 .
Quanta pręparauit Dauid pro ędificatione templi 73 .
Attulerunt ad Salomonem de Ophir auri talenta CCCCL. Afferebantur per singulos annos auri
talenta DCLXVI. Salomon magnificatus est super omnes reges terrę diuitiis et gloria 76 .
Appensa sacerdotibus per Esdram post transmigrationem 84 .
Vix per dies XXX collecta sunt Assyriorum spolia 96 .
Diuitię Iob 101 .
Diues cum dormierit, nihil secum auferet etc. 105 .
Non dabitur aurum obrizum pro sapientia, nec appendetur argentum in commutatione eius
106 .
Diuites egebunt; quęrentes autem Dominum abundabunt. Psalmus XXX 111 .
Thesaurizet alius, substantia mea apud Dominum. Psalmus XXXVIII 111 .
Potentia et diuitię non saluant. Psalmus XLVIII 112 .
Si diuitię affluant, nolite cor apponere. Psalmus LXI 114 .
Obprobrium sumus abundantibus. Psalmus CXXII 121 .
Diuitię postponuntur sapientię 127 .
Diues bis 127 .
Diuitię.
Diues auarus et diues largus. Substantia festinata minuetur, quę autem paulatim
colligitur manu, multiplicabitur. Bonus possidebit substantiam peccatoris. Diuitię ter 128 .
Diuitię. Diues. Diues rigidus. Diues. Acquisitio festinata. Diuitię 130 .
Diues. Familia et substantia 131 .
Diues. Diues insipiens. Diues iterum. Nec diuitias nec paupertates optat Salomon, sed
tantum uictui necessaria 132 .
Diuitię et opulentia uanitas. Detestatus sum industriam meam in acquirendo. Qui amat
diuitias, fructum non capiet ex eis. Saturitas diuitis non sinit eum dormire. Alius acquirit
diuitias nec fruitur eis; homo extraneus uorabit illas. Diuitię conseruatę in malum domini
sui. Sicut egressus est nudus de utero matris suę, sic reuertetur, et nihil auferet de labore
suo 133 .
Sapientia cum diuitiis prodest 134 .
Quid nobis profuit superbia aut diuitiarum iactantia? Transierunt omnia 138 .
Noli attendere ad possessiones iniquas. Noli anxius esse in diuitiis iniustis. Multos
perdidit aurum et argentum 142 .
Non zeles gloriam et opes peccatoris. Qui gloriatur in substantia, uereri debet
paupertatem. Si diues fueris, non eris immunis a delicto. Diues. Bona est substantia cui non
est peccatum in conscientia 144 .
Memento paupertatis in tempore abundantię 145 .
Diues mendax 146 .
Diues bonus. Beatus diues sine macula auaritię 147 .
Substantię iniustorum sicut fluuius siccabuntur, et sicut tonitruum magnum
in pluuia personabunt 149 .
Mors amara iniusto et diuiti 149 .
Salomon collegit aurum et argentum 150 .
Cum clamaueris, liberent te congregati tui, et omnes eos auferet uentus, tollet aura 164 .
Diuitię scire et nosse Deum 169 .
Perdix fouit quę non peperit; fecit diuitias, et non in iudicio; in dimidio dierum suorum
relinquet eas, et in nouissimo suo erit insipiens 172 .
Pro eo quod habuisti fiduciam in munitionibus tuis et in thesauris tuis, tu quoque
capieris. Fertilis fuit Moab ab adolescentia sua, et requieuit in fecibus suis etc. Propterea
ecce dies ueniunt, et confundetur Moab etc. 180 .
Quę habitas super aquas multas locuplex in thesauris, uenit finis tuus, pedalis
pręcisionis tuę 181 .
Vbi sunt qui argentum thesaurizant, et aurum, in quo confidunt homines, et non est finis
acquisitionis eorum etc. 183 .
Argentum eorum et aurum eorum non ualebit liberare eos in die furoris Domini 185 .
Iniquitas Sodomę abundantia et ocium 187 .
Olla plena bonis carnibus efferbuit, et discocta sunt ossa illius in medio eius 189 .
Desiderabile argentum eorum urtica hęreditabit, lappa in tabernaculis eorum. Iuxta
pascua sua adimpleti sunt et saturati sunt, et eleuarunt cor suum, et obliti sunt mei etc.
203 .
Domos quadro lapide ędificabitis, et non habitabitis in eis; uineas plantabitis
amantissimas, et non bibetis uinum earum 205 .
Ve uobis qui opulenti estis in Syon, et confiditis in montem Samarię etc. 206 .
Diripite argentum, diripite aurum; et non est finis diuitiarum etc. 209 .
Ecce iste coopertus est auro et argento, et omnis spiritus non est in uisceribus eius
210 .
Disperierunt omnes inuoluti argento. Argentum eorum et aurum eorum non poterit liberare
eos in die irę Domini 211 .
Et qui mercedes congregauit, misit eas in sacculum pertusum 211 .
Peccatoribus non proderunt diuitię 214 .
Iudas fugatis hostibus cum ad castra eorum reuertisset, uetuit tolli spolia, ne in his
dirripiendis occupatos Gorgias, qui stabat in montibus, opprimeret 218 .
Simon clypeum aureum mnarum mille Romanis misit 223 .
Dolor.
Benoni, id est filius doloris mei 6 .
Aaron uetitus dolorem pręferre in morte filiorum, eo quod oleum unctionis esset super
eum. Aaron mente lugubri comedere non potuit de oblatione, licet teneretur 16 .
Sacerdos ne contaminetur in mortibus ciuium, nisi consanguineorum. Pontifex caput non
discoperiet uestimenta non scindet, ad mortuum non ingredietur 18 .
Mortem Aaron fleuit populus diebus XXX 23 .
Non uos incidetis nec facietis caluitium super mortuo 27 .
Moysen fleuerunt XXX diebus 30 .
Minante angelo filii Israel fleuerunt; locus dictus flentium siue lachrimarum 35 .
Iepte immolauit filiam; hinc mos inoleuit, ut filię Israel simul conuenientes annuo fletu
diebus quattuor plangant filiam Ieptę. Filia Iepte duobus mensibus peragrans montes luxit
uirginitatem suam, reuersa patris uotum impleuit 37 .
Nolebat Noemi se uocari Noemi, id est Pulchram, sed Mara, id est Amaram 40 .
Heli audita nece filiorum prę dolore cecidit et mortuus est 41 .
Qui archam Domini abstulerant, percutiebantur in secretiori parte natium, et ascendebat
ululatus percussorum in cęlum 42 .
Dauid fleuit uxores captas ab hostibus Achinoe et Abigail 48 .
Habitatores Iabes mortem Saul et filiorum eius dolentes ieiunauerunt VII diebus. Dauid
dolens mortem Saul et Ionatę scidit uestimenta sua, sui lugentes ieiunauerunt ad uesperam 49 .
Dauid Ammonis filii nece audita scidit uestimenta, reliqui fleuerunt ploratu magno 52 .
Idem Absalonem uitę suę insidiantem grauissime fleuit occisum 53 .
Respha a filiis in cruce pendentibus abigebat aues per diem et bestias per noctem 54 .
Heliseus fleuit, dum prophetaret Azahelem super Syriam regnaturum et mala facturum
filiis Israel 64 .
Iosias fleuit mala uentura super Hierusalem; propterea requieuit in pace, ne uideat illa
68 .
Iosiam luxerunt Iuda et Hierusalem. Hieremias fecit lamentationes 82 .
In reędificatione templi sub Zorobabel populus pars gaudebat, pars lugebat clamore mixto
83. 89 .
Esdras scidit uestimenta, uulsit capillos et barbam, sedit moerens usque ad uesperum.
Fleuit populus. Neemias: Fleui et luxi diebus multis 85. 90 .
Anna flet Thobiam discedentem 91 .
Factus est fletus et ululatus in ecclesia per multas horas clamantium ad Deum 95 .
Dolor et exclamatio subita Vagaonis et Assyriorum uiso Olophernis trunco 96 .
Iudith defunctam luxit populus diebus septem 97 .
Dolor Mardochei et Iudeorum apud Persas, cum edictum regis exisset delendi eos 98 .
Iob quoque nunciis calamitatis exceptis scidisse dicitur uestimenta sua, et tonso capite
corruisse in terram 101 .
Verba mea dolore sunt plena etc. 102 .
Dimitte me, ut plangam dolorem meum 103 .
Si locutus fuero, non quiescet dolor meus, et si tacuero, non recedet a me
104 .
In doloribus consolabitur a Domino. Psalmus XCIII 117 .
Exitus aquarum deduxerunt oculi mei. Psalmus [118] CXVIII 120 .
Lamentatio populi in captiuitate. Psalmus CXXXVI 123 .
Dolor 127 .
Lugens consolabitur 128 .
Risum dolor sequitur 128 .
Tristitia 130 .
Afflictus 131 .
Melior tristitia quam lętitia 134 .
Sapientia a doloribus liberat 139 .
Tristitiam non des animę tuę. Placens Deo tristitiam expelle a te 147 .
In mortuum produc lachrimas 149 .
Qui lugent consolabuntur 157 .
Angeli pacis amare flebunt 158 .
Fleuit Ezechias fletu magno 159 .
Rugiemus quasi ursi et quasi columbę meditantes gememus quia corruit in platea ueritas
164 .
Consolatio lugentibus a Domino 165 .
Tonde capillum tuum et proiice, et sume in directum planctum, quia proiecit Dominus et
reliquit generationem furoris sui. Quis dabit capiti meo aquam, et oculis meis fontem
lachrimarum, et plorabo die ac nocte interfectos filię populi mei 169 .
Lamentatio Hieremię: Non sedi in concilio ludentium etc. Solus
sedebam, quia amaritudine replesti me; quare factus
est dolor meus perpetuus etc. 171 .
Rachel plorans filios suos etc. 175 .
Nequaquam calcator uuę solitum celeuma cantabit 180 .
Lamentatio Hieremię: Quomodo sedet sola ciuitas 181 .
Inundauerunt aquę super caput meum. Repleuit me amaritudinibus, inebriauit me absinthio.
Recordare absinthii mei et felis. Oculus meus afflictus est. Diuisiones aquarum deduxerunt
oculi mei 182 .
Defecit gaudium cordis mei, uersus est in luctum chorus noster; cecidit corona capitis
nostri 183 .
Sedi VII diebus moerens 184 .
Percute manum tuam et allide pedem tuum, et dic: Heu ad omnes abominationes malorum
domuus Israel 185 .
Rui in faciem et exclamaui: Heu, heu, heu, Domine Deus. Ezechiel flet mortem Pheltię:
Heu, heu, heu, Domine, consummationem tu facis etc. 186 .
Et tu, assumme planctum super principes Israel 188 .
Non palam flet, sed tamen tacitus ingemiscit Ezechiel uxoris mortem 189 .
Lamentum super pharaonem. Cane carmen lugubre super multitudinem Ęgypti 191 .
Tristitia regis cum liberare cuperet Danielem, et edictum reuocare non liceret 198 .
Dolores parturientis uenient ei 223 .
Vlulate etc. 204 .
Super hoc plangam quia desperata est plaga eius 208 .
Operiebatis lachrimis altare Domini fletu et mugitu, ita ut non respiciam ultra ad
sacrificium etc., quia nihil prosunt lachrimę, ubi non cessat peccatum 216 .
Degener.
Ioram pessimus, de Iosaphat optimo. Ioatham rex rectum fecit coram Domino, Achaz uero,
filius eius, male operatus est 80 .
Manasses in fine optimus; Ammon, filius eius, semper per omnia pessimus fuit. Vinea
electa conuersa in prauum 167 .
Versa est mihi domus Israel in scoriam; omnes isti ęs, et stamnum, et
ferrum, et plumbum in medio fornacis; scoria argenti facti sunt 189 .
Defensor.
Respha a filiis crucifixis abigebat aues per diem et bestias per noctem 54 .
Bello Philistino Iesbinedob extendit manum percussurus Dauid regem; Abisai ictum eius
suspendit illo statim interfecto 54 .
Dominus defendet iustum ab impio. Protector. Psalmus XXXVI.III. Innocens a Domino
protegitur. Psalmus LI 112 .
A persecutionibus liberatio. Psalmus LXXI 114 .
Dominus protexit Dauid ab inimicis suis. Psalmus LXXXVIII 116 .
Ipse custodiet te ab impetu impiorum 126 .
Custos domini sui 131 .
Impii persecuntur, iusti defendunt. Aperi os tuum muto et causis omnium filiorum qui
pertranseunt. Vindica inopem 132 .
Liberator ab ingratis contemnitur 134 .
Sub umbra illius sedi etc. 135 .
Christus sponsam se defensurum pollicetur, sed adhuc illa se defendi petit 137 .
Nubem ab ęstu solis umbraculum habent 140 .
Libera eum qui patitur iniuriam 141 .
Protectio Domini in tentationibus 152 .
Cum transieris per aquas, tecum ero, et flumina non operient/te; cum ambulaueris in igne,
non combureris, et flamma non ardebit in te 161 .
Cibabo hostes tuos carnibus suis etc. Nunquid abbreuiata et paruula facta
est manus mea, ut non possim redimere? 162 .
Tu ne formides quia ego tecum sum, ait Dominus, ut liberem te 167 .
Dabo te populo huic in murum ęreum, fortem; et bellabunt aduersum te, et non
pręualebunt, quia ego tecum sum etc. 171 .
Dominus autem mecum est tanquam bellator fortis; iccirco qui persecuntur me, cadent et
infirmi erunt 172 .
Erruite ui oppressum, liberate ui oppressum 173 .
Hieremias liberatus de carcere libertate donatur per Nabuzardan, magistrum militię regis
Nabuchodonosor 178 .
Adducam malum super omnem carnem, et te, Baruch, saluabo, quocunque perrexeris 179 .
Ecce dedi faciem tuam ualentiorem facie eorum etc., ne timeas eos 184 .
Murus triplex templi est triplex protectio: diuina, angelica, humana 195 .
Et ego ero ei, ait Dominus, murus ignis in circuitu, et in gloria ero in medio eius. Qui
enim tetigerit uos, tangit pupillam oculi mei 212 .
Desperatio.
Cayn desperauit ueniam 1 .
Desperans emendationis 131 .
Sobna sacerdos propter diffidentiam captus 155 .
Depositum.
Lex de custodibus et rebus alteri commendatis 13 .
Qui abiurauit depositum 15 .
Debitum et creditum. Si pignus indumentum tuleris, ante solis occasum redde 13 .
Mercenario cito soluas 17 .
Septimo anno facies remissionem, et creditor quicquam repetere non poterit etc. 27 .
Cum repetes debitum etc. Reddes precium laboris pauperi ante solis occasum 29 .
Querela oppressorum ęre alieno et remissio debiti 86 .
Thobias commisit filio exactionem argenti a Gabello per chirographum 91 .
Creditor compatiens pauperi 132 .
Ne protrahas datum angustianti 132 .
Qui ędificat domum suam impendiis alienis, quasi qui colligit lapides suos in hieme
145 .
Donum.
Princeps quod donabit filio, erit ei hęreditarium, quod uero aliis donabit, durabit usque
ad annum remissionis 195 .
Decima.
Abraham dedit decimas omnium Melchisedech sacerdoti 3 .
Iacob uouit Deo decimas cunctorum, quę sibi Deus dederit 5 .
Decimas et primitias non tardabis offerre. Primitiarum offerendarum genera 13 .
Oblationes 15 .
Decimę omnes terrę Domini sunt 19 .
Filiis autem Leui dedi omnes decimas Israel etc. Leuitę decimam partem decimę offerant
Domino 22 .
Decima de frugibus. Primogenita de armentis et ouibus 27 .
Ezechias pręcepit sacerdotibus et Leuitis dari decimas 81 .
Primogenita et primitię soluuntur sacerdotibus, decima terrę Leuitis. Decima decimę
Leuitarum offertur in domo Dei. Leuitis data decima 87 .
Thobias primitiua et decimas fideliter soluit 90 .
Inferte omnem decimam in horreum meum, et sit cibus in domo mea; et probate me super hoc,
dicit Dominus: si non aperuero uobis catharactas cęli etc. 216 .
Diabolus.
Coluber tortuosus 105 .
Behemoth foenum quasi bos comedet. An extrahere poteris Leuiathan hamo? etc.; de eius
crudelitate et obstinatione et potentia et superbia 108 .
Superbum pharaonem, id est diabolum, humiliauit Dominus Psalmus LXXXVIII
116 .
Inuidia diaboli mors intrauit in orbem terrarum 137 .
Requiescent ibi bestię, dracones, struciones, pilosi, ululę, syrenę. Quomodo cecidisti
de cęlo, Lucifer, qui mane oriebaris? 154 .
In die Iudicii detrudetur diabolus in infernum 156 .
A uoce Domini pauebit Assur 157 .
Captiuitas a forti tolletur, et quod ablatum fuerit a robusto saluabitur 162 .
Ecce ego creaui fabrum sufflantem in igne prunas 163 .
Superbia et casus diaboli 190 .
Leo gentium, draco qui est in mari. Faciam cum eis pactum pacis, et cessare faciam
bestias pessimas de terra, id est demones 191 .
Soluetur Sathanas de carcere suo, et exibit seducere gentes etc. 192 .
Belial uniuersus interiit. Clypeus fortium eius ignis, uiri exercitus in coccineis,
aspectus eorum quasi lampades, quasi fulgura discurrentia 209 .
Facies eorum uentus urens 210 .
Ante faciem eius ibit mors, id est diabolus. Item de subiectione diaboli 210 .
Quid tu, mons magne, coram Zorobabel? In planum 213 .
Princeps tributorum Antiochi regis simulans pacem irruit super ciuitatem 217 .
DEVS.
Apparuit Dominus Abrahę in ualle Mambrę; tres uidit, et unum adorauit 3 .
Iacobus locum, ubi luctatus est cum uiro, uocauit Phanuel, dicens: Vidi Dominum facie ad
faciem 6 .
Moysi apparuit Dominus: flamma in rubo, et rubus non comburebatur. Aspicere non audebat
contra Deum 10 .
Ego sum qui sum Deus Abraham, Deus Isaac, Deus Iacob 10 .
Ego Dominus et nomen meum Adonay. Ad Moysen: Constitui te Deum pharaonis. Malefici de
Moyse dixerunt: Digitus Dei est hic 10 .
Dominus pręcessit populum per diem in columna nubis, et per noctem in columna ignis 11 .
Loquente Domino terretur populus et clamat: Non loquatur nobis Dominus, sed Moyses, ne
moriamur 12 .
Viderunt Deum Israel, sub cuius pedibus quasi opus lapidis saphirini et quasi cę1um, cum
serenum est 13 .
Dominus loquebatur Moysi facie ad faciem. Petiit sibi ostendi faciem Domini, sed audiuit:
Non poteris uidere faciem meam. Non enim uidebit me homo, et uiuet etc. Apparuit gloria Domini
omnibus etc. 16 .
Moyses audiebat uocem loquentis de propiciatorio inter duos cherubim. Super tentorium
quasi species ignis etc. 20 .
De Moyse dicitur: Palam, et non per enygmata et figuras Deum uidet 21 .
Dominus Deus tuus ignis consummens est, Deus emulator 26 .
Apparuit Dominus in columna nubis 30 .
Anna cantico extollit magnificentiam Dei 41 .
Dominus exterruit Philistiim tonitru et fragore, et cęsi sunt a filiis Israel 42 .
Dauid miratur potentiam et magnitudinem Dei 54 .
Gloria Domini impleuit domum 57 .
Helias stetit in monte, et Dominus pertransiit in spiritu uehementi et igne 60 .
Canticum Dauid de Deo et mirabilibus eius 72 .
Magnus es, Domine, in ęternum 93 .
Adonay Domine, magnus es tu et pręclarus in uirtute etc. 97 .
Deus sapiens corde est, fortis robore: quis restitit ei, et pacem habuit? Si uenerit ad
me, non uidebo eum etc. 102 .
Quis ignorat omnia creata a Deo, et in manu eius esse omnia? Apud ipsum est sapientia et
fortitudo etc. 103 .
Sed nusquam apprehendam eum; ipse uero scit uiam meam. Ipse enim solus est sciens omnia
et faciens quid uult.
Qui nouerunt eum, ignorant dies illius.
Potestas et terror apud eum est, qui facit concordiam in sublimibus. Qui fecit spiramentum,
qui extendit aquilonem super uacuum. Cum uix paruam stillam sermonis eius audierimus, quis
poterit tonitruum magnitudinis illius intueri 105 .
Ecce Deus excelsus in fortitudine sua, et nullus ei similis in legis latoribus. Quis
poterit scrutari uias eius aut quis audet ei dicere: Operatus es iniquitatem? Ecce Deus magnus
uincens scientiam nostram; numerus annorum eius inęstimabilis etc. Digne eum inuenire non
possumus; magnus fortitudine, et iudicio, et iustitia; et enarrari non potest 107 .
Dei omnipotentia. Psalmus XXIII. Deus rectus, fidelis etc. Psalmus XXII 110 .
Item Psalmus XXXV. III. Potestas Dei est, et tibi,
Domine, misericordia. Psalmus LXI. Mutipliciter Deum laudat. Psalmus
LXV. Item Psalmus LXVIII 114 .
Potentia Dei in creando. Psalmus LXXIII. Deum magnificat. Psalmus
LXXVI 115 .
Dei misericordia, magnificentia, gloria. Psalmus LXXXV. Laudat Deum.
Psalmus LXXXVIII 116 .
Item Psalmus XCI. Item Psalmus XCII. Magnus Dominus et rex
super omnes etc. Psalmus XCIIII. Omnes dii gentium demonia, Dominus autem cęlos
fecit. Psalmus XCV. Inuitat ad laudem Dei. Psalmus XCVIIII 117 .
Item Psalmus CII, CIII, CIIII, CV 118 .
Item CXII. Deos gentium detestatur. Psalmus CXIII 119 .
Deus magnus prę omnibus diis, creator omnium, educens nubes, fulgura, pluuiam, uentos.
Psalmus CXXXIIII, CXXXV, CXXXVII, CXXXVIII 123 .
Gentium simulachra insensibilia et qui confidunt in eis. Psalmus CXXXIIII
123 .
Laudes Dei. Psalmus CXLIIII 124 .
Item Psalmus CXLV, CXLVI, CXLVII. Omnes creaturas inuitat ad laudem Dei. Psalmus
CXLVIII. Laudes Dei. Psalmus CL 125 .
Turris fortissima nomen Domini etc. Dei uoluntas permanet. Non est sapientia etc. contra
Dominum 130 .
Deus cuncta fecit bona in tempore suo.
Opera quę fecit Deus, ut timeatur, perseuerant in
perpetuum 133 .
Dei pulchritudo, fortitudo, misericordia, iustitia 136 .
Deus inuenitur ab iis qui non tentant eum; apparet eis qui fidem habent in illum. Deus
scrutator omnium, quia ubique spiritus Domini 137 .
Deus sapientię dux et sapientum emendator. In manu enim illius et nos et sermones nostri,
et omnis sapientia, et opus scientię, et disciplina. Deus patrum meorum et Domine
misericordię, qui fecisti omnia uerbo tuo et sapientia tua etc. 138 .
Domine, omnia in mensura, et numero, et pondere disposuisti tanquam momentum staterę,
sic est ante te orbis terrarum 139 .
O quam bonus et suauis est, Domine, spiritus tuus in omnibus. Qui creaturas solem,
stellas deos putauerunt, quia bonę, pulchrę, potentes, sciant, quanto his dominator eorum
melior, speciosior, fortior etc. De simulachris deorum quam uana sint 139 .
Tu autem, Deus noster, suauis et uerus es, patiens, et in misericordi a disponens omnia.
Tu es, Domine, qui uitę necisque habes potestatem, et deducis usque ad portas mortis et
reducis. Vnde idolorum origo. Melior est homo diis quos colit. Nosse Deum consummata iustitia
est 140 .
In manu Dei potestas terrę. Omnia nuda et aperta oculis eius. Vię illorum coram illo
sunt semper, et non sunt absconsę ab oculis eius. Non est minuere, neque adiicere, nec est
inuenire magnalia Dei 144 .
Domine, pater et dominator uitę meę 146 .
Opera Domini uniuersa bona ualde. Opera omnis carnis coram illo, et non est quicquam
absconditum ab oculis suis 149 .
Memor esto operum Domini etc., sapientię eius infinitę etc. Quis satiabitur uidens
gloriam eius? Creaturę obediunt ei. Multa dicimus et deficimus; consummatio autem sermonum
ipse est, ipse omnipotens super omnia opera sua.
Exaltate illum quantum
potestis; maior est enim omni laude. Ne laboretis, non enim comprehendatis 150 .
Confitebor tibi, Domine rex, et collaudabo te Deum, saluatorem meum 151 .
[Deo omnia factu facilia esse, ipsum autem incomprehensibilem. Omnipotens creator et
rector 160.]
Dominator, Domine exercituum 152 .
Vidi Dominum sedentem super solium excelsum etc., de gloria Domini 152 .
Deo omnia factu facilia esse, ipsum autem incomprehensibilem. Omnipotens creator et
rector omnium, sapientię infinitę, omnia quasi nihil in comparatione illius. Omnes gentes
quasi non sint, sic sunt coram eo. Ego Dominus primus et nouissimus ego sum 160 .
Ego primus et ego nouissimus, et absque me non est Deus. Quis similis mei? De diis
gentilium 161 .
Ego Dominus, et non est alter formans lucem et creans tenebras,
faciens pacem et creans malum. Vsque ad senectam ego ipse, et usque ad canos ego portabo.
Consilium meum stabit, et uoluntas mea fiet. Trinitas sancta 162 .
Nunquid abbreuiata et paruula facta est manus mea? etc. 162 .
Dominus excelsus et sublimis, habitans ęternitatem, et sanctum nomen eius in excelso et
in sancto habitans etc. 164 .
Hęc dicit Dominus: Cęlum sedes mea, terra autem scabellum pedum meorum 166 .
Me ergo non timebatis, ait Dominus? etc. qui posui harenam terminum mari, pręceptum
sempiternum quod non pręteribit etc. 168 .
Ego sum Dominus qui facio misericordiam, et iudicium, et iustitiam in terra 169 .
Ipse Deus uiuens et rex sempiternus. Dii qui cęlos et terram non fecerunt, pereant de
terra et de his quę sub cęlo sunt. Deus qui facit terram in fortitudine sua, pręparat orbem in
sapientia sua, et prudentia sua extendit cęlos. Ad uocem suam dat etc. 170 .
Domine, fortitudo mea et robur meum, et refugium meum in die tribulationis 171 .
Ecce sicut lutum in menu figuli, sic uos, domus Israel, in manu mea 172 .
Putas ne Deus e uicino ego sum, et non Deus de longe? etc. Nunquid non cęlum et terram
ego impleo, dicit Dominus 173 .
Vt facta est terra eorum in desolationem a facie irę columbę, id est Dei 174 .
Ipse Dominus creauit terram et quę in ea sunt, et dat eam cui uult 174 .
Ego sum iudex et testis, dicit Dominus 175 .
O Israel, quam magna est domus Dei, et ingens locus possessionis eius. Magnus est, et non
habet finem, excelsus et immensus. Adinuenit omnem uiam disciplinę 183 .
De uanitate deorum gentilium. Hęc uisio similitudinis glorię Domini etc. 184 .
Ezechiel uidit gloriam Domini, et cecidit in faciem, et spiritus sustulit eum super
pedes 184 .
Cogitationes cordis uestri ego noui 186 .
Species glorię Domini ingressa est templum, et repleta est domus gloria Domini 194 .
Hymnus trium puerorum 197 .
Iuxta uoluntatem suam facit etc. et non est qui resistat manui eius et dicat ei: Quare
fecisti? 197 .
A facie eius contremuit terra, moti sunt cęli etc. 204 .
Leo rugiet, quis non timebit? Dominus Deus locutus est, quis non prophetabit? 205 .
Ecce formans montes, et creans uentum, et annuncians homini eloquium suum, faciens
matutinam nebulam, et gradiens super excelsa terrę; Dominus Deus exercituum nomen eius 205 .
Qui ędificat in cęlo ascensionem suam, et fasciculum suum super terram fundauit; qui
uocat aquas maris, et effundit eas super faciem terrę; Dominus nomen eius 206 .
Quis Deus similis tui? etc. Dominus emulator et ulciscens, Dominus patiens, et magnus
fortitudine. Dominus in tempestate et in turbine uię eius, et nebule puluis pedum eius etc.
209 .
In igne zeli eius deuorabitur omnis terra 211 .
Dominus est oculus hominis et omnium tribuum Israel 214 .
Ego enim Dominus, et non mutor 216 .
Dagon deus in Azoto periit simul cum omnibus implorantibus auxilium eius 221 .
DEVS CHRISTVS.
Dominus de Syon uenit, et de Seyr ortus est nobis etc. 30 .
Dauid prophetat de Christo 54 .
Cyrus, rex Persarum, captiuos liberauit, ut ędificent domum Domino. Christus genus
humanum iugo peccati soluit, ut ędificent ecclesiam 83 .
Thobias de Christo 93 .
Stabis supra petram et uidebis posteriora mea; faciem autem meam non 14 .
Ecce spes eius frustrabitur eum, id est diabolum; uidentibus cunctis pręcipitabitur,
scilicet a Christo 108 .
Christi mysteria. Psalmus II, III 108 .
Dominus mirificauit sanctum suum. Psalmus IIII. De incarnatione et
uictoria, Psalmus VIII. De iudicio. Psalmus VIIII. Querela de
dilatione aduentus eius. Psalmus XII. Natiuitas, ascensio, charitas,
Psalmus XVIII 109 .
De magnificentia Domini, Psalmus XX. Oblatio agni immaculati. Psalmus
XXVIII 110 .
De mysteriis Christi. Psalmus XXXVIIII. XL.III. Item Psalmus
XLIIII.XLVI.XLVII. De redemptione. Psalmus XLVIII. De primo et secundo aduentu.
Psalmus XLVIIII 112 .
Christus custoditus in sepulchro et resurgens. Psalmus LVIII. Christus
permanet in ęternum in conspectu Dei etc. Psalmus LX 113 .
De incarnatione et eius inter homines conuersatione. Psalmus LXVI. Resurrectio et
ascensio. Psalmus LXVII. Laus Domino ascendenti. Psalmo eodem. Iudicium,
natiuitas, magorum adoratio. Psalmus LXXI 114 .
Cum accepero tempus, id est cum temporaliter homo factus fuero etc. Psalmus
LXXIIII. Inuocat aduentum Christi in carne. Psalmus LXXIX 115 .
De Christo et natiuitate eius ad liberandum nos. Psalmus LXXXIIII. Item
Psalmus LXXXVI 116 .
Christus promissus. Psalmus LXXXIX. De incarnatione et resurrectione etc.
Psalmus XCII. Laudat Christum Saluatorem. Psalmus XCIIII. Prophetat
de tempore Christi. Psalmus XCV. De aduentu ad Iudicium. Psalmus
XCVI. De primo aduentu. Psalmus XCVII. De regno
Christi.
Psalums XCVIII 117 .
Christus minatur peccantibus, miseretur penitentibus. Psalmus C. Inuocat
aduentum Saluatoris. Psalmus CI. Redemptio per Christum. Psalmus CVI. De sessione
eius a dextris Dei. Psalmus CIX. Hęc porta Domini, scilicet Christus, per quem
iusti intrabunt in requiem. Psalmus CXVII 119 .
Paraui lucernam Christo meo super ipsum efflorebit sanctificatio mea, id est nazareitas.
Psalmus CXXXI. Christus loquens nunc pro se, nunc pro suis. Psalmus
CXL. Christus se expectatum a iustis asserit. PsalmusCXLI 124 .
Benedictio et pax per Christum. Psalmus CXLVII. Deus exaltauit cornu populi
sui eo quod ex eis Christus esset nasciturus. Psalmus CXLVIII. Lętatur Christo
nascituro. Psalmus CXLXIX 125 .
Dominu s possedit me in initio etc. 127 .
Via uiri in adolescentula cognitu difficilis 132 .
Ciuitas obsidetur a rege magno, a paupere sapiente liberatur. Liberator ab ingratis
contemnitur 134 .
De amore Sponsi Christi et Sponsę Ecclesię 135 .
Hortus conclusus et fructificans Maria, uirgo et mater. Ego dormio in sepultura, et cor
meum uigilat in Deo. Ecclesia Christum uocat fratrem, Mariam matrem 136 .
Sapientia Dei, cum sit una, omnia potest, et in se permanens omnia innouat, et per
nationes in animas sanctas se transfert 138 .
Cum quietum silentium continerent omnia, et nox in suo cursu medium iter haberet,
omnipotens sermo tuus, Domine, de cęlo, a regalibus sedibus uenit, id est Christus natus est
140 .
Fons sapientię uerbum Dei in excelsis 140 .
De sapientia Christi et gloria eius inter angelos et homines 146 .
De natiuitate Christi ex Virgine et descensu ad inferos etc. de illo 146 .
In sermone eius siluit uentus, et cogitatione sua placauit abyssum, et plantauit
illam Dominus Iesus. Christus purgauit peccata Dauid et exaltauit in ęternum
cornu eius 150 .
Nisi Dominus reliquisset nobis semen, quasi Sodoma fuissemus 151 .
Et apprehendent VII mulieres uirum unum in die illa 152 .
In die illa erit germen Domini in magnificentia et gloria 152 .
Ecce Virgo concipiet et pariet filium. Velociter spolia detrahe, cito prędare, scilicet
inferos. Christus credentibus in sanctificationem, incredulis in lapidem offensionis et petram
scandali. Item de Christo cap. IX. Computrescet iugum a facie olei 153 .
De natiuitate Christi et uirtute et tempore gratię. Emitte agnum, Domine, dominatorem
terrę etc. 154 .
Ecce Dominus ascendet super nubem leuem, et ingredietur Ęgyptum, et mouebuntur simulachra
Ęgypti. Clamabunt ad Dominum a facie tribulantis, et mittet eis
saluatorem qui liberet eos. Dabo clauem Dauid super humerum eius; et aperiet, et non erit qui
claudat; et claudet, et non erit qui aperiat 155 .
Conculcabit eam pes pauperis, id est Christi. Ecce enim Dominus egredietur de loco suo
etc. 156 .
Ecce ego mittam in fundamentis Syon lapidem, lapidem probatum, angularem, preciosum etc.
Expectat Dominus ut misereatur uestri, id est differt incarnationem uerbi. Lux lunę sicut
solis, et solis septempliciter in die qua alligauerit Dominus uulnus populi sui 157 .
Ecce in iustitia regnabit rex etc. Domine, miserere nostri, te enim expectauimus; esto
brachium nostrum in mane etc. 158 .
Deus ipse ueniet et saluabit uos 159 .
Consolamini etc. de incarnatione. Ecce Deus uester. De aduentu Christi, de mysteriis
eius, de redemptione per ipsum 160 .
Effundam spiritum meum super semen tuum, id est super Christum. Redemit Dominus Iacob, et
Israel gloriabitur. Cyrus figura Christi. Rorate, cęli, desuper, et nubes pluant Iustum. Ego
suscitaui illum ad iustitiam etc. Dabo in Syon salutem 161 .
Laude mea infrenabo te, ne intereas. Manus quoque mea fundauit terram, et dextra mea
mensa est cęlos etc., et nunc Dominus misit me. Dominus ab utero uocauit me etc. Christi
potentia,,
sapientia, patientia, passio. Brachium meum
sustinebunt 162 .
Parauit Dominus brachium sanctum suum etc. Ecce intelliget seruus meus, id est Christus,
et exaltabitur 163 .
Ascendet sicut uirgultum, sicut radix. Erit Dominus nominatus in signum ęternum quod non
auferetur 163 .
Iuxta est salus mea ut ueniat, et iustitia mea ut reueletur. Expectauimus lucem, et ecce
tenebrę, quia propter peccata dilatus est aduentus Saluatoris 164 .
De aduentu Domini. Surge, illuminare Hierusalem, quia uenit lumen tuum etc. De spiritu
Christi, de mandatis eius. Omes de Saba uenient, aurum et thus deferentes. Venit lumen tuum,
ide st Christus. Spiritus Domini super me etc. de missine Christi ad annunciandum, medendum,
indulgendum, absoluendum, consolandum, beatificandum. Propter Syon non tacebo, donec
egrediatur ut splendor Iustus eius etc. Quis est qui uenit de Edom etc. de Christo ascendente.
Tu enim pater noster, et Abraham nesciuit nos, et Israel ignorauit nos; tu, Domine, pater
noster, redemptor noster, a sęculo nomen tuum. Vtinam dirumperes cęlos, et descenderes etc.
166 .
De ęterna generatione Filii a Patre. Christus fons aquę uiuę 167 .
Ascendet leo de cubili suo 168 .
Expectatio Israel: Saluator noster in tempore tribulationis. Quare quasi colonus futurus
es in terra, et quasi uiator declinans ad manendum? Quare futurus es uelut uir uagus,
ut fortis qui non potest saluare? Tu autem in nobis es, Domine, etc. Dabo te
populo huic in murum ęreum, fortem; et bellabunt aduersum te, et non pręualebunt, quia ego
tecum sum. Ecce dies uenient, dicit Dominus, et non dicetur ultra: Viuit Dominus qui eduxit
filios Israel de terra Ęgypti, sed: Viuit Dominus, qui eduxit Israel de terra aquilonis 171 .
Vena aquarum uiuentium Dominus 172 .
Ego congregabo reliquias gregis mei. Ecce dies ueniunt, dicit Dominus, et suscitabo
Dauid germen iustum; et regnabit rex, et sapiens erit, et
faciet iudicium et
iustitiam in terra. In diebus illis saluabitur Iuda etc. 173 .
Christus est princeps Ecclesię. Item de aduentu eius. Item de liberatione a manu diaboli
175 .
De natiuitate eius et Lege Noua. Reuertentur de terra inimici, id est de lymbo. De
redemptione per Christum in abundantia pacis et ueritatis. In diebus illis germinare faciam
Dauid germen iustitię, et faciet iudicium et iustitiam in terra etc. Item de sacerdotio
Christi et regno eius. Non interibit de Dauid uir etc. 176 .
Post hęc in terris uisus est, et cum hominibus conuersatus est. Similitudo throni et
quasi aspectus hominis desuper 184 .
Sumam ego de medulla cedri sublimis; signat Christum de semine
Dauid 188 .
Ego pascam oues meas etc. Suscitabo super eas pastorem unum, qui pascat
eas, seruum meum Dauid, id est Christum 191 .
Et scient, quia ego Dominus, cum contriuero cathenas iugi eorum, et erruero eos de manu
imperantium sibi. Propheta de felicitate fidelium tempore Christi. Et rex unus erit omnibus
imperans 192 .
Mons super quem deponitur Ezechiel Christus est 195 Lapis abscissus de
monte sine manibus conterens statuam, Christus conterens idola. Dominatur excelsus in regno
hominum etc. humillimum hominem constituet super illud, id est Christum 197 .
Throni positi sunt, antiquus dierum sedit milia milium ministrabant ei, et decies milies
centena milia assistebant ei etc. Altissimus cuius regnum sempiternum est et omnes reges
seruient ei et obedient 198 .
Hebdomadę Danielis de aduentu Christi 199 .
Et congregabuntur filii Iuda et filii Israel, et ponent sibi met caput unum, id est
Christum 201 .
Viuificabit nos post duos dies; in die tertia suscitabit nos etc. Quasi diluculum
pręparatus est egressus eius, et ueniet quasi imber nobis temporaneus et serotinus terrę 202 .
Tempus autem requirendi Dominum, cum uenerit qui docebit uos iustitiam, id est Christus.
Ex Egypto uocaui filium meum.
Et ego quasi nutricius Ephraim portabam eos in
brachiis meis, et nescierunt, quod curarem eos. In propheta eduxit Dominus Israel de Ęgypto et
in propheta seruatus est. De morte redimam eos. Ero mors tua, o mors; ero morsus tuus,
inferne! Ipse inter fratres diuidet 203 .
Israel germinabit sicut lylium, et erumpet radix eius ut Lybani, id est Christus. Filię
Syon exultate, et lętamini in Domino Deo uestro, quia dedit uobis doctorem iustitię etc.
Dominus de Syon rugiet 204 .
De tempore Christi: In die illa suscitabo tabernaculum Dauid, quod cecidit 206 .
Et erit in monte Syon saluatio, et erit sanctus. Ionas, ut cęteri euadant, sustinet se
in mare mitti. Fuit in uentre ceti tribus diebus etc. 207 .
Congregatione congregabo Iacob. Ascendet enim pandens iter ante eos; diuidet, et
transibit portam; et transibit rex eorum coram eis; et Dominus in capite eorum. De pace in
natiuitate Christi: Et concidet gladios suos in uomeres etc. Et tu, Bethlem Ephrata etc. ex te
mihi egredietur qui sit dominator in Israel; egressus eius ab initio, a diebus ęternitatis. Et
erit iste pax Assyriis, cum uenerit in terram nostram et quando calcauerit in domibus nostris
208 .
Dabis ueritatem Iacob, misericordiam Abraham, quę iurasti patribus nostris a diebus
antiquis 209 .
Vincula tua dirumpam. Ecce super montes pedes euangelizantis et annunciantis
pacem...Belial uniuersus interiit 209 .
Veniens ueniet, et non tardabit. Deus ab austro ueniet, et Sanctus de monte Pharan etc.
Ego autem in Domino gaudebo, et exultabo in Deo Iesu meo 210 .
Quęrite Dominum, omnes mansueti terrę, quia iudicium eius estis operati; quęrite iustum,
quęrite mansuetum. Attenuabit omnes deos terrę; et adorabunt eum uiri de loco suo 211 .
Veniet Desyderatus cunctis gentibus. In die illa assumam te, Zorobabel,
serue meus, et ponam te quasi signaculum, quia te elegi. Item de tempore Christi 212 .
Post gloriam misit me ad gentes, quę spoliauerunt uos. Ecce ego
adducam seruum meum Orientem, quia ecce lapis
super lapidem unum VII oculi etc. 212 .
Ecce uir, Oriens nomen eius, et subter eum orietur, et ędificabit templum Domino etc.
Hęc dicit Dominus: Zelatus sum Syon zelo magno etc. 213 .
Vadam et ego etc. Exulta satis, filia Syon; iubila, filia Hierusalem! Ecce
rex tuus ueniet tibi iustus et saluator; ipse pauper, et ascendens super asinam et super pullum, filium asinę etc. Tu quoque in sanguine testamenti tui emisti
uinctos tuos de lacu in quo non est aqua. Ex ipso angulus, id est faciens utraque unum 214 .
Lex ueritatis fuit in ore eius, et iniquitas non est inuenta in labiis eius. Ecce ego
mitto angelum meum, et pręparabit uiam ante faciem meam; et statim ueniet ad templum suum
Dominator, quem uos quęritis, et angelus testamenti quem uos uultis. Ecce uenit Dominus
exercituum. Et quis poterit cogitare diem aduentus eius, et quis stabit ad uidendum eum?
216 .
MATTHEVS
DEVS.
Christi diuinitas. Natum in Bethlem Magi adorant, aurum offerunt regi, thus Deo, myrrham
homini. Angelus ad Ioseph: Quod in ea natum est, de Spiritu Sancto est. Vocabis nomen eius
Iesum; ipse enim saluum faciet populum suum a peccatis eorum II. Ioannes: Qui autem post me
uenturus est, fortior me est. Baptizato Iesu cęli aperti sunt, Spiritus Sanctus in specie
columbę apparuit, uox Patris de cęlo audita est III. Demoniacos, lunaticos, paraliticos
curauit IIII. Admirantur super doctrina eius. Erat docens sicut potestatem habens VII.
Descendens de monte leprosum curauit, Capharnaum seruum centurionis paraliticum, socrum Petri
domi febricitantem tactu manus sanauit. Demonia uerbo eiecit. Venti et mare obediunt ei.
Demonia eum confitentur filium Dei, et se ab eo ante tempus torqueri clamant VIII. Paralitico
sanato peccata dimittit. Vidit cogitationes eorum. Iairi filiam defunctam
suscitat. Emoroissam tactu fimbrię
sanauit VIIII. Potestatem dat discipulis eiiciendi spiritus et curandi langores. Prophetat de
persecutionibus eorum X. Cęci uident, claudi ambulant, leprosi mundantur, surdi
audiunt, mortui resurgunt, pauperes euangelizantur. Confiteor tibi, Pater, Domine cęli et
terrę. Omnia mihi tradita sunt a Patre meo. Nemo nouit Filium, nisi Pater XI. Iesus autem
sciens cogitationes eorum. Prędicit de sua resurectione exemplo Ionę XII. Mirantur unde huic
sapientia et uirtutes XIII. De V panibus V milia hominum saciat. Venit ad discipulos? ambulans
super mare. In naui adorantes eum dicunt: Vere Filius Dei es. In Genezareth infirmi tacta
fimbria sanatur XIIII. Secus mare Galileę in monte sanat mutos, cęcos, claudos, debiles, turbę
mirantur. Septem panibus IIII milia hominum saciat XV. Respondet cogitationibus discipulorum.
Petrus dixit: Tu es Christus, Filius Dei uiui. Petro dat claues regni cęlorum. Futura de se
prędicit XVI. In monte excelso transfiguratur. Vox de nube: Hic est Filius meus dilectus etc.
Lunaticum, quem non potuerunt discipuli, ipse curauit. Iterum de se prophetat in Galilea.
Staterem in ore piscis esse cognouit XVII. Potestatem dat ligandi et soluendi XVIII. Vnus est
bonus Deus. Omnia possibilia apud Deum XIX. Prophetat de se ascendens in Hierusalem. Sequentes
et pręcedentes clamant: Osanna in excelsis etc. Vendentes et ementes eiicit de templo.
Ficulneam arescere fecit XXI. Christus et filius Dauid et Dominus XXII. Prophetat de euersione
Hierusalem XXIII. Prophetat de se ut supra XXVI. Hora sexta eo in cruce pendente fiunt tenebrę
usque ad nonam. Clamans uoce magna emisit spiritum. Velum templi scissum, terra mota, petrę
scissę, monumenta aperta, corpora sanctorum surexerunt. Centurio confitetur Filium Dei XXVII.
Eo resurgente fit terręmotus, descendit angelus, custodes territi ueluti mortui cadunt XXVIII. Data est mihi omnis potestas in cęlo et in terra. etc. XXVIII.
Discordia.
Omne regnum diuisum contra se desolabitur XII. Colligite primum zizania, et alligate
ea in fasciculos ad comburendum.
Mittet Filius hominis angelos suos, et colligent de
regno eius omnia scandala XIII. Veh mundo a scandalis! Necesse est ut ueniant scandala, uerum
tamen ueh homini illi, per quem scandalum uenit! XVIII. Iesu, id est paci, pręponunt Barrabam,
id est seditiones XXVII.
Derisio.
Deridetur Dominus suscitaturus puellam ac dicens: Non est mortua, sed dormit. Ob hoc ut
indigni uidere miracula eiiciuntur. VIIII. Diuitię, Nolite thesaurizare in terra, sed in cęlo.
Vbi est thesaurus tuus, ibi erit et cor tuum. Non potestis Deo seruire et mamonę VI. Nolite
possidere aurum etc. X. Semen cecidit in spinis XIII. Quid prodest homini, si mundum uniuersum
lucretur etc. aut quam dabit commutationem pro anima sua? XVI. Cum audisset adolescens, abiit
tristis. Erat enim habens multas possessiones. Difficile diues intrabit in regnum cęlorum.
Facilius camellus per foramen etc. XIX. Eiecit Dominus uendentes et ementes de templo XXI.
Inuitati abierunt, alius in uillam suam, alius ad negociationem suam XXII.
Docilis.
Semen cecidit in terram bonam, et attulit fructum etc. XIII.
Degener.
Qui in tecto sunt, non descendant etc. XXIIII.
Dolus.
Vulpes foueas habent, et uolucres cęli nidos VIII. Vinum cum felle mixtum porrigunt
XXVII.
Dolor.
Herodis dolor simulatus circa Ioannem XIIII.
MARCVS
DEVS.
Christi diuinitas, in potestate spiritibus immundis imperat I. Mare et uenti obediunt ei
IIII. Demones torquentur pręsentia eius V. Mirantur eius doctrinam et uirtutes. Quinque
panibus quinque milia hominum pascit. Supra mare ambulat VI. Septem panibus IIII milia pascit
VIII. Hic est Filius meus charissimus; audite illum IX. Maledixit ficum, et
arefacta est XI. Dixit Dominus Domino meo, id est Pater Filio XII. Trina discipulorum dormitio
tres mortuos, quos Dominus suscitauit, significat: primus in domo, secundus ad sepulchrum,
tertius de sepulchro. Christus clamans expirauit. Sepultus die tertia resurrexit XV. Assumptus
est in cęlum, et sedet a dextris Dei.
Diues.
Quid proderit homini, si lucretur totum mundum, et detrimentum animę suę faciat? Aut quid
homo commutationis dabit pro anima sua? VIII. Quam difficile est confidentes in pecuniis in
regnum Dei introire X.
Dolus.
Laudant eum palam, quem occulte in uerbo capere cogitant, ut accusent XII.
Dolor.
Azima cum lactucis agrestibus comeditur, quando lętis miscentur tristia XIIII.
Diabolus.
Demones non posse nocere nisi ex permissione diuina; sic nec in porcos intrare non
poterant, donec non concessit Dominus V.
LVCAS
Docilis.
Maria, autem conseruabat omnia uerba hęc conferens in corde suo II. Qui audit et facit
pręcepta Dei, edificat domum supra petram VI. Semen est uerbum Dei quod cadens in terram bonam
etc. hi sunt qui audientes retinent et fructum afferunt in patientia VIII. Maria sedens secus
pedes Domini audiebat uerbum illius X. Beati qui audiunt uerbum Dei, et custodiunt illud
XI.
Dolus.
Vulpes foueas habent IX. Ite et dicite uulpi illi id est Herodi XIII.
Diues.
Et diuites dimisit inanes I. Ve uobis diuitibus, qui habetis consolationem uestram VI.
Semen cecidit inter spinas: qui audierunt, et a sollicitu/dinibus, et diuitiis, et
uoluptatibus uitę euntes, suffocantur, et non referunt fructum VIII. Cuiusdam diuitis uberes
fructus ager attulit etc. Stulte, hac nocte animam tuam repetent a te; quę autem parasti,
cuius erunt? XII. Villam emi, et necesse habeo exire et uidere illam; rogo te, habe me
excusatum XIIII. CHRISTVS: Falli eos qui se possidere diuitias tanquam dominos putant, cum
sint dispensatores rei alienę. Diuitię uerę et diuitię iniquitatis. Ratio quare tenemur
diuitias communicare indigentibus: Diues qui induebatur purpura et bisso, sepelitur in
inferno, et dicitur ei: Recordare quia recepisti bona in uita tua etc. XVI. Erunt duo in
lecto; unus assumetur, et alter relinquetur, quia non
omnes diuites impii XVII. Diuitias non esse malas per se. Diues audito perfectionis pręcepto
contristatus est XVIII. Zacheus diues et publicanus XIX. Sed nunc, qui habet sacculum, tollat,
similiter et peram XXII.
Dolor.
Flendo uidua misericordiam impetrauit a Domino, ut filium sibi iam elatum suscitaret.
Flendo mulier peccatrix obtinuit ueniam VII. Iesum multa turba populi et mulierum sequebatur,
qui plangebant et lamentabantur eum. Petrus fleuit amare, et primus ex dicipulis consolatus
est uidens resurgentem Iesum XXIII.
Degener.
Qui fuerit in tecto, et uasa eius in domo, non descendat tollere illa; et qui in agro,
similiter non redeat retro. Memores estote uxoris Loth XVII. Domus mea domus orationis est.
Vos autem fecistis eam speluncam latronum XIX. Templum quod lapidibus bonis et donis exornatum
erat, destructm est, et non est relictus lapis super lapidem. Cum uideritis circumdari ab
exercitu Hierusalem, tunc scitote quia appropinquauit desolatio eius XXI.
Debitum.
Cui multum datum est, multum quęretur ab eo; et cui commendauerunt multum, plus petent ab
eo XII.
Diabolus.
Si demones super porcos potestatem non habent, multo minus super homines factos ad
imaginem Dei. Oportet ergo Deum solum timere, illos autem contemnere. Diabolus queritur se
torqueri iussus exire ab homine. Demones intrant in porcos et pręcipitant eos suffocantes in
stagnum VIII. Nullius fidem a diabolo nisi Domino permittente tentari XXII.
DEVS.
Christus. Ventis et mari imperat et obediunt ei. Psalmus: Tu dominaris potestati maris,
motum autem fluctuum eius tu mitigas VIII. At Iesus uidens cogitationes cordis eorum IX. Omnia
mihi tradita sunt a Patre meo X. Vt uidit cogitationes eorum, dixit eis XI. Christus granum
synapis, fermentum etc. XIII. Homo quidam nobilis abiit in regionem longinquam accipere sibi
regnum, et reuerti. Benedictus qui uenit rex in nomine Domini, pax in cęlo, et gloria in
excelsis XIX. Cęlum et terra transibunt, uerba autem
mea non transient XXI.
Ex hoc autem erit Filius hominis sedens a dextris uirtutis Dei XXII. Fecit potentiam in
brachio suo, id est in uerbo, per quod operatus est mundum I. Nomen Iesu gloriosum etc. II.
Salutare quod parasti ante faciem omnium populorum, id est Christum incarnatum: lumen ad
reuelationem gentium et gloriam plebis tuę Israel II. Puer autem Iesus crescebat etc. plenus
sapientia, et gratia Dei erat in illo. Annorum XII sedit in medio doctorum; stupebant super
prudentia et responsis eius. Iesus proficiebat sapientia, et ętate, et gratia apud Deum et
homines II. Volebant pręcipitare eum, ipse autem per medium illorum ibat IIII./ Stupebant in
doctrina eius, et in potestate erat sermo ipsius. Demonia exibant clamantia: Tu es filius Dei,
quia sciebant ipsum esse Christum IIII. Paralitico dimittit peccata V. Vt cognouit Iesus
cogitationes eorum V. Omnis turba quęrebat eum tangere, quia uirtus de illo
exibat et sanabat omnes VI. Suscitauit uiduę filium VII.
IOANNES
Docilis.
Samaritanę reuelauit Dominus, quod ipse esset Messias. Iudeis non ita manifeste, quia
illa quęsiuit affectu discendi, illi occasione calumniandi. Leuate oculos uestros, et uidete
regiones, quia albę sunt iam ad messem, id est Scripturę illustratę prophetarum
adueniente luce uerbi Dei IIII. Est scriptum in prophetis: Erunt omnes docibiles Dei VI.
Siquis uoluerit uoluntatem eius facere, cognoscet de doctrina, utrum ex Deo sit etc. VII. Qui
ex Deo est, uerba Dei audit VIII. Ego in hoc natus sum, et ad hoc ueni in mundum, ut
testimonium perhibeam ueritati; onmis qui est ex ueritate, audit uocem meam XVIII.
Dolor.
Infremuit spiritu et turbauit se ipsum etc. et lachrimatus est Iesus XI. Qui gemunt
spiritaliter et qui non Augustinus. Maria autem stabat ad monumentum foris plorans. Dum
fleret, inclinauit se, et prospexit in monumentum, et uidit duos angelos etc. XX.
Diabolus.
Vos ex patre diabolo estis etc. Ille homicida erat ab initio, et in ueritate non stetit,
quia non est ueritas in eo etc. VIII. Fur non uenit nisi ut furetur, et mactet, et perdat.
Lupus rapit et dispergit oues X. Venit enim princeps mundi huius, et in me non habet quicquam
XIIII.
DEVS.
In principio erat Verbum etc. Deum nemo uidit unquam; unigenitus Filius, qui est in sinu
Patris, ipse enarrauit. Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccatum mundi. Ego uidi et
testimonium perhibui, quia hic est Filius Dei. Quem scripsit Moyses in Lege et prophetę,
inuenimus Iesum, filium Ioseph a Nazareth. Rabbi, tu es Filius Dei, tu es rex Isralel I.
Quomodo corpus Christi templum intelligitur II. Nemo ascendit in cęlum, nisi qui descendit de
cęlo, Filius hominis, qui est in cęlo. Qui habet sponsam, sponsus est; amicus autem sponsi,
qui stat et audit eum, gaudio gaudet propter uocem sponsi. Illum oportet crescere, me autem
minui. Qui desursum uenit, super omnes est. Qui de cęlo uenit, super omnes est, et quod uidit
et audiuit, hoc testaiur. Pater diligit Filium, et omnia dedit in manu eius III. Samaritana:
Scio quia Messias uenit etc. Respondit Iesus: Ego sum, qui loquor tecum. Samaritani credentes
confitentur, quia hic est uere Saluator mundi IIII. Non potest Filius a se facere quicquam
etc. quibus monstratur. Trinitatis operatio indiuisa. Sicut enim Pater habet uitam in se
metipso, sic dedit et Filio habere uitam in se metipso V. Opera quę ego facio, testimonium
perhibent de me, quia Pater misit me; et qui misit me Pater, ipse testimonium perhibuit de me;
neque uocem eius unquam audistis, neque speciem eius iudistis. Scrutamini Scripturas etc. Illę
sunt quę testimonium perhibent de me. Claritatem ab hominibus non accipio V. Non quia Patrem
uidit quisquam nisi is qui est a Deo, hic uidit Patrem. Et nos credimus, et cognouimus quia tu
es Christus Filius Dei VI. A me ipso non ueni, sed est uerus qui misit me, quem uos nescitis
VII. Non ne Scriptura dicit, quia ex semine Dauid et de Bethlem castello, ubi erat Dauid,
uenit Christus? Ministri interrogati, quare non
adduxerunt eum, responderunt: Nunquam sic locutus est homo, sicut hic homo loquitur
VII. Ego sum lux mundi. Solus non sum, sed ego et qui misit me, Pater.
Si me sciretis, forsitan et Patrem meum sciretis. Interrogant Iesum: Tu quis es? Dicit eis:
Principium qui et loquor uobis. Qui me misit, uerax est, et ego quę audiui ab eo, hęc loquor
in mundo. Et non cognouerunt, quia Patrem eius dicebat Deum. Et a me ipso facio nihil, sed
sicut docuit me Pater, hoc loquor; et qui me misit, mecum est et non reliquit me solum, quia
quę placita sunt ei, facio semper. Ego quę uidi apud Patrem, loquor. Ego enim ex Deo processi
et ueni; neque enim a me ipso ueni, sed ille me misit. Quis ex uobis arguet me de peccato?
Honorifico Patrem meum. Est Pater meus, qui glorificat me. Ego noui eum et scio eum et
sermonem eius seruo. Abraam, pater uester, exultauit, ut uideret diem meum; uidit, et gauisus
est. Amen, amen dico uobis, antequam Abraam fieret, ego sum VIII. Quamdiu sum in mundo, lux
sum mundi. A sęculo non est auditum, quia quis aperuit oculos cęci nati; nisi esset hic a Deo,
non posset facere quicquam. Tu credis in Filium Dei? Respondit: Quis est, Domine, ut credam in
eum etc. Qui loquitur tecum, ipse est. Ait: Credo, Domine, et procidens adorauit eum IX. Ego
sum pastor bonus. Sicut nouit me Pater, et ego agnosco Patrem. Ego pono animam meam, ut iterum
sumam eam. Pater meus quod dedit mihi, maius omnibus est; et nemo potest rapere de manu patris
mei. Ego et Pater unum sumus. Pater in me est, et ego in Patre. Multa bona opera ostendi uobis
ex Patre meo. Vos dicitis: Quia blasfemas, quia dixi: Filius Dei sum X. Infirmitas hęc non est
ad mortem, sed pro gloria Dei, ut glorificetur Filius Dei per eam. Hic se et Deum et Dei
Filium dicit XI.. Martha: Tu es Christus, Filius Dei uiui, qui in hunc mundum uenisti XI.
Pater, clarifica nomen tuum. Venit ergo uox de cęlo dicens: Et clarificaui, et iterum
clarificabo. Brachium Domini dicitur Christus, quia omnia per ipsum facta sunt. Ego lux in
mundum ueni XII. Sciens quia omnia dedit ei Pater in manus, et quia a Deo exiuit, et ad Deum
1 corr. ex illo uadit. Nunc clarificatus est
Filius hominis, et Deus clarificatus est in eo, et Deus clarificabit eum in se metipso, et
continuo clarificabit eum XIII. Ego sum uia, et ueritas, et uita. Nemo uenit ad Patrem, nisi
per me. Si cognouissetis me, et Patrem meum utique cognouissetis. Qui uidet me, uidet et
Patrem. Ego in Patre et Pater in me est. Pater in me manens, ipse facit opera etc. XIIII.
Exiui a Patre et ueni in mundum, iterum relinquo mundum, et uado ad Patrem. Nunc scimus, quia
scis omnia., et non opus est tibi ut quis te interroget; in hoc credimus, quia a Deo existi.
Non sum solus, quia Pater mecum est. Dei ex Deo natus, Hilarius XVI. Dedisti ei potestatem
omnis carnis, ut omne quod dedisti ei, det eis uitam eternam. Et mea omnia tua sunt, et tua
mea sunt XVII.
PAVLVS AD ROMANOS
DEVS CHRISTVS.
Mors illi ultra non dominabitur VI. O altitudo diuitiarum sapientię et scientię Dei etc.
XI. AD CORINTHIOS I: Christum, Dei uirtutem et Dei sapientiam I. Vnus Deus Pater,
ex quo omnia, et nos in illum; et unus Dominus, Iesus Christus, per quem omnia,
et nos per ipsum VIII. Omnis uiri caput Christus est; caput uero Christi Deus XI. AD
CORINTHIOS II: Pater misericordiarum, et Deus totius consolationis, qui consolatur nos
in omni tribulatione nostra I. AD GALATAS: Abrahę dictę sunt promissiones, et
semini eius. Non dicit: Et seminibus quasi in multis, sed quasi in uno:
Et semini tuo, qui est Christus III.
AD EPHESIOS: Benedictus Deus et Pater Domini nostri Iesu Christi, qui
benedixit nos in omni benedictione spiritali in cęlestibus in Christo etc. qui instaurauit
omnia in Christo, quę in cęlis, et quę in terra sunt, in ipso. Secundum operationem uirtutis
eius, quam operatus est in Christo, suscitans illum a mortuis, et constituens ad dexteram
suam in cęlestibus supra omnem principatum, et
potestatem, et uirtutem, et dominationem, et omne nomen quod nominatur non solum in hoc
sęculo, sed etiam in futuro. Et omnia subiecit sub pedibus eius, et ipsum dedit caput supra
omnem ecclesiam etc. I. Facti estis prope in sanguine Christi. Ipse enim pax nostra; qui fecit
utraque unum, et medium parietem macerię soluens etc. II. Per ipsum habemus accessum ambo in
uno spiritu ad Patrem II. Flecto genua mea ad Patrem Domini nostri Iesu Christi, ex quo omnis
paternitas in cęlis et in terra nominatur III.
AD PHILIPPENSES: Deus exaltauit illum, et donauit illi nomen quod est super
omne nomen, ut in nomine Iesu omne genu flectatur cęlestium, terrestrium et infernorum, et
omnis lingua confiteatur, quia Dominus Iesus Christus in gloria est Dei Patris II.
AD COLOSSENSES: Gratias agentes Deo Patri, qui dignos nos fecit in partem
sanctorum in lumine, qui eripuit nos de potestate tenebrarum, et transtulit in regnum Filii
dilectionis suę in quo habemus redemptionem in remissionem peccatorum. Qui est imago Dei
inuisibilis primogenitus omnis creaturę; quoniam in ipso condita sunt uniuersa et in cęlis et
in terra, uisibilia et inuisibilia, siue throni, siue dominationes, siue principatus etc. de
diuinitate Iesu Christi I. Christi Iesu, in quo sunt thesauri sapientię et scientię
absconditi. In ipso inhabitat omnis plenitudo corporaliter etc. II.
AD THESSALONICENSES I: Expectare Filium eius de cęlis quem suscitauit ex
mortuis, Iesum, qui eripuit nos ab ira uentura I.
AD THIMOTEVM I: Fidelis sermo et omni acceptione dignus, quia Christus Iesus
uenit in hunc mundum peccatores saluos facere, quorum primus ego sum. Regi autem sęculorum
immortali et inuisibili, soli Deo honor et gloria in sęcula sęculorum. Amen. I. Vnus enim
Deus, unus et mediator Dei et hominum, homo Christus Iesus, qui dedit redemptionem se metipsum
pro omnibus etc. II.
In aduentum Domini nostri Iesu Christi, quem suis temporibus ostendet
beatus et solus potens, rex regum, et Dominus dominantium,
qui solus
habet immortalitatem, et lucem habitat inaccessibilem; quem nullus hominum
uidit, sed nec uidere potest; cui honor et et imperium sempiternum. Amen VI.
AD THIMOTEVM II: Per illuminationem Saluatoris nostri, id est Christi, qui destruxit
quidem mortem, illuminauit autem uitam et incorruptionem per euangelium I.
AD HEBREOS: Multifarie multisque modis olim Deus loquens in pprophetis,
nouissime diebus istis locutus est nobis in Filio, quem constituit hęredem uniuersorum, per
quem fecit et sęcula; qui cum sit splendor glorię et figura substantię eius, portansque omnia
uerbo uirtutis suę purgationem peccatorum faciens, sedet ad dexteram maiestatis in excelsis.
Tanto melior angelis effectus, quanto differentius prę illis nomen hęreditauit etc. I.
Considerate apostolum et pontificem confessionis nostrę, Iesum. Amplioris enim glorię iste prę
Moyse dignus habitus est, quanto ampliorem honorem habet domus, qui fabricauit illam. Moyses
in domo eius tanquam famulus. Christus uero tamquam filius in domo sua: quę domus sumus nos
etc. III. Non est ulla creatura inuisibilis in conspectu eius; omnia nuda et aperta sunt
oculis eius, ad quem nobis sermo. Habentes ergo pontificem magnum, qui penetrauit cęlos,
Iesum, Filium Dei, teneamus spei nostrę confessionem IIII. De sacerdotio Christi etc. Christus
sacerdos in ęternum, Leuitę autem in tempore; ille iureiurando, hi sine
iureiurando. Solus ille manens in ęternum saluare in perpetuum potest, accedens per se
metipsum ad Deum, semper uiuens ad interpellandum pro nobis etc. Alii obnoxii peccato, hic in
ęternum perfectus sanctus, innocens, impolutus, excelsior cęlis factus VII, VIII, VIIII.
Aspicientes in auctorem fidei et consumatorem, Iesum, qui proposito sibi gaudio sustinuit
crucem, confusione contempta atque in dextra sedis Dei sedet etc.
XII. Iudicem omnium Deum et spirituum iustorum perfectorum, et testamenti noui
mediatorem Iesum, et sanguinis aspersionem melius loquentem quam Abel. Deus noster ignis
consummens
est XII. Iesus Christus heri et hodię, ipse et in
sęcula XIII.
ACTVVM: Christus apparuit diebus XL. Assumptus est in cęlum. Sic ueniet
quemadmodum uidistis eum euntem in cęlum I. Prophetię de Christo allegatę a Petro III. Nec
aliud nomen est sub cęlo datum hominibus, in quo oporteat nos saluos fieri IIII.
Paulus confundit Iudeos affirmans Christum esse Iesum VIIII.
Paulus in synagoga docet impleri Scripturas in Christo. In Ariopago dicit se reperisse in
eorum ara scriptum: Ignoto Deo. Quem ergo ignorant, hunc se prędicare etc. XVII. Apollo Iudeus
euangelizans Iesum Iudeos reuincebat ostendens Christum esse Iesum in Scripturis testatum
XVIII. Christus Iesus in Lege a prophetis promissus XXVIII. PETRI I: Per
resurrectionem Iesu Christi a mortuis, qui est in dextera Dei, profectus in cęlum subiectis
sibi angelis et potestatibus, et uirtutibus III. Deus autem omnis gratię, qui uocauit nos in
ęternam suam gloriam in Christo Iesu, modicum passos etc. Ipsi gloria et imperium in secula
sęculorum. Amen V. PETRI II: Hic est Filius meus dilectus etc. Hanc uocem nos
audiuimus de cęlo allatam, cum essemus cum ipso in monte sancto I. IOANNIS I: Et
uidimus, et testamur, annunciamus uobis uitam ęternam, quę erat apud Patrem, et apparuit
nobis. Deus lux, et tenebrę in eo non sunt ullę I. Hic est, qui uenit per aquam et sanguinem,
Iesus Christus, et Spiritus est qui testificatur quoniam Christus est ueritas, quoniam tres
sunt qui testimonium dant in cęlo: Pater, Verbum et Spiritus Sanctus; et hi tres unum sunt. Et
scimus quoniam Filius Dei uenit, et dedit nobis sensum, ut cognoscamus Deum uerum, et simus in
uero Filio eius. Hic est uerus Deus, et uita ęterna V.
APOCALIPSIS: Ego sum a et w, principium et finis, dicit Dominus Deus, qui est, et qui
erat, et qui uenturus est, Omnipotens. Ego sum primus et nouissimus, et uiuus, et fui mortuus,
et ecce sum uiuens in sęcula sęculorum, et habeo claues mortis et inferni I. Sanctus et Verus,
qui habet clauem Dauid III.
Ecce sedes posita erat. Qui sedebat, similis erat iaspidis et sardonis; iris
in circuitu sedis
smaragdina, et XXIIII seniores sedentes...VII lampades ardentes ante thronum, quę sunt
spiritus Dei, mare uitreum, quatuor animalia etc. IIII. Ecce uicit leo de tribu Iuda, radix
Dauid, aperire librum et soluere VII signacula eius. Et uidi Agnum stantem tanquam occisum
habentem cornua VII, et oculos VII, qui sunt VII spiritus Dei, missi in omnem
terram. Ipse aperuit librum etc. Similiter et angeli laudauerunt Agnum qui occisus est, et
omnes adorauerunt uiuentem in sęcula sęculorum V. Sedens super equum album et habens arcum,
data est ei corona, et exiuit uincens ut uinceret VI. Vidi alterum angelum ascendentem ab ortu
solis, habentem signum Dei uiui etc. VII. Vidi angelum fortem descendentem de cęlo, amictum
nube, et iris in capite eius; et facies eius erat ut sol, et pedes eius tanquam columna ignis
etc. Iurauit per uiuentem in sęcula sęculorum, qui creauit cęlum et ea
quę in eo sunt, et terram et ea quę in ea sunt. Ecce Agnus stabat super montem Syon XIIII. Cum
Agno pugnabunt, et Agnus uincet illos, quoniam Dominus dominorum est, et Rex regum, et qui cum
illo sunt, uocati, et electi, et fideles XVII. Vidi angelum descendentem de cęlo, id est
Christum, habentem potestatem magnam; et terra, illuminata est a gloria eius etc. XVIII.
Salus, et gloria, et uirtus Deo nostro est: quia uera, et iusta sunt iudicia
eius etc. XIX. Laudem dicite Deo nostro omnes serui eius, et qui timetis Deum
pusilli et magni. Testimonium enim Iesu est spiritus prophetię. Vidi, et ecce equus albus, et
qui sedebat super eum uocabatur Fidelis et Verax, et cum iustitia iudicat et pugnat. Oculi
autem eius sicut flamma ignis, et in capite eius diademata multa etc., de dignitate Christi
XVIIII. Qualiter Christus aduentu suo ligauit diabolum et aperuit paradisum XX. Dominus Deus
spirituum prophetarum. Ego sum genus et radix Dauid, stella splendida et matutina XXII.
Derisio.
AD CORINTHIOS I: Spectaculum facti sumus mundo, et angelis, et hominibus.
Nos stulti propter Christum, infirmi, ignobiles etc. IIII. IVD: Prędictum ab apostolis,
quoniam in
nouissimis temporibus uenient
illusores, secundum desideria sua ambulantes in impietatibus etc. I.
Docilis.
IACOBI: Esto uelox ad audiendum. In mansuetudine suscipite uerbum, quod potest saluare
animas. Estote factores uerbi, et non auditores tantum I. IOANNIS I: Qui nouit
Deum, audit nos; qui non est ex Deo, non audit nos IIII.
Dolus.
Ad COLOSSENSES: Videte nequis uos decipiat per philosophiam et inanem fallaciam, secundum
traditionem homiinum, secundu m elementa mundi, et non secundum Christum etc. Nemo ergo uos
iudicet in cibo, potu, in parte diei festi etc., quę sunt membra futurorum,
corpus autem Christi II. AD THESSALONICENSES I: Et nequis supergrediatur neque circumueniat
fratrem suum IIII.
Diues.
AD CORINTHIOS I: Qui utuntur hoc mundo, tanquam non utantur; pręterit enim
figura huius mundi VII. AD THIMOTEVM I: Nam qui uolunt diuites fieri etc.
Diuitibus huius sęculi pręcipe non sublime sapere neque sperare in incerto
diuitiarum VI. IACOBI: Diues sicut flos feni transibit I. Diuites plerunque mali; diues tamen
diligendus ut proximus II. Agite nunc, diuites, plorate ululantes etc. contra auaritiam
diuitum, et dolum, et luxuriam V. IOANNIS I: Nolite diligere mundum neque ea quę
in mundo sunt etc. II. APOCALYPSIS: Dicis diues sum etc. et nescis quia tu es
miser. Suadeo tibi emere a me aurum ignitum probatum, ut locuplex fias etc. III.
Mercatores terrę flebunt et lugebunt etc. quoniam merces eorum nemo emet amplius; merces
auri, et argenti, et lapidis preciosi etc. discesserunt a te; et omnia pinguia et pręclara
perierunt a te etc. XVIII.
Dolor.
AD CORINTHIOS II: Quę secundum Deum tristitia est, penitentiam in salutem
stabilem operatur; sęculi autem tristitia mortem operatur VII.
AD HEBREOS: Christus in passione sua orauit pro nobis cum clamore et
lachrimis V. ACTVVM: Planxerunt Stephanum VIII. IACOBI: Nolite ingemiscere in
alterutrum. Cum tristaris, ora et psalle V. APOCALYPSIS: Commanducauerunt linguas
suas prę dolore, et blasfemauerunt Deum cęli prę doloribus et uulneribus suis etc. XVI.
Degener.
AD GALATAS: Sic stulti estis, ut, cum spiritu coeperitis, nunc carne
consummemini III. PETRI II: Melius enim erat illis non cognoscere
uiam iustitię quam post agnitionem retrorsum conuerti ab eo quod illis 2 /traditum est, sancto
mandato. Contigit enim eis illud ueri prouerbii: Canis reuersus ad uomitum, et: Sus lota in
uolutabro luti II. APOCALYPSIS: Et uidi stellam de cęlo cecidisse in terram
IX.
Defensio.
In prima mea defensione nemo mihi affuit etc. Dominus autem mihi astitit et confortauit
me, ut per me prędicatio impleatur et audiant onmes gentes; et liberatus sum de ore leonis.
Liberauit me Dominus ab omni opere malo, er saluum faciet in regnum suum cęleste: cui gloria
in secula seculorum. Amen IIII.
Diabolus.
APOCALYPSIS: Quattuor angeli stantes super quattuor angulos terrę, tenentes
IIII uentos terrę, ne flarent etc., id est euangelia ne diuulgarent etc. VII. Vidi stellam de
cęlo cecidisse in terram, et data est ei clauis putei abyssi etc. IX. Et uidi equos in
uisione; et qui sedebant super eos habebant loricas igneas, et hyacinthinas, et sulphureas; et
capita equorum erant tanquam capita leonum; et de ore eorum procedit ignis, et fumus, et
sulphur IX. Et proiectus est draco ille magnus, serpens antiquus, qui uocatur diabolus et
Sathanas, qui seducit uniuersum orbem; et proiectus est in terram, et angeli eius cum illo
missi sunt XII. Damnatio diaboli per aduentum Christi. Cum consummati fuerint mille anni,
soluetur Sathanas de carcere suo, et exibit, et seducet gentes etc. XX.
METHAMORPHOSES
Derisio.
Stelles Cererem auide bibentem irrisit et ab ea aspersus in stellionem cessit V .
Deformis.
Achelous fracto cornu IX .
Mydas auribus asininis XI .
Scylla usque ad ilia in canum formam uersa XIIII .
Cippus cornibus in temporibus natis, cum uictor Romam redisset XV .
Dolus.
Argus a Mercurio Syringę fistulę cantu sopitus et interemptus I .
Semele ob pellicatum a Iunone decepta interiit III .
Peliam filię uolentes benefacere occiderunt, dolis Medeę captę. Chiron insidias
tendebat uiatoribus, Procrustes et Geriones hospitibus, a Theseo occisi sunt VII .
Protheus et Mestra in diuersas species se mutantes VIII .
Item Achelous, quando luctatus est cum Hercule. Deianira dolo Nessi Herculi uiro necis
causa fuit. Lucinę dolus in Alcumenam, ut difficilius pariat et Galantidis minestrę, quo
decepit Lucinam VIIII .
Thetis in formas uarias Peleum eludebat XI .
Periclimenes in multas species se mutans, dum pugnat cum Hercule, postremo in aquilam
uersus sagitta occubuit XII .
Cecropes semper insidiati bonis in simias a Ioue uersi sunt. Circe uenefica in
bestiarum formas homines mutans. Vertumnus se multipliciter mutans, ut Pomonam fugientem se
caperet XIIII .
Diuitię.
In Colcho pellis aurea VII .
Cornu Acheloi amnis Naiades filię omnibus bonis impleuerunt et Copię deę dedicauerunt
IX .
Venus ex Damasceno agro Hyppomani tria poma aurea donauit, quibus uicit Athalantam X .
Myda quicquid tangit, fit aurum. Suppositus Pactolo fluuio arenas reddidit aureas, ipse
in pristinam naturam rediit XI .
Anii filię Libero fauente, quicquid manibus tangebant, in segetem uuasque uertebatur.
Agamemnon uoluit eas adducere, ut exercitum alerent; uersę in columbas euaserunt. Crater,
quem Ęneę Anius dedit, ab Alcone conflatus et sculptus XIII .
Dolor.
Sorores Phetontem flendo uersę in populos arbores, lachryme earum in electrum. Cygnus
ipsum deflendo in auem sui nominis mutatus est II .
Naiades fratrem Narcisum flentes III .
Comites Inoos casum moerentes in saxa mutatę IIII .
Ciane Proserpinam raptam lugens in fontem sui nominis cessit, qui est iuxta lacum
Arethusę V . Amphion amissis filiis se ipsum interemit. Niobe uxor in
saxum diriguit. Nymphę satyrique Marsiam flentes ex lachrimis flumen Marsyam fecerunt.
Pandion casu natarum afflictus corruit VI .
Hyrie Cygni filii casum lugens et in stagnum se immergens in auem uersa. Cephisus
nepotis exitum lugens, Eumelus filiam in uolucrem uersam
VII .
Sorores Meleagrum flentes in aues Meleagrides VIII .
Biblis lachrimę, quod fratris Cauni amoribus uti non poterat, in fontem Carię Biblim
uersę IX .
Ciparissus ceruam suam, quam habebat in deliciis, in siluis repertam sagitta confixit,
ut agnouit non siluestrem, sed suam esse, prę dolore defecit. Iacinti flos AI litteris
inscriptus dolorem attestantibus X .
Alcyone lugens Ceicis mariti mortem XI .
Hecuba, dum Polixenę filię uulnera secus ripam lauat, Polidori corpus a Polymestore
occisi in aquis natare uidit, ex dolore in rabiem uersa, dissimulato odio et colloquio cum
Polymestore impetrato nares eius dentibus apprehensas auulsit, dum Tracibus urgeretur, in
canem est uersa. Aurorę lachrimę Memnonem filium ab Achille interemptum flentis uersę sunt in
rorem matutinum. Memnonides aues ad eius tumulum quotannis dimicantes ei sanguine suo
parentant XIII .
Cannens uirum suum Picum lugens, iuxta Tyberim tabuit. Locus dictus Cannens. Hersilia
flens Romulum maritum a Iunone mutatur in deam Horam XIIII .
Ęgeria Numę mortem lugens in ualle Aricina uersa est in fontem sui nominis XV .
Degener.
Anigris fluuius aliquando potantibus iocundam aquam prębuit, deinde in amarissimam
conuersus est, quia Centauri ab Hercule uulnerati suum ibi cruorem abluerunt. Hyppanis,
Sicilię fluuius, ab initio dulcissimus, deinde marini liquoris XV .
Diabolus.
Phiton serpens ab Apolline interemptus I ,
a Cadmo draco III ,
a Iasone draco VII .
DEVS.
Iuppiter, Diespiter, ęther, Saturni ex Rhea uel Ope filius, patrem regno expulit.
Lycaonem, Archadię tyrannum ob sęuitiam conuertit in lupum et hominum genus diluuio deleuit.
Ionem, Inachi amnis filiam, stuprauit, in uaccam uertit et in pristinam figuram reuocatam
Isim deam fecit I . Phoetontem, ne orbem incenderet, fulmine a Solis
cursu deturbauit. In Dianę formam mutatus Calistonem, Lycaonis filiam, uitiauit. Esculapium
propter Hyppolitum uitę restitutum fulminauit. In taurum uersus Europam, Agenoris filiam,
tergo insidentem a Phenicię littore uexit in Cretam
ibique ea potitus est II .
Bacchum ex Semele genuit, cum illa ut cum Iunone congressus libidinoso furore extinxit
Bacchumque exemptum suo femori inseruit, deinde alendum nymphis in Nysa, Indię monte,
tradidit. Iunonem in contentione uicit, quod ex concubitu maior esset uoluptas mulierum quam
uirorum indice Tyresia uttrumque sexum experto. Quem Iuno luminibus orbauit, ille diuinandi
scientiam ei contulit III .
Ex Danae, Acrisii filia, genuit Persea IIII .
Bello Gygantum timens Typheum dicitur uersus in arietem V .
Rhodopen et Hemum, quod Iunonis Iouisque nomina sibi usurpauerant, in montes mutauit.
Cum Antigone Laomedontis filia, concubuit. In aquillam uersus compressit Asterien, in olorem
Ledam, Tyndari filiam, in equam Medusam Gorgonem, in delphinum Melanthon. Ex Latona genuit
Dianam et Apollinem. Rusticos, qui sitientem Latonam a lacu arcebant, in ranas conuertit.
Tantalum, qui ei inuitato Pelopem filium epulandum apposuerat, damnauit, ut apud inferos
inter poma et aquas positus fame sitique conficeretur VI .
Thelechinam et Iailium mari subiecit. Ex Alcumena genuit Herculem, ex Ęgina Ęacum, cui
concessit, ut formicę, quas in arbore uiderat, in homines uerterentur VII .
Ex Europa genuit Mynoem, Cretę regem. Cum Mercurio in homines uersi in Phrygia a
Philemone et Baucide libenter suscepti, casam eorum in templum, eos in antistites templi,
deinde Philemonem in fruticem, Baucidem in thiliam uerterunt, oppidum uero propter incolarum
inhospitalitatem in stagnum VIII .
Caliroe petenti dedit, ut duo filii eius in ętatem ualidam adolerent, quo patrem
Alcmanum per fallaciam Phegei occisum ulcisci possent VIIII .
In aquilam uersus Ganymedem, Trois filium, e monte Ideo rapuit in cęlum ministrumque
sibi fecit X .
Thetim adamauit, sed concubitu abstinuit, cum prędictum esset filium patre fortiorem
genituram XI .
Aurora rogante Memnonis, eius et Titani filii ab Achille occisi, cineres sororumque
ipsius in uolucres uertit, quas appellant Memnonides XIII .
Cecropes fraudulentos et bonorum insidiatores in simias transfudit. Veneris
rogatu Ęneam, eius et Priami filium, deum fecit, quem
Indigetem nuncuparunt XIIII .
Iuno, Iouis et soror et coniunx, Argum a Mercurio occisum uertit in pauonem. Calistonem
cum Arcade filio in ursam uersos inter sydera collocauit II .
Semelen in anum uersa decepit ad necem ob pellicatum. Tyresiam pro Ioue contra se
iudicantem luminibus orbauit. Echo nympham, quod se garrulitate sępe morata fuisset, ne Iouem
in adulterio nympharum deprehenderet, a Narcyso contemni et in saxum uerti curauit III .
In Athamantem et Inoem, eius coniugem, euocatis Eumenidibus in furorem uertit eo quod
numen suum contempserant. Athamas ergo Learcum filium pro fera occidit, Ino cum Melicerta
filio in mare se pręcipitauit. Comites quoque Inoos uertit in saxa IIII .
Bello Gygantum Typhonem timens uersa est in uaccam V .
Pygmeam conuertit in gruem, Antigonam in ciconiam, quod cum Ioue coisset. Cynarę et
regis Assyriorum filias ob earum insolentiam in gradus templi sui lapideos mutauit. Latonam
in partu Dianę et Apollinis grauiter laborare et per diuersas regiones errare fecit V .
Iasonem iuuit cum Minerua in raptu pellis aureę VII .
Alcumenam ob adulterium difficili partu damnauit IX .
Alcyonę, Ceicis coniugi, exorata Morpheum, Somni filium, misit, qui ei mariti
naufragium in quiete repręsentauit XI .
Hersiliam, Romuli coniugem, deam fecit, quam Horam Quirini nuncuparunt XIIII .
Neptunnus, Iouis frater, Cornici, Coronei filię, uim intulisset, nisi prius a Pallade ob
uirginitatem tenaciter custoditam in auem sui nominis mutata cessisset. Inoem et Melicertam
Veneris rogatu in Leucothoen et Palemonem, deos marinos, recepit. Cum Medusa in templo
Mineruę concubuit IIII .
Peliam ex Tyro nympha genuit. Chironem filium a Theseo ob latrocinia peremptum in
scopulos Schironidas conuertit VII .
Protheum ex Thetide genuit in formas uarias se mutantem. Mestram, cuius aliquando
concubitu usus fuerat, cum uendita seruiret, in pis/catorem senem conuertens seruitute
liberauit VIII .
Laomedonti in construenda Ilio cum
Apolline operam locauit, sed mercedem negante agros eius
undis oppleuit et Hesionen filiam belluę marinę prostituit. Peleo a Thetide sępe eluso per
Proteum consuluit, ut in meridiano calore quiescenti uincula iniiceret. Sic ipse illa potitus
Achillem genuit XI .
Cygnum filium, qui nullo telo interimi poterat, ab Achille eliso gutture pręfocatum in
uolucrem sui nominis mutauit. Ceneidi, Elateę filię, pro concubitu dedit, ut in uirum uersa
nullo telo interfici posset. In nuptiis Perithoi Ceneum a Centauris arborum truncis obrutum
in auem sui nominis conuertit. Periclimeni concessit facultatem in uarias se uertendi formas,
quem in aquilam uersum Hercules sagitta interemit. Apollinem exorauit, ut Paridis sagittam in
talum Achillis dirigeret, quod ipse Cignum, filium suum, occidisset XII .
Galateam, Nerei et Doridis filiam, uim Cyclopis effugientem in mare recepit. Glaucum
quoque piscatorem inter marinos deos admisit XIII .
Glaucus autem Scyllam amabat, sed Circe inuidens eam pubetenus in speciem canum uersam
deformauit XIIII .
Thetis, Cęli siue Titani et Vestę filia, Oceani coniunx, ex Peleo genuit Achillem. In
Peleum irata, quod is Focum, suum et Eaci filium peremisset, lupum immisit, qui pastores et
armenta ad Ceicem a Peleo delata necabat. Tandem precibus eius placata lupum in saxum
conuertit X .
Saturnus uersus in equum Philiram, Oceani filiam, lusit eiusque concubitu Chironem
genuit VI .
Ditis siue Pluton, Iouis frater, Proserpinam, Cereris filiam rapuit. Cyanen nympham in
fontem sui nominis uertit V .
Orpheo Euridicen coniugem ad superos reducendam concessit, si modo, donec euaderent,
sequentem illam non respexerit. Cum Mente nympha concubuit, quam Proserpina propter
adulterium in herbam sui nomnis mutauit X .
[Anii sacerdotis filiabus...uirginibus donauit, ut earum] Bacchus, Iouis et
Semeles filius, nymphis in Nysa, Indię monte, nutriendus clam traditus. Versus in Acesten
elusit Penthea, contemptorem suum et ab Agaue matre et
sororibus in furorem uersis interimi curauit. Tyrenos nautas, qui se raptum nauigio
imposuerant, in delphinos et nauis armamenta, in feras serpentesque conuertit III .
Leucothoen et sorores eius, Minei filias, ob sacra contempta repenti tibiarum et
tympanorum sono exterruit, telas instrumentaque earum in hederam ac uites mutauit, domum
repleuit feris, ipsas denique in uespertiliones conuertit
IIIII
.
Bello Gygantum Typheum pauens uersus est in caprum V .
Versus in uuam oppressit Erigonen VI .
A Medea suis nutricibus iuuentam impetrauit. Iuuencum in nemore in ceruum
transfiguratum subduxit VII .
Ariadnam a Theseo derelictam sibi copulauit, coronam eius inter sydera collocauit VIII .
Mydę dedit, ut, quicquid tangeret, in aurum uerteretur, pristinamque petenti naturam
restituit, cum eum Pactolo supposuisset XI .
Anii sacerdotis filiabus uirginibus dedit, ut earum manibus contacta in segetem uuasque
uerterentur XIII .
Mars ex Venere genuit Hermionen, quam duxit Cadmus IIII .
Ex Bistonide nympha genuit Tereum, Tracum regem VI .
Romę urbis conditorem Romulum ex Ilia siue Rhea procreauit XV .
Apollo, Iouis et Latonę filius, Phytonem serpentem sagittis interemit. In Daphnen, Penei
fluminis filiam, exarsit I .
Sol idem ex Climene, Oceani et Thethios filia, Phetontem genuit, currum suum illi
regendum concessit, quod illi uersum est in perniciem. Idem Apollo ex Coronide Esculapium
genuit, quem Chironi medendi artibus imbuendum tradidit. Pecus Admeti regis pauit, fistula et
cantu solitudinem protegens. Boues ab eo aberrantes furto sustulit Mercurius II .
Cadmo condendę urbis locum consultus monstrauit III .
Idem Sol relictis Climene, Rhodo, Clitie Leucothoen adamauit eamque in speciem
Eurimenes, matris eius, uersus uitiauit. Porro a patre terrę defossam in uirgam thuream
conuertit IIII .
Idem Apollo bello Gygantum Typhonem expauescens uersus est in coruum V .
Versus est in accipitrem, in leonem, in pastorem, ut Hisem, Macharei filiam, uitiaret.
Niobes et Amphionis filios ob Latonam ab ipsa contemptam cum sorore Diana sagittis confecit.
Marsiam secum tybiis certantem suspendit et tergore nudauit VI .
Idem Sol Oetam regem ex Persa, Oceani filia, genuit VII .
Dryopen, Euriti filiam, amauit IX .
Cyparissum puerum amissi cerui dolore confectum in arborem sui nominis conuertit.
Iacinthum secum ludentem disco imprudenter iacto elisum in florem mutauit X .
Serpentem caput Orphei in Hebro proiectum morsu appetentem in saxum conuertit. Pana
fistulę cantu Thmolo monte iudice superauit. Mydam id reprobantem auriculis asininis
damnauit. Cum Neptunno Ilium Laomedonti struxit. In anum uersus Chionen, Dedalionis filiam,
compressit. Ex ea Palemona, cythare studiosissimum, procreauit. Dedalionem dolore filie a
Diana peremptę e Parnaso precipitatum uertit in accipitrem XI .
A Neptunno exoratus Paridis sagittam in Achillis talum direxit XII .
Sybillę, Glauci filię, pro concubitu longeuitatem et uaticinium dedit XIIII .
Esculapius, Apollinis et Coronidis filius, Hyppolitum defunctum herbis in lucem reduxit.
A Ioue fulminatus ob ausum tanti facinoris poenas dedit. Romę pestilentia laboranti per
legatos ab Epidauro in serpentis forma aduectus saluti fuit, si fabulis creditur XV .
Vulcanus, Iouis et Iunonis filius, ob deformitatem e cęlo in Lemnum pręcipitatus
claudusque factus. Ibi, ut alii dicunt, nutritus a simiis, ut alii, a Thetide et Hermione,
Oceani filia, Ioui fabricauit fulmina, diis contra Gygantes arma, monile Hermioni, coronam
Ariadnę, Achilli et oneę arma. A Minerua spretus ex solo complexu genuit Erictonium. Venerem
habuit uxorem. Quę cum Marti obsequeretur, in adulterio deprehensos cathenis tenuissimis
ligauit et spectaculum prębuit diis. Sic Tortellius. Mercurius, Iouis et Maię filius, deorum
nuncius, Argum Iouis iussu sopitum interemit. I .
Apollini poscenti Admeti regis boues furto
subduxit. Bathum perfidia eius offensus in saxum mutauit. Hersen, Cecropis filiam, sorore
eius Aglaura precio corrupta ac operam nauante subegit. In Iouis gratiam, cum Europam rapere
uellet, armenta Phoenicię regionis ad littus compulit II .
Ex Venere Hermaphroditum genuit IIII .
Cum Ioue in Phrygia a Philemone et Baucide hospitio suscepti bene eis fecerunt,
reliquis ciuibus propter inhospitalitatem male VIII .
Chionen, Dedalionis filiam, dormientem compressit ex eaque genuit Auctolicum
furacissimum XI .
Hercules, Iouis et Alcumenę filius, iussu Euristei descendit ad inferos, Cerberum inde
in Ponticam regionem eduxit, cuius uomitus uersus est in uenenum aconitum VII .
Cum Acheloo pro Deianira luctatus uicit, fracto ei altero cornu. Nessum Centaurum uim
Deianire inferentem sagitta confecit. Qui moriens uestem sanguine suo cruentatam mulieri
dedit, asserens id esse remedium in coniugem amoris deserti. Ea denique indutus Hercules in
Euboea, cum filiam regis adamasset, consumptus est ui ueneni. Lycam famulum, qui uestem
attulit a Deianira missam, arreptum proiecit in mare. Sagittas reliquit Philotetę, Peantis
filio, sine quibus Troia capi non potuit. Exustus pyra, quam ei Philotetes struxerat,
deificatus est. Hebben, Iunonis filiam, sibi copulauit; ex qua Iolaum genuit; genitus
pręuenit ętatem adultu IX .
Hesionen, Laomedontis filiam, belluę marinę expositam liberauit. Equos pro mercede
pollicitos cum dare Laomedon diferret, Ilium expugnauit et Hesionen abreptam Thelamoni,
militię socio, tradidit XI .
Citillum, Alcmonis filium, Argis procreatum in somnis monuit, ut patriam relinqueret et
iuxta Hesereum, Italię amnem, sedem poneret. Quod cum lege uetitum esset, senatu deliberante
nigri calculi in candidos uersi fauori fuere. Ille ergo profectus oppidum condidit uocauitque
Taliareum XV .
Eolus, uentorum deus, dies septem uentos cohibet alcyonibus auibus nidum super mare
ponentibus, eo quod Alcyone et Ceix, eius maritus, Luciferi filius, suus nepos, in eas
auiculas uersi sunt XI .
Priapus, hortorum numen, fuit ex Lampsaco, urbe Hellesponti. Huic erat asellus uictima.
Lothidę nymphę dormienti insidiatus frustra dicitur. Nam illa rudente asello excita effugit,
ac ne ille fugientem consequi posset, uersa est in lothon arborem. Cuius trunco infixa
inhęsit Driope, quod ramum eius ausa fuit decerpere IX .
Pallas, Minerua, Trytonia, Bellona, e uertice Iouis armata prosiluit. Pręses bellorum,
uirgo et innupta. Pallanta, Gygantem, cum sibi uim inferret, interemit. Apud Trytoniam
paludem primum reperta. Sapientię dea, omnium artium inuentrix. Illi arces consecrantur.
Erictonium ex Vulcani complexu natum sustulit, in cistella condidit. Quam contra eius edictum
cum Cornix aperuisset et uisa diuulgasset, eam a se expulit, Neptunno tamen uitiare uolenti
subtraxit, in auem sui nominis conuersam. Aglauram, quod precio corrupta Hersen sororem
iunxit Mercurio, tum quia et ipsa cistellam ausa fuisset aperire, Inuidię tradidit et diu
successibus sororum excruciatam in saxum mutauit II .
Cadmum monuit draconis dentes humi spargere III .
Persea iuuit, ut intercepto Phorcidum lumine Medusam perimeret.1 Medusę crines, quod
cum Neptunno in templo suo concubuerat, in serpentes conuertit IIII .
Aragnen Lydiam, Idmonis filiam, quam lanificium docuerat, iam secum ausam certare,
uictam mutauit in araneam. Athenis nomen imposuit cędente Neptuno. Oliuam inuenit. Tibias
quoque inuenisse dicitur VI . Cum Iunone Iasonem iuuit ad uellus
aureum asportandum. Perdicem a Dedalo e muro deturbatum in uolucrem sui nominis mutauit VIII .
Diana, Iouis et Latonę filia, Acteonem, qui nudam casu aspexit, uertit in ceruum III .
Cum Proserpina erat ad Pegusam lacum Ęthnę, cum rapta est a Dite. Affuit Aretusę
Alpheum fugienti et sub terra raptam in insulam Sicilię Ortygiam misit. Bello Gygantum
Typhonem timens uersa est in felem V .
Cum fratre Apolline sagittis occidit filios Nyobes, Latonę contemptricis VI .
Aprum misit, qui Calidonię agros uastaret, quia Ceneus in sacrificio colligendorum
fructuum eam pręterierat VIII .
Chionen, Dedalionis
filiam, quod se illi pręferret, transfixa lingua peremit
XI .
Pro Ephigenia ceruam imolandam supposuit XII .
Zanclen insulam prius continenti Italię iunctam secreuit, quod ibi Latonę matri sedes
denegata fuerat. Hyppolitum uitę restitutum ab Esculapio in adultam formam protinus extulit
et Virbium dictum in ualle Aricina collocauit. Egeriam Pompilii mariti mortem lugentem in
fontem sui nominis mutauit XV .
Aurora Cephalum, Procris maritum, adamauit. Diana Procri canem cursu inuictum et iaculum
sine errore dedit, illa Cephalo VII .
Aurora Memnoni filio ab Achille occiso ab Ioue impetrauit, ut ipse et sorores in
uolucres Memnonides uerterentur. Ipsius autem Aurorę lachrimę uerse sunt in rorem matutinum
XIII .
Lucina siue Elicia a parturientibus inuocatur. Alcumena parturiente nexis manibus Iunoni
obsequens partum tardabat. Galantidem, eius ministram, quę illam mendacio deceperat, in
mustellam uertit et ore, quo mentita est, partum edere iussit IX .
Ceres, Iouis soror, Proserpinam illi genuit. Quam raptam quęrens cum sitiret, Mysena anu
aquam porrigente auide sumpsit. Quod iridentem Stellem puerum in stellionem uertit.
Proserpinę. filię reditum ab inferis impetrauit, si ibi nihil gustasset. Ascalaphum, quia
illam granum mali Punici edisse indicauit, in bubonem uertit. A Ioue tamen impetrauit, ut
illa sex menses apud Ditem et totidem apud se esset. Triptolemum ad fruges ubique
disseminandas misit. Lincem, cum dormienti Triptolemo necem illaturus esset, in feram sui
nominis mutauit. Eristonem cum filia Mestra, quod in Thessalia lucum eius uastauerat, fame
grauissima affecit VIII .
Venus, Iouis et Dionę filia, Narcysum ob duritiam, qua in nympham Echo usus fuerat, in
amorem proprię formę impulit, ita ut defecerit III .
Pro Inone et Melicerta Neptunnum precata, ut in marinos deos reciperentur, impetrauit.
Marti genuit Hermionen, Cadmi coniugem IIII .
Indignata, quod Diona et Proserpina numen suum coniugiaque spernerent, Ditem impulit in
amorem Proserpinę ita ut raperet eam. Bello Gygantum Typhonem fugiens uersa est in piscem V .
Ceas matronas, quod se illi forma pręferrent, in uaccas conuertit VII .
Omathus, Cypri oppidi incolas, ob crudelitatem in boues cerastas mutauit. Propetidas,
Ametunti filias, quod se aspernarent, primas corpora in triuio uulgare coegit. Quę tandem
propter libidinem in saxa conuerse sunt. Signum eburneum Pygmaleoni roganti in uirginem
animauit. Myrrham, quod ipsam mater Centreis sibi pręferret, in amorem Cynarę patris impulit.
Adonem ex iis natum adamauit eumque ab apro in uenatione interemptum in florem purpureum
conuertit. Hyppomani ex Damasceno agro tria poma aurea donauit, quibus ille Athalantam uicit.
Sed erga se ingratum experta effecit, ut in luco matris deum concumberent. Cuius odio mutati
sunt in leones X .
Comites Diomedis se contemnentes uertit in aues cygnis similes. Pro onea rogauit
Iouem, et factus est deus, quem Indigetem dixerunt. Anaxareten puellam ob duritiam in Iphim,
qui ab ea contemptus defecerat, in saxum mutauit XIIII .
Cęsarem in senatu occisum rapuit de medio, in cęlum tulit, qui in stellam emicuit XV .
Cybelle, Berecynthia, Ops, Rhea, Bona dea, Cybeleia, deum mater, Dyndimena, Idea mater.
Eius antistes Athis uersus est in pinum. Hyppomanem et Athalantam, quod lucum ei ab Echione,
terrę filio, sacratum concubitu uiolauerant, in leones subiecit X .
Naues Ęneę, ne illas Turnus cremaret, in nymphas marinas conuertit et alias naues
leuauit XIIII .
Isis, Ęgyptiorum dea, Theletusę fuit auxilio, eo quod iubente Lygdo marito prolem
feminei sexus perdere, Iphim filiam pro masculo nutrierit. Quam cum Ianthis Thelesci filia ei
nupta esset, uertit in marem IX .
Musę a Pyreneo hospitio susceptę uim inferentem in uolucres uersę euaserunt. Ipse sequi
uolens pręcipitio uitam finiuit. Pyeri et Anipę11 nouem filias ad certamen cantus prouocantes
uictas uerterunt in picas V .
Pan amauit Syringam. Quę fugiens uersa est in calamos, ex quibus ille tibias confecit
I .
Vertumnus in uarias se formas uertens Pomona, hortorum cultrice, potitus est XIIII .
SENECA
Derisio.
Vatinius in pedes suos plurima dicebat et in fauces concisas. Sic inimicorum urbanitatem
effugit 78 .
Vrbanitas mordax cauenda in eos qui uindicandi habent potestatem. Hęc enim causa fuit,
ut Calistenem occideret Alexander et Antonius graui ęre opprimeret Athenienses 111 .
Oscus nihil absque schemmate dicere cupit 143 .
Deformis.
Corporis defectus non lędit animum 23 .
Dolus.
Tyrannicida, a tyranno comprehensus et de coniuratis interrogatus amicos eius nominauit
51 .
Diues 3 .
Contra diuitem 12 .
Democritus diuitias proiecit 59 .
Qualiter utetur diuitiis sapiens, qualiter auarus. Diuitias nego bonum esse. Diuitię
apud sapientem in seruitute sunt, apud stultum in imperio 62 .
Nihil certi 65 .
Diutites pauperibus similes 70 .
Diuitię et luxuria 71 .
Optimus pecunię modus est, qui nec in paupertatem cadit nec procul a paupertate discedit
73 .
Omnium enim extrinsecus effluentium lubrica et incerta possessio est 76 .
Diuites mendicis miseriores; illi enim exiguo, hi multo egent 77 .
Pecunia, si uti scias, ancilla est, si nescias, domina est. Quę sunt maxime diuitię? Non
desiderare diuitias. Quis plurimum habet? Qui minimum cupit. Vtendum est diuitiis, non
abutendum, ut nec inde a superioribus contemnaris nec ab inferioribus timearis 87 .
Diuitum uanitas 88 .
Crystallum quomodo fit 99 .
Tollite uestras diuitias, quas huc atque illuc incertę fortunę fluctus appellet 117 .
Contra patrem, qui filium abdicat nolentem ad diuitem ire in adoptionem, qui suos
abdicauerat. Cresus. Crassus 123 .
Quod pecunia augeat discordiam 129 .
Diues accusat pauperem 143 .
Bona caduca. Nemo est nostrum, in quo ius habet fortuna 3 .
Diuitis auari sollicitudo. Siquid in diuitiis esset solidi, aliquando /1 et impleret.
Diuitię plura cupere docent 6 .
Epicurus: Multis parasse diuitias non finis miseriarum fuit, sed mutatio. Diuitiarum
contemptor similis Deo 7 .
Magnus est ille, qui in diuitiis pauper est 8 .
Verę quietis impedimenta 9 .
Opto tibi illorum contemptum quę tibi optarunt
parentes 12 .
Mediocria utilia sunt, nimia nocent 13 .
Opum amissio 14 .
Multa portantem uidebis comitique onerique timentem 19 .
Nimiam opulentiam insectatur etc. 21 .
Nemo ex illis, quos purpuratos uides, felix est 29 .
Diues luxuriosus. Quod opes non sint bona. Diuitię utrum malorum causa sunt. Quod non
sint bona 37 .
De Cornelii Senetionis morte repentina 50 .
Diuitum luxuria 55 .
Diuitię et dignitates bracteata felicitas est 57 .
Diues insatiabilis 59 .
Quis sit modus diuitiarum? Primo habere quod necesse est, secundo quod satis est. Sanus
diues est, qui, licet habeat diuitias, eas tamen ut contingentes habet. Multas diuitias
parasse non finis miseriarum fuit, sed mutatio 63 .
Dolor.
Heraclitus semper lugens, Democritus ridens 50 .
Octauia Marcellum filium inconsolabiliter luxit, reprehenditur; Liuia Drusum usque dum
sepeliuit, laudatur 64 .
Luctus inanis. Quod luctus non sit naturalis. Quod bruta quoque breui tempore dolent
amissos foetus 65 .
Fleant delicati, non fortes 68 .
Maiores decem mensium spacium lugentibus uiros dederunt 70 .
Dolor contra remedium contumax 71 .
Bion eleganter ait non minus molestum esse caluis quam comatis pilos uelli 73 .
Dolori tantum des, quantum poscit. Qui non flendi? Hercules, Regulus, Cato 75 .
Non dolore tantum, sed doloris opinione uexamur, more puerorum etc. 76 .
Dolens mortem fratris 81 .
Muliebre est se dolori consumendum comittere 82 .
Non exigit, ne ex toto moereat, quamuis quidam negent doliturum esse sapientem 84 .
Dolor et timor uim suam perdit in eo qui ultra sensum mali miser est 99 .
Imbecillis et ignauus est, qui propter dolorem moritur, stultus qui doloris causa uiuit
20 .
Annus ad lugendum 22 .
Inter gaudium et dolorem 23 .
Ad opinionem dolemus. Tam miser est quisque quam credidit. Patientia doloris 31 .
Peripatetici dicunt sapientem non uinci moerore, sed tamen tangi 35 .
Optimam doloris esse naturam, quod non potest nec qui extenditur magnus esse nec qui
magnus extendi 43 .
Dolor quomodo temperandus. Sępe salua sapientis autoritate fluunt lachrymę 49 .
DEVS.
Natura, Iuppiter Stator, Fatum, Liber pater, Hercules, Mercurius. Nomina multa, Deus unus
33 .
De Deo metuendo contra Epicurum 34 .
Dei benefica natura nocere non potest 51 .
Quid sit Deus, et iterum 88 .
Fatum immutabile 95 .
Non talis in cęlo Iuppiter, qualis in Capitolio 96 .
Nunquam nos uerecundiores esse debere Aristoteles ait quam cum de
diis agitur 110 .
Diis solis et uirtus et beata uita contingit 42 .
Communis omnium opinio deos esse et animos ęternos 58 .
Depositum non semper reddendum 33 .
Debitum.
Pythagoricus quidam etiam mortuo sutori proiecit quod debebat, nolens alieno assuescere
45 .
Leue ęs alienum debitorem facit, graue inimicum 80 .
PLATO
Deformis corpore, cum partes secum non consentiunt, etiam imbecillus est 262 .
Dolus.
Ne fiat adulteratio, mendacium, deceptio, fraus in rebus uenalibus 315 .
Diuitię.
Non suis indulget, qui pecunias cumulat 15 .
Omnia pecuniarum gratia fiunt: bella, seditiones, pugnę 177 .
Diuitias magis amant, qui suo labore eas peperere. Pecunię possessionem magnifaciendam
esse homini modesto 190 .
Impossibile est diuitias in ciuitate simul honorari atque uirtutem 225 .
Diues multa habens mancipia tyranno similis 230 .
Adamas durissimus. Lapides ex aqua 258 .
Metalla septem elementis singula singulis attribuunt 263 .
Nimię opes in ciuitate inimicicias et seditiones pariunt 285 .
Valde diuitem esse et probum impossibile 287 .
Valde diuites bonos uiros non esse 287 .
Non erit in ciuitate seditio, si in ciuibus nec extrema inopia nec ingentes diuitię
erunt 287 .
Maximus census minarum quattuor, secundus trium, duarum tertius, quartus unius. Qui
plus habuerit, mulctetur 289 .
Optime uiueremus, si uera sententia de diuitiis
prędicaretur 307 .
Rem familiarem singulorum, magis uniuersorum esse 316 .
Opes tam priuatorum quam principum, quanto maiores sunt, tanto magis insidiatores et
turpium noxiarumque uoluptatum machinatores nutrire 331 .
Locupletes uero beatos appellare sermo amens est et infelix, mulieribus puerisque
conueniens atque eos qui id credunt tales efficiens 337 .
Dolor.
Non exigendum a uiro, ut nihil doleat, sed ut nascentem dolorem rationibus consoletur.
Rationes IIII pręcipue contra dolorem 233 .
Quod obstare dolori iubet ratio est lex, quod autem ad dolores rapit, perturbatio 238 .
Ex dolore infirmitas corporis 262 .
Bilis atra, quam melancholiam Gręci uocant, rationem repellit 410 .
Defensor.
Qui fratrem in se impetu ruentem pro defensione sua interimit, quasi hoste perempto
purus sit 307 .
De orbis atque tutoribus 316 .
Tutoris officium erga orphanum 317 .
DEVS.
In eos qui diis uitia tribuunt 20 .
Parmenides de uno omnium rerum principio 22 .
Vnum infinitum principio fineque carens 24 .
Regio inuisibilis. Essentia uera. Intelligibiles quędam et incorporeę species. Ens
nihil aliud esse quam potentia 66 .
Cur Deus uoluit IIII litteris uocari: nos dicimus Deus, Ęgyptii theut, Persę syre, magi
orsi, Gręci theos, Arabes alla, Macomet abgdi. Nos accepimus ab angelo Iesum. Reuerenter
habenda sunt Dei nomina 107 .
Pulchritudo diuina 156 .
Deus solus sapiens 168 .
Deum bonorum, non mali causam esse 198 .
Trinitas 215 .
Summum bonum, id est Deum Patrem et Filium soli comparat, ut, sicut hic oculos
illuminat, sic ille mentes 219 .
Quęrendo, quid non sit Deus, Deum cognouerunt. Nihil recte agi
absque Deo 219 .
Necessitas et uoluntas idem in Deo 233 .
Dii superi, mundani, demones 236 .
Quęcunque fiunt, multo magis a prima quam a cęteris causis dependere. Pater et Filius
242 .
Deum omnia in numero, mensura, pondere perfecisse 244 .
Quę a Deo proxime et quę per media fiant. Ego sum, qui sum 250 .
Substantia ęterna 254 .
Deus scit simul ac potest. Duę causę necessaria et diuina 259 .
Dii supercęlestes, cęlestes, subcęlestes 263 .
Dii terrę orbem singilatim sortiti. Vulcanus et
Minerua naturam habentes communem 264 .
Neptunus, Athlas 265 .
Deus in omnibus per omnia mouet omnnia 280.282. 283 .
Dii XII per XII signa membris nostris prępositi 284 .
Hymni laudesque deorum precibus mixte canantur 296 .
Nec Deus unquam cum necessitate pugnabit. In eos qui aiunt Deum non esse inquirendum.
De unius Dei cultu 299 .
Deos esse duobus communibus indicat argumentis. Contra negantes Deum. Poetas in tribus
circa deos errasse: quod ex chaos eruperint, quod alii ex aliorum concubitu geniti, quod
omnes animi perturbationes omniaque flagitia sectati sint 309 .
Quod dii sint 310. 311 .
Quod curam humanarum rerum habeant 312 .
Imagines deorum uenerandę 313 .
Dii deorum filii apud Platonem et homines. Deorum filios duobus modis intelligi 318 .
Theologia uelut omnium regina 323 .
Esse deos et omnium rerum curam habere nec precibus flecti pręter iustum 326 .
Deus animalium causa 325 .
Oportere mortales de diuinis rebus tractare. Deorum plena esse omnia 327 .
Circa omnium regem cuncta sunt etc. Quod Deus per se sit. Nihil ex his quę
intelliguntur, absolute de Deo affirmari debere. Deus neque intellectus neque intelligibile
est. Deus super intelligentię limites est. Diuina non inueniri a nobis, sed desuper reuelari
328. 330 .
Procul a molestia et uoluptate diuinitas 331 .
Deus immobilis unitas. Necessarium est super angelum esse aliud quiddam, quod non modo
immobile sit, sed unum penitus atque simplex. Illud quidem est Deus, tanto rerum
potentissimus omnium, quanto est omnium simplicissimus 342 .
Simplicissima ueritas se ipsam minime latens etc. 342 .
Ipsa unitas, ueritas, bonitas, quam inuenimus super angelum, omnium est principium.
Deus unus uerusque et bonus. Non sunt dii plures inter se ęquales. Deus summum est rerum
omnium. Non sunt plures, alius super sine fine 343 .
Deus unitas, ueritas, bonitas. Dei uirtus infinita. Ab Orpheo grammatico infinitus
finis cognominatur. Deus est semper. Deus est ubique. Orpheus grammaticus: Qui omnes mundi
partes habitas generationis princeps 344 .
Deus omnia agit, seruat, in omnibus omnia
operatur. Parmenides grammaticus: Ens unum immobile infinitum. Zoroaster grammaticus: Omnia
sunt ex uno igne genita. Orpheus grammaticus: Fortis necessitas omnibus dominatur 345 .
Deus agit per suum esse quicquid agit. Deus intelligit se ipsum primo ac etiam
singulum. Deus est mens mentium et lumen luminum. Orpheus grammaticus: Iouis perfectus est
oculus. Grammaticus: Oculus infinitus. Deus intelligit infinita 346 .
Deus per uoluntatem extra se efficit omnia. Orpheus grammaticus:
Iuppiter species omnium 347 .
Voluntas Dei necessaria simul et libera est et agit libere 348 .
Deus amat et prouidet 348 .
Orpheus grammaticus: Omnium genitor principiumque et finis. Idem grammaticus: Omnia
intus inspicis, omnia intus audis omniaque distribuis. Idem grammaticus: Sempiterna uita
immortalisque prouidentia 349 .
Deus super species immobilis unitas. Quomodo immobilis: In Deo nulla est priuatio 350 .
Quomodo Dei naturam contemplemur 376 .
Dei operatio 380 .
Mentium principium Deus omnes intelligibiles species uno et proprio habet actu,
distribuit omnibus, capit a nullo 380 .
Infinitas Dei superat temporis infinitatem 386 .
Pater et Filius 390 .
Vtrum Deus, quia facturus erat omnia, cuncta cognouit? Non 390 .
Deus in se ipsum respiciens nouit omnia 390 .
Plato Deum comparat soli. Ioannes: Videbimus Deum sicuti est 395 .
Deus principium, finis, species 396 .
Vnum super ens. Vnum bonum, pulchrum 396 .
Deus apud multos esse uocatur 397 .
Lini carmina Pythagoricos in ore habuisse scribit Iamblicus grammaticus. Credenda sunt
omnia. Nihil enim est incredibile. Facilia Deo omnia sunt, nihil est impossibile 406 .
Deus incomprehensibilis 408 .
Zoroaster grammaticus: Nihil a paterno principio progreditur aut uoluitur imperfectum
409 .
Amandus est Deus magis quam perscrutandus 412 .
Esse Dei absolutum est, nullis limitibus circumscriptum atque infinitum 415 .
Deus super omnia genera. Contra Aueroem, quod Deus et inferiora consyderat 425 .
Dei essentia, immo ueritas bonitasque omnium est forma luxque purissima, radix, ratio
et exemplar 426 .
Prisci
theologi 431 .
Quę sunt, quę affirmantur a Platone de rebus diuinis? Pauca 434 .
Deus ita centrum est omnium, quia sic est in omnibus, ut cuique rei interior sit quam
ipsa met sibi. Est etiam circumferentia mundi, quia extra cuncta existens ita supereminet
uniuersa, ut cuiusque rei summum apicem dignitate excellat immensa etc. 439 .
Diabolus.
Demon Socratis. Quam ob causam demones solita olim miracula nostris sęculis non
efficiant? Quia Christus et uim demonum et artem demoniacam hominibus et cultum demonum suo
aduentu abstulit. Quomodo demones in statuas et homines se se insinuant. Demones a Ioue ad
inferos deturbati 167 .
Demonum genera quinque: cęlestes, ętherei, aerei, aquei, terreni. Sub his orphici 236 .
Demones, quorum corpora aliquando uidentur 353 .
Ęgyptii, Origenes, Numenius, Porphyrius: multos esse demones, qui ad superiora animos
erigunt multosque ad inferiora detorquent; pessimos esse in occidente, malos in
septentrionali plaga, bonos in meridionali, optimos in orientali 282 .
Demonum natura 430 .
DIONYSIVS HALICARNASEVS
Dolus.
Raptus Sabinarum 40 .
Sextus, Tarquini Superbi filius, ex industria a patre uirgis cędi et contumelia affici
passus, ut ad Gabinos transfugiens eos proderet et subiiceret patri 99 .
DEVS.
Ara Iouis inuentoris 13 .
Consus deus ara subterranea colitur 40 .
Decimas prouentuum uouerunt Pelasgi Ioui et Apollini ob soli sterilitatem; non
persoluentes morbis agitati sunt. Prolis etiam decimam soluere illis persuasum fuit.
Discordia inter fratres Romulum et Remum 29 .
PROBLEMATA ALEXANDRI APHRODISEI
Dolor.
Cum in digitorum unguibus passiones summum dolorem excitant 13 .
PROBLEMATA ARISTOTELIS
Diuitię.
Cur diuitię hominibus potius prauis quam bonis sunt 66 .
Dolor.
Cur lachrimę moeroris calidę sunt, oculorum autem male affectorum frigidę 70 .
Depositum.
Cur depositum denegare iniquius sit quam mutuum 66 .
PROBLEMATA PLVTARCHI
Dolus.
Chalcidenses uel Eoles pueros interfecerunt, qui iocis decepti pugillum
terrę dederant Choto. Quo accepto ibi regnaturum responsum erat 84 .
Donum.
Quid est quod uir ab uxore, uxor a uiro dono aliquid accipere prohibentur 74 .
Diuitię.
Quid est quod ueteris nummi altera pars Ianum bifrontem, altera proram nauis habuit aut
puppim. Alter nummus oue et boue insignitus. Quare Saturni ędes ęrarium 77 .
Decimam Herculi offerebant 75 .
Diabolus.
Chrysippus opinatur demonia quędam mala circumire, quibus dii quasi carnificibus et
scelerum ultoribus aduersus iniustos utuntur 78 .
AVLVS GELIVS
Deformis.
Homines caninis capitibus et latrantibus in montibus Indię. Quosdam esse nullis
ceruicibus oculos in humeris habentes, alios corporibus hirtis et auium ritu plumantibus 51 .
Pygmei non longiores quam pedes duos et quadrantem 51 .
Quidam Thersitę laudes quęsierunt 104 .
Quos pomiliones dicimus, Gręce nanos dici 116 .
Docilis.
Euclides Megarensis Athenas sub muliebri habitu latens commeabat, ut Socratem audiret,
cum capitale inter Megarenses esset, siquis Athenas pedem intulisset 41 .
Diuitię.
Fauissę Capitolinę, cellę sub terra, ubi templi signa et donaria reponebantur 12 .
Argentum purum putumque, id est omni alia materia carens 39 .
Necessarium est, qui multa habeat, multis indigere 52 .
Iam tonsiles tapetes ebrii fuco, quos concha purpura imbuens uenenauit 120 .
Dolor.
Polus histrio Athenis Helectram Sophoclis acturus fratris interitum complorantem, ut
dolorem mulieris plenius exprimeret, tulit ossa filii recens mortui, et ea amplexus non
simulatis, sed ueris doloribus lamentisque oppleuit omnia 49 .
Dolor apud Stoicos indifferens. Dolor pugnat contra rationem 70 .
Anaglisia, id est indolentia, et apathia, id est impassibilitas doctorum
iudicio improbata 71 .
Hęredis fletus sub persona risus est 104 .
Disertatio Herodis Attici super ui et natura doloris 116 .
Deffensor.
De ordine officiorum: primus locus iuxta parentes pupillorum est, qui fidei tutelęque
nostrę crediti sunt; secundus clientium; tertius hospitum; quartus cognatorum; quintus
affinium 36 .
Deus.
Iis demum deos propicios esse ęquum est, qui sibi
aduersarii non sunt 3 .
De nominibus deorum populi Romani 35 .
Debitum.
Pecuniam exactus, exigor portorium 91 .
In eum qui soluendo non est, membrorum amputatio 117. 118 .
Dies iusti XXX dati debitori, ut pecuniam conquireret. Erat item ius paciscendi, et si
pacti non essent, habebantur in uinculis dies LX, demum capite
puniebantur 118 .
VITĘ PLVTARCHI
Deformis Philopemen manus et pedes pulchros illi esse dictus, uentrem uero non habere
79 .
Scylla nigrum farinis inspersum 121 .
Corpus forma dolio, colore argento ignito simile de cęlo lapsum diremit pugnam duorum
exercituum Luculli et Mithridatis 6 .
Aristoteles deformis gracilitate crurum et oculorum pusillitate 138 .
Dolus.
Seruę Philotidis consilio seruati Romani, cum Latinorum obsidione premerentur 10 .
Latini Romanos infestantes per connubia decepti trucidantur 49 .
Hannibal iitteras simulatas nomine principum Metaponti ad Fabium mittit, uti adueniens
illos in deditionem acciperet. Ibi positis insidiis Fabium excepturus, nisi ille dolos
animaduertisset 58 .
De Fabio inquit: Romani alterum Hannibalem habent. Vrbem Tarentinam eadem arte, qua
cepimus, amisimus 58 .
Septimuleius Cai Gracchi caput plumbo impleuit ęquum auri pondus ex publico accepturus
117 .
Lysander dicere solitus, quo leonis pellis non attingeret, insuendam esse uulpinam.
Idem aiebat pueros astragalis, uiros iureiurando fallendos esse 118 .
Phornabarus a Lysandro rogatus, ut litteras ad ephoros daret suas laudes perscribens,
id pollicitus, palam, ut petebatur, scripsit. Sed dum eas obsignaret, alteras supposuit,
accusationem continentes. Quas cum Lysander ab ephoris legendas accepisset, ipse suus
extitit accusator ac plane intellexit non solum Vlixem uersutum esse 119 .
Incredulos decipere sapientis est, credulos impium 30 .
Luctatius Cęsarem non per cuniculos, uerum iam machinamentis rempublicam occupare
dixit 51 .
Diuitię.
Solon diuitias contempsit et pecuniam se habere uelle dixit, sed per iniuriam parare
nolle; uirtutem prętulit opibus 20 .
Telus Creso regi pręlatus felicitate iudicio Solonis 24 .
orarium Saturni ędes. Primi quęstores Publius Veturius et Marcus Minutius 26 .
Themistocles generum sibi eligens ditiori meliorem prętulit, uirum se malle quam
pecunias dicens 43 .
Dictum apud antiquos: Non Philippum, sed Philippi aurum Gręciam subuertisse 102 .
Aratus, cum Corinthi pręsideret, missam a Cleomene pecuniam, ut ei arcem traderet,
repudiauit dicens malle se habere diuitias quam ab iisdem haberi 110 .
Spartę lata rogatio in senatu aurum et argentum intra urbem suscipi non licere 119 .
De Thorace sumptum supplicium, quod argentum priuatim habere deprehensus sit 119 .
Opes Crassi 119 .
Agesilaus contempsit opes 29 .
Seruile est amare diuitias 46 .
Somnium Antigoni, quo serendo aureas micas auream
segetem ortam
uidit 94 .
Platonis sententia: Ei, inquit, qui uelit esse diues, non cumulandam pecuniam, sed
minuendam cupiditatem censeo 99 .
Cleopatrę opes 111 .
Dolor.
Egeus falso credita Thesei filii nece pręcipitio uitam finiuit 3 .
Lugendi tempus apud Lacedemonios XI dies 14 .
Numa statuit puerum triennio minorem non lugere, maiorem uero tot menses, quot
haberet annos usque ad decennem. Longissimum luctum mensium decem
statuit 17 .
Pericles dolore superatus in funere filii 55 .
Timoleon prę tristitia XX fere annis rempublicam non attigit 97 .
Cato mortem fratris dolens 65 .
Demosthenes VII die post interitum filię cum corona et ueste splendida processit
nunciato Philippi interitu, bonum publicum pręponens rebus domesticis 86 .
Degener.
Porcii Catonis filius 71 .
Deffensor.
Hercules et Theseus eo animo terram peragrantes, ut nemini iniuriam inferrent nisi
iniuriam inferentibus 2 .
Cicero in patrociniis operam gratuitam pręstitit a nemine mercedem accipiens 89 .
Sostratus Arium sequens clamabat: Docti doctos seruabunt, si erunt docti 111 .
DEVS.
Numa Pompilius uetuit fieri deorum simulachra. Templa sine imaginibus erigebantur 17 .
Vestę templum rotundum. Libitina dea inspectrix eorum quę mortuis pręstantur 17 .
Ianus quare biceps 18 .
Iupiter Feretrius unde 65 .
Deus Adranus in Sicilia maxime cultus 97 .
Apud Lacedemonios templa affectibus dicata: timori, morti, risui 108 .
Duo rerum principia: Deus atque hyle iuxta Platonem 136 .
Debitum.
Solon, cum debita ciuium decreto rescidisset, id constitutum sisathiam
appellauit, id est oneris leuationem, quo ęsalienum remittebatur 22 .
Decima ex manubiis Delphos deo missa ab Agesilao 27 .
Diabolus.
Cassius Bruti uisionem non ueram, sed imaginariam ex fantasia formatam
contendit. Demones enim non esse aut, si sint, uoce uti non posse, quę corpori conuenit
82 .
Discordia.
Sicyoniorum ciuitas dissensionibus periit 116 .
LACTANTIVS FIRMIANVS
Diuitię non sunt summum bonum 57 .
Philosophorum error circa contemptum diuitiarum 69 .
Deffensio uiduarum et pupilloum 132 .
DEVS unus an multi 3.4.5.6. 7 .
Contra eos qui plures putauerunt 8 .
De Hercule 9 .
De Esculapio, Apolline, Neptunno, Marte, Castore, Polluce, Mercurio, Ioue 10 .
Iupiter, Neptunus, Pluto 12 .
Iupiter, Saturnus 13 .
Vesta, Vulcanus, Sol, Rhea, Ops 14 .
Vranus ante Saturnum 15 .
Titan, Iupiter, Iuno, Neptunus, Pluto, Glauca 15 .
Quare homines coepti nominari dii. Apud quos qui dii pręcipue culti 16. 17 .
Quod dii esse non possunt, quos sexus discernit 17 .
Turpitudines de diis 18 .
Contra eos qui deos ex hominibus factos mentiuntur 19 .
Ceres, Liber, Esculapius, Vulcanus, Minerua 20 .
Quod deos uanos et Deum uerum simul colere nemo potest 20 .
Cloacina, pallor, pauor, honor, uirtus, mens, rubigo, febris, Venus calua, Venus
amata, Iupiter pastor, fornax, muta, Lares, Lara, Larunda, cęca, cuna, Sterculius, Ticinus,
Terminus 22 .
De deorum sacrificiis 22.23. 24 .
Autores colendorum deorum 25.26. Iouis cognomina 26 .
Bellus, Saturnus 26 .
Causa fingendi simulachra 28 .
Quod etiam qui uidebantur saipientes ad gratiam uulgi errauerunt 29 .
Quod idola uana 30 .
Quod solus omniium creator uerus Deus est. Contra Stoicos qui stellas deos
putant 32 .
Quod nec elementa nec mundus Deus sit 33 .
Contra idola aurea uel eburnea 34 .
DEVS Pater et Filius 36 .
Omnia fecit ex nihilo. Nil aliud esse naturam quam Deum 37 .
Solus Deus non factus 38 .
Deus fecit animalia, contra eos qui dicunt ex astrorum motibus nata 42 .
Deum primi ignorauerunt Chananei 45 .
Simulachrorum uanitas 48 .
Contra errorem deos colentium 75 .
Quod contra naturam sit colere plures deos. Quod naturę necessitate oporteat dominum
unum esse unicumque et patrem unum 76 .
Deus Pater ęqualem sibi genuit Filium, per quem fecit omnia. Testes sunt Sybilla,
Trismegistus, prophetę 77 .
Iesus Christus, Messias 78 .
Duplex natiuitas Filii. Quare ipse dicitur Verbum. Natiuitas ineffabilis. In quo ab
angelis differat 78 .
Quam melius a Gręcis Logos quam a Latinis Verbum dicitur. Quid de Deo senserint
gentiles, Zeno et Trismegistus. De secunda natiuitate Filii 79 .
Causa incarnationis Christi 80 .
Natiuitas, passio, resurrectio, ascensio, iudicium 81 .
Filius substantię diuinę et humanę 82 .
De ęterno Christi sacerdotio 84 .
De baptismo Christi et miraculis, quę pręnunciata a Sybillis 85 .
Post resurrectionem discipulis reserauit archana Sripturarum 91 .
De ascensione Domini 91 .
Quibus argumentis infideles nituntur, ut euacuent diuinę incarnationis fidem 91 .
Christus doctor e cęlo missus corpus debuit assumere, ut esset perfectus in docendo 92 .
Christus homo, sed non ita natus ut alii homines 93 .
De unitate Patris et Filii 97 .
De aduentu Christi aureum sęculum restituentis 104 .
Deus omnes ęqualiter habet 111 .
Quod Deus nec esurit nec sitit, ut aliquid materiale sibi uelit offerri 120 .
De potentia Dei, quę potest homines et angelos punire 165 .
Gradus ad Deum cognoscendum et ueritatem 170 .
In Deo quid sit miseratio, gratia, ira 180 .
Deum amandum esse, uerendum, honorificandum, metuendum 185 .
Diabolus Gręce, Latine criminator 36 .
De inquinatione angelorum et duobus generibus demonum, qui etiam familiares hominibus
45 .
Nocere non desinunt. Sanctis tanquam serui obediunt 46 .
Diaboli inuenta ad fallendum 46 .
Malicia demonum 74 .
Astutię demonis 123 .
Cur Deus dedit spiritum tentatorem 201 .
LAERTIVS
Derisio.
Diogenes dicenti cuidam: "Complures te irrident"--- "et illos", inquit, "forte
asini". "Sed non illi asinos curant", subdidit ille; "neque ego illos", respondit 58 .
Deformis.
Arcesilaus Emone quodam Chio, cum deformis esset et luxuriose indueretur, interrogante,
utrum illi sapiens amaturus uideretur, ait: Non, si ita pulcher fuerit ut tu, neque si ita
speciose uestitus incesserit ut tu 42 .
Zeno corporis habitu deformis 63 .
Diuitię.
Sacietatem ex diuitiis nasci, dixit Solon, et ex satietate contumelias gigni 8 .
Chilo lapideis cotibus aurum exeminari dixit et dare apertum sui documentum, auro
autem bonorum malorumque hominum mentem, cuiusmodi sit, comprobari 10 .
Pitacus pecunias a Croeso missas accipere noluit, duplo plura quam uellet se habere
contestans 10 .
Croeso scripsit ad eum se uenturum non cupiditate habendi, sed humano uiro
familiariter utendi 11 .
Indignum hominem diuitiarum gratia laudare noli 12 .
Pherecydes: Neque aurum neque argentum honorandum 15 .
Anaxagoras patrimonium suis sponte cęssit et se ad speculandum contulit 16 .
Gestabat Aristippi famulus in itinere pecuniam, et cum premeretur onere, ille
"effunde", ait, "quod nimis est et fere ea quę pręuales." Nauigans pecuniam proiecit in
mare, ne propter illam a uectoribus perimeretur 23 .
Stilpo, cum ea, quę capta patria amiserat, conscribere iuberetur restituendi gratia,
nihil suum se perdidisse respondit; quippe doctrinam et eruditionem sibi ademisse neminem
26 .
Diuitias neruos rerum esse 43 .
Demetrius non modo diuitias cęcas asserebat, uerum et illarum autorem fortunam 52 .
Diogenes diuitem indoctum ouem aureo uellere dicebat 57,
Crates deposuit pecuniam apud trapezitam, mandans, ut, si filii idiotę essent, eis
redderet, sin philosophi, plebi distribueret; nihilo quippe egere philosophos 61 .
Metrocles diuitias nocere dixit, nisi quis eis digne utatur 62 .
Euripidis de Napeo uersus, quod opes quidem illi fuerint, sed opibus
elatus non incesserit neque plus fastus habuerit quam egens uir 65 .
Chrysippus quęrit, quo pacto sapienti quęstus sectandus sit et cuius rei gratia 79 .
Porro, inanium opinionum diuitię in infinitum excidunt 110 .
Dolor.
Solon flens obitum filii, cum sibi diceretur, quod nihil flendo proficeret, ob hoc enim
se flere dixit, quia nihil proficeret 9 .
De dolore et uoluptate 24 .
Neque dolore capiendum sapientem, quod is ęgritudo sit animi ratione aduersante
contractio 72 .
Doloris species 72 .
Dionysius in oculorum dolorem incidit; quo acriter cruciatus noluit dicere
indifferentem esse 77 .
Cor non edendum 82 .
Epicurus contra Cyrenaicos animi dolores quam corporis deteriores censet; carnem enim
pręsenti tantummodo dolore affici, animum uero et pręterito et pręsenti et futuro
110 .
Degener.
Arcessilaus percunctanti, cur ex disciplinis aliis plerique ad sectam Epicuream
transirent, ex Epicureis uero nullus se ad cęteras conferret, ait: "Quia ex uiris quidem
galli fiunt, ex gallis uiri nunquam" 42 .
Deus.
Dii geniti secundum Eudemum Rhodium 3 .
Nec cogitationes latent deos 6 .
Pherecides primus de diis scripsit Gręcis 15 .
Theodorus omnes de diis opiniones sustulit 25 .
De diis philosophorum facete dicta 27 .
Plato: totius generationis causam esse deum. Deos esse igneos 35 .
Deum sicut et materiam incorporalem esse 36 .
Aristoteles, sicut et Plato, deum incorporalem diffinit eiusque prouidentiam ad
cęlestia usque pertingere, ipsum uero immobilem esse 48 .
Lysia pharmacopola sciscitante, an deos esse crederet: "Quomodo", inquit, "non
credo, qui te diis inimicum puto" 57 .
Zeno per caparim, Socrates per canem deierabant 66 .
Stoici unum deum esse eumque appellari mentem, fatum, Iouem 74 .
Deum esse animal immortale, rationale, perfectum siue intellectuale, beatum, a malo
omni remotissimum, prouidentia sua mundum, et quę sunt in mundo disponens omnia; non tamen
inesse illi humanę formę liniamenta etc. De nominibus et substantia eius 75. 76 .
Dei imaginem in annulo minime circumferendam 82 .
Idem Pythagoras dixit se ad inferos descendisse atque uidisse Hesiodi animam columnę
ęreę astrictam ac stridentem, Homeri uero ex arbore pendentem et a serpentibus obsessam pro
his quę de diis dixere 82 .
Pythagorici putant solem, lunam et reliqua sydera deos esse 83 .
Xenophanes uersu scripsit contra Hesiodum et Homerum,
exprobrans illis, quę de
diis dixere. Dei substantiam dixit rotundam esse et globosam nihilque cum hominibus habere
commune, totum cernere totumque audire, non tamen respirare simulque esse omnia: mentem,
prudentiam, ęternitatem 90 .
Melissus ait de diis nihil diffiniendum; neque enim illorum certam esse notionem 91 .
Prothagoras, cum idem dixisset, ab Atheniensibus pulsus est et libri
eius combusti 93 .
Quę non transmutantur, incomprehensibilia sunt et ab eius quod mutatur
natura prorsus aliena 103 .
Deum esse animal immortale ac beatum 108 .
Decimas frugum separant Athenienses in sacrificiis publicis offerendas 8 .
Chilo difficile esse dixit ocium recte disponere 10 .
Diabolus.
Mundus demonibus plenus 3. 5 .
Demones esse quosdam quibus insit hominum miseratio 76 .
QVINTVS CVRTIVS
Deformis.
In Sophitis regno genitos liberos non parentum arbitrio tollunt aluntque, sed eorum
quibus spectandi infantum habitum cura mandata est. Siquos segnes aut aliqua membrorum parte
inutiles notauerunt, necari iubent 54 .
Indis maritimis prominent ungues nunquam recisę, comę hirsutę et intonsę sunt 61 .
Diuitię.
Aurei torques. Vestis auro distincta, tunicę gemmis adornatę 2 .
Opes regias Persę gazam uocant. Regia pecunia, quę Damasci erat, proditur Alexandro
7 .
Summa pecunię signatę talentorum duo milia et sexaginta, facti argenti pondus quingenta,
ęquabat 7 .
Arbella Alexandro traditur cum Darii gaza 19 .
Regiam Persarum diripiunt Macedones 24 .
Gaza Persarum regum 24 .
Alexander, cum graue spoliis agmen uix moueretur, suas primum, deinde totius exercitus
sarcinas exceptis necessariis incendit 31 .
Quid tibi diuitiis opus est, quę te esurire cogunt 42 .
Indię opulentię descriptio 47 .
Flumina aurum uehunt. Gemmę margaritęque in littoribus. Regum Indorum uestes 50 .
Rex Alexandro
occurrit precioso indumento insignis 55 .
Orsines satrapes gentis Persagatarum nobilitate ac diuitiis inter omnes barbaros
eminens 62 .
Dolor
Darii nunciato sibi uxoris obitu 15 .
Nabarzanis fictę lachrymę 26 .
Matris Darii luctus audita Alexandri morte, ita ut cibum nolens capere moreretur 64 .
Deus.
Tyrii catena aurea uinxerunt Apollinis simulacrum, quasi hoc modo cohibituri, ne ad
alios transmigret 10 .
Hamonis effigies 13 .
Dii ab hominibus facti 47 .
POLIBIVS
Dolus quorundam Gallorum amiciciam cum Hannibale simulantium 49 .
Numidarum mos primo statim congressu dare terga, mox ubi uisum fuerit, conuerso cursu
audacter in hostem ferri 53 .
Cretenses ad dolos promptissimi 64 .
Degener.
Cynethenses, Archadum genus, ab origine sua degenerarunt, ex piis impii facti 66 .
Philippus ex pio impius euasit 77 .
Discordia.
Romanorum socii per gliorię contentionem separati castris ab Amilcare opprimuntur
6 .
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Deformis.
Gygantes monstrosę staturę 2 .
Monstra Aphricę 31 .
Pericles capite enormi, ob id opifices galeatum figurabant 150 .
Indi maritimi 231 .
Sempronia. deformis et stolida 338 .
Marius ad deformitatem euitandam uarices ex altero crure sibi extrahi pssus 344 .
Firmus Seleucius, cui fuerant duo elephantini dentes 448 .
Blemię capitibus carent, ora et oculos pectoribus affixos habent 450 .
Derisus Iulianus, qnod, cum pusillus esset, portas urbis subiturus caput acclinaret
456 .
Dolus Medeę, quo Pelias interficitur 30 .
Nessi dolus in Herculem 36 .
Pisistrati ad occupandum dominatum 86 .
Romanus Sabinum lu dificat bouem immolans,
dum ille ad flumen pergit 89 .
Cyrus Massagetas uicit uino epulisque graues, quas in castris ex industria fugiens
illis reliquerat 94 .
Tarquinii filius ad Gabinos transfugiens eos decepit subdens patri 96 .
Dolosi homines, dolosa uestimenta 98 .
Quo dolo captus Polycrates. Zopyrus decepit Babylonios 101 .
Dolus fodientium cuniculum deprehensus 107 .
Amasis pręfecti dolus in frangendo foedere 107 .
Artaxerxes loricatus simulauit uelle se commutare loricam cum Artabano. Vbi exutum
opportunum iniurię uidit, gladio transuerberauit 137 .
Alcybiades circumegit hostes fando, quoad ex improuiso totus in urbem exercitus
irrupit 176 .
Lysander uulpinam pellem aliquando pro leonina insuendam 180 .
Murices ferrei sub terra conditi 218 .
Herrenii arte intercluditur Romanus exercitus intra Caudinas furcas 224 .
Hannibal Fabii agro abstinet, ut suspectum reddat 272 .
Fugam simulat et castra cum impedimentis relinquit, ut insequendi studio effusos ex
insidiis exciperet 273 .
Cretenses ad insidias promptissimi 275 .
Hannibal quendam Romanę linguę gnarum inclamare iussit consulem iubere, quando castra
ab hoste capta essent, ut milites in proximos montes facesserent 289 .
Hasdrubal quomodo elusit Neronem, ut exercitum in pacatum educeret 290 .
Scipio insidias agit in Fabium 293 .
Hannibal sua arte captus Salapia decessit 294 .
Gryphi astus in matrem 341 .
Maxentius in foueam cecidit, quam fecit 45 .
Diuitię.
Nitocris reginę sepulchro insculptum: Siquis forte regum, qui post me in Assyria
regnabunt, pecunię erit indigus, quantum libuerit, hinc sumito. Si minus indigens
recluserit, haud expediet illi id facere 5 .
Apud Ęthiopas ęs charius quam aurum 11 .
Arabum opes 16 .
Nummus percussus a Theseo 35 .
Salomonis diuitię 56 .
Oportere ciuem ciui ingenio et uirtute, non luxu et diuitiis pręstare. Ferreus nummus
62 .
Maones primi aureum argenteumque nummum percussere 67 .
Mydas, Gordii filius, ditissimus 73 .
Solon pauperes prętulit Croeso 86 .
Assyriorum regum opulentia. Croesi diuitię 92 .
Diuitiis homines insolentiores fieri 93 .
Aurum usque ad
contemptum apud Macrobios 98 .
Tributa Persici regni 101 .
Pythius Atys, filius Xerxis, exercitum hospitio accępit 126 .
Pręda Pausanię iussu in unum locum coaceruata 133 .
Sub Gylippi tecto multę noctuę 181 .
Stilpo solam sapientiam suas diuitias esse putauit 192 .
Plato uenditus XX minis 200 .
Darius diuitias relinquere hostibus statuit, ut illis immersi a pristina uirtute
degenerent 219 .
Alexander Susis potitus 219 .
Persepolitana gaza 220 .
Alexander sarcinas igni cremandas subiecit 222 .
Antigonus auri ostentatione Gallos in insidias adduxit 248 .
Argenteus nummus quando primum Romę percussus 256 .
Electrum, lincurium 259 .
Annulorum tres modii cum dimidio 279 .
Solida ex auro columna in Lacinię Iunonis 282 .
Argenteus clypeus CXXX pondo 288 .
Ornamenta populi in usum populi conferuntur 291 .
Pręda Charthaginiensis 292 .
Aurum incensimarium 293 .
Quomodo Hanniball opes suas seruauit, ne diriperentur 320 .
Aes Corinthiacum 333 .
Luxuriosus belli apparatus Antiochi 338 .
Auri et argenti contemptus 347 .
Antigonus somniauit se aurum serere quod Mithridates meteret 350 .
Mithridates captus esset, nisi mulus auro honustus sequentibus obiectus esset 361 .
Auriferi fontes ex Caucaso scatentes 363 .
Vitis aurea dono ab Aristobulo Pompeio data 363 .
Crassus 377 .
Aurea trabs DCCL pondo 380 .
Caligulę nummorum acerui 414 .
Decebali inuentum in occultando thesauro 428 .
Vniones Memię, Alexandri imperatoris uxori, donatę 441 .
Dolor Herculis 28 .
Hippoliti apud patrem accusati dolor 35 .
Herculis dolor ex ueneno Nessi 36 .
Solon dolore uictus morte filii audita 86 .
Sammeti dolor in clade domestica sine lachrymis, sed cum fletu in amici miseria 98 .
Fabius triumphare noluit ob collegę et fratris necem 124 .
Comploratio mulierum cum diceretur Darius periisse 212 .
Dolor in morte amici 232 .
Matris Darii in morte Alexandri 233 .
Phila, Demetrii uxor, doloris impatiens ueneno sibi mortem consciuit 244 .
Harsicoras audita filii morte sibi manum intulit 282 .
Marcellus captis Siracusis illachrymat 287 .
Ciceronem accusatum XX hominum milia mutato habitu secuta
sunt 368 .
Cornelia dolore collapsa uiso Pompeio cum amictu lugubri 385 .
Augusti luctus amissis legionibus Vari ductu 486 .
Luctus ex Germanici interitu 414 .
Gordianus, ubi filium perisse credidit, propria se zona suspendit 443 .
Degenerat Ninus iunior a perentum indole 6 .
Heli filii a patre degenerant 43 .
Item Samuelis 44 .
Filii Bruti 102 .
Quę facile degenerent 317 .
Antonius ad piscationem conuersus iridetur 396 .
Deffensor.
Vestales fortuito occursu supplicio sontem eximebant 76 .
Antiphon, quo nemo sua ętate capitales causas melius egit 175 .
Fabius, populi Romani clypeus, Marcellus ensis 283 .
DEVS.
Saturnns, Cęli filius. Tres Ioues. Iouis sepulchrum 7 .
Ęgyptii primi deos commenti 13 .
Dionysius Bacchus 21 .
Ceres, Vesta, Neptunus, Pluto, Iuppiter 21 .
Mortalitatis argumenta in Ioue 21 .
Alladius in deorum contemptum fulgura et tonitrua imitatus 62 .
Deorum uanitas 76 .
Tullus Pallori et Pauori ędem uouit 78 .
Persarum dii. Deos ex hominibus ortos 91 .
Massagete unum Solem uenerantur, cui equum mactant 93 .
Amasis in deos lusus 97 .
Muliebris Fortunę templum 120 .
Zeno duo principia posuit, Deum et materiam 142 .
Prothagoras: An dii sint, statuere, inquit, nequeo 150 .
Templum Iunonis deflagrauit 164 .
Athenis omnes Mercurii una nocte truncati 168 .
Deus incorporeus 233 .
Serpens osculapius 245 .
Virtuti et Honori ędes 294 .
Mater deum ex Pesinunte Phrygię Romam aduecta 299 .
Bona dea 367 .
Christus nascitur 407 .
De Christo 410. 411 .
Demonum pręstigię 423 .
Debitum.
Sisathia tabularum abolitio nominata, cum Solon foenore leuasset inopes
86 .
Papyrii scelus in debitorem 215 .
Grauis seditio ciuitatem inuasit ob ęsalienum 245 .
Dona Scytharum Dario missa 106 .
Rex Macedonum Perdicę et fratribus pro opera mercedem poscentibus radios solis per
fumarium insertos se illis mercedis loco dare respondit 132 .
Dona Orsinis regi Alexandro 232 .
Munera Siphaci missa et Ptolomeo et Cleopatrę 292 .
Adrianus a Sarasmane rege dona accepit et in his aureas clamydes. CCC noxios in arenam
auratis clamydibus in regii muneris contemptum produxit 429 .
Decima diis uota 179 .
Decima prędę Apollini datur 183 .
Discordia.
Secedit plebs in Sacrum montem 116 .
Menenii apologus ad sedandam plebis discordiam 117 .
Discordia ciuitatis 119 .
Fratrum, Cyri et Artaxerxis 183 .
Discordia ciuilis 202 .
Romanus in sinu pacem et bellum portans 265 .
Ciuilis discordia inter Syllam et Marium 351 .
Inter Cęsarem et Pompeium 380 .
Seueri filii inter se discordes 436 .
VALERIVS MAXIMVS
Diligentia.
Triumuir nocturnus populi iudicio concidit, quia uigilias negligentius circumierat,
liber VIII, caput I.
Dolus.
Romanus Sabinum decepit in uacca fatali immolanda, liber VII, caput III.
Mulier, quę depositi nomine pecuniam a duobus acceperat, ab altero interceptam alter
adueniens petebat; a Demostene defensa est, eodem. Hannibal in Canensi uictoria decepit
magis quam uicit Romanos, caput IIII.
Diuitię.
Cęteris res suas efferentibus Bias nihil ferens omnia bona se sua secum ferre dixit,
liber VII, caput II.
Dolor.
Pictor quidam summi moeroris acerbitatem exprimere non ualens Agamemnonis in
Ephigenię immolate nece lugentis caput inuoluit, liber VIII, caput XI.
Degener.
Qui a parentibus claris degenerauerunt, liber III, caput V.
Defensio.
Agatocles, cum urbem eius Syracusas Cartaginienses inuasissent, ipse exercitum in
Aphricam transtulit. Sic inferendo, quę patiebatur, melius quam se defendendo malis
liberatus est.
Deus.
Thales interrogatus, an facta hominum deos fallerent, "ne cogitata" inquit, liber
VII, caput II.
Discordia: De ui et seditione, liber IX, caput VII.
CICERONIS OPVSCVLA
Degener.
Tyberius Grachus optimus, filii pessimi 122 .
Deffensor.
Qui non deffendit ab iniuria, cum potest 76 .
Causę cur prętermitti debeat deffensio 77 .
Patroni 80 .
Diuitię.
Marcus Crassus negabat esse pecuniosum, qui suis fructibus exercitum alere non posset
77 .
Quęstus, mercatura 108 .
Quibus rebus res familiaris quęri debet 134 .
Diuitię non expetendę 174 .
Nihil est nostrum, quod amitti potest 179 .
Solus sapiens diues 182 .
Diuitias contempsere Caius Fabricius, Manius Curius 183 .
Aphricanus 184 .
Dolus.
Qui XXX dierum pepigerat cum hoste inducias, noctibus populabatur. Quintus Fabius Labeo
arbiter Nolanis et Neapolitanis datus utrisque imposuit 79 .
Fraus odio digna maiore quam uis 81 .
Fraus non committenda etiam si nemo resciturus sit 154 .
Caius Marius in Quintum Metellum 155 .
Si uir sapiens nummos adulterinos acceperit imprudens pro bonis, cum id rescierit,
soluturus ne sit eos, sicui debeat, pro bonis? 158 .
DEVS.
Quis non timeat omnia prouidentem, cogitantem etc. 188 .
Necesse est illud, in quo est totius naturę principatus, esse omnium optimum omniumque
rerum potestate dominatuque dignissimum 189 .
Depositum quando non reddendum 160 .
THVCIDIDES
Diuitiarum usus non ad iactantiam 22 .
Deffensio sumenda et pręsumenda 74 .
Discordia.
Seditio perniciosa 46 .
PHALARIS
Degener.
Nec patri nec filio similis 33 .
ORATIVS IN EPISTVLIS
Dolus.
Atria seruantem postico falle clientem 6 .
Donum.
Qui dona accipit, libertatem uendit 8 .
Diuitię non faciunt beatum 6 .
Fabula de uulpe et mustela 8 .
Diues agri 9 .
Pecunia 10 .
Diues gaudet. Diues seruus est 16 .
Diues in uitia pronus 17 .
Opes ad segnitiem impellunt, exemplum militis Luculli 26 .
Diuitię non conferunt prudentiam 29 .
Aut emendo aut utendo rem possidemus 29 .
Diuitię non sunt proprię 29 .
Deffensio.
Ne tuearis noxium, ut serues innocentem 18 .
TERTVLLIANVS
DEVS.
De Christo et quid differant Christiani ab Hebreis 7 .
De Christo et Deo omnipotente 8 .
De regno Dei 10 .
Deus 15 .
Diabolus.
Demon Socratis. Demonum operatio 8 .
De spiritu demoniaco 10 .
Dolor.
Epicurus omnem cruciatum doloremque depreciat, modicum quidem contemptibilem
pronunciando, magnum uero non diuturnum 14 .
VERGILIVS
DEVS.
Iouis omnia plena 4 .
Iam noua progenies cęlo demittitur alto 5 .
Diabolus.
Cyclopes fabricantes fulmina 46 .
Tum uarię illudunt species etc. 50 .
Diuitię.
Veteres tellure recludit thesauros, ignotum argenti pondus et auri 62 .
Galesus ditissimus 146 .
Est domus, alta iacent penitus defossa talenta cęlati argenti, sunt auri pondera facti
infectique mihi 137 .
Discordia.
Alecto 143 .
Doli.
Sinon 70 .
Dolus an uirtus quis in hoste requirat 75 .
Dolor Annę in morte sororis 106 .
Matris Euriali 172 .
Mezentii in cęde Lausi filii, quo se hosti opponente euaserat 192 .
Euandri ad Pallantis filii cadauer 197 .
Opis luget Camillam 208 .
Amata rata perisse Turnum prę dolore laqueo se suspendit 220 .
Latinus Amatę uxoris mortem luget 220 .
Iuturna soror luget Turnum 225 .
EX PRIMA COMMENTARIORVM HYERONYMI
Derisio.
Rugare frontem, adducere supercilium, crispare nares, concrepare digitis 32 .
Irrisor incredulus 253 .
In illusores 254 .
Dolus.
Omnis frater supplantatione supplantat 163 .
Fraudulenti uasa pessima 262 .
Telas araneę texunt 311 .
Omnis frater supplantatione supplantat 345 .
Lingua dolosa 345 .
Diuitię.
Didracma, semiuncia, syclus, uncia 6 .
Veh qui opulenti estis in Syon 72. 73 .
Adamas, id est indomitus. Adamantis natura 76 .
Spinę 106 .
Quod potentes et diuites repente pereant 112 .
Niniue grauatur diuitiis 115 .
Veh ei qui multiplicat non sua 124 .
Disperierunt omnes inuoluti argento 137. 138 .
Conuenite et congregamini, gens non amabilis 138 .
Karpojoria, id est ubertas et frugum abundantia 166 .
Diues Lazari non misertus 184 .
Theristra 198 .
Spinę 199 .
Ericius 233 .
Tyriorum omnis industria est negociationibus opes quęrere 244 .
In luxuriam diuitum 245 .
Gaza, lingua Persarum diuitię 271 .
Diuitię et paupertas ad probationem 285 .
Gemmarum genera 300 .
Vitam manus tuę inuenisti, propterea non rogasti 315 .
Camellus portans onera 314 .
Diuitię uerę uirtus 316 .
Saturaui eos, et mechati sunt 340 .
Omnis diues aut iniquus aut hęres iniqui 340 .
Veh uobis diuitibus 343 .
Aurum ophaz, quod nos obrizum possumus dicere 347 .
Vbertas securitatem, securitas negligentiam, negligentia contemptum parit 380 .
Dolor parturientis 37 .
Planctus pęnitentię, carmen innocentię. Veh obstinatis 69 .
Tristis est anima mea usque ad mortem 93 .
Luctus indicium barbę capitisque rasura 221 .
Peccatores lugendi 242 .
Veh mihi, quia defecit anima mea propter interfectos 339 .
Mos in luctu capillum tondere 344 .
Dominus fleuit super Hierusalem. Quis dabit capiti meo aquam? 345 .
Mos in luctu 346 .
Degener.
Iusto non proderunt pristinę uirtutes, si ad malum declinauerit 41 .
Domus Israel cęcidit 52 .
Lapsus et per pęnitentiam errectus 79 .
Anima Hierusalem ducta in captiuitatem 110 .
Ignis damnatis, herba fulonum penitentibus 185 .
Pulcherrimi uiri tui gladio cadent 198 .
Ciuitas sancti tui facta est deserta Syon 321 .
DEVS.
Dii, id est sancti siue angeli 2 .
Dii 12 .
Ex hominibus dii consecrati 16 .
Ventus urens siccans uenas 37 .
Sancta Trinitas 44 .
Ecce formans montes et creans uentum 52 .
Dei anima diuinus affectus est 55 .
Heretici Deum corporeum fingentes 62. 65 .
Dei potentia 79 .
Filius in Patre et Pater in Filio 90 .
Misericors et iustus 97 .
Anima in Deo pro mente et cognitione 113 .
Pater et Filius 127 .
Abyssum et sapientiam quis inuestigauit, id est Patrem et Filium 131 .
Trinitas 133 .
Deus uiuens ad distinctionem deorum mortuorum, qui appellantur idola 140 .
Dei inuestigabilis sapientia 146 .
Trinitas 148. 150 .
Ira Domini non perturbationem signat sui qui irascitur, sed eorum merita atque
peccata, in quos Dei ira desęuit 151 .
Trinitas 158 .
Omnes affectus Dei non humani sermonis uitio, sed diuinę maiestatis sensu accipiamus
164 .
Qui uiderit Filium, uidet et Patrem 164 .
Dominus qui cęlu.m extendit ut pellem, et terram alta mole sollidauit, et spiritum
hominis finxit in eo, idem animarum est creator omnium 172 .
Deus amarus et dulcis, non sibi, sed patientibus 175 .
Lux et gloria Dominus 176 .
Admirabile nomen tuum 177 .
In principio erat Verbum 179 .
Odisse Deus anJropopaJws dicitur, ut flere, ut irasci 180 .
Videre faciem Dei homo non potest 190 .
Anima in Deo 191 .
Oculis mentis uidetur Deus 203 .
Millia millium ministrabant ei. Facies et pedes. Qui ambulat super pennas uentorum.
Sancta Trinitas 203 .
Pater et Filius 249 .
Deus Maozim, id est robustus et fortis 257 .
Deus creator mundi 273 .
Dei maiestas et potentia. Omnia nouit, omnia continet etc. 274 .
Pater ad Filium 277 .
Pater Deus solus 278 .
Pater et Filius 281 .
Deus figulus noster 282 .
Non erunt tibi dii alieni absque me. Conuertimini ad me, et salui eritis omnes fines
terrę 283 .
Dei membra diuini affectus 283 .
Sancta Trinitas 286 .
Ego sum, ego sum 292 .
Deus sanctus in sanctis habitat 302 .
Deus ubique diffusus 306 .
Qui habitas in cęlo, non quo Deus qui tenet cęlum palmo et terram pugillo, ullo
claudatur loco, sed quo quę sanctiora sunt, illius locus et habitaculum esse dicantur 320 .
Deum nemo uidit unquam 321 .
Mysterium Trinitatis 322 .
Passiones
in Deo iusti iudicii effectum signant 323 .
Deus amen 325 .
Deus ubique 327 .
Deus ignis consumens 329 .
Affectus in Deo quomodo intelligantur. Deus uidens omnia 330 .
Penitentia Dei 339 .
Deus ignis consumens 340 .
Dei potentia 340 .
Pater et Filius 345 .
Deus timendus 347. Deus ubique 364 .
Sancta Trinitas 365 .
Deus ad inanimata locutus 371 .
Ego sum iudex et testis, dicit Dominus 373 .
Qui est 380 .
DEVS CHRISTVS.
Christi aduentus 17. 31 .
Ex Ęgypto uocaui Filium meum 32 .
Christus morbidam ouem humeris portauit 32 .
In manibus prophetarum assimilatus sum 35 .
Descensus in infernum 37 .
Christus lumen, uia, ueritas, panis, uinea, ignis, pastor, agnus, ianua, uermis, ros,
iuniperus 38 .
Petra Christus. Petrę apostoli 55 .
Ascensus Domini 58 .
Christus humiliatus 76 .
Christus post passionem uictor 83 .
Arcistrathgos pręliorum ad gentes legatus missus 83 .
Ionas Christus, Niniue mundus 87 .
Christus relinquens Patrem, ut gentium iungatur ecclesię 88 .
Descendit ad inferos, tertia die resurrexit 89. 90 .
Descensus ad inferos, resurrectio. Natus de Virgine 90 .
Christus se ipsum obtulit. Christus mortis uictor. Iterum ad Niniuen. XL dies ieiunat
91 .
Ecce uir, Oriens nomen eius 93 .
Christus uia et porta, per quem ad Deum accedimus 99 .
Christus mons Domini 101 .
Et stabit ef pascet in fortitudine. Et erit iste pax 104 .
Liberauit nos Christus de manu Assur. Vicit leo de tribu Iuda 105 .
Christus redemit nos 106 .
Pater ad Filium: Pasce populum tuum in uirga tua 110 .
Christus ueritas 114 .
De aduentu Christi 123 .
Anima Christi 126 .
Resurrectio Domini 127 .
Dominus ab austro ueniet. Virtus et sapientia. Splendor glorię Dei. Manus Filius. Ante
faciem eius ibit mors, cum in monte tentatus est 129 .
Incuruati sunt colles mundi 129 .
Adueniente Domino inferi tremuerunt, superi lętati sunt. Christorum genera 131 .
Misisti in caput impiorum mortem, diuisisti in stupore capita potentium 132 .
Capita demonum a nationibus separauit et ipse se fecit caput 133 .
Iesus 134 .
Christi redemptio fidelibus, gaudium 144 .
Zorobabel typus Saluatoris. Siquis
sitit, ueniat ad me. Iesus, filius Iosedech.
Iesus magnus sacerdos. 145 .
Christus rex er sacerdos 147 .
Zorobabel 150 .
Post gloriam misit me ad gentes 155 .
Christus Deus omnipotens Sabaoth. Sacerdos magnus 155 .
Christus tentatus 156 .
Lux, lapis primarius, lapis stanneus 157 .
Zorobabel Iesus 160 .
Ecce uir, Oriens nomen eius 161 .
Dominus super asinam 166 .
Patres de inferno liberati per Christum 166 .
Christus arcus, sagittarius, sagitta, frumentum, uinum, pluuia serotina 167 .
Sub Hieroboam diuisi, sub Christo coniunguntur 168 .
Vnigenitus et primogenitus 173 .
Egredietur Dominus et pręliabitur contra gentem illam 175 .
Lux et gloria Dominus 176 .
Lapis angularis 177 .
In principio erat Verbum 179 .
Vita et pax Christus 182 .
Ecce ego mittam angelum meum 184 .
Christus magni consilii angelus 184 .
Christi aduentus 185 .
Esaias omnia edisserens de Christo 188 .
Petra Christus 194 .
Christus Deus, Gygas 195 .
Christus iustorum requies 198 .
Veniet ex Syon qui liberet. Dilectus. Filius olei 199 .
Esaias uidit gloriam Christi 202 .
De Virgine nasciturus 205 .
Christus natus, ut sciat reprobare malum et eligere bonum. Emanuel. Iesus. Iasub 206 .
Ascendens in altum captiuam duxit captiuitatem 208 .
Qui erit credentibus in sanctificationem. Incredulis in lapidem offensionis 209 .
Ecce ego et pueri mei. Christus et apostoli. Christus prędicans 210 .
Christus natus. Christus Deus. Magni consilii angelus 211 .
Christus nasciturus de periculis liberauit 211 .
Sex nomina Christi: admirabilis, consiliarius, Deus, fortis, pater futuri sęculi,
princeps pacis. Christus fons, puer meus electus 215 .
Ipsum gentes deprecabuntur, et erit sepulchrum eius gloriosum 216 .
Saluator 217 .
Emitte agnum, dominatorem terrę 221. 235 .
Christus Ęgyptum ingressus. Veni mittere gladium in terram 223 .
Ecce Dominus ascendens super nubem leuem et ingredietur Ęgyptum 238 .
Magi 238 .
Ascensor asini Christus 241 .
Cęcidit Babylon, id est idolatria in aduentu Christi 241 .
Deus appropinquans 242 .
In die illa uocabo puerum meum Eliachin, filium Helchię 243 .
Christus pauper super pullum 247 .
Christus
faciet
omnibus gentibus pingue conuiuium 247 .
Dominus Deus fortis in perpetuum. Conculcabit eam pes pauperis, id est Christi 248 .
Dilectus Domini 249 .
Iesus Christus lapis 245 .
Leo 256 .
Et erunt oculi tui uidentes pręceptorem tuum 259 .
Fons uiuus 260 .
Christus uenit in nomine Patris 261 .
De aduentu Christi et apostolorum eius. Christus et apostoli post uocationem gentium
262 .
Tabernaculum quod transferri non poterit 285 .
Annus acceptabilis aduentus Domini 265 .
Via Christu s 266 .
Ad inferna descendit 271 .
[Deus creat].1 Christus seruus. Electus 276 .
Non clamabit 276 .
Pater ad Filium 277 .
Puer eius ac seruus, quem elegit 278 .
Christus et Ecclesia. Christus Deus 282 .
Oriens 284 .
De Christi aduentu. Ego ipse ego primus et ego nouissimus 285 .
Redemit Dominus seruum suum Iacob. Christu s redemptor. Christus natus sagitta electa
286 .
A Patre dilectus 286 .
Christus funda apostolorum et prophetarum. Nunquid tolletur a forti
pręda 288 .
Ecce leuo ad gentem manum meam, et leuabo signum meum 288 .
Dominus dedit mihi linguam eruditam 290 .
Christus petra. Iesus Christus brachium 291 .
292 .
Christus uictor. Posui uerba mea in ore tuo 292 .
Christus dextera et brachium Dei. Seruus et puer. Proficiebat ętate et sapientia 295 .
Christus agnus. Filii natiuitas 296 .
Christus seminator. Christus saturatus 297 .
Dominabitur tibi qui fecit te 298 .
Christus semen Dauid. Gloria Dei 301 .
Deus et homo 301 .
Dei uerbum, Dei misericordi a 302 .
Ego sum uia, ueritas et uita 396 .
Christus sol iustitię, fons uitę 309 .
Pax nostra 311 .
Christus ueritas. Spiritus signatus in Christo. Christus puer Domini 312 .
Spiritus Domini super me 315 .
Christus desideratus 317 .
Descendit ad oues perditas 319 .
Christus descendit 320 .
Christus granum botri siue acinum uel racemus et semen Iacob 324 .
Mons. Semen Abraham, filius Abraham 324 .
Christus Deus uerus 325 .
Peperit masculum. Lux mundi 328 .
Margaritum preciosissimum. Manus Dei 329 .
Verbum Dei 331 .
Virga 334 .
Hęreditas gentium 337 .
Dei filius 347 .
Christus Deus et homo 353 .
Petra et ab eo Petrus petra. Manus Dei et uirtus 355 .
Deus
Christus nobis notus non iam secundum carnem, sed secundum gloriam 356 .
Pastor, princeps, rex, Dominus. Per Iesum Christum liberati 363 .
Christus uenit. Christus Dauid 374 .
Et erit dux eius ex eo. Via recta Christus 375 .
Pastor bonus 376 .
Mons iustitię. Deus incrementum dedit 377 .
Christus habens clauem Dauid 378 .
Christus Deus. Deus uniuersę carnis 380 .
Omnia in aduentu Saluatoris expleta, homines et iumenta reducti ad Ecclesiam,
rationales et simplices 381 .
Debitum cum periculo animę exigitur a paupere 307 .
Colligationes impietatis, fasciculos deprimentes. Iniqua cautio. Dimitte debitoribus
308 .
Decimas inferte in horrea Domini 186 .
Diabolus cultores suos oppressos malis liberare non potest 15 .
Mors 37 .
A sinistris contrarię fortitudines 44 .
Leo, ursus, coluber 54 .
Equi 74 .
Coluber tortuosus 78 .
Diabolus et qui uoluntati eius seruiunt, subuertentur 114. 115 .
Leo rugiens 115. 116 .
Pharao 118 .
Diabolus dominans mundo 119 .
sunoptos 120 .
Lupi uespertini 121 .
Chaldei, gens amara et uelox. Lupi 121 .
Nabuchodonosor, potentia diaboli 122 .
Totum in hamo leuauit 122 .
Spiritus nunquam sine additamento, cum diabolus intelligitur 126 .
Auis, uolatile, serpens 129. Ęthiopes tetri 130 .
Equi nigri 130 .
Victus diabolus 133 .
Rhamus 150 .
Satan, id est aduersarius 155 .
Mons magnus 157 .
Draco ad illudendum 169 .
Barrabas 201 .
Qui uincebat, uincitur 210 .
Principes et Gygantes 218 .
Dracones, struciones, pilosi, ulule, Syrenę 219 .
Gygantes 229 .
Chaldei 230 .
Struciones, Syrenes, ululę, onocentauri 231 .
Lucifer cęcidit. Homo siue uir 232 .
De casu Luciferi. Pater mendacii. Cadauer diaboli 237 .
Quod diabolus penitere nequeat 233 .
Ascensor camelli 244 .
Diabolus deceptos ligat 242 .
Quod diabolo non est locus penitentię 247. 250 .
Impius 248 .
Diabolus, id est criminator. Sathan, id est aduersarius 250 .
Draco, Leuiatan, cetus. Quare factus draco 250 .
Qui peccare faciebant homines 257 .
Assur 261 .
Cadet Assur 262 .
Turris magna 265 .
Demones in aere dicuntur stellę 265 .
Demones nocere non possunt, nisi eis
concessum
fuerit 276 .
Chaldei, demones, Syrenę 279 .
Diabolus uictus 288 .
Fortium diuidet spolia 297 .
Ego creaui fabrum sufflantem in igne prunas 300 .
Coluber tortuosus 309 .
Montes 320 .
Leo ut bos comedet paleas 327 .
Illusores 328 .
Nabuchodonosor 338 .
Diabolus non habet potestatem in porcos 339 .
Discordiam faciens infernus dicitur 37 .
Schisma 37 .
Refrigescet charitas 176 .
Tumultuabitur puer contra senem et ignobilis contra nobilem 196 .
EX SECVNDA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Diligentia.
Sollicitudo 302. 303 .
Derisio.
Noli arguere derisorem, ne oderit te 265 .
Qui annuit oculis, dabit dolorem 266 .
Quęrit derisor sapientiam, et non inueniet 269 .
Ne attingas terminos paruulorum 277 .
Ne scandalizes fidelem 278 .
Irrisor diuinorum 283 .
Non sedi in concilio ludentium 320 .
Deformis.
Esau hispidus, Helias pilosus 89 .
Docilis.2 Inter accipere et discere 193 .
Quod noua testa capit 221 .
Inclina cor tuum ad cognoscendam prudentiam 258 .
Inter bonum indoctum et doctum malum 273 .
Auditor humilis 279 .
Qui per negligentiam dediscit 304 .
Da mihi intellectum, et scrutabor legem tuam 415 .
Dolus.
Stropha, technę, collibistę, tragemmata 168 .
Interrogator malignus 171 .
Iudę osculum 189 .
Methodias eius, id est adinuentiones uel uersutias 239 .
Malignus incidet in foueam, quam fecit 282 .
Labia dolosa 327 .
Nec iurauit in dolo proximo suo 336 .
Mihi quidem pacifica loquebantur, et in ira dolos cogitabant 347 .
Sicut nouacula acuta fecisti dolum 360 .
Diuitię.
Argentum eorum et aurum eorum non ualebit liberare eos in die furoris Domini 33 .
Diuitię obliuionem inducunt Dei 50 .
Diuitię tuę et thesauri tui et multiplex instrumentum 74 .
Ptolomeus Philadelphus Berenicen filiam Antiocho uxorem dedit cum infinitis milibus
auri argentique dotis nomine, unde dictus Pherno
phorus, id est dotalis 137 .
Non potestis Deo seruire et mamonę 147 .
Diues difficile intrabit in regnum cęlorum 166 .
Diuitibus pręcipe non superbire neque sperare in incerto diuitiaum 215 .
Bona 216 .
Mala et bona non in diuitiis et pressuris, sed in uitiis et uirtutibus 216 .
Diuitię bonum non ualent appellari. Satis habent, si non dicantur malum 232 .
Non proderunt thesauri impietatis 265 .
Qui confidit in diuitiis, corruet 267 .
Est quasi diues cum nihil habeat et est quasi pauper, cum in
multis diuitiis sit 269 .
Diues stultus 272 .
Diuitię bona 273 .
Diues et pauper obuiauerunt sibi, utriusque operator est Dominus 276 .
Noli laborare, ut diteris 277 .
Supergressus sum opibus omnes. Hęres incertus 292 .
Diuitię conseruatę in malum domini sui 297 .
Diues auarus 297 .
Sapientia maior diuitiis 299 .
Sedet in insidiis cum diuitibus 326 .
Contra impios diuites Deum ignorantes 327 .
Diuites eguerunt et esurierunt 345 .
Diuitię spiritales. Inhabita terram, et pasceris in diuitiis eius 348 .
Qui confidunt in uirtute sua, et in multitudine diuitiarum gloriantur, relinquent
alienis diuitias suas. Ne timueris, cum diues factus fuerit homo 358 .
Sperauit in multitudine diuitiarum suarum et pręualuit in uanitate sua 360 .
Diuitię si affluant, nolite cor apponere 366 .
Prodiit quasi ex adipe inquitas eorum 373 .
Ecce ipsi peccatores et abundantes in sęculo obtinuerunt diuitias. Imaginem ipsorum ad
nihilum rediges 373 .
Dormierunt somnium suum et nihil inuenerunt 375 .
Iniquus mamona. Diues aut iniquus aut hęres iniqui 383 .
Diabolus diuitias promittit, Christus exigit paupertatem 430 .
Dolor.
Compunctio cordis, lachrymę, caluicium 33 .
Mulieres plangentes Adonidem 36 .
Lugentes solent abiicere calciamenta. Gręci perilimia uocant cibos, quos lugentes a
consolatoribus accipiunt 67 .
Qui plangitur, adhuc curę est ei, a quo plangitur 71 .
Peccator plangendus 82 .
Lugendi peccatores 146. 154 .
Dionysius dicebat dolorem non esse malum. Postquam infirmatus est, summum esse malum
dixit 192 .
Beati lugentes 298 .
Defecit in dolore uita mea 342 .
Verum tamen uane conturbatur omnis homo 351 .
Fuerunt mihi lachyme meę panes 352 .
Degener.
Lapsus de bono ad malum 8 .
Quomodo obscuratum est aurum 18 .
Si auerterit se iustus a iustitia 56 .
Typice ad animam lapsam 65 .
De uirtutibus prolapsus ad uitia 70 .
Si arbor bona non potest malos fructus facere, quomodo Moyses peccauit et Dauid et
Petrus, qui erant arbores bonę 148 .
Quia eleuans allisisti me 397 .
Petierunt carnem, et uenit coturnix 400 .
Defensor causę 284 .
Scuto bonę uoluntatis tuę coronasti nos 323 .
Defendes a conturbatione hominum 342 .
Desperatio.
Nihil execrabilius desperatione 278 .
Donum.
Munerum genera 338 .
Discordia.
Si Sathanas Sathanam eiicit 155 .
Discordię autor 263 .
Barrabas sediciosus 404 .
DEVS.
Membra et affectus tropice Deo asscribuntur, non proprie 10 .
Tropice Deus dicitur facere mala 16 .
Recordatio in Deo quomodo intelligitur 20 .
Maiestas Dei 23 .
Homo pro Deo Patre 24 .
Adonai. Tetragramaton, id est ineffabile 30 .
Pater et Filius Deus 55 .
Sancta Trinitas 100. 101 .
Deus circumfusus et infusus 101 .
Trinitas 102. 105 .
Vox Dei quasi uox aquarum multarum 106 .
Dii iudices 112 .
Deus ignis consumens 131 .
Deus uiuus dicitur ad comparationem eorum qui putantur dii, et
mortui sunt 162 .
Abba pater 204 .
Pater glorię, id est Filii 221 .
Deus ubique totus 224 .
Deus solus bonus. Paternitas in cęlo, 227 .
Sancta Trinitas 229 .
Deus ubique 229 .
Diis ignotis 245 .
[Patris] Sancta Trinitas 249 .
Patris et Filii una natura 252 .
Deus Pater per Filium omnia condidit 260 .
Deus creator 271 .
Pater et Filius 283 .
Funiculus triplex difficile rumpitur 296 .
De Deo supra quam licet loqui periculosum est 296 .
Affectus diuinus. Ira Dei 321 .
Ioth, he, uau, he, Gręce, tetragrammaton. Adonai commune est 324 .
Thronus Gręce Latine sedes Dei 325 .
Et caligo sub pedibus eius, quia incomprehensibilis 33l. Aspectus
diuinitatis. Sancta Trinitas 332 .
Pater et Filius 333 .
Deus localis et illocalis 342 .
Sancta Trinitas 344 .
Deus intelligit opera 344 .
Gustate et, uidete, quoniam suauis est Dominus 345 .
Omnia ossa mea
dicent: Diomine, quis similis
tibi 346 .
Deus uiuus, inuisibilis 352 .
Pater et Filius. Eructauit cor meum uerbum bonum 355 .
Sedes Dei 357 .
Magnus Dominus et laudabilis nimis 357 .
Deus deorum Dominus locutus est 358 .
Deus magnus et horribilis 387 .
Deus omnipotens 387 .
Iustus et misericors Dominus 388 .
Deus ęternus 388 .
Deus uidens omnia. Deus totus oculus, totus manus, totus pes 392 .
Deus exaltatus super omnes deos 395 .
Dominus in Syon magnus 396 .
Creator terrę et cęli. Tu idem ipse es 398 .
In omni loco dominationes ipsius 398 .
Sancta Trinitas 402 .
Pater et Filius. Dixit Dominus Domino meo 406 .
Deus misericors et iustus 408 .
Quis sicut Dominus noster suscitans a terra inopem 409 .
Deus noster in cęlo omnia quęcunque uoluit, fecit 409 .
Dominus iustus 421 .
Deus noster prę omnibus diis. Deus omnipotens, Deus deorum, Pater et filius 4252 .
Deus ubique totus 426 .
Omnia uanitas ad comparationem Dei 429 .
Deus adiutor 431 .
Decem Dei nomina Sabbaoth, Saddai, Eloim, Iao, Eserlaiai, Ia 432 .
Magnus Dominus noster, sapientię eius non est mumerus 432 .
Sancta Trinitas 433 .
Laudate Dominum in cęlis. Laudate eum in excelsis 434 .
DEVS CHRISTVS IESVS. Christus per auem significatus 17 .
Syon Christus 60 .
Petra 66 .
Fons 85 .
Regnum Christi 93 .
Christus mons excelsus. Vir cuius species quasi ęris fulgentis. Christus in porta 97 .
Via orientalis 100 .
Lapis, propiciatorium 108 .
Christus oblatus pro populo 114 .
Rex, agnus qui tollit peccata 115 .
Princeps 116 .
Agnus, anniculus, princeps, sacerdos, uitulus, aries etc. 117 .
Christus Sadoch 121 .
Lapis, mons 125 .
Descendit ad inferos 127 .
Quando natus 134. 135 .
Christus de oliueto ascendit. Ob hoc mons ipse inclytus cognominatus 140 .
De Christo promissio ad Abraham et Dauid 143 .
Creatuurę sentiunt creatorem 149 .
Fulgor et maiestas diuinitatis relucebat in facie Christi 150 .
Confiteor tibi Pater, Domine cęli et terrę. In eos qui
Saluatorem non natum a Deo, sed creatum asserunt 154 .
Manus et brachium Dei Filius, digitus Spiritus Sanctus 155 .
Christus thesaurus absconditus in agro,
preciosum margaritum 158 .
Quod Christus non sit phantasma contra Martionem et Manicheum 159 .
Christus Filius Dei 160 .
Pastor 165 .
Christus lapis super quem qui cęciderit, confringetur, et is super quem ceciderit,
conteret eum. Homo, rex 170 .
Homo, paterfamilias 176 .
Christus Deus et homo 181 .
Homo, uitulus, leo, aquila. Iesus Hebraice, Gręce Soter, Latine Saluator. Item Messias
Hebraice, Gręce Christus, Latine Vnctus 183 .
Christus mons 184 .
Christus apostolus, id est missus 191 .
Iustitia, sapientia, sanctitas, fortitudo 192 .
In semine tuo benedicentur omnes gentes 199 .
Christi erga nos beneficia 201 .
Christus mediator 202 .
Promisdiones de Christo. Promissio de hominibus 205 .
Christus lapis offensionis et petra scandali 210 .
In dilecto, id est in Filio 219 .
Quę aduentum Christi pollicebantur 220 .
Pater glorię, id est Filii. Sedet ad dexteram 221 .
Lapis angularis 224 .
Christi humanitas et diuinitas 226 .
Redemptio. Christus descendit ad inferos 229 .
Iesus interdum humanitatem Christi denotat, interdum diuinitatem. Chiristus
nouus homo 231 .
Bonitas, ueritas, iustitia 235 .
Christus reliquit Patrem Deum et Matrem, cęlestem Hierusalem, et in terra adhęsit
uxori suę Ecclesię 237 .
Promissus 242 .
Parentibus subiectus 248 .
In eos qui Christum negant Deum. Christus panis 248 .
Sapientia Dei 257. 264 .
Dominus possedit me in initio uiarum suarum. In principio erat Verbum 265 .
Sapientia ędificauit sibi domum, assumpsit hominem 265 .
Testis fidelis 270 .
Ciuitatem fortium ascendit sapiens 276 .
Christus pauper 277 .
Magis nobis uoluit apparere in infirmitate humanitatis quam in gloria diuinitatis 279 .
Christus ascendit atque descendit 282 .
Leo, mediator 284 .
Vir Ecclesię 285 .
Nobilis in portis uir eius 286 .
Pacificus et dilectus Dei Patris. Sol 289. 290 .
Propter nos humanatus 292 .
Descendit ad inferos 294 .
Solus est et secundum non habet 295 .
Pauper et sapiens 296 .
Christus homo 298 .
Sapientia 300 .
Vir pauper liberans urbem in sapientia sua 303 .
Christus rex Ecclesię 305 .
Lignum, arbor, fructus 320 .
Rex, uia. Adorate Filium. Mons 321 .
Rex meus et Deus meus 322 .
Sine peccato, iustus,
innocens. Resurrectio. Ascensio. Christus gloria
et honore coronatus. Omnia Christo subiecta. Ex ore infantium perfecisti laudem 324 .
Sacramenta Christi. Salutare Dei 325 .
Missus propter gemitum eorum qui in inferno erant 327 .
Mons. Lapis 328 .
Descendit ad inferos 329 .
Christus salus et gloria 330 .
Christi natiuitas. Misit de summo et accepit me. Mysterium incarnationis. Celsior
factus angelis. Misit Pater Filium 331 .
Incarnatio 332 .
Christus Dauid, Christus dies. Resurrexit 333 .
De Christo. Christus rex. Transfiguratio diuinitas Christi 334 .
Humilitas Christi. Christus uermis. Descendit ad inferos 335 .
Resurrexit. Pastor 336 .
Ascendit. Rex glorię. Doninus uirtutum. Christus aperuit quod Adam clauserat 337 .
Pauper 338 .
Tabernaculum diuinitatis humanitas Christi. Christus petra. Salutaris noster 339 .
Resurrexit. Et refloruit caro mea 340 .
Vitulus, rex, pax 340 .
Resurrectio. Reditus ab inferis 341 .
Redemptor 342 .
Verbum 344 .
Dauid. Christus homo factus. Pauper 345 .
Redemptor. Pauper 346 .
Veritas. Mons 347 .
Lumen de lumine 348 .
Christus pauper. Resurrexit. Innocens 352 .
Lux. Veritas. Rex meus et Deus meus 354 .
Eructauit cor meum uerbum bonum. Speciocus. Virtus. Christi regnum. Veritas.
Mansuetudo. Iustitia. Caput. Christi sagittę 355 .
Incarnatio 355 .
Vnctus oleo exultationis. Christus adoratus. Pax nascente Domino 356 .
Christus Heliseus. Christus Deus excelsus. Ascensio. Sedes Dei 357 .
Sapientia. Loquens in parabolis. Redemptor 358 .
Salutare Dei 359 .
Iesus. Christus Altissimus 386 .
Resurrexit. Ventis et mari imperat. Diabolum uincit. Christus electus 387 .
Patris ueritas et misericordia. Dei Filius. Iustus et misericors Dominus. Christus
excelsus. Testis 388 .
Dextera. Tentatus a diabolo 389 .
Resurrexit. Dabolum uicit 390 .
Christi magnificentia 392 .
De atriis in atrium. De prophetis in Christu m peruenitur 394 .
Dextra. Brachium. Salutare. Iesus 395 .
Fons. Scabellum pedum eius, corpus Domini est. In columna nubis loquebatur ad eos,
nobis in uelamento carnis assumptę 396 .
Aduentus Filii nomen Patris est. Redemptor. Ascensio Domini
iterum 398 .
In Iudeos, qui dicunt Dominum nostrum non esse Christum, eo quod non sit unctus
unguento regali 400 .
Docuit apostolos. Resurrexit 400 .
Christi aduentus petitur: memento nostri, Domine, in beneplacito populi tui.
Redemptor. 401. 402 .
Redemptor. Legis uincula confregit. Christus sanat 402 .
Imperat uentis et mari. Paratum cor meum, Deus Christus liberator. Veritas usque ad
nubes, id est apostolos et sanctos 403 .
Descendit ad inferos. Deus, laudem meam ne tacueris 404 .
Omnia quę hominis erant suscepit pręter peccatum 406 .
Christus petra de qua erumpunt flumina euangelicę doctrinę 409 .
Redemptor 410 .
Porta. Lapis. Dies. Christus uenit in nomine Patris 412 .
Via. Veritas. Promissus 415 .
Verbum. Lex 416 .
Verbum. Finis et confirmatio. Adiutor et susceptor 417 .
Iesus Saluator, Redemptor 418 .
Salutare Dei 419. Pax 420 .
Dominus iustus, Christus redemptor. Mansuetus 421 .
Christi erga nos charitas. Resurrectio. Regnum: super ipsum florebit sanctificatio
mea. Vnctus 422 .
Lapis 424 .
Redemptor 425 .
Qui subdis populum sub me 428 .
Christi humanitas. Descendit Christus de cęlo 429 .
Deus rex Christus. Suauis, misericors, patiens, fidelis 430 .
Vita, Deus adiutor, ueritas 431 .
Sapientia 432 .
Helias 432 .
Lana. Nix 433 .
Diabolus.
Homini inuidens 13 .
Diaboli infestatio 14 .
Insidię 26 .
Gladius acutus paratus ad cędem. Stetit rex Babylonis in biuio in capite duarum uiarum
61 .
Leo ruigens 63 .
Nabuchodonosor 70 .
Venattur animas in profunda demergens 74 .
Casus diaboli 76 .
Draco 77 .
Sathan. Bestię. Volatilia 78 .
Nabuchodonosor 80 .
Leo, draco, Leuiatan, inimicus homo 83 .
Sydera errantia. Sol iniquitatis. Gladius regis Babylonis 84 .
Mons Seir 89 .
Pluuia 149 .
Qui non est mecum, contra me est 155 .
Sathanas. Aduersarius 162 .
Mons 164. 169 .
Barabas 180 .
Profundum 227 .
Sathan. Bellial. Apostata 232 .
Bestia 233 .
Diabolus Gręce, Latine criminator 239 .
Demones in aere. Rectores tenebrarum 240 .
Profert mendacia, uir uersipellis 270 .
Gygantes 275 .
Sanguisuga. Demonum doli 283 .
Rex stultus 296 .
Mulier tropice diabolus 300 .
Impietas 301 .
Rex 305 .
othiops Chusi, filius dextrę 324 .
Incidit promissus Rex
in foueam,
quam fecit. Diabolus punitur 324 .
Leo et draco 326 .
Inimicus exaltatur super me 327 .
Diabolus a sanctis uictus 329 .
Nescit quid cogitat homo, sed per exteriora iudicat 330 .
Vir iniquus, homo inimicus 333 .
Non habet potestatem, nisi quantum Deus permittit 346 .
Mors 360 .
Increpa bestias calami 370 .
Et humiliabit calumniatorem 372 .
Victus. Tu confregisti capita draconis in aquis 374 .
Equi mali 375 .
Immissionem per angelos malos 378 .
Casus 381 .
Venator 389 .
Laquei diaboli. Timor nocturnus. Demon meridianus. Simptosis euentus. Simptoma,
quoniam simul multi cadunt 390 .
Draco iste quem formasti ad illudendum ei 399 .
Diabolus uictus 403 .
Moab. Olla succensa 404 .
Homo 412 .
Victus 425 .
Edom 426 .
Via peccatorum 431 .
DEVS.
Sancta Trinitas 360 .
Pater et Filius 361. 362 .
Deus dominabitur Iacob et finium terrę 364 .
Pater et Filius 365 .
Deus potens 367 .
Sancta Trinitas 368 .
Deus in loco sancto suo. Deus antecedens populum in Ęgypto 369 .
Deus localis et illocalis 372 .
Deus rex noster ante sęcula 374 .
Deus facit mirabilia. Dii sancti per gratiam 376 .
Dei magnificentia 379 .
Deus stetit in synagoga deorum, in medio autem deos diiudicat 381 .
Ego dixi: Dii estis 381 .
Deus salutum nostrarum 384 .
Non est simillis tui in diis 365 .
Deus nobis erat, ambulat, sedet, dormit, uigilat 381 .
DEVS IESVS CHRISTVS.
Solus sine peccato. Iustus in sermone, uictor in cruce 358 .
Liberator captiuitatis. Dauid Christus 361 .
Christus finis. A Iudeis discessit. Ecce elongaui fugiens 361 .
Christus lumen uiuentium, missus Saluator, misericordia et ueritas. Christi
resurrectio. Ascensio 363 .
Christus sol. Christus sine peccato. Resurrexit 364 .
Iuda rex meus. Petra 365 .
Virtus et gloria 366 .
Rex uero lętabitur in Domino, id est Christu s in Patre 366 .
Christus in terra. Resurrexit 367 .
Vbi nos habemus salutare, in Hebreo Iesus dicitur. Christus granum frumenti 368 .
Resurrexit. Christus mons. Habitabit in finem, in corpore quod assumpsit 369 .
Christus leo, homo, uitulus, aquila uictor. Ascendit. Psallite Deo qui ascendit super
cęlos 370 .
Resurrexit. Eripe me de luto, ut non infigar. Descendit ad inferos. Christus uitulus
371 .
Descendit ad inferos. Christi ęternitas. Incarnatio 372 .
Pax Christo nato. Magorum adoratio. Liberator. Et ego semper tecum. Christus cum Patre
373 .
Virga. Saluator. Sol 374 .
Dextera Excelsi 375 .
Via Dei, uirtus Dei. Redemptor 376 .
Petra 378 .
Elegit Dauid, seruum suum. Deus uirtutum Christus. Filius hominis 379 .
Ostende faciem tuam, id est Christum, et salui erimus. Christus Ioseph. Christus
liberator 380 .
Saluator. Deus salutum nostrarum 384 .
Christus Deus et homo 385 .
IOSEPHVS DE HISTORIA IVDEORVM
Diuitię.
Lapides preciosi in ueste Aaron 22 .
Pecunia de sepulchro Dauid prolata 115 .
Dolor.
Dies XXX satis ad luctum 33 .
Dauid luget filio ęgrotante, mortuo consolatur 59 .
Deflet necem Absalonis 61 .
DEVS CHRISTVS.
Quando natus est Dominus, descriptio facta sub Cirino 158 .
De Christo ait: Fuit uir iisdem temporibus, si uirum illum licet
nominare 159 .
IDEM DE ANTIQVITATE IVDEORVM
Dolus.
Simulantibus Iudeis cędere se Romani urgent, flammis septi cremantur 67 .
DEVS.
Philosophi de natura Dei 88. 89 .
Interdictum, ut ne dii quidem blasphementur, propter hoc nomen Deus 90 .
Philosophi unum Deum asserentes ab impiis mulctati 91 .
EVSEBIVS DE PRĘPARATIONE EVANGELICA
Diuitię.
Aurum, uestes 55 .
Cadmus auri metalla primus excogitauit 65 .
Diuitię et paupertas 83 .
Dolor.
Canis mors lugetur apud Ęgyptios 8 .
Luctus Cereris 10 .
Deus cęlum et terram implens 15 .
Deus locutus per os prophetarum 44 .
Membra in Deo 53 .
Deus nullius mali autor 56 .
Dei nomen 60 .
Vnius Dei cognitio ab Hebreis 64 .
Deus heloi. Tetrargrammaton 71 .
Primum ens 72 .
Deus ęternus, ineffabilis, unus 73 .
Sancta Trinitas unus Deus 74 .
Deus bonum, inellectus primus, iustitia, 75 .
Lux intellectualis 76 .
Deum non esse causam mali 85 .
Sancta Trinitas 88 .
Somnus Dei 89 .
Deus nulli similis 89 .
Qualis Deus 89 .
Deus unus. Deus omnia uidet. Deus in cęlo 89 .
DEVS CHRISTVS.
In aduentu Christi immania flagitia cessarunt 2 .
Sacrificia scelesta cessarunt 23 .
Potentia demonum fracta. 26. 27 .
Quę prędicta de Christo 40 .
De uerbo Dei 45 .
Deus 51 .
Quando Christus 66 .
Verbum Patris. Imago Dei 73 .
In principio erat Verbum 74 .
Dei Verbum 76 .
Verbum caro factum 86 .
Lux. Sapientia 87 .
Principium. Verbum 89 .
Dii gentilium. Saturni portentosa forma 6 .
Taurus Ęgyptiorum 6 .
Opinio prisca de diis 11 .
Mars, Apollo 12 .
Terra Mater. Minerua 13 .
Iuppiter. Sol. Luna 15 .
other. Saturnus. Dii alii 16 .
Satyri. Sol. Luna 17.18. 19 .
Vnde credita multitudo deorum 27 .
Mortales 30 .
Ligna et lapides 32 .
Ex motu cęlestium futura pręuidebant 32 .
Diuersa de diis opinio 42. 51 .
Numa nullam imaginem deo tribuit 58 .
Plato contempsit deos gentilium. Poetę de diis mendaces 85 .
Socrates propter deorum contemptum occisus 85 .
Orpheus de deo uno. Item Aratus 87 .
Idola 89 .
Plato de deo inconstanter 89 .
Prothagoras atheos. De entibus 92 .
Philosophi de diis 94. 95 .
Diabolus.
Demones boni et mali 21 .
Quod omnes demones mali 23 .
Ad malum impellentes 24 .
Transmutatio demonum 25 .
Principes 26. 27 .
Poena demonum. Boni demones 28 .
Mors demonum 30 .
Diaboli malignitas 45 .
Contrarię uirtutes 76 .
Serpentis fraus a Platone tangitur 80 .
Serpentis et Euę collocutio 81 .
Maligna anima 88 .
Plato non recte sensit de demonibus 89 .
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Diuitię.
Qui uolunnt diuites fieri, incidunt in laqueum 3 .
Inquidia ex
opulentia orta 18 .
Diues miser 25 .
Iuppiter pecunia nuncupatur 48 .
Diuisio inter Loth et Abraham 123 .
Dolor raro in bono 101 .
Tristitia. bona 101 .
Fletus 168 .
Dii.
Sacra Matri deum obscena 10 .
Obscenitatibus dii non offenduntur, sed placantur 10 .
Dii honore indigni 11 .
Contra deos 12.14. 15 .
De abiiciendo cultu deorum exhortatio 16 .
Apollo, Neptunnus futurorum ignari 17 .
Apollo Cumanus. Multitudo deorum apud Romanos 18 .
Iuppitcr Stator 19 .
Multa deorum nomina 2627 .
De scientia colendorum deorum 29 .
Consentes. Selecti. Sumanus 29 .
Tria deorum genera. Quid de diis cultores eorum senserint 30 .
Quid Varro 41 .
Deorum nomina 42 .
Iuppiter, Iuno, Ceres, Cybelle, Saturnus, Terra, deum mater. De officiis deorum 43 .
Nomina, 44. 45 .
Quod ęternam uitam nemini pręstent. Dii selecti 45. 46 .
Hercules. Lares. Genii. Ianus. Terminus. Iouis et Iani comparatio 47. 48 .
Mercurius, Mars 48 .
Apollo, Diana, Vesta, Iuppiter, Iuno, Minerua. Vnde de diis error inoleuerit.
Saturnus. Cereris sacra. Liberi sacra. 49 .
Neptunnus, Salatia, Venilia, Terra, Tellus 50 .
Liber, Atys. Matris Magnę sacra. Iuppiter, Saturnus 51 .
Libri Numę Pompilii combusti 52 .
Dii cęlestes. Demones aerei 63 .
Quid dii ab hominibus differant secundum Apuleium 64 .
Diffinicio deorum cęlestium secundum Platonicos 65 .
Apis. Serapis 139 .
Mercurius, Hercules, Minerua 140 .
De sacris falsorum deorum. Fabularum figmenta. Diomedes in deos
relatus 141 .
DEVS unus 29 .
Varro censuit unum deum colendum. Deus sine simulachro. Deus dat regna 31 .
Deus creator omnium 35 .
Deitas 45 .
Deus uerus Christus 52 .
Deus super omnia 65 .
Vni Deo sacrificandum. Deus non minor in singulis quam in omnibus 67 .
Deus inuisibilis sępe se pręstitit uisibilem.
De uno Deo colendo 70 .
Pater et Filius Sancta Trinitas 72 .
De cognoscendo Deo 77 .
Simplex et incommutabilis Trinitas 72 .
De incommutabili scientia Dei ac uoluntate 81 .
De Trinitate diuina 82 .
De imagine summę Trinitatis 82 .
Deus beatus. Summa essentia 85 .
Creator in omnibus laudabilis 86 .
Si Deus semper Dominus, an et
creatura aliqua semper, cui
dominaretut 88. 89 .
Deus semper idem, nunquam aliter affectus. Infinitas 89 .
Ira Dei 116 .
Quomodo Deus dicitur descendere uel uidere. Quomodo Deus angelis loquitur. Trinitas
119 .
De ęterna Dei et incommutabili uoluntate 186 .
De uisione Dei in futuro sęculo. Deus ubique totus 197 .
Deus uerus Christus 52 .
Mediator Dei et hominum Christus Iesus 64. 65 .
Christus pro nobis se obtulit 68 .
Mediator 72 .
Quare Christus aduenit. Paterna mens Christus. Incarnatio 74 .
Christu s liberator 76 .
Isaac figura Christi 126 .
Benedictio Isaac ad Christum pertinens 127 .
Benedictio Iudę in Christo qui est de tribu Iuda. Iesus Naue 128 .
Promissiones ad Dauid impletę in Christo. Descensus ad inferna 134 .
Ad Christum et Ecclesiam pertinentia 135 .
Ad eius sacerdotium 136 .
Prophetia pertinens ad Christum 137 .
Prophetię de Christo 144.145. 146 .
De natiuitate eius secundum carnem 149 .
An uerus sit Deus, cui Christiani seruiunt. Responsa deorum de Christo 160 .
Discordia inter Cęsarem et Pompeium 191 .
Diabolus etiam quę non commisit mala de se dici uult 11 .
Demones. De moribus demonum 57 .
Spiritus 58 .
De abiiciendo cultu demonum 59. 61 .
Medius malus qui separat amicos 64 .
Diaboli fallacia. Superbia eorum 65 .
Ad quem modum Dominus uoluit demonibus innotescere 66 .
Demonum diuersitas 69 .
Diabolum beatitudinis angelicę participem fuisse 79 .
Diabolus homicida ab initio. In ueritate non stetit. Ab initio peccat. Diaboli casus
80 .
Quę causa sit miserię angelorum malorum 86 .
Demonum mala uoluntas 87 .
Instigator 100 .
Serpens antiquus 103 .
Incubi 115 .
De alligatione et solutione diaboli 165 .
Demonum corpora 179 .
Qui putant nec diaboli perpetua supplicia futura 181 .
ORIGENES
Docilis.
Ascendit qui proficit, descendit qui deficit 23 .
Non minus diligennter audiendum Dei uerbum quam corpus uerbi Dei sumen dum 50 .
Auditor uerbi 80. 94 .
Dominus dat scientiam 115 .
Discipulus docilis 131 .
Viri, mulieres, infantes, proseliti 158 .
Da operam studiis et in lege Domini meditare 167 .
Diuitię non permanent 39 .
Diuitię proprię 57 .
Siclus, Pecunia proba uel reproba 56 .
Siclus, obolus, dracma, mna, talentum, minutum ęs, denarius 59 .
DEVS.
Christus lux uera 2 .
Christus et Ecclesia, sol et luna 2 .
Cęlum in sedes est. Christus imago Patris 3 .
Christus uitulus 9 .
Magorum figura 23 .
Christi descensus et ascensus 25 .
Christus petra 34 .
Christus per passionem glorificatus 38 .
Incarnatio Domini sanctimonium manu Dei pręparatum 37 .
Christus lignum uite 38 .
Christu s panis 40 .
Iesus eligit discipulos 47 .
Christus et caro et spiritus 49 .
Christus uitulus 52 .
Christus peccatum non fecit et pro nobis factus est peccatum 55 .
Omnis hostia Legis habet aliquid imaginis Christi 57 .
Hostia sancta sanctorum pro peccatis 62 .
Christu s et hostia et sacerdos 62 .
Christus pontifex 66 .
Christus medicus 72 .
Tunica linea Christi humanitas 76 .
Christus ad uesperam mundus. Christus triumphans descendit ad inferna. Christus
pontifex. Aduocatus 77 .
Christus impleuit manus suas incenso minuto 78 .
Christus Oriens 79 .
Christus templum Dei, hircus dimissus in eremum 80 .
Christus sacerdos magnus 82. 83 .
Christus quomodo unctus. Pater et Filius. Solus sine peccato 83 .
Ioseph pater Domini. Iesus in sanctis 82 .
Sponsus 84 .
Sol iustitię 85 .
Anima Dei Christus. Iesus contriuit peccatum 92 .
Pacem dedit 93 .
Percussit primogenita Ęgypti 95 .
Quomodo Spiritus Sanctus requieuit super Christum 98 .
Christus mortis destructor 103 .
Christi uirga floruit 103 .
Christi uirga nucis 104 .
Christus singulis diuersus 104 .
Christus tollere peccatum uenit 105 Christus rex regum et dominus dominantium.
Primitiarrum primitię 108 .
Christus sanctificatus 109 .
Christus puteus 110 .
Rex regum 111 .
Christus uia regalis 112 .
Orietur stella ex Iacob et exurget homo ex Israel 114 .
Deus scit, qui uere est Iacob 118 .
Christus unicornis 119. 120 .
Christus hostia perfecta 121 .
Fluuius lętificans ciuitatem
Dei. Pater fons, Christus dominator. Gloria
unicornis Christi 123 .
Filius et Spiritus Sanctus agnoscunt sensum Domini 124 .
Christi diuinitas et humanitas. Christus deprędatus est omnes filios Seth 125 .
Christus petra. Christus pastor 127 .
Christus semper nobiscum et Deus Pater et Spiritus Sanctus 129 .
Iesus dat quod Moyses non potuit 130 .
Iesus post Moysen suscipit principatum. Sub Moyse bellum, sub Iesu pax 132 .
Christus agnus. Propitiatio 134 .
Quare agnus 135 .
Christus iustitia, pax, redemptio 137 .
Christu s uirtus Israel. Natus ex Virgine 142 .
Spiritus uultus nostri Christu s Dominus 144 .
Iesus Naue, dux exercitus. Moysi pręfertur Iesus 147 .
Iesus exaltatur 150. 152 .
Abstulit peccata 153 .
Christu s uicit mundum per crucem 154 .
Iesus matutinum 156 .
Fundamentum 157 .
Victor 160 .
Christus contra diabolum 161 .
Christus uenit Legem adimplere. Peccata abstulit uictor 164 .
Christus uirtus, Spiritus Sanctus, ficus 164 .
Iesus presbiter, pontifex, caput omnium cępit terram, fugauit diabolum, in secundo
aduentu omnia subiiciet 165 .
Deus Pater.
In Deo uox uel affectus 7 .
Dei descensus uel ascensus 10 .
Quare Deus aliquid nescire dicitur 10 .
Deus in corde habitat 17 .
Nullus Deo similis 36 .
Dii in Scripturis 40. 41 .
Deus uerus 41 .
Affectus in Deo propter nos 42 .
Dominus spiritus est 58 .
Deus ignis consumens nostra peccata. 64 .
Deus pater, Ecclesia mater 82 .
Pater et Filius 83 .
Trinitas 85 .
Duę personę 86 .
Ira in Deo 101 .
Deus sanctus 109 .
Trinitas una substantia 110 .
Tetragrammaton. Dii 115 .
Deus absque passione 119 .
Pater fons 123 .
Sancta Trinitas 130 .
In Deo passio 133 .
Dii gentium 142 .
Sancta Trinitas apud Iudeos 149 .
Depositum Dei anima et corpus. Christus et Spiritus Sanctus et ratio 58 .
Decima.
De primitiis offerendis 106 .
Primitię 107 .
Deci ma de omnibus 172 .
Diabolus perdix 28. 29 .
Retinet pharao, ne exeamus de Ęgypto 31 .
Primogenita Ęgypti occisa. Diabolus uictus per Christum 33 .
Angeli nequam 36 .
Diabolus peccantium pater 42 .
Fera diabolus 56 .
Cetus magnus 72 .
Mors destruetur 79 .
Mala bestia 91 .
Primogenita Ęgypti 95 .
Gygantes 100 .
Vulpis 108 .
Seon, rex Amoreorum 112 .
Diabolus adhuc in sęculo ad perfectionem eorum
qui coronantur 114 .
Balach 116 .
Balaam 117 .
Balach 121 .
Princeps Moab 125 .
Amalech 126. 127 .
Assyrii 127 .
Fuerunt angeli 148 .
Rex Cai. Quare diabolus adhuc pręualet. Mors 155 .
Quomodo demones interficimus 156 .
Malignę uirtutes 160 .
Reges a Iesu interfecti 161 .
Equi 163 .
Spiritus diuersorum uitiorum 164 .
Spiritus uicti in abyssum truduntur. Legio in uno homine. Sathanas, id est aduersarius
164 .
Sydonii, id est uenatores 165 .
Acabrim, id est scorpiones 167 .
Inualuit Madian super Israel 180 .
Locustis comparatur demonum multitudo 182 .
DEVS CHRISTVS.
Inter Moysen et Iesum 166 .
Dominus sapientia, iustitia, pax, salus 166 .
Iesus distribuens hęreditates 172 .
Lux mundi 174 .
Opera. Dei magna et parua 175 .
Christus rex regum 179 .
Christus descendit sicut pluuia in uellus, id est in Iudeos, et sicut stilicidia
stilantia super terram, id est super reliquas gentes 181 .
HIGINVS
Dolor.
Canis prę dolore defecit. Orpheus lugens Euridicen 1 .
Promethei iecur aquila exedens 3 .
Hyades et Pleiades 4 .
Diuitię.
Corona Ariadnę 1 .
Aries Phrixi 4 .
Dolus.
Prometheus Iouem decepit 2 .
Symphonia 3 .
HOMERVS
Dolor.
Penelope non potest audire cantum de Vlissis erroribus.
Vlissi quoque lachrimas ellicit
citharedus.
Deformis Thersites.
HERODOTVS
Diues.
Lateres aurei 5 .
Leo auarus. Paterę aureę 6 .
Lydi primi nummum aureum argenteumque percusserunt 11 .
BASILIVS MAGNVS
Quęre alphabetum in fine eius operis.
PLINIVS
Ęger. Ęgritudnis uaria exempla 82 .
Exercitatio. Apelles nunquam tam occupatus, ut non lineam duceret 330 .
STRABO
Ętas. Res iuuenum, consulta uirum, crepitus seniorum 259 .
Ęger. Ęgrotos exponunt in paleis Lusitani, remedia sciscitantes 65 .
Caunus urbs, in qua hominum color qualis foliorum, in qua mortui ambulant
250 .
In morbum incidentes conscendunt pyram et permanent immoti, donec comburantur 274 .
Ęgrotos in uiis exponunt, ut supra 284 .
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIBVS
Ęger.
Appius Claudius Cęcus lectica in senatum latus turpissimas pacis cum Pyrrho conditiones
magnifica oratione discussit 15 .
APOPHTEGMATA PLVTARCHI
Ęgrotus. Aduersa ualitudo 17 .
Ęgri audacia in hostem 94 .
Enigmata soluens 48 .
EMILIVS PROBVS
Ęger. Cęcitatem patienter tulit 45 .
Oculis ęger lectica uectus cęcidit hostes 49 .
PLINIVS
Ętas. Viuendi spacia multorum 75 .
De spaciis uitę longissimis 82 .
In cacumine montis Tmoli, quod uocant Tempsin, CL annis uiuere Mutianus auctor est.
Vita ceruis in confesso longa 91 .
Senectam sentiunt margaritę 102 .
Hominem ultra annum centesimum non uiuere propter defectum cordis 124 .
Breuis longęque uitę signa 129 .
Aetas arborum, caput LXIIII 163 .
Polio Romulus a diuo Augusto rogatus, qua nam ratione tam
longam uigentemque senectam conseruaret, respondit: "Intus mulso, foris oleo" 227 .
Ex culicum genere muliones uno tantum die uiuere 295 .
STRABO
Ętas. Seres uiuunt diutissime 269 .
Hyperborei mille annos uiuunt 272 .
FABIVS QVINTILIANVS IN DECLAMATIONIBVS
Ęger, quoniam uires desunt, nemini nocet 3 .
Cęcus auaricia caret 9 .
Oculos amisisse totius hominis debilitas 8 .
Langoris quam calamitatis maior miseria 24 .
Visus damnum sartiunt uoluptates 31 .
Cęcitas mulieris tolerabilior. ogri omnibus miserabiles 38 .
ogritudinum causę 40 .
Ętas cito pede labitur 62 .
Florum ętas 64 .
TVLLIVS IN TVSCVLANIS
Ęger.
Ęgrotatio corporis, ęgritudo animi 121 .
Quomodo tulit Antipater cęcitatem. Item Appius Cęcus, Caius Drusus, Cnęus Aufidius,
Diodorus Stoicus, Asclepiades, Democritus. Item Homerus fuisse cęcus traditur. Tyresias,
Cyclops Poliphemus 158 .
Quod surdum esse non sit in malis 159 .
Ętas breuis hominis 103 .
Theophrastus accusat naturam, quod homini breuem uitam dederit, ceruis autem et
cornicibus longam.
TVLLIVS DE FINIBVS BONORVM
Ęger.
Inter optime ualere et grauissime ęgrotare nihil interesse putant Aristo et Pyrrho
philosophi 23 .
Sanitas incerta etiam usque ad uesperam 31 .
Cnęus Aufidius cęcus desyderio lucis se moueri dixit, non utilitatis 77 .
Sanitas corporis quanti sit momenti 65 .
BEATVS HIERONYMVS IN PARTE PRIMA
Ęger.
Grandes morbos non esse curandos, sed dimittendos naturę 110 .
IDEM IN PARTE SECVNDA
Ęger.
Didymus Alexandrinus captus a parua ętate oculis dialecticam et geometriam didicit 90 .
Ęger Deo supplex, accepta sanitate ingratus 125 .
Ęgrotanti clerico quis debet assistere 131 .
Ęgroti et infirmi qui intelligantur spiritaliter 141 .
Ęgrotanti ministrare pietatis officium est 157 .
Homines corporis magis quam animę saluti intenti 233 .
Ad cęcum consolatoria per multorum exempla 247 .
De egrotatione Blesillę. Ad amicum egrotum consolatoria 251 .
Quando infirmor, tunc fortior sum 273 .
Cęcus ne doleat, simodo mentis oculos habet 290 .
Ętas.
LXX anni uita hominis. Decipimur semper longiorem uitam sibi promittentes 3 .
Pueri, patres, iuuenes iuxta interiorem hominem 16 .
Decrepiti etiam annum adhuc uiuere sperant 198 .
Iuuenis cito potest mori, senex diu uiuere non potest. Nihil est pręterita longitudo
quę esse desiit 259 .
Temporis lapsus tacitus et irrequietus. Dauid: Dies uitę nostrę LXX anni 264 .
Breuitas uitę propter delicta 285 .
Epistola. Turpilius Sosa inquit res est quę homines absentes pręsentes facit.
BIBLIA
Ęger.
Claudicauit Iacob, quoniam luctator tetigerat neruum foemoris eius. Ob id non
comedunt neruum Iudei 6 .
Infirmum fratrem nutri sine usura 19 .
Iosue uictis hostibus equos eorum subneruauit 32 .
Sansoni apprehenso Philistei eruunt oculos 38 .
Saul recedente spiritu Domini agitatur a spiritu nequam 45 .
Miphiboseth, Ionatę filius, debilis pedibus 49 .
Dauid subneruauit iugales curruum quos cęperat centum tantum derelictis 50 .
Miphiboset a Siba seruo claudus derelictus 54 .
Abia, filius Hieroboam, egrotauit et mortuus est propter scelera patris
Ahia prophetante 59 .
Ochozias ęgrotus consuluit Belzebub, ideo mortuus est 61 .
Benadab, rex Syrię, eger consuluit Helizeum per Azahelem, et morituro dicitur quod
sanabitur 64 .
Ioram in pręlio uulneratus rediit, ut curetur in Iezrahel. Egrotat Heliseus. Ioas, rex
Israel, ad eum descendit et flet 65 .
Azarias, Amasię filius, rex Iuda, in omnibus Deo acceptus, sed tantum quia excelsa non
est demolitus, lepra percutitur 66 .
Ezechias moriturus fleuit, et propagatum est ei uitę spacium annorum XV
68 .
Dauid equos curruum subneruauit, ut supra 72 .
Ioram, filius Iosaphat, pessimus regum Iuda, pręter cętera aduersa, langore premitur,
donec egrediantur uitalia 79 .
Ezechias egrotauit usque ad mortem, ut supra 81 .
Tobias factus cęcus gratias agit Deo 90 .
Tobias filius piscis felle liniuit oculos eius, et uidit 92 .
Tobias cęcitatem passus annos quattuor 93 .
Iob percutitur ulcere pessimo 101. 102 .
Deus per dolorem in lectulo increpat, per poenitentiam liberat 107 .
Psalmus: Ad te, Domine, clamabo; ęger petit liberari 110 .
Psalmus CVI: Confitemini Domino; gratias agit multis aduersis liberatus, inter quę
etiam infirmitate corporis 118 .
Visita infirmum 142 .
Langor prolixior grauat medicum 143 .
Breuem langorem pręcidit medicus. Ante langorem adhibe medicinam 144 .
Melior est pauper sanus et fortis uiribus quam diues imbecillis et flagellatus malicia
147 .
Infirmitas grauis sobriam facit animam. In tua infirmitate non despicias te ipsum, sed
ora Dominum, et ipse curabit te 149 .
Esaias Ezechias egrotauit, ut supra 159 .
Ętas.
Adam uixit annos DCCCCXXX etc. 1 .
Hominis uita centum et uiginti annorum. Leui uixit annos CXXXVII etc. 10 .
Adam uixit annos 930, Seth 912, Caynan 910, Mallehel 895, Iared 962, Enoch 365,
Mathusalem 969, Lamech 777 .
Genesis. Hominis uita CXX. Genesis VI. Leui 137,
Crath 133, Amram 137 .
Exodi VI. Dies mei uelocius transierunt quam a texente tela succiditur 102 .
Vixit Iob post flagella CXL annis 108 .
Vita hominis breuis. Psalmus XXXVIII 111 .
Timor Domini apponet dies, et anni impiorum breuiabuntur 127 .
Iuuenes. Senes 130 .
Regum uita longior propter iustitiam 131 .
Nihil permanet 132 .
Iterum 133 .
Opera quę fecit Deus ut timeatur, perseuerant in perpetuum 133 .
Si annis multis uixerit homo, et in his omnibus lętus fuerit, meminisse debet etc. 134 .
Adolescentia et uoluptas uana sunt 135 .
Omnis caro sicut foenum ueterascet, et sicut folium fructificans in arbore uiridi 144 .
Numerus dierum hominum ut multum C anni, quasi gutta aquę maris deputati sunt, et sicut
calculus harenę, sic exigui anni in die ęui 144 .
Enygma. Sansonis: De comedente exiuit cibus, et de forti egressa est dulcedo 38 .
Audite audientes, et nolite intelligere etc. 153 .
Aquila grandis uenit ad Lybanum, tulit medullam etc., id est Nabuchodonosor ad
Hierusalem. Aquila altera grandis, id est rex Ęgypti 187 .
Ezechiel uetatur palam flere, sed tacitus ingemiscere mortem uxoris 189 .
Emptio et uenditio. Terra non uendetur etc. 18 .
Domus in urbe redimi non poterit etc. De domo in uilla, de domo Leuitarum et suburbanis
eorum 19 .
Quod Domino consecratum est, non ueniet 19 .
Emptor 130 .
De sorte Leuitarum et sacerdotum dicitur: Non uenumdabunt ex eo neque mutabunt, neque
transferentur primitię terrę, quia sanctificatę sunt Domino 195 .
Exemplum. Iniustum ne imiteris. Ne delecteris in semitis impiorum 126 .
Imitator peccatorum. Imitator malorum uel comes. Ne emuleris impios 131 .
Homines capiuntur malo exemplo superuenienti 134 .
Initantur diabolum qui sunt ex parte illius 137 .
Exempla sapientię 139 .
Exempla patrum 150 .
Ecclesię in persecutione perfectio. Psalmus LXVII 114 .
De regno Christi et Ecclesię profectu. Psalmus LXXVII 115 .
Vineę translatio de
Ęgypto, dilatatio, persecutio, restauratio.
Psalmus LXXVIIII 115 .
Ecclesiam diligit Dominus super omnia tabernacula Iacob. Psalmus LXXXVI
116 .
Ecclesia persecutionibus creuit. Psalmus XCI 117 .
Quoniam placuerunt seruis tuis lapides eius. Psalmus CI 118 .
De reparatione Ecclesię. Psalmus CVII 118 .
Sterilem Ecclesiam facit matrem filiorum. Psalmus CXII. De statu primitiuę
Ecclesię. Psalmus CXIIII. Ecclesia ex Iudeis et gentibus per Christum unita.
Psalmus CXVI. De eius propagatione. Psalmus CXVII 119 .
Vxor tua sicut uitis habundans etc. Psalmus CXXVII 122 .
De electione Syon, ut Dominus habitet in ea per sanctificationem eucharistię.
Psalmus CXXXI 123 .
Lauda, Hierusalem, Dominum; lauda Deum tuum, Syon, quoniam etc. Psalmus
CXLVII 125 .
Sapientia ędificauit sibi domum etc. Psalmus 127 .
Mulier fortis 132 .
De amore sponsi Christi et sponsę Ecclesię 135 .
Commendatur ornatus Ecclesię sub forma mulieris pulchrę. Templum a Salomone ędificatum
136 .
Ecclesia sub arbore crucis nobilitata, sub qua synagoga degenerauit: Vinea mea erit
Romę sub custodibus Petro et Paulo et ditabitur a Constantino 137 .
Et sic in Syon firmata sum etc. de Ecclesia 146 .
Congrega tribus Iacob, reple Syon inenarrabilibus uirtutibus tuis, et
gloria tua super populum tuum 148 .
Qui non sunt promouendi ad regendam Ecclesiam 149 .
Respice super domum hanc et exaudi orantes in ea 151 .
Erit in nouissimis diebus mons domus Domini etc. Apprehendent VII mulieres, id est
Ecclesię, uirum unum, id est Christum 152 .
Et creabit Dominus super omnem locum montis Syon nubem per diem et fumum et splendorem
ignis flamnantis in nocte, id est gratiam Spiritus Sancti protegentis omnem Ecclesiam. Quid
est quod ultra debui facere uineę meę, et non feci? 152 .
Multę nationes conuertentur et pacificabuntur in unitate fidei 154 .
Ego quiescam et considerabo in loco meo, id est in ecclesia 155 .
Deum laudat pro suscitatione Ecclesię per apostolos. In die illa uinea meri cantabit ei
156 .
Impleuit Syon iudicio et iustitia. Respice, Syon, ciuitatem etc. 158 .
Lętabitur deserta
et inuia 159 .
De Ecclesia a partibus orbis in unitate fidei congregata 161 .
Quod fidelibus ornatur Ecclesia. Consolabitur Dominus Syon etc. Audi hęc, paupercula et
ebria, non a uino etc. 162 .
Solue uincula colli tui, captiua fiiia Syon. Lauda, sterilis, quę non paris. Paupercula
tempestate conuulsa etc., de Ecclesia a persecutoribus liberanda 163 .
Surge, illuminare, Hierusalem, id est Ecclesia. odificabunt filii peregrinorum muros
tuos, et reges eorum ministrabunt tibi etc. Sugges lac gentium, et mamilla regum lactaberis.
Propter Syon non tacebo, et propter Hierusalem non quiescam etc. Vocabitur tibi nomen nouum
etc., de dignitate Ecclesię 165 .
De Ecclesia 166 .
De Ecclesia beatificanda in fine: Ego plantaui te uineam electam, et omne semen uerum;
quomodo ergo conuersa es mihi in prauum, uinea aliena? etc. Assumam uos unum de ciuitate, et
duos de cognatione, et introducam uos in Syon. Et dabo uobis pastores etc. In illo tempore
uocabunt Hierusalem solium Domini, et congregabuntur ad eam omnes gentes in nomine Domini
167 .
De congregatione Ecclesię per Christum 173 .
Et habitabunt in terra sua, id est in Ecclesia in fide uniti 173 .
Quia eiectam uocauerunt te, Syon, et ędificabitur in excelso suo, et templum iuxta
ordinem suum fundabitur, et princeps de medio eius producetur, id est Christus etc. Ecclesia
deplorans martyres consolatur a Domino 175 .
Benedicat tibi Dominus pulchritudo iustitię, mons sanctus, id est Ecclesia.
odificabitur ciuitas Domino a turre Ananehel etc. 176 .
Egressus est a filia Syon omnis decor eius etc. 181 .
Terra quę reuersa est a gladio, id est Ecclesia 192 .
Templi partes et mensurę in Ezechielle 193 .
Altare et partes eius 194 .
Ędificatio Ecclesię spiritalis 195 .
Erit Hierusalem sancta, et alieni non transibunt per eam amplius 204 .
In die illa suscitabo tabernaculum Dauid. odificabunt ciuitates desertas, plantabunt
uineas, facient hortos, id est Ecclesia constans ex/coniugatis, pręlatis et religiosis 206 .
Et erit: in nouissimo dierum erit mons domus Domini pręparatus in uertice montium, et
sublimis super
colles; et fluent ad eum populi
etc. In die illa congregabo claudicantem, et eam quam eieceram colligam etc. Item de
persecutione Ecclesię et liberatione per Constantinum. Et stabit et pascet in fortitudine
Domini, in sublimitate nominis Domini, Dei sui 208 .
Lauda, filia Syon; iubila, Israel, abstulit Doninus iudicium tuum, id est poenam pro
peccato Adę 211 .
Magna erit gloria domus istius nouissimę plusquam primę, et in loco isto dabo pacem.
Absque muro habitabitur Hierusalem, prę multitudine hominum et iumentorum in medio eius 212 .
Ecce qui egrediuntur in terram aquilonis, requiescere fecerunt spiritum meum in terra
aquilonis, id est Romę uel in Europa 213 .
Persecutio per Antichristum 215 .
MATTEVS
Eger.
Paralitico prius peccata dimittuntur, ut causa debilitatis sublata sanitas restituatur
IX.
Trans Iordanem sanat turbas, quia baptismo sanantur infirmitates spiritales XIX.
Non est opus ualentibus medicus, sed male habentibus VIIII.
MARCVS
Eger.
Emoroissa omnia expenderat in medicos; tetigit Iesum, et curata est V.
Dominus sanans surdum et mutum suspexit in cęlum, innuens nobis inde quęrenda esse
remedia VII.
Ecclesia. Cessauit uentus et procella Iesu ascendente in naui, id est regnante in
Ecclesia VI.
Septem sportę septem ecclesię sunt VIII.
Vendentes et ementes eiiciuntur de templo. Domus mea domus orationis XI.
Vinea sepe circumdata in qua lacus et turris, id est Ecclesia protectione munita Dei,
et in ea baptismus et fides XII.
Cenaculum grande, Ecclesia magna, in qua narratur nomen Domini, strata uarietate
uirtutum et linguarum XIIII.
LVCAS
Eger. Paralitico prius peccata dimittuntur, deinde morbus, ut scias hoc passum fuisse
propter delicta V. Lazarus ulceribus plenus; canes lingebant ulcera eius, sed post hęc ab
angelis delatus est in sinum Abrahę XVI.
Ecclesia. Inter ecclesiam et synagogam IIII.
Stabulum ad quod implagatus ducitur alligatis plagis infusoque oleo et uino, est
Ecclesia quam intrant sanguine Christi redempti et inuncti chrysmate. Iumento imponitur, ut
carnalem appetitum supponat rationi X.
Martha et Maria est Ecclesia primum sollicita, deinde beatitudinis fruitione quieta, quę
non auferetur ab ea X.
Domus mea domus orationis est XIX.
Perdet colonos istos, et dabit uineam aliis XX.
In templo non extendistis manus in me XXII.
IOANNES
Eger. Ecce sanus factus es; iam noli amplius peccare, ne deterius tibi aliquid
contingat. Hinc apparet eum propter peccata egrotasse V.
Alias non propter hanc causam, ut de cęco nato: Neque hic peccauit, nec parentes eius,
ut cęcus nasceretur etc. IX.
Item de Lazaro: Infirmitas hęc non est ad mortem, sed pro gloria Dei XI.
Exemplum dedi uobis, ut, quemadmodum ego feci, ita et uos faciatis. Si hęc scitis, beati
eritis si feceritis ea XIII.
Ecclesia. Caueamus, ne in ecclesia Dei fabulis uel risibus uel odiis uel cupiditatibus
uacemus: ne improuisus ueniens nos flagellet et de ecclesia sua eiiciat II.
Sponsa Ecclesia etc. III.
Encenia templi X.
Mundus pro Ecclesia, ut Deus erat in Christo mundum reconcilians sibi XV.
Mulier cum parit, tristitiam habet, id est Ecclesia dum Deo filios generat,
tentationibus affligitur; sed cum peperit, id est superauit tentamenta, iam non
meminit pressurę propter/gaudium retributionis perceptę XVI.
Quadripartita
uestis Domini quadripartitam eius figurauit
Ecclesiam, quattuor scilicet partibus in orbem diffusam, et in eisdem ęqualiter, id est
concorditer distributam. Tunica uero illa sortita omnium partium signauit unitatem, quę
caritatis uinculo continetur etc. XIX.
Maria Magdalena Ecclesiam signauit. Magdalon Gręce, Latine turris. Dicitur autem in
Psalmo: Factus es mihi turris fortitudinis LX.
PAVLVS AD CORINTHIOS II
Ęger.
Licet is qui foris est, noster homo corrumpatur, tamen is qui intus est renouatur de
die in diem IIII.
Libenter gloriabor in infirmitatibus meis. Cum enim infirmor, tunc potens sum XII.
IACOBI: Cum infirmaris, induc presbiteros, ut orent super te unguentes oleo V.
Exercitatio.
AD THIMOTEVM I: Nam corporalis exercitatio ad modicum utilis est
IIII.
Epistola nostra uos estis, scripta in cordibus nostris. AD CORINTHIOS II, III.
Exemplum. AD CORINTHIOS I: Imitatores mei estote, sicut et ego Christi
IIII.
Emulamini charismata meliora XII.
Emulamini spiritalia XIIII.
AD GALATAS: Bonum autem emulamini in bono semper IIII.
AD EPHESIOS: Estote imitatores Dei sicut filii charissimi V.
AD PHILIPPENSES: Agite quę uidistis in me IIII.
AD THESSALONICENSES I: Vt aliis exemplo sint ad uirtutem IIII.
AD THIMOTEVM I: Exemplum esto fidelium in uerbo et in conuersatione etc. IIII.
AD TITVM: In omnibus te ipsum prębe exemplum bonorum operrum II.
IOANNIS III: Carissime, noli imitari malum, sed quod bonum est I.
Ecclesia Dei uiui, columna et firmamentum ueritatis AD THIMOTEVM I, III.
APOCALYPSIS: Vidi VII candelabra aurea, quę sunt VII ecclesię, et
in medio similem Filio hominis I.
Mulier amicta sole,
et luna sub pedibus eius, et
in capite eius corona stellarum XII;
et in utero habens, et clamabat parturiens, et cruciabatur ut pariat XII.
Et peperit filium masculum, qui recturus erat omnes gentes in uirga ferrea etc. Draco
persecutus est mulierem quę peperit masculum; et datę sunt mulieri alę duę aquilę magnę, ut
uolaret in desertum etc. XII.
Veni, et ostendam tibi sponsam, uxorem Agni. Et sustulit me in spiritu in montem magnum
et altum, et ostendit mihi ciuitatem sanctam Hierusalem, descendentem de cęlo, habentem
claritatem Dei etc., de mensura et structura eius XXI.
METHAMORPHOSES
Ęger.
Tyresias cęcus diuinandi habuit scientiam I .
Mentis oculis non caruit III .
Ino et Athamas in furorem uersi filios necauerunt III .
Ętas.
Sybilla, Glauci filia, pro concubitu ab Apolline accepit, ut tot annos uitam
propagaret, quot arenę corpuscula pugno comprehendere posset XIIII .
Fenis auis unica, quinque sęcula implet uiuendo XV .
HERETICI
Hęreticus Arrius. Patrem et Filium et Spiritum Sanctum uolunt esse unius eiusdemque
substantię, naturę aut existentię, sed esse Filium creaturam Patris, Spiritum uero sanctum
creaturam creaturę, hoc est ab ipso Filio creatum. Christum etiam sine anima carnem
suscepisse arbitrantur I.XII.XIII.XXIIII.XXVII.
Marci. Arriani Christum esse Deum negant, sed tamen peccata posse dimittere concedunt
II.III.XIIII. Lucę I. Iterum I, V, IX.
Filium non esse de substantia Patris. Item Patrem non uideri a Filio X.XI.XII.
Ioannis contra Arrium I.
Iterum, tertio et quarto, quinto et sexto I.
Arriani II.V.
Iterum et tertio V.
Arrius VI.VIII.
Iterum VIII.
Item X.
Iterum et tertio X.
Item XII.
Item dicunt,
quantum
apostolus distat a Domino, tantum Filius a Patre XIII.
Contra eosdem iterum et tertio XIII.XVI.XVII.
Apollinaristę sicut Arriani Christum dixerunt carnem solam sine anima suscepisse et in
eo uerbum ipsum fuisse pro anima. Alii uerbum in carnem mutatum nihil de Virgine sumpsisse I.
[Idem Lucę] Contra Lucę II. Contra istos Lucę XI.
Contra Apollinarem qui unam tantum uoluntatem, id est diuinam ponit in Christo XXII.
Idem quod diuinitatem habuerit pro anima carne tantum hominis assumpta. Ioannis I.II.
Quod de cęlo corpus attulerit VI.
Item VIII.
Quod non habuerit animam humanam X.
Basilides, Valentinus et Martion respuunt Legem et prophetas. Lucas XI.
Item Manichei XVI.
Cherintus et Hebion dixerunt Christum hominem purum tantum. Item Martion, Paulus
Samosetanus et Photinus. Matthei I.
Cherintus et Hebion eircumcidi nos uolunt, quia Christus circumcisus sit. Lucę II.
Cathafrigę, quorum auctor Montanus, Prisca et Maximilla, etiam post Pentecosten faciunt
quadragesimam, eo quod ablato Sponso filii Sponsi debeant ieiunare. Matthei. IX.
Idem promissum paraclytum se suscepisse dixerunt. Manichei uero id de Manicheo
prędictum asserunt. Ioannis VII.
Donatistę localiter Christum concludere cupientes dixerunt eum tantummodo in Africa
esse. Matthei XXVIII.
Hebion et Cherintus Christum hominem tantum dixerunt. Item Martion, Paulus
Samosatanus et Photinus. Matthei I.
Item Hebion et Heluidius ex uiri coitu natum dixerunt I.
Hebionitę Paulum apostolum reiiciunt, cęteros admittunt et sabbatum obseruant II.
Hebion et Cherintus circumcidi nos uolunt ante baptismum. Lucę II.
Hebion Christum non ante mirandum fuisse dixit quam baptizatus sit II.
Contra Habionitas damnantes carnium esum XXII.
Eutices Christum totum unius naturę esse dixit, tanquam Verbi diuinitas ipsa se in
carnem animamque uerterit etc., Verbi et
carnis unam pronuncians naturam in Manichei et
Martionis transit insaniam et Dominum simulatorie omnia credit egisse et phantasticam
corporis speciem oculis apperuisse cernentium. Matthei I.
Item dixit ante incarnationem duas in Christo fuisse naturas, post incarnationem unam.
Sic et Heluidius I.
Vnam naturam esse in Christo XV.
Idem Marci VIII.
Idem quod Iesus et Maria unius naturę sint. Lucę I.
Euticius corpus nostrum post resurrectionem impalpabile futurum dixit.
Ioannis XX.
Heluidius de uiri coitu natum dixit. Item Hebion. Matthei I.
Item habuisse fratres XII.
Contra eundem XXVII.
Item Marci II.
Euichitę opinantur monacbis non licere sustentandę uitę causa
aliquid operari atque ita se ipsos profiteri, ut omnino ab operibus uacent. Matthei VI.
Heretici in uestimentis ouium, intrinsecus lupi rapaces. Item spinę et tribuli. Mathei
VII.
Idem sunt zizania, quę apparent, cum creuerit herba, et tunc colliguntur ad comburendum
XIII.
Heresis est fermentum quod corrumpit totam massam XVI.
Idem dicti Antichristi. Item falsi fratres XXII.
Heretici aut ex humanitate aut ex diuinitate Christi aut ex utroque falluntur XXVII.
Hęreticorum sermo lapis pro pane a dyabolo oblatus Lucę IIII.
Hereticus et dyabolus utitur exemplis Scripturarum, non ut doceat, sed ut fallat V.
Vulpibus comparantur. Item lapis IX.
Dicunt: Ego sum Christus. Idem Antichristi XXI.
Lapidant Dominum Iesum. Ioannis X.
Contra hęreticos XVI.
Eunomius se nosse Patrem et Filium dixit, sicut noti sunt inter se. Matthei IX.
Eunomiani, Arriani, Macedoniani dicunt Spiritum Sanctuum creaturam esse. Contra
Eunomium et Arrium XXIIII.
Faustus non natum ex homine Christum dixit. Matthei I.
Photinus, Hebion, Martion, Paulus Samosatenus hominem tantum fuisse. Matthei I. Iterum
I.
Photiniani solum Patrem dicunt esse Deum, Filium hominem, tertiam personam negant
Spiritum Sanctum XII.
Idem ex Virgine dant ei principium. Lucę I.
Dominus leproso dixit: Volo curare. Hoc contra Photinum V.
Photinus purum hominem dixit. Ioannis VI.
Iudeorum pharisei et saducei. Matthei XVI.
Iulianus tollit peccatum originale. Marci IX.
Idem uitanda esse sepulchra dixit. Lucę XI.
Martion etc. ut supra Hebion. Matthei I.
Martion et Manicheus Vetus laniant Testamentum IX.
Martion Christi passionem phantasticam esse asseruit XII.
Martion et Manicheus creaturas alienant a Deo. Dicunt Christum non esse natum ex
Virgine, sed in phantasmate uisum XIIII.
Contra Martionem et Manicheum X.
Martion, Basilides et Valentinus respuunt Legem et prophetas X.
Martion et Manicheus destruunt Vetus Testamentum XVI.
Contra Martionistas qui dicunt Christum bonum Deum, Veteris autem Testamenti deum malum
XIX.
Idem Ioannis I.
Martion et Tatianus nuptiis detrahunt II.
Martion dixit Christum non esse genitum secundum carnem XVIII.
Manichei phantasma esse Christum nec femineo posse nasci ex utero I.
Legem non accipiunt nec prophetas nec euangelistas pręter Ioannem, qui fuit cum Iesu in
morte V.
Item uirgultum uellere etc. huiusmodi putant contra pręceptum fieri: Non
occides. Nos de homine tantum accipimus V.
Dicunt hominem neque posse effici malum neque ex malo bonum VII.
De eadem substantia et ex eadem origine esse hominum et bestiarum animas VIII.
Manicheus et Martion contra Vetus Testamentum IX.
Manicheus et Martion creaturas alienant a Deo. Dicunt Christum non esse natum ex
Virgine, sed in phantasmate uisum XIIII.
Idem XXVI.
Dicunt alium Christianorum Deum, alium Deum Israel. Lucę I.
Carnem phantasticam tribuunt Christo I.
Contra eos II. Dominus curans leprosum tangit propter Manicheum V. Contra Manicheum et
Martionem X.
Animam a Deo, carnem a diabolo creatam dicunt XI.
Manicheus et Martion contra Testamentum Vetus XVI.
Manicheorum error de corpore phantastico XXIIII.
Manicheus nos a malo creatos ait. Ioannis I.
Item Martion I.
Quod uisibilia creata sint a malo deo VI.
De promissione mittendi paraclyti aiunt de
Manicheo fuisse prędictum VII.
Cathafrigę uero id sibi tribuunt VII.
Solem istum uisibilem oculis carneis Christum esse putant. Manichei contra Legem VIII.
Dicunt esse quandam naturam mali et gentem tenebrarum cum principibus suis, unde
diabolus originem ducit et hinc ducere originem carnem nostram aiunt, secundum illud: Vos ex
patre dyabolo estis. Iterum VIII.
Contra eos, eo quod unum ouile et unus pastor sit Noui et Veteris Testamenti X.
Mathematici Priscilianistę nasci unum quemque hominem sub constitutionibus stellarum
putant. Sic de stella, quę magis apparuit, iudicant I.
Mathematici. Ioannis II.
Contra mathematicos VIII.
Macedoniani, Arriani, Eunomiani dicunt Spiritum Sanctum creaturam. Mathei XII.
Macedonius Spiritum Sanctum seruum esse dixit. Ioannis III.
Mannes non ueraciter Christum carnem assumpsisse. Marci IX.
Martianus et Apollinaris aiunt, quod de cęlo corpus attulerit.
Ioannis VII.VI.
Nestorius hominem tantum de Virgiine natum, quę uerbum Dei non in unitatem personę, sed
in societatem separabilem recepisset I.
Geminam personam dat Filio. Lucę V.
Nestorius unde subuercus sit. Ioannis I.
Dixit, quod Iesus in uirtutibus crescebat et proficiebat III.
Dixit Christum prius fuisse hominem, postea assumpsisse diuinitatem VI.
Quod in simplici homine Dei Filius habitabat VIII.
Dixit alium Dei, alium Virginis Marię filium VIII.
Nouatiani dixerunt non dimitti peccata post baptismum VI.XII.
Nouatianus his qui martyrio lapsi sunt, ueuiam denegat III.
Contra illos XIIII.
Origenes dixit etiam peccatores post multa sęcula ueniam consecuturos XII.
Marci III.
Contra Lucę XVI.
Paulus Samosatenus ut supra Hebion. Mathei I.
Pelagiani omnia suo arbitrio tribuunt et iustum peccare non posse V.
Porphirius et Iulianus arguunt eos qui statim secuti sunt Christum. Matthei IX.
Quidam sceleratissime opinantur Spiritum Sanctum fuisse pro
semine in Christo, quem potentia ac uirtute
creatoris dicimus operatum I.
Quidam negant Deum a Christo fuisse prędicatum Deum Legis. Lucę II.
Quidam dicunt carnem in diuinam naturam fuisse mutatam II.
Quidam quod antiquis ignotus fuerit pater Iesu X.
Corporalia peccata grauissima, spiritalia leuia XI.
Contra eos qui a Virgine principium dant Christo et alium Veteris, alium Noui
Testameniti Deum esse dicunt XI.
Contra eos qui Christum magicis artibus usum dicunt XXIIII.
Qui dicunt phantasma fuisse omnia quę incarnationis sunt. Ioannis I.
Quidam quod Iesus non fuerit natus de Maria Virgine II.
Quidam de cęlo corpus attulisse et per Virginem transisse III.
Quidam dicunt Deum annunciatum in Veteri Testamento non esse Patrem Christi, sed nescio
quem principem malorum angelorum. Qui dicunt uoluntate, non natura unum sunt cum Patre Filius
X.
Quidam Patrem solum esse, sic negantes personarum pluralitatem XII.
Quidam, quod Filius Dei non sit Deus XI.
Qui uoluntate et dilectione unum esse Patrem et Filium, non natura XVI.
Qui dicunt Christum alienum esse a mundi conditione XVIII.
Quidam aiunt, quod in forma Dei manens non in natura formam accepit serui XX.
Sabellius, Noeti discipulus, dixit Christum eundem esse Patrem et Filium et Spiritum
Sanctum I.
Item XII.
Sabellius dixit, quod Pater et Filius et Spiritus Sanctus sit una persona. Ioannis I.
Item III.
Contra VIII.
Iterum et tertio VIII.XIII.
Contra Sabellianos de pluritate personarum XVII.
Tatianus et Martion nuptiis detrahunt. Ioannis II.
Valentinus Christum a Patre missum dixit spiritale uel cęleste corpus attulisse, nihil
de Maria Virgine sumpsisse I.
Item transisse per Virginem quasi per aquę ductum. Lucę I.
Contra II.
Valentinus, Basilides et Martion respuunt Legem et prophetas X.
Verbum fuisse creatori causam creationis.
SENECA
Ęger 3 .
Cęcus 3 .
Quidam hoc genere ualitudinis laborare, ut ipsi sibi uideantur occurrere 89 .
Suspirium uocat ęgritudinem, qua implicitus erat; medici meditationem mortis uocant 18 .
Distilationes et febriculę. Tria in morbo grauia: metus mortis, dolor corporis,
intermissio uoluptatum 30. 31 .
Innumerabiles morbos innumerabiles coquinę faciunt 46 .
Morbi faciunt, ut mors minus timeatur 60 .
Exercitatio animi in republica, in priuata, in studiis 72 .
Deesse non potest locus actioni honestę, ut Socrati Athenis, urbe a tyrannis occupata.
Quę consideranda in suscipiendis negociis 73 .
Ętas.
Omnibus potest contingere, ut bene uiuant, ut diu, nulli 9 .
Quicquid uides, currit cum tempore 20 .
Non enim uiuere bonum est, sed bene uiuere 25 .
Sęculum aureum 40 .
Non est beatior qui diutius uixerit, sed qui rectius 42 .
Non ut diu uiuamus, curandum est, sed ut satis. tas inter externa 43 .
Vita longa non sine incommodis 47 .
Vita breuis. Vita nec bonum nec malum est; boni ac mali locus est 49 .
Enygma. Quare interdum parabolis utendum 21 .
Nodus Herculaneus 37 .
Exemplum. Bonum est fugienda aspicere in alieno malo 85 .
Zenonem Cleantes non expressisset, si eum tantummodo uidisset, uitę eius interfuit etc.
3 .
Exempla docent a uitiis caueri et ad uirtutes excitari
52 .
PLATO
Ęger.
Non aliter affectus sum quam ille quem uipera mordet. Illum quippe ferunt, qualis sit
eius passio, aperire nolle nisi iis qui similiter egrotant. Quasi hi soli, ut pote mali non
ignari, ignoscant, siquis cruciatu compulsus et loqui et agere cuncta non dubitet 157 .
Corporis uita animę mors 236 .
Frigus et rigor unde in membris 258 .
Vnde
nascantur morbi 261 .
Grauissimi pessimi 261 .
Sacer morbus. Febres. Melancholici. Hic humor frigidus est, siccus et ater 412 .
Ętas. Vita breuis diuturnę et deteriori anteferenda 260 .
Euripides hanc uitam umbrę somnum appellat 410 .
Vita ideo breuis, ut anima citius proficiscatur ad meliora 427 .
Enigma. Homo non homo, uidens non uidens, percussit non percussit, lapide non lapide,
auem non auem, sub arbore non arbore 1. Eunucus luscus percussit uespertilionem sub sambuco
209 .
Emptio et uenditio. Nunquam uenditor rei uenalis duo precia dicat nec quicquam dolo
faciat. odiles de his cognoscant. Lex nequis inter eos caupo mercator ue sit 315 .
Heretici. Qui deos esse uel curare humana negant 310 .
Lex in impios. Sex genera in Deum peccantium 314 .
Socrates accusatus, quod non recte de diis sentiret 332 .
Manicei duos esse deos asserunt, alterum boni, alterum mali autorem 343 .
Impios prę cęteris fuisse traditur: Diagoram. Dicearcum, Epicurum, Lucretium 412 .
Impii homines plurimum uel ignauissimi sunt ut Epicurus uel flagitiosi ut Aristippus
uel insani ut Lucretius 412 .
PROBLEMATA ALEXANDRI APHRODISEI
Ęger.
Cur qui sunt cęci, calui non euadunt 5 .
Cur tabe et scabie et lippitudine proxime ad eas accedentes capiuntur, ab intercute
autem et febri et apoplexia minime 21 .
PROBLEMATA ARISTOTELIS
Ęger.
Cur morbus pestilens pręcipue afficiat eos qui ad laborantes eo propius accesserint 26 .
Contra febrim remedium 29 .
Cur sternutamenti erruptio sacra habita est. Cur sternutamenta, quę de medio noctis ad
meridiem usque moueantur, damnemus, quę a meridie ad medium noctis, approbemus 71 .
Ętas. Cur homines qui raris dentibus sunt, magna ex parte breuioris sunt uitę 42. 72 .
Cur qui manus cęsuram per totam obtinent palmam uiuere diutius possint 42. 72 .
Cur uita breui imbecillisque uiribus sunt, qui partem umbilico subiectam maiorem quam
superiorem habent pertinentem ad pectus 43 .
Cur diutius uiuunt qui locis calidis ętatem degunt 48 .
PROBLEMATA PLVTARCHI
Emptio et uenditio. Dexicreon nauclerus, cum Cyprum negociandi causa nauigaturus nauim
aqua Veneris monitu onerasset, in facta tranquillitate et multis siti laborantibus aquam
uenditans magnum lucrum fecit 86 .
AVLVS GELIVS
Ęger. Philippus oculo effossus, humero fractus, manu crureque oblęsus, omne denique
corporis membrum, quod fortuna auferre uoluisset, id ultro offerens
est, ut de cętero uitam cum honore et gloria ageret. Item Sertorius dehonestamento corporis
lętabatur, quia reliqua gloriosus retinebat. Discrimina periculorum in morbis
maiore ui fieri in diebus qui conficiuntur ex numero septenarii, quos medici criticos
appellant 24 .
Quid interest inter morbum et uitium 28 .
An hominum morbi secundum naturam proueniant. Democritus oculorum luminibus sponte se
priuauit, ut in contemplandis rerum naturis solertior fieret 59 .
Quomodo febrim quartanam laudauit Phauorinus 104 .
Morbo aut ętate ęger si in ius uocetur 117 .
Morbus sonticus 118 .
Ętas. De ętatum finibus pueritię, iuuentę, senectę 63 .
Tertium et sexagesimum annum agentes, aut laboribus aut interitu aut clade aliqua
affici solere 89 .
Diurnare pro diu uiuere 100 .
Enygmata Latini antiqui scirpos appellarunt.
Emptio, uenditio. Prudentis et cauti patrisfamilias, quod emere uelit, empturum se se
negare propter competitores emptionis 72 .
Recipere dicitur rem, qui eam excepit in aliarum uenditione uel contractu; inde seruus
receptitius 101 .
VITĘ PLVTARCHI
Ęger. Hagesilaus claudus ad regnum electus 120 .
Scylla pediculari morbo interiit 127 .
Pyrrrhus splenę laborantibus mederi solitus 128 .
Apii Cęci sententia pacem cum Pyrrrho disturbauit, cum cęteri ad eam inclinarentur 130 .
Duces pręstantissimi altero carentes oculo: Philippus, Antigonus, Hannibal, Sertorius,
qui oculo in pręlio amisso gloriabatur se testem secum ferre uirtutis 142 .
Ętas. Iocus in senes, qui ita aliquid moliuntur, quasi diu uicturi essent. Crassi et
Deiotari exemplum 23 .
Enygma Homero propositum a piscatoribus: Quod, inquiunt, cępimus, dimisimus, quod non
cępimus, habemus. Hoc ille soluere non ualens prę dolore periit 140 .
Emptio, uenditio. Pomponius Atticus ad hastam publicam nunquam accessit. Nullius rei
neque pręs neque manceps factus fuit 131 .
Exemplum. Alexander ad Achillis statuam 42 .
Esmenias 94 .
LACTANTIVS FIRMIANVS
Ęger. Ęgrorum curatio 133 .
Contra Epicureos querentes, quod homines morbis et morti sint subiecti
188 .
Ętas. Quare putantur antiqui mille annos uictitasse 44 .
Ecclesię fundamentum iactum et roboratum per apostolos 91 .
Illa sola Ecclesia catholica et uera, in qua confessio et remissio peccatorum per
penitentiam et fidem 98 .
Heretici. De heresibus, quas emersuras prophetę, Christus, apostoli prędixerunt 98 .
Hereticorum nomina 98 .
Quod ex defectu doctorum data est temerariis hominibus audacia impugnandi ueritatem.
Exemplum 100 .
LAERTIVS
Ęger. Speusippus, quia paraliticus erat, uehiculo ferebatur in Achademiam. Obuiam factus
Diogeni: "Salue", inquit. Et ille: "At tu nequaquam salue, qui eiusmodi cum sis, uiuere
sustines" 38 .
Sanitatem speciei esse constantiam, morbum contra huius esse uiolationem 84 .
Heraclitus aquę intercutis morbo correptus, medicos per enygmata sciscitabatur, an
possent ex imbre siccitatem facere. Illis uero non intelligentibus se ipsum boum stabulo
includens et fimo obruens nec proficiens moritur 89 .
Timon et Dioscorides, eius discipulus, ambo lusci. Cum quidam tertius adesset, se
mirari dixit, quodcum tres essent, non nisi quattuor haberent oculos. Ipse se Cyclopem
appellabat 98 .
Diuturni morbi plus habent quod delectet quam quod doleat 110 .
Ętas. Epimenides uixit annos CLVII et in totidem diebus senuit, quot annos dormierat
14. 15 .
Pythagoras ętatem distinguit: puer XX annos implet, adolescens XX,
iuuenis XX, senex XX. Eas anni temporibus accommodat: ueri quidem puerum, ęstati
adolescentem, autumno iuuenem et hiemi senem. Adolescentem intelligit puberem, iuuenem uirum
81 .
Democritus moriturus uitę spacium produxit usque in diem tertium panes calidos quotidie
naribus admouens 92 .
Enygma. Vnus pater, XII filii, his singulis XXX filię, alię candidę, alię nigrę.
Immortales sunt, et moriuntur. Est autem annus 12 .
Antisthenes, cum ab eo, qui proposuerat enygma, ut solueret, rogarettur,
"quid", inquit, "o stolide uis, ut soluam, quod etiam inuolutum nobis negocium exhibet"
22 .
Emptio. Diogenes quęrebatur, quod quę preciosissima sunt, minimo uenirent, et econtra;
denique statuam tribus milibus emi, farinę uero chenicem duobus ęreis 56 .
Exemplum. Fertur post Zenonis mortem Antigonum dixisse: "O quale spectaculum perdidi"
64 .
Pythagoras: Per uiam publicam non eundum, id est uulgi mores non imitandos esse
82 .
QVINTVS CVRTIVS
Ęger.
Alexander fluuium ingressus horrore obriguit et pallore confectus languere coepit 3 .
Pestilentia in exercitu Alexandri 61 .
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Ęger.
Philistei plagis percutiuntur 43 .
Israelitę dextero oculo priuati 45 .
Ęgrotos in publicum deferunt Babylonii 92 .
Langore extinctos non edunt, sed sepeliunt, damni loco id ducentes 94 .
Pherotima uermibus uiuens computruit 107 .
Titus Latinus ęger ob numen contemptum 118 .
Hippię dens excussus inueniri nequiuit. Epizelus repente oculis captus. Anaxagoras se
ipsum luminibus priuauisse dicitur, ut omnia altius contemplaretur 122 .
Pestilentia inaudita et morbi genus acerrimum 156 .
Ad uim morbi auertendam Sybillini libri aditi 178 .
Equi ex Sybaride potantes confestim sternutamento exagitantur 182 .
Agesylaus pede claudus 183 .
Clauo a dictatore fixo pestilentia sedata 198 .
Ęgrotat Alexander 211 .
Appius Cęcus et aures surdas habere optat 247 .
Cornelius per quietem se amittere uisum somniauit 250 .
Titus Manlius Torquatus excusata oculorum ualitudine consulatum refutat 290 .
Imperatores altero oculo carentes: Philippus, Antigonus, Hannibal 292 .
Metellus cęcus 337 .
Sylla morbo pediculari periit 357 .
Sertorius bello Marsico oculum amisit in pręlio. Quam cladem eximię laudis loco ponebat
357 .
Foedissimum morbi genus in Herode 408 .
Lucius Verus subito sanginis ictu extinctus. Gręci hipoplexim uocant 430 .
Aurelianus inedia curabat se, nunqqam medicis usus 448 .
Maximi foeda ęgritudo 458 .
Ętas.
Qui diutissime uiuant 2 .
Bactri parentes senio confectos necant 4 .
Musicani inter Indos centumtriginta annorum ęuum agunt 5 .
Epimenides CLIIII annos natus decessit 86 .
Massagetę, ubi senuerint, cum ouibus immolantur et a suis sic mixta carne commeduntur
94 .
Macrobii uiuunt annos CXX 98 .
Massinissa nonagenarius, sed corpore uiuido 328 .
Sylla obstat Pompeio ob ętatem triumpho immaturam. Ille respondet: Orientem solem magis
adorari ab hominibus quam occidentem 356 .
CL annos natus 426 .
Enigma de horis diei et noctis 87 .
Ecclesia. Hierosolimitanum templum miraculo deflagrauit 456 .
Heretici. Pharisei, Eseni, Saducei 333 .
Phariseorum dogma 417 .
Valentiniana neresis 430 .
Martionis heresis diuiditur 432 .
Sabelliana heresis 446 .
Paulus Samosatenus 448 .
Arrianę heresis origo. Ebionitana. Sabelliana 454 .
Arrii interitus 455 .
Donatiana. Eunomiana 456 .
Iouiniana aboletur 457 .
Apollinaris dogma 460 .
Pelagiana 461 .
Emptio. Persę forensem usum non norunt neque uendunt quicquam neque emunt 91 .
VALERIVS MAXIMVS
Ęger.
Qui gaudent bellando uita decedere, non egrotando in lecto, liber II.
Liuius Drusus ętatis uiribus et acie oculorom defectus ius ciuile populo
interpretatus est et id discere cupientibus composuit. Publilius senator et
Lupus Pontius, celebres causarum actores, lumimibus capti forensia stipendia
executi sunt, liber VIII, caput VII.
Appius Cęcus et lectica gestatus multa magnifica gessit etc., caput XIIII.
Ętas.
De senectute, liber VIII, caput XII.
Emptio, uenditio. Claudius Centimalus domus suę altitudinem submittere ab
auguribus iussus, uendidit illam Calphurnio Lanario nec indicauit. Cato Portius arbiter ipsum
Calphurnio damnauit, liber VIII, caput II.
Enygma. Homerus, quia quęstionem absoluere non potuisset, dolore absumptus creditur,
liber IX, cap. XII.
CICERONIS OPVSCVLA
Ęger. Appius Cęcus 39 .
Ętas. Aetatum officia 101 .
Emptionis uenditionisque quęstiones 148 .
Tollendum est ex rebus contrahendis omne mendacium 150 .
Lex in uendendo, ut uitia etiam dicantur 151 .
Titus Claudius Centimalus, Caius Calpurnius Lanarius 151 .
Caius Marius Gratidianus, Caius Sergius Orata 152 .
Fides bona 153 .
Venditorem imprudentem ne defraudes 159 .
Hereticus. Mala et impia consuetudo est contra deos disputare siue ex animo 189 .
PHALARIS
Ęger. Bene ualeo, si bene ualere est etc. 43 .
ORATIVS IN EPISTVLIS
Exemplum. Non decet imitari uulgus 2 .
Ęgri. Qui corporis, non animi uitio medentur 3 .
Ętas. Antiquitatis amator 21 .
Puerum laudat 26 .
EX PRIMA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Ęger. Imbecillitas corporis animę quoque uires secum trahit. Econtra Apostolus: Quando
infirmor, tunc, inquit, fortis sum 66 .
Morborum genera 116 .
Ingrediatur putredo in ossibus meis etc. ut requiescam in die tribulationis meę 132 .
Animi lętitia dolorem corporis mitigat 189 .
Cum caput dolet, omnia membra languent 190 .
Qui magnis febribus ęstuat 270 .
Quare Ezechias ęgrotauit 271 .
Liberatus egritudine 289 .
Longa infirmitate tabescere Dei ira est 354 .
Gratior est sanitas egrotatione depulsa 374 .
Ętas. Iusti implent dies suos, sed impii ne dimidiant quidem, quia non implent opera
270 .
Exemplum. Propinquate montibus ęternis, id est imitamini angelos uel prophetas 98 .
Vitemus exempla peiorum, ne etc. 304 .
Ecclesia. Vinea Domini 16. 95 .
Duo parietes a Christo copulati. Ter desponsata 16 .
Templum. Lybanus 25 .
Synagoga et Ecclesia 32 .
Vsque in finem duratura 59. 79 .
Syon 60. 72 .
Quicquid de Iuda dicitur, refertur ad Ecclesiam 62 .
In Ecclesia saluatio 81 .
Fiat pax in uirtute tua 96 .
Domus Iacob, domus Israel 100 .
Columna et firmamentum ueritatis 101 .
De Syon egredietur lex et uerbum Domini de Hierusalem. Turris 102 .
Vinea frugifera tota uera 101 .
Aduersum filiam Syon demones congregari 103 .
Nequaquam ultra per te transibit Belial 114 .
Populus Ecclesię 117 .
Templum Dei estis 126 .
Luna Ecclesia, sol Christus 131 .
Prius Iebus, deinde Hierusalem 137 .
Vinea Sorech 137 .
Niniue, Ecclesia de gentibus 141. 142 .
Templi reędificatio 145 .
Mons Testamenti 232 .
Dominus fundauit eam, et ipse est fundamentum eius 234 .
Veh fidei persecutoribus 251 .
Dominus pro Ecclesia. Spe/cula 238 .
Vnum altare Domini 240 .
Syon. 242 .
Vinea 251 .
Mons sanctus 252 .
Gloriosa dicta sunt de te, ciuitas Dei. Fluminis impetus lętificat ciuitatem Dei 262 .
Persecutores 263. 264 .
In Ecclesia Christi uera solennitas 265 .
Ecclesia repleta 266 .
In Armenia, in monte Tauro sedit arca Noe 269 .
Eram sterilis et uidua Sequitur ad foliumm
II
288 .
Sara 291 .
Transitus angelorum de templo ad Ecclesiam 294 .
Hierusalem instaurata in aduentu Christi 295 .
Clemens post Petrum Romanam rexit Ecclesiam 295 .
Ecclesię dilatatio 298 .
Ecclesia de gentibus, Dominus illuminat cęcos 300 .
Domus orationis 300 .
Domus orationis 303 .
Mons sanctus. Regnum Dei. 306 .
Quę deserta erant in Iudeis, ędificant in Ecclesiam 309 .
De Syon egredietur lex et uerbum Domini de Hierusalem 313 .
Suges lac gentium et mamilla regum lactaberis. Portę uirtutibus cęlatę. Plantatio Dei.
Vinea Sorech 315 .
Plantatio Domini gloriosa. Ecclesia gaudens in Domino 316 .
Ecclesia nomen nouum. Gaudebit sponsus super sponsa 317 .
Ciuitas sancti tui facta est deserta, Syon 321 .
Ecclesia lętabatur 325 .
Mons Domini 327 .
Accessistis ad Syon, montem et ciuitatem Dei uiuentis, Hierusalem cęlestem 331 .
Luna Ecclesia, sol Christus 332 .
Vinea Sorech 335 .
Gloriosa dicta sunt de te, ciuitas Dei 337 .
Thronus Dei. Terra promissionis 337 .
Aduersa Hierusalem ad Ecclesiam referuntur, cum offenderit Deum 339 .
Hortatur in persecutione 341 .
Persecutio 342 .
Domus orationis. Spelunca latronum 343 .
Persecutio 347 .
Terram fluentem lacte et melle 348 .
Infirmata est synagoga 353 .
Domus Dei 364 .
Ciuitas in excelso ędificata 375 .
Ascendamus in Syon ad Dominum 375 .
Ecclesia Christi primum ex Iudeis. odificatur ciuitas a Domino, a turre Ananehel 378 .
Homines et iumenta reducti in Ecclesiam 381 .
Heretici. Filii Ephraim intendentes et mittentes arcum 13 .
Fames audiendi uerbum Dei 14 .
Panes et aquas habent 15 .
Omnia quę dicuntur de decem tribubus referre possumus ad hęreticos, qui reliquerunt
regnum Dauid et Hierusalem, id est Christum et Ecclesiam 18 .
Ne ingrediaris in Galgala, hęreticorum conciliabula 19 .
Hęreticorum mater superbia 20 .
Sophismatibus opprimentes Ecclesiam 21 .
Conturbant Ecclesię aquas 22 .
Intercludunt uiam, ne de Sichem pergamus in Hierusalem 23 .
Cauete a fermento eorum 23 .
Furor draconum uinum eorum 24 .
Hęretici putant se ascendere 26 .
Ephraim, id est hęretici 28 .
Non faciunt
fructum uirtutis 29 .
1 Sagitta uulnerans lingua eorum 345 .
Seminant triticum, et spinas metunt. Hereticis minatur 350 .
Paulus Samosatenus et Photinus 356 .
Venite et percutiamus eum lingua 358 .
O qui ędificas domum tuam non cum iustitia. Grunis impeccantiam prędicat 362 .
In prophetis Samarię uidi stultitiam et in prophetis Hierusalem uidi similitudinem, qui
prophetant et decipiunt uos. Non mittebam prophetas, et ipsi currebant. Hereticorum luxuria
364 .
Heresis impassibilitatis et impeccantię 357 .
Quid sibi uolunt hereticorum paleę ad triticum Ecclesię. Dormierunt somnum suum et
nihil gaudii inuenerunt 365 .
Perdam ex eis uocem gaudii, uocem Sponsi 367 .
Et posuerunt idola sua in domo, in qua inuocatum est nomen meum 381 .
Ecclesię pax sabbatismus persecutionibus exhaustis 152. 154 .
Vinea Sorech 156 .
Candelabrum 157 .
Ecclesia 162 .
Persecutio 162 .
Vera Hierusalem. Quicquid de Hierusalem et templo dicitur, spiritaliter ad Ecclesiam
referri potest 163. 164 .
Septem mulieres. Ecclesia de Iudeis et gentibus. Vrbs Dei 165 .
Persecutio 168 .
Lybanus. Templum 169 .
Assumpsi mihi duas uirgas 170 .
Persecutores inebriati 172 .
Pax Ecclesię reddita 173 .
Malogranata 174 .
Cęlestis Hierusalem. Turris Ananeel. Torcularia 177 .
In persecutores Ecclesię. Iudas pugnabit aduersus Hierusalem 177 .
Cęlestis Hierusalem 178 .
Templum 184 .
Ecclesia 188 .
Ciuitas iusti, urbs fidelis, domus Domini, mons Dei 192 .
Domus Dei Iacob 193 .
Muri Ecclesię 194 .
Typus ędificandę Ecclesię 196 .
Et tabernaculum erit in umbraculum diei. Vinea Dei domus est Israel. Vinea Sorech.
Turris. Torcular. Vinea aliis locatur 199 .
In persecutores 209 .
Syon 217 .
Persecutio ad probationem et coronam 224 .
EX SECVNDA COMMENTARIORVM
Ęger. Infirmitas propter peccata 150 .
Cyllus dicitur, qui unam manum debilem habet 161 .
Angelum Sathanę uocat Paulus grauissimum
capitis dolorem,
quo afficiebatur 205 .
Opisthotono insanabili lapsus 238 .
Herodes uermibus consumptus est 267 .
Ętas. Tempus uitę breue 80 .
Ętas legitima XXV annorum est 203 .
Vitę longitudo non est in bonis 238 .
Si annis multis uixerit homo 306 .
Ętas cito decidens: mane adolescens, uespere senex 389 .
LXX anni 389 .
Ętas breuis 397. 429 .
Enigma. Parabolarum mos apud Syros et Palestinos 165 .
Inter enygma et parabolam 256 .
Epistola. Quattuor epistolę Pauli de carcere scriptę 252 .
Emptio. Quid sit pignus? Quid arabo 221 .
Institores unde dicti 265 .
Exemplum. Ne emuleris hominem iniustum nec imiteris uias eius 261 .
Quo quis utitur, ei similis efficitur 269 .
Pro iusto datur impius et pro recto iniquus 275 .
Ne emuleris malos 278 .
Cur quidam malos imitantur 302 .
Noli emulari in malignantibus 348 .
Cum uiderint sapientes morientes, simul insipiens et stultus peribunt 358 .
Ecclesia. In persecutores Ecclesię 20 .
Regina 48 .
Ecclesia uitiis degenerans 57 .
Syon 60 .
Elegit tribum Iuda 64 .
Terra uiuentium 85 .
Vrbes Israel ecclesię 95 .
Ciuitas Dei 97 .
Ecclesia Dei supra petram Christum Porta Domini. Cubicula. Talami 98 .
Porta. Hostium. Talami. Fenestrę. Palmę. Gazophilatia. Columnę 99 .
Sancta sanctorum. Sanctum sanctorum 102 .
Templum Ezechielis Salomonis templo pręstantius. Ciuitas Dei 107 .
Ecclesia uirgo dicitu r, synagoga uidua et repudiata 112 .
Ecclesia pręsens 113 .
Ecclesię latior possessio quam olim in Iudea. Ciuitas Dei. Adonaissa, id est Dominus
ibidem 122 .
Supra petram fundata 143 .
Fundamentum in farinę satis tribus 157 .
Sagena ex omni genere piscium congregans 158 .
Ecclesia de persecutionis procella reducta in portum 160 .
In muliere Cananitide mira Ecclesię fides, patientia et humilitas 161 .
Vinea Domini Sabaoth domus Israel est 170 .
Domus Ecclesia. Regnum Dei 185 .
Diuiduntur uestimenta inter milites gentium et sorte accipiunt uestem indiuisam 190 .
Dupliciter ecclesiam posse dici 192 .
Multi filii desertę magis quam eius que habet uirum 207 .
Vnum corpus Christi 228 .
Siquis non
ędificat Ecclesiam Christi 230 .
Non habens maculam nec rugam 336 .
Adam et Eua, Christus et Ecclesia 237 .
Non prodest Deum diligere et unitati Ecclesię contraire 256 .
Vrbs Ecclesia 257 .
Ecclesia conuocatio, synagoga congregatio interpretatur 262 .
Excidit columnas septem 265 .
Mulier gloriosa inueniet gloriam 267 .
Domus iustorum permanebit 268 .
Domus iusti 270 .
Mulier fortis 284 .
Vinea 285 .
Beatissimam prędicauerunt. Supergressa uniuersas 287 .
Magnificaui opera mea 291 .
Parua ciuitas et uiri in ea pauci 303 .
Vrbs Dei. Beata terra 305 .
Syon. Mons 321 .
Ecclesia ex gentibus 325 .
Syon Hierusalem 325 .
Hęreditas Christi 329 .
Assumpsit me de multitudine aquarum, id est de gentibus 331 .
Eripuit me de inimicis meis fortissimis, id est hereticis 332 .
Et super excelsa statuit me 332 .
Corpus Christi Ecclesia 335 .
Vnitas Ecclesię 335 .
Dominus pascit me et nihil mihi deerit 336 .
Odiui ecclesiam malignantium. Dilexi decorem domus tuę 338 .
Hęreditas Christi. Arca Dei 340 .
Ecclesia dilatata. Ciuitas munita 342 .
Ecclesia magna 351 .
Audi, filia, et uide. Astitit regina a dextris tuis 356 .
In ciuitate Dei nostri. Mons Syon 357 .
Oliua 360 .
Ciuitas munita. A finibus terrę ad te clamaui 365 .
Pinguescent speciosa deserti 367 .
Ecclesia una 369 .
In ecclesiis benedicite Dominum 370 .
Hierusalem cęlestis 371 .
Donec auferatur luna 374 .
Desertum. Mons sanctificationis suę 378 .
Vineam de Ęgypto transtulisti, quam plantauit dextera tua 379 .
Fundamentum Sanctę Trinitatis. Gloriosa dicta sunt de te,
ciuitas Dei 365 .
Raab Ecclesia 386 .
odificabo in generatione et generatione sedem tuam 387 .
Et thronus eius sicut sol in conspectu meo 388 .
Domum tuam decet sanctitudo 392 .
Insulę ecclesię 394 .
Audiuit et lętata est Syon 395 .
Adorate in monte sancto eius 396 .
Ciuitas Domini. Lapides eius. Ędificabit Dominus Syon 397 .
Fecit lunam in tempore 399 .
Constituit eum Dominum domus suę 400 .
Naues ecclesię 402 .
Desertum 403 .
Qui habitare facit sterilem in domo matrem filiorum lętantem 409 .
Et in mandatis eius non erraui 417 .
Domus Dauid 420 .
Intrabimus in tabernaculum Dei. Elegit Dominus Syon in
habitationem sibi. Viduam eius benedicens benedicam 422 .
Domus Domini 423 .
Luna et stellę, Ecclesia et doctores. Syon 425 .
Omnis gloria eius filię regis ab intus 430 .
Omnis caro, tota Ecclesia 430 .
Hierusalem. Syon Ecclesia. Portę prophetę, serę doctores 433 .
Templum terrenum figura est templi cęlestis 436 .
Heretici. Prophetę tui uiderunt tibi falsa 12 .
Propter montem Syon, quia disperiit, uulpes abundauerunt in eo 21 .
Conterentur delubra uestra 30 .
Veh prophetis insipientibus qui sequuntur spiritum suum 41 .
Vulpes 42 .
Qui blandiuntur, ut decipiant 43 .
Oleum hereticorum lenitate decipiens simplices 46 .
Hierusalem ab hereticis scinditur. Aurum et argentum uertunt in idolum 48. 63 .
Samaria et Sodoma, heretici et ęthnici 50 .
Despiciunt Syon et confidunt in monte Samarię 50 .
Filii Ammon 68 .
Filii Aradii 72 .
Arietes aquas purissimas conturbantes 73 .
Qui in Filio similitudinem tantum Patris confitentur, naturam negant 75 .
Aquas Syloę conturbant et aquas Ęgypti potant 83 .
Rethe Domini quo capitur draco 83 .
Hereticorum superbia 84 .
Synagoga Sathanę 85 .
In parietinis habitant et desertis 87 .
Maculant eloquia Scripturarum 88 .
Hereticorum dissensio 89 .
Gog et Magog 94. 95 .
Gog quasi tempestas ueniet 94 .
Locus hereticę prauitatis a lateribus aquilonis. Oportet hereses esse. Omnes
adulterantes. Sermo Ecclesię destruit hereses 95 .
Victoria contra hereticos. Hereticorum uictimę 96 .
Dabo eis potum aquam felis 118 .
Aquę contradictionis 120 .
In uestimentis ouium lupi rapaces 148 .
Flumina. Sermo eorum arena 149 .
Filii Dauid. Contra Martionem et Manicheum et cęteros qui
dicunt Christum non esse natum de carne 151 .
Cum persecuti uos fuerint in una ciuitate, fugite in aliam
152 .
Eunomius tantam se Patris et Filii notitiam iactat habere, quantam ipsi inter se 154 .
Hebionitę cęteros recipiunt apostolos, Paulum tanquam transgressorem Legis repudiant
154 .
Martion et Manicheus Christum natum de phantasmate dicunt. Contra Valentinum tres
naturas introducentem: spiritalem, animalem atque terrenam 156 .
Contra Martionem et Manicheum
qui Legem repudiant
159 .
Scandalum offendiculum et ruinam signat. Cęci sunt et duces cęcorum 160 .
Fermentum phariseorum et saduceorum. Modicum fermentum totam massam corrumpit 161 .
Portę inferi 162 .
Contra Arrium et Eunomium, qui Filium Patre minorem dicunt 170 .
Phariseorum et saduceorum heresis 171. Symon Samaritanus 173 .
Abominatio desolationis. Surgent pseudochristi et pseudoprophetę. Arrius et Eunomius
negant Filium Patri eese ęqualem 174 .
Nox nocti indicat scientiam 189 .
In Hebionem et Photinum, quod Christus sit Deus 191. 193 .
Alium lucis, alium sęculi et tenebrarum asserunt conditorem. Valentini delyramenta 192 .
Martion conditorem respuit et alterius Dei Christum simulat 192 .
Qui diuersas naturas prętendunt, spiritalem uidelicet et animalem et choicam 194 .
Quid Martion erasit de Apostolo 199 .
Cataphrigę. Offitę. Borboritę. Manichei etc. nomina portentosa 200 .
In Martionem qui creatorem sanguinarium et crudelem infamat 201 .
Contra eos qui dicunt Christum putatiuam carnem habuisse, non ueram 203 .
Nouatiani nolunt reformari eos quos semel peccata contriuerint 206 .
Contra Hebionem qui post Euangelium credentes in Christo circumcidendos putat 208 .
Arrius in Alexandria una scintilla fuit 210 .
Contra Martionem et Valentinum, qui creatorem crudelem sanguinarium dicunt in
Testamento Veteri 211 .
Heresis ab electione dicitur 213 .
Contra eos qui diuersas naturas asserunt et bonam arborem non posse malos fructus
facere 215 .
Tatianus, Encratitarum heresiarches acerrimus, Christi carnem putatiuam
esse dixit et omnem cum muliere coniunctionem immundam 216 .
Qui alium Legis, alium Euangelii prędicant Deum 224 .
Martion et Valentinus dicunt alium esse inuisibilium 2 conditorem, alium uisibilium.
Contra Arrianos qui sapientiam Dei factam contendunt 226 .
Valentini parabolę atque coniugia 227 .
Contra Sabelium, qui eundem Deum Patrem putat et Filium. Contra eos qui Christum non
ante Mariam fuisse aiunt et alium Filium Dei, alium Filium hominis autu
mant 229 .
Contra dubitantes 230 .
Heretici fures 232 .
Qui diuersas naturas inducunt. Aduersus Martionem qui iustum Deum a bono separat 235 .
Qui omnes nuptias repudiant. In Martionem qui ait Scripturam ueterem non pertinere ad
Christum 237 .
Qui nolunt Vetus Testamentum esse Dei boni, cuius filius Christus sit 238 .
Qui detrahunt tam Veteri quam nouo Testamento 241 .
Qui damnant secunda matrimonia 243 .
Hereticus loquitur turpis lucri causa 245 .
Heresis ab electione. Inter heresim ut scisma 250 .
Qui putant alium conditorem paruorum, alium magnorum 251 .
Mulier extranea hereticorum prauitas. Origeniani. Impii de terra perdentur 259 .
Meretrix et adultera. Longe fac ab ea uiam tuam. Quare seduceris ab aliena 262 .
Meretrix ornata ad capiendas animas 264 .
Aquę furtiuę et panis absconditus. Mulier stulta et clamosa 265 .
Mulier pulchra et fatua 267 .
Nuncius impii cadet in malum 269 .
Indignatio regis nuncii mortis 271 .
Vir insipiens fodit malum 272 .
Bilinguis 273 .
Non decent hereticum delicię Scripturarum 273 .
Parata sunt derisoribus iudicia 274 .
In coetu Gygantum commorabitur 275 .
Non est sapientia contra Dominum 276 .
Eiice derisorem. Supplantantur uerba iniqui 276 .
Ne desideres de cibis eius in quo est panis mendacii. In similitudinem arioli et
coniectoris ęstimat quę ignorat 277 .
Iustus lapsus in errorem. Qui mittit hereticum ad prędicandum. Labiis suis intelligitur
inimicus 280 .
Qui decipit iustos 281 .
Corrumpens Scripturas. Comedens inopes 283 .
Congregant dogmata in malum suum 297 .
Impudenti facie sunt 300 .
Emenda te 301 .
Sagena hereticorum 303 .
Muscę quę principantur parti Ęgypti. Qui peruertit iustos 304 .
Prudentium dicta non capiunt. Impugnant sapientię ciuitatem. Non accipientes Vetus
Testamentum 305 .
Dentes peccatorum contriuisti 321 .
Loquitur mendacium. Vir sanguinum et dolosus. Non est in ore eorum ueritas. Sepulchrum
patens guttur eorum. Decidant a cogitationibus suis. Expelle eos 322. 328 .
Incidit in foueam. Vt destruas inimicum et ultorem 324 .
Inimici defecerunt frameę. Periit memoria eorum cum sonitu. Portę mortis
325 .
Peccatores intenderunt arcum 326 .
Vana locuti sunt 327 .
Qui deuorant plebem meam 328 .
Exurge, Domine, pręueni eos et supplanta eos. Dimiserunt reliquias suas paruulis suis
330 .
Cum peruerso peruerteris. Qui negant Trinitatem claudicauerunt a semitis suis 332 .
Nox nocti indicat scientiam 333 .
Audiui uituperationem multorum 342 .
Erubescant et reuereantur simul qui gratulantur malis meis 347 .
Vt decipiant pauperem 348 .
Dixit insipiens in corde suo: Non est Deus 360 .
Qui deuorant plebem meam sicut escam panis 361 .
Pręcipita, Domine, et diuide linguas eorum. Descendant in inferum uiuentes.
Contaminauerunt Testamentum eius. In malum uertunt Scripturas 362 .
Errauerunt ab utero. Ad nihilum deuenient 363 .
Gladius in labiis eorum 364 .
Obstructum est os loquentium iniqua. Intenderunt arcum suum. Defecerunt scrutantes
scrutinio. Infirmata est contra eos lingua eorum. Verba iniquorum pręualuerunt super nos 366 .
Dissipa gentes quę bella uolunt. Bestię calami. Congregatio taurorum 370 .
Iniquitatem in excelso locuti sunt 373 .
Leua manus tuas in superbias eorum in finem 374 .
Filii Efren 377 .
Inimici nostri subsanauerunt nos 379 .
Contra Eunomium et Arrium qui dicunt Filium Dei similiter esse
filium, ut nos sumus. Qui dicunt diabolum, qualis est, talem a Deo esse creatum 381 .
Qui pugnant aduersum sanctos XI sunt 382 .
Montes tenebrosi 385 .
A uerbo aspero et a sagitta uolante 390 .
Martion quęrit, quare Deus cimicem aut pulicem fecit 391 .
Vallis oliuarum. Philosophi heretici 391 .
Loquentur iniquitatem. Pupillos occiderunt. Qui dicunt Deum corporeum et habere membra
392 .
In Arrianos, qui Dominum factum dicunt. Qui dicunt aquas a Deo non esse creatas. In
Nouatianum negantem penitentiam 393 .
Conuertit aquas eorum in sanguinem 400 .
Cito fecerunt, obliti sunt operum eius 401 .
Et multiplicata est in eis ruina 401 .
Defecerunt scrutantes 402 .
Et oratio eius fiat in peccatum 405 .
Qui Christum negant esse uel Dei uel Dauid filium 406 .
Qui dicunt Christum creaturam 407 .
Maledicti qui declinant a mandatis tuis 415 .
Dissipauerunt iniqui legem tuam 418 .
Confundantur et conuertantur retrorsum omnes qui oderunt Syon 421 .
Caput circuitus eorum, labor labiorum ipsorum operiet eos 426 .
Non communicabo cum electis eorum. Oleum peccatoris non impinguet caput meum. Dissipata
sunt ossa nostra secus infernum 427 .
In Arrium negantem personarum ęqualitatem 428 .
Libera me de aquis multis, de manu filiorum alienorum. Posuerunt in cęlo os suum.
Quorum filii sicut nouellę plantationis. Cęllaria eorum plena 429 .
Oues eorum foetosę. Non est ruina macerię neque transitus 430 .
In eos qui negant Spiritum Sanctum. Qui solem deum esse dicunt 434 .
Qui Filium Patre minorem esse asserunt 434 .
Ad faciendam uindictam in nationibus. Et nobiles eorum in manicis ferreis 435 .
IOSEPHVS DE HISTORIA IVDEORVM
Ęger. Herodis morbus uehemens 152 .
Ecclesia. Templum ab Herode conditum 139 .
Heresis. Sectę quattuor apud Iudeos 158 .
Ecclesia. Desolatio templi a Dauide prędicta 107 .
IDEM DE ANTIQVITATE IVDEORVM
Ętas. Terebintus antiquissima 51 .
Exemplum. Duo modi disciplinę, sermone et exemplo 88 .
Ecclesia. Quando templum exustum a Romanis 68 .
EVSEBIVS DE PRĘPARATIONE EVANGELICA
Ętas annosior 59 .
Hęresis. Contra Porphirium 21. 22 .
Ecclesia. Templum fundatum 61 .
Quando a Salomone conditum templum 68 .
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Ętas. De uita hominum ante diluuium 110 .
Mathusalem, cuius ętas XIIII annis uidetur diluuium excedere 110 .
Qui tam longęuos homines fuisse non credunt 111 .
Ecclesia paradisus 97 .
Arca Noe Christum Ecclesiamque figurat 116 .
Hierusalem terrena et cęlestis 134 .
Instauratio templi 149 .
Maior gloria Ecclesię 150 .
Regnum celorum 166 .
Hęreticus Valens 40 .
Porphyrii inconstantia et error 73 .
Porphyrius 74. 75 .
Cham hereticos signat 118 .
Quod per hereticorum dissensiones fides catholica roboratur 151 .
ORIGENES
Enygma sermo figuratus 113 .
Ecclesię fundamentum Christus 23 .
Ecclesia ex gentibus filia pharaonis 29 .
Vnum tabernaculum, non tria 66 .
Ędes tabernaculi 79 .
Virgo 84 .
Ecclesia primitiuorum adscripta in cęlis. Mons Syon. Ciuitas Dei 94 .
Neomenia nouilunium, quando luna iungitur soli, id est Ecclesia Christo 133 .
Ecclesia Dei 149 .
Raab Ecclesia. Extra Ecclesiam nemo saluatur 150 .
Corpus Ecclesię 152 .
Meretrix saluata 153 .
Ciuitas Ecclesia 156 .
Iebusei in Ecclesia 169 .
Heretici. Apelles, Martionis discipulus, contra Vetus Testamentum 5 .
Hebionitę circumcisionem suscipiendam dicunt 8 .
Contra Deum Legis 20 .
Philistini luto replent puteos Isaac 20 .
Pharao quęrens necare masculos 29 .
Vana dogmata audimus quidem, sed non recipimus 30 .
Quomodo pugnandum contra hereticos 34 .
Perditionem quęrunt in Scripturis 79 .
Errantes de Patre et Filio 83 .
Ex matre
Israhelita, ex patre
Ęgyptius 87 .
Detrahentes Moysi 98 .
Qui non suscipiunt Legem 99 .
Chore 102 .
Contra Deum Legis 103 .
Puteos replent terra. Ad fontem ueniunt, sed non per Moysen 110 .
Balaam super asinam 115 .
Beor blasphemi heretici 127 .
Doctrina Balaam. Fornicatio 128 .
Furati linguam de Hierico 155 .
Qui Iesum Naue crudelitatis arguunt 160 .
Iterum 160 .
Heretici quasi lucernę 162 .
Sapiens destruet munitiones hereticorum 167 .
Martion Deum Legis iustum, sed non bonum dixit 174 .
Traditi in manu Iabin 177 .
Filii orientis cum Madianitis et cum Amalech oppugnant populum Dei 180 .
HERODOTVS
Ętas.
Macrobii Ęthiopes centum et XX uiuentes annos 38 .
BASILIVS MAGNVS
Quęre alphabetum in fine eius operis.
PLINIVS
Fortuna inuocatur, et accusatur etc. 23 .
Fortuna diuersa Macedonię 48 .
Fortuna sine flore multis 158 .
Ex seruis uenaliciis prętoria ornamenta adepti 336 .
Foelix. Mortalium nemo foelix 80 .
Quę spectatissime floreant, celerrime marcescere 213 .
Polycratis annulus capto relatus pisce 311 .
De eodem liber XXXVI, caput I 346 .
Fides. Pugnauit aduersus latronem canis pro domino suo 92 .
Occiso Scytharum regulo ex prouocatione dimicante, hostem, cum uictor ad spoliandum
uenisset, ab equo eius ictibus morsuque confectum 93 .
Interfecto Nicomede rege equus eius inedia uitam finiuit.
Centaretrium e Galatis
occiso Antiocho equum eius conscendisse, at illum pręcipitem in abrupta isse exanimatumque
una. Hirundo detulit epistolam Fabio Pictori obsesso 109 .
Columbę annexas pedibus attulere epistolas in obsidione Mutinensi 111 .
Fortis. Tritanus Tritanique filius Aulus Iunius Valens,
Fusius Saluius Atanatus, Caius Milo 78 .
Siquis comparet onera corporibus, uires pręcipue formicis 121 .
Fortissimi, quibus cor hirtum, sicut Aristomeni Messenio, qui CCC occidit Lecedemonios
124 .
Animalia fortiora, quibus sanguis crassior 126 .
Echeneis stare cogit nauigia. Quod accidit in pugna Antonii Acciaca 302 .
Torpedo piscis, si attingatur, torpescere facit lacertos et pedes
alligat. Alectoria gemma inuictum reddit; ea Milo dicitur usus 353 .
Formosus. Hominis corpus cubitorum XLVII 77 .
Orestes cubitorum VII, item Polio. Gabaram procerissimum uidit Plinius.
Pusio et Secundilla grandi statura. Hermesias compositio est, qua usi liberos
pulchros bonosque generant 245 .
Fur. Alutarium mulum semper comitatur sargus et coenum
fodiente eo excitatum deuorat pabulum 100 .
Graculi monedulę, cui soli aui furacitas auri argentique
pręcipue mira 10 est 109 .
Rutam furtiuam prouenire fertilius, apes uero minime 198 .
Frigidum. Salamandra ignem extinguit tactu 115 .
Per niuem ituris panaces semen bibere ac perungi eo precipiunt 260 .
Ferrum optimum uitę pessimumque instrumentum 324 .
Magni Pompei edictum, ne telum esset in Vrbe. Porsena foedus
dedit populo Romano, ne ferro uterentur 11 nisi in agricultura 324 .
A ferro sanguis humanus se ulciscitur. Contactum nanque eo, celerius subinde rubiginem
trahit.
STRABO
Foelix. Polycrates annulum relato pisce recuperauit; a Persarum satrape suspensus est
246 .
Larmanacogas 12 Indus secunda diu usus fortuna, mutationem eius pręcauens, ridens se in
rogum coniecit 275 .
Fides. Fideiussorem non fefellit lupus 87 .
Contra fallentem non est actio, ut qui credit, discat credere cautius 269 .
Frugalitas Massiliensium 75 .
Hermodorum eiecerunt Ephesii, quod uir frugi esset et ipsis dissimilis 248 .
Euthydamus opibus hęreditario acceptis dicendi facultatem et gloriam addidit 254 .
Viro frugi obiectum: Nec tecum uiuere possumus nec sine te. Indi in uictu frugales 271 .
Bragmanorum philosophi frugalissimi 272 .
Nabathei puniunt eum qui rem minuit, et qui auget, honoribus afficiunt 297 .
Fletus. Flendo uirum Arthemisia consumpta est 253 .
Fortissimi omnium Crotoniatę ex quibus Milo 106 .
Fortissimus in regem eligitur 208 .
Canes leone fortiores apud Indos 208 .
Idem 269 .
Formosus. Babylonii proceri pulchrique, cęterum rudes et imperiti rerum 199 .
Rex fit qui forma pręstat 268 .
Puer bimestris, si uenusta forma aparuerit, educatur, alioquin perimitur.
Darius Longimanus omnium pulcherrimus 280 .
Fur. Auctolycus 176 .
Furtis omnino abstinentes Indi 271 .
VALERIVS MAXIMVS
Foelix, dum uiuit, nemo 65 .
Omnia mea mecum porto, respondit Bias.
EMILIVS PROBVS
Foelix eo fuit, quod LX natus annos nullius suorum mortem uidit, cum multos habuerit 46 .
Fides non adhibita delatoribus, donec ipse qui accusabatur, in crimine manifesto
deprehensus 10 .
Fidem frangenti hosti frangere noluit 36 .
Fidei quam salutis cupidior fuit 39 .
Forma corporis amplissima pulcherrimaque Machrochir fuit et manu fortis 46 .
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIBVS
Foelix. Quintus Metellus a quattuor filiis elatus, ex quibus tres consulares, unum etiam
triumphantem uidit 24 .
Cornelius Sylla in fortuna felix dictus Mario Pręnestę
interfecto felicem se edicto appellari iussit 30 .
Fides. Marcus Attilius Regulus, ut fidem hosti datam seruaret, supplicia mortemque
contempsit 17 .
Quintus Fabius Cunctator de redemptione captiuorum cum hostibus pepigit, senatus
improbauit, ipse autem fundum suum CC milibus uendidit et fidei satisfecit 18 .
Fortis. Mithridates sex iuges equos regere solitus 31 .
APOPHTHEGMATA PLVTARCHI
Fortuna non relinquitur heredi 9 .
In secundis time aduersa 10 .
Fortunę insidię 43 .
Fortunam non timet qui ratione utitur 56 .
Foelicem statum mutat tempus 57 .
Felicitas pendens ex funibus 92 .
Frugalitas eorum qui nummo ferreo usi 71 .
Frugi ero, etiam si non emeris 92 .
Facinus ęgregium non fit sine periculo 49 .
Facinus clarum et cum periculo adeundum. Facere bene quam dicere pręstat 20 .
Res pręstat uerbis 8 .
Facta merentur pręmium, non uerba.
Furtum. Furari licet, deprehendi non licet apud Lacedemonios 96 .
FABIVS QVINTILIANVS IN DECLAMATIONIBVS
Fortuna. Sydera dominari hominibus 19 .
Fatum dictum quod fit 20 .
Fatum uincit et uincitur. Fortunę inconstantia recolenda magis ei cui plus indulsit 45 .
Fides seruanda etiam citra utilitatem 73 .
Fletus. Lugere foemineum est 49 .
Fama parua metu primo mox etc. 53 .
Rumor res sine teste, sine iudice 80 .
Fames et pudor non habitant una 56 .
Fames nihil relinquit intentatum 58 .
TVLLIVS IN TVSCVLANIS
Fortunę non esse uirtutem subiectam 142 .
Theophrastus accusatur, quod in Calistene suo laudarit illam sententiam: Vitam regit
fortuna, non sapientia 146 .
Metrodorus: "Occupaui", inquit, "te, Fortuna, atque cępi omnesque
aditus tuos interclusi, ut ad me aspirare non posses."
Foelix. Zeno dicebat eum esse beatum qui pręsentibus uoluptatibus frueretur speraretque
futuros 122 .
Beatus est qui animi ęgritudine caret, cum miser sit ei subiectus 144 .
Beatus eiusmodi tranquillitati maris comparatur 144 .
Beatus etiam dicitur qui ex maiore parte beatus est 145 .
Semper beati omnes boni 146 .
Qui dicendi sunt beati. Omen beatum est cui nihil deest 148 .
Omnes beati sunt uirtutis compotes. Beatum non oportet sollicitari metu. Sapiens semper
beatus. Quibus rebus constet uir beatus 149 .
Zenocrates in sola uirtute uitam beatam ponit.
Formosus. Magni refert, quali in corpore animi locati sunt 100 .
Pulchritudo corporis animi pulchritudini comparata 133 .
Forma corporis non habenda in bonis 149 .
Frugalitas. Frugalitati contrarium uitium est nequitia 119 .
Frugalitatis nomine uirtutes continentur 134 .
Hominem frugi omnia recte facere.
Fletus. Angor fit ex interitu eius qui carus fuit 131 .
Moeror ęgritudo flebilis. Lugendi genera detestabilia 126 .
TVLLIVS DE FINIBVS
Foelicitas. Beata uita non depulsione mali, sed adeptione boni iudicatur 23 .
Beati interdum tristi constantia 26 .
Non est beata uita quę
amitti potest 30 .
Epicurus ęque beatam dicit infinito tempore et modico 31 .
Stoicis uidetur non magis optabilior beata uita, si sit longa quam si sit breuis 47 .
Beatus nemo nisi bonus 52 .
An in minimis sit aliqua accessio 58 .
An bonum omne sit laudabile 62 .
Beata uita animi tranquillitas. Democritus 71 .
Beatam uitam etiam sine bonis corporis posse existere; illis tamen perfici 81 .
Theophrastus beatam uitam cum cruciatu corporis coniungi posse negat 82 .
Quis beatior, Quintus Metellus an Regulus 83 .
Quod beato non potest esse beatior. Polycratis Samii foelicitas 85 .
Beatum beato beatiorem fieri posse. Beatos in cognitione naturę uersaturos 77 .
Fides. Sextus Peduceus reddidit hęreditatem, cum retinere posset sine teste rogatus 25 .
Marcus Regulus hosti seruauit fidem 26 .
Formosus. Membra hominis alia ad usum, alia ad ornatum 41 .
Partes corporis uigere natura desyderat 73 .
Forma propter se expetenda 76 .
Bona corporis.
Facinus egregium. Magna moliri causa minimi consequendi stultissimum esse 35 .
POMPONIVS MELLA IN GEOGRAPHIA
Felix. Hiperborei beatius et diuitius uiuentes, cum uitę sacietas cępit, sibi mortem
consciunt 48 .
Fides. Asiacę furari quid sit, ignorant 24 .
BEATVS HIERONYMVS IN PARTE PRIMA
Felicitas superna beatorum 9 .
Terra promissionis, terra uiuentium 185 .
Regnum Dei non est cibus nec potus 202 .
Formę amor 41 .
IDEM IN PARTE SECVNDA
Felicitas. Sancti in anima et corpore 117 .
Sanctorum gloria 118 .
Mors contemnitur, dum cęlestia concupiscuntur 153 .
Tres species per quas regni cęlestis posessio introitur: pudicicia, mundi contemptus,
iustitia 158 .
Beatitudo post miserias 274 .
Sabbatum. Requies 290 .
Quod beatorum gloria sit inenarrabilis etiam miraculo patuit et quod uoluntas beatorum
conformis sit diuinę 313 .
Forma. Quomodo dicitur nigra et formosa 11 .
BIBLIA
Fortuna. Sors bis 130 .
De paupere rex et de rege pauper 133 .
Qui ponitis fortunę mensam et libatis super eam; numerabo uos in gladio
etc. 166 .
Felicitas. Enoch non apparuit, quia tulit eum Deus 1 .
Iacob uidit scalam, angelos, Dominum 5 .
Ioseph eductus de carcere pręficitur domui pharaonis et populo 7 .
Germinauit uirga Aaron in tribu Leui. Dedit Dominus Israeli omnem terram quam patribus
promiserat, et fuit pax nemine cum eis congredi auso 34 .
Benedixit Dominus Obededom posita archa in domo eius 50. 72 .
Pręmia bonorum 54 .
Currus igneus et equi ignei sustulerunt Heliam 62 .
Decima pars eligitur ad habitandum in Hierusalem, et benedicitur eis 87 .
Quare impii aliquando prosperantur 104 .
Videbunt iusti et lętabuntur; et innocens subsannabit eos. Saluabitur innocens 105 .
Prospera Iob per quę beatificabatur ab hominibus 106 .
Addidit Dominus omnia quęcunque fuerant Iob duplicia 108 .
Iustorum remuneratio. Psalmus III 108 .
Domine, quis habitabit in tabernaculo tuo. Psalmus XIII. Vita ęterna.
Psalmus XXII. Terra uiuentium. Psalmus XXVI. Beati quorum dimissę
sunt iniquitates. Psalmus XXXI 110 .
Non concupiscas prosperitatem iniusti, sed sustine Dominum. Item pręmium
et exaltatio et elati deiectio.
Psalmus XXXVI. III. Affectans patriam cęlestem. Psalmus XLII 112 .
Describitur beatitudo regni cęlestis. Psalmus LXIIII. Fidelium saluatio.
Psalmus LXXI. Quare mali prosperantur et boni tribulantur. Psalmus
LXXII 114 .
Status populi in patriam reducti. Psalmus LXIIII. Fruitio uisionis diuinę.
Psalmus LXXIX 115 .
Supernę beatitudinis desiderium. Psalmus LXXXIII. Lętitia beatorum.
Psalmus LXXXVI 116 .
Vt repleamini misericordia et exultemus in ęternum, et dirigamur in uiam salutis.
Psalmus LXXXIX. In ęternum glorificabitur, salutare Dei uidebit. Psalmus
XC. Iustus ut palma florebit. Psalmus XCI. Lux orta est iusto et rectis
corde lętitia. Psalmus XCVI 117 .
Filii seruorum tuorum habitabunt etc. Psalmus CI 118 .
De felicitate misericordium. Psalmus CXI. Nos qui uiuimus, benedicimus
Domino. Psalmus CXIII. Placebo Domino in regione uiuorum. Psalmus
CXIIII 119 .
Lętatus sum in his quę dicta sunt mihi; in domum Domini ibimus. Psalmus
CXXI. De beatis. Psalmus CXXIIII 121 .
Erunt sicut sagittę agiles in manu, in uoluntate potentis Dei. Psalmus
CCXXVI 122 .
Filii tui sicut nouellę oliuarum, in circuitu mensę tuę.
Psalmus CXXVII 122 .
Multiplicabis in anima mea uirtutem. Psalmus CXXXVII 123 .
Anima mea cognoscet nimis. Psalmus CXXXVIII. Eodem Psalmo: In libro tuo
omnes scribentur 124 .
Iusti confitebuntur nomini tuo, et habitabunt recti cum uultu tuo. Psalmus
CXXXIX. Educ de custodia animam meam ad confitendum nomini tuo. Me expectant iusti,
donec retribuas mihi. Psalmus [141] CXLI. Beatus populus cuius Dominus Deus
eius. Psalmus CXLIII. In terram rectam se deduci orat. Psalmus
CXLII 124 .
Exultabunt sancti in gloria etc. Psalmus CXLVIIII. Laudate Dominum in
sanctis eius. Psalmus CL. In primo Psalmo beatitudo terrena in hoc ultimo
cęlestis continetur 125 .
Prosperitas stultorum perdet eos. Auro et argento melior sapientia 126 .
Merces iusti 127 .
Prosperitas iusti et impii 128 .
Lucerna impiorum extinguetur 131 .
Delicię, diuitię, risus, gaudium omnia uanitas. Homini bono in conspectu suo dedit Deus
sapientiam, et scientiam, et lętitiam. Spiritus
iustorum ascendit sursum 133 .
Sapientia hominis lucet in uultu eius, et potentissimus faciem illius commutabit. Bene
erit timentibus Deum. Vniuersa ęque ueniunt bono et malo, malis aliquando bene, et bonis male
134 .
Iam hiems transiit, imber abiit. Surge, ueni etc. 135 .
Montes ultra Iordanem, de quorum speculis cernitur terra Iudę. Sponsus ait se
pręparasse bona ab amicis comedenda. LX reginę sunt patres descendentes ab Abraham, concubinę
a Noe usque ad Abraham. Foecunditas regeneratorum per baptismum 136 .
In prosperis humilis. Orant se transferri ad cęlos. Iustorum animę in manu Dei sunt
etc. Fulgebunt iusti, tanquam scintillę discurrent; iudicabunt nationes et dominabuntur
populis. O quam pulchra est casta generatio, cum claritate 137 .
Ecce quomodo computati sunt inter filios Dei, et inter sanctos sors illorum est. Iusti
in perpetuum uiuent, et apud Dominum est merces eorum. Fructus et delectatio et honor et
immortalitas possidentium ueram sapientiam 138 .
Iter fecerunt per deserta, de inimicis se uindicauerunt, sitientibus data est aqua de
petra 139 .
In die bonorum memento malorum. Cibabit illum pane uitę et intellectus, et aqua,
sapientię salutaris potabit illum. Adimplebit eum spiritu sapientię et intellectus, et stola
glorię uestiet illum 144 .
Memento irę in die consummationis, paupertatis in tempore abundantię 145 .
Dominus spiritu intelligentię replebit illum etc. 149 .
Vniuscuiusque conseruabit bona. Et quis satiabitur uidens gloriam eius? Corpora ipsorum
in pace sepulta sunt, et nomen eorum uiuet etc. Sapientiam ipsorum narrent populi, et laudem
eorum nunciet ecclesia 150 .
Dabit uobis pro labore mercedem uestram in tempore suo 151 .
Post LXX annos erit Tyro quasi canticum meretricis etc. Erunt negotiationes eius
sanctificatę Domino 155 .
Hi leuabunt uocem suam atque laudabunt, cum glorificatus fuerit Dominus. Gratias agit
pro translatione iustorum ad cęlos 156 .
In die illa Hierusalem cęlestem ingredientur iusti in pace 156 .
Et erit lux lunę sicut lux
solis, et lux solis erit septempliciter etc.
157 .
Et erit opus iustitię pax, et cultus iustitię silentium et securitas usque in
sempiternum. Qualis debeat esse habitaturus in excelsis 158 .
Non esurient neque sitient, et non percutiet eos ęstus et sol etc. 162 .
Recede procul a calumnia, quia non timebis. In lętitia egrediemini etc. Pro saliunca
ascendet abies, et pro urtica crescet myrtus; et erit Dominus nominatus in
signum ęternum, quod non auferetur 163 .
Dabo eis in domo mea et in muris meis locum, et nomen melius a filiis et filiabus:
nomen sempiternum etc. 164 .
Qui habet fiduciam, hęreditabit terram, et possidebit montem
sanctum meum. Tunc erumpet quasi mane lumen tuum; et sanitas tua citius orietur etc. Tunc
delectaberis super Domino; et sustollam te super altitudines terrę, et cibabo te hęreditate
Iacob, patris tui 164 .
Non audietur ultra iniquitas. Minimus erit in mille, et paruulus in gentem fortissimam.
Propter hoc in terra sua duplicia possidebunt, scilicet in anima et corpore. Lętitia
sempiterna erit eis. Gaudens gaudebo in Domino, et exultabit anima mea in Deo meo, quia
induit me uestimentis salutis, et indumento iustitię circumdedit me, quasi sponsum decoratum
corona et sponsam ornatam monilibus suis 165 .
A sęculo non audierunt, neque auribus perceperunt, oculus non uidit, Deus, absque te,
quę pręparasti expectantibus te. Qui benedictus super terram, benedicetur in Deo amen etc.
166 .
Videbitis, et gaudebit cor uestrum; et ossa uestra quasi herba germinabunt. Et erit
mensis ex mense, sabbatum ex sabbato, id est quies ęterna 167 .
Quare uia impiorum prosperatur etc. 170 .
Pręmium ei qui sabbatum custodierit 172 .
Conuertam eos ad terram quam dedi patribus eorum, et possidebunt eam. Reuertetur Iacob,
et quiescet, et cunctis affluet bonis, et non erit quem formidet. Erit anima eorum quasi
hortus irriguus, et ultra non esurient etc. 175 .
Inebriaui animam lassam, et omnem animam esurientem saturaui. Adhuc possidebuntur domus
et agri et uineę in terra ista. Conuertam captiuitatem eorum, ait Dominus 176 .
Ioachin, rex Iuda, educitur
de carcere et ponitur tronus eius super tronos regum;
uictum recipit perpetuum in Babylone 181 .
Vt scias, ubi sit longiturnitas uitę et uictus, ubi sit lumen oculorum et pax.
Circumdabit te Deus dyploide iustitię, et imponet mytram capiti tuo honoris ęterni. Adducet
deus Israel cum iocunditate in lumine maiestatis suę, cum misericordia et iustitia quę est ex
ipso. Beati sumus, Israel, quia quę Deo placent, manifesta sunt nobis. O Israel, quam magna
est domus Dei etc. 183 .
Eleuata est gloria Domini desuper Cherub; et repleta est domus nube et atrium splendore
etc. 186 .
Cum dedero gloriam in terra uiuentium, in nihilum redigam te 190 .
De felicitate fidelium tempore Christi: Educam uos de sepulchris uestris, populus meus,
et inducam uos in terram Israel 192 .
Vestibulum et porta templi ad quam gradibus ascendebatur, et columnę singulę ad latera
eius 193 .
Impleuit gloria Domini domum Domini 194 .
Suscipient regnum sancti Dei. Regnum dabitur populo sanctorum Altissimi 198 .
Qui docti fuerint, fulgebunt quasi splendor firmamenti; et qui ad iustitiam erudiunt
multos, quasi stellę in perpetuas ęternitates 200 .
Viuemus in conspectu eius, sciemus sequemurque, ut cognoscamus Dominum 202 .
Ero quasi ros, et Israel germinabit sicut lylium, et erumpet radix eius ut Lybani. Ibunt
rami eius, et erit quasi oliua gloria eius, et odor eius ut Lybani etc. Filię Syon, exultate,
et lętamini in Domino Deo uestro 204 .
Stillabunt montes dulcedinem, et colles fluent lacte etc. Ecce dies uenient, dicit
Dominus, et comprehendet arator messorem, et calcator uuę mittentem semen; et stillabunt
montes dulcedinem, et omnes colles culti erunt 206 .
Ego autem in Domino gaudebo, et exultabo in Deo Iesu meo. Deus Dominus fortitudo mea,
et ponet pedes meos quasi ceruorum, et super excelsa mea deducet me uictor in psalmis
canentem 210 .
Auferte uestimenta sordida ab eo. Ecce abstuli iniquitatem tuam et indui te mutatoriis
etc. 212 .
Hodie quoque annuncians duplicia reddam tibi 214 .
Et erit dies una quę nota est Domino, non dies neque nox; et in tempore uesperi erit
lux etc. 215 .
Qui uidentes malorum prosperitatem
confusi dicunt: Vanus est qui seruit Deo 216 .
Et orietur uobis timentibus nomen meum Sol iustitię et sanitas in pennis eius. Filii
Israel inudentes felicitati gentium susceperunt ritus eorum 217 .
Fides. Credidit Abraham, et reputatum est ei ad iustitiam 3 .
Fratres Ioseph, cum in saccis frumenti etiam pecuniam, quam pro eo penderant,
reperissent, Iacob iterum eos ad coemendum mittens duplicem dedit, alteram, ut redderent,
alteram, qua frumentum compararent 8 .
Sanson iis qui propositum enygma soluerant, quamuis dolose egissent, non est
refragatus, quin sponsionem impleret; XXX uestes eis dedit spolia XXX Ascalonitarum ab ipso
percussorum 38 .
Ethai Getheus, cum tuto in urbe manere posset maluit comitari Dauid fugientem 52 .
Experimento discitur non Baal, sed Deum Israel esse Deum. Hinc prophetę Baal deduntur
neci. Azahel ungitur rex super Syriam in perditionem filiorum Israel, pręter VII milia qui
non adorarunt Baal. Iehu, rex Israel, occidit sacerdotes idoli Baal, templum destruxit, sed
tamen non dereliquit uitulos Hieroboam. Ob hoc Azahel percussit Israel. Ioiada sacerdos
pepigit inter Deum et regem et populum. Sustulerunt Baal de Iuda 65 .
Asa subuertit altaria peregrini cultus in cunctis urbibus Iuda; percussit othiopum
exercitum decies centenamilia et currus CCC. Asa simulachrum Priapi combussit, cui pręerat
mater eius; et bellum non fuit usque ad XXX annum regni eius. Anani propheta redarguit Asam
eo quod habuerit fiduciam in rege Sirię et non tantum in Domino etc. 77 .
Esdras erubuit a rege petere auxilium, ne ille impotentiam imputaret Deo Israel 84 .
Thobias nunquam adorauit uitulos Hieroboam, sed pergebat adorare Deum in Hierusalem.
Thobias docet fide constanti promereri uitam 90 .
Beatus qui credit in Christum. Psalmus XL 111 .
Mori pręoptat quam seruire idolis. Psalmus XLIIII 112 .
Promittens confessionem Christo in ęternum. Psalmus LXXVIII 115 .
Petit, ut in fide maneat semper. Psalmus LXXXV 116 .
Ipsum adorare confitentes etc. Psalmus XCV 115 .
Pro fidelibus. Psalmus C 118 .
In ęternum, Domine, permanet uerbum tuum in cęlo, et in sęculum sęculi ueritas tua, Psalmus CXVIII 121 .
Hęreditate acquisiui testimonia tua, Psalmo eodem. Illuc ascenderunt tribus Domini, id
est fideles. Psalmus CXXI 121 .
Beatus populus cuius Dominus Deus eius. Psalmus CXLIII 124 .
Prope est Dominus inuocantibus eum in ueritate. Psalmus CXLIIII 124 .
Non fecit taliter omni nationi, et iudicia sua non manifestauit eis. Psalmus CXLVII
125 .
Fidentem ne decipias. Bibe aquam de cisterna tua 126 .
Fideiussor 127 .
Fidelitas. Fides. Per misericordiam et fidem purgantur peccata 128 .
Fideiussor 130 .
Fidelis. Fideiussor pro extraneo 130 .
Iterum 130 .
Fidelis 132 .
Assimilaui te angelis, quia fidelis es. Fideles Dominus pręfert gentibus, et ipsi illum
gentium diis. Populus Dei delectatus immundis 135 .
Confessio ueri Dei 136 .
Arbor crucis sub qua nobilitata est Ecclesia; degenerauit synagoga. Dominus apparet eis
qui fidem habent in illum. Qui confidunt in Domino, intelligent ueritatem. Casta generatio,
id est fideles 137 .
Nam per sapientiam sanati sunt quicunque placuerunt tibi, Domine, a principio 139 .
Corripuit populum fidelem, Ęgyptios infideles perdidit 140 .
Non natiuitatis fructus pascunt homines, sed sermo tuus hos qui in te crediderunt
conseruat 140 .
Crede Deo 141 .
Quasi cedrus exaltata sum in Lybano etc. Fidei initium 146 .
Fideiubeto proximo tuo 147 .
Fides conseruatio mandatorum. Qui credit Deo, attendit mandatis. Sapiens credit legi
Dei 148 .
Omne munus et iniquitas delebitur, et fides in sęculum stabit 149 .
In fide et lenitate ipsius sanctum fecit illum 150 .
Si non credideritis, non permanebitis. Ressiduum Israel innitetur super Dominum,
Sanctum Israel etc. 153 .
Iusti et fideles adhęrebunt ei iudicanti 154 .
Qui crediderit, non festinet. Sanctificabunt Sanctum Iacob, et Deum Israel prędicabunt.
Beati omnes qui expectant eum. Pascetur in die illa agnus spaciose. Erit fides in temporibus
suis 158 .
Fiat tantum pax et ueritas in diebus meis. Meus es tu 160 .
Seruus meus es tu, Israel. Non obliuiscaris mei. Israel, saluatus est in Domino salute
ęterna. Audite me, domus Iacob, et omne ressiduum domus Israel 161 .
Omnibus his uelut ornamento uestieris etc. 162 .
Adhęrens Domino siue aduena siue eunuchus sit, saluabitur. Qui fiduciam habet mei,
hęreditabit terram, et possidebit montem sanctum meum. Viri misericordię colliguntur, et non
est qui intelligat. Creaui fructum labiorum pacem, id est confitentium me; pacem ei qui longe
est et pacem ei qui prope, id est tum gentili tum Iudeo 164 .
Circuite uias Hierusalem etc., id est paucos inuenietis facientes iudicium et quęrentes
fidem. Domine, oculi tui respiciunt fidem 168 .
Non glorietur sapiens in sapientia sua nec fortis nec diues etc., sed in hoc glorietur
scire et nosse me etc. 169 .
Cum quęsieritis me in toto corde uestro, inueniar a uobis, ait Dominus 175 .
Sanctum Domini non euelletur et non destruetur ultra in perpetuum 176 .
Tu ne timeas, serue meus, Iacob, saluum te faciam de longinquo et semen tuum de terra
captiuitatis tuę 179 .
Fides latronis in cruce: Noui diluculo, multa est fides tua 182 .
Dominus Deus noster adinuenit omnem uiam discipline, et tradidit illam, Iacob, puero
suo, et Israel, dilecto suo 183 .
Fidelium signum thau, id est crux. Super quem uideritis thau, ne interficiatis 186 .
Fidelium multiplicatio 188 .
De diuersarum gentium copulatione in fide una 192 .
Locus solii, ubi habito in medio filiorum Israel. Qui non errauerunt, ipsi accedent ad
me 194 .
In ripis orietur omne lignum pomiferum; non defluet folium ex eo, et non deficiet
fructus etc. Fructus erit in cibum, folia in medicinam. Tres portę in quolibet latere templi
sunt tres gradus fidelium: incipientium, proficientium, perfectorum 195 .
Porticus, Sanctum, Sanctum sanctorum, id est unus Deus, Christus incarnatus, Sancta
Trinitas una substantia 196 .
Regnum fidelium nunquam dissipandum, sed comminuens reliqua 197 .
Daniel exiuit illesus de lacu leonum, quia credidit Deo suo 198 .
In tempore illo saluabitur populus tuus omnis qui inuentus fuerit scriptus in libro
200 .
Et erit numerus filiorum Israel quasi harena maris, et dicetur eis: Filii Dei uiuentis
201 .
Iezrael, id est fideles 202 .
Ephraim uitula docta diligere trituram, et ego transiui super
pulchritudinem colli eius. De fide Iudę 203 .
Rami Lybani, id est fideles Christi 204 .
Germinauerunt speciosa deserti; lignum attulit fructum suum. Omnis qui inuocauerit
nomen meum, saluus erit 204 .
Quęrite me, et uiuetis; et nolite quęrere Bethel 205 .
Possidebit domus Iacob eos qui se possederant etc., de regno fidelium
207 .
Omnes populi ambulabunt in nomine dei sui, nos autem ambulabimus in nomine Dei nostri,
in ęternum et ultra 208 .
Ecce qui incredulus est, non erit recta anima eius in se metipso; iustus autem in fide
sua uiuet 210 .
Tunc reddam populis labium electum, ut inuocent omnes nomen Domini et seruiant ei
humero uno 211 .
Dominus est oculus hominis et omnium tribuum Israel. Ex illo
arcus pręlii, scilicet errores prosternens. Confortabo eos in Domino, et in nomine eius
ambulabunt. Iuda et Israel, id est fideles et increduli 214 .
Et erunt Domino offerentes sacrificia in iustitia 216 .
Symon abstulit immundicias 223 .
Machabeus templum et ciuitatem expiauit etc. 227 .
Rasias sibi ipsi mortem consciuit, ne ad gentilitatem compelleretur. Iudei minus
solliciti pro uxoribus, filiis ac fratribus quam pro periculo ciuitatis et templi 229 .
Fortis. Sanson leonem manibus discerpsit 38 .
Volens ligatus a III milibus uirorum; ligatus autem occurrens Philisteis fractis
uinculis percussit mille ex eis maxilla asini. De Gaza euasit uulsis foribus ciuitatis.
Iterum ligatus rupit funes neruiceos. Tertio funes qui nunquam fuerant in usu alicuius
operis. Quarto extraxit clauum de terra cui fuerat alligatus per VII capillos. Postremo, quia
nazareus erat, raso capite captus est. Hinc ergo alligatus columnis quibus innitebatur domus,
his concussis atque auulsis et se ipsum et III milia Philisteorum oppressit ruina 38 .
Saul rex utrunque bouem concidit in frusta 43 .
Columna ęrea in porticu templi dicta Booz, id est Fortitudo 47 .
Banaia interfecit leonem in cisterna; percussit Ęgyptium Gygantem 71 .
Fortissimi de exercitu Israel 71 .
Quęritur, quid sit fortius: uinum an rex, an mulieres, an ueritas 88 .
Nemo saluatur in fortitudine uirium, Psalmus XXXII 111 .
Fortis 127 .
Fortis
134 .
Dauid cum leonibus et ursis quasi cum agnis lusit, Goliam interfecit 150 .
Fortitudo est scire et nosse Deum 169 .
Formosus. Og, rex Bassan, de stirpe Gygantum, cuius lectus ferreus longus cubitorum IX,
latus IIII 26 .
Saul rex super omnes eminebat humerotenus 43 .
Dauid, ut uidit Bersabee, forma eius captus est 51 .
Absalon pulcherrimus omnium in Israel. Thamar, filia eius, formę elegantissimę 52 .
Ęgyptius cuius statura cubitorum V, lancea ut liciatorium texentium 71 .
Iudith pulchra, diues, nobilis 95 .
Dominus auxit decorem eius proficiscentis ad Holophernem 95 .
In specie faciei suę dissoluit eum etc. 97 .
Tres filię Iob, quarum nomina Dies, Cassia, Cornu stibii; omnium pulcherrimę et fratrum
cohęredes 108 .
Mulier pulchra et fatua 128 .
Os alienę, id est meretricis 131 .
Animalia statura minima et sapientissima. Fallax gratia et uana est pulchritudo 132 .
Laus formę muliebris 136 .
Speciem mulieris alienę multi admirati reprobi facti sunt. Non laudes uirum speciosum,
nec spernas deformem; parua est apis et multi fructus 144 .
Species mulieris exhilarat faciem uiri sui 148 .
Quo pulchrior es, descende et dormi cum incircumcisis etc. 191 .
Furtum. Rachel furata idola patris Laban insedit eis, et non est deprehensa 5 .
Lex de furtis 13 Qui ui aliquid extorserit uel rem inuentam negauerit, reddet insuper
quintam partem 15 .
Ne fureris 17 .
Mulier alteri dormienti filium furata apposuit suum mortuum; litigant coram rege 56 .
Thobias afferente sibi uxore hedum cauendum esse dixit, ne furtiuus foret 90 .
Aquę furtiuę dulciores 127 .
Qui subtrahit aliquid a patre uel a matre, fur 132 .
Erubescite de furto 149 .
Contra furtum 213 .
Menelaus uasa, templi furto sublata dedit Andronico, ut Oniam interficeret 226 .
Frigidum. Dat niuem, spargit nebulam, mittit chrystallum, inducit frigus. Psalmus
CXLVII 125 .
In die illa non erit lux, sed frigus et gelu 215 .
Dauid opertus non calefiebat etc. 55 .
Fama Salomonis reginam Saba adduxit in Hierusalem 57 .
Nuncius piger 127 .
Nuncius. Fama 128 .
Fama bona. Legatus fidelis. Nuncius bonus. Nuncius stultus 131 .
Sicut cynamomum et balsamum aromatizans
odorem dedi 146 .
Curam habe de bono nomine etc. 149 .
Memoria Iosię in compositione odoris facta, opus pigmentarii. In omni ore quasi mel
indulcabitur eius memoria, et ut musica in conuiuio uini 151 .
Fames. Somnium pharaonis: VII anni famis et septem ubertatis 7 .
In diebus iudicum orta fame Elimelech de Bethlem abiit in Moabitidem regionem 40 .
Fames triennis tempore Dauid regis 54 .
Ros et pluuia aliquandiu non fuit, et regnante Achab in Samaria fames fuit 60 .
Fames super terram tempore Helisei prophetę. Rege Syrię Samariam obsidente fit fames:
caput asini stetit LXXX argenteis. Mulieres filios comederunt. Quatuor leprosi discedentes
hostium gladio potius quam fame perire elegerunt 63 .
Heliseus prędixit famem VII annorum 64 .
Nabuchodonosor obsidente pręualuit fames in Hierusalem 69 .
Sterilitas frugum. Psalmus CVI 118 .
Fames 127 .
Esuriens 131 .
Arruerunt aquę et defecit herba; tibi peccauimus 171 .
De fame in Hierusalem, cum matres coxerunt filios. Item dicitur: Ęgypto dedimus manum
et Assyriis, ut saturaremur pane etc. 182 .
Ad Ezechiellem dicitur: Quasi subcinericium ordeaceum comedes, et stercore hominis
operies illud docens. Sic comedent filii Israel panem pollutum inter gentes etc. Ecce
conteram baculum panis in Hierusalem etc. 185 .
Fames propter peccata 187 .
Nesciuit quia ego dedi ei frumentum et uinum etc. iccirco auferam 201 .
Area et torcular non pascet eos, et uinum mentietur eis 203 .
Cor tabescens, et dissolutio geniculorum, et defectio in cunctis renibus, et facies
omnium sicut nigredo ollę 209 .
Seminastis multum, et intulistis parum etc. ob negligentiam templi ędificandi 211 .
Fames in Syon obsidente Antiocho, quia annus septimus erat. Post obitum Iudę fames in
terra Israel 220 .
Filii 128 .
Filius malus. Filius 128 .
Filii. Filius insipiens. Filius malus bis. Filii iustorum 130 .
Filius sapiens. Filii mali 132 .
Detestatus sum industriam meam in acquirendo incertus de herede utrum
[sa-] sapiens an stultus futurus sit. Miser qui genuit multos filios 133 .
Filii adulterii 137 .
Filii impii. Melior est enim unus timens
Deum quam mille filii impii 144 .
Filii boni. In filia non auertente se, firma custodiam 146 .
Qui diligit filium suum, assiduat illi flagella. Qui docet filium suum, laudabitur in
illo etc. Filii abominationum fiunt filii peccatorum 149 .
Filia, patris animum de multis sollicitum facit. Super filiam luxuriosam confirma
custodiam 150 .
Festa. Principium mensium anni cuius die X immolatur agnus; est enim Phase 11 .
Dies septimus requie sanctificatus 12 .
Festa tria in anno 13 .
Sabbatum meum custodiatis 14 .
Sabbata custodite 17 .
Sabbati quies sancta. Ferię Domini: Phase, Azymi, Sabbatum memoriale clangentibus tubis
sanctum, Dies expiationis. Sabbata. Ferię tabernaculorum. Septimo anno sabbatum requietionis
terrę. Festum tubarum 18 .
Custodite sabbata mea, et pauete ad sanctuarium meum 19 .
Phase fecerunt in monte Synai. Qui fuerit immunndus super anima siue in uia procul,
faciat Phase in mense secundo, XIIII die mensis 20 .
Alioquin qui non fecerit Phase, exterminabitur 20 .
Sabbato ligna colligens lapidatur 22 .
Sabbatum, Kalendę, Phase, Azima, Dies primitiarum; prima mensis septimi Dies clangoris
et tubarum. Decima expiationis, quinta decima solennis etc. 24 .
De festis 27 .
Festum dedicationis templi 57 .
Iosias fecit Phase Domino quale non fuit factum a diebus Iudicum 69 .
Phase non fecerunt in tempore suo, sed mense secundo Ezechia regnante 81 .
Iosias fecit Phase 82 .
Fecerunt solennitatem tabernaculorum 83 .
Fecerunt Pasca et Azima 84 .
Nolite lugere, dies sanctificatus est Domino; comedite etc. Festum
teabernaculorum.Dedicatio muri Hierusalem 87 .
Egerunt scenophegiam. FestumPhase 89 .
Dies uictorię Iudith celebris apud Iudeos 97 .
Dies qua a cęde cessatum est, cum Iudei accepta auctoritate a rege Assuero uindicarunt
contra inimicos suos solennis habitus. Dies Phurim, id est sortium 99 .
Pro festo tubarum. Psalmus LXXX 115 .
Custodientes sabbatum beati. Sanctificatio sabbati in operatione boni et abstinentia
mali 164 .
Nolite portare pondera in die sabbati. Pręmium custodientium et poena uiolantium 172 .
Sabbato cęsi ab inimicis, cum perire malent quam ea die pugnare 217 .
Festum dedicationis altaris 218 .
Festum scenophegię. Festum quod dicitur Dies ignis 224 .
Apollonius captata occasione sabbato aggressus Iudeos occidit 226 .
Iudei, cum fugientem hostem persequerentur, superueniente sabbato quieuerunt 227 .
Finis 128 .
Finis.Finis. Finis 128 .
MATTHEVS
Fides recta.
Iesus miratur fidem centurionis VIII.
Confide, fili, remittuntur tibi peccata tua. Confide, filia, fides tua te saluam fecit.
Duos cęcos credentes illuminat VIIII.
Omnis qui confitebitur me coram hominibus, qui autem negauerit X.
Beatus qui non fuerit scandalizatus in me XI. Qui habet, dabitur ei, et abundabit; qui
autem non habet, et quod habet auferetur ab eo.Granum synapis ex paruo fit arbor magna XIII.
Chananea credit, et filia eius a demonio liberatur XV. Tu es Petrus, et super hanc petram
ędificabo Ecclesiam meam, et portę inferi, id est uitia uel hereses, non pręualebunt aduersus
eam. Et tibi dabo claues etc. XVI. Si habueritis fidem sicut granum synapis XVII. Cęci, cum
increparentur, magis clamabant: Domine, miserere nostri XX. Si habueritis fidem et non
hęsitaueritis, monti dicetis etc. et fietXXI. Omni habenti dabitur, et abundabit; ei autem
qui non habet XXV. Iesus benedixit panem etc. Sub alia specie corpus suum et sanguinem
sumendum dedit, ut fides haberet meritum.Fides enim de his est quę non uidentur XXVI.Fides
sine operibus. Non omnis qui dicit mihi: Domine, Domine etc., sed qui facit uoluntatem Patris
mei. Dicam eis: Nunquam noui uos; discedite a me omnes qui operamini iniquitatem. Qui audit
et facit, assimilabitur ędificanti supra petram, qui non facit, supra harenam VII.
Ficulneam tantum folia habentem maledixit Dominus, et arefacta est. Auferetur a uobis
regnum Dei, et dabitur genti facienti fructus eius XXI.
Conuiua non
habens uestem nuptialem XXII. Dicunt et
non faciunt XXIII.
Virgines fatuę non sumpserunt oleum, sed tantum lampades XXV.
Milites adorant Iesum genuflexi, sed illudentes in faciem expuunt; sic qui credunt, et
mandata respuunt. Spinis caput eius coronant: qui eum confitentes offendunt pungentes
peccatorum aculeis. Vinum fele mixtum ori eius porrigunt XVII.
Felicitas. Inter natos mulierum etc. qui autem minor est in regno cęlorum, maior est
illo XI. Simile est regnum cęlorum homini qui seminat bonum semen in agro suo. Triticum
congregate in horreum meum. Simile est regnum cęlorum grano synapis, fermento
abscondito in farinę satis tribus. Iusti fulgebunt sicut sol in regno Patris eorum. Simile
est regnum cęlorum thesauro abscondito in agro, negociatori uendenti bonas margaritas, sagenę
missę in mare XIII. Congregabit triticum in horreum suum III. Elegerunt bonos in uasa XIII.
Virgines prudentes uocatę intrauerunt ad nuptias sponsi XXV. Resplenduit facies eius sicut
sol, uestimenta sicut nix, nubes lucida obumbrauit eos. Domine, bonum est nos hic esse XVII.
Simile regnum cęlorum ponenti rationem cum seruis XVIII. Simile patrisfamilias conducenti
operarios in uineam. Multi sunt uocati, pauci electi XX. Simile decem uirginibus XXV. Oues a
dextris. Venite benedicti Patris mei. Ibunt iusti in uitam ęternam XXV.
Fama. Quęrit Dominus: Quem dicunt homines esse Filium hominis, ut et nos scrutemur, quid
alii opinentur de nobis; si malum, ut emendemus, si bonum, ut augeamus XVI.
MARCVS
Fides recta.
Penitemini et credite euangelio I.
Fidei uerbum granum synapis IIII.
Comprimebant turbę Iesum; de nullo dixit quod se tetigerit, pręter mulierem in ipso
credentem, cui ait: Fides tua te saluam fecit et filiam uocauit V.
Et quotquot tangebant eum, salui
fiebant VI.
Qui me confusus fuerit VIII.
Omnia possibilia credenti. Fides primo introductoria, deinde perfecta IX. Cęco in uia
sanato dicitur: Vade, fides tua te saluum fecit X. Habete fidem Dei etc. Quod montes
transferre poterit, qui non hęsitauerit XI. Tunc qui in Iudea sunt fugiant ad montes, id est
fideles ad culmen uirtutum, quia fides sine operibus mortua est XIII. Mulier cum alabastro
est ecclesiastica fides quę dicit: Nardus mea dedit odorem suum. Domus impleta odore cęlum et
terra est XIIII. Qui crediderit, et baptizatus fuerit, saluus erit; qui uero non crediderit,
condemnabitur. Signa: demonia eiicient--- penitendo, linguis loquentur nouis--- confitendo,
serpentes tollent--- cauendo, siquid mortiferum biberint, non eis nocebit, quia cadit iustus
et resurgit; super egros manus imponent, et bene habebunt, id est infirmos et pusilanimes
exemplo operationum ad labores subeundos animabunt XVI.
Fides dubia. Quid timidi estis? Necdum habetis fidem? IIII. Iesus ad Iairum: Noli
timere, tantummodo crede V. Cęcus non plene sanatus ac aspiciens homines uelut arbores
ambulantes VIII.
Siquid potes, adiuua nos etc. IX.
Pullus in biuio est in fide dubius XI.
Felicitas. Pars quarta seminis saluata. Regnum Dei sicut semen satum, quod inscio satore
germinat, crescit, fructificat herbam, spicam, plenum frumentum et metitur IIII.
Transfiguratio Domini IX.
Iesus expirauit, et uelum templi scissum est, id est cęlum apertum XV.
LVCAS
Felicitas.
Vt sine timore de manu inimicorum nostrorum liberati seruiamus illi in sanctitate et
iustitia coram ipso omnibus diebus nostris I. Nomina uestra scripta sunt in celis X. Beati
oculi qui uident quę uos uidetis etc. X. Amen dico nobis quod pręcinget se et faciet illos
discumbere, et transiens ministrabit illis XII. Vere dico uobis, quoniam super omnia bona quę
possidet,
constituet eum XII. Quid
faciendo uitam ęternam possidebo? XVIII.
Respicite et leuate capita uestra, quoniam appropinquabit
redemptio uestra XXI. Et ego dispono uobis, sicut disposuit mihi Pater meus regnum, ut edatis
et bibatis super mensam meam in regno meo, et sedeatis super thronos XII iudicantes XII
tribus Israel XXII. Amen dico tibi, hodie mecum eris in paradiso. Velum templi scissum est
medium, quod tegebat sancta sanctorum. Patuit enim paradisum fidelibus crucifixo Domino XX.
Fides. Beata quę credidisti, quoniam perficientur ea quę dicta sunt tibi a Domino I.
Fidelis ędificat domum supra petram VI. De centurione: Amen dico uobis, nec in Israel tantam
fidem inueni. Beatus est qui non fuerit scandalizatus in me. Ad peccatricem: Fides tua te
saluam fecit; uade in pace VII. Turbę comprimunt Iesum, nemo tangit nisi cui dicitur: Filia,
fides tua saluam te fecit. Vade in pace. Quare Dominus fidem exigit a supplicantibus sibi
VIII. Tres electi ante quos Dominus transfiguratus est, signant quod nemo potest uidere
resurrectionis gloriam nisi qui mysterium Trinitatis incorrupta fidei sinceritate seruauerit
IX. Quicunque me confessus fuerit etc. Qui autem negauerit XII. Fides granum synapis XIII.
Date annulum in manum eius. Signat in annulo fidem, in manu opera XV. Si
habueritis fidem sicut granum synapis. Leproso mundato dicitur: Surge, uade, quia fides tua
te saluum fecit XVII.
Filius hominis ueniens, putas, inueniet fidem in terra? Cęco in uia clamanti dicitur:
Respice, fides tua te saluum fecit. Et confestim uidit, et sequebatur illum etc. XVIII. Ego
autem rogaui pro te, ut non deficiat fides tua; et tu aliquando conuersus confirma fratres
tuos XXII.
Fides latronis pendentis in cruce XXIII.
Fides dubia ędificat domum super terram, et subuertitur VI. Auris dextera Petri gladio
amputata, id est Petri fidem non suscipiens, donec manu Domini restituatur, ut sanata credat
XXII. Ipse Iesus appropinquans ibat cum illis; oculi autem eorum tenebantur,
ne eum agnoscerent. Nos autem sperabamus, quia ipse esset redempturus Israel. O stulti, et
tardi corde ad credendum etc. XXIIII.
IOANNES
Fides.
In Iesum credunt qui angustam uiam uadunt ducentem ad uitam; qui autem credunt signis,
non in eum, sed in nomine eius credunt II. Qui credit in eum, non iudicatur; qui autem non
credit, iam iudicatus est, quia non credit in nomine unigeniti Filii Dei. Qui de cęlo uenit,
super omnes est. Et quod uidit et audiuit, hoc testatur; et testimonium eius nemo accipit.
Qui autem accipit eius testimonium, signauit quia Deus uerax est. Qui credit in Filium, habet
uitam ęternam; qui autem incredulus est Filio, non uidebit uitam, sed ira Dei manet super eum
III. Mulier, crede mihi etc. Vbique opus est nobis fide etc. Fidei gradus in regulo: initium,
incrementum et perfectio IIII. Descendere in aquam turbatam est humiliter credere in Domini
passionem; ibi sanabatur unus significans Ecclesię unitatem. Amen, amen dico uobis, quia, qui
uerbum meum audit et credit ei qui misit me, habet uitam ęternam, et in iudicium non uenit,
sed transiet a morte ad uitam V. Hoc est opus Dei, ut credatis in eum quem misit ille. Inter
credere ei et credere in eum. Ego sum panis uitę; qui uenit ad me non esuriet; et qui credit
in me, non sitiet in ęternum. Hęc est autem uoluntas Patris mei, qui
misit me, ut omnis qui uidet Filium, et credit in eum, habeat uitam ęternam, et ego
resuscitem eum in nouissimo die. Nemo potest uenire ad me, nisi Pater traxerit eum. Omnis qui
audiuit a Patre et didicit, uenit ad me. Qui credit in me, habet uitam ęternam VI. Qui credit
in me, sicut dicit Scriptura, flumina de uentre eius fluent aquę uiuę etc. VII. Si uos
manseritis in sermone meo, uere discipuli mei eritis, et cognoscetis ueritatem, et ueritas
liberabit uos VIII. Quid est fides nisi credere quod non uides etc. Si filii Abrahę estis,
opera Abrahę facite VIII. Oues pastorem sequuntur, quia sciunt uocem eius. Alienum autem non
sequuntur, sed effugiunt ab eo, quia non nouerunt uocem alienorum. Ego sum ostium. Per me
siquis introierit, saluabitur; et ingredietur, et egredietur, et pascua inueniet.
Oues meę uocem meam audiunt, et ego cognosco eas,
et sequuntur me. Et ego uitam ęternam do eis, et non peribunt in ęternum, et non rapiet eas
quisquam de manu mea X. Qui credit in me, etiam si mortuus fuerit, uiuet. Et omnis qui uiuit
et credit in me, non morietur in ęternum. Non ne dixit tibi quoniam, si credideris, uidebis
gloriam Dei? XI. Qui credit in me, non credit in me, sed in eum qui misit me; et qui uidet
me, uidet eum qui misit me. Ego lux in mundum ueni, ut omnis qui credit in me, in tenebris
non maneat XII. Creditis in Deum et in me credite XIIII. Qui credit in me,
opera quę ego facio et ipse faciet, et maiora horum faciet XIIII. Manete in me, et ego in
uobis etc. Qui manet in me, et ego in eo, hic fert fructum multum. Si manseritis in me etc.
XV. Et non dico uobis, quia ego rogabo Patrem de uobis: ipse enim Pater amat uos, quia uos me
amastis et credidistis quia a Deo exiui XVI. Hęc est autem uita ęterna: ut cognoscant te,
solum Deum uerum, et quem misisti, Iesum Christum. Manifestaui nomen tuum hominibus etc., de
his qui credunt in Patrem et Filium. Non pro eis rogo tantum, sed et pro eis qui credituri
sunt per uerbum eorum in me, ut omnes unum sint etc. Ego autem te cognoui; et hi cognouerunt
quia tu me misisti. Et notum feci eis nomen tuum, et notum faciam: ut dilectio, qua dilexisti
me, in ipsis sit, et ego in ipsis XVII. Omnis qui est ex ueritate, audit uocem meam XVIII.
Thomas: Dominus et Deus meus. Dicit ei Iesus: Quia uidisti me, Thoma, credidisti; beati
qui non uiderunt, et crediderunt XX.
Fides dubia. Cum Nicodemo nocte ueniunt ad Iesum--- qui nondum perfecte credunt. Nox
enim pro ignorantia ponitur III. Nisi signa et prodigia uideritis, non creditis IIII. Adhuc
modicum lumen in uobis est. Ambulate, dum lucem habetis, ut non uos tenebrę comprehendant; et
qui ambulat in tenebris, nescit quo uadat. Dum lucem habetis, credite in lucem, ut filii
lucis sitis XII. Quęritis me etc. Quo ego uado, uos non potestis uenire XIII. Marię de
resurrectione Iesu dubitanti dicitur: Noli me tangere, nondum enim ascendi ad Patrem meum.
Thomas Didymus: Nisi uidero, inquit, etc., non credam XX.
Felicitas. Omnis qui biberit ex aqua hac, sitiet iterum; qui autem biberit ex aqua quam
ego dabo ei, non sitiet in ęternum; sed aqua, quam ego dabo ei, fiet in eo fons aquę
salientis in uitam ęternam IIII. Sabbatum pręceptum in figura quietis futurę, si hic bene
operati fuerimus; sicut Dominus sabbato requieuit in sepulchro V. Est et aliquis alius mundus
pręter hunc sensibilem mundum, in quo sunt inuisibilia. Cuius uisum
et decorem uidebunt hi qui mundo sunt corde VIII. In domo Patris mei mansiones multę sunt
etc. Vado parare uobis locum. Et si abiero et pręparauero uobis locum, iterum uenio et
accipio uos ad me ipsum, ut, ubi sum ego, et uos sitis. In illo die uos cognoscetis, quia ego
sum in Patre meo, et uos in me, et ego in uobis XIIII. Et uos igitur nunc quidem tristitiam
habetis; iterum autem uidebo uos, et gaudebit cor uestrum; et gaudium uestrum nemo tollet a
uobis XVI. Et ego claritatem quam tu dedisti mihi, dedi eis: ut sint unum, sicut et nos unum
sumus, ego in eis et tu in me, ut sint consummati in unum. Pater, quos dedisti mihi, uolo ut,
ubi sum ego, et illi sint mecum, ut uideant claritatem meam, quam dedisti mihi XVII. Crucis
altitudo, quę super transuersum surgit, signat supernum finem, quo cuncta opera referuntur
XVIII. Claritas, qua iusti fulgebunt, mortali aspectui intolerabilis. Corpus glorificatum
penetrabile, palpabile, incorruptibile XX.
Festum. Pater meus usque modo operatur, et tamen dicitur Deus sabbato requieuisse; sed
hoc ideo quia iam creaturam nullam condebat, postquam perfecta sunt omnia. Quietem uero
propterea appellauit Scriptura, ut nos admoneret post laborem bonorum operum quieturos V. Si
circumcisionem accipit homo in sabbato, ut non soluatur lex Moysi, mihi indignamini quia
totum hominem sanum feci in sabbato VII. Sabbatum obseruare spiritaliter est non habere
peccatum. Dicitur enim: Opus seruile in eo non facietis. Qui autem facit peccatum, seruus est
peccati VIII. Inter Pasca Iudeorum et nostruin quid intersit
XI.
PAVLVS AD ROMANOS
Felix.
Inuisibilia Dei a creatura mundi per ea quę facta sunt intellecta conspiciuntur I. Nunc
autem propior est nostra salus. Nox pręcessit, dies appropinquauit XIII. AD CORINTHIOS
I: Oculus non uidit etc. quę pręparauit Deus his qui diligunt illum II. Nescitis quia
templum Dei estis? III. An nescitis quoniam sancti de hoc mundo iudicabunt? Nescitis quoniam
angelos iudicabimus, quanto magis sęcularia? Nescitis quoniam corpora uestra membra sunt
Christi. Membra uestra templum sunt Spiritus Sancti VI.
Corona corruptibilis et corona incorrupta IX. Cum uenerit quod perfectum est,
euacuabitur quod ex parte est. Videmus nunc per speculum in enygmate; tunc autem facie ad
faciem. Nunc cognosco ex parte, tunc autem cognoscam, sicut et cognitus sum XIII. Alia
claritas solis, alia lunę etc. stella a stella differt in claritate. Sic et resurrectio
mortuorum. Item de incorruptione, gloria, uirtute et spiritu XV. <AD
CORINTHIOS> II: Nos uero reuelata facie gloriam Domini speculantes, in eandem imaginem
transformamur a claritate in claritatem, tanquam a Domini spiritu III. Quę uidentur
temporalia sunt, quę non uidentur ęterna sunt IIII.
Paulus raptus usque ad tertium cęlum XII. AD EPHESIOS: Euangelizare
inuestigabiles diuitias Christi etc. III. Donec occurramus omnes in unitatem fidei et
agnitionis Filii Dei, in uirum perfectum, in mensuram ętatis plenitudinis Christi etc. IIII.
AD PHILIPPENSES: Nostra conuersatio in cęlis est, unde et saluatorem expectamus Dominum
nostrum Iesum Christum, qui reformabit corpus humilitatis nostrę conformatum corpori
claritatis suę, secundum operationem qua etiam possit subiicere sibi omnia III. AD
COLOSSENSES: Cum autem Christus apparuerit, uita nostra, tunc et uos apparebitis cum
ipso in gloria III. AD THIMOTEVM II: Bonum certamen certaui etc. In reliquo
reposita est mihi corona iustitię, quam reddet mihi Dominus in illa die iustus iudex; non
solum autem mihi, sed et his qui diligunt aduentum eius IIII.
AD HEBREOS: Accessistis ad Syon montem et ciuitatem Dei uiuentis,
Hierusalem cęlestem, et multorum milium angelorum frequentiam, et ecclesiam primitiuorum, qui
conscripti sunt in cęlis, et iudicem omnium Deum etc. Itaque regnum immobile suscipientes,
habemus gratiam per quam seruiamus placentes Deo etc. XII. PETRI I: Benedictus
Deus etc. qui secundum misericordiam suam magnam regenerauit nos in spem uiuam, per
resurrectionem Iesu Christi ex mortuis in hęreditatem incorruptibilem, incontaminatam,
immarcessibilem, conseruatam in cęlis etc. I.
IOANNIS I: Videte, qualem caritatem dedit nobis Pater, ut filii Dei
nominemur et simus. Scimus quoniam, cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam uidebimus eum
sicuti est III. APOCALYPSIS: Vincenti dabo edere de ligno uitę, quod est in
paradiso Dei mei. Corona uitę. Manna absconditum, calculus candidus, in quo nomen nouum
scriptum, quod nemo scit, nisi qui accipit. Potestas super gentes et stella matutina II. Qui
uicerit, sic uestietur uestimentis albis; et non delebo nomen eius de libro uitę, et
confitebor nomen eius coram Patre meo et coram angelis eius. Ecce dedi coram te ostium
apertum, quod nemo potest claudere etc.Qui uicerit, faciam illum columnam in templo Dei mei,
et foris non egredietur amplius; et scribam super eum nomen Dei mei et nomen ciuitatis Dei
mei, nouę Hierusalem etc. et nomen meum nouum. Qui uicerit, dabo ei sedere in throno meo,
sicut et ego uici et sedi cum Patre meo in throno eius III. Stantes ante thronum et in
conspectu Agni laudantes Deum et Agnum. Omnes angeli stabant in circuitu throni, et
ceciderunt laudantes Deum VII. Agnus reget illos et deducet ad uitę fontes aquarum VII.
Iurauit etc. quia tempus non erit amplius etc. X. Et audiui uocem magnam in cęlo dicentem:
Nunc facta est salus, et uirtus, et regnum Dei nostri, et potestas Christi, quia proiectus
est accusator etc. Et ipsi uicerunt eum propter sanguinem Agni et propter uerbum testimonii
sui etc. Propterea lętamini, cęli, et qui habitatis in eis XII. Gaudeamus
et exultemus, et demus gloriam ei, quia uenerunt
nuptię Agni, et uxor eius pręparauit se. Et datum est illi, ut cooperiat se byssino
splendenti et candido; byssinum enim iustificationes sunt sanctorum. Beati qui ad coenam
nuptiarum Agni uocati sunt XIX. Venite et congregamini ad cenam magnam, ut manducetis carnes
regum, id est ut delectemini in cruciatibus eorum XIX.
Ecce tabernaculum Dei cum hominibus, et habitabit cum eis; et ipsi populus eius erunt,
et ipse Deus cum eis erit eorum Deus; et absterget Deus omnem lachrimam ab oculis eorum, et
mors ultra non erit etc. Et templum non uidi in ea; Dominus enim Deus omnipotens templum
illius est, et Agnus. Et ciuitas non eget sole neque luna, ut luceant in ea etc., de
sanctorum gloria. Non intrabit in ea aliquid coinquinatum etc. nisi qui scripti sunt in libro
uitę Agni XXI. Et ostendit mihi fluuium aquę uiuę splendidum etc., id est beatitudinem,
procedentem de sede Dei et Agni etc. Ex utraque parte fluminis lignum uitę afferens fructus
etc. Et omne maledictum non erit amplius, sed sedes Dei et Agni in illa erunt, et serui eius
seruient illi. Et uidebunt faciem eius et nomen eius in frontibus eorum. Et nox ultra non
erit, et non egebunt lumine lucernę neque lumine solis, quoniam Dominus Deus illuminabit
illos, et regnabunt in sęcula sęculorum. Amen XXII.
Fides.
AD ROMANOS: Gratias agit Deo, quod fides eorum diuulgatur I. Probabilior bonus
in pręputio quam malus in circumcisione II.
Exemplum de Abraham declarat quod ex fide uiuit iustus, non ex operibus Legis. Ad
iustitiam reputabitur credentibus in eum qui suscitauit Iesum Christum Dominum nostrum a
mortuis, qui traditus est propter delicta nostra, et resurrexit propter iustificationem
nostram IIII. Siquis autem Spiritum Christi non habet, hic non est eius etc. Quicunque
Spiritu Dei aguntur, hi sunt filii Dei VIII. Non enim accepistis spiritum seruitutis iterum
in timorem, sed accepistis spiritum adoptionis filiorum, in quo clamamus: Abba--- Pater,
sumus filii Dei et heredes et Christi
cohęredes VIII. Finis enim
Legis Christus, ad iustitiam onmi credenti. Si confitearis in ore tuo Dominum Iesum, et in
corde tuo credideris, quod Deus illum suscitauit a mortuis, saluus eris. Corde enim creditur
ad iustitiam, ore autem confessio fit ad salutem. Omnis enim quicunque inuocauerit nomen
Domini, saluus erit. Fides ex auditu, auditus autem per uerbum Christi: Nunquid non audierunt
etc. X. AD CORINTHIOS I: Fundamentum enim aliud nemo potest ponere, pręter id
quod positum est, quod est Christus Iesus. Siquis superędificat aurum, argentum etc. III. II:
An non cognoscitis uos metipsos, quia Christus Iesus in uobis est, nisi forte reprobi estis
XIII. AD GALATAS: Qui ex fide sunt, hi sunt filii Abrahę III. Omnes enim filii Dei estis per
fidem in Christo Iesu. Quicunque enim in Chisto baptizati estis, Christum induistis. Omnes
unum estis in Christo Iesu. Si autem uos Christi, ergo semen Abrahę estis, secundum
promissionem hęredes III. Non sumus ancillę filii, sed liberę: qua libertate Christus nos
liberauit IIII. In Christo Iesu neque circumcisio aliquid ualet neque prępucium, sed fides
quę per caritatem operatur V. AD EPHESIOS: In quo et credentes signati estis
Spiritu promissionis sancto, qui est pignus hęreditatis nostrę, in redemptionem
acquisitionis, in laudem glorię ipsius I. Gratia enim saluati estis per fidem; et hoc non ex
uobis, Dei enim donum est; non ex operibus, ut nequis glorietur. Nunc autem in Christo Iesu,
uos qui aliquando eratis longe, facti estis prope in sanguine Christi. Ergo iam
non estis hospites et aduenę, sed ciues sanctorum et domestici Dei II. Vnus Dominus, una
fides, unum baptisma, unus Deus et Pater omnium, qui super omnes et per omnia et in omnibus
nobis IIII.
AD THESSALONICENSES I: Induti loricam fidei et caritatis V.
AD THIMOTEVM I: Certa bonum certamen fidei, apprehende uitam ęternam, in
qua uocata es. Depositum custodi deuitans profanas uocum nouitates falsi nominis scientię
etc. VI.
AD HEBREOS: Fideles fratres Christi: qui enim sanctificat et sanc
tificantur ex uno
omnes; propter quam causam non confunditur fratres eos uocare dicens: Nunciabo nomen tuum
fratribus meis II. Ingrediemur enim in requiem qui credimus. Relinquitur sabbatismus populo
Dei etc. IIII. Est autem fides sperandarum substantia rerum, argumentum non apparentium. Fide
intelligimus aptata esse sęcula uerbo Dei, ut ex inuisibilibus uisibilia fierent. Item fidei
exempla. Abel iustus, Ennoch translatus etc. Sine fide autem impossibile est placere Deo;
credere enim oportet accedentem ad Deum quia est, et inquirentibus se remunerator sit etc.
Per fidem uicerunt regna etc. pati uoluerunt etc. Quibus dignus non erat mundus. Et hi omnes
testimonio fidei probati XI. ACTVVM: Credebant pariter II. Multitudinis
credentium erat cor unum et anima una IIII. In Antiochia discipuli primum dicti Christiani
XI.
IACOBI: Fides, si non habeat opera, mortua est in se metipsa. Abraham ex operibus
iustificatus est et Raab meretrix II. PETRI I: Qui crediderit in eum, non confundetur II.
IOANNIS I: Vos unctionem habetis a Sancto, et nostis omnia II. Hoc est mandatum
eius, ut credamus in nomine Filii eius Iesu Christi, et diligamus
alterutrum III. Nolite omni spiritui credere, sed probate spiritus, si ex Deo sint etc.
Quisquis confessus fuerit, quoniam Iesus est Filius Dei, Deus in eo manet, et ipse in Deo
IIII. Omnis qui credit quoniam Iesus est Christus, ex Deo natus est. Omne quod natum est ex
Deo, uincit mundum; et hęc est uictoria quę uincit mundum, fides nostra. Qui credit in Filium
Dei, habet testimonium Dei in se. Qui non credit [in] Filio, mendacem fecit eum
etc. V. APOCALIPSIS: Ecce dedi coram te ostium apertum etc. quia seruasti uerbum meum, et non
negasti nomen meum III.
Fides dubia. AD ROMANOS: Infirmum autem in fide assumite etc. XIV. AD
TITVM: Confitentur se nosse Deum, factis autem negant, cum sint abominati et
incredibiles, et ad omne opus bonum reprobi I. ACTVVM: Filii Sceuę, Iudei
increduli, tentant in nomine Iesu demonem expellere, sed demoniacus inualuit contra eos, et
nudi uulneratique aufugerunt XIX. IACOBI: Hęsitans
in fide similis est
fluctui maris I. APOCALYPSIS: Atrium autem, quod est foris templum, eiice foras,
et ne metiaris illud, quoniam datum est gentibus XI. Murus ciuitatis--- fides Christi.
Fur. AD CORINTHIOS I: Fures regnum Dei non possidebunt VI.
Fames sub Claudio predicta ab Agabo propheta: ACTVVM XI.
Filii. AD EPHESIOS: De officio filiorum et patrum VI.
AD COLOSSENSES: de eodem III.
METHAMORPHOSES
Formosus.
Gygantes terrigenę. Daphne omnium in Thesalia speciosissima ab Apolline adamata, Io a
Ioue, Syringa a Pane I .
Calisto a Ioue, Herse, Cecropis filia, a Mercurio, Europa a Ioue II .
Diana nuda se lauans in ualle Gargaphię. Narcisus propria forma captus contabuit in florem
III .
Bacchus puer propter formam a Tyrenis captus III .
Leucothoe, Eurimenes et Orchami filia, pręlata Climenę Rhodoque ac Circes
matri. Clitię a Sole dilecta. Medusa homines aspectu in silicem uertens.
Andromede, quam amauit Perseus. Casiope, eius mater, nymphis se prętulerat, ob illa belluę
erat exposita. Medusa a multis petita, a Neptunno uitiata, a Minerua deformata IIII .
Proserpina a Dite rapta flores legens circa Pegusam, lacum Ęthnę. Aretusa
Archaidum nympharum pulcherrima ab Alpheo dilecta V .
Pelopis humerus eburneus VI .
Iason
adamatus a Medea. Ceę matronę forma se Veneri prętulerant, propterea in uaccas cornutas
uersę. Cephalus amor Aurorę VII .
Minos Scyllę, cui patriam Megaram, Nisi patris regnum
prodidit. Crinis Nisi purpureus, quo patrię fata constabant, quem furata est Scylla. Ariadna
a Theseo relicta, a Libero adamata. Athalanta cuius specie captus Meleager. Mestra a Neptunno
deflorata VIII .
Pro Deianira inter se certarunt Achelous et Hercules. Alcumenam amauit
Iuppiter IX .
Dryopen Apollo, Athim Cybelle, Cyparissum puerum Apollo, Ganimedem Iuppiter,
Iacinthum Apollo, sygnum eburneum Pygmaliom, quod in
uirginem animatum
genuit ei Paphum. Adonem dilexit Venus. Athalantes petita capitis periculo X .
Chione, Dedalionis filia, amata a Mercurio et Apolline, Dianę se pręferens ab eadem sagitta
confixa interiit XI .
Polixena, id est multum admiranda. Galathea, Nerei et Doridis filia,
mutuo amore iuncta Athi, Fauni filio XIII .
Scyllam amauit Glaucus et prętulit Circę, quę eam
deformauit imas partes pube tenus in canum figuram mutans. Picus a Circe adamatus, Pomona a
Vertumno, Anaxartes a qua Iphis contemptus defecit XIIII .
Capilli aurei coloris Cratim flumen bibentium XV .
Fur.
Apolline pecus Admeti pascente Mercurius boues aberrantes auertit et in silua
occuluit II .
Liber pater in nemore Ideo iuuencum in ceruum mutatum subtraxit VII .
Scylla Niso
patri dormienti crinem purpureum patrię fatalem furata est VIII .
Auctolicus,
Chiones et Mercurii filius, furacissimus XI .
Fames.
Mestra et Eriston pater uiscera sua epulari coacti Cereris ira VIII .
SENECA
Fortuna uaria 11 .
Fata nos ducunt, et quantum cuique temporis restet, prima nascentium hora disposuit 59 .
Publius ait: Cuiuis potest accidere, quod cuiquam potest 73 .
De uarietate fortunę 74 .
Omne quod fortuito uenit, instabile est 80 .
Fortuna mari comparatur 82 .
Fortuna crudelis 83 .
Fortuna, cum blanditur, captatum uenit 86 .
Fortunam citius reperies quam retineas. Fortuna nemini plusquam consilium ualet. Fortuna
uitrea est, quę tunc cum splendet, frangitur 86 .
Legem nocens ueretur, fortunam innocens. Nulla est tam bona fortuna, de qua nihil queri
possis 88 .
Pompei et Lepidi fortuna ex alto ad imum deiecta 100 .
Nihil dat fortuna mancipio 27 .
Fortuna ludos facit 28 .
Non habet, ut putamus, fortuna longas manus, neminem occupat nisi hęrentem sibi 33 .
Fors omnia uersat 41 .
Fortuna nec bonum nec malum tribuit, sed bonorum malorumque materiam 48 .
Fors uitę uaria 49 .
Ducunt uolentem fata, nolentem trahunt 53 .
Felicitas instabilis 4 .
Facilis est ad beatam uitam uia uitę 50 .
Liber de uita beata 59 .
Summum bonum homo beatus 60 .
Animus ad beatitudinem sublatus 78 .
O quantum caliginis mentibus humanis obiicit magna felicitas 80 .
Bona fragilia 82 .
Beatitudo 82 .
Nondum felix es, si nondum te turba deridet 86 .
Res est inquieta felicitas 13 .
Error beatam uitam optantium 15 .
Quis felix uel beatus 15 .
Demetrius mare mortuum uocat eum qui nullis fortunę ictibus concutitur 25 .
Beatus animus cęlo redditus 31 .
Felicitas falsa 32 .
Beata uita diuina est 35 .
Contra eos qui dicunt: ad uirtutem opus est bonis externis, ut efficiant beatum 42 .
Quid est uita beata 42 .
Nunquam credideris felicem quenquam ex felicitate suspensum 48 .
Vita beata 60 .
Tunc habebis tuum, cum intelliges infelicissimos esse felices 63 .
Fides. Alexander plus amico quam matri credidit 51 .
Et Cęsar litteras multorum ad Pompeium missas non legit, sed combussit 51 .
Reguli fides hostium tormentis fortior 58 .
Fides sacratissimum humani pectoris bonum 85 .
Quid sit fides 38 .
Fortis. Quid uires corporis alis et exerces? Pecudibus ista maiora ferisque natura
concessit 63 .
Formosus. Errat qui dicit: Gratior est pulchro ueniens e corpore uirtus. Ipsa magnum sui
decus est uirtus, non ullo honestamento eget 23 .
Quid excolis formam? Cum omnia feceris, a multis animalibus decore uinceris. Quid
capillum ingenti diligentia comis? Cum illum uel effuderis more Parthorum uel Germanorum modo
iunxeris, uel ut Scytę solent, sparseris, in quolibet equo densior
iactabitur iuba, horrebit in leonum ceruice formosior 63 .
Fur. Dion argumentis collegit modo omnes sacrilegos esse, modo neminem 44 .
Seruus tortus Catonem conscium furti dixit. Quid agitis? Vtrum plus creditis tormentis
an Catoni? 142 .
Vtrum lucrum bonum sit ex sacrilegio 37 .
Filii. Incertum quales futuri filii 66 .
Ames parentem, si ęquus est, sin aliter, feras 85 .
Adoptio filiorum ignobilium cum nobilibus uel pauperum cum diuitibus 124 .
Raptor nisi suum et raptę patrem intra
XXX dies exorauerit, pereat. Raptor raptę
patrem exorauit, suum non exorauit, accusat eum dementię 125 .
Qui patrem pulsauerit, manus ei pręcidantur. Iussus a tyranno patrem cecidit. Postea
tyrannum occidit. Manus petuntur a patre, defenditur 140 .
Quidam sub nouerca duos filios amisit. Veneni signa insecuta sunt. Tertium maternus auus
rapuit. Quęrenti pręconi apud se esse dixit. Accusatur de ui 141 .
Festa. Dies festi instituti tanquam necessarium laboribus temperamentum 75 .
Sine luxuria dies festus agatur 7 .
PLATO
Fortuna. Parce. Fata. Dea Necessitatis 235 .
Fortuna. Ars. Fatum 280 .
Fatum. Parcę 319. 322 .
In Deo nihil potest cogitari fortuitum 348 .
Fatum 402 .
Felix. Nemo itaque felix esse potest, nisi sapiens bonusque sit 15 .
Philebus de hominis bono 29 .
Sapientia ipsa felicitas est 90 .
Beati 161 .
Locus supercęlestis 162 .
Paradisus terrestris 175 .
Beatorum animę 179 .
Qui puram moderatamque transegerit uitam, deos socios ducesque nactus ibi habitat, ubi
unicuique conuenit 184 .
Beati supra terram altiorem habitant regionem 185 .
Bonum quidem anima omnis expetit eiusque gratia agit omnia 218 .
De pręmio iusti 239 .
De pręmio eorum qui statim nati decessere 239 .
Deliciarum paradisus 263. 265 .
Bona duplicia, humana et diuina 268 .
Hierusalem cęlestis 288 .
Dei diuinorumque gaudium 294 .
Felix est qui nec iniuriam infert nec patitur 300 .
Paradisus terrestris et inde hominis eiectio 304 .
Felicitas ubi sit 323 .
Felix et hic et in altera uita 324 .
Impossibile arbitror homines in hac uita, pręter admodum paucos, felicitatem et
beatitudinem assequi. Bona tamen spes est, ut post mortem quis ea omnia consequatur, quorum
desiderio accensus optime pro uiribus egit uitam atque exegit 325. 327 .
Animus pleno ueritatis gaudebit lumine, Deum esse persentiens, tum ueritatem ipsam se
ipsa lucentem atque gau
dentem
propria, tum ipsum gaudium ueritate propria lucens. Verę res in mundo inuisibili, cętera
earum umbrę 363 .
Zoroaster grammaticus: Ascendendum tibi est lumine ipsum et patris radios, unde infusa
tibi est anima multo mentis lumine circumfusa 386 .
Idem grammaticus: Quoniam anima per potentiam patris fit ignis splendidus, dominetur in te immortalis profunditas animę, et oculos omnes una tolle in
altum 406 .
Finis ultimus terminat naturalem appetitum, id est cognitio uel possessio Dei 407 .
Bonum perfectum. Magis differunt cogitationes separatę animę et coniunctę quam
uigilantis hominis et dormientis 410 .
Pythagoras grammaticus: Si deposito corpore liberum ascenderis ętherem, eris immortalis
Deus 434 .
Mundus spiritalis 435 .
De statu animę purę 437 .
De beatitudine. Nouem gradus in patria, nouem beatitudines in Euangelio. De statu animę
purę secundu m Christianos. Quo pacto mens Deo coniungitur. Diuersi in patria gradus, et quod
omnes omnia creata uident 439 .
Status animę apud Deum immobilis. Singuli in Deo contenti. De corporibus beatorum 439 .
Quomodo beati a Deo illuminantur 442 .
Fides. Theognis poeta: Fidelem, inquit, uirum omni auro et argento in seditione meliorem
268 .
Qui de Deo crediderit secundum Legem, religiosus erit 309 .
Per diuinam fidem ad summum bonum perueniri 328 .
Fortis. Roboris tempus mulieri XX, uiro anni XXX 211 .
Formosus. Hippias de pulchro 38 .
Speciosissima simiarum deformis est cum alio genere animalium comparata 39 .
Pulchrum est, quod omnia, quibus inest, pulchra efficit 40 .
Quisquis pulchrum amat corpus, non hominem, sed ea quę sunt hominis amat 42 .
Charmides, Glauconis filius, forma insignis 98 .
Pulchrum est quod semper tale perseuerat 117 .
Phedrus de pulchro 159 .
Poscit a Deo, ut intus pulcher fiat 166 .
Pulchrum sine mensura et moderatione esse non potest 262 .
Qui uirtuti formam corporis anteponit 285 .
Pulchritudo immutabilis est 389 .
Fur. Autolycus, maternus Vlixis auus, furto et periurio nobilis 190 .
Furti
latrociniique cupiditas in
urbe uel regione committendi ne in mentem quidem ueniat uestram 299 .
Sacrilegium 303. 304 .
Sacrilegii poena 305 .
Furti poena 305 .
Inter sacrilegium et impietatem 308 .
Furtum pecunię 319 .
Lex de furtis et rapinis 319 .
Qui rem furto sublatam recipit sciens, in eadem culpa sit qua ille qui furatus est 321 .
Frigidum. Tremor et rigor unde in homine 258 .
Fama. Ignauissimi nihil curant, quę sit de ipsis futura opinio; probatissimi curant, ut
in futuris sęculis homines de se benelouentes audiant 330 .
Filii quare non appetendi 16 .
Quare bonorum patrum mali filii 83 .
Qualiter filii se gerere debent erga parentes 283 .
Adoptio filiorum 308 .
Orphani 316 .
Numerus liberorum sufficiens. Quem ex parentibus sequi debeat? Spurii 317 .
Filii parentum conptemtores. Lex in eum qui minus quam decet parentes colat 317 .
Filii non coggant parentes, si nolint, nisi suo more uiuere 333 .
Festa ad remissionem laborum et in honorem deorum. Chorea. Tripudium 272 .
In ludis mutatio et nouitas nouos inducit mores 296 .
DIONYSIVS HALICARNASEVS
Fides. Numa Pompilius Fidei templum erexit 53 .
Fur Cacus in Auentino 13 .
Felix. Erichthonius omnium hominum fortunatissimus 20 .
Filiorum officium erga parentes. Patris potestas in filios 38 .
Patri licebat filios uendere. Bis manumissus erat seruus patris, tertio sui iuris erat
39 .
Metii Coriolani reuerentia erga matrem Vetruriam 209 .
PROBLEMATA ARISTOTELIS
Fortis. Cur homines fortes magis ex parte uinosi sunt. Cur fortitudinem maxime honorant
res publicę, cum non sit uirtutum pręcipua 65 .
Fur. Quam ob causam qui ex balneis, ex palestra, ex foro aliquid furatus est, morte
mulctatur, qui autem ex domo priuata, precium duplum exoluit. Cur furto damnum capitale
statutum est. Contumelię autem quę grauior iniuria est, poenę taxatio tit 67 .
Frigidum. Qui hieme aqua frigida se lauant, tunc tantum frigent, reliquo die tuti a
frigore sunt 27 .
Cur homines pleni admodum rigent, cum tamen omne pingue calidum sit 39 .
Cur pili eriguntur. Cur magis rigemus currendo quam stando. Quare qui rigent maxime,
dormire non ualent 39 .
Quam ob causam aere sudo apertoque frigus fit acrius quam nubilo, cum stellę sint
calidę et cęlum. Cur cęlum nubilum tepidius sit 62 .
Cur halitum ex ore tum calidum tum frigidum reddere possumus 72 .
Fides. Cur homini potius quam cuiquam ex cęteris animantibus credendum est 68 .
PROBLEMATA PLVTARCHI
Fides. Doryxeni apud Megarenses dicti, qui a Corinthiis capti ac dimissi se redimebant.
Quod si fidem fefelissent, non solum apud hostes, sed apud ciues quoque ut perfidi et iniusti
et infames erant 84 .
Fur. Cur in furto aut aliquo flagitio deprehensos furciferos appellant 79 .
Samii Mercurio Charidotę sacrificantes furari et latrocinari permittunt 86 .
Festis diebus nihil nisi rem diuinam agebant 76 .
Veneris festo uinum profundunt, quod festa sobrie agi oporteat 78 .
AVLVS GELIVS
Fortuna. Fati necessitas 38 .
Pręter naturam pręterque fatum 7 .
Felix. Bona, mala, indifferentia 1 .
Stoici et Peripatetici disertatio, in quo uita beata consistat 107 .
Fides. Quod Romanus populus pręcipue fidem coluit 118 .
Fortis. Milonis Crotoniensis interitus, nimium uiribus suis confidentis 91 .
Formosus. Statura Herculis quanto cęteris pręstet 1 .
Herodotus ait Horestis corpus sub terra inuentum longum cubita septem, id est pedes XII
et quadrantem 24 .
Gręce: Et pulchras omnis inter clarissima fulget 53 .
Fur. Furti damnatus, qui iumentum aliorsum duxerat quam quo utendum acceperat etc. 48 .
De puniendis furtis Catonis sententia. Item Solonis. Furta per lancem liciumque
concepta. Quid sit furtum conceptum, quid oblatum 67 .
Furta licita apud Ęgyptios et Lacedemonios. Fures publici 68 .
Fur manifestus in seruitutem ei traditur, cui furtum factum est, nocturnum autem
occidendi ius est 117 .
Frigidum. Cur oleum facile, uina difficulter 1
LAERTIVS
Bias secundus interrogatus, qui nam anxietate maiore anxiaretur, ille, inquit, qui se
maxime cupit esse felicem et quietum 43 .
Aristoteles felicitatem ait plenitudinem ex III maxime constantem bonis, animi scilicet
et corporis et externis 48 .
Diogenes rogantibus Atheniensibus, ut initiaretur, atque dicentibus, quod apud inferos
hi qui initiati sunt, pręsident: Perridiculum est, inquit. Siquidem Agesilaus et
Epaminundas in coena degent, uiles autem quique initiati in beatorum insulis
erunt 57 .
Beatus dicebatur Calisthenes, quod magnificis ab Alexandro apparatibus exciperetur. At
ille: Infelix, inquit, est qui tunc prandet ac coenat, cum Alexandro uidetur 57 .
Antigonus Zenonem se feliciorem confitetur 63 .
Democritus finem esse ait rectum quietumque animi statum, quem euthymiam dicit 93 .
Felicitas duplex. Suprema illa quę in Deo est. Si beata uita adsit, omnia suppetunt 108 .
Voluptas non omnis eligenda, sed quę ad beatam uitam pertineat 109 .
Epicurus: Quod beatum atque
immortale est, neque ipsum negocia habet neque alii prębet. Itaque
neque ira neque gratia tangitur, quippe huiusmodi omnia infirmitatis indicia sunt 110 .
Fides. Solon: Virtutem atque probitatem iuramento fideliorem cense 8 .
[Aristoteles parentes, qui liberos erudiendos curassent, longe honorabiliores esse his
qui solum genuissent]. Apud Zenonem urbis ac moenium claues deponebantur 63 .
Forma. Non componere faciem, sed bonarum artium studiis animum excolere
pręclarum est 6 .
Socrates hortatur iuuenes, ut se intueantur in speculo 19 .
Pulchritudinis tres species: facies, usus, lex 37 .
Pulchritudo alienum bonum 43 .
Aristoteles rogatus, cur honesta forma pręstantibus diutius congredimur: Cęci, inquit,
huiusmodi interrogatio est 47 .
Antisthenes adolescenti qui se fictori suo conformabat: Dic, ait, si uocem ęs
acciperet, quanam in re gloriaretur? Illo dicente in pulchritudine, non, inquit, erubescis
qui cum inanimis gloriaris? 54 .
Diogenes composito adolescenti quippiam roganti, non antea se dixit responsurum quam
aperte exploraret uir ne esset an mulier 57 .
Adolescentem intuens se componentem: Siquidem, inquit, ad uiros, frustra, sin ad
mulieres, nequiter 58 .
Videns decorum adolescentem indecenter loquentem: Non erubescis, ait, ex eburnea uagina
plumbeum educens gladium 59 .
Pulchritudinem uirtutis esse florem 74 .
Pythagoras tam forma uenusta, ut illum discipuli opinarentur Apollinem, qui ex
Hiperboreis uenisset. Nudatum aliquando illius foemur aureum apparuisse fama est 81 .
Fur. Quę non posuisti, ne tollas. Siquis secus faxit, capitale esto 8 .
Cum uidisset aliquando magistratus qui hieromnemones dicebantur, quendam ex ęrario phyalam furatum adducentes: Magni, inquit, fures paruum ducunt 57 .
Cernens uestium furem in balneis: Num, inquit, ad unguentum an ad aliud uestimentum 58 .
Zeno seruum in furto deprehensum uerberabat cumque ille diceret: Fatale mihi erat
furari. Et cędi, inquit [88] 55 .
Quę sunt unguibus recuruis aues non nutriendas 82 .
[Fru]
Frugalitas. Frugalitatem magnum existimat bonum Epicurus, non ut semper utamur modicis,
sed nisi multa habeamus, utamur paucis 109 .
Filii. Quęcunque, ait, stipendia parentibus intuleris, eadem ipse a filiis expecta 6 .
Solonis lex: Siquis parentes non enutrierit, is ignobilis et obscurus esto 8 .
Aristippus causante quodam quod filium quasi non ex se natum proiiceret: An uero,
inquit, ignoramus et pituitam et pediculos ex nobis gigni, quę tamen uelut inutilia a nobis
proiicimus 23 .
Contemnente quodam patrem Diogenes: Non pudet, ait, istum contemnere, qui tibi, ut
magnum sapias, est autor 59 .
Aristoteles: parentes qui liberos erudiendos curassent, longe honorabiliores esse his
qui solum genuissent. Hos enim uiuendi tantum, illos et bene beateque uiuendi autores esse
47 .
Festa. Menedemus cum aliis philosophis a Nicocreonte, Cypri rege, ad menstruam
celebritatem uocatus dixisse fertur: Siquidem honesta est eiusmodi uirorum congregatio,
quotidie sunt festa celebranda, sin minus, superflue quoque modo celebratur 28 .
Diogenes Dionysiaca et certamina magna miracula stultorum dicebat 55 .
Finis quadriparitus: legitimus, naturalis, arte constans et forte 77 .
Diogenes legerat quidem diutissime, cum ad finem libri nihil ultra scriptum esse
ostenderet: Bono, inquit, este animo, uiri, terram intueor 57 .
QVINTVS CVRTIVS
Fortuna.
Nunquam diu eodem uestigio stare fortunam 11 .
Fatum ineuitabile 12 .
Humana negocia multo ante destinata non posse mutari 26 .
Arbores magnas diu crescere, una hora extirpari 42 .
Fortuna lubrica et sine pedibus 42 .
Felicitas.
Homines, cum se permisere fortunę, etiam naturam dediscere 2 .
Fragilitatis humanę nimia in prosperis rebus obliuio est 18 .
Res secundę Alexandri naturam commutarunt. Raro quisquam erga bona sua satis cautus est
62 .
Fides.
Scythę colendo fidem iurant 42 .
Fortis.
Lysimachum, cum leoni occurreret, Alexander repulit et adiecit tam a semet quam a
Lysimacho leonem interfici posse 44 .
Porus neminem se fortiorem existimabat 54 .
Formosus.
Hominibus barbaris in corporum maiestate ueneratio est. Magnorumque operum non alios
capaces putant quam quos eximia specie donare natura dignata est 30 .
Roxane uirgo quam Alexander duxit uxorem eius forma captus 47 .
Porus rex humanę magnitudinis propemodum excesserat formam 53 .
Fama.
Nunquam ad liquidum fama perducitur. Omnia illa tradente maiora sunt uero 55 .
POLIBIVS
Fortunę uarietatem ostendit. Marcus Attilius captus 10 .
Fortunę inconstantia 84 .
Fides. Alexon fidelis 12 .
Forma. Colossus magnus apud Rhodios, qui motu terre prostratus est 95 .
Fames. Lybici exercitus ab Amilcare obsessi inuicem corporibus uescebantur 22 .
Finis rei agendę esse debet uel iocundum uel utile uel honestum. Inter principium et
causam 39 .
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Fortunę mutatio in Ioseph 9 .
Victus uictorię erexit tropheum 75 .
Volubilitas fortunę in Demetrio 243 .
Fortuna regum uaria 256 .
Difficilius reges a summo fastigio ad medium detrahi quam a medio ad imum 315 .
Persei filii seruituti addicti 324 .
Germani aleę studiosi 347 .
In eos qui de fortuna quęri solent 353 .
Varia in Cleandro fortuna 433 .
Felix. Perpetuus felicitatis cursus Oziam a uera pietate auertit 64 .
Solon Croesum non putauit felicem, quod ea dumtaxat possideret, quę subiacent fortunę
86 .
Croesus ad pyram adductus cognouit Solonem de se uera locutum 93 .
Polycratis felicitas. Prosperę fortunę casus periculosus 100 .
Atheniensium nemo aduersum casum expertus quamdiu Pericles pręfuit bello 150 .
Incenditur Persepolitana regia 220 .
Alexander felicitate nimia corruptus 222 .
Metelli Macedonici felicitas 337 .
Valeria in Syllę sedem transiens: Volui, inquit, felicitatis tuę portiunculam sortiri
357 .
Syllę felicitas 357 .
Fortunatę insule. Elysii campi 357 .
Fides serui 102 .
Euergetę ab Alexandro donati ob fidem regi suo Cyro seruatam 222 .
Lysimachi fides etiam accepta iniuria 241 .
Pyrri erga Athenienses fides 245 .
Regulus fidem hosti datam seruauit certo capitis periculo 256 .
Fabius fidem publicam priuato exoluit impendio 272 .
Fides ad captiuitatem reuertendi 275 .
Cassilinum fame perire quam a Romanorum fide desciscere malunt. Item Petellini 280. 281 .
Theodorus a tyranno tortus socios coniurationis non prodidit 282 .
Enosidemus occidi maluit quam incolumis commissę sibi urbis pręsidio decedere 307 .
Serui in Cornutum 353 .
Fides Pomponii capti et saucii 360 .
Veteranorum erga Cęsarem fides 387 .
Pompeius fidem seruat inimico 392 .
Iudei Cęsaris statuam inferri templo non sunt passi 413 .
Fideles persequi Traianus desiit apologeticis libellis permotus 429 .
Crux in cęlo Constantino apparuit 454 .
Crucis lignum repertum 454 .
Demones ueros sanctos timent 456 .
Fortis. Anthei certamen 32 .
Erix ab Hercule superatus 33 .
Sanson 38 .
Lysimachi pugna cum leone 241 .
Pyrrhus Mamertinum a uertice ad imum uno ictu dimidiauit 250 .
Machina Archimedis 284 .
Tiberius recens malum digito terebrabat, adolescentis caput consauciabat talitro 413 .
Comodus ualido corpore, ut elephantum hasta et origis cornu transfigeret etc. 433 .
Maximinus tribunus quinos senosue milites quotidie sternebat, Antheus etiam Hercules
dictus. Deiecto tribuno: Date alium, inquit, sed tribunum 441 .
Forma. Goliadis magnitudo 47 .
Absalonis cęsaries 52 .
Capillos alebant Lacones, quod hi pulchriora redderent corpora 63 .
Orestis cadauer 74 .
Macrobii othiopes, hominum maximi ac pulcherrimi, regem creant, qui pręstat forma et
uiribus 98 .
Athon montem posse in humanam effigiem figurari 121 .
Artachees statura quinque regiorum cubitorum 128 .
Xerxes pulcherrimus 129 .
Cratis fluuius suis undis immersos candidos et flauos efficit 129 .
Roxane, Alexandri uxor 222. 227 .
Porus immani statura 229 .
Campaspe, nobile Alexandri scortum 233 .
Anthei sepulchrum 358 .
Robore corporis et magnitudine pręstantissimus Surena 376 .
Cleopatra 396 .
Augusti forma 411 .
Homo septem cubitorum Lazarus nomine 413 .
Bassianus formosissimus 438 .
Maximinus iunior, Romanorum imperatorum pulcherrimus 443 .
Zenobię forma et mores 448 .
Fur. Nullum facinus furto grauius apus Scythas 3 .
Lacones furari discunt, sed furto deprehensos puniunt 63 .
Olerum et fructuum fur paricidę1 loco habitus 86 .
Scythę seruitia luminibus priuabant, ne lac furarentur 105 .
Ex rapto uiuere pro re honesta habent Thraces 111 .
Gylippi peculatus 181 .
Dioxippus furti insimulatus calumnię impatiens sibi manum intulit 231 .
Frigidum. Parapandisarum regio quanto rigore obstringitur 222 .
Fama. Nuncius cladis Atheniensium ueniens foeminarum incursu de casu suorum
sciscitantium pressus periit 112 .
Dionis felicitas in tabellario 200 .
Fames ingens a Iosippo pręuisa. Caput asini LXXX nummis ueniit. Mulieres filios
comederunt 60 .
Cambisis milites fame adacti decimum quemque inter se mandere occipiunt 99 .
Obsessi lectorum funibus elixis nutriti 134 .
Fames et pestilentia Romę 142 .
Fame adacti in Tyberim quidam se pręcipitauerunt 148 .
Fame mutuo se depasti 156 .
Caput asini LX uenditum dracmis 183 .
Filius et pater ferro inter se dimicant pro mure exanimi 243 .
Infandus obsessorum cibus 260.280. 281 .
Fames coegit imbellem multitudinem emittere hosti prędam, si uellet 337. 338 .
Fames Athenis 352 .
Obsessi deliberant humanis carnibus uescendum prius quam deditio
fieret 376 .
Fames
quam Agabus prędixit 416 .
Dira fames Hierosolimis 424 .
Romę fames ita ut ne humanis quidem carnibus abstinerent 461 .
Filii. Varii parentum affectus, pater in Esau propensior, mater in Iacob 8 .
Laio prędictum expedire ei sine liberis esse 39 .
Filiorum Heli flagitia 43 .
Dauid erga Absalonem filium 52 .
Laconum erga pueros cura 63 .
Parentum in liberos omne ius esto 70 .
Thraces filios palam uenditant 111 .
Filius imperans matri 132 .
Carthalo a Macheo patre in crucem actus, quod ad eum exulem cum purpura et infulis
uenisset 181 .
Galli liberos in conspectum uenire, antequam adoleuerint, non permittunt 185 .
Titus Manlius pro Lucio patre 198 .
In Cathea filii mutili nati necantur 229 .
Seleuci in filium indulgentia 244 .
Pietas Fabii in filium 245 .
Scipio filii pubescentis adhuc incursu seruatus 268 .
Festa. Gothi religionis metu die festo non repugnantes cladem passi sunt 461 .
VALERIVS MAXIMVS
Fortunę mutatio, liber VI, caput VIII.
Felix. De felicitate, liber VII, cap. I. Solon neminem beatum dici debere arbitrabatur,
dum adhuc uiueret, caput II. Anaxagoras interroganti, quisnam esset beatus, "nemo", inquit,
"ex his, quos tu felices existimas" etc., eodem.
Fides. De fide publica, liber VI, caput VI. Fides uxorum erga uiros, caput VII, seruorum
erga dominos, caput VIII.
Fortitudo, liber III, caput II. Milo Crotoniates uirium confidentia perisse traditur.
Item Polidamus athleta. Documento sunt, nimio robore membrorum uigorem mentis
hebescere, liber IX caput XII. Quando athletarum certamen, liber II, caput I.
Furti damnatus qui equo alieno ultra pręscriptum uectus est, liber VIII, caput II.
Filii. Parentum amor in liberos, liber V, caput VII. Parentum seueritas in liberos,
caput VIII. Parentum moderatio in suspectos liberos, caput IX. Filię Afronię reuerentia in matrem Ebuciam,
quę contra testamentum eius, quo pręterita erat, agere erubuit, liber VII, caput VIII. Quę
matrem interemerat, mansit indemnata, quod constaret filiorum necem ab illa ueneno sublatorum
ultam. Alia uirum et filium impune peremit, quod hi prius filium eius prioris mariti
peremerant, liber VIII, caput I.
Fames. Octacilius Siciliam et Sardiniam hosti dimisit fame compulsus. Casilinates
insolitis cibis, dum obsiderentur usi, fidem seruarunt. Ex Prenestinis quidam murem captum
ducentis denariis uendidit, ipse inedia periit, emptor seruatus est. In Bosphorano tractu sex
milibus denariis singula uasa olei frumentique modii totidem mancipiis permutati. Cretenses
sua iumentorumque urina sitim extinxerunt. Numantini humanorum corporum dapibus usi.
Calaguritani ne uxoribus quidem ac liberis pepercerunt, liber VII,
caput VI.
CICERONIS OPVSCVLA
Fortunę magna uis in utramque partem 116 .
Cui spes omnis et ratio et cogitatio pendet ex fortuna, huic nihil potest esse certi
176 .
Felicitas in cęlo 189 .
Ille qui recte atque honeste curriculum uiuendi a natura datum confecerit, ad illud
astrum, quod aptius tunc fuerit, reuertetur 189 .
Fides iustitię fundamentum 76 .
Regulus 81 .
Fides ut habeatur, duabus rebus perfici 119 .
Neque enim ulla res uehementius rempublicam continet quam fides 134 .
Fides bona 153 .
Marcus Regulus 161 .
Quando fides non seruanda 163 .
Animus sine fide locus in mari sine portu. Summa amentia est in illorum fide spem
habere quorum perfidia toties sis deceptus 185 .
Fortis. Milo Crotoniata uiribus iam per ętatem destitutus fleuit 36 .
Formę decorem comparat decore uitę 95 .
Decorum circa corporis formam 103 .
Felix. Non enim solum ipsa fortuna cęca est, sed eos etiam plerumque efficit cęcos, quos
complexa est 15 .
Fama. Negligere quid de se quisque sentiat, non solum arrogantis est, sed etiam omnino
dissoluti 95 .
Filii. Paterfamiiias qui delectatur re sua familiari 93 .
Filii patres imitari student 99 .
Optima hęreditas a patribus traditur liberis omnique patrimonio pręstantior gloria
uirtutis rerumque gestarum 101 .
Titus Torquatus pro patre, a quo ruri relegatus 164 .
THVCIDIDES
Felix. Qui successu superbit 13 .
PANEGYRICVS PLINII
Fortunę uarietas 4 .
Felix. Est enim demum uera felicitas felicitate dignum uideri 44 .
Fortis non tam qui uiribus pręstat quam qui uitiis non succumbit 47 .
PHALARIS
Filium plus matri debere quam patri 9 .
Quod filius patris sit, non matris 10 .
Ad patrem de temeritate filii sibi insultantis 14 .
Ad filium, ut desistat 15 .
Filius bonus, pater malus 19 .
Filiam pro filio natam amico gratulatur 27 .
Fortuna agi omnia 16 .
Fatum 53 .
Fidem dat pro iuramento. Fidem se firmam habere asserit 18 .
Nusquam tuta fides 29 .
Felix. Explicat miserias suas ad eum qui sibi tanquam felici scripserat 19 .
ORATIVS IN EPISTOLIS
Felix. Quę res possit facere beatum 6 .
Quem nimis secunda delectant, aduersa nimis perturbant 10 .
Dum licet, et uultum seruat fortuna benignum 11 .
TERTVLLIANVS
Fides. Traianus Christianos non inquiri debere iussit, oblatos puniri 1 .
Primus fidei persecutor Nero 3 .
Obiecta Christianis 6 .
Deus Christianorum 6 .
De prophetis. De Scripturis 6 .
Ptolomeus. Moyses 7 .
Disciplina Christianorum 13 .
De innocentia eorum 14 .
Christiani philosophis meliores 15 .
Fama plurimum mendax 3 .
VERGILIVS
Fortuna. Talia sęcla "suis dixerunt" currite "fusis concordes stabili fatorum numine
Parcę" 6 .
Felix. Candidus insuetum miratur limen Olympi sub pedibusque uidet nubes et sydera
Daphnis 7 .
Campi Elysii 132 .
Aurea nunc solio stellantis regia cęli accipit et numerum diuorum altaribus auget 141 .
Fama malum quo non aliud uelocius ullum 97 .
Fortis. Eneę hasta terrę fixa euelli non potuit. Turnus saxum uix duodecim hominibus
portabile contorsit 225 .
EX PRIMA COMMENTARIORVM
Fortuna. Sortibus non credendum 88 .
Sacrum Fortunę 324 .
Felix. Iudea et Hierusalem ęterna 47 .
Enoch et Helias 58 .
Prima beatitudo
in primo numero, secunda in decade, tertia in
hecatombe 69 .
Donat hominibus angelorum similitudinem 70 .
Dominus ascendit cum sanctis 78 .
Plantabunt uineas cum Noe 79 .
Cornu tuum ponam ferreum et ungulas tuas ęneas 103 .
Mons umbrosus atque condensus 127 .
Equi Domini animę sanctorum 137 .
Beatorum lętitia 144 .
Duplicia reddam tibi 166. 168 .
Erit in die illa quasi Dauid 173 .
Securi 177 .
Beati qui habitant in domo tua 178 .
Impiorum prosperitas 184 .
Quomodo sanctus uestimentum Dei est 133 .
Ecce Dominus noster, expectauimus eum. Vrbs fortitudinis nostrę 247 .
Aperite portas, et ingrediatur gens iusta 248 .
Fulgebunt sicut sol 260 .
Habitat in excelsis 264 .
Fugiet dolor et gemitus 266 .
Regia uiuentium. Lux uiuentium. Felicitas seculi 270 .
Vera bona 294 .
Hierusalem cęlestis 299 .
Hęc est hęreditas seruorum Domini 300 .
Bona animę repromissa. Vita sempiterna 301 .
Mons sanctus 303 .
Terra uiuentium 306. 310 .
Non erit amplius sol ad lucendum 315 .
Pars mea Dominus 316 .
Vinum. Triticum 317. 318 .
Cęlum 320 .
Non erit ultra fletus 325 .
Domus beatorum 328 .
Lignum uitę 326 .
Hierusalem cęlestis 329 .
Hierusalem libera 329 .
In equis candidis, id est corporibus glorificatis 331 .
Sabbatum 332 .
Quid est quod uia impiorum prosperatur 349 .
Noster municipatus in cęlo est 356 .
Fides. Iudas fidelis primus Mare rubrum ingressus reliquis dubitantibus 33 .
Vinum Lybani. Ebrietas 38 .
Anima credens habet sponsum Dominum uirginalem 40 .
Fides diffusa 44 .
Qui inuocant nomen Domini 45 .
Qui de Iudeis crediderunt, uocantur reliquię 45 .
Pregnantes Galaad 81 .
Conuersi festinarunt ad Christum 101 .
Christus queritur de raritate fidelium 108 .
Displicet qui promissa uenire non credit. Iustus ex fide uiuit 123. 124 .
Quicquid boni operis feceris, nisi in nomine Christi feceris,
mercedem non habebis. Ego sum uitis et uos rami 163 .
Quot quot ex fide sunt, filii sunt Abraham 169 .
In die illa disperdam nomen idolorum 174 .
Tertia pars Christiani sunt 175 .
Auster fideles, aquilo infideles 176 .
Ambulemus in lumine Domini 193 .
Scientia fidei 200 .
Si non
credideritis, non intelligetis 205 .
Habitabunt apud te profugi mei Moab 235 .
Abel et Chaim, fideles et ethnici 240 .
Israel hęreditas Dei 240 .
Murus bonorum operum et antemurale rectę fidei 247 .
Fidelibus bona promittuntur 259 .
Virgo Syon 269 .
Fideles 278 .
Miles Christi 280 .
Gentes non omnes simul crediturę. Christiani 283 .
Qui sequimini iustitiam et quęritis Dominum 290 .
Beta cocta, beta semicocta 293 .
Raritas credentium ex Iudeis 296 .
Fidelis quid significet 201 .
Fide appropinquamus Deo 301 .
Filius Abraham 310 .
Aurum et argentum 314 .
Christiani 317 .
Quorum laudatur fides 322 .
Israel Dei fideles. Christianus 325 .
Fidei miracula 327 .
Nemo dicit Dominus Iesus nisi in Spiritu Sancto 328 .
Fidei constantia 334. 342 .
Patrem uocabis me et post me ingredi non cessabis 337 .
Fides et intelligentia sine operibus uana sunt 339 .
Domine, oculi tui respiciunt fidem 339 .
Periit fides 344 .
Nabuchodonosor seruum meum, non quod fidelis, sed quod in euersione Hierusalem Domini
seruiat uoluntati 367 .
Fortis ipse quasi quercus 50 .
Robustus corde inter fortes nudus fugiet in illa die 50 .
Seon rex fortis et procerus 63 .
Fortitudo corporis imbecillitas animę est 70 .
Mos exercendarum uirium 172 .
Formosus. Vana mundi pulchritudo 117 .
Dies Domini super omne quod pulchrum est 194 .
Fur maledicitur 158 .
Fames. Area et torcular non pascet eos, et uinum mentietur eis 26 .
Fame nihil durius 57. 77 .
Et uocaui siccitatem super terram 147 .
Fames grauissima sub Esdra et Neemia 185 .
Fames ex ira Dei 166 .
Fames ueritatis 210 .
Filii. Fratres pro filiis ponuntur 6 .
Filii et in malam partem ut filii irę uel gehennę uel perditionis uel iniquitatis uel
fornicationis uel diaboli 180 .
Filius cadauer patris unco traxit 219 .
Honora patrem, ut sis longeuus etc. Iuxta litteram stare non potest 310 .
Filii et filię 313 .
Patris meritum suffragatur filio 334 .
Festiuitates tuas celebra non in uino et epulis, ut carnei Iudei existimant,
sed in spiritalibus deliciis et uoluptate torrentis 114 .
Aggei, id est
festa celebrantes 145 .
Festum azimorum Phase, pentecostes, tubarum, propiciacionis et
tabernaculorum. Scenophegia. Tria festa Iudeorum 151 .
Tabernaculorttm 178 .
Pasca non passionem signat, sed transitum 281 .
Sabbatum custodiendum 302 .
Sabbati obseruatio iuxta litteram impossibilis 310 .
Sabbatum secundum tropologiam 357 .
EX SECVNDA COMMENTARIORVM
Fortuna. Sortes mittuntur in sinum, sed a Domino temperantur 272 .
Felix. Mons Dei paradisus 76 .
Nullum bonum irremuneratum 79 .
Ego pascam oues meas 88 .
Lignum uitę. Terra uiuentium 89 .
Mille annorum regnum promittentes: Tertulianus, Lactantius, Victorinus, Seuerus,
Hireneus et Apollinaris 90 .
In domo patris multę mansiones 101 .
Sabbatum requies ęterna 112 .
Dies boni. Anni ęterni 115 .
Inebriabuntur ab ubertate domus tuę 118 .
Flumen Dei 119 .
Liber uiuentium. Quid intersit inter sanctos simplices et doctos? Quid
inter solem et stellas 140 .
Terra uiuentium 146 .
Regnum Dei tripiiciter intelligitur 155 .
Oculi beati et aures regnum cęlorum 157 .
Centuplum accipietis. Hinc quidam introducunt mille annos post resurrectionem 166 .
Mons oliueti 177 .
Hęreditas dupliciter 221 .
Et nos suscitauit cum eo et sedere fecit in cęlestibus 247 .
Prosperitas stultorum perdet illos 258 .
Et implebuntur horrea tua saturitate 260 .
Primi et purissimi fructus eius. Longitudo dierum, diuitię et gloria 160 .
Mecum sunt diuitię et gloria 264 .
Fructus iusti lignum uitę 267 .
Lucerna impiorum extinguetur 269 .
Tabernacula iustorum germinabunt 270 .
Nuncius bonus felicitatis desideratę 280 .
In exultatione iustorum multa gloria 282 .
Considerauit agrum et emit eum 285 .
Ridebit in die nouissimo 286 .
Surrexerunt filii eius 287 .
Date ei de fructibus manuum suarum 287 .
Quies futura 294 .
Felicitas humana patet inuidię 295 .
Hęc est pars nostra 297 .
Impiorum prosperitas
299 .
Prosperitas mundana 306 .
Mane astabo tibi et uidebo 322 .
In ęternum exultabunt 322 .
Et habitabis in eis 323 .
Dominus regnabit in ęternum sine fine 326 .
Nec dabis sanctum tuum uidere corruptionem. Adimplebis me lętitia cum uultu tuo 329 .
Satiabor, cum apparuerit gloria tua 330 .
In loco pascuę, ibi me collocauit 336 .
Anima eius in bonis demorabitur 338 .
Vt inhabitem in domo Domini 339 .
Quam magna multitudo dulcedinis tuę, Domine, quam abscondisti diligentibus te 340 .
Exaltabit te, ut hereditate capias terram 349 .
Finis hominis ęterna beatitudo 350 .
Et beatum faciat eum 352 .
Quando ueniam et apparebo ante faciem Dei mei. Quando transibo in locum tebernaculi
admirabilis usque ad domum Dei 352 .
Sedes tua, Deus, in sęculum sęculi 356 .
Afferentur tibi in lętitia et exultatione 356 .
Eripuisti animam meam de morte, oculos meos a lachrymis 363 .
Lętabitur iustus, cum uiderit uindictam 364 .
Inhabitabo in tabernaculo tuo in sęcula. Dies super dies 365 .
Labia mea laudabunt te, Domine 366 .
Ibi lętabuntur in id ipsum 367 .
Exultent in conspectu Dei et delectentur in lętitia 369 .
Et ędificabuntur ciuitates Iudę, id est animę sanctorum 371 .
Et inhabitabunt ibi 372 .
Prosperitas impiorum 373 .
Sanctis bene in nouissimis. In portis filię Syon 373 .
Videbitur Deus deorum in Syon. Quia melior est dies una in atriis tuis super milia 383 .
Sicut lętantium omnium nostrum habitatio est in te 386 .
Plantati in domo Domini, in atriis Dei nostri florebunt 392 .
Lux orta est iusto 395 .
Qui coronat te misericordia 398 .
Corona susceptio capitis. Scutum misericordia 404 .
Vt collocet eum cum principibus populi sui 409 .
Placebo coram Domino in regione uiuorum 410. 411 .
Aperite mihi portas iustitię. Beati 412 .
Faciem tuam illumina super seruum tuum 418 .
Lętatus sum in his quę dicta sunt mihi: In domum Domini ibimus 419 .
Mons Syon, qui habitat in Hierusalem. Montes in circuitu eius et Dominus in circuitu
populi sui ex hoc nunc et usque in sęculum 420 .
Ecce hęreditas Domini, filii; merces fructus uentris. Non confundetur, cum loquetur
inimicis
suis in porta 421 .
Labores fructuum tuorum quia manducabis. Beatus es et bene tibi erit 421 .
Sedebunt super sedem meam. Et sancti eius gaudio exultabunt 422 .
Et habitabo in eis 424 .
In conspectu angelorum psallam tibi 426 .
Portio mea in terra uiuentium 428 .
Gloriam regni tui dicent. Regnum tuum, Domine, regnum omnium sęculorum 430 .
Exultabunt sancti in gloria 435 .
Laudate eum in potentatibus eius 436 .
Fides. Fideles scabellum sunt pedum Domini 11 .
Fides sine operibus 31 .
Omnem super quem uideritis thau, ne occidatis 37 .
Fides etiam hosti seruanda 52 .
Facite uobis cor nouum et spiritum nouum 56 .
Filii Orientis 68 .
Credidit Abraham 87 .
Auferam cor lapideum et dabo eis cor carneum 91 .
Abiecit tribum Ephraim et elegit tribum Iuda 93 .
Nisi credideritis, non intelligetis 104 .
Fide ardens Helias 109 .
Fides gentium pręponitur Israeli 149 .
Confide, filia, fides tua te saluam fecit 150 .
Qui habet, dabitur ei 156 .
Fides granum synapis 157 .
Modicę fidei, quare dubitasti 160 .
Magna est fides quę grano synapis comparatur 164 .
Turbę pręcedentes et sequentes sunt fideles alii ante Euangelium, alii post 168 .
Non nisi fidelis uidebit Christum 173 .
Regnum Patris fides credentium 177 .
Centurio 181 .
Cathecumini, id est instructi 183 .
Corde credere, ore confiteri. Confessa implere, impleta docere 185 .
Qui habet, dabitur ei 185 .
Fidei argumentum in conuersione Pauli 193 .
Qui ex fide sunt, hi filii sunt Abraham. Ex fide iustificat gentes Deus 199 .
Iustus ex fide uiuit 201 .
Fides non iam sub pedagogo 202 .
Vnum sumus in Christo 203 .
Fides cum dilectione 209 .
Fides 214 .
Fidelis in Christo, ad distantiam fidelis in alio 218 .
Signaculum Dei 221 .
Fides donum Dei 223 .
[Membra sumus Christi non secundum naturam]. Fides in Christo fiducię
principium 226 .
Per fidem Christus habitat in nobis 227 .
Tunica Ecelesię 232 .
Membra sumus Christi non secundum naturam, sed secundum hominem quem assumpsit 237 .
Clypeum fidei 241 .
Sanitas fidei et doctrina uerborum 245 .
Fidei sanitas 246 .
Fides in agnitione omnis boni 253 .
Via bona 259 .
Doctrina uiri per patientiam noscitur, sicut in
martyribus 273 .
Filii Abrahę 274 .
Ne transgrediaris terminos 277 .
Qui dubitat, infidelis est 281 .
Lepusculus collocat in petra cubile suum 283 .
Syndonem fecit et uendidit Chananeo 286 .
Fides Ecclesię 287 .
Lętare, o popule Christiane 306 .
Adorate Filium, ne irascatur Pater 321 .
Incredulos percutit, fideles benedicit 321 .
In misericordi a tua introibo in domum tuam 322 .
Perfidia Iudeorum salus fuit credentium. Confitebor Domino 324 .
Multiplicatio credentium 327 .
Generatio iusta 328 .
Et posuit immaculatam uiam meam, id est fidem 332 .
Corona Christi sunt credentes 334 .
Semen Iacob, semen Christi 336 .
Et circumdabo altare tuum, id est fidem 338 .
Et omnia opera eius in fide 344 .
Accedite ad Dominum et illuminamini 345 .
Exultent et lętentur qui uolunt iustitiam meam 341 .
Filii hominum 348 .
Melius est modicum iusto, id est fides 348 .
Statuit supra petram pedes meos 351 .
Qui uolunt iustitiam meam, id est fidem et opera. Beatus qui intelligit super egenum et
pauperem, id est qui credit Christo 352 .
Et non recessit retro cor nostrum 355 .
Omnis gloria eius filię regis 356 .
Populi confitebuntur tibi in ęternum 356 .
Saluati per fidem et non ex nobis. Circumdate Syon et complectimini eam. Sicut
audiuimus, sic uidimus 357 .
Ex Syon species decoris eius 358 .
Ego cognoui, quoniam Deus meus es tu 362 .
Illuminet uultum suum super nos. Via, quia per Filium uenitur ad Patrem 368 .
Fidei prędicatio ubique 372 .
Filius regis, populus fidelis 372 .
Confitebuntur tibi, Deus. Notus in Iudea primum, deinde in omnem terram 374 .
Non erit in te Deus recens 380 .
Fides nostra per apostolorum sanguinem probatur 382 .
Noua pręferuntur ueteribus 385 .
Fides 386 .
Vsque in ęternum pręparabo semen tuum. Veritas tua in circuitu tuo. In nomine tuo
exultabunt 387 .
Semen eius in ęternum manebit 388 .
Dominus regnauit, exultet terra per ipsum redempta 394 .
Vidit, et commota est terra 395 .
Viderunt omnes fines terrę salutare Dei 395 .
Oculi mei super fideles terrę, ut sedeant mecum 397 .
Semen eorum in sęculum dirigetur 398 .
Terminum posuisti quem non transgredientur
399 .
Christiani 399 .
Gens Domini 401 .
Dubius in fide 401 .
Et duxit eos in uiam rectam 402 .
Et posuit sicut oues familias 403 .
Consumatum est cor eius 408 .
Facta est Iudea sanctificatio eius 409 .
Sed nos qui uiuimus benedicimus Domino 410 .
Quia mandatis tuis credidi 416 .
Anima fidelis ciuitas regis 421 .
De fructu uentris tui ponam super sedem tuam 422 .
Noe maior filius Iudei, minor gentiles. Fideles uestiunt Christum et uestiuntur ab eo 422 .
Montes Syon 423 .
Omnes leuant manus, sed non in sancta nisi fideles 424 .
Et cantent in uiis Domini 426 .
Confiteantur tibi, Domine, omnia opera tua 430 .
Fides trium puerorum 431 .
Filii 433 .
Fortis. Et robusti habebunt diuitias 267 .
Manus fortium dominabitur 268 .
Sapiens fortis est 278 .
Accinxit fortitudine lumbos 285 .
Non timebo milia populi circumdantis me 321 .
Qui docet manus meas ad pręlium 332 .
Cadent subtus pedes meos 332 .
Dominus illumintio mea et salus mea. Quem timebo? Si consistant aduersum me
castra, non timebit cor meum 338 .
Dominus fortitudo plebis suę 340 .
Non saluabitur rex per multam uirtutem 344 .
Quoniam brachia peccatorum conterentur 348 .
Forma. Mulier pulchra et fatua 267 .
Nitrum pro lomento habent 279 .
Vana pulchritudo 267 .
Fortis. Quia tu es, Deus, fortitudo mea. Et brachium eorum non saluabit eos. In te
inimicos nostros uentilabimus cornu 354 .
Dominus uirtutum nobiscum 356 .
Fortitudinem meam ad te custodiam 364 .
In Deo faciemus uirtutem. Et non egredieris, Deus, in uirtutibus nostris 365 .
Ipse dabit uirtutem et fortitudinem plebi suę 370 .
Quia firmamentum meum et refugium es tu 372 .
Quęrite Dominum et confirmamini 399 .
In Deo faciemus uirtutem 404 .
Fortitudo et laus mea Dominus 412 .
Furtum. Non id quod furto sublatum est, sed mens furantis attenditur 248 .
Onesimus furtum fecerat 253 .
Finis melior principio 298 .
Exitus acta probat, sed incertus est 302 .
Iterum 302 .
Fames. Obsessa Hierusalem a Romanis mater filium comedit 13 .
Fama. Vox in Rama audita est, id est in excelso 145 .
Nuncius stultus 280 .
Famam post te bonam relinque 298 .
Filius hominis semper in bonam partem dicitur, filii hominum interdum in malam 80 .
Vbicunque scriptum est in Veteri Testamento Filius hominis, in Hebreo filius Adam
positum est 162 .
Paternitas in cęlo et in terra 227 .
Filius sapiens lętificat patrem 265 .
Filios corripe 269 .
Dolor patris filius stultus 273 .
Pupillus. Orphanus 326 .
Festum. Sabbatismus 109 .
Kalendę. Neomenię 116 .
Sabbati litteram soluunt apostoli 154 .
Sacerdotes in templo sabbatum uiolant, et sine crimine sint 154 .
Dies natalis 158 .
Pasca, Hebraice Phase, non a passione, sed a transitu 176 .
Sabbatum et circumcisio in signum data sunt ueri sabbati et uerę circumcisionis 58 .
Dies quos obseruant Iudei 204 .
Pasca. Pentecoste. Scenophegia 380 .
Canebant tuba his tribus festis, et nos pręcipue ter canimus, id est resurgendo in
Christo, remissionem accipiendo, innouando domum pectoris nostri post ruinam 380 .
Sabbati obseruatio 390 .
Felix. Anima autem mea exultabit in Domino, delectabitur super salutari eius 346 .
Inebriabuntur tanquam meridie 348 .
Impii felicitas breuis. Delectabuntur in multitudine pacis 348 .
Hęreditabunt terram. Inhabita in sęculum sęculi 349 .
IOSEPHVS DE HISTORIA IVDEORVM
Fortuna. Agrippę uaria 174 .
Felix. Quidam propter aream prosperatur 57 .
Successus rerum Dei facit obliuisci 72 .
Ozias successu rerum fit deterior 83 .
Fortis. Sanson leonem interfecit. Cum maxilla asini mille occidit Palestinos 42 .
Quid fortius uinum an rex, mulieres an ueritas 93 .
Forma. Ogyges corpore et uiribus pręstans 29 .
Agag rex seruatus ob pulchritudinem 48 .
Absalon 59 .
Lazarus Gygas VII cubitorum 161 .
Fur. Lex in fures, ut uendantur 140 .
Filii. Contra parentum contemptores 33 .
Heli punitur, quod neglexerit punire filios 43 .
Caius filiam sibi esse dixit cum Ioue communem 168 .
Festum. Herodis ludi quinquennales 137 .
IDEM DE ANTIQVITATE IVDEORVM
Fortuna uaria Agrippę 23 .
Festum phorias, quo ligna conuehuntur in templum ad ignem perpetuo fouendum 29 .
Fames Hierosolimis obsessis a Romanis 61 .
Mater filium occidit et comedit 67 .
EVSEBIVS DE PRĘPARATIONE EVANGELICA
Fortis. Athletę. Diomedes 32 .
Vires 55 .
Filii in parentes ne ulciscantur 85 .
Fortuna. Fatum 13 .
Parcę 17 .
Fatum. Parcę 33.34.35. 36 .
Parcę. Fortuna 36 .
Casus 37 .
Fatum 39 .
Felix. Aristippus uoluptatem bonorum, dolorem malorum finem constituit 4 .
Felicitas nulla in bonis externis 54 .
Terra cęlestis iuxta Platonem. Paradisus 78 .
Beati, beati 79 .
Beatorum insulę 80 .
Beati 89 .
Finis. Causę quattuor omnium quę sunt 37 .
Furtum qualiter punitur 38 .
Lex in sacrilegos 55 .
Furtum duplum reddi par est 84 .
Fides. Christiani homines Dei dicti 52 .
Vir fidelis 80 .
Festa. Sabbatum 87. 88 .
Dies Dominica 89 .
Fama. Gygantes 59 .
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Fortuna. Varietatem rerum ex Dei iudicio pendere 14 .
Fortuna dea 28 .
Fatum 32. 33 .
Fortuna 46 .
Varietas rerum ex Dei iudicio 162 .
Felix. Quam pudendis prosperitatibus affluere uelint qui de Christianis temporibus
conqueruntur 8 .
Felicitas turpis 13 .
Felicitas dea 29 .
Merces Stoicorum 30 .
Bonum summum 54. 55 .
Veram beatitudinem per unum deum tribui 66 .
Boni finis 67 .
Visio Dei 71 .
Comparatio hominis nunc iusti et olim in paradiso positi 79 .
Beatitudo a Deo condita 82 .
Inter frui et uti 82 .
Promissa, uita ęterna uel tempora ęterna quid sit 89 .
Qui dixerant animas beatas rursum ad labores redituras 90 .
Felicitatis securitas 90 .
Animę beatę 96 .
Paradisus in quo primi homines fuerant 97 .
Alcybiades, cum sibi beatus uideretur, Socrate disputante quod contra infelix esset,
fleuit 101 .
De uera beatitudine 106 .
Felicitas in paradiso uiuentium 107 .
De beatitudine contra philosophos 155 .
Fructus sanctorum beatitudo pacis ęternę 156 .
Sancti in hac uita spe tantum beati 159 .
Summum bonum 162 .
Regnum mille annorum 165. 166 .
Quid sit regnum sanctorum cum Christo 166 .
De Ecclesię glorificatione 168 .
Regnum sanctorum 171 .
De promissione beatitudinis 186 .
In eos qui putant terrena corpora non posse ad cęlum transferri 186. 191 .
De ęterna felicitate 198 .
Fides. Quibus barbari propter Christum pepercerunt 1 .
Marcus Regulus 4 .
Quę passi Romani ante fidem Christi 9 .
Salubritas religionis Christianę 16 .
Fides dea 28 .
Tria genera theologię: fabulosum, naturale, ciuile 42 .
Plato proximus Christianis 56 .
Religio, pietas, latria 67 .
De uero Dei cultu. Vnus Deus 67 .
Etiam Legis sanctos sub fide Christi iustificatos 73 .
Credidit Deo Abraham, et reputatum est ei ad iustitiam ante circumcisionem 123 .
Populus Dei 134 .
Iob de alienigenis fidelis 150 .
Quomodo uiuunt ex fide 159 .
Non possunt esse ibi uerę uirtutes, ubi non est uera religio 161 .
In eos qui propter fidem etiam peccatores saluari putant et qui propter elemosinam 181 .
Fides quę per dilectionem operatur 183 .
Fundamentum Christus 183 .
Fides 185 .
Roma Romulum diligendo deum fecit, Ecclesia autem Christum deum credendo dilexit 187 .
Vt multi crederent, uirtutis fuit diuinę. Miracula fidei 187.189. 190 .
Forma. De genere Gygantum 110. 116 .
Pulchritudo bonum, sed carnale et infimum 115 .
Frigidum. Hyemis uis maxima 21 .
ORIGENES
Felix. Ad uesperum demorabitur fletus et ad matutinum lętitia 18 .
Christus regnum cęlorum pręparauit. Tabernaculum beatorum 43 .
Sancta sanctorum 44 .
Expectarunt patres, ut simul nobiscum beatitudinem consequerentur 69 .
[Sancta non manufacta 88 .
Beati fulgebunt 99.] Sancta sanctorum 79 .
Domus non manufacta 88 .
Beati fulgebunt 99 .
Qui ad ciuitatem Dei accedunt 94 .
Hierusalem cęleste 100 .
Beati 104 .
Bona promissa 104 .
Non erit labor in Iacob neque uidebitur dolor in Israel 112 .
Tabernaculum quod fixit Doninus 113 .
Carnis et animę beatitudo 115 .
Maior numerus minus beatorum quam magis beatorum 130 .
Beati minores 131 .
Festiuitas sabbatum uerum 133. 134 .
Magdalum magnificentia 143 .
Aseroth atria perfecta. Dealbatio in bonum et in malum dicitur 144 .
Loca in cęlestibus 145. 146 .
Promissa iustis 150 .
Leuitis non datur sors in terra, ut expectent cęlestem 166 .
Diui sio terrę 166 .
Sortiti cęlestia. Loca cęlestia 171 .
Fortis. Vir uirtutis 138 .
Fortes 140 .
Forma. Gygantes 100 .
Fames 25. 26 .
Filii. Qui maledixerit patri aut matri 82 .
Paternitates, id est familię 94 .
Festum. Duo Pascata 39 .
Dies propitiationis. Pasca. Azima. Pentecoste. Neomenia. Tubarum. Solennitas
repropitiationis 77 .
De diebus festis 84 .
Festa 132 .
Festiuitas perpetua, sabbati, neomenię 133 .
Festiuitates umbra futuri 133 .
Paschę. Azimorum. Enceniorum. Septimorum. Tubarum, afflictionis et propiciationis,
Scenophegię uel tabernaculorum 134 .
Festiuitas perfecta 142 .
Fur. Rapina bona et mala 58 .
Fides. Qua credimus Christum uenisse in carne 9 .
Filii Abrahę 13 .
Fides Christi 17 .
Diuiditur mare credentibus 35 .
Fides aurum 44. 50 .
Syclus sanctus 57. 58 .
Fides, spes, charitas 60 .
Fides locus sanctus 62 .
Fides Sanctę Trinitatis 62 .
Genus electum 76 .
Regale sacerdotium 79 .
Fidei uirginitas 84 .
Vbi Israhelita superat, Ęgyptius cadit 87 .
Centum fideles 91 .
Tribus fidelium 92 .
Fides clarior propter hereticos 102 .
Virgę germinatio 104 .
Sancta Trinitas 106 .
Primitię credentium 107 .
Fidelis cauet disciplinas erroris 112 .
Israel in Christo 112 .
Fides quę per charitatem operatur 118 .
Bibere sanguinem Christi 121 .
Vna fides 129 .
Sine fide saluari impossibile 139 .
Fides sine operibus 146 .
Fideles saluantur 153 .
Lapides uiui 156 .
Gabaonitę fides sine operibus 158 .
Raab 159 .
Iudeus in occulto, id est Christianus 161 .
Iesus cępit omnem terram, qui ex omni terra collegit credentes 164 .
Filius Orientis 180 .
HIGINVS
Forma.
Andromeda, Casiopeia 2 .
Crines Beronicę 4 .
Ganimedes 5 .
Felicitas
terrena semper mixta miseriis 5 .
Fur.
Prometheus ignem de cęlo furatus 2 .
HERODOTVS
Fur.
Amasis, cum furti accusaretur, oracula deorum alia eum absoluebant, alia damnabant. Post
hęc rex factus deos coluit, qui ipsum damnauerant tanquam ueraces, furax enim fuit. Qui uero
absoluerant, eos contempsit tanquam ueri nescios 35 .
Forma.
Puella ex deformi facta speciosa 84 .
Horestes VII cubitorum 8 .
Felix.
Solon Croeso feliciores dixit Telum, Cleobem et Bitonem. Exitus enim spectandus 4 .
Croesus capitur 9.10 .
Fortuna.
Fortunę circus 17 .
Furtum.
Amasis lex, ut quisque apud pręsides monstraret, unde uiuere; qui id legitime non
ostenderet, morte mulctaretur, creditus ex furto uiuere 35 .
BASILIVS MAGNVS
Quęre alphabetum in fine eius operis.
PLINIVS
Gloria humana quam anguste habitet 32.
Laudatus pauo expandit colores 108.
Columbę multo uelociores acipitre, sed dum implicant uolatum plaudentes in ipsa gloria rapiuntur 111.
Nihil tam paruum esse quod non gloriam parere possit. Hinc poma Apiana Apio dedere nomen 149.
Polio perungi dignationis gratia glorięque auidos polium tractare 220.
Lucius Accius poeta maxima forma statuam sibi posuit, cum breuis admodum fuisset 318.
Nulli plures statuę dicatę quam Phalerio Demetrio Athenis: CCCLX 319.
Caio Mario Cratidiano omnibus uicis statuas posuerunt easdemque subuerterunt Syllę introitu. Alieno plerique ingenio magis quam suo commendantur 320.
Imaginum amore flagrarunt Romani 327.
Clipei in templo cum imaginibus. Qui suas uictorias pinxerunt. Nero colossum pingi iussit, quod fulmine ictum conflagrauit 329.
Zeuzis athletę, quem pinxerat, subscripsit: inuisurum aliquem facilius quam imitaturum. Ciceronis facete dictum de lapide Chio et Tyburtino 338.
Gula. Pamphagi omnia mandentes 72.
Catuli, quo largiore aluntur lacte, eo tardiorem uisum accipiunt 93.
Caprę pinguedine sterilescunt 95.
Qui cibi ex sue coenis interdicti 96.
Mulus piscis octo milibus nummum mercatus; ea comedonum prodigalitas 100.
De diuitiis marinis. Gulam notat pisces condientium 101.
Cleopatra absorbuit uniones 102.
Item. Clodius, Esopi tragedi filius. Hortensius orator murenam exanimatam fleuit 105.
Antonia Drusi murenę inaures addidit. Orator Hortensius primus Romę pauonem occidit cibi gratia 108.
Onocrotalis faucibus ipsis inest alterius uentri genus, quo omnia congerit 112.
Apicius nepotum omnium altissimus gurges. Auiaria primus instituit Marcus Lelius Strabo. Clodii Ęsopi, tragici histrionis, patina sexcentis sestertiis taxata, cuius filius ędit margaritas. Cleopatra de coena certans cum Antonio 102.
Quidam Siracusis tam diu potare
solitus, donec ab eo cooperta in terra foetum ederent oua 113.
Orygem perpetuo sitientem Africa generat, et in cibis remedio est sitientibus 115.
Magis auidi ciborum, quibus ab aluo longius spacium.
Idem minus solertes, quibus obesissimus uenter 125.
Insatiabilia animalium, quibus a uentre protinus recto intestino transeunt cibi. De pipere, garyophilo et gingibere 130.
Alexandri milites palmis uiridibus strangulati sunt in Gedrosis; id factum est pomi genere. Musteis finis mandendi non nisi periculo fit; tanta suauitas pomi est. Pyrrhi legatus austeritate uini offensus, marito matrem eius pendere in tam alta cruce dixit 142.
Inerticula uitis sola non facit temulentum 144.
Alexander in temulentia amicos interemit. Gloriam bibendo Parthi quęrunt. Famam apud Gręcos Alcybiades meruit, apud nos cognomen etiam Tricungius Mediolanensis tribus congiis epotis uno impetu 147.
Lucius Piso biduo duabusque noctibus perpotationem continuauit. Marcus Antonius ebrius multa mala orbi terrarum intulit. Bibendi consuetudo auget auiditatem. Parthos plus sitire quo plus biberint. Androcides medicinam contra ebrietates raphanum mandi pręcepit 175.
Inuehitur in luxum ęsculentorum 195.
Tiberius Claudius princeps boleto t uenenatus a coniuge dato Agrippina 226.
Fungi etiam familias interemere . Asclepiades utilitatem uini uix deorum potentię ęquari posse protulit 231.
Sapientia uino obumbratur 232.
Buglosa herba in uinum deiecta animi uoluptates auget et dicitur uinum euphrosynum 251.
Plurimum negocii aluus exhibet 256.
Ebrietatem arcet pecudum assus pulmo pręsumptus 295.
Vinum tedio uenire ex Clitorio amne potantibus. Parthorum reges ex Coapse et Euleo amnibus tantum bibunt 297.
Fons aquę iucunde olentis Cabille in Messopia. Anguilla marina in uino putrefactra tedium uini facit 308.
Poculo aureo puluino subdito Philippus rex dormire solitus 312.
Vitellius in principatu suo CC sestertiis condidit patinam 334.
Amethysti ebrietati resistunt. Vinum aqua misceri inuenit Staphilus 84.
STRABO
Gratus. Mori referendo benemeritis gratiam quam ingratus uiuere maluit inferius.
Grati et liberalis exemplum 166.
Rex Epalius ab Hercule in regnum restitutus; eo defuncto filius ipsius Hilum adoptauit et regni heredem reliquit 171.
Gula. Gasterochiras, id est uentrimanos 149.
Cyrrus rex castra uino epulisque plena se insequenti hosti reliquit et conuersus crapula grauatos superauit 203.
Sardanapalus: Ede, bibe, lude 258.
Siliquę mellis plenę. Eas qui ederint, non euadunt 266.
Themistocli a Xerxe Myus in obsonium data, Magnesia in panem, Lampsacus in uinum 246.
Apud quos regem ebrium nacare licet 271.
Ob satietatem et delicias ad contumeliam uerti 277.
De rebus maximis inter uina consultant 280. EMILIVS PROBVS
Gratus. Mori referrendo benemeritis gratiam quam ingratus uiuere maluit 40.
Gula. Magnesia panem, Lampsacus uinum, Myntha obsonium prębebant 7.
Epulabatur more Persarum 9.
Quia laute uiuebat, in inuidiam inciderat 24.
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIBVS
Gula. Antiochus, Syrię rex, a sodalibus, quos temulentus in conuiuio
pulsauerat, occisus est 22.
Vinacus Lusitanus uino depositus occisus est 28.
APOPHTHEGMATA PLVTARCHI
Gloria quomodo paratur 57.
Qui se aliquid credunt, cum nihil sint 60.
Qui se deum credit, insanit. Quomodo acquiritur gloria apud homines 61.
Iactatio de leuissima 80.
Laudis infamięque nostrę
ipsi causa sumus 10.
Glorię student boni 83.
Laudatione non indiget, quem nemo uituperat. Idem 30.
Idem 84.
In laudatione uicti uictor commendatur 85.
Laudatione non indiget, ut supra 86.
Deus concessus fieri ab hominibus 87.
Glorię cupidi Musis immolabant 89.
Idem 96.
Laus iocundior saluis parentibus 31.
De gloria stultum est certare cum diis 42.
Laus communis priuatę anteponenda 27.
Gratus beneficii memor 19.
/ Honorem meritis maiorem dedit 32.
Gratus plus quam patiantur leges 44.
Gulę infamia maior quam impensa 30.
Corpulenti inutiles. Victus immoderatus. Gulosus difficulter corrigitur 39.
Gula damnosa. Comedones 71.
Ebrietati et gulę cautum 8.
Ebrietas excusat peccatum. Ebrietati parcitum 20.
Ebrietas mulctata 16.
Chiis permittitur lasciuire 80.
VALERIVS MAXIMVS
Gloria. De se ipso in neutram partem loquaris 66.
TVLLIVS IN TVSCVLANIS
Gloria. Ęterna moliri non glorię cupiditate, sed uirtutis 102.
Philosophi qui de contemnenda gloria scripserunt sua nomina libris inscripserunt 94.
Gloria nihil in se habet, quod expetatur 105.
Gloria solida est consentiens laus bonorum 117.
Gloria temeraria et inconsiderata fama popularis. Iactatio est uoluptas gestiens et se efferens insolentius 132.
Glorię cupiditas, si non continuo rationem aduoces, hęret altius. Fama popularis non habenda inbonis 149.
Cai Cęsaris laus 150.
Sua quemque magis delectant 151.
Democritus gloriatus se Athenis ignotum fuisse 157.
Nec gloriam per se expetendam nec ignobilitatem extimescendam. Demosthenes mulierculę susurro delectatus.
Gula. Repleti cibis nec mente recte uti possumus 156.
Platonis epistola dicit sibi non placere bis in die saturum fieri. Epitaphium
Sardanapali 157.
Lex Gręcorum in conuiuiis: Aut bibat, inquit, aut abeat 159.
TVLLIVS DE FINIBVS
Gloria. Romanorum laus 79.
Glorię quantum pręstet honestas uera 80.
Gula. Asoti qui in mensa uomant 18.
Gloria. Bona fama Crisippo et Diogeni non uidetur appetenda citra utilitatem 48.
BEATVS HIERONYMVS IN PARTE PRIMA
Gloria. Quidam incenso templo Ephesię Dianę famam sibi quęsiuit 57.
Humilitas Domini Iesu 178.
Glorię cupiditas periculosa 195.
Gula. Intemperantia cibi damnata a phisicis 45.
Satietas et ex uilissimis uitanda 46.
Crapula abominabilis Deo 47, 48.
Vinolentia 162.
Gula libidinis mater 216.
IDEM IN PARTE SECVNDA
Gloria. Quorum fama ad se uisendos ex longinquis etiam regionibus homines traxit 111.
Foeminę laudatę in Scripturis 4.
Ambitiosi et luxurię dediti 117.
Ne hominum rumusculis aucuperis 132.
Gloria humana contemenda 160.
Ne uanę glorię ardore capiaris 166.
Qui se putant alicuius momenti, si ieiunant 224.
De laude et detractione uitanda 230.
Nec laude extollitur nec uituperatione frangitur miles Christi 233.
Alexander ad Achillis tumulum felicem dixit, quod Homerum uirtutum suarum pręconem sortitus esset 236.
Hilarion gloriam calcauit fugiendo 239.
Si humanam laudem quęrimus, diuinam amittimus 255.
Doctissimi Gręcorum accepta mercede regum uel principum laudes dicebant 286.
Gula. Conuiuia sęcularium uitanda 132.
Sunt qui in religione lautius uictitant quam uixeirint in sęculo 148.
Ebrietas Noe uerenda nudauit, Loth ad incestum compulit 156.
A uino abstinendum periculo Noe et Loth 163.
Eua per cibum eiecta de paradiso 171.
Gula et libido maxime homines decipiunt 178.
Sicut fumus fugat apes, sic indigesta eructatio auertit Spiritus Sancti charismata 217.
Vitanda satietas 226.
Contra gulę et luxurię deditos 304.
Gratia prius et sic pax 1.
Gratia gratis dimittit peccata 122.
Dona Spiritus Sancti uenti qui de thesauris, id est de Christo, educuntur 127.
Gratia non operum retributio, sed donantis largitas est 171.
Gratia Dei indigemus ad bene operandum 182.
Plenam perfectionem ex gratia Dei, non ex merito possideri credimus 233.
Omne quod habent homines a Deo, gratia est 297.
BIBLIA
Gloria. Translata est gloria ab Israel capta archa a Philisteis. Phinees uxor Ezechias peperit Ichaboth, id est Inglorium 41.
Ezechias iactabundus ostendit diuitias suas nunciis regis Babyloniorum; ob hoc translatę fuerunt ad eos 68.
Arphaxat, rex Medorum, gloriabatur in potentia exercitus sui 93.
Assuerus ad iactantiam potentię et magnitudinis suę fecit conuiuium 97.
Hester regina quantum contempserit regalem fastum seque humiliauerit 100.
Laus impiorum breuis est et gaudium hypochritę ad instar puncti 104.
Iactabundus. Iactantia de malo 130.
Gloria Dei est cęlare uerbum, et gloria regum inuestigare sermonem 131.
Gloria indecens stulto. Ne glorieris in crastinum. Laudet te os alienum. Probatur homo ore laudantis 131.
Iactantia 132.
Non zeles gloriam et opes peccatoris. Ante mortem ne laudes hominem quenquam. Non est speciosa laus in ore peccatoris. Quid lucidius sole, et hic deficiet 144.
Ante sermonem non laudes uirum 147.
Laudemus uiros Assur gloriosos etc. 150.
Assur propter uanagloriam uisitabo etc. 153.
Gloria superborum humiliata 155.
Ve flori et decidenti glorię exultationis eius 156.
Ezechias arguitur iactantię, eum gazam suam ostendisset nunciis regis Babylonis, ut supra 160.
Quomodo confracta est uirga fortis, baculus gloriosus? Descende de
gloria et sede in siti, habitatio filię Dibon 180.
Gloria uiri peccatoris stercus et uermis est: hodie extollitur, et cras non inuenietur, quia conuersus est in terram, et cogitatio eius periit 218.
Gula. Propter uitium gulę eiecti de paradiso 1.
Noe plantauit uineam; inebriatus est, pudenda nudauit, et a filio irrisus est 2.
Loth ebrius concubuit cum filiabus suis 3.
Esau uendidit primogenita pro pane et lente 4.
Man comedentibus dulce erat. Quod autem in diem alterum reseruatum est computruit 12.
Sanguis comedi prohibetur, quia anima carnis in sanguine est 17.
Murmurantibus Moyses promittit cras se daturum carnis copiam usque ad nauseam. Fastiditi man recordati sunt saginę Ęgyptiorum, et ignis deuorauit partem extremam castrorum. Adhuc carnes erant in dentibus eorum, et Dominus percussit eos plaga magna. Locus dictus Sepulchra concupiscentię 21.
Sanguinem edi uetat, quia anima carnis est. Ne comedatis quę immunda sunt 27.
Postquam saturati fuerint, abibunt post deos alienos 30.
Comederunt de frugibus terrę, et manna defecit 31.
Filii Heli sacerdotis tollebant carnes de cacabo, et a Deo morte mulctati sunt 41.
Ionathas contra edictum regis gustauit de melle, et Deus non dedit responsum. Ipse uero ad mortem damnatus uix multorum precibus liberatus est 44.
Dauid inebriauit Vriam uólens eum concitare ad concubitum uxoris. Nouerat enim uinum stimulos esse ad libidinem 51.
Absalon inuitauit fratres, et Ammon in conuiuio temulentum occidi fecit 52.
Salomon fecit conuiuium. Quantum in die consummebatur in aula Salomonis 56.
Helam, regem Israel, temulentum Zambri seruus occidit et regnauit pro eo 59, Darius rex fecit cęnam magnam etc. Pręualet uinum bibentibus Olophernes illud 88.
Holophernes lętatus propter Iudith ebriatus est et obdormiuit in mortem. Iacebat in lecto ebrietate sopitus, et feminę
manus effecit, ne unquam expergisceret abscisso capite eius 96.
Assueri, regis Persarum, conuiuium apparatum diebus CLXXX celebratum VII in uestibulo horti 97.
Aman lętatur in conuiuio reginę, et quod ab ea inuitatus fuerit, magni se ęstimat. Sed cito lętitia uertitur in luctum et epulę in amaritudinem 98.
Murmuratio petentium carnes. Psalmus LXXVII 115.
Comedunt panem iniquitatis, et uinum impietatis bibunt 126.
Venter impiorum insaturabilis 128.
Ebriositasbis. Gulosus 130.
Conuiua principis. Conuiuia crapulantium. Potator assiduus 131.
Saturatus 131.
Crapula. Quattuor insaturabilia. Stultus saturatus. Ne dederis substantiam in libidinem et ebrietatem 132.
Saturitas diuitis non sinit eum dormire 133.
Melius est ire ad domum luctus quam ad domum conuiuii. Ve principes mane comedentes 134.
Populo concupiscenti escam in deserto dedit Dominus orthogometram . Propterea morsu colubrorum exterminabantur ad correptionem, et sanauit eos 140.
De concupiscentia carnium in deserto 141.
Operarius ebriosus non locupletabitur 145.
Aufer a me uentris concupiscentias. Gulosus. Mulierebriosa 146.
Vigilia et ęholera et tortura uiro infrunito, id est guloso. Panis nequissimus. Multos exterminauit uinum 147.
Crapulam uita 149.
Ebriositas bis 152.
Ve ebriis Ephraim 156.
Saturaui eos, et mechati sunt etc. 168.
Bibite et inebriamini, uomite et cadite neque surgatis a facie gladii, quem ego mittam inter uos 174.
Iniquitas Sodomę superbia et saturitas panis 187.
Balthasar rex fecit conuiuium optimatibus mille etc. Eadem nocte interfectus est 197.
Idolum Bel in die comedens similę artabas XII, oues XL,
amphoras uini VI 201.
/ Fornicatio et uinum et ebrietas auferunt cor 202.
Reuersus est Ephraim in Ęgyptum et in Assyriis polutum comedit 203.
Flete et ululate omnes qui bibitis uinum in dulcedine, quoniam periit ab ore uestro 204.
Ve uobis qui comeditis agnum de grege et uitulos de medio armenti 206.
Symon Mathatias et filius eius Iudas capti dolis Ptolomei in castello Doech; inuitati ad conuiuium, cum ebriati essent, occiduntur. Primum erat declinare suspecta conuiuia, deinde temulentiam, ut saluti suę prospicerent 224.
Gratus. Noe egressus de archa ędificauit altare et obtulit holocaustum 2.
Moyses mersis Ęgyptiis cecinit canticum Domino 11.
Oblatio pro gratiarum actione panes absque fermento etc. 16.
Transierunt Iordanem per siccum et in memoriam miraculi tulerunt XII lapides de Iordane etc. 30.
Gratiarum actio Delborę et Barach pro uictoria 35.
Dauid amplexus est Abiathar seruans eum sicut se ipsum, qui solus euaserat de sacerdotibus propter eum a Saule occisis 46.
Dauid uoluit facere misericordiam domui Saul propter Ionatham 51.
Dauid benemeritus de regibus Ammon accepit ab eis necessaria conflicturus cum Absalon. Et licet illi de uictoria dubitarent, non dubitarunt tamen etiam interdum fugienti subuenire capitis sui periculo, tantum ne in eum ingrati esse uiderentur 53.
Dauid reliquis Saul in crucem actis pepercit Miphiboseth, Ionathę filio, memor beneficiorum Ionatę. Dauid gratias egit Domino, quod unxerit ipsum in regem, deiecerit inimicos, peccata dimiserit 54.
Dauid commendat Salomoni Berzelai Galaditis filios, quia occurrerunt ei fugienti a facie Absalon 55.
Salomon Deo gratias egit pro beneficiis acceptis accipiendisque et pro accipiendis supplicauit 57.
Salomon dona accepit a regina Saba, sed plura dedit 76.
Esdras gratias egit Deo pro beneficiis a rege acceptis 84.
Thobias enarrat beneficia Dei erga se. Idem gratus erga ductorem suum, pro omnibus gratias agit Deo. Iudith prostrato Holopherne soli Deo dat laudem uictorię suę 96.
Cantauit canticum Domino Iudith: Cantate Domino in cymbalis etc. 97.
Iudith abram, seruam suam, dimisit liberam eo quod fidelis sibi fuerit in pericula eunti 97.
Assuerus gratiam aliquando relaturus Mardocheo iussit litteris mandari, quemadmodum detectis ab eo in se coniuratis fuerit seruatus 97.
Igitur beneficii memor honoribus eum affecit primamque ei apud se locum concessit et in emulos eius uindicauit 98.
Annulus Aman datur Mardocheo. Mardocheus secundus a rege 99.
Gratias agit liberatus a tribulatione. Psalmus XVII 109.
Pro beneficiis acceptis ait: In ecclesiis benedicam te. Psalmus XXV. Gratias agit liberatus
a periculis. Psalmus XXX 110.
Item Psalmus XXXIII 111.
Recolens pristina Dei beneficia nunc se deseri queritur. Psalmus XLIII. Gratias agit, quod aliis pereuntibus ipse seruatus sit. Psalmus XLV 112.
Pollicetur se oblaturum sacrificium, si erripiatur ab insidiis inimicorum. Psalmus LIII. Liberatus a periculo gratias agit. Psalmus LVI. Item LX 113.
Gratias agit liberatus a malignis. Psalmus LXIII 114.
Multa dedit et plura promittit, cum confusi fuerint inimici. Psalmus LXX 114.
Dauid stabilito regno gratias agit. Psalmus C 117.
Benedicit Domino pro beneficiis. Psalmus CII. Item CIII. Item CIIII 118.
Gratiarum actio pro liberatione facta per Christum. Psalmus CVI. Pro reparato in melius regno. Psalmus CVII 118.
Quid retribuam Domino. Psalmus CXV. Eructabunt labia mea hymnum etc. Psalmus CXVIII 121.
Ecce nunc benedicite Dominum omnes serui Domini. Psalmus CXXXIII. Enarrans beneficia benedicit Domino. Psalmus CXXXIII. Pro liberatione a persecutoribus. Psalmus CXXXVII. Item pro beneficiis. Psalmo eodem* 123.
Pro uictoria contra Goliath et Philisteos. Psalmus CXLIII 114.
/ Laudat Deum pro pietate erga populum. Psalmus CXLVI. Ecclesiam inuitat ed laudandum Deum pro beneficio. Psalmus CLVII 125.
Laudans Deum et docens proximum 128.
Israel tibi laudes decantabat, cum inimicorum tuorum primogenita percuterentur 140.
Danti mihi sapientiam dabo gloriam 151.
Cantate Domino, quoniam magnifice fecit etc. 154.
Ezechias sanatus gratias agit cantico 159.
Date Domino Deo uestro gloriam antequam tenebrescat etc. 170.
Gloriatus sum a facie manus tuę 171.
Restituto sibi regno rex laudat regem cęli. Confitetur opera eius uera et omnes uias eius iudicia 197.
Iudas uictor statim ad reparandum cultum Dei, quem hostis destruxerat, animum intendit, adorans Deum, qui propiciatus est eis 218.
Iterum uictis hostibus obtulit sacrificia 219.
ludei celebrant diem scenophegię, quando liberati repararunt dirruta et mundarunt prophanata 224.
Pro uictoria laudes Deo dixerunt 228.
Gratia diuina. Si uenerit ad me, non uidebo eum, si abierit, non intelligam 102.
Deus custodiebat me, quando splendebat lucerna eius super caput meum et ad lumen eius ambulabam in tenebris 106.
In manibus abscondit lucem et pręcipit ei, ut rursum ueniat. Annunciat de ea amico suo 107.
Dominus illuminatio mea 110.
Accedite ad eum et illuminamini. Psalmus XXXIII 111.
Per lucem gratię et fidem ad uitam peruenitur. Psalmus XLII. Gratiam ablatam sibi per peccatum, per penitentiam petit restitui. Psalmus L 112.
Spiritus Sanctus missio. Psalmus LXVII. Communio et Spiritus Sanctus. Psalmus LXXI 114 .
In lumine uultus tui ambulabunt. Psalmus LXXXVIII 116.
Vt dirigamur in uiam salutis per gratiam tuam. Psalmus LXXXIX 117.
Iustificationes tuas custodiam. Non me derelinquas usquequaque. Psalmus CXVIII. Reuela oculos meos. Psalmo eodem 120.
Nisi Dominus ędificauerit ciuitatem, in uanum laborauerunt qui ędificant eam. Psalmus CXXVI 122.
Gratia 128.
A quibus inuenitur Dominus et quibus apparet 137.
Gratia sicut paradisus in benedictionibus et misericordia in sęcula permanet 149.
Venite, emite absque argento et absque ulla commutatione uinum et lac 163.
Scio, Domine, quia non est hominis uia eius, nec uiri est, ut ambulet et dirigat gressus suos 170.
Conuerte nos, Domine, ad te et conuertemur 183.
In portis templi uestibulum est gratia pręueniens. Porticus gratia subsequens, uel illic uoluntas, hic operatio 195.
Vadens reuertar in locum meum, donec deficiatis et quęratis faciem meam 202.
[Ressiduum] 1
Gentiles. Calamum quassatum non conteret. Educam cęcos in uiam quam nesciunt etc. 160.
Ponam in deserto uiam. De uocatione gentium 161.
Dedi te in lucem gentium 162.
Super ipsum continebunt reges os suum, quia quibus non est narratum de eo uiderunt, et qui non audierunt, contemplati sunt 163.
Abraham nesciuit nos, et Israel ignorauit nos. Tu , Domine, pater noster, redemptor noster, a sęculo nomen tuum. Inuenerunt qui non quęsierunt me. Seruos suos uocabit nomine alio, id est Christianos 166.
Prophetat pastores futuros
et fideles inter gentes 176.
Gentium conuersio 187.
Siccaui lignum uiride, id est Iudeos, et frondem feci lignum aridum, id est gentes 188.
Terra illa inculta facta est ut hortus uoluptatis etc. 192.
Et dicam non populo meo: Populus meus es tu. Et ipse dicet: Deus meus es tu 202.
In die illa congregabo claudicantem 208.
De conuersione gentium 210.
De conuersione gentium 214.
MATTEVS
Gloria humana. Attendite, ne iustitiam uestram faciatis coram hominibus, ut uideamini ab eis V.
/ De monte descendens leprosum mundans dixit: Nemini dixeris. Docuit nos non diligere ostentationem VIII.
Quare nos et pharisei ieiunamus frequenter. Cęcis sanatis ait: Videte nequis sciat. Duxerat autem eos seorsum a turba; illi tamen tacere non poterant beneficium Dei IX.
Curauit omnes et pręcepit eis, ne manifestum eum facerent XII.
Regnum cęlorum simile thesauro abscondito in agro XIII. Mater filiorum Zebedei ait: Dic ut sedeant hi duo filii mei etc. Audientes decem indignati sunt. Principes gentium dominantur eorum XX. Omnia opera sua faciunt, ut uideantur ab hominibus: dilatant philateria , magnificant fimbrias etc. XXIII.
Gula. Domino detrahentes dicunt: Homo uorax et potator uini XI. Manducans et bibens cum ebriosis diuidetur et pars eius erit cum hypocritis XXIIII.
Gratia. Iustis gratia pro uiribus datur, alii quinque talenta, alii duo, alii unum: lucrantes remunerantur XXV. Petrus mori uolebat cum Domino. Sed non sufficit habere desiderium, nisi diuino aliquis potiatur auxilio XXVI.
MARCVS
Gloria. Dominus, cum suscitasset puellam, pręcepit, ut nemo id sciat V. Surdum et mutum seorsum a turba sanat, instruens nos uanam
gloriam eiicere. Et iis qui uiderant miraculum iniunxit, necui dicerent VII. Cęco quoque sanato "uade", inquit, "in domum tuam, et si in uicum introieris, nemini dixeris" VIII.
Gratia. Nisi pascamur a Domino pane gratię, deficiemus in uia iustitię VIII. Iesu egresso de templo, id est subtracta gratia, non relinquitur lapis super lapidem, id est labitur uirtutum congeries XIII. Prędicauerunt Domino cooperante et sermonem confirmante sequentibus signis XVI.
LVCAS
Gloria. Statuit eum supra pinnaculum templi et ait: Mitte te hinc deorsum. Vox hęc diaboli est. Tentat hominem, ut alta ambiat, ut, cum elatus fuerit, in ima corruat per lapsum iactantię IIII. Leproso mundato Dominus pręcepit, necui diceret V. Gloria inanis iuxta Chrysostomum VI. Suscitat Dominus puellam et miraculum taceri iubet, ostendens quod largitor bonorum est, non autem cupidus glorię VIII.
Gula. Dic lapidi huic, ut panis fiat. Vt aspexit Deus ex saturitate non modicum generari obprobrium, per famem illis ieiunium attulit, quo culpam, quę in immensum crescebat, cohibuit IIII. Ve uobis qui saturati estis, quoniam esurietis VI. Si dixerit seruus: moram facit Dominus uenire, et coeperit percutere pueros et ancillas et edere et bibere et inebriari, ueniet Dominus et diuidet eum partemque eius cum infidelibus ponet XII. Qui epulabatur quotidie splendide, gutta aquę indiget, ut in igne ardens linguam refrigeret XVI. Attendite autem uobis, ne forte grauentur corda uestra in crapula et ebrietate et curis huius uitę et superueniat in uos repentina dies illa XXI.
Gratus. Lepra liberatus offerre iubetur pro emundatione munus et ostendere se sacerdoti V. Demoniacus liberatus abiit per uniuersam ciuitatem [prędic] predicans, quanta fecisset illi Iesus VIII. /
Gratia. Filio reuertenti pater occurrit, quia nos peccatis impedientibus ad eum peruenire non possumus nostra uirtute, nisi ipse occurrens sua adiuuet gratia XV. Non sufficit humanum propositum absque diuino subsidio. Petrus enim, quamuis feruens esset, derelictus tamen a Deo supplantatus fuit ab hoste XXII.
IOANNES
Gloria. Contra uanam gloriam Chrisostomus III. Quomodo uos potestis credere qui gloriam ab inuicem accipitis et gloriam, quę a solo Deo est, non quęritis? Magnum igitur uitium est iactantia etc. V. Discipuli adhuę terrena sapientes dicunt Domino: Manifesta te ipsum mundo etc. suadentes inanem gloriam VII. Ego autem non quęro gloriam meam; est qui quęrat et iudicet VIII. Si ego glorifico me ipsum, gloria mea nihil est; est pater meus qui glorificat me etc. VIII. Domus impleta est ex odore unguenti. De quo Apostolus: Aliis sumus odor uitę ad uitam, aliis sumus odor mortis ad mortem XII. Dilexerunt enim gloriam hominum magis quam gloriam Dei XII. Nomen glorię quot modis accipitur in Scripturis XIII.
Gula. Quęritis me non quia uidistis signa, sed quia manducastis ex panibus et saturati estis VI.
Gratus. Cęcus illuminatus credidit in Iesum et procidens adorauit eum IX.
Gratia. Erat lux uera, quę illuminat omnem hominem uenientem in hunc mundum I. Non potest homo accipere quicquam, nisi fuerit ei datum de cęlo III. Dedisset tibi aquam uiuam, id est gratiam Spiritus Sancti uiuificantem IIII. Nemo potest uenire ad me, nisi Pater qui misit me traxerit eum. Et ego resuscitabo eum in nouissimo die. Nemo potest uenire ad me, nisi fuerit ei datum a Patre meo VI. Si palmes non potest ferre fructum a se metipso, nisi manserit in uite, sic nec uos, nisi in me manseritis etc. Sine me nihil potestis facere XV. Profundum crucis, id est ea pars quę in terra
fixa occultatur et ab ea omnia quę apparent procedunt: signat gratiam Dei incomprehensibilem, a qua cuncta bona nostra procedunt XVIII.
PAVLVS AD ROMANOS
Gloria humana. Tu autem, cum oleaster esses, insertus es in 1 illis etc. Noli gloriari aduersus ramos, noli altum sapere, sed time XI. AD CORINTHIOS I: Qui gloriatur, in Domino glorietur I. Nemo glorietur in hominibus. Omnia enim uestra sunt, uos autem Christi, Christus autem Dei III. AD CORINTHIOS II: Nos autem non in immensum gloriabimur, sed secundum mensuram regulę, qua mensus est nobis Deus etc. Qui autem gloriatur, in Domino glorietur. Non enim qui se ipsum commendat, ille probatus est, sed quem Deus commendat Christus. Quoniam multi gloriantur secundum carnem, et ego gloriabor XI. Si gloriari oportet, non expedit quidem, scilicet quando non est necesse. Pro huiusmodi , scilicet reuelationibus, gloriabor; pro me autem nihil nisi in infirmitatibus meis. Et ne magnitudo reuelationum extollat me, datus est mihi stimulus carnis meę etc. XII. AD GALATAS: Non efficiamur inanis glorię, cupidi inuicem, prouocantes, inuicem inuidentes V. Mihi autem absit gloriari, nisi in cruce Domini nostri Iesu Christi, per quem mihi mundus crucifixus est, et ego mundo VI.
Gula. AD CORINTHIOS I: Ebriosi regnum Dei non possidebunt. Esca uentri et uenter escis; Deus autem hunc et hunc destruet VI. AD EPHESIOS: Nolite inebriari uino, in quo est luxuria V. Iudas. Per similitudinem notat eos gulositatis I.
Grati. AD THESSALONICENSES: Rogamus autem uos, fratres, ut noueritis eos qui laborant inter uos, et pręsunt uobis inDomino, et monent uos, ut habeatis illos abundantius in caritate propter opus illorum V. /
Gratia autem Dei uita ęterna in Christo Iesu, Domino nostro: AD ROMANOS VI. Non uolentis neque currentis, sed miserentis est Dei IX. Donationes diuersę, idem Spiritus XII. AD CORINTHIOS I: Ego plantaui, Apollo rigauit, sed Deus nunc incrementum dedit III. Quid autem habes quod non accepisti IIII? Vnumquemque sicut uocauit Deus, ita ambulet VII. Diuisiones uero gratiarum sunt, idem autem Spiritus diuidens singulis prout uult. Emulamini charismata meliora XII. Gratia Dei sum id quod sum XV. AD CORINTHIOS II: Fiduciam autem talem habemus per Christum ad Deum, non quod sufficientes simus cogitare aliquid a nobis quasi ex nobis, sed sufficientia nostra ex Deo est III. AD EPHESIOS: Vnicuique autem nostrum data est gratia secundum mensuram donationis Christi etc. de diuersitate donorum IIII. AD PHILIPPENSES: Deus est enim qui operatur in uobis et uelle et perficere pro bona uoluntate II. AD THESSALONICENSES I: Spiritum nolite extinguere V. AD HEBREOS: Optimum est enim gratia stabilire cor XIII. IOANNIS I: Tenebrę transierunt, et uerum lumen iam lucet II.
Gentiles. ACTVVM: Petro reuelatum etiam gentes mundari a Deo X. Paulo dixit Dominus: Exi longe ad nationes XXII. PETRI I: Prophetę de futura in uobis gratia prophetauerunt etc. I.
METHAMORPHOSES
Gula.
Proserpina rapta rapta redire ad superos ab inferis potuit, nisi mali
Punici granum gustasset V .
Dii Pelopis humerum comederunt, sed pro eo eburneum restituerunt. Tantali epulę filii
uiscera VI .
Linchestium , Thracię amnem, potantes ebrii efficiuntur XV .
SENECA
Glorię auidus Alexander 25.
Cito ignominia fit superbi gloria 85.
Timidus cautum se uocat, sordidus parcum 87.
Omnibus sua decora sunt: Athenę eloquentia inclytę sunt, Thebę sacris, Sparta armis 112.
Vulgi laudatio multi facienda 11.
Quid lętaris quod ab hominibus his laudatus es, quos non potes ipse laudare? 17.
Adulationibus credens corrigi negligit 21.
Gloria umbra uirtutis est 31.
Alexander magnus in pusillo 42.
Inter laudem et laudationem. Inter claritatem et gloriam. Laus utrum laudati an laudantis sit 50.
Qui uirtutem suam publicari uult, non uirtuti laborat, sed glorię 56.
Gloria uanum et uolatile quiddam est 62.
Gula. Vinum incendit iram, quia calorem auget pro cuiusque natura. Vinum pueris negandum precipit Plato 51.
Gulosos carpit, maxime coenam Cai Cęsaris Augusti 69.
Apicius scientiampopinę professus 70.
Conuiuiorum luxuria 80.
In gulosos inuehitur 84.
In gulam pisces appetentium 98.
In eos qui se ingurgitant cibo ac potu 102.
Circa crapulantes seruorum officium 15.
Vina Hannibalem hiberna soluerunt apud Campaniam 17.
Zenon ab ebrietate deterret. Inter ebrium et ebriosum. Alexander ebrius Clitum interemit. Marci Antonii ebrietas 34.
Profunda et insatiabilis gula 39.
Gula inuenit piscinas 40.
Conditurę quibus auiditas excitatur. Nepotum foci. Innumerabiles morbos innumerabiles coquinę fecere 46.
Dii
boni quantum hominum unus uenter exercet. / Coena sumptuosa.
Mulus IIII pondo et selibram pendens quinque sestertiis emptus 46.
Ostrea boleti etc. 53.
In gulam 55, 57.
Gulę ambitio 59.
Gratus. Furnius Antonianas partes secutus, cum ueniam impetrasset, dixit: Hanc unam, Cęsar, habeo iniuriam tuam: effecisti ut uiuerem et morerer ingratus 27.
Qui libenter beneficium accipit, reddidit 28.
Ad reddendam gratiam uirtute, tempore, facultate, aspirante fortuna opus est 29.
Duo genera grati: qui reddit et qui bono animo accipit et dat 34.
Voluntas grata adsit, si non adest referendi facultas. Pares animo esse debent, qui fortuna impares sunt 36.
Nimis grati, qui arnicis inopiam optant, ut occasionem eis opitulandi habeant 41.
Votum grati 42.
Non minoris animi est beneficium debere quam dare 43.
Plus gratię retulit, cuius in
1 corr. ex Thebea
referendo frustra magni conatus fuerunt quam qui sine sudore nactus occasionem retulit. Beneficium et malo reddendum 45.
Ab altero expectes alteri quod feceris. Beneficia plura recipit qui scit reddere 85.
Negamus quenquam scire gratiam referre nisi sapientem 32.
Reddere beneficium si aliter non possumus, etiam per speciem iniurię licet 32.
Quanta gratum facere oportet. Nihil est grato honestius 33.
PLATO
Gloria Deus indignatur, quoties quispiam illius similem improbat aut probat dissimilem 19.
Non erubescis in eo omnem operam ponere, quo tibi pecuniarum et glorię et honoris quamplurimum sit, ut autem prudentia et ueritas et optimus animi habitus in te sit, neque cogitas neque curas 170.
Quę obseruanda in laudationibus 186.
Viuentes laudare tutum non est 269.
Gula. Ventri dediti et inertię asini corpus post mortem sortiuntur 179.
Gulosi nunquam emergunt, semper proni in uitia oberrant 232.
Sapores in lingua 259.
Nec in agris nec in urbibus, quas Spartiatę gubernant, compotationes uidebis. Ebrietas cauenda 269.
Vini usus magis concitat animi perturbationes 270.
Vinum facit audaciam, ebrietas temeritatem 271.
Compotationes immoderatę 275.
Bibere ad ebrietatem usque neque alibi unquam pręter quam in solennitatibus eius dei, qui largitus est uinum 292.
Nulla colligendę pecunię gratia cauponatio fiat 303.
Bis in die saturum fieri reprehendit 332.
Gratia, Virtus forte diuina prouenit 10.
Quod disciplinę humanę deest, Deus suggerit 297. DIONYSIVS HALICARNASEVS
Gloria Romanorum 1,2.
Gula. Heus, etiam mensas consumpsimus, inquit Iulus 18.
Sacrum laribus coenę appositę tenui tamen apparatu 37.
PROBLEMATA ALEXANDRI APHRODISEI Gula.
Cur singultiunt subuersi et immoderate repleti 7.
Cur pingues sues et homines frigore plus obrigescunt 9.
Cur temulenti multi occumbunt 12.
Cur ebrii cuncta admodum uertiginosa uident. Cur grauidę circa secundum ac tertium
mensem citissant, hoc est uehementi quodam comedendi aliquid aguntur desiderio 24. PROBLEMATA ARISTOTELIS Gula.
Quare uinolenti frigent, cum uinum calidum sit. Vehementer ebrii languent, leuiter delirant. Ebriosorum semen genitale infoecundum. Cur ebriosi tremunt 31.
Ebrii tremore et laterum dolore afficiuntur. Cur eis omnia circumferri uideantur. Cur unum duo uidetur. Cur ebrii concumbere nequeant 32.
Cur circumferri ut supra. Cur extenuantur et morte occumbant. Cur ad lachrymandum propensiores. Cur uinolentis somnus oriri nequeat. Cur tremunt. Quare qui leuiter a uino tenentur magis peccant uel delirant. Cur multa apparent quod unum est. Cur lingua oberret. Cur concumbere nequeant 33.
Cur oleum ad arcendam uinolentiam ualet 34.
Cur tempore frigido et hiberno potius quam ęstiuo uis illa famis incidat, qui caninus appetitus uocatus est 38.
Cur edenda bellaria sint et usus secundarum mensarum adiici debeat 58.
Cur fundus uasorum non urit, quę aquam feruentissimam continent 60, 61.
Dionysius, cum obsessus a potu solito destitisset, tabe protinus laborauit. Phyloxenus gruis collum sibi a diis optauit 66.
PROBLEMATA PLVTARCHI
Gula.
Flauius diuinator Floram uxorem myrteis uirgis cęcidit, cum deprehendisset uino usam 75.
Picus rostro robora excauat 75.
Veneralibus uinum profundunt 78.
Sophocles: Tu uero ferues quasi pullus cibi copia. Venter enim tuus male insolescit 79.
Liber dictus, quod ebrios liberiori petulantia uti faciat 82.
Calligeniamnon uocabant Eretrienses carnem ad solem coctam, cum Cerealia agerent 85.
Apud Eginam monophagi dicti, qui Neptunno rem diuinam facientes XVI dies silentio inter se conuiuia celebrant nec seruum quempiam admittunt. Inde Veneri sacrificantes solenne festum dirimunt 86. AVLVS GELIVS
Gloria. Quidam uoce effascinantes, ut quod laudauerint, emori cogant 51.
Pe laudandis infamibus materiis ingenii exercendi gratia 104.
Quod turpius est frigide laudari quam acerbius uituperari 112.
Gula. Cum legibus sumptuariis situ atque senio oblitteratis plerique in patrimoniis amplis helluarentur et familiam pecuniamque suam prandiorum gurgitibus polluissent, Lucius Sylla dictator legem ad populum tulit etc. 18.
Bibax raro bibosus 24.
Pueri impuberes, si plurimo cibo, nimioque somno utantur, hebetiores fiunt. Qui equum nimis strigosum, se uero uberrimum habebat, a censoribus relatus est in ęrarios 32.
In delicatorum hominum luxuriantem gulam 48.
Censores equum adimere soliti equitibus corpulentis et prępinguibus 50.
In mulieres quę uinum bibissent mulcta 62.
Polysarchia, id est corpulentia 67.
Quidam, suę ebrietati fauens se ex Platonis sententia agere dicebat 88.
Phauorinus de coenarum atque luxurię exprobratione 90.
Contra eos quorum pluris coquus aut pistor est quam ipsi 92.
Foedissima uoluptas ex gustu tactuque. Philoxenus gruis collum optauit. Socrates: Multos
propterea uelle uiuere / 1 ut edant, se uero edere ut uiuat 112.
Anacreontis uersus de populo tornando ad Vulcanum 114.
Gratus. Androdum, Dacum seruum, ad bestias donatum, a leone defensum, cui ille olim in Africę deserto stirpem de uestigio pedis reuulserat 36. VITĘ PLVTARCHI
Gloria. Laudes de Agesilao 26.
Agesilaus probari lętabatur ab his, qui et turpia improbare parati essent 30.
Laudantibus Philippum Eschine et Philocrate, quod eloquens pulcherque esset et ad potum promptus, Demosthenes cauillatus ait has laudationes partim sophistę, partim mulieris, partim spongię esse nullamque in his commendationem inesse imperatoris 86.
Methrodates, ut taceret, donatus, silere non potuit Cyrum a se uulneratum, ex quo Artoxerxis iussu graues poenasdedit 114.
Gula. Centauri in conuiuio ebrii lasciuiunt mulieribusque manus iniiciunt. Laphitę resistentes eos peremerunt 4.
Cato: Difficile est ad uentrem auribus carentem uerba habere. Difficile est illam rempublicam saluam fore, ubi pluris piscis quam bos ueniret 92.
Turdos apud Lucullum nutritos dedignatus est petere Pompeius ęger, ne uideretur se uiuere non posse, nisi Lucullus delicatus esset 12.
Promachus omnium bibacissimus 49.
Epulum a Cęsare plebi datum 57.
Ebrietas excusatur in Catone 65.
Spartiatę ebrios, quos Ilotas appellant, producebant in medium, ut iuuenes eorum turpitudine
offensi a potationibus abhorrerent 94.
/ Marcus Antonius,
cum se uino ingurgitasset, uomitauit in senatu 104.
Idem domum magnatis cuiusdam donauit coquo, quod coenam bene parauisset 105.
Cyrus gloriatur se uini plus bibere ac melius ferre 113.
Gloria. Mamurii merces pro ancyliorum fabricationis memoria a Saliis celebrata 18.
De Themistocle puero magister ait nihil de illo se paruum augurari, sed magnum siue bonum siue malum futurum 41.
Idem glorię cupidus Milciadis tropheum sibi somnos adimere
dicebat 41.
Moriendum esse parta gloria, ne fortuna mutet statum 63.
Statuę Catonis inscriptum, quod rem Romanam in deterius prolapsam ipse censor optimis moribus et pręceptis restituit 94.
Ixionis fabula inanem gloriam significans 105.
Pueros ad gloriam incitari honore aliquo Spartę mos 117.
Pachitas rerum gestarumconscius se ipsum interemit, ut uitaret calumnias inimicorum 14.
$0Gloria. Cauendam iactantiam docet 138.
LAERTIVS
Gloria. Quidam iactabat se de natandi peritia. Ad quem Aristippus: Non erubescis, inquit, in his quę delphinis propria sunt gloriari 22.
Exultanti cuidam quam multum bibens non ebriaretur: Hoc, inquit, etiam mulus facit 22.
Aiunt Socratem, cum Platonis Lysidem audisset recitari: Proh dii immortales, dixisse, quam multa de me mentitur adolescens 32, Xenocrates glorię et fastus imprimis contemptor fuit 39.
Gloriam annorum esse matrem 43.
Theophrastus: Nihil est inanius amore glorię 49.
Heraclides gloriam pecuniis emere uoluit 53.
Antisthenes, cum aliquando a malis laudaretur: Magis, inquit, anxietudine maceror, ne forte mali quippiam fecerim 54.
Antisthenes sibi dicenti cuidam: Multi te laudant, quid enim, ait, mali feci? 54.
Diogenes aiebat coronas esse glorię bullas 57.
Admirante quodam ea quę in Samotracia sunt donaria, longe, ait, plura essent, si et qui seruati non sunt ea deuouissent 58.
Atheniensibus Alexandrum Liberum patrem decernentibus: Et me, inquit, Serapin facite 59.
Monimus contempta gloria solam ueritatem appetens 61.
Empedocles iactantia et amore sui ferebatur immodice, quippe qui in carmine se
deum dixerit. Aiunt Selenuncios ei diuinos honores detulisse, quod pestilentem aquam apud eos salubrem fecisset adductis in eam fluminibus; ipsum uero, ut deus putaretur, se proiecisse in ignem 85.
Democritus ueniens Athenas a nemine cognitus gaudet: Veni, inquit, Athenas, et me nemo cognouit 92.
Anaxarchus, cum Alexandrum deum se arbitrantem saucium et cruentum uidisset, dixit: Hic nempe sanguis diuinus non est. Plutarchus
hoc Alexandrum / ipsum dixisse ait 94.
Gloriosi quidam esse concupierunt, ut tuti essent. Quod si minus adepti sunt, nihil habent, cuius rei gratia principio secundum naturę proprietatem appetierunt 110.
Gula. Lex: Principem, si ebrius deprehensus esset, morte mulctandum 8.
Pitacus ebrios duplici supplicio afficiendos esse statuit 10.
Anacharsis rogatus, quomodo quis abstemius fieret: Si turpes, inquit, ebriosorum motus ante oculos ponat 13.
Socrates eos, qui pręcotia emerent, desperare aiebat se ad maturitatis tempus peruenturos 19.
Aristippus exultanti cuidam, quod multum bibens non ebriaretur: Hoc, inquit, et mulus facit 22.
Stilpo aliquando Crati Cynico caricam interrogatiunculamque proposuerat. Eam uero ille statim comedit, et cum diceret illi Stilpo: Hercules, caricam perdidi, non solum, inquit, caricam, sed et interrogatiunculam, cuius hęc arra fuit 27.
Plato ebriis consulere solitus, ut in speculo studiose intuerentur 33.
Xenocrates ad Antipatrum missus, ut peteret captiuos, ab eo ad coenam inuitatus noluit ante quicquam gustare quam quod petebat impetrasset 39.
Arcesilaus obiit, cum merum immodice hausisset 43.
Lacydes ex nimia potatione paralisi correptus obiit 44.
Diogenes rogatus, cuius rei gratia athletę insensibiles sunt: Quia, inquit, suillis ac bubulis carnibus instructi sunt. Ventrem uitę Caribdim appellabat 58.
Rogatus, qualis esset canis: Esuriens, inquit, blandus, saciatus uero Molossicus. Anaximenem eonueniens pingui aqualiculo, impartire, inquit, et nobis pauperibus uentrem. Quippe et ipse leuigaberis et nobis emolumento eris 58.
Zeno edaci cuidam nihil
conuiuis relinquenti appositum piscem sustulit. Cumque iile turbaretur: Si tu, inquit, meam edacitatem ferre non uales, quid socios quotidie tolerare arbitraris? 64.
Chrysippus in potatione tantum crura agitans, ita ut ancilla diceret Chrysippi sola inebriari crura. Mero hausto suffocatur 79.
Pythagoras ebrietatem perniciem uocat 81.
Nunquam deprehensus est siue saturitati siue Venereis rebus siue ebrietati operam dare. Dixit fugiendam carnis superfluam pinguedinem 82.
Empedocles, a quo inuitatus fuerat, cum ille in conuiuio iussisset aut merum omnes biberent aut in caput effundi paterentur, ipsum interemit ob tyrannidis suspicionem 85.
Gratia. Aristotelles rogatus, quid nam cito consenesceret, gratia inquit 46.
QVINTVS CVRTIVS
Gloria.
Sed fortuna, quos uni sibi credere coegit, magna ex parte auidos glorię magis quam
capaces facit. Alexander Iouis filium non solum appellari / passus, sed et iussit 13 .
Nauigia, quę modum excedunt, regi nequeunt 15 .
In uanitatem Alexandri, qua se Iouis filium dici uoluit 35 .
Alexander, immodicus ęstimator sui, celebrare in conuiuio, quę gesserat, coepit, Clitum
aliquanto glorię suę obterentem occidit 44 .
Hermolaus, puer nobilis ex regia cohorte, cum aprum telo occupasset, quem rex ferire
destinauerat, iussu eius uerberibus affectus est 48 .
Eximiam gloriam sępius fortunę quam uirtutis esse beneficium 51 .
Gula.
Alexander uirtutes suas uini cupiditate foedauit 24 .
Cohortandus satrapes conuiuium parat Alexandro, in quo induxit XXX nobiles uirgines et
Roxanen filiam 47 .
Apparatus conuiuii Alexandri 59 .
POLIBIVS
Gloria. Sempronius glorię cupidus rem male gessit 53.
Gula. Galli gulę dediti et intemperantes 26.
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Gloria. Crotoniatum extremum cęterorum esse Gręcorum optimum 75.
Xerxes mari colaphos infligens et Hellespontum pedibus transiens 126.
Epaminundas nec glorię nec pecunię cupidus 196.
Herostratus incendit Dianę templum 205.
Alexander glorię, non auri cupidus 217.
Alexander de uirtute se contendere, non de uita aut diuitiis dixit 224.
Alexander uni glorię deuotus 231.
Quanta animo complexus 232.
Apelles in Antigono figurando oculi uitium abscondit 233.
Dissidium inter Syllam et Marium, dum quisque sibi gloriam uindicat Iugurtę capti 346.
In conspectu necessariorum Germani pugnare solebant, ut ipsi testes glorię essent aut honeste morientium aut fortiter uincentium 347.
Nascentem laudem comitat fauor, contemptus senescentem 356.
Gemitus Cęsaris ad Alexandri statuam 367.
Nero deorum emulus 418.
Gula. Noe ebrius 2.
Troiani mensas comedunt 42.
Arpię 42.
Vinum foeminis interdictum 70.
Mandane micturiens urbem cum tota Asia uisa est inundare 90.
Persę non nisi poti consultant. Cyrus Persis prandium apposuit 91.
Cyri uictoria in Massagetas crapula graues 93.
In Albano monte Latinę ferię 95.
Solis mensa 98.
Darii coena CXXVI prouinciarum magistris exhibita 102.
In panem, uinum et obsonium tres urbes datę Themistocli 136.
Capuę colonos festi diei epulis et uino graues adorti Samnites expugnant 162.
Caleni uino et epulis sopiti capiuntur 208.
Alexander coquos a Carię regina sibi dono missos repudiauit 213.
Quam impudice Babylonii conuiuantur 219.
Alexander uirtutis laudem conuiuiis et immodica temulentia foedare coepit 220.
Bessus intempestiuis conuiuiis de bello consultans 222.
Alexander ebrius Clytum occidit 226.
Bacehatur
uictor Alexandri exercitus 228.
/ Promachi bibacitas 232.
Alexander diem nocti potando iungens in febrim incidit 232.
Tibicines ebrii Romam deportantur 234.
Demetrio obiecta ebrietas 243.
Pyrrho et Prusię filio pro dentibus os unum 246.
Xencetas Molonis artibus captus, cum illi castra diripienda reliquisset 278.
Cato: difficile eam
ciuitatem diu incolumem fore, ubi pluris piscis quam bos ueniret 320.
Marius senatu motus, cum aquam in publico bibisset 344.
Diem noctemque potando conuiuari Germanorum fuit 347.
Sylla epulum sumptuosissimeinstructum deditpopulo 356.
Cibietpotus intemperie Sylla in morbum incidens periit 357.
Conuiuia Luculli 363.
Sueui uinum ad se deferri uetant, quoniam persuasum habeant eius usu hominum corpora emollescere et effeminari 373.
Cęsar populo Romano epulum dedit 388.
Antonius conuiuiis et potationibus deditus 396.
Tiberius Biberius dictus 412.
Claudius uini cibique incontinentissimus 415.
Claudius boleto periit, cuius erat appetentissimus 416.
Nero epulas a meridie ad mediam noctem protrahebat 418.
Vitelii uoracitas 421.
Edulium, quo Adrianus fere usus dicitur, confusa simul: sumen, phasianus, pauo et apruna et crustula etc. 429.
Auli Veri coena infamis 432.
Albinus prodigiosę edacitatis 435.
Heliogabali conuiuia 439.
Maximini bibacitas 441.
Corpulentia Maximini 441.
Firaius strutionem uno die comedit, duas uini situlas bibit 448.
Phagonis uoracitas 448.
In Bonosum bibacem 450.
Iouinianus ciborum crapula extinctus 456.
Gratus. Theseus erga liberatorem suum Herculem 36.
Gratus Dauid erga Ionatę filium ob patris merita 51.
Gratus Arbacis animus erga Belesum. Romanorum gratitudo in Coclytem 104.
In Manlium 187.
Darius gratias agit moriens ei qui sibi aquę potum obtulit 221.
Minucii gratitudo in Fabium 272.
Gratus populus Romanus in Apiam et Cluuiam 291.
Celtiberi iuuenis gratitudo erga Scipionem 292.
Terentius Culeo in Scipionem 318.
Cymon in equas gratus, Xantippus in canes 320.
VALERIVS MAXIMVS
Gloria. De cupiditate glorię; liber VIII, caput XV. Glorię, non auri cupidus Alexander conditionem a Dario oblatam non accepit, et
dicente Parmenione: Acciperem, si Alexander essem; et ego, inquit, si Parmenio essem; liber VI, caput IIII. Aristoteles de semet ipso in neutram partem loqui debere prędicat; liber VII, caput II.
Gula. Tibicines uino consopiti a Tibure Romam usque portantur; liber II, caput I. Damnatus qui puero omasum cupienti bouem occidit; liber VIII, caput I.
Gratus. De gratis, liber V, caput II.
CICERONIS OPVSCVLA
Glorię cupiditas 87.
Calicratidas gloriam / propriam prętulit patrię commodo. At uero Fabius non ponebat rumores ante salutem 91.
Deforme est de se ipso prędicare 105.
Summa gloria constat ex tribus: si diligit multitudo, si fidem habet, si honore dignos putat 119.
Vt digni uideamur 120.
Inter ueram et fictam gloriam 122.
Gloria ex rebus bellicis. Commendatio ex pietate in parentes, beniuolentia in suos, consuetudine optimorum 123.
Gloria est gerere animum laude dignum 181.
Trahimur omnes studio laudis, et optimus quisque maxime gloria ducitur 193.
Qui uerę laudis gustum non habent 193.
Gratus. Gratię referendę cura 82.
$0Gloria. Auditores alienę laudis quid sentire soleant 20.
PANEGYRICVS PLINII
Gloria. Laudabilia multa et mali faciunt. Laudari nisi optimus non potest 32.
PHALARIS
Gloria. Vnius de se testimonio contentus uulgi opinionem contemnit 18.
Noluit laudari ab amicis contra multorum opinionem 26.
Nam apud bonos uiros uituperari mihi uiderer, si sceleratissimi me homines laudarent 52.
Gratus. Incusat eum qui se laudauerat et dona a se accipere recusauerat 17.
Gratus erga beneficos, ultor erga iniurios 19.
ORATIVS IN EPISTOLIS
Gula. Quid non ebrietas designat 5.
Toral, mappa, cantarus, lanx 5.
Si bene qui coenat 7.
Gula insatiabilis 14.
Potores oderunt abstinentem 18.
Gloria quem supra uires et uestit et ungit 17.
Quem laudes, consydera 18.
Vanagloria 20.
Iactabundus 26.
TERTVLLIANVS
Gula. Diogenis dictum: Megarenses obsonant, quasi crastina die morituri 13.
VERGILIVS
Gula. Et multo in primis hilarans conuiuia Baccho. Vina nouum fundam etc. 8.
Silenum pueri somno uidere iacentem, Inflatum hesterno uenas ut semper Hiaco etc. 8.
Conuiuium Ęneę apud Didonem 67.
Harpię 86.
Conuiuium 88.
Conuiuium 154.
Gratus. Et bene apud memores ueteris stat gratia facti 104.
PRIMA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Gloria. Titus Liuius de Catone, cuius glorię neque profuit quisquam laudando nec uituperando nocuit, cum utrumque summis pręditi fecerint ingeniis. Signat autem Ciceronem et Cęsarem, quorum alter laudes, alter uituperationes supradicti scripsit uiri 20.
In Domino gloriare 169.
Nunquid gloriabitur securis contra eum qui secat in ea? 213.
Gula. Vinum et ebrietas 18.
Computrescunt in stercore suo, quorum Deus uenter est 41.
Vaccę pingues 51, 67.
Qui comedunt ad luxuriam 73.
Vinum decipit potantem 124.
Qui in futuro sęculo gulę condimenta sibi repromittunt 176.
sumposion 191.
Sicera quid
sit 200.
Qui inebriati sunt calice Babylonis 234.
Ebrietas statum / mentis euertit et homines uigilare non patitur 245.
Ebrius nescit quid agat, sed hebetatis ebrietate neruis nec pes nec mens stat in suo officio 246.
Scortorum pultibus pręgrauatus 333.
Saturaui eos, et mechati sunt 340.
Ebrietas in bonam partem 377.
Gratus. Gratiarum actio 270.
Gratia. Aquę gratia Spiritus Sancti 36.
Spiritus gratię et misericordię 173.
Septem gratię Spiritus Sancti 198.
Spiritus Sancti dona 215.
Quamuis propria uoluntate ad Dominum reuertamur, tamen nisi ille nos traxerit et cupiditatem suo roborauerit pręsidio, salui esse non poterimus 337.
Omnia possum in eo qui me confortat, Christo 351.
Ita libertas arbitrii reseruanda est, ut in omnibus excellat gratia Saluatoris 358.
Non solum opera, sed et uoluntas nostra Dei nititur auxilio 366.
Nec penitentiam agere possumus nisi per gratiam. Vnde propheta: Conuerte me, Dominę, 1 et conuertar 376.
Templum Dei estis 378.
Gratia Dei 379.
Gentiles conuersi 14.
Allophili, id est alienigenę 61.
Gentium uocatio 80,297.
Gentes crediderunt 91.
Ionas dolet, non quod gentes saluentur, sed quod Israel pereat 92.
Nox pręcessit, dies appropinquauit 93.
Mulier inclinata, quam Dominus erexit 97.
De thiopia mihi uictimę deferentur 143.
Electa de gentibus Ecclesia 148.
Et confugient
gentes multę ad Dominum in die illa 155.
Ociosi in uineam conducti 160.
Gentium conuersio 165.
Pullus: super ipsum gentes sperabunt 166.
Facti filii Abraham 169.
Inserti in radicem bonę oliuę. Cęcitas ex parte facta est domui Israel, donec intraret plenitudo gentium 171.
Desertum 177.
Magnum nomen Domini in gentibus 181,182.
Secundi accipiunt hęreditatem, non primogeniti 189.
Iudeis succedunt gentiles. Plenitudo gentium 201.
Leuabit signum in nationibus 202.
Iudeis non credentibus gentiles crediderunt 204.
Cęcitas ex parte facta est etc. 204.
Abietes et cedri Lybani principes gentium 219.
Damascus 236.
Conuersi 237.
Ciuitas gentium timebit te 247.
Lybanus refertur ad gentiles 257.
Confugient gentes multę ad Dominum. Desertum 272.
A Christo mansuefacti. Populus pauper et tenuis 275.
Suscitantur ab aquilone, ut credant in eum qui uenit ab ortu 276.
Insulę 277.
Deus non solum Iudeorum Dominus, sed etiam gentium 283.
Persecutio 289.
Nos sumus et gens et tribus Domini 291.
Conuertimini ad me ab extremis terrę, et salui eritis. Beati qui non uiderunt et crediderunt 295.
Dabit impios pro sepultura 296.
In ipso gentes sperabunt 297.
Et semen tuum gentes hęreditabunt 298.
Christus ad gentes missus 301.
Pacem qui erant longe et his qui prope 307.
Populus quem non cognoui seruiuit mihi 312.
Ambulabunt gentes in lumine tuo 313.
Ędificabunt filię / peregrinorum muros tuos 314.
Vt mederer contritis corde et prędicarem captiuis indulgentiam 315.
A facie tua gentes mouebuntur 320.
Quibus non est nunciatum de eo audient 322,331.
Esurientes impleuit bonis, et diuites dimisit inanes 325.
Gentium conuersio 328.
Gentium peccata deleta 355.
Nos filii Abraham, non Iudei 366.
Gentiles cęci, Iudei claudi 375.
Ephraim gentes. Gentium uocatio. Et erit spes nouissimis tuis 376.
EX SECVNDA COMMENTARIORVM
Gloria. Qui de sanctitate morum superbiunt 19.
Recedite polluti, clamauerunt eis 20.
Corona 47.
Inanis gloria pharisei 54.
Omnia autem
faciunt, ut ab hominibus glorificentur 214,215.
Opus suum probet unusquisque et sic in semet ipso tantam gloriam habeat, et non in altero 216.
Mihi autem absit gloriari nisi incruce Domini nostri Iesu Christi 217.
Melius est nomen bonum 276.
Inanis gloria 280.
Insipiens laudatus superbit 281.
Fallax gratia 282.
Tanquam foenum uelociter crescent 348,349.
Deo, non tibi da gloriam 409.
Gula. Ebrietas 213.
Sicera interpretatur ebrietas 213.
Vinolentus 244.
Potus 247.
Vacantes potibus et dantes symbola 277.
Cui ueh? Non ne his qui morantur in uino 278.
Vbi ebrietas, ibi nullum secretum 284.
Breuis gulę uoluptas 298.
Mane comedunt 305.
Et in me psallebant qui bibebant uinum 371.
Pingue, crassum 427.
Boues eorum crassi 430.
Gratus. Gratiarum actio generaliter pro communibus beneficiis Dei, specialiter pro speciali nobis collato 236.
Gratias agit ab inimicis liberatus 325.
Gratiarum actio 342.
Deo de omnibus agendę sunt gratię 345.
Noli obliuisci omnes retributiones eius 398.
Gratia. Nisi Dominus ędificauerit domum 48.
Non ex operibus nostris, sed ex Dei gratia saluati sumus 51.
Auster, aquilo 97.
Perfectos etiam indigere misericordia Dei 116.
Magnitudo gratiarum in Paulo et in cęteris sanctis 220.
Gratia sumus magis quam opere saluati 223.
Datur gratia secundum mensuram 229.
Gratia Domini cum omnibus qui diligunt eum in incorruptione 241.
Gratia et pax 243,252.
Gratia Domini nostri Iesu Christi cum spiritu uestro 254.
Gratia capiti et torques collo 256.
A Domino diriguntur gressus uiri 275.
Donum Dei uictoria martyrii 276.
Super argentum et aurum gratia bona 276.
Sine gratia non fit perfectio 303.
Laboraui non ego, sed gratia Dei 303.
Meum est pedes ponere in uia tua, tuum est corrigere gressus meos 322.
Purgatum septuplum. Illumina oculos meos 327.
A dextris est mihi, ne commouear 329.
Diligam te, Domine, uirtus mea 331.
Saluum me fecit, quoniam uoluit me 332.
Gratiarum diuisio 333.
Misericordia / tua, Domine, subsequatur me 336.
In manibus tuis
sortes meę 342.
Inebriabuntur 348.
Misericordia eius pręueniet me 364.
Sicut adipe et pinguedine repleatur anima mea 366.
Deus adiuuat et cooperatur nobis 370.
Confirma hoc, Deus 370.
Beatus uir cuius est auxilium abs te 383.
Gratiam et gloriam dabit Dominus 384.
Oleum 391.
Gratia adiuuat 393.
Tu parasti directiones in populis. Ipse fecit nos et non ipsi nos 396.
Eloquium Domini inflammauit eum 400.
Vtinam dirigantur uię meę ad custodiendas 412.
Reuela oculos meos. Cum dilatares cor meum 415.
Anima mea in manibus tuis 417.
Adiuua me, et saluus ero. Gressus meos dirige 418.
Dominus protectio tua super manum dexterę tuę 419.
Nisi quia Dominus erat in nobis. Nisi Dominus ędificauerit domum 420.
Dominus illuminat cęcos 431.
Gentiles. Impii ad pietatem conuersi 56.
Magnum est nomen meum in gentibus 62.
Deserta et inaquosa* Populus congregatus ex gentibus 94.
Gentiles 116.
Aquę mortuę quę aquis templi uiuificantur. Mare mortuum 119.
Emoroissa gentium typus 150.
Niniue. Regina Sabba 156.
Recedit de Iudea, uenit in desertum locum, sequuntur turbę 159.
Filia mea male a demonio uexatur 161.
Erunt primi nouissimi et nouissimi primi 167.
Duo filii 169.
Gentilium populus non erat in uiis, sed in exitibus uiarum 170.
Emerunt agrum figuli in sepulturam peregrinorum 179.
Symon portans crucem 180.
Galilea 181.
Populus gentilis pessimus. Emoroissa 185.
Sydon 186.
Demoniacus ab infantia, quem Dominus sanauit 186.
Pullus ligatus 187.
Vinea aufertur Iudeis et datur gentibus 187.
Centurio confitetur 190.
Vocatio gentium. Gentes cohęredes Christo. Hęreditas nostra Dominus 225.
Chanaan immutatus 286.
Familia 291.
Tempus spargendi lapides et tempus colligendi 293.
Melior est canis uiuus super leonem mortuum 302.
Hęreditas Christi 321.
Gentium conuersio 325.
Omnes declinauerunt simul 328.
Conuersio 329,331,332.
Constitues me in caput gentium 332.
Conuersi 336.
Vox populi conuersi ad Christum 351,354.
Populi sub te cadent 356.
Transferentur 2
montes in cor maris. Mota est terra. Exaltabor in gentibus 356.
Subiecit populos 357.
Superstitio gentilis 358.
Christus orat pro gentibus 364.
Gentium uocatio. Allophili 365.
Oculi eius super gentes respiciunt 367.
Benedicite, gentes, Dominum Deum nostrum 367.
Et gentes in terra dirigis 368.
Non credentes inhabitare Dominum Deum 370.
Omnes gentes magnificabunt eum 373.
In mari uia tua 376.
Precium Christi expensum in sepulturam peregrinorum 377.
De Egypto liberati 377.
Prore tabernaculo repulso elegit nouum 379.
Linguam, quam non nouerat, audiuit 380.
Hęreditas Domini 382.
Venient et adorabunt coram / coram te 385.
Vocatio.
Populus Ęthiopum 386.
Afferte Domino, patrię gentium 394.
Dominus regnauit, exultet terra, id est gentiles credentes 396.
Timebunt gentes nomen tuum. Dominus soluit compeditos. Populus qui creabitur, laudabit Dominum 397.
Annunciate inter gentes opera eius. Et pertransierunt de gente in gentem 399.
Quos redemit de manu inimici. Errauerunt in solitudine, in inaquoso. Emoroissa 402.
Et collocauit illic esurientes. Nationes. Meus est Galaad 403.
In Idumeam extendam calciamentum meum 404.
Dominare in medio inimicorum tuorum 406.
Mare uidit et fugit 409.
Laudate Dominum omnes gentes 411.
Inuenimus eum in campis siluę 422.
Iacob et Israel 424.
Et dedit terra eorum hęreditatem 425.
Christiani. Pulli coruorum, id est filii gentilium 432.
IOSEPHVS DE HISTORIA IVDEORVM
Gula. Concupiscentię sepulchra 25.
Quid Hircanus responderit conuiuis, qui ante eum ossa carnium posuerant, uolentes illum uoracitatis notare 109.
Alexander crapula periit 120.
Gratus Dauid erga Ionatam 57.
Erga Berzelaum 65.
Artabanus erga Iazatum 177.
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Glorię cupidi Romani 35.
Amor laudis et de resecando hoc amore 36.
Quanta effecerint Romani pro libertate et laudis cupiditate 37.
Gloria humana 38.
Ciuitas terrena et cęlestis 107.
Gula. In uescendo non cibi genere, sed auiditate immodesta quemque culpandum, ut Esau 127.
Gratia. Superna illuminatio secundum Platonicos 67.
Promissio gratię in Isaac 124.
Quod omne opus gratię ad futuri sęculi pertineat nouitatem 180.
Sub gratię legibus omnis ętas 180.
Deus operatur uelle 186.
Gentium uocatio in Isaac 124,125.
Duę gentes in utero Rebeccę 126.
Filii Ioseph 128.
Fides gentium 137.
Vocatio gentium 146.
ORIGENES
Gula. Quam mala ebrietas 11.
Ebrietas uitiorum mater, sobrietas uirtutum 68.
Quę sunt quę animam inebriant 68.
Christus ad aram crucis accessurus noluit bibere 68.
Gratia. Cęci clamant, ut illuminentur 2.
Gratia Spiritus Sancti 65.
Gentiles designat secunda repromissio ad Abraham 16.
Moyses primas tabulas fregit, sed non secundas 16.
Et si in carne gentes sumus, in spiritu tamen Israel sumus 41.
Moyses soluit calciamentum, et nos accepimus sponsam 49.
De mundis et immundis animalibus 70, 71.
Ęthiopissa Ecclesia ex gentibus 98.
Populus assumendus. Sureximus 1 et erecti sumus 101.
Israel gentiles 108.
Asina Balaam 115.
/ Asina quam soluunt discipuli 116.
Iacob. Israel 118.
Ecce populus sicut catulus leonis 121.
Initium gentium Amalech. Et semen eorum peribit 127.
Primogeniti 149.
Meretrix habens infantem uiuum 150.
Raab 154.
Ipsi sibi sunt lex 157.
Asini 163.
Gentiles 174.
Iahel figuram tenet Ecclesię 178.
Israel secundum spiritum 180.
Gedeonis signum testatur etiam gentibus Dominum aduenisse 181.
HIGINVS
Gula.
Ebriositas. Erigones . Boetes . Canicula. Orpheus
interemptus, id est coruus expectans, donec in ficu fructus maturescant 6 .
Orion 5 .
Coruus pertusum habens guttur, dum ficus decoquantur
6 .
Gratus.
Delphin 3 .
Sagittarius 5 .
Andromeda Perseum secuta inuitis parentibus 2 .
HOMERVS
Gula.
Pro caprini uentris omento pugnant Vlisses et Irus.
HERODOTVS
Gula.
Solis mensa 37 .
BASILIVS MAGNVS
Quęre alphabetum in fine eius operis.
PLINIVS
Iudex. Supra crepidam ne iudicet sutor 330.
Lysippus dicebat ab illis antiquis pictoribus factos quales essent homines, a se uero, quales esse uiderentur 321.
Inuidia. Pyramides faciendas curarunt Ęgypti reges, ne pecuniam successori relinquerent 340.
Ira. Leones in senecta hominem appetuunt, quoniam ad persequendas feras uires non suppettant 87.
Cerebrum ursi potum in ursinam rabiem agit 92.
Circa Abderam equi pasti inflamantur
rabie circa Potniam uero et asini 251.
Nero amissarum rerum nuntio accepto duos calices cristalinos fregit iratus 347.
Iniuria. Serius ouum edunt uexatę gallina et columba 113.
Apes post morsum mori constat 119.
Mons Carina in Creta in quo muscas non reperiri dicunt 217.
Domus in qua betonica sata est, tuta fit a piaculis 250.
Cyclaminum a nostris tuber terrę uocatur; ubi sata est, nihil nocent mala medicamenta 252.
Peristeron herbam habentes non latrantur a canibus. Siquem peniteat ictus et despuat in mediam manum, leuatur percussus a poena 270.
Simili modo ante conatum aggrauant ictus. Morsus hominis inter asperrimos numeratur; medentur sordes ex auribus 271.
Mulas non calcitrare, cum uinum biberint 295.
Imprudens. Ceruus animal simplex omnium rerum miraculo stupens in tantum , ut equo aut bucula propius accedente hominem iuxta uenantem non cernat, aut, si cernat, arcum ipsum sagittasque miretur 91.
Quam stultissima animalium lanata 95.
Mugilum natura ridetur, in metu capite abscondito, totos se occultari credentium 99.
Animalia, quibus nullus sanguis, hebetia 126.
Vappę nomen accipit degeneratus animo 146.
Nullum animal minus docile minoris ue intellectus quam musca 286.
Aquę ex Academia Ciceronis salubres oculis 296.
In Cea insula fons qui hębetes facit.
Inconstantia. Detris, Garamantum oppidum, affuso fonte a medio die ad mediam noctem aquis feruentibus, totidem horis ad medium diem rigentibus 55.
Eutimenis filius in tria cubita triennio / adoleuit,
sed absumptus est subita contractione membrorum 77.
Idem in filio Cornelii Taciti equitis Romani. Huiusmodi hectapelos Gręci uocant. Lenam primo foetu quinque parere catulos ac per annos singulos uno minus; ab uno sterilescere 87.
Salix amittit semen antequam maturescat; ob hoc dicta ab Homero frugiperda 158.
Cleę malisque et cupressis per summa cespitum radices 159.
Sed hęc est omni in re animorum condicio: ut a necessariis orsa primum cuncta uenerint ad nimium 255.
Fontes qui allii albos faciunt
potantes, alii nigros 296.
Apollodorus fictor frangebat crebro signa dum satiare nequit cupiditatem artis 321.
Callimacus diligentię non habens finem Cacizotechnos appellatus 322.
In Chio Dianę facies tristis intrantibus, abeuntibus uidetur exhilarata 337.
Mulum expirantes uariare colorem 100.
STRABO
Iustissimi Druidę 82.
Inuidia. Milites dixerunt: Quasi Alexander non haberet, quibus benefaceret, prius quam Indum traiiceret 267.
Ira. Tanta ui ferri flumen in Hyrcania ut ad ripam ueniens iaculetur aquas et sub se siccum relinquat locum 202.
Iniuria. Corinthii, quia sordes legatis Romanis iniecerant, solo ęquati euersique 152.
Imprudens. Calcedonii cęci uocati, quia omissa locuplete ripa tenuiorem elegerunt 129.
Cumani insulsi et hębetes 241.
Ignorantia. Ignoratio locorum multis fuit exitio 9.
Insidię. Heptacometę in arboribus degunt et prętereuntes adoriuntur 215.
Idem tres Pompei cohortes obtruncarunt potos et mente alienatos adorti.
Ignis. Tractus terrę ignitus, ubi Tiphonem sepultum iacere fabulę ferunt 100.
Lichnus inextinctus in templo Mineruę 158.
Lapis ex quo mantilia texta, ubi sorduerint, in ignem proiecta mundantur 178.
* Infernus. Vbi Amphiaraum hausit tellus 160.
Os Plutonium caligine lęthifera 243.
Auernus pestiferę exhalationis 246.
Atheneus: Aduenio ab imis atque cęcis inferum tenebris 258.
EMILIVS PROBVS
Iustus cognominatus Aristides 8. /
Interpres. Interpreti diffidens Hannibal Persice loqui didicit 7.
Inuidiam, ut effuggeret, sępius abfuit a ciuitate 24.
Vt inuidiam caueret, alterius se nomine principem se gerere asserebat 40.
Victor uictis deditus propter inuidiam 42.
Inudia obstitit uirtuti 48.
Res magnifice gestę ei fuere exitio 4.
Ea de causa e ciuitate eiectus 6.
Alius X annorum exilio mulctatus 11.
Interficere eum uoluerunt inuidi 14.
Reus ob res bene gestas absolutus 33.
Ira. Magis quam uiribus decertantes non sunt distracti, priusquam alterum anima reliquerit 39.
Commotus odio ciuium suorum patriam prodere uoluit et amicum exulari 43.
Propter multitudinis odium nemo eum liber ausus est sepelire. Itaque a seruis sepultus est 44.
Hannibalis et Romanorum inter se indignatio 47.
Animam pirus quam odium deposuit 48.
Iniuriam exhęredationis passus se correxit 4.
Iniuriarum non commemorandarum causa lex obliuionis lata 18.
Iniurias suorum ęquanimiter tulit, quod patrię irasci nefas duceret 32.
Iniurię immemor non defuit patrię in periculo laboranti.
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIBVS
Iustitia. Brutus filios occidi iussit quod cum hoste conspirassent 7.
Lucius Quinctius Cincinnatus filium abdicauit 8.
Titus Manlius Torquatus filium securi percussit, quod contra imperium pugnasset 13.
Marcus Scaurus filium in conspectum suum uetuit accedere, quod pręsidium deseruerat 29.
Ira. Brutus et Arunx mutuis uulneribus conciderunt 7.
Hannibal odium aduersus Romanos XI annos natus perenne iurauit 17.
Inconstantia. Licinius Stolo consul primus omnium sua lege punitus est 10.
Ingratus. Vulscinii seruos manumiserant in curiamque legerant, sed ab iisdem indigna passi auxilium implorant a Romanis missusque Decius mox libertinos omnes aut in carcere necauit aut dominis in seruitute restituit 16.
APOPHTHEGMATA PLVTARCHI
Iustitia semper serua 5.
Iustitia 6.
Iustitia 12.
/ Iustus deprehendi non timet 17.
Iustitia 21.
Iustitia pręstat fortitudini 28.
Iustus 41.
Iustitia potior fortitudine 61.
Iustus et temperans maior rege. Qui suo iure utitur, nemini facit iniuriam 78.
Iniustitia. Iniustum est plus auferre quam de quo lis fuit 78.
Iniusta ne parentibus quidem concedenda 82.
Pecuniam pro iniustitia promittentes fuge, ne corrumparis 92.
Aequa nolenti concedere extorquenda sunt 58.
Iudex aut iudicet aut ne sit 13.
Iudex non est deprecandus 39.
Iudex non nisi accusatos iudicet 42.
Reos absoluit nec legem uiolauit eam ad tempus antiquando 62.
Iudicis arbitri iudicium 85.
Parcite subiectis, debellate superbos 92.
Mater accusato filio ait: Nate, aut crimine aut uita te absolue 99.
Interpres fide suspecta 22.
Inimici aliquando prosunt 10.
Qui suis inimicus, nulli fidus 29.
Hosti sua dimitte, si sibi officiunt 35.
Inimicos placa beneficiis 59.
Discordia 6.
Dissidentes inter se 12.
Vbi multi imperant, pauci parent 25.
Inuidia quomodo cauetur 39.
Odio esse alienis, cum te oderint tui, ne mireris 48.
Quem oderant uiuum, mortuum dilexere 43.
Qua ratione odium uitatur ciuium 8.
Inuidus sibi ipsi oneri est 81.
Ira 6.
Iram compesce 27.
Inter iratum et insanum 39.
Iratus nihil agas 50.
Prę iracundia pręteriisse legem doluit 51.
Scies me alium esse longe quam putasti 23.
Minis non terretur qui non timuit arma 43.
Minatus ioco, serio perfecit 48.
Iratus neminem punias 79.
Iniuria occulta 9.
Iniuria per ignorantiam 10.
Iniuria iusta 11.
Iniurię patientia 16.
Idem 17.
Idem 19.
Lędere inimicum et se ipsum simul nihil prodest. Iniuriam patitur qui pati nescit 27.
Iniuriam propelle, si potes 39.
/ Iniuria periculosa omnibus 39.
Qui bonos
perdit, pereat 50.
Poena iusta toleranda est. Iniuria, ab infimo accepta cruciat 92.
Iniuria propulsanda 54.
Iurgantes inimici prosunt 87.
Quod tibi fieri non uis, ne facias aliis 43.
Qui non lęsit, non timet 87.
Iniuria accepta quiesce, cum illaturus fueris 91.
Imprudens transfugit ad peiorem dominum 48.
Sua arte relicta alienas sequitur 86.
Indoctus et imperitus iuris 48.
Sat doctus est qui bonus est 78.
Idem 84.
Incontinens qui nequit sibi ipsi imperare 39.
Difficilius est sibi imperare quam hostem expugnare. 55.
Ingratus. Si offendit affectus beneficio, quid faciet lęsus iniuria? 16.
Malum pro bono referens 47.
Si malum reddunt pro bono, quid pro malo redderent? 76.
Ingratus 10.
Ignobilis si oratur, tardius concedit 41.
Ignaui ciues urbem munitam debilitant 27.
Ignauus et armatus ignauus est 32.
Ignauus domino inutilis, quamdiu seruit, sibi uero semper 43.
Ignauus cultor in agro bono 15.
Iners hostis contemptui est 28.
Vestis uaria, sed gens eadem 37.
Ignauus mulieri similis 77.
Ignauia ciuium urbem ualidam debilitat 90.
Archilocus poeta melius esse dixit amittere arma quam perire; urbe pulsus est 97.
Ignauus alios pugnare uult 76.
Ignauiam arguunt modica stipendia 80.
Inualidus. Auxilia promittit ipse egens auxilio 57.
Infirmum sustentaculum Athenę 79.
Athenienses fortes, sed in tabula. Periit uiri uirtus 82.
Agrum dedit, sed non uires simul 84.
VALERIVS MAXIMVS
Inimicus. Gracchus legem agrariam ferre uolens occisus est 64.
STRABO
Inimicus. Discordiam et seditionem delitiis et auaricia gigni
192.
FABIVS QVINTILIANVS IN DECLAMATIONIBVS Iniurię uindicta iniqua, nisi requiratur lex 64.
Imprudens. Inconsulta mulierum semper amentia 98.
/
Ingratus. Qui obliuiscitur pręteriti beneficii, quoniam non cumuletur nouo 23.
Inimicus. Qui inimicos etiam adiuuarunt 46.
Semper honeste odium finitur. Odium inter consanguineos 77.
TVLLIVS IN TVSCVLANIS
Inuidiam inter et inuidentiam 119.
Inuidentię est inuidere secundis alterius, quę nihil nocent 131.
Emulatio bona et mala. Obtrectatio siue zelotipia est ęgritudo ex eo quod alter quoque potiatur eo quod ipse concupieris. Emulationem et obtrectationem laudant Peripathetici 135.
Quid sit emulari et quid obtrectare 137.
Iracundia est ulciscendi libido 118.
Sapiens nunquam irascitur 119.
Ira est libido puniendi eius qui uideatur lęsisse iniuria 132.
Excandescentia est ira nascens et modo desistens. Odium est ira inueterata. Iracundia differt ab ira 133.
Iracundiam laudant Peripatetici 135.
Eorum sententiam confutat Cicero. Ira nihil insanius 136.
Exempla irę: Achilles Homericus, Agamemnon, Aiax. Iracundus non semper iratus est. Ira, cum perturbat, ducit ad insaniam 140.
Irę remedium. Architas: Quo te modo, inquit, accepissem, nisi iratus essem 141.
Iram non esse secundum naturam. Alexander Clitum interemit iratus.
Iniuria. Offensionum diffinitiones 132.
Lucius Lelius repulsam consulatus habuit, sed magis id passus populus 150.
Imprudens. Tardis enim mentibus uirtus non facile comitatur 152.
Iustitia discedere ab officio non patietur 112.
Iustitia suis contenta non appetit aliena 122.
Iustitia nihil in suam domum inde deriuet, reliquis utetur 153.
Aristides expulsus patria, quod pręter modum iustusesset 157.
Infernus. Inferorum supplicia 90.
Inimicicia est ira ulciscendi tempus obseruans 132.
Discordia est ira acerbo corde concepta.
Incontinens. Intemperantia fons perturbationum 132.
Ignauus. Sed nos umbris, deliciis, ocio, langore, desidia animum infecimus, opinionibus maloque mire delinitum molliuimus 154.
/
TULLIVS DE FINIBVS
Iustus. Torquatus filium cędi iussit 5.
Iustitia quare laudatur 24.
Ius nemini nocere et ęquitatem ab honestate non posse seiungi 51.
Quę propria iustitię 80.
Interpres sępe idem pluribus uerbis exponit 40.
POMPONIVS MELLA IN GEOGRAPHIA
Imprudens. Quibus ignis ignotus fuit, amplectebantur, donec noceret 57.
BEATVS HIERONYMUS IN PARTE PRIMA
Iudex. Iudicium Christi futurum, et qui sunt uiui et mortui qui iudicabuntur 7.
Quare de die et hora illa nemo scit 160.
Duo aduentus Domini 214.
Prodigia Antichristi 215.
Iustitia: singularum rerum et personarum ęquissima distributio 22.
Stateram ne transilias, id est ne prętergradiare iustitiam 151.
Ignoratio. Quare tot gentes perire passus est Dominus, dum differt incarnationem 69.
Inimicos aliquando nobis utiles esse 231.
Ira carere omnino non possumus 80.
Apostoli saluis inter se amiciciis dissenserunt 144.
Inuidia. Frater inuidens fratri, quod apud patrem impetrasset ueniam 197.
Inuidiam dicit cadere etiam in sanctos 200.
Interpres. Expositio de Caym , de egressione filiorum Israel, de benedictione Isaac 170.
Expositio uisionis Esaię 173.
Expositio
Melchisedech 176.
Expositio: non est meum dare uobis 179.
Quęstiones multę de Euangelio 202.
Quęstiones super Epistolam ad Romanos 205.
Super Epistolam ad Corinthios secundam. Ad Thessalonicenses prima 206.
Regula Scripturarum triplex 207.
Quęstiones XI Noui Testamenti. In Mattheo: Ve pręgnantibus. In Luca: Facies euntis in Ierusalem. Villicus iniquitatis a domino laudatus 210.
Super Epistola ad Romanos et iterum super eadem 211.
Super id quod dicitur: Optabam anathema esse pro 212.
Super Epistola ad Colossenses 213.
Ad Thessalonicenses: Nisi discessio uenerit primum etc. 214.
Interpretatio: Osanna 215.
Nolite solliciti esse de crastino 216.
Quęstiones quinque Noui Testamenti 217.
Super Epistola Iacobi: Siquis totam Legem seruauerit, offendat autem in uno 237.
In Mattheo: Quis uestrum habebit amicum et ibit ad illum media nocte etc. 241.
Incertum. Arcesilas et Carneades omnia incerte pronunciant 138.
Hierusalem ciuitas sancta usque ad destructionem eius 203.
EX SECVNDA PARTE COMMENTARIORVM
Iudicium uiuorum et mortuorum 117.
Nolite iudicare ante tempus, Apostolus 118.
Iudicii ultimi terribilitas 124.
Iudicium hominis sępe fallitur 143.
Contra eos qui alios iudicant 152.
De consideratione extremi Iudicii 154.
De die Iudicii uenturo sicut fur 182.
De die horrenda Iudicii 202.
De timore ultimi Iudicii 232.
Iudicium occulta manifestabit 299.
Anima subito, cum discesserit a corpore, iudicanda ante
Deum presentatur 316.
/ Inuidia semper persequens bonos 117.
Inuidia torquet inuidentem 178.
Inuidia persequitur iustitiam 231.
O, inuidia, primum mordax tui 246.
Inuidi contra amicos Dei 250.
Semper uirtutes sequitur inuidia 272.
Maria, soror Aaron, lepra percussa ob inuidiam 283.
Ira. Qui odit fratrem suum homicida est 127.
Vindicta Dei eo grauior quo taridor. Contentiones fuge 160.
Odium et iracundia molestat
primum auctorem 178.
Nunquam in iram exardescat animus 179.
Architas Tarentinus ad uillicum: Iam te uerberibus enecassem, inquit, nisi iratus essem 195.
Ira iustitiam Dei non operatur 231.
Magna est ira, quando peccantibus non irascitur Deus 235.
Odit Deus, dum offenditur; irascitur, dumnon rogatur offensus 251.
Iustitia quid sit 158.
Omnia quęcunque uultis ut faciant uobis etc. 187.
De iustitia et uitę rectitudine 234.
Iustitia sine misericordia crudelitas est 305.
Indoctus. Melius multo est e duobus imperfectis rusticitatem sanctam habere quam eloquentiam peccatricem 132.
Inimicus. Iacobus apostolus, frater Domini, orauit pro inimicis 82.
Dilige inimicos 231.
Interpres. Super Psalmo: Domine, refugium factus es nobis 1.
Non esse omnes Psalmos Dauid, secundum Hieronymum. Septuaginta pręteritum ponunt, ubi apud Hebreos futurum est 3.
Super Psalmum: Eructauit cor meum 4.
Idida nomen Salomonis. Super Psalmum: Sicut ceruus desiderat ad fontes 8.
Super Psalmum: Confitemini Domino, quoniambonus. Super Psalmum: Nisi Dominus ędificauerit domum 9.
Super Cantica canticorum Origenes 10, 16.
Cantica quid sint 19.
Super Psalmum: Dominus regit me 30.
De natiuitate Domini die solenni 49.
De epiphania super Psalmum: Afferte domino 50.
De quadragesimaet exitu de Ęgypto. In uigilia paschę de esu agni mystico. De die Dominico paschę. Sabbatum in dominicum mutatum 51.
De resurrectione Dominica. De uinculis beati Petri super Psalmum: Domine, probasti me 60.
De alphabeto Hebreorum 79.
Alleluia. Amen. Maranatha. Diaplasma. Amen. Sela. Salom 80.
De optimo genere interpretandi 98.
Super illo: Omne masculinum adaperiens uuluam 116.
Fulgebunt iusti et tanquam scintille in arundineto discurrent 117.
Lętabuntur in cubilibus suis, id est in sepulchris 120.
Multi uocati, pauci electi. Quęstio 124.
Euangelium non in uerbis, sed in sensu esse 227.
Melius aliquid nescire quam cum
periculo discere. Duę tunicę duplex animus. Calciamenta opes.
Virga auxilium potentię sęcularis 235.
De eodem 268.
Circumcisus quis uocatus est, non adducat prępucium. In prępucio quis etc. 285.
Alegorica significatio plus mouet et delectat 290.
Pisces magni CLIII in Euangelio 292.
Plurimę utilitatis esse scrutari Scripturas 295.
Parabola de duobus filiis, frugi et luxurioso. Super Epistola Pauli ad Romanos secundum Originem 294.
Hierusalem et Bethlem et locorum sanctorum laudes 74.
Vtrum dicenda ciuitas sancta, postquam crucifixus Dominus 75.
Presepe Domini 77.
Sepulchrum Domini 75.
Commendat loca sancta 205.
Non Hierosolimis esse, sed Hierosolimis bene
esse laudandum est 211.
/ Loca sancta, quę peragrauit beata Paula 270.
Iuramentum. Quod non liceat iurare 125.
Non iurare omnino 179,231.
De eodem 307.
Infamia. Cauendam esse infamiam 184.
Ratio habenda non solum conscientię, sed etiam famę 188.
Exit infamia de mendacio etc. 191.
Prouidentes bona non solum coram Deo, sed etiam coram omnibus hominibus 197.
Infernus. Penę inferni et purgatorii 315.
Hypochrita bene loquitur, et male uiuit 302.
BIBLIA
Iudex. Moyses Hietro suadente causas maiores cognoscendas sibi reseruauit, minores autem delegauit tribunis, centurionibus, quinquagenariis, decanis 12.
De iudicio 13.
Iuste iudica 17.
Peccanti peregrino sicut et ciui ęquum iudicium sit 18.
Non accipies personam nec munera, quia munera excęcant oculos sapientum et mutant uerba iustorum 27.
Iudices Iohel et Abias peruerterunt iudicium pro muneribus 42.
Quia Dauid partem bonorum Miphiboseth concessit Sibę, seruo eius, Dominus diuisit regnum illius inter
Roboam et Hieroboam 54.
Populus timuit regem Salomonem uidens sapientiam Dei esse in eo ad faciendum iudicium 56.
Achab, quia pepercit homini morte digno, dicitur ei: Erit anima tua pro anima illius 61.
Iosaphat constituit iudices pręcipiens, ut iuste iudicarent 78.
Causam quam nesciebam diligentissime inuestigabam 106.
De iniquis iudicibus. Psalmus LVII 113.
Contra iniquos iudices inuocat iustitiam Dei. Psalmus LXXXI 116.
Malum aliquis iudicans bonum. Iudex iniquus munera accipiens 130.
Abominabilis est et qui iustificat impium et qui condemnat iustum. Misericordia et iudicium 130.
Iudex 131.
Iudex corruptus. Iudex cognoscens causam pauperis bis. Iudicium. Iudex ebriosus. Decerne iustum 132.
Stultus omnes stultos existimat 134.
In iudicando misericors 141.
Noli quęrere fieri iudex. Non iudices contra iudicem 142.
Iudex sapiens 144.
Priusquam interroges, ne uituperes. Interrogatum corripe iuste 144.
ludicium improbum. Iudicium prudens. Munera excęcant oculos iudicum 145.
Erubescite de iniustitia 149.
Ne accipias personam, ut delinquas 150.
Omnes diligunt munera. Pupillo non iudicant et causa uiduę non ingreditur ad illos etc. 151.
Ve qui dicitis malum bonum etc. Ve qui iustificatis impium pro muneribus 152.
Qui opprimunt in iudicio pauperes 153.
Eos qui iudicauerunt te, ego iudicabo 162.
Custodite iudicium et facite iustitiam 163.
Iniustum iudicium 164.
Causam non iudicauerunt, causam pupilli non direxerunt, et iudicium pauperum non iudicauerunt 168.
Iudicate mane iudicium et erruite ui oppressum de manu calumniantis etc, et iterum 173.
Ve qui ędificat domum suam in iniustitia et cęnacula sua non in iudicio 173.
Sacerdotes controuersias iudicabunt 194.
Chanaan in manu eius statera dolosa 203.
Qui conuertitis in absinthium iudicium et iustitiam in terra relinquitis. Hostes iusti, accipientes munus et pauperes deprimentes in porta 205.
Qui conuertitis in amaritudinem iudicium et fructum iustitię in absinthium, qui lętamini in nihilo etc. 206.
Contra malos iudices. Audite, principes, Iacob etc. Principes eius in muneribus iudicabant. Principes qui abominamini
iudicium et omnia recta peruertitis 208.
Iniquitas iudicum 211.
Iudex pecunia corruptus reum liberat, innocentes damnat 226./
Inuidia. Cayn occidit fratrem Abel 1.
Palestini inuidentes opulentiam Isaac obstruxerunt puteos potum negantes pecori eius 4.
Esau uoluit occidere fratrem Iacob inuidens ei paternam benedictionem 5.
Iacob propter opulentiam inuisus filiis Laban, cognatis suis, etiam ab ipso Laban persecutionem patitur. Ioseph, quia plus diligitur a patre, fratribus odio habetur 6.
Onan, ne fratri suscitet semen, ingressus ad Thamar proiicit semen in terram 7.
Prophetantibus Heldad et Medad Iosue ait Moysi: Prohibe eos. Respondit: Quid emularis pro me? 21.
Ephraim ingrati in Gedeonem inuident uictorię eius, et ipse cęssit eis laudem belli 36.
Ephraim inuidentes uictorię Ieptę insurrexerunt in eum, et percussi sunt 37.
Inuidia Saul erga Dauid, quia dicitur: Pecussit Saul mille et Dauid X milia. Percussit Dauid CC Philisteos, ut gratificaretur Sauli. Ille magis timuit eum, et factus est ei inimicus cunctis diebus 45.
Viri Israel lamentantur, quod Iudas sibi pręripuerit, ut traducarent regem; illi e contra durius loquuntur ] 54.
Ioab, princeps militię, Amasam collegam interfecit indignatus cum illo partiri dignitatem 54.
Inuidia Samaritarum de reędificatione templi 83.
dificato muro congregati sunt, ut pugnarent contra eos 86.
Thobias regi ob pietatem in suos minus carus insidias effugit nudus. Illo uero mortuo pristinę dignitatis recuperauit sibi locum 90.
Aman inuidet Mardocheo, sed quam in eum perniciem parat, ipse patitur 98.
Inuidia Sathan contra Iob timentem Deum. Paruulum occidit inuidia 101.
Si gauisus sum ad ruinam eius qui me oderat 106.
Contra persecutores et inuidos. Psalmus XVI 109.
Petit liberari a persecutione Absalon filii. Psalmus XXVII 110.
Turbatio Herodis ac principum de prędicatione apostolorum. Psalmus XLVII 112 .
Persecutoribus mala denunciantur. Psalmus LXII 114.
Liberatio a persecutionibus et odio multorum. Psalmus LXVIII 114.
Persecutio Antiochi contra ludeos. Psalmus LXXVIII 115.
Perfidi uexantes sanctos, uiduam, aduenam, pupillum. Psalmus
LXXXXIII. Iniqui captabunt in animam iusti. Psalmo eodem 117.
Multiplicata est super me iniquitas superborum. Psalmus CX VII. Iniquos odio habui. Psalmo eodem 120.
Principes persecuti sunt me gratis; multi qui persecuntur me. Psalmo odem. Cum exurgerent homines in nos etc. Psalmus CXXIII 121.
Qui seminant inter fratres discordiam et odium. Dissimulator odii 127.
Detestantur stulti eos qui fugiunt mala. Boni despecti a malis. Inuidus infirmus. Odium 128.
Inuidus. Odientes pauperem et fratres 130.
Ne gaudeas de malo inimici. Odium cęlans 131.
Impii persecuntur, iusti defendunt. Iusti impium, et impii iustum abominantur 132.
Labor hominum patet inuidię 133.
Ecclesiaab inimicis uexata permittente Domino 136.
Inuidia diaboli mors intrauit etc. Imitantur autem illum qui sunt ex parte illius 137.
Noli de mortuo inimico gaudere 142.
Qui sibi inuidet nihil est illo nequius. Inuidus 144.
Laqueo peribunt qui oblectantur casu iustorum. Memento nouissimorum et desine nunc inimicari 147.
Laxati sunt funiculi tui, sed non pręualebunt 158.
Confundantur qui me persecuntur, et non confundar ego. Paueant illi, et non paueam ego 172.
Principes petierunt, ut perderent Hieremiam etc. Ismael nisus est interficere Godoliam dolo 178.
Contra Idumeos qui odio habuerunt filios Israel. Item contra Syros. Diripientes hęreditatem Domini, id est fideles 180.
Filii Ammon subiugandi a Chaldeis eo quod gauisi sunt super mala filiorum Israel 189,190.
Offendiculum amaritudinis et spina dolorem
inferens 190.
/ Sicut gauisus es super hęreditatem Israel eo quod fuerit dissipata, sic faciam tibi: dissipatus eris etc. 192.
Quęrentes Danielem perdere, quia pręferebatur a rege, subiere supplicium quod in ipsum machinati fuerant 198.
Vir fratrem suum ad mortem uenatur. Qui optimus est in eis, quasi paliurus, et qui rectus, quasi spina de sepe. Ne lęteris, inimica mea, super me, quia cecidi: consurgam etc. 209.
In die quando capiebant alieni exercitum eius, tu quoque eras quasi unus ex eis etc. Non lętaberis super fìlios Iuda in die perditionis eorum etc. 207.
Viduam
et pupillum et aduenam nolite calumniari. Et malum uir fratri suo non cogitet in corde suo 213.
Esau odio habui. Quare despicit unusquisque uestrum fratrem suum 216.
Symon Triphoni petenti pro Ionatha capto C talenta argenti misit, non quod maligni fraudem ignoraret, sed ne suspicionem suis relinqueret imputantibus sibi auaritiam, si non misisset 223.
Ira. Iratus Moyses confregit tabulas 14.
Iratus est contra filios Aaron, quod hyrcum oblatum pro peccato non comederint, sed combusserint 16.
Ne quęras uindictas nec memineris iniurię 17.
Rixatus cum altero Israelita quidam blasphemauit nomen Domini 18.
Ira mitigatur tempore. Nam et Dauid exoratus est pro Absalon ipsum reduci ab exilio, sed tamen conspectui suo non adesse. Deinde uix exacto biennio etiam amplexum osculumque dedit ei 52.
Achitophel indignatus, quod Absalon Chusi potius quamsuum consilium in bello secutus sit, laqueo sibi mortem consciuit 53.
Achab indignatus, quod uineam Naboth nullo pacto habere possit, panem eo die non comedit quo eam sibi denegarat ille 61.
Ioram urgente fame in furorem uersus uoluit interficere Heliseum, mox penituit. Ille autem in crastinum futuram frumenti copiam prędixit et liberationem ciuitatis ab obsidione 63.
Asa, hostium uictor, ira uictus est. Anani prophetam se corripientem misit in neruum etc. 77.
Amasias dimisit militem conductitium. Illi irati percusserunt in discessu III milia uirorum et prędam ingentem fecerunt 80.
Ozię ciues insultant, quod ipsos consummit siti, dum ciuitatem nolit tradere obsidentibus 94.
Stultum interficit iracundia 101.
Ira bis 128.
Iracundus 130.
Iracundus bis. Ira stulti 131.
Iracundus. Prouocans iras 132.
Melior est ira risu. Ira 134.
Aufer iram 135.
Ab inope ne auertas oculos propter iram 141.
Ne sis in domo tua sicut leo 142.
Superborum rixa. Ira et furor execrabilia. Non irascaris proximo. Zelus et iracundia minuent dies 147.
Sicut parturiens loquar: dissipabo et absorbebo simul 160.
Iratus Hieremias maledixit diei in qua natus est 172.
Ioachim rex iratus scidit uolumen prophetę 177.
Ionas iratus non euenisse quod
prophetauerat petiit tolli a se animam suam, et Dominus ad eum: Putas ne, quam bene irasceris tu? etc. 207.
Ira magna ego irascor super gentes opulentas 212.
Zelatus sum Syon zelo magno 213.
Iniuria. Ioseph fratribus beneficium reddidit pro iniuria 7.
Qui percusserit hominem uolens occidere, moriatur 12.
Item de percutientibus. Item si percussus conualuerit 12.
Qui calumniam fecerit 15.
Ne calumniam facias. Ne ui opprimas. Incauto ne noceas 17.
Qui percusserit, idem ipse patiatur. Qui animal percusserit, reddat uicarium 18.
Iniuriam ab Amalech acceptam ulcisceris 29.
Saul iussus est ad internitionem percutere Amalech propter iniurias illatas Israeli ascendenti de Ęgypto 44.
Anon, rex Ammonitarum, legatos Dauid rasa parte altera barbę uestibusque 18 lvusque ad nates subsectis dimisit 51.
/ Hieroboam extendit manum in prophetam, et manus aruit 58.
Anon iniurię prędictę dedit poenas auctas 72.
Patiens persecutionem ab hominibus uel demoniis. Psalmus VII 109.
Tacui contra contentiones peccatoris. Psalmus XXXVIII. Dimitte, Domine, opprobrium patienti et tacenti. Psalmo eodem 111.
Iniqui persecuti sunt me, paulominus consummauerunt me in terra. Redime me a calumniis hominum. Non tradas me calumniantibus me. Psalmus CXVIII 120.
Repleti sumus despectione, opprobrium sumus abundantibus et despectio superbis. Psalmus CXXII 121 .
Supra dorsum meum fabricauerunt peccatores. Prolongauerunt iniquitatem suam. Psalmus CXXVIII. Cupit liberari a perseeutionibus inimicorum. Psalmus CXXXIX 124.
Contumeliosus 127.
Lędere innocentem 130.
Pauperis oppressor. Pauperis uiolator. Oppressor. Amico nocens dolose et deprehensus dicit: Ludens feci 131.
Oppreesor pauperum 132.
Opprimuntur innocentes. Et si uideris multos iniuste opprimere egenos, Dei reseruantur iudicio 133.
Opprimamus pauperem, iustum, uiduam, senem etc. 137.
Contumelia patris filii confusio. Honor patris filii gloria. Infamis est qui derelinquit patrem, et maledictus a Deo qui
exasperat matrem 141.
Non placeat tibi iniuria iniustorum 144.
Contra oppressorem suum pauper exauditur 148.
Opprimentes pauperes per legem iniquam 153.
Phassur percussit Hieremiam prophetantem et misit in neruum. Cras eductus prophetat contra eum 172.
Hieremias apprehensus a populo ad mortem poscitur 174.
Vriam prophetantem rex Ioachim interfecit gladio 174.
Sedechias rex posuit Hieremiam in carcere 176.
Baruch et Hieremias iubentur comprehendi, abscondit autem eos Dominus. Deinde Hieremias in carcerem missus sedit ibi diebus multis 177.
Hieremiam proiecerunt in lacum luti. Liberatur ab Ethiope eunucho; mansit tamen in uestibulo carceris usque quo capta est Hierusalem 178.
Patrem et matrem contumeliis affecerunt 189.
Facientes calumniam egenis et confringentes pauperes 205.
Amos persecutionem patitur 206.
Quare respicis contemptores et taces conculcante impio iustiorem se? 210.
Imprudens. Qui non operuerit cisternam, et quicquam in eam inciderit, damni reus erit 12.
Stultus. Fatuus. Mulier insipiens. Imprudens. Stultus. Fatuitas. Stultitia 128.
Insipiens. Fatuus 130.
Imprudens. Stultus sibi uidetur sapiens. Stultus 131.
Insipiens. Qui sibi uidetur iustus 132.
Stultorum infinitus est numerus. Quantum pręcedit sapientia stultitiam 133.
Stultus. Stultitia ad tempus simulata. Cor stulti. Stultus omnes stultos existimat. Stulti qui nesciunt in urbem pergere 134.
Ęgyptii passi densissimas tenebras: solis illis erat super posita grauis nox 140.
Si pater defecerit sensu, ueniam da et ne spernas eum 141.
Error et tenebrę peccatoribus concreta sunt 144.
Qui minoratur corde, cogitat inania; et uir imprudens et errans cogitat stulta 144.
Fatuo non erit amicus, sed adulator 145.
Tenebrę operient terram, id est terrenis deditos 165.
Cor fatui quasi uas confractum, et omnem sapientiam non tenebit. Sapientia fatui. Filia fatui. Harenam et salem et massam ferri facilius est ferre quam hominem imprudentem et fatuum et impium 145.
Super mortuum plora et super fatuum 145.
Stultus sicut luna 147.
Populus non intelligens uapulabit 202.
Qui nesciunt, quid sit inter dextram et sinistram suam 207.
Ambulabunt ut cęci, quia Domino peccauerunt 211.
Inconstantia. Saul, cum regnare coepisset, erat innocens quasi puer. Regnauit duobus annis legitime, reliquis contra legem 43.
Ammon adamauit Thamar, uiolatam eiecit. Tam cito magnum amorem cum magno odio commutauit 52.
Roboam tribus annis ambulauit
/ in uiis Dauid, deinde reliquit legem Domini 76.
Ioas fecit bonum, dum uixit Ioiada sacerdos; eo mortuo deprauatus est uitiis 70.
Nihil permanet 132.
Non sis uarius in opinionibus 142.
Bonus mutatus in malum 147.
Precordia fatui quasi rota carri, et quasi axis uersatilis cogitatus illius 148.
Iustitia. Pondus et mensuram iustam habebis 29.
Dauid a Semei maledictis lacessitus tunc quidem patienter tulit. Deinde, ne crimen maiestatis lęsę impunitum abiret, causę cognitionem successori commisit. Ioab quoque principem militię, qui occidit Abner et Amasam dolose, non statim puniuit, sed confecto bello successori puniendum mandauit. Ita et comuni utilitati et legibus fecit satis 55.
Amasias, Ioe filius, rex Iuda, percussit interfectores patris sui. Filios autem eorum non interfecit 66.
Verebar omnia opera mea, sciens, quod non parceres delinquenti 102.
Tu quidem gressus meos dinumerasti, sed parce peccatis meis 103.
Semper enim quasi tumentes super me fluctus timui Deum, et pondus eius ferre non potui 106.
Deus enim opus hominis reddet ei, et iuxta uias singulorum restituet eis. Iustus est: non accipitpersonas principum nec cognouit tyrannum, cum disceptaret contra pauperem 107.
Dominus ad Iob: Nunquid irritum facies iudicium meum et condemnabis me, ut iustificeris? 108.
Iustitia Dei aduersum peccatores. Psalmus X 109.
Iustus improbis, clemens bonis. Psalmus C 117.
Iustus es, Domine, et rectum iudicium tuum. Psalmus CXVIII 120.
Diligit iustos. Psalmus CXLV. Gladii ancipites, id est regimen iustitię. Psalmus CXLIX 125.
Per uiamrectam ambules etc. 126.
Iustitia amorte morte liberat. Statera. Iustitia. Iniquitas 127.
Iustus 128.
Pondus et mensura. Rectum apparens. Iustitia et misericordia 130.
Propter iustitiam uita longa regibus 131.
Noli esse iustus multum 134.
Diligite iustitiam qui iudicatis terram 137.
Cum ergo, Domine, sis iustus, iuste omnia disponis etc. 139.
Vsque ad mortem defende iustitiam. Iustifica pusillum et magnum similiter 142.
Tria iniusta 147.
Ponam in pondere iudicium et iustitiam in mensura 156.
Do unicuique iuxta uiam suam et iuxta fructum adinuentionum suarum 171.
Aduenam et pupillum et uiduam nolite contristare nec opprimatis inique et sanguinem innocentem ne effundatis. Si feceritis istud, salui eritis 173.
Filius non portabit iniquitatem patris, nec e contra 176.
Iudicabo te iuxta uias tuas 185.
Mensurantur omnia in templo 193.
Principes Israel, iniquitatem et rapinas intermittite et iudicium et iustitiam facite. Statera iusta reliquaque pondera et mensurę erunt uobis 194.
Diuisio terrę signat iustitiam suam unicuique tribuentem 196.
Balthasar Danielem donauit muneribus, cum ille aduersa prędiceret 198.
Sicut fecisti, ita fiet tibi etc. 207.
Quid Dominus requirit a te, facere iudicium et diligere misericordiam etc. 209.
Iudicium uerum iudicate 213.
Matathias sacerdos Iudeum ad idola conuersum occidit simul et suasorem eius, nihil Antiochi potentiam ueritus, dum satis iustitię faceret 217.
Insidię. Malignitas insidiantium. Psalmus XXX 110.
Contra insidias auxilium implorat. Psalmus XXXIIII 111.
De insidiis inimicorum. Psalmus LIII. Qui in foueam, quam aliis parauerant, ceciderunt. Psalmus LVI 113 .
Posuerunt peccatores laqueum mihi. Psalmus CXVIII 120.
Frustra iacitur rete ante oculos pennatorum 126.
Insidię 124.
Insidiator 131.
Impii insidiantes quasi aucupes laqueos ponentes et pedicas ad capiendos uiros 160.
Ionathas sibi insidiantes interfecit 221.
Infernus. In diem perditionis seruatur malus et ad diem / furoris ducetur. Dulcis fuit glareis Cocyti 104.
Ad nimium calorem transiet ab aquis niuium et usque ad inferos peccatum illius 105.
Cupiens a penis purgatorii liberari et conspectui Domini apparere. Psalmus XLIIII.
Dentibus frement et tabescent; desiderium peccatorum
peribit. Psalmus CXI 119.
Non mortui laudabunt te, Domine, neque omnes qui deseendunt in infernum. Psalmus CXIII 119.
Infernus insatiabilis 132.
Spiritus iniustorum descendit deorsum 133.
Vindicta carnis impii ignis et uermis 142.
Spiritus creati ad uindictam: ignis, grando, fames, mors, bestiarum dentes et scorpii et serpentes et romphea uindicant in exterminium impios 149.
Congrerabuntur congregatione unius fascis in lacum et claudentur ibi in carcere 156.
Pręparata est enim ab heri Tophet, id est gehenna 157.
Descriptio status infernalis 159.
Portę ęreę et uectes ferrei 161.
Tinea comedet eos. Ecce uos omnes accendentes ignem, accincti flammis quas succendistis in doloribus dormietis 162.
Isti fumus erunt in furore meo. Ignis ardens tota die, id est semper 166.
Vermis eorum non morietur et ignis eorum non extinguetur etc. 167.
Vallis filii Ennon, Hebraice dicitur Gehenhynnon. Hinc dicitur gehenna ignis infernalis. Ecce ego mittam uobis serpentes pessimos, quibus non est incantatio, et mordebunt uos 169.
Ecce ego cibabo populum istum absinthio, et potum dabo eis aquam felis 169.
Gehenna 172.
Ecce turbo Dominicę indignationis egredietur, et tempestas erumpens super caput impiorum ueniet 173.
Dabo te in animas odientium te filiarum Palestinarum 187.
Porro cum dedero gloriam in terra uiuentium, in nihilum redigam te, et non eris, et requisita non inuenieris ultra in sempiternum diem, dicit Dominus Deus 190.
Descenderunt ad terram ultimam; uidit eos pharao, et consolatus est 191.
Ignem et sulphur pluam super eum 193.
Surgent alii in uitam ęternam, alii in opprobrium, ut uideant semper 200.
Ero morsus tuus, inferne 203.
Emisisti uinctos tuos de lacu 214.
Interpres. Dominus ad Moysen: Aaron erit propheta tuus, et loqueris ei et ille loquetur ad pharaonem 10.
Siquis fuerit inter uos propheta Domini, in uisione apparebo ei uel per somnium etc. Moysi ore ad os loquar, palam et non per enygmata et figuras Deum uidet 21.
Docebo iniquos etc. Psalmus L 112.
Declaratio sermonum tuorum illuminat etc. Psalmus CXVIII 120.
De expositoribus
qui elucidant me 146.
Helias et Helyseus. Isaias, XII prophetę 151.
Isaias soluto sacco et discalciatis pedibus 155.
Ioannes Baptista: Ego uox clamantis in deserto 160.
Abraham: Quis suscitauit ab oriente iustum? 160.
Hieremias in utero sanctificatus 167.
Propheta qui habet somnium, narret somnium, et qui habet sermonem meum, loquatur sermonemmeum uere 173.
Hieremias fecit uincula et cathenas captiuitatem Babylonicam designans 174.
De Ioanne Baptista: Ecce ego mitto angelum meum, et pręparabit uiam ante faciem meam etc. 216.
Ingratus. Agar ancilla opera Sarę, dominę suę, iuncta Abram, cum grauida facta esset, exprobrauit ei sterilitatem, calumniam reddens pro beneficio 3.
Pincerna liberatus de carcere oblitus est interpretis somnii sui Ioseph 7.
Donec pręfuit Gedeon, in pace erant filii Israel. Mortuo auersi sunt post Baalim, et erga domum eius ingrati impiique extitere 36.
Samuel recolit ingratitudinem populi erga Deum 43.
Dauid benemeritus de Nabal tutando pastores gręgemque eius, cum parum quidem ab eo poposcisset, nihil nisi repulsam tulit et conuitia pro benefìcio 47.
Absalon capitalis criminis ueniam a patre acceperat, ille uero ipsum regno spoliare conatus est 52.
Ioas Ioiadę sacerdotis opera rex factus, Zachariam, eius filium, prophetantem lapidari iussit 79.
/ Populus Israel ingratus erga Deum. Psalmus LXXVII 115.
Habitatores Ceilę, quos Dominus ab inimicis protexerat et Ziphei, a quibus trahebat originem, uoluerunt eum tradere in manu Saul. Psalmus CXXXVIII 124.
Reddens mala pro bonis 125.
Liberator ab ingratis contemnitur 134.
Nesciui beneficia Dei; ideo abductus fui in Babylonem 136.
Ingrati spes peribit 140.
Fili, in bonis non des querelam etc. 144.
Multi, donec accipiant, osculantur manus et in tempore redditionis loquuntur uerba tedii 147.
Erubescite de offuscatione dati et accepti 149.
Filios enutriui et exaltaui, ipsi uero spreuerunt me 151.
Cur ergo patres uestri abierunt post uanitatemobliti beneficiorum Dei? Et inducti in Terram promissionis contaminastis eam in Baal et idolis 167.
Sicut adhęret lumbare ad lumbos
uiri, sic agglutinaui mihi omnem domum Israel et Iuda, ut essent mihi in populum et in nomen et in laudem et in gloriam, et non audierunt 170.
Nunquid redditur pro bono malum? 172.
De benefìciis Dei et populi inobedientia 176.
Contra Ammonitas ingratos erga Abraham, qui contulit beneficia patri eorum 180.
Hierusalem arguitur ingratitudinis 185.
Iudea ingrata de paupere facta diues a Domino, auertitur ab eo et seruit idolis 187.
Exprobrat beneficia patribus collata eductis de Egypto in terram lacte et melle fluentem 188.
Nesciuit, quia ego dedi ei frumentum, uinum etc. Iccirco conuertar et sumam frumentum meum in tempore suo etc. 201.
Ego redemi eos, et ipsi locuti sunt contra me mendacia. Portabam eos in brachiis meis, et nescierunt, quod curarem eos. De ingratitudine Israel in Deum 205.
Popule meus, quid feci tibi aut quid molestus fui tibi 209.
Ingrati erga Dei beneficia 214.
Demetrius Antiochię per Ionatham a pernicie coniuratorum liberatus, postquam regno potitus est, liberatorem suum uexare coepit 222.
Inimicus. Inimicos dilige 13.
Querela de inimicis. Psalmus XL 111.
Circumdatus inimicis dominum deprecatur. Psalmus LV.
Orat ab inimicis liberari. Psalmus LVIII 113.
Inimico blandienti ne credideris 131.
Inimicus 142.
Non credas inimico tuo in ęternum. In labiis suis indulcat inimicus et in corde suo insidiatur, ut subuertat te in foueam 143.
Subuersio inimicorum 146.
Discordię seminator 147.
Contra inimicos fidei oratio 148.
Iniquitas persecutorum 166.
Filius contumeliam facit patri et filia surget aduersus matrem suam, nurus aduersus socrum suam, et inimici hominis domestici eius 209.
Inimicis qui semel dolo usi lęserunt, ultra non credendum 221.
Indoctus. Quis est iste inuoluens sententias sermonibus imperitis? 108.
Melior est indoctus timens Deum quam doctus transgrediens legem 145.
Ignauia. Abner accusatur, quod tam negligenter regem custodisset, ut hastam et cyphum ad caput eius positam inimici furtim
sustulerint 47.
Seruo indulgens 132.
Culmus stans, non est in eo germen, non faciet farinam; quod et si fecerit, alieni comedent eam 202.
Cum Iuda triamilia militum erant. Aduentante autem contra illos Demetrio DCCC tantum remanserunt reliquis metu diffugientibus 220.
Inualidus. Dauid inuenit Ęgyptium derelictum in agro propter egritudinem, et iam tridui inędia deficientem, fouit eum cibo, et ducatu illius percussit cuneum Philistiim 48.
Asahel, dum persequitur fugientem Abner, ab eodem hasta in inguine percussus interiit 49.
Fortitudo uestra ut fauilla stuppę et opus ut scintilla 152.
Omnes munitiones tuę sicut ficus cum grossis suis: si concusse fuerint, cadentin os comedentis etc. 209.
Infamia. Delictum exprobrans. Exprobratio 130.
Infamatio bis 131.
Ne attendas ad singula, quę de te dicuntur. Detractor occultus 134,137.
Susurro. Detractor et bilinguis 142.
/ Detractor. Susurro 145.
Beatus qui tectus est a lingua nequam. Qui derelinquunt Dominum, incident in illam. 147.
Vidisti, Domine, iniquitatem illorum, labia insurgentium et meditationes aduersum me? 182.
Impatientia. Murmurantes contra Dominum exterminati sunt ab exterminatore et a serpentibus perierunt 95.
Arguis uerbis eum qui non est ęqualis tibi etc. Nunquid grande est ut consoletur te Deus? Sed uerba tua praua hoc prohibent 103.
Impatiens bis 128.
Impatiens 130.
Ve qui contradicit factori suo 161.
Hypocrita. Congretatio enim hypocritę sterilis 103.
Os impiorum operit iniquitates. Simulator 127.
Dissimulans ad tempus 128.
Delictum cęlans. Qui dicunt et non faciunt. Duplicitas animi. Duplex animus uel pondus 130.
Hypocrisis 137.
Ne fueris hypocrita, et reuelet Deus absconsa tua et elidat te, quoniam accessisti maligne. Ve duplici corde bis 141.
Humilitas simulata, iustitia ficta 145.
Simulator 147.
Excęcati propter hypocrisim 157.
Contra hiypocritas ieiunantes absque caritate 164.
Dicunt: recede a me, quia immundus es etc. 166.
Eo quod dixeris: non peccaui, quam uilis facta es 167.
Maledictus qui facit opus Dei fraudulenter 180.
Contra eos qui
tentando quęsierunt responsum a Domino 187.
Maledictus dolosus, qui habet in grege suo et uotum faciens immolat debile Domino 216.
Importunus. Subtrahe pedem tuum de domo proximi tui, ne forte satiatusoderitte 131.
Inobediens. Adam et Eua eiecti de paradiso 1.
Vxor Loth uersa in statuam salis 3.
Onan iussus suscitare semen fratri ingreditur quidem ad Thamar, sed semen in terram proiicit. Percutitur a Domino 7.
Obstetrices pharaoni non obedierunt. Non est enim obediendum diabolo 9.
Si me non audieritis, uisitabo uos in ęgestate 19.
Dathan et Abiron non obedientes Moysi, terrę hiatu absorpti sunt, et qui offerebant incensum CCL 22.
Peribitis, si inobedientes fueritis uoci Domini 26.
Qui noluerit obedire sacerdoti, ex decreto iudicis morietur 28.
Inobediens filius lapidabitur 28.
Si audire nolueris uocem Domini Dei tui, maledicetur tibi 29.
Israel quosdam de gentibus noluit delere contra pręceptum Domini, et ipsi fuerunt eis in ruinam. Dominus suscitauit iudices, qui liberarent eos, sed nec ipsi obedierunt 35.
Ionathas inscius interdicti regii gustauit parum mellis. Propterea Dominus de euentu belli consultus responsum non dedit. Saul iussus funditus perdere Amalechitas non obediuit. Scinditur ab eo regnum dicente Domino: Obedientiam uolo, et non sacrificium 44.
Viro Dei a Domino interdicitur aliquid gustare in Bethel. Gustauit, et a leone occisus est 59.
Ahiel contra uerbum Domini reędificauit Hierico, et simul cum filiis mortuus est 60.
Quidam non obediuit prophetę dicenti: percute me, et a leone percussus est. Alter obediens uulnerauit eum 61.
Assyrii, Samarię coloni, cum non timerent Dominum, a leonibus lacerabantur 67.
Iosias legens maledictiones inobedientis populi, scidit uestimenta sua 68.
Mittebat eis prophetas, ut reuerterentur; nolebant audire 79.
Amasias noluit obedire prophetę; captus atque interfectus est 80.
Multi ex Israel subsannauerunt nuncios Ezechię, cum uocarentur ad faciendum phase Domino in Hierusalem 81.
Loquente Domino per
prophetam ad populum et Manassen noluerunt audire; a Babyloniis humiliati sunt 82.
Vasthi regina uocata a marito non uenit; repudiatur 97.
Maledicti qui declinant a mandatis tuis. Psalmus CXVIII 120.
Inobediens 127.
Erubescite dc pręuaricatione mandatorum 149.
Exeęcati derogantes mandatis Dei. Mattheus,
caput XV 157.
/ Ve qui contradicit factori factori suo 161.
Contra transgressores Legis 166.
Quia contempsistis me, euertent uos Romani 168.
Si feceritis hęc, salui eritis. Si uero non audieritis, in solitudine erit domus uestra 173.
Nolentes audire sermones Domini, euertuntur ab inimicis 174.
Persequar eos in gladio et fame et pestilentia, eo quod non audierint uerba mea, quę misi ad eos per seruos meos prophetas 175.
De inobedientia populi 176.
Sedechias mala passus, quia non obediuit uerbis Domini 177.
Orastis me, et annunciaui. Sed decepistis animas uestras, quia non audistis uocem Domini Dei uestri 179.
Qui uocem Domini non audierunt, perierunt 179.
Faeti sumus subtus et non super, quia peccauimus Deo nostro non obediendo uoci ipsius 183.
Hierusalem arguitur inobedientię 185.
Educam uos de medio et gladium inducam super uos, quia in pręceptis meis non ambulastis 186.
Ionas non obediens uoci Domini a pisce deglutitur 207.
Faciam in furore et indignatione ultionem in omnibus gentibus, quę non audierunt, id est obedierunt uerbo Dei 208.
Ceciderunt die una duo milia uirorum, qui non obedierunt Iudę Machabeo et fratri eius 219.
Iuramentum. Abraham iurauit Abimelech et Phicol nihil se eis nociturum. Ibi dicitur Puteus iuramenti 4.
Per deos externorum non iurabis 13.
Qui audierit uocem iurantis et non indicauerit peccatum 15.
Non periurabis. Ne polluas nomen Domini 17.
Iosue licet decęptus tamen propter iusiurandum pepercit Gabaonitis 32.
Filii Israel iurauerunt filias suas se non daturos filiis Beniamin. Postea poenitentia ducti raptum earum concesserunt eis, ne, si solenniter traderent, iusiurandum uiolarent 40.
Fames III annis iin Israel, eo quod Saul contra iuramentum losue occidit Gabaonitas. Id expiatum VII filiis Saul et
totidem uiris de stirpe eius 54.
Salomonis oratio. Iurantes coram altari audi ulciscens iniquum, iusto retribuens 75.
Sedechias rebellauit a Nabuchodonosor contra insiurandum 83.
Periurantes in idolo duplici pena punientur 140.
Iurationi non assuescas os tuum. Multi enim casus in illa. Vir multum iurans implebitur iniquitate etc. Periurium. Iurans in uacuum 146.
Iurans multum 147.
Dicit Dominus: Iuraui in nomine meo magno etc. 179.
De Sedechia ut supra 181.
Viuo ego, dicit Dominus 188.
Contra Sedechiam 188.
Contra periurium. Item: Iuramentum mendax ne diligatis 213.
Contra periuros 216.
Eupator iurauit pacem obsessis in munitione Syon. Postquam receptus est, iussit eam destrui 219.
Alchimas similiter iurauit assideis, et occidit eos 220.
Hierusalem. Venient in trieribus de Italia, superabunt Assyrios, uastabunt Hebreos. Propheta Balaam 23.
Filii Iuda cęperunt Hierusalem, incenderunt eam ciuesque percusserunt 34.
Thobias prophetat de captiuitate Hierusalem. Item de Christo et de Hierusalem cęlesti 93.
Hierusalem per Romanos uastatio. Psalmus LXVII 114.
De euersione eius per Nabuchodonosor. Psalmus LXXVIII 115.
Destructio ciuitatis et templi per Assyrios. Psalmus CXXXVI 123 .
Excoquam ad purum scoriam tuam; restituam iudices tuos, ut fuerunt prius, tunc uocaberis Ciuitas Iusti 151.
Hierusalem obsessa in diebus Achaz 153.
Ciuitatem sublimem humiliabit etc. Conculcabit eam pes, pes pauperis, gressus egenorum. Ciuitas munita desolata erit. Iterum de eodem 156.
Captiuitas Hierusalem per Chaldeos. Iterum per Romanos 157.
Item per Romanos 160.
In sceleribus uestris dimisi matrem uestram 162.
In illo tempore uocabunt Hierusalem solium Domini 167.
Ve tibi, Hierusalem, non mundaberis post me, usque quo adhuc 171.
Edificatio Hierusalem spiritalis per
Christum, uel materialis per Hadrianum 176.
/ Hierusalem euersa a Chaldeis 178.
Idem 181.
Aquila grandis uenit ad Lybanum, tulit medullam cedri 187.
Iudicate matrem uestram, quia ipsa non uxor mea. Auferat fornicationes, ne forte expoliem eam, quia dixit;
Vadam post amatores meos. Propter hęc ecce ego sepiam uiam tuam spinis, id est exercitu Chaldeorum 201.
Ve prouocatrix et deserta ciuitas columba 211.
De euersione secnndi templi per Romanos 214.
De Hierusalem cęlesti 215.
Desolatio per Antiochum 217.
IVDICIVM DEI. Abraham uidit uisionem, clibanum fumantem et lampadem ignis transeuntem 3.
Indica mihi, cur me ita iudices? Nunquid oculi tibi carnei sunt? Aut sicut uidet homo, et tu uidebis? 102.
Incompręhensibilia sunt Dei iudicia 103.
Fugite a facie gladii, quoniam ultor iniquitatum gladius est, et scitote esse iudicium. Nunquid Deum docebit quispiam scientiam, qui excelsos iudicat. Reuelabunt cęli iniquitatem impii, et terra consurget aduersus eum 104.
Deus non condemnabit frustra nec Omnipotens subuertet iudicium etc 107.
De duplici iudicio. Psalmus VIIII. De iustitia. Psalmus X 109.
Iudicia. Psalmus XXXV 111.
De ultione Iudeorum. Psalmus XLVIII 112.
De iudiciaria potestate Christi. Psalmus LXXI 114.
De aduentu Christi ad iudicium. Psalmus XCV, XCVI 117 .
Mutabis eos et mutabuntur. Psalmus CI. De iudicio finali per Christum. Psalmus CVIIII 118.
Dominus iudicabit et exorabitur. Psalmus CXXXIIII 123.
In die Iudicii nec preci nec precio erit locus 127.
Iudicia Dei 128.
Iustum et impium iudicabit Dominus, et tempus omnis rei tunc erit 133.
Cuncta quę fiunt, adducet Deus in iudicium 135.
Ego dormio, scilicet differendo poenam. Et cor meum uigilat, scilicet pręparando ultionem 136.
Dominus puniet cogitata, dicta, facta 137.
Tunc iusti stabunt in magna constantia aduersus eos qui se angustiauerunt etę. Ira et iustitia contra impios, quando pugnabit contra eos omnis creatura. Iudicium durissimum in eos qui pręsunt, fiet 138.
Tuam manum effugere, Domine, impossibile est 140.
Magna sunt enim iudicia tua, Domine, et inenarrabilia uerba tua. Omnipotens sermo tuus, Domine, de cęlo, a regalibus sedibus, durus debellator in mediam exterminii terram prosiluit, gladius scutus insinuatum imperium tuum portans et stans repleuit omnia morte, et
usque ad cęlum attingebat stans in terra 140.
In fine hominis denudatio operum illius 144.
Interrogatio hominum in consummatione est. In iudicio Dei opera ipsius ab initio. Vię illorum coram illo sunt semper etc. 144.
Benedictio illius quasi fluuius inundabit, et quomodo cathaclysmus ira ipsius 149.
Stellę species cęli stabunt in die Iudicii 150.
Dominus ad iudicandum ueniet cum senibus populi sui et principibus eius 152.
Iudicabit, arguet, docebit, interficiet impium etc. De his qui tunc conuertentur. Vlulate, quia, prope est dies Domini crudelis et indignationis plenus etc. De defectu stellarum, solis et lunę etc. 154.
Iuidicans et quęrens iudicium, et uelociter reddens, quod iustum est. Excutientur et relinquentur simul auibus montium et bestiis terrę 155.
Ecce Dominus dissipabit terram etc. Dicent in die illa: Ecce Deus noster iste. Ecce enim Dominus egredietur de loco suo, ut uisitet iniquitatem habitatoris terrę contra eum et reuelabit terra sanguinem suum etc. Visitabit Dominus in gladio suo duro et grandi et forti super Leuiatan. In die illa clangetur in tuba magna etc. 156.
Erit lux lunę sicut solis, sol septempliciter etc. In die illa, qua alligauerit Dominus uulnus populi sui etc. Tunc terror erit iniquis et iustis lętitia. A uoce Domini pauebit Assur. Pręparata est
enim ab heri / Tophet etc. 157.
A uoce angeli fugerunt populi, congregabuntur spolia uestra. Comminatio contra iniquos in iudicio 158.
Dies ultionis Domini etc. 159.
Brachia mea populos iudicabunt. Brachium meum sustinebunt. Item de Iudicio et Antichristo 162.
De aduentu Domini ad Iudicium. De eodem aduentu a sanctis desiderato 166.
De damnandis in Iudicio. Veniet omnis caro, ut adoret coram facie mea, dicit Dominus. Iusti uidebunt damnatos 167.
Egressus est de loco suo, ut ponat terram tuam in solitudinem. Et dixi: Heu, heu, heu, Domine Deus etc. Ecce uenit gladius usque ad animam meam 168.
Ipse Deus et rex sempiternus, ab indignatione eius commouebitur terra, et non sustinebunt gentes comminationem eius. Tu autem, Domine Sabaot, qui iudicas iuste et probas renes et corda, uideam ultionem
tuam ex eis 170.
Faciet iudicium et iustitiam in terra 173.
Dominus de excelso rugiet et de habitaculo sancto suo dabit uocem suam 174.
Ego sum iudex et testis, dicit Dominus 175.
Vocem terroris audiuimus; formido, et non est pax etc. Conuersę sunt uniuersę facies in auruginem. Ve quia magna dies illa etc. Antichristi deiectio. Ecce turbo Domini etc. 175.
Faciet iudicium et iustitiam in terra. In diebus illis saluabitur Iuda etc. 176.
Dies autem illa Domini Dei exercituum, dies ultionis 179.
Finis uenit, uenit finis, et iudicabo te iuxta uias tuas etc. 185.
Vnumquenque iuxta uias suas iudicabo ait Dominus Deus 188.
Item 191.
Item: Ecce ego iudicabo inter pecus et pecus arietum et hyrcorum 191.
De Antichristo et sequacibus eius 192.
In die illa erit commotio magna super terram Israel. Et commouebuntur a facie mea pisces maris et uolucres cęli et bestię agri etc. Item de perditione Antichristi et suorum 193.
Troni positi sunt, antiquus dierum sedit etc. Millia millium ministrabant ei, et decies millies centena milia assistebant ei etc. 198.
De Antichristi in uiros sęuitia, in foeminas libidine 200.
Iudicium Domini cum habitatoribus terrę. Propter hoc lugebit terra 202.
Venerunt dies uisitationis, uenerunt dies retributionis. Inter fratres diuidet, adducet urentem uentum, id est ignem etc. 203.
Clamate ad Dominum: A, a, a, diei, quia prope est dies Domini, et quasi uastitas a potente ueniet. Vlulate, quia prope est dies tenebrarum et caliginis. A facie eius contremuit terra, moti sunt cęli, sol et luna obtenebrati sunt, et stellę retraxerunt splendorem suum etc. Iterum congregabo omnes gentes, et adducam eas in ualle Iosaphat, et disceptabo cum eis etc. 204.
Dies Domini ista, tenebrę, et non lux. Quomodo si fugiat uir a facie leonis etc. Reuelabitur quasi aqua iudicium, et iustitia quasi torrens fortis 205.
Vidi uocantem iudicium ad ignem etc. 206.
Iuxta est dies Domini super omnes gentes. Sicut fecisti, fiet tibi. Retributionem tuam conuertam in caput tuum. Ecce Dominus egredietur de loco suo. Et descendet et calcabit super excelsa terrę, et consummentur montes subtus eum, et ualles scindentur sicut cera etc. 207.
Contremuit terra a facie
eius, et orbis, et omnes habitantes in eo. Ante faciem indignationis eius quis stabis etc. 209.
Reuelabo pudenda tua in facie tua
etc. Ponam te in / exemplum. Et erit: qui uiderit te, resiliet a te et dicet:
Vastata est Niniue 209.
Congregans congregabo omnia a facię terrę dicit Dominus et ruinę impiorum erunt etc. 210.
Dies irę dies illa, dies tribulationis etc. Mane, mane iudicium suum dabit in luce. Effundam super eos indignationem meam. In igne enim zeli mei deuorabitur omnis terra 211.
Et transibit in maris freto, et percutiet in mari fluctus, et confundentur omnia profunda fluminis 214.
Deiectio persecutorum et Antichristi. Ecce dies Domini ueniunt etc. De Antichristo et conuersione omnium in fine et aduentu Domini secundo 215.
Ipse enim quasi ignis conflans et quasi herba fulonum. Et sedebit conflans et emundans argentum etc. Et accedam ad uos in iudicio et ero testis uelox maleficis et adulteris et periuris et qui calumniantur mercedem mercenarii etc. Ecce dies ueniet succensa quasi caminus etc. 216.
Iudei et quę de iis sunt prophetata. Filios enutriui et exaltaui, ipsi uero spreuerunt me. Terra uestra deserta desolabitur etc. Quomodo facta est meretrix ciuitas fidelis. Argentum tuum uersum est in scoriam etc. Qui dereliquerunt Dominum, consummentur 151.
Propter quid captiuata domus Iacob. Persecuti sunt eos Chaldei. Dominus auferet ab Hierusalem ualidum et fortem, et effeminati, id est idolatrę Romani dominabuntur eis. Viri gladio cadent, et Hierusalem desolata in terra sedebit. Expectaui, ut faceret uuas etc. Ideo auferam sepem eius, et erit in dirreptionem. Arguit eos auaritię, ebrietatis, luxurię etc. ob quę abducti sunt in Babylonem 152.
Audite audientes, et nolite intelligere etc. Cęci erunt, donec desolentur ciuitates. Dominus exercituum erit uobis in sanctificationem, in lapidem autem offensionis et petram scandali duabus domibus Israel, et in laqueum et in ruinam habitantibus in Hierusalem 153.
Ve filii desertores etc. 157.
Non uocabitur ultra is qui insipiens est princeps, quia, scilicet Iudei, amittent principatum. Victima Domini in Bosrha,
id est synagoga uindemiata fructu redemptionis 158.
Idumei, id est perfidi Iudei interficientur gladio 159.
Iudeorum obstinatio. Quis cęcus nisi seruus meus? Et surdus nisi ad quem nuncios meos misi? 160.
Item de cęcitate et ingratitudine eorum et Gratia pręlata Legi 161.
Israel non congregabitur. Ecce enim in iniquitatibus uestris uenditi estis et in sceleribus uestris dimisi matrem uestram 162.
Iterum de incredulitate eorum 163.
Iudeos arguit iniurię in Christum. Iniquitates uestrę diuiserunt inter uos et Deum uestrum etc. 164.
Quęsierunt me qui ante non interrogabant. Sacrificia Legis respuit, incredulitatem Iudeorum apostolos persequentium increpat 166.
Populus Israel mulier adultera et fornicaria 167.
Quia contempsistis me, euertent uos Romani. Filii insipientes sunt et uecordes. Vere mendaces erant colles et multitudo montium, id est scribę et pharisei. De eorum obstinatione. Argentum reprobum uocate eos, quia Dominus proiecit illos 168.
Hęc est gens quę non audiuit uocem Domini Dei sui, nec recępit disciplinam. Periit fides et ablata est de ore eorum. Vere mendacium opeeratus est stilus mendax scribarum. Propterea dabo mulieres eorum exteris etc. 169.
Vltio pro cęde Christi. Iudei computruerunt sicut lumbare Hieremię quod nulli usui aptum fuit 170.
Infirmata est quę peperit VII, id est terra decem tribuum, quę habuit VII reges pessimos. Ressiduos eius in gladium dabo, id est Iudam. Peccatum Iuda scriptum est stilo ferreo etc. 171.
Christi imprecatio contra Iudeos impios et ingratos 172.
Transmigratio in Babylonem. Facti sunt filii mei perditi, quoniam inualuit inimicus 181.
Dicitur Ezechieli: Si ad ignotos mittereris, ipsi audirent te. Domus autem Israe! noluit
audire te 184.
/ Populus Iuda primo mulier paupercula, deinde copulata uiro fit diues et ornata. Postremo beneficiorum uiri oblita sequitur fornicationes 187.
Siccaui lignum uiride etc, id est Iudeos 188.
Filia Osee prophetę, cuius nomen non populus meus, quia uos, ait, non populus meus et ego non ero uester Deus 201.
Afflictio per Romanos 203.
De uastatione Iudę per Assyrios,
Chaldeos, Gręcos et Romanos 204.
In die illa congregabo claudicantem, id est gentes, et eam quam eieceram, id est synagogam. Reliquię fratrum eius conuertentur ad filios Israel, id est ad fideles Christi 208.
De eorum obstinatione 210.
De eisdem in fine conuertendis 211.
Dispersi eos per omnia regna, quę nescierunt etc. 213.
MATTHEVS
Iudicium Dei. Ventilabrum in manu sua et permundabit aream suam; et congregabit triticum in horreum suum, paleas autem comburet igni inextinguibili III. De uerbo ocioso ratio reddenda XII. Mittet angelos suos. Separabunt malos de medio iustorum XIII. Audituri estis pręlia etc. De signis pręcessuris iudicium. Predicabitur Euangelium in uniuerso orbe. Sicut fulgur exit ab oriente etc, ita erit aduentus Filii hominis. Vbicunque fuerit corpus, illic congregabuntur et aquilę. Sol obscurabitur etc. Plangent omnes tribus terrę. Duo in agro. Duę molentes. Duo in lecto: unus assumetur, et unus relinquetur XXIIII. Congregabuntur ante eum omnes gentes. Separabit eos ab inuicem XXV. A modo uidebitis Filium hominis sedentem a dextris uirtutis Dei, et uenientem in nubibus cęli XXVI. Latro ad dexteram saluatur, ad sinistram damnatur. Sic erit in iudicio XXVII. Simile est regnum cęlorum domino ponenti rationem cum seruis suis et exigenti debitum XVIII. Mittet angelos suos cum tuba et uoce magna, et congregabunt electos eius XXIIIL
Iudicium hominis. Nolite iudicare. Nolite condemnare. Eiice primum trabem de oculo tuo, postea festucam de oculo fratris. Hic prohibetur iudicium proueniens ex od odio, non correctio ex caritate VII. Faciem cęli diiudicare nostis, signa autem temporum non potestis XVI. Princeps sacerdotum iudicauit, quod Iesus blasfemauerit XXVI. Argenteos execrantur, quod precium sanguinis sit, se uero sanguinis effusores esse non agnoscunt XXVII.
Ingratus. Iudas Scarioth in apostolum eligitur, accipit potestatem expellendi dęmonia et curandi infirmos X. Suum cophinum fragmentorum tulit XIIII. Seruo debitum Dominus dimisit; ille non dimisit conseruo; dat poenas XVIII. Inuitati ad nuptias seruos inuitantis occiderunt XXII. Tollite ab eo talentum et date ei qui decem habet talenta XXV. Iudas Dominum suum tradit XXVI.
Inconstantia. Harundo uento agitata XI. Semen cadens super petrosa XIII. Lunaticus qui sępe cadit in ignem et crebro in aquam, difficulter sanatur XVII. Vnus ex uobis est qui me tradet. Respondent: Nunquid ego, Domine. Verebantur enim per imbecillitatem naturę ad tam magnum crimen delabi. Petrus: Et si omnes scandalizati fuerint, ego non scandalizabor. Et si oportuerit me mori tecum. Mox negauit nosse eum. Pusillum progresso ab eis Iesu nec una hora eo absente poterant uigilare. Spiritus quidem promptus est, caro autem infirma. Discipuli relicto eo fugerunt, cum paulo ante dicerent se cum illo mori uelle XXVI.
Hypocrita. Herodes dicit se adoraturum Iesum et perdere cogitat, aliud habens in ore, aliud in corde II. Si oculus tuus nequam fuerit etc. VI. Attendite a falsis prophetis qui ueniunt ad uos in uestimentis ouium, intrinsecus autem sunt lupi rapaces. A fructibus eorum cognoscetis eos VII. Vulpes foueas habent et uolucres cęli nidos VIII. Verbum contra Spiritum Sanctum. Herodes Ioannis
necem dolet palam, intra se lętatur XIIII. / Pharisei Dominum palam laudant, occulte capere in sermone quęrunt. Saducei tentantes de resurrectione. Legis doctor de mandato XXII. Veh uobis hypocrite. Veh uobis qui mundatis quod foris est calicis etc. Intus autem pleni estis rapina et immundicia. Munda prius quod intus est, ut fiat et id quod foris est mundum. Veh qui similes estis sepulchris dealbatis XXIII. Qui intingit mecum manum in parapside , hic me tradet. Quemcunque osculatus fuero, tenete eum XXVI. Nouissimus error peior priore XXVII.
Iustus. Omnia quęcunque uultis ut faciant uobis homines, et uos facite illis. Hęc est ennim lex et prophetę VII. Reddite quę sunt Cęsaris Cęsari XXII.
Iniuria. Si peccauerit in te frater tuus etc. Si te audierit, lucratus es fratrem tuum XVIII. Conuerte gladium tuum in locum suum. Omnis enim etc. XXVI. Calumniantibus non respondendum, si nihil proficimus. Sicut Dominus tacebat contra falsos testes XXVI.
Inobedientia. Qui non audierit te, duos, tres, Ecclesiam, sit tibi sicut ethnicus et publicanus XVIII. Filius malus ait: Eo, Domine. Et non iuit XXI. Cui similem existimabo generationem istam? Similis est pueris clamantibus coęqualibus: Cecinimus uobis, et non saltastis; lamentauimus, et non planxistis XI. Qui non recepierit uos neque audierit sermones uestros, exeuntes excutite puluerem de pedibus X.
Interpres. Ve uobis qui clauditis regnum cęlorum ante homines, scilicet male interpretantes Scripturas XXIII.
Ira. Qui irascitur fratri suo: racha; fatue. Augustinus: Non fratri irascitur qui peccato fratris irascitur. Primum irasci est tantum in corde, secundum in murmure, tertium in contumelia. Ideo primus reus est iudicio, secundus concilio, tertius gehennę ignis V. Princeps sacerdotum iratus scidit uestimenta sua XXVI.
Inuidia. Herodes quęrit animam pueri II. Improperant Domino, quod cum publicanis et peccatoribus manducat. Irrident, quod puellam suscitaturus dixit: Non est mortua, sed dormit. Pharisei dicunt: In principe demoniorum eiicit demonia IX. De Ioanne ieiunante dicunt: Demonium habet. De Domino manducante: Ecce homo uorax et potator uini et peccatorum amicus XI. Tentantes interrogant. Consilium faciunt, quomodo perderent eum. Non eiicit demones, nisi in Belzebub XII. Non ne hic est fabri filius XIII. Herodes decolauit Ioannem Baptistam XIIIL Exprobrant, quod discipuli non lauant manus XV. Tentantes interrogant XIX. Murmurant primi, quia nouissimis datur denarius sicut et ipsis XX. Indignantur contra pueros Dominum laudantes XXI. Sciebat Pilatus, quod per inuidiam tradidissent eum XXVII. Cum persequentur uos in ciuitate ista,
fugite in aliam. Si patrem familias Belzebub uoeauerunt, quanto magis domesticos eius. Nolite timere eos qui occidunt corpus tantum X. Consultant, quomodo perdant Iesum XII. Quęrentes eum tenere timuerunt turbas XXI. Eritis odio omnibus gentibus propter nomen meum XXIIII. Consultant in atrio Caiphę contra Iesum. Tenuerunt eum; ducitur ad Caipham etc. XXVI. Dicunt: Seductor ille dixit etc. XXVI. Custodes corrumpunt, ne testentur illum resurrexisse, sed a discipulis furtim noctu sublatum XXVII.
Inimicus. Diligite inimicos uestros et benefacite odientibus. Orate pro persequentibus et calumniantibus V.
Infernus. Eiicientur in tenebras exteriores: ibi erit fletus et stridor dentium VIII. Mittent eos in caminum ignis: ibi erit fletus et stridor dentium XIII.
Imprudens. Quinque uirgines fatuę XXV.
Iuramentum. Non iurare omnino neque per cęlum neque per terram neque per Hierosolimam neque per caput tuum. Sit sermo uester: est, est; non, non. Quod autem his abundantius est, a malo est V. Herodes temere iurauit et impie promissa impleuit. Non est obseruandum sacramentum, quo malum incaute promittitur XIIII. Qui iurat in altari etc. XXIIII.
Origenes: Si iurare / non licet, nec adiurare licet XXVI.
MARCVS
ludicium Dei. Signa pręcessura diem Iudicii. Multi uenient in nomine meo et multos seducent. Exurget gens contra gentem. Erunt terremotus per loca et fames. Initium dolorum hęc. In omnes gentes prędicabitur Euangelium. Erunt enim dies illi tribulationis tales, quales non fuerunt ab initio creaturę neque fient. Et nisi breuiasset Dominus dies, non fuisset salua omnis caro, sed propter ellectos etc. Exurgent pseudoprophetę et pseudochristi.
Sol contenebrabitur, et luna non dabit splendorem suum. Stellę cęli erunt decidentes. Virtutes cęli mouebuntur. Filius hominis ueniet in nubibus cum uirtute multa et gloria congregabit electos XIII. De die illo nemo scit XIII. Videbitis Filium hominis sedentem a dextris uirtutis Dei et uenientem cum nubibus cęli XIIII.
Hypocrita. Qui deuorant domos uiduarum sub obtentu prolixę orationis, hi accipient prolixius iudicium XII. Dat Iudas osculum cum ueneno doli. Sic Chayn obtulit sacrificium subdolum et reprobatum XIIII.
Iustitia neminem inhibet ab opere bono. Ideo Dominus pręcipit, ne prohibeant illum qui nomine ipsius inuocato eiiciebat demonia, licet non sequeretur ipsum IX. Date quę sunt Cęsaris Cęsari et quę Dei, Deo XII.
Inuidia diaboli mors intrauit in orbem terrarum contra ipsum I. Tradito Ioanne recessit Iesus in Galilea. Docet in persecutionibus non expectare, sed cum inciderimus, manere I. De Domino dicunt: In furorem uersus est, et Belzebub habet III. Ventus et mare persecutores sunt IIII. Iesum uocant fabrum et fabri filium VI. Quęrunt Dominum perdere, quoniam turba admiratur super doctrina eius. Tentantes interrogant: In qua potestate hęc facis II. Quęrunt eum capere in uerbo
XII. Confutati sermonibus iam non audent interrogare, sed apertissime comprehensum tradunt potestati. Ex quo intelligimus uenena inuidię posse quidem superari, sed difficile conquiescere XII. Tradent uos in conciliis, uapulabitis, eritis odio omnibus propter nomen meum XIII.
Infernus. Gehenna, ignis inextinguibilis, ubi uermis eorum non moritur et ignis non extinguitur IX.
Ignorantia. Non debemus ignorantibus grauiter irasci, sed eorum ignorantię compati. Sicut non irascitur Dominus discipulis quęrentibus, quis poterit turbam satiare, cum paulo ante ab eodem satiatam uidissent, sed adhuc rudes erant VIII.
Inualidis et infirmis non est imponendum onus graue, sicut assumentum panni rudis uestimento ueteri aut uinum nouum utribus uetustis II. Spiritus quidem promptus est, caro uero infirma XIIII.
Iudei. Ficus arida a radicibus. Synagoga a Chayn et a cęteris, a quibus omnis sanguis iustus ab Abel usque ad Zachariam requiritur XI. Agricolę, quibus locata erat uinea, seruos Domini sui ceciderunt, filium occiderunt. Sed ueniet Dominus et perdet colonos, et uineam locabit aliis. Mulier sterilis non relinquens semen ex septem fratribus, nouissime moriens, est synagoga relicta a Spiritu septiformi XII. Recedente Domino de templo non remanet lapis super lapidem, id est negantibus Christum nihil proderunt Lex et prophetę XIII. Caiphas scidit uestimenta, sacerdotium Iudeorum disperiit. Christi tunica mansit integra. Ipse enim factus est sacerdos in ęternum secundum ordinem Melchisedech XIIII.
LVCAS
Iudicium Dei. Et uidebit omnis caro salutare Dei III. / Sicut Ioannes baptizat alios, alios repellit, sic stabit in igneo flumine Dominus Iesus iuxta flammeam rumpheam etc, ut qui purgatione indiget, eum igne baptizet et ad paradisum transmittat III. Cuius uentilabrum in manu eius, et purgabit aream suam, et congregabit triticum in horreum suum, paleas autem comburet igni inextinguibili III. Cum autem intrauerit paterfamilias et clauserit ostium, incipietis foris stare etc. Cum uideritis Abraam, Isaac et Iacob et omnes prophetas in regno Dei, uos autem expelli foras XIII. Redde rationem uillicationis tuę. Iam enim non poteris uillicare XVI. Dicent uobis: Ecce hic, ecce illic. Nolite ire neque sectemini. Nam sicut fulgur corruscans etc, ita erit Filius hominis in die sua. Sicut factum est in diebus Noe et Loth, secundum hoc erit qua die Filius hominis reuelabitur. Vbicunque fuerit corpus, illic congregabuntur et aquilę XVII. Rediit accepto regno, iussit uocari seruos, quibus dedit pecuniam, ut sciret, quantum quisque negociatus esset XIX. De signis pręcedentibus Iudicium. Et tunc uidebunt Filium hominis uenientem in nube cum potestate
magna et maiestate. Tanquam laqueus superueniet dies illa in omnes qui sedent super faciem omnis terrę.
ludicium hominis. Nolite iudicare. Quid autem uides festucam in oculo fratris tui. Se ipsum nosse difficile VI. Phariseus Simon uidens, quod Iesus patitur se tangi a peccatrice, iudicauit illum nec prophetam esse VII. Pilatus metu compulsus iniuste iudicat. Inualescebant uoces eorum et adiudicauit fieri petitionem eorum xxni.
Inuidia. Beati estis, cum oderint uos homines etc. propter Filium hominis VI. Samaritani non receperunt Iesum, odio eorum ad quos ibat, quia facies eius erat euntis in Hierusalem IX. Omne regnum in se diuisum desolabitur, et domus supra domum cadet XI. Archisynagogus inuidens operibus Domini increpat uenientes, ut curentur sabbato, sed reprehensus a Domino confunditur XIII. Obseruabant, an curaret sabbato XIIII. Murmurant pharisei et scribę dicentes, quia hic peccatores accipit et manducat cum illis. Inuidia in fratrem, quia benigne susceptus sit a patre XV. Veh illi per quem ueniunt scandala XVII. Murmurant in Iesum, quod ad Zacheum diuertisset. Turbis Iesum laudantibus dicunt pharisei: Magister, increpa discipulos tuos. Principes sacerdotum et scribę et principes plebis quęrebant illum perdere XIX.
Inconstantia. Fluuius illisus subuertit domum supra terram fundatam VI. Harundo uento agitata VII. Herodes uiso Iesu gauisus est; mox spreuit illum et remisit ad Pilatum XXIII.
Iustitia. Prout uultis ut faciant uobis homines, et uos facite illis similiter VI. Quid autem et a uobis ipsis non iudicatis quod iustum est. Origenes: Nisi autem esset nobis natura insitum id quod iustum est iudicare, nunquam Saluator hoc diceret XII.
Inimicus. Diligite inimicos odientes, maledicentes, calumniantes VI. Dominus persequentium se uulnera sanat. Malcho auriculam restituit et Petrum de percussione increpat XXII. Dominus orat pro crucifixoribus suis: Pater, dimitte illis: non enim sciunt quid faciunt XXIII. /
Ignorantia. Qui non cognouit uoluntatem Domini, et fecit digna plagis, uapulabit paucis. XII. Is qui quinque paria boum emit, est qui naturam intellectualem contemnit et sensibilia sequitur. Vnde incorpoream naturam comprehendere non potest XIIII.
Infernus. Sicut bona cęlestia uerbo explicari non possunt, ita nec inferorum supplicia. Cum autem ignem audis, aliud quiddam coniicere debes ex eo quod additur inextinguibili III. Diuersę penę diuersis peccatis; gehennę ignis propter carnis incendium, stridor dentium propter risum lasciuum, intolerabilis sitis propter uoluptatem et crapulam, peruigil uermis propter obliquum et malignum cor, caligo perpetua propter ignorantiam et fallaciam. Lymbus abyssi propter superbiam VIII. Infernus secundum BasiliumXVL
Interpres. Non oportet omnia quę parabola continet ad litteram pertractare, sed sensum elicientes, cuius causa componitur, nihil aliud perscrutari XV. Incipiens a Moyse et omnibus prophetis interpretabatur illis in omnibus Scripturis quę de ipso erant. Necesse est impleri omnia quę scripta sunt in lege Moysi et prophetis et psalmis de me. Tunc aperuit illis sensum, ut intelligerent Scripturas XXIIII.
Ingratus. Ex decem leprosis mundatis unus tantum et hic Samaritanus magnificans Deum cecidit in faciem ante pedes eius gratias agens XVII.
Hierusalem. Dominus flens super Hierusalem euersionem eius futuram enunciat, eo quod non cognouerit tempus uisitationis suę XIX. Hierusalem calcabitur a gentibus, donec impleantur tempora nationum XXI. Filię Hierusalem, nolite flere super me, sed super uos ipsas XXIII.
Iuramentum. Insiurandum quod iurauit ad Abraam. Furor de Deo dictus non signat passionem, sed punitionem. Sic neque Deus iurat ut homo, sed uerbum eius loco iuramenti ad certitudinem promissi exprimit I.
Hypocrita, eiice primum trabem de oculo tuo, et tunc prospicies, ut
educas festucam de oculo fratris tui. Vnaquęque arbor de fructu suo cognoscitur. Quid autem uocatis me: Domine, Domine, et non facitis quę dico VI. Quod deforis est calicis et cathini mundatis, quod autem intus est uestrum, plenum est rapina et iniquitate. Ve uobis qui estis ut monumenta quę non apparent, et homines ambulantes supra, nesciunt XI. Attendite a fermento phariseorum, quod est hypocrisis XII.
Impatientia. Domum fundatam supra terram fluuii impetus subuertit, et facta est ruina domus illius magna VI.
Inobediens. Qui cognouit uoluntatem domini sui et non fecit etc, plagis uapulabit multis XII.
Iudei. Iairus rogans pro filia sunt Iudei credentes qui rogant pro synagoga VIII. Spiritus immundus exiuit de homine, id est de populo Israel credente, perambulat loca inaquosa, id est gentes etc. XI. Iudei ficus non fructificans per annos tres, id est nec ante Legem nec sub Lege nec sub Gratia. Mulier inclinata annis XVIII sanatur in sabbato XIII. Ad cęnam inuitati coeperunt simul omnes excusare etc. Dico autem uobis, quod nemo uirorum illorum qui uocati sunt, gustabunt cęnam meam XIIII. Iudei frugi filius qui indignatus est, quod frater rediit in gratiam patris
XV.
/ Iudei diues purpuratus XVI.
Centurio prope, noti a longe, hi Iudeos signant, ille gentiles XXIII. Iudei phariseus superbus. Gentiles publicanus humilis XVIII. Ciues autem eius oderant eum et miserunt legationem post illum dicentes: Nolumus hunc regnare super nos. Ob id iussu eius interfecti sunt ante eum XIX.
IOANNES
Iudieium Dei. Amen dico uobis, uidebitis cęlum apertum et angelos Dei ascendentes et descendentes supra Filium hominis I. Bis in Galileam accedens Iesus significat duos aduentus ipsius in mundum: primus pietatis aqua in uinum conuersa, quo exhilarantur
conuiuę; secundus resurrectionis, cum reguli filium sanauit IIII. Pater omne iudicium dedit Filio. Iudicium aliquando poenam signat, aliquando discretionem. Potestatem dedit ei iudicium facere, quia Filius hominis est V. Multa habeo de uobis loqui et iudicare VIII. Alta Saluatoris uox, quę Lazarum suscitauit, indicium est tubę magnę sonaturę in communi resurrectione. Sicut autem uniuersalis resurrectio in ictu oculi proueniet, sic et ista Lazari qui statim prodiit etc. XI. Pisces magni capti iactato rhete ad dexteram, hi sunt qui iudicandi mittentur ad partem dexteram XXI.
Iudicium hominis. Nolite iudicare secundum faciem, sed iustum iudicium iudicate. Nunquid lex nostra iudicat hominem, nisi prius audierit ab ipso et cognouerit, quid faciat? VII. Qui sine peccato est uestrum, primus in illam lapidem mittat VIII. De bono opere non lapidamus te, sed de blasfemia X.
Inuidia. Tempus meum nondum aduenit, tempus autem uestrum semper est paratum. Non potest mundus odisse uos; me autem odit, quia ego testimonium perhibeo de illo, quia opera eius mala sunt VII. Pharisei quęrentes occasionem accusandi Iesum adducunt ad eum deprensam in adulterio etc. VIII. Illuminauit Dominus cęcum a natiuitate et dicunt: Non est hic homo a Deo, qui sabbatum non custodit. Conspirauerant Iudei, ut siquis eum confiteretur esse Christum, extra synagogam fieret. In peccatis natus es totus et tu doces nos. Et eiecerunt eum foras IX. Iesus iam non palam ambulabat apud Iudeos etc. Non quia timeret, sed exemplum discipulis ponens, ut discerent non esse peccatum, si eius fideles oculis persequentium se subtraherent et furorem sceleratorum latendo potius euitarent quam se ostendendo magis accenderent XI. Cogitauerunt principes sacerdotum, ut et Lazarum interficerent, quia multi propter illum abibant ex Iudeis et credebant in Iesum. Pharisei dixerunt ad se metipsos: Videtis, quia nihil profecimus . Ecce mundus totus post eum abiit XII. Qualiter et ipsi qui persequuntur sint amici nostri. Si mundus uos odit, scitote, quia me priorem uobis odio habuit. Si de mundo fuissetis, mundus quod
suum erat diligeret. Quia uero de mundo non estis, sed ego elegi uos de mundo, propterea odit uos mundus. Non est seruus maior domino suo. Si me persecuti sunt, et uos persequentur etc. Sed hęc omnia facient uobis propter nomen meum, quia nesciunt eum qui misit me XV. Mundus eos odio habuit, quia non sunt de mundo, sicut et ego non sum de mundo XVII.
Infernus. Tanta est diuersitas suppliciorum, quanta peccatorum XV.
Interpres. Sic et quasi non semper similitudinem innuunt, sed aliquando pro uero ponuntur I. Iesus fecit de aqua uinum, cum aperuit eis sensum et exposuit eis Scripturas. Sic enim sapit quod non sapiebat, et
inebriat quod non inebriabat. Interpretatio nominis / Adam, in quo litterę secundum Gręcos habent numerum XLVIII. De prophetia Caiphę. Non quicunque prophetat propheta est, sic et Balaam. Sed ore solum usa est gratia, contaminatum autem cor non tetigit XI.
Inualidus. Petrus, dum rogat Dominum, testatur, quanta naturę sit imbecillitas, cum Deus hominem dereliquerit XVIII.
Hypocrita. Quęritis me, non quia uidistis signa, sed quia manducastis ex panibus et saturati estis, id est non propter spiritum, sed propter carnem VI.
Inobediens. Et siquis audierit uerba mea et non custodierit, ego non iudico eum etc. Qui spernit me et non accipit uerba mea, habet qui iudicet eum. Sermo quem locutus sum, ille iudicabit eum in nouissimo die XII.
Iudei. Piscina probatica quinque porticus habens, id est quinque libros Moysi. Ibi languidi iacebant, non sanabantur, quia Lex peccatores arguebat, non absoluebat V. In iudicium ego in hunc mundum ueni, ut qui non uident uideant, et qui uident, cęci fiant IX. Acetum oblatum ori Domini signat Iudeos degeneratos a uino patriarcharum et prophetarum etc. XVIII.
PAVLVS AD ROMANOS
Iudicium Dei. Omnes stabimus ante tribunal Christi; unus quisquenostrum pro se rationem reddet Deo XIIII. AD CORINTHIOS I:
Siquis superędificat supra fundamentum fidei aurum, argentum, lapides preciosos, ligna, fenum, stipulam, uniuscuiusque opus manifestum erit III. Angelos iudicabimus VI. Cum autem subiecta fuerint illi omnia, tunc et ipso Filius subiectus erit illi qui subiecit sibi omnia, ut sit Deus omnia in omnibus. In momento, in ictu oculi, in nouissima tuba. Canet enim tuba, et mortui resurgent incorrupti, et nos immutabimur XV. II: Omnes nos manifestari oportet ante tribunal Christi etc. V. AD THESSALONICENSES I: Ipse Dominus in iussu et in uoce archangeli et in tuba Dei descendet de cęlo. Et mortui qui in Christo sunt resurgent primi. Deinde nos qui uiuimus, qui relinquimur, simul rapiemur cum illis in nubibus obuiam Christo in aera; et sic semper cum Domino erimus IIII. Dies Domini sicut fur in nocte ita ueniet. Cum enim dixerint pax et securitas, tunc repentinus eis superueniet interitus, sicut dolor in utero habentis, et non effugient V. II: In reuelatione Domini Iesu de cęlo cum angelis uirtutis eius, in flamma ignis dantis uindictam his qui non nouerunt Deum et qui non obediunt Euangelio etc. Cum uenerit glorificari in sanctis suis et admirabilis fieri in omnibus qui crediderunt L AD THIMOTEVM I: Vsque in aduentum Domini Iesu Christi, quem suis temporibus ostendet beatus et solus potens rex regum et Dominus dominantium, qui solus habet immortalitatem, et lucem habitat inacceesibilem etc. VI. II: In nouissimis diebus instabunt tempora periculosa. Et erunt homines se ipsos amantes, cupidi, elati etc. III. AD HEBREOS: Terribilis autem quędam expectatio iudicii et ignis emulatio, quę consumptura est aduersarios etc. X. Adhuc semel et ego mouebo non solum terram, sed et cęlum XII. PETRII: Et si iustus quidem uix saluabitur, impius et peccator ubi parebunt? IIII. II: Adueniet autem dies Domini ut fur etc. de die Iudicii III. IOANNIS I: Nouissima hora est. Antichristi multi facti sunt II. APOCALYPSIS: Ecce ueniet cum nubibus; et uidebit eum omnis oculus, et qui eum pupugerunt; et plangent se super eum omnes tribus terrę.
Etiam. Amen I. Et habebant super se regem angelum abyssi etc. de Antichristo et persecutione tunc futura IX. Ciuitatem sanctam, id est Ecclesiam calcabunt mensibus XLII; et dabo duobus testibus meis, id est Enoch et Helię, et prophetabunt etc. Hi sunt duę oliuę et duo candelabra lucentia in conspectu Domini
terrę stantis etc. de Iudeis XI. / Septimus angelus tuba cecinit etc.
Factum est regnum huius mundi Domini nostri et Christi eius etc. XII. Et uidi, et ecce nubem candidam, et super nubem sedentem similem Filio hominis etc. XIIII. Contra iniquos qui tempore Antichristi erunt XV. Septem angeli effundentes phialas irę Dei. Ecce uenio sicut fur. Beatus qui uigilat etc. XVI. De ore eius procedit gladius ex utraque parte acutus, ut in ipso percutiat gentes. Et ipse reget eas in uirga ferrea; et calcat torcular uini furoris irę Dei omnipotentis. Et habet in uestimento et in femore scriptum: Rex regum et Dominus dominantium XIX. Et uidi thronum magnum candidum et sedentem super eum, a cuius conspectu fugit terra et cęlum etc. Et uidi mortuos, magnos et pusillos, stantes in conspectu throni; et libri aperti sunt; et alius liber apertus est, qui est uitę. Et iudicati sunt mortui etc. Et qui non inuentus est in libro uitę scriptus, missus est in stagnum ignis XX. Et uidi celum nouum et terram nouam XXI. Tempus enim prope est etc. Ecce uenio cito, et merces mea mecum est, reddere unicuique secundum opera sua XXII.
Iudicium hominis. AD ROMANOS: Inexcusabilis es, o homo, omnis qui iudicas etc. II. Is qui manducat, non manducantem non spernat; et qui non manducat, manducantem non iudicet. Tu quis es qui iudicas alienum seruum? Domino suo stat aut cadit. Vnusquisque in suo sensu abundet XIIII. AD CORINTHIOS I: Spiritalis iudicat omnia, et ipse a nemine iudicatur. Nos autem sensum Christi habemus II. Mihi autem pro minimo est, ut a uobis iudicer etc. Sed neque me ipsum iudico. Nihil enim mihi conscius sum, sed non in hoc iustificatus sum; qui autem iudicat me, Dominus est. Itaque nolite ante tempus iudicare etc. IIII.
Qui se existimat stare, uideat ne cadat X. IACOBI: Qui iudicat fratrem, detrahit Legi etc. Tu autem quis es qui iudicas etc. IIII.
Inuidia. AD ROMANOS: Deus autem pacis conterat Sathanam sub pedibus uestris uelociter XVI. AD CORINTHIOS I: Adhuc carnales estis, cum sit inter uos zelus et contentio III. AD GALATAS: Quod si inuicem mordetis et comeditis, uidete ne ab inuicem consumamini. AD PHILIPPENSES: Nihil terreamini ab aduersariis; quę est illis causa perditionis, uobis autem salutis, et hoc a Deo etc. I. AD THESSALONICENSES II: Iustum est apud Deum retribuere retributionem his qui uos tribulant; et uobis qui tribulamini, requiem nobiscum in reuelatione Domini Iesu etc. I. IOANNIS I: Qui fratrem suum odit, in tenebris est usque adhuc II. IVDĘ: Turbulenti I.
Ira. AD EPHESIOS: Sol non occidat super iracundiam uestram. Nolite irasci in malicia IIII. AD PHILIPPENSES: Omnia autem facite sine murmurationibus etc. II. AD COLOSSENSES: Deponite iram, indignationem, maliciam, blasfemiam, turpem sermonem de ore uestro III. IACOBI: Esto tardus ad iram I.
Iniuria. AD CORINTHIOS I: Sine offensione estote Iudeis et gentibus et ecclesię Dei; sicut et ego omnibus per omnia placeo, non quęrens quid j mihi utile est, sed quod multis, ut salui fiant X. PETRI I: Hęc est enim gratia apud Deum benefaciendo sustinere iniuriam. Sicut et Christus sustinuit etc. II. Si exprobramini in nomine Christi, beati eritis IIII.
Imprudens. AD CORINTHIOS I: Placuit Deo per stultitiam prędicationis saluos facere credentes. Quod stultum est Dei sapientius est hominibus, et infirmum fortius. Stulta mundi elegit Deus etc. I.
Inconstantia. In Iconio Paulo sacrificare uoluerunt credentes esse Mercurium; mox eiecerunt lapidantes XIIII. IACOBI: Vir duplex inconstans est I. Contra naturam ex eodem fonte aqua dulcis et amara, et ex eadem arbore diuersi fructus IIL /
APOCALYPSIS: Ecclesia Ephesi arguitur, quod primam caritatem reliquit II
Iustitia. AD ROMANOS: Sęueritas Dei in eos qui ceciderunt XI. Reddite omnibus debita etc. XIII. AD GALATAS: Vnus quisque onus suum portabit. Nolite errare; Deus non iriridetur. Quę seminauerit homo, hęc et metet: de carne corruptionem, de spiritu uitam ęternam VI. AD COLOSSENSES: Non est acceptio personarum apud Deum III. IACOBI: Vt in aliquo ad dignitatem promouendo inspiciatur meritum II.
Ignorantia. AD CORINTHIOS I: Siquis autem ignorat, ignorabitur XIIII. ACTVVM: Paulus apertis oculis nihil uidens admanum ducitur in Damascum. Ab Anania uisum recipit et baptizatur VIIII.
Infernus. APOCALYPSIS: Cruciabitur igne et sulphure in conspectu angelorum sanctorum et ante conspectum Agni. Et fumus tormentorum eorum ascendet in sęcula sęculorum. Nec habent requiem die ac nocte etc. XIIII. Lacus irę Dei magnus XIIII. Missi sunt in stagnum ignis ardentis et sulphuris etc. XIX.
Interpres. AD CORINTHIOS I: Hęc omniain figura contingebant illis. Scripta autem sunt ad correptionem nostram X. AD TITVM: Stultas autem quęstiones et genealogias et contentiones et pugnas legis deuita III. PETRI II: Omnis prophetia Scripturę propria interpretatione non fit. Non enim uoluntate humana allata est aliquando prophetia, sed Spiritu Sancto inspirati locuti sunt sancti Dei homines I. APOCALYPSIS: Aquas quas uidisti, ubi meretrix sedet, populi sunt et gentes et linguę XVII.
Ingratus. AD CORINTHIOS I: Quid habes quod non accepisti? Quid gloriaris quasi non acceperis IIII. Beneficiis Dei delinquendo abusi perierunt X.
Inimicus. AD ROMANOS: Si esurierit inimicus tuus, ciba illum; si sitit, potum da illi XII. ACTVVM: Stephanus pro his qui lapidabant ipsum orauit ueniam VII.
Inualidus. AD ROMANOS: Debemus autem nos firmiores imbecillitates infirmorum sustinere et non nobis placere. Etenim Christus non sibi placuit XV. AD CORINTHIOS I: Tanqnam paruulus in Christo lac uobis potum dedi, non escam. Adhuc enim carnales estis etc.
III. AD HEBREOS: Facti estis, quibus lacte opus sit, non solido cibo V.
Iuramentum. IACOBI: Nolite iurare. Sit sermo uester: Est, est; non, non V. APOCALYPSIS: Leuauit manum suam ad cęlum, et iurauit per uiuentem in sęcula sęculorum X.
Infamia. IACOBI: Nolite detrahere IIII.
Hypocrita. AD ROMANOS: Qui prędicas bonum et facis malum II. Huiusce modi enim Christo Domino nostro non seruiunt, sed suo uentri, et per dulces sermones et benedictiones seducunt corda innocentium XVI. AD CORINTHIOS II: Pseudoapostoli sunt operarii subdoli transfigurantes se in apostolos Christi, et non mirum. Ipse enim Sathanas transfigurat se in angelum lucis XI. AD THIMOTEVM II: Qui penetrant domos et captiuas ducunt mulierculas oneratas peccatis etc. III. ACTVVM: Paulus purificat se in templo cum quibusdam nazareis propter scandalum Iudeorum XXI. APOCALYPSIS: Nomen habes, quod uiuas, et mortuus es III.
Iudei. AD ROMANOS: Non omnes qui ex Israel hi sunt Israelitę, neque qui semen sunt Abrahę omnes filii etc. Israel reliquię saluę fient IX. Iudei offenderunt in lapidem offensionis IX. Iudeorum delicto salus est gentibus. Cęcitas in parte contigit in Israel, donec plenitudo gentium intraret, et sic omnis saluus fieret XI. AD THESSALONICENSES I: Peruenit ira Dei super illos usque in finem II. /
METHAMORPHOSES
Iudex.
Tyresias de contentione Iouis et Iunonis pro Ioue tulit sententiam. A Iunone luminibus
orbatur, a Ioue diuinandi munus accipit III .
Mydę asininę aures addite, quia Thmolo pro Apolline contra Pana iudicante ipsi
displicuit XI .
Inuidia
et odium sęculo ferreo I .
Aglaura inuidię succumbens sororum successibus cruciatur; in saxum cęssit II .
Pugna inter fratres e dentibus draconis cum armis natos. Quinque tantum superfuerunt qui Cadmi socii fuere III .
Polydectes inuidens glorię Persei uictoris in saxum mutatur. Lyncus Triptolemo inuidens
honorem a Cerere delatum, dum eum occidere cogitat, in lincem uersus perfìcere non potuit
V .
Dedalus Perdicem discipulum, quia primus serram et circinum inuenit, e muro pręcipitauit
VIII .
Athalantę, quia prima aprum uulnerauit, Meleager a se occisi concessit exuuias. Meleagri
auunculi inuidentes eripuerunt . Quos a Meleagro cęsos Althea mater fratrum
mortem uindicauit, stipite filii fatali ignibus consumpto VIII .
Apollo sagittam Paridis dirigens in Achillem: sunt qui alterum ad iniuriam aliorum
incitant XII .
Ira.
Agaue mater, Ino et Autonoe sorores in Pentheum furentes III .
Tauri ignem spirantes et draco in Colcho VII .
Aper Calidonius, quem Diana irata immisit. Ira Cereris in Eristonem et
eius filiam Mestram VIII .
Ira Herculis in Lycam seruum IX .
Aiax furens sibi ipsi mortem consciuit. Hecuba Polinestoris nares
mordicus abscidit et in canem mutata est XIII .
Imprudens.
Glaucus herbę uim, quę piscibus mortuis spiritum restituerat, miratus gustauit et in
furorem uersus pręcipitem se in pelagus dedit XIII .
Deianira, Lycas IX .
Inconstantia.
Protheus in diuersas figuras mutabilis. Item Mestra, Eristonis filia
VIII .
Achelous amnis IX .
Periclimenes , XII .
Vertumnus XIIII .
Ignis.
Incendium Phoetonte currum Solis regente II .
Domus cum Semele arsit Ioue ad eam ingresso tonitribus et fulminibus instructo III .
Stipes Meleagri fatalis, quo consumpto et ipse defecit VIII .
Pyra qua arsit Hercules VIIII .
Iniustus
Hercules famulum Lycam innocentem in Euboico mari iactauit et mersit IX .
Impatientia.
Aracne uicta suspendio se affecit VI .
Aiax, quod armis Achillis potiri non potuit, in furorem uersus suas sibi intulit manus
$0
Inobediens.
Icarus patri Dedalo lapsus in pelagus mari nomen dedit VIII .
Adon non obediens Veneri, in uenatione ab apro interemptus est X .
SENECA
Iudex. Ad penitendum properat, qui cito iudicat 85.
Conflagratio futura. Diluuium 100.
Iudicium fallax 27.
Inuidia. Si inuideris, maior es. Nam qui inuidet, minor est. Inuidia est dolor animi ex alienis commodis 87.
Cestius Ciceronem litteras nescire dixerat; a Ciceronis filio flagris punitus est 116.
Nihil est inuidia periculosius 136.
Ira. Muliebre est furere in ira 20.
Liber de ira. Facies irati 46.
Ferarum furor 46.
Irę deffmitio. Inter iram et iracundiam. Vtrum ira secundum naturam sit. Vtrum sit assumenda. Contra Aristotelem 47.
Fabius Cunctator non ira, sed ratione usus rem restituit. Item
duo Scipiones. 7 Irasci pro suis non est pii animi, sed infirmi. Malis non irasci, sed misereri oportet. Socrates seruo ait: Cęderem te, nisi irascerer. Ira sępe misericordiam retro egit. Cnęi Pisonis furor contra innocentes 48.
Cai Cęsaris ira in Iouem. Vtrum ira animo assentiente moueatur an inuito. Ira uitium uoluntarium. Quid sit ira 49.
Contra illos qui iram utilem esse dicunt 50.
In crassatoribus feritas, non ira 49.
Necesse est prius uirtutem ex animo tollas quam iracundiam recipias. Pyrrhus, pręceptor gymnici certaminis, iis quos exercebat pręcipere solitus, ne irascerentur. Septentrionales immansueti. Feris pro ratione impetus est, homini pro impetu ratio 50.
De remediis irę. Simulanda interdum ira. Tyrannus ab inimico decęptus et iratus amicos occidit. Ira de re leui 51.
Maximum remedium est irę mora. Ira abstinendum nec lacessendus par, superior, inferior. Facies irati 52.
Quantum malum ira contra Aristotelem. Facies irati. Ira incipit a suo malo. Remedia ne irascamur 53.
Celius orator iracundissimus clientis conuiuę patientia mollitur. Pythagoras perturbationes animi lyra componebat. Non uis esse iracundus, ne sis curiosus. Irę remedium dilatio. Plato in seruum iratus quomodo iram compescuerit. In Socrate irę signum erat uocem suhmittere, loqui partius 54.
Omnis indignatio in tormentum suum proficit. Rex iracundus: Darius,
Xerxes, Alexander in Clytum, Lysimacum, Lucius Sylla, Marcus Marius, Caius Cęsar. Ira regis Persarum, Cambyses, Cyrus in fluuium iratus, Cęsar in uillam, Alexander 55.
Friuolis turbamur et inanibus: taurum color rubicundus excitat, ad umbram aspis exurgit, ursos leonesque mappa proritat etc. 56.
Quomodo leniamus iram alienam. Cogitatio mortalitatis mollit iras 57.
Eripere telum et non dare irato decet. Muliebre est furere in ira 86.
Siquis irascitur, poenas ab alio expetit, a se exigit 87.
Declinanda potentium ira 6.
Immodica ira gignit insaniam 7.
Alexander uictor tot regum atque populorum irę tristitięque succubuit 56.
Iniuria. Illud ante omnia cogita foedam esse et execrabilem uim nocendi et alienissimam homini, cuius benefìcio etiam sęua mansuescunt 52.
Ignominię remedia exemplo Socratis et Catonis et Aristidis 70.
Liber, quomodo in sapientem non cadit iniuria. Cato passus iniurias 75.
Inter iniuriam et contumeliam 76.
De iniuria querelationes. Contumelia a contemptu dicta. Iniuria et contumelia 77.
Iniuriarum remedium est obliuio. Multis minatur qui uni facit iniuriam 86.
Vtinam ea lex homini esset, ut cum telo suo frangeretur nec sępius liceret nocere quam semel 87.
Quos accepta iniuria illustriores fecit 31.
Iniurię obliuisci debemus, officii
meminisse 32.
Miserius est / nocere quam lędi 47.
Nocens habuit aliquando latendi fortunam, nunquam fiduciam 52.
Imprudens. Turpissimam aiebat Fanius imperatori excusationem esse: non putaui; ego turpissimam homini puto 52.
Gręcus poeta ait: Aliquando et insanire iucundum est 75.
Citius uenit periculum, cum contemnitur 85.
Male secum agit ęger, medicum qni hęredem facit 86.
Vita stulti 6.
Arpeste fatua adeo, ut se cęcam nesciebat 16.
Cambyses furiosus et furore feliciter usus 36.
Intemperantia fingit sibi perpetuam felicitatem suam 48.
Inconstantia. Achilles Homericus modo pronus, modo supinus, in uarios actus se se componens 72.
De uagationibus citra propositum. Leuitas nusquam se continens 74.
Vnde sit ista inconstantia?
Nemo proponit sibi quid uelit, nec si proposuit, perseuerat in eo 8.
Male uiuunt, qui semper uiuere incipiunt 9.
Inconstantia uitam breuiorem facit 12.
Obserua, an hodie uelis, quod heri etc. 13.
Quid est hoc quod non alio tendentes alio trahit 17.
Inconstantia loci mutandi 51.
Viuendi inconstantia: nunc malus, nunc bonus, nunc paupertatem laudans, nunc opes 60.
Ignorantia ueri 59.
Ignis. De ignibus cęlestibus et eorum causa 88, 91.
Quomodo apud nos fieri soleat ignis, eadem ratione et supra. Ignis de mari erumpens 94.
Ęthna 95.
Conflagratio futura 100.
Ęthna. Ephestion 31.
Incendium 41.
Infernus. Inferi nulli 67.
Inferi nulli iuxta Epicurum 10.
Carcer infernus et perpetua nocte oppressa regio. In qua ingens ianitor Orci ossa super recubans antro semesa cruento, ęternum latrans exangues territat umbras 33.
Ingratus. Quid faciat ingratos. Lentuli auguris ingratitudo erga diuum Augustum. Ingrati in Deum pręferunt sibi magnitudinem elephantum, uelocitatem ceruorum etc. In ingratos 28.
Quare non est actio aduersus ingratos 29.
Poena ingrati publicum odium 30.
Ingratus est qui metu gratus est 34.
Philippi miles erga hospitem ingratus et ob id notatus ignominia a rege 36.
Quod nemo ingratus secundum Stoicos 37.
Peripatetici aliter 38.
Aliter Cleantes. Ingrati: Coriolanus, Catelina , Caius Marius, Lucius Sylla, Quintus Pompeius, Cęsar, Antonius, urbs Roma 38.
Segnes in referenda gratia. Admonitus Cęsar retulit gratiam. At Tiberius: Non memini, inquit, quid fuerim 39.
Penitet accepti beneficii, quem nondum redditi piget 43.
Torta a tyrannis uxor, nunquid de tyrannicidio sciret, perseuerauit negare. Postea maritus eius tyrannum occidit. Illam sterilitatis nomine dimisit, intra quinquennium non parientem; ingrati actio est 127.
Ingrati actio. Diues sordide natus ei quem de carcere redimerat, filiam collocauit. Is in adulterio deprehensam patre deprecante occidit; ingrati reus est 137.
Ingrata est auaritia 27.
Quod propter ingratos non sit a dandis
beneficiis cessandum. Ingratus est qui beneficium reddit sine
usura. Quid eo / miserius cui beneficia excidunt, hęrent iniurię.
Sua malicia torquet ingratum 32.
Inimicus. Latrones 3.
Scipio Grachi inimicus, postea socer 11.
Id agas, nequis merito tuo te oderit. Malis displicere laudari est 86.
Discident fratres, filius patruo egenti succurrit, accusatur apatre 116.
Nullum magis aduersarium timeas quam qui uiuere non potest, occidere potest 142.
Placere populo non potest, cui placet uirtus 11.
Insidias hominum cauere monet 51.
Hominem in perniciem hominis instigant spes, inuidia, odium, metus, contemptus. Quomodo ista uitentur 52.
Indoctus. Turpis et ridicula res est elementarius senex. Iuueni parandum est, seni utendum 13.
Imperitis ac rudibus nuUus pręcipitationis finis est 27.
Incontinens in uita uarius 100.
Quicquid uirtute partum erit, intemperantiaę orruit 28.
Inualidus. Non possumus quia nolumus. Nolle in causa est, non posse prętenditur 58.
Incertum. Alienum est omne quicquid optando euenit 85.
Infamia. Detractio 3.
Aliena uitia in oculis habemus, a tergo nostra sunt 52.
Opinantur de te homines male, sed mali. Displicere enim malis laudabile est 87.
Boni uiri famam prodidit, ne conscientiam proderet 32.
Celidon tam improbę linguę quam impurę 37.
Infamia ab infamibus non timenda 42.
Nec dubitaueris bonam uitam quam opinionem bonam malle. Hę uoces non aliter fugiendę sunt quam illę, quas Vlixes nisi alligatus pręterire noluit 62.
Hypocrita. Iniucunda uita nec secura semper sub persona uiuentium 75.
Non aliter uiuas in solitudine, aliter in foro 86.
Hipocritę tristes 2.
Impatiens. Quosdam unius uerbi contumelia non ęquo animo lata in exilium proiecit 50.
Aiacis impatientię furor 53.
Qui leuissimis iniuriis mouentur. Fidus Cornelius, Nasonis gener, cum illum Corduba struciocamellum depilatum dixisset 77.
Inobediens. Crudelem medicum intemperans facit ęger. Vir fortis in bello manus perdidit, deprehendit adulterum cum uxore, imperauit filio ut occideret, non occidit, adulter effugit, abdicat filium, res uenit in iudicium 120.
PLATO
Iudicium. Iudicatę animę sub terra in iudicii locum euntes meritas illic poenas sustinent 162.
Opera eorum sequuntur illos. Locus ubi oporteat omnes collectos iudicari ac deinde ad inferos proficisci 84,185.
Non iuuenem, sed senem esse bonum iudicem oportet 202.
Vter iudex melior etc. 268.
Curię iccirco templis proximę, ut inibi iudicantes meminerint se, dum alios iudicant, a Deo iudicari 288.
ludicii ordo 305.
De iudicum ignauia et probitate 308.
Diuinum iudicium nusquam potest euitari 310.
Forum uenale. Redhibitio 315.
Iudicium uirgo pudica 319.
In iudicum delicta et recte officio fungentium honorem. Qualiter accusetur iudex. Rhadamantus magnę in iudicando admirationis 320.
Iudices arbitri 321.
Mundum post multa secula in ignem resoluendum 324.
Inuidia. Liuor tristitia quędam et lętitia iniusta est 35.
Inuidia multorum Socrates perimitur 169.
Inuidum qui sponte nihil boni cęteris conferat, uituperare debemus 285.
Ira contra concupiscentiam 207.
Ira in pueris 208.
/ Pars animę irascibilis 232.
Humanum ingenium ferocius potest euadere quam ferarum 288.
Quidam irati intuitu hominem perimentes 405.
Iniuriam inferre maximum est malorum 123.
Cauendum esse iniuriam facere magis quam pati 123.
Nullo modo iniuriandum neque, si iniuriam passus fueris, ulciscendum 123.
Iniurianti non prodest, si lateat, et si poenas non det, etiam obest 232.
Honorandus certe est, qui nihil iniuratur; qui uero nec alios id facere patitur, duplici uel maiore honore dignus 285.
Contra iniuriam poena 306.
De iniuriis 307.
Turpe est cędi senem a iuniore, iuniorem a sene non
indecens. In eum qui parentes cędit. De uerberonibus 308.
Minus malum existimandum est perpeti grauissimas iniurias a delinquentibus illatas quam inferre 334.
Imprudens. Stupor piscis, qui hominem tangentem se stupidum reddit 7.
Ignoratio sui triplex: quidam diuitiis se pręstare putant, quidam corporis, quidam animi bonis 35.
Quę ignoramus, nemo nos ut lubet agere permittet 44.
Thales, dum sydera suspicit, in foueam incidit 53.
Furor, id est mentis alienatio, et hęc duplex: altera ab humanis morbis, altera a Deo prouenit 59.
Stultorum nanque est infinita progenies. Quapropter siquis eos uituperare peragat, defatigabitur 86.
Furor diuinus 161.
Furoris duę species 164.
Morbus animę dementia. Eius genera duo: insania et imperitia 262.
Leues et fatui in aues transeunt secunda generatione; in bestias rudes et obtusi; insipientissimi in serpentes; stolidissimi et imperitissimi in pisces 263.
Inscitia maxima quando quis sciens peccat 277.
Amentię motus 312.
In amentes 314.
Furiosi ne in publicum procedant, sed domi detineantur 317.
Indoctus. Non enim graue admodum quiddam est et durum rerum omnium imperitia nec summum malum, sed multo perniciosius est male comparata multarum rerum peritia atque notitia 299.
Iustitia. Omnis reipublicę gubernatio ad iustitiam referenda. Iustitiam esse uera fateri ac debitum unicuique reddere. Hoc confutatur 189.
Non oportere reddi furioso arma nec eidem omnia uera dicere 190.
Iustum ergo esse tribuere quod cuique conuenit 190.
Vtrum extrema iniustitia extrema iustitia utilior sit 193.
Iustitia unde orta sit 194.
Iustorm pręmia a diis et iniustorum poena 195.
Vter sit beatior, qui uideatur iustus an qui sit 195.
Quisque nostrum, cuius singulę animę partes quod suum est agunt, et iustus erit et sua peragens. Iustitia sua agens circa actionem interiorem 208.
Quid iniustitia sit, quid iustitia? 208.
Iustitia communis altera, altera ciuilis 229.
De iustitia 305.
Quid iustitia, quid iniustitia sit 306.
Ignis elementum 245.
Igni tribuitur figura pyramidis 251.
Deus ignem primo terramque creauit 254.
Sit ne ignis aliquis seorsum a materia
permanens in se ipso 256.
Multa ignis genera 257.
Qua ratione ignis calidus dicitur. Calor 258.
Quare omnia penetrat 260.
Ignis supra aera 364.
Natura ignis lux potius quam calor 428.
Infernus. Quicunque non expiatur, migrabit ad inferos; eum
iacere in luto, qui purgatus, cum diis habitare 177.
/ Damnatorum animę 179.
Damnatę animę consortium omnes declinant 184.
Quorum scelus insanabile, hi mersi in Tartarum nunquam egrediuntur 185.
Damnatorum poena. Centum errant annos etc. 234.
Poena decupla animę iniuriantis 239.
Poena tyranni 240.
Animarum poenę ac pręmia 313.
Scelerum post mortem supplicia 322.
Necesse est animam, quę perpetrarit iniusta, secum trahere, et dum per terram reuoluitur inter homines et dum sub terram passim turpiter omnino ac misere circumfertur 334.
Zoroaster grammaticus: Tuum uas bestię terrę habitant 434.
Status animę impurę 440.
Damnati. Orpheus grammaticus: Reserari nequeunt portę Plutonis; intus est populus somniorum, Furię, Megera, terribiles imagines, Alecto. Tria uitiorum genera 441.
De medio animarum statu sescundum philosophos. Miseri 442.
Inimicus. Quod nec inimicus lędendus est 191.
Iuramentum. Ne litigantes permittantur iurare 320.
Infamia. Stesicorus oculis priuatus ob Helenę uituperationem, cum palmodiam [= palinodiam! R.] ędidisset, uisum recuperauit 161.
Non admodum nobis curandum est, quid de nobis multi loquantur, sed quid dicat is unus, qui intelligit iusta et iniusta atque ipsa ueritas 173.
Nequis poetis detrahat 318.
DIONYSIVS HALICARNASEVS
Inuidia. Anaxilaus et Theopompus in proemiis historiarum alios scriptores carpere conati sunt 1.
Contra inuidiam remedium, ut aliena quasi tua existimes 57.
PROBLEMATA ALEXANDRI APHRODISEI
Ira.
Cur ualde excandescentium ardent oculi 17.
PROBLEMATA ARISTOTELIS Iudex.
Quam ob causam reo dexter apud iudicem locus datur. Cur, si suffragia pari numero accusatori et reo fuerint, reum uincere sancitum est 66.
Ira.
Irati cur feruidi sitibundique redduntur 65.
Ignis.
Cur calidę res citius refrigerantur in sole quam in umbra 61. PROBLEMATA PLVTARCHI Ira.
Prętorum uirgę securibus alligatę, ut mora in dissoluendis uirgis iram frangat et impetum moderetur 80.
Iniuria.
Mulieres unam ex ancillis in ędem Matutę introducunt, quam alapis cędunt 75.
Luperci discurrentes obuios pellibus cędunt 79.
Boui qui cornu petat, foenum in cornu apponunt, ut occurrentes caueant 79.
Ignis. Romulus Vulcani ędem extra urbem posuit. Colendum enim esse, sed urbe excludendum propter incendia 78.
Lychnum non extinguebant, sed per se languescere ac deficere sinebant 80.
Ingratus. Prouerbium: Benefactori bouem extra Pyrriam immolat nemo 85.
Inimicus. In ęde Matutę nemo bona filiis suis optat, quoniam ipsa suum secum mersit in mare 75.
Sola spolia in templo non refìciuntur, quod signa inimicicię renouare nefas putant 77.
Dorixenus dictus,qui se redimens de captiuitate illius deinde amiciciam colebat, a quo fuerat captus 84.
Iuramentum. Quid est quod prohibeant per Herculem iurare sub tecto, sed sub diuo 76.
Sacramentum militare 77.
Cur flamini Diali iurare non licet 78.
AVLVS GELIVS
Iudex. Quid sit iudicum diuinatio 11.
Stitisse uadimonium aliquis dicitur, non stetisse 14.
Vsuscapio. Pignoriscapio 47.
Controuersię genus Otfiopov, id est dubium et inexplicabile. De reo septem iudices cognoscant eaque sententia rata sit, quam plures ex eo numero dixerint. Duo censuerunt reum exilio mulctandum, duo alii pecunia, tres reliqui capite puniendum 55.
Aliud genus dictum antistršfon , id est reciprocum etc. 55.
Phauorinus super officio iudicis: Si res acta est sine testibus, credendum est uiro bono, si modo alter non bonus sit 85.
Quę grauitas iudicem decet 86.
Tria testamentorum genera 93.
Iudex, qui ob rem dicendam pecuniam accepisse conuictus est, capite punitur 117.
Vindicia correptio manus. Ex iure manu consertum. Sculna, id est sequester. Sequestro positum 120.
Inuidia. Cnęus Flauius dicitur ad collegam uenisse uisere ęgrotum, et quoniam ante ędilitatem scriptum fecerat: nemo ibi nobilium adolescentium assurrexit, ipse afferri iussit sellam, in limine apposuit, nequis exire posset, sed omnes in curruli sedentem inuiti uiderent 40.
Apud Laberium poetam scriptum est Democritum sibi sponte cęcitatem consciuisse. Et aciem, inquit, effodit luminis, malis bene esse ne uideret ciuibus 59.
Emulatio tacita inter Xenophontem et Platonem 86.
Alexander de Aristotele queritur, quod disciplinam, qua ipsum erudierat, aliis uulgasset 119.
Cepe reuirescit et congerminat decedente luna, contra autem inarescit adolescente 120.
Ira. An sapiens irascetur. Deffinit mediocritatem esse seruandam 11.
Esse in Illyriis, qui interimant uidendo, quos diutius irati uiderunt 51.
Iniuria. Cęsar consul Catonem in carcerem duci iussit. Senatus consurrexit et prosequebatur Catonem in carcerem. Haę inuidia facta Cęsar destitit et mitti Catonem iussit 30.
Non iccirco prior iniuriam facere debeas, quam nisi feceris, pati possis 44.
Peius est
iniuriam facere quam accipere 72.
Furor fit lęsa sępius patientia 104.
Veterem ferendo iniuriam inuitas nouam 104.
Si iniuriam alteri faxit, XXV ęris poenę sunto 117.
Imprudens. Sępe etiam est olitor ualde opportuna locutus 12.
Improbe Neptunnum accusat, qui iterum naufragium facit 104.
Stolidus non tam stultum et excordem quam tetrum et molestum et illepidum significat 108.
Inconstantia. Folia olearum brumali et solsticiali die conuerti, et quę pars terram spectat, exponi cęlo 52.
Iustitię imago a Chrisippo uerborum coloribus depicta 86.
Ignis. Ligna alumine oblita ardere non posse 88.
Pindari poetę et Vergilii in describenda flagrantia montis Ęthnę collatio 103.
Quare ignis urinam lacessat 112.
Interpres. Qui modus sit uerba uertendi in / Gręcas sententias. De uersibus Homeri, quos Vergilius aut bene aut male uertisse existimatus est 52.
Inimicus. Augurinus, tribunus plebis, Scipionem in carcerem duci iusserat. Gracchus, eius collega, intercessit. Et cum inimicus esset Scipioni, magis honestatis rationem habuit, indignum ratus, ut Scipio in eum carcerem coniiceretur, in quem ipse coniecisset duces hostium 49.
Ex inimicis amici: Scipio Affricanus et Tiberius Gracchus, Emilius Lepidus et Fuluius Flaccus 71.
Iuramentum. De iurisiurandi sanctimonia, et quam male habiti Romani, quos Hannibal dimiserat deiurio ab his accepto, redire nolentes 49.
Verba prętoris ex edicto: Sacerdotem Vestalem et Flaminem Dialem in omni mea iurisdictione iurare non cogam 59.
Romę nec mulieres per Herculem nec uiri per Castorem iurarunt. Edepol commune utrisque fuit 65.
Laberius: Quid est iusiurandum? Emplastrum ęrisalieni 96.
Hipocrita. Contra eos qui aliter uiuunt ac docent 75.
Impatientia. Duo uitia omnium grauissima: intolerantia et incontinentia 105.
VITĘ PLVTARCHI
Iudex. Anacharsis, cum apud Gręcos contioni interesset, se mirari dixit, quod sapientes ibi causas dicerent, stulti uero iudicarent 20.
Ariopagitarum consilium a Solone constitutum 22.
Athenis primus Anitus iudicibus pecuniam dedisse dicitur, ut secundum se sententiam darent 37.
Themistocles, cum prętor esset et Simonides quiddam ab eo pręter ęquum postulasset, "neque tu," inquit, "bonus poeta esses, si modos et numeros non seruares, neque ego bonus prętor, si gratiam cuiusquam legibus anteferrem" 41.
Non minus eorum mores discuntur, qui laudant uel uituperant quenpiam quam eorum de quibus fit sermo 30.
Inuidia. Bonis mali infensi, quod a uoluptate abstineant 13.
Sosis Dioni infensus se ipsum sanguine foedans, a Dionis satellitibus id se passum dixit, ut illi tyrannidis inuidiam conflaret 75.
Plato delatori in amicum non credidit etc. 136.
Simultas inter Xenophontem et Platonem, item inter Platonem et Eschinem 137.
Ira. Scipio Africanus, ne iratus puniendi modum excederet, rem ad multorum consilium detulit 76.
Caius Grachus natura iracundus, cum concionaretur, Licinium seruum post se collocabat, qui uehementius concitatum fistulę modulis mitigaret 113.
Alexander in Attalum contorsit poculum in conuiuio iratus 42.
Ira percitus Clytum amicissimum interemit 47.
Iratus Plato noluit uerberare seruum. Iratis consulebat, ut se in speculo intuerentur 137.
Iniuria. Solon omnibus licere statuit de iniuria alteri illata supplicium sumere, et eam ciuitatem optime habitari dixit, in qua singuli singulorum iniuria ita mouerentur ac sua atque eam inferentes ulciscerentur 22.
Canem, qui morsu aliquem affecisset, capistro quattuor pedum / alligatum dedere iussit offenso 23.
Alcibiades Agatharcum pictorem ui detinuit, donec suas ędes perpingeret, mox cum donis dimisit. Taureę in choro superato pugnum incussit uictoria elatus 31.
Athenienses Samiis captiuis sameram in frontibus inserunt
ignominię causa, illi captiuis Atheniensibus noctuam 53.
Diogenes quodam ad eum dicente: Hi te irrident- At ego minime ridiculus sum, inquit, cum arbitrer solos ridiculos esse illos qui alios derideant et qui hac iniuria moueantur 57.
Bibulus stercore perfusus 67.
Cato in carcerem duci iussus honorabilior apparuit 68.
Imprudens. Spartę non licebat noctu pergere pręuio lumine 12.
Solon pro tempore stultitiam simulat 20.
Cato de legatis in Bithiniam mittendis, quorum unus podagrosus, alter capite uulneribus lęso erat, tertius uecordia insignis, "populus Romanus," inquit, "legationem emittit, quę nec pedes nec caput nec cor habet" 92.
Tigrannes nuncium aduentus Luculli securi percuti iussit, cęteris metu silentibus imparatum prope oppressit hostis 9.
Lucullus mente alienatus 12.
Herba in insaniam adducens 107.
Stulto permissum ineptire 113.
Inconstantia. Diuersis moribus aptus Alcibiades ut cameleon suscipiendis coloribus 32.
Theramenes cothurnus cognominatus propter inconstantiam, cum modo has, modo illas partes sequeretur 13.
Iustitia. Bruti seueritas in fìlios, quos proditionis conuictos uirgis cędi et securi percuti iussit 75.
Cato affinitatem cum Pompeio repudiauit, ne obsides contra rempublicam daret 67.
Ignis a Numa uenerari constitutus per uirgines Vestales 47.
Ignem a Delphis petiere extinctis domesticis ignibus, ut quos a barbaris uiolatos Pithius dixerat 89.
Inimicus. Aristidis modestia erga sibi inimicum 90.
Inimici Demosthenem fugientem miserati dederunt ei uiaticum 87.
Cęsar epulum ! fleuit Antonii necem 111.
Ignauus. Cato dicebat commilite sibi opus non esse, qui inter eundum manus, inter confligendum pedes agitaret quique stertendo quam hostibus clamitando longius sentiretur 92.
Persę regis uicti ignauiam Emilius reprehendit, quod uitę cupiditate adeo se suppliciter gereret, ut indignus priore fortuna uideretur 103.
In Galbam 104.
Ignauia Antonii, cum copias haberet
quadringentorum ferme milium 107.
Arbaces in poenam ignauię iussus nudum scortum ceruici impositum circumferre 128.
Iuramentum. Magnum iusiurandum 78.
Sextus Pompeius, cum perdere Antonium et regnare posset, noluit, quia illi iurauerat fìdem 106.
Infamiam ueterem abolere nolens Alcibiades nouam de se fabulam concitauit, canem suum abscisa cauda per urbem dimittens 29.
Pyrrrhus maledicum quendam ex Amracia, ut pelleret, rogatus respondit: Potius apud paucos illic manens quam circumiens apud multos de nobis obloquatur. Quosdam sibi detrahentes, cum uinolentiam excusassent, dimisit 229.
Lycurgus orator pecunia
se redimens a calumniatore 25.
Agesilaus maiore odio / calumniatores quam fures persecutus 30.
Hipochrita. Melius palato quam corde sentiens 92.
Cęsar coronam sibi imponi recusauit, et statuę suę ablatam ultus est, se pro libertate populi stare simulans, cum tamen dominatum exerceret 104.
Impatientia. Papyrius eum qui sibi barbam demulsit, pugione percussit 47.
LACTANTIVS FIRMIANVS
Iudex. Nemo potest de se recte iudicare 51.
Deus iudex ingratum abdicat filium et fugitiuum punit seruum 76.
Quod impium sit damnare antequam cognoscere 76.
De districto Dei iudicio et quomodo placari possit 145.
Probatur futurum Dei iudicium 159.
Quod post iudicium mille annis in terra regnabunt electi 160.
Signa pręcessura iudicium. Romanum imperium ante delebitur et in Asia summa potestas erit 161.
Quomodo imperii uentura sit destructio 162.
De aduentu Helię et Antichristi 162.
Prophetię 163.
De descensu Christi et iudicio 164.
Qui iudicandi sunt et qui non 164.
Regnabit Christus mille annis in terra secundum uaticinia Sybillę 166.
Quod finis non erit nisi Roma destructa 166.
Ira. Contra irę uitium 39.
Ira 140.
Deum irasci et gratificari 171.
Contra Stoicos dicentes in Deo esse gratiam, sed non iram 171.
Quod Deus irascitur 172:
Ira quid in Deo 180.
Differentia irę. Quod sine ira peccata non corriguntur 101.
Quod Deus uitiis irascitur 182.
Quod malorum felicitas non ideo sit quod Deus non irascatur, sed quod patientissimus sit 183.
Si Deus irascitur, cur homines irasci prohibuit 183.
Ira in iecore 183.
Autoritatem ad iram Dei probandam 184.
Effectus iracundię infelei 197.
Imprudens. Stultitia quid sit 114.
Inconstantia. Philosophię genus assistatum, id est instabile siue inconstans 52.
Iustitia terras incoluit regnante Saturno; sub Ioue fugata est 103.
Iustitia, pietas, ęquitas non potest esse in eo qui Deum uerum non colit 111.
Carneades argumentatur iustitiam ciuilem sapientem esse, sed iniustam, naturalem iustam esse, sed stultam 12.
Confutatur 113.
Infernus. Quomodo aperientur inferi et resurgent mortui, et qua ratione anima patibilis esse possit 164.
Differentia gehennalis et communis, et quid operetur in electis, quid in reprobis 165.
De his poetica 165.
Inimiciciarum causa est, quod Deus unus non uere colitur 105.
Quod tortores suos iusti diligant 109.
Iuramentum. Socrates per canem et anserem deierabat 67.
Hypocrita. Quod philosophorum oratio pugnet cum uita 61, 62.
Iudei quibus potestatibus pręditi fuerunt usque ad Domini passionem 80.
LAERTIVS
Iudicium. Diogenes mirari se dicebat, cum ollam quidem ac operculum non sine tactu ac tinnitu emamus, solo in homine emendo aspectu contenti sumus 56.
Cleantes ex specie comprehendens mores 78.
Heraclitus mundum ex igne nasci et rursus per quosdam ambitus per uices hoc omne sęculum ignescere 89.
Inuidia tacita inter Platonem et Xenophontem 32.
Bion inuido cuidam subtristi: Nescio, inquit, utrum tibi malum an alteri bonum contigerit 43.
Demetrius inuidia agitatus, quia clarissimus 52.
Antisthenes: Sicuti rubigo ferrum, ita inuidiam inuidos consumere aiebat. Absurdum esse dicebat triticum purgare lolio bellumque inutili milite, rem uero publicam inuidis non exhaurire 54.
Heraclitus dixit: Merentur Ephesii omnes adulti mori impuberibusque urbem derelinquere, quoniam Hermodorum sui pręstantissimum expulerunt dicentes: Nostrum nemo inęqualis sit, quod siquis erit talis, alibi et cum aliis habitet 89.
Ira. Plato iratus timuit uerberare seruos, ne modum excederet 32.
Pseusippus iracundus fuit et uoluptarius. Aliquando iratus in puteum se iecisse dicitur 38.
Quid sit ira, quid odium, quid iracundia, quid excandescentia 73.
Ignem gladio non fodiendum 82.
Pythagoras: In ira nihil aut dicendum aut faciendum 82.
Eurylochus, Pyrrhonis discipulus, furore instigatus ita est, ut sumpto ueru cum carnibus coquum in forum usque persequeretur, et in Helide quęstionibus discipulorum fatigatus abiecto pallio Alpheum transnauit fluuium 95.
Iniuria. Solon: Quomodo homines minime humana iura uiolarent? Si sic doleant et afficiantur qui non lacessuntur iniuria sicut qui lacessuntur 8.
Mirari se dicebat Anacharsis, quare Gręci mulctant eos qui calumniantur, athletas uero inter se ferientes honorant 14.
Ab adolescente conuiua passus contumeliam: Adolescens, inquit, si modo cum iuuenis es, uinumnon fers, cum senueris, aquam feres 14.
Xantippe in uirum Socratem conuiciata ipsum tandem sordida aqua perfudit. At ille: Sciebam, inquit, Xantippen tonantem quandoque pluituram. Idem se ex illa domi discere dicebat, quomodo foris aliorum ferat iniurias 19.
Diogenes ingressus aliquando semitonso capite conuiuium iuuenum plagas retulit. Postea nomina eorum qui se ceciderant inscribens circuibat ea prę se ferens. Ita illis uicem contumelię reddidit, dum reprehendendos et obiurgandos omnibus exposuit 56.
Inter
coenandum ossa illi quidam ut cani iactabant. At ille propius accedens iuxta illos mingebat ut canis 57.
Crates, cum Nicodromum cytharedum iritasset, cęsus in faciem est. Cartulam itaque imponens fronti inscripsit: Nicodromus fecit 61.
Cleantes conuitiorum patiens a condiscipulis et a Sositheo poeta 78.
Ollę uestigium in cinere confundendum, id est iniurię obliuiscendum 82.
Iniuria per se malum non est, uerum in suspicionis metu id malum positum est etc. 110.
Imprudens. Solon, ut reipublicę prosit, stultitiam simulat 7.
/ Diogenes Platone de ideis disserente et nominante mensalitatem et cyathitatem: Equidem, inquit, o Plato, mensam et cyathum uideo, mensalitatem uero cyathitatemque non uideo. Et ille: Recte, inquit. Quibus enim cyathus mensaque conspicitur, oculos habes, quo autem mensalitas et cyathitas intelligitur, animam non habes 58.
Monimus , mensarii cuiusdam famulus, amentiam simulat. Dimittitur, fit Diogenis discipulus 61.
Cleantes obtuso tardoque ingenio fuit, sed studii assiduitate uicit ingenii tarditatem 78.
Chrysippus in potationibus agebat quietem, crura tantum agitans, ita ut ancilla diceret Chrysippi sola inebriari crura 79.
Anaxarchus se ne id quidem scire dicebat, quod nihil sciret 94.
Iustitię tria genera: circa deos, circa homines, circa defunctos 36.
Aristoteles iustitiam dicebat uirtutem animi cuique secundum merita distribuentem 47.
Stateram non transiliendam 82.
Iustus a perturbatione remotissimus, iniustus uero perturbatione plenus est 110.
Ignis. Heraclitus ex igne cuncta constare dixit in illumque resolui 89.
Infernus. Bion dicebat eos qui essent in inferno magis fuisse cruciandos, si integris quam si perforatis uasis aquas ferrent. Facilem esse dicebat ad infernum uiam. Clausis enim oculis illuc iri 43.
Pythagoram descendisse ad inferos atque Hesiodi animam columnę ęreę uinculis adstrictam stridentemque uidisse, Homeri autem ex arbore pendentem et a serpentibus possessam, pro his quę de diis dixere 82.
Inimicus. Thales rogatus, quomodo aduersa quis ferat facillime: Si inimicos, inquit, uiderit deterius affectos 6.
Indoctus. Diogenes debiles dicebat, non surdos aut cęcos, sed imperitos 56.
Ignobilis. Bion, Boristhenites philosophus, ab Antigono interrogatus de patria ac parentibus: Pater, inquit, meus libertus fuit cubito se tergens. Significabat illum succidam et laridum uenditasse. Boristhenites genere non habens faciem, sed in facie scripturam acerbissimi domini. Mater autem, quam huiusmodi ducere potuit etc. Denique ait: Me autem ex me ipso intuere 43.
Democritus: Veni, inquit, Athenas, et nemo me cognouit 92.
Ignauus. Diogenes reuertebatur ex Lacedemone Athenas. Interrogatus, quo et unde: A uiris, inquit, ad mulieres 59.
Incertum. Aristo Achademico cuidam quicquam se comprehendere neganti: Ergo ne, inquit, hunc iuxta te sedentem non uides? Negante illo: Quis ergo te, inquit, excęcauit? Quis ipsa lumina abstulit? 77.
Xenophanes ait: Quid nam manifestum sit, nullus uirorum nouit neque erit quispiam qui sciat. Idem multi alii quos Scepticos appellant 95,97, 98.
Iuramentum. Thales: Non est, inquit, periurium adulterio deterius
6.
Zeno per caparim, Socrates per canem deierabant 66.
/ Pythagoras iurare per deos uetabat; quemque enim studiose curare oportere, ut ex uitę merito sibi fides habeatur 82.
Infamia. Socrates dicebat expedire se ipsum comicis exponere. Nam si quidem ea dixerint, quę in nobis corrigenda sunt, emendabunt, sin alia, nihil ad nos 19.
Conuitia in Aristotelle 46.
Diogenes grammaticos admirabatur, quod cum Vlixis mala requirerent, sua ignorarent 56.
Exprobrante sibi, quod aliquando pecuniam falso signasset: Tempus, inquit, fuit, cum talis eram, qualis tu modo. Qualis autem ego modo sum, nunquam tu eris 58.
Prandenti in platea qui circumstabant iugiter dicebant: Canis, canis. Vos, inquit, canes estis qui prandenti circumstetistis 59.
Gladium acutum deuitandum, id est cauendam infamiam 82.
Hypocrita. Heraclides dicitur a iuuentute nutrisse draconem, et cum moriturus esset iussisse cuidam ex necessariis, ut eius corpus occuleret draconemque supponeret lectulo, ut putaretur ad deos migrasse etc. Postea uisus est non qualis putari uoluit, sed qualis erat 53.
Cleantes dicebat Peripateticos idem pati quod lyrę. Quę cum bene sonent, se ipsas tamen non audiunt 78.
Impatientia. Bion magnum aiebat malum esse ferre non posse malum 43.
QVINTVS CVRTIVS
Inuidos
homines nihil aliud quam ipsorum esse tormentum 52 .
Ira.
Feliciorem fuisse Alexandrum, si superbiam atque iram uicisset quam si multas gentes
7 .
Iratus Clitum, quem amabat, occidit 44 .
Iniuria.
Hermolaus uerberibus affectus a rege occidendi eius iniit consilium
48 .
Insidię.
Murices ferreos in terram defodisse Darium transfuga nunciauit 17 .
Ignis.
Tyrii incendere machinas Alexandri, cum obsiderentur 9 .
Regia Persarum incenditur 24 .
POLIBIVS
Iudex. Fabius dictator primo formidolosus habitus, postea ex rerum euentu prudentissimus imperatorum iudicatus 56.
Inuidia hospites citius quam ciues opprimit 10.
Ira Alexandri 81.
Inconstantia. Galli primo impetu acerrimi, postea labascunt 29.
Inconstantia naturę in homine 64.
Philippus ex pio in impium mutatus 77.
Ingratus. Prusias Bizantiis sibi bellum inferentibus obiecit, quod cum eius imagines erigere decreuissent, rem deinde obliuioni tradiderint 72.
Inimicus. Hannibalis perenne odium in Romanos 40.
Iuramentum. Iusiurandum Romanorum per lapidem 43.
Infamia. Cleomenes regi Ptolomeo absenti detrahens delatus, in uincula coniectus periculum capitis fugiendo uix euasit 86.
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Iudici corrupto corium detractum 111.
Turpe iudicium a Romanis factum de ambiguo sole inter / Aricinos et Ardeates 147.
Inuidia fratrum in Ioseph 9.
Saulis in Dauid 47.
Ioabus Amasam interimit 53.
Inuidię uitium semper sublimia petens 77.
Aristides ob inuidiam uirtutis eiectus 136.
Manlii in Camillum inuidia 190.
Antisthenis est illud: Ita inuidum consumi inuidia ut ferrum rubigine 192.
Nequid preciosum ad hostem perueniret, Astapenses omnia sua in ignem coniiciunt 298.
Qui foris gloriosi, domi inuidiam passi 299.
Cęcam esse inuidiam 318.
Inuidia Metelli de consulatu Marii 345.
Sylla aliis inuidens honorem, sibi ambiens 356.
Caligulę inuidia in summos uiros 414.
Ira. Tauri igniuomi 29.
Cambysis ira in Damasis cadauer 98.
Captus Mamercus pro se apud Timoleonem dicere exorsus, militesque illi obstreperent, dolore et ira percitus, abiecto palio caput in subselia impegit 202.
Obsurduerunt aures Alexandri obstrepente ira, cum pro Clyto oraretur 227.
Brennus sibi manum intulit prędolore cladis acceptę 248.
Teuta regina irata Romanum legatum occidi fecit 261.
Numida cum Romano den tibus pugnauit 274.
Milonis et Clodii occursus 377.
Ignauię sibi obiectę impatiens sibi manum intulit 420.
Maximinus ira ardens, ita ut caput parieti impingeret affligeretque se se humi, uestem scinderet, arma arriperet 442.
Iniurię memor Arpagus a rege defecit 91.
Darius quotidie iniurię ab Atheniensibus acceptę memor 113.
Masisti equus insigni arduitate, sagitta percussus ingenti calcitratu sessorem excussit 133.
Archimedis machina uno ictu multa saxa torquens ut Briareus 284.
Alexander contumelia iritatus sexmilia ciuium interemit 349.
Sylla conuitio exceptus ab adolescente patienter tulit 357.
Cato in carcerem ducitur 367.
Ignominiosa animaduersio in milites 434.
Imprudens. Ęthiopes sacerdotem sanctissimum iudicant, quem phanatico cursu circumferri uiderint 11.
Dauid stultitiam simulat 48.
Calcedonis conditores cęci iudicati Apollinis oraculo 76.
Solon insaniam simulat 85.
Lydię quędam arbores, cuius fructus in ignem coniecti, ut uinum propius assidentes ebrios reddunt, quod amentię genus ad tripudium impellit ita affectos et ad intempestiuam cantilenam 93.
Brutus insaniam simulat 97.
Darius Calcedonios cęcos esse dixit, quod sterili et importuno loco urbem condidissent , cum ante oculos oportunissimum habuissent 107.
Cleomenes insanus factus 121.
Xerxes Hellesponto uerbera infligi iussit et compedes demitti 126.
Diodorus sophisma
soluere non ualens uitam / moerore finiuit 192.
Titus Manlius, Lucii filius, tardus ingenio 198.
Xenocrates 233.
Hannibal leges et iura ciuitatis parum se callere dixit 308.
Fuluio Flacco mens parum constare coepit, cum tegulas de templo Iunonis asportasset 323.
Catonis iocus in publicam legationem, quod nec caput nec pedes nec cor haberet 330.
Herbę genus ad insaniam adducens 400.
Stultitię argumenta in Claudio 415.
Domitianus muscas aucupatur 427.
Traianus furiosi occursu pene interfectus 429.
Stulta Heliogabali opera 439.
Inconstantia. Bellua fieri ex homine 4.
Ęthiopes orientem solem adorant, occidentem execrantur 11.
Alcybiades tam uario ingenio, ut cameleontis naturam habere diceretur 181.
Marcus Liuius ex consulatu damnatus, rursum omnium consensu sibi delatum recusabat, ciuitatis inconstantiam accusans 294.
Iustitia. Romę qui Laurentinos legatos uiolauerant, ad supplicium petiti. 73.
Brutus de filiis supplicium sumit 103.
Iustitię laus 244.
Damnati qui contra fidem Reginos infestauerunt quique contra ius gentium Apolloniatum legatos infestauerunt pulsauerunt 252.
In eos
qui legatos pulsarunt 318.
Manlius Torquatus in filium Syllanum 334.
In Publium Malleolum maternę cędis reum 349.
Fuluium pater occidi iussit, quod Catilinam sequi decreuisset 365.
Quod tibi non uis, alteri ne feceris 440.
Aureliani lex in milites 447.
Insidias cauit Hannibal habitum mutando 270.
Ignem perpetuum custodiebant uirgines Vestales 76.
In Hiera Vulcani officina 161.
Proluuium ignis ex Ęthna 161.
Boetiorum inuentum, quomodo incenderint pręsidium Atheniensium, cuius murusuitibus et lignis constructus 164.
Camillus Volscorum castra incendit 189.
Incendium Vrbis 291.
Ob ignem extinctum Vestalis flagris admota 297.
Incendium castrorum 301.
Scipio naues Cartaginiensium cremauit 304.
Capitolium incenditur 349.
Terra quam Siculi riuum ignis appellant 401.
Incendium Romę a Nerone excitatum 417.
Capitolium arsit 421.
Vrbs incenditur 443.
Infernus. Specus ingens medio foro uasto repente hiatu patuit 198.
Acheron in Italia et Epyro 209.
Interpres. Septuaginta interpretes 250.
Ingratus. Laomedon erga Herculem ingratus poenas dedit 29.
Croesus uincula Apollini dedicanda misit rogans, an hi qui pręcipua in deos essent ueneratione, talibus afficerentur pręmiis 93.
Sibaritę ingrati in Milesios 114.
Athenienses ingrati in Themistoclem 136.
Camilli
exilium 184.
Philippus / ingratus in Arisbam 205.
Patriam ingratitudinis notat Scipionis in funere mandatum 318.
Ingratus Sylla inMarium 151.
Iniustitia Appii de Virginia 144.
Inimicus. Darius ictum cunctatus, ne pro hoste amicum interimeret 100.
Marcellus Bantium ex inimico amicum fecit, non puniendo, sed beneficiis afficiendo 280.
Hannibal iurauit nunquam se amicum fore populo Romano 311.
Gracchus de Scipione uera loquitur, licet inimicus 318.
Ignauus. Semiramidis elephanti simulati 5.
Qui orta seditione nullius partis esset, ab honoris petitione exclusus erat apud Athenienses 86.
Terram et aquam tradere est alienę ditionis fieri 112.
Fidenates
fumo contra Romanos pugnantes ueluti contra apes 158.
Notę censorię in ignauos 283.
Marcelli animaduersio in milites, qui fugerant. Cecilius Metellus de Italia deserenda agitat, et ignominia notatur 293.
Athenienses in Philippi statuas et in ipsum uerbis pugnant 306.
Rex Olor Dacos coegit uxoribus ministrare, cum aduersus Basternas male dimicassent 322.
Persei regis capti ignauia. Sergius Galba 324.
Qui uitę cupidus interfectorem tantum morę rogauit, donec aluum exoneraret 355.
Domitius mortis pauidus 381.
Stulta Caii expeditio 414.
Inualidus. Adrianus Commodum sibi successorem adoptans, cum ualitudinarium esse cognouisset: In caducum, inquit, parietem inclinauimus 429.
Iuramentum. Lysander dicebat puerorum esse astragalis, uirorum iureiurando fallere 180.
Agesylaus sanctum habuit iusiurandum 236.
Iuramentum militare 240.
Per quos deos, Poeni, percussuri estis etc. 304.
Hypocrita. Pisistratus se uulnerans, simulans ab inimicis id passum, hoc commento tyrannidem occupat 86.
Intemperanti dictum, cum de modestia orationem haberet: Tacebisne, inquit, hodie, diues ut Crassus, uiuens ut Lucullus, loquens ut Cato 363.
VALERIVS MAXIMVS
Iudex. Iudicans alios ipse eiusdem culpę reus, liber VIII, caput VI. Lucius Cotta a Scipione Emiliano accusatus absoluitur, ne damnatio eius pręcipue accusatoris amplitudini existimaretur donata, liber VIII, caput I. De priuatis iudiciis, caput II.
Inuidia. Cum Xantippe uxor Socratem innocentem perire uociferaretur, tum ille: Quid ergo, inquit, nocenti mihi mori satius esse duxisti? Liber VII, caput II. Quintus Fabius cum Antiocho dimidiam partem nauium accipere pactus omnes medias secuit, ut tota classe eum priuaret, caput III. Inuidiam facere Fabio conatus Hannibal agro suo pepercit, eodem. Inuidia accusatoris cognita iam
morti addictus reus absoluitur. Quintus Flauius reus a Valerio, ędili plebis, apud populum actus. Scipio Asiaticus per inuidiam damnatus, liber VIII, caput I. Margius Chilo Marco Marcello datum a Cęsare spiritum sua manu eripuit, indignatus aliquem sibi
amicorum ab eo pręferri, liber IX, caput XI. Scipio / pecunię rationem reposcitur. Dies illi ad populum dicitur, liber III, caput VII.
Ira. De ira et odio, liber IX, caput III. Septicia mater irata filiis iam anus nupsit seni, filios exheredauit, liber VII, caput VII.
Iniuria. Xantippe et Socrates ut supra. Inuidia.
Imprudens. Brutus insaniam simulat, liber VII, caput III. Tuditani insani testamentum pro rato habitum, quoniam filium constituerat heredem, caput VIII.
Inconstantia. De mutatione morum, liber VI, caput IX.
Iustitia. De seueritate, liber VI, caput III. De iustitia, caput V. De seueritate in filium, liber V, caput VIII. De reis absoluendis uel damnandis. De priuatis iudiciis, liber VIII, caput II. De testamentis, liber liber VII, caput VII.
Ingratus. De ingratis, liber V, caput III. Ingratus libertus fit iterum seruus, liber II, caput I.
Inimicus deinde amicus, liber IIII, caput II. Inimicum ut mitiorem efficias, leuioris rei occasio. Pręsta, ubi iram effundat. Sic maius periculum euades, exemplo eius qui Athenis populo inuisus erat, liber VII, caput III.
Ignauus. De cupiditate uitę, liber IX, caput XIII.
Hippocrita. Qui alios heredes reliquerunt, alios se relicturos prędicauerunt, liber VII, caput IX. Masilienses eos qui religionis simulatione inertię alimenta quęrunt, non admittebant, liber II, caput I.
CICERONIS OPVSCVLA
ludex. In iuris ęquabilitate exercenda facilitas 92.
Iuris matura fons est. Testamentum falsum 153.
Hereditas honesta 154.
Impatientia. Themistocles, Coriolanus 12.
Aiax 99.
Ignauus. Salinatori respondit Maximus recepta Tarento: Nisi tu amisisses, ego nunquam recępissem 31.
Cyrsilus lapidibus obrutus, cum suaderet Atheniensibus, ut se Xerxi dederent 147.
Iustitia 74,75, 76.
Iustitię genera duo 77.
Iustum uoluntarium 78.
Nihil agendum de quo dubitatur, ęquum an iniquum sit 78.
Prouerbium: Summum ius summa iniuria 79.
Iustitia erga infimos 81.
Iustitię partes sunt non uiolare homines, uerecundię non offendere 95.
Iustitię officia pręponenda officiis scientię 109.
Iustitia sine prudentia multum poterit, sine iustitia nihil ualebit prudentia 120.
Iustus esse non potest, nisi idem sit magni animi 121.
Iustitia etiam inter latrones 121.
Iustitię causa reges constituti 122.
Fundamentum est enim perpetuę commendationis et famę iustitia, sine qua nihil potest esse laudabile 130.
Iustitia Arati Sitionii benefica ac liberalis 133.
Imprudens. Insipiens 75.
Solon mentitus 97.
Ira 76.
Ira immodica etiam aduersus inimicos uitanda 92.
Ira prohibenda in puniendo 93.
Ira procul absit 105.
Iniuria a metu proficiscens 76.
Interest, utrum repente an pręmeditate fiat iniuria 77.
Vi aut fraude fit iniuria 81.
Neminem uioles commodi tui gratia 142.
An sapiens eripiat tabulam stulto in naufragio? An dominus nauis? An sapiens sapienti? An filius patrem aecuset, si ęrarium expilantem uiderit ? Si patriam prodentem 158.
/
Hypocrita 81.
Ficta omnia celeriter tanquam flosculi decidunt nec simulatum quicquam potest esse diuturnum 122.
Aquiliana diffinitio: Ex omni uita simulatio dissimulatioque tollenda est 150.
Inconstantia. Sunt qui uoluptatem seuerissime contemnant; in dolore sunt molliores 88.
Inimicus. Hoc natura est insitum, ut quem timueris, qui cum de uita fortunisque contenderis, cuius ex insidiis euaseris, hunc semper oderis 193.
Infamia. Nam quid est tam inhumanum quam eloquentiam ad salutem hominum et ad conseruationem datam ad bonorum
pestem perniciemque conuertere 124.
Nihil est tam uolucre quam maledictum, nihil facilius emittitur, nihil citius excipitur, latius dissipatur 192.
Ingratus. Omnes enim immemorem beneficii oderunt 128.
Iniustitia eorum qui se populares uolunt, ob quam Lacedemonii Lysandrum expulerunt, Hagynii regem necaueuerunt. Item
Gracchos perdidit agrarię contentio 133.
Iuramentum. Est enim iusiurandum affirmatio religiosa 162.
Euripides: Iuraui lingua, mentem iniuratam gero 163.
Nullum uinculum ad restringendam fidem iureiurando arctius 164.
Fraus non dissoluit periurium 165.
THVCIDIDES
Ira. Irę impatiens 19.
Inuidia imbecilliorum erga potentiores 77.
Ignauus glorię auidus 26.
Ignaui est, cum pugna uincitur, uinci et bello 84.
PHALARIS
Ingratus. Se ipsum reprehendit, quod ingratis confidere non debuit 7.
Arguit ingratitudinis eos qui mutuum soluere neglexerant 24.
Imprudens. Ignoscit delinquenti filio propter iuuentam, patri propter senium 7.
Iniuriam illaturo se relaturum promittit 8.
Iniurantem monet, ut sibi caueat, quo primum metu, deinde poena torqueatur 8.
Admonet, ut cesset ab iniuria, quia uirum bonum esse audit 28.
Captos scribit qui sibi infensi fuerant 49.
Infamia. Inimici mores a suis discrepare asserit et sibi detrahenti minatur 12.
Monet, ne de se rumoribus magis credant quam experimento 20.
In calumniatorem suum 25.
Minatur in se scribenti 27.
De fama queritur 46.
Sthesicoro , quod in se declamasset, comminatur 48, 49.
Inuidia. Inimico nunciat suam felicitatem, ut doleat ex inuidia 13.
Inimicum calamitate affectum non extingui, sed uiuere optat 41.
Monet, ne sibi infensus sit, cum omnes tales coacti sint poenas dare 42.
ORATIVS IN EPISTOLIS
Inconstans. Protheus 2.
Inconstantiam carpit 12.
Inuidia 4, 13.
Inuidiam cessare in fine 21.
Ira furor breuis est 4.
Hypocrita 15.
Tunicanon facit monachum 19.
Imprudens. Doluit sanus factus, quod careret insanię uoluptate 28.
TERTVLLIANVS
Ignobilis. Terrę filius dicitur incerto patre natus 4.
Inimicos diligere 12.
Oratio pro inimicis 11.
Infernus impiis deputatus 3.
Damnati 16.
VERGILIVS
Ignis primo paruus 30.
Illicet ignis edax 81.
Incendium nauium 118.
Ira. Illis ira modum supra est lęsęque uenenum morsibus inspirant et spicula cęca relinquunt affixę uenis animasque in uulnere ponunt 48.
Dirę Ioui assistentes 224.
Infernus. Tenarias etiam fauces alta hostia Ditis etc. 51.
Crudelis ubique luctus, ubique pauor et plurima mortis imago 75.
Ęthnę descriptio 92.
Facilis descensus Auerni 124.
Hostium Auerni 126.
Monstra in faucibus Orci 127.
Damnati 132.
Poenę 134.
Monstra apud Circen 138.
Specus ad inferos peruius 147.
Imprudens. Sybilla furens 123.
Inuidia. Tum Drances idem infensus, quem glorię Turni obliqua inuidia stimulisque agitabat amaris 200.
PRIMA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Iudicium ultimum 41.
Tuba, dies Domini 42.
Dies Domini magnus et horribilis. Vallis Iosaphat 45.
Regnum mille annorum 46, 47, 178.
Dies tenebrarum 54, 71.
Et reuelabitur quasi aqua iudicium 54, 72.
Iudex causas, non personas considerat 55.
Ventilabrum tenebit in manu et purgabit aream 59, 79.
Ignis iudicii 75.
Misericors et iustus 92.
Regnum Domini Iesu 110.
Quod in fine mundi uniuersa moueantur 112.
Dies tribulationis 133.
Solitudo 135, 136.
Scrutabitur Hierusalem in lucernis. Dies Domini magnus et uelox nimis 137.
Vox Dei Domini amara 138.
Tempora pessima in nouissimis 141.
Tolluntur nomina dignitatum 143.
Enoch et Helias 158.
Iudicium pacis. Locus iudicii in portis 164.
Veni mittere gladium 171.
Dies nota Domino 176.
Dies Iudicii 187.
Nec omnes increduli pari sententia condemnandi 193.
Exaltabitur Dominus solus in die illa 194.
Stat ad iudicandum Dominus 197.
Occultum reuelabitur 197.
Nolite iudicare. Diuisit Deus inter lucem et tenebras 201.
Stellę, sol, luna obscurabitur 218.
Mille anni 228.
Angeli cum Domino ueniunt ad iudicium 229, 230.
Debiti exactio 231.
Hierusalem erit Iebus, id est conculcatio 242.
Ecce Dominus dissipauit terram. Lugebit uinum et uindemia 245.
Domus auratę
remanebunt uacuę. Pauci electi Deum laudabunt. / Fenestrę cęli apertę sunt. Concussa sunt fundamenta terrę. Visitabit super militiam cęli 246.
Sol obscurabitur 247.
Cum feceris iudicia tua in terra 248.
Gladius Domini uerbum Dei 250.
In die illa clangetur in tuba magna 252.
Quando uisitauerit in maiestate Dominus, omnes diuitię impiorum puncto temporis comparentur 256.
Nihil occultum 256.
Erit lumen lunę sicut lumen solis. Nemo abibit impunitus 260.
Mille anni 260.
Ardens furor eius uenit cum
gloria, quasi ignis deuorans. Vox Domini 261.
Indignatio Domini super omnes gentes. Libri in quibus opera scripta. Stellę cadentes 265.
Gladius Domini, id est sententia. Reges et principes terrę iudicabuntur 265.
Mensura et perpendiculum, id est sententia 265.
Ecce merces eius cum eo 272.
Agni congregantur 273.
In conspectu eius reges colla submittent 275.
Aduentus secundum gloriam 277.
Vt iustificeris in sermonibus tuis 279.
Gladius Domini 286.
Reges uidebunt et consurgent principes 287.
Apostolorum iudicium 290.
Cęli in melius mutandi 291.
Iustitia reueletur 302.
Mille anni 310, 322.
Vtrum cęli et terra interibunt 325.
Peccator C annorum maledictus erit. Mille anni 326.
Ecce Dominus in igne ueniet 329.
Mille anni 331.
In die illa peribit cor regis et cor principum 338.
Hierusalem aurea 359.
Consurget gens aduersus gentem 368.
Ego sum iudex et testis, dicit Dominus 373.
Inuidia. Qui lętantur de casu aliorum 81.
Lernea bestia 94.
De inuidis conqueritur 102.
Bonis mali aduersantur 108.
Philistei lętati de morte regis Israel 220.
Tyri de euersione Hierusalem 228.
In inuidos 252,260.
In calumniatores 333.
Hydra. Scylla 349.
Inuidia aduersus Hieremiam 369.
Ira. Est ira, quę iustitiam Dei non operatur. Ira Architę Tarentini 40.
Conuertit in amaritudinem iudicium qui iratus iudicat 55.
Ira in ossa mortui sęuiens 49, 62.
Ira. Zelus 152.
Furor Domini 207.
Ira Dei 224.
Irascitur Deus fidehbus, non infidelibus 230.
Calix furoris Domini 293.
Deus magis irascitur, quando delinquentes non castigat 320.
Iram Dei et muta sentiunt elementa 339.
Ira Dei 343.
Quattuor plagę irę Dei 353.
Ignis furoris Domini 354, 356.
Succendam ignem in portis eius 357.
Ira Dei 364.
Propinatio calicis 367.
Iniuria. Ossa regis Idumeę a Moabitis exhumata atque combusta 49, 62.
Tactus pro iniuria 155.
Imprudens. Nabal nabala idaber, id est fatuus fatua loquitur 262.
Stultum Dei sapientius est hominibus 267.
/
Inconstantia. Notandum in Scripturis sanctis, quod semper peccatorum moueantur pedes 352.
Iustitia. Iudex iustus 70.
lustum iudicium iudicate 161.
Non est omnium recte iudicare 191.
Nullius personam accipit in iudicio 215.
Semita iusti recta est 248.
Iustus, iustitia 321.
Iudicate mane iudicium et erruite ui oppressum 361.
Iosias rex iustus 362.
Iustitia mixta misericordia 380.
Ignis natura duplex. Lumen habet credentibus, tenebras incredulis 45.
Ignis tribulationis 175.
Ignis 203.
Infernus. Mors 37.
Cor maris 90, Lacus non habens aquas 166.
Infernus et mors dilatauit os suum 200.
Profundum laci. Tenebrę exteriores 219.
Infernus sub terra 220.
Lacus suppliciorum atque cruciatuum 231.
Profundum laci, fundamenta laci 232.
Poenarum differentia 236.
Lacus inferni 246.
Poenarum magnitudo sciri non potest 247.
Thophet 261.
Portę inferi 270.
Infernus et mors non confitebuntur neque laudabunt te 271.
Ignis infernalis 290,323.
Ignis et uermis 332.
Qui dicunt supplicia finiri 332.
Thophet, gehenna, gehennon 344, 358.
Melius non esse quam in suppliciis esse 360.
Gehenna 301.
Interpres. LXX interpretes mistica prodere noluerunt 1.
Extasis, mentis excessus 1.
Sichem, non Sichar in Euangelio legendum 11.
Non omnia uere facta, sed in figuram fieri iussa 12.
Obscuritas tribus rebus constat 16.
tupikws figuraliter 30.
Hanc habet consuetudinem sermo diuinus, ut per tropologiam et metaphoram historię exprimat ueritatem 30.
Quinque panes confringuntur, ut comedi possint 31.
Loca confragosa 31.
Littera occidit 49.
Triplex intelligentia 67.
Apostoli ponentes testimonia de Veteri Testamento non uerba considerant, sed sensum 72.
Historię ueritatem tropologia non confundit 79.
Commentatoris officium 87.
Non idem ordo tropologię qui historię 88.
LXX interpretes 98.
Laudat eos qui bene dicta de Gręcis uertunt in Latinum 102.
Historia astricta est, euagandi non habet facultatem. Tropologia libera, et his tantum legibus circumscripta, ut puritatem sequatur intelligentię sermonisque contextum, nec in rebus multum inter se contrariis uiolenta sit copulandis 121.
Si isti tacuerint, lapides clamabunt
124.
Sela, diapsalma, id est semper ęternum 127.
Historia sępe metaphorice texitur 132.
Rhamnus plena sentibus pungens simul et urens 134.
Defìcere quattuor modis intelligere 135.
Iona columba uel Gręcia, unde Iones 141.
Aurum, sensus 157.
Obscuritas 160.
In pręceptis quę ad uitam pertinent et sunt perspicua non debemus quęrere alegoriam, ne iuxta comicum nodum / quęramus in scirpo 164.
Explanatio laci uisa, tricę inextricabiles 171.
Regula Scripturarum est: ubi manifestissima prophetia de futuris texitur, per incerta alegorię non extenuare quę scripta sunt 181.
Testamentum pro pacto uiuentium 182.
Malachias et Esdras idem est 185.
Argentum et aurum, pro sermone et sensu 194.
Spiritalis interpretatio sequi debet ordinem historię 219.
Cur ędificas in littera occidente 243.
Liber scriptus intus et foris, in sensu et littera. Apostoli et euangelistę non sunt interpretati uerbum de uerbo nec LXX interpretum autoritatem sunt secuti 256.
Thimeum Platonis non intelligit Tullius 274.
Intelligentia spiritalis 298.
In eos qui litteram tantum sequuntur 302.
Apochriphi 321.
Amen 325.
Tharsis mare et Indię regio. Tharsum urbs Cilicię 330.
Circumcidimini Domino, auferte prępucia cordium uestrorum, id est deserite occidentem litteram et sequimini spiritum uiuificantem 338.
Personarum mutatio et maxime in prophetis difficilem intellectum facit. Quę si suis locis et causis temporibusque reddantur, plana fient quę uidentur obscura 345.
Amen, fiat, Domine 348.
LXXinterpretes quanta omiserint 370.
Multa in Scripturis dicuntur non ut sint, sed ut esse uidentur, ut Ioseph pater Domini 371.
Euangelistę secuti Hebraicam ueritatem, non alicuius interpretationem 376.
Qui Scripturas aliter intelligit quam ueritas habet, uuam acerbam comedit 377.
Ingratus contra beneficia Dei 199.
Iniustitia. Qui conuertitis in absintium iudicium et iustitiam relinquitis 70.
Qui iratus iudicat 74.
Iudicium peruersum 120.
Veh qui dicitis malum bonum et bonum malum 201.
Ioachim rex iniustus 362.
Inimicus. Omnes socrus oderunt nurus 109.
Diligite inimicos 328.
Incertum. Saul deceptus uerbi ambiguitate 249.
Hierusalem. Helius Adrianus ita muros Hierusalem subuertit, ut de urbis reliquiis ac fauillis sui nominis Helliam conderet ciuitatem 39.
Titus et Vespasianus 46.
Euersio Hierusalem 100,125.
Porta piscium 136.
Vrbes Iudeę dirrutę 137.
Destructio per Vespasianum et Titum 191.
Captiuitas 227.
Et eris destituta, quę oblita es Dei Saluatoris tui 237.
Hierusalem destructa in ęternum non ędificabitur, ut aureę Hierusalem atque gemmatę somnia conquiescant 247.
Conculcabit eam pes pauperis, gressus egenorum 249.
Hierusalem et Syon quattuor modis intelligitur 288.
Hierusalem et Syon una urbs 293.
Insula 311.
Hierusalem aurea 313.
Transeamus ex his sedibus 328.
Super eum rugierunt leones 335.
Veh mihi super contritione mea 347.
Hierusalem aurea 359.
Ab Hellio [adille] Adriano Helia dicitur 359.
Hierusalem aurea 375.
Iuramentum. Periurium. Omnis iurans ex hoc iudicabitur 158.
Iuramentum mendax ne diligatis 164.
Iusiurandum hos habet comites: ueritatem, indicium atque iustitiam 338.
/
Infamia. Nihil enim tam facile quam ociosum et dormientem de aliorum labore et uigiliis disputare 97.
Sanctis et piis detrahitur 144.
Hipocrita. Mentietur opus oliuę 134.
PneumatofÒroi, portantes spiritum siue spiritales, et hoc eironikws legendum 142.
Offerens cęcum, claudum, languidum 181.
Miscet siceram 201, 212.
Cuncta ob mercedem faciunt 236.
Inobediens uerbis prophetę 256.
Non audierunt uerba mea, quę per seruos meos locutus sum 373.
ludei et gentiles 2.
Ruit Hierusalem, quia lingua eorum contra Dominum 9.
Synagogę fornicatio. ludei et gentiles. Iudei propter illatam Christo iniuriam subuersi 13, 17.
Israel Iudei uel heretici. Iuda gentilis uel Ecclesia 14.
Adultera Iudea 17.
Quando Israel translatus in Assyrios 20.
Iudeorum ignominia 45.
Esau Iudei, Iacob Christiani 49.
Patres nostri Iudei dicuntur 50, 63.
Synagoga. Ecclesia 55.
ludei Christiani 62.
Domus hiemalis regnum Israel, domus ęstiua regnum luda 66.
Iudeorum impietas
72.
Iudei Ecclesia 74.
Iudei passi propter Christum. Toto orbe peregrini 77.
Christiani 79.
Iudeorum error 86.
Niniuitę ludeos condemnabunt 87.
Hedera, cucurbita, locusta 93.
Iudei capite diminuti 96.
Reliquię Israel saluabuntur. Iudei et gentiles 99.
Israel earneus, Israel spiritalis 104.
Regnabunt usque ad tempus in quo parturiens pariet 104.
Septem pastores, octo primates. Sunt patres Veteris et Noui Testamenti 104.
Ficus, uinea, oliua 133.
Ablatum regnum a Iudeis. Populus Canaan 136.
Homines et iumenta, id est Iudei et gentiles 154.
Duę mulieres, Israel et Iuda uel heretici et Iudei 159.
Vastatio per Romanos. Captiuitas eorum ęterna 170.
ludei destructo Romanorum regno se regnaturos dicunt 180.
Maledictus et dolosus populus Iudeorum 182.
Deseruerunt fratrem suum, id est Christum, et contaminauerunt pactum patrum suorum 183.
Filii Iacob 185.
Iuda et Beniamin in Hierusalem. Ephraim et Israel in Samariam 188.
Extrema passi, quia occiderunt medicum 190, 191.
Domus Israe! relinquitur a Domino. Principes Sodomorum et populus Gomorę 190, 191.
Scribę et pharisei 191, 192.
Legentes et non intelligentes 192.
Domus Iacob 193.
Malignitas interpretationis. Iudei cęci 195.
Nemo sancta percipit 196.
Scribę et pharisei 197.
Reliquię saluantur 198.
ludeę desolatio propter ingratitudinem 199.
Propterea ductus est captiuus populus meus 200, 207.
Qui fuerunt reliquię saluandę 217.
Passi sub Vespasiano et Hadriano, quia non receperunt Euangelium. Aure audietis, et non intelligetis 202.
Postquam terra repleta est gloria Domini Sabaoth, Iudeorum templum repletum est ignorantię tenebris 203.
In orbem dispersi. Prohibiti terram ingredi de qua eiecti fuerant 204.
Samai et
Helleel, ex quibus orti scribę et pharisei. Abscondit / faciem suam a domo Iacob 209.
Reliquię conuertentur 214.
Israel carneus, Israel spiritalis. Scribę et pharisei. Delicto eorum salus gentium data 236.
Quia obliti estis Dei, saluatoris uestri 237.
ludei quondam in honore, nunc in tribulatione 243.
Qui Christum, brachium Domini nescierunt 249.
Non ita a Deo percussi, ut ipsi
percusserunt Christum 251.
Quod pauci erant credituri. Percussi a Deo. Contra X tribus. Scribę et pharisei 256.
Vt uidentes non uideant, et cęci uideant. Perdam sapientiam sapientium. Scribę et pharisei 252.
Contra scribas et phariseos 256.
Vt uidentes non uideant et cęci uideant. Perdam sapientiam sapientium, scribarum et phariseorum 256.
Mala arbor. Generatio uiperarum 257.
Conuertimini, sicut in profundum recesseratis, filii Israel 262.
Expulso Israel habitabunt in Hierusalem gentiles. Humiliabit Hierusalem 263.
Erunt quasi de incendio cinis 264.
Colentes portenta 266.
Israel carneus, Israel spiritalis 275.
Conuersus retrorsum populus Iudeorum 277.
Iudei cęci. Scribę et pharisei, duo Israel. Oues perditę domus Israel 278.
Israel 280.
Domus Iacob 283,285.
Duro corde, qui longe estis a iustitia 284.
Ad se missum non receperunt 287.
Iniquitatibus uestris uenditi estis. Quare 289.
Iudei adhuc captiui 294.
Synagogę VII filii. Perfidia Iudeorum 298.
Filii auguratricis semen adulteri et fornicarię 304.
Vltio de Iudeis 312.
Expandi manus meas tota die ad populum incredulum 322.
Ad Iudeos comminatio 324.
Iudeorum exprobratio 293.
Duę uirgę, Iudei et gentiles 298.
Scribę et pharisei 303.
Erruant te synagogę tuę 306.
Me etenim de die in diem quęrunt 307.
Elongatum est iudicium a Iudeis, quod gentibus nunciatum est 311.
Repromissiones non ad omnes Iudeos, sed ad eos factę qui in apostolis et per apostolos electi sunt ex Israel 312.
Filii alieni mentiti sunt mihi 313.
Paulus dolens perfidiam ludeorum 316.
Sacrificiis Iudeorum refragatur 327.
Perfidi et ingrati 335.
Secundum numerum ciuitatum tuarum erant dii tui, luda 336.
Iudei in ruinam 342.
Iudei 344.
Populus meus non cognouit iudicium Domini 344.
Lumbare Dei siue cinctorium 350.
Iudei habitantes in siccitate in deserto 356.
Toto orbe dispersi 358.
Obsessi a Romanis 359.
Ficus malę ludei, ficus bonę fìdeles 366.
Facta est terra eorum in desolationem 368.
Repulsio ludeorum nostrę fuit salutis occasio 375.
Israel secundum carnem et spiritum. Reliquię Israe! 375.
Ephraim dilectus 377.
Ecclesia Christi
primum ex Iudeis. Non est abiectum uniuersum semen Israel, sed tantum increduli 278.
Filius meus primogenitus Israel 380.
Hierusalem. Arihes. Leo Dei fortis Hierusalem. De eius euersione et reparatione 255.
Lena et catulus leonis 257.
Vespasianus , Titus,
Adrianus 263.
/ Templum 264.
Aquila Nabuchodonosor. Lybanus
Hierusalem 264.
Vastitas 265, 267.
Qui instaurat Hierusalem, destruit Babylonem 281.
Indoctus. Asinios ac Rabirios nostri temporis, qui de Gręcis bonis Latina faciunt non bona 20.
EX SECVNDA COMMENTARIORVM
Iudex. Iudica pro damna 11.
Comedent mulieres fructum suum 13.
In tempore uultus tui, id est in tempore ludicii 21.
ludicium uerum fecerit inter uirum et uirum 55.
Deus pater omne iudicium dedit Filio 62.
Olla succensa 66.
Dies Domini. Gladius 80.
Gladius Christi 85, 87.
Ecce uenit, et factum est. Dicitur de iudicio Christi 95.
Iudices dii 112.
Capilli tanquam lana mundissima purum sincerumque iudicium est. Christus iudex 131.
Quod interfecto Antichristo die XL Dominus cum maiestate ueniet 141.
Nolite iudicare. Non iudicare prohibuit, sed docuit 148.
Sinite crescere usque ad messem, id est nolite ante tempus iudicare. Elegerunt bonos in uasa, malos autem foras miserunt 158.
Filius hominis uenturus est in gloria Patris sui cum angelis suis 163.
ludex terribilis. Dies Iudicii absconditus 174.
Christum media nocte uenturum 175.
Venturus in maiestate 176.
Unusquisqne onus suum portabit 216.
Pulchre quidam uir apprime grauis, cum ei cuiusdam iudicis laudaretur integritas et diceret de eo ille qui laudabat: non est fur, respondit: optimum seruum faceret, si nec fugitiuus esset 248.
Nihil occultum 262.
Quia zelus et furor uiri non parcet in die uindictę 263.
De fenestra domus meę per cancellos prospexi 264.
Statera dolosa 266.
Iacebunt mali ante
bonos 270.
Omnes uię hominum patent oculis eius. Spirituum ponderator est Dominus. In iudicio non errabit os eius. Pondus et statera iudicia Domini 271.
In hilaritate uultus regis uita 272.
Rex intuitu suo dissipat malum 214.
Alios iudicans et se non considerans 274.
Dissipat impios rex sapiens 275.
Corda hominum manifesta sunt prudentibus 281.
Decerne quod iustum est 284.
Quando sederit cum senatoribus terrę 286.
Iudicium peruersum Iudicium futurum 294.
Non facile iudicabis 300.
Antequam tenebrescat sol 306.
Palpebrę eius interrogant filios hominum 326.
Qui non uendunt iudicium 329.
Domine, a paucis de terra diuide eos 330.
Quattuor sunt iudicia Dei: in pręsenti prosperitas malorum et tribulatio sanctorum, in futuro remuneratio sanctorum et condemnatio malorum 332.
Iustitię Domini rectę lętificantes corda 333.
Iudicia Domini uera 333.
Iudicia tua uelut abyssus multa 347.
In tempore malo, in diebus famis 348.
Dies mala 352.
Deus manifeste
ueniet. Ignis. Discretio 358.
Dilatio Iudicii 359.
Recta iudicate, / filii hominum 363.
Vtique est Deus iudicans in terra 364.
Iudicia Dei abyssus 367.
Poena Iudicii 369.
Ecce dabit uoci suę uocem uirtutis suę 370.
Deus, iudicium tuum regi da 372.
Cum accepero tempus, ego iustitias iudicabo 374.
Libri in Iudicio aperientur. In medio autem deos diiudicat 381.
Iudex iniquus 381.
Surge, Deus, iudica terram 382.
Iustitia ante eum ambulabit 385.
Nihil occultum 389.
Iustitia et iudicium correctio sedis eius. Ignis ante eum pręcedet 395.
Quoniam uenit iudicare terram 396.
A uoce tonitrui tui formidabunt 398.
Emitte spiritum tuum, et creabuntur 399.
Omnes uię meę coram te, Domine 419.
Nihil occultum 426.
Inuidia. Qui bonum actum per inuidiam carpit 12.
Gaudens lapsu aliorum 69.
Contra inuidos 87.
Ęmulis respondet 104.
Venena inuidię posse quidem superari, sed difficile conquiescere 172.
Inuidia eligens magis Barrabam quam Iesum 179.
Qui apud nos inuidus, in Gręco significantius ponitur fascinator 198.
Zelus bonus et malus 206.
Emulatio. Zelus. Inter zelum et inuidiam. Inter inuidum et inuidiosum 213.
Detestantur stulti eos qui fugiunt
mala 269,
Mali bonis inuident 269.
Putredo ossium inuidia 270.
Detrahere sanctis 275.
Comedit carnes suas 295.
Obseruabit peccator iustum 348.
Et exarserunt sicut ignis in spinis 412.
Eripe me ab homine malo 426.
Ira Dei 16, 30.
Furor illis secundum similitudinem serpentis 35.
Obfirma faciem tuam super 43.
Magna ira est, cum peccantibus non irascitur Deus 49.
Ira non est Deo naturalis, sed nostris uitiis prouocatur 51.
Furor et ira insanię proxima 126.
Qui irascitur fratri suo 146.
Scidit uestimenta 179.
Ira duplex 231.
Sol non occidat super iracundiam uestram 232.
Ira uel furor in Deo 233.
Nihil foedius iracundia 244.
Fatuus statim iudicat iram suam 268.
Ira perficiens malum 272.
Facilis ad irascendum 273.
Ira in malos, lenitas in bonos 273.
Fuge iracundos 277.
Ira grauis, ira immisericors 281.
Totum spiritum suum profert stultus. Facilis ad indignandum, ad peccata procliuis 282.
Qui prouocat iras, producit discordias 283.
Ira risu melior 290.
Ira iungitur superbię 298.
Ne ira et furore superati in maledictum prorumpamus 305.
Aufer iram 306.
Domine, ne declines in ira a seruo tuo 339.
Framea. Et in ira dolos cogitabant 346.
Quiesce ab ira et derelinque furorem 348.
Ira et furor 349.
In ira molesti erant mihi 361.
Furor illis secundum similitudinem serpentis. Arcus Dei ira et comminatio 363.
Ira Dei iusta uindicta dicitur. Irascitur, ut emendet 374.
Turbatus sum et non sum locutus 375.
Viam fecit semitę irę suę 378.
Vincere iram magnę uirtutis est 405.
Iniuria. Qui profert contumeliam insipiens est 216.
Racha inanis 324.
Quosque irruitis in hominem 365.
Appropinquauerunt persequentes me iniquitati; a lege autem tua longe facti sunt 418.
Cum exurgerent homines in nos, forsitan uiuos deglutissent nos *420./
Imprudeiis. Nolite fieri sicut equus et mulus 35.
Insipiens et insanus 257.
Auersio paruulorum interficiet eos 258.
Cęcitas cordis 264.
Excelsa stulto sapientia 278.
Futura non cogitans 296.
Stultus omnes stultos iudicat 304.
Inconstans. Circulus in auribus 47.
Lunaticus sępe cadens in ignem et crebro in aquam 163.
Sicut auis de nido suo transmigrans 281.
Inconstans 283.
Vię eorum tenebrę et lubricum 346.
Infirmati sunt, nec fuit qui adiuuaret 402.
Iustitia. Princeps iustus 273.
Cognoscere personam in iudicio non est bonum 278.
Iustus nimium 299.
Iustus Dominus iustitiam dilexit 327.
Iustitia maior cęteris 328.
Iustitia plena est dextra tua 357.
Reddes unicuique secundum opera sua 366.
Iustitia. Veritas 385.
Iniustitia. Calumnia opprimens innocentes 295.
Ignorantia tenebrę, scientia lux 124.
Inter notionem et agnitionem 221.
Ignis. Napta genus fomenti apud Persas, quo uel maxime nutriantur incendia 126.
Exorto caumate arefiunt 175.
Ignis aliis lucet, alios urit 378,400.
Infernus. Dedit me Dominus in manu, de qua non potero fugere 10.
Quam sint infesti demones animę damnatę 13.
In terra nouissima. Qui non sunt 70.
Ignis 76.
Terra ultima 82.
Tenebrę exteriores 149.
Supplicia diuersa 152.
Gehenna. Duplex gehenna, ignis et frigoris 152.
Inferiora terrę 229.
Locus aere et terra pinguior 240.
Frigora niuis 286.
Melius non nasci quam damnari 295.
Cum descendentibus in lacum 339.
Deduces eos in puteum interitus 362.
Introibunt in inferiora terrę 366.
Abyssus 376.
Infernus inferior. Superior infernus peccatum est 385.
Ciuitas munita 404.
Gehenna duplex 434.
Interpres. Alphabeti Hebraici interpretatio 8.
Torcula pro poena et pro fructu 10.
Arcus signat uel insidias uel diem Iudicii uel eloquia sacra 14.
Dentes aliquando prędicatores, aliquando sensus interiores signant 14.
Aqua quid signat in Scripturis 17.
Quid a LXX translatum 30.
Aurum, argentum 47.
Triplex intelligentia: iuxta litteram primum, secundum medie per tropologiam, tertio sublimius, ut mystica quęque noscamus 49.
Argentum et aurum 63.
Quadrigę, currus, Equi in malam partem accipiuntur, si terreni sunt, si cęlestes in bonam 73.
Inter historiam et tropologiam 100.
Triplex intelligentia 103.
Tribus rebus
fit obscuritas lectionis 104.
Cur in Scripturis quędam repetantur. Ad mare, id est ad occidentem 117.
In Euangelio: alias oues quę non sunt ex hoc ouili, in Gręco ex hoc atrio dicitur 117.
Folia littera, fructus spirittus 199.
Scripturę sanctę sacramenta, magis miranda et cogitanda quam eloquia proferenda 122.
Tropologia, id est moralis intelligentia 128.
Quando LXX interpretes 134,137.
Expositores Euangeliorum 143.
Aurum sensus, argentum sermo, ęs uox 151.
Commatica interpretatio 158.
Fugiendum de Iudea ad
montes, de littera, ad spiritum 174.
Parabola. Similitudo 185.
Corpus Ioannis sepelitur, caput in disco collocatur. Littera humo tegitur, spiritus in altari honoratur et sumitur 185.
Victorinus, Origenes, Dydimus, Porphyrius 191.
Tertullianus, uir doctissimus 192.
Littera caro, mysterium spiritus 199.
LXX fiat, Aquila uere, Symachus et Theodotion amen 200.
Alegoria quid sit 207.
Officium commentatoris 209.
Scripturas non iuxta historiam accipiendas 211.
Caro et spiritus Scripturę 211.
Caro concupiscit aduersus spiritum, id est historia contra alegoriam 212.
Non iisdem uerbis, sed eodem sensu prolata exempla de Testamento Veteri 237.
Apertio oris 241.
Aufer rubiginem de argento, et egredietur uas purissimum 274.
Torrens sine additamento non ponitur in bonam partem 290.
Quis pro difficili, non pro impossibili ponitur 295.
Vnam pro unum, foemininum pro neutro ponunt Hebrei 300.
Rarus est qui ueram Scripturę inueniat solutionem 300.
Passer nunquam in malam partem 307.
Diapsalma. Sela. Semper 321.
Mons multa figurat 347.
Psalmi in quinque libros diuisi 352.
Gloria Scripturę intus in sensu, non foris in littera 356.
Psalmus. Canticum 357.
Psalterium et cithara quid signant 363.
Ramnus sentium genus 364.
Argentum littera, aurum sensus 369.
Quia non cognoui litteraturam, introibo in potentias Domini 372.
Foenum duplex, aridum et florens 373.
Vbi in Euangelio dicitur, ut impleretur quod est in Esaia propheta, debet dici: in Asaph propheta. Aperiam in parabolis os meum. Item hora tertia, ubi dicendum hora sexta. Retulit XXX argenteos, ut scriptum est
in Hieremia, dicendum in Zacharia 377.
Quicunque psalmus pręscribitur filiorum Chore, nihil triste habet. Tabernaculum, atrium, domus 383.
Littera occidit, spiritus uiuificat 384.
Thesaurus in uasis fictilibus, sensus in littera 390.
Littera et spiritus 394.
In eos qui omnia secundum litteram exponunt 396.
Vbi in fine sunt duo alleluia, alterum est psalmi qui sequitur 400.
Mare, id est occidens 402.
Gratis, id est sine causa uel frustra 404.
Anno Domini CCCC Hieronymus commentatus est super Psalmos 405.
Reuela oculos meos, et considerabo mirabilia de lege tua 415.
Mirabilia testimonia tua, ideo scrutata est ea anima mea 418.
Syon, specula, ecclesia, anima quę Deum contemplatur. In generatione et generatione, Iudeorum et gentilium. Alleluia, laudate Dominum. Littera, spiritus 432.
Psalmus alphabetites. Psalmi graduum 436.
Ingratus. Mutuabitur peccator et non soluet 349.
Obliti sunt beneficiorum eius 377.
Pro eo ut me diligerent, detrahebant mihi, ego orabam 404.
Inimicus. Oratio pro inimicis 124,352,383,404.
Diligite inimicos 147, 278, 280.
Inimicicię utiles et inutiles 213.
Conuertantur et erubescant ualde / uelociter 323, 324.
Inimicorum, genera
quattuor 339.
Fauentes pręuaricationem odiui 392.
Confundantur superbi, quia iniuste iniquitatem fecerunt in me 417.
Odisse debemus peccatum, diligere homines 417.
Ignauus. Effeminatus est qui uel malis sęculi tristatur uel bonis exultat 36.
Ignauus bona quę fecit dissipat 272.
Inualidus. Terra absque muro 94.
Ipse cognouit figmentum nostrum 398.
Petra refugium erinaciis 399.
Hierusalem uastatio 19.
Vmbilicus terrę 29.
Hierusalem quattuor modis intelligitur 45.
Comparatur mulieri pulchrę, rursum leenę, deinde uiti et uineę pulcherrimę 57.
Saltum meridianum 61.
Ooliba Hierusalem, Oola Samaria 63.
Obsessa sub Tito 66.
Primus Iudeam Romanorum subiecit Pompeius 120.
Hierusalem euersa 170.
Et peccatum matris eorum non deleatur 405.
Hierusalem cęlestis 421,424.
Templum 426.
Iuramentum. Decipere aduersarium licet, si fidem iuraueris, non licet 52.
Iuxta phariseorum auaritiam, qui iurat per templum nihil est, qui in auro templi debet 172.
Iuramentum Dei 300.
Qui iurat et non decipit 329.
Infamia, detractio 147,277.
Remoue a te os prauum, et detrahentia labia sint procul a te 261.
Stultus labiis uerberabitur 266.
Qui carnes ad uescendum conferunt 277.
Quę uiderunt oculi tui ne proferas in iurgio cito 278, 279.
Ne audias detractorem 280.
Comedit molaribus 283.
Detrahens occulte 305.
Proteges eos in tabernaculo tuo a contradictione linguarum 342.
Detrahebant mihi 350.
Sedens aduersum fratrem tuum loquebaris 359.
Dentes eorum arma et sagittę, et lingua eorum gladius acutus 363.
Exacuerunt ut gladium linguas suas 366.
Detrahentem secreto proximo suo hunc persequebar 397.
Domine, libera animam meam a labiis iniquis 419.
Labia iniqua et lingua dolosa 437.
Quod detractor nulli tam nocet quam sibi. Remedium. Sagittę potentis cum carbonibus desolatoriis 437.
Grande malum est lingua, sed a mea me lingua libera, mea lingua inimica est mihi, aliena nihil nocet 438.
Hypocrita. Lamię nudauerunt mammam 18.
Hypocrita appellatur, qui aliud est et aliud simulat, id est aliud opere agit, et aliud uoce prętendit 171.
Symon qui portat crucem in angaria, ipse est qui laborat pro laude humana 190.
Os impiorum operit iniquitatem 266.
Pondus et pondus 274.
Vana loquebatur cor eius 352.
Qoniam Deus dissipabit /
ossa eorum qui hominibus placent 361.
Dilexerunt eum in ore suo 378.
Probaui te in aqua contradictionis 380.
Impatiens operabitur stultitiam 270.
Responsio mollis frangit iram, sermo durus suscitat furorem 270.
Qui impatiens est, sustinebit damnum 274.
Murmuratio 401.
Inobediens perit 258.
Christo non obedistis 328.
Maledicti qui declinant a mandatis tuis 415.
Insensibilia obediunt creatori, homo non obedit 434.
Iudeorum dignitas periit propter idolatriam 12.
Persecutores prophetarum et Christi 19.
Profugi et uagi ob perfidiam 21.
Obstinatio 26.
Infelicitas 32.
Iudei conuersi 39.
Vox in templo audita
40.
Immolauerunt filios 48.
Iudeorum error de aduentu Christi 51.
Interfecerunt hęredem, ut perderent hęreditatem 56.
Tropologice sub typo adulterarum dicta sunt contra Samariam et Hierusalem 65.
Decem tribus ad Assyrios, duę ad Chaldeos 82.
A gratia excidistis, qui in lege iustificamini 86.
Passi ob cędem Christi 91.
Iudei de meridie tendentes ad aquilonem 116.
Curauimus Babylonem, et non est sanata 119.
Possessio communis Israelitis et aduenis 120.
Iudeorum perfidia 151.
Cum immundus spiritus exierit ab homine 156.
Cęci 167.
Asina synagoga, pullus gentiles 168.
Ficus tantum folia habens 169.
Iudeorum commentum super illud Psalmi: Dixit Dominus Domino meo 171.
Serpentes, genimina uiperarum 173.
Malchus populus Iudeorum 178.
Princeps sacerdotum scidit uestimenta, ut ostendat Iudeos sacerdotii gloriam perdidisse 179.
Blasfemabant mouentes capita. Duo latrones: Iudei et gentiles 180.
Perfidię obstinatio, cum audissent Christum resurrexisse 182.
Iayrus 185.
Tyrus 186.
Synagoga ficus sine fructu 187.
Mulier sterilis ex septem fratribus non relinquens semen, nouissime moriens 187.
Malcho auris absciditur. Isaac caligantibus oculis. Sacerdos scidit uestimenta. Dalida synagoga. Christus uestimentis suis nudatur, id est Iudeis. Purpura autem induitur, id est gentilibus 189.
Infidelitas 190.
Iudei cęssere gentibus 202.
Agar synagoga, Sarra ecclesia 207.
Lex Iudeis a Cęsare lata, ut suo ritu uiuere permittantur 217.
Filii irę 223.
Qui nascentem Ecclesiam destruere nitebantur 245.
Iudeorum fabulę 246.
Geneologię et contentiones 249.
Poena Iudeis incredulis 258.
Persecutores Ecclesię 283.
Serui 291.
Varia Iudeorum fortuna 293.
Iudei non lętentur in Christo 296.
Auferetur a uobis regnum et dabitur genti facienti fructus eius 297.
Adeps, malicia Iudeorum 330.
Iudei multiplicati 330.
Filii alieni inueterauerunt 332.
Ipsi obligati
/ sunt et cęciderunt, nos surreximus et erecti sumus 334.
Iudei uituli. Tauri principes eorum. Canes 335.
Leo. Vnicornis 356.
Vnicornes 340.
Leones 347.
Inimici mei dixerunt mala mihi 352.
Pueri 357.
Quid gloriaris in malicia, qui potens es in iniquitate
360.
Quę euenerunt Iudeis 360.
Alieni 361.
Dispersi. Iudei in Iesum. Ab eis discedens uenit ad gentes 361.
Non dimidiabunt dies suos. Contra Iesum 362,363.
Disperge eos in uirtute tua. Deus, repulisti nos 364.
Qui exasperant, non exaltentur 367.
Canes 370.
Increduli. Iterum. Iudeorum dispersio 371.
Signa defecerunt et prophetę 374.
Obstinati 375.
Filii Iacob Iudei, filii Ioseph gentes. Iudei uiderunt Terram promissionis et non intrauerunt 376.
Generatio praua et exasperans. Tribus tres in Hierusalem: Iuda, Beniamin, Leui. Reges Samarię de tribu Ephraim 377.
Iacob et Israel carnalis. Quoties exacerbauerunt eum in deserto. Non seruauerunt pactum 378.
Conuersi sunt in arcum prauum. Excidium, captiuitas. Vt quid destruxisti maceriam eius, id est synagogę 379.
Inimici Domini mentiti sunt ei. Israel saluus fiet 381.
Qui in Christo credituri erant, de illis dicitur: Quoniam loquetur pacem in plebem suam, misericordia in populo gentilium, ueritas in Iudeorum 384.
Peribunt, dispergentur 391.
Iudei immundi, quia unam ungulam habent, unum tantum credentes Testamentum et non ruminant litteram tantum legentes et sensum non considerantes 394.
Semen Abraham serui eius 399.
Peccauimus cum patribus nostris 401.
Synagoga. Et uexati sunt 403.
Populi Iudei, nationes gentiles 403.
Barrabas eis dominatur 404.
Iudę filii. Synagoga. Nutantes transferentur et mendicent. Quando Iudea deleta 405.
Iudei radix, nos rami 406.
Lapidem reprobauerunt 412.
Longe est a peccatoribus salus. Quia iustitias tuas non exquisierunt 418.
Inimicos eius induam confusione. Noe maior filius irrisit patrem 422.
Quia iudicabit Dominus populum suum non credentem et in seruis suis consolabitur, gentilibus credentibus 425.
IOSEPHVS DE HISTORIA IVDEORVM
Inuidia regis in Dauid 49.
Ioab in Amasam 62.
Aman in Mardocheum 96.
Hircanus fratribus inuisus ob ingenii solertiam 104.
Frater fratrem occidit inuidens eius glorię 119.
Interpres. Quid signat tabernaculum et quę in eo 23.
LXX interpretes 100,102.
Ingratitudo Agar ancillę erga dominam 5.
Nabal ingratus erga Dauid 52.
Demetrius erga Iudeos 113.
Antiochus 115.
Inimieus. Dauid Saulis sibi inimicissimi necem fleuit 55.
Heliseus eis qui eum perdere uolebant pepercit 78.
Hierusaiem a Pompeio capta 126.
Inobediens Deo Saul mulctatur 54.
/
ludeorum hęreses, pharisei, saducei, Esseni, quarta secta 114.
Fortes pro legibus tuendis 159.
Roma pelluntur sub Tyberio 160.
Constantes in fide 165.
Dissidium inter illos et Samaritas 179.
IDEM DE ANTIQVITATE IVDEORVM
Iniuria pudenda ostendentis magnam genuit pernitiem 24.
Imprudens. Radix babras demoniacos sanans 74.
Inuidia secundas res comitatur 6.
Iudei aquilę aureę simulachrum supra portam templi positum deiiciunt 19.
Sectarum genera 21.
Stant pro lege 22, 23, 24, 25.
Perfidi erga Romanos 29.
Ipsorum scelere Hierusalem subuersa 64.
Quot bello capti 71.
Templum Iudeorum thamnis in Ęgypto 78.
Iudei 80.
Quando migrarunt ab Ęgypto 80.
Qui gentilium scriptores de Iudeis aliquid dixerunt 83.
Qui illos carpere conati sunt 84.
Hierosolima umbilicus Iudeę 35.
Hierusalem 56.
Templum 57.
Capta 71.
Origo 81.
EVSEBIVS DE PRĘPARATIONE EVANGELICA
Ignis creator 15.
Incertum dogma Heraclitiorum 92.
Nihil certi 92.
Iurandum nullo pacto 86.
Interpres. Iouis et Iunonis dissidia quid signant 12.
De regnis significatis in Daniele 40.
De allegorico sensu Scripturę 52.
Nominum Hebraicorum interpretatio 71.
Fabularum significatio 79.
De Salomonis parabolis 83.
In Ezechiele similitudo quattuor animalium 84.
Iniuria. Homicidium 84.
Nulli iniuriandum 87.
Iudeorum ritus 39.
Iudeorum uera pietas 42.
Sanctorum uitę ex Hebreis 42.
Theologia 43.
Abraham 44.
Gentes externę admiratę Iudeos [59] 57.
Alieni conueniunt cum historia Iudeorum 59.
Abraham, Melchisedech, Enoch, Isaac 59.
Iacob, Israel, Ioseph, alter Abram, Esau, Iob 60.
Moyses 60.
Iosue, Samuel, Dauid, Sâlomon 61.
De antiquitate Moysi et prophetarum 66.
Migratio in Babylonem. Exitus ab Ęgypto 67.
Infernus. 78.
Infernus apud poetas 88.
Hierusalem 61.
Hierosolimę magnitudo 62.
Iudicium. Diluuium 58.
Iudicium futurum 78, 79.
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Iudicii figura 124.
De errore humanorum iudiciorum 155.
De nouissimo Dei iudicio 162, 163.
Separatio. Iudicium pro damnatione 164.
Ignis, mille anni, damnatio diaboli 167.
Liber, mortui, cęlum nouum, terra noua, ignis 168.
Separatio 173.
Aduentus Helię. Christus iudicaturus ex Testamento Veteri 174.
Inuidia ex opulentia orta est 18.
Inuident bonis mali nulla alia de causa nisi quia boni sunt 108.
Ignis. Lychnos asbestos, id est inextinguibilis 177.
Infernus. Ignis ęterni natura bona, sed impiis poenalis 85.
Mors secunda 162.
Egressio sanctorum ad uidendas poenas malorum 171.
Quod in igne uiuere possint corpora 175,176.
De gehenna et poenarum qualitate 178.
Quare poena ęterna peccatis temporalibus 179.
Qui non putant poenam fore ęternam 180.
Qui neminem /...
Interpres. Scripturę apocryphę 116.
Non est accipienda historia sine alegoria 117.
Filii Noe quid figurant 118.
Non omnia quę narrantur
aliquid signant, sed attexuntur propter illa quę aliquid signant 118.
De tripartitis significationibus prophetarum 129.
Psalmi Dauid 135.
LXXII interpretes et reliqui 148.
Ingratus. Ingrata patria erga Scipionem 22.
Incerta omnia apud Academicos 159.
Infamia. Capite sanctitum , nequis alium infamet scripto 11.
Ablata libertas poetis maledicendi 11.
Inobedientia Adę multi perissent, nisi gratia Christi subuenisset 99.
Iudeorum regnum 31.
Quid de Iudeis Seneca senserit 45.
Figura sacrificii, quod Abraham offerre iussus, de Iudeis erat 124.
Figura commutationis regni Israhelitici 130.
Israel carnalis et spiritalis 132.
Pertinax infidelitas 136.
Reges post Salomonem utriusque regni 137.
De uario eorum statu 138.
Iudices et reges Israel 142.
Quando decem tribus abductę. Quando de Babylone redierunt 143.
Regum Iudeorum finis 147.
Iudei afflicti 149.
ORIGENES
Iudicium 48.
Similitudo Iudicii 102.
Iudicium super uiuos et mortuos 103.
Iudicium inter angelos et homines 103.
Ad aream congregantur fructus 108.
Iudicii recordatio 116.
Raphidim, laus Iudicii 144.
Tuba 153.
Diuidentur in duas partes 155, 156.
Ordo resurgentium 173.
Gothoniel iudex super quem spiritus Sanctus 176.
Inuidia. Persecutores equi pharaonis 36.
Ira ad iustitiam 4.
Qui offert arietum pelles, iram uicit 91.
Idem offert pinnam iecoris 65.
Ira inebriat 68.
Cauendum, ut nec moueamur ad iram 16.
Imprudens. Furiosus mundus est a lepra 74.
Asina Balaam 116.
Inconstantia. Locustę 33.
Chananei 162.
Corrumpitur bonum, si male agere incipis 180.
Ignorantia. Tenebrę Egypti 33.
Ignis alius qui illuminat, alius qui incendit 50.
Ignis de altari et ignis ex altare 78.
Bitumen ignis fomentum 110.
Infernus. Abyssus, inferiora terrę 108.
Interpres. Quando historia non potest stare 6.
Legis littera allegoria 14.
Puteus uisionis prophetię 19.
Puteos replet terra qui carnalem sensum sequitur 21.
Christus posuit manum super oculos cęci 25.
Comparatio interpretis 27.
Apocalipsis XII milia signati 27.
Prophetas interpretari difficile 33.
Caro littera, uerbum sensus 51.
Velamen litterę 52.
Scriptura ex uisibilibus et inuisibilibus constat 61.
Clybanus, sartago, craticula. Triplex sensus 62.
Canistrum
in quo tres panes. Ciborum diuersitas 63.
Noua secundum spiritum sunt, uetera secundum litteram 64.
Intelligentia apertior his qui ad Deum magis conuersi fuerint 65.
Tunicę duę 66.
Littera occidens 71.
Figura futurorum 80.
Oleum 80.
Mysterium sapientię Dei. Triplex intelligentia 104.
Theoria 123.
Crassitudines medullabit 124.
Linguę Hebreę proprium frequenter coniunctione uti 127.
Omnia in figura contingebant illis 151.
Contra litterę assertores 157.
Non possumus interpretari nisi illuminati per gratiam 168.
Excide litteram occidentem 169.
Nescire et cognoscere quid signant 175.
Qui ab humilitate litterę ad spiritus excelsa conscendit, de isto nihil possunt rapere Madianitę 181.
Ingratus erga Dei beneficia 39.
Inimicus. Pro inimicis oratio 103.
Indoctus. Ignorantia 143.
Mulieres, infantes, proseliti 158.
Ignauus. Mulier anima infirma 74.
Indigni sacro numero 92.
Infantes etmulieres 149.
Imperfecti 157.
Mulier 158.
Gabaonitę 159.
Maledictus qui facit opera Dei negligenter 164.
Hierusalem ciuitas Dei uiuentis 141,145.
Iuramentum Dei 161.
Infamia, detractio, cacologus 98.
Impatiens. Murmuratio in Deum 39.
Iudei abiecti 14.
Populus populum superabit et maior seruiet minori 20.
Cęcitas Israel 37.
Adhuc bibunt aquas amaras Marath 38.
Iudeorum infelicitas 39.
Iudeus in manifesto, ludeus in occulto 61.
Residuus Israel sanguis quo cornua altaris tinguntur. Iudei figuram
amplexi ueritatem respuerunt 82.
Non luxit eis sol 85.
Tribuum stationes 94.
Filii Caath, Gerson, Aaron, Leuitę, filii Merari 95.
Maria synagoga 98, 99.
Primus Iudeorum status 100.
Balaam, scribę et pharisei 116.
Scribę contra Christum 116.
In fine saluandi 122.
Hebrei 127.
Iudei reprobantur, et introducuntur gentiles 130.
Primogeniti priorem populum signant 140.
Iudei negando facti sunt in caudam 154.
Iudei et gentiles 155.
Iudei destructa terrena Hierusalem quęrant cęlestem 166.
Iudei in primogenitis 174.
Barach formam tenens prioris populi 178.
Esau et Iacob 178.
Signum Gedeonis, uellus lanę populus Israel, terra reliquę gentes, ros uerbum Dei 181.
HIGINVS
Ingratus.
Rex in Triptolemum 2 .
Iustitia
Astrei et Aurorę filia 5 .
Chiron 6 .
Imprudens.
In Lero inuecti lepores 5 .
HOMERVS
Ira
Achillis sedari non potest.
BASILIVS MAGNVS
Querę alphabetum in fine eius operis.
PLINIVS
Lis. Comitem ęris alieni atque litis esse miseriam. Chilonis sententia est. Elephanti fessi a uenantibus dentes arbori impactos frangunt
prędaque se redimunt 85.
Fibri Pontici se eastrant urgente periculo ob hoc se peti gnari. Castoreum id uocant medici 91.
Vitulus marinus euomit fel et coagulum, ob ea se peti prudens.
Libertas. Regem deliquentem morte mulctari in Taprobane insula 67.
Spurium Cassium regnum affectantem pater ipsius interemit 318.
Liberalitas. Rapam serere nudum uolunt precantem sibi et uicinis serere se. In Africę lacu Apuscidamo nihil immergitur, omnia fluitant 297.
Zeuzis pictor donare opera instituit 329.
Luxuria. In eam inuehitur acriter 31.
Seres a quibus foeminarum petitur ornatus 65.
Luxuriam notat de margaritis 102.
In fine capitis feminarum luxum accusat. Pamphilę, Platis filię, inuentum, ut denudet foeminam uestis bombicina 119.
Inuehitur in luxuriam sui temporis proponens parsimoniam sęculi prioris 129.
Non ferre tantum thuris Arabiam annuo foetu, quantum Nero pompę suę nouissimo die concremauit 133.
Mensarum precia e citro 139.
Incrustari ligna secta testudine 163.
Luxuria segetum castigatur dente pecoris 183.
Epularum luxuria 195.
Luxuria tingendarum uestium 222.
Vasa coquinaria ex argento 316.
Popea , coniunx Neronis, soleas iumentis ex auro fecit. Claudii principatu seruus eius Drusillanus, nomine Rotundus, dispensator Hispanię Citerioris, quinquagenariam lancem habuit, cui fabricandę officina prius exędificata fuerat. Delphini Cai Gracchi quinis milibus sestertiis in libras empti 317.
Lucii Crassi oratoris scyphi sestertii centum. Pariterque luxuria nata est et Carthago sublata. Capuli militum ebore fastidito cęlantur argento; uaginę catillis, baltei laminis crepitant. Eadem materia et cibis et probris seruit. Fabricius imperatores plusquam pateram et salinum ex argento habere uetabat. Luxuria marmorum
conuehendorum 336.
Luxuria ędium Marci Lepidi, Cai et Neronis domus aureę 342.
Incendia puniunt luxuriam etc. Marci Scauri theatrum opus omnium maximum. Cai Curionis theatra e ligno uersatili.
Libido. Leo odore adulteram sentit atque ulciscitur 87.
Equum adamauit Semyramis 93.
Equarum libido extinguitur iuba tonsa. Arieti
naturale agnas fastidire, senectam ouium consectari 95.
Perdices audito mare pręgnantes fiunt 100.
Cęteris animalibus stati per tempora anni concubitus, homini tantum omnibus horis etc. 114.
Messalina, Claudii Cęsaris coniunx, cartauit concubitu. Viri hyeme, foeminę ęstate auidiores. Palpebre defluunt Venere abundantibus. Arianidis herbe tactu ligna oleo uncta accendi 245.
Cizici fons Cupidinis dicitur. Ex quo potantes amorem deponunt 296.
Aues quę Auernum superuolauerint, emori 297.
Rhodope meretrix pyramidem erexit in Ęgypto 340.
Serpentes intelligere adulterino sanguine natos uel spurios uim eam non habere, quam legittime procreatos 74.
Labor. Camellis sua cuique mensura sicuti uires nec ultra assuetum procedit spacium nec plus instituto onere recipit 89.
Virgę myrti gestatę modo uiatori prosunt in longo itinere pediti 153.
Quanquam aliquando non quod operi, hoc et fructui sit aduersum 166.
Caius Furius Cresinus, cum plures fructus a paruo agello perciperet quam uicinitas ex amplissimis, ueneficii accusatus; prolatis ferramentis absolutus est 178.
Mala piraque iumentis portatu grauia, sed leuia, si his ostendantur 235.
Idem liber XXIIII, caput 1237.
Artemisiam et elisphacum alligatas qui habet uiator, negatur lassitudinem sentire 261.
Proserpinaca recreat defessos, si subiiciatur linguę 268.
Non lassescere qui neruos ex alis et cruribus gruis habeant 295.
Apelles nunquam tam occupatus, ut non lineam duceret 330.
Negociorum acerui a contemplatione operum et pictarum imaginum abducunt 337.
Gens Caucorum in septentrione uastis locis degit, pisces uenatur, aquas bibit, in tumulis habitat propter maris accessus 154.
Pyramides factitarunt reges Ęgypti, ne plebs esset ociosa 340.
STRABO
Lex. Legum ęquitate pręstant Massilienses 70.
Legum latores optimi 105.
Accusati, quod legem anteponerent naturę 274.
Lis. Duo corui litem deffiniunt 82.
Menandri, id est obliquitates 220.
Libertas. Liberorum bona propria esse, seruorum autem domini 102.
Capadoces regem quam libertatem pręoptarunt 212.
Liberi usque adeo, regem mulctant et in uitam eius inquirunt 297.
Libido. Quo fert libido, eunt 83.
Hannibal apud Campanos manens,
quia deliciis dediti erant, ait: Victor ipse periclitor, ne pręda hostilis fiam 101.
Dionysius libidinis poenas dedit 104.
Labore corporis mentem confirmari et motus sedari 273.
Gimnetę et Bragmani uitam laboriosam uiuunt 275.
VALERIVS MAXIMVS
Legem abrogauit, dum sontes damnat; eandem mox restituit 66.
EMILIVS PROBVS
Libertati omnium quam dominatui suo amicior 2.
Tam diu Thebę liberę quam diu uixit 34.
Libertatem ciuium fratris saluti anteposuit 44.
Libertatis gratia facile passus sibi inferri contumeliam 45.
Liberalitas. Prędia sine custode habebat. Pecuniam secum ferebat, ne dare differret petenti. Suum amiculum dabat indigenti, inuitabat omnes, sua pecunia efferebat, quibus non erat propria 11.
L talenta ciuibus donauit 19.
Liberalior in suos quam in se ipsum 25.
Captiuos redemit, pauperculis dotauit 31.
Libidine luxuriaque a puero imbutus, dum modestius uiuere compellitur, a tecto se deiiciens interiit 21.
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIBVS
Liberalitas. Lucius Mummius Corinthum signis tabulisque spoliauit. Quibus cum totam replesset Italiam, in domum suam nihil
intulit 24.
Marcus Liuius Drusus nimię liberalitatis fuit. Ideoque, cum pecunia egeret, multa contra dignitatem fecit 26.
Luxuria. Apius Claudius Cęcus censor epulandi decantandique ius tibicinibus inpublico ademit 15.
Hannibal Campanis deliciis elanguit 18.
Libido. Sextus Tarquinius cum patre regno pulsus ob stupratamLucreciam 6.
Appius Claudius ob Virginiam necatus 10.
Lucius Haminius senatumotus est 19.
APOPHTHEGMATA PLVTARCHI
Lex seruanda. Leges Lycurgi 19.
Idem 64.
Instituta pro tempore mutanda 71.
Leges dominari oportet 77.
Idem 85.
Leges regibus potiores 87.
Ordini officiunt superflua 88.
Vetus institutum non transgrediendum 96.
Ne ioco quidem admittendum quod contra leges admitti uidetur 97.
Patere legem, quam ipse tuleris 32.
Libertas uita charior 24.
Libertatis donatę insigne 36.
Libertatem custodit parsimonia 56.
Liberi soli fortes; ignaui serui 77.
Liber est qui pecunia et uiribus pręstat 82.
Liber est qui mortem contemnit. Liber mortem pręponit seruituti 86.
Quid scis? Liber esse 91.
Liber mori maluit quam seruus uiuere. Pro libertate mori conuenit 93.
Libertas pręferenda regno 94.
Lacena dominum captiua non ferens morte se expediuit 100.
Liberalitas 5.
Largitio amicos parit 50.
Liberalitas regia 16.
Munus dantis affectu metiendum 3.
Munus te dignum da 13.
Munus aliquod homini turpi concedendum, quod negandum probo 30.
Largiendum quantum patitur facultas 54.
Mendico sano nihil largiendum 93.
Lętitia immoderata 31.
Libido. Libidinosa senectus 8.
Lasciuia mulctata. Adulterium 13.
Luxoriosus miles exauctoratus 42.
Non es uenatus puerum, sed emisti 87.
EMILIVS PROBVS
Libido. Ab ipso, quem amore Venereo dilexerat, proditus 9.
Hasdrubal ab Amilcare turpiter amari putabatur 47.
FABIVS QVINTILIANVS IN DECLAMATIONIBVS
Lis. Contentiosius defenditur quod probari nequit 80.
Libertas coacta genus seruitutis est 34.
Liberalitas. Nemo plus dedit quam qui sibi nihil reliquit 21.
Libido in sexum uirilem 14.
Qui libidinis dedere poenas 15.
Meretricis uita 67.
Meretricis mores. Libidinosi amoris uis 70.
Amor turpis 71.
Labor. Stulta cura est quę spem non habet 31.
Apum labor assiduus 65.
Lex. Priuilegium non datur inuito 34.
TVLLIVS IN TVSCVLANIS
Lis. Stoicorum est breuiter astringere argumenta 118.
Libido. Mulierositas quę Gręce ilognei sic! dicitur 132.
Amor libidinosus 139.
Ennius: Flagicii principium est nudare inter ciues corpora. Amor insanus 140.
Amoris curatio.
Labor. Inter laborem et dolorem 112.
Lacenę in laboribus consuescunt. Labores non esse ęque graues imperatori et militi sentit Xenophon 115.
Sollicitudo est ęgritudo cum cogitatione 131.
Pythagorę, Democriti et Platonis labor in studiis et cupiditas 135.
Lex Gręcorum in conuiuiis 159.
Lętitia gestiens an cadat in sapientem 130.
Lętitia est quę adepta cupitum effertur et gestit. Gaudium rationabile dicunt Stoici; sine ratione lętitiam gestientem appellant 131.
Ad lętitiam nimiam remedium 139.
TVLLIVS DE FINIBVS
Lis. Disserentium inter se reprehensiones non sunt uituperandę, sed maledicta et contumelię 5.
Gręci maledictis insectantur eos a quibus dissentiunt 29.
Luxuriosos non reprehendendos putat Epicurus, si sapientes sint 18.
Orata luxuriosos negat reprehendendos, si careant cupiditatibus.
Libido quamuis occulta, inhonesta tamen 25.
Laborum pręteritorum suauis memoria 34.
Herculis erumnę 36.
Philosophi orbem peragrantes 84.
BEATVS HIERONYMVS IN PARTE PRIMA
Libido. Samaritana arguitur sextum habere maritum non suum 30.
Lamech primus iniit digamiam. Digamus eligi in clericum non potest. Filii impudici patrem episcopum indignum faciunt 34.
Amor formę 41.
Scotorum natio pecudum lasciuiens 45.
Voluptas et concupiscentia in iecore 187.
Libidinis remedium ieiunium 196.
/
Lex. Deum nihil impossibile pręcepissę 10.
Lex posthabenda Euangelio 34.
Vtrum facilia sint mandata Dei 68.
De possibilitate mandatorum 74.
Non in Lege, sed in Euangelio promittitur regnum cęlorum 76.
Quę obseruanda de Testamento Veteri 78.
Mandata Domini leuia ad comparationem Iudaicę superstitionis 79.
Deus possibilia mandauit 87.
Coronam minime carpendam, id est leges urbium conseruandas 151.
Lex data die L egressionis de Ęgypto 192.
In Lege descensus ad inferos, in Euangelio ad paradisum transmigratio 194.
Nabo , id est conclusio. Ibi Moyses moritur, id est Lex finitur 195.
Quot genera legis in Scripturis 211.
Siquis in uno offendat, factus est omnium reus 237.
Luxuria. Iouiniani uita luxuriosa 53.
Luxuriosa potatio atque uinolentia 162.
Voluptas insatiabilis 198.
Luxuria libidinis mater 216.
Liberalitas erga quos exercenda 60.
Pamphilus martyr necessaria et codices indigentibus largiri solitus 132.
Dona Dei diuersa et uaria 155.
Zachei
largitio laudatur 181.
Elemosina remedium auaritię 196.
Da pauperibus, immo Christo qui in pauperibus pascitur 201.
Liberum arbitrium semper indiget auxilio Dei 10.
De libero arbitrio contra Pelagianos 67.
Liberum arbitrium non sine gratia ad bonum inclinari 68.
Libero arbitrio differimus ab animalibus brutis. Non omnes uoluntate propria regi 75, 80, 81 etc. Voluntas, labor, humilitas coronatur in nobis 88.
Propria uoluntate peccamus, sed non sine gratia Dei bonum operamur, Augustinus 164.
IDEM IN PARTE SECVNDA
Liberalitas. Cui dimittes tantas diuitias? Christo 191.
Fac tibi amicos de iniquo mamona 192.
Tecum portes, quod inuitus dimissurus es. Coraelii centurionis elemosynę 193.
Quis pauper non huius auxilio sustentatus est? Pręter uictum et uestitum et manifestas necessitates nihil cuiquam tribuas, ne filiorum panem canes comedant 212.
Sabę monachi uinea centum lagenas ęstimata integra. A monachis ab eo inuitatis depasta trecentas fecit 239.
Vidua quę duo ęra misit in gazophilacium 264.
Elemosyna in pauperes 265.
Pars sacrilegii est rem pauperum dare non pauperibus. Elemosynę Fabiollę 267.
Liberalitas excedens modum in Paula 272.
Lectio fidelis: Psalmi, Prouerbia, Ecclesiastes, Iob, Euangelia, Acta apostolorum, Epistolę, Prophetę, Pentateuchos, Reges, Paralipomena, Hesdras, Ester, Canticum canticorum, opuscula Cypriani, Athanasii epistolę, Hilarii libri. Caue Apochrypha 129.
Nunquam de manu tua sacra lectio deponatur 131.
De lectionibus ad mensam 156.
Hyeronymus flagellatus, quia libentius gentilium legebat libros quam catholicorum 166.
Animus sacrę lectionis amore ocupandus 171.
Lectioni et Scripturis ediscendis horam statue 172.
Ama Scripturas sanctas 173.
Scripturas legens memento esse Dei uerba 180.
Post Scripturas sanctas doctorum hominum tractatus lege 192.
In diuinis lectionibus et orationibus esto assiduus
194.
Ardor diuinarum Scripturarum in Marcella 199.
De assiduitate legendi et orandi 203.
Scripturarum lectionem commendat 212.
Nunquam de manu et oculis tuis recedat liber 214.
Crebrius lege etc. 227.
Lectio librorum gentilium qualiter habenda 228.
Statuendum quanto tempore legas.
Labor. Qui bis in die lapidem grauem portabit humeris per IIII miliaria annis VIII 150.
De operibus sororum post prandium 156.
Labor manuum qui conuenit feminis 172.
Fac aliquid operis, ut te semper diabolus inueniat occupatum 214.
De laboribus manuum 229.
Hilarionn statutis diebus ante uindemiam lustrabat cellulas monachorum uolens exemplum dare humilitatis 239.
Non peruenitur ad gaudia quietis nisi per tedia laboris 249.
Lex. Vitam non habet nisi qui cuncta mandata seruauerit 158.
Lex prohibet, pręcipit, concedit, suadet 176.
Omnia facienda quę pręcepta sunt 178.
Si uis ad uitam ingredi, serua mandata 186.
Duo mandatorum genera: iubendi et prohibendi. Lex diuina perdiscenda 187.
Lex Noua quanto perfectior Veteri 197.
Pręcepta Decalogi 290.
Diem sabbati non ad litteram obseruare iubemur. Consuetudo non sit contra fidem et bonos mores, et plus utilitatis habeat quam scandali 292.
Libido. Iob: Virtus eius in lumbis et potestas in umbilico 163.
Sampson , Dauid, Salomon, Ammon etc. Virgines quę apud Manicheos quasi scorta 168.
Libido et gula maxime decipiunt 178.
Syrenarum cantus, Orphei cytharę 184.
Iuuenilis ętas in libidinem procliuis castigat corpus 191.
Vidua appetens secundas nuptias quomodo excusat 192.
Vipera per os concipit, in coitu caput masculi excidit et ipsa ab iis, quos conceperit, occiditur 205.
Qui amorem ueterem nouo expellunt 214.
Qui gloria clari mulierum amoribus polluti sunt 286.
Libidinis mala enumerat 306.
Liberum arbitrium. Indiget gratia Dei ad bene agendum 1.
Contra eos qui diuersum sentiunt 4.
Consensus et uoluntas requiritur, ut gratia infundatur 122.
Pelagianistę supramodum liberum prędicant arbitrium 174.
Proprium arbitrium Dei gratia iuuatur 183.
Prescientia Dei et prędestinatio 296.
Luxuria. De Megarensibus dicitur: dificant quasi semper uicturi, uiuunt quasi altera die morituri 157.
Notat luxum sęculi 2. 1
Voluptariorum uitam carpit 246.
BIBLIA
Lis. Isaac pastoribus inter se iurgantibus ad puteos, alterum ex puteis uocauit Calumniam, alterum Inimicicias 4.
Si causa difficilis fuerit etc, referes ad sacerdotes et ad iudicem 28.
Tacui contra contentiones peccatoris, sed rursum ne inutiliter tacerem, locutus sum ad Dominum. Psalmus XXXVIII 111.
Discordia ciuium. Psalmus CII 118.
Contra iustum ne contendas 126.
Mulier stulta et clamosa etc. 127.
Iurgium bis, rixa 130.
Mulier litigiosa, contentiones, mulier ter 130.
Ne contendas cum pessimis. Iurgium, mulier litigiosa, rixa. Qui se commiscet rixę alterius. Mulier litigiosa 131.
Contentio 132.
Deus mundum tradidit disputationi hominum 133.
Non litiges cum homine potente nec cum locuplete nec cum linguato. Ne contra faciem stes contumeliosi. Cum iracundo non facias rixam 142.
Abstine te a lite. Contentio, lis 147.
Libertas. Audite me magnati: Filio et mulieri, fratri et amico non des potestatem super te in uita tua 140.
Portę ciuitatis signant liberum ad principem aditum 196.
/
Liberalitas. Abraham uictor regi Sodomorum animas tantum suorum petenti, largitus est et substantiam 3.
Rebecca potum aquę dedit et meruit accipere inaures aureas et armillas et fieri uxor Isaac 4.
Cum metis, relinque paleas et uuam deciduam, cum uindemias, ut sit pauperibus et peregrinis 17.
Non secabis usque ad solum, nec remanentes spicas colligetis etc. 18.
Perfecto tabernaculo obtulerunt munera. Iterum in dedicatione altaris 20.
Victis Madianitis populus Israel ex pręda quinquagesimam dedit sacerdoti et Leuitis, aurum obtulit Domino 25.
Nec contrahes manum, sed aperies eam pauperi 27.
Hyram, rex Tyri, misit regi Dauid materiam
de Lybano ad ędificandam domum 50.
Siba, seruus Miphiboset, obtulit regi Dauid duos asinos cum ducentis panibus, centum alligaturis uuę passę, centum massis palatarum et duobus utribus uini, sed captans substantiam domini sui 53.
Dedit Salomon Hyram, regi Tyri, XX oppida Galileę. Salomoni donauit regina Saba CXX talenta auri et aromata et gemmas 57.
Mulier Sareptana ad extremam famem redacta non dubitauit petenti prophetę tradere totum quod habuit. Propterea abundauit. Insuper mortuum sibi filium Helias suscitauit 60.
Dauid obtulit in templum III milia talenta auri, VII argenti etc, quę alii obtulerunt 74.
Multa donauit populo Ezechias, cum celebraret phase, et multa principes eius 81.
Item post eum Iosias et principes 82.
De transmigratione reuersos adiuuerunt finitimi rebus suis. Cyrus restituit omnia uasa quę abstulerat Nabuchodonosor 83.
Artaxerxes concessit Esdrę multas impensas et pręrogatiuas in reędificatione templi 84, 89.
Quantum dederunt in thesauris Neemias, principes, populus 86.
Comedite et bibite etc. et mittite partes eis qui non pręparauerunt sibi 87.
Thobias subueniebat concaptiuis suis uictu et uestitu, preceptis et sepultura 90.
Raguel Thobię dedit partem alteram bonorum, alterius uero instituit eum hęredem 91.
Elemosina et oratio 92.
Holocausta et uota obtulerunt. Iudith obtulit uasa bellica et conopeum 97.
Addidit Dominus omnia quęcunque fuerant Iob duplicia 108.
Honora Deum de tua substantia. De primitiis omnium frugum da pauperibus 126.
Liberalis 128.
Donum. Elemosina bis 130.
Elemosina 131.
Liberalis. Qui dat pauperi etc. 132.
Manum suam aperuit inopi et palmas suas extendit ad pauperem 132.
Bonum est te sustentare iustum, sed et ab illo ne subtrahas manum tuam. Da elemosinam, quia finem tuum ignoras. Si dederis, recipies abundanter etc. 134.
Elemosinam da pro anima patris defuncti. Ignem ardentem extinguit aqua, et elemosina resistit peccatis et acquirit gratiam 141.
Ne dicas: In multitudine munerum meorum respiciet Deus. Elemosinis te purga 142.
Si benefeceris, scito, cui feceris. Benefac iusto, da misericordi etc. et non dederis impio. Fili, si habes, benefac tecum, et
Deo dignas oblationes offer. Ante mortem benefác amico tuo, et secundum uires tuas porrigens da pauperi. Elemosina uiri quasi sacculus cum ipso, et gratiam hominis quasi pupillam conseruabit 144.
Elemosina duplex: utilis et inutilis. Donum insipientis non accipiendum 145.
Super humilem animo fortior esto, et pro elemosina non trahas illum. Conclude elemosinam in corde pauperis, et hęc pro te exorabit ab omni malo 147.
Immolantis ex iniquo oblatio est maculata. Dona iniquorum non probat Altissimus.
Qui offert sacrificium ex substantia pauperum, quasi qui uictimat filium in conspectu patris sui. Non apparebis ante conspectum Domini uacuus. In omni dato hilarem fac uultum tuum. Da Altissimo secundum donatum eius. Noli offerre munera parua 148.
Quod dederis, ne improperes 150.
De donis ecclesię offerendis. Fortitudo gentium, inundatio camellorum operiet te. Dromedarii, Madian et Effa 165.
Dominus odio habens rapinam in holocaustum 165.
Vt quid mihi thus de Saba affertis; holocausta uestra non sunt accepta etc, scilicet propter iniquitatem uestram 168.
Si obtulerint holocaustomata et uictimas, non suscipiam ea propter iniquitates eorum 171.
Iudei de Babylone miserunt pecuniam ad sacerdotes in Hierusalem, ut offerrent holocausta et orarent pro eis 183.
Principis donum filio hęreditarium, aliis nequaquam 195.
Peccata tua elemosynis redime et iniquitates tuas misericordiis pauperum 197.
Iniustis dicit Dominus: Si obtuleritis mihi holocausta et munera uestra, non suscipiam 205.
Oblatio hominis poluti poluta erit 212.
Symon clypeum aureum mnarum mille dono Romanis misit 223.
ludei duce Iuda superato Nicanore spolia diuiserunt egenis. Item uicto Thimoteo et Bachide spoliorum partem dederunt egenis, partem secum detulerunt in Hierusalem 227.
Luxuria. Scuta, peltę, suppellex ex auro; thronus ex hebore uestitus auro apud Salomonem 58.
Non inuenitur sapientia in terra suauiter uiuentium 106.
Dissolutus 130.
Dixerunt impii: Venite, fruamur bonis, uino, unguentis, floribus etc. 137.
Luxuria 152.
Qui uescebantur
uoluptuose, interierunt in uiis. Qui nutriebantur in croceis, amplexati sunt stercora 182.
Venit contritio super te qui habitas in terra etc. Prope est dies occisionis et non glorię montium 185.
Vaccę pingues, quę estis in monte Samarię, quę calumniam facitis egenis etc. 205.
Ve uobis qui opulenti estis etc. ingredientes pompatice, dormientes in lectis heburneis , lasciuientes in stratis uestris, comedentes agnum de grege, uitulum de medio armenti, canentes ad uocem psalterii etc. 206.
Libido. Sodomitę uolentes uiolare hospites Loth percussi sunt cęcitate. Sodoma et Gomorra subuersę. Filię Loth concubuerunt cum patre 3.
Vxor et ancillę Abimelech fìunt steriles, donec ille Sarram, quam tulerat, restituit Abrahę 3.
Dina, filia Iacob, uiolatur a Sichem, filio Emor, principe terrę Salem. Ob hoc urbs deprędata, mares cęsi, reliqui ducti captiui, Dina erepta 6, 95.
Ruben dormiuit cum Bala, patris concubina 6.
Thamar sub habitu meretritio se occultans cum Iuda, uiri sui defuncti patre, concubuit. Accusata liberatur 7.
Iacob maledixit Ruben: Non crescas, quia ascendisti cubile patris tui 9.
Lex: Siquis seduxerit uirginem 13.
Patiens fluxum seminis immundus erit etc. Item qui tetigerit mulierem muliebria patientem, id est menstruatam. Item: Nequis ad consanguineam accedat etc. Cum ancilla non coeas 17.
Adulter moriatur. Sacerdotis filia in stupro deprehensa comburatur 18.
Mulier suspecta de adulterio quomodo probetur 5.
Per sacrificium zelotipię 20.
Israel in Sethim fornicati cum filiabus Moab adorauerunt deis earum. Phinees Israelitam Zambri intrantem ad scortum Madianitem Zochi ambos occidit, et cessauit plaga a filiis Israel 24.
Si dormierit uir cum uxore alterius, uterque morietur. Qui uiolauerit uirginem
non desponsatam, uxor eius erit etc. Manzer , id est de scorto natus, non intrabit in ecclesiam. Polutus somno egredietur extra castra etc. 28.
Sanson adamauit mulierem Philistinam 38.
Vir Leuites hospitatus in Gabaa, coactus a filiis Belial cęssit eis uxorem suam. Mane mortuam inuenit. Eam in XII frusta sectam misit in fines tribuum. Petuntur ad supplicium auctores sceleris. De
Beniamin perierunt XXV milia, urbes uicique eorum omnes incensi etc. 39.
Dauid concubuit cum Bersabe; Vriam ad necem compulit et qui cum illo erant. Puer de illa natus moritur 51.
Amon uitiauit Thamar, sororem Absalon; morte poenas dedit 52.
Absalon ingreditur ad concubinas patris Dauid 53.
Salomoni fuerunt DCC uxores, CCC concubinę. Conuersus est ad idola earum. Scissum est regnum de manu filii sui Roboam datumque est seruo suo Hieroboam 58.
Primogenita Ruben, quoniam uiolauit thorum patris, data sunt filiis Ioseph 74.
Roboam duxit uxores XVIII, concubinas LX, genuit filios XXVII et LX filias 76.
Quid possunt mulieres, exemplum de Apame, filia Bezacis, concubina regis 88.
Demonium pręualet iis qui tantum libidinis causa duxerunt uxores 91.
Visa Iudith concussum est cor Olophernis 95.
Assuerus repudiata Vasthi subinde recordatus de illa suspirabat 97.
Oculus adulteri obseruat caliginem dicens: Non me uidebit oculus 105.
Si ad ostium amici mei insidiatus sum, scortum alterius sit uxor mea etc. Hoc enim nefas et iniquitas maxima, ignis* usque ad perditionem deuorans et omnia eradicans germina 106.
Fortitudo eius in lumbis eius et fortitudo illius in umbilico uentris eius 108.
Orat Dauid pro peccato adulterii. Psalmus L 112 .
Fauus distilans labia meretricis etc. fuge ab ea 126.
Quę sunt quę nos custodiunt a muliere mala etc. Decipit blanditiis et ad mortem ducit 127.
Libidinosus. Auaritia et libido sanguisugę. Os uuluę insatiabile. Adultera. Ne dederis substantiam tuam in libidinem et ebrietatem 132.
Mulier amarior morte 134.
Ne respicias mulierem etc. Omnis mulier, quę est fornicaria, quasi stercus in uia ab omnibus prętereuntibus conculcabitur. Speciem mulieris alienę multi admirati reprobi facti sunt. Colloquium enim illius quasi ignis exardescit. Ne sedeas cum ea nec accumbas in uino 144.
Vinum et mulieres apostatare faciunt sapientes 145.
Concubitus concupiscentię ne apprehendant me. Fornicarius. Adulter, adultera, mulier fornicaria 146.
Erubescite de fornicatione 149.
Erubescite ab aspectu meretricis. Ne respicias mulierem alieni uiri etc. Custodi fìliam luxuriosam 150.
In medio mulierum noli
commorari. De uestimentis enim procedit tinea et a muliere iniquitas uiri. Salomon inclinauit foemora sua mulieribus, dedit maculam in gloria sua 150.
Mulierum superbia deiicietur lasciuientium et luxuriantium in ornamentis 152.
Saturaui eos, et mechati sunt, et in domo meretricis luxuriabantur. Equi amatores in foeminas et emissarii facti sunt. Vnusquisque ad uxorem proximi sui hinniebat. Nunquid super his non uisitabo, ait Dominus? 168.
Quosdam rex Babylonis frixit in igne pro eo quod mechati sunt in uxores amicorum et prophetarunt mendaciter
175.
Contra mulierem fornicariam 187.
Oolla et Ooliba, sorores adulterę 189.
Iudices duo senes exarserunt in Susannam 200.
Fornicatio et uinum et ebrietas auferunt cor 202.
Vxor fornicaria 206.
Mulieres populi mei eiecistis de domo deliciarum suarum 200.
Contra adulteros 216.
Iason epheborum prostibula posuit 225.
Labor. In laboribus comedes 1.
Filii Israel afflicti oneribus operarum. 9.
Missi ad colligendas paleas, quia laterum opera non implerunt 10.
Moyses, cum solus non sufficeret ad ferendum onus populi, a Domino monitus LXX seniores delegit, cum quibus partiret laborem 21.
Pertesi laborem itineris murmurauerunt et a serpentibus perierunt 23.
Non ligabis os bouis triturantis 29.
Ruth tam diu messuit, donec ordea et triticum in horreis conderentur 40.
Operarii Salomonis in opus templi 56.
Anna, uxor Thobię, ibat ad opus textrinum quotidie 90.
Homo nascitur ad laborem et auis ad uolatum 101.
Labor 127.
Operatio. Labor ter 128.
Labor pro uictu 130.
Labor. Labor uanus in rebus caducis 132.
Labor hominum patet iiiuidię. Dulcis est somnus operanti 133.
Bonorum laborum gloriosus est fructus 137.
Non oderis laboriosa opera et rusticationem creatam ab Altissimo 142.
Melior est qui operatur [operatur] 1 et abundat in omnibus quam qui gloriatur et eget pane. Parua est apis et multi fruętus 144.
Operarii uita laudatur 149.
Modicum laboraui, et inueni mihi multam requiem. Operamini opus uestrum ante tempus, et dabit uobis mercedem uestram in tempore suo 151.
Arabit ludas, confringet sibi sulcos lacob 203.
Et ingressi faciebant opus in domo Domini exercituum, Dei sui 212.
Lex de successionibus 24.
Moysi, id est Legi Veteri dicitur: Videbis terram, in quam non ingredieris 30.
Esdras legit legem Domini. Audientes benedixerunt Dominum et procidentes in terram adorauerunt 90.
De publicatione Euangelii per apostolos. Psalmus XVIII 109.
Item Psalmus XXI, XXII, XXVIII 110.
Prędicatio apostolorum. Psalmus XLVII. Legis veteris euacuatio et nouę institutio. Psalmus XLVIII 112 .
Veteris Legis imperfectio. Psalmus LXXXIX 116.
Cantate ei canticum nouum, id est legem nouam ueteri antiquata. Psalmus XCV 117.
Beati qui ambulant in lege Domini. Psalmus CXVIII 119 .
Legem pone mihi. Psalmo eodem 120.
Lex tua saluauit me. Psalmo eodem. Item: Quomodo dilexi legem tuam 121.
Sagittę potentis acutę cum carbonibus desolatoriis, id est sermo Dei intima penetrans et ignita caritate excoquens cordis uitia. Psalmus CXVIIII 121.
Canticum nouum cantabo tibi, id est legem nouam. Psalmus CXLIII 124.
Lex lux est 127.
Lex 128.
Lex 132.
Vbera Ecclesię duę tabulę Testimonii. Dies Noui Testamenti, nox Veteris. Iuncturę foemorum, id est copulatio utriusque Testamenti. Vbera, odor, poma noua et uetera 136.
De lege homini
data 144.
Quęre legem, et in eam non agas insidiose. Legis uerbum sine mendacio 148.
De Syon exibit lex, scilicet noua, et uerbum Domini de Hierusalem 152.
Ve qui condunt leges iniquas et scribentes iniustitias scripserunt, ut opprimerent in iudicio pauperes 153.
Verbum Domini in ęternum manet 160.
Lex a me exiet, et iudicium meum in lucem populorum requiescet 162.
Verbum Domini non frustratur 163.
De his qui custodiunt sabbatum et tenent foedus Domini 164.
Non dicetur ultra archa testamenti Domini etc, id est lex cerimoniarum cessabit 167.
/Nouate uobis nouale et nolite serere super spinas 168.
Numquid non uerba mea sunt quasi ignis ardens et quasi malleus conterens petram?113.
Feriam domui Israel et domui Iuda foedus nouum, non secundum pactum quod pepigi cum patribus uestris 176.
Hieremias dedit libros Baruch, unum signatum, alterum apertum dicens 176: Statuam illis testamentum, alterum sempiternum, ut simillis in
Deum etc. 183.
Dabo eis cor nouum et spiritum nouum etc. 186.
Dabo uobis cor nouum et spiritum nouum 192.
Mense VIII, id est quatuor partes Veteris Testamanenti et quatuor Noui. Lex, historia, sapientia, prophetia. Euangelia, Actus apostolorum, Epistolę, Apocalypsis 196.
Balthasar rex prę omnibus diligebat Danielem. Ne tamen interdicto semel emisso derogaret, deprehensum misit in lacum leonum 198.
Vidi, et ecce quadrige, id est Euangelia. Egredientes in medio duorum montium, id est Testamentorum 213.
Libros legis Dei combussit rex Antiochus 217.
Lętitia. Dauid et omnis Israel, cum reducerent archam ludebant coram Domino 50.
Achimas uictoriam nunciauit regi Dauid; Absalonis necem tacuit, ne lętis misceret tristia. Superuenit Chusi et indicauit, ut, quam proxime humanum gaudium moeror subsequatur, doceret 53.
Heliseo prophetante Iehu regnaturum super Israel, posuerunt palia sub pedibus eius et cecinerunt tuba 64.
Dauid uncto in Ebron fuerunt ibi tribus diebus edentes et bibentes in gaudio 71.
Illata archa in sancta sanctorum egressisque sacerdotibus de sanctuario Leuitę et cantores uocibus musicisque instrumentis insonuerunt 75.
Dimissi a Cyro benedixerunt Deum, exultauerunt cum musicis et lętitia diebus VII. Lętitia iuniorum et dolor seniorum in reędificatione templi 89.
Lętitia Annę, cum a longe uidit Thobiam filium aduentantem 92.
Lętitia populi de uictoria Iudith et ipsius ludith inter eos concionantis 96.
Lętitia Iudeorum, cum Assuerus reuocaret edictum, quo iubebantur occidi permittens illud conuerti in eorum emulos et persecutores 99.
Exultat se esse exauditum. Psalmus VI 109 .
Lętentur quęrentes Deum. Psalmus LXVIIII 114.
Repletum est gaudio os nostrum etc. Psalmus CXXV 122.
Lętetur Israe! in eo qui fecit eum etc. Psalmus CXLVIIII 125.
Stultorum exultatio ignominia 126.
Risum dolor, gaudium sequitur luctus 128.
Gaudium 130.
Nihil est melius quam lętari in opere suo etc. 133.
Melior tristitia lętitia 134.
Adolescentia et uoluptas uana sunt 135.
Occurristi letanti 166.
Factum est mihi uerbum tuum in gaudium et lętitiam cordis
mei, quoniam inuocatum est nomen tuum super me, Domine Deus exercituum 171.
Celeuma quasi calcantium concinetur aduersum omnes habitatores terrę 174.
Nuptię filiorum Iambri conuersę sunt in luctum Ionatha et Symone ulciscentibus fratrem suum, quem illi tenebant captiuum 221.
Liberum arbitrium. Hodie proposui in conspectu tuo uitam et bonum, mortem et malum etc. 29.
Anima mea in manibus meis semper. Psalmus CXVIII 121.
Nisi Dominus ędificauerit domum. Psalmus CXXVI 122.
Deus ab initio constituit hominem, et reliquit illum in manu consilii sui etc. Apposuit tibi aquam et ignem. Ad quod uolueris, porrige manum tuam. Ante hominem uita et mors, bonum et malum; quod placuerit ei, dabitur illi 144.
Ecce ego do coram uobis uiam uitę et uiam mortis etc. 173.
Lectio. Dabir prius Carathsephor, id est ciuitas litterarum 133.
Aperta sunt prata, id est libri sapientię sacrę 131.
Mulier fortis, id est Sacra Scriptura 132.
Luna designans tempora 150.
MATTHEVS
Libido. Omnis qui uiderit mulierem ad concupiscendum V. Si oculus tuus fuerit nequam VI. Socrus Petri febri laboratur, id est libidine ardens conuertitur VIII. Demones intrant in porcos, et grex mergitur VIII. Hoc genus non eiicitur nisi per orationem et ieiunium XVII. Talentum domini defodiens in terra XXV.
Luxuria. Lata porta et spaciosa uia est quę ducit ad perditionem VII. Luca VII Ecce qui mollibus uestiuntur in domibus regum sunt XI. Qui uoluerit animam suam saluam facere, perdet eam XVI. Talentum domini defodiens in terra XXV.
Lectio. In monte excelso lesus apparuit gloriosus. Si per infirmitatem cadimus in faciem obstupefacti, tangit confortans ac dicens:
Surgite, nolite timere XVII. Abiit Iesus per sata sabbato. Rabula: Ambulant per sata eum Domino qui in Scripturarum meditatione delectantur. Esuriendum panem uitę, id est Dei amorem in se euenire desiderant. Vellunt spicas et terunt, dum testimonia discutiunt, donec inueniant quod latebat in littera, et hoc sabbato, dum a turbidis cogitationibus uacant XII. Fermentum quod mulier abscondit in farinę satis tribus, donec fermentatum est totum. Thesaurus absconditus in agro XIII. Panis filiorum et micę de mensa dominorum. Prius curat debilitantes, deinde pascit. Dimittere eos ieiunos nolo, ne deficiant in uia XV. Cedunt ramos de arboribus et sternunt in uia Domini XXI. Prandium est eloquium Dei. Eloquiorum fortia sunt tauri, delectabilia eorum sunt saginata XXII. Videbitis Filium hominis uenientem in nubibus cęli cum uirtute multa et maiestate. Cęlum et terra transibunt, uerba autem mea non pręteribunt XXIIII.
Liberalitas. Qui petit a te, da ei et uolenti mutuare a te ne auertaris. Sit elemosyna tua in abscondito V. Quicunque potum dederit uni ex minimis istis calicem aquę frigidę tantum in nomine discipuli, amen dico uobis, non perdet mercedem suam X. Manum aridam sanauit. Dominus iubens extendere, id est elemosynam porrigere XII. Vende omnia quę habes et da pauperibus, et habebis thesaurum in cęlo XIX. Dilationem petenti et debitum dimisit Dominus. Vendentes oleum sunt pauperes qui accepta elemosyna largienti retributionem impetrant a Domino XXV. Quamdiu fecistis uni de his fratribus meis minimis, mihi fecistis XXV. Esuriui, et dedistis mihi manducare etc. XXV.
Labor. Venite ad me omnes qui laboratis etc. XI.
MARCVS
Lectio. Ramos cedit de arboribus et sternit in uia Domini qui doctorum pręcepta colligens discit placere Domino et alios instruere
XI.
Liberalitas. Lepra mundatus munus iubetur offerre, iuxta illud: Date elemosinam, et omnia munda sunt uobis I. Honor pro elemosyna. Apostolus: Honora uiduas quę uere uiduę sunt VII. Quisquis enim potum dederit uobis calicem aquę frigidę etc. IX. Vidua quę misit duo minuta in gazophilacium XII. Mulier effudit unguentum super caput Domini XIIII. Mulieres sequentes Dominum et ministrantes ei de sua substantia XV.
Labor. Renuntiant apostoli Domino quę egerant et docuerant, et ipse iubet eos requiescere pusillum et non continuo laborare. Laborantibus in remigando contra uentum affuit Dominus. Confortauit eos, et uentus cessauit V. Simon iste qui portat crucem in anguria, is est qui laborat pro laude humana. Cogunt enim homines hunc laborare, quem non cogit timor et dilectio Dei XV./
Libido. Herodias reliquit uirum, adhęsit adultero; Ioannem scelus arguentem necandum curauit VI. Libidinosa uoluntas coegit in illum manum mittere, quem sciebat iustum et sanctum VI.
Lis. Regnum in se diuisum, domus, Sathanas non possunt stare III.
Liberum arbitrium. Vltro terra fructificat, id est non necessitate eoacta contra propriam uoluntatem IIII.
LVCAS
Liberalitas. Qui habet duas tunicas, det non habenti, et qui habet escas, similiter faciat III. Omni autem petenti te tribue. Benefacite et mutuum date nihil inde sperantes. Et erit merces uestra multa et eritis filii Altissimi. Estote ergo misericordes. Date et dabitur uobis; mensuram bonam et confertam et coagitatam et supereffluentem dabunt in sinum uestrum. Eadem quippe mensura, qua mensi fueritis, remetietur uobis VI. Mulieres ministrantes Iesu de facultatibus suis VIII. Pro quinque panibus et duobus piscibus turbę
esurienti datis redditi sunt XII cophini pleni IX. Date elemosinam, et ecce omnia munda sunt uobis XI. Vendite quę possidetis et date elemosinam. Facite uobis saculos qui non ueterascunt, thesaurum non deficientem in cęlis, quo fur non appropiat neque tinea corrumpit. Vbi enim thesaurus uester est, ibi et cor uestrum erit XII. Cum facis prandium, non uocabis amicos, fratres, cognatos, uicinos, diuites, sed pauperes, debiles, claudos, cęcos. Et beatus eris, quia non habent retribuere tibi. Retribuetur enim tibi in resurrectione iustorum XIIII. Scio, quid faciam, ut, cum amotus fuero a uillicatione, recipiant me in domos suas. Debitoribus partem debiti dimittit, et laudatur a Domino XV. Facite uobis amicos de mamona iniquitatis, ut, cum defeceritis, recipiant uos in ęterna tabernacula. Ars artium peritissima elemosina XVI. Ecce dimidium bonorum meorum do pauperibus et siquid aliquem defraudaui, reddo quadruplum XIX.
Luxus. Dissipauit substantiam luxuriose uiuendo. Facta fame coepit egere. Missus pascere porcos cupit uentrem implere siliquis, et nemo dabat illi XV.
Libido. Dissipat substantiam; eger esurit, porcos pascit, siliquis porcorum satiari cupit, id est luxuria. Et nemo dat, quia carnis appetitus insatiabilis XV.
Labor. Sint lumbi uestri pręcincti XII. A seruo, cum impleuerit, quod pręceptum est, insuper aliud exigitur, quia, dum uiuimus, debemus semper operari XVII.
Lex. Duo denarii dati stabulario sunt duo Testamenta uel duo pręcepta dilectionis X. Regnum Dei, id est Euangelium simile grano synapis. Item fermentum quod mulier abscondit in satis tribus farinę XIII. Lex et prophetę usque ad Ioannem. Facilius est cęlum et terram pręterire quam de lege unum apicem cadere XVI. Morus eradicata et in mare translata est Euangelium translatum ad gentes XVII. In Lege non esse perfectionem patet ex eo quod cum adolescens se Legis mandata implesse diceret, subiunxit Dominus: Si uis perfectus esse etc, quod ad Euangelium
pertinet XVIII. Domine, ecce duo gladii hic. At ille dixit eis: Satis est. Satis enim sunt duo Testamenta ad muniendum se contra spiritus nequitię XXII. Iussu quidem Legis Pasca cum amaricantibus edebatur, quia adhuc amaritudo manebat. Post resurrectionem uero cibus fauo mellis dulcoratur XXIIII.
Letitia. Ve uobis qui ridetis nunc, quia lugebitis et flebitis VI. Symphonia et chorus, epulatio et gaudium / propter eum qui mortuus erat et reuixit. Perierat, et inuentus est XV.
Liberum arbitrium. Quotiens uolui congregare filios tuos etc. et noluisti XIII. Pater duorum filiorum alterum uolentem discedere non retinet, alterum uolentem manere non repellit. Rursum illum reuertentem suscipit, nemini tollens arbitrii libertatem XV.
Lectio. Pręceptor, per totam noctem mundanę scientię laborantes nihil cępimus. In uerbo autem tuo laxabo rethe, id est in profundo sacrę Scripturę. Vnde tanta piscium copia hauritur, ut ambę nauiculę impleantur, altera dilectionis Domini, altera promimi V.
IOANNES
Liberalitas. Vngit pedes Iesu qui sequitur uestigia eius. Capillis tergit qui habens superflua dat pauperibus. Capilli enim superflua cor poris uidentur XII. Qui accipit siquem misero, me accipit. Siquis autem me accipit, accipit eum qui me misit XIII. Esto Ioseph et tege in paupere Christi nuditatem non semel, sed in tuo tumulo spiritali considerando reconde et cooperi et misce myrrham et aloen amaricantia considerando uocem illam: Ite, maledicti in ignem ęternum, qua nihil amarius XVIII.
Labor. Operamini non cibum qui perit, sed qui permanet etc. VI. Me oportet operari opera eius qui misit me, donec dies est. Venit nox, quando nemo potest operari IX. Quod secundum pręsens seculum laboramus, uix usque ad mortem sufficit. Quod uero pro
ęterna uita agitur, etiam post mortem seruatur etc. XV.
Lex per Moysen data est, gratia et ueritas per Iesum Christum facta est I. Optimum uinum adhuc seruauit Iesus, id est Euangelium usque ad sextam ętatem distulit II. Quinque panes ordeacei signant Legem quinque libris Moysi scriptam; ordeacei, qui cibus est iumentorum et seruorum. Lex autem seruis data est et carnalibus quasi iumentis. Quod autem nouos panes noluit facere, sed allatos cumulauit, signat quia Veterem Scripturam non reprobauit, sed implendo patefecit VI. Ego dedi eis sermonem tuum etc. Sermo tuus ueritas est XVII.
Lętitia. Gauisi sunt discipuli uiso Domino XX.
Lectio. Fons Iacob Scripturę sunt, siquidem instructi in Scripturis bibunt ut Iacob et filii eius. Simplices autem et rudes bibunt more pecorum Iacob IIII. Fons Iacob Scripturę sunt, aqua uero Iesu sunt Scripturarum sensus spiritales IIIL Iesus inclinans se deorsum digito scribebat in terram VIII. Qui intrat per ostium pastor est ouium. Ostium Scripturas uocauit. Hę enim Dei cognitione aperiunt, hę oues custodiunt et lupos superuenire non permittunt, hereticis introitum pręcludentes. Ostiarius est Moyses, cui eloquia Dei credita sunt uel Spiritus Sanctus, per quem Scripturę reseratę nobis indicant Christum X.
PAVLVS AD THIMOTEVM II
Lis. Noli contendere uerbis. Ad nihil enim utile est nisi ad subuersionem audientium. Stultas et sine disciplina quęstiones deuita, sciens quia generant lites. Seruum autem Domini non oportet litigare, sed mansuetum esse ad omnes etc. II. AD TITVM: Stultas autem quęstiones et geneologias et contentiones et pugnas Legis deuita III. IACOBI: Damnat zelum et contentiones III. Bella et lites ex concupiscentiis IIIL APOCALYPSIS: Datum est ei, ut sumeret pacem de terra, id est quietem ab iis qui sunt terrenis dediti VI.
Libertas. AD CORINTHIOS II: Vbi spiritus Domini,ibi libertas ffl.
Liberalitas. AD ROMANOS: De quorundam collatione in
sanctos. Debitores sunt eorum. Nam si spiritalium eorum paricipes facti sunt gentiles debent et in carnalibus ministrare eis XV. AD CORINTHIOS I: Non alligabis os boui trituranti etc. Si nos uobis spiritalia seminauimus, magnum est, si carnalia uestra metamus? IX. De collectis in sanctos facite per unam sabbati XVI. II: Macedonum largitionem in sanctos laudat et eorum exemplo hortatur Corinthios. Si enim uoluntas prompta est secundum id quod habet, accepta est; non secundum id quod non habet. Non enim ut aliis sit remissio, uobis autem tribulatio, sed ex ęqualitate in pręsenti tempore uestra abundantia illorum inopiam suppleat etc. VIII. Qui parce seminat, parce et metet; et qui seminat in benedictionibus etc. Hilarem enim datorem diligit Deus. Dispersit, deditpauperibus etc. Facientibus elemosynam dicitur, quod abundabunt pane et in iustitia proficient et in simplicitate fidei IX. AD PHILIPPENSES: Repletus sum acceptis quę misistis, in odorem suauitatis hostiam acceptam, placentem Deo IIII. AD THIMOTEVM II: Det misericordiam Dominus Onesiphori domui, quia sępe me refrigerauit, cathenam meam non erubuit, sollicite me quęsiuit et inuenit I. AD PHILEMONEM: Philemoni gratias agit, quod per eum uiscera sanctorum requieuerint I. ACTVVM: Petrus claudo petenti elemosynam dedit sanitatem III. Tabita, quę et Dorca, elemosinis meruit a morte suscitari pauperibus pro ea Petrum deprecantibus IX. Cornelius centurio ob largitionem elemosinarum suscepit fidei reuelationem et a Petro baptizatus est X. Dominus dixit beatius esse magis dare quam accipere XX. IACOBI: Religio munda uisitare pupillos et uiduas in tribulationibus eorum I. Si indigentibus et nudis quis dixerit: Calefacimini et saturamini; non dederit autem, quid proderit? II. IOANNIS I: Qui necessitatem patienti non subuenit, cum possit, caritas Dei in eo non manet III.
Libido. AD CORINTHIOS I: Omnino auditur inter uos fornicatio etc.
V.
Nolite errare: fornicarii, idolatrę, adulteri, molles, Sodomite, fures, auari etc. regnum Dei non possidebunt. An nescitis, quoniam qui adhęret meretrici, unum corpus efficitur? Qui fornicatur, in corpus suum peccat VI. AD EPHESIOS: De fornicatione et immunditia uitanda et turpitudine V. AD HEBREOS: Fornicatores enim et adulteros iudicabit Deus XIII. APOCALYPSIS: Fornicatio quot modis intelligitur in glossis II. Fornicatoribus pars erit in stagno ardenti XXI.
Labor. AD CORINTHIOS I: Laboramus operantes manibus nostris IIII. Abundantius illis omnibus laboraui: non ego autem, sed gratia Dei mecum XV. AD EPHESIOS: Laborate manibus IIII. AD COLOSSENSES: Omnia quęcunque facitis in uerbo aut in opere, omnia in nomine Dei nostri Iesu Christi gratias agentes Deo et Patri per ipsum III. AD THESSALONICENSES I: Nocte ac die operantes, ne quem uestrum grauaremus II. Vt operentur manibus IIII. II: Non inquieti fuimus inter uos neque gratis panem manducauimus ab aliquo, sed in labore et fatigatione nocte et die operantes, ne quem uestrum grauaremus. Siquis non uult operari, neque manducet III. ACTVVM: Paulus Corinthi apud Aquilam et Priscillam manens operabatur cum eis artem scenofactoriam, sabbatis autem disputabat in synagoga XVIII. Dicit manuum labore sibi ministrasse XX.
Lex. AD ROMANOS: Peccantes contra legem uel naturę uel scriptam peribunt. Legem non habentes ipsi sibi sunt lex II. Quęcunque Lex loquitur, his qui in Lege sunt loquitur. Ex operibus Legis non iustificabitur omnis caro coram illo. Per Legem cognitio peccati etc. de Lege et Gratia. Legem ergo destruimus per fidem? Absit, sed legem statuimus III. Lex iram operatur. Vbi enim non est Lex, nec pręuaricatio IIII. Lex
subintrauit, ut abundaret delictum V. De seruitute Legis et libertate Gratię caput VI, VII, VIII. Verbum consummans et abreuians , id est Euangelium IX. AD CORINTHIOS II: Littera occidit, spiritus uiuificat etc. de Veteri ac Nouo Testamento III. Vetera transierunt,
ecce facta sunt omnia noua V. AD GALATAS: Ex operibus Legis non iustificabitur omnis caro II. Quicunque enim ex operibus Legis sunt, sub meledicto sunt. Post factam Abrahę promissionem CCCC et XXX anno facta est Lex. Lex propter transgressionem posita est, donec ueniret semen, cui promiserat etc. Conclusit Scriptura omnia sub peccato etc. Lex pędagogus noster fuit in Christo, ut ex fide iustificemur. At ubi uenit fides, iam non sumus sub pędagogo III. Abraham duos filios habuit. Hęc sunt duo Testamenta etc. IIIL AD PHILIPPENSES: Legalia cessare succedente Euangelio III. AD THIMOTEVM I: Scimus autem, quia bona est Lex. Siquis ea legitime utatur, scientes hoc, quia Lex iusto non est posita, sed iniustis I. AD HEBREOS: Lex per angelos accepit initium, Euangelium per Dominum II. Translato sacerdotio de tribu Leui ad tribum Iuda, de qua Christus. Necesse est ut Legis translatio fiat. Nihil ad perfectum adduxit Lex. Iesus melioris Testamenti sponsor VII. Collatio Veteris et Noui Testamenti X. Lex Vetus terroris, Lex Noui amoris XII.
Lętitia. AD PHILIPPENSES: Gaudete in Domino semper; iterum dico: Gaudete. AD THESSALONICENSES I: Semper gaudete V.
Liberum arbitrium. AD CORINTHIOS I: Omnia mihi licent4 sed non omnia expediunt VI.
Lectio. AD ROMANOS: Quęcunque scripta sunt, ad nostram doctrinam scripta sunt XV. AD CORINTHIOS II: Littera occidit, spiritus uiuificat etc. III. AD EPHESIOS: Impleamini Spiritu Sancto loquentes uobis metipsis in psalmis, hymnis et canticis spiritalibus etc. V. AD COLOSSENSES: Verbum Christi habitet in uobis abundanter III. AD THESSALONICENSES I: Prophetias nolite spernere V. AD THIMOTEVM II: Omnis scriptura diuinitus inspirata utilis est ad docendum, arguendum, corripiendum et erudiendum in iustitia III. PETRI II: Et habemus firmiorem propheticum sermonem, cui benefacitis attendentes quasi lucernę lucenti in caliginoso loco, donec dies elucescat et lucifer oriatur in cordibus uestris I. APOCALYPSIS: Arcus sedentis super
equum album, id est scriptura Christi, quę suos illuminat et occidit inimicos VI. Et habebat in manu sua libellum apertum, quia Christus ueniens aperuit sensum Scripturarum X. Mensuram harundineam, id est diuinam Scripturam Dei sapientia compositam, qua tangit et illustrat corda fidelium XXI. Et qui sitit, ueniat, et qui uult, accipiat aquam uitę gratis XXII.
METHAMORPHOSES
Lis.
Phineus in nuptiis Persei rixatus in saxum cum suis uertitur V .
Contentio Mineruę cum Neptunno circa nomen urbis Athenarum V .
Iason a Medea monitus inter armatos iecit lapidem, et ipsi inuicem
digladiantes mutuis ictibus conciderunt VII .
Lis inter Aiacem et Vlixem de armis Achillis XIII .
Liberalitas.
Hercules moriens reliquit sagittas Philocteti , qui una earum cadente
grauiter in pede uulneratus fuit IX .
Munera mutua inter Anchisem, Ęneam et Anium apud Delphos XIII .
Libido.
Apollo arsit uisa Daphne, Iuppiter Ione, Pan Syringa I .
Iuppiter uitiauit Calistonem, Apollo Clymenen, Neptunnus Cornicem, Iuppiter Europam.
Nictimene Lesbia patri ignaro se supposuit. Mercurius adamauit Hersen, Cecropis filiam II .
Acteon Dianam nudam tantum uidit et in ceruum uersus a suis canibus laceratur. Semele
Iouis concubitum, quo cum Iunone coit, appetiit. Maior uoluptas feminarum quam uirorum iudice
Tyresia utrunque sexum experto. Echo amore Narcisi tabuit uersa in lapidem.
Narcysus forma propria captus in florem uertitur III .
Naias nympha iuuenes uertebat in pisces et ipsa in piscem mutatur. Sol uitiauit
Leuchotoen , a quo Clitie deserta prę dolore uersa est in heliotropium . Salmacis adamauit Hermaphroditum. Hęc natura fonti mansit. Medusę crines in
serpentes mutati, quia in templo Mineruę concubuit cum Neptunno IIII .
Pireneus Musis uim inferre uoluit; casu elisus moritur. Dites rapuit
Proserpinam. Alpheus insecutus Arethusam per
subterraneos meatus ab Elide usque in Orthigiam, Sicilię insulam V .
Hemus et Rhodope pari amore flagrantes. Iouis, Apollinis, Bacchi, Saturai amores. Latona
persecutionem Iunonis passa ob commissum cum Ioue adulterium. Thereus propter Philomenam
stupratam sęua passus. Aquilo rapuit Orithiam VI .
Medeę et Iasonis amor. Cygnus, Heries filius, amore pueri se
pręcipitauit et in olorem uersus est. Semper ab eo elusus, cum eius iussu pugnasset cum
uolucribus, leone, tauro. Menephron more ferarum cum matre concubuit. Aurora Cephalum rapuit,
et ut coniugem suam Procrim interficeret, curauit. Procris tentata prodere noluit fidem
coniugii VII .
Scylla, Nisi filia, Minois amore capta, Megaram, patris regnum, prodidit. Pasiphe tauro
iuncta Minotaurum edidit. Ariadna Theseum a Minotauro liberauit, sed ab eodem miserabiliter
relicta Libero patri copulatur VIII .
Meleager amore Athalantes auunculos interfecit, ipse a matre Althea periit. Achelous
Perimellem uitiauit, Neptunnus Mestram VIII .
[Achilles] Achelous et Hercules certarunt pro Deianira. Iuppiter
admauit Alcumenam, Byblis fratrem IX .
Orpheus Euridicen, qua amissa puerilem Venerem instituit X .
Apollo amauit Cyparissum et Iacinthum, Iuppiter Ganimedem. Propetides, Ametunti filię, primę uulgauere corpora in triuio ira Veneris. Pygmaleon signi eburnei forma captus. Myrrha Cynarę patri inscio se
supposuit. Hyppomanes et Athalanta, cum in luco Cybellis concubuissent, ab
ea in leones mutantur. Mente nympha adulterium cum Dite commisit, a Proserpina in mentam
herbam mutatur X .
Orpheus ob puerorum Venerem a mulieribus interficitur. Peleus Thetidem eludentem se
uinculis strinxit; ex ea habuit Achillem. Esacus Epiriphemnympham insecutus; illa fugiens
serpentis morsu periit, ille prę dolore in pelagus se pręcipitauit XI .
Ceneis uitiata a Neptunno XII .
Cyclops amore Galatheę furens siluas questu replebat. Quam ubi aspexit in gremio Athidis
iacentem, illum saxo oppressit, illa in mare se pręcipitem dedit XIII .
Circe adamauit Glaucum, Scyllam ab eo sibi prępositam mutauit in formam canum pubetenus.
Apollo cum Sybilla, Glauci filia, concubuit. Circe, ut Vlixem retineret, socios eius in
uarias formas uertit. Picum contempta in auem sui
nominis mutauit. Vertumnus Pomona potitur XIIII .
Labor
successit sęculo argenteo. Isis dea lanigera I .
Thesei labores, Minotaurus, Procustes , Geriones VII .
Apollo et Neptunnus in homines uersi operas locauerunt in Ilio construendo XI . /
Lex
Argis uetabat patriam mutare. Mitillus in somnis monetur ab Hercule
iuxta Hesereum , Italię amnem, oppidum constituere. Re per suffragia diuisa
lapilli nigri in albos mutati sunt. Oppidum positum uocatum Thaliareum a
Thara, Neptunni filio. Itaque legibus derogatum somni auctoritate XV .
Lectio.
Philomena elinguis facta manibus effinxit casum suum et intextum telę
sorori misit VI .
SENECA
Lis. Litigantium scelus 50.
Causidicorum superbia 75.
Absentem lędit, qui cum ebrio litigat 83.
Libertas. Hanc non alia res tribuit quam fortunę negligentia 80.
Semiliberum dixit Cicero; notatur ignauię 79.
Libertas est seruire philosophię 3.
Quid sit libertas 17.
Absoluta libertas 20.
Lacon puer captus, ne seruiret, illisum parieti caput rupit 30.
Nemo liber est qui corpori seruit 43.
Magni ęstimanda libertas 52.
Liber est non in quem parum licet fortunę, sed in quem nihil 55.
Liberalitas. Socrati cum multi multa offerrent, Eschines se ipsum obtulit 24.
Munera non sine honore sunt, quę aut nemo illis alius dedit aut nos nulli alii. Exemplum Alexandri 25.
Dabo egenti, sed ut ipse non egeam 26.
Alexander urbem donatam recusanti, quod sibi non conueniret: Non quęro, inquit, quid te accipere deceat, sed quid me dare 27.
Marcus Antonius apud Rabirium poetam: Hoc habeo, inquit, quodcunque dedi 39.
Beneficium etiam ingrato dandum 46.
Errat, siquis existimat facilem rem esse donare 62.
Nihil petas quod negaturus es, nihil negabis quod petiturus es 86.
Luxus. Luxuriose uiuentes carpit 24.
Quamuis diuites miseri sunt, qui uentri ac libidini se dedunt, quorum animus inerti ocio torpet 43.
In luxum nimium 44.
Luxuria 49.
Nulla res magis iracundiam alit quam luxuria 51.
Voluptas 60.
Momentanus et Rapicius uoluptatibus dediti. Epicurus 61.
Luxuria effluentes detestatur 69.
In luxum 70.
Luxuria et diuitię 71.
Quomodo fugiatur luxuria 73.
Luxuria pecuniam turpiter amittens quam turpius reparet 88.
Vnguentarios Lacedemonii urbe expulere, quia oleum disperderent 102.
In luxuriam effoeminatorum 110.
Quidam luxuriante filio luxuriare coepit; filius accusat patrem dementię 129.
Voluptas ad dolorem uergit 9.
Voluptates in tormenta uertuntur. Voluptas contemnenda 10.
Quis hostis in quenquam tam contumeliosus fuit quam in quosdam uoluptates suę sunt etc. 13.
Luxuria epulonum 15.
Voluptates latronum more quos philisteas Ęgyptii uocant, in hoc nos amplectuntur, ut strangulent 17.
Diutius uiuitur, si uoluptas coherceatur, ut Plato 20.
Luxuria ędificiorum 36.
Luxuria 39.
Quid adinuenitluxuria, etiterum. A natura luxuria desciuit 40.
Voluptas bonum pecoris est 42.
Luxuria diuitum 55.
Luxuria opulentię 56.
Luxuria diuitum 61.
Luxuriosi loquacitate delectantur 61.
Voluptas communis cum brutis 62.
Libido. In uirginem libidinose locutam 13.
Libido 49.
Caius Cęsar Valerio obiecit, qualis in concubitu esset
uxor eius; Chereę contribuno signum petenti modo Veneris, modo Priapi dabat 78.
Qui nulli rei nisi uino et libidini uacant 79.
De obscena libidine cuiusdam Hostii diuitis, qui scelera sua in speculo spectabat 91.
Incesti damnatus, antequam deiiceretur de saxo, inuocauit Vestam; deiecta repetitur ad poenam, defenditur 119.
Abdicauit quidam filium; abdicatus se contulit ad meretricem; ex illa sustulit filium; ęger ad patrem misit; cum uenisset, commendauit ei filium suum et decessit; adoptauit puerum; ab altero filio pater accusatur dementię 127.
In uxorem de adulterio suspectam 129.
In adulterio deprehensam uir interemit 137.
Flaminius proconsul in conuiuio unum ex damnatis occidit, exoratus a meretrice 138.
Impudici signa 17.
Stupra et adulteria impunita 47.
Labor. Stoici nunquam ociosi 63.
Necesse est ut opprimant onera, quę ferente maiora sunt 73.
Omnis labor aliquo referatur 74.
Inuicti laboribus Vlixes et Hercules 75.
Liuius Drusus pertesus uitam inquietam dixisse fertur uni sibi ne puero quidem unquam ferias contigisse 79.
Miscenda labori quies; hinc dies et nox 2.
Non est uir strenuus qui laborem fugit 8.
Labor bonum non est, sed laboris contemptio 12.
In eos qui se negotiis inanibus occupant 21.
Non debemus occupationibus indulgere 27.
Lex. Propter uitia opus fuit legibus. Legum latores Solon, Lycurgus, Artanus, Allucus, Cheronda 40.
Leges proficiunt ad bonos mores 44.
Lętitia. Gaudium inane 80.
De solido et inani gaudio 9.
Inter gaudium et uoluptatem 20.
Gaudium sapientis ex uirtutum conscientia. Gaudium opum, honorum etc. causę doloris sunt 21.
Sapientis gaudium nulla causa rumpitur 27.
Lectio. Philosophorum optimorum libri euoluendi: Zenonis, Pythagorę, Democriti, Aristotelis, Theophrasti 80.
Hortatur ad legendum et scribendum 82.
Lectio multiplicium uitanda 2.
De modo legendi. Laudat libri sibi missi dulcedinem 15.
Cripta Neapolitana obscura et tenebrosa 19.
Nec tantum scribere nec tantum legere debemus, sed horum uicissitudine uti. In legendo imitemur apes 34.
Qualiter alios imitari oporteat in scribendo 35.
Vni lectioni intenti diuersum propositum habentes 54.
Loci deseriptio. Cripta Neapolitana 108.
[Serpens mire] Villa Scipionis 36.
PLATO
Lis Atrei et Thyesti solem et sydera retro egit 72.
In eos qui omne uitę tempus in controuersiis conterunt 202.
In foro iudiciali honeste uersari non esse malum. Qui inique per malitiam causas agunt 318.
Litigantes non permittantur aut iurare persudendi causa aut sibi generique suo imprecari aut turpiter supplicare aut commiseratione muliebriter uti, sed quod iustum putant,
mansuete doceant et docentem audiant 320.
Siquis in domo aliena quęrere suum uelit 321.
De pręscriptione. De eo qui litigantem aut testem prohibet uenire in iudicium 321.
/
Libertas. Extremę libertatis licentia extremę seruitutis est principium 225.
Libertas ubi seruitutis libertatisque mediocritas 278.
In eos qui omnibus uiuendi pręferunt libertatem. Seruitus et libertas, si modum excędat, mala est 337.
Liberalitas. Omnia communia 225.
Ab impuro capere munera neque bonum uirum neque deum decet 283.
Priscum prouerbium: Vere amicorum omnia esse communia 286.
Vectigal nullum rerum importandarum neque exportandarum. Frugum distributio 303.
Quod dii non placentur muneribus iniquorum 313.
Luxus. Cur quis a uoluptate uincatur 87.
Voluptas atque dolor animam corpori subiiciunt et corpoream efficiunt 180.
Turpior est qui uoluptatibus cędit quam qui succumbit doloribus 267, 269.
Leges circa tollendas uoluptates doloresque oportere uersari 267.
Sępius detrimentum et dolorem homini affert uoluptas, hebetudinem in animo et obliuionem, insipientiam et petulantiam pariens 331.
Vitam illam, quam beatam uocant, Italicarum Siracusanarumque mensarum plenam, nullo modo probaui bisque in die saturum fieri et nocte nunquam iacere solum etc. talis nunquam prudens euadet 332.
Voluptas corporis non implet animum 410.
Libido. Venereę uoluptates ingentissime omnium existimantur, nullius intelligentię compotes 37.
Nulla uoluptas neque uehementior neque furiosior 201.
Vnde sperma? Vnde auiditas libidinis 263.
Coitus uehemens appetitio 293.
Amator formę nullum animo amati prębet honorem. Propter Venerem mortem sibi consciuerunt Thyeste, Edippodes , Machareus. Abstinendum a maribus 302.
Libido. Oblectationem Veneream seruilem certe atque ingratam et absurdam nec uerę uoluptatis nomine dignam etc. 334.
Labor. Motus optimus ille est, qui in se met ex se ipso fit, ut exercitatio gymnastica 262.
Motus prodest corpori. Exercitatio infantium ex motu ad uirtutem animi proficit 295.
Laboribus corporis Veneris robur infringunt 302.
Lex quid sit. Minos de lege 18.
Nemo permittendus contra legem aliquid agere 77.
Phitacus ait legem extare apud Gręcos, per quam iuberetur libros scelestorum hominum etiam bonos e medio tolli, ut autorum memoria deleretur 108.
Pindarus: Lex est omnium regina mortalium 125.
Adrastia, legum dea 209.
Minus delinquit qui non sponte aliquem perimit quam qui circa constitution es de h onestis et bonis iustisque fallit 209.
Leges a deo hominibus inspirantur 266.
Minos, Lycurgus, Solon legum conditores. Legum finis cultus diuinus 267.
Leges ferendę boni gratia 268.
Legum lator ad amplissimam uirtutem dumtaxat respiciat 268.
Propositum erit legiferi cętera bona prę animi bonis paruifacere 280.
Prope interitum est ciuitas, in qua magistratus legi pręsunt. In qua autem legi omnes obediunt,salua permanebit 283.
Legum, quę consuetudine stabilitę sunt, mutatio
periculosa 296.
In eos qui pręferunt legibus aliorum / arbitrium uel timentes non audent lege agere. Lex de honesto bono iustoque confidat. Patris matrisque personam legum lator gerat 305.
Quod necesse sit leges hominibus ponere 307.
Lex omnis ad uirtutem spectet 322.
Finis legum, ut dei cultu et uitę puritate optimum atque pulcherrimum exitum consequaris 324, 325.
Magis uelint subesse legibus uictores quam uicti 334.
Principio leges tales sint, que non ad opes pecuniasque comparandas neque ad libidines mentes conuertant, sed cum tria sint: anima, corpus, pecunia, uirtutem animi maxime anteponant, secundo uero loco uirtutem corporis uirtuti animi seruientem; tertio ultimoque gradu pecuniarum precium collocent animo corporique ministrans. Quęcunque lex hęc efficit, recta est, re uera beatitudinem utentibus afferens. Lex etiam regibus dominetur 337.
Ęternam legem mundis animis fas est cognoscere, iudicare non fas est 398.
Lętitia. Voluptas bona et mala 29.
Voluptatem non esse bonum 36.
Voluptates impedimenta sunt uirtutum 37.
Quicunque igitur ad disciplinas et cętera talia omni desiderio flagrant, puram ipsius animę expetunt uoluptatem, corporis autem oblectamenta
despiciunt, nisi quis fictus, non uerus philosophus sit 215.
Voluptas philosophi. Voluptas uiri sapientis et iusti. Voluptas luxuriosi 225.
Maior uoluptas philosophi quam auari uel ambitiosi 231.
A uoluptatibus ludisque cauendum 269.
Amentes consiliarii uoluptas et dolor 270.
A uoluptate et dolore primum uirtus et uitium animo innascuntur 272.
A risu nimio et lachrimis abstinendum. Voluptas et dolor 285.
Nec uoluptas sequenda nec fugiendus dòlor 295.
Sophocles et Dionysius, Sicilię tyrannus, obiere repente uterque accepto tragicę uictorię nuncio 400.
Liberum arbitrium 377.
Quod nec intellectus cęlo subditur nec uoluntas 378.
DIONYSIVS HALICARNASEVS
Lis. Patroni officium in clientem et clientis erga patronum. Clientes uocati thetę apud Athenienses, apud Thessalos penestę 33.
Liberalitas. Tullus Hostilius rex creatus regionem, quę sortis regum erat, iis qui sortem non habebant uiritim diuidi iussit 54.
Libido. Iasius Cereris appetens concubitum fulmine ictus periit 20.
Poena Vestalium delinquentium 50.
Sub Tarquinio Pinaria, Publii filia, Vestalis deprehensa non casta 78.
Apius decemuir Verginię amore captus eam Claudii, clientis sui, seruamiudicauit, cum liberaesset. Pater uero Verginius, quoniam filiam aliter a contumelia liberare non poterat, occidit 289.
Legum latores Minos et Lycurgus 48.
PROBLEMATA ALEXANDRI APHRODISEI
Libido.
Cur suibus in libidinem proruentibus siquis in pudenda acetum suffuderit,
a coitu cessant 9.
Cur amatorum extremę partes aliquando frigidę, aliquando calidę sunt! 16.
Labor.
Cur onera portantes uel trahentes cum cantu incedunt 15.
Cur labor somnum allicit 25.
Lętitia.
Cur subita et insigni lętitia pręuenti aliquando exanimantur 12.
PROBLEMATA ARISTOTELIS Luxus.
Cur aliqui ęgrotent, cum uitam luxuriosam uiuere assueti agere cessarunt 66.
Dionysiaci technitę, id est artifices Bacchanales et histriones 69.
Libido.
Quare qui concumbunt, in oculorum acumine offenduntur. Item dissoluuntur et languescunt. Quare qui equitant assidue, libidinosiores euadunt. Cur corpus male olet, ex quo concubitu uti incipit 34, 35.
Quare res omnium suauissima concubitus. Cur uiri per hiemem, mulieres per ęstatem appetentiores. Cur aues et pilosi homines maxime libidinosi 35.
Cur cęteris animantibus profusio seminis per somnium non solet incidere 40.
Cur hirci, homines et aues auidiores Veneris sunt 40.
Cur alia animalia certo anni tempore coeunt, homo semper 41. Labor.
Cur melius fatigationes leuantur, cum quis aqua oleo mixta se perfricuit. Cur lassis corporibus euomendum pręcipitur. Cur laboriosius brachio est inanem iactasse manum quam cum altere sic!. Cur locis inęqualibus in itinere quam ęqualibus magis fatigamur 36. PROBLEMATA PLVTARCHI
Lis. Dies feriatus cum non feriato litigant 76.
Luxus. Lycurgus in foribus et tectis priuatim faciendis terebra tantum ac securi utendum, aliis instrumentis abstinendum statuit 81.
Libido. Quid est quod Larentiam, uulgatissimum scortum, tantopere uenerantur 77.
Quid est quod Vestales incesti conuictas uiuas defodiunt 81.
Spurius unde sit dictus 82.
Chalcedonię mulieres alienis uiris occurrentes alteram maxillam aperiunt 86.
AVLVS GELIVS
Lis.
Solonis lex Athenis: Qui dissidente ciuitate nulli parti accesserit, fortunis careto et
exul esto 14 .
Prothagoras sophista se docere dicebat, qua uerborum industria causa infirmior fortior
fieret 33 .
Aliud esse cum populo agere, aliud concionem habere 77 .
Psylli aduersus austrum pugnantes 97 .
Nimium altercando ueritas elicitur 104 .
Lex de illo qui in ius uocatur 117 .
Libertas.
O nomen dulce libertatis 56 .
Liberalitas.
Caia Tarracia siue Suffecia campum Tyberinum siue Martium populo
Romano condonauit. Acca Larentia meretrix Romulum uel populum Romanum hęredem fecit 40 .
Herodes Atticus, uir consularis, cuidam turpi homini, qui quod petierat, nisi
accepisset, conuitio solebat incessere: Demus, inquit, huic aliquid ęris cuiusmodi est
tanquam homines, non tanquam homini. Et iussit dari precium panis XXX dierum. Musonius
circumstanti cuipiam dari iussit mille nummum. Et cum plerique dicerent nebulonem esse
hominem, malum et maliciosum, subridens ait: Dignus igitur est argento 50 .
Gracchi liberalitas 91 .
Luxus.
Nequitia dicitur luxus uitę prodigus 47 .
Diuersę philosophorum sententię de genere ac natura uoluptatis 51 .
/ Si per uoluptatem turpe feceris quippiam, quod suaue est, abiit, quod turpe est, manet
94 .
Publius Cornelius Ruffinus, qui bis consul et dictator fuerat,
senatu motus est, quod eum comperissent argenti facti coenę gratia decem pondo habere 106 .
Quod foeda uoluptas sit, quę ex auditu, uisu odoratuque procedit, foedissima uero, quę
ex gustu tactuque 112 .
Libido.
Demosthenes ad Laydem: Ego penitere tanti non emo 4 .
Filia hominis pauperis in peruigilio uitiata clam patre 18 .
Pellex ędem Iunonis non tangito 28 .
Hostilius Mancinus ędilis a Mamilia meretrice lapide ictus, quod ui ad illam irrumpere
uellet. Tribuni mulierem impune dimiserunt et de illo ne cum populo ędilis ageret,
intercesserunt 31 .
Acca Larentia corpus uulgando tantum pecunię comparauit, ut populum
Romanum non depuderet eius esse hęredem 40 .
Grammaticus idem: Tolle fornicationem, nullum meretricis decretum erit 51 .
Optatos dedit amplexus placidumque petiuit coniugis infusus gremio per membra soporem.
Item: Virgineum soluit cęstum legemque cubilis inque thoris illi sculptis cępere soporem 53 .
Salustius in adulterio deprehensus 105 .
Coeundi atque comedendi uoluptas cum sue atque asino communis. Hippocrates coitum morbum
esse comitialem leuiorem dixit 112 .
Columbatim labra conserens labris 120 .
Labor.
Vita humana uti ferrum est. Inertia atque torpedo plus detrimenti facit quam exercitatio
64 .
Polypragmosin , id est ad multas res aggressio earumque omnium rerum
actio 67 .
Si per laborem honesti quippiam egeris, labor abit, honestum manet 94 .
Lex Solonis Athenis in eum qui neuter esse uoluerit dissidente inter se ciuitate 14.
Quid sit rogatio, quid lex, quid plebiscitum, quid priuilegium 60.
Quando XII tabulę Romę conscriptę 106.
Lex XII tabularum quid dure, quid iuste pręcipiat 117.
Lętitia. Repente multis mortem attulit gaudium ingens insperatum 25.
Fruiscor pro fruor 99.
Liberum arbitrium. Sapiens dominabitur astris, et peccata hominis non esse imputanda astris 39.
Luna. De his quę habere sumpaqeian , id est consensum uidentur cum luna augescente ac senescente. Solum cepe naturam con trariam habet 121.
Loci descriptio. Italia 63.
VITĘ PLVTARCHI
Lis. Solonis lex honoribus abdicat eum qui orta seditione neutram factionem secutus fuerit 22.
Menenii fabula de uentre et membris, qua plebis seditionem repressit 36.
Libertas. Apud Lacedemonios liberos maxime liberos esee et seruos maxime seruos 15.
Cato amissę libertati superesse noluit se ipsum
interficiens 71.
Brutus noluit se dici regem uel dominum, sed regis atque domini interfectorem 81.
Liberalitas Porsennę, qui inita pace cum Romanis castra illis reliquit nihil secum ferens pręter arma 27.
Alcibiades largitionibus amicos sibi comparauit 29.
Cimon quotidie aliquem indigentem ex Atheniensibus conuiuam habuit, uestes donauit, agrorum septa sustulerat, ut uolentibus
/ fructum capere aditus pateret 51.
Pericles, cum multas impensas ex publico faceret, reclaman te populo respondit, ut ipsis donis suum nomen inscriberet et se pro his fisco facturum satis. Illi uel magnitudinem animi admirati, uel glorię inuidentes, expensas potius publice factas ęquo animo tulerunt. Pericles Atheniensis multos pauperes suis copiis sustentabat 52.
Pelopida sibi pecunias, non se pecuniis seruire ostendit 59.
Emilius argentum omne ex uictoria Persica partum aurumque in publicum redegit 104.
Mos apud Egyptios damnatis, pridie quam interimendi essent, munuscula quędam ex regis aula mittere 112.
Cymon in pauperes munificus 2.
Agesilaus 28, 30.
Liberalitas multa in Alexandro 46, 50.
Ptolomeus omnia quę bello cęperat remisit Demetrio dicens de regno tantum et gloria magnis uiris esse certandum. Ille deos precatus est, ut facultatem darent parem illi referendi gratiam 94.
Pater Antonii non habens pecuniam, quam mutuaret amico petenti, scyphum argenteum dedit 103.
Antonius largus donator 103.
Antonii ex Fuluia filius Philotę donauit uasa argentea, quę in mensa conuiuii erant 106.
Artoxerxes ab omnibus munuscula accipiens et maiora rependens. Pauperis munus pugillus aquę oblatum Artoxerxi 112.
Luxus Alcibiadis usque ad uitium 31.
Virtus in ignauiam uersa apud Capuam occasione uoluptatum. Plato escam malorum appellat uoluptatem 71.
Luculli luxus, horti, uestes etc. 11.
Aphrodisia Veneris festa 12.
Phocion in luxuriam filii 61.
Marci Antonii luxuria et turpis uoluptas 105.
Quam luxuriose in Asia susceptus 105.
Libido. Pompeius cum Flora consuetudinem habuit 30.
Clodius cum Pompeia, Cęsaris uxore 51, 89.
Demetrius omnium regum
incontinentissimus 96.
Demetrius in Palladis templo hospitatus libidinibus non abstinuit 97.
Antiochi amor immoderatus erga nouercam Stratonicen, quam illi Seleucus pater concessit, ne amore contabesceret 100.
Quicquid uirtutis fuerat in Antonio deleuit amor Cleopatrę, uitia detexit 105.
Cleopatrę malicia, qua se ardere Antonium ostendit 108.
In parte prima: Lacedemonę uxores
pene communes 13.
Solonis lege, qui e meretricibus nati sunt,
parentes alere non tenentur 23.
Agidis, Lacedemoniorum regis, uxor Timea cum Alcibiade rem habuisse et Leotichidem peperisse 32.
Aspasia in Samo forma et sapientia insignis, sed impudica. Thragedia pręter formam ualuit dicendi suauitate 53.
Aspasiam adamatam accępit Pericles, domo exiens et rediens eam amplexus osculabatur 53.
Archilocus: Haud unguenti, uetula cum sis, oblita es 54.
Duę Vestales in stupro deprehensę 58.
Lucius Flaminius in libidines pronus, Tito fratri dissimillimus 85.
Idem Catone censore senatu motus 93.
Turpis libidinis tentator impune interemptus 134.
Cymon / in mulieres intemperantis ingenii fuit 1.
Cleonice a Pausania adamata erroreque interempta 2.
Precię meretricis ope usus Lucullus Ciliciam prouinciam sibi demandari curauit 5.
Labor. Athenienses, cum heccatomben ędificarent, quotquot ex mulis egregie laborem tolerassent, uinculis solutos libere pasci sinebant 91.
Agesilaus labore gaudere, ocium fugere solitus 28.
Maxime regium insudare laboribus 46.
Reges manuum labore delectati 96.
Herba qua gustata homo insaniens lapides uoluit ita assidue et enixe, ut moriatur 107.
Plato iuuenes exhortans dicere solebat: Ocio labores anteponite, ni rubiginem splendori pręstare putatis 157.
Lex. Lycurgi leges, agri diuisio, nummus ferreus 11.
Artes inutiles eiecit. Coenę in communi. Legibus usi non scriptis. Leges quędam rhetrę dictę etc. 12.
Legibus constitutis pactus, ut seruarentur, quoad usque ipse e Delphis redisset, se ipsum peremit. Cremati cineres in mare sparsi, sicut precatus fuerat, ne, si reliquias Lacedemones ad urbem referrent, se iureiurando solutos arbitrarentur 15.
Anacharsis: Leges araneorum telis similes esse dixit 20.
Draconis
leges ob crudelitatem abrogatę a Solone, quę minima etiam delicta capite puniebant. Demades dixit Draconem non atramento, sed sanguine leges conscripsisse 22.
Lętitia. Quasdam mulieres subita lętitia expirasse compulit 70.
Plato Xenocrati philosopho, quod tristior natura uidebatur, dicere consueuerat: O felix Xenocrates, rem sacram lętitię age 133.
Luna. Lunaris uarietatis rationem primus depręhendit Anaxagoras 18.
LACTANTIVS FIRMIANVS
Liberalitas Thimonis in pauperes 128.
Qualiter utendum liberalitate 130.
Verę liberalitatis merces 131.
Captiuorum redemptio 132.
Quoties rogaris a paupere, tentaris a Deo 134.
Luxus. Voluptatem non esse summum bonum 57.
Voluptatis assertores: Leucippus, Democritus, Epicurus 63.
Quare plus uoluptatis datum homini quam cęteris animalibus 140.
Libido. Meretrices honoribus affectę: Lupa, Leena, Fauna. Flora uel Cloris 21.
Libido 140.
De uoluptate tactus 143.
Libido 140.
Contra illos qui per uoluptatem nembris genitalibus abutuntur 197.
Lex uetus quare dicitur Testamentum et quod Nouum Testamentum Veteris adimpletio sit 91.
Quare maligni spiritus instigent cultores suos in persecutionem fidelium 117.
Aliud est ciuile ius, aliud uera iustitia 128.
Lętitię affectus in splene 197.
/
Luna. Contra illos qui intra lunam aliam terram aliosque homines esse mentiuntur 69.
LAERTIVS
Lis.
Forum ad fallendum inuicem atque ad dandas auaritię manus locum destinatum esse 14 .
Sub eodem tecto hirundines non habendas, id est cum
contentiosis et loquacibus non conuersandum 82 .
Liberalitas.
Archesilaus ingressus aliquando ad Ctesibium ęgrotum uidens inopia rerum angustiari
plenum nummis sacculum clam eius puluino subiecit. Quo ille inuento: Arcesilai, inquit, hic
ludus est. Sed et alias mille ad eum solidos misit. Acceperat ab eo quidam ad suscipiendos
amicos argentea uasa. Cum uero is egenus esset, non repetiit 42 .
Aristoteles reprehendenti, quod stipem non bono homini dedisset: Non, inquit, homini
dedi, sed humanitati 47 .
Antisthenes Diogeni tunicam petenti pallium explicare iussit 54 .
Diogenes dicebat manus ad amicos non complicatis digitis extendi
oportere 56 .
Cum pecuniis egeret, eas se ab amicis repetere, non petere dicebat 57 .
Cum postularet quempiam, nam et hoc agebat propter inopiam, dicebat: Siquidem et aliis
dedisti, et mihi da; si uero nemini, a me incipe 58 .
Laudantibus quibusdam eum qui illi erogauerat: Me autem non laudatis, inquit, qui
accipere merui 59 .
A luxurioso petebat minam. A quo cum rogaretur, cur ab aliis obolum, ab se peteret
minam: Quia, inquit, ab aliis ommibus denuo me accepturum spero, abste sic! uero
an rursus accepturus sim, in deorum gremio situm est 59 .
Luxus.
Aiunt Croesum, cum se exquisitissimo ornamentorum genere composuisset sublimique in
solio sederet, interrogasse Solonem, an pulchrius unquam spectaculum uiderit, illumque
dixisse: gallos gallinaceos, fasianos atque pauones 7 .
Aristippus, uoluptatis assertor, quem Diogenes regium appellabat canem, iussit aliquando
perdicem L dracmis emi 22 .
Cum probro ei daretur, quod preciose uiueret: Si uituperandum, ait, hoc esset, in
celebritatibus deorum non fieret 22 .
Ostendebat ei Sirnus, Dionysii quęstor, magnifice instructas ędes et pauimenta pręciosa.
Tum ille sputa, quam maxime potuit, ei in faciem coniecit. Indignante illo: Non habui,
inquit, opportuniorem locum 23 , 56 .
Qui luxuriosa conuiuia accusat et ab eis non abstinet, et gulosus et auarus est 23 .
De uoluptate, cuius duo genera 24 .
Demetrius, cum uidisset aliquando iuuenem
luxuriosum: Ecce, inquit, quadrata statua habens syrma, uentrem, pudenda, barbas 52 .
Antisthenes dicebat iugiter: Insania potius quam uoluptate capiar 54 .
Cuidam delicias laudanti: Inimici, ait, delicate uiuant 54 .
Diogenes unguento ungens pedes dixit a capite quidem in aerem ascendere odorem, sed a
pedibus in olfactum ire 57 .
Clamabat autem sępius dicens hominum uitam facilem a diis dari, uerum occultari illam
quęrentibus mulsum, unguenta et his similia 57 .
Cum uidisset luxuriosi / cuiuspiam domui inscriptum:
uenalis, sciebam, inquit, quia uini crapula obsessa facile dominum euomeres 57 .
Luxuriosos dicebat similes ficubus, quę per pręcipicia nascuntur, quarum fructus homo
non gustat, corui autem et uultures comedunt 59 .
Vnguentis delibuto: Vide, inquit, ne fragrantia capitis foetorem uitę pręstet 59 .
Cum repente aspexit Corinthium quendam habitu ingenuo prętereuntem: Xeniade, huic,
inquit, me uende. Hic enim domino indiget 60 .
Ex luxu et ebrietate insaniam gigni 61 .
Quid sit uoluptas 73 .
Dionysius philosophus finem dixit uoluptatem. Palam lustra ingrediebatur cęteraque sub
omnium gerebat oculis, quę ad uoluptatem pertinent 77 .
Empedocles: Agrigentini deliciis quidem ita se quotidie dedunt ac si postridie morituri,
domos uero ita ędificant quasi perpetuo uicturi 85 .
Epicuri uoluptas 99 .
Epicuri uoluptas non mala, sed quę secundum uirtutem, in quo dissentit Cyrenaicis 109 .
Terminus magnitudinis uoluptatum omnis quod doleat sublatio est etc. Nulla per se
uoluptas malum est etc. Voluptatis finis ratione metiendus. Eius genera tria
llO.
Libido.
Thales percunctanti adultero, an iuraret se minime adulterasse: Non est, ait, periurium
adulterio deterius 6 .
Ad meretricem non ingredi, sed egredi non posse turpe est 22 .
Aristippus nihil differre putat, utrum meretrici congrediaris an uirgini. Cum
suggillaretur , quod haberet Laydem: At a Layde non habeor, inquit 23 .
Dicente scorto: Ex te concipio- Non, inquit, hoc magis nosti quam si per spinas
densissimas pergens dicere posses: Ista me
pupugit 23 .
Theodorus: sapientem publice absque ullo reprehensionis rubore scortis congressurum 25 .
Stilpo, cum illi impudicam filiam probro esse dicerent: Non, inquit, ista maiori mihi
probro est quam ego illi ornamento 26 .
Platonis amor in pueros 32 .
Polemo pecunias circumferens secum meretricandi causa et uoluptatibus indulgendi 40 .
Arcesilaus philosophus Theodote ac Philetete
Eliensibus scortis palam congrediebatur 42 .
Bion pueris abusus dicitur 44 .
Antisthenes, cum uidisset aliquando fugientem mechum: O, inquit, in felix, quantum
periculi uno obolo uitare potuisti 54 .
Phyrne scortum Venerem auream Delphis obtulit. Diogenes subscripsit:
Ex Gręcorum intemperantia. Olympionicen intuens in scortum frequenter intendentem: En,
inquit, aries Martius a puella uulgari per collum captus abducitur. Formosa scorta lethali
mulso similia dicebat. Cum scorti filium in turbas iactantem lapides cerneret: Caue, inquit,
ne patrem ferias. Scorta dicebat regum esse reginas: petere enim quodcunque eis uideretur
59 .
Videns aliquando adolescentulum effoeminari: Non pudet, ait, deterius quam naturam ipsam de te ipso statuere. Illa enim te uirum
fecit, tute cogis milierem fieri. Dydimoni mecho curanti aliquando puellę oculum: Vide,
inquit, ne uirginis oculum curans puellam corrumpas 59 .
Amorem sedat fames, sin minus, tempus; eis uero si uti non uales, laqueus 61 .
Quid sit amor formę 73 .
Trasonidem aiunt, cum haberet in potestate amatam, abstinuisse ab ea, ne odiretur. Esse
igitur amorem amicicię modum etc. 74 .
Pythagoras de Venereis sic ait: Venerea hyeme, non ęstate facienda, autumno ac uere
leuius. Omni autem tempore esse grauia et ad sanitatem minime idonea. Rogatus, quando esset
concumbendum: Tunc, inquit, cum te ipso infirmior fieri uis 81 .
Epicurus quam molliter scripsit ad meretrices 99 .
Labor.
Corporis exercitationem conferre ad uirtutem capessendam 24 .
Antisthenes, quod labor bonum eesset, magni Herculis ac Cyri exemplo suadebat, id a
Gręcis, hoc a barbaris mutuans 54 .
Diogenes, cum diceretur sibi: Senex es, iam quiesce a labore. Quid enim, ait, si in stadio currerem, ad finem oporteret cursum remittere et
non magis intendere? 56 .
Quandoque in foro manibus operans: Vtinam, aiebat, liceret sic perfricato uentre non
esurire 57 .
Diogenes: Duplicem exercitationem esse, animi et corporis, atque alteram sine altera
imperfectam esse 59 .
Cleantes noctu hortos rigans die operam impendens. Victus sui rationem, reddere
compulsus, testes produxit illos quibus se locabat ad aquam hauriendam 77 .
Ab Antigono rogatus, cur hauriret: Non solum haurio, inquit, sed fodio et rigo
philosphię causa 78 .
Lacone quodam dicente laborem esse bonum gestiens ait: Sanguine pręclaro es, dulcis nate
78 .
Lex.
Solon leges araneorum telis dicebat esse similes 8 .
Pitacus a Croeso rogatus, quidnam esset maximum imperium: Ligni, inquit, uari- legem
5 .
Signans 10 .
Lex in duo distribuitur, in ciuilem et naturalem, uel scriptam et non scriptam 36 .
Legum moderatio triplex. Optima legis obseruatio consuetudo 38 .
Aristotetes, cum in Athenienses inueheretur, aiebat illos frumenta et leges inuenisse,
uerum frumentis quidem uti, non autem legibus 46 .
Lex absque ciuitate ad nihilum utilis 59 .
Heraclitus: plebem oportet pro lege non secus ac pro muro pugnare 89 .
Lętitia.
Chilo defunctus immodica lętitia 10 .
Lectio.
Diogenes Hegesia deprecante, ut sibi librorum aliquid exponeret: Vanus, inquit, es,
Hegesia, qui caricas quidem non scriptas eligis, sed uoras, uera autem exercitatione neglecta
te ad scriptam confers 57 .
Quare Zeno ad legendos quorundam libros magno se contulit studio 63 .
Lunam
dixit Anaxagoras habitacula in se habere et colles et ualles 16 .
Empedocles ait lunam disci / habere speciem 86 .
Circulus circa lunam 107 .
Loci descriptio.
Achademia 30 .
QVINTVS CVRTIVS
Liberalitas.
Sed ut opinor, liberis precium seruituris ingratum est 31 .
Liberalitas.
Alexander matrem et uxorem et filias Darii captiuas gratis dimittere malebat quam XXX
auri talenta pro eis accipere 16 .
Alexandri liberalitas in Taxilem 52 .
In Porum uictum atque captum 54 .
Dona quę Orsines satrapes obtulit Alexandro et econtra Alexandri in cum ingratitudo 62 .
Luxus
Babyloniorum 21 .
Indorum regum luxuria 50 .
Libido
Babyloniorum: coniuges ac liberi prostant pudiciciam hospitibus 21 .
Alexander in gratiam Thaidis pellicis regiam Persarum incendit 24 .
Amazonum regina Talestris ad Alexandrum uenit, ex eo se uelle liberos suscipere
confitens 30 .
Pellices CCC. Spadonum greges et ipsi muliebria pati assueti 31 .
Regem Indię lecticis aureis pellicum longus ordo sequitur 50 .
Cleander, nobilem uirginem constupratam seruo suo pellicem dederat; accusatus in uincula
traditur 61 .
Bagoas spado Alexandrum obsequio corporis deuinxerat 62 .
Loci descriptio.
Babylonię descriptio a Semirami conditę 20 .
Mons Caucasus, mons Taurus 38 .
Petra quam Arimazeus tenebat captam a Macedonibus 43 .
Indię descriptio. Indus fluuius, Ganges fluuius 49 .
POLIBIVS
Luxuria Ptolomei et in eum Cleomenis dictum 85.
Lectio. Historię ueritas nec amicis parcit 4.
Diuersus finis historię et tragedię, in quo notat Philarcum 34.
Scriptorem animaduertere oportet non tam res gestas quam quid eas sequatur atque antecędat 44.
Auide omnia legens guloso similis 50.
Loci descriptio. Sicilia 11.
Erix, mons Sicilię. Veneris Ericinę templum 15.
Carthago 18.
Italię descriptio 25.
Sagunti 41.
Alpium transitus diffìcilis 49.
Capua 57.
Bizantium, Pontus, Bosphorus Cimerius et Thracius 70.
Thracia 71.
Sinope in Ponto, Egira in Peloponnesso 73.
Ambracia 74.
Thebę 97.
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Lis. Gallorum mos: Qui tumultuatus esset, tantum uestium publicus minister ei recidebat, ut reliquę uestis partes inutiles redderentur 185.
Libertas quam dulcis, pro qua se deuouerunt Spitanes et Bulis 128.
Priuernates pro libertate 209.
Meton, quod libertati faueret, a ciuibus eiicitur 246.
Pro libertate serui in ferrum ruentes 283.
Liberalitas. Coronam Glaucę dedit Medea, qua illa conflagrauit 30.
Bias Messenias redemit puellas et parentibus adiecta dote restituit 87.
Martius dona repudiauit, ut potius inter milites diuiderentur 117.
Croesi liberalitas in Alcmeonem 122.
Pythius Xerxis exercitum
hospitio accepit 126.
Cymon sua amicis communia fecit 136.
Spurius Melius, cum caritas annonę esset, frumentum multitudini gratis distribuit 148.
Periclis et Anaxagorę liberalitas 150.
Nicias gratia et liberalitate omnes superauit 168.
Matronarum liberalitas ad munus Apollini conflandum 189.
Manlii Capitolini liberalitas calumnię causa in patres 190.
Plato ingentem sibi oblatam a Dionysio pecuniam accipere noluit. Aristippus dixit illum tuto liberalem esse. Ei enim qui nihil accipit, multa tribuit 200.
Alexandri liberalitas in milites 210.
Alexandri munificentia 217,220, 227.
Item in Taxilem regem 228.
Munera Neapolitanorum. Hieronis munificentia in Romanos 273.
Paula Busa Romanos frumento, ueste, uiatico iuuit 274.
Marcellus Bantium beneficio retinuit, cum ad Poenos transiturum resciuisset 280.
Ornamenta ciuium in usum belli collata 291.
Scipionis munificentia in Hispanum, cui captiuam uxorem sine precio reddidit et dona quę attulerat sibi habere supra dotem iussit 292.
Scipio in captum Masanissę nepotem, quem donatum dimisit 293.
Tygranis largitio 363.
Cęsaris munificentia erga populum 288.
Munificentia in filio Antonii 396.
Titus neminem a se aliquid petentem sine spe dimisit 426.
Neruę beneficentia 427.
Adrianus ueteranum ad parietem distringentem se seruis et pecunia donauit 429.
Marcus princeps
suam supellectilem uendidit in usum belli, ne tributa imperando grauis esset prouinciis 431.
Alexander in professores artium 441.
Aureliani in populum 448.
Constantini donaria et templa ab eo condita 454.
Luxus. Sardanapali uita 64.
Lydi ad luxum conuersi bellicam uirtutem amisere 67.
Regię Tarquinii nurus in conuiuio et luxu repertę 97.
Ludi plebei. Ludi circenses 118.
Sybaritę rerum suarum felicitatem luxuria et uoluptate euertere 182.
Aristippus uoluptati fauens, non uinci a uoluptatibus optimum esse dixit, non autem uoluptatibus abstinere 192.
Cyrenaici, Hegesiaci, Anicerii, Theodorii, Erectricì 1 192.
Antisthenes dixit malle se insania quam uoluptate corripi 192.
Agesilaus dicebat pulchrum eese hostium moenia expugnare, sed multo pulchrius foedas uoluptates cohercere 196.
Exordia Atellanarum 198.
Contemptorem deliciarum agere 213.
Alexandri exercitus captus Persicis illecebris 219.
Alexander deorum fastigium emulatus 222.
Luxuria Alexandri per ignotas gentes ductantis 231.
Calanus in luxum uitę 232.
Demetrius 242.
Demetrii cultus 244.
Cynea uoluptatem suadente quid responderit Fabricius 247.
Epicuri uoluptas 251.
Campanę delicię corrumpunt Hannibalis exercitum 280.
Prima Romanę luxurię rudimenta 319.
Voluptatem
esse maiorum omnium escam 320.
Luculli delicie 363.
Antonii luxuria 396.
Campani soli delicię 409.
3Elii Veri portentosa luxuria 432.
Item Heliogabali 439.
Gallieni luxuria et mollities 446.
Circensium apparatus 447.
Libido. Semiramis filium incęsti appellare ausa, tentati sceleris odio ab eo interfecta. Item equum ad coitum adamasse dicitur 6.
De Sodomę excidio 7.
Sicimitarum cędes ob Dinam raptam 8.
Foeminę impudicicia in Ioseph 9.
Leuitę uxoris in Gabaa stupratio 24.
Iason Medea relicta Glaucam superduxit 30.
Ariadna Theseum secuta 34.
Phedra Hippolitum priuignum adamauit 35.
Helenę raptus 35.
Augen ab Hercule uitiatam pater mergi iussit 36.
Nessi libido in Deianiram exitio illi fuit 36.
Sanson uoluptate uincitur 38.
Io, Europa, Medea rapta 39.
Helenę raptus 40.
Dauid arsit Bersaben 51.
Ammon uitiata
Thamar interficitur 52.
Absalon in patris concubinas 52.
Mos apud Cyprios uirgines prius quam nuberent prostitui 54.
Roboam duodeuiginti uxores habuit 58.
Vnde Parthenię 71.
Candaules iactans se de uxoris forma, cum nudam amico ostendisset, ab eodem occisus est illa ex indignitate instigante 73.
Periander Lysiden uxorem in pellicis gratiam interfecit. Cum matre concubuit 82.
Pinaria prima Vestalium ob incestum necata 84.
Saphus pręcipitatio 85.
Illegitime procreati ne parentes alant 86.
Persę cum matribus coeunt. Paupertate adacti filias prostituunt 91.
Gens ad Caucasum, quę pecorum ritu in propatulo coeant 93.
Massagetę sine pudore concumbunt 94.
Lucretię stuprum 97.
Cambyses sororem sibi matrimonio iunxit 99.
Thraces non asseruant uirgines, unde facilis cum his uiris congressus. Darii legati in Macedonia libidine pene perierunt 111.
Opia Vestalis damnatur 124.
Item Vrbina Vestalis 125.
Periclis cum sorore incestus 136.
Appii in Virginiam 144.
Alcybiades Lacedemoniis inuisus ob adulterium cum Agidis regis uxore commissum 175.
Dionysii coniunx, postquam ille principatu excidit frequenti inimicorum coitu uexata sibi manum intulit 181.
Philippi flagitia. Ab Attalo Pausanias constupratus 205.
Minutia Vestalis uiua defossa 208.
Thraces Timoclię matronę stuprum intulerunt 210.
Darius patri capitales parat insidias, quod Astasiam, paternarum pellicum unam insigni forma ab eo non impetrasset 211.
Alexander dicere solitus Persicas puellas dolores esse oculorum 215.
Papyrii consulis libido in adolescentem 215.
Thais adhibita Alexandri conuiuio; in eius gratiam Alexander Xerxis regiam concremauit 220.
Bagoas spado, cuius consuetudine ob elegantem formam Darius tenebatur. Congressus Thalestris et Alexandri. Alexander pellicibus CCC et LX usus.
Philotas scorti inditio proditus 222.
Nurani cum matribus concumbunt 227.
Bagoas 232.
Matronę stupri damnatę 240.
Demetrius ob libidinem periclitatus. Abiit in omnes uoluptates adulationibus corruptus 242.
Antigonus ab eo osculo exceptus in illum cauillatur. Libido eius ineffrenata. Antiochus Stratonices nouercę
forma captus 243.
In Agatocle stupri patientia 248.
Sextilia Vestalis uiua defossa 251.
Demetrii stuprum cum socru 256.
Duę Vestales anno, quo ad Cannas est pugnatum, incesti conuictę 274.
Item duę Vestales Opimia et Floronia 274.
Ptolemeus Philopater Cleomenis dicto foedę libidinis notatur 277.
Pręfectus Tarenti a puella, quam perdite amabat, impulsus urbem Fabio tradidit 283.
Philippus successu lętus in multam se libidinem immersit 294.
Libido Massanisse causa mali 302.
Philopator meretricio Agatocleę amori addictus Beronicen, sororem suam eandemque uxorem, interimit 304.
Romanus centurio Orisgontis reguli uxorem stuprauit non inultus 317.
Promiscua puerorum et matronarum stupra occulto sacrorum commento 319.
Quintus Flaminius in gratiam Cathamiti hominem occidi indemnatum iussit 320.
Emilia Lycinia et Martia Vestales incesti damnatę 342.
Caius Lucius a Trebonio adolescente, cuius pudicicię uim inferre conatus est, interficitur 346.
Serui in matronas et pueros lasciuientes trucidati 357.
Pompeius militi oculos erruit, quod obscenis locis digitos adegisset mulieri oblatę 358.
Fuluia Quintum Curium meretricio sibi amore iunctum prodidit 365.
Publius Clodius Bonę Deę sacrarium muliebri habitu ingressus cum Metelli pontificis uxore adulterium commisit 367.
Britanni siluicolę matribus et sororibus coeunt 374.
Antonius et Cleopatra 396, 404.
Iuuenis Isiacorum sacrorum opera muliere potitus, quam aliter corrumpere nequiuerat 412.
Phraortem Parthi regno eiiciunt, quia matris incesto concubitu se polluerat 413.
Caligula cum sororibus stupri consuetudinem fecit 414.
Messalinę libidines 415.
Portentose libidines in Nerone 418.
Domitianus probrosis mulieribus lecticę usum ademit. Vestalium incesta seuere uindicauit. Mares castrari uetuit 426.
Idem luliam fratre suo genitam uitiauit 427.
Commodus extraneis uoluptatibus addictus quid uxori responderit 429.
Faustina in gladiatoris amorem exarsit, ita ut egrotaret 431.
Commodus CCC concubinis usus 433.
AntoninusIuliam nouercam ab ea inuitatus accepit uxorem 437.
Macrini sęuitia in conuictos adulterii 438.
Heliogabalus muliebriter uiros passus.
Vestalem pro uxore abduxit. Omnes meretrices et lenones pro contione affatus est 439.
Immoderatus in foeminas Gordianus 442.
In militem qui hospitis uxorem adulterauit 447.
Proculi
de libidine iactantia 450.
Charinus ne genio quidem sui sexus pepercit 451.
Labor. Cyrus Persis imperat locum uespribus spinisque obsitum unius diei opera purgatum sibi redderent 91.
Lucretia lanę dedita 97.
Amasis lex quę capite multabat eos qui rationem reddere nequirent, ex quo sibi uictus constaret 98.
Mulieres Pęonię operosę 111.
Contumelia apud Persicas mulieres habebatur, si lanę manus admouere cogerentur 219.
Laborem equitibus remittere se dixit Papyrius, ut cum ex equis descenderint, ne dorsum demulceant 226.
Vt uita per laborem ageretur, a Ioue statutum 232.
Eumenis exercitatio in obsidione 237.
Demetrius rex machinas fabricare solitus, Europus abacos et lucernas 243.
Desultores 281.
Laboris perferendi impatientes Galli 317.
Herbę genus, qua gustata operi intentus fatigabatur 400.
Maximini sudor calice exceptus 441.
Leges a quibus primum latę 24.
Lycurgi consilium in constituenda ciuitate. Lex 62.
Leges ad numen aliquod relatę. Lacones, ne scriptis uterentur legibus, Lycurgus leges a se conditas sua morte perennauit 63.
Leges a Romulo latę 70.
In tabulis incisę leges axionę dictę 80.
Valerii Publicolę leges 104.
Lex agraria 123.
Solonis leges 141.
Lex X tabularum 142.
Agrarię leges 165.
Roscii lex theatralis 362.
Lętitia. Periit Chilo immodica lętitia 87.
Duę matronę lętitia extinctę 270.
Publica lętitia uicto Hasdrubale 296.
Publica lętitia ex interitu Carthaginensium 332.
Lectio. Non permissum gentihbus Hebraicam historiam tractare 2.
Qua litterarum forma sint Ethiopes usi 11.
Apud Egyptios bipartitus litterarum usus, prophanus et sacer 14.
Vnde litterę in Greciam 24.
Locus. Niniues urbis conditio 4.
Babylonis apparatus 5.
Indię situs 5.
Athlas nxons. Ehiopię situs 11.
Athenę unde dictę 14.
Columnę Herculis 32, Sicani, Siculi, Scylla, Carybdis 33.
Delmatie fines 66.
Thebę gyptiacę 99.
Sami descriptio 100.
Ponti descriptio 105.
Delos 121.
Naxus.
Euboia 122.
Thermopylę 129.
Andrus insula 132.
Sicilia 167.
Locorum iniquitas 225.
Canis capita tumuli quidam 308.
Thermopyle. Gręcia 313.
Olympi situs 323.
Vnde Bithinia. Bithinię et Paphlagonię situs 351.
Fortunatę insulę 357.
Vbi sint Nabathei 363.
Italię desciriptio 408.
VALERIVS MAXIMVS
Lis. Quę mulieres apud magistratus pro se uel pro aliis causas egerunt, liber VIII, caput III. De quęstionibus, caput IIII. Senatus Tiberium Gracchum legem agrariam promulgare ausum capite damnauit. Et tamen secundum legem eius censuit, ut ager populo uiritim
diuideretur. Sic uno tempore grauissime seditionis et auctorem submouit et causam, liber VII, caput II.
Liberalitas. De liberalitate, liber IIII, caput VIII.
Libertas. Libere dicta aut facta. Priuernates in extremo uitę periculo libere in senatu locuti absoluuntur, liber VI, caput II.
Lex. De institutis antiquis, liber II, caput I. Quando ius ciuile uulgatum. Lex Lycurgi Spartanis seruata, eodem. Anacarsis leges araneorum telis comparabat. Legem pro tempore mutandam exemplo Agesilai, liber VII, caput II.
Lectio. De studio et industria, liber VIII, caput VII.
Luxus, liber IX, caput I. Quando statua inaurata, liber II, caput I. Aristotelis pręceptum est, ut uoluptates abeuntes consideremus, liber VII, caput II.
Libido, Liber IX, cap. I. Punicę foeminę quęstumdotis corporis uulgatione faciebant, liber II, caput I. Quidam illicito amore ardentem filium uulgari prius Venere uti iussit. Sic ad illos periculi plenos concubitus tardiorem fecit, liber VII, caput III. Quintus Metellus, prętor urbanus, lenoni ex testamento relicta bona non dedit neque hunc dignum existimans, cui relinqui bona deberent, neque hunc qui reliquerat, cuius testamentum ratum esset, caput VII. Caius
Viselius ab Octacilia cum qua commertium libidinis habuerat, trecentamilia nummum expensa sibi ferri passus est, libidinosam liberalitatem debiti nomine colorando. Conualuit ille, ipsa exigere coepit, absoluitur, liber VIII, caput II. Praxitelis Veneram Gnidiam quidam adamauit, eodem. Cornelius Gallus et Titus Ęthereus inter usum puerilis Veneris extincti, liber IX, caput XII.
Lętitia. Foeminę prę gaudio extinctę. Item Marcus lunius Talua. Item Sophocles, liber IX, caput XII.
CICERONIS OPVSCVLA
Lis. Duo genera decertandi. Bellum quare suscipiendum 79.
A litibus abhorrere fructuosum 128.
Libertas. Omnes sapientes liberos esse et omnes stultos seruos 180.
Libertatis proprium sic uiuere, ut uelis 88.
Liberalitas. Beneficentia 76.
Liberalitas et beneficentia 81.
Syllę et Cęsaris iniqua liberalitas. Ostentatio liberalitatis 82.
Duo genera dandi et reddendi. Beneficorum inspiciendus est animus 85.
Ennius: Quicquid sine nostro detrimento commodari possit, id tribuatur uel ignoto 84.
De beneficentia et liberalitate 125.
Liberalitas 126.
Propensior benignitas esse debet in calamitosos 128.
Maius est certeque gratius prodesse quam magnas opes habere 189.
Liberalis officium, non fructum sequitur 191.
Luxus. Voluptas corporis 40.
Plato escam malorum uoluptatem appellat 41.
Bestię nihil sentiunt nisi uoluptatem 96.
Corporis uoluptas homine indigna. Luxuria, turpis 97.
Voluptas contraria honestati 166.
Voluptatem esse summum bonum 175.
Luxus supellectilis 184.
Lex seruanda 83.
Quare initę leges 191.
Lętitia. In Caio Lelio multa hilaritas 97.
THVCIDIDES
Lętitia. Celebritas apud Delon 46.
Libertas, felicitas 24.
Leges non contemnendę 12.
Decretum stabile esse oportet 33.
Lex necessitatis 47.
Loci descriptio. Sicilia 62.
PANEGYRICVS PLINII
Liberalitas sincera, non maligna 15.
Liberalitati inesse debet ratio 21.
Liberalitatem iucundiorem gratus, clariorem ingratus facit 24.
PHALARIS
Labor. Onera quis subibit, nisi proponantur pręmia 34.
Liberalitas. Dat et promittit. Thesauri non recondendi, sed dilargiendi amicis, ut aduersante fortuna habeas ad quos confugias 8.
Coronam a fìlio dono accepit et eius matri mittit 10.
Ad eos quorum alter accepit a se donum, alter noluit 19.
Argentum mittit pro amico ab exilio redimendo 22.
Gratias agit Mutius accipienti. Munera mittit 30.
Ad eos qui sibi largitionem exprobrabant 31.
Arguit de se benemeritum, quod renuat a se dona accipere 34.
Munera dantis esse laudem, recte his uti accipientis 37.
Dolet quod boni a se dona non accipiant 42.
Talenta quinque dat doti Philodemi filię 44.
Ędes donat 46.
Filii in amicos liberalitatem commendat 60.
Lis. Controuersia, uter nequior de duobus 19.
ORATIVS IN EPISTVLIS
Luxus. Voluptarii 3.
Amor iocique 7.
Quem damnosa Venus, quem pręceps alea nudat 17.
Luxus oritur ex ocio 22.
Libido. Meretricis acumina 16.
Lis. Alter rixatur de lana sępe caprina 17.
Diuersi natura inter se dissident 18.
Ludus in contentionem uersus 20.
TERTVLLIANVS
Lex. Licurgus, Papia, Iulia 2.
Leges antiquatę, Lex abstemia 3.
VERGILIVS
Libido. Nunc scio, quid sit amor 12.
Omnia uincit amor 15.
Amor omnibus idem etc. 38.
Ad inferos libidini dediti 129.
Labor omnia uincit improbus et duris urgens in rebus egestas 18.
Formicę 101.
Aegeon qualis centum cui brachia dicunt centenasque manus 187.
Liberalitas. Dona Didonis Eneę missa 66.
Heleni dona ad Eneam. Dona
Andromaches 90.
Crater donatus Acestę 161.
Dona Eneę ad Latinum 141.
Latini ad Eneam 142.
PRIMA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Libertas. Liberata creatura a seruitute corruptionis in libertatem glorię filiorum Dei 15.
Liberalitas. Munera uestra non suscipiam. Honora Deum de iustis
tuis laboribus 54.
Zacheus 72.
Frustra elemosinis Deum placari putant qui non cessant offendere operibus 149.
Deus non aurum gemmasque et hostiarum multitudinem quęrit, sed offerentium uoluntates 181.
Nefas est de rapinis elemosinam facere 184.
Socii furum sunt qui a raptoribus accipiunt 192.
Frange esurienti panem tuum. Ne de rapina facias elemosinam
308.
Magis Deus diligit iustorum paupertatem quam diuitum munera 316.
Elemosina de rapinis 342.
Nunquid carnes sanctę auferent a te malicias tuas 348.
Luxus. Voluptas insatiabilis 18.
Computruerunt iumenta in stercore suo 41.
Veh uobis qui opulenti estis 54, 55.
Fames uerbi Dei super eos qui terrena sapiunt 57.
Peribunt domus eburneę 66.
Qui custodiunt uanitates 91.
Contra uoluptarios 98.
Ne acquiescas carnis blandiciis 109.
Niniue anima uoluptati dedita 118.
Potentes luxui dediti 118, 176.
Carni subiectus 119.
Via lata 121.
Quis despexit dies paruos 157.
Mare mortuum, in quo nihil potest uiuere 176.
Luxurię dediti 200,201.
Gygantes qui terrenis operibus seruiunt 231.
Princeps hortorum 240.
Atteretur ciuitas uanitatis 246.
Terra dicitur anima quę carnaliter uiuit 250.
Qui portat imaginem terreni 242.
Qui in carne sunt placere Deo non possunt. Descendentes in Ęgyptum 294.
Ecce tenebrę opperient terram 313.
Horti Adonidis mundana uoluptas 323.
In angustiis constituti nequaquam uoluptatibus pristinis iuxta errorem Epicuri, animo perfruimur 325.
Habitatores terrę 341.
Ambulant in plateis 341.
Terra 347.
Scriptus in terra 356.
Libido. Mulier quę a marito accusatur adulterio 17.
Libido ex homine bestiam faciens 18.
Galli effeminantur in honorem Martis 19.
Libido dulcis in fine amara 37.
Ignis 68.
Vnusquisque in uxores proximi inhiebat 74.
Adamas solo hircino sanguine dissoluitur 76.
Absalon concubinas patris maculauit 108.
Equi insanientes in foeminas 166, 178.
Muli sunt uirgines carne, sed non spiritu. Eunuchi 178.
Aiunt, siquis florem salicis siue populi mixtum aqua biberit, omnem in eo calorem libidinis frigescere 178.
In pueros 193.
Mulieres dominatę sunt eis 197.
Dux regis Assyrii expugnat libidini seruientes 240.
Belphegor Priapus 247.
[Senacherib] Semmathech 284.
Non offeres mercedem meretricis 327.
Qui carnem suillam comedunt 330.
Libido Ęgyptiorum 335.
Libidinis insania 351.
Adulteriis repleta est terra 364.
Presbiteri mechati uxores ciuium suorum 373.
Labor. Qui descendunt in mare nauibus et faciunt opus in aquis multis, ipsi uident opera Domini et mirabilia eius in profundo 194.
Operare terram tuam 244.
Telę eorum non erunt in uestimentum 311.
Sudore et labore nimio ad ubertatem fructuum peruenimus 329.
/
Lex. Vię Domini Vetus et Nouum Testamentum 38.
Tuba Scripturę sunt 50.
De Syon egredietur lex 102.
Lex Vetus, traditio hominum 125.
Lex spiritalis 145.
Euangelia 153.
Candelabrum lex 157.
Duę oliuę, lex et prophetę 157.
Gratiam pro gratia 157.
Duo Testamenta 158.
Euangelium ueritas et iustitia 163.
Duo Testamenta, Lex et Euangelium 176.
Aqua egrediens de Hierusalem doctrinam signat Saluatoris 176.
Frenum equi 179.
Lex naturę 184.
Lex spiritalis. Moyses lex. Helias propheta 187.
Transitus de Lege ad Euangelium 190.
De Syon egredietur lex 193.
Forceps duo Testamenta 203.
Lex et prophetę usque ad Ioannis Euangelium 209.
Lex iniqua 212.
Confìrmatio abreuiata sermo euangelicus 214.
Fons Saluatoris doctrina euangelica 217.
Piscina uetus, Legis umbra, duo muri, Vetus et Nouum Testamentum 227.
Lex naturę 245.
Panis arctus et aqua breuis, id est Euangelium 259.
Panes et aquę fideles, id est lex Dei 264.
Lex pro Euangelio 277.
Euangelium. Lex naturalis 291.
Euangelium sempiternum 312.
Veritas 316.
Lex, Euangelium 321.
Noua omnia lex spiritalis est 332.
Himber temporaneus et serotinus, Lex et Euangelium 340.
Pluuia uoluntaria omnis doctrina Domini de cęlestibus fuit 347.
In Lege serui, in Euangelio amici et filii 348.
Putei Scripturę 352.
Mola, lucerna 367.
Nouum Testamentum sucressit Veteri. Inter pactum et testamentum 378.
Lętitia. Lusus spiritalis, Dauid ante arcam 375.
Liberum arbitrium. Si uolueritis, si nolueritis 191.
Dei uocare est, nostrum credere 286.
Incuruare, ut transeamus 293.
Non potest arbor bona facere fructus malos: ad mentis refertur arbitrium 302.
Voluit Deus saluare eos, sed ipsi credere noluerunt 319.
Non in nostra positum est uoluntate omni carere peccato 344.
Qui
gloriatur, in Domino glorietur 346.
Non est hominis uia eius 347.
Quicquid discitur, non naturę est, sed studii 351.
Delyrant qui aiunt posse hominem sine peccato esse, si uelit 356.
Si penitentiam egerit gens illa 358.
Non est sine gratia Dei liberum arbitrium. Potestas 358.
Ad penitentiam prouocat, quos tamen scit non esse uenturos, ut liberum seruetur arbitrium 361.
Qui a libero arbitrio gratiam excludunt 365.
Non sufficere liberum arbitrium 366.
Lectio. Tunc Scripturę prosunt legenti, si quod legitur, opere compleatur 98.
Scrutamini Scripturas 188.
Quanta antiquior historia ecclesiastica cęteris 189.
Audi, cęlum, mysterium, auribus percipe, terra, simplicem historiam 189.
Scientia Scripturarum 192.
Scrutamini Scripturas 210.
Paleę uerba simplicia, triticum sensus interior 216.
In ualle Raphaim, id est in litterę uilitate 237.
Solidus cibus perfectorum est 253.
Piscina Scripturarum 287.
Paulus dicta gentilium usurpans 290.
/ Argentum optimum 23 lreloquia Domini 300.
Himber et pluuię paries Euangelii. In eos qui litteram tantum sequuntur 302.
Mons sanctus 303.
Locus. Tharsus in Cilicia 3.
Ninus, Beli filius, Niniuen condidit 5.
Africa ab Afer 6.
Samaria, Augusta, Sebaste eadem est 13, 37, 82.
Niniue, Babylon 16.
Mons Thabor 20.
[Samariap. Carmeli duo 48, 60.
Azotus Addod 61.
Bersabee, puteus Iuramenti 69.
Idumeorum regio 80.
Arabia, Galaad, Gerara 86.
Ephrata, Bethlem 86.
Bethlem duę 104.
Sethim, locus et arbor 106.
Alexandria. Non 117.
Terra Canahan, quę et Philistea 139.
Moab, nunc Tripolis. Ammon. Philadelphia 139.
Senaar, campus Caldeorum, quorum ciuitas Babylon 159.
Adremon, nunc Maximianopolis 173.
Syon in quo Hierusalem. Ciuitas Dauid 199.
Basanregio. Og rex 194.
Mulieres, id est urbes 197.
Terra promissionis nihil pinguius 199.
Samaria, nunc Sebaste 205.
Moabitę Arabes 221.
Assyrii, nunc Syrii, regio omnis inter Euphratem et Tygrim 225.
Pharasim mons, Gabaon uallis 254.
Ararath regio in Armenia, per quam Araxes fluit 269.
Tharsis 347.
Terra Ausitis, Hebraice terra Hus 367.
Turris Anathot. Torrens Cedron 378.
Liberum arbitrium. Forsitan audient, Deo hoc non conuenit, sed nostro loquitur affectui, ut liberum homini seruetur arbitrium 368.
In nostra positum est potestate uel facere quid uel non facere, ita dumtaxat, ut quicquid boni operis uolumus, appetimus, explemus, ad Dei gratiam referamus 369.
Domus ecclesia, horti uirtutum, uxor sapientia, fìlii fides, filię opera, pax, oratio pro inimicis 372.
EX SECVNDA COMMENTARIORVM
Lis. Semper iurgia quęrit malus. Qui dimittit aquam caput est iurgiorum
272.
Qui commiscetur rixę alterius 280.
Libertas. Liber et seruus 207.
Paulus, cum esset liber ex omnibus, se propter charitatem seruum fecit, ut plures lucrifaceret 211.
Iesus de seruitute in libertatem nos asseruit 219.
Vbi spiritus Dei est, ibi libertas 231.
Seruus sapiens dominabitur filiis stultis 272.
Liberalitas. Pignus debitori reddiderit 54.
Panem suum esurienti dederit etnudum operuerit uestimento 55.
Elemosinapauperum 117.
Varia dona conferentium in ecclesia pręmium 122.
Peccata elemosinis redime 128.
Nesciat sinistra quid faciat dextra 147.
Mulier ungens caput Domini et pedes 177.
Elemosina fructus est 250.
Honora Dominum de tua substantia 260.
Ne dicas: Amice, uade et reuertere, cras dabo tibi- cum statim possis dare 260.
Alii diuidunt propria, et ditiores fiunt 267.
Redemptio animę uiri diuitię suę 269.
Donum hominis dilatat anima eius 273.
Foeneratur Domino qui miseretur pauperis 274.
Elemosina in abscondito 275.
Pronus
ad misericordiam 276.
Elemosina 285.
Manum suam aperuit inopi 286.
Quicquid superest uictui, pauperibus erogandum 294.
Faciens elemosinam lętatur spe futurę remunerationis 295.
A iusto ne subtrahas manum tuam 299.
Mitte panem tuum super
transeuntes aquas 305.
Omni petenti te tribue 306.
Beatus uir qui intelligit super egenum et pauperem 352.
Precium redemptionis
animę suę 358.
Iocundus homo qui miseretur et commodat. Dispersit, dedit pauperibus 408.
Elemosina quomodo debeat fieri. Sicut aqua extinguit ignem 424.
Qui non indiget, elemosinam non accipiat 431.
Luxus. Facta est Hierusalem quasi polluta menstruis 10.
Qui uescebantur uoluptuose, interierunt 18.
Lubricauerunt uestigia nostra in itinere platearum nostrarum 20.
Veh super omnes qui habitant in terra 32.
Caro et sanguis regnum Dei non possidebunt 38.
Voluptatum libidinisque doctores 43.
Habitator terrę 49.
Luxuriam sequitur Dei obliuio 50.
Voluptas non est perpetua 64.
Idumea terrena et carnea 69.
Veh qui descendunt in Egyptum 80.
Via lata 148.
Paralisis 184.
Seminans in carne 216.
In luxuriam 230.
Desideria sęcularia 248.
Qui transit per plateas iuxta angulos 264.
Quasi sopitus gubernator amisso clauo 278.
Luxuria sanguisuga 283.
Qui diuitias dat ad delendos reges 284.
Delicię, diuitię, gaudium omnia uanitas. Voluptas 291, 302.
Princeps luxuriosus. Luxuria 305.
In risu faciunt panem 305.
Adolescentia et uoluptas uana sunt 306.
Pisces maris 324.
Oculos suos statuerunt declinare in terram 336.
Hi in curribus et hi in equis 334.
Cadent qui descendunt in terram 336.
Odisti omnes obseruantes uanitatem superuacue 342.
In uita benedicetur 358.
Sepultus in diuitiis sęculi 387.
Aperta est terra et deglutiuit Datan 401.
Libido. Equi insanientes in foeminas 35.
Virorum seminarium significatur in lumbis. Genitalia foeminarum honesto sermone iuxta consuetudinem Scripturarum umbilicus uocantur 45.
Antiochus luxuriosissimus 139.
Presbiteri in Susanam 141.
Qui uiderit mulierem, habet passionem, qui concupierit propassionem 146.
Socrus Petri febricitans 184.
In uitium fornicationis 213.
Turpitudo 234.
Vt erruaris amuliere aliena. Adultera 259.
Fauus distilans labia meretricis 262.
Precium scorti uix unius panis est 263.
Meretrix ornata ad capiendas animas 264.
Statim eam sequitur quasi bos ductus ad uictimam 264.
Fouea profunda os alienę 276.
Oculi tui uidebunt extraneas 278.
Adultera 283.
Ne dederis mulieribus
substantiam tuam 284.
Mulier laqueus uenatorum 300.
Salomon captus 300.
Vox Domini intercidentis flammam ignis 340.
Dixit et uenit cynomia 400.
Equi insanientes in foeminas 433.
Tibię et femora 433.
Labor in uictu parando exercendus est, sollicitudo tollenda. Malicia pro labore 148.
Opera subscisiua 225.
Operetur manibus 237.
Si impiger fueris, ueniet ut fons messis tua 263.
Qui operatur terram
/ suam, saturabitur panibus. Anima operantium impinguabitur 268.
Velox in opere bono 277.
Laborans saturabitur, ociosus egebit 282.
Labor manuum 284.
Roborauit brachium suum 285.
Manum suam misit ad fortia 286.
Vanus mundi labor 289.
Boues 291.
Labor spiritalis 292.
Dulcis somnus operanti. Labor qui perit 297.
Lex. Euangelia sibi coherentia 23.
Euangelia. Duo Testamenta 24.
Lex Iudeis panis subcinericius 20.
Lex et prophetę usque ad Ioannem 32.
Iudei non possunt habere Legis obseruantiam 49.
A porta usque ad portam, id est a Lege usque ad Euangelium 100.
Quattuor Euangelia 108.
Lex et prophetę sale Euangelii condiuntur. Lex et prophetę, priusquam Christus uenisset, erant porta clausa et liber signatus 109.
Vasa domus Dei. Dogmata ueritatis 123.
Quattuor Euangelia 143.
Lex et Euangelium 154.
Granum synapis prędicatio Euangelii 157.
Bonę margaritę, Lex et prophetę 158.
Qui profert de thesauro noua et uetera 158.
Quinque panes Pentateucon 159.
Fermentum phariseorum Legis ac litterę pręcepta et traditiones hominum 161.
Legi et prophetis successit Euangelium 163.
Vestis nuptialis pręcepta Domini, et opera quę complentur ex Lege et Euangelio nouique hominis efficiunt uestimentum 170.
Euangelii prędicatio in toto orbe futura 177.
Pręcepta, mandata testimonia, exempla 183.
Reuolutus lapis, ablata lex mortis per Christum 140.
Euangelium 193.
Quędam in Lege, quę nemo queat implere 192,200.
Legi mori et per Legem mori differunt 198.
Vbi testamentum est scriptum, non testamentum sonare, sed pactum, quod Hebraice berith dicitur. Cur data Lex. Lex pedagogus noster fuit in Christo 202.
Anomus dicitur
qui sine lege est. Adicus, iniquus siue iniustus 203.
Lex et Euangelium 204.
Lex aliquando Genesis historiam signat, aliquando prophetas, aliquando proprie legem. Lex spiritalis. Legalia non eese perpetua. Duo Testamenta 207.
Vmbra in Lege, ueritas in Euangelio 209.
Doctrina phariseorum est Legis secundum carnem obseruatio 210.
Lex mutata in Euangelium 224.
Euangelium pacis 241.
Vię eius, uię pulchrę, id est uię Euangelii 260.
Labium ueritatis firmum erit in perpetuum 268.
Vetus et Nouum Testamentum 305.
Vnus autor utriusque Legis 307.
In Lege ueritates diminutę 327.
Argentum Vetus Testamentum, aurum Nouum 327.
Sub umbra alarum tuarum protege me 330.
Euangelium ubique prędicatum. Lex Domini irreprehensibilis, pręceptum Domini lucidum. Euangelium 333.
Cantate ei canticum nouum 344, 351.
Abyssus abyssum inuocat 354.
Protegar in uelamento alarum tuarum 365.
Semel locutus est Deus duo 366.
Vnus autor utriusque Legis. Inter medios cleros 369.
Tuus est dies et tua est nox 374.
Aperiam in parabolis os meum 376.
Dominus narrauit in Scripturis populorum et principum qui fuerunt in ea sic! 386.
Tabor et Hermon, Nouum et Vetus Testamentum 387.
Duo dies, Vetus et Nouum Testamentum 393.
Cantate Domino canticum nouum 395.
Legis amaritudo per crucem dulcoratur 395.
Moueatur mare, id est Lex Moysi 396.
Legis uincula confregit 402.
Qui conuertit petram in stagna aquarum 409.
Lex, mandata, iustificationes, testimonia, iudicia, uię 412.
Legem pone mihi, Domine, uiam iustificationum tuarum, et exquiram eam semper 415.
Legis ueritas et Euangelii 417.
Iustitia tua, iustitia in ęternum, et lex tua ueritas 418.
Sacrificium uespertinum, Euangelium 427.
Lętitia. Inter gaudium et lętitiam 214.
Animus gaudens ętatem floridam facit. Spiritus tristis exsiccat ossa 272.
Impinguasti in oleo caput meum 336.
Iubilus quid sit 339,344.
Lętamini in Domino et exultate, iusti 343.
Iubilate Deo in uoce exultationis 357.
Lętetur cor meum, ut timeat nomen tuum 385.
In nomine tuo exultabunt
387.
Tunc repletum est gaudio os nostrum et lingua nostra exultatione 420.
Lętetur Israel in eo qui fecit ipsum 435.
Liberum arbitrium circa initia uoluntatis 25.
Liberum arbitrium 210.
Quare datum liberum arbitrium 253.
Boni sumus creati, sed uitio nostro ad peioralabimur 300.
Legem statuit in uia quam elegit 337.
Anima mea in manibus meis 417.
Lectio. Eloquium Domini super mel dulce 25.
Irrigua Scripturarum 115.
Aquę egredientes de limine templi. Aquę pessimę 118.
Psalmi non omnes Dauid 157.
Thesaurus absconditus in agro 158.
Vestis apostolica 168.
Regnum Dei Scripturę sanctę 170.
Pecunia et argentum sermo diuinus 176.
Atheneum auditorium. Gentilium litterarum studia omisit Hieronymus. Academia litium 209.
Hypotesis epistolę 211.
Quantum prodest Scripturas legere 218.
Scripturę legendę 233.
Cibi documentorum spiritalium 269.
Cibi sapientię 269.
Auditor et non factor 273, 274.
Comede, fili mi, mel 278.
Aperta sunt prata 281.
Sermo diuinus, ignitus clypeus sperantibus in se 283.
Scripturę indagatio 284.
Argentum et aurum 291.
Scriptura scientia 294.
Thesaurus latens in uerbis Scripturę 377.
Qui in Scripturis cęlestibus eruditur 298.
Scientia Scripturarum 303.
Lectio magis est mentis labor quam corporis 307.
Liber unus est quicquid ad Deum refertur 307.
Psalterium Romanum, Hebreum, commune. Autores psalmorum XXII Hebreorum libri 308.
Psalterium, organum, nablath 320.
Lectio uia uitę 322.
Quando uidebo cęlos, opera digitorum tuorum 324.
Eloquia Domini casta 327.
Parasti in conspectu meo mensam 336.
Calix tuus inebrians quam pręclarus est 336.
Et reuelabit condensa 340;
Intellectum dabo tibi 343.
Et campi tui replebuntur ubertate 367.
Et de petra melle saturauit eos 381.
Beatus homo quem tu erudieris
392.
Cantate in tubis ductilibus 395.
/ Quam dulcia faucibus meis eloquia tua 417.
Ignitum eloquium tuum uehementer, et seruus tuus dilexit illud 418.
Corpus et sanguis sermo Christi 433.
Locus. Epechnus, locus inter Tygrim et Euphratem. In Elimaide prouincia templum Dianę 140.
Sicima, Samaria 365.
Ephrata regio Bethlem 422.
IOSEPHVS DE HISTORIA IVDEORVM
Lis. Seditio magna ex causa parua 180.
Libido. Mundus iuuenis amore captus Paulinę, Saturnini uxoris, ęgrotat 160.
Herodes Herodiadem deperit 161.
Leges Moysi 31.
Iusiurandum pro legum custodia 34.
Theopompus mente lęsus, Theodectus uisu hebetatus, cum de sacris Iudeorum legibus scribere tentasset 102.
Iudei fortes pro legibus 159.
IDEM DE ANTIQVITATE IVDEORVM
Luxus. Vitellius luxurię deditus iugulatur 53.
Libido masculorum in masculos 52.
Tale flagitium Vliaci et Thebei approbarunt 91.
Paulina 160.
Lex Iudeorum omnium antiquissima. Legum differentia 88.
Locus. Ptolomaidis descriptio 23.
Delmatia 27.
Galileę duę 34.
Locus
Genezar. Fons Iordanis. Phiala 42.
Lacus Asphaltus. Tyberiensis.
Fons apud Hiericuntem pestilens oratione Elisei saluber factus 50.
Sodoma 51.
Ęgyptus 53.
Portus Alexandrię 53.
EVSEBIVS DE PRĘPARATIONE EVANGELICA
Lex 38.
Lex Hebreorum traducta ad omnes per Christum 49.
Quare nemo gentilium de his scripserit? 49.
De uita et disciplina Mosayca 50.
Septimo quoque die coram lectitata Lex 50, 51.
Leges externę 51.
Lycurgus. Spartes 52.
Munda et immunda 52.
Leges Platonis de furto, de homicidio 91.
Libidinis masculę poena 38.
Amazones cum uicinis coeunt 38.
Plato mulieres nudas cum uiris luctari monuit. Vt et omnes omnibus communes sint, pręcepit 90.
Liberum negantes arbitrium 33, 36, 37, 39.
Libertas 38.
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Libertas Romana 35.
De libertate naturali et seruitute 158.
Libertas 160.
Liberalitas. Qui putant illos tantum damnandos peccatores, qui facere elemosinas neglexerunt 181.
Luxus. Ludi scenici 8.
Luxuria corrumpit uirtutem 36.
Vita carnalis non tantum ex corporis, sed etiam ex animi uitiis 99.
Sterilitas Sarrę 108.
Ciuitas terrena 108.
Libido. An contaminari possit uirtus sine uoluntatis consensu 5.
Quod iudicio Dei in corpore continentium libido hostilis peccare permissa sit 7.
Raptus Sabinarum 12.
Paridis adulterium 17.
Romuli mater 17.
Vestalis depręhensa 17.
Libidinis uocabulum late patet. De libidinis malo. Nuditas primorum hominum 104.
De pudore concubitus. Libido frenis cohibenda. Cinicorum turpitudo 105.
De lapsu filiorum Dei 115.
Concubina Abrahę 124.
Sodomę euersio 125.
Lex. Solon, Lycurgus, Numa 12.
Lex Voconia, nequis foeminam hęredem faceret 22.
De autoritate canonicę scripturę 77.
Saul et / Dauid, Heli et Samuel, Vetus et Nouum Testamentum 130.
Transitus de Veteri ad Nouum 133.
Vetus et Nouum 140.
De prędicatione Euangelii 150.
Testamentum Nouum 152.
Liberum arbitrium 34.
An uoluntatibus hominum aliqua dominatur necessitas 34.
Liberum arbitrium tunc uere liberum est, cum uitiis non seruit 103.
Liberum arbitrium in paradiso et in cęlesti gloria 198.
Lectio. Litterę 195.
ORIGENES
Libertas 25.
Domus seruitutis, domus libertatis 40.
Non est liber qui seruit uitiis 49.
Libertas Israhelitica 159.
Libertatis desyderium 159.
Liberalitas in pauperes, oleum in sacrifìcio 60.
Luxus. In eos qui sęcularia curant et diuina negligunt 17.
Spectaculorum
delectatio 79.
Basan turpitudo, Og interclusio 113.
Fegor, id est delectatio 121.
Dulcedo in amaritudinem transitura 143.
Anima carnaliter uiuens. Lex peccati 170.
Lux falsa 174.
Aioth superat Madianitas. Sysara homo animalis 177,178.
Qui seminant in carne 180.
Libido. Excusantur filię Loth 11.
Accusatur libido 11.
Libido inebriat 68.
Poena adulterii 81.
Sedentes inter flumina Babylonis 117.
Libido feminarum contra eas arma spiritalia 128.
Salomon 129.
Belphegor turpitudo 129.
Labor. Humerale 87, 96.
Opera operum 96, 97.
Viriola, annulus 139.
Aaron opera 142.
Halus labores 144.
Dextralia pura 155.
Lex. Gladius Dei sermo 9.
Loth figura Legis 11.
Lex spiritalis est. Lex mulier 12.
Ismahel et Isaac. Lex et Euangelium 13.
Lex et Euangelium 20, 22.
Decem pręcepta 26.
Obstetrices duo Testamenta 29.
Moyses Lex 29,30, 31.
Aqua Marath. Lex iuxta litteram 38.
Lex infirmatur in errore 48.
Nemo iustificatur ex operibus Legis 48.
Iusto non est Lex posita, sed iniustis 58.
Lex diuiditur in litteram et spiritum 60.
Lex non semper omnibus datur 61.
Duo Testamenta 64.
Lex declarat. Lex et Euangelium et prophetę 66.
Nouitas 69.
Lex non secundum litteram accipienda 71.
Lex umbra futurorum bonorum 73.
Lex redimendę domus 88.
Lex spiritalis Euangelium 91.
Lex Dei 92.
Euangelium Lex spiritalis est 99.
Neminem ad perfectionem adduxit Lex 100.
Moyses 102.
Lex senuit 103.
Lex amara iuxta litteram 104.
Lex umbra futuri. Quędam secundum litteram seruanda, quędam secundum alegoriam 106.
Christus redemit de maledicto Legis. Lex dupliciter dicitur
107.
Lex et prophetę / in parabolis... 1 lex, tabernacula, / prophetę 113.
Lex de successionibus 131.
Finis Legis Moysi mors. Lex Euangelium 132.
Syna locus, ubi data Lex 144.
Lex et Euangelium 147.
Lex cessat. Inter litteram et spiritum 148.
Legi mortus sum, ut Deo uiuam 152.
Deuteronomium secunda Lex. Ipsi filii Lex 157.
Lex spiritalis est 158.
Lex iubet interficere reges peccantes 164.
Moyses Lex, Iesus Euangelium 165.
Cessarunt uetera in aduentu Christi 165.
Dabir ciuitas litterarum 169.
Lex peccati 170.
Lętitia. Isaac risus uel gaudium 13.
Gaudium 109.
Causas lętitię Deo et angelis damus, cum poenitentiam agimus 133.
Liberum arbitrium 111.
Diaboli liberum arbitrium 114.
Lectio. Libri seculares ligna excelsa et umbrosa 7.
Putei Scripturę 17.
Concubinę sunt gentilium litterę uel disciplinę 19.
Panes frangendi, ut mandi possint 20.
Litterę peccati et litterę Dei 22.
Manna minutum 29.
Replebimini panibus 40.
Cui obscura est Scriptura, nondum conuersus est ad Dominum 48.
Orandum, ut intelligamus 49.
Bene dicta gentilium assumenda 71.
Incensum minutum 78.
Aurum, argentum 102.
Puteus diuini uerbi 110.
Puteus Scriptura 110.
Tubarum memoria 134.
Apiarium diuina Scriptura 145.
Grammatica. Theologia 153.
Ciuitas litterarum 167.
Angeli delectantur, quando meditamur Scripturas, Christus adest, demones terrentur 168.
Scriptura diuina utilis. Scripturę uirtus 168.
Dulcia eloquia Scripturarum 178.
Loca itineris populi Israel ab Ęgypto 34.
Locus sanctus 153.
HIGINVS
Libido.
Vrsa maior. Boetes. 1 Olor 1 .
Heniocus uel auriga 2 .
Teanthea 3 .
Orion 5 .
Leuis.
Currens super aristas 5 .
HOMERVS
Lętitia.
Laertes lętus de inopinato reditu Vlissis filii.
Libido.
Puellę suspendio peremptę, quod cum procis Penelopes rem habuissent. 2
HERODOTVS
Libido.
Cambises amore sororis captus 39 .
Lex.
Pindarus ait morem esse omnium regem 40 .
Liberalis.
Alcmeon a Croeso auro donatus, quantum ferre potuisset 89 .
BASILIVS MAGNVS
Quęre alphabetum in fine eius operis.
PLINIVS
Mundus. Quod ęternus sit etc. 22.
Multitudo. Gentes a minutis animalibus deletę 90.
Balearici contra cuniculos petiere auxilium 96.
In Gyaro insula mures, cum incolas fugassent, ferrum quoque rosisse. Coturnices in uella incidentes mersere nauigia 109.
Mures a Troade fugauere accolas 115.
Miracula. Aquę in quibus uirgulta mersa lapidescunt etc. de aquis 35.
Ebusi terra serpentes fugat, Colubrarię parit 41.
In Mari Rubro arbores uisę 141.
Fons aquę dulcis, qua pota dentes cadunt 247.
Matrimonium. Nubentes uirgines comitatur colus compta et fusus cum stamine 95.
Nauem stetisse plenam uentis portantem nuncios, ut castrarentur mares pueri 100.
Nox quare nuptiis sacra 151.
Spina arbor nuptiis auspicatissima 157.
Nouę nuptę farreum uinculum pręferebant 177.
A Calphurnio Bestia dormientes aconito interemptę uxores 262.
Nouę nuptę intrantes adipe suillo attingunt postes 275.
Item adipe lupino, nequid mali medicamenti inferretur. Lanis postes attingi a nubentibus 283.
Quomodo mulieri tedium sit adulteriorum 304.
Sponsę annulus ferreus mittitur isque sine gemma 310.
Miseria hominis, liber VII proemium 74.
De conceptu et generatione miserabili 76.
Anguem gigni ex medulla spinę hominis 115.
Hominum dentibus uirus inesse, quo speculum hebetetur; quo uiso pulli columbarum moriantur 124.
Mores. Morum signa 128.
Magnanimus. Barbethace oppidum Tygris alueo. Ibi mortalium soli aurum in odio contrahunt idque defodiunt, necui sit in usu 69.
Interdixit castris suis Spartacus, nequis aurum haberet aut argentum 312.
Antonius uilitatem auro fecit in contumeliam naturę. Scipio Africanus, Iulius Drusus, Catus Elius uasa argentea contempserunt 316.
Legati Carthaginensium dixerunt Romanos benigne inter se uiuere. Eodem enim argento apud omnes coenitauisse se ipsos. Caius Octauius regem Anthiocum uirga circumscripsit et, priusquam egrederetur , responsum dare compulit 319.
Maledicus. Fulmina a superiore cęlo decidentia obliquos habent ictus,
rectos a propiore 29.
Ocimum cum maledictis aut probris satum lętius prouenit 198.
Stellionum nomen in maledictum translatum 292.
Non latrari a cane qui membranam ex secundis canis habuerit 295.
Mollis. In plumis anserum cubantes notat 108.
De bombice Coa: in tantum a lorica gerenda discessere mores, ut oneri sint uestes 120.
Popea, 6 Domittii Neronis coniunx, asinarum lacte totum corpus macerabat 127.
Adeo nulla est uoluptas, quę non assiduitate sui fastidium pariat 133.
Alexander Magnus cępit scrinium unguentorum in castris Darii regis 135.
Quanta in unguentis luxuria sit 136.
Lucius Plotius unguenti odore proditus.Voluptas uiuere coepit, uita desiit 141.
Lucius Fuluius argentarius coronam rosaceam capiti imposuit. Ob id in carcerem coniectus nec emissus prius quam finito bello Punico 213.
Voluptarii quibus uitę cupido maxima, cura uero minima 223.
Buglosa herba in uinum deiecta animi uoluptates auget. Vocatur euphrasinum uinum 250.
Onopordon si comederint asini, crepitus reddere dicuntur 267.
Popea Neronis principis ut supra 277.
Antonius III uir aureis usus uasis in obscenis naturę 312.
Domitius Nero capillos coniugis suę Popeę succinos appellabat 348.
Mulcta. Damnatus a populo Romano die dicta, qui concubino procaci rure omasum edisse se neganti occiderit bouem actusque in exilium tanquam colono suo interempto 94.
Vedius Polio murenarum uiuariis damnata mancipia immersit 100.
Qui coruum occiderat, mulctatus exilio, postremo interemptus 112.
Aspis serpens
catulo suo necem intulit quia hospitis filium, a quo alita fuerat, percusserat 116.
Betulla, arbor Gallica, uirgis magistratuum terribilis 157.
Mulctatio non nisi ouium boumque impendio 177.
Canes in furcas fixi pendunt poenas, quoniam non ipsi, sed anseres Gallorum in Capitolium ascensum deprehenderunt 284.
Quintus Coponius ambitus damnatus, quia donauerat eum, cui suffragii latio erat 334.
Militaris uirtus: Titus Cecilius Teucer, Lucius Sicinius Dentatus, Manlius Capitolinus, Marcus Sergius 79.
Lucius Sicinius Dentatus, Publius Decius 222.
Quintus Fabius, Marcus Calphurnius, Cnęus Petreius, Sylla dictator, Sertorius, Scipio Emilianus,
diuus Augustus omnes obsidionali corona donati.
Frondicius miles 165.
Alcibiades fortissimus 319.
Medicus. Ophiogenes serpentium ictus contactu leuant et uenena extrahunt 74.
Psylli itidem in Africa. Marsi quoque in Italia 75.
Pyrrhi regis pollex dextri pedis tactu lyenosis medebatur. Hippocrates uenientem ab Illyriis pestilentiam prędixit 80.
Theombrotus seruato rege Antiocho centum talentis donatus a Ptolomeo est. Critobulus extracta Philippi regis oculo sagitta famam meruit. Asclepiades Prusiensis sponsionem fecit cum fortuna, ne medicus crederetur, si unquam inualidus fuisset ipse. Lapsu scalarum exanimatus est. Tapsia Nero uerberum notas tollebat 140.
Diuus Augustus lactuca conseruatus in ęgritudine Musę medici 198.
Sextus Pompeius in aceruum tritici se coniecit et podagra liberatus est 228.
Marcus Agrippa in graui morbo pedum demersis in acetum calidum cruribus euasit 232.
Medicina a Rubro mari imputatur, cum remedia uera pauperimus quisque coenet 238.
In eos qui occultant medicinam nec alios docere uolunt 246.
De medicinę professoribus et aduersum malos medicos. Cynorhodon, id est rosę siluestris radicem, somnus docuit contra morsum rabidi canis 247.
De medicina et inuentoribus eius, et quando primum medici Romę recepti 282.
Musica. Arionem citharę sono exciti delphini desilientem e naui excepere 98.
Calamus totus, quem syringam uocant, utilissimus fistulis 160.
Nero uocis gratia porro sectiuo usus 197.
Eriphia herba ad uocem nihil pręstantius 245.
Zame in Africa fons, ex quo bibentium canorę uoces 296.
Nero plumbi lamina pectori imposita sub ea cantica exclamans alendis uocibus demonstrauit rationem 325.
Sandaraca uocem limpidam et canoram facit 326.
Mors miseriarum fìnis 23.
Breuitate uitę nihil melius a natura 82.
De signis mortis ibidem. De his qui elati reuixerunt 83.
De mortibus repentinis.
Apes mortuas reuiuiscere in cinere 119.
Muscę itidem reuiuiscunt 122.
Vasa e taxo arbore mortifera esse 156.
Mela, equestris ordinis uir, in desperatione succo porri hausto expirasse dicitur sine cruciatu 197.
Scorpionem mortuum heleboro candido tactum reuiuiscere 252.
Morte tempestiua nihil homini melius 269.
Mortis signa in oculis et in urina 272.
Taxum fieri mortiferam clauo ęreo adacto.
STRABO
Mundum creatum esse et corruptibilem et ex quattuor constare elementis, sed ex quinta quadam natura cęlum et astra 272.
Miracula nature: Lateres fluitare 238.
Aquam durari in tophum 243.
Gangetis lapis fugat serpentes 284.
Arbores in profundo Rubri maris 291.
A colosso lapideo per diem crepitum ędi 308.
Matrimonium. Apud Cantabros uxoribus dotes dant uiri 69.
Qui sine liberis sunt contemnuntur 75.
Nubendi lex apud Samnites 101.
Vxores proprias aliis concedunt Tapyri 203.
Fortissimus quam uult ducit 205.
Quę optime aurigatur, cui uult nubit. Mulieres singulę uiros plures habent 208.
Rex multas habet uxores. Harmenii Lydique filias prius in templis prostare faciunt, deinde locant nuptui 210.
Vxor cum uiro defuncto uiua comburitur, ne alteri nubat 268.
Nubendi mos apud Taxilios 273.
Vxores cum uiris mortuis in rogum eunt. Nemo prius uxorem ducit quam caput hostis ad regem attulerit. Quod allatum omnes frustatim comedunt 275.
Qui plures
ediderit filios pręmium capit 280.
Nuptias celebrant. Assyrii nobiles puellas per preconem 1 desponsant 284.
Persę una uxore contenti adulterum extraneum capite mulctant 297.
Magnanimus Mandanes et munera et minas Alexandri despexit 274.
Maledicus. Daphita poeta, quod reges uersibus incesserat, cruci affixus poenas dedit 249.
Mendax punitur, uerax remuneratur 269.
Magistris utuntur continentissimis 280.
In filiis instituendis diligentissimi Bragmani 272.
Mulcta. Leucadii sontes de rupe deiiciunt additis pennis: alii cadentes scaphis excipiuntur; qui euaserit, extra fines incolumis asportatur
atque dimittitur 181.
Maxima delicta exilio tantum mulctant 205.
Pro minimis etiam delictis iugulant.
Militaris uirtus. Qui ad pugnam audaciores 8.
Mutatio rerum. Equi Celtiberi subalbi, si in exteriorem traducantur ripam, mutant colorem 68.
In Silari fluuio demissa uirgulta saxificari 101.
Si equi de Sibaride biberint, sternutamentis agitantur 106.
In Cratide lotiis cęsaries flauescit. Glaucus in balenam uersus 162.
Duo flumina: ex altero pecus album, ex altero atrum fieri potu 180.
Lapidem in ferrum uerti 236.
Medicus. Qui morsibus serpentum medentur 229.
Alexander in som niis accepit remedium sauciis; sagitta uenenata apud Oritas 275.
Psylli contra serpentes. Tentyritę contra crocodillos uim habent 308.
Musica. Eunomo cytharedo rupta corda quod sono defuit, aduolans cicada suppleuit 105.
Omne genus musicum esse deorum opus 187.
In lasso insula citharedo relicto ad emendos pisces conuolarunt pręter surdastrum quendam, qui et ipse admonitus continuo abiit 253.
Mors. Toxica pręsentanea habent. Siqua necessitas impenderit, eo uitam finiunt Cantabri 69.
Pyrrhus ad Argos ab una tegula occisus 151.
Excedentes annum LX aconitum sumunt 194.
Mortem natiuitatem esse ad beatitudinem 272.
VALERIVS MAXIMVS
Matrimonium.
Siue ducas seu non ducas, penitentia non carebis. Malo uirum pecunia quam pecuniam uiro
egentem.
Magnanimus
quomodo facilius contemnet uoluptates 66 .
Militaris uirtus.
Militum exercitatio perit hoste sublato 64 .
EMILIVS PROBVS
Matrimonium. Matrimonio sibi copulauit sororem nec apud illos turpe erat 10.
In uinculis emori malebat quam suam uxorem alteri cędere 19.
Quo se expediuit de exprobratione celibatus 32.
Quod natos non genuerit obiectum 33.
Mores uarii. In uitiis et in uirtulibus ęque excellens fuit 13.
Loco in omni indigenis moribus luil 17.
Magnanimus. Pecunia corrumpi non potuit et corruptores fines excedere iussit, nequcm alium tentarent, et impune dimisit, ne lęsi ob
Endimion cupiditatem putarentur 31.
Continentissimus et liberalissimus nec
Agesilaus quicquam pensi faciens diuitias 38.
Munera parua accepit, magna noluit 18.
Dona contempsit pręter neccessaria 38.
Militaris uirtus. Virtutis atque ingenii opinio ei nocumento luit 15.
Disciplina militari eruditissimus 23.
Inuentum quomodo hostium impetus excipitur 24.
Perire maluit quam armis abiectis nauem relinquere 25.
Periturum se potius quam arma rcliclurum 47.
Hercules Graius, dehinc Hannibal Alpes transiuit, ut ea elephas onustus ire posset, qua prius unus homo inermis uix repere poterat 48.
Musicę studiosus Epaminundas citharizare, cantare sallarequc doctus 30.
Mors. Mortem forti animo tulit, quoniam talis exitus summorum uirorum esset 44.
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIBVS
Matrimonium. Talasii nomen nuptiis celebratum 1.
Magnanimus. Titus Manlius Torquatus consulatum recusauit, quod
diceret neque se populi uitia neque illum seueritatem suam posse sufferre 13.
Quintus Fabius Rullus iterum censor fieri noluit dicens non esse ex usu populi rursum eundem creari consulem 14.
Publius Scipio Nasica censor statuas, quas sibi quisque in foro per ambitionem ponebat, sustulit 18.
Idem imperatoris nomen a militibus et a senatu triumphum recusauit oblatum. Marcus Attilius Regulus ad supplicia rediit 17.
Metellus Numidicus exulare quam in legem a Saturnino latam iurare maluit 29.
Mulcta. Furius Camillus, quod albis equis triumphasset, mulctatus est 11.
Militaris uirtus. Oratius , capitis reus, ob uirtutem absolutus perorante patre 3.
Oratius Cocles pro ponte Sublicio stetit 7.
Mutius Sceuola urbem obsidione liberauit. Manlius Capitolinus XXXVI donis ornatus ob uirtutem 11.
Valerius Coruinus Gallum prouocantem uicit 13.
Romanos omnes aduersis uulneribus cęsos miratus ait Pyrrhus etc. 15.
Mora. Quintus Fabius Maximus Cunctator Hannibalem mora fregit 18.
APOPHTHEGMATA PLVTARCHI
Matrimonium. Vxor imperiosa 38.
Legitime natos habere laudi fuit. Boni filii supellex preciosissima 66.
Cęlibes male accepti 72.
Simul cum nupta non cubandum 73.
Vota mulieris, ut bonis nubat et bonos gignat filios 98.
Idem 68.
Mulier rei familiaris studiosa 100.
Mores regioni respondent 3.
Te aliquid decet, quod alium non decet. Idem 17.
Magnanimus. Munera contempsit 24.
Idem 25.
Imagines recusauit 29.
Idem 34.
Idem 63.
Donis corrumpi non potuit 31.
Imagines sibi fieri contempsit 57.
Magnanimitas Agesilai 58.
Magnanimus uulgo miranda non miratur 60.
Pecunia incorruptus licet egens 65.
Accepissem, si tu essem et ego si tu 65.
Vnguenta odoresque contempsit 73.
Agros non colimus, sed mancipiis tradimus 83.
Mors contempnenda in periculo famę probę 15.
Pecuniarum contemptor 38.
Pecuniam loco contemnere lucrum est 40.
Opum
contemptor 41.
Spes nimii paruo modo est contenta 11.
Spes futuri pręsentia non curat. 13.
Malus ita accipiendus, ne noceat 10.
Malorum licentia offendit bonos 25.
Improbi etiam habent aliquid in se boni 27.
Malos faciens ex bonis 29.
Malos ciues turpe est non eiicere, sed turpius eiectos recipere 31.
Peruersitas populi censoris indiget seueritate 40.
Degener filius 18.
Mali liberi, serui boni 28.
Idem 61.
Idem 65.
Improbum uirum docet a multis iniuria illata 63.
Corruptores exterminandi 67.
Inutilia et superflua eiicienda 70.
Nouissima peiora prioribus 82.
Attici sciunt honesta, Thebani agunt 93.
Malus nihil turpe reputat 94.
Improbum, dum poenas dat, alloquitor 24.
Malus, etsi bene quid egerit, non meretur laudem 91.
Turpi non sapit uirtus 95.
Maledicus 6.
Detrahens meliori 7.
Reprehensores iusti audiendi 20.
Cauillationes timere ignaui est, non eas fugere 34.
Coreptores remunerandi 18.
Culpans alios quod ipse facit 9.
Exprobratio reiecta in auctorem 16.
Culpa culpantem redarguens 17.
Alios notat, se ipsum non nouit 33.
Verba tua uiribus indigent 60.
Maledicere iuris tui est,
mei malefacere 66.
Maledicus in omnes. Maledicendi suetus 68.
Maledico congrue respondit 75.
Detrahendum ne hostibus quidem 76.
Cito euertis urbes at sero ędificabis 81.
Maledici laudationem ne captes 77.
Calumnia acutior ense 82.
Mollis.
Lusciniam uoce imitatus 60 .
Idem 77 .
Si mollis citharedus laudatur, quid dabitur probo? 85 .
Psaltes nugatori comparatur 87 .
Psaltes parua in re magnus demulsor 89 .
Lyra non decet uirum grauem 92 .
Poeta lasciuus corrumpit mores 94 .
Mollis refugit seueriorum consortium. Psaltes coquo comparatur 67 .
Idem 85 .
Mollicies animi 4 .
Idem 7 .
Delicię adulterii causa 73 .
Mollis ornatus 12 .
Interior, non exterior ornatus decet 14 .
Delicię seni turpissimę 46 .
Delicię abominandę.
Mendax
ipse in causa est, cur sibi non credatur 25 .
Rumor incertus decipit. Impium esse frangi foedera 55 .
Iureiurando decipere uirorum esse 74 .
Mendaces omnium criminum auctores 88 .
Mentitur impune liber 92 .
Magister. Sophista 8.
Suę quenque artis esse magistrum 12.
Turpe est alios monere, quod ipse non facis 26.
Idem 30.
Non dicendi, sed uolandi artem tribuit 47.
Doctor beneuiuendi obseruandus 50.
Qui docet quod ipse non est expertus 88.
Disce ab his a quibus amaris 53.
Puer disce quo usurus es uir 61.
Laconum disciplina: parere, laborare, uincere aut perire 95.
Doctores mali expellendi 96.
Qui filios non curant instituere 97.
Minę. Scies me alium esse quam putasti 23.
Minis non terretur qui non timuit arma. Minatus ioco, serio perfecit 48.
Militaris uirtus. Exercitus sine duce 16.
Fortis est qui a fortibus non superatur 18.
Viribus exercendis campum reliqui 20.
Virtutis honos etiam desides excitat. Virtus pręfertur diuitiis. Mordes ut foemina; immo ut leo 22.
Viri uirtus periit qui tormentis uincit 29.
Militum uirtus, non numerus perpenditur 28.
Fortis quare ense breui usus 29.
Ob uirtutem reus absolutus 32.
Quem fortis non uicit, non terret imbellis 34.
Virtute, non dolo contendas. Dolo uincere, cum posset, noluit. Virtuti delictum condonatum 35.
Virtus accusati tacendo confudit accusatores 36.
Virtus non eget statuis 39.
Virtuti honos denegatus effeminat. Fortis ensi plusquam scuto confidit 43.
Virtus magis elucet in teneris quam in adultis. Accendimur ad uirtutem exemplo 49.
Bellator claudus 55.
Virtus ciuium pro muro est 57.
Hoste sublato torpet exercitatio uirtutis 80.
Bellator claudus 83.
Idem 92.
Idem 99.
Spartę muri iuuenes, confinia cuspides 84.
Periit uiri uirtus, ut supra 86.
Hasta, qua ictus fuerat, e uulnere educta hostem interemit. Fortunati qui in nos non inciderunt 91.
Non ideo, quia uiribus pręstas, es melior 95.
Virtus uirilis Laconum. Fortium laudatio et timidorum increpatio publice usurpatur apud Laconas 96.
Apud eosdem adhortatio uirtutis. His dumtaxat qui in bello occubuissent, sepulchri inscriptiones permissę 96.
Archilocum poetam expulere 97.
Bellator uulneratus non flendus, sed curandus 98.
Dolorem uulneris tollit recordatio uirtutis 99.
Idemaliomodo 100.
Meus non erat. Meus enim erat. Autrefer clipeum aut morere. Miles bonus qui tantumilitare didicit 62.
Scutatus male puniendus 63.
Inter militiam et agriculturam 66.
Noste sublato torpet uirtus 67.
Militaris uirtus 68.
Miles non metuat ducem, sed reuereatur 78.
Mulcta. Pater mulctatur qui liberos non corripit 91.
Idem 96.
Idem ibidem.
Medicus. Medicinas difficiles uitę breuitas non admittit 54.
Medicis tunc maxime credimus, cum ęgrotamus 67.
In malum medicum exprobratio 77.
Medicus optimus qui cito interimit.
Mora. Qui nobis cunctando restituit rem 34.
Fabium non pugnantem plus timuit quam pugnantem Marcellum Hannibal 35.
Mors bonis minime grauis 15.
Mors miseriarum finis 68.
Mori melius quam ignauiter uiuere 69.
/ Mortui in solio sessum positi 80.
Mori non timet qui bene uixit 82.
Mors erumnarum confugium 87.
APOPHTHEGMATA PLVTARCHI
Militaris uirtus. Vrbs quę uiros habet, muris non caret 74.
Fortes pauci satis sunt 81.
Quot estis? Quot satis sunt hosti cędendo 84.
Aliud est uirgines rapere, aliud pugnare cum uiris 89.
STRABO
Multitudo. Gymnesiarum insularum incolę cuniculis infestati 61.
Murum ingens copia 69.
Cuniculorum numerus Balearicis infestus fuit, cum primitus marem tantum et foeminam importassent in insulam 70.
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIBVS
Multitudo. Pyrrhus, rex Epyrotarum, cum Leuinum consulem apud Heracleam turbasset, iterum uiso eius exercitu eandem sibi ait aduersus Romanos, quam Herculi aduersus Hydram fuisse fortunam 16.
FABIVS QVINTILIANVS IN DECLAMATIONIBVS
Matrimonium. Caritates corporum. Secunda matrimonia 9.
Magnanimus. Viro forti nihil facere conuenit quod negandum sit 13.
Non molliri prosperis nec aduersis frangi 21.
Mollis. In lętitiam metusque resolutus 21.
Mulcta. Carcer pyraticus 25.
Nulla poena est nisi inuito 53.
Militaris uirtus. Imperium populi Romani militari disciplina stetit 14.
Medicus. Medicina nihil pręstat ęgrotis 38.
Mors. Laudanda fortibus, expetenda miseris mors 16.
Quid iuuat diu detineri carcere corporis 18.
Venenum lex habere, emere, nosse denique uetat 63.
Mendacium. Falsi delatores 53.
Auidius nefanda finguntur 80.
Non habent incredibilia uocem 85.
Malus. Foeminę ad malum proniores 8.
Peruersi nullo placantur obsequio 78.
TVLLIVS IN TVSCVLANIS
Matrimonium. Indorum mulieres uiuę se iaciunt in rogum mariti unaque ultro comburuntur 153.
Mores. Socrates diserere solitus: Qualis cuiusque animi affectus esset , talem esse hominem; qualis autem ipse homo esset, talem eius esse orationem; orationi autem facta simillima, factis uitam 149.
/
Magnanimitas lamentari non sinit 112.
Fortitudo uiris propria 113.
Magnanimus uirtutis conscientia contentus testem populum non satis pensi habet 115.
Fortitudo omnia quę possunt euenire contemnit 122.
Fortes uiros lamentantes non recte inducunt poetę 111.
Contemnendę humanę res: negligenda mors, patibiles et labores et dolores putandi 136.
Fortitudinis diffinitio . Magnanimus et fortis qualis debet esse 138.
Lacedemonii Alexandro respoderunt,
num se esset et mori prohibiturus 148.
Atreus: proinde parent se in uita, ut uinei nesciant 149.
Theodorus mortem minitanti Lysimaco respondit 159.
Paulus Persę: In tua potestate est.
Miseria humana. Nullum miseriarum finem fore nisi sanato animo 118.
Nihil magnum in rebus humanis 134.
Mollis nihil animo uidere potest; omnia refert ad oculos 94.
Voluptas gestiens elata lętitia 120.
Epicuri sententię de uoluptate 122.
Idem 123.
Item 124.
Voluptatis partes maliuolentia etc. 132.
Lasciui poetę: Alceus, Anacreon, Ibicus, Plato 140.
Xerxes pręmium proposuit, siquis inuenisset nouam uoluptatem 145.
Quomodo uoluptas appetenda aut dolor fugiendus secundum Epicurum 156.
Mulcta. Inferiorum supplicia 90.
Militaris uirtus. Qui, ut fortiter agerent, mortem contempserunt 101.
Aiax, Torquatus, Marcellus, Affricanus , Lucius Brutus, Hercules, Theseus, Scipio 136.
Non est fortitudo, quę rationis expers. Qui se pro patria deuouerunt 93.
Qui pro patria mortem certam adierunt 106.
Arma membra militis esse dicuntur 112.
Decius. Epaminundas 115.
Musicę studiosi ex Gręcis Epaminundas et Themistocles 89.
In conuiuiis clarorum uirorum laudes ad tibiam cecinere Romani 1294.
Idem 129.
Mors. Vtrum mors sit malum 90.
Quod nec moriendum esse miserum sit 91.
Mortem bonum esse probat. Quid sit mors. Quid sit
interitus 99.
Duę uię animorum e corpore exeuntium 99.
Cigni morituri canunt dulcius. Quomodo quis emori consuescit 100.
Concludit mortem esse bonum. Quod nihil potest mali esse in morte, etiam si animi intereant 101.
Hegesias et Theombrotus mori putant optimum. Quod quisque per mortem a malis discedat, non a bonis. Mortui non carent uitę commodis, quoniam iis non sunt necessaria. Qui contempta morte fortiter pugnarunt. Mors non deterret sapientem 102.
Neminem mori ante tempus. Teramenes uenenum lętus bibit 103.
Item quidam Lacedemonius. Item alii 104.
Theodotus cruci affigendus: Nihil refert, ait, humine an sublime putrescam. Quando mors ęquo animo appetitur 105.
Mors optimum a Deo pręmium 106.
Non nasci optimum; huic proximum
mori. Euripides nascente homine dolendum, moriente lętandum putauit. Alcidamus laudationem mortis scripsit. Ennius in sua morte neminem lachrymare permittit. Solon: Mors mea ne careat lachrimis. Nihil in malis habendum quod a Deo uel a natura constitutum est 107.
Mortis necessitas angorem leuat. Miser est qui metuit mortem uel dolorem 144.
Malus. Vitiositas genus est, malicia species 133.
Modus esse in uitio non potest, ut qui e Leucade se pręcipitauerit sustineri 135.
Malorum mediocritatem laudatam a Peripatheticis confutat 137.
Socrates a Zophiro uitiosus iudicatus ea se uitia ratione superasse respondit 141.
Ephesii expulso Hermodoro statuerunt, siquis inter se excelleret, expellendum 157.
Mathematicus. Geometria apud Gręcos in summo honore fuit 89.
Mathematicus, cuius mens rationibus agitandis exquirendisque alebatur cum oblectatione solertię, qui est unus suauissimus pastus animorum 152.
Mathematici describit officium.
TVLLIVS DE FINIBVS
Matrimonium. Vxorem adiungere uelle et ex ea liberos procreare naturę obedientis est 51.
Miser. Caius Marius expulsus egens in palude demersus post trophea 34.
/
Mores . Vitę degendę ratio maxima in contemplatione rerum placuit Peripatheticis 68.
Magnanimus semper inuictus 22.
Mollis. Epicuri argumenta de uoluptate 6.
Qualis uoluptas Epicuri 7.
Idem 15.
Idem 20.
An sit unum uoluptas et indolentia 15.
Voluptas secundum Stoicos 16.
Voluptas Aristippi 17.
Lucius Torius Balbus uoluptati deditus 26.
Cleantis pictura de uoluptate 27.
Quid sit uoluptas 28.
Sardanapalli epigramma 34.
Voluptas penitendi causas relinquit 34.
Bestias etiam facere aliquid citra uoluptatem 35.
Voluptarii etiam multa faciunt non quęrentes uoluptatem 81.
Mors. Epieurus: Nihil ad nos mortem pertinere eo quod sine sensu sit, affirmat 33.
Mori et uiuere uelle, cum oportet, sapientis est 49.
Mors horrenda omnibus naturaliter 72.
Memoria. Themistocles artem memorię pollicenti Simonidi: Obliuionis, inquit, mallem 34.
Militaris uirtus. Qui reipublicę causa omnia faciunt, nihil sua 25.
Publius Decius deuouit se pro republica. Item duo Decii, eius filii 26.
Epaminundas moriturus, cum audisset clypeum esse saluum et hostes fusos, in lętitia exhalauit animam 32.
Leonidas mori quam fugere pręoptauit.
POMPONIVS MELLA IN GEOGRAPHIA
Mores gentis Asię 11.
Militaris uirtus. Xamatę mulieres, nisi quę hostem interemere, non nubunt 21.
Idem de eisdem 47.
Mors. Essedones lęti funera celebrant, mortuos epulantur 23.
Getę natos deflent, mortuis lętantur 25.
Feminę cum uiris mortuis uiuę se sepeliunt. Hiperborei, cum uitę satietas cępit , sibi ipsi mortem consciunt 48.
Indi mortis contemptores 53.
Matrimonium. Vxores uiuę uiris consepultę 25.
Mores gentis Affricę 8.
BEATVS HIERONYMVS IN PARTE PRIMA
MARIA uirgo et mater. Prędixit Ezechiel propheta 3.
Quomodo probatur possibilis uirginis partus. Euę ad Mariam comparatio 13.
Virtus Altissimi obumbrabit tibi 18.
De Marię uirginitate contra Heluidium 54.
Quare nonprius concępit quam desponsaretur 54.
Solus Christus natus de uirgine 79.
Libellus de conceptu Virginis Marię 218.
Matrimonium. Primas et secundas nuptias licitas esse 10.
Vir cum
uxore qualiter uiuat 20.
Institutio viri et uxoris 21.
Iouinianistę matrimonium ęquant uirginitati 27.
Non esse repudii locum inter coniugatos 28.
Quidam ex apostolis habuerunt uxores, sed ante Euangelium. De malis uxoribus et uitiis earum 33.
Vtrum ducenda uxor, Theophrastus 40.
Vxor quo affectu amanda 41.
Cur nuptię referuntur ad numerum XXX 155.
Nuptię in Channa 1 Galileę 156.
Inter uxorem et scortum 161.
Quod uxor relicto uiro, quamuis adultero et Sodomita, non possit alteri nubere 216.
Mendacium. Omnis homo mendax 89.
Mendacium Deo indecens; hominibus interdum utile iuxta Platonem 133.
Augustinus arguit Hieronymum, quod dixerit Paulum simulate locutum in reprehensione Petri, quia nullum mendacium in Scripturis admittendum 223.
Respondet non mendacium id, sed honestam dispensationem dici debere 228.
Rursum respondet Augustinus 233.
Maledictum. Benedicendum, non maledicendum esse 140.
Ignem gladio ne fodias 151.
De maledicis et inuidis dicta Salomonis 152.
Stesicorus palinodiam cantauit. Nam uituperatam prius Helenam cum postea laudasset, impetrauit oculis ueniam 230.
Mores. Per uiam publicam ne ambules 151.
In uno homine alia luadanda, alia damnanda 149.
Malus in quo uitia plura uirtutibus 238.
Mors. Pro mortuis orare et alia bona facere 59.
Quare moriuntur infantes, cum propter peccata corpus accipiunt 149.
Cum profectus fueris, ne redeas 151.
Philosophiam meditationem esse mortis. In Adam morimur, in Christo uiuificamur 166.
Magister corripiat peccantes 75.
Pręceptores beati Hieronymi 109.
Origenis uita 110.
Fideliora sunt uulnera amici quam uoluntaria oscula inimici 236.
Institutio uiri, uxoris, pueri, iuuenis et religiosi 21.
Institutio filiorum, parentum salus 34.
Si filii impudici, patri negatur episcopatus. Heli pontifex, quia filios non abiecit delinquentes, licet corripuerat, mortuus est 36.
Moyses et Samuel filiis suis alienos prętulerunt nec putarunt liberos quos uidebant Domino displicere 41.
Heli sacerdos ut supra 74.
IDEM IN PARTE SECVNDA
Matrimonium. Foemur in Scriptura signat opera nuptiarum 5.
Turturum natura 35.
Quando abstinendum ab uxoribus 51.
Lex uetus commendai matrimonium, noua uirginitatem 164.
Cura rei domesticę 188.
Nuptiarum angustię 191.
Parentum gloria boni liberi 194.
Heli sacerdos offendit Deum ob uitia liberorum. Lamech primus inuexit digamiam 195.
Lex uetus pro monogamis et contra digamiam 196.
Idem affirmat exemplis gentilium. Quidam XX habuit uxores et quędam XXXII maritos 196.
Monogamiam approbat exemplis Scripturarum 197.
Quantum molestiarum inest nuptiis. Marcella Careali seni se in uxorem petenti suasque pollicenti diuitias: Si nubere, inquit, uellem, maritum quęrerem, non hereditatem etc. 198.
Coniugatorum tedia et modestię 207.
Excusatur quę cum uiro scortatore repudium fecit 266.
Valerius ad Ruffinum , ne ducat uxorem. Dissuasoria 286.
/
Magister. Habet nescio quid latentis energię uiua uox et in aures discipuli de auctoris ore transfusa fortius sonat. Eschines de Demosthene: Quid si ipsam audissetis bestiam sua uerba resonantem 111.
Ad Athletam de institutione filię 127.
Discipulos magistri similes effici malumque facilius eos imitari quam bonum 128.
Helly offendit Deum propter uitia liberorum. Episcopus non fit qui habet filios luxuriosos. Qualiter se habeat qui docet in ecclesia 132.
Multo tempore disce quod doceas 215.
De correctione et doctrina pręsidentis 222.
Alexander Leonidis pedagogi non caruit uitiis 228.
Peccantes argue 230.
Adrianus, discipulus Hilarionis, ob contemptum magistri sui computruit morbo regio 240.
De his qui corripi nolunt et de se dictum putant, quicquid contra uitia dicitur 246.
Qui a se metipso tantum discit, pręsumptionis pessimo pręceptore utitur 274.
Virga tua et baculus tuus, ipsa me consolata sunt 283.
De institutione puellę adhuc paruulę 284.
Dilectionis signum est delinquentes corripere 303.
Mora. Dilationes imperfectę seruitutis Dei non placent 258.
Catonis dictum: Sat cito, si sat bene 265.
Maledictum. Ne detrahas nec detrahentes audias 132.
De nociuis sermonibus uitandis 152.
De moderatione sermonis et lingua cohercenda 153.
Linguam a maliloquio cohibe 160.
Nulli detrahas 168, 179.
Idem 187, 215, 230.
Contra detractores 191.
Malorum solatium est bonos carpere 192.
Contra calumniantes. Theatrum facti sumus mundo 273.
Detractores beati Hieronymi grauia passi 320, 321.
Mors. Estote parati. Dies uitę et seculi incertus 140.
Vita breuis multos decipiens 181.
Reuersa est terra in terram suam 194.
Philosophia mortis meditatio, Plato 199.
Quandoque moriendum etc. 205.
Phoenix unica moriendo reparatur. Omnis caro phoenum 207.
Duę hominis mortes et duę uitę 208.
De mortuis in Domino non lugendis 232.
Hilarion adiurauit, ut mortuus statim, sicut uestitus erat, humo tegeretur. Animam egredientem alloquendo confortabat, ne timeret 241.
Melior est mors quam uita amara 252.
Mos in laudibus defunctorum et quęrela de morte Nepotiani pręsbiteri 257.
Qui mortes suorum fortiter tulerunt. Sapientium uitam meditationem mortis esse, Plato 259.
Xerxes fleuit suos, quod adusque annum centesimum nullus ex tanta multitudine reliquus esset futurus. De morte Blesillę consolatoria 260.
Mors nequaquam dolenda quia comunis . Qui luxerunt suorum mortem in Scripturis 261.
Sacerdos ad mortuos prohibetur accedere. Qui patienter tulerunt suorum mortes. Ad Tyrasium de obitu filię, consolatoria 262.
Quare Dominus fleuit Lazarum 262.
Ad Iulianum de uxore et filiis defunctis, consolatoria 263.
Ad Pamachium de morte uxoris consolatoria 264.
Ad Oceanum de obitu uxoris, consolatoria 266.
Exequię exhibitę Fabiollę 268.
Mors dura quę carissimos diuidit. Ad Eustochium de morte Paulę, matris suę 269.
Deploratio mortis eius et funus magnificum 275.
Beatus Hieronymus moriturus discipulos consolatur 307.
Ordinat de sepultura 308.
Cum animam ageret, lux circumfulsit eum 310.
Et
alia miracula euenisse narrantur. De gestu terribili Eusebii morientis 315.
Quo dolore anima separatur a corpore 316.
Mendacium. Os quod mentitur occidit animam 179.
Mentiri atque iurare lingua tua prorsus ignoret 188.
Mendaces faciunt, ut neę uera dicentibus credatur 244.
Mollis. Balneorum mollitiem caro sponsę Dei non suscipiat 157.
Salomon in deliciis fuit et ideo fortasse corruit 168.
Verbum inhonestum nec dicas nec audias 172.
Vidua in deliciis uiuens mortua est 191.
Delicię et epularum uarietas formenta libidinis 226.
Impossibile esse de deliciis transire ad delicias 264.
Miracula. Contra eos qui detrahunt miraculis mortuorumin Domino 118.
MARIA. De assiumptione Virginis sermo 53.
Marię uirginitas foecunda 54.
De salutatione angeli ad eam. De assumptione, annunciatione, incarnatione, uirginitate 59.
De partu Virginis attestantes prophetę et Euangelium 116.
Exiet uirga de radice Iesse. Expositio 164.
Mors per Euam, uita per Mariam 165.
De salutatione angeli ad Virginem 168.
Adducet urentem uentum Dominus de deserto etc. 268.
Musica. De organo, tuba, fistula, cythara, sambuca, buccina , psalterio, tympano, choro 80.
Miseria huius sęculi et uitę pręsentis 302.
BIBLIA
Mundus. Enarratur eius creatio generatim 108.
Mundus a Deo creatus. Psalmus LXXXVIII 116.
Sapientia creauit mundum 126.
[Mundus 130] Ager, id est mundus 136.
Mundi creatio et ornatus 144.
Altitudo et species cęli, sol, luna, stellę, arcus, nix, corruscatio, nebulę, nubes, grando, terremotus, Nothus, tonitrus, aquilo, nix, himber, gelu, crystallus, glacies, nebula, ros, uentus, mare 150.
Multitudo. Philistiim congregati contra Israel: XXX milia curruum, VI milia equitum, reliquum uulgus sicut harena 44.
Iuda et Israel innumerabiles sicut harenamaris 56.
Asę, regis Iudę, exercitus
scuta et hastas portantium de tribu Iuda CCC milia, de Beniamin scutariorum et sagittariorum CCLXXX milia. Egressus contra eos Zara Ęthiops cum decies centenis millibus et curribus CCC, et uictus est 77.
Ozię, regis lude, exercitus: II milia DC principum, sub quibus erant uirorum CCCVII milia. Exercitus Nabucodonosor CXX milia peditum, equitum sagittariorum XII milia 93.
Familia 131.
Ve multitudini populorum, id est Assyriis qui una nocte perierunt percussi ab angelo 155.
Miracula. Moyses uirgam uertit in serpentem, manum percussit lepra, aquam uertit in sanguinem 10.
Facies Moysi apparuit cornuta 14.
Egressus ignis a Domino deuorauit holocaustum et adipes 16.
Asina Balaam loquitur. Cur percutis me etc. 23.
Transierunt Iordanem per siccum 30.
Muri Hierico corruerunt ad clangorem bucinę 31.
Iosue hostes persequente lapidibus pluit super eos. Stetit sol et luna 32.
Sacrificium Gedeon igne de petra egrediente consumptum est 35.
Ros in uellere terra circa illud sitiente; rursum sicco uellere terra madens 36.
Egresse aquę de molari maxillę asini 38.
Helias palio percussit lordanem, et diuisis aquis cum Heliseo transierunt per siccum. Iterum reuerso Heliseo. Heliseus fonti salubritatem, terrę foecunditatem dedit 62.
Sitiente exercitu iussit, ut facerent fossas, et repletę sunt aquis. Mortuum suscitauit, pulmentum amarum dulcorauit, misso in aquam ligno ferrum securis, Sol quod ceciderat, enatauit 63.
Reductio umbrę per lineas, signum futurę salutis Ezechię 68.
Ignis de cęlo deuorauit holocausta etc. 75.
Mirabilia testimonia
tua. Psalmus CIX 120.
Helias receptus in turbine ignis
Solet in curru equorum igneorum 151.
Signum Ezechię in horologio
Achaz ut supra 159.
Ezechiel apprehensus in cincinno capitis et delatus in Hierusalem 185.
Hectecę signant miracula fidem confirmantia 196.
Tribus pueris in fornacem missis apparuerunt quattuor soluti et ambulantes, species quarti similis Filio Dei. Somniauit rex arborem proceram usque ad cęlum, latam usque ad terminos terrę. Apparuerunt digiti in pariete scribentis: Mane, Thecel , Phares 197.
De uirtute sanctorum 210.
Ignis conuersus in
aquam. Post annos LXX ea aqua aspersa holocausta accensa sunt 224.
Matrimonium. Mulier in potestate uiri. Lamech primus duas accepit uxores 1.
Isaac accepta uxore consolatus est de morte matris Sarę 4.
Iacob seruiuit annos VII pro Lya et totidem pro Rachel 5.
Non accipies sororem uxoris illa uiuente 17.
Lex: nequa detur nuptui extra suam tribum 25.
Quid agendum ei qui captiuam habere uoluerit in uxorem. Qui duas habuerit uxores, ius primogeniti non poterit transferre ad filium illius quam plus amat 28.
Qui falso infamauerit uxorem, mulctabitur; qui recte, mulier lapidabitur 28.
De repudio uxoris. Accipienti uxorem primo anno conceditur immunitas. Frater fratri mortuo suscitabit semen; si noluerit, uocabitur domus discalciati 29.
Axa, uxor Othoniel, accepit a patre irriguum superius et inferius 33.
Sanson prohibitus intrare ad uxorem, quia iam alterum uirum acceperat, incendit segetes Philistinorum, illi mulierem cremauerunt 38.
Filii Israel iurauerunt se noncommunicaturos connubia cum tribu Beniamin. Deinde, ne tribus ea periret, percussis habitatoribus Iabis uirgines eorum tradiderunt ei, reliquis de tribu suarum raptum indulserunt 39.
Propinquus Ruth cessit eam in uxorem Booz, soluens calciamentum suum et dans ei in signum cessionis 40.
Dauid accepit filiam Saulis Michol pro CC prępuciis Philistinorum 45.
Michol fidelis non est obsecuta patri, ut proderet uirum suum Dauid neque tam regem timuit quam dilexit maritum 46.
Abigail prudens et speciosa placauit Dauid iratum marito suo Nabal meruitque uiro uxor fieri Dauid 47.
Peccauerunt filii Israel miscentes connubia cum gentibus 85.
Maledixi coniugatos alienigenis. Vxores enim alienigenę Salomonem peccare fecerunt 87.
Mulierum fortitudo 88.
Dubitante Thobia accipere Saram, quoniam qui eam accipiebat contiiiuo a diabolo necabatur, ait angelus: demonium pręualere iis dumtaxat qui libidinis causa, non prolis habendę ducunt uxores. Tu cum accipies eam, per dies tres orationibus uacabis etc. 91.
Thobias in conuiuio non prius manducauit quam accepit Saram
uxorem 92.
Benedictio in nuptiis. Cum timore Dei conuiuium nuptiarum peregerunt. Parentes dant pręcepta sponsę discedenti ad maritum 92.
Vasti regina repudiata propter inobedientiam. Iussit rex diuulgari, ut cunctę mulieres deferant maritis suis honorem 97.
Bibe aquam de cisteraa tua 126.
Vxor prudens 130.
Vxor odiosa. Mulier fortis et optima 132.
Quorum male se habent mulieres, filii, discipuli. Mulier bona licet sterilis, tamen felix 137.
Dilige uxorem bonam 142.
Non zeles mulierem sinus tui nec des ei potestatem tuarum partium 144.
Vir et mulier sibi bene consentientes. Vxor sensata. Mulier nequam. Non dabis ei ueniam prodeundi. Mulier *bona, fortis, zelotipa, nequam, ebriosa, fornicaria. Mulier sedula, sensata, sancta, pudorata, bona, constans et sancta 146.
Species mulieris
exhilarat faciem uiri sui. Qui possidet mulierem / bonam, incohat possessionem, et ubi non est mulier, ingemiscit egens 148.
Mulier continens cum uiro 149.
Arguit Iudeos de connubio alienigenarum, deinde subiungit dicens: Vxorem adolescentię tuę noli despicere 216.
Miseria humana. Homo natus de muliere, breui uiuens tempore, repletus multis miseriis etc. 103.
Spiritus meus attenuabitur, dies mei breuiabuntur, et solum mihi superest sepulchrum 104.
Homo uiuens uanitas Psalmus XXXVIII. Cupiens miseriis huius uitę liberari. Psalmus XLI 111 .
Cuncti dies hominis doloribus et erumnis pleni, nec per noctem mente requiescit. Vidi afflictionem, quam dedit Deus filiis hominum, ut distendantur in ea. Miserior est abortiuo ille qui genuit multos filios et diu uixit, et non sit usus bonis et sepultura careat 133.
Occupatio magna creata est omnibus hominibus et iugum graue super filios Adam a die exitus de uentre matris eorum usque in diem sepulturę in matrem omnium 149.
Omnis caro fenum et omnis gloria eius quasi flos agri etc. 160.
Mores. Ex studiis suis intelligitur puer 130.
Ex uisu cognoscitur uir, et ab occursu faciei cognoscitur sensatus. Amictus corporis et risus dentium et ingressus hominis enunciant de illo 145.
Nunquid uię meę uię uestrę, dicit Dominus 163.
Magnanimus. Abimelech in obsidione Thebes in cerebro lapide ictus a muliere, ne a muliere occisus diceretur, ab armigero suo se percuti iussit 37.
Saul uulneratus, cum effugere non posset, irruit super gladium suum, itidem et armiger suus, ne uiui in manus hostium deuenirent 49.
Zambri, rex Israel, cum inimicos effugere non posset, succensa regia in medium ignem desiluit 59.
Heliseus mundato Naaman munera sibi oblata noluit accipere; Gezi accepit simul et lepram 63.
Cum omnes dederent se regi Nabuchodonosor, soli filii Israel pręparauerunt se pugnę 94.
Iudei in regno Assueri, cum occidissent inimicos suos, ad spolia eorum non extenderunt manum 99.
Si putaui aurum robur meum 106.
Dominus mihi adiutor, et ego despiciam inimicos. Psalmus CXVII 119 .
Munerumm contemptor 128.
Magnanimus 130.
Cor interpidum 146.
Qui timet Dominum, nihil trepidabit 148.
Samuel, propheta,Domini, pecunias et usue ad calciamenta ab omni carne non accepit, et non accusauit illum homo 150.
Qui proiicit auaritiam ex calumnnia et excutit manus suas ab omni munere 158.
Daniel gratis interpretatur scripturam promissaque dona recusans ait: Munera tua sint tibi, o rex, et dona, domus tuę alteri da etc. 197.
Symon Machabeus multa petenti Antiocho, Demetrii fìlio, nequaquam acquieuit, sed in Deo confidens contempsit tyranni potentiam 224.
Tarsenses et Malotę indignantur se dono datos concubinę Antiochi regis 225.
Rasias, cum se ipse in preceps dedisset, adhuc spirans rupto uentre diripiens intestina proiecit in turbam 229.
Maledicus. Qui maledixerit parentibus, moriatur 12.
Principi non maledices 13.
Absenti ne maledicas 17.
Non eris criminator nec susurro 17.
Qui maledixerit parentibus, moriatur. Qui blasfemauit nomen Domini, extra castra lapidatus est 18.
Maria et Aaron oblocuti sunt de Moyse propter uxorem Ethiopissam. Maria perfusa lepra eiicitur extra castra. Die septima sana reuertitur orante pro ea Moyse. Qui detraxerunt Moysi, non uiderunt Terram promissionis. Cadauera eorum iacebunt in solitudine, filii uagabuntur XL annis in deserto 21.
Balaam ariolus pro mala dictione inuitus
benedicebat populo Israel 23.
Maledictio super monte Nebal trans Iordanem 27.
Fenenna Annę exprobrauit sterilitatem.
Igitur Anna Deo concedente peperit Samuelem 41.
Dauid maledixit montibus Gelboe, ubi ceciderunt fortes Israel 49.
Semei, quia maledixerat Dauid regi, a Salomone iussus non egredi urbem, post triennium egressus morti addicitur 55.
Maledictio Neemię excutientis sinum 86.
Conduxerunt Balaam ad maledicendum 87.
Iob maledixit diei natiuitatis sue 101.Quare detraxistis sermonibus ueritatis? 102.
Muti fiant qui locuntur aduersus istum iniquitatem. Psalmus XXX 110.
Compesce linguam. Psalmus XXXIII 111.
Contra detractores. Psalmus LVI, item Psalmus LVII 113.
Obstrictum est os loquentium iniqua Psalmus LXII. Linguas suas acuerunt ut gladium. Psalmus LXII 114.
Detractores. Psalmus C 118.
Domine, libera animam meam a labiis iniquis et a lingua dolosa. Psalmus CXVII. Benedictus Dominus qui non dedit nos in captione dentibus eorum. Psalmus CXXIII 121 .
Cupiens liberari a detractoiibus. Psalmus CXXXIX 124.
Maledicos et detractores fuge 126.
Detractor 128.
Contumelię 130.
Detractores 131.
Detractor. Maledictum. Susurro bis 131.
Calumnia conturbat. Maledictum. Regi non detrahas, non maledixeris diuiti 134.
Maledictio matris eradicat fundamenta domus. Maledicentis tibi in amaritudine animę exaudietur deprecatio 141.
Contumelia patris filii confusio 141.
Corpungens contumelia. Maledictum. Contumelię. Homo in uerbis improberii in omnibus diebus suis non erudietur. Contumelia mendax 146.
Flagelli plaga liuorem facit, plaga autem linguę comminuet ossa 147.
Blasfematores Domini ab angelo cęsi 159.
Sagitta uulnerans lingua eorum dolum locuta est 169.
Maledicta dies in qua natus sum. Excusatur subita mentis perturbatione hoc protulisse 172.
Nabuchodonosor edixit: Quicunque maledixerit deum Israel, domus eius uastetur et ipse dispereat 197.
Cadent in gladio principes eorum a furore linguę suę 202.
Calumniam dilexit. Maledictio Samarię propter idola eius 203.
Ab ea quę dormit in sinu tuo custodi claustra oris tui 209.
Audiui opprobrium Moab et
blasfemias filiorum Ammon, quę exprobrauerunt populo meo etc. 211.
Maledictio quę egreditur super faciem omnis terrę 213.
Negantes in Deo iustitiam 216.
Mollis 130.
Amoue carnalitatem 135.
Pluuia ponitur pro uoluptatum illecebris 152.
Vsque quo deliciis dissolueris, fìlia uaga 176.
Ve qui canitis ad uoces psalterii etc. 206.
Decaluare et tondere super filios deliciarum tuarum, quoniam captiui ducti sunt ex te 208.
Mulcta. Morte mulctati ex his qui uitulum adorauerant XXXIII milia hominum 14.
Ego enim sum Deus fortis, zelotes uisitans iniquitatem patrum in filios in tertiam et quartam generationem eorum qui oderunt me 12.
Populi cadauera iacebunt in deserto, fìlii uagabuntur annis XL ob peccatum patrum eorum 22.
Pater non occidetur pro filio, nec e conuerso. Pro mensura peccati erit plagarum modus 29.
Iram Dei multis uerbis enarrat 30.
Azotii percussi a Domino in secretiori parte natium 42.
Damnatorum supplicia 54.
Iezabel impietatis suę dedit poenas de fenestra pręcipitata, equorum conculcata calcibus, a canibus lacerata etc. 64.
Flagella impii 104.
Hęc est pars impii apud Deum: filii eius in gladio erunt, nepotes in fame etc. 105.
Iudicare coram illo et expecta eum. Nunc enim non infert furorem suum nec ulciscitur
scelus ualde 107.
Persecutorum punitio. Psalmus III 108.
Damnatio Antichristi et suorum. Psalmus VIIII 109.
Poena. Psalmus XXXVI 111.
Iudei a Romanis per orbem dispersi. Psalmus LVIII. Daniel liberatur et inimici proiiciuntur leonibus. Psalmus LXIII. Iudeorum punitio. Psalmus LXVIII 114.
Retributionem peccatorum uidebit. Psalmus XC 117.
Delinquentes humiliauit, conuersos liberauit. Psalmus CV. Animaduersio in Pilatum et Herodem. Psalmus CVIIII 118.
Declinantes adducet cum operantibus iniquitatem, id est cum demoniis. Psalmus CXXIII 122.
Punitio 127.
Pręstolatio impii. Retributio impii 128.
Punitio bis 130.
Parata sunt derisoribus iudicia et mallei percutientes stultorum corporibus 130.
Mulctatio 130.
Punitio 131.
Contenti in uita sua post hęc ad inferos deducentur
134.
Impii punientur 137.
Iudicium durissimum in eos qui pręsunt fiet. Potentes potenter tormenta patientur. Fortioribus fortior instat cruciatio 138.
Per quę peccat quis, per hęc et torquetur. Cum inimicos Dominus non semel perdit, sed multipliciter flagellat, docet, ut, cum nos corripuerit, speremus misericordiam 139.
Impiis usque ad nouissimum sine misericordia ira sup=$erueniet l 40.
Datan, Abiron et Chore 150.
Assur uirga furoris mei et baculus ipse est 153.
Percussio Assyriorum 154,155.
Terra interfecta propter transgressiones 156.
Supplicium denunciatur perfidis 157.
Penę inferorum iuxta meritum culpę. Angelus Domini percussit Assyrios CLXXXV milia 159.
Vltionem capiam et non resistet mihi homo. Ecce facti sunt quasi stipula, ignis combussit eos 161.
Ecce omnes quasi uestimentum conterentur etc. 162.
Propter quę dispersi Iudei 164.
Vermis eorum non morietur 167.
Indignatio Domini ut ignis 168.
Gladio, fame et peste ego consummam eos. Extendam manum meam super te et interficiam te 171.
Poena eius qui uiolauerit sabbatum. Si feceritis malum, poenitentiam agam super bono quod promiseram uobis. Sicut uentus urens dispergam eos coram inimico etc. 172.
Contriuit Hieremias lagunculam dicens: Sic conteram populum istum et ciuitatem istam etc. Dominus contra Phassur, qui Hieremiam percussit 172.
Dabimini in manu Nabuchodonosor. Dabo te in manu quęrentium animam tuam. Ecce ego cibabo eos absinthio et potabo eos felle etc. 173.
Sume calicem furoris huius de manu mea et propinabis de illo cunctis gentibus ad quas ego mittam te 174.
Ponam eos quasi ficus malas, quę comedi non possunt, eo quod pessimę sint 175.
Mulcta in Sedechiam et populum propter pręuaricationem. Item in Ioachin, qui scidit uolumen prophetę 177.
Vsque quo concideris, o mucro Domini etc. quomodo quiescet, cum Dominus pręceperit ei. Qui fugerit a facie pauoris, cadet in foueam, et qui conscenderit de fouea, capietur laqueo. Ve tibi, Moab 180.
Contra Babylonios. Quomodo obtexit caligine in furore suo Dominus filiam Syon etc. 181.
Persequeris
in furore et conteres eos [Domine] sub cęlis, Domine 182.
Extendam manum meam super eos etc. 185.
Non parcet oculus meus nec miserebor. Et cum clamauerint ad aures meas uoce magna, non exaudiam eos. Iterum 186.
Quomodo lignum uitis quod dedi igni ad deuorandum, sic tradam habitatores Hierusalem, eo quod pręuaricatores extiterunt. Idem ter 187.
Mulcta
in superbos. Gladium diuinum uocat Chaldeos contra Israel 188.
Mucro, mucro, euagina te ad occidendum. Item dicit maliciam puniendam ad instar metalli conflati. Iterum. Congregabo aduersum te in circuitu filios Babylonis et uniuersos Chaldeos etc. propter idolatriam 189.
Venit gladius in Ęgyptum. Brachium pharaonis confregi etc. 190.
Missis in fornacem Sydrac, Misac et Abdenago ministros ignis flamma interfecit. Nabuchodonosor eiectus ab hominibus cum bestiis habitat, fenum comedit, rore cęli perfunditur annis VII. Vbi confessus est Deum, et menti et regno restitutus est 197.
Emuli Danielis necem passi, quam ipsi in eum frustra machinati fuerant 198.
Sacerdotes idoli Bel interfecti, quod de illo falsa persuasisse deprehensi sunt. De inuidis Danielis talionem sebeuntibus 201.
Puniti propter idolatriam. Ero eis quasi leena 203.
Ressiduum erucę comedit locusta etc. 204.
Ęgyptus in desolationem erit, et Idumea in desertum perditionis. Ecce ego stridebo super uos, sicut stridet plaustrum onustum feno, et peribit fuga a ueloce, et fortis non obtinebit uirtutem suam. Visitabo super uos omnes iniquitates uestras. Tribulabitur et circuietur terra. Leuabunt uos in contis et reliquias uestras in ollis feruentibus. Mulcta pro idolatria. Quomodo si fugiat uir a facie leonis et occurrat ei ursus, et ingrediatur domum, et innitatur manu sua super parietem, et mordeat eum coluber 205.
Separati estis in diem malum. Percutient domum maiorem ruinis, et domum minorem scissionibus. Punitio bis contra Israel. Conuertam festiuitates uestras in luctum. Mulcta contra superbos 206.
Sicut fecisti, fiet tibi. Retributionem tuam conuertam in caput tuum. Preparauit Dominus piscem qui deglutiuit Ionam. Sol percussit
super caput Ionę, et dum ęstuaret, petiit mortem. Comminatio contra Israel et Iudam 207.
Coepi percutere te perditione super peccatis tuis. Tu comedes, et non saturaberis 209.
Angelus contra eos qui Israel in seruitutem redegerant 212.
Vindicta in Ioram, Ochoziam et Iezabel propter idolatriam 214.
Contra fidelium persecutores. Caro et oculi eorum contabescent et linguę etc. Alter alterum interficiet, reliqui conuertentur 215.
Iudas ulciscitur desertores. Nicanoris caput et manum dexteram suspenderunt contra Hierusalem; hoc passus propter superbiam 220.
Andronicus ibidem, ubi Oniam sacerdotem occiderat, necatus est. Iason fugiens peregre periit et sepultura caruit 226.
Antiochus ob superbiam uiscerum dolore contabuit. Iudas milites, qui pro pecunia captiuos dimiserant, perfidię damnatos occidit 227.
Ioppitę CC Iudeos submergunt. Ob hoc Iudas portum eorum cum nauigiis incendit, euadentes ignem gladio peremit 228.
Nicanoris caput et cum humero manus Hierusalem allata, lingua frustatim concisa auibusque proiecta etc. 229.
Militaris uirtus. Abraham impetu in hostes facto recuperauit Loth, nepotem suum et substantiam eius 1.
Sengar percussit de Philistiim DC uiros uomere. Iahel mulier interemit Sysaram, ducem Iabin 35.
Filii Israel statuerunt, ut qui primus dimicare coeperit contra filios Ammon, sit ille dux populi Galaad. Et inuentus est Iepte 37.
Saul cum DC uel X milibus uirorum confudit Philistinos triginta milia curruum, sex milia equitum, reliquum uulgus sicut harena. Idem persequens Philisteos maledixit, qui comederit usque ad uesperam, donec se ulciscatur de inimicis suis. Hinc Ionatham filium, quia parum quid mellis obiter gustauerat, morte puniturus fuit, nisi multorum precibus exoratus pepercisset 44.
Dauid cum baculo et funda superauit Goliath armatum 45.
Robustissimi Israel XXXVII 54.
Fortissimi in exercitu Dauid 71.
Iaculantes saxa fundis utraque manu et dirigentes sagittas. Tenentes clypeum et hastam, quorum facies quasi leonis, ueloces quasi capreę in
montibus 71.
/ Bellator inops 147.
Fortis in bello Iesus Naue etc.
Dauid occidit Goliam 150.
Virtus Iudę Machabei. Iudas cum tribus milibus hominum pene inermium fudit exercitum V milium, deinde Ammonitarum copias fregit. Cum X milibus Lysiam superauit, qui habebat electorum VI milia, equitum V milia 218.
Eleazar, filius Saura, per mediam irrumpens aciem ac elephantem, super quo regem ferri credidit, subiens in uentre confodit belluęque casu pressus periit 219.
Ioannes in Gazara uiros, qui ad se perdendum uenerant, interfecit 224.
Medicus. Isaias posuit massam ficorum super ulcus Ezechię regis, et curatus est 68.
Thobias felle piscis liniuit patris cęci oculos et uisum ei restituit. Eiusdem piscis cordis suffitu demones effugauit 91.
Langor prolixior grauat medicum. Breuem langorem pręcidit medicus. Ante langorem adhibe medicinam 144.
Honora medicum propter necessitatem. Altissimus creauit de terra medicinam, et uir prudens non abhorret illam 149.
Ezechias sanatus ab Esaia facto de ficis cathaplasmate uulnerique imposito 159.
Arbor pomifera cuius fructus in cibum sunt, folia uero in medicinam 195.
Musica. Tubal inuentor musicę 1.
Tubis argenteis usi ad cogendos principes, ad mouenda castra, et cum festum agerent super holocaustis 21.
Saul furoris morbo insaniens resipiscit percutiente cytharam Dauid 45.
Ex lignis thinis cytharę et lyrę Salomonis 58.
Heliseus scrobibus cauatis educturus aquas psalten adesse iussit 62.
Leuitę et cantores concrepant cymbalis, psalteriis et cytharis. CXX canebant tubis etc. 75.
Iosaphat statuit cantores, qui pręcedentes exercitum laudarent Dominum; quibus canentibus aduersarii inter se cęsi sunt 72.
Leuitę musicis diuersi generis personabant. Sacerdotes concrepabant tubis 81.
Sacerdotes cum tubis, Leuitę cum cymbalis cecinerunt canticum Dauid 83.
Lętitia in choris, in tubis uasisque et canticis 87.
Instrumenta musica quibus Deus laudatur. Psalmus CL 125.
Musica instrumenta circa statuam quam adorari iusserat Nabuchodonosor 197.
Mors. Caro omnis consumpta super terram 1.
Ioseph patrem defunctum fleuit, aromatibus conditum sepeliuit 9.
Cadauer hominis
inuenti deferetur ad urbem proximiorem. Cadauer in patibulo suspensum, eadem die sepelietur 28.
Dauid egrotante puero ieiunauit iacuitque super terra, mortuo uero surrexit, adorauit Dominum et comedit 51.
Helias sedens sub iunipero petiit a Domino, ut moreretur 60.
Iosias moritur, ne uideat mala Hierusalem 68.
Asę regis cadauer posuerunt super lecto aromatibus pleno 77.
Lamentatur Iob, quod non statim natus mortuus sit, quoniam morte duriora iudicauit ea quę uiuens patiebatur 101.
Memoria uestra comparabitur cineri et redigentur in lutum ceruices uestrę 103.
Lignum habet spem, pręcisum uirescit etc. Homo uero, cum consumptus fuerit, ubi, quęso, est? 103.
Mors peccatorum pessima. Psalmus XXXIII 111 .
Fidelis in periculo mortis erat, liberatus uota soluit. Psalmus LV 113.
A morte liberabitur Domino adiuuante. Psalmus XCIII 117 .
Preciosamors sanctorum. Psalmus CXV 119.
Dirupisti uincula mea, scilicet soluendo animam a corpore. Psalmo eodem. Cum dederit dilectis suis somnum, ecce hęreditas Domini. Psalmus CXXVI 122 .
Finis 127.
Mors 128.
Melior dies mortis die natiuitatis. Non potest diferri uitę terminus. Melior est canis uiuus leone mortuo. Post mortem non est locus operandi 134.
/
Quoniam morieris et plangeris, memento igitur antequam rumpatur colligatio animę et corporis et recurrat iudicium et conteratur cor et refringatur caput et reuertatur puluis in terram suam, unde erat, et spiritus redeat ad Deum qui dedit illum 135.
Iustus, si morte pręoccupatus fuerit, in refrigerio erit. Raptus est, ne malicia mutaret intellectum illius. Placita enim erat Deo anima eius etc. 137.
Mors impii 137.
Tetigit autem et iustos tentatio mortis 140.
Mortuo non prohibeas gratiam. In omnibus operibus tuis memorare nouissima tua etc. 142.
Cum morietur homo, hęreditabit serpentes et bestias et uermes. Mors a Deo est. Memor esto, quoniam mors non tardat 144.
Super mortuum plora et super fatuum 145.
Memento nouissimorum 147.
Melior est mors quam uita amara 147.
De officiis mortuo prestandis. O mors, quam amara est memoria tua homini iniusto et diuiti. O mors, bonum est
iudicium tuum iuáto indigenti 149.
Corpora ipsorum in pace sepulta sunt, et nomen eorum uiuet 150.
Ad Sedechiam: Non morieris in gladio, sed in pace 177.
Ezechiel flet mortem Pheltię 186.
Adhuc XL dies, et Niniue subuertetur 207.
Ante faciem eius ibit mors 210.
Antiochus miserabiliter in montibus uitam finiuit, quia homicida et blasfemus in Deum extitit 227.
Mendacium. Isaac de uxore Sara dixit: Soror mea est 4.
De mendacio 13.
Ne mentiaris 17.
Falsus testis talionis poena punietur 28.
Gabaonitę mendacio sibi salutem quęsierunt 31.
Dauid Achi, regi Geth, seruiens prędas ex gentibus agebat, referens autem id mali se inferre Israelitis 48.
Latentes in puteo Ionatham et Achimam seruis Absalon eos quęrentibus mulier dixit pertransisse et mendacio seruauit 53.
Gezi mentitur se non discessisse prophetę, mentitus prius Aman ad captandum ab eo munus; sic dum auaritię miscet mendacia, lepra perfusus est 63.
Iudith simulauit se prodituram ciuitatem Holopherni. Item: Quod locutus, inquit, es ad Achior, ueniet ei; prophetarum una uox est quod trademur 95.
Nunquid Deus indiget uestro mendacio, ut pro illo loquimini dolos? 103.
Suscitatur falsiloquus aduersus faciem meam 104.
Non loquentur labia mea iniquitatem nec lingua mea meditabitur mendacium 105.
Omnis homo mendax a se ipso, uerax a Spiritu Sancto. Psalmus CXV 119.
Linguam mendacem odit Dominus proferentem mendacia. Testem fallacem. Mendacium 127.
Mendax. Mendacium bis. Mendax 128.
Mendacium bis. Lucrum mendacii bis 130.
Lingua fallax. Os lubricum 131.
Audiens uerba mendacii. Cupiens non incidere in mendacium 132.
Noli amare mendacium. Assiduitas enim illius non est bona 142.
Mendacium 145.
Diues mendax. Calumnia mendax 146.
Erubescite de mendacio 149.
Cogitationes concinnabit ad perdendos mites in sermone mendacii, cum loquetur pauper iudicium 158.
Mendacium 164.
Vere mendacium operatus est stilus mendax scribarum. Propterea dabo mulieres eorum exteris. A propheta usque ad sacerdotem cuncti faciunt mendacium. Extenderunt linguam suam
quasi arcum mendacii et non ueritatis 169.
Mendacium falsorum prophetarum uide in dictione: Vaticinium. Duo reges ad mensam unam mendacium loquentur et non perficient 200.
In malicia sua lętificauerunt regem et in mendaciis principes. Locuti sunt contra me mendacia 202.
Comedistis frugem mendacii. Ephraim pascit uentum et sequitur ęstum; tota die mendacium et uastitatem multiplicat 203.
Ve ciuitas uinuersa mendacii 209.
/ Magister. Non coques hędum in lacte matris suę, id est non adulaberis peccatori, sed argue eum 14.
Non oderis in corde, sed publice argue 17.
Siquis aliena a fide persuaserit, interficietur 27, 28.
Non coques hędum, ut supra 27.
Cum ędificaueris domum etc, id est cum alios docueris, ipse pręsta 28.
Non alligabis os boui trituranti 29.
Heli, quia nimis leuiter filios corripuit, transfertur ab eo sacerdotium, filii autem in bello occisi, ipse prę dolore mortuus 41.
Isboseth regno et uita cędere coactus est, cum increpasset Abner, principem militię. Castigandus enim non exasperandum est sic!, penes quem rei fere summa est 49.
Dauid Salomonem educandum tradidit Nathan prophetę 51.
Dauid ante mortem pręcepta dat Salomoni, ut ambulet in uiis Domini 55.
Ioas, rex Iuda, fecit rectum coram Domino quamdiu docuit eum Ioiada sacerdos 65.
Iosias legit coram omnibus uerba libri foederis et acquiescente populo pepigit pro eis cum Domino 69.
Anani propheta Asam regem arguit peccati. Ille iratus misit eum in neruum. Dominus percussit populum, ipse mortuus est 77.
Iosaphat misit Leuitas et sacerdotes, ut peragrantes urbes Iuda docerent populum Legem 78.
Esdras parauit cor suum, ut inuestigaret Legem Domini et doceret Israel 84.
Thobias filium docuit Deum timere et a peccato abstinere 90.
Thobias mortem sibi imminere ratus filio dat pręcepta uiuendi 91.
Docebo iniquos, et impii conuertentur. Psalmus L 112.
Euangelizantium uirtus. Psalmus LXVII 114 .
Beatus homo quem Dominus erudierit. Psalmus XCIII 117.
Loquebar de testimoniis tuis in conspectu regum, et non confundebar. Psalmus CXVIII 120.
Emittit
eloquium suum per prędicatores. Psalmus CXLVII 125.
Prędicans obstinatis 126.
Scientiam assecutus communicet eam cum aliis 126.
Via uitę increpatio disciplinę. Qui erudit derisorem, ipse sibi iniuriam facit 127.
Qui arguit impium, sibi maculam generat. Argue sapientem, doce iustum. Stultus filius, sapiens filius. Correptio, increpatio 127.
Docens proximum. Disciplina et increpatio. Doctor. Doctrina. Correptio bis. Eruditio. Correptio 128.
Doctor. Patres. Correptio bis. Doctrina. Filium erudi. Disciplina. Correptio 130.
Puer uirga corrigitur. Doctor. Doce puerum et castiga. Doctrina mel. Doctrina falsa. Correctio in aurem obedientis. Docens obstinatum. Melior manifesta correctio quam amor absconditus. Correctio 131.
Correptor. Correctio. Filium erudi. Cum propheta defecerit, dissipabitur populus. Correptio in seruum 132.
Doctor 134.
Legis periti guttur Ecclesię. Abundare doctrina sacra et inebriare prędicatione corda auditorum 136.
Ne reuerearis proximum tuum in casu suo nec retineas uerbum in tempore salutis. Sapiens doceat alios. Filios erudi. Filios obserua 142.
Corripe amicum et proximum. Corripe proximum. Correctio mendax. Quam bonum est arguere quam irasci. Doctrina prudentis. Qui docet fatuum 145.
Adhuc doctrinam quasi proph etiam effundam. Doctor iustitię 146.
Curua ceruicem fìlii in iuuentute 147.
Sapiens erudit 149.
Helias propheta quasi ignis et uerbum ipsius quasi facula ardebat. In Helyseo completus est spiritus illius 151.
Ve mihi quia tacui, scilicet non corripiendo Oziam 153.
Repleta est terra scientia Domini per prędicatores 154.
Pius Dominus genus humanum arat uomere prędicationis, proscindit uerbere tribulationis 157.
Beati qui seminatis super omnes aquas immittentes pedem bouis et asini, id est Iudeos et gentiles conuertitis 158.
Super montem excelsum ascende, tu
qui euangelizas Syon. Noli timere 160.
Quam pulchri super montes pedes annunciantis etc. 163.
Clama, ne cesses, quasi tuba exalta uocem tuam 164.
Super muros tuos, Hierusalem, constitui custodes. Tota die et tota nocte in perpetuum non tacebunt 165.
Clama in auribus, Hierusalem 167.
Iniquitatem et uastitatem clamito, et factus est mihi sermo Domini in opprobrium et inderisum tota die 172.
Speculatorem dedi te domui Israel. Si non annunciaueris impio, ne auertatur a malo, ille morietur, sanguinem autem eius a te requiram. Sin autem etc. Aperiam os tuum et loqueris ad eos. Qui audit, audiat, et qui quiescit, quiescat etc. 184.
Notas fac Hierusalem abominationes suas, et dices etc. 187.
Si speculator uidens gladium non annuntiarit 191.
Sacerdotes populum docebunt 194.
Culinę in templo sunt sancti doctores 196.
Docti in populo docebunt plurimos. Qui autem docti fuerunt , fulgebunt quasi splendor firmamenti, et qui ad iustitiam erudiunt multos, quasi stellę in perpetuas ęternitates 200.
In gutture tuo sit tuba, quasi aquila super domum Domini etc. 202.
Nolens prę timore prędicare maliciam populi, exemplum de Iona 207.
Iesus sacerdos arguebatur negligentię circa delictum filiorum, sicut dictum estdeHeli 212.
Mora. Ioab uocatus distulit uenire. Venit autem cum messes suas incensas accepit. Id mulcta more fuit 52.
Noli tardare, quia nescis opera Dei 134.
Malus. Her, Iudę filius, nequam fuit in conspectu Domini nec uixit 7.
Non sequeris turbam ad malum 13.
Malorum supplicia 54.
Si auersi fueritis, auferam Israel de superficię terrę, quam dedi eis et templum proiiciam 57.
Achab pessimus regum Israel, peior eo uxor eius Iezabel fuit 59.
Ioram, filius Iosaphat, rex Iuda, de bono patre ipse malus, quia uxor eius fuit filia Achab pessimi omnium 64.
Manasses perfidus in omni abominatione. Pater eius Ezechias fidelis et optimus fuit 68.
Si impius fuero, ue mihi est 103.
Nonne lux impii extinguetur? etc. In diem perditionis seruatur malus 104.
Nunquid semitam iniquorum custodire cupis? Alii diripuerunt aliena, furati sunt, oppresserunt etc. 105.
Multiplicati mali, ita ut sanctus non reperiatur. Psalmus XI 109.
Mali punientur. Psalmus XXXIII. Iniustus non timens Deum. Psalmus XXXV. Ne imiteris malos. Psalmus XXXVI. Maligni
exterminabuntur. Psalmo eodem 111.
Cupit liberari a scandalis operantium iniquitatem. Psalmus XL 124 .
Qui lętantur, cum malefecerint, et exultant in rebus pessimis 126.
Impii auferentur de terra. Impii egebunt. Non dormiunt, nisi cum malefecerint. Comedunt panem impietatis, bibunt uinum iniquitatis 126.
Via impiorum tenebrosa 126.
Viam prauam detestor, ait Dominus. Memoria iniusti. Maliciosus. Fructus impii. Impii finis. Malicia. Iniquitas. Opus impii. Prauitas 127.
Impius. Via stulti recta in oculis eius. Malus. Iter deuium. Impius. Impium ad diemmalum operatus est Dominus 128.
Impius. Iniquus 130.
Iniquitas et potentia. Iniquus 131.
Malus. Impiorum dominatus. Iniquus 132.
Iniustus iumento similis 133.
Iustus perit, impius uiuit. Impius. Non est bonum impio etc. Vnde corda hominum implentur malicia 134.
Anima maliuola. Excęcauit eos malicia eorum, nescierunt sacramenta Dei 137.
Nationes enim iniquę dirę sunt consummatitionis 137.
Homo per maliciam occidit animam suam. Semper pręsumit sęua perturbata conscientia 140.
Ve manibus malefacientibus 141.
Qui sibi nequam est, cui bonus erit? Iustitiam non uidebunt stulti,
superbi, dolosi, mendaces, sed sensati et ueraces 144.
Nepotes impiorum non multiplicabunt ramos. Pater impius. Viri impii 149.
Misereamur impio, et non discet iustitiam, ne scilicet grauius puniatur 156.
Impii quasi mare feruens quod quiescere non potest, et redundant fluctus eius in conculcationem et lutum 164.
Quare impii prosperantur. Propter multitudinem iniquitatis tuę reuoluta sunt uerecundiora tua, polutę sunt plantę tuę. Si mutare potest Ethiops pellem suam etc. 170.
Mali sicut ficus pessime abiiciendi 174.
Dissoluta est Damascus uersa in fugam 180.
Venit contritio super te qui habitas in terra etc. 185.
Iniquitas domus Israel et Iudę magna nimis etc. 186.
Malus pater non imputabitur filio bono nec contra. Arguetur principum malicia bis 188.
Malicia populi 189.
Cum sanare uellem Israel, reuelata est iniquitas Ephraim 202.
Arastis iniquitatem, impietatem messuistis etc. 203.
Exuberant torcularia, quia multiplicata est malicia eorum
204.
Adhuc ignis in domo impii. Periit sanctus de terra et rectus in hominibus non est etc. 209.
Iniquitas principum, iudicum, sacerdotum 211.
Ionathas iudicauit populum et exterminauit impios ex Israel 221.
Iason, frater Onię sacerdotis sancti, ipse in omni turpitudinis genere sceleratissimus 225.
Minę. Roboam minatur populo: Cedam uos, inquit, non flagellis, sed scorpionibus. Omnes ab eo recesserunt pręter II tribus 58.
Iezabel minatur, et Helias fugit 60.
Senacherib minatur Ezechię, et minę uertuntur in caput suum cędente exercitum eius angelo 68.
Minę Sanaballath ad Neemiam 86.
Minę 146.
Flagellum inundans cum transierit etc. sola uexatio intellectum dabit auditui, id est non credetis priusquam euenerit 157.
Adhuc XL dies, et Niniue subuertetur 207.
Nicanoris minę in Iudeos capiti eius inciderunt. Et Antiochus dixit se Hierosolimam congeriem sepulturę Iudeorum facturum, sed repenti morbo correptus in montibus periit 227.
Mutuum. Populus Israel cum supellectile mutuo a uicinis accepta iubente Domino abierunt 11.
De mutuo acceptis uel conductis 13.
Si pecuniam mutuo dederis pauperi, non urgebis exigere 13.
Thobias X talenta auri Gabello pauper sub chirographo dedit 90.
Mutuum. Psalmus XXXVI 111 .
Mutuum 131.
Noli foenerari fortiori te 142.
Redde mutuum 147.
Mensura. Omnia mensurata in templo Ezechielis 193.
Pondera et mensurę iustę erunt uobis: ephi, bathus, hin, chorus, siclus, obolus, mina 194.
Memoria. Non est priorum memoria, et eorum quę futura sunt, erit obliuio apud postremos 132.
Mulier de costa Adam 1.
Mulierum fortitudo 88.
Magus. Maleficos non patieris uiuere 13.
Non augurabimini nec obseruabitis somnia. Qui ad magos et ariolos declinauerit. In quo phytonicus uel diuinationis fuerit spiritus, lapidabitur 18.
Prohibet ariolos, somnia, auguria, incantationes, diuinationes et huiusmodi . Propheta loquens in nomine meo, quę ego non pręcepi illi, interficietur 28.
Diuini Philistinorum consuluerunt in restitutione
archę anos fieri aureos et mures aureos etc. 42.
Israel diuinationi studens et auguriis transfertur in Assyriam 67.
Prohibetur inquisitio per maleficia, sed a Deo requiri uisionem 153.
Deiectio Babylonis propter maleficia 161.
Meretrix habens maleficia 209.
Accedam ad uos in iudicio, et ero testis uelox maleficis etc. 216.
Mandata Dei. Non habebis deos alienos etc. 12.
Duę tabulę Testimonii scriptę
digito Dei 14.
Illis fractis Moyses excidit alteras duas etc. Dat deinde mandata cerimonialia 14.
Precepit Dominus, ut faciant fimbrias in recordatione mandatorum suorum 22.
Pręcepta Decalogi. Bis 26.
Mandata Legalia 27.
Errectis lapidibus scribant uerba Legis etc. Mandatum, quod ego precipio, non est procul, sed in corde tuo, ut facias illud 29.
Salomon hortatur, ut seruet mandata Dei 57.
Doctrinam sacram laudat. Psalmus I 108.
Eloquia Domini. Psalmus XI. Mandata Domini. Psalmus XVIII 109.
De doctrina Christi et sanctorum eius. Psalmus LXXXVI 116.
Quęrendus Dominus per uiam mandatorum eius. Psalmus CIIII 118 .
In corde abscondi eloquia tua, in labiis pronunciaui. Psalmus CXVIII. Bonum mihi lex oris tui super milia auri et argenti. Quam dulcia faucibus meis eloquia tua, super mel ori meo. Dilexi mandata tua super aurum et topazion. Psalmo eodem 120.
Ignitum eloquium tuum. Mandata tua meditatio mea est. Lętabor super eloquia tua sicut qui inuenit spolia multa. Psalmo eodem 121.
Beatus uir qui impleuit desiderium suum ex ipsis. Psalmus CXXVI 122.
Emittit eloquium suum terrę. Psalmus. CXLVII 125.
Mandatum lucerna est et lex lux 127.
Omnis sermo Dei ignitus clypeus est onmibus sperantibus in se 132.
Verba etc. quę per magistrorum consilium data sunt a pastore uno [etc] . His amplius, fili mi, ne requiras. Mandata Dei obserua. Vox dilecti mei in Lege et pręceptis 135.
Quę pręcipit tibi Deus, illa cogita semper et altiora te ne quęsieris 141.
In mandatis Dei assiduus esto, et ipse dabit tibi cor, et concupiscentia sapientię dabitur tibi 142.
Nihil dulcius quam respicere in mantis Domini 146.
Fides mandatorum conseruatio 148.
Audi, Israel, mandata uitę; auribus percipe,
ut scias prudentiam etc. 183.
Pręcepta mea et iudicia mea ostendi eis 188.
Gazophilatia terdena sunt pręcepta Decalogi, ter necessaria: tempore naturę, legis, gratię 195.
MARIA. Accessi ad prophetissam et concepit filium etc. 153.
Egredietur uirga de radice Iesse, id est Maria, et flos de radice eius ascendet, id est Christus 154.
Aperiatur terra et germinet Saluatorem 161.
Radix de terra sitienti, Christus de Virgine 163.
Antequam parturiret, peperit, antequam ueniret, partus eius peperit masculum. Quis audiuit unquam tale et quis uidit huic simile etc. 166.
Creauit Dominus nouum super terram. Femina circumdabit uirum 176.
Porta hęc clausa erit et non aperietur, et uir non tranibit per eam, quoniam Dominus Deus Israel ingressus est per eam etc. 194.
Ecce ego celabo sculpturam eius, id est formationem in utero Virginis 212.
Mors. Ezechiel uxorem defunctam uetatur palam flere, sed tacitus ingemiscere 189.
Sacerdotes ad mortuum non ingredientur, nisi ad patrem, matrem, filium, fratrrem et sororem uniuiram et ab iis mundabitur VII diebus etc. 194.
MATTHEVS
Matrimonium. Ioseph iustus suspectam relinquere uoluit, non accusare; occulte, ne infamaret I. Omnis qui dimiserit uxorem excepta fornicationis causa, facit eam mechari; et qui dimissam duxerit, adulterat V. Fructus tricesimus sancto matrimonio deputatur XIII. Quod Deus coniunxit, homo non separet XIX. Moyses ad duritiam cordis eorum permisit dimittere uxores. Ab initio autem non fuit sic XIX. Fratris defuncti uxor fratri eius superstiti nubit, iuxta legem Moysi. Quando neque nubent neque nubentur XXII. /
Mors. Dominus coepit contristari et moestus esse, quia hominis proprium est dolere in se unita diuidi per mortem, nisi alterius
rei affectus superet pręsentis uite affectum XXVI. Crucis mortem elegit, ut nos pro gloria ipsius nullum mortis genus nobis indignum deputemus XXVII.
Magister. Circuibat Iesus totam Galileam docens et sanans IIII. Qui autem fecerit et docuerit sic homines, hic magnus uocabitur in regno cęlorum V. Cum autem descendisset Iesus de monte: doctor ascendit in montem, cum perfectioribus excellentia pręcepta ostendit, descendit uero, cum infirmioribus leuiora demonstrat VIII. Messis multa, operarii pauci. Rogate Dominum messis: quia per orationem confertur gratia prędicationis VIIII. Gratis accepistis, gratis date. Dignus est operarius mercede sua. Qui non audierint sermones uestros, exeuntes excutite puluerem de pedibus etc. Estote prudentes sicut serpentes et simplices sicut columbę. Non uos estis qui loquimini etc. X. Ex abundantia cordis os loquitur XII. Exiit qui seminat seminare semen bonum. Semina ceciderunt secus uiam, in petrosa in spinis, in terram bonam. Scriba doctus in regno cęlorum similis patrifamilias, qui profert de thesauro suo noua et uetera XIII. Ioannes Baptista arguebat Herodem regem XIIII. Vnde nobis in deserto panes, ut saturemus turbam? Quos tamen habemus, iubet Dominus dare ipse facturus incrementa frugum, ut sufficiat multitudini XV. Operarii in uinea Domini XX. Ite in castellum, quod contra uos est, asinam soluite etc. Discipuli superponunt uestimenta sua et Dominum sedere desuper fecerunt XXI. Ramos arborum sternunt in uia qua ibat Dominus XXI. Colonus uineę Domini qui reddit fructum temporibus suis XXI. Serui missi uocare inuitatos ad nuptias. Quę dicunt, facite; secundum opera eorum nolite facere etc. XXII. Ve uobis etc. male interpretantes Scripturas. Ve uobis qui proselitos facitis filios gehennę duplo quam uos. Ve uobis duces cęci. Stulti et cęci XXIII. Mittet angelos suos cum tuba et uoce magna et congregabunt electos eius etc. Fidelis seruus et prudens quem constituit dominus super familiam suam, ut det illis cibum in tempore. Super omnia bona sua constituet
eum. Vendentes oleum quo lampades illuminantur. De quinque talentis lucratus alia quinque, de duobus duo, intrat in gaudium domini; nihil lucratus damnatur XXV. Qui docet bene male operans, uinum felle mixtum porrigit Domino XXVII. Euntes docete omnes gentes seruare omnia quęcunque mandaui uobis XXVIII. Qui aliis grauia imponunt et sibi leuia XXII.
Mandata. Si uis ad uitam ingredi, serua mandata XIX. Diligere Deum et proximum, in his duobus mandatis uniuersa Lex pendet et prophetę XXII.
Mulcta. Paleas comburet igni inextinguibili III. Colligite zizania et alligate ea in fasciculos ad comburendum XIII. Arbor infructuosa excidetur et in ignem mittetur VII. Filii regni eiicientur in tenebras exteriores; ibi erit fletus et stridor dentium VIII. Qui faciunt iniquitatem, mittentur in caminum ignis. Ibi erit fletus et stridor dentium XIII. Maledicti in ignem ęternum. In supplicium ęternum XXV. Ligatis manibus et pedibus mittuntur in tenebras exteriores XXII.
Malus. Mala arbor malos fructus facit. Nunquid colligunt De spinis uuas et de tribulis ficos? VII. Quomodo potestis bona loqui, cum sitis mali? Malus homo de malo thesauro profert mala XII. Malos pisces foras miserunt XIII. Malos male perdet XXI. Abundabit iniquitas, refrigescet charitas multorum XXIIII.
MARCVS
Matrimonium. Erunt duo in carne una. Quod ergo deus coniunxit, homo non separet. Moyses ad duritiam cordis eorum permisit eis libellum repudii. Causę duę diuortii: fornicatio et religio X.
Magister. Iesus post prędicationem fugat demonia. Sic et tu post doctrinam operare, ut non sit in te uacuus sermo L.-Per sata ambulant, spicas uellunt, manibus conterunt et manducant II. Spiritibus immundis comminabatur, ne manifestarent eum. Peccatori
enim dixit Deus: Quare tu enarras iustitias meas? Prohibetur itaque doctor Dominum prędicare peccator, nequis sequatur errantem. Et ascendens in montem uocauit ad se quos uoluit ipse, scilicet XII apostolos III. Lucerna super candelabrum, intellectus illuminatus IIII. Lucernam operit sub modio qui occultat uerbum Dei IIII. Exeuntes prędicabant, ut penitentiam agerent, et sanabant egrotos VI. Diuites mittentes ęra in gazophilacium sunt sancti doctores. Vidua mittens minuta est qui totum quod nouit docet et quod ignorat scire desiderat, ut doceat XII. Tunc gallus cantat, quando prędicator corda nostra ad commpunctionem excitat. Incipimus flere, quando ignimur intus per scintillam conscientię. Foris eximus, cum extra eiicimus quod intus fuimus XIIII. Euntes in mundum uniuersum prędicate Euangelium omni creaturę. In nomine meo demonia eiicient, linguis loquentur nouis etc. Prędicauerunt ubique Domino cooperante et sermonem confirmante sequentibus signis XVI.
Mandata. Primum omnium mandatorum XII. Vestimenta Domini eius mandata sunt, quibus tegitur corpus eius, id est Ecclesia. Quę diuidunt inter se milites gentium, ut sint quattuor ordines cum una fide, scilicet coniugati et uiduati, prępositi et separati XV.
Mulcta. Qui scandalizat fidelem, bonum est ei magis si circumdaretur mola asinaria collo eius et in mare mitteretur IX.
Malus. Quanta tantum pars seminis saluata est, ex quo patet plures malos esse quam bonos IIII.
Mollis. Saltatrici Herodiadis filię sanguinis pręmium datum est VI.
LVCAS
Matrimonium. Vxorem duxi et ideo non possum uenire XIIII. Erunt duo in lecto uno: unus assumetur et alter relinquetur XVII.
Magnanimus secundum Basilium. Omnia quęcunque habes uende et da pauperibus, et habebis thesaurum in cęlo. Et ueni, sequere me XVIIL
Maledicus. Crisostomus de lingua quę maledictiones profert. Quęstio: Quare in prophetis inueniuntur imprecationes contra inimicos VI. Qui aliis conuitiatur, quot mala et sibi faciat et aliis XVIII.
Mulcta. Qui cognouit et non fecit uapulabit multis. Qui non cognouit, uapulabit paucis XII.
Mors. Qui puellam defunctam fiebant, exclusi sunt, ne suscitari eamuiderent. Idigni enim sunt uidere resurrectionis gloriam, qui sic lugent mortuos quasi nunquam resurrecturos VIII. Mors triplex, id est naturę et culpę et in qua morimur peccato, uiuimus Deo IX. Pater, in manus tuas commendo spiritummeum. Et hęc dicens expirauit XXIII.
Magister. Pręibis ante faciem Domini parare uias eius ad dandam scientiam etc. I. Ioannes mirabilior quod non formidauit interitum corripiens Herodem quam quod uirtutis meritis Christus sit putatus III.
Laxate retia uestra in capturam V. Nunquid potest cęcus cęcum ducere? Non ne ambo in foueam cadunt? Non est discipulus supra magistrum. Perfectus autem omnis erit, si sit sicut magister eius VI. Iter faciebat per ciuitates et castella prędicans et euangelizans regnum Dei. Nemo lucernam accendens operit eam uase etc, sed supra candelabrum ponit VIII. Messis quidem multa, operarii autem pauci. In eadem domo manete edentes et bibentes, quę apud illos sunt. Dignus enim est operarius mercede sua. Nolite transire de domo in domum. Manducate quę apponuntur uobis etc. X. Nemo lucernam accendit et in abscondito ponit. Quare Dominus phariseum increpauit qui se inuitarat? Vt emendato postea parceret et non damnaret eum. Veh uobis Legis peritis qui oneratis homines oneribus quę portare non possunt, et ipsi uno digito uestro non tangitis sarcinas. Ve uobis Legis peritis qui tulistis clauem scientię etc. XI. Fidelis seruus et prudens, quem constituit dominus supra familiam suam, ut det illi in tempore tritici mensuram etc. XII. Qui uanam gloriam iuitat, uocat ad sipiritale conuiuium pauperes, id est imperitos etc. XIIII. Per seruum qui a patrefamilias ad
inuitandum mittitur, prędicatorum ordo significatur XIIII. Calciamenta a patre in pedibus accipiunt, qui euangelizando discurrunt et terrena non attingunt XV. Vocatis seruis distribuit mnas ad negociandum, lucrantes remunerat, nihil superaddentes damnat. Et erat docens quotidie in templo XIX. Erat autem diebus docens in templo, noctibus uero exiens morabatur in monte qui uocatur Oliueti XXI. Non esse discendum a fratrum admonitione, quamuis nihil propter nostra uerba eueniat etc. XXII. Interroganti Herodi Dominus nihil respondit, docens nihil respondendum quęrentibus sermonem nostrum laudare, non se corrigere etc. XXIII. Vos autem sedete in ciuitate, quoad usque induamini uirtute ex alto. Non enim oportet nisi instructos exire ad aliis prędicandum XXIIIL
Malus. Non est arbor bona quę facit fructus malos. Neque enim de spinis colligunt ficus neque de rubo uindemiant uuam. Malus homo de malo thesauro profert malum VI. Discedite a me omnes operarii iniquitatis XIII.
Maria, mater Domini. Beatus uenter qui te portauit et ubera quę suxisti XI.
IOANNES
Mundus. Spiritum ueritatis quem mundus non potest accipere, id est mundi dilectores. Non enim habet inuisibiles oculos humana dilectio, per quos uideri spiritus, scilicet nisi inuisibiliter non potest. Mundus iam me non uidet, uos autem uidetis me XIIII.
Miracula. Dicebant, quia Ioannes quidem signum fecit nullum X. Iesus Lazarum quadriduanum suscitauit XI.
Matrimonium. Iesus uocatus ad nuptias uenit et discubuit in Chana Galileę, fecit ex aqua uinum II.
Magnanimus. Qui odit animam suam in hoc mundo etc. Dulcis quidem est pręsens uita his qui affixi sunt ei. Si uero quis ad celum respexerit, uidens quę ibi sunt bona, cito contemnet uitam pręsentem. Cum enim apparuerit melior, contemnitur peior XII.
Maledicus. Maledixerunt ergo ei et dixerunt: Tu discipulus illius sis, nos autem Moysi discipuli sumus.
Maledictum est in intentione dicentium, non in sensu uerborum VIIII.
Mors. In Adam omnes accepimus illam sententiam: Morte morieris. Sed cum persolueris mortem ueteris hominis, suscipies uitam noui. Non est uera uita nisi ęterna. Item contra amatores uitę pręsentis V. Lazarus, amicus noster, dormit. Deinde dicit: Lazarus mortuus est XI.
Mendacium. Cum loquitur mendacium, ex propriis loquitur, quia mendax est et pater eius VIII.
Magister. De Samaritanis. Proiecit cupiditatem et properauit annunciare ueritatem. Discant qui uolunt euangelizare, ut prius hydriam ad puteum proiiciant. Et qui metit, mercedem accipit et congregat fructum in uitam ęternam, ut et qui seminat simul gaudeat et qui metit. Ego misi uos matere quod uos non laborastis. Alii laborauerunt, scilicet prophetę, et uos non laborastis. Alii laborauerunt, scilicet prophetę, et uos apostoli in labores eorum introistis IIII. Ascendit Iesus in templum et docebat, et mirabantur Iudei, quomodo hic litteras scit etc. Qui a se metipso loquitur, gloriam propriam quęrit. Qui autem quęrit gloriam eius qui misit eum, hic uerax est et iniustitia in illo non est. Mea doctrina non est mea, sed eius qui misit me VII. Hęc uerba locutus est Iesus in gazophilatio docens in templo. Vnusquisque autem conferat in ędifìcationem ecclesię portans ad intellectuale gazophilatium quicquid potest ad honorem Dei et utilitatem communem VIII. Mittite ad dexteram nauigii rhete et inuenietis. Mittit is qui consona fidei prędicat. Et magnos pisces capit, id est uirtutis studiosos, alioquin capi non possent XXI.
Mutatio rerum. Non ne duodecim sunt horę diei? XI.
Malus. A Nazareth potest aliquid boni esse? I. Omnis enim qui male agit odit lucem et non uenit ad lucem, ut non arguantur opera eius etc. III. Tollunt lapides in Iesum qui malle cogitant, et cum iacere eos deliberant, id est cogitata implere, Iesus eis absconditur et fugit de templo cordis eorum VIII.
Mandata. Verba quę ego locutus sum uobis, spiritus et uita sunt. Verba uitę ęternę habens VI. Quia ego ex me ipso non sum locutus, sed qui misit me, Pater, ipse mihi mandatum dedit quid dicam et quid loquar. Et scio quia mandatum eius uita ęterna est. Quę ergo ego loquor, sicut dixit mihi Pater sic loquor XII. Si diligitis me, mandata mea seruate. Sermonem quem audistis, non est meus, sed eius qui misit me, Patris XIIII.
APOCALYPSIS
Multitudo. Audiui numerum signatorum, CXLIIII signati ex omni tribu filiorum Israel. Post hęc uidi turbam magnam, quam dinumerare nemo poterat ex omnibus gentibus stantes ante thronum in conspectu Agni VII.
Miraculum. ACTVVM: Vipera apprehendit manum Pauli, et nihil ei nocuit XXVIII.
Matrimonium. AD CORINTHIOS I: Propter fornicationem autem unusquisque suam uxorem habeat etc. debitum reddant. Precipio uxorem a uiro non discedere. Alligatus non quęrat solutionem nec solutus uxorem. Si nupserit uirgo, non peccat. Tribulationem tamen carnis habebunt huiusmodi . Qui habent uxores, tanquam non habentes sint etc. Qui cum uxore est, sollicitus est quę sunt mundi, quomodo placeat uxori, et diuisus est etc. Mulier alligata est legi quanto tempore uir eius uiuit; postea cui uult nubat, tantum in Domino VII. Omnis uiri caput Christus, caput autem mulieris uir. Vir enim imago et gloria Dei est; mulier autem gloria uiri est XI. AD EPHESIOS: De officio uiri et uxoris ad exemplum Ecclesi? et Christi V. AD COLOSSENSES: De officio uxoris et uiri III. AD THIMOTEVM I: Docere autem mulieri non permitto neque dominari in uirum,
sed esse in silentio. Adam enim primus formatus est, deinde Eua, et Adam non est seductus, mulier autem seducta in pręuaricatione
fuit. Saluabitur autem per filiorum generationem, si permanserit in fide et dilectione et sanctificatione cum sobrietate II. AD TITVM: Anus similiter in habitu honesto etc. Adolescentulas ut uiros suos ament etc. Iuuenes similiter hortare, ut sobrii sint II. AD HEBREOS: Honorabile connubium in omnibus et thorus immaculatus XIIL PETRI I: Similiter et mulieres subditę sint uiris suis. Viri similiter mulieribus impartientes honorem tanquam cohęredibus gratię uitę, ut non impediantur orationes uestrę III.
Miseria humana. IACOBI: Quid est enim uita nostra? Vapor est ad modicum parens IIII. PETRI I: Omnis caro ut foenum, uerbum autem Domini manet in ęternum I.
Mores. AD TITVM: Cretenses semper mendaces, malę bestię, uentris pigri. Increpat illos, ut sani sint in fide I.
Magnanimus. AD ROMANOS: Vis non timere potestatem? Fac bonum. Si autem malum feceris, time. Non enim sine causa gladium portat XIII. AD THIMOTEVM II: Non enim dedit nobis Deus spiritum timoris, sed uirtutis et dilectionis et sobrietatis I. AD HEBREOS: Confitentes quia peregrini et hospites super terram. Ideo non confunditur Deus uocari Deus eorum. Parauit enim illis ciuitatem. Moyses magis eligens affligi cum populo Dei quam temporalis peccati habere iocunditatem, maiores diuitias existimans thesauro Ęgyptiorum imperium Christi. Aspiciebat enim remunerationem. Fide reliquit Ęgyptum non ueritus animositatem regis. Inuisibilem enim tanquam uidens sustinuit XI.
Maledicus. AD CORINTHIOS I: Maledici regnum Dei non possidebunt VI. ACTVVM: Vipera apprehendens manum Pauli, in ignem excutitur, quia detrahentes aliorum operibus inuidię igne contabescunt XXVIII. PETRI I: Qui enim uult uitam diligere et dies uidere bonos, coherceat linguam suam a malo. Psalmus III. IOANNES III: Diotrepes uerbis malignis garrit in nos, et nec suscipit nec suscipi permittit fratres I.
Mollis. AD EPHESIOS: De scurrilitate et sultiloquio uitando V. APOCALYPSIS: Ve, ue, ue habitantibus in terra VIII. Qtiantufm
glorificauit se et in deliciis fuit, tantum date illi tormentum et luctum, quia in corde suo dicit: Sedeo regina, et uidua non sum, et luctum non uidebo etc. XVIII.
Mulcta. AD ROMANOS: Reuelatur ira Dei de cęlo super omnem impietatem I. Iniquitas nostra iustitiam Dei commendat, nec tamen propterea iniuste punimur III. AD CORINTHIOS I: Dum iudicamur, a Domino corripimur, ut non cum hoc mundo damnemur XI. AD HEBREOS: Si pręuaricatores Legis puniti sunt, quanto magis punientur Euangelii etc. II. Si legis Moysi transgressor morte punitur, quanto magis legis Christi? Horrendum est incidere in manus Dei uiuentis X. Fili mi, noli negligere disciplinam Domini neque fatigeris, dum ab eo argueris. Quem enim diligit Dominus, castigat. Flagellat autem omnemfilium quem recipit. Omnis autem disciplina in pręsenti quidem uidetur non esse gaudii, sed moeroris, postea autem fructum pacatissimum exercitatis per eam reddet iustitię XII. PETRI II: Si enim Deus angelis peccantibus non pepercit etc. Si originali mundo non pepercit per diluuium etc. Ciuitates Sodomorum et Gomoreorum euertit et iustum Loth erripuit etc. II. APOCALYPSIS: Qui in captiuitatem duxerit, in captiuitatem uadet; qui in gladio occiderit, oportet eum gladio occidi XIII. Siquis adorauerit bestiam etc, hic bibet de uino irę Dei, quod mixtum est mero in calice irę ipsius, et
cruciabitur igne et sulphurę in conspectu angelorum sanctorum / et ante conspectum Agni etc. XIIII. Quoniam peruenerunt peccata eius usque ad cęlum, et recordatus est Dominus iniquitatum eius etc. Quantum glorificauit se et in deliciis fuit, tantum date illi tormentum et luctum XVIII.
Mors. AD CORINTHIOS II: Scimus enim, quoniam si terrestris domus nostra huius habitationis dissoluatur, quod ędificationem ex Deo habemus, domum non manufactam, sed ęternam in cęlis. Dum sumus in hoc corpore, peregrinamur a Domino. Audemus autem et bonam uoluntatem habemus magis peregrinari a corpore et pręsentes esse ad Deum V. AD
THESSALONICENSES I: Ne tristentur de dormientibus, sicuti quia spem non habent resurrectionis IIII. APOCALYPSIS: Audiui uocem de cęlo dicentem mihi: Scribe: Beati mortui qui in Domino moriuntur. Ammodo iam dicit Spiritus ut requiescant a laboribus suis. Opera enim illorum sequuntur illos XIIII. Et infernus et mors missi sunt in stagnum ignis. Hęc est mors secunda XX.
Mendacium. AD EPHESIOS: Deponentes mendacium loquimini ueritatem unusquisque cum proximo suo, quoniam sumus inuicem membra IIII. AD COLOSSENSES: Nolite mentiri III. AD TITVM: Cretenses semper mendaces I. IOANNIS I: Quis est mendax nisi is qui negat quoniam Iesus [non] est Christus etc. II. APOC AL YPSIS:pmnibus mendacibus pars in stagno ardenti XXI. Foris omnis qui amat et facit mendacium XXII.
Magister AD ROMANOS: Gręcis ac barbaris sapientibus et insipientibus debitor sum. Euangelizare uirtus Dei est in salutem omni credenti, Iudeo primum et Gręco L Paulus: Ab Hierusalem per circuitum usque in Illyricum repleuerim Euangelium Christi XV. AD CORINTHIOS I: Paulus euangelizare mittitur non in sapientiam uerbi, ut non euacuetur crux Christi I. Sermo meus et prędicatio mea non in persuabilibus humanę sapientię uerbis, sed in ostensione spiritus et uirtutis, ut fides uestra non sit in sapientia hominum, sed in uirtute Dei II. Quid uultis, in uirga ferrea ueniam ad uos an in caritate et spiritu mansuetudinis? IIII. Ve mihi est, si non euangelizauero; si uolens hoc ago, mercedem habeo, si autem inuitus, dispensatio est mihi credita etc. IX. Qui prophetat, hominibus loquitur ad ędificationem et exhortationem et consolationem. Qui loquitur linguis , se metipsum ędificat. Volo autem omnes uos loqui linguis, magis autem prophetare XIIII. Mulieres in ecclesiis taceant, domi uiros suos interrogent XIIII. II: Docet modeste obiurgandum quem iam delicti penitet, ne forte abundantiori tristitia absorbeatur qui eiusmodi est II. Coram Deo in Christo loquimur; omnia autem, carissimi,
propter ędifìcationem uestram XII. AD GALATAS: Licet nos aut angelus de cęlo euangelizet uobis pręterquam quod euangelizauimus uobis, anathema sit I. Si adhuc hominibus placerem, Christi seruus non essem Euangelium quod euangelizatum est a me, non est secundum hominem etc, sed per reuelationem Iesu Christi. Item loca per quę discurrens prędicauit I. Cum autem uenisset Petrus Antiochiam, in faciem ei restiti, quia reprehensibilis erat etc II. Si pręoccupatus fuerit homo in aliquo delicto, uos qui spiritales estis, huiusmodi instruite in spiritu lenitatis, considerans te ipsum ne et tu tenteris VI. AD THESSALONICENSES I: Ita loquimur non quasi hominibus placentes, sed Deo qui probat corda nostra II. Corripite inquietos V. AD THIMOTEVM I: Seniorem ne increpaueris, sed obsecra ut patrem, iuuenes ut fratres, anus ut matres, iuuenculas ut sorores in omni castitate IIII. II: Formam habe sanorum uerborum I. Secundum euangelium meum in quo laboro usque ad uincula quasi male operans; sed uerbum Dei non est alligatum. Ideo omnia sustineo propter electos etc II. Prędica uerbum, insta opportune, importune. Argue,
obsecra, increpa in omni patientia et doctrina. Tu uero uigila, in omnibus labora, opus fac euangelistę, ministerium tuum imple, sobrius esto IIII. AD TITVM: Tu autem loquere quę decent sanam doctrinam etc II. ACTVVM: Doctrinam ex hominibus per se dissolui, ex Deo uero durare semper V. Petro prędicante cecidit Spiritus Sanctus super eos qui audiebant uerbum X. Paulus et Barnabas eiecti, excusso pedurn puluere ueniunt Iconium XIII. Paulus et Thimoteus uetantur a Spiritu Sancto loqui in Asia XVI. Dominus nocte apparens confortauit Paulum, ne loqui timeret XVIII. IACOBI: Nolite plures magistri fieri, quoniam maius iudicium sumitis III. Qui conuerterit peccatorem, saluabit animam eius a morte et operit multitudinem peccatorum V. APOCALYPSIS: Accepi libram de manu angeli et deuoraui illum. Et erat in ore meo tanquam mel dùtce. Et cum detiorasseni eum, amaricatus est uenter
meus, quia scilicet persecutio subsecuta est prędicationem X. Surge et metire templum Dei et altare et adorantes in eo. Atrium autem, quod est foris templum, eiice foras etc. XI. Et uidi alterum angelum, id est prędicatores, uolantem per medium cęlum, id est Ecclesiam, habentem euangelium ęternum etc. XIIII. Muri Hierusalem sunt ecclesię munientes se contra hereticos XXI.
Malus. AD ROMANOS: Non omnes qui ex Israel, hi sunt Israelitę etc. Vasa irę apta in interitum IX. AD CORINTHIOS I: Iniqui regnum Dei non possidebunt VI. Caro et sanguis regnum Dei possidere non possunt neque corruptio incorruptelam possidebit XV. AD GALATAS: Carnis opera etc. qui talia agunt, regnum Dei non consequentur V. AD COLOSSENSES: Contra uitia, id est fornicationem, immundiciam, libidinem, concupiscentiam malam et auaritiam, quę est simulachrorum seruitus etc. III. AD THESSALONICENSES I: Ab omni specie mala abstinete uos V. AD THIMOTEVM II: Mali et boni simul. In magna autem domo non solum sunt uasa, aurea et argentea, sed et lignea et fictilia, quędam quidem in honorem, quędam in contumeliam etc. II. In nouissimis diebus erunt homines se ipsos amantes, cupidi, elati etc. III. AD HEBREOS: Malus similis terrę, proferenti spinas et tribulos. VI. IOANNIS I: Si in tenebris ambulamus, mentimur nos societatem habere cum Deo I. III : Ve illis qui in uia Chain abierunt et errore Balaam mercede effusi sunt et in contradictione Chore perierunt I. APOCALYPSIS: Foris canes et uenefici et impudici et homicidę et idolis seruientes et omnis qui amat et facit mendacium XXII.
Mulier. AD THIMOTEVM I: Sed quod decet mulieres promittentes pietatem per opera bona. Mulier in silentio discat cum omni subiectione. Docere autem mulieri non permitto etc. II. Mulieres similiter pudicas, non detrahentes etc. III. II: Mulierculas oneratas peccatis, quę ducuntur uariis desideriis, semper discentes et nunquam ad scientiam ueritatis peruenientes III.
Magus. ACTVVM: Simon magus dementabat Samaritanos. Deinde illis a Philippo baptizatis et ipse baptizatus est VIII. APOCALYPSIS: Veneficis pars in stagno ardeoti .XXI.
Mandata. AD HEBREOS: Viuus est enim sermo Dei et efficax et penetrabilior omni gladio ancipiti et pertingens usque ad diuisionem animę ac spiritus, compagumque ac medullarum et discretor cogitationum et intentionum cordis etc. IIII. IOANNIS PRIMA: Et mandata eius grauia non sunt V.
METHAMORPHOSES
Mundi
creatio ex chao I .
Mundus Athlanti impositus in ultimis Affricę finibus IIII .
Miraculum.
Lacus Ammonis in Affrica solis occasu calens, / meridie gelidus. Athamatas fluuius, cui defecta luna lignum admotum accenditur. Fluuius apud Ciconas
potantes saxificat. Ex cadauere uituli apes, ex equi crabrones, ex cancri scorpius, ex
hominis medullis in sepulchro angues. Corallum sub aqua herba est, extractum lapidescit XV .
Matrimonium.
Daphnis, Ideus pastor, quia fidem coniugii non pręstitit, uersus est in saxum. Perseus
pactus Andromedę matrimonium eam a bellua marina liberauit IIII .
In eorum nuptiis pugnam mouit Phineus, quod sibi prius illam desponsatam diceret V .
Procris cum Cephalo rediit in gratiam, cum suspecta prius in siluas effugisset. Diu
dulciter uixerunt exitu tamen infelici VII .
Hercules duxit Deianiram, deinde Oethalię regis filiam, postremo
deificatus Hebben, Iunonis filiam IX .
Nuptię Iphis et Ianthis . Cum feminę essent, Iphis
uertitur in marem IX .
Orpheus Euridices desiderio ad inferos descendit. Permissus eam educere, modo sequentem
ne respiceret, iam fini proximus respexit et iterum amisit X .
Alcyone Ceicem maritum flendo in auem sui nominis cescit XI .
Esacus Epyriphen nympham persequens, dum illa inter fugiendum
serpentis ictu corruisset, prę dolore de rupe in pelagus se pręcipitauit et uersus est in
mergum XI .
Picus Circen contempsit, ut Cannenti coniugi fidem seruaret. In picum auem uertitur XIIII .
Maledicus.
Serpens mordere uolens caput Orphei in saxum uertitur XI .
Diomedis comites insolentia in Venerem usi uertuntur in cygnos. Apulus pastor Daunię
nymphas conuitiatus mutatur in olestrum XIIII .
Mulcta.
Diluuium I .
Latonę filii sagittis confecti. Marsias suspensus et excoriatus VI .
Driope, quia ramum sacrę lothos decerpserat, arbori inhesit IX .
Militaris uirtus.
Gygantes bellantes cum diis. Apollo Phytonem serpentem interfecit sagittis I .
Cadmus ad fontem Martis occidit draconem III .
Perseus Medusam, Athlantem, belluam marinam IIII .
In nuptiis Phineum cum suis; item Polydecten V .
Apollo et Diana XIIII Niobes et Amphionis filios. Apollo Marsiam VI .
Iason tauros ignem spirantes et draconem uelusque aureum abstulit.
Theseus occidit Minotaurum, Procusten , Gerionem, Chironem, Neptunni filium
VII .
De Theseo et Minotauro. Meleager interemit aprum Calidonium, Athalanta prior uulnerauit
VIII .
Hercules superauit Acheloum, Nessum Centaurum peremit IX .
Apollo discum tam alte iecit, ut longo tempore in terram deciderit X .
Hercules expugnauit Ilium; Hesionen raptam Thelamoni socio tradidit. Achilles, Graiorum
fortissimus, ex Peleo et Thetide XI .
Hector occidit Prothesilaum, Achilles Cygnum, qui nullo telo interimi poterat, eliso
gutture peremit. Item Meneten . Ceneis a Neptunno oppressa
impetrauit, ut in uirum mutata nullo telo interfici posset; in nuptiis Perithoi et Hyppodamię
a Centauris truncis arborum obruta interiit. Paris Achillem sagitta in talo fixa interemit,
eo ictum dirigente Apolline, in qua parte sola mortalis erat XII .
Herculis sagittę fatales, sine quibus Troia capi non potuit. Achilles occidit Memnonen
XIII .
Cyclops scopulum auulsum proiecit et obruit Athim propter Galatheam
XIII .
Ęneas occidit Turnum XIIII . /
Taurus e mari apud Troezena repente proruens terruit iugales Hyppoliti, qui curru
excussus membratim distractus est. Romulus in aprum hastam iaculatus in monte Palatino tam
alte humi defixit, ut radices fecerit et in arborem cornum diffusis patentibusque ramis
excreuerit XV .
Medicus.
Esculapius, Apollinis filius ex Coronide, a Chirone in Pelio medendi artem didicit II .
Medea Esonem senem herbis iuuenescere fecit; similiter Liberi nutrices. Arietem
conuertit in agnum VII .
Esculapius Hypolitum a morte suscitauit ad uitam. Romę pestilentia laboratum est. Legati
ad Epidaurum missi reuersi attulerunt Esculapium in serpentis formam, qui de naui egressus
inter uirgulta Tyberis delituit. Locus nunc draconis dicitur XV .
Musica.
Mercurius cantu Syringę fistulę Argum centoculum sopiuit I .
Musę cantu Pieri filias superarunt V .
Apollo tybiis Marsiam VI .
Orpheus cithara et cantu reditum Euridices ab infernis impetrauerat; animalia, arbores,
montes traxerat X .
Palemon, Chiones et Apollinis filius, cytharę studiosissimus XI .
Mors.
Antissa, Pharos, Phenissa Tyros nunc non sunt, olim insulę fuere XV .
Mendacium.
Galantis, ministra Alcumenę, Lucine deę mentita in mustellam uersa ore, quo decepit
deam, eo partum edit IX .
Mutatio
rerum. Sęculum aureum in argenteum, hoc in ęneum, hoc in ferreum. Licaon in lupum. Post
diluuium saxa in homines. Daphne in laurum. Io in uaccam. Argus in pauonem. Syringa in
harundinem. Io ex uacca in Isidem deam I .
Phoetontis sorores in populos arbores. Cygnus in auem sui nominis.
Calisto cum Arcade filio in ursam. Coruus candidus in nigrum. Cornix in auem sui nominis.
Nictimene in noctuam. Ochiroe in equam, Bathus in saxum
indicem. Aglaura in saxum. Iuppiter in taurum II .
Draconis a Cadmo interempti dentes in homines armatos. Acteon in ceruum. Tyresias in
mulierem et rursus in marem. Echo in saxum. Narcisus in florem. Bachus in Acesten, comitem
suum. Armamenta nauis in feras et serpentes, nautę Tyreni in delphinos et naues III .
Babylonia in piscem, filia eius in columbam. Naias in piscem et ab ea adamati iuuenes in
pisces. Poma mori alba in rubea ex cruore Pyrami et Tysbes. Leuchotoe in uirgam thuris. Clitie in heliotropium. Dapnis pastor in
saxum. Sithon ex uiro in feminam. Crocus et Similax in florem sui nominis.
Mineides in uespertiliones. Telę et instrumenta in hederam et
uites. Comites Inoos in saxa et aues. Cadmus et
Hermione in dracones. Medusę sanguis in serpentes, uiscera in Pegasum
equum, Athlas in montem, corali in lapides, Medusę crines in serpentes IIII .
Phineus cum suis in saxum. Polidectes in silicem. Musę in uolucres. Cyane in fontem.
Stelles in stellionem. Ascalaphus in bubonem. Syrenes in aues. Aretusa in fontem sui nominis.
Lyncus rex in lincem feram. Iuppiter in arietem. Apollo in coruum. Liber in caprum. Diana in
felem. Iuno in uaccam. Venus in piscem. Pyerides in picas V .
Rhodope et Hemus in montes. Pygmea in gruem. Antigone in ciconiam. Cynarę , Assyriorum regis, filię in gradus templi Iunonis. Iuppiter in taurum propter
Europam, in aquilam propter Asterien, in olorem propter Ledam, in equam propter Medusam, / in delphinum propter Melantho .
Apollo in accipitrem, in leonem, in pastorem propter Hiphen , Macharei
filiam. Liber in uuam propter Erigonen. Saturnus in equum propter Philiram .
Oceani filiam, ex qua Chiron. Arachne in araneam. Niobe in saxum. Rustici
in ranas. Lachrimę flentium Marsiam in fluuium Marsiam. Progne in hirundinem, Philomena in lusciniam. Tereus in upupam. Ithis in phasianum VI .
Baculus Medeę in oleam baccis ornatam. Spuna aheni in uarios flores. Eson e sene in
iuuenem. Liberi nutrices uetulę in adolescentulas. Aries in agnum. Iuuencus in ceruum. Neera
in canem. Ceę matronę in uaccas. Archidamante filia genuit columbam. Cygnus
in olorem. Herie in auem. Calaurea rex sic! cum coniuge in uolucrem.
Cephisus in phocam. Eumeli filia in uolucrem. Fungi ex quibus primum edita corpora. Phineus
et Periphas in aues. Poliphemonis neptis in auem. Chiron in scopulos Chironides 12 . Arne in monedulam. Formicę in homines Mirmidones.
Cephali canis et fera quam insequebatur in saxum VII .
Nisus in auem alietum. Scylla in auem cyrim. Perdix in perdicem auem. Meleagri sorores
in aues Meleagridas. Naiades in Echinades insulas. Perimelle in insulam. Casa Philemonis et
Baucidis in templum. Philemon in fruticem, Baucis in
tiliam. Oppidum in stagnum. Protheus in diuersa. Mestra in piscatorem senem et in uaria VIII .
Achelous in diuersa. Galantis in mustelam. Dryope trunco lothos arboris inhęsit. Iolaus
ut natus in antiquam pueritiam transfunditur. Item Chalyroes filii in
adolescentes. Biblis lachrime in Biblim, fontem Carię. Iphis ex femina in marem IX .
Quidam Cerbero uiso in saxum. Celenus et Lecheus in
saxum. Athis in pinum. Cyparissus in arborem sui nominis. Iuppiter in
aquilam. Iacinthi cruor in florem sui nominis. Homines in boues.
Propetides in lapides. Signum eburneum in uirginem. Menta nympha in mentam
X .
Serpens in saxum. Mydę aures in asininas. Thetis in uaria. Apollo in anum. Dedalion in
accipitrem. Lupus in saxum. Alcione et Ceix in aues alcyones. Esacus in mergum XI .
Draco nouem pullis uolucris consumptis in saxum. Cygnus in cygnum. Ceneis in uirum, deinde in uolucrem sui nominis. Periclimenes in
uaria, nouissime in aquilam XII .
Aiacis cruor in florem purpureum. Hecuba in canem. Memnonis cineres in uolucres. Aurorę
lachrimę in rorem matutinum. Anii filię in columbas. Filiarum Orionis cineres in iuuenes
Coronidas dictos. Athis , Fauni filius, in Athim fluuium. Glaucus piscator in deum marinum XIII .
Scylla pubetenus in canes, deinde in saxum. Cecropes in simias. Vlixis socii in uaria.
Picus in auem picum. Pici socii in diuersa. Vxor eius Cannens in locum sic appellatum.
Diomedis socii in aues similes cignis. Apulus in oleastrum. Naues in nymphas. Alcinoe in saxum. Ardea urbs in auem sui nominis. Vertumnus in uaria. Hersilia in
Bonam Deam XIIII .
Hyperborei homines et Sithides feminę in uolucres. Hienna fera ex femina transit in marem. Egeria in fontem. Gleba in puerum Tagen.
Esculapius in draconem. Cęsar in stellam XV .
SENECA
Mundus. Stellę, sol, anni tempora. Luna, planetę, nebulę, pluuię, flumina, tonitrua. Terra, planicies, montes, fluuii, nemora,
animalia, aues, / urbes, segetes, fructiferę arbores, riui, sinus, littora, portus, insulę, gemmę, aurum, ignis, Oceanus, tripartitus orbis, mare, animalia, nauigia, artes. Item quę mala in mundo 66.
Renouatio mundi per aquam et ignem 68.
Astrologia cęlestium notitia gloriatur 84.
Vniuersi partes tres. Cęlum. Inter cęlum et terram. Terra 92.
Aer pars mundi. Quod aer non sit ex athomis. Aer non per omnia sui similis. Natura eius frigida 93.
Elementorum alterni recursus. Ęgyptii de elementis 98.
Ventus est fluens aer 102.
Inter spiritum et uentum et aera. Ventorum nomina 103.
Quare Deus dedit uentos 104.
Turbo 108.
Stoici duo esse in natura dicunt, ex quibus omnia fiunt: causam et materiam. Aristoteles putat causam tribus modis dici: prima materia, secunda opifex, tertia forma. Quarta etiam propositum operis 22.
Plato quintam adiecit: exemplar, id est ideam. Mundum fecit Deus propter suam bonitatem, secundum Platonem. His causis adiicit Seneca alias: tempus, locum, motum. Sed omnes hę causę ex una pendent, quod est Deus. In his quęstionibus non esse tempus terendum dicit 22.
[Cataper]
Miracula quotidiana non mouent, sed noua 108.
Serpens mirę magnitudinis 33.
Matrimonium. Marcus Cato coloni sui filiam duxit uxorem 15.
Habent locum maledicto crebrę nuptię 86.
Scipionis filię a senatu dotatę 92.
Rapta raptoris aut mortem aut indotatas nuptias optet. Quidam duas rapuit, altera mortem optat, altera nuptias 120.
Captus a pyratis scripsit patri pro redemptione; non redimebatur. Archipiratę filiam, a quo dimissus erat, duxit uxorem. Pater illa repudiata iubet ducere aliam; nolentem abdicat 121.
Vxor diues seruitutem exigit 121.
Vir et uxor iurauerunt, ut siquid alteri obtigisset, alter moreretur. Vir peregre profectus missit nuncium ad uxorem qui diceret decessisse uirum. Vxor se pręcipitauit. Recreata iubetur a patre relinquere uirum; non uult. Abdicatur 125.
Vxor sterilitatis nomine dimissa queritur 128.
Tyrannus permisit seruis, ut dominis interemptis dominabus suis nubant. Profugerunt
principes ciuitatis inter eosqne qui seruum et filiam habebat, profectus est peregre. Cum omnes serui dominas suas uitiassent, seruus eius uirginem seruauit. Occiso tyranno reuersi sunt principes, in crucem seruos sustulerunt. Ille manumisit et ei fìliam collocauit; accusatur dementię 135.
Marcus Cato ut supra 135.
Raptor negauit se rapuisse, iudicio uictus uult ducere, rapta optionem petit 137.
Vxorum erga maritos pietas. Quod uxoris erga ipsum charitas effecerit, ut ipse sibi charior sit et propter ipsam diligentior in ualitudine curanda 51.
Miseria hominis. Homo uas quassum, animal imbecillum 65.
Quanta in uita sustinenda 53.
Optima quęque dies miseris mortalibus ęui prima fugit. Quare optima 59.
Mores. Tria genera uitę: unum uoluptati uacatur, alterum contemplationi, tertium actioni 64.
Mediocritate in uita utendum inter
mundiciam et squalorem 2.
Aliquis uir bonus eligendus / ac semper ante oculos habendus, ut sic tanquam illo spectante uiuamus et omnia tanquam illo uidente faciamus 4.
Exercitatio animi 6.
Vnam solam ad quam uiuas regulam pręhende et ad hanc omnem uitam tuam exęqua. Ad uitam priuatam hortatur 8.
Male uiunnt qui semper uiuere incipiunt, id est qui uitę propositum uariant 9.
In mores ius fortuna non habet 13.
Felix qui potest in publico uiuere 14.
Propositum uitę totius. Socrates totam philosophiam reocauit ad mores 26.
Sic uiuendum est tanquam in conspectu uiuamus, sic cogitandum tanquam aliquis in pectus intimum prospicere possit et potest 34.
Vita frugi 34.
Vitę frugalitas 36.
Frugalitas Catonis 37.
Primi mortalium lege naturę uiuentes, Diogenis uita 40.
Sic formemus animum tanquam ad extremum uentum sit 50.
De hominis officio erga hominem 51.
Magnanimus 2.
Fabricius aurum accipere noluit 11.
Fortis contra malam fortunam 20.
Diogenes per medias Macedonum gazas nudus incessit, potentior locupletiorque Alexandro. Plus enim erat quod hic nollet accipere quam quod ille posset dare 36.
Demetrii constantia: CC talenta a Cęsare donata reiecit. Si tentare, inquit,
me eonstituerat, toto illi fui experiundus imperio 44.
Qui magni animi est, etiam boni est, contra sententiam Titi Liuii 49.
Catonis magnanimitas in aduersis. Mutii in hostem 58.
Bruto libertatem debemus, Lucretię Brutum. Item de Coclia 1 66.
Angustus animus est, quem terrena delectant. Ad illa ducendus est, quę ubique equę apparent etc. 69.
Socrates inter tyrannos intrepidus 73.
Non est quod dubites, an tollere se homo supra humana possit etc. Marcus Cato 76.
Fortitudo contemptrix timendorum 85.
Magnanimus 107.
Deliberat Cicero, an Antonium deprecetur, et docet mortem seruituti anteferendam esse Catonis exemplo 114.
Magnus ille est qui fictilibus sic utitur quemadmodum argento. Nec ille minor est qui sic argento utitur quemadmodum fictilibus 3.
Non uerba, sed opera fortes decent 10.
Magni animi est magna contemnere ac mediocria malle quam nimia 13.
Magnanimus inter pericula intrepidus 19.
Paratus ad omnia quę uenire possunt aduersa 23.
Non enim beatum est nisi quod intrepidum 28.
Quid sit fortitudo 35.
Scipionis magnanimitatem laudat 36.
Quid sit fortitudo 38.
Valentior omni fortuna animus est 48.
Magna et generosa res est humanus animus 51.
Magnanimos natura produxit 52.
Quid est fortitudo 56.
De Fabricio exemplum 60.
Maledicus. Qui sibi maledixerant. Antigonus uictos in seruitatem redegit idque se negauit facturum fuisse, nisi expediret his dominum habere, qui tam malam haberent linguam 55.
Detractores reprehendit 63.
Caius Cęsar fuit ferendarum contumeliarum impatiens, faciendarum cupidissimus 28.
Mollis. Contra mollitiem effoeminati 22.
Myrides adeo delicatus, ut uetarit rastro coram se fodere alieno labore lassatus 51.
Specula non mollitiei, sed uirtutis causa inuenta 92.
Debilitatem nobis induxere delicię 18.
Paulatim effoeminatur animus 33.
Addiximus animum uoluptati, cui indulgere initium omnium malorum est 55.
Mollis et delicatus Mecoenas 56.
Mollis in lasciuiam 61.
Mulcta. Animaduertit Manlius in filium et uictorem quidem. Animaduertit Brutus in liberos non factos hostes, sed futuros 18.
Erixonem, equitem Romanum, memoria nostra, quia filium suum flagellis cęciderat, populus in foro graphiis confodit 21.
Qualiter castiganda ciuium delicta 22.
Castigatio sincera cum ratione. Legum pręsides in castigando imitentur medicos 47.
Socrates seruo: Cęderem te, inquit, nisi irascerer 48.
Castigare conuenit, non irasci 48.
Plato ait: Nemo prudens punit, quia peccatum est, sed ne peccetur 49.
Castigatio boni magistratus, parentum, pręceptorum, iudicum. Qui correpti indignantur 51.
Ne homini quidem nocebimus, quia peccauit, sed ne peccet 52.
Suppliciorum instantia 53.
Sapiens punit eos qui sibi fecerunt iniuriam, nec se ulciscitur, sed illos emendat 77.
Bonis nocet qui malis parcit 85.
Res optima est non sceleratos extirpare, sed scelera. Vt fulmina paucorum periculo cadunt, omnium metu, sic animaduersiones magnarum potestatum terrent latius quam nocent 87.
Animaduertit Manlius in filium et uictorem. Brutus in liberos non factos hostes, sed futuros 145.
Militaris uirtus. Oratius Cocles. Decius 18.
Non est uictus, sed occisus aut captus, cui id contingit fortiter pugnando. Victus est autem qui cędit et se confitetur uictum 36.
Alexandrum aiunt Cenophanto canente manum ad arma misisse 49.
Acerrima uirtus est, quam ultima necessitas excutit 85.
Lacones reliquis Xerxem fugientibus deliberant, an et ipsi fugiant, et ad resistendum animantur. Honesta suasio ad fugam 112.
Athenienses deliberant, an trophea Persica tollant Xerxe minante rediturum se, nisi tollerentur 113.
Qui ter fortiter fecerit, militia uacet. Ter fortiter agentem pater in acie quarto uolentem exire retinet, nolentem abdicat 122.
Pater et filius fortiter fecerunt. Pro pręmio contendunt, uicit filius; abdicatur. Oratius, Mutius, Decius, Scipio 144.
Alexander cuidam ciuitati partem agrorum et dimidiam rerum omnium promittenti: Eo, inquit, proposito in Asiam ueni, ut non id acciperem quod dedissetis, sed ut id haberetis quod reliquissem 18.
Fabii. Lacones 33.
Virgilius, dum equi nobilitatem describeret, expressit imaginem uiri fortis et inter bella
impauidi 47.
In hoc genere laudat Catonem 47.
Cato per medias Affricę solitudines pedes duxit exercitum 52.
Fabricius hosti, ut uenenum caueret indicauit. Oratius in ponte solus hostium impetum sustinuit 60.
Medicus. Quantum debetur medico 41.
Medici curatio comparatur
medico animorum 47.
Medicum aiunt / cum regis filiam curare deberet nec sine ferro posset, dum tumentem mamam leuiter fouet, scalpellum spongia tectum induxisse. Repugnaset puella remedio palam admoto; eadem, quia non expectauit, dolorem tulit. Quędam, non nisi decępta, sanantur 57.
Musica. Pythagoras perturbationes animi lyra componebat 54.
In eos qui cantilenis student 80.
Musica quid conferat 84.
Musica 38.
Mors 2.
Mors fìliorum, amici, uxoris 3.
Ingratus est qui inuitus decędit 38.
Diodorum Epicureum laudat, quod sibi mortem consciuerit 61.
Mors nascentibus determinata 65.
Mortem filiorum lente tulit Sylla et quidam in Gręcia pater. Item Puluillus pontifex, Paulus, Lucius Bibulus, Caius Cęsar, diuus Augustus, duę Cornelię 66.
Mors omnium dolorum et solutio est et finis. Mors optimum naturę inuentum. Quibus diu uixisse nocuit 67.
Magni animi esse appetere mortem. Plato: Sapientis animum totum in morte prominere. Summum fini proximum 67.
Cornelia in morte liberorum fortis. Item Rutilia 71.
Mortis contemptor 74.
Theodorus philosophus tyranni minas contempsit. Cannius Iulius duci iussus gratias egit 74.
Fortis ad mortem 75.
De breuitate uitę. Non accepimus breuem uitam, sed fecimus 78.
Xerxis lachrymę, cum consyderasset tantam multitudinem breui morituram 80.
Consolatur dolentem de morte fratris 81.
Mortui consolatio 82.
Scipio fratris mortem modeste tulit. Alter Scipio. Lentuli. Pompei 83.
Diuus Augustus Octauiam sororem charissimam reliquit. Illa deinde filium amisit imperio successurum, si uixisset. Caius Cęsar fratrem. Item Marcus Antonius. Caius Cęsar Drusillam sororem 83.
Bona mors est homini, uitę quę extinguit mala 85.
Homo uitę commodatus est, non donatus. Lex uniuersalis est,
quę iubet nasci et mori. Male uiuunt qui se semper uicturos putant 86.
Omnes enim uitam differentes mors incerta pręuenit. Omnis itaque dies uelut ultimus ordinandus est. Vita omnis breuis est. Ideo immortalitas est mors honesta 87.
Cambysis exercitum ad Hammonem missum harena obruit 95, Moriendum est 96.
Cuiusque mortis unus terminus nec aliud mortis genus alio magis timendum 104.
Ingenti animo mors prouocanda est 107.
Mors Ciceronis 115.
De contemptu mortis 2.
Mors tam seni quam iuueni ante oculos esse debet 5.
Cato mortis contemptor. Item Scipio. Mors non timenda 9.
Quotidie morimur. Vir fortis ac sapiens non fugere debet e uita, sed exire 10.
Mors disci debet meditando. Mors cuiusque spem aliquam uitę habet, senis nullam. Viuere noluit qui mori non uult etc. 11.
Mortem contemne, et iterum 13.
Mors ubique prope est 16.
Hoc erit, inquit, post me, quod ante me fuit. Quod sapiens non eiicitur e uita, sed exit 18.
Timemus nequando moriamur, cum omne momentum mors prioris habitus sit. Vis timere, ne semel fiat quod quotidie fit 20.
An
seni liceat se ipsum interficere 20.
Mori paratus 21.
Corpus contemnit mortem, non timet 23.
Exitus Reguli, Catonis, Rutilii, Socratis, Decii 24.
Vror, sed inuictus. Exerce te, ut mortem excipias. Mortis immaturę stulta querela. Non cito, sed bene mori ad rem pertinet etc. 25.
Quidam spongiam in gulam sarsit et mortuus est, ne bestiis obiectus spectaculum aliis pręberet 26.
Mortem timentes ubique pauidi 28.
Vita non est imperfecta, si honesta est, ubicumque desinet. Si bene desinet, tota est 30.
Marcellinus ęger ęger, ut mori uelit, a quodam Stoico incitatur 30.
Vnus ex custodiarum agmine Cęsarem rogauit mortem, et ille: Nunc enim, inquit, uiuis. Nulla uita est non breuis 30.
Morieris, non quia ęgrotas, sed ęger quia uiuis 30.
Quibus uita non est breuis 31.
Libera te metu mortis et paupertatis 32.
Contra mortis metum, et quod mors non sit malum. Catonis in morte audaciam laudat. Reprehendit autem timiditatem Bruti. Mors inter illa est quę mala non sunt 33.
Omnia mortalium opera mortalitate donata sunt 41.
Diserte
Mecoenas ait: Nec tumulum curo, sepelit natura relictos. De uita breuiori non dolendum. Quid ad rem pertinet, quamdiu uites, quod uitare non possis 43.
Aliquis tam turpe putat mortem fugere quam ad mortem confugere 48.
Repentina mors Cornelii Senetionis diuitis. Mecoenatis damnat sententiam omiia mala eligentis, dum tamen uita supersit 50.
Intrepidus horam illam decretoriam prospice: non est animo suprema, sed corpori. Dies iste, quem tanquam extremum formidas, ęterni natalis est etc. Hortatur ad mortem libenter subeundam 51.
Quicquid facis, respice ad mortem 57.
Mors malum non est 62.
Mendacium. Nihil simulatio proficit 31.
Magister. Obiurgatio. Doctor 2.
Refellit Socratis dictum ad Archelaum asserentis se ob hoc ad eum docendum ire nolle, quod maius beneficium accepturus esset quam daturus 36.
Quantum pręceptori debetur 41.
Demetrius Cynicus: Plus prodesse, inquit, pauca pręcepta sapientis , dum in usu sint, quam multa, si illa non habeas ad manum 43.
Pueri institutio 51.
Periculosum pręcipere regibus. Amicissimi hominis filium Cambises peremit, cum ab eo ebrietatis argueretur 54.
Rex Persarum Arpalo ipsum a crapula amice reuocanti liberos epulandos apposuit 54.
Correptor aliorum quid obseruare debeat 57.
Quare non sic uiuat, ut uiuendum pręcipit 61.
Studiorum salutarium etiam citra affectum laudanda tractatio est 62.
Zenon et Chrysippus maiora egerunt quam duces exercitus, quam magistratus et legis latores 64.
Socrates Ephorum a foro subduxit, utiliorem componendis historiis ratus. Male enim respondent coacta ingenia: reluctante natura irritus labor est 73. Quantum nobis contulerunt qui litteris sapientię pręcepta tradiderunt 80.
Amici uitia si fers, facis tua 85.
Malo ueris offendere quam placere adulando 86.
Obiurgationi semper aliquid blande admisce. Plerique, cum stultis maledicunt, ipsi sibi conuitium faciunt. Perturpe est enim, quod obiicitur, in obiiciente cognosci. Secreto admone amicos, palam lauda. Vtilis educatio et disciplina mores facit 87.
Plus prodest magistri uiua uox et
conuictus quam sermo scriptus. Sic Zenonem Cleantes expressit 3.
Doctor non passim omnes arguat, sed quibus sperat proficere. Cinici obuios quosque monebant 11.
Gaudet profectu discipuli, tum ad perfectionem et in ea perseuerantiam hortatur 13.
Qui uitę magistri eligendi 17.
Sapientis pręcepta finita esse debent et certa 44.
An suffìciant pręcepta ad beatam uitam atque decreta 45.
Inter decreta et pręcepta. Decretum 46.
Actio pendet a uoluntate, uoluntas ab habitu animi, animus a perceptione legum uitę totius. Decreta et pręcepta sapientię 47.
Qualiter moderanda sit discendi cupiditas. Et docenti et discenti debet esse propositum, ut ille prodesse uelit, hic proficere 53.
Docentis instantia ad utilitatem audientium. Attalum laudat, quod scite admodum et ad uirtutem hortetur et deterreat a uitiis 53.
Qui aliter uiuunt quam uiuendum esse pręcipiunt 54.
Mutatio rerum 69, 74.
Nihil proprium dicas, quod mutari possit 86.
Nihil stabile 111.
Vicissitudo rerum 10.
Quicquid uides currit cum tempore 20.
Mutatio rerum alternantium 53.
Mora. Maxima porro uitę iactura dilatio est 79.
Mali et iniurii homines a pueris forma dumtaxat magnitudineque differunt 77.
Illo nocens se damnat, quo peccat die 86.
Sunt quorum corpus innoxium est, et in mille facinorum furias mens ociosa discurrit 87.
Malus non se ęstimat; cum potest, malum facit, cum non potest, posse uult 14.
Serui uitiorum 16.
Vitia ęgritudini comparantur 18.
Morbi sunt inueterata uitia et dura. Affectus sunt motus animi improbabiles etc. 20.
Nullum sine autoramento malum. Mercede te uitia sollicitant 25.
Vitiosis odio est uirtus 27.
Malis infesti sunt dii, etiam cum uidentur propicii 54.
Mala interdum speciem honesti obtulerunt 60.
Vitia contra naturam pugnant 61.
Mensura. Vitiosum est quod nimium est 73.
Geometria 84.
Senetioni, qui omnia habebat magna, Grandio cognometum inditum 112.
Geometria 38.
Memoria Senecę 3.
Cineę, Pyrrhi legati, memoria. Aulius tantum auditos uersus recitauit et suos esse dixit. Hortensii memoria 4.
Caliphisius
uolens uideri doctus emerat seruos, qui illi in memoriam reducerent uersus, quorum ipse uix principia recordabatur etc. de illo 10.
Mulier. Foeminę laus. Cornelia. Rutilia 71.
Mulier cupiditatum incontinens 77.
Aut amat aut odit mulier; nihil est tertium. 85.
Foeminis nec capillos defluere nec pedes laborare 46.
PLATO
Mundus. Totum et omne ens unum esse 66.
Mundum habere supra se tres causas ac dependere a causa incorporea 141.
/ Mundus unus. Mundus intellectualis. Intelligibilis mundus inter uisibilem et bonum medius 242.
Sex dies. Duplex opinio de origine mundi. Sententia Platonis. Mundus ex causa et boni gratia. Cur sit unus et spericus . Numerus septenarius. De elementis 243.
De uiribus proportionibusque elementorum. Mundus ex IIII elementis. De mundi anima 245,246.
Mundus ex mente et necessitate compositus. De elementis et mixtis. Aeris figura octo facies habens octoedra 251.
Vtrum sit genitus 253.
Vnus 254.
Aer et aqua inter ignem et terram 254.
Mundi generatio ex mente et necessitate [compositus] 256.
Mundus infernus. Numero 256.
Mundus creatus a Deo per Filium 329.
Corpoream substantialemque cęli formam carere materia probat Auerois ex sententia Aristotelis 340.
Zoroaster grammaticus: Mundus habet intellectuales rectores immobiles 341.
Materia mundi. Mouendi cęli ratio. Cur in circulum sperę rotantur. Mundus immutabilis esse non potest 355.
Inter mundum intelligibilem et sensibilem 393.
Mundus initio generatus; in qua sententia Moysi consonat Plato 433, 434.
Orpheus grammaticus: Cum abscondisset omnia, deinceps in lumen gratum misit ex sacro corde operans cogitata et mirabilia. Nec tempus nec locus extra mundum 434.
Plato mundum generatum diuinę bonitatis gratia dixit, id est ut diuinam referat bonitatem 435.
Matrimonium. Alceste, Pelii filia, sola elegit pro uiro suo Admeto perire. Orpheus, Iagri filius, ad inferos descendit quęsitum Euridicen uxorem 151.
Vxores communes 210.
Interdictum, nequis coniungatur cum auia, matre, filia. Sororibus autem, si Pythia perresponsa firmauerit 211.
Communes mulieres et filii 225.
Qui se bene egerit in matrimonio, honorandus 268.
Vxorem quisque a XXX anno usque ad XXXV ducat. Si antea duxerit, pecunia multetur atque dedecore 283.
Nemini aut dare dotes aut accipere liceat 287.
Non decere in ebrietate uel alia mentis perturbatione procreandis liberis operam dare 288.
Nec pauperum fugere neque diuitum affinitatem sectari pręcipue oportet. Poena nolentis uxorem ducere. Nuptiale conuiuium 292.
De procreandis liberis 293.
In steriles. Etas nubilis: puellę a XVI anno in XX masculi a XXX in XXXV. Causa agens in generando tam uir quam mulier contra Aristotelem 293.
De pueris educandis 294.
Venere ad procreationem secundum naturam utendum; a sterili abstinendum 302.
Iudex nudos mares et foeminas ad pubem usque inspiciat 306.
Mores. Vita triplex: suauis, tristis, neutra 34.
Socratis mores 167.
Criton de eo quod agendum 172.
Animę figura spectans ad mores 232.
Animarum in corpora bestiarum sibi similium transitus 246.
Vita una temperata, altera prudens, tertia fortis, quarta sana 286.
Primum animi studium, secundum corporis, tertium pecunię
287.
[De transsitu] / Locorum differentia ad mores hominum formandos 287.
De transitu in bruta 304.
Duodecim uitę hominum: circa rationem, iram, concupiscentiam 353.
Magnanimus. Homerus appellat fortem, qui oportune audere scit atque timere. Laches de fortitudine 102.
Quid sit fortitudo 104.
Metuendorum contrariorumque scientia fortitudo est 105.
Socratem difficilius pecuniis quam Aiacem ferro domari posse 157.
Quis dicitur fortis 208.
Cum magnificus quidam animus angusta in urbe natus spretis reipublicę ipsius muneribus ac multo magis contemptis reliquarum artium opificiis pro naturę dotibus ad philosophandum se confert 217.
Fortitudo aliud quam prudentia 322.
Maledicus. Lex, ut a conuitiis maledictisque abstineatur 318.
Mollis. Voluptuosa Musa in canticis et carminibus in ciuitate non acceptanda 238.
Delicię difficiles morosos et iracundos iuuenummores efficiunt 295.
Mulcta. Verum qui ratione punire aggreditur, non pręteriti sceleris causa punit. Neque enim assequi poest, ut quod est factum sit infectum, sed ad futurum respicit, ne iterum aut ipse delinquat aut alius quilibet exemplo eius adductus 82.
Vtrum melius iniusto poenas dare an non dare? 124.
Qualiter in delinquentes poena moderanda 286.
Filius ne portet iniquitatem patris 305.
Non quia peccauerunt, puniuntur, sed ut post hac et ipsi et alii iniustitiam oderint 317.
Militaris uirtus. Cleophantus, Themistoclis filius, in equestri facultate strenuus, adeo ut equis rectus insisteret rectusque ex equo iacularetur cęteraque permulta stupenda faceret. Melisias et Stephanus, Thucydidis filii, inter Athenienses palestra pręstantisimi 9.
Vtrum conducat adolescenti, ut armis pugnare perdiscat 103.
Scythę non minus fugiendo quam insequendo pugnant 104.
Socrates Alcydiadem uulneratum suis armis ab hostium ui protexit atque seruauit 157.
Ad militiam tam mares quam foeminę instituendi. Militaris lex in timidos 212.
Milites esse oportere in suos mansuetos, in alienos feroces 252.
Tyrteus poeta nihili se pendere quenquam dicit, etiam si ditissimus sit, nisi qui optime se gerat in bello 268.
Scythę in sagittando utraque manu utuntur 295.
Gymnastica duplex: saltatio et luctatio 295.
Luctationis genera. Pueri armis instruendi 296.
Medicus. Fer tecum alexipharmacum, id est medicinam prohibentem mala, nequid aduersi aliquando patiaris 15.
Plato animis, Esculapius corporibus medetur 79.
Medici sufficientissimi euaderent, si ultra artis studium inter ęgrotos conuersarentur et ipsi ęgrotarent naturaque imbecilla essent 202.
Morbi, nisi periculosissimi sint, pharmacis uitandi non sunt. Diligentia uictus corigendi et gubernandi sunt morbi 262.
Erasistratus medicus Antiocum esse amore Stratonicę captum cognouit ex pulsus mutatione 400.
Musica. Tibicines primi Marsias et discipulus eius Olympus Phrygius 19.
Socrates etiam in senectute musicę studiosus 88.
Cicadarum fabula. Musarum cantus 163.
Phtongus est sonus consonantię aptus. Ex phtongis fit harmonia. Rhitmus est ordo quidam motionis et temporis 198.
Musica moderata, quod durum est, mitigat, nimia effoeminat 203.
Diapason 204.
Sonorum genera, proportiones, consonantia. Concentibus morbi curati 247, 248.
Harmonia, concentus. Rhytmus numerus 272.
Vt iuuenes bonis figuris et bonis cantibus assuescant, non turpibus 272, 274.
Cantuum genera 279.
Musica ad mores spectans 294.
Conandum, ne pueri in cantibus et saltationibus noua unquam audeant imitari. Ęgyptii cantus et tripudia diis consecrant 296.
Nequis noua inducat. Qui cantus uiris, qui foeminis conueniat 296.
Cantores Dionysiaci cantu adolescentes trahant ad uirtutis cultum 298.
Rhapsodi cartaminum cantores 301.
Orpheus ad Apollinem grammaticus: Tu totum cęlum canora cithara temperas 353.
Mors. Non mors timenda, sed uitium 132.
Incertum, an mors sit summum bonorum, et tamen timetur, tanquam certum sit eam esse summum malorum. Socrates nulli se iniusta concessurum ob mortis metum dicit 170.
Neque in iudicio neque in bello uel mihi uel alteri omnia quibus uitemus mortem sunt facienda. Multo difficilius est prauitatem effugere quam mortem. In morte nihil mali esse: siue consopiatur anima siue transmigret 171.
Non multi faciendum esse uiuere, sed bene uiuere. Subire decet et mortem et quoduis aliud supplicium, priusquam quicquam agamus
inique 173.
Quod non liceat sibi ipsi mortem inferre. Qui philosophię incumbit, magna cum fiducia expectat mortem, sperans, cum hinc migrauerit, maxima bona se consecuturum. Mortem nihil aliud esse quam animę a corpore solutionem 176.
Sapientię compotes euademus, cum mortui fuerimus; dum autem uiuemus, nequaquam. Philosophorum meditatio est animum a corpore separare 177.
Ridiculum est, si uir qui se in uita sic comparat, ut quam proxime ad mortem accedat, ea deinde
adueniente perturbetur 177.
Cygni morti proximi dulcius canunt 180.
Socrates moriturus fìlios ac mulieres amoueri iussit, ut expeditius accederet ad uenenum 185.
Menexenus de oratione funebri 186.
Finis post senectutem unde. Mors leuissima senum 261.
Laudatio in funere 296.
Testator. Lex testamenti condendi. Intestatus 316.
Quare animi a corporibus inuiti discedant. Qui hinc decędere gestierunt. Meditatio mortis. Cruciatus in morte 430.
Mendacium. Quod etiam qui mentitur uera loquitur, quia quod est dicit 90.
Vtrum delinquat grauius, num qui mentitur uolens an qui nolens. Hippias de mendacio 95.
Mendacium omnes homines diique oderunt 198.
Ad communem ciuitatis utilitatem interdum mentiendum 199.
Mendacium interdum necessarium et pro pharmaco usurpandum ad subditorum utilitatem 211.
Mendacem a republica excludendum 220.
Infidus est qui sponte mentitur, qui non sponte amens 285.
In fallaciam legati uel pręconis 319.
Magister. Animus alitur disciplinis, sed cauendum, ne quod placet, noxium sit 81.
Me huic dedo quasi Medeę ex Colchis, ut me dissoluat et,
si uelit, elixet uel quodcunque aliud mauult, in me moliatur, modo optimum uirum efficiat. Et me illi committo, et si me excoriare uelit, excoriet, si modo pellis mihi mea non in uocem conuertatur ut Marsię, sed in uirtutem 91.
Solonis sententia: Tam diu discendum, quamdiu uiuis 104. Quibus non minus gratum est reprehendi quam reprehendere 121.
Socrates: Non humanum certe esse uidetur, quod ego mea quidem omnia omnino neglexerim etc. uestro intentus bono, dum singulos adeo tanquam pater aut frater natu maior, suadens curam uirtutis habere; neque hoc se facere mercede, sed gratis ait 170.
Pueri iocis honestis dumtaxat assuefaciendi 205.
Pręstantissimo ingenio pręditi, si male fuerint educati, pessimi fiunt 216.
Qualiiter puerorum paulatim procedat institutio 217.
Non tanquam coactos pueros in disciplinis, sed tanquam ludentes enutrias, ut et magis, ad quod quisque natura sit aptus, possis agnoscere 224.
Disciplinę diffinitio 267.
A pueritia in
disciplina meditandum, qua uirtus discitur 270.
In omnibus uiuentibus prima ipsa germina, si apte coeperint, ad naturę suę uirtutem uim habent summam ad finem sibi debitum imponendum 291.
Ne pueri sine pedagogis sint. Ad litteras decennes pueri proficis=}cantur triennioque insistant 297.
Discendorum ordo 299.
Ridiculum tibi forte uidetur me ista monere, cum tibi sint nota. Sed ego in theatris conspicio certatores a pueris prouocari, nedum ab amicis, qui zbeniuolentię studio cohortari putantur 332.
Reor equidem hominem consulentem ęgroto et circa uictum intemperato imprimis hoc suadere debere, ut modum uiuendi mutet; ac si ęgrotus in hoc obediat, tunc aliam iam illi medellam conferre. At si parere nolit, tunc consulentem ipsum uirum putabo et medicum, si eum omiserit, Quod si considendo ulterius perseuerauerit, contra putabo ignauum, scilicet atque artis expertem 333.
Qui sine magistris legendo discunt 392.
Nihil disci posse nisi docente Deo 395.
Mutatio rerum. Omnia in motu esse 46.
Motus duo genera: alterum secundum locum, alterum secundum rei naturam 47.
Motus sensus et sensibile 50.
Motuum species 54.
Mutationem animo omnibus in rebus pręterqam malis esse periculosissimam 296.
Malus. Homines ob uitia bestiis similes 76.
Quare mala cognoscens male agit 87.
Vtrum melius iniusto poenas dare an non dare 124.
Mortales uitium penitus labuntur in omne, pręcipites, quoniam facilis uia ducit ad ipsum. Hoc quia uel nobis iam tum nascentibus hęret. Virtutem ante ipsamdii posuere laborem 195.
Quęcunque bona uulgo dicuntur, deprauant animum atque impediunt: forma, diuitię, uires. Genus in ciuitate potens etc. 216.
Nemo sponte malus 262.
Iniustus infelix est, etsi cuncta bona possideat 271.
Maxima ultio, ut quis malus efficiatur 285.
Nullum iniustum sponte iniustum esse 285, 305, 306.
Mensura. Duę sunt ęqualitates 289.
Geometria 323.
Memoria. Mnemosine 264.
Memorię amissio 380.
Mulieres bellicosę. Vt mulieres una cum uiris / exerceantur. Officia mulierum 297.
Mulieres armorum studiis exercendę 298.
Magus. Poena in eos qui nodis cantibusque nocent 317.
Mandata Dei possibilia esse 407.
Mundus. Elementorum in circuitum uicissitudo: ex aqua lapis et terra et ex eadem spiritus et aer; ex aere ignis, ex igne aer, ex aere nebulę, ex nebulis pluuię, ex aqua rursus terra et lapides 256.
Mundi conditor Deus. Elementorum motus: terrę minimus, aquę maior, aeris etiam maior, ignis maximus. Aeris duę species: ęther et nubilum; aquę duę: humidum et fusile etc. 257.
Mundi generatio 259.
Mortalia et immortalia uiuentia mundus hic sortitus atque inde completus. Ita denique factus est uisibile uisibilia comprehendens animal, intelligibilis Dei imago, sensibilis, maximus, pulcherrimus, perfectissimus, [maximus] cęlum unum hoc atque unigenitum 262.
Principia rerum. Motionum genera 309.
Omnia uel natura uel fortuna uel arte fieri 311.
De motibus. De primo motu 312.
Apud antiquos metaphorice ignem dici quod efficax est ad formandum, quod formabile aerem, quod purgatorium aquam, quod solidum et stabile terram 318.
Omnium principia diuinum bonum, mens, anima 319.
Cęli contemplatio 325.
Elementa quinque. Ratio omnium diuinissima uisibilem statuit mundum 326.
Ordines tres in uniuerso: formarum, rationum, idearum 328. DIONYSIVS HALICARNASSEVS
Matrimonium. Mulier per sacras leges uiro coniuncta pecuniarum omnium sacrorumque sit socia. Lex in adulteram, item in ebriam. Spurius Seruilius primus diuortium fecit 38.
Magnanimus. Numa oblatum sibi imperium diu recusauit accipere 48.
Mollis. Aristodemus, Cumarum tyrannus, ciuium a quibus metuebat, iuuentutem molliter et delicate uiuere cogebat, ut effeminarentur 167.
Mukta. Poena pro delicti magnitudine. Virgę et secures 39.
Militaris uirtus. Romani rerum gestarum gloria magnitudineque imperii omnes antecessere 1.
Bruti et Aruntis congressus utrique lethalis 113.
Oratius Cocles solus in ponte hostium impetum tenuit. Caius Mutius Codrus solus Porsenam, Ethruscorum regem, dum Romam obsideret, occidere uoluit, et dextram igni imposuit, poenam a se exigens, quod scribam pro rege perculisset 116.
De Fabiorum cęde duplex opinio 231.
Lucius Siccius Dentatus rebus fortiter gestis clarus 267.
Magister. Virgines Vestales per annos XXX innuptę, decem annos sacra discebant, decem peragebant, decem docebant 50. PROBLEMATA ALEXANDRI APHRODISEI Mors
sicca et frigida 15. Magus.
Cur aliqui fascinant et pręsertim pueros 21. PROBLEMATA ARISTOTELIS Mores.
Cur efferis moribus et aspectu sunt, qui in nimio uel ęstu uel frigore degunt 48.
Cur genus id hominum, quod Dionysiacos technitas uocant, id est artifices Bacchanales aut histriones appellamus, improbis esse moribus consueuit 69. Maledicus.
Satyrus Clazomenius propensus ad maledicendum, dum accusaretur, eius aures
obstruserunt, postea tamen cum adhuc loquente aduersario reserassent, nequaquam continere se potuit a contumelia 33.
Medici sudorem frigidum argumentum grauis esse morbi existimant, calidum e contra decretorium esse et salutarem 70. Musica.
Hipate, nete, trite. Terentare, id est sine sermone cantare. Diapason. Punicum. Atropum. Antistrophos. Dithyrambi . Moduli enarmonii. Chorus. Diapente. Diatessaron Lichanus 52.
Dorius,
Phrigius. Magnolare 53.
Peramese. Subdorium. Subphrigium. Mixolydius. Chorus 54.
Mors.
Cur iustius existimatur hominibus uita functis opem ferre quam uiuis 66.
Magister.
Cur ictus ferulę dolorem amplius mouet quam aliud duriorum
29.
Magus.
Ruta fascinationis remedium 56, 73. PROBLEMATA PLVTARCHI
Matrimonium. Quid est quod noua nupta, cum in matrimonium datur, ignem et aquam iubetur attingere 74.
Antiqui uxorem, quę se aliqua necessitudine attigisset, non ducebant. Postea institutio, ut ad neptes usque ascendere liceret. Prohibentur coniugati mutua inter se dona accipere, ut matrimonium gratuitum sit, non mercenarium 74.
Cur uiri domum redeuntes nuncios pręmittunt ad uxores 75.
Spurius Carbilius primus Romę uxorem repudiauit 75, 79.
Quid est quod nouam nuptam limen transcendere non permittunt. Quid est quod sponsam inducentes iubent dicere: Vbi tu Caius, ego Caia. Cur in nuptiis Talasii nomen crebro iactatur 76.
Quare nec uxorem repudiare ante licebat nec nunc licet, quamquam nostris temporibus permisit Domitianus 78.
Maritus primo sponsę non in luce, sed in tenebris iungitur, quod etiam ad propriam uerecunde accedere deceat 79.
Vxores nec molere nec coquere permittebant 80.
Mense Maio uxores non ducunt. Eorum qui uxores ducunt comam hastę cuspide discriminant 81.
Cur publicis festis uirgines non nubunt, uiduę nubunt 82.
In Thracia Arai littus dici coeptum, quod dracontis dicebatur, quia ibi Andrii imprecationibus se deuouerant, si aut ipsi Pariis uxorem dedissent aut ab illis accepissent 85.
Maledictum. Laudata est Athenis sacerdos illa, quę populi iussu adduci non potuit, ut Alcybiadem execraretur. Dixit enim
precandi se causa, non imprecandi sacerdotio pręditam fuisse 78.
Elei equas finibus eductas iniri faciunt, uerentes Oenomai regis execrationem 86.
Mollis. Romanis ungi moris non erat nec aliud quicquam Gręcis seruitutem ac mollitiem attulisse putant Romani quam gymnasia et palestram etc. 77.
Apud Coos sacerdos Herculis ueste muliebri induitur 86.
Militaris uirtus. Eius qui triumphasset ossa in urbem deferre licebat.
Hoc et alii qui rem bene gessisset tributum 80.
Qui ciuem in pręlio seruasset, corona ciuica donabatur. Tarquinius puer in hostes uictorię autor bullę insigne donatus est 81.
Iuppiter Labradeus bipennem uibrans. Nam Lydi bipennem labrem appellant 86.
Musica. Tibicines ad rem diuinam adhibiti 78.
Mors. Cur eos qui in agro externo diem suum obisse falso nunciati sunt, si postea reuerterint, ianua in domum non admittuntur, sed per tegulas ascendentes intro se ipsos demittunt 74.
Quid est quod filii tecto capite parentes efferunt, filię uero nudo ac sparsis crinibus 75.
In ęde Libitinę, quę ad sepulturam pertinent, uendere consuerunt 76.
Cur in luctu mulieres albis uestibus induuntur 76.
Cur cęteri Romani Februario parentant, Decius et Brutus Decembri 77.
Mutatio rerum. Lunulas in calceis ferebant, admonentes rerum humanarum instabilitatis et mutationis, qualis est lunę 80.
Malus. Cur Genetię Manetinę rem diuinam faciunt canem immolantes et optant neminem domi nascentium bonum euenire 78.
Aliterius dicitur is quem qui cauerit, bene cum ipso putatur actum 84.
AVLVS GELIVS
Multitudo. Copiantur pro abundant 100.
Miraculum. In regionibus citra Hiberum mons ex sale mero magnus quantum demas tantum accrescit 17.
Serpens inusitatę magnitudinis
in Africa apud Bargadam 1 fluuium ab Attilio Regulo totius exercitus conflictu interemptus. Eius corium Romam missum longum pedes CXX 39.
Miracula gentis Indię. Item ex foeminis mutari in mares. Item utriusque sexus hermaphroditi siue androgyni 51.
Matrimonium. Metelli Numidici sententia quod sine uxoribus esse non possumus 3.
Socrates Xantippę uxoris iurgiis exercitus patientiam didicit. Varro in satyra: Vitium, inquit, uxoris aut ferendum aut tollendum est 8.
Matronę petierunt, ne plures uxores unus uir haberet, sed potius plures uiros una uxor 10.
Vxorem et liberos habens in honore pręlatus senioribus 14.
Mariti senis super uxore diuite atque deformi querela, quod coactus ab ea ancillam suspectam uenum dederit 17.
Quam infelix est, qui in egestate quęrit liberos 18.
Quod nullę fuerint rei uxorię actiones in urbe ante Carbilianum diuortium. Spurius Carbilius Ruga diuortium cum uxore fecit, quia liberi ex ea corporis uitio non gignerentur 28.
De iure atquemore ueterum sponsaliorum 28.
Bias: Si pulchram duxeris, habebis communem, si deformem, habebis poenam. Mediocris ergo forma eligenda est, quam Ennius statam formam appellat 35.
Artemisia Mausolum uirum amasse fertur supra omnis amorum fabulas ultraque affectionis humanę fidem. Ossa cineremque defuncti mixta odoribus contusaque in pulueris faciem aquę indidit ebibitque. Sepulchrum illi posuit memoratissimum. Agonem in laudibus eius dicundis certantium statuit propositis pręmiis. Certauit Theopompus, Theodectes, Naucrites , Isocrates.
Vicit Theopompus 59.
In adulterio uxores deprehensas ius fuisse maritis necare 62.
Spurius Carbilius Ruga primus Romę diuortium cum uxore fecit, quod sterilis esset 107.
Mores. Polytropia, id est multiplices ac uarii mores 67.
Magnanimus. Fabricius aurum contempsit pauper et nihil sibi defuturum dixit, quamdiu sensibus corporis obstiterit atque imperarit 7.
Gracchus munera contemnens 90.
Subnixo animo, id est magno et sublimi 99.
Maledicus. Cum inquinatissimis non esse conuitio decertandum 41'. Puniendis peccatis tres rationes philosophi attribuunt 41.
In uoces
petulantiores publice uindicatum 57.
Contumeliam factum itur 58.
Insectanter et grauiter uituperari minus turpe esse quam exigue atque frigide laudari 112.
Mollis. Mollities oculorum et corporis ab Archesilao philosopho cuidam opprobrata 22.
Qui coram censore nimis sonore oscitauit, prope fuit ut plecteretur, nisi uitium excusasset, quod oscedo dicitur 32.
Cur genus hominum, quod Dionysiacos technitas, id est artifices Bacchanales apellamus, improbis esse moribus consueuerunt 119.
Mulcta. Attilii Reguli a Carthaginensibus capti supplicia 39.
De quorundam supplicio 56.
Mulcta suprema, mulcta minima 63.
Mulcta unde dicta 64.
Lictor unde dicitur. Viator inter lictores 69.
Contra legem talionis 117, 118.
Acerbitas plerunque ulciscendi malefìcii, bene atque caute uiuendi disciplina est 118.
Militaris uirtus. Sicinius Dentatus ob fortitudinem appellatus Achilles Romanus etc. de illo 13.
Philippus et Sertorius membrorum lęsione lętantes ob partam gloriam 20.
Quintus Ceditius mortis contemptor. Item Leonidas Lacedemonius 23.
Romani regem Pyrrum certiorem fecerunt, ut uenenum caueret a suis; se enim nolle cum illo insidiis contendere, sed armis 23.
Siquis equum haberet gracilentum inter Romanos equites, impolitię, id est incurię notabatur 31.
Non in phaleris et ornamentis uirtutem militum consistere 33.
De coronis militaribus 33.
Valerius Coruinus Gallum prouocatorem superat coruo adiuuante 53.
Titus Manlius Torquatus- a torque, quam induit interempto Gallo prouocatore 53.
Par uigor populi Romani et Poeni 63.
Cum Philippus Athenienses pręlio superasset, Demosthenes effugit. Quod sibi obiectum sic diluit dicens: Vir fugiens et denuo pugnabit 106.
Medicus. Anates Ponticas remedium esse contra uenenum. Mithridates ueneno necari non potuit 105.
Errant medici qui uenas pro arteriis nominant, dum febrim explorant. Venę enim sunt immobiles, ex quibus sanguis tantum emitti solet. Arterię autem motu ac pulsu habitum et modum febrium demonstrant 110.
Musica. Lacedemonii in acie tibiis usi. Halyates rex fidicinis, fistula Gracchus in contione 5.
Quędam tibiarum incentiones ischiacis
medentur 31.
Neruias in fidibus brumali die alias digitis pelli, alias sonare 52.
Accentus, prosodia, notę uocum, uocum moderamenta, accentiunculę, uoculationes 84.
Quare pueri Atheniensium tibiis canere desierint, cum id ex more pręmio diu coluissent 91.
Geometria canonica, id est regularis longitudines et latitudines uocis emetitur. Longior mensura uocis ptnífyioa sic!, id est modulus, altior |Li£Aoa, id est modulatio cantus 99.
Historia super fidicine Arione 99.
Mors nihil ad nos iuxta Epicurum 13.
Quęstio quando moriens moreretur: cum iam in morte esset an tum etiam cum in uita foret 41.
Euripides poeta a canibus laceratus 92.
Liticines, siticines, sicinistę 118.
Mendacium. Aliud est mendacium dicere, aliud mentiri 66.
Vanus, id est mendax et infidus 108.
Magister. Philippus ad Aristotelem scribens, letari se dicit, non tam quod sibi filius natus sit quam quod natus sit uitę suę temporibus, a quo bene educatum eruditumque iri speraret 51.
Mutatio rerum. Ex foeminis mutari in mares non est fabulosum 51.
Malus. Qui Dianę templum incenderat ob sui memoriam, ne a quoquam nominaretur, decretum 12.
Mensura. Geometrę figuras habent. Planum quod latum et longum est. Solidum quod etiam altum est. Quod cubus et quadrantal dicitur 8.
Partes geometrię: prospectiua, dimensiua, regularis 98.
Mulier. Inter matronam et matremfamilias 109.
Magus. Voce et lingua effascinantes; alii oculis 51.
Marsi et Psylii ictibus serpentium medentes 97.
VITĘ PLVTARCHI
Multitudo. Sexcenta milia cum Dario 43.
Idem cum decies centenis milibus 45.
Quater centena milia cum Artoxerxe 114.
Miracula. Olympi altitudo X stadia 102.
Ex bobus apes, ex equis fuci, ex asinis crabrones, ex hominis medullis serpentes generantur. Hinc
heroibus draconem consecrarunt antiquiores 113.
Lapis de cęlolapsus 118.
Prodigiatempore Scyllę 122.
Satyrus dormiens captus et ad Scyllam perductus 125.
Pyrrho unum os pro dentibus 128.
Oxi fluminis aquę olei modo inungunt, non abluunt 48.
Matrimonium. Thalasius, Hymeneus. Ne sponsa pauimentum pedibus superincedat, sed sublimis in cubiculum deferatur 7.
Diuortium a Romulo institutum 8.
Coruilius Spurius primus Romę cum uxore diuortium fecit ob eius sterilitatem 10, 20.
Solę Lacenę uos uiris imperatis, cum quędam peregrina Gorgoni, Leonidę uxori, dixisset- Solę enim uiros parimus, respondit. Ignominia in eos qui nubere noluissent, exemplum Dercillę 12.
Licebat seniori probatos iuuenes uxori admittere 13.
Quomodo Thales Soloni ostendit, quare cęlibatum pręferret matrimonio 20.
Solonis lex permisit, si uir minus ad Venerem aptus sit, propinquos ad eam admittere, ne
alienum esset quod nasceretur. Dotes sustulit, pręter minimum / quid, ut coniunctionis causa amor esset, non cupiditas 22.
In eos qui ipsi senes puellam ducunt 23.
Alcibiades durus in uxorem, postea placidus 29.
Magistratus Athenis, cuius officium erat uirum et uxorem inter se dissidentes reconciliare 29.
Themistocles filiam despondens frugi ac modestum uirum pręposuit locupleti dicens se uirum magis quam pecunias quęrere 43.
Camillus iussit, ne uitarentur uiduarum connubia 45.
Cato: Omnes, inquit, homines uxoribus imperant, nos omnibus hominibus, nobis autem uxores 92.
Iam senex uxorem accepit. Item Pysistratus, Atheniensium tyrannus 95.
Hoc uitio uertitur Catoni 96.
Paulus Emilius cum Papyria diuortii causam nolens prodere , pedem porrexit dicens: Et calceus hic pulcher bonusque uidetur, sed ubi pedem intus premat, solus scio et sentio 101.
Cleomenis in uxorem charitas 110.
Tyberius Gracchus anguibus diuersi sexus pręhensis, alter interfici haruspicum responsis iuberetur, marem occidi iussit, cum mas sibiipsi mortem portenderet, femina uxori 113.
Vnde Thalasius in nuptiis inuocari coeptus 30.
Pompeius improbe Antistiam repudiauit, ut Emiliam ducat 31.
Alexander Roxanen in
matrimonio ductam non nisi omnibus solenni ritu peractis attigit, cum tamen eam arderet 47.
Lepidam Scipio repudiauerat, sed cum a Catone peteretur, rursus eam accepit 65.
Lelius unam tantum uxorem in uita cognouit 65.
Thiesta se dici malle dixit Polixeni exulantis, uiri sui, uxorem et comitem quam Dionysii dominantis sororem 74.
Demetrius Filam , quia prouectę ętatis erat, inuitus duxit, postea pręter cęteras dilexit 96.
Lex, ne uidua nubat ante decimum mensem a uiri obitu 106.
Octauia ab Antonio uiro contempta non deseruit domum eius et Octauio suadebat, ne sui causa pugnaret cum illo 108.
Magnanimus. Epimenides Phestius ex Creta Athenas ueniens, opes honoresque offerentibus nihil accępit pręter ex sacra olea ramum, et eo contentus discessit 21.
Themistocles Xerxe fuso fugatoque, cum ad uisenda cęsorum cadauera accessisset, armillas et torques passim iacentes pręteriens amico sequenti: Collige tibi, inquit. Tu enim nequaquam Themistocles es 43.
Camillus, cum Phalerios obsideret, proditorem nobilium puerorum ludi magistrum ad illos cum pueris remisit, nolens dolis, sed uirtute contendere 46.
Roma a Gallis capta quidam taciti in sellis residerunt, immoti necem expectantes nollentesque superesse amissa patria 47.
Fabricius nec pecunia permotus nec elephantis uoce territus 130.
Butes pręfectus Eronen urbem seque et amicos igne absumpsit, cum fames cogeret illos dedere se hostibus 2.
Cymon dona contempsit 3.
Pomponius acceptis uulneribus captus rogatur a Mitridate, si curatus sibi foret amicus. Si tu, inquit, Romanis amicus fueris; sin autem, me quoque inimicum habebis 7.
Calimachus Amasum incendit,
cum hostes iam in muris uidisset 8.
Alexander talenta a Dario missa contempsit, et cum Parmenio se conditionem accepturum, si Alexander esset, diceret- Et ego, inquit, si Parmenio essem 44.
Photion Harpali munera contempsit, insuper minatus, si ciuitatem corrumpere pergeret 62.
Cato Deiotari regis dona noluit accipere 65.
Cato, ne amissę libertati superesset, se ipsum intereniit 71.
. Plato Dionysii dona noluit 73.
Maledicus. Solonis lex prohibet in defunctos maledicta coniicere. In uiuos etiam in loco sacro uel in iudicio uel apud magistratum. Lacessitis tres, ęrario duas dracmas cogebatur soluere 23.
Ministrę sacrorum, cum iussę a magistratu Alcibiadem execrarentur, una ex iis ait supplicationum ad se, non execrationum officia pertinere 32.
Crassus foenum in cornu gerere dictus. Sicinius omnes passim carpens 20.
Dirę imprecationes 22.
Demosthenes a populo iussus, ut quendam accusaret, recusando dixit: Vos me, uiri Athenienses, consultorem habetis etiam inuiti, calumniatorem uero ne si uelitis quidem 86.
Aclides Iason contumeliosus in Artaxerxem 112.
Mollis. Clodius in Pompeium: Quis imperator impudicicia laborat? Quis uir uirum quęrit? Quis uno digito caput scalpit? 36.
Adolescenti in cute curanda operoso subridens Plato: Quousque, inquit, tibi carcerem ędificare perges? 137.
Mulcta. Hercules cum pelle et claua orbem peragrans et iniquos tyrannos puniens 15.
Stratonicus cauillatus, iubens Athenienses mysteria et pompas agere, Elienses ludos edere, Lacedemonios, siquis eorum peccarit, punire. Antistenes Thebanis uictoria in Lacedemonios elatis dixit tales esse pueros, qui exultant, si pedagogum conciderint 15.
Pecudibus et iumentis mulctabant sontes ante pecunię usum 26.
Ostracismos 87.
Cato dicere solitus se gratia, quam ex benefactis expectaret, priuari malle quam poenam non dare, que ex malefactis sibi deberetur 92.
Decas in carcere locus apud Lacedemonios, in quo morte damnatos strangulari mos fuit 107.
Supplicii genus disphendomena: curuatis arboribus utrinque religatum hominem dimittendo discerpere 46.
Supplicium horrendum scaphis necare, quo necatus est Metrodates Artoxerxis iussu 114.
Venefìcii poena apud Persas 115.
Militaris uirtus. Themistocli Milciadis tropheum somnos adimebat. Sic et Theseum Herculis gesta stimulabant 2.
Pugna apud Fidenas quattuor et decemmilibus cęis, maiorem dimidia parte a Romulo propria manu intereptam 9.
Tres chori diuersarum ętatum: senes
canebant: Fuimus strenui, iuuenes: Sumus, pueri: Erimus 14.
Arunx! et Brutus mutuis uulneribus conciderunt 25.
Oratius Cocles in ponte
26.
Mutius Sceuola 27.
Alcibiades inter / luctandum mordens manum aduersarii, cum audisset se mordere more foeminarum- Immo leonum, inquit 28.
Cato militem optabat non solum manu promptum, sed etiam uocis sono et uultus aspectu terribilem 36.
Camillus saucius hostes in fugam uertit 45.
Pericles dubię pugnę periculum non sponte suscipiens 53.
Fabius Clypeus uocitatus, Marcellus Gladius 58.
Marcellus prospere pugnauit cum Hannibale 67.
Quintus Fabius Maximus 70.
Marcus Marcellus 71.
Hannibal de Marcello: rem sibi cum hoste gerendam esse dixit, qui nec uictor nec uictus quiescere posset 73.
Hannibalis responsum Publio Africano interroganti, quem maximum imperatorem esse censeret 74.
Scipio puer patrem ab hostibus circumuentum seruauit 75.
Cato in confertissimos hostes irruens, pugionem, qui de manu elapsus fuerat, recuperauit inter cadauera uix inuentum 94.
Timoleon Timophanem fratrem de mediis hostibus excępit 96.
Marcus, filius Catonis, pugione amisso ut supra 103.
Scipio Africanus in adolescentia 103.
Marcus Seruilius uigesies tricies singulari certamine uictor 104.
Sparta sine moenibus 119.
Cum Argiui de agri finibus cum Lacedemoniis disceptarent , Lysander ense elato: Qui huius est, inquit, dominus, optione de agri finibus disserit 120.
Pyrrhus ducum optimus 128.
Cineę dictum de Romanis 130.
Pyrrhum a ueneno cauere iusserunt, ut esset, quem armis uincerent 130.
Homericum dictum: Fortitudinem solam inter cęteras uirtutes sępe furentes quosdam impetus habere. Pyrrhus hostis caput percutiens uno ictu totum ad ima diuisit 131.
Marius de suis uulneribus gloriabundus 133.
Eumenis pugna cum Neoptolemo 140.
Sertorius amisso equo et uulnere accepto Rhodanum armatus natando traiecit 142.
Sertorii uirtus. Sertorius cum paucis contra multos 143.
Tigranem cum ingentibus copiis superbientem Lucullus parua manu superauit 9.
Spartacus 20.
Pompeius annum quartum et uigesimum ętatis agens Affricę regionem subegit XL
dierum spacio 31.
Caius Crastinus, decem alarum ductor: Vinces, inquit, Cęsar, me autem hodie aut uiuum aut mortuum laudabis 29, 55.
Alexander ad Olympicum stadium se libenter accessurum dixit, si decertaturos secum reges habuisset 41.
Attilius, Scęua, quidam alius, Granius, Cęsar 52.
Pręsentia Catonis accendebat militum uirtutem, absentia extinguebat 70.
Lycii in oppido Xanto obsessi a Bruto se ipsos concremauere. Idem fecerant maiores eorum bello Persarum 81.
Cyrus pugnę se immiscere dignum putauit illo qui regnum appeteret 113.
Militis officium 123.
Medicus. Dea medicinam Pericli per quietem ostendit, qua, curatus est eius ędis operarius ex alto lapsus 52.
Psylli serpentum morsibus medentes 70.
Erasistratus in Antiocho morbi causam deprehendit- nimium erga nouercam amorem 100.
/
Musica. Athenis tibiis canere ab ingenuis desitum Alcibiade autore 28.
Anthistenes , cum audisset Ismenium optimum esse tibicinem: At homo nequam est, inquit. Non enim, si probus foret, tibicen esset 50.
Mors Romuli incerta, ne corpus quidem eius comparuit. Scipionis repentina, eius genus incertum 9.
Publicola morte filii audita lachrymam non emisit 26.
Institutum, ut mulieres quoque mortuę laudarentur 46.
Pericles. Cęsar inquit arbores celeriter renasci, interemptos autem homines recuperare difficillimum esse 54.
Non est quis accussandus, quod mortem fugerit, si uitam haud turpiter concupierit, neque laudandus qui illam pertulerit, si uitam contempsit 59.
Laconius Diagoram in Olympo uictorem salutauit dicens moriendum esse, ne alius in Olympum ascenderet 60.
Mors Hannibalis 74.
Quam patienter Paulus Emilius tulerit mortem filiorum 104.
Mollities est mori uelle, ut aduersa fugias 112.
Pyrrhus a foemina interemptus tegulę ictu 132.
Cęsar optimam mortem esse dixit inexpectatam 57.
Quare animal nimio frigore deficit 8L
Brutus in philosophia sermonem edidit, quo repiehendit Catonem, quod se ipsum
morte interemerit 82.
Brutus quoque sibi ipsi mortem conseiuit 84.
Vixerunt 89.
Attici in morte constantia 132.
Mendacium. Mendax Alcibiades , cum tamen habitu seueritatem prę se ferret 60.
Mendacis linguam tribus clauis configi iussit Artoxerxes 114.
Atticus mendacium neque dicebat neque pati poterat 131.
Magister. Connidas, Thesei pedagogus 1.
Cato filium a seruo Chilone erudiri noluit, sed ipse filii in omnibus magister fuit 94.
Suos castigare, non opprimi conuenit Agesilai exemplo 29.
Non minus pręceptor quam genitor amandus 41.
Mirari se dicebat Plato, quod cum iuuenes cura et artificio similes hominum bestias efficiant, non iam potius curent, ne bestiarum similes homines euadant 137.
Quo usque discipulus esse uellet interrogatus: Quo ad, inquit, meliorem ac peritiorem esse me non penitebit 137.
Malus. Sulpitius nulli flagitiosissimo secundus 122.
Demades reipublicę naufragium 58.
Aristogytonem nullibi iocundius quam in carcere sibi uisendum dixit Phocion 60.
Plato: Pręclara, inquit, ingenia, quemadmodum uirtutes maximas, eodem pacto uitia quoque maxima producere solent 94.
Minę. Alcybiades, cum percepisset se a populo Atheniensi morte damnatum: At ego, inquit, ostendam illis Alcybiadem uiuere 32.
Romani legatis Volscorum agrum bello ademptum repetentibus responderunt priores quidem Volscos arma sumpsisse, posteriores ea se deposituros 38.
Mutuum. Cato sine foenore indigentibus mutuabat 65.
Atticus pecuniam sine foenore, sine ulla stipulatione credidit 131.
Mensura. Modius, qui Athenis medimnus 131.
Mulier. Cornelię, uxoris Metelli, filię Scipionis, laus 37.
Matronas defunctas laudandi mos 51.
Phocionis uxoris modestia laudatur 61.
LACTANTIVS FIRMIANVS
Mundus a Deo factus 38.
Elementa Deus distinxit, qualitates,
tempora 39.
Mundum non esse ęternum 41.
Quando et
quare factus a Deo mundus 147.
Ratio mundi non potest ab homine apprehendi 148.
Errauerunt philosophi de ratione mundi, qui Dei prouidentia gubernatur 149.
Mundus cuius causa factus 151.
Quare creatus 153.
De fine mundi et ętate 160.
De renouatione mundi 168.
Varię opiniones de mundi opificio et gubernatione 173.
Quod Dei pro uidentia factus sit et gubernetur 174.
Vtrum unius Dei an plurium 176.
Quod Deus administrat mundum et regit hominum actus 180.
Miracula ueterum scripta ad confirmationem erroris 35.
Miracula gentilium a diabolo 47.
Matrimonium. Aqua et igni nuptiarum foedera sancita 40.
Contra eos qui dixerunt etiam matrimonia communia esse debere 68.
De licito coitu et illicito 143.
Magnanimus . Qui se pro salute ciuium deuouerunt 58.
Mendacium fugiendum 138.
Magister debet ipse facere quod aliis pręcipit, sicut fecit Christus. Quod cęlestem doctorem perfectum esse oporteat 92.
Pręstantissimum esse homines ad ueritatem et iustitiam erudire 124.
Malus. Prauitatis causa ignoratio sui 2.
Quod impietas sub Ioue coeperit, quę aureum sęculum exclusit 103.
Quod mali omnes malos esse putant 106.
MARIA. De conceptu et partu Virginis prędicto a philosophis 81.
Mulieres uirorum officiis fungi non decere, contra Platonem 68.
Themiste sola philosophiam didicisse dicitur 70.
Mandata Dei. Quam efficax sit lex Dei et Ecclesię sacramenta 71.
Quomodo pręcepta Dei a philosophicis dissident 138.
Mors. Contra eos qui dicunt: Mors nihil ad nos 64.
Qui sibi ipsis mortem consciuerunt 65.
Mors talis qualis uita 66.
Mortis contemptus quomodo uirtus est 137.
Mortes duę homini proponuntur 156.
LAERTIVS
Mundus.
Duo principia malum et bonum demonem 3 .
Mundum genitum mortalemque 4 .
Anaximander primus terrę ac maris circuitus descripsit et spheram construxit 16 .
Anaxagoras: Omnia simul erant; accessit mens eaque composuit. Mundus ex atomis 16 .
Cęlum dixit ex lapidibus compositum 17 .
Plato duo principia ponit: Deum et materiam. Mundum ex elementis et quę in mundo sunt.
Item a Deo conditum et animatum 35 , 36 .
Ex omnibus, quę subsisterent corporibus, factum esse cęlum opinatur 36 .
Aristoteles quintum elementum esse dicit ex quo sunt cęlestia 48 .
De physica ratione. De mundo. Sol, causę,
mathematici. Duo principia: faciens ac patiens. / Corpus 74 .
De elementis. De cęlo. De mundo, quod corruptibilis sit 75 .
Materia uel substantia 76 .
Iris. Cometę. Pluuia. Pruina. Grando. Nix. Corruscatio. Tonitrus. Fulmen. Typhon.
Pręster. Circuli. Zodiacus. Zonę V 76 .
Pythagoricis placet principium omnium esse monadem. Elementa. Mundus. Terra. Antipodes.
Aer. Ęther. Sydera 83 .
Empedocles ait cęlum ipsum chrystalli optinere speciem 86 .
Hippasus ait diffinitum esse tempus mundanę mutationis 87 .
Heraclitus unum esse mundum eumque ex igne nasci et rursus per quosdam ambitus per uices
hoc omne sęculum ignescere. Id autem fato fieri atque hoc omne esse finitum 89 .
Xenophanes: mundos infinitos esse neque uariabiles dixit 90 .
Parmenides uero esse elementa dixit ignem et humidum. Illum opificis, hoc materię tenere
ordinem 90 .
Melisso uisum est hoc omne infinitum esse et immutabile atque immobile et unum sibi ipsi
simile ac plenum motumque non esse, uerum uideri esse 91 .
Zeno Eleates mundos plures esse dixit uacuumque non esse. Leucippus infinita omnia et in
se ipsa commutari etc. mundosque infinitos esse 91 .
Idem putat Democritus. Principia autem esse atomos 92 .
Diogenes Apolloniates ait elementum esse aerem, mundos infìnitos et inane infinitum
densumque aerem et rarescentem mundos gignere. Nihil ex
eo quod non sit fieri neque in id quod minime sit corrumpi 94 .
Ex nihilo nihil etc. Est semper tale, fuit et erit. Locus et inane sit necesse est.
Alioquin corpora non haberent, ubi se mouerent. Omne istud infinitum esse. Atomi.
Mundi infiniti. Motus 100 .
Atomus uisibilis. Atomi magnitudo et motus. Infinitum
103 .
Vacuum motum solummodo corporibus prębet 104 .
Mundos interire 104 .
Quid sit mundus. Quod infiniti sint mundi.
Miracula.
Epimenides pestilentiam sedauit 14 .
Lapis de cęlo lapsus 17 .
Diogenes, cum adolescentem quendam plurimi inspicerent, ille sinum lupinis complens se
incuruabat. Multitudine in eum conuersa, mirari se quomodo illo dimisso se intuerentur 58 .
Empedocles quoque pestilentiam sedauit 85 .
Heraclides ait ex luna aliquando cecidisse hominem 86 .
Terrę motus apud quos crebro contingunt, admirationi non sunt. Sol itidem quìa quotidie
cernitur 96 .
Timon ad eum qui cuncta mirabatur: Quid autem non miraris, inquit, quia tres cum simus,
quattuor tantum habemus oculos 98 .
Matrimonium.
Thales noluit inire connubium, et cur filios non procrearet, interrogatus, filiorum
amore non se teneri respondit 5 .
Vxorem humilem apparatu modico ducendam 10 .
Pitacus pari nubendum consulit 11 .
Filias ętate / uirgines, sensu mulieres nuptui loca.
Vxorem sibi parem eligendam 12 .
Socrates interrogatus, esset ne uxor ducenda? Vtrumuis, inquit, egeris, penitentia non
carebis 19 .
Menedemus, quod uxor ducenda sit sapienti 28 .
Bias Boristhenites: Si turpem duxeris, habebis poenam, sin formosam,
communis erit 43 , 44 .
Sapientem ducturum uxorem liberorum causa 54 .
Diogenes laudabat eos, qui uxores ducturi fuissent et non ducerent 56 .
Dicebat uxores communes oportere, nuptias nihil appellans 60 .
Hipparchia nulli nubere maluit quam Crati philosopho, ob hoc tantum quia philosophus et
ipsa philosophiam didicit 62 .
Placet Stoicis uxores esse communes 74 .
Pythagoras uidisse se ait apud inferos eos cruciari qui suis uxorìbus
congredi nollent 82 .
Theana, Pythagorę mater, rogata , quando mulier a uiro munda sit,
dixisse fertur: a suo quidem continuo, ab alienis uero nunquam 83 .
Apud Persas filiabus misceri legitimum est, quod Gręcis nefarium existimatur. Idem
uxores habent communes 96 .
Mulieri non congressurum sapientem quam leges interdicant 108 .
Magnanimus.
Ad solem sedenti Diogeni assistens Alexander ait: Pete a me quod uis. At ille: Noli,
inquit, mihi umbram facere 57 .
Heraclitus fratri cessit regnum 89 .
Maledicus.
Amico noli maledicere, ne inimico quidem 10 .
Socrates dicenti Alcibiadi non esse tolerabilem Xantippen adeo morosam: Atque, ait, ego
hisce iam pridem assuetus sum, ac si iugiter sonum troclearum hauriam. An uero tu non toleras
clamore perstrepentes anseres. Illo dicente: At mihi oua pullosque pariunt- Et mihi, inquit,
Xantippe filios gignit 19 .
Aristippus, cum aliquando conuitiis ageretur, abibat. Insectore uero
persequente ac dicente: Cur fugis? Quoniam inquit, maledicendi tu potestatem habes, ego
abeundi 22 .
In Platonem conuitia 31 .
In Aristotelem 46 .
Aristoteles ei a quo conuitiis agebatur [Insectatore uero persequente ac dicente:
Cur fugis] postremo dicenti: Num te satis obtudi- Hercules, inquit,
non tibi animum intendi 74 .
Cum audisset se a quodam maledictis lacessitum - Absentem, inquit
etiam uerberat 47 .
Antisthenes, cum audisset Platonem aliquando sibi maledicere: Regium, inquit, est male
audire, cum benefeceris 54 .
Eos hortabatur qui maledictis incesserentur, tolerare magis quam si lapidibus se
quispiam ageret 54 .
Diogenes circumstantibus se adolescentibus atque dicentibus: Cauebimus, ne mordeas nos-
Bono, inquit, estote animo, filioli. Canis betas minime manducat 57 .
Rogatus, quę nam perniciosissime morderet bellua: Ex feris, inquit, obtrectator, ex
mitioribus autem adulator 58 .
Crates scorta ex industria insectabatur maledictis, una et se ipsum exercens / ad perferenda conuitia. Conuerso ad solem uultu non loquendum id
est maioribus non detrahendum 82 .
Mollis.
Diogenes ei qui a famulo calciabatur: Nondum, ait, beatus es, nisi te etiam abstergat.
Hoc autem erit, si mancus fueris 57 .
De illo qui se nimio studio componeret et quandoque uehiculum quoddam lente segniterque
transcenderet: Merito, inquit, suspectum habet lutum. Neque enim se in illo uelut in speculo
intueri potest 64 .
Zeno cuidam unguentis delibuto: Quis, ait, mulierem olet 65 .
Chrysippus multa turpia et obscena scripsisse dicitur 79 .
Mulcta.
Non peccantes modo, uerum etiam peccare gestientes puni 13 .
Militaris uirtus.
Qui in pręlio occubuissent, Solon pręmiis illustrandos pręcepit filiosque illorum
publice alendos atque erudiendos 8 .
Architam Pythagoricum, cum exercitui pręesset, nunquam fuisse superatum 86 .
Zeno Eleates a Nearco tyranno comprehensus, cum de consciis
interrogaretur, omnes illius amicos nominauit, ad aurem autem se ei loqui uelle ostendens
mordicum apprehensam dentibus perforauit 92 .
Medicinę
quinque species: medicabilis, chyrurgica, dietica, 3 morborum ratio, doloris
liberatio 36 .
Diogenes, cum uidisset ignauum luctatorem medicinam profitentem: Quid hoc, inquit. Num
ut eos qui te aliquando uicerunt, nunc ipse deiicias 59 .
Musica.
Socrates fidibus canere didicit, quando illi opportunum fuit, minime pudendum dicens,
quod quisque nesciat, discere 19 .
Musice tres diuisiones: cantu, cantu et pulsu, pulsu tantum 36 .
Diogenes cytharedum qui semperab auditoribus deserebatur, ita salutabat: Salue, galle;
illo autem dicente cur ita: Quia, inquit, canens omnes excitas 58 .
Ad eum qui musicam sibi pręferebat ait: Nam uirorum sententiis bene se habent urbes
atque domus, non cantibus nec pulsibus 63 .
Cantibus ad lyram utendum laudeque deorum uirorumque pręstantium 82 .
Mors.
Thales uitam nihil a morte differre dixit. Et cum quispiam diceret: Cur ergo non
moreris?- Quia nihil differt, inquit 6 .
Solon moriens in Cypro Salaminam ossa sua transferenda mandauit et in cinerem soluta per
prouinciam spargenda 9 .
Chilo mortuus immodica lętitia 10 .
Pherecidem aiunt e monte Coricio se deiecisse, alii a pediculis consumptum 15 .
Anaxagoras indignanti homini, quod in alieno solo moreretur: Bono, inquit, esto animo.
Idem enim undique in infernum descensus est. Filiorum morte audita: Sciebam inquit, me
genuisse mortales. Socrates referenti, quod illum Athenienses mori decreuissent: Et natura
illos, inquit. Dicente sibi uxore: Iniuste morieris- An tu, inquit, iuste malles? Post diem
tertium se moriturum dixit. Noluit pallio preciosiore inuolui quam quo utebatur uiuens 19 .
Fertur Xenophon coronatus sacrificasse, et cum filium corruisse didicit, coronam
deposuisse. Vbi uero acriter pugnantem / oppetiisse
comperit, eam rursus capiti imposuisse 2 .
Aristippus, cum naui tempestate iactatus timeret et quidam quęreret: Cur uos periti
timetis, nos imperiti non metuimus?- Non enim de eadem anima metuimus 22 .
Xenocrates moritur noctu, cum in sartaginem forte offendisset 40 .
Bion cuncta perpeti magis quam mori paratus 44 .
Carneades hausto ueneno mortuus est 44 .
Demetrius ab aspide manu morsus ex uita migrauit 52 .
Antisthenes rogatus, quidnam apud homines esset beatius: Felicem, inquit, mori 54 .
Diogenes aliquando ad Anthistenem ęgrotantem intrauerat siccam habens.
Ad quem ille cum diceret: Quis me doloribus absoluet- Ille ostensa sicca: Hic,
inquit. Et ille: Doloribus, dixi, non uita 55 .
Diogenes Perdica comminante, nisi ad se pergeret, illum se occisurum: Nihil, inquit,
magnum facies. Nam et cantharus et phalangium id facerent 57 .
Interrogatus, an mala esset mors- Quo nam, inquit, modo mala, quam pręsentem non
sentimus? 59 .
De morte eius uaria opinio: alii quod bouis pedem crudum comederit, alii quod spiritum
continuerit, alii a cane morsum, cum polipum eis partiret 60 .
Crates morti proximus: Perge, inquit, iam, amice, perge ad inferni sedes 61 .
Zeno ob parsimoniam uictus XC uitę anno excessit incolumis atque integer ac sine morbo
65 .
Rationabiliter aiunt sapientem se ipsum educturum ex uita et patrię et amicorum causa 74 .
Aristo, cum caluus esset, ęstum solis excępisse capite atque ita functum esse 77 .
Cleantes iam senex inedia se confecit 78 .
Chrysippum alii uino, alii risu nimio expirasse 79 .
Stramenta semper habenda colligata. Peregre proficiscenti non redeundum 82 .
Pythagoras persecutores fugiens ante agrum fabis plenum substitit, malens occidi quam
fabas calcare 84 .
Heraclitus, cum se fimo quidem, in quem ingressus fuerat, eximere non posset, a canibus
discerpitur 89 .
Epicurum obisse calculo urinę exitum impediente 100 .
Quod mors nihil ad nos, et uanus qui illam timet 109 .
Mors nihil ad nos. Quod enim dissoluitur, sensu priuatur; quod autem sensu caret, nihil
ad nos 110 .
Mendacium.
Aristoteles interrogatus, quid mendaces lucrarentur: Vt, cum uera, inquit, dixerint, non
illis credatur 46 .
Quomodo persuaserit Pythagoras se ad inferos fuisse 83 .
Magister.
Aristippus percunctanti Dyonisio: Cur philosophi diuitum limina terunt, philosophorum
uero diuites non ita Quod illi, inquit, sciunt quibus indigent, isti nesciunt.
Indignanti cuidam ac dicenti, quod philosophos cerneret semper obsidere diuitum fores- Et
medici, inquit, languentium ianuas frequentant 22 .
Interrogánti Dionysio ad quid uenisset: Vt, inquit, quę non habeo, accipiam
23 .
Mitrodidactus, id est amatredoctus 23 .
Aristoteles tria dicebat pueris esse / necessaria:
ingenium, exercitationem, disciplinam. Interrogatus, quo pacto egregie proficerent- Si
excellentiores, ait, prosequentes tardiores non attendant 47 .
Sophocles, Amphiclidę filius, legem tulerat, ut nequis philosophorum pręesset scholę,
nisi id senatus ac plebs decreuisset. Qui secus faceret, capitale esset. Aristotelles de Theophrasto et Calisthene fertur dixisse, quod de illo et Xenocrate Plato:
alterum freno, alterum egere calcaribus 48 .
Licon aiebat oportere adiungi pueris pudorem et laudis studium uelut equis calcar atque
frenum 51 .
Demetrius iuuenes asserebat oportere domi quidem parentes, in Pudor itineribus autem occursantes, in solitudine se ipsos reuereri 52 .
Antisthenes commorans in Pyreo quotidie XL stadiis emensis audiebat Socratem. Interrogatus, cur paucos haberet discipulos
Quod, inquit, argentea illos uirga eiicio. Cur in discipulos acriter inueheretur- Et medici,
inquit, in languidos 54 .
Adolescenti se illi in disciplina dare uolenti an interroganti, qua re sibi opus esset
Libro, inquit, nouo et stilo nouo nouaque tabella, animum, scilicet significans 54 .
Interrogatus, quęnam esset disciplina magis necessaria-
Mala, inquit, dediscere 54 .
Diogenes perseuerantia uicit, ut ab Antisthene in disciplinam susciperetur, cum ille
neminem reciperet 55 .
Diogenes oratores arguebat, quod studerent iusta dicere, non autem facere. Captus ac
uenditus, cum rogaretur, quid sciret agere, respondit scire se uiris imperare atque ad
pręconem: Prędica, inquit, quisnam sibi dominum emere uult 56 .
Quomodo Xeniadę, emptoris sui, filios instituit 56 .
Laudabatur puer ad illum adductus, quod ingenio excelleret essetque optimis moribus.
Quid ergo, inquit, me indiget? 59 .
Xeniades emptum filiis pręceptorem dedit et domui pręfecit, et ait: Bonus demon domum
meam intrauit 60 .
Polemon ad Zenonem, cum illum audiret- Non latet nos, Zeno, ait, te per horti ianuas
irrepere furarique dogmata eaque Phoenicum tibi more circumdare. Optimus ille quidem qui
paret recta docenti 65 .
Oleo sedem non tergendam, id est seruis non blandiendum 82 .
Malus.
Tribunali publicisque suggestis Solonis decreto arcetur 8 .
Theodorus furto, adulterio, sacrilegio usurum sapientem, cum tempestiuum erit 25 .
Iniquitas in tria scinditur: lex mala, legis bonę pręuaricatio, lex nulla 38 .
Aristoteles ait uitium ad miseriam et infelicem uitam sufficere 48 .
Diogenes musicos in ius uocabat, quod cum lyrę cprdas congrue aptarent, animi mores
inconcinnos haberent 56 .
Intuitus aliquando centauros duos pessime pictos ait: Quis horum deterior est 58 .
Dicenti malum esse uiuere - Non, inquit, uiuere
malum est, sed male uiuere 58 .
Zeno dixit inimicos et alienos inuicem qui probitati non studeant, e contra amicos qui
student 66 .
Malum et impium sine Deo esse. Quod duplici ratione accipitur, siue quod Deo contrarius
dicatur siue quod aspernetur Deum 72 .
Minas
nemini intendas, ait Chilo. Esse enim muliebre 10 .
Mensura.
Geometrię pręcepta primum a Thalete tradita 5 .
Pyramides mensus est umbram asseruando 5 .
Pythagoras geometriam perfecisse dicitur, Moeris initia inuenisse 82 .
Pythagoras hecatuOnben immolauit, cum inuenisset triangulum
orthogonii latus tantundem ualere, quantum quę illum contineret 82 .
Primus Gręcis pondera mensurasque inuenit 82 .
Memoria.
Cleantem Zeno cęreis durioribus tabulis comparasse solebat, quę uix quidem et cum
difficultate, quę inscripta fuerint, seruant diutius 66 .
Phantasia est impressa in animo nominis figura. Differt phantasia a phantasmate.
Phantasię sensibiles et non sensibiles, rationales et irrationales 67 .
Mulier.
Diogenes, cum uidisset alinquando mulieres ex oliuę arbore suffocatas: Vtinam, inquit,
arbores cęterę fructum huiusmodi tulissent 58 .
Hipparchia philosophiam didicit 62 .
Magus.
Pythagoram magia insignem dixit Timon 84 .
Empedocles dicitur magiam exercuisse et professus pharmaca, quibus et morbi et senectus
arceantur, et uentorum uel noxii pellantur flatus uel salubres ac lęti adhibeantur, mortui
item reuiuiscant 85 .
QVINTVS CVRTIVS
Magnanimus.
Qui Sydone regnare noluerunt 8 .
XXX auri talenta noluit accipere Alexander pro captiuis, sed gratuito dimittere 16 .
Fortium uirorum est magis mortem contemnere quam odisse uitam 25 .
Alexander Scythas captiuos omnes sine precio remisit, ut fidem faceret sibi cum
ferocissimis gentium de fortitudine, non de ira fuisse certamen 42 .
Sogdianorum magnanimitatem admiratus Alexander; quos ad supplicium duci iusserat,
liberos dimisit 43 .
Oppidum apud Sobos cum Alexander obsideret, oppidani se ac sua igni absumpserunt 56 .
Mollis.
Indorum rex, cum capillum pectit atque ornat, tunc responsa legationibus, tunc iura
popularibus reddit 50 .
Militaris uirtus.
Acies Alexandri. Alexander noluit, ut sui consuiebant, noctu inuadere Darium,
sed die 17 .
Agis uirtus: cum hasta per foemora confossus poplitibus se excepisset 28 .
Satibarzanis et Erigui singulare certamen 39 .
Petram Dorinim expugnat Alexander frustra olim ab Hercule obsessam 51 .
Alexander solus in urbem hostium desiliit 57 .
Ex uulnere moribundus eum qui uulnerauerat ad spoliandum accurrentem, occidit 57 .
Cito gloria obsolescit in sordidis hostibus, nec quicquam indignius est quam consumi
eam, ubi non possit ostendi 58 .
Dioxippi et Horatę singulare certamen 59 .
Medicus.
Philippo medico multum fidens Alexander 3 .
Alexander Philippi curatione conualuit 4 .
Remedium allatum Ptolomeo per quietem 60 .
Matrimonium.
Simitrides duos ex sua matre filios habens. Quippe apud eos parentibus stupro coire cum
liberis fas est 45 .
Indi in Sophitis regno nuptiis coeunt, non genere ac nobilitate coniunctis, sed electa
corporum specie, quia eadem ęstimatur in liberis 54 .
Mors.
Persę sibi ipsis mortem consciuere, ne uiui in hostium potestatem uenirent 24 .
Indorum sapientes occupare fati diem pulchrum putant et uiuos se cremari iubent. Quis
autem segnis ętas aut incommoda ualitudo est, expectatam mortem pro dedecore
uitę habent etc. 50 .
Sed unicum bonum diutumam uitam existimantes sępe acerba mors occupat 58 .
Mors Alexandri et militum moeror 63 .
Persarum mos in funere 64 .
Vis ueneni ferrum quoque exurens. Vngula iumenti dumtaxat patiens omne constat.
Sucistygem appellant fontem in Macedonia, ex quo pestiferum uirus emanat 67 .
Malus.
Alexandrum uitia uicerunt 28 .
Mulier.
Non aliam contumeliam magis Persarum foeminę accipiunt quam admouere lanę manus 22 .
Amazonum regina uenit ad Alexandrum 30 .
POLIBIVS
Mundus. Locorum notio. Diuisio orbis terre 45.
Mores ex natura locorum hominibus insiti 67.
Mulcta. De Gescone sumptum crudele supplicium 19.
Militaris uirtus. Amilcar optimus ac sapientissimus dux.
Romanorum uirtus, audacia, magnitudo animi 16.
Illyriorum res gestę 24.
Optimi ducis officium 55.
Achei et terrestri et nauali pugna pręstantes 79.
Musica ad naturę feritatem mitigandam instituta 66.
Malus. Clitorii quendam qui ipsis dedecori erat apud se genitum negauerunt 34.
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Mundus. Magorum studium circa cęlestia 65.
Tabula Aristagorę 112.
Heraclitus Ephesius cuncta ex igne fieri arbitratus est et in idem elementum omnia resolui. Mundum animatum esse demonumque omnia plena 112.
Multitudo. Semiramidis copię quinquies supra tricies centummilia hominum 5.
Vndecies centummilia Iudeorum censa, qui arma ferre poterant, pręter tribum Beniamin et Leui 53.
Asę exercitus quingentaquinquagintamilia 58.
Iosaphati nouies centummilia 59.
In castris Ozię CCCLXXX hominum milia 64.
Scythicę multitudinis argentum sagittarum, cuspides cum singulę a singulis offerrentur , conflatę ahenum sexcentarum amphorarum capax confecerunt 105.
Gręci pauci innumeram Persarum multitudinem fundunt 122.
Xerxis copię 127.
Gangaridum multitudo 230.
CCC milia Gallorum 247.
Naues CCC, elephanti CLX 250.
Conscriptę in Italia copię pedes septies centena milia et septuaginta equitum 261.
Pauci Romani multitudinem Poenorum superant 282.
Mitridatis copię CC milia peditum, L equitum, naues CCC 351.
Tygranes auxiliariorum copiis confisus doluit, quod cum solo Lucullo esset conflicturus, et non cum omnibus Romanis 361.
Heluetiorum ac sociorum numerus 369.
CCCCXXX milia Germanorum 373.
Miraeula. Neruios quotannis singulos in lupos transfigurari 3.
Mures nocte una neruis lorisque abrosis totum pene Arabum exercitum scutis et arcubus spoliarunt 74.
In Albano monte lapidibus pluit 79.
Prodigium in Seruio Tullo infante 84.
Mula parit 101.
Vulturnus et Glanis amnes retro flexerunt cursum 117.
Titus Latinus contempto numinis imperio filium amisit, ipse ęgrotauit 118.
Stadia circiter CC a Susis puteus, ex quo aqua hausta in oleum, bitumen et salem concrescit 122.
Equa leporem enixa, mula mulum 127.
Caput sine sutura solidum. Vnum os pro dentibus. Ossa hominis quinum cubitorm 133.
Saxum ingens de cęlo cecidit 137.
Cęlum ardere uisum 138.
Prodigia 259, 269, 281, 283, 285,286,292,293,294,297, 300, 301, 303, 305, 306, 307, 310,311, 313, 314,320,321.
Monstrum 333.
Mirificus fulminis casus 346.
Satyrus ad Syllam perducitur. Prodigia 354.
Terrę motu in Syria CLXX milia interiere 356.
Prodigia 385, 387, 418.
Quę Galbę mortem pręcesserunt 420.
In euersione Hierusalem prodigia 425.
Ostenta sub Antonio Pio 430.
Matrimonium. Agathyrsis uxores communes 3.
Sarmaticis Scytharum uirginibus non prius nubere mos fuit quam hostem peremissent 4.
Menon dolore percitus adempta sibi coniuge collum laqueo implicuit 4.
Arabes cum matre et sororibus coeunt pecudum ritu. Adulter capite plectitur. Alterius sanguinis congressus pro adulterio est 16.
Polixena ab Achille adamatur 40.
Dido post uirum mori maluit quam uel regi nubere 55.
Gorgo, Leonidis uxor, cum audiret Laconicas mulieres solas uiris imperare: Merito, inquit. Nam solę uiros pariunt. Nubendi mos apud Laconas 63.
Apud Medos minus septem uxores habere non licet 65.
Lex uiri et uxoris 70.
Nullum amplius patri ius in filium est, ubi illius iussu duxerit uxorem 70.
Sabinarum raptus. Thalassius 70.
Licebat Atticis mulieribus ex mariti propinquis aliquem admittere, cum maritus ad rem non esset idoneus 86.
Dotes pecuniarię sublatę apud Athenienses 86.
Pręmia capiunt, qui uno anno plures procrearint filios 91.
Nubendi modus apud Assyrios 92.
Massagetę singuli uxorem
ducunt eaque communiter utuntur 94.
Minianim uxores Lacenę carceres ingressę mutatis uestibus uiros emiserunt, ipsę uirili habitu eorum loco resedere 107.
Crestones uxores multas habent, charissima super mortuum iugulatur 111.
Themistocles dicere solitus Gręcis Athenienses imperare, se Atheniensibus, sibi coniugem, coniugi
filium. Filias matrimonio locare uolentibus magis uirum sine pecuniis quam pecunias sine uiro quęri oportere pręcipiebat 132.
Artaxerxes Vastim inobedientem repudiauit et Hesterem superduxit 142.
Connubium nobilium et plebis commune 147, 148.
Discordia Ardeatum ob puellę nuptias 148.
Druidę tantundem cum dote uxoris conferunt, fructum asseruant, totum ei cędit qui superstes fuerit 185.
Alexander Phereus coniugis fraude periit 195.
Samnitum mos quotannis, ut uirgo optima optimo locaretur 203.
Darius filiam Alexandro collocare tentat 214.
Alexander Roxanen ducit 227.
In Cathea connubia formę pręstantia conciliantur 229.
Alexander Statyram ducit 232.
Nulli fas erat ad pudicicię aram sacrificare, nisi qui uni nupsisset 239.
Demetrii admonitus nubendum esse supra naturam, ubi lucrum ostenderetur 242.
Per uim collocatę semet interimunt 245.
Caruilius Ruga togatorum primus cum uxore diuortium fecit 258.
Masinissa Sophonisbam cupide sibi iungit 302.
Aemilius excusauit diuortium, quod solus quoque conscius esset, qua parte pedis se calceus offenderet 326.
Cur Cato senior iam uxorem duxerit 326.
Titus Gracchus ante uxorem Corneliam mori optauit 335.
Metelli uerba de ineundis connubiis 337.
Germani unica uxore contenti 347.
Mithridatis uxor perfida 351.
Corneliam duxit Sylla urbanitate eius delectatus. Lepidus nuncio de adultero uxoris accepto moerore confectus periit 357.
Quod uxor non solum crimine, sed etiam suspicione debet carere 367.
Portia Bruti morte audita ardentis prunę haustu extinguitur 395.
Ante decimum mensem a mariti interitu nubere non licebat 397.
Octauię obseruantia in Antonium, quamuis ab eo contemneretur 403.
Qui primus Romę uxorem repudiauit 409.
Nerua lege prohibuit fratris sororisue filiam uxorem haberi 421.
Vxor dignitatis nomen est, non uoluptatis 429.
Miseria hominis. Thrausi natos plorant, mortuos lęti efferunt 111.
Mores Scytharum 3.
Ęgyptiorum ritus 14.
Mores Cretensium 25.
Medorum mores 65.
Lydorum instituta 67.
Persarum 91.
Massagetarum 94.
Getharum mores, Crestonum, Thracum reliquorum 111.
Gallorum 185.
Germanorum 347.
Sueuorum ritus 373.
Britannię ritus 374.
Partorum mores 376.
Pannonum ritus 403.
Magnanimus. Zamarias, ne uiuus in militum potestatem ueniret, se ipsum cum regia domo concremauit 58.
Seniores Romani se pro patria deuouent 186.
Dion arce Syracusanis tradita maluit priuatus uiuere quam ut tyrannus dominari 200.
Alexandrum Macedonia non capit 209.
Pori regis capti magnanimitas 229.
Curius aurum
contempsit 245.
Pyrrhus Romanis captiuos sine / precio restituit,
quod se de gloria tantum certare diceret. Fabricius nec auro motus nec uoce elephanti. Romani Cyneam dona ferentem non acceperunt 247.
Fabricius Pyrrho medici sui perfidiam detexit, nolens cum illo dolo, sed uirtute certare 247.
In Curio auri contemptus 250.
Regulus persuasit, ne captiui commutarentur et ad supplicium rediit 256.
Saguntini in ignem se et sua deiiciunt, cum a Poeno expugnarentur 265.
Item Astrapenses a Romanis obsessi 298.
Scipio filium gratis recipere captum noluit ea lege, ut Antiocho pacem a Romanis conciliaret 315.
Theoxena se et nepotes occidit, ne Philippo ludibrio essent 321.
Emilius aurum contempsit 324.
Mumii continentia, ut ex Corinthiaca pręda nihil attigerit 333.
Numantini se et sua perdunt, hosti prędam inuidentes 336.
Thalenses, ubi se captos iri uident, se et sua incendunt 344.
Cato Ptolomeo non assurrexit 368.
Cato consulatus repulsam nihil grauate tulit 380.
Tyberius abiecta reipublicę cura Capreensem secessum petiit 412.
Maledicus. Atheniensium lex, ne in defunctos maledicta iacerentur, nec in sacro, nec in iudicio ciui conuicium facerent 86.
Alcybiades execratus 169.
Clodius Pompeium insectatur 70.
Tyberius famosis carminibus proscissus: In libera ciuitate, inquit, linguam et mentem omnibus liberam esse oportere 412.
Mollis. Ludiones ex Hetruria accersiti 198.
Heliogabalus a nudis mulieribus uectatus 439.
Mulcta. Romanorum mos, ut liberi nullis parentum sceleribus tenerentur 123.
Xerxes extremo affecit supplicio eos qui pontem fabricati fuerant, quem Hellesponti ęstus disiecit 126.
Romanus ne uerberetur 238.
Ob ignem extinctum Vestalis flagro admota 297.
Pleminius sceleris conuictus damnatur 300.
Apud Germanos uincire et uerberare solis licebat sacerdotibus 347.
Tullianum locus in carcere 365.
Ignominiosa animaduersio in milites 434.
Militaris uirtus. Ninus uir ferox, militaris glorię cupidus 4.
Thesei gesta 33.
Sanson maxilla asini pugnat 38.
Patrocli et Merionis cędes 40.
Ionathę facinus 46.
Dauid Goliam sternit 47.
Laconum chori tres ad uirtutem instituti 63.
Spartiatę 74.
Trigemini Curiatii, Horatii 77.
Pisistrati lex, ut qui oculos in bello amisisset, publice aleretur 87.
A quinto anno pueri discunt equitare, iaculari etc. 91.
Zopyri facinus 101.
Bruti et Aruncis congressus 103.
Coclitis facinus. Item Mutii 104.
Agesilaus 105.
Tot Megabyzos optauit Darius, quot grana mali Punici 107.
Lex, nequis bona militis, dum in castris essent, possideret aut uenderet 115.
Martius Coriolanus 117.
Cynegiri facinus 122.
Fabii 124,125.
Sparciatę 128,129.
Leonidę
facinus. Quidam de sagittis: Sub umbra, iquit, non in sole pugnabimus 129.
Callicrates 133.
Cęsius manu et lingua promptus 139.
Lucius Siccius uir fortissimus 144.
Vectii ferocis 151.
Bustum fortium 155.
Tempanii indoles 162.
Alcybiadis et Cęsaris apud hostes admiratio 126.
Callicratidis responsum: Spartam se cadente nihilo deteriorem futuram, at fugere sibi turpissimum esse 180.
Camilli ferocia 184.
Galli soli Romanis terribiles 185.
Galli in armis se ius ferre dicunt omniaque uirorum fortium esse 186.
Marcus Manlius Capitolium defendit. Camilli in Gallos uirtus 187.
Manlii Capitolini uirtutis insignia 191.
Pelopidę interitus 195.
Spartanorum uirtus in patria tuenda. Epaminundas ex uulnere animam agens, cum audisset scuto suo hostem non fuisse potitum, lętus obiit 196.
Titus Manlius Gallum sternit 198.
Valerii cum Gallo certamen 202.
Valeriii consulis uirtus. Romanorum milites Samnitibus terribiles uisi 204.
Decius se deuouet 207.
Titus
Manlius dux strenuus 208.
Alexander Achillis cytharam se malle uidere dixit quam Paridis 210.
Codomanus, 1 qui et Darius rex. Virtus militum, non aurum aut multitudo pręstat uictoriam. Macedones, Alexandri exercitus 2. 11.
Bachtrę bellicosissimi 214.
Noluit noctu pugnare Alexander 218.
Mardi, gens bellicosissima 220.
Agidis regis uirtus 221.
Satibarzanis et Erigini singulare certamen 223.
Comparatio Romanorum et Macedonum 224.
Alexander ab hostibus circumuentus in Sandracarum oppido 230.
Singulare certamen Horatę et Dioxippi 231.
Neoptolemi cum Eumene certamen 237.
Legio linteata 240.
Lysimachus 241.
Pyrrhi cum Pantaco congressus 244.
Pyrrhus Romanorum uirtutem miratur 247.
Pyrrhus primus muros ascendit 250.
Mamertinum prouocatorem a uertice ad imas partes uno ictu discidit 250.
Acrotati laus 251.
Morte mulctabantur, qui apud Romanos castra aut signa deseruissent constituto ue pręsidio decessissent 253.
Philopemenis indoles. Lacedemonum uirtus 264.
Scipio: Qui rempublicam saluam uult, inquit, me sequatur 274.
Quidam singulari pugna pręualent, quidam conferti 275.
Taureę et Claudii congressus 282.
Hannibal aliquando professus se Fabium ut pedagogum, Marcellum ut pugilem formidare 283.
Crispini et Balii singulare certamen 287.
Lucius Martius post Scipionum interitum rem prope collapsam restituit 288.
Taureas occidi a Fuluio cupiit, quo non impetrato, ipse sibi cultro pectus traiecit 290.
Acarnanes iurant non nisi uictores ex bello reuersuros 291.
Marcelli ferocitas. Hannibal de Fabio: Habent et Romani suum Hannibalem
293.
Philippus incertus, utrum audacius a se bellum gereretur an ab hostibus fugacius 296.
Hannibalis prudentia in exercitu regendo 297.
Singularis pugna Corbis et Orsuę 298.
Enesidemus maluit occidi quam commissę urbis pręsidio decędere 307.
Cato 309.
Hannibal rogat, ecquem imperatorum maximum arbitraretur 311.
Basternę militaribus tantum studiis dediti 323.
Catonis indoles 323.
Eleazarus 326.
Scipionis Emiliani indoles 327.
Numantinorum ex desperatione pugna 336.
Cymbrorum ferocia 344.
Germani testes pugnę adhibent. Turpe ducunt suo duci, nisi uictori, superstitem esse 347.
Marius necessitatem pugnandi militibus imposuit, procul a flumine castris positis, ut inde potum sanguine peterent 347.
Marcus Aquilius Ostensis cicatricibus absoluitur 349.
Maurisius statura breuis prouocatorem occidit 350.
Sertorius 358.
Spartacus 359.
Mitridates 364.
Pedites equorum iubis subleuati cum equitibus agebantur in pręlium 370.
Eucratides 376.
Curio amisso exercitu noluit fugere et dimicando concidit 383.
Sceuę uirtus. Acilei fortitudo 384.
Crascinus : Faciam, inquit, hodie, o imperator, ut aut uiuum me aut mortuum laudes 385.
Cęsar enatat leua manu cum libellis elata, paludamentum mordicus trahens, ne spolio potiretur hostis 386.
Feroculus a Labieno tyro appellatus non se tyronem esse, sed decimę legionis militem dixit , et contorto in eum pilo equum transuerberauit 387.
Cęsar 388.
Antonius Octauium prouocat 405.
Ignominię impatiens miles sibi manum intulit 421.
Vespasianus tricies cum hostibus dimicauit 421.
Miles maluit sua manu mori quam hostis beneficio uiuere 424.
Domitianus sagittandi scientissimus 427.
Item Commodus 433.
Caracalla per omnia gregario militi similis 437.
Dalmatici milites 447.
Aureliani uirtus 447.
Medicus. Medendi usus apud Assyrios 92.
Critobolus extracta ex Philippi regis oculo sagitta citra oris deformitatem curauit luminis orbitatem 205.
Philippus Alexandri medicus 211.
Herasistratus medicus deprehendit ęgritudinis in Antiocho nouercę amorem esse causam 243.
Pyrrhus medebatur splene laborantibus dextro pede contactis 246.
Medicus Cnęo Domitio uenenum petenti poculum soporiferum dedit 381.
Radix quę a corporibus immundos fugat spiritus 425.
Musica in bello usurpata 63.
Arionis casus. Terpander musicus 82.
Chrysogonus modulator 179.
Ludiones, histriones 198.
Alexander, cum Ilium circuiret, rogatus an Parydis cytharam uellet uidere, Achillis inquit malle, qua ille fortissimorum hominum cantauit gesta 210.
Tibicines ebrii Romam deportantur 234.
Xenophantes modulator,
ad cuius numeros remorum impulsum nautę moderabant 245.
Vetus Archadum mos usque ad XXX uite annum in musicę studiis exerceri 275.
Celenis Marsias cum Apolline certauit 316.
Nero musicę studiosissimus 417.
Mors. Essedones humanum caput inaurant, quo annuos defunctis libant honores 3.
Cum rege defuncto apud Sarmatas pellicum charissima, minister, coquus, agaso, uiator, pincerna, equus et aurea phiala sepeliuntur 4.
Nomades Indi mactant seniores parentes eorumque caraes esitant 5.
Pyrithous a cane laniatus 35.
Herculis interitus 36.
Capaneus ex alto corruens. Amphiaraus hiatu terre, Polinices et Etheocles mutuis uulneribus conciderunt 39.
Otriades amissis in pręlio sociis nolens superuiuere se ipsum interemit 75.
Lugendi ratio 76.
Hostilius fulmine cum tota domo conflagrauit 79.
Nullum maius supplicium morte 86.
Spargapises captus, cum uinculis solueretur se ipsum interemit 94.
Prexaspes pręcipitatur e turri uolens 99.
Funebris laudatio 103.
Histieus mortem timens prodidit se; uiuus captus cruci affigitur 114.
Cleomenis infelix exitus 121.
Spurius Cassius ex Tarpeia rupe pręcipitatus 123.
Xerxis lachrymę, quod tot milia hominum ante centesimum annum sint ad unum interitura 127.
Morituri e Delo in Rheniam deportabantur 161.
Alcybiadis animosus interitus 181.
Imilco amisso pestilentia exercitu sibi manum intulit 184.
Xenophon uel, ut alii aiunt, Anaxagoras nunciato filii interitu: Sciebam, inquit, me genuisse mortalem. Item aliud exemplum 192.
Visceratio quid sit 209.
Sogdiani lęti, quod iussu inuicti regis extinguerentur 226.
In Soborum regione una urbs obsidionem primo pertulit, mox desperatione oppidani eam incenderunt seque cum liberis in ignem deiecerunt 230.
Calanus alui fluuio uexatus constructa pyra in ignem desiliit 232.
Titus Manlius in terram equo effusus triduo expirauit 238.
Demetrio iusta soluuntur 245.
Theophrasti uox: Cum uiuere incipimus, tunc morimur 251.
Cleomenes sibi manum intulit 277.
Venenum hauserunt, ne uiui in hostium potestatem uenirent 290.
Colossi Rhodii casus 304.
Crassus
percussorem ultro in suam necem prouocat 336.
Scipio in morte ab inimicis honoratus 338.
Gracchus a seruo uolens cęsus. Qui deinde se ipsum peremit, ne hero superstes esset 339.
Germani lamentis abstinentes in funere 347.
Iudacilii mors uoluntaria, cum patriam tueri non posset 350.
Fimbria sibi manum infert 354.
Item Norbanus. Item Marius. Norbani quidam interficiendus ad exonerandam aluumspacium petiit uitę cupidus 355.
Mitridates sorores et uxores occidi iussit 361.
Iudei plerique sibi manum intulerunt Pompeio templum obsidente 364.
Mitridates, cum uellet ueneno extingui, non potuit 364.
Iulia periit subita animi consternatione 375.
Crassus et qui cum eo erant sibi manus intulerunt, ne uiui caperentur 377.
Opitergini, ne uiui in hostium potestatem uenirent, mutuis se uulneribus confecerunt 383.
Cato sibi manum intulit. Iuba et Petreius se interficiunt. Syllę et Scipionis interitus 388.
Cęsaris cędes 389.
Lelius ex tumulo res suorum perditas intuitus sibi mortem consciuit. Item Dolabella et Marsus 393.
Xanthi se et liberos in ignem mittunt 394.
Cassii et Bruti cędes 395.
Phaselus caput parieti impingens se ipsum peremit. Desperationis exemplum in eo qui filios, uxorem et se ipsum interfecit 399.
Antonius infert sibi manum 405.
Cleopatrę interitus 405.
Cantabri in monte obsessi ueneno se conficiunt 406.
Nero se interficit 419.
Item Otho 421.
Vitelius foedissime trucidatur 423.
Acorius de templo se pręcipitauit, heredem faciens Lucium, si cadentem exciperet. Heres elisus periit, ipse uixit 424.
Messanę oppidani se et sua perdunt, ubi expugnari se uident 425.
Moriens Vespasianus ioco non abstinuit 426.
Heliogabali pręparatio, ut mors sua esset preciosa 439.
Ormisdas de Roma quid sentiret rogatus, tantum respondit placere sibi unum, quod didicisset in ea quoque homines mori 456.
Mendacium. Mentiri apud Persas omnium turpissimum putatur 91.
Demosthenis mendacium 210.
Quidam mentiti sunt se iussu Romani consulis uirgis cęsos, cum se ipsi cecidissent 215.
Xenophanes mendacio fefelisset, si cultus a uerbis alienus eum non prodidisset 281.
Laodicę mendacium, quo captabat filio regnum 351.
Magister. Magistris disciplinarum optimis ac continentissimis utuntur 91.
Dionysius principatu deiectus ad pueros instruendos animum adiecit, ut in aduersa fortuna haberet, quibus imperaret 201.
Aliud pecunia parari, aliud tempore et diligentia 251.
Marcus Antonius princeps quibus magistris operam dedit 431.
Mutatio rerum. Empedocles se aliquando puellam fuisse affirmabat, arborem, auem, piscem 142.
Athenę bis hostium manibus restitutę 194.
Qui ex foeminis facti sunt mares 283.
Quę terrę a continenti auulsę et insulę factę 296.
Quibus casibus iactetur Masinissa 301.
Mora. Fabii cunctatio 271.
Cicero rogatus a Pompeianis, cur tam serus ad se uenisset. Quibus ille renidens: Quid sero me huc, inquit, uenisse dicitis, cum nihil paratum inueniam 385.
Tyberius gallipes dictus ob tarditatem incessus 412.
Malus. Heli sacerdotis filii 43.
Themistocles callidus, leuis, temerarius 136.
Alcybiadis ingenium Egypto comparatum; quę cum saluberrima ferat medicamenta, fert et perniciosissima uenena 168.
Aristippus nihil natura turpe aut iustum aut honestum esse, sed lege et consuetudine 192.
Cęsar: Haud, inquit, crinitos et pingues pertimesco, sed pallidos et macilentos 389.
Calligula et Domitius Nero, duę humani generis faces dicti 414.
Mathematicos Vitellius capite puniuit 421.
MARIE Virginis obitus 414.
Epistola Egnatii ad Virginem, Christi matrem 427.
/
Mensura. Octo stadia conficiunt unum miliarium.
Memoria. Gorgias Leontinus extemporali quacunque de re usus est disertatione 150.
Messala Coruinus orator biennio ante mortem nominis sui oblitus 411.
Mulierum industria pax initur inter Romanos et Sabinos 72.
Mulieris uis 102.
Mulierum pręsumptio 308.
Pro mulieribus 309.
VALERIVS MAXIMVS
Miracula liber I, caput VI.
Matrimonium. De amore coniugali liber IIII, caput VI. De fide uxorum liber VI, caput VII. Auspex nuptiarum liber I, caput I. Qui primus fecit cum uxore repudium. Dea Viriplaca. Indorum foeínOKn^ 1 : quę dilectior marito fuerit, ultro cum mortuo uiua sepeliur, eodem. Socrates, an uxor esset ducenda consultus: Vtrum uis feceris, inquit, penitentiam ages. Themistocles consultus: Malo, inquit, uirum pecunia quam pecuniam uiro indigentem, liber VII, caput II.
Miseria hominis. Egesias Cyrenaicus mala huius uitę sic repręsentabat, ut multis appetendę mentis cupiditatem ingeneraret. Ideo a rege Ptolomeo id facere prohibitus, liber VIII, caput IX.
Mulcta. De censoria nota, liber II, caput IIII. De quęstionibus, liber VIII, caput IIII. Seruus tortus seruum occidisse confitetur, capite punitur. Qui occisus putabatur, rediit. Alius septies tortus pernegauit; in crucem tamen actus poenas dedit. Item Fuluii Flacci seruus octies tortus nullum uerbum, quo dominus perstringeretur, emisit. Eodem.
Mollis. Teatrales ludi ne fierent in urbe. Standi mos in theatro. Circenses. Consualia. Ludius. Histrio. Ludi Atelani. Ludi sęculares. Mimmis aditus a Massiliensibus interdictus, liber II, caput I.
Militaris uirtus. De indole, liber III, caput I. Quando munus gladiatorium. Celtiberi nolebant pręlio supereese, cum dux cecidisset. Cimbri et Celtiberi in pręlio occidi gaudebant, in morbo tristabantur, liber II, caput I. Marcus Brutus ultimum pręlium initurus: Hodie, inquit, aut recte erit aut nihil curabo. Lusitani responderunt: ferrum sibi a maioribus, quo urbem tuerentur, non aurum, quo libertatem ab imperatore auaro emerent, relictum, liber VI, caput IIII. Scipio quartum et uigesimum agens annum nemine audente ad Punicum bellum proficisci iterum se pollicitus est etc. de illo. Scipio Emilianus: Non esse eiusdem, inquit, et capere aliquos uelle et timere. Liuius Salinator pallantes sine duce hostes opprimi uetuit, ne cladis ipsorum domestici nuncii deessent. Senatus recusauit auxilia Chartaginiensium
aduersus Pyrrhum, quod dicerent ea se bella suscipere solere, quę suo milite gerere possent. Idem Romanorum animus Cannensi clade accepta. Spartanus claudus pugnare se, non fugere uelle dixit. Alius: In umbra pugnabimus. Alius urbis edita moenia mulieribus, non uiris condita dixit, liber III, caput VII.
Medicus. Quo miraculo Valesius liberos pestilentia affectos sanauit, liber III, caput VII.
Musica. Tibicines Romam a Tibure aduecti, dum temulenti dormirent,
liber II, caput I. Socratem constat ętate prouectum fidibus tractandis operam coepisse, liber VIII, caput VII. Caius Gracchus inter concionandum tibicinem post se habebat, cuius modulis pronunciationem temperaret, caput X.
Mors. Qui obitum filiorum forti animo pertulerunt, liber V, caput X. De mortibus non uulgaribus, liber IX caput XII. De cupiditate uitę, caput XIII. Massilienses in funere non lamentabantur. Cicuta uenenum temperatum habebant, quod dabatur iis qui causas moriendi iustas allegarent. Hoc et in Cea insula seruatum, ubi mulier coram Sexto Pompeio nonagenaria sic sponte decessit. Tracię natio natales flebiliter celebrat, exequias hilare. Licii in funere muliebrem uestem induunt, ut citius luctum deponant, liber II, caput I. Persę non ante septennium liberos aspiciunt, quo paruulorum amissionem ęquiore animo sustineant, eodem. Mortem minitanti Lysimacho Theodorus Cyreus audacter respondit, quod cantaridis uim haberet. In crucem agi iussus: Nihil refert, inquit, humi an sublime putrescam, liber VI, caput II. In periculo capitis Socrates grauitatem seruare quam uiuere maluit. Lacedemonii Philippo responderunt, siquid morte grauius imperaret, mortem se pręlaturos, caput IIII.
Mendacium. Qui mendacio nobilitatem prę se tulerunt, liber IX, caput XVI. Papirius Cursor quomodo pullarii fallaciam puniuit et deum iram in fauorem conuertit, liber VII, caput II.
Memoria. Themistocles omnium ciuium suorum nomina memoria comprehendit. Ad Xerxem confugiens Persico sermone
assuefecit prius quam in conspectum eius ueniret. Cyrhus omnium militum suorum nomina, Mithridates duarum et uiginti gentium, quę sub regno erant, linguas didicit, liber VIII, caput VII.
Mora. Triumuiri, quod ad incendium in Sacra uia ortum extinguendum tardius uenerant, damnati, liber VIII, caput I.
Mutatio morum aut fortunę, liber VI, caput IX.
CICERONIS OPVSCVLA
Matrimonium. An uir sapiens ducat uxorem? 69.
Commune animantium omnium conunctionis appetitus 73.
Prima societas in conuigio 84.
Seruus est, cui mulier imperat 180.
Magnanimus. Marcus Curius aurum contempsit 45.
Magnitudo animi 74, 75.
Magnanimitas recta alia, alia uitiosa 86.
Fortitudo 86.
Fortes et magnanimi non qui faciunt, sed qui propulsant iniuriam 80.
Fortis et magnus animus duabus rebus cernitur 87.
Animi, non corporis uiribus magnanimi honestum constat 90.
Fortis animi et constantis est 90.
Quod uiriliter animoque magno fit 94.
Magnitudo animi quando est inhumana 110.
Scipio Aphricanus, Paulus, Lucius Minutius pecuniam contempserunt 132.
Voluptas, uita, diuitię postponenda utilitati communi 141.
Fabricius cum Pyrrho armis contendere quam ueneno eum tolli 157.
Honestum pręfert utili Vlixes 160.
Marcus Regulus. Quid proprium fortis 161.
Fortitudo est laborum dolorumque contemptio 166.
Militaris uirtus. Pyrrhus pro gloria tantum decertans 81.
Rhetorum campus de Marathone, Salamine, Plateis, Thermopylis, Leutris etc. 86.
Quintus Mutius. Cocles. Decii. Caius Fabricius. Marcus Curius. Scipiones. Cato 175.
Memoria Themistoclis 34.
Pythagorei, quod in die dixerint, commemorant
uesperi 99, 39.
Mors quare non timenda 49.
Pythagoras negat licere homini se ipsum interimere. Solon dixit nolle se in morte suorum
lachrymis carere. Ennius autem: Nemo me lachymis decoret 50.
Mortem pro gloria contempserunt Lucius Brutus, Decci, Marcus Attilius, Scipiones, Lucius Paulus, Marcus Marcellus 51.
Mors terribilis his, quorum cum uita omnia extinguuntur, non his quorum laus emori non potest 176.
Hi uiuunt qui ex corporum uinculis tanquam e carcere euolauerunt. Vestra uero quę dicitur uita, mors est 194.
Mulcta. Omnis et animaduersio et castigatio contumelia uacare debet etc. 92.
Obiurgatione qualiter utendum 105.
Mores non improbi et tamen diuersi, alius aliis aptior et quisque suis 99.
Deliberandum, quos nos et quales esse uelimus 100.
Quando morum facienda mutatio 100.
Officium priuati, officium peregrini 102.
In omni actione tria seruanda: ut appetitus rationi pareat, ut quantum causa postulat curemus, ut ad decorem moderentur omnia 106.
Commodum est ex aliis iudicare, ut uitemus quod dedecet 107.
Malus uitiis deditus etc. 176.
Serui omnes improbi 180.
Metus. Omnis metus seruitus 182.
THVCIDIDES
Militaris uirtus. Mos Atheniensium eos qui fortiter bellando occubuerunt pro contione laudare 19.
Hiberi barbarorum pugnacissimi 82.
Mors. Sepulchrum uirorum illustrium ad posteros memoria 23.
Magnanimitas non senescit 24.
Mendax Gręcia in augendo numero 68.
PANEGYRICVS PLINII
Magnanimus. Vt enim felicitatis est, quantum uelis, posse, sic magnitudinis uelle, quantum possis 36.
PHALARIS
Magister. Qui alios castigat, ipse uitio carere debet 7.
Hortatur filium ad bonas artes 10.
Malus. Aduersam corporis ualitudinem ars sanat, animi autem morbo sola mors medetur 4.
Intter necessario et sponte malum 16.
Controuersia inter fratres malos, uter nequior 19.
Medicum laudat et multis donat 4.
Medici precibus exoratus insidiatori suo ueniam dat. Accusatores medici sui coarguit 5.
Mulcta. Si is qui necessario delinquit plectendus est, quanto magis qui sponte peccat 7.
Matrimonium. Vxoris fidem laudat et ei filium commendat 9.
In eum qui suam uxorem ueneno necauit 20.
Pro affinitate hanc gratiam sibi referre postulat, ut uxorem amet 30.
Pro muliere uiri reditum desiderante 33.
Hortatur, ut filiam despondeat iam uiro maturam 45.
De dote filię Philodemi 46.
/
Minę. Ignaui minas contemnunt 28.
Minatur ignauo. Item detractori
40, 41.
Minatur non esse sibi datos homines quos petierat 47.
Minatur Sthesicoro , quod in se exercitum paret 49, 51.
Magnanimus. Exploratorem captum dimisit 12.
Fęminis coniurationis maritorum consciis, earum animum miratus, pepercit 61.
Mutuum. Ad eum qui adhuc non reddit mutuum 15.
Mutuum sibi solui petit 23.
Mutuum dat et ingrati naturam describit. 25.
Militaris uirtus. Optat bellando mori 15.
Se nec uerbis nec re terreri 27.
Virtutem militis laudat et redire sanum optat 31, 32.
Mentiri nolle laudabile est 33.
Cupit non deprehendi mendaces, ne eos punire cogatur 60.
ORATIVS IN EPISTOLIS
Magister. Nemo tam rudis, ut discendo non excolatur 1.
Quo semel est imbuta recens etc. 4.
Militaris uirtus. Militem hortatur: I, bone, quo uirtus tua te uocat 26.
Mors. Ire tamen restat Numa quo deuenit et Ancus 6.
Magnanimus. Telemacus spernit dona Atridę 8.
Mendaei, et iam cum uerum dicit, non creditur 16.
Parthis mendacior 23.
TERTVLLIANVS
Mundus non factus secundum Pythagoram, factus secundum Platonem 4.
Magorum phantasmata 9.
Matrimonium. Qui uxores suas amicis communicauerunt 13.
VERGILIVS
Musica. Pan primus calamos 3.
Cithara crinitus Iopas personat aurata 68.
Matrimonium. Sparge, marite, nuces 11.
Amata sollicita de connubio
Lauinię filię 143.
Magus. Carmina uel cęlo possunt deducere lunam. Carminibus Cyrce etc. 12.
Medicus Iapis 217.
Venus Eneę medetur 217.
Mors. Funus Polidori 83.
Eneas parentat patri 108.
Miseni bustum 125.
Stat sua cuique dies 186.
Mulier. Varium et mutabile semper femina 104.
Militaris uirtus. Herculis labores 156.
Nysi et Euriali audacia 167.
Mezentius funda strauit hostem 174.
Tarcon Venulum dextra arreptum ante se tulit captiuum 207.
PRIMA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Mundus. Niniue. Koętjlìog ab ornatu 111.
Niniue 116.
Mulier fornicaria 117.
Plagę orbis, quas Gręci appellant KAi|LiaTa 155.
Mare propter
amaritudinem 169.
Ęgyptus pro mundo 238.
Mare sęculum 240.
Babylon mundus 241.
Quantum in sublime nubes tollantur 289.
Mundus de quo non erant apostoli 302.
Cęlum et terra pertransibunt 380.
Multitudo. Locustarum myraculum uidit beatus Hieronymus 43.
Senacherib exercitus 75.
Miracula. Qui acceperit signa in cęlo sursum et in terra deorsum 205.
Primum signum in Chana 210.
Miracula maiora Euangelii quam Legis 279.
Matrimonium. Vxor timeat uirum 109.
Tempore tribulationis et luctus et orationis non debemus seruire coniugiis et operi nuptiarum 173.
Foecunditas in uxore quęritur, non forma 183.
Vxorem adolescentię tuę noli despicere 184.
Diligite uxores uestras sicut Christus Ecclesiam 317.
Abraham tres habuit uxores et Iacob quattuor. Isaac uero una fuit uxore contentus 320.
Non est uoluntas pura secundi matrimonii, quę fornicationis comparatione uilescit 324.
Digamiam et trigamiam non ex Lege descendere, sed ex indulgentia 354.
Miseria uitę. Omnis caro foenum 272.
Mores. Duplices portę mortis et uitę: uitiorum atque uirtutum 53.
Adamantis natura 161.
Via recta, nec ad dextram nec ad sinistram 173.
Declinare ad dextram est nimium esse iustum, ad sinistram parum 183.
Mores hominum bestiis comparati 233.
Magnanimus. Hieremias, ne mala prędicet, in carcerem mittitur. Eductus non tacet 359.
Aduersa subeunda pro asserenda ueritate 369.
Vrias propheta ad mortem tractus in sententia perseuerauit 370.
Mulcta. Odit Deus quos non castigat 19.
Inter iudicis et patris castigationem 32.
Visitatio, id est flagella 34,64,340.
Quęstionarii atque tortores 44.
Pertransire dicitur Dominus quos punit 54.
Ruinis feritur Israel, Iuda scissionibus 74.
Malicia pro suppliciis 92.
Aliorum poena alios corrigit 107.
Diligit Deus quem corripit 111.
Non uindicabit Deus bis in id ipsum 113.
Poenę mensura 127.
Surgere dicitur Dominus, quando consurgit in uindictam populi sui 155.
Gladius. Falx. Securis 158.
Dominus percutit, ut sanet 189,307.
In Iudeis Romanorum formido 194.
Manus Domini tetigit me 202.
Virga Domini 233.
Poena ignis 290.
Gladius 324.
Virga uigilans 334.
Supplicia inferuntur, ut uitia corrigantur 339.
Deus castigat, ut corrigat 341.
Potum dedit nobis aquam fellis. Peccauimus enim Domino 345.
Percussi, ut coacti malum uitent 353.
Et fiet terra eorum in desolationem 358.
Phasur. Phaseor. Neruum 359.
Securis et maleus 365.
Gladius super omnes habitatores terrę 368.
Omnis correptio proficit ad salutem, quę ad pręsens uidetur esse tristitię 376.
Militia. Centuriones. Chiliarchi. Tribuni. Quinquagenarii. Decani 196.
Medicus uerus e cęlo 117.
Absque Dei miesricordia nihil ualet ars medendi 249.
Iussit Esaias, ut sumerent massam de ficis et cataplasmarent super uulnus et sanaretur 271.
Ad stomacum remedium 293.
Verus 356.
Musica. Bucina cornea est, tuba ęrea 21.
Cantica impiorum 72.
Sermo epodicus 127.
Tubal repertor cytharę 200.
Mors. Parentalia. nekroqutaos sic! 27,354.
Anima decedens a corpore Dominum suum cogitet 91.
Deus mortem non fecit 105.
Vicina morte pauidus 117.
Inter mortem et umbram mortis 210.
Regnauit mors ab Adam usque ad Moysen 247.
Vita breuis 250.
Incertum mortis fatum 270.
Mos in luctu 355.
Siquando morimur, de carceribus corporum liberamur; quomodo nunc pseudoprophetę pro supplicio mors irrogatur 371.
Mors fit a peccato 377.
/
Mendacium. Cretes semper mendaces 139.
Posuimus mendacium spem nostram 254.
Corruit in platea ueritas 312.
Consuetudo mentiendi in naturam uertitur 345.
Egressa est a prophetis Hierusalem pollutio in omnem terram 364.
Magister. Origenem commendat 1.
Apollinaris Laodicenus. Origenes. Pierius. Eusebius. Didimus 12.
Xenocrates Polemonem iuuenem e turpissimo fecit continentissimum philosophum. Sic Socrates
Phedonem 13.
In gutture tuo sit tuba 25.
Qui turpis lucri gratia non corripit delinquentes 45.
Obedire debes Deo magis quam hominibus 57.
Tuba in Scripturis 65.
Aqua et potus pro doctrina 67.
Argue sapientem, et diliget te 76.
Quando doctrina non fuerit in ecclesia, perire uirtutes, uitia inualescere 78.
Stilabit dulcedine sermonis Dei 79.
Magistri pręsumptio 105.
Lucri gratia 126.
Alium doces, et ipse non facis 142.
Audite, pueri, disciplinam patris 162.
Docens propter lucra uel gloriam 181.
Doctus non sibi arroget, sed gratias agat Deo 186.
Prudens eloquii spiritalis 196.
Panis et aqua sermo doctrinę 200.
Veh mihi, quia tacui 203.
Exaltate uocem, leuate manum 229.
Ociosi est suam tantum salutem quęrere et non etiam aliorum 242.
Beati qui seminatis super omnes aquas, immittentes pedem bouis et asini 263.
Ne mittas margaritas ante porcos 271.
Speculator 303.
Canes muti 304.
Auferte offendicula de uia populi mei 306.
Tuba 307.
Ecce ego dedi uerba mea in ore tuo 333.
Ne timeas a facie eorum 334.
Anunciate in Iuda et in Hierusalem auditum facite 338.
Qui prędicas non furandum furaris 344.
Imber. Pluuia 352.
Cerui et onagri recesserunt, quia non erat herba 352.
Cęcus cęcum ducit 352.
Pluuia doctrinarum 353.
Quantam mercedem habet sermo doctoris, si ualuerit ab errore quempiam liberare 354.
Sta in porta, prędica 357.
Conceptus sermo Dei ęstuat in pectore 360.
Malus. Habitatores terrę, non incolę 18.
Maleficus etiam in bonam partem accipitur 116.
Canaan. Pharaon. Nemroth 137.
Ęthiopes 141.
Auditores Legis, et non factores 141.
Anguli 177.
Semen pessimorum 233.
Veh qui ebrii sunt absque uino 239.
Filius Sydonis 244.
Bestiis comparati 289.
Incircumcisus 293.
Malorum opera 310.
In uitia pronus 335.
Seruus peccati 335.
Iustificauit animam suam auersatrix Israel comparatione pręuaricatricis Iuda 337.
Sapientia pro malicia. Sapientes sunt, ut faciant malum 339 Nescio uos 359.
Malorum ficorum calatus Sedechias 366.
Memoria. Scriptum in corde 123.
Mulier. Varium et mutabile semper 109.
Mulieres sanctę 134.
Mulieres doctę 134.
Romanum regnum Cleopatrę morte destructum 217.
Pharao non uult interficere sexum foemineum, quia per se fragilis est 249.
Mulieres docentes populum 252.
Maria. Halma non dicitur nisi de uirgine 6.
Betula. Alma uirgo secreta 206.
Spiritus sanctus ueniet super te 208.
Egredietur uirga de radice Iesse 215.
Nubes leuis 238.
Veh qui dicit: quid generas, et mulieri: quid parturis 282.
Creabit Dominus nouum super terram. Foemina circumdabit uirum 377.
Mensura. Gomer XXX modii 17.
Mille passus dicunt Latini, Galli leucas, Persę parasangas, Germania rastas 47.
Siclus. Obolus 101.
Laguncula. Batus. Modius. Chorus. Gomer. Archaba. Ephi 200.
Sicli. Stateres. Obolus 379.
Magi. Simon et Elimas.
EX SECVNDA COMMENTARIORVM
Mundus. Quattuor clymata 23.
Ęgyptus. Saltus 60.
Mundi angustię 71.
Fluuius Chobar 107.
Occidens semper in mari 120.
Mundum non esse ęternum 125.
Mare 130,185.
Bethsaida, id est domus uallis 186.
Elementa mundi. Mundus pro his qui sunt in mundo 203.
Omnia ex nihilo 219.
Mundus quot modis intelligitur. Cęlum pro aere 222.
Creare et condere quid differant 232.
Cęlum pro aere. Nubes ex quibus pluuię 240.
Ager 291.
Maria, fluctuationes sęculi, fiumina potentes 336.
Vallis lachrimarum 383.
Hierico 386.
Quattuor climata. Mare, sęculum 402.
Via sęculum pręsens 407.
Nox sęculum pręsens, dies futurum 424.
Babylon 425.
Cedar. Habitaui cum habitantibus Cedar 437.
Multitudo. Tropus qui uocatur sylepsis , quo et pro uno omnes et pro omnibus unus appellari solet 177.
Legio sex milia hominum 178.
Asaph congregatio 358.
Miracula non semper ad meritum operantis concedi 148.
Inter signa hoc mirabilius, quod multitudinem de templo unus eiecit 169.
Fulgura multiplicauit 331.
Multa fecisti mirabilia 351.
Venite et uidete
opera Domini 356.
Ipsi uidentes sic admirati sunt 357.
Et timebunt termini terrę, a signis tuis 367.
Qui conuertit mare in aridam 367.
Mirabilis Deus in sanctis suis 370.
Qui facit mirabilia solus 373.
Viderunt te aquę, Deus, et timuerunt. Tu es Deus qui facis mirabilia 376.
Non est magnum signa facere 382.
Mirabilia fecit 395.
Narrate omnia mirabilia eius 399.
Mementote mirabilium eius quę fecit 399.
Et misit signa et prodigia in medio. Qui facit mirabilia magna solus 425.
Mirabilia tua narrabunt 436.
Matrimonium. Ab uxore menstruata abstinendum 10.
Certa coeundi cum uxoribus tempora 54.
Graue pondus uxorum est, si excepta causa fornicationis eas dimittere non licet 166.
In resurrectione neque nubent neque nubentur 171.
Tacianus, hencraticarum heresiarches, etiam eum qui uxore utitur, in carne seminare /
[seminare] dixit et ita matrimonii quoque copulationem immundam esse asseruit 216.
In uiro et muliere sancta sit copula. Sarra. Abraham 236.
Vxor Hasdrubalis capto uiro in incendium se iecit 237.
Maritus et uxor una caro 273.
Bonę mulieres malos maritos utrum regere debeant an timere? 238.
Quod digamus aliquando pręferri possit monogamo 243.
Contra hereticos 243.
Ament uiros et eis subditę sint 247.
Matrimonium 262.
Mulier diligens corona uiro suo 268.
Tempus amplexandi et tempus abstinendi 293.
Miseria humana 292.
Feliciores iudicaui mortuos quam uiuentes 295.
Verumtamen uniuersa uanitas omnia homo uiuens 351.
Mores. Vipera. Vulpes. Scorpiones 25.
Dextra. Sinistra 28.
Morum diuersitas diuersarum bestiarum designatur nominibus 95.
Ab Epimenide poeta Cretenses dicti semper mendaces, malę bestię, DALMATAE uentres pigri. Latinus historicus. Vanos Mauros, feroces Dalmatas uocat. Timidos Phryges omnes poetę lacerant. Athenis expeditiora nasci ingenia philosophi gloriantur. Gręcos leues. Israelitę graui corde et dura ceruice. Insensati Galatę 198.
Diuersa scemata : sedemus, stamus, ambulamus, iacemus 396.
Magnanimitas prophetarum pro ueritate asserenda 45.
Palmę 101.
Daniel contemnit dona regis 128.
Multi diuitias contempserunt nec
tamen sequuntur Christum 166.
Qui me audierit, absque timore quiescet 258.
Maledictum. Anatema 192.
Vbicunque in Scripturis maledictio legitur, nusquam est additum Dei nomen. Benedictio aliquando pro maledictione ponitur 201.
Vtinam abscindantur qui nos conturbant. Quęritur, quomodo Paulus maledixerit, cum pręceptum sit: Nolite maledicere 210.
Neminem blasfemare 249.
Imprecatio 301.
Regi ne maledicas 305.
Imprecatio sanctorum non uindicta est, sed futuri denunciatio 327, 340.
Prohibe linguam tuam a malo, et labia tua ne loquantur dolum 345.
Mulcta. Pestis, fames, bella, captiuitas 29.
Dominus quasi medicus percutit, ut sanet 31.
Visitatio 36.
Fames et sitis, gladius, bestię, pestilentia- tropologice 44.
Visita, manum extende, expande, mitte 49.
Maioribus poenis dignus qui maioris est dignitatis 51.
Poenę dilatio miserantis est 53.
Calix pro poena 65.
Gladius Domini 78.
Quando corripimur, Dominus uigilat; quando deserimur, dormit 133.
Mola asinaria in collo 164.
Punire decet noxios 280.
Virga et correptio tribuent sapientiam 282.
Non continuo ulciscitur Deus, sed expectat penitentiam 324.
Disciplina tua correxit me infinem 332.
Militia. Persę fortissimi 72.
Armatura spiritalis 241.
Medicus. Cum unum medicamen non satis proficere cerait, transit ad aliud 206.
Musica. Quid hymnus, psalmus, canticum. Cantus in ecclesia in corde sit, non in uoce 236.
Inter cantorem et cantricem 292.
Psallite operibus, cantate corde 395.
Cantabo et psallam in gloria mea 403.
Tubarum genera 395.
Bene psallit qui cantat in corde 432.
Psallite in cithara 432.
Laudent nomen eius in choro 435.
In timpano. Inter cytharam et psalterium 435.
Mors. Morticinum 28.
Poliandron 95, 96.
Mortuo homini impio nulla erit ultra spes 266.
Ad locum unde exeunt flumina reuertuntur 290.
Mors communis 292.
Quare uita breuis homini 294.
Mors ignobilis 297.
Mors resoluit libertatem animę 298.
Vitę mortisque
arbiter Deus 301.
Mors communis 301, 302.
Ante quam rumpattur funiculus argenteus 307.
Mors peccatorum pessima 346.
Cum uiderint sapientes morientes, simul insipiens et stultus peribunt 358.
Qui aufert spiritum principum 375.
Vos autem sicut homines moriemini 381.
Quis est homo qui uiuet et non uidebit mortem 388.
Auferes spiritum ipsorum et deficient 399.
Heu mihi quia incolatus meus prolongatus est 419, 437.
Somnus 421.
Mendacium. Simulatio. Assumenta pro tempore 197.
Omnis homo mendax 222.
Qui loquitur mendacia, peribit 273.
Testis iniquus deridet iudicium 274.
Suauis panis mendacii 275.
Lingua fallax non amat ueritatem, et os lubricum operatur ruinas 280.
Vanus et mendax 283.
Perdet omnes qui loquuntur mendacium 322.
Mentita est iniquitas sibi 339.
Omnis homo mendax 411.
Magister. Doctor ecclesiasticus 9.
Paruuli petierunt panem, et non erat qui frangeret eis 18.
Leniter, non aspere docendi 20.
Montes, colles, rupes 30, 32.
Canite tuba 33.
Nolite dare sanctum canibus 73, 106, 148.
Si non docuerit 86.
Quod dico uobis in tenebris, dicite in lumine 152.
Canit hortator uirtutum, penitentię lamentatur 153.
Harundinem quassatam confringet qui peccatori non porrigit manum. Et qui paruam fidei scintillam contemnit in paruulis, hic linum fumigans extinguit 155.
Veh uobis qui clauditis regnum cęlorum ante homines. Vos ipsi non intratis nec introeuntes permittitis intrare 172.
Sal insulsum sunt, qui non audent increpare 187.
Diuites qui proferunt de thesauro suo noua et uetera. Paupercula- qui mittit quod potest et desiderat quod non potest explanare 188.
Dies diei eructat uerbum. Gallus cantat, et Petrus compungitur 189.
Pedagogus 202.
Per infirmitatem carnis docet
qui infirmis aliquid concedit. Sed qui ea quę perfectionis sunt instruit, nequaquam per infirmitatem docet 205.
Pręsente doctore ad bonum excitamur, recedente languescimus 206.
Vos qui spiritales estis instruite huiusmodi in spiritum lenitatis 215.
Discipulus erga magistrum 216.
Tertullianus. Ciprianus.
Lactantius. Hilarius. Dydimus 218.
Inter predicationem et uerbum ueritatis 221.
Qui potest dicere, an experimentum eiuis quęritis, qui in me loquitur Christus 231.
Arguere pptest qui redargui non potest 235.
Sermo fidelis, doctrina sana 244.
Doctor Ecclesię lucrator animarum est; quibus nihil preciosius 245.
In foribus portarum urbis profert uerba sua 257.
Sapientia illius eruperunt abyssi et nubes rore concrescunt 260.
Deriuentur fontes tui foras, et in plateis aquas tuas diuide 262.
Qui erudit derisorem, ipse sibi iniuriam facit 265.
Qui congregat in messe, filius sapiens est. Vena uitę os iusti 206.
Qui dicunt et non faciunt. Qui abscondit frumenta, maledicetur 267.
Neque enim aliter fructuosus fit suus sermo doctori, nisi ipse prior faciat bona quę docet 268.
Quod quis reprehendit, se id non facturum uidetur promittere. Legatus fidelis sanitas. Vbi non sunt boues, pręsepe uacuum est 269.
Labia sapientium diseminabunt scientiam 270.
Eruditus in uerbo reperiet bona. Fauus mellis uerba composita. Quę alios docet, ipse faciat 272.
Torrens redundans fons sapientię 273.
Nemo sibi arroget scientiam, quia donum Dei est 274.
Vas preciosum labia scientię 275.
Doctor fidelis, prędicator rectus 276.
In auribus insipientis ne loquaris 277.
Errue eos qui ducuntur ad mortem 278.
Legatus fidelis, doctor ueritatis. Acetum in nitro qui cantat carmina cordi pessimo 279.
Melior correptio manifesta. Meliora uulnera diligentis 281.
Auditor et prędicator a Domino illuminatur. Prędicantium defectus 282.
Prędicator. Aperi os tuum muto 284.
Aperuit manum inopi 286.
Melius est audire correptionem sapientis 298.
Qui ad uulgi plausum declamant in ecclesia. Eos doce quos uideris libenter audire 305.
Nubes imbrem super terram effundentes. Sine timore doceat. Mane semina semen tuum 306.
Magistri ociosi 306.
Hostium doctrinarum claudetur frigente charitate 307.
Annunciate inter gentes studia eius 325.
Dominus in cęlo sedes eius, id est in sancto prędicatore 326.
Pecunia Domini est prędicatio 329.
Oculi prędicatores. Pupilla sensus spiritalis 330.
Intonuit de cęlo Dominus 331.
Annunciabunt cęli iustitiam eius 336.
Vox
Domini in uirtute. Vox Domini pręparantis ceruos 340.
Nubes. Veritas tua usque ad nubes 347.
Sagittę tuę infixę sunt mihi, id est uerba 349.
Ecce labia mea non prohibebo 351.
Ora uestimenti. Sagittę tuę acutę 355.
Virga directionis 356.
Vt enarretis, quoniam hic est Deus 357.
Audite hęc omnes gentes 358.
Docens et non faciens 359.
Pluuiam uoluntariam segrega, Deus, hęreditati tuę. Dominus dabit uerbum euangelizantibus uirtute multa 369.
Laboraui clamans, raucę factę sunt fauces meę 371.
Pascitur in meridie 390.
Hortatur ad Deum 393.
Annunciauerunt cęli iustitiam eius 395.
Ascendunt montes et descendunt campi 398.
De medio petrarum dabunt uocem suam 399.
Stetit Phinees et placauit 401.
Montes exultauerunt ut arietes 409.
Nolite sanctum dare canibus. In labiis meis pronunciaui omnia iudicia oris tui. Loquebar de testimoniis tuis in conspectu regum 415.
Conuertantur mihi timentes te 417.
Pronunciabit lingua mea eloquia tua 419.
Sicut sagittę in manu potentis, ita filii excussorum 421.
Corripiet me iustus in misericordia et increpabit me 427.
Sanctitatem tuam loquentur et mirabilia tua narrabunt 430.
Qui parat terrę pluuiam 432.
Qui emittit eloquium suum terrę, uelociter currit sermo eius 433.
Et gladii ancipites in manibus eorum 435.
Vt faciant in eis iudicium conscriptum 435.
Malus. Bestię pessimę animi uitia 30.
In templo abominatio, cumanima uitio polluitur 35.
Generatio uiperarum 35.
Ebrietas cordis 36.
Siquis Christi non habet indumentum, nudus est 46.
Inauris aurea in naribus porcę 47.
Basan 71.
Qui facit peccatum, de diabolo natus est 82.
Qui ambulat in uiis suis pessimis 91.
Ab aquilone exardescunt mala 105.
Filius gehennę 172.
Genus humanum diuersis fractum uitiis 186.
Quorum uermis non moritur 187.
Caro et sanguis 194.
Interest in carne esse et in carne uiuere 198.
Nescio uos 204.
Malicia dupliciter 233.
Nonnunquam malum occasio fit bonorum 253.
Iniquitates suę capiunt impium, et funibus peccatorum suorum constringitur 262.
Inuestigator malorum opprimetur ab eis 267.
Qui seminat iniquitatem, metet
mala 276.
Malus stultus est 278.
Malus futura non considerat 281.
Malicia mundi 290.
Ante tempus iudicati 299.
Ammoue maliciam 306.
Neque habitabit iuxta te malignus 322.
Malos male perdet. Conuertantur in infernum 325.
In circuitu impii ambulant; contra Deum ignorantes 327.
Quoniam qui malignantur, exterminabuntur. Peccatores peribunt 349.
Et qui quęrebant mala, mihi locuti sunt uanitates 350.
Dilexisti maliciam super benignitatem. Dixit insipiens: Non est Deus 360.
/ Non est qui faciat bonum 361.
In corde iniquitates operamini in terra. Alienati sunt peccatores 363.
Filii hominum 389.
Non mortui laudabunt te, Domine 410.
Pericula inferni opera mala 410.
Filii Edom. Filia Babylonis 416.
Peccatores equi, demones equites 433.
Mensura. Siclus, stater, dracma, hin, chorus, sextarius 28.
Cor maris, cor terrę, id est medium 71.
Palmus. Granum. Palestes. Sexta pars cuibiti. Calamus. Funiculus geometricus et coementariorum 98.
Cubitum et cubita. Cubitus et cubiti 98.
Calami. Cubiti 106.
Statera. Efa. Batus. Chorus. Modius. Efa. Siclus. Stater. Mina. Obolus 114.
Quadrans facit duo minuta 146.
Satum genus mensurę 157.
Stater habet duo didracma 164.
Memoria. Nihil enim prodest uidisse et audisse, nisi ea quę uideris et audieris, in memorię reposueris thesauro 97.
Maria Virgo porta clausa 109.
Ecce mater eius et fratres. Non iuxta Martyonem et Manicheum matrem negauit, ut natus de phantasmate putaretur 156.
Maria, Mater Domini 333.
Sanctum est templum tuum 367.
Terra dedit fructum suum 368.
Venit Dominus in Ęgyptum super nubem leuem- Virginem 377, 394.
Elegit tribum Iuda 379.
Terra nostra dedit fructum suum 384.
Veritas de terra orta est 385.
Mandata Dei auro preciosiora 264.
Obseruanda, non arguenda 300.
Obseruans pręcepta 301, 303.
Notas mihi fecisti uias uitę 329.
Vię Domini 332.
Eloquia Domini igne examinata 332.
In custodiendis illis retributio multa 333.
Semita iustitię 336.
Psalterio decem cordarum psallite illi 343.
Magus. Arioli. Incantatores. Magi. Malefici. Chaldei. Mathematici 124.
Oplene omni dolo et omni fallacia 251.
Symon magus uoluit cęlum conscendere, et interiit 326.
Marsus qui serpentes incantat 363.
Adorauerunt sculptile, et mutauerunt gloriam suam 401.
Mulier litigiosa 274.
Foemina sublimia non capit 292.
Mulier caput malorum 300.
Mulier pronior ad malum 300.
Mutuum. Qui accipit mutuum, seruus est foenerantis 276.
IOSEPHVS DE HISTORIA IVDEORVM
Miracula. Alexandro mare Pamphilicum se diuidens prębuit iter 16.
Iordanis Iudeis 35.
Sol stetit 36.
Pons CCC stadiorum a Caio constitutus 168.
Matrimonium. Tharbis uxor Moysi 15.
Nobiles ne ducant uxores ancillas 32.
Nabal durus et stupidus. Abigail, uxor eius, optima et sagacissima 52.
Leuitę alienas ducendo transgrediuntur 95.
Vxor non obediens abdicatur 96.
Herodis desiderium erga Marianen, uxorem defunctam 136.
Anuleus ab uxore gentili ad idolatriam compulsus 167.
Magnanimitas Gazeorum: domos suas incenderunt, ne hostis preda potiretur. Quidam liberos et uxores interemere, ut seruituti subtraherent 119.
Senex quidam suos seque peremit, ne seruire hosti cogantur 130.
Maledicus Semei dat poenas 66.
Mors. Tyberius filii defuncti familiares uetuit ad se accedere, ne eius
recordatione moueretur 162.
Mendacium Abrahę de Sara coniuge 5.
Magister. Ioas mortuo Ioiada sacerdote, cuius disciplina continenter uixit, ad uitia delabi coepit 81.
Militia. Abraham parua manu Assyrios aggressus uicit 5.
Ionatas 47.
Dauid Goliam interimit 49.
Fortissimi milites Eusebius, Eleazar, Abysai, Banaias 63.
IDEM DE ANTIQVITATE IVDEORVM
Magnanimus. Quidam latrones mori maluerunt quam se hosti dedere 9.
Symon uxorem, filios, parentes se ipsum interemit, ne inimicis subiaceret 30.
Eleazarus. Veciras. Philippus 38.
Iotapateni urbe amissa se ipsos interficiunt 39.
Supplicia et mortem pati maluerunt quam dicere Cęsarem dominum 78.
Militia. Antipater ostensis uulneribus quam fidelis fuerit Cęsari, testatus est 6.
Longinus 59.
Testeus. Magassarius. Adiabenus 62.
Sabinus Syrus. Iulianus 65.
Pedanius. Ionatas. Loguston 67.
Malus. Alexander ob improbitatem ciuibus inuisus, cum placatiore oratione sibi eos placare uellet, quęsiuit, quomodo eis satisfaceret si moreretur, audiuit 3.
Catulus deo ulciscente morbo expauescendo periit 79.
Mors. Timidus est habendus qui mori non uult, cum opus est, et qui non uult cum oportet 40.
CXV milia LXXX elati Hierosolimis, DC milia cadauera eiecta 64.
Mors libertatem animis pręstat. Mors ineuitabilis. Qui sibi mortem consciuit 78.
EVSEBIVS DE PRĘPARATIONE
Mundus. De origine mundi 3.
De substantia mundi. Philosophorum opiniones 4.
luppiter 15.
Principia 45.
Hyle uel materia ex qua mundus conditus falso dicitur 46.
Quod mundus creatus 54.
Iris. Eclypsis. Circulus lacteus. Teremotus 56.
Astrologiam Chaldei inuenerunt 65.
Mundus productus secundum Platonem. Mutatio mundi 77.
Luminaria cęli 77.
Mundus factus 88.
Plato non recte de cęlo 90.
Principia 92.
De principiis 94.
Magnanimus caduca contemnens 92.
Matrimonium absque ira atque odio oportere 12.
Qui unam uxorem et qui multas habent 38.
Magieę artes 29.
Mulcta ad utilitatem eius qui mulctatur 86.
Mensura. Telentum. Siclum 62.
/
Magister. Quomodo pueri erudiendi 79.
Nolite sanctum dare canibus 80.
Pueri exercendi 81.
Malorum causa non est materia 47.
Vnde mala oriantur 47.
Militaris uirtus. Mortui pro patria 87.
Medicinam inuenerunt Egyptii 65.
Mores diuersarum gentium 38.
Musica. Tyreni tubam, Phryges fistulam inuenerunt. Harmonia. Decacordium. Sambuca 65.
Quales cantus discendi 81, 82.
Mendacium. Aliquando falso utendum ad utilitatem audientium 83.
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Mundus. Mundi anima 27, 47.
Quod mundus non sit Deus 51.
De principiis 54.
Mundus a Deo factus 77.
De conditione mundi. Quare nunc et non antea factus 77.
Mundi et temporis unum principium 78.
De pulchritudine uniuersi. Diuisit Deus inter lucem et tenebras 80.
Et uidit Deus lucem, quia bona est 81.
Qui innumerabiles putant mundos 87.
Initio temporis factus 89.
Mundi corpus et anima 95.
Miracula. Boues locutas. Infantes in utero clamantes etc. 24.
Miracula ad corroborandam fidem 68.
Miracula per angelos 70.
Miracula demonum 71.
Qui miraculis negant credendum 71.
Qui capillos mouent capite immoto. Qui uorata statim egerunt cum uolunt. Qui uocem alienam imitantur. Qui crepitum uentris ędunt, quoties uolunt. Qui sudant cum uolunt, qui flent, qui moriuntur 106.
Monstra 120.
Hominum transmutatio 141, 142.
Mira naturę 176.
In miraculis omnipotentia Dei 177,178.
Matrimonium. Proletarii, quod proli gignendę operam darent, militia uacabant 21.
Quia foemina ex latere uiri educta est, cara esse debet uxoris et mariti coniunctio 92.
Concubitus coniugalis.
Copula a Deo instituta 105.
An etiam in paradiso generandum fuisset. Generandi officium in paradiso sine ruboris appetito się! 107.
Qui diligit uxorem suam, se ipsum diligit 109.
De iure coniugiorum 113.
Abrahę concubina 124.
Miseria hominis. Vita mortalium mors potius dicenda 93.
Quibus poenis hęc uita subiecta 180.
De malis quibus humanum genus premitur 193.
Mores et habitus Christianorum 151.
Magnanimitas Romanorum. Brutus. Torquatus. Camillus. Mutius. Curtius. Decii. Marcus Paulus. Marcus Regulus. Lucius Valerius. Quintus Cincinatus. Fabricius 57.
Mulcta. Qui delinquentes non corripit, peccat 2.
Quando homicidium non est crimen 6.
Iustitia retributionis primorum hominum pro inobedientia 104.
Medicus. Archiatrus, prothomedicus 21.
Mors bona, cum pręcesserit uita bona 4.
De morte uoluntaria ob metum poenę uel dedecoris 5.
Theombrotus. Plato 6.
Cato. Martyres quę sibi ipsis intulerunt. Sanson. Abraham 7.
Pestilentia 21.
Mors pessima quę non moritur 45.
De morte animę et corporis. Vtrum mors etiam sanctis
poena peccati sit. Cur non est ablata mors propter redemptionem peccati 92.
Bene utuntur morte boni, quamuis ipsa mala sit. De generalis mortis malo. Mors cathecuminorum. Mors peccatorum. Tempus mortis, utrum in mortuis an in morientibus 93.
Viuens mortuus 94.
Quam mortem primis hominibus comminatus est Dominus 94.
Philosophi qui animę a corpore separationem non putant poenalem 95.
Qui moritur in Adam 97.
Mendacium dici potest omne peccatum 100.
Malus. Mala uoluntas non est a Deo 34.
Mala uoluntas efficiens operis mali. Causam efficientem malę uoluntatis non esse quęrendam 86.
Filii carnis 107.
Magus. Hydromantia Numę 53.
De impietate artis magicę 58.
De illicitis artibus.
Magia. Theurgia. Chaldeus. Theurgia purgationem animis promittens 69.
ORIGENES
Mundus. Cęlum. Firmamentum 1.
Ęgyptus 38.
Ager 107.
Mundus appellatur tenebrę et nox 142.
Hierico 153.
Anathema 154.
Oriens, occidens, meridies, aquilo 173.
Multitudo. Multi uocati, pauci electi 130.
Multitudo laudabilis 130.
Miracula Moysi et magorum 113.
Loquitur asina Balaam 115, 116.
Sol stetit et luna 159.
Opera Domini magna uel parua 175.
Matrimonium. Mulier sequi debet uirum 10.
Liberorum causa 11.
Sanctę mulieres et steriles dicuntur et sanctos genuerunt 19.
Quare mulier immunda quę peperit 72.
Signum repudii 100.
Coniugati non possunt offerre sacrificium iuge uel indesinens 133.
Magnanimus. Iustus intrepidus 91.
Maledicus a regno Dei excluditur 87.
Maledictio 117.
Qui maledicit Christo 124.
Mulcta. Dominus castigat, ut prosit 31.
Plagę Ęgypti 32.
Obstinatos deus non castigat 42.
Gratias age, si castigaris a Domino 43.
Medicus Christus 72.
Medicina a Deo est 115.
Musica a Deo est 125.
Musicę concordia suauem sonum reddit 139.
Canticum. Cantica canticorum 179.
Mors animę 24.
Mors peccati 82.
Mortuus tam in bono quam in malo dicitur 99.
Mors quędam inimica Christo, quędam amica 111.
Exire de Ęgypto mori est 141.
Mendacium 28.
Mendacis os aperit diabolus 30.
Magister. Ligna quadrata in arca 5.
Abrahę Sarra prius uxor, deinde soror 12.
Ordeaceis pascuntur incipientes, triticeis proficientes 20.
Aquę putei 22.
Conuiuium magnum 23.
Patres, paternitas 27.
Doctores columnę 44.
Doctor extruit tabernaculum 51.
Doctor 52.
Argue peccantem inter te et ipsum 55.
Doctor 61.
Quos correxeris, eorum meriti particeps eris 62.
Caro sacrificii hesterna non edenda, id est littera exterior, sed noua interior 64.
Manifestatio. Veritas.
Simulatoribus non prędicandum 67.
Nihil prodest cuncta scire et
Deum nescire 70.
Qui ruminant et ungulam diqidunt 71.
Quando clauditur os doctori 74.
Exhortatio ad fìdeles ignauos. Incensum minutum in manu 78.
Seminator Verbi 84.
Pluuia sermo 89.
Pluuia in tempore prodest 90.
Panis confortans cor hominis 90.
Doctores fugant demones. Sermo gladius 91.
Mensa sancta 97.
Cherubin 98, 97.
Doctor caute procedat 97.
Vrna. Manna. Arca 106.
Doctor agricola 107.
Doctoris lucrum 108.
Puteus uerbum Dei 110.
Qui fabricant tabernacula 113.
Non quęrit quod sibi utile, sed quod multis 129.
Scientię rudimenta 135.
Beati qui possunt defendere Dei plebem 138.
Cathenulę uerbi connexiones signant 139.
Iuuat nos orationibus conceptis et exemplo 140.
Omnis eruditio ad pręsens non dulcis uidetur, sed amara 143.
Sophar. Tubicinatio. Predicatio 144.
Abecedarii, syllabarii., nominarii, calculatores 145.
Tuba 153.
Peccantem argue 154.
Doctor eicit de ecclesia demones 156.
Ab eis quos docemus, necessaria uitę percipere licet 166.
Semegail aratro utens 177.
Lactis cibus moralis 178.
Semen uerbi Dei. Lingua et manu operandum 181.
Cum lampadibus et buccinis 182.
Malus. Pessimi de quadriga pharaonis 36.
Morticinum contingit. Morticinum animal 56.
Contaminati in patre et in matre 83.
Eiectus 84.
Malus, cum peccat, ex ira dicitur 87.
Camelli et asini 91.
Locustę 100.
Vasa fictilia, uasa ad contumeliam 103.
Malos esse necessarium ad exercitium bonorum 115.
Montes Messopotamię. Montes tenebrosi 117.
Cęcus 122.
Meretrix malicia 129.
Iebuseus 169.
Chananeus 170.
Dies mali 174.
Opus Za Zabuli 175.
In quibus Iesus defunctus est 175.
Dupliciter homo traditur Sathanę in interitum carnis, ut spiritus saluus fìat 175.
Traduntur in manus Madian 180.
Maria Virgo, Mater Domini 72.
Memoriale offert Domino qui memoriter tenet Scripturas 60.
Magus. Plus posse uerba quam uires corporis 113.
Ars magica 114.
Balaam 116.
Magi adorantes Iesum 118.
Diuinatio prohibetur 120.
Stella quę magis apparuit 125.
Carminibus incantantur serpentes 168.
Mandata. Decem plagę Ęgypti, decem pręcepta Legis 33.
Mandata non
bona, mandata / uitę 38.
Quędam iussa, ut fiant, quędam, ne fiant 55.
Pręceptum uel mandatum. Iustificationes. Iudicia 81.
Pręceptum. Mandatum custodire, implere 89.
Mandata 106.
HIGINVS
Multitudo.
Hercules multitudine oppressus geniculauit 1 .
Musica.
Lyra a Mercurio facta 1 .
Symphonia 3 .
Militaris uirtus.
Perseus. Hercules 2 .
Bellorophon Chimeram uicit 3 .
Leo Herculis 4 .
Mora.
Coruus ab Apolline missus 6 .
Mors.
Chiron Herculis sagitas inspiciens, una de manibus lapsa pedem sauciat
et perit 6 .
HOMERVS
Militaris uirtus.
Pandarus sagittandi peritus, Diomedes equis.
Vlisses lucta et cursu superat.
Vlisses Poliphemum excecat.
Irum extra ianuam eiicit seminecem.
Procos sagittis conficit.
Mors.
Ludi funerales Patroclo.
Musica.
Phoemius cytharista.
Demodocus.
Maledicus.
Thersites.
HERODOTVS
Mensura.
Passus. Stadia. Parasange. Scheni . Parasanga continet XXX stadia, schenus LX 18 .
Mensura stadii, passus et palmę 32 .
Parasanga 72 .
Medimnus sex modia 83 .
Chenicę , id est semodia [89] 106 .
Regius cubitus, quam mediocris, tribus digitis maior 14 .
Artaba mensura Persica capacior quam Atticus medimnus tribus chenicibus Atticis 15 .
Miseria hominis.
Apud Trausos nascentes fletu prosequuntur et morientes lętitia 68 .
Matrimonium. Vxorum contentio, quęnam earum cum marito mortuo debeat sepeliri 28 .
Mors. Xerxes exercitum contemplatus lachrymas fudit, quod de tot milibus hominum nullus ad centesimum annum esset superfuturus 95 .
Musica. Arion a delphino uectus 3 .
BASILIVS MAGNVS
Quęre alphabetum in fine eius operis.
PLINIVS
Nobilis. Praxitelis Venus Gnidum nobilitauit 337.
Eiusdem Cupido, propter quem Thespię uisebantur.
Nauta. Inuehitur in eos qui uela addiderunt nauibus 129.
Nauigia ire tardius testudinis pedem dextrum uehentia 304.
Cynodię lapilli in cerebro piscis eiusdem nominis pręsagiunt habitum maris coloris mutatione.
Echeneis paruus pisciculus 353.
Hęrens carinis tardius ire cogit 100.
EMILIVS PROBVS
Nobilitatis gratia plus se matri debere quam patri affirmauit 24.
Alienigenam sibi pręponi indigne ferebant 38.
APOPHTHEGMATA PLVTARCHI
Nobiiis ex humili. Idem 9.
Vir grauis 16.
Digniori magis fauendum 19.
Nobilitas uera 21.
Idem 23.
In ultimum chori ordinem locatus locum contemptum honestauit
29.
Non ignorari a multis quam multos nosse gloriosius est 42.
Clarus ex infimo 47.
Idem 23.
Vereor, ne ignores, quis sim. Captiuus egre ferens se ignorari duplum promisit quam petebatur pro redemptione 48.
Nobilitat uir locum, non locus uirum 54.
Nobiles ignobilesque facit institutio, non genus 70.
Nobilis humile nomen erubescit 80.
Nobilis uir locum ignobilem nobilitat 87.
Ingenium pudet nominari seruiliter 92.
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIBVS
Nobilis. Marcus Emilius Scaurus ex infimo nobilis euasit 28.
FABIVS QVINTILIANVS IN DECLAMATIONIBVS
Nauta. Tempestas maris 8.
TVLLIVS IN TVSCVLANIS
Nobilis. Conuiuę apud Romanos canere soliti de clarorum hominum uirtutibus 89.
Idem 129.
Nobilitas et fama popularis non habenda in bonis 149.
Socrates, cuias esset, interrogatus: Mundanus, inquit 157.
Natura optima uitę dux 116.
Natura omnes sequuntur bona fugiuntque contraria 130.
Naturę in malis procliuitas dicitur, in bonis facilitas 133.
Natura in suo quodque genere perfectum esse uoluit 147.
Natura semper inuicta 153.
/ Finis bonorum est congruere naturę cumque ea conuenienter uiuere. Sic Stoici 154.
TVLLIVS DE FINIBVS
Nobiiis. Cincinatus ex aratore dictator 16.
Loca nobilitata memoria clarorum uirorum 68.
Omnium rerum principia parua, progressibus usa augentur 78.
Natura. Tria in natura: uoluptas, dolor, medium 17.
Ad magna nos genuit natura 35.
Omnes natura bona appetere, contraria deuitare 41.
Principium naturę diligendi sui. Progressus naturę: ęstimabile, officium, selectio, conuenientia. Prima naturę non propter se expetenda 42.
Cognitio naturę 54.
Natura omnis conseruatrix sui 56.
Omnis natura est diligens sui 59.
Quis primus naturę appetitus 69.
Naturę progressus a principio ad finem 71.
Etiam ipsi qui se prudentes malo aliquo afficiunt, probat Cicero se ipsos diligere. Hominis natura, constantis animo et corpore 73.
Natura nos ad agendum genuit. Actìonum genera 78.
Natura progressionibus perficit.
Natalis. Non recte coli natalem eo quod sępius esse non possit, qui semel fiiit 33.
BEATVS HIERONYMVS IN PARTE PRIMA
Natura. Vnde ingeniorum diuersitas 166 .
Numerus XXX, LX, C in Euangelio 155 .
Numerus impar. Numero Deus impare gaudet 159 .
IDEM IN PARTE SECVNDA
Nobilis. Petro piscatori non pręponitur Bartolomeus 148.
Nobilitas mundana non concupiscenda 160.
Qua potissimum nobilitate gaudendum 180.
Nulli te de generis nobilitate pręponas 188.
Nobilitas non genere, sed uirtute constat 258.
Numerus CXX consecratus 27.
XX infaustus, X felix 32.
Dies XIIII mensis 51.
De numero impari 159.
XL, L, CLIII, VII, VIII, XVII 292.
BIBLIA
Nobilis. Saul quęrens asinas patris factus est rex Israel 42.
Dauid pascebat oues patris Issai , quando adductus ad Samuelem ungitur in regem
45.
De plebe exaltatus ad regnum. Psalmus LXXXVIII 116.
Ancilla hęres dominę suę 132.
Salomon suam natiuitatem fatetur similem esse reliquorum hominum 138.
Honestas a Deo est 144.
Nauta. Iosaphat, rex Iuda, fecit classes, quę naufragauerunt, quia in
partem earum acceperat Ochoziam 61.
Pericula nauigationis.
Psalmus CXII 118.
In sermone Dei siluit uentus et cogitatione sua placauit abyssum. Qui nauigant mare, enarrant pericula eius.
Animalia marina 150.
Natura. De naturis ibicum, onagri, rhynocerotis, strutionis, equi, accipitris, aquilę 108.
Numerus. In archa Noé septena ex mundis, bina ex immundis 1.
Pluit diebus XL, totidem noctibus. Cubitis XV aqua altior fuit montibus. Durauerunt aquę super terram diebus CL 1.
Flumen uersus
in sanguinem durauit dies VIII 11.
/ Populus Israel habitauit in Ęgypto annos CCCCXXX 11.
Comederunt man in deserto XL annis 12.
Moyses duodecim tribuum XII titulos posuit 13.
Moyses in monte Synai XL diebus et noctibus 13.
In duodecim lapidibus sculpta XII nomina filiorum Israel 13.
Panes similę super mensam XII 18.
Exploratores XII missi ad terram Chanaan. Post dies XL reuersi 21.
Virgę XII cum nominibus tribuum 22.
Tribus uicibus singulo anno, id est tribus festis apparebit omne masculum in loco quem elegerit Dominus 27.
Plagę flagellati XL numerum non excedant 29.
Iosue die III transit Iordanem. Electi XII sustulerunt XII lapides de Iordane, alios autem posuerunt in Iordane 30.
Reges a Moyse et a Iosue superati XXXI 32.
Dauid fugiens ante faciem Absalonis reliquit domi XII concubinas 52.
Vir de genere Gygantum VI digitos in singulis manibus ac pedibus habens a Ionatha interficitur 54.
Annis VII ędificata domus Domini 56.
Heliseus arat XII iugis boum 60.
Triduo quęsitus Helias, cum sustulisset eum Dominus 62.
Ioas ter percussit terram sagitta. Si quinqnies aut sexies percussisset, Syriam uastationibus consumpsisset 66.
Familię sacerdotum XXIIII. Totidem doctores de Leuitis 73.
Conchę X in quibus offerenda in holocaustum
lauabantur 75.
Templi partes VII excellentię, VII ecclesię spiritalis. Psalmus LXXXVI 16.
Columnę VII sacramenta, VII ecclesię 127.
In canticis XL 135.
Percutiet flumen Ęgypti in VII riuis 154.
Seruitutis Babilonicę anni LXX 174 .
Hieremias emit agrum in Anatoth et appendit argentum VII stateres et X argenteos 176.
Ezechiel sedit VII diebus moerens ad flumen Chobar. Dormies super latus tuum sinistrum dies CCCXC, deinde super dextrum dies XL. Diem pro anno dedi tibi 184.
Post finem XL annorum congregabo Ęgyptum 190.
Succendent arma igni VII annis etc. In uestibulo portę aquilonaris mensę VII super quas immolabant. Murus templi in longitudine cubitorum D et totidem in latus 193.
Holocaustum Domino VII diebus. In die VIII pro pace 194.
Fodi eam mihi XV argenteis, id est XV prophetis et choro ordei et dimidio, id est XLV modiis, id est totidem patribus in analogia Christi contentis computatis tribus, qui a Mattheo omittuntur inter Ioram et Oziam 202.
Zacharias uidit IIII cornua et IIII fabros, ut deiiciant ea. Super lapidem unum VII oculi, id est dona Spiritus Sancti uel uniuersi angeli 212.
Volumen uolans longum cubitorum XX, latum X 213.
Nouum. Nihil sub sole nouum 132.
Deus instaurat quod abiit 133.
Necessitas. Cum ad peragenda holocausta sacerdotes pauci essent, admissi sunt et Leuitę 81.
Initium necessarię rei uitę hominum aqua, ignis et ferrum, sal, lac et panis similagineus et mel et botrus uuę et oleum et uestimentum 149.
MATTHEVS
Nobilis. Petrus et Andreas, Iacobus et Ioannes piscatores erant, et primi uocati sunt ad apostolatum. Petro datę et claues regni cęlorum IIII.
MARCVS
Nobilis. Granum synapis ex paruo magnum IIII.
Numerus. Septenarius perfectus. Quattuormilia VHI. Post dies sex, id est post consummationem seculi VIIII. Numerus centenarius de leua translatus in dexteram signat transitum de laboribus ad requiem X. Septenario numero uniuersitas perfectorum designatur XII.
LVCAS
Nobilitas. Et ne coeperitis dicere patrem habemus Abraham III.
Numerus. Dominus XII annorum incipit disputare; totidem / apostolos emissurus ad prędicandum mundo. Die tertio reperitur in templo. Die tertio resurrexit II. Triginta annorum baptizatus est III, Diebus XL ieiunauit. Totidem aqua diluuii pluit. Totidem annis populus Israel in heremo manna manducauit. Totidem diebus Moyses ieiunauit, quando Legem accepit IIII. Numerus centenarius quod de leua transfertur ad dexteram, beatitudinem signat VII. Denarius numerus perfectus, centenarius perfectissimus VIII. Septuaginta duo discipuli, septuaginta a Moyse electi. In Helim duodecim fontes aquarum et septuaginta palmę X. Bini mittuntur discipuli, bini Moyses et Aaron, Iosue et Caleph X. Ficulnea annis tribus non fecit fructum. Mulier inclinata annis decem et octo XIII. Vocauit decem seruos et dedit eis decem mnas XIX.
IOANNES
Nobilis. Si filii Abrahę estis, opera Abrahę facite VIII.
Numerus. Sex hydrię sex ętates. XL et VII annis ędificatum est templum hoc, et tu in tribus diebus excitabis illud II. Hora autem erat quasi sexta: signat sextam ętatem, qua Dominus incarnari uoluit. Rogatus Dominus mansit apud Samaritanos duos dies. Filium reguli hora septima deseruit febris. Nam septenarius numerus est quietis, uel quia per septiformem spiritum est
omnis remissio peccatorum IIII. Annos XLVIII habens in infirmitate audit: Tolle grabatumtuum et ambula, id est dilige proximum et ambula cum Deo. Hoc enim ad sanitatem deerat, ut ad quadragenarium numerum, qui aliquo modo perfectus est, perueniret V. Quinque panes ordeacei, duo pisces VI. Non ne XII sunt horę diei? Dies Christus, horę apostoli eius XI. Cubitis fere CC discipuli aberant a terra trahentes rhete ad littus plenum magnis piscibus CLIIIXXI.
PAVLVS AD ROMANOS
Nobilis. Non est acceptio personarum apud Deum II. Non est distinctio Iudei et Gręci. Nam idem Dominus omnium X. Tu autem, cum oleaster esses, insertus es in illis, et socius radicis et pinguedinis oliuę factus es XI.
Nauta. ACTVVM: Paulus prędicit nauigationem periculosam, et eam passi sunt prope Cretam. Eidem nocte reuelatum est omnes fracta naui euasuros in terram XXVII.
METHAMORPHOSES
Nauta.
Melicerta uel Palemon. Ino uel Leucothoe, dii marini IIII .
Dies Alcyonii septem mare tranquillum Eolo uentos cohibente in nepotis Ceicis precatione
XI .
Glaucus piscator inter deos marinos recęptus XIII .
Naues Ęneę, ne a Turno comburerentur, a Cybelle in nymphas marinas uersę. Vlixis nauis
fracta XIIII .
SENECA
Nobilis. Patres clari uirtute filiorum. Exemplum Xenophontis, Platonis, Socratis, Marci Agrippę, Octauii. Ex ignobili familia nobiles: Marius,
Pompeius, Seruius rex 121.
Habet enim hoc optimum in se generosus animus, quod concitatur ad honesta etc. 13.
De uera nobilitate. Patricius Socrates non fuit. Cleantes aquam traxit et rigando horto locauit manus. Platonem non accepit nobilem philosophia, sed fecit 14.
Quis est generosus? Ad uirtutem a natura bene compositus. Animus facit nobilem 15.
Epicurus nil sibi et Metrodoro nocuisse ait, quod Grecię ignoti essent 31.
Nauta. Primus nauali pręlio Tullus uicit. Primus suasit nauem conscendere Claudius Caudes . Ob hoc ipsum sic cognominatus 80.
Quantis procellę uiribus ruant 94.
Nauigantium audaciam notat et pugnam 104.
Maris pericula 111.
Tempestatis descriptio 130,131.
De tempestate, quam passus est in mari 17.
Nauis bona quę sit 29.
Solis Alexandrinis nauibus licet sipparum intendere, quod in alto habent 30.
Sylla et Carybdis 31.
Naturam ducem sequuntur Stoici 60.
Idem est beate uiuere et secundum naturam 60.
Summum bonum esse secundum naturam uiuere 63.
Natura minimum petit, naturę autem se sapiens commodat 7.
Naturę est enim potioribus deteriora submittere 40.
Nulli nos uitio natura conciliat etc. Quę bona contulit natura 45.
Non omne quod secundum naturam est, etiam bonum est. Omne autem bonum secundum naturam est 59.
Hoc enim demum perfectum est quod secundum uniuersam naturam perfectum est. Vniuersa autem natura rationalis est 62.
Numerus. Numerare me docet arithmetrica 84.
Vnum non numero, sed corporis natura, ut aer. Vnitas est sine commissura continuatio 92.
Arismetrica 38.
Necessitas magnum humanę imbecillitatis patrocinium est etc. 141.
Effugere non potes necessitates, potes uincere 13.
PLATO
Nauta. Minos naualibus fretus Atticę tributum imposuit. Improbat naues fugam paratas dicens quod uel leones his moribus usi ceruos
fugerent 281.
Vectigal nullum sit importandi. Peregrina, nisi necessaria, non ferenda ad urbem 303.
Natura. Quod est naturę opus? Naturę mens in coniuncta materia 352.
Numerus. Par numerus non scalinus , sed isoceles, id est non inęquilaterus, sed ęquilaterus 21.
Deus Theut apud Ęgyptios primus inuenit numerum et computationem, geometriam, astronomiam, talearum alearumque ludos et litteras. Octonario numero iustitia designatur 204.
Numerus denarius, centenarius, milenarius ad culpam luendam. Numerus septenarius 234.
Solidus numerus octonarius. Numerus duodenarius 235.
Numeri lineares, plani, solidi, oblongi. Numerus quaternarius 244.
Quinarius 246.
Numeri XII 288.
Arithmetica 323.
Numeri in se incorporei sunt 324, 327.
Siquis ab hominum natura numerum auferat, nunquam prudentes nos fore 325.
Duodecim 353.
Necessitas dea. Parcę Necessitatis filię 240.
Nominum uirtus 107.
Cratylus de recta nominum ratione 109.
Cratylus Astyanax, id est rex urbis. Hector, id est possessor. Mnesitheus, id est Dei memor. Agamemnon quasi agastos, id est mirabilis. Epinomi , id est perseurantia. Atreus quasi ateres, atrepton, ateron, id est indomitus, inexorabilis, noxius. Pelops a pelas, id est prope, et opsis, quod ad uisionem pertinet. Tantalus quasi talantaton, id est infelicissimus 110.
Eutychides, id est prosper. Sosia, id est Theophìlus seruator. Theophilus, id est deo charus. Theos, id est Deus a thin, id est natura currendi. Eo quod solem, lunam, terram, stellas, cęlum deos putarunt. Demones, id est intelligentes uel sapientes. Heroes, semidei ab erin dicti, quod dicere significat, quia facundi et ad disserendum promptissimi. Antropos , id est homo quasi anathron, id est contemplans, quę opopen, id est uidit. Psychi quasi anapsycon, id est respirando refrigerans uel quasi physechin, id est potentia, quę physim, id est naturam ochi et echi, uehit et continet. Politius autem psychi profertur. Soma, id est corpus. Vsia, id est essentia. Quidam hestiam nuncupant, alii osiam. Possidon Neptunnus, quasi posi, id est pedibus
desmon, id est uinculum habeat. Pluton quasi plutu, id est diuitiarum dator 111.
Sequuntur deorum planetarumque nomina. Item uirtutum. Virtus arete. Prauitas cacia. Aporia defectus. Calon pulchrum. Escron turpe. Item passiones animi. Itemalethia ueritas. Pseudos mendacium. Prima nomina deos posuisse. Item de ratione litterarum 115.
Idem homo fuisse putatur Mercurius Trismegistus et Moyses 435.
PROBLEMATA ALEXANDRI APHRODISEI
Numerus.
Octo, septem, decem 21. PROBLEMATA ARISTOTELIS Nauta.
Cur interdum nauigia, dum cursum agunt in mari quieto, repente absorbentur totaque ita pereunt, ut ne naufragium quidem fluitans usquam appareat 59.
Cur mare Ponti candidius quam Ęgei est. Cur mersi in mare diutius uiuant quam in fluuio. Cur aqua minus candeat mota. Homerus: Et flatis nigrescit pontus, eodem 59.
Qua de causa qui mari natant uentre salubriter euacuantur 60.
Cur urinantes spongias alligare auribus solent 71.
Cur aures urinantibus minus rumpuntur, si illis oleum instilauerint 71.
Numerus
denarius perfectus 49. PROBLEMATA PLVTARCHI
Nobilis. Quid est quod qui nobilitate pręstare uidentur, lunulas in calceis ferunt 80.
Numerus. Par, impar, quinarius 74.
Pythagorici parem numerum foeminam uocant, marem imparem. Octonarius numerus, nouenarius 82.
Nomen. Quid est quod maribus nono anno, foeminis octauo nomina imponere consueuerunt 82.
AVLVS GELIVS
Nobilis. Qui ex seruis nobilissimi philosophi euaserunt 15.
Cecilius poeta fuit seruus 32.
Prothagoras, acerrimus sophista, prius uecturas onerum corpore suo factitauit 33.
Ventidius Bassus ex humili et ignobili nobilissimus factus 89.
Nauta. Quid obseruatum in undarum motibus austro flante uel aquilone 20.
Nauium genera apud ueteres 62.
Transfretationem, transgressum et transgredi apud Salustium dici 63.
Sparta quibus naues insuunt 100.
Naturę uis rationem cogens 71.
Numerus. Mille hominum occiditur recte dictum est. Mille denarium in arca est. Cubus dicitur, cum omne latus eiusdem numeri equaliter in se se soluitur 8.
Septenarii numeri uis et facultas in multis naturę rebus animaduersa 24.
Pluria, compluria. /
Compluries Latine dicitur 38.
Quarto prętor signat tres ante factos. Quartum prętor, ter ante factus dicitur 55.
Quid sit numerus hemiolios, quid epitritos 111.
Nouum. Recentatur 93.
Nomen. Decretum, nequis unquam illum nominaret, qui Dianę Ephesię templum ob id tantum incenderat, ut se flagitio celebrem faceret 12.
Athenienses decreuerunt, ne unquam seruis indere nomen liceret Harmodii et Aristogytonis, qui Hippiam tyrannum interficere adorsi erant. Romani pręnomina patriciorum male de republica meritorum ob idque capite damnatorum statuerunt, ne cui eius gentis patricio inderentur 50.
Nomina rerum non positiua esee, sed naturalia 57.
De genere atque nominibus familię Portię 78.
VITĘ PLVTARCHI
Nobilis.
Eupatridę Athenis dicti 3 .
Themistocles
Themistocles Seriphio cuidam dicenti eum non sua, sed patrię gloria splendorem assecutum
- Vera, inquit, ais. At tamen neque ego, si Seriphius essem, ignobilis forem, neque tu, si
Atheniensis esses, clarus unquam fuisses 43 .
Non quo genere, sed qua uirtute quis sit, inspiciendum est 127 .
Nauta.
Sexdecimremis, quadragintaremis 101 .
Numerus
VIII stabilitatem et immobilitatem Dei potentię significare uidetur 5 .
Nomen.
Nomina diuersis de causis indi solita, id est a forma, a uirtute, a fortuna, a rebus
gestis, a moribus, a nascendi sorte 36 .
Hannibal ad Cannas cum Romanis conflicturus, cum
Giscon diceret admirabilem sibi uideri hostium multitudinem- Alterum , inquit, uidisse te
puto hoc admirabilius. Interrogante illo respondit Quod in tanta multitudine nemo sit, qui
Giscon appelletur 57 .
Duo Attenes eandem fortunam sortiti, duo Acteones, duo Scipiones. Troia ter capta
propter equos 142 .
LACTANTIVS FIRMIANVS
Naturam
nihil aliud esse quam Deum 37 .
Numerus.
Numerus dualis 194 .
LAERTIVS
Nobilis.
Thales diis gratias egit pro tribus: quod natus esset homo, non bellua, uir, non mulier,
Gręcus, non barbarus 6 .
Nobilitatis species IIII: a maioribus, a principatu, a rebus gestis, ab animi
ingenuitate 36 .
Antisthenes, cum sibi probro daretur, quod non esset ex duobus liberis genitus- Neque,
inquit, ex duobus luctatoribus, et tamen luctator sum
54 .
Diogenes nobilitatem ridebat et gloriam et huiusmodi
cętera, dicens malicię esse uelamenta 60 .
Epicurum non fuisse legitimum ciuem 99 .
Nauta.
Anacharsis, cum didicisset quattuor digitis esse nauis crassitudinem- Tantum, inquit,
morti propinqui sunt qui nauigant. Rogatus, quę nam securior esset nauis- Ea, inquit, quę in
portum uenerit 14 .
Diogenes laudabat qui nauigaturi essent et non nauigarent 56 .
Natura.
Zeno hominis finem ait consentanee secundum naturam uiuere. Natura alia communis, alia
proprie humanitatis 70 .
Humanę naturę ius utilitatis est signum, ut neque se inuicem lędant neque lędantur 110 .
Necessitas
quid fortissimum 6 .
Necessitati nec deos reluctari 10 .
Nomina
uarie per nationes rebus imposita ex uariis ingeniorum affectibus 105 .
QVINTVS CVRTIVS
Nobilis.
Agramme rex ultra Gangem potentissimus, cuius pater fuerat tonsor uix diurao
quęstu propulsans famem 55 .
Nauta.
Alexandri ad Oceanum nauigatio 60 .
Necessitas.
Ignauiam quoque necessitas acuit 23 .
Necessitas ante rationem est maxime in bello 41 .
Necessitas in aduersis efficatior quam ratio 46 .
POLIBIVS
Nauta. Romana classis CXX nauium; ex iis C quinqueremes. Quomodo Romani ad remigium exercebantur. Classis Romana capta in portu 6.
Munimenta nauium, quę coruos appellant. Septiremis Hannibalis. Classis Carthaginiensium capta 6.
Romani pelago
dominari incipiunt. Quinqueremes Romanę CCCXXX 7.
In classe Romana CXL milia hominum, in Carthaginiensi CL milia 7.
Pugna naualis 8.
Classis Romana CCC et L nauium. Romanorum classis post uictoriam tempestate uexata 10.
Classis naufragium 11.
In quinquaginta nauibus Carthaginiensium X milia militum 12.
Pugna naualis 14.
Romana classis tempestate quassata 15.
Inter Carthaginenses et Romanos semel quinqueremibus ex utraque parte amplius quingentis. Iterum non multo minus quam septingentis pugnatum 17.
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Nobilis. Scythię uetustatis argumenta 3.
Palmam uetustatis Egyptii Phrygibus concessere 13.
Quantum libera corpo ingenia cęteris pręstent prudentia 54.
Romulus et Remus primo pastores 67.
Ęgypti fabulosa uetustas 81.
Quomodo Amasis, cum ignobilis esset, ostendit se honore dignum 98.
Nobilem non locus facit, sed uirtus 132.
Fabia inuidens sorori, quod nobili locata esset, ipsa plebeio 196.
Decii uerba contra nobilitatem 238.
Volonum ignobilitas 281.
Pompeius satius sibi esse dixit ignobilem nasci quam nobilem, si semper in militari cura uersandum sit 362.
Maximinus princeps omnes suę ignobilitatis conscios occidit, ne ab iis obscuritas generis proderetur 441.
Cyneę testimonium apud Pyrrhum: Romę non ciues se uidisse, sed reges 456.
Nauta. Duo milia nauigiorum bello instructa. Camelli curribus impositas naues in Indiam usque per longa terrarum spacia deportarunt. Harundinaceę Indorum naues 5.
Neptunnus primus classem instituit 21.
De Argo naui 27.
Euphratis nauigatio 92.
MCCC triremes Xerxis et amplius 128.
Oraculum, quo Atheniensibus salutem in nauibus esse responsum est 128.
Scyllias urinator LXXX stadia sub aquis natauit 130.
Demetrii naues 243.
Instrumenta ad hostium
naues innectendas dicta corui 254.
Romani cum triremibus CCC
ac XXX, Carthaginienses CCCL 254.
Pugna naualis. Naufragium 255, 256.
CC quinqueremes. Quingentis quinque nauibus bellatum inter Romanos et Carthaginienses 258.
Penitet Catonem eo se naui uectum, quo pedibus ire potuisset 320.
Mille et septingentę naues sub Syllę imperio 354.
Cilices pyratę auratis rudentibus, purpureis uelis, remis argento munitis. Naues mille 357.
Venetorum nauale 372.
Octauii classis concrematur 398.
Octauii naufragium 441.
Necessitas. Vis et necessitas Atheniensium numina 132.
Nomen. Collatinus Tarquinius solo nomine suspectus et ob id exactus 102.
Ne in Manlia gente quisquam Marci pręnomen ferret 191.
Pompeius quando Magnus cognominatus 356.
Metellorum cognomina Creticus, Balearicus 362.
Cognomina a Commodo uanissime adoptata 433.
VALERIVS MAXIMVS
Nobilis liber III, caput IIII: De his qui infimo loco nati mendacio se clarissimis familiis inserere conati sunt, liber IX, caput XVI. Rex Thracię Codrus , ut ab Atheniensibus ciuitatem sibi datam cognouit- Et ego, inquit, illis meę gentis ius dabo, liber III, caput VII.
Necessitas. De necessitate, liber VII, caput VI. Quanta cogit experiri necessitas: seruos ad militiam coemi, ornamenta templi conflari, eodem.
CICERONIS OPVSCVLA
Nobilis. Responsum Themistoclis ad Seriphium 31.
Qui ad paternam gloriam plus addere studuerunt.
Nauis gubernatori reipublicę gubernator comparatur 33.
Scalinum 150.
Natura quid primum animantibus tribuat 73.
Duplex uis animorum atque naturę, altera in appetitu posita, altera in ratione 95.
Sua cuique tenenda natura, dum non sit uitiosa 98.
THVCIDIDES
Nauis. Trierarchę, triremium pręfecti 47.
PHALARIS
Nobilitas sola uirtus 17.
ORATIVS IN EPISTOLIS
Nobilem se ex ignobili factum iactat 20.
VERGILIVS
Nauibus contendunt ad cursum 109.
Neptunni comites. Nauigatio 121.
Naues Eneę in Nereidas conuersę 166.
PRIMA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Nobilis 137.
Amos pastor et propheta 76.
Numerus VII 5.
Ismahelis filii XII 6.
VII anno abundantia 10.
XLV, III, L, X 17.
XL 50.
XII 52 , 67.
VII, L, LXX. Decas. Hecatontas 69.
XL 91.
VII, VIII 105 .
Numerus impar 145.
XXn, XII, VIII, ffll 147.
VIII, IX 148.
L, VIII, XXX, XX 150.
IIII cornua, IIII fabri, IIII passeres, IIII uirtutes, IIII
Euangelia 153.
XXX 158.
/Iffluenti, ffll Euangelia 159.
VII, X 165.
VI, VII, XV 178.
L 196.
VII 196 .
VII, X 198.
CXC, XL, X, XXX 200.
VIalę 203.
V 215.
CLXXXV milia 220.
V, IIII, III, II 237.
VII, LXX 245.
1 mens, V sensus 259.
CLXXXV milia 269.
XVII 312 .
XXVIII, XXXVI, XV, CXX, CLIII 313 .
C 326.
LXX 372.
VII 373 .
X 379.
X, VII 379.
Nomina quibus indita ante quam nascerentur 5.
Esau, Edom, Seir 7,8, 62.
Hierobaal qui et Gedeon 31.
Nominum prophetarum interpretatio 39.
Benadab, nomen commune regum Syrię et Damasci 60.
Ob uirtutis auspicium indita uocabula 94.
Sem, filium Noe, uolunt fuisse Melchisedech 275.
Quędam nomine turpia, re honesta. Quędam econtra 284.
Nominum interpretatio 314.
Nominum portenta apud hereticos 321.
Nomina mutata signant rerum mutationem 365.
EX SECVNDA COMMENTARIORVM
Nobilitas in ignobilitatem uertitur ob peccatum 45.
Nautę, uectores, remiges, proretę 74.
Natura. In eos qui diuersas asserunt esse naturas in hominibus 125.
Iterum. Idem in dictione hereticus 221,224.
Numerus XV nunquam in bonam partem 39.
IX 66.
1, X, XII 77.
XXVII 79.
XII 82.
VII 96.
VI, V, VIII, II 98.
X, V, VIII, LX, XXX, C 99.
VIII, I, XXV, XVI, IIII, C cubiti 101.
XX, XI, I, VI, X, VII, XL, IIII, XXXIII, LXVI 102 .
VI, V, XX, LXX, XC, C 103.
Quadrangulus 104.
C, L, VII, VIII, XX, X, 1105.
II milia, XII milia, CCC, XXX, D, L 106.
1, II, IIII, V, XII, XIIII 118 .
VI 116.
XL, XXX 117.
CLIII genera piscium 119.
XXV, X 121.
LXX, CCCCXC 133.
LXII 134 .
VII 156 .
Fructus C, LX, XXX 157.
III, VII, IIII 184 .
II 187 .
VII 188 .
CCC 188.
XV 194.
VII, VIII 305.
VIII 323 , 324.
XII 328 .
VIII, LXXX, LXXXIII 380 .
XLII 384 .
LXX, LXXX, VII, VIII, XV, III 389 .
IIII, X 392.
II 394 .
VII, XV 419.
XV, VIII, VII 436 .
Nomen. Esau, Seir, Edom 68.
Pro Dario. LXX Artaxerxem interpretati sunt 129.
Ambigit de Zacharia, filio Barachię 173.
Non mirum est Hebrea nomina ad similitudinem Gręcorum et Romanorum casuum declinari 251.
Nomina Salomonis 289.
Nabuchodonosor. Locusta 307.
Dauid. Asaph. Filii Chorę, Heliseus 380.
Iesus Naue 436.
IOSEPHVS DE ANTIQVITATE IVDEORVM
Nomen. Cleopatra in Ęgypto 86.
EVSEBIVS DE PRĘPARATIONE
Nominum impositio apud Hebreos 70.
Hector, Agamnemon , Horestes 71.
Natura bonum suadet, a malo dehortatur 34.
Natura. Ratio 37.
Natura brutorum 38.
Quod natura non est genita 46.
Nauim inuenit Athlas , Sydonii triremem 65.
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Nobilis. Varro inde esse dixit, ut se homines diis genitos mentiantur 17.
Naturalaudatur, uitium uituperatur 85.
Vitium nocetnaturę. Natura non est Deo contratia. Natura irrationalium 85.
Numerus senarius perfectus 83.
XI peccatum significat, X Legem. XII 115.
VII 130.
ORIGENES
Nobilis. Tribus Leui ex qua sacerdotes, Iuda, ex qua reges 27.
Plus est pro primogenito assumi quam primogenitum nasci 94.
Numerus. Quare dies una et non prima in Genesi 1.
C 6. 16.
XXX, I, L, CCC 6.
CX 20.
ffl 14.
X 26.
III 33.
III 36.
III, VII, X, XXVIII 44.
VII, V, 57.
VH, VIII 73.
III, VII 75.
X 85.
XII, VI 86.
V, C 91.
XX 92.
XXII, CCLXXIII 95.
XXV,I 96.
L,D,Vn,L,LXX 97.
VII 100 .
XL 101 .
X 107 .
Numerus 118.
Omnia ad monadem rediguntur. Trinitatis sacramentum 130.
V 131.
VII 134 .
D, L 138 .
XLII 141 .
XII, LXXII 143 .
VII, VI 159 .
VI 177 .
CCC 181.
Nominum mutatio 137.
HIGINVS
Nauis.
Argo 6 .
HERODOTVS
Nobilis.
Ęgyptii hominum primi 18 .
Quomodo Amasis, rex Egypti, se honorandum monstrauit, quamuis esset humili genere natus 35 .
BASILIVS MAGNVS
Quęre alphabetum in fine eius operis.
PLINIVS
Oratio. Miletus ex qua Cadmus qui primus prosaicam orationem condere instituit 6.
De uoce et cantu luscinię multiplici. Auium loquatiores quę minores. Cresi filius in crepundiis semestralis est locutus. Quando chartę usus est pugilarium 138.
Libri cedrati. Sybilla ad Tarquinum libros tris attulit: duos igni cremauit ipsa, tertius arsit cum Capitolio 139.
Gallinaceis ipsis circulo e sannentis addito collo non canunt 285.
Auium cantus compescitur dracone picto 332.
Cyzici turres VII numerosas uoces reddunt. Gręci uocant echo 341.
Olympię in porticu, quam eptaphonon appellant- septies eadem uox. Vetustioribus uitibus uinum melius, [nouellis] nouellis copiosius 159.
Ocium. Arbores quę fructum non ferunt 158.
Nihil est in opere naturę, quod non exemplo dierum noctiumque aliquas uices feriarum uelit 174.
Exprobratio putantium: Falcem a cucullo in uite deprehendi 187.
Pyramides factitarunt reges Ęgypti, ne plebs esset ociosa 240.
Opus imperfectum. Apelles Venerem Cois morte pręuentus non perfecit nec quisquam post eum 331.
Opera artificum in admiratione imperfecta 333.
Honos. Thracię Caię siue Suffecię statua decreta, quod campum Tyberinum gratificata ea esset populo 319.
STRABO
Oratio. Concionante aliquo silentium summum obseruabant Belgę 81.
Eum esse sermonem optimum qui uoluntatem moeroremque ex animo eximeret 237.
Honos. Primus locus natu maiori datur etiam inter barbarissimos 65.
Demetrii statuę CCC conflatę 159.
Albani honori habent senectutem
199.
Senectus, nisi prudentia affuerit, contemptui est 271.
VALERIVS MAXIMVS
Oratio. Dixisse aliquando penituit, tacuisse nunquam 65.
Ocio utilius negocium 64.
EMILIVS PROBVS
Orationis ubertate et eloquentia aduersarii uictus est exilioque mulctatus 8.
Hipponicus Gręcię eloquentissimus 13.
Thebanorum disertissimus 32.
Ornatus. Vestibus humilis et obsoletus 38.
/
Honos. In pictura inter primos positus 3.
Statuę CCC ei erectę. Oleaginis corona donatus 18.
Statua propria uictoris 24.
Statua Thimoteo data 25,
Quod pluris est habitus quam cęteri ob id in inuidiam incidit sic! 27.
Coronis statuisque ipse, liberi uero eius agro donati 35.
Obedientia. Obedire maluit quam uincere 37.
Victor mulctatus, quia iniussu publico pugnauit 34.
Veterani dicto non audientes 41.
Qui imperatori non obedierant, dispalati a paucis cęsi fugatique sunt 11.
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIBVS
Oratio. Tiberius Gracchus periculum deditionis eloquentię gratia effugit 25.
Mithridates L gentium ore loquebatur 31.
Honos. Cecilię uirgini statua equestris in foro posita est 7.
Coriolano a patrię pernicie a mulieribus reuocato templum Fortunę muliebri constitutum est 9.
APOPHTEGMATA PLVTARCHI
Oratio grauis 5.
Tacere iuratus scripsit 18.
Quem uerbo laudas, re adiuua 20.
Sermo breuis 24.
Eloquentia inanis 25.
Verbis paucis utens 27.
Verba temeraria 28.
Orator clamosus claudo sìmilis 47.
Eloquentię parum, sed multum fidei. Verba ex tempore facere noluit Cicero 48.
Tacere tutissimum 50.
Verba sapientis attentius ausculta 51.
Facere bene quam dicere pręstat 20.
Non contendas ultra, cum confutatus sis 33.
Qui parua uerbis auget 54.
Qui laudat uel uituperat, qualis sit, attendas non minus quam qualis ille de quo habetur sermo. Orator bonus rem ęquat uerbis 63.
Loquacitas fastidio est uiro graui 66.
Ignauus de fortitudine loquens ridetur 67.
Loquax et uerbosus. Bene loquitur, sed non apto tempore 68.
Verba tua ciuitatis indigent 75.
Loqui bene et non facere parum prodest 76.
Parco utens sermone 79.
Oratio prolixa odiosa auditori. Vox hoc est, et aliud nihil 80.
Oratio rerum optima 81.
Orationis prolixitas irrisa. Idem 82.
Qui loquitur non apto tempore 83.
Tempus tacendi, tempus
loqueni 85.
Inter hominis uocem et pecudum 86.
Silere stultus non potest 87.
Verba sine auctoritate■- corpus exanime 92.
Orator uerbosus 94.
Vanus est qui, quę nouit, interrogat. Orator senex 19.
Oratio non repetitur tardius aduenienti 88.
Honos. Honorandi maiores 78.
Ephori non assurgunt regibus 83.
Honos mediocris melior 90.
Legatum mulctauerunt, quod Antigonum regem appellasset 91.
Veneranda senectus 93.
Idem 94.
Honesta sciunt Athenienses, sed honestis soli utuntur Lacedemonii 93.
Honorandi maiores 96.
Honor alteri, alteri debetur amor 16.
Honor uirtutis etiam desides excitat 20.
Magistratus non semper eidem deferendus 40.
Maiestas et amor non conueniunt 35.
Primatum quanti faciendum 49.
Magistratibus princeps obediat 59.
Dignitas uirtutem testatur 68.
Honos mediocris eligendus 90.
Obedientia militum duci facit fiduciam 36.
Parere principi melius quam hostem ferire 95.
Illa urbs diu seruatur, in qua non tam nouit princeps imperare quam ciues obedire 90.
Occasio non amittenda 23.
Occasionem pręterire ne sinas 34.
Ocium 6.
Idem 7.
Ociosus sine ocio 7.
Ociosi et segnes 35.
Ocii damnatus 85.
De ocioso. Num manibus caret? 98.
Ociosos et molles domo elimina.
Opus dignum non occultandum 4.
Ornatus corporis. Comam nutri 26.
Comam nutrire sumptus minimus 27. Idem 74.
Idem 79.
Idem [76p 79.
Ornatus mollis 12.
Ornatus bonus intimus, non extimus 14.
Vestitus moderatus 28.
Vestis excellens non addit fortitudinem 63.
STRABO
Ornatus. Barbararum mulierum ornatus 69.
Massagetę uestiti cortice arborum 203.
Germani itidem 272.
FABIVS QVINTILIANVS IN DECLAMATIONIBVS
Ocium in grande facinus quandoque prorupturum 85.
TVLLIVS IN TVSCVLANIS
Oratio. In eos qui, cum docti sint, negligunt sermonis nitorem 89.
Effectus eloquentię audientium approbatio 107.
In philosophos qui ornatum orationis non admittunt 108.
Oratorem irasci minime decet, simulare non dedecet 137.
Ocium. Pigritia est metus consequentis laboris 131.
Honos alit artes et gloria 89.
Honoris contemptio 125.
Caius Lelius, quia bonus, non ipse repulsam passus consulatus, sed populus 150.
Caius Lelius semel consul, Cinna pessimus quater.
TVLLIVS DE FINIBVS
Oratio. Lucillius doctorum indicium reformidans Tarentinis ait se et Consentinis scribere 2.
Latina linqua locupletior quam Gręca. Stoicorum subtile disserendi genus 38.
Zeno, Stoicorum princeps, nouorum nominum inuentor magis quam rerum. Legendi auiditas in Marco Catone 39.
Stoicorum breuia et acuta argumenta 43.
Peripateticorum dicendi ratio non satis acuta 46.
Heracletus dictus Scotinos, quia de natura nimis obscure memorauit 16.
Dicendi exercitatio duplex 54.
Disserendi ratio. Quibus constet ratio et oratio? Inueniendo et disserendo. Contra Zenonem nouorum uerborum inuentorem 64. Quo in loco ad strepitum fluctuum declamauit Demosthenes 66.
Honos. Atomi inanes imagines quę idola nominant 4.
Statua Crisippi in Ceramico 8.
BEATVS HIERONYMVS IN PARTE PRIMA
Oratio. Hirundinem in domo non suscipiendam, id est garulum hominem 151.
Eloquentię ratio minus habenda in ea doctrina, quę
spectat ad uniuersos 155.
Dictandi genera multa 157.
Pisonianum uitium est loqui nescire, tacere non posse 160.
Verbum ociosum est illud quod non ędificat 187.
Verba diuina tonitruus 192.
Metcha interpretatur Scripturarum dulcedo 193.
Pauli apostoli non uerba, sed tonitrua 156.
Obedientia Abraham 180.
Orthodoxa. Expositio symboli per Ruphinum 21.
Quare dicimus; Credo in Deum, in Iesum, in Spiritum Sanctum; deinde dicimus: Ecclesiam, et non: In Ecclesiam 7.
Qui libri cannonici , ecclesiastici, apochriphi . Expositio symboli per beatum Hieronymum 10.
Expositio fidei Niceni concilii. / Fides rerum inuisibilium 17.
De fide et conuersatione Christiana 18.
De fide 21.
Quomodo cum Christo unum corpus efficimur credentes in eum 51.
Fides perfecta 64.
Ex fide Christi iustificamur, non ex operibus Legis 8.
Fides operibus indiga 192.
Homo quomodo creatus et ex quibus compositus 19.
Homo ad immortalitatem conditus 19.
Homo factus ad imaginem Dei 95.
Hospes eram, et non suscepistis me 147.
IDEM IN PARTE SECVNDA
Oratio. Vox suauis contra uerbum ociosum 47.
Qualis debeat esse uirginis sermo 179.
Sermo moderatus et parcus 188.
Verbum ociosum est illud quod sine utilitate dicentis et audientis profertur 231.
Stultiloquium quid sit. Quod non iocando locuti sint sancti homines 299.
Honos. De parentibuus honorandis sermo 129.
Irreuerens filius confundetur. Quanto sit periculosius pręesse quam subesse 151.
Honora patrem tuum, si te a uero Patre non separat 191.
Indignior fit dignitas, quando ab indignis possidetur 265.
Sedulitas et officium filię erga matrem 275.
Qui sunt magis honorandi 303.
Ornatus corporis dedecet anciilam Christi 128.
Clericus ornatum et sordes pariter fugiat 132.
Quales ornatus requirit Dominus?
Virtutum. Ornatus mundanus contemnendus 159.
De ornatu in epistola beati Petri apostoli 160.
Ornatus sęcularium foeminarum 171.
Ornatus muliebris 189.
Ornatus uiduarum impudentium 199.
Hilarion capillum semel in anno, in die pasche totondit 237.
Hospitalitas. Abraham et Loth angelos susceperunt 134.
Onesiphorus Paulum apostolum. Quo affectu inuitandi sunt hospites 214.
Idem 235.
Hospitalitas Abraham 266.
Ocium. Mater omnis peccati ociositas 150.
Nullo unquam detur ocio animus 155.
Nihil ocio deterius 181.
Obedientia Abraham et Isaac 19.
Obedientia melior quam uictima 123.
Machabeus, ut obediret matri, mori non timuit 130.
Esto subiectus pontifici tuo 131.
De obedientia 149.
Item 218.
Lex contra eos qui sacerdotibus non obediunt 201.
Obediens pręposito monasterii 215.
Obedientia prudentia niti debet 296.
Ad obediendum debemus accendi propter Deum 303.
Orthodoxa fides. Vbi fuerint duo uel tres in nomine meo congregati, in medio sum eorum 23.
Moyses et Aaron ad Aquas Contradictionis dubitarunt; ideo non intrarunt Terram Promissionis 50.
Fidei et iustitię opera necessaria. Fides centurionis in Euangelio 193.
Fides secundum Apostolum 234.
Fides per dilectionem operatur. Iustus ex fide uiuit 288.
Fides sine operibus mortua est 305.
Odores. Myrrha, stacte, cassia, aloe, gutta. Compositio unguenti 23.
Homo exterior et interior 16.
Tres differentię in hominibus 40.
De interiore homine et inuisibili 114.
Muli, equi, porci, lupi, oues, pisces, id est homines. Quę uita hominis interioris. Naturę humanę bonum et dignitas hominis 174.
Homo anima et corpus 208.
Absque notitia sui creatoris omnis homo pecus est 257.
BIBLIA
Oratio. Dominus confudit linguas ędificantium turrim Babel, et cessarunt ab incepto 2.
Iussi dicere seboleth dicebant chebolet, et si
deprehensi esse de tribu Ephraim, iugulabantur 37.
Iob: Non inuenietis in lingua mea iniquitatem 102.
Cum uix paruam scintillam sermonis eius audierimus, quis poterit tonitrum magnitudinis eius intueri? 105.
Plenus sum sermonibus et coarctat me spiritus uteri mei. En uenter meus quasi mustum absque spiraculo 107.
Vnum locutus sum, quod utinam non dixissem 108.
Vaniloquentia. Psalmus XI 109 .
Eloquia Domini. Psalmo eodem. Sermo. Psalmus XXXVI 111 .
Cantabiles mihi erant iustifìcationes tuę. Psalmus CXVIII 120 .
Narrauerunt mihi iniqui fabulationes, sed non ut lex tua. Voluntaria oris mei beneplacita fac. Psalmo eodem 120.
Peccans per lapsum linguę. Moyses et Aaron perlinguę lapsum peccauerunt. Psalmus XL 124.
Loquens iusta, non praua neque peruersa. Os bilinguę detestatur Dominus. Mors et uita in manibus linguę. Prouerbia XVIII. Sermo. Tempus tacendi, tempus loquendi. Sermo iterum 127.
Sermo iterum. Effutiens intemperanter. Sermo bis. Responsio mollis. Sermo durus. Sermo sapientis et stulti. Sermo sexies 128.
Sermo bis. Verbosus. Sermo bis. Bilinguis bis. Respondens antequam audiat. Sermo. Sermo sapientis 130.
Sermo insisipientis. Responsio recta. Sermo in tempore. Lingua mollis. Loquax effrenis. Stulto dissimiliter respondeas. Parabola in ore stultorum. Lingua fallax. Os lubricum 131.
Totum spiritum suum profert stultus, sapiens differt et reseruat in posterum. Promptus ad loquendum. Os suum aperuit sapientię, et lex clementię in lingua eius 132.
Tempus tacendi, tempus loquendi. Ne temere quid loquaris. Pauca et considerate loquere de Deo. In multis sermonibus inuenitur stultitia. Verbis tempera 133.
Orationis finis. Verba sapientum audiuntur in silentio plus quam clamor principis inter stultos. Sermo sapientis. Sermo stulti 134.
Verba sapientum sicut stimuli 135.
Sapientia aperuit os mutorum, et linguas infantium fecit disertas 139.
Promptus lingua et remissus opere. Sermo sensati. Verbum dulce multiplicat amicos et mitigat inimicos, et lingua eucharis in bono homine abundabit. Noli esse uerbosus 142.
Sermo sapientis. Linguosus et in uerbo temerarius. Audi et responde, et ne interrumpas
loquentem. Beatus uir qui non est lapsus uerbo. In medio ecclessię aperiet os eius et adimplebit eum etc. Sapientia in ore fideli abundabit. Antequam loquaris, disce 144.
Qui odit loquacitatem, extinguit maliciam. Ne iteres uerbum nequam et durum. A facie uerbi parturit fatuus tanquam gemitus partus infantis. Sagitta infìxa femori canis, sic uerbum in corde stulti. Quis est qui non deliquerit in lingua sua. Tacens et loquens in tempore. Verbosus. Sermo 145.
Sermo fatui. Sermo sapientis. Notus a longe potens lingua audaci. Narratio fatui quasi sarcina in uia. Nam in labiis sensati inuenietur gratia. Os prudentis quęritur in ecclesia. Verba insensati. Labia imprudentium stulta narrabunt, uerba autem prudentium statera ponderabuntur. In ore fatuorum cor illorum, et in corde sapientium os illorum. Cum stulto non multum loquaris. Musica in luctu importuna narratio 145.
Peccans lingua. Indisciplinosa loquella. Qui lingua sua non est
lapsus. Mulier linguata 146.
Ex uerbis apparet cogitatio cordis 147.
/Tempus loquendi. Bilinguis. Verbis tuis facito stateram. Attende, ne labaris in lingua. Sermo peccantium 147.
Vbi auditus non es, non effundas sermonem. In medio magnatorum loqui non pręsumas, et ubi sunt senes, non multum loquaris. Adolescens loquere in tua causa uix cum necesse fuerit 148.
Verbum nequam immutabit cor. Qui sophistice loquitur, odibilis est. Lingua suauis 149.
Dedit mihi Dominus linguam mercedem meam, et in ipsa laudabo eum 151.
Vir pollutus labiis ego sum. Calculo tetigit os meum et a peccato mundauit 153.
Cor stultorum loquetur scientiam, et lingua balborum uelociter loquetur. Apostoli 158.
A, a, a, Domine Deus, ecce nescio loqui quia puer ego sum, et Dominus tetigit os meum etc. 167.
Tu scis quod egressum est de labiis meis, rectum in conspectu tuo fuit 172.
Audiui uocem post me commotionis magnę etc. Ecce ligabunt te, et eris mutus. Deinde aperiam os tuum, et loqueris ad eos 184.
Vox sermonum eius ut uox multitudinis 199.
Ocium. Eunucus non intrabit in ecclesiam Dei 28.
Vade ad formicam, o piger. Ocio uacans bis 127.
Ocium quinquies. Piger 128.
Piger
sexies 130.
Piger. Pigri ager. Piger 131.
Ocium 132.
Ocium redigit ad paupertatem 133.
Pigritia et lassitudo 134.
Promptus lingua et remissus opere 142.
Melior est qui operatur et abundat in omnibus quam qui gloriatur et eget pane 144.
Piger ad opus bonum 145.
Multam maliciam docuit ociositas 148.
Circumędificauit aduersum me, ut non egrediar; aggrauauit compedem meum 182.
Iniquitas Sodomę ocium et impietas 187.
Honor. Sem er Iaphet operuerunt pudenda patris Noe, Cham irrisit. Hunc maledixit, illos benedixit 2.
Fratres capitali odio exarserunt in Ioseph, quia se pręferendum eis somniasse dixerat 6.
Parentes timete 17.
Coram cano capite consurge 18.
Gedeon uolentibus filiis Israel ipsum dominari eorum non acquieuit etc. 36.
Saul, cum sortitus esset regnum, latuit, sed inuentus adductusque suscepit 43.
Samuel exposuitlegem regni 43.
Ioabiam expugnaturus urbem Rabbat, uocauit Dauid mallens regi quam sibi dari uictorię laudem 51.
Assuerus sedens in solio extendit uirgam, et Hester regina accedens summitatem illius osculata est. Aman inuitus honorauit Mardocheum iussis regis urgentibus et pedes ante ipsum equo uectum cucurrit uoce contestans sic honorari regis amicos 98.
Quare Mardocheus noluit adorare Aman 100.
Qam multi honorati a principe in superbiam uersi insidiari ei incipiunt 100.
Ad dignitatem ecclesiasticam promotus. Psalmus XXVI 110.
Impiorum honor cito deficit. Honor iniustorum. Psalmus XXXVI 111.
Homo, cum in honore esset, non intellexit. Psalmus XLVIII 112 .
Mihi nimis honorificati sunt amici tui, Deus. Psalmus CXXXVIII 124.
Ne des alienis honorem tuum 126.
Honor 128.
Honor tributus sapienti 131.
Qui stultus apparuerit , postquam exaltatus est 132.
Sicut qui thesaurizat, ita qui honorificat matrem suam. Qui honorat patrem suum, iocundabitur in filiis etc. Parentibus quasi dominis seruiendum. Honor patris filii gloria. Seni humilia animam tuam et magnato caput tuum 141.
Noli quęrere ab homine ducatum neque a rege cathedram honoris. Honora patrem tuum, et gemitus matris tuę ne obliuiscaris 142.
Ne in uestitu uel
honore extollaris; sępe
insuspicabilis portauit diadema 144.
Hora surgendi non te tristes 148.
Dominus ad Hieremiam prophetam inquit: In gentitibus dedi te. Respondit: Nescio loqui- ne, si statim ad officium accederet, pręsumere uideretur. Accessit tandem a Domino confortatus, cum tetigisset os eius ac dixisset: Ecce dedi uerba mea in ore tuo 167.
lonathas honoratus apud Alexandrum regem 221.
Menelaus ambiens sacerdotium e turri pręcipitatur iacuitque insepultus 228.
Ornatus. Ruth ornatur, ut nubat Booz 40.
Absalon fugiens hęsit implicatis arbori capillis. Ornamento quidem formę erat coma, sed uitę finem accelerauit pendentemque dominum lanceis obiecit inimicorum 53.
ludith exuit se uestimentis uiduitatis, lauit corpus et unxit. Compsitque se omnibus ornamentis, Dominus quoque decorem illius auxit, quandoquidem ea res non libidini, ser uirtuti parabatur 95.
Mulierum uestrarum superbia deiicietur lasciuientium et luxuriantium in superfluis ornamentis 152.
Cum uestieris te coccino, cum ornata fueris monili aureo et pinxeris stibio oculos tuos, frustra componeris: contempserunt te amatores tui, animam tuam quęrent 168.
Ecce uenerunt quibus te lauisti et circuOnHinisti 1 stibio oculos tuos, et ornata es mundo mulieri 189.
Obedientia. Noe obediuit, et seruatus est 1.
Abraham, ut obediret Deo, filio non pepercit 4.
Si feceris omnia quę loquor, inimicus ero inimicis tuis etc. 19.
Si custodieris pręcepta Domini et feceris, quot bona consequeris, uide 26.
Seruantibus mandata promittit ubertatem campi, non seruantibus autem minatur contraria 27.
Si pręcepta Dei audieris, benedicetur tibi etc. 29.
Dixerunt se paratos obedire losue sicut ante Moysi 30.
Iosue commemorat populo beneficia Dei et insuper alia sperare iubet, si custodierint legem; sin uero contrafecerint, funditus delendos denunciat 34.
Saul sine sacerdote obtulit holocaustum, et ait Samuel: Si Domini pręcepta seruasses, Dominus confirmasset regnum tuum in sempiternum etc. 44.
Melior obedientia quam uictimę. Ex primo XV. Samuel, ut impleret pręceptum Domini, Agag, regem Amalech, in
frusta concidit 44.
Samuel apparens Sauli mala quę illum consecutura erant, prędixit, quoniam non obediuit uoci Domini parcendo Amalech 48.
Longeuitatem Salomoni promisit Deus, si sibi obediens fuerit. Iterum pollicetur habitare in medio populi et non derelinquere eos 56.
Si in pręceptis meis ambulaueris, ero tecum et tradam tibi Israel 58.
Dixit Dominus Iehu regi Israel: Quia omnia, quę erant in corde meo fecisti contra domum Achab, filii tui usque ad quartam generationem sedebunt super thronum Israel 65.
Dominus per prophetam ad Iosiam minatur se deleturum populum propter perfidiam et inobedientiam, ipsum autem, quoniam audierit uerba Legis et perterritum sit cor eius et fleuit, collecturum ad patres suos in pace, ne uideat mala uentura super Hierusalem 68.
Amasias obediens uerbis uiri Dei percussit parua manu copias filiorum Seyr 80.
Filii Israel captiuos duxerant de Iuda CC milia utriusque sexus. Coarguit eos Obeded propheta, et restituerunt eos 80.
Viri Iuda et Beniamin penitentes de peccato et obedientes Esdrę et [Sodochie] Sechenię repudiarunt uxores et natos earum, quia alienigenę erant 85, 90.
Suscipite disciplinam, nequando irascatur Dominus. Psalmus II 108.
loseph, obedientię exemplum, mori maluit quam inquinari. Obediens replebitur bonis , inobediens corruet in malum. Psalmus LXXX 115.
Ipsi obediendum, ne iratus deneget nobis terram uiuentium. Psalmus XCIIII 117.
Moysi et Aaron locutus est Dominus, eo quod obedierint preceptis eius. Psalmus XCVIII 117.
Deus multa beneficia contulit populo Israel, uolens ut custodiant iustificationes eius et legem requirant. Psalmus CIIII 118.
Da, ut custodiam legem tuam. Psalmus CXVIII 120.
Leuaui manus meas ad mandata tua. Mandata tua quęsiui. Inclinaui cor meum ad faciendas iustificationes tuas propter retributionem. Dilexi mandata tua etc. Psalmo eodem 120.
Petit, ut Dominus se doceat obedientiam. Psalmus CXLII 124 .
Gladii ancipites, quibus compellimur obedire Ecclesię. Psalmus CXLIX 125.
Audi disciplinam patris et legem matris, id est Dei et Ecclesię. Qui me audierit, absque terrore requiescet etc.
Ne obliuiscaris Legis: precepta custodi 126.
Beati qui custodiunt uias meas, dicit Dominus. Obediens 127.
Obediens. Obedientia 128.
Obediens in malo. Obediens mandatis 130.
Obediens patri et matri 131.
Legem seruans. Qui custodit legem, beatus est. Principi obsequentes 132.
Melior obedientia quam uictimę 133.
Qui custodit pręceptum, non experietur quicquam mali 134.
De creaturis Deo obedientibus. Nullus permansit in mandatis Domini, et derelictus est 141.
Si uolueris mandata seruare, conseruabunt te, et in perpetuum fidem placitam seruare 144.
De obedientia mandatorum. Qui audit me etc. 146.
Sapiens non odit mandata. Sacrificium salutare est attendere mandatis et discedere ab omni iniquitate 148.
Omnia obediunt Deo 150.
Si me audieritis, bona terrę comedetis. Si nolueritis, gladius deuorabit uos 151.
Vtinam attendisses mandata mea etc. 162.
Audite me duro corde 161.
Obedientes protecti ab inimicis 167.
Audite uocem meam, et ero uobis Deus, et uos eritis mihi populus 169.
Rechabitę obedientes patri, Iudei non obedientes Deo 177.
Sollicitus ambula cum Deo tuo 209.
Nicanor fugiens confitetur Iudeos a Deo protegi, eo quod parerent legibus ab ipso constitutis 227.
Opus dignum ędificatio templi per Salomonem 47.
Reędificatio per Zorobabel et Iosue cępta et biennio intermissa inuidia Samaritarum 84, 89.
Operatio 128.
Opera magnifìca, domus, uineę etc. uanitas et afflictio animi 133.
Omne opus corruptibile in fine deficiet, et qui illud operatus ibit cum illo. Et omne opus electum iustificabitur, et qui operatur illud, honorabitur in illo 144.
Omnia opera Domini bona. Omnia enim in tempore suo comprobantur 149.
Homo. Qualiter formatus 1.
Omnia ei subiecta 2.
Homo nascitur ad laborem 101.
Et me sicut et te fecit Deus, et de eodem luto ego quoque formatus sum 107.
Cogitationes et consilia hominis incerta. Psalmus XXXII 111 .
Domine, quid est homo? Psalmus CXLIII 124 .
Quid inter Deum et hominem. Psalmus CXLV 125 .
Fecit Deus hominem rectum, et ipse se infinitis miscuit quęstionibus 134.
Deus creauit hominem inexterminabilem et ad imaginem
similitudinis suę fecit illum 137.
Deus, qui sapientia tua constituisti hominem, ut dominaretur creaturę, quę a te facta est, et iuste uiueret 138.
De creatione hominis et eius dignitate. Omnes homines terra et cinis 144.
Ordo et consilium 131.
Hospitalis. Loth post homines angelos meruit suscipere, et hospitii sanctitatem preposuit pudicicię filiarum 3.
Aduenam non contristabis 13.
Aduenam dilige quasi indigenam 18.
Amate peregrinos, quia et
ipsi fuistis aduenę in terra Ęgypti 27.
/ Peregrino qui intra portas tuas est da ut comedat aut uende ei 27.
Senex de monte Ephraim Leuitam cum uxore suscepit hospitio in Gabaa; inferentibus impiis hospiti uim, filiam uirginem offerens eum liberare cupiebat, simul ut illi leuius peccarent 39.
Mulier Sunamitis Heliseum prophetam solita erat suscipere domi suę. Ob id precibus eius a Deo impetrauit prolem iariì marito sene. Idem puerum illi mortuum suscitauit 62.
Foris non mansit peregrinus, hostium meum uiatori patuit 106.
Ęgypti hospites in seruitutem redigebant 141.
Vita nequam hospitandi de domo in domum 147.
Aduenam calumniati sunt 189.
Diuidetis uobis et aduenis qui accesserint ad uos, et erunt sicut indigenę inter filios Israel 195.
Obstinatio. Ego indurabo cor pharaonis, et ipse non audiet uos. Pharao patitur ranas, cyniphes, muscas, ulcera, grandinem, locustas, tenebras, mortes primogenitorum, nec tamen mollitur, donec submersus simul cum suis periit 10.
Dominus ad Moysen: Ascende ad terram quam promisi patribus. Ego non ascendam tecum, quia populus durę ceruicis est etc. 14.
Si me non audieritis, uisitabo uos in egestate etc. Si nec sic audieritis, septuplum addam etc. 19.
Hieroboam a uia sua pessima non recedente, domus eius dirrepta est de superfacie terrę 59.
Dicente Domino per prophetam ad Israel: Reuertimini a uiis uestris pessimis, non sunt reuersi. Hinc traducti sunt in Assyriam 67.
Cor eius indurabitur tanquam lapis et stringetur quasi malleatoris incus 108.
Obstinatis flagella multa. Psalmus XXXI 110.
Obstinatus ore laudat, opere
contradicit. Psalmus LII 113.
Aspis obturans aures. Psalmus LVII 113.
Coagulatum est sicut lac cor eorum. Psalmus CXVIII 120 .
Vocaui, et renuistis. Ego quoque in interitu uestro ridebo 126.
Incorrigibilis 127.
Obstinatus 130.
Emendationis desperans 131.
Obstinatus et blasfemus 137.
Qui autem ludibriis et increpationibus non correpti sunt, dignum Dei iudicium experti sunt 139.
Cor durum habebit malum in nouissimo 141.
Expectaui, ut faceret uuas, et fecit labruscas. Ideo auferam sepem eius, et erit in dirreptionem 152.
Audite et nolite intelligere, ne conuertantur et sanem eos 153.
Puer centum annorum morietur, et peccator centum annorum maledictus erit 166.
Excidium Iudę et Hierusalem propter obstinationem. Ęs et ferrum uniuersi corrupti sunt etc. Dominus proiecit illos 168.
Vetatur Hieremias orare pro populo in malicia obstinato. Quare auersus est populus iste auersione contentiosa etc. 169.
Iterum uetatur orare. Si mutare potest Ęthiops pellem suam etc. 170.
Interfeci et perdidi populummeum, et a uiis suis non sunt reuersi 171.
Penitentiam agenti promittit bonum, obstinato autem etiam quod promiserat non dabit, sed e contra malum super aliud 172.
Negligentes legem subduntur inimicis 174.
Permansit gustus eius in eo, et odor eius non est immutatus propterea. Ecce dies ueniunt, et confundetur Moab 180.
Non dabunt cogitationes suas, ut reuertantur ad Dominum Deum suum. Quia spiritus fornicationum in medio eorum, super eos effundam quasi aquam iram meam 202.
Computruerunt iumenta in stercore suo, demolita sunt horrea etc. 204.
Qui nec flagellati uolunt conuerti ad Dominum. Domus Israel cecidit et non adiiciet ut resurgat 205.
In tempore illo scrutabor Hierusalem in lucernis, et uisitabo super uiros defixos in fecibus suis, qui dicunt in cordibus suis:
Non faciet bene Dominus et non faciet male 211.
Percussi uos uento urente et aurugine et grandine omnia opera manuum uestrarum. Et non fuit in uobis qui reuerteretur ad me, dicit Dominus 212.
MATTHEVS
Obedientia. Discipuli iussi dare panes turbę, nihil sibi reliqui fecerunt magis Dominum quam famem timentes XIIII.
Iussus operari in uinea dixit se ire nolle, mox tamen iuuit XXI. Iesus ad Patrem: Verum tamen non sicut ego uolo, sed sicut tu XXVI,
Quicunque fecerit uoluntatem Patris mei qui in cęlis est, ipse meus frater, soror et mater est XII.
Hospitalitas. Qui uos recipit, me recipit etc. X.
Qui susceperit unum paruulum talem in nomine meo, me suscipit XVIII.
Hospes eram, et collegistis me XXV.
Obstinatus. Qui non audierit te, duos, tres, ecclesiam, sit tibi sicut ethnicus et publicanus XVIII.
Ve pręgnantibus et nutrientibus XXIIII.
Ocium. Talentum acceptum negligens cum lucro reddere damnatur XXV.
Stantes in foro tota die ociosi XX.
Paraliticus iacens in lecto VIII.
Arbor quę non facit fructum bonum III, item VII.
Omne uerbum ociosum XII.
Oratio. Verbum ociosum XII. Quę procedunt de ore, de corde exeunt XV.
MARCVS
Obedientia. Qui fecerit uoluntatem Dei, hic frater meus et soror mea et mater mea est III. Sed non quod ego uolo, sed quod tu. Docuit nos patribus obedire et uoluntatem eorum uoluntati nostrę pręponere XIIII.
Hospitalitas. Quocunque introieritis in domum, illic manete, donec exeatis VI.
Obstinatus. Pullus ligatus ante ianuam foris XI. Ve pręgnantibus et nutrientibus illis diebus XIII.
Ocium. Paraliticus iacens in lecto II. Manum habens aridam III. Ficus habens folia et non fructum maledicitur XI. Orate, ne fuga
uestra fiat hyeme, id est mora frigescente charitate, uel sabbato, id est cessante operatione bona prę torpore XIII.
Honor. Filiis Zebedei primatum affectantibus responsum est: Nescitis, quid petatis X.
LVCAS
Oratio. Mirabantur in uerbis gratię quę procedebant de ore ipsius Iesu IIIL Ex abundantia cordis os loquitur VI. Cum eiecisset demonium, locutus est mutus et admiratę sunt turbę XI. Diues in igne positus linguę magis sentit ardorem, quia forte magis garrulitate linguę Deum offenderat XVI. Ego dabo uobis os et sapientiam, cui non poterunt resistere et contradicere omnes aduersarii uestri XXI.
Ocium. Omnis arbor non faciens fructum bonum excidetur et in ignem mittetur. Ocium in naturale est. Obest enim inertia cunctis corporis membris, nulli autem ut animę III. Manus arida a operibus bonis torpens, ut sanitatem recipiat, extendi iubetur, ut proximum iuuet, uiduę pręsidium ferat, eripiat iniurię oppressum, subueniat egeno, oret ad Dominum VI. Arbor fici non faciens fructum succiditur XIII. Domine, ecce mna tua quam habui, reposita in sudario etc. XIX.
Opus imperfectum. Volens ędificare turrim prius computat sumptus etc, ne, postquam posuerit fundamentum et non potuerit perficere, rideatur XIIII.
Honor. Si adoraueris coram me etc. Habet forensis gratia domesticum periculum, et ut dominetur aliis, prius seruit etc. IIII. Ve uobis qui diligitis primas cathedras etc. XI. Inuitatus ad nuptias ne discumbas in primo loco XIIII. Quod hominibus altum est, abominatio est apud Deum XVI. Honor erga parenntes non solum honorificentię, sed etiam largitionis intelligitur XVIII. /
Ornatus. Stola prima baptismus, annulus in manu fides cum operibus, calciamenta in pedibus pręparatio ad euangelizandum.
Calciati ne terrena attingant, sed per lubricum mundi fìrmiter incedant, sic carnem mortificando sicut mortuis pellibus insistunt XV. Qui induebatur purpura et bysso, sepultus est in inferno XVI.
Obedientia. Et erat subditus illis obediendo in omnibus II. Mater mea et fratres mei hi sunt qui uerbum Dei audiunt et faciunt VIII. Qui uos audit, me audit X. Obedientia triplex: timoris, lucri, amoris, id est seruorum, mercenariorum, filiorum XV.
Hospitalitas. Martha excępit Dominum in domum suam. Zacheus festinans descendit et excepit Iesum gaudens, et salus domui eius facta est XIX. Ignotus suscipit Dominum cum discipulis, et manducauerunt pasca XXII. Coegerunt illum dicentes: Mane nobiscum etc. Hospitalitatis officio meruerunt cognoscere Iesum, quorum prius oculi tenebantur, ne agnoscerent eum XXIIII.
Obstinatus. Semen cecidit supra petram- qui ad tempus credunt et in tempore tentationis recedunt VIII. Qui non receperint uos, exeuntes de ciuitate illa etiam puluerem pedum uestrorum excutite in testimonium supra illos IX. Ve tibi, Corozaim , ue tibi, Bethsaida etc.- contra eos qui nec miraculis mouentur ad penitentiam X. Cum immundus spiritus exierit etc, reuertitur assumens septem spiritus nequiores se, et sunt nouissima hominis illius peiora prioribus XI. Ficus infructuosa circumfoditur cordis compunctione, stercoratur benefaciendi occasione, se nec ideo fructificans succiditur XIII. Nemo uirorum illorum qui uocati sunt, gustabit cenam meam XIIII. Facilius est camellum per foramen acus transire, id est dilectores sęculi ad Christum posse conuerti XVIII. Ve pręgnantibus et nutrientibus illis diebus, quia grauati peccatis non poterunt effugere iudicium XXI. Clamant tolli Iesum et dimitti sibi Barrabam . Repellentes pręcepta salutis et admittentes sedicionis et homicidiorum consilia XXIII.
IOANNES
Obedientia. Meus cibus est, ut faciam uoluntatem eius qui misit me, ut
perficiam opus eius IIII. Venit hora, et nunc est quando mortui audient uocem Filii Dei. Et qui audierint, uiuent. Non quęro uoluntatem meam, sed uoluntatem eius qui misit me, Patris V. Quia descendi de cęlo, non ut faciam uoluntatem meam, sed uoluntatem eius qui misit me VI. Si uos manseritis in sermone meo, uere discipuli mei eritis, et cognoscetis ueritatem, et ueritas liberabit uos. Qui seruat Dei mandata, efficitur Dei filius, secundum illud: Si Deus pater uester esset, diligeretis utique me. Amen dico uobis: Siquis sermonem meum seruauerit, mortem non uidebit in ęternum VIII. Oues meę uocem meam audiunt, et ego cognosco eas etc. X. Si diligitis me, mandata mea seruate. Et ego rogabo Patrem etc. Qui habet mandata mea et seruat ea, ille est qui diligit me etc. XIIII. Si pręcepta seruaui
et maneo in eius dilectione. Vos amici mei estis, si feceritis quę ego pręcipio uobis. Iam non dicam uos seruos etc.XV.
Oratio. Nunquam sic locutus est homo, ut hic loquitur VII.
Honor. Iesus, cum cognouisset, quia uenturi essent, ut raperent eum et facerent eum regem, fugit iterum in monte ipse solus, erudiens nos mundanas contemnere dignitates VI. Iesus de cruce matrem discipulo commendauit, instruens nos et inter aduersa honorare parentes XVIII.
Ocium. Ego sum uitis uera et Pater meus agricola est. Omnem palmitem in me non ferentem fructum tollet eum, et omnem qui fert fructum, purgabit eum, ut fructum plus afferat XV.
Hospitalitas. Domino discumbente in Bethania Martha ministrat. Non falmulabus imponit ministerium, sed ipsa met suscepit XII.
Obstinatus. XLVIII annos habens in infirmitate non habet hominem qui mittat eum in piscinam, ut sanetur. Assiduitas enim peccandi difficultatem peperit emendandi, sed dum sanari cupit, sanitatem a Deo accipit, et quod impossibile fuit hominibus, possibile fit Deo V.
PAVLVS AD CORINTHIOS I
Oratio. Veni non in sublimitate sermonis aut sapientię etc. I. Non enim in sermone regnum Dei est, sed in uirtute IIII. AD EPHESIOS: Bonum loquimini IIII. AD COLOSSENSES: Orate pro nobis ut Dominus aperiat nobis ostium sermonis ad loquendum mysterium Christi. Sermo uester semper in gratia sale sit conditus, ut sciatis, quomodo oporteat uos unicuique respondere III. AD THIMOTEVM II: Prophana et inaniloquia deuita. Multum enim proficiunt ad impietatem, et sermo eorum ut cancer serpit II. ACTVVM: Diuersis linguis apostoli loquebantur magnalia Dei II. IACOBI: Esto tardus ad loquendum I. Vana est religio linguam non refrenantis I. Siquis in uerbo non offendit, hic perfectus est. Lingua modica magnum malum excitat etc.- mouendam dicit ad bonum et a malo coercendam III.
Ocium. AD THESSALONICENSES I: Igitur non dormiamus sicut et cęteri, sed uigilemus et sobrii simus V. AD THIMOTEVM I: Siquis autem suorum et maxime domesticorum curam non habet, fidem negauit et est infideli deterior V. IACOBI: Scienti bonum facere et non facienti peccatum est illi IIII. IVDĘ: Leues et infructuosi I. APOCALYPSIS: Quia neque frigidus es neque calidus, sed quia tepidus es, incipiam te euomere ex ore meo III.
Honor. AD HEBREOS: Nec quisquam sumit sibi honorem, sed qui uocatur a Deo tanquam Aaron. Sic et Christus non se metipsum clarificauit, ut pontifex fieret, sed qui locutus est ad eum: Filius meus es tu etc. tu es sacerdos in ęternum etc. V. IACOBI: In conferenda alicui dignitate non persona inspiciatur, sed meritum II. PETRII: Omnes honorate II.
Ornatus. AD CORINTHIOS I: Vir, si comam nutriat, ignominia est illi XI. AD THIMOTEVM I: Similiter et mulieres in habitu ornato cum uerecundia et sobrietate ornantes se, non in tortis crinibus aut auro aut margaritis uel ueste preciosa etc. II. PETRII: Mulierum ne sit extrinsecus capillatura aut circumdatio auri III.
Obedientia. AD ROMANOS: Omnis anima potestatibus sublimioribus subdita sit XIII. AD CORINTHIOS I: Circumcisio nihil est e tprępucium nihil est, sed obseruatio mandatorum Dei VII.
AD PHILIPPENSES: Iesus humiliauit se metipsum factus obediens usque ad mortem, mortem autem crucis II.
AD THIMOTEVM I: Pręcipio tibi coram Deo etc. ut serues mandatum absque macula irreprehensibile usque in aduentum Domini etc. VI.
AD HEBREOS: Magis obtemperandum
esse patri spiritus quam patri carnis XII.
Mementote prępositorum uestrorum. Obedite prępositis uestris XIII.
ACTVVM: Obedire oportet Deo magis quam hominibus V. PETRI I: Adolescentes, subditi estote senioribus V. IOANNIS I: In hoc scimus, quoniam cognouimus eum, si mandata eius obseruemus. Qui seruat uerbum eius, uere in hoc caritas Dei perfecta est. Qui facit uoluntatem Dei, manet in ęternum II. Qui seruat mandata eius, in illo manet et ipse in eo III.
Homo. AD CORINTHIOS I: Nescitis quia templum Dei estis? III.
Hospitalitas. AD HEBREOS: Hospitalitatem nolite obliuisci XIII.
ACTVVM: Lidia purpuraria Paulum et Thimoteum suscepit hospitio ab eisdem baptizata XVI. PETRI I: Hospitales inuicem IIII. IOANNIS III: Carissime, fideliter facis quicquid operaris in fratres, et hoc in peregrinos etc. Nos ergo debemus suscipere huiusmodi , ut cooperatores simus ueritatis I.
Ordo. AD CORINTHIOS I: Omnia autem honeste et secundum ordinem fiant in uobis.
Obstinatus. AD ROMANOS: Expectat Dominus penitentiam, tu autem in malo perseuerans thesaurizas tibi iram in die irę. Qui se emendant, beati. Obdurati damnabuntur II. AD EPHESIOS: Nolite contristare Spiritum Sanctum Dei IIIL ACTVVM: Asserit per Isaiam prophetatum de obstinatione Iudeorum capite sexto XXVIII.
METHAMORPHOSES
Oratio.
Echo, quia sua garrulitate Iunonem sępe morata fuerat, ne Iouem in nympharum stupro
deprehenderet, Narcisi amore frui non
potuit et in saxum mutata est III .
Lapis uocalis in turri Megarensi, super quem posita fuit cythara Apollinis VIII .
Vlixes oratione uicit Aiacem in iudicio XIII .
Ornatus.
Capilli Nisi purpurei et fatales. Corona Ariadne inter sydera collocata VIII .
Obedientia.
Medea uenenis et carminibus tauros igne spirantes et draconem parere compulit Iasoni
VII .
Homo
erecta facie formatus, ut celum spectaret. Humani generis post diluuium reparatio per
Deucalionem et Pyrram I .
Ferunt in Ephyre urbe primum ex fungis edita corpora. Myrmidones ex formicis VII .
Hospitalitas.
Athlas negauit hospitium Perseo et in montem uertitur IIII .
Pyreneus Musis hospitio receptis uim inferre uolens periit. Proserpina sex menses cum
matre et totidem cum Dite. Lyncus, rex Scythię Triptolemum hospitio
susceptum uolens occidere in lincem uertitur V .
Procustes e Geriones hospites mactabant; a Theseo occisi sunt VII .
Theseus inuitatus hospitio ab Acheloo fluuio. Iuppiter et Mercurius a Philemone et
Baucide suscepti et tenuitate eorum delectati casam ipsorum uerterunt in templum, ipsos in
antistites templi, et cum senuissent, in arbores. Oppidum uero eorum propter ciuium
inhospitalitatem aquis pessundatum in stagnum redegerunt VIII .
Ęneas in Delpho susceptus a Anio rege, Apollinis
sacerdote XIII .
SENECA
Oratio.
Aiebat autem Scaurus rem ueram: non minus magnam uirtutem esse scire dicere quam scire
desinere 142 .
Exercitatio uocis 6 .
Plurimum proficit sermo qui minutatim irrepit animo. Oratio ordinaria. Quod uulgo
breuiarium, Latine summarium dicitur. De pronuncitione 13 .
Publius Vicinius plus ęquo tardiloquus. Cicero gradarius fuit. Fabius expedite magis
quam concitate, ut posses dicere facilitatem esse illam, non celeritatem. Summa ergo summarum hęc erit:
tardiloquum esse te iubeo 14 .
Nocet eloquentia, si non rerum cupiditatem facit, sed sui 17 .
Queritur de paupertate uerborum, cum multę res sint quę nomina desiderant nec habent 19 .
Quo dicendi genere uti debet philosophus 20 .
Habens uerba in potestate non effertur longius quam destinauit 21 .
Orationis dulcedo facile abducit a uero 40 .
Fabianum in dicendo laudat, et qualis sermo philosophum deceat, docet. Item qualis in
hoc Cicero, qualis Pollio Asinius, qualis Titus Liuius 49 .
Qualis uita, talis oratio 56 .
Quare diuersis temporibus uarius dicendi modus. Oratio uitiosa nimis antiqua usurpans
aut nimis trita. Vitia in compositione, in sententiis 56 .
Aruncius male imitatus Salustium in dicendo 57 .
Qualis oratio deceat sapientem. Oratio cultus animi est. Si circumtonsa est et fucata et
manufacta, ostendit illum quoque non esse sincerum et habere aliquid fracti 57 .
Sermo mala suadentium et item adulantium fugiendus. Praua laudantium sermo 62 .
Ocium.
Diuersi inter se Epicureus et Stoicus: alter ocium ex proposito petit, alter ex causa
63 .
De uagationibus absque proposito 74 .
Remissio danda animis exemplo Socratis, Catonis, Scipionis. Pollio Asinius, orator
magnus, post horam decimam nihil agebat 75 .
Ociosi iuuenis mollites 79 .
Vatię ocium nimis ignauum 18 .
Nihil tam certum est quam ocii uitia negocio discuti 19 .
Ignaui mortem suam antecesserunt 21 .
Quomodo colendum sit ocium et quid in eo agendum, et quod ocium bonum 25 .
Ocio fruentes quantum debent principi 27 .
Ocium sine litteris mors est 33 .
Ocium somnolentiaque 61 .
Honor.
Ambitio 49 .
Loco ignominię est apud indignum dignitas 86 .
Ambitio, quę te ad dignitatem, nisi per indigna non ducet 88 .
Relictis publicis honoribus ad uitam priuatam redeundum suadet 7 .
Clarorum uirorum nomina ueneranda 22 .
Honores repulit prętor Sextius etc. 48 .
Cato eodem quo repulsus est die in comitio pila lusit 52 .
Suadet a petendis dignitatibus abstinendum 59 .
Ornatus
corporis. Specula 92 .
Obedientia.
Cleantes duos pueros misit accersitum Platonem: alter ubique perquisiuit nec inuenit,
alter erraneus resedit et lusit et casu transeuntem Platonem uidit, et quem non quęsierat,
inuenit. Illum, inquit, laudabimus puerum, qui, quantum in se erat, quod iussus est, fecit.
Hunc feliciter inertem castigabimus 40 .
Si inuitus pares, seruus es, si uolens, minister. Tam diu a periculo aberit populus,
quamdiu sciet ferre frenos 87 .
Homo
sociale animal, quia imbecillum 34 .
Hominis formati ratio 63 .
O quam contempta res est homo, nisi supra humana surrexerit 88 .
Quod in unoquoque homine habitet deus et bona mens 14 .
Inter diuina et humana 23 .
Hospitalitas.
Nulla pusilla domus quę multos recipit amicos 86 .
Hospitium pauperis 8 .
Opus
dignum. Quid enim immortale manus mortales fecerint? 81 .
Nihil difficile uolenti 52 .
Odores.
Aristippus aliquando delectatus unguento: Male, inquit, istis effoeminatis eueniat, qui
rem tam bellam infamauerunt 46 .
Oratio.
Sermo 2 .
Facundia floruit tempore Ciceronis. Catonis dictum: Orator est uir bonus dicendi
peritus 4 .
Thesis, phrasis 13 .
Aiebat Scaurus: non minus magnam uirtutem esse scire desinere quam scire dicere 18 .
Lentulus Augur, cum esset auarissimus, nummos citius emittebat quam uerba. Tanta illi
inopia erat sermonis 28 .
Comes facundus in uia pro uehiculo est 85 .
Quid est uox? Quomodo per parietem transit 93 .
Albutium in dicendo laudat. Non lexis magna, sed phrasis 130 .
Obstinatus
portenti loco habetur 45 .
Desinit esse remedio locus, ubi quę fuerunt uitia, mores sunt 13 .
Sed nec indurata despero 17 .
Quid ita nos stultitia tam pertinaciter tenet etc. 21 .
Obduratus in uitiis similis uiti ueteri et exesę, quę non recipit insitionem 55 .
PLATO
Oratio. Mos loquendi Laconicus instar uehementis iaculatoris uerbum non parui momenti breue contortumque eiaculatur, ut:
Cognosce te ipsum. Nihil nimis. Hoc Lacedemonicum breuiloquium et Pitaci proprium 85.
Gorgias ad omnia respondere paratus 120.
Super illud: Dulciora melle ori meo eloquia tua, Domine 248.
Quare uox data 256.
Vox quid 259.
Respiratio quibus de causis instituta. Voces uarię 261.
Repeto igitur quod modo dixi. Non enim nocet bis dicere, quod bene dicitur 289.
Ocium. Bonum tam in anima quam in corpore motus est, quies uero contrarium 50.
Ignaui fucis similes 313.
Ex ocio animus tristis 410.
Opus imperfectum. Irritum opus facit quasi telam Penelopes texens 130.
Principium dimidium esse totius operis prouerbio dicitur 289.
Honor. Philotimus, id est amans et cupidus honorum 177.
Ciuitas in qua ciues ad expetendos magistratus minime ambitiosi sunt, optime et procul a seditionibus permanet, contra quę aliter affectos habet ciues 221,222.
Si uita eius qui pręfuturus est magistratu melior sit, tunc optime cum ciuitate actum erit 222.
Ambitiosus nec pecunia nec scientia delectatur, nisi quantum spectant ad inanem gloriam. Ambitiosus auaro pręferendus 231.
Honor suscipiendus, ex quo meliorem te euasurum speras, alioquin fugiendus 233.
Honoratus a te te honorabo, non honoratus autem conquiescam 330.
Pręsidentię ratio. Siquis minoribus maiorem potentiam immodeste prębuerit, peruertit recti ordinem. Principatus moderatus. XXVIII senum sententia: Magnos merosque principatus non oportet constituere 278.
Recte honores opprobriaque distribuens ciuitas feliciter secum aget 279.
Cui dandus magistratus 283.
Cognatio honoranda 285.
Qualem esse oportet eum qui magistratum accepturus est 289.
Ędiles.Defensoribus et ędilibus 290, 303.
Qui honorandi in ciuitate 316.
Parentes honorandi. Edippus a filiis contemptus eis imprecatus est imprecationem huiusmodi exaudiri 317.
Honor erga parentes, nequis eos cogat non suo more uiuere, si nolint 333.
Optimi in republica honore pręferendi, ut salua sit 334.
Homo maxime diuino cultui deditus 255.
Homo miraculum 267.
Anaxagoras grammaticus: mortalis ęternitas Dei partem habet. Hominem ęternitatem
quidem uocat, tum propter animę substantiam, tum propter intelligentiam; mortalem uero tum propter mutabilem animę partem uel actionem, tum propter corpus elementis compositum 380.
Inter homines et bestias circa scientiam 392.
Pythagoras: Qui homo dicitur, magis non homo est quam homo 393.
Homo quid sit. Quid hominis officium. Alcybiades de natura hominis 10.
Homo enim animus est, corpus hominis instrumentum 12.
Homo diuinitatis particeps. Fabula Promethei circa productionem educationemque hominis 82.
Prothagoras ait hominem esse mensuram rerum omnium, ita ut qualia mihi quęque uidentur, talia et mihi sint 109.
Homines e terra nasci. Homo formatus e terra 186.
Homines a Deo formati, et aliis admixtum aurum, argentum, ęs 203.
De hominis compositione 250.
Quantum ad animam et corpus 251.
Zoroaster grammaticus: Homo naturę audentissimę artificium 407.
Trismegistus inquit magnum miraculum esse hominem, animal uenerandum et adorandum etc. 408.
Hospitalitas. Ad peregrinos sanctissima esse foedera. Peccati in peregrinos ultor est Deus 285.
De peregrinis hospitio suscipiendis. Nili accolę in hospites duri 321.
Ordo.Quid sit ordo 310.
Odor in naribus 259.
Obstinatus morte plectatur 314. DIONYSIVS HALICARNASEVS
Ocium. Dies Neptunno equestri solennis. Hippocratia Arcades, Romani
Consualia uocant, quo die cessant ab operibus equi et muli 11.
Sacrum diis Laribus 37.
Honor. Tribus tribuni, curię curiones, decurię decuriones, patres patricii 33.
Senatus officia et plebis 35.
Dictator, magister equitum, census 132.
Decemuiratus 274.
PROBLEMATA ALEXANDRI APHRODISEI
Oratio.
Cur certantibus uox grauis, metuentibus acuta 6.
Odores.
Cur situm et foetorem olentes, cum uncti fuerint unguine odorifero, tetrum odorem spirant 7.
PROBLEMATA ARISTOTELIS
Oratio.
Cur homines lingua hęsitantes loqui nequeant uoce submissa. Cur porrum prosit ad uocem sonoram 45.
Cur homines surdi e naribus loqui consuerunt. Cur lingua rerum index sit 72. PROBLEMATA PLVTARCHI
Ocium. Hortę deę templum semper apertum, ut quę semper horis omnibus ad bene aliquid operandum hortaretur 78.
Consualibus equos et asinos coronis exornant et ociari sinunt 78.
Quirinalia stultorum ferię 81.
Honori deo aperto capite immolant 75.
Candidati in ueste sine toga magistratum petunt, ut uulnera et cicatrices ostendere possint, quibus eo honore digni iudicentur. Altero ex censoribus mortuo, alterum magistratu se abdicare oportebat 78.
Omnes magistratus purpurati
pręter tribunos 80.
Censores quamprimum sacrorum anserum alimenta locant, etiam imaginis splendorem 81.
Ornatus corporis. Cur pueros monilibus, quę uocant bullas exornant 81.
Obedientia. Chrysantem laudauit Cyrus, quod hostem interfecturus, cum iam gladium sustulisset et interim receptui cani audisset, hostem omisit et quasi prohibitus ictu abstinuit 77.
Opus dignum. Alastor dicitur qui ea egit quę omnium memoria celebranda sint 84.
AVLVS GELIVS
Oratio. Quomodo reprehensus sit nimis uetuste loquens 5.
Inanis loquacitas quomodo a multis grauibus uiris culpata sit et laudata sapiens facundia, exemplum in hoc Vlixis, in illo Tersitę 17.
Curas uocum uerborumque elegantias non modo non sectatur Epicurus, sed etiam insectatur 13.
Gręcis Latina collata sordescunt 17.
Orantis laus non e subito auditorum plausu, sed potius ex silentio noscitur 32.
Croesi filius mutus et elinguis in patris periculo locutus est 34.
Aegles Samius, athleta, mutus, in eos qui falso nomina in certamine sortirentur inclamauit et exinde expedite loqui coepit 34.
Corpus ne sit uox an incorporeum 36.
De tribus dicendi generibus et qui in quoque genere excelluerint 47.
Inconsiderata cuiusdam loquacitas 55.
Vt auium colloquia intelligas 58.
Verbis antiquissimis non esse utendum, ut apluda, floces, fraces, bouinator 65.
Gracchi sententia sine sensus emolumento 66.
Quod uulgo dicitur barbarismus, ante dictum est barbare uel rustice loqui et rusticus sermo 74.
Maior ratio habita euphonię quam regulę grammatices 78.
De ratione utendi uerbis pluribus idem significantibus 80.
Verba communia: uereor, utor, hortor, consolor, ueritum, puditum, pigitum, dignor, ueneror confiteor, testor 91.
Aristotelis deffinitio de silogismo 93.
Lex apud dialecticos percontandi disserendique 94.
De clandestinis litteris, ne ab aliis legi possint 102.
Quin pro cur non, pro quod, pro ut non, pro ut, pręcedente uix uel pene 104.
Comes facundus in uia pro uehiculo est 104.
Ennius tria corda habere se se dicebat, quod loqui Gręce et Osce et Latine sciret. Mithridates XXII gentium linguas percalluit 105.
Antiqui nostri narrationes sermonesque insectiones appellitauerunt 110.
Verba actiua pro passiuis et passiua pro actiuis 110.
Ocium. Ennius: Ocio qui nescit uti, plus negocii habet 115.
Honor. Ratio officiorum in discumbendo sedendoque. Exemplum Fabiorum, patris et filii 11.
Senectę ętati honores habiti. Senibus pręlati tamen qui uxores et liberos haberent 14.
Pedarii senatores
dicuntur nondum maioribus honoribus functi 27.
Ordo rogandarum sententiarum in senatu 30.
Cnęus Flauius scriptu se se abdicauit et ędilis currulis factus est 40.
Inter quarto consul et quartum consul 55.
Honorem quoque malum dici 71.
Tribunum plebis prehensionem habere, uocationem non habere 76.
Ędiles
et quęstores in ius a priuato ad prętorem uocari / posse 77.
Qui sint minores magistratus. Consulem prętoremque collegas esse 77.
De officio senatus habendi. Per quos senatus haberi soleret. Locus in quo senatus iure fieri potest. Quando ratum non est senatus consultum? Ante exortum et post occasum solem. Senatus consultum fit per discessionem, si consentiretur, aut per singulorum sententias exquisitas, si res dubia esset 87.
Quid sint comitia calata, quid curiata, quid centuriata, quid tributa. Concilium 93.
Ornatus. Barbam et genas radere Romanis etiam ante ętatem senectam moris fuit 22.
Quare et Gręci et Romani aOinulum gestarint in manu sinistra digito qui est minimo proximus 57.
Elegans homo dicebatur non cum laude, sed ętate; Marci Catonis uitii, non laudis fuit. Tullius: Crassus, inquit, erat prcissimus elegantium, Sceuola parcorum elegantissimus 64.
Obedientia. Quęstio: Vtrum semper iuxta mandatum faciendum an aliquando contra, si utilius speras mandanti et gratius. Crassi exemplo ostenditur mandatum semper esse obseruandum 6.
Vtrum semper obediendum patri 12.
Homo. Multi mortales, plus comprehendit quam si dicas: multi homines 82.
Hospitalitas. Hic est leo hospes hominis, hic est homo medicus leonis 36.
Ordo. Nouissime et nouissimus Cicero dicere uitauit 60.
Obstinatio. Architę Tarentini columba lignea uolabat quidem, sed cum subsedisset, pręterea non exurgebat 58.
VITĘ PLVTARCHI
Oratio. Leonidas rex intempestiue quodam de rebus non inutilibus uerba faciente: Hospes, inquit, non oportune eo quod oportet uteris 13.
Lacedemonii uerbis superuacaneis nunquam usi, sed quę notatu digna 13.
Alcybiadi balbuties linguę decori erat 28.
Malebat eloquentia quam aliis rebus pręstare 29.
Pheacus optimus in loquendo, debilis in dicendo 30.
Trasibulus magnitudine uocis inter Athenienses nobilitatus 33.
Themistocles sermones hominum peristromatis uersicoloribus similes esse dixit. Nam ut illis, cum extenduntur, ita et in his formas figurasque apparere, contractis autem abscondi. Itaque sibi ad dicendum tempore opus esse non admodum breui 44.
Tucydides Archidamo rogante, ipse ne an Pericles palestra pręstant: Vbi ego, inquit, illum pugnando deieci, ipse se non cecidisse defendens uincit spectatoribusque persuadet 51.
Plato oratoriam uim animis hominum imperare dixit 52.
Clamoribus ictas aues concidere 84, 33.
Cato maxime a turpi uerbo pręsente puero temperauit 94.
Pyrrhus dicere solebat plures a Cynea oratione quam a se armis urbes esse partas 129.
Thimeus , cum Thuchidide se eloquentiorem promitteret, aridus apparuit 13.
In Pericle orationis uehementia 13.
Verbum non esse philosopho dignum, quod ante non fuisset mente agitatum. Item breuis oratio 59.
Sermones cupresso similes- magni et sine fructu 62.
Quanta opera usus Demosthenes, / ut uocem aptam ad pronunciandum compararet. In dicendo timidus fuit. Eius enthymemata lucernam olere dicta 85.
Demosthenes hęsitantiam linguę coniectis in ore lapillis emendauit, uocem exercuit currendo scandendoque, gestum in speculo componebat 85.
Quanto labore Tullius dicendi artem consecutus 88.
Pro Quinto Ligario orante Cicerone Cesar absoluit, quem damnare decreuerat 92.
Cicero initio dicendi excandescebat 92.
Pronostica eloquentię Platonis 134.
Aristotelem quoque eloquentissimum fuisse Cicero testatur 139.
Pedes in oratione soluta 139.
Ocium. Solonis lex Ariopagitis mandat de inertibus ac desidiosis supplicium sumere 23.
Pericles epulari eos et in ocio esse iussit, quibus alba faba sortito obuenisset 54.
Se maxime penitere dixit Cato, siqua dies ei per incuriam inanis effluxisset 92.
Ocioso
opponitur quod timeat: Alcybiadis in contione uehementiam, in Termopilis Lacedemonum erumnas, in Thracia Perdicę labores 26.
Honor. Reuerentia a pud Romanos erga mulieres 8.
Alcybiades et ab inimicis honoratus 30.
Mos petendi magistratum 37.
Dictatori equo uti nefas fuit ante Fabium dictatorem 56.
Scipio Africanus ędilis declaratus ante ętatem lege definitam 75.
Capta Carthagine, cum inter duos contentio esset pro corona murali incertusque esset, uter prior murum inscendisset, ambos donauit 75.
Scipionis modestia in repudiandis honoribus 79.
Censoris officium 93.
Censurępotestas 105.
Duo ędilium ordines 133.
Cato sibi honorem deferri ab Antiochenis lasciuientibus ratus, audiuit Demetrio, Pompei seruo, illum parari etc. 65.
Quanta patienda rempublicam gerenti 87.
Honor Platoni habitus, cum in Siciliam ad Dionysium concessisset 138.
Aristoteli in patria Stagira 138.
Ornatus. Lycurgi dictum, quod Lacedemones comam nutrientes pulchri uenustiores fierent, deformes ferociores 14.
Intonsos capillos nutrire Lycurgus instituit etc. 117.
Lysander uestes preciosas a Dionysio suis filiabus missas recusauit dicens: Vereor, ne per has deformiores appareant 117.
Obedientia subiectorum disciplina est principis. Theopompus rex dicente quodam eo stare Spartam, quod reges imperare scirent: Immo, inquit, quia ciues imperio obedirent 15.
Non ob aliud ualidiorem phalangem censebat Agesilaus quam ut per obedientiam ordinem seruet 29.
Odor suauis de corpore Alexandri exhalabat 41.
Sophoclea ciuitas plena odoribus 105.
Obstinatio. Seueritas Catonis 59.
LACTANTIVS FIRMIANVS
Oratio. Quare stilo simplici sacra scribuntur eloquia 49.
Quod eloquentia seruit sęculo et interdum ex industria impugnat ueritatem
99.
Cyprianus ingenio facili, copioso, suaui et, quę sermonis maxima
est uirtus, aperto 100.
/ Vnde homines muti fiant 195.
De obscura uocis ratione 198.
Honor. Ambitio 148.
Homo uerissima Dei imago 28.
Quare homines igne, cętera animalia aqua magis utantur 39.
Homofactus propter beatitudinem, animalia propter hominem 41, 42.
Quare duo sexus hominis 43.
Ad quid natus sit homo. Contra Anaxagoram 55.
Quid hominis propium 56.
De antipodibus 69.
Quę sit cognatio hominis et Dei 113.
Quare homo corpore fragilis et rationis capax 150.
Quare homo creatus, quare ex contrariis constet. Quid signat quod primo quadrupes sit, postea errectus, deinde rationalis 151.
Quare homo creatus 153.
Homo et corpore differt a brutis 172.
Cur Deus fecerit hominem 179.
Quod homo ex corpore uitia, ex anima uirtutes habeat 182.
Contra Epicureos, cur homo cęteris animalibus imbecillior nascatur 187.
Differentia creationis hominis et brutorum secundum corpus 190.
Contra Epicurum qui ex atomis hominem compactum disputauit. Item de prouidentia circa hominis fabricam 191.
De forma hominis et membris 192,194,195,196,197.
Hospitalias seruanda 132.
Odores. De uoluptate olfactus 142.
Obstinatio. Obstinati in errore 2.
LAERTIVS
Oratio.
Thales: Non multà signa sunt bonę mentis. Non multa uerba prudentis animi indicium sunt
6 .
Solon sermonem esse effigiem operis 8 .
Linguam pręire animo non permittendam. Chilo erat in loquendo breuis. Inde hunc
loquendi morem Chilonium appellant 10 .
Bias percunctanti impio homini, quid esset pietas: Nihil, respondit. Cunque
ille silentii causam sciscitaretur: Quia, inquit, de
rebus nihil ad te pertinentibus quęris. Noli cito loqui. Est enim insanię indicium 12 .
Audiendi magis quam loquendi studiosum esse oportet 12 .
Anacharsis audax et constans in dicendo 13 .
Rogatus quidnam esset hominibus bonum ac malum: Lingua, inquit 14 .
Aiunt Anaximandrum canentem a pueris irrisum eoque comperto dixisse: Canendum ergo
puerorum causa modulatius 16 .
Socrati ęqua hortandi et dehortandi facultas fuit. Eutyphrona , qui
patri diem dixerat, quędam de iustitia et pietate loquens ab instituto reuocauit etc. 18 .
Xenophon Musa Attica dictus pro dulcedine eloquii et incredibili facilitate 21 .
Demosthenes, cum p litteram pronunciare uix poset, dicitur iugi
exercitatione emendasse 26 .
Socrates per somnium uidit olorem, per quem signabatur Platonis eloquentia 30 .
Stili ipsius genus inter poema et prosam orationem medium fluere ait Aristoteles 32 .
Orationis quinque genera: ciuile, oratorium, priuatum, dialecticum, artificiosum 36 .
Orationis sex speciees: adortatio , dehortatio, accusatio, defensio, laudatio, uituperatio. Recte dicere in IIII scinditur:
quid dicere oportet, quam multa, ad quos, quando 37 .
Vox duplex: animata et inanimata. Animata duplex: litterata et illitterata 38 .
Polemo, impurus adolescens, forte incidens in Xenocratem de pudicicia uerba facientem
ita se correxit, ut ad studia incumbens ei in schola regenda succederet 40 .
Philoxenus poeta, cum latericios operarios carmen suum male cantantes offendisset,
lateres eorum conculcare coepit ac dicere: Vos mea corrupisti, ego uestra dissipabo 42 .
Bion orationem suam cum dicendi genere temperauerat. Aiunt Erathosthenem dixisse de illo: Primus omnium Bion philosophiam uario orationis flore uestiuit 43 .
Lycon in dicendo suauissimus. Quidam cum addita gamma liittera Glyconem
uocabant, quod dulcedinem sonat 51 .
Demetrius dicebat, quantum in bello posset ferrum, tantum in republica eloquentiam
ualere 52 .
Antisthenes primus deffiniuit sermonem dicens: Sermo est, qui quid quodque sit aut fuerit exprimit 54 .
Diogenes, cum serio quandoque loqueretur nemoque sibi intenderet se se ad sonum musicum
contulit. Congregatis autem ad se plurimis exprobrauit, ut qui ad inepta studiose
concurrerent, ad ea uero quę grauia essent et utilia negligenter conuenirent 56 .
Aiebat oratores plebis ministros 57 .
Zeno Aristone discipulo satis uaniter multa quędam etiam temere audacterque disserente:
Possibile non esset, inquit, ita dicere, nisi ebrius te genuisset pater; et loquacem
appellabat. Breuis ipse in loquendo et concisus 64 .
Zeno cuidam breuia esse philosophorum dicta asserenti: Vera, inquit, loqueris! Oportet
nempe, si fieri possit, breues esse illorum et syllabas. Adolescenti
loquatioir! 1 : Aures, inquit, tuę in linguam confluxere. Inepta plurima
loquenti adolescentulo: Iccirco, inquit, habemus aures duas et os unum, ut plura audiamus,
loquamur pauca. Dicere solitum ferunt melius esse pedibus quam lingua labi 65 .
Orationis partes IIII: exordium, narratio, confutatio, epilogus 67 .
Quid sit uox. Corpus est uox secundum Stoicos. Orationis partes quinque. Orationis
uirtutes quinque. Item reliqua ad orationem pertinentia 68 , 69 , 70 .
Chrysippus ad dialecticum Cleanti imminentem eique callidas
conclusiunculas tendentem: Desine, inquit, grandem natu a grauibus rebus abducere, nobis
autem iunioribus ista propone 79 .
Primus oratorię inuentor Empedocles acutus in dicendo et Homericus 84 .
Crates quidam Heraclitis librum primus Gręcis inuexit ac dixit librum
ipsum Delio aliquo natatore indigere, qui in illo non suffocaretur 90 .
Sermo operis umbra 92 .
Protagoras primus diuisit orationem in IIII: pręfationem, interrogationem, responsionem,
pręceptum 93 .
Ocium.
Solonis lex: Qui sectatur ocium, omnibus accusare uolentibus obnoxius esto 8 .
Chilo difficile esse dixit ocium recte disponere. Admirari se dicebat Socrates, cur hi qui lapidea signa sculperent, summa ope
niterentur, ut lapis homini quam simillimus euadat, se ipsos curare negligerent, ne similes
lapidi uideantur et sint 19 .
Honor.
Pythacus Mytilenis principatum tenens, postquam per annos X
rempublicam optimis institutis composuisset, se ipsum magistratu abdicauit 10 .
Statua Platoni posita in Achademia a Mithridate 31 .
Laudabat Diogenes qui ad rempublicam accessuri essent et minime accederent 56 .
Diogenis sepulturę erexerunt columnam et desuper canem sculpserunt 60 .
Zeno corona aurea et ęrea imagine honoratus 63 , 64 .
Deos quidem semideis in honore pręferendos, hominibus heroas, parentes uero hominibus
cęteris 82 .
Architas Tarentinus septies ciuibus pręfectus, cum cęteri plusquam
annum imperare lege prohiberentur 86 .
Obedientia.
Pythagoras Danioni filię mandauit, ne commentaria sua cuiquam extra
domum traderet. Ea ergo, quamuis ingenti pecunia posset illa distrahere, noluit, inopiam
patrisque monita auro preciosiora censens 83 .
Homo.
Anaxagoras ait animantes primo ex humore et calore terraque manasse 16 .
Interrogatus, qua causa natus esset: Inspiciendi, inquit, cęli et solis et lunę 17 .
Animantium genera tria: uolatile, aquatile, terrestre 35 .
Diogenes, cum clamasset aliquando: Heus, homines, conuenissentque plurimi, uirga illos
abigebat dicens: Homines, non purgamenta uocaui 56 .
Ex balneis exiens percunctanti, an multi homines lauarent, negauit, adiicienti, num
turba multa- confessus est. Lucernam incendens: Hominem, aiebat, quęro 57 .
Rediens ab Olympiis, cum rogaretur, an multa ibi turba fuerit: Turba, inquit, multa,
homines pauci 59 .
Parmenides generationem hominum ex sole primum esse ortam; solem ipsum calidum esse atque
frigidum, ex quibus constant omnia 91 .
Protagoras ait: Omnium rerum modus et mensura homo est, eorum quidem quę sunt ut sunt,
quę uero non sunt, ut non sunt 93 .
Hospitalitas.
Xenocrates, cum aliquando passer accipitri futurus pręda se in eius sinum accepisset,
operuit ac fouit dicens: Non oportet supplicem prodere 39 .
Odores.
Quomodo fit odoratus 103 .
Opus
dignum. Quod facere intendis, noli prędicare. Nam si facere nequieris, rideberis 10 .
QVINTVS CVRTIVS
Ocium.
Sępe tedio laboris ad uilitatem sui compelluntur ignaui 25 .
Honorari
se ut deum uoluit Alexander, nolentes puniuit 28 .
Apud Macedones mos detracta capiti galea regem alloquedi
56 .
Orsines multis donis honorauit Alexandrum et amicos eius. Quoniam autem Bagoam spadonem,
qui Alexandrum obsequio corporis deuinxerat sibi, prętermisit dicens amicos regis, non scorta
se colere, ipsius Bagoę inuidia exitio illi fuit apud regem 62 .
Obedientia.
Nobilis equus umbra quoque uirgę regitur, ignauus ne calcari quidem concitari potest
38 .
POLIBIVS
Oratio. Antigonus tantis inter certandum clamoribus usus, ut profluuio sanguinis paucos post dies interiit 38.
Obstinati animi morbus ad corporis morbum, qui nullo tollitur remedio, comparatur 21.
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Oratio. Expertum in pueris quo idiomate uti possent a nemine docti 17.
Laconicus sermo 63.
Croesi filius ex muto uocalis 93.
Darii Ęgyptius uocalissimus 107.
Heraclituus cognomento Scotinus, cuius libros Crates dixit Delio aliquo indigere natatore, ne illis obrueretur 122.
Peristromatis hominum sermones similes 136.
Zeno: Satius labi pedibus quam lingua 142,251.
In Pericle maxima dicendi uis 150.
Trasybolus superauit uocis magnitudine omnes Athenienses sua tempestate 175.
Turpe uideri Aristotelem silere, Isocrate loquente 184.
Facere quam dicere bene pręstat 239.
Omnia conficit oratio 246.
Fabricius improuisa elephanti uoce
nihil territus 247.
Antigonus ex clamore extinctus 264.
Arathus dicendo a se inuidiam uertit in aduersarios 275.
Carbilii oratio in senatu pro non dicta habetur 280.
Infans in utero matris "io triumphe" exclamat 283.
Flamma ex Martii concionantis capite arsit 288.
Clamore aues ad terram ruere 310.
Bos locuta est 311.
Tyberii et Cai diuersę acciones et gestus et uox in dicendo 335.
Antonius orator suauitate sermonis interfectores suos remoratus 353.
Pescenius Niger uocalissimus fuit 435.
Alexandrinorum dicacitas odium sibi conflauit 437.
Ocii et desidię conuicti capite plectebantur ex Draconis lege 86.
Xenocrates calcaribus egens, freno Aristoteles 233.
Demetrius in pace uoluptatibus addictus, in bello uirtuti 242.
Penitet Catonem, quod aliquando diem unam per incuriam passus esset effluere inanem 320.
Lucullus reipublicę cura abiecta ad ocium se contulit 363.
Opus imperfectum. Apellis Venus 233.
Honor. Locus in Palatio ad habitandum Valerio datus, domus publico sumptu erecta, cuius fores in exteriorem partem aperirentur 108.
Oleagina corona pręmium uirtutis in Olympiaco agone 130.
Xerxes gubernatorem corona patris aurea donatum capite multauit 132.
Themistocles honore exceptus, mox ostracismo eiectus 136.
Lysandro arę erectę ob rem bene gestam 181.
Honores Decio congesti 204.
Triumpho honos additus 208.
Martio statua equestris in foro decreta 236.
Caius Flauius, cum ei nemo assurexisset , curulem sellam opponi iussit 236.
Demetrio Phalereo CCC statuę erectę 242.
Duellio supra triumphum additus honos, ut a cęna reuertenti tibicines pręcinerent et incensum funale pręferretur 254.
Honos maiestatis in Saliis 285.
Militaribus coronis donatus 292.
Honori ędes a Marcello locatur 294.
Ciuium prędicatio de Claudio Nerone 297.
Aemilii triumphus 324.
Scipio ante legitimos annos fit consul 331.
Statua Cornelię ob filiorum uirtutem 339.
Honorum cupiditas Mario fuit exitio 353.
Pompeius, cum sibi ętatem obstare, ne triumpharet, Sylla diceret: Plures,
inquit, mortalium orientem uenerantur solem quam occidentem 357.
Sylla dictaturam deposuit 357.
Marcus Cato in petitione consulatus passus repulsam 380.
Cęsari honores a senatu decreti 389.
Columna Cęssari statuitur 300.
Alexandrę scelus, dum filio sacerdotium ambiret 399.
Cęsarum declaratio eratnon imperii dignitas, sed quę gradum ad imperium faceret 451.
Ornatus. Massagetę auro in baltheis et capitis ornatu utuntur: aureos thoraces, ex auro frena et phaleras 94 Platanus aureo monili ornata 126.
Lacedemones capillum comunt, cum animę periculum adituri sunt 129.
Ornatus Posthlemię Vestali lesę uirginitatis suspicionem peperit 162.
Galli manibus et lacertis armillas inducunt, uestes auro pictas gestant 185.
Sophitis regis cultus 229.
Etruscorum militum ornatus probro iactatus 235.
Lex Opia ad coercendum ornatus sumptum 308.
Hannibalis cauillatio in ornatum exercitus Antiochi 315.
Cleopatra, cum ad Antonium profecta est [390]L
Obedientia Ęthiopum mira erga regem 11.
Apud Persas, qui regi non paruerit, capite et brachio amputatis insepultus proiicitur 91.
Artaxerxes Vasthim repudiauit propter inobedientiam 142.
Posthumius filium contra imperium pugnantem et uictorem capite damnauit. Item Manlius 151.
Manlii filius contra imperium pugnat 207.
Papyirius Fabio iratus, quod contra suum imperium dimicasset, licet uicerit 216.
Perollę obedientia erga patrem 279.
Homo. Ęthiopes primi hominum 11.
Stilponem mirati ut uerum hominem 192.
Gothi qui sint 447,457.
Ostrogothi, Visigothi, Hunni, Longobardi, Vandali 458,462.
Franci 462.
Hospitalitas. Germani conuictibus et hospitali mensę supramodum studebant 347.
Odores. Bagophanes, qua Alexander Babylonem ingressurus erat, odoribus uiam strauit 219.
Balsami arbor quando primum a Romanis uisa 363.
Opus dignum. Opera Minis, regis Ęgypti, et aliorum post illum 13.
Labyrinthus, pyramides, stagnum myrios 81.
Amasis domus ex solido saxo 98.
Pons Bosphoro impositus 105.
Athos a continente
abscinditur 126.
Xerxis pons in Hellesponto 126.
Nobilissimum Prothegenis opus Lalysius, ob quod Demetrius Rhodo abstinuit 233.
Via Appia sternitur 234.
Poeni aceto infringunt Alpes 267.
Archimedis machina, qua onerariam nauim onustam traxit manu altera sedens 284.
Publica Claudii opera 415.
Neronis opera 418.
Traianus Istro pontem imponit 420.
Hecatostylo centum columnarum opus 444.
VALERIVS MAXIMVS
Oratio. Quanta uis eloquentię, liber VIII, caput IX. Quanta uis in pronunciatione, caput X. A Romanis ad Gręcos non nisi Latine data responsa, liber II, caput I. Cnęus Pompilius Antiochum circulo circa eum humi signato compulit, ne prius inde excederet quam responsum daret, liber VI, caput IIII. Oratione scripta uti nolebat Marcus Antonius, ut, siquid causę suę officeret, non dictum a se affirmare posset, liber VII, caput III. Mulieres causas orarunt: Emesia , Caia Afrania, Hortensia, liber VIII, caput III. De quęstionibus, caput IIII. Demosthenes pronunciationis uicium industria correxit, caput VII.
Ocium non quo euanescit uirtus, sed quo recreatur, liber VIII, caput VIII. Atheniensis Ariopagus inquirere solebat, quo quisque quęstu sustentaretur, liber II, caput I. Appius Claudius dicere solebat negocium populo Romano melius quam ocium committi, liber VII, caput II. Masinissa senex aliquot horis in eodem uestigio perstare solitus, non ante moto pede quam consimili labore iuuenes fatigasset. Sedebat interdum tota die nullam in partem conuerso corpore in solio perdurans, liber VIII, caput XIIII.
Opus imperfectum. Euphranor, dum Neptunnum pingeret, omni impetu cogitationis in superiori opere absumpto, posteriores eius conatus assurgere, quo tendebant, nequiuerunt, liber VIII, caputXII.
Honor. De maiestate, liber II, caput V. Inter consulem et lictorem nemo se interponebat. Quinti Fabii filius consul patrem sibi apparere iussit. Ad senatum sponte conueniebant. Equester ordo. Lupercalia. Vrbanę tribus. Capite censi. Ciues boni corona donati apud Athenienses, caput I. Consulatum accipere noluit Manlius, quod nec ipse mores ciuium laturus esset nec ipsi suum imperium. Scipio Emilianus censor factus se optime suo functurum officio dixit, si sibi ciues uel dedissent collegam uel non dedissent. In Numatium. Consul nec pauper esse debet nec auarus. Alter, inquit, nihil habet, alteri nihil est satis. Spartanus in petitione magistratus uictus, lętari se dixit, quod patria haberet aliquos se meliores, liber VI, cap. IIII. Superiori Aphricano consulatus citerior legitimo tempore datus. Catonis effigies in curia posita, liber VIII, caput XVI. Accius poeta Iulio Cęsari in collegium poetarum uenienti non assurexit , liber III, caput VII. Quę cuique magnifica contigerunt, liber VIII, caput XII. Demadis dictum: Nolentibus Atheniensibus diuinos honores Alexandro decernere: Videte, inquit, ne, dum cęlum custoditis, terram amittatis, liber VII, caput II.
CICERONIS OPVSCVLA
Oratio. Vinculum humanę societatis ratio et oratio 83, Sermonum diuersitas 98.
Ratio contentionis et sermonis 103.
Decorum circa orationem 104.
Eloquentię uis. Lucius Crassus 123.
Oratio benigna 124.
Eloquentię laus 129.
Domina rerum eloquendi uis 188.
Ocium. Qui a negociis publicis ad priuatam tranquillitatem se conferunt. Ocium alii quęrentes opes appetunt, alii contenti suo esse student 88.
Multi magni animi fuerunt in uita ociosa 93.
Contemnuntur nihil agentes 120.
Ordo. De ordine rerum, locorum, temporum 106.
Homo. Quid intersit inter hominem et belluam 74.
Quo differimus a feris 83, 96.
Hominum differentia 97.
Obedientia. Oportet eum qui paret sperare se aliquo tempore imperaturum et illum qui imperat cogitare breui tempore sibi esse imperandum 191.
Opus imperfectum. Coa Venus incohata a pictore relicta neminem inuenit, qui reliquam absolueret 137.
Honor. Senes honorant Lacedemones 48.
Honestum quid sit 74.
Miserrima honorum ambitio 92.
Quos obseruare et colere debemus 108.
Hospitalitatis laus 128.
THVCIDIDES
Ocium non est incolume nec liberę ciuitati conuenit 27.
Ocium omnia perdens 69.
PANEGYRICVS PLINII
Oratio. Deos non tam adorantium accuratis precibus quam innocentia et sanctitate lętari 2.
Longiorem se esse excusat 13.
Honorati non honoris causa 7.
Modestia appetendi honoris 31, 32.
Honores mutant mores 34.
Consulatus 35.
PHALARIS
Honoribus elatus 21.
Honorum et laudis cupidi 22.
ORATIVS IN EPISTOLIS
Ocium liberum pręponit diuitiis 8.
Vita tranquilla 19.
Pigritię crimen diluit 26.
Ocio deditus 29.
Honor iuuat, infamia terret 15.
Aliis post mortem honores exhiberi, Cęsari uiuenti 21.
Oratio. Sermonis moderatio 18, 21.
VERGILIVS
Ocium. Nec torpore graui passus sua regna ueterno 28.
Obedientia. Reuerentia erga maiores. Pręterea regem non sic Ęgyptus etc. 47.
Oratio. Clamor Polyphemi Gygantis 93.
PRIMA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Oratio. Pericope, id est circumcisum. Iunctam et coherentem sibi pericopen diuidere nolui 42.
Cantica impiorum 72.
Cyprianus orator eloquentissimus. Inaniloquentię dediti 92.
Tumultus uox plurimorum est 99.
Sermo Dei gladius acutus 105.
Eloquentia uana deficiet 112.
Hebraica lingua onmium matrix 144.
Argentum eloquia Domini, aurum sensus mysticus 148.
Gladius 150.
Argentum, aurum, uestes 171.
Hortus 179.
In quorum manu sit sermo Dei 180.
Calamus, id est sermo uacuus 239.
Pompa sermonum. Argumentorum strophę 256.
Argentum eloquentia, aurum sapientia 259.
Verbum pro re 271.
Loqui ad cor 272.
Lingua Hebraica cęteris locupletior 273.
Lingua recta 357.
Celeuma, clamor nauticus 368.
Ocio marcentes tentationes ferre non possunt 59.
Sabbata mendacia 73.
Omne tempus perit, in quo non uirtutibus deseruimus 146.
Arbor non faciens fructum succidetur 174.
Stirps inutilis 232.
Ramusculi inutiles 238.
Opus. Humeri pro opere 23.
Honor. Mos adulantium deosculari manum 36.
Qui episcopatum desiderat 142.
Electi in principatum nouer.iinus mensuram nostram 197.
Obedientia. Esaias non erubuit nudus incedere Dei pręceptis nihil honestius iudicans 225.
Sacrificium Deo 279.
Si cęli obediunt Domini uoluntati 286.
Anathot, id est obedientia 349.
Obedientibus promittitur salus 373.
Hieremias maluit Deo obedire quam hominibus 379.
Odores. Engadi balsami et palmarum fertile 4.
Obstinatus. Subuerti uos etc. et non redistis ad me 52.
Peccator, cum uenerit in profundum impietatis, contemnit 53.
Et Ęthiopes uertuntur in filios 59.
Fames animę 77.
Plangendi peccatores 97.
Dicunt esse bonum quod malum est 108.
A bestiis captum Deo non offertur 116.
Ficus infructuosa 133.
Contemptores 137.
O, o, fugite de terra aquilonis 154.
Verterunt ad me dorsa 161.
Qui inebriatur calice Babylonio 180.
Cęlum ęneum et terra ferrea 199.
Veh qui trahitis iniquitatem in funiculis uanitatis 201.
In lateribus aquilonis 232.
Obstinati non uisitantur nec corripiuntur 240.
Nudi, discalciati 240.
Cadunt retrorsum opistotono insanabili, nunquamque ad priora proficiunt 253.
Dicunt: Quis uidet nos 256.
Scio enim quia durus es tu et neruus ferreus, et ceruix tua et frons tua aenea 285.
Aquilo 334.
Onager assuetus solitudini 335.
Incircumcisus auribus 341.
Ne intelligere quidem uolunt peccata, nullam habentes distantiam bonorum malorumque operum 341.
Hęc est gens quę non audiuit uocem Domini 344.
Auersus auersione contentiosa. Omnes conuersi sunt ad cursum suum, quasi equus impetu uadens ad pręlium 344.
De malo in malum ingressi sunt, et non cognouerunt, dicit Dominus 345.
Reuelabuntur pudenda tua 351.
Nullus miseretur Hierusalem, quia flagitiis in dies abundat 353.
Peccatum Iudę indelebile scriptum stilo ferreo in ungue adamantino 355.
Verterunt ad me terga et non facies 381.
SECVNDA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Oratio. Verba pro rebus 40.
In tapetibus sermonum pulchritudo monstratur 73.
Verbum ociosum 155.
Loquella manifestum
facit 179.
Pompaticus sermo 218.
Soloecismus. Hiperbatum 225.
Verbum ociosum est, quod non ędificat 232.
Stultiloquium 234.
Inter stultiloquium et scurilitatem 234.
Sermo sale conditus 234.
Verbum Dei 241.
Sermo irreprehensibilis 247.
Idioma linguę Hebreę 250.
Os stulti confusioni proximum est.
Argentum electum lingua iusti 266.
Doctrina sua noscitur uir 268.
De fructu oris sui unusquisque replebitur bonis 268.
In ore stulti uirga superbię 261.
Lingua sapientium ornat scientiam, os fatuorum ebullit stultitiam. Lingua placabilis, lingua immoderata 270.
Sermo opportunus est optimus. Hominis est animum pręparare et Dei gubernare linguam. Qui recta loquitur, dirigetur 271.
Bilinguis 273.
Symbolum. Collatio 277.
Sermo opportunus 279.
Loquacitas. Indecens in ore stulti parabola. Labia tumentia cum pessimo corde sociata 280.
Stultorum cor in lingua, sapientium os in corde. Verbosus 282.
Sermo omnia non ualet explicare 298.
Noli festinare in ore tuo, ne temere quid loquaris 296.
Sermo sapientis, sermo insipientis 305.
Verba sapientium 307.
Sermo folium 320.
Qui dixerunt: Labia nostra a nobis sunt 327.
Vt non loquatur os meum opera hominum 330.
Os iusti meditatur sapientiam 349.
Linguę custodia 350.
Sermo iniusti inconsultus 360.
Calix aureus, sed Babylonius 377.
Disponit sermones suos in iudicio 408.
Pone, Domine, custodiam ori meo et hostium circumstantię labiis meis 427.
Ocium. Viderunt eam hostes et deriserunt sabbata eius 9.
In desideriis est omnis anima ociosi 50.
Hiems. Sabbatum 174.
Qui talentum fodit in terra 176.
Vade ad formicam 263.
Egestatem operata est manus remissa. Sicut acetum dentibus et fumus oculis, sic piger his qui miserunt eum 266.
Iter pigrorum quasi sepes spinarum 271.
Piger non applicat manum suam ad os. Pigredo immittit soporem 274.
Noli diligere somnum 274.
Ociosus excusat periculum 276.
Ager pigri plenus spinis 278.
Piger excusat se, remoratur, quiescit, sapiens sibi uidetur 280.
Panem ociosa non comedit 287.
Ligna infructuosa 291.
Stultus complicat manus suas 295.
Piger 305.
In salicibus suspendimus organa nostra 425.
Opus imperfectum. Opera semper aliquo errore commixta 300.
Vas figuli 321.
Honor. Tristata apud Hebreos secundi gradus est post regiam dignitatem 64.
Rex adorauit Danielem. Cadens adorat infidelis 125.
Statuę imperatorum non sunt adorandę 126.
Honor in Scripturis interdum pro elemosinis et munerum obligatione ponitur 160.
Apostolus Christi [282] * 242.
Quod'boni contemnantur et honorentur mali 304.
Homo, cum in honore esset, non intellexit 358.
Ornatus foeminarum 47.
Torques nunc masculini, nunc foeminini generis 128.
Obediens. In preceptis meis ambulauerit 55.
Bethania domus obedientię
169, 177.
Filius V obediens patri 188.
Obedite dominis sicut Christo 238.
Potestati subditos esse et obedientes 249.
Pax cum paupertate, diuitię cum iurgio 272.
Hominis proprium obedire Deo 275.
Vir obediens loquetur uictoriam 276.
Qui dimittitur uoluntati suę, confundet matrem suam 282.
Obedientia super sacrificium 296.
Vt faciam uoluntatem tuam, Deus meus, uolui 351.
Viam mandatorum tuorum cucurri 415.
Ordinatione tua perseuerat dies, quoniam omnia seruiunt tibi 417.
Erubesce, homo. Serpentes, abyssi, nix, pluuię, tempestas uerbum Dei faciunt, et tu non facis 435.
Homo. Inter hominem et pecus 294.
Filii Adam, filii hominis 303.
Homo microcosmos 303.
Hominis membra 306.
Homo natus, ut Deum ueneretur 307.
Quid est, homo, quia, innotuisti ei 428.
Homo uanitati similis 429.
Hospitalitas. Qui uos recipit, me recipit 152.
Qui recipit iustum 153.
Episcopus hospitalis sit 244.
Odor. Christi bonus odor sumus 47.
Vnguentorum genera 422.
Opus dignum. Humeri opera 102.
Manus opera 366.
Manus opera 424.
Obstinatio. Non nisi obstinatos perire 16.
Opistotonon insanabile 23.
Filii dura facie et indomabili corde 25.
Disciplinam non recepistis 31.
Augens peccata peccatis 110.
Morticinum 113.
Cecinimus uobis, et non saltastis, lamentauimus uobis, et non plorastis 153.
Iudeorum perfida obstinatio 182.
Qui, postquam peccauerint, non dolent 231.
Vocaui, et renuistis 257.
Qui increpationes odit, morietur 270.
Cum in profundum peccatorum uenerit, contemnit 273.
Impius procaciter obfirmat uultum 276.
Qui mentis est durę, corruet in malum 282.
Laudatur perseuerans in malo 301.
Impenitens. Odisti omnes qui operantur iniquitatem 322.
Impenitens 325.
Putruerunt et corruptę sunt cicatrices meę 350.
Omnes declinauerunt, simul inutiles facti sunt 361.
Perambulantium in delictis suis 370.
Dimisi eos secundum desideria cordis eorum 380.
Vsque quo peccatores gloriabuntur 392.
Obstinatio Iudeorum 401.
Constitue super eum peccatorem 404.
Coagulatum est sicut lac cor eorum 416.
Cadent in retinaculo eius peccatores 427.
IOSEPHVS DE HISTORIA IVDEORVM
Honor. Saulem ex mansueto crudelem dignitas fecerat' 51.
Daniel honoratus patuit inuidię 91.
De his qui in officio positi sibi commissos male habent 162.
Hedias honorem inuidens fratri Agrippę 164.
Herodes a Cęsare Galileę pręficitur 124.
Deinde Syrię 127.
Hospitalis Abraham et Loth 5.
Hospitii fides 38.
Odores. Balsamum apud Hiericuntem tantum 133.
EVSEBIVS DE PRĘPARATIONE EVANGELICA
Oratio. Linguarum diuisio 59.
Obedientia rerum insensibilium 44.
Homo quid et qualis 44.
Homo rationalis 46.
Homo nunquam idem 72.
Hominis dignitas 76.
Prima hominum uita 80.
Proximi omnes homines. Homo, mater, hyle 88.
Odores quare 57.
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Oratio. De diuersitate linguarum 119.
Prima lingua Hebrea in usu fuit 121.
Diuersitas linguarum 156.
Ocium. Deę Quietę ędes extra portam 28.
Requies Dei sabbatum 78.
Obedientia mater custosque uirtutum 103.
Obedienti Abrahę 126.
Homo animal rationale 27.
Homines terreni 63.
Minus miseri homines in corpore mortali quam demones in ęterno 63.
Demonum hominumque natura distinguitur 64.
De essentia et scientia et utriusque amore 82.
Quod non semper fuerit genus humanum 87.
Qui primam hominis conditionem tardam putant 87.
De temporali conditione generis humani 88.
De conditione primi hominis 91.
Cur ex uno homine multi. In primo homine plenitudo generis. De lapsu primorum hominum 92.
Pręuaricatio quam primam sensit poenam. Qualis homo factus a Deo et in quam sortem decidit per uoluntatis arbitrium 94.
Adam peccans prius reliquit Deum quam relictus est ab eo 95.
Si non peccassent, fuissent immortales 96.
Homo interior 98.
Homo animalis et carnalis idem 100.
Monstrosa hominum genera. An sint antipodes 120.
Ordo rerum 158.
Obstinatio Cayn 109. ORIGENES
Oratio. Labiorum circumcisio 8.
Muti omnes homines ad comparationem uerbi diuini 30.
Ęs pro uoce 50.
Inter uocem et sermonem 50.
Eloquentia ad ministerium uerbi Dei admittitur 63.
Gladius sermo 91.
Cibus lactis uel solidus 141.
Furatus linguam auream 154.
Machera Petrina uerbum Dei 173.
Delbora, id est apis mellita componens eloquia 178.
Ocium suadet pharao a bonis operibus 31.
Sapiens nunquam ociosus 113.
Arida 140.
Honor. Inter adorare et colere 41.
Princeps ne sit superbus 47.
Principes oleum offerunt et incensum 51.
Nequis ambiat honores 130.
Obedientia Loth. Vxor eius inobediens 11.
Abraham obtulit filium
Isaac 111.
Obediens animo tranquillo est 139.
Captiuam ducite captiuitatem, filii Abinoem 79.
Homo carnalis 3.
Homo. Humanum genus 52.
Homo. Homo animalis 53.
Homo minor mundus 91.
Homines pisces 70, 71.
Homo de fideli dicitur 87.
Omnes homines filii Seth 115.
Homo exterior et interior 135./
Hospitalitas Abrahę. Item Loth 9, 10.
Odor bonus 31.
Libanus. Galbanus. Stacte. Onychea 78
Ordo castrorum 92.
Ordo confusus 93.
Omnia per ordinem fiunt in
populo Dei 179.
Ornatus Rebecę 18.
Obstinatus. Hyrcus apompeius in eremum dimittendus 76.
HIGINVS
Ornatus.
Corona a Vulcano facta 1 .
Oratio.
Lepus alios pariens, alios in uentre habens 5 .
HOMERVS
Hospitatur
Vlisses apud Nasicam .
BASILIVS MAGNVS
Quęre alphabetum in fine eius operis.
PLINIVS
Pax.
Rhodi et Syracusis quamuis nubiloso die aliqua tamen hora solem cerni 30 .
Romani Sabinique uerbena myrtea pacificati, ubi nunc signa Veneris Cluacinę sunt. Cluere
enim antiqui pugnare dixerunt 153 .
Quare caduceum in pacis argumentis circundata effigie anguium 284 .
Prouerbium.
Vulgare Gręcię dictum: semper aliquid noui Affricam afferre 87 .
Multa Syrorum olera 202 .
Pudicicia.
Sulpicia, Paterculi filia, uxor Fuluii Flacci, Sybillinos libros dedicauit pudicissima
iudicata 80 .
Claudia induxit Romam deum Matrem. Elephanti pudore nunquam nisi in abdito coeunt nec
adulteria nouere nullaque propter foeminas inter se pręlia ut cęteris
animalibus 86 .
Nihil rarius uisum quam ursa pariens 92 .
Equum detracto oculorum operimento et cognito cum matre coitu petiisse pręrupta 93 .
Equam eadem ex causa in Rheatino agro laceratumque aurigam inuenimus. Pauo amissa cauda
pudibundus quęrit latebram 108 .
Columbarum pudicicia et coniugii fidelitas 111 .
Matronę in thesmophoris Atheniensium castitatem custodientes uiticis
foliis cubitus sibi sternunt 240 .
Samia testa Matris deum sacerdotes sibi uirilitatem amputant 334 .
Pietas.
Quędam matrem uberibus aluit 80 .
Gracchorum pater Cornelię coniugi pręmori elegit. Marcus Lepidus Apuleię uxoris
charitate post repudium obiit. Publius Rutilius nunciata fratris repulsa in petitione
consulatus expirauit. Publius Catienus Philotimus sic dilexit patronum, ut hęres institutus
in eius rogum se iaceret. De equis. Amissa parente in grege armenti reliquę foetę educant
orbum 93 .
Lucius Tubero sibi in capite aduolantem picum concerpsit, ut ipsi potius quam patrię
exitium portenderet 108 .
Elephanti in grege pecudum concurrentia manu dimouent, nequid obterant 86 .
Penitentia.
Compertum agnita uoce suarii furto abactos porcos merso nauigio inclinatione lateris
unius remeasse 95 .
Hippopotamus sacietate obesus profluuio sanguinis corpus exonerat 90 .
Anguis hyberno situ
membranam corpori obductam foeniculi succo exuit. Idem hyberna latebra uisu obscurato marathro herbę se se affricans oculos
inungit ac refouet. Si uero squamę obtorpuere, spinis iuniperi se scabit. Oculos capra
suffusos iunci puncto sanguine exonerat, caper rubi 95 .
Vina in apotecis canis ortu mutantur quidem posteaque restituuntur sibi 146 .
Filix biennio moritur, si frondem agere non patiaris 178 .
Ager, si non stercoratur, alget, si nimium stercoratur, aduritur. Satiusque est id sępe
quam supramodum facere 185 .
Dionysio tyranno pulso uno die in portu mare dulce fuit 35 .
Ceruę ostendere dictamnum, eo pastę decidentibus telis 250 .
Dictamnus pota sagittas pellit et alia tela extrahit illita 261 .
Leontopodii semen tritum in aqua cum polenta illitum spicula sagittariorum extrahit.
Marina aqua argilla percollata dulcescit 299 .
Patientia.
Leęna meretrix torta non indicauit tyrannicidas 78 .
Anaxarchides linguam mordicus pręcisam in tyrannos expuit 321 .
Leęna meretrix ut supra.
Paupertas.
Chelonophagi testudinum superficie casas habitabiles integunt 68 .
Homines pręter capita toto corpore hirti coriisque piscium tantum uestiti. Aglaum
Prophodium, parui agelli cultorem, Gyge rege tunc amplissimo feliciorem
oraculo iudicatum 81 .
Vulneratis neruis summus dolor, pręcisis nullus 126 .
Nec minus propicii erant mola salsa supplicantibus dii 133 .
Manius Curius imperator uisus a legatis rapum torrere 196 .
Scipioni non fuit in bonis funeris impensa 213 .
Carrhis, Arabię oppido, muros domosque massis salis faciunt 299 .
Agrippę Menenio populus Romanus sextantes ęris in funus contulit 316 .
Glicera Sicyonia dicta Stephanopolis, quoniam coronas uenditando sustinuerat
paupertatem 331 .
Prodigus.
Alexandro Magno thura ingerenti aris pedagogus Leonida dixit, ut illo modo, cum
thuriferas gentes deuicisset, supplicaret 132 .
Tanto nobis delitię et foeminę constant 133 .
Peruersus.
Carthaginenses in Africa ad tecta pice, ad uina calce uti 344 .
Partus.
Foeminas in quadam Indię parte semel in uita parere 75 .
De prodigiosis partibus ibidem. Clodia, quindecies enixa, CXV annis uixit 82 .
De uarietate nascendi. Decem annis gestare in utero elephanti putantur 86 .
Suilli pecoris numerus foecunditatis ad uicenos, sed educare tam multos nequeunt 95 .
Coruino ouo comesto pregnans ore partum reddere dicitur 107 .
Coruos ore parere putant. Aristoteles negat. Omnia animalia, quo maiora, minus foecunda
114 .
Compositio medicamenti, quo pulchri bonique et fortunati gignantur liberi 255 .
Tanaquilis reginę ancilla Ocrestes grauida consurexit cum
in foco, ubi insederat, genitale e cinere masculini sexus comparuisset 346 .
Poetę.
Luscinia in ore Stesicori cecinit infantis suauitatem poetę futuri pręmonstrans efficaci
auspicio 110 .
Apes sedere in ore infantis Platonis 119 .
Hedera qua poetę coronantur Nysia siue Bacchica 160 .
Druidę a robore arbore dicti 164 .
Zenonis statuam non uendidit Cato ob id solum, quia philosophi erat 322 .
Methrodorus Atheniensis pictor et philosophus 333 .
Hipponax poeta eos qui ioci causa imaginem eius effinxerant carmine distrinxit usque
adeo, ut aliquos ex iis ad laqueum compulisse dicitur 337 .
Pictor.
Honos picturę et imaginum 326 .
Pacuuii poetę pictura in ęde Herculis in foro boario 327 .
Teutonorum legatus de pastore sene picto. Zeuzis decepit aues, Zeusim
Parrhasius 329 .
Zeuzis puerum uuam fenentem pinxit. Ad quam aduolante aue: Melius, inquit, [puerum
pi] uuam pinxi quam puerum. Lineę Protogenis et Apellis 330 .
Demetrius rex, ut picturę parceret, uictoriam de manu amisit 331 .
STRABO
Prouerbium.
Heroem Themese ingruere nemo sibi dicat 103 .
Hoc re apud Sagram gesta uerius est 105 .
Lerna maiorum 148 .
Cum Maleam deflexeris, domesticos obliuiscere 151 .
Non omnium est uirorum Corinthum nauigatio. Corinthus superciliis curuitatibusque
laborat 153 .
Thracium commentum 161 .
Ad Scolon neque ipse uades
neque alteri ibis comes. Cretes nescit pelagus 192 .
Omnia sub unam Myconum 194 .
Cui nullum negocium erat Harmenam construxit 214 .
Non omnis hominis est Corinthum nauigare 219 .
Phrigum et Mysorum fines separati, sed definire difficile 220 .
Qui celeri passu assum it mortis periculum adit 237 .
Cumani non sentiunt, quod in pluuia porticus subeunda sit, etiam si nemo per
preconem moneat 241 .
Galinę lac ibi, si quęres, inuenies 246 .
Sylofontis opera locus amplus est. Colophonem addidit 248 .
Hunc ergo Coryceus auscultauit 249 .
Caue a Thorace 250 .
Mercator, nauiga et expone: iam omnia uenundata sunt 257 .
Pudicicia.
Insula in Oceano Samnitarum mulierum: in eam marem non admittunt 82 .
Pythodoris, regina minoris Harmenię, pudicissima et imperandi perita 217 .
Larissa patrem, quod sibi uim intulerat despectantem in dolium per pedes demersit 241 .
Bragmanorum philosophi Venere abstinent 272 .
Pietas filiorum in parentes 106 .
Patientia.
In sole et imbri pernoctantes 273 .
Nudi in eodem gestu per diem durant.
Pauper.
Qui tenui uictu contentantur, iusti esse solent 119 .
Getę paruo contenti, cum ditissimi esse possent 121 .
Qui modeste tenuiterque degunt 192 .
Partus facilis leuisque 69 .
Ęgyptię mulieres multiparę 266 .
Poeta.
Phidias a Paudeno interrogatus, quod nam ad exemplar Iouis statuam facturus
esset: Ad Homeri imaginem, respondit 141 .
Phidiam Iouem pinxit ad Homeri fictionem.
Pictor.
Pictura Prothogenis de Ialio satyro et perdice quem deleuit 251 .
Phidias Iouem pinxit 141 .
Piscator.
Pisces effosiles. Idem 76 .
Pisces fossiles in Paphlagonia 220 .
VALERIVS MAXIMVS
Perfidiam pularis ultus Papirius Cursor 64 .
Petenda a Deo quę ipse nouit profutura 65 .
Pauper modicis contentus satis beatus 66 .
Potentia.
Non oportere in urbe nutrire leonem. Sin alitus sit, obsequi ei conuenire 65 .
EMILIVS PROBVS
Perfidia.
Suorum dolo captus, non hostium 42 .
Macedonum periurio decęptus. Qui Alexandri liberis se regnum seruare
dicebant, regnum occupauere 43 .
Pietas.
Hostem semiuiuum recreare uoluit et honorifice sepeliuit 41 .
Memnon matris scelere uxore amissa dolorem pietate superauit 46 .
Patria.
Patrię iura quam hospitii sanctiora 26 .
Patrię muros suo periculo restituit 5. Patrię inimico filio mater
infensa 10 .
Patriam a XXX tyrannis liberauit 17 .
Patrię muros refecit 19 .
Patriam liberarunt XII adolescentes 34 .
Nulla iniuria nec plebiscito teneri potuit, quin prodesset patrię 33 .
In cęde ciuium domi se retinuit. Idem 35 .
Patriam propria pecunia subleuauit 38 .
Patriam a tyrannide liberauit 44 .
Peccatum.
Sui ipsius accusator fuit subposito ab emulis libello, quo se defensum iri
credidit 12 .
Pauper decessit, cum magnis rebus pręfuisset, et filię eius publice datis dotibus
collocatę 8 .
Paupertatis in tantum patiens fuit, ut nihil a re publica pręter gloriam retulerit 31 .
Perpetuo pauper, cum ditissimus esse posset 43 .
Imperio deposito priuatus uixit 45 .
Prodigus.
Milites locupletauit, populo in odium uenit, cum eorum bonis manus inferret 22 .
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIBVS
Perfidia.
Metius Suffetius, Albanorum dux, ob perfidiam in diuersa distractus 4 .
Magister litterarum Faliscos obsidenti Camillo pueros
principum prodidit iisdem ad pęnam datus 11 .
Tarpeia uirgo scutis obruta 2 .
Pudicicia.
Lucretia uiolata uiuere noluit 6 .
Pater Virginiam occidit, ut libidini consulis uim parantis surriperet 10 .
Claudia, uirgo Vestalis, duxit deum Matrem 19 .
Scipio captiuam forma pręstantem ad se adduci uetuit et sponso restituit 20 .
Vxor regis Orgiagontis centurionem, a quo stuprata fuerat, occidi fecit 22 .
Pietas.
Cnęus Martius Coriolanus matris tantum precibus moueri
potuit, ne patriam deleret 9 .
Quintus Cincinnatus se deuouit pro populo 12 .
Item Publius Decius, Decii filius. Liuius Salinator cum collega Nerone inimico
conciliatus est, ne male administraretur res publica 21 .
Lucius Paulus Emilius triumphans duos filios amisit. Gratias Fortunę egit,
quod siquid aduersi reipublicę imminebat, sua esset calamitate decisum 22 .
Tiberius Cornelię uxori pręmori optauit 23 .
Patientia.
Mutius dextram aris impositam cremauit 7 .
Paupertas.
Menenius Agrippa cognomento Lanatus a populo collatis quadrantibus sepultus est 9 .
Item Lucius Valerius Publicola 8 .
Quintus Fabius Rullus. Huic mortuo tantum ęris populi liberalitate congestum est, ut inde
filius uiscerationem et epulas publice daret 14 .
Marcus Curius Dentatus legatis Samnitum respondit 15 .
Marci Attilii Reguli coniugi et filiis sumptus publice datus 17 .
Post mortem Lucii Pauli Emilii dos uxori nisi uenditis
possessionibus non potuit exolui 22 .
Scipionis Emiliani patrimonium tam exiguum, ut XII libras argenti, duas et semilibram
auri reliquerit 23 .
APOPTHEGMATA PLVTARCHI
Perfidus et insidiator ubique puniendus 54 .
Insidias non indicans punitus est 65 .
Desertori sponte reuerso da ueniam 88 .
Insidię amicorum 21 .
Proditio placet, non proditor principi 50 .
Petitio.
Petimus magna a magnis 13 .
Quod petis, intus habes 10 .
Negamus probis iniqua, improbis concędimus 30 .
Quod petis, in te est 38 .
Qui se non habet, Samum uult 80 .
Promissum 4 .
Pollicitatio rerum ingentium 5 .
Promissum iniquum non soluendum 54 .
Pudicicia uxoris 7 .
Continentia regis 14 .
Pudicam decet non patere infamię 49 .
Ornandi cura nulla Lacenis 72 .
Pudicicia mulierum 73 .
Pudica non indiget uestium ornatu 74 .
Pudice mores domesticis tantum noti 84 .
Pudicam dehonestat uestis preciosa 85 .
Vxoris mores domesticis tantum noti 88 .
Lacena fidelis 100 .
Lacena pudica. Idem ibidem.
Prouerbium.
Qui se ipsum non habet, Samum uult 80 .
Patientia doloris 44 .
Semel ingemuit, dum cęditur Pompeius 47 .
Patientia in tormentis 54. Patientia doloris 63 .
Patientia de morte filii 69 .
Idem 87 .
Idem 92 .
Patientia doloris cęlantis culpam 91 .
Poena iusta toleranda est 50 .
Ferre sciens iniurias non patitur 27 .
Idem 78 .
Patientia iniurię 16 .
Idem 17 .
Idem 19 .
Patris iurgia perferenda 78 .
Lętatur damnatus, quia innocens 90 .
Patientia matris de morte filii occisi 97 .
Item auię de nepote occiso 98 .
Item matris de filiis in bello cęsis 99 .
Mater de occiso: Meus, inquit, erat; de elapso fuga: Non erat, inquit, meus. Idem. Idem
100 .
Patientia in partu, ne depręhenderetur. Patientia sitis 78 .
Pati grauia non sentienti non est magnum 80 .
Paupertas hostium repellit impetum 74 .
Necessitas non habet legem 27 .
Paupertas 8 .
Parsimonia.
Nummus ferreus 54 .
Prodigia.
Draco claui aduolutus. Magis, inquit, mirum foret, si clauis draconi 68 .
Penitentia.
Penitenda ne committas 12 .
Si sceleris peniet te, emenda. Penitenti ultra non exprobrandum 17 .
Penitentia sera 36 .
Penitentiam agere compelluntur 96 .
Patrię amor 43 .
Patrię prosis uel lęsus 26 .
Pro patria aduersa pati decet 39 .
Patrię salus proprię pręponenda 45 .
Pater patrię 69 .
Quę patria nobis est? 76 .
Pro laude patrię occubuit 66 .
Pro patria pugnauit senex 90 .
Pro
ciuibus ultro se morti obtulerant 94 .
Pro re publica se deuouit 69 .
Peregrini ciuitate donandi 76 .
Pietas in patrem 18 .
Pietas in hostem, sed consanguineum 19 .
Peccatum.
Auerte oculos et fuge a malo 19 .
Solitarius sis, ut a scelere declines 22 .
Semper te pudeat delinquere, ne etiam cum solus sis, aliquando delinquas 37 .
Non inuitus peccauit et ueniam petit 41 .
Eraui inuitus. Inuitus et plectere 79 .
Decet nos ipsos nostra errata ferre 81 .
Peccatum interdum diluendo detegitur 80 .
Culpa interdum redarguit auctorem. Culpa reiecta in culpantem 84 .
Peregrinatio non concessa Laconibus, ne corrumpantur 96 .
Pietas.
Filiorum amor ad lusus pueriles interdum patrem compellit 61 .
FABIVS QVINTILIANVS IN DECLAMATIONIBVS
Pudicia semper curę fuit Romanis 14 .
Paupertas ambitione cupiditatibusque caret 62 .
Pauper diuiti par, dum non inuidet 64 .
Pauperis et diuitis comparatio. Apes animal simile pauperibus 62 .
Apum cura. Apum studia. Peruersi nullo placantur obsequio 78 .
Peccatum magis maioribus imputatur 14 .
Crimen defendi potest mendacio 59 .
In omni crimine duo spectanda: animus et euentus 65 .
MARCVS TVLLIVS CICERO IN TVSCVLANIS
Poetę.
Philosophia ad rectam uiuendi uiam pertinens 89 .
Poetarum genus e doctis antiquissimum. Philosophia Latina latuit usque ad Ciceronis
tempora. Philosophia perfecta ornate et copiose dicere 90 .
Ennii poetę epitaphium 93 .
Poetę et reliqui clari uiri post mortem nobilitari cupiunt. Philosophia omnium artium
mater 98 .
Philosophi a mortis commentatio 99 .
Philosophia non curat multitudinis iudicium 107 .
Philosophia medetur animi ęgritudini 108 .
Philosophi
leues ostentationem quęrentes 109 .
Philosophia non ob hoc leuis, quia philosophi quidam leues. Philosophia est cultura
animi. Turpiter in philosophia peccat qui se philosophum profitetur. Poetę non recte inducunt
lamentantes fortes uiros 111 .
Poetę emolliunt hominis naturam 116 .
Philosophia animi medicina 117 .
Peripathetici copiosi et eruditi 120 .
Pythagoras quare fuit in Italia 129 .
Crisippus et Stoici multum in partiendo et diffiniendo occupati sunt 130 .
Peripatetici prętermittunt sępe hęc. Philosophia errorem boni malique eximit 141 .
Quid dulcius ocio litterato 157 .
Viro docto uiuere cogitare est 158 .
Philosophiam magnifice laudat 142 .
Contra detractores philosophię. Quando dicti sapientes 143 .
Quando philosophi nominati 144 .
Socrates primus philosophiam a rerum natura ad mores reuocauit 143 .
Philosophi non ex singulis uocibus [uiduandi] spectandi, sed ex constantia
147 .
Inter Zenonem et Peripateticos. Poetam noui neminem qui sibi non optimus uideretur 151 .
Epicuri sententię 155 .
Patientia.
Cretum leges laboribus erudiunt 112 .
Spartę pueri [ad] uerberibus accipiuntur. Qui tormentis compelli non
potuerunt ad confessionem 114 .
Doloris impatiens timido militi comparatur. Anaxagorę de morte filii patientia 121 .
Pueri Spartiatę non ingemiscunt uerberati 152 .
Indorum sapientes hyemes nudi perferunt 153 .
Idem igne aduruntur sine gemitu. Bestię famis, frigoris laborisque patientes 154 .
Pietas.
Misericordię diffinitio 131 .
Quid de ipsa sentiant Peripatetici. Cicero ferendam opem, non misericordiam putat
137 .
Pictor.
Qui signis et tabulis delectetur, non melius his fruitur, si domi abundat quam pauper in
publico 157 .
Pauper non caret his quę non concupiscit, quoniam carere signat egere eo quod habere
uelis 102 .
Cecilius: Sępe est etiam sub paliolo sordido sapientia 126 .
Paupertas Caio Fabricio tolerabilis fuit. Anacharsis Scythes epistola denotat, quali uictu contentus munera spernat 155 .
Socratis et Xenocratis parsimonia. Diogenes Alexandro offerenti, siquid opus esset;
pauper quam paucis, quam uilibus egeat 157 .
Peregrinatio.
Qui ex philosophis in peregrinatione ętatatem consumpserunt 157 .
Passio animi. Ęgritudo animi semper errat 117 .
Ęgritudo animi an cadat in sapientem. Perturbationes animi usitatius dicitur quam morbi.
Omnis animi commotio insania dici potest. Sanitas animorum sapientia, insanitas insipientia.
Ęgritudinem aliquando cadere in sapientem 118 .
Animi morbum Gręci uocant paJos
120 .
Ęgrotatio corporis, ęgritudo animi. Causa ęgritudinis animi. Ęgritudo est opinio mali
pręsentis. Ęgritudo plus est quam perturbatio. Epicuri et Cyrenaicorum de ęgritudine opinio
121 .
Pręmeditatio leuat ęgritudinem. Cyrenaicorum sententiam confutat 124 .
Ęgritudo animi uoluntate et iudicio suscipitur 126 .
Ęgritudinum ratio una, nomina plura 129 .
Perturbationem animi diffinit Zeno 130 .
Perturbationum partes quattuor. Ęgritudo est animi aduersante ratione contractio 131 .
Ęgritudinum IIIIor diffinitiones. Opinio mali imbecilla assensio est. Quę
subiecta sunt ęgritudini, id est partes ęgritudinum. Ęgrotationis animi diffinitio 137 .
Quę sunt ęgrotationi subiecta. Quid sit morbus, quid ęgrotatio, quid uitium 133 .
Inter uitia et perturbationes. Peripathetici necesse dicunt animos perturbari 134 .
Idem dicunt perturbationes utiliter a natura datas 135 .
Zeno quomodo diffinit perturbationem. Confutat Cicero eorum sententiam 137 .
Perturbationum curationes. Siquis ęgre ferat nihil in se esse uirtutis 138 .
TVLLIVS DE FINIBVS
Pudicicia.
Lucretia se interemit 26 .
Lucius Virginius filiam occidit, ut stupro subtraheret Publii Claudii consulis.
Pietas.
Communis utilitas priuatę pręferenda 50 .
Pietas in patriam. Marcus Drusus patrię uulnera sanabat, quę Caius Gracchus infligebat
65 .
Reipublicę administratio actionum secunda 78 .
Petitio.
Inconueniens est postulare, ut diligamur a Deo, cum ipsi inter nos odimus 50 .
Poetę.
Epicurus et Democritus de atomis 3 .
Epicurus ut in physicis, ita et in logica inermis ac nudus 4 .
Poetę inutiles et puerilis delectationis 13 .
Sophistę. Gorgias professus in omni doctrina 14 .
Rhetorica palmę, dialectica pugnis similis est, Aristoteles 17 .
Dialecticam contemnit Epicurus. Herilus summum bonum scientiam dixit 23 .
Academici nihil certi affirmant. In quo differunt Stoici cum Peripateticis 27 .
Omnis summa philosophię ad beate uiuendum spectat 30 .
Epicureorum erroris causa 36 .
Philosophia ars uitę 38 .
Argumentorum, si sequentia falsa sint, etiam pręcedentia falsa esse 63 .
Cognitionis et scientię amor 76 .
In naturę cognitione beatos uersaturos quęrendo et discendo putant 77 .
Carneades sentit inter Stoicos et Peripatheticos non esse controuersiam rerum, sed
nominum, contra putat Cicero 46 .
Dialecticam et physicam ad uirtutes adiungunt Peripathetici 52 .
Philosophia in partes tris diuisa 53 .
Platonis auditores. Cleantes et Crisippus rhetoricam scripserunt, quam legat qui cupit
obmutescere 54 .
Panetius qualis in philosophi a 67 .
Qui Academici et qui Peripathetici. Stoici Peripatheticorum sententias sibi
uendicarunt uerbis mutatis 81 .
Stoici sentiunt nihil percipi posse 82 .
Philosophię auctoritas in beata uita comparanda 84 .
Quantus labor ob adipiscendam scientiam susceptus a philosophis. Quanti ęstimanda
philosophia 85 .
Patientia omnia humana tolerabilia ducit 22 .
Peccatum.
Vitia quę Gręci cachia dicunt 45 .
Quare uitium nominatum 46 .
Contra Stoicos: peccata non esse paria 57 .
Nihil tam miseros facit quam scelus 65 .
An sint peccata paria 67 .
Aristoteles: Pręter uitia et uirtutes nihil fugiendum aut appetendum 81 .
Passio animi. Cupiditatum genera secundum Epicurum 9 .
Morbi animi qui sunt. Epicurus 11 .
Cupiditatum genera tria. Epicurus 19 .
Passiones animi maiores quam corporis 34 .
Appetitio animi, quę horme Gręce, ad quandam formam uiuendi data, non ad quoduis uitę
genus 42 .
Perturbationes animi genere quattuor,
partibus plures 44 .
Perturbationes non comoueri naturę ui 45 .
Appetitionem animi moueri, cum ei aliquid secundum naturam esse uideatur 64 .
POMPONIVS MELLA IN GEOGRAPHIA
Pudicicia.
Foeminę post stuprum pudicę 9 .
Gallicenę uirgines futura pręcinentes 50 .
Partus.
Foeminę sine coitu foecundę 57 .
Paupertas.
Sartę auri argentique ignari 23 .
BEATVS HIERONYMVS IN PARTE PRIMA
Pax
uera, pax falsa 105 .
Deus pacis 206 .
Prouerbium.
Sus docet Mineruam 133 .
Ligna portat in siluam. Prius antidotum quam uenenum 144 .
Balbus melius balbi uerba cognoscit 160 .
Foenum habet in cornu; longe fuge. Bos lassus fortius figit pedem 230 .
Litus melle gladius.
Pudicicia.
Castitas pręfertur nuptiis, contra Iouinianum 27 .
Bonum est mulierem non tangere. Ioseph castitatis exemplum. Castitatem suaderi,
matrimonium tantum permitti 29 .
Eunuchi qui se castrauerunt propter regna cęlorum. Horum typus Abdemelech eunuchus in
Hierosolyma, spado reginę Candacis in Actibus apostolorum. De his extat epistola Clementis,
successoris Petri 29 .
Inter coniugatorum curam et uirginum 30 .
In arca Noe bina animalia immunda, numerus impar mundus 31 .
Sicut patres Veteris Testamenti non imitamur in circumcisione, sic nec in pluritate
uxorum 31 .
Quando iussi abstinere ab uxoribus Israelitę. Aquę nuptiarum arefactę 32 .
Iesus Nauę nec uxorem habuit nec filios. Virginitas Ioannis Baptistę et Ioannis
Euangelistę 33 .
Virginitas pręferenda matrimonio 35, 36 etc. Sapere ad pudiciciam in epistola
Pauli dici debere non sic scriptum est, ad sobrietatem
37 .
Philippi filię uirgines prophetarunt etiam post Ioannem 38 .
Iacobus, frater Domini. Exempla castitatis a gentilibus collecta 39, 40 .
Pudicicia amissa omnis uirtus ruit 42 .
Castitatis cultus inter gentiles 46 .
Cęlibes cęlo digni 53 .
Inter uirgines et nuptas 57 .
Virginitas pręfertur nuptiis 155 .
Nuptię XXX, uiduitas LX, uirginitas C. Bonum est mulierem non tangere. Via regia
uirginitas, uia sinistra libido manifesta, uia dextra libido occulta 165 .
Quod inter frumentum et ordeum, hoc inter uirginitatem et nuptias 157 .
Virginitas prima et uirginitas secunda 159 .
Almon signat uoluptates contemnendas 195 .
Ieiunium castitatis custos 196 .
Qualiter uiuat uidua absque liberis 201 .
Pudicicia coniugalis 238 .
Perfidia.
De Iuda proditore prophetatum 5 .
De Antichristo 7 .
Ecclesia malignantium et eorum errores 8 .
Heretici: Simon Magus et reliqui 66, 68 .
Heretici: Sagitta uolans per diem 83 .
Hereticum post secundam correptionem uita 90 .
Errores Origenis 91, 94, 97, 139, 152 .
Heretici 95, 97 .
Anthropomorphitę. Idem 110 .
Manichei 179 .
Manicheus 196 .
Petitio.
Quod pro mortuis prodest orare. Contra Vigilantium 59 .
Oratio superbi est se inter orandum laudare 89 .
Pater noster, qui es in cęlis etc. 90 .
Passio animi. Stoici et contra eos Peripatetici et Academici 67 .
Passionibus animi recte utendum 80 .
Concupiscentiam passiones esse 212 .
Peccatum.
Quod etiam post baptismi gratiam tentamur et peccamus et per penitentiam surgimus. Et
quod nemo sine peccato, contra Iouinianum 42, 43 .
Dauid primo in innocentia gloriatur, deinde, cum peccasset, penitens misericordiam
implorat. Item patres etiam sancti aliquando peccarunt. Peccatores non ęqualiter puniri,
contra Iouinianum 48 et. Peccatum ad mortem difficulter dimittitur 52 .
Nemo sine peccato, contra hereticos 67 .
Hominem non posse esse sine peccato 68 et. Peccamus etiam errore et
ignorantia, non tantum cogitatione 76, 77, 78 .
Peccatum ignorantię
iuxta Euangelium 79 .
Nemo sine peccato 80 .
Peccatum Dauid 83 .
Peccatum Moysi 84 .
Astra etiam non esse munda in conspectu Dei 85 .
Hominem per se non posse esse sine peccato 86 .
Stulte culpa nostra ad conditorem refertur 87 .
Dei pręscientiam non esse causam futuri peccati. Quod nec corpus sine aliqua infirmitate
nec anima nostra sine aliquo peccato 88 .
Vtrum paruuli possint esse sine peccato 90 .
Vtrum diabolus sit omnibus causa peccati 137 .
Peccatum paruulorum 164 .
Ve habitatoribus terrę, id est peccatoribus 186 .
De diuersis leprarum generibus, id est peccatorum 196 .
Blasphemia in Spiritum Sanctum 218 .
Nullus absque peccato 239 .
Penitentia.
Peccatores ueni uocare ad penitentiam 81 .
Filius reuersus ad patrem signat penitentem 197 .
Poetę.
Iurulentię Ęgyptiorum carmina poetarum, manna Scripturam sacram significat 192 .
Siliquę carmina poetarum 198 .
Patientia iniuriarum et passionum tollerantia 22 .
Ioannes in feruentis olei dolium missus a Nerone 34 .
Patientia erga raptores 76 .
Patientia Dauit erga Semei sibi insultantem 83 .
Triumphus Dei est passio martirum 206 .
Patientia Iob 180 .
Patientia imprudens Catilinę 238 .
PASSIO CHRISTI. Quare mortem elegit crucis 3 .
Christus crucifixus Iudeis scandalum, gentibus stultitia, uocatis Dei ueritas et Dei
sapientia 4 .
Christus passionibus subiectus 5 .
Prophetię de passionibus Domini. Item de reliquis eius mysteriis 7 .
Quod sola caro passa sit 16 .
De miraculis in passione Domini 203 .
Partus.
Quod Salomon et Achaz adhuc impuberes genuerint. Puer X annorum genuit filium 184 .
Pauper quomodo consolandus 20 .
Quis sit egenus et pauper 201 .
Parsimonia Antistenis et Diogenis 46 .
IDEM IN PARTE SECVNDA
PASSIO Christi. Figurę: Adam, Abel, Isaac. Eliseus, Ionas 53 .
Passionis
Christi contemplatio aliorumque
eius mysteriorum nos coniungit Christo 116 .
Ioseph a fratribus uenditur, ab Ęgyptiis honoratur 143 .
Passio Domini quam sit nobis fructuosa 256 .
Gratias Christo qui mori uoluit, ut nos uiuificaret 257 .
Christi patientiam pro nobis susceptam enarrat 178 .
Triduum Domini crucifixi, sepulti, suscitati 290 .
Crucis partium mystica expositio 291 .
Passiones animi Deus creauit ad bonum 12 .
Passiones animi moderari possumus, amputare non possumus 172 .
Impossibile est perturbationis uitiis carere 194 .
Prouerbium.
Vltroneas putere merces 79 .
Oleum perdit et impensas qui bouem mittit ad cęroma 101 .
Fracta naui de mercibus disputat 198 .
Accessit huic patellę dignum operculum 245 .
Asino lyra superflue canit 247 .
Perfidia.
Exclamatio contra Iudeos Christum negantes 8 .
Sepulchrum patens est guttur eorum 38 .
Vulpes sunt heretici doli pleni 48 .
Policarpus Martionem hereticum primogenitum diaboli dixit. Idola quo primum errore
creuerint 84 .
Magister ludi Faliscorum liberos prodidit 99 .
Medicus Pyrrhi necem pollicitus Fabricio. Errantes ab errore reuocare sollicitet
episcopus 141 .
Heresim cauendam monet 172 .
Perfidia Iudę proditoris 211 .
De eodem et pręuaricatione Salomonis 213 .
Constantius fautor Arrianę hęreseos 259 .
Iulianus Apostata. Iouinianus et reliqui qui tandem digna factis receperunt. Basilidis
heresis quando coeperit 269 .
Contemptores uerbi Dei idolis peiores 298 .
Christiani falsi 316 .
Pudicicia.
Esuri agnum ab uxoribus abstinere iussi 51 .
Virginitas angelis comparatur 58 .
Virgines quinque fatuę 124 .
Pro Eustochia uirgine angelus minatus est Pretextatę materterę uolenti eam
desponsare 128 .
Mulierum uitanda consortia seruis Dei 131, 133 .
De uirgine, quę nec a sancto Martino uisitari passa ab eodem commendatur 134 .
Ad uirgines Deo dicatas uitę institutio 147 .
Virgo fugiat uirorum consortium exemplo Dauid et Dinę 152 .
De consortio marium fugiendo ancillis Christi 153 .
De laudibus uirginitatis opusculum 157 .
De eodem opusculum ad Eustochium 161 .
Nuptias ob hoc laudat, quia uirgines
generant 164 .
De uirgine Demetriade et Agnete martyre 170 .
Virgines rosis comparantur, parentes earum spinis 171 .
Virgo sancta corpore et spiritu 177 .
Asella uirgo nunquam uiri nouit alloquium 185 .
Laudat coniugatam, quę continentiam uouerat 189 .
De uiduitate seruanda 190 .
Anna, filia Phanuelis, Sareptana, Iudit, Delbora, Noemi. Vidua de Euangelio. Marcella,
uiduę 193 .
Tenera res in feminis pudicicię fama: cito ad leuem marcescit auram 194 .
De sanctitate uiduarum Iudith et Annę 195 .
De uiduitate ad Geruntiam super illud: Volo adolescentulas nubere; quod dicitur secundum
indulgentiam 196 .
Teutonum CCC mulieres captiuę, cum a uictore pudicicię obseruantiam impetrare non
ualerent, cęsis liberis mortuę inuentę sunt 196 .
In Euangelio fructus XXX, LX, C. Virginitas carnis incentiua non nouit 197 .
Quidam pręcisam mordicus linguam in osculantis se meretricis faciem expuit, ut sensum
libidinis doloris magnitudo pręcideret 209 .
Congressum foeminarum nomachus declinet 213 .
De castitate capitulum 219 .
Hilarion libidinis tentamenta ieiuniis uicit 237 .
Malchus monachus captiuam sibi inuito in uxorem traditam pro sorore habuit etc. 242 .
Paula post mortem mariti nunquam cum uiro comedit 272 .
Susanna infamiam mortemque pati maluit quam corruptoribus consentire. Diuinitus
liberatur 278 .
Beatum Hieronymum fuisse uirginem Eusebius attestatur 301 .
Pauper Lazarus, diues purpuratus 118 .
De non habendo aliquid proprium 147 .
Nec pauperem commendat egestas, si peccata non cauet 193 .
Iacob fratrem fugiens magnis relictis diuitiis nudus pergit in
Mesopotamiam. Apostoli toto orbe peregrini non ęs in zona, non uirgam etc. 197 .
Coluber nudum hominem timet, uestitum persequitur 205 .
Abraham pauperculus et peregrinus in terra aliena 208 .
De paupertate capitulum 220 .
De paupertatis fructibus 222 .
Hilarion non habuit, quod pro subuectione offerret nauclero nisi Euangelium. Ille
misertus condonauit 240 .
Idem ligna colligens uictum aliquando quęsiuit. Testamento suas diuitias reliquit
Hesitio discipulo: Euangelium, tunicam sacceam, cucullam,
palliolum 241 .
Beati pauperes 249 .
Paupertas Christi irridetur a phariseis 256 .
Imitatores paupertatis estote 303 .
Petitio.
De modo orandi et dicendi officium 155 .
Ad orandum te para quasi cum Deo locuturus 161 .
De horis orandi 168 .
De eodem 180 .
Corpus pariter et animus tendatur ad Dominum 214 .
In psallendo non dulcedo uocis, sed mentis affectus quęritur. Erat Iesus pernoctans in
oratione 216 .
Orationibus nox opportuna 217 .
Quare interdum non statim Deus exaudit 227 .
Oratio nocturna purior. Hilarion pluuiam impetrauit a Domino, cum triennio non pluisset
ad Aphroditon 240 .
Oratio ad Iesum beati Hieronymi e uita decedentis 307 .
Quę dixit allata sibi eucharistia 308 .
Pudor duplex, bonus et malus 186 .
Prudentiam temperet uerecundia 188 .
Tantę uerecundię fuit, ut uirginalem pudorem uinceret 194 .
Confusio ad peccatum est in bono opere confundi 229 .
Confusio ad mortem. Confusio ad uitam 265 .
Penitentia.
Anima nigra propter peccata, formosa propter penitentiam 27 .
Contra Nouitianos, quod Deus recipit penitentes 61 .
Penitentię dolor non sit supra mensuram 93 .
Mortificatio carnis 125 .
Conuersio latronis in cruce et regis Nabuchodonosor 127 .
Penitentia secunda post naufragium tabula 171 .
Meretrix in Euangelio baptizata lachrimis 191 .
Conuersi Zacheus, Martha, Magdalena meretrix. Symon leprosus. Abraham 202 .
Conuersio Matthęi de theloneo 204 .
Ne tardaueris conuerti ad Dominum 207 .
Conuersio Pauli et latronis in cruce 211 .
Item de latrone et Samaritana 213 .
Tepidos minus placere Deo 235 .
De eodem 244 .
Ezechias egit penitenti am, et CLXXXV milia Assyriorum ab uno angelo una nocte deleta
sunt 259 .
Item Iosaphat. Item Moyses. Penitentia Petri, Aaron, Dauid, Achab, Manassę, Niniue,
publicani 267 .
De austeritate uitę beatę Paulę 272 .
Lapsum reuocat ad penitentiam nihilque tam offendere Deum asserit quam desperationem
276 .
Qui seminat in lachrimis, in gaudio metet 276 .
Penitentia Dauid, Achab, filii luxuriosi 277 .
Susannam a diacono corruptam acerrime increpat, demum ad penitentiam hortatur 278 .
Penitentibus datur uenia 279 .
Impenitentes
tantum lugendi 280 .
Penitens, impenitens 281 .
Nunquam est sera penitentia 282 .
Leuitę lapso et ab ecclesia eiecto posse per penitenti am subueniri. Oleum accenditur
in templo Dei, quod de amaritudine exprimitur oliuarum, et pascha cum amaritudinibus comedi
iubetur 284 .
Contra eos qui confessa iterant, et quis sit uere penitens 300 .
Beatus Hieronymus macie et uerberibus confectus 302 .
Tyti post lapsum penitentia et cuiusdam monachi 322 .
Patientia.
Petrus capite ad terram uerso crucifixus. Iacobus, frater Domini, pręcipitatus de pinna
templi fulonisque fuste in cerebro percussus. Paulus capite truncatus. Ioannes
in dolium feruentis olei missus et in Pathmo relegatus. Ignatius ad bestias damnatus. Omnia,
inquit, supplicia in me ueniant, tantum Christo fruar 82, 83, 84. Martyres in Apocalypsi 120 .
Omnes qui uolunt in Christo uiuere persecutionem patientur 141 .
Patientia in aduersis 170 .
Patientia mulieris septies percussę 189 .
Pueri in fornacem missi, Daniel in lacum leonum, Susanna adulterii accusata. A Domino
liberati 190 .
De sęuiuitia tyrannorum in martyres 209 .
Patientia est omnium iniuriarum et passionum tolerantia 231 .
De tribulationibus et obprobriis perferendis 232 .
Patientię institutio ad Marcellam 248 .
De perferendis obprobriis ad Oceanum 255 .
In patientia uestra possidebitis animas uestras 273 .
Quotidianum martyrium est non solum sanguinis effusio in confessione, sed etiam deuotę
mentis seruitus 275 .
Martyrium duplex 301 .
Patientia et fortitudo connexa sunt 305 .
Peccator dicitur esse ultra flumina Ęthyopię 27 .
Nemo absque peccato nisi solus Christus 45 .
De X tentationibus populi Israel in deserto 77 .
Laudatur peccator in desideriis animę suę et iniquus benedicitur 121 .
Qui propter unum peccatum multorum beneactorum meritum perdiderunt, et peccatum sępe non
uideri esse peccatum 123 .
Procliuis est emulatio malorum 128 .
Vindicta Dei eo grauior quo tardior 151 .
Vnde sit quod ad omne peccatum ue erubescimus uel timemus 175 .
Qui peccarunt uoluntate propria? Symeon, Leui etc. Peccandi consuetudo difficultatem
adducit
benefaciendi 176 .
Vitia uirtuti proxima 179 .
Stoici delicta omnia paria iudicant 186 .
Incorrigibiles exosi Deo 252 .
Propter peccata uenire aduersa probat 259 .
Septies in die cadit iustus etc. 277 .
Nullus mundus a peccato. Peccarunt Zacharias, Iob, Abraham, Isaac, Iacob, prophetę,
apostoli. Ruffus ad inferna damnatus ob lusum aleę 321 .
Pietas.
Deus omnia conclusit sub peccato, ut omnium miseretur 115 .
Opera misericordię actualis 155 .
Misericordiam uolo et non sacrificium 179 .
Pelicani filios a serpente occisos proprio aspersos sanguine ad uitam reuocant 205 .
Iudith ciuium salutem pręposuit suę 208 .
De infirmis et pauperibus recreandis 235 .
De misericordia Dei. De clementia Domini erga penitentes 246 .
Pietas Fabiollę erga infirmos et debiles 267 .
Caritas Aaron et Moysi erga populum 285 .
Benignus Dominus et misericors 304 .
Estote misericordes. Pauperibus subuenire quam templa extruere et auro ornare acceptius
est Deo 305 .
Aliis errepta sibi offerri odit Dominus.
BIBLIA
Pax.
Isaac fodit puteum, et quia nemo obstitit, uocauit eum Latitudo 4 .
Victima pacificorum 16 .
Immolantes pacifica comedetis; quod in die tertio ressiduum fuerit, igne
comburatur etc. 17 .
Gedeon ędificauit altare et uocauit Domini Pax 35 .
Saul odio accensus contra Dauid sępe placatur per Ionatham. Saul cessabat persequi
Dauid, cum tam clementem deprehendebat, ut persecutoris sui uitę parceret 47 .
Ioram, filius Achab, dixit: Pax est Iehu? Ille sagitta interemit eum 64 .
Ezechias pacem et ueritatem expetiit in diebus suis 68 .
Salomon electus, ut templum ędificaret Domino, quia pacificus 73 .
Benedictio pacis. Psalmus XXVIII 110 .
Pax multa diligentibus legem tuam, et non est illis scandalum. Psalmus
CXVIII. Rogate quę ad pacem sunt Hierusalem etc. Psalmus CXXI 121 .
Pax super Israel. Psalmus CXXVII 122 .
Ecce quam bonum et
Qui
posuit fines tuos pacem. Psalmus CXLVII 125 .
Custodi pacem 126 .
Sponsa orat, ut possideat terram in pace 136 .
Pacem sibi implorat. Adiurat, nequis turbet pacem illius 137 .
Probata coram Deo et hominibus fratrum concordia et amor proximorum, et uir et mulier
sibi bene consentientes 146 .
Salomon imperauit in diebus pacis etc. 150 .
Et conflabunt gladios suos in uomeres, quia Christus uenit in pace 152 .
Et erit opus iustitię pax 158 .
Non recusat plagam pro delicto, sed differri petit dicens: Fiat tantum pax et ueritas in
diebus meis 160 .
Non est pax impiis, dicit Dominus 162 .
Iterum 164 .
Abstulit ab eis pacem et miserationes propter peccata patrum et ipsorum 171 .
Reuelabo eis abundantiam pacis et ueritatis 176 .
Si in uia Dei ambulasses, habitasses utique in pace super terram 183 .
Holocausta pro pace die VIII 194 .
Thalami in templo hinc inde signant pacem interiorem et exteriorem 195 .
Concident gladios suos in uomeres etc. 208 .
In loco isto, id est in ecclesia, dabo pacem. In die illa erit pax per orbem 212 .
Et consilium pacis erit inter illos duos, id est Iudeos et gentiles. Veritatem et pacem
diligite. Veritatem et iudicium pacis iudicate in portis uestris 213 .
In pace et ęquitate ambulauit mecum 216 .
Pax inter Bachidem et Ionatham 221 .
Siluit terra Iuda omnibus diebus Simonis Machabei 222 .
Pax Antiochi cum Iudeis, postquam multa aduersa passus esset. Iudas pugna superior, cum
belli quoque uictoria potiri posset, petentibus pacem non negauit 228 .
Nicanor pacem iniit cum Iuda et amabat eum, sed uolens suspicionem de se purgare regi
tentauit eum prehendere 229 .
Prouerbium.
Num et Saul inter prophetas? 43 .
Patres comederunt uuam acerbam, et dentes filiorum obstupescunt 176 .
Iterum 188 .
Olla plena bonis carnibus efferbuit etc. 180 .
Pudicicia.
Sarra sublata in domo pharaonis pudiciciam non amisit. Raptor flagellatus a Deo integram
restituit uiro suo Abraham 2 .
Gerraris Abimelech inuiolatam reddit admonitus ab angelo 3 .
Iudas nesciens concubuit cum cognata Thamar. Hęc peperit geminos. Ille deinceps
non cognouit eam 7 .
Ioseph non consentiens libidinosę dominę relicto palio fugit 7 .
Moyses in terra Madian filias Raguel sacerdotis a uiolentia pastorum tutatus est 9 .
Filii Israel in Synai uolentes audire loquentem Dominum abstinent se ab uxoribus 12 .
Filia sacerdotis nupta non comedet de sanctificatis, uidua autem in domum patris reuersa
uescetur 18 .
Moyses Madianitas uictos iussit occidi pręter puellas et feminas uirgines 24 .
Booz, cum iuxta se Ruth cubantem comperisset, non tetigit eam, et quod secum
accubuisset, cęlauit, donec sibi ius coniugii a proximiore concessum est 40 .
Dauid poscens panes sacerdotum interogatus, si mundi sunt pueri a mulieribus, annuit et
panem sanctificatum accepit 46 .
Thamar uim passa ab Ammon aspersit cinerem capiti et scissa tunica ibat
clamans, pudorem uincens dolore uiolatę pudicicię 52 .
Dauid ad concubinas suas non est ingressus, postquam ab Absalon polutas
esse cognouit 54 .
Abisac puella dormiebat cum Dauid calefaciens senectutem eius et ministrabat ei. Ipse
autem non cognouit eam 55 .
Iudith uidua, pulchra, diues, nobilis, pudicicię merito electa, per quam
Dominus terram, Israel ab inimicis liberaret 95 .
Da Holoferni, ut me concupiscat, mihi, ut illum contemnam et euertam. Dominus per
angelum suum custodiuit me et non permisit coinquinari 95 .
Ioachin, pontifex dixit Iudith: Eo quod castitatem amaueris et post uirum tuum alterum
nescieris, manus Domini confortauit te 96 .
Pepigi foedus cum oculis meis, ut ne cogitarem quidem de uirgine. Si deceptum est cor
meum super mulierem etc. 106 .
Pudicicia Ioseph. Psalmus LXXX 115 .
Errueris a muliere aliena 126 .
Mulier bona 127 .
Sciui, quoniam aliter [esse]4 non posse esse continens, nisi Deus det etc. 138 .
In filia non auertente se firma custodiam 146 .
Mulier immaculata 149 .
Verbum Domini ad Hieremiam, ne accipiat uxorem nec suscipiat filios propter afflictionem
futuram super omnes qui generantur in Iudea 171 .
Sacerdotes uiduam et repudiatam non accipient, sed uirginem de domo Israel et uiduam a
sacerdote. Ad mortuum non ingredietur nisi ad patrem etc. et sororem uniuiram 194 .
Susanna maluit subire
mortis periculum quam comittere adulterium 200 .
Egrediatur sponsus de cubili et sponsus de thalamo etc. 204 .
In tertia quadriga equi albi, id est casti 213 .
Pietas.
Ioseph fratres impios, sed Beniamin pręter cęteros dilexit, quia sibi uterinus erat.
Iudas pius in patrem uicaria seruitute uoluit redimere Beniamin, ne pater dolore confectus
deficeret 8 .
Deus faciens misericordiam in milia: his qui diligunt me et custodiunt pręcepta mea 12 .
Oleum purissimum ut ardeat lucerna semper in tabernaculo extra uelum 13 .
Moyses ad Dominum: Aut dimitte eis aut dele me de libro 14 .
Miserebor cui uoluero et clemens ero in quem mihi placuerit 14 .
Oblatio olei quod ponet Aaron a uaspere usque mane coram Domino super candelabrum 18 .
Si fratrem emeris, non sit tibi quasi seruus: post iubileum liber sit 19 .
Raab seruata ob pietatis meritum 31 .
Samuel luget Saulem, eo quod penituisset Dominum ipsum constituisse regem; corripitur a
Domi no 44 .
Dauid pius erga Saul persecutorem suum bis dimisit illesum, cum occidere
potuisset; cęsum a Philisteis luxit et hominem qui ipsi uulnerato precibus exoratus mortem
maturasset, occidi iussit. Maledixit montibus Gelboe, ubi ceciderunt fortes Israel. Benedixit
autem uiris Iabes Galaad, eo quod sepelissent Saul. Abner fecit exequias planxitque super eum.
Eos qui occiderant Isboseth, filium Saul, occidi iussit 49 .
Volens misereri domui Saul agros restituit Miphiboseth, Ionathę filio, et de sua mensa
panem dedit ei 51 .
Cępit urbes Ammon, populum uero seruauit 52 .
A filio Absalon regno expellebatur. Ille autem tribunis suis pręcepit, ut si superiores
euaserint, cauerent Absaloni illesumque seruarent; extinctum grauiter fleuit 53 .
His quoque qui Absalonis partes secuti fuerant pepercit, Amasam, ducem eius, magistrum
militię fecit. Semei iniuriam non uindicauit, distulit tamen ad Salomonis tempora 53. De Ioab
quoque qui Abner et Amasam dolo occiderat cognitionem Salomoni commisit 53 .
Ossa Saul et Ionathę et eorum qui in crucem acti fuerant posuit in sepulchro Cis, patris
Saul. Et Deus propitiatus est terrę 54 .
Cum plebs peste consummeretur, ait
ad angelum: Ego sum qui peccaui; uertatur manus tua
contra me et domum patris mei. Et placatus est Dominus 55, 73 .
Pepercit Adonię Salomon sibi insidianti semel, sed non secundo 55 .
Pietas indicauit, cuius filius esset, quem altera diuidi
poscebat, altera uiuum cędebat ne occideretur 56 .
Abdias, cum Achab et Iezabel occideret prophetas, centum ex eis abscondidit ac pauit in
speluncis 60 .
Achab Benadab, Syrorum regi, capto pepercit, sed dicitur ad eum: Quia dimisisti uirum
dignum morte, erit anima tua pro anima eius etc. 61 .
Heliseus Syros qui ad se perdendum uenerant, cęcitate percussos seruauit, a rege Israel
percuti uetuit, uiatico iuuit, dimisit illesos 63 .
Iosaba Ioam, filium Ochozię, subduxit internitioni, qua
crassata est Athalia in stirpem regiam in Hierusalem. Et ad ipsum tandem
deuolutum est regnum 65 .
Dauid aquam suorum periculo per media hostium castra sibi allatam noluit bibere, cum
maxime sitiret, sed libauit Domino 71 .
Esdrę pietas pro peccato populi, qui cum gentibus nuptias comunicauerant
85, 90 .
Thobias concaptiuis quotidie quod poterat impartiebat: consolabatur eos, admonebat,
necessariis iuuabat, mortuos sepeliebat. Surgens de conuiuio abiit, attulit cadauer et iuxta
deposito eo lugens manducauit, uesperi sepeliuit 90 .
Patris et matris sollicitudo de Thobia absente. Opera pietatis Thobię oblata coram Deo
per angelum 92 .
Hester cum periculo capitis sui regem adiit, ut pro Iudeis supplicaret. Pro eorum salute
suam contempsit 98 .
Amici uisitant Iob et prę dolore diebus VII manent nihil loquentes ei. Pietas Iob erga
proximos 101 .
Quis potest facere mundum de immundo conceptum semine? Non ne tu qui solus es? Vocabis
me etc. operi manuum tuarum porriges dexteram 103 .
Beatificabant me etc. eo quod liberassem pauperem uociferantem et pupillum, cui non erat
adiutor. Flebam quondam super eo qui afflictus erat et compatiebatur anima mea pauperi 106 .
Si negaui quod uolebant pauperibus 106 .
Pietas Domini. Psalmus XVIII 109 .
Pius ne pereat cum impiis. Psalmus XXV. Quod Deus iratus cito placatur.
Psalmus XXVIIII. Miratur dulcedinem Domini et protectionem
Deus erga timentes se. Psalmus XXX 110 .
Misericordia Domini. Psalmus XXXV, XXXVI. Beatus qui intelligit super egenum.
Psalmus XL 111 .
Permisit Dominus, ut prius fideles discederent ab Hierusalem quam obsideretur a Romanis.
Psalmus LXVII 114 .
Miseratio Domini super fragilitate delinquentium. Psalmus LXXVII 115 .
Misericordias Domini in ęternum cantabo. Psalmu s LXXXVIII 116 .
Misericors timentibus se. Psalmus CII 118 .
Bonus et misericors Dominus. Psalmus CXVII 119 .
Defectio tenuit me pro peccatoribus. Psalmus CXVIII. Misericordia tua,
Domine, plena eat terra. Psalmo eodem 120 .
Tabescere me fecit zelus meus, quia obliti sunt uerba tua inimici mei. Psalmo eodem 120 .
Vidi pręuaricantes et tabescebam. Psalmus CXVIII 121 .
Si iniquitates obseruaueris, quis sustinebit? Apud te propitiatio est. Psalmus
CXXIX. Vt ego peccaui, ita et retributio in anima mea, non in aliis. Psalmus
CXXX 122 .
Dominus exorabitur. Psalmus CXXXIIII. Quoniam in sęculum misericordia eius.
Psalmus CXXXV 123 .
Dominus alleuans corruentes, errigens elisos, nutritor in tempore etc. Psalmus
CXLIIII. Dat escam esurientibus, soluit compeditos etc. Psalmus CXLV.
Benignitas Dei erga populum. Psalmus CXLVI. Non fecit taliter omni nationi.
Psalmus CXLIII 125 .
Custodi misericordiam. Pręstare te cum possis, ne differas 126 .
Caritas. Misericors 127 .
Pius. Misericors. Misericordi a et ueritas pręparant bona. Per misericordiam et fidem
purgantur peccata. Et iterum 128 .
Foeneratur Domino qui miseretur pauperis etc. Parentes ama. Misericors nimium.
Misericordia et iudicium. Qui obturat aurem ad clamorem pauperis etc. Dominus salutem tribuit
130 .
Diues adiuuans pauperem. Inimicis succurre, si eguerint 131 .
Creditor compatiens pauperi 132 .
Oleum de capite tuo non deficiat 134 .
Filii adulterii, impii et idolatrę, etsi ad tempus florebunt, ad ultimum
eradicabuntur 137 .
Misereris omnium, Domine, penitenti dimittis, diligis omnia quę fecisti, in uoluntate
tua permanent, in uocatione tua conseruantur, Domine, qui amas animas. O quam bonus et
suauis est, Domine, spiritus tuus in omnibus etc. Item quam
misericorditer, quem diligit, castigat 139 .
Miserere pauperum et ne afflixeris eos, et ne protrahas datum angustianti. Ab inope ne
auertaas oculos propter iram 141 .
Ne nimium pręsumas de misericordi a Dei 142 .
Misericordia Dei. Misericordia Dei super omnem carnem 144 .
Memento patris et matris tuę 146 .
Qui facit misericordi am, foeneratur proximo suo 147 .
Speciosa misericordia Dei in tempore tribulationis, quasi nubes pluuię in tempore
siccitatis 148 .
Misericordia liberans a tribulatione 149 .
Non auertas faciem a proximo tuo. Homines misericordię inuenientes gratiam in oculis
omnis carnis 150 .
Subuenite oppresso, iudicate pupillo, defendite uiduam 151 .
Quid ultra debui facere uineę meę et non feci? Expectaui, ut faceret uuas, et fecit
labruscas 152 .
Domine, conuersus est furor tuus et consolatus es me. Miserebitur Dominus Iacob, et
requiescere eos faciet super humum suam. Pręparabitur in misericordia solium etc. 154 .
Misereamur impio et non discet iustitiam 156 .
Qui obturat aures suas, ne audiat sanguinem 158 .
Calamus quassatum non conteret 160 .
Sed propter nomen meum longe faciam furorem meum. Nunquid obliuisci poterit mulier
infantem suum etc. 162 .
Ecce in manibus meis descripsi te etc. Filios tuos ego saluabo 162 .
In momento indignationis abscondi faciem meam parumper a te, et in misericordia
sempiterna misertus sum tui. Pro saliunca ascendet abies et pro urtica ascendet
mirtus 163 .
Opera pietatis ieiunium electum. Misericordia Domini in saluando et exaudiendo 164 .
In indignatione enim mea percussi te et in reconciliatione tua misertus sum tui 165 .
Expandi manus meas tota die ad populum. Ad quem autem respiciam nisi ad pauperculum etc.
166 .
Tu autem fornicata es cum amatoribus multis; tamen reuertere ad me, dicit Dominus 167 .
Liberabo te de manu pessimorum 171 .
Aduenam, pupillum, uiduam nolite contristari. Sicut ficus hę bonę, sic cognoscam
transmigrationem Iuda et reducam eos 173 .
Obducam cicatricem tibi et a uulneribus tuis sanabo te, dicit Dominus. Inuenit gratiam
in deserto populus qui
remanserat gladio. Vadet ad requiem suam Israel. In
caritate perpetua dilexi te. Ideo attraxi te miserans rursumque reędificabo te, et
ędificaberis, uirgo Israel 175 .
De reductione captiuorum 176 .
Abimelech Ęthiops confortatur a Domino, quod saluus erit, quia et ipse saluauerit
[Heliam]1 de lacu luti Hieremiam prophetam confidens in Domino 178 .
Reducam Israel 180 .
Defecerunt prę lachrimis oculi mei etc. super contritionem populi mei etc. 181 .
Non repellet in sempiternum Dominus, quia, si abiecit, et miserebitur etc.
182 .
Reuocabo eos in terram, quam iuraui pat ribus eorum 183 .
Omnibus qui dispersi sunt, ero in sanctificationem etc. 186 .
Nolo mortem morientis, dicit Dominus Deus. Reuertimini, et uiuite. Propheta miserans
mala Hierusalem minante Domino ait: A, a, a, Domine Deus 188 .
Congregabo domum Israel de populis in quibus dispersi sunt, et scient, quia ego Dominus.
In die illa pululabit cornu domus Israel 190 .
Ego pascam oues meas, et ego eas accubare faciam, dicit Dominus. Quod perierat, requiram,
et quod abiectum erat, reducam, et quod confractum fuerat, consolidabo, et quod pingue et forte, custodiam et pascam illas in iudicio 191 .
Nunc reducam captiuitatem Iacob et miserebor omnis domus Israel etc. 193 .
Daniel prius petiit parci sapientibus Chaldeorum quam reuelauit regis somnium 196 .
Pietas in pauperes 197 .
Misericordiam uolui et non sacrificium, et scientiam Dei plusquam holocaustum 202 .
Seminate uobis in iustitia et metite in ore misericordię. In funiculis Adam traham eos
et in uinculis caritatis etc. Non faciam furorem irę meę, non conuertar, ut disperdam Ephraim,
quoniam Deus ego et non homo. De manu mortis liberabo eos etc. Misericordiam et iudicium
custodi, et spera in Domino, Deo tuo 203 .
Sanabo contritiones eorum, diligam eos spontaneę, quia auersus est furor
meus ab eis. Zelatus est Dominus terram suam et pepercit populo suo 204 .
Deus annuncians homini eloquium suum 205 .
Dominus placatus orationibus prophetę misertus est etc. 206 .
Ionas iubet se in mare iactari, ut cęteri euadant. Misertus est
Dominus super Niniuen. Scio quia tu Deus
clemens et misericors es, patiens et multę miserationis et ignoscens super malicia. Dolente
Iona super hederam, ait Dominus: Tu doles super hederam, quę sub una nocte nata est et sub una
nocte periit, et ego non parcam Niniuę? etc. 207 .
Nonne uerba mea bona sunt cum eo qui recte graditur 208 .
Nunquid offeram ei holocautomata? etc. Quid Dominus requirit a te, o homo.
Vtique facere iudicium et diligere misericordiam, sollicitum ambulare cum Deo tuo. Quis, Deus,
similis tui? Qui aufers iniquitatem et transis peccatum reliquiarum hereditatis tuę 209 .
Cum iratus fueris, misericordię recordaberis 210 .
Reuertar ad Hierusalem in misericordiis etc. Auferte uestimenta sordida ab eo 212 .
Misericordias et miserationes facite unusquisque cum fratre suo. Hęc dicit Dominus:
Zelatus sum Syon zelo magno etc. Reuersus sum ad Syon, et hab itabo in medio Hierusalem 213 .
Super domum Iuda aperiam oculos, id est miserebor 215 .
Dilexi Iacob, Esau autem odio habui. Multos auertit ab iniquitate. Decimas offerentibus,
id est pie uiuentibus promittit Dominus se aperturum catharactas cęli etc., id est daturum
gratiam, ut magis proficiant. Erunt mihi in peculium, et parcam eis, sicut parcit uir seruo
suo seruienti sibi 216 .
Onias sacerdos obtulit hostiam pro Heliodoro et sanauit eum, cum ab angelo cęsus iaceret,
eo quod gazophilatium dirripere uoluit missus ab Antiocho 225 .
Penitentia.
Qui propter lepram separatur, habebit uestimenta dissuta, caput nudum, os ueste
contectum; contaminatum ac sordidum se clamabit, solus habitabit extra castra 17 .
Dies expiationum. Omnis anima quę afflicta non fuerit die hac, peribit de populis suis,
et quę operis quippiam fecerit 18 .
Orabunt pro impietatibus suis, et recordabor foederis mei 19 .
Si penitudine ductus reuerteris ad Dominum 29 .
Amissis aliquot de exercitu dux Iosue scidit uestimenta, cecidit coram archa, miserunt
puluerem super capita sua. Traditi in seruitutem cum penituissent, liberauit eos Othoniel.
Iterum liberauit eos Aioth. Oppressi a rege Chanaan post XX annos
clamauerunt
ad Dominum, et Delbora cum Barach liberauit eos. Oppressi a Madianitis VII annis, penituerunt,
et liberauit eos Gedeon 35 .
Oppressi a Philistiim annis XVIII, clamauerunt ad Dominum, et non exaudiuit eos. Iterum
confitentes peccata proiecerunt idola de finibus placaueruntque Dominum, et a Iepte liberati
sunt 37 .
Fecerunt malum et seruierunt Philistiim XL annis. Liberauit eos
Dominus per Sanson 37 .
Filii Israel obsidentes Gabaa offenderant Dominum, et ceciderunt die una XXII milia,
altera die XVIII milia. Fletu, ieiunio, sacrificiis placauerunt Deum, et uictoria potiti sunt
39 .
Ab idolis conuersi ad Dominum fleuerunt et ieiunauernt orauitque pro eis Samuel, et
percusserunt Philistiim 42 .
Dauid: Peccaui, inquit, Domino. Et propheta ad eum: Domi nus quoque transtulit peccatum
tuum etc. 51 .
Dauid fugiens Absalonem ascendebat Cliuum oliuarum flens, nudis pedibus et
operto capite. Occurrit Chusi scissa ueste terraque consperso capite 52 .
Dauid numerato populo: Peccaui, inquit, Domine etc. Trium malorum optione data, ut
peccatum purgaret, pestilentiam elegit, et mortes in populo passus est 55 .
Achab, cum aduerssa prędiceret propheta propter peccatum, scidit uestimenta sua, operuit
se cilicio, dormiuit in sacco, et Dominus distulit malum in diebus filii eius 61 .
Ioram, rex Ierael, oppressa ciuitate fame scidit uestimenta sua, et
apparuit cilicium ad carnem. Mox prop hetante Heliseo bonis abundarunt et obsidione liberati
sunt 63 .
Sunamitis peregrinata annis VII reuertitur [in terra ph]3 et bona, quę alieni occuparant,
recuperat 64 .
Ioachan, rex Israel, cum suis sequitur peccata Hieroboam. Traditi sunt in manu regis
Syrię. Penitet Ioachan, orat, et liberantur 65 .
Ezechias irruente Senacherib, Assyriorum rege, dixit ei: Peccaui, recede a me; et
exigenti dedit CCCC talenta auri, ut recederet. Obsessus ab Assyriis scidit uestimenta sua,
sacco opertus ingreditur templum, orat, exauditur. Angelus Domini nocte una percussit CLXXXV
milia Assyriorum. Eorum rex a seruis suis occisus est 67 .
Sęuiente pestilentia uidit Dauid et qui cum ipso erant angelum cum gladio. Ceciderunt
proni in
terram uestiti ciliciis 73 .
Iudas afflictus seruitute Sisac, regis Ęgypti, cum se humiliassent, ait Dominus: Non
disperdam eos, quia humiliati sunt 77 .
Irato Domino, in Ezechiam et Iudam, cum se humiliassent, non uenit super eos ira in
diebus Ezechię 81 .
Manasses captiuus ductus in Babylonem egit penitentiam, et reduxit eum Dominus in regnum
suum 82 .
Oratio Manassę penitentis et implorantis ueniam 83 .
Esdrę penitentia et oratio lugentis alienum peccatum ut suum 85 .
Populus penitet, quod iunxerint connubia cum alienigenis, et uxores et natos ex eis
dimiserunt 85, 90 .
Conuenerunt in ieiunio et in saccis, et humus super eos 87 .
Clamauerunt ad Dominum, humiliauerunt se ieiuniis et orationibus, sacerdotes induerunt
se ciliciis, infantes prostraueuerunt contra faciem templi, altare operuerunt cilicio. Cum
reuersi essent ad Dominum rursum possederunt terram Iuda. Prostrauerunt se super terram
mittentes cinerem super capita sua et orantes 94 .
Iudith in secreto cubiculo cum suis puellis clausa morabatur, habens super lumbos
cilicium, ieiunabat quotidie pręter sabbata, neomenias et festa domus Israel 95 .
Mardocheus scidit uestimenta, indutus est sacco, sparsit cinerem capiti, cum clamore et
ululatu incessit et placauit Dominum Iudeis in presentissimo periculo constitutis 98 .
Si iniquitatem abstuleris a te, prosperaberis, et defossus securus dormies. Oculi autem
impiorum deficient 103 .
Saccum consui super cutem meam et operui cinere carnem meam.
Facies mea contumuit a fletu et palpebrę meę caligauerunt 104 .
Si reuersus fueris ad Omnipotentem, prosperaberis. Qui enim humiliatus fuerit, erit in
gloria. Dedit ei Dominus locum penitentię, et ille abutitur eo in superbia 105 .
Cutis mea denigrata est super me et ossa mea arruerunt super
caumate. Versa est in luctum cithara mea, et organum meum in uocem flentium 106 .
Per penitentiam Deus liberat, dum dicitur: Peccaui et uere deliqui, et ut eram dignus,
non recepi 107 .
Ago penitentiam in fauilla et cinere 108 .
Penitentis supplicatio: Domine, ne in furore tuo arguas me. Psalmus VI 109 .
Penitentia rursum lapsi. Psalmus XXXVIII 111 .
Remissio promissa penitenti. Psalmus L 112 .
Penitens luget regnum animę suę subuersum. Psalmus LVIIII 113 .
Penitens de uitiis transit ad uirtutem. Psalmus LXIIII 114 .
Peccati seruitute liber confitetur iustitiam Dei. Demonia contemnit. Gratias agit
Domino. Psalmus LXXIIII. Penitentia simulata. Psalmus LXXVII.
Conuertamur ad Deum, quia misericorditer suscipit. Psalmus LXXX 115 .
Remouens iniquitates penitentibus. Psalmus CII 118 .
Gratias agens pro remissione peccatorum. Psalmus CXIII 119 .
Factus sum sicut uter in pruina. Exitus aquarum deduxerunt oculi mei. Psalmus
CXVII 120 .
Euntes ibant et flebant, uenientes autem etc. Psalmus CXXV. Surgite,
postquam sederitis, qui manducatis panem doloris. Psalmus CXXVI 122 .
Dolens de lapsu. Psalmus CXXXVI 123 .
Orat, ne peccet, et si peccauerit, ne excuset, sed emendet. Psalmus CXL.
Penitens orat, ne pro merito puniatur, sed cum misericordia. Psalmus CXLII 124 .
Time Deum et recede a malo 126 .
Penitens 130 .
Confessio et emendatio 132 .
Egredere a consortio gentium post uestigia iustorum secundum doctrinam patrum 135 .
De ecclesia fornicante et per flagella ad penitentiam reuocata 136 .
Reuertere, reuertere, Sunamitis 136 .
Misereris omnium, penitenti dimittis. Obstinatos etiam non penitus delet Dominus, sed
leniter castigat dans locum penitentię. Iterum 139 .
Si peccauerimus, tui sumus. Et si non peccauerimus, scimus, quonia m apud te sumus
computati 140 .
Si penitentiam non egerimus, incidemus in manus Domini, et non in manus hominum 141 .
Non tardes conuerti ad Dominum 142 .
Penitentibus autem dedit uiam iustitię et confirmauit deficientes sustinere, et
destinauit illis sortem ueritatis 144 .
Quam bonum est correptum manifestare sententiam 145 .
Remorsus peccati 147 .
Penitentia recidiuantis nihil proficiens 148 .
Lauamini et mundi estote etc. 151 .
Penitentia Moabitarum post afflictionem in planctu et caluitio capitis, in barbis rasis
et sacco 154 .
Si reuertimini et quiescatis, salui eritis etc. 157 .
Conuertimini sicut in profundum recesseratis,
filii Israel. Cadet Assur etc. 158 .
In cubilibus, in quibus prius dracones habitabant, orietur uiror calami et iunci etc.
159 .
Ezechias scidit uestimenta, saccum induit, templum intrauit, sacerdotes saccis indutos
ad Esaiam misit, ut oraret pro eis 159 .
Redite, pręuaricatores ad cor 161 .
Ecce tuli de manu tua calicem soporis, fundum calicis indignationis meę; non adiicies,
ut bibas illum ultra 162 .
Confusionis adolescentię tuę et opprobrii uiduitatis tuę non recordaberis amplius.
Derelinquat impius uiam suam etc. 163 .
Dominus habitans cum contrito et humili spiritu. Vias eius uidi et sanaui eum et reduxi
eum. Ieiunium electum: Dissolue c onligationes impietatis, solue fasciculos deprimentes etc.
164 .
Dominus promittit consolationem, et gaudium lugentibus 165 .
Ad quem respiciam nisi ad pauperculum et contritum spiritu et trementem sermones meos 166 .
Reuertere, auersatrix Israel, et non auertam faciem meam a uobis etc. 167 .
Circumcidimini Domino et auferte prępucia cordium uestrorum, ne forte egrediatur ut
ignis indignatio mea etc. Laua a malicia cor tuum, Hierusalem, ut salua fias 168 .
Bonas facite uias uestras et studia uestra, et habitabo uobiscum in loco isto. Nunquid
qui cadit non resurget? Et qui auersus est non reuertetur? Ab idolatria reuocat ad penitentiam
169 .
Penitentibus Dominus promittit prospera 172 .
Si conuertantur a uia sua mala, et Dominus auertet iram suam ab eis. Michea prophetante
penituerunt, et non uenit malum 174 .
In fletu uenient et in misericordia reducam eos 175 .
Castigasti me, Domine, et eruditus sum etc. Postquam enim conuertisti me, egi
penitentiam etc. Quiescat uox tua a ploratu et oculi tui a lachrimis, quia est merces operi
tuo, ait Dominus. Quos percussi in furore meo etc. curabo eos 176 .
Dominus, cum describi iussisset mala uentura super Iudam, ait: Si forte his auditis
reuertantur a uia sua pessima, et propicius ero iniquitati et peccato eorum 177 .
Ve misero mihi! Laboraui in gemitu meo et requiem non inueni 179 .
Recedite de medio Babylonis, de terra Chaldeorum, egredimini et estote quasi
hedi ante greges 180 .
Sederunt in terra,
conticuerunt senes, fylię Syon consperserunt cinere
capita sua, uirgines Iuda etc. Deduc quasi torrentem lachymas per diem et noctem etc. 181 .
Ponet in puluere os suum, si forte sit spes 162 .
Penitenti a Iudeorum in Babylone: plorabant, ieiunabant, orabant et offerebant. Exui me
stola pacis, indui autem sacco obsecrationis et clamabo ad Altissimum in diebus meis 183 .
Dehortatur a cultu idolorum 184 .
Reseruati a periculis penitentes 185 .
Panem tuum in conturbatione comede et aquam tuam in festinatione et moerore bibe 186 .
Si impius egerit penitentiam ab omnibus peccatis suis etc. uita uiuet. Conuertimini et
agite penitentiam ab omnibus iniquitatibus uestris 188 .
Impietas impii non nocebit ei in quacunque die conuersus fuerit ab impietate sua etc.
191 .
Oculos ad cęlum leuauit Nabuchodonosor rex, et ex insano efficitur sanus, ex eiecto ab
hominibus et bestiarum socio rursum rex magnificentior quam unquam fuerat 197 .
Ego Daniel lugebam trium hebdomarum diebus: panem desiderabilem non comedi, et caro et
uinum non introierunt in os meum, sed neque unguento unctus sum 199 .
Dabo ei uallem Achor, id est turbationem de peccatis ad aperiendam spem 201 .
Cubate in sacco, ministri Dei mei etc. Conuertimini ad me etc. et scindite corda uestra,
et non uestimenta uestra 204 .
Pręparare in occursum uel tui, Israel, quia ecce formans montes 205 .
Ionas orta tempestate agnouit culpam: peccasse se fatetur seque in mare pręcipitari
iubet, ut cęteri salui fiant. Niniuitę penitentiam egerunt et Dominus misertus est, et non
fecit quod locutus fuerat 207 .
Conuenite, congregamini, gens non amabilis, antequam ueniat super uos ira furoris Domini
211 .
Sathan increpatur a Domino eo quod aduersabatur Iesu sacerdoti post peccati penitentiam
212 .
Et erit qui offenderit ex eis in die illa quasi Dauid 215 .
Iudas et populus Israel pugnaturi, cum numero et uiribus hosti impares essent,
orauerunt, ieiunauerunt, induerunt se ciliciis, cinerem capiti insperserunt, diuiserunt
uestimenta sua, clamauerunt in cęlum inuocantes auxilium 218 .
Antiochus sero penitens, cum iam morbo pręuentus
ad miserabilem interitum urgeretur a
Domino, scelerum suorum conscius ait ęquum esse, ut mortalis Deo
immortali subiectus sit; proinde pollicebatur se eis benefacturum, ad quos modo perdendos
pergebat. Vtique, cum iam nec sibi ipsi benefacere poterat 227 .
Patientia.
Moyses pro Maria, quę contra ipsum oblocuta fuerat, orauit et mundam a lepra reddidit 21 .
Insurrexerunt contra eum filii Leui uolentes et ipsi fungi sacerdotio. Eos uoluit
Dominus disperdere, sed ipse et Aaron ceciderunt proni et orauerunt pro eis. Item Moyses et
Aaron illos, a quibus uix effugerant, ab incendio liberarunt 22 .
Saulem regem despexerunt filii Belial. Ille se audire dissimulabat et populum uolentem
in eos uindicare prohibuit 43 .
Dauid in spelunca potuit percutere Saulem persecutorem suum, et noluit. Tantum pedetentim
accedens oram clamidis eius abscidit, ut ea re testaretur necis quoque potestatem in ipsum
habuisse. Sed et hoc fecisse doluit, quasi parum reuerenter se habuisset erga regem. Id ubi
resciuit Saul, benedicens iniit pacem cum eo. Iterum cum persequeretur eum et in colle
manentem obsideret, ille noctu tentorium ipsius ingressus ad caput dormientis cyphum et hastam
sustulit atque abiit tam sibi infestum inimicum illesum relinquens. Quo pacto Saul rursum
placatus discessit 47 .
Dauid audita Saulis nece scidit uestimenta sua, et qui rogatus super illum manum
extenderat, eum percuti iussit. Tantum reuerentię tribuit regię maiesatis 49 .
Ioab placato rege Absalonem ab exilio reduxerat. Ille messem eius incendit. Ioab uero
damnum pro beneficio tam patienter tulit, ut suis precibus ei et conspectum regis et osculum
impetraret. Semei de cognatione Saul maledictis et lapidibus impetebat Dauid regem. Ille uero
Abisai uolentem irruere in calumniatorem inhibuit sperans pro maledictis hominum patienter
toleratis se impetraturum benedictionem Dei etc. 53 .
Propheta manum aridam regis Hieroboam orando sanauit, quam contra se extensam sciebat 58 .
Ezechias, cum sibi prędiceretur thesauros Hierusalem et aliquot
de filiis suis traducendos esse Babylonem, ait: Bonus sermo
Domini. Sit tantum pax et ueritas in diebus meis 68 .
Thobias cęcus factus non est contristatus, sed gratias egit Deo. Idem iurgante se uxore
ingemuit et orauit in pace recipi a Domino spiritum suum 90 .
Sara, filia Raguelis, ab ancillis probro iactata quasi ipsa per emisset uiros suos,
ieiunauit et orauit pariterque infamia ac morte deinde coniugatorum sibi liberata est 91 .
Thobias: Benedico te, Domine, quia tu castigasti me, et tu saluasti me 92 .
Iob: Dominus dedit, Dominus abstulit etc. Si bona suscipimus de manu
Domini etc. 101 .
Affligens me dolore non parcat, nec contradicam sermonibus Sancti 102 .
Constantia contra aduersarios 105 .
Ignis martyrum. Psalmus XXVIII 110 .
Paratus ad flagella, tantum ne relinquatur a Domino. Psalmus XXXVII 111 .
Sperat uitę pręmia pro persecutionis patientia. Psalmus LI 112 .
Patiens mala pro bonis. Psalmus LIIII 113 .
De martyribus Christi. Psalmus LXVIII 114 .
De opprobriis eorum. Psalmus LXXXVIII 116 .
Miseretur iniuriam patientibus. Psalmus CII 118 .
Calicem salutaris accipiam, id est martyrium. Psalmus CXV 119 .
Superbi inique agebant usquequaque. A lege autem tua non declinaui. Psalmus CXVIII 170 .
Priusquam humiliarer, ego deliqui. Iniqui persecuti sunt me, ego autem non dereliqui
mandata tua. Psalmo eodem 120 .
Surgite qui manducatis panem doloris. Psalmus CXXVI 122 .
Facit iudicium iniuriam patientibus. Psalmus CXLV 125 .
Contemnens aduersa perueniet ad felicitatem 126. Patiens.
Patientia 128 .
Patiens melior forti. Patientia 130 .
Patientia et lingua mollis 131 .
Patiens 134 .
Dominus Ecclesiam a persecutionum procellis liberandam amplexatur. Etsi coram hominibus
tormenta passi sunt, spes illorum immortalitate plena est. Deus tentauit eos et inuenit dignos
se 137 .
Vsque in tempus sustinebit patiens, et postea redditio iocunditatis 141 .
Iniurię ne memineris. In omni dato non des tristitiam uerbi mali 144 .
Quod ii qui hic angustiantur propter Dominum, resurgent in gloria 156 .
Martyrum tormenta permissione diuina. Tauri tui et pulli asinorum, id est
martyres 157 .
Patienter fert Ezechias comminationem Domini pro delicto, et differtur plaga post obitum
ipsius. Tacui semper, silui, patiens fui 160 .
Dabit percutienti se maxillam, saturabitur opprobriis 182 .
Confitens se iuste pati ea quę patitur. Filii, patienter sustinete iram quę superueniet
uobis. Cito super ceruices inimici ascendes 183 .
Sydrac, Mysac et Abdenago missi in fornacem 197 .
In frontibus templi duę columnę: constantia in aduersis, modestia in prosperis 195 .
Ruent in gladio, ut conflentur et eligantur et dealbentur usque ad tempus pręfinitum
200 .
Iram Domini portabo, quoniam peccaui ei, donec causam meam iudicet etc. 209 .
In quadriga prima equi ruffi, id est martyres 213 .
Et ducam tertiam partem per ignem, et uram eos sicut uritur argentum, et probabo eos
sicut probatur aurum. Ipse uocabit nomen meum, et ego exaudiam eum et dicam: Populus meus es
tu. Et ipse dicet: Dominus meus es 215 .
Obseruantes legem Dei trucidabantur, pueros circumcisos deprehendentes suspendebant 217 .
Iudei nolentes libare diis necantur. Duę mulieres, quoniam filios circumciderant,
appensis ad ubera paruulis pręcipitantur. Sabbatum custodientes flammis torrentur 227 .
Eleazarus scriba mori pręoptauit quam contra Legem carnem porcinam manducare. Ductus ad
supplicium libenter se penam sustinere dixit propter Deum et legem eius. Eandem
ob causam VII filii simul cum matre diuersis poenis necati 226 .
Pauper.
Dominus ad Aaron: In terra eorum nihil possidebitis nec habebitis partem inter eos. Ego
pars et hęreditas tua in medio filiorum Israel 22 .
Mulier uidua urgente creditore supplicat Heliseo prophetę, abundat oleo, satisfacit et
de reliquo uixit 62 .
Transmigrante Iuda in Babylonem remanent pauperes populi 69 .
Thobias: Noli timere, fili mi. Pauperem quidem uitam gerimus, sed multa bona habebimus,
si timuerimus Deum 91 .
Eripiet de angustia sua pauperem et reuelabit in tribulatione aurem eius 107 .
Melius est modicum iusto super diuitias peccatorum multas. Psalmus XXXVI
111 .
Inopia Dauid Saule persequente. Psalmus
LXXXV 116 .
Inopes et pauperes a terra errigit et cum angelis collocat. Psalmus CXII
119 .
Faciet Dominus iudicium inopis et uindictam pauperum. Psalmus CXXXIX 124 .
Pauper 127 .
Pauper humilis. Pauper gloriosus. Egestas. Pauper quater 128 .
Pauper contempor. Pauper supplex. Pauper bis 130 .
Pauper calumnians pauperem. Pauper. Pauper sapiens. Salomon expetit a Domino nec
diuitias nec paupertatem, sed tantum necessaria 132 .
Qui gloriatur in paupertate, quamto magis in substantia. Pauper humilis
abundabit. Paupertas et honestas a Deo sunt. Pauper. Nequissima paupertas in ore impii 144 .
Deprecatio pauperis ex ore usque ad aures perueniet, confusus prę inopia 145 .
Pauper superbus 146 .
Pauper habendi cupidus. Melior est pauper sanus et fortis quam diues imbecillis et
maliciosus. Pauper malus 147 .
Melius est mori quam indigere. Mors bona pauperi iusto 149 .
Pauperes fuducialiter requiescent 154 .
Factus es fortitudo pauperi 156 .
Pauperes homines in sancto Israeexultabunt etc. 157 .
Ad quem respiciam nisi ad pauperculum etc. 166 .
Translatis Iudeis in Babylonem relicti sunt pauperes agricolationi 178 .
Non erit sacerdotibus hereditas nec possessio 194 .
Derelinquam in medio tui populum pauperem et egenum et sperabunt in nomine Domini 211 .
Egestas propter inobedientiam et duritiam cordia 216 .
Prodigus 147 .
Ephraim actus est subcinericius panis qui non reseruatur: comederunt alieni robur eius,
et ipse nesciuit 202 .
Iason de tribu sacerdotali rege quinquenale agmen Tyri spectante CCC didracmas argenti
in sacrificium Herculis misit, quę in fabricam triremium sunt datę 225 .
Peruersus.
Cor eorum longe sensi a disciplina. Propterea non exaltabuntur 104 .
Peruersus bis 130 .
Qui declinat aures suas, ne audiat legem, oratio eius erit execrabilis. Peruersus.
Correptionem despiciens. Peruersi difficile corriguntur 132 .
Incorrigibilis 134 .
Qui abiicit disciplinam, in uanum sperat, laborat, operatur 137 .
Qui odit correptionem, minuetur uita. Est processio in malis uiro indisciplinato et
inuentio in detrimentum. Qui odit correptionem. Filius indisciplinatus.
Qui docet fatuum quasi qui conglutinat testam.
Compedes in pedibus doctrina stulto et quasi uincula manuum super manum dexteram 145 .
Equus indomitus euadet durus, et filius remissus euadet preceps 147 .
Ve qui spernis! Non ne et ipse sperneris? 158 .
Sciui enim quia durus es et neruus ferreus ceruix tua, et frons tua ęrea 162 .
Duritia cordis 164 .
Verterunt ad me tergum et non faciem, et in tempore afflictionis suę dicent: Surge et
libera nos 167 .
Frustra percussi filios uestros: disciplinam non receperunt 167 .
Filii insipientes sunt et uecordes: sapientes sunt, ut faciant mala, bene autem facere
nescierunt. Percussisti eos, et non doluerunt; attriuisti eos, et renuerunt accipere
disciplinam. Indurauerunt facies suas supra petram etc. Populo autem huic factum est cor
incredulum et exasperans. Sicut frigidam facit cisterna aquam suam, sic frigidam fecit
maliciam suam. Cui loquar? Et quem contestabor, ut audiat? Ecce incircumcisę aures eorum, et
audire non possunt. Ecce uerbum Domini factum est eis in opprobrium et non suscipient illud
168 .
Mane consurgens contestatus sum et dixi: Audite uocem meam. Et non audierunt nec
inclinauerunt aurem suam, sed abierunt unusquisque in prauitate cordis sui mali. Tu ergo noli
orare pro populo hoc 170 .
Interfeci et perdidi populum meum, et a uiis suis non sunt reuersi 171 .
Nolentes audire sermones Domini 174 .
Verterunt ad me terga et non facies, cum docerem eos et erudirem diluculo, et nollent
audire, ut acciperent disciplinam 176 .
Minante Domino conuersis ad idola responderunt: Non audiemus etc. 179 .
Curauimus Babylonem, et non est sanata. Derelinquamus eam etc. 181 .
Lapsa est in lacum uita mea, et posuerunt lapidem super me 182 .
Filii Israel, gentes apostatrices et indomabili corde 184 .
Neque intelligent omnes impii, docti intelligent 200 .
Quia tu scientiam repulisti, repellam te etc. 202 .
Contra Iudam eo quod abiecerint legem Domini 205 .
Odio habuerunt corrigentem in porta, et loquentem perfecte abominati sunt 205 .
Non audiuit uocem et suscepit disciplinam 211 .
Iudicium uerum iudicate etc. et noluerunt
attendere, et facta est indignatio
magna a Domino exercituum 213 .
Filius honorat patrem et seruus dominum suum. Si ergo pater ego sum, ubi est honor meus? Et si Dominus ego sum, ubi est timor meus 216 .
Partus.
In dolore paries 1 .
Rachel partiendo mortua est 6 .
Thamar peperit geminos: Phares prior nascitur, Zara prior profert manum
7 .
Lex de parientibus masculum uel feminam 16 .
Gedeon habuit LXX filios 36, Iair Galadites XXX 37 .
Abdon Pharatonites XL et ex eis XXX nepotes 37 .
Sansonis natiuitatem nunciauit angelus 38 .
Achab in Samaria filii LXX 64 .
Roboam filii XXVIII, filię LX 76 .
De radice colubri egredietur regulus et semen eius absorbens uolucrem 154 .
Da eis uuluam sine liberis et ubera arentia 203 .
Poetę.
Thobias piscem adnatantem ad se deuorandum iussu angeli cępit atque exenterauit, id est
de figmentis poetarum ad uoluptatem animos urgentibus moralem dumtaxat sensum hausit, qui sub
uelamento fabularum interdum latet 91 .
Mulier stulta, clamosa, delectans, stultos inuitans ad uoluptatem 127 .
Eruditio. Eruditus 130 .
Scienti a sana, scientia peruersa 131 .
Scientia de rebus transitoriis uana 132 .
Melior est indoctus timens Deum quam doctus transiliens Legem 145 .
Perfidia.
Carnem a bestiis pręgustatam non comedetis, sed proiicietis canibus 13 .
Moyse in monte morante populus conuersus ad idola uitulum conflatilem erigit 14 .
Nadab et Abiu, filii Aaron, ignem alienum intulerunt thuribulis, et egressus ignis a
Domino deuorauit eos 16 .
Qui comederit morticinum uel captum a bestia. Nolite conuerti ad idola 17 .
Agrum ne seres diuerso semine etc. Qui sacrificabit deo Moloch,
lapidabitur. Alienigena non comedet de sanctificatis. Sacerdos uxorem repudiatam non recipiat.
Pontifex uirginem uxorem ducet 18 .
Non facietis uobis idolum et sculptile. Externus qui ad ministrandum accesserit,
morietur 20 .
Increpans Dominus incredulitatem populi minatur pestilentiam 21 .
Increduli accedentes ad tabernaculum moriuntur 22 .
Initiati sunt Belphegor, et occisa sunt XXIIII milia hominum 24 .
Ne adorent sculptile neque cęlestes
creaturas, quas creauit Deus in ministerium hominum 26 .
Caue, ne offeras holocausta tua in omni loco quem uideris, sed in eo quem elegerit
Dominus. Si prophetes dixerit, ut seruias diis alienis, interficietur. Poena contra perfidos
et idolatras 27, 28 .
Pręcepta dat in Prouerbiis, ne diuersum dogma misceas legi catholicę 28 .
Fornicantes in idolis passi sunt aduersa nec resistere potuerunt inimicis. Mixti sunt
gentibus cultu et connubiis, et tradidit eos Deus in seruitutem VIII annis regi Mesopotamię.
Iterum seruierunt Moab XVIII annis 35 .
Ciues poscebant Gedeon ad mortem, quia destruxerat aram Baal 36 .
Adducta archa Domini cecidit idolum Dagon 41 .
Ziphei prodiderunt Dauid latentem in deserto Maon. Iterum in colle Achilę
47 .
Ioab amiciciam simulans occidit Abner.Postea regnante Salomone soluit poenas 49 .
Seba seditionem mouit contra Dauid. Israel eum secutus est, sed Iudas mansit in fide.
Ioab amice salutauit Amasam et incautum gladio transfodit 54 .
Hieroboam fecit duos uitulos, unum in Bethel, alterum in Dan etc. Vir Dei prophetauit
mala domui eius 58 .
Peccauit Iudas in omnibus abominationibus gentium, et Sesac, rex Ęgypti, despoliauit
Hierusalem. Benadab, rex Syrię, precio corruptus contra Baasam, amicum suum, bellauit. Zambri
seruus Helam, regem Israel, occidit, ut regnaret pro eo, et obsessus in Thersa ab
exercitu Israel, cum effugere non posset, incendit regiam eoque
incendio consumptus est 59 .
Ioram regi aquam petenti Heliseus iratus: Vade, inquit, ad prophetas patris tui, nec
respexissem te etc. Tam intrepide regis perfidiam increpauit 62 .
Quidam Heliseo nuncianti in magna fame mox affuturam frugum copiam non credidit. Ob hoc
euentum quidem rei uidit, sed non comedit repente mortuus 63 .
Ioachan, rex Israel, cum populo sequitur peccata Hieroboam, et Dominus tradidit eos in
manu Azahel, regis Syrię, et Benadab, filii eius 65 .
Achaz, rex Iuda, prophanus in omni abomintione gentium. Israel gentium
prophanationibus polutus transfertur in Assyrios.
Senacherib, rex Assyriorum, pactus ut recederet a Iuda, accepit ab Ezechia CCCC
talenta auri nec
tamen, ut promiserat, recessit. Cęso autem diuinitus
exercitu abiit in Niniuen, et cum adoraret in templo, a suis occisus est. Manasse omni
perfidia poluto Dominus minatur delere Hierusalem. Fecerunt phase. Non est tamen auersus furor
Domini propter Manassen. Ioakim factus seruus Nabuchodonosor regis rebellauit ei. Immisit
Dominus latrunculos, ut disperderet Iudam, propter peccata Manassę 69 .
Roboam dereliquit legem Domini et omnis Israel cum eo. Venit Sesac, rex Ęgypti, et cępit
ciuitates Iuda 76 .
Seruierunt idolis et a Syris percussi sunt 79 .
Amasias declinauit post idola, et ab inimicis captus et occisus est. Achaz seruiuit
Baalim. A rege Syrię percutitur 81 .
Ammon, Manassę filius, seruiuit idolis et a seruis interfectus est 82 .
Ioachin, rex Iuda, fecit malum et translatus est in Babylonem cathenis
uinctus. Sedechias quoque fecit malum. Sub eo facta est transmigratio Babylonis. Nam et
populus pollutus erat 83 .
Si solem et lunam adoraui, quę est iniquitas maxima 106 .
Doctrinam reprobam damnat 108 .
Contra idolatriam. Psalmus IIII. De his qui negant diuinitatem Christi.
Psalmus XIII 109 .
Dixit iniustus ut delinquat. Psalmus XXXV. Iudę proditio. Psalmus XL 111 .
Moriendum prius quam idolis seruiendum. Psalmus XLIIII 112 .
De Antiocho persecutore uel Antichristo. Psalmus LII 113 .
Superbia eorum qui te oderunt ascendit semper. Psalmus LXXIII. Bestię
uastantes uineam. Psalmus LXXIX 115 .
Contra inimicos Ecclesię. Psalmus LXXXI 116 .
Perfidia. Idolatrę persecutores Ecclesię. Psalmus XCI. Omnes dii gentium
demonia. Psalmu s XCV 118 .
Iniqui persecuti sunt me. Paulominus consummauerunt me in terra.
Psalmus CXVIII. Spreuisti omnes discedentes a iudiciis tuis. Psalmo eodem 120 .
Habitantes Cedar. Psalmu s CXIX 121 .
Sol urens per diem, id est manifesti persecutores. Luna per noctem, id est heretici
dolose insidiantes. Psalmus CXX 121 .
Confundantur et fiant sicut fenum etc. omnes qui oderunt Syon. Psalmus
CXXVIII 122 .
Odio habens inimicos Dei. Psalmus CXXXVIII. Cyphei uolentes
tradere Dauid Sauli. Psalmus
CXXXIX
124 .
Gladii ancipites ad uindictam contra perfidos, ad increpationem contra fideles.
Psalmus CXLIX 125 .
Auersio paruulorum interficiet eos. Errueris a uia mala et ab homine qui
peruersa loquitur 126 .
Meretrix delicata, idolatria uoluptuosa 126 .
Homo apostata uitiis plenus. Omnes qui me oderunt, diligunt mortem. Illusor solus
portabit malum. Aquę furtiuę et panis absconditus 127 .
Perfidia 128 .
Mulier adultera Iudei 132 .
Qui dissipat sepem, id est destruit disciplinam 134 .
Vos infirmi de populo ne turbetis Ecclesiam ad errores declinando. Capite, id est
occidite eos qui ad idolatriam populum adduxerunt 135 .
Excęcauit eos malicia eorum: nescierunt sacramenta Dei neque mercedem sperauerunt
iustitię nec iudicauerunt honorem animarum sanctarum 137 .
Ęgyptiis ea quę pro diis colebant, fuerunt infesta: ranę, cyniphes, locustę 139 .
Chananeos idolatras perdere uoluit Dominus per manum populi tui. Qui
creaturas pro diis colunt 139 .
Idolum quod factum est cum illo qui fecit tormenta patietur. Qui de terra fingunt deos.
Ęgyptii exterminati propter idolatriam Ęgyptii erroribus obscurati
densissimas tenebras passi sunt 140 .
Si oberrauerit, derelinquet eum sapientia et tradet eum in manu inimici sui. Proditor
142 .
Initium superbię hominis apostatare a Deo. Error et tenebrę peccatoribus concreta sunt.
In synagoga peccantium exardebit ignis, et in gente incredula exardescet ira 144 .
Proditio ciuitatis. Conspiratio in principem 146 .
Qui derelinquunt Dominum, incident in linguam nequam 147 .
Contra perfidos, iustorum persecutores, imprecatio 148 .
Hieroboam peccare fecit Israel. Captiuati sunt, postea liberati sub Cyro 150 .
Quomodo facta est meretrix ciuitas fidelis. Qui dereliquerunt Dominum, consumentur 151.
Vos depasti estis uineam meam. Blasfemia in Deum 152 .
Incredulis proponit poenam 153 .
Desolabit Dominus linguam maris Ęgypti, percutiet flumen in VII riuis etc. 154 .
Puniti prouocantes alios ad idolatriam 155 .
Cecidit, cecidit Babylon et omnia sculptilia deorum eius contrita sunt in terram.
Hierusalem afflicta per Nabuchodonosor
propter idolatriam 155 .
Tumultum alienorum humiliabis 156 .
Subuertet grando spem mendacii et protectionem. Et erit sicut somnium uisionis nocturnę
multitudo omnium gentium, quę dimicauerunt contra Ariel. Populus ad iracundiam prouocans,
filii mendaces, filii nolentes audire legem Dei etc. 157 .
Ve qui descendunt in Ęgyptum. Cogitationes concinnabit ad perdendos mites in sermone
mendacii 158 .
Arguit idolatras. Babylonii idolatrę 160 .
Ve qui dicit patri: Quid generas? Et mulieri: Quid parturis? Confractus est Bel,
contritus est Nabo. Facta sunt simulachra eorum bestiis et iumentis 161 .
Venerunt structores tui destruentes te, et dissipantes a te exibunt. Iniquitatibus
uestris uenditi estis etc. 162 .
Omne uas quod fictum est contra te, id est contra Ecclesiam, non dirigetur, et omnem
linguam resistentem tibi in iudicio iudicabis 163 .
Idolatria Iudeorum. Oua aspidum ruperunt, et telas araneę texuerunt. Qui comederit de
ouis eorum morietur, et quod confotum est, erumpet in regulum etc. 164 .
Gens et regnum, Domine, quod non seruierit tibi, peribit 165 .
Contra idolatras. Contra incredulitatem Iudeorum 166 .
Reliquerunt me et libauerunt diis alienis. Contra idolatriam Iudeorum. Me dereliquerunt,
fontem aquę uiuę, et foderunt sibi cisternas dissipatas, quę continere non ualent aquas. Et
pro pterea facti sunt in prędam Ęgyptiis et Chaldeis 167 .
Idolatrę comparantur mulieri adulterę et fornicarię 167 .
Confregerunt iugum, ruperunt uincula. Iccirco percussit eos leo etc. Saturaui eos, et
mechati sunt 168 .
Periit fides et ablata est de ore eorum. Edificauerunt excelsa Tophet etc.
Iuxta uias gentium nolite discedere 169 .
A signis cęli nolite metuere, quę timent gentes etc. 170 .
Tu reliquisti me, dicit Dominus. Retrorsum abisti, et extendam manum meam super te et
interficiam te 171 .
Domine, omnes qui te derelinquunt, confundentur. Recedentes a te in terra scribentur,
quoniam dereliquerunt uenam aquarum uiuentium, Dominum. Predicit afflictionem
futuram ad uallem filii Ennon propter idolatriam. Domus in quarum domatibus sacrificauerunt
omni militię cęli, et libauerunt diis alienis 172 .
Ve qui
ędificat domum suam in iniustitia
et cęnacula sua non in iudicio etc. Polluti sunt. Iccirco uia
errorum eorum erit quasi lubricum in tenebris. Impellentur enim et corruent in
ea etc. 173 .
Pręuaricatio Sedechię et populi. Iudei angustiati uouerunt manumittere seruos. Liberati a
periculo irritarunt uota. Ob id Dominus reuocauit Chaldeos, et capta est ciuitas incensaque
igni 177 .
Ismael et X optimates ut amici uenerunt ad Godoliam in Masphat. Accepti
conuiuio occiderunt eum et multos alios 178 .
Omnes uiri qui posuerunt faciem suam, ut ingrediantur Ęgyptum, ut habitent ibi,
morientur gladio, fame et peste. Iterum. Noluerunt audire sed ad idola
Ęgypti conuersi sunt. Azarias et Ioanan non credentes uerbis prophetę perierunt. Quod
incredulis operatio, quamuis bona, non est ad salutem. Ascende in Galaad etc. 179 .
Maledictus qui facit opus Dei fraudulenter. Cessabit Moab esse populus, quonia m contra
Dominum gloriatus est. Gladius ad Chaldeos etc. quia terra sculptilium est et in portentis
gloriatur 180 .
Lubricauerunt uestigia nostra in itinere platearum nostrarum etc. 182 .
Increduli et subuersores sunt tecum et cum scorpionibus habitas 164 .
Vastatio propter idolatriam. Introduxit me ad hostium atrii et perfosso
pariete ingressus uidi pictam reptilium et animalium abomintionem et idola in
pariete etc. 185 .
Quorum autem cor post offendicula et abominationes suas ambulat, horum uiam in capite
suo ponam 186 .
Destruam parietem quem linistis absque temperamento, et adęquabo eum terrę
etc. Dominus non fecit responsum tentantibus eum, sed puniuit eos 187 .
De idolatria Israel et Iudę. Preuaricatio sacerdotum. Falsi prophetę.
Peccata idolorum uestrorum portabitis 189 .
Omnis alienigena incircumcisus corde etc. non ingredietur sanctuarium meum 194 .
In littoribus et in palustribus non sanabuntur, quia in salinas dabuntur 195 .
Nabuchodonosor propter idolatriam punitus conuertitur et in pristinum statum restituitur
197 .
Balthasar uasis sanctis bibens idola laudans, Deum non glorificans eadem nocte
interficitur. Regnum occupat Darius Medus 198 .
Et erit in
templo abominatio desolationis. Desolatio perseuerabit usque
in finem 199 .
Cor eius aduersus Testamentum sanctum, ueniet ad austrum et a Romanis percutietur 200 .
Sume tibi uxorem fornicationum, et fac filios fornicationum, quia fornicabitur terra a
Domino 201 .
Fornicati sunt a Deo suo. Ideo fornicabuntur filię uestrę, et sponsę uestrę adulterę
erunt. Incidistis in laqueum, quia idolastrastis.1 Sicut uacca lasciuiens declinauit Israel.
Ligauit eum spiritus in alis suis, et confundentur a sacrificiis suis. Omnes adulterantes
quasi clibanus accensus a coquente. Ve eis, quoniam recesserunt a me. Vastabuntur, quia
pręuaricati sunt in me 202 .
Idolatria punita. Noli lętari, Israel, quia fornicatus es a Deo tuo. Disperdentur
excelsa, idoli peccatum, Israel. Comedistis frugem mendacii. Reuersus est Ephraim in Ęgyptum
et in Assyriis polutum comedit. De perfidia Israel bis. Obliti sunt mei, et ego ero eis quasi
leena etc. Samarię maledicitur propter idola 203 .
Rectę uię Domini, et iusti ambulabunt in eis. Pręuaricatores uero corruent in eis. Israel
commisit qualia nec gentiles. Idolatrię poena fames et siccitas etc. 205 .
Desuper tunicam pallium sustulistis et eos qui transibant simpliciter, conuertistis in
bellum 208 .
Belial uniuersus interiit. Propter multitudinem fornicationum meretricis speciosę et
gratę et habentis maleficia, ecce ego ad te, dicit Dominus exercituum. Et reuelabo pudenda tua
in facie tua 209 .
Quid prodest sculptile? Ve qui dicit ligno expergiscere, surge lapidi tacenti. Visitabo
super omnes qui induti sunt ueste peregrina 210 .
Contra heresim et idolatriam 213 .
Contra idolatras 214 .
In die illa disperdam nomina idolorum de terra et pseudoprophetas et spiritum immundum.
Qui conuerti noluerint, non erit super eos imber, sed erit ruina etc. 215 .
Laborare fecistis etc. contra negantes in Deo iustitiam uel prouidentiam. Vnde dicunt:
Vani sunt qui seruiunt Domino 216 .
Filii Israel susceperunt ritus gentium inuidentes felicitati eorum. Scripsit Antiochus
in omni regno suo, ut omnes idolis sacrificarent, recusantes uero morerentur. Posuit idolum
desolationis super altare Dei 217 .
Defecerunt uiri impii ex
Israel duce Alchima
et coram Nicanore conquesti sunt contra Iudam. Nicanor ascendens in montem Syon irrisit
sacerdotes, spreuit holocausta 220 .
Alchimus muros interioris templi dirrui iusserat et paralisi
percussus interiit. In Azoto obsessi Dagon implorabant. Igni consumpti sunt 221 .
Demetrius a Ionatha liberatus multa promiserat, sed e contra
uexare coepit 222 .
Perfidus Triphon accepta pecunia pro Ionatha non dimisit eum, sed occidit. Antiochum
regem comitatus interfecit 223 .
Ptolomeus, filius Abodi, Machabeos conuiuio acceptos, cum inebriati
essent, occidit regionemque tradidit innimicis 224 .
Simon de tribu Beniamin proditor ęrarii sacri. Iason ad gentilem ritum contribules suos
reduxit. Iason Menelaum cum pecuniis ad regem pro impetrando sacerdotio misit. Ipse autem
sibi, non Iasoni impetrauit 225 .
Andronicus Oniam sacerdotem euocatum de templo contra iusiurandum interemit. Antiochus
manibus impuris uasa sacra contrectando polluit 226 .
Iudei compelluntur sacrificare diis; nolentes necantur 226 .
Simonis milites perfidię damnati, quod corrupti pecunia quosdam ex captiuis effugere
passi sunt 227 .
Contaminati rapientes dona idolo dicata. Menelaus pro his quę in aram Dei commiserat, e
turri pręcipitatus est iacuitque insepultus 228 .
Alchimus sacerdos gentilitate inquinatus etc. 229 .
Petitio uel deprecatio. Abram orauit pro Sodomitis et Gomorreis. Oratione Abram uxor et
ancillę Abimelech pepererunt ei 3 .
Imprecante Moyse flagella ueniebant super pharaonem, orante recedebant 11 .
Moyses orans cum leuabat manus, uincebat Israel, cum remittebat, superabat Amalech 12 .
Orando placauit Dominum iratum propter uituli adorationem 14 .
Rogabit pro eo sacerdos, et dimittetur ei 15 .
Laudauerunt Dominum ruentes in facies suas 16 .
Oratio Moysi: Surge, Domine, et dissipentur inimici tui. Oratione Moysi Maria mundatur a
lepra. Dominus placatur, cum minaretur pestilentiam populo 21 .
Rogabit sacerdos pro peccato populi, et dimittetur eis. Dominus ad Moysen et Aaron:
Separamini ab eis, ut disperdam illos. Illi ceciderunt
proni et orauerunt pro eis. Aaron offerens thymiama et stans
inter mortuos et uiuentes deprecatus est, et cessauit plaga 22 .
Moyses orauit et serpente ęneo suspenso sanauit a serpentibus percussos 23 .
Quadraginta diebus ieiunus oraui pro te Dominum, et exaudiuit me. Iratum aduersus Aaron
placaui 27 .
Anna dolens sterilitatem uentris orauit ardenter, ita ut temulenta putaretur, et genuit
Samuelem 41 .
Filii Israel petierunt supra se regem constitui, nescientes malum sibi petere 42 .
Salomon supplicauit fixis in terra genibus et manibus ad cęlum tensis. Apparens ei in
somnis Dominus ait: Exaudiui orationem tuam 57 .
Ad inuocationem Helię ignis de celo descendit et eos qui ipsum comprehendere uenerant,
deuorauit 62 .
Orante Heliseo inimici cęcitate percussi sunt, et ciuitas obsidione liberata 63 .
Orante Ioachan dedit Domi nus saluatorem Israeli, et liberatus est de manu regum Syrię
65 .
Orante Ezechia pugnauit pro eo angelus Domini contra Sennacherib 68 .
Idem fletu et oratione impetrauit propagationem uitę XV annorum 68, 81 .
Salomon stetit coram altare Domini, extendit manus suas in cęlum flexis genibus etc.
Maiestas Domini impleuit domum, filii Israel corruentes proni in terram adorarunt 75 .
Circumdatus Iuda exercitu clamauit ad Dominum, et territus Hieroboam fugit percussitque
Iudas Israelem. Asa, rex Iuda, inuocans Dominum fudit fugauitque Ęthiopes 77 .
Iosaphat circumdatus multitudine inimicorum clamauit ad Dominum, et liberatus est. Idem
indicto ieiunio orauit, et Dominus pugnauit pro eis contra inimicos eorum 78 .
Ezechias orauit pro eis qui non sanctificati comederant phase, et placatus est Dominus.
Surrexerunt sacerdotes et Leuitę benedicentes populo, et exaudita est uox eorum peruenitque
oratio in habitaculum sanctum cęli. Orante Ezechia et Isaia ut supra angelus Domini percussit
Assyrios 81 .
Esdras: Sedi moerens usque ad sacrificium uespertinum, surgens
curuaui genua, expandi manus ad Domi num et dixi: Deus meus etc. 85, 90 .
Oratio Neemię: Memento mei, Domine, secundum omnia quę feci populo huic 86 .
Fecerunt orationes recensendo beneficia Domini
et e contra transgressiones suas, misericordiam illius et tribulationem suam propter peccata
87 .
Pro itinere deprecati sunt Dominum 89 .
Oratio Thobię aduersa patientis et orantis in pace recipi spiritum suum 90 .
Sara ascendens superius cubiculum triduo orauit neque manducans neque bibens 91 .
Thobias et Sara coniugati primis tribus noctibus orationi tantummodo uacauerunt. Oratio
et elemosina commendantur. Prostrati in facie orauerunt horas tres. Angelus
dicit se obtuliase coram Deo orationes Thobię et eius pietatis opera 92 .
Omnes ex toto corde orabant Deum 94 .
Conciderunt in facies ad orantes Deum ac precantes cum fletu. Omnis populus per totam
noctem intra ecclesiam orauerunt petentes auxlium a Domino 94 .
Ozias et presbiteri Iudith uiduę dixerunt, ut oraret pro eis. Illa respondit: Orate et
uos etc. 95 .
Iudith ingressa oratorium induit se cilicio, posuit cinerem super caput suum et
prosternens se clamauit ad Dominum: Nec superbi ab initio placuerunt tibi, sed humilium et
mansuetorum semper tibi placuit deprecatio 95 .
Iudith exibat noctibus et orabat escam sumens in uesperum 96 .
Hester regem aditura, ut supplicaret pro Iudeis, mandauit, ut congregati
orent Dominum et eo triduo ieiunent 98 .
Oratio Mardochei et Hester pro Iudeis 100 .
Si diluculo consurrexeris ad Deum et Omnipotentem fueris de precatus etc. 102 .
Clamo ad te, et non exaudis me, sto, et non respicis me. Mutatus es mihi in crudelem
106 .
Dominus corripiens Eliphaz et reliquos non recte locutos iubet offerre sacrificium et
Iob orare pro eis 108 .
Cum inuocarem, exaudiuit me. Psalmus IIII 109 .
Se pene cum desperasset, dicit exauditum. Psalmus XXX ll.
Iusti exaudientur, mali punientur. Psalmus XXXIII. Pete, et accipies.
Psalmus XXXVI. Exaudi orationem et lachrymas, ut consoler. Psalmus XXXVIII 111 .
Carnis fragilitas, peccatorum confessio ac dolor impetrant ueniam. Psalmus
L 112 .
Iustus exauditur et liberatur. Psalmus LIIII. Orans in mortis periculo et
soluens uota liberatus. Psalmus LV 113 .
Exauditus per exercitationem et contemplationem. Psalmus
LXXVI.
Deprecatio pro se contra inimicos. Psalmus LXXVIII 115 .
Orandi studium. Psalmus LXXXV 116 .
Clamabit ad me, et ego exaudiam eum. Psalmus XC. Deus orandus peccatis.
Psalmus XCIIII 117 .
Oratio pro populo. Psalmus CV. Oratio Christi ad Patrem contra Iudeos et
Iudam. Psalmus CVIII 118 .
Doce me, confirma me; uiam iniquitatis ammoue a me; noli me confundere.
Psalmus CXVIII. Deprecatus sum faciem tuam in toto corde meo. Psalmo eodem 120 .
Clamaui in toto corde meo: Exaudi me etc. Septies in die laudem dixi tibi. Appropinquet
deprecatio mea in conspectu tuo. Psalmo eodem 121 .
Vanum est uobis ante lucem surgere nisi gratia comitante. Psalmus CXXVI. De
profundis clamaui ad te, Domine. Psalmus CXXIX 122 .
In noctibus extollite manus uestras et benedicite Dominum. Psalmu s CXXXII 123 .
Petit, si aberrauerit, rursum dirigi in uiam iustitię. Psalmus CXXXVIII
124 .
Voce mea ad Dominum clamaui. Psalmus CXLI. Domine, exaudi orationem meam,
auribus percipe. Psalmu s CXLII. Implorat prosperitatem populo in prole, in frumento, ouibus,
bobus et securitate. Psalmus CXLIII 124 .
Prope est Dominus omnibus inuocantibus eum in ueritate. Psalmu s CXLIIII 125 .
Oratio 128 .
Custodi pedem tuum ingrediens domum Dei et appropinqua, ut audias. Pauca et considerate
loquere de Deo 133 .
Placare, Domine, cito super montem Bethel, id est domum Dei. In tabernaculo oraui etc,
135 .
Ecclesia supplicat iustis, ut pro se deprecentur. Illi ab ea exigunt confessionem ueri
Dei 136 .
Amplexatur eam Dominus, et tamen illa se adhuc ab eo defendi postulat. Orat, ut
transferatur ad cęlos 137 .
Inuocaui, et uenit in me spiritus sapientię 138 .
Adii Dominum, et deprecatus sum illum, et dixi ex totis pręcordiis meis 138 .
Chore et multi de Israel perierunt, sed ad preces Aaron sacerdotis cessauit ira 140 .
Sta in sorte propositionis et orationis altissimi Dei 144 .
Non impediaris orare semper. Deprecatio pauperis ex ore usque ad
aures perueniet 145 .
Pauper exauditur contra oppressorem suum. Oratio hum iliantis se etc. Oratio 148 .
Orandum pro infirmitate. Cor suum
tradet ad uigilandum diluculo et deprecabitur 149 .
Adhuc iunior quęsiui sapientiam in oratione mea. Oratio Salomonis in dedicatione templi.
Orandum in templo 151 .
Ezechias misit ad Isaiam, ut oraret pro reliquis Iuda. Ezechias orauit et a Domino
consolatus est per os Isaię. Ęger orando impetrauit uitę inducias XV annorum 159 .
In tempore placito exaudiui te 162 .
Christus orauit pro transgressoribus 163 .
Oratio auari infructuosa 164 .
Prop heta deprecans pro populo 166 .
Iterum 170 .
Prope es tu ori eorum et longe a renibus eorum etc. Si steterint Moyses et Samuel coram
me, non est anima mea ad populum istum etc. 171 .
Recordare, quod steterim in conepectu tuo, ut loquerer pro eis bonum etc., sed quia
indurati sunt, da filios eorum in famem etc. Christus contra Iudeos ingratos 172 .
Orate pro ciuitate ad Domi num, quia in pace illius erit pax uobis. Inuocabitis me et
uiuetis, et orabitis me, et ego exaudiam uos 175 .
Ad Hierusalem: Clama ad me, et ego exaudiam te et annunciabo tibi grandia et firma quę
nescis 176 .
Leua ad Deum manus tuas pro anima paruulorum tuorum; quos educaui et enutriui, inimicus
meus consumpsit eos. Sed et cum clamauero et rogauero, excludet orationem meam. Inuocaui nomen
tuum de lacu nouissimo; uocem meam audisti. Appropinquasti in die, quando
inuocaui te. Leuemus corda nostra cum manibus ad Dominum in cęlos. Opposuisti nubem tibi, ne
transeat oratio 182 .
Iubentur orare pro uita Nabuchodonosor et filii eius simul, ut inueniant
gratiam in conspectu eorum. Item oratio pro peccatis. Indui me sacco obsecrationis et clamabo
ad Altissimum in diebus meis 183 .
Cum clamauerint ad aures meas uoce magna, non exaudiam eos 186 .
Daniel orans accepit reuelationem somnii regis 196 .
Daniel orabat apertis fenestris contra Hierusalem ter in die flectens genua coram Deo
suo. Proiectus leonibus manet illesus, et interdicto cibo a Domino pascitur 198 .
Daniel: Coepi Dominum rogare et deprecari inieiuniis, sacco et cinere confitens peccata,
petens misericordiam et recolens beneficia Dei 199 .
Die primo quo posuisti cor tuum ad intelligendum, ut te affligeres in
conspectu Dei tui, exaudita sunt uerba tua, et ego ueni propter sermones tuos 199 .
Susanna iam facta mortis rea exclamauit ad Dominum et liberatur; maligni testes
puniuntur 200 .
Clamate ad Dominum. Ad te, Domine, clamabo. Omnes simul orate. Omnis qui inuocauerit
nomen Domini, saluus erit 204 .
Propheta uidit Domi num paratum emittere locustas. Orauit, et Dominus misertus est.
Vidit uocantem iudicium ad ignem. Orauit, et Dominus misertus est 206 .
Ionas clamauit ad Dominum de uentre cethi, et piscis euomuit eum in aridam
207 .
Curuabo genu Deo excelso 209 .
Vsque quo, Domine, clamabo, et non exaudies? Vociferabor ad te uim patiens, et non
saluabis 210 .
Hi qui non acceperunt disciplinam, clamabunt, et non exaudiam etc. 213 .
Petite a Domino pluuiam, id est doctrinam. In tempore serotino, id est Noui Testamenti
214 .
Qui per patientiam probatus est, inuocabit nomen meum, et ego exaudiam eum et dicam:
Populus meus es 215 .
Iudas facta oratione committebat pugnam et parua manu magnas superabat copias 218, 220 .
Ionathas suis iam fugientibus orauit et reuersus in pręlium uicit 222 .
Iudei Ioanne duce cum Cendebeo conflicturi tubis sacris insonuerunt, ille fugit. Oratio
Neemię, cum de captiuitate reuersi sacrificarent 224 .
Heliodorus gazophilatium dirrepturus cęcidit exanimis;
oratione Onię sacerdotis surrexit sanus 225 .
Rogauerunt Dominum prostrati, ne amplius mala paterentur 227 .
Cum Iudas inuocasset Dominum, hostes territi fugerunt. Orauernt pro peccatis occisorum,
et XII milia dracmas argenti misit pro eis Iudas in
Hierusalem etc. 228 .
Iudas iussit orationes per triduum fieri cum fletu et ieiunio. Iudas futurus uictor
uidit in quiete Oniam sacerdotem pro populo deprecantem. Machabeus in procinctu pugnę
extendens manum in cęlum inuocauit Dominum, et superauit nimicos 229 .
Potentia.
Salomon habuit omnia regna sibi tributaria, a flumine terrę Philistiim usque ad terminum
Ęgypti. Habuit XL milia pręsepia equorum currilium et XII milia equestrium 56 .
Heliam
solum et nudum centum armati nequierunt compręhendere, igne
de cęlo omnes coram propheta deuorante. Sed qui ui trahi non potuit, tertii quinquagenarii
humilitate adductus futuram regis mortem nunciauit 62 .
Exercitus Syrię obsedit Heliseum in Dothaim. Ministro perterrito ostendit
plures secum esse quam cum illis. Deinde orauit, et inimici percussi sunt
cecitate 63 .
Syrorum innumerabilis exercitus, cum obsidret Samariam, Domino sonitum in eos excitante
relictis castris uersi sunt in fugam 64 .
Potentia Iosaphat, regis Iuda 78 .
Assuero, Persarum regi, omnis terra et insulę tributarię erant 99 .
Quod potentia et diuitię non saluant hominem, sed potius contraria. Psalmus XLVIII 112 .
Non potentes, sed timentes eum placent ei. Psalmus CXLVI 125 .
Interdum dominatur homo homini in malum suum 134 .
Potentes potener tormenta patientur 138 .
Pro eo quod hab uisti fiduciam in munitionibus tuis et in thesauris, tu
quoque capieris 180 .
Tyri potentia et opulentia et euersio 190 .
Sicut mane transit, pertransit rex Israel 203 .
Ve qui dicitis: Nunquid in fortitudine nostra non assumpsimus nobis cornua? 206 .
Ira magna ego irascor super gentes opulentas 212 .
Peccatoribus non proderit potentia 214 .
Peccatum.
Propter peccatum maledicitur serpenti, mulieri, uiro 1 .
Peccatum ignorantię. Leprosus, semine fluens, pollutus super mortu; hi eiiciuntur extra
castra. Qui fuerit immundus super anima faciat phase mense secundo etc. 20 .
Peccauerunt Moyses et Aaron ad Aquas contradictionis. Propterea non introduxerunt
populum in Terram promissionis 23 .
Quotiens populus Israel Dominum prouocauerit ad iram 27 .
Obserua diligenter, ne incurras plagam leprę 29 .
Maledicitur qui fecerit abominationem et peccatum 29 .
Maledicitur qui Hierico reędificare uoluerit 31 .
Spiritus Domini recessit a Saule. Exagitatus a spiritu nequam refocillatur Dauid
citharam percutiente 45 .
Oza peccauit supponens manum archę, et mortuus est 50 .
Dominus ad Hieroboam: Quia male operatus es, inducam mala super domum tuam 58 .
Naaman
leprosus mundatur in Iordane 63 .
Ioachaz fecit malum, abducitur uinctus in Ęgyptum, ne regnet in Hierusalem. Transmigratio
Iudę in Babylonem 69 .
Heliu iratus contra Iob, quod iustum se diceret coram Deo 107 .
Peccauit Dauid numerando populum et patitur suorum pestilentiam 75 .
Dominus per prophetam: Vos reliquistis me, et ego reliqui uos in manu Sesac 76 .
Peccatum damnat 92 .
Dirreptiones et captiuitates propter peccatum 94 .
In angelis quoque Deus reperit prauitatem 101 .
Si iustificare me uoluero, os meum condemnabit me. Si lotus fuero quasi aquis niuis,
tamen sordibus intinges me 102 .
Et cęli non sunt mundi in conspectu eius, quamto magis homo? 103 .
Ecce luna, etiam non splendet, et stellę non mundę in conspectum illius, quanto magis
homo 105 .
Homini qui similis tui est nocebit impietas tua 107 .
Proni sumus ad culpam, quia in iniquitatibus concepti. Psalmus L 112 .
Transgressio populi in deserto. Psalmu s LXXVII 115 .
Petit, ne erret in uia Domini. Psalmus LXXXV. Christi incarnatio dilata
propter peccatum. Psalmus LXXXIX 116 .
Preuaricationes populi. Psalmus CV 118 .
Funes peccatorum circumplexi sunt me. Psalmus CXVIII 120 .
Longe a peccatoribus salus. Psalmo eodem 121 .
Filia Babylonis, anima peccatrix. Psalmus CXXXVI
123 .
Imperfectum meum uiderunt oculi tui. Psalmus CXXXVIII. Orat, ne peccet uel
peccatum excuset. Psalmus CXL 124 .
Peccans per negligentiam 127 .
Peccatum bis 128 .
Peccatorum stultus peccator. Quis potest dicere mundum est cor meum, purus sum a
peccato? Peccator 130 .
Recidiuans. Regni diuisio propter peccata 131 .
Peccatorum multiplicatio 132 .
Peccatori dedit Deus afflictionem et curam superfluam, ut uadat et congreget etc. 133 .
Nemo qui non peccet. Mala committuntur, quia poena differtur 134 .
Qui in uno peccauerit, multa bona perdet, ut musca in unguento. Peccatum polluit
sapientiam et gloriam. Qui transfert lapides et scindit ligna, id est occasionem peccati non
deuitat. Vitium usitatum cum labore emendatur 134 .
Peccato turbatur pax Ecclesię. Peccatis subditus 137 .
Per quę
peccat quis, per hęc et torquetur 139 .
Timor Domini expellit peccatum. Nam qui sine timore est, non poterit iustificari 141 .
Ne dixeris: Peccaui, et quid mihi accidit triste etc. De propiciatu
peccatorum noli esse sine metu. Noli facere mala, et non te apprehendent. In
omnibus operibus tuis memorare nouissima tua etc. 142 .
Error et tenebrę peccatoribus concreata sunt. Nemini mandauit impie agere,
et nemini dedit spacium peccandi 144 .
Qui spernit modica, paulatim decidit 145 .
Peccatum concupitum. Fili, peccasti, non adiicias iterum. Peccatum. Peccantium synagoga
uia peccantium 145 .
In uia ruinę non eas 148 .
Recidiuans 148 .
Erubescite de delicto et iniquitate 149 .
Peccata ob quę Iudei captiuati: auguria, sodomia, auaritia, pusilanimitas
et idolatria 152 .
Contra eos qui peccatorum impunitatem putant 160 .
De lapsu a statu innocentię 161 .
Non adiicias, ut bibas illum ultra, id est ne iterum labaris 162 .
Iniquitates uestrę diuiserunt inter uos et Deum uestrum, scilicet impietas, iniquitas,
mendacium, duritia cordis, iniustum iudicium, confidentia uana 164 .
Puer C annorum morietur et peccator C annorum maledictus erit 166 .
Si laueris te nitro et multiplicaueris herbam berith, maculata es in iniquitate tua
coram me, dicit Dominus 167 .
Abstulit ab eis Dominus pacem et miserationes propter peccata patrum eorum et ipsorum.
Peccatum Iuda scriptum est stilo ferreo in ungue adamantino, exaratum super
latitudinem cordis eorum et in cornibus ararum eorum 171 .
Reddis iniquitatem patrum in sinum filiorum eorum post eos 176 .
Subito cecidit Babylon et contrita est. Vlulate super eam, tollite resinam ad dolorem
eius, si forte sanetur etc. 180 .
Quomodo obscuratum est aurum, mutatus est color optimus, dispersi sunt lapides
sanctuarii etc. 182 .
Ve nobis, quia peccauimus 183 .
Propter peccata, quę peccastis, abducemini in Babylonem 184 .
Terra, cum peccauerit mihi, ut pręuaricetur pręuaricans etc. punietur fame, gladio,
pestilentia, bestiis 187 .
Anima quę peccauerit ipsa morietur. Et iustus, si postea fecerit
iniustitiam, morietur 188 .
Versa est mihi domus Israel in scoriam. Omnes isti ęs et
stamnum et ferrum et plumbum etc.
189 .
Iustitia iusti non liberabit eum in quacunque die peccauerit 191 .
Incircumcisus corde et carne non ingredietur sanctuarium meum 194 .
Propter multitudinem iniquitatis et multitudo amentię 203 .
Super tribus sceleribus Damasci et super quartum non conuertam eum etc. 205 .
Nunquid non ut filii Ęthiopum uos estis mihi filii Israel 206 .
Sancta a gentibus pollui Deus permittit propter peccata populi sui Israel 226 .
Promissum.
Promissio Domini ad Abraham 2 .
Multiplicabo semen tuum sicut stellas cęli 3 .
Pharao afflictione pressus promittebat, liberatus promissa non implebat 10 .
Obab, filium Raguel Madianita
cognatum uolentem recedere Moyses promissis retinuit 21 .
Promissio Domini ad Salomonem: Non auferetur de stirpe tua uir qui non sit princeps in
Israel 76 .
Promissio ad Dauid. Psalmus LXXXVII. Queritur differri promissa.
Psalmus LXXXIX. Item LXXXVIII 116 .
Memor esto uerbi tui in quo mihi spem dedisti. Psalmus CXVIII 120 .
Promissa Dauid regni successio impletur in Christo. Psalmus CXXXI 123 .
Si spoponderis pro amico 127 .
Promissum 128 .
Promissa non exequens 131 .
Non spondeas super uirtutem tuam 142 .
Promittens quod nequit implere 145 .
Promissio nequissima multos perdidit diligentes 147 .
Promisum serua 149 .
Meneaus, cum promissam pecuniam regio exactori non soluisset, priuatus est
sacerdotio 225 .
Menelaus promissa pecunia crimen suum redemit et de innocentibus accusatoribus sumitur
supplicium 226 .
Nicanoris promissa minacia in Iudeos 227 .
Parsimonia.
Initium uitę hominis aqua et panis et uestimentum et domus protegens
turpitudinem 147 .
Initium necessarię rei uitę hominum aqua, ignis et ferrum, sal, lac et panis
similagineus et mel et botrus uuę, et oleum, et uestimentum. Hęc omnia sicut sanctis in bonum,
sic impiis peccatoribus conuertuntur in malum 149 .
Peregrinatio.
Vbi nubes descendens residebat, eo moti castra metabantur 20 .
Annis XL per deserta peregrinantibus nec uestimentum uetustate defecit, nec pes subtritus
est, et cibus fuit manna 26 .
Triduo
ieiunauerunt pro itinere et deprecati sunt Dominum 89 .
Mandauit angelis, ut custodiant te in omnibus uiis tuis. Psalmus XC 117 .
Columnam ignis ducem habuerunt ignotę uię et nubem ab ęstu solis umbraculum 140 .
Sapiens in terram alienigenarum gentium pertransiet 149 .
Pudor.
Legati Dauid semirasis barbis dimissi a rege Ammonitarum manserunt in Hierico
uerecundantes ascendere in Hierusalem, nisi cum succreuerint pili 51 .
Confusio duplex, bona et mala 142 .
Quibus de rebus erubescere oportet 149 .
Perseuerantia.
Si in humiliationibus permanseritis, exaudiet uos Dominus et proteget ab inimicis 94 .
Perseuerantia in bonis operibus. Psalmuss XXVI. Perseuerantia per
illuminationem intellectus. Psalmus XXXI 110 .
A custodia matutina usque ad noctem speret Israel in Domino. Psalmus CXXIX
122 .
In mandatis Dei perseuera. Cognosce iustitias et iudicia Dei, et sta in sorte
propositionis et orationis altissimi Dei 144 .
Iudas pugnauit a mane usque ad uesperam et tandem superauit 220 .
Prouidentia.
Vitam et misericordiam tribuisti mihi, et uisitatio tua custodiuit spiritum meum. Ipse
prouidet et gubernat omnia 103 .
An cogitas, quod Deus nostra non considerat, et tantum circa cardines cęli perambulat
105 .
Aurum, ferrum, ęs, tempus et uniuersorum finem ipse consyderat etc. 106 .
Oculi eius super uias hominum, et omnes gressus eorum considerat. Subter omnes cęlos
ipse considerat, et lumen illius super terminos terre 107 .
Insipiens negat prouidentiam uidens malos prosperari et bonos affligi. Psalmus
XCI. Item Psalmus XCIII 117 .
Quę creauit, hęc et gubernat. Psalmus CIII 118 .
Omnia cognoscit, formauit hominem et sustentat, ubique pręsens est. Psalmus
CXXXVIII 123 .
Prouidentia Dei. Dominus omnia considerat 128 .
Prouidentiam confitere 133 .
Diligis omnia quę fecisti, in uoluntate tua permanent, in uocatione tua conseuantur 139 .
Dixerunt: Dereliqiuit Dominus terram, et: Dominus non uidet 186 .
Iuxta uoluntatem suam facit tam in uirtutibus cęli quam in habitatoribus terrę 197 .
Contra eos qui dicunt: Non faciet bene Dominus, et non faciet male 211 .
Negantes in Deo iustitiam uel prouidentiam 216 .
Predestinatio.
Nescit homo, utrum amore an odio dignus sit 134 .
Verbum Domini in ęternum manet 160 .
Consilium meum stabit et uoluntas mea fiet 161 .
Purgatorium.
Ipse enim quasi ignis conflans et quasi herba fulonum. Et sedebit conflans
et emundans argentum et purgabit filios Leui. Et collabit eos quasi aurum et
quasi argentum, et erunt Domino offerentes etc. 216 .
PASSIO DOMINI IESV CHRISTI. Primi mensis agnus immolatus, cuius sanguine tincti postes et
subliminare. Alienigena et incircumcisus non edet de agno 11 .
Moyses aquas amaras Marath misso ligno conuertit in dulces. Man comederunt in deserto
12 .
Moyses serpentem ęneum suspendit in ligno 23 .
Profugi in urbe maneant, donec pontifex magnus moriatur 25, 33 .
Dauid in baculo et funda superauit Goliath, quinque lapidibus electis de torrente primo
frontem eius percussit, mox arrepto iacentis gladio abscidit caput 45 .
Gezi baculum Helisei posuit super mortuum, et non suscitauit. Heliseus insuper se
extendit; mortuus surrexit et redditus est matri suę. Ferrum securis cecidit in aquam.
Heliseus misit lignum, et ferrum enatauit 63 .
Aperuerunt super me ora sua, et exprobrantes percusserunt maxillam meam, et saciati sunt
pęnis meis 104 .
Item Psalmus II, III 108 .
Passio et resurrrectio. Psalmus XV 109 .
Item Psalmus XXI. Ingressus in Hierusalem. Psalmus XXIII 110 .
Falsi testes, insidię et doli. Psalmus XXXIIII. Passiones Domini. Psalmus
XXXIX, XL 111 .
Item Psalmus XLIIII, XLVI, XLVII. Myrrha et gutta etc. de mulieribus, quę unxerunt
Iesum. Psalmus XLIIII 112 .
Mysteria passionis. Psalmus LXVIII 114 .
Contra eos qui humilem et pauperem Christum condemnarunt morte. Psalmu s LXXXI 116 .
Loquitur in persona Domini de passione. Fsalmus LXXXVIII. Iniqui captabunt in
animam iusti. Psalmus XCIII 117 .
Angustię quas passus est. Psalmus CVIII. De torrente in
uia bibit. Psalmus CIX 118 .
Redemptionem misit Dominus. Psalmu s CX 119 .
De Christo et Iudeorum persecutione. Psalmus CXVIIII 121 .
Hęreditas Domini, filii merces, fructus uentris. Psalmus CIIVI 122 .
Sapientia immolauit uictimas suas, id est se ipsum obtulit in cruce 127 .
Circumueniamus iustum, contumelia et tormento interrogemus eum 137 .
Benedictum est lignum, per quod fit iustitia. Per manus autem quod fit idolum maledictum
est ipsum et qui fecit illud 140 .
Tunc crucifixum gentes deprecabuntur, et erit sepulchrum eius gloriosum 154 .
Cum eleuatum fuerit signum in montibus et clangorem tubę audietis, id est prędicationem
crucis. Figam illum paxillum in loco fideli 155 .
Falsum testimonium contra Dominum 156 .
Seruire me fecisti in peccatis tuis. Nescierunt qui leuant lignum sculpturę; mihi
curuabitur omne genu et iurabit omnis lingua 161 .
De adoratione crucis 162 .
Inglorius erit inter uiros aspectus eius. Vere langores nostros ipse tulit 163 .
Iustus perit et non est qui recogitet in corde suo. Et uiri misericordię colliguntur,
et non est, qui intelligat 164. Rugiemus quasi ursi etc., quia corruit in platea ueritas et
ęquitas non potuit ingredi, et facta est ueritas in obliuione, et qui recessit a malo, prędę
patuit. Eleuate signum ad populos 165 .
Expandi manus meas tota die ad populum incredulum 166 .
Ego quasi agnus mansuetus qui portatur ad uictimam, et non cognoui, quia cogitauerunt
super me consilia dicentes: Mittamus lignum in panem eius etc. 170 .
Quare factus est dolor meus perpetuus, et plaga mea desperabilis renuit curari? Facta
est mihi quasi inundatio aquarum infidelium 171 .
Venite, percutiamus eum in lingua et non attendamus ad uniuersos sermones eius etc.
Foderunt foueam animę meę. Seduxisti me, Domine, et seductus sum: fortior me fuisti et
inualuisti, factus sum in derisum tota die, omnes subsannant me, quia iam olim
loquor uociferans etc. 172 .
O uos omnes qui transitis per uiam etc. 181 .
De passionibus Christi. Spiritus oris nostri, Christus Dominus, captus est in peccatis
nostris, cui diximus: In umbra
tui uiuemus in gentibus 182 .
Ingredere domum. Ecce ligabunt te, et eris mutus. Deinde aperiam os tuum, et loqueris ad
eos etc. 184 .
Signa thau super frontes eorum qui dolent super abominationibus quę fiunt 186 .
Sume lignum et lignum, et iunge ligna. Et erunt in unionem in manu tua 192 .
Post hebdomadas LXII occidetur Christus, et non erit eius populus qui eum negaturus est
199 .
Ego redemi eos, et ipsi locuti sunt contra me mendacia 202 .
Nolite timere animalia regionis, quia germinauerunt speciosa deserti, quia lignum
attulit fructum suum 204 .
Super Israel: Pro eo quod uendiderit pro argento iustum et pauperem pro calciamentis 205 .
Et erit in die illa, dicit Dominus: occidet sol meridie, et tenebrescere faciam terram
in die luminis 206 .
Cornua in manibus eius, id est crux. Ibi abscondita est fortitudo eius. Ante faciem eius
ibit mors etc. 210 .
Auferam iniquitatem terrę illius in die una, id est die passionis 212 .
Extendi mihi Iudam quasi arcum, id est Christum in cruce. Et appenderunt mercedem meam
XXX argenteis etc. 214 .
Et aspicient ad me quem confixerunt; et plangent eum planctu quasi super unigenitum etc.
Et dicetur ei: Quid sunt plagę istę in medio manuum tuarum. Et dicet: His plagatus sum in domo
eorum qui diligebant me 215 .
MATTHEVS
Pax.
Beati pacifici, quoniam filii Dei uocabuntur. Si offers munus tuum, prius reconciliare
fratri tuo. Esto consentiens uel benignus aduersario tuo cito dum es in uia cum eo V.
Intrantes in domum dicite: Pax huic domui. Non ueni pacem mittere, scilicet malam, sed gladium
bonum, quos separentur fideles ab infidelibus X. Si duo ex uobis consenserint super terram, de
omni re quamcunque petierint, fiet illis a Patre meo qui in cęlis est XVIII.
Reddite quę sunt Cęsaris Cęsari, id est corpori necessaria, et quę Dei Deo, id est fidem
et iustitiam XXII.
Pudicicia.
Centesimus fructus uirginibus, sexagesimus uiduis et continentibus deputatur XIII. Non
omnes capiunt uerbum istud, sed quibus datum est etc. Sunt eunuchi qui se ipsos castrauerunt
propter regnum cęlorum. Qui potest capere, capiat XIX. Neque nubent neque nubentur, sed erunt
sicut angeli Dei in cęlis XXII. Isti ungunt caput Domini XXVI.
Pietas.
Misericordia Dei. Matheum uocat de theloneo.2 Discumbit cum publicanis.
Misericordiam uolo, et non sacrificium. Non ueni uocare iustos, sed peccatores. Videns turbas
misertus est eis VIIII. Venite ad me omnes qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam uos
XI. Exiens de domo sedebat secus mare, id est de cęlo ad terram uenit mitigare fluctus errorum
XIII. Non sum missus nisi ad oues quę perierunt domus Israel XV. Venit Filius hominis saluare
quod perierat. Non est uoluntas ante Patrem uest rum qui in cęlis est, ut pereat unus de
pusillis istis. Dominus plus gaudet super oue inuenta quę aberrauerat quam super XCIX in monte
relictis. Dimitti penitenti iubet usque septuagesiessepties. Dilationem petenti et debitum
dimittit XVIII. Filius hominis uenit dare animam suam, redemptionem pro multis XX. Quotiens uolui congregare filios tuos, quemadmodum gallina congregat pullos suos
sub alas, et noluisti XXIII. Carnem suam manducandum, sanguinem ad bibendum fidelibus dedit
XXVI. Et ecce ego uobiscum sum omnibus diebus, usque ad consummationem sęculi XXVIII. Pietas
hominis erga proximum. Beati misericordes V. Omnia quęcunque uultis, ut faciant uobis homines,
et uos facite illis. Hęc est enim Lex et prophetę VII. Misericordiam uolo, et non sacrificium
XII. Caritas mundana non sapit quę Dei sunt, sed quę hominum XVI. Dilige proximum tuum sicut
te ipsum XIX. Vestis nuptialis, id est caritas. Diliges proximum XXII. Ei qui non habet,
scilicet caritatem, et quod uidetur habere auferetur
ab eo, idest meritum reliquarum uirtutum non proficiet ei ad
salutem. Habenti autem dabitur et abundabit XXV. Hi dicuntur ungere pedes Domini XXVI. Ioseph
petiit corpus Domini et sepeliit XXVII.
Penitentia.
Magi ad Herodem diuertunt et stellam amittunt. Sic recedentes ab innocentia perdunt
iumen gratię. Discedentibus ab Herode rursum apparuit stella, id est penitentibus
restituitur gratia. Monentur, ne redeant ad Herodem, id est post penitenti am ne iterent
peccatum. Igitur per aliam uiam reuersi sunt in regionem suam, id est per gradus uirtutum
ascenderunt in cęlestem patriam II. Ioannes Baptista in deserto: Penitentiam agite.
Apropinquabit enim regnum cęlorum. Habebat uestimentu m de pilis camellorum,
zonam pelliceam; esca eius locustę et mel siluestre. Facite fructum dignum penitentię, ut
fugiatis a uentura ira III. Iesus: Penitentiam agite. Appropinquabit etc.IIII. Beati qui
lugent, quoniam ipsi consolabuntur V. Intrate per angustam portam VII. Leprosus adorabat
Dominum dicens: Domine, si uis, potes me mundare. Et mundatus est. Multi ab oriente et
occidente uenient, id est conuertentur alii in iuuenta, alii in senecta VIII.
Dominus socrum Petri tactu fimbrię febri liberauit. Pccator concupiscentię
igne ęstuans tactus manu misericordię conuertitur et Domino incipit ministrare VIII.
Paraliticus iacet in lecto, id est peccator marcet ocio. Sanatus lectum tollit. Penitens
incipit operari leuans desiderium suum de terra ad cęlum. Et uadit in domum suam, qui prius
erat in domo uitiorum. Mattheus relinquit theloneum et sequitur Dominum. Iairus
rogat pro filia, et mortua suscitatur.Emoroissa XII annos infirma tactu fimbrię curatur.
Principis filia eiecta turba suscitatur, quia non resurgit peccator nisi auersus a turba et
seclusus a uulgi consortio IX. A diebus Ioannis Baptistę, quia penitentiam prędicauit, regnum
cęlorum uim patitur et uiolenti rapiunt illud XI. Niniuitę surgent in iudicio cum generatione
ista et condemnabunt eam, quia penitentiam egerunt XII. Chananea clamans post Dominum
misericordiam inuenit XV. Abneget se
metipsum et tollat crucem suam. Qui perdiderit animam suam propter me, inueniet eam XVI.
Piscis hamo Petri captus, est penitens qui de mari sęcularium turbinum ascendit ad religionis
quietem, ferens in ore staterem, id est imaginem Dei et eloquia eius XVII. Si manus, pes,
oculus scandalizat te, abscide ea. Magis gaudet Dominus super una oue inuenta XVIII. Ecce
reliquimus omnia. Multi erunt primi nouissimi et e contra XIX. Nouissimis datur denarius sicut
et primis. Tetigit oculos eorum et confestim uiderunt. Et secuti sunt eum XX. Sternunt
uestimenta sua sub pedibus Domini. Iussus operari in uinea se ire nolle dixit, et penitentia
ductus abiit XXI. Cum iam ramus fici tener fuerit et folia nata, scitis, quia propre est ęstas
XXIIII. Recordatus Petrus flet amare, sed egressus foras de consortio
impiorum XXVI. Penituit et Iudas, sed ueniam desperauit, et proiectis argenteis laqueo se
suspendit. Symon Cyreneus angariatur ferre crucem Domini. Latro pendens ad dexteram. De
monumentis surgentes uenerunt in sanctam ciuitatem XXVII. In Galilea uidendus Dominus, id est
in transmigratione de uitiis ad uirtutem XXVIII.
Patientia iniurię. Deus tentatoris improbitatem tollerauit, ut autem se
adorandum dixit: Vade, inquit, Sathana. Scriptum est enim: Dominum Deum adorabis etc. Et nos
igitur nostras iniurias feramus, Dei non dissimulemus IIII. Beati qui persecutionem patiuntur
propter iustitiam, quoniam ipsorum est regnum cęlorum. Beati estis, cum maledixerint uobis
homines etc. mentientes propter me. Siquis te percusserit in dexteram maxillam. Qui uult
tunicam tuam tollere, da ei et palium. Et qui te angariauerit mille passus, uade
et alia. Diligite inimicos uestros, benefacite iis qui oderunt uos. Orate pro persequentibus
et calumniantibus V. Dimitte nobis debita nostra sicut etc. VI. Si dimiseritis, dimittetur
uobis; si non, non VI. Non est propheta sine honore nisi in patria sua XIII. Nolite timere eos
qui occidunt corpus X. Channanea se repelli et canem dici non indignata in humilitate
perseuerat XV. Seruus, quia conseruo dimittere
noluit, et ipse debitum rursum reddere domino cogitur, quod dudum sibi fuerat dimissum;
insuper tortoribus traditur XVIII. Calicem quidem meum bibetis XX. Tunc tradent uos in
tribulationem XXIIII.
Accipiens calicem Dominus gratias egit, ut nos erudiret, quicquid patimur, cum gratiarum
actione ferre XXVI. Conuerte gladium tuum in locum suum. Omnes enim qui
acceperint gladium etc. Contra falsos testes Iesus tacebat docens nos nihil respo ndere
calumniantibus, quando scimus responsionem nullum profectum habituram XXVI. Principibus,
sacerdotibus et senioribus accusantibus nihil respondit XXVII.
Paupertas.
Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum cęlorum. Ne solliciti sitis quid etc.
Nolite solliciti esse in crastinum, id est in futurum VI. Nolite possidere aurum etc. X.
Filius hominis non habet, ubi caput reclinet VIII. Non habuit Domi nus, unde didracmam
solueret XVII. Quamdiu fecistis uni de his fratribus meis minimis. Fratres suos uocat pauperes
XXV.
Domino non fuisse domum neque tugurium, neque discipulis patet, quia interrogant: Vbi uis
paremus tibi comedere pasca? XXVI. Dominus in alieno monumento sepelitur, nec
tamen composito ad superbiam diuitum, sed simplici ad modestiam pauperum, nec sericis, sed
syndone inuoluitur XXVII.
Perfidia hereticorum. Cum dormirent homines, inimicus superseminauit zizania in medio
tritici. Cum creuisset herba et fructum fecisset, tunc apparruerunt et zizania XIII. Omnis
plantatio, quam non plantauit Pater meus cęlestis, eradicabitur. Sinite illos: cęci sunt et
duces cęcorum. Cęcus autem cęco etc. XV. Cauete a fermento phariseorum et sadduceorum, id est
a doctrina hereticorum XVI. Qui non est mecum, contra me est. Et qui non congregat mecum,
spargit XII. Veh Corozain, ueh Bethsaida. In eos qui nec miraculis credunt XI. Qui
scandalizauerit unum de pusillis XVIII
Stantes in foro, id est extra Ecclesiam, tota die ociosi XX. Quęrentes eum tenere
timuerunt turbas XXI. Ligatis manibus et pedibus
mittuntur in tenebras exteriores XXII. Multi enim uenient in nomine meo dicentes: Ego sum
Christus, et seducent multos. Abominatio desolationis stans in loco sancto XXIIII. Veh homini
illi per quem filius hominis tradetur. Osculo tradunt Iesum dicentes:
Aue, rabbi, dum fingunt se et amare et cnfiteri eum. Sinistra aure Scripturas audiunt,
dexteram amputatam habent Petri gladio, id est a ueritate auersam. Falsi testes contra Iesum.
Trina Petri negatio sunt tria hereticorum genera: alii errant circa diuinitatem, alii circa
humanitatem, alii circa utrumque XXVI. Peregrinus, id est alienus a ueritate. In agro
sepelitur figuli lutum operantis et in agro sanguinis. Calamo caput Christi percutiunt, qui
diuinitati eius contradicunt. Exuunt eum ueste propria et fucata operiunt qui negant eum
habuisse corpus uerum. Vinum cum felle mixtum dant ei bibere. Diuidunt uestimenta
scismatum auctores. Prętereuntes, id est a uia ueritatis aberrantes
blasphemant. Sententias Christi deprauantes spongiam aceti calamo Scripturarum imponentes
offerunt ori eius XXVII.
Veh uobis qui clauditis regnum cęlorum ante homines, scilicet doctrina peruersa et
exemplo malo XXIII. Qui intingit mecum manum in parapside, hic me tradet XXVI.
Custodes pecunia corrupti XXVII.
Perfidia dubitantium. Magister, uolumus a te signum uidere. Generatio mala et adultera
signum quęrit, et non dabitur ei nisi etc. XII. In Nazareth non fecit uirtutes multas propter
incredulitatem eorum XIII. Petrus dubitans coepit mergi XIIII. Pharisei et sadducei quęrunt
signum de cęlo. Relictis illis abiit XVI. O generatio incredula et peruersa, quousque ero
uobiscum XVII. Apostoli non potuerunt eiicecere demonium, quia dubitarunt XVII. Stantes in
foro ociosi XX. Malos male perdet etc. Lapidem quem reprobauerunt. Qui ceciderit super
lapidem. Super quem lapis ceciderit XXI. Nuptię paratę, inuitati non fuerunt digni XXII.
Sequitur Iesum a longe ue relicto eo fugit. Intrat in atrium Caiphę, id est
infidelitatis, et tandem negat XXVI. Si rex Israel est, descendat
nunc de cruce, et credimus ei. Sed quia resurgentem
negauerunt, etiam descendentem non credidissent XXXVII.
Petitio.
Ora in abscondito, non sicut hypocritę. Intra in cubiculum, id est in cordis intentionem.
Clauso ostio, id est non admittendo cogitationes uanas. Orantes autem nolite multum loqui, id
est sine orandi affectu uerba fundere sicut ethnici. Sic orabitis: Pater noster etc. VI.
Petite, quęrite, pulsate. Quis, si petierit filius panem uel piscem, dabit ei lapidem uel
serpentem? Lucas addit: ouum et scorpionem. Sunt autem caritas, fides, spes, odium, perfidia,
desperatio VII. Iesus dimissa turba ascendit in montem solus orare XIIII. Hic populus labiis
me honorat, cor autem eorum longe est a me. Channanea docet nos perseueranter orare. Rogant
pro ea discipuli, ut scias necessarias esse sanctorum preces pro nobis ad impetrandum XV. Hoc
genus non eiicitur nisi per orationem et ieiunium XVII. Omne debitum dimisi tibi, quoniam
rogasti me. Procidens enim orasse dicitur XVIII. Omnia quęcunque petieritis in oratione
credentes, accipietis XXI. Veh uobis qui comeditis domos uiduarum orationes longas orantes
XXIII. Orate, ut non fiat fuga uestra hyeme uel sabbato XXIIII. Orati o ad laudem Dei
unguentum effusum super caput Domini. Solitudo requiritur orationi, unde dicitur: Sedete hic,
donec uadam illuc et orem. In monte orauit, ut oremus pro cęlestibus. In uilla orauit, ut orando humilitatem seruemus. Procidit in faciem suam orans. Non sicut
ego uolo, sed sicut tu. Vigilate et orate, ut non intretis in tentationem XXVI. Orauit tertio
eundem sermonem. Vigilate et orate. Vigilat qui bonum operatur et a fide nusquam discedit. Sic
orans exauditur XXVI.
Potentia.
Potestatem dat discipulis eiiciendi spiritus et langores curandi X. Apostolis dat
potestatem ligandi et soluendi XVIII.
Perueraus.
Quicunque non receperint uos etc. Tollerabilius erit terrę Sodomorum et
Gomorreorum in die Iudicii quam illi ciuitati. Qui recipit uos, me recipit X. Cui similem
extimabo generationem istam; similis est pueris clamantibus coęqualibus:
Cecinimus
uobis, et non saltastis; lamentauimus, et non planxistis XI.
Semen cecidit secus uiam uel in petrosa uel in spinis XIII.
Domum orationis faciunt speluncam latronum XXI. Neglexerunt uenire ad nuptias abeuntes
alius in uillam suam, alius ad negociacionem suam, reliqui seruos contumeliis
affectos occiderunt XXII. Qui nolunt congregari sub alis suis, comminatus eis dicens: Ecce
relinquetur uobis domus uestra deserta, id est anima et corpus, donec dicatis: Benedictus qui
uenit; donec penitentiam egeritis, non me uidebitis XXIII Egresso Iesu de templo non
relinquitur lapis super lapidem qui non destruitur XXIIII. Veh homini per quem Filius hominis
tradetur XXVI. Christu m crucifigi optant et dimitti Barabam XXVII.
Patria.
Non est propheta sine honore nisi in patria XIII.
Prouidentia.
Nonne duo passeres asse ueneunt, et unus ex illis non cadet super terram sine Partre
uestro. Vestri autem et capilli capitis omnes mumerati sunt X.
Perseuerantia.
Qui perseuerauerit usque in finem, hic saluus erit X. Channanea semel et iterum repulsa
petere non destitit. Ideo quod petebat tandem meruit obtinere XV. Misereor turbę, quia iam
triduo perseuerant mecum XV. Qui perseuerauerit usque in finem, ut supra XXIIII. Mulieres
primę uiderunt Dominum post resurrectionem, quia perseuerauerunt ad monumentum XXVIII.
Passio Domini et humanitas. Nascitur in Bethlem II. Herodes quęrit animam pueri II. A
Ioanne baptizatur III. A diabolo tentatur. Cum ieiunasset, postea esuriit IIII. Mane reuertens
in ciuitatem esuriit XXI. Coepit tristari et moestus esse. Orauit tertio XXVI. Vincula,
uerbera et mortem patitur XXVII.
Peccatum.
Verbum contra Spiritum Sanctum non remittetur XII.
Qui soluerit unum de mandatis istis minimis, minimus uocabitur in regno cęlorum V.
Demones intrant in porcos et grex mergitur VIII. Ratio reddenda de uerbo ocioso XII. Quę
procedunt de ore, de corde exeunt, et ea coinquinant hominem etc. XV.
Abscondens telentum in terra mittitur in tenebras. Qui non fecerunt misericordiam
pauperibus, damnantur XXV.
MARCVS
Pax.
Sortiti sunt tunicam indiuisam, quę est pax et unitas XV.
Pietas.
Misertus est Iesus super turbam, quia erant sicut oues non habentes pastorem. Et coepit
illos docere multa VI. Iesus mutum et surdum sanans suspiciens in cęlum ingemuit, docens nos
compati malis aliorum VII.
Penitentia.
Alligat fortem et uasa eius diripit, quia penitens carnalem aff'ectum compescens sensus
suos perniciosis uoluptatibus subducit et spiritui seruire compellit III. Talitha,
cumi id est puella, tibi dico, surge V. Non prorsus
penitens est cęcus, non plene uidens. Sed rursum compunctus tangente eum Domino clare uidet,
id est perfecte penitet VIII. Sequitur inferius. Patientia Channaneę VII. Qui patiens est,
ipse abnegat se ipsum et Christum sequitur. Qui perdiderit animam suam propter me et
Euangelium VIII. Predicit Dominus apostolis martyrium eorum. Nolite pręcogitare,
quid loquamini etc. Qui autem sustinuerit in finem, hic saluus erit XIII.
Perfidia.
Sanato demoniaco, id est credente gentium populo demones intrant in porcos, id est in eos
qui credere noluerunt V. Iesus despicitur in patria, id est in populo Iudeorum VI. Pharisei
increduli quęrunt signum de cęlo tentantes. Videte et cauete a fermento phariseorum et Herodis
VIII. Quis quis scandalizauerit unum ex his pusillis credentibus in me IX. Iesu egresso
denunciatur templum ruiturum, quoniam sine fide impossibile est placere Deo. Videte, nequis
uos seducat. Multi enim uenient in nomine meo etc. Abominationem desolationis stare,. ubi non
debet, id est hereses regnare in Ecclesia XIII. Vnus ex uobis tradet me, qui manducat mecum.
Veh homini illi per quem Flius hominis tradetur.
Iudas osculo tradens Dominum est hereticus profitens se
Christianum. Falsi testes contra Iesum. Conspuunt Dominum qui blasfemant. Velant faciem qui
diuinitatem eius negant. Colaphis percutiunt qui iniustitiam operantur XIIII. Caput harundine
percutiunt, qui contra diuinitatem eius scribunt uel humanitatem. Calamo enim notantur litterę
XV.
Paupertas.
Pręcepit eis, nequid tollerent in uia nisi uirgam tantum VI.
Petitio.
Diluculo ualde surgens abiit in desertum locum ibique orabat, id est abiit in montem
orare VI. Isaias: Hic populus labiis me honorat, cor autem eorum longe est a me. Channanea
exemplu m est perseuerandi in oratione VII. Omnia quęcunque orantes petitis, credite quia
accipietis et euenient uobis. Et cum stabitis ad orandum, dimittite etc. XI. Dominus seorsum
procedens procidit super terram et orabat XIIII. Trina Domini uigilia docet nos orando de
pręteritis, de pręsentibus, de futuris ueniam rogare XIIII.
Peruersus.
Qui non receperint uos neque audierint VI. Surdus et mutus est qui nec audire uerba Dei
uult nec proloqui VII. Surdus et mutus qui nec discere nec docere uult IX.
Perseuerantia.
Dominus miseretur super turbam, ieiunos satiat; infirmos curant, qui expectantes
perseuerant VIII. Cęco clamanti comminabantur, ut taceret. Ille magis clamabat: Iesu, fili
Dei, miserere mei X.
Peccatum.
Iudas inter apostolos computatur, quoniam Deus non repellit aliquem propter futuram
maliciam, sed propter pręsentem uirtutem dignum facit haberi III. Blasfemia in Spiritum
Sanctum III. Puella in domo, iuuenis extra portam, Lazarus in sepulchro suscitatur, quia
conuertitur peccator uel occultus uel manifestus uel iam longo peccandi usu tabescens V.
Peccatum minus aliquando causa est maioris, ut in Herode libido causa fuit homicidii, cum
decollauit Ioannem VI. Quę de homine procedunt, coinquinant hominem. Filia Channaneę est anima
peccatrix VII. Peccatum non est ens. Est enim res absque essentia et hypostasi peccatum X. Circa negationem Petri prima ancilla titubatio est,
secunda consensio, tertius uir actus est XIIII. Hieronymus: Peccata pręterita non nocent,
quando non placent XVI.
Purgatorium.
Omnis enim igne salietur et omnis uictima sale salietur. Apostolus: Vniuscuiusque opus
quale sit, ignis probabit. Hieronymus: Victima Domini est genus humanum, quod hic ratione
sapientię salitur et illic purgatorio igne examinabitur IX.
Passio Domini. Cum exirent a Bethania, esuriit XI. Coepit pauere et tedere,
et ait illis: Tristis est anima mea usque ad mortem. In domo Caiphę patitur opprobria XIIII.
Flagellatur, spinis coronatur, crucifigitur, sepelitur XV. Figura: Educitur Abel in agrum a
frat re, ut perimatur; Isaac cum lignis et Abraham cum ariete uepribus hęrente; Ioseph cum
fasce somniato et tunica talari sanguine lita; Moyses cum uirga et serpente suspenso in ligno;
botrus in ligno portatus; Heliseus cum ligno ad quęrendam securim, quę in imo demersa est et
natauit ad lignum, id est genus humanum quod a ligno uetito in infernum decidit, per lignum
crucis Christi et per baptismum aquę ad paradisum natauit; Ionas de ligno sortito in mare
uentremque ceti triduo missus; inuentum est mel in ore leonis mortui, id est in morte Christi
nostra resurrectio et salus nostra XV.
Penitentia.
Cęcus sedens iuxta uiam mendicans misericordiam Dei implorat; uocatus proiecto uestimento
uenit ad Iesum, credidit et uidit X. Qui agit penitentiam uendentes et ementes eiicit de
templo Domini, quod est ipse. Fitque domus orationis qui fuerat spelunca latronum XI. Gallus,
lucis nuncius, quis est nisi Spiritus Sanctus, cuius uoce et in prophetia et in apostolis nos
de trina negatione excitamur ad amarissimos post lapsum fletus, qui male cogitauimus de Deo,
male locuti sumus ad proximos, male fecimus ad nos metipsos. Hieronymus XIIII. Petrus coepit
flere et meruit ueniam. Contra Nouatianos qui dicunt post baptismum delinquentibus non esee
locum uenię XIIII. Dominus post
resurrectionem uidendus in Galilea dicitur, id est in
transmigratione de uitiis ad uirtutem, de morte ad uitam XVI.
LVCAS
Pax.
Ad dirigendos pedes nostros in uiam pacis I. Christus nasci uoluit, cum totus terrarum
orbis pacem ageret, ut pacem et concordiam sibi gratissimam esse denotaret. Gloria in
altissimis Deo et in terra pax hominibus bonę uoluntatis II. In quamcunque domum intraueritis,
primum dicite: Pax huic domui X. Pax quandoque damnosa XII. Adueniente Iesu turbę clamant:
Benedictus qui uenit rex in nomine Domini. Pax in cęlo et gloria in excelsis XIX. Herodes et
Pilatus concordes ad malum XXIII. Pax uobis, ego sum, nolite timere. Pax Dei. Deus pacis. Ipse
est pax nostra XXIIII.
Prouerbium.
Medice, cura te ipsum IIII.
Pudicicia.
Angelus ad Virginem mittitur, quia semper est angelis cognata uirginitas. Profecto, in
carne pręter carnem uiuere non terrena uita est, sed cęlestis I. Turturem et columbam offerunt
Domino, qui pudiciciam seruant ut turtur, simplicitatem ut columba II. Sint lumbi uestri
pręcincti XII. Duę erunt molentes in unum:1 una assumetur, et altera relinquetur XVII.
Pietas.
Maria abiit in montana et uisitauit Helizabet. Misericordia eius a progenie
in progenies timentibus eum. Benedictus Domi nus Israel, quia uisitauit et fecit redemptionem
plebis suę. In remissione peccatorum per uiscera misericordię in quibus uisitauit nos oriens
ex alto, illuminare his etc. I. Non ueni uocare iustos, sed peccatores ad penitentiam V.
Estote misericordes, sicut et Pater uester misericors est VI. Misericordia motus flenti uiduę
suscitat filium VII. Samaritanus, id est Christus sauciati iacentis in uia alligauit uulnera
infundens oleum et uinum etc. X.
Hinc patet nullum excipi, cui denegatur misericordię officium X.
Iubente Domino succidi ficum cultor ait: Domine, dimitte illam et hoc anno, usque dum
fodiam circa illam et mittam stercora etc. XIII. Dominus ouem, quę
perierat, inuentam reportat in humeris et gaudet XV. Pater filium, qui abierat et substantiam
turpiter consumauerat, reuersum suscipit, immo reuertenti, cum adhuc longe
esset, occurrit et osculatus est eum XV. Venit enim Filius hominis quęrere et saluum facere
quod perierat XIX.
Penitentia.
Facite fructus dignos penitentię, id est quamto quis grauius offenderit,
tanto magis affligat corpus III. Beati qui nunc fletis, quoniam ridebitis VI. Viduę filius
effertur mortuus. Iacet anima lapsi, et dum cupit surgere, plorat. Filius ergo suscitatus
redditur matri, et penitens restituitur Ecclesię. Mulier peccatrix stans retro lachrimis
coepit rigare pedes Iesu, capillis tergere, osculari et unguento ungere. Et Iesus ad illam:
Remittuntur tibi peccat a. Fides tua te saluam fecit. Vade in pace VII. Quare in cilicio et
cinere agitur penitentia X. Ignem ueni mittere in terram, id est compunctionem cordis, et quid
uolo, nisi ut [ardeat]3 accendatur XII. Nisi penitentiam egeritis, omnes similiter per ibitis
sicut Galilei a Pilato cęsi et illi super quos cecidit turris in Siloa.
Inclinatam mulierem uocauit Dominus ad se et imponens ei manus errexit. Errecta glorificat
Deum XIII. Sequitur inferius.
Patientia.
Qui te percutit in maxillam, qui aufert tibi uestimentum, qui aufert quę tua sunt. Domus
ędificata supra petram VI. Ite, ecce ego mitto uos sicut agnos inter lupos X. Ne terreamini ab
his qui occidunt corpus etc. Cum autem inducent uos etc. Nolite solliciti esse, qualiter aut
quid respondeatis XII. Qui non baiulat crucem suam et uenit post me, non potest meus esse
discipulus XIIII. Qui perdiderit animam suam, uiuificabit illam XVII. Iniicient uobis manus
suas etc. propter nomen meum. Trademini autem a parentibus et fratribus etc.
Eritis odio omnibus hominibus. In patientia uestra possidebitis animas uestras XXI. Vende
tunicam et eme gladium, id est exuas corpus et immolatę carnis exuuiis
5
corr. ex aut ematur tibi sacra corona martyrii XXII. Latro a
dextris patientiam penitentium signat. Latro a sinistris patientiam hypocritę designat
XXIII.
Pauper.
Esurientes impleuit bonis I. Peperit Virgo filium, et pannis eum inuoluit, et reclinauit
in pręsepio, quia non erat ei locus in diuersorio. Par turturum uel duo pulli columbarum
oblatio pauperum erat. Cum hac oblatione Iesus pręsentatur in templum pro nobis pauper factus,
ut nos diuitiarum glorię suę faceret participes II. Apostoli reficiunt retia, quia non habent,
unde noua parare possent V. Beati pauperres, quia uestrum est regnum Dei VI.
Pauperes euangelizantur VII. Nihil tuleritis in uia, neque uirgam, peram, panem, pecuniam,
duas tunicas IX. Nolite portare sacculum, neque peram, neque calciamenta X.
Nolite solliciti esse etc. Quęrite primum regnum Dei et iustitiam eius, et hęc omnia
adiicientur uobis XII. Lazarus mendicus XVI.
Quando misi uos sine saculo et pera et calciamentis, nunquid
aliquid defuit uobis? At illi dixerunt: Nihil XXII.
Peruersus.
Qui audit pręcepta Dei et non facit, ędificat supra terram VI. Qui non susceperint uos,
exeuntes in plateas eorum dicite: Etiam puluerem qui adhęsit nobis de ciuitate uestra,
extergimus in uos. Sodomis in die illa remissius erit quam illi ciuitati. Qui uos spernit, me
spernit. Qui autem me spernit, spernit eum qui misit me X. Cum hęc ad illos diceret,
coeperunt pharisei et legisperiti grauiter insistere et os eius
opprimere XI. Malchus absque aure dextera XXII. De doctore iustitię iniqui dixerunt: Hunc
inuenimus subuertentem gentem nostram etc. Commouit populum docens per uniuersam Iudeam
XXIII.
Poetę.
Facta est fames, id est egestas uerbi Dei, in regione illa, ubi pascens porcos cupit
implere uentrem de siliquis turpium fabularum, quas porci manducant. Et nemo dat ei, scilicet
ad sacietatem, quia quo magis se uoluptatibus obruit, eo magis concupiscit XV.
Perfidia.
Zacharias fit mutus, quod non statim credidit uerbis angeli. Illuminare his qui in
tenebris et in umbra mortis sedent I. Vtitur
et diabolus testimoniis Scripturarum, non ut doceat, sed
ut fallat; sic et hereticus IIII. Semen cecidit secus uiam etc. Geraseni rogant Iesum, ut
discederet a finibus eorum. Signant Iudeos incredulos VIII. Qui me erubuerit et meos sermones,
hunc Filius hominis erubescet, cum uenerit in maiestate sua et Patris et sanctorum angelorum
IX. Hereticus porrigit pro pane lapidem, pro pisce serpentem, pro ouo scorpionem. Tentantes
signum de cęlo quęrunt. Qui non est mecum, contra me est; et qui non colligit mecum, dispergit
XI. Villam emit et cęnam Domini refutauit, id est alienum dogma secutus est
XIIII. Veh illi per quem ueniunt scandala XVII. Ciues eius oderant eum, et miserunt legationem
post illum dicentes: Nolumus hunc regnare super nos. Verum tamen inimicos meos illos qui
noluerunt me regnare super se adducite huc et interficite ante me XIX. Pendente
Domi no in cruce tenebrę factę sunt. et sol obscuratus; his scilicet quibus crux est scandalum
XXIII.
Petitio.
Zacharias sacerdos ponit incensum in templo Domino, et omnis multitudo populi erat orans
foris. Angelus ad eum: Ne timeas, Zacharia, quoniam exaudita est oratio tua I. Iesu baptizato
et orante: ut perpendas, quod suscepto baptismate oportuna sit iugis oratio III.
Vir plenus lepra uiso Iesu procidit in faciem et rogauit eum, et mundatus est. Paraliticus
propter fidem illorum, a quibus illatus est ante Iesum, tum ab infirmitate, tum a peccatis
liberatus est. Sic tu adhibe tibi precatores, quorum merito gratiam consequi ualeas V. Dominus
exiit in montem orare, et orat pernoctans in oratione Dei. Oratio nocturna quam sit efficax
VI. Ascendit in montem, ut oraret, docens nos solitarios et ascendentes orare ad nihil
terrenorum declinantes IX. Duo modi orationis, alter laudis, alter petitionis. Quis uestrum
habebit amicum et ibit ad illum media nocte. Si perseuerauerit pulsans, surget et dabit illi.
Petite, quęrite, pulsate. Si uos, cum sitis mali, nostis bona data dare filiis uestris,
quamto magis Pater uester cęlestis de cęlo dabit spiritum bonum petentibus se?
XI. Parabola de iudice
et uidua, quoniam oportet semper orare et non deficere. Pharisei oratio
superba, publicani humilis XVIII. Vigilate itaque omni tempore orantes, ut digni habeamini
fugere ista omnia quę futura sunt et stare ante Filium hominis XXI. Orate, ne intretis in
tentationem. Et ipse auulsus est ab eis, quantum iactus est lapidis, et positis genibus
orabat. Verum tamen non mea uoluntas, sed tua fiat. Apparuit autem illi angelus de cęlo
confortans eum, et factus in agonia prolixius orabat XXII.
Potentia.
Deposuit potentes de sede et exaltauit humiles I. Cornu, id est
potentia, gloria et fama. Diabolus sciens facilem hominis lapsum in cupidine dominandi
promittit regna mundi se daturum adoranti se. Non est potestas mala, sed is qui male utitur
potestate IIII.
Peccatum.
Et prędicare captiuis remissionem, id est peccatoribus IIII.
Filius hominis habet potestatem in terra dimittendi peccata. Dum enim sumus in terra,
peccata nostra delere possumus. Postquam uero a terra tollimur, non ualebimus confiteri.
Clauditur enim ianua V. Qui peccatum cogitat, domi mortuus iacet cum filia [Arg]1
archisinagogi. Qui committit, effertur cum filio uiduę. Qui assuescit,
sepelitur cum Lazaro VIII. Homo incidit in latrones, qui despoliauerunt eum et plagis
impositis abierunt semiuiuo relicto X. Qui dicit uerbum in Filium hominis, remittetur illi. Ei
autem qui in Spiritum, non remittetur XII. Peccator perit, ut alius corrigatur XIII. Mulier
amittit drachmam, cum anima per peccatum amittit imaginem Dei. Filius discedens a patre abiit
in regionem longinquam et dissipauit substantiam suam etc. XV.
Perseuerantia.
Seruiamus illi in sanctitate et iustitia coram ipso omnibus diebus nostris I. Cęcus etiam
increpatus clamare non destitit post Iesum, donec uisum recuperauit, et secutus est eum XVIII.
Vos estis qui permansistis mecum in tentationibus meis. Et ego dispono uobis regnum etc. XXII.
Et erant semper in templo laudantes et benedicentes Deum. Amen expectantes, donec induantur
uirtute ex alto XXIIII.
Prouidentia.
Nonne quinque passeres ueneunt dipondio, et unus ex illis non est in obliuione coram Deo.
Sed et capilli capitis uestri omnes numerati sunt XII. Capillus de capite uestro non peribit
XXI.
Passio Domini. Ecce positus est hic in ruinam et in resurrectionem multorum in Israel, et
in signum cui contra dicetur: et tuam ipsius animam pertransibit gladius etc. II. Ducitur ad
supercilium montis, ut pręcipitetur IIII. In nauicula crucis obdormiuit. Fit tempestas in
cordibus discipulorum. Sed excitatus fugat procellam, quia resurgens increpat eorum timorem,
et ipsi uiso illo credunt et gaudent VIII. Baptismo autem habeo baptizari, et quomodo coarctor
usque dum perficiatur XII. Iudeus hedum requirit, Christianus agnum. Illis Barrabas soluitur,
nobis agnus immolatur XV. Camellus transiens per foramen acus, Christus per
passionis angustias et tormentorum punctiones XVIII. Hic est hęres, occidamus illum. Eiectum
extra uineam occiderunt XX. Et factus est sudor eius sicut guttę sanguinis decurrentis in
terram. Illudebant ei cędentes, et uelauerunt eum, et percutiebant faciem dicentes:
Prophetiza, quis te percussit XXII. Hunc inuenimus subuertentem gentem nostram. Commouit
populum docens per uniuersam Iudeam. Quid signat crucis latitudo, altitudo et profundum XXIII.
Nonne hęc oportuit pati Christum et ita intrare in gloriam suam. Quare Dominus reseruauit
cicatrices uulnerum. Obtulerunt ei partem piscis assi et fauum mellis. In pisce assato
exprimitur passionis Dominicę afflictio, in melle resurrectionis consolatio XXIIII.
Penitentia.
Contendite intrare per angustam portam XIII. Gaudium erit in cęlo super uno peccatore
penitentiam agente quam supra XCVIIII iustis qui non indigent penitentia. Accensa lucerna, id
est mente illuminata, et euersa domo, id est discussa conscientia; didrachma amissa inuenitur,
id est gratia reparatur, qua imago Dei conseruatur XV. Filius
luxuriosus, cum prodegisset substantiam, penitens rediit et humiliatus exaltatur a patre XV.
Decem leprosi clamant: Iesu pręceptor, miserere nostri XVII.
Cęcus secus uiam mendicans clemat: Iesu, fili Dauid, miserere mei. Iussus tacere
intentius clamabat XVIII. Conuersus Dominus respexit Petrum, et egressus foras Petrus fleuit
amare XXII.
IOANNES
Pax.
Pacem relinquo uobis, pacem meam do uobis. Non quomodo mundus dat ego do uobis.
Augustinus: Est autem pax serenitas mentis, tranquillitas animi, simplicitas cordis, amoris
uinculum, consortium caritatis etc. XIIII. Pater sancte, serua eos etc., ut sint
unum sicut et nos. Rogo pro eis etc., ut omnes unum sint, sicut tu, Pater, in me et ego in te,
ut et ipsi in nobis unum sint. Vt sint unum, sicut et nos unum sumus, ego in eis et tu in me,
ut sint consumati in unum [in unum]2 XVII. Apparens post resurrectionem apostolis ait: Pax
uobis. Et iterum dicit: Pax uobis. Et tertio Thoma pręsente inquit: Pax uobis XX. Rhete plenum
piscibus non est scissum. Signat nulla fore scismata inter electos Dei, sed concordiam
perpetuam XXI.
Prouerbium.
Alii laborauerunt, et uos in labores eorum introistis IIII.
Pudicicia.
Loquitur Dominus cum Samaritana, discipuli mirantur. Nemo tamen dixit: Quid loqueris cum
ea. Non enim sinistrum quid de magistro cogitabant, sed illam eius affatu indignam iudicant,
quę quinque uiros habuit et sextum adulterum IIII. Circumcisio in uirili membro suscipiebatur,
ut castitatem mentis et corporis custodiendam significaret VII.
Pietas.
Sic enim Deus dilexit mundum, ut Filium suum unigenitum daret III. Omne quod dat mihi
Pater, ad me ueniet, et eum qui uenit ad me non eiiciam foras. Hec est enim uoluntas eius qui
misit me, Patris, ut omne quod dedit mihi non perdam ex eo, sed resuscitem illud in nouissimo
die. Hęc est autem uoluntas Patris etc., ut omnis qui uidet Filium et credit in eum, habeat
uitam ęternam, et ego resuscitabo eum in
nouissimo die VI. Nemo te condemnauit? Nemo, Domine. Nec ego te condemnabo. Vade, et iam
amplius noli peccare VIII. Cęcus a natiuitate fuit genus humanum. Spuit Dominus in terram, de
saliua sua lutum fecit, quia Verbum caro factum est. Inunxit oculos cęci, id est cathetizauit.
Misit ad Syloe, ubi baptizatus in Christo uenit uidens. Syloa interpretatur:
Missus. Nisi enim ille fuisset missus, nemo nostrum esset ab iniquitate dimissus IX. Ego
ueni, ut uitam habeant et abundantius habeant. Ego sum pastor bonus. Bonus pastor animam suam
dat pro ouibus suis. Animam meam pono pro ouibus meis. Et alias oues habeo, et illas oportet
me adducere etc. X.
Non enim ueni, ut iudicem mundum, sed ut saluificem mundum XII. Cum dilexisset suos qui
erant in mundo, in finem dilexit eos XIII. Non relinquam uos orphanos, ueniam ad uos XIIII.
Sicut dilexit me Pater, et ego dilexi uos. Manete in dilectione mea XV.
Pater sancte, serua eos in nomine tuo quos dedisti mihi, ut sint unum sicut et nos etc.
Quos dedisti mihi, ego custodiui, et nemo ex eis periit nisi filius perditionis etc. Hęc
loquor in mundo, ut habeant gaudium meum impletum in se metipsis. Pro eis ego sanctifico me
ipsum, ut sint et ipsi sanctificati in ueritate. Pater, dilexisti eos, sicut et me dilexisti.
Et notum feci eis nomen tuum et notum faciam, ut dilectio, qua dilexisti me, in ipssis sit et
ego in ipsis XVII. Si ergo me quęritis, sinite hos abire ut impleretur sermo quem dixit, quia
quos dedisti mihi, non perdidi ex eis quenquam. Pietas erga Matrem Domini pendentis in cruce
XVIII. Dominus etiam pro anima unius Thomę ostendit se ipsum uulnera
habentem, et accedit, ut saluet unum etc. XX.
Penitentia.
Regulus rogat Iesum, ut descenderet et sanaret filium suum febri laborantem. Mens
febricitat in concupiscentiis; conuersa inuocat Iesum, rogat ueniam. Ait Iesus: Vade, id est
in bono proposito perseuera, et tunc filius tuus uiuet IIII. Turbat se metipsum Christus, ut
te doceat, quomodo turbari debeas, cum mole peccati premeris. Fides enim hominis sibi
displicentis
fremere debet in accusatione malorum operum, ut uiolentię
penitentis cędat consuetudo peccandi etc. Lazarus exiit de monumento, anima a
uitiis discessit. Institis autem obuolutus, quia in corpore constituti a molestiis carnis
alieni esse non possumus XI. Amen, amen dico uobis, quia plorabitis et flebitis uos, mundus
autem gaudebit. Vos autem comtristabimini, sed tristitia uestra uertetur in gaudium. Mulier,
cum parit etc. XVI.
Patientia.
Tolle grabatum tuum et ambula. Porta eum cum quo ambulas, ut ad eum peruenias, cum quo
manere desideras V.
Iesus nolebat in Iudeam ambulare, quia quęrebant eum Iudei interficere, docens nos
declinare persecutores, cum non sit necesse manere. Quotiens nobis ab aliquibus falsa
obiiciuntur conuitia, patienter toleremus, et uera, quę possumus, non obiiciamus, sed
salutaria monita prędicemus. Sic Iesus, cum dixissent ei: Demonium habes etc., docet, cum in
sabbato fit circumcisio, non solui Legem VII. Attendendum quod Dominus in corrigenda Iudeorum
superbia asper erat, mansuetus uero in contumelia sibi illata, erudiens nos errata in Deum
uindicare, in nos uero despicere. Iram furentium etiam, cum resistere possumus, declinare
Dominus docet. Iudeis enim lapidare parantibus abscondit se et exiuit de templo VIII. Cęcus
illuminatus confitens be nefactorem suum ab inuidis eiicitur foras, sed inuenitur a Iesu et in
fide Filii Dei solidatur IX. Si mundus uos odit etc. Sed hęc omnia facient uobis propter nomen
meum, quia nesciunt eum qui misit me XV. Absque synagogis facient uos. Sed uenit hora, ut
omnis qui interficit uos arbitretur obsequium se pręstare Deo. Et hęc facient uobis, quia non
nouerunt Patrem neque me XVI. Mitte gladium tuum in uaginam XVIII. Percussus Iesus alapa a
seruo, humiliter factum redarguit, non iudicat XVIII. Quod martyrum cicatrices apparebunt in
corpore glorificato ad decorem XX. Petri martyrium prędicitur a Domino. Augustinus: Si nulla
esset mortis uel parua molestia, non esset tam magna martyrii gloria XXI.
Pauper.
Putabant Dominum dixisse Iudę: Eme ea quę opus sunt nobis etc. Ergo Dominus loculos
habebat a fidelibus oblata conser uans suorum necessitatibus et aliis indigentibus. Hinc
primum ecclesiaeticę pecunię forma est instituta XIII. Iesus domum in uita non habuit; post
mortem alieno sepulchro reconditur et nudus existens a Ioseph operitur XVIII.
Peruersus.
Multi ergo audientes ex discipulis eius dixerunt: Durus est hic sermo, et quis potest eum
audire VI. Quęritis me interficere, quia sermo meus non capit in uobis. Quare loquellam meam
non cognoscitis? Quia non potestis audire sermonem meum. Qui ex Deo est, uerba Dei audit.
Propterea uos non auditis, quia ex Deo non estis VIII.
Perfidia.
Medius uestrum stetit, quem uos nescitis I. Quod scimus, loquimur, et quod uidimus,
testamur, et testimonium nostrum non accipitis. Lux uenit in mundum, et dilexerunt homines
magis tenebras quam lucem etc. III. Verbum eius non habetis in uobis manens, quia quem misit
ille, huic uos non creditis. Non uultis uenire ad me, ut uitam
habeatis. Ego ueni in nomine Patris mei, et non accepistis me. Si alius uenerit in nomine suo,
illum accipietis. Si crederetis Moysi, crederetis forsitan et mihi. De me enim ille scripsit
etc. V. Ex hoc multi discipulorum eius abierunt retro, et iam non cum illo ambulabant. Nonne
ego uos XII elegi, et unus ex uobis diabolus est VI. Quęretis me et non inuenietis, et ubi ego
sum, uos non potestis uenire VII. Ego uado et quęritis me, et in peccato uestro moriemini. Quo
ego uado, uos non potestis uenire. Vos deorsum estis, ego de supernis sum. Vos
de mundo hoc estis, ego non sum de hoc mundo. Si non credideritis, quia ego sum, moriemini in
peccato uestro. Si Deus pater uester esset, diligeretis utique me. Ego enim ex Deo processi et
ueni. Vos ex patre diabolo estis et desideria patris uestri uultis facere etc. Si ueritatem
dico, quare non creditis mihi? VIII. Qui non intrat per hostium in ouile ouium,
sed ascendit aliunde, ille fur est et latro. Fur non uenit, nisi ut furetur, et mactet, et
perdat. Loquor
uobis, et non creditis. Opera quę ego facio in nomine Patris
mei, hęc testimonium perhibent de me. Sed uos non creditis, quia non estis de ouibus meis.
Sustulerunt lapides Iudei etc. tollunt heretici uerborum lapides iactantes in eum, ut, si
possent, de throno eum suo in crucem detraherent. Si mihi non uultis credere, operibus credite
X. De cęcitate et perfidia Iudeorum Isaias XII.
Qui manducat mecum panem, leuabit contra me calcaneum suum XIII. Siquis in me non
manserit, mittetur foras sicut palmes et arescet, et colligent eum et in ignem mittent, et
ardet. Si non uenissem et locutus fuissem eis, peccatum non haberent. Nunc autem excusationem
non habent de peccato suo. Qui me odit, et Patrem meum odit etc. XV. Pater iuste, mundus te
non cognouit XVII. Vt ergo dixit eis: Ego sum, abierunt retrorsum et ceciderunt in terram
XVIII.
Petitio.
Tu forsan petisses ab eo, et dedisset tibi etc. Nam quasi dogma quoddam est, neminem
accipere diuinum donum ex non quęrentibus illud. Ipsum autem Saluatorem iubet Pater poscere,
ut det illi. Secundum illud: Postula a me, et dabo tibi gentes hęreditatem tuam. Sed uenit
hora et nunc est, quando ueri adoratores adorabunt Patrem in spiritu et ueritate. Nam et Pater
tales quęrit, qui adorent eum. Spiritus est Deus, et eos qui adorant eum, in spiritu et
ueritate oportet adorare. Samaritani rogauerunt eum, ut ibi maneret, et mansit ibi duos dies.
Manet nanque Iesus penes deprecantes. Et pręsertim quotiens qui precantur exeunt ciuitatem et
uersus eum ueniunt IIII. Iesus autem eleuatis sursum oculis dixit etc. Necesse est uolentem ad
exemplum Christi orare eleuare oculos cordis sursum ac errigere illos a pręsentibus rebus
memoria, cogitationibus atque intentionibus etc. XI. Quidam gentiles rogauerunt Philippum
dicentes: Volumus uidere Iesum; Philippus dicit Andreę, uterque Iesu. Sicque per intercessores
usque ad Iesum peruenit oratio XII. Quodcunque petieritis Patrem in nomine meo, hoc faciam, ut
glorificetur Pater in Filio. Siquid petieritis in nomine meo, hoc faciam, ut glorificetur Pater in Filio XIIII. Si manseritis in me et uerba mea in
uobis manserint, quodcunque uolueritis, petetis, et fiet uobis. Non uos me elegistis, sed ego
elegi uos etc., ut quodcunque petieritis Patrem in nomine meo, det uobis XV.
Amen, amen dico uobis, siquid petieritis Patrem in nomine meo, dabit uobis. Petite, et
accipietis, ut gaudium uestrum sit plenum XVI. Hęc locutus est Iesus et subleuatis oculis in
cęlum dixit: Pater, uenit hora etc. XVII.
Peccatum.
Venialia, si negligantur, multiplicata occidunt III. Iam noli amplius peccare, ne
deterius tibi aliquid contingat V. Amen, amen dico uobis, quia omnis qui facit peccatum,
seruus est peccati. Seruus autem non manet in domo in ęternum, filius autem manet in ęternum.
Si ergo uos filius liberauerit, uere liberi eritis VIII. Peccatores Deus non audit, sed siquis
Dei cultor est et uoluntatem eius facit, hunc exaudit IX. Si cęci essetis, non haberetis
peccatum. Nunc uero dicitis quia uidemus, peccatum uestrum manet IX. Inuenit eum quattuor dies
iam in monumento habentem, id est transgressum legem originis: naturalem, scriptam,
euangelicam. Vel primum peccatum in corde, secundum in consensu, tertium in actu, quartum in
consuetudine. Erat autem spelunca et lapis superpositus ei. Mortuus sub lapide, reus sub Lege.
Remouete lapidem, remouete Legis pondus. Prędicate gratiam euangelii XI. Iudei intrare in
prętorium peccatum putabant, condemnare innocentem sollicitabant. Hi sunt qui a minimis
abstinent et grauia delicta committere non cessant XVIII.
Passio Domini. Soluite templum hoc, et in triduo excitabo illud II. Et sicut Moyses
exaltauit serpentem in deserto, ita exaltari oportet Filius hominis, ut omnis qui credit in
ipso non pereat, sed habeat uitam ęternam III. Iesus fatigatus ex itinere sedebat sic supra
fontem IIII. Murmur multus erat in turba de eo. Quidam enim dicebant, quia bonus est, alii
autem dicebant non, sed seducit turbas. Quid me quęritis interficere? Respondit turba et
dixit: Demonium habes, quis te quęrit interficere. Quęrebant
ergo eum apprehendere, et nemo misit in illum manus, quia nondum uenerat hora eius. Miserunt
principes et pharisei ministros, ut apprehenderent Iesum. Dixit ergo eis Iesus: Adhuc modicum
tempus uobiscum sum etc. VII. Et nemo apprehendit cum, quia nondum uenerat hora eius. Cum
exaltaueritis Filium hominis, tunc cognoscetis quia ego sum etc. Non ne bene dicimus nos, quia
Samaritanus es tu et demonium habes? Tulerunt lapides, ut iacerent in eum. Iesus autem
abscondit se et exiuit de templo VIII. Conspirauerant Iudei, ut, siquis eum confiteretur esse
Christum, extra synagogam fieret IX. Ego pono animam meam, ut iterum sumam eam. Nemo tollit
eam a me, sed ego pono eam a me ipso. Potestatem habeo ponendi ipsam et potestatem habeo
iterum sumendi eam. Dicebant multi ex ipsis: Demonium habet et insanit; quid eum auditis?
Circumdederunt eum Iudei et dixerunt ei: Quousque animam nostram tollis? Si tu es Christus,
dic nobis palam. Sustulerunt lapides, ut lapidarent eum X. Quid facimus, quia hic homo multa
signa facit etc. Expedit uobis ut unus homo moriatur pro populo etc. Ab illo ergo die
cogitauerunt, ut interficerent eum. Caiphas prophetauit, quia Iesus moriturus erat pro gente;
et non tantum pro gente, sed ut filios Dei, qui erant dispersi, congregaret in unum. Proximum
erat pasca Iudeorum; quęritur in templo, ut apprehendatur XI.
Ante sex dies pascę uenit Bethaniam, quia ille qui sex diebus omnia fecerat et sexto die
hominem creauerat, ipse sexta mundi ętate, sexta feria, sexta hora redimere mundum uenerat.
Nisi granum frumenti cadens in terra etc. Ipse est granum mortificandum in infidelitate
Iudeorum, multiplicandum in fide populorum. Nunc anima mea turbata est. Et ego, si exaltatus
fuero a terra etc. Nunc iudicium est mundi, nunc princeps huius mundi eiicietur
foras. Iesus abiit et abscondit se ab eis XII. Si diligeretis me, gauderetis utique quia uado
ad Patrem, quia Pater maior me est. Venit enim princeps mundi huius, et in me
non habet
quicquam. Sed ut cognoscat mundus, quia diligo
Patrem, et sicut mandatum dedit mihi Pater, sic facio XIIII. Capiendus
Iesus introiuit in hortum, ut peccatum, quod in horto commissum fuerat, in horto deleret.
Paradisus enim hortus deliciarum interpretatur. Vt ergo dixit eis: Ego sum, abierunt retrorsum
et ceciderunt in terram etc. Primum ducitur ad Annam. Vnus ministrorum dedit alapam Iesu.
Misit eum Annas ligatum ad Caipham. Si non esset hic malefactor, non tibi tradidissemus eum.
Pilatus: Gens tua et pontifices tui tradiderunt te mihi. Quid fecisti? Respodit Iesus: Regnum
meum non est de hoc mundo etc. Ego in hoc natus sum et ad hoc ueni in mundum, ut testimonium
perhibeam ueritati. Quia sexta die homo est factus et in septima sequiescit Deus. Ideo sexta
die pro homine patitur, sabbato quiescit in sepulchro. Baiulans sibi crucem exiuit in eum qui
dicitur Caluarię locum, Hebraice autem Golgotha, ubi crucifixerunt eum. Titulus I. N. R. I.
Diuidunt uestimenta. Mulieres stant iuxta crucem. Matrem Ioanni commendauit, et accepit eam
discipulus in suam. Crux quid significet. De latere Domini fluxit sanguis et aqua. Latronum
fregerunt crura. Figura: Iesus in latere transfixus ostium in latere archę Noe, mulier de
costa Adam dormientis. Sepeliunt Iesum Ioseph et Nicodemus XVIII.
Intrat ad discipulos ianuis clausis XX. Piscis super prunas. Decies apparuisse Dominum
post resurrectionem colligitur XXI.
Perseuerantiam in longitudine temporis signat crucis longitudo a trauerso usque ad terram
XVIII.
Prouidentia.
Pater meus usque modo operatur, et ego operor V.
Prędestinatio.
Nemo potest uenire ad me, nisi Pater qui misit me, traxerit eum. Et ego suscitabo eum in
nouissimo die. Quare illum trahat et illum non trahat, noli uelle iudicare, si non uis errare.
Semel accipe et intellige, si non traheris, ora ut traharis. Iterum idem dicit VI. Proprias
oues uocat nominatim. Nouit enim nomina prędestinatorum etc. Oues meę uocem meam audiunt etc.
non peribunt in ęternum, et non rapiet eas quisque de
manu mea. Nemo potest rapere de manu Patris mei X. Ego uos
elegi etc. Electi sunt ante mundi constitutionem ea prędestinatione, in qua Deus sua futura
facta pręsciuit; electi autem de mundo ea uocatione, qua Deus id quod prędestinauit, impleuit.
Quos enim prędestinauit, hos et uocauit XV. Et nunc clarifica me tu, Pater, apud te metipsum
ea claritate, quam habui prius quam mundus fieret apud te, scilicet in prędestinatione diuina
XVII.
Purgatorium.
Si non lauero te, non habebis partem mecum XIII. Palmitem ferentem fructum agricola
purgabit, ut fructus plus afferat XV.
PAVLVS AD ROMANOS
Pax.
Pacem habentes, non uos metipsos defendentes, sed date locum irę XII. Deus pacis cum
omnibus uobis. Amen XV. AD CORINTHIOS I: Obsecro uos, fratres, ut id ipsum
dicatis omnes, ut non sint in uobis scismata I. Omnes nos in unum corpus baptizati sumus siue
Iudei siue gentiles etc. et omnes in uno spiritu potati sumus. Siquid patitur unum membrum,
compatiuntur omnia membra XII. II: Pacem habete, et Deus pacis erit uobiscum. Salutate inuicem
cum osculo sancto XIII. AD PHILIPPENSES: Ad caritatem et concordiam hortatur II.
Pax Dei quę exuperat omnem sensum etc. IIII.
AD HEBREOS: Pacem sequimini cum omnibus et sanctimoniam sine qua nemo
uidebit Deum XII. IACOBI: Fructus autem iustitię in pace seminatur facientibus pacem III.
AD CORINTHIOS I:
Pudicicia.
Bonum est homini mulierem non tangere. Propter fornicationem autem unusquisque suam
uxorem habeat. Non nuptis et uiduis bonum est, si sic permaneant. Quod si non se continent, nubant.
Precio empti estis, nolite fieri serui hominum. De uirginibus pręceptum
non habeo, consilium autem do etc. Solutus non quęrat uxorem. Qui sine uxore est, sollicitus
est quę Domini sunt, quomodo placeat Deo. Qui matrimonio iungit uirginem suam bene
facit, et qui non iungit melius facit. Mulier soluta, cui uult, nubat. Beatior
autem erit, si sic permanserit VII.
AD THESSALONICENSES I: Hęc est uoluntas Dei sanctificatio uestra, ut
abstineatis uos a fornicatione, ut sciat unusquisque uestrum uas suum possidere in
sanctificatione et honore, non in passione desiderii, sicut gentes, quę ignorant Deum IIII. AD
THIMOTEVM I: Vidua eligatur non minus LX annorum etc. adolescentiores autem uiduas deuita etc.
Volo autem iuniores nubere, filios procreare etc. V. ACTVVM: Murmur Gręcorum
aduersus Hebreos, quod non admitterentur in ministerio mulieres eorum VI.
APOCALYPSIS: Cantabant canticum nouum. Nemo poterat dicere canticum nisi illi qui
empti sunt de terra; uirgines sunt. Hi sequuntur Agnum, quocunque ierit etc. XIIII.
Pietas.
AD ROMANOS: Iustificati gratis per gratiam ipsius et ridemptionem, quę est
in Christo Iesu etc. III. Deus iustificat [impios ]2 mortuos et uocat ea quę non sunt IIII.
Sed plus contulit gratia quam abstulerat delictum. Vbi abundauit delictum, superabundauit et
gratia V. Proprio filio suo non pepercit pro nobis VIII. Optabam ego ipse anathema esse a
Christo pro fratribus meis. Quod si Deus sustinuit in multa patientia uasa irę, apta in
interitum IX. Bonitas Dei in eos qui permanent in bonitate XI. AD CORINTHIOS I:
Cum liber essem ex omnibus omnium me seruum feci, ut plures lucrificarem. Omnibus omnia factus
sum, ut omnes facerem saluos IX. Nemo quod suum est quęrat, sed quod alterius. Sicut et ego
omnibus per omnia placeo non quęrens quod mihi utile est, sed quod multis, ut
salui fiant X. Siquid patitur unum membrum, compatiuntur omnia membra XII. Nulla opera
proficere ad salutem sine caritate etc. de laudibus caritatis XIII. Quotidie morior propter
gloriam uestram, fratres XV. II: Pater misericordiarum et
Deus totius consolationis, id est Deo gratias, qui semper triumphat nos in Christo Iesu II.
Quis infirmatur, et ego non infirmor? Quis scandalizatur, et ego non uror? XI. Non quęro quę
uestra sunt, sed uos. Ego libentissime impendam, et superimpendar pro animibus uestris XII.
AD GALATAS: Alter alterius onera portate etc. Dum tempus habemus, operemur bonum
omnes, maxime autem ad domesticos fidei VI. AD EPHESIOS: Estote autem inuicem
benigni, misericordes, donantes inuicem, sicut et Deus in Christo donauit uobis IIII. AD
COLOSSENSES: Induite ergo uos sicut electi Dei, sancti et dilecti, uiscera
misericordię etc. supportantes inuicem, super omnia caritatem habete III.
AD THESSALONICENSES I: Quoniam non posuit nos Deus in iram, sed in
acquisitionem salutis per Dominum Iesum Christu m qui mortuus est pro nobis, ut siue uigilemus
siue dormiamus simul cum illo uiuamus. Suscipite infirmos V. AD THIMOTEVM I:
[Suscipite]1 Christus Iesus uenit in hunc mundum peccatores saluos facere I. Saluator noster
Deus, qui omnes homines uult saluos fieri, et ad agnitionem ueritatis uenire II. Et manifeste
magnum est pietatis sacramentum; quod manifestatum est in carne, iustificatum est in spiritu,
apparuit angelis, creditum est in mundo, assumptum est in gloria III. Exerce te
ad pietatem. Nam corporalis exercitatio ad modicum utilis est, pietas autem ad omnia utilis
est, promissionem habens uitę quę nunc est et futurę IIII. AD TITVM: Cum autem
benignitas et humanitas apparuit Saluatoris nostri Dei, non ex operibus iustitię, quę fecimus
nos, sed secundum misericordiam suam saluos nos fecit per lauacrum regenerationis et
renouationis Spiritus Sancti, quem effudit in nos per Iesum Christum,
saluatorem nostrum, ut iustificati gratia ipsius, hęredes simus secundum spem uitę ęternę III.
AD HEBREOS: Non enim habemus pontificem, qui non possit compati
infirmitatibus nostris; tentatum autem per omnia pro similitudine, absque peccato etc. de eius
misericordia IIII. Omnis
nanque pontifex, qui condolere possit his qui
ignorant et errant, quoniam et ipse circumdatus est infirmitate etc. V. Mementote uinctorum
tanquam simul uincti, et laborantium tanquam et ipsi in corpore morantes XIII.
ACTVVM: Barnabas discessit a Paulo, ne dimitteret Marcum XV. PETRI
I: Vnusquisque, sicut accepit gratiam in alterutrum illam administrantes IIII. II:
Nouit Deus pios de tentatione erripere, iniquos uero in die Iudicii reseruare cruciandos II.
Non tardat Deus promissionem suam, sed patienter agit propter uos, nolens aliquos perire, sed
omnes ad penitentiam reuerti III. IOANNIS I: Videte qualem caritatem dedit nobis
Pater, ut filii Dei nominemur et simus. Deus animam suam pro nobis posuit. Et nos debemus
animas pro fratr ibus ponere III. APOCALYPSIS: Ecce sto ad ostium et pulso:
siquis audierit uocem meam et aperuerit mihi ianuam, introibo ad illum et cenabo cum illo, et
ipse mecum III.
Penitentia.
AD ROMANOS: Hora est iam nos de somno surgere. Abiiciamus ergo opera
tenebrarum etc. XIII.
AD CORINTHIOS I: Expurgate uetus fermentum etc. Epulemur, non in fermento
ueteri, sed in azimis etc. V.
Castigo corpus meum et in seruitutem redigo, ne forte, cum aliis prędicauerim, ipse
reprobus efficiar IX. II: Sufficit illi qui eiusmodi est obiurgatio hęc quę fit a pluribus,
ita ut e contrario magis donetis et consolemini, ne forte abundantiori tristitia absorbeatur
qui eiusmodi est II.
Gaudeo, non quia, contristati estis, sed quia contristati estis ad penitentiam. Quę enim
secundum Deum tristitia est, penitentiam in salutem stabilem operatur. Sęculi autem tristitia
mortem operatur VII.
AD GALATAS: Qui autem sunt Christi, carnem suam crucifixerunt cum uitiis et
concupiscentiis V. Per Christum mihi mundus crucifixus est et ego mundo. Ego enim stigmata
Domini Iesu in corpore meo porto VI. AD EPHESIOS: Deponite ueterem hominem, qui
corrumpitur secundum desideria erroris. Renouamini autem spiritu mentis uestrę et induite
nouum hominem etc. IIII. Surge qui dormis et exurge a mortuis, et
iluminabit te Christus V. AD COLOSSENSES:
Mortificate ergo membra uestra quę sunt super terram, fornicationem, immundiciam etc. III. AD
PHILEMONEM: Emendationem Onesimi laudat, qui aliquando inutilis fuit, nunc autem utilis. Tu
autem illum ut mea uiscera suscipe I.
AD HEBREOS: Deponentes omne pondus et circumstans nos peccatum per
patientiam curramus ad propositum nobis certamen, aspicientes in auctorem fidei et
consummatorem Iesum etc. XII. IACOBI: Emundate manus, purificate corda, miseri estote, lugete
et plorate. Humiliamini in conspectu Domini, et exaltabit uos IIII. APOCALYPSIS:
Siquis audierit uocem meam et aperuerit mihi ianuam, introibo ad illum et cenabo cum illo III.
Memor esto itaque, unde excideris, et age penitenti am, et prima opera fac. Sin autem, uenio
tibi et mouebo candelabrum tuum de loco suo, nisi penitentiam egeris II. Hi qui amicti sunt
stolis albis uenerunt de tribulatione magna et lauerunt stolas suas, et dealbauerunt eas in
sanguine Agni etc. Beatus et sanctus qui habet partem in resurrectione prima. In his secunda
mors non habet potestatem, sed erunt sacerdotes Dei et Christi, et regnabunt cum illo etc. XX.
Beati qui lauant stolas suas in sanguine Agni, ut ait potestas eorum in ligno uitę et per
portas intrent in ciuitatem XXII.
Patientia.
AD ROMANOS: Sumus filii Dei et heredęs, et Christi cohęredes; si tamen
compatimur, ut conglorificemur. Existimo enim, quod non sint condignę passiones
huius temporis ad futuram gloriam quę reuelabitur in nobis VIII. Benedicite
persequentibus uos, benedicite et nolite maledicere. Nulli malum pro malo reddentes. Pacem
habentes, non uos metipsos defendentes, sed date locum irę. Noli uinci a malo, sed uince in
bono malum XII.
AD CORINTHIOS I: Nos stulti propter Christum, infirmi, ignobiles. Esurimus, sitimus,
nudi sumus, colaphis cędimur, instabiles sumus, laboramus operantes manibus nostris,
maledicimur et benedicimus etc. tanquam purgamenta huius mundi facti
sumus, omnium peripsima usque adhuc IIII. II: Sicut abundant
passiones Christi in nobis, ita et per Christum abundat
consolatio nostra. Sicut socii passionis estis, sic eritis et consolationis I.
De patientia in aduersis et persecutione. Semper mortificatiom Iesu Christi in corpore nostro
circumferentes, ut et uita Iesu manifestetur in corporibus nostris. Licet is qui foris est,
noster homo corrumpatur, tamen is qui intus est renouatur de die in die. Id enim quod in
pręsenti est momentaneum et leue tribulationis nostrę supramodum in sublimitate ęternum glorię
pondus operatur in nobis, non contemplantibus nobis quę uidentur, sed quę non uidentur, id est
non temporalia, sed ęterna IIII. Libenter suffertis insipientes, cum sitis ipsi sapientes.
Sustinetis enim etc. iniurias, pericula, labores, afflictiones carnis etc. XI.
AD EPHESIOS: Peto, ne deficiatis in tribulationibus etc. huius rei
gratis flecto genua etc. III. AD PHILIPPENSES: Et satiari, et esurire, et
abundare, et penuriam pati, omnia possum in eo qui me confortat IIII. AD
COLOSSENSES: Nunc gaudeo in passionibus pro uobis, et adimpleo ea quę desunt passionum
Christi in carne mea pro corpore eius, quod est Ecclesia I.
AD THESSALONICENSES I: Excipientes uerbum in tribulatione multa, cum gaudio
Spiritus Sancti I.
Sed ante passi et contumeliis affecti, sicut scitis, in Philippis, fiduciam habuimus in
Deo nostro loqui ad uos euangelium Dei in multa sollicitudine II. Nemo moueatur in
tribulationibus istis. Ipsi enim scitis, quod in hoc positi sumus III.
Patientes estote ad omnes V. AD THIMOTEVM II: Exhortatio ad martyrium. Noli
itaque erubescere testimonium Domini nostri Iesu Christi neque me uinctum eius, sed collabora
Euangelio etc. I. Hęc patior, sed non confundor I. Nam si commortui sumus, et conuiuemus; si
sustinebimus, et conregnabimus II. Explicat quas passiones perpessus sit. Et omnes qui pie
uolunt uiuere in Christo Iesu, persecutionem patientur III.
AD HEBREOS: Patientia nobis necessaria est, ut uoluntatem Dei facientes
reportetis promissionem X.
ACTVVM: Apostoli a sacerdotibus positi in custodia IIII. Apostoli ponuntur in
carcere, sed ab angelo liberati prędicant
in templo. Cęsi gaudent in contumelia
pro Iesu habita et prędicationi instant V. Patientia Stephani et martyrium VI,VII. Fideles
propter persecutionem disperguntur, dispersi euangelizant VIII. Paulus insidias patitur, per
murum in sporta demittitur XII.
Iacobus maior capite truncatus, Petrus in carcerem mittitur XII. Fideles contumeliis
lapidationibusque confecti perfugerunt euangelizantes et conuertentes multos. Per multas
tribulationes oportet nos intrare in regnum Dei XIIII. Paulus et Sylas uirgis
cęsi mittuntur in carcerem pedes ligno stricti. Nocte media Deum laudant. Fit terre
motus; aperiuntur ostia, soluuntur uincula, carceris custos conuertitur, ipsi a
magistratu dimittuntur XVI. Paulus it Hierosolimam uincula et tribulationes passurus XX.
Paratus est non solum alligari, sed etiam mori pro nomine Iesu XXI. Flagellis cęditur XXII.
Iussu Ananię sacerdotis in ore percutitur, et conuersus ad illum ait: Percutiet te Deus,
paries dealbate. Deinde dictum excusauit etc. XXIII. Nocte confortans eum Dominus sit:
Constans esto. Sic et Romę oportet de me testificeris XXIII. IACOBI: Omne gaudium existimate,
fratres, cum in tentationes uarias incideritis etc. hortatur ad patientiam I. Patientes igitur
estote, fratres, usque in aduentum Domini. Sicut agricola patienter expectat maturitatem
fructuum V. Nolite ingemiscere in alterutrum. Exemplum accipite exitus
mali, longanimitatis, laboris, patientię prophetarum, sufferentię Iob et finis Domini V.
PETRI I: Et quis est qui uobis noceat, si boni emulatores
fueritis? Sed et siquid patimini propter iustitiam beati. Melius est benefacientes pati quam
malefacientes etc. III. Communicantes Christi passionibus gaudete, ut reuelatione glorię eius
gaudeatis exultantes IIII. Itaque et hi qui patiuntur secundum uoluntatem Dei, fideli Creatori
commendent animas suas in benefactis IIII. APOCALYPSIS: Ecclesię Ephesi labor et
patientia laudatur. Smyrnę dicitur: Habebis tribulationem diebus decem II. Aperuit terra os
suum, id est fideles orando pro Ecclesia, et absorbuit flumen quod misit draco de ore suo, id
est persecutiones sustinuit XII.
Pauper.
AD THIMOTEVM I: Est autem quęstus magnus pietas cum sufficientia. Nihil enim
intulimus in hunc mundum. Haud dubium, quia nec auferre quid possumus. Habentes autem alimenta
et quibus tegamur, his contenti simus VI.
IACOBI: Pauper diues in fide hęres erit regni II.
APOCALYPSIS: Scio tribulationem tuam et paupertatem tuam II.
Peruersus.
AD PHILIPPENSES: Omnes quę sua sunt quęrunt, non quę Iesu Christi II.
AD THIMOTEVM II: Erit enim tempus, cum sanam doctrinam non sustinebunt, sed ad
sua desideria coaceruabuntur sibi magistros prurientes auribus; et a ueritate quidem auditum
auertent; ad fabulas autem conuertentur IIII.
ACTVVM: Iudeis non admittentibus Verbum Paulus et Barnabas dixerunt: Vobis
oportebat loqui primum uerbum Dei etc. XIII.
Paulus prędicat, Iudei blasfemant. Ille excutiens uestimenta dixit: Sanguis uester super
caput uestrum. Mundus ego ex hoc ad gentes uadam XVIII.
Disputante Paulo indurati maledicunt XIX.
Poetę.
AD CORINTHIOS I: Scientia inflat, caritas uero ędificat VIII.
AD THIMOTEVM I: Siquis aliter docet etc. contra sophistas VI. II: Magistri prurientes
auribus IIII.
AD HEBREOS: Doctrinis uariis et peregrinis nolite abduci VI.
Perfidia.
AD ROMANOS: Tradidit illos Deus in desideria cordis eorum. Et
sicut non probauerunt Deum habere in notitia etc. non solum qui faciunt, sed
etiam qui consentiunt facientibus I.
Offenderunt in lapidem offensionis IX. Emulationem quidem Dei habent, sed non secundum
scientiam. Quomodo ergo inuocabunt in quem non crediderunt X. Conclusit enim Deus omnia in
incredulitate, ut omnium misereatur XI. Omne quod non est ex fide, peccatum est XIIII.
Obseruetis eos qui dissensiones et offendicula pręter doctrinam, quam uos didicistis, faciunt,
et declinate ab illis XVI. AD CORINTHOS I: Verbum enim crucis pereuntibus quidem stultitia est
I. Nihil est idolum in mundo VIII. Oportet et hęreses esse, ut et qui probati sunt manifesti
fiant in uobis XI. II: Ambulantes in astutia, adulterantes uerbum Dei.
Deus huius sęculi excęcauit mentes
infidelium, ut non fulgeat illuminatio euangelii glorię Christi, qui est imago Dei IIII.
AD THIMOTEVM I: Spiritus autem manifeste dicit, quia in nouissimis temporibus discedent
quidam a fide attendentes spiritibus erroris etc. IIII. Si negabimus, et ille negabit nos. Si
non credimus, ille fidelis permanet, negare se ipsum non potest II. Quemadmodum autem
Iamnes et Iambres restiterunt Moysi, ita et hi resistunt ueritati
etc. III.
AD TITVM: Hęreticum hominem post unam et secundam correptionem deuita etc. III.
AD HEBREOS: Qui propter incredulitatem non introierunt in Terram
promissionis III. ACTVVM: Elymam magum Paulus a fide auertentem cęcitate damnauit
XIII. Dicit pseudoapostolos post obitum suum surrecturos XX. PETRI I: Qui non credunt his, lapis offensionis et petra scandali II. II: Et
in uobis erunt magistri mendaces qui introducent sectas perditionis etc. contra hereticos II.
Venient in neuissimis diebus in deceptione illusores iuxta proprias conscientias ambulantes
dicentes: Vbi est promissio aut aduentus eius etc. III.
IOANNIS I: Quis est mendax, nisi is qui negat, quoniam Iesus non est
Christus? Hic est Antichristus qui negat Patrem et Filium II. II: Multi seductores exierunt in
mundum. Qui non confitetur Iesum Christum uenisse in carne, hic est seductor et Antichristus.
Omnis qui pręcedit et non permanet in doctrina Christi, Deum non habet. Qui
permanet in doctrina, hic Patrem et Filium habet. Siquis uenit ad uos et hanc doctrinam non
affert, nolite communicare illi etc. 1 .
IVDĘ: Subintrauerunt enim quidam homines etc. de hęreticorum prauitate I.
APOCALYPSIS: Habeo aduersus te pauca, quia permittis mulierem Iezabel, quę
se dicit prophetem docere et seducere seruos meos, fornicari et manducare de
idolaticis II. Equus niger signat persecutionem hereticorum contra fideles
occultam. Equus uero pallidus persecutionem falsorum fratrum occultam simul et manifestam VI.
Equus ruffus signat effundentes sanguinem martyrum VI. Aperuit puteum abyssi, id est doctrinam
perfidię,
et ascendit fumus etc. Et exierunt locustę, id est eorum
discipuli. Pręceptum est eis, ne lederent quenquam, nisi tantum homines qui non
habent signum Dei in frontibus suis IX.
Adorauerunt bestiam omnes qui inhabitabant terram, quorum non sunt scripta nomina in
libro uitę Agni qui occisus est ab origine mundi XIII.
Factum est uulnus sęuissimuum et pessimum in homines qui habebant
caracterem bestię etc. Ciuitates gentium ceciderunt, et Babylon magna uenit in
memoriam ante Deum, dare illi calicem uini indignationis irę eius XVI.
Meretrix magna habens capita VII et cornua decem etc. XVII.
Cecidit, cecidit Babylon magna, et facta est habitatio demoniorum et custodia omnis
spiritus immundi etc. XVIII.
Incredulis et execratis et idolatris pars erit in stagno ardenti XXI.
Petitio.
AD ROMANOS: Nunquid oremus, sicut oportet, nescimus VIII.
AD CORINTHIOS I: Coniugati debitum reddant, nisi ex consensu ut uacent orationi
VII. Vir orans aut prophetans non uelet caput, mulier autem uelet XI. Orabo spiritu, orabo et
mente; psallam spiritu, psallam et mente XIII. AD EPHESIOS: Implemini Spiritu
Sancto loquentes uobis metipssis in psalmis, hymnis et canticis spiritalibus etc. V.
Orantes omni tempore in spiritu et in ipso uigilantes in omni iustitia et obsecratione
pro omnibus sanctis et pro me, ut detur mihi sermo etc. VI.
AD PHILIPPENSES: Nihil solliciti sitis, sed in omni oratione et obsecratione cum
gratiarum actione petitiones uestrę innotescant apud Deum IIII. AD COLOSSENSES:
Orationi instate uigilantes in ea in gratiarum actione orantes simul et pro nobis IIII.
AD THESSALONICENSES I: Sine intermissione orate V.
AD THIMOTEVM I: Obsecro igitur primum omnium fieri obsecrationes, orationes,
postulationes, gratiarum actiones pro omnibus hominibus etc. Volo ergo uiros orare in omni
loco leuantes puras manus sine ira et disceptatione II.
AD HEBREOS: Christus in passione sua orauit pro nobis cum clamore et
lachrimis V. ACTVVM: Apostoli in oratione perseuerant simul cum mulieribus et
Maria, matre
Iesu I. Petrus
et Ioannes ascendebant in templum ad horam orationis nonam III. Orante ecclesia Petrus ab
angelo de carcere liberatur XII. Paulus positis genibus simul cum cęteris orauit XX. Positis
in littore genibus orauimus XXI. IACOBI: Petitis, et non accipitis, eo quod male petatis IIII. Orate pro inuicem, ut saluemini. Multum ualet deprecatio
iusti assidua. Helias orauit, et non pluit; iterum orauit, et pluit V. PETRI I:
Estote prudentes et uigilate in orationibus IIII. IOANNIS I: Qui scit fratrem
suum peccare peccatum non ad mortem, petat, et dabitur ei uita peccanti non ad mortem. Est
peccatum ad mortem; non pro illo dico, ut roget quis V. APOCALYPSIS: Seniores
ceciderunt coram Agno habentes singuli citharas et phyalas aureas plenas
odoramentorum, quę sunt orationes sanctorum laudes dicentes Redemptori V. Et
ascendit fumus incensorum de orationibus sanctorum coram Deo VIII.
Potentia.
AD ROMANOS: Omnis anima potestatibus sublimioribus subdita sit. Non est enim
potestas, nisi a Deo. Vis autem non timere potestatem? Fac bonum. Si autem malum feceris,
time. Non enim sine causa gladium portat etc. XIII.
AD TITVM: Admone illos principibus et potestatibus subditos esse III.
Patria.
AD HEBREOS: Non habemus hic manentem ciuitatem, sed futuram inquirimus
XIII.
Peccatum.
AD ROMANOS: Causati sumus Iudeos et Gręcos omnes sub peccato esse. Omnes
enim peccauerunt et egent gratia Dei III. Per unum hominem peccatum, et per
peccatum mors, in quo omnes peccauerunt. Vsque ad Legem peccatum, mors ab Adam usque ad Moysen
V. Stipendia peccati mors VI. Peccatum non cognoui, nisi per Legem VII. AD CORINTHIOS
I: Sic autem peccantes in fratres etc. in Christum peccatis VIII. Stimulus autem mortis
peccatum est, uirtus uero peccati lex XV.
AD THIMOTEVM I: Quorundam hominum peccata manifesta sunt, pręcedentia ad
iudicium, quorundam autem etc. V.
AD HEBREOS: Impossibile dicit esse eos qui semel illuminati sunt, si
prolapsi fuerint,
rursus reuocari ad penitentiam etc. VI. Voluntarie
peccantibus post acceptam notitiam ueritatis, iam non relinquitur pro peccatis hostia X.
IACOBI: Qui totam legem seruauerit, offendat autem in uno, factus est omnium reus II.
IOANNIS I: Si dixerimus, quonia m peccatum non habemus, ipsi nos seducimus. Si
dixerimus, quia non peccauimus, mendacem facimus eum, et uerbum eius non est in nobis I. Omnis
qui in eo manet, non peccat, et omnis qui peccat, non uidet eum nec cognouit eum. Qui facit
peccatum, ex diabolo est, quoniam ab initio diabolus peccat. Omnis qui natus est ex Deo,
peccatum non facit, quoniam semen ipsius in eo manet; et non potest peccare, quoniam ex Deo
natus est III. Qui scit fratrem suum peccare peccatum non ad mortem etc. Est peccatum ad
mortem; non pro illo dico, ut roget quis. Scimus quoniam omnis qui natus est ex Deo, non
peccat, sed generatio Dei conseruat eum, et malignus non tanget eum. Mundus
totus in maligno positus est V.
Promissum.
PETRI II: Non tardat Dominus promissionem suam, sed patienter agit propter
uos etc. III. [Io. II.]
Passio Domini. AD ROMANOS: Christus pro impiis mortuus est etc. V.
Si autem mortui sumus cum Christo, credimus quia simul etiam uiuemus cum illo VI. Nam
quod impossibile erat Legi etc. Deus Filium suum mittens in similitudinem carnis peccati, et
de peccato damnauit peccatum in carne VIII. Christus minister fuit Iudeis ex promissione Dei,
gentibus ex misericordia etc. XV.
AD CORINTHIOS I: Verbum enim crucis pereuntibus quidem stultitia est.
His autem qui salui fiunt, id est nobis, Dei uirtus est. Nos autem prędicamus
Christum crucifixum, Iudeis quidem scandalum, gentibus autem stultitiam, ipsis autem uocatis
Iudeis atque Gręcis Christum, Dei uirtutem et Dei sapientiam I. Si cognouissent, nunquam
Dominum glorię crucifixissent II. Pasca nostrum immolatus est Christus V. Christus mortuus est
pro peccatis nostris; sepultus est, resurrexit, apparuit. Nouissime autem omnium tanquam
abortiuo uisus est et mihi etc. Christus
resurrexit a mortuis
primitię dormientium etc. Item de Adam et de Christo XV. AD
CORINTHIOS II: Pro omnibus mortuus est Christus, ut qui uiuunt, iam non sibi uiuant,
sed ei qui pro ipsis mortuus est et resurrexit V. Omnia autem ex Deo qui nos reconciliauit
sibi per Christum, et dedit nobis ministerium reconcialiationis. Quoniam quidem Deus erat in
Christo mundum reconcilians sibi etc. Deus eum qui non nouerat peccatum, pro nobis peccatum
fecit, ut nos efficeremur iustitia Dei in Christo V.
Scitis enim gratiam Domini nostri Iesu Christi, quoniam propter uos egenus factus est,
cum esset diues, ut illius inopia uos diuites essetis VIII. Nam etsi crucifixus est ex
infirmitate, sed uiuit ex uirtute Dei. Nam et nos infirmi sumus in illo, sed uiuemus cum eo ex
uirtute Dei in nobis XIII. AD GALATAS: Qui dedit semetipsum pro [nobis]1 peccatis
nostris, ut eriperet nos de pręsenti sęculo nequam secundum uoluntatem Dei et Patris nostri,
cui est gloria in sęcula sęculorm. Amen. I. Christus nos redemit de maledicto Legis factus pro
nobis maledictum III. Misit Deus Filium suum, factum ex muliere, factum sub Lege, ut eos qui
sub Lege erant redimeret, ut adoptionem filiorum reciperemus IIII. AD EPHESIOS:
Per crucem interficiens inimicicias in se metipso et ueniens euangelizauit pacem etc. II.
Tradidit se metipsum pro nobis oblationem et hostiam Deo in odorem suauitatis V. AD
COLOSSENSES: Et uos, cum mortui essetis in delictis, in prępucio carnis uestrę
conuiuificauit cum illo, donans uobis omnia delicta, delens quod aduersus uos
erat chirographum decreti, quod erat contrarium nobis, et ipsum tulit de medio affigens illud
cruci et expolians principatus et potestates traduxit confidenter, palam triumphans illos in
se metipso II. AD TITVM: Qui dedit se metipsum pro nobis, ut nos redimeret ab
omni iniquitate et mundaret sibi populum acceptabilem, sectatorem bonorum operum II.
AD HEBREOS: Eum autem qui in modico quam angeli
minoratus est, uidemus Iesum, propter passionem mortis, gloria et honore coronatum, ut gratia
Dei pro
omnibus gustaret mortem. Decebat enim etc. Participauit carni
et sanguini, ut per mortem destrueret eum qui habebat mortis imperium etc. Nusquam enim
angelos apprehendit, sed semen Abrahę etc. In eo enim in quo passus est ipse et tentatus,
potens est et eis qui tentantur auxiliari II. Si enim sanguis hyrcorum etc. inquinatos
sanctificat ad emundationem carnis, quamto magis sanguis Christi? etc. Omnia
pene in sanguine secundum Legem mundantur etc. Quemadmodum statutum est hominibus semel mori,
post hoc autem iudicium, sic et Christus semel oblatus est ad multorum exhaurienda peccata;
secundo sine peccato apparebit omnibus expectantibus se in salutem IX. Quorum animalium
infertur sanguis pro peccato in sancta per pontificem, horum corpora cremantur extra castra.
Propter quod et Iesus, ut sanctificaret per suum sanguinem populum, extra portam passus est
XIII. PETRI I: Qui peccata nostra ipse pertulit in corpore suo super lignum, ut
peccatis mortui iustitię uiuamus; cuius liuore sanati estis II. Et Christus semel pro peccaris
nostris mortuus est, qui et his qui in carcere erant, id est in lymbo, spiritu ueniens
prędicauit III. Qui passus est in carne, desiit a peccatis IIII.
Perseuerantia.
AD GALATAS: Bonum facientes non deficiamus VI. AD THESSALONICENSES II: Vos
autem, fratres, nolite deficere benefacientes III. AD THIMOTEVM II: Bonum
certamen certaui, cursum consumaui, fidem seruaui etc. IIII.
AD HEBREOS: Christi domus sumus nos, si fiduciam et gloriam spei usque ad
finem firmam retineamus. Participes enim Christi effecti sumus, si tamen initium substantię
eius usque ad finem firmum retineamus III. Bonum agendum sine cessatione X.
Recogitate enim Iesum etc. ut non fatigemini animis uestris deficientes XII. ACTVVM: Erant perseuerantes in doctrina, in communicatione panis
et in orationibus II. IOANNIS I: Si in uobis permanserit quod audistis ab initio,
et uos in filio et Patre manebitis. Manete in eo, ut, cum apparuerit, habeamus fiduciam. II.
APOCALYPSIS: Vincenti dabo etc. Esto fidelis usque ad mortem. Qui
uicerit etc. Vincenti dabo etc. Qui uicerit et custodierit
usque in finem etc. III. Item III. Qui uicerit, possidebit hęc, et ero illi Deus, et ille erit
mihi filius XXI.
Prouidentia.
PETRI I: Quoniam ipsi cura est de uobis V.
Prędestinatio.
Quos pręsciuit et prędestinauit, uocauit, iustificauit, magnificauit VIII. Non ex
operibus, sed ex uocante dictum est ei: Quia maior seruiet minori. Iacob dilexi, Esau odio
habui. Miserebor, cui misertus sum. Igitur non uolentis neque currentis, sed miserentis est
Dei. Cuius uult miseretur, et quem uult indurat. Tu quis es, qui respondeas Deo etc.
VIIII.
Purgatorium.
AD CORINTHIOS I: Sicuius opus arserit, detrimentum patietur; ipse autem
saluus erit, sic tamen quasi per ignem III.
METHAMORPHOSES
Pudicicia.
Daphne, Penei filia, nec prece nec precio corrupta. Vt uim Apollinis effugeret, in laurum
est conuersa deorum auxilio; Syringa uirgo, ne a Pane uitiaretur, in arundinem I .
Calisto Iouis precibus non cessit; ui et astu uicta est. Cornix, ne a Neptunno
uitiaretur, in auem sui nominis uersa uirginitatem non amisit II .
Diana uitę illius non
pepercit qui casu tantum nudam uidit, ne eloqui posset. Narcysus Echo nympham
contempsit, suapte forma captus extabuit III .
Diana et Proserpina connubia spernentes.
Arethusa Alpheum fugiens Dianę implorauit auxilium V .
Diana urgente Nesso
inclamauit suum Herculem. Caunus illicitos sororis Byblis stimulos non ferens patriam deseruit
atque illa ubique sequente multa peragrauit loca IX .
Pygmaleon statuit cęlebs
permanere; postea captus est forma simulachri eburnei X .
Iuppiter Thetim quidem amauit, sed ab
ea abstinuit, quia natum paritura erat patre fortiorem XI .
Picus, ut fidem
Cannenti uxori seruaret, Circem contempsit. Pomona Vertumnum
fugiens, Anaxarates Iphim XIIII .
Hypollitus uirginitatis custos, a
morte ab Esculapio
suscitatus, a Diana in ętatem grandiorem
statim promotus dictusque Virbius et in ualle Ericina collocatus XV .
Pietas.
Mestra, ut patrem Eristonem alere posset, in seruitutem se redigebat et in
uarias formas mutata eludebat dominos VIII .
Theletusa Lygdo marito iubente, si
puellam peperisset, necaret, Iphim filiam pro filio nutriuit. Propterea, ne fallax in uirum
argueretur, Isis dea illam in puerum mutauit et Ianthis nuptiis
copulauit IX .
Dedalion in Chiones filię rogo se iacere non permissus de Parnaso se
pręcipitauit XI .
Orionis filię pro populo Thebano immolari passę sunt XIII .
Pauper.
Iuppiter et Mercurius Philemonis et Baucidis hospitiollo delectati
beneficia in illos contulere. Mestra famem patitur; pro ancilla uenit VIII .
Partus.
Bacchus Semeles mortuę utero exemptus Iouisque femori [exemptus] insertus
expletis mensibus nutriendus traditur nymphis Nysam, montem Indię, frequentantibus III .
Celinus, Adamas, Curetes ex imbribus creati IIII .
Hermaphroditus ex Mercurio et Venere. Ex sanguine capitis Medusei in Affrica
serpentes nati. Ex utero Medusę Pegasus cum pennis exiuit IIII .
Amphion ex Niobe septem filios
et totidem filias habuit. Latonę partus difficillis ira Iunonis VI .
Archidamanta
10 uidit columbam ex filia procreatam VII .
Alcumenę partus difficilis. Mustella ore parit.
Lucina uel Elicia 11 parientium dea. Ciane 12 Mileto genuit Biblim et Caunum IX .
Poetę.
Ex Medusa, Phorci filia, Pegasus equus. Inde Helicon unda Phorcinidos, id est Medusę
IIII .
Musę uim Pyrenei euaserunt in uolucres uersę. Cantu superarunt Pyeri filias et eas
uerterunt in picas V .
Apollo tibiis Marsiam VI .
Caput Orphei Apollo tutatus a morsu serpentis. Pana fistulę
cantu uicit iudice monte Thmolo 13 . Mydam dissentientem auriculis asini damnauit XI .
Pythagorę Samii opiniones et sententię
XV .
Perfidia.
Arne patriam Athenas prodidit. Scylla patriam et patrem Nysum 14 VIII .
Nessus Deianiram
ab Hercule sibi commissam
comprimere uoluit VIIII .
Polinestor Polidorum
a Priamo sibi creditum occidit XIII .
Tarpeia uirgo patriam prodere uoluit Sabinis
XIIII .
Promissum.
Laomedon Ilio condita Apollini et Neptunno conditoribus aurum promissum denegauit. Ob hoc
Neptunnus agros eius undis obruit, Hesionen filiam marinę belluę obiicere coegit. Ipse autem
liberatori filię Herculi equos pollicitos dare noluit, sed ille expugnata Ilio raptam Hesionen
Thelamoni socio tradidit XI .
Peregrinatio.
Io in uaccam [uersa] 3 terras peragrauit Furiis agitata I .
Fratres missi quęsitum sororem Europam diuersas regiones peragrant III .
Item Ceres quęrens Proserpinam. Eandem Syrenes, cum in terra non inuenissent, impetrarunt, ut
in aues uersę quęrerent eam et in mari V .
Latonam errantem nulla recepit regio. In Lydia
sitienti aqua fuit interdictum VI .
Biblis fratrem fugientem sequens Venere
illicita ardens multa peragrauit IX .
Perseuerantia.
Agenor filios misit quesitum Europam filiam, hac lege, ne redirent nisi inuenta
III .
SENECA
Pax.
Liber de tranquillitate uitę 71 .
De tranquillitate animi 72 .
Secundum Democritum qui tranquille uolet uiuere 74 .
Vitę quietis appetitio, quam frustra in multis fuisse, ut in diuo Augusto, in Cicerone
78 .
Hortatur ad quietem uitę priuatę 81 .
Auxilia debilia firma consensus facit 85 .
Pacem cum omnibus habebis, bellum cum uitiis. Semper dissensio ab alio incipiat, a te
reconciliatio 87 .
Quomodo tuti simus a uulgo 6 .
Prouerbium.
Vetus prouerbium est: Gladiatorem in arena capere consilium. Hoc ad eas res pertinet,
quibus uisis melius consulitur quam auditis 8 .
Subula leonem excipis; ut illud: Contra gladiatorem ferula 34 .
Pudicicia.
Quę uiolatorem occidit 5 .
Quędam uirgo a pyratis capta ei prostituta uim inferentem occidit, absoluta petit
sacerdotium;
contradicitur 118, 119 .
Catone sedente puduit populum postulare sibi Florales iocos
nudandarum meretricum 98 .
Pietas.
Nihil est uenali misericordia turpius 11 .
Centurio Luculli Mithridatem non potuit occidere 14 .
Allatum ad se Pompei caput Cęsar fleuit 18 .
Liber ad Neronem de clementia. Non omnibus ignoscendum 19 .
Cęsaris clementia in ignoscendo 20 .
Nero: Vellem, inquit, nescire litteras etc. 22 .
Clementię diffinitio. Quod misericordi a uitium sit, non uirtus. Stoici negant sapientis
esse misereri. Clementia liberum arbitrium habet 23 .
Clementia est temperantia animi in potestate ulciscendi 85 .
Misericordia non causam, sed fortunam spectat 86 .
Pietas in patruum pauperem, deinde in patrem 116 .
Croesi filius mutus in periculo patris naturalia uocis impedimenta rupit, qui plusquam
quinquennio tacuerat 135 .
Allatum ad se Cęsar Pompei caput fleuit. Hoc ille propter filiam pręstitit 145 .
Pietatis pręcepta 47 .
Penitentia.
Aquę quę omnia immunda a se eiiciunt 99 .
De emendando animo 2 .
Intelligo non emendari me tantum, sed transfigurari. Argumentum est in melius translati
animi, quod uitia sua, quę adhuc ignorabat, uidet 3 .
De corrigendis et non inueterandis uitiis 10 .
Patientia.
Iniurias despiciens 20 .
Iniurię patiens 22 .
Patientia. Catonis patientia percussi ab imprudente. Magni animi est iniurias despicere.
Interrogatus quidam, quomodo in aula consenuerit: Iniurias, inquit, accipiendo et gratias
agendo de ipsis etc. de dissimulanda iniuria. Pastoris parientia. Patientia contra iratum 52 .
Socratem aiunt colapho percussum nihil amplius dixisse quam molestum esse quod nescirent
homines, quando cum galea prodire deberent 54 .
Patientia Philostrati tyranni erga conuitiatorem ebrium 54 .
Antigonus in eos qui de se obloquebantur, Philippus in Democratem, diuus Augustus in
Timagenem 55 .
Comparatio parientis ad feram immanem, quę lenta latratum canum respexit et ad scopulum,
cui irritus fluctus assultat 56 .
Diogenes erga se conspuentem. Alius a Lentulo pingui saliua resputus:
Affirmabo omnibus, Lentule, falli eos qui te negant os
habere 57 .
Patientia in aduersis. Patientia Mutii, Fabricii, Rutilii, Reguli, Socratis 58 .
Lacedemonii pueros flagellis ad patientiam durant. Demetrius omnia quę euenire possunt
se libenter offerens tanquam deo, quocunque duxerit, obtemperaturus. Contemnite paupertatem,
dolorem, fortunam 59 .
Fortis et patiens omnem temporum difficultatem sciet legem esse naturę 61 .
Fortis animi 62 .
Conuitiorum patiens. Patiens rupi in mari comparatur 63 .
Patientia Marcelli in exilio 96 .
De aduersitate ferenda. De patientia uel fortitudine. Nunciato naufragio Zeno noster,
cum omnia sua audiret submersa: Iubet, inquit, me fortuna expeditius philosophari 74 .
Patientia sapientis comparatur lapidi quem ferrum non cedit, et materię quam ignis non
consummit, et scopulis mare frangentibus. Stilphon philosophus,
cum rem familiamque hostis rapuisset, nihil se perdidisse dixit, quod omnia sua cum ipso
essent 71. Patiens iniuriarum 76, 77 .
Cato colaphis percussus 77 .
Socratis patientia. Libertas est animum supponere iniuriis 78 .
Feras difficilia, ut facilia leuius feras 86 .
Tormentorum patientia 128 .
Stilbon amissis omnibus nihil se amisisse putauit: Omnia, inquit, bona mea mecum sunt 4 .
Patientia Rutilii, Marcelli, Socratis, Mutii, Catonis 9 .
Ad omnia aduersa sapiens intrepidus 21 .
Sapiens in tormentis ridet 23 .
Epicurus in dolore uesicę et uentris patiens, et Mutius in manu urenda 24 .
Non sunt optanda mala, sed in malis patientia 24 .
Patiens iniurias nihil patitur, si cum illo est uirtus. Cato. Socrates. Regulus.
Academici. Vri, uulnerari, occidi, alligari iuuat, aliquando etiam libet 26, 27 .
Patiens in aduersis 29 .
Patientię pręparatio. Patientia morbi 30 .
Patientia doloris 31 .
Patientia morbi, doloris, paupertatis, exilii, mortis. Ista per se nec bona
nec mala, sed materia boni sunt 33 .
Sapiens artifex est domandi mala 36 .
Quomodo ad omne quod euenire potest firmandus est animus 41 .
Patientia Epicuri in dolore uentris et uesicę 42 .
Vicit ignem Mutius, crucem Regulus, uenenum Socrates, exilium Rutilius, mortem ferro
adactam Cato 48 .
Aduersa si
pręcogitentur, leuiora erunt. Optimum est pati quod
emendare non possis, et Deum, quo autore cuncta proueniunt, sine murmuratione
comitari 53 .
Paupertas
3 .
Socrates. Diogenes diuitias contempsit. Diogenes maior Alexandro, ut pote cui nec dare
quicquam nec eripere potuit 36 .
Vnus est sapiens cui omnia sunt nec ex difficili tuenda 43 .
Socrates amicis audientibus: Emissem, inquit, pallium, si nummos haberem 46 .
Fabricius paupertatis amator 58 .
Contemnite paupertatem, dolorem, fortunam 59 .
Demetrius Cynicus omnium pauperrimus, qui cum sibi interdixisset habere, interdixit et
poscere 61 .
Id egit rerum natura, ut ad beneuiuendum non magno apparatu opus esset 86 .
Corporis exigua desideria sunt: frigus submouere uult, alimentis famem ac sitim
extinguere. Quicquid extra concupiscitur, uitiis, non usibus laboratur 69 .
Dictator pauper Samnitum aurum contempsit. Cupiditati nihil est satis, naturę etiam
satis est paruum. Paupertatem nemo grauem sentit, nisi qui putat 70 .
Vnum fuisse Homero seruum, tres Platoni, nullum Zenoni, a quo coepit Stoicorum rigida ac
uirilis sapientia, satis constat. Pauper Agrippa, Attilius Regulus, Scipio 10 .
Paupertas eo minorum tormentorum, quo minorum damnorum est materia. Diogenes effecit,
nequid sibi eripi posset 73 .
Domus sapientis angusta etc. 77 .
Bonorum crimen est officiosus miser 85 .
Scipionis filię ob paupertatem a senatu dotatę 92 .
Elius Tubero et Fabricius. Paupertatis ignotum bonum. Phocion, Aristides,
Coruncanius 124 .
Pauper a diuite accusatur, defendit se 143 .
Non puto pauperem, cui, quantulumcunque superest, sat est. Laudat paupertatem . Magnę diuitię sunt lege naturę composita paupertas 2 .
Pauper tutus. Epicurus inquit: Si ad naturam uiues, nunquam eris pauper; si ad
opiniones, nunquam eris diues 6 .
Quomodo paupertas expediat ad philosophiam tendenti. Paupertatem suadet 7 .
Paupertas ostendit amicum 8 .
Diuitię sunt ad legem naturę composita paupertas 11 .
Pecuniam minorem habebis, nempe et modestiam 14 .
Demetrii paupertatem laudat 21 .
Paupertas non timenda 32 .
Quid sit paupertas 37 .
Fabricius diuitias imperator reiecit, censor notauit. Tubero paupertatem se dignam et
Capitolio iudicauit etc. 48 .
Is minimo eget mortalis qui minimum cupit. Quod uult habet, qui uelle quod satis est
potest 53 .
Verę diuitię sunt paruo esse contentum 55 .
Quantulumcunque est satis erit, si quicquid deerit, id a nobis petierimus. Pauper expers
periculorum. Nunquam parum est, quod satis est; nunquam satis est, quod multum est 59 .
Fabricius aurum oblatum recusauit, hostem a ueneno tutatus est, ut esset quem armis
uinceret 60 .
Multa quam superuacua essent, non intelleximus, nisi cum deesse coeperunt. Paupertas
nulli malum est, nisi repugnanti 62 .
Liber de paupertate. Paupertas lęta non est paupertas. Paupertas expedita est, cum
secura est. Si uis uacare animo, ut pauper sis, optes, aut pauperi similis. Aude opes
contemnere et te quoque dignum finge Deo. Nemo alius dignus Deo est, nisi qui opes contempsit.
Si uis scire quod nihil mali sit in paupertate, compara inter se multum pauperes et diuites
etc. 63 .
Peruersus.
Volunt homines ita pręceptum esse, ut uiuunt, non ita uiuere, ut preceptum est 87 .
Cęco similis qui errat et non admittit ducem 16 .
In eos qui in auditorium ueniunt non discendi, sed uoluptatis et otii causa 53 .
Partus.
Aqua Nilotica foecundiores foeminas facit 99 .
Natalium inquisitio uana per sydera 113 .
Poetę.
Cato. Cicero. Latronis Portii assiduitas in legendo scribendoque 4 .
Ouidius de mutando uersu admonitus aiebat deteriorem esse faciem, in qua aliquis
neuus non esset 5 .
Vinicius orator extemporaneus. Cuique suum dicendi genus 7 .
Magna et uaria res est eloquentia 8 .
Salustii laus in dicendo 17 .
Demetrium egregie laudat in moribus, in dicendo, in philosophia 44 .
Liberalia studia 71 .
Studia 72 .
Satis est paucis te auditoribus tradere quam errare per multos. XL milia librorum
Alexandrię arserunt 73 .
Publius tragicis comicisque uehementior ingeniis 74 .
Gręcus poeta ait: Aliquando et insanire iucundum est. Plato ait: Frustra poeticas fores
compos sui pepulit. Aristoteles: Nullum
magnum ingenium sine mixtura dementię fuit. Stoicos cęteris philosophis pręfert 75 .
Quęstionum inutilium cura. Quantum boni effecerunt qui sapientię et uirtutis exempla
litterarum monumentis commendarunt. Disputare cum Socrate licet, dubitare cum Carneade, cum
Epicuro quiescere. Hominis naturam cum Stoicis uincere, cum Cynicis excedere 80 .
Homerus. Virgilius 82 .
Transferendi studium et translatoris ingenium laudat. Studia in
eo litterarum commendat 83 .
Liber de studiis liberalibus. Quare sic dicta. Grammatici officium. De
Homero ait, cum omnium philosophorum sententias sequatur, non esse philosophum, cum ille inter
se dissideant. Quid prosint artes liberales. Philosophia naturalis 84 .
Plus scire uelle quam sit satis intemperantię genus est. Nimia subtilitas infesta
ueritati. IIII milia librorum Didymus grammaticus scripsit, in his multa superuacua.
Aristarcus. Apion grammaticus. Philosophorm diuersitas 85 .
Inter moralem et diuinam philosophiam 88 .
Studium litterarum. Philosophorum sectę 110 .
Deliberat Cicero, an permittente salutem Antonio orationes suas comburet 114, 115 .
Mors Ciceronis 115 .
Naso rogatus, ut quosdam uersus inconcinnos tolleret, respondit decentiorem esse faciem,
in qua aliquis neuus esset 125 .
Lucius Vinicius ex tempore causas agebat. De hoc eleganter dixit diuus Augustus: Ingenium
in numerato habet 128 .
Libri combusti in poenam autoris Scauri 143 .
Vricanus homo rusticulus, cum sibi duo uiri apparuissent in agro Reatino, qui Castor et
Pollux sunt nominati, satis instructus euasit 1 .
Philosophię dignitas. Philosophia non in uerbis, sed in operibus 6 .
Ad philosophiam hortatur, ita ut uerba probemus rebus. Magni uiri perirent, nisi eos
docti extulissent. Sic Epicurus Idomeneum, Cicero Atticum. Virgilius: Fortunati ambo, siquid
mea carmina possunt 8 .
Stoicorum philosophiam laudat 12 .
Captiosę disputationes superuacuę 15 .
Notat eos qui in tanta temporis egestate sophismatibus intendunt. Quid promittat
philosophia? Consilium. Quid te torques et maceras
in ea quęstione, quam utilius est contempsisse quam soluere
16 .
Ad philosophiam hortatur 18 .
Verborum inopia circa res exprimendas in philosophia. Genus ut animal, species ut homo.
Rursum homo genus est, Romanus species. Genus generale supra se nihil habet, hoc est ens.
Genus speciale corporalia et incorporalia etc. Idea. Idos 19 .
Quale dicendi genus pertinet ad philosophum. Non qui scit, sed qui facit bonum beatus
est 20 .
Quinti Sextii philosophi sermonem et dicendi uim commendat 22 .
Studendum philosophię sine intermissione, dimissis aliis 27 .
Discendum et in senectute 19 .
Queritur, quod multi corpora exerceant, ingenia pauci 32 .
Philosophia circumdata inexpugnabili muro. Ad leges dialecticę et ad illos artificii
ueternosissimi nodos 33 .
Acuta sunt ista quę dicis. Nihil est acutius arista. Quędam inutilia et inefficacia ipsa
subtilitas reddit 34 .
Quęstio inter Stoicos et Peripateticos, utrum sit aliquid bonum, quod non faciat hominem
bonum. Nodus Herculaneus 37 .
Quod artes liberales non perducant ad uirtutem, sed pręparent. Grammatica etc. Quod
Homerus non sit philosophus. Philosophia, scientia bonorum et malorum, consummat ac perficit
animum. Didymus grammaticus IIII milia librorum scripsit 38 .
Apionis grammatici in Homerum curiositas. Philosophii degenerantes. Quantum mali faciat
nimia subtilitas. Omnia in utramque partem disputari posse ex ęquo aiunt. Inter sapientiam et
philosophiam. Philosophię partes tres: moralis, naturalis, rationalis
39 .
Philosophię opus 40 .
Disputat superflua esse pręcepta philosophię cuiusque personę propria, sed ea tantum
satis esse quę hominem in uniuersum componunt 43 .
Decreta philosophię generalia sunt, pręcepta specialia 44 .
Philosophię officia 45 .
Fuit aliquando simplicior philosophia, ut pote inter minus peccantes 46 .
Ad philosophiam hortatur 51 .
Auditionem philosophorum lectionemque ad propositum beate uite trahendam 54 .
Sophismata, Latinę cauillationes, philosophum pręstare non possunt 55 .
Philosophia pręstabit, ut te nunquam peniteat tui 57 .
Pictor.
Parrhasius Olynthium senem torsit Prometheum expicturus 19 .
Picturam et statuariam non ponit inter liberales 84 .
Zeusis uuam et puerum pinxit, et aduolarunt aues etc. 147 .
Piscator.
Pisces de terra erruti. Geruli qui pisces uenales gerunt 98 .
Pugna inter delphinos et crocodrillos. Natura crocodrilli 101 .
Petitio.
Sic uiue cum hominibus tanquam Deus uideat, sic loquere cum Deo, tanquam homines audiant
4 .
Precibus et uotis non esse opus ait. Fac te, inquit, ipse felicem 12 .
Potentia 3 .
Confusam uitam et perturbatam potentes agunt; tantum metuunt, quantum nocent 52 .
Patria.
Calistratus, cum exularet, abominatus est uotum optantis, ut Atheniensibus
necessitas restituendi exules esset. Item Rutilius 43 .
Ciuis bonus 73 .
Lex a sexagesimo anno senatorem non citat 81 .
Patria mea totus hic est mundus 10 .
Magnanimi patria cęlo circumscribitur 51 .
Peccatum.
Peccati pudorem tollit peccantium multitudo 30 .
Multa sęculi flagitia enumerat 50 .
Vitiorum circa nos infestatio 78 .
In eos qui deorum uitia confingunt. Quid aliud est, inquit, uitia intendere quam autores
illis inscribere deos et dare morbo exemplo dignitatis excusatam licentiam? 80 .
Consuetudo peccandi multitudinem facit peccantium 85 .
Nihil interest, quo animo facias, quod fecisse uitiosum est. Nam facta cernuntur, animus
non uidetur 86 .
Peccandi duo sunt genera: alud ex proposito, aliud ex negligentia 87 .
Magna pars peccatorum tollitur, si peccatori testis assistit 4 .
Peiores morimur quam nascimur 9 .
Epicurus: Initium est salutis notitia peccati 11 .
De falsa excusatione peccantium 16 .
Duo sunt propter quę delinquimus: praua opinio et ad falsa procliuitas 43 .
Nulla ętas uacauit culpa 42 .
Quibus crimen uoluptati est. Omnes peccata dissimulant. Sceleris in scelere supplicium
est 48 .
Promissum quando non soluendum 35 .
Zeno pecuniam mutuo etiam indigno dedit, quia promiserat 36 .
Priusquam promittas, deliberes, et cum promiseris, facias. Prius si negaueris, fecisse
postea fallere est 87 .
Parsimoniam uitę sibi placuisse refert 71 .
Parsimonię pręcepta 73 .
Sera parsimonia in fundo est 2 .
Tuberonis frugalitas commendatur 47 .
Vita austerior non tantum superuacua, sed etiam necessaria contemnens 55 .
De parsimonia uictus 59 .
Peregrinatio multa hospitia habet, nullas amicicias 2 .
Non locorum mutatio, sed animi emendat hominem 11 .
Non multum peregrinatio eripit, quando amicos et absentes animo
amplectimur, quoties uolumus 18 .
Peregrinatio nocet sine animi curatione. Socrates querenti cuidam, quod nihil sibi
peregrinationes profuissent, respondisse ferunt: non immerito hoc tibi euenit. Tecum enim
peregrinabaris 51 .
Quid sit ambulatio, inter Cleantem et Chrysippum non conuenit 56 .
Passio animi. Peripatetici non tollunt sapienti affectus, sed temperant. Hoc Stoici
confutant 35 .
Vtrum satius sit modicos habere affectus an nullos. Stoici illos expellunt, Peripatetici
temperant 57 .
Pudor.
Turpia ne dixeris. Paulatim enim pudor rerum per uerba discutitur 87 .
Verecundia etiam senes tangit 4 .
Sylla ex uerecundia in iram prorumpebat, Pompeius mitior efficiebatur. Signa uerecundię
4 .
Perseuerantia.
Plus operis est in eo ut proposita custodias quam ut honesta proponas. Perseuerandum est
et assiduo studio robur addendum, donec bona mens sit, quod bona uoluntas est 6 .
Prouidentia.
Quare indigni regnent 35 .
Liber de prouidentia 59 .
Quis sit artifex mundi etc. 23 .
Prodigus.
Acilio Butę prętorio post patrimonium ingens consumptum Tyberius paupertatem confitenti;
Sero, inquit, experrectus es 61 .
PLATO
Pax.
Qui cęteris modestia pręstant, uitę tranquillitati student, pacis auidi etc. Huius autem
amoris excessus eneruat animos et effeminat.
Fortitudinis item excessus belli cupidos reddit 78, 79 .
Omnia communia 189, 204 .
Apud quos omnia communia fuere 208 .
Nihil in ciuitate concordia melius neque discordia peius 211 .
Disciplina studio dignissima, qua instituti uitam in pace agant 297 .
Prouerbium.
Quę pulchra sunt, et bis et ter repetenda esse 36 .
Ad bonorum hominum coenas boni homines et non inuitati proficiscuntur 150 .
Vinum et cum pueritia et sine pueritia ueridicum est 157 .
Pares cum paribus ueteri prouerbio iocundissime congregantur 160 .
Quę pulchra sunt, et bis et ter recte dici possunt 321 .
Colophonium suffragium 331; apud Strabonem in libro XIIII.
Pudicicia.
Apud Sophoclem poetam quidam interrogatus, quo nam pacto in Venereis se haberet, recte
respondit: Libentissime ista tanquam furiosum agrestemque dominum aufugi 190 .
Iccus Tarentinus Olympico pręstans certamine nullam Venerem cognouit. Item Chrison
Astylus et Diopompus. Felix qui uoluptatem uincit, contra qui uincitur. Greges ante tempus
procreandi caste uiuunt 302 .
Lex contra adulteros uel concubinarios 302 .
Pietas.
Zoroaster grammaticus: Si mentem ardentem ad opus pietatis intenderis, labile corpus
seruabis 405 .
Penitentia.
Aristodemus quidam Cydathenus exiguo corpore nudis semper pedibus ibat, qui maxime
Socratem amabat 150 .
Socrates per hyemem nihil uestium adiungens nudis pedibus per
glaciem facilius incędebat quam cum calceis alii 157 .
Penitentia ad Tartarum damnatorum efficax, si exorauerint eos, quos iniuria affecerunt
185 .
Miles nudo capite et pedibus incedęre assuescat 319 .
Palemon, quo die audiuit Xenocratem de pudicicia disputantem, subtraxit se
uoluptatibus. Diogenes quoque, cum audiret Antistenem disserentem de libertate
401 .
Patientia uulnerum. Patientia frigoris 269 .
Diogenes hyeme niues et glaciem, ęstate feruentes harenas calcabat ridens ac iocans.
Palemon Academicus rabidissimos canum morsus, dum sentiret, ne expalluit quidem.
Anaxarcus Abderites tunsus maleis, linguam etiam ipse mordicus pręcisam expuit
in tyrannum 401 .
Paupertas.
Vbi in coetu hominum nec inopia nec diuitię sunt, ibi iustissimi mores aderunt 276 .
Paupertatem non in diminutione pecuniarum, sed in acquirendi insatiabili cupiditate
consistere 286 .
Ne in ciuitate mendicus sit 318 .
Partus.
Quales oporteat esse obstetrices 49 .
Quare motu curandi pueri 293 .
De puerorum educatione. Sint nutrices robustę et plures 295 .
Grauidę tranquillam uitam agant nec uoluptatibus multis nec doloribus distrahantur 295 .
Poetę et philosophi.
Hipparcus, Pisistrati Philedonici filius, primus Homeri libros
Athenas inuexit et Anacreonta Teium missa naui quinquaginta remorum in urbem accersiuit.
Simonidem Chium apud se semper habuit in magno honore. Idem sapientię pręcepta ciuibus dedit
1 .
Philosophi officium. Quid sit philosoph ari? 2 .
Quę oportet philosophum discere 2 .
In sophistas 9 .
Tragedia unde sumpsit initium 19 .
Parmenides de uno rerum omnium principio 22 .
Poetici, id est diuini furoris species IIII.
Rhapsodus, id est recitator interpresque et cantor carminum 59 .
Poetę a Musis afflati. Ion de furore poetico 60 .
Quod poetę insignes non arte, sed diuino afflatu canunt 60, 61 .
Sophos, id est sapiens, solus Deus. Inter philosophum et sophistam 62 .
Sophista qui mores mercede tradit, uel sophista est artifex quęstus gratia contentiosus
63, 64 .
Sophistę 79 .
Dialectica 89 .
Poetę uel expellendi uel cogendi, ut de Deo honeste loquantur 118 .
Gorgias de rhetorica 119 .
Rhetoricam peritiam esse, non artem 122 .
Socrates qualis fuerit 157 .
Furor poeticus 161 .
Orator fit natura, doctrina, exercitatione 165 .
Ars dicendi 166 .
Poetę non sapientia faciunt quod faciunt, sed natura quadam ex diuina animi concitatione
168 .
Nolebat Socrates capitali iudicio absolui ea conditione, ne diuina inquirendo philosophetur 170 .
Quod philosophus pręter cęteros animum a commercio corporis segregat. Fabulę poetarum
abiiciendę, pręter eas quę ad uirtutem informant 197 .
Quis nuncupandus philosophus? Quis uerus philosophus dicendus 213 .
Philosophi proprium esse perpetuum ueritatis ipsius circa res ęternas amorem
214 .
Theologiam omnibus anteponit 220 .
Qualiter affectus esse debeat ad philosophię studium accessurus 224 .
Iam XXX annos nati dialecticas argumentationes degustent 224 .
Philosophi ad reipublicę gubernacula apti 224 .
Philosophi in studiis oblectatio, qua cętera contemnit 231 .
Quod poetę nequaquam sint in omnibus artibus eruditi et quod uirtutem magis laudare quam
exercere studeant 237 .
Poetę pictoribus similes. Voluptuosa Musa non acceptanda in ciuitate. Inter poesim
philosophiamque dissensio 238 .
Disciplina magis amplectenda, quę bonum a malo plenius discernat 240 .
Attica reqio ingeniis maxime accommodata 263 .
Qui rem aliquam statim in disputatione propositam uituperant aut laudant, delinquere mihi
uidentur 269 .
Diuinum poetarum genus est, diis agitur et sacros concinit hymnos 276 .
Poetam, quando in Musę tripode sedet, non esse mentis compotem 283 .
Poeta ne pręter honesta et iusta fingat 296 .
Poetas multos ediscendi studium iuuenibus periculosum assero 298 .
Poetas tragedos admittit, sed sine scena 298 .
Bonorum uirorum poemata etiam si minus musica sint, decantentur, cęterorum Musa
prohibeatur in ciuitate, etiam si Thamirę Orpheique hymnis suauior sit 308 .
Poetę comico uel iambicę musicęue melodię autori detrahere 318 .
Philosophi officium 328 .
Recta philosophia tam in republica quam priuata quid iustum sit, quid non, discernit 332 .
Firmitatem, fidem, sinceritatem ueram esse philosophiam existimo 337 .
Platonici actionem, quę ad terminum quendam per media transit, motum nominant. Si
tempore transit, temporalem motum, si momento, motum appellant ęternum 355 .
Inter essentiam et esse 357 .
Orpheus Musas esse dicit Iouis et Memorię filias 392 .
De philosophis, de poetis 401 .
Pictor.
Quid sit color 6 .
Quid sint colores. Purpureum ex rubro, albo nigroque 259 .
Perfidia.
Proditio 305 .
Petitio.
Petendum bonum 16 .
Poetę cuiusdam orationem laudat dicentis: Iuppiter rex, optima quidem nobis et
uouentibus et non
uouentibus tribue, mala autem poscentibus quoque abesse iube
17 .
De precibus et adoratione 241 .
Non esse precandum; ut uoluntatem nostram cuncta sequantur, sed ut prudentiam nostram
uoluntas, et ut mentem habeamus 277 .
Cauendum, ne mala quasi bona postulemus 296 .
Imprecatio parentum in filios 317 .
Omnibus in rebus et dicendis et cogitandia principium semper a diis est faciendum
336 .
Potentia.
Nempe arduum est ingentique laude dignum ut quis in magna peccandi licentia constitutus,
iustam transigat uitam 132 .
Magna potentia magnam affectat sapientiam 327, 330 .
Patria.
Themistocles Seriphio cuidam sibi per conttumeliam obiicienti, quod non propter se ipsum,
sed suam patriam tantam esset gloriam consecutus, ita respondit: Et quidem, si ipse Seriphius
essem, in eadem gloria uiuerem, tu uero, si Atheniensis, minime 190 .
Herus Pamphilus pro salute patrię in pręlio mortuus resurrexit 234 .
Quis erga ciuitatem et ciues optime se geret 285 .
Patriam ciues magis colant quam filii matrem 286 .
Pro pat ria, si necesse sit, mori paratus sis 291 .
Qui patrię ministrant, munera ne recipiant 321 .
Ei uiro, qui pręclarissima sibi patrięque affectat, nihil unquam nisi rectum pulchrumque
potest accidere 333 .
Peccatum.
Primo cauendum est, nequid in Deum aut uerbo aut opere aliquando peccemus, deinde nequid
aduersus diuinos homines 19 .
Nemo sine peccato 85 .
Peccanti, si lateat, nihil prodest, et si impune peccet, etiam obest 232 .
Peccatum hominis est, non fati 236 .
Inscitia maxima, quando quis sciens peccat 277 .
Qui peccati sui in alium causam refert. Peccatorum causa nimius
amor sui 285 .
Causę tres peccati: fragilitas, demon, usus. Tria remedia: penitentia, oratio, mali
consortii declinatio. Neminem fieri sponte malum 304 .
De his quę committuntur in rempublicam 305 .
Qui restitutus ab exilio iterum similiter peccauerit, perpetuo exulet 306 .
Promissum.
Fideiussor palam coram tribus testibus fideiubeat 321 .
Peregrinari non liceat priuato, priusquam XL annos natus fuerit 320 .
Quattuor peregrinorum genera: qui per mare negociantur, qui ad spectaculum ueniunt, qui
alio spectatum abeunt, qui publici alicuius negocii causa commeant 321 .
Passiones animi. Passiones qui superauerit, iuste uicturum, iniuste uero, qui ab his
fuerit superatus 255 .
Voluptas et dolor 258 .
Voluptas, dolor, audacia, metus, iracundia, spes, amor 259 .
Voluptas dolorque uehemens morbus animę grauissimus est 262 .
Sunt natura maxime humana uoluptates, dolores, cupiditates 285 .
Sępe nobiscum irascimur, dolemus, gestimus nulla causa prouocati. Vnde hoc? 402 .
Pudor.
Vbicunque pudor, ibi et timor 21 .
Pudor uel timor infamię 271 .
Pudore coguntur ciues recto uti, cum principem uiderint promptum in uoluptatibus
superandis legibusque obseruandis 334 .
Prouidentia.
Vniuersum agi et gubernari ordine quodam mentis et sapientię mirabilis 32 .
Prouidentia diuina 309, 310 .
Deus amat et prouidet. Contra Lucretium prouidentiam negantem 349 .
Purgatorium.
Ad Acherontem purgantur poenis et, cum purificati sunt, absoluuntur. Et tunc pro merito
benefactorum pręmia reportant 185 .
Lymbus, purgatorium 234 .
Nitrum purgatorium 258 .
Animam dicit redire in corpus ad purganda delicta 304. De his qui in purgatoriis
suppliciis sunt 442 .
DIONYSIVS HALICARNASEVS
Pax.
Hersilia, pacis inter Romanos et Sabinos autrix 44 .
Pręclara reconciliatio fit iniuriarum obliuione etc. 56 .
Pudicicia.
Virginibus Vestalibus ignis perpetui in tempio custodia commissa 50 .
Emilia, cum fasciam arę iniecisset, Vestam precata ignem amissum
recuperauit. Tucia accusata cribro aquam e fluminę haustam attulit et hoc
argumento se purgauit 51 .
Pinaria
deprehensa non casta 78 .
De Lucretia 102 .
Popinia Vestalis uiua defossa, corruptores occisi 223 .
Item Vrbinia 240 .
Paupertas.
Publius Valerius Publicola consul modico contentus et publica pecunia elatus 122 .
Quintius Cincinatus ab aratro uocatus ad consulatum 259 .
Iterum ad dictaturam, et talibus functus officiis ad solitam uitę tenuitatem rediit,
diuitias contemnens, cum ultro offerrentur 262 .
Partus.
Sua triginta porcos enixa. Vergilius: Triginta capitum foetus enixa iacebit 19 .
Perfidia.
Seruorum coniuratio Cassio Vulscellino et Verginio Ostricato consulibus 123 .
Pudor.
Qui nudabant corpora in ludis et quibus id pudori fuit 188 .
PROBLEMATA ALEXANDRI APHRODISEI
Partus.
Cur infantes editi quamprimum uagiunt 14 .
Cur grauidę citissant 24 .
Pudor.
Cur pudore offusi axillis sudorem emittunt et uultu rubescunt 11 .
Cur pudore suffusi oculos in terram demittunt 15 .
PROBLEMATA ARISTOTELIS
Prouerbium.
Mentam belli tempore neque edito neque serito 54 .
Auster desinere coepit de illo dicitur qui per momenta magis iritatur, quoniam auster ad
postremum solet excrescere. Vt cecias nubes, sic ille opes ad se trahens de
auaro dicitur. Solus enim uentorum cecias nubes ad se trahit 63 .
Pudicicia.
Nuditas pedum confert ad coercendam Venerem. Siccat enim atque refrigerat 34 .
Spadones, quia Venere abstinent, calui effici nequeunt 42 .
Pietas.
Iustius habetur mortuis quam uiuis opem ferre 66 .
Paupertas.
Cur apud bonos potius esse quam apud prauos consueuit paupertas 66 .
Poeta.
Maracus, ciuis Syracusanus, poeta, etiam pręstantior erat, dum mente alienaretur 68 .
Cur philosophum differre ab oratore putamus 69 .
Pudor.
Cur aures, quę omnium partium nostrę faciei maxime exangues sunt, rubore magis
afficiuntur, ubi nos pudor apprehenderit 70 .
Quam ob causam pudefactis aures summę rubescant, iratis oculi 71 .
PROBLEMATA PLVTARCHI
Pax.
Cur Termino deo nihil animatum immolant? Quia pacis custodem ab omni sanguine
incontaminatum esse oporteat 75 .
Pudicicia.
Liberos coram parentibus nudari nefas putant 77 .
Cur moris est, ut qui castimoniam colunt, leguminibus abstineant 81 .
Secundas nuptias improbat. Capellam tangere uel nominare sacerdoti nefas erat, eo quod
luxuriosum animal et olidum esset 82 .
Partus.
Ęgyptii fabulantur uultures omnes foeminas esse, et quemadmodum Zephiro
arbores, sic uultures euro grauidas effici 81 .
Poeta.
Herculi et Musis ara communis 79 .
Patria.
Qui in Cassopea bouem abigunt, a uiginibus comitantibus ad ipsos usque
fines continenter audiunt: Nunquam redeatis in patriam terram 84 .
AVLVS GELIVS
Prouerbium.
Mala ad se trahens ut cecias nubes 16 .
Inter os et offam 78 .
In lente fabulam 82 .
Prandium caninum 83 .
Vetus adagium est: Nihil cum fidibus graculo, nihil cum amaricino sui
121 .
Pudicicia.
Caia Taratia uel Suffecia, uirgo Vestalis, in honore habita 40 .
Alexander mulierem pulchram, hostis uxorem, uetuit in conspectum
suum
adduci, ut eam ne oculis quidem contingeert. Publius Affricanus
Superior egregia forma uirginem captam productam ad se patri inuiolatam reddidit. Quęri
potest, uter fuerit continentior? 40 .
Flamen Dialis tunicam intimam nisi in locis tectis non exuit, ne sub cęlo tanquam sub
oculis Iouis nudus sit 58 .
Virgines Milesię, cum suspendio uoluntario se perimerent, cessarunt id agere, edicto
deterritę, ut cum laqueo nudę efferantur; nuditatem, non mortem timuerunt 90 .
Gracchi pudicicia 90 .
Pietas.
Croesi filius diu mutus, cum hostis urbem cępisset, rupit uocem clamans, ne
rex Croesus occideretur 34 .
Patientia Socratis contra iurgia Xantippę uxoris 8 .
Palma arbor, si oneretur, aduersus pondus resurgit et sursum nititur 23 .
Patientia doloris in ęgrotante 70, 71 .
Fortitudo non penitus naturę repugnans, sed moderata 71 .
Panetii sententia, qua monet ad omnem casum nos paratos intentosque esse
oportere 82 .
Susque deque fers, id est equo animo 97 .
Feras, non culpes, quod uitari non potest 104 .
Furor fit lęsa sępius patientia 104 .
Patere et abstine 105 .
Paupertas.
Fabricius pauper aurum Samnitum contempsit 7 .
Pauperrimi Plautus et Neuius 22 .
Platonem tenui admodum pecunia familiari fuisse 26 .
Classici dicebantur primę tantum classis qui CXXV milibus ęris amplius ue censi erant.
Infra classem, secundę classis et cęterarum, qui minore summa ęris quam primi censebantur 47 .
Minus habendum esse, ut minus desit 52 .
Cato consularis et censorius: Vitio, inquit, mihi uertunt, qui a multa egeo; at ego
illis, quia nequeunt egere 80 .
In plebe Romana proletarii dicti qui pauperrimi erant, pauperiores
capitecensi 97 .
Partus.
Qualiter semen in utero ad hominem formandum coalescit 24 .
Temporis uarietas in puerperiis mulierum, id est mense VIII, IX, X, XI 26 .
Mater Affricani diu sterilis; cum ingentem anguem iuxta se cubantem
uidisset, non multo post concepisse dicitur et peperisse Publium Scipionem Affricanum 43 .
Vno partu quinque pueros enixa 56 .
Suadetur matri, ut suo non nutricum lacte natum alat.
Contra eas quę abortum procurant 68 .
Agrippę ab ęgro partu dicti. Huius periculi deprecandi gratia arę statutę duabus
Carmentibus: Postuertę ac Prosę. Item deus Vaticanus, penes quem uocis humanę initia, a uagitu
dictus 98 .
Quot filii Niobę 120 .
Poetę.
Neuii, Plauti, Pacuuii epitaphia 10 .
Siquid uerbum demas de oratione Platonis mutesue, de elegantia detraxeris, si de Lysię,
de sententia 12 .
Apud Vergilium uexasse et illaudatus 12 .
De Plauti comediis cognoscendis. Plautus in pistrino, Neuius in carcere
fabulas scriptitarunt 22 .
Vtrum Hesiodus Homero antiquior. De patria Homeri 24 .
Demosthenes Callistratum orantem cum audisset, Platonem reliquit 25 .
Plato tris Philolai Pithagorici libros decem milibus denarium mercatus
est. Aristoteles libros pauculos Speusippi philosophi post mortem eius emit talentis Atticis
tribus 26 .
Argumentum uitiosum, quod reciprocum est, Gręce dicitur ŕntistrejonta
. Exemplum Prothagore et Euathli discipuli 34 .
Neoptolemus Ennianus degustandum ex philosophia censet, non in eam ingurgitandum 37 .
Quantum differt historia ab annalibus 37 .
Soloecismus, imparilitas, stribiligo, soloecus idem est 38 .
Pisistratus tyrannus primus Athenis libros publice legendos prębuit. Xerxes Athenis
potitus omnem librorum copiam asportauit in Persas 42 .
In malos philosophos, et quantum operę in philosophia conterendum sit, maxime in ea quę non pertinet ad ueritatem 61 .
Philosophi Pyrrrhonii uel Scheptici semper incerti. Item
Academici 64 .
Seneca male notans Ennium et Tullium circa uocabuli usum 69 .
Poetę qui primum duri et acerbi, postea sunt mites et iocundi 74 .
Aristoteles per uini significationem Menedemum et Theophrastum sibi
successores delegit 74 .
Humanitas bonarum artium scientia. Humanus, id est eruditus 78 .
Senatus consultum de exigendis urbe philosophis et rhetoribus 90 .
De uita Euripidis poetę 92 .
De ętatibus historicorum Hellanici, Herodoti et Thucydidis. De comicis Latinis
Vulcacii Sedigiti iudicium 92 .
Cicero tres et uiginti annos natus causam pro Sexto Roscio dixit. Itidem
de Demosthene 93 .
Contra eos qui Ciceronem improprie
locutum ausi sunt dicere 99 .
Poetę nobiles ab ignobilibus in certamine comediarum uicti indigne 100 .
Quibus temporibus fuerint Solon, Homerus, Hesiodus, Pythagoras, Archilochus, Aeshilus,
Fabii, Empedocles, XII tabulę, Sophocles, Euripides, Hippocrates, Democritus, Socrates, a
Gallis Roma capta, Eudoxus, Aristoteles, Philippus rex, Plato, Demosthenes, Epicurus, Zeno;
item poetę Callimacus, Lucius Liuius, Quintus Ennius, Caius Neuius, Porcius Licinius, Marcus
Cato, Plautus, Diogenes, Carneades, Critolaus, Cecilius, Terentius, Pacuuius,
Accius, Lucillius 106 .
Diatriba, id est secta uel collegium disciplinę 111 .
Pictor.
Demetrius Rhodiis, cum eos obsideret, propter Prothogenis tabulam pepercit
94 .
Perfidia.
Thimocares, uel ut Quadrigarius ait Nicias, regem Pyrrhum promisit uenenis
necare 23 .
Malicia 47 .
Metii Suffecii Albani perfidi ę erga populum Romanum poena 118 .
Petitio.
Deprecor non solum precor signat, sed etiam detestor uel execror uel depello uel
abominor. Item abigo et amolior, uel prece adhibita uel quo alio modo. Catullus: Quibus
seruitutem meam miseria deprecor. Cicero: Claudii inuidiam Gracchi charitas deprecabatur.
Item: Auaritię ne crimina frugalitatis laude deprecetur 42 .
Pars beneficii est, quod petitur, si belle neges 104 .
Potentia.
Cui plus licet quam par est, plus uult quam licet 104 .
Peccatum.
Puniendis peccatis tres rationes attribuunt 41 .
Peccatum punitur primo castigandi atque emendandi gratia, tum ne contemnatur dignitas
eius qui lęsus est, tertio propter exemplum, ut cęteri deterreantur. Plato duas tantum
rationes assignat, primam scilicet et postremam 42 .
Peccatorem non excusari aliorum delicto similiter peccantium 60 .
Virum sapientem non peccaturum, etiam si peccasse eum dii atque homines ignoraturi
forent 72 .
Parsimonia antiquorum et leges sumptuarię 18 .
Parsimonia Gracchi in uictu 90 .
Passiones animi moderandas esse, contra eos qui apathi, id est impassibiles esse uideri
uolunt 116 .
Pudor sanguinem ab extra effudit, timor uero contrahit 113 .
In quadam parum pudica oratione Socratem operuisse palio caput aiunt 115 .
Prouidentia.
Chrisippus contra eos qui prouidentiam negauerunt 38 .
Quęstiones sophisticę et captiosę 108 .
Item 111 .
VITĘ PLVTARCHI
Pax.
Feciales, pacis custodes, controuersias uerbo sedabant 17 .
Perpennam peremit Pompeius, ne dissidium pareret in urbe; accusata multorum perfidia 33 .
Inter trancquillam uitam et gloriosam 61 .
Mars tyrannus, lex rex 101 .
Prouerbium.
Non sine Theseo de illis dicitur qui rem aliquam conficiunt non sine ope aliorum 4 .
Apii coronas sepulchris imponere mos fuit. Inde natum est prouerbium de illo qui
grauiter ęgrotat, ipsum apio indigere, id est morti proximum esse 99 .
Pedes, ut Pindarus inquit, Lydium currum sequi uidetur 13 .
Quis patrem laudabit nisi probi uel improbi liberi 116 .
Pudicicia.
Quod Spartę nemo esset adulter Geradas testatur 13 .
Vestalibus post XXX annum nubere licet. Sed quę id egerunt, aduersis rebus conflictatę
in moerore uixerunt. Viua defodiebatur, quę uirginitatem prodiderat 17 .
Tarquinię Vestali concessum ius ferendi testimonii, quod nulli foeminarum, et cum
nubendi potestas sibi oblata esset, maluit in uirginitate perseuerare 25 .
Sophocle uisi pueri formam laudante, Pericles, eius in prętura collega, ad illum ait
prętorem decere non solum manus, sed etiam oculos continentes habere 51 .
Scipionis continentia erga captiuam 75 .
Manlium Cato senatu mouit, quod pręsente filia osculatus esset uxorem, affirmans se
nunquam a sua, nisi cum aliquando tonaret, complexum 93 .
Cornelia uiduitatem colere quam Ptolomeo regi nubere maluit 113 .
Veronica et Monima, uxores Mithridatis pudicissinę 7 .
Agesilaus repressit osculum adoleecentis 29 .
Pompeius ex pellicibus Mithridatis nulli se miscuit 35 .
Tymoclia captiua stupratorem
dominum interemit 42 .
Alexander maiorem erga Persarum mulieres continentiam quam in uiros fortitudinem
declarauit 45 .
Cęsar suam uxorem ne suspitioni quidem obnoxiam oportere esse dixit 52 .
Portia audita Bruti, uiri sui, nece prunis haustis uitę finem fecit 84 .
Antigonus, cum audisset Philippum filium hospitio susceptum, ubi tres uirgines erant,
permutato domicilio occasionem sustulit inferendę iniurię 97 .
Democles morte uim Demetrii effugit 97 .
Apud Persas, qui currui appropinquat, in quo pellex regis uehitur, capite punitur
116 .
Pietas.
Caius Martius Coriolanus sola matris pietate motus, ut patrię parceret 39 .
Cęsar interfectores Pompei iugulauit. Viso eius capite oculos auertit et lachrymatus est
40 .
Iulię sororis pietas Lucium Cęsarem seruauit 105 .
Penitentia.
Phocion pedibus nudis incedens 59 .
Item Cato prętor nudis pedibus et sine toga ad rostra ueniens 69 .
Patientia.
Lycurgus ei qui sibi oculum erruerat, ad supplicium tradito nihil mali fecit, sed
ministro usus est 12 .
Puer a leonis catulo sub ueste cęlato, ne furtum proderet, laniari se
sustinuit usque ad necem 13 .
Scęuola dexteram deusit 27 .
Pericles conuitiatorem tacite tulit, et cum uesperi domum abiret, ille maledicendo
sequebatur. Vt uero domum se recępit, seruum iussit hominem cum lumine deducere,
quo ipse uellet 51 .
Dionysius Sicilia eiectus, cum interrogaretur, quid ex philosophia Platonis cępisset:
Fortunę, inquit, mutationem ęquo animo tolerare 98 .
Patientia doloris in Mario 133 .
In remittenda iniuria facilis Agesilaus 30 .
Regium est, inquit Alexander, a quibus male audias, eis magis benefacere 46 .
Phocion filio mandat, ne illatę sibi ab Atheniensibus iniurię reminiscatur 64 .
Artoxerxis patientia in calumniatorem 112 .
Platonis responsum, quo confudit calumnię delatorem 136 .
Paupertas.
Spartę seruari diuitiarum deum et cęcum et iacentem, ut picturam inanimatam atque
immobilem 12 .
Rogatus Lycurgus a ciuibus, quo pacto hostium impetum repellerent: Si pauperes
manseritis, inquit, et a contentionibus abesse studueritis 13 .
Themistocles Andrum appulsus argentum petiturus: Duos, inquit, ad uos deos affero uim
atque suasionem. At illi contra duos quoque apud se esse permagnos deos responderunt
paupertatem et impossibilitatem, a quibus se prohiberi illi pecuniam dare 43 .
Aristides se magis inopia gloriari posse dixit quam Callias opibus 90 .
Manius Curius paruo agello contentus 91 .
Inter inuite et sponte pauperem 96 .
Paulus Emilius, uir triumphalis, diuitias contempsit 101 .
Tubero uir magnę autoritatis, sed tenui patrimonio, ita ut XVI uiri ex eius familia cum
coniugibus et liberis unicas ędes habitarent, et eas quidem modicas humilesque 101 .
Lysandri, Lacedemonis regis, paupertas in morte patuit 121 .
Alexander philosophus inter Crassi familiares paupertatem coluit 19 .
Diogenes ab Alexandro interrogatus, siqua re egeret, a sole sibi, ut secederet, iussit
42 .
Phocion pauper aurum contempsit 61 .
Dona noluit accipere, et cum, ut accipiendo ea filio prospiceret, suaderent: Si bonus
erit, inouit, satis illi erit agellus qui et mihi, sin malus, ne dona quidem ista, satis erunt
63 .
Prodigus.
Cato in eum qui maternum fundum ad mare uendiderat, se mirari dixit, quod ipse plus quam
mare potuisset. Nam quem uix pontus alluebat, iste, inquit, agrum facile absorbuit 92 .
Demades diues et prodigus 63 .
Partus.
Mulieres, ut foecundę fierent, cultro Lupercis feriendę occurrebant 8 .
In secundo 57 .
Poetę.
Lysander Cherilum poetam a suo latere non dimisit, res suas gestas ab ipso
describi uolens. Antilocho pro paucis uersibus pyleum impleuit argento.
Antimachus et Niceratus certatim de illo carmina ediderunt, sed cum ille Nicerato coronam
donasset, Antimachus suam poesim deleuit dolore percitus 119 .
Aristotelis et Theophrasti opera 125 .
Eumenes apud Alexandrum archigrammateus, id est scribarum
princeps 139 .
Homerus Chii natus, Smirnę defunctus 142 .
Quid seruandum in historia 1 .
Vicit Sophocles poeta. Eschilus uictus relictis Athenis in Siciliam concessit 2 .
Philosophi ob scientiam male accepti 18 .
Alexander malle se disciplina
singulari pręstare dixit quam potestate 41 .
Arculam Darii preciosissimam custodię Illiadis Homeri deputauit 44 .
Demades prępositus Demostheni in dicendo 85 .
Plato poeticę quoque studiosus. Sed ubi Socratem audiuit, philosophiam secutus, carmina
quę ędiderat, combussit 135 .
Aristoteles octo 135 .
Plato Aristoteli pręlatus 137 .
De Theophrasto et Menedemo iudicium Aristotelis 139 .
Pictor.
Agatharchi celebritatem in pingendo Zeuzis non probauit, quod se longum
tempus in opere pingendo insumere diceret 52 .
Polignotus gratis porticum pinxit 1 .
Agesilaus neque pingi neque fingi uoluit 30 .
Picturę Prothogenis pepercit Demetrius, cum Rhodum obsideret 97 .
Apelles, Melantus 118 .
Plato pinxit 135 .
Perfidia.
Antigonus inquit se proditores, dum produnt, amare, ubi prodiderunt, odisse 7 .
Faleriorum ludi magister proditionis reus, a pueris quos prodiderat, poenam tulit 46 .
Andromachus, perfidissimus dux itineris Crasso apud Parthos 24 .
Terentii perfidia in Pompeium, et Pompei industria ad cauendum 30 .
Proditores in uenenda patria se ipsos prius uenumdare 87 .
Petitio.
Bochoris iudicium: Teognides meretrix adolescentem cui somniauerat cum ipsa
rem se habere pecuniam petebat. Bochoris iussit afferri, quantum peteret. Ea pecunia ostensa
tantum mulieri et iuueni restituta: Tu, inquit, mulier, imaginem tecum refer pecunię, sicut
iste somniando amplexus est tui imaginem 98 .
Potentia.
Tres Romę potentissimi: Cesar, Pompeius, Crassus 20, 22 .
Patrię tyrannidem affectantem fratrem Thimophanem Timoleon interfici fecit,
quem prius capitis sui periculo ex hostibus eripuerat 97 .
Sertorius malle se Romę ignobilissimum ciuem quam exulem, omnium aliarum ciuitatum
imperatorem nuncupari 144 .
Agesilaus nullum periculum neque laborem pro patria recusans 29 .
Cato pro republica adiuturum Pompeium publice, etiam si nolit, priuatim, si uelit 69 .
Tullius primus pater patrię 88 .
Parsimonia.
Ex lege Lycurgi Lacedemone non licebat culmen domus nisi securi et ianuas serra laboratis
habere 12 .
Parsimonia ueterum 96 .
Pudor.
Cato se magis adolescentibus delectari dixit, quorum uultus rubore prius quam pallore
perfunderetur 92 .
Athenienses litteras ad Philippum missas interceperunt, aliis epistulis lectis eam quę
Olympiadis uxoris erat illibatam atque obsignatam ad eum miserunt 97 .
Periculum.
Trium rerum se penitere dixit Cato, inter quas, quod aliquo naui transmisisset, quo
pedestri itinere sibi proficisci licuisset 92 .
Periculum absque causa subire temerarium esse 27 .
Alexander ad Hamonem pergens per arenas, quibus Cambysis exercitus quinquaginta milium hominum obrutus periit 44 .
Senex periculi intrepidus 52 .
LACTANTIVS FIRMIANVS
Pudicicia.
Foeminarum pudicissima Fauna 25 .
Quis sit continentię uel incontinentię fructus 143 .
Pudicicia 144 .
Pietas.
Contra Zenonem qui misericordiam inter uitia et morbos ponit 69 .
Vbi sit uera pietas 107 .
Quod philosophi uera caruerunt humanitate, eam inter morbos animi ponentes 134 .
Quę materia sit in Deo miserationis, gratię uel irę 180 .
Deus patientissimus 182 .
Penitentia per circumcisionem et per carnis suillę interdictum significata 80 .
Agere penitentiam nihil aliud est quam profiteri et affirmare se ulterius non peccaturum
134 .
De penitentia et fructu eius et conscientię stimulis 145 .
Patientia.
Sapiens et in tormentis beatus 72 .
Malorum sęuitia in seruos Christi 106 .
Quibus tormentis martyres affecti et quare 108 .
Patientia martyrum 109, 110 .
Cur Deus cultores suos non tuetur a persecutoribus 118 .
Patientia 138 .
Patientia uirtus 139 .
Paupertatis commendatio 133 .
Prodigus quomodo non peccet, sed meretur 137 .
Partus.
Quod homo non sit hominis genitor, sed minister gener ationis 114 .
De membris conceptionis et ipsius conceptus physica ratione 196 .
Poetę officium 11 .
Stoici.figmenta poetarum ad physicam transferunt rationem 14 .
Contra philosophos quod nescierunt ueritatem 49 .
Inanis gentiliter philosophantium occupatio 50 .
Ex quibus rebus philosophia con stet. Autor Achademię. Solam opinionem
esse in philosophia gentilium 50 .
Zeno et Socrates philosophiam sustulerunt de medio 51 .
Assistatum philosophię genus, id est inconstans 52 .
De philosophia morali 53 .
Logicam philosophi amque non desiderat diuina traditio, sed ethicam etc. contra
philosophiam 59 .
Contra philosophiam. Pythagoras primus se philosophum nominauit. Thales primus de rerum
natura disputauit 60 .
In philosophos et quę uera philosophia sit 61 .
Quando coepit philosophia 62 .
Doctrina Epicuri 63 .
Pithagorici et Stoici contrario errore dessipiunt 65 .
De minoribus philosophis circa rerum contemptum 69 .
Contra philosophiam. Qui ex seruis philosoph i 70 .
Quod philosophi sępe recte pręcipiunt. Quomodo autem suis inuicem gladiis pereunt 71 .
Contra philosophos 74 .
De falsa diffinitione philosophię 124 .
Scientia 124 .
Quę causa errorum philosophis fuit 148 .
Perfidia.
Eductus Israel ex Ęgypto ingratus bouis caput formauit in memoriam Apis, dei Ęgyptiorum
79 .
Contra eos qui Christum magum esse dixerunt 101 .
Quod Lactantius perfidorum impietate motus ad scribendum de uera religione se contulerit
102 .
Omnia mala ex eo proueniunt, quod plures dii coluntur 105 .
De impia iniquorum pietate, et quod cultores deorum boni et iusti esse non possunt 107 .
Quod stultum sit simulachra ut Deum colere 110 .
Quod ignoratio ueri Dei multorum errorum causa sit 114 .
In eos qui deos colunt et non audent ratione contendere 115 .
Quod hostes suos adorant, quorum cultum philosoph i destruunt 117 .
In uia erroris species sapientię et uirtutis 126 .
Quam inanis cultus deorum 153 .
Petitio.
Quomodo laudandus et orandus Deus 147 .
Potentia 148 .
Patria.
Patrię commoda 126 .
Peccatum.
De primorum parentum culpa et poena 43 .
Vnde ad hominem peccata perueniant 179 .
Parsimonia qualiter uitium esse possit 137 .
Passio Christi 81 .
De eadem quomodo summam uirtutem contineat et ueram sapientiam et ueritatem 86 .
Dixerunt eum esse Legis destructorem 86 .
Quę causa et quis ordo passionis. Quibus pręnunciata oraculis 88 .
A regno Dauid usque ad crucem Christi mille anni 90 .
De miraculis in passione. De sepultura et resurrectione 90 .
Quare expers culpę subire uoluit poenam 93 .
De mysterio crucis et significatione eorum quę geseit aut pertulit. Christus
pręfiguratus in immolatione agni 94 .
De potentia signi crucis et inuocationis Crucifixi 96 .
Prouidentia contra philosophos 2 .
Mundum Dei prodentia gubernari 149, 150 .
Quod omnis res, etiam que uidetur mala, ad aliquem usum facta est 150 .
Quod Deus administrat mundum et regit hominum actus 180 .
De prouidentia circa hominis fabricam 191 .
LAERTIVS
Pax.
Heraclitus dicebat iniuriam extinguere oportet magis quam ardentem rogum plebemque pro
lege non secus ac pro muro pugnare 89 .
Vita nostra neque stultitia neque glorię uanitate opus habet, sed solum tranquille ac
secure uiuere 105 .
Pudicia.
Xenocratem Phyrne cum frustra tentasset in eodem decubans lecto, discedens
percunctantibus se non a uiro, sed a statua exire dixit 39 .
Pietas.
Aristoteles, cum sibi probro daretur, quod nequam homini misericorditer tulisset opem:
Non, inquit, mores miseratus sum, sed hominem 46 .
Xenophanes Pythagoram sugillat dicens, cum uidisset aliquando canem cędi, miseratus
ait: Desine hunc cędere. Est enim chari sodalis anima, quam eius ex uerbis agnoui 84 .
Penitentia.
Cleantes sępe, cum foderet se ipsum, increpabat. Quem audiens Aristoteles: Quem, inquit,
obiurgas? Et ille ridens inquit: Senem canum, excordem, amentem 78 .
Patientia.
Chilo indignanti fratri, quod ephorus ipse non fieret, cum ille fuisset: Ego, inquit,
pati iniurias scio, non tu 9 .
Difficile esse dixit iniurias tolerare 10 .
Bias interrogatus, quid nam esset difficile: Ferre, inquit, fortiter mutationem rerum
in deterius 11 .
Socrates, cum fuisset a quodam calce percussus, admirantibus illius tolerantiam dixit:
Quid enim, si me asinus calce impetisset, num illi diem dixissem 18 .
Aristippus consputus a Dionysio modice tulit eam iniuriam, cum quidam ęgre ferret.
Piscatores, inquit, ut gobium capiant, mari patiuntur aspergi, et ego, ut balenum accipiam,
non patiar excreatione aspergi 22 .
Polemon a cane lacessitus, dum ille suram discerperet, ne expalluit quidem 40 .
Diogenes ęstate se in feruida arena uolutabat, hyeme uero statuas niue perfusas
complectebatur se ipsum ad laborum tolerantiam exercens 55 .
Nudis pedibus calcabat niues 56 .
Ad eum qui se trabe concusserat ac postmodum dicebat.caue.: Num, inquit, iterum me
ferire uis 57 .
Colaphum a quopiam accipiens: Hercules, inquit, cuiusmodi me latebat res, quod aperto
pergerem capite 57 .
Interrogatus, quidnam uellet, ut colaphum acciperet: Galeam, inquit 58 .
Rogatus, quid ex philosophia lucratus esset: Etsi nihil aliud, inquit, uel hoc ipsum
quod ad omnem fortunam pręparatus sum 59 .
Zeno interrogatus, quo nam esset animo aduersus maledicta, dixit ueluti legatus absque
responso remittatur. Erat patientissimus et simplicissimi uictus, nec frigore nec morbo
uictus 65 .
Cleantes, cum a condiscipulis obiurgaretur, tolerabat, et cum di[Sosisteo poeta]1
ceretur asinus, non abnuebat dicens solum se ferre posse Zenonis sarcinas. A Sositheo poeta
lacessitus patienter tulit dicens indecens esse Liberum patrem atque Herculem a poetis illudi
nec irasci, se autem leui maledicto indignari 78 .
Zeno Eleates a tyranno comprehensus ciues palam in eum exhortatus est, deinde pręcisa
dentibus lingua illum conspuit, mox ciues facto
impetu lapidibus obruerunt 91 .
Anaxarchus a Nicocreonte, Cypri tyranno, comprehensus et in saxum concauum coniectus,
cum maleis cederetur: Tunde, tunde, inquit, Anaxarchi uasculum. Nam Anaxarcum nihil teris.
Iubente illo pręcidi linguam, fama est pręcisam mordicus in eius faciem conspuisse 94 .
Pyrrho, cum se inuadentem canem repulisset, incusanti cuidam: Perdifficile, inquit, est
hominem penitus exuere 95 .
Idem sectiones et cauteria sibi ulceris cuiusdam causa adhibita tam constanter tulisse,
ut ora, ne contraxerit quidem 95 .
Praylus a Troade tam constanti animo fuit, ut pateretur se iniuste ueluti proditorem
cruciari, ciues ne uerbo quidem supplici exorans 98 .
Sapiens et in tormentis felix 108 .
Pauper.
Socrates, cum eorum quę publice uenduntur multitudinem intueretur, secum ista uoluebat:
Quam multis ipse non egeo. Argentum et purpuram et cętera id genus tragedis potius quam usui
uitę necessaria dicebat. Eum diis maxime propinquum qui minimis egeat 18 .
Ęschines ad Socratem: Pauper sum, inquit, et aliud habeo nihil. Me ipsum autem tibi do.
An uero, respondit, non animaduertis, quam mihi maxima tradis? 19 .
Cum disruptam pallii sui partem uertisset Antisthenes et spectandam omnibus dedisset:
Aspicio, inquit, per scissuram pallii tuam uanitatem 19 .
Aiunt Eschini dixisse Socratem, cum premeretur inopia, ut a se ipso usuras exigeret,
sibi subducendo cibaria 22 .
Paupertas Diogenis ab assentatione aliena contra Aristippum 22 .
Xenocrates missa sibi ab Alexandro pecuniarum copia minimum quid accepit, reliqua
remisit. Ab Antipatro missam noluit accipere. Corona aurea donatus eam ante Mercurium
deposuit. Philippi munera spreuit 39 .
Diogenes se ad uictum simplicem contulit, conspecto mure discurrente qui neque cubiculum
inquireret neque tenebras uereretur neque aliquid ad uescendum appeteret etc. 55 .
Ferunnt Alexandrum dixisse: Si Alexander non fuissem, Diogenes esse uellem 56 .
Diogenes intuitus puerum concaua bibentem manu cotylam pera productam abiecit dicens:
Puer me uilitate superauit.
Proiecit et catinum, cum uidisset puerum uasculo
perfracto concauo pane lenticulam suscipientem. Solebat dicere imprecationes tragicas sibi
occurrisse; esse enim sine domo, sine civitate, priuatum patria, pauperem, pallantem, uictum
in dies habentem 57 .
Muribus ad ipsius mensam surrepentibus: Ecce, inquit, et Diogenes parasitos nutrit 57 .
Consulentibus, ut fugitiuum requireret seruum: Ridiculum, inquit, est, si Manes absque
Diogene uiuat, Diogenes absque Mane non possit. Intuitus illum Plato lauantem olera, accedens
silenter illi dixit: Si Dionysio obsecutus esses, olera profecto non lauisses; illumque ad
aurem item respondisse: Et tu, si lauares olera, Dionysio non esses obsecutus 58 .
Crates: Hęc habeo, inquit, quę didici et quę curaui, et quę me diuę docuerunt munera
Musę; quodque ex philosophia fuisset adeptus lupinorum chenicem et nullius rei curam 61 .
Placet Cynicis simplex uictus etc. 63 .
Quid sit indigentia 73 .
Cleantes pauper noctu operam locabat hauriendę ad hortos irrigandos aquę. Inerdiu autem
studiis litterarum incumbebat 77 .
Cleantes gaudens in paupertate coactam aliquando stipem in medium intulit dicens:
Cleantes Cleantem alium posset nutrire, si uellet. Suam inopiam diuitum opibus pręferens
dicebat: Dum illi pila ludunt, ego duram humum exerceo 78 .
Aiunt illum, quę a Zenone audierat, testę boumque ossibus inscribere solitum, cum
pecuniis careret, quibus chartas emere posset 78 .
Eudoxus inter paupertatis angustias discendi studio flagrans 87 .
Democritus in summa inopia uixit 92 .
Prodigus.
Bion ad eum qui fundos uorauerat: Terra, inquit, Amphiaraum absorbuit, sed terram tu
43 .
Peruersus.
Diogenes, qui recta dicerent nec facerent, eos cytharę similes esse aiebat; et hanc enim
nihil audire neque sentire. Intuens insipientem aptare psalterium: Non erubescis, inquit, qui
sonos ligno aptes, animum ad uitam non componas. Dicenti sibi cuipiam: Idoneus ad
philosophiam non sum. Quid ergo, inquit, uiuis, si, ut bene uiuas, nulla tibi cura est 59 .
Partus.
Hominis semen, quod emittit homo, una cum humido animę commisceri. Foeminę semen
infoecundum esse 77 .
Semen esse cerebri stillam etc. 83 .
Quędam animalia absque coitu gigni 96 .
Poeta.
Philosophię origo. Gymnosophistę. Druidę. Chaldei. Magi 3 , 4 .
Qui nihil scripsere 4 .
Chilo peritos ab imperitis bona spe differre dixit 10 .
Socrates dicebat et unicum bonum esse scientiam et malum inscitiam 19 .
Rogatus Aristippus, quo differant docti ab indoctis: Quo, inquit, domiti equi ab
indomitis. Melius esse dicebat mendicum euadere quam imperitum. Non qui plurima, sed qui
utilia legerunt eruditi habendi 22 .
Qui liberalibus imbuti philosophiam negligunt, similes sunt procis Penelopes uel Vlixi
ad inferna descendenti 23 .
Physicen omittunt, ut quę comprehendi non possit 24 .
Menedemus aspernatur dialecticę legem, cum liceat uti certioribus argumentis 28 .
Plato exusit poemata, cum audisset Socratem 30 .
Idem tres libros Pythagorę sibi emi iussit centum minis 30 .
Dialogi a quibus primum scripti 33 .
Dogmatista 34 .
Argumentum quod dicitur inductio 34 .
Eorum quę sunt diuidua et indiuidua. Similia et dissimilia. Item alia per se, alia ad
aliquid 38 .
Xenocrates hebes et tardus ingenio. De illo et Aristotelle Plato alterum calcaribus,
alterum freno egere dixit. Item: Cui equo quem asinum iungo. Xenocrates ad eum qui neque
musica neque geometria neque astronomia instructus ludum suum frequentare cupiebat: Perge,
inquit; adminiculis enim philosophię cares. Alii sic dixisse ferunt: Apud me enim uellus non
mollitur 39 .
Arcesilaus adeo Homeri studiosus fuit, ut semper ante somnum de illo aliquid legeret,
et mane cum surgeret 41 .
Pindarus implens uocem et uerborum exuberans 41 .
Aristoteles discipulis dicere solebat: Aspectus quidem a continenti aere lumen accipit,
animus autem a disciplinis liberalibus. Studiorum liberalium amaras radices, fructus autem
dulces esse asserebat 46 .
Ferunt Diogenem ita statuisse, ut Aristotelem appellaret donum formę, Socratem modici
temporis tyrannidem, Platonem naturę priuilegium, Theophrastum tacitam deceptionem,
Theocritum eburneum detrimentum, Carneadem
regnum solitarium. Aristoteles rogatus, quo differrent
docti ab indoctis: Quo, inquit, uiuentes a mortuis. Disciplinam optimum dicebat esse uiaticum
ad senectutem. Eruditionem inter prospera esse ornamentum, inter aduersa refugium. Rogatus,
quid ex philosophia lucratus fuisset: Hoc, inquit, ut iniussus ea faciam, quę plerique per
legum metum operantur 47 .
Philosophię ratio duplex: practîce et theoretice 47 .
Speculatiuum genus semper prętulit. Liberales disciplinas ad apprehensionem uirtutis
multum conferre sensit 48 .
Antisthenes Cynicam prior sectam incohauit princepsque in ea fuit 54 .
Rogatus, quid nam ex philosophia lucratus esset: Mecum, ait, colloqui posse 54 .
Habitus philosophi 55 .
Diogenes disciplinam iuuenibue quidem sobrietatem, senioribus solatium, pauperibus
diuitiae, diuitibus ornatum esse dixit 50 .
Musicę et geometrię et astronomię cęterorumque similium fuisse negligentem, ueluti
inutilium et quę minime fuissent necessaria 60 .
Crates dicebat tam diu philosophandum, quo ad uideantur duces nobiles esse asinarii 61 .
Metrocles libros suos combussit 62 .
Cynici moralem dumtaxat philosophiam recipiunt 62 .
Societas quędam est inter Cynicos et Stoicos, et cynismum dixere breuem uiam. Zenon,
cum oraculum consuluisset, quo pacto optime uiuere posset, respondisse deum: Si mortuis
colore concors esset. Quod ille cum intellexisset, se ad legendos antiquorum libros magno
contulisse studio 63 .
Stoici unde dicti 63 .
Zeno: Liberali ac nobili ingenio si adiiciatur modica exercitatio neque desit
pręceptoris copia, mature ad perfectam euadit uirtutis frugem 64 .
Dicebat ad perceptionem disciplinarum nihil esse alienius poetica nulliusque nos rei
maiorem inopiam perpeti quam temporis. Tanto discendi studio tenebatur, ut pręceptori
poscenti centum ducenta dederit 65 .
Dogmata Stoicorum. Philosophię ratio tripartita. Philosophiam animanti similem dicunt:
ossibus ac neruis logicen, carnibus ethicen, animę physicen assimulantes 66 .
Philosophię partes duę, rhetoricę partes III. Silogismi. Dialectica. Dogmata Stoicorum
67 .
Philosophię moralis diuisio 70 .
Disciplinę liberales 74 .
Aristo naturalem ac rationalem locum sustulit dicens, alium quidem esse supra nos,
alium nihil ad nos; solam moralem ad nos pertinere. Similes autem dicebat rationes
dialecticas araneorum telis, quę et siquid artificiosum iudicare uideantur, inutiles sunt
77 .
Cleantes dicebat Peripateticos idem fere pati quod lyrę, quę cum bene sonent, se ipsas
tamen non audiunt 78 .
Comprehensibilem phantasiam differre a probabili 78 .
Chrysippus dialectica insignis 79 .
Siquis tollat de Chrysippi libris quę aliena sunt apposita, uacua illi charta
relinqueretur 79 .
Eius sophismata 79 .
Pyrthagoram ideo sic appellatum, quod uera Pythio non minus loqueretur 82 .
Dialecticę inuentor Zeno 84 .
Heraclitus de industria librum obscurius scripsit, ut solum eruditi illum legerent, ne
passim lectus contemptui esset 89 .
Philosophia duplex: alia secundum ueritatem, alia secundum opinionem 91 .
Zenonem Eleatem inuentorem dialecticę fuisse Aristoteles autor est 91 .
Philosophum quinque certaminum uictori esse similem 92 .
Democritus, Diocosmum suum cum legisset, quingentis talentis honoratus est 93 .
Timon ab Arato rogatus, quo pacto quispiam Homeri poema sine menda consequi posset,
respondit, si antiqua legat exemplaria, non ea, quę nuper emendata sunt 98 .
Philosophis singulis ab Epicuro cognomina indita 99 .
Epicurum philosophari coepisse anno ętatis XII scholam habere XXXII 100 .
Chrysippus parasitus librorum dictus. Nam siquid Epicurus scriberet, tantundem scribere
et ipse contendebat 104 .
Philosophię partes III: canonica, physica, ethica 104 .
Scientię beatitudinem ex cęlestibus corporibus huc cecidisse 105 .
Et iuueni et seni philosophandum 108 .
Pictor.
Plato picturę studiosus 30 .
Petitio.
Bias nauigabat cum impiis aliquando, et cum orta tempestate nauis quateretur fluctibus
illique deos inuocarent: Silete, inquit, ne uos hinc illi nauigare sentiant 11 .
Aristippus orans pro amico Dionysium cum repelleretur, ad pedes corruit. Id factum cum
argueret quispiam: Non ego, inquit, in culpa sum, sed
Dionysius qui aures habet in pedibus 23 .
Bion orante se uerboso quodam ut sibi opem fer ret: Satis, inquit, tibi faciam, si qui
precentur pro te ad me miseris, ipse autem non ueneris 43 .
Pythagoras non permittit quenquam pro se orare, quod ignoret, quid sibi expediat 81 .
Potentia.
Fortem mansuetum esse oportere, ut proximi non tam metuant quam reuereantur 10 .
Principatum uiros declarare 10 .
Potentia in IIII species diuiditur: prima constat animo, secunda corpore, tertia
exercitu et pecuniis, quarta in faciendo ac patiendo 37 .
Patria.
Anacharsis exprobranti sibi Attico, quod Scita esset: At mihi quidem, ait, probro est
patria, sed patrię tu 14 .
Anaxagoras sibi maxime patriam curę esse, digitum tollens et cęlum sibi patriam esse
designans 16 .
Theodorus probabile decebat prudentem uirum non se ipsum pro patria periculis exponere;
neque enim pro insipientium commodis amittendam esse prudentiam esseque patriam mundum 25 .
Ferunt Menedemum ad Antigonum profectum, et cum, ut patriam e seruitute eriperet, illum
inducere non posset, septem dies totos cibo abstinuisse atque ex animi dolore uita excessisse
29 .
Aristoteles glorianti cuidam, quod magnę esset urbis ciuis: Noli, inquit, hoc
attendere, sed an dignus sis magna et illustri patria, inspice 47 .
Antisthenes Atheniensibus, quod indigenę essent, gloriantibus exprobrans dicebat illos
cocleis nihilo nobiliores 54 .
Crates Thebanus Alexandro rogante, num uellet restitui ac refici patriam suam: Quid,
ait, opus est? Rursus enim fortassis Alexander eam alius diruet 62 .
Xenophilus Pythagoricus interrogatus, quo pacto optime filii erudirentur, ait: si ex
bene instituta ciuitate nati essent 82 .
Pythagoras: Pręstat interdum ad patriam curas cogitationesque conuertere 84 .
Peccatum.
Cyrenaici eorum peccata ueniam dicunt promereri, qui irrationabiliter agere cuncta
uiderentur. Neque enim sponte peccare, sed aliqua
perturbatione coactos 24 .
Nihil turpe natura esse, sed opinione 25 .
Possibile non esse inueniri, qui lapsus non sit, sed uelut in malo Punico granum
aliquid putidum esse 61 .
Menedemus sumpto Furię habitu circuibat dicens speculatorem se ex inferno uenisse
peccantium, ut iterato descendens hęc renuntiaret quę uidisset 62 .
Peccata paria existimant Stoici 73 .
Promissum.
Chilo dixit sponsioni non deesse iacturam 10 .
Sponsioni adiacet damnum 95 .
Peregrinatio.
Quę loca adiuit Plato discendi gratia 30 , 31 .
Democritus eadem de causa peregrinatus 92 .
Passio animi.
Passiones duas ponunt Cyrenaici, id est dolorem et uoluptatem 25 .
Aristoteles asserit sapientem etiam perturbationi modice cędere 48 .
Stoici sapientem perturbationibus uacuum dicunt 72 .
Quid sit perturbatio secundum Zenonem. Eius genera IIII 72 .
Cum aliquando Anaxarchus in scrobem incidisset, Pyrrho pertransiit; laudatur, quod sine
affectu se haberet 94 .
Perturbationes duas esse, uoluntatem et dolorem 102 .
Perturbatio animi in quo sit 105 .
Pudor.
Diogences uidens adolescentulum rubore perfusum: Confide, ait, fili,
huiusmodi est uirtutis color 58 .
Perseuerantia
Diogenis nollentis ab Antisthene recedere, prius cędi et occidi paratus 55 .
Prouidentia.
Plato arbitratur deos esse et humana curare 36 .
Stoicis placet mundum regi ac disponi secundum mentem ac prouidentiam 75 .
Prouidentia Dei 105 .
Purgatorium.
Pythagoras ait animas puras atque purgatas in excelsum ferri, impuras uero uinciri a
Furiis 83 .
QVINTVS CVRTIVS
Patientia.
Optime miserias ferunt qui abscondunt 23 .
Paupertas.
Abdolominus hortos ob paupertatem exigua stipe colebat, cum rex Sydonę constituitur.
Nihil habenti, inquit, nihil defuit 8 .
Perfidia.
Proditor Damasci interficitur 7 .
Arabs clypeo gladium tegens quasi transfuga genibus Alexandri aduoluitur, et assurgere
iussus ceruicem appetiit regis 12 .
Nabarzanis et Bessi consilium prodendi Darii Alexandro 25 .
Coniuratio in Alexandrum 31 .
Lex in regis insidiatores, ut propinqui quoque cum ipsis necentur 35 .
Sed nullis meritis mitigari perfidia potest. Bessus ab iis quos magis coluerat uinctus
traditur Alexandro 39 .
Memaceni L mililites Alexandri hospitio exceptos, cum epulis uinoque
onerassent, interfecere 40 .
Spitamenes ab uxore occiditur 46 .
Coniurati in Alexandrum 48 .
Philippus in acie tutior quam in theatro fuit: hostium manus sępe uitauit, suorum
effugere non ualuit 58 .
Perdicę perfidia in amicum suum Meleagrum 66 .
Potentia.
Nihil tam firmum est, cui non sit periculum etiam ab inualido 42 .
Potentiam scelere quesitam nulli esse diuturnam 61 .
Bagoas spado tantum potuit apud Alexandrum, ut in eius grati am Alexander Orsinen
satrapem bene de se meritum in uincula traderet et occidi iuberet. Tunc Orsines: Audieram,
inquit, in Asia olim regnasse foeminas, hoc uero nouum est regnare castratum 62 .
Passio animi. Ad omnes affectus impetu rapimur 36 .
Pudor.
Sępe minus est constantię in rubore quam in culpa. Dioxippus furti insimulatus se ipsum
interemit 59 .
Periculum.
Alexander intrans Ciliciam ad fauces uenit, quę Pilę dicu ntur. Obrui potuisse saxis
confitebatur, si fuissent qui subeuntes propellerent 3 .
Periclitati Macedones in ascensu Petrę 43 .
Pudicus.
Alexander pręstans continentia et clementia in matrem uxoremque et filias Darii 7 .
Semel eam uidit quo die capta est 15 .
Ochi neptis forma excellens, et formam pudor honestabat 28 .
POLIBIVS
Pax.
Foedus post longissimum bellum inter Romanos et Carthaginienses 16 .
Legati 20 .
In sinu bellum pacemque portantes 44 .
Pax illa dumtaxat optima, quę iusta et honesta 68 .
Pacis bonum commendat 77 .
Perfidia.
Campani Messanam intra moenia amice recepti capiunt. Item Romani in Rheginos 2 .
Contra Hannonem milites conspirant et eum cruci affigunt 20 .
Gallorum perfidia in Romanos apud Placentiam 52 .
Philippus in deos impius 74 .
Dorimacus in Iouem Dodoneum 75 .
Patriam defendere nulla ui deterreri decet 30 .
Aratus Sycionius pat riam tyrannide liberauit 32 .
Periculum.
Classis Romana capta in portu 6 .
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Pax inter Romanos et Sabinos mulierum intercessione 72 .
Medorum ac Lydorum mos in foedere sanctiendo brachia circa humeros ferire et mutuo
sanguinem lambere 82 .
Foederis ratio apud Arabas 96 .
Demonax oraculo arbiter constitutus componendę pacis inter Cyreneos 107 .
Nycias pacis semper suasor, Pericles belli 168 .
Qualis pax esse debeat 276 .
Triplex foederum ratio 310 .
Pompeius litteras cremauit, ne lectis dissensio fieret 359 .
Dacorum feritas non nouit pacem 406 .
Pax ingens 406 .
Gordianus puer humeris cuiusdam in medium illatus tumultum sedauit 444 .
Prouerbium.
Non sine Theseo 35 .
In incurabilem ualitudinem dicitur: Apio indiget, quod apio se pulchra coronabantur 201 .
Cum in re aliqua laboratur dicitur: Res ad triarios rediit 207 .
Cauterium in fossa 282 .
Pudicicia.
Castus Ioseph 9 .
Dido, ne iterum nuberet, mori pręoptauit 55 .
Ilię uterus uiro suspectus 67 .
Candaulis uxor, cum se cuidam in cubiculo
latenti nudam ostensam resciuisset,
adeo indigne tulit, ut uiri, qui id fecerat, mortem procurarit 73 .
Virgines Vestales 76 .
Thales ostendit non esse ducendam uxorem, ne in filiorum obitu dolore afficiamur 86 .
Lucretia 97 .
Thraces uxorum pudiciciam asseruant, uirginum negligunt 111 .
Verginius filiam transfigit, ne rapta uiolaretur 144 .
Alexander Darii uxorem captam semel tantu m uidit 217 .
Pudicicię ara 239 .
Dimocles puer infanda a Demetrio passus in feruentis aquę lacum desiliit atque ita
extinctus est 243 .
Heraclitarum uiduę, cum a tyranno satellitibus traderentur, pleręque sibi ultro mortem
eonsciuerunt 245 .
Scipionis continentia 292 .
Claudia Vestalis incestus suspicionem diluit, cingulo naui tracta, quam Tyberino uado
hęrentem multitudo uirorum remoliri non poterat 300 .
Orisgontis uxor in stupratorem 317 .
Cornelia Graccho uiro defuncto ne regi quidem nubere uoluit 335 .
Mira in foeminis Germanorum pudicicia 347 .
Parthi nullum grauius flagicium quam adulterium uendicant 376 .
Zenobia mirę castitatis 448 .
Sephronia a Maxentio serupri appellata, cum suum corpus ab ea
labe tueri non posset, sibi manum intulit 453 .
Pietas.
Ioseph in fratres 10 .
Dauidis in Saulem 48, 49 .
Dauidis in Absalonem 52 .
Cleobys et Bythonis fratrum inter se pietas et amborum
pręcipua erga matrem. Ob hoc feliciores Croeso 86 .
Pietas mulierum erga maritos 107 .
Coriolani pietas in matrem 120 .
Cymonis in patrem 136 .
Alcybiadis in sacerdotes 176 .
Artoxerxes Cyrum fratrem priuasset uita, nisi mater intercessisset 183 .
Alexandri pietas in militem 227 .
Perollę in patrem 279 .
Cluuia captiuis Romanis furtim alimenta suggessit. Appia quotidie pro uictoria populi
Romani sacrificauit 291 .
Scipionis pietas in fratrem 314 .
Scipionis lachrymę in excidio Carthaginis 332 .
Hircani pietas in matrem et fratres 337 .
Filii pietas in Metellum exulem 349 .
Sertorius matris morte audita prę dolore pene extinctus 359 .
Piso fratrem ab hostibus circumuentum liberat et cadit, liberatus conuersus, ut cadenti
opem ferat, irruit et similiter periit 373 .
Pietas Iulię erga Pompeium 375 .
Pietas Bruti in matrem pro filio se morti offerentem 394 .
Fleuit Octauius Antonii interitum 405 .
Aphricanus malle se, inquit, ciuem unum seruare quam mille hostes perdere
421 .
Traianus uestes concidit ad obligandas militi plagas, cum fascię desyderarentur
428 .
Penitentia.
Manasses mutat uitam 76 .
Caius Valerius 293 .
Flaccus flamen, postquam inauguratus est, uitia cum uirtute mutauit 334 .
Milites emendati. Patientia Lycurgi in eum qui sibi oculum expunxerat 62 .
Patientia Laconum in tolerando 63 .
Persę discunt pati ęstum et frigus etc. 91 .
Cymon ab exilio reuocatus suis fuit auxilio 137 .
Zenonis Eleatis, cum torqueretur 142 .
Philippi regis patientia excusso sagitta oculo 205 .
Gymnosophistę nudi agunt in feruida arena iacentes aut cautibus sedentes 232 .
Anaxarcus sibi linguam pręcidit 233 .
In Cornelia generositas animi ad dolorem moderate perferendum 339 .
Marius uarices sibi extrahi passus 344 .
Sylla patienter tulit adolescentis conuitium 357 .
Offensarum obliuio 389 .
Octauius ad oblitterandas [ophen]2 offensarum memoriam suspectorum episto las
concremauit 402 .
Martyres. Ioannes Baptista 411 .
Stephanus. Iacobus 413 .
Iacobi Minoris sanctitas 414 .
Martyria 427 .
Cyprianus martyrium passus 441,
Diocleciani persecutio 451 .
Catherina uirgo 451 .
Paupertas.
Valerius publico sumptu funeratur 108 .
Item Menenius 117 .
Andriorum dii inopia et impossibilitas 132 .
Aristides tam pauper, ut domestico sumptu efferri non potuit 116 .
Cincinato non fuit dedecori paupertas 140, 141 .
Lamachus, dux Atheniensium, pauper 168 .
Lysandri inopię argumentum 193 .
Epaminundę sumptus funeri defuit 196 .
Diogenes nihili indigus et tamen pauper 210 .
Abdolominus ex paupere rex factus, ut, inquit, sic regnum ferre possim, ut
inopiam pertulerim 213 .
Philopemenis paupertas cauillio iactata 311 .
Paulus Aemilius 326 .
Cassius Seuerus orator uix uerenda panno tegi[t] 413 .
Prodigus.
Quantum auri Antonius profuderit 396 .
Immoderatus sumptus in Nerone 418 .
Peruersus.
Aegyptii panem pedibus, lutum manibus subigebant 14 .
Syllę ingenium peruersum 352 .
Partus.
Ex Lamech LXX liberi 1 .
Aegyptus, Beli filius, quinquaginta filios habuit 28 .
Tespio quinquaginta filię 36 .
Abimalecho LXX fratres 37 .
Iairo XXX liberi; Abesano LX, Abdoni XL 37 .
Roboam XXVIII filios habbuit, LX filias. Abias XXXVIII filios 58 .
Lupercis matronę palmas feriendas prębebant, ratę eam rem foecunditatem facere 68 .
Trigemini. Septeni uno partu ęditi 77 .
Lex trium natorum 78 .
Ante quartum annum filius non uenit in conspectum patris apud Persas 91 .
Pariturę e Delo in Rheniam transferebantur 161 .
Mira Gallicarum foeminarum foecunditas 185 .
Alexander Iouis se filium esse mentitus est 215 .
Quę de Scipionis genesi sunt prodita 290 .
Masimissa nonagegenarius quadrimum filium reliquit 330 .
Herotimus rex sexcentum filios habuit 355 .
Cornelia LXII annos nata enixa est 356 .
Poetę.
Exametri carminis apparatus, quo usus Moyses 16 .
Liuius. Amphion 25 .
Origo heroici carminis. Orithia. Zethus. Calais. Phryxus. Helle.
Ganimedis raptus 25 .
Belerophon. Nysa. Bacchus. Cadmus. Amphion 26 .
Theseus. Hercules 26 .
Labores Herculis. De Iasone 27 .
Castor et Pollux. Phineus. Hylas puer 28 .
Aureum uellus 29 .
Quid historia a fabula distet 30 .
Achademia 35 .
Homeri ortus 45 .
Ex Homero multa in ciuilem usum uertit Lycurgus 62 .
Medeę et Iasonis gesta 65 .
Poetę illustres 67 .
Clistenes odio Argiuorum Homeri carmina tollere uoluit 112 .
Poetarum certamen, in quo Ęschilus a Sophocle uictus 136 .
Cyrtheus poeta uehemens in persuadendo 137 .
Pindari ędibus parci iussit Alexander, cum Thebas dirrueret 137 .
Philosophi Empedocles, Parmenides, Zeno, Pherecides. Poeta Cratinus comicus, Aristarcus
tragicus 142 .
Lysander Cherilum 10 poetam penes se omnibus suis expeditionibus habuit 181 .
Sophoclem funerari permisit Lysander, cum obsideret [Thebas]11 Athenas 184 .
Philosophi.
Plato 192 .
Epaminundas et litterarum et rei militaris scientia pręstans. Athenienses a re militari
ad poetarum gymnasia studium transtulerunt 196 .
Plato ingenti honore a Dionysio
excipitur 199 .
Clarissimi oratores: Demosthenes, Ęschines, Hyperides, Demades 202 .
Alexander Homeri Iliadem rei militaris uiaticum uocabat 209 .
Pindari poetę stirpem uetuit uiolari Alexander. Statua Orphei. Alexander ad statuam
Achillis sacrificans, felicem illum dixit, qui sibi Homerum sortitus
esset uatem 210 .
Aristoteles 233 .
Metrocles libros suos combusisse fertur, fassus somniorum fantasmata illa
esse. Menander et Philemon socco clari et inter se emuli 251 .
Homerus Chii natus, Smyrnę mortuus 292 .
Catonis eloquentia et mores 320 .
Cato Gręcas litteras insectatus, postremo tamen didicit 320 .
Plautus.
Neuius. Ennius. Critolaus. Diogenes. Carneades. Cecilius 322 .
Ennii mors 326 .
Aristarcus grammaticus analogię perpetuus assertor 327 .
Pacuuius. Lucillius. Polybius 332 .
Accius. Pacuuius 335 .
Sylla Aristotelis et Theophrasti uolumina Romam deportauit 354 .
Lucretius poeta per insanię interualla scripsit 355 .
Pompeii studium in liberalium artium pręceptores 364 .
Ciceronis eloquentia 380 .
Cęsar. Oratores. Philosophi. Grammatici 381 .
Bibliotheca concrematur 386 .
Varro 393 .
Vergilius. Horatius. Ouidius 395 .
Octauius Alexandrię pepercit propter Arrium philosophum. Docti doctos seruabunt 405 .
Poetę clari 405 .
Latini oratores illustres 406 .
Aiax spongię incubuisse dictus 411 .
Certamen eloquentię 414 .
Caligula de Seneca: arenam sine calce esse dixit 414 .
Quale dicendi genus in Seneca 419 .
Viri ingenio clari sub Domitiano 427 .
Origenes 430 .
Origenis uelox ingenium 441 .
Numerario Cęsari oratorum sui temporis potentissimo 451 .
Pictor.
Phidię Olympius Iuppiter. Minerua altera ex ebore, altera ex ęre 150 .
Zeuzis et Parrhasii certamen 192 .
Prothogenis tabula 243 .
Perfidia mulierum in maritos 28 .
Vxoris in Sansonem 38 .
In Amphiaraum 39 .
Serui dominos opprimunt 54 .
Perfidia erga regem 66 .
Tarpei filia ab his quibus arcem prodidit, scutis obruta 72 .
Perfidia uxoris in Candaulem 73 .
Senacheribus interficitur a filiis 74 .
Veneni genus quo Alexander sublatus 74 .
Metii perfidię supplicium 79 .
Filii Bruti 102 .
Seruilis coniuratio 109 .
Exules et serui Capitolium occupant 139 .
Seruorum coniuratio 164 .
Litterator prodidit
Phaliscorum filios
184 .
Perfidia coniugis et fratrum in Alexandrum, Phereorum regem 195 .
Philippus a duobus Thracię regibus arbiter accersitus, ambos regno expulit 205 .
Mulieres in uirorum perniciem coquentes uenena 208 .
Amynthas ab Alexandro ad Darium transfugit 213 .
Nabarzanis perfidia in Darium 220 .
In Alexandrum domestici coniurant 222 .
Mimacenorum perfidia 223 .
Mulier maritum obtruncat 227 .
Lucerinorum defectio 234 .
Vincitur a suis Eumenes 237 .
Timochares, Pyrrhi medicus 247 .
Ptolomei fraus in sororem 248 .
Agatocli perfidia in Offellam amicum 249 .
Celtiberorum defectio 288 .
Numidę per speciem transfugii in castra uenerunt suo deiceps tempore ad Poenum abituri
290 .
Publia et Licinia, quia ueneno uiros sustulerant, publice necatę 327 .
Bocchus dubius, Syllam ne Iugurtę traderet an Iugurtam Syllę 346 .
Laodice uirum suum Mitridatem tollere conata. Mitridates
Ariaracte 351 .
Sulpicius a seruo proditus et interfectus 351 .
Prodita Damascus 355 .
Qui amiciciam simulatus Lucullum uoluit occidere 361 .
Metrodorus a Tygrane proditus, cum sibi recte consuluisset 361 .
Filius, regni consors, occidit patrem 370 .
Parthorum dictis promissisque fides nulla, nisi quatenus expedit 376 .
Seruus domini proditor damnatur 394 .
Caracallę perfidia in Artabanum per simulationem connubii 437 .
Petitio.
Deprecatio matronarum, cum aduentantem Hannibalem timerent 249 .
Potentia.
Semiramidis potentię argumenta 5 .
Quis potentior, uinum an rex, an mulier, an ueritas 102 .
Phauorinus, cum argueretur, quod Adriano contra se disputanti cessisset:
Cur, inquit, ei non cędam qui XXX habet legiones 429 .
Patria.
Acriter inter Argiuos et Spartanos pro patrię finibus pugnatum. Lex Arigiuorum, ne prius
capillum alerent nec mulieres aurum gestarent quam Tyriam recuperlassent 75 .
Trigemini pro patria 78 .
Spartanis et Bulis se pro patria ultro morti deuouerunt 128 .
Themistocles, ne patriam uiolare cogeretur, sibi ipsi mortem consciuit 136 .
Camillus pro patria sibi imprecatur 179 .
Seniores se pro patria deuouent 106 .
Curtius se deuouit 198 .
Item Decius 207 .
Fabius consul priuatum odium publîco commodo pręferens
Papyrium dictatorem dixit 235 .
Decius se deuouet 240 .
Phileni fratres, ut patrię fines promouerent, uiuos se ibi obrui passi sunt 345 .
Sertorius malle se dixit Romę ignobilem haberi quam procul a patrię conspectu multarum
gentium principatum tenere 358 .
Cato pro patria 367 .
Peccatum.
Apud Persas, qui semel deliquerit, ne regi quidem licuit occidere. Quicquid nefas esset
facere, idem et dicere nefarium arbitrari 91 .
Promissum Demetrii irritum odium populi in se accendit 244 .
Antigonus Doso, ab eo quod omnia poscentibus polliceretur, id cognomen adeptus 145 .
Pudor filiorum Noe in patrem et Chami impudentia 2 .
Puduit Catonem liberiore uerbo uti coram uxore ac liberis 320 .
Qui scuti amissi pudore laqueo uitam finierunt 347 .
Prouidentiam sustulit Diagoras negans deos esse 137 .
Periculum.
Scytharum dona: rana, mus. auis et sagittę; quo perimendos sagittis hostes significabant,
nisi aquas subiissent ut ranę, aut terram ut mures, aut aera ut uolucres 106 .
Egesistratus coniectus in ligneas soleas sibi, ut euaderet, calcaneum
amputare est coactus 133 .
Lucii Lentuli et Romanorum periculum intra Caudinas furcas 225 .
Pyrrhi infantis discrimina 246 .
Ingressus hostium castra ad regem interimendum 278 .
Metellus, nisi pręsto filius affuisset, e Tarpeia rupe pręcipitaretur 337 .
Peregrinatio.
Ciues ne peregrinentur, ne alienos mores urbi importent lex Lycurgi 63 .
Parsimonia.
Lex: Nequa mulier semunciam haberet auri 308 .
Alexander uniones Memię uxori donatos Veneri dedicauit, quod immensi precii essent
441 .
VALERIVS MAXIMVS
Pax.
Conuiuium solenne charistia, in quo necessarii inter se dissidentes
ad concordiam redibant. Liber II, caput
I. Pax bona perpetua, mala non diuturna. Liber VI, caput II. Valerius plebem tumultuantem
sermonis inductione senatui subiecit. Marcus Antonius gladios in se uibratos loquendo
inhibuit. Liber VIII, caput IX.
Pudicicia.
Liber VI, caput I. Pudicicię corona donatę, quę uno uiro contentę fuissent. Liber II,
caput I. Tucia Vestalis cribro aquam ferens castam se probauit. Liber VIII,
caput I. Sulpicia cunctis castitate pręlata. Caput XVI.
Pietas erga parentes. Liber V, caput IIII. Erga fratres, caput VI. Sergius Galba
damnatus, cum filios commendaret, misericordia, non ęquitate liberatus est. Liber VIII, caput
I.
Patientia.
Liber III, cap. III. Legati Romani Tarentum missi, unus urina respersus non est
quęstus de iniuria neque ulterius ac mandatum esset loqueretur. Liber II, caput
I.
Paupertas.
Liber IIII, caput IIII. Democritus patrimonium patrię donauit, quo expeditius uacaret
studiis. Anaxagoras, cum diutina paragrinatione patriam repetisset possessionesque desertas
uidisset: Non essem, inquit, saluus, nisi istę perissent. Cleantes noctu hauriendę aquę operam
conducebat, die Crisippum audiebat. Liber VIII, caput VII.
Partus.
Misinissa post septimum et octogesimum annum filium genuit. Liber VIII,
caput XIIII.
Poeta.
Cato sextum et octogesimum annum agens capitali crimine accusatus intrepide se defendit;
iam senex litteras Gręcas didicit. Cato filius etiam in curia libros Gręcos lectitauit. Liber
VIII, caput VII. Carneades cum Chrisippo disputaturus heleboro ante se purgabit.
Hisocrates quartum et nonagesimum annum agens composuit librum, qui Gręce
PanaJhnaďkóV inscribitur. Eodem. Crisippus undequadragesimo coeptum Euchiam
uolumen octuagesimo anno reliquit. Sophocles centenarius Edippodem
scripsit. Simonides octogenarius et docuit carmina et in eorum certamen descendit. Solon
testatur se quotidie aliquid addiscentem senescere. Eodem. Accius Iulio Cęsare in collegium
poetarum
uenienti non assurexit. Euripides se in scenam
progredi dixit, ut populum doceret, non ut ab eo disceret. Idem quęstus est,
quod eo triduo non ultra tres uersus deducere potuisset etc. Zeuzis Helenam pinxit, Phidias
Iouem finxit ad exemplar Homericę descriptionis. Liber IIII, caput VII.
Pudor.
Liber IIII, caput V. Nec pater cum filio pubere aliquandiu nec socer eum genero
lauabatur. Liber II, caput I.
Pictor.
Alexander ab Apelle tantum pingi, a Lysippo fingi uoluit etc. Liber VIII, caput II.
Zeuzis Helenam pinxit, Phidias Iouem finxit ad exemplar Homericę descriptionis. Liber III,
caput VII.
Patrię charitas. Liber V, caput V. Taceant quibus Italia nouerca est. Liber VI, caput
II.
Perfidia.
Liser IX, caput VI. Perfidia mulierm in uiros, quos ueneno tollere uolebant. Liber II,
caput I. Perfidia Metii Suffecii, Albanorum ducis. Liber VII, caput IIII.
Exclamatio in quendam qui in Tiberium Cęsarem conspirauerat. Liber IX, caput XI.
Potentia Pompei comparauit sibi inuidiam apud populum. Liber VI, caput II. Aristophanis
comici dictum: Non oportere in urbe nutrire leonem; sin autem sit alitus, obsequi ei
conuenire. Liber VII, caput II. Sertorius obiecto oculis exemplo Lusitanis persuasit, ne cum
Romanis uniuersa acie confligere uellent, caput III.
Petitio.
Socrates nihil ultra petendum a diis quam ut bona tribuerent, arbitrabatur. Liber VII,
caput II. Lanpsacum euertere decreuerat Alexander et Anaximeni intercessuro
iurauit non facturum se quod petisset. Tunc ipse: Peto, inquit, ut Lampsacum diruas.
Eodem.
Periculum.
Quomodo Marcus Volusius proscriptus sub humili hab itu latuerit. Item Saturninus
Vitelio Asinarius pro se Alexandr o asinum immolandum obtulit, ut qui prior
occurrisset. Liber VII, caput III. Tullus Hostilius dissimulata Metii perfidia suos ad pugnam
audaciores fecit, caput IIII.
Poeta.
Terentius Varro iam centenarius libros scriptitauit. Lucius Drusus iam senex et cęcus ius
ciuile interpretatus est. Crassus in
Asiam consul missus Gręcam linguam didicit. Roscius nunquam in scenam prodiit, nisi ante domi
meditatus. Demosthenis industria mira; Pythagorę, Platonis, Democriti et aliorum
philosophorum. Liber VIII, caput VII.
CICERONIS OPVSCVLA
Pax.
Paci semper consulendum 79 .
Hosti dediti qui iniussu senatus pacem fecerant 163 .
Pax est tranquilla libertas 193 .
Patrię amatores in cęlo collocat 56 .
Charitas erga patriam 85 .
Qui reipublicę profuturi sunt, non suum, sed ipsius commodum quęrant, deinde totum
corpus reipublicę curent 92 .
Patrię charitaas 109 .
Omnilbus qui patriam conseruarint, adiuuerint certum esse in cęlo ac
deffinitum locum, ubi beati sempiterno euo fruantur 194 .
Poeta.
Sophoclis studium 34 .
Potius est doctum esse quam pecunię confidentem 70 .
Decorum poeticum 95 .
Sapientię dediti ad hominum utilitatem suam doctrinam conferant 110 .
Philosophi a de officiis fructuosior 136 .
Pauper.
Caius Fabricius. Marcus Curius 175 .
Marcus Curius 181 .
Manius Manilius 184 .
Promissum quando seruandum 78 .
Quando eo non standum 79 .
Facta et promissa semper ne seruanda sint. Sol Phoeton 159 .
Pericula quomodo adeunda 91 .
Patientes, ut, quod uelint, consequantur 98 .
Vlixis patientia 99 .
Pudor.
Decorum circa uerecundiam contra Cynicos et Stoicos 102 .
Cynicorum ratio inimica uerecundię 108 .
Peccatum.
A paruis delictis diligentius declinandum 107 .
Quę ne conseruandę quidem patrię gratia facienda sunt 110 .
Animi uitium, grauius quam fortunę aut corporis 141 .
Peccata paria 176 .
Peccatum 178 .
Nihil magis arcebit homines ab improbitate quam
si senserint nullum in delictis esse
discrimen 193 .
Quid magis uituperandum quam id facere quod non liceat 194 .
Prodigus Alexander 125 .
Prodigi 126 .
Parsimonia.
O dii immortales, non intelligunt homines quam magnum uectiga sit
parsimonia 184 .
Passionibus animi qui non potest imperare 180 .
THYCIDIDES
Pax.
Quiescendum, si non es lacessitus iniuria; sin es, pacem bello mutandam. Re bene gesta
rursum ad concordiam redeundum 13 .
Foederis uiolatores l.
Poeta.
Laus Thucididis 1 .
Peccatum.
Delictis non uoluntariis refugium esse aras 55 .
Patrię amator, qui iniuste amissam non inuadere, sed recuperare nititur 83 .
PANEGYRICVS PLINII
Prouidentia.
Benefacta hominum ad Deum referenda 30 .
PHALARIS
Pacem promittit, simodo permittant noxios ulcisci 12 .
Poeta.
Animi magis quam corporis exercitationi opera danda 11 .
Pythagorę disciplinis tyrannidem suam moderari optat 14 .
Ad eum qui scripta intelligere dissimulat 14 .
Poete Sthesicoro capto pepercit 50 .
Eidem munera mittit 50, 51 .
Fidem dat ei. In malum poetam sibi calumniantem 53 .
Gratias agit Sthesicoro et eius poema laudat 56 .
De Sthesicori obitu 57 .
Quam gratus sit in poetam etiam mortuum 58 .
De Sthesicoro 59 .
Patria exul ad eam subleuandam mittit munera 36 .
Petitio.
Quod uis ad me optato, quod non in aliena, sed in mea potestate sit 56 .
Penitentia.
Malus est non qui peccat, sed quem peccati non penitet 33 .
ORATIVS IN EPISTOLIS
Poeta.
Titium poetam laudat 4 .
Qui aliorum scripta sibi uendicant 4 .
Ingenium Iulii laudat 4 .
Phisicę propositiones 11 .
Dat carmina ad Augustum ferenda 12 .
Poetę uinosi 19 .
Sapho. Alceus 19 .
Ad librum apostropha 20 .
Poetarum antiquitas. Ennius 21 .
Neuius. Pacuuius. Accius. Plautus. Cecilius. Terentius. Liuius. Mirator ueterum poetarum
22 .
Scribendi studio ardentes 23 .
Poetam non uacare uitiis, sed carminibus oportet. Poeta quam utilis. Lex, nequis in alium scribat. Gręcia artes intulit Latio 23 .
Tragicum spirat. Plautus 24 .
Edictum Alexandri, nequis se pręter Apellen pingeret 25 .
Vergilius. Varus. Fatetur se indignum, qui scribat de Cęsare 25 .
Scripta inepta 26 .
Philosophia. Quod in urbe non potest scribere 27 .
Bionei sermones 27 .
Scriptores amant nemus. Quam diu litteris student, taciturni efficiuntur. Musarum opus
27 .
Adulatio de poetis. Poetę mali et boni. Vocabula prisca et noua 28 .
Pauper.
Qui pauperiem timet, libertate caret. Poeta pauper liber 16 .
Paruo contentus 19 .
Paupertas impulit, ut uersus facerem 27 .
Parsimoniam laudat 11 .
Peccatum.
Oderunt peccare boni uirtutis amore. Oderunt peccare mali formidine poenę 15 .
Passionibus obnoxius non est liber 15 .
Cupido. Timor. Spes 19 .
TERTVLLIANVS
Pax.
Foedus sanguine singulorum inter se degustato 3 .
Patientia.
Martyrum uictoria. Patientia quorundam gentilium 16 .
Perfidia.
Quod Deus spernitur et statuę adorantur. Qui Christianis detrahunt 13 .
VERGILIVS
Poeta.
Tu deinde iubeto certet Amintas. Lenta salix quantum, tantum tibi
cędit Amintas 7 .
Tale tuum carmen nobis, diuine poeta, quale sopor fessis 7 .
Nam neque me tantum uenientis sibilus Austri etc. 8 .
Nec tantum Phoebo gaudet Parnasia rupes etc. 9 .
Proxima Phoebi uersibus ille facit 10 .
Quorum stupefactę carmine lynces. Sola Sophocleo tua carmina digna coturno 11 .
Et me fecere poetam Pyerides, sunt et mihi carmina 13 .
Galli poetę mors 14 .
Me uero primum dulces ante omnia Musę, quarum sacra fero ingenti perculsus amore.
Accipiant cęlique uias et sydera monstrent 33 .
Et amicum Cretea Musis, Cretea Musarum comitem, cui carmina, semper et
citharę cordi numerosque intendere neruis: semper equos atque arma uirum pugnasque canebat
177 .
Perfidia.
Metius quadrigis distractus 162 .
Pudicicia.
Sed non ulla magis uires industria firmat quam Venerem et cęci stimulos auertere amoris
37 .
Apum castitas 47 .
Pauper.
Cui pauca relicti iugera ruris erant 96 .
Aude hospes contemnere opes et te quoque dignum finge Deo rebusque ueni non asper egenis
157 .
Partus.
Sus foecunda 89, 152 .
Periculum.
Dextrum Sylla latus, leuum implacata Caribdis
obsidet 89 .
PRIMA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Pax post bella 102 .
Pax quę superat omnem sensum 148 .
Iudicium pacis 164 .
Pax quando Christus natus 193 .
Et multitudo pacis, donec auferatur
luna 211 .
Seruabis pacem, quia in te sparauimus 248 .
Pax 251 .
Non est pax impiis 286 .
Christus pacem prędicat 294 .
Veniat pax, requiescat in cubili suo 304 .
Pacem super pacem 307 .
Pudicus.
Egredietur sponsus de cubili suo et sponsa de thalamo suo 43 .
Accingite lumbos uestros in ueritate 114 .
Qui se eunuchauerat propter regnum cęlorum 134 .
Vinum germinans uirgines 163 .
Qui prius equus ad libidinem pronus, deinde ad castitatem conuersus audit: Surge, eamus
hinc etc. 178 .
Eunuchi 303 .
Lumbi accincti 334 .
Virgines stultę 343 .
Pietatis opera faciat, qui a malo recedit 191 .
Penitentia.
Conuertere, Israel, ad Dominum, Deum tuum 38 .
Conuertimini ad me in toto corde uestro 43 .
Post peccatum penitentia 43 .
Post penitentiam ubertatem Deus pollicetur 44 .
Restituetur Sodoma in antiquum 52, 68 .
Planctus super penitentes, carmen super innocentes 52 .
Mortificatio membrorum 68 .
Tempus penitentię 71 .
Penitentia in Deo 75 .
Niniuitę 79 .
Niniue postea subuersa 87 .
Sacrificium Deo spiritus contribulatus 89, 240 .
Saccus et ieiunium arma penitentię 91 .
Corruptio salutaris 98 .
Anima penitens 103 .
Penitentis humilitas 106 .
Curatus caueat, ne iterum peccet 110 .
Si steterit lepra, mundatur 115 .
Filii excussorum 115 .
Emurasmos, emurasmata 115 .
Castiga corpus 118 .
Et assumptio eius egressa est ab eo 121 .
Pro ignoratione 127 .
Penitentię fructus. In comminatione imminues terram 131 .
Misisti in caput impiorum mortem 132 .
Penitentiam agite, antequam ueniat ira 138 .
Ęthiopibus ad meliora conuersis spes erit. Nullum, qui agere uoluerit penitentiam, a
salute alienum fore 141 .
Nigra sum, sed formosa 141 .
Datur locus penitentię 148 .
Fletus et ieiunium sanctificatio est 161 .
Ad penitentem reuertitur Dominus 162 .
Penitentię locus est etiam blasphemis 164 .
Christi gladio uulnerati 167 .
Asinus prius immundus, deinde ferens Dominum 178 .
Herba fulonum 185 .
Quamuis graue peccatum posse sanari 204 .
Diabolus nequit penitere 233 .
Segor, hoc est parua penitentia 234 .
Quomodo per gradus penitentię de Moabitis Israelitę fiant
235 .
Beati lugentes 236 .
Omnem gemitum cessare feci 241 .
Et uocabit Deus Dominus exercituum in die illa ad fletum 243 .
Exite de Tyro et Sydone 244 .
Carmen meretricum uertens in laudem Dei. Septenarius et septuagesimus numerus signat
perfectam penitentiam 248 .
Possederunt nos domini absque te 249 .
Si reuertamini et quiescatis, salui eritis 259 .
Ezechias inuolutus sacco 268 .
Hortatur animam peccatricem ad penitentiam 292 .
Ne in furore tuo arguas me 293, 294 .
Penitens uidebit semen longęuum, id est Christum 297 .
Querite Dominum, dum inueniri potest 301 .
Pro saliunca ascendit abies 302 .
Non quęrit Deus afflictionem solam, sed etiam opera charitatis 308 .
Qui omnem emollit de credentium corde duritiam 318 .
Filii non peribunt in perpetuum 319 .
Qui suam culpam in Deum referunt, dicunt: Quare errare nos fecisti etc. non quo Deus
erroris causa sit et duritię, sed quo illius patientia nostram expectaintis salutem; dum non
corripit delinquentem, causa erroris duritięque uideatur. Vnde: Non uisitabo super filias
uestras etc. 320 .
Vallis Achor 320 .
Peccatum meum notum feci et iniquitatem meam non abscondi 321 .
Erudiet te preuaricatio tua 335 .
Nitrum nostrum et herba fulonum penitentia est 335 .
Grandis offensa nolle placare quem offenderis. Reuertere tamen ad me 336 .
Saltem amodo uoca me, Pater meus. Reuertere, auersatrix Israel. Conuertimini, filii
reuertentes, et sanabo auersiones uestras 337 .
Ecce uenimus ad te. Veh nobis, quoniam uastati sumus. Laua a malicia cor tuum 338 .
Dolor fugiet 344 .
Resina Galaad pro penitentia 345 .
Date gloriam Deo, antequam contenebrescat 351 .
Doletis peccata aliorum 352 .
Si penitentiam egerint, et ego penitentiam agam etc. 358 .
Cathartica potio 367, 368 .
Domini sententia mutatur, cum uita nostra corrigitur 369 .
Conuerte me, Domine, et conuertar 376 .
Cinerem quasi panem manducabam 378 .
Patientia. Martyrum sanguis 59 .
Patientia aduersitatum seculi 98 .
Martyrum constantia 102 .
Cognouisti mala, id est passiones 102 .
Iram Dei sustinebo, quoniam peccaui ei 110 .
Gaudens in laboribus
120 .
Arma quibus tyrannorum potentia superata et deiecta 121 .
Iniurię ne memineris 161 .
Si reddidi retribuentibus mihi mala 192 .
Tradet martyres passionibus 240 .
Domine, in angustia requisierunt te 249 .
Martyres 250 .
Martyrium 291 .
Ne metuantur persecutores. Dabitur uobis quid loquamini 292 .
Esaias serratus 304 .
Fortitudo gentium triumphus est martyrum 316 .
Qui intelligit iuste sustinere quę patitur 319 .
Ne timeas a facie eorum 333 .
Castigatio purgat 345 .
Sustinui propter te obprobrium 354 .
Nec maior est ille qui cędit, sed fortior iste qui cęditur 359 .
Pauper iustus 63 .
Pauperes primi crediderunt in Christo 101 .
Pauperes fiducialiter requiescent 234 .
Pauper Christus et apostoli 248 .
Diuitię et paupertas ad probationem 285 .
Probaui te in camino paupertatis 306 .
Iob pauper, diues purpuratus 326 .
Liberauit animam pauperis de manu pessimorum 360 .
Peruersus. Odio habuerunt in porta corripientem 59, 70 .
Fames audiendi uerbum Dei 57. Torpens ad penitentiam 88 .
Qui audire nolunt uocem incantantis sapienter 111 .
Nolite contristare Spiritum Sanctum Dei 142 .
In pertusum saculum pecuniam congregauit 146 .
Benedictionem Domini mutant in maledictionem 182 .
Quomodo facta es meretrix ciuitas fidelis 191 .
Fames audiendi sermonis Domini 195 .
Alienati sunt a uulua 196 .
Aquilo uentus durus 234 .
Quadrupedes 258 .
Partus. Defensa est quę Ęthiopem peperit, cui maritus non erat Ęthiops 8 .
In dolore paries 103 .
Non primogeniti accipiunt hęreditatem, sed secundi 189 .
Salicum semina qui biberit, liberis carebit 235 .
Poeta. De Vergilio traditum est, quod libros suos quasi ursorum foetus lingua composuerit
et lamsendo fecerit esse meliores 169 .
Qui nec argentum quęrat nec aurum uelit, id est nec eloquii pulchritudinem nec ingenii
acumen 230 .
Leo ut bos comedet paleas 327 .
Perfidia. Veh eis qui recesserunt a me 24 .
Beelphegor. Pryapus 28 .
Vituli aurei 30 .
Postquam sponsa a sponso fuerit separata 41 .
Colentes idola 45 .
Prophetis mandabatis: Ne prophetetis 50 .
Christiani iudaizantes 63 .
Qui non sunt 81 .
Qui de gentibus credere
nouerunt 105 .
Quare impii pręualent 120 .
Quid est quod uia impiorum prosperatur 121 .
Statua Nabuchodonosor. Sperant in figmento suo. Veh cui dicit ligno: Vigila 126 .
De Iuliani interitu 133 .
Indutus ueste aliena 136 .
Mulier cui nomen Impietas 158 .
Massa plumsi idolatria 159 .
Acharon. Philistim 166 .
Iudei passi pro impietate in Christum 175 .
Qui Ęgyptius est, non ascendet in Hierusalem 178 .
Nec gentiles nec Iudei Scripturas intelligunt 188 .
Statua Hadriani 193 .
Fames super incredulos 210 .
Quia oblita es Dei, saluatoris tui 222 .
Sobna pontifex prodidit ciuitatem Assyriis 227 .
Incredulus agit rem congruam suę credulitati 240 .
Leuioris poenę est qui sponte ad hereticos transit quam qui coactus 242 .
Relinquetur uobis domus uestra deserta 263 .
Samaria capta propter idolatriam 268 .
Ad incredulos. Idola uana quę Christum non potuerunt prędicere 276 .
Contra idolatras 280 .
Veh incredulis. Ęgyptus plus idolis dedita quam alii 282 .
Bel. Saturnus. Naso. Dagon 283 .
Ad idolatras 284 .
Non est pax impiis 286 .
Beta cruda 293 .
Nomen meum blasfematur 294 .
Achab et Manasses immolarunt filios. In idolatras. Tutelę simulachrorum. Idolum in
templo Moloch 305 .
Solue fasciculos deprimentes 308 .
Conceperunt laborem et pepererunt iniquitatem 311 .
Qui non sunt 323 .
Idolatria 334 .
Confregisti iugum meum et dixisti: Non seruiam 335 .
Verterunt ad me terga et non faciem 336 .
Mechata es cum lapide et ligno 337 .
Cito muri et propugnacula dissipantur eorum qui non habent fidem
340 .
Sicut seruisti diis alienis in terra uestra, sic seruietis in terra aliena 340 .
Idolorum descriptio 346 .
Qui obliuiscitur Dei 358 .
Vallis filii Ennon, usi templum Baal 359 .
Qui me persequuntur, cadent 360 .
Impii traduntur gladio sempiterno 368 .
Traditi ob perfidiam 370 .
Ędificauerunt excelsa Baal, ut initiarent filios suos Moloch 381 .
Petitio. Vituli labiorum 38 .
Clamor cordis 90 .
Petens ueniam 111 .
Victimę spiritales 181 .
Oratio eius non exauditur, cuius manus sanguine plenę sunt 191 .
Ad uuocem clamoris tui, statim ut audierit, respondebit tibi 259 .
Ezechię contra Senacherib oratio 268, 269 .
Audiui orationem tuam et uidi lachrimam tuam 270 .
Vt audiatur in excelso clamor uester 308 .
Aurum, incensum et thus 314 .
Tota die et tota nocte non tacebunt 317 .
Mane orandum 343 .
Orationis uirtus 343 .
Oratio sine operibus 345 .
Oratio in aduersis 348 .
Etiamsi Dominus non exaudierit, non est cessandum. Frustra aliquis rogat pro eo qui non
meretur accipere 348 .
Oratio in tempore tribulationis. Nolite orare pro populo isto 352 .
Dicunt prophani posse Domino precibus resistere 371 .
Oratio pro omnibus 372 .
Potentia. Cornu 74 .
Assyrii et Basylonii longe lateque dominati 81, 85 .
Potentes luxui dediti 118 .
Manus pro potentia 329 .
Peccatum. Grandis offensa est, postquam peccaueris, iram Domini non mereri 19 .
Inter iniquitatem et peccatum 26 .
Libenter uitiis nostris applaudimus 29 .
Peccatum mors animę 35 .
Cogitatio, assensus, operatio, perseuerantia 48, 61 .
Seruus peccati 49 .
Conscientię compunctio 71 .
Equi et quadrigę animi uitia 105 .
Funes 106 .
Volumen uolans, in quo peccata 158 .
Captiuitas 160 .
Proiecti de terra confessionis 161 .
Camelli 178 .
Peccator 182 .
Grauitas peccati 186, 189 .
Vincula, funiculi 201 .
Cogitatio, consensus, operatio 233 .
Nemo absque peccato 234 .
Peccatum blasfemię maius cęteris 138 .
Vespera initium peccati. Media nox. Summum mane. Penitentia. Veh peccatoribus qui
pręuaricantur 246 .
Portę mortis 248 .
Peccatorem et impium 255 .
Patrum peccata: Asraham, Moysi, Aaron 279 .
Oblatio iniquitatis. Excusatio peccatorum. Dissipata sunt ossa secus infernum 309 .
Peccata scripta coram Deo 323 .
Cogitationes etiam iudicandę 330 .
Impietas negat Deum, iniquitas atque peccatum; si confiteatur errorem, facile ad
misericordiam flectit Deum 340 .
Malicia frigida 341 .
Deus non lęditur peccatis, sed peccator 343 .
Passiones animi quattuor 39 .
Quadrigę 116, 168 .
Ebrietas animę perturbatio appellatur 200 .
Perturbationes 201 .
Anima pro affectu 340 .
Passio Christi. Passus resurrexit. Alligauit ad uitem Sorech, id est ad uitem electam,
pullum suum 11 .
Moriens occidit inimicos 11 .
Christus 14 .
Vt intingatur pes tuus in sanguine 45 .
Occidet sol meridie 57, 77 .
Christus despectus 76 .
Passus, calamo percussus 103 .
Achitophel aduersus Dauid, Iudas aduersus Christum 108 .
Et cornua in manibus eius 129 .
Signa tempore passionis 148 .
Vir ascendens super equum ruffum 152 .
XXX argentei 171 .
Planctus in passione Christi 173 .
Aspersio sanguinis Domini signat 174 .
Quare adhęres patibulo? 174, 175 .
De passione 186 .
Verbera, plagę, uulnera 190 .
De passione 195, 197 .
Sermones sancti Israel blasphemauerunt 202 .
Pater, si fieri potest, transeat calix iste a me--- quem sensum habeat 210 .
Principatus super humerum eius 211 .
Christus a Patre percussus 215 .
Signum crucis in uniuersas nationes 217 .
Passio Christi ad penitentiam prouocans 227 .
Super montem caliginosum siue campestrem leuate signum 229 .
Signum crucis 240 .
Maria Magdalena et alię 252 .
Iudas 252, 253 .
Christus. Iudas. Aposto li. Scribę et pharisei 253 .
Captiuus populus passione Domini liberatus est 259 .
Sanctificate eum qui despicit animam. Tempus placitum et dies salutis 207, 209 .
Si leuabo signum meum 288 .
Obediens usque ad mortem. Vos me flagellastis 290 .
Sepulchrum 291 .
Christus despectus et inclitus, uir dolorum, percussus a Deo, sublatus de iudicio 296 .
Iesus mortuus pro gente 303 .
Super quem dilatastis os et eiecistis linguam 304 .
Leuate signum in gentes. Vt intingatur pes tuus in sanguine. Quare rursum est indumentum
tuum. Solus Christus saluator 318 .
Ipse redemit eos et portauit eos 319, 322 .
Tu autem, Domine, demonstrasti mihi etc. Christu s ad Patrem 349 .
Fratres tui et domus Patris tui pugnauerunt aduersum te et clamauerunt post te 349 .
Quare futurus es quasi colonus in terra 352 .
Vrbs subuersa propter necem Christi 358 .
Cruci traditus 363 .
Cum exaltatus fuero a terra 375 .
Quos terruit crux, lętificauit resurrectio 376 .
Pudor. Agnitioque uultus eorum respondebit eis. Frons mulieris meretricis facta est tibi
337 .
Perseuerantia. Lignum imputribile ansuccham 273 .
Purgatorium. Mundabit triticum 192 .
Ordo purgationis, ut, qui minus deliquerit, prius purgetur 231 .
Prouidentia. Cura Deo uniuersarum gentium 62 .
Absurdum est ad hoc Dei deducere maiestatem, ut sciat per momenta singula, quot
nascantur culices etc. 122 .
Deus uarie genus dispensat humanum 255 .
Negauerunt Dominum et dixerunt: Non est ipse 340 .
Ego sum Dominus 346 .
Nihil esse quod fugiat prouidentiam et scientiam Dei 380 .
SECVNDA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Pax Christi 89, 93 .
Beati pacifici 146 .
Pax et securitas, et mox repentinus interitus 175. Pax Christi
214 .
Pacem his qui longe et his qui prope 214 .
Seruate unitatem spiritus in uinculo pacis 228 .
Pax 241 .
Pax cum paupertate, diuitię cum iurgio 272 .
Tempus belli et tempus pacis 294 .
Inquire pacem et persequere eam 345 .
Pax nascente Domino 356 .
Et factus est in pace locus eius 374 .
Misericordi a ipsum est quidem pax 385 .
Pax multa diligentisus legem tuam 419 .
Rogate quę ad pacem sunt Hierusalem. Fiat pax in uirtute tua 420 .
Pax super Israel 421 .
Pax cum Christo, bellum cum mundo habeamus 433 .
Christi amor animę pax est 438 .
Prouerbium. Malo arboris nodo malus clauus uel cuneus infigendus est 169 .
Durum est aduersus stimulum calcitrare 169 .
Excollantes culicem et camellum glutientes 172 .
Vnius pecudis scabies totum commaculat gregem 210 .
Equi dentes noli inspicere donati 218 .
Prouerbia non hoc sonant quod scriptum est 307 .
Pudicicia. State succincti lumbos uestros 46 .
Vxorem proximi non uiolauerit 54 .
Virgini aufert puritatem cuiuslibet uiri contactus 112 .
Virginitas 116 .
Populus triduo abstinet ab uxoribus, ut ad montem possit accedere 117 .
Triplex genus eunuchorum: duo carnalia et tertium spiritale 166 .
Castitas 237 .
Accincti lumbos 240 .
Sacerdos pudicus 244 .
Castitas 247 .
Iuuenes exhortare, ut pudici sint. Castitas absque uirginitate. Incorruptio. Virginitas
247 .
Accincti lumbos 285 .
Byssus et purpura 286 .
Virgines fatuę 307 .
Memor fui tui super stratum meum 366 .
Ioseph castus 400 .
Zona castitatis 423 .
Penitentia. Quomodo sedet sola ciuitas. Plangit animę de uirtute in uitia lapsum 8 .
Deduc quasi torrentem lachrymas 13 .
Scrutemur uias nostras 16 .
Dolor de peccatis alienis 17 .
Casus fidelium deploratur 19 .
Lamenta penitentium, carmen iustorum, ueh damnatorum 25 .
Secunda post naufragium tabula 50, 51 .
Samaria reuertitur in antiquum statum 51 .
Penitens non iudicatur. Conuertimini et agite penitentiam 56 .
In puluere et cinere 74 .
Nolo mortem peccatoris 86 .
Cor nouum et spiritus nouus. Per penitentiam reducimur in terram Ecclesię 91 .
Salomonis penitentia 107 .
Vestis munda 111 .
Per penitentiam mutatur Dei sententia 127 .
Leuat oculos ad cęlum et sensum pristinum accipit 128 .
Zona pellicea mortificationis symbolum est 145 .
Via arcta 148 .
Ablato sponso ieiunandum et lugendum 150 .
Lamentatur hortator penitentię 153 .
Munda cor tuum, ut de spelunca latronum templum facias orationis 169 .
Petri penitentia 178 .
Terra mota, petrę scissę, monumenta aperta, exeuntes de sepulchris ueniunt in sanctam
ciuitatem 181 .
Parate uiam Domini 183 .
Penitemini et credite Euangelio 184 .
Ianua regni penitentia est 184 .
Audimus, clamamus, uocamur, surgimus 187 .
Petri penitentia 189 .
Peccata pręterita non nocent quę non placent 190 .
Nouatiani auferunt penitentiam 206 .
Qui sunt Christi, carnem crucifixerunt cum uitiis et concupiscentiis 214 .
Solus potest in cruce Christi gloriari, qui tollit eam et suquitur Saluatorem 217 .
Stigmata Iesu portans 218 .
Quotidie Christus resurgit a mortuis, quotidie in penitentibus suscitatur 221 .
Deponite ueterem hominem 231 .
Cum reuertitur quis, non sibi tribuat 259 .
Relinquite infantiam et uiuite et ambulate per uias prudentię 265 .
Penitentia humiliat et lętificat 268 .
Cor quod nouit amaritudinem animę suę, in gaudio eius non miscebitur extraneus 270 .
Qui se ipsum diiudicat, uitia extirpat 274 .
Qui rectus est,
corrigit uiam suam 276 .
Iustus cadit et resurgit 278 .
Qui corpus non castigat 282 .
Date uinum his qui amaro corde sunt 284 .
Penitenti a Salomonis 290 .
Non possumus ędificare bona, nisi prius destruxerimus mala 293 .
Semel peccasse sufficiat 299 .
Ne permaneas in malo. Penitentiam expectat Dominus 301 .
Beatus uir qui in uia peccatorum non stetit 320 .
Compungimini 321 .
Domine, ne in furore tuo. Anima mea turbata est. Lachrymę 323 .
Nisi conuersi fueritis 324 .
Anima quęrens Deum 327 .
Propter uerba labiorum tuorum ego custodiui uias duras 330 .
Commota est et contremuit terra. Carbones succensi sunt ab eo. Fulgura multiplicabit et
conturbabit eos 331 .
Factum est cor meum tanquam cera liquescens 335 .
Tollite portas, id est uitia, et introibit rex glorię 337 .
Lauabo inter innocentes manus meas 338 .
Vox Domini concutientis desertum 340 .
Conscidisti saccum meum. Cilicium 341 .
Diuerte a malo et fac bonum. Iuxta est Dominus his qui tribulato sunt corde 345 .
Ego autem, cum mihi molesti essent, induebar cilicio 346 .
Cum ceciderit iustus, non collidetur 349 .
Domine, ne in furore tuo arguas me 349 .
Incuruatus sum et humiliatus sum. Tota die contristatus ingrediebar. Et in meditatione
mea exardescet ignis 350 .
Ad me ipsum anima mea conturbata est 354 .
Quoniam humiliata est in puluere anima nostra 355 .
Commoti sunt 357 .
Penitens misericordi am implorat. Lauamur per penitentiam et baptismum 359 .
Posuisti lachrymas meas in conspectu tuo 362 .
Commouisti terram, potasti nos uino compunctionis 364 .
Effundite coram illo corda uestra 366 .
Locutum est os meum in tribulatione mea 367 .
Qui educit uinctos in fortitudine 369 .
Terra mota est 369 .
Posui uestimentum meum cilicium 371 .
Exultent et lętentur qui quęrunt te 372 .
Excitatus est tanquam dormiens Dominus. Cibabis nos pane lachymarum 379 .
Nisi caro mortua fuerit, spiritus uiuificari non potest 383 .
Qui conuertntur ad cor 384 .
Faciamus in corde nostro uiam Domino, quia ponet in uia gressus
suos 385 .
Quia repleta est malis anima mea et uita mea inferno Salomon
appropinquauit 387 .
Penitentiam sequitur consolatio. Qui fingit laborem in pręcepto. Floremus coram Domino.
Penitentis domus reędificatur. Age penitentiam, et saluus eris 393 .
Commoueatur a facie eius uniuersa terra 396 .
A uoce gemitus mei. Quia cinerem 397 .
Ortus est sol, et congregati sunt 399 .
Penitentia non est nisi in hoc sęculo 400 .
Increpuit mare Rubrum, et exsiccatum est. Et uidit, cum tribularentur, et audiuit
orationem eorum 401 .
Da nobis auxilium de tribulatione 404 .
Compunctio Domi ni 405 .
Tribulationem et dolorem inueni. Oculos meos a lachrymis 410 .
Dolens pro peccatis alienis. Priusquam humiliarem, ego deliqui 416 .
Exitus aquarum deduxerunt oculi mei, quia non custodierunt legem tuam 418 .
Qui seminat in lachrymis, in gaudio, metet 420 .
Surgite, postquam sederitis, qui manducatis panem doloris 421 .
De ualle ad campum, de campo ad collem, de colle ad montem 423 .
Peccator lugeat, non cantet 426 .
Penitentia Achab 427 .
Et anxiatus est super me spiritus meus 428 .
Erigit omnes elisos 430 .
Patientia. Posuit me quasi signum ad sagittam 14 .
Patientia derisionis 14 .
Dabit percutienti se maxillam 16 .
Si ob peccatum eiicimur, ęquo animo est ferendum 53 .
Vasa martyres 10l. Patientia in aduersis 126 .
Nolite cogitare, quid loquamini. Non ueni pacem mittere, sed gladium. Qui non accipit
crucem suam quotidie 152 .
Audita nece Ioannis Iesus secessit, in hoc arguens temeritatem ultro se offerentium
159 .
Calix martyrium 167 .
Martyres mortem affectantes 190 .
Iudei persequuntur Christianos, et carnales infensi sunt spiritalibus 208 .
Stygmata Domini Iesu Christi portans 218 .
Vicisisse est aduersarios in angustiis non cessisse 227 .
Sufferentes inuicem in charitate 228 .
In periculis et miseriis Deo gratię referantur 236 .
Patientia in tentationibus comprobatur 247 .
Vinctus Iesu Christi Paulus 251 .
Patientia in aduersis 260 .
Immolauit uictimas suas 265 .
Iustus de angustia liberatus est 267 .
Si iustus in terra recipit, quanto magis impius 267 .
Melior est patiens uiro forti 272 .
Doctrina uiri per patientiam monstratur 273 .
Martyrium 276 .
Ne
respondeas stulto. Responde stulto 280 .
Persecutio martyrum 282 .
Martyrum fortitudo 286 .
Patientia et in prosperis necessaria 298 .
Oportet stultum uideri propter patientiam 304 .
Patientia Christi nobis imitanda 323 .
Si reddidi retribuentibus mihi mala 324 .
Patientia pauperum non peribit finem 325 .
Igne me examinasti 330 .
Multę tribulationes iustorum 345 .
Gladium euaginauerunt peccatores 348 .
Ego autem tanquam surdus non audiens et sicut mutus non aperiens
os suum. Cum consisteret aduersum me peccator, obmutui 350 .
Dum confringuntur ossa mea in martyrio 354 .
Qui oderunt nos, diripiebant sibi. Hęc omnia uenerunt super nos, nec obliti sumus te.
Ęstimaati sumus inter oues occisionis 355 .
Igne nos examinasti martyrii 367 .
Martyrium. Ego sum pauper et dolens; salus tua, Deus, suscepit me 371 .
Quoniam tu es patientia mea, Domine 372 .
In die tribulationis meę Deum exquisiui 375 .
Martyrium et baptisma--- de latere Christi sanguis et aqua 378 .
Innocentes martyres. Sanguis seruorum tuorum qui effusus est 379 .
Cogitauerunt contra sanctos tuos 382 .
Memor esto opprobrii seruorum tuorum 388 .
Percutienti prębe alteram maxillam 392 .
Maledicent illi, et tu benedices 406 .
De torrente in uia bibit 407 .
Calicem salutaris accipiam 411 .
Martyr securus uadit ad Dominum 411 .
Non moriar, sed uiuam 412 .
Sederunt principes et aduersum me loquebantur. Seruus autem tuus exercebatur in
iustificationibus tuis 415 .
Paratus sum et non sum turbatus. Multiplicata est super me iniquitas superborum 416 .
Super inimicos meos prudentem me fecisti mandato tuo 417 .
Patientia erga tribulantes 418 .
Persecuti sunt me gratis, et a uerbis tuis formidauit cor meum. Erraui sicut ouis quę
perierat. Require seruum tuum 419 .
Cum his qui oderunt pacem eram pacificus 419 .
Multum repleta est anima nostra opprobrio abundantibus et despectione superbis.
Martyrium 420 .
Faciet iudicium iniuriam patientibus. Martyrium 431 .
Paupertas mediocris, ne uel diuitiis superbia uel nuditate surrepat
impatientia 73 .
Habentes uictum et uestitum contenti sitis 117 .
Nolite possidere aurum. Philosophi bactroperitę 151 .
Pauper Christus 164, 169 .
Pauperum cura Paulo et Barnabę demandatur 196 .
Qui altario seruiunt, de altario uiuant. Viuant, inquit, non diuites fiant 244 .
Melius est paruum cum timore Domini. Melius est parum cum iustitia 271 .
Pauper iustus 274 .
Puperum cura est Domino 277 .
Tribue tantum uictui meo necessaria 283 .
Melius est modicum cum iustitia 295 .
Pauper sapiens melior rege stulto 296 .
Pauper sapiens 303 .
Nihil deest fideli et iusto 345 .
Christus pauper 346 .
Melius est modicum iusto super diuitias peccatorum multas 348 .
Quoniam exaudiuit pauperres Deus 371 .
Iudicabit pauperes populi 372 .
Animas pauperum saluas faciet 373 .
Pauper et inops laudabunt nomen tuum 374 .
Et adiuuit pauperem de inopia 403 .
Christus pauper 405 .
Peruersus. Filius pestilens 55 .
Audiunt, et non faciunt 87 .
Fames audiendi uerbi Dei 91 .
Neque audiet quis in plateis uocem eius 155 .
Sapientiam atque disciplinam despiciunt 256 .
Exosam habuerunt disciplinam 258 .
Lętantur cum malefecerint 259 .
Vita peruersi 276 .
Incorrigibilis 282 .
Peruersi dicuntur qui de recto declinant 332 .
Peruersi difficile corriguntur 390 .
Ecclesię dogmata contemnens mordetur a diabolo 304 .
Nolite fieri sicut equus et mulus 343 .
Dixit iniustus, ut delinquat sibi 347 .
Partus. Foetus in utero formandi ratio 206 .
Calor et humor generant 435 .
Poeta. Pythagoras. Zeno a quo Stoici. Indorum Brachmanes, Ęthiopum gymnosophistę, qui ob
uictus continentiam miraculum suis gentibus tribuunt 43 .
Dialeticorum argutię et philosophorum strophę 80 .
Quid de poetis secularibus usurparit Apostolus 207 .
Vergilius libros suos in modum ursoum foetuum lambendo figurauit 209 .
Versus in Paulo Epimenidis et Arati et Menandri 245 .
Dialetici solent argumentationum retia tendere 250 .
Mulier pulchra et fatua 267 .
Philosophi non potuerunt comprehendere ueritatem 305, 307 .
Platonici. Cinici. Poetę 378 .
Compediti corde in sapientia erant philosophi 389 .
Philosophi dicunt, quod f'ulgura ex nubium collisione generentur 395 .
Et dedit terra eorum ranas, id est poetas a
religione discrepantes 400 .
Sciniphes in omnibus finibus eorum, id est stimulus artis dialeticę 400 .
Narrauerunt mihi iniqui fabulationes 417 .
Nisi Dominus ędificauerit domum etc. 420 .
Pictor. Per imaginem et picturam et scemata corporea 40 .
Perfidia. Fornicatio fidei 49 .
Idolum Baal siue Be Assyriorum est 64 .
Theodotio incredulus 123 .
Laodice maritum ueneno sustulit 137 .
Dimitte mortuos sepelire mortuos 149 .
In uiam gentium ne abieritis 151 .
Iudę 177, 178 .
Aceto et felle potant Iesum. Terrentur custodes increduli 181 .
Crux Iudeis scandalum, gentibus stultitia 210 .
Idolatria 231 .
Factis negant. Quędam bona negatio, ut abnegantes impietatem 246 .
Plurima exempla sunt quęrentium Deum non recte 249 .
Impii et iniqui 259 .
Scismaticus 2 .
Apostata 263 .
Domus impiorum delebitur 270 .
Mulier. Idolatria 300 .
Inter impium et peccatorem 320 .
Qui non credit, iam iudicatus est 320 .
Portę mortis idolatria 325 .
Dixit insipiens in corde suo: Non est Deus 328 .
Demones Deo, Iudei Christo, heretici Ecclesię inimici 330 .
Ne perdas cum impiis animam meam 338 .
Puluis qui omni uento mouetur 341 .
Erubescant impii, etiam deducantur in infernum 342 .
Qui non credit, iam iudicatus est 364 .
Mentientur tibi inimici tui 367 .
Confundantur et deficiant detrahentes animę meę 372 .
Perdidisti omnem qui fornicatur abs te 373 .
Conturbati sunt omnes insipientes corde 375 .
Quia non crediderunt in Deum, et electos Israel impediuit 378 .
Effunde iram tuam in gentes, quę te non nouerunt 379 .
Quibus iuraui in ira mea, si introibunt in requiem meam 393 .
Dominus regnauit; irascantur populi 396 .
Impius. Et non crediderunt uerbis eius 401 .
Simulachra gentium 409 .
Spreuisti omnes discedentes 418 .
Idola 425 .
Petitio. Sed et cum clamauero et rogauero, exclusit orationem meam 14 .
Leuemus corda nostra cum manibus ad Dominum in cęlis. Opposuisti nubem tibi, ne transeat
oratio 16 .
Perseuerantia orationis 17 .
Contra templum conuersi adorent. Fiat uoluntas tua 36 .
Dei sententia sanctorum precibus frangitur 42 .
In atrio altare ante faciem templi 101 .
Vt oremus sine cessatione 103 .
Conuersi ad templum orabant. Tria orandi tempora: tertia, sexta, nona 129 .
In cinere et sacco postulat Daniel 133 .
Oratio Susanę 142 .
Ora in abscondito 147 .
Petite, et dabitur uobis 148 .
Si duo consenserint, id est spiritus et corpus, quodcunque petierint, fiet eis 165 .
In tentationem intrat qui orare negligit 189 .
Clamor 204 .
Geniculationes in oratione 227 .
Confidentia ad Deum 241 .
Victimę impiorum abominabiles Domino, uota iustorum placabilia 270 .
Oratio humilis 273 .
Verba mea auribus percipe, Domine 321 .
Clamor cordis, clamor oculorum 322 .
Mane exaudies, id est tenebris abeuntibus peccati 322 .
Non est oblitus clamorem pauperis 325 .
Inter orationem et deprecationem 330 .
Petite, et dabitur uobis 331 .
Impiorum oratio non exauditur 332 .
Orat ueniam 333 .
Exaudi, Domine, uocem meam qua clamaui ad te. Dum extollo manus meas ad templum sanctum
tuum 339 .
Bene psallite ei in uociferatione 344 .
Oculi Domini super iustos et aures eius in preces eorum. Clamauerunt iusti, et Dominus
exaudiuit eos 345 .
Delectare in Domino, et dabit tibi petitiones cordis tui 348 .
Auribus percipe lachrimas meas 351 .
Exurge! Quare dormis, Domine 355 .
Nisi pura conscientia depreceris a Deo, non exaudieris 361 .
Vespere, mane, meridie clamaui 362 .
Clamor cordis 365 .
In orati one tentamenta 366 .
Incensum. Prima deprecatio pro misericordi a, secunda pro benedictione. Clamor cordis
368 .
Benedictus Dominus quotidie 370 .
In me psalebant etc. Ego uero orationem meam ad te, Domine 371 .
Inclina ad me aurem tuam et salua me 372 .
Anticipent nos misericordię tuę 379 .
In die clamaui et nocte coram te 286 .
Et mane oratio mea pręueniet te 387 .
Quattuor psalmi oratione pręnotantur 388 .
Qui corde mundo orat 397 .
Quęrite faciem eius semper 399 .
Humilis oratio 401 .
Et oratio eius fiat in peccatum 405 .
In diebus meis inuocabo te 410 .
Vota mea Domino reddam in conspectu omnis populi eius 411 .
In tribulatione inuocaui Dominum, et exaudiuit me 412 .
Clamaui in toto corde: Exaudi me, Domine 418 .
Septies in die laudem dixi tibi. Oratio non in uocis elatione, sed in humilitate
exauditur 419 .
De profundis clamaui ad te, Domine 421 .
In noctibus extollite manus uestras. Merces iusti 424 .
Oratio cum lachrymis. Incensum 427 .
Eleuatio manuum, extensio manuum 427 .
Qui docet manus meas ad pręlium et digitos meos ad bellum 428 .
Prope est Dominus omnibus inuocantibus eum in ueritate 430 .
Sine causa orat, qui inimicicias habet contra fratrem 437 .
Potentia. Nabuchodonosor aquila grandis. Pharao aquila altera 52 .
Chaldei. Persę. Macedones. Romani 130 .
Darius. Cyrus. Alexander. Antiochus. Machabei 132 .
Dormitauerunt qui ascenderunt equos 375 .
Patria. Incola ego sum interra 415 .
Peccata non esse paria, contra Stoicos 37 .
Inter peccatorem et pręuaricatorem 45 .
Nemo absque peccato 53, 82, 118, 299 .
Ęs, ferrum, plumbum 63 .
Tria peccatorum genera 109 .
Peccatum ignorantię 117 .
Peccatum mors 142 .
Peccati onera grauia 154 .
Blasfemia in Spiritum Sanctum 155 .
Portę inferi 162 .
Peccans in hominem. Peccans in Deum 165 .
Turbę uitia 185 .
Onus bonum et malum 210 .
Peccata quę excludunt a regno Dei 213 .
Onus peccatum est 215 .
Non iustificabitur in conspectu tuo omnis uiuens 219 .
Paraptomata, id est delicta, differunt a peccato 222 .
Inter peccatum carnis et mentium 223 .
Serui peccati 227 .
Corruptio 241 .
Qui peccati causam in Conditorem naturę referunt 273 .
Qui iterat peccatum 280 .
Peccator ante peccat quam committit peccatum 301 .
Peccati grauitas 303 .
Vnum peccatum multas perdit uirtutes 304 .
Ciuitates peccatorum uitia 325 .
Peccatum mortale uel minutum 328 .
Murus peccata 332 .
Vespera. Adam 341 .
Multa flagella peccatorum 343 .
Peccata grauant 349 .
Peccatum Christi nostra sunt delicta 350 .
Insanię falsę opera carnis 351 .
Multiplicati sunt super numerum. Cor meum dereliquit me 351 .
Iniquitas calcanei peccatum originale 358 .
Solus sine peccato 359 .
Pccatum originale 359 .
Sanguis 360 .
Sic pereant peccatores a facie Dei 369 .
Lapides in uia sunt peccata 385 .
Superior infernus 385 .
Babylon 386 .
Quot peccata, tot animę infirmitates 398 .
Tenebrę. ę Nox 399 .
Peccator. Vallis 423 .
Primogenita Ęgypti principalia uitia. Reges magni et reges fortes 425 .
Nemo absque peccato 428 .
Promissum. Affligetur malo, qui fidem facit pro extraneo 267 .
Est qui promittit et quasi gladio pungitur conscientia 268 .
Sponsor 277 .
Peregrini sumus in hoc sęculo 351 .
Passiones IIII animalia in Ezechiele 23 .
Ratio, ira, desiderium 157 .
Septem affectus 188 .
Passio Christi. Lapsa est in lacum uita mea; posuerunt lapidem super me 17 .
Inundauerunt aquę super caput meum. Descendit ad inferos. Omnes cogitationes eorum
aduersum me. Ego sum psalmus eorum 17 .
Spiritus oris nostri Chistus Dominus captus est in peccatis nostris 20 .
Sanguis Christi.Vulneratus propter peccata nostra 119 .
Ioseph non XXX argennteis uenditus, sed XX. Percute pastorem, et
dispergentur oues 177 .
Christus contristatur non propter se 178 .
Mysteria passionis. Gustauit mortem, et noluit bibere, quia cito resurrexit 180 .
Immolatio Agni 188 .
Crux Christi. Figurę passionis 190 .
Christus a Patre, a se ipso et ab inimicis traditus 198 .
Christus nos redemit de maledicto Legis factus pro nobis maledictum 201 .
Nemo propinquat Deo absque cruore Domini Iesu. Pacem faciens per sanguinem crucis suę
224 .
Crux Christi non solum nobis, sed etiam angelis profuit 226. 229 .
Crux Christi 228 .
Aries sentibus coronatus 252 .
Crux 300 .
Astiterunt reges terrę aduersus 321 .
Quem tu perfecisti, destruxerunt 326 .
De passione Christi 327 .
Auertit captiuitatem ple plebis suę 328 .
Orat ad Patrem in passione 329 .
Susceperunt me sicut leo paratus ad prędam. Sanguis eius super nos 330 .
Erexit nobis cornu salutis. Chiristus inuocauit Patrem. Terra tremuit 331 .
Iudas: Quem osculatus fuero 333 .
Redemptio 334 .
Gustauit, et noluit bibere. Cogitauerunt consilium 334 .
Christus in cruce opprobrium hominum etc. 335 .
Tribulationes cordis mei multiplicatę sunt 338 .
Insurrexerunt in me testes iniqui 339 .
Ad uesperum demorabitur fletus et ad matutinum lętitia 341 .
Animam commendat Patri. Deridetur 342 .
Apostolorum timor et horror
de passione 342 .
Iudica, Domine., nocentes me. Superuacue exprobauerunt animam meam. Falsi testes.
Sitis. Esuries. Fleuit in cruce 346 .
Flagellatus, delusus, crucifixus 347 .
Amici mei et proximi mei aduersum me appropinquauerunt. In flagella paratus sum 350 .
Inimici mei dixerunt mala mihi: Quando morietur et peribit nomen eius.
Congregauerunt iniquitatem sibi. Iudas 352 .
Confusio faciei meę cooperuit me 355 .
De Iuda: Os tuum abundauit malicia 359 .
Quoniam alieni insurrexerunt aduersum me et fortes quęsierunt animam meam. Voluntarie
se obtulit pro nobis. Tristis est anima mea 361 .
Iudas 362 .
Vespere, mane, meridie. Passio, resurrectio, ascensio. Conculcauit me homo tota die;
uerba mea execrabantur 362 .
I. N. R. I. Mors. Iudei in Iesum 363 .
Christus ad Patrem 364 .
Ad Patrem: Quod non rapui, tunc exoluebam. Sustinui opprobrium. Operuit confusio faciem
meam. Scribę et pharisei 371 .
Tu scis improperium meum. Dederunt in escam meam fel, potauerunt me aceto. Quem tu
percussisti, ipsi persecuti sunt. Vitulus.Ego sum pauper et dolens 371 .
Queritur de Iudeis. Christus pauper. Tanquam prodigium factus sum multis.
Comprehenditur 372 .
Et fui flagellatus tota die 373 .
Exurge, Domine, iudica causam meam 374. Christus uenditus 380 .
Heliseus irridetur 384 .
Christus ad Patrem de passione 385 .
Iniqui insurrexerunt aduersum me. Fac mecum signum in bonum 385 .
In me transierunt irę tuę. Apostolorum fuga. Posuerunt me abominationem sibi. Pauper sum
ego et in laboribus a iuuentute mea. Exaltatus autem humiliatus sum. Elongasti a me amicum et
proximum 387 .
Apostoli de resurrecturo dubitant 388 .
Scapulis suis obumbrabit tibi. Christus clamauit 390 .
Crux 391 .
Infelix Iudas 393 .
Crux. Passio 394 .
Crucifixus 395 .
Adorate scabellum pedum eius, id est crucem 396 .
Dirupit petram et fluxerunt aquę 400 .
Exaltabor, ut diuidam Sicimam 403 .
Iudas. Christus accusatur. Pater, ignosce eis 404 .
Iudas. Iesus. Sanguis Domini pro nobis 405 .
Persecuti sunt me 405 .
Factus sum opprobrium illis 406 .
De torrente in uia bibit 407 .
Crux 422 .
Oratio ad Patrem. A
Iudeis passus persecutiones.
Prędicat, orat, patitur. Apostoli expectant Domini resurrectionem 428 .
Perseuerantia.Adolescens iuxta uiam suam 276 .
Perseuerantia boni. Non extinguetur in nocte lucerna eius 285 .
Custodi innocentiam, et uidebis ęquitatem 349 .
Exiuit homo ad opus suum et ad operationem suam usque ad
uesperam 399 .
Beati qui custodiunt iudicium, et faciunt iustitiam in omni tempore 401 .
Concupiuit anima mea desiderare iustificationes tuas in omni tempore 415 .
Et custodiam legem tuam semper in sęculum sęculi 415 .
Prouidentia. In eos qui negant prouidentiam 16. Ne dicas: Non est prouidentia 296 .
Cuncta iudicio Dei sunt 302 .
Prouidentia Dei Ioseph uenditus 400 .
Prędestinatio. Pręscientia Dei, qua alios ante quam nascantur, amat, alios odit 194 .
Inter prędestinationem et propositum 220 .
Prędestinatio occulta 273 .
Electi ante constitutionem mundi 290 .
Prędestinatio incerta 302 .
Christus exauditus pro prędestinatis 335 .
Multi sunt uocati 358 .
Pręsciti ante natiuitatem damnantur 363 .
Beatus quem elegisti et assumpsisti 367 .
Liber nocentium. Liber iustorum 371 .
Purgatorius ignis uel poenalis 38 .
Cathartica, id est purgatoria 65 .
Carbones desolatorii 419 .
Ignis purgans 428 .
Periculum ubique 410 .
Impulsus euersus sum, ut caderem, et Domi nus suscepit me 412 .
Penitentia. Pupillum et uiduam suscipiet 431 .
Qui sanat contritos corde. Penitentia Dauid 432 .
Pruinam sicut cinerem spargit. Contritio 434 .
Tribulatio penitentię 437 .
IOSEPHVS DE HISTORIA IVDEORVM
Pietas. Saul peccauit, dum miseretur 48 .
Achab similiter 76 .
Hircani pietas in matrem, quam torqueri uidens supra murum soluit
obsidionem castelli quod
opugnabat 115 .
Iozatus, Adiabenorum rex, miseratus Artabanum, Parthorum regem, in regnum restituit
177 .
Prodigus. Prodigalitas compulit ad rapinam 142 .
Partus. Moyses natus mirabiliter educatur 15 .
Poeta. Canticum Moysi exametro compositum 18 .
Exametrum a Moyse factum 34 .
Psalmi Dauid metro compositi 63 .
Perfidia. Tryphon perfidus 115 .
Petitio. Onia orante pluit 120 .
Pudor. Quidam pudenda sua detegens cędis multorum causa fuit 178 .
Prouidentiam negant Epicurei 92 .
IDEM DE ANTIQVITATE IVDEORVM
Potentia Romanorum 27 .
Petitio. Orandi mos per dies XXX his qui morbo aliquo laborarent 26 .
Poeta. Inuentum litterarum 79 .
Homerus. Primi philosophi 79 .
Historia. Ęgyptii et Chaldei. Triginta duo libri apud Iudeos 80 .
Philosophi multati, quod unum tantum Deum esse dicerent 91 .
Perfidia. Idolatria. Caput asini in templo Iudeorum fuisse Appion mentitus
est 86 .
EVSEBIVS DE PRĘPARATIONE
Poeta. Sido primus hymnos composuit 6 .
Musę nouem. Apollo. Poetę petulantissimi 32 .
Aliena scripta sibi uendicans 63 .
Gręcorum disciplina a barbaris 63 .
Philosophi 64 .
Cadmus primus litteras dedit. Hebreorum littere. Elementorum sensus 64 .
Scriptorum inter se pugna 65 .
Philosophi 66 .
Tripartita philosophię diuisio secundum Platonem 69 .
Carmina Dauid 70 .
Poetę recte dicere cogendi 82 .
De uero philosopho 82, 83 .
Poetę eiiciendi 85 .
Philosophi
inter se pugnant 91 .
Platonici 92 .
Dissensio 93 .
Quod mathematicę disciplinę nihil conferant ad pietatem 94 .
Petitio. Deos cogi precibus 28 .
Eaco orante pluuia data. Item Samuele 63 .
Patientia martyrum 35 .
Non est referenda iniuria. Pro ueritate moriendum 87 .
Peccatorum quę committuntur, anima est causa 82 .
Paupertatem amplexi 55 .
Prędestinatio. Pręscientia 40 .
Purgatorium 78 .
Purgantur quicunque curabiliter peccarunt 79 .
Prouidentia 54 .
De prouidentia 84 .
Passio Christi. Iudas 40 .
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Pax sub Numa 18 .
Ędes Concordię 23 .
Promissiones pacis 135 .
Pacem omnia appetunt 157 .
Pacis genera 157 .
Pax animę rationalis. Pax ordinata 158 .
De pace populi a Deo alieni. De pace seruientium Deo 162 .
Pudicicia. De Lucretia 5 .
An primi sęculi uiri usque ad eam ętatem, qua filios generasse referuntur, a concubitu
continuerint 112 .
Gymnosophistę 114 .
Sarę pudicicia 123 .
Virgo Vestalis cribro aquam haurit 191 .
Pietas. Frater fratrem occidit in bello. Cum agnouisset, se ipsum prę dolore transfixit
15 .
Patientia Iob. Regulus pręfertur Catoni 6 .
Nam iustis, quicquid malorum ab iniustis dominis irrogatur, non est poena criminis, sed
uirtutis examen 25 .
Martyres 72, 76 .
Martyrum mors secundę mortis abolitio est 93 .
Patientia iniuri 109 .
Persecutiones decem, undecima Antichristi 151 .
Martyrum constantia et fides 187 .
Martyres 190 .
Pauper ex diuite Paulinus Nolensis 3 .
Pauper beatus 25 .
Partus. Abrahę et Sarę in senecta filii dati 125 .
Poeta. Inutilia esse philosophica inuenta 10 .
Plato obscenis poetis locum in ciuitate negauit 12 .
Claudianus 39 .
Duo philosophorum genera, Italicum et Ionicum. Philosophorum nomina. Socratica
disciplina 53 .
Platonis philosophia 54 .
Aristoteles Platoni impar 56 .
Poetę theologi 141 .
De Hebraicis litteris 147 .
Scientia. Ęgyptiorum centum milium annorum. Philosophorum dissensio 147, 148 .
Philosophi de finibus bonorum et malorum 152 .
Causa philosophandi boni finis 153 .
Perfidia. Quare Deus Romanum auxit imperium, cum idola colerent? 35 .
Merces temporalis pro meritis infidelium 36 .
In eos qui dicunt deos a se non propter pręsentem uitam, sed ęternam coli 40 .
Quid de idolatria senserit Hermes 59, Religio paganorum mortua 60 .
Peccatum per peccatum declinari non debet. An spontanea mors appetenda, ut uitetur
peccatum 7 .
Romanorum uitia 12, 13 .
Vitium malitię non naturam esse, sed contra naturam 80 .
Causa peccati ex anima, non ex carne 100 .
De lapsu primi hominis 103 .
Quale eius peccatum 103, 104 .
Homo rectus a Deo, a se malus 107 .
De magntudine pręuaricationis primę 179 .
Promissiones Dei ad Abraham 122, 123 .
Abrahę Chanaan terra promissa 123, 129 .
Passio animi. De perturbationibus animi Peripateticorum sententia 62 .
Quando passiones non ad uitium, sed ad uirtutem trahunt 62 .
Non ex carne tantum afficitur anima, sed etiam ex se ipsa. Affectiones animi ex
uoluntate 100 .
Tres perturbationes animi et totidem constantię. Passiones rectę sanctorum 101 .
An primi homines in paradiso perturbationibus caruerint 102 .
Passio Christi. Mors. Corpus. Quod pugnat et renouat 73 .
Abel Christus, Cayn Iudei 109 .
Abel et Seth--- mors et resurrectio Christi 114 .
Noe nudatus, uino ebrius 118 .
Isaac immolandus 126 .
Preualuit Iacob luctatori, Iudei Christo sic uolenti 127 .
Recumbens dormisti ut leo. Agnus pascalis 128 .
Psalmus XXI 136 .
Mors et resurrectio 136 .
Pudor. Impudens obscenitas ludorum 16 .
Prouidentia Dei. 35 .
Angeli prouidentię Dei seruiunt 70 .
Peccatorum peruersitas non perturbat prouidentiam Dei 107 .
Prędestinatio. De pręscientia Dei et libera hominum uoluntate 34 .
De pręscientia Dei 91, 92 .
Prędestinati ad uitam 168 .
Purgatorium 179 .
Salus quasi per ignem 183 .
ORIGENES
Pax. Oleum de oliuis 85 .
Pax quam dat Deus 91 .
Pacem dedit Iesus Christus 93 .
Pax 139, 154 .
Pax carnis et spiritus 161 .
Pax nostra Christus 169 .
Pax multa diligentibus legem tuam 174 .
Pudicicia Rebecę1 18 .
Castias 45 .
Ne accesseris ad mulierem hodie 48. Foemoralibus utitnr 59 .
Foemoralia linea. Zona pellicea 76 .
Primogeniti primitię. Decimę 107 .
Pietas Dei oleum 53 .
Misericors Deo similis 58 .
Christus aduocatus 101 .
Penitentia. Mortificatio membrorum 9 .
Primus homo de terra terrenus, secundus de cęlo cęlestis 16 .
Via angusta salutis 17 .
Mortificatio corporis 19 .
Moralis 27 .
Si conuersus ingemueris 37 .
Penitens 42 .
Penitentiam exigit Deus 42 .
Carnis castigatio 51 .
Sacrificia moraliter 53 .
Penitentia 63 .
Achab penitentia 82 .
Penitentia 88 .
Mortificatio membrorum. Petrus 91 .
Penitentia 98, 101 .
Penitentia placat Deum 102 .
Sanctus penitens 105 .
Bonorum recordatio mala displicere facit 117 .
Penitentia mutat Dei sententiam 119 .
Qui perdit animam, amat 126 .
Nec parua peccata contemnenda. Azima 134 .
Regnum Dei intra uos est 136 .
Penitentia uincit inimicos 137 .
Transit de malo ad bonum 140 .
Monumenta concupiscentię 144 .
Penitentia non prodest, si peccata non cessant. Secunda circumcisio 148 .
Fuge Gai uitia 156 .
Subneruantur equi, quando corpus affligitur 163 .
Caro mortificata. Ferezeos eiicere oportet 170 .
Emundemus siluam quę in nobis est 170 .
Penitentia pręuenias uindictam Dei 176 .
Penitens interficit Sysaram 178 .
Patientia Iob 16, 38 .
Patientia iniurię in Moyse 99 .
Vitilitas persecutionum 107 .
Martyr 105 .
Necesse est malos esse per quos exercentur boni 115 .
In Christianos persecutio 158 .
Martyres orent, ut possint sustinere. Martyrium nomen habet baptismi 180 .
Pauper. Negat Christus suum esse discipulum qui aliquid possidet 26 .
Christus pauper elegit matrem pauperrem 73 .
Sadoch tabernacula 143 .
Partus. Nemo sanctorum diem natalem suum uel suorum celebrasse dicitur 72 .
Foetus quantum moratur in utero 95 .
Aborsus bonus et malus 99 .
Poeta. Philosophię partes: logica, physica, ethica 23 .
Aquę Ęgypti philosophorum dogmata. Ranę poetę. Cyniphes dialectica.
Cynomia Epicurei 33 .
Quidam excoluerunt uirtutes 108 .
Philosophi 129 .
Poetę lingua aurea 155 .
Perfidia. Pecudum nex in Ęgypto idolatrię finem signat 33 .
Ex eorum manna uermes ebulliunt 40 .
Idolum nihil est, similitudo aliquid 41 .
Spiritalia nequitię in cęlestibus. Duplex corde 41 .
Animalia immunda 56 .
Capitis peccata 75 .
Amorrei. Persecutores 112 .
Esebon 4 ciuitas in regno regis Seon 113 .
Demissę manus Moysi 147 .
Idolorum cultus 153 .
Humilitas inanis 169 .
Petitio. Sine intermissione 17 .
Clamor cordis 35 .
Orationi instantes. Manus opera 47 .
Incensum compositionis 78 .
Thus oratio 86 .
Altare. Propiciatorium 97 .
Oratio cordis et oris, duo altaria 105 .
Immolatio 109 .
Oratio pro armis 113, 114 .
Sacrificium indesinens 133 .
Plus ualet unus sanctus orando quam peccatores innumeri pręliando 137 .
Altare 157 .
Cum clamarent ad Dominum, suscitauit eis saluatorem 176, 177 .
Peccata uincenda sunt quibus nos ligat diabolus 17 .
Seruus peccati 25 .
Grauitas peccati 34 .
Triplex peccandi uia: dicto, facto, cogitatione. Grauitas 36 .
Peccatum diaboli pecunia 37 .
Qui ex Deo est, non peccat. Socii peccati 42 .
Peccatum ad mortem et non ad mortem non facile discerni potest 46 .
Nemo tutus a peccato 54 .
Peccatum in hominem, peccatum in Deum 59 .
Delictum et peccatum 62 .
Peccator lugendus 63 .
Leprę species sex 73 .
Pili abradi debent 75 .
Hyrcus 76 .
Mors peccati 82 .
Aaron et Moyses pecauerunt 83 .
Peccata diuersa 87 .
Prophetę peccauerunt 98 .
Animę uulnera difficulter curantur 101 .
Peccata sanctorum 105 .
Peccauit Dauid populum numerando 119 .
Peccatum 127 .
Peccata filii adulterii et fornicationum 128 .
Moysi peccatum [198] 131 .
Peccatum contristat Deum et angelos 132, 133 .
Grauius peccat qui alios facit peccare quam qui solus peccat 136 .
Maius peccatum in Euangelio quam in Lege 152 .
Peccato nihil amarius 162 .
Peccati regnum 163 .
Peccatum occultum 168 .
Perseuerantia. Hodie ualeo, sicut ualebam tunc 167 .
Passio animi. Concupiscentia et ira 7 .
Ramesse 143 .
Equi et currus 163 .
Passio Christi. Isaac baiulat ligna 15, 22 .
Virga Aaron crux Christi 33 .
Crucem Christi timent demones 37 .
Lignum uitę 38 .
Petra percussa, fluxerunt aquę 46 .
Posuit manum suam super caput uituli 52 .
Iesus pro nobis oblatus propter peccata, pro angelis propter munus 54 .
Passio 54, 57 .
Sine ligno crucis non purgantur peccata 74 .
Coccus cum hysopo 74 .
Recumbens quieuit ut leo 124 .
Salus in sanguine Christi 150 .
Crux Domini confixit diabolum 155 .
Duplex ratio crucis 155, 156 .
Crux lignum scientię boni et mali 156 .
Crucifixvus ex infirmitate uiuit ex uirtute Dei 156 .
Prouidentia. Nihil ociosum, nihil inane est apud Deum 116 .
Prędestinato. Pręscientia Dei 105 .
Scientia futurorum 120 .
Benedicti aut maledicti antequam geniti 128 .
Purgatorium. Ignis de altari 78 .
Purgatorium 146 .
Periculum tempore profectus 143 .
HIGINVS
Pax.
Caduceus insigne pacis 1 .
Perfidia.
Rex Triptolemo insidiatur 2 .
Pudicicia.
Amphitrite uirgo. Bellorophon 3 .
Poeta.
Pegasus 3 .
Piscis.
Cetus cui exposita Ariadna 5 .
Partus.
Lepus alios pariens, alios gerens 5 .
Circulus lacteus in cęlo 6 .
HOMERVS
Pax
inter Aiacem et Hectorem.
Pudicicia
Penelopes.
Pauper.
Vlisses mendicat.
Irus.
Penitentia.
De bestiali forma in pristinam restituti.
Periculum.
Vlisses uitat Maleam Circes monitu.
HERODOTVS
Pudicicia.
Candaulis uxor uirum suum peremit, indignata, quod alteri nudam ostendisset
2 .
BASILIVS MAGNVS
Quęre alphabetum in fine eius operis.
PLINIVS
Religio.
Rhadata, oppidum Ęthiopum, in quo felis aurea pro deo colebabatur 71 .
Hirpię super ignem ambulantes non comburuntur 75 .
Gymnosophistę immotis oculis solem contuentes. De Api boue. Caput LIIII 94 .
Miluus nihil esculenti rapit ex funerum ferculis 107 .
In edę Herculis Romę in foro boario nec muscę nec canes intrant 109 .
Hominis genibus inest quędam religio. Item dextra manu atque etiam aure eius 127 .
De religione Druidum 164 .
Ne degustabant quidem nouas fruges aut uina antequam sacerdotes primitias libassent
177 .
Cępas inter deos iureiurando habet Ęgyptus 197 .
Publius Mutianus demptam Marsię coronam capiti suo imposuit; ob id in uincula coniectus
213 .
Marmaritide herba utuntur magi, cum uolunt deos euocare 245 .
Tullus Hostilius fulmine ictus, quia parum rite sacrificauerat 269 .
Flamini sacrorum equum tangere non licet 275 .
De Mose Iudeo, quem magum fuisse putant 289 .
Ęgypti pars scarabeos inter numina colit 293 .
Rex.
Tonemphoę Ęthiopes canem pro rege habent, motu eius imperia augurantes 72 .
Regem pro delicto morte mulctari in Taprobane 67 .
Risus.
Risisse eodem die, quo genitus esset, unum accepimus hominem Zoroastrem 77 .
Crassus in Parthis interemptus nunquam risit 78 .
Mortem cum risu traiecta pręcordia attulerunt 125 .
Intemperantia, risus iocique constare lienis magnitudine. Gelotophylida herba, si
bibatur, ridendi finem non fieri 245 .
STRABO
Religio.
Scipio aduersis iactatus casibus, quod pecuniam sacram tangere ausus
fuerit 78 .
Foronię2 sacrificantes supra prunas nudis pedibus illesi incedunt 87 .
Iuppiter a capra nutritus 155 .
Io, Pean, unde dici coeptum 169 .
Massagetę solem deum putant atque illi equum mactant 203 .
Qui tellurem uenerantur 205 .
Qui foemininum nec ędunt nec sacrificant. Mulieres sacrę nudis pedibus
supra prunas 211 .
Sacerdos secundus post regem 218 .
Apud Pedasios sacerdos foemina, cui barba increuerit 237 .
Vbi die solenni simię saltant 243 .
Veneris Acreę templum nec adire nec uidere mulieribus licet 262 .
Victimam non iugulant, sed pręfocant, ut integrum deo offerant
271 .
De Mose et quid de Deo senserit 289 .
In Osyridis templo nec cantor nec tibicen nec psaltes canit 308 .
Deum putant alterum mortalem, alterum immortalem 310 .
Sacerdos pręcedit regem 311 .
Rex.
Quibus artibus creuerunt Romani 115 .
Apud Arabes Chartanotitas, qui primus ex nobiliorum familia post constitutum regem
natus
ę fuerit, succedit in regno 292 .
Persę ex eadem familia regem creant 297 .
Ptolomeus Auletes, quod coraulem exerceret, eiectus ab Alexandrinis est
301 .
Qui forma aut uiribus pręstat, rex fit 310 .
Rex Ęthiopum, siqua corporis parte orbatur, idem patiuntur familiares et cum mortuo
mori coguntur. Ideo custodia circa eum maxima 311 .
Risus.
Araneorum morsu alios ridendo, alios flendo mori 199 .
VALERIVS MAXIMVS
Rex.
Aut sapiens regnet aut rex sapiat 65 .
Regum miseranda conditio. Cum rege uel rarissime uel iocundissime loquendum. Tyranni
legibus dominantur 66 .
Reus.
Damnatus insons minus tristari debet 65 .
EMILIVS PROBVS
Religio.
Sacerdotes donis promissisque corrumpi non potuertunt 12 .
In domo mysteria fieri nefas esse 13 .
Qui id fecit damnatus 14 .
Deuotus primum, deinde resacratus 15 .
Violare eos uetuit qui in templum confugerunt 37 .
Cum laudaretur, diis agebat gratias 45 .
Rex.
Imperatori quędam cum militibus, quędam cum fortuna comunia 217 .
Imperandi cupido insatiabilis 39 .
Imperator prudentissimus 48 .
Reges aduersos casus ducibus tribuunt, secundos fortunę suę 27 .
Reges Persarum, Macedonię, Epirotarum et Sicilię 46 .
Rempublicam bene geri non posse multorum imperiis 22 .
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIBVS
Religio.
Numa Pompilius populum ferum religione molliuit 2 .
Scipio Africanus nihil prius coepit quam in cęlla Iouis diutissime
sedisset 20 .
Rex.
Mithridates per seditionem popularem a Pharnace filio in turri obsessus uenenum sumpsit.
Quo cum consummi non posset, admisit percussorem Gallum pauentemque adiuuit
31 .
APOPHTHEGMATA PLVTARCHI
Ratio.
Rationem, quomodo non reddas, non quomodo reddas, cogita 23 .
Ratione propulsatur malum 45 .
Qui ratione utitur, fortunam non timet 56 .
Religio.
Diis confiteri, non sacerdoti uoluit 75 .
Idem 84 .
Idem 95 .
Dii a Lacone contempti 93 .
Deo suplicandum, ut benefacere possis 97 .
Rex et imperator qualis eligendus 4 .
Princeps erga subditos. Rex bonus 6 .
Imperator erga subiectos 7 .
Imperium uiolentum. Imperium odiosum 9 .
Regem qualia decent 17 .
Imperator sciens imperare 23 .
Imperatoris officium. Duce leone ceruorum exercitus 24 .
Rex iustus 28 .
Imperator et militis officium impleat 46 .
Regnum mortis metu non deserendum 7 .
Ducis prudentia pręstat uirtuti militum 33 .
Pastor bonus ouium salus 43 .
Tuto regnat qui ciues habet loco filiorum 53 .
Rex inhonesta non concedat nec ciues petant, quod siquando annuerit, mutet propositum
54 .
Imperatoris officium 55 .
Imperatoris mores 56 .
Princeps in quo pręcellere debet priuatos. Debet esse uirtutis exemplum. Imperator
prior aggrediatur opus quod fieri a suis promptius cupit 57 .
Princeps obtemperet legibus 57 .
Idem 58 .
Militum, inquit, pernicie totam capere Thessaliam nollem. Parta uictoria doluit militum
necem. Princeps magistratibus obediat 59 .
Imperandi et patiendi imperium disciplina. Imperandi et parendi doctis prospera
cędunt. Imperatoris propria audacia et benignitas 61 .
Imperium conseruatur, si lex obseruatur 64 .
Regem eatenus mitem esse oportet, quatenus non sit contemptui 67 .
Principatus popularis execrabilis 73 .
Respublica laude digna 75 .
Idem 79 .
Imperium scire gerere et ferre 81 .
Regnum quomodo optime conseruatur 83 .
Regem decet amicis benefacere et cum inimicis inire gratiam 84 .
Dux militum salutem
pręferat suę 86 .
Regnum qua ratione tuendurn 90 .
Regis amicorum fortuna instabilis 5 .
Dominandi cupido suis quoque molitur insidias 37 .
Risus continentia 24 .
Ridiculi non probantur 40 .
Iocis non nimis indulgendum 77 .
EMILIVS PROBVS
Rex.
Tyrannidem deponere persuasus uoluit, mox dissuasus crudelior euasit 21 .
Dionysius a filio soporatus moritur 20 .
Qui dicuntur tyranni 4 .
APOPHTHEGMATA
Rex.
Tyrannus munere tantum placere potest 8 .
Tyranno dominante etiam qui liberę conditionis sunt, seruiunt 47 .
Tyrannum extinxi; cremari permisisses 84 .
FABIVS QVINTILIANVS IN DECLAMATIONIBVS
Religio.
Cuncta regi Dei prouidentia 19 .
Dii timentes magorum carmina 49 .
Idem 51 .
Rex.
Qui pręsunt magis exemplo sunt. Quicquid enim faciunt, uidentur pręcipere 14 .
Reus.
Qui confessum defendit, non absolutionem sceleris petit, sed licentiam 63 .
TVLLIVS IN TVSCVLANIS
Religio.
Deum esse probat 93 .
Quomodo a nobis Deus intelligitur 98 .
Quod ex operibus agnoscimus Deum. Ęgyptiorum religio 154 .
Rex.
Dionysius tyrannus Corinthi pueros docuit 120 .
Idem nulli se credebat propter iniustum dominatum 150 .
Idem argumento ostendit Demadi se esse in dominatu miserrimo 151 .
Reipublicę tuitio 153 .
Risus.
Marcus Crassus semel risit in uita 121 .
Ratio.
Fortes enim non modo fortuna adiuuat, ut est in uetere prouerbio, sed multo magis ratio
109 .
Ratio coherceat temeritatem 113 .
Bene adhibita ratio cernit, quid optimum sit 137 .
TVLLIVS DE FINIBVS
Religio.
Cognitio rerum cęlestium quid conferat homini 55 .
Cognitio rerum cęlestium actio maxima 78 .
Risus.
Marcus Crassus cognominatus Agelastus, quod semel tantum riserit in uita 85 .
POMPONIVS MELLA IN GEOGRAPHIA
Religio.
Athlantes solem execrantur 9 .
Tauri aduenas pro uictimis cędunt 23 .
Talge insulę uicini genita non contingunt dicentes diis parta 52 .
Rex.
Mossini in regem delinquentem seueri 20 .
In Meroe regnat qui specie ac uiribus pręstat 56 .
Risus.
In Insulis Fortunatis fontes alter bibentibus risum mortiferum pręstat, alter remedium
59 .
Taberenis in risu lusuque summum bonum est 19 .
BEATVS HIERONYMVS IN PARTE PRIMA
Religio.
Qualiter uiuant milites Christi 21 .
Lapis saphirus sunt angeli, cęlum serenum Eccesia 23 .
Arca Noe Ecclesia 31 .
Sampson
typus Saluatoris
32 .
Sponsa et sponsus in Canticis Christus et Ecclesia in Euangelio 34 .
Turtur, auis pudicissima, typus est Saluatoris 35 .
Item Salomon typum gerit Christi. Fructus spiritus 38 .
Sacerdotes Ęgypti continentissimi 46 .
Terrę Iudeę tribuumque descriptio typus futurę in cęlis Ęcclesię 53 .
Monachi officium 61 .
Arca Noe Ecclesię typus fuit 65 .
Perfectio est se nosse imperfectum 68 .
Sanctorum reliquię uenerandę contra Vigilantitum 61 .
Duę perfectiones 73 .
In quo perfectus et in quo imperfectus 74 .
Oblatio uictimarum ideo offerri Deo iussa, ne offerretur demoniis 85 .
Ecclesia persecutionibus creuit 106 .
Ministrorum Dei officia 135 .
Quomodo bigamia non obstet episcopo ordinando et de officio episcopi 160 .
Episcopi et pręsbiteri idem fuerunt olim. Siquis episcopatum desiderat
etc. 162 .
Quę uitia uitanda sacerdotibus. Figura: Isaac, Rebecca, Esau, Iacob 172 .
Figura Saluatoris in patribus 176 .
Circumcisio uera. Simeon iustus. Nunc dimittis, ut qui Christum uiderit, iam sit sęculo
moriturus 181 .
Magorum munera oblata Domino quid signant. De iudicio Salomonis. Duę meretrices:
Sinagoga et Ecclesia. Sinagoga extinxit filium 183 .
Gladium ueni mittere in terram. De uestibus sacerdotalibus, uasis, cibis et primitiis,
et quę conueniant sacerdoti 187 .
Non satis sacerdoti sola innocentia 190 .
Qanta requiritur scientia in pontifice. De interpretatione ephod. De mansionibus
filiorum Israel per desertum 191 .
Quomodo quis possit esse perfectus 201 .
Quomodo se ipsum negat qui sequitur Saluatorem 208 .
Ratio.
Animi imperio, corporis seruitio magis utimur 45 .
Resurrectio mortuorum qualiter impugnatur ab hereticis et defenditur a catholicis 8 .
De resurrectione 100 .
Idem 110 .
Idem 220 .
IDEM IN PARTE SECVNDA
Religio.
Homo Dei. Vir Dei 1 .
Qui diuinę philosophię student 19 .
Leuitę eminentiores filiis Israel, Leuitis autem sacerdotes 20 .
Ecclesię typus in
Scripturis 26 .
Ecclesię membra ut hominis 33 .
Qualis fuit primitiua Ecclesia 83 .
Hortatur, ut relictis omnibus sequatur Dominum 113 .
Si uis ad uitam ingredi, serua etc. 123 .
Oportes per multas tribulationes introire in regnum cęlorum 124 .
Anna, postquam obtulit Deo filium, in tabernaculo nunquam postea recępit
129 .
Clericorum institutio 130 .
Clericis ius hęreditatis interdicitur 131 .
De clericis quibus exemplo esse debet episcopus 133 .
Eundem esse episcopum atque presbiterum apud ueteres 134 .
Diaconus minoris dignitatis est quam presbiter. De institutione episcopi et VII
gradibus clericorum 135 .
De ueris falsisque pastoribus. Augustinus 139 .
Qui Euangelium annunciant, de Euangelio uiuant 140 .
De regimine abbatissę 149 .
Nihil honorabilius quam seruitus Christi 150 .
De officio et potestate abbatissę. De ordine operum abbatissę 151 .
De regimine episcopi circa sorores et presbitero pręposito 152 .
Exire limites monasterii nefas est sororibus 153 .
De his quę seruiunt sororibus quęrentes necessaria 153 .
Religiosus ne respiciat post se exemplo uxoris Loth 154 .
Clerici pompis et uanitati studentes 166 .
Qui captandi causa sanctitatem simulant. Tria monachorum genera:
cenobitę, anachoritę, remeboth. His improbat 167 .
Vitę austeritas Demetriadis uirginis 170 .
Siuis esse perfectus etc. 172 .
Non initia queruntur in Christianis, sed finis 191 .
Mulieres sanctę Saluatoris comites 199 .
Ad Heliodorum, ut heremum petat, exhortatio 200 .
Omnia relinquenda et soli Domino seruiendum suadet. Perfectus seruus Christi nihil
pręter Christum habet 201 .
Monachum perfectum in patria sua esse non posse. Officium episcopi quam sit
periculosum. Licinium laudat, quod Christum sit secutus utque in sancta conuersatione
permaneat, hortatur 202 .
Ad Exuperantium exhortatoria 203 .
De intemperantia monachorum urbanorum 204 .
Bonosum laudat, quod relicto sęculo deserta penetrarit 206 .
Militem, ut Deo incipiat militare, hortatur 207 .
Non esse ius adeundę hęreditatis nec aliquid postulandi a iudice sęculi iis qui sęculo
renunciarunt 208 .
Officium episcopi diuersum ab officio monachi 212 .
De monastica conuersatione 213 .
Religio-ę
sęculariter uiuentes 215 .
Ad uitam monasticham capescendam 2 exhortatio 218 .
Tria monachorum genera in Ęgypto 219 .
Diem solennem non tam ciborum abundantia quam spiritus exultatione celebrare debemus
227, 244 .
Monachus non doctoris, sed plangentis habet officium 228 .
De laude religionis et ad eam exhortatio 229 .
Quicquid habent clerici, pauperum est 235 .
Nepotianus sollicitus circa Ecclesię nitorem. Vende omnia quę habes 263 .
Si uis esse perfectus 265 .
De ordine monasterii uirginum 273 .
Quare crines tondentur monialibus 281 .
De celebratione paschę 288 .
Officium episcopi periculosum 303 .
Sacerdos malus 305, 308 .
Qui nisi terrenis relictis cęlestia nequiuerunt apprrehendere 202 .
De cereo paschali 204 .
Ad uitam solitariam hortatur contempto seculo.
Resurrectio.
De resurrectione Dominica 52 .
De iis qui cum Domino resurrexerunt; incertum, utrum redierint in puluerem terrę 54 .
Imperfectum meum uidebunt oculi tui 61 .
Quidam dixerunt Dominum post sanctorum resurrectionem in carne cum eis regnaturum annos
mille 84 .
Resurrectio corporum futura 117 .
Vnusquisque resurget in ordine suo. Apostolus 126 .
Erunt sicut angeli in cęlis 269 .
Resurrectionem approbat 274 .
Risus.
Cato Censorinus et Marcus Crassus semel in uita riserunt, ut scribit Lucilius 172 .
Delicias, lepores, risu dignas urbanitates detestamur 220 .
Risus in crimine et risus sine crimine 255 .
BIBLIA
Religio.
Dicitur ad Abraham: Egredere de terra tua 2 .
Moyses iussus est educere populum de Ęgypto in terram lacte et melle manantem 10 .
Primogenita sanctificata Domino 11 .
Primogenitum dabis Deo. Sanctuarium, propiciatorium, mensa, candelabrum, lucernę. Item
tabernaculum, uelum, archa, altare, uasa, tentoria etc. Expiatio altaris. Omnis qui tetigerit
illud, sanctificabitur. Quę
facienda super altari. Oblatio 13 .
Oleum unctionis. Caro omnis non unguetur ex eo 14 .
Omnia unctionis oleo consecrabis 15 .
Primogenita nemo uouere poterit, quia Domini sunt. Quod Domino consecratum est, non
ueniet 19 .
Vir et mulier cum se consecrabunt Domino, a quibus rebus debeant se abstinere 20 .
Transeuntes Iordanem in terra Chanaan disperdite habitatores
etc. mundantes terram. Siquos reliqueritis, infesti uobis erunt 25 .
Cum quęsieris ibi Dominum Deum tuum, inuenies eum, si tamen toto corde quęsieris, et
tota tribulatione animę tuę. Cum introieris etc. VII gentes percuties ad internitionem, nec
foedus nec coniugia inibis cum eis etc. 26 .
Ad Iosue diicitur: Solue calciamentum de pedibus. Locus enim in quo stas sanctus est
31 .
Samuel propheta fidelis in Israel 41 .
Hiram mittebat Salomoni ligna cedrina et abiegna pro structura templi 56 .
Helias reperit Heliseum arantem et uocauit.Ille surgens secutus est eum 60 .
Asa edixit: Siquis non quęsierit Dominum Deum Israel, moriatur.
Tunc iurauerunt Domino, et ipse pręstitit eis requiem 77 .
Confortauit eos, ne timerent, quia Dominus pugnabit pro eis 78 .
Congregata multitudine in area quę est ab oriente portę sacrę etc. 90 .
Thobię posteritas omnis in conuersatione sancta permansit 93 .
Hortatur ad seruiendum Deo cum timore. Psalmus II 108 .
De fideli ad religionem conuerso. Psalmus XV 109 .
Regimen Ecclesię, Psalmus XXII. Orat dirigi in uia Domini. Psalmus
XXIIII. Diligentia cultus diuini. Qui diluuium inhabitare facit. Psalmus
XXVI 110 .
Mihi adhęrere Deo bonum est. Psalmus LXXII 114 .
Elegi abiectus esse in domo Domini etc. Psalmus LXXXIII 116 .
Plantati in domo Domini multiplicabuntur. Psalmus XCI 117 .
Custodit Dominus animas sanctorum suorum. Psalmus XCVII 117 .
Dirupisti uincula mea etc. quibus tenebar alligatus sęculo. Tibi
sacrificabo, iam fungens officio sacerdotis. Psalmus CXV. Exaltauit me. Viuam et
narrabo opera Dornini. Psalmus CXVII 119 .
Nazarei qui sint. Psalmus CXXXI 123 .
Confortauit seras portarum tuarum, id est uirtutem
sacramentorum per quę intratur
in Ecclesiam. Psalmus CXLVII 125 .
Via, Domini 127 .
Turris fortissima nomen Domini. Ad ipsam currit iustus et exaltabitur 130 .
Dum esset Deus in propiciatorio, obtulimus thimiama in altari, corde meditabimur eum
etc. Amica mea, ueni, iam hiems transiit 135 .
Egredimini de sęculo, ut uideatis regem uestrum 136 .
Vani sunt autem omnes homines quibus non subest scientia Dei 139 .
Nosse te, Domine, consumata iustitia est, et scire iustitiam et uirtutem
tuam radix est immortalitatis 140 .
Religiositas custodiet et iustificabit cor. Fili, accedens ad seruitutem Dei, sta, in
iustitia et timore et prępara animam tuam ad tentationem 141 .
Time Deum, cogita, loquere 144 .
Salus animę in sanctitate iustitię 147 .
Domus Iacob, uenite, ambulamus in lumine Dei nostri 152 .
Quęrite Dominum, dum inueniri potest 163 .
Qui elegerint quę ego uolui et tenuerint foedus meum, dabo eis in domo mea, in muris
meis locum et nomen melius a filiis et filiabus; nomen sempiternum dabo eis, quod non peribit
etc. 164 .
De episcopis futuris ex gentibus 165 .
Patrem uocabis me, et post me ingredi non cessabis 168 .
Non sum turbatus te pastorem sequens, et diem hominis non desideraui 172 .
Vię Syon lugent, eo quod non sint qui ueniant ad solemnitatem 181 .
Bonum est uiro, cum portauerit iugum ab adolescentia sua 182 .
Nam si in uia Dei ambulasses, habitasses utique in pace super terram. Disce, ubi sit
prudentia, ubi sit uirtus, ubi sit intellectus etc. 183 .
Ecce circumdedi te uinculis, donec compleas 184 .
Perfode parietem, et egredieris per eum; in humeris portaberis, in caligine effereris,
faciem uelabis et non uidebis terram, quia portentum dedi te domui Israel 186 .
Ingredientur portas atrii interioris uestiti lineis; uittę lineę in capitibus eorum
etc. 194 .
Et ero eis quas exaltans iugum super maxillas eorum. Post Dominum ambulabunt 203 .
Vocate coetum, congregate senes, omnes hab
itatores terrę in domum Dei uestri etc. 204 .
Et derelinquam in medio tui populum pauperem et egenum, id est fideles renunciantes
diuitiis sęculi, et sperabunt in nomine Domini.
Increpat Dominus populum de
negligentia templi reędificandi, propter quod eos pati rerum penuria asserit 211 .
Circumdabo domum meam ex his qui militant mihi 214 .
Rex.
Moyses dat leges regnaturo super Israel 28 .
Samuele sacerdote filii Israel petierunt sibi constitui regem. Et obtinuerunt
nescientes id uerti in ipsorum perniciem 42 .
Samuel exposuit legem regni 43 .
Dauid persecutoris sui Saulis honori uitęque pepercit nollens extendere
manum suam super christum Domini 47 .
Ipsum qui extenderat occidi iussit 49 .
Absalon dominandi cupiditate incensus patrem regno uitaque priuare molitus est 52 .
Regem Dauid, quod iam senuisset, milites iurauerunt non permissuros ultra eum secum ad
bella egredi 54 .
Adonias, cum Salomonem in regno successurum timeret, seditionem mouit; a suis
derelictus confugit ad tabernaculum 55 .
Regis fortitudo 88 .
Deus regnare facit hominem hypocritam propter peccata populi 107 .
Dauid disponit se ad uirtutes regias. Psalmus C 117 .
Gubernator 127 .
Rex bis. Regis ira et facilitas 128 .
Regis ira et benignitas. Ira regis. Rex iustus. Rex sapiens. Rex iustus. Cor regis in
manu Domini 130 .
Time Dominum et regem. Cor regum inscrutabile. Gloria regum inuestigare sermonem. Rex
iustus. Rector. Rector negligens. Rector 131 .
Rex iustus. Rex impius. Princeps impius. Impiorum dominatus et dispersio, bis. Rex
iustus. Princeps audiens uerba mendacii. Seruus dominans 132 .
Melior est seruus pauper et sanus rege sene et stulto, qui nescit prouidere in posterum
133 .
Impii domini laudantur uiui; mortuis detrahitur 134 .
Ve rex puer et principes mane comedentes 134 .
Audite reges, quoniam data est a Domino potestas uobis et uirtus ab Altissimo. Rex
sapiens populi stabilimentum 138 .
Magnato humilia caput tuum 141 .
Longe abesto a tyranno. Rex insipiens. Regnum a gente in gentem transfertur propter
iniustitias. Sępe insuspicabilis portauit diadema. In unamquamque gentem pręposuit rectorem
144 .
Rectorem te posuerunt, noli extolli. Esto illis quasi unus ex ipsis. Sceptra iniquorum
contribulet Deus 148 .
Ezechias rex 151 .
Deus creauit terram et quę in ea sunt, et dat eam cui
uult. Et nunc regnum Iuda dat in manu Nabuchodonosor
174 .
De frugibus pars LX, de animalibus CC dabitur principi. Super eum autem erunt
holocausta etc. Item qualiter adorabit et offeret in sabbatis et Calendis 194 .
Quę ad principem spectant: iustus, suo contentus, adeuntibus se facilis 196 .
Dominatur excelsus in regno hominum, et cuicunque uoluerit, dabit illud 197 .
Ipse, id est diabolus de regibus triumphabit, et tyranni ridiculi eius erunt 210 .
Subuertam solium regnorum et conteram fortitudinem regni gentium 212 .
Tarsenses et Malotę dedignantur seruire concubinę Antiochi regis 225 .
Risus.
Sarra post ostium risit; reprehenditur a Domino 3 .
Melior est ira risu 134 .
Sicut sonitus spinarum sub olla, sic risus stulti 134 .
Risus fatui. Risus sapientis 145 .
Non corrideas filio, ne condoleas 147 .
Reus.
De damnatis 155, 156 .
Cor tuum meditabitur timorem; ubi est litteratus, ubi legis uerba ponderans, ubi est
doctor paruulorum? 158 .
De damnandis in iudicio 167 .
Non habitabunt in terra Domini 203 .
Refugium.
Domine, factus es nobis refugium. Psalmus LXXXIX 116 .
Et post rixam est regressus ad amicum 146 .
Resurrectio.
Helias filium uiduę suscitat 60 .
Heliseus mulieris Sunamitidis filium 62 .
Cadauer mortui, cum in sepulchro ossa Helisei tetigisset, reuixit 66 .
Iob: Scio enim, quod Redemptor meus uiuit et in nouissimo die de terra surrecturus sum
etc. 104 .
In tempore illo eiicient ossa regum et cęterorum de sepulchris. Et eligent magis mortem
quam uitam qui ressidui erunt 169 .
Propheta educitur in campum ossibus plenum etc. Hęc dicit Dominus: Ecce ego aperiam
tumulos uestros et educam uos de sepulchris uestris etc. 192 .
Multi de terrę puluere euigilabunt, alii in uitam ęternam, alii in opprobrium, ut
uideant semper 200 .
Viuificabit nos post duos dies; in die tertia suscitabit nos 202 .
De generali resurrectione: De manu mortis liberabo eos 203 .
Rasias moriens proiecit intestina et inuocauit Deum, dominatorem uitę ac spiritus, ut
hęc illi rursum redderet resurrecturo in nouissimis 229 .
MATTHEVS
Religio.
Relictis retibus et patre secuti sunt eum; retibus, id est actibus carnalibus; naui, id
est substantia mundiali; patre, id est parentibus IIII. Quęrite primum regnum Dei et
iustitiam eius, et hęc omnia adiicientur uobis VI. Sequere me, et dimitte mortuos sepelire
mortuos suos VIII. Non ueni pacem mittere, sed gladium, separare hominem aduersus patrem.
Inimici hominis domestici eius. Qui amat patrem aut matrem plus quam me; qui non accipit
crucem suam et sequitur me; qui perdiderit animam suam X. Regnum cęlorum uim patitur, et
uiolenti rapiunt ollud. Tollite iugum meum super uos et discite a me etc. Iugum enim meum
suaue est, et onus meum leue XI.
Vendit uniuersa et emit agrum illum, in quo absconditus est thesaurus; uel emit
margaritam preciosam XIII. Siquis uult post me uenire, abneget se XVI. Ascendat in montem
excelsum cum Petro, qui fulgentem in gloria cupit uidere Christum XVII. Piscis hamo Petri
captus XVII. Vbi sunt duo uel tres congregati in nomine meo XVIII. Multi sequuntur Christum
sicut turbę, non tamen surgentes sicut Mattheus, qui surgens secutus est eum. Si uis
perfectus esse. Vos qui secuti estis me, sedebitis super sedes etc. Et omnis qui reliquerit
etc. centuplum accipiet et uitam ęternam possidebit XVIIII. Sternunt uestimenta sua sub
pedibus Domini. Iesus ingressus ciuitatem primum adiit templum. Cęci et claudi in templo
sanantur XXI. Operarii quos conduxit domi nus in uineam suam XX. Ecce prandium meum
paraui.Venite ad nuptias XXII. Petrus mori uolebat cum Domino etc. Non sufficit habere
desiderium, nisi diuino aliquis potiatur auxilio. Non sicut ego uolo, sed sicut tu XXVI. In
agro sanguinis Christi requiescunt peregrini, id est sęculo renunciantes. Item consepulti
sunt in monumento nouo exciso in petra. De monumentis spurcicię mundanę ueniunt in sanctam
ciuitatem, id est in Ecclesiam XXVII.
Resurrectio.
Saducei tenebant non esse resurrectionem; arguuntur erroris XXII. Multa corpora
sanctorum, qui dormierant, surrexerunt, uenerunt in sanctam ciuitatem; apparuerunt multis
XXVII.
Christus die tertia resurrexit XXVIII.
MARCVS
Religio.
Cum sęculum relinquere disponimus, nauim cum Iesu conscendimus IIII. Super fenum
discumbunt qui calcatis concupiscentiis diuinis doctrinis aluntur VI. Siquis uult me sequi
VIII. Vade, quęcunque habes, uende et da pauperibus, et habebis thesaurum in cęlo. Et ueni,
sequere me. Petrus: Ecce dimisimus omnia. Qui reliquerit domum, fratres, sorores, patrem,
matrem, filios, agros propter Euangelium accipiet centies in tempore
hoc et in sęculo futuro uitam ęternam X. Qui in agro erit, non reuertaur tollere uestimentum
suum XIII. Adolescens relicta syndone nudus profugit ab eis. Et Ioseph relicto palio nudus de
manibns impudicę feminę auf'ugit. Qui uult effugere manus iniquorum, relinquens mente quę
mundi sunt, fugiat post Iesum XIIII.
Resurrectio.
Ioannem Baptistam resurrexisse credentes de Iesu, quia uirtutes operabantur in illo.
Plane fatentur maioris potentię futuros sanctos post resurrectionem VI. Cum a mortuis
resurrexerint, neque nubent neque nubentur, sed erunt sicut angeli in cęlis. Saducei negant
resurrectionem XII. Mulieribus ad monumentum apparuit angelus in ea ętatis forma qua
resurrecturi sumus. Quia ubi nasci morique nescitur, ibi ętas nec admittit detrimenta nec
indiget incrementis XVI.
Rex.
Discipuli in uia tractant de principatu tanquam de re labili et transitoria. Illi euntes
disputant de principatu, ille sedens docet humilitatem. Principes enim laborant, humiles
quiescunt IX.
LVCAS
Religio.
Et uenit in spiritu in templum. Tu si uis tenere Iesum et amplexari manibus, omni labore
nitere, ut ducem habeas spiritum ueniasque ad templum Dei II. Quęritur Iesus inter cognatos
et notos, sed inuenitur in templo. Affectus cognatorum officit perfectioni. Dolentes
quęrebamus te. Oportet enim eum qui quęrit Iesum non negligenter et dissolute transire, sicut
multi quęrunt et non inueniunt, sed cum labore et dolore II. Mulier stans retro secus pedes
Domini ungit unguento pedes eius. Is est qui sequitur uestigia Domini in odore uirtutum
ungendo pedes, id est conseruando humilitatem VII. Ascendunt in nauiculam Domi ni calcantes
seculum. Dormiente Domino concutiuntur tempestate tentationum. Qui orationibus excitatus
mitigat fluctus, et fit tranquillitas VIII. Vocatus a Domino non permittitur discedere, ut
sepeliat patrem. Nemo mittens manum suam ad aratrum et aspiciens retro, aptus est regno Dei.
Exemplum de uxore Loth IX.
Siquis uenit ad me et non odit patrem etc. non potest meus esse discipulus, et non
baiulat crucem suam et uenit post me. Qui non renunciat omnibus quę possidet, non potest meus
esse discipulus XIIII. Seruo, postquam arauit agrum, iussum est, ut prius ministret domino,
deinde ipse manducet et bibat. Sic post pręceptorum impletionem exigitur perfectio. Duo in
agro, unus assumetur et alter relinquetur XVII. Si toti terrę dominaremur, ei renunciantes
nihil diagum esset in comparatione regni cęlorum. Nemo est qui reliquerit domum, parentes
etc. propter regnum Dei, et non recipiat multo plura in hoc tempore, et in seculo futuro
uitam ęternam XVIII. Vende tunicam et eme gladium, id est uende patrimonium et eme uerbum quo
mentis penetralia uestiuntur XXII. Symon Cyreneus obediens heres, ueniens de uilla relinquens
mundum et tendens ad supernam Hierusalem crucem portat post Iesum patientiam Domini imitando.
Refert considerare, qualis crucem ascendat. Nudum enim uideo. Talis ergo ascendat qui seculum uincere parat, ut sęculi adiumenta non quęrat
XXIII.
Resurrectio.
Tibi dico: Surge, tolle grabatum, id est corpus. Vade in domum tuam, id est ad paradisum
V. Septem resurrectiones factę ante Dominicam, octaua Domini. Sed ultra non morituri--- ad
designandum quod cormmunis resurrectio, quę in octaua ętate erit, mortis expers erit et
indissolubilis VII. Corpus humanum in resurrectione erit subtile per effectum
spiritalis potentię, palpabile autem per ueritatem naturę
XXIIII.
IOANNES
Religio.
Oportet credentem Christo renunciare sęculo. Sic Samaritana reuelato sibi Christo
reliquit hydriam, id est carnalem concupiscentiam IIII. Si uoluerimus Christum in nauiculam
nostram suscipere, id est in cordibus nostris habitare, statim inueniemur in terra ad quam
ire uolumus, id est in cęlum VI. Ego sum lux mundi. Qui sequitur me non ambulat in tenebris,
sed habebit lumen uitę VIII. Siquis mihi ministrat, me sequatur, et ubi ego sum, illic et
minister meus erit. Siquis mihi ministrauerit, honorificabit eum Pater meus XII. In hoc
clarificatus est Pater meus, ut fructum plurimum afferatis et efficiamini mei discipuli. Iam
non dicam uos seruos, quia seruus nescit, quid faciat dominus eius. Vos autem dixi amicos,
quia omnia quęcunque audiui a Patre meo, nota feci uobis. Non uos me elegistis, sed ego elegi
uos et posui uos, ut eatis et fructum afferatis, et fructus uester manat XV.
Rex.
Iesus, cum cognouisset, quia uenturi essent, ut raperent eum et facerent eum regem,
fugit iterum in montem ipse solus VI.
Regnum meum non est de hoc mundo etc. XVIII.
Resurrectio.
Venit hora in qua omnes qui in monumentis sunt audient uocem Filii Dei, et procedent qui
bona fecerunt, in
resurrectionem uitę; qui uero mala egerunt, in re
rsurrectionem Iudicii V. Hęc est uoluntas eius qui misit me, Patris, ut omne quod
dedit mihi non perdam ex eo, sed resuscitem illud in nouissino die etc. VI. Ego sum
resurrectio et uita. Qui credit in me, etiam si mortuus fuerit, uiuet XI. Quia ego uiuo, et
uos, uiuetis etc. XIIII. Iesus resurgens stat in littore, id est in maris
extremo--- signat resurrectionem futram in fine mundi. Corpora iustorum nec sitient nec
esurient etc. XXI.
PAVLVS AD ROMANOS
Religio.
Quomodo Christus resurrexit a mortuis per gloriam Patris, ita et nos in nouitate uitę
ambulemus. Si autem mortui sumus cum Christo, credimus, quia simul etiam uiuemus cum illo.
Exhibete membra uestra seruire iustitię in sanctificatione VI. Exhibeatis corpora uestra
hostiam uiuentem, sanctam, Deo placentem, rationabile obsequium uestrum. Et nolite conformari
huic sęculo etc. XII. Induimini Dominum Iesum Christum, et carnis curam ne feceritis in
desideriis XIII. AD CORINTHIOS I: Dei agricultura estis, Dei ędificatio estis
III. Qui adhęret Domino, unus spiritus est. Non estis uestri; empti enim estis precio magno.
Glorificate et portate Deum in corpore uestro VI. Vos estis corpus Christi et membra de
membro. Emulamini charismata meliora XII. II: Christi bonus odor sumus Deo, in
his qui salui fiunt et in his qui pereunt: aliis quidem odor
mortis in mortem, aliis uitę in uitam II. In omnibus nos exhibeamus sicut Dei ministros, in
multa patienti a etc. in omnibus aduersis et item in uirtutibus spiritalibus et in
prosperitate. Vos estis templum Dei uiui VI. In carne ambulantes non secundum carnem
militamus. Nam arma militię nostrę non carnalia sunt, sed potentia Dei ad destructionem
munitionum, consilia etc., id est aduersus diaboli et carnis tentationes X. AD COLOSSENSES:
Igitur si consurrexistis cum Christo, quę sursum
sunt quęrite, ubi Christus
est in dextera Dei sedens. Quę sursum sunt sapite, non quę super terram. Mortui enim estis,
et uita uestra abscondita est cum Christo in Deo III. AD THIMOTEVM I: Tu autem, o homo Dei,
hęc fuge, id est diuitias et auaritiam. Sectare uero iustitiam, pietatem, fidem etc. VI. II:
Admoneo te, ut resuscites gratiam Dei, quę est in te per impositionem manuum mearum. Non enim
dedit nobis Deus spiritum timoris, sed uirtutis et dilectionis et
sobrietatis etc. I. Nemo militans Deo implicat se negociis sęcularibus, ut ei placeat cui se
probauit. Nam et qui certat in agone, non coronabitur, nisi legitime certauerit. Laborantem
agricolam oportet primum de fructibus percipere. Seruum autem Domini non oportet litigare,
sed mansuetum esse ad omnes, docibilem, patientem, cum modestia corripientem eos qui
resistunt ueritati etc. II. AD TITVM: Apparuit enim gratia Dei et Saluatoris
nostri omnibus hominibus erudiens nos, ut abnegantes impietatem et sęcolaria desideria sobrie
et iuste et pie uiuamus in hoc sęculo, expectantes beatam spem et aduentum glorię magni Dei
et Saluatoris nostri Iesu Christi etc. II.
AD HEBREOS: Exeamus ad eum extra castra improperium eius portantes. Non
enim habemus hic manentem ciuitatem etc. XIII. ACTVVM: Habebant omnia communia
II. Agros et domos uendebant ponentes pecuniam ante pedes apostolorum. Et sic fecit Ioseph
Barnabas, Leuites, genere Cyprius IIII. Diaconi septem constituti qui ministrent VI. IACOBI:
Religio munda uisitare pupillos etc. et immaculatum se custodire ab hoc sęculo I. PETRI
I: Sicut modo geniti infantes rationabiles et sine dolo lac concupiscite, ut in eo
crescatis in salutem, si tamen gustastis, quoniam dulcis est Dominus. Ad quem accedentes
lapidem uiuum etc. et ipsi tanquam lapides uiui super ędificamini domos spiritales etc. Vos
autem genus electum, regale sacerdotium, gens sancta, populus acquisitionis etc. II.
II: Crescite in gratia et in cognitione Domini nostri III.
IOANNIS I: Qui dicit se in Christo manere, debet sicut ille ambulauit, et ipse ambulare
II.
Rex.
Vide potentiam. PETRI I: Regem honorificate II.
Reus.
AD CORINTHIOS I: An nescitis quia iniqui regnum Dei non possidebunt VI.
APOCALYPSIS: Quod damnati obliuiscantur scientię acquisitę. Et omnis artifex
omnisque ars non inuenietur in te amplius XVIII. Sanctorum exultatio super damnatos
XVIIII.
Ratio.
IACOBI: Equus freno, navis gubernaculo, totum hominis corpus ratione circumferendum est
III.
Resurrectio.
AD ROMANOS: Quod si spiritus eius qui suscitauit Iesum a mortuis, habitat
in nobis, uiuificabit et mortalia corpora uestra VIII. AD CORINTHIOS I: Sicut in
Adam omnes moriuntur, ita et in Christo omies uiuificabunttur. Primitię Christus, deinde
hi qui sunt Christi, deinde finis. Nouissime autem inimica destruetur mors.
Resurectionem probat exemplo seminum etc. Omnes quidem resurgemus, sed non omnes immutabimur.
Mortui resurgent incorrupti XV. PETRI I: Et mortuis euangelizatum est, ut
iudicentur quidem secundum homines in carne, uiuant autem secundum Deum in spiritu IIII.
APOCALYPSIS: Beatus et sanctus qui habet partem in resurrectione prima etc. Et
dedit mare mortuos qui in eo erant. Et iudicatum est de singulis secundum opera ipsorum
XX.
METHAMORPHOSES
Rex.
Phetonte Solis currum regente uastari omnia coeperant incendio. Eo deiecto
cessauit ignis, et equi liberati ad suam stationem reuersi II .
Cyppus noluit urbem ingredi, cum cornua sibi in temporibus nata, si
ingrederetur, regnaturum portenderent. Igitur extra urbem tantum illi agri datum est, quantum
uno die iunctis bubus aratro circumagi posset. Maluit itaque, tametsi uictor triumphansque
rediisset, priuatus uiure quam effici patrię tyrannus XV .
Resurrectio.
Glaucus piscator, cum pisces captos in ripa exposuisset, tactu herbę
cuiusdam recuperato spiritu prosiluerunt in pelagus XIII .
Hyppolitum Esculapius medicamentis a morte dicitur suscitasse, qui deinde
dictus est Virbius XV .
SENECA
Religio.
Non aspicias, quam plenas quisque manus Deo, sed puras admoueat. Non enim aliter nisi
optimus animus pulcherrimus Dei cultus est 86 .
Tutissima res est nihil timere pręter Deum 87 .
Fulminum procuratio 95 .
Retinet mundana felicitas, ne ad ueram felicitatem transeatur 8 .
Hortatur, ut properet se in tutum recipere 12 .
Animus magnus in terra manet, in cęlo conuersatur 14 .
Quę reliquit auertat 25 .
Accendere aliquem lucernas sabbatis prohibeamus etc. de cultu deorum 47 .
Superstitio error insanus est etc. 62 .
Rex
apum 21 .
Iure ciuili omnia regis sunt 44 .
Cambyses ebrius monitoris filium peremit 54 .
Rex Persarum Arpalo eadem de causa liberos epulandos apposuit 54 .
Rex iracundus 55 .
Duę respublicę, altera mundi, altera nationis cuiusque 63 .
Ad quam rempublicam accedet sapiens 64 .
Regis sollicitudo omnium quies 82 .
Cęsaris regimen laudat eique bene optat 83 .
Minus est quam seruus qui seruos timet. Male imperando summum imperium amittitur 86 .
Vis habere honorem: dabo tibi magnum imperium, impera tibi 87 .
Id solum fulmen quod Iuppiter mittit, placabile est. Perniciosum id quod deliberauit et
aliis quoque diis autoribous misit. Quia Iouem, id est regem prodesse etiam solum oportet,
nocere, non nisi cum pluribus uisum est. Discant hi quicunque magnam potentiam inter homines
adepti sunt, sine consilio ne fulmen quidem mitti. Aduocent, considerent multorum sententias,
nocitura temperent et hoc sibi proponant, ubi aliquid percuti debet, ne Ioui quidem suum
satis esse consilium 96 .
Regum rabies 16 .
Nulli erga magistratus gratiores quam qui philosophię student 27 .
Cupido dominandi ut in Alexandro, Pompeio, Cęsare, Mario 45 .
Risus
2 .
Risum reprehendit 23 .
Democritus ridens, Heraclitus lugens 50 .
Item 75 .
Morbum esse scias, non hilaritatem semper arridere ridentibus et ad omnium ęstimationem
ipsum quoque os diducere 86 .
Ratio.
Nihil sine ratione faciendum est. Ratio omnis honesti comes est 33 .
Non ad prouidendum tantum, sed ad omnes res regendas satis est per se ipsa ratio 48 .
Sextius consummato die, cum se ad nocturnam quietem recępisset, interrogabat animum
suum: Quod hodie malum tuum sanasti? Cui uitio obstitisti? Qua parte melior es? 57 .
Adhibe rationem difficultatibus 74 .
Oratorem te puta, si tibi ipsi, quod oportet, persuaseris 87 .
Siuis omnia tibi subiicere, subiice te rationi 13 .
Quid est ratio? Naturę imitatio. Quid est summum hominis bonum? Ex naturę uoluntate se
gerere 24 .
Ratio affectibus fortior atque constantior 28 .
Ratio perfecta uita beata 42 .
Nisi ubi rationi locus est, bonum non est 62 .
Quod ergo uitę bonum est? Perfecta ratio 63 .
Resurrectio.
Veniet iterum qui nos reponat dies in lucem etc. 13 .
PLATO
Religio.
Sanctitas ea iustitię pars est, quę suum Deo tribuit. Hanc pietas pręcedit, religio
sequitur. Euthyphron de sanctitate 19 .
Quid sanctum, quid prophanum? 20, 21 .
Nunquid omne iustum sanctum. Sanctitas. Cura est deorum ministra 21 .
Primum Deus diligendus, deinde eius causa cętera 43 .
Mysterium. Amor 59 .
Corybantes, quando aliquem sacris initiaturi sunt, in solio collocant, plaudunt, choreas
ducunt 90 .
Dei cultus quomodo faciendus; nulli nisi Deo credendum 205 .
Qui mentis aciem ad ea quę uere sunt direxit, ei non superest ocium, quo negocia
hominum inferiora respiciat etc. 217 .
Quę erit disciplina, per quam animus ex his quę fluunt, ad ea quę uere sunt, reducatur
222 .
Supernorum et inuisibilium consideratio 223 .
Homo brutis miserior, nisi diuinum
cultum religionemque susceperit 271 .
Bonum uirum decet sacrificare diis et interesse diuinis 283 .
Cum animum quis ad sacrificndum induxerit 314 .
Duo sine quibus Deus firmiter coli non potest, primum quod anima antiquior corpore
generationis participe, deinde ueram esse mentem in astris 323 .
Virtus maxima religio 324, 327 .
Moderata quidem seruitus est, quę Deo exhibetur, immoderata uero quę hominibus. Deus
quidem hominibus temperatis lex est, intemperatis uero uoluptas 337 .
De sacerdotibus 401 .
Porphyrius inquit: animus Deuum inquirendo purus efficitur, Deum imitando fit Deus.
Plato ait: Nihil habent homines religione diuinius 413 .
Rex.
Tyrannis non optanda 16 .
Ciuilis de regno 71 .
Inter tyrannum et regem 74 .
Apud Ęgyptios non licet regem absque sacerdotio imperare. Regis officium et qui
reipublicę pręsunt uitis purgare ciutatem 76 .
Ad subditorum salutem semper respiciat, ut ad nautarum nauisque salutem respicit
gubernator. Tyrannus qui contra legem agit 77 .
Administrati popularis 78 .
Finis ciuilis actionis recte contextus est, quando fortium et temperantium ingenia
concordia conciliat 79 .
Quam recte princeps non suam, sed subditorum utilitatem quęrat 192 .
Pastor malus dissipans gregem. Pastoris boni officium, ut id quod custodit optime se
habeat. Neque pecunia neque honore ducti boni homines imperare uolunt 192 .
Giges gemma conuersa latens Lydię regnum occupauit rege interempto 195 .
Qui princeps eligendus. Aurum illis Deus in generatione admiscuit qui ad imperandum
sunt idonei, ut ob id honoratissimi essent 203 .
Qua ratione, quibus disciplinis instructi esse debent reipublicę gubernatores, et qua
in ętate singuli singula exercere 218 .
Reges esse oportere in philosophię et rei militaris studio pręstantissimos 225 .
Contrarium medicorum purgationi. Siquidem medici a corpore quod deterrimum est
abstergunt, quod uero optimum est relinquunt. Contra tyrannus efficit. Tyrannus libidine
perditus, temulentus, furiosus, immanis 229 .
Tyrannici animi perturbationes et uiolenta rapacitas. Libertatem et amiciciam
ueram natura tyrannica nunquam gustat.
Tyrannus miserrimus est, quia iniquissimus, et seruus quia rationem
subdit appetitui, et dum timetur, timet 230 .
Tyrannus procul a uera uoluptate erit; rex illi proximus. Quot gradibus uitę dulcedine
superat rex tyrannum 232 .
Regum peruersitas ex mala educatione. Cambyses, Darius, Xerxes 278 .
Atheniensium gubernatio 279 .
Qualis debeat esse rex uel tyrannus. Talis sit, quales uult esse ciues. Cum in eodem
homine bene cum prudentia et temperantia simul potentia summa conuenerit, tunc demum,
gubernationis optimę optimarum legumque elucebit origo. Respublica Lacedemoniorum. Boni
demones pręerant hominum gubernationi sub Saturno 282 .
Qui bene seruierit, bene dominabitur 290 .
Principem perire non auri defectu, sed amicorum 330 .
Principes sapientes honorent. Sapientes libenter principibus consulant. Felix
famliaritas ex potente sapienteque conflata, felicissima, ubi utraque in eodem animo
coniunguntur 327 .
Fortitudine, celeritate pręstare alii quoque possunt, sed ueritate,
iustitia, magnificentia etc. principis proprium 331 .
Non prius desinere humanum genus in malis uersari quam aut homines recte uereque
philosophantes rerumpublicarum gubernationem adepti fuerint, aut hi qui gubernant, diuina
quadam sorte philosophentur 332 .
Preces autem tyrannorum necessitati permixtas esse non ignoramus. Hac mente circa
patriam uir prudens esse debet, ut ita reprehendat ciuitatis errores, si neque frustra sit
reprehensurus neque ob reprehensionis studium periturus. Vim autem patrię per reipublicę
mutationem afferet nunquam, quando absque expulsione et cęde ciuium emendari non possit.
Dionysio nemo fidus. Darius nec fratribus fidens 333 .
Si philosophia una cum potentia uere in idem quasi domicilium [homines 2 ] concurrisset,
per omnes homines, et Gręcos et barbaros, elucentem ueramque opinionem sufficienter omnibus
ostendisset neque ciuitatem neque hominem unquam fore felicem, nisi cum prudentia et sub
iustitia uixerit, siue per se illas possideat, siue
sub sanctorum principum
moribus rite educetur atque erudiatur 334 .
Prudens uero ad constituendam accedit rempublicam legesque condendas iustissimas atque
optimas, et id quidem absque cędibus expulsionibusque ciuilibus 336 .
Rex stultam felicitatem fugiat et subiiciatur legibus etc. Mente a dolis aliena atque
sana cum diis reges create. Regi iudiciis scelerum interesse non liceat, ut pote sacerdoti,
quem in ferenda sententia necis, carceris, exilii contaminari nefas sit 337 .
Risu moderate utendum 199 .
Rationi obediant partes reliquę animę, ut uera uoluptas sequatur 232 .
Logos ratio. Analogia. Rationis comparatio 247 .
Ratio ciuitatis lex communis esse debet 270 .
Hominem animal rationale ideoque liberum, nisi rationis uinculo comprehenderis neque
debere aliter neque posse ligari 309 .
Absque ratione prudens anima et mentis compos nec fuit unquam nec est, nec erit
322 .
Ratio.
Vis rationalis 393 .
Vis potentiaque rationis 399 .
Resurrectio.
Ex terra reuiuiscebant rerum pręteritarum immemores 73 .
Sicut ex uiuentibus fiunt mortui, sic ex mortuis uiuentes quandoque resurgere 174 .
Herus Pamphilus pro salute patrię in pręlio mortuus resurrexit 234 .
Reuersio anime in corpora humana 304, 239 .
Zoroaster et alii post eum multi humanorum corporuum
resurrectionem confirmauerunt 355 .
Miraculum hominis rediuiui apud Plutarcum 403 .
Anima, cum discessit a corpore, manet cum affectione iterum in corpus reuertendi 420 .
Resurrectionem in fine mundi futuram affirmant Zoroaster, Mercurius, Plato 432 .
Rationes resurrectionis. Resurget corpus immortale 440 .
DIONYSIVS HALICARNASEVS
Religio.
Ethrusci peritia mysteriorm circa diuinum cultum excelluere 10 .
Regis officia 35 .
Iis qui imperaturi sunt aliis, hęc duo adesse conuenit: in gerendo bello uires, in
consulendo proudentiam 58 .
PROBLEMATA ALEXANDRI APHRODISEI
Risus in liene 4 .
PROBLEMATA ARISTOTELIS
Risus.
Cur risum minus retinere possumus, cum amicos nostros familiaresque uidemus 66 .
Cur, siquis halas nostras titilet, in risum labimur
73 .
PROBLEMATA PLVTARCHI
Religio.
Cur deos feminę salutant operto capite, homines aperto 74 .
In ędem Matutę ancillis ingredi fas non est. Filiis bona non optant apud Matutam, sed
nepotibus. Florę templum floribus exornabant 75 .
Latini picum uenerantur et eo abstinent 75 .
Cur Laribus diis canis assistit et ipsi canis pellibus uestiuntur. Cur Idibus Ianuariis
permissum est, ut tibicines muliebri habitu urbem lustrent 78 .
Tyrii uincula statuis iniiciunt, ne ad hostes transmigrent 79 .
Preconi apud Rhodios Ocridionis templum ingredi non licet. In ędem Tenis
apud Tenedum tibicini intrare non licet, nec ulli ibi Achillem nominare 84 .
Rex.
Magistratus apud Cumeos pylactus reges manu apprehensos e curia aducebat ac tam diu
detinebat, donec de eorum imperio senatus occulte sententiam tulisset suffragiis, an iuste
facerent 83 .
AVLVS GELIVS
Religio.
Pythagorę discipuli omnia habebant communia 5 .
De uirgine Vestali 6 .
Quid sint hostię succidaneę. Hostiis maioribus expiari decretum, quod hastę Martię in
sacrarium mouissent. Item hostię pręcidaneę. Porca, pręcidanea, quam ante fruges nouas Cereri
immolabant. Item ferię precidaneę 29 .
Quid signat religiosus et quod aliter dicitur dies religiosus, aliter delubra religiosa
29 .
Scipionem Africanum nihil prius egisse quam in cella Iouis solus pernoctasset. Canes
Capitolii semper in alios scęuientes neque latrabant eum neque incurrebant 43 .
Hostię bidentes quid sint 95 .
Rex.
Sapientes tyranni sunt congressu sapientum. Hunc uersum Plato Euripidi tribuit, Aulus
Gelius Sophocli asscribit 78 .
Rex Cyrus uanus, sed strenuus 86 .
Risus.
Censor intempestiue coram se iocatum in ęrarios retulit 32 .
Ratio contra affectus 70 .
VITĘ PLVTARCHI
Religio Numę 16 .
Non eadem est proposita uitę ratio contmplatiuo ciuilique philosopho 52 .
Agesilaus uetuit lędi eos qui in templum confugerant 28 .
Deos deorumque supplices coluit, licet hostes essent 30 .
Alexander thura diis copiose ingerens 44 .
Ad templum confugientem reum uetuit attingere 46 .
Lupercalia 57 .
Rex.
Theseus abdicat se dominatu 4 .
Ratio conseruandi regni 10 .
Numa recusabat regnum accipere 16 .
Esopus historicus Soloni non satis humaniter a Croeso accepto dixit regum
consuetudine aut quam minime aut quam maxime uti oportere. Immo, respondit, aut quam minime
aut quam optime 24 .
Publicola statuit fas esse tyrannidem appetentem indemnatnm opprimere 26 .
Apologus ut principem sequantur ciues, non ciues princeps. Plebis enim opiniones
plerunque perniciosę 105 .
Cleomenes non largitionibus, sed humanitate regi utendum dixit 109 .
Pyrrhus ei ex filiis se regnum relicturum dixit, qui acutiorem gladium
habuerit 129 .
Cupido dominandi 129 .
Imperator ab hostibus spolia potius quam munera capiat et exercitum magis quam se ipsum
ditet 28 .
Regum errata intollerabilia 30 .
Alexander gymnosophistas interrogat, quomodo quis late imperitans beniuolentiam
comparare possit. Et audit: Ne sit terribilis 49 .
Quodam oppidulo ostenso Cęsar: Mallem, inquit, ibi esse primus quam Romę secundus 52 .
Noluit se regem dici 57 .
Rex in regendo solem imitetur 59 .
Tyranno omnia suspecta, exemplum Dionysii 72 .
Pręstantissimi Cicero domi, Pompeius foris 89 .
Honor a populo principi tributus non est certum amoris testimonium. Nam hoc interdum
metus compellit 98 .
Rex Demetrius unius aniculę monitu benignum se auditoribus prębuit, cum ante durus
extitisset. Reges iustitiam exercere decet magis quam arma 101 .
Quanta mala fiant dominandi causa 105 .
Regis consecrandi mos apud Persas 112 .
Vera ac stabilis ciuium beniuolentia optima principis custodia est 119, 122 .
Aristippi tyranni solicitudo et metus 199 .
Risus sigillum a Lycurgo errectum Sosibius tradit 14 .
Hannibalis risus in communi luctu 74 .
Phocion nec ridere nec lugere uisus 59 .
LACTANTIVS FIRMIANVS
Religio.
De propria Romanorum religione 20 .
De sacrificiis et mysteriis 22 .
Infantes immolari 23 .
Quod extra se Deum nemo fideliter colit 28 .
Pietas notio est Dei 46, 56 .
Religiones deorum triplici ratione ueras esse 48 .
Homini proprium Deum nosse et colere, cętera cum brutis commnia 56 .
Deus fecit hominem cupidum religionis et sapientię 56 .
Contra Socratem qui ait, quod supra nos nihil ad nos 67 .
Rerum contemptus in philosophis 69 .
Quod doctrina cęlestis sapientiam sola largitur, quam philosophia
non inuenit, et efficax sit lex Dei
et Ecclesię sacramenta 71 .
Quare Pythagoras et Plato non accesserunt ad Iudeos 75 .
Sapientia et amor spectat ad filios, religio et timor ad seruos 76 .
Quod sapientia et religio non separant 76 .
De uiis quas docuit Christus 84 .
De uera et singulari religione et unde dicatur religio 96 .
Deus uirtutibus colendus, non donis corruptibilibus. Omnia mala prouenire ex eo, quod
plures dii coluntur 105 .
Impia deos colentium religio 961 107 .
Quod Christianę religionis ueritas ex eo patet, quia de cultoribus deorum creuit
religio Ecclesia deinde quod mori malint quam a uero discedere 109 .
Pietas nihil aliud est quam Dei notio 111 .
De ęquitate Christianorm, quam philosophi non habuerunt nec inuenire potuerunt 112 .
Quod religio per patientiam defendenda sit et ratione potius quam sęuitia. Et quid
differant fideles ab infidis 115 .
Quare uera religio uideatur inanis 118 .
Quod uia ueritatis et sapientię est simplex, angusta, ardua; Deum habet docem 126 .
Quare a philosophis ueritas inueniri non potuit nec ab iis qui terrenis dediti sunt 127 .
Caput religionis est Deum nosse et colere 128 .
Quod religio Deo, misericordia homini debetur 129 .
Quę iusto non conueniunt, licet non iniusta uideantur 141 .
Exhortatio ad suscipiendam cum religione sapientiam 169 .
Religio hominis propria, qua sola maxime differunt homines a cęteris
animalibus 172 .
Contra Epicurum quod religio sit habenda 173 .
Quod religio sit et hominis sit 177 .
Res.
Regnum non est summum bonum 57 .
Moyses quo tempore Iudeis pręfuit. Item Iosue. Iudices. Reges. Cyrus 77 .
Salomon pręcessit Troianum excidium CXL annis 79 .
Resurrectio corporum. Resurgent mortui 164 .
De carnis immortalitate post resurrectionem 165 .
De resurrectione 166 .
LAERTIVS
Religio.
Antisthenes dicebat eos qui cuperent immortales esse, oportere
pie uiuere ac iuste 54 .
Quod omnia sapientum sunt. Diogenes inspexerat mulierem inhonestius diis procidentem.
Eius igitur superstitiortem auferre uolens accurrit dicens: Non uereris, mulier, ne forte
stante post tergum Deo--- cuncta enim plena ipso sunt--- inhoneste te habeas? 57 .
In phano coenans inter panes sordidos appositos sublatos abiecit dicens in sacrum nihil
oportere sordidum ingredi 59 .
Pios et religiosos esse sapientes. Peritos enim esse diuini iuris omnes etc. 72 .
Pythagorę discipuli facultates omnes in unum deponebant communesque faciebant 81 .
Diis semper quidem cum laudibus amictuque candido et casto corpore honores adhibendos
83 .
Epicureis omnia communia 99 .
Rex.
Thales interrogatus, quid difiicile uidisset: Tyrannum, inquit, senem 6 .
Solon eos qui apud tyrannos essent calculis similes esse dixit, qui nunc maiorem, nunc
minorem numerum signant. Sic illi nunc pluris haberi, nunc minoiris 8 .
Tyrannus semper in metu 9 .
Tunc rege, cum primum didiceris regi 8 .
Qui tuto regnare uelint, beniuolentia magis quam armis muniri decet 13 .
Periander rogatus, cur tyrannide persisteret: Quia, inquit, et sponte et inuitum cędere
periculosum est 13 .
Trasibulus Periandro consulit, quo pacto tuto tyrannidem teneat, bacillo
eminentiores spicas feriens, ut scilicet principes ciuitatis tollat 13 .
Simon philosophus, cum Pericles polliceretur, si ad se perrgeret, cuncta illi necessaria
exhibiturum: Fiduciam, inquit, uendere consilii non fuerit 27 .
Principatus quinque genera: legitimum, naturale, secundum consuetudinem, secundum
genus, uiolentum 37 .
Diogenes interrogatus aliquando a tyranno, cuiusmodi ęre pręstaret statuam sculpere:
Quo, inquit Hermodius et Aristogiton fusi sunt 58 .
Antigonus ad Zenonem: qui regem erudit, eum et illos qui sub ipso sunt instituere 63 .
Empedocles, cum sibi regnum offerretur, constanter renuit 85 .
Xenophanes tyrannis congrediendum aut minime aut suauissime 90 .
Anaxarchus in tyrannum 94 .
Risus.
Deprehensus Myson ridere in solitudine et rogatus, cur nemine pręsente rideret: Ob hoc
ipsum rideo, inquit 14 .
Plato iuuenis adeo uerecundus, ut nunquam ridere nisi modice deprehensus sit 31 .
Nimio risum aiunt Chrysippum expirasse 79 .
Pythagpras abstinebat et facetiis et iocis. Risui, inquit, et tristitię non dandas
manus 82 .
Ratio
eorum quę ex demonstratione colliguntur 67 .
Rationalibus data est ratio secundum eam uiuere, id est secundum naturam. Finis est
rationi recte obtemperare in eis elligendis quę secundu m naturam sunt 70 .
Parmenides iudicium rationis esse dixit, sensus uero minus esse idoneos ad iudicandum
91 .
Rationalis animę pars in thorace 104 .
Pręstat rationabiliter esse infelicem quam absque ratione felicem 109 .
Resurrectio.
Magorum sententia est resurrecturos esse homines immortalesque futuros 3 .
Epimenides LVII annos dormiuit 14 .
Empedocles professus pharmaca quibus mortui reuiuiscant 85 .
QVINTVS CVRTIVS
Religio
Darii in agmine deducendo 2 .
Superstitio multitudinem regit 15 .
Rex.
Quali pompa Darius uehebatur 2 .
Persę reges suos inter deos colunt 47 .
Alexander, cum e uita decederet, quęrentibus, cui relinqueret regnum, respondit: Ei qui
esset optimus 63 .
Et insotiabile est regnum et a pluribus expetitur 66 .
Alexandri laus 64 .
Ratio.
Nihil potest esse diuturnum, cui non subest ratio 18 .
POLIBIVS
Rex.
Qui deposita tyrannide priuati uixere 32 .
Columna in templo Lycii Iouis, in qua epigramma contra regem impium et hominem periurum
69 .
Principum benignitas 69 .
Philippi laus 77, 81 .
Antigoni
benignitas 81 .
Alexander ab iniuria deorum abstinuit. Inter tyrannum et regem 81 .
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Religio.
Vnde idolatrię error 2 .
Ęthiopum religio 11 .
Lupercale sacrum 68 .
Vestales 76 .
Romam religioni deditam uiolare nefas putarunt 76 .
Numa nunciato hostium accessu: Ast ego, inquit, sacrifico 80 .
Eginitę1 ob sublatum simulachrum inter se furentes 112 .
Impii habiti qui in templum confugientes oppressissent 154 .
Nicias tanta religione pręditus, ut seruum liberalitate donauerit, quia
Baccho esset similis, et agrum magna [magna] pecunia emptum Delo
Apollini dedicauit 168 .
Votum Apollini a pyratis interceptum restituitur 184 .
Albini pietas erga Vestales 186 .
Cai Fabii religio 187 .
In templum Apollinis confugientes Agesilaus uetuit offendere 193 .
Alexander pontificem ueneratus 214 .
Appii familię deletę ob religionem lęsam 234 .
Supplicatio prodigiorum aueruncandorum 5 239 .
Sybillini libri inspecti et diis uota nuncupata 271 .
Ludi Apollinares 286 .
Scipio nihil egit prius quam in Capitolium ascenderit 290 .
Sacrosancta uacatio 295 .
Bacchanalia ad explendam libidinem 319 .
Tribunus plebis multatus, quod cum pontifice maximo iniuriose contenderat 326 .
In eos qui Christi corpus et sanguinem negligentius contrectarint 430 .
Consecrandorum mortuorum ratio 436 .
Rex.
Primi imperii nomen in rege 3 .
Ęthiopes regem ut numen adorant 11 .
Maximus natu regnum optinet
apud Arabes 16 .
Rex Lacedemoniorum primus in expeditionem exibat, omnium ultimus domum reuertebatur 45 .
Codrus, Atheniensium rex, pro patria se deuouit 45 .
Absalon patris regnum ambit 52 .
Agis rex ab ephoris multatus 63 .
Amulius Numitorem priuat regno 66 .
Numa inuitus regnum accipit; quomodo inauguratus 75 .
Martius in noui regis creatione suffragiis a Tullo Hostilio superatus sibi mortem
consciuit 76 .
Principatum per nobiliorum sanguinem stabiliri 82 .
Aut minime aut optime regum consuetudine utendum 86, 95 .
Tulli et Seruii de regno contentio 90 .
Ridere coram rege aut spuere nefas putant Persę 91 .
Rex Ęthiopum pręcipua statutra ualidoque corpore 98 .
Democratia utilior quam unius regnum. Creandi regis ratio 100 .
Regis potentia 102 .
Filiorum Darii contentio 123 .
Xerxes uoluntaria suorum morte seruatus 132 .
Macedonum regum origo 132 .
Dionysius tyrannus meticulosus 182 .
Alexander, Phereorum tyrannus, meticulosa uita 195 .
Agesilaus domi forisque Gręcorum pręstantissimus, dicebat regis esse officium quam
plurimos beneficio afficere 196 .
Dionysius principatu eiectus aduersis iactatur. Regem beneuolentia, non
armis munitum esse oportere 201 .
Alexandri Magni indoles 209 .
Darius a patre adhuc uiuo regio fastigio collocatus insidias patri instruit 211 .
Qui regnum sibi oblatum pertinaciter recusarunt 213 .
Alexndri exercitatio, cum bello uacuus esset 219 .
Anaxarchus ius et fas inquit Ioui non assident, ut quicquid regibus facere libuerit,
licere id et recte fieri intelligas 227 .
Rex ex infimo 230 .
Arideus, frater Alexandri, post eum rex declaratur 233 .
Cędes regnandi causa 238 .
Regis denominatio 242 .
Anus quędam, ut se audiret, precata ac neganti sibi audiendi
ocium esse: Quid ergo, inquit, regnas 244 .
Clearchus tyrannus perimitur, item Seleucus 245 .
Cyneas in regnandi cupidinem immodicam 246 .
Cyneas de Romanis senatoribus se multorum regum consessum uidisse dixit
247 .
De regno fratrum contendentium cędes 250 .
Inter regem et tyrannum 277 .
Oportere tyrannum pedibus tractum, non equo sedentem tyrannidem relinquere 283 .
Scipio uetuit appellari se regem 293 .
Quantum malum sit regni cupiditas 297 .
Nicomedis scelus in patrem 330 .
Syllę uox in Marium: oportere iuuenem prius remo quam gubernaculo admoueri. Cęsar:
Mallem, inquit, hic primus esse quam Romę secundus 367 .
Is salutabatur imperator cuius ductu X milia hostium cęsa essent 382 .
Antipater patri insidiat 408 .
Iudicium Augusti de Tiberii feritate
in populum 412 .
Phraortes patre interfecto regnum occupat 413 .
Germanici Cęsaris laudes 414 .
Traianus dicere solitus talem principem in priuatos esse oportere, quales ut priuati in
se sint ipse cupiat et optet 428 .
Pulchra administrationis forma 439 .
Nihil esse difficilius quam bene imperare 448 .
Qui senes imperare coeperint 449 .
Saturninus inuitus imperator salutatur 450 .
Maximinus et Diocletianus in ordinem se redigunt 452 .
Risus.
Zoroastrem aiunt subito natum risisse 4 .
Apud Persas ridere coram rege nefas 91 .
Quomodo Amasis risum et scurilitatem excusauit 98 .
Risum non lętitię, sed desperationis in Hannibale 304 .
Risus Sardonicus 339 .
Heliogabalus incomposite ridens 439 .
Philippus imperator nunquam risisse dicitur 444 .
VALERIVS MAXIMVS
Religio.
De religione, liber I, caput II.
Rex.
Reges Numidarum nulli mortalium osculum ferebant, liber II, caput I. Anus pro Dionysii
salute deos precabatur, ob hoc tantum, ne illo sublato deterior succederet, liber VI, caput
II. Plato tum demum beatum orbem terrarum futurum prędicauit, cum aut sapientes regere aut
reges sapere coepissent, Liber VII, caput II.
Rex Darius salutatus hinnitu equi, caput III. Rex qui, cum prius quam capiti imponeret
diadena, consyderasset: O nobilem, inquit, magis quam felicem pannum. Aristoteles Calistenem
ad Alexandrum mittens monuit, cum eo aut rarissime aut quam iocundissime loqueretur. Eodem.
Archatonius Gaditanus LXX annis regnauit, centum et triginta uixit, liber
VIII, caput XIIII.
Ob successionem regni fratres ad singulare certamen processerunt; interficitur qui
prouocauit. Mitridates contra patrem bellauit, ut eum regno priuaret. Item
Sarister contra patrem Tygranem, liber IX, caput XI.
Risus.
Philomenes nimio risu extinctus, liber VIIII, caput XII.
CICERONIS OPVSCVLA
Rex.
Tyrannorum uita 15 .
Imperiorum, honorum, glorię cupiditas 77 .
Cupiditas principatus 86 .
Nec imperia expetenda 87 .
Dionysius. Alexander Phereus. Phalaris. Demetrius. Lacedemones. Romani 118. Iustitię causa reges constituti 122 .
Ius regnandi causa uiolandum 156 .
Regum sollicitudo 157 .
Imperii cupiditas 181 .
Ratio docet et explanat, quid faciendum fugiendumque sit 95 .
Vt appetitus rationi obediat 96 .
Risus.
Iocus quando et qualis debet esse 96 .
Iocandi genus duplex 96 .
In Lucio Crasso et Philippo multus lepos. In Caio Lelio multa hilaritas
97 .
Religio.
Cultus deorum est optimus. Superstitio unde dicta. Item religio 89 .
THVCIDIDES
Ratio.
Hermę lapides quadrati, quibus significatur ratio et ueritas 71 .
PANEGYRICVS PLINII
Rex.
Optimi principis laus 3, 4 .
Imperaturus omnibus eligi debet ex omnibus 5 .
Benignitas principis 12 .
Concursus ad spectaculum principis 12 .
Humanitas eius 13 .
Principis boni successor 24 .
Bonus bonos amat 24 .
Obsequium erga principem 25 .
Qualis princeps, tales ciues 25 .
Princeps crudelis et superbus 27 .
Innocens tutus 27 .
Comparatio boni et mali 30 .
Principis magnanimitas, modestia, benignitas 34 .
Religio principis 29 .
PHALARIS
Rex.
Tyranni miseranda conditio 11 .
Tyrannidem suam Pythagorę disciplinis subiici optat 14 .
Tyrannidem damnat, sed eam tuto deponi posse negat 17, 18 .
Tyranni sollicitudo nulli confidentis 29 .
Tyrannum necessitate, alios sponte esse malos 35 .
ORATIVS IN EPISTOLIS
Rex est qui recte facit 2 .
Delyrant reges, plectuntur Achiui 3 .
TERTVLLIANVS
Rex.
Imperator ut hominem se neminerit 11 .
De Augusto imperatore, de solennibus Cęsarum 12 .
Religio. Dii non colendi. Saturnus. Iuppiter. Liber 4 .
Simulachra. Lares. Simon Magus. Dii inter se dissidentes. Socrates deos destruebat. De
foeditatibus deorum 5 .
Pallas Attica. Ceres Farra 6 .
Dii cuique genti proprii 9 .
De religione Romanorum 10 .
De regno deorum 10 .
Contra idola 11 .
Philosophi contra deos 15 .
Resurrectio 16 .
VERGILIVS
Religio.
Cura tibi diuum effigies et templa tueri. Bella uiri pacemque gerant, quis bella gerenda
145 .
PRIMA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Religio a religando 58 .
[Babylon potentissima] Quid quęrit a te Deus tuus, nisi ut
diligas eum 107 .
Viam bonam elige, deinde corpus mortifica 114 .
Qui nolunt simul Deo seruire et mamonę3 135 .
Qui tardant ingredi religionem 146 .
De Ęgypto transiens in Terram promissionis 178 .
Alii filii Dei, alii serui sumus 180 .
Appropinquamus Deo mente, non corpore 256 .
Apostatę 258 .
Chirotonia ordinatio clericorum per manuum impositionem 309 .
Perfecti. Incipientes 316 .
Voluntas Domini perfectionis est. Indulgentia necessitatis 324 .
Sub ficu quiescens 326 .
Estote perfecti sicut Pater. Similitudinem imperat, non ęqualitatem 348 .
Qui stat, uideat, ne cadat 350 .
Non sum turbatus te pastorem sequens 356 .
Rex.
Cyrus. Cambises. Darius 151 .
Quttuor regna: Assyrii, Chaldei, Medi, Persę 152 .
Equi ruffi, nigri, albi, uarii--- quattuor regna 159 .
Angulus 168 .
Princeps puer 196 .
Cornu 199, Angulus pro regno iuxta idioma Scripturarum 224 .
Persę ante Cyrum ignobiles. Medi semper potentissimi 225 .
Reges Assyriorum 267 .
Merodach 271 .
Reges terrę quasi nihili 274 .
Christi 281 .
Xenophon de Cyro 281 .
Principum scelere populos deleri 353 .
Regum proprium est facere iudicium et iustitiam 361 .
Ratio.
Ne patiaris de principali cordis effluere 118 .
Nihil absque iudicio atque consideratione faciatis 146 .
Mille homines a facie terroris unius et a facie terroris quinque fugietis 259 .
Resurrectio.
Expecta me in die resurrectionis meę 143 .
Expergiscimini et laudate qui habitatis in puluere 250 .
Resurrectio 322, 332 .
SECVNDA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Religio.
Vita perfecta. Bonum est uiro, cum portauerit iugum ab adolescentia, sua 15 .
In Apostatam 18 .
Nec reuertebantur, cum ambularent 23 .
Ne respicias retro 58 .
Religioni detrahentes 89 .
Ne respicias
retrorsum 116 .
Habentes uictum et uestitum contenti sitis 117 .
Initia proficientium uasque ad talos, ad genua, ad renes 118 .
Scriba uolebat sequi Christum propter auaritiam lucrandi 149 .
Operarii primę horę, tertię, sextę, nonę, undecimę 167 .
Phariseorum putatiolla Decalogi, quę philateria uocabant 172 .
Relicto palio nudus fuge ad Iesum 189 .
Spiritu ambulate 212 .
Solus potest in cruce Christi gloriari, qui tollit eam et sequitur Saluatorem 217 .
Conuersatio nostra in cęlis est, et non sumus de mundo isto, sed deposita imagine choici
portamus imaginem supercęlestis 219 .
Imitator Ohristi 234 .
Nobilis seruitus 242 .
Quomodo se quis abneget 246 .
Noli prohibere benefacere 260 .
Qui uigilat ad fores meas quotidie 265 .
Religiosi uita conuertens alios 271 .
Frater adiuuans fratrem 273 .
Sedere in angulo domatis 275, 280 .
Anachoritę locustis comparati 283 .
Filii Chorę 286 .
Ędificaui mihi domos 291 .
Custodi pedem tuum, ingrediens domum Dei 296 .
Melius exire de sęculo 298 .
Pisces maris, id est mundani 324 .
Lętetur Iacob et exultet Israel 328 .
Non congregabo conuenticula eorum de sanguinibus 329 .
Qui perfecit pedes meos tanquam ceruorum 332 .
Pater meus et mater mea dereliquerunt me. Dominus autem assumpsit me 339 .
Dominus diluuium inhabitare facit 340 .
Imitator Christi 349 .
Introibo ad altare Dei 354 .
Obliuiscere populum tuum et domum patris tui 356 .
Non ne Deo subiecta erit anima mea 365 .
Introibo in domum tuam in holocaustis 367 .
Deus qui inhabitare facit unius moris in domo 369 .
Elegi abiectus esse in domo Dei mei 389 .
Tollite hostias et introite in atria eius 394 .
Lętetur cor quęrentium Dominum 399 .
Paratum cor meum, Deus; paratum cor meum partim ad contemplandum, partim ad operandum.
Cęli, cęlestium studiosi 403 .
Qui timent, ne habeant, unde uiuant 404 .
Monachus debet puritatem habere martyrum 411 .
In toto corde meo exquisiui te. In uia testimoniorum tourum delectatus sum, sicut in
omnibus diuitiis 415 .
Deduc meam semitam mandatorum tuorum 415 .
Fortio mea, Domine, dixi custodire legem tuam. Particeps sum ego omnium timentium te
416 .
Iuraui et statui custodire iudicia iustitię tuę 417 .
Qui confidunt in Domino, sicut mons Syon: non commouebitur in ęternum 420 .
Ecce quam bonum et quam iocundum habitare fratres in unum 422 .
Serui Domini 423 .
Recedens de mundo Christum inuenit Iacob 424 .
Qui diuisit mare Rubrum in diuisiones, qui transduxit populum suum per desertum 425 .
Monachi 429, 430 .
Primus gradus ieiunium, secundus renunciare sęculo 436 .
Monachorum uitia 438 .
Rex.
Tyranni superbia 54 .
Croesus, Lydię rex 72 .
Inter bonos et malos reges 75 .
Apud Ęgyptios pharaones, apud Romenos Cęsares et Augusti, apud Syros Antiochi, apud
Persas Arsacidę, apud Philistiim Abimelech. Post Alexandrum in Ęgypto Ptolomei usqae ad
Cleopatram 77 .
Ęs regnum Alexandri atque Gręcorum 97 .
Non miremini, si regna mutantur 124 .
Leena regnum Babylonium 130 .
Alexander 136 .
Darius XIIII post Cyrum ab Alexandro superatus 136 .
Alexandri regnum diuisum. Reges Ęgypti. Laodice regnandi cupiditate maritum ueneno
sustulit 137 .
Princeps impius. Rex iustus 282 .
Regna terrę, cantate Deo 370 .
Principatus incerta possessio 186 .
Rex impius 279 .
Rex iuuenis 305 .
Rex terrę est qui corpori suo imperat 375 .
Risus.
Scurilitas a sanctis repellenda 234 .
Risus amentia 291 .
Melior est ira risu. Risus stulti 298 .
Reus uel damnatus: laborabat in ęternum 358 .
Sicut oues in inferno positi sunt; mors depascet eos 358 .
In ęternum non uidebit lumen 358 .
Tradentur in manus gladii; partes uulpium erunt 366 .
Deleantur de libro uiuentium 371 .
Deiecisti eos, dum alleuarentur 373 .
Et non dixerunt qui pręteribant: Benedictio Domini super uos 421 .
Ratio.
Venter et uterus pro mente 10 .
Conscientia. Ratio cuncta sustentans et de terrenis subleuans ad cęlestia 23 .
Ratio non indiget purgatione, sed appetitus contrarius 25 .
Cogitationes iustorum iudicia 54 .
Facies hominis et leonis, id est ratio et fortitudo 103 .
Ratio atque mensura 104 .
Signatum est super nos lumen uultus
tui, Domine 321 .
Benedicam Dominum qui mihi tribuit intellectum 329 .
Venter intellectus 330 .
Lucerna 332 .
Intellectum da mihi et uiuifica me 418 .
Resurrectio.
Educam uos de sepulchris uestris 92 .
Ibi erit fletus et stridor dentium 149 .
Vestri autem et capilli capitis omnes numerati sunt 152 .
Probatio resurrectionis 17l. Corpus gloriosum 217 .
Consurgent ad uocem uolucris 307 .
Quoniam sunt reliquię homini pacifico 349 .
IOSEPHVS DE HISTORIA IVDEORVM
Rex.
Saul latebram quęsiuit, ne rex constitueretur 46 .
Dominandi cupiditas ad scelus prona 55 .
Absalon patri regnum auferre affectat 60 .
Adonias aspirat ad regnum 64 .
Pharao signat regem 70 .
Senacheribus a filiis occiditur 85 .
Propter regis iustitiam Deus populo placatur 86 .
IDEM DE ANTIQVITATE IVDEORVM
Rex.
Vespasianus recusabat imperium 53 .
Reus.
Incidi cathenas solitum non recte uinctorum 53 .
EVSEBIVS DE PRĘPARATIONE
Ratio.
Lux. Idea 88 .
Diuina res in nobis ratio est 96 .
Rex.
Tyranni Cypselus, Phalaris 32 .
Tyrannus omnia suspecta habet 55 .
Quare tyrannos Deus permittit 56 .
Nabuchodonosor, Cyrus 62 .
Reges omnes fere scelestissimi 79 .
Religio.
Qui solem et lunam colebant 4 .
A Poenicibus et Ęgyptiis deorum error 5 .
Phoenicum theologia 5 .
Ęgyptiorum 7 .
Gręcorum 8 .
Athlantorum, Phrygum. Archana gentilium 9 .
Merito superstitionem gentium contemnimus 10, 11 .
Gręcorum honestior theologia 12 .
Ęgyptiorum 13 .
Oracula 19, 20 .
Deo inherendum 25 .
Oracula defecerunt 30, 31 .
Esseorum uita 53, 54 .
Resurrectio secundum Platonem 78 .
Reus.
Anima damnata ad supplicia 79 .
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Religio.
Homo Deo consecratus 68 .
Ad Abraham dicitur: Exi de cognatione tua 122 .
Risus.
Zoroastres natus risit 180 .
Rex.
Cupido regnandi 8 .
Respublica Romana 13, 14 .
Dominandi libido 19 .
Romanorum regum uita atque exitus 20 .
An altitudo imperii in bonis habenda sit. Pyrrata ad Alexandrum. Ninus,
ut latius regnaret, primus bellum intulit finitimis 25 .
An congruit bonis latius uelle regnare 27 .
Regnum dat Deus 31 .
Quid differant cupiditas glorię et cupiditas dominationis. Malos regnare facit Dominus
propter peruersitatem populi. Romanorum regnum a Deo dispositum 38 .
Christianorum imperatorum uera felicitas. Constantinus. Theodosius 39 .
De tribus excellentioribus gentium regnis 123 .
De ęquo iure dominandi 159 .
Respublica 160, 161 .
Reus.
Mors immortalis 45 .
Rationis ordo 80 .
Vis mentis atque rationis 195 .
Resurrectio.
Contra eos qui asserunt terrena corpora ęterna esse non posse 95 .
Quod caro sanctorum melioris erit qualitatis quam fuit primorum hominum ante peccatum
96 .
De corporibus sanctorum post resurrectionem. Quid intelligendum de corpore animali et
spiritali 97 .
Resurrectio prima et secunda. Item de mille annis in Apocalypsi 164 .
In eos qui putant resurrectionem ad sola corpora, non etiam ad animas pertinere 166 .
Resurrectio mortuorum 170 .
Qui resurrectionem non credunt. Qui putant terrenum corpus in cęlo stare non posse 186,
191 .
Contra calumniantes. De abortiuis 191 .
Infantes. Dominus. Confirmatio. Sexus. Vir perfectus. Forma 192 .
Integratio. Corpus uiuum spiritale 193 .
Contra calumniantes. In Porphyrium. In Platonem. Plato. Labeo. Varro 196 .
ORIGENES
Religio.
Nuptię sanctorum 18, 19 .
Exeundum ex Ęgypto, ut in eremo seruiamus Domino 31 .
Perfectio quęrenda 35 .
Plantat in montibus excelsis 37 .
Reliquit Ęgyptum 40 .
Primitię 53 .
Societas Dei et Christi et Spiritus Sancti 58 .
Offerens holocaustum 79 .
Nazareorum uotum 81 .
Imitator Christi 111 .
Leuitę. Perfecti 130 .
Sabbati spiritalis obseruatio 133 .
Scenophegia uel tabernaculorum 134 .
Sancti dicuntur qui se uouerunt Deo. Vitulus 136 .
Abarim. Contemptus terrenorum 145 .
Leuitę portantes arcam 151 .
Pars tribus Iudę. Ciuitas solis 167 .
Dies Iesu 174 .
Beatus seruus Iesu 174 .
Noli retro aspicere 177 .
Rex habet uirgam 103 .
Virga nucea 104 .
Principes pro peccatis populi arguuntur 130 .
Propter peccata populi moritur bonus rex. Dantur principes iuxta cor populi 177 .
Rex est, in quo regnat Christus 179 .
Ratio et sensus 10, 11 .
Duo populi intra nos: malum et bonum 20 .
Spiritus et caro 28 .
Ratio et caro. Vir et mulier 51 .
Rationale 51 .
Caro et spiritus 54 .
Rationale 67 .
Homo paratus 77 .
Lucerna 85 .
Caleph primus accipit sortem 166 .
Resurrectionis fides 14 .
Resurrectio Domini 39 .
Resurrectionem expectabimus 69 .
Obuiam Christo rapientur in aera 92 .
Virga arida reuirescit 104 .
Quę resurgenti corpori pręstabuntur 104 .
Per quod probatur resurrectio 136 .
HIGINVS
Religio.
Ara in qua dii sacrificarunt priusquam Titanas inuaderent 6 .
BASILIVS MAGNVS
Quęre in alphabeto in fine eius operis.
PLINIVS
Sapiens.
Nemo mortalium omnibus horis sapit 80 .
Aquilę rapta non protinus ferunt, sed primo deponunt expertęque pondus tunc demum
abeunt 106 .
Platea auis, cum deuoratis se impleuit conchis, calore uentris coctas euomit atque ita
ex his esculenta legit testas excreans 11 .
Coruus uisus in situlam monumenti lapides congerens, ut tali congestu aquam potaturus
in summo uenire cogeret 112 .
Qui alituum colloquia crediti sunt intelligere. Serpentes auibus solidis deuoratis ossa
euomunt 115 .
Apes, cum ad flores exeunt, si incidit procella, apprehensis pedusculo
lapillis se librant 117 .
Animalia sapientiora quibus sanguis tenuior 126 .
Morus sapientissima arborum; quę exacto iam frigore germinat 158 .
In Cilicia riuus ex quo bibentium sensus subtiliores fiunt 296 .
Melanuri in mare panem abiectum rapiunt; ad cibum in quo hamus sit non accedunt 303 .
Pythagoras Apollinis iudicio sapientissimus 319 .
Euphranoris Alexander Paris est; in quo omnia simul intelliguntur: iudex, amator,
interfector 321 .
Neocles pictor argumento declarauit quod arte non potuit 333 .
Etiam ferę abrosas partes corporis relinquunt, propter quas se periclitari nouerint
350 .
Superbus.
Rupes austro sacra 28 .
Hyeme et ęstate rara fulmina, uere autem et autumno crebriora 29 .
Pelion montium altissimus 31 .
Bucephalas neminem
recępit in sedem pręter Alexandrum 93 .
Item equus Cęsaris neminem preter Cęsarem.
Secretum. Occultatum in cuius Dei tutela Roma esset, ne ei ab hostibus uotum fieret 270 .
Cor bubonis impositum mammę mulieris dormientis sinistrę secreta pronunciet 285 .
Lingua ranę idem pręstat supra cordis palpitationem posita 304 .
Silentium. Diua Angerona ore obligato obsignatoque simulachrum habet 41 .
Succum cęparum siluestrium ex aqua bibendum dederunt repente
obmutescentibus 202 .
Triennio Mecenatem Melissium accepimus silentium sibi imperauisse 272 .
Somnus. Vrsi tam graui interdum somno pręmuntur, ut ne uulneribus quidem
excitari queunt
92 .
Nullum animal grauiore somno premitur uitulis marinis 98 .
Dextra penna eius capiti subdita soporem allicit 99 .
Galli nostri uigiles nocturni, quos excitandis in opera mortalibus rumpendoque somno
natura genuit 108 .
Grues excubias habent lapillum pede sustinentes, ut, si deciderit, sono
excitentur 109 .
Syrenes mulcent cantu, quos dormientes lacerent
112 .
De somno animalium 116 .
Animalia, quę sine cerebro sunt, non dormiunt 122 .
Tasos duo uini genera facit: unum quo somnus concilietur, alterum uero
quo fugetur 146 .
Lactucę omnes somnnm. parere creduntur 198 .
Senex. Vetustioribus uitibus uinum melius, nouellis copiosius 159 .
Sensus quinque: tactus, auditus, uisus etc. Auditus Stadisin oppidum, ubi
Nilus pręcipitans se fragore auditum accolis aufert 71 .
Sambri Ęthiopes apud quos quadrupedes sine auribus 72 .
Pręlium, quo Sybaris deleta eo die quo gestum erat, auditum Olympię 78 .
Sępius auditu aspis excitatur quam uisu 90 .
Cerui, cum errexere aures, acerrimi auditus, cum remisere, surdi 91 .
Hominis auri inesse religionem 127 .
Visus. Iliada Homeri carmen in nuce 78 .
Strabo a Lilybeo, Sicilię promontorio, classem cernebat exeuntem a portu Cartaginis.
Calicrates ex ebore formicas et alia uisum fallentia fecit. Mermecides
quadrigam, quam alis musca tegeret, et nauem, quam pennis apicula absconderet. Catoblepas
fera et basyliscus serpens uisu necant
ę 89 .
Lupus, si prior hominem contempletur, adimit uocem. De oculis hominis et uisu 123 .
Serpentium catulis et harundinum pullis eruti oculi renascuntur. Miosotis
herbę succo qui inungitur mane, priusquam loquatur, non lipiturum eo anno 267 .
Theodorus quadrigulam fecit, quam simul facta alis musca intexerat 321 .
Menestrati Hecate, in quo cernentes amonentur ut oculis
parcant: tanta marmoris radiatio est 338 .
Mermecides et Calicrates aurigas et muscas fecere e marmore.
STRABO
Sol. Solis orientis et occidentis imago quare maior uideatur 58 .
Sapiens. Lex apud Indos: Siquis perniciosum aliquid excogitarit et remedium non
adinuenerit morte mulctatur; sin adinuenerit, honore pręmiisque a rege afficitur 266 .
Suspicio. Salganeus fallere creditus innocens a Metabato, Persicę classis
ductore, occisus; recognita honorifice sepultus ab eodem est 161 .
Spurcicies. Hiberi ex lotio intra cloacas seruato lauacra sibi conficiunt intritisque
extrimentis dentes abstergunt 68 .
Ęgyptii lutum manibus tractant, massam panis pedibus conficiunt 311 .
Sepultura. Albani cum mortuis pecuniam defodiunt; iccirco pauperes degunt 200 .
Massagetę senio confectos cędunt in frusta et cum ouillis carnibus
promiscue edunt 203 .
Morbo extinctos feris deuorandos exponunt. Bactriani mortuos
canibus exponunt 204 .
Caspii parentes, cum LXX excesserint annum, inclusos fame necant 204 .
Idem 205 .
Caucasii natos lugent, mortuos eferunt exultantes. Qui LXX excessere
annum iugulantur. Regis Cyrri sepulchrum cum epitaphio 275 .
Cęra oblita corpora sepeliunt 280 .
Cęra 10 oblitos in melle sepeliunt 284 .
Sensus. Odoris mali Ozollę dicti 171 .
Visus acutissimi exemplum 106 .
VALERIVS MAXIMVS
Sapientis est cędere potentiori 66 .
EMILIVS PROBVS
Sapientię argumentum, quod nihil nisi ex eius actum sit sententia 45 .
Superbum et arrogans epigramma deletum 8 .
Scribę officium magno honori habitum 38 .
Stratum ei erat terra stramentis tecta. Solitudo. Sępius aberat a ciuitate, ut inuidiam
effugeret. 24 .
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIBVS
Superbia. Manlius Capitolinus ob defensum Capitolium exaltatus affectauit regnum atque
de saxo Tarpeio pręcipitatus est 12 .
Marcus Liuius Drusus quęstor in Asia nullis insignibus uti uoluit, nequid ipso esset
insignius 26 .
Marcus Scaurus Decium prętorem sibi assurgere iussit 28 .
Secretum. Quintus Metellus Cecilius Macedonicus amico cuidam, quid acturus
esset, roganti: Tunicam, inquit, exurerem, si eam consilium scire existimarem 24 .
PLINIVS
Sepultura. Cremare apud Romanos non fuit ueteris instituti; terra condebantur 83 .
Alexander Bucephalo equo defuncto exequias duxit; urbem tumulo circumdedit nomine eius
93 .
Fecit et diuus Augustus equo tumulum. Agrigenti complurium equorum tumuli pyramides
habent. Funus aliti coruo celebratum 112 .
Ęgyptiis
mos est cadauera asseruare medicata 125 .
Apud eosdem corpora pice perfusa seruari 156 .
Mos antiquus imagines et gesta mortuorum reponere in domibus 326 .
Defunctos se se multi fictilibus doliis condi maluere 334 .
Mausoleum Mausolo, Carię regulo, sepulchrum, Artemisia coniugi posuit 338 .
APOPHTHEGMATA PLVTARCHI
Sapiens. Sapiens quantum stulto pręstat 10 .
Doctis non insultandum. Pręstare inter pręstantes 12 .
Sapere uel sero melius quam nunquem 11 .
Sapiens 22 .
Prudenter inter prudentes uersandum. Prudens non dicit: Non putaram 23 .
Sanus quod rectum est decernit 24. Res rebus conueniant 14 .
Solus Scipio sapit ac uiget 41 .
Cautum faciunt experimenta 38 .
Tempus consyderandum, priusquam opus incipias 37 .
Securitas emitur tempore 43 .
Sapere simul et misereri difficile 66 .
Sapientes soli et fortes sunt et uictores 62 .
Aut sapere minus aut plus posse oportet 79 .
Prudentia pręstat uiribus 86 .
Qui ratione utitur, fortunam non timet 56 .
Ne committas omnia fortunę 68 .
Sumptus modum non excedat 13 .
Sumptus parcus ędium 28 .
Sumptuosa ędificia 51 .
Luxus ędium exprobrandus 57 .
Aedium apparatus 72 .
Sumptus moderandus, ut semper sufficiat 73 .
Superbus. Homo se Deum credens insanit 28 .
Iactabundus 39 .
Glorię auidus 41 .
Secreta principis nosse periculosum 19 .
Archanum non comunices 43 .
Solitudo. Solitarius esto, ne pecces 22 .
Suspectus uterque 48 .
Somnum tuto capitur amico uigilante 17 .
Tempus dormiendi et tempus uigilandi. Somnum capiunt in thoris arundineis 95 .
Senectus uitiosa morbosaque 39 .
FABIVS QVINTILIANVS IN DECLAMATIONIBVS
Sapiens. Apum solertia 65 .
Silentii uirtus dificillima 84 .
Quisque in se aliquid habet quod taceri uelit. Sensus quinque. Per oculos ad animum uia
3 .
Oculi ad passiones illicitas trahunt 9 .
Suspiciones incertorum pessimę 81 .
Similitudo. Nemo alteri ex omni parte similis 39 .
TVLLIVS IN TVSCVLANIS
Sapiens. Nosce te ipsum, id est animum tuum 96 .
Qui supremodum sapere uolunt, obcęcantur tanquem qui deficientem solem intente
spectarunt 99 .
Sapiens quicquid pręter spem euenerit, deputat in lucro 121 .
Cautio appellatur cum ratione a malis declinatio 131 .
Qui memoria excelluere 97 .
Inuentio et excogitatio. Inuentionis et memorię diffinitio 98 .
Sapienti nihil accidit inopinatum 134 .
Sapientię diffinitio 137 .
Quando sapientes dici coepere 143 .
Sapiens contra fortunam semper armatus 145 .
Contra sententiam quę dicit.: Vitam regit fortuna, non sapientia 146 .
Epicuro uidetur sapiens semper beatus, id tamen inconstanter
146 .
Sapiens semper beatus 148 .
Sapientem a perturbatione semper uacare et semper in pace esse 149 .
Sapiens semper contentus, stultus nunquam 150 .
Vir pręstans optimis artibus 152 .
Triplex animi foetus. Contineri prudentia utilitatem ciuium 153 .
Indorum sapientes nudi ętatem agunt. Sapiens dabit se in tormenta 154 .
Nec uirtutes sine beata uita nec illa sine uirtutibus. Sapientis proprium nihil quod
penitere possit facere.
Senex. Senectus prudentiam affert, cętera aufert 103 .
Sensus in animo esse, non in corpore 95 .
Sensus oculorum in animo esse 158 .
Sensus aurium si deficit, non est in malis.
Sepultura. Quid de ea senserint sapientes 104 .
Sapiens. Prudentia facit prospicientem quid turpe, quid honestum 112 .
Pręmeditatio futurorum male ab Epicuro repręhensa 121 .
Prudentia uirtus ad bene beateque uiuendum 122 .
Pręmeditantem, cum quid mali euenit, consolatur ratio, imparatum natura 125 .
Inter acutos et hebetes quid intersit 133 .
TVLLIVS DE FINIBVS
Sapiens. Sapientia expetitur, ut ait Epicurus, quia efficit uoluptatem 8 .
Sapientia quietem uitę comparat 9 .
Scientia sola nos docet quiete uiuere. Non posse iucunde uiui, nisi sapienter, honeste
iusteque uiuatur 11 .
Sapiens semper beatus. Epicurus 12 .
Sapientia est diuinarum humanarumque rerum scientia 21 .
Homo ad agendum et intelligendum natus. Quo a bestiis differant homines 23 .
Sapientia si cerni posset etc. Plato 24 .
Sapientię nos commendari ab initiis naturę 42 .
Sapientia et animi magnitudinem amplectitur et iustitiam. Cognitio rerum omnibus grata
45 .
Officium appellamus, quod ratione actum sit 49 .
Officium perfectum, incohatum, comune. Sapientis esse uiuere et mori
uelle, cum oportet. Sapiens recte appellatur rex diues, pulcher, liber, inuictus 52 .
Sapientia totius hominis custos. Sapientię munus 56 .
Sapientia non ipsa genuit hominem, sed accepit a natura
incohatum 59 .
Ęque miseros esse dicunt Stoici, qui propius sapientię sunt quam qui longe absunt 65 .
Prudentia ars uiuendi 69 .
Nosce te ipsum--- assignatum Deo 75 .
Beatus cui contigerit etiam in senectute ut sapiat, Plato 78 .
Sapienti plus adesse quod uelit quam quod nolit 85 .
Somnus quare secundum naturam datus creditur 77 .
Somnus Endymionis 78 .
Sensus. Quicquid animo cernimus, a sensibus oriri ait Epicurus 12 .
Oculorum sensus acerrimus 24 .
BEATVS HIERONYMVS IN PARTE PRIMA
Sapientia huius mundi stultitia est apud Deum 80 .
Philosophi obscurantes ueritatem sunt negocium in tenebris perambulans
83 .
Duorum temporum habenda cura: mane et uesperi 151 .
Neminem plenam habuisse scientiam pręter Christum 172 .
Sapiens 238 .
Superbus Roboam, mitis Dauid 105 .
Sensus V sunt quinque reges a Iesu superati 32 .
Per quinque sensus uitiis introitus ad animam 45 .
Solitudo a philosophis adamata 45 .
De habitaculis philosophorum.
Sepulturę genera 45 .
Similitudo. Comparatio non per omnia similis rei cui comparatur 2 .
Spes est expectatio rerum quas credimus 21 .
IDEM IN PARTE SECVNDA
Sapientia de diuinis, prudentia de humanis dicitur 26 .
Quomodo anima cognoscit se met ipsam 31 .
Principale munus scientię cognoscere Trinitatem, secundo uero loco cognoscere creaturam
eius. Daniel puer senes iudicat. Amos pastor caprarum in sacerdotium princeps inuentus 81 .
De scriptoribus ecclesiasticis et in quo quis defecerit 97 .
Exemplis gentilium ad confirmationem nostrorum dogmatum uti possumus. Apostoli scientia
et sapientia pręferuntur philosoph is 111 .
Scientiam diuinorum habere non potest qui Deo tradente non acceperit 112 .
Stultum Dei sapientius est hominibus 122 .
Ve qui prudentes sunt apud se met ipsos 123 .
Infatuatus est omnis homo ab scientia 126 .
Themistocles CVII agens annum questus est tunc se e uita egredi, cum sapere coepisset
130 .
Qui iam senes in sapientię studiis floruerunt. Sophocles amentię a filiis accusatus
recitata iudicibus Oedippi, quam nuper scripserat, fabula absolutus est. Cato Censorinus iam
senex Gręcas litteras didicit. Nestor pene decrepitus ab Homero in eloquentia laudatur. De
uanitate scientię mundialis 150 .
Cani hominis prudentia eius 211 .
Sapiens nunquam solus est 228 .
Sapientię sęculari amputanda superflua 265 .
Sapiens sicut sol permanet, stultus autem sicut luna mutatur. Prouerbium. Salustius
289 .
Scientia absque ceritate perniciosa est 292 .
Quomodo quis sapiens esse possit et insipiens 296 .
Sensus quinque, carnales, totidem spiritales 24 .
Capreę uisus acutissimus 41 .
Coruus odore necans serpentes. Visus quo Deus uidetur est mens
et spiritus 44 .
Sensus fenestrę sunt per quas aut mors aut uita intrat ad animam 45 .
Silentium. Seuerus Sulpitius presbyter a Pelagianis deceptus agnoscens loquacitatis
culpam silentium usque ad mortem tenuit 92 .
De silentio horis statutis seruando 152 .
Senibus crescit sapientia, cętera decrescunt 130 .
Qui in senectute laudatissimi sunt. Cani hominis prudentia eius 211 .
In sene uigorem corporis commendat 286 .
Solitudo. Vrbis frequentia aliena a quiete et proposito monachi 77 .
Sedebit solitarius et tacebit etc. 134 .
Anachoritę in deserto habitantes 168 .
Vtrum solitaria an cum multis uita melior 173 .
Periculum commorantium in urbibus 201 .
Solitudinis laudes exponit 202 .
Et docet nihil esse timendum ei qui Deo confidit. De deliciis heremi 203, 204 .
Qui uixerunt in heremo 204 .
Laudat Sebastianum, heremi cultorem 206 .
De Paulo, primo heremita 209 .
De habitatoribus heremi 212 .
De Ioannis Baptistę conuersatione et filiorum prophetarum 213, 214 .
Quantum periculi imminet solitario 214 .
Si perfecta desideras, exi cum Abraham de patria tua et de cognatione tua. Et perge quo
nescis 215 .
De solitudine capitulum 223 .
De laudibus et utilitate heremi. De periculo uitę solitarię 224 .
De periculo habitandi in urbibus. Hilarion nunquam in urbibus mansit 240 .
Scribit ad anachoritas exponens desiderium suum habitandi cum illis. Eorum precibus
petit iuuari 245 .
Superbus. Quomodo sit castigandus contumax et inobediens 149 .
Superbia Sathanę et sequentium suorum 245 .
Beatus Hieronymus semper se uitasse superbos fatetur 298 .
Secretum foeminę manifestant, ante quam sciunt 149 .
Somnus. De austeritate exquirenda in stratu 155 .
Asellę uirgini idem terrę solum et orationis locus extitit et quietis 185 .
Dormierunt somnum suum, et nihil inuenerunt 216 .
Dum dormirent homines, malus superseminauit zizania. Hilarion super nudam humum
stratumque iunceum cubitauit 237 .
Spes pręmii solatium est laboris 181 .
Spes expectatio futuri boni 234 .
Spes futuri boni facit non sentire mala pręsentia 249 .
Spes autem quę uidetur, non est spes. Quod enim uidet quis, quid sperat? Apostolus 288 .
Seruus. Seruorum genus querulum natura 185 .
BIBLIA
Sapiens. Dominus iubet Moysen et Aaron ascendere montem, cęteros uero non tranire
terminum, ne moriantur 12 .
Moyses misit XII uiros, ut explorarent terram Chanaan 21 .
Vtinam saperent et intelligerent ac nouissima prouiderent 30 .
Dauid Chusi, amicum suum, iussit sequi partes Absalon, ut per eum scire posset consilia
et insidias eius 52 .
Salomoni petenti data est sapientia ad faciendum iudicium. Et quia sapientiam rebus
omnibus prętulit, insuper accepit diuitias et gloriam 56, 74 .
Sapientior erat cunctis hominibus et locutus est III milia parabolas, V milia carmina
etc. De cunctis gentibus ueniebant ad audiendam sapientiam eius 56 .
Regina Saba uenit et admirata est 57 .
Heliseus miso in aquam sale fonti pestifero salubritatem et terrę foecunditatem dedit
62 .
Non intermittendum opus bonum propter minus necessaria. Neemias, ne insidiis paterent
inimicorum, uetuit aperiri portas Hierusa lem usque ad calorem solis 86 .
Sapienter absoluens quęstionem remuneratur 88 .
Ergo uos estis soli homines et uobiscum morietur sapientia?
103 .
Non dabitur aurum pro sapientia etc. Trahitur autem sapientia de occultis etc. Ecce
timor Domini ipsa est sapientia 106 .
Inspiratio Omnipotentis dat intelligentiam 107 .
Eruditi corde, id est sapientia spiritali. Psalmus LXXXIX 117 .
Quoniam cognouit nomen meum. Psalmus XC 117 .
Da, ut intelligam. Psalmus CXVIII. Da mihi intellectum, ut lętentur boni et
confundantur mali. Intellexi super inimicos et docentes me et senes, quia mandata tua
quęsiui. Psalmo eodem 120 .
Intellectum da mihi, et uiuam. Psalmo eodem 121 .
Anima mea cognoscet nimis. Psalmus CXXXIX 124 .
Sapientię principium timor Domini. Audi sapientiam, cognosce prudentiam, si quęsieris
eam, intelliges timorem Domini etc. Dominus dat sapientiam, et ex ore eius prudentia et
scientia etc. Ne innitaris prudentię tuę. Sapientię acquisitio melior quam auri et argenti.
Sapientia creauit mundum, sapientibus dabitur gloria. Principium sapientię, posside
sapientiam. Aquam intelligi pro scientia Scripturarum, omni custodia custodi cor tuum etc.
126 .
Sapientia soror, prudentia anima. Sapientia et prudentia recta prędicat etc. Sapientia
pręponitur diuitiis. Si sapiens fueris, tibi met ipsi eris 127 .
Sapiens. Via stulti recta in oculis eius; qui autem sapiens est, audit consilia. Lex
sapientis. Mulier sapiens. Sapientiam quęrit derisor, et non inuenit. Prudens. Sapiens sanus.
Prudentia. Sapientia 128 .
Qui dominatur animo suo. Seruus sapiens. Prudens. Scientia animę. Intellectus. Sapiens
dominatur. Obediens rationi. Non est sapientia contra Dominum. Cautus in periculis. Scientia
duplex: sana et peruersa. Noli uendere sapientiam. Sapiens et doctus.
Doctrina sapientum. Prudens deprehendit corda sapientum 131 .
Sapiens. Sapientes. Scientia infusa. Quattuor minima et sapientissima. Os suum aperuit
sapientię. Sapientia et scientia de transitoriis uana 132 .
In multa sapientia multa indignatio etc. Quantum sapientia pręcedit stultitiam.
Sapientis oculi in capite eius 133 .
Sapientia cum diuitiis prodest. Eruditio et sapientia. Non plus sapias quam necesse
est. Sapiens in aduersis. Sapientię profunditas. Sapientia hominis lucet in uultu eius.
Sapiens tempus considerat. Sapiens. Ciuitas obsessa a sapiente liberatur. Melior sapientia quam arma. Cor sapientis 134 .
Cani autem sunt sensus hominis, et ętas senectutis uita immaculata 137 .
Melior est sapienti a quam uires. Clara est quę nunquam macrescit sapientia etc.
Studium sapientię ducit ad regnum perpetuum etc. Multitudo sapientum sanitas est orbis
terrarum. Optaui, et datus est mihi sensus. Et inuocaui, et uenit in me spiritus sapientię.
Et pręposui illam regni etc. Sapientia bonorum omnium mater. Deus sapientię dux est et
sapientum emendator etc. Item quarum rerum scientiam dedit Dominus Salomoni. Hanc amaui et
exquisiui etc. de excellentia sapientię. Siquis erit consummatus inter filios hominum, si
aufugerit ab illo sapientia tua, in nihilum computabitur. Neminem diligit Deus nisi eum qui
cum sapientia inhabitat 138 .
Multa dicuntur de sapientia. Vani sunt autem omne homines in quibus non subest scientia
Dei. Sanctis autem tuis maxima erat lux: columnam ignis ducem habuerunt ignotę uię 140 .
Omnis sapientia a Domino Deo est. Et cum illo fuit semper, et est ante ęuum. Sapientiam
Dei quis inuestigauit. Initium sapientię timor Domini. Fili, concupiscens sapientiam conserua
iustitiam, et Deus prębebit illam tibi. Sapientia suscipit inquirentes se etc. Cruciabit
illum in tribulatione doctrinę suę, donec tentet eum in cogitationibus suis etc. Si
aberrauerit, derelinquet eum et tradet eum in manu inimici sui 141 .
Sapiens doceat alios. Si est tibi intellectus, responde, sin
autem, tace. Disce a inuentute tua, ut senex sapias. Sapientię fructus. Sapiens eris, si
dilexeris audire 142 .
Seruo sensato liberi seruient. Beatus uir qui in sapientia morabitur et in iustitia
meditabitur. Panis uitę et intellectus et aqua sapientię salutaris. Spiritus sapientię et
intellectus. Ab uno sensato inhabitabitur patria et a tribus impiis deseretur 144 .
Sapiens in omn ibus metuit. Sapientia absconsa thesaurus inuisus. Sapiens in malo,
sapiens in bono. Tacitus et sensatus honorabitur 145 .
Sapientię et scientię eruditus 146 .
Sapiens contemptus. Sapiens sicut sol 147 .
Sapiens non odit mandata. Sapiens credit legi Dei 148 .
Est sapiens animę suę sapiens et fructus sensus illius laudabilis etc. Sapientiam omnium antiquorum exquiret sapiens etc. de operibus eius.
Sapientię dilectio. Sapientia abscondita et thesaurus inuisus, quę utilitas in utrisque? 149 .
Omnia autem Dominus fecit, et pie agentibus dedit sapientiam. Salomon impletus quasi
flumen sapientia 150 .
Adhuc iunior quęsiui sapientiem in oratione mea. Danti mihi sapientiam dabo gloriam
151 .
Ve qui sapientes estis in oculis uestris 152 .
Diuitię salutis sapientia et scientia, timor Domini ipse est thesaurus eius. Locus
fluuiorm riui latissimi, id est Scriptura sacra 158 .
Vanitas sapientum mundi 161 .
Sapientia est scire et nosse Deum 169 .
Seminabo domum Israel et domum Iuda semine hominum et iumentorum, id est sapientum et
simplicium 176 .
Dominus Deus noster adinuenit omnem animam disciplinę etc. 183 .
Ezechiel comedit uolumen, et factum est in ore eius quasi mel dulce 184 .
Vinum non bibere signat sobrium esse in uerbo et opere. Daniel, Ananias, Missael,
Azarias; iidem Balthasar, Sidrac, Misac, Abdenago. His dedit Deus scientiam et disciplinam,
Danieli, autem intelligentiam uisiorum et somniorum 196 .
Scientiam Dei plusquam holocaustum uult Dominus 202 .
Nunquid non in die illa perdam sapientes de Idumea et prudentiam de monte Esau? 207 .
Peccatoribus nihil proderit sapientia. Petite a Domino pluuiam 214 .
Labia sacerdotis custodiunt scientiam et legem requirent ex ore eius 216 .
Superbus. Ędificabant turrim usque ad cęlum, et Dominus confudit linguas eorum 2 .
Non ascendes per gradus ad altare meum, ne reueletur turpitudo tua 12 .
Qui per superbiam aliquid commiserit, peribit de populo suo. Insurrexerunt in Moysen
filii Leui uolentes et ipsi fungi sacerdotio. Multitudo murmurat contra Moysen et Aaron; ipsi
confugiunt ad tabernaculum 22 .
Filii Israel propriis uiribus confidentes offenderant Dominum, et dum obsiderent Gabaa,
prima die cecidit ex eis XXII milia, secunda XVIII milia 39 .
Canticum Annę contra superbos 41 .
Iesboseth, dum supramodum increpat Abner, principem militię, cuius ope regnabat super
Israel, rebellare compulit simul cum Israele 49 .
Dauid peccauit elatione mentis, dum recenset Israel et Iudam. Propterea uenit
pestilentia, et mortui sunt de populo LXX milia uirorum 55 .
Roboam minaciter locutus ad populum fecit dissidere, et diuisum est regnum 58, 76 .
Benadab, rex Syrię, obsidet Samariam; multitudine fretus superbit. Mox uictus tantum
pro uita sua supplicat 60 .
Sedechias percussit Malachiam prophetam in maxilla 61 .
Superba Michol despexit Dauid ludentem coram archa Dei, et sterilis efficitur 72 .
Ozias superbia elatus ob multitudinem exercitus et gloriam potentię neglexit Dominum,
et orta est lepra in fronte eius 60 .
Senacherib minatus est se euersurum Hierusalem et scripsit blasfemias in Dominu Deum
Israel 81 .
Eleuatum est cor Ezechię, et iratus est Dominus etc. 81 .
Sedechias Hieremiam prophetantem contempsit. Populus Iuda illuserunt prophetis 83 .
Sanabalath etc. subsannauerunt nos reparare cupientes Hierusalem 85 .
Nabuchodonosor deos terrę exterminari fecit et se deum dici uoluit. Deliberauit omnem
terram sibi subiugare 93 .
Nec superbi ab initio placuerunt tibi etc. 95 .
Assyrii obsidentes Bethuliam filios Israel exeuntes irridebant, cum dicerent: Ecce
egressi mures de cauernis suis audent nos prouocare ad pręlium. Et manu feminę prostrati
fuere 96 .
Aman Mardocheo necem machinabatur indigne ferens se ab uno ipso non
adorari, eadem passus est quę contra illum pręparauerat 98 .
Scio quod non iustificetur homo compositus Deo, si uoluerit contendere cum eo etc. 102 .
Dixisti: Purus est sermo meus, et mundus sum in conspectu tuo 103 .
Nunquid propter te derelinquetur terra et transferentur rupes de loco suo? 104 .
Eleuati sunt ad modicum et non subsistent. Nunquid iustificari potest homo comparatus
Deo 105 .
Si leuaui super pupillum manum meam 106 .
Dixisti: Mundus sum ego et absque peccato. Hoc ergo est in quo non es iustificatus 107 .
Ipse, scilicet diabolus est rex super uniuersos filios superbię 108 .
Dauid, dum nimium sibi confideret, ceciderat. Psalmus XXIX 110 .
Superbi et peccatoris confusio. Psalmus XXXV 111 .
Superbia eorum qui te oderunt, ascendit semper.
Psalmus LXXIII. Superborum deiectio. Psalmus LXXIIII. In superbos.
Psalmus C 118 .
Despectio sumus superbis. Psalmus CXXII 121 .
Dominus alta a longe cognoscit. Psalmus CXXXVII 123 .
Oculos sublimes odit Dominus; arrogantiam et superbiam detestatur. Superbia 127 .
Suorum contemptor. Arrogans. Superbi. Contemnens. Superbus. Arrogans 128 .
Superbia bis. Confidens in sua iustitia. Superbia 130 .
Superbus. Arrogantia. Superbus 131 .
Confidens in se ipso. Superbus. Superbus. Leo. Gallus. Aries 132 .
Superbus 141 .
Non te extollas. Non te iustifices et noli uideri uelle sapiens 142 .
Superbia odibllis Deo et hominibus. Quid superbis, terra et cinis? Initium superbię
hominis apostatare a Deo. Initium omnis peccati est superbia. Duces superbi. Noli extolli in
opere. Caue a dolosis et superbis 144 .
Homo acharis. Superbia 145 .
Extollentiam oculorum ne dederis mihi, Domine. Pauper superbus 146 .
Qui in altum mittit lapidem, super caput eius cadit 147 .
Contere caput, Domine, dicentium: Non est alius pręter nos 148 .
Erubescite de discubitu primo 149 .
Tunc oculi sublimis hominis humiliati sunt et incuruata altitudo uirorum etc. Ve qui
trahitis iniquitatem in funiculis uanitatis 152 .
Vastatio regni Israel propter superbiam. Assur quoque propter crudelitatem et
uanagloriam uisitabo. Nunquid gloriabitur securis contra eum qui fecit eam etc. 153 .
Excelsi statura succidentur et sublimes humiliabuntur [et sublimes
humiliabuntur] Lybanus cum excelsis cadet. Onus Babylonis propter superbiam.
Babylon propter superbiam non habitabitur usque finem 154 .
Moabitę euersi propter superbiam Tyriique uastati 155 .
Incuruabit habitantes in excelso. Ve coronę superbię 156 .
Conuertetur Lybanus in Chermel, et Chermel in saltum reputabitur 157 .
Ve qui spernis, concipietis ardorem et parietis stipulam. Spiritus uester ut ignis
uorabit uos 158 .
Superbia et blasfemię Sennacherib ad interitum suum adduxerunt 159 .
Ecce confundentur 160 .
Deiectio Babylonis 161 .
Superbus dicit: Recede a me, non appropinques mihi, quia immundus es. Isti fumuus erunt
in furore meo 166 .
Iudicio
contendam tecum eo quod dixeris: Non peccaui. Quam uilis
facta es 167 .
Filii insipientes sunt et uecordes 168 .
Superbia computrescet sicut lumbare prophetę 170 .
Azarias et Ionan insultarunt prophetę contemnentes eius
consilium, et suo usi perierunt 179 .
Abscisum est cornu Moab et brachium eius contritum est. Audiuimus
superbiam Moab, superbus est ualde etc. Quonia m exultastis et magna loquimini
dirripientes hereditatem meam, ecce ego uisitabo etc. Ecce ego ad te, superbe,
dicit Dominus Deus exercituum, quia ueniet dies tuus, tempus uisitationis tuę etc. Ecce ego
uisitabo super Babylonem et super habitatores eius, qui cor suum leuauerunt contra me 180 .
Constituit enim Deus humiliare omem montem excelsum et rupes perennes, et conualles
implere in ęqualitatem terrę etc. 183 .
Prophetabis ad montes Israel. Inducam super uos gladium, disperdam excelsa uestra etc.
185 .
Ecce hęc fuit iniquitas Sodomę, sororis tuę, superbia etc. 187 .
Ego Dominus humiliaui lignum sublime, et exaltaui lignum humile 188 .
Vidit altitudinem suam in multitudine palmitum suorum, et euulsa est ira etc. 188 .
Eo quod eleuatum est cor tuum et dixisti: Deus, ego sum. Iccirco ecce ego adducam super
te alienos robustissimos gentium. Ecce ego ad te, pharao rex etc. qui dicis: Meus est
fluuius, et ego feci me metipsum etc. Cui similis factus es in magnitudine tui? 190 .
Assyrii subiecti Babyloniis propter superbiam. Ob superbiam interfecti 191 .
Subuertentur montes et cadent sepes. Et omnis murus corruet in terram 193 .
Gradientes in superbia potens humiliare etc. 197 .
Nabuchodonosor depositus ob superbiam cum onagris habitat, donec cognouit quod
potestatem haberet Altissimus in regno hominum. Balthasar non humiliauit cor suum bibens in
uasis sanctis. Idola laudans, Deum non glorificans eadem nocte interficitur 198 .
Eleuauerunt cor suum et obliti sunt mei. Et ego ero eis quasi leena 203 .
Ascendet foetor eius et ascendet putredo eius, quia superbe egit 204 .
Ve uobis ingredientes pompatice domum Israel. Ve qui dicitis: Nunquid non in
fortitudine nostra assumpsimus nobis
cornua? Superbia cordis tui extulit te habitantem in
scissuris petrarum, exaltantem solium tuum; qui dicis in corde tuo: Quis detrahet me in
terram. Omnes uiri foederis illuserunt tibi, inualuerunt aduersum te uiri pacis tuę 206 .
Ionas eo quod ascenderat hedera protegens eum ab ęstu solis, elatus est et in crastinum
uermis ascendit, et hedera aruit. Ipse cum ęstuaret sine umbraculo, petiit sibi mortem 207 .
Ve qui congregat auaritiam malam domui suę, ut sit in excelso nidus eius, et liberari
se putat de manu mali. Visitabo super omnem qui arroganter ingreditur super limen in die illa
210 .
Hęc est ciuitas gloriosa habitans in confidentia, quę dicebat in corde suo: Ego sum, et
extra me non est alia amplius 211 .
Disperdam superbiam Philistinorum. Et humiliabitur superbia Assur, et sceptrum Ęgypti
recedet 214 .
Erunt omnes superbi et omne facientes impietatem stipula etc. 216 .
Nicanor irrisit sacerdotes, despexit holocausta etc. Iudas cum paucis contriuit
exercitum eius. Nicanor primus cecedit 220 .
Nicanor minabatur se uenditurum XC Iudeos uno talento: a paucis superatus est. Superbia
Antiochi propter quam punitus est grauissimo uiscerum dolore et periit 227 .
Secretum. Moyses noluit coram pharaone sacrificare sed secedens in solitudine tridui
iter 10 .
Posuit uelamen super faciem et loquitur ad populum 14 .
Operuit nubes tabernaculum, et gloria Domini impleuit illud, nec poterat Moyses ingredi
illud 15 .
Raab explorantes Iosue domi exceptos non prodidit, et saluata est 30 .
Sansonis enygmatis solutionem infida prodidit uxor, et a Philistinis cremata periit 38 .
Heliseus regi Israel indicabat insidias regis Syrię et eius sermones. Ioram mittit
occidi Heliseum. Ille in spiritu cognouit et hostium circa se clausit 63 .
Thobias piscem exenterauit, id est de litterali sensu mysticum expressit. Piscis eum
deuouare uoluit, quia littera occidit, sed exenteratus medicamentum prębuit, quia spiritus uiuificat 91 .
Iudith: Nolo scrutemini actum meum, usque dum reuertar 95 .
Secretum 127 .
Secreti proditor 130 .
Gloria Dei est celare uerbum. Secretum 131 .
Quattuor cognitu difficilia 132 .
Omnium
operum Dei nullam potest homo inuenire rationem 134 .
Auerte oculos tuos a me, id est ne scruteris archana mea 136 .
Quis enim hominum poterit scire consilium Dei? Aut quis poterit cogitare, quid uelit
Deus? 139 .
Non omni homini cor tuum manifestes 143 .
Amico et inimico noli narrare sensum tuum 145 .
Secreta manifestans 147 .
Deo nihil occultum 149 .
Secretum non reueles 150 .
Dabo tibi thesauros absconditos et archana secretorum, ut scias quia ego Dominus 161 .
Si occultabitur uir in absconditis, et ego non uidebo eum? dicit Dominus 173 .
Violabunt archanum meum, et introibunt illud emissarii, et contaminabunt illud 185 .
Ezechiel traducitur per aquam usque ad talos, ad genua, ad renes. Sed cum uenisset ad
torrentem non potuit transire 195 .
Vade, Daniel, quia clausi sunt signatique sermones usque ad pręfinitum tempus 200 .
In secunda quadriga equi nigri, id
19. Anonymus. Helenae reginae epitaphium, versio... [page 2 |
Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
Neven Jovanović
Digitalni tekst na internetu (Wikipedija).
Mg:A 61 verborum
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Kolovoza 2012
Wikipedija- suradnici, 'Jelena Slavna', Wikipedija, Slobodna enciklopedija, 29 svibnja 2012, 17:34 UTC, <//hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Jelena_Slavna&oldid=3400273> [pristupljeno 25 kolovoza 2012]
Wikipedija, Slobodna enciklopedija
0976-10-08
Solin
prosa
Litterae medii aevi (700-1400)
Saeculum 10 (901-1000)
951-1000
prosa- inscriptio
prosa- epitaphium
Neven Jovanović
2012-08-25
Prva verzija. Latinski spellcheck.
in hoc tUMULO QuiESCIT HELENA FAMOsa quae fui UXOR MICHAELI REGI MATERQue STEFANI Regis pacemque obtENUIT REGNI. VIII IDUS Mensis OCTobris in pacE HIC ORdinata FUIT ANno AB INCARNAtione Domini DCCCCLXXVI IND. IV CICLo Lun. V. ep. XVII ciclo sol. V LUN. V. concURRENTE VI. ISTAQue VIVENS FUit REGNi MATER FUIT PUPILORum TUTOrque VIDUARum
ICQUE ASPICIENS VIR ANIME DIC MISERERE DEUS.
20. . [Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
Neven Jovanović
Digitalni tekst na internetu (Wikipedija).
Mg:A 61 verborum
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Kolovoza 2012
Wikipedija- suradnici, 'Jelena Slavna', Wikipedija, Slobodna enciklopedija, 29 svibnja 2012, 17:34 UTC, <//hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Jelena_Slavna&oldid=3400273> [pristupljeno 25 kolovoza 2012]
Wikipedija, Slobodna enciklopedija
0976-10-08
Solin
prosa
Litterae medii aevi (700-1400)
Saeculum 10 (901-1000)
951-1000
prosa- inscriptio
prosa- epitaphium
Neven Jovanović
2012-08-25
Prva verzija. Latinski spellcheck.
in hoc tUMULO QuiESCIT HELENA FAMOsa quae fui UXOR MICHAELI REGI MATERQue STEFANI Regis pacemque obtENUIT REGNI. VIII IDUS Mensis OCTobris in pacE HIC ORdinata FUIT ANno AB INCARNAtione Domini DCCCCLXXVI IND. IV CICLo Lun. V. ep. XVII ciclo sol. V LUN. V. concURRENTE VI. ISTAQue VIVENS FUit REGNi MATER FUIT PUPILORum TUTOrque VIDUARum
ICQUE ASPICIENS VIR ANIME DIC MISERERE DEUS.
21. Marulić, Marko. Repertorium, versio electronica [page kk3_369 |
Paragraph |
SubSect | Section]
protinus excipit ac deuorat et
semper ad spem uenturi inhiat. Cupiditas de accipiendo cogitat, accępti obliuiscitur nec
ullum habet maius malum quam quod ingrata est nec quicquam suum credit esse, quod publicum
est 27 .
Auaritia insatiabilis 39 .
Auaritia quanta mala intulerit 41 .
Desunt inopię multa, auaritię omnia. In nullum auarus bonus est, in se pessimus 53 .
Natura quę nocitura erant occultauerat, auaritia scrutari coepit sufossa terra 55 .
Nulla auaritia sine poena est etc. 57 .
Post Darium et Indos pauper est Alexander Macedo; quęrit quod suum faciat etc. 59 .
Nulla contenti pecunia, nulla potentia 60 .
Quid refert, quantum illi in arca, quantum in horreis lateat, quantum pascat aut
foeneretur, si alieno imminet, si non acquisita, sed acquirenda concupiscit? 63 .
Aduersa.
Exilium, amissio pecunię, naufragium, mors, exilium, luctus, dolor 3 .
Maxime commouent quę contra spem expectationemque euenerunt 52 .
Quare mala accidunt bonis 57. 58 .
Quod non sint quę uidentur mala et pro ipsis esse quę eueniunt. Demetrius: Nihil,
inquit, mihi uidetur infelicius illo, cui nihil unquam euenit aduersi. Qui gaudent aduersis
58 .
Deus bonos aduersitatibus efficit meliores, malorum prosperitatibus poenam non aufert,
sed differt 58 .
Germanorum circa Istrum uita durior. Ipse ignis aurum probat, miseria fortes uiros 59 .
Aduersa probant uirtutem. Imparatos aduersa offendunt 65 .
Vnum habet assidua infelicitas bonum, quod quos sępe uexat, nouissime indurat. Neminem
aduersa fortuna comminuit nisi quem secunda decępit 68 .
Quod in exilio nil mali sit. Quocunque uenimus, eadem rerum natura utendum est 69 .
De aduersitate ferenda. Nemo duraret, si rerum aduersarum eandem uim assiduitas
haberet, quam primus ictus. Qui de felicitate ad miseriam deuoluti sunt 74 .
Miserabilis bonorum casus: Socratis, Rutilii, Pompei, Ciceronis, Catonis 75 .
/ Fortis in aduersis Stilbon 76 .
Quę lacessunt sapientem, etsi non peruertunt 27 .
Crudelis in re aduersa obiurgatio 85 .
Grauius nocet quodcunque inexpertum accidit 86 .
Marius iacens super crepidinem 116 .
Liberi parentes alant aut uinciantur. Quidam, cum haberet uxorem et ex ea filium,
peregre profectus et a piratis captus scripsit pro redemptione uxori et filio. Vxor flendo
oculos amisit, filium euntem ad redemptionem patris, alimenta poscit, non remanentem alligari
uult 133 .
Quorum felicium finis infelix? Pompei, Crassi, Lepidi, Cai Cęsaris 2 .
Vtilis exercitatio in aduersis, et de remediis 5 .
Quomodo se pręparet animus contra aduersa futura 7 .
Contra aduersa remedium periculorum meditatio 9 .
Opum amissio qualiter ferenda 14 .
Sapiens ad omnia infractus 21 .
Demetrius uitam sine ullis incursionibus fortunę mare mortuum uocat. Attalus Stoicus
dicere solebat: Malo me fortuna in castris suis quam in deliciis habeat 25 .
Inexpectata plus aggrauant 41 .
Commoda et incommoda extra nos esse 42 .
Melius in malis sapimus, secunda rectum auferunt 45 .
Qualiter aduersus fortunę duritiam componendus est animus. Nihil firmum 48 .
Quę patienda in hac uita 52 .
Ars.
Quattuor esse artium genera: sordiedę, ludicrę, pueriles, liberales 84 .
Idem 38 .
Artis diuisio, ut facilius noscatur 39 .
Mechanicas non esse a philosophis inuentas 40 .
Dedalus serram commentus est. Texturę ratio. Pistrini inuentum 40 .
Rota figuli. Vitriarius. Fornix 41 .
Aqua.
De aquis, de ortu fluentis 57 .
Quare interdum flumina siccantur, quare alibi noua erumpunt? Thales de aquę elemento.
Item Ęgyptii 98 .
Quare aquis sapor uarius? 98 .
Quę indurat in saxum. Oceanus. Quare quędam aqua caleat, quędam est mortifera, ut Stix
in Arcadia etc. Quę flumina ęstate augentur. Vnde diluuium. Danubius. Maria paria esse terrę
celsitudine 99 .
Diluuium 100 .
Cur Nilus ęstate abundet 100 .
Grando. Quare hieme ningat, non grandinet 101 .
Nix 102 .
Flumina sub terra fluentia 105 .
Accusator.
Vacinius in Caluum: Rogo uos, iudices, nunquid quia hic disertus est, ego
damnadus sum? 15 .
Accusationes iniquę in foro 50 .
Non cito credendum delatoribus 52 .
Pulcher furti accusauit Catonem. Carmina in Pompeium composita et in Marcum Brutum
144 .
Appetitus.
Inter desiderium naturale et ex falsa opinione nascens 6 .
Viri boni auiditas tuta est 9 .
Cupiditates diuitiarum uel bonorum. Item animi passiones 51 .
Quod affectus animi corpora sunt, quia corpus tangere uidentur 52 .
Anima.
Mens hominis inquieta, quoniam ex cęlesti spiritu descendit 69 .
Animi mobilitas 70 .
Quęstiones de animo 85 .
/ Animus cęlum petit, si purus fuerit 88 .
Spiritus facit motum 93 .
Habemus animum, sed quid sit aut ubi sit, non expedimus 110 .
Animi diuinitas 114 .
Cogita in te pręter animum nihil esse mirabile, cui magno nihil magnum est 3 .
Animus est ratio in animo perfecto, hominis proprium, quod nec dari nec eripi potest
14 .
Quid enim aliud est animus quam quodam modo se habens spiritus 17 .
Contra eos qui existimant hominis magno pondere extriti non posse permanere, sed mori
19 .
Animus graui sarcina pressus explicari cupit et reuerti ad illa quorum fuit 22 .
Animi exercitium 32 .
Animus Deum non capit, nisi purus et sanctus 37 .
Partes animi: rationalis et irrationalis, et hęc duas habet partes 42 .
Ab animo sensus gestusque et sermo. Rex noster est animus 57 .
Animarum ęternitas ex consensu hominum 58 .
Nos animum habere nos scimus, quid sit animus, ubi sit, qualis sit et unde, nescimus
61 .
Bonum hominis animus emundatus ac purus 63 .
Habitaculum. Amęnę ciuitates vitandę 17 .
Locus etiam non nihil confert moribus 17 .
Sed non multum ad tranquillitatem locus confert. Animus est qui sibi omnia commendet
18 .
Locorum mutatio uitanda 25 .
Angelus.
Vnicuique nostrum pedagogum dari deum inferioris notę, secundum Stoicos. Singulis enim
et genium et Iunonem dederunt 54 .
PLATO
Agricolis et aliis opificibus in generatione ferrum et ęs admixtum 203 .
Agriculturę leges: nequis terminos moueat. Caueat uicinus, me uicino noceat. Qui pascuis
nocuerit, qui alienas apes fuerit persecutus, qui materiam inciderit, puniantur. De aquis
deducendis. Quod uuę et ficus ante uindemię tempus non gustentur 302 .
Pira, mala Punica clam auferre turpe non sit. De aquarum riuis 303 .
Amicus.
Amator tui solus eram, cęteri uero tuorum 15 .
Amicicia est honesta perpetuę uoluntatis communio 42 .
Lysis de amicicia 43 .
Bonum amicum mauult quam Darii aurum adipisci. Vtrum amicus amans amati an amatus
amantis. Solus bonus soli bono amicus 44 .
Conuiuium de amore 150 .
Quam magnus deus amor sit. Amor pręstat in rebus turpibus uerecundiam et honestis
studium. Achilles, cum sciret, si Hectorem occidisset, sibi quoque pereundum, maluit Patrocli
amici mortem ulcisci quam uiuere. Amor turpis. Amor honestus 151 .
De Achille idem 169 .
Prauus amator ille uulgaris corpus magis quam animam amat. Prius perpende et examina
quem amaturus es. Siquis uelit aliquem colere putans per illum uirtute aut sapientia
proficere, licet et fas putamus. In eos qui lucri causa amant. Virtutis auiditate gratificari
atque seruire semper honestum 152 .
Amoris descriptio. Amor immortalis 154 .
Vtrum amanti an non amanti magis gratificandum 160 .
In omnibus sic uersari cum eo quem amas decet, ut nihil unquam pręter honestum uidearis
ab adolescente requirere 201 .
Qualiter affici debemus erga ciues, erga peregrinos, erga nos ipsos 285 .
Qui amat animam suam, perdet eam 285 .
Verus priscus ille sermo: ab ęqualitate amiciciam procreari 289 .
Non auri fulgor in misera mortalium uita rarissimi, non adamas, non argenteę mensę, quę
apud/ homines habentur in precio, ita oculis coruscant neque lati fundi aut pinguia culta
tantum ualent ad uitam quantum mens bonorum uirorum consentiens 330 .
Anicum se nolle deserere ait nec potentiam tyranni ueritas nec
opum eius cupiditate captus 331 .
Memento igitur necessariam esse ad res agendas hominum beniuolentiam, austeritas uero
solitudinem amicorum parit 332 .
Amicorum bonorum constantia atque fidelitas magis uires auget quam multitudo equorum et
alii belli apparatus uel auri magnitudo 332 .
Carebat enim amicis fidisque hominibus, quo nullum maius est argumentum uel
improbitatis, si desint, uel probitatis, si adsint 333 .
Non enim per uulgarem mercenariamque beniuolentiam factus erat amicus, sed per
liberalis disciplinę communionem, cui certe uni, qui sapit, plus adhibet fidei quam ulli aut
animorum coniunctioni aut corporum consanquinitati 333 .
Adulatio.
Omnis adulatio tum circa se, tum circa alias est fugienda 132 .
Cyri filii moulieribus educandi traditi, quicquid agerent dicerentue,
laudabantur; sic instituti, cum ad regimen succedissent, regnum peruerterunt 278 .
Auaritia.
Hipparcus de lucri cupiditate 1 .
In eos qui pecunię student, filios autem negligunt 106 .
Philocrimatus id est amator pecuniarum 177 .
Qui tyrannides rapinasque secuti fuerint, transibunt in lupos, accipitres, miluos 179 .
Improbat Homerum, apud quem Phenix consulit Achilli, ut nisi muneribus accęptis
auxilium non ferat Achiuis, et Achilles ab Agamemnome accipit munera et Hectoris cadauer
precio uendit 199 .
Auarus, quanto pluris ęstimat pecuniam, tanto magis contemptui habet uirtutem 226 .
Auarus honorum disciplinarumque oblectamenta nullius ęstimabit, nisi quantum ad
comparandam pecuniam conferant, Auaro melior ambitiosus 231 .
oriphile contra uiri sui uitam monile accępit 232 .
Qui pecuniam iniuste cupit aut possidens iniuste non dolet 285 .
Nimia acquirendi cupiditas pauperem facit, non pecunię diminutio 286 .
Auaritia et turpe lucrum ne sit in ciuitate. Liceat, siquis in foenus accępit, nec
usuram nec sortem reddere 287 .
In eum qui turpe lucrum exercet 289 .
Auaritia causa est, ut bonum honestumque negligatur 301 .
In auaritiam 307 .
Alieni abstinens. Quę non deposuisti, ne tollas. Poena in eos qui rem alienam
inuenerint et mouerint. Propter cauponum auaritiam et
lucrandi intemperantiam prohibet fieri cauponationem in urbe, Arduum est aduersus duo
contraria pugnare, diuitias et egestatem, alterum hominum animum delitiis
mollitięque corrumpit, alterum doloribus ad impudentiam trudit 315 .
Recta quidem auarus non audit, sed deridet etc. 334 .
Aduersa.
Nihil graue patieris, si re uera honestus bonusque sis uirtutemque exerceas 132 .
Damnum passus ab alieno seruo uel iumento 318 .
Siquid mali ab aeris qualitate et plantis et animalibus nobis infertur, non diuinam
naturam culpandam esse, sed humanam, quę iniuste uitam suam distribuit 323. 325 .
Ars.
Diuitiis et inopia artifices corrumpuntur 205 .
Nemo in omnibus artibus eruditus 237 .
Lex: Ne faber, ęrarius cum lignario simul sint; nequis duabus artibus uacet 303 .
Artem mortalem a mortalibus factam 311 .
Lex de artificibus: Si statuto tempore opus non absoluerint per maliciam, ne plus ęquo
opus liceatur nec decipiat. Siquis opifici mercem pactam non dederit
316 .
Quid est artificium? Mens artificis in materia separata 352 .
Duo sunt artium genera 302 .
Aqua.
Amelita flumen, cuius aquam nullum uas continet, potantes obliuione demebat 240 .
Aquę figura facies habens XX icosaedra 251 .
Grando, nix, pruina, humor 258 .
Accusatio.
Accusatus Socrates, quod nimium curiose perquireret, quę sub terra et quę in cęlo sunt
168 .
Item, quod deos non esse putaret. Aduersarii Melitus et Anitus et Lycon. Primus ob
poetas, secundus ob artifices, tertius gratia rhetorum ei infensi fuerunt. Item obiiciunt ei,
quod iuuentutem deprauaret ac deos, quos ciuitas coleret, ipse contemneret et alia quędam
noua demonia sibi asscisceret 169 .
Accusatio inter patrem et filium, inter uirum et uxorem 317 .
Appetitus.
Cupiditatum III genera: cibi, potus, coitus, in quibus, si recte ducantur, uirtus, sin
contra, uitium nascitur 293 .
Voluntas appetit bonis perfrui 408 .
Auditus quare nobis datus est 256 .
Habitaculum Cyclopum in altis montibus caua antra 276 .
Habitaculorum ordo in ciuitate 303 .
Angeli quomodo illuminati intelligantur 220 .
Demon uitę custos 240 .
Angeli regendis speris pręfecti 246 .
Angelorum ordines nouem 267 .
Natura angeli 324. 326 .
Angelos esse atque multos Aristoteles in libro XI. diuinorum ita probat etc. 341 .
Angelus multitudo immobilis, Angelum immobilem dicunt essentia, uirtute, actione,
quoniam semper sit idem, ęque possit, intelligat semper omnia simul1 et uelit
eadem, et quantum in se est, agat subito quicquid agit. In angelo multitudo ut essentia,
intellectus, actus 342 .
Angelus receptaculum specierum est et multitudo immobilis. Quare immobilis? Quare
multitudo? Angelus non est actus merus, quia componitur ex actu et potentia 350 .
Quod sit unum quiddam et quod sit actus, non a se ipso habet, sed a Deo uere uno
actuque purissimo; sed quod sit simplex per potentiam suscipiendi et patiendi, habet ex se
ipso. Quantum extra Deum productus, a productoris perfectione degenerat. Multitudo igitur
naturalis est angelus. Angelus mouet alia, id est agit in alia; ipse quidem stabilis, sed non
stabilis per se ipsum. Nam per diuinam stat unitatem 350 .
Angelus in Deum totus errigitur, corpora negligit 351 .
Angelus, quamuis prout pendet ex alio, mutabilis quodam modo dici possit, tamen quia
infinito Dei statui pręcipue proximus procreatur, in ipsumque conuertitur sine medio,
stabilis prorsus euadit 355 .
Angelis pręsunt archangeli, his principatus, his quidam intellectus, qui dii iam
participatione quadam denominentur, summo semper Deo pleni diuinoque nectare ebrii
381 .
Animę uires 5 .
Animus immortalis 7 .
Anima, ut se ipsam uideat, in animam intueatur, sicut oculus in oculo. In anima nihil
illo diuinius, circa quod intelligentia sapientiaque uersatur 15 .
Animę bonum erit integra diuini luminis consecutio etc. 29 .
Animę officia sex: imaginatio, memoria, reminiscentia, cogitatio, opinio, phantasia 47 .
Anima quędam per se ipsam animaduertit, nonnulla
per corporis uires apprehendit 55 .
Animam esse aliquid 66 .
In anima maculę peccatorum apparebunt 132 .
Animę foetus prudentia alięque uirtutes 154 .
Anima omnis immortalis, quod a se mouetur 161 .
Vires / animę diuidit: auriga est ratio, gemini equi appetitus, alter bonus, alter
malus, alę animę 161 .
Equi et auriga 162 .
Separatę animę sicut hic, ita et illic se agnoscunt 167 .
Phedon de anima 175 .
Vtrum apud inferos sint mortuorum animę 177 .
Ex uiuente fit mortuus, sic ex mortuo uiuens. Viuunt igitur post mortem animę nostrę.
Item si disciplina reminiscentia est, ante erant animę nostrę quam in corpus infunderentur,
sic et post solutum corpus futurę 178 .
Item quia simplex est et non composita, ideo nec dissoluenda. Item quia inuisibile
semper eodem modo est, quia per se ipsum animus excogitat, et illuc se confert ad purum
sempiternum immortale. Item quia anima naturaliter pręest, et domina est corporis. Item quia
corpus uisibile mortuum multo tempore integrum durat, multo magis anima inuisibilis integra
permanebit 179 .
Anaxagorę sententia: mentem omnia exornare omniumque causam esse 182 .
Animam esse immortalem 183. 184 .
Si anima mortalis esset, improbi lucrarentur, cum et a corpore et a prauitate
liberarentur 184 .
Animę uires tres 204 .
In anima duo: unum melius, alterum deterius 206 .
Tria in anima: rationalis, irascibilis, concupiscibilis 207 .
Rationali potentię conuenit imperare, cum sapiens sit geratque totius animę
prouidentiam. Irascendi uero naturę obsequi rationi proque illa pugnare 208 .
Anima trifariam diuiditur ut supra 231 .
Animę figura et partium eius mystica 232 .
Quare animos immortales esse asserendum 233. 234 .
Immortalem esse animam 238 .
Nec iniusti animam interire. Anima immortalis. Qualis anima. Animus diuino cognatus
239 .
De compositione animę per quinarium etc. 246 .
De harmonica animę compositione 249 .
Diuisio animę motus et tempus. Anima pueri 250 .
Mens animę, anima uero corpori data.
Anima prior corpore 254 .
Astrorum animę 255 .
Mentem tantum ab anima possideri 256 .
Animę sedes in summa corporis arce 262 .
Animarum transitus in corpora respondentia 263 .
Animalium tria genera 267 .
Spiritus superiores in anima nostra operantur. Animi lex intra ipsum 284 .
Anima post separationem sensus exercet in se ipsa uel in aereo corpore. Et nunc magna
mei sub terras ibit imago 304 .
Animam esse naturam mobilem 309 .
Animam humanam semper corpori esse coniunctam 310 .
Quod anima prior sit corpore 311 .
Quod anima se ipsam moueat 312 .
Bonorum et malorum causa est anima. Duę animę, benefica et malefica. Mentis motus. Quod
anima solis et corporum cęlestium dii sint 312 .
Anima immortalis ad Deum proficiscitur rationem suorum operum redditura. Mens animę
sensibusque coniuncta 322 .
Mens beata unita Deo 323 .
Animę corporum cęlestium 324 .
Animę motus nisi mente regatur, pręuaricatur. Anima diuersa a corpore 324 .
Anima prior corpore. Anima incorporea. Animę necessitas intellectum
habentis. Animam atque corpus duo esse 326 .
Animus noster diuinus affectat diuina, licet non comprehendat 328 .
Immortalem esse animam iudicesque habere supliciaque pati maxima postquam a corpore
fuit separata 333 .
Mens in anima pars animę est 341 .
Mens animę oculus. Animę opus est uitalem motum prębere, siquidem ipsa uita quędam est. Mentis autem opus ordinare per formas 342 .
Anima materiam specie terminat. Anima non diuisibilis, sed mobilis multitudo. Anima non
est merus actus. Anima quod una quędam substantia sit et actus stabilis per essentiam non a
se ipsa, sed a Deo sortitur. Primum mobile anima. Quomodo anima a se mouetur 350 .
Anima inter summa et infima media est. Summa sunt Deus et angelus, infima qualitas et
corpus; sic utrimque tertia est, hinc cum inferioribus, illinc cum superioribus conuenit.
Quomodo implet corpus. Quomodo in singulis corporis partibus tota pręsens. Quomodo diuidua
simul et
indiuidua. Anima corporum domina est, Anima rationalis
est uita intelligens discurrendo et corpus uiuificans tempore 351 .
Animarum rationalium gradus tres: in primo mundi, in secundo sperarum, in tertio
animalium. Animantes quędam absque semine natę. Mundi anima 352 .
Elementa etiam uiuere Platonici arbitrantur. Tres pręcipui principes mundi: Deus, mens,
anima. Plato impossibile esse ait terram, cęlum stellasque omnes, nisi animam habuerunt, suum
ordinem seruare posse 354 .
Animę sperarum mouent speras per legem fatalem in circulum, quia ipsę sunt circuli. De
anima Zoroaster ait grammaticus: Mundanorum sinuum multas plenitudines comprehendit 355 .
Omnis rationalis anima est immortalis, quia per se mouetur in circulum, quia stat per
substantiam, quia hęret diuinis, quia materię dominatur, quia est a materia libera 356 .
Quia est indiuidua, quia esse suum habet in sua essentia, quia esee proprium habet et
nunquam a sua forma discedit 357 .
Quia sibi per se conuenit esse, quia per se refertur ad Deum, quia non componitur ex
aliqua potentia, in qua possit resolui 358 .
Quia non habet in se potentiam ad non esse, quia esse a Deo accipit sine medio 359 .
Quia est per se uita 360 .
Quia uita est pręstantior corpore 361 .
Irrationales uitas, non animas proprie appellamus, sed idola et simulachra animarum.
Materia non interit, multo minus anima 356 .
Quęstio: Cur non perfectione pares inter se sunt angelus atque anima, cum utraque a Deo
absque medio prodeant 360 .
Quid sit anima, philosophorum opiniones. Tria animę officia: agit in corpore, per
corpus, per se ipsam. Quod anima non sit corporalis. Anima misera, dum premitur corpore.
Apostropha ad animam, quod magnum quiddam sit, et optimum et pulcherrimum et sempiternum 362 .
Incorporeas naturas in excellentiore substantię genere inueniri quam corporeas 363 .
Heraclitus grammaticus: Lux sicca anima sapientissima 364 .
Quod anima non sit corpus nec forma diuisa in corpore, ostenditur per uirtutem animę naturalem, quia est principium nutriendi et
quomodocunque aliter operandi, quia neque corpus animatum neque inanimatum neque crassum
neque subtile, quia corpus ex matera et forma componitur 364 .
Quia corpus natura sua dispersum est, quia duo corpora non sunt in eodem loco, quia
corpus non est simul totum in pluribus. Item quia anima est uita aut fons uitę, quia corpus
se ipsum mouet 365 .
Quia anima non crescit ad corporis augumentum 366 .
Anima forma uiuifica dicitur. Quare anima forma 364 .
Quare motus in anima actio dicitur, motus in corpore passio 366 .
Item quod anima non sit corpus etc. ostenditur per potentiam sentiendi, quia corpus non
capit imagines aptas ad sensum, quia portet sensus ad animi centrum
conduci, quia quo angustior sensus, eo perspicatior, quia si sensus diuiduus sit, in eo imago
sensibilis diuidetur 367 .
Item quia anima sentit ubique tota, quia anima non necessario patitur sentiendo 368 .
Quia raationes proprię per naturalem et sensitiuam animę uim, quod anima non
sit forma diuidua, quia qualitatis opus unum est, quia complexio agit per uim qualitatum.
Quia complexio est accidentalis forma. Quia harmonia complexionis nihil agit in corpus. Quia
in omni corpore compositio est harmonia. Quia harmonia intelligitur aut compositio ipsa
membrorum aut aliqua compositionis ratio. Item quia harmonia humorum nihil capit absque
materia. Quia quę magis concinit, magis est harmonia. Quia harmonia nihil admittit dissonum
369 .
Anima corpori terreno copulatur per spiritum 368 .
Anima est forma indiuidua ubique tota et nullam trahit originem a materia ideoque
immortalis est, ut ostenditur per intelligendi uirtutem. Animus per IIII gradus ascendit ad
spiritum 369 .
Sensus, imaginatio, phantasia, intellectus. Rationes. Anima alitur ueritate. Contra
Epicureos dicentes animam cum corpore coalescere 370 .
Anima cupit separata uiuere. Virtus animę, quia indiuisibilis est, corpus esse nequit
371 .
Species conceptioque intelligibilis
suscipi non potest a corpore 372 .
Si mens est corpus, tangendo intelligis et currendo. Intellectus accipit secundum se
totum quicquid capit. Quod non faciet, si fuerit corporalis. Intellectus accipiendo rerum
formas non amittit suam, corpora contra 373 .
Forma est in mente uniuersalis; talis in corpore esse non potest. Mentes se inuicem
complectuntur, corpora nequaquam. Mens per omnia corpora operatur, et supra corpora 374 .
Mens statu proficit, corpus motu. Quę in materia sunt contraria, non sunt contraria in
mente. Mens accipiens formas non mutatur. Operatio corporis tendit ad rem compositam, mentis
ad simplicia 374 .
Actio mentis finitur in actione, actio corporis in corpore. Forma corporalis non habet
uim infinitam, mens habet 375 .
Animam non solum esse formam indiuiduam, uerum etiam a corpore non pendere probatur per
rationalem uirtutem. Animam in se reuolui modis IIII per intellectum in naturam suam, per
uoluntatetm in naturam eandem, per intellectum in actum ipsum intelligendi, per
uoluntatem in uoluntatis actum. Mens quo magis separatur a corpore, eo melius se habet. Mens
repugnat corpori. Animi officium speculari et consultare. Phantasia et sensus circa corporea
376 .
Cur anima interdum obsequitur corpori. Anima libere operatur 377 .
Mens absque corpore operatur 378 .
Quare uires animi deficere uideantur deficente corpore. Inter sensus et mentem. Anima
conuenit partim cum diuinis, partim cum brutis 380 .
Contra Epicureos non esse incongruum, quod homo sit partim mortalis, partim immortalis.
Penitus mortalis. Penitus mortalis, inter hos homo medius. Item sicut ultimum in ordine
corporum est incorruptibile, sic et ultimum in ordine mentium 381 .
Contra Epicurum de rerum serie. Vt luna ad solem, sic nostra mens refertur ad Deum 382 .
Sicut in rebus naturalibus fit resolutio ad primam materiam immortalem, sic ad formam
ultimam immortalem. Homo, si non peccasset, etiam in corpore semper uiueret. Contra Epicurum
de formis Deo simillimis 383 .
/ De formarum gradibus 384 .
Contra Lucretium, quod mens potest absque corpore operari. Contra Epicurum, quod Deus
non facit mentem nisi ex se ipso et per se ipsum. Contra Panetium, quod anima sine medio est
ex Deo 385 .
Quale est obiectum, talis est potentia 386 .
Mens unitur obiecto perpetuo et species suscipit absolutas rationesque sempiternas.
Contra Epicureos de unione mentis cum speciebus absolutis et rationibus sempiternis. Contra
Epicurum, quod species innatę sunt menti 387 .
Animus boni cupidus. De ideis. Intelligibile, ens, unitas 389 .
Confirmatio per signa 391 .
Mens est subiectum ueritatis ęternę 392 .
Contra Stoicos, quod aliquid certum sciatur. Contra Peripateticos, quod ueritas animum
familiariter habitat. Rationes multę et signa. Mens humana intelligendo mente diuina formatur
394 .
Quomodo mens in diuinam eleuatur ideam 395 .
Quam ob causam in eo statu Deum nos uidere nequaquam animaduertimus. Quo pacto nobis
Deus infundit intelligentiam assidue 396 .
Confirmatio per uisum. Veritas supra mentem. Mens omnia iudicat. Confirmatio per
auditum 398 .
Confirmatio per mentem. Quantum anima corpori dominatur, ostenditur signis, ac primum
ab affectibus phantasię 400 .
Signum ab affectibus rationis 401 .
Mens animę caput et auriga 402 .
Septem uacationis genera: somno, sincopa, humore melancholico, temperata complexione,
solitudine, admiratione, castitate 403 .
Ab artium et gubernationis industria. Quattuor hominis dotes in artibus. Signum ab
effectu miraculorum 404 .
Quęstiones de miraculis animę. Comparatio luminis ad animam, in angusto quiescit et
amplissima implet 406 .
Quod anima Deus fieri nititur, ostenditur per XII signa. Anima appetit primum uerum et
primum bonum 407 .
Animus conatur omnia fieri, item facere omnia et omnia superare. Homo affectat ubique
esse et esse semper 408 .
Cupimus IIII Dei uirtutes assequi, id est ut simus prouidi, iusti, fortes, temperati
409 .
Animus summam expetit opulentiam
et uoluptatem. Colimus nos ipsos ac Deum. Animus a
uitiis abhorret 410 .
Religio humano generi propria. Contra Lucretium dicentem, quod religio non procedat a
iudicio naturali 411 .
Cleombroto usque adeo persuasum fuit immortalem esse animam, ut se hac uita alterius
uitę amore priuauerit, et Demosthenes etc. Contra Lucretium asserentem, quod ueneratio
diuinorum a consilio humano nescatur. Contra illos qui aiunt, quod homines ad religionem
ferantur a syderibus 412 .
Quęstiones quinque de anima. Vtrum sit unus cunctorum hominum intellectus. Contra
Aueroem. Quod mens sit forma corporis, patet ex ordine naturę 414 .
Quomodo mens proprinquat corpori. Quomodo mens adsit corpori. Anima tota in qualibet
corporis parte. Quomodo mens insit corpori 416 .
Quod mens sit forma corporis, patet ex opinionibus actionibusque humanis. Ratio prima,
quia homo est animal rationale, quia homo intelligit 417 .
Animam esse formam. Animę diffinitio. Ratio tertia: quia homo libere se ipsum mouet.
Quarta: quia uires animi se uicisim tum impediunt, tum mouent 418 .
Quinta ratio: quia separata mens non indiget phantasia 419 .
Sexta ratio: quia intellectus uterque est uirtus in anima. Solutio rationum Aueroicarum
de mente separata 420 .
Solutio de mente unica 421 .
Signa quod non sit mens una tantum. Item rationes: quia mens species seruat ac
iam diu plena omnium debet esse 422 .
Quoties duo rem eandem intelligunt, toties omnino sequuntur absurda 423 .
Vel eadem esset multorum hominum scientia uel superfluę qualitates in eodem 424 .
Item quia contradictoria in eodem essent. Cur animi terrenis corporibus sint inclusi?
ut cognoscant singula 425 .
Animarum inter se affectus in uita altera. Item ut formę singulares cum uniuersalibus
formis concilientur. Vt tamen radius diuinus quam eius formulę reflectantur in Deum. Vt anima
fiat beatior. Vt uires anima inferiores ad effectum progrediantur 427 .
Animę defunctorum aliquando nostri curam agunt. Item ut mundus ornetur,
colatur Deus 428 .
Quam ob causam animi, si diuini sunt, perturbationibus afficiuntur? Affectio animę erga
corpus 429 .
Quare animi a corporibus inuiti discedunt? Qui hinc decędere gaudebant 430 .
Qualis sit animę status antequam ad corpus accędat, qualis etiam post discessum. De
compositione animę 431 .
Species et circuitus animarum 432 .
Iamblicus et Porphyrius reprobant transmigrationem animę ab homine in bestias et
circuitum infinitum 433 .
Quomodo intelligitur animas esse ante corpora. Figura animę apud Platonem 433 .
Angelos et animos non semper fuisse. Animę creantur quotidie 435 .
Vnde anima descendit in corpus. Corpus animę ęthereum et immortale. Zoroaster
grammaticus: Ne foedes spiritum neque in profundum exaugeas quod est planum. Qua parte cęli
animę creantur, qua ue descendunt 436 .
Quando infunditur in corpore et quo, dum in corpore uiuit, ducitur. Qua parte corporis
ingreditur et egreditur et quo duce progreditur. De statu animę purę 437 .
Quo pacto mens Deo coniungitur 438 .
Omnes mentium species possunt coniungi Deo 439 .
Quęstio de statu animarum infantium et stultorum 442 .
DIONYSIVS HALICARNASEVS
Agriculturę et militię laudes 39 .
Boni agricolę a Numa laudati, mali mulctati 53 .
Nenius augur inuenit botrum mirę magnitudinis et obtulit ad heroum casam uotum pro
suibus inuentis, quos amiserat 79 .
Lucius Quintius Cincinatus arator et consul 295 .
Deinde dictator 262 .
Auaritia.
Tarpeia pro armillis, quas concupierat, scutis obruta 42 .
Non enim habitat in fortuna eorum inopia, sed in moribus, quos non modo sors hęc parua
non expleret, sed nec omnes simul regum tyrannorum largitiones 245 .
Audacia.
Lucius Metellus pontifex ex ardente templo Vestę sacra eripuit in medios irrumpens ignes
50 .
PROBLEMATA ALEXANDRI APHRODISEI
Anima.
Quomodo anima adhęret corpori 23 .
PROBLEMATA ARISTOTELIS
Agricola.
Quomodo apii radix crescet in magnitudinem. Quomodo cucumeres et
cucurbitę. Quomodo eos per annum totum uirides seruabis. Ruta ut pulcherrima plurimaque
proueniat 55 .
Origanus musto iniecta uinum dulce efficit 56 .
Auditus.
Cur nox ad audiendum aptior quam dies 45 .
Cur melius audimus, cum spiritum retinemus quam cum reddimus. Cur nonnulli, cum suas
scalpunt aures, tussiunt 71 .
PROBLEMATA PLVTARCHI
Auxilium.
Noctu et interdiu domus tribunitię patebant tanquam portus omnium ope indigentium
80 .
Aduersa.
Apud quercum scotos uel1 tenebrę 84 .
Prouerbium apud Eleos: Grauiora sambuco pati. Hic enim ob sacrilegia compręhensus in
tormentis decessit 86 .
Auaritia.
Megarenses Theogora tyranno eiecto usuras a creditoribus, quas antea soluissent,
reposcebant idque palintociam appellauerunt 84 .
AVLVS GELIVS
Agricola.
Siquis agrum suum passus fuerat sordescere, puniebatu 31 .
Amicus.
An pro utilitatibus amicorum delinquendum sit 1 .
Qui amicos habuerit, necesse est eum simul habere et inimicos 2 .
Puer a delphino adamatus 46 .
Poliphylia, id est multorum amicicia
67.
Comitas hominis minoris erga amicum superiorem 69 .
Amor sui a natura 70 .
Contra reprehensorem Ciceronis in libro De amicicia 101 .
Ita amicum habeas, posse ut fieri hunc inimicum putes 104 .
Auxilium.
Apologus Esopi, quo docet non nimis confidendum in auxilio amicorum nec propinquorum,
sed propriis uiribus nitendum 20 .
Coruus auxiliatus est Valerio cum Gallo pugnanti 53 .
Auaritia quomodo corpus animumque uirilem effeminat 21 .
Parcus unde denominatus sit 27 .
Fabricius Luscinus Publio Cornelio Ruffino, auarissimo homini inimicus erat, et tamen
ei in petendo consulatu fauit, quod bellator bonus esset. Et mirantibus, cur id egisset,
"malo", inquit, "compilari quam uenire" 29 .
Nolani Vergilio noluerunt concędere, ut aquam in propinquum rus duceret, et ipse nomen
Nolę de carmine suo derasit dicens: Et uicina Veseuo ora iugo, ubi erat: Nola
iugo 49 .
Laberii uersus sub persona auari sumptum filii in luxuriam effusi deplorantis 59 .
Demosthenes ab aduersario pecunia corruptus tacuit, clienti synanchen se habere simulans
65 .
Auaritia prętorum prouincialium 91 .
Hęredis fletus sub persona risus est 104 .
Aduersa.
Epictetus philosophus confitetur se fuisse seruum, corpore mancum, pauperie pressum,
diis tamen charum 15 .
De hominibus calamitosis dicitur: Ille habet equum Seianum; item: aurum Tolosanum 23 .
Marcus Cato in oratione pro Rhodiensibus: Aduersę res edomant et docent,
quid opus sit facto, secundę res lętitia transuorsum trudere solent a recte consulendo atque
intelligendo 44 .
Versus Gręcus: Ipsa dies quandoque parens, quandoque nouerca est 104 .
Inter sapientis et insipientis animum quantum differat, cum iminent horrenda
112 .
Aqua.
Inter flumina prima magnitudine esse Nilum, secunda Histrum, proxima Rhodanum 57 .
Flumina retanda, id est purganda 67 .
Audacia.
Nunquam periculum sine periculo uincitur 104 .
Accusatus.
Publius Scipio Affricanus, cum esset reus a Claudio
Aselio, tribuno plebis, accusatus, neque barbam radi desiit neque candida ueste
nonuti, neque fuit cultu solito reorum 22 .
Idem, cum accusaretur a Marco Neuio, tribuno plebis, relicto foro abiit in Capitolium
diis gratulatum, quod ea die Hannibalem superasset. Idem Petilio, tribuno plebis, petente, ut
rationem redderet pecunię prędęque Antiochenę, cum esset legatus fratri Scipioni Asiatico,
protulit librum et, cum, ut palam recitaretur, postulatum esset, concerpsit, ęgre passus, ut,
cui salus imperii accepta esse deberet, ab eo ratio prędaceę2 /posceretur 32 .
Cum obiectum est quod negari non queat, responsione ioculari eludas exemplo Tullii
72 .
VITĘ PLVTARCHI
Agricola.
Plantandi ratio a Solone constituta 23 .
Cato senior pascuum et seminarium agrum quam floreum et irriguum maluit 91 .
Vnde illud Ouidii: Luxuriat Phrygio sanguine pinguis humus 135 .
Amicicia inter Theseum et Perithoum 4 .
Lex Solonis sine filiis decedenti ius constituendi hęredis, quem uellet, concessit,
pręferens amiciciam propinquitati et gratiam necessitati 23 .
Nemo erat natura tam aspera et difficili, quem Alcybiades sua comitate non sibi
beniuolum redderet 32 .
Xantippi, Periclis patris, canis abeuntis domini desiderio in mare insiluit, natando
triremem consecutus et in Salaminem delatus expirauit; eo in loco Canis tumulum uocant 42 .
Cęsar quosdam simias et catulos sinu circumferentes interrogauit, parerent ne apud
illos mulieres liberos 50 .
Epaminundas Pelopidam inter hostium arma iacentem non deseruit 60 .
Quidam, cum iacentem hostis trucidaturus esset, interrogatus ab eo, cur potius in
pectore quam humeris uulnerari uellet, inquit: Ne, si is qui me amat, terga perfossa uulnere
conspexerit, erubescat 61 .
Antipatro respondit Phocion, cum quiddam minus honestum ab eo petisset: Non amico
Phocione simul et adulatore
uti potes 105 .
Boetios interrogauit Lysander, rectisne an inclinatis hastis per ipsorum
agrum se incedere uellent 120 .
Cimon dona offerentem interrogat, mercenarium ne Cimonem an amicum habere mallet 3 .
Amicos non potentes, sed promptos amplexus est Agesilaus 30 .
Prometheus dilexit Herculem, populus Romanus Pompeium, uterque patres eorum osi 30 .
Nimia amicicia interdum causa odii 68 .
Lucilius quęrentibus Brutum se esse ipsum dixit, ut ille euadendi spacium haberet 110 .
Amiciciarum tria genera--- naturales, ęquales, hospitales. Plato pro amico nullum
recusat discrimen 136 .
Amatoris animus in suo corpore mortuus, in alieno uiuens 137 .
Auxilium.
Themistocles cuidam ex ducibus iactanti se cum ipso rebus gestis conferendum respondit
diem festum cum profesto aliquando litigasse se operibus referctum dicendo, ipsum uero ocio
uti; tunc festum annuisse: Verum, inquit, nisi ego essem, tu non esses. Ita uos, si ego
abfuissem, ubi nunc essetis? 43 .
Iusti proprium aliis magis quam sibi prodesse 96 .
Spes temeraria auxilii in Pompeio dicente: Cum terram Italię pede pulsabo, scatebunt
pedestres equestresque copię 38 .
Adulatio.
Anaxarchi consolatio ad Alexandrum 47 .
Cornelius Balbus tenuit Cęsarem, ne assurgeret senatui 57 .
Stratocles, Cleones erga Athenienses 96 .
Auaritia.
Quę Tarpeiam arcem pro armillis prodere uoluit 7 .
Agide regnante nummus argenteus Spartam inuectus et cum nummo cupiditas et delicię 15 .
Quomodo Hannibal elusit Cretensium auaritiam 74 .
Callias auarus et ob id crudelis 87 .
Continentes manus habere ueri imperatoris munus 90 .
Crassus auarus et diues 19 .
Auarissimus Crassus auaros tamen insectans 20 .
Auaritia militum Pompeianorum quęrentium thesauros terram fodiendo labore irrito 31 .
Antigonus mendax ob auaritiam 50 .
Qui timiditatem Herculi exprobrat, potest et Catoni turpitudinem
quęstus 70 .
Demosthenes habens argiranchen, non sinanchen 87 .
Auaritia multa exigens 106 .
Aduersa.
Themistocles pattria profugus, cum apud Persarum regem iam permultum opibus et gratia
polleret, fertur ad filios dixisse: Interieramus, o filii, nisi interissemus
44 .
Egidis damnati constantia, cum se meliorem damnatum diceret quam illos, a quibus contra
legem et ius damnabatur 107 .
Qui erumnas formidans mortem appetit, non fortis, sed mollis est 112 .
Aduersa uirum probant. Exemplum Eumenis, qui uictus non ante destitit persequi
proditorem quam captum patibulo suffixit 140 .
Prospera immoderatum, aduersa obsequiosum hominem faciunt 4 .
Calamitosis miserandum, non culpa obiicienda 59 .
Plato uenumdatus 72 .
Cicero exilium impatienter tulit 90 .
Ars.
Archimedes magnum pondus subleuans tormentis. Idem arti intentus non uidit uitę
periculum 65 .
Aqua.
Publius Emilius militibus siti laborantibus aquam ministrauit, fossis locis qui sub
monte erant, coniectatus ex siluę uiriditate inde aquarum scatebram erupturam 102 .
Audacia.
Spartę non licebat ire pręuio lumine, ut et in tenebris assueti audaciores fierent 12 .
Audacia Alcibiadis pueri: ante currum se prostrauit in uia, cum aurigam, ut cursum
inhiberet, exorare non posset; sic ille multorum clamore et pueri audacia territus substitit
28 .
Vincendi initium fiducia est 41 .
Minutii temeritas Fabio detrectantis 56 .
Megarensi cuidam confidenter in se loquenti Lysander: Tua, inquit, ciuitatis indiget
oratio 120 .
Quidam ex his qui a Cęsare uenerant, stans iuxta senatum, cum audisset, quod Cęsari
prorogatio non daretur, manu ensis capulo percusso inquit: At hic dabit gladius 38. 54 .
Accusator.
Accusatus Scipio Africanus 78 .
Prosagogidę dicti Siracusis, qui dicta factaque ciuium explorantes ad tyrannum
deferebant 75 .
Socrates accusatus et morti addictus 135 .
Anima.
Animarum immortalitas 9 .
LACTANTIVS FIIRMIANVS
Amicus.
Qui se deuouerunt pro aliorum salute 58 .
Contra Socratem et Platonem, qui dixerunt amicorum omnia communia 68 .
Amare
bonos et odisse malos potest cum malis esse
commune 125 .
In quos pręcipue sit humanitas exercenda 130 .
Philosophi caruerunt humanitate, quod eam inter morbos animi ponebant 134 .
Auxilium.
Quod succurrendum sit ei qui indiget auxilio 130 .
Adulatio.
Gręcorum leuitas 16 .
Qui aliter de diis sentientes, publice cum aliis errare maluerunt
assentandi gratia 29 .
Auaritia.
Cupiditas fons malorum 103 .
Romanorum cupiditas occupandi aliena 128 .
Quomodo cupiditas non uitium, sed uirtus sit 137 .
Vsuram caue. Munus pro munere ne acceperis a paupere 138 .
Cupiditas 140 .
Auaritia 148 .
Aduersa.
In aduersis Dei recordamur, in prosperis obliuiscimur 27 .
Exulibus aqua et igni interdictum 40 .
Sapiens et in tormentis beatus 71 .
Aduersa permittit Deus, ut innotescat uirtus 104 .
Cur bonis mala, iniustis prospera eueniunt 119 .
Cur generata sunt quę obsunt homini 151 .
Appetitus.
Quare uitia magis quam uirtutes appetuntur 1 .
Peripatetici contra Stoicos: affectus naturales non euelli, sed mitigari posse 135 .
Item contra Peripateticos, quod bonus usus affectuum uirtus est, malus uitium 136 .
Quod insaniant, qui humanam naturam affectibus spoliare nituntur 136 .
Peripatetici contra Stoicos 139 .
Tres affectus mali 140 .
Auditus.
De uoluptate aurium 142 .
Anima immortalis 59 .
Contra eos qui dixerunt animam in uaria corpora transire 65 .
Quod sapientissimi immortalitatem animarum, sed infideliter docent 66 .
De immortalitate animę argumenta Platonis 155 .
Quę sit de hoc fidelis assertio 155. 156 .
Contra Lucretium et Epicurum, et de differentia mentis et animę. Quare in pueris sensus
crescit 158 .
Testimoniis probatur immortalitas 159 .
Aristoxenus negat ullam esse animam 159 .
Qua ratione anima patibilis esse possit 164 .
Contra eos qui dixerunt animam transire in uaria corpora 166 .
Anima et corpus 179 .
Vbi sit mentis sedes et qua ratione corpori iungatur 198 .
Quod anima sit ęterna et quid sit secundum
uarias opiniones philosophorum 199 .
Vtrum animus et anima sint idem 200 .
De origine animę 200 .
Angeli.
Demones 8 .
Apostoli.
Diuisio discipulorum. De illorum miraculis. Quomodo Petrus et Paulus Romę prophetarunt
de euersione Hierusalem 91 .
Quod a discipulis Christi mendacium abfuit 101 .
LAERTIVS
Agricola.
Pytagoras: Mitem arborem non uiolandam 82 .
Amicorum pręsentium et absentium ęque memores esse decet. Amicos cito noli acquirere;
quos autem acquisieris, reprobare caue 8 .
Chilo dixit: Promptius ad amicorum aduersos casus quam ad secundos accurrendum. Nihil
se ingrate fecisse dixit, nisi forte cum sibi inter amicos iudicandum esset, suaserit amico a
se prouocare sic et legem et amicum seruaret 10 .
Ciuibus placere omnibus stude 11 .
Bias malle se inter inimicos quam inter amicos iudicare dicebat; quippe ex amicis
alterum prorsus futurum inimicum, ex inimicis autem alterum amicum 12 .
Amicos beneficiis fouendos, ut amiciores sint, inimicos autem amicos faciendos 12 .
Amicis et felicibus et infelicibus eundem te pręsta 13 .
Melius est amicum unum egregium quam multos gregarios possidere 14 .
Xenophontis uerba ad Cliniam, quam ardenter ipsum diligat 20 .
Dolores pro amico sustinendos ne illi quidem negant, qui in uoluptate finem constituunt
25 .
Theodorus sustulit amiciciam, quod sapientes sibi ipsi sufficiant, insipientes autem
inconstanter ament 25 .
Plato ait amicicię species III: naturalem, socialem, hospitalem 36 .
Cum Platoni Dionysius diceret "caput tibi quispiam tollet", aderat Xenocrates et suum
ostendens "nullus", inquit, "id prius quam istud abscidet" 39 .
Crantor, cum interrogatus esset, cuius rei gratia ita se
Polemoni addixisset, respondit quia illo nunquam neque acutius neque grauius audisset
loquentem 41 .
Amicos, qualescunque sint, oportere seruari, ne uideamur uel malis usi uel deuitare
bonos. Aristoteles rogatus, quid sit amicus, "una", inquit, "anima in duobus corporibus
habitans". Rogatus, erga amicos quales esse debeamus, "quales", inquit, "eos erga nos
esse optamus. Fauorinus refert eum crebro dicere solitum: Amici, amicus nemo 47 .
Amiciciam ęquitatem esse deffiniuit reciprocę beniuolentię. Eius tres species esse:
aliam cognationis, amatoriam aliam tertiamque hospitalem 48 .
Demetrius amicos dicebat secundis in rebus adesse aduocatos, in calamitatibus autem sua
sponte atque inuocatos 52 .
Diogenes: Meam et tuam amiciciam perna dissoluit. Alteri idem: Tuam amiciciam modicum
casei rupit 57 .
Zeno interrogatus, quid esset amicus, "alter", inquit, "ego". Cum Crates eum per
pallium a Stilpone retraheret, dixit: "O Crates, aptissima philosophorum captura est, quę
fit per aures. Persuadens igitur trahe; quod si per uim egeris, corpus quidem apud te, sed
animus apud Stilponem erit" 65 .
Amiciciam inter bonos dumtaxat, quos inuicem studiorum similitudo conciliat, posse
consistere. Item quid sit amicicia 73 .
Amaturum sapientem iuuenes aptos ad uirtutem 74 .
Pytagoras primus amicorum omnia communia dixit amiciciamque ęqualitatem 81 .
Conciliandę amicicię imprimis studiosus fuit 82 .
Inuicem ea ratione conuersandum, uti ne ex amicis inimicos, uerum ex inimicis amicos
faciamus 82 .
Auxilium.
Pythagoras: Onus una tollendum non adiiciendum 82 .
Adulatio. Diogenes olera abluens Aristippum arguit adulationis etc. 22 .
Antisthenes pręstare dicebat necessitate urgente in coruos quam in assentatores
incidere; illos quippe mortuos, istos uiuentes deuorare 54 .
Diogenes rogatus, quę nam bellua perniciosissime morderet, "ex feris", inquit,
"obtrectator, ex mitioribus adulator." Sermonem ad gratiam instructum melleum esse laqueum
dixit 58 .
Crates desertos dicebat, qui cum assentatoribus essent, non secus ac uituli cum inter
lupos sunt: neque enim cum illis propinquos neque cum his esse, sed insidiatores 61 .
Timon,
cum uidisse Arcesilaum assentatorum medium
incedentem, "quid", inquit, "huc tu uenisti, ubi nos liberi sumus?" 98 .
Auaritia.
Damnum potius quam turpe lucrum eligendum: id quippe semel tantum angere, hoc semper 10 .
Nihil pecuniarum gratia agendum 13 .
Bion ad diuitem auarum: "Non", inquit, "hic substantiam possidet, sed ab ea ipse
possidetur". Tenaces itaque aiebat opum ut suarum habere curam, uerum ex eis ut ex alienis
nihil capere utilitatis 43 .
Aristoteles hominum plerosque dicebat ita esse parcos, ac si semper uicturos, alios tam
prodigos, ac si continuo morituros 47/. Diogenes rogatus, quomodo Dionysius amicis uteretur,
"ut sacculis", ait, "dum plena euacuat et abiicit uacua". Cupiditatem arcem omnium
malorum dicebat. Rogatus, cur pallens esset aurum, ait: "Quia multos habet insidiatores 58 .
Menippus philosophus quidem, sed auarus foenerator: amissis pecuniis laqueo sibi uitam
extorsit 62 .
Aduersa, inquit Thales, facillime quis perferre potest, si inimicos uiderit deterius
affectos 6 .
Infelicitatem nemini improperaueris, ne iustę querimonię pateas 10 .
Bias infelicem dicebat, qui ferre nequiret infelicitatem 11 .
Theodorus in exilium missus: "Me ", inquit, "Athenarum ciuitas ferre non ualens, non
secus ac Semele Dionysum, expulit 25 .
Sequitur sub folio.
Ars.
Anacharsis anchoram et figuli rotam inuenit 14 .
Socratem etiam lapidum sculptorem fuisse aiunt 17 .
Disciplinę species III: actio, effectus, speculatio, id est practice, effectrix,
theorice 36 .
Ars trifariam diuiditur: quę pręparat, quę conficit, quę utitur 37 .
Speusippus primus quo pacto ex gracilioribus lignis capacia et in uentrem tumentia
uascula fierent, inuenit 38 .
Diogenes, cum rudem pinguemque citharedum omnes arguerent, solus ipse laudabat;
rogatus, quam ob rem, ait: "Quod talis cum sit, cithara se, non latrociniis exerceret 57 .
Aqua omnium principium 5 .
Audacia.
Plato tyrannum non timuit. Nam cum illi Dionysius dixisset: "Verba tua ociosorum
sunt", tunc ille: "Et tua tyrannidem sapiunt" 31 .
Accusatus Anaxagoras, quod solem, candentem laminam dixerit 17 .
Socrates accusatus, quod deos negaret et iuuenes nouis disciplinis corrumperet 19 .
Viri illustres apud Athenienses dannati 20 .
Plato damnatur, quia Atheniensis, sed absoluitur, quia philosophus 31 .
Zeno dicente sibi quodam Antisthenis complura sibi minime placere, rogauit, num sibi
bona etiam quędam habere uideretur, illo se nescire dicente: "Non piget", inquit, "siquid
ab Antisthene male dictum sit, hoc indagare, siquid uero boni negligere 65 .
Appetitus.
Diogenes seruos quidem dominis, malos autem cupiditatibus seruire dicebat 59 .
Solebat in publico facere, et quę ad Cererem et quę ad Venerem spectant 59 .
Prima animantis appetitio se ipsum tuendi atque obseruandi. Item falsum esse, quod
prima appetitio sit ad uoluptatem 70 .
Voluptas cupiditati rationabili contraria 72 .
Concupiscentiam esse irrationabilem appetitum. Item quę illi subincidunt. Affectiones
bonę tres: gaudium, cautio, uoluntas 73 .
Concupiscentias partim esse naturales, partim inanes 109 .
Auditus.
Audire esse, cum is, qui medius? est inter/loquentem et audientem est aer,
uerberatur orbiculariter, deinde agitatus auribus influit, quemadmodum et cisternę aqua per
orbes iniecto agitatur lapide 76 .
Zeno Eleates ad aurem se aliquid locuturum simulans Nearco tyranno dentibus apprehensam
perforauit 91 .
Quomodo auditus fit 103 .
Anima immortalis 5 .
Velocissimum mens 6 .
Quid sensibile, quid intelligibile; anima, ideę 30 .
Idea; anima immortalis de corpore in corpus transiens 35 .
Animę partes tres: rarionalis, concupiscibilis, irascibilis 37 .
Aristoteles ait animam esse incorpoream, primamque esse entelechiam, corporis nempe
naturalis et organici potentia uitam habentis 48 .
Animam octo in partes diuidunt, id est in sensus quinque, uocem, cogitationem,
generandi uim 72 .
Anima mundi, anima sapientum, partes animę VIII 76 .
Principale animę in corde 77 .
Animę in corpora transmigratio 81. 82 .
Animam auulsionem ętheris esse
et calidi et frigidi; item esse immortalem 83 .
Animam trifariam diuidit Pythagoras: in sensum, mentem et iram 1 .
Esse autem principatum animę a corde usque ad cerebrum 83 .
Eorum quę in hominibus sunt, maximum animam esse; et felices esse, quibus bona anima
aduenerit 83 .
Empedocles animam putat omnigenum animalium atque herbarum species indui seque
aliquando fuisse puerum atque puellam, arborem, auem ac piscem 86 .
Alcmeon animam immortalem dixit, moueri iugiter instar solis 87 .
Heraclitus animarum et demonum plena esse omnia dixit. Item animę rationem nunquam
reperiri posse 89 .
Parmenides ait animam ac mentem idem esse 91 .
Idem dicit Democritus 92 .
Protagoras dicebat nihil esse animam citra sensus 93 .
Quod anima sit corpus tenuibus partibus per totam congregationem seminatum. Vires
animi. Animam dissipari. Anima corporea 104 .
Habitaculum. Diogenes sub porticu habitans Athenienses aiebat sibi condidisse
habitaculum. Idem dolium, quod in Metroo erat, pro domo habuit 55 .
Democritum adeo fuisse studiosum, ut cella se includeret 92 .
Aduersa.
Alexander epistulas Athenas ad Antipatrum miserat per Athliam quendam. Aderat Diogenes
atque ad uocabulum alludens, quippe athlios infelix dicitur: "Athlias ", inquit, "per
Athlium ad Athliam" 57 .
Ei qui sibi exilium exprobrabat, "at huius", inquit, "miserię causa philosophatus
sum" 58 .
Zeno, quoniam amissis in mari rebus ad philosophiam se contulit, "tunc ", inquit,
"secundis uentis nauigaui, cum naufragium feci 63 .
Hecaton Chrysippum uenisse ad philosophiam dixit, cum illius patrimonium in regium usum
inuectum esset 79 .
QVINTVS CVRTIVS
Agricola.
Arabię fertilitas 20 .
Orti pensiles 21 .
Amicus.
Alexander de Ephestione, cum illum ueneratę essent captiuę mater et uxor Darii ipsum
regem esse /putantes et recognita errorem excusarent, Sisigambim prouolutam alleuans rex: Non
errasti, inquit, mater; nam et hic Alexander est. Fides amicicię, ueri consilii periculosa
libertas, uos me decepistis; uos, quę sentiebam, ne reticerem impulistis 34 .
Nam firmisima est inter pares amicicia; et uidentur pares, qui non fecerunt inter se
periculum uirium 42 .
Simulata amicicia Perdicę in Meleagrum, regni consortem 66 .
Adulatio.
Hages et Cleo adulantes Alexandro. Perniciosa adulatio, perpetuum malum regum, quorum
opes sępius assentatio quam hostis euertit 47 .
Auaritia.
Scytharum legati Alexandrum auaritię arguunt 42 .
Insatiabilis auaritię est adhuc implere uelle, quod iam circumfluit 49 .
Auaritia Alexandri aperuit Cyri sepulchrum 62 .
Aduersa.
Darius seruorum suorum captiuus 27 .
Aqua.
Cigni fluuii descriptio 2 .
Aqua solis in nemore Hamonis sub lucis ortum tepida, medio die frigida 13 .
Tygris a celeritate sic dictus, quia Persica lingua Tygrim sagittam appellant 14 .
Fluuium Phasim tygrim incolę uocant 22 .
Araxes fluuius 22 .
Zioberis fluuius 29 .
Caspium mare dulcius cęteris 29 .
Polymetus fluuius 42 .
Mare rubrum a Erithro 61 .
Habitaculum.
Indi maritimi tuguria conchis et cęteris purgamentis maris instruunt 61 .
POLIBIVS
Amicorum etiam errores licet reprehendere historię scriptoribus 4 .
Acheorum et Peloponensium amicicia: ita in omnibus similes
erant, nisi quod non eandem urbem
habitarent 31 .
Malorum etiam societas, nisi iustitia seruetur, infringitur 68 .
Aduersa.
Qui sua culpa in calamitatem incidunt non tam miserandi quam reprehendendi 24 .
Audacia.
Rhodio Hannibali perniciem attulit 13 .
Flaminii temeritas 55 .
Marci Minutii temeritas 57 .
Temeritatem homines ad insaniam et ad nichilum adducere solere 69 .
Theodoti audacia 94 .
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Agricola.
India bifera et eius ubertas portentosa 5 .
Triptolemus 21 .
Aphricę, ubertas 31 .
Hesperidum horti 32 .
Sicilię ubertas 33 .
Militaris disciplina et agricultura ciuibus permissa 70 .
Diis libandum X uitibus non putatis 76 .
Assyrię feracitas 92 .
Agros colere pro re despicatissima habent Thraces 111 .
Parii eis urbem commisere, quorum fundos optime cultos comperissent 111 .
In sola Attica olim olea 112 .
Platanus aureo monili ornatur 126 .
Cincinatus ab agro ad consulatum uocatus, iterum ad dictaturam 140 .
Deposita dictatura ad agrum rediit 141 .
Pensiles horti in arce Babylonis 219 .
Regulus per litteras petiit, ut sibi successor mitteretur, causatus quod suus agellus a
mercenariis cultoribus uastaretur 255 .
Ficus a Catone in senatu ostensa 326 .
Lex 335 .
Agrorum curam foeminis et senibus delegant 347 .
Vitis aurea Pompeio donata 363 .
Hercinia silua, Arduenna silua 377 .
Domitianus edixit, nequis in Italia nouellaret 426 .
Amicicia.
Amicicię inimicicięque animalium 13 .
Congressus Thesei et Pyrithoi 35 .
Ionathę et Dauidis inter se amor 48 .
Omnia communia 62 .
De delphini et hominis commercio 82 .
Adrastus Atyn a se incaute occisum deprehendens, uenia a rege impetrata super bustum
eius ferro se traiecit 92 .
Amasis remisit amiciciam Polycrati, ne eius causa posthea in aduersis doleret 100 .
Mulier fratrem uiro et filiis pręfert 101 .
Xerxes seruatur exonerata naui
ultraneo suorum desultu 132 .
Tyrannos non auri, sed amicorum inopia perire 201 .
Alexander Ephestionem se alterum esse dixit 212 .
Certamen inter milites ortum gestandi regis Alexandri 223 .
Vera amicicia una in duobus corporibus anima 233 .
Heraclienses Atticos ex hostibus sibi amicos efficiunt beneficio plusquam armis usi
245 .
Xenophanes a Philippo missus ad Hannibalem foederis ineundi gratia incidit in Romana
pręsidia et dixit se ad senatum missum conciliandę cum eo amicicię causa, dimissus abiit, quo
uolebat 281 .
Marcus Liuius cum Tiberio Nerone consules designati reconciliantur 295 .
Syllę sepulchro inscriptum: Nemo amicus me beneficentia superauit neque in inuria
inferenda inimicus 357 .
Pompeius pro hoste habuit, qui se non sequeretur. Cęsar pro amico qui contra se non
esset 381 .
Nero neque amicum habens neque inimicum 419 .
Auxilium.
Suffragia Laconum clamoribus declarabantur 63 .
Castor et Pollux auxilio fuerunt Romanis contra Latinos 110 .
Metelli interuentu Sertorius uincere non potuit Pompeium. Et pulsassem puerum hunc
hodie, inquit, ad societatem, nisi anus interuenisset 358 .
Adulatio.
Alexender assentatoribus deditus 219 .
Cleonis assentatio in Alexandrum 227 .
Athenienses in assentationem propensi. Stratocles adulationum inuestigator
maximus 242 .
Athenienses in Demetrium, ut, quicquid uellet, sanctum iustumque haberetur. Mysteria
illi alieno mense ostendunt. Atheniensium adulatione afflicta Demetrii fortuna in contrarium
uertitur 243 .
Auaritia.
Darius sepulchrum demolitus in quo aurum se reperturum credidit 5 .
Eriphile aureo torque corrupta coniugem Amphiaraum latentem prodidit 39 .
Pygmalion Sicheum obtruncat auri eius potiundi gratia 54 .
Thesserarum et pilę lusum Lydi inuenere 67 .
Tarpei filia Capitolium prodidit pro armillis 72 .
Senacherib auarus et infidus 74 .
Auri cupiditas prodidit Polycratem 101 .
Alcmeonis auaritia totum se auro implentis, cum Croesus ei tollere, quantum posset,
permisisset 122 .
Cupiditas in subeundum
n duxit, comes spes 159 .
Ducis auaritia militum animos alienauit 166 .
Lysandrum diuitem rati generi colebant, mortui inopia offensi filias eius repudiarunt,
acerbe condemnati sunt 193 .
Diogenes: Omnium malorum arx cupiditas 202 .
Barbarus auri cupidus in puteum pręcipitatur 210 .
Parmenio auarus pecunię, Alexander glorię 217 .
Nubendum supra naturam, ubi luchrum ostenditur 242 .
Posthumus damnatus, quod, cum exercitui pręesset, militum opera in suo agro colendo
esset usus 245 .
Pyrrhi auaritia dirrui sepulchra iubentis antiquorum regum auri cupiditate 251 .
Pleminius ne a sacris quidem abstinuit 299 .
Corui aurum comedunt 301 .
Rapacissima Nabidis coniunx 308 .
Hannibalis ars in Gortinorum fallenda auaritia 320 .
Perseus pecunię parcens se et regnum prodidit 323 .
Auaritia Syllani a patre multata 334 .
Locupletum factio contra legem agrariam 335 .
Alii epoto, quod in prouinciam extulissent, uino plenas auro et argento reportarunt
amphoras 339 .
Septimuleius aurum pro Gracchi capite relaturus plumbum infundit, ut plus
appenderet 339 .
Venalem urbem cito perituram, si emptorem inuenerit 343 .
Mannio Atilio aurum liquefactum in os infusum 351 .
Sylla in deos cauillatus 352 .
Mulus auro honustus diripientibus obiectus Mithridati spacium ad euadendum dedit.
Decretum Luculli contra foeneratores 361 .
orarium Cęsaris iussu direptum 381 .
Tarsensibus grauissima tributa imposita 393 .
Miles aurum in uisceribus hominum quęrens 424 .
Aelii Prisci immoderata auri cupiditas 425 .
Vespasianus dicax et auarus urinę uectigal excogitauit 426 .
Pręstigiator alieni cupidus 432 .
Seuerus auaritia omnes omnium temporum principes superauit 435 .
Auarus et sęuus Maximinus 442 .
Aduersa.
Aegypti clades 15 .
Miraculosa tempestas supra Fhilistinos 44 .
Quid sit ut pinum exterere 114 .
Veteranus bonis bello amissis ęre alieno oppressus 115 .
Xerxis fuga 132 .
Themistoclis uox: Perieramus, filii, nisi perissemus 136 .
Butes inopia adactus urbem incendit, opes et semet in rogum coniecit 136 .
Artaxerxis aduersa fortuna 183 .
Atri postridiani dies 188 .
Manlius ex Capitolina arce, quam a
Gallis defenderat, pręcipitatus 191 .
Anthistenes dixit: Tunc ciuitates omnino interituras, cum boni ab improbis nequirent
discerni 192 .
Pestilens annus 198 .
Dionysii casus aduersi 201 .
Foeda tempestas 227 .
Ariaractis regis sors 236 .
Abderitę ranarum muriumque multitudine patrium solum relinquere coacti 238 .
Aduersa Demetrio 244 .
Marii errores 352 .
Ciceronis exilium 368 .
Quot malis humillima infestentur 421 .
Galenus in sua mala cauillatus 446 .
Ars.
Lanas sordibus inficere Lydorum est commentum 67 .
Nequis liber sedentariam artem exerceret 70 .
Lex ne alimenta filius patri debeat, a quo non arte esset aliqua
ad usum uitę institutus. Nullum ciuitate donandum nisi opificem 86 .
Archimedes 284 .
Aqua.
Indi fluminis ortus et incrementa 6 .
Diluuium sub Ogyge 8 .
Nili ortus 14 .
Boristenes post Histrum omnium Europę fluuiorum maximus 82 .
In flumine Persę non lauantur nec micturiunt nec cadauer iniiciunt 91 .
Cyrus Gyndem uadabilem reddidit 91 .
Euphratis ortus 92 .
Halis fluuius 92 .
Hermus fluuius 93 .
Araxes 93 .
Danubius, Ister, Thearus, Artiscus 106 .
Alluuio terrę 161 .
Cissusa fons aquas dulces habens, colorem uini; Bacchum ibi aiunt a nutricibus lotum
193 .
Tygris ortus et fluxus 219 .
Mira aquarum eiaculatio 223 .
Iberus, Rhodanus 266 .
De aquarum uenis 323 .
Audacia.
Themistoclis uox: Initium uincendi esse fiduciam 132 .
Pori signa in pugna amittere capitale erat 229 .
Neoptolemi filii ab hostibus interempti nece audita Pyrrhus: Tardius, inquit, quam
timui 251 .
Flaminii in hoste audacia 270 .
Ingressus inimicorum castra, ut regem interficeret, quibusdam uulneratis euasit 279 .
Perollę audacia ad Hannibalem interimendum 279 .
Cęsar a Dirachio Italiam petiturus piscatoriam nauim conscenderat 383 .
Veterani audacia in elephantem 388 .
Accusatio.
Tarquinius Herdonium coniurationis accusat, cum gladios in domum eius ante clam inferri
iussisset 95 .
Phoenices supplicio affecti, cum Iones proditionis accusassent 131 .
Manlius ab inuidis accusatus. Item Scipio Aphricanus 318 .
Titus delatores grauissime
426 .
Damasus pontifex adultus accusator 451 .
Auditus.
Intenti ad pugnam non senserunt motum terrę, quo etiam quędam urbes corruerunt
270 .
Anima.
Primus Pherecides de animorum immortalitate sermonem fecit 87 .
Gethę se non mori persuasum habuere, sed ad Salmoxim demonem quendam post fatum migrare
111 .
Druidę animam in alia transire corpora credunt 185 .
Anima endelechia. Aristides primus animum pinxit 233 .
Animę immortalitas 425 .
Habitaculum. Vesta ędificandarum domuum commenta rationem 21 .
Ne domorum culmina pręterquam securi hostiaque serra fabrefacta haberent 63 .
Gallorum domicilia ex pluteis et cratibus intestudinis speciem 185 .
Hic optime manebimus 188 .
Mardi specus effodiunt, in quos se, liberos et coniuges condunt 220 .
Tuguria conchis et Oceani purgamentis constructa 231 .
Dardani speluncis sub fimo defossis pro domibus utuntur 261 .
VALERIVS MAXIMVS
Amicicia.
De amicicia, liber IIII, caput VII.
Amicis inhonesta petentibus resistendum exemplo Pauli Rutilii, liber VI, caput IIII.
Philippus Alexandrum increpat, quod non probitate, sed largitionibus comparet amicos,
eodem. Fabius Maximus militem a se alienatum non punire, sed beneficio retinere/uoluit,
dissimulans quę de illo comperisset; sic sibi fidum atque obnoxium fecit, liber VII, caput
III.
Biantis pręceptum est: Sic amico utendum, ut memineris posse fieri inimicum, eodem.
Amicicia simulata Hannibalis erga Fabium, ut suspectum suis faceret, eodem. Sextus Tarquinius
amicicię simulatione Gabios decepit, caput IIII.
Auxilium.
Salinator cum Hannnibale conflicturus noctu Nerone collega cum altero exercitu recepto
prius hostem oppressit quam id ab illo resciri potuit, liber VII, caput IIII.
Adulatio.
Aristoteles Calistenem ad Alexandrum mittens monuit, cum eo aut rarissime
aut quam iocundissime loqueretur, liber VII, cap. II.
Auaritia.
De auaritia, liber IX, caput IIII. Quintus Fabius Labeo, finium arbiter inter Nolanos et
Neapolitanos, utrosque decepit, liber VII, cap. III.
Faniam infamem duxit Caius Ticinus, ut postea deprehensam dote priuaret,
sed Marius illum summa totius dotis damnauit, liber VIII, caput II.
Aduersa.
De repulsis, liber VII, caput V.
De necessitate, caput VI.
Rutilius nec accusatus uultum mutauit nec exul animum deiecit et Sylla reuocante redire
noluit, liber VI, caput IIII.
Solon amicum moerentem in arcem produxix et "cogita nunc tecum", inquit, "quam multi
luctus sub his tectis et olim fuerint et hodie uersentur et sequentibus sęculis erunt
habitaturi". Idem aiebat, si in unum locum cuncti mala sua contulissent, futurum ut propria
reportare domum quam ex communi miseriarum aceruo portionem suam ferre mallent, liber VII,
caput II.
Apium Claudium maritima tempestas reum fecerat, cęlestis absoluit, liber VIII, caput
I.
Ars.
Quam magni effectus artium sunt, liber VIII, caput XI.
Casu factum quod ars facere nequibat in equo pingendo, eodem. Quędam nulla arte effici
posse, cap. XII.
Suę quenque artis optimum et actorem et disputatorem esse, cap. XIII.
Audacia.
Libere dicta aut facta, liber VI, caput II.
De temeritate, liber IX, caput VIII.
Audacia Marci Castricii in Cnęum Carbonem: cum ille multos enses se habere dixisset, et
ego annos, respondit, liber VI, caput II.
Pascelius duas res sibi magnam licentiam prębere dixit--- senectutem et
orbitatem, eodem.
Accusator.
Infames rei quibus de causis absoluti uel damnati, liber VIII, caput I.
Ab accusatione abstinendum, quando ex ea plus mali oriturum iudicamus, liber VI, caput
II.
Mulier a Philippo damnata, "prouocarem, inquit, ad Philippum, sed sobrium", eodem.
Superbia Memmii accusatoris effecit, ut Fuluius Gabinus reus
iam damnatus absolueretur, liber
VIII, caput I.
Valerii Valentini accusatoris turpitudo Caium Cosconium certissimum reum a damnatione
liberauit, eodem.
Appetitus.
Cretum execratio in eos quos oderunt, ut mala consuetudine delectentur, optant;
inutiliter enim ali quid concupiscere et in eo perseueranter morari, exitio uicina dulcedo
est, liber VII, caput II.
Anima immortalis. Galli mutuas pecunias dabant, quę iis apud inferos redderentur, liber
II, caput I.
Habitaculum. Marcus Emilius Porcina, quod uillam nimis sublime extruxisset, graui multa
affectus, liber VIII, caput I.
CICERONIS OPVSCVLA
Agricolę uoluptas 43 .
Marcus Curius, Lucius Quinctius Cincimatus. Viatores 45 .
Ager cultus laudatur. Cyrus 46 .
Marcus Valerius Coruinus 47 .
Nihil est agricultura melius 108 .
Amicicię uis in quo sit 5 .
Amiciciam omnibus humanis rebus anteponendam 5 .
Amiciciam pręponit antiquitati. Amicicię diffinitio 6..
Amicicię laus 7..
Horestes et Pilades, origo amicicię 8 .
Causa amicicię expetendę 9 .
Difficile amiciciam permanere usque ad diem uitę extremum 10 .
Quatenus amor progredi debeat 11 .
Lex amicicię, ut neque rogemus res turpes nec faciamus rogati 12 .
Lex amicicię. Contra philosophos, qui amiciciam eleuant aut tollunt 13 .
Necessaria est beniuolentia inter bonos 14 .
Quam sint inopes amicorum tyranni 15 .
Quam magis erga amicum quam erga nos affecti simus. Non est obseruandum ne plus
impendas quam acceperis. Contra eorum sententiam qui aiunt, quanti se quisque faciat, tanti
fiat ab amicis. Contra Biantis sententiam dicentis: Sic ama, tanquam aliquando osurus 16 .
Quales eligendi Enius: Amicus certus in re incerta cernitur 18 .
Maximum in amicicia. superiorem parem esse inferiori 19 .
Precipitur, nequis intemperata beniuolentia impediat magnas utilitates amicorum 20 .
Digni amicicia 21 .
Amicicia uirtutum adiutrix a natura data 22 .
Cum iudicaueris, diligere oportet, non cum dilexeris iudicare 23 .
Contra illud: Obsequium amicos, ueritas odium parit 24 .
Monere et moneri proprium amicicię, adulari alienum 25 .
Virtus et conciliat amicicias et conseruat. Lelius nihil habens quod cum Scipionis
amicicia posset comparare 28 .
Theophrastus de amicicia 68 .
Homines hominum causa generatos 76 .
Ei plurimum tribuamus, a quo plurimum diligimur 82 .
Quomodo amicorum omnia communia 83 .
Societatis gradus. Consobrini sobrinique. Societas firmissima 84 .
Pythagoras uult in amicicia ut unus fiat ex pluribus. Obiurgatio amicorum 85 .
Communem totius generis hominum societatem et consociationem et conciliationem colere,
tueri, seruare debemus 108 .
Officiorum gradus in communitate 111 .
Proprium uirtutis conciliare animos hominum 115 .
Quomodo hominum studia allicere possumus 116 .
Diligi optimum est, timeri odiosum 117 .
Quibus rebus commouetur amor multitudinis 119 .
Societatis uinculum 142 .
Quę nec amici causa facienda sunt. Damon et Phyntias. Honestas amicicię anteponenda
146 .
Amicicia referenda ad illius comodum quem diligimus 188 .
Adulatio.
Perniciosi assentatores 81 .
Ne assentatoribus patefaciamus aures 83 .
Assentatores populi et multitudinis lenitate uoluptateque titilantes 128 .
Auaritię et glorię cupiditas amicicias dissoluit 10 .
Auarus uiolat ius humanę societatis 26 .
Auaritia ad iniuriam prona 77 .
Nihil est tam angusti animi quam amare diuitias 87 .
In auaritiam. Caius Portius. Lex de pecuniis repetundis 131 .
Nullum uitium tetrius quam auaritia. Apollinis oraculum Spartam auaritia perituram 132 .
Catonis sententia: Qui foeneratur, hominem occidit 135 .
Hominis incommodo suum commodum augere 140, 141 .
Appetitio alieni contra naturam est 142 .
Hęreditatis spes 181 .
Auiditas pecunię 182 .
Auaritiam si tollere uultis, mater eius est tollenda luxuries 185 .
Aduersa.
Nulla tam detestabilis pestis est, quę non homini ab homine nascatur 115 .
Marcus Regulus nequaquam miser etiam cum cruciaretur. Item Caius Marius. Exilium. Bonus
miser esse non potest 176 .
Ars.
De artificiis et quęstibus, qui liberales qui ue sordidi sint 108 .
Audacia.
Temere in acie uersari 90 .
Cleombroti temeritas 91 .
Accusatus.
Lucius Crassus, Marcus Antonius, Publius Sulpitius accusando illustrati 124 .
Appetitus.
Vacandum omni animi perturbatione 88 .
Appetitus obtemperet rationi 95 .
Appetitus longe euagantes contrahendi 96..
Passio animi in uultu cernitur 96..
Passio animi 103 .
In omni uita rectissime pręcipitur, ut perturbationes fugiamus 104 .
Animam asserit esse immortalem 4 .
Animi laus et ęternitas 51 .
Homo deus propter animi ęternitatem 60 .
Habitaculum. Qualis debeat esse domus uiri honorati et principis. Caius Octauius.
Scaurus 105 .
Lucius Lucullus 106 .
des male materiatę ruinosę 148 .
THVCIDIDES
Amici comparandi dandis, non accipiendis beneficiis 22 .
Prouerbium: Qui dum hostis esset uehementer nocuit, eundem, si amicus sit, satis
profuturum 83 .
Audacia.
Inter fidentiam et confidentiam 26 .
Auxilium.
Quid pręstare debet, qui ab altero auxilium implorat 2 .
Clamore, non calculis Lacedemonii dant suffragia 13 .
Accusatio.
Inter accusationem et querelam 8 .
PANEGYRICVS PLINII
Amari, non timeri conuenit principes 43 .
Pręcipuum principis opus amicos parare 49 .
Aduersa.
Secunda felices, aduersa magnos probant 17 .
Adulatoribus claudendę aures.
PHALARIS
Amicorum concilium accersit 35 .
Ingratis et sibi infestis ignoscit propter Stesicorum 58 .
Auxilium petit pecuniarum 12 .
Adersa se semper passum dicit 19 .
De se inquiri amicos uetat, cum infelix sit 20 .
Quam acerbum sit exilium 22 .
Accusatio.
Delatum ad se crimen aduersus amicum noluit credere, sed eum, ut suspicionem caueat,
admonet 33 .
ORATIVS IN EPISTVLIS
Appetitus.
Velle suum cuique est 2. 27 .
Auaritia 3. 4 .
Inter tantam scabiem et contagia lucri 11 .
Qui melior sermo, qui liberior sit auaritia 15 .
Sollicitus et auarus. Prodigus et auarus 29 .
Amicum commendat 9 .
Principibus placuisse uiris non ultima laus est 16 .
Amicus distat a scurra 17 .
Amico honeste utere 18 .
Potentes amicos ne quęras 18 .
Agricola.
Inter ruris et urbis amoenitatem 10 .
Frugum abundantia. Rus laudat 12 .
Fundum suum describit 14 .
Agricolę carminis autores 23 .
Adulatio.
Necui de te plusquam tibi credas 14 .
Adulatio erga poetas 28 .
Ars.
Optat ephippia bos, optat arare caballus [13]. Quam scit quisque libens
censebo exerceat artem 13 .
Suam quisque artem exerceat 23 .
EX APOLOGETICO TERTULLIANI
Angelos Plato non negauit 1 .
Anima 16 .
EX VERGILIO
Appetitus.
Trahit sua quemque uoluptas 3 .
Ars.
Pocula fagina opus Alcimedontis 4 .
Vulcanus cudens fulmina 158 .
Amicus.
Cuius amor tantum mihi crescit in horas 15 .
Nysi amor in Eurialum 171 .
Agricola.
Lętus ager nullo tantum se Messia cultu iactat et ipsa suas mirantur
Gargara messes 17 .
Ecce supercilio cliuosi tramitis undam elicit 18 .
Si te digna manet diuini gloria ruris 19 .
Arborum genera. Sponte nascentia 25 .
Laudato ingentia rura, exiguum colito 31 .
O fortunatos nimium sua si bona norint agricolas etc. 32 .
Fortunatus et ille deos qui nouit agrestes etc. 33 .
Arbor aurifera 124 .
Auaritia diuersis curis hominum sollicitans corda 33 .
Pigmalionis auaritia 61 .
Harpię 86 .
Visceribus miserorum et sanguine uescitur atro 93 .
Animę in alia. corpora rediturę. Anima mundi 134 .
Herili animę tres 161 .
EX PRIMA PARTE COMMENTARIORVM BEATI HIERONYMI
Agricolę officium 255 .
Chartalum 341 .
Vallis filiorum Ammon amoenissima 344 .
Amantium cęca iudicia 29 .
Amicus non hominis, sed rei, quam diligit. Damon et Phyntias. Simulator. Si uis uera
amicicia delectari, esto amicus Dei 108 .
Proximi omnes homines 164 .
Omnis homo caro nostra est. Quisque nobis proximus est 308 .
Charitatis opera 309 .
Aquillarum amor in pullos 329 .
Auxilium.
In Ioppe, portu Iudeę, Andromeda a Perseo liberata 88 .
Cadet Assur in gladio non uiri 262 .
Adulatio.
Maliciis suis lętificauerunt regem et in mendaciis suis principes 23 .
Qui beatum te dicunt, ipsi te dedecipiunt 197 .
Malis adulamur propter potentiam. Bonos despicimus propter inopiam 201 .
Qui iustificatis impium pro muneribus 201. 212 .
Auaritia.
Pro eo quod uendiderit argento iustum 49 .
Spolians pauperes 53 .
Opprimens pauperes 57 .
Auaritia in capite onmium 58 .
Vendentes spiritalia 77 .
Quis non desiderat uillas istius sęculi oblitus possessionum paradisi 97 .
Principum Iacob auaritia in pauperes 100 .
Mensura minor statera fraudulenta. Iudices auari 107 .
Munera excęcant 108 .
Veh qui congregat non sua. Auaritia mala et bona 124 .
Magister lucri gratia 126 .
Omnis diues aut iniquus aut heres iniqui 130 .
Iudices eius lupi uespere, non relinquentes mane 142 .
Auaritia rectorum Ecclesię 147 .
Qui diligunt munera 192 .
Iudeis et Romanis nihil auarius 193 .
Exactores 197 .
Rapina pauperis in domibus nostris 197 .
Veh qui coniungitis domum ad domum 200 .
Iustificatis impium pro muneribus 201 .
Esuriens in somnis comedit, sitiens potat flumina. Cum euigilat, acrius appetit, quo se
delusum intelligit 255 .
Lites dissolue, colligationes impias 308 .
Arabes latrociniis dediti 336 .
Venientium ad nos non ora contemplamur, sed manus 340 .
A minimo usque ad maximum omnes auaritię student 344 .
Vsura accipientis est, foenus pręstantis 353 .
Aduersa.
Prouidentia Dei sępe accidunt mala 15 .
Vastitas 27 .
Habarth, id est transiui; maxime quando a Deo dicitur, semper plagas et aduersa signat
30 .
Babyloniorum exercitus contra Hierusalem 42 .
Malicia pro afflictione 43.50. 65 .
Dominus misit uentum magnum in mare 88 .
Animę spes in aduersis 100 .
De torrente in uia bibit 125 .
De Iob expressum uinum et oleum 144 .
Aduersa ad correctionem 162 .
Igne nos examinasti 175 .
Lazarus pauper 184 .
Per diem sol non uret te etc. 199 .
Onus uel pondus 218 .
Aestas et hyems, prospera et aduersa 238, Dies et nox 241 .
Aduersa aliquando prosunt 244 .
Nox, mane 248 .
In angustia requirimus te 249 .
Stulta Epicuri sententia, qui asserit recordatione pręteritorum bonorum mala pręsentia
mitigari 270 .
Lazarus. Iob, nec bona nec mala 301 .
In tempore afflictionis dicent: Surge et libera nos 336 .
Peruenit gladius usque ad animam 338 .
Nostro uitio accidunt mala 339 .
Aduersa, in quibus mors pręfertur uitę 344 .
Causa calamitatis 346 .
Cibabo populum istum absinthio, potabo aqua fellis
346 .
Aduersa propter peccata 353 .
Aduersa instar aquarum fluentium pertranseunt 354 .
Dies malus 357 .
Fames et gladius, duplex contritio dicitur 357 .
Malum non quod per se malum sit, sed quod patientibus uidetur malum 358 .
Eadem et bona et mala. Visitatio Domini 364 .
Onus in aduersis, uisio in prosperis 365 .
Quicquid mali super nos adducitur, nostra peccata fecerunt 367 .
Aduersa propter peccatum 370 .
Ignoras, quod benignitas Dei te ad poenitentiam hortatur 380 .
Ars.
Quisque suę artis loquitur exemplis 48 .
Beselehel architectus. vallis artificum 196 .
Aquę congregatio mare nuncupatur, iuxta idioma linguę Hebreę 1 .
Mare in Scripturis ponitur pro parte occidentali 4 .
Mare primum et ultimum 43 .
Flumina bona et mala. Mare pessimum et optimum 130 .
Aquę alię sempiternę, alię breues 131 .
Abyssus in bonam et in malam partem 131 .
Mare Hebraice tharsis, Syriace lam 194 .
Aquę Nemrim pessime 221 .
Ros Domini 250 .
Auditus.
Audire maius est quam auribus percipere 39. 64 .
Visio pro auditione 80 .
Portę aures etiam cęteri sensus corporis 95 .
Animę membra 133 .
Spiritus pro anima, 172 .
Vinea Domini et pomorum paradisus 190. 199 .
Epicurus: Post mortem nihil est et mors ipsa nihil 243 .
Anima, quę peccauerit, ipsa morietur 249 .
Anima pro affectu 340 .
Habitaculum. Pastoforium dicitur talamus, in quo habitat prępositus templi 243 .
Angeli montes 106 .
Egregii equi et aurigę pręcipui 133 .
Angeli crediti Malachias et Aggeus 147 .
Michael 152 .
Nubes 176 .
Angelus, id est nuncius 182 .
Cherubin. Seraphin 203 .
Seraphim plures. Seraphin unus 203 .
Virtutes dextrę et sinistrę 229 .
Gabriel 263 .
Aues ab oriente 284 .
Lapides ignei 299,
Montes et colles. 302 .
Angelus spiritus 319 .
Currus et equites 329. 331 .
Quisque habet suum angelum 331 .
Apostoli.
Paulus 70 .
Apostoli petra 74 .
Murus adamantinus 76 .
Petra interdum in contrarium accipiur 80 .
Lux, petra, pastor 82 .
Secuti Christum 101 .
Panis 102 .
Reliquię Iacob 105 .
Currus et equi
Domini. Fluuii et putei
Christi. Duodecim fluuii 130 .
Iacula, Dei uel sagittę 131 .
Equus candidus. Apostolus Paulus 133 .
Linguis locuti 143 .
Filii Ecclesię 144 .
Piscatores 169 .
Duces ac tribuni. Chiliarchę 172. 173 .
In apostolis reliquię populi 190 .
Et restituam iudices tuos, ut fuerunt prius 192 .
Montes et colles 193 .
Reliquię sunt apostoli et qui ex Iudeis per eos crediderunt 198 .
Nubes prophetę uel apostoli 199 .
Lucas, Matheus, Ioannes 204 .
Signa legem in discipulis meis 209 .
Beniamin lupus rapex 216 .
Apostoli per orbem prędicantes 217 .
Paulus nauigans 217 .
Reliquię Iudeorum. Oliuę XIIII 222 .
Iudas 230 .
Apostoli contra hereticos 235 .
Duę oliuę, id est Paulus et Barnabas 237 .
Craterę 243 .
Filii Iacob 251 .
Apostolorum tribulatio 253 .
Deum Iacob prędicabunt 256 .
Nobiles eius. Cerui. Apostolis, ut gentes doceant, pręcipitur 266 .
Ad apostolos exhortatio 270 .
Oues foetę 273 .
Reliquię dicti iuxta electionem gratię 275 .
Ecce adsunt filii tui 276 .
Apostolorum prędicatio 277 .
Apostolorum chorus 280 .
Sagittę prophetę et apostoli 286 .
Montes, custodes, speculatores 294 .
Apostolorum prędicatio 295 .
Contentio inter Petrum et Paulum. Apostoli Hebraicis magis quam LXX interpretum
testimoniis usi 297 .
Viri misericordię colliguntur 304 .
Vos autem sacerdotes Domini uocabimini 317 .
Super muros tuos constitui custodes 317 .
Lupus et agnus pascebuntur simul. Paulus et Ananias 327 .
Filii Zebedei. Banerehem, id est filii tonitrui 317 .
Ioannes Baptista in uentre sanctifitatus 333 .
Dabo uobis pastores iuxta cor meum 337 .
Et constitui super uos speculatores 342 .
Nebulę apostoli 347 .
Primo missi apostoli, postea uenatores 355 .
Et suscitabo super eos pastores 363 .
Et erunt filii eius sicut a principio 375 .
Antichristi impietas 124 .
Regnante illo Ecclesia redigetur in solitudinem 144 .
Mons 157 .
Pastor stultus et imperitus 171 .
Abominatio desolationis. Idolum 172 .
Signa fienda ab Antichristo 230 .
Spiritus erroris 239 .
Dominator populorum 247 .
Stultus pastor 363.
EX PARTE SECVNDA COMMENTARIORVM
Amicus fidelis 10 .
Charitatis ordo 112 .
Quando fidelis ab infideli diligitur, Dei misericordi est, non eius bonitatis qui
diligit, cum peruersus sit 123,
Seleucus Philopator diuitias sibi esse dixit amicos 138,
Amicorum fides 165 .
Proximus 232 .
Qui despicit amicum 267 .
Qui negligit damnum propter amicum, iustus est 268 .
Omni tempore diligit qui amicus est 272 .
Amici diuitem sequuntur, a paupere separantur 273 .
Amicum ne dimiseris. Melior est uicinus iuxta quam... 281 .
Melius est duo simul esse quam unum 295 .
Quis est proximus 328 .
Reconciliatio 438 .
Auxilium.
Virga et baculus 78 .
A iusto ne subtrahas manum tuam 299 .
Accelera, ut eripias me 341 .
Protector eorum in tempore tribulationis 349 .
Inuoca me in die tribulationis tu 359 .
Equi mali demones, equi boni angeli 375 .
Petra refugium erinaciis 399 .
Auxilium meum a Domino qui fecit clum et terram 409 .
Adulatio.
Malum dicit bonum et bonum malum 17 .
Quod crassum erat, occidebatis 88 .
Obsequium amicos, ueritas odium parit 205 .
Si te lactauerint peccatores 256 .
Vir iniquus lactat amicum suum 272 .
Qui benedicit proximo suo uoce grandi 281 .
Rethe expandit gressibus nostris 282 .
Oscula inimici 298 .
Oleum peccatoris 303 .
Laudatur peccator, iniquus benedicitur 326 .
Qui loquuntur pacem cum proximo suo, mala autem in cordibus eorum 339 .
Quoniam Deus dissipauit ossa eorum, qui hominibus placent 361 .
Molliti sunt sermones eius super oleum, et ipsi sunt iacula. 362 .
Corde maledicebant 365 .
Mendaces filii hominum, ut decipiant 366 .
Oleum peccatoris non impinguet caput meum 427 .
Auaritia.
Ęgypto dedimus manum et Assyriis, ut saturaremur panibus 21 .
Manum egeno et paperi non porrigebant 50 .
Per uim nihil rapuerit 54 .
Ad usuram non commodauerit 55 .
Auaritia secerdotum 63 .
Diues purpuratus 67 .
Auari heretici 73 .
Quare Daniel non recusauit munera 125 .
Sollicitudo sęculi, spinę quę suffocant sementem uerbi 157 .
Publicani 165 .
Ementes et uendentes in templo 168 .
Qui
decimatis mentam et anetum 172 .
Manum habens aridam 184 .
Auarus 234 .
Auaritia idolis seruiens 234 .
Docentes lucri gratia 244 .
Auaritia animas possidentium rapit 257 .
Rapiunt non sua, et semper in egestate sunt 267 .
Fraude acquisita pecunia 268 .
Congregant absque iudicio 269 .
Qui obturat aures suas ad clemorem pauperis 275 .
Calumniatur pauperrem, ut augeat diuitias 277 .
Infernus et perditio non implebuntur 281 .
Qui festinat ditari 282 .
Sanguisuga 283 .
Tria insaturabilia 283 .
Qui uehementer emulget, elicit sanguinem 284 .
Ira Dei in peccatores, ut diuitias congregent 293 .
Vnus est et secundum non habet 295 .
Auarus non implebitur pecunia 297 .
Diues auarus 297 .
Pecunię obediunt omnia 305 .
Vsura 329 .
Dextra eorum repleta est muneribus 338 .
Thesaurizat et ignorat, cui congregabit ea 351 .
Et non defecit de plateis eius usura et dolus 362 .
Rapinas nolite concupiscere 366 .
Turbabuntur a facie eius patres orphanorum e t iudices uiduarum 369 .
Fecerunt uitulos aureos in Bethel et in Dan 377 .
Insatiabili corde 397 .
Inclina cor meum in testimonia tua et non in auaritiam 415 .
Aduersa propter peccata. Ab aquilone mala, ab austro bona 100 .
Quare sanctis aduersa eueniant 226 .
Paulus in carceribus frequenter 254 .
Aduersa sanctis 258 .
Quem diligit Dominus, corripit 260 .
Si aduersa iustis, quanto magis iniquis 267 .
Via iustorum absque offendiculo 271 .
Liuor uulneris absterget mala 275 .
Non extinguetur in nocte lucerna eius 285 .
Quare iusti sustinent mala 297 .
Iustorum tribulatio 299 .
Iustis mala, impiis bona 301 .
Prospera et aduersa communia 302 .
Quare bonis male in hoc seculo 303 .
Correptio, probatio 321 .
Tribulatio uel ad probationem uel ad poenam 325 .
Virga tua et baculus tuus ipsa me consolata sunt 336 .
Miserere mei, Domine, quoniam tribulor 343 .
Congregans sicut in utre aquas maris 344 .
Propter iniquitatem corripuisti hominem 351 .
Propter te mortificamur tota die 355 .
Deus inuocandus 359 .
Ostendisti populo tuo dura 364 .
Iob 368 .
In tribulatione inuocasti me et liberaui te 380 .
Omnia in hoc sęculo in commune patimur 393 .
De torrente in uia, bibit 407 .
Circumdantes
circumdederunt me 412 .
Castigans castigauit me et morti non tradidit me 412 .
Priusquam humiliarer, ego deliqui. In ueritate tua humiliasti me 416 .
Bonum mihi, Domine, quia humiliasti me 416 .
Iustus es, Domine, et rectum iudicium tuum. Tribulatio et angustia inuenerunt me 418 .
Aquarum congregatio iuxta idioma Scripturarum appellatur mare 120 .
Tharsis mare 136 .
Torrentes 290 .
Torrens dicitur, qui de pluuiis uel de montibus in ualles descendit 331 .
Qui dicunt aquas a Deo non esse creatas 393 .
Aquę super cęlos 398 .
Accusator.
Verba susurronis quasi simplicia, et ipsa perueniunt ad interiora uentris 280 .
Appetitus.
Exaltauit caput meum super inimicos meos 339 .
Anima.
Quod de Hierusalem diximus, referamus ad animam nostram 46 .
Contra Manicheum, qui de eadem substantia esse animas hominum et bestiarum asseuerat
149 .
Animę principale non secundum Platonem in cerebro, sed secundum Christum in corde 160,
Homo interior 199 .
Anima inter carnem et spiritum, si carnem sequitur caro est, si
spiritum, spiritus 212. 213 .
Qui ante conditionem mundi animas putant cum angelis in cęlesti Hierusalem fuisse
uersatas 219 .
Mors animę peccatum 222 .
Animę robur Spiritus Sanctus 227 .
Inter animam et spiritum 235. 236 .
Sic diligat anima corpus ut Christu s Ecclesiam 237 .
Animę fouent corpora sua, ut corruptiuum hoc induat incorruptionem. Quomodo membra
sumus Christi 237 .
Anima et corpus--- uir et uxor 238 .
Animas Deo uicinas fore, si corporeę labis nihil habuerint 240 .
Inter spiritum hominis et iumenti 295 .
Animę ante corpora 295 .
Spiritus reuertitur ad Deum qui fecit illum 307 .
Anima Syon 386 .
Cor pro anima 417 .
Lauda, anima mea, Dominum 431 .
Spiritus pro anima 431 .
Animę humane honor 434 .
Habitaculum. Doma Gręce, Latine tectum 280 .
Angeli.
Cherub et Cherubin 37 .
Cheruibin scientię multitudo et notitia sacramentorum Dei, et thronus eius ac requies
38 .
Cherub
Cherubin 76 .
Lapides igniti 76 .
Nuncii 80 .
Angeli sacerdotes 116 .
Vigil 127 .
Venti celi 130 .
Miliades angelorum 131 .
Gabriel, Raphael, Michael 132 .
Ecce uir Gabriel. Quomodo uir, si angelus 133 .
Angelis commissę prouincię 136. 141 .
Ioannes dictus angelus, id est nuncius 153 .
Serui patris familias 158 .
Angeli in custodiam deputati 165 .
Principatus cęlestium 222 .
Altitudo 227 .
Angeli custodes hominum 345 .
Currus Dei decemilibus multiplex 369 .
Cherubin 370 .
Equi boni 375 .
Aquę super cęlos. Qui facit angelos suos spiritus 398 .
Qui producit uentos de thesauris suis 425 .
Throni, dominationes, potestates, Seraphin, Cherubin 434 .
Apostoli.
Euangelista. Quatuor facies uni 23 .
Pauli conuersio 73 .
Ioannes Euangelista 25 .
Montes Israel, Moyses, prophetę, apostoli 90 .
Petrus et Ioannes columnę 102 .
In omnem terram exiuit sonus eorum 107 .
Iacobus et Stephanus 108 .
Piscatores 119 .
Paulus 120 .
Filii Zebedei, filii tonitrui, id est bariarehem, et non boanerges 123 .
Euangelistę 143 .
Thadeus ad Abagarum missus 151 .
Ioannes est Helias 153 .
Iudices 155 .
Apostoli dii. Petrus petra 162 .
Quod etiam Ioannes martyr 167 .
Varia dona discipulorum 173 .
Simon, Andreas, Iacobus, Ioannes 184 .
Apostolicorum nominum interpretatio 184 .
Apostolus Hebraice, Latine missus. Quattuor apostolorum genera. Christus apostolus 191 .
Duo Iacobi 195 .
Alii apostoli pręter XII 195 .
Columnę Ecclesię 196 .
Cęphas Petrus 197 .
Apostoli philosophis pręlati 210 .
Ioannes Euangelista 217 .
Paulus dictus e Saulo 251 .
Viscera 253 .
De origine Pauli 254 .
Gaudent pro nomine Iesu pati 301 .
Apparuerunt fontes aquarum 331 .
Reuelata sunt fundamenta orbis terrę, id est prophetę et apostoli 331 .
Cęli, dies 333 .
Apostoli ossa Christi 335 .
Testimonium eius 337 .
Arietes 340 .
Cęli 344 .
Paulus 350 .
Barba 355 .
Pro patribus tuis nati sunt tibi filii 356 .
Super sedes XII 357 .
Cęli euangelistę 358 .
In Idumea extendam calciamentum meum 365 .
Arietes 368 .
/ Diuidunt spolia 369 .
Paulus, principes Iuda, nubes 370 .
Tu dirupisti fontes et torrentes 374 .
Montes prophetę et apostoli 374 .
Vocem dederunt nubes. Illuxerunt corruscationes tuę orbi terrę 376 .
Quanta nos apostoli audiuimus et cognouimus ea, audiuimus in littera, cognouimus in
spiritu 377 .
Pauli decem epistolę 378 .
Paulus de tribu Beniamin 379 .
XII cophini in deserto 380 .
Paulus Alexandro regi pręfertur 302 .
Montes sancti 385 .
Petrus et Paulus 386 .
Prędicatio 392 .
Nubes apostoli et prophetę 394 .
Alluxerunt fulgura eius orbi terrę 395 .
Flumina? prophetę, montes apostoli 396 .
Rigans montes de superioribus suis 399 .
LXX discipuli. Dedit eis potestatem miraculorum 400 .
Seminauerunt agros et plantauerunt uineas 403 .
Iudas Scarioth 405 .
Arietes 409 .
Cęli 410 .
Vię, apostoli et prophetę 412 .
Apostoli sedes Dei 420 .
Ioannes Baptista lucerna 422 .
Nubes 425 .
Luminaria magna 425 .
Petrus negat 430 .
Nubes prophetę et apostoli. Celum mysteria 432 .
Paulus prędicat 433 .
Antichristus.
Pharao, Assur 82 .
Antichristus contra sanctos 131 .
Quę facturus 138.140.141. 139 .
Stultus apparuit postque eleuatus est in sublime 284 .
Exurge, Domine, non pręualeat homo 325 .
Persecutio. Antichristus contra Deum. Oratio contra Antichristum 326 .
Contra Antichristum 326 .
Aquilo 387 .
IOSEPHVS DE HISTORIA IVDEORVM
Agriculturę studiosus Ozias 83 .
Adulatoribus suis exprobrauit rex Agrippa 175 .
Auaritia.
Seleucus, Antiochi Crispi filius, ob grauem pecunię exactionem cum domo in census
conflagrauit 119 .
Herodes tumulum aperuit Dauid 143 .
Pręfectorum auaritia muscis comparatur 162 .
Aduersa.
Manasses per flagella corrigitur 86 .
Agrippa de carcere gradum fecit ad regnum 164 .
Apostoli.
Ioannis Baptistę nex 161 .
Iacobus Alphei martyrio coronatur 180 .
IDEM DE ANTIQVITATE IVDEORVM
Auaritia contemnit supplicium 64 .
Aqua.
Fluuius Sabbaticus septimo quoque die exoriens, deinde intermediis deficiens 73 .
Audacia.
Nimis confidens incautus est, metus autem prouidentiam docet 11 .
Salutis desperatio pręstat audaciam 36. 37 .
Auxilium frustra a Deo sperat, qui obsequi mandatis eius negligit 66 .
EVSEBIVS DE PRĘPARATIONE EVANGELICA
Agricola.
Dago frumenta inuenit et aratrum 6 .
Iudei septimo quoque anno cessabant ab agricolatione 50 .
Aqua et ignis adoratur 14 .
Aduersa necessario euenire 83 .
Anima.
Mentem in sanguine diffusam dixit Empedocles 4 .
Anima Deo similis 16 .
Animi cultus 43 .
Anima immortalis 76. 77 .
Platonis errores de anima 90.
Auaritia.
A Mercurio nummularii 39 .
Angeli innumerabiles 45 .
Ad custodiam dati 88 .
Artium inuentores 65 .
AVRELII AVGVSTINI DE CIVITATE DEI
Amicicia.
Amor peruersus ab immutabili bono ad bonum mutabile 86 .
Amor bonus et malus 101. 114 .
Amicorum inconstantia 155 .
Quod amicicia bonorum non est secura 156 .
Auaritia.
Gracchi caput auro expensum 23 .
Aduersa.
Commoda et incommoda bonis malisque communia 2 .
Quod sanctis in amissione temporalium nihil pereat 3 .
Christiani captiui 4 .
Aduersa quę Christianis contingunt 8 .
Quod a furore hostili non liberantur 8 .
De aduersitatibus, quas soli mali metuunt 16 .
Quibus malis uexata Roma post imperium consulare 20 .
Terremotus 25 .
Aquas quidam existimant non creatas 84 .
Diluuium Ogygis, diluuium Deucalionis 140 .
Appetitus.
Concupiscentia sine additaamento in malum accipitur 101 .
Bona uoluntas a Deo. Concupiscentia carnalis 109 .
Anima.
Animus mens 54 .
Anima mutabilis intellectus 55 .
Animarum rationalium tria genera 56 .
Anima corpore melior 63 .
Qui putant animas hominum demones esse post corpora 63 .
Contra Platonicos, qui dicunt animam Deo coęternam 75 .
De uia animę liberandę 76 .
Contra eos qui. dicunt animas beatas iterum ad miserias et labores redituras 90 .
De natura animę creatę ad imaginem Dei 91 .
Homo interior 98 .
Anima rationalis 195 .
Angelus.
Boni demones internuncii deorum atque hominum 58 .
Angelis et hominibus communia 60 .
Angeli animi passione carent 62 .
Boni demones 65 .
Inter scientiam angelorum et demonum. Dii angeli 66 .
Angelorum erga nos dilectio 68 .
Ministerium angelorum Deo seruit 70 .
De amgelorum conditione 78 .
An pręscientia lapsus fuerit in angelis 80 .
Lux prima angeli 81 .
De angelorum scientia, qua Trinitatem nouerunt 83 .
Sine difficultate adiuuant. Quando creati. Angeli lucis. Angeli tenebrarum 84 .
Quare beati 85 .
Quę conditio beatitudinis angelorum bonorum 86 .
An sancti angeli Deum habent bonę uoluntatis autorem 87 .
An possint dici angeli alicuius rei creatores 91 .
Platonici putant angelos fuisse humanorum corporum conditores 92 .
Angelorum esus 97 .
Angeli Dei homines dicti 116 .
Tres apparuerunt Abrahę, duo Loth 125 .
De amicicia angelorum 156 .
De conditione angelorum et hominum 185 .
Antichristus.
Gog, Magog 167 .
Antichristus 169 .
Persecutio Antichristi 171 .
Apostoli 150 .
ORIGENES
Auxilium.
Semper nobis auxiliatur Pater et Filius et Spiritus Sanctus 129 .
Sol iustitię semper adest nobis 148 .
Sancti Legis ueniunt
in auxilium 149 .
Cum quibus Iesus 156 .
Adulator liniens parietem lapsantem 17 .
Oleum peccatoris 80 .
Auaritia.
Vermis 39 .
Auaritia inebriat 68 .
Vultures et aquilę 72 .
Aduersis castigatus habet spem salutis 42 .
Cur bonis nunc male, malis bene 88.
Ars.
Quod artes a Deo sint 125 .
Appetitus.
Pugna carnis contra spiritum 4.12.20. 29 .
Ignis alienus 79 .
Auditus.
Deus aperit aurem sanctorum 30 .
Quis offert inaures 51 .
Auris purificanda 75 .
Qui habet aures audiendi, audiat 158 .
Inter audire et auribus percipere 179 .
Anima.
Homo ad imaginem Dei factus 7 .
Spiritus et anima 4 .
Anima nec mortalis nec immortalis 74 .
Os de ossibus et caro de carnibus, sed non anima de anima 27 .
Anima et corpus 54 .
Depositum Dei anima et corpus 58 .
Sponsa 84 .
Anima meretrix 84 .
Animę pulchritudo 84 .
Lucus sanctus anima rationalis 86 .
Signa cuiusque propria. Animi motus 53 .
Ętates quattuor animę 104 .
Iacob et Israel, corpus et anima 113 .
Animę langores uitia, sanitas, uirtus 144 .
Ciuitas anima 156 .
Habitaculum. Domus et tabernaculum differunt 122 .
Angeli hominum custodes 15 .
Dii uel domini 41 .
Angeli offerunt Deo nostra bona opera 78 .
Angeli 97 .
Angeli, apostolorum adiutores 108 .
Ordo angelicus 108 .
Anngcelis utrisque opus est: Michael orationes offert, Raphael medetur ęgris 116 .
Angelus bonus cuique deputatus 129 .
Ministri spiritus 156 .
Angeli filii Israel 157 .
Angeli circa omne intra nos 168 .
Angelorum nomina 171 .
Angeli nobis auxiliantur 176.177. 179 .
Apostoli lux mundi 2 .
Boanerges 7 .
Inter discipulum Christi et synagogę.
Iudas 36 .
Cedri Dei 37 .
Apostoli XII et LXX 38 .
Apostoli et prophetę uendentes oleum 59 .
Candelabrum 97 .
Moyses, maximus prophetarum 98 .
Dauid, Salomon 98 .
Principes prophetę, reges apostoli 111 .
Helim fontes XII 143 .
Portantes tubas 153 .
Lapides integri 157 .
Tribuum nostrarum principes apostoli 166 .
Seniores 175 .
HIGINVS
Auarus.
Serpens mala aurea custodiens 1 .
Auxilium.
Circa Herculem lapidibus pluit, quibus ille inimicos conuertit in fugam 1 .
Amici.
Castor et Pollux 4 .
Aquarius Ganimedes 5 .
Eridanus 5 .
Accusator.
Coruus ex albo niger 6 .
HOMERVS
Auarus.
Hectoris corpus auro redemtum.
Vlissis socii thesauros rati in utre uentis
pleno.
HERODOTVS
Amor.
Croesi filius ex muto uocalis in periculo patris 10 .
Auaritia.
Lydi aleę tesserarumque ludum inuenerunt et pilę 11 .
Darius 15 .
Agricola.
Babylonia regio fertilissima 18 .
BASILIVS MAGNVS
Quęre alphabetum in fine eius operis.
PLINIVS
Beneficium.
Deus est mortali iuuare mortalem 22 .
Bellum inter Pygmeos et grues 108 .
Carthago deleta argumento uniue fici 151 .
Fraxinus Achillis hasta nobilitata 156 .
Bruta.
In Taprobane elephanti maiores quam in India 66 .
Animal maximum Indicum pręsertim canis 75 .
Draconum magnitudo 87 .
Indiam petenti Alexandro Magno rex Albanię dono dedit canem, qui noluit
impetere ursum nec apros, sed leonem et elephantum 93 .
Testudinum superficie casas integi 98 .
Cetos DC pedum longitudinis, CCCLX latitudinis in Arabia 302 .
STRABO
Bonitas.
Mediterraneos maritimis accolis meliores Plato arbitratus est 121 .
Beneficium.
Mortales tunc maxime deos imitari, cum benefici sunt 187 .
Bellum.
Lusitanorum armatura 65 .
Duo uno equo uecti, inter pręliandum desilit alter et pedes pugnat 69 .
Pueris non prius datur panis quam eum funda percusserint apud Balleares
70 .
In Carmania asinis in bello utuntur propter equorum inopiam 275 .
Qui militię meditationi student 280 .
Bruta.
Belgę sues ferocissimas habent 81 .
Rheatini muli nobilissimi 92 .
Elephantorum uenatio et domatio 269 .
Serpens magnitudinis inauditę 287 .
VALERIVS MAXIMVS
Bonitas,
Sententiam ferre noluit Licinius Fimbria de Marco Luctatio Pinthia 64 .
Talis esto, qualis uis uideri 65 .
Bellum.
Quando cum hoste confligendum 64 .
Cum hoste ualido tota acie non confligendum 67 .
EMILIVS PROBVS
Bonus cognominatus ob uitę probitatem 43 .
Bellum.
Nihil in bello contemnendum 18 .
Qui ornatissimum et exercitatissimum habuit exercitum 36 .
Quia peditatu superabat semper locis iniquis manum conseruit. Maxima pręlia casu
quodam natali die confecit 45 .
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIVS
Bonus scipio Nasica iudicatus 18 .
APOPHTHEGMATA PLVTARCHI
Boni ciues urbis beatitudo 10 .
Bonitas potior regno. Bonis mors minime grauis 15 .
Bonus se etiam alios meliores uidere gaudet. Procul est enim ab inuidia 29 .
Exitus acta probat 32 .
Boni perseuerantia 40 .
Optimus pessimo dissimillimus 28 .
Qui bonus est, satis doctus est 30 .
Bonus et frugi uir 36 .
Bonum raro omnes approbant 24 .
Bonus ad bonum opus non eget suasionibus aliorum 60 .
Bonum esse quam bona possidere melius est 76 .
Bonus gaudet suos sibi pręferri 77 .
Bonum esse aliquando, non est magnum, sed bonum esse semper 81 .
Optimus pessimo dissimilis 82 .
Idem 85 .
Bonus gaudet suos sibi pręferri 87 .
Bonis actibus potius quam scripturis da operam 89 .
Vt probitate uti possis. Bonus inter malos 90 .
Frugi ero etiam si non emeris 92 .
Quę honesta sunt, sciunt Attici, sed honestis soli utuntur Lacedemonii 93 .
Bonus suos sibi pręferri non dedignatur 98 .
Boni filii supellex preciosissima 99 .
Bona ero, etiam si non emeris 100 .
Beneficio quam armis uincere pręstat 11 .
Benefaciendi non amittenda occasio. Idem 20 .
Dum maius beneficium pręstare paras, id quod minus est ne differas: ne interim amicus
uel minimo egeat 94 .
Beneficium, quod plus danti proficit quam accipienti, non est beneficium 38 .
Blandus.
Facilis aditus 5 .
Blandus et mitis 11 .
Mitis ne sis erga improbos 85 .
Bellum cum ęqualibus gloriosum, cum inferioribus turpe 13 .
Non coronabitur qui non certauerit 21 .
Potentiori cędendum aut uincendum armis 25 .
Cum multis pugnet qui pręesee cupit multis 27 .
Ius est in armis 28 .
Re infecta reuerti turpe est 45 .
Bello, non pugna uincenti datur triumphus 45 .
Cautior fit hostis sępius oppugnatus 26 .
Si cum graculis pugnassent, aquilę uincerent 48 .
Ad pugnam stimulant prędę copia et hostis ignauia 55 .
Cautior fit hostis ut supra 61 .
Idem 72 .
Pugnant soli qui ducem uerentur 69 .
Castra quare sępius mutanda? 73 .
Turres quare non oppugnandę. Cadauera hostium non spolianda 74 .
Certa cum multis, ut multis imperes 81, Cautior fit hostis ut supra 84 .
Bellum ordinata non quęrit 86 .
Imbellis etiam, si repugnat, saluat se. Qui alios non defendit, notatur, non qui se
non defendit 87 .
Pugnandum nunc insidiis, nunc Marte aperto 97 .
Vel moriundum uel arma non amittenda 100 .
FABIVS QUINTILIANVS IN DECLATIONIBVS
Bonus non fit statim malus, sed minus bonus 3 .
Innocentia inimicos nescit, nisi cum nocuerint 52 .
Inocentia certior post reatum 76 .
TVLLIVS IN TVSCVLANIS
Bonus.
Latinos pręfert Gręcis cura rei domesticę, reipublicę, rei militaris atque animi
uirtutibus 89 .
Bono nihil mali potest euenire 103 .
Ex uiro uirtus appellata 113 .
Sumus a natura appetentes honestatis 115 .
Honeste acta uita consolationem affert doloris 126 .
Animi uirtus. Item
quid sit uirtus 133 .
Frugi hominem omnia recte facere 134 .
Quod uirtus non sit subiecta fortunę 142 .
An satis possit uirtus ad beate uiuendum 143 .
An sit aliquid bonum pręter uirtutem 145 .
Epicurus aliquid benedixit, inconstanter tamen: nam et tenuem uictum laudauit, et nisi
honeste quis uixerit, non posse iocunde uiuere 146 .
Omnes bonos semper beatos esse. Boni beati, improbi miseri iuxta Socratem 147 .
Vna honestate uitam contineri beatam 148 .
Critolaus in lance ponderans bona animi et corporis et externa 149 .
Quę pars optima in homine, in ea situm esse optimum 152 .
Bonum mentis est uirtus 152 .
Bona animi sola extollit 153 .
De finibus bonorum sententię. In bonis animi tanta pręstantia, ut obscurentur reliqua
159 .
Bruta.
Bestiis quid quibusque tribuit natura 147 .
Bellum.
Lacedemonę adolescentes inter se tam obstinate pugnis decertant morsuque et calcibus,
ut exanimentur prius quam se uictos fateantur 153 .
TVLLIVS DE FINIBVS
Bonus.
Bonorum finis quid sit 6 .
Summum, ultimum, extremum, finis, quod Gręci telos nominant 8 .
Stoici: nihil bonum nisi honestum 11 .
Diffinitio finis et boni 14 .
Summum bonum: sine molestia uiuere 16 .
Quid ad honestatem addunt quidam 17 .
Finis bonorum: secundum naturam uiuere, ut Academici et Peripathetici 20 .
Quid quique ad uirtutem adiunxere 21 .
Contra honestatem Epicurus 22 .
Honestum quid intelligantur 23 .
Non est uir bonus aut iustus qui bonus propter metum 27 .
Honestum propter se expetendum 42 .
Sententię uairię philosophorum de summo bono 43 .
Summum bonum congruenter naturę uiuere 44 .
ostimatio boni genere ualet, non magnitudine, quę axia dicitur. Inter bona corporis et
bona animi 46 .
Virtutis ęstimationi nulla anteponitur 46 .
Bona, mala, media, id est pręcipua, reiecta, promota uel indifferens 48 .
Bonorum alia pertinentia, alia efficientia ad finem. De summo bono sententia Stoicorum
55 .
Finis bonorum secundum
naturam quam maxima
et quam plurima adipisci 58 .
Finis ex uirtute uitam agere 59 .
De summo bono multorum opiniones 60 .
Summum bonum hominis in animo et corpore. Virtus constitui non potest, nisi tenebit
principia naturę 61 .
De eodem multorum opiniones. Stoici: bonorum finis honeste uiuere. Virtus beatos
efficit 62 .
Qnanta uis sit honestatis 64 .
Virtus Marci Catonis. Summum bonum non in sola honestate 66 .
Omnia bona, quę secundum naturam. Aristoteles, Plato. Marcus Piso contra Stoicos de
bonis. Memoria clarorum uirorum loca nobilitata 68 .
Bonum summum, si ignoretur, uiuendi rationem ignorari necesse
est 69 .
Recti ratio et honesti. De summo bono sententię multorum. Virtutes uoluntarię
prudentia, temperantia, fortitudo, iustitia 73 .
Quę summa bona in corpore et quę in animo 74 .
Bonum summum cumulatur ex integritate corporis et mentis ratione perfecta. Honestum
omnes uirtutes complectitur 78 .
Honesta uirtutum studia 79 .
Boni amantur naturaliter, mali odio sunt. Virtus propter se expetenda. Virtutes
connexę et inseparabiles 80 .
Expetendorum propter se genera duo. Bona externa non contineri in summo bono. Ad
uirtutem exhortatio 81 .
Virtute reliqua bona obscurari. Virtus ad beate uiuendum se ipsa contenta est 82 .
In uirtute et honesto bonum positum 83 .
Bonum quod secundum naturam, quod contra, malum 84 .
Quantum in uirtute sit ponderis 85 .
Beneficium non est quod ob tuam causam pręstas, sed foeneratio 36 .
POMPONIVS MELLA IN GEOGRAPHIA
Bonus.
Aremphei propter mores iustissimos in ueneratione sunt etiam feris gentibus 21 .
Seres iusti et securi 52 .
BEATVS HIERONYMVS IN PARTE PRIMA
Beneficium
cum pręstatur inimicis, carbones ignis congregari dicuntur super caput
eorum, quoniam duritia cordis eorum mollitur et liquescit 201 .
Bellum.
Clausis, quod dicitur, oculis Andabatarum more pugnare 37 .
Andabatę gladium in tenebris uentilantes 55 .
Andabatę digladiantes 141 .
Bonus.
Iustorum non ęqualis gloria contra Iouinianum 49 .
Sicut in templo partes diuersę, sic iustorum merita 51 .
Sic et operarii diuersarum horarum in Euangelio 52 .
Iusti in Scripturis appellati non quod omni uitio caruissent, sed quod multę essen
probitatis 70 .
Ex quo in nobis consistat iustitia 72 .
Iustorum merita diuersa. Nemo omnes potest habere uirtutes 73 .
Iustus dicitur non quod non peccat, sed quod multum boni operatur 84 .
Omne bonum, quod gerimus, a Deo est 85 .
Oneratis superponendum onus; deponentibus non cominunicandum 151 .
Bonę operationes cęlandę 178 .
Ioannis Baptistę conuersatio 181 .
Apostoli Iacobus, Ioannes, Matthęus. Christus 182 .
Apostoli sal terrę etc. 186 .
Iustitia mundi ad comparationem iustitię Dei non est iustitia 200 .
Et in sanctos cadere dicit inuidiam 200 .
Quomodo quis possit esse perfectus 201 .
Apostoli semper habuerunt Spiritum Sanctum, sed pro mensura 204 .
Qui unam uirtutem habet, habet omnes 238 .
Baptismo non corpora, sed conscientiam mundari 9 .
Baptisma non est sine Spiritu Sancto 63 .
Baptisma Ioannis quid differat a baptismate Christi 63 .
Presbiteri etiam habent ius baptizandi, non solum episcopi 63 .
Quare baptizantur infantes 90 .
Quare circumcisio non in alia parte corporis, et de uera circumcisione 177 .
Moyses lauit Aaron et filios eius. Baptisma 189 .
Baptizati Ioannis baptismate rebaptizantur 205 .
IDEM IN PARTE SECVNDA
Bonum in quibus consistitur 18 .
Iusto dici posse: cęlum es et in cęlum ibis. Et sanctos nubes appellari in Scriptura
126 .
De sanctis patribus, quos in heremo uidit 149 .
Moderatas esse uirtutes 171 .
Philosophi uirtutis studiosi 174 .
Abel iustus. Enoch, Noe et alii qui
ante Legem placuerunt Deo 175 .
In bono perseuerandum 177 .
Non est satis tantum mala non committere 178 .
Profectus uirtutum semper se ultra extendens 181 .
Maximam partem ęquitatis impleuit qui nulli nocuit 186 .
Bonosum laudat et se deprimit 245 .
Boni et iusti passi inuidiam et odium 250 .
De IIII uirtutibus: qui unam non habet, omnibus caret secundum Stoicos 264 .
Qui non proficit uirtute, non est Christianus 299 .
Christianus uerus et perfectus 305 .
Baptismus.
Per aquam et uerbum mundatur Ecclesia 122 .
Aquila in fontem ter se mergit errectis prius pennis aduersi solis calore concepto et
ad iuuentutem redit 205 .
BIBLIA
Beneficium.
Definit Dominus terminos terrę populo Israel obtinendę et per Iosue diuidendę 30 .
Termini terrę adhuc acquirendę 32 .
Axa, filia Caleph, uxor Othoniel, accepit a patre agrum superius et inferius irriguum
33 .
Beneficia Dei in cantico Dauid 72 .
Mardocheus regem Assuerum seruauit detectis qui contra ipsum coniurauerant 97 .
Porro si iuste egeris, quid donabis ei? scilicet Deo etc. 107 .
Psalmus: Attende, popule meus, beneficia Dei narrantur 115 .
Item Psalmus: Benedic, anima mea, Domino 118.
Item Psalmus: Confitemini Domino et inuocate nomen eius.
Item Psalmus: Confitemini Domino, quoniam bonus.
Psalmus: Paratum cor meum, Deus: gratias agit pro reparatione regni in melius uictis
aduersariis.
Psalmus. In exitu Israel; pro beneficiis collatis populo Israel 119 .
Psalmus CXXXII. Elegit Israel in possessionem sibi 123 .
Psalmus CXXXV. Laudatur Deus pro bene ficiis uniuersalibus. Benefacientem
ne prohibeas nec benefacere differas 126 .
Si benefeceris, scito cui feceris. Benefac iusto et humili 143 .
Ante mortem benefac amico tuo 144 .
Beneficium eductionis Israel de Ęgypto 160 .
Beneficium liberationis de seruitute Babylonis per Zorobabel. Eductio de Ęgypto et
maris Rubri transitus 166 .
De beneficiis Dei et populi inobedientia 176 .
De beneficiis exhibitis Iacob 203 .
Omnia Dominus subiecit homini 2 .
In LXX animabus descenderunt patres tui in Ęgyptum et ecce nunc multiplicauit te
Dominus Deus sicut astra cęli. Item reliqua Dei beneficia enumerantur 27 .
Quanta eis fecit Deus in Ęgypto et in deserto 29 .
Eductio populi Israel de Ęgypto. Psalmus LXXVI 115 .
Beneficia Dei. Psalmus CII, CIII, CIIII 118 .
Beneficia Dei 214 .
Bellum.
Iahel inuenit ponere tentoria 1 .
Cum Iacob uir luctatus usque mane tetigit neruum eius, et fuit claudus 6 .
Quando non illicitum bellare sacerdoti. Nicolaus de Lyra, Numeri, cap. II. Iubet
Dominus prędam ex ęquo diuidi, partem autem quinquagesimam dari sacerdotibus et Leuitis 25 .
Quomodo se habeant pugnaturi uel ciuitatem oppugnantes 28 .
Iosue simulata fuga cępit insecutos ex Hai 31.
Iosue iussit prędam diuidi etiam iis qui in custodiam possessionis relicti fuerant 34 .
Restitutioni non teneri quod iusto bello partum sit quodque Deus concessit et quod diu
nemo repetiuit 37 .
Dauid percusso cuneo Philistim prędam diuisit tam his qui pugnauerant quam qui ad
tuendas sarcinas remeanserant 48 .
Bellum in Gelboe quo cum Saule cecidit Israel 48 .
Causę belli iusti XII. Nicolaus de Lyra, Numeri XXXI. Dauid pręcepit, ut docerent
filios Israel arcum 49 .
Salomon fecit CC scuta et CCC peltas de auro 58 .
Dauid denegatum ędificare domum Domini, quia uir bellator et uir sanguinum 73 .
Oratio pro impetranda uictoria. Psalmus XVIIII 110 .
Bellum Senacherib contra Iudam 159 .
Pręparate scutum, procedite ad bellum etc. 179 .
Ego sepiam uiam tuam spinis, id est exercitu 201 .
Niniue subuersio per Chaldeos 209 .
Pro iniquitate uidi tentoria othiopię 210 .
Decretum ut liceat etiam sabbato pugnare incumbente necessitate 217 .
Bellum inter Antiochum et Triphonem 223 .
Bonitas.
Dominus Sodomam et Gomoram non subuertisset, si in eis saltem X iustos reperisset.
Dominus Segor ciuitati penercit propter Loth 3 .
Nemo aduersus Samuelem conquestus est, et innocentię eius testis fuit Dominus 43 .
Bonorum pręmia 54 .
Laudatur Dauid a Domino, cum ipsum imitari Salomon iubetur, ut regnet semper 57 .
Asa, rex Iuda, iustus fuit, cum pater eius Abias malus fuerit 59 .
Azarias, rex Iuda, bene operatus est, sed tamen quia excelsa non est demolitus,
percussit eum Dominus lepra 66 .
Ezechias fidelis Domino omnes abominationes sustulit de Iuda 67 .
Salomoni regnum perpetuum promittitur, si ambulauerit sicut Dauid; sin uero neglexerit,
contraria denunciantur 76 .
Iosaphat ambulauit in uiis Dauid. Et dicitur ei, quod iram Dei meruerit quia
communicauerat Achab regi, sed propter bona opera sua placatum fuisse Dominum
78 .
Amasias fecit bonum, sed non in corde perfecto 79 .
Ezechias bonus de patre malo Achaz 81 .
Manasses primo malus, deinde castigatus bonus euasit. Iosias bonus de patre pessimo
Ammon, rege Iuda 82 .
Iob usque adeo innocentię suę conscius fuit, ut ausus sit dicere grauiorem se habere
calamitatem quam peccata 102 .
Iob iustus coram Deo 107 .
Beatus uir qui ingreditur sine macula. Psalmus XIIII 109 .
Quibus homo promeretur a Deo. Psalmus XXV 110 .
Via iusti. Psalmus XXXVI, III. Iusti dominabuntur. Psalmus XLVIII 112 .
Exercitationes spiritales. Psalmus LXXVI 115 .
Electi ad regnum tribus Iuda, ad cultum mons Syon. Psalmus LXXVII 115 .
Ascendens de uirtute in uirtutem. Psalmus LXXXIII. Innocens. Psalmus LXXXV
116 .
Iustus ut palma florebit. Psalmus XCI. Beati qui faciunt iustitiam omni tempore.
Psalmus CV 118 .
Beati immaculati in uia. Psalmus CXVII 119 .
Feci iudicium et iustitiam. Psalmus CXVIII 120 .
Iusti confitebuntur nomini tuo. Psalmus CXXXVIIII 124 .
Qui recti sunt, habitabunt in terra. Benefacientem ne prohibeas. Iusti benedicentur.
Iustorum semita quasi lux splendens procedit etc. 126 .
Benedictio Domini super caput iusti. Memoria iusti. Opus iusti. Finis iusti. Iustitia
127 .
Fructus iusti. Bonus. Iustus. In semita iustitię uita. Innocens. Iustus iterum. Bonos
odit malus. Iustus iterum. Iusto placantur etiam inimici. Iustitia 128 .
Iustus. Mulier bona. Abstinens peccati. Rectum apparens. Iustus 130 .
Mundus corde et ore. Rectus 131 .
Iustorum multiplicatio. Iustus 132.
Homini bono dedit Deus sapientiam, scientiam et lętitiam. Deus cuncta fecit bona in
tempore suo. Nihil melius quam lętari in opere suo 133 .
Melius est bonum nomen quam unguenta preciosa. Iustus perit. Virum de mille unum
reperi; mulierem ex omnibus non inueni.
Iustis aliquando male est et impiis bene. Omni
tempore sint uestimenta tua candida 134 .
Virtus probata. O quam pulchra est casta generatio cum claritate, id est fideles iusti.
Ętas senectutis uita immaculata 137 .
Iustitia consummata est nosse Deum 137 .
Bona et mala sunt a Deo. Ante obitum tuum operare iustitiam, quoniam non est apud
inferos inuenire cibum. Iustitia. Beatus uir qui in sapientia morabitur et in iustitia
meditabitur, et in sensu cogitabit circumspectionem Dei etc. Ante iudicium para iustitiam
tibi 144 .
Iustus proficiet et exaltabitur. Custodiens iustitiam 145 .
Decem bona 146 .
Iustitiam sequere 147 .
Salus animę in sanctitate iustitię. Bona abscondita etc. Vigilia honestatis 147 .
Homo homini pręstat et bono malus contrarius. Dirige nos, Domine, in
uiam iustitię 148 .
Curam habe de bono nomine 149 .
Ambulauit pes meus iter rectum 151 .
Iusto bene, impio ue 152 .
Semita iusti recta 156 .
Mulieres opulentę surgite. Qui ambulat in iustitiis etc. in excelsis habitabit 158 .
Occurristi lętanti et facienti iustitiam; in uiis tuis recordabuntur tui 166 .
Circuite uias Hierusalem etc. pauci iusti 168 .
Tres aut quattuor iusti saluantur a periculis, cum super malos emittitur perditio a
Domino 187 .
Iustus si ad maliciam conuersus fuerit, morietur 188 .
Quattuor atriola in templo, IIII uirtutes cardinales. Vestes lineę, puritas mentis et
corporis 196 .
Vitis frondosa Israel. Seminate uobis in iustitia, et metite in ore misericordię,
innouate uobis nouale 203 .
Indicabo tibi, o homo, quid sit bonum, et quid Dominus requirat a te: utique facere
iudicium, et diligere misericordi am, et sollicitum ambulare cum Deo tuo 209 .
In quarta quadriga equi uarii, id est habentes gratiam diuersarum uirtutum 213 .
Benedictio.
Isaac benedixit Iacob 5 .
Benedictio Iacob super nepotes et super filios 8 .
Benedixerunt populo, et apparuit gloria Domini 16 .
Sic benedicetis filiis Israel: Benedicat tibi Dominus etc. 20 .
Benedictio super monte Garizim 27, 29, 31 .
Benedictio qua Moyses benedixit Israel in fine 30 .
Rex benedixit omni ecclesię Israel 57 .
Iehu benedixit Ionadab et duxit in Samariam 65 .
Dauid benedixit populo 72 .
Item Salomon 75 .
Benedictio Gabelli in nuptiis Thobię 92 .
Sic benedicetur omnis qui timet Dominum. Psalmus CXXVII 122 .
Benedicat tibi Dominus ex Syon, qui fecit cęlum et terram. Psalmus CXXXIII
123 .
Implens omne animal benedictione. Psalmus CXLIIII 125 .
Benedictio Domini 127 .
Benedictio patris firmat domos filiorum 141 .
Benedictio Domini quasi fluuius inundabit 149 .
Baptisma.
Noe cum suis in aquis saluatur 1 .
Populus Israel in mari saluatur, Egyptii pereunt 11 .
Filii Israel, ut loquentem Dominum audirent, lauerunt uestimenta et ab uxoribus se
abstinuerunt 12 .
Lauuerunt manus et pedes Moyses et Aaron cum filiis accessuri ad altare 15 .
Vaccę ruffę cinis in aquam aspersionis; quo aspersus immundus die III. et VII.
mundabatur 12 .
Eleazar iussit, ut quę per flammam transire possint, flamma purgentur, cętera aqua 25 .
Die III. transierunt Iordanem, quoniam baptisma in nomine sanctę Trinitatis
perficiendum erat 31.
Helias quattuor hidrias aquę ter infudit super ligna holocausti, et inuocato Deo
Abraham, Isaac et Iacob cecidit ignis et uorauit holocaustum 60 .
Naaman leprosus septies lauit in Iordane, et mundatus est a lepra 63 .
Baptisma.
Psalmus XXVIII 110 .
Baptisma in nomine sanctę Trinitatis, quia ter repetitur Deus. Psalmus
LXVI 114 .
Haurietis aquas in gaudio de fontibus Saluatoris 154 .
Effundam aquas super sitientem etc. 161 .
Omnes sitientes uenite ad aquas etc. 163 .
De regeneratione per baptismum 167 .
Deducam imbrem in tempore suo, et pluuię benedictionis erunt 191 .
Effundam super uos aquam mundam 192 .
Ecce aquę egrediebantur subter limen domus ad orientem in latus dextrum; traduxit me
etc. 195 .
In die illa erit fons patens domui Dauid et habitantibus Hierusalem in ablutionem
peccatoris et menstruatę 215 .
Ignis seruatus a transmigratione Babylonis usque ad liberationem Cyri uersus est in
aquam; qua conspersa holocausta accensa sunt. Locus ignis dictus Neptar uel Nephi, quod
interpretatur purificatio 224 .
MATTHEVS
Bonus.
Beati qui esuriunt et sitiunt iustitiam. Nisi abundauerit iustitia uestra etc. Estote
perfecti. Caput V.
Inter natos mulierum non surrexit maior Ioanne Baptista XI.
Elegerunt bonos in uasa XIII.
Quis bonus nisi solus Deus XIX.
Operari in uinea est iustitiam facere XXI.
Multi sunt uocati, pauci uero electi XX.
Iustus cadit et resurgit; quod innuit Dominus gustans poculum felis et nolens bibere
XXVII.
Iustis gratia datur pro uiribus; ibunt iusti in uitam ęternam XXV.
Pilatus lauit manus dicens: Innocens ego etc. XXVII.
Baptisma.
Trans Iordanem sanat turbas, quia baptismo sanantur infirmitates spiritales XIX.
Docete gentes et baptizate XXVIII.
MARCVS
Bonus.
Paraliticus a quattuor portabatur: uel a quattuor uuirtutibus cardinalibus uel a
quattuor Euangeliis sublatus ad sanitatem rediit II.
Vestimenta Domini alba sicut nix, id est iusti eius IX.
Nemo bonus nisi unus Deus. Multi erunt primi nouissimi, et nouisimi primi X.
Qui super tectum sunt ne descendant in domum, id est qui in culmine uirtutum sunt ne
delabantur ad uitia XIII.
Illę mentes angelos aspiciunt, quę cum uirtutum odoribus Domino famulantur XVI.
Baptismus.
Descendens de aqua uidit cęlos apertos I. Baptismus puerorum in fide parentum, sicut in
fide Channaneę filię eius a demonio liberatio VII.
Beneficium.
Sanato surdo et muto Dominus necui dicant iubet, sed illi tanto magis prędicant, quia
beneficium qui confert tacere debet, qui accipit prędicare VII.
LVCAS
Bellum.
Militibus pręceptum: Neminem concutiatis, neque calumniam faciatis, et contenti estote
stipendiis uestris III.
Centurionis fides et humilitas VII.
Bonus.
Zacharias et Helizabet iusti ambo ante Deum, incedentes in omnibus mandatis et
iustificationibus Domini sine querela. De Ioanne Baptista:Multi in natiuitate eius
gaudebunt. Spiritu Sancto replebitur adhuc ex utero matris suę. Puer autem crescebat et
confortabatur spiritu. Iustorum enim est ire de uirtute in uuirtutem I.
Symeon iustus et timoratus. Difficulter enim iustitia sine timore custoditur. Timorem
dico non quo poena formidatur, sed quo cauetur Domini offensio II.
Parate uiam Domini--- per conuersationem bonam. Rectas facite semitas eius--- non
deuiando a ueritate, ut in te sermo Dei absque offensa perambulet. Ioannes
Baptista in tantam opinionem meritis uirtutis ascendit, ut plerisque Christus putaretur
III.
Non est arbor mala faciens fructum bonum. Bonus homo de thesauro cordis sui profert
bonum VI.
Terra bona suscipiens semen et faciens fructum centuplum VIII.
Lucernę ardentes in manibus uestris XII.
Baptisma.
Ioannis pręparatorium tantum ad fidem Christi suscipendam. Baptismatum quinque genera:
figurale, pręparatorium, spiritale, sanguinis et lachrimarum. Inter baptisma Ioannis et
Christi. Baptisma Iudaicum, Ioannis, nostrum. Baptizato Iesu apertum est celum. Signat
baptizatis in Christo patere paradisum et donari Spiritum Sanctum et filios Dei fieri per
gratiam III.
Parant pasca, ubi aquę infertur amphora; quia tempus adest quo ueri pascę
[temporibus] cultoribus typicus de limine auferatur cruor et ad tollenda
crimina uiuifici fontis baptisma, consecretur XXII.
Benedictio.
Eleuatis manibus suis benedixit eis. Et factum est, dum benediceret illis, recessit ab
eis. Instruit nos, ut quotiens recedimus, benedictionibus subditos Deo comendemus
XXIIII.
IOANNES
Bonus.
De Nathanael: Ecce uere Israelita, in quo dolus non est I.
De Ioanne Baptista: Ille erat lucerna ardens et lucens; uos autem
uoluistis ad horam exultare in luce eius V.
Sancti homines dii appellati in Scripturis X.
Siquis ambulauerit in die, non offendit, quia lucem huius mundi uidet;
si autem ambulauerit in nocte, offendit, quia lux non est in eo XI.
Vnguentum quo Maria unxit pedes Iesu, iustitia est, ideo libra est. Quęris operari
iustitiam; unge pedes Iesu, beneuiuendo Dominica sectare uestigia XII.
In hoc clarificatus est pater meus, ut fructum plurimum afferatis, et efficiamini mei
discipuli XV.
Latitudo crucis per extensionem manuum signat opera bona in latitudine caritatis
XVIII.
Baptisma.
Ego baptizo in aqua etc. I.
Nisi quis renatus fuerit denuo, non potest uidere regnum Dei. Nisi quis renatus fuerit
ex aqua et spiritu, non potest introire in regnum Dei. Quod baptisma non potest repeti.
Augustinus. Quomodo natiuitas spiritalis carnali comparetur. Figurę: Heliseus eduxit de
aqua, ferrum. Iudei mare Rubrum transierunt. Naaman Syrus in Iordane purgatus est. Erat
Ioannes baptizans in Ennon iuxta Salim, qui aquę multę erant illic III.
Piscina probatica. typus baptismi: illic sanabantur corpora, hic animę; illic operatio
angeli, hic Spiritus Sancti V.
Natatoria Syloe in qua cęcus uisum recepit signat baptisma per quod genus humanum a
natiuitate cęcum illuminatur IX.
Abiit iterum trans Iordanem, ubi erat Ioannes baptizans, et mansit illic, id est
transiit de Iudea ad baptizatos ex gentibus X.
Iam uos mundi estis propter sermonem, quem locutus sum uobis. Augustinus: Accedit
uerbum ad aquę elementum et fit sacramentum. Vnde ista tanta uis aquę, ut corpus tangat et
cor abluatur, nisi faciente uerbo, non quia dicitur, sed quia creditur XV.
Benedictio.
Sanctifica eos in ueritate; sermo tuus ueritas est etc. XVII.
SANCTVS PAVLVS AD ROMANOS
Bonus.
Nemo sua iustitia salutem meruit, sed Dei gratia ueniam consecutus I.
Gloria autem, et honor, et pax omni operanti bonum, Iudeo primum et Gręco II.
Nihil mihi conscius sum IIII.
Non regnet pecccatum in uobis; non enim sub Lege estis, sed sub gratia liberati a
peccato serui facti estis iustitię VI.
Prouidentes bona non tantum coram Deo, sed etiam coram omnibus hominibus XII.
AD CORINTHIOS II:
Gloria nostra hęc est testimonium conscientię nostrę, quod in simplicitate cordis et
sinceritate Dei, et non in sapientia carnali, sed in gratia Dei conuersati sumus in hoc
mundo I commendantes nosmet ipsos ad omnem conscienti am hominum coram Deo IIII.
Prouidemus enim bona non
solum coram Deo, sed etiam
coram hominibus VIII.
AD GALATAS:
Fructus autem spiritus est caritas, gaudium, pax etc. V.
Dum tempus habemus, operemur bonum ad omnes etc. VI.
AD EPHESIOS:
State ergo succincti lumbos uestros in ueritate, et induti loricam iustitię, et
calciati pedes in pręparatione euangelii pacis; in omnibus sumentes scutum fidei, in quo
possitis omnia tela nequissimi ignea extinguere; et galeam salutis assumite, et gladium
spiritus, quod est uerbum Dei etc. VI.
AD PHILIPPENSES:
Non habens meam iustitiam quę ex lege est, sed eam quę ex fide est Christi Iesu etc.
Que quidem retro sunt obliuiscens, ad ea uero quę sunt priora extendens me ipsum, ad
destinatum persequor, ad brauium supernę uocationis Dei in Christo Iesu etc. III.
Cogitate bona IIII.
AD THESALONICENSES I:
Omnia autem probate, quod bonum est tenete V.
AD THIMOTEVM II:
Vasa aurea et argentea in honorem II.
AD HEBREOS:
Perfectorum autem est solidus cibus: eorum qui pro consuetudine exercitatos habent
sensus ad discretionem boni ac mali V.
Iustus comparatur terrę irriguę germinanti herbam opportunam colono VI.
ACTVVM:
Paulus coram seniores Ecclesię qualiter inter eos uersatus sit, exponit XX.
IACOBI:
Omne bonum a Deo est I.
Fructus autem iustitię in pace seminatur facientibus pacem III.
PETRI I:
Exhortatio ad sanctimoniam uitę in timore Dei et caritate I.
II:
Vos autem curam omnem subinferentes etc. ad opera spiritalia hortatur et subiungit: cui
enim non pręsto sunt hęc, cęcus est etc. I.
IOANNIS I:
Si autem in luce ambulamus, sicut et ipse est in luce, societatem habemus adiuicem, et
sanguis Iesu Christi, filii eius, emundat nos ab omni peccato I.
Si scitis quoniam iustus est, scitote quoniam et omnis qui facit iustitiam ex ipso
natus est II.
Omnis qui non est iustus, non est ex Deo. Si cor nostrum non reprehenderit nos,
fiduciam habemus ad Deum etc. III.
IOANNIS II:
Qui benefacit, ex Deo est; qui malefacit, non uidet Deum.
APOCALYPSIS:
Vestiti lino mundo et candido, id est induti Christum, et
pręcincti circa pectora zonis aureis, id est reti
naculo caritatis XV.
Latera IIII ciuitatis sunt fides, spes, caritas et operatio uel IIII uirtutes
principales. Diuersa gemmarum genera diuersas denotant uirtutes XXI.
Beneficium.
AD CORINTHIOS I: Quid autem habes quod non accepisti IIII.
Beneficia patribus collata X.
AD HEBREOS: Beneficentię autem et communionis nolite obliuisci
XIII.
Baptismus.
AD ROMANOS: Quicunque baptizati sumus in Christo Iesu, in morte ipsius baptizati sumus
VI.
AD CORINTHIOS I: Omnes nos in unum corpus baptizatis sumus, siue Iudei, siue gentiles
etc. XII.
ACTVVM: Petrus et Ioannes baptizatis imponunt manus, et illi accipiunt Spiritum
Sanctum VIII.
Paulus baptizatos Ioannis baptismate rebaptizat in nomine Iesu, et accipiunt Spiritum
Sanctum XIX.
PETRI I: In archa Noe octo animę saluę factę sunt per aquam, quod et uos nunc baptisma
etc. III.
APOCALYPSIS: Equus albus et qui sedebat super illum etc. ecclesię dealbatio per
baptisma VI.
Et uidi tanquam mare uitreum mixtum igne etc. XV.
Et ostendit mihi fluuium aquę uiuę, splendidum tanquam chrystallum, procedentem de
sede Dei et Agni XXII.
Benedictio.
AD CORINTHIOS I: Gratia Domini nostri Iesu Christi, et caritas Dei, et communicatio
Spiritus Sancti sit cum omnibus uobis. Amen XIII.
AD GALATAS: Gratia Domini nostri Iesu Christi cum spiritu uestro fratres. Amen VI.
AD PHILIPPENSES: Pax Dei, quę exuperat omnem sensum, custodiat corda uestra et
intelligentias uestra in Christo Iesu IIII.
AD THESSALONICENSES I: Gratia Domini nostri Iesu Christi uobiscum. Amen V.
AD THESSALONICENSES II: Dominus autem dirigat corda uestra in caritate Dei et
patientia Christi III.
AD THIMOTEVM II: Dominus Iesus Christus cum spiritu tuo. Gratia uobiscum.
Amen.
AD TITVM: Gratia Dei cum omnibus uobis. Amen III.
AD HEBREOS: Orate pro nobis. Gratia cum omnibus uobis.
Amen XIII.
IOANNIS II: Sit uobiscum gratia, misericordia, pax a Deo Patre et a Christo
Iesu, Filio Patris in ueritate et caritate 1 .
IOANNIS III: Pax tibi.
METHAMORPHOSES
Beneficium.
Ad Mydam regem Silenum uinctum adduxerunt; ille solutum reddidit Baccho; remunerationem
accepit, ut, quicquid tangeret, aurum fieret XI .
Diana Ephygeniam subtraxit neci supposita cerua immolationi XII .
Liber Anii sacerdotis filiabus dedit, ut, quo manibus contingerent, seges et uua
fieret XIII .
Ęneas deificatus XIII .
Bellum.
Cadmus draconis dentes seminat; nascuntur homines armati; inter se cęduntur; quinque
tantum superfuere: Echion, Ideus, Cronus, Pelorus, Ypenor. Hi condendę Thebarum urbis Cadmo
socii fuere III .
Iason in Colcho draconis dentes seminat, armatorum seges prodiit. Iason inter eos
monitus a Medea lapidem iecit, et mutuis uulneribus conciderunt. Iaculum sine errore, quo
Procis periit VII .
Troianorum et Gręcorum primum certamen secus littus. Centhaurorum pugna in
nuptiis Perithi et Hyppodamię XII .
Bona omnia, sub sęculo aureo I .
Numa Pompilius efferatos bello Romanorum animos ad quietem religionemque transtulit
XV .
SENECA
Beneficium.
Libere de beneficiis. Reddit beneficium qui libenter debet. Dans ne de recipiendo
cogitet 23 .
Beneficia etiam ferę sentiunt. Trium charitatum ratio. Beneficium non res est, sed
uoluntas. Animus. Beneficium in re parua maius quandoque quam in magna 24 .
Quę beneficia danda et quemadmodum. Chrisippus Pasienus solebat dicere quorundam se
iudicium malle quam beneficium, et quorundam beneficium malle quam iudicium 25 .
Tiberius rogatus Marcum Elium Nepotem liberauit a creditoribus non soluto ęrealieno,
sed exigendi iure sublato, utrum dederit beneficium 26 .
Beneficium aliquod palam, aliquod secreto dandum. Exemplum Arcesilai in pauperem amicum. Alter statim obliuisci debet dati, alter
accepti nunquam. Beneficium non solum dandum, sed nutriendum. Non omnia danda petenti 26 .
Quomodo in accipiendis beneficiis nos gerere debeamus. Non ab omnibus accipiendum est.
Non est beneficium, quod a nolente datur. Gręcinus Iulius pecuniam donatam ab improbis
noluit accipere 27 .
Dei beneficia homini collata 28 .
Bis est gratum, quod opus est, si ultro offeras 85 .
An eripi possit beneficium. Qui sequenti iniuria corrumpunt beneficium 39 .
Vtrum ei debeatur, qui nolens profuit uel qui sua causa profuit uel qui et sua et
nostra 40 .
Plato uectori gratuito se debere dixit. Vbi autem idem omnibus pręstari intellexit,
iam non se debere dixit, quod non tanquam sibi pręstitum esset, sed tanquam uni e uulgo 41 .
Quomodo sapienti datur beneficium 44 .
Vtrum beneficium reddidit qui reddere laborauit 44 .
Duo beneficiorum genera, alterum inter sapientes tantum 45 .
Dei beneficia 46 .
Beneficium dando accipit, qui digno dedit. Beneficium sępe dare, docere est reddere
85 .
Quid est dare beneficium, imitari Deum 87 .
Non est beneficium scelus non facere. Non est beneficium, sed officium facere quod
debeas 128 .
Beneficium enim est, inquit, quod totum eius causa pręstatur, in quem confertur: ubi
aliquis ex eo sperat quid aut pręparat, non est beneficium, sed
consilium 138 .
Tua magis interest quis quam quid accepit 8 .
Philosophia docet bene debere beneficia bene soluere. Interdum autem solutio est ipsa
confessio 27 .
Non est a beneficiis cessandum propter ingratos 32 .
Bellum.
Lex a quinquagesimo anno militem non cogit 81 .
Ferri usus 92 .
Alexandro milites suadent, ne iam ultra Ocenum proferat arma 111 .
Bruta.
Primus Lucius Sylla in circo leones dedit, Pompeius elephantos 80 .
An sit omnibus animalibus constitutionis suę tempus 60 .
Cauent et timent noxia. Solertia bestiarum 61 .
In muto animali bonum non est, sic nec uita beata 62 .
Beneficium dedit, postea iniuriam fecit. Vtrum uno munere ad patientiam omnium
iniuriarum astringor. An possit beneficium dare seruus domino. Beneficium duorum seruorum
erga dominam 30 .
Item serui erga doninum. Seruus erga Domicium. Alter pro domino mori
uoluit. Paulum prętorium seruus seruauit. Item Ruffum. Vtrum filius maius beneficium dare
possit parentibus quam accępit. Scipio patrem in bello seruauit 31 .
Beneficium filiorum erga parentes: Eneę, Siculorum iuuenum, Antigoni, Manlii.
Beneficium dandum sine spe recipiendi. Dei beneficia 32 .
Cui des, uideto. Da non tanquam reddituro, Non est beneficium, quod in quęstum
mittitur 33 .
Beneficia Dei. Vtrum dandum sit beneficium ingrato 34 .
Distinctio beneficii. Dandum aliquando etiam indignis 35 .
Ingrato etiam dat 35 .
Vtrum turpe sit uinci beneficiis 36 .
An possit aliquis sibi beneficium dare 37 .
Quod alius quandoque debet pro beneficio alteri dato 38 .
Mens in dando spectanda 38 .
Beneficium quod nec prosit, nec noceat 39 .
Bonitas.
Epicurei uoluptatum ministram uirtutem aiunt, Stoici hoc refellunt 32 .
Virtutis proprium gaudere et lętari 49 .
Inter uirtutem et uoluptatem 60 .
Nulla sine labore uirtus 62 .
Quicquid optimum homini est, id extra humanam potentiam iacet, nec dari nec eripi
potest. Virtutum comitatus 69 .
Nunquam quamuis obscura uirtus latet, sed mittit sui signa 72 .
Via uirtutis 75 .
Non est fortior nequitia uirtute. Neminem bonum esse nisi sapientem 76 .
Virtus in medio posita est 83 .
Bona opinio homini tutior pecunia est 85 .
Cum uitia prosunt, peccat qui recte facit 85 .
Scias eum multis uirtutibus abundare, qui alienas amat 87 .
Effuggisti uitia animi etc. Virtus pręparat ad cognitionem cęlestium 88 .
Quam magna uirtus sit uitia domuisse 97 .
Virtus 100 .
Magnum est pręsidium in periculis innocentia 131 .
Si is es quem intelligant multi, introrsus bona tua spectent. Alioquin satis est unus,
satis est nullus 3 .
Viri boni auiditas tuta est 9 .
Sola uirtus pręstat gaudium 10 .
Bona sunt, quibus admixta uirtus est, turpia quibus malicia coniuncta,
est. Quid Deo similem faciat? Animus bonus
12 .
Pars magna bonitatis est uelle fieri bonum 13 .
Bonus uir sine Deo nemo est. Quid sit uir bonus. Inter bonam et malam conscientiam 14 .
Quod bonum est, utique necessarium est, quod autem necessarium est, non utique bonum
15 .
Virtus secundum naturam est, uitia inimica et infesta sunt. Alius per se, alius ope
aliena emergit 17 .
Non qui scit, sed qui facit bonum beatus est. Proficientium tria genera 20 .
Bonorum gradus tres, sed unum absolutum et perfectum--- uirtus ipsa. Pares esse
uirtutes. Honestum omne uoluntarium est. que laudabilis uirtus in corpore ualido et infirmo,
in domino et in seruo etc. 23 .
Virtus par ubique. Bona uera. Bona prima, secunda, media. Ex duobus bonis summum
bonum. Bonum omne optabile. Virtutum comitatus 24 .
Summum bonum. Honestum in omnibus par. Virtus 26 .
Magna pars profectus est uelle proficere 27 .
Bona uera ad unumquenque tota perueniunt 27 .
Iouem plus non posse quam bonum uirum. Nulla mens bona sine Deo. Vnum bonum quod
honestum. Virtus nullo eget. Aut ista bona non sunt quę uocant aut homo felicior Deo est.
Quę uera bona. Summum bonum in animo, non in corpore. Bona externa. Quomodo bonum perit.
Quamdiu uirtus salua fuerit, nihil aduersi senties 28 .
Honestum, quid. Virtus labore paratur. Bonum quod honestum 29 .
Hominis bonum ratio. Vanis dediti uirtutem despiciunt. Bona sunt, quę a uirtute
profecta contractaque sunt. Vir bonus quid faciet. Vnum bonum ipsa uirtus 29 .
Virtutem nulla uis potest subducere 31 .
Quid tibi opus est, ut sis bonus? Velle. Recte facti fecisse merces est 32 .
Animus recti ac boni amator. Virtus enim concordi animo decreta, peragit 33 .
Satis esse uirtutem ad uitam beatam 35 .
Secundum Stoicos quod bonum est bonos facit. Secundum Peripateticos sunt aliqua bona,
quę non faciunt bonos. Bona omnia culpa carere decet 37 .
Inter bonum et commodum. Virtus non contingit animo nisi instituto et edocto 41 .
Externa bona corpori acquiri, corpus in honorem animi coli. In animo esse partes
ministras etc. Quid est in
uirtute pręcipuum 42 .
Sicui uirtus animusque in corpore pręsens, hic deos ęquat 43 .
In duas partes uirtus diuiditur: in contemplationem ueri et actionem 44 .
Summi boni finis proponendus 46 .
Vtrum uirtutes animalia sint 55 .
Sępe iustus esse debebit cum infamia 56 .
O si animum boni uiri liceret inspicere etc. Virtutem cerni posse, si acies animi
liberetur impedimentis, similiter et maliciam 57 .
Quid sit bonum. Inter bonum et honestum 59 .
Nihil nobis bonum uideri, quo quis et male uti potest. Notitia boni et mali. Vitia
uirtutibus confinia 60 .
Simplex cura recti est, multiplex praui 61 .
Nemo est casu bonus, discenda uirtus est. Bonum intelligibile esse, non sensibile.
Hominis bonum non est in homine, nisi cum illo ratio perfecti est 62 .
Bonum tuum est animus emundatus ac purus, emulator Dei, super humana se extollens,
nihil extra se suum ponens, rationale animal. Quod ergo uitę bonum est? Perfecta ratio
63 .
PLATO
Beneficium.
Nullum nostrum sibi soli natum esse, sed ortus nostri partem sibi patriam uendicare,
partem parentes, partem amicos 337 .
Bellum.
Quo pacto tractandum, ut ciues bellicosos habeas 212 .
Tam mares quam foeminę instruendę. Lex in timidos. De his qui strenue pugnando obeunt.
Spoliare mortuos pręter arma inhonestum. Gręci, si cum Gręcis pugnent, agros ne uastent nec
domos incendant 212 .
Critias de Attico et Athlantico bello 263 .
Duo genera belli, bellum et seditio 268 .
Gymnastica omnes exercitationes bellicas appellamus. Motum qui imitatur flexus
corporum, quibus tela plagęque uitantur, pyrrichen uocamus. Saltatio 298 .
In pace ad bellum exercendi ciues 300 .
Exercendi ictus, si socius deest, ad inane simulachrum. Manuum ac pedum agilitas ad
bellum conducit 301 .
Peltastica pugne pancratiacę opponatur 301 .
Arma conuehantur 303 .
Lex militaris: Nequis sine magistro ac principe quicquam agat, iussis
obediat etc. Assuescat cibo ac potu abstinere,
frigus, ęstum, cubilis duritiem pati, nudo capite et pedibus incedere. Fortiter faciens
donetur, ignauiter puniatur 319 .
Lex de his qui arma proiecerint et qui amiserint. De coronis donandis. De rebus
repetundis 320 .
Belli pacisque arbitrium habeant custodes ipsi legum creati numero XXXV 337 .
Brutorum animę 383. 384 .
Animę irrationales 385 .
Bonus.
Quid sit iustitia, prudentia 3 .
Hominis uirtus 5 .
Menon de uirtute 6 .
Quodcunque cum iustitia fit, uirtus est 7 .
Vtrum doctrina possideatur uirtus et utrum uirtus sit scientia 8 .
Virtus nec doctrina nec natura prouenit, sed sorte diuina 10 .
Iuste enim ac prudenter agentes, et tu et tua respublica Deo gratum opus efficietis et
in diuinum splendorem intuentes agetis. Quin etiam illuc respicientes uosmet uestraque bona
perspicue discernetis. Seruilis est prauitas, libera uirtus 15 .
Virtutum uoluptates uerę ac purę 37 .
Pulchritudo est summi boni splendor 38 .
Deo similes efficit cum prudentia iustitia simul et sanctitas 53 .
Sub Saturno sęculum aureum 73 .
Vtrum unum quiddam sit uirtus. Vtrum alii aliam uirtutis partem accipiant, an necesse
sit eum qui unam habet, omnes habere 83 .
Effici bonum difficile est. Nam ante uirtutem sudorem positum aiunt, deinde facile 85 .
Fieri bonum difficile est, perdurare bonum impossibile. Optimi illi quos diligunt.
Vtrum sapientia, temperantia, fortitudo, iustitia, sanctitas quinque nomina eiusdem rei sunt
86 .
Vir uirtute pręditus primo quidem sui ipsius, deinde et regum rex est 88 .
Ad illa quisque bonus est, ad quę sapiens, ad illa malus, ad quę ignorans 102 .
Bonorum primum sapientia, secundum corporis habitus, tertium formę commoditas 118 .
Vnus Gręcorum omnium probatissimus Aristides, Lysimachi filius, extitit 132 .
Petit a Deo, ut intus pulcher efficiatur 166 .
Socrates: Nihil enim aliud agens circumeo quam suadens iunioribus senioribusque /
uestrum neque corporum neque pecuniarum neque aliarum omnino rerum curam pluris
uehementiusque qam animi
habendam esse, ut quam optimus sit, docens non ex
pecuniis uirtutem, sed ex uirtute pecunias aliaque bona omnia et priuatim et publice
hominibus prouenire 170 .
Neque filios tuos neque uitam neque aliud quicquam pluris facias quam iustitiam ut cum
in uitam alteram transmigraueris, ualeas illic pręsidibus horum omnium reddere rationem 174 .
Si uirtus abest, diuitię, forma, scientia obsunt magis quam prosunt 188 .
Omnis reipublicę gubernatio ad iustitiam referenda 189 .
Boni scientia, omnium pręstantissima 215 .
Quęcunque bona uulgo dicuntur, deprauant anium 216 .
Bonum quidem anima omnis expetit 218 .
Plato iudicat uirum optimum et iustissimum esse beatissimum eumque esse hominem maxime
regium seque ipsum regentem. Pessimum uero et iniquissimum esse miserrimum etc. 231 .
Intelligibili atque enti pręferendum bonum 233 .
Idea boni 233 .
Nullam ob rem iustitiam cęterasque uirtutes negligere decet 238 .
Virtus inuiolabilis ac libera 240 .
Athenienses probi 270 .
Iustus in omni fortuna felix. Iniustus, si ditior sit quam Cyniras aut Mydas, miseer
est. Quę uulgo bona, non recte bona dicuntur 273 .
Recte Hesiodus: Viam ad uitia planam esse et breuissimam, uirtutis uero arduam et
longam atque asperam. Ante uirtutem, inquit, dii sudorem posuere. Hęc uia in summo facilis
283 .
Animus honorandus beneagendo. Decet neque se ipsum neque sua diligere, sed iusta 285 .
Pulchra et honesta, alia natura, alia lege consistere 311 .
Bonorum et malorum causa anima 312 .
Non oportet paruifacere utrum probus an inprobus aliis uidearis 320 .
Regio ad uirtutem optima. Religio uirtutum maxima. Boni est gaudere bono maxime diuino
327 .
Bonum diuinum 327 .
Socratem, quem ego iustissimum omnium qui tunc erant, appellare non uereor, ultimo
supplicio affecerunt. Dionem laudat 332 .
Nam firmitatem, fidem, sinceritatem ueram esse philosophiam existimo. Censor uitę
omnium sit, qui pręsidet ciuitati 337 .
Bonitas supra mentem est. Nihil magis uoluntarium est quam boni incitamentum 342 .
Super bonitatem nihil 343 .
PROBLEMATA ALEXADRI APHRODISEI
Bruta.
Vt equis in catricibus? pristini coloris pili nascantur, non ut fieri solet, albi 5 .
De eodem 10 .
PROBLEMATA ARISTOTELIS
Bruta.
Cur maris animalia maiora uegetioraque sunt quam terrę 42 .
PROBLEMATA PLVTARCHI
Bruta.
Canis molestus Herculi 81 .
Vultur inter aues, quę carnibus uescuntur, iustissima 81 .
Bonus.
Apud Epidamnios poletes dictus, quem probatę uitę uirum deligebant ad res contrahendas
et permutandas cum Illyriis, cum uidissent cęteros eo commeantes effici deteriores
84 .
AVLVS GELIVS
Beneficium dando accipit, qui digno dedit 104 .
Bellum.
Lacedemonii in bello tibiis, non tuba usi, rex Haliates fidicinis 5 .
Quid sint inducię 10 .
In ignominias militares fuisse sanguinis dimissionem. Quibus modis acies Romana
instrui solita sit:/frons, subsidia, cuneus, orbis, globus, forfices, serra, alę, turres 57 .
Telorum, iaculorum gladiorumque uocabula 62 .
Nerio uel Nerienes Martis coniugem dixerunt, id est fortitudinem, quasi neruos uel
lenitatem quasi sine ira. Quid sint manubię, quid pręda 80 .
Quibus uerbis Fecialis bellum indicit et de iureiurando militum 95 .
Psyllorum pugna aduersus Austrum 97 .
Pugnatum in Gallos mundius dicitur quam cum Gallis aut contra Gallos 100 .
Eques pro equo, equitare 109 .
Bruta.
Qui color equorum sit, qui spadices uocantur; idem dicitur puniceus et pheniceus 24 .
Bucephalas Alexandri emptus talentis XIII a nemine inscendi nisi a rege passus. Bello
Indico cum regem de medio hostium extulisset, ipse saucius expirauit. Rex ibi oppidum
condidit et Bucephalon appellauit 33 .
Leo erga hominem gratus 36 .
Delphinus pueri amator 46 .
Oues in genere masculino 63 .
De natura leonum Herodotus dissentiens cum Homero: hic plures foetus leenas ędere
dixit, ille unum tantum et semel in uita parere 75 .
Cerua Sertorii 92 .
In Paphlagonia perdices bina corda habent, in Bisaltia lepores bina iecora 98 .
Sus, quę semel peperit, porcetra dicitur, quę sępius, scropha 109 .
Eques pro equo, equitare 109 .
Iumentum. Arcera est plostrum tectum undique 118 .
Bonum nihil nisi honestum et malum nisi turpe; medium quidem nec honestum nec turpe 70 .
Omnis actio per se neque honesta neque turpis, sed recte et honeste gestum, honestum
fit 105 .
VITĘ PLVTARCHI
Bellum.
Lygurgi lex prohibet in eosdem hostes militare, ne sepius repugnantes
efficiantur bellicosi 12 .
Non licebat inscribi in sepulchrum nisi eius qui fortiter in bello
occubuisset 14 .
Ante pugnam et pericula subeunda, deos consulere mos erat 47 .
Marius ad temere dimicandum cogi non poterat 137 .
Ingenium plus posse quam uires. Sertorius ingenio confecit, quod armis non potuit 144 .
Noctu pugnare apud Parthos religiosum 24 .
Mos in militia emerenda 33 .
Quando bellum gerendum 62 .
Thoraces Demetrio ex Cypro allati, quos cathapultę ictus offendere non poterat 97 .
Falluntur reges, qui uitam beatam putant bella tractare 103 .
Macedonum exercitum sublato Alexandro simile esse Cyclopi excęcato 123 .
Plato ter in militiam profectus 136 .
Bruta.
Vultur inter uolucres innocentissimus 6 .
Bucephalus, equus Alexandri 41 .
Bonitas.
Pedaretus non electus in numero trecentorum lętatus dicitu r, quod
trecentos se meliores ciuitas haberet. Brasidę mater filium efferentibus prę cęteris, bonum
fuisse assensit, sed multos Lacedemone illo esse meliores dixit. Qui melior erat, non qui
fortior, principem constituebant 14 .
Virtus facit, ut non solum opera laudentur, sed etiam ametur autor 50 .
Aristidis constantia, modestia, ęquitas 86 .
Aristides cognominatus iustus. Virtute nihil pulchrius. Aristidi uirtus peperit
inuidiam 87 .
Cato neminem bonum laudari passus, nisi id communi utilitati
iunctum esset 94 .
Virtus fortuna fortior 143 .
Agesilaus morum suorum conscius frequens in publico fuit 29 .
Xenocrates optimus 62 .
Si Cato Roma non indigeat, Romam tamen indigere Catone 67 .
Siracusis et boni optimi et mali pessimi 78 .
Honestas per se ipsam expetenda 86 .
Virtutes gloria sequitur, uoluptates dolor 137 .
LACTANTIVS FIRMIANVS
Beneficium.
Benefacere quid sit 129 .
Quod omnia tam bona quam mala hominis gratia facta sunt: sol, luna, astra, nubes 177 .
Quę Deus homini et quę cęteris dedit 187 .
Bonitas.
Iustitia cibus animę 44 .
De summo bono philosophorum sententię 53 .
Quod nihil eorum, quę mortales appetunt, summum bonum sit 56 .
Virtus bona, sed non summum bonum 57 .
De iustitia, quę aureo sęculo in terris fuisse dicitur 103 .
Virtus non erat, si non esset uitium, cui repugnaret 105 .
Iustitia non potest uideri, sed haberi 105 .
Quod expetibilius est bonum esee et malum putari quam malum esse et uideri bonum 109 .
Quod in duabus uirtutibus iustitia consistit, pietate et ęquitate 110 .
Innocentibus et iustis Deus semper optime consulit 113 .
Quod innocentia uerissimus Dei cultus est, quam carnalis homo nescit 120 .
De duabus uiis uirtutum et uitiorum et earum ducibus 122. 123 .
Virtus 124 .
Quod philosophi nescierunt, quid esset
bonum aut malum uirtutis officium
125 .
Tres gradus uirtutis 134 .
Quod quę philosophi uitia putant uirtutes sunt 136 .
Quid sit uirtus 137 .
Neimo uirtuti fauet, nisi qui sequi potest 148 .
Quod uirtus semel habita amitti non potest 156 .
LAERTIVS
Beneficium.
Arguit quod prodesse bonum non sit 28 .
Beneficentia quadrifariam diuiditur; beneficium enim pręstari pecuniis, corporibus,
disciplinis, uerbis 37 .
Humanitas triplex: salutatio, auxilium, conuiuium 37 .
Sapientem omnibus benefacere 74 .
Bellum.
Diogenes sagitarium intuitus ignauum iuxta scopon consedit dicens: "Ne forte me
feriat" 59 .
Bonitas.
Quomodo optime ac iustissime uiuemus? Si, quę in aliis reprehendimus, ipsi non
faciamus. Pitacus: "Perdifficile est bonum esse. Interrogatus, quid esset optimum, "quod
in pręsentia", inquit, "occurrit bene agere" 10 .
Dicunt nihil natura iustum esse aut honestum uel turpe, sed consuetudine ac lege 24 .
Theodorus bonam esse prudentiam atque iustitiam, mala uero contrarios habitus, media
uoluptatem et dolorem 25 .
Euclides bonum esse unum deffiniuit; quę bono aduersa uidentur, sustulit, ea ne esse
quidem dicens 26 .
Plato: boni finem esse--- similem Deo fieri. Virtutem sufficere ad beneuiuendum, sed
tamen instrumentis corporis indigere. Bona humana alia in corpore, alia in anima, alia
extrinsecus 36 .
Plato primus notionem honesti declarauit, quę a laudabili et rationabili utilique et
decoro/et congruo non discernitur 36 .
Virtutis species IIII 37 .
Bonum in IIII genera diuiditur: uirtus, habitus, commodum 37 .
Bonorum tria genera: alia haberi possunt, alia participari, alia subsistere 38 .
Bion nauigans cum pessimis hominibus in latrones incidit; dicentibus illis
"peribimus, si cognoscamur"--- "at ego", inquit, "nisi agnoscamur"
43 .
Virtutis hymnus 45 .
Aristoteles uirtutem ad beatam uitam sibi minime sufficere dixit. Virtutes non se
inuicem sequi: fieri enim posse, ut prudens quispiam sit et intemperans 48 .
Demetrius, cum comperisset Athenienses imagines suas euertisse, "at", inquit,
"uirtutem illi non euerterunt, cuius gratia illas erexerant" 52 .
Antisthenes familiari quodam apud se deplorante, quod perdidisset commentaria,
"oportebat ", inquit, "ista animo potius quam chartis inscribere" 54 .
Ea dicebat paranda uiatica, quę cum naufrago simul enatarent. Interrogatus a quodam,
quid faciendo bonus et honestus euaderet, "si mala", inquit, "quę habes a scientibus
didiceris esse fugienda" 54 .
Hęc illi placent: docibilem esse uirtutem; eosdem esse nobiles ac uirtutis studiosos;
sufficere uirtutem ad beatam uitam; uirtutem operum esse, neque uerbis plurimis neque
disciplinis indigentem; pręstat cum paucis bonis aduersus malos omnes quam cum multis malis
aduersus paucos bonos pugnare 54 .
Iustum uirum pluris faciendum quam propinquum 55; uiri ac mulieris uirtus eadem; bona
pulchra, mala esse turpia; iniqua omnia aliena puta atque peregrina 55 .
Diogenes interrogatus, ubinam Gręcię uiros uidisset bonos, "uiros quidem", ait,
"nusquam, sed Lacedemone pueros uidi". Dicebat de saliendo et calcitrando certare homines,
ut autem boni et probi fierent, curare neminem 56 .
In Olympia buccinante pręcone "Dioxippus uiros uincit"--- "Hic", ait,"mancipia,
sed ego uiros". Glorianti cuidam, quod leonis pelle tegeretur, "desine", inquit,
"uirtutis stramenta confundere" 57 .
Bonos uiros effigies deorum esse 58 .
Ad uirtutem proficit exercitatio 59 .
Cynicis placet finem eese secundum uirtutem uiuere; sicut Stoicis 63 .
Cephesius, cum animaduerteret quendam ex discipulis inflatum atque
turgidum, percutiens dixit: "Non, si magnus fueris, bonus eris, sed si bonus, magnus" 65 .
De uirtutibus et uitiis. Quid sit bonum. Bonorum genera III, item malorum. Item
honestum, turpe. Honestum ac bonum idem est 71 .
Bona esse paria. Eorum quę sunt, alia bona, alia mala, alia neutra 72 .
Virtutes esse connexas, ut, qui unam habuerit, omnes habeat. Nullum esse medium inter
uirtutes et uitia. Virtutem posse amitti. Virtus sufficit ad beate uiuendum 74 .
Aristo uirtutes neque plurimas inuexit ut Zeno neque unam, quę multis appelletur
nominibus ut Megarici 77 .
Pyrro negat quicquam aut turpe esse aut honestum, iniustum uel
iustum; lege autem atque consuetudine homines cuncta facere 94 .
Quod apud alios bonum ac iustum est, apud alios malum et iniustum esse 96 .
Dii uirtutibus delectati, similes amplectuntur ac fouent. Vtimur bono interdum ut
malo, ut malo et bono 109 .
Maiores esse animi quam corporis uoluptates. Voluptatis causa uirtutes quoque eligi,
et a uoluptate solam uirtutem inseparabilem esse, cętera separari. Non potest iucunde uiui,
nisi prudenter ac honeste iusteque uiuatur, neque prudenter, honeste ac iuste, nisi iocunde
110 .
QVINTVS CVRTIVS
Beneficiorum
gratia sempiternna est 49 .
Bellum.
Macedones phalangem uocant peditum stabile agmen 1 .
In agmine deducendo religionis ratio 2 .
Loci angustias committendo pręlio elegit Alexander, ne a multitudine Darii circumiri
posset 4 .
Vbi partes labant, summa turbatur. Prima pugna Darii et Alexandri 5 .
Prodigia futuri euentus pugnę 9 .
Arma militum Darii 14 .
Catenes sagittandi peritissimus 40 .
Fama enim bella constant; et sępe etiam, quod falso creditum est, ueri uicem optinuit
49 .
Quomodo Macedones lustrabant exercitum 66 .
Bruta.
Bucephalas, Alexandri equus, non patiebatur alium dorso, regi autem etiam genua
submittens 30 .
Serpentes magnitudinis inusitatę 54 .
Canes leonibus fortiores 55 .
Bonitas.
Auli Scythę inter barbaros iustissimi 40 .
POLIBIVS
Bellum.
Legio continens peditum IIII milia, equites CCC 4 .
Ducis imperitia, non hostium uirtute uicti 9 .
Bellum XXIIII annos durauit inter Romanos et Carthaginienses 16 .
Inter peritiam bellandi et imperitiam 21 .
Gessatę abiectis indumentis pugnam ineunt, ne sentibus implicentur 29 .
Causę belli Persici, item secundi belli Punici 39. 44 .
Numidarum congrediendi mos 53 .
Legionis numerus 60 .
Bellum quatenus fugiendum 68 .
Phalanx XXV milia hominum 91 .
Elephantorum pugna 94 .
Bruta.
Elephantorum pugna 94 .
Boni uiri officium nihil pluris facere quam ut necubi officium prętermittatur
68 .
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Beneficium.
Romanos inclusos aut incolumes dimittendos aut ad unum interficiendos 225 .
Titus recordatus aliquando super coenam, quod nullum in quenquam officium contulisset,
memorabilem uocem emisit: Amici, diem perdidi 426 .
Bellum.
Qui primi inter se bellare coeperunt 3 .
Vexores primus bellum intulit 4 .
Bellica institutio apud Iudeos 20 .
Lex, ne idem hostis sępius bello peteretur. Pugnę excitamenta 63 .
Per Feciales bellum indicebatur 76 .
Bellorum cerimonię, belli indicendi forma 80 .
Longissima Azoti obsidio undetriginta annorum 81 .
Ad tibiarum cantum Aliates exibat in hostem 82 .
Illyrii infantis auspicio uincuntur. Pitacus Phrynonem rete superauit
85 .
Amasis thorax
100 .
Pecunia neruus belli 103 .
Modus deprehendendi cuniculi 107 .
Sophrones ferream anchoram in acie circumtulit, qua in hostes proiecta plurimos a fuga
remoratus est 133 .
Phanatica Phidenarum acies facibus depugnans 158 .
Qua arte incensum Atheniensium pręsidium in Boetia 164 .
Lacedemonii ad cantum tibiarum euntes in pręlium 166 .
Ephesus Martis officina 183 .
Sacra Thebarum cohors 195 .
Bellica uirtute princeps Agesilaus 196 .
Ordines aciei 207 .
Strata gemma 241 .
Demetrii machinę 243 .
Antigonus, cum a Pyrrho ad certamen prouocaretur, suam militiam respondit non magis
armorum quam temporum esse 252 .
Desultores 281 .
Archimedis machinę. Velites qui septenis iaculis atque breuiore parma instructi
equorum clunibus post equites sedentes in aciem deferuntur, atque ubi ad iactum teli prope
hostem euecti essent, equis protinus desiliunt 289 .
Pythagorę consilio Lacedemon defensa 310 .
Philopoemenis belligerandi meditatio 312 .
Cauillatio in Antiochi exercitum opulente instructum 315 .
Gallorum mos in pugna 317 .
Dalmaticum bellum 326 .
Arma Carthaginiensibus adempta, mox bellum indictum 328 .
Scipionis stratagema in Carthagine obsidenda 331 .
Tanti exercitum esse, quanti sit is qui in eo imperet 334 .
Legitimum militię tempus 339 .
Germani pręlium inituri Herculi sacrum canebant hymnum. Militandi ratio in Germanis
347 .
Pompeius imperium pertesus 362 .
Britanni esedis utuntur in pręlio 374 .
Glasco ora inficiunt, ut in pugna horridiores sint 374 .
Parthorum mors in pugna 376 .
Fortunę uarietas in pręlio 435 .
Maximinus argentea et aurea lorica usus, inaurato clypeo, aurata hasta, gladio
argenteo et aureo, galea gemmata. 443 .
Duplicem belli fortunam Constantius uno die expertus 451 .
Bruta.
Varia Indis et monstrosa animalia 5 .
Ibidis auis figura 12 .
Quę animalia in Aphrica nascantur 31 .
Boues Geryonis eximia forma 32 .
Taurus Marathonius 33 .
Cranaus capras secutus Edissam occupat et ogeam nominat siue oglen 66 .
Vulturis natura optima 68 .
Qui lupum uinctum attulisset, quinque dracmas accipit, qui lupam
unam 86 .
Bos magnitudine enormi 89 .
Sexdecim equorum milia ad foeturam Assyriis regibus fuisse. Aper Olympius 92 .
Parcunt leones Danieli 94 .
Artybii equus bellacissimus 113 .
Nefas olim in Delo canes alere aut mortuos humare 122 .
Canis Xantippi fidus domino 130 .
Sues procerę et feroces 185 .
Bucephali ferocia 209 .
Duo dracones mirę magnitudinis 228 .
Cum elephantis certamen 229 .
Rhinoceros. Sophitis regis canes dono Alexandro dati 229 .
Ranarum murumque multitudo Abderitis infesta 238, Sandrochus a leone territus, non
lęsus 242 .
Serpens catapultis confecta 255 .
Elephantorum pręlium. Indici Ęgyptiis ualidiores 278 .
Boues siluestres, alces, uri 377 .
Missione una C leones producti. Elephanti. Crococetę. Tygrides. Rhinocerotes.
Cocodrilli. Hippotami 430 .
Mille ursi. Ferę Lybicę centum. Cerui palmati. Equi palmati. Equi siluestres. Alces.
Tauri Cypriaci. Struciones. Onagri. Apri. Ibices. Dammę 442 .
Firmus inter cocodrillos impune natauit, hippotamos esitauit, iunctis
strutionibus uectus est 448 .
Bonus.
Argenipei innocentia singulari 3 .
Abrahami laus 10 .
Paridetes, cum in trecentorum numero non reciperetur, gaudere se dixit,
quod trecentos uiros patria haberet se meliores 63 .
Tellus Atheniensis Croeso felicior iudicatus a Solone, quia uir bonus 86 .
Xerxes Spartanorum legatos uiolare noluit, cum ipsi suos interemissent, ne eorum
exemplum imitaretur 128 .
Aristidis ęquitas. Cymonis felicitas 136 .
Zenonis uox: Non, si magnus eris, continuo et bonus, sed si bonus, et magnus quidem
142 .
Nicias semper suasor pacis 168 .
Non deos magis casta templa quam iusta mortalium opera delectare 196 .
Diogenes: Turba ingens, sed uiri pauci 202 .
Demetrius, cum audisset statuas suas ab Atheniensibus euersas: At uirtutem, inquit,
euertere non potuerunt 242 .
De uirtutis et honoris ęde 294 .
Scipio Nasica 300 .
Apud Germanos plus boni mores ualuerunt quam alibi bonę leges 347 .
Bonus et suspicione criminis carere debet 367 .
De Probo principe adhuc adolescente Valeriani dictum: Si nomen probi non haberet,
potuit habere cognomen 449 .
Blandus.
Onesili caput fauis refertum 113 .
VALERIVS MAXIMVS
Beneficium.
Scipio superior Siculis militiam, quam iusserat, remisit, si arma et equos suis
militibus traderent. Pro beneficio habuerunt quod grauate ferrent, si hoc
tantum imperatum foret, liber VII, caput III.
Bellum.
De disciplina militari, liber II, caput I.
Armorum tractandorum meditatio. Velites. Spartani ante pugnam tibię concentu
animantur. Idem puniceis in prelio tunicis usi ad occultandum cruorem, caput I.
Scipio Affricanus turpe esse aiebat in re militari dicere non putaram. Idem aiebat
aliter cum hoste non confligendum quam aut occasio euenisset aut necessitas incidisset.
Quintus Metellus deuicta Cartagine, nescire se illa uictoria boni ne plus an mali reipublicę
attulisset, asseuerauit. Senatus, cum aduersus Hannibalem Claudium Neronem et Liuium
Salinatorem consules mitteret, magno studio egit, ut inter se odio dissidentes in gratiam
prius reduceret, liber VII, caput II.
Lucius Paulus Persę regi sucubuisset, nisi Sulpicius Gallus territum lunę defectu
exercitum de syderis ratione disputando metu liberasset, liber VIII,
cap. II.
Bonus.
Licinius Fimbria iudex addictus Marco Lutatio
de sponsione, quam is cum aduersario, qui uir bonus esset, fecerat, nunquam id iudicium
pronunciatione sua finire uoluit, liber VII, caput II. Socrates expedita uia eos ad gloriam
pertinere dicebat, qui id agerent, ut quales uideri uellent, tales essent,
eodem. Ob Quinti Fabii affinitatem Manius Attilius Collatinus, Sorani oppidi proditor,
accusatus absoluitur. Sic et Marcus Emilius Scaurus repetundarum reus ob patris memoriam
liberatus, liber VIII, cap. I.
Scipio Nasica uir sanctissimus iudicatus, Matrem deum e Pesimunte
accersitam excepit, liber VIII, caput XVI.
Publius Furius Philippus Hispaniam sortitus inimicos suos
legatos secum illuc ire coegit, confidens nihil se acturum, quod illi accusare possent. Sic
et Lucius Crassus inimicum suum in prouincia Gallica sibi
actorum suorum speculatorem admisit. Eadem sui
confidentia in Catone, in Marco Scauro, in Marco Antonio oratore liber III, caput VII.
Ciues boni coronabantur apud Athenienses, liber II, caput I.
CICERONIS OPVSCVLA
Beneficii meminisse debet qui accepit 20 .
In quos debet conferri beneficium 82 .
De beneficio collocando. In indigentes. In conuictos 83 .
Beneficia mutua. Quibus magis obligati sumus 85 .
Ratio seruanda in officiis tribuendis. Officii exercitatio 85 .
Enius: Benefacta male locata malefacta arbitror 128. 130 .
De genere beneficiorum, quę ad uniuersos spectant 130 .
Lex naturę, ut homo hominem iuuet 141 .
Bellum quare suscipiendum 79 .
Bellum iustum, Obseruatio militum. Pompilius. Cato. Bellum pro gloria mitius gerendum
80 .
Quęritur, res bellicę an urbanę maiores sint 89 .
Bello nihil nisi pax quęrenda 90 .
Bonus.
Virtus summum bonum 6 .
Virtute nihil amabilius 9 .
Exercitatio uirtutum 31 .
Virtutis laus 75 .
Neminem negligendum in quo aliquid appareat boni 82 .
Decorum et honestum 94 .
Decorum duplex 94 .
Officium decori 95 .
Excellentes uiri inter se animo differentes 97 .
Nihil magis decorum quam ęquabilitas uniuersę uitę 98 .
Id maxime quemque decet quod est cuiusque maxime suum 99 .
Via uirtutis 100 .
Decorum in dictis factisque et statu motuque corporis 102 .
Quod iustum, id etiam utile 113 .
Virtus tribus in rebus uertitur 115 .
Vir bonus pręfertur pecunioso Themistoclis sententia 130 .
Stoici nihil utile putant, quod non sit honestum 138 .
Quod honestum, id utile 143 .
Nihil mali agendum etiamsi omnes lateat 144 .
Virum bonum esse, qui prosit quibus possit, nemini noceat. Nihil utile quod iniustum.
Fimbria iudex. Marco Lutatio Pinthię, ęquiti Romano sane honesto, iudex fuit, cum is
sponsionem fecisset, ni uir bonus esset 154 .
Dignus quicum in tenebris mices 155 .
Vir bonus 156 .
Quod honestum sit, id solum bonum esse 173 .
Quid sit bonum 174 .
An quicquam bonum est, quod non eum qui possidet facit meliorem. Profecto nihil est
aliud bene beateque uiuere nisi honeste et recte uiuere. Virtus. Bonus miser esse non potest
176 .
Virtutes pares 177 .
Virtus nec eripi nec surripi potest 184 .
THVCIDIDES
Belli euentus dubius 14 .
Magnifaciendum fusum, si bonos internosceret 49 .
Fortuna belli 59 .
Ea re uti in hostes maxime decet, quam maxime formidant 83 .
PANEGYRICVS PLINII
Boni collatione optimorum deprimuntur 35 .
Prmia bonorum 41 .
Bonus exemplo facit bonos 47 .
Frugalitas Pisonis. Sapientia Lelii, pietas Metelli 50 .
Optimus dictus 50 .
Beneficium quod merentibus tribuitur 36 .
PHALARIS
Bonus.
Bona opera remunerat 8 .
Non te peniteat bonum euasisse 19 .
Nemo aliena uoluntate bonus unqam fuit, sed sua 37 .
Erga bonos tales sumus, quales ante tyrannidem 53 .
Beneficium.
Bonis dare accipere est 8 .
Non uult commemorare beneficium quod contulerat, sed accipere nolentem redarguit
35 .
Bellum.
Qua ratione hostes uicturum se speret 13 .
Se non esse mollem bellatorem ab illis testari, qui immitem criminantur 13 .
Minatur illis, qui aliis suaserant, ut ipsi bellum inferant 23.28. 30 .
Consultori belli sibi inferendi exprobrat 41 .
ORATIVS IN EPISTOLIS
Bonus.
Virtus. Vilius argentum auro est, uirtutibus aurum 2 .
Vir bonus est quis etc. Boni. Mali 15 .
Vir bonus et sapiens etc. nil metuet 15 .
Virtus est medium 17 .
Nihil prodest uno carere uitio, cum omnibus carendum sit 30 .
Bellum.
Equitum turm peditumque cateru 24 .
VERGILIVS
Belli mala. Quippe ubi fas uersum 24 .
Apum pugna, 45 .
Iamque faces et saxa uolant 58 .
Demolei lorica grauis 111 .
Certamen Daretis et Entelli 113 .
Certamen sagittariorum 115 .
Equitatus puerorum 116 .
Bello clari 130 .
Romani 134 .
Turnus in arma furens 145 .
Mos inferendi belli 147 .
Apparatus belli 148. 152 .
Herculis et Caci congressus 155 .
Arma Martis, Palladis, Ene 159 .
Eneas procedit ad prlium 161 .
Arma et clypeus Eneę, in quo cęlata Romanorum gesta 162 .
Turni exercitus 164 .
Turnus armatus 165 .
Turnus accingit se pugnę 172 .
Oppugnatur urbs 202 .
Tyrheni et Acontei congressus 205 .
Pugna 215. 217 .
Eneę et Turni 218. 222 .
Bruta.
Ceruus forma insignis 145 .
Sus foecunda 89 .
Iterum 152 .
Baptismus.
Donec me flumine abluero 81 .
PRIMA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Beneficium.
Vinea dabit fructum suum et terra dabit germen suum 163.
Bellum.
Senacherib locusta et tonsor gregis, Nabuchodonosor incendium 56 .
Archistrategos pręliorum 80 .
Ethrusci sagittandi periti 336 .
Bruta.
Columbę natura 24 .
Leonis natura 33 .
Locusta 36 .
Vrsa sęuiens cum perdit catulos 36 .
Strutionis natura 95 .
Attelibus, locustarum
genus 118. 119 .
Bos 134 .
Onocrotalorum duo genera 140 .
Hierodiorum duo genera. Vpupa 159 .
Talpa Hebrei farfaroth, Gręci aspalagga uocant. Vespertilio nukteris 195 .
Muscę Ęgyptii, apes Assyrii 207 .
Aquilę natura 274 .
Leo signat Babylonios, lupus Medos et Persas, ue ursa, pardus Alexandrum
339 .
Perdicis natura 356 .
Bonitas.
Sancti dicuntur flos, lilium, arbores Lybani, oliua fructifera 38 .
Bonos cognoscit Doninus, malos nescit 50. 64 .
Enoch 107 .
Quattuor uirtutes 116 .
Defectio bona 135 .
Ille spiiritum assumit Abraham, hic Moysi, alius Helię 137 .
Templum Dei, lapides uiui 167 .
Oliuę 175 .
Terra, colles, montes 177 .
Dextra signat uirtutes 177 .
Iacob et Esau, uirtutes et uitia 180 .
Timentes Deum 187 .
Montes et colles, alii boni, alii mali 194 .
Turris uirtus 194 .
Iusto bene, ueh impio 197 .
Calciamenta, ne superficiem terrę tangant. Lunulę, torques, ornamenta uirtutum 198 .
Pascentur agni 201 .
In anima immaculata Dei sermo conceptus de aduersariis triumphat 208 .
Nihil esse bonum nisi uirtutem, nihil malum nisi uitium 216 .
Abietes et cedri Lybani 231 .
Montes sancti 233 .
Virtus si una defuerit, reliquę dissonant 236 .
Theman auster 242 .
Alę terrę, id est prophetę et sancti 246 .
Portę iustitię 248 .
Bonus sua conscientia contentus sit 250 .
Nec ad dextram nec ad sinistram declinans 259 .
Montes et colles 260 .
Qui iustitias diligit 264 .
Maiorum merita posteris prosunt 269 .
Qui portat imaginem cęlestis 272 .
Virtutum chorus 286 .
Ornamentum ecclesię 288 .
Vasa Domini. Virtus. Vitium 295 .
Montes et colles 299 .
Lapides ecclesię, lapides sancti 299 .
Via.regia nec ad dextram declinans nec ad sinistram 305 .
Quis Deum quęrit? Quis appropinquat? 307 .
Iustus in dies proficit 309 .
Sabbatum continuum 310 .
Filius Iacob 310 .
Virtus. Bonum. Iustum 319 .
Iustum aliorum uitia non offendunt 323 .
Loth, Enoch, Noe, Abraham 323 .
Iustus ut palma florebit 326 .
Opera eorum non ueterascent. Filii bonorum, filii malorum 326 .
Fluuius pacis 329 .
Vasa munda 331 .
In uia non esse perfectionem 334 .
Deus habitat cum iustis 342 .
Templum Domini 343 .
Lumbare Dei 350 .
Solium glorię Dei 353 .
Sanctorum merita descendunt ad posteros 353 .
Sanctissimus
Hieremias 363 .
Bonorum ficorum calathus Ieconias 366 .
Ad domum Domini ascendendo peruenitur 369 .
Perfectionem non esse in hoc sęculo 374 .
Baptisma.
De torrente in uia bibit 7 .
Ionas missus in Niniuen itinere trium dierum 91 .
Chrisma baptismi oleum exultationis 132 .
Fons de domo Dei 174 .
Aqua uiua 176 .
Lauamini, mundi estote 191 .
Cum abluerit Dominus sordem filiarum Syon 198 .
Noua creatura 199 .
Occurrentes sitienti ferte aquam, qui habitatis terram austri 242 .
Exultabunt deserta Iordanis 266 .
Aperiam in montibus flumina 275 .
Effundam aquas super sitientem 280 .
Diluuium 299 .
EX PARTE SECVNDA COMMENTARIORVM
Beneficium.
Codrus, Curtius, Decii mures, pestilentias urbium et fames et bella suis mortibus
represserunt 220 .
Quid retribuam Domino pro omnibus 411 .
Bonitatem fecisti cum seruo tuo 416 .
Bellum.
Pugilis, pancratiastes 244. 294 .
Bruta.
Aquila, Ieo, tam in bonam quam in malam partem 52 .
Columba 361 .
Passer, turtur 383 .
Pellicanus, onocrotalus, nycticorax 397 .
Passer, erodius 399 .
Coruus, pulli 432 .
Bonitas.
Sancti templum Dei sunt 12 .
Quattuor uirtutes 23 .
Stat sanctus, cadit pecoator 25 .
Iudeorum error 28 Odor asanctorum est, foetor peccatorum 31 .
Nazarei 33 .
Et uestiui te discoloribus 46 .
Armillę, bona opera 47 .
Sanctus non caro, sed spiritus 49 .
Iustitia 54 .
Alieni abstinens et alium non opprimens 54 .
Epitasis uirtutum 55 .
Lapides uiui, preciosi thesauri 76 .
Filii Sadoch, id est iusti 10l. 106 .
Virtutum ascensus 103 .
Dextera, sinistra 104 .
Pedes mundi 105 .
Gradus uirtutum 108 .
Implebunt manus suas 109 .
Profectus uirtutis 116 .
Nisi tentationes uicerimus, ad perfectionem statim uenire non poterimus 118 .
Iustus sinistram non habet 147 .
Non uirtus, sed uirtutis causa mercedem habet 147 .
Ramos in uia sternebant, ut praua recta facerent 168 .
Vestis nuptialis 170 .
Aquilę 174 .
Timor, fides, spes, charitas 183 .
Victima Domini 187 .
Mons oliueti 189 .
Stant iusti 208 .
Spiritalis omnia diiudicat 207 .
Factores Legis 209 .
Bonitas 214 .
Continentia, modestia, semper uiuentes in spiritu 214 .
Seminant in spiritu. 216 .
Titus Vespasianus, qua die boni aliquid non egisset, se illum diem perdidisse aiebat
217 .
Inter sanctum et immaculatum 219 .
Caro et sanguis, quę uisura est salutare Dei. Alia quę regnum Dei non possidebit 220 .
Creatus in Christo 223 .
Lapides sancti 224 .
Inter iustum simplicem et iustum sapientem 233 .
Filii lucis, filii Dei 235 .
Ioseph unum propositum habens placere Deo. Item Iob. 235 .
Indutus lorica iustitię 240 .
Incorrupti, 241 .
Seruus Dei est, qui non est seruus peccati 242 .
Electi Dei 242. Sanctus et pius 244 .
Qui etiam ab aduersariis habet testimonium 247 .
Frui in Domino 2 54 .
Boni merces 259 .
Tabernacula iustorum benedicentur 261 .
Via uirtutis primum arcta, deinde spaciosa 261 .
Benedictio Domini super caput iusti 266 .
Radix iustorum proficiet 268 .
Iusti sunt lapides sęculi. Reges, id est sancti 271 .
Diuitię uirtutum 273 .
Nemo potest de uirtute gloriari 274 .
Declina a malo et fac bonum 278 .
Vnguento et uariis odoribus delectatur cor 281 .
Qui seruat ficum, comedet fructus eius 281 .
Iustus quasi leo 281 .
Igne purgatum 283 .
Virtutis prima merces proficiendi facultas 285 .
Gustus boni 285 .
Profectus. Virtutis multiplex decor 286 .
Congregauerunt sibi diuitias 287 .
Bonus sapiens, peccator stultus 293 .
Virtus in meditulio 299 .
Iustus innocens 302 .
Diuites in operibus bonis 303 .
Iustus non habet sinistram nec stultus dextram 304 .
Lapides uiui 304 .
Auster bonus, aquilo malus. Semper benefac 323 .
Sanctus quisque sedes Dei 325 .
Qui bona, tribuit mihi, id est bona animi 327 .
Perfice gressus meos in semitis tuis 330 .
Quis ascendet in montem Domini 336 .
Hęc est generatio quęrentium Dominum 337 .
Innocentes et recti adhęserunt mihi. Ego in innocentia mea ingressus sum 338 .
Ossa uirtutes 342 .
Letamini in Domino et exultate iusti. Cythara opera sanctorum 343 .
Dominus custodit omnia ossa eorum, id est uirtutes 345 .
Sed et lingua mea meditabitur iustitiam tuam. Montes Dei
347 .
Nouit Deus uias immaculatorum 348 .
Salus autem iustorum a Domino 349 .
Dilexisti iustitiam et odisti iniquitatem. Sanctificauit tabernaculum suum Altissimus
356 .
Dii fontes terrę 357 .
Dominabuntur eorum iusti in matutino. Deus deorum 358 .
Cęli, sancti 360 .
Cęli, nubes 363 .
Et iusti epulentur. Iter facite ei qui ascendit. Reges 369 .
Dominus in eis. Reges 370 .
Reges terrę 375 .
Deus in sancto uia tua. Dii per gratiam. Rota tangens tantum terram 376 .
Terra iudicatur, non cęlum 382 .
Ibunt de uirtute in uirtutem 383 .
Qui ambulant in innocentia. In Hebreo dicitur in perfectione. Dominus uirtutum 384 .
Tui sunt cęli et tua est terra 387 .
Octo beatitudines 389 .
Dextera sancti. Aiot ambidexter 390 .
Nihil bonum nisi quod ęternum. Cornu uirtutis 391 .
In die laudate Deum 393 .
Gaudebunt campi, id est animę sanctę 394 .
Cęli. Fines terrę. Cornu uirtutis 395 .
Sanctorum alii flumina, alii riuuli, alii torrentes. Montes. Iacet, surgit, ambulat,
stat. Scabellum pedum eius anima sancta 396 .
Psallam et intelligam in uia immaculata 397 .
Cedri Libani. Grande miraculum est transire mundum istum sine macula 399 .
Pater et mater iustitię 401 .
Cantabo et psallam in gloria mea 403 .
Esto Iacob supplantans uitia, ut esse possis Israel, uidens Deum 409 .
Nemo perfecte iustus in hoc sęculo 410 .
Ego seruus tuus, non peccati 411 .
Vox exultationis et salutis in tabernaculis iustorum. Aperite
mihi portas iustitię 412 .
In uia testimoniorum tuorum delectatus sum sicut in omnibus diutitiis 415 .
Bonitatem et disciplinam et scientiam doce me 416 .
Ab omni uia mala prohibui pedes meos, Odiui omnem uiam iniquitatis 417 .
Feci iudicium et iustitiam. Ad omnia mandata tua dirigebar 418 .
Sancti turres. Virtutis profectus. Benefac, Domine, bonis et rectis corde 420 .
Filii sunt opera 421 .
Dominus habitans in anima sancti 422 .
Palmus graduum. Serui Domini. Stant 423 .
Gratias age Deo siquid benefeceris 424 .
Templum Dei. Cęllum sanctus, terra peccator 424 .
Cęli sancti 425 .
Multiplicabis in anima mea uirtutem 426 .
Qui dominantur peccato 426 .
Ceruus sanctus 427 .
Transiens uitia 428 .
Anima
unius sancti preciosior quam multitudo
peccatortum 430 .
Dominus diligit iustos 431 .
Stellę, montes 432 .
Induite Iesum Christum 434 .
Hymnus omnibus sanctis eius. Gradus uirtutum. Scala Iacob 436 .
Blandus.
Mitis Moyses 109 .
Mansuetudo 214 .
Mansuetudo, quę nulla passione turbatur 228 .
Diriget mites in iudicio. Docebit mansuetos uias suas 337 .
Audiant mansueti et letentur 345 .
Mansueti autem hęreditabunt terram 348 .
Suscipiens mansuetos Dominus 432 .
Exaltauit mansuetos in salutem 435 .
Baptisma.
Aquę 22 .
Secunda natiuitas soluit primam natiuitatem 45 .
Laui te aqua 46 .
Quę est ista quę ascendit dealbata 85 .
Effundam super uos aquam mundam 91 .
Vt nati in carne renascamur in spiritu 103 .
Aquę templi 119 .
Ille uos baptizat in Spiritu sancto et igni 146 .
Christi indumentum 202 .
Vnum baptisma 229 .
Super aquam refectionis educauit me 336 .
Dauid ter unctus 338 .
Vox Domini super aquas 340 .
Iordanis pro baptisma 354 .
Fluminis impetus lętificat ciuitatem 356 .
Dedisti metuentibus significationem 364 .
Flumen Dei repletum est aquis 367 .
Dominus de fontibus Israe 370 .
In summis montium superextolletur 373 .
Multitudo sonitus aquarum 376 .
Et adaquauit eos uelut in abysso multa 378 .
Per sanguinem et aquam fit remissio 384 .
Et homo natus est in ea 386 .
Renouabitur sicut aquilę iuuentus tua 398 .
Qui emittis fontes in conuallibus 399 .
Mare rubrum 401 .
Operuit aqua tribulantes eos 401 .
Irritauerunt eum ad Aquas contradictionis 401 .
Posuit flumina in desertum 403 .
Liberati per baptisma 409 .
Et rupem in fontes aquarum 409 .
Baptisma et elemosina peccata dimittit 424 .
Qui firmauit terram super aquas. Qui eduxit aquam de petra rupis 425 .
Benedictio.
Baruch benedictum sonat. B!enedictio terrena et spiritalis 218 .
Vnguentum pro benedictione 422 .
Benedicat te Dominus ex Syon, qui fęcit celum et terram 424.
IOSEPHVS DE HISTORIA IVDEORVM
Beneficium.
Beneficia Dei in Hebreos 20 .
Beneficii exprobratio molesta 175 .
Belli gerendi leges 34 .
Bonus.
Dauid laus 65 .
Onias pro iustitia necem passus 121 .
Blandus.
Herodes in extraneos mitis, in suos durus 142 .
IDEM DE ANTIQVITATE IVDEORVM
Bellum.
Iosippi stratagemma scaphis uacuis rebelles terruit et recepit 33 .
Romanę militię instituta 35 .
Acies Nicena 59 .
Cęde potentiori 60 .
EVSEBIVS
Bruta.
Scarabeus adoratur 14 .
Ferę bestię et serpentes quare 56 .
Hirundines, columbę 56 .
Bonus.
Via regia 34 .
Origenes 39 .
Essei 57 .
Bonum duplex, speciale et uniuersale 69 .
Finis bonorum pietas in Deum 70 .
Non ut uidearis bonus, stude, sed ut sis 80 .
Bona diuina et humana. Quattuor uirtutes 81 .
Bonorum ordo 82 .
Bonum non esse causam mali 85 .
Deo similis 88 .
Bona hominum uirtus 94 .
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Belli Punici clades 21. 22 .
Clades Cannensis pugnę. Saguntini 22 .
Ciuile bellum. Bellum Marianum. Bellum Syllanum 23 .
Gothi. Sertorius. Catilina. Lepidus. Catulus. Pompeius. Cęsar. Marcus Antonius 24 .
Tempora exitusque bellorum ex Dei pendere iudicio 38 .
Radagaysus, rex Gothorum, bello uictus 39 .
De miseria bellorum 156 .
Bruta, An omne bestiarum genus ex arca 120 .
Bonus.
Virtus dea 28 .
Quattuor species. Virtutis diffinitio 28 .
Vera uirtus esse non potest nisi in quo est uera religio 38 .
Boni finis. Bonum summum 54 .
Bona externa 55 .
Iusti dii 66 .
Finis bonorum adhęrere Deo 71 .
Bona uoluntas 87 .
Paradisus uirtutum 97 .
Quid sit secundu m hominem, quid ue secundum Deum uiuere 100 .
Filii promissionis 107 .
De Abraham, Iudith, Thare 122 .
Boni finis secundum Varronem 153. 154 .
Summum bonum uita ęterna 154 .
Quattuor uirtutes 154. 155 .
Virtus 161 .
Baptizatis aufertur obligatio mortis secundę 93 .
Cathecuminis, si moriantur, confessio pro baptismo est 93 .
ORIGENES
Beneficium.
Christiano promissa 150 .
Bellum.
Impugnantur perfecti 47 .
Moyses descendit in Ęgyptum ad pugnam 47 .
Pugna carnis et spirutus 91 .
Regnum cęlorum uim patitur. Arma spiritus 100 .
Iacob luctatus 112 .
Impugnatio 117 .
Iacob 111 .
Regnum cęlorum uim patitur 112 .
Pugnandum cum Amalech 126 .
Gladius spiritus 130 .
Carnis pugna 132. 137.138. 139 .
Butan uallis, ibi pugna 143 .
Macelat, cum anima dominatur corpori 144. Pugna 148 .
Infantes et mulieres non pugnant 149 .
Bellum post baptisma 151 .
Iusti nulli hostium parcunt. Pugna contra peccatum 156 .
Pugna perfectorum contra spiritales nequitias, imperfectorum aduersus carnem et
sanguinem 160 .
Aduersus carnem 161 .
Aduersus diabolum et quare maior pugna 162 .
Bella carnalia in Iudaicis historiis non essent nobis legenda, nisi figuram bellorum
spiritalium gererent 162 .
Post pugnam pax 167 .
Caro aduersatur spiritui. Caro obediens spiritui uel mortificata 170 .
Pugna aduersus diabolum, qui fortior est quam nos, nisi defendat Dominus 180 .
Pugnę principium a baptismo 181 .
Bruta.
Asini, equi 163 .
Equus in malo accipitur 170 .
Canis affectio erga dominum suum 181 .
Boni stellę nominantur 2 .
Diuersa merita 5 .
Sara, id est animi uirtus 12 .
Calcare uitia 24 .
De profectione filiorum Israel 34 .
Sancti non merguntur 36 .
Dii qui Deo similes 36 .
Bonus inter malos 38 .
Sanctificatio sine qua non uidetur Deus. Multę uirtutes 44 .
Perfecti, ut conceperint, statim pariunt 45 .
Sancti in conspectu Dei agunt, peccator a conspectu Dei fugit ut Adam et
Caim 47 .
Offert pilos caprarum. Offert dextralia 51 .
Humerale, actus boni 51 .
Homo 53 .
Moralis 54 .
Homines et iumenta 56 .
Diuitum portę 57 .
Offert sacrificium salutare 67 .
Manus, opera. 65 .
Cingulum duplex 67 .
Lapides integri 157 .
Brachium separationis comedit 70 .
Omnes capilli numerati 75 .
Opera, intentio 75 .
Hostia uirtutum 76 .
Sors Domini 77 .
Non homo 79 .
Sanctus quid sit 81 .
Magni 82 .
Iesus de sanctis nunquam exit 83 .
Oleum puritas 85 .
Arbor bona uel mala. Oliua fructifera 90 .
Capilli capitis numerati. Virtus animi 92 .
Iacob primogenitus iudicatus 94 .
Medius. Leuitę de medio assumpti 94 .
Tabernaculum Testimonii omnes sancti. Iusti rapientur ab angelis 97 .
Noe, Loth, Caleb, Iesus 102 .
Vas utile 103 .
Sanctus non absque peccato. Inter sanctos et non sanctos 105 .
Azima sinceritatis 106 .
Perfecti 107 .
Sancti non filias, sed filios generant. Sancti estote. Fructus spiritus 109 .
Reges. Vasa electa 115 .
Bonus 111 .
Videns 112 .
Iacob 112 .
Habitans in tabernaculis 113 .
Virtutum soboles 128 .
Filię, opera 131 .
Encennia 134 .
Progressus ab humili ad altiora 136 .
Aurum animi uirtutes 139. Duę uię animę de uirtute ad uirtutem,
de terra ad cęlum 142 .
Mansiones Israel, profectus uirtutum 144 .
Inter peccatorem et iustum 150 .
Perfectio uirtutum 151 .
Circumcisus per Iesum 152 .
Iustus demones interimit. Lapides uiui 156 .
Lapides integri 157 .
Perfectorum desyderium 157 .
Vitia prius eradicanda, deinde plantandę uirtutes 161 .
Iustitię natura initio amara, postmodum melle dulcior 162 .
Effren 169 .
In quibus habitat Deus. Montes Effren 173 .
Dies Iesu sunt uirtutes. Opus Domini. Longeui seniores. In quibus uiuit Iesus 175 .
Ambidexter 176 .
Rex est, in quo regnat Christus. Fortes in Israel sunt, non qui uiribus pręstant, sed
iustitia 179 .
Baptisma mare, nubes spiritus 34 .
Interanea aqua dilui iubet 52 .
Quare paruulis baptisma datur 58 .
Circumcisio 73 .
Purificatio non fit sine mysterio Trinitatis 75 .
Quidam cathecumini digni, quidam baptizati indigni 94 .
Baptismi figura 99 .
Renunciat diabolo 112 .
Transitus Iordanis 140 .
A baptismo exaltatur Iesus 150 .
In Mari rubro et in Iordane 151. Secunda circumcisio 152 .
Baptisma peccata aufert 164 .
Martyrium pro baptismo 180 .
Qui ad aquam probanur 181 .
Benedictio spiritalis 89 .
Benedictio et maledictio 157 .
Garezim, Gebal 158 .
Bonum pręsens et futurum 169 .
HIGINVS
Beneficium.
Andromede, Perseus 2 .
Orpheus 2 .
Hercules ab Omphale donatus 2 .
Sagitta Apollinis cum frugibus 3 .
Delphin in cęlo 3 .
Piscis notius 6 .
Bruta.
Capra Iouis et hedi 2 .
Aquila 3 .
Asini 4 .
HOMERVS
Bruta.
Equi candidissimi Rhesi regis.
Vlissis socii in beatias uersi.
HERODOTVS
Bruta.
Camellum equus reformidat 9 .
PLINIVS
Consortium.
Peneus accipit amnem Orcon, nec recipit, sed olei modo supernatantem abdicat 47 .
Sygaros insula, quam canes non intrant expositique circa littora errando moriuntur 70 .
Fraxinum mire fugiunt serpentes 156 .
Callidus.
Glaucus uel glanis auersus mordet hamum nec deuorat, sed esca spoliat 103 .
Tarquinius Superbus decutiendo papauera in hortis, quid filium uellet, ostendit 200 .
Cleopatra argumento ostendit Antonio frustra a se caueri uenenum, si eo uti uellet
213 .
Constantia.
Socrates eodem semper uultu 78 .
Apathes Gręci uocant eos qui sine affectibus sunt. Dyogenes Cynicus et alii apathes.
Sęuitiam maris pręsagiunt echinni, et mobilitatem superposito lapillorum pondere stabiliunt
101 .
Vina maris nauigio, cuius iactatus iis quę durauerint, tantum uetustatis adiicere
sentitur, quantum habuerint 147 .
Esculus, quantum corpore eminet, tantum radice descendit, si Virgilio credimus 159 .
Caritas in Deum. Pyralis siue pyrausta, musca in fornacibus accensis uiuens, cum euadit
ignem paulo longiore uolatu, tunc moritur 122 .
Mappę, quę sordibus exustis splendescunt igni magis quam aquis 193 .
Aurum, quo sępius arsit, proficit ad bonitatem 312 .
Musta feruere desinunt pumice addito 344 .
Clementia elephantis contra minus ualidos, ut in grege pecudum
concurrentia manu dimoueat, nequid obterat imprudens nec nisi
lacessiti nocent 86 .
Crudelitas.
Lusitani homine immolato diuinabant 65 .
Matres filios necauerunt, ne in hostium manus deuenirent; et alia exempla 69 .
Ceruicibus equorum hostium capita appendunt 82 .
Crudelitas.
Scylla scopulus, Caribdis mare: ambo clara sęuitia 42 .
Andropophagi Scythę humana carne se pascentes 65 .
Ex Indis Casiri itidem uescuntur. Crocodilli humani corporis auidissimi 66 .
Scythę humana carne pasti 74 .
Hirundines Bizię tecta in Thracia non subeunt propter scelera Terei 109 .
Reges Ęgypti humano sanguine elephantiasim sibi curabant 255 .
Peryllus Phalaride sęuior 322 .
Hercules, ad quem Poeni humana sacrificarunt uictima 338 .
Adamas nec ferro frangitur nec calescit igne 349 .
Cibi potusque parsimonia. Pars quędam othiopum locustis tantum uiuit, fumo et sale
duratis in annua alimenta 72 .
Sauromatę supra Borysthenem die tertio cibum capiunt 74 .
Astomori sine ore, halitu
tantum odoreque uiuentes 75 .
Soritę nullum cibum nouere quam piscium 75 .
Iulius uiator naturam fecit, ut potu careret 78 .
Lupo mandenti, si respexerit, surrepit obliuio cibi 89 .
Cameleon solus animalium nec cibo nec potu alitur, nec alio quam aeris alimento 91 .
Coturnicibus ueneni semen gratus cibus 109 .
Cai Fanii consulis lex, nequid uolucrum proponeretur, pręter unam gallinam, quę non
est altilis 112 .
Zoroastres in desertis caseo uixit annis XX 127 .
Cibus homini utilissimus simplex etc. 129 .
Vinum potaturus rex, memento te bibere sanguinem terrę 144 .
Romę foeminis uinum bibere nefas fuit 145 .
Vxor a marito perempta, quod uinum bibisset. Matrona inedia mori coacta. Propinquos
foeminis osculum dare mos fuit, ut scirent, an temetum olerent. Dote mulctauit mulierem, quę
plus uini bibisset quam ualitudinis causa. Lucius Papirius imperator uotum uouit Ioui
pocillum uini. Cato: "Non aliud", inquit, "uinum bibi quam remiges". Lucius Lucullus
puer apud patrem nunquam lautum conuiuium uidit, in quo plus semel Gręcum uinum daretur. De
uitanda ebrietate, caput XXII 147 .
Saporum genera XIII 152 .
Pulte, non pane longo tempore uixisse Romanos 180 .
Quare faba a Pythagora damnata 182 .
Lente uescentibus ęquanimitatem fieri. Alium edentibus, si radicem betę5
in pruna coctam superederint, odorem extingui 197 .
Spartamiam herbam in ore habentes famem sitimque non sentiunt 250 .
Temperantia in cibis utilissima. Lucius Lucullus seruo, non sibi parebat, cum
epularetur 271 .
Euphranor Isthmius Theseum pinxit, in quo dixit eundem apud Parrhasium rosa pastum
esse, suum uero carne 331 .
STRABO
Consortium.
Titaresius in Peneum influit neque commiscent aquas 176 .
Bragmani cum uxoribus non philosophantur 272 .
Crudeles Lusitani homine immolato diuinant 65 .
Matres filios
necauerunt, ne in hostium manus deuenirent, et
alia sęuitię exempla 69.
Ceruicibus equorum hostium capita appensa 82 .
Feriendo hominem diuinant. Andropophagi carne uescuntur humana 83 .
Scythę, Galli, Hispani hominem manducarunt. Puberes infantesque pręgnantes trucidant
84 .
Vaticinantes homine iugulato 118 .
Scytharum immanitas 120 .
Nomadum crudelitas 121 .
Caspiani homine mactato diuinant 199 .
Cibo simplici et unico usi Lusitani 65 .
Gentes glande uictitantes. Famem tolerando ab obsidione liberati 100 .
Mysi ab animalibus abstinent; melle, lacte et caseo aluntur. item Getę 119 .
Getę uites exciderunt, ut abstemii uiuerent 122 .
Lac acetosum bibunt Nomades 125 .
Herbarum radicibus et siluestrium fructu uictitantes 203 .
Germani siluicolę uino et Venere se abstinent; fructu siluestrium aluntur
272 .
Ęthiopes soli locustas comedunt 293 .
Radix sitim tollens 313 .
Celeritas Cai Cęsaris prędicatur 67 .
Corebus in cursu olympico uictor 142 .
VALERIVS MAXIMVS
Consortium.
Consuetudine mala utaris--- acerbissima Cretum execratio est 66 .
Consilium.
Consultandum diu, ubi error emendari nequit 64 .
Callidus.
Antistes Romanus Sabinum decepit 66 .
Brutus insaniam simulauit. Scipio militiam imperauit, ut lubentius equos et arma
darent, iis se redimentes. Quintus Fabius Labeo inter Nolanos et
Neapolitanos arbiter de finibus agri 67 .
Idem naues Antiochi medias secuit. Marcus Antonius nunquam libellum scriptum dedit,
ut, siquid causę obesset, dixisse negaret. Fabius Maximus ex suspecto fidelem, ex pigro
promptum militem reddidit. Marcus Volusius sub habitu Isiaci latuit. Asinarii asinum pro se
morti obtulit. Darius per hinnitum equi rex factus. Contraria petendo, quod uoluit,
impetrauit. Demosthenes callide repulit actorem 68 .
Inuisus populo capitis reus sic egit, ut eodem populo iudice absolueretur. Hannibal
"conflixi", inquit, "et superatus sum. Quinti Fabii agrum reliquit intactum, ut suspectum
Romanis faceret. Tusculani Furii Camilli mollierunt iras. Tullus arte inter Volscos et
Romanos odium concitauit. Metius Suffecius perfidię poenas
dedit. Id Tullus Hostilius ad tempus dissimulauit. Sextus Tarquinius
Gabios decepit. Capitolium tutatum panis iactu 69 .
Salinator Neronem noctu castris excępit. Quintus Metellus Trebiam astu expugnauit.
Agatocles, Siracusanorum rex, dum Carthaginienses Siciliam occupant, ipse in
Africam traiecit. Hannibal Cannensi pugna decepit magis quam uicit Romanos.
EMILIVS PROBVS
Callide Lemnum uenit uento contrario 1 .
Vnum ex fidissimis simulauit sibi inimicum factum, ut per eum cetęrorum consilia
nosset 22 .
Alteri suum indumentum tribuens cauit insidiatores 29 .
Socer ad hostes transfugit; suo iussu factum simulat statimque pugnam init; transfugę
hosti adducti in suspitionem et ipsi coacti sunt pugnare 28 .
Transfugere uolentes reuocauit callide 37 .
Cum fortissimis conflicturus sic egit, ut sui ignorarent, cum quibus pugnaturi essent
39 .
Equos in angusto castello ita exercuit, ut si spacio campi usi fuissent 40 .
Simulata deditione se ac suos eduxit incolumes. Ignes latissime faciendo hostes
terruit 41 .
Locorum angustia clusus se expediuit iumentorum cornibus igne composito 49 .
Vasis fictilibus
conclusas serpentes proiecit in nauibus
hostium 50 .
Arte depręhendit, qua naui rex ueheretur. In castello undique ad fugam exitum habente
se continuit, non tamen effugit 51 .
Corinthios auaros illusit, sua conseruans 50 .
Celerius uenit quam profectus sciretur 36 .
Iter annuum XXX diebus confecit 37 .
CCC milia passuum biduo confecta in fuga Hannibalis 49 .
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIBVS
Consortium.
Publius Scipio Emilianus censore Mummio collega in senatu ait: Vtinam mihi collegam
aut dedissetis aut non dedissetis 23 .
Callidus.
Sacerdos bouem immolauit, dum Latinus ad Tyberim descendit 5 .
Tarquinius Superbus Gabios uicit per Sextum filium simulato transfugio 6 .
Brutus stultitiam simulat, terram osculatur. Himilco uictus senatum eo adduxit, ut
fateretur sibi non obiiciundum, quia uictus esset 26 .
Crudelis.
Tullia super patris cadauer carpentum egit 5 .
Lucius Cornelius Sylla Cinna rempublicam uastauit 27 .
Idem Anconę ob nimiam crudelitatem lapidibus ab exercitu occisus est 28 .
Flauius Fimbria sęuissimus se ipsum occidit. Celeritate usus Claudius Nero Hasdrubalem
superauit, Hannibalem teruit 20 .
APOPHTHEGMATA PLVTARCHI
Consortium malorum 11 .
Cum sancto sanctus eris 21 .
Bonorum socius esto uel ad mortem 26 .
Consortia mala 30 .
Quare bonus uersatur inter malos 77 .
Cum his ingredere, cum quibus depręhendi non pudet 60 .
Consortia mala corrumpunt bonos 93 .
Morte grauius malum consortium.
Consilium.
Ambigua diiudicat optime experimentum 15 .
Sententia pro tempore mutanda 16 .
Cuius consilium sibi utile, non ei qui
petit, non est
auscultandus 17 .
Male consulta si bene cęsserint fortunę, acceptum referas 25 .
Sententia pro tempore mutanda 68 .
Diu consultandum de his quę facta emendari nequeunt 83 .
Sero consulitur, cum facto opus est 88 .
De malo proposito reuerti licet 95 .
Callidus.
Dierum numero constitutis induciis noctu aggressus est hostem 66 .
Vel uulpis esto qui non potest esse leo 74 .
Puniceo amictu usi in bello 97 .
Callide dissimulando cauit insidias 8 .
Callidus esto, si desint uires 28 .
Credulus facile decipitur 23 .
Curiosus rei ad se nihil pertinentis 38 .
Nequis de te inquirat remedium 22 .
Concordia 6 .
Concordia et paupertas repellit hostes 74 .
Caritas in proximum: ita rebus consulere alienis ut suis 96 .
Crudelis.
Vxores uiros suos occiderunt 66 .
Cibi potusque parcitas 5 .
Quod ad uictum satis est, satis esto 33 .
Macilentos et pallidos timuit Cęsar 50 .
Crapulari non decet probos fortesque 56 .
Conuiuia communia, nequid insit turpi 71 .
Si ad bibendum cogor, cur non ad edendum 79 .
Vinum suaue respuas 85 .
Cibis uilibus assuescunt Lacones 96 .
Sobrietas quomodo seuruatur 97 .
Vino mitiori non indulgendum 98 .
Sobrius esto 68 .
PLINIVS
Celeritas.
Trogloditę super othiopiam uelociores equis 75 .
Phlippides, Canistius, Pbilonides 78 .
Tygrin Hyrcani et Indi ferunt animal uelocissimum 88 .
Velocissimus omnium animalium non solum marinorum delphinus 97 .
VALERIVS MAXIMVS
Concordia.
Caudę equi Romanorum uires comparauit Sertorius 67 .
FABIVS QVINTILIANVS IN DECLAMATIONIBVS
Crudelitas.
Belluę in suum genus non sęuiunt 61 .
Credulus.
Rumoribus non statim est credendum 53 .
TVLLIVS IN TVSCVLANIS
Constantia.
Socrates semper eodem uultu 121 .
Crudelitas.
Caius Marius de Catulo, amico suo, respondit: Moriatur 150 .
Dionysii crudelitas in amicos. Alexander Clitum interemit 141 .
Cibi potusque parcitas.
Darius aquam turbidam bibit et negauit se unquam bibisse iucundius 156 .
Ptolomeus cibario pane pastus dixit nunquam se gratius comedisse. Socrates dixit
obsonare se ambulando famem. Lacedemoniorum uictus simplicissimus ciborumque condimenta
labor, sudor, cursus. Ex bestiis intelligi etiam quam paruo natura contenta sit. Persę ad
panem nihil adiungunt pretęr nasturcium. Cum his comparat gulę deditos. Timotheus Platonis
coena delectatus quid dixit. Contrariorum contraria sunt consequentia 149 .
TVLLIVS DE FINIBVS
Cibus potusque.
Cui cor sapit, ei non sapit palatum 18 .
Persas uesci nasturcio 31 .
POMPONIVS MELLA IN GEOGRAPHIA
Crudelitas.
Tauri aduenas pro uictimis cędunt 23 .
Esedones pocula ex parentum capitibus, Asiacę ex inimicissimorum conficiunt 24 .
Gentes crudelissimę. Diomedes crudelis crudeliter periit 27 .
Germani crudeles suis, hospitibus boni 46 .
Credulus.
Pelorum gubernatorem occidit Hannibal ab eo se proditum ratus 40 .
BEATVS HIERONYMVS IN PARTE PRIMA
Consortium.
Quę abigenda et a nobis abscidenda iuxta Pythagoram 151 .
Caritas in Deum.
Qui diligit patrem plusquam me 187 .
Qui diligit, obedit nec poenę nec pręmii habens rationem 193 .
Clementia Dei erga penitentes 25 .
Item 75.83.85.97. 187 .
Pharisei inuident 197 .
Misericordia Dei 293 .
Cibus ac potus moderatus.
Carnium et uini abstinentia 31 .
De cibi ac potus discretione contra Iouinianum 43 .
Ieiunium et abstinentia Deo grata 44 .
Quibus sit aptior esus carnium. De eo exempla 44 .
In cibis moderatio. Ieiunium 44.46. 47 .
Ieiunium quadragesimę 160 .
Ieiunium contra libidinem remedium 196 .
Crudelitas.
Dauid propter homicidium, non propter bella templum Domini ędificare prohibetur 32 .
Communio sanctorum. Corpus Christi semper accipere nec reprehendo nec probo 158 .
IDEM IN PARTE SECVNDA
Consortium quorum fugiat Deo dicata uirgo 104 .
De eodem 173. 184 .
De eodem 192 .
Consortium uiduę cum quibus esse debeat 199 .
Non habitet cum matre qui renunciauit sęculo 214 .
Virgo es: Quid te mulieris delectat societas 285 .
Consortium bonorum appetendum, maiorum uitandum 306 .
Communio.
Coluber bibiturus euomit uenenum, ne aqua concretum sibi fiat exitio 205 .
Caritas ordinata et inordinata 14 .
De caritate et unitate seruanda 147 .
Qui diligit me, sermones meos seruat 186 .
De caritate et pace 234 .
Qui timet
Deum, neminem timet 302 .
Caritas est compati Christo Domino, ut, sicut ille ambulauit, et nos ambulemus 304 .
De caritate erga Deum et proximum 306 .
Cibus ac potus.
Iacobus, frater Domini, uinum et siceram non bibit, carnem nullam comedit 82 .
Non tenera, sed iam robustior ętas assuescat uinum non bibere et carnes non comedere
128 .
Indorum Bragmanes, Ęgyptiorum gymnosophystę polenta, oriza et pomis
uiuunt. Sic comede, ut statim esurias et legere, orare ac psallere ualeas 129 .
Displicent mihi maxime in teneris immoderata ieiunia. Quadragesima accuratius
ieiunanda. Nunquam uinum redoleas. Ieiuna quantum ferre potes 132 .
De cibis et ordine comedendi 155 .
De sobrietate et ieiunio 156 .
De ieiunio Moysi, Helię, Christi, Niniuitarum. Ieiuniis magis quam epulis delectare
160 .
De uictu Helię, Helisei, Danielis 163 .
Parum prodest ieiunium, si saturitate compensatur 164 .
De uictu coenobitarum 167 .
Dauid: In ieiunio humiliaui animam meam 171 .
Ieiunium Helię, Moysi, Christi etc. Cauenda sunt immoderata ieiunia. Carnis petulantia
ieiuniis edomanda 178 .
Ieiunii et abstinentię uirtus utilis 179 .
Ieiunium pro ludo habuit, inediam pro refectione 185 .
Caue, ne, si ieiunare coeperis, iam te sanctum putes 188 .
Infirmus, id est incontinens olera, non carnem manducet et aquam frigidam potet, non
uinum 192 .
A uino et carnibus monet abstinendum 194 .
Nostrum est lasciuie iumentum inedie frenis subiugare 195 .
Si de cibo cogitas, mitteris ad aues etc. 197 .
Moderata, ieiunia: carnium abstinentia, uini odor magis quam gustus propter stomachum
etc. 199 .
Abstinentia carnium et uini 205 .
Anguis ieiunat XL diebus, inde per angustum transiens foramen exuit senectutem. Cibum
et uestimentum Paulo palma prębuit 209 .
Quidam clausus per XXX annos pane ordeaceo et lutulenta aqua uixit, alius quinque
caricis per dies singulos in heremo. Paulo coruus LX annis attulit quotidie dimidiati panis
fragmentum, in aduentu Antonii integrum 210 .
Sit uilis et uespertinus cibus olera et legumina interdumque
pisciculos pro summis ducas deliciis 212 .
Ieiunia moderata 213 .
De cibo et potu monachorum in Ęgypto 219. 225 .
De abstinentia philosophorum et antiquorum 226 .
De temperatis ieiuniis. Hilarion XV tantum caricas post solis occasum edens 236,
III annis dimidium lentis sextarium madefactum aqua frigida, III panem aridum cum sale
et aqua, III uirgultorum radices crudas, V sex uncias ordeaci panis et coctum modice olus
absque oleo. Sentiens demum calligare oculos adiecit oleum XXV annis. Deinde XV annis pane
abstinuit, sorbitiunculis ex farina et olere comminuto usus est. Cibo et potu uix V uncias
appendentibus, nunquam ante solis occasum nec diebus festis nec in grauissima ualitudine
soluit ieiunium 237 .
Ieiunia moderata in Nepotiano 258 .
Vnde habet ieiunorum auctoritatem quadragesima 291 .
A uino abstinendum seruantibus castitatem 306 .
Contemplationis dulcedinem circa diuina effert et quid ipse in se sit expertus 153 .
Contemplatio de Deo 121 .
Contraria.
Multa per antiphrasim dicta, ut lucus quod minime luceat, sepulchrum quod nequaquam
pulchrum 247 .
Crudelitas Hunnorum narratur 267 .
BIBLIA
Consortium.
Caue communicare idolatris 14 .
Iumenta cum diuersi generis animalibus ne coeant; agrum ne seras diuerso semine 17 .
Sacerdotes ne accedant ad ea in quibus est immunditia 18 .
Filii Israel relictis castris et Moyse ascenderunt montem et ab hostibus percussi sunt
22 .
Quicquid tetigerit immundus, immundum faciet 23 .
Saul dixit Ceneis, ut discederent ab Amalechitis 44 .
Classes Iosaphat naufragauerunt, quoniam eas communicauerat Ochozię, filio Achab 61 .
Arguitur Iosaphat impiis iungi amicicia 78 .
Non comunicantes matrimonia cum externis 87 .
Neemias eiecit uasa thesauri Tobię de gazophilatio, quę ibi posuerat Eliasib 87 .
In ędificatione templi filii Israel respuerunt auxilium alienorum 89 .
Polutus est populus miscens matrimonia cum nationibus 90 .
Die definita dimiserunt uxores alienigenas cum filiis. Tobias Raphaelem angelum habuit
comitem 91 .
Videns proximum Niniue interitum suis moriens precepit, ut inde recedant 9 3 .
Psalmus XXV: Non sedi cum concilio uanitatis. Psalmus CXVIII: Declinate a me, maligni
120 .
Psalmus CXVIIII: Habitaui cum habitantibus Cedar 121 .
Cum suadentibus mala ne ambules 126 .
Ne delecteris in semitis impiorum etc. Maledici et detractores sint procul a te. Longe
fac a mulieribus lasciuis uiam tuam etc. Consortium 131 .
Comes malorum 131 .
Egredere a consortio gentium 135 .
Non communices homini indocto. Ne sedeas cum muliere, nec accumbas in
uino 143 .
Consortium 144 .
Longe abesto a tyranno. Viri iusti sint tibi conuiuę. Ne suscipias peccatorem. Qui
tetigerit picem etc. Qui communicauerit superbo. Ditiori te ne socius fueris etc. Sicut
communicat lupus agno, sic peccator iusto. Cum stulto ne multum loquaris, et cum insensato
ne abieris 145 .
Similis simili conuenit 147 .
Cum uiro sancto assiduus esto. Filii abominationum fiunt filii peccatorum, et qui
conuersantur secus domos impiorum 149 .
In medio mulierum noli commorari etc. 150 .
Egredimini de Babylone, fugite de Chaldeis 162 .
Vnusquisque se a proximo suo custodiat 169 .
Non sedi in concilio ludentium 171 .
Verbum Domini ad Hieremiam ne communicet Iudeis, quia abstulit ab eis Dominus pacem, /
Quid paleis ad triticum, dicit Dominus 173 .
Si exieris ad principes regis Babylonis, uiues; si non exieris, tradetur ciuitas et
succendetur 178 .
Recedite de medio Babylonis, de terra Chaldeorum egredimini 180 .
Fugite de medio Babylonis, et saluet unusquisque animam suam. Nolite
ingredi in Galgala etc. in loca idolatrię 202 .
Nolite quęrere Bethel in Galgala nolite intrare etc. 204 .
O, o, o, fugite de terra aquilonis 212 .
Callidus.
Iosue oppidum Hai simulata fuga ex insidiis cępit 31 .
Gedeon Madianitas cum tubis et lampadibus aggressus astu conuertit in fugam 36 .
Sanson uulpes facibus ad caudas ligatis immittens incendit segetes Philistinorum 38 .
Michol uirum suum Dauid demisit per fenestram, et quęrentibus eum satellitibus Saul
ostendit statuam in lecto collocatam dicens ipsum iacere egrotum; ita lusit eos, donec ille
effugeret 46 .
Dauid apud Achim, regem Geth, cognitus, simulata insania uitauit periculum 45 .
Dauid percussit Phlistim in ualle Raphaim, non aduersum tendens, sed post tergum girans
50 .
Ammon simulata egritudine euocatam Thamar, ut ministraret sibi, uitiauit. Mulier
Techuites callido argumento compulit regem Dauid, ut Absaloni parceret et ab exilio reduci
sineret 52 .
Astutus. Cautus. Versutus. Astutus 128 .
Astutus euadit periculum, imprudens implicatur 131 .
Qui sophistice loquitur odibilis est 149 .
Daniel cribrato cinere super pauimentum templi deprehendit dolum sacerdotum idoli Bel.
Quo facto rex conuertitur, templum cum idolo dirruitur, sacerdotes morte mulctantur 201 .
Duces Demetrii territi multis focis in castris accensis, quo fugam dissimularent, noctu
discessere 201 .
Constantia.
Columna in porticu templi dicta Iachin, id est firmitas 57 .
Propheta missus a Domino in Bethel ea lege, nequid ibi comederet aut biberet, prandium
et munera sibi oblata refutauit 58 .
Iob: Donec deficiam, non recedam ab innocentia mea 105 .
Per diem sol non uret te neque luna per noctem. Psalmus CXX. 121 .
Non confundetur dum loquetur inimicis suis in porta. Psalmus CXXVI 122 .
Esto firmus in uia Domini 142 .
Sta in sorte propositionis, et orationis altissimi Dei 144 .
Firmus in proposito 145 .
Dominus spes populi sui et fortitudo Israel 204 .
Ex ipso paxillus etc. de constantia fidelium 214 .
Matathias et filii eius nec minis Antiochi nec promissis moti sunt, ut immolarent
idolis. Quidam, ne sabbatum uiolarent, noluerunt repugnare, cum ab hoste cęderentur 217 .
Rasias, cum a Nicanore ad gentilem ritum compelleretur, sibi ipse mortem consciuit
pręcipitio 229 .
Caritas in Deum. Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et ex tota anima tua, ex
tota fortitudine tua 26 .
Quid Dominus Deus tuus petit a te, nisi ut timeas Dominum Deum tuum et ambules in uiis
eius etc. Soli Domino seruies. Hortatur Moyses ad dilectionem Dei 27 .
Diligas Dominum Deum tuum. Ipse enim uita tua et longitudo dierum tuorum. Hortatur
Moyses, ut adhęreant Domino semper. Increpat ab ipso recedentes tanquam ingratos et
imprudentes 30 .
Multis hortatur Iosue, ut Deum timeant 34 .
Samuel prophetat populo regem et ipsos bene habituros, si timuerint Dominum 43 .
Dauid proponens ędificare templum Domino se metipsum reprehendit, quod ipse habitet in
domo cedrina, et archa Dei sub pellibus 50 .
Dum minarent archam, Dauid et omnis Israel ludebant coram Deo 71 .
Dauid uidens populum Deo deuotum, orauit Dominum ut conseruet eam uoluntatem in eis in
ęternum, et Salamoni det, ut seruet mandata sua 74.
Ezechias mane consurgens cum principibus in domo Domini obtulerunt holocausta, tauros,
arietes, hyrcos, agnos 81 .
Thobias plus Deum quam regem timens pietatem exercebat 90 .
Raphael admonuit Thobiam reuertentem, ut domum ingressus prius Deum adoraret quam
parentes salutaret 92 .
Thobias monet filium ac nepotes, ut semper faciant quę placita sunt Deo 93 .
Neminem Iudeis resistere potuisse, nisi cum Deum reliquissent 94 .
Magnus es, Domine; qui timent te, magni erunt apud te per omnia 97 .
Iob surgens diluculo offerebat pro filiis holocausta 101 .
Quis Deum digne colat. Psalmus XIIII. Anima timentis Deum habebit bona.
Psalmus XXIIII. Inuitat ad offerendum et seruiendum Deo. Psalmus
XXVIII. Item in fine Psalmi XXX. Ad laudandum Deum. Psalmus XXXII 110 .
Timor Domini et spes. Psalmus XXXII. Timete eum, et eripiet uos; gustate
quia suauis est etc. Psalmus XXXIII 111 .
Cor contritum et humiliatum. Psalmus L 112 .
Inuitat ad laudem Saluatoris Christi. Psalmus XCIIII. Qui diligitis Dominum, odite
malum. Psalmus XCVI. Iubilate Deo, omnis terra. Psalmus XCVIIII 117 .
In toto corde exquisiui te. Psalmus CXVIII. Ibidem: Statue seruo tuo
eloquium tuum in timore tuo. Item: Memor fui nocte nominis tui. Item: Defecit in salutare
tuum anima mea 120 .
Beati omnes qui timent Dominum. Psalmus CXXVII 122 .
Confige timore tuo carnes meas. Psalmus CXVIII 120 .
Voluntatem timentibus se faciet, et saluabit eos. Psalmus CXLIIII. Non
potentes, sed timentes eum placent ei. Psalmus CXLVI 125 .
Timor Domini principium sapientię. Per sapientiam et prudentiam intelliges timorem
Domini. Time Deum 126 .
Ego diligentes me diligo. Timor Domini odit malum. Timens Deum. Timor Domini apponet
dies 127 .
Timor Domini quater 128 .
Timor Domini 130 .
Timor Domini bis. Time Dominum 131, et regem. Timens Dei bis. Mulier timens Deum ipsa
laudabitur 132 .
Deum time 133 .
Qui timet Deum, nihil negligit 134 .
Deum time et mandata eius obserua 135 .
Memento creatoris tui antequam senescas etc. Amore langueo. Inueni eum, non dimittam
eum 135 .
In uno oculorum etc. 136 .
Timor Domini gloria et lętitia et longitudo dierum. Plenitudo sapientię timere Deum.
Timor Domini expellit peccatum. Qui sine timore est, non poterit iustificari. Serua timorem
Domini semper. Qui timent Dominum, credunt, diligunt, obediunt, sustinent. Sapientiam dat
Dominus diligentibus se 141 .
Qui metuunt Dominum, inuenient illum. Time Deum 142 .
Time Deum, cogita, loquere. Timens Deum. Oculi Domini ad timentes eum. Melior est unus
timens Deum quam mille filii impii. Omni uita tua dilige Deum, et inuoca illum in salute tua
144 .
Timens Deum 145 .
Nihil melius est quam timor Dei 146 .
Si non timueris Dominum, cito subuertetur domus tua 147 .
Benedicito Dominum. Time Deum ter. Spiritus timentium Deum quęritur, et in conspectu
illius benedicetur. Qui timet Dominum, nihil trepidabit. Oculi Domini super timentes eum
148 .
Timor Domini 149 .
Dominum exercituum ipsum sanctificate; ipse pauor uester, et ipse terror uester 153 .
Anima mea desiderauit te in nocte 156 .
Thesaurus sapientię et scientię timor Domini 158 .
Omnis laguncula implebitur uino etc.; eius ebrietate impiebo habitatores terrę 170 .
Sermo Domini factus in corde meo quasi ignis exęstuans claususque in ossibus meis, et
defeci, ferre non sufficiens 172 .
Timorem meum dabo in corde eorum, ut non recedant a me; et lętabor super eis 176 .
Edictum Darii, ut omnes timeant Deum Danielis 198 .
Effunde sicut aquam cor tuum ante conspectum Domini 182 .
/ odificium australe signat feruorem delectionis 196 .
Salus erit timentibus nomen eius 209 .
Ego autem in Domino gaudebo, et exultabo in Deo Iesu meo 210 .
Et orietur uobis timentibus nomen meum sol iustitię, et sanitas in pennis eius 217 .
Matathias sacerdos zelatus legem Dei, Iudeum idolis immolantem occidit, et illum simul
qui ab Antiocho missus talia imperabat aramque idoli destruxit 217 .
Clementia.
Viduę et pupillo non nocebis 13 .
Vrbes ad effugium homicidę, qui nolens occiderit 28 .
De eodem 33 .
Neemias, princeps in terra Iuda, annis XII pensionem, quę ducibus debebatur, non
exegit, quia attenuatus erat populus 86 .
Cyrus dimisit Iudeos; iuuit ut ędificent templum; uasa quę transtulerat
Nabuchodonosor, restituit 88 .
Multo minora exigeris a Deo quam meretur iniquitas tua 103 .
Innocenter se habens erga bonos. Psalmus C 117 .
Clementia 117 .
Clementia Dauid in Saul 49 .
Clementia Dauid in Absalon 53 .
Clementia Salomonis in Adoniam 55 .
Crudelis Cayn occidit fratrem suum Abel 1 .
Fratres Ioseph proiecerunt in cisternam; inde extractum uendiderunt Hysmaelitis 6 .
Pharao iussit obstetricibus, ut foetus mares populi Israel necarent; iterum, ut in
fluuium proiicerent 9 .
Non eris sanguinarius 17 .
Lex: Qui sanguinem nolens fuderit. Item qui uolens. Item qui lapide uel ligno uel manu
percusserit 25 .
Tres ciuitates trans Iordanem ad confugium eorum qui nolentes occiderint proximum suum
26 .
Ammonites et Moabites non intrabunt in ecclesiam, quia noluerunt uobis occurrere cum
pane et aqua 28 .
Iudas et Symeon comprehenso Adonibezech absciderunt summitates manuum ac pedum, quod
ipse prius fecerat LXX regibus 24 .
Abimelech LXII fratres suos super unum lapidem occidit; Ioathan solus
euasit 36 .
Idem euersa urbe Sichem sparsit sal. Habitatores in fano Berith compulsos fumo necauit.
Ipse a muliere percussus periit. Iepte filiam unigenitam immolauit 37 .
Naas Ammonites obsedit Iabes; dedentes se noluit recipere nisi errutis oculis dextris;
datis ad deliberandum induciis ipsi liberati sunt, ille percussus 43 .
Saul occidit sacerdotes Nobe qui susceperant Dauid; reliquos Nobe uiros ac mulieres et
pecora percussit in ore gladii 46 .
Dauid Vriam cum multis aliis gladio hostium obtulit uolens homicidio tegere adulterium
51 .
Mesa, rex Moab, obsessus filium suum primogenitum immolauit super murum; fit indignatio
Dei super Israel qui illum ad tantam crudelitatem compulerant 62 .
Capita LXX filiorum Achab in cophinis posita missa sunt ad Iehu in Iezrael 64 .
Iehu Ochozię, regis Iuda, XLII fratres iugulauit 65 .
Athalia interfecit omne semen regium in Hierusalem pręter Ioas, filium Ochozię, quem
abscondit Iosaba 65 .
79 .
Athalia, interficitur opera Ioiadę sacerdotis, et regnat Ioas 65 .
Manahem, rex Israel, percussit Thersa et terminos eius, quoniam noluerunt aperire ei;
interfecit pręgnantes scindens eas. Achaz, rex Iuda, consecrauit filium iuxta ritum gentium
66 .
Samarię coloni de Sepharuaim comburebant filios igni sacrificantes diis Sepharuaim
Adramelech et Anamelech 67 .
Nabuchodonosor occidit filios Sedechię in conepectu eius, ipsum autem cathenis uinctum
duxit in Babylonem; subuertit Hierusalem et templum 69 .
Dauid uictis Ammonitis carpenta super eos transire fecit, non quia crudelis, sed quia
obediens Deo 73.
Dauid fatetur non se electum ad ędificationem templi, quia fuderit sanguinem humanum,
sed Salomonem, quia pacificus 73 .
Ioram fratres suos occidit gladio; ipse percussus a Domino alui profluuio consumptus
est 78 .
Filii Israel crudelitatis coarguti ab Obed propheta restituerunt captiuos
80 .
Aman, ut Iudeos deleret de regno Persarum promisit regi X talenta, sed quod in eos
cogitarat, ipsi accidit. In Iudeorum enim gratiam cum suis omnibus deletus est et cum his
qui ei fauebant 98 .
Artaxerxes iusserat omnes Iudeos in regno suo una die perdere 100 .
Qui tollit ab amico suo misericordiam, timorem Domini dereliquit 102 .
Impius fuisti erga proximos tuos, nec misertus es pauperis; propterea circumdatus es
laqueis etc. 105 .
Viri sanguinum et dolosi non dimidiabunt dies suos. Psalmus LIIII 113 .
Persecutionis tyrannicę dissipatio. Psalmus LXVII 114 .
Vexantes uiduam, aduenam, pupillum. Psalmus XCIII 117 .
Iniqui contra iustum. Psalmus XCIII 117 .
Crudelis 127, 128 .
Qui obturat aurem ad clamorem pauperis 130 .
Crudelis.
Despiciens pauperem. Impiorum dominatus 132 .
Homicida 137 .
Egyptii cogitauerunt occidere iustorum infantes, et perdidisti eos in mari Rubro.
Moysen exposuerunt, et seruasti eum 140 .
De immanitate Ęgyptiorum 141 .
Sanguis 146 .
Nolo uictimas etc. Non exaudiam orationes uestras, quia manus uestrę sanguine plenę
sunt 151 .
Impietas Babyloniorum in captiuos 152 .
Assur propter crudelitatem suam et uanagloriam uisitabo 153 .
Medorum crudelitas nec argentum nec aurum quęrens, sed sagittis interficiens paruulos
154 .
Deiectio Babylonis propter impietatem 161 .
Iudei immolantes paruulos. Impietas et iniquitas 164 .
odificauerunt excelsa Tophet, quę est in ualle filii Ennon, ut incenderent filios suos
et filias suas igni etc. 169 .
Impios tradidi gladio, dicit Dominus 174 .
Nabuchodonosor coram Sedechia, rege Iuda, fecit occidi filios suos et nobiles Iuda,
ipsi autem errui oculos et duci in Babylonem 178 .
Ismael LXXX uiros euntes ut offerrent Domino in Hierusalem, euocatos in Masphat occidit
178 .
De Sedechia ut supra 181 .
Manus mulierum misericordium coxerunt filios suos cogente fame 182 .
Impietas Sedechię regis. Ciuitas effundens sanguinem in medio sui. Item de crudelitate
Iudeorum. Item: Pupillum et uiduam contristauerunt 189 .
Filios quos genuerunt mihi, obtulerunt idolis ad deuorandum. Ve ciuitati sanguinum etc.
189 .
Filia Osee prophetę, cuius nomen Absque misericordia 189 .
Contra Damascum, Gazam, Philisteos, Tyrum, Edom, Ammon, quia crudeliter egerunt in
filios Israel 205 .
Propter interfectionem et iniquitatem in fratrem tuum Iacob operiet te confusio, et
peribis in ęternum 207 .
Ve ciuitati sanguinum 209 .
Ve qui ędificat ciuitatem in sanguinibus 210 .
Mullier in medio amphorę; et dixit angelus: Hęc est impietas; et proiecit eam, et misit
massam plumbeam in os eius 213 .
Et auferam sanguinem eius de ore eius, et abominationes illius de medio
dentium eius. Circumdabo domum meam etc. 214 .
Et erunt omnes superbi et omnes facientes impietatem stipula. Antiochi impietas super
Hierusalem 217 .
Iason desęuit in ciues; inde fugiens peregre periit et sepultura caruit. Antiochus in
Iudeos 226 .
Capta ciuitate Calphin duce Iuda interfectorum sanguis adiacentis stagni
infecit aquas 220.
Cibi potusque parcitas. Ne carnem cum sanguine comedas 2 .
Agar in deserto siti confecta cum puero suo, fonte sibi ab angelo ostenso recreata est
4 .
A die prima egressionis de Ęgypto usque ad septimam quicunque comederit fermentatum,
peribit. Sitientes murmurauerunt contra Moysen 11 .
Esurientes murmurauerunt, et uenit coturnix. Comederunt man. Iterum sitientes
murmurant; Moyses percutit petram Oreb, et fluunt aquę 12 .
A quibus escis filii Israel abstinere debeant. Dominus ad Aaron: Vinum et quod
inebriare potest non bibetis, quando tabernaculum intrabitis. Item quę de animalibus populus
comedere debeat, et quę non 16 .
Consecrati Domino a uino et sicera abstinebunt; item ab uuis tam recentibus quam siccis
20 .
Sitientes murmurauerunt; Moyses bis percussit silicem, et egressę sunt aquę. Ad Arnon
apparuit puteus, super quo locutus Dominus ad Moysen dedit eis aquam 23 .
Dedit tibi cibum manna, ut ostenderet tibi quod non in solo pane uiuit homo, sed in
omni uerbo etc. Perseuerauit Moyses in monte nec bibens nec comedens
quadraginta diebus et totidem noctibus. Idem iterum totidem dies ieiunus orauit 27 .
Sanson sitiens clamauit ad Dominum, et egressę sunt aquę de molari maxillę asini 38 .
Ruth accepit bucellam panis aceto intinctam; comedit polentam, et saturata est 40 .
Propheta in Bethel nec comedere nec bibere iussus, prandium et munera refutauit; ab
altero deinde propheta deceptus comedit, et a leone occisus est 58 .
Helias in torrente Carith a coruis pascitur. Iterum in deserto esuriens petiit mortem;
dormiuit; expergefactus reperit ad caput panem subcinericium et uas aquę 60 .
Heliseus exercitum Israel sitientem factis fossis et aqua scaturientibus potauit 62 .
Heliseus XX panibus ordeaceis saciauit C uiros, et superfuit. Pulmentum
amarissimum in olla missa farina dulcorauit, et comederunt filii prophetarum 63 .
Dauid sitiens aquam sibi allatam, quam perrumpentes hostium castra hauserant, noluit
bibere, quod periculo suorum sublata esset 71 .
Iosaphat indixit ieiunium, cum expectaret aduentum inimicorum 78 .
Esdras dolens peccatum populi panem non comedit et aquam non bibit 85. 90 .
Triduo ieiunauerunt pro itinere redeuntes cum Esdra de Babylone 89 .
Thobias captiuus in Niniue nunquam contaminatus est in escis gentilium. Idem, cum
audisset unum ex filiis Israel in platea mortuum iacere, surrexit a conuiuio et sepeliuit
eum 90 .
Sara, filia Raguelis, cum uirum habere non posset, qui non statim, ut ingressus ad eam
fuerat, moreretur, tandem ascendens in superius cubiculum triduo non manducauit neque bibit
in oratione perseuerans cum lachrimis, et exaudita est maloque liberata 91 .
Thobias in conuiuio noluit prius manducare quam desponsata sibi esset Sara 92 .
In Bethulia siti laborantibus aqua dabatur ad mensuram 94 .
Iudith nihil accepit de conuiuio Holofernis dicens: Ne ueniat super me offensio etc.
95 .
Humiliabam in ieiunio animam meam. Psalmus XXXIII. Aquę de petra et manna de cęlo.
Psalmus LXXVII 115 .
Qui dat escam omni carni. Psalmus CXXXV 123 .
Dominus nutritor in tempore opportuno. Psalmus CXLIIII. Dat escam esurientibus.
Psalmus CXLV. Producit fenum et herbam hominibus; dat iumentis escam et pullis
coruorum. Psalmus CXLVI 125 .
Iustus comedit et replet animam suam 128 .
Cogitaui abstrahere a uino carnem meam. Omnis homo qui comedit et bibit,
et uidit bonum de labore suo, hoc donum Dei est 133 .
Gustum contine. Siue parum siue multum comederit, dulcis est somnus operanti 133 .
/ Non est comedendum ante lucem. 134 .
Manna comedi: propterea amore langueo 135 .
Ęgyptiis sitientibus aquę mutantur in sanguinem 139 .
Angelorum esca nutriuisti populum tuum, Ęgyptiorum autem fructus niue, grandine et igne
consumpsisti 140 .
Cibabit illum pane uitę et intellectus, et aqua sapientię salutaris potabit illum 144 .
Initium uitę hominis aqua et panis. Super mensam esto moderatus etc. Splendidus in
panibus. Vinum in iocunditate, non in ebrietate creatum est ab
initio 147 .
Conuiuium moderatum. Hora surgendi non te contristet 148 .
Qui abstinens est, adiiciet uitam 149 .
Signum ad Ezechiam: Comede hoc anno quę sponte nascuntur, anno II pomis uescere, anno
III seminate et metite 159 .
Egeni et pauperes quęrunt aquas, et non sunt 160 .
Non esurient neque sitient; ad fontes aquarum potabit eos 162 .
Emite absque argento uinum et lac 163 .
Ieiunium reprobatum absque caritate. Ieiunium electum in operibus pietatis. Cibabo te
hereditate Iacob, patris tui 164 .
Ecce serui mei comedent, et uos esurietis; ecce serui mei bibent, et uos sitietis etc.
166 .
Cum ieiunauerint impii, non exaudiam preces eorum 171 .
Inebriaui animam lassam, et omnem animam esurientem saturaui 176 .
Rechabitę absthemii 177 .
In anno V Ioachin prędicauerunt ieiunium omnibus qui erant in Hierusalem 177 .
Hieremię in carcere torta panis data etc. 178 .
Ezechiel comedit uolumen, et factum est in ore quasi mel dulce. Dominus ad eum: Sume
tibi frumentum, ordeum, fabam, lentem, milium, uiciam etc.; fac tibi panem; cibus quo
uesceris, erit XX stateres in die; aquam bibes sextam partem hin etc. 184 .
Panem tuum in conturbatione comede, sed et aquam tuam in festinatione et moerore bibe.
Panem suum in solitudine comedent, et aquam suam in desolatione bibent 186 .
Sacerdotes intraturi atrium interius, uinum non bibent, morticinum et captum a bestia
non comedent 194 .
Arbor cuius fructus in cibum et folia in medicinam 195 .
Proposuit Daniel ne pollueretur de mensa regis. Nutriti leguminibus et potati aqua
corpulentiores apparuerunt iis qui uescebantur epulis regiis 106 .
Daniel: Diebus trium ebdomadarum panem desiderabilem non comedi, et caro et uinum non
introierunt in os meum 199 .
Daniel in lacu leonum esurit, et Abachuc propheta per angelum de Iudea in Babylonem
delatus pulmentum, quod messoribus coxerat, ei obtulit 201 .
Sanctificate ieiunium, et iterum 204 .
Cum ieiunaretis et plangeretis etc., nunquid ieiunastis mihi etc. Ieiunabant quidem,
sed iustitiam et misericordiam non operabantur. Item de ieiuniis tandem in gaudium
conuertendis 213 .
Multi pręoptarunt mori quam cibis coinquinari 217 .
Eleazarus scriba interfici maluit quam carnem porcinam comedere. Similiter et VII
fratres matre eos ad sustinenda supplicia exhortante 226 .
Iudas pugnam initurus iussit orationes cum fletu et ieiuniis per triduum fieri
229 .
Celeritas.
Chusi prior quidem cucurrit, ut uictoriam nunciaret regi, sed illum compendio pręteriit
Achimas, et prior attulit nuncium uictorię 53 .
Festinatio 130 .
Velox 134 .
Velociores fuerunt persecutores nostri aquilis cęli 182 .
Leuiores pardis equi eius, et uelociores lupis uespertinis; uolabunt quasi aquila
festinans ad comedendum 210 .
Consilium.
Absalonn suadente Achitophel palam ingreditur ad concubinas patris sui Dauid 53 .
Assuerus queritur se consiliis Aman deceptum uoluisse Iudeos perdere 100 .
Ne acquiescas consilio sanguinis 126 .
Consilium bis 128 .
Consilium ter 130 .
Ordo et consilium 131 .
Consilia amici 131 .
Consiliarius sit tibi unus de mille. Cum fatuis consilium non habeas, nec coram
extraneo 142 .
Sine consilio nihil facias, et post factum non penitebis. Ne consulas zelantes te etc.
Non attendas improbis in omni consilio 148 .
Ante actum consule. Consilium beneplacitum 149 .
Roboam auertit populum a se consilio prauo 150 .
Pro eo quod fuisti baculus arundineus domui Israel etc. Corruent fulcientes Ęgyptum
etc. 190 .
Credulus 128 .
Qui credit cito, leuis corde est. Non omni uerbo credas 145 .
Curiositas.
Mel inuenisti; comede quod sufficit tibi. Scrutator maiestatis 131 .
Multas curas sequuntur somnia. Quid necesse est homini maiora se quęrere 134 .
Non plus sapias quam necesse est, ne obstupescas 134 .
Altiora te ne quesieris, sed quę pręcipit tibi Deus, illa cogita semper 141 .
Qui facile inquirit de alienis et scrutatur secreta 145 .
Qui conatur multa agere, incidet in iudicium 147 .
In uia ruinę non eas, nec credas te uię laboriosę 148 .
Ne laboretis; non enim comprehendetis etc. 150 .
Violabunt archanum meum etc. 185 .
Conuersi.
Non abominaberis Idumeum nec Ęgyptium 28 .
Ruth ad cultum unius Dei conuersa adhęret socrui 40 .
Naaman lepra mundatus profitetur se non ultra sacrificaturum diis alienis nisi Deo
Israel 63 .
Achior credidit Deo Israel, et circumcisus est 96 .
Iuda saluabitur. Psalmus XXI. Qui diluuium inhabitare facit. Psalmus
XXVIII 110 .
Iudei conuertentur ad uesperam, id est in fine sęculi. Psalmus LVIII 113 .
Conuersio gentium. Psalmus LXVII. othiopię prior quam Ęgypti conuersio. Psalmo eodem
114 .
Conuertimur spe, fide et caritate. Psalmus LXXVIIII 115 .
De conuersione gentium. Psalmus LXXVI 116 .
Infidelium subiectio. Psalmus CVIIII 118 .
In conuertendo Dominus captiuitatem Syon etc. Psalmus CXXV 122 .
Iustus conuertit impium 130 .
.
Conuerte et libera
euntem in uiam interitus 131 .
Conuertere ad me; confitere gloriam Dei 135 .
Sponsa se populos ad cultum sponsi conuersuram dicit 137 .
Et fluent ad eum etc. 152 .
Residuum Israel innitetur super Dominum. Reliquię conuertentur. Consumatio abreuiata
inundabit iustitiam 153 .
De conuersis ad Christum 154 .
In die illa inclinabitur homo ad Factorem suum. In tempore illo deferetur munus Domino
exercituum a populo diuulso 155 .
Quinque ciuitates in terra Ęgypti loquentes lingua Canaan, et iurantes per Dominum
exercituum 155 .
De conuersione Tyri. Item: Venient qui perditi fuerant de terra Assyriorum etc. Et
adorabunt Dominum in monte sancto Hierusalem 156 .
Audient in die illa surdi uerba libri, et de tenebris et de caligine oculi cęcorum
uidebunt. Scient errantes spiritu intellectum, et musitatores discent legem 157 .
Et erit desertum in Chermel. Tunc diuidentur spolia prędarum multarum. Claudi diripient
rapinam etc. 158 .
Tunc aperientur oculi cęcorum, et aures surdorum patebunt. De Hierusalem exibunt
reliquię et saluatio de monte Syon 159 .
De conuersione Iudeorum et gentium, et eorum pręmio 161 .
Reuertere ad me, quoniam redemi te 161 .
Me insulę expectabunt, et brachium meum sustinebunt 162 .
De conuersis a diuersis partibus orbis 165 .
Venit redemptor eis, qui redeunt ab iniquitate in Iacob. Omne pecus Cedar congregabitur
tibi; arietes Nabaioth ministrabunt tibi. Venient ad te curui filii eorum qui humiliauerunt
te, et adorabunt uestigia pedum tuorum qui detrahebant tibi 165 .
Educam de Iacob semen, et de Iuda possidentem montes meos etc. Lupus et agnus pascentur
simul, et leo/et bos comedent paleas, et serpenti puluis panis erit 166 .
Omnis laguncula implebitur uino. Ecce ego implebo omnes habitatores terrę eius
ebrietate. Et dispergam eos, uirum a
fratre suo, et patres et filios pariter, ait Dominus
170 .
Ad te gentes uenient ab extremis terrę, et dicent: Vere mendacium possederunt patres
nostri, uanitatem quę eis non profuit 171 .
Reducam eos, et erunt mihi in populum, et ego ero eis in Deum, quia reuertentur ad me
in toto corde suo 173 .
Conuertendi per prędicationem Helię et Enoch. Ecce ego adducam eos de terra aquilonis
etc. 175, et congregabo eos ab extremis terrę etc. 175 .
Ecce ego congregabo eos de uniuersis terris ad quas eieci eos etc. 176 .
Adhuc erit in loco isto deserto absque homine et absque iumento etc. habitaculum
pastorum et accubantium gregum. Item de multiplicatione fidelium 176 .
In nouissimis diebus reuerti faciam captiuos Elam, dicit Dominus. Venient filii Israel
ipsi et filii Iuda simul, apponentur ad Dominum foedere sempiterno etc. 180 .
Et conuertam restituens Sodomam, Samariam et Hierusalem, id est gentiles, hereticos,
fideles 187 .
Expandam super te rete meum etc. 191 .
Auferam cor lapideum de carne uestra, et dabo uobis cor carneum. Et spiritum meum ponam
in medio uestri. Terra illa inculta etc. de conuertendis ad Christum 192 .
Erunt pisces multi satis etc. Ingressus triplex templi: sunt tres partes orbis de
quibus congregatur ecclesia 195 .
Interpretato somnio per Danielem Nabuchodonosor rex confessus est Deum cęli 197 .
Percutiam eis fodeus cum bestia agri, et cum uolucre cęli, et cum reptili terrę, id est
cęssare faciam persecutionem persecutoribus conuersis 210 .
Auolabunt quasi auis ex Ęgypto, et quasi columba de terra Assyriorum; et collocabo eos
in domibus suis. Et tu, Israel, ad Dominum tuum conuerteris. Tollite uobiscum uerba, et
conuertimini ad Dominum 203 .
Conuertentur sedentes in umbra eius. Conuertimini ad me, et scindite corda uestra, et
non uestimenta 204 .
Iona merso in mari timuerunt uiri Dominum; hostias immolauerunt, et uouerunt uota 207 .
Erit mons domus Domini etc. et fluent ad eum populi 208 .
At tamen timebis me, suscipies disciplinam 211 .
Conuertimini ad me, et conuertar ad uos, dicit Dominus exercituum. Erunt prędę iis qui
seruiebant sibi etc. 212 .
Et qui procul sunt, uenient et ędificabunt in templo Domini,. Ecce ego
saluabo populum de terra orientis et de terra occasus solis. Et adducam eos, et habitabunt
in medio Hierusalem. Veritatem tantum et pacem diligite, usquequo ueniant populi et habitent
in ciuitatibus multis etc. 213 .
Conuertimini ad munitionem uincti spei. Sibilabo eis, et congregabo illos, quia redemi
eos; et muitiplicabo eos etc. 214 .
In omni terra partes duę dispergentur et deficient; et tertia pars relinquetur in ea.
Duę partes sunt Iudei et gentiles, tertia uero Christiani etc. de conuersione omnium in
fine; qui reliqui fuerint, conuertentur 215 .
Reuertimini ad me, et reuertar ad uos 216 .
Mittam uobis Heliam etc., et conuertet cor patrum ad filios, et cor filiorum ad patres
eorum, ne forte ueniam, et percutiam terram anathemate 217 .
Conuertimini, et uidebitis quid sit inter iustum et impium, inter seruientem Deo et non
seruientem ei 216 .
Custos.
Vbi non est sepes, diripietur possessio, et ubi non est mulier, ingemiscit egens 148 .
Super mulierem nequam bonum est signum. Vbi manus multę sunt, claude; et quodcunque
trades, numera et appende 150 .
Custodite animas uestras etc. 172 .
Super custodiam meam stabo, et figam gradum super munitionem 210.
Confugium.
Vrbes ad confugium datę etc. 70 .
Consolatio.
Consolatores onerosi estis; utinam esset etc.; consolarer et ego uos sermonibus 104 .
Consolare me, et uiuam. Psalmus CXVIII 120 .
Moerentibus date siceram et uinum 132 .
Non desis plorantibus 142 .
Fac luctum propter detractionem, sed consolare propter tristitiam. Consolare proximum
in exitu spiritus sui 149 .
Consolatio in aduersis a Domino 204 .
Cor.
Omni custodia serua cor tuum, quia ex ipso procedit uita 126 .
Dominus probat corda 130 .
Cor fatui quasi uas confractum etc. 145 .
Prauum est cor hominis et inscrutabile; quis cognoscet illud? Ego Dominus scrutans cor,
et probans renes 171 .
Dabo uobis cor nouum; auferam cor lapideum de carne uestra, et dabo uobis cor carneum
192 .
Contemplatio.
Quis mihi tribuat ut cognoscam et inueniam illum, et ueniam usque ad solium eius 105 .
Petit ab impedimentis contemplationis liberari. Psalmus XXIIII 110 .
Cogitatio. Psalmus XXXVI 111 .
Diuinorum operum contemplatio. Psalmus LXXVI 115 .
Contemplatio Dauid Psalmus LXXXV 116 .
Dominus scit cogitationes hominum. Psalmus XCIII 117 .
Modus uitę contemplatiuę. Psalmus CXVIII 119 .
Quomodo dilexi legem tuam; tota die meditatio mea est. Psalmo eodem 121 .
In omnibus uiis tuis cogita Dominum etc. 126 .
Cogitatio [bis] quinquies 128 .
Cogitans praua. Homo cogitat, Dei uoluntas permanet 130 .
Cogitatio mali 131 .
Ascendam ad contemplationem Dei, ut apprehendam dulcedinem etc. 136 .
Cogitationes peruersę. Cogitatio uana 137 .
Cogitationes enim mortalium timidę et incerte prouidentię nostrę etc. 139 .
Beatus qui in sensu cogitabit circumspectionem Dei etc. 144 .
Ego mater pulchrę dilectionis 146 .
Memor esto operum Domini etc..
150 .
Nunquid cogitationes meę cogitationes uestrę 163 .
Ne forte egrediatur ut ignis indignatio mea etc. propter malitiam cogitationum
uestrarum 168 .
Prauum est cor hominis et inscrutabile etc. 171 .
Sedebit solitarius et tacebit, quia leuauit se supra se 182 .
Cochleę per quas ascenditur, est contemplatio creaturarum per quam ascendimus ad
cognitionem creatoris 196 .
Ve qui cogitatis inutile, et operamini mala in cubilibus uestris 208 .
Verum tamen diluculo surgentes corruperunt cogitationes suas 211 .
Circumcisio.
Abraham circumciditur et reliqui 3 .
Isaac genitus die VIII. circumciditur 4 .
Sephora, uxor Moysi, circumcidit filium, quia Dominus eunti occurrens uolebat eum
occidere 10 .
Die VIII. circumcidetur infans 16 .
Circumcidite prępucium cordis uestri 27 .
Iosue circumcidit secundo filios Israel 31 .
Circumcidimini Domino, et auferte prępucia cordium uestrorum 168 .
Incircumcisus corde et incircumcisus carne 194 .
Confessio.
Lepra percussus adducetur ad sacerdotem, et ille discernet inter lepram et lepram etc.
16 .
Purgatio Leuitarum 20 .
Confitebantur peccata sua et iniquitates patrum suorum quater in die et quater in
nocte 87 .
Confitemini, peccatores, et facite iustitiam coram Domino, credentes quod
faciet uobiscum misericordiam suam 93 .
Peccaui; quid faciam tibi, o custos hominum? 102 .
Vias meas in conspectu eius arguam, et ipse erit saluator meus 103 .
Si abscondi quasi homo peccatum meum 106 .
Insipienter locutus sum; ipse me reprehendo, et ago penitentiam in fauilla et cinere
108.
Ne memineris ignorantias iuuentutis meas. Psalmus XXIIII
110 .
Peccatum confitens ueniam petit. Psalmus XLIIII. Introite portas eius in confessione.
Psalmus XCVIIII 117 .
Peccata confitetur. Psalmus CV 118 .
Sanctificatus in Iudea, id est in confessione. Psalmus CXIII 119 .
Vias meas enunciaui. Psalmus CXVIII 120 .
Cogitaui uias meas. Omnes uię meę in conspectu tuo. Psalmo eodem 121 .
Erraui sicut ouis quę periit; quęre seruum tuum 121 .
Confessio 128 .
Confessio 130 .
Confessio et emendatio 132 .
Confiteberis uiuens, uiuus et sanus confiteberis 144 .
Bonum est confitentem in oratione non prohibere 145 .
Propheta confitens peccata populi implorat misericordiam 166 .
Tibi peccauimus 171 .
Scrutemur uias nostras, et quęramus, et reuertamur ad Dominum 182 .
Offerant et dicant: peccauimus. Item: Peccauimus 183 .
Cunque confiterer peccata mea et populi, Gabriel uolans tetigit me uesperi 199 .
Communio.
Qui polutus ederit de carnibus hostię pacificorum, peribit de populis suis 16 .
Ne Aaron omni tempore ingrediatur ssnctuarium etc. offerat uitulum pro peccato etc. 17 .
Qui fuerit leprosus, non uescetur de sanctificatis, donec sanetur, nec qui tetigerit
immundum etc. De manu alienigenę non offeretis panes Deo 18 .
Dedit tibi cibum manna, ut ostenderet quod non in solo pane 26 .
Panis subcinericius subuertit castra Madian 36 .
Philistiim cęperunt archam Domini, posuerunt in templo Dagon; propterea aduersa passi
sunt 41 .
Bethsamitę LXX percussi sunt, eo quod uidissent archam Domini 42 .
Dauid panem sanctificatum accepturus interrogatur, si pueri mundi sunt a mulieribus 46 .
Oza, quia extendit manum ut labentem archam teneret,et a Domino percussus
moritur 50. 72 .
Helias reperit ad caput panem et uas aquę,comedit et bibit, et in fortitudine cibi
illius ambulauit XL diebus et totidem noctibus usque ad montem Dei Oreb 60 .
Dauid diuidit singulis tortam panis et partem carnis assę bubalę, et frixam oleo
similam etc. 72 .
Non sanctificati comederunt phase, et iratus Dominus uix precibus Ezechię placatus est
81 .
Dixit Neemias ne manducarent de sanctis sanctorum, donec staret sacerdos doctus et
eruditus 86 .
A fructu frumenti, uini et olei multiplicati sunt. Psalmus IIII 109 .
De mysterio eucharistię. Psalmus XXI. Item psalmus XXII 110 .
De eodem Psalmus XLVIIII 112 .
De eodem Psalmus LXXI 114 .
Item Psalmus XCVIIII 117 .
Psalmus CVIII 118 .
Psalmus CX 119 .
Pauperes eius saturabo panibus. Psalmus CXXXI 123 .
Adipe frumenti satiat te. Psalmus CXLVII 125 .
De eodem sacramento 127 .
Qui edunt me, adhuc esurient, et qui bibunt me, adhuc sitient 146 .
Et faciet Dominus exercituum omnibus populis in monte hoc conuiuium pinguium etc. 156 .
Et dabit tibi Dominus panem arctum et aquam breuem, et non faciet auolare a te ultra
doctorem tuum. Commixtum migma comedent, sicut in area uentilatum est 157 .
Si dedero triticum tuum ultra cibum inimicis tuis e tc. 165 .
Omnis laguncula implebitur uino. Ecce ego implebo omnes habitatores terrę eius
ebrietate, et dispergam eos, uirum a fratre suo, et patres et filios pariter 170 .
Et confluent ad bona Domini super frumento, uino et oleo 175 .
Vocabo frumentum et multiplicabo illud, et non imponam uobis famem 192 .
Altare holocausti in atrio interiori est sacramentum eucharistię 196 .
Super triticum et uinum ruminabant, et recesserunt a me 202 .
Viuent tritico, et germinabunt quasi uinea; memoriale eius sicut uinum Libani 204 .
Quid enim bonum eius est, et quid pulchrum eius, nisi frumentum electorum, et uinum
germinans uirgines? 214 .
Et erunt lebetes in domo Domini quasi phialę coram altari, id est
calices; et uenient omnes immolantes, et sument, et
coquent in eis 215 .
In omni loco sacrificatur et offertur nomini meo oblatio munda 216 .
Consilium.
Ionadab consilium dedit Ammon, quomodo stupraret sororem Thamar quam adamarat; quę res
illi attulit necem scelere commisso 52 .
Roboam iuuenum potius quam senum consilium secutus coegit rebellare populum, et diuisum
est regnum 58 .
Ochozias fecit malum impulsu Athalię matris 79 .
Corpus quod corrumpitur aggrauat animam, et terrena inhabitatio deprimit sensum multa
cogitantem 139 .
MATTHEVS
Caritas in Deum.
Qui amat patrem aut matrem plus quam me; qui non accipit crucem suam et sequitur me;
qui perdiderit animam suam propter me X.
Petrus supra mare ambulat, ut citius ueniat ad Dominum XIIII.
Domino de passione sua, futura prędicenti ait: Absit a te Domine XVI.
Diliges Dominum Deum tuum ex toto XXII.
Mulier effudit unguentum super caput Domini, et agnoscitur bonum opus operata. Caritas
erga Deum ungit caput, erga proximum pedes. Petrus repugnans pro Domino amputat auriculam
seruo XXVI.
Ingreditur in atrium, ut uideat finem. Ioseph ab Arimatia sepeliuit corpus Domini
XXVII.
Mulieres ementes aromata perueniunt ad monumentum XXVIII.
Consortium uel communicatio.
Nolite sanctum dare canibus, neque mittatis margaritas uestras ante porcos VII.
In uia gentium ne abieritis, et in ciuitatem Samaritanorum ne
intraueritis. Interrogate quis in ciuitate dignus sit, et ibi manete donec exeatis X.
Cauete a fermento phariseorum et saduceorum XVI.
Incorigibilis sit tibi sicut ethnicue et publicanus. Vbi sunt in nomine meo
congregati, in medio sum eorum XVIII.
Separantur iusti ab iniustis.
Colloquia impiorum Petrum ad lapsum
induxerunt. In atrio negat, foris egressus plorat XXVI.
Magi ad Herodem diuertentes stellam amittunt, recedentes inueniunt II.
Cibus ac potus.
Non in solo pane uiuit homo IIII.
Esca Ioannis locustę et mel siluestre III.
Discipuli esurientes uellunt spicas et manducant XII.
Cum duodecim essent, quinque tantum panes habuerunt. Dominus in deserto pascit turbam,
aspiciens in cęlum benedixit ac fregit, erudiens nos non prius tangere mensam quam gratias
egerimus ei qui cibum dat nobis XIIII.
Euntes trans fretum obliti sunt panes accipere. Quid cogitatis inter uos
modicę fidei, quia panes non habetis XVI.
Dominus mane reuertens in ciuitatem, esuriit XXI.
Percutiens seruos manducans et bibens cum ebriosis XXIIII.
Dominus ante mensam gratias egit, post mensam hymnum dixit XXVI.
Discipulos adhuc infirmos a ieiunio excusat VIIII. Iesus in deserto ieiunat IIII.
Cum ieiunatis, nolite fieri tristes VI.
Ieiunabunt cum auferetur ab eis sponsus IX.
Dimittere eos ieiunos nolo, ne deficiant in uia XV.
Hoc genus non eiicitur nisi per orationem et ieiunium. Ieiunium unguentum est quo
caput Domini ungitur XVII.
Venit Ioannes neque manducans neque bibens, Filius hominis manducans et bibens XI.
Ne solliciti sitis quid manducetis VI.
Communio.
Iudam etiam communicat Dominus, docens neminem a societate ecclesię expellendum nisi
pro aliquo manifesto et publico crimine XXVI.
Iesus benedixit panem etc. Sub alia specie carnem et sanguinem suum tradidit sumendum,
ut fides haberet meritum. Fides enim de his est quę non uident XXVI.
Sindone munda inuoluit Iesum qui mente pura eum suscipit XXVII.
Crudelis.
Herodes Ioannem Baptistam decolauit XIIII.
Agricolę occiderunt domini sui seruos et filium eius XXI.
Ioannes pharisaeos et sadducaeos progeniem uiperarum uocat III.
Herodes occidit pueros innocentes II.
Conuersi.
Multi ab oriente et occidente uenient, id est conuertentur alii in iuuenta, alii in
senecta VIII.
MARCVS
Caritas in Deum.
Primum mandatum diligere Deum ex toto; secundum diligere proximum sicut se ipsum.
Maius horum aliud mandatum non est. Maius est omnibus holocautomatibus et
sacrificiis XII.
Caritas Petri nolentis pati Dominum. Sed caritas hęc non sapiebat quę Dei sunt, sed
quę sunt hominum VIII.
Idem: Et si omnes scandalizati fuerint in te, sed non ego. Et si oportuerit me commori
tibi, non te negabo. Idem zelans pro Domino amputat auriculam seruo sacerdotis XIIII.
Consortium.
Binos mittit apostolos, quia, ut ait Ecclesiastes, melius est simul duos esse quam
unum VI.
Membra scandalizantia abscide. Nihil enim tam nociuum quam perniciosa societas
IX.
Cibus, potus.
Ieiunabunt cum auferetur ab eis sponsus II.
Iesus cibum daturus turbę intuetur in cęlum, ut nos instruat a Deo petere escam et non
a diabolo, sicuti qui alienis iniuste laboribus nutriuntur VI.
Miseretur Dominus super turbam esurientem et pascit eam VII.
Discipuli sequentes Dominum obliti sunt panem sumere, ut scias, quanta cura sit eis
corporis qui seruiunt spiritui VIII.
Grauiora tentamenta ieiuniis et orationibus superantur. Ieiunium et oratio non solum
fit in abstinentia cibi et in uerbis. Ieiunio passiones corporis, oratione pestes sanandę
sunt mentis IX.
Gratias agunt antequam biberent; et postquam biberunt, dicunt hymnum, et exeunt cum
Domino in montem Oliuarum XIIII.
Communio.
Panis in carnem Domini et uinum mutatur in sanguinem non mutata specie panis nec uini
propter sumentium infirmitatem. Sanguis et aqua de latere Christi, ut alio purgemur a
culpis, alio redimamur a penis. Sanguine nanque agni seruantur domus a percussione angeli,
et aqua maris Rubri extinguntur inimici; quę sunt mysteria ecclesię Christi XIIII.
Conuersi.
Demoniacus sanatus iam cupit esse cum Iesu. Mulier sanguine fluens V.
Surdus et mutus accipit digitum Domini in auricula. Conuersus accipit gratiam Spiritus
Sancti, et sputum in lingua, id est fidei confessionem, ita ut tanto magis prędicet, quant o
magis iubetur tacere VII.
Demoniacus surdus et mutus ab infantia, id est populus gentilis tandem apprehensus
manu Iesu eleuatur et surgit IX.
Cęcus clamans in uia: populus gentilis intelligitur X.
Pullus per apostolos adductus Domino est populus natinonum apostolorum prędicatione
conuersus XI.
Simon leprosus mundum infidelem primo et postea fidelem significat XIIII.
Centurio conuertitur, ut nouissimi fiant primi XV.
Curiosus.
Turbę saturatę dimittunt reliquias tolli a discipulis. Sic tu, cuius capax es, eo
contentus altiora relinque doctioribus VIII.
Confessio.
Confitentes peccata sua. Leproso mundato iussum, ut ostendat se sacerdoti et offerat
munus I.
Contemplatio.
Dominus uolentem sequi se non permisit, sed ut aliis prędicet abire iussit; quia prius
exercendum est in opera ut postea reficiamur in contemplatione V.
Constantia.
Channanea contempta repulsa canibus assimilata non turbatur, sed magis humiliat se
VII.
LVCAS
Consortium.
Discipulus petens, ut domum abiens suis renunciet, arguitur; quod fieret illis qui
nulla utilitatis gratia, sępe uisitant domos illorum quos in mundo reliquerunt IX.
Constantia.
Fluuii impetus non potuit mouere domum supra petram fundatam VI.
Constans, cum Iesum sepelierit in monumento cordis sui, aduoluit lapidem claudens
aditum perfidię XXIII.
Caritas in Deum.
Petrus procidit ad genua Iesu dicens: Exi a me, Domine, quia homo peccator sum.
Relictis omnibus secuti sunt eum V.
Remittuntur ei peccata multa, quoniam dilexit multum VII.
Fermentum absconditum in satis tribus farinę XIII.
Super
pullum posuerunt uestimenta sua et superposuerunt
Iesum. Et illo exeunte substernebant uestimenta sua in uia XIX.
Domine, tecum paratus sum in carcerem et in mortem ire. Petrus sequebatur a longe et
ingressus est atrium XXII.
Surgens cucurrit ad monumentum et procumbens uidit linteamenta sola posita. Non ne cor
nostrum ardens erat in nobis, dum loqueretur in uia et aperiret nobis Scripturas
XXIIII.
Crudelis.
Genimina uiperarum III.
Sacerdos et Leuita uulnerati iacentis in uia non sunt miserti, sed uiso illo
pręterierunt X.
Ve uobis qui ędificatis monumenta prophetarum etc. XI.
Hierusalem Hierusalem, quę occidis prophetas, et lapidas eos qui mittuntur ad te
XIII.
Cibus, potus.
Ioannes Baptista uinum et siceram non bibet. et Spiritu Sancto replebitur adhuc ex
utero matris suę I.
Ieiunabat Dominus cum tentatorem uicit, ostendens, quod ei qui se uult ad pugnas
tentationum accingere, sobrietas est necessaria.. Ieiunium possibilitati proportionandum.
Non in solo pane uiuit homo. Cum fames esset in terra, corui facti sunt iusto cibi ministri,
qui consueuerunt aliorum pabula usurpare IIII.
Quare discipuli Domini non ieiunant. Ieiunium duplex: tribulationis, ad propiciandum
Deum; gaudii, cum spiritalium contemplatione fastidimus carnalia V.
Discipuli confricantes manibus spicas manducant. Beati qui nunc esuritis, quoniam
saturabimini. Basilius de abstinentia VI.
Panem nostrum quotidianum da nobis hodie XI.
Accepto calice Dominus gratias egit et item accepto pane, instruens nos exemplo
XXII.
Conuersi.
Et erunt praua in directa et aspera in uias planas. Potens est Deus de lapidibus istis
suscitare filios Abrahę III.
In diebus Helię occupauit fames populum Israel, id est exinanitio uerbi Dei; uenit
propheta ad uiduam, de qua dicitur: Multi filii desertę magis quam eius quę habet uirum; et
panem illi multiplicauit IIII.
Demoniacus habitans in monumentis et sanatus a Iesu, signat gentes conuersas ad Iesum.
Emoroissa tangens Iesum sanatur: gentilis populus
credens saluatur VIII.
Cum eiecisset demonium, locutus est mutus et admiratę sunt turbę XI.
Ignem ueni mittere in terram, et quid uolo nisi ut accendatur? Non pacem, sed
separationem etc. Erunt quinque in domo una diuisi, tres in duos, et duo in tres XII.
Ecce sunt nouissimi qui erant primi, et sunt primi qui erant nouissimi XIII.
Exi cito in plateas et uicos ciuitatis, et pauperes, ac debiles, et cęcos, et claudos
introduc huc. Exi in uias et sepes, et compelle intrare, ut impleatur domus mea XIIII.
Filius, cum prodegisset bona et esuriret, reuersus est ad patrem, et accepit stolam,
annulum, calciamenta, uitulum, id est baptismum, fidei uinculum,
euangelizandi potestatem et sumendi eucharistiam. Inuidit frater maior, id est Iudeus etc.
XV.
Gentiles signati per Lazarum pauperem XVI.
Cęcus secus uiam clamans ad Iesum XVIIII.
Zacheus pusillus sicomorum ascendens ut uideat Iesum. Pullus ab apostolis solutus et
adductus ad Iesum XIX.
Symon Cyreneus ferens crucem post Iesum. Latro in cruce. Centurio iuxta crucem:
conuersi ac confitentes XXIII.
Communio.
Christus tactu sanauit leprosum; ipsius enim sacra caro est purgatiua et uitam
tribuens V.
Puellę a morte suscitatę iubet Dominus dari cibum: ut scias etiam post mortiferas
operationes penitentibus non denegrandam comunionem VIII.
Beatus qui manducabit panem in regno Dei. Homo quidam fecit cęnam magnam XIIII.
Adducite uitulum saginatum et occidite, id est occisum prędicate ut credentes
epulentur XV.
Pater familias intellectus, amphora aquę id est baptismo purificatns, parat
diuersorium, in quo Dominus dignatur manducare pasca cum discipulis. Accepto calice et pane
gratias egit et benedixit etc. XXII.
Disce autem qualiter decet edere corpus Christi, in memoriam scilicet obedientię
Christi usque ad mortem. Item quid operatur in nobis sanguis Christi? Quare uinum aqua
miscetur? Quare primo datur panis? Quid significet fractio panis? Filium hominis tradit, non
Iudeis, sed peccatoribus membris suis, qui ad mensam Domini indignus accedit XXII.
Mulieres ualde diluculo
accedunt ad monumentum. Et tu discussis
uitiorum tenebris ad Domini corpus accedas, cum odore aromatum appropinquato ad monumentum,
id est ad altare Dei cum suauitate uirtutum et orationum. In fractione panis cognouerunt
Dominum quorum ante oculi tenebantur, ne agnoscerent eum. Igitur sacrum panem sumentibus
illustrantur mentis oculi XXIIIII.
Confessio.
Vt reuelentur ex multis cordibus cogitationes. ORIGENES: Cogitationes etiam malę in
hominibus erant; quę propterea reuelatę sunt, ut occideret eas ille qui pro nobis mortuus
est etc. Si enim reuelauerimus peccata nostra non solum Deo, sed his qui possunt mederi
uulneribus nostris, delebuntur peccata nostra II.
Pater, peccaui in cęlum et coram te; iam non sum dignus uocari filius tuus. Post hanc
confessionem benigne suscipi meruit a patre XV.
Decem leprosis iussit Iesus, ut ostenderent se sacerdotibus, et dum irent, mundati
sunt XVII.
Circumcisio in signum distinctionis, donec promissum Abrahę fuit impletum; tollitur
signum et succedit baptismus I.
Die octauo Dominus circumcisus. Circumcisio fuit signum futuri per Christum baptismi
II.
Contemplatio.
Contemplatiua uita exprimitur per Mariam, actiua per Martham X.
IOANNES
Caritas.
Petrus: Domine, ad quem ibimus? Verba uitę ęternę habes VI.
Siquis sitit, ueniat ad me, itemet bibat etc. VII.
Dixit Thomas Didymus ad condiscipulos: Eamus et nos, et moriamur cum eo. Maria autem,
cum uenisset ubi erat Iesus,uidens eum cecidit ad pedes eius XI.
Maria accepit libram unguenti nardi pistici preciosi, et unxit pedes Iesu, et extersit
pedes eius capillis suis, et domuus impleta est ex odore unguenti. Appropinquante Iesu
Hierusalem, procedunt obuiam clamantes: Osanna, benedictus qui uenit in nomine Domini, rex Israel XII.
Petrus: Domine, tu mihi lauas pedes? Si non lauero te etc. Domine, non tantum pedes,
sed et manus et caput. Iesus: Vnus ex uobis tradet me. Petrus quasi statim in traditorem
irruiturus, innuit Ioanni, quis esset, de quo Dominus dicerret
XIII.
Petrus: Animam meam pro te ponam XIII.
Si diligitis me, mandata mea seruate. Qui habet mandata mea et seruat ea, ille est qui
diligit me. Qui autem diligit me, diligetur a Patre meo, et ego diligam eum, et manifestabo
ei me ipsum. Siquis diligit me, sermonem meum seruabit, et Pater meus diliget eum, et ad eum
ueniemus, et mansionem apud eum faciemus. Qui non diligit me, sermones meos non seruat
XIIII.
Sicut dilexit me Pater, et ego dilexi uos; manete in dilectione mea etc. XV.
Caritas Marię Magdalenę quęrentis Iesum ad monumentum XX.
Vt audiuit Petrus quia Dominus est, tunica succinxit se, erat enim nudus, et misit se
in mare; alii autem discipuli nauigio uenerunt XXI.
Cibus et potus.
Discipuli eius abierant in ciuitatem, ut cibos emerent. Ego cibum habeo manducare,
quem uos nescitis. Nunquid aliquis attulit ei manducare? Considerandum quod cibos ab aliis
oblatos Dominus solitus erat suscipere, ut deferentes meritum consequerentur,
simu nos instruens non erubescere paupertatem. Proprium est doctorum alios
habere procuratores ciborum, ut ipsi uerbi ministrationi tantummodo incumbant IIII.
Panes tantum ordeaceos habuerunt apostoli, quando Dominus pascere uoluit turbam. Per
hoc intelligimus, quali cibo contenti erant; quam autem modico, patet quia quinque habuerunt
ipsi duodecim. Operamini non cibum qui perit, sed qui permanet VI.
Siquis sitit, ueniat ad me et bibat etc. VII.
Viderunt prunas positas, et piscem superpositum, et panem XXI.
Celeritas.
Currebant duo simul, et ille alius discipulus pręcurrit citius Petro, et uenit primus
ad monumentum; non tamen introiuit. Petrus autem sequens introiuit. Tunc et ille alius
introiuit, uidit et credidit XX.
Consilium.
Diabolus ideo dicitur homicida, quia persuasit homini transgredi mamdatum Dei. Ergo
qui mala suadet proximo, occidit illum VIII.
Conuersi.
Cum esses sub ficu, id est sub umbra Legis, uidi te id est elegi priusquam te
Philippus uocaret, id est apostoli missi ad prędicandum I.
Inuenit Iesus in templo, id est in anima hominis uendentes ementes, id est carnales
concupiscentias, et conuertens eam constituit templum orationis, quod fuerat negociationis
etc. II.
Samaritani conuersi primo prędicatione mulieris, id est ecclesię, deinde pręsentia
Iesu, id est illustratione intellectus per gratiam Spiritus Sancti IIII.
Mortui audient uocem Filii Dei, et qui audierint, uiuent V.
Omne quod dat mihi Pater, ad me ueniet; et eum qui uenit ad me, non eiiciam foras VI.
De cęco sanato uicini et noti admirantes dicunt: Non ne hic est qui sedebat et
mendicabat? Alii dicebant: quia hic est, alii: Nequaquam, sed similis est
eius etc. IX.
Et alias oues habeo, quę non sunt de hoc ouili; et illas oportet me adducere, et uocem
meam audient, et fiet unum ouile et unus pastor X.
Ieeus declinans Iudeos abiit iuxta desertum, quia uerbum illis relictis uenit ad
gentes XI.
Quidem gentiles rogauerunt Philippum dicentes: Volumus Iesum uidere. Philippus, dicit
Andreę, rursum uterque Iesu. Et ego, si exaltatus fuero a terra, omnia traham ad me ipsum.
Seruo amputatur auricula et denuo restituitur: ut auditus litterę in auditum spiritus
conuersus non iam seruiat, sed regnet. Malchus enim regnaturus dicitur XVIII.
Confessio.
Qui autem facit ueritatem, uenit ad lucem, ut manifestentur opera eius, quia in Deo
sunt facta III.
Lazare, ueni foras: ut scilicet ab excusatione et occultatione peccati ad accusationem
ore proprio exire prouocetur etc. XI.
Communio.
Operamini non cibum qui perit, sed qui permanet in uitam ęternam, quem Filius hominis
dabit uobis. Hunc enim Pater signauit Deus. Panis enim uerus est qui de cęlo descendit, et
dat uitam mundo. Ego sum panis uite; qui uenit ad
me non esuriet; et qui credit
in me non sitiet in ęternum VI.
Ego sum panis uitę. Patres uestri manducauerunt manna etc. Hic est panis de cęlo
descendens, ut siquis ex ipso manducauerit, non moriatur. Ego sum panis uiuus qui de cęlo
descendi. Siquis manducauerit ex hoc pane, uiuet in ęternum; et panis, quem ego dabo, caro
mea est pro mundi uita. Caro enim mea uere est cibus, et sanguis meus uere est potus. Qui
manducat meam carnem et bibit meum sanguinem, in me manet et ego in illo. Qui manducat me,
et ipse uiuet propter me etc. VI.
Post bucellam introiuit in Iudam Sathanas. Qui enim indigne manducat et bibit, iudicium
sibi manducat et bibit, non diiudicans corpus Domini XIII.
Consolatio, Multi autem ex Iudeis uenerant ad Martham et Mariam, ut consolarentur eas
de fratre suo XI.
Circumcisio propter tres causas data etc. Moyses dedit uobis circumcisionem, non quia
ex Moyse est, sed ex patribus, et in sabbato circumciditis hominem etc. VII.
Caritas.
Ipse enim Pater amat uos, quia uos me amastis, et credidistis quia a Deo exiui XVI.
Tunica inconsutilis desuper contexta caritatem signat indissolubilem et supereminentem
XVIII.
Prior Ioannes pręcurrit ad monumentum, sed Petrus prior introiuit XX.
Petrus tanquam feruentior cęteris interrogatur a Domino: Simon Ioannis, diligis me plus
his? Iterum et tertio interrogato ac confitenti cura pascendarum ouium demandatur XXI.
Contemplatio significata per Ioannem, actio per Petrum XXI.
PAVLVS AD CORINTHIOS I
Consortium.
Nescitis quia modicum fermentum totam massam corrumpit. Non commisceamini fornicariis
huius mundi, auaris, rapacibus, idolatris, maledicis, ebriosis; cum huiusmodi
nec cibum sumere. Auferte malum ex uobis ipsis V.
Corrumpunt bonos mores colloquia mala XV.
AD CORINTHIOS II: Nolite iugum
ducere cum
infidelibus; quę enim participatio iustitię cum iniquitate? etc. VI.
AD EFHESIOS: Nolite communicare operibus infructuosis tenebrarum, magis
autem redarguite V.
AD THESSALONICENSES II: Subtrahatis uos ab omni fratre ambulante
inordinate III.
Quod siquis non obedierit uerbo nostro, non commisceamini cum illo, ut confundatur, et
nolite quasi inimicum existimare, sed corripite ut fratrem III.
AD TITVM: Hereticum hominem post unam et secundam correptionem deuita III.
IOANNIS II: Siquis uenit ad uos, et hanc doctrinam non offert, nolite
recipere eum in domum, nec aue ei dixeritis. Qui enim dicit illi aue, communicat operibus
eius malignis I.
APOCALYPSIS: Angelo Pergami:Non negasti fidem meam, sed habeo aduersum te
pauca, quia habes illic tenentes doctrinam Balaam, doctrinam Nicolaitarum II.
Exite de illa, populus meus, et ne participes sitis delictorum eius, et
de plagis eius non accipiatis XVIII.
Constantia.
ACTVVM: Denunciato apostolis ne loquatur in nomine Iesu, respondens: Si
iustum est in conspectu Dei uos potius audire quam Deum, iudicate. Non enim possumus quę
uidimus et audiuimus non loqui IIII.
Orauerunt, ut cum fiducia loquantur uerbum sequentibus signis IIII.
Ponuntur in carcere; ab angelo liberati prędicant in templo/increpantur. Petrus
respondet: Obedire oportet Deo magis quam hominibus V.
Caritas Dei diffusa est in cordibus nostris per Spiritum Sanctum, qui
datus est nobis AD ROMANOS V.
Diligentibus Deum omnia cooperantur in bonum. Enumeratis beneficiis infert:
Quid ergo separabit nos a caritate Christi? etc. VIII.
AD CORINTHIOS I: Siquis diligit Deum, hic cognitus est ab eo VIII.
Siue ergo manducatis, siue bibitis, uel aliud quid facitis, omnia in
gloriam Dei facite X.
Si linguis hominum loquar XIII.
Omnia uestra in caritate fiant. Siquis non amat Dominum nostrum Iesum Christum,
maranatha XVI.
AD GALATAS: Legi mortuus sum, ut Deo uiuam. Viuo autem, iam non ego; uiuit
uero in me Christus, qui dilexit me et tradidit se ipsum pro me II.
AD
EPHESIOS: Scire etiam supereminentem scientię
caritatem Christi III.
AD PHILIPPENSES: Mihi enim uiuere Christus est et mori lucrum. Coarctor
autem e duobus: desiderium habens dissolui et esse cum Christo, multo melius; permanere
autem in carne, necessarium propter uos etc. I.
Epaphroditus propter opus Christi usque ad mortem accessit tradens animam suam etc. II.
Sed quę mihi fuerunt lucra, hęc arbitratus sum propter Christum detrimenta. Verum tamen
existimo omnia detrimentum esse propter eminentem scientiam Iesu Christi Domini mei, propter
quem omnia detrimentum feci, et arbitror ut stercora, ut Christum lucrifaciam,
ut et inueniar in illo etc. III.
AD THESSALONICENSES I: Caritatem eorum commendat, et ut magis abundent,
hortatur IIII.
AD THIMOTEVM I: Finis pręcepti est caritas de corde puro, et conscientia
bona, et fide non ficta I.
AD HEBREOS: Hortatur ad caritatem X.
Seruiamus placentes Deo cum metu et reuerentia XII.
Per ipsum ergo offeramus hostiam laudis semper Deo XIII.
ACTVVM: Agabo prophetante Paulus ait: Non solum alligari, sed et mori
paratus sum pro nomine Iesu XXI.
PETRI I: Deum timete II.
In omnibus honorificetur Deus IIII.
Caritas operit multitudinem peccatorum IIII.
IOANNIS I: Perfecta caritas foras mittit timorem, quoniam timor poenam
habet IIII.
Omnis qui diligit eum qui genuit, diligit et eum qui natus est ex eo. Hęc est caritas
Dei, ut mandata eius custodiamus; et mandata eius grauia non sunt V.
IOANNIS II: Et hęc est caritas, ut ambulemus secundum mandata eius I.
APOCALYPSIS: Vox engeli: Timete Dominum, et date illi honorem
etc. V.
Crudelis.
IACOBI: Iudicium sine misericordia fiet illi qui non facit misericordiam II.
APOCALYPSIS: Et uidi mulierem ebriam de sanguine sanctorum et de sanguine
martyrum Iesu XVII.
Homicidis et ueneficis pars in stagno ardenti XXI.
Cibus, potus.
AD ROMANOS: Qui manducat, non manducantem non spernat, et qui non
manducat, manducantem non iudicet. Scio et confido in Domino Iesu, quia nihil commune per
ipsum,
nisi ei qui existimat quid commune esse, illi commune est.
Si propter cibum frater tuus contristatur, iam non secundum caritatem ambulas. Noli cibo tuo
perdere illum, pro quo Christus mortuus est. Non est enim regnum Dei esca et potus etc.
XIIII.
AD CORINTHIOS I: Esca autem nos non commendat Deo. Videte ne comedendo
immolata idolis offendiculum fiat infirmis. Si esca scandalizat fratrem meum, non manducabo
carnem in ęternum, ne fratrem meum scandalizem VIII.
AD CORINTHIOS II: Qui autem administrat semen seminanti, et panem ad
manducendum pręstabit etc. IX. AD THIMOTEVM I: Omnis creatura Dei bona est, et nihil
reiiciendum quod cum gratiarum actione percipitur; sanctificatur enim per uerbum Dei et
orationem IIII.
Noli adhuc aquam bibere, sed modico uino utere propter stomacum tuum et frequentes tuas
infirmitates V.
AD TITVM: Omnia munda mundis; coinquinatis autem et infidelibus nihil est
mundum, sed inquinatę sunt eorum et mens et conscientia I.
AD HEBREOS: Prophanus Esau, qui propter unam escam uendidit primogenita
sua etc. XII.
ACTVVM: Sumebant cibum cum exultatione, collaudantes Deum II.
APOCALYPSIS: Ego sitienti dabo de fonte aquę uiuę gratis XXI.
Celeritas.
ACTVVM: Philippus abiens contra meridianum raptus spiritu Domini inuenitur
in Azoto VIII.
Curiosus.
AD ROMANOS: Tu quis es, qui respondeas Deo? Nunquid dicit figmentum
ei qui se finxit: Quid me fecisti sic? An non habet potestatem figulus etc.
IX.
Non plus sapere quam oportet sapere XII.
ACTVVM: Libros uanę curiositatis comburunt XIX.
Conuersi.
AD ROMANOS: Osee: Vocabo non plebem meam, plebem meam. Israel reliquię
saluę fient. Gentes apprehenderunt iustitiam quę est ex fide, Iudei non etc. IX. AD
CORINTHIOS II: Deus qui dixit de tenebris lucem splendescere, ipse illuxit in
cordibus nostris ad illuinationem scientię claritatis Dei, in facie Christi Iesu IIII.
AD EPHESIOS: Ostendit eis de quantis malis ad
quale bonum commigrarint ab idolis translati ad
Christum II.
Reuelatum apostolis esse gentes comparticipes promissionis in Christo Iesu per
Euangelium III.
Eratis aliquando tenebrę nunc autem lux in Domino. Vt filii lucis ambulate! V.
AD COLOSSENSES: Et uos, cum mortui essetis in delictis, et prępucio carnis
uestrę conuiuificauit cum illo, donans uobis omnia delicta II.
AD THESSALONICENSES I: Conuersi estis ad Deum a simulachris, seruire Deo uiuo
et uero, et expectare Filium eius de cęlis etc. I.
AD PHILEMONEM: Obsecro te pro meo filio, quem genui in uinculis, Onesimo, qui
tibi aliquando inutilis fuit, nunc autem et mihi et tibi utilis etc. I.
ACTVVM: Dominus autem augebat numerum eorum qui salui fiebant quotidie in id
ipsum II.
Conuersi ex Iudeis die una V milia IIII.
Augebatur numerus credentium V.
Ęthiopem Candacis reginę in uia conuersum Philippus baptizat VIII.
Conuersio Pauli IX.
Paulo in Ariopago disputante conuersi Dionisius philosophus et Damaris mulier et alii
XVII.
Conuersio Pauli iterum XXII.
Item tertio XXVI.
Consolatio.
AD CORINTHIOS II: Benedictus Deus et Pater Domini nostri Iesu Christi,
Pater misericordiarum et Deus totius consolationis, qui consolatur nos in omni tribulatione
nostra I.
Qui consolatur humiles, consolatus est nos in aduentu Titi VII.
AD EPHESIOS: De cętero, fratres, confortamini in Domino, et in potentia
uirtutis eius VI.
AD THESSALONICENSES I: Consolati sumus, fratres, in uobis, in omni necessitate
et tribulatione nostra, per fidem uestram; quoniam nunc uiuimus, si uos statis in Domino
etc. III.
Consolamini pusilanimes V.
AD HEBREOS: Propter quod remissas manus et soluta genua errigite etc.
XII.
Contemplatio.
AD PHILIPPENSES: Nostra conuersatio in cęlis est III.
APOCALYPSIS: Et cum uidissem eum, cecidi ad pedes eius tanquam mortuus I.
Circumcisio cordis in spiritu, non littera, cuius laus non ex hominibus, sed ex Deo est
II.
AD ROMANOS: Quid profuit circumcisio
ante
baptismum III.
Quoniam quidem unus Deus, qui iustificat circumcisionem ex fide et pręputium
per fidem III.
AD COLOSSENSES: In quo, scilicet Christo, et circumcisi estis circumcisione non
manufacta etc. II.
ACTVVM: Circumcisionem non esse necessariam fidelibus XV.
Paulus assumpsit Thimoteum et circumcidit propter Iudeos XVI.
Confitemini alterutrum peccata uestra, et orate pro inuicem et saluemini:
IACOBI V.
IOANNIS I: Si confiteamur peccata nostra, fidelis est et iustus, ut
remittat nobis I.
Communio.
AD CORINTHIOS I: Reprehendit eos qui pransi sumebant eucharistiam; demum
de eius institutione pertractat. Qui manducat et bibit indigne etc. XI.
METHAMORPHOSES
Callidus.
Bacchus sub Acestis, comitis sui, forma latens elusit Penthea permisitque
se ligari et in custodia recludi III .
Protheus in diuersa mutatus VIII .
Item Achelous, dum luctatur cum Hercule VIIII .
Vertumnus quoque, ut Pomonę potiretur concubitu XIIII .
Crudelis.
Tyranni de Gigantum sanguine nati. Lycaon, Archadię tyrannus,
hospites trucidabat, Ioui hospitio suscepto humana membra comedenda apposuit. Versus est in
lupum et eius causa factum est diluuium I .
Penthea mater Agaue, Ino et Auctonoe sorores sua interemerunt manu III .
Ino et Athamas furendo filios occiderunt IIII .
Niobes filii et filię ab Apolline et Diana sagittis confecti. Rustici, quod Latonam
sitientem a lacu, in quo iuncos uluamque legebant, repulerunt, in ranas uersi sunt. Tantalus
Pelopem filium diis apposuit commedendum, damnatus ad inferos inter aquas et poma siti
fameque perpetuo torquetur. Tereus Phylomenę stupratę, ne lamentari posset, linguam execuit.
Prognes uxor Ithin filium ei epulandum apposuit et coram puerum requirente
caput illius proiecit VI .
Peliam filię occiderunt
deceptę a Medea, dum
uellent eum iuuenili ętati restituere. Medea nouam nuptam et domum Iasonis cremauit, filios
ab eo susceptos eidem necatos reliquit VII .
Minotaurus, Procustes, Geriones et Chiron, Neptunni filius, omnes ob
crudelitatem a Theseo perempti. Spuma Cerberi uenenum aconitum VII .
Atheniensium liberi quotannis in Cretam missi Minotauro deuorandi. Althea
in filium Meleagrum crudelis. Mestra et Eriston, pater eius, ira Cereris fame
compulsi uiscera sua laniare VIII .
Tunica Nessi cruore tincta, qua indutus Hercules periit. Herculis sagittę Nesso et
Philotetę perniciosę. Alcmanus uel Alcmeus matrem Eriphylen
interemit, Alcmeum Phegeus, cuius filiam desponsatam contempserat. Lygdus uxori Theletusę
iusserat, si puellam pareret, necaret IX .
Omathus, oppidi Cypri, incolę soliti aduenas immolare in ara Iouis; a
Venere in boues uersi sunt X .
Orpheus a mulieribus interemptus, lyra, et caput in Hebrum proiecta.
Peleus Phocum fratrem interfecit. Lupus armenta et pastores interimens.
Thetidis ira in Peleum, quia fratrem occiderat XI .
Draco ad nidum uolutus pullos uorauit matre circumuolante, et mutatur in saxum.
Ephygenia immolanda XII .
Polixena, Priami filia, ad Achillis tumulum immolatur. Cyclops Athim
scopulo obruit XIII .
Scylla, ne Ęneę in Italiam nauiganti noceret, in saxum uersa. Romulus occiso fratre
Remo cępit imperium XIIII .
Hyppolitus territis equis curru excussus ac membratim distractus XV .
Cibus, potus.
Pentheus Bacchum ligasse dicitur et sacra eius contempsisse, forte quia, abstemius
fuit. Ab Agaue matre, Ino et Auctonoe sororibus in furorem a Baccho uersis interemptus
dicitur, idest cum uino inacaluissent III .
Ceres ex itinere fessa aquam lutulentam a Misene anu acceptam auide hausit V .
Clitorius fons uini odium facit, quia Melampus, Amithaonis filius, cum Pretidas ab
insania liberasset, purgaminum reliquias in eum proiecit XV .
Celeritas.
Perseus, Pegasus IIII .
Aquilo Orithiam ab Athenis in Traciam tulit. Filiis eorum Zetho et Calai alę
increuerunt. Cerambus in Pelium et Othrin, montes Thesalię, delatus effugit Deucalionis
imbres. Diana canem cursu inuictum donauit Procri, illa Cephalo VII .
Dedalus alas sibi et Icaro filio iunxit VIII .
Iuppiter in aquilam uersus rapuit Ganymedem.
Atalantes cum procis cursu contendit X .
In Hyperborea homines qui in uolucres uertuntur, cum nouies in
Tritonia palude sua corpora merserint. Sithides sunt foeminę, quę uenenis
aspersę, in aues mutantur XV .
Consilium.
Gorgones uno oculo usę, id est unius sapientis consilio obedientes IIII .
Custos Argus Inois in uaccam uersę I .
Tauri ignem spirantes et draco custodes pellis aureę VII .
Curiosus.
Cornix contra edictum Mineruę cistellam, in qua Erictonius erat, inspexit
et uulgauit, Aglaura aperiente cistellam. Hanc dea in saxum mutauit, illam a comitatu suo
expulit II .
SENECA
Consortium.
Sumuntur a conuersantibus mores 54 .
Malorum fugienda consortia 73 .
De fugiendo turbę consortio 3 .
Comparatio: Quemadmodum minuta quędam animalia mordent et non sentitur morsus nec
apparet uulnus, sed tumor, ita sapientum conuersatio, quando tibi prodest, non animaduertis,
profuisse deprehendis 44 .
Sapiens sapienti, bonus bono prodest, malus malo nocet 54 .
Callidus.
Testamentorum captandorum artem professi Aruncius et Aterius 43 .
Constantia.
Socrates semper eodem uultu 49 .
De stabilitate animi. Magnum et summum est Deoque uicinum non concuti 72 .
Triginta tyranni Socratem circumstetere nec potuerunt animum eius
infringere 11 .
Nimis horridi animi uidetur et tetrici. Ariston aiebat malle se adolescentem tristem
quam hilarem et amabilem turbę 13 .
Magna res est constantia et perseuerantia 18 .
Socratis et Catonis constantia inter uitae difficultates 52 .
Clementia.
Peccandi uerecundiam facit ipsa clementia regentis. Seueritatem abditam, clementiam in
procinctu habet 87 .
Clementia alieno sanguini tanquam suo parcit et scit hominis non esse homine prodige
utendum 38 .
Crudelis.
In Popilium, qui occidit Ciceronem 14 .
Elii Phidiam manibus truncatum Atheniensibus reddunt 15 .
Qui in se ipsos sęuierunt 16 .
Dionysius, Syilla 21 .
Pollio murenas sanguine humano saginabat 21 .
In Alexandrum, quod Lysimacum leoni [dederit] obiecerit 22 .
Crudelitatis diffinitio. Busiris, Proclus, pyratę, Phalaris 23 .
Hannibal spectaculo sanguinis delectatus. Volesus CCC una die securi percussit 49 .
Sęuitia Darii, Xerxis, Alexandri, Lysimachi, Syllę, Marii, Cęsaris 55 .
Nedius Polio seruum, qui crystallinum fregerat, murenis proiici misit, sed Cęsar
inhibuit 57 .
Athenis sęuientes tyranni 73 .
In Alexandrum, quod Calystenem occidit 107 .
Crudelitas Caribdi et Oceano comparatur 114 .
Quidam duos fratres occidit, tyrannum et adulterum, hunc patris iussu. Deinde captus a
pyratis dimittitur, cum pater scripsisset, ut manus illi pręciderent. Ob hoc patrem egentem
non alit. Disputatur, utrum debeat 121 .
Supplicia tyranni in suspectam 128 .
Pater filium abdicat, quod iussus patrem paricidii suspectum perimere, dimisit 130 .
In Popilium, qui occidit Ciceronem, a quo defensus et paricidii absolutus fuerat 132 .
Filius abdicatus, cum ueneno deprehensus se mori uelle dixit et effudit; suspectus
accusatur pericidii 133 .
Flaminius proconsul a meretrice rogatus in coena occidit hominem 138 .
Quidam mortua uxore, ex qua filium habebat, duxit aliam et ex ea filiam sustulit.
Decessit adolescens, accusauit maritus nouercam ueneficii. Damnata cum torqueretur, dixit
sibi consciam filiam esse; petitur ad supplicium puella, pater defendit 142 .
Filia amisso marito ad patrem rediit, non recipitur, iussa mori suspendit se. Ob hoc
pater a filio accusatur dementię 145 .
Quidam expositos debilitabat 145 .
Parrhasius Olynthium senem torsit, ut ad exemplar eius pingeret Promethea 146 .
Gladiatorum feritas 3 .
Supplicia 5 .
Tormenta 9 .
Crudelitas hominum 46 .
Sextius abstinuit ab esu animalium, ne crudelitati assuesceret 53 .
Cibus ac potus.
Voluptas homine et uiro digna non implere corpus nec saginare etc. 43 .
Athenodorus ait ne ad coenam quidem se iturum ad eum qui sibi nihil pro
hoc debiturus sit 73 .
Nonnunquam usque ad ebrietatem ueniendum. Quare Liber dictus inuentor uini. Arcesilaus
indulsit uino. Catoni ebrietas obiecta est 75 .
Aqua et polenta aut frustum ordeacei panis 7 .
Circumspiciendum, cum quibus edas et bibas. Ventri da quod debes, non quod potes 8 .
Plato uixit annos LXXXI ob parsimoniam et eorum, quę auiditatem euocant modum 20 .
Cassius tota uita aquam bibit 34 .
Cato sitim tolerauit 52 .
Pythagoras animalibus abstinuit et Sestius; dissimilis utrique causa 53 .
Panis et aqua ad esuriem sitimque expellendam 59 .
Quicquid ex necessitate desideratur, cum fastidio sumitur 60 .
Ebrietas 61 .
De abstinentia et temperantia esus. Non edendum ante famem 62 .
Facile est pascere paucos uentres et nihil aliud desiderantes quam impleri. Quisquis
exiit in lucem, uisus est pane et lacte contentus. Panem et aquam natura desiderat
63 .
Celeritas.
Etiam celeritas in desiderio mora est 86 .
Quid sit cursus ad motus omnis 93 .
Cum te ad uelocitatem paraueris, par lepusculo non eris 65 .
Consilium.
Diuus Augustus filiam impudicam relegauit, mox penitens, quod eam silentio potius non
texisset, gemens exclamauit: Horum mihi nihil accidisset, si aut Agrippa aut Moecenas
uixisset 42 .
Alexandrum aiunt Cenophanto canente manum ad arma misisse 49 .
Vbi usitata remedia non procedunt, tentanda contraria 87 .
Nocitura fulmina non sine aliorum deorum consilio Iuppiter
mittit 96 .
Credulitas.
Non est cito credendum delatoribus 52 .
Concordia paruę res crescunt etc. Marcus Agrippa dicere solebat multum se debere huic
sententię. Hac se aiebat et fratrem et amicum optimum factum 44 .
Contemplatio.
Natura utrumque facere me uoluit: et agere et contemplationi uacare 63 .
Contemplatio cęlestium 70 .
Mentis excessus 75 .
Ad illa mittamus animum, quę ęterna sunt etc. 20 .
Animus in rerum naturę contemplatione conquiescit 23 .
Queritur, quod a cęlestium contemplatione auersum animum in terram defodimus ad aurum
scrutandum 55 .
Custos.
Canis cathenarius 57 .
Ianitor 77 .
Maximo cum periculo custoditur, quod multis placet 86 .
Consolatio.
De consolatione ad Martiam 64 .
Opinio est quę nos cruciat 67 .
De consolatione ad Albinam 78 .
Maximum ergo solatium est cogitare id sibi accidisse quod ante se passi sunt omnesque
passuri 81 .
Si dolor torquet, non adiuuat, primo quoque tempore deponendus est 81 .
Dolor dissimulandus 82 .
Consolatio in morte Ciceronis 115 .
Consolatio de morte amici 21 .
Consoatio in morte 30 .
Indignare, siquid in te iniquum proprie constitutum est, non siquid cum aliis commune
41 .
Consolatio de amissis. Item de morte filii 48 .
Confessio.
Vt aliquid auri extrahamus, terram peruertimus; ut summum bonum occupemus, scrutari
pectus piget 87 .
Vitia, sua confiteri sanitatis indicium est 18 .
Omnia enim uitia in aperto leuiora sunt 19 .
Corpus animorum tenebrę 78 .
Corpus fragile 114 .
Cura corporis 3 .
Corpori indulgendum, non seruiendum 5 .
De exercitatione corporis 6 .
Corpus magis necessaria res quam magna 9 .
Admiror dementiam nostram, quod tantopere amamus rem fugacissimam corpus 20 .
Inter corporis animique exercitium 32 .
Corporis prosperitas ac sanitas uili habenda 41 .
PLATO
Consortium.
Quemadmodum in fauo fucus ortus examinis apum morbus est, ita et hominem improbum domi
natum pestem reipublice fore 226 .
Constantia.
Nemo aut Socrate ad amorem aut Alciphone Megarico ad libidinem ebrietatemque natura
procliuior fuit, nemo his euasit studio continentior.
Non ne Xenocrates, Demostenes et Cleantes naturę impedimenta diligentia repulerunt? 378 .
Caritas in Deum. Finita bona cognosci a nobis prius quam amentur et ut cognoscantur
amanda. Infinitum uero bonum amari ante quam cognoscatur, neque tantum ut cognoscatur,
quantum ut ametur, inuestigandum. At cur amandum prius quam intelligatur? 329 .
Intellectus et uoluntas solo Deo satiari potest. Animę bonum est esse cum patre
386 .
Crudelis.
In homicidam sponte et non sponte, per iram consulto uel non consulto. Si pater aut
mater filium per iram occidit 306 .
Si uir uxorem, frater fratrem, filius parentem. Homicidę apud inferos puniuntur. Qui
ciuem suum occidit. Qui homicidam defendit. Qui non manu propria occidit. Si seruus liberum etc. 307 .
Lex de uulneribus 308 .
In ueneficos. Lex de uenenis 317 .
Contrarii unius summum, alterius est principium 225 .
Cibus ac potus.
In Creta Minois lex: Ne inuicem compotetis ad ebrietatem 19 .
Cicuta homini uenenum est, cicutę uinum 45 .
Aristoteles uidisse se inquit hominem, qui solo aere nutriebatur et sole 175 .
Vinum, oleum, mel, succus, sal 258 .
Pueri usque ad duodeuigesimum annum uini usum prorsus ignorent etc. Vinum ad animi
pudorem et corporis sanitatem datum 274 .
Commessationem uirorum commendat, foeminarum reprobat. In sacris a carnibus
abstinebant, quia uesci carnibus et sanguine aras polluere impium uidebatur. In animalibus
statim natis cibi potusque cupiditas 293 .
In uictu mutatio periculos, 296 .
Conuiuia 297 .
Prisci abstinebant a carnibus 325 .
Celeritas.
Quomodo milites ad cursum exercendi 301 .
Consilium.
Demonium Socratis semper dissuadens, siquid non boni euentus futurum esset 5 .
Duo consiliarii contrarii atque amentes, uoluptas et dolor 270 .
Confidendum illi qui obtemperaturus est. Nolentem obtemperare relinque 333 .
Contemplationi deditum nihil ulla ex parte uel gaudere uel angi 32 .
Alienatio mentis a Deo proueniens dicitur diuinus furor, cuius
species IIII 59 .
Actio contemplationis tanquam diuinioris gratia est instituta 70 .
Socrates perstitit cogitans eodem uestigio a mane usque ad alterum mane 157 .
Ante moralem purgationem aggredi speculationis officium non est tutum 174 .
Ratiocinatur animus tunc optime, quando horum nihil eum perturbat: neque
auditus, neque uisus neque dolor neque uoluptas, sed quam maxime se ipsum in se recipiens
deserit corpus neque quicquam, quoad fieri potest, cum illo communicans neque attingens
ipsum quod uere est, affectat 177 .
Contemplatiua uita quanto pręstat actiuę 189 .
Quando sola ueritatis speculatione contenti sumus, nihil prorsus communicantes cum
corpore neque agere aliquid extra nos affectantes 378 .
Contemplatio operationum omnium felicissima 380 .
Anaxagoras ait hominem natum ad contemplandum 383 .
Contemplatio 396 .
In animo contemplante Deus et primus motor est et formator ultimus 397 .
Philosophorum nomina, qui contemplatione a sensibus abstracti permanebant 401 .
Sincopa, solitudo, admiratio, mens munda 404 .
Zoroaster grammaticus: Anima hominum Deum quodammodo contrahit in se ipsam quando
nihil retinens mortale tota diuinis haustibus ebriatur. Quidam a terra interdum toto corpore
subleuantur. Catena Homeri de cęlo pendens 406 .
Custos.
Custodia ciuitatis 289 .
Consolatio.
Optimum esse in aduersis, quam maxime fieri potest, quietem agere neque
conqueri, tanquam incertum sit, bonum ne id sit an malum etc. 238 .
Corpus.
Quicunque corporis curam habet, sua quidem, non tamen se ipsum curat 15 .
Corpus curare sine anima non decet, sicut oculos sine capite aut caput sine reliquo
corpore 98 .
In eos qui corpus exercent animo neglecto 106 .
Corpus carcer animę atque sepulcrum 108 .
Donec corpus habemus animusque noster tanto malo erit
admixtus, nunquam nos id quod desideramus uerum ad uotum consecuturos. Philosomatus, id est
corporis amator 177 .
Bene affectum corpus uirtute sua bonum animum non facit, sed
contra bene affectus animus uirtute sua
corpus, quoad fieri potest, optimum reddit 201 .
De membris et corpore 251.255.259. 260 .
Corpus tertio loco honorandum: primo Deus, secundo animus 285 .
Hoc ipsum sumus quod sumus, corpus uero tanquam imaginarium nos sequitur. Corpora
mortuorum simulachra 322 .
Corpus natura sua nihil agit 338 .
Corpus ad quamlibet speciem indeterminatum est et suapte natura sine fine diuiduum,
cuius materiam in infinitum fluxuram inquiunt, nisi forma sistat et uniat.Corporis proprium
suscipere atque pati. Corpus qualitate inferius est, quia hęc mouet, illud mouetur. Corpus
per qualitatem agit, per se tantum patitur. Corpus nihil natura sua facit 350 .
Qualitas ad materiam specie terminandam confert et est per se quodammodo indiuidua,
sed per admixtionem corporis fit diuisibilis. Qualitas anima inferior est, quando quidem per
essentiam operationemque mutatur. Qualitas per superiora habet ut moueat aliquid. Per se
habet ut materię misceatur. Qualitas mouet aliud et mouetur ab alio 350 .
Corporis magnitudo neque prodest dotibus animi neque nocet 367 .
Nunquid humanum corpus ea est dignitate donatum, ut mentem perpetuam excipere hospitem
mereatur 382 .
Complexio corporum 392 .
Corpus ex quattuor elementis. Quare corpus fragile 429 .
DIONYSIVS HALICARNASSEVS
Callidus.
Cacus per caudam auersas boues traxit, ne quęrentem Herculem uestigia ducerent ad
latebram, ubi eas absconderat 13 .
Crudelis.
Sacrificium Saturno cęde humana 12 .
Tullia patris Seruii Tulli necem uiro suo Tarquinio suadet, supra cadauer interempti
currum egit. Inde uicus impius dictus qui ante Cyprius 94 .
Tarquinius Superbus summa papauera decutiens significauit filio, ut
pręcipuum quemque e Gabinis perderet. Sic Periandro, Corinthio tyranno, Trasibulus Milesius
eminentes spicas recidens 99 .
Bruti in filios contra patriam coniurantes seueritas 110 .
Consilium.
Numa Ęgerię consiliis usus 48 .
Optime consulunt rebus futuris, qui a pręteritis exempla trahunt 272 .
PROBLEMATA ALEXANDRI APHRODISEI
Cibus ac potus.
Cur multi ieiunantes post assumptum cibum rigescunt 4 .
A dipsade morsorum sitim sedat theriaca 5 .
Cur Libycę ferę in ęstate non bibunt, hieme bibunt 8 .
Cur aquę potores uisu sunt acutiores, uini contra 22 .
Panis et uinum robur ministrant 23 .
PROBLEMATA ARISTOTELIS
Cibus, potus.
Cur cibum imminuere, laborem augere salubre est 28 .
Quam ob rem ora hominum, qui ieiunarint, grauius olent 47 .
Cur panis triticeus maioris nutrimenti sit quam ordeaceus 56 .
Cur panes saliti minus ponderent quam non saliti 56 .
Cur ocius dulcibus quam acribus satiemur 58 .
Cur post fructuum ęsitationem uel uinum merum uel aquam superbibere debeamus 58 .
Cur minus sitim quam famem tolerare possumus 66 .
Crudelitas.
Cur mulierem interfecisse iniquius sit quam uirum 66 .
Celeritas.
Ambulando locis ęqualibus quam inęqualibus magis fatigamur. Qui non concitate admodum
currunt, numerose respirant. Quare inter currendum aer in flatum conuerti uideatur. Quare
currentes potius quam ambulantes cadimus. Cur ascendendo genibus, descendendo foemoribus
laboramus 36 .
Cur iter longius esse uidetur, cum ignari, quantum sit,
ignoramus ambulamus. Cur foemora magis quam tibię fatigantur. Quare
currere quam ambulare difficilius est. Cur breues deambulationes laboriores sunt.
Cur quanto equus currit uelocius, sessori magis lachrimę exundant. Cur
inequales quam rectę ambulationes minus laboriosę 37 .
Consortium.
Cur qui moram traxerit cum homine sano, robusto, pulchro nihil quicquam eiusmodi habitu
proficiat, sed qui iusto, temperanti et bono talis et ipse effici soleat 66 .
PROBLEMATA PLVTARCHI
Consortium.
Epidamnii, Illyricorum uicini, ciues suos, qui cum illis consuetudinem
haberent, improbos fieri animaduertentes, unum tantum delegerunt, quem eo mitterent
commertii causa, ne cęteri corrumperentur 84 .
Crudelitas.
Nec hostem pręlio lacesere nec ferire fas erat nisi militari sacramento astrictis 77 .
Romani duos uiros et duas mulieres uiuentes obruerunt. Barbaris mos erat homines diis
immolare 80 .
Hamaxocylistę inter Megarenses pessimi Peloponnesios ad solemne spectaculum euntes
curru euersos in paludem detruserunt 87 .
Cibus ac potus. Institutum ut mulieres cognati osculentur, ne laterent, si uinum
bibissent 74 .
Cur ueteri more nemo foris coenitabat 77 .
Veneralibus e templo deę multum uini profundunt, quod diem festum sobrie agi oporteat
78 .
Quid est quod mensam uacuam tolli non sinebant? Quod urbanum et elegans putarent
comprimere appetitum 79 .
Consules inuitati ad conuiuium, ne ueniant, rogabantur 80 .
Custos.
Censores creati nihil prius agunt quam sacrorum anserum alimenta locent et imaginis
splendorem, quod bello Gallico dormientibus canibus primi anseres Gallorum in Capitolium
ascensum persenserunt et e langore uigiles excitarunt 81 .
AVLVS GELIVS
Callidus.
Neruias in fidibus brumali die alias digitis pelli, alias sonare 52 .
De Sertorii astu simulantis se ceruam de futuro euentu uel de his quę facto opus esset
consulere 92 .
Crudelitas.
Andropophagi, id est carne humana uescentes 51 .
Crudelis et irati gestus 56 .
Publii Apii Cęci filia mulctata, quod male optauerat plebi 57 .
Quę uirum et filium eodem tempore uenenis clam datis uita interfecit 71 .
Ferocissimi et immanes a poetis filii Neptunni appellati 92 .
Metius Sufecius quadrigis in diuersa nitentibus laceratus 118 .
Cibus, potus.
Decretum senatus in coenas principum ciuitatis moderandas. Item super eodem lex
Fannia, lex Licinia, Syllana, Emilia, Antia, Iulia 18 .
Quid sit penus 27 .
Quod Pithagoras fabam esitauerit contra multorum opinionem 30 .
De moderando uictu puerorum 32 .
Euripides inquit/nil mortalibus opus esse pręter duo illa, panem et aquam quę non
nunquam satiant, cęterarum epularum apparatum luxuriam esse 48 .
Sauromatas, qui ultra Boristenem fluuium colunt, cibum capere semper diebus tertiis,
medio abstinere 51 .
Apud extrema Indię gens hirtis corporibus et auium ritu plumantibus nullo cibatu
uescitur, sed spiritu florum naribus hausto uictitat 51 .
Mulieres Romę et in Latio ętatem absthemiam egisse 62 .
Romulus modice uinum bibens etc. 66 .
Qui numerus debet esse conuiuarum. Item de mensis secundis et bellariis 76 .
Prandium caninum 83 .
Quod Plato largiores in conuiuiis inuitatiunculas uini non inutiles esse existimauerit
88 .
Edulcare 93 .
Quomodo tolerari inedia possit 94 .
De habitu atque natura stomachi fistulęque eius 103 .
Nequid ex corruptis in stomacho humoribus ad domicilia usque animi redundaret et
instantiam uigoremque mentis labefaceret 104 .
Quod niuis et glaciei aqua potui pessima sit 113 .
Celeritas singularis quorundam habentium uestigia pedum retro porrecta 51 .
Qui monomeri appellantur, singulis cruribus saltuatim currentes uiuacissimę
pernicitatis 51 .
Mature neque citius est neque serius, sed medium quiddam et temperatum; pręmature;
pręcox 58 .
Quid differunt properare et festinare 98 .
Consilium.
Malum consilium consultori pessimum: exemplum aruspicum otruscorum 28 .
Quod eadem uerba a diuersę fortunę
hominibus prolata non eandem auctoritatem
habent 64 .
Malum consilium est, quod mutari non potest 104 .
Lacedemonii consilium optimum in senatu ab improbo homine dictum alteri probo
asscripserunt, ne malorum consiliis uti uiderentur 108 .
Curiositas quęrentium ea quę nihil prosunt 87 .
Contrarium nullum sine contrario 38 .
Contemplatio.
Socrates immobilis stetisse dicitur ab ortu solis usque ad alterum solis ortum
11 .
Corpus.
Facies etiam totius corporis dicitur; item facies pro figura 82 .
Frons generis masculini a Cecilio profertur 90 .
VITĘ PLVTARCHI
Consortium.
Lacedemones peregrinari suos non sinebant, ne alienis moribus imbuerentur. Inutiles
urbe depellebant 14 .
Themistocles, cum agrum uenderet, per pręconem nunciari iussit probum illi esse
uicinum 43 .
Sophocleus iambicus: Quisquis domum tyranni proficiscitur, fit illius seruus, licet
liber sit 40 .
[Alexander, cum illi suaderetur]. Calliditas Pisistrati ad tyrannidem
aspirantis, qui se uulnerans id ab inimicis passum dixit. Athenienses ad eius custodiam
armatos dandos censebant, sed Solon deprehensa hominis malicia intercessit 24 .
Quomodo Hannibal copias ex angustiis eduxit a Fabio circumdatus 56. 70 .
Hannibal uoce Latina Romanos fallere tentauit 72 .
Quomodo elusit Cretensium auaritiam. In nauibus hostium uasa serpentium plena iactauit
74 .
Lucullus Mitilenos cępit dispositis insidiis, cum inde se
discessisse simulasset 5 .
Constantia Photionis, cum fateretur se solum diuersa sentire contra omnium sententiam
60 .
Caritas in Deum. Lucius Albinus, cum curru ueheretur fugiens Roma a Gallis capta et
similiter fugientes uidisset uirgines Vestę in sinu sacra ferentes, quo cultius ea ferrent,
currum eis cęssit, ipse cum familia in terram descendit 47 .
Clementia.
Scipio Africanus dicere solitus malle se unum ciuem conseruare quam mille hostes
perdere 76 .
Lucullus malle se inquit unum ab hostibus Romanum eripere quam omnes sibi res hostium
uindicare 6 .
Eius benignitas in Amasenos, cum eos ui cępisset 8 .
Leo Bizantius: Ego, inquit, ciues a uobis quam uobiscum interfici malo 18 .
Alexander erga captiuas 43 .
Erga Darium 44 .
Domitius ratus uenenum se hausisse dolebat cognita in captiuos Cęsaris clementia
54. 57 .
Crudelitas.
Post Hannibalis bellum Lucius Ostius fertur primus patrem occidisse 8, Qui seruum aliis
seruis uerberibus necandum prębuit, et de ipso sumptum est supplicium 38 .
Crudelitas Alexandri, Thessalię tyranni 63 .
Viui defossi 64 .
Hannibal uiuos matrem cum liberis combussit 79 .
Lucius Flaminius in gratiam Puelli quendam ex damnatis in conuiuio adductum obtruncari
iussit 85 .
Sylla, Marius, Sulpicius 122 .
Sylla 126 .
Marius omnes necari iusserat, quos obuios non salutasset 138 .
Marius iunior 139 .
Cinna et Marius 142 .
Bessum Alexander curuatis arboribus alligatum diffindi iussit 46 .
Cassius eodem, quo in Cęsarem usus fuerat pugione, se ipsum interemit. Brutus quoque
propria manu in se usus 50 .
Antonius tragica pe rsona usus in Romanos, in Ęgyptios comica 106 .
Metrodatem Artoxerxes scaphis occidit 114 .
Parisatis Statiram, filii Artoxerxis uxorem, ueneno tollere uoluit, nisi
illa cauisset 115 .
Cibus, potus.
Lycurgi institutum, ut in communi simul coenarent, nequis priuatim luxurię indulgeret
12 .
Pericles coenarum apparatus contempsit deuitauitque aliorum conuiuia, quod uirtutis
grauitati derogarent 51 .
Cato senior eodem uino quo operarii usus 91 .
Cibi ac potus parcissimus Agesilaus 28. 29 .
Alexander coquos solertissimos ad se missos remisit his sibi opus non esse dicens, sed
illis quos sibi Leonidas pedagogus comparauerat, ad prndia nocturnis itineribus, ad coenas
uero prandiorm parcitate 43 .
In communi suorum siti alatam sibi aquam noluit bibere 46 .
Raro ante occasum solis discubuit Cicero propter stomachi cruditatem 88 .
Graciles et pallentes timuit Cęsar, non nitidos et comatos 104 .
Marcus Antonius, dum Alpes transcenderet, aquam corruptam bibit, radices crudas
comedit, cum gulosissimus esset 104 .
Artoxerxes in siti aquam putridam bibens, ne uinum quidem unquam se
iucundius bibisse confessus est 113. 114 .
In conuiuio Attici non aliud acroma quam anagosten, sine
lectione non coenabatur, ut non minus animo quam uentre conuiuę delectarent 131 .
Celeritas.
Celeres ueloces dicti a Celere, Romuli comite 6 .
Agatharco pictore se efferente celeritate pingeni animalia,
Zeuzis "Ego uero longo tempore", inquit 52 .
Euchidas Plateensis ante solis occasum die uno mille stadium iter emensus 89 .
Lucullus longinqua emensus 13 .
Cęsar 52 .
Consilium secretum esse oportere. Ideo Consi ara sub terra posita erat in Circo Maximo
Romę 7 .
Diana Aristobula, id est optime consulens 143 .
Tonitru audito comitia dissolui solita 68 .
Credulitas.
Subita persuasio ad scelus peruia est 116 .
Curiositas.
Antigonum Demetrio filio interroganti, quando cum exercitu reuersurus esset,
respondisse ferunt: An solus times, ne tubarum sonitum audire non possis 98 .
Concordię templum fieri in foro Camillus uouit 50 .
Concordes difficile superari Sertorius ostendit exemplo hominis uellicantis equi
caudam et totam simul auellere nitentis 144 .
Concordia regni inter Antigonum et Demetrium, eius filium 94 .
Custos.
Eumenes captus cum rogaretur, quonam pacto custodiendus esset, ut leo, ut elephantus
141 .
Confugium.
Asylus a Romulo constitutus 6 .
Themistocles dicere solebat se non nisi in periculis a suis honorari. Ad se enim
procellę tempore tanquam ad platanum confugere, redeunte autem serenitate, euellere ac
deiicere 43 .
Corporis cultus. Abantes anteriorem capitis partem abradentes, ne ibi ab hoste
apprefendi possent, dum manus consererent. Sic et Macedones sub Alexandro barbam eadem de
causa abradebant 1 .
LACTANTIVS FIRMIANVS
Constantia uirtus est non in resistendo iniurię, sed in ferendo et nulla ui a recto
discedendo 137 .
Crudelitas sitiens sanguinem innocentium 106 .
Persecutio martyrum 108 .
Quod bonorum tortores torquebuntur 119 .
Spectaculorum sęuitia 141 .
Cibus, potus.
Noe inuentor uini, non Liber pater 44 .
Quare carne suilla uesci prohibitum 87 .
De uoluptate gustus 142 .
Circumcisio quid pręfigurauerit et quare in illo membro et in parte pudenda 87 .
Corpus.
De membris corporis humani 190 .
De ratione formę et membrorum, de auribus et oculis 192 .
De reliquis membris 194 .
De uisceribus et intestinis 195.196. 197 .
Quod de multis, quę sunt in corpore, ratio sciri nequit 197 .
LAERTIVS
Consortium.
Antistheni probro dabatur aliquando, quod congrederetur malis. "At medici", inquit,
"inter infirmos uersantur, neque tamen febricitant" 54 .
Diogenes exprobranti sibi, quod loca immunda introiret, "et sol", inquit, "in
secessibus abit, neque inquinatur" 59 .
Calliditas Pysistrati, qua tyrannidem inuasit omnibus blandiens, et cum se uulnerasset,
id ab inimicis passum dixit 9 .
Pitacus cum Phirnone certans, rete illum, quod sub clypeo tegebat,
inuoluit atque interemit 10 .
Bias, eum ab Aliate Pryenne, eius patria obsideretur, duos/mulos saginatos emisit, et
miratum regem, quod iumentis copia frugum in urbe suppeteret, obsidionem soluisse ferunt
11 .
Constantia.
Xenocrates, legatus ad Philippum missus, non potuit neque conuiuiis neque donis
corrumpi solus, cum cęteri collegę eius
deliniti fuissent 39 .
Polemo nulla passione mouebatur 40 .
Crates propinquos se a Diogene auertere molientes baculo persequebatur constansque
perdurabat 61 .
Crudelitas.
Solon interrogatus, cur contra parricidam legem non tulisset, quod desperasset, ait,
hoc scelus 8 .
Bion impietatem 1 pessimam esse dicebat contubernalem fiducię etc. 43 .
Calistenes ab Alexandro leoni obiectus 45 .
Hipparchia Theodorum arguit impietatis 62 .
Cibus, potus.
Magis esca olus, caseus panisque cibarius 3 .
Anacharsis dixit uitem uuas tris ferre: primam uoluptatis, secundam ebrietatis,
tertiam moeroris 13 .
Oleum uesanię pharmacum 14 .
Socrates adeo parce ac temperate uixit, ut, cum Athenas lues sępe uastaret, ipse
nunquam ęgrotauerit. Dicebat eum qui suauissime comederet, obsonio non egere 18 .
Cum uocasset ad coenam diuites, et Xantippen modici apparatus puderet, "si frugi",
inquit, "erunt, mensam non aspernabuntur, sin autem intemperantes, nulla nobis de his cura
erit" 19 .
Menedemus uocatus ad coenam intuensque lautissimis cibis diuitem mensam nihil locutus
est, sed tacitus eam luxuriam coarguit, dum solas oleas in cibum sumpsit. Proiectas carnes
per ignorantiam comedit, et resciens nausea torquetur 28 .
Xenocrates corona aurea donatus immodicę potationis ab his qui se continebant apud
Dionysium 39 .
Diogenes crudas carnes edere conatus est, sed in eo non perstitit 56 .
Interroganti, quanam hora prandere oporteret, "si diues", inquit, "est, quando
uult, si pauper, quando potest 57 .
Luxuriosum intuitus oleas in diuersorio edentem, "si sic prandisses", inquit, "non
ita coenares" 58 .
Cratero precante ad se illum proficisci, "at malo", inquit, "sal Athenis lingere
quam apud te frui magnifice instructa mensa". Cum sibi probro daretur, quod in foro
manducaret, "in foro enim", ait, "esurio". Item, quod in caupona biberet, "et in
tonstrina", inquit, "tondeor" 59 .
Non esse iniustum humanis uesci carnibus 60 .
Crates aquam bibere solitus dicitur 61 .
Zeno uescebatur perlibenter ficubus
recentibus et siccis 63 .
Rogatus, cur, seuerus cum esset, in conuiuio tamen hilaresceret, "et lupini", ait,
"cum sint amari, perfusi tamen aqua dulcescunt. Erat simplicissimi uictus crudisque tantum
cibis utebatur et tenui pallio. Philemon de illo: "Esuriem docet, et discipulos capit" 65 .
Pithagoras primus athletas nutrisse
carnibius, antea caricis et molli caseo nutriri solitos. Alii non hunc, sed alium
Pythagoram Alipten. Hic autem animatis abstinere iussit, exercens atque assuefaciens
mortales ad faciliorem uictum, ut cibos semper parabiles haberent, quibus igne ad coquendum
opus non esset quique aquam simplicem biberent: hinc etiam sanitatem corporis et ingenii
acumen acquiri 82 .
Solo pleruumque fauo aut pane contentum uixisse quidam autumant, uinum raro gustasse;
obsonium illi fuisse ut plurimum cruda uel elixa olera; marinis raro utebatur. Aristoxenus
tamen ait cuncta illum animata in cibum permisisse, boue aratore et ariete exceptis 82 .
Fabarum interdicebat usum, quod uento essent plenę atque animato maxime conuenirent.
Ad hęc, nisi sumantur, leuiores ac pudiciciores fieri uentres, atque adeo, quę in somnis
contingunt imagines, leues ac perturbatione uacuas perferri 83 .
Aristoteles ait ideo fabis abstinendum admonuisse, siue quod pudendis similes sunt,
siue quod inferni ianuis--- sunt enim foecundę solo--- siue quod corrumpant etc. Gallo
item abstinendum; nam sacer est et horas signat. Pisces item sacros non gustandos. Panem non
frangendum 83 .
Sal apponendum, quod iustitię admoneat: quicquid enim occupauerit, seruat. Animatum
nihil comedendum 84 .
Aristophon de Pythagoricis ait: "Comedunt olera et aquam in potu sumunt; pediculos et
palium atque squalorem nemo alius perferre posset 84 .
Andron Argiuus, ut ait Aristoteles, per arida Lybię loca absque potu iter agebat 96 .
Cilices ieiuniis gaudent 96 .
Vinum modice sumptum firmat ac roborat, immodice, statum mentis euertit; idem de cibo
95 .
Timon nullum prandii tempus obseruabat 98 .
Epicureorum in cibo ac potu parcitas 99 .
Sapores simplices: panis cibarius et aqua.
Simplicibus cibis consuescere salubre est,
et impigrum hominem facit 109 .
Consilium.
Thales facillimum esse aliis moneri dixit 6 .
Consule non quę suauissima, sed quę sunt optima 8 .
Quodcunque agere instituis, cunctabundus ac deliberabundus arripe 12 .
Antequam domo exeas, quid acturus sis, cogita, reuersus, quid egeris 12 .
Consilium tripartitum: a pręterito, a futuro, a pręsenti 78 .
Solicite obserua inimicos: primi enim peccata nostra sentiunt 54 .
Credulitas.
Theophrastus citius credendum dicebat infreni equo quam uerbo incomposito 49 .
Non facile dexteram iniiciendam 82 .
Curiositas.
Thales in scrobem incidit, dum sydera speculatur 6. 16 .
Diogenes mathematicos carpebat, quod solem et lunam et sydera intuentes,
quę ante pedes essent negocia, negligerent 56 .
Ad eum qui de cęlestibus disserebat: "Quando", inquit, "de celo/uenisti?"
57 .
Concordia.
Antisthenes fratrum, qui essent concordes, conuictum omni pariete dixit esse fortiorem
54 .
Contraria trifariam diuidit Plato: bona malis, mala malis, neutra malis 38 .
Naturę contrarię in animalibus: Demophon, pręfectus mensis Alexandri, ad umbram
calefiebat, sole rigebat. Andron per loca Lybię absque potu iter agebat 98 .
Contemplatio.
Xenocrates sępe interdiu meditationi inseruiebat atque unam silentio distribuebat horam
39 .
Corpus geometrię ratione constare dixit Plato 35 .
Corpus 48 .
Corpora alia concretiones, alia ex quibus concretiones fiunt 103 .
QVINTVS CVRTIVS
Cibus
quem occupati parant 1 .
Alexander, cum siti laboraret et duo cum utribus, quos ad suos liberos ferrent, ei
occurrissent uasque impletum porrigerent: Nec solus, inquit, bibere sustineo nec tam exiguum
diuidere omnibus possum 39 .
Qui intemperantius hauserant aquam, intercluso spiritu extincti sunt. Indi maritimi
piscibus sole duratis et maiorum quoque belluarum, quae fluctus eiicit, carne uescuntur 61 .
Celeritas.
Dromades camelli uelocitatis eximię 23 .
Philippus, Lysimachi frater, pedes per ducenta stadia uectum regem Alexandrum comitatus,
lorica etiam indutus et arma gerens 40 .
In tumultu festinatio quoque tarda est 60 .
Credulus
Alexander Bagoę spadonis delationibus Orsinem, nobilissimum satrapem et de se bene
meritum, inique supplicio affici iussit 62 .
Curiositas.
Inter Tygrim et Euphratem regio tam uberi et pingui solo, ut a pastu repelli pecora
dicantur, ne satietas perimat 20 .
Clementia
Alexandri erga captiuas 6 .
Alexander Darii uxorem mortuam fleuit 15 .
Neptem Ochi reueritus captiuam dimisit liberam, et reddi suas opes et uirum requiri, ut
reperto coniugem redderent 28 .
Regum ducumque clementia etc. 49 .
Alexandri clementia in Forum regem captum 54 .
Crudelitas.
Alexandri legati a Tyriis occisi. 9 .
Ingenuus puer Saturno immolatur apud Tyrios 10 .
Betim per talos traiectis loris currui alligatum circa urbem traxere equi 12 .
Gręci a Persis uariis affecti suppliciis 23 .
Coniurati in Alexandrum saxis obruti 35 .
POLIBIVS
Callidus.
Hannibal dissimulato corporis habitu uitauit Gallorum insidias 54 .
Eiusdem astutia, qua ex angustiis Phalerni agri eduxit exercitum 57 .
Garsycris astutia militaris 92 .
Constantia Romanorum in seruando foedere Carthaginiensibus: noluerunt
eorum urbes in deditionem accipere sponte se se offerentes 21 .
Crudelitas.
Romanorum legati a Gallis interfecti contra ius gentium 27 .
Ptolomeus Philopator patrem ac fratrem occidit 85 .
Celeritas.
Rhodius celeritate nauis fretus periit 13 .
Consilium.
Euripidis dictum est: unicum rectum consilium magnam militum manum uincere 10 .
Credulitas incautum facit 93 .
Concordia maxima tuendę patrię spes 69 .
Conuersus.
Duo modi corrigendi se: tum ob suam, tum ob aliorum calamitatem 10 .
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Consortium.
Druides omnem hominum congressum declinabant, ne contagione polluerentur 185 .
Eschines nusquam a Socrate discedens 192 .
Rhodanus supermeat Lemanum lacum, Abdua Larium, Ticinus Verbanum, Mincius Benachum,
Ollius Sebinum 206 .
Ad Neruios nullus mercatoribus aditus, neque uinum neque alia luxurię fomenta ad se
importari passi 371 .
Callidus.
Hostilis ars in legatis decipiendis 371 .
Trasibuli consilium, quo obsidionem a se auertit 82 .
Tarquinii stratagema 83. 84 .
Solonis 85 .
Biantis 87 .
Gyndes fluuius a Cyro, Halis a Croeso extenuati 93 .
Darius fraude rex creatus 100 .
Oretis ars in Polycrate capiundo 101 .
Quintii stratagema 135 .
Ars Themistoclis fallendi Lacedemonios 135 .
Sulpitii dictum strategema 199 .
Eumenis ars in aperto periculo 237 .
Strategema 241 .
Metelli strategema 256 .
Hannibalis ars in euadendo angustias 271 .
Gallorum ars in Posthumio opprimendo 280 .
Quintii stratagemma 307 .
Pythagorę consilio Lacedemon defensa 310 .
Qualiter obuiam itur cuniculis 316 .
Hannibal congressus nauali pręlio uasa fictilia serpentibus plena iactauit sicque
uictoriam est adeptus 320 .
Stratagemma 322 .
Metelli 344 .
Marii 345. 348 .
Marius cum Cymbris conflicturus fecit, ut sui a tergo haberent solem 348 .
Pompedii fraus pro filiis seruos deponentis et massas auri
plumbo
plenas 350 .
Sylla cessit hosti ex pacto, donec flumen transcenderet, sed antequam aciem
explicaret, aggressus uicit 350 .
Sertorii consilium in obsidibus accipiendis 358 .
Spartaci facinus uiros sub muliebri ueste celantis 359 .
Cęsaris stratagema Labieno ad collem occupandum noctu misso 369 .
Cęsar a lateribus fossam obduxit, ne a mutitudine circumueniri posset 371 .
Cęsaris stratagema 375 .
Lepidus tubicines canere iussit, ne Antonii concionantis uox a militibus
andiretur 392 .
Constantia Sanieti in aduersis 98 .
Constantia filiorum Darii ita de successione regni contendentium, ut nec uictor
insultarit fratri nec uictus oderit 123 .
Constantia Romanorum in seruando foedere cum Carthaginiensibus 260 .
Magii constantia, cum ad supplicium raperetur 279 .
Theodorus ab Hieronymo tyranno tortus socios coniurationis non prodidit 282 .
Clementia Nini in Barzanem regem 4 .
Iasonis in Pelię filias 30 .
Alexandri in Thimocliam 210 .
In captiuas 212 .
In matrem Darii indulgentia 219 .
Alexandri pietas in Darium mortuum 221 .
Demetrii in Ptolomeum 242 .
Cesaris in Cnaeum Domitium 381 .
Titus Domitianum fratrem sibi insidiantem sępius lachrymis / orauit, ut mutuo erga se
esse uellet animo 426 .
Nerua inuito sumptum de coniuratis supplicium 427 .
Alexander Ouinio affectati imperii conuicto pepercit 441 .
Aureliani clementia in Thyanam urbem 448 .
Crudelitas.
Cainus in fratrem Abel 1 .
Melancleni humana carne uescuntur 3 .
Scythę gaudent humana cęde 4 .
Nini atrocia facta 6 .
Lemniades occiderunt maritos 28 .
Perses, Oetas, Hecate, Circe, Medea 29 .
Medea filios obtruncat 30 .
Procustes 33 .
Minotaurus homines uorans 34 .
Abimalec in fratres 37 .
Oedipus patrem obtruncat 39 .
Saul in sacerdotes 48 .
Moabitarum rex filium pro hostia mactat 60 .
Athalia omnem regiam stirpem occidit. Remus cum fratre contendens interficitur 68 .
Achan impius 69 .
Manasses 76 .
Phalaris 80 .
Scythę Cyaxari pueri carnes pro ferinis edendas apposuere 81 .
Draconis leges 86 .
Tullię scelus 90 .
Astyages Arpago filium
eius comedendum apposuit 90 .
Cyri caput in utrem sanguine plenum missum 94 .
Tarquinius papauerum capita decutiens 96 .
Ęgyptii filios immolant 98 .
Cambyses fratrem interfecit, uxorem calcis ictu, sororem quoque, filium sagitta
transfixit 99 .
Babylonii mulieres occidunt, ut obsidio minus grauis esset 101 .
Darii crudelitas in Oebazi filios 105 .
Mulieribus abscissę mamillę 107 .
Aristodemi tyranni sęuitia 117 .
Cleomenes Argiuos in luco compulsos concremauit 121 .
Atticę mulieres cum omni uirili stirpe obtruncatę ab Acheis 123 .
Pythii filius disectus 127 .
Pueri uirginesque uiui defossi 128 .
Lycidas cum uxore et liberis lapidatus 132 .
Oebazarus in Thracia Plestoro deo immolatus 134 .
Coniuratio X uirorum 143 .
De templo Iunonis ui tracti 161 .
Dionysius tyrannus 176 .
Pueri pro uictimis a Cartaginensibus immolati 181 .
Macheus filium in crucem sustulit 181 .
Crudele Metrodotis supplicium 183 .
Druidę pro salute humanam hostiam mactabant. Galli humana capita ex equinis ceruicibus
suspendunt ex pręlio reuersi 185 .
Alexander Phereus sęuissimus 195 .
Tarquinienses Romanos captos uictimarum more iugularunt 199 .
Sylla Samnitum IIII milia iugulari iussit 203 .
Philippus fratres extremo affecit supplicio. Eiusdem sęuitia in Phocenses 205 .
Manlii in filium 207 .
Iuuentus in Manlium irata 208 .
Minutia Vestalis uiua de fossa. Romanę ueneficę 208 .
Artaxerxes quinquaginta filios cum uxoribus et liberis interfici iussit, cum in ipsum
coniurassent 211 .
Tyri humana hostia Saturno immolant 214 .
Crudelitas Alexandri. Iesus a fratre in templo interfectus 214 .
Andromachus a Samaritis uiuus concrematus 217 .
Gręci corporibus truncis ab hostibus dimissi 219 .
Disphendomen supplicii genus 226 .
Virum uxor obstruncat. Olympiadis sęuitia 237 .
Barsane cum filio a Casandro interempta. Duo millia hominum in spelunca igni et armis
oppressa 238 .
Lisimachus, Callistenes 241 .
Antipater matrem occidit, fratrem armis persecutus est 243 .
Filii in matris gremio obtruncati Ptolomei fraude 248 .
Agathoclis crudelitas 249 .
Agathoclis dirus exitus 250 .
Pueri in matrum complexibus interfecti. Filios et uxores trucidant Galli 256 .
Claudia, Apii
soror 257 .
Beronice cum puero trucidata 258 .
Spendii crudele exemplum 260 .
Duo Gręci et duo Galli uiui defossi 261 .
Leodamię, Alexandri ex Olympiade filię cędes 262 .
Gallus et Gallina, Gręcus et Gręca uiui in foro boario defossi 274 .
Frater Molonis uxorem et filios et se ipsum interfecit 278 .
In balneis feruore et ęstu necati 279 .
Arborum ruina oppressus exercitus 280 .
Omnis regia progenies extinguitur 284 .
Hasdruba, ne tot milibus amissis superesset, in confertos irruens
occubuit 296 .
Astrapenses hostium sęuitiam in se pręueniunt 298 .
Philippus in Demetrium filium sibi suspectum 321 .
Abideni in se sęuientes 305 .
Quinti Flaminii atrocitas in Gallum, qui cum suis ad Romanos confugerat 320 .
Hasdrubalis sęuitia in Romanos 331 .
Crudele spectaculum in uxore Hasdrubalis in liberos et se ipsam sęuiente 332 .
Ptolomei Phisconis crudelitas 337 .
Mater Grypho uenenum porrigens deprehensa cogitur bibere 341 .
Cleopatrę manus pręciduntur 341 .
Germani Mercurio humanas hostias immolabant 347 .
Cymbricę mulieres ex desperatione in suos et se ipsas sęuientes. Aristobulus impius in
fratrem 348 .
Ptolemeus humana membra aheno iussit elixari. Alexandri sęuitia. Publius Malleolus
matrem occidit, culeo insutus est 349 .
Furius impietatis poenas dedit 349 .
Lapidibus obruti 351 .
Aristo in Athenienses 352 .
Mitridates CL milia Romanorum cum liberis et uxoribus uno die interficit 353 .
Crudele Marii imperium, ut, quem non salutasset ipse aut cui salutanti non
responderet, statim occideretur 353 .
Fimbria in Ilienses 354 .
Sylla Romę 356 .
Captos in mari pręcipitabant pyratę Cilices 357 .
Scordisci,omnium sęuissimi, captiuos in saccis mactabant, humanis capitibus potabant
358 .
Tygranes in liberos sęuiens 363 .
Mitridates 364 .
Britannię siluicolę humanis uescuntur carnibus 394 .
Eucratidem filius interemit 376 .
Proscriptio sęuissima 393 .
Alpinę mulieres deficientibus telis filios in hostium ora contorquent 406 .
Herodis sęuitia in pueros 407 .
Tiberii crudelitas in matrem 412 .
Caligulę feritas 414 .
Neronis in matrem 418 .
Vitelius dixit optime olere cęsum hostem, sed multo suauius ciuem 421 .
Iudei Gręcos Romanosque, qui Cyrenis erant, ex
prouiso aggressi ad CCXX milia
hominum trucidant 428 .
Comodi sęuitia 433 .
Antoninus medicos occidit, qui parum sibi obtemperassent in nece patris maturanda.
Frater fratrem obtruncat 436 .
Caracallę sęuitia 437 .
Antonius per speciem delectus Alexandrinorum iuuentutem eductam a suis occidi iussit
437 .
Macrini sęuitia 438 .
Maximinus ob sęuitiam dictus Cyclops, Busiris, Phalaris, Typhon 442 .
Galeni sęuitia 446 .
Cibus, potus.
Alexandri milites crudis carnibus uesci coacti lignorum inopia 4 .
Publicus conuictus 62 .
Medi ex malis contusis massam conficiunt, ex tostis amigdalis panem, ex herbarum
radicibus uinum. Ferinis carnibus uictitant 65 .
Lupa infantibus prębet ubera. Semiramis a uolucribus nutrita 67 .
Persę pane durissimo et fructibus uescuntur; aqua est his potus 91 .
In insulis Araxis fluminis ęstate radicibus, hyeme fructibus asseruatis uescuntur.
Alii crudis uictitant piscibus 94 .
Pythagoras animalibus abstineri docuit et aquam potari 100 .
Peones piscibus uictitant 111 .
Scamander impar potanti Xerxis exercitui 127 .
Item Melane flumen 127 .
Lysus amnis, Echidorus amnis 128 .
Onachum amnem exicauit 129 .
Panis a Perdica coctus 132 .
Pericles nunquam foris coenauit nisi semel 150 .
Caninam carnem esitant Carthaginienses 182 .
Artoxerxes sitibundus, cum lutulentam aquam bibisset, nunquam se suauius
potum dixit 183 .
Cissusę fontis liquorem potu dulcissimum uineo colore 193 .
Alexander solus bibere noluit tot aliis sitientibus. Aqua cupide hausta plurimos
exanimauit 223 .
Piscibus duratis aut belluarum Oceani carnibus uescuntur 231 .
Volones non nisi stantes cibum capiebant 283 .
Sueui uino abstinent 373 .
Nefas erat Britannis leporem, gallinam aut anserem gustare; alebant tamen uoluptatis
gratia. Mediterranei plerique lacte et carnibus sine frumenti usu uictitant 374 .
Repertum a Cęsarianis quoddam radicis genus, ex qua ad leuandam inopiam panem
factitarunt 384 .
Milites ordeo pascuntur. Item herbarum radicibus 400 .
Traianus castrensibus cibis contentus: larido, caseo et posca 429 .
Pescenius Niger, cum in Ęgypto milites ab eo uinum peterent: "Nilum habetis", inquit, "et uinum petitis?" Et cum se ob id uictos
dicerent: "Erubescite", inquit, "nam qui uos uicerunt, uinum non bibunt" 435 .
Tacitus imperator cibi et potus parcissimus 449 .
Celer.
Asael cum equis cursu contendit 49 .
Persarum pernicitas in rebus nunciandis 131 .
Euchida Plateensis uno die mille stadia emensus 133 .
Locrensium uictorię nuncius, quo die in Italia pugnatum,
Lacedemonem, Corinthum et Athenas peruenit 182 .
Alexandri celeritas 220 .
Mitridates equis per interualla dispositis mille uno die stadia confecit 364 .
Cęsaris celeritas 368 .
Adrianus cursoribus suis innexuit alas et uentorum nomina dedit 429 .
Mira in equo pernicitas 449 .
Consilium iuuenum pessimum 57 .
Persę de rebus maximis non nisi medio potu consultant 91 .
Tria comitiorum genera 125 .
Sanum Artabani consilium Xerxes contempsit 126 .
Agis, Lacedemoniorum rex, a re, quam agitabat, unius uoce deterritus 166 .
Gallorum nemini licebat, nisi in publicis consiliis loqui de republica. Qui in
concilium ultimus ueniebat, necabatur 185 .
Nemo est, qui in proprio negocio non minus sapiat quam alieno 223 .
Vnius rectum consilium magnam uincere militum multitudinem 255 .
De minoribus principes consultant apud Germanos, de maioribus tota ciuitas. In
concilium armati uentitabant 347 .
Optima consultandi ratio 347 .
Alexander imperator doctis consiliariis usus 441 .
Curiosus.
Aristoteles in quosdam philosophos 233 .
Concordia Chrysaori cum duobus fratribus in Hiberia regnantis, ex quo dictus est
Geriones triceps 31 .
Concordię templum 339 .
Contraria.
Hammonis fons mane tepidus, meridie frigidissimus 215 .
Communio.
Qui negligentius sacram hostiam et calicem contrectarint 430 .
Contemplatio.
Gymnosophistę 232 .
Archimedes intentus figuris deliniandis interficitur, hostem sibi iminentem non
aduertens 288 .
Custos.
Anseres Capitolii custodes 187 .
Consolatio.
Marcus Horatius in morte filii 104 .
Aemilius in morte filiorum 324 .
Tiberius Iliensium legatis ad se consolandum sero missis quid responderit 412 .
Circumcisionis causa 7 .
Vnde circumcisio 14 .
Corpus.
Capita Ęgyptiorum duriora perficis 98 .
VALERIVS MAXIMVS
Cosortium.
Sextus Titius innocens damnatus, quia cognitum est eum Saturnini imaginem domi habere,
liber VIII, caput I.
Callidus.
Vafre dicta aut facta, liber VII, caput III.
Strategemmata, liber VII, caput IIII.
Quintus Fabius cum Antiocho dimidiam partem nauium accipere pactus medias secuit, ut
tota classe eum priuaret, liber VII, caput III.
Constantia.
De constantia, liber III, caput VIII.
In calamitate Manlii Torquati infractus animus conseruauit senatus dignitatem iam se
sociis exęquari inclinatam, liber VI, caput IIII.
Clementia.
De clementia, liber V, caput I.
Crudelitas.
De crudelitate, liber IX, caput II.
Crudelitas obiecta Pompeio, liber VI, caput II.
Iulii exercitus in obsidione Mundę hostium cadaueribus aggerem extruxit, liber VII,
caput VI.
Marcus Oratius sororem interfecit, liber VIII, caput I.
Dicta et facta scelerata Tullię in Tullum patrem. Fimbrię in Sceuolam, Catelinę in patriam, Cai Taurini in
patrem, filii in Lucium Tullum Annalem, uxoris in Vectium,
fratris in fratrem. Mitridatis in patrem, Saristeris in patrem Tygranem, liber
IX, caput XI.
Cibus.
In coenis uiri cubabant, mulieres sedebant. Vini usus foeminis Romanis olim ignotus.
Canebantur egregia opera in conuiuio. Mos epulandi in propatulo, liber II, caput I.
Consilium: Tribuni plebis scita patrum T littera subscripta confirmabant,
ipsis tamen intrare curiam non licebat, liber II, caput
I.
Scipio Nasica plebis tumultum compressit, cum dixisset plus se quam illos, quid
reipublicę expediat, intelligere, liber III, caput VII.
Hannibal nauali pręlio uictus a Iulio consule misit Carthaginem senatum consultum, an
confligere deberet; iubentibus, qui missus fuerat "conflixit", inquit, "et
superatus est", liber VII, caput III.
Corpus.
De cultu corporis, liber III, caput VI.
Contemplatio.
Carneades ad mensam recumbens cogitationibus philosophię abstractus, manum ad cibum
porrigere obliuiscebatur. Archimedes hostem non respexit arti intentus liber
VIII, caput VII.
CICERONIS OPVSCVLA
Consortium optimorum parit commendationem. Publius Rutilius cum Publio Mutio 123 .
Callidus Hannibal et Quintus Maximus. Solon furere se simulauit 97 .
Constantia.
Pręclara est ęqualitas in omni uita et idem semper uultus eademque frons 93 .
Socrates. Caius Lelius 93 .
In Marco Scauro et in Marco Druso seueritas et in Scipione. Pythagoras et Pericles
grauis 97 .
Ęqualitas uitę. Cato in grauitate constans 98 .
In omni re gerenda seruare constantiam decet 102 .
Clementia.
Nihil laudabilius placabilitate atque clementia 92 .
Philippus Alexandro facilitate maior. Quanto superiores sumus, tanto nos geramus
submissius 93 .
Oratio benigna animos alliciens 124 .
Crudelis Phalaris, Sylla 117 .
Hominum naturę maxime inimica crudelitas. Cirsilius lapidibus obrutus
147 .
Cibus, potus.
Quatenus cibis utendum 38 .
Consilii capiendi deliberatio triplex 73 .
Nec uero alienum est ad ea eligenda, quę dubitationem afferunt, adhibere doctos
homines uel usu peritos et quid his de unoquoque officii genere placeat, exquirere 107 .
Curiositas.
Cura in rebus obscuris 75 .
Cura rei alienę 78 .
Contemlatio.
Cogitatio in quo uersari debet 76 .
Motus animorum duplex: cogitatio et appetitus 103 .
Aptiora esse officia naturę, quę ex communitate quam quę cognitione ducuntur 109 .
Agere quam cogitare pluris est 111 .
Qui se a corpore auocent et diuinorum cogitatione studioque rapiantur 190 .
Corpus.
De gestu motuque corporis. Munditia corporis 103 .
THVCIDIDES
Consilium.
Qui inconsulte rem aggrediuntur 10 .
Duo contra ad bene consulendum: celeritas et ira 36 .
Qui bene consulit, plus in hostem pollet quam qui temere agit 39 .
Credulitas.
Qui incredibilia narrat 71 .
PANEGYRICVS PLINII
Cibus.
Affluentia annonę 15 .
Mensa principis 28 .
Credulus.
Singuli enim decipere et decipi possunt, nemo omnes, neminem omnes fefelerunt
37 .
PHALARIS
Consortium uitam docet 21 .
Consolatio.
Condolet ei qui exulat, quod non fuerit usus ipsius consilio 23 .
Consolatur patrem de obitu filii fortis in bello 32 .
Orat, ut Nicoclis uxorem defunctam uersibus commendet 54 .
De morte eiusdem consolatur Nicoclem 54 .
Consolatur filias Sthesicori de patris obitu 57. 58 .
Crudelis.
De supplicio Perilai 38 .
Confutat argumentum eorum qui
aiebant, quod post Perilai necem alios eodem supplicio afficere non debuerit 40 .
ORATIVS IN EPISTVLIS
Confessio.
Stultorum incurata malus pudor ulcera cęlat 14 .
Quidam corpori medentur et animo mederi negligunt 28 .
TERTVLLIANVS
Cibus, potus.
Lex absthemia 3 .
VERGILIVS
Crudelis Mezentius 159 .
Constantia Eneę quercui ualidę comparatur 102 .
Latini scopulo 147 .
Celeritas.
Cursoribus pręmia proponuntur 112 .
Dedalus 122 .
Pernicibus ignea plantis transit equum cursu frenisque aduersa prehensis congreditur
206 .
PRIMA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Consortium.
Noxium esse uiuere cum peccatoribus 203 .
Fidelis conuertens infidelem 240 .
Apostoli recędunt a Iudeis et iunguntur gentibus credituris 295 .
Solus sedebam 354 .
Non sedi in concilio ludentium 354 .
Melior solitudo quam malorum consortium 345 .
Ne ingrediaris domum conuiuii 354 .
In eos qui malorum utuntur ministerio 379 .
Callidus.
Stropha Iacob, ut pecora uarii coloris nascantur 352 .
Constantia.
Qui confidit in Domino, non commouebitur 268 .
Socratem falso aiunt nunquam fuisse neque tristem neque letum 277 .
Ciuitas munita columna ferrea. Murus ęneus 334 .
Sancti stare dicuntur 352 .
Charitas in Deum. Ab austro portantes holocaustum. Dominus ab austro ueniet 357 .
Clementia Dei erga peccatores 16 .
Dei dilectio erga peccatores 17 .
Misericordia et ueritas 17 .
Misericordiam uolui et non sacrificium 22 .
Misericors Dominus 33. 36 .
Dominus malens penitenti am peccatorum quam mortem 43 .
Zelatus est Dominus terram suam 43 .
Dominus futura pręnunciat, ne cogatur inferre supplicia 51 .
Expectans Dominus penitentiam 61 .
Deus misericors 111 .
Misericordias et miserationes facite 161 .
Expectat Dominus, ut misereatur nostri 259 .
Christi clementia in delendo peccata 279. 280 .
Christus dolens Iudeorum incredulitatem 287 .
Misericordia Dei 288 .
Misericors et iustus 293 .
Misericordia 298. 299 .
Misericordię Dauid 301 .
Non semper irascar 306 .
Misericordia 319 .
Expansę manus signant parentis clementiam suos filios in sinum recipere gestientis
322 .
Dei erga nos charitas 329 .
Clemens Dominus iam a Babyloniis obsessos ad penitentiam prouocat 333 .
Misericordia Dei 380 .
Crudelitas Medorum et Persarum 219 .
Veloces ad effundendum sanguinem 311 .
Cibus, potus.
Ieiunium non omne placet 41 .
Tatianus hereticus, princeps eratitarum, asserit uinum non bibendum 64 .
Ieiunia xerophagia, id est sicca, et chaumenia, id est humi genitis
constantia 66 .
Qui bibunt defecatum uinum 73 .
Magis ieiunium absque sacco quam saccum eligam absque ieiunio 91 .
Ieiunium 161 .
Fortitudo panis et aquę 195 .
Sacerdotes ingressuri tabernaculum uino abstineant. Inter uinum et siceram 201 .
Panis ordeaceus 260 .
Quare ieiunauimus, et non aspexisti. In diebus ieiuniorum uestrorum inuenitur uoluntas
uestra 307. 308 .
Chauonę, quas nos placentas dicimus 347 .
Celeritas.
Velox pedibus suis non saluabitur 50 .
Consiliarii.
Consules 196 .
Communio sanctorum 25 .
Ipse et cibus et conuiua 32 .
Triticum de quo panis, qui de cęlo descendit 168 .
Panes propositionis 180 .
Qui indigne accedunt ad altare 181 .
Panis et aqua 195 .
Pone mensam, contemplare in specula comedentes et bibentes 241 .
Cum panibus occurrite fugienti 242 .
Vinum et lac 300 .
Ecce serui mei comedent, et uos esurietis 324 .
Contemplatio.
Tharsis contemplatio gaudii 87 .
Veh qui cogitatis inutile 97 .
Recordatur dierum ęternitatis, qui non aspicit pręsentia 110 .
Stupor Gręce ekstasei 133 .
Logismou`s kai aisJhseis, id est cogitationes et sensus 136 .
Radix, cogitatio, fructus, opera 201 .
Filios, id est cogitationes et opera 233 .
Inter Dei hominumque cogitationes 302 .
Prauum cor hominis et inscrutabile 356 .
Contemplatio Dei 363 .
Conuersio.
Paulus primo lupus rapax, deinde spolia diuidens 21 .
Paulus 53 .
Misisti in caput impiorum mortem, diuisisti in stupore capita potentium 132. 135 .
Fidelis conuertens infidelem 240 .
Robustiores dicuntur filii, filię imbecilliores 313 .
Inundatio camellorum operiet te 314 .
Vertentur ligna in ęs, lapides in ferrum 315 .
Circumcisio secundo in Galgalis 69 .
Circumcisio uaria 110 .
Circumcisio emundatio, pręputium uitium 338 .
Circumcisio Iudeis cum gentilibus communis 346 .
Cor.
Sinus malus et bonus 323 .
Cor in Scripturis pro sensu et anima debemus accipere 338 .
Confessio pro laude et pro gratiarum actione 7. 271 .
Pars salutis est sua confiteri et nosse peccata 338 .
Felix conscientia, cuius causa Domino reuelatur 360 .
Corpus.
Crus uia Scripturarum, auris dictorum sacramenta 51 .
Omnis caro, de homine tantum dicitur 155. 332 .
EX PARTE SECVNDA COMMENTARIORVM
Consortium.
Apud dignos mansio pręcipitur apostolis 151 .
Palatia luxuriosorum uitanda 153 .
Particeps in bono dicitur, conparticeps in
malo 235 .
Cum quo quis utitur, ei similis fit 269 .
Nunquid abscondere potest homo ignem in sinu suo, et uestimenta eius non ardeantur
263 .
Qui cum fure participat 282 .
Cum sancto sanctus eris 290 .
Morbida pecus totum ouile corrumpit 304 .
Discedite a me qui operamini iniquitatem 323 .
Non sedi in concilio uanitatis 338 .
Lętata est Ęgyptus in profectione eorum 400 .
Declinate a me, maligni, et scrutabor mandata Dei mei 417 .
Callidus.
Vulpis 35 .
Serpentis astutia 152 .
Prudens ad cauendum 257 .
Vir uersutus odiosus est 270 .
Costans.
Dirige semitas pedibus tuis, et omnes uię tuę stabilientur 261 .
Iustus quasi fundamentum sempiternum 266 .
Spiritus carni dominetur 273 .
Dilatasti gressus meos subtus me 332 .
Nam etsi ambulem in medio mortis, non timebo mala, quoniam tu mecum es 336 .
Dominus uirtutem populo suo dabit 340 .
Viriliter agite 343 .
Adiutor meus, non mouebor amplius 365 .
Non transgredientur 399 .
Non det in commotionem pedem tuum 419 .
Per diem sol non uret te neque luna per noctem 419 .
Charitatis ordo 152 .
Granum synapis 185 .
Misit duos ex discipulis, quoniam charitas non constat cum uno 187 .
Ex dilectione fidei uoluntas boni operis augetur. Dum bona facimus, non quia iudicem
formidamus, sed quia scimus ea illi placere, in quem credimus 199 .
Omne opus fidei in charitate ponatur 209 .
Sed per charitatem seruite inuicem 211 .
Charitatis rara possessio 212 .
Qui diligit proximum, totam legem implet 212 .
Inter fructus spiritus prima charitas 213 .
Ioannis iam decrepiti uox: Filioli, diligite alterutrum 217 .
Charitas scientię 228 .
Sufferentes inuicem in charitate 228 .
Ambulate in charitate 234 .
Seruitus Dei 242 .
Refrigescet charitas 246 .
Qui amant non in fide 251 .
Inter dilectum et diligibilem 252 .
Idula, id est amatus Dei 252 .
Charitatis ardor in Paulo 253 .
Ego diligentes me diligo 264 .
Melius est uocari ad olera cum charitate 271 .
Responde stulto, ne sibi sapiens uideatur 280 .
Caritas oleum 286 .
Dilectio foras mittit timorem 293 .
Amor suorum, Dei, Legis, Euangelii 294 .
Diligentibus Deum omnia cooperantur in
bonum 320 .
Charitas Spiritus Sanctus 331 .
Et ascendit super cherubim 331 .
Ignis 334 .
Vnam petii a Domino, hanc requiram 339 .
Diligite Dominum omnes sancti eius 343 .
Qui diligunt salutare tuum 352 .
Desiderat anima mea ad te, Deus 352 .
Sitiuit in te anima mea 366 .
Adhęsit anima mea post te 366 .
Holocausta medulata offeram tibi 367 .
Inter dilectionem et timorem Domini 368 .
Deus qui inhabitare facit unius moris in domo 369 .
In te cantatio mea semper 372 .
Repleatur os meum laude tua 372 .
Deus cordis mei et pars mea in ęternum 373 .
Sancta ebrietas 380 .
Concupiscit et deficit anima mea in atria Domini 383 .
Beatus populus qui scit iubilationem 387 .
Qui diligitis Dominum, odite malum 395 .
In hymnis confitemini illi 397 .
Cantabo Domino in uita mea, psallam Deo meo quamdiu sum 399 .
Dilexi, quoniam exaudiuit Dominus uocem meam 410 .
In toto corde meo exquisiui te 412 .
Et custodiam illam in toto corde meo. Ecce concupiui mandata tua 415 .
A lege autem tua non declinaui. Iustitias tuas exquisiui. Deprecatus sum faciem tuam
in toto corde meo 416 .
Hęreditate aquisiui testimonia tua, quia exultatio cordis mei sunt 417 .
Dilexi testamenta tua super aurum 418 .
Tabescere me fecit zelus domus tuę 418 .
Vidi non seruantes pactum et tabescebam. Custodiuit anima mea testamenta tua et
dilexit ea uehementer 419 .
Et abundantia diligentibus te. Propter fratres meos et proximos meos loquebar pacem de
te 420 .
Anima mea sicut terra sine aqua tibi 428 .
Qui super omnia Deum diligit 430 .
Custodit Dominus diligentes 430 .
Charitatis feruor 434 .
Sagittę potentis acutę cum carbonibus desolatoriis. Timor Dei et amor 437 .
Clemens.
Arquus clementię signum 25 .
Misericordia Dei etiam cum nascitur 59 .
Misericordiam uolo et non sacrificium 150. 154 .
Misericordia et ueritas non te deserant 259 .
Clementia eius quasi imber serotinus 272 .
Et lex clementię in lingua eius 287 .
Misericors 302. 303 .
Miseratio Domini 324 .
Reminiscere miserationum tuarum. Misericordia et ueritas obuiauerunt 337 .
Iustus et misericors 341 .
Misericordia Domini plena est terra. De
cęlo respexit 344 .
Domine, in cęlo misericordia tua. Homines et iumenta saluos facies 347 .
Prętende misericordiam tuam scientibus te 348 .
In die mandauit Dominus misericordiam suam 354 .
Misericordia maior et minor 359 .
Misericordia et ueritas 365 .
Et tibi, Domine, misericordia. Melior est misericordia tua super uitas 366 .
Et impietatibus nostris tu propiciaberis 367 .
Tempus placendi, Deus, in multitudine misericordię tuę 371 .
Nunquid in ęternum propiciet Deus 375 .
Ipse autem est misericors et propicius fiet peccatis eorum 378 .
Misericordia 381 .
Clemens 382 .
Misericordiam et ueritatem diligit Deus 384 .
Misericordia, ueritas, iustitia 384 .
Dominus dabit benignitatem 385 .
Et tu, Domine Deus, miserator et misericors, patiens et multum misericors et uerax
385 .
Misericordias Domini in ęternum cantabo 387 .
Oleum misericordia, mons Oliueti 391 .
Quoniam non repellet Dominus plebem suam 393 .
Recordatus est misericordię suę 395 .
In ęternum misericordia eius. Misericordiam et iudicium cantabo tibi, Domine 397 .
Quia tempus miserendi eius. Soluit compeditos 397 .
Qui propiciatur omnibus iniquitatibus tuis. Misericors et miserator Dominus. Quomodo
miseretur pater filiorum. Misericordia ab ęterno super timentes eum 398 .
Quoniam in sęculum misericordia eius, id est in hoc sęculo 409 .
Sępe liberauit eos 401 .
Misericordia super penitentes 402 .
Clamauerunt ad Dominum, cum tribularentur, et necessitatibus eorum liberauit eos
402. 403 .
Quia magis misericordia tua super cęlos 403 .
Misericors et iustus 410 .
In lege tua miserere mei. Veniat super me misericordia tua 415 .
Miserere mei secundum eloquium tuum 416 .
Misericordia Domini plena est terra. Fiat nunc misericordia tua et consoletur me 416 .
Secundum misericordiam tuam uiuifica me 417 .
Fac cum seruo tuo secundum misericordiam tuam 418 .
Si iniquitates obseruaueris, Domine, Domine, quis sustinebit 421 .
Benignus est Dominus 424 .
Misericordia et ueritas, id est iustitia 426 .
Misericordia mea refugium meum 428 .
Misericors et miserator. Miserationes eius
super omnia opera eius. Alleuat omnes qui corruunt et erigit omnes elisos 430 .
Crudelis.
Filia populi mei crudelis quasi strutio in deserto 18 .
Herodes et Flaminius in conuiuio crudeles 159 .
Egestas a Domino in domo impii 261 .
Viduam et aduenam interfecerunt et pupillos occiderunt 392 .
Cibus, potus.
Faba Pythagoricis interdicta 28 .
Sacerdos ingressurus atrium uinum non bibat 117 .
Ieiunii tempore cibis delicatioribus abstinendum 135 .
Sitarchia, id est epulum 143 .
Ieiunium XL dierum 146 .
Cum ieiunas, unge caput et faciem laua 147 .
Quare nos pharisei ieiunamus? Superba interrogatio et plena supercilio phariseorum
150 .
Esurientes uellunt spicas 154 .
Commune 160 .
Ieiunio passiones corporis et oratione pestes sanandę sunt mentis 106 .
Vino modice utendum 236 .
Scio mihi abstinentiam et nocuisse intermissam et profuisse repetitam 244 .
Omnia munda mundis 246 .
Sitarchia 250 .
Vt erruat a morte animas eorum et alat eos in fame 344 .
Iunior fui et senui et non uidi iustum derelictum nec semen eius quęrens panem 349 .
Operui in ieiunio animam meam 371 .
Producens foenum iumentis 399 .
Omnia a te expectant, ut des illis escam in tempore 399 .
In eos qui diffidunt uitę subsidia, si Deo seruierint 404 .
Genua mea infirmata sunt a ieiunio 405 .
Ieiunium 406 .
Dat escam esurientibus 431 .
Primus gradus ieiunium 436 .
Consilium.
Suisque consiliis saturabuntur 258 .
Oculi tui recta uideant et palpebrę tuę pręcedant gressus tuos 261 .
Astutus omnia agit cum consilio 269 .
Cogitauerunt consilium, quod non potuerunt stabilire 334. Ferrum ferro acuitur 281 .
Consilium impiorum 320. 344 .
Consilium Domini ęternum 344 .
Credulitas.
Innocens credit omni uerbo 270 .
Curiositas.
Scire uelle, quod scire non licet 290 .
Mundum tradidit disputationi eorum 294 .
Ne quęras maiora te 298. 299 .
De absconditis tuis adimpletus est uenter eorum 330 .
Concordia.
Ecce quam bonum et quam iocundum 422 .
Communio sanctorum. Panis qui de cęlo descendit 29 .
Similam et mel et oleum comedisti 47 .
Panis iusti 55. 185 .
Vinum aqua mixtum
189 .
Quomodo profuit angelis sanguis Christi 229 .
Panis noster Christus 248 .
Comedite panem meum et bibite uinum 265 .
Verus cibus et uera potio 293.294. 297 .
A fructu frumenti et uini 321 .
Edent pauperes et saturabuntur. Et adorauerunt omnes diuites terrę 336 .
Tunc imponent super altare tuum uitulos 360 .
Parasti cibum illorum 367 .
Holocausta medullata offeram tibi 367 .
Melchisedech sacrificium 374 .
Panis cęli. Panis angelorum. Adhuc esca eorum erat in ore 378 .
Dilata os tuum, et implebo illud 380 .
Et cibauit illos ex adipe frumenti 381 .
Quia oblitus sum manducare panem meum 397 .
Vt educat panem de terra et uinum lętificet cor hominis 399 .
Pane cęlesti saturauit eos 400 .
Tu es sacerdos in ęternum secundum ordinem Melchisedech 407 .
Escam dedit timentibus se 408 .
Qui dat escam omni carni 425 .
Dat escam esurientibus 431 .
Et adipe frumenti saciat te 433 .
Contemplatio.
Turbę non ualent ad alta ascendere 149 .
Cogitans malum 267 .
Qui conturbat domum suam, possidebit uentos 267 .
Cogitationes iustorum iudicia 268 .
Considerauit agrum, et emit eum 285 .
Sapientis oculi in capite eius, id est in Christo 292 .
Tempus contempandi et tempus operandi 293 .
Cogita futura 298 .
Vix in perfectis cogitatus purus 300 .
Ne sequaris cogitationem pessimam 304 .
Meditatio Legis 320 .
Non est in morte, qui memor sit tui 323 .
Meditatio cordis mei in conspectu tuo semper 333 .
Ad te, Domine, leuaui animam meam 337 .
Oculi mei semper ad Dominum 338 .
Circumibo et immolabo 339 .
Vita theorica 340 .
Os iusti meditabitur sapientiam 349 .
Accedet homo ad cor altum et exaltabitur Deus 366 .
Cogitatio hominis confitebitur tibi 375 .
Cogitaui dies antiquos et annos ęternos in mente habui. Meditatus sum in nocte cum
corde meo 375 .
Meditabor in omnibus operibus tuis 376 .
Ad te, Domine, animam meam leuaui 385 .
Psalmus actio, canticum contemplatio 385 .
Consideratio cęlestium 391 .
Cogitationes uanę 392 .
Felix qui opera Christi portat in pectore 394 .
Ascendunt montes et descendunt campi 398 .
Quam magnificata sunt opera tua, Domine. Canite ei et psal
lite ei 399 .
Canticum semper refertur in sensum, id est in theoriam, Psalmus uero in corporalia, id
est in praticen 403 .
Qui in altis habitat et humilia respicit 409 .
Cogitatio foeda 410 .
In iustificationibus tuis meditabor. Nam et testamenta tua meditatio mea est 415 .
Et ambulabam in latitudinem 415 .
Et meditabor in mandatis tuis. Cantabiles mihi erant iustificationes tuę in loco
peregrinationis meę 416 .
Pręmere debemus uarias cogitationes. Nisi quod lex tua meditatio mea est, perissem in
humilitate mea. Quomodo dilexi legem tuam, tota die meditatio mea est 417 .
Pręuenerunt oculi mei ad te diluculo, ut meditarer eloquia tua 418 .
Leuaui oculos meos ad montes 419 .
Ad te leuai oculos meos qui habitas in cęlo 420 .
Beatus qui tenebit et allidet paruulos suos ad petram 426 .
Conuersio.
Terra inculta facta est quasi hortus uoluptatis et paradisus Dei 91 .
Ad uocem Domini suscitantur mortui 92 .
Conuerso peccatore spoliatur diabolus 285 .
Offeram tibi bonos cum hyrcis, Iudeos cum gentibus 368 .
Dixit Dominus: Ex Basan conuertam. Venient legati ex Ęgypto, othiopia pręueniet manus
eius Deo 370 .
Et dominabitur a mari usque ad mare 373 .
Hęc mutatio dexterę Excelsi 375 .
Commota est et contremuit terra 376 .
Et in eos qui conuertuntur ad cor 384 .
In conuertendo populos 398 .
Saciauit animam inanem 402 .
Iordanis conuersus est retrorsum 409 .
A facie Domini mota est terra 409 .
In conuertendo Dominus captiuitatis Syon 420 .
Super flumina Babylonis illic sedimus et fleuimus, dum recordaremur Syon 425 .
Conuersi philosophi 427 .
Conuersi uertuntur in stellas 432 .
Emittet uerbum suum et liquefaciet ea 434 .
Consolatio.
Et doloris et gaudii nostri gestimus alios facere participes 10 .
Date siceram moerentibus 284 .
Renuit consolari anima mea 375 .
Fiat nunc misericordia tua, ut consoletur me 416 .
Cor.
Omni custodia serua cor tuum 261 .
Vita carnium sanitas cordis 270 .
Munditia 303 .
Cor mundum 359 .
Laudabuntur omnes recti corde 366. 373 .
Cor mundum 417 .
Corpus.
Plasmatio, creatura, creatus, conditus. Creati in Christo 223 .
Vincti terrę, id est in corpore uiuentes 228 .
Impedimenta corporis 415 .
Circumcisio duplex 110 .
Si circumcidamini, Christus uobis nihil prodest. Incircumcisi 208 .
Circumcisio multiplex 209 .
Circumcisio in carne et spiritu 224 .
Confessio omnino semper penitentiam, sed et gratiarum actionem signat 154 .
Reuela Domino opera tua, 271 .
Iustus prior est accusator sui 273 .
Qui carnis neccessitatem excusant 296 .
Confessio quid designat 325 .
Confessio peccatorum 343 .
Reuela Domino uiam tuam 348 .
Iniquitatem meam annunciabo 350 .
Sana animam meam, quia peccaui tibi 352 .
Deus, uitam meam annunciaui tibi 362 .
Confiteantur tibi populi, Deus 368 .
Leproso a sacerdote dissuunur uestimenta, ut apareat lepra 384 .
Bonum est confiteri Domino et psallere nomini tuo, Altissime 390. 391 .
Pręoccupemus faciem eius in confessione 393 .
Introite portas eius in confessione 397 .
Confessio duplex 398 .
Confitemini Domino, quoniam bonus 400 .
Confessio laudis 412 .
Vias meas nunciaui tibi 415 .
Cogitaui uias meas et conuerti pedes meos 416 .
Confitemini Domino, quoniam bonus 425 .
Confitebor tibi, Domine, in toto corde meo 426 .
Ad excusandas excusationes in peccatis 427 .
IOSEPHVS DE HISTORIA IVDEORVM
Charitas in Deum. Matathias pro lege Dei 106 .
Mori maluerunt quam sabbatum uiolare 106 .
Crudelis.
Abimelech fratres interfecit 41 .
Achan filium immolauit 83 .
Aristobulus in matrem et fratres crudelis 118 .
Ptolomeus in mulieres et infantes 119 .
Alexandri sęuitia in conuiuio 119 .
Herodis in filios 145 .
Antipatri in fratres 147 .
In patrem 149 .
Herodes moriens optimates interfici mandauit, ne in morte careat luctu multorum 152 .
Nero 179 .
Celeritas.
Asahel pernicitate pręstans 55 .
Consilium iuuenum 71 .
IDEM DE ANTIQVITATE IVDEORVM
Crudelis Cleopatra, alienique auida 11 .
Herodes 13. 19 .
Elephanti dimissis his qui sibi expositi erant, in autores impetum fecerunt 86 .
Nero 24 .
Siccarii. Zelotę 76 .
Credulitas Herodem fecit crudelem 16 .
Constantia Esseorum 21 .
Calliditas pueri elusit hostem 69 .
Consortium.
Lacedemonii peregrinos expellebant, ne iuuentus alienorum consortio corrumperetur
80 .
EVSEBIVS DE PRĘPARATIONE EVANGELICA
Charitas. Timor Dei 84 .
Corporis quę cura habenda 46 .
Consortium demonstrat uitam 52 .
Ciuitas ne proxima mari sit 84 .
Consolatio.
Potio quę facit obliuisci calamitatis 65 .
Contemplatio.
Sacrificium Deo mentis speculatio 21 .
Diuinorum imagines hęc inferiora 81 .
Thales in puteum cadens 82 .
Cibus, potus.
Ieiunium quare 26 .
Victus quorundam ferinus 38 .
Ieiunium. Carnium usus 57 .
Non semper uino utendum 82 .
Crudelitas.
Puer dilaniatur donis deceptus 10,
Dii quibus homo immolatur 23 .
Tauroscythę 23. 24 .
Medi, Germani 39 .
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Constantia, Grecę eupathia 101 .
Crudelis Marius, Sylla 15 .
Fimbria Ilium excidit 17 .
Brutus filios peremit 20 .
Mithridatis edictum, quo omnes Romanos in Asia, iussit occidi 22 .
Homo manibus dilaniatus 23 .
Lamech et Cayn 115 .
Communio sanctorum. Corpus Christi 72 .
In Isaac benedictio frumenti et
uini 127 .
Panis 132. 137 .
Circumcisio signat naturam renouatam 125 .
Quare puer incircumcisus pręuaricator est? 125 .
Corpus.
Philosophi aiunt, quod terrena corpora in cęlestilestibus esse non possunt 96 .
Corpus animale 98 .
Corpus spiritale 99 .
Corpus non est causa peccati, sed poena 100 .
Corpus humanum 195 .
ORIGENES
Consortium.
Qui tangit immundum 64 .
Confabulatio 70 .
Constantia et fortitudo aes 50 .
Charitas perfecta absque timore 13 .
Charitas Abrahę 15 .
Ligna imputribilia 51 .
Ignis diuinus. Interiora Domino offeruntur 62 .
Mandatum nouum charitas 103 .
Pauli erga proximos 105 .
Erga Deum et proximum 109 .
Charitas maior omnibus 116 .
Paulus optat anathema fieri pro fratribus 135 .
Erga Deum 136. 157 .
Ardor charitatis 163 .
Clementia diuina erga peccatorem 176 .
Cibus, potus.
Ieiunium in Euangelio 80 .
Panis diuersitas in Scripturis 85 .
Cibus iusti 91 .
Diuersi cibi propter diuersitatem animalium 141 .
Iroth uicus, id est abstinentia 143 .
Consilium bonum, si etiam a reprobis datur, non contemnendum 48 .
Achiman, id est frater sine consilio 169 .
Curiositas.
Quod superfuerit, ex his manducabit Aaron et filii eius 60 .
Concordia bellatorum 139 .
Contraria contrariis oppositis elucescunt 107 .
Communio.
Manna esca spiritalis 34 .
Quando datum manna 39 .
Non omnibus idem sapor in manna 40 .
Lauet prius uestimenta, qui ad carnem Agni uult accedere 48 .
Sanctificatur qui tangit carnem Iesu 60 .
Cibus mundus 71 .
Panis propositionis 85. 88 .
Manna 94. 99 .
Primitię 108 .
Communio competit Christianis 110 .
Sanguis misericordię 111 .
Pasca nostrum 134 .
Contemplatio.
Cogitationes bonę et malę, uolatilia cęli et reptilia terrę 2 .
Cogitatio 91 .
Contemplatio 94 .
Cogitationes malę 112. 113 .
Animę filii boni uel mali 128 .
Malę cogitationis fomitem reseca 130 .
Moyses in alto positus 131 .
Beelsephon, id est ascensio 143 .
Cogitationes malę 163 .
Petit montem 167 .
Nemo tam purus, quin aliquando aduersę cogitationis contagione maculetur 170 .
Chananei sunt uanę et lubricę cogitationes 170 .
Conuersi.
Hęreditatem cępit Christus ciuitatis aduersariorum 16 .
Quis conuersus et auersus 48 .
Corde concipit 50 .
Destruit uetera, noua ędificat 113 .
Transit de Ęgypto ad hęremum 140 .
Exire de Ęgypto 141 .
Conuersio in demones uindicta 143 .
Conuersus 150 .
Conuersio duplex 162 .
Iephone, id est conuersio genuit Caleph, id est cor et sapientiam 166 .
Da sortem Iesu 172 .
Conuersi statim pugnas patiuntur 181 .
Confugium.
Ciuitates refugii 146 .
Modicum fermentum totam massam corrumpit 154 .
Consolatio in morte filii 15 .
Cor hominis calibanus 63 .
Pectus oculi 65 .
Mensa munda 86 .
Terra nostra 89 .
Cor ager 107 .
Agri corda 108 .
Corpus tabernaculum 105 .
Corpora uestra templum Dei sunt 152 .
Iumentum corpus, asina caro 179 .
Circumcisio cordis, aurium, labiorum 8 .
Circumcisio quid 106 .
Prima et secunda circumcisio. Circumcisi 152 .
Circumcisio secunda cultris lapideis 173 .
Confessio 54. 56 .
Nuda 74 .
HIGINVS
Custos.
Serpens horti Hesperidum custos 1 .
Crudelis.
Lycaon 1 .
Clamor.
Rugitus asinorum 4 .
Cibus, potus.
Nondum uini usus Cecrope regnante 5 .
Celer.
Orion currens supra fluctus 5 .
Canis 6 .
HOMERVS
Crudelitas.
Hector circa moenia raptatus.
HERODOTVS
Cibus, potus.
Solis mensa 37 .
Crudelis.
Cambises Amasis corpus exhumatum cędi iussit et cremari 39.37 .
Darii sęuitia in filios Ochazi 58 .
Astiages Harpagum compulit filium comedere 12 .
Tomiris Cyri caput in utrem sanguine plenum immersit 17 .
Callidus.
Megadis se ipsum uulnerauit, in eos plebem excitans, a quibus id se passum dixit 6 .
Artemisię in periculo uitando sagacitas 117 .
BASILIVS MAGNVS
Quęre in fine eius operis.
PLINIVS
Diligentia.
Frontem domini plus prodesse quam occipitium in agro 178 .
Nocere sępe nimiam diligentiam 330 .
Ramises, rex Ęgypti, obeliscum erecturus filium alligauit cacumini, quo maius periculum
plus adderet curę 339 .
Derisio.
Procax natura multorum in alienis miseriis 254 .
Deformis.
Homo duos pedes et palmum altus Canopas. Item Andromeda, liberta Iulię
Augustę 77 .
Miconii calui giguntur, in Cauno lienosi 122 .
Talpana uua nigra candidum facit mustum 143 .
Hipponacti, Chio poetę, notabilis foeditas uultu inerat 337 .
Docilis.
Elephantum tardioris ingenii in accipiendis quę tradebantur, sępius castigatum
uerberibus eadem illa meditantem noctu repertum 85 .
Vrsę foetus caro informis; hanc lambendo figurant 92 .
Domatio.
Elephanti domantur rabidi fame et uerberibus, elephantis aliis admotis, qui tumultuantem
cathenis coherceant 86 .
Domiti militant. Minimo suis stridore terrentur. Quamuis leui iniectu operto capite
leonis feritas ita torpescit, ut deuinciatur non repugnans 88 .
Impetus canum et sęuitia mitigatur ab homine considente humi 93 .
Arietis ferocia cohibetur cornu iuxta aurem terebrato 95 .
Asparago trito cum oleo perunctum pungi ab apibus negant 205 .
Caprificus tauros feroces collo circumdata sic compescit, ut pręstet immobiles 236 .
Oenotheridis herbę aspersu e uino feritas omnium animalium mitigatur 245 .
Lysimachia herba iumentis discordantibus iugo imposita asperitatem cohibet 250 .
Mulas non calcitrare, cum uinum biberint 295 .
Dolus.
Pantherę colore sollicitari quadrupedes, sed capitis toruitate terreri.
Quam ob rem occultato eo reliqua dulcedine corripit 88 .
Hyenna humanum assimulat sermonem, nomen pastoris alicuius adiscit quem
euocatum extra stabula laceret 91 .
Cameleon toto corpore colorem mutat. Item colores mutat Scytharum tarandus et Indorum
lycaon. Conchę ex prędante eas polypo escam capiunt 101 .
Pinna se pandit, impletur pisciculis. Cancer, qui comes semper est ei, morsu signat, ut
concludat se; deinde prędam partiuntur 103./ Drusus, tribunus plebei, sanguinem traditur
caprinum bibisse, cum pallore et inuidia ueneni sibi dati insimulari Quintum Scipionem 3
inimicum uellet 275 .
Nullum animal fraudulentius inuidet homini quam stellio 292 .
Zeuzis decepit aues, Parrhasius Zeuzim 329 .
Labyrinthus, quo si quis improperet sine glomere lini, exitum inuenire non potest 341 .
Perdices aucupem nidis accedentem ita eludunt, ut procul amoueant 111 .
Viscum pennis auium tactu ligandis 164 .
Vbi faui uenenati gignantur 216 .
Transferre fatum alienum in suam gentem uerbis tentauit othruscus aruspex 270 .
Diuitię.
Dardę auri, Setę argenti fertiles; pręterea Prasi siue Palybotri
Indorum opulentissimi 66 .
Capitalia mons, cuius incolę auri argentique metalla fodiunt. Margaritę grandiores ad
Taprobanen insulam. Ibidem opes copiosę 67 .
Stoidis insula quęstuosa margaritis 68 .
Persis etiam in luxum diues. Tylos insula plurima margaritis 70 .
Hammeum littus, ubi auri metalla. Cauranani, quod signat ditissimos armento. Arabum
gentes ditissimę. Cytis insula in mari Rubro topazium ferens 71 .
Quomodo inueniantur margaritę 102 .
Lolia Paulina smaragdis margaritisque operta. Cleopatrę uniones omnium maximi. Clodius,
Esopi tragedi filius, uniones in coena absorbuit. Domus magnificę Crassi Oratoris; item
Quinti Catuli et Cai Aquilii 164 .
Arbores loti VI in domo Crassi. Mida et Cresus opulentissimi. Cyrus deuicta Asia pondo
auri XXXIV milia inuenerat et ex auro platanum uitemque 312 .
Craterem Semyramidis XV talentorum. Ingens copia auri et argenti. Tarquinius Priscus
tunica aurea triumphauit 313 .
Agrippina Claudii principis induta paludamento aureo textili sine alia materia. Amnes
auriferi: Tagus, Padus, Hebrus, Pactolus, Ganges. Marcus Crassus negabat diuitem esse, nisi
qui redditu annuo legionem tueri posset 316 .
Caius Cecilius Claudius Isidorus opulentissimus. Ptolomeus Pythis
Bitimmus platanum uitemque auream Dario regi dono dedit. Xerxis copias excepit
epulo Cresus rex. Gemma Polycratis. Achates Pyrrhi 346 .
Gemmiferi amnes: Axis, Macer,
Ganges; terrarum autem omnium maxime India 355 .
Dolor.
Nepenthes herba obliuionem tristitię ueniamque afferens 247 .
Degener.
Vappę nomen accepit, qui degenerauit 146 .
Myrtus patricia, altera plebeia Romę; marcescente senatu patricia euasit sterilis et
languida 153 .
Larix ustis radicibus non repullulat 155 .
Graue ostentum, cum arbores deteriorantur 175 .
Laodiceę Xerxis aduentu platanus in oleam mutata. Lapidem in Scyro insula integrum
fluctuare, comminutum mergi 343 .
STRABO
Dolus.
Traces factis dierum induciis noctu inopinantes deprędarunt 161 .
Polemo rex, dum dolos intendit, dolo captus interremptusque est 197 .
Cercopitecus uisco illitis oculis capitur 268 .
Diuitię.
Montes metalliferi 60 .
Hispani Turdetani ditissimi pręsepibus et doliis argenteis usi 63 .
Lusitani pro nummis permutatione rerum usi 65 .
Diues qui dispergebat nummos 79 .
Dynastę, id est potentes 166 .
Formicę aurum erruentes 270 .
Deformis.
Myconii natura calui 194 .
EMILIVS PROBVS
Deformis, exiguus, claudus, at animi bono admirabilis fuit 38 .
APOPHTHEGMATA PLVTARCHI
Deformis facie 45 .
Docilis.
Audiendi studiosus 31 .
Diuitię non ei qui possidet, sed qui parauit honori sunt 13 .
Quare opes expetendę 16 .
Diuitię timidum ex audaci faciunt 32 .
Diuitiis ęgri dumtaxat indigent 33 .
Diuitibus imperare quam diuitias possidere maluit. Apparatus rerum nihil prodest, ubi
desunt necessaria 37 .
Diuitis ignaui pecunia, non opera utere 55 .
Quam ob rem diuitię parandę 71 .
Diuiti pręfertur uir frugi ac iustus 75 .
Plus habeo quam satis est 79 .
Diues moderate uictitans laudatur 83 .
Thesaurum absconditum inutile esse. Defensorem ne lędas, ut semper possit et uelit
defendere 39 .
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIBVS
Degener.
Titus Manlius Torquatus ob ingenii tarditatem et
hębitudinem rus relegatus 13 .
APOPHTHEGMATA PLVTARCHI
Dolor.
Fletus continentia 24 .
Leuchothoe sacrificium luctu peragitur 73 .
FABIVS QVINTILIANVS IN DECLAMATIONIBVS
Dolus.
Responsum ambiguum 19 .
Diuitis et pauperis comparatio 64 .
Dolorem sola impatientia facit 53 .
Dolor ex uerecundia 76 .
Dolor acrior improuisi mali 78 .
Desperatio non est semper summus affectus 73 .
TVLLIVS IN TVSCVLANIS
Diuitię.
Nihil beatitudinis loco habendum quod amitti potest 148 .
Exemplum: quid Lacon mercatori respondit. Non sunt bona dicenda, quibus abundantem licet
esse miserrimum. Diuitię non habendę in bonis quod eas et mali habent 149 .
Dolor.
An dolor sit malorum maximum 109 .
Sententię philosophorum de dolore. Epicurus dedecus quam dolorem pręoptat 111 .
Stoici: quod non sit malum dolor. Dolor contemnendus est 112 .
Inter laborem et dolorem. Sit ne malum dolor, ostendit rationibus 113 .
Epicuri sententia de dolore 114 .
Vlixis lamenta in dolore apud Sophoclem 113 .
In dolore prouidendum, nequid fiat indecenter 114 .
Ingemiscere nonnunquam conceditur. Quali utendum gemitu. Heracleotes philosophus doloris
impatiens 115 .
Possidonius contra patientissimus. Multi uulnerum dolorem tolerant, morbi uero non
possunt 116 .
Morsus pestilentię. Quare dolor minuitur tempore 124 .
Dolor corporis perfertur proposita spe boni 126 .
Lugendi genera detestabilia. Qui in moerore uellunt sibi capillum. Item exempla eiusmodi.
Luctum et moerorem non esse uiri 127 .
Causę suscipiendi doloris. Artemisia luctu contabuit. Officia consolantium in dolore 128 .
Dolor est ęgritudo crucians 131 .
Lamentatio ęgritudo cum eiulatu. Molestia ęgritudo permanens. Afflictio ęgritudo cum
uexatione cordis. Publius Rutilius fratris repulsam usque adeo ęgre tulit, ut moreretur 134 .
Dolor uidetur uirtuti aduersarius 153 .
Defensor.
Caius Gracchus uerbis defendebat ęrarium, re uero effundebat 124 .
Piso contra legem frumentariam dixerat, et ad frumentum accipiendum uenit. Desperatio
est ęgritudo sine ulla rerum expectatione meliorum 131 .
TVLLIVS DE FINIBVS
Deformis.
Natura corporis uitia occulta esse uolumus 75 .
Dolus.
Publius Sextillius Ruffus hęreditatem, ut rogatus erat, negauit ad filiam pertinere 24 .
Quam improbe faciat qui alterum non admonet de periculo, licet sibi utile sit 25 .
Diuitię.
Ad uirtutes pecunia dux esse potest, continere uero eas non potest. Diogenes 47 .
Diuitias Zeno in prępositis, Aristoteles in bonis ponit 66 .
Dolor iuxta Epicurum, si longus, leuis, si grauis, breuis 8 .
Tullius contra quod et summus possit esse diuturnus 31 .
Saxum Lemnium flebiles uoces refert 32 .
Quod dolor non sit summum malum 34 .
Non dolere summum bonum secundum Hieronymum 81 .
Dolorem non esse malum 43 .
Dolorem maiorem opinio facit, non natura 46 .
Pręparatio ad ferendum dolorem 59 .
Dolor quiddam asperum, sed quia carens culpa, ideo non malum 63 .
Quomodo Philoctetes suum solatus est dolorem 72 .
Stoici dolorem non malum esse, Peripatetici malum esse, sed ferendum docent 85 .
Dionysius Heracleotes desciuit a Stoicis propter oculorum dolorem. Arcesilas quam
patiens in podagrę dolore.
Degener.
Tiberii Gracchi filius rempublicam cupiit euertere, pater uero stabilire 65 .
POMPONIVS MELLA IN GEOGRAPHIA
Diuitię.
Vbi ęs magis in precio quam aurum, quia plus abundant auro Macrobii et Automolę in Meroe,
insula Nili 56 .
BEATVS HIERONYMVS IN PARTE PRIMA
Deus.
Substantia sine initio, sine fine etc. Quomodo Pater genuit Filium, ne discutias. Deus
unus tantum 2 .
Tantum Filius creditur incarnatus. Iesus saluator. Christus unctus. Christus uirtus
Altissimi 3 .
Personarum distinctio in una substantia 10 .
Filius humanatus. Christus in carne omnia potuit quę uoluit et nunquam est mentitus.
Contra impugnantes diuinitatem uel humanitatem Christi 11, 12 .
Filius per omnia ęqualis Patri contra Arrium 13 .
Personarum distinctio, et exemplum, quomodo Pater generat Filium sibi coęternum 14 .
Filius non ideo minor Patre quia missus 14 .
Moyses et Helias, id est Lex et prophetę loquuntur cum Christo
15 .
Arriani male de Christo sentientes 16 .
Quod et Spiritus Sanctus est Deus. Trinitas uera, ueneranda, inuisibilis,
omnipotens 17 .
In Trinitate tres hypostases. Christus, Dei Filius, sapientia, sermo, ratio, spiritus
etc. Filius missus pro salute mundi 19 .
De essentia Trinitatis 23 .
De membris et attributis Deo ut homini. Quomodo dicitur, quod solus habet immortalitatem
80 .
Spiritus Patris et Spiritus Iesu idem 83 .
Deus inuisibilis 89 .
De Deo dicitur: Qui est, quia omnis creatura ei collata non subsistit 147 .
Christus est liber intus et foris scriptus 179 .
De insufflatione et missione Spiritus Sancti 204 .
Paraclytus. Anima Dei signat affectum Dei 208 .
Deus Dei Filius ubique 217 .
De corpore et sanguine Christi. 240 .
Diuiti quo pacto uiuendum 20 .
Crates philosophus auri pondus proiecit in mare 45 .
Quomodo saluatur diues 201 .
Dolor.
Cor non comedendum 151 .
Niobe fletu in lapidem uersa 160 .
Abelsattym interpretatur luctus spinarum, id est luctus peccatorum 196 .
IDEM IN PARTE SECVNDA
Deus.
Ira et furor Dei 2 .
Christus speciosus forma prę filiis hominum 5 .
Pater et Filius et Spiritus Sanctus dicitur fons. Tres fontes in Ecclesia sunt Trinitatis
mysterium 8 .
Sponsus et sponsa. Christus et Ecclesia 10 .
Dii in Scripturis qui sint 17 .
Christus iustitia, pax, ueritas, sponsus, sponsa 25 .
Deus sicut sol pro materia obiecti aliud indurat ut lutum, aliud mollit ut cęram 28 .
Christus fons aquę uiuę, panis, nardus, unguentum, lumen, uerbum 35 .
Deus non oculis,sed mente uidetur et spiritu 44 .
De X Dei nominibus apud Hebreos 79 .
Iosephus, XVIII. Antiquitatum liber de Christo 84 .
Incarnationis promissio 115 .
Christus sapientia, iustitia, sanctitas 126 .
Dii nationum explosi succedente crucis tropheo 127 .
Deus solus sapiens 297 .
Diuitię.
Ophyr auri genus 6 .
Ophaz, zaab genera auri. Tarsis lapis. Regio Indię opulenta 81 .
Ve duiuitibus etc. 118. 208 .
Diuites, plorate 255 .
Diuitiis templa satis nunc abundant, uirtutibus parum 132 .
Diuitiarum contemptus 169 .
Nec diuiti obsunt opes, si eis bene utatur 193 .
Crates et Antisthenes contempserunt diuitias 202. 211 .
Quę sunt diuitię proprię. Quare contemnendę diuitię 207 .
Contra diuites luxurię deditos 210 .
Diuitias laboriose congregant, luxuriose consummunt 221 .
Diuites insolentes et superbi 303 .
Degener.
A parentibus degenerauerunt filii Samuelis prophetę et filii Heli sacerdotis 282 .
Dolus.
Vulpecula cum leporibus ludit et sic occidit 205 .
Derisio.
Beatus Hieronymus illusus ueste muliebri 301 .
BIBLIA
Diligentia.
Saul, dum Cis patris sollicite perquisiuit asinas, et ipsas inuenit et se regem fore
agnouit 42 .
Sollicitus 130 .
Vidisti uirum uelocem in opere etc. 131 .
Mane semina et uespere ne cesses 134 .
Quodcunque
potest facere manus tua instanter operare etc. In
omnibus operibus tuis esto uelox 147 .
Derisio.
Viri Sochoth et Phanuel deriserunt Gedeonem, et ab eodem contriti dederunt poenas 36 .
Michol sterilitate damnatur, quia irrisit Dauid ludentem ante archam Domini 50 .
Pueri XLII qui deridebant Heliseum a duobus ursis lacerati sunt 62 .
Sanabalath et Thobię dicteria in Iudeos, cum reędificarent Hierusalem 85 .
Thobias, cum irrideretur de operibus piis, econtra dicebat his promereri uitam ęternam
90 .
Anna uxor exprobrat ei spem uanam et elemosinas eius non prospere cessisse 90 .
Deridetur iusti simplicitas 103 .
Nunc autem derident me iuniores tempore etc. 106 .
Illusor solus portabit malum 127 .
Derisor quęrit sapientiam, et non inuenit. Calumniator pauperis 128 .
Parata sunt derisoribus iudicia etc. 130 .
Derisorem eiice 131 .
Pauper calumnians pauperem. Parentum irrisor 132 .
Videntes turbabuntur et gementes dicent: Hi sunt quos aliquando habuimus in derisum etc.
138 .
Filii Israel Moysen, quem prius expositum deriserunt, in fine euentus mirati sunt 139 .
Equus emissarius, sic et amicus subsannator; sub omni suprasedente hinnit 148 .
In derisores prophetarum 156 .
Factus sum in derisum tota die, omnes subsannant me 172 .
Factus sum in derisum omni populo, canticum eorum tota die 182 .
Offendiculum amaritudinis et spina dolorem inferens 190 .
Qui deriserunt desolationem Hierusalem, ipsi confusionem suam passi sunt 192 .
Deformis.
Statua quam somniauit Nabuchodonosor 196 .
Docilis.
Ruth abiit in agrum ad colligendas spicas post terga metentium 40 .
Attendite, filii, disciplinam patris 126 .
Disce. Disce prius, postea
doceas 131 .
Esto mansuetus ad audiendum uerbum Dei. Si dilexeris audire, sapiens eris. In multitudine
presbiterorum prudentium sta, et si uideris sensatum, euigila ad eum, et gradus ostiorum
illius exterat pes tuus. Ne despicias doctrinam presbiterorum et seniorum 142 .
Verbum sapiens scius suscipiet, luxuriosus proiiciet 145 .
Suscipe correptionem 148 .
Et mittam famem in terra, non famem panis nec sitim aquę, sed audiendi uerbum Domini, et
non inuenient 206 .
Dolus.
Rebecca dolis circumuenit uirum Isaac, ut benediceret Iacob filio, ratus se benedicere
filio Esau 5 .
Ne decipias. Vestem ex duobus contextam non indueris 17 .
Dominus iubet percuti Madianitas, quia deceperunt Israel per idolum Belphegor et Zochi,
filiam ducis Madian 24 .
Gabaonitę dolo impetrarunt sibi salutem coram Iosue 31 .
Aioth uenit cum muneribus ad regem Eglon, et seorsum in colloquium euocatum interimit.
Sysaram latere cupientem operuit Iahel, mox adacto tempori clauo interfecit 35 .
Vulpes Sansonis ignem ferentes in cauda 38 .
Saul sepę simulata reconcilatione tetendit insidias Dauid; ubi id parum processit, aperto
odio persecutus est eum 45 .
Dauid simulat insaniam 46 .
Ioab dolose euocatum Abner interfecit 49 .
Siba seruus insimulatus dominum suum defectionis possessionem bonorum illius impetrauit a
rege 53 .
Ioab Amasam, collegam suum dolo interfecit 54 .
Ioab utriusque homicidii regnante Salomone dedit poenas 55 .
Mulier alteri furata uiuum filium supposuit suum mortuum 56 .
Prophetes senex de Bethel decepit alterum dicens angelum sibi locutum etc. 58 .
Simulatores et callidi prouocant iram Dei 107 .
De uanis et falsis hominibus. Psalmus XI 109 .
Contra simulatores amicicię. Psalmus XXVII 110 .
Ab homine iniquo et doloso errue me. Psalmus XLII. Simulatorum malicia. Psalmus
LXI 113 .
Conuersio ficta. Psalmus LXXVII 115 .
Custodi me a laqueo quem statuerunt mihi etc.
Psalmus CXL 124 .
Consilium fraudis. Illusor. Supplantator. 126 .
Os bilingue detestor 127 .
Fraudulentus bis 128 .
Deceptor iustorum 132 .
Qui fodit foueam, incidet in eam 134 .
Caue a dolosis et sperbis 144 .
Dolosus et insidiator 147 .
Qui fraudem facit mercenario 148 .
Malicia amicorum falsorum 148 .
Erubescite de offuscatione dati et accepti 149 .
Sicut decipula plena auibus, sic domus eorum plenę dolo. A propheta usque ad sacerdotem
faciunt dolum. Vnusquisque se a proximo suo custodiat, et in omni fratre non habeat fiduciam,
quia omnis frater supplantans supplantabit, et omnis amicus fraudulenter incedet 169 .
In ore suo pacem cum amico suo loquitur, et occulte ponit ei insidias 169 .
Ismael occidit Godoliam in conuiuio ab ipso inuitatus 178 .
Dolo circumueniunt regem, ut emittat edictum, quo periret Daniel, quem rex prę cęteris
diligebat 198 .
Et factus est Ephraim quasi columba seducta non habens cor 202 .
Mensura minor irę plena 209 .
Totum in hamo subleuauit etc. Ve qui potum dat amico suo mittens fel suum et inebrians,
ut aspiciat nuditatem eius 210 .
Eupator munitionem Syon dirruit, cum ei pacem iurasset 219 .
Alchimas itidem percussit Assideos. Nicanor euocatum Iudam ad pacem ineundam inter se
uoluit eum comprehendere 220 .
Rex Ęgypti quasi amicus ingressus Syriam dolo eam occupauit, ciuitates Alexandri, generi
sui. Ionathas dolis Triphonis circumuentus periit 222 .
Idem Triphon Antiochum regem, dum simul pergerent, dolo interemit 223 .
Menelaus sibi impetrauit sacerdotium, cum Iason eum, ut pro se impetraret, misisset
pecuniasque ei dedisset 225 .
Andronicus iurauit Onię sacerdoti nihil se ei nociturum, et euocatum de templo interemit
226 .
Diuitię.
Abraham diues auri er argenti 2 .
Isaac propter opulentiam incidit in Palestinorum inuidiam. Isaac serui foderunt puteum
dictum Abundantia 4 .
Iacob pauper diligitur a socero suo Laban, ditatus uero ab eodem persecutionem patitur 5 .
Sculptilia eorum igne combures; non concupisces argentum et aurum, de quibus facta sunt
etc. Caue, ne, postquam affluxeris bonis, eleuetur cor tuum et non reminiscaris Domini, Dei
tui 26 .
Anos aureos et mures aureos fecerunt Philistiim 42 .
Dauid arma aurea et multum ęris adduxit in Hierusalem Adadezer regis 50 .
Dauid expugnata urbe Rabath tulit regis diadema pondo auri talentum habens gemmas
preciosissimas etc. Altare aureum, mensa, candelabra X etc., omnia ex auro 57 .
Attulerunt de Ophir ad Salomonem CCCCXX talenta auri. Scuta, peltę, uasa, supellex, omnia
de auro purissimo. Tanta fuit copia argenti in Hierusalem, quanta lapidum, tanta cedrorum,
quanta et sicomorum 58 .
Ioas Azaheli, regi Syrię, uenienti extra Hierusalem uniuersum argentum de palatio et
thesauris templi dedit, et inde eum fecit recedere 65 .
Achaz, rex Iuda, misit aurum et argentum Assyriorum regi, et percussit >Syros 67 .
Diuitiarum iactantia Ezechiam ad pauperiem redegit rapientibus eas illis ipsis quibus eas
ostentauerat 78 .
Dauid percussis Philistiim de pręda pharetras aureas et ęris magnam copiam
attulit in Hierusalem 72 .
Quanta pręparauit Dauid pro ędificatione templi 73 .
Attulerunt ad Salomonem de Ophir auri talenta CCCCL. Afferebantur per singulos annos auri
talenta DCLXVI. Salomon magnificatus est super omnes reges terrę diuitiis et gloria 76 .
Appensa sacerdotibus per Esdram post transmigrationem 84 .
Vix per dies XXX collecta sunt Assyriorum spolia 96 .
Diuitię Iob 101 .
Diues cum dormierit, nihil secum auferet etc. 105 .
Non dabitur aurum obrizum pro sapientia, nec appendetur argentum in commutatione eius
106 .
Diuites egebunt; quęrentes autem Dominum abundabunt. Psalmus XXX 111 .
Thesaurizet alius, substantia mea apud Dominum. Psalmus XXXVIII 111 .
Potentia et diuitię non saluant. Psalmus XLVIII 112 .
Si diuitię affluant, nolite cor apponere. Psalmus LXI 114 .
Obprobrium sumus abundantibus. Psalmus CXXII 121 .
Diuitię postponuntur sapientię 127 .
Diues bis 127 .
Diuitię.
Diues auarus et diues largus. Substantia festinata minuetur, quę autem paulatim
colligitur manu, multiplicabitur. Bonus possidebit substantiam peccatoris. Diuitię ter 128 .
Diuitię. Diues. Diues rigidus. Diues. Acquisitio festinata. Diuitię 130 .
Diues. Familia et substantia 131 .
Diues. Diues insipiens. Diues iterum. Nec diuitias nec paupertates optat Salomon, sed
tantum uictui necessaria 132 .
Diuitię et opulentia uanitas. Detestatus sum industriam meam in acquirendo. Qui amat
diuitias, fructum non capiet ex eis. Saturitas diuitis non sinit eum dormire. Alius acquirit
diuitias nec fruitur eis; homo extraneus uorabit illas. Diuitię conseruatę in malum domini
sui. Sicut egressus est nudus de utero matris suę, sic reuertetur, et nihil auferet de labore
suo 133 .
Sapientia cum diuitiis prodest 134 .
Quid nobis profuit superbia aut diuitiarum iactantia? Transierunt omnia 138 .
Noli attendere ad possessiones iniquas. Noli anxius esse in diuitiis iniustis. Multos
perdidit aurum et argentum 142 .
Non zeles gloriam et opes peccatoris. Qui gloriatur in substantia, uereri debet
paupertatem. Si diues fueris, non eris immunis a delicto. Diues. Bona est substantia cui non
est peccatum in conscientia 144 .
Memento paupertatis in tempore abundantię 145 .
Diues mendax 146 .
Diues bonus. Beatus diues sine macula auaritię 147 .
Substantię iniustorum sicut fluuius siccabuntur, et sicut tonitruum magnum
in pluuia personabunt 149 .
Mors amara iniusto et diuiti 149 .
Salomon collegit aurum et argentum 150 .
Cum clamaueris, liberent te congregati tui, et omnes eos auferet uentus, tollet aura 164 .
Diuitię scire et nosse Deum 169 .
Perdix fouit quę non peperit; fecit diuitias, et non in iudicio; in dimidio dierum suorum
relinquet eas, et in nouissimo suo erit insipiens 172 .
Pro eo quod habuisti fiduciam in munitionibus tuis et in thesauris tuis, tu quoque
capieris. Fertilis fuit Moab ab adolescentia sua, et requieuit in fecibus suis etc. Propterea
ecce dies ueniunt, et confundetur Moab etc. 180 .
Quę habitas super aquas multas locuplex in thesauris, uenit finis tuus, pedalis
pręcisionis tuę 181 .
Vbi sunt qui argentum thesaurizant, et aurum, in quo confidunt homines, et non est finis
acquisitionis eorum etc. 183 .
Argentum eorum et aurum eorum non ualebit liberare eos in die furoris Domini 185 .
Iniquitas Sodomę abundantia et ocium 187 .
Olla plena bonis carnibus efferbuit, et discocta sunt ossa illius in medio eius 189 .
Desiderabile argentum eorum urtica hęreditabit, lappa in tabernaculis eorum. Iuxta
pascua sua adimpleti sunt et saturati sunt, et eleuarunt cor suum, et obliti sunt mei etc.
203 .
Domos quadro lapide ędificabitis, et non habitabitis in eis; uineas plantabitis
amantissimas, et non bibetis uinum earum 205 .
Ve uobis qui opulenti estis in Syon, et confiditis in montem Samarię etc. 206 .
Diripite argentum, diripite aurum; et non est finis diuitiarum etc. 209 .
Ecce iste coopertus est auro et argento, et omnis spiritus non est in uisceribus eius
210 .
Disperierunt omnes inuoluti argento. Argentum eorum et aurum eorum non poterit liberare
eos in die irę Domini 211 .
Et qui mercedes congregauit, misit eas in sacculum pertusum 211 .
Peccatoribus non proderunt diuitię 214 .
Iudas fugatis hostibus cum ad castra eorum reuertisset, uetuit tolli spolia, ne in his
dirripiendis occupatos Gorgias, qui stabat in montibus, opprimeret 218 .
Simon clypeum aureum mnarum mille Romanis misit 223 .
Dolor.
Benoni, id est filius doloris mei 6 .
Aaron uetitus dolorem pręferre in morte filiorum, eo quod oleum unctionis esset super
eum. Aaron mente lugubri comedere non potuit de oblatione, licet teneretur 16 .
Sacerdos ne contaminetur in mortibus ciuium, nisi consanguineorum. Pontifex caput non
discoperiet uestimenta non scindet, ad mortuum non ingredietur 18 .
Mortem Aaron fleuit populus diebus XXX 23 .
Non uos incidetis nec facietis caluitium super mortuo 27 .
Moysen fleuerunt XXX diebus 30 .
Minante angelo filii Israel fleuerunt; locus dictus flentium siue lachrimarum 35 .
Iepte immolauit filiam; hinc mos inoleuit, ut filię Israel simul conuenientes annuo fletu
diebus quattuor plangant filiam Ieptę. Filia Iepte duobus mensibus peragrans montes luxit
uirginitatem suam, reuersa patris uotum impleuit 37 .
Nolebat Noemi se uocari Noemi, id est Pulchram, sed Mara, id est Amaram 40 .
Heli audita nece filiorum prę dolore cecidit et mortuus est 41 .
Qui archam Domini abstulerant, percutiebantur in secretiori parte natium, et ascendebat
ululatus percussorum in cęlum 42 .
Dauid fleuit uxores captas ab hostibus Achinoe et Abigail 48 .
Habitatores Iabes mortem Saul et filiorum eius dolentes ieiunauerunt VII diebus. Dauid
dolens mortem Saul et Ionatę scidit uestimenta sua, sui lugentes ieiunauerunt ad uesperam 49 .
Dauid Ammonis filii nece audita scidit uestimenta, reliqui fleuerunt ploratu magno 52 .
Idem Absalonem uitę suę insidiantem grauissime fleuit occisum 53 .
Respha a filiis in cruce pendentibus abigebat aues per diem et bestias per noctem 54 .
Heliseus fleuit, dum prophetaret Azahelem super Syriam regnaturum et mala facturum
filiis Israel 64 .
Iosias fleuit mala uentura super Hierusalem; propterea requieuit in pace, ne uideat illa
68 .
Iosiam luxerunt Iuda et Hierusalem. Hieremias fecit lamentationes 82 .
In reędificatione templi sub Zorobabel populus pars gaudebat, pars lugebat clamore mixto
83. 89 .
Esdras scidit uestimenta, uulsit capillos et barbam, sedit moerens usque ad uesperum.
Fleuit populus. Neemias: Fleui et luxi diebus multis 85. 90 .
Anna flet Thobiam discedentem 91 .
Factus est fletus et ululatus in ecclesia per multas horas clamantium ad Deum 95 .
Dolor et exclamatio subita Vagaonis et Assyriorum uiso Olophernis trunco 96 .
Iudith defunctam luxit populus diebus septem 97 .
Dolor Mardochei et Iudeorum apud Persas, cum edictum regis exisset delendi eos 98 .
Iob quoque nunciis calamitatis exceptis scidisse dicitur uestimenta sua, et tonso capite
corruisse in terram 101 .
Verba mea dolore sunt plena etc. 102 .
Dimitte me, ut plangam dolorem meum 103 .
Si locutus fuero, non quiescet dolor meus, et si tacuero, non recedet a me
104 .
In doloribus consolabitur a Domino. Psalmus XCIII 117 .
Exitus aquarum deduxerunt oculi mei. Psalmus [118] CXVIII 120 .
Lamentatio populi in captiuitate. Psalmus CXXXVI 123 .
Dolor 127 .
Lugens consolabitur 128 .
Risum dolor sequitur 128 .
Tristitia 130 .
Afflictus 131 .
Melior tristitia quam lętitia 134 .
Sapientia a doloribus liberat 139 .
Tristitiam non des animę tuę. Placens Deo tristitiam expelle a te 147 .
In mortuum produc lachrimas 149 .
Qui lugent consolabuntur 157 .
Angeli pacis amare flebunt 158 .
Fleuit Ezechias fletu magno 159 .
Rugiemus quasi ursi et quasi columbę meditantes gememus quia corruit in platea ueritas
164 .
Consolatio lugentibus a Domino 165 .
Tonde capillum tuum et proiice, et sume in directum planctum, quia proiecit Dominus et
reliquit generationem furoris sui. Quis dabit capiti meo aquam, et oculis meis fontem
lachrimarum, et plorabo die ac nocte interfectos filię populi mei 169 .
Lamentatio Hieremię: Non sedi in concilio ludentium etc. Solus
sedebam, quia amaritudine replesti me; quare factus
est dolor meus perpetuus etc. 171 .
Rachel plorans filios suos etc. 175 .
Nequaquam calcator uuę solitum celeuma cantabit 180 .
Lamentatio Hieremię: Quomodo sedet sola ciuitas 181 .
Inundauerunt aquę super caput meum. Repleuit me amaritudinibus, inebriauit me absinthio.
Recordare absinthii mei et felis. Oculus meus afflictus est. Diuisiones aquarum deduxerunt
oculi mei 182 .
Defecit gaudium cordis mei, uersus est in luctum chorus noster; cecidit corona capitis
nostri 183 .
Sedi VII diebus moerens 184 .
Percute manum tuam et allide pedem tuum, et dic: Heu ad omnes abominationes malorum
domuus Israel 185 .
Rui in faciem et exclamaui: Heu, heu, heu, Domine Deus. Ezechiel flet mortem Pheltię:
Heu, heu, heu, Domine, consummationem tu facis etc. 186 .
Et tu, assumme planctum super principes Israel 188 .
Non palam flet, sed tamen tacitus ingemiscit Ezechiel uxoris mortem 189 .
Lamentum super pharaonem. Cane carmen lugubre super multitudinem Ęgypti 191 .
Tristitia regis cum liberare cuperet Danielem, et edictum reuocare non liceret 198 .
Dolores parturientis uenient ei 223 .
Vlulate etc. 204 .
Super hoc plangam quia desperata est plaga eius 208 .
Operiebatis lachrimis altare Domini fletu et mugitu, ita ut non respiciam ultra ad
sacrificium etc., quia nihil prosunt lachrimę, ubi non cessat peccatum 216 .
Degener.
Ioram pessimus, de Iosaphat optimo. Ioatham rex rectum fecit coram Domino, Achaz uero,
filius eius, male operatus est 80 .
Manasses in fine optimus; Ammon, filius eius, semper per omnia pessimus fuit. Vinea
electa conuersa in prauum 167 .
Versa est mihi domus Israel in scoriam; omnes isti ęs, et stamnum, et
ferrum, et plumbum in medio fornacis; scoria argenti facti sunt 189 .
Defensor.
Respha a filiis crucifixis abigebat aues per diem et bestias per noctem 54 .
Bello Philistino Iesbinedob extendit manum percussurus Dauid regem; Abisai ictum eius
suspendit illo statim interfecto 54 .
Dominus defendet iustum ab impio. Protector. Psalmus XXXVI.III. Innocens a Domino
protegitur. Psalmus LI 112 .
A persecutionibus liberatio. Psalmus LXXI 114 .
Dominus protexit Dauid ab inimicis suis. Psalmus LXXXVIII 116 .
Ipse custodiet te ab impetu impiorum 126 .
Custos domini sui 131 .
Impii persecuntur, iusti defendunt. Aperi os tuum muto et causis omnium filiorum qui
pertranseunt. Vindica inopem 132 .
Liberator ab ingratis contemnitur 134 .
Sub umbra illius sedi etc. 135 .
Christus sponsam se defensurum pollicetur, sed adhuc illa se defendi petit 137 .
Nubem ab ęstu solis umbraculum habent 140 .
Libera eum qui patitur iniuriam 141 .
Protectio Domini in tentationibus 152 .
Cum transieris per aquas, tecum ero, et flumina non operient/te; cum ambulaueris in igne,
non combureris, et flamma non ardebit in te 161 .
Cibabo hostes tuos carnibus suis etc. Nunquid abbreuiata et paruula facta
est manus mea, ut non possim redimere? 162 .
Tu ne formides quia ego tecum sum, ait Dominus, ut liberem te 167 .
Dabo te populo huic in murum ęreum, fortem; et bellabunt aduersum te, et non
pręualebunt, quia ego tecum sum etc. 171 .
Dominus autem mecum est tanquam bellator fortis; iccirco qui persecuntur me, cadent et
infirmi erunt 172 .
Erruite ui oppressum, liberate ui oppressum 173 .
Hieremias liberatus de carcere libertate donatur per Nabuzardan, magistrum militię regis
Nabuchodonosor 178 .
Adducam malum super omnem carnem, et te, Baruch, saluabo, quocunque perrexeris 179 .
Ecce dedi faciem tuam ualentiorem facie eorum etc., ne timeas eos 184 .
Murus triplex templi est triplex protectio: diuina, angelica, humana 195 .
Et ego ero ei, ait Dominus, murus ignis in circuitu, et in gloria ero in medio eius. Qui
enim tetigerit uos, tangit pupillam oculi mei 212 .
Desperatio.
Cayn desperauit ueniam 1 .
Desperans emendationis 131 .
Sobna sacerdos propter diffidentiam captus 155 .
Depositum.
Lex de custodibus et rebus alteri commendatis 13 .
Qui abiurauit depositum 15 .
Debitum et creditum. Si pignus indumentum tuleris, ante solis occasum redde 13 .
Mercenario cito soluas 17 .
Septimo anno facies remissionem, et creditor quicquam repetere non poterit etc. 27 .
Cum repetes debitum etc. Reddes precium laboris pauperi ante solis occasum 29 .
Querela oppressorum ęre alieno et remissio debiti 86 .
Thobias commisit filio exactionem argenti a Gabello per chirographum 91 .
Creditor compatiens pauperi 132 .
Ne protrahas datum angustianti 132 .
Qui ędificat domum suam impendiis alienis, quasi qui colligit lapides suos in hieme
145 .
Donum.
Princeps quod donabit filio, erit ei hęreditarium, quod uero aliis donabit, durabit usque
ad annum remissionis 195 .
Decima.
Abraham dedit decimas omnium Melchisedech sacerdoti 3 .
Iacob uouit Deo decimas cunctorum, quę sibi Deus dederit 5 .
Decimas et primitias non tardabis offerre. Primitiarum offerendarum genera 13 .
Oblationes 15 .
Decimę omnes terrę Domini sunt 19 .
Filiis autem Leui dedi omnes decimas Israel etc. Leuitę decimam partem decimę offerant
Domino 22 .
Decima de frugibus. Primogenita de armentis et ouibus 27 .
Ezechias pręcepit sacerdotibus et Leuitis dari decimas 81 .
Primogenita et primitię soluuntur sacerdotibus, decima terrę Leuitis. Decima decimę
Leuitarum offertur in domo Dei. Leuitis data decima 87 .
Thobias primitiua et decimas fideliter soluit 90 .
Inferte omnem decimam in horreum meum, et sit cibus in domo mea; et probate me super hoc,
dicit Dominus: si non aperuero uobis catharactas cęli etc. 216 .
Diabolus.
Coluber tortuosus 105 .
Behemoth foenum quasi bos comedet. An extrahere poteris Leuiathan hamo? etc.; de eius
crudelitate et obstinatione et potentia et superbia 108 .
Superbum pharaonem, id est diabolum, humiliauit Dominus Psalmus LXXXVIII
116 .
Inuidia diaboli mors intrauit in orbem terrarum 137 .
Requiescent ibi bestię, dracones, struciones, pilosi, ululę, syrenę. Quomodo cecidisti
de cęlo, Lucifer, qui mane oriebaris? 154 .
In die Iudicii detrudetur diabolus in infernum 156 .
A uoce Domini pauebit Assur 157 .
Captiuitas a forti tolletur, et quod ablatum fuerit a robusto saluabitur 162 .
Ecce ego creaui fabrum sufflantem in igne prunas 163 .
Superbia et casus diaboli 190 .
Leo gentium, draco qui est in mari. Faciam cum eis pactum pacis, et cessare faciam
bestias pessimas de terra, id est demones 191 .
Soluetur Sathanas de carcere suo, et exibit seducere gentes etc. 192 .
Belial uniuersus interiit. Clypeus fortium eius ignis, uiri exercitus in coccineis,
aspectus eorum quasi lampades, quasi fulgura discurrentia 209 .
Facies eorum uentus urens 210 .
Ante faciem eius ibit mors, id est diabolus. Item de subiectione diaboli 210 .
Quid tu, mons magne, coram Zorobabel? In planum 213 .
Princeps tributorum Antiochi regis simulans pacem irruit super ciuitatem 217 .
DEVS.
Apparuit Dominus Abrahę in ualle Mambrę; tres uidit, et unum adorauit 3 .
Iacobus locum, ubi luctatus est cum uiro, uocauit Phanuel, dicens: Vidi Dominum facie ad
faciem 6 .
Moysi apparuit Dominus: flamma in rubo, et rubus non comburebatur. Aspicere non audebat
contra Deum 10 .
Ego sum qui sum Deus Abraham, Deus Isaac, Deus Iacob 10 .
Ego Dominus et nomen meum Adonay. Ad Moysen: Constitui te Deum pharaonis. Malefici de
Moyse dixerunt: Digitus Dei est hic 10 .
Dominus pręcessit populum per diem in columna nubis, et per noctem in columna ignis 11 .
Loquente Domino terretur populus et clamat: Non loquatur nobis Dominus, sed Moyses, ne
moriamur 12 .
Viderunt Deum Israel, sub cuius pedibus quasi opus lapidis saphirini et quasi cę1um, cum
serenum est 13 .
Dominus loquebatur Moysi facie ad faciem. Petiit sibi ostendi faciem Domini, sed audiuit:
Non poteris uidere faciem meam. Non enim uidebit me homo, et uiuet etc. Apparuit gloria Domini
omnibus etc. 16 .
Moyses audiebat uocem loquentis de propiciatorio inter duos cherubim. Super tentorium
quasi species ignis etc. 20 .
De Moyse dicitur: Palam, et non per enygmata et figuras Deum uidet 21 .
Dominus Deus tuus ignis consummens est, Deus emulator 26 .
Apparuit Dominus in columna nubis 30 .
Anna cantico extollit magnificentiam Dei 41 .
Dominus exterruit Philistiim tonitru et fragore, et cęsi sunt a filiis Israel 42 .
Dauid miratur potentiam et magnitudinem Dei 54 .
Gloria Domini impleuit domum 57 .
Helias stetit in monte, et Dominus pertransiit in spiritu uehementi et igne 60 .
Canticum Dauid de Deo et mirabilibus eius 72 .
Magnus es, Domine, in ęternum 93 .
Adonay Domine, magnus es tu et pręclarus in uirtute etc. 97 .
Deus sapiens corde est, fortis robore: quis restitit ei, et pacem habuit? Si uenerit ad
me, non uidebo eum etc. 102 .
Quis ignorat omnia creata a Deo, et in manu eius esse omnia? Apud ipsum est sapientia et
fortitudo etc. 103 .
Sed nusquam apprehendam eum; ipse uero scit uiam meam. Ipse enim solus est sciens omnia
et faciens quid uult.
Qui nouerunt eum, ignorant dies illius.
Potestas et terror apud eum est, qui facit concordiam in sublimibus. Qui fecit spiramentum,
qui extendit aquilonem super uacuum. Cum uix paruam stillam sermonis eius audierimus, quis
poterit tonitruum magnitudinis illius intueri 105 .
Ecce Deus excelsus in fortitudine sua, et nullus ei similis in legis latoribus. Quis
poterit scrutari uias eius aut quis audet ei dicere: Operatus es iniquitatem? Ecce Deus magnus
uincens scientiam nostram; numerus annorum eius inęstimabilis etc. Digne eum inuenire non
possumus; magnus fortitudine, et iudicio, et iustitia; et enarrari non potest 107 .
Dei omnipotentia. Psalmus XXIII. Deus rectus, fidelis etc. Psalmus XXII 110 .
Item Psalmus XXXV. III. Potestas Dei est, et tibi,
Domine, misericordia. Psalmus LXI. Mutipliciter Deum laudat. Psalmus
LXV. Item Psalmus LXVIII 114 .
Potentia Dei in creando. Psalmus LXXIII. Deum magnificat. Psalmus
LXXVI 115 .
Dei misericordia, magnificentia, gloria. Psalmus LXXXV. Laudat Deum.
Psalmus LXXXVIII 116 .
Item Psalmus XCI. Item Psalmus XCII. Magnus Dominus et rex
super omnes etc. Psalmus XCIIII. Omnes dii gentium demonia, Dominus autem cęlos
fecit. Psalmus XCV. Inuitat ad laudem Dei. Psalmus XCVIIII 117 .
Item Psalmus CII, CIII, CIIII, CV 118 .
Item CXII. Deos gentium detestatur. Psalmus CXIII 119 .
Deus magnus prę omnibus diis, creator omnium, educens nubes, fulgura, pluuiam, uentos.
Psalmus CXXXIIII, CXXXV, CXXXVII, CXXXVIII 123 .
Gentium simulachra insensibilia et qui confidunt in eis. Psalmus CXXXIIII
123 .
Laudes Dei. Psalmus CXLIIII 124 .
Item Psalmus CXLV, CXLVI, CXLVII. Omnes creaturas inuitat ad laudem Dei. Psalmus
CXLVIII. Laudes Dei. Psalmus CL 125 .
Turris fortissima nomen Domini etc. Dei uoluntas permanet. Non est sapientia etc. contra
Dominum 130 .
Deus cuncta fecit bona in tempore suo.
Opera quę fecit Deus, ut timeatur, perseuerant in
perpetuum 133 .
Dei pulchritudo, fortitudo, misericordia, iustitia 136 .
Deus inuenitur ab iis qui non tentant eum; apparet eis qui fidem habent in illum. Deus
scrutator omnium, quia ubique spiritus Domini 137 .
Deus sapientię dux et sapientum emendator. In manu enim illius et nos et sermones nostri,
et omnis sapientia, et opus scientię, et disciplina. Deus patrum meorum et Domine
misericordię, qui fecisti omnia uerbo tuo et sapientia tua etc. 138 .
Domine, omnia in mensura, et numero, et pondere disposuisti tanquam momentum staterę,
sic est ante te orbis terrarum 139 .
O quam bonus et suauis est, Domine, spiritus tuus in omnibus. Qui creaturas solem,
stellas deos putauerunt, quia bonę, pulchrę, potentes, sciant, quanto his dominator eorum
melior, speciosior, fortior etc. De simulachris deorum quam uana sint 139 .
Tu autem, Deus noster, suauis et uerus es, patiens, et in misericordi a disponens omnia.
Tu es, Domine, qui uitę necisque habes potestatem, et deducis usque ad portas mortis et
reducis. Vnde idolorum origo. Melior est homo diis quos colit. Nosse Deum consummata iustitia
est 140 .
In manu Dei potestas terrę. Omnia nuda et aperta oculis eius. Vię illorum coram illo
sunt semper, et non sunt absconsę ab oculis eius. Non est minuere, neque adiicere, nec est
inuenire magnalia Dei 144 .
Domine, pater et dominator uitę meę 146 .
Opera Domini uniuersa bona ualde. Opera omnis carnis coram illo, et non est quicquam
absconditum ab oculis suis 149 .
Memor esto operum Domini etc., sapientię eius infinitę etc. Quis satiabitur uidens
gloriam eius? Creaturę obediunt ei. Multa dicimus et deficimus; consummatio autem sermonum
ipse est, ipse omnipotens super omnia opera sua.
Exaltate illum quantum
potestis; maior est enim omni laude. Ne laboretis, non enim comprehendatis 150 .
Confitebor tibi, Domine rex, et collaudabo te Deum, saluatorem meum 151 .
[Deo omnia factu facilia esse, ipsum autem incomprehensibilem. Omnipotens creator et
rector 160.]
Dominator, Domine exercituum 152 .
Vidi Dominum sedentem super solium excelsum etc., de gloria Domini 152 .
Deo omnia factu facilia esse, ipsum autem incomprehensibilem. Omnipotens creator et
rector omnium, sapientię infinitę, omnia quasi nihil in comparatione illius. Omnes gentes
quasi non sint, sic sunt coram eo. Ego Dominus primus et nouissimus ego sum 160 .
Ego primus et ego nouissimus, et absque me non est Deus. Quis similis mei? De diis
gentilium 161 .
Ego Dominus, et non est alter formans lucem et creans tenebras,
faciens pacem et creans malum. Vsque ad senectam ego ipse, et usque ad canos ego portabo.
Consilium meum stabit, et uoluntas mea fiet. Trinitas sancta 162 .
Nunquid abbreuiata et paruula facta est manus mea? etc. 162 .
Dominus excelsus et sublimis, habitans ęternitatem, et sanctum nomen eius in excelso et
in sancto habitans etc. 164 .
Hęc dicit Dominus: Cęlum sedes mea, terra autem scabellum pedum meorum 166 .
Me ergo non timebatis, ait Dominus? etc. qui posui harenam terminum mari, pręceptum
sempiternum quod non pręteribit etc. 168 .
Ego sum Dominus qui facio misericordiam, et iudicium, et iustitiam in terra 169 .
Ipse Deus uiuens et rex sempiternus. Dii qui cęlos et terram non fecerunt, pereant de
terra et de his quę sub cęlo sunt. Deus qui facit terram in fortitudine sua, pręparat orbem in
sapientia sua, et prudentia sua extendit cęlos. Ad uocem suam dat etc. 170 .
Domine, fortitudo mea et robur meum, et refugium meum in die tribulationis 171 .
Ecce sicut lutum in menu figuli, sic uos, domus Israel, in manu mea 172 .
Putas ne Deus e uicino ego sum, et non Deus de longe? etc. Nunquid non cęlum et terram
ego impleo, dicit Dominus 173 .
Vt facta est terra eorum in desolationem a facie irę columbę, id est Dei 174 .
Ipse Dominus creauit terram et quę in ea sunt, et dat eam cui uult 174 .
Ego sum iudex et testis, dicit Dominus 175 .
O Israel, quam magna est domus Dei, et ingens locus possessionis eius. Magnus est, et non
habet finem, excelsus et immensus. Adinuenit omnem uiam disciplinę 183 .
De uanitate deorum gentilium. Hęc uisio similitudinis glorię Domini etc. 184 .
Ezechiel uidit gloriam Domini, et cecidit in faciem, et spiritus sustulit eum super
pedes 184 .
Cogitationes cordis uestri ego noui 186 .
Species glorię Domini ingressa est templum, et repleta est domus gloria Domini 194 .
Hymnus trium puerorum 197 .
Iuxta uoluntatem suam facit etc. et non est qui resistat manui eius et dicat ei: Quare
fecisti? 197 .
A facie eius contremuit terra, moti sunt cęli etc. 204 .
Leo rugiet, quis non timebit? Dominus Deus locutus est, quis non prophetabit? 205 .
Ecce formans montes, et creans uentum, et annuncians homini eloquium suum, faciens
matutinam nebulam, et gradiens super excelsa terrę; Dominus Deus exercituum nomen eius 205 .
Qui ędificat in cęlo ascensionem suam, et fasciculum suum super terram fundauit; qui
uocat aquas maris, et effundit eas super faciem terrę; Dominus nomen eius 206 .
Quis Deus similis tui? etc. Dominus emulator et ulciscens, Dominus patiens, et magnus
fortitudine. Dominus in tempestate et in turbine uię eius, et nebule puluis pedum eius etc.
209 .
In igne zeli eius deuorabitur omnis terra 211 .
Dominus est oculus hominis et omnium tribuum Israel 214 .
Ego enim Dominus, et non mutor 216 .
Dagon deus in Azoto periit simul cum omnibus implorantibus auxilium eius 221 .
DEVS CHRISTVS.
Dominus de Syon uenit, et de Seyr ortus est nobis etc. 30 .
Dauid prophetat de Christo 54 .
Cyrus, rex Persarum, captiuos liberauit, ut ędificent domum Domino. Christus genus
humanum iugo peccati soluit, ut ędificent ecclesiam 83 .
Thobias de Christo 93 .
Stabis supra petram et uidebis posteriora mea; faciem autem meam non 14 .
Ecce spes eius frustrabitur eum, id est diabolum; uidentibus cunctis pręcipitabitur,
scilicet a Christo 108 .
Christi mysteria. Psalmus II, III 108 .
Dominus mirificauit sanctum suum. Psalmus IIII. De incarnatione et
uictoria, Psalmus VIII. De iudicio. Psalmus VIIII. Querela de
dilatione aduentus eius. Psalmus XII. Natiuitas, ascensio, charitas,
Psalmus XVIII 109 .
De magnificentia Domini, Psalmus XX. Oblatio agni immaculati. Psalmus
XXVIII 110 .
De mysteriis Christi. Psalmus XXXVIIII. XL.III. Item Psalmus
XLIIII.XLVI.XLVII. De redemptione. Psalmus XLVIII. De primo et secundo aduentu.
Psalmus XLVIIII 112 .
Christus custoditus in sepulchro et resurgens. Psalmus LVIII. Christus
permanet in ęternum in conspectu Dei etc. Psalmus LX 113 .
De incarnatione et eius inter homines conuersatione. Psalmus LXVI. Resurrectio et
ascensio. Psalmus LXVII. Laus Domino ascendenti. Psalmo eodem. Iudicium,
natiuitas, magorum adoratio. Psalmus LXXI 114 .
Cum accepero tempus, id est cum temporaliter homo factus fuero etc. Psalmus
LXXIIII. Inuocat aduentum Christi in carne. Psalmus LXXIX 115 .
De Christo et natiuitate eius ad liberandum nos. Psalmus LXXXIIII. Item
Psalmus LXXXVI 116 .
Christus promissus. Psalmus LXXXIX. De incarnatione et resurrectione etc.
Psalmus XCII. Laudat Christum Saluatorem. Psalmus XCIIII. Prophetat
de tempore Christi. Psalmus XCV. De aduentu ad Iudicium. Psalmus
XCVI. De primo aduentu. Psalmus XCVII. De regno
Christi.
Psalums XCVIII 117 .
Christus minatur peccantibus, miseretur penitentibus. Psalmus C. Inuocat
aduentum Saluatoris. Psalmus CI. Redemptio per Christum. Psalmus CVI. De sessione
eius a dextris Dei. Psalmus CIX. Hęc porta Domini, scilicet Christus, per quem
iusti intrabunt in requiem. Psalmus CXVII 119 .
Paraui lucernam Christo meo super ipsum efflorebit sanctificatio mea, id est nazareitas.
Psalmus CXXXI. Christus loquens nunc pro se, nunc pro suis. Psalmus
CXL. Christus se expectatum a iustis asserit. PsalmusCXLI 124 .
Benedictio et pax per Christum. Psalmus CXLVII. Deus exaltauit cornu populi
sui eo quod ex eis Christus esset nasciturus. Psalmus CXLVIII. Lętatur Christo
nascituro. Psalmus CXLXIX 125 .
Dominu s possedit me in initio etc. 127 .
Via uiri in adolescentula cognitu difficilis 132 .
Ciuitas obsidetur a rege magno, a paupere sapiente liberatur. Liberator ab ingratis
contemnitur 134 .
De amore Sponsi Christi et Sponsę Ecclesię 135 .
Hortus conclusus et fructificans Maria, uirgo et mater. Ego dormio in sepultura, et cor
meum uigilat in Deo. Ecclesia Christum uocat fratrem, Mariam matrem 136 .
Sapientia Dei, cum sit una, omnia potest, et in se permanens omnia innouat, et per
nationes in animas sanctas se transfert 138 .
Cum quietum silentium continerent omnia, et nox in suo cursu medium iter haberet,
omnipotens sermo tuus, Domine, de cęlo, a regalibus sedibus uenit, id est Christus natus est
140 .
Fons sapientię uerbum Dei in excelsis 140 .
De sapientia Christi et gloria eius inter angelos et homines 146 .
De natiuitate Christi ex Virgine et descensu ad inferos etc. de illo 146 .
In sermone eius siluit uentus, et cogitatione sua placauit abyssum, et plantauit
illam Dominus Iesus. Christus purgauit peccata Dauid et exaltauit in ęternum
cornu eius 150 .
Nisi Dominus reliquisset nobis semen, quasi Sodoma fuissemus 151 .
Et apprehendent VII mulieres uirum unum in die illa 152 .
In die illa erit germen Domini in magnificentia et gloria 152 .
Ecce Virgo concipiet et pariet filium. Velociter spolia detrahe, cito prędare, scilicet
inferos. Christus credentibus in sanctificationem, incredulis in lapidem offensionis et petram
scandali. Item de Christo cap. IX. Computrescet iugum a facie olei 153 .
De natiuitate Christi et uirtute et tempore gratię. Emitte agnum, Domine, dominatorem
terrę etc. 154 .
Ecce Dominus ascendet super nubem leuem, et ingredietur Ęgyptum, et mouebuntur simulachra
Ęgypti. Clamabunt ad Dominum a facie tribulantis, et mittet eis
saluatorem qui liberet eos. Dabo clauem Dauid super humerum eius; et aperiet, et non erit qui
claudat; et claudet, et non erit qui aperiat 155 .
Conculcabit eam pes pauperis, id est Christi. Ecce enim Dominus egredietur de loco suo
etc. 156 .
Ecce ego mittam in fundamentis Syon lapidem, lapidem probatum, angularem, preciosum etc.
Expectat Dominus ut misereatur uestri, id est differt incarnationem uerbi. Lux lunę sicut
solis, et solis septempliciter in die qua alligauerit Dominus uulnus populi sui 157 .
Ecce in iustitia regnabit rex etc. Domine, miserere nostri, te enim expectauimus; esto
brachium nostrum in mane etc. 158 .
Deus ipse ueniet et saluabit uos 159 .
Consolamini etc. de incarnatione. Ecce Deus uester. De aduentu Christi, de mysteriis
eius, de redemptione per ipsum 160 .
Effundam spiritum meum super semen tuum, id est super Christum. Redemit Dominus Iacob, et
Israel gloriabitur. Cyrus figura Christi. Rorate, cęli, desuper, et nubes pluant Iustum. Ego
suscitaui illum ad iustitiam etc. Dabo in Syon salutem 161 .
Laude mea infrenabo te, ne intereas. Manus quoque mea fundauit terram, et dextra mea
mensa est cęlos etc., et nunc Dominus misit me. Dominus ab utero uocauit me etc. Christi
potentia,,
sapientia, patientia, passio. Brachium meum
sustinebunt 162 .
Parauit Dominus brachium sanctum suum etc. Ecce intelliget seruus meus, id est Christus,
et exaltabitur 163 .
Ascendet sicut uirgultum, sicut radix. Erit Dominus nominatus in signum ęternum quod non
auferetur 163 .
Iuxta est salus mea ut ueniat, et iustitia mea ut reueletur. Expectauimus lucem, et ecce
tenebrę, quia propter peccata dilatus est aduentus Saluatoris 164 .
De aduentu Domini. Surge, illuminare Hierusalem, quia uenit lumen tuum etc. De spiritu
Christi, de mandatis eius. Omes de Saba uenient, aurum et thus deferentes. Venit lumen tuum,
ide st Christus. Spiritus Domini super me etc. de missine Christi ad annunciandum, medendum,
indulgendum, absoluendum, consolandum, beatificandum. Propter Syon non tacebo, donec
egrediatur ut splendor Iustus eius etc. Quis est qui uenit de Edom etc. de Christo ascendente.
Tu enim pater noster, et Abraham nesciuit nos, et Israel ignorauit nos; tu, Domine, pater
noster, redemptor noster, a sęculo nomen tuum. Vtinam dirumperes cęlos, et descenderes etc.
166 .
De ęterna generatione Filii a Patre. Christus fons aquę uiuę 167 .
Ascendet leo de cubili suo 168 .
Expectatio Israel: Saluator noster in tempore tribulationis. Quare quasi colonus futurus
es in terra, et quasi uiator declinans ad manendum? Quare futurus es uelut uir uagus,
ut fortis qui non potest saluare? Tu autem in nobis es, Domine, etc. Dabo te
populo huic in murum ęreum, fortem; et bellabunt aduersum te, et non pręualebunt, quia ego
tecum sum. Ecce dies uenient, dicit Dominus, et non dicetur ultra: Viuit Dominus qui eduxit
filios Israel de terra Ęgypti, sed: Viuit Dominus, qui eduxit Israel de terra aquilonis 171 .
Vena aquarum uiuentium Dominus 172 .
Ego congregabo reliquias gregis mei. Ecce dies ueniunt, dicit Dominus, et suscitabo
Dauid germen iustum; et regnabit rex, et sapiens erit, et
faciet iudicium et
iustitiam in terra. In diebus illis saluabitur Iuda etc. 173 .
Christus est princeps Ecclesię. Item de aduentu eius. Item de liberatione a manu diaboli
175 .
De natiuitate eius et Lege Noua. Reuertentur de terra inimici, id est de lymbo. De
redemptione per Christum in abundantia pacis et ueritatis. In diebus illis germinare faciam
Dauid germen iustitię, et faciet iudicium et iustitiam in terra etc. Item de sacerdotio
Christi et regno eius. Non interibit de Dauid uir etc. 176 .
Post hęc in terris uisus est, et cum hominibus conuersatus est. Similitudo throni et
quasi aspectus hominis desuper 184 .
Sumam ego de medulla cedri sublimis; signat Christum de semine
Dauid 188 .
Ego pascam oues meas etc. Suscitabo super eas pastorem unum, qui pascat
eas, seruum meum Dauid, id est Christum 191 .
Et scient, quia ego Dominus, cum contriuero cathenas iugi eorum, et erruero eos de manu
imperantium sibi. Propheta de felicitate fidelium tempore Christi. Et rex unus erit omnibus
imperans 192 .
Mons super quem deponitur Ezechiel Christus est 195 Lapis abscissus de
monte sine manibus conterens statuam, Christus conterens idola. Dominatur excelsus in regno
hominum etc. humillimum hominem constituet super illud, id est Christum 197 .
Throni positi sunt, antiquus dierum sedit milia milium ministrabant ei, et decies milies
centena milia assistebant ei etc. Altissimus cuius regnum sempiternum est et omnes reges
seruient ei et obedient 198 .
Hebdomadę Danielis de aduentu Christi 199 .
Et congregabuntur filii Iuda et filii Israel, et ponent sibi met caput unum, id est
Christum 201 .
Viuificabit nos post duos dies; in die tertia suscitabit nos etc. Quasi diluculum
pręparatus est egressus eius, et ueniet quasi imber nobis temporaneus et serotinus terrę 202 .
Tempus autem requirendi Dominum, cum uenerit qui docebit uos iustitiam, id est Christus.
Ex Egypto uocaui filium meum.
Et ego quasi nutricius Ephraim portabam eos in
brachiis meis, et nescierunt, quod curarem eos. In propheta eduxit Dominus Israel de Ęgypto et
in propheta seruatus est. De morte redimam eos. Ero mors tua, o mors; ero morsus tuus,
inferne! Ipse inter fratres diuidet 203 .
Israel germinabit sicut lylium, et erumpet radix eius ut Lybani, id est Christus. Filię
Syon exultate, et lętamini in Domino Deo uestro, quia dedit uobis doctorem iustitię etc.
Dominus de Syon rugiet 204 .
De tempore Christi: In die illa suscitabo tabernaculum Dauid, quod cecidit 206 .
Et erit in monte Syon saluatio, et erit sanctus. Ionas, ut cęteri euadant, sustinet se
in mare mitti. Fuit in uentre ceti tribus diebus etc. 207 .
Congregatione congregabo Iacob. Ascendet enim pandens iter ante eos; diuidet, et
transibit portam; et transibit rex eorum coram eis; et Dominus in capite eorum. De pace in
natiuitate Christi: Et concidet gladios suos in uomeres etc. Et tu, Bethlem Ephrata etc. ex te
mihi egredietur qui sit dominator in Israel; egressus eius ab initio, a diebus ęternitatis. Et
erit iste pax Assyriis, cum uenerit in terram nostram et quando calcauerit in domibus nostris
208 .
Dabis ueritatem Iacob, misericordiam Abraham, quę iurasti patribus nostris a diebus
antiquis 209 .
Vincula tua dirumpam. Ecce super montes pedes euangelizantis et annunciantis
pacem...Belial uniuersus interiit 209 .
Veniens ueniet, et non tardabit. Deus ab austro ueniet, et Sanctus de monte Pharan etc.
Ego autem in Domino gaudebo, et exultabo in Deo Iesu meo 210 .
Quęrite Dominum, omnes mansueti terrę, quia iudicium eius estis operati; quęrite iustum,
quęrite mansuetum. Attenuabit omnes deos terrę; et adorabunt eum uiri de loco suo 211 .
Veniet Desyderatus cunctis gentibus. In die illa assumam te, Zorobabel,
serue meus, et ponam te quasi signaculum, quia te elegi. Item de tempore Christi 212 .
Post gloriam misit me ad gentes, quę spoliauerunt uos. Ecce ego
adducam seruum meum Orientem, quia ecce lapis
super lapidem unum VII oculi etc. 212 .
Ecce uir, Oriens nomen eius, et subter eum orietur, et ędificabit templum Domino etc.
Hęc dicit Dominus: Zelatus sum Syon zelo magno etc. 213 .
Vadam et ego etc. Exulta satis, filia Syon; iubila, filia Hierusalem! Ecce
rex tuus ueniet tibi iustus et saluator; ipse pauper, et ascendens super asinam et super pullum, filium asinę etc. Tu quoque in sanguine testamenti tui emisti
uinctos tuos de lacu in quo non est aqua. Ex ipso angulus, id est faciens utraque unum 214 .
Lex ueritatis fuit in ore eius, et iniquitas non est inuenta in labiis eius. Ecce ego
mitto angelum meum, et pręparabit uiam ante faciem meam; et statim ueniet ad templum suum
Dominator, quem uos quęritis, et angelus testamenti quem uos uultis. Ecce uenit Dominus
exercituum. Et quis poterit cogitare diem aduentus eius, et quis stabit ad uidendum eum?
216 .
MATTHEVS
DEVS.
Christi diuinitas. Natum in Bethlem Magi adorant, aurum offerunt regi, thus Deo, myrrham
homini. Angelus ad Ioseph: Quod in ea natum est, de Spiritu Sancto est. Vocabis nomen eius
Iesum; ipse enim saluum faciet populum suum a peccatis eorum II. Ioannes: Qui autem post me
uenturus est, fortior me est. Baptizato Iesu cęli aperti sunt, Spiritus Sanctus in specie
columbę apparuit, uox Patris de cęlo audita est III. Demoniacos, lunaticos, paraliticos
curauit IIII. Admirantur super doctrina eius. Erat docens sicut potestatem habens VII.
Descendens de monte leprosum curauit, Capharnaum seruum centurionis paraliticum, socrum Petri
domi febricitantem tactu manus sanauit. Demonia uerbo eiecit. Venti et mare obediunt ei.
Demonia eum confitentur filium Dei, et se ab eo ante tempus torqueri clamant VIII. Paralitico
sanato peccata dimittit. Vidit cogitationes eorum. Iairi filiam defunctam
suscitat. Emoroissam tactu fimbrię
sanauit VIIII. Potestatem dat discipulis eiiciendi spiritus et curandi langores. Prophetat de
persecutionibus eorum X. Cęci uident, claudi ambulant, leprosi mundantur, surdi
audiunt, mortui resurgunt, pauperes euangelizantur. Confiteor tibi, Pater, Domine cęli et
terrę. Omnia mihi tradita sunt a Patre meo. Nemo nouit Filium, nisi Pater XI. Iesus autem
sciens cogitationes eorum. Prędicit de sua resurectione exemplo Ionę XII. Mirantur unde huic
sapientia et uirtutes XIII. De V panibus V milia hominum saciat. Venit ad discipulos? ambulans
super mare. In naui adorantes eum dicunt: Vere Filius Dei es. In Genezareth infirmi tacta
fimbria sanatur XIIII. Secus mare Galileę in monte sanat mutos, cęcos, claudos, debiles, turbę
mirantur. Septem panibus IIII milia hominum saciat XV. Respondet cogitationibus discipulorum.
Petrus dixit: Tu es Christus, Filius Dei uiui. Petro dat claues regni cęlorum. Futura de se
prędicit XVI. In monte excelso transfiguratur. Vox de nube: Hic est Filius meus dilectus etc.
Lunaticum, quem non potuerunt discipuli, ipse curauit. Iterum de se prophetat in Galilea.
Staterem in ore piscis esse cognouit XVII. Potestatem dat ligandi et soluendi XVIII. Vnus est
bonus Deus. Omnia possibilia apud Deum XIX. Prophetat de se ascendens in Hierusalem. Sequentes
et pręcedentes clamant: Osanna in excelsis etc. Vendentes et ementes eiicit de templo.
Ficulneam arescere fecit XXI. Christus et filius Dauid et Dominus XXII. Prophetat de euersione
Hierusalem XXIII. Prophetat de se ut supra XXVI. Hora sexta eo in cruce pendente fiunt tenebrę
usque ad nonam. Clamans uoce magna emisit spiritum. Velum templi scissum, terra mota, petrę
scissę, monumenta aperta, corpora sanctorum surexerunt. Centurio confitetur Filium Dei XXVII.
Eo resurgente fit terręmotus, descendit angelus, custodes territi ueluti mortui cadunt XXVIII. Data est mihi omnis potestas in cęlo et in terra. etc. XXVIII.
Discordia.
Omne regnum diuisum contra se desolabitur XII. Colligite primum zizania, et alligate
ea in fasciculos ad comburendum.
Mittet Filius hominis angelos suos, et colligent de
regno eius omnia scandala XIII. Veh mundo a scandalis! Necesse est ut ueniant scandala, uerum
tamen ueh homini illi, per quem scandalum uenit! XVIII. Iesu, id est paci, pręponunt Barrabam,
id est seditiones XXVII.
Derisio.
Deridetur Dominus suscitaturus puellam ac dicens: Non est mortua, sed dormit. Ob hoc ut
indigni uidere miracula eiiciuntur. VIIII. Diuitię, Nolite thesaurizare in terra, sed in cęlo.
Vbi est thesaurus tuus, ibi erit et cor tuum. Non potestis Deo seruire et mamonę VI. Nolite
possidere aurum etc. X. Semen cecidit in spinis XIII. Quid prodest homini, si mundum uniuersum
lucretur etc. aut quam dabit commutationem pro anima sua? XVI. Cum audisset adolescens, abiit
tristis. Erat enim habens multas possessiones. Difficile diues intrabit in regnum cęlorum.
Facilius camellus per foramen etc. XIX. Eiecit Dominus uendentes et ementes de templo XXI.
Inuitati abierunt, alius in uillam suam, alius ad negociationem suam XXII.
Docilis.
Semen cecidit in terram bonam, et attulit fructum etc. XIII.
Degener.
Qui in tecto sunt, non descendant etc. XXIIII.
Dolus.
Vulpes foueas habent, et uolucres cęli nidos VIII. Vinum cum felle mixtum porrigunt
XXVII.
Dolor.
Herodis dolor simulatus circa Ioannem XIIII.
MARCVS
DEVS.
Christi diuinitas, in potestate spiritibus immundis imperat I. Mare et uenti obediunt ei
IIII. Demones torquentur pręsentia eius V. Mirantur eius doctrinam et uirtutes. Quinque
panibus quinque milia hominum pascit. Supra mare ambulat VI. Septem panibus IIII milia pascit
VIII. Hic est Filius meus charissimus; audite illum IX. Maledixit ficum, et
arefacta est XI. Dixit Dominus Domino meo, id est Pater Filio XII. Trina discipulorum dormitio
tres mortuos, quos Dominus suscitauit, significat: primus in domo, secundus ad sepulchrum,
tertius de sepulchro. Christus clamans expirauit. Sepultus die tertia resurrexit XV. Assumptus
est in cęlum, et sedet a dextris Dei.
Diues.
Quid proderit homini, si lucretur totum mundum, et detrimentum animę suę faciat? Aut quid
homo commutationis dabit pro anima sua? VIII. Quam difficile est confidentes in pecuniis in
regnum Dei introire X.
Dolus.
Laudant eum palam, quem occulte in uerbo capere cogitant, ut accusent XII.
Dolor.
Azima cum lactucis agrestibus comeditur, quando lętis miscentur tristia XIIII.
Diabolus.
Demones non posse nocere nisi ex permissione diuina; sic nec in porcos intrare non
poterant, donec non concessit Dominus V.
LVCAS
Docilis.
Maria, autem conseruabat omnia uerba hęc conferens in corde suo II. Qui audit et facit
pręcepta Dei, edificat domum supra petram VI. Semen est uerbum Dei quod cadens in terram bonam
etc. hi sunt qui audientes retinent et fructum afferunt in patientia VIII. Maria sedens secus
pedes Domini audiebat uerbum illius X. Beati qui audiunt uerbum Dei, et custodiunt illud
XI.
Dolus.
Vulpes foueas habent IX. Ite et dicite uulpi illi id est Herodi XIII.
Diues.
Et diuites dimisit inanes I. Ve uobis diuitibus, qui habetis consolationem uestram VI.
Semen cecidit inter spinas: qui audierunt, et a sollicitu/dinibus, et diuitiis, et
uoluptatibus uitę euntes, suffocantur, et non referunt fructum VIII. Cuiusdam diuitis uberes
fructus ager attulit etc. Stulte, hac nocte animam tuam repetent a te; quę autem parasti,
cuius erunt? XII. Villam emi, et necesse habeo exire et uidere illam; rogo te, habe me
excusatum XIIII. CHRISTVS: Falli eos qui se possidere diuitias tanquam dominos putant, cum
sint dispensatores rei alienę. Diuitię uerę et diuitię iniquitatis. Ratio quare tenemur
diuitias communicare indigentibus: Diues qui induebatur purpura et bisso, sepelitur in
inferno, et dicitur ei: Recordare quia recepisti bona in uita tua etc. XVI. Erunt duo in
lecto; unus assumetur, et alter relinquetur, quia non
omnes diuites impii XVII. Diuitias non esse malas per se. Diues audito perfectionis pręcepto
contristatus est XVIII. Zacheus diues et publicanus XIX. Sed nunc, qui habet sacculum, tollat,
similiter et peram XXII.
Dolor.
Flendo uidua misericordiam impetrauit a Domino, ut filium sibi iam elatum suscitaret.
Flendo mulier peccatrix obtinuit ueniam VII. Iesum multa turba populi et mulierum sequebatur,
qui plangebant et lamentabantur eum. Petrus fleuit amare, et primus ex dicipulis consolatus
est uidens resurgentem Iesum XXIII.
Degener.
Qui fuerit in tecto, et uasa eius in domo, non descendat tollere illa; et qui in agro,
similiter non redeat retro. Memores estote uxoris Loth XVII. Domus mea domus orationis est.
Vos autem fecistis eam speluncam latronum XIX. Templum quod lapidibus bonis et donis exornatum
erat, destructm est, et non est relictus lapis super lapidem. Cum uideritis circumdari ab
exercitu Hierusalem, tunc scitote quia appropinquauit desolatio eius XXI.
Debitum.
Cui multum datum est, multum quęretur ab eo; et cui commendauerunt multum, plus petent ab
eo XII.
Diabolus.
Si demones super porcos potestatem non habent, multo minus super homines factos ad
imaginem Dei. Oportet ergo Deum solum timere, illos autem contemnere. Diabolus queritur se
torqueri iussus exire ab homine. Demones intrant in porcos et pręcipitant eos suffocantes in
stagnum VIII. Nullius fidem a diabolo nisi Domino permittente tentari XXII.
DEVS.
Christus. Ventis et mari imperat et obediunt ei. Psalmus: Tu dominaris potestati maris,
motum autem fluctuum eius tu mitigas VIII. At Iesus uidens cogitationes cordis eorum IX. Omnia
mihi tradita sunt a Patre meo X. Vt uidit cogitationes eorum, dixit eis XI. Christus granum
synapis, fermentum etc. XIII. Homo quidam nobilis abiit in regionem longinquam accipere sibi
regnum, et reuerti. Benedictus qui uenit rex in nomine Domini, pax in cęlo, et gloria in
excelsis XIX. Cęlum et terra transibunt, uerba autem
mea non transient XXI.
Ex hoc autem erit Filius hominis sedens a dextris uirtutis Dei XXII. Fecit potentiam in
brachio suo, id est in uerbo, per quod operatus est mundum I. Nomen Iesu gloriosum etc. II.
Salutare quod parasti ante faciem omnium populorum, id est Christum incarnatum: lumen ad
reuelationem gentium et gloriam plebis tuę Israel II. Puer autem Iesus crescebat etc. plenus
sapientia, et gratia Dei erat in illo. Annorum XII sedit in medio doctorum; stupebant super
prudentia et responsis eius. Iesus proficiebat sapientia, et ętate, et gratia apud Deum et
homines II. Volebant pręcipitare eum, ipse autem per medium illorum ibat IIII./ Stupebant in
doctrina eius, et in potestate erat sermo ipsius. Demonia exibant clamantia: Tu es filius Dei,
quia sciebant ipsum esse Christum IIII. Paralitico dimittit peccata V. Vt cognouit Iesus
cogitationes eorum V. Omnis turba quęrebat eum tangere, quia uirtus de illo
exibat et sanabat omnes VI. Suscitauit uiduę filium VII.
IOANNES
Docilis.
Samaritanę reuelauit Dominus, quod ipse esset Messias. Iudeis non ita manifeste, quia
illa quęsiuit affectu discendi, illi occasione calumniandi. Leuate oculos uestros, et uidete
regiones, quia albę sunt iam ad messem, id est Scripturę illustratę prophetarum
adueniente luce uerbi Dei IIII. Est scriptum in prophetis: Erunt omnes docibiles Dei VI.
Siquis uoluerit uoluntatem eius facere, cognoscet de doctrina, utrum ex Deo sit etc. VII. Qui
ex Deo est, uerba Dei audit VIII. Ego in hoc natus sum, et ad hoc ueni in mundum, ut
testimonium perhibeam ueritati; onmis qui est ex ueritate, audit uocem meam XVIII.
Dolor.
Infremuit spiritu et turbauit se ipsum etc. et lachrimatus est Iesus XI. Qui gemunt
spiritaliter et qui non Augustinus. Maria autem stabat ad monumentum foris plorans. Dum
fleret, inclinauit se, et prospexit in monumentum, et uidit duos angelos etc. XX.
Diabolus.
Vos ex patre diabolo estis etc. Ille homicida erat ab initio, et in ueritate non stetit,
quia non est ueritas in eo etc. VIII. Fur non uenit nisi ut furetur, et mactet, et perdat.
Lupus rapit et dispergit oues X. Venit enim princeps mundi huius, et in me non habet quicquam
XIIII.
DEVS.
In principio erat Verbum etc. Deum nemo uidit unquam; unigenitus Filius, qui est in sinu
Patris, ipse enarrauit. Ecce Agnus Dei, ecce qui tollit peccatum mundi. Ego uidi et
testimonium perhibui, quia hic est Filius Dei. Quem scripsit Moyses in Lege et prophetę,
inuenimus Iesum, filium Ioseph a Nazareth. Rabbi, tu es Filius Dei, tu es rex Isralel I.
Quomodo corpus Christi templum intelligitur II. Nemo ascendit in cęlum, nisi qui descendit de
cęlo, Filius hominis, qui est in cęlo. Qui habet sponsam, sponsus est; amicus autem sponsi,
qui stat et audit eum, gaudio gaudet propter uocem sponsi. Illum oportet crescere, me autem
minui. Qui desursum uenit, super omnes est. Qui de cęlo uenit, super omnes est, et quod uidit
et audiuit, hoc testaiur. Pater diligit Filium, et omnia dedit in manu eius III. Samaritana:
Scio quia Messias uenit etc. Respondit Iesus: Ego sum, qui loquor tecum. Samaritani credentes
confitentur, quia hic est uere Saluator mundi IIII. Non potest Filius a se facere quicquam
etc. quibus monstratur. Trinitatis operatio indiuisa. Sicut enim Pater habet uitam in se
metipso, sic dedit et Filio habere uitam in se metipso V. Opera quę ego facio, testimonium
perhibent de me, quia Pater misit me; et qui misit me Pater, ipse testimonium perhibuit de me;
neque uocem eius unquam audistis, neque speciem eius iudistis. Scrutamini Scripturas etc. Illę
sunt quę testimonium perhibent de me. Claritatem ab hominibus non accipio V. Non quia Patrem
uidit quisquam nisi is qui est a Deo, hic uidit Patrem. Et nos credimus, et cognouimus quia tu
es Christus Filius Dei VI. A me ipso non ueni, sed est uerus qui misit me, quem uos nescitis
VII. Non ne Scriptura dicit, quia ex semine Dauid et de Bethlem castello, ubi erat Dauid,
uenit Christus? Ministri interrogati, quare non
adduxerunt eum, responderunt: Nunquam sic locutus est homo, sicut hic homo loquitur
VII. Ego sum lux mundi. Solus non sum, sed ego et qui misit me, Pater.
Si me sciretis, forsitan et Patrem meum sciretis. Interrogant Iesum: Tu quis es? Dicit eis:
Principium qui et loquor uobis. Qui me misit, uerax est, et ego quę audiui ab eo, hęc loquor
in mundo. Et non cognouerunt, quia Patrem eius dicebat Deum. Et a me ipso facio nihil, sed
sicut docuit me Pater, hoc loquor; et qui me misit, mecum est et non reliquit me solum, quia
quę placita sunt ei, facio semper. Ego quę uidi apud Patrem, loquor. Ego enim ex Deo processi
et ueni; neque enim a me ipso ueni, sed ille me misit. Quis ex uobis arguet me de peccato?
Honorifico Patrem meum. Est Pater meus, qui glorificat me. Ego noui eum et scio eum et
sermonem eius seruo. Abraam, pater uester, exultauit, ut uideret diem meum; uidit, et gauisus
est. Amen, amen dico uobis, antequam Abraam fieret, ego sum VIII. Quamdiu sum in mundo, lux
sum mundi. A sęculo non est auditum, quia quis aperuit oculos cęci nati; nisi esset hic a Deo,
non posset facere quicquam. Tu credis in Filium Dei? Respondit: Quis est, Domine, ut credam in
eum etc. Qui loquitur tecum, ipse est. Ait: Credo, Domine, et procidens adorauit eum IX. Ego
sum pastor bonus. Sicut nouit me Pater, et ego agnosco Patrem. Ego pono animam meam, ut iterum
sumam eam. Pater meus quod dedit mihi, maius omnibus est; et nemo potest rapere de manu patris
mei. Ego et Pater unum sumus. Pater in me est, et ego in Patre. Multa bona opera ostendi uobis
ex Patre meo. Vos dicitis: Quia blasfemas, quia dixi: Filius Dei sum X. Infirmitas hęc non est
ad mortem, sed pro gloria Dei, ut glorificetur Filius Dei per eam. Hic se et Deum et Dei
Filium dicit XI.. Martha: Tu es Christus, Filius Dei uiui, qui in hunc mundum uenisti XI.
Pater, clarifica nomen tuum. Venit ergo uox de cęlo dicens: Et clarificaui, et iterum
clarificabo. Brachium Domini dicitur Christus, quia omnia per ipsum facta sunt. Ego lux in
mundum ueni XII. Sciens quia omnia dedit ei Pater in manus, et quia a Deo exiuit, et ad Deum
1 corr. ex illo uadit. Nunc clarificatus est
Filius hominis, et Deus clarificatus est in eo, et Deus clarificabit eum in se metipso, et
continuo clarificabit eum XIII. Ego sum uia, et ueritas, et uita. Nemo uenit ad Patrem, nisi
per me. Si cognouissetis me, et Patrem meum utique cognouissetis. Qui uidet me, uidet et
Patrem. Ego in Patre et Pater in me est. Pater in me manens, ipse facit opera etc. XIIII.
Exiui a Patre et ueni in mundum, iterum relinquo mundum, et uado ad Patrem. Nunc scimus, quia
scis omnia., et non opus est tibi ut quis te interroget; in hoc credimus, quia a Deo existi.
Non sum solus, quia Pater mecum est. Dei ex Deo natus, Hilarius XVI. Dedisti ei potestatem
omnis carnis, ut omne quod dedisti ei, det eis uitam eternam. Et mea omnia tua sunt, et tua
mea sunt XVII.
PAVLVS AD ROMANOS
DEVS CHRISTVS.
Mors illi ultra non dominabitur VI. O altitudo diuitiarum sapientię et scientię Dei etc.
XI. AD CORINTHIOS I: Christum, Dei uirtutem et Dei sapientiam I. Vnus Deus Pater,
ex quo omnia, et nos in illum; et unus Dominus, Iesus Christus, per quem omnia,
et nos per ipsum VIII. Omnis uiri caput Christus est; caput uero Christi Deus XI. AD
CORINTHIOS II: Pater misericordiarum, et Deus totius consolationis, qui consolatur nos
in omni tribulatione nostra I. AD GALATAS: Abrahę dictę sunt promissiones, et
semini eius. Non dicit: Et seminibus quasi in multis, sed quasi in uno:
Et semini tuo, qui est Christus III.
AD EPHESIOS: Benedictus Deus et Pater Domini nostri Iesu Christi, qui
benedixit nos in omni benedictione spiritali in cęlestibus in Christo etc. qui instaurauit
omnia in Christo, quę in cęlis, et quę in terra sunt, in ipso. Secundum operationem uirtutis
eius, quam operatus est in Christo, suscitans illum a mortuis, et constituens ad dexteram
suam in cęlestibus supra omnem principatum, et
potestatem, et uirtutem, et dominationem, et omne nomen quod nominatur non solum in hoc
sęculo, sed etiam in futuro. Et omnia subiecit sub pedibus eius, et ipsum dedit caput supra
omnem ecclesiam etc. I. Facti estis prope in sanguine Christi. Ipse enim pax nostra; qui fecit
utraque unum, et medium parietem macerię soluens etc. II. Per ipsum habemus accessum ambo in
uno spiritu ad Patrem II. Flecto genua mea ad Patrem Domini nostri Iesu Christi, ex quo omnis
paternitas in cęlis et in terra nominatur III.
AD PHILIPPENSES: Deus exaltauit illum, et donauit illi nomen quod est super
omne nomen, ut in nomine Iesu omne genu flectatur cęlestium, terrestrium et infernorum, et
omnis lingua confiteatur, quia Dominus Iesus Christus in gloria est Dei Patris II.
AD COLOSSENSES: Gratias agentes Deo Patri, qui dignos nos fecit in partem
sanctorum in lumine, qui eripuit nos de potestate tenebrarum, et transtulit in regnum Filii
dilectionis suę in quo habemus redemptionem in remissionem peccatorum. Qui est imago Dei
inuisibilis primogenitus omnis creaturę; quoniam in ipso condita sunt uniuersa et in cęlis et
in terra, uisibilia et inuisibilia, siue throni, siue dominationes, siue principatus etc. de
diuinitate Iesu Christi I. Christi Iesu, in quo sunt thesauri sapientię et scientię
absconditi. In ipso inhabitat omnis plenitudo corporaliter etc. II.
AD THESSALONICENSES I: Expectare Filium eius de cęlis quem suscitauit ex
mortuis, Iesum, qui eripuit nos ab ira uentura I.
AD THIMOTEVM I: Fidelis sermo et omni acceptione dignus, quia Christus Iesus
uenit in hunc mundum peccatores saluos facere, quorum primus ego sum. Regi autem sęculorum
immortali et inuisibili, soli Deo honor et gloria in sęcula sęculorum. Amen. I. Vnus enim
Deus, unus et mediator Dei et hominum, homo Christus Iesus, qui dedit redemptionem se metipsum
pro omnibus etc. II.
In aduentum Domini nostri Iesu Christi, quem suis temporibus ostendet
beatus et solus potens, rex regum, et Dominus dominantium,
qui solus
habet immortalitatem, et lucem habitat inaccessibilem; quem nullus hominum
uidit, sed nec uidere potest; cui honor et et imperium sempiternum. Amen VI.
AD THIMOTEVM II: Per illuminationem Saluatoris nostri, id est Christi, qui destruxit
quidem mortem, illuminauit autem uitam et incorruptionem per euangelium I.
AD HEBREOS: Multifarie multisque modis olim Deus loquens in pprophetis,
nouissime diebus istis locutus est nobis in Filio, quem constituit hęredem uniuersorum, per
quem fecit et sęcula; qui cum sit splendor glorię et figura substantię eius, portansque omnia
uerbo uirtutis suę purgationem peccatorum faciens, sedet ad dexteram maiestatis in excelsis.
Tanto melior angelis effectus, quanto differentius prę illis nomen hęreditauit etc. I.
Considerate apostolum et pontificem confessionis nostrę, Iesum. Amplioris enim glorię iste prę
Moyse dignus habitus est, quanto ampliorem honorem habet domus, qui fabricauit illam. Moyses
in domo eius tanquam famulus. Christus uero tamquam filius in domo sua: quę domus sumus nos
etc. III. Non est ulla creatura inuisibilis in conspectu eius; omnia nuda et aperta sunt
oculis eius, ad quem nobis sermo. Habentes ergo pontificem magnum, qui penetrauit cęlos,
Iesum, Filium Dei, teneamus spei nostrę confessionem IIII. De sacerdotio Christi etc. Christus
sacerdos in ęternum, Leuitę autem in tempore; ille iureiurando, hi sine
iureiurando. Solus ille manens in ęternum saluare in perpetuum potest, accedens per se
metipsum ad Deum, semper uiuens ad interpellandum pro nobis etc. Alii obnoxii peccato, hic in
ęternum perfectus sanctus, innocens, impolutus, excelsior cęlis factus VII, VIII, VIIII.
Aspicientes in auctorem fidei et consumatorem, Iesum, qui proposito sibi gaudio sustinuit
crucem, confusione contempta atque in dextra sedis Dei sedet etc.
XII. Iudicem omnium Deum et spirituum iustorum perfectorum, et testamenti noui
mediatorem Iesum, et sanguinis aspersionem melius loquentem quam Abel. Deus noster ignis
consummens
est XII. Iesus Christus heri et hodię, ipse et in
sęcula XIII.
ACTVVM: Christus apparuit diebus XL. Assumptus est in cęlum. Sic ueniet
quemadmodum uidistis eum euntem in cęlum I. Prophetię de Christo allegatę a Petro III. Nec
aliud nomen est sub cęlo datum hominibus, in quo oporteat nos saluos fieri IIII.
Paulus confundit Iudeos affirmans Christum esse Iesum VIIII.
Paulus in synagoga docet impleri Scripturas in Christo. In Ariopago dicit se reperisse in
eorum ara scriptum: Ignoto Deo. Quem ergo ignorant, hunc se prędicare etc. XVII. Apollo Iudeus
euangelizans Iesum Iudeos reuincebat ostendens Christum esse Iesum in Scripturis testatum
XVIII. Christus Iesus in Lege a prophetis promissus XXVIII. PETRI I: Per
resurrectionem Iesu Christi a mortuis, qui est in dextera Dei, profectus in cęlum subiectis
sibi angelis et potestatibus, et uirtutibus III. Deus autem omnis gratię, qui uocauit nos in
ęternam suam gloriam in Christo Iesu, modicum passos etc. Ipsi gloria et imperium in secula
sęculorum. Amen V. PETRI II: Hic est Filius meus dilectus etc. Hanc uocem nos
audiuimus de cęlo allatam, cum essemus cum ipso in monte sancto I. IOANNIS I: Et
uidimus, et testamur, annunciamus uobis uitam ęternam, quę erat apud Patrem, et apparuit
nobis. Deus lux, et tenebrę in eo non sunt ullę I. Hic est, qui uenit per aquam et sanguinem,
Iesus Christus, et Spiritus est qui testificatur quoniam Christus est ueritas, quoniam tres
sunt qui testimonium dant in cęlo: Pater, Verbum et Spiritus Sanctus; et hi tres unum sunt. Et
scimus quoniam Filius Dei uenit, et dedit nobis sensum, ut cognoscamus Deum uerum, et simus in
uero Filio eius. Hic est uerus Deus, et uita ęterna V.
APOCALIPSIS: Ego sum a et w, principium et finis, dicit Dominus Deus, qui est, et qui
erat, et qui uenturus est, Omnipotens. Ego sum primus et nouissimus, et uiuus, et fui mortuus,
et ecce sum uiuens in sęcula sęculorum, et habeo claues mortis et inferni I. Sanctus et Verus,
qui habet clauem Dauid III.
Ecce sedes posita erat. Qui sedebat, similis erat iaspidis et sardonis; iris
in circuitu sedis
smaragdina, et XXIIII seniores sedentes...VII lampades ardentes ante thronum, quę sunt
spiritus Dei, mare uitreum, quatuor animalia etc. IIII. Ecce uicit leo de tribu Iuda, radix
Dauid, aperire librum et soluere VII signacula eius. Et uidi Agnum stantem tanquam occisum
habentem cornua VII, et oculos VII, qui sunt VII spiritus Dei, missi in omnem
terram. Ipse aperuit librum etc. Similiter et angeli laudauerunt Agnum qui occisus est, et
omnes adorauerunt uiuentem in sęcula sęculorum V. Sedens super equum album et habens arcum,
data est ei corona, et exiuit uincens ut uinceret VI. Vidi alterum angelum ascendentem ab ortu
solis, habentem signum Dei uiui etc. VII. Vidi angelum fortem descendentem de cęlo, amictum
nube, et iris in capite eius; et facies eius erat ut sol, et pedes eius tanquam columna ignis
etc. Iurauit per uiuentem in sęcula sęculorum, qui creauit cęlum et ea
quę in eo sunt, et terram et ea quę in ea sunt. Ecce Agnus stabat super montem Syon XIIII. Cum
Agno pugnabunt, et Agnus uincet illos, quoniam Dominus dominorum est, et Rex regum, et qui cum
illo sunt, uocati, et electi, et fideles XVII. Vidi angelum descendentem de cęlo, id est
Christum, habentem potestatem magnam; et terra, illuminata est a gloria eius etc. XVIII.
Salus, et gloria, et uirtus Deo nostro est: quia uera, et iusta sunt iudicia
eius etc. XIX. Laudem dicite Deo nostro omnes serui eius, et qui timetis Deum
pusilli et magni. Testimonium enim Iesu est spiritus prophetię. Vidi, et ecce equus albus, et
qui sedebat super eum uocabatur Fidelis et Verax, et cum iustitia iudicat et pugnat. Oculi
autem eius sicut flamma ignis, et in capite eius diademata multa etc., de dignitate Christi
XVIIII. Qualiter Christus aduentu suo ligauit diabolum et aperuit paradisum XX. Dominus Deus
spirituum prophetarum. Ego sum genus et radix Dauid, stella splendida et matutina XXII.
Derisio.
AD CORINTHIOS I: Spectaculum facti sumus mundo, et angelis, et hominibus.
Nos stulti propter Christum, infirmi, ignobiles etc. IIII. IVD: Prędictum ab apostolis,
quoniam in
nouissimis temporibus uenient
illusores, secundum desideria sua ambulantes in impietatibus etc. I.
Docilis.
IACOBI: Esto uelox ad audiendum. In mansuetudine suscipite uerbum, quod potest saluare
animas. Estote factores uerbi, et non auditores tantum I. IOANNIS I: Qui nouit
Deum, audit nos; qui non est ex Deo, non audit nos IIII.
Dolus.
Ad COLOSSENSES: Videte nequis uos decipiat per philosophiam et inanem fallaciam, secundum
traditionem homiinum, secundu m elementa mundi, et non secundum Christum etc. Nemo ergo uos
iudicet in cibo, potu, in parte diei festi etc., quę sunt membra futurorum,
corpus autem Christi II. AD THESSALONICENSES I: Et nequis supergrediatur neque circumueniat
fratrem suum IIII.
Diues.
AD CORINTHIOS I: Qui utuntur hoc mundo, tanquam non utantur; pręterit enim
figura huius mundi VII. AD THIMOTEVM I: Nam qui uolunt diuites fieri etc.
Diuitibus huius sęculi pręcipe non sublime sapere neque sperare in incerto
diuitiarum VI. IACOBI: Diues sicut flos feni transibit I. Diuites plerunque mali; diues tamen
diligendus ut proximus II. Agite nunc, diuites, plorate ululantes etc. contra auaritiam
diuitum, et dolum, et luxuriam V. IOANNIS I: Nolite diligere mundum neque ea quę
in mundo sunt etc. II. APOCALYPSIS: Dicis diues sum etc. et nescis quia tu es
miser. Suadeo tibi emere a me aurum ignitum probatum, ut locuplex fias etc. III.
Mercatores terrę flebunt et lugebunt etc. quoniam merces eorum nemo emet amplius; merces
auri, et argenti, et lapidis preciosi etc. discesserunt a te; et omnia pinguia et pręclara
perierunt a te etc. XVIII.
Dolor.
AD CORINTHIOS II: Quę secundum Deum tristitia est, penitentiam in salutem
stabilem operatur; sęculi autem tristitia mortem operatur VII.
AD HEBREOS: Christus in passione sua orauit pro nobis cum clamore et
lachrimis V. ACTVVM: Planxerunt Stephanum VIII. IACOBI: Nolite ingemiscere in
alterutrum. Cum tristaris, ora et psalle V. APOCALYPSIS: Commanducauerunt linguas
suas prę dolore, et blasfemauerunt Deum cęli prę doloribus et uulneribus suis etc. XVI.
Degener.
AD GALATAS: Sic stulti estis, ut, cum spiritu coeperitis, nunc carne
consummemini III. PETRI II: Melius enim erat illis non cognoscere
uiam iustitię quam post agnitionem retrorsum conuerti ab eo quod illis 2 /traditum est, sancto
mandato. Contigit enim eis illud ueri prouerbii: Canis reuersus ad uomitum, et: Sus lota in
uolutabro luti II. APOCALYPSIS: Et uidi stellam de cęlo cecidisse in terram
IX.
Defensio.
In prima mea defensione nemo mihi affuit etc. Dominus autem mihi astitit et confortauit
me, ut per me prędicatio impleatur et audiant onmes gentes; et liberatus sum de ore leonis.
Liberauit me Dominus ab omni opere malo, er saluum faciet in regnum suum cęleste: cui gloria
in secula seculorum. Amen IIII.
Diabolus.
APOCALYPSIS: Quattuor angeli stantes super quattuor angulos terrę, tenentes
IIII uentos terrę, ne flarent etc., id est euangelia ne diuulgarent etc. VII. Vidi stellam de
cęlo cecidisse in terram, et data est ei clauis putei abyssi etc. IX. Et uidi equos in
uisione; et qui sedebant super eos habebant loricas igneas, et hyacinthinas, et sulphureas; et
capita equorum erant tanquam capita leonum; et de ore eorum procedit ignis, et fumus, et
sulphur IX. Et proiectus est draco ille magnus, serpens antiquus, qui uocatur diabolus et
Sathanas, qui seducit uniuersum orbem; et proiectus est in terram, et angeli eius cum illo
missi sunt XII. Damnatio diaboli per aduentum Christi. Cum consummati fuerint mille anni,
soluetur Sathanas de carcere suo, et exibit, et seducet gentes etc. XX.
METHAMORPHOSES
Derisio.
Stelles Cererem auide bibentem irrisit et ab ea aspersus in stellionem cessit V .
Deformis.
Achelous fracto cornu IX .
Mydas auribus asininis XI .
Scylla usque ad ilia in canum formam uersa XIIII .
Cippus cornibus in temporibus natis, cum uictor Romam redisset XV .
Dolus.
Argus a Mercurio Syringę fistulę cantu sopitus et interemptus I .
Semele ob pellicatum a Iunone decepta interiit III .
Peliam filię uolentes benefacere occiderunt, dolis Medeę captę. Chiron insidias
tendebat uiatoribus, Procrustes et Geriones hospitibus, a Theseo occisi sunt VII .
Protheus et Mestra in diuersas species se mutantes VIII .
Item Achelous, quando luctatus est cum Hercule. Deianira dolo Nessi Herculi uiro necis
causa fuit. Lucinę dolus in Alcumenam, ut difficilius pariat et Galantidis minestrę, quo
decepit Lucinam VIIII .
Thetis in formas uarias Peleum eludebat XI .
Periclimenes in multas species se mutans, dum pugnat cum Hercule, postremo in aquilam
uersus sagitta occubuit XII .
Cecropes semper insidiati bonis in simias a Ioue uersi sunt. Circe uenefica in
bestiarum formas homines mutans. Vertumnus se multipliciter mutans, ut Pomonam fugientem se
caperet XIIII .
Diuitię.
In Colcho pellis aurea VII .
Cornu Acheloi amnis Naiades filię omnibus bonis impleuerunt et Copię deę dedicauerunt
IX .
Venus ex Damasceno agro Hyppomani tria poma aurea donauit, quibus uicit Athalantam X .
Myda quicquid tangit, fit aurum. Suppositus Pactolo fluuio arenas reddidit aureas, ipse
in pristinam naturam rediit XI .
Anii filię Libero fauente, quicquid manibus tangebant, in segetem uuasque uertebatur.
Agamemnon uoluit eas adducere, ut exercitum alerent; uersę in columbas euaserunt. Crater,
quem Ęneę Anius dedit, ab Alcone conflatus et sculptus XIII .
Dolor.
Sorores Phetontem flendo uersę in populos arbores, lachryme earum in electrum. Cygnus
ipsum deflendo in auem sui nominis mutatus est II .
Naiades fratrem Narcisum flentes III .
Comites Inoos casum moerentes in saxa mutatę IIII .
Ciane Proserpinam raptam lugens in fontem sui nominis cessit, qui est iuxta lacum
Arethusę V . Amphion amissis filiis se ipsum interemit. Niobe uxor in
saxum diriguit. Nymphę satyrique Marsiam flentes ex lachrimis flumen Marsyam fecerunt.
Pandion casu natarum afflictus corruit VI .
Hyrie Cygni filii casum lugens et in stagnum se immergens in auem uersa. Cephisus
nepotis exitum lugens, Eumelus filiam in uolucrem uersam
VII .
Sorores Meleagrum flentes in aues Meleagrides VIII .
Biblis lachrimę, quod fratris Cauni amoribus uti non poterat, in fontem Carię Biblim
uersę IX .
Ciparissus ceruam suam, quam habebat in deliciis, in siluis repertam sagitta confixit,
ut agnouit non siluestrem, sed suam esse, prę dolore defecit. Iacinti flos AI litteris
inscriptus dolorem attestantibus X .
Alcyone lugens Ceicis mariti mortem XI .
Hecuba, dum Polixenę filię uulnera secus ripam lauat, Polidori corpus a Polymestore
occisi in aquis natare uidit, ex dolore in rabiem uersa, dissimulato odio et colloquio cum
Polymestore impetrato nares eius dentibus apprehensas auulsit, dum Tracibus urgeretur, in
canem est uersa. Aurorę lachrimę Memnonem filium ab Achille interemptum flentis uersę sunt in
rorem matutinum. Memnonides aues ad eius tumulum quotannis dimicantes ei sanguine suo
parentant XIII .
Cannens uirum suum Picum lugens, iuxta Tyberim tabuit. Locus dictus Cannens. Hersilia
flens Romulum maritum a Iunone mutatur in deam Horam XIIII .
Ęgeria Numę mortem lugens in ualle Aricina uersa est in fontem sui nominis XV .
Degener.
Anigris fluuius aliquando potantibus iocundam aquam prębuit, deinde in amarissimam
conuersus est, quia Centauri ab Hercule uulnerati suum ibi cruorem abluerunt. Hyppanis,
Sicilię fluuius, ab initio dulcissimus, deinde marini liquoris XV .
Diabolus.
Phiton serpens ab Apolline interemptus I ,
a Cadmo draco III ,
a Iasone draco VII .
DEVS.
Iuppiter, Diespiter, ęther, Saturni ex Rhea uel Ope filius, patrem regno expulit.
Lycaonem, Archadię tyrannum ob sęuitiam conuertit in lupum et hominum genus diluuio deleuit.
Ionem, Inachi amnis filiam, stuprauit, in uaccam uertit et in pristinam figuram reuocatam
Isim deam fecit I . Phoetontem, ne orbem incenderet, fulmine a Solis
cursu deturbauit. In Dianę formam mutatus Calistonem, Lycaonis filiam, uitiauit. Esculapium
propter Hyppolitum uitę restitutum fulminauit. In taurum uersus Europam, Agenoris filiam,
tergo insidentem a Phenicię littore uexit in Cretam
ibique ea potitus est II .
Bacchum ex Semele genuit, cum illa ut cum Iunone congressus libidinoso furore extinxit
Bacchumque exemptum suo femori inseruit, deinde alendum nymphis in Nysa, Indię monte,
tradidit. Iunonem in contentione uicit, quod ex concubitu maior esset uoluptas mulierum quam
uirorum indice Tyresia uttrumque sexum experto. Quem Iuno luminibus orbauit, ille diuinandi
scientiam ei contulit III .
Ex Danae, Acrisii filia, genuit Persea IIII .
Bello Gygantum timens Typheum dicitur uersus in arietem V .
Rhodopen et Hemum, quod Iunonis Iouisque nomina sibi usurpauerant, in montes mutauit.
Cum Antigone Laomedontis filia, concubuit. In aquillam uersus compressit Asterien, in olorem
Ledam, Tyndari filiam, in equam Medusam Gorgonem, in delphinum Melanthon. Ex Latona genuit
Dianam et Apollinem. Rusticos, qui sitientem Latonam a lacu arcebant, in ranas conuertit.
Tantalum, qui ei inuitato Pelopem filium epulandum apposuerat, damnauit, ut apud inferos
inter poma et aquas positus fame sitique conficeretur VI .
Thelechinam et Iailium mari subiecit. Ex Alcumena genuit Herculem, ex Ęgina Ęacum, cui
concessit, ut formicę, quas in arbore uiderat, in homines uerterentur VII .
Ex Europa genuit Mynoem, Cretę regem. Cum Mercurio in homines uersi in Phrygia a
Philemone et Baucide libenter suscepti, casam eorum in templum, eos in antistites templi,
deinde Philemonem in fruticem, Baucidem in thiliam uerterunt, oppidum uero propter incolarum
inhospitalitatem in stagnum VIII .
Caliroe petenti dedit, ut duo filii eius in ętatem ualidam adolerent, quo patrem
Alcmanum per fallaciam Phegei occisum ulcisci possent VIIII .
In aquilam uersus Ganymedem, Trois filium, e monte Ideo rapuit in cęlum ministrumque
sibi fecit X .
Thetim adamauit, sed concubitu abstinuit, cum prędictum esset filium patre fortiorem
genituram XI .
Aurora rogante Memnonis, eius et Titani filii ab Achille occisi, cineres sororumque
ipsius in uolucres uertit, quas appellant Memnonides XIII .
Cecropes fraudulentos et bonorum insidiatores in simias transfudit. Veneris
rogatu Ęneam, eius et Priami filium, deum fecit, quem
Indigetem nuncuparunt XIIII .
Iuno, Iouis et soror et coniunx, Argum a Mercurio occisum uertit in pauonem. Calistonem
cum Arcade filio in ursam uersos inter sydera collocauit II .
Semelen in anum uersa decepit ad necem ob pellicatum. Tyresiam pro Ioue contra se
iudicantem luminibus orbauit. Echo nympham, quod se garrulitate sępe morata fuisset, ne Iouem
in adulterio nympharum deprehenderet, a Narcyso contemni et in saxum uerti curauit III .
In Athamantem et Inoem, eius coniugem, euocatis Eumenidibus in furorem uertit eo quod
numen suum contempserant. Athamas ergo Learcum filium pro fera occidit, Ino cum Melicerta
filio in mare se pręcipitauit. Comites quoque Inoos uertit in saxa IIII .
Bello Gygantum Typhonem timens uersa est in uaccam V .
Pygmeam conuertit in gruem, Antigonam in ciconiam, quod cum Ioue coisset. Cynarę et
regis Assyriorum filias ob earum insolentiam in gradus templi sui lapideos mutauit. Latonam
in partu Dianę et Apollinis grauiter laborare et per diuersas regiones errare fecit V .
Iasonem iuuit cum Minerua in raptu pellis aureę VII .
Alcumenam ob adulterium difficili partu damnauit IX .
Alcyonę, Ceicis coniugi, exorata Morpheum, Somni filium, misit, qui ei mariti
naufragium in quiete repręsentauit XI .
Hersiliam, Romuli coniugem, deam fecit, quam Horam Quirini nuncuparunt XIIII .
Neptunnus, Iouis frater, Cornici, Coronei filię, uim intulisset, nisi prius a Pallade ob
uirginitatem tenaciter custoditam in auem sui nominis mutata cessisset. Inoem et Melicertam
Veneris rogatu in Leucothoen et Palemonem, deos marinos, recepit. Cum Medusa in templo
Mineruę concubuit IIII .
Peliam ex Tyro nympha genuit. Chironem filium a Theseo ob latrocinia peremptum in
scopulos Schironidas conuertit VII .
Protheum ex Thetide genuit in formas uarias se mutantem. Mestram, cuius aliquando
concubitu usus fuerat, cum uendita seruiret, in pis/catorem senem conuertens seruitute
liberauit VIII .
Laomedonti in construenda Ilio cum
Apolline operam locauit, sed mercedem negante agros eius
undis oppleuit et Hesionen filiam belluę marinę prostituit. Peleo a Thetide sępe eluso per
Proteum consuluit, ut in meridiano calore quiescenti uincula iniiceret. Sic ipse illa potitus
Achillem genuit XI .
Cygnum filium, qui nullo telo interimi poterat, ab Achille eliso gutture pręfocatum in
uolucrem sui nominis mutauit. Ceneidi, Elateę filię, pro concubitu dedit, ut in uirum uersa
nullo telo interfici posset. In nuptiis Perithoi Ceneum a Centauris arborum truncis obrutum
in auem sui nominis conuertit. Periclimeni concessit facultatem in uarias se uertendi formas,
quem in aquilam uersum Hercules sagitta interemit. Apollinem exorauit, ut Paridis sagittam in
talum Achillis dirigeret, quod ipse Cignum, filium suum, occidisset XII .
Galateam, Nerei et Doridis filiam, uim Cyclopis effugientem in mare recepit. Glaucum
quoque piscatorem inter marinos deos admisit XIII .
Glaucus autem Scyllam amabat, sed Circe inuidens eam pubetenus in speciem canum uersam
deformauit XIIII .
Thetis, Cęli siue Titani et Vestę filia, Oceani coniunx, ex Peleo genuit Achillem. In
Peleum irata, quod is Focum, suum et Eaci filium peremisset, lupum immisit, qui pastores et
armenta ad Ceicem a Peleo delata necabat. Tandem precibus eius placata lupum in saxum
conuertit X .
Saturnus uersus in equum Philiram, Oceani filiam, lusit eiusque concubitu Chironem
genuit VI .
Ditis siue Pluton, Iouis frater, Proserpinam, Cereris filiam rapuit. Cyanen nympham in
fontem sui nominis uertit V .
Orpheo Euridicen coniugem ad superos reducendam concessit, si modo, donec euaderent,
sequentem illam non respexerit. Cum Mente nympha concubuit, quam Proserpina propter
adulterium in herbam sui nomnis mutauit X .
[Anii sacerdotis filiabus...uirginibus donauit, ut earum] Bacchus, Iouis et
Semeles filius, nymphis in Nysa, Indię monte, nutriendus clam traditus. Versus in Acesten
elusit Penthea, contemptorem suum et ab Agaue matre et
sororibus in furorem uersis interimi curauit. Tyrenos nautas, qui se raptum nauigio
imposuerant, in delphinos et nauis armamenta, in feras serpentesque conuertit III .
Leucothoen et sorores eius, Minei filias, ob sacra contempta repenti tibiarum et
tympanorum sono exterruit, telas instrumentaque earum in hederam ac uites mutauit, domum
repleuit feris, ipsas denique in uespertiliones conuertit
IIIII
.
Bello Gygantum Typheum pauens uersus est in caprum V .
Versus in uuam oppressit Erigonen VI .
A Medea suis nutricibus iuuentam impetrauit. Iuuencum in nemore in ceruum
transfiguratum subduxit VII .
Ariadnam a Theseo derelictam sibi copulauit, coronam eius inter sydera collocauit VIII .
Mydę dedit, ut, quicquid tangeret, in aurum uerteretur, pristinamque petenti naturam
restituit, cum eum Pactolo supposuisset XI .
Anii sacerdotis filiabus uirginibus dedit, ut earum manibus contacta in segetem uuasque
uerterentur XIII .
Mars ex Venere genuit Hermionen, quam duxit Cadmus IIII .
Ex Bistonide nympha genuit Tereum, Tracum regem VI .
Romę urbis conditorem Romulum ex Ilia siue Rhea procreauit XV .
Apollo, Iouis et Latonę filius, Phytonem serpentem sagittis interemit. In Daphnen, Penei
fluminis filiam, exarsit I .
Sol idem ex Climene, Oceani et Thethios filia, Phetontem genuit, currum suum illi
regendum concessit, quod illi uersum est in perniciem. Idem Apollo ex Coronide Esculapium
genuit, quem Chironi medendi artibus imbuendum tradidit. Pecus Admeti regis pauit, fistula et
cantu solitudinem protegens. Boues ab eo aberrantes furto sustulit Mercurius II .
Cadmo condendę urbis locum consultus monstrauit III .
Idem Sol relictis Climene, Rhodo, Clitie Leucothoen adamauit eamque in speciem
Eurimenes, matris eius, uersus uitiauit. Porro a patre terrę defossam in uirgam thuream
conuertit IIII .
Idem Apollo bello Gygantum Typhonem expauescens uersus est in coruum V .
Versus est in accipitrem, in leonem, in pastorem, ut Hisem, Macharei filiam, uitiaret.
Niobes et Amphionis filios ob Latonam ab ipsa contemptam cum sorore Diana sagittis confecit.
Marsiam secum tybiis certantem suspendit et tergore nudauit VI .
Idem Sol Oetam regem ex Persa, Oceani filia, genuit VII .
Dryopen, Euriti filiam, amauit IX .
Cyparissum puerum amissi cerui dolore confectum in arborem sui nominis conuertit.
Iacinthum secum ludentem disco imprudenter iacto elisum in florem mutauit X .
Serpentem caput Orphei in Hebro proiectum morsu appetentem in saxum conuertit. Pana
fistulę cantu Thmolo monte iudice superauit. Mydam id reprobantem auriculis asininis
damnauit. Cum Neptunno Ilium Laomedonti struxit. In anum uersus Chionen, Dedalionis filiam,
compressit. Ex ea Palemona, cythare studiosissimum, procreauit. Dedalionem dolore filie a
Diana peremptę e Parnaso precipitatum uertit in accipitrem XI .
A Neptunno exoratus Paridis sagittam in Achillis talum direxit XII .
Sybillę, Glauci filię, pro concubitu longeuitatem et uaticinium dedit XIIII .
Esculapius, Apollinis et Coronidis filius, Hyppolitum defunctum herbis in lucem reduxit.
A Ioue fulminatus ob ausum tanti facinoris poenas dedit. Romę pestilentia laboranti per
legatos ab Epidauro in serpentis forma aduectus saluti fuit, si fabulis creditur XV .
Vulcanus, Iouis et Iunonis filius, ob deformitatem e cęlo in Lemnum pręcipitatus
claudusque factus. Ibi, ut alii dicunt, nutritus a simiis, ut alii, a Thetide et Hermione,
Oceani filia, Ioui fabricauit fulmina, diis contra Gygantes arma, monile Hermioni, coronam
Ariadnę, Achilli et oneę arma. A Minerua spretus ex solo complexu genuit Erictonium. Venerem
habuit uxorem. Quę cum Marti obsequeretur, in adulterio deprehensos cathenis tenuissimis
ligauit et spectaculum prębuit diis. Sic Tortellius. Mercurius, Iouis et Maię filius, deorum
nuncius, Argum Iouis iussu sopitum interemit. I .
Apollini poscenti Admeti regis boues furto
subduxit. Bathum perfidia eius offensus in saxum mutauit. Hersen, Cecropis filiam, sorore
eius Aglaura precio corrupta ac operam nauante subegit. In Iouis gratiam, cum Europam rapere
uellet, armenta Phoenicię regionis ad littus compulit II .
Ex Venere Hermaphroditum genuit IIII .
Cum Ioue in Phrygia a Philemone et Baucide hospitio suscepti bene eis fecerunt,
reliquis ciuibus propter inhospitalitatem male VIII .
Chionen, Dedalionis filiam, dormientem compressit ex eaque genuit Auctolicum
furacissimum XI .
Hercules, Iouis et Alcumenę filius, iussu Euristei descendit ad inferos, Cerberum inde
in Ponticam regionem eduxit, cuius uomitus uersus est in uenenum aconitum VII .
Cum Acheloo pro Deianira luctatus uicit, fracto ei altero cornu. Nessum Centaurum uim
Deianire inferentem sagitta confecit. Qui moriens uestem sanguine suo cruentatam mulieri
dedit, asserens id esse remedium in coniugem amoris deserti. Ea denique indutus Hercules in
Euboea, cum filiam regis adamasset, consumptus est ui ueneni. Lycam famulum, qui uestem
attulit a Deianira missam, arreptum proiecit in mare. Sagittas reliquit Philotetę, Peantis
filio, sine quibus Troia capi non potuit. Exustus pyra, quam ei Philotetes struxerat,
deificatus est. Hebben, Iunonis filiam, sibi copulauit; ex qua Iolaum genuit; genitus
pręuenit ętatem adultu IX .
Hesionen, Laomedontis filiam, belluę marinę expositam liberauit. Equos pro mercede
pollicitos cum dare Laomedon diferret, Ilium expugnauit et Hesionen abreptam Thelamoni,
militię socio, tradidit XI .
Citillum, Alcmonis filium, Argis procreatum in somnis monuit, ut patriam relinqueret et
iuxta Hesereum, Italię amnem, sedem poneret. Quod cum lege uetitum esset, senatu deliberante
nigri calculi in candidos uersi fauori fuere. Ille ergo profectus oppidum condidit uocauitque
Taliareum XV .
Eolus, uentorum deus, dies septem uentos cohibet alcyonibus auibus nidum super mare
ponentibus, eo quod Alcyone et Ceix, eius maritus, Luciferi filius, suus nepos, in eas
auiculas uersi sunt XI .
Priapus, hortorum numen, fuit ex Lampsaco, urbe Hellesponti. Huic erat asellus uictima.
Lothidę nymphę dormienti insidiatus frustra dicitur. Nam illa rudente asello excita effugit,
ac ne ille fugientem consequi posset, uersa est in lothon arborem. Cuius trunco infixa
inhęsit Driope, quod ramum eius ausa fuit decerpere IX .
Pallas, Minerua, Trytonia, Bellona, e uertice Iouis armata prosiluit. Pręses bellorum,
uirgo et innupta. Pallanta, Gygantem, cum sibi uim inferret, interemit. Apud Trytoniam
paludem primum reperta. Sapientię dea, omnium artium inuentrix. Illi arces consecrantur.
Erictonium ex Vulcani complexu natum sustulit, in cistella condidit. Quam contra eius edictum
cum Cornix aperuisset et uisa diuulgasset, eam a se expulit, Neptunno tamen uitiare uolenti
subtraxit, in auem sui nominis conuersam. Aglauram, quod precio corrupta Hersen sororem
iunxit Mercurio, tum quia et ipsa cistellam ausa fuisset aperire, Inuidię tradidit et diu
successibus sororum excruciatam in saxum mutauit II .
Cadmum monuit draconis dentes humi spargere III .
Persea iuuit, ut intercepto Phorcidum lumine Medusam perimeret.1 Medusę crines, quod
cum Neptunno in templo suo concubuerat, in serpentes conuertit IIII .
Aragnen Lydiam, Idmonis filiam, quam lanificium docuerat, iam secum ausam certare,
uictam mutauit in araneam. Athenis nomen imposuit cędente Neptuno. Oliuam inuenit. Tibias
quoque inuenisse dicitur VI . Cum Iunone Iasonem iuuit ad uellus
aureum asportandum. Perdicem a Dedalo e muro deturbatum in uolucrem sui nominis mutauit VIII .
Diana, Iouis et Latonę filia, Acteonem, qui nudam casu aspexit, uertit in ceruum III .
Cum Proserpina erat ad Pegusam lacum Ęthnę, cum rapta est a Dite. Affuit Aretusę
Alpheum fugienti et sub terra raptam in insulam Sicilię Ortygiam misit. Bello Gygantum
Typhonem timens uersa est in felem V .
Cum fratre Apolline sagittis occidit filios Nyobes, Latonę contemptricis VI .
Aprum misit, qui Calidonię agros uastaret, quia Ceneus in sacrificio colligendorum
fructuum eam pręterierat VIII .
Chionen, Dedalionis
filiam, quod se illi pręferret, transfixa lingua peremit
XI .
Pro Ephigenia ceruam imolandam supposuit XII .
Zanclen insulam prius continenti Italię iunctam secreuit, quod ibi Latonę matri sedes
denegata fuerat. Hyppolitum uitę restitutum ab Esculapio in adultam formam protinus extulit
et Virbium dictum in ualle Aricina collocauit. Egeriam Pompilii mariti mortem lugentem in
fontem sui nominis mutauit XV .
Aurora Cephalum, Procris maritum, adamauit. Diana Procri canem cursu inuictum et iaculum
sine errore dedit, illa Cephalo VII .
Aurora Memnoni filio ab Achille occiso ab Ioue impetrauit, ut ipse et sorores in
uolucres Memnonides uerterentur. Ipsius autem Aurorę lachrimę uerse sunt in rorem matutinum
XIII .
Lucina siue Elicia a parturientibus inuocatur. Alcumena parturiente nexis manibus Iunoni
obsequens partum tardabat. Galantidem, eius ministram, quę illam mendacio deceperat, in
mustellam uertit et ore, quo mentita est, partum edere iussit IX .
Ceres, Iouis soror, Proserpinam illi genuit. Quam raptam quęrens cum sitiret, Mysena anu
aquam porrigente auide sumpsit. Quod iridentem Stellem puerum in stellionem uertit.
Proserpinę. filię reditum ab inferis impetrauit, si ibi nihil gustasset. Ascalaphum, quia
illam granum mali Punici edisse indicauit, in bubonem uertit. A Ioue tamen impetrauit, ut
illa sex menses apud Ditem et totidem apud se esset. Triptolemum ad fruges ubique
disseminandas misit. Lincem, cum dormienti Triptolemo necem illaturus esset, in feram sui
nominis mutauit. Eristonem cum filia Mestra, quod in Thessalia lucum eius uastauerat, fame
grauissima affecit VIII .
Venus, Iouis et Dionę filia, Narcysum ob duritiam, qua in nympham Echo usus fuerat, in
amorem proprię formę impulit, ita ut defecerit III .
Pro Inone et Melicerta Neptunnum precata, ut in marinos deos reciperentur, impetrauit.
Marti genuit Hermionen, Cadmi coniugem IIII .
Indignata, quod Diona et Proserpina numen suum coniugiaque spernerent, Ditem impulit in
amorem Proserpinę ita ut raperet eam. Bello Gygantum Typhonem fugiens uersa est in piscem V .
Ceas matronas, quod se illi forma pręferrent, in uaccas conuertit VII .
Omathus, Cypri oppidi incolas, ob crudelitatem in boues cerastas mutauit. Propetidas,
Ametunti filias, quod se aspernarent, primas corpora in triuio uulgare coegit. Quę tandem
propter libidinem in saxa conuerse sunt. Signum eburneum Pygmaleoni roganti in uirginem
animauit. Myrrham, quod ipsam mater Centreis sibi pręferret, in amorem Cynarę patris impulit.
Adonem ex iis natum adamauit eumque ab apro in uenatione interemptum in florem purpureum
conuertit. Hyppomani ex Damasceno agro tria poma aurea donauit, quibus ille Athalantam uicit.
Sed erga se ingratum experta effecit, ut in luco matris deum concumberent. Cuius odio mutati
sunt in leones X .
Comites Diomedis se contemnentes uertit in aues cygnis similes. Pro onea rogauit
Iouem, et factus est deus, quem Indigetem dixerunt. Anaxareten puellam ob duritiam in Iphim,
qui ab ea contemptus defecerat, in saxum mutauit XIIII .
Cęsarem in senatu occisum rapuit de medio, in cęlum tulit, qui in stellam emicuit XV .
Cybelle, Berecynthia, Ops, Rhea, Bona dea, Cybeleia, deum mater, Dyndimena, Idea mater.
Eius antistes Athis uersus est in pinum. Hyppomanem et Athalantam, quod lucum ei ab Echione,
terrę filio, sacratum concubitu uiolauerant, in leones subiecit X .
Naues Ęneę, ne illas Turnus cremaret, in nymphas marinas conuertit et alias naues
leuauit XIIII .
Isis, Ęgyptiorum dea, Theletusę fuit auxilio, eo quod iubente Lygdo marito prolem
feminei sexus perdere, Iphim filiam pro masculo nutrierit. Quam cum Ianthis Thelesci filia ei
nupta esset, uertit in marem IX .
Musę a Pyreneo hospitio susceptę uim inferentem in uolucres uersę euaserunt. Ipse sequi
uolens pręcipitio uitam finiuit. Pyeri et Anipę11 nouem filias ad certamen cantus prouocantes
uictas uerterunt in picas V .
Pan amauit Syringam. Quę fugiens uersa est in calamos, ex quibus ille tibias confecit
I .
Vertumnus in uarias se formas uertens Pomona, hortorum cultrice, potitus est XIIII .
SENECA
Derisio.
Vatinius in pedes suos plurima dicebat et in fauces concisas. Sic inimicorum urbanitatem
effugit 78 .
Vrbanitas mordax cauenda in eos qui uindicandi habent potestatem. Hęc enim causa fuit,
ut Calistenem occideret Alexander et Antonius graui ęre opprimeret Athenienses 111 .
Oscus nihil absque schemmate dicere cupit 143 .
Deformis.
Corporis defectus non lędit animum 23 .
Dolus.
Tyrannicida, a tyranno comprehensus et de coniuratis interrogatus amicos eius nominauit
51 .
Diues 3 .
Contra diuitem 12 .
Democritus diuitias proiecit 59 .
Qualiter utetur diuitiis sapiens, qualiter auarus. Diuitias nego bonum esse. Diuitię
apud sapientem in seruitute sunt, apud stultum in imperio 62 .
Nihil certi 65 .
Diutites pauperibus similes 70 .
Diuitię et luxuria 71 .
Optimus pecunię modus est, qui nec in paupertatem cadit nec procul a paupertate discedit
73 .
Omnium enim extrinsecus effluentium lubrica et incerta possessio est 76 .
Diuites mendicis miseriores; illi enim exiguo, hi multo egent 77 .
Pecunia, si uti scias, ancilla est, si nescias, domina est. Quę sunt maxime diuitię? Non
desiderare diuitias. Quis plurimum habet? Qui minimum cupit. Vtendum est diuitiis, non
abutendum, ut nec inde a superioribus contemnaris nec ab inferioribus timearis 87 .
Diuitum uanitas 88 .
Crystallum quomodo fit 99 .
Tollite uestras diuitias, quas huc atque illuc incertę fortunę fluctus appellet 117 .
Contra patrem, qui filium abdicat nolentem ad diuitem ire in adoptionem, qui suos
abdicauerat. Cresus. Crassus 123 .
Quod pecunia augeat discordiam 129 .
Diues accusat pauperem 143 .
Bona caduca. Nemo est nostrum, in quo ius habet fortuna 3 .
Diuitis auari sollicitudo. Siquid in diuitiis esset solidi, aliquando /1 et impleret.
Diuitię plura cupere docent 6 .
Epicurus: Multis parasse diuitias non finis miseriarum fuit, sed mutatio. Diuitiarum
contemptor similis Deo 7 .
Magnus est ille, qui in diuitiis pauper est 8 .
Verę quietis impedimenta 9 .
Opto tibi illorum contemptum quę tibi optarunt
parentes 12 .
Mediocria utilia sunt, nimia nocent 13 .
Opum amissio 14 .
Multa portantem uidebis comitique onerique timentem 19 .
Nimiam opulentiam insectatur etc. 21 .
Nemo ex illis, quos purpuratos uides, felix est 29 .
Diues luxuriosus. Quod opes non sint bona. Diuitię utrum malorum causa sunt. Quod non
sint bona 37 .
De Cornelii Senetionis morte repentina 50 .
Diuitum luxuria 55 .
Diuitię et dignitates bracteata felicitas est 57 .
Diues insatiabilis 59 .
Quis sit modus diuitiarum? Primo habere quod necesse est, secundo quod satis est. Sanus
diues est, qui, licet habeat diuitias, eas tamen ut contingentes habet. Multas diuitias
parasse non finis miseriarum fuit, sed mutatio 63 .
Dolor.
Heraclitus semper lugens, Democritus ridens 50 .
Octauia Marcellum filium inconsolabiliter luxit, reprehenditur; Liuia Drusum usque dum
sepeliuit, laudatur 64 .
Luctus inanis. Quod luctus non sit naturalis. Quod bruta quoque breui tempore dolent
amissos foetus 65 .
Fleant delicati, non fortes 68 .
Maiores decem mensium spacium lugentibus uiros dederunt 70 .
Dolor contra remedium contumax 71 .
Bion eleganter ait non minus molestum esse caluis quam comatis pilos uelli 73 .
Dolori tantum des, quantum poscit. Qui non flendi? Hercules, Regulus, Cato 75 .
Non dolore tantum, sed doloris opinione uexamur, more puerorum etc. 76 .
Dolens mortem fratris 81 .
Muliebre est se dolori consumendum comittere 82 .
Non exigit, ne ex toto moereat, quamuis quidam negent doliturum esse sapientem 84 .
Dolor et timor uim suam perdit in eo qui ultra sensum mali miser est 99 .
Imbecillis et ignauus est, qui propter dolorem moritur, stultus qui doloris causa uiuit
20 .
Annus ad lugendum 22 .
Inter gaudium et dolorem 23 .
Ad opinionem dolemus. Tam miser est quisque quam credidit. Patientia doloris 31 .
Peripatetici dicunt sapientem non uinci moerore, sed tamen tangi 35 .
Optimam doloris esse naturam, quod non potest nec qui extenditur magnus esse nec qui
magnus extendi 43 .
Dolor quomodo temperandus. Sępe salua sapientis autoritate fluunt lachrymę 49 .
DEVS.
Natura, Iuppiter Stator, Fatum, Liber pater, Hercules, Mercurius. Nomina multa, Deus unus
33 .
De Deo metuendo contra Epicurum 34 .
Dei benefica natura nocere non potest 51 .
Quid sit Deus, et iterum 88 .
Fatum immutabile 95 .
Non talis in cęlo Iuppiter, qualis in Capitolio 96 .
Nunquam nos uerecundiores esse debere Aristoteles ait quam cum de
diis agitur 110 .
Diis solis et uirtus et beata uita contingit 42 .
Communis omnium opinio deos esse et animos ęternos 58 .
Depositum non semper reddendum 33 .
Debitum.
Pythagoricus quidam etiam mortuo sutori proiecit quod debebat, nolens alieno assuescere
45 .
Leue ęs alienum debitorem facit, graue inimicum 80 .
PLATO
Deformis corpore, cum partes secum non consentiunt, etiam imbecillus est 262 .
Dolus.
Ne fiat adulteratio, mendacium, deceptio, fraus in rebus uenalibus 315 .
Diuitię.
Non suis indulget, qui pecunias cumulat 15 .
Omnia pecuniarum gratia fiunt: bella, seditiones, pugnę 177 .
Diuitias magis amant, qui suo labore eas peperere. Pecunię possessionem magnifaciendam
esse homini modesto 190 .
Impossibile est diuitias in ciuitate simul honorari atque uirtutem 225 .
Diues multa habens mancipia tyranno similis 230 .
Adamas durissimus. Lapides ex aqua 258 .
Metalla septem elementis singula singulis attribuunt 263 .
Nimię opes in ciuitate inimicicias et seditiones pariunt 285 .
Valde diuitem esse et probum impossibile 287 .
Valde diuites bonos uiros non esse 287 .
Non erit in ciuitate seditio, si in ciuibus nec extrema inopia nec ingentes diuitię
erunt 287 .
Maximus census minarum quattuor, secundus trium, duarum tertius, quartus unius. Qui
plus habuerit, mulctetur 289 .
Optime uiueremus, si uera sententia de diuitiis
prędicaretur 307 .
Rem familiarem singulorum, magis uniuersorum esse 316 .
Opes tam priuatorum quam principum, quanto maiores sunt, tanto magis insidiatores et
turpium noxiarumque uoluptatum machinatores nutrire 331 .
Locupletes uero beatos appellare sermo amens est et infelix, mulieribus puerisque
conueniens atque eos qui id credunt tales efficiens 337 .
Dolor.
Non exigendum a uiro, ut nihil doleat, sed ut nascentem dolorem rationibus consoletur.
Rationes IIII pręcipue contra dolorem 233 .
Quod obstare dolori iubet ratio est lex, quod autem ad dolores rapit, perturbatio 238 .
Ex dolore infirmitas corporis 262 .
Bilis atra, quam melancholiam Gręci uocant, rationem repellit 410 .
Defensor.
Qui fratrem in se impetu ruentem pro defensione sua interimit, quasi hoste perempto
purus sit 307 .
De orbis atque tutoribus 316 .
Tutoris officium erga orphanum 317 .
DEVS.
In eos qui diis uitia tribuunt 20 .
Parmenides de uno omnium rerum principio 22 .
Vnum infinitum principio fineque carens 24 .
Regio inuisibilis. Essentia uera. Intelligibiles quędam et incorporeę species. Ens
nihil aliud esse quam potentia 66 .
Cur Deus uoluit IIII litteris uocari: nos dicimus Deus, Ęgyptii theut, Persę syre, magi
orsi, Gręci theos, Arabes alla, Macomet abgdi. Nos accepimus ab angelo Iesum. Reuerenter
habenda sunt Dei nomina 107 .
Pulchritudo diuina 156 .
Deus solus sapiens 168 .
Deum bonorum, non mali causam esse 198 .
Trinitas 215 .
Summum bonum, id est Deum Patrem et Filium soli comparat, ut, sicut hic oculos
illuminat, sic ille mentes 219 .
Quęrendo, quid non sit Deus, Deum cognouerunt. Nihil recte agi
absque Deo 219 .
Necessitas et uoluntas idem in Deo 233 .
Dii superi, mundani, demones 236 .
Quęcunque fiunt, multo magis a prima quam a cęteris causis dependere. Pater et Filius
242 .
Deum omnia in numero, mensura, pondere perfecisse 244 .
Quę a Deo proxime et quę per media fiant. Ego sum, qui sum 250 .
Substantia ęterna 254 .
Deus scit simul ac potest. Duę causę necessaria et diuina 259 .
Dii supercęlestes, cęlestes, subcęlestes 263 .
Dii terrę orbem singilatim sortiti. Vulcanus et
Minerua naturam habentes communem 264 .
Neptunus, Athlas 265 .
Deus in omnibus per omnia mouet omnnia 280.282. 283 .
Dii XII per XII signa membris nostris prępositi 284 .
Hymni laudesque deorum precibus mixte canantur 296 .
Nec Deus unquam cum necessitate pugnabit. In eos qui aiunt Deum non esse inquirendum.
De unius Dei cultu 299 .
Deos esse duobus communibus indicat argumentis. Contra negantes Deum. Poetas in tribus
circa deos errasse: quod ex chaos eruperint, quod alii ex aliorum concubitu geniti, quod
omnes animi perturbationes omniaque flagitia sectati sint 309 .
Quod dii sint 310. 311 .
Quod curam humanarum rerum habeant 312 .
Imagines deorum uenerandę 313 .
Dii deorum filii apud Platonem et homines. Deorum filios duobus modis intelligi 318 .
Theologia uelut omnium regina 323 .
Esse deos et omnium rerum curam habere nec precibus flecti pręter iustum 326 .
Deus animalium causa 325 .
Oportere mortales de diuinis rebus tractare. Deorum plena esse omnia 327 .
Circa omnium regem cuncta sunt etc. Quod Deus per se sit. Nihil ex his quę
intelliguntur, absolute de Deo affirmari debere. Deus neque intellectus neque intelligibile
est. Deus super intelligentię limites est. Diuina non inueniri a nobis, sed desuper reuelari
328. 330 .
Procul a molestia et uoluptate diuinitas 331 .
Deus immobilis unitas. Necessarium est super angelum esse aliud quiddam, quod non modo
immobile sit, sed unum penitus atque simplex. Illud quidem est Deus, tanto rerum
potentissimus omnium, quanto est omnium simplicissimus 342 .
Simplicissima ueritas se ipsam minime latens etc. 342 .
Ipsa unitas, ueritas, bonitas, quam inuenimus super angelum, omnium est principium.
Deus unus uerusque et bonus. Non sunt dii plures inter se ęquales. Deus summum est rerum
omnium. Non sunt plures, alius super sine fine 343 .
Deus unitas, ueritas, bonitas. Dei uirtus infinita. Ab Orpheo grammatico infinitus
finis cognominatur. Deus est semper. Deus est ubique. Orpheus grammaticus: Qui omnes mundi
partes habitas generationis princeps 344 .
Deus omnia agit, seruat, in omnibus omnia
operatur. Parmenides grammaticus: Ens unum immobile infinitum. Zoroaster grammaticus: Omnia
sunt ex uno igne genita. Orpheus grammaticus: Fortis necessitas omnibus dominatur 345 .
Deus agit per suum esse quicquid agit. Deus intelligit se ipsum primo ac etiam
singulum. Deus est mens mentium et lumen luminum. Orpheus grammaticus: Iouis perfectus est
oculus. Grammaticus: Oculus infinitus. Deus intelligit infinita 346 .
Deus per uoluntatem extra se efficit omnia. Orpheus grammaticus:
Iuppiter species omnium 347 .
Voluntas Dei necessaria simul et libera est et agit libere 348 .
Deus amat et prouidet 348 .
Orpheus grammaticus: Omnium genitor principiumque et finis. Idem grammaticus: Omnia
intus inspicis, omnia intus audis omniaque distribuis. Idem grammaticus: Sempiterna uita
immortalisque prouidentia 349 .
Deus super species immobilis unitas. Quomodo immobilis: In Deo nulla est priuatio 350 .
Quomodo Dei naturam contemplemur 376 .
Dei operatio 380 .
Mentium principium Deus omnes intelligibiles species uno et proprio habet actu,
distribuit omnibus, capit a nullo 380 .
Infinitas Dei superat temporis infinitatem 386 .
Pater et Filius 390 .
Vtrum Deus, quia facturus erat omnia, cuncta cognouit? Non 390 .
Deus in se ipsum respiciens nouit omnia 390 .
Plato Deum comparat soli. Ioannes: Videbimus Deum sicuti est 395 .
Deus principium, finis, species 396 .
Vnum super ens. Vnum bonum, pulchrum 396 .
Deus apud multos esse uocatur 397 .
Lini carmina Pythagoricos in ore habuisse scribit Iamblicus grammaticus. Credenda sunt
omnia. Nihil enim est incredibile. Facilia Deo omnia sunt, nihil est impossibile 406 .
Deus incomprehensibilis 408 .
Zoroaster grammaticus: Nihil a paterno principio progreditur aut uoluitur imperfectum
409 .
Amandus est Deus magis quam perscrutandus 412 .
Esse Dei absolutum est, nullis limitibus circumscriptum atque infinitum 415 .
Deus super omnia genera. Contra Aueroem, quod Deus et inferiora consyderat 425 .
Dei essentia, immo ueritas bonitasque omnium est forma luxque purissima, radix, ratio
et exemplar 426 .
Prisci
theologi 431 .
Quę sunt, quę affirmantur a Platone de rebus diuinis? Pauca 434 .
Deus ita centrum est omnium, quia sic est in omnibus, ut cuique rei interior sit quam
ipsa met sibi. Est etiam circumferentia mundi, quia extra cuncta existens ita supereminet
uniuersa, ut cuiusque rei summum apicem dignitate excellat immensa etc. 439 .
Diabolus.
Demon Socratis. Quam ob causam demones solita olim miracula nostris sęculis non
efficiant? Quia Christus et uim demonum et artem demoniacam hominibus et cultum demonum suo
aduentu abstulit. Quomodo demones in statuas et homines se se insinuant. Demones a Ioue ad
inferos deturbati 167 .
Demonum genera quinque: cęlestes, ętherei, aerei, aquei, terreni. Sub his orphici 236 .
Demones, quorum corpora aliquando uidentur 353 .
Ęgyptii, Origenes, Numenius, Porphyrius: multos esse demones, qui ad superiora animos
erigunt multosque ad inferiora detorquent; pessimos esse in occidente, malos in
septentrionali plaga, bonos in meridionali, optimos in orientali 282 .
Demonum natura 430 .
DIONYSIVS HALICARNASEVS
Dolus.
Raptus Sabinarum 40 .
Sextus, Tarquini Superbi filius, ex industria a patre uirgis cędi et contumelia affici
passus, ut ad Gabinos transfugiens eos proderet et subiiceret patri 99 .
DEVS.
Ara Iouis inuentoris 13 .
Consus deus ara subterranea colitur 40 .
Decimas prouentuum uouerunt Pelasgi Ioui et Apollini ob soli sterilitatem; non
persoluentes morbis agitati sunt. Prolis etiam decimam soluere illis persuasum fuit.
Discordia inter fratres Romulum et Remum 29 .
PROBLEMATA ALEXANDRI APHRODISEI
Dolor.
Cum in digitorum unguibus passiones summum dolorem excitant 13 .
PROBLEMATA ARISTOTELIS
Diuitię.
Cur diuitię hominibus potius prauis quam bonis sunt 66 .
Dolor.
Cur lachrimę moeroris calidę sunt, oculorum autem male affectorum frigidę 70 .
Depositum.
Cur depositum denegare iniquius sit quam mutuum 66 .
PROBLEMATA PLVTARCHI
Dolus.
Chalcidenses uel Eoles pueros interfecerunt, qui iocis decepti pugillum
terrę dederant Choto. Quo accepto ibi regnaturum responsum erat 84 .
Donum.
Quid est quod uir ab uxore, uxor a uiro dono aliquid accipere prohibentur 74 .
Diuitię.
Quid est quod ueteris nummi altera pars Ianum bifrontem, altera proram nauis habuit aut
puppim. Alter nummus oue et boue insignitus. Quare Saturni ędes ęrarium 77 .
Decimam Herculi offerebant 75 .
Diabolus.
Chrysippus opinatur demonia quędam mala circumire, quibus dii quasi carnificibus et
scelerum ultoribus aduersus iniustos utuntur 78 .
AVLVS GELIVS
Deformis.
Homines caninis capitibus et latrantibus in montibus Indię. Quosdam esse nullis
ceruicibus oculos in humeris habentes, alios corporibus hirtis et auium ritu plumantibus 51 .
Pygmei non longiores quam pedes duos et quadrantem 51 .
Quidam Thersitę laudes quęsierunt 104 .
Quos pomiliones dicimus, Gręce nanos dici 116 .
Docilis.
Euclides Megarensis Athenas sub muliebri habitu latens commeabat, ut Socratem audiret,
cum capitale inter Megarenses esset, siquis Athenas pedem intulisset 41 .
Diuitię.
Fauissę Capitolinę, cellę sub terra, ubi templi signa et donaria reponebantur 12 .
Argentum purum putumque, id est omni alia materia carens 39 .
Necessarium est, qui multa habeat, multis indigere 52 .
Iam tonsiles tapetes ebrii fuco, quos concha purpura imbuens uenenauit 120 .
Dolor.
Polus histrio Athenis Helectram Sophoclis acturus fratris interitum complorantem, ut
dolorem mulieris plenius exprimeret, tulit ossa filii recens mortui, et ea amplexus non
simulatis, sed ueris doloribus lamentisque oppleuit omnia 49 .
Dolor apud Stoicos indifferens. Dolor pugnat contra rationem 70 .
Anaglisia, id est indolentia, et apathia, id est impassibilitas doctorum
iudicio improbata 71 .
Hęredis fletus sub persona risus est 104 .
Disertatio Herodis Attici super ui et natura doloris 116 .
Deffensor.
De ordine officiorum: primus locus iuxta parentes pupillorum est, qui fidei tutelęque
nostrę crediti sunt; secundus clientium; tertius hospitum; quartus cognatorum; quintus
affinium 36 .
Deus.
Iis demum deos propicios esse ęquum est, qui sibi
aduersarii non sunt 3 .
De nominibus deorum populi Romani 35 .
Debitum.
Pecuniam exactus, exigor portorium 91 .
In eum qui soluendo non est, membrorum amputatio 117. 118 .
Dies iusti XXX dati debitori, ut pecuniam conquireret. Erat item ius paciscendi, et si
pacti non essent, habebantur in uinculis dies LX, demum capite
puniebantur 118 .
VITĘ PLVTARCHI
Deformis Philopemen manus et pedes pulchros illi esse dictus, uentrem uero non habere
79 .
Scylla nigrum farinis inspersum 121 .
Corpus forma dolio, colore argento ignito simile de cęlo lapsum diremit pugnam duorum
exercituum Luculli et Mithridatis 6 .
Aristoteles deformis gracilitate crurum et oculorum pusillitate 138 .
Dolus.
Seruę Philotidis consilio seruati Romani, cum Latinorum obsidione premerentur 10 .
Latini Romanos infestantes per connubia decepti trucidantur 49 .
Hannibal iitteras simulatas nomine principum Metaponti ad Fabium mittit, uti adueniens
illos in deditionem acciperet. Ibi positis insidiis Fabium excepturus, nisi ille dolos
animaduertisset 58 .
De Fabio inquit: Romani alterum Hannibalem habent. Vrbem Tarentinam eadem arte, qua
cepimus, amisimus 58 .
Septimuleius Cai Gracchi caput plumbo impleuit ęquum auri pondus ex publico accepturus
117 .
Lysander dicere solitus, quo leonis pellis non attingeret, insuendam esse uulpinam.
Idem aiebat pueros astragalis, uiros iureiurando fallendos esse 118 .
Phornabarus a Lysandro rogatus, ut litteras ad ephoros daret suas laudes perscribens,
id pollicitus, palam, ut petebatur, scripsit. Sed dum eas obsignaret, alteras supposuit,
accusationem continentes. Quas cum Lysander ab ephoris legendas accepisset, ipse suus
extitit accusator ac plane intellexit non solum Vlixem uersutum esse 119 .
Incredulos decipere sapientis est, credulos impium 30 .
Luctatius Cęsarem non per cuniculos, uerum iam machinamentis rempublicam occupare
dixit 51 .
Diuitię.
Solon diuitias contempsit et pecuniam se habere uelle dixit, sed per iniuriam parare
nolle; uirtutem prętulit opibus 20 .
Telus Creso regi pręlatus felicitate iudicio Solonis 24 .
orarium Saturni ędes. Primi quęstores Publius Veturius et Marcus Minutius 26 .
Themistocles generum sibi eligens ditiori meliorem prętulit, uirum se malle quam
pecunias dicens 43 .
Dictum apud antiquos: Non Philippum, sed Philippi aurum Gręciam subuertisse 102 .
Aratus, cum Corinthi pręsideret, missam a Cleomene pecuniam, ut ei arcem traderet,
repudiauit dicens malle se habere diuitias quam ab iisdem haberi 110 .
Spartę lata rogatio in senatu aurum et argentum intra urbem suscipi non licere 119 .
De Thorace sumptum supplicium, quod argentum priuatim habere deprehensus sit 119 .
Opes Crassi 119 .
Agesilaus contempsit opes 29 .
Seruile est amare diuitias 46 .
Somnium Antigoni, quo serendo aureas micas auream
segetem ortam
uidit 94 .
Platonis sententia: Ei, inquit, qui uelit esse diues, non cumulandam pecuniam, sed
minuendam cupiditatem censeo 99 .
Cleopatrę opes 111 .
Dolor.
Egeus falso credita Thesei filii nece pręcipitio uitam finiuit 3 .
Lugendi tempus apud Lacedemonios XI dies 14 .
Numa statuit puerum triennio minorem non lugere, maiorem uero tot menses, quot
haberet annos usque ad decennem. Longissimum luctum mensium decem
statuit 17 .
Pericles dolore superatus in funere filii 55 .
Timoleon prę tristitia XX fere annis rempublicam non attigit 97 .
Cato mortem fratris dolens 65 .
Demosthenes VII die post interitum filię cum corona et ueste splendida processit
nunciato Philippi interitu, bonum publicum pręponens rebus domesticis 86 .
Degener.
Porcii Catonis filius 71 .
Deffensor.
Hercules et Theseus eo animo terram peragrantes, ut nemini iniuriam inferrent nisi
iniuriam inferentibus 2 .
Cicero in patrociniis operam gratuitam pręstitit a nemine mercedem accipiens 89 .
Sostratus Arium sequens clamabat: Docti doctos seruabunt, si erunt docti 111 .
DEVS.
Numa Pompilius uetuit fieri deorum simulachra. Templa sine imaginibus erigebantur 17 .
Vestę templum rotundum. Libitina dea inspectrix eorum quę mortuis pręstantur 17 .
Ianus quare biceps 18 .
Iupiter Feretrius unde 65 .
Deus Adranus in Sicilia maxime cultus 97 .
Apud Lacedemonios templa affectibus dicata: timori, morti, risui 108 .
Duo rerum principia: Deus atque hyle iuxta Platonem 136 .
Debitum.
Solon, cum debita ciuium decreto rescidisset, id constitutum sisathiam
appellauit, id est oneris leuationem, quo ęsalienum remittebatur 22 .
Decima ex manubiis Delphos deo missa ab Agesilao 27 .
Diabolus.
Cassius Bruti uisionem non ueram, sed imaginariam ex fantasia formatam
contendit. Demones enim non esse aut, si sint, uoce uti non posse, quę corpori conuenit
82 .
Discordia.
Sicyoniorum ciuitas dissensionibus periit 116 .
LACTANTIVS FIRMIANVS
Diuitię non sunt summum bonum 57 .
Philosophorum error circa contemptum diuitiarum 69 .
Deffensio uiduarum et pupilloum 132 .
DEVS unus an multi 3.4.5.6. 7 .
Contra eos qui plures putauerunt 8 .
De Hercule 9 .
De Esculapio, Apolline, Neptunno, Marte, Castore, Polluce, Mercurio, Ioue 10 .
Iupiter, Neptunus, Pluto 12 .
Iupiter, Saturnus 13 .
Vesta, Vulcanus, Sol, Rhea, Ops 14 .
Vranus ante Saturnum 15 .
Titan, Iupiter, Iuno, Neptunus, Pluto, Glauca 15 .
Quare homines coepti nominari dii. Apud quos qui dii pręcipue culti 16. 17 .
Quod dii esse non possunt, quos sexus discernit 17 .
Turpitudines de diis 18 .
Contra eos qui deos ex hominibus factos mentiuntur 19 .
Ceres, Liber, Esculapius, Vulcanus, Minerua 20 .
Quod deos uanos et Deum uerum simul colere nemo potest 20 .
Cloacina, pallor, pauor, honor, uirtus, mens, rubigo, febris, Venus calua, Venus
amata, Iupiter pastor, fornax, muta, Lares, Lara, Larunda, cęca, cuna, Sterculius, Ticinus,
Terminus 22 .
De deorum sacrificiis 22.23. 24 .
Autores colendorum deorum 25.26. Iouis cognomina 26 .
Bellus, Saturnus 26 .
Causa fingendi simulachra 28 .
Quod etiam qui uidebantur saipientes ad gratiam uulgi errauerunt 29 .
Quod idola uana 30 .
Quod solus omniium creator uerus Deus est. Contra Stoicos qui stellas deos
putant 32 .
Quod nec elementa nec mundus Deus sit 33 .
Contra idola aurea uel eburnea 34 .
DEVS Pater et Filius 36 .
Omnia fecit ex nihilo. Nil aliud esse naturam quam Deum 37 .
Solus Deus non factus 38 .
Deus fecit animalia, contra eos qui dicunt ex astrorum motibus nata 42 .
Deum primi ignorauerunt Chananei 45 .
Simulachrorum uanitas 48 .
Contra errorem deos colentium 75 .
Quod contra naturam sit colere plures deos. Quod naturę necessitate oporteat dominum
unum esse unicumque et patrem unum 76 .
Deus Pater ęqualem sibi genuit Filium, per quem fecit omnia. Testes sunt Sybilla,
Trismegistus, prophetę 77 .
Iesus Christus, Messias 78 .
Duplex natiuitas Filii. Quare ipse dicitur Verbum. Natiuitas ineffabilis. In quo ab
angelis differat 78 .
Quam melius a Gręcis Logos quam a Latinis Verbum dicitur. Quid de Deo senserint
gentiles, Zeno et Trismegistus. De secunda natiuitate Filii 79 .
Causa incarnationis Christi 80 .
Natiuitas, passio, resurrectio, ascensio, iudicium 81 .
Filius substantię diuinę et humanę 82 .
De ęterno Christi sacerdotio 84 .
De baptismo Christi et miraculis, quę pręnunciata a Sybillis 85 .
Post resurrectionem discipulis reserauit archana Sripturarum 91 .
De ascensione Domini 91 .
Quibus argumentis infideles nituntur, ut euacuent diuinę incarnationis fidem 91 .
Christus doctor e cęlo missus corpus debuit assumere, ut esset perfectus in docendo 92 .
Christus homo, sed non ita natus ut alii homines 93 .
De unitate Patris et Filii 97 .
De aduentu Christi aureum sęculum restituentis 104 .
Deus omnes ęqualiter habet 111 .
Quod Deus nec esurit nec sitit, ut aliquid materiale sibi uelit offerri 120 .
De potentia Dei, quę potest homines et angelos punire 165 .
Gradus ad Deum cognoscendum et ueritatem 170 .
In Deo quid sit miseratio, gratia, ira 180 .
Deum amandum esse, uerendum, honorificandum, metuendum 185 .
Diabolus Gręce, Latine criminator 36 .
De inquinatione angelorum et duobus generibus demonum, qui etiam familiares hominibus
45 .
Nocere non desinunt. Sanctis tanquam serui obediunt 46 .
Diaboli inuenta ad fallendum 46 .
Malicia demonum 74 .
Astutię demonis 123 .
Cur Deus dedit spiritum tentatorem 201 .
LAERTIVS
Derisio.
Diogenes dicenti cuidam: "Complures te irrident"--- "et illos", inquit, "forte
asini". "Sed non illi asinos curant", subdidit ille; "neque ego illos", respondit 58 .
Deformis.
Arcesilaus Emone quodam Chio, cum deformis esset et luxuriose indueretur, interrogante,
utrum illi sapiens amaturus uideretur, ait: Non, si ita pulcher fuerit ut tu, neque si ita
speciose uestitus incesserit ut tu 42 .
Zeno corporis habitu deformis 63 .
Diuitię.
Sacietatem ex diuitiis nasci, dixit Solon, et ex satietate contumelias gigni 8 .
Chilo lapideis cotibus aurum exeminari dixit et dare apertum sui documentum, auro
autem bonorum malorumque hominum mentem, cuiusmodi sit, comprobari 10 .
Pitacus pecunias a Croeso missas accipere noluit, duplo plura quam uellet se habere
contestans 10 .
Croeso scripsit ad eum se uenturum non cupiditate habendi, sed humano uiro
familiariter utendi 11 .
Indignum hominem diuitiarum gratia laudare noli 12 .
Pherecydes: Neque aurum neque argentum honorandum 15 .
Anaxagoras patrimonium suis sponte cęssit et se ad speculandum contulit 16 .
Gestabat Aristippi famulus in itinere pecuniam, et cum premeretur onere, ille
"effunde", ait, "quod nimis est et fere ea quę pręuales." Nauigans pecuniam proiecit in
mare, ne propter illam a uectoribus perimeretur 23 .
Stilpo, cum ea, quę capta patria amiserat, conscribere iuberetur restituendi gratia,
nihil suum se perdidisse respondit; quippe doctrinam et eruditionem sibi ademisse neminem
26 .
Diuitias neruos rerum esse 43 .
Demetrius non modo diuitias cęcas asserebat, uerum et illarum autorem fortunam 52 .
Diogenes diuitem indoctum ouem aureo uellere dicebat 57,
Crates deposuit pecuniam apud trapezitam, mandans, ut, si filii idiotę essent, eis
redderet, sin philosophi, plebi distribueret; nihilo quippe egere philosophos 61 .
Metrocles diuitias nocere dixit, nisi quis eis digne utatur 62 .
Euripidis de Napeo uersus, quod opes quidem illi fuerint, sed opibus
elatus non incesserit neque plus fastus habuerit quam egens uir 65 .
Chrysippus quęrit, quo pacto sapienti quęstus sectandus sit et cuius rei gratia 79 .
Porro, inanium opinionum diuitię in infinitum excidunt 110 .
Dolor.
Solon flens obitum filii, cum sibi diceretur, quod nihil flendo proficeret, ob hoc enim
se flere dixit, quia nihil proficeret 9 .
De dolore et uoluptate 24 .
Neque dolore capiendum sapientem, quod is ęgritudo sit animi ratione aduersante
contractio 72 .
Doloris species 72 .
Dionysius in oculorum dolorem incidit; quo acriter cruciatus noluit dicere
indifferentem esse 77 .
Cor non edendum 82 .
Epicurus contra Cyrenaicos animi dolores quam corporis deteriores censet; carnem enim
pręsenti tantummodo dolore affici, animum uero et pręterito et pręsenti et futuro
110 .
Degener.
Arcessilaus percunctanti, cur ex disciplinis aliis plerique ad sectam Epicuream
transirent, ex Epicureis uero nullus se ad cęteras conferret, ait: "Quia ex uiris quidem
galli fiunt, ex gallis uiri nunquam" 42 .
Deus.
Dii geniti secundum Eudemum Rhodium 3 .
Nec cogitationes latent deos 6 .
Pherecides primus de diis scripsit Gręcis 15 .
Theodorus omnes de diis opiniones sustulit 25 .
De diis philosophorum facete dicta 27 .
Plato: totius generationis causam esse deum. Deos esse igneos 35 .
Deum sicut et materiam incorporalem esse 36 .
Aristoteles, sicut et Plato, deum incorporalem diffinit eiusque prouidentiam ad
cęlestia usque pertingere, ipsum uero immobilem esse 48 .
Lysia pharmacopola sciscitante, an deos esse crederet: "Quomodo", inquit, "non
credo, qui te diis inimicum puto" 57 .
Zeno per caparim, Socrates per canem deierabant 66 .
Stoici unum deum esse eumque appellari mentem, fatum, Iouem 74 .
Deum esse animal immortale, rationale, perfectum siue intellectuale, beatum, a malo
omni remotissimum, prouidentia sua mundum, et quę sunt in mundo disponens omnia; non tamen
inesse illi humanę formę liniamenta etc. De nominibus et substantia eius 75. 76 .
Dei imaginem in annulo minime circumferendam 82 .
Idem Pythagoras dixit se ad inferos descendisse atque uidisse Hesiodi animam columnę
ęreę astrictam ac stridentem, Homeri uero ex arbore pendentem et a serpentibus obsessam pro
his quę de diis dixere 82 .
Pythagorici putant solem, lunam et reliqua sydera deos esse 83 .
Xenophanes uersu scripsit contra Hesiodum et Homerum,
exprobrans illis, quę de
diis dixere. Dei substantiam dixit rotundam esse et globosam nihilque cum hominibus habere
commune, totum cernere totumque audire, non tamen respirare simulque esse omnia: mentem,
prudentiam, ęternitatem 90 .
Melissus ait de diis nihil diffiniendum; neque enim illorum certam esse notionem 91 .
Prothagoras, cum idem dixisset, ab Atheniensibus pulsus est et libri
eius combusti 93 .
Quę non transmutantur, incomprehensibilia sunt et ab eius quod mutatur
natura prorsus aliena 103 .
Deum esse animal immortale ac beatum 108 .
Decimas frugum separant Athenienses in sacrificiis publicis offerendas 8 .
Chilo difficile esse dixit ocium recte disponere 10 .
Diabolus.
Mundus demonibus plenus 3. 5 .
Demones esse quosdam quibus insit hominum miseratio 76 .
QVINTVS CVRTIVS
Deformis.
In Sophitis regno genitos liberos non parentum arbitrio tollunt aluntque, sed eorum
quibus spectandi infantum habitum cura mandata est. Siquos segnes aut aliqua membrorum parte
inutiles notauerunt, necari iubent 54 .
Indis maritimis prominent ungues nunquam recisę, comę hirsutę et intonsę sunt 61 .
Diuitię.
Aurei torques. Vestis auro distincta, tunicę gemmis adornatę 2 .
Opes regias Persę gazam uocant. Regia pecunia, quę Damasci erat, proditur Alexandro
7 .
Summa pecunię signatę talentorum duo milia et sexaginta, facti argenti pondus quingenta,
ęquabat 7 .
Arbella Alexandro traditur cum Darii gaza 19 .
Regiam Persarum diripiunt Macedones 24 .
Gaza Persarum regum 24 .
Alexander, cum graue spoliis agmen uix moueretur, suas primum, deinde totius exercitus
sarcinas exceptis necessariis incendit 31 .
Quid tibi diuitiis opus est, quę te esurire cogunt 42 .
Indię opulentię descriptio 47 .
Flumina aurum uehunt. Gemmę margaritęque in littoribus. Regum Indorum uestes 50 .
Rex Alexandro
occurrit precioso indumento insignis 55 .
Orsines satrapes gentis Persagatarum nobilitate ac diuitiis inter omnes barbaros
eminens 62 .
Dolor
Darii nunciato sibi uxoris obitu 15 .
Nabarzanis fictę lachrymę 26 .
Matris Darii luctus audita Alexandri morte, ita ut cibum nolens capere moreretur 64 .
Deus.
Tyrii catena aurea uinxerunt Apollinis simulacrum, quasi hoc modo cohibituri, ne ad
alios transmigret 10 .
Hamonis effigies 13 .
Dii ab hominibus facti 47 .
POLIBIVS
Dolus quorundam Gallorum amiciciam cum Hannibale simulantium 49 .
Numidarum mos primo statim congressu dare terga, mox ubi uisum fuerit, conuerso cursu
audacter in hostem ferri 53 .
Cretenses ad dolos promptissimi 64 .
Degener.
Cynethenses, Archadum genus, ab origine sua degenerarunt, ex piis impii facti 66 .
Philippus ex pio impius euasit 77 .
Discordia.
Romanorum socii per gliorię contentionem separati castris ab Amilcare opprimuntur
6 .
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Deformis.
Gygantes monstrosę staturę 2 .
Monstra Aphricę 31 .
Pericles capite enormi, ob id opifices galeatum figurabant 150 .
Indi maritimi 231 .
Sempronia. deformis et stolida 338 .
Marius ad deformitatem euitandam uarices ex altero crure sibi extrahi pssus 344 .
Firmus Seleucius, cui fuerant duo elephantini dentes 448 .
Blemię capitibus carent, ora et oculos pectoribus affixos habent 450 .
Derisus Iulianus, qnod, cum pusillus esset, portas urbis subiturus caput acclinaret
456 .
Dolus Medeę, quo Pelias interficitur 30 .
Nessi dolus in Herculem 36 .
Pisistrati ad occupandum dominatum 86 .
Romanus Sabinum lu dificat bouem immolans,
dum ille ad flumen pergit 89 .
Cyrus Massagetas uicit uino epulisque graues, quas in castris ex industria fugiens
illis reliquerat 94 .
Tarquinii filius ad Gabinos transfugiens eos decepit subdens patri 96 .
Dolosi homines, dolosa uestimenta 98 .
Quo dolo captus Polycrates. Zopyrus decepit Babylonios 101 .
Dolus fodientium cuniculum deprehensus 107 .
Amasis pręfecti dolus in frangendo foedere 107 .
Artaxerxes loricatus simulauit uelle se commutare loricam cum Artabano. Vbi exutum
opportunum iniurię uidit, gladio transuerberauit 137 .
Alcybiades circumegit hostes fando, quoad ex improuiso totus in urbem exercitus
irrupit 176 .
Lysander uulpinam pellem aliquando pro leonina insuendam 180 .
Murices ferrei sub terra conditi 218 .
Herrenii arte intercluditur Romanus exercitus intra Caudinas furcas 224 .
Hannibal Fabii agro abstinet, ut suspectum reddat 272 .
Fugam simulat et castra cum impedimentis relinquit, ut insequendi studio effusos ex
insidiis exciperet 273 .
Cretenses ad insidias promptissimi 275 .
Hannibal quendam Romanę linguę gnarum inclamare iussit consulem iubere, quando castra
ab hoste capta essent, ut milites in proximos montes facesserent 289 .
Hasdrubal quomodo elusit Neronem, ut exercitum in pacatum educeret 290 .
Scipio insidias agit in Fabium 293 .
Hannibal sua arte captus Salapia decessit 294 .
Gryphi astus in matrem 341 .
Maxentius in foueam cecidit, quam fecit 45 .
Diuitię.
Nitocris reginę sepulchro insculptum: Siquis forte regum, qui post me in Assyria
regnabunt, pecunię erit indigus, quantum libuerit, hinc sumito. Si minus indigens
recluserit, haud expediet illi id facere 5 .
Apud Ęthiopas ęs charius quam aurum 11 .
Arabum opes 16 .
Nummus percussus a Theseo 35 .
Salomonis diuitię 56 .
Oportere ciuem ciui ingenio et uirtute, non luxu et diuitiis pręstare. Ferreus nummus
62 .
Maones primi aureum argenteumque nummum percussere 67 .
Mydas, Gordii filius, ditissimus 73 .
Solon pauperes prętulit Croeso 86 .
Assyriorum regum opulentia. Croesi diuitię 92 .
Diuitiis homines insolentiores fieri 93 .
Aurum usque ad
contemptum apud Macrobios 98 .
Tributa Persici regni 101 .
Pythius Atys, filius Xerxis, exercitum hospitio accępit 126 .
Pręda Pausanię iussu in unum locum coaceruata 133 .
Sub Gylippi tecto multę noctuę 181 .
Stilpo solam sapientiam suas diuitias esse putauit 192 .
Plato uenditus XX minis 200 .
Darius diuitias relinquere hostibus statuit, ut illis immersi a pristina uirtute
degenerent 219 .
Alexander Susis potitus 219 .
Persepolitana gaza 220 .
Alexander sarcinas igni cremandas subiecit 222 .
Antigonus auri ostentatione Gallos in insidias adduxit 248 .
Argenteus nummus quando primum Romę percussus 256 .
Electrum, lincurium 259 .
Annulorum tres modii cum dimidio 279 .
Solida ex auro columna in Lacinię Iunonis 282 .
Argenteus clypeus CXXX pondo 288 .
Ornamenta populi in usum populi conferuntur 291 .
Pręda Charthaginiensis 292 .
Aurum incensimarium 293 .
Quomodo Hanniball opes suas seruauit, ne diriperentur 320 .
Aes Corinthiacum 333 .
Luxuriosus belli apparatus Antiochi 338 .
Auri et argenti contemptus 347 .
Antigonus somniauit se aurum serere quod Mithridates meteret 350 .
Mithridates captus esset, nisi mulus auro honustus sequentibus obiectus esset 361 .
Auriferi fontes ex Caucaso scatentes 363 .
Vitis aurea dono ab Aristobulo Pompeio data 363 .
Crassus 377 .
Aurea trabs DCCL pondo 380 .
Caligulę nummorum acerui 414 .
Decebali inuentum in occultando thesauro 428 .
Vniones Memię, Alexandri imperatoris uxori, donatę 441 .
Dolor Herculis 28 .
Hippoliti apud patrem accusati dolor 35 .
Herculis dolor ex ueneno Nessi 36 .
Solon dolore uictus morte filii audita 86 .
Sammeti dolor in clade domestica sine lachrymis, sed cum fletu in amici miseria 98 .
Fabius triumphare noluit ob collegę et fratris necem 124 .
Comploratio mulierum cum diceretur Darius periisse 212 .
Dolor in morte amici 232 .
Matris Darii in morte Alexandri 233 .
Phila, Demetrii uxor, doloris impatiens ueneno sibi mortem consciuit 244 .
Harsicoras audita filii morte sibi manum intulit 282 .
Marcellus captis Siracusis illachrymat 287 .
Ciceronem accusatum XX hominum milia mutato habitu secuta
sunt 368 .
Cornelia dolore collapsa uiso Pompeio cum amictu lugubri 385 .
Augusti luctus amissis legionibus Vari ductu 486 .
Luctus ex Germanici interitu 414 .
Gordianus, ubi filium perisse credidit, propria se zona suspendit 443 .
Degenerat Ninus iunior a perentum indole 6 .
Heli filii a patre degenerant 43 .
Item Samuelis 44 .
Filii Bruti 102 .
Quę facile degenerent 317 .
Antonius ad piscationem conuersus iridetur 396 .
Deffensor.
Vestales fortuito occursu supplicio sontem eximebant 76 .
Antiphon, quo nemo sua ętate capitales causas melius egit 175 .
Fabius, populi Romani clypeus, Marcellus ensis 283 .
DEVS.
Saturnns, Cęli filius. Tres Ioues. Iouis sepulchrum 7 .
Ęgyptii primi deos commenti 13 .
Dionysius Bacchus 21 .
Ceres, Vesta, Neptunus, Pluto, Iuppiter 21 .
Mortalitatis argumenta in Ioue 21 .
Alladius in deorum contemptum fulgura et tonitrua imitatus 62 .
Deorum uanitas 76 .
Tullus Pallori et Pauori ędem uouit 78 .
Persarum dii. Deos ex hominibus ortos 91 .
Massagete unum Solem uenerantur, cui equum mactant 93 .
Amasis in deos lusus 97 .
Muliebris Fortunę templum 120 .
Zeno duo principia posuit, Deum et materiam 142 .
Prothagoras: An dii sint, statuere, inquit, nequeo 150 .
Templum Iunonis deflagrauit 164 .
Athenis omnes Mercurii una nocte truncati 168 .
Deus incorporeus 233 .
Serpens osculapius 245 .
Virtuti et Honori ędes 294 .
Mater deum ex Pesinunte Phrygię Romam aduecta 299 .
Bona dea 367 .
Christus nascitur 407 .
De Christo 410. 411 .
Demonum pręstigię 423 .
Debitum.
Sisathia tabularum abolitio nominata, cum Solon foenore leuasset inopes
86 .
Papyrii scelus in debitorem 215 .
Grauis seditio ciuitatem inuasit ob ęsalienum 245 .
Dona Scytharum Dario missa 106 .
Rex Macedonum Perdicę et fratribus pro opera mercedem poscentibus radios solis per
fumarium insertos se illis mercedis loco dare respondit 132 .
Dona Orsinis regi Alexandro 232 .
Munera Siphaci missa et Ptolomeo et Cleopatrę 292 .
Adrianus a Sarasmane rege dona accepit et in his aureas clamydes. CCC noxios in arenam
auratis clamydibus in regii muneris contemptum produxit 429 .
Decima diis uota 179 .
Decima prędę Apollini datur 183 .
Discordia.
Secedit plebs in Sacrum montem 116 .
Menenii apologus ad sedandam plebis discordiam 117 .
Discordia ciuitatis 119 .
Fratrum, Cyri et Artaxerxis 183 .
Discordia ciuilis 202 .
Romanus in sinu pacem et bellum portans 265 .
Ciuilis discordia inter Syllam et Marium 351 .
Inter Cęsarem et Pompeium 380 .
Seueri filii inter se discordes 436 .
VALERIVS MAXIMVS
Diligentia.
Triumuir nocturnus populi iudicio concidit, quia uigilias negligentius circumierat,
liber VIII, caput I.
Dolus.
Romanus Sabinum decepit in uacca fatali immolanda, liber VII, caput III.
Mulier, quę depositi nomine pecuniam a duobus acceperat, ab altero interceptam alter
adueniens petebat; a Demostene defensa est, eodem. Hannibal in Canensi uictoria decepit
magis quam uicit Romanos, caput IIII.
Diuitię.
Cęteris res suas efferentibus Bias nihil ferens omnia bona se sua secum ferre dixit,
liber VII, caput II.
Dolor.
Pictor quidam summi moeroris acerbitatem exprimere non ualens Agamemnonis in
Ephigenię immolate nece lugentis caput inuoluit, liber VIII, caput XI.
Degener.
Qui a parentibus claris degenerauerunt, liber III, caput V.
Defensio.
Agatocles, cum urbem eius Syracusas Cartaginienses inuasissent, ipse exercitum in
Aphricam transtulit. Sic inferendo, quę patiebatur, melius quam se defendendo malis
liberatus est.
Deus.
Thales interrogatus, an facta hominum deos fallerent, "ne cogitata" inquit, liber
VII, caput II.
Discordia: De ui et seditione, liber IX, caput VII.
CICERONIS OPVSCVLA
Degener.
Tyberius Grachus optimus, filii pessimi 122 .
Deffensor.
Qui non deffendit ab iniuria, cum potest 76 .
Causę cur prętermitti debeat deffensio 77 .
Patroni 80 .
Diuitię.
Marcus Crassus negabat esse pecuniosum, qui suis fructibus exercitum alere non posset
77 .
Quęstus, mercatura 108 .
Quibus rebus res familiaris quęri debet 134 .
Diuitię non expetendę 174 .
Nihil est nostrum, quod amitti potest 179 .
Solus sapiens diues 182 .
Diuitias contempsere Caius Fabricius, Manius Curius 183 .
Aphricanus 184 .
Dolus.
Qui XXX dierum pepigerat cum hoste inducias, noctibus populabatur. Quintus Fabius Labeo
arbiter Nolanis et Neapolitanis datus utrisque imposuit 79 .
Fraus odio digna maiore quam uis 81 .
Fraus non committenda etiam si nemo resciturus sit 154 .
Caius Marius in Quintum Metellum 155 .
Si uir sapiens nummos adulterinos acceperit imprudens pro bonis, cum id rescierit,
soluturus ne sit eos, sicui debeat, pro bonis? 158 .
DEVS.
Quis non timeat omnia prouidentem, cogitantem etc. 188 .
Necesse est illud, in quo est totius naturę principatus, esse omnium optimum omniumque
rerum potestate dominatuque dignissimum 189 .
Depositum quando non reddendum 160 .
THVCIDIDES
Diuitiarum usus non ad iactantiam 22 .
Deffensio sumenda et pręsumenda 74 .
Discordia.
Seditio perniciosa 46 .
PHALARIS
Degener.
Nec patri nec filio similis 33 .
ORATIVS IN EPISTVLIS
Dolus.
Atria seruantem postico falle clientem 6 .
Donum.
Qui dona accipit, libertatem uendit 8 .
Diuitię non faciunt beatum 6 .
Fabula de uulpe et mustela 8 .
Diues agri 9 .
Pecunia 10 .
Diues gaudet. Diues seruus est 16 .
Diues in uitia pronus 17 .
Opes ad segnitiem impellunt, exemplum militis Luculli 26 .
Diuitię non conferunt prudentiam 29 .
Aut emendo aut utendo rem possidemus 29 .
Diuitię non sunt proprię 29 .
Deffensio.
Ne tuearis noxium, ut serues innocentem 18 .
TERTVLLIANVS
DEVS.
De Christo et quid differant Christiani ab Hebreis 7 .
De Christo et Deo omnipotente 8 .
De regno Dei 10 .
Deus 15 .
Diabolus.
Demon Socratis. Demonum operatio 8 .
De spiritu demoniaco 10 .
Dolor.
Epicurus omnem cruciatum doloremque depreciat, modicum quidem contemptibilem
pronunciando, magnum uero non diuturnum 14 .
VERGILIVS
DEVS.
Iouis omnia plena 4 .
Iam noua progenies cęlo demittitur alto 5 .
Diabolus.
Cyclopes fabricantes fulmina 46 .
Tum uarię illudunt species etc. 50 .
Diuitię.
Veteres tellure recludit thesauros, ignotum argenti pondus et auri 62 .
Galesus ditissimus 146 .
Est domus, alta iacent penitus defossa talenta cęlati argenti, sunt auri pondera facti
infectique mihi 137 .
Discordia.
Alecto 143 .
Doli.
Sinon 70 .
Dolus an uirtus quis in hoste requirat 75 .
Dolor Annę in morte sororis 106 .
Matris Euriali 172 .
Mezentii in cęde Lausi filii, quo se hosti opponente euaserat 192 .
Euandri ad Pallantis filii cadauer 197 .
Opis luget Camillam 208 .
Amata rata perisse Turnum prę dolore laqueo se suspendit 220 .
Latinus Amatę uxoris mortem luget 220 .
Iuturna soror luget Turnum 225 .
EX PRIMA COMMENTARIORVM HYERONYMI
Derisio.
Rugare frontem, adducere supercilium, crispare nares, concrepare digitis 32 .
Irrisor incredulus 253 .
In illusores 254 .
Dolus.
Omnis frater supplantatione supplantat 163 .
Fraudulenti uasa pessima 262 .
Telas araneę texunt 311 .
Omnis frater supplantatione supplantat 345 .
Lingua dolosa 345 .
Diuitię.
Didracma, semiuncia, syclus, uncia 6 .
Veh qui opulenti estis in Syon 72. 73 .
Adamas, id est indomitus. Adamantis natura 76 .
Spinę 106 .
Quod potentes et diuites repente pereant 112 .
Niniue grauatur diuitiis 115 .
Veh ei qui multiplicat non sua 124 .
Disperierunt omnes inuoluti argento 137. 138 .
Conuenite et congregamini, gens non amabilis 138 .
Karpojoria, id est ubertas et frugum abundantia 166 .
Diues Lazari non misertus 184 .
Theristra 198 .
Spinę 199 .
Ericius 233 .
Tyriorum omnis industria est negociationibus opes quęrere 244 .
In luxuriam diuitum 245 .
Gaza, lingua Persarum diuitię 271 .
Diuitię et paupertas ad probationem 285 .
Gemmarum genera 300 .
Vitam manus tuę inuenisti, propterea non rogasti 315 .
Camellus portans onera 314 .
Diuitię uerę uirtus 316 .
Saturaui eos, et mechati sunt 340 .
Omnis diues aut iniquus aut hęres iniqui 340 .
Veh uobis diuitibus 343 .
Aurum ophaz, quod nos obrizum possumus dicere 347 .
Vbertas securitatem, securitas negligentiam, negligentia contemptum parit 380 .
Dolor parturientis 37 .
Planctus pęnitentię, carmen innocentię. Veh obstinatis 69 .
Tristis est anima mea usque ad mortem 93 .
Luctus indicium barbę capitisque rasura 221 .
Peccatores lugendi 242 .
Veh mihi, quia defecit anima mea propter interfectos 339 .
Mos in luctu capillum tondere 344 .
Dominus fleuit super Hierusalem. Quis dabit capiti meo aquam? 345 .
Mos in luctu 346 .
Degener.
Iusto non proderunt pristinę uirtutes, si ad malum declinauerit 41 .
Domus Israel cęcidit 52 .
Lapsus et per pęnitentiam errectus 79 .
Anima Hierusalem ducta in captiuitatem 110 .
Ignis damnatis, herba fulonum penitentibus 185 .
Pulcherrimi uiri tui gladio cadent 198 .
Ciuitas sancti tui facta est deserta Syon 321 .
DEVS.
Dii, id est sancti siue angeli 2 .
Dii 12 .
Ex hominibus dii consecrati 16 .
Ventus urens siccans uenas 37 .
Sancta Trinitas 44 .
Ecce formans montes et creans uentum 52 .
Dei anima diuinus affectus est 55 .
Heretici Deum corporeum fingentes 62. 65 .
Dei potentia 79 .
Filius in Patre et Pater in Filio 90 .
Misericors et iustus 97 .
Anima in Deo pro mente et cognitione 113 .
Pater et Filius 127 .
Abyssum et sapientiam quis inuestigauit, id est Patrem et Filium 131 .
Trinitas 133 .
Deus uiuens ad distinctionem deorum mortuorum, qui appellantur idola 140 .
Dei inuestigabilis sapientia 146 .
Trinitas 148. 150 .
Ira Domini non perturbationem signat sui qui irascitur, sed eorum merita atque
peccata, in quos Dei ira desęuit 151 .
Trinitas 158 .
Omnes affectus Dei non humani sermonis uitio, sed diuinę maiestatis sensu accipiamus
164 .
Qui uiderit Filium, uidet et Patrem 164 .
Dominus qui cęlu.m extendit ut pellem, et terram alta mole sollidauit, et spiritum
hominis finxit in eo, idem animarum est creator omnium 172 .
Deus amarus et dulcis, non sibi, sed patientibus 175 .
Lux et gloria Dominus 176 .
Admirabile nomen tuum 177 .
In principio erat Verbum 179 .
Odisse Deus anJropopaJws dicitur, ut flere, ut irasci 180 .
Videre faciem Dei homo non potest 190 .
Anima in Deo 191 .
Oculis mentis uidetur Deus 203 .
Millia millium ministrabant ei. Facies et pedes. Qui ambulat super pennas uentorum.
Sancta Trinitas 203 .
Pater et Filius 249 .
Deus Maozim, id est robustus et fortis 257 .
Deus creator mundi 273 .
Dei maiestas et potentia. Omnia nouit, omnia continet etc. 274 .
Pater ad Filium 277 .
Pater Deus solus 278 .
Pater et Filius 281 .
Deus figulus noster 282 .
Non erunt tibi dii alieni absque me. Conuertimini ad me, et salui eritis omnes fines
terrę 283 .
Dei membra diuini affectus 283 .
Sancta Trinitas 286 .
Ego sum, ego sum 292 .
Deus sanctus in sanctis habitat 302 .
Deus ubique diffusus 306 .
Qui habitas in cęlo, non quo Deus qui tenet cęlum palmo et terram pugillo, ullo
claudatur loco, sed quo quę sanctiora sunt, illius locus et habitaculum esse dicantur 320 .
Deum nemo uidit unquam 321 .
Mysterium Trinitatis 322 .
Passiones
in Deo iusti iudicii effectum signant 323 .
Deus amen 325 .
Deus ubique 327 .
Deus ignis consumens 329 .
Affectus in Deo quomodo intelligantur. Deus uidens omnia 330 .
Penitentia Dei 339 .
Deus ignis consumens 340 .
Dei potentia 340 .
Pater et Filius 345 .
Deus timendus 347. Deus ubique 364 .
Sancta Trinitas 365 .
Deus ad inanimata locutus 371 .
Ego sum iudex et testis, dicit Dominus 373 .
Qui est 380 .
DEVS CHRISTVS.
Christi aduentus 17. 31 .
Ex Ęgypto uocaui Filium meum 32 .
Christus morbidam ouem humeris portauit 32 .
In manibus prophetarum assimilatus sum 35 .
Descensus in infernum 37 .
Christus lumen, uia, ueritas, panis, uinea, ignis, pastor, agnus, ianua, uermis, ros,
iuniperus 38 .
Petra Christus. Petrę apostoli 55 .
Ascensus Domini 58 .
Christus humiliatus 76 .
Christus post passionem uictor 83 .
Arcistrathgos pręliorum ad gentes legatus missus 83 .
Ionas Christus, Niniue mundus 87 .
Christus relinquens Patrem, ut gentium iungatur ecclesię 88 .
Descendit ad inferos, tertia die resurrexit 89. 90 .
Descensus ad inferos, resurrectio. Natus de Virgine 90 .
Christus se ipsum obtulit. Christus mortis uictor. Iterum ad Niniuen. XL dies ieiunat
91 .
Ecce uir, Oriens nomen eius 93 .
Christus uia et porta, per quem ad Deum accedimus 99 .
Christus mons Domini 101 .
Et stabit ef pascet in fortitudine. Et erit iste pax 104 .
Liberauit nos Christus de manu Assur. Vicit leo de tribu Iuda 105 .
Christus redemit nos 106 .
Pater ad Filium: Pasce populum tuum in uirga tua 110 .
Christus ueritas 114 .
De aduentu Christi 123 .
Anima Christi 126 .
Resurrectio Domini 127 .
Dominus ab austro ueniet. Virtus et sapientia. Splendor glorię Dei. Manus Filius. Ante
faciem eius ibit mors, cum in monte tentatus est 129 .
Incuruati sunt colles mundi 129 .
Adueniente Domino inferi tremuerunt, superi lętati sunt. Christorum genera 131 .
Misisti in caput impiorum mortem, diuisisti in stupore capita potentium 132 .
Capita demonum a nationibus separauit et ipse se fecit caput 133 .
Iesus 134 .
Christi redemptio fidelibus, gaudium 144 .
Zorobabel typus Saluatoris. Siquis
sitit, ueniat ad me. Iesus, filius Iosedech.
Iesus magnus sacerdos. 145 .
Christus rex er sacerdos 147 .
Zorobabel 150 .
Post gloriam misit me ad gentes 155 .
Christus Deus omnipotens Sabaoth. Sacerdos magnus 155 .
Christus tentatus 156 .
Lux, lapis primarius, lapis stanneus 157 .
Zorobabel Iesus 160 .
Ecce uir, Oriens nomen eius 161 .
Dominus super asinam 166 .
Patres de inferno liberati per Christum 166 .
Christus arcus, sagittarius, sagitta, frumentum, uinum, pluuia serotina 167 .
Sub Hieroboam diuisi, sub Christo coniunguntur 168 .
Vnigenitus et primogenitus 173 .
Egredietur Dominus et pręliabitur contra gentem illam 175 .
Lux et gloria Dominus 176 .
Lapis angularis 177 .
In principio erat Verbum 179 .
Vita et pax Christus 182 .
Ecce ego mittam angelum meum 184 .
Christus magni consilii angelus 184 .
Christi aduentus 185 .
Esaias omnia edisserens de Christo 188 .
Petra Christus 194 .
Christus Deus, Gygas 195 .
Christus iustorum requies 198 .
Veniet ex Syon qui liberet. Dilectus. Filius olei 199 .
Esaias uidit gloriam Christi 202 .
De Virgine nasciturus 205 .
Christus natus, ut sciat reprobare malum et eligere bonum. Emanuel. Iesus. Iasub 206 .
Ascendens in altum captiuam duxit captiuitatem 208 .
Qui erit credentibus in sanctificationem. Incredulis in lapidem offensionis 209 .
Ecce ego et pueri mei. Christus et apostoli. Christus prędicans 210 .
Christus natus. Christus Deus. Magni consilii angelus 211 .
Christus nasciturus de periculis liberauit 211 .
Sex nomina Christi: admirabilis, consiliarius, Deus, fortis, pater futuri sęculi,
princeps pacis. Christus fons, puer meus electus 215 .
Ipsum gentes deprecabuntur, et erit sepulchrum eius gloriosum 216 .
Saluator 217 .
Emitte agnum, dominatorem terrę 221. 235 .
Christus Ęgyptum ingressus. Veni mittere gladium in terram 223 .
Ecce Dominus ascendens super nubem leuem et ingredietur Ęgyptum 238 .
Magi 238 .
Ascensor asini Christus 241 .
Cęcidit Babylon, id est idolatria in aduentu Christi 241 .
Deus appropinquans 242 .
In die illa uocabo puerum meum Eliachin, filium Helchię 243 .
Christus pauper super pullum 247 .
Christus
faciet
omnibus gentibus pingue conuiuium 247 .
Dominus Deus fortis in perpetuum. Conculcabit eam pes pauperis, id est Christi 248 .
Dilectus Domini 249 .
Iesus Christus lapis 245 .
Leo 256 .
Et erunt oculi tui uidentes pręceptorem tuum 259 .
Fons uiuus 260 .
Christus uenit in nomine Patris 261 .
De aduentu Christi et apostolorum eius. Christus et apostoli post uocationem gentium
262 .
Tabernaculum quod transferri non poterit 285 .
Annus acceptabilis aduentus Domini 265 .
Via Christu s 266 .
Ad inferna descendit 271 .
[Deus creat].1 Christus seruus. Electus 276 .
Non clamabit 276 .
Pater ad Filium 277 .
Puer eius ac seruus, quem elegit 278 .
Christus et Ecclesia. Christus Deus 282 .
Oriens 284 .
De Christi aduentu. Ego ipse ego primus et ego nouissimus 285 .
Redemit Dominus seruum suum Iacob. Christu s redemptor. Christus natus sagitta electa
286 .
A Patre dilectus 286 .
Christus funda apostolorum et prophetarum. Nunquid tolletur a forti
pręda 288 .
Ecce leuo ad gentem manum meam, et leuabo signum meum 288 .
Dominus dedit mihi linguam eruditam 290 .
Christus petra. Iesus Christus brachium 291 .
292 .
Christus uictor. Posui uerba mea in ore tuo 292 .
Christus dextera et brachium Dei. Seruus et puer. Proficiebat ętate et sapientia 295 .
Christus agnus. Filii natiuitas 296 .
Christus seminator. Christus saturatus 297 .
Dominabitur tibi qui fecit te 298 .
Christus semen Dauid. Gloria Dei 301 .
Deus et homo 301 .
Dei uerbum, Dei misericordi a 302 .
Ego sum uia, ueritas et uita 396 .
Christus sol iustitię, fons uitę 309 .
Pax nostra 311 .
Christus ueritas. Spiritus signatus in Christo. Christus puer Domini 312 .
Spiritus Domini super me 315 .
Christus desideratus 317 .
Descendit ad oues perditas 319 .
Christus descendit 320 .
Christus granum botri siue acinum uel racemus et semen Iacob 324 .
Mons. Semen Abraham, filius Abraham 324 .
Christus Deus uerus 325 .
Peperit masculum. Lux mundi 328 .
Margaritum preciosissimum. Manus Dei 329 .
Verbum Dei 331 .
Virga 334 .
Hęreditas gentium 337 .
Dei filius 347 .
Christus Deus et homo 353 .
Petra et ab eo Petrus petra. Manus Dei et uirtus 355 .
Deus
Christus nobis notus non iam secundum carnem, sed secundum gloriam 356 .
Pastor, princeps, rex, Dominus. Per Iesum Christum liberati 363 .
Christus uenit. Christus Dauid 374 .
Et erit dux eius ex eo. Via recta Christus 375 .
Pastor bonus 376 .
Mons iustitię. Deus incrementum dedit 377 .
Christus habens clauem Dauid 378 .
Christus Deus. Deus uniuersę carnis 380 .
Omnia in aduentu Saluatoris expleta, homines et iumenta reducti ad Ecclesiam,
rationales et simplices 381 .
Debitum cum periculo animę exigitur a paupere 307 .
Colligationes impietatis, fasciculos deprimentes. Iniqua cautio. Dimitte debitoribus
308 .
Decimas inferte in horrea Domini 186 .
Diabolus cultores suos oppressos malis liberare non potest 15 .
Mors 37 .
A sinistris contrarię fortitudines 44 .
Leo, ursus, coluber 54 .
Equi 74 .
Coluber tortuosus 78 .
Diabolus et qui uoluntati eius seruiunt, subuertentur 114. 115 .
Leo rugiens 115. 116 .
Pharao 118 .
Diabolus dominans mundo 119 .
sunoptos 120 .
Lupi uespertini 121 .
Chaldei, gens amara et uelox. Lupi 121 .
Nabuchodonosor, potentia diaboli 122 .
Totum in hamo leuauit 122 .
Spiritus nunquam sine additamento, cum diabolus intelligitur 126 .
Auis, uolatile, serpens 129. Ęthiopes tetri 130 .
Equi nigri 130 .
Victus diabolus 133 .
Rhamus 150 .
Satan, id est aduersarius 155 .
Mons magnus 157 .
Draco ad illudendum 169 .
Barrabas 201 .
Qui uincebat, uincitur 210 .
Principes et Gygantes 218 .
Dracones, struciones, pilosi, ulule, Syrenę 219 .
Gygantes 229 .
Chaldei 230 .
Struciones, Syrenes, ululę, onocentauri 231 .
Lucifer cęcidit. Homo siue uir 232 .
De casu Luciferi. Pater mendacii. Cadauer diaboli 237 .
Quod diabolus penitere nequeat 233 .
Ascensor camelli 244 .
Diabolus deceptos ligat 242 .
Quod diabolo non est locus penitentię 247. 250 .
Impius 248 .
Diabolus, id est criminator. Sathan, id est aduersarius 250 .
Draco, Leuiatan, cetus. Quare factus draco 250 .
Qui peccare faciebant homines 257 .
Assur 261 .
Cadet Assur 262 .
Turris magna 265 .
Demones in aere dicuntur stellę 265 .
Demones nocere non possunt, nisi eis
concessum
fuerit 276 .
Chaldei, demones, Syrenę 279 .
Diabolus uictus 288 .
Fortium diuidet spolia 297 .
Ego creaui fabrum sufflantem in igne prunas 300 .
Coluber tortuosus 309 .
Montes 320 .
Leo ut bos comedet paleas 327 .
Illusores 328 .
Nabuchodonosor 338 .
Diabolus non habet potestatem in porcos 339 .
Discordiam faciens infernus dicitur 37 .
Schisma 37 .
Refrigescet charitas 176 .
Tumultuabitur puer contra senem et ignobilis contra nobilem 196 .
EX SECVNDA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Diligentia.
Sollicitudo 302. 303 .
Derisio.
Noli arguere derisorem, ne oderit te 265 .
Qui annuit oculis, dabit dolorem 266 .
Quęrit derisor sapientiam, et non inueniet 269 .
Ne attingas terminos paruulorum 277 .
Ne scandalizes fidelem 278 .
Irrisor diuinorum 283 .
Non sedi in concilio ludentium 320 .
Deformis.
Esau hispidus, Helias pilosus 89 .
Docilis.2 Inter accipere et discere 193 .
Quod noua testa capit 221 .
Inclina cor tuum ad cognoscendam prudentiam 258 .
Inter bonum indoctum et doctum malum 273 .
Auditor humilis 279 .
Qui per negligentiam dediscit 304 .
Da mihi intellectum, et scrutabor legem tuam 415 .
Dolus.
Stropha, technę, collibistę, tragemmata 168 .
Interrogator malignus 171 .
Iudę osculum 189 .
Methodias eius, id est adinuentiones uel uersutias 239 .
Malignus incidet in foueam, quam fecit 282 .
Labia dolosa 327 .
Nec iurauit in dolo proximo suo 336 .
Mihi quidem pacifica loquebantur, et in ira dolos cogitabant 347 .
Sicut nouacula acuta fecisti dolum 360 .
Diuitię.
Argentum eorum et aurum eorum non ualebit liberare eos in die furoris Domini 33 .
Diuitię obliuionem inducunt Dei 50 .
Diuitię tuę et thesauri tui et multiplex instrumentum 74 .
Ptolomeus Philadelphus Berenicen filiam Antiocho uxorem dedit cum infinitis milibus
auri argentique dotis nomine, unde dictus Pherno
phorus, id est dotalis 137 .
Non potestis Deo seruire et mamonę 147 .
Diues difficile intrabit in regnum cęlorum 166 .
Diuitibus pręcipe non superbire neque sperare in incerto diuitiaum 215 .
Bona 216 .
Mala et bona non in diuitiis et pressuris, sed in uitiis et uirtutibus 216 .
Diuitię bonum non ualent appellari. Satis habent, si non dicantur malum 232 .
Non proderunt thesauri impietatis 265 .
Qui confidit in diuitiis, corruet 267 .
Est quasi diues cum nihil habeat et est quasi pauper, cum in
multis diuitiis sit 269 .
Diues stultus 272 .
Diuitię bona 273 .
Diues et pauper obuiauerunt sibi, utriusque operator est Dominus 276 .
Noli laborare, ut diteris 277 .
Supergressus sum opibus omnes. Hęres incertus 292 .
Diuitię conseruatę in malum domini sui 297 .
Diues auarus 297 .
Sapientia maior diuitiis 299 .
Sedet in insidiis cum diuitibus 326 .
Contra impios diuites Deum ignorantes 327 .
Diuites eguerunt et esurierunt 345 .
Diuitię spiritales. Inhabita terram, et pasceris in diuitiis eius 348 .
Qui confidunt in uirtute sua, et in multitudine diuitiarum gloriantur, relinquent
alienis diuitias suas. Ne timueris, cum diues factus fuerit homo 358 .
Sperauit in multitudine diuitiarum suarum et pręualuit in uanitate sua 360 .
Diuitię si affluant, nolite cor apponere 366 .
Prodiit quasi ex adipe inquitas eorum 373 .
Ecce ipsi peccatores et abundantes in sęculo obtinuerunt diuitias. Imaginem ipsorum ad
nihilum rediges 373 .
Dormierunt somnium suum et nihil inuenerunt 375 .
Iniquus mamona. Diues aut iniquus aut hęres iniqui 383 .
Diabolus diuitias promittit, Christus exigit paupertatem 430 .
Dolor.
Compunctio cordis, lachrymę, caluicium 33 .
Mulieres plangentes Adonidem 36 .
Lugentes solent abiicere calciamenta. Gręci perilimia uocant cibos, quos lugentes a
consolatoribus accipiunt 67 .
Qui plangitur, adhuc curę est ei, a quo plangitur 71 .
Peccator plangendus 82 .
Lugendi peccatores 146. 154 .
Dionysius dicebat dolorem non esse malum. Postquam infirmatus est, summum esse malum
dixit 192 .
Beati lugentes 298 .
Defecit in dolore uita mea 342 .
Verum tamen uane conturbatur omnis homo 351 .
Fuerunt mihi lachyme meę panes 352 .
Degener.
Lapsus de bono ad malum 8 .
Quomodo obscuratum est aurum 18 .
Si auerterit se iustus a iustitia 56 .
Typice ad animam lapsam 65 .
De uirtutibus prolapsus ad uitia 70 .
Si arbor bona non potest malos fructus facere, quomodo Moyses peccauit et Dauid et
Petrus, qui erant arbores bonę 148 .
Quia eleuans allisisti me 397 .
Petierunt carnem, et uenit coturnix 400 .
Defensor causę 284 .
Scuto bonę uoluntatis tuę coronasti nos 323 .
Defendes a conturbatione hominum 342 .
Desperatio.
Nihil execrabilius desperatione 278 .
Donum.
Munerum genera 338 .
Discordia.
Si Sathanas Sathanam eiicit 155 .
Discordię autor 263 .
Barrabas sediciosus 404 .
DEVS.
Membra et affectus tropice Deo asscribuntur, non proprie 10 .
Tropice Deus dicitur facere mala 16 .
Recordatio in Deo quomodo intelligitur 20 .
Maiestas Dei 23 .
Homo pro Deo Patre 24 .
Adonai. Tetragramaton, id est ineffabile 30 .
Pater et Filius Deus 55 .
Sancta Trinitas 100. 101 .
Deus circumfusus et infusus 101 .
Trinitas 102. 105 .
Vox Dei quasi uox aquarum multarum 106 .
Dii iudices 112 .
Deus ignis consumens 131 .
Deus uiuus dicitur ad comparationem eorum qui putantur dii, et
mortui sunt 162 .
Abba pater 204 .
Pater glorię, id est Filii 221 .
Deus ubique totus 224 .
Deus solus bonus. Paternitas in cęlo, 227 .
Sancta Trinitas 229 .
Deus ubique 229 .
Diis ignotis 245 .
[Patris] Sancta Trinitas 249 .
Patris et Filii una natura 252 .
Deus Pater per Filium omnia condidit 260 .
Deus creator 271 .
Pater et Filius 283 .
Funiculus triplex difficile rumpitur 296 .
De Deo supra quam licet loqui periculosum est 296 .
Affectus diuinus. Ira Dei 321 .
Ioth, he, uau, he, Gręce, tetragrammaton. Adonai commune est 324 .
Thronus Gręce Latine sedes Dei 325 .
Et caligo sub pedibus eius, quia incomprehensibilis 33l. Aspectus
diuinitatis. Sancta Trinitas 332 .
Pater et Filius 333 .
Deus localis et illocalis 342 .
Sancta Trinitas 344 .
Deus intelligit opera 344 .
Gustate et, uidete, quoniam suauis est Dominus 345 .
Omnia ossa mea
dicent: Diomine, quis similis
tibi 346 .
Deus uiuus, inuisibilis 352 .
Pater et Filius. Eructauit cor meum uerbum bonum 355 .
Sedes Dei 357 .
Magnus Dominus et laudabilis nimis 357 .
Deus deorum Dominus locutus est 358 .
Deus magnus et horribilis 387 .
Deus omnipotens 387 .
Iustus et misericors Dominus 388 .
Deus ęternus 388 .
Deus uidens omnia. Deus totus oculus, totus manus, totus pes 392 .
Deus exaltatus super omnes deos 395 .
Dominus in Syon magnus 396 .
Creator terrę et cęli. Tu idem ipse es 398 .
In omni loco dominationes ipsius 398 .
Sancta Trinitas 402 .
Pater et Filius. Dixit Dominus Domino meo 406 .
Deus misericors et iustus 408 .
Quis sicut Dominus noster suscitans a terra inopem 409 .
Deus noster in cęlo omnia quęcunque uoluit, fecit 409 .
Dominus iustus 421 .
Deus noster prę omnibus diis. Deus omnipotens, Deus deorum, Pater et filius 4252 .
Deus ubique totus 426 .
Omnia uanitas ad comparationem Dei 429 .
Deus adiutor 431 .
Decem Dei nomina Sabbaoth, Saddai, Eloim, Iao, Eserlaiai, Ia 432 .
Magnus Dominus noster, sapientię eius non est mumerus 432 .
Sancta Trinitas 433 .
Laudate Dominum in cęlis. Laudate eum in excelsis 434 .
DEVS CHRISTVS IESVS. Christus per auem significatus 17 .
Syon Christus 60 .
Petra 66 .
Fons 85 .
Regnum Christi 93 .
Christus mons excelsus. Vir cuius species quasi ęris fulgentis. Christus in porta 97 .
Via orientalis 100 .
Lapis, propiciatorium 108 .
Christus oblatus pro populo 114 .
Rex, agnus qui tollit peccata 115 .
Princeps 116 .
Agnus, anniculus, princeps, sacerdos, uitulus, aries etc. 117 .
Christus Sadoch 121 .
Lapis, mons 125 .
Descendit ad inferos 127 .
Quando natus 134. 135 .
Christus de oliueto ascendit. Ob hoc mons ipse inclytus cognominatus 140 .
De Christo promissio ad Abraham et Dauid 143 .
Creatuurę sentiunt creatorem 149 .
Fulgor et maiestas diuinitatis relucebat in facie Christi 150 .
Confiteor tibi Pater, Domine cęli et terrę. In eos qui
Saluatorem non natum a Deo, sed creatum asserunt 154 .
Manus et brachium Dei Filius, digitus Spiritus Sanctus 155 .
Christus thesaurus absconditus in agro,
preciosum margaritum 158 .
Quod Christus non sit phantasma contra Martionem et Manicheum 159 .
Christus Filius Dei 160 .
Pastor 165 .
Christus lapis super quem qui cęciderit, confringetur, et is super quem ceciderit,
conteret eum. Homo, rex 170 .
Homo, paterfamilias 176 .
Christus Deus et homo 181 .
Homo, uitulus, leo, aquila. Iesus Hebraice, Gręce Soter, Latine Saluator. Item Messias
Hebraice, Gręce Christus, Latine Vnctus 183 .
Christus mons 184 .
Christus apostolus, id est missus 191 .
Iustitia, sapientia, sanctitas, fortitudo 192 .
In semine tuo benedicentur omnes gentes 199 .
Christi erga nos beneficia 201 .
Christus mediator 202 .
Promisdiones de Christo. Promissio de hominibus 205 .
Christus lapis offensionis et petra scandali 210 .
In dilecto, id est in Filio 219 .
Quę aduentum Christi pollicebantur 220 .
Pater glorię, id est Filii. Sedet ad dexteram 221 .
Lapis angularis 224 .
Christi humanitas et diuinitas 226 .
Redemptio. Christus descendit ad inferos 229 .
Iesus interdum humanitatem Christi denotat, interdum diuinitatem. Chiristus
nouus homo 231 .
Bonitas, ueritas, iustitia 235 .
Christus reliquit Patrem Deum et Matrem, cęlestem Hierusalem, et in terra adhęsit
uxori suę Ecclesię 237 .
Promissus 242 .
Parentibus subiectus 248 .
In eos qui Christum negant Deum. Christus panis 248 .
Sapientia Dei 257. 264 .
Dominus possedit me in initio uiarum suarum. In principio erat Verbum 265 .
Sapientia ędificauit sibi domum, assumpsit hominem 265 .
Testis fidelis 270 .
Ciuitatem fortium ascendit sapiens 276 .
Christus pauper 277 .
Magis nobis uoluit apparere in infirmitate humanitatis quam in gloria diuinitatis 279 .
Christus ascendit atque descendit 282 .
Leo, mediator 284 .
Vir Ecclesię 285 .
Nobilis in portis uir eius 286 .
Pacificus et dilectus Dei Patris. Sol 289. 290 .
Propter nos humanatus 292 .
Descendit ad inferos 294 .
Solus est et secundum non habet 295 .
Pauper et sapiens 296 .
Christus homo 298 .
Sapientia 300 .
Vir pauper liberans urbem in sapientia sua 303 .
Christus rex Ecclesię 305 .
Lignum, arbor, fructus 320 .
Rex, uia. Adorate Filium. Mons 321 .
Rex meus et Deus meus 322 .
Sine peccato, iustus,
innocens. Resurrectio. Ascensio. Christus gloria
et honore coronatus. Omnia Christo subiecta. Ex ore infantium perfecisti laudem 324 .
Sacramenta Christi. Salutare Dei 325 .
Missus propter gemitum eorum qui in inferno erant 327 .
Mons. Lapis 328 .
Descendit ad inferos 329 .
Christus salus et gloria 330 .
Christi natiuitas. Misit de summo et accepit me. Mysterium incarnationis. Celsior
factus angelis. Misit Pater Filium 331 .
Incarnatio 332 .
Christus Dauid, Christus dies. Resurrexit 333 .
De Christo. Christus rex. Transfiguratio diuinitas Christi 334 .
Humilitas Christi. Christus uermis. Descendit ad inferos 335 .
Resurrexit. Pastor 336 .
Ascendit. Rex glorię. Doninus uirtutum. Christus aperuit quod Adam clauserat 337 .
Pauper 338 .
Tabernaculum diuinitatis humanitas Christi. Christus petra. Salutaris noster 339 .
Resurrexit. Et refloruit caro mea 340 .
Vitulus, rex, pax 340 .
Resurrectio. Reditus ab inferis 341 .
Redemptor 342 .
Verbum 344 .
Dauid. Christus homo factus. Pauper 345 .
Redemptor. Pauper 346 .
Veritas. Mons 347 .
Lumen de lumine 348 .
Christus pauper. Resurrexit. Innocens 352 .
Lux. Veritas. Rex meus et Deus meus 354 .
Eructauit cor meum uerbum bonum. Speciocus. Virtus. Christi regnum. Veritas.
Mansuetudo. Iustitia. Caput. Christi sagittę 355 .
Incarnatio 355 .
Vnctus oleo exultationis. Christus adoratus. Pax nascente Domino 356 .
Christus Heliseus. Christus Deus excelsus. Ascensio. Sedes Dei 357 .
Sapientia. Loquens in parabolis. Redemptor 358 .
Salutare Dei 359 .
Iesus. Christus Altissimus 386 .
Resurrexit. Ventis et mari imperat. Diabolum uincit. Christus electus 387 .
Patris ueritas et misericordia. Dei Filius. Iustus et misericors Dominus. Christus
excelsus. Testis 388 .
Dextera. Tentatus a diabolo 389 .
Resurrexit. Dabolum uicit 390 .
Christi magnificentia 392 .
De atriis in atrium. De prophetis in Christu m peruenitur 394 .
Dextra. Brachium. Salutare. Iesus 395 .
Fons. Scabellum pedum eius, corpus Domini est. In columna nubis loquebatur ad eos,
nobis in uelamento carnis assumptę 396 .
Aduentus Filii nomen Patris est. Redemptor. Ascensio Domini
iterum 398 .
In Iudeos, qui dicunt Dominum nostrum non esse Christum, eo quod non sit unctus
unguento regali 400 .
Docuit apostolos. Resurrexit 400 .
Christi aduentus petitur: memento nostri, Domine, in beneplacito populi tui.
Redemptor. 401. 402 .
Redemptor. Legis uincula confregit. Christus sanat 402 .
Imperat uentis et mari. Paratum cor meum, Deus Christus liberator. Veritas usque ad
nubes, id est apostolos et sanctos 403 .
Descendit ad inferos. Deus, laudem meam ne tacueris 404 .
Omnia quę hominis erant suscepit pręter peccatum 406 .
Christus petra de qua erumpunt flumina euangelicę doctrinę 409 .
Redemptor 410 .
Porta. Lapis. Dies. Christus uenit in nomine Patris 412 .
Via. Veritas. Promissus 415 .
Verbum. Lex 416 .
Verbum. Finis et confirmatio. Adiutor et susceptor 417 .
Iesus Saluator, Redemptor 418 .
Salutare Dei 419. Pax 420 .
Dominus iustus, Christus redemptor. Mansuetus 421 .
Christi erga nos charitas. Resurrectio. Regnum: super ipsum florebit sanctificatio
mea. Vnctus 422 .
Lapis 424 .
Redemptor 425 .
Qui subdis populum sub me 428 .
Christi humanitas. Descendit Christus de cęlo 429 .
Deus rex Christus. Suauis, misericors, patiens, fidelis 430 .
Vita, Deus adiutor, ueritas 431 .
Sapientia 432 .
Helias 432 .
Lana. Nix 433 .
Diabolus.
Homini inuidens 13 .
Diaboli infestatio 14 .
Insidię 26 .
Gladius acutus paratus ad cędem. Stetit rex Babylonis in biuio in capite duarum uiarum
61 .
Leo ruigens 63 .
Nabuchodonosor 70 .
Venattur animas in profunda demergens 74 .
Casus diaboli 76 .
Draco 77 .
Sathan. Bestię. Volatilia 78 .
Nabuchodonosor 80 .
Leo, draco, Leuiatan, inimicus homo 83 .
Sydera errantia. Sol iniquitatis. Gladius regis Babylonis 84 .
Mons Seir 89 .
Pluuia 149 .
Qui non est mecum, contra me est 155 .
Sathanas. Aduersarius 162 .
Mons 164. 169 .
Barabas 180 .
Profundum 227 .
Sathan. Bellial. Apostata 232 .
Bestia 233 .
Diabolus Gręce, Latine criminator 239 .
Demones in aere. Rectores tenebrarum 240 .
Profert mendacia, uir uersipellis 270 .
Gygantes 275 .
Sanguisuga. Demonum doli 283 .
Rex stultus 296 .
Mulier tropice diabolus 300 .
Impietas 301 .
Rex 305 .
othiops Chusi, filius dextrę 324 .
Incidit promissus Rex
in foueam,
quam fecit. Diabolus punitur 324 .
Leo et draco 326 .
Inimicus exaltatur super me 327 .
Diabolus a sanctis uictus 329 .
Nescit quid cogitat homo, sed per exteriora iudicat 330 .
Vir iniquus, homo inimicus 333 .
Non habet potestatem, nisi quantum Deus permittit 346 .
Mors 360 .
Increpa bestias calami 370 .
Et humiliabit calumniatorem 372 .
Victus. Tu confregisti capita draconis in aquis 374 .
Equi mali 375 .
Immissionem per angelos malos 378 .
Casus 381 .
Venator 389 .
Laquei diaboli. Timor nocturnus. Demon meridianus. Simptosis euentus. Simptoma,
quoniam simul multi cadunt 390 .
Draco iste quem formasti ad illudendum ei 399 .
Diabolus uictus 403 .
Moab. Olla succensa 404 .
Homo 412 .
Victus 425 .
Edom 426 .
Via peccatorum 431 .
DEVS.
Sancta Trinitas 360 .
Pater et Filius 361. 362 .
Deus dominabitur Iacob et finium terrę 364 .
Pater et Filius 365 .
Deus potens 367 .
Sancta Trinitas 368 .
Deus in loco sancto suo. Deus antecedens populum in Ęgypto 369 .
Deus localis et illocalis 372 .
Deus rex noster ante sęcula 374 .
Deus facit mirabilia. Dii sancti per gratiam 376 .
Dei magnificentia 379 .
Deus stetit in synagoga deorum, in medio autem deos diiudicat 381 .
Ego dixi: Dii estis 381 .
Deus salutum nostrarum 384 .
Non est simillis tui in diis 365 .
Deus nobis erat, ambulat, sedet, dormit, uigilat 381 .
DEVS IESVS CHRISTVS.
Solus sine peccato. Iustus in sermone, uictor in cruce 358 .
Liberator captiuitatis. Dauid Christus 361 .
Christus finis. A Iudeis discessit. Ecce elongaui fugiens 361 .
Christus lumen uiuentium, missus Saluator, misericordia et ueritas. Christi
resurrectio. Ascensio 363 .
Christus sol. Christus sine peccato. Resurrexit 364 .
Iuda rex meus. Petra 365 .
Virtus et gloria 366 .
Rex uero lętabitur in Domino, id est Christu s in Patre 366 .
Christus in terra. Resurrexit 367 .
Vbi nos habemus salutare, in Hebreo Iesus dicitur. Christus granum frumenti 368 .
Resurrexit. Christus mons. Habitabit in finem, in corpore quod assumpsit 369 .
Christus leo, homo, uitulus, aquila uictor. Ascendit. Psallite Deo qui ascendit super
cęlos 370 .
Resurrexit. Eripe me de luto, ut non infigar. Descendit ad inferos. Christus uitulus
371 .
Descendit ad inferos. Christi ęternitas. Incarnatio 372 .
Pax Christo nato. Magorum adoratio. Liberator. Et ego semper tecum. Christus cum Patre
373 .
Virga. Saluator. Sol 374 .
Dextera Excelsi 375 .
Via Dei, uirtus Dei. Redemptor 376 .
Petra 378 .
Elegit Dauid, seruum suum. Deus uirtutum Christus. Filius hominis 379 .
Ostende faciem tuam, id est Christum, et salui erimus. Christus Ioseph. Christus
liberator 380 .
Saluator. Deus salutum nostrarum 384 .
Christus Deus et homo 385 .
IOSEPHVS DE HISTORIA IVDEORVM
Diuitię.
Lapides preciosi in ueste Aaron 22 .
Pecunia de sepulchro Dauid prolata 115 .
Dolor.
Dies XXX satis ad luctum 33 .
Dauid luget filio ęgrotante, mortuo consolatur 59 .
Deflet necem Absalonis 61 .
DEVS CHRISTVS.
Quando natus est Dominus, descriptio facta sub Cirino 158 .
De Christo ait: Fuit uir iisdem temporibus, si uirum illum licet
nominare 159 .
IDEM DE ANTIQVITATE IVDEORVM
Dolus.
Simulantibus Iudeis cędere se Romani urgent, flammis septi cremantur 67 .
DEVS.
Philosophi de natura Dei 88. 89 .
Interdictum, ut ne dii quidem blasphementur, propter hoc nomen Deus 90 .
Philosophi unum Deum asserentes ab impiis mulctati 91 .
EVSEBIVS DE PRĘPARATIONE EVANGELICA
Diuitię.
Aurum, uestes 55 .
Cadmus auri metalla primus excogitauit 65 .
Diuitię et paupertas 83 .
Dolor.
Canis mors lugetur apud Ęgyptios 8 .
Luctus Cereris 10 .
Deus cęlum et terram implens 15 .
Deus locutus per os prophetarum 44 .
Membra in Deo 53 .
Deus nullius mali autor 56 .
Dei nomen 60 .
Vnius Dei cognitio ab Hebreis 64 .
Deus heloi. Tetrargrammaton 71 .
Primum ens 72 .
Deus ęternus, ineffabilis, unus 73 .
Sancta Trinitas unus Deus 74 .
Deus bonum, inellectus primus, iustitia, 75 .
Lux intellectualis 76 .
Deum non esse causam mali 85 .
Sancta Trinitas 88 .
Somnus Dei 89 .
Deus nulli similis 89 .
Qualis Deus 89 .
Deus unus. Deus omnia uidet. Deus in cęlo 89 .
DEVS CHRISTVS.
In aduentu Christi immania flagitia cessarunt 2 .
Sacrificia scelesta cessarunt 23 .
Potentia demonum fracta. 26. 27 .
Quę prędicta de Christo 40 .
De uerbo Dei 45 .
Deus 51 .
Quando Christus 66 .
Verbum Patris. Imago Dei 73 .
In principio erat Verbum 74 .
Dei Verbum 76 .
Verbum caro factum 86 .
Lux. Sapientia 87 .
Principium. Verbum 89 .
Dii gentilium. Saturni portentosa forma 6 .
Taurus Ęgyptiorum 6 .
Opinio prisca de diis 11 .
Mars, Apollo 12 .
Terra Mater. Minerua 13 .
Iuppiter. Sol. Luna 15 .
other. Saturnus. Dii alii 16 .
Satyri. Sol. Luna 17.18. 19 .
Vnde credita multitudo deorum 27 .
Mortales 30 .
Ligna et lapides 32 .
Ex motu cęlestium futura pręuidebant 32 .
Diuersa de diis opinio 42. 51 .
Numa nullam imaginem deo tribuit 58 .
Plato contempsit deos gentilium. Poetę de diis mendaces 85 .
Socrates propter deorum contemptum occisus 85 .
Orpheus de deo uno. Item Aratus 87 .
Idola 89 .
Plato de deo inconstanter 89 .
Prothagoras atheos. De entibus 92 .
Philosophi de diis 94. 95 .
Diabolus.
Demones boni et mali 21 .
Quod omnes demones mali 23 .
Ad malum impellentes 24 .
Transmutatio demonum 25 .
Principes 26. 27 .
Poena demonum. Boni demones 28 .
Mors demonum 30 .
Diaboli malignitas 45 .
Contrarię uirtutes 76 .
Serpentis fraus a Platone tangitur 80 .
Serpentis et Euę collocutio 81 .
Maligna anima 88 .
Plato non recte sensit de demonibus 89 .
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Diuitię.
Qui uolunnt diuites fieri, incidunt in laqueum 3 .
Inquidia ex
opulentia orta 18 .
Diues miser 25 .
Iuppiter pecunia nuncupatur 48 .
Diuisio inter Loth et Abraham 123 .
Dolor raro in bono 101 .
Tristitia. bona 101 .
Fletus 168 .
Dii.
Sacra Matri deum obscena 10 .
Obscenitatibus dii non offenduntur, sed placantur 10 .
Dii honore indigni 11 .
Contra deos 12.14. 15 .
De abiiciendo cultu deorum exhortatio 16 .
Apollo, Neptunnus futurorum ignari 17 .
Apollo Cumanus. Multitudo deorum apud Romanos 18 .
Iuppitcr Stator 19 .
Multa deorum nomina 2627 .
De scientia colendorum deorum 29 .
Consentes. Selecti. Sumanus 29 .
Tria deorum genera. Quid de diis cultores eorum senserint 30 .
Quid Varro 41 .
Deorum nomina 42 .
Iuppiter, Iuno, Ceres, Cybelle, Saturnus, Terra, deum mater. De officiis deorum 43 .
Nomina, 44. 45 .
Quod ęternam uitam nemini pręstent. Dii selecti 45. 46 .
Hercules. Lares. Genii. Ianus. Terminus. Iouis et Iani comparatio 47. 48 .
Mercurius, Mars 48 .
Apollo, Diana, Vesta, Iuppiter, Iuno, Minerua. Vnde de diis error inoleuerit.
Saturnus. Cereris sacra. Liberi sacra. 49 .
Neptunnus, Salatia, Venilia, Terra, Tellus 50 .
Liber, Atys. Matris Magnę sacra. Iuppiter, Saturnus 51 .
Libri Numę Pompilii combusti 52 .
Dii cęlestes. Demones aerei 63 .
Quid dii ab hominibus differant secundum Apuleium 64 .
Diffinicio deorum cęlestium secundum Platonicos 65 .
Apis. Serapis 139 .
Mercurius, Hercules, Minerua 140 .
De sacris falsorum deorum. Fabularum figmenta. Diomedes in deos
relatus 141 .
DEVS unus 29 .
Varro censuit unum deum colendum. Deus sine simulachro. Deus dat regna 31 .
Deus creator omnium 35 .
Deitas 45 .
Deus uerus Christus 52 .
Deus super omnia 65 .
Vni Deo sacrificandum. Deus non minor in singulis quam in omnibus 67 .
Deus inuisibilis sępe se pręstitit uisibilem.
De uno Deo colendo 70 .
Pater et Filius Sancta Trinitas 72 .
De cognoscendo Deo 77 .
Simplex et incommutabilis Trinitas 72 .
De incommutabili scientia Dei ac uoluntate 81 .
De Trinitate diuina 82 .
De imagine summę Trinitatis 82 .
Deus beatus. Summa essentia 85 .
Creator in omnibus laudabilis 86 .
Si Deus semper Dominus, an et
creatura aliqua semper, cui
dominaretut 88. 89 .
Deus semper idem, nunquam aliter affectus. Infinitas 89 .
Ira Dei 116 .
Quomodo Deus dicitur descendere uel uidere. Quomodo Deus angelis loquitur. Trinitas
119 .
De ęterna Dei et incommutabili uoluntate 186 .
De uisione Dei in futuro sęculo. Deus ubique totus 197 .
Deus uerus Christus 52 .
Mediator Dei et hominum Christus Iesus 64. 65 .
Christus pro nobis se obtulit 68 .
Mediator 72 .
Quare Christus aduenit. Paterna mens Christus. Incarnatio 74 .
Christu s liberator 76 .
Isaac figura Christi 126 .
Benedictio Isaac ad Christum pertinens 127 .
Benedictio Iudę in Christo qui est de tribu Iuda. Iesus Naue 128 .
Promissiones ad Dauid impletę in Christo. Descensus ad inferna 134 .
Ad Christum et Ecclesiam pertinentia 135 .
Ad eius sacerdotium 136 .
Prophetia pertinens ad Christum 137 .
Prophetię de Christo 144.145. 146 .
De natiuitate eius secundum carnem 149 .
An uerus sit Deus, cui Christiani seruiunt. Responsa deorum de Christo 160 .
Discordia inter Cęsarem et Pompeium 191 .
Diabolus etiam quę non commisit mala de se dici uult 11 .
Demones. De moribus demonum 57 .
Spiritus 58 .
De abiiciendo cultu demonum 59. 61 .
Medius malus qui separat amicos 64 .
Diaboli fallacia. Superbia eorum 65 .
Ad quem modum Dominus uoluit demonibus innotescere 66 .
Demonum diuersitas 69 .
Diabolum beatitudinis angelicę participem fuisse 79 .
Diabolus homicida ab initio. In ueritate non stetit. Ab initio peccat. Diaboli casus
80 .
Quę causa sit miserię angelorum malorum 86 .
Demonum mala uoluntas 87 .
Instigator 100 .
Serpens antiquus 103 .
Incubi 115 .
De alligatione et solutione diaboli 165 .
Demonum corpora 179 .
Qui putant nec diaboli perpetua supplicia futura 181 .
ORIGENES
Docilis.
Ascendit qui proficit, descendit qui deficit 23 .
Non minus diligennter audiendum Dei uerbum quam corpus uerbi Dei sumen dum 50 .
Auditor uerbi 80. 94 .
Dominus dat scientiam 115 .
Discipulus docilis 131 .
Viri, mulieres, infantes, proseliti 158 .
Da operam studiis et in lege Domini meditare 167 .
Diuitię non permanent 39 .
Diuitię proprię 57 .
Siclus, Pecunia proba uel reproba 56 .
Siclus, obolus, dracma, mna, talentum, minutum ęs, denarius 59 .
DEVS.
Christus lux uera 2 .
Christus et Ecclesia, sol et luna 2 .
Cęlum in sedes est. Christus imago Patris 3 .
Christus uitulus 9 .
Magorum figura 23 .
Christi descensus et ascensus 25 .
Christus petra 34 .
Christus per passionem glorificatus 38 .
Incarnatio Domini sanctimonium manu Dei pręparatum 37 .
Christus lignum uite 38 .
Christu s panis 40 .
Iesus eligit discipulos 47 .
Christus et caro et spiritus 49 .
Christus uitulus 52 .
Christus peccatum non fecit et pro nobis factus est peccatum 55 .
Omnis hostia Legis habet aliquid imaginis Christi 57 .
Hostia sancta sanctorum pro peccatis 62 .
Christu s et hostia et sacerdos 62 .
Christus pontifex 66 .
Christus medicus 72 .
Tunica linea Christi humanitas 76 .
Christus ad uesperam mundus. Christus triumphans descendit ad inferna. Christus
pontifex. Aduocatus 77 .
Christus impleuit manus suas incenso minuto 78 .
Christus Oriens 79 .
Christus templum Dei, hircus dimissus in eremum 80 .
Christus sacerdos magnus 82. 83 .
Christus quomodo unctus. Pater et Filius. Solus sine peccato 83 .
Ioseph pater Domini. Iesus in sanctis 82 .
Sponsus 84 .
Sol iustitię 85 .
Anima Dei Christus. Iesus contriuit peccatum 92 .
Pacem dedit 93 .
Percussit primogenita Ęgypti 95 .
Quomodo Spiritus Sanctus requieuit super Christum 98 .
Christus mortis destructor 103 .
Christi uirga floruit 103 .
Christi uirga nucis 104 .
Christus singulis diuersus 104 .
Christus tollere peccatum uenit 105 Christus rex regum et dominus dominantium.
Primitiarrum primitię 108 .
Christus sanctificatus 109 .
Christus puteus 110 .
Rex regum 111 .
Christus uia regalis 112 .
Orietur stella ex Iacob et exurget homo ex Israel 114 .
Deus scit, qui uere est Iacob 118 .
Christus unicornis 119. 120 .
Christus hostia perfecta 121 .
Fluuius lętificans ciuitatem
Dei. Pater fons, Christus dominator. Gloria
unicornis Christi 123 .
Filius et Spiritus Sanctus agnoscunt sensum Domini 124 .
Christi diuinitas et humanitas. Christus deprędatus est omnes filios Seth 125 .
Christus petra. Christus pastor 127 .
Christus semper nobiscum et Deus Pater et Spiritus Sanctus 129 .
Iesus dat quod Moyses non potuit 130 .
Iesus post Moysen suscipit principatum. Sub Moyse bellum, sub Iesu pax 132 .
Christus agnus. Propitiatio 134 .
Quare agnus 135 .
Christus iustitia, pax, redemptio 137 .
Christu s uirtus Israel. Natus ex Virgine 142 .
Spiritus uultus nostri Christu s Dominus 144 .
Iesus Naue, dux exercitus. Moysi pręfertur Iesus 147 .
Iesus exaltatur 150. 152 .
Abstulit peccata 153 .
Christu s uicit mundum per crucem 154 .
Iesus matutinum 156 .
Fundamentum 157 .
Victor 160 .
Christus contra diabolum 161 .
Christus uenit Legem adimplere. Peccata abstulit uictor 164 .
Christus uirtus, Spiritus Sanctus, ficus 164 .
Iesus presbiter, pontifex, caput omnium cępit terram, fugauit diabolum, in secundo
aduentu omnia subiiciet 165 .
Deus Pater.
In Deo uox uel affectus 7 .
Dei descensus uel ascensus 10 .
Quare Deus aliquid nescire dicitur 10 .
Deus in corde habitat 17 .
Nullus Deo similis 36 .
Dii in Scripturis 40. 41 .
Deus uerus 41 .
Affectus in Deo propter nos 42 .
Dominus spiritus est 58 .
Deus ignis consumens nostra peccata. 64 .
Deus pater, Ecclesia mater 82 .
Pater et Filius 83 .
Trinitas 85 .
Duę personę 86 .
Ira in Deo 101 .
Deus sanctus 109 .
Trinitas una substantia 110 .
Tetragrammaton. Dii 115 .
Deus absque passione 119 .
Pater fons 123 .
Sancta Trinitas 130 .
In Deo passio 133 .
Dii gentium 142 .
Sancta Trinitas apud Iudeos 149 .
Depositum Dei anima et corpus. Christus et Spiritus Sanctus et ratio 58 .
Decima.
De primitiis offerendis 106 .
Primitię 107 .
Deci ma de omnibus 172 .
Diabolus perdix 28. 29 .
Retinet pharao, ne exeamus de Ęgypto 31 .
Primogenita Ęgypti occisa. Diabolus uictus per Christum 33 .
Angeli nequam 36 .
Diabolus peccantium pater 42 .
Fera diabolus 56 .
Cetus magnus 72 .
Mors destruetur 79 .
Mala bestia 91 .
Primogenita Ęgypti 95 .
Gygantes 100 .
Vulpis 108 .
Seon, rex Amoreorum 112 .
Diabolus adhuc in sęculo ad perfectionem eorum
qui coronantur 114 .
Balach 116 .
Balaam 117 .
Balach 121 .
Princeps Moab 125 .
Amalech 126. 127 .
Assyrii 127 .
Fuerunt angeli 148 .
Rex Cai. Quare diabolus adhuc pręualet. Mors 155 .
Quomodo demones interficimus 156 .
Malignę uirtutes 160 .
Reges a Iesu interfecti 161 .
Equi 163 .
Spiritus diuersorum uitiorum 164 .
Spiritus uicti in abyssum truduntur. Legio in uno homine. Sathanas, id est aduersarius
164 .
Sydonii, id est uenatores 165 .
Acabrim, id est scorpiones 167 .
Inualuit Madian super Israel 180 .
Locustis comparatur demonum multitudo 182 .
DEVS CHRISTVS.
Inter Moysen et Iesum 166 .
Dominus sapientia, iustitia, pax, salus 166 .
Iesus distribuens hęreditates 172 .
Lux mundi 174 .
Opera. Dei magna et parua 175 .
Christus rex regum 179 .
Christus descendit sicut pluuia in uellus, id est in Iudeos, et sicut stilicidia
stilantia super terram, id est super reliquas gentes 181 .
HIGINVS
Dolor.
Canis prę dolore defecit. Orpheus lugens Euridicen 1 .
Promethei iecur aquila exedens 3 .
Hyades et Pleiades 4 .
Diuitię.
Corona Ariadnę 1 .
Aries Phrixi 4 .
Dolus.
Prometheus Iouem decepit 2 .
Symphonia 3 .
HOMERVS
Dolor.
Penelope non potest audire cantum de Vlissis erroribus.
Vlissi quoque lachrimas ellicit
citharedus.
Deformis Thersites.
HERODOTVS
Diues.
Lateres aurei 5 .
Leo auarus. Paterę aureę 6 .
Lydi primi nummum aureum argenteumque percusserunt 11 .
BASILIVS MAGNVS
Quęre alphabetum in fine eius operis.
PLINIVS
Ęger. Ęgritudnis uaria exempla 82 .
Exercitatio. Apelles nunquam tam occupatus, ut non lineam duceret 330 .
STRABO
Ętas. Res iuuenum, consulta uirum, crepitus seniorum 259 .
Ęger. Ęgrotos exponunt in paleis Lusitani, remedia sciscitantes 65 .
Caunus urbs, in qua hominum color qualis foliorum, in qua mortui ambulant
250 .
In morbum incidentes conscendunt pyram et permanent immoti, donec comburantur 274 .
Ęgrotos in uiis exponunt, ut supra 284 .
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIBVS
Ęger.
Appius Claudius Cęcus lectica in senatum latus turpissimas pacis cum Pyrrho conditiones
magnifica oratione discussit 15 .
APOPHTEGMATA PLVTARCHI
Ęgrotus. Aduersa ualitudo 17 .
Ęgri audacia in hostem 94 .
Enigmata soluens 48 .
EMILIVS PROBVS
Ęger. Cęcitatem patienter tulit 45 .
Oculis ęger lectica uectus cęcidit hostes 49 .
PLINIVS
Ętas. Viuendi spacia multorum 75 .
De spaciis uitę longissimis 82 .
In cacumine montis Tmoli, quod uocant Tempsin, CL annis uiuere Mutianus auctor est.
Vita ceruis in confesso longa 91 .
Senectam sentiunt margaritę 102 .
Hominem ultra annum centesimum non uiuere propter defectum cordis 124 .
Breuis longęque uitę signa 129 .
Aetas arborum, caput LXIIII 163 .
Polio Romulus a diuo Augusto rogatus, qua nam ratione tam
longam uigentemque senectam conseruaret, respondit: "Intus mulso, foris oleo" 227 .
Ex culicum genere muliones uno tantum die uiuere 295 .
STRABO
Ętas. Seres uiuunt diutissime 269 .
Hyperborei mille annos uiuunt 272 .
FABIVS QVINTILIANVS IN DECLAMATIONIBVS
Ęger, quoniam uires desunt, nemini nocet 3 .
Cęcus auaricia caret 9 .
Oculos amisisse totius hominis debilitas 8 .
Langoris quam calamitatis maior miseria 24 .
Visus damnum sartiunt uoluptates 31 .
Cęcitas mulieris tolerabilior. ogri omnibus miserabiles 38 .
ogritudinum causę 40 .
Ętas cito pede labitur 62 .
Florum ętas 64 .
TVLLIVS IN TVSCVLANIS
Ęger.
Ęgrotatio corporis, ęgritudo animi 121 .
Quomodo tulit Antipater cęcitatem. Item Appius Cęcus, Caius Drusus, Cnęus Aufidius,
Diodorus Stoicus, Asclepiades, Democritus. Item Homerus fuisse cęcus traditur. Tyresias,
Cyclops Poliphemus 158 .
Quod surdum esse non sit in malis 159 .
Ętas breuis hominis 103 .
Theophrastus accusat naturam, quod homini breuem uitam dederit, ceruis autem et
cornicibus longam.
TVLLIVS DE FINIBVS BONORVM
Ęger.
Inter optime ualere et grauissime ęgrotare nihil interesse putant Aristo et Pyrrho
philosophi 23 .
Sanitas incerta etiam usque ad uesperam 31 .
Cnęus Aufidius cęcus desyderio lucis se moueri dixit, non utilitatis 77 .
Sanitas corporis quanti sit momenti 65 .
BEATVS HIERONYMVS IN PARTE PRIMA
Ęger.
Grandes morbos non esse curandos, sed dimittendos naturę 110 .
IDEM IN PARTE SECVNDA
Ęger.
Didymus Alexandrinus captus a parua ętate oculis dialecticam et geometriam didicit 90 .
Ęger Deo supplex, accepta sanitate ingratus 125 .
Ęgrotanti clerico quis debet assistere 131 .
Ęgroti et infirmi qui intelligantur spiritaliter 141 .
Ęgrotanti ministrare pietatis officium est 157 .
Homines corporis magis quam animę saluti intenti 233 .
Ad cęcum consolatoria per multorum exempla 247 .
De egrotatione Blesillę. Ad amicum egrotum consolatoria 251 .
Quando infirmor, tunc fortior sum 273 .
Cęcus ne doleat, simodo mentis oculos habet 290 .
Ętas.
LXX anni uita hominis. Decipimur semper longiorem uitam sibi promittentes 3 .
Pueri, patres, iuuenes iuxta interiorem hominem 16 .
Decrepiti etiam annum adhuc uiuere sperant 198 .
Iuuenis cito potest mori, senex diu uiuere non potest. Nihil est pręterita longitudo
quę esse desiit 259 .
Temporis lapsus tacitus et irrequietus. Dauid: Dies uitę nostrę LXX anni 264 .
Breuitas uitę propter delicta 285 .
Epistola. Turpilius Sosa inquit res est quę homines absentes pręsentes facit.
BIBLIA
Ęger.
Claudicauit Iacob, quoniam luctator tetigerat neruum foemoris eius. Ob id non
comedunt neruum Iudei 6 .
Infirmum fratrem nutri sine usura 19 .
Iosue uictis hostibus equos eorum subneruauit 32 .
Sansoni apprehenso Philistei eruunt oculos 38 .
Saul recedente spiritu Domini agitatur a spiritu nequam 45 .
Miphiboseth, Ionatę filius, debilis pedibus 49 .
Dauid subneruauit iugales curruum quos cęperat centum tantum derelictis 50 .
Miphiboset a Siba seruo claudus derelictus 54 .
Abia, filius Hieroboam, egrotauit et mortuus est propter scelera patris
Ahia prophetante 59 .
Ochozias ęgrotus consuluit Belzebub, ideo mortuus est 61 .
Benadab, rex Syrię, eger consuluit Helizeum per Azahelem, et morituro dicitur quod
sanabitur 64 .
Ioram in pręlio uulneratus rediit, ut curetur in Iezrahel. Egrotat Heliseus. Ioas, rex
Israel, ad eum descendit et flet 65 .
Azarias, Amasię filius, rex Iuda, in omnibus Deo acceptus, sed tantum quia excelsa non
est demolitus, lepra percutitur 66 .
Ezechias moriturus fleuit, et propagatum est ei uitę spacium annorum XV
68 .
Dauid equos curruum subneruauit, ut supra 72 .
Ioram, filius Iosaphat, pessimus regum Iuda, pręter cętera aduersa, langore premitur,
donec egrediantur uitalia 79 .
Ezechias egrotauit usque ad mortem, ut supra 81 .
Tobias factus cęcus gratias agit Deo 90 .
Tobias filius piscis felle liniuit oculos eius, et uidit 92 .
Tobias cęcitatem passus annos quattuor 93 .
Iob percutitur ulcere pessimo 101. 102 .
Deus per dolorem in lectulo increpat, per poenitentiam liberat 107 .
Psalmus: Ad te, Domine, clamabo; ęger petit liberari 110 .
Psalmus CVI: Confitemini Domino; gratias agit multis aduersis liberatus, inter quę
etiam infirmitate corporis 118 .
Visita infirmum 142 .
Langor prolixior grauat medicum 143 .
Breuem langorem pręcidit medicus. Ante langorem adhibe medicinam 144 .
Melior est pauper sanus et fortis uiribus quam diues imbecillis et flagellatus malicia
147 .
Infirmitas grauis sobriam facit animam. In tua infirmitate non despicias te ipsum, sed
ora Dominum, et ipse curabit te 149 .
Esaias Ezechias egrotauit, ut supra 159 .
Ętas.
Adam uixit annos DCCCCXXX etc. 1 .
Hominis uita centum et uiginti annorum. Leui uixit annos CXXXVII etc. 10 .
Adam uixit annos 930, Seth 912, Caynan 910, Mallehel 895, Iared 962, Enoch 365,
Mathusalem 969, Lamech 777 .
Genesis. Hominis uita CXX. Genesis VI. Leui 137,
Crath 133, Amram 137 .
Exodi VI. Dies mei uelocius transierunt quam a texente tela succiditur 102 .
Vixit Iob post flagella CXL annis 108 .
Vita hominis breuis. Psalmus XXXVIII 111 .
Timor Domini apponet dies, et anni impiorum breuiabuntur 127 .
Iuuenes. Senes 130 .
Regum uita longior propter iustitiam 131 .
Nihil permanet 132 .
Iterum 133 .
Opera quę fecit Deus ut timeatur, perseuerant in perpetuum 133 .
Si annis multis uixerit homo, et in his omnibus lętus fuerit, meminisse debet etc. 134 .
Adolescentia et uoluptas uana sunt 135 .
Omnis caro sicut foenum ueterascet, et sicut folium fructificans in arbore uiridi 144 .
Numerus dierum hominum ut multum C anni, quasi gutta aquę maris deputati sunt, et sicut
calculus harenę, sic exigui anni in die ęui 144 .
Enygma. Sansonis: De comedente exiuit cibus, et de forti egressa est dulcedo 38 .
Audite audientes, et nolite intelligere etc. 153 .
Aquila grandis uenit ad Lybanum, tulit medullam etc., id est Nabuchodonosor ad
Hierusalem. Aquila altera grandis, id est rex Ęgypti 187 .
Ezechiel uetatur palam flere, sed tacitus ingemiscere mortem uxoris 189 .
Emptio et uenditio. Terra non uendetur etc. 18 .
Domus in urbe redimi non poterit etc. De domo in uilla, de domo Leuitarum et suburbanis
eorum 19 .
Quod Domino consecratum est, non ueniet 19 .
Emptor 130 .
De sorte Leuitarum et sacerdotum dicitur: Non uenumdabunt ex eo neque mutabunt, neque
transferentur primitię terrę, quia sanctificatę sunt Domino 195 .
Exemplum. Iniustum ne imiteris. Ne delecteris in semitis impiorum 126 .
Imitator peccatorum. Imitator malorum uel comes. Ne emuleris impios 131 .
Homines capiuntur malo exemplo superuenienti 134 .
Initantur diabolum qui sunt ex parte illius 137 .
Exempla sapientię 139 .
Exempla patrum 150 .
Ecclesię in persecutione perfectio. Psalmus LXVII 114 .
De regno Christi et Ecclesię profectu. Psalmus LXXVII 115 .
Vineę translatio de
Ęgypto, dilatatio, persecutio, restauratio.
Psalmus LXXVIIII 115 .
Ecclesiam diligit Dominus super omnia tabernacula Iacob. Psalmus LXXXVI
116 .
Ecclesia persecutionibus creuit. Psalmus XCI 117 .
Quoniam placuerunt seruis tuis lapides eius. Psalmus CI 118 .
De reparatione Ecclesię. Psalmus CVII 118 .
Sterilem Ecclesiam facit matrem filiorum. Psalmus CXII. De statu primitiuę
Ecclesię. Psalmus CXIIII. Ecclesia ex Iudeis et gentibus per Christum unita.
Psalmus CXVI. De eius propagatione. Psalmus CXVII 119 .
Vxor tua sicut uitis habundans etc. Psalmus CXXVII 122 .
De electione Syon, ut Dominus habitet in ea per sanctificationem eucharistię.
Psalmus CXXXI 123 .
Lauda, Hierusalem, Dominum; lauda Deum tuum, Syon, quoniam etc. Psalmus
CXLVII 125 .
Sapientia ędificauit sibi domum etc. Psalmus 127 .
Mulier fortis 132 .
De amore sponsi Christi et sponsę Ecclesię 135 .
Commendatur ornatus Ecclesię sub forma mulieris pulchrę. Templum a Salomone ędificatum
136 .
Ecclesia sub arbore crucis nobilitata, sub qua synagoga degenerauit: Vinea mea erit
Romę sub custodibus Petro et Paulo et ditabitur a Constantino 137 .
Et sic in Syon firmata sum etc. de Ecclesia 146 .
Congrega tribus Iacob, reple Syon inenarrabilibus uirtutibus tuis, et
gloria tua super populum tuum 148 .
Qui non sunt promouendi ad regendam Ecclesiam 149 .
Respice super domum hanc et exaudi orantes in ea 151 .
Erit in nouissimis diebus mons domus Domini etc. Apprehendent VII mulieres, id est
Ecclesię, uirum unum, id est Christum 152 .
Et creabit Dominus super omnem locum montis Syon nubem per diem et fumum et splendorem
ignis flamnantis in nocte, id est gratiam Spiritus Sancti protegentis omnem Ecclesiam. Quid
est quod ultra debui facere uineę meę, et non feci? 152 .
Multę nationes conuertentur et pacificabuntur in unitate fidei 154 .
Ego quiescam et considerabo in loco meo, id est in ecclesia 155 .
Deum laudat pro suscitatione Ecclesię per apostolos. In die illa uinea meri cantabit ei
156 .
Impleuit Syon iudicio et iustitia. Respice, Syon, ciuitatem etc. 158 .
Lętabitur deserta
et inuia 159 .
De Ecclesia a partibus orbis in unitate fidei congregata 161 .
Quod fidelibus ornatur Ecclesia. Consolabitur Dominus Syon etc. Audi hęc, paupercula et
ebria, non a uino etc. 162 .
Solue uincula colli tui, captiua fiiia Syon. Lauda, sterilis, quę non paris. Paupercula
tempestate conuulsa etc., de Ecclesia a persecutoribus liberanda 163 .
Surge, illuminare, Hierusalem, id est Ecclesia. odificabunt filii peregrinorum muros
tuos, et reges eorum ministrabunt tibi etc. Sugges lac gentium, et mamilla regum lactaberis.
Propter Syon non tacebo, et propter Hierusalem non quiescam etc. Vocabitur tibi nomen nouum
etc., de dignitate Ecclesię 165 .
De Ecclesia 166 .
De Ecclesia beatificanda in fine: Ego plantaui te uineam electam, et omne semen uerum;
quomodo ergo conuersa es mihi in prauum, uinea aliena? etc. Assumam uos unum de ciuitate, et
duos de cognatione, et introducam uos in Syon. Et dabo uobis pastores etc. In illo tempore
uocabunt Hierusalem solium Domini, et congregabuntur ad eam omnes gentes in nomine Domini
167 .
De congregatione Ecclesię per Christum 173 .
Et habitabunt in terra sua, id est in Ecclesia in fide uniti 173 .
Quia eiectam uocauerunt te, Syon, et ędificabitur in excelso suo, et templum iuxta
ordinem suum fundabitur, et princeps de medio eius producetur, id est Christus etc. Ecclesia
deplorans martyres consolatur a Domino 175 .
Benedicat tibi Dominus pulchritudo iustitię, mons sanctus, id est Ecclesia.
odificabitur ciuitas Domino a turre Ananehel etc. 176 .
Egressus est a filia Syon omnis decor eius etc. 181 .
Terra quę reuersa est a gladio, id est Ecclesia 192 .
Templi partes et mensurę in Ezechielle 193 .
Altare et partes eius 194 .
Ędificatio Ecclesię spiritalis 195 .
Erit Hierusalem sancta, et alieni non transibunt per eam amplius 204 .
In die illa suscitabo tabernaculum Dauid. odificabunt ciuitates desertas, plantabunt
uineas, facient hortos, id est Ecclesia constans ex/coniugatis, pręlatis et religiosis 206 .
Et erit: in nouissimo dierum erit mons domus Domini pręparatus in uertice montium, et
sublimis super
colles; et fluent ad eum populi
etc. In die illa congregabo claudicantem, et eam quam eieceram colligam etc. Item de
persecutione Ecclesię et liberatione per Constantinum. Et stabit et pascet in fortitudine
Domini, in sublimitate nominis Domini, Dei sui 208 .
Lauda, filia Syon; iubila, Israel, abstulit Doninus iudicium tuum, id est poenam pro
peccato Adę 211 .
Magna erit gloria domus istius nouissimę plusquam primę, et in loco isto dabo pacem.
Absque muro habitabitur Hierusalem, prę multitudine hominum et iumentorum in medio eius 212 .
Ecce qui egrediuntur in terram aquilonis, requiescere fecerunt spiritum meum in terra
aquilonis, id est Romę uel in Europa 213 .
Persecutio per Antichristum 215 .
MATTEVS
Eger.
Paralitico prius peccata dimittuntur, ut causa debilitatis sublata sanitas restituatur
IX.
Trans Iordanem sanat turbas, quia baptismo sanantur infirmitates spiritales XIX.
Non est opus ualentibus medicus, sed male habentibus VIIII.
MARCVS
Eger.
Emoroissa omnia expenderat in medicos; tetigit Iesum, et curata est V.
Dominus sanans surdum et mutum suspexit in cęlum, innuens nobis inde quęrenda esse
remedia VII.
Ecclesia. Cessauit uentus et procella Iesu ascendente in naui, id est regnante in
Ecclesia VI.
Septem sportę septem ecclesię sunt VIII.
Vendentes et ementes eiiciuntur de templo. Domus mea domus orationis XI.
Vinea sepe circumdata in qua lacus et turris, id est Ecclesia protectione munita Dei,
et in ea baptismus et fides XII.
Cenaculum grande, Ecclesia magna, in qua narratur nomen Domini, strata uarietate
uirtutum et linguarum XIIII.
LVCAS
Eger. Paralitico prius peccata dimittuntur, deinde morbus, ut scias hoc passum fuisse
propter delicta V. Lazarus ulceribus plenus; canes lingebant ulcera eius, sed post hęc ab
angelis delatus est in sinum Abrahę XVI.
Ecclesia. Inter ecclesiam et synagogam IIII.
Stabulum ad quod implagatus ducitur alligatis plagis infusoque oleo et uino, est
Ecclesia quam intrant sanguine Christi redempti et inuncti chrysmate. Iumento imponitur, ut
carnalem appetitum supponat rationi X.
Martha et Maria est Ecclesia primum sollicita, deinde beatitudinis fruitione quieta, quę
non auferetur ab ea X.
Domus mea domus orationis est XIX.
Perdet colonos istos, et dabit uineam aliis XX.
In templo non extendistis manus in me XXII.
IOANNES
Eger. Ecce sanus factus es; iam noli amplius peccare, ne deterius tibi aliquid
contingat. Hinc apparet eum propter peccata egrotasse V.
Alias non propter hanc causam, ut de cęco nato: Neque hic peccauit, nec parentes eius,
ut cęcus nasceretur etc. IX.
Item de Lazaro: Infirmitas hęc non est ad mortem, sed pro gloria Dei XI.
Exemplum dedi uobis, ut, quemadmodum ego feci, ita et uos faciatis. Si hęc scitis, beati
eritis si feceritis ea XIII.
Ecclesia. Caueamus, ne in ecclesia Dei fabulis uel risibus uel odiis uel cupiditatibus
uacemus: ne improuisus ueniens nos flagellet et de ecclesia sua eiiciat II.
Sponsa Ecclesia etc. III.
Encenia templi X.
Mundus pro Ecclesia, ut Deus erat in Christo mundum reconcilians sibi XV.
Mulier cum parit, tristitiam habet, id est Ecclesia dum Deo filios generat,
tentationibus affligitur; sed cum peperit, id est superauit tentamenta, iam non
meminit pressurę propter/gaudium retributionis perceptę XVI.
Quadripartita
uestis Domini quadripartitam eius figurauit
Ecclesiam, quattuor scilicet partibus in orbem diffusam, et in eisdem ęqualiter, id est
concorditer distributam. Tunica uero illa sortita omnium partium signauit unitatem, quę
caritatis uinculo continetur etc. XIX.
Maria Magdalena Ecclesiam signauit. Magdalon Gręce, Latine turris. Dicitur autem in
Psalmo: Factus es mihi turris fortitudinis LX.
PAVLVS AD CORINTHIOS II
Ęger.
Licet is qui foris est, noster homo corrumpatur, tamen is qui intus est renouatur de
die in diem IIII.
Libenter gloriabor in infirmitatibus meis. Cum enim infirmor, tunc potens sum XII.
IACOBI: Cum infirmaris, induc presbiteros, ut orent super te unguentes oleo V.
Exercitatio.
AD THIMOTEVM I: Nam corporalis exercitatio ad modicum utilis est
IIII.
Epistola nostra uos estis, scripta in cordibus nostris. AD CORINTHIOS II, III.
Exemplum. AD CORINTHIOS I: Imitatores mei estote, sicut et ego Christi
IIII.
Emulamini charismata meliora XII.
Emulamini spiritalia XIIII.
AD GALATAS: Bonum autem emulamini in bono semper IIII.
AD EPHESIOS: Estote imitatores Dei sicut filii charissimi V.
AD PHILIPPENSES: Agite quę uidistis in me IIII.
AD THESSALONICENSES I: Vt aliis exemplo sint ad uirtutem IIII.
AD THIMOTEVM I: Exemplum esto fidelium in uerbo et in conuersatione etc. IIII.
AD TITVM: In omnibus te ipsum prębe exemplum bonorum operrum II.
IOANNIS III: Carissime, noli imitari malum, sed quod bonum est I.
Ecclesia Dei uiui, columna et firmamentum ueritatis AD THIMOTEVM I, III.
APOCALYPSIS: Vidi VII candelabra aurea, quę sunt VII ecclesię, et
in medio similem Filio hominis I.
Mulier amicta sole,
et luna sub pedibus eius, et
in capite eius corona stellarum XII;
et in utero habens, et clamabat parturiens, et cruciabatur ut pariat XII.
Et peperit filium masculum, qui recturus erat omnes gentes in uirga ferrea etc. Draco
persecutus est mulierem quę peperit masculum; et datę sunt mulieri alę duę aquilę magnę, ut
uolaret in desertum etc. XII.
Veni, et ostendam tibi sponsam, uxorem Agni. Et sustulit me in spiritu in montem magnum
et altum, et ostendit mihi ciuitatem sanctam Hierusalem, descendentem de cęlo, habentem
claritatem Dei etc., de mensura et structura eius XXI.
METHAMORPHOSES
Ęger.
Tyresias cęcus diuinandi habuit scientiam I .
Mentis oculis non caruit III .
Ino et Athamas in furorem uersi filios necauerunt III .
Ętas.
Sybilla, Glauci filia, pro concubitu ab Apolline accepit, ut tot annos uitam
propagaret, quot arenę corpuscula pugno comprehendere posset XIIII .
Fenis auis unica, quinque sęcula implet uiuendo XV .
HERETICI
Hęreticus Arrius. Patrem et Filium et Spiritum Sanctum uolunt esse unius eiusdemque
substantię, naturę aut existentię, sed esse Filium creaturam Patris, Spiritum uero sanctum
creaturam creaturę, hoc est ab ipso Filio creatum. Christum etiam sine anima carnem
suscepisse arbitrantur I.XII.XIII.XXIIII.XXVII.
Marci. Arriani Christum esse Deum negant, sed tamen peccata posse dimittere concedunt
II.III.XIIII. Lucę I. Iterum I, V, IX.
Filium non esse de substantia Patris. Item Patrem non uideri a Filio X.XI.XII.
Ioannis contra Arrium I.
Iterum, tertio et quarto, quinto et sexto I.
Arriani II.V.
Iterum et tertio V.
Arrius VI.VIII.
Iterum VIII.
Item X.
Iterum et tertio X.
Item XII.
Item dicunt,
quantum
apostolus distat a Domino, tantum Filius a Patre XIII.
Contra eosdem iterum et tertio XIII.XVI.XVII.
Apollinaristę sicut Arriani Christum dixerunt carnem solam sine anima suscepisse et in
eo uerbum ipsum fuisse pro anima. Alii uerbum in carnem mutatum nihil de Virgine sumpsisse I.
[Idem Lucę] Contra Lucę II. Contra istos Lucę XI.
Contra Apollinarem qui unam tantum uoluntatem, id est diuinam ponit in Christo XXII.
Idem quod diuinitatem habuerit pro anima carne tantum hominis assumpta. Ioannis I.II.
Quod de cęlo corpus attulerit VI.
Item VIII.
Quod non habuerit animam humanam X.
Basilides, Valentinus et Martion respuunt Legem et prophetas. Lucas XI.
Item Manichei XVI.
Cherintus et Hebion dixerunt Christum hominem purum tantum. Item Martion, Paulus
Samosetanus et Photinus. Matthei I.
Cherintus et Hebion eircumcidi nos uolunt, quia Christus circumcisus sit. Lucę II.
Cathafrigę, quorum auctor Montanus, Prisca et Maximilla, etiam post Pentecosten faciunt
quadragesimam, eo quod ablato Sponso filii Sponsi debeant ieiunare. Matthei. IX.
Idem promissum paraclytum se suscepisse dixerunt. Manichei uero id de Manicheo
prędictum asserunt. Ioannis VII.
Donatistę localiter Christum concludere cupientes dixerunt eum tantummodo in Africa
esse. Matthei XXVIII.
Hebion et Cherintus Christum hominem tantum dixerunt. Item Martion, Paulus
Samosatanus et Photinus. Matthei I.
Item Hebion et Heluidius ex uiri coitu natum dixerunt I.
Hebionitę Paulum apostolum reiiciunt, cęteros admittunt et sabbatum obseruant II.
Hebion et Cherintus circumcidi nos uolunt ante baptismum. Lucę II.
Hebion Christum non ante mirandum fuisse dixit quam baptizatus sit II.
Contra Habionitas damnantes carnium esum XXII.
Eutices Christum totum unius naturę esse dixit, tanquam Verbi diuinitas ipsa se in
carnem animamque uerterit etc., Verbi et
carnis unam pronuncians naturam in Manichei et
Martionis transit insaniam et Dominum simulatorie omnia credit egisse et phantasticam
corporis speciem oculis apperuisse cernentium. Matthei I.
Item dixit ante incarnationem duas in Christo fuisse naturas, post incarnationem unam.
Sic et Heluidius I.
Vnam naturam esse in Christo XV.
Idem Marci VIII.
Idem quod Iesus et Maria unius naturę sint. Lucę I.
Euticius corpus nostrum post resurrectionem impalpabile futurum dixit.
Ioannis XX.
Heluidius de uiri coitu natum dixit. Item Hebion. Matthei I.
Item habuisse fratres XII.
Contra eundem XXVII.
Item Marci II.
Euichitę opinantur monacbis non licere sustentandę uitę causa
aliquid operari atque ita se ipsos profiteri, ut omnino ab operibus uacent. Matthei VI.
Heretici in uestimentis ouium, intrinsecus lupi rapaces. Item spinę et tribuli. Mathei
VII.
Idem sunt zizania, quę apparent, cum creuerit herba, et tunc colliguntur ad comburendum
XIII.
Heresis est fermentum quod corrumpit totam massam XVI.
Idem dicti Antichristi. Item falsi fratres XXII.
Heretici aut ex humanitate aut ex diuinitate Christi aut ex utroque falluntur XXVII.
Hęreticorum sermo lapis pro pane a dyabolo oblatus Lucę IIII.
Hereticus et dyabolus utitur exemplis Scripturarum, non ut doceat, sed ut fallat V.
Vulpibus comparantur. Item lapis IX.
Dicunt: Ego sum Christus. Idem Antichristi XXI.
Lapidant Dominum Iesum. Ioannis X.
Contra hęreticos XVI.
Eunomius se nosse Patrem et Filium dixit, sicut noti sunt inter se. Matthei IX.
Eunomiani, Arriani, Macedoniani dicunt Spiritum Sanctuum creaturam esse. Contra
Eunomium et Arrium XXIIII.
Faustus non natum ex homine Christum dixit. Matthei I.
Photinus, Hebion, Martion, Paulus Samosatenus hominem tantum fuisse. Matthei I. Iterum
I.
Photiniani solum Patrem dicunt esse Deum, Filium hominem, tertiam personam negant
Spiritum Sanctum XII.
Idem ex Virgine dant ei principium. Lucę I.
Dominus leproso dixit: Volo curare. Hoc contra Photinum V.
Photinus purum hominem dixit. Ioannis VI.
Iudeorum pharisei et saducei. Matthei XVI.
Iulianus tollit peccatum originale. Marci IX.
Idem uitanda esse sepulchra dixit. Lucę XI.
Martion etc. ut supra Hebion. Matthei I.
Martion et Manicheus Vetus laniant Testamentum IX.
Martion Christi passionem phantasticam esse asseruit XII.
Martion et Manicheus creaturas alienant a Deo. Dicunt Christum non esse natum ex
Virgine, sed in phantasmate uisum XIIII.
Contra Martionem et Manicheum X.
Martion, Basilides et Valentinus respuunt Legem et prophetas X.
Martion et Manicheus destruunt Vetus Testamentum XVI.
Contra Martionistas qui dicunt Christum bonum Deum, Veteris autem Testamenti deum malum
XIX.
Idem Ioannis I.
Martion et Tatianus nuptiis detrahunt II.
Martion dixit Christum non esse genitum secundum carnem XVIII.
Manichei phantasma esse Christum nec femineo posse nasci ex utero I.
Legem non accipiunt nec prophetas nec euangelistas pręter Ioannem, qui fuit cum Iesu in
morte V.
Item uirgultum uellere etc. huiusmodi putant contra pręceptum fieri: Non
occides. Nos de homine tantum accipimus V.
Dicunt hominem neque posse effici malum neque ex malo bonum VII.
De eadem substantia et ex eadem origine esse hominum et bestiarum animas VIII.
Manicheus et Martion contra Vetus Testamentum IX.
Manicheus et Martion creaturas alienant a Deo. Dicunt Christum non esse natum ex
Virgine, sed in phantasmate uisum XIIII.
Idem XXVI.
Dicunt alium Christianorum Deum, alium Deum Israel. Lucę I.
Carnem phantasticam tribuunt Christo I.
Contra eos II. Dominus curans leprosum tangit propter Manicheum V. Contra Manicheum et
Martionem X.
Animam a Deo, carnem a diabolo creatam dicunt XI.
Manicheus et Martion contra Testamentum Vetus XVI.
Manicheorum error de corpore phantastico XXIIII.
Manicheus nos a malo creatos ait. Ioannis I.
Item Martion I.
Quod uisibilia creata sint a malo deo VI.
De promissione mittendi paraclyti aiunt de
Manicheo fuisse prędictum VII.
Cathafrigę uero id sibi tribuunt VII.
Solem istum uisibilem oculis carneis Christum esse putant. Manichei contra Legem VIII.
Dicunt esse quandam naturam mali et gentem tenebrarum cum principibus suis, unde
diabolus originem ducit et hinc ducere originem carnem nostram aiunt, secundum illud: Vos ex
patre dyabolo estis. Iterum VIII.
Contra eos, eo quod unum ouile et unus pastor sit Noui et Veteris Testamenti X.
Mathematici Priscilianistę nasci unum quemque hominem sub constitutionibus stellarum
putant. Sic de stella, quę magis apparuit, iudicant I.
Mathematici. Ioannis II.
Contra mathematicos VIII.
Macedoniani, Arriani, Eunomiani dicunt Spiritum Sanctum creaturam. Mathei XII.
Macedonius Spiritum Sanctum seruum esse dixit. Ioannis III.
Mannes non ueraciter Christum carnem assumpsisse. Marci IX.
Martianus et Apollinaris aiunt, quod de cęlo corpus attulerit.
Ioannis VII.VI.
Nestorius hominem tantum de Virgiine natum, quę uerbum Dei non in unitatem personę, sed
in societatem separabilem recepisset I.
Geminam personam dat Filio. Lucę V.
Nestorius unde subuercus sit. Ioannis I.
Dixit, quod Iesus in uirtutibus crescebat et proficiebat III.
Dixit Christum prius fuisse hominem, postea assumpsisse diuinitatem VI.
Quod in simplici homine Dei Filius habitabat VIII.
Dixit alium Dei, alium Virginis Marię filium VIII.
Nouatiani dixerunt non dimitti peccata post baptismum VI.XII.
Nouatianus his qui martyrio lapsi sunt, ueuiam denegat III.
Contra illos XIIII.
Origenes dixit etiam peccatores post multa sęcula ueniam consecuturos XII.
Marci III.
Contra Lucę XVI.
Paulus Samosatenus ut supra Hebion. Mathei I.
Pelagiani omnia suo arbitrio tribuunt et iustum peccare non posse V.
Porphirius et Iulianus arguunt eos qui statim secuti sunt Christum. Matthei IX.
Quidam sceleratissime opinantur Spiritum Sanctum fuisse pro
semine in Christo, quem potentia ac uirtute
creatoris dicimus operatum I.
Quidam negant Deum a Christo fuisse prędicatum Deum Legis. Lucę II.
Quidam dicunt carnem in diuinam naturam fuisse mutatam II.
Quidam quod antiquis ignotus fuerit pater Iesu X.
Corporalia peccata grauissima, spiritalia leuia XI.
Contra eos qui a Virgine principium dant Christo et alium Veteris, alium Noui
Testameniti Deum esse dicunt XI.
Contra eos qui Christum magicis artibus usum dicunt XXIIII.
Qui dicunt phantasma fuisse omnia quę incarnationis sunt. Ioannis I.
Quidam quod Iesus non fuerit natus de Maria Virgine II.
Quidam de cęlo corpus attulisse et per Virginem transisse III.
Quidam dicunt Deum annunciatum in Veteri Testamento non esse Patrem Christi, sed nescio
quem principem malorum angelorum. Qui dicunt uoluntate, non natura unum sunt cum Patre Filius
X.
Quidam Patrem solum esse, sic negantes personarum pluralitatem XII.
Quidam, quod Filius Dei non sit Deus XI.
Qui uoluntate et dilectione unum esse Patrem et Filium, non natura XVI.
Qui dicunt Christum alienum esse a mundi conditione XVIII.
Quidam aiunt, quod in forma Dei manens non in natura formam accepit serui XX.
Sabellius, Noeti discipulus, dixit Christum eundem esse Patrem et Filium et Spiritum
Sanctum I.
Item XII.
Sabellius dixit, quod Pater et Filius et Spiritus Sanctus sit una persona. Ioannis I.
Item III.
Contra VIII.
Iterum et tertio VIII.XIII.
Contra Sabellianos de pluritate personarum XVII.
Tatianus et Martion nuptiis detrahunt. Ioannis II.
Valentinus Christum a Patre missum dixit spiritale uel cęleste corpus attulisse, nihil
de Maria Virgine sumpsisse I.
Item transisse per Virginem quasi per aquę ductum. Lucę I.
Contra II.
Valentinus, Basilides et Martion respuunt Legem et prophetas X.
Verbum fuisse creatori causam creationis.
SENECA
Ęger 3 .
Cęcus 3 .
Quidam hoc genere ualitudinis laborare, ut ipsi sibi uideantur occurrere 89 .
Suspirium uocat ęgritudinem, qua implicitus erat; medici meditationem mortis uocant 18 .
Distilationes et febriculę. Tria in morbo grauia: metus mortis, dolor corporis,
intermissio uoluptatum 30. 31 .
Innumerabiles morbos innumerabiles coquinę faciunt 46 .
Morbi faciunt, ut mors minus timeatur 60 .
Exercitatio animi in republica, in priuata, in studiis 72 .
Deesse non potest locus actioni honestę, ut Socrati Athenis, urbe a tyrannis occupata.
Quę consideranda in suscipiendis negociis 73 .
Ętas.
Omnibus potest contingere, ut bene uiuant, ut diu, nulli 9 .
Quicquid uides, currit cum tempore 20 .
Non enim uiuere bonum est, sed bene uiuere 25 .
Sęculum aureum 40 .
Non est beatior qui diutius uixerit, sed qui rectius 42 .
Non ut diu uiuamus, curandum est, sed ut satis. tas inter externa 43 .
Vita longa non sine incommodis 47 .
Vita breuis. Vita nec bonum nec malum est; boni ac mali locus est 49 .
Enygma. Quare interdum parabolis utendum 21 .
Nodus Herculaneus 37 .
Exemplum. Bonum est fugienda aspicere in alieno malo 85 .
Zenonem Cleantes non expressisset, si eum tantummodo uidisset, uitę eius interfuit etc.
3 .
Exempla docent a uitiis caueri et ad uirtutes excitari
52 .
PLATO
Ęger.
Non aliter affectus sum quam ille quem uipera mordet. Illum quippe ferunt, qualis sit
eius passio, aperire nolle nisi iis qui similiter egrotant. Quasi hi soli, ut pote mali non
ignari, ignoscant, siquis cruciatu compulsus et loqui et agere cuncta non dubitet 157 .
Corporis uita animę mors 236 .
Frigus et rigor unde in membris 258 .
Vnde
nascantur morbi 261 .
Grauissimi pessimi 261 .
Sacer morbus. Febres. Melancholici. Hic humor frigidus est, siccus et ater 412 .
Ętas. Vita breuis diuturnę et deteriori anteferenda 260 .
Euripides hanc uitam umbrę somnum appellat 410 .
Vita ideo breuis, ut anima citius proficiscatur ad meliora 427 .
Enigma. Homo non homo, uidens non uidens, percussit non percussit, lapide non lapide,
auem non auem, sub arbore non arbore 1. Eunucus luscus percussit uespertilionem sub sambuco
209 .
Emptio et uenditio. Nunquam uenditor rei uenalis duo precia dicat nec quicquam dolo
faciat. odiles de his cognoscant. Lex nequis inter eos caupo mercator ue sit 315 .
Heretici. Qui deos esse uel curare humana negant 310 .
Lex in impios. Sex genera in Deum peccantium 314 .
Socrates accusatus, quod non recte de diis sentiret 332 .
Manicei duos esse deos asserunt, alterum boni, alterum mali autorem 343 .
Impios prę cęteris fuisse traditur: Diagoram. Dicearcum, Epicurum, Lucretium 412 .
Impii homines plurimum uel ignauissimi sunt ut Epicurus uel flagitiosi ut Aristippus
uel insani ut Lucretius 412 .
PROBLEMATA ALEXANDRI APHRODISEI
Ęger.
Cur qui sunt cęci, calui non euadunt 5 .
Cur tabe et scabie et lippitudine proxime ad eas accedentes capiuntur, ab intercute
autem et febri et apoplexia minime 21 .
PROBLEMATA ARISTOTELIS
Ęger.
Cur morbus pestilens pręcipue afficiat eos qui ad laborantes eo propius accesserint 26 .
Contra febrim remedium 29 .
Cur sternutamenti erruptio sacra habita est. Cur sternutamenta, quę de medio noctis ad
meridiem usque moueantur, damnemus, quę a meridie ad medium noctis, approbemus 71 .
Ętas. Cur homines qui raris dentibus sunt, magna ex parte breuioris sunt uitę 42. 72 .
Cur qui manus cęsuram per totam obtinent palmam uiuere diutius possint 42. 72 .
Cur uita breui imbecillisque uiribus sunt, qui partem umbilico subiectam maiorem quam
superiorem habent pertinentem ad pectus 43 .
Cur diutius uiuunt qui locis calidis ętatem degunt 48 .
PROBLEMATA PLVTARCHI
Emptio et uenditio. Dexicreon nauclerus, cum Cyprum negociandi causa nauigaturus nauim
aqua Veneris monitu onerasset, in facta tranquillitate et multis siti laborantibus aquam
uenditans magnum lucrum fecit 86 .
AVLVS GELIVS
Ęger. Philippus oculo effossus, humero fractus, manu crureque oblęsus, omne denique
corporis membrum, quod fortuna auferre uoluisset, id ultro offerens
est, ut de cętero uitam cum honore et gloria ageret. Item Sertorius dehonestamento corporis
lętabatur, quia reliqua gloriosus retinebat. Discrimina periculorum in morbis
maiore ui fieri in diebus qui conficiuntur ex numero septenarii, quos medici criticos
appellant 24 .
Quid interest inter morbum et uitium 28 .
An hominum morbi secundum naturam proueniant. Democritus oculorum luminibus sponte se
priuauit, ut in contemplandis rerum naturis solertior fieret 59 .
Quomodo febrim quartanam laudauit Phauorinus 104 .
Morbo aut ętate ęger si in ius uocetur 117 .
Morbus sonticus 118 .
Ętas. De ętatum finibus pueritię, iuuentę, senectę 63 .
Tertium et sexagesimum annum agentes, aut laboribus aut interitu aut clade aliqua
affici solere 89 .
Diurnare pro diu uiuere 100 .
Enygmata Latini antiqui scirpos appellarunt.
Emptio, uenditio. Prudentis et cauti patrisfamilias, quod emere uelit, empturum se se
negare propter competitores emptionis 72 .
Recipere dicitur rem, qui eam excepit in aliarum uenditione uel contractu; inde seruus
receptitius 101 .
VITĘ PLVTARCHI
Ęger. Hagesilaus claudus ad regnum electus 120 .
Scylla pediculari morbo interiit 127 .
Pyrrrhus splenę laborantibus mederi solitus 128 .
Apii Cęci sententia pacem cum Pyrrrho disturbauit, cum cęteri ad eam inclinarentur 130 .
Duces pręstantissimi altero carentes oculo: Philippus, Antigonus, Hannibal, Sertorius,
qui oculo in pręlio amisso gloriabatur se testem secum ferre uirtutis 142 .
Ętas. Iocus in senes, qui ita aliquid moliuntur, quasi diu uicturi essent. Crassi et
Deiotari exemplum 23 .
Enygma Homero propositum a piscatoribus: Quod, inquiunt, cępimus, dimisimus, quod non
cępimus, habemus. Hoc ille soluere non ualens prę dolore periit 140 .
Emptio, uenditio. Pomponius Atticus ad hastam publicam nunquam accessit. Nullius rei
neque pręs neque manceps factus fuit 131 .
Exemplum. Alexander ad Achillis statuam 42 .
Esmenias 94 .
LACTANTIVS FIRMIANVS
Ęger. Ęgrorum curatio 133 .
Contra Epicureos querentes, quod homines morbis et morti sint subiecti
188 .
Ętas. Quare putantur antiqui mille annos uictitasse 44 .
Ecclesię fundamentum iactum et roboratum per apostolos 91 .
Illa sola Ecclesia catholica et uera, in qua confessio et remissio peccatorum per
penitentiam et fidem 98 .
Heretici. De heresibus, quas emersuras prophetę, Christus, apostoli prędixerunt 98 .
Hereticorum nomina 98 .
Quod ex defectu doctorum data est temerariis hominibus audacia impugnandi ueritatem.
Exemplum 100 .
LAERTIVS
Ęger. Speusippus, quia paraliticus erat, uehiculo ferebatur in Achademiam. Obuiam factus
Diogeni: "Salue", inquit. Et ille: "At tu nequaquam salue, qui eiusmodi cum sis, uiuere
sustines" 38 .
Sanitatem speciei esse constantiam, morbum contra huius esse uiolationem 84 .
Heraclitus aquę intercutis morbo correptus, medicos per enygmata sciscitabatur, an
possent ex imbre siccitatem facere. Illis uero non intelligentibus se ipsum boum stabulo
includens et fimo obruens nec proficiens moritur 89 .
Timon et Dioscorides, eius discipulus, ambo lusci. Cum quidam tertius adesset, se
mirari dixit, quodcum tres essent, non nisi quattuor haberent oculos. Ipse se Cyclopem
appellabat 98 .
Diuturni morbi plus habent quod delectet quam quod doleat 110 .
Ętas. Epimenides uixit annos CLVII et in totidem diebus senuit, quot annos dormierat
14. 15 .
Pythagoras ętatem distinguit: puer XX annos implet, adolescens XX,
iuuenis XX, senex XX. Eas anni temporibus accommodat: ueri quidem puerum, ęstati
adolescentem, autumno iuuenem et hiemi senem. Adolescentem intelligit puberem, iuuenem uirum
81 .
Democritus moriturus uitę spacium produxit usque in diem tertium panes calidos quotidie
naribus admouens 92 .
Enygma. Vnus pater, XII filii, his singulis XXX filię, alię candidę, alię nigrę.
Immortales sunt, et moriuntur. Est autem annus 12 .
Antisthenes, cum ab eo, qui proposuerat enygma, ut solueret, rogarettur,
"quid", inquit, "o stolide uis, ut soluam, quod etiam inuolutum nobis negocium exhibet"
22 .
Emptio. Diogenes quęrebatur, quod quę preciosissima sunt, minimo uenirent, et econtra;
denique statuam tribus milibus emi, farinę uero chenicem duobus ęreis 56 .
Exemplum. Fertur post Zenonis mortem Antigonum dixisse: "O quale spectaculum perdidi"
64 .
Pythagoras: Per uiam publicam non eundum, id est uulgi mores non imitandos esse
82 .
QVINTVS CVRTIVS
Ęger.
Alexander fluuium ingressus horrore obriguit et pallore confectus languere coepit 3 .
Pestilentia in exercitu Alexandri 61 .
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Ęger.
Philistei plagis percutiuntur 43 .
Israelitę dextero oculo priuati 45 .
Ęgrotos in publicum deferunt Babylonii 92 .
Langore extinctos non edunt, sed sepeliunt, damni loco id ducentes 94 .
Pherotima uermibus uiuens computruit 107 .
Titus Latinus ęger ob numen contemptum 118 .
Hippię dens excussus inueniri nequiuit. Epizelus repente oculis captus. Anaxagoras se
ipsum luminibus priuauisse dicitur, ut omnia altius contemplaretur 122 .
Pestilentia inaudita et morbi genus acerrimum 156 .
Ad uim morbi auertendam Sybillini libri aditi 178 .
Equi ex Sybaride potantes confestim sternutamento exagitantur 182 .
Agesylaus pede claudus 183 .
Clauo a dictatore fixo pestilentia sedata 198 .
Ęgrotat Alexander 211 .
Appius Cęcus et aures surdas habere optat 247 .
Cornelius per quietem se amittere uisum somniauit 250 .
Titus Manlius Torquatus excusata oculorum ualitudine consulatum refutat 290 .
Imperatores altero oculo carentes: Philippus, Antigonus, Hannibal 292 .
Metellus cęcus 337 .
Sylla morbo pediculari periit 357 .
Sertorius bello Marsico oculum amisit in pręlio. Quam cladem eximię laudis loco ponebat
357 .
Foedissimum morbi genus in Herode 408 .
Lucius Verus subito sanginis ictu extinctus. Gręci hipoplexim uocant 430 .
Aurelianus inedia curabat se, nunqqam medicis usus 448 .
Maximi foeda ęgritudo 458 .
Ętas.
Qui diutissime uiuant 2 .
Bactri parentes senio confectos necant 4 .
Musicani inter Indos centumtriginta annorum ęuum agunt 5 .
Epimenides CLIIII annos natus decessit 86 .
Massagetę, ubi senuerint, cum ouibus immolantur et a suis sic mixta carne commeduntur
94 .
Macrobii uiuunt annos CXX 98 .
Massinissa nonagenarius, sed corpore uiuido 328 .
Sylla obstat Pompeio ob ętatem triumpho immaturam. Ille respondet: Orientem solem magis
adorari ab hominibus quam occidentem 356 .
CL annos natus 426 .
Enigma de horis diei et noctis 87 .
Ecclesia. Hierosolimitanum templum miraculo deflagrauit 456 .
Heretici. Pharisei, Eseni, Saducei 333 .
Phariseorum dogma 417 .
Valentiniana neresis 430 .
Martionis heresis diuiditur 432 .
Sabelliana heresis 446 .
Paulus Samosatenus 448 .
Arrianę heresis origo. Ebionitana. Sabelliana 454 .
Arrii interitus 455 .
Donatiana. Eunomiana 456 .
Iouiniana aboletur 457 .
Apollinaris dogma 460 .
Pelagiana 461 .
Emptio. Persę forensem usum non norunt neque uendunt quicquam neque emunt 91 .
VALERIVS MAXIMVS
Ęger.
Qui gaudent bellando uita decedere, non egrotando in lecto, liber II.
Liuius Drusus ętatis uiribus et acie oculorom defectus ius ciuile populo
interpretatus est et id discere cupientibus composuit. Publilius senator et
Lupus Pontius, celebres causarum actores, lumimibus capti forensia stipendia
executi sunt, liber VIII, caput VII.
Appius Cęcus et lectica gestatus multa magnifica gessit etc., caput XIIII.
Ętas.
De senectute, liber VIII, caput XII.
Emptio, uenditio. Claudius Centimalus domus suę altitudinem submittere ab
auguribus iussus, uendidit illam Calphurnio Lanario nec indicauit. Cato Portius arbiter ipsum
Calphurnio damnauit, liber VIII, caput II.
Enygma. Homerus, quia quęstionem absoluere non potuisset, dolore absumptus creditur,
liber IX, cap. XII.
CICERONIS OPVSCVLA
Ęger. Appius Cęcus 39 .
Ętas. Aetatum officia 101 .
Emptionis uenditionisque quęstiones 148 .
Tollendum est ex rebus contrahendis omne mendacium 150 .
Lex in uendendo, ut uitia etiam dicantur 151 .
Titus Claudius Centimalus, Caius Calpurnius Lanarius 151 .
Caius Marius Gratidianus, Caius Sergius Orata 152 .
Fides bona 153 .
Venditorem imprudentem ne defraudes 159 .
Hereticus. Mala et impia consuetudo est contra deos disputare siue ex animo 189 .
PHALARIS
Ęger. Bene ualeo, si bene ualere est etc. 43 .
ORATIVS IN EPISTVLIS
Exemplum. Non decet imitari uulgus 2 .
Ęgri. Qui corporis, non animi uitio medentur 3 .
Ętas. Antiquitatis amator 21 .
Puerum laudat 26 .
EX PRIMA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Ęger. Imbecillitas corporis animę quoque uires secum trahit. Econtra Apostolus: Quando
infirmor, tunc, inquit, fortis sum 66 .
Morborum genera 116 .
Ingrediatur putredo in ossibus meis etc. ut requiescam in die tribulationis meę 132 .
Animi lętitia dolorem corporis mitigat 189 .
Cum caput dolet, omnia membra languent 190 .
Qui magnis febribus ęstuat 270 .
Quare Ezechias ęgrotauit 271 .
Liberatus egritudine 289 .
Longa infirmitate tabescere Dei ira est 354 .
Gratior est sanitas egrotatione depulsa 374 .
Ętas. Iusti implent dies suos, sed impii ne dimidiant quidem, quia non implent opera
270 .
Exemplum. Propinquate montibus ęternis, id est imitamini angelos uel prophetas 98 .
Vitemus exempla peiorum, ne etc. 304 .
Ecclesia. Vinea Domini 16. 95 .
Duo parietes a Christo copulati. Ter desponsata 16 .
Templum. Lybanus 25 .
Synagoga et Ecclesia 32 .
Vsque in finem duratura 59. 79 .
Syon 60. 72 .
Quicquid de Iuda dicitur, refertur ad Ecclesiam 62 .
In Ecclesia saluatio 81 .
Fiat pax in uirtute tua 96 .
Domus Iacob, domus Israel 100 .
Columna et firmamentum ueritatis 101 .
De Syon egredietur lex et uerbum Domini de Hierusalem. Turris 102 .
Vinea frugifera tota uera 101 .
Aduersum filiam Syon demones congregari 103 .
Nequaquam ultra per te transibit Belial 114 .
Populus Ecclesię 117 .
Templum Dei estis 126 .
Luna Ecclesia, sol Christus 131 .
Prius Iebus, deinde Hierusalem 137 .
Vinea Sorech 137 .
Niniue, Ecclesia de gentibus 141. 142 .
Templi reędificatio 145 .
Mons Testamenti 232 .
Dominus fundauit eam, et ipse est fundamentum eius 234 .
Veh fidei persecutoribus 251 .
Dominus pro Ecclesia. Spe/cula 238 .
Vnum altare Domini 240 .
Syon. 242 .
Vinea 251 .
Mons sanctus 252 .
Gloriosa dicta sunt de te, ciuitas Dei. Fluminis impetus lętificat ciuitatem Dei 262 .
Persecutores 263. 264 .
In Ecclesia Christi uera solennitas 265 .
Ecclesia repleta 266 .
In Armenia, in monte Tauro sedit arca Noe 269 .
Eram sterilis et uidua Sequitur ad foliumm
II
288 .
Sara 291 .
Transitus angelorum de templo ad Ecclesiam 294 .
Hierusalem instaurata in aduentu Christi 295 .
Clemens post Petrum Romanam rexit Ecclesiam 295 .
Ecclesię dilatatio 298 .
Ecclesia de gentibus, Dominus illuminat cęcos 300 .
Domus orationis 300 .
Domus orationis 303 .
Mons sanctus. Regnum Dei. 306 .
Quę deserta erant in Iudeis, ędificant in Ecclesiam 309 .
De Syon egredietur lex et uerbum Domini de Hierusalem 313 .
Suges lac gentium et mamilla regum lactaberis. Portę uirtutibus cęlatę. Plantatio Dei.
Vinea Sorech 315 .
Plantatio Domini gloriosa. Ecclesia gaudens in Domino 316 .
Ecclesia nomen nouum. Gaudebit sponsus super sponsa 317 .
Ciuitas sancti tui facta est deserta, Syon 321 .
Ecclesia lętabatur 325 .
Mons Domini 327 .
Accessistis ad Syon, montem et ciuitatem Dei uiuentis, Hierusalem cęlestem 331 .
Luna Ecclesia, sol Christus 332 .
Vinea Sorech 335 .
Gloriosa dicta sunt de te, ciuitas Dei 337 .
Thronus Dei. Terra promissionis 337 .
Aduersa Hierusalem ad Ecclesiam referuntur, cum offenderit Deum 339 .
Hortatur in persecutione 341 .
Persecutio 342 .
Domus orationis. Spelunca latronum 343 .
Persecutio 347 .
Terram fluentem lacte et melle 348 .
Infirmata est synagoga 353 .
Domus Dei 364 .
Ciuitas in excelso ędificata 375 .
Ascendamus in Syon ad Dominum 375 .
Ecclesia Christi primum ex Iudeis. odificatur ciuitas a Domino, a turre Ananehel 378 .
Homines et iumenta reducti in Ecclesiam 381 .
Heretici. Filii Ephraim intendentes et mittentes arcum 13 .
Fames audiendi uerbum Dei 14 .
Panes et aquas habent 15 .
Omnia quę dicuntur de decem tribubus referre possumus ad hęreticos, qui reliquerunt
regnum Dauid et Hierusalem, id est Christum et Ecclesiam 18 .
Ne ingrediaris in Galgala, hęreticorum conciliabula 19 .
Hęreticorum mater superbia 20 .
Sophismatibus opprimentes Ecclesiam 21 .
Conturbant Ecclesię aquas 22 .
Intercludunt uiam, ne de Sichem pergamus in Hierusalem 23 .
Cauete a fermento eorum 23 .
Furor draconum uinum eorum 24 .
Hęretici putant se ascendere 26 .
Ephraim, id est hęretici 28 .
Non faciunt
fructum uirtutis 29 .
1 Sagitta uulnerans lingua eorum 345 .
Seminant triticum, et spinas metunt. Hereticis minatur 350 .
Paulus Samosatenus et Photinus 356 .
Venite et percutiamus eum lingua 358 .
O qui ędificas domum tuam non cum iustitia. Grunis impeccantiam prędicat 362 .
In prophetis Samarię uidi stultitiam et in prophetis Hierusalem uidi similitudinem, qui
prophetant et decipiunt uos. Non mittebam prophetas, et ipsi currebant. Hereticorum luxuria
364 .
Heresis impassibilitatis et impeccantię 357 .
Quid sibi uolunt hereticorum paleę ad triticum Ecclesię. Dormierunt somnum suum et
nihil gaudii inuenerunt 365 .
Perdam ex eis uocem gaudii, uocem Sponsi 367 .
Et posuerunt idola sua in domo, in qua inuocatum est nomen meum 381 .
Ecclesię pax sabbatismus persecutionibus exhaustis 152. 154 .
Vinea Sorech 156 .
Candelabrum 157 .
Ecclesia 162 .
Persecutio 162 .
Vera Hierusalem. Quicquid de Hierusalem et templo dicitur, spiritaliter ad Ecclesiam
referri potest 163. 164 .
Septem mulieres. Ecclesia de Iudeis et gentibus. Vrbs Dei 165 .
Persecutio 168 .
Lybanus. Templum 169 .
Assumpsi mihi duas uirgas 170 .
Persecutores inebriati 172 .
Pax Ecclesię reddita 173 .
Malogranata 174 .
Cęlestis Hierusalem. Turris Ananeel. Torcularia 177 .
In persecutores Ecclesię. Iudas pugnabit aduersus Hierusalem 177 .
Cęlestis Hierusalem 178 .
Templum 184 .
Ecclesia 188 .
Ciuitas iusti, urbs fidelis, domus Domini, mons Dei 192 .
Domus Dei Iacob 193 .
Muri Ecclesię 194 .
Typus ędificandę Ecclesię 196 .
Et tabernaculum erit in umbraculum diei. Vinea Dei domus est Israel. Vinea Sorech.
Turris. Torcular. Vinea aliis locatur 199 .
In persecutores 209 .
Syon 217 .
Persecutio ad probationem et coronam 224 .
EX SECVNDA COMMENTARIORVM
Ęger. Infirmitas propter peccata 150 .
Cyllus dicitur, qui unam manum debilem habet 161 .
Angelum Sathanę uocat Paulus grauissimum
capitis dolorem,
quo afficiebatur 205 .
Opisthotono insanabili lapsus 238 .
Herodes uermibus consumptus est 267 .
Ętas. Tempus uitę breue 80 .
Ętas legitima XXV annorum est 203 .
Vitę longitudo non est in bonis 238 .
Si annis multis uixerit homo 306 .
Ętas cito decidens: mane adolescens, uespere senex 389 .
LXX anni 389 .
Ętas breuis 397. 429 .
Enigma. Parabolarum mos apud Syros et Palestinos 165 .
Inter enygma et parabolam 256 .
Epistola. Quattuor epistolę Pauli de carcere scriptę 252 .
Emptio. Quid sit pignus? Quid arabo 221 .
Institores unde dicti 265 .
Exemplum. Ne emuleris hominem iniustum nec imiteris uias eius 261 .
Quo quis utitur, ei similis efficitur 269 .
Pro iusto datur impius et pro recto iniquus 275 .
Ne emuleris malos 278 .
Cur quidam malos imitantur 302 .
Noli emulari in malignantibus 348 .
Cum uiderint sapientes morientes, simul insipiens et stultus peribunt 358 .
Ecclesia. In persecutores Ecclesię 20 .
Regina 48 .
Ecclesia uitiis degenerans 57 .
Syon 60 .
Elegit tribum Iuda 64 .
Terra uiuentium 85 .
Vrbes Israel ecclesię 95 .
Ciuitas Dei 97 .
Ecclesia Dei supra petram Christum Porta Domini. Cubicula. Talami 98 .
Porta. Hostium. Talami. Fenestrę. Palmę. Gazophilatia. Columnę 99 .
Sancta sanctorum. Sanctum sanctorum 102 .
Templum Ezechielis Salomonis templo pręstantius. Ciuitas Dei 107 .
Ecclesia uirgo dicitu r, synagoga uidua et repudiata 112 .
Ecclesia pręsens 113 .
Ecclesię latior possessio quam olim in Iudea. Ciuitas Dei. Adonaissa, id est Dominus
ibidem 122 .
Supra petram fundata 143 .
Fundamentum in farinę satis tribus 157 .
Sagena ex omni genere piscium congregans 158 .
Ecclesia de persecutionis procella reducta in portum 160 .
In muliere Cananitide mira Ecclesię fides, patientia et humilitas 161 .
Vinea Domini Sabaoth domus Israel est 170 .
Domus Ecclesia. Regnum Dei 185 .
Diuiduntur uestimenta inter milites gentium et sorte accipiunt uestem indiuisam 190 .
Dupliciter ecclesiam posse dici 192 .
Multi filii desertę magis quam eius que habet uirum 207 .
Vnum corpus Christi 228 .
Siquis non
ędificat Ecclesiam Christi 230 .
Non habens maculam nec rugam 336 .
Adam et Eua, Christus et Ecclesia 237 .
Non prodest Deum diligere et unitati Ecclesię contraire 256 .
Vrbs Ecclesia 257 .
Ecclesia conuocatio, synagoga congregatio interpretatur 262 .
Excidit columnas septem 265 .
Mulier gloriosa inueniet gloriam 267 .
Domus iustorum permanebit 268 .
Domus iusti 270 .
Mulier fortis 284 .
Vinea 285 .
Beatissimam prędicauerunt. Supergressa uniuersas 287 .
Magnificaui opera mea 291 .
Parua ciuitas et uiri in ea pauci 303 .
Vrbs Dei. Beata terra 305 .
Syon. Mons 321 .
Ecclesia ex gentibus 325 .
Syon Hierusalem 325 .
Hęreditas Christi 329 .
Assumpsit me de multitudine aquarum, id est de gentibus 331 .
Eripuit me de inimicis meis fortissimis, id est hereticis 332 .
Et super excelsa statuit me 332 .
Corpus Christi Ecclesia 335 .
Vnitas Ecclesię 335 .
Dominus pascit me et nihil mihi deerit 336 .
Odiui ecclesiam malignantium. Dilexi decorem domus tuę 338 .
Hęreditas Christi. Arca Dei 340 .
Ecclesia dilatata. Ciuitas munita 342 .
Ecclesia magna 351 .
Audi, filia, et uide. Astitit regina a dextris tuis 356 .
In ciuitate Dei nostri. Mons Syon 357 .
Oliua 360 .
Ciuitas munita. A finibus terrę ad te clamaui 365 .
Pinguescent speciosa deserti 367 .
Ecclesia una 369 .
In ecclesiis benedicite Dominum 370 .
Hierusalem cęlestis 371 .
Donec auferatur luna 374 .
Desertum. Mons sanctificationis suę 378 .
Vineam de Ęgypto transtulisti, quam plantauit dextera tua 379 .
Fundamentum Sanctę Trinitatis. Gloriosa dicta sunt de te,
ciuitas Dei 365 .
Raab Ecclesia 386 .
odificabo in generatione et generatione sedem tuam 387 .
Et thronus eius sicut sol in conspectu meo 388 .
Domum tuam decet sanctitudo 392 .
Insulę ecclesię 394 .
Audiuit et lętata est Syon 395 .
Adorate in monte sancto eius 396 .
Ciuitas Domini. Lapides eius. Ędificabit Dominus Syon 397 .
Fecit lunam in tempore 399 .
Constituit eum Dominum domus suę 400 .
Naues ecclesię 402 .
Desertum 403 .
Qui habitare facit sterilem in domo matrem filiorum lętantem 409 .
Et in mandatis eius non erraui 417 .
Domus Dauid 420 .
Intrabimus in tabernaculum Dei. Elegit Dominus Syon in
habitationem sibi. Viduam eius benedicens benedicam 422 .
Domus Domini 423 .
Luna et stellę, Ecclesia et doctores. Syon 425 .
Omnis gloria eius filię regis ab intus 430 .
Omnis caro, tota Ecclesia 430 .
Hierusalem. Syon Ecclesia. Portę prophetę, serę doctores 433 .
Templum terrenum figura est templi cęlestis 436 .
Heretici. Prophetę tui uiderunt tibi falsa 12 .
Propter montem Syon, quia disperiit, uulpes abundauerunt in eo 21 .
Conterentur delubra uestra 30 .
Veh prophetis insipientibus qui sequuntur spiritum suum 41 .
Vulpes 42 .
Qui blandiuntur, ut decipiant 43 .
Oleum hereticorum lenitate decipiens simplices 46 .
Hierusalem ab hereticis scinditur. Aurum et argentum uertunt in idolum 48. 63 .
Samaria et Sodoma, heretici et ęthnici 50 .
Despiciunt Syon et confidunt in monte Samarię 50 .
Filii Ammon 68 .
Filii Aradii 72 .
Arietes aquas purissimas conturbantes 73 .
Qui in Filio similitudinem tantum Patris confitentur, naturam negant 75 .
Aquas Syloę conturbant et aquas Ęgypti potant 83 .
Rethe Domini quo capitur draco 83 .
Hereticorum superbia 84 .
Synagoga Sathanę 85 .
In parietinis habitant et desertis 87 .
Maculant eloquia Scripturarum 88 .
Hereticorum dissensio 89 .
Gog et Magog 94. 95 .
Gog quasi tempestas ueniet 94 .
Locus hereticę prauitatis a lateribus aquilonis. Oportet hereses esse. Omnes
adulterantes. Sermo Ecclesię destruit hereses 95 .
Victoria contra hereticos. Hereticorum uictimę 96 .
Dabo eis potum aquam felis 118 .
Aquę contradictionis 120 .
In uestimentis ouium lupi rapaces 148 .
Flumina. Sermo eorum arena 149 .
Filii Dauid. Contra Martionem et Manicheum et cęteros qui
dicunt Christum non esse natum de carne 151 .
Cum persecuti uos fuerint in una ciuitate, fugite in aliam
152 .
Eunomius tantam se Patris et Filii notitiam iactat habere, quantam ipsi inter se 154 .
Hebionitę cęteros recipiunt apostolos, Paulum tanquam transgressorem Legis repudiant
154 .
Martion et Manicheus Christum natum de phantasmate dicunt. Contra Valentinum tres
naturas introducentem: spiritalem, animalem atque terrenam 156 .
Contra Martionem et Manicheum
qui Legem repudiant
159 .
Scandalum offendiculum et ruinam signat. Cęci sunt et duces cęcorum 160 .
Fermentum phariseorum et saduceorum. Modicum fermentum totam massam corrumpit 161 .
Portę inferi 162 .
Contra Arrium et Eunomium, qui Filium Patre minorem dicunt 170 .
Phariseorum et saduceorum heresis 171. Symon Samaritanus 173 .
Abominatio desolationis. Surgent pseudochristi et pseudoprophetę. Arrius et Eunomius
negant Filium Patri eese ęqualem 174 .
Nox nocti indicat scientiam 189 .
In Hebionem et Photinum, quod Christus sit Deus 191. 193 .
Alium lucis, alium sęculi et tenebrarum asserunt conditorem. Valentini delyramenta 192 .
Martion conditorem respuit et alterius Dei Christum simulat 192 .
Qui diuersas naturas prętendunt, spiritalem uidelicet et animalem et choicam 194 .
Quid Martion erasit de Apostolo 199 .
Cataphrigę. Offitę. Borboritę. Manichei etc. nomina portentosa 200 .
In Martionem qui creatorem sanguinarium et crudelem infamat 201 .
Contra eos qui dicunt Christum putatiuam carnem habuisse, non ueram 203 .
Nouatiani nolunt reformari eos quos semel peccata contriuerint 206 .
Contra Hebionem qui post Euangelium credentes in Christo circumcidendos putat 208 .
Arrius in Alexandria una scintilla fuit 210 .
Contra Martionem et Valentinum, qui creatorem crudelem sanguinarium dicunt in
Testamento Veteri 211 .
Heresis ab electione dicitur 213 .
Contra eos qui diuersas naturas asserunt et bonam arborem non posse malos fructus
facere 215 .
Tatianus, Encratitarum heresiarches acerrimus, Christi carnem putatiuam
esse dixit et omnem cum muliere coniunctionem immundam 216 .
Qui alium Legis, alium Euangelii prędicant Deum 224 .
Martion et Valentinus dicunt alium esse inuisibilium 2 conditorem, alium uisibilium.
Contra Arrianos qui sapientiam Dei factam contendunt 226 .
Valentini parabolę atque coniugia 227 .
Contra Sabelium, qui eundem Deum Patrem putat et Filium. Contra eos qui Christum non
ante Mariam fuisse aiunt et alium Filium Dei, alium Filium hominis autu
mant 229 .
Contra dubitantes 230 .
Heretici fures 232 .
Qui diuersas naturas inducunt. Aduersus Martionem qui iustum Deum a bono separat 235 .
Qui omnes nuptias repudiant. In Martionem qui ait Scripturam ueterem non pertinere ad
Christum 237 .
Qui nolunt Vetus Testamentum esse Dei boni, cuius filius Christus sit 238 .
Qui detrahunt tam Veteri quam nouo Testamento 241 .
Qui damnant secunda matrimonia 243 .
Hereticus loquitur turpis lucri causa 245 .
Heresis ab electione. Inter heresim ut scisma 250 .
Qui putant alium conditorem paruorum, alium magnorum 251 .
Mulier extranea hereticorum prauitas. Origeniani. Impii de terra perdentur 259 .
Meretrix et adultera. Longe fac ab ea uiam tuam. Quare seduceris ab aliena 262 .
Meretrix ornata ad capiendas animas 264 .
Aquę furtiuę et panis absconditus. Mulier stulta et clamosa 265 .
Mulier pulchra et fatua 267 .
Nuncius impii cadet in malum 269 .
Indignatio regis nuncii mortis 271 .
Vir insipiens fodit malum 272 .
Bilinguis 273 .
Non decent hereticum delicię Scripturarum 273 .
Parata sunt derisoribus iudicia 274 .
In coetu Gygantum commorabitur 275 .
Non est sapientia contra Dominum 276 .
Eiice derisorem. Supplantantur uerba iniqui 276 .
Ne desideres de cibis eius in quo est panis mendacii. In similitudinem arioli et
coniectoris ęstimat quę ignorat 277 .
Iustus lapsus in errorem. Qui mittit hereticum ad prędicandum. Labiis suis intelligitur
inimicus 280 .
Qui decipit iustos 281 .
Corrumpens Scripturas. Comedens inopes 283 .
Congregant dogmata in malum suum 297 .
Impudenti facie sunt 300 .
Emenda te 301 .
Sagena hereticorum 303 .
Muscę quę principantur parti Ęgypti. Qui peruertit iustos 304 .
Prudentium dicta non capiunt. Impugnant sapientię ciuitatem. Non accipientes Vetus
Testamentum 305 .
Dentes peccatorum contriuisti 321 .
Loquitur mendacium. Vir sanguinum et dolosus. Non est in ore eorum ueritas. Sepulchrum
patens guttur eorum. Decidant a cogitationibus suis. Expelle eos 322. 328 .
Incidit in foueam. Vt destruas inimicum et ultorem 324 .
Inimici defecerunt frameę. Periit memoria eorum cum sonitu. Portę mortis
325 .
Peccatores intenderunt arcum 326 .
Vana locuti sunt 327 .
Qui deuorant plebem meam 328 .
Exurge, Domine, pręueni eos et supplanta eos. Dimiserunt reliquias suas paruulis suis
330 .
Cum peruerso peruerteris. Qui negant Trinitatem claudicauerunt a semitis suis 332 .
Nox nocti indicat scientiam 333 .
Audiui uituperationem multorum 342 .
Erubescant et reuereantur simul qui gratulantur malis meis 347 .
Vt decipiant pauperem 348 .
Dixit insipiens in corde suo: Non est Deus 360 .
Qui deuorant plebem meam sicut escam panis 361 .
Pręcipita, Domine, et diuide linguas eorum. Descendant in inferum uiuentes.
Contaminauerunt Testamentum eius. In malum uertunt Scripturas 362 .
Errauerunt ab utero. Ad nihilum deuenient 363 .
Gladius in labiis eorum 364 .
Obstructum est os loquentium iniqua. Intenderunt arcum suum. Defecerunt scrutantes
scrutinio. Infirmata est contra eos lingua eorum. Verba iniquorum pręualuerunt super nos 366 .
Dissipa gentes quę bella uolunt. Bestię calami. Congregatio taurorum 370 .
Iniquitatem in excelso locuti sunt 373 .
Leua manus tuas in superbias eorum in finem 374 .
Filii Efren 377 .
Inimici nostri subsanauerunt nos 379 .
Contra Eunomium et Arrium qui dicunt Filium Dei similiter esse
filium, ut nos sumus. Qui dicunt diabolum, qualis est, talem a Deo esse creatum 381 .
Qui pugnant aduersum sanctos XI sunt 382 .
Montes tenebrosi 385 .
A uerbo aspero et a sagitta uolante 390 .
Martion quęrit, quare Deus cimicem aut pulicem fecit 391 .
Vallis oliuarum. Philosophi heretici 391 .
Loquentur iniquitatem. Pupillos occiderunt. Qui dicunt Deum corporeum et habere membra
392 .
In Arrianos, qui Dominum factum dicunt. Qui dicunt aquas a Deo non esse creatas. In
Nouatianum negantem penitentiam 393 .
Conuertit aquas eorum in sanguinem 400 .
Cito fecerunt, obliti sunt operum eius 401 .
Et multiplicata est in eis ruina 401 .
Defecerunt scrutantes 402 .
Et oratio eius fiat in peccatum 405 .
Qui Christum negant esse uel Dei uel Dauid filium 406 .
Qui dicunt Christum creaturam 407 .
Maledicti qui declinant a mandatis tuis 415 .
Dissipauerunt iniqui legem tuam 418 .
Confundantur et conuertantur retrorsum omnes qui oderunt Syon 421 .
Caput circuitus eorum, labor labiorum ipsorum operiet eos 426 .
Non communicabo cum electis eorum. Oleum peccatoris non impinguet caput meum. Dissipata
sunt ossa nostra secus infernum 427 .
In Arrium negantem personarum ęqualitatem 428 .
Libera me de aquis multis, de manu filiorum alienorum. Posuerunt in cęlo os suum.
Quorum filii sicut nouellę plantationis. Cęllaria eorum plena 429 .
Oues eorum foetosę. Non est ruina macerię neque transitus 430 .
In eos qui negant Spiritum Sanctum. Qui solem deum esse dicunt 434 .
Qui Filium Patre minorem esse asserunt 434 .
Ad faciendam uindictam in nationibus. Et nobiles eorum in manicis ferreis 435 .
IOSEPHVS DE HISTORIA IVDEORVM
Ęger. Herodis morbus uehemens 152 .
Ecclesia. Templum ab Herode conditum 139 .
Heresis. Sectę quattuor apud Iudeos 158 .
Ecclesia. Desolatio templi a Dauide prędicta 107 .
IDEM DE ANTIQVITATE IVDEORVM
Ętas. Terebintus antiquissima 51 .
Exemplum. Duo modi disciplinę, sermone et exemplo 88 .
Ecclesia. Quando templum exustum a Romanis 68 .
EVSEBIVS DE PRĘPARATIONE EVANGELICA
Ętas annosior 59 .
Hęresis. Contra Porphirium 21. 22 .
Ecclesia. Templum fundatum 61 .
Quando a Salomone conditum templum 68 .
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Ętas. De uita hominum ante diluuium 110 .
Mathusalem, cuius ętas XIIII annis uidetur diluuium excedere 110 .
Qui tam longęuos homines fuisse non credunt 111 .
Ecclesia paradisus 97 .
Arca Noe Christum Ecclesiamque figurat 116 .
Hierusalem terrena et cęlestis 134 .
Instauratio templi 149 .
Maior gloria Ecclesię 150 .
Regnum celorum 166 .
Hęreticus Valens 40 .
Porphyrii inconstantia et error 73 .
Porphyrius 74. 75 .
Cham hereticos signat 118 .
Quod per hereticorum dissensiones fides catholica roboratur 151 .
ORIGENES
Enygma sermo figuratus 113 .
Ecclesię fundamentum Christus 23 .
Ecclesia ex gentibus filia pharaonis 29 .
Vnum tabernaculum, non tria 66 .
Ędes tabernaculi 79 .
Virgo 84 .
Ecclesia primitiuorum adscripta in cęlis. Mons Syon. Ciuitas Dei 94 .
Neomenia nouilunium, quando luna iungitur soli, id est Ecclesia Christo 133 .
Ecclesia Dei 149 .
Raab Ecclesia. Extra Ecclesiam nemo saluatur 150 .
Corpus Ecclesię 152 .
Meretrix saluata 153 .
Ciuitas Ecclesia 156 .
Iebusei in Ecclesia 169 .
Heretici. Apelles, Martionis discipulus, contra Vetus Testamentum 5 .
Hebionitę circumcisionem suscipiendam dicunt 8 .
Contra Deum Legis 20 .
Philistini luto replent puteos Isaac 20 .
Pharao quęrens necare masculos 29 .
Vana dogmata audimus quidem, sed non recipimus 30 .
Quomodo pugnandum contra hereticos 34 .
Perditionem quęrunt in Scripturis 79 .
Errantes de Patre et Filio 83 .
Ex matre
Israhelita, ex patre
Ęgyptius 87 .
Detrahentes Moysi 98 .
Qui non suscipiunt Legem 99 .
Chore 102 .
Contra Deum Legis 103 .
Puteos replent terra. Ad fontem ueniunt, sed non per Moysen 110 .
Balaam super asinam 115 .
Beor blasphemi heretici 127 .
Doctrina Balaam. Fornicatio 128 .
Furati linguam de Hierico 155 .
Qui Iesum Naue crudelitatis arguunt 160 .
Iterum 160 .
Heretici quasi lucernę 162 .
Sapiens destruet munitiones hereticorum 167 .
Martion Deum Legis iustum, sed non bonum dixit 174 .
Traditi in manu Iabin 177 .
Filii orientis cum Madianitis et cum Amalech oppugnant populum Dei 180 .
HERODOTVS
Ętas.
Macrobii Ęthiopes centum et XX uiuentes annos 38 .
BASILIVS MAGNVS
Quęre alphabetum in fine eius operis.
PLINIVS
Fortuna inuocatur, et accusatur etc. 23 .
Fortuna diuersa Macedonię 48 .
Fortuna sine flore multis 158 .
Ex seruis uenaliciis prętoria ornamenta adepti 336 .
Foelix. Mortalium nemo foelix 80 .
Quę spectatissime floreant, celerrime marcescere 213 .
Polycratis annulus capto relatus pisce 311 .
De eodem liber XXXVI, caput I 346 .
Fides. Pugnauit aduersus latronem canis pro domino suo 92 .
Occiso Scytharum regulo ex prouocatione dimicante, hostem, cum uictor ad spoliandum
uenisset, ab equo eius ictibus morsuque confectum 93 .
Interfecto Nicomede rege equus eius inedia uitam finiuit.
Centaretrium e Galatis
occiso Antiocho equum eius conscendisse, at illum pręcipitem in abrupta isse exanimatumque
una. Hirundo detulit epistolam Fabio Pictori obsesso 109 .
Columbę annexas pedibus attulere epistolas in obsidione Mutinensi 111 .
Fortis. Tritanus Tritanique filius Aulus Iunius Valens,
Fusius Saluius Atanatus, Caius Milo 78 .
Siquis comparet onera corporibus, uires pręcipue formicis 121 .
Fortissimi, quibus cor hirtum, sicut Aristomeni Messenio, qui CCC occidit Lecedemonios
124 .
Animalia fortiora, quibus sanguis crassior 126 .
Echeneis stare cogit nauigia. Quod accidit in pugna Antonii Acciaca 302 .
Torpedo piscis, si attingatur, torpescere facit lacertos et pedes
alligat. Alectoria gemma inuictum reddit; ea Milo dicitur usus 353 .
Formosus. Hominis corpus cubitorum XLVII 77 .
Orestes cubitorum VII, item Polio. Gabaram procerissimum uidit Plinius.
Pusio et Secundilla grandi statura. Hermesias compositio est, qua usi liberos
pulchros bonosque generant 245 .
Fur. Alutarium mulum semper comitatur sargus et coenum
fodiente eo excitatum deuorat pabulum 100 .
Graculi monedulę, cui soli aui furacitas auri argentique
pręcipue mira 10 est 109 .
Rutam furtiuam prouenire fertilius, apes uero minime 198 .
Frigidum. Salamandra ignem extinguit tactu 115 .
Per niuem ituris panaces semen bibere ac perungi eo precipiunt 260 .
Ferrum optimum uitę pessimumque instrumentum 324 .
Magni Pompei edictum, ne telum esset in Vrbe. Porsena foedus
dedit populo Romano, ne ferro uterentur 11 nisi in agricultura 324 .
A ferro sanguis humanus se ulciscitur. Contactum nanque eo, celerius subinde rubiginem
trahit.
STRABO
Foelix. Polycrates annulum relato pisce recuperauit; a Persarum satrape suspensus est
246 .
Larmanacogas 12 Indus secunda diu usus fortuna, mutationem eius pręcauens, ridens se in
rogum coniecit 275 .
Fides. Fideiussorem non fefellit lupus 87 .
Contra fallentem non est actio, ut qui credit, discat credere cautius 269 .
Frugalitas Massiliensium 75 .
Hermodorum eiecerunt Ephesii, quod uir frugi esset et ipsis dissimilis 248 .
Euthydamus opibus hęreditario acceptis dicendi facultatem et gloriam addidit 254 .
Viro frugi obiectum: Nec tecum uiuere possumus nec sine te. Indi in uictu frugales 271 .
Bragmanorum philosophi frugalissimi 272 .
Nabathei puniunt eum qui rem minuit, et qui auget, honoribus afficiunt 297 .
Fletus. Flendo uirum Arthemisia consumpta est 253 .
Fortissimi omnium Crotoniatę ex quibus Milo 106 .
Fortissimus in regem eligitur 208 .
Canes leone fortiores apud Indos 208 .
Idem 269 .
Formosus. Babylonii proceri pulchrique, cęterum rudes et imperiti rerum 199 .
Rex fit qui forma pręstat 268 .
Puer bimestris, si uenusta forma aparuerit, educatur, alioquin perimitur.
Darius Longimanus omnium pulcherrimus 280 .
Fur. Auctolycus 176 .
Furtis omnino abstinentes Indi 271 .
VALERIVS MAXIMVS
Foelix, dum uiuit, nemo 65 .
Omnia mea mecum porto, respondit Bias.
EMILIVS PROBVS
Foelix eo fuit, quod LX natus annos nullius suorum mortem uidit, cum multos habuerit 46 .
Fides non adhibita delatoribus, donec ipse qui accusabatur, in crimine manifesto
deprehensus 10 .
Fidem frangenti hosti frangere noluit 36 .
Fidei quam salutis cupidior fuit 39 .
Forma corporis amplissima pulcherrimaque Machrochir fuit et manu fortis 46 .
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIBVS
Foelix. Quintus Metellus a quattuor filiis elatus, ex quibus tres consulares, unum etiam
triumphantem uidit 24 .
Cornelius Sylla in fortuna felix dictus Mario Pręnestę
interfecto felicem se edicto appellari iussit 30 .
Fides. Marcus Attilius Regulus, ut fidem hosti datam seruaret, supplicia mortemque
contempsit 17 .
Quintus Fabius Cunctator de redemptione captiuorum cum hostibus pepigit, senatus
improbauit, ipse autem fundum suum CC milibus uendidit et fidei satisfecit 18 .
Fortis. Mithridates sex iuges equos regere solitus 31 .
APOPHTHEGMATA PLVTARCHI
Fortuna non relinquitur heredi 9 .
In secundis time aduersa 10 .
Fortunę insidię 43 .
Fortunam non timet qui ratione utitur 56 .
Foelicem statum mutat tempus 57 .
Felicitas pendens ex funibus 92 .
Frugalitas eorum qui nummo ferreo usi 71 .
Frugi ero, etiam si non emeris 92 .
Facinus ęgregium non fit sine periculo 49 .
Facinus clarum et cum periculo adeundum. Facere bene quam dicere pręstat 20 .
Res pręstat uerbis 8 .
Facta merentur pręmium, non uerba.
Furtum. Furari licet, deprehendi non licet apud Lacedemonios 96 .
FABIVS QVINTILIANVS IN DECLAMATIONIBVS
Fortuna. Sydera dominari hominibus 19 .
Fatum dictum quod fit 20 .
Fatum uincit et uincitur. Fortunę inconstantia recolenda magis ei cui plus indulsit 45 .
Fides seruanda etiam citra utilitatem 73 .
Fletus. Lugere foemineum est 49 .
Fama parua metu primo mox etc. 53 .
Rumor res sine teste, sine iudice 80 .
Fames et pudor non habitant una 56 .
Fames nihil relinquit intentatum 58 .
TVLLIVS IN TVSCVLANIS
Fortunę non esse uirtutem subiectam 142 .
Theophrastus accusatur, quod in Calistene suo laudarit illam sententiam: Vitam regit
fortuna, non sapientia 146 .
Metrodorus: "Occupaui", inquit, "te, Fortuna, atque cępi omnesque
aditus tuos interclusi, ut ad me aspirare non posses."
Foelix. Zeno dicebat eum esse beatum qui pręsentibus uoluptatibus frueretur speraretque
futuros 122 .
Beatus est qui animi ęgritudine caret, cum miser sit ei subiectus 144 .
Beatus eiusmodi tranquillitati maris comparatur 144 .
Beatus etiam dicitur qui ex maiore parte beatus est 145 .
Semper beati omnes boni 146 .
Qui dicendi sunt beati. Omen beatum est cui nihil deest 148 .
Omnes beati sunt uirtutis compotes. Beatum non oportet sollicitari metu. Sapiens semper
beatus. Quibus rebus constet uir beatus 149 .
Zenocrates in sola uirtute uitam beatam ponit.
Formosus. Magni refert, quali in corpore animi locati sunt 100 .
Pulchritudo corporis animi pulchritudini comparata 133 .
Forma corporis non habenda in bonis 149 .
Frugalitas. Frugalitati contrarium uitium est nequitia 119 .
Frugalitatis nomine uirtutes continentur 134 .
Hominem frugi omnia recte facere.
Fletus. Angor fit ex interitu eius qui carus fuit 131 .
Moeror ęgritudo flebilis. Lugendi genera detestabilia 126 .
TVLLIVS DE FINIBVS
Foelicitas. Beata uita non depulsione mali, sed adeptione boni iudicatur 23 .
Beati interdum tristi constantia 26 .
Non est beata uita quę
amitti potest 30 .
Epicurus ęque beatam dicit infinito tempore et modico 31 .
Stoicis uidetur non magis optabilior beata uita, si sit longa quam si sit breuis 47 .
Beatus nemo nisi bonus 52 .
An in minimis sit aliqua accessio 58 .
An bonum omne sit laudabile 62 .
Beata uita animi tranquillitas. Democritus 71 .
Beatam uitam etiam sine bonis corporis posse existere; illis tamen perfici 81 .
Theophrastus beatam uitam cum cruciatu corporis coniungi posse negat 82 .
Quis beatior, Quintus Metellus an Regulus 83 .
Quod beato non potest esse beatior. Polycratis Samii foelicitas 85 .
Beatum beato beatiorem fieri posse. Beatos in cognitione naturę uersaturos 77 .
Fides. Sextus Peduceus reddidit hęreditatem, cum retinere posset sine teste rogatus 25 .
Marcus Regulus hosti seruauit fidem 26 .
Formosus. Membra hominis alia ad usum, alia ad ornatum 41 .
Partes corporis uigere natura desyderat 73 .
Forma propter se expetenda 76 .
Bona corporis.
Facinus egregium. Magna moliri causa minimi consequendi stultissimum esse 35 .
POMPONIVS MELLA IN GEOGRAPHIA
Felix. Hiperborei beatius et diuitius uiuentes, cum uitę sacietas cępit, sibi mortem
consciunt 48 .
Fides. Asiacę furari quid sit, ignorant 24 .
BEATVS HIERONYMVS IN PARTE PRIMA
Felicitas superna beatorum 9 .
Terra promissionis, terra uiuentium 185 .
Regnum Dei non est cibus nec potus 202 .
Formę amor 41 .
IDEM IN PARTE SECVNDA
Felicitas. Sancti in anima et corpore 117 .
Sanctorum gloria 118 .
Mors contemnitur, dum cęlestia concupiscuntur 153 .
Tres species per quas regni cęlestis posessio introitur: pudicicia, mundi contemptus,
iustitia 158 .
Beatitudo post miserias 274 .
Sabbatum. Requies 290 .
Quod beatorum gloria sit inenarrabilis etiam miraculo patuit et quod uoluntas beatorum
conformis sit diuinę 313 .
Forma. Quomodo dicitur nigra et formosa 11 .
BIBLIA
Fortuna. Sors bis 130 .
De paupere rex et de rege pauper 133 .
Qui ponitis fortunę mensam et libatis super eam; numerabo uos in gladio
etc. 166 .
Felicitas. Enoch non apparuit, quia tulit eum Deus 1 .
Iacob uidit scalam, angelos, Dominum 5 .
Ioseph eductus de carcere pręficitur domui pharaonis et populo 7 .
Germinauit uirga Aaron in tribu Leui. Dedit Dominus Israeli omnem terram quam patribus
promiserat, et fuit pax nemine cum eis congredi auso 34 .
Benedixit Dominus Obededom posita archa in domo eius 50. 72 .
Pręmia bonorum 54 .
Currus igneus et equi ignei sustulerunt Heliam 62 .
Decima pars eligitur ad habitandum in Hierusalem, et benedicitur eis 87 .
Quare impii aliquando prosperantur 104 .
Videbunt iusti et lętabuntur; et innocens subsannabit eos. Saluabitur innocens 105 .
Prospera Iob per quę beatificabatur ab hominibus 106 .
Addidit Dominus omnia quęcunque fuerant Iob duplicia 108 .
Iustorum remuneratio. Psalmus III 108 .
Domine, quis habitabit in tabernaculo tuo. Psalmus XIII. Vita ęterna.
Psalmus XXII. Terra uiuentium. Psalmus XXVI. Beati quorum dimissę
sunt iniquitates. Psalmus XXXI 110 .
Non concupiscas prosperitatem iniusti, sed sustine Dominum. Item pręmium
et exaltatio et elati deiectio.
Psalmus XXXVI. III. Affectans patriam cęlestem. Psalmus XLII 112 .
Describitur beatitudo regni cęlestis. Psalmus LXIIII. Fidelium saluatio.
Psalmus LXXI. Quare mali prosperantur et boni tribulantur. Psalmus
LXXII 114 .
Status populi in patriam reducti. Psalmus LXIIII. Fruitio uisionis diuinę.
Psalmus LXXIX 115 .
Supernę beatitudinis desiderium. Psalmus LXXXIII. Lętitia beatorum.
Psalmus LXXXVI 116 .
Vt repleamini misericordia et exultemus in ęternum, et dirigamur in uiam salutis.
Psalmus LXXXIX. In ęternum glorificabitur, salutare Dei uidebit. Psalmus
XC. Iustus ut palma florebit. Psalmus XCI. Lux orta est iusto et rectis
corde lętitia. Psalmus XCVI 117 .
Filii seruorum tuorum habitabunt etc. Psalmus CI 118 .
De felicitate misericordium. Psalmus CXI. Nos qui uiuimus, benedicimus
Domino. Psalmus CXIII. Placebo Domino in regione uiuorum. Psalmus
CXIIII 119 .
Lętatus sum in his quę dicta sunt mihi; in domum Domini ibimus. Psalmus
CXXI. De beatis. Psalmus CXXIIII 121 .
Erunt sicut sagittę agiles in manu, in uoluntate potentis Dei. Psalmus
CCXXVI 122 .
Filii tui sicut nouellę oliuarum, in circuitu mensę tuę.
Psalmus CXXVII 122 .
Multiplicabis in anima mea uirtutem. Psalmus CXXXVII 123 .
Anima mea cognoscet nimis. Psalmus CXXXVIII. Eodem Psalmo: In libro tuo
omnes scribentur 124 .
Iusti confitebuntur nomini tuo, et habitabunt recti cum uultu tuo. Psalmus
CXXXIX. Educ de custodia animam meam ad confitendum nomini tuo. Me expectant iusti,
donec retribuas mihi. Psalmus [141] CXLI. Beatus populus cuius Dominus Deus
eius. Psalmus CXLIII. In terram rectam se deduci orat. Psalmus
CXLII 124 .
Exultabunt sancti in gloria etc. Psalmus CXLVIIII. Laudate Dominum in
sanctis eius. Psalmus CL. In primo Psalmo beatitudo terrena in hoc ultimo
cęlestis continetur 125 .
Prosperitas stultorum perdet eos. Auro et argento melior sapientia 126 .
Merces iusti 127 .
Prosperitas iusti et impii 128 .
Lucerna impiorum extinguetur 131 .
Delicię, diuitię, risus, gaudium omnia uanitas. Homini bono in conspectu suo dedit Deus
sapientiam, et scientiam, et lętitiam. Spiritus
iustorum ascendit sursum 133 .
Sapientia hominis lucet in uultu eius, et potentissimus faciem illius commutabit. Bene
erit timentibus Deum. Vniuersa ęque ueniunt bono et malo, malis aliquando bene, et bonis male
134 .
Iam hiems transiit, imber abiit. Surge, ueni etc. 135 .
Montes ultra Iordanem, de quorum speculis cernitur terra Iudę. Sponsus ait se
pręparasse bona ab amicis comedenda. LX reginę sunt patres descendentes ab Abraham, concubinę
a Noe usque ad Abraham. Foecunditas regeneratorum per baptismum 136 .
In prosperis humilis. Orant se transferri ad cęlos. Iustorum animę in manu Dei sunt
etc. Fulgebunt iusti, tanquam scintillę discurrent; iudicabunt nationes et dominabuntur
populis. O quam pulchra est casta generatio, cum claritate 137 .
Ecce quomodo computati sunt inter filios Dei, et inter sanctos sors illorum est. Iusti
in perpetuum uiuent, et apud Dominum est merces eorum. Fructus et delectatio et honor et
immortalitas possidentium ueram sapientiam 138 .
Iter fecerunt per deserta, de inimicis se uindicauerunt, sitientibus data est aqua de
petra 139 .
In die bonorum memento malorum. Cibabit illum pane uitę et intellectus, et aqua,
sapientię salutaris potabit illum. Adimplebit eum spiritu sapientię et intellectus, et stola
glorię uestiet illum 144 .
Memento irę in die consummationis, paupertatis in tempore abundantię 145 .
Dominus spiritu intelligentię replebit illum etc. 149 .
Vniuscuiusque conseruabit bona. Et quis satiabitur uidens gloriam eius? Corpora ipsorum
in pace sepulta sunt, et nomen eorum uiuet etc. Sapientiam ipsorum narrent populi, et laudem
eorum nunciet ecclesia 150 .
Dabit uobis pro labore mercedem uestram in tempore suo 151 .
Post LXX annos erit Tyro quasi canticum meretricis etc. Erunt negotiationes eius
sanctificatę Domino 155 .
Hi leuabunt uocem suam atque laudabunt, cum glorificatus fuerit Dominus. Gratias agit
pro translatione iustorum ad cęlos 156 .
In die illa Hierusalem cęlestem ingredientur iusti in pace 156 .
Et erit lux lunę sicut lux
solis, et lux solis erit septempliciter etc.
157 .
Et erit opus iustitię pax, et cultus iustitię silentium et securitas usque in
sempiternum. Qualis debeat esse habitaturus in excelsis 158 .
Non esurient neque sitient, et non percutiet eos ęstus et sol etc. 162 .
Recede procul a calumnia, quia non timebis. In lętitia egrediemini etc. Pro saliunca
ascendet abies, et pro urtica crescet myrtus; et erit Dominus nominatus in
signum ęternum, quod non auferetur 163 .
Dabo eis in domo mea et in muris meis locum, et nomen melius a filiis et filiabus:
nomen sempiternum etc. 164 .
Qui habet fiduciam, hęreditabit terram, et possidebit montem
sanctum meum. Tunc erumpet quasi mane lumen tuum; et sanitas tua citius orietur etc. Tunc
delectaberis super Domino; et sustollam te super altitudines terrę, et cibabo te hęreditate
Iacob, patris tui 164 .
Non audietur ultra iniquitas. Minimus erit in mille, et paruulus in gentem fortissimam.
Propter hoc in terra sua duplicia possidebunt, scilicet in anima et corpore. Lętitia
sempiterna erit eis. Gaudens gaudebo in Domino, et exultabit anima mea in Deo meo, quia
induit me uestimentis salutis, et indumento iustitię circumdedit me, quasi sponsum decoratum
corona et sponsam ornatam monilibus suis 165 .
A sęculo non audierunt, neque auribus perceperunt, oculus non uidit, Deus, absque te,
quę pręparasti expectantibus te. Qui benedictus super terram, benedicetur in Deo amen etc.
166 .
Videbitis, et gaudebit cor uestrum; et ossa uestra quasi herba germinabunt. Et erit
mensis ex mense, sabbatum ex sabbato, id est quies ęterna 167 .
Quare uia impiorum prosperatur etc. 170 .
Pręmium ei qui sabbatum custodierit 172 .
Conuertam eos ad terram quam dedi patribus eorum, et possidebunt eam. Reuertetur Iacob,
et quiescet, et cunctis affluet bonis, et non erit quem formidet. Erit anima eorum quasi
hortus irriguus, et ultra non esurient etc. 175 .
Inebriaui animam lassam, et omnem animam esurientem saturaui. Adhuc possidebuntur domus
et agri et uineę in terra ista. Conuertam captiuitatem eorum, ait Dominus 176 .
Ioachin, rex Iuda, educitur
de carcere et ponitur tronus eius super tronos regum;
uictum recipit perpetuum in Babylone 181 .
Vt scias, ubi sit longiturnitas uitę et uictus, ubi sit lumen oculorum et pax.
Circumdabit te Deus dyploide iustitię, et imponet mytram capiti tuo honoris ęterni. Adducet
deus Israel cum iocunditate in lumine maiestatis suę, cum misericordia et iustitia quę est ex
ipso. Beati sumus, Israel, quia quę Deo placent, manifesta sunt nobis. O Israel, quam magna
est domus Dei etc. 183 .
Eleuata est gloria Domini desuper Cherub; et repleta est domus nube et atrium splendore
etc. 186 .
Cum dedero gloriam in terra uiuentium, in nihilum redigam te 190 .
De felicitate fidelium tempore Christi: Educam uos de sepulchris uestris, populus meus,
et inducam uos in terram Israel 192 .
Vestibulum et porta templi ad quam gradibus ascendebatur, et columnę singulę ad latera
eius 193 .
Impleuit gloria Domini domum Domini 194 .
Suscipient regnum sancti Dei. Regnum dabitur populo sanctorum Altissimi 198 .
Qui docti fuerint, fulgebunt quasi splendor firmamenti; et qui ad iustitiam erudiunt
multos, quasi stellę in perpetuas ęternitates 200 .
Viuemus in conspectu eius, sciemus sequemurque, ut cognoscamus Dominum 202 .
Ero quasi ros, et Israel germinabit sicut lylium, et erumpet radix eius ut Lybani. Ibunt
rami eius, et erit quasi oliua gloria eius, et odor eius ut Lybani etc. Filię Syon, exultate,
et lętamini in Domino Deo uestro 204 .
Stillabunt montes dulcedinem, et colles fluent lacte etc. Ecce dies uenient, dicit
Dominus, et comprehendet arator messorem, et calcator uuę mittentem semen; et stillabunt
montes dulcedinem, et omnes colles culti erunt 206 .
Ego autem in Domino gaudebo, et exultabo in Deo Iesu meo. Deus Dominus fortitudo mea,
et ponet pedes meos quasi ceruorum, et super excelsa mea deducet me uictor in psalmis
canentem 210 .
Auferte uestimenta sordida ab eo. Ecce abstuli iniquitatem tuam et indui te mutatoriis
etc. 212 .
Hodie quoque annuncians duplicia reddam tibi 214 .
Et erit dies una quę nota est Domino, non dies neque nox; et in tempore uesperi erit
lux etc. 215 .
Qui uidentes malorum prosperitatem
confusi dicunt: Vanus est qui seruit Deo 216 .
Et orietur uobis timentibus nomen meum Sol iustitię et sanitas in pennis eius. Filii
Israel inudentes felicitati gentium susceperunt ritus eorum 217 .
Fides. Credidit Abraham, et reputatum est ei ad iustitiam 3 .
Fratres Ioseph, cum in saccis frumenti etiam pecuniam, quam pro eo penderant,
reperissent, Iacob iterum eos ad coemendum mittens duplicem dedit, alteram, ut redderent,
alteram, qua frumentum compararent 8 .
Sanson iis qui propositum enygma soluerant, quamuis dolose egissent, non est
refragatus, quin sponsionem impleret; XXX uestes eis dedit spolia XXX Ascalonitarum ab ipso
percussorum 38 .
Ethai Getheus, cum tuto in urbe manere posset maluit comitari Dauid fugientem 52 .
Experimento discitur non Baal, sed Deum Israel esse Deum. Hinc prophetę Baal deduntur
neci. Azahel ungitur rex super Syriam in perditionem filiorum Israel, pręter VII milia qui
non adorarunt Baal. Iehu, rex Israel, occidit sacerdotes idoli Baal, templum destruxit, sed
tamen non dereliquit uitulos Hieroboam. Ob hoc Azahel percussit Israel. Ioiada sacerdos
pepigit inter Deum et regem et populum. Sustulerunt Baal de Iuda 65 .
Asa subuertit altaria peregrini cultus in cunctis urbibus Iuda; percussit othiopum
exercitum decies centenamilia et currus CCC. Asa simulachrum Priapi combussit, cui pręerat
mater eius; et bellum non fuit usque ad XXX annum regni eius. Anani propheta redarguit Asam
eo quod habuerit fiduciam in rege Sirię et non tantum in Domino etc. 77 .
Esdras erubuit a rege petere auxilium, ne ille impotentiam imputaret Deo Israel 84 .
Thobias nunquam adorauit uitulos Hieroboam, sed pergebat adorare Deum in Hierusalem.
Thobias docet fide constanti promereri uitam 90 .
Beatus qui credit in Christum. Psalmus XL 111 .
Mori pręoptat quam seruire idolis. Psalmus XLIIII 112 .
Promittens confessionem Christo in ęternum. Psalmus LXXVIII 115 .
Petit, ut in fide maneat semper. Psalmus LXXXV 116 .
Ipsum adorare confitentes etc. Psalmus XCV 115 .
Pro fidelibus. Psalmus C 118 .
In ęternum, Domine, permanet uerbum tuum in cęlo, et in sęculum sęculi ueritas tua, Psalmus CXVIII 121 .
Hęreditate acquisiui testimonia tua, Psalmo eodem. Illuc ascenderunt tribus Domini, id
est fideles. Psalmus CXXI 121 .
Beatus populus cuius Dominus Deus eius. Psalmus CXLIII 124 .
Prope est Dominus inuocantibus eum in ueritate. Psalmus CXLIIII 124 .
Non fecit taliter omni nationi, et iudicia sua non manifestauit eis. Psalmus CXLVII
125 .
Fidentem ne decipias. Bibe aquam de cisterna tua 126 .
Fideiussor 127 .
Fidelitas. Fides. Per misericordiam et fidem purgantur peccata 128 .
Fideiussor 130 .
Fidelis. Fideiussor pro extraneo 130 .
Iterum 130 .
Fidelis 132 .
Assimilaui te angelis, quia fidelis es. Fideles Dominus pręfert gentibus, et ipsi illum
gentium diis. Populus Dei delectatus immundis 135 .
Confessio ueri Dei 136 .
Arbor crucis sub qua nobilitata est Ecclesia; degenerauit synagoga. Dominus apparet eis
qui fidem habent in illum. Qui confidunt in Domino, intelligent ueritatem. Casta generatio,
id est fideles 137 .
Nam per sapientiam sanati sunt quicunque placuerunt tibi, Domine, a principio 139 .
Corripuit populum fidelem, Ęgyptios infideles perdidit 140 .
Non natiuitatis fructus pascunt homines, sed sermo tuus hos qui in te crediderunt
conseruat 140 .
Crede Deo 141 .
Quasi cedrus exaltata sum in Lybano etc. Fidei initium 146 .
Fideiubeto proximo tuo 147 .
Fides conseruatio mandatorum. Qui credit Deo, attendit mandatis. Sapiens credit legi
Dei 148 .
Omne munus et iniquitas delebitur, et fides in sęculum stabit 149 .
In fide et lenitate ipsius sanctum fecit illum 150 .
Si non credideritis, non permanebitis. Ressiduum Israel innitetur super Dominum,
Sanctum Israel etc. 153 .
Iusti et fideles adhęrebunt ei iudicanti 154 .
Qui crediderit, non festinet. Sanctificabunt Sanctum Iacob, et Deum Israel prędicabunt.
Beati omnes qui expectant eum. Pascetur in die illa agnus spaciose. Erit fides in temporibus
suis 158 .
Fiat tantum pax et ueritas in diebus meis. Meus es tu 160 .
Seruus meus es tu, Israel. Non obliuiscaris mei. Israel, saluatus est in Domino salute
ęterna. Audite me, domus Iacob, et omne ressiduum domus Israel 161 .
Omnibus his uelut ornamento uestieris etc. 162 .
Adhęrens Domino siue aduena siue eunuchus sit, saluabitur. Qui fiduciam habet mei,
hęreditabit terram, et possidebit montem sanctum meum. Viri misericordię colliguntur, et non
est qui intelligat. Creaui fructum labiorum pacem, id est confitentium me; pacem ei qui longe
est et pacem ei qui prope, id est tum gentili tum Iudeo 164 .
Circuite uias Hierusalem etc., id est paucos inuenietis facientes iudicium et quęrentes
fidem. Domine, oculi tui respiciunt fidem 168 .
Non glorietur sapiens in sapientia sua nec fortis nec diues etc., sed in hoc glorietur
scire et nosse me etc. 169 .
Cum quęsieritis me in toto corde uestro, inueniar a uobis, ait Dominus 175 .
Sanctum Domini non euelletur et non destruetur ultra in perpetuum 176 .
Tu ne timeas, serue meus, Iacob, saluum te faciam de longinquo et semen tuum de terra
captiuitatis tuę 179 .
Fides latronis in cruce: Noui diluculo, multa est fides tua 182 .
Dominus Deus noster adinuenit omnem uiam discipline, et tradidit illam, Iacob, puero
suo, et Israel, dilecto suo 183 .
Fidelium signum thau, id est crux. Super quem uideritis thau, ne interficiatis 186 .
Fidelium multiplicatio 188 .
De diuersarum gentium copulatione in fide una 192 .
Locus solii, ubi habito in medio filiorum Israel. Qui non errauerunt, ipsi accedent ad
me 194 .
In ripis orietur omne lignum pomiferum; non defluet folium ex eo, et non deficiet
fructus etc. Fructus erit in cibum, folia in medicinam. Tres portę in quolibet latere templi
sunt tres gradus fidelium: incipientium, proficientium, perfectorum 195 .
Porticus, Sanctum, Sanctum sanctorum, id est unus Deus, Christus incarnatus, Sancta
Trinitas una substantia 196 .
Regnum fidelium nunquam dissipandum, sed comminuens reliqua 197 .
Daniel exiuit illesus de lacu leonum, quia credidit Deo suo 198 .
In tempore illo saluabitur populus tuus omnis qui inuentus fuerit scriptus in libro
200 .
Et erit numerus filiorum Israel quasi harena maris, et dicetur eis: Filii Dei uiuentis
201 .
Iezrael, id est fideles 202 .
Ephraim uitula docta diligere trituram, et ego transiui super
pulchritudinem colli eius. De fide Iudę 203 .
Rami Lybani, id est fideles Christi 204 .
Germinauerunt speciosa deserti; lignum attulit fructum suum. Omnis qui inuocauerit
nomen meum, saluus erit 204 .
Quęrite me, et uiuetis; et nolite quęrere Bethel 205 .
Possidebit domus Iacob eos qui se possederant etc., de regno fidelium
207 .
Omnes populi ambulabunt in nomine dei sui, nos autem ambulabimus in nomine Dei nostri,
in ęternum et ultra 208 .
Ecce qui incredulus est, non erit recta anima eius in se metipso; iustus autem in fide
sua uiuet 210 .
Tunc reddam populis labium electum, ut inuocent omnes nomen Domini et seruiant ei
humero uno 211 .
Dominus est oculus hominis et omnium tribuum Israel. Ex illo
arcus pręlii, scilicet errores prosternens. Confortabo eos in Domino, et in nomine eius
ambulabunt. Iuda et Israel, id est fideles et increduli 214 .
Et erunt Domino offerentes sacrificia in iustitia 216 .
Symon abstulit immundicias 223 .
Machabeus templum et ciuitatem expiauit etc. 227 .
Rasias sibi ipsi mortem consciuit, ne ad gentilitatem compelleretur. Iudei minus
solliciti pro uxoribus, filiis ac fratribus quam pro periculo ciuitatis et templi 229 .
Fortis. Sanson leonem manibus discerpsit 38 .
Volens ligatus a III milibus uirorum; ligatus autem occurrens Philisteis fractis
uinculis percussit mille ex eis maxilla asini. De Gaza euasit uulsis foribus ciuitatis.
Iterum ligatus rupit funes neruiceos. Tertio funes qui nunquam fuerant in usu alicuius
operis. Quarto extraxit clauum de terra cui fuerat alligatus per VII capillos. Postremo, quia
nazareus erat, raso capite captus est. Hinc ergo alligatus columnis quibus innitebatur domus,
his concussis atque auulsis et se ipsum et III milia Philisteorum oppressit ruina 38 .
Saul rex utrunque bouem concidit in frusta 43 .
Columna ęrea in porticu templi dicta Booz, id est Fortitudo 47 .
Banaia interfecit leonem in cisterna; percussit Ęgyptium Gygantem 71 .
Fortissimi de exercitu Israel 71 .
Quęritur, quid sit fortius: uinum an rex, an mulieres, an ueritas 88 .
Nemo saluatur in fortitudine uirium, Psalmus XXXII 111 .
Fortis 127 .
Fortis
134 .
Dauid cum leonibus et ursis quasi cum agnis lusit, Goliam interfecit 150 .
Fortitudo est scire et nosse Deum 169 .
Formosus. Og, rex Bassan, de stirpe Gygantum, cuius lectus ferreus longus cubitorum IX,
latus IIII 26 .
Saul rex super omnes eminebat humerotenus 43 .
Dauid, ut uidit Bersabee, forma eius captus est 51 .
Absalon pulcherrimus omnium in Israel. Thamar, filia eius, formę elegantissimę 52 .
Ęgyptius cuius statura cubitorum V, lancea ut liciatorium texentium 71 .
Iudith pulchra, diues, nobilis 95 .
Dominus auxit decorem eius proficiscentis ad Holophernem 95 .
In specie faciei suę dissoluit eum etc. 97 .
Tres filię Iob, quarum nomina Dies, Cassia, Cornu stibii; omnium pulcherrimę et fratrum
cohęredes 108 .
Mulier pulchra et fatua 128 .
Os alienę, id est meretricis 131 .
Animalia statura minima et sapientissima. Fallax gratia et uana est pulchritudo 132 .
Laus formę muliebris 136 .
Speciem mulieris alienę multi admirati reprobi facti sunt. Non laudes uirum speciosum,
nec spernas deformem; parua est apis et multi fructus 144 .
Species mulieris exhilarat faciem uiri sui 148 .
Quo pulchrior es, descende et dormi cum incircumcisis etc. 191 .
Furtum. Rachel furata idola patris Laban insedit eis, et non est deprehensa 5 .
Lex de furtis 13 Qui ui aliquid extorserit uel rem inuentam negauerit, reddet insuper
quintam partem 15 .
Ne fureris 17 .
Mulier alteri dormienti filium furata apposuit suum mortuum; litigant coram rege 56 .
Thobias afferente sibi uxore hedum cauendum esse dixit, ne furtiuus foret 90 .
Aquę furtiuę dulciores 127 .
Qui subtrahit aliquid a patre uel a matre, fur 132 .
Erubescite de furto 149 .
Contra furtum 213 .
Menelaus uasa, templi furto sublata dedit Andronico, ut Oniam interficeret 226 .
Frigidum. Dat niuem, spargit nebulam, mittit chrystallum, inducit frigus. Psalmus
CXLVII 125 .
In die illa non erit lux, sed frigus et gelu 215 .
Dauid opertus non calefiebat etc. 55 .
Fama Salomonis reginam Saba adduxit in Hierusalem 57 .
Nuncius piger 127 .
Nuncius. Fama 128 .
Fama bona. Legatus fidelis. Nuncius bonus. Nuncius stultus 131 .
Sicut cynamomum et balsamum aromatizans
odorem dedi 146 .
Curam habe de bono nomine etc. 149 .
Memoria Iosię in compositione odoris facta, opus pigmentarii. In omni ore quasi mel
indulcabitur eius memoria, et ut musica in conuiuio uini 151 .
Fames. Somnium pharaonis: VII anni famis et septem ubertatis 7 .
In diebus iudicum orta fame Elimelech de Bethlem abiit in Moabitidem regionem 40 .
Fames triennis tempore Dauid regis 54 .
Ros et pluuia aliquandiu non fuit, et regnante Achab in Samaria fames fuit 60 .
Fames super terram tempore Helisei prophetę. Rege Syrię Samariam obsidente fit fames:
caput asini stetit LXXX argenteis. Mulieres filios comederunt. Quatuor leprosi discedentes
hostium gladio potius quam fame perire elegerunt 63 .
Heliseus prędixit famem VII annorum 64 .
Nabuchodonosor obsidente pręualuit fames in Hierusalem 69 .
Sterilitas frugum. Psalmus CVI 118 .
Fames 127 .
Esuriens 131 .
Arruerunt aquę et defecit herba; tibi peccauimus 171 .
De fame in Hierusalem, cum matres coxerunt filios. Item dicitur: Ęgypto dedimus manum
et Assyriis, ut saturaremur pane etc. 182 .
Ad Ezechiellem dicitur: Quasi subcinericium ordeaceum comedes, et stercore hominis
operies illud docens. Sic comedent filii Israel panem pollutum inter gentes etc. Ecce
conteram baculum panis in Hierusalem etc. 185 .
Fames propter peccata 187 .
Nesciuit quia ego dedi ei frumentum et uinum etc. iccirco auferam 201 .
Area et torcular non pascet eos, et uinum mentietur eis 203 .
Cor tabescens, et dissolutio geniculorum, et defectio in cunctis renibus, et facies
omnium sicut nigredo ollę 209 .
Seminastis multum, et intulistis parum etc. ob negligentiam templi ędificandi 211 .
Fames in Syon obsidente Antiocho, quia annus septimus erat. Post obitum Iudę fames in
terra Israel 220 .
Filii 128 .
Filius malus. Filius 128 .
Filii. Filius insipiens. Filius malus bis. Filii iustorum 130 .
Filius sapiens. Filii mali 132 .
Detestatus sum industriam meam in acquirendo incertus de herede utrum
[sa-] sapiens an stultus futurus sit. Miser qui genuit multos filios 133 .
Filii adulterii 137 .
Filii impii. Melior est enim unus timens
Deum quam mille filii impii 144 .
Filii boni. In filia non auertente se, firma custodiam 146 .
Qui diligit filium suum, assiduat illi flagella. Qui docet filium suum, laudabitur in
illo etc. Filii abominationum fiunt filii peccatorum 149 .
Filia, patris animum de multis sollicitum facit. Super filiam luxuriosam confirma
custodiam 150 .
Festa. Principium mensium anni cuius die X immolatur agnus; est enim Phase 11 .
Dies septimus requie sanctificatus 12 .
Festa tria in anno 13 .
Sabbatum meum custodiatis 14 .
Sabbata custodite 17 .
Sabbati quies sancta. Ferię Domini: Phase, Azymi, Sabbatum memoriale clangentibus tubis
sanctum, Dies expiationis. Sabbata. Ferię tabernaculorum. Septimo anno sabbatum requietionis
terrę. Festum tubarum 18 .
Custodite sabbata mea, et pauete ad sanctuarium meum 19 .
Phase fecerunt in monte Synai. Qui fuerit immunndus super anima siue in uia procul,
faciat Phase in mense secundo, XIIII die mensis 20 .
Alioquin qui non fecerit Phase, exterminabitur 20 .
Sabbato ligna colligens lapidatur 22 .
Sabbatum, Kalendę, Phase, Azima, Dies primitiarum; prima mensis septimi Dies clangoris
et tubarum. Decima expiationis, quinta decima solennis etc. 24 .
De festis 27 .
Festum dedicationis templi 57 .
Iosias fecit Phase Domino quale non fuit factum a diebus Iudicum 69 .
Phase non fecerunt in tempore suo, sed mense secundo Ezechia regnante 81 .
Iosias fecit Phase 82 .
Fecerunt solennitatem tabernaculorum 83 .
Fecerunt Pasca et Azima 84 .
Nolite lugere, dies sanctificatus est Domino; comedite etc. Festum
teabernaculorum.Dedicatio muri Hierusalem 87 .
Egerunt scenophegiam. FestumPhase 89 .
Dies uictorię Iudith celebris apud Iudeos 97 .
Dies qua a cęde cessatum est, cum Iudei accepta auctoritate a rege Assuero uindicarunt
contra inimicos suos solennis habitus. Dies Phurim, id est sortium 99 .
Pro festo tubarum. Psalmus LXXX 115 .
Custodientes sabbatum beati. Sanctificatio sabbati in operatione boni et abstinentia
mali 164 .
Nolite portare pondera in die sabbati. Pręmium custodientium et poena uiolantium 172 .
Sabbato cęsi ab inimicis, cum perire malent quam ea die pugnare 217 .
Festum dedicationis altaris 218 .
Festum scenophegię. Festum quod dicitur Dies ignis 224 .
Apollonius captata occasione sabbato aggressus Iudeos occidit 226 .
Iudei, cum fugientem hostem persequerentur, superueniente sabbato quieuerunt 227 .
Finis 128 .
Finis.Finis. Finis 128 .
MATTHEVS
Fides recta.
Iesus miratur fidem centurionis VIII.
Confide, fili, remittuntur tibi peccata tua. Confide, filia, fides tua te saluam fecit.
Duos cęcos credentes illuminat VIIII.
Omnis qui confitebitur me coram hominibus, qui autem negauerit X.
Beatus qui non fuerit scandalizatus in me XI. Qui habet, dabitur ei, et abundabit; qui
autem non habet, et quod habet auferetur ab eo.Granum synapis ex paruo fit arbor magna XIII.
Chananea credit, et filia eius a demonio liberatur XV. Tu es Petrus, et super hanc petram
ędificabo Ecclesiam meam, et portę inferi, id est uitia uel hereses, non pręualebunt aduersus
eam. Et tibi dabo claues etc. XVI. Si habueritis fidem sicut granum synapis XVII. Cęci, cum
increparentur, magis clamabant: Domine, miserere nostri XX. Si habueritis fidem et non
hęsitaueritis, monti dicetis etc. et fietXXI. Omni habenti dabitur, et abundabit; ei autem
qui non habet XXV. Iesus benedixit panem etc. Sub alia specie corpus suum et sanguinem
sumendum dedit, ut fides haberet meritum.Fides enim de his est quę non uidentur XXVI.Fides
sine operibus. Non omnis qui dicit mihi: Domine, Domine etc., sed qui facit uoluntatem Patris
mei. Dicam eis: Nunquam noui uos; discedite a me omnes qui operamini iniquitatem. Qui audit
et facit, assimilabitur ędificanti supra petram, qui non facit, supra harenam VII.
Ficulneam tantum folia habentem maledixit Dominus, et arefacta est. Auferetur a uobis
regnum Dei, et dabitur genti facienti fructus eius XXI.
Conuiua non
habens uestem nuptialem XXII. Dicunt et
non faciunt XXIII.
Virgines fatuę non sumpserunt oleum, sed tantum lampades XXV.
Milites adorant Iesum genuflexi, sed illudentes in faciem expuunt; sic qui credunt, et
mandata respuunt. Spinis caput eius coronant: qui eum confitentes offendunt pungentes
peccatorum aculeis. Vinum fele mixtum ori eius porrigunt XVII.
Felicitas. Inter natos mulierum etc. qui autem minor est in regno cęlorum, maior est
illo XI. Simile est regnum cęlorum homini qui seminat bonum semen in agro suo. Triticum
congregate in horreum meum. Simile est regnum cęlorum grano synapis, fermento
abscondito in farinę satis tribus. Iusti fulgebunt sicut sol in regno Patris eorum. Simile
est regnum cęlorum thesauro abscondito in agro, negociatori uendenti bonas margaritas, sagenę
missę in mare XIII. Congregabit triticum in horreum suum III. Elegerunt bonos in uasa XIII.
Virgines prudentes uocatę intrauerunt ad nuptias sponsi XXV. Resplenduit facies eius sicut
sol, uestimenta sicut nix, nubes lucida obumbrauit eos. Domine, bonum est nos hic esse XVII.
Simile regnum cęlorum ponenti rationem cum seruis XVIII. Simile patrisfamilias conducenti
operarios in uineam. Multi sunt uocati, pauci electi XX. Simile decem uirginibus XXV. Oues a
dextris. Venite benedicti Patris mei. Ibunt iusti in uitam ęternam XXV.
Fama. Quęrit Dominus: Quem dicunt homines esse Filium hominis, ut et nos scrutemur, quid
alii opinentur de nobis; si malum, ut emendemus, si bonum, ut augeamus XVI.
MARCVS
Fides recta.
Penitemini et credite euangelio I.
Fidei uerbum granum synapis IIII.
Comprimebant turbę Iesum; de nullo dixit quod se tetigerit, pręter mulierem in ipso
credentem, cui ait: Fides tua te saluam fecit et filiam uocauit V.
Et quotquot tangebant eum, salui
fiebant VI.
Qui me confusus fuerit VIII.
Omnia possibilia credenti. Fides primo introductoria, deinde perfecta IX. Cęco in uia
sanato dicitur: Vade, fides tua te saluum fecit X. Habete fidem Dei etc. Quod montes
transferre poterit, qui non hęsitauerit XI. Tunc qui in Iudea sunt fugiant ad montes, id est
fideles ad culmen uirtutum, quia fides sine operibus mortua est XIII. Mulier cum alabastro
est ecclesiastica fides quę dicit: Nardus mea dedit odorem suum. Domus impleta odore cęlum et
terra est XIIII. Qui crediderit, et baptizatus fuerit, saluus erit; qui uero non crediderit,
condemnabitur. Signa: demonia eiicient--- penitendo, linguis loquentur nouis--- confitendo,
serpentes tollent--- cauendo, siquid mortiferum biberint, non eis nocebit, quia cadit iustus
et resurgit; super egros manus imponent, et bene habebunt, id est infirmos et pusilanimes
exemplo operationum ad labores subeundos animabunt XVI.
Fides dubia. Quid timidi estis? Necdum habetis fidem? IIII. Iesus ad Iairum: Noli
timere, tantummodo crede V. Cęcus non plene sanatus ac aspiciens homines uelut arbores
ambulantes VIII.
Siquid potes, adiuua nos etc. IX.
Pullus in biuio est in fide dubius XI.
Felicitas. Pars quarta seminis saluata. Regnum Dei sicut semen satum, quod inscio satore
germinat, crescit, fructificat herbam, spicam, plenum frumentum et metitur IIII.
Transfiguratio Domini IX.
Iesus expirauit, et uelum templi scissum est, id est cęlum apertum XV.
LVCAS
Felicitas.
Vt sine timore de manu inimicorum nostrorum liberati seruiamus illi in sanctitate et
iustitia coram ipso omnibus diebus nostris I. Nomina uestra scripta sunt in celis X. Beati
oculi qui uident quę uos uidetis etc. X. Amen dico nobis quod pręcinget se et faciet illos
discumbere, et transiens ministrabit illis XII. Vere dico uobis, quoniam super omnia bona quę
possidet,
constituet eum XII. Quid
faciendo uitam ęternam possidebo? XVIII.
Respicite et leuate capita uestra, quoniam appropinquabit
redemptio uestra XXI. Et ego dispono uobis, sicut disposuit mihi Pater meus regnum, ut edatis
et bibatis super mensam meam in regno meo, et sedeatis super thronos XII iudicantes XII
tribus Israel XXII. Amen dico tibi, hodie mecum eris in paradiso. Velum templi scissum est
medium, quod tegebat sancta sanctorum. Patuit enim paradisum fidelibus crucifixo Domino XX.
Fides. Beata quę credidisti, quoniam perficientur ea quę dicta sunt tibi a Domino I.
Fidelis ędificat domum supra petram VI. De centurione: Amen dico uobis, nec in Israel tantam
fidem inueni. Beatus est qui non fuerit scandalizatus in me. Ad peccatricem: Fides tua te
saluam fecit; uade in pace VII. Turbę comprimunt Iesum, nemo tangit nisi cui dicitur: Filia,
fides tua saluam te fecit. Vade in pace. Quare Dominus fidem exigit a supplicantibus sibi
VIII. Tres electi ante quos Dominus transfiguratus est, signant quod nemo potest uidere
resurrectionis gloriam nisi qui mysterium Trinitatis incorrupta fidei sinceritate seruauerit
IX. Quicunque me confessus fuerit etc. Qui autem negauerit XII. Fides granum synapis XIII.
Date annulum in manum eius. Signat in annulo fidem, in manu opera XV. Si
habueritis fidem sicut granum synapis. Leproso mundato dicitur: Surge, uade, quia fides tua
te saluum fecit XVII.
Filius hominis ueniens, putas, inueniet fidem in terra? Cęco in uia clamanti dicitur:
Respice, fides tua te saluum fecit. Et confestim uidit, et sequebatur illum etc. XVIII. Ego
autem rogaui pro te, ut non deficiat fides tua; et tu aliquando conuersus confirma fratres
tuos XXII.
Fides latronis pendentis in cruce XXIII.
Fides dubia ędificat domum super terram, et subuertitur VI. Auris dextera Petri gladio
amputata, id est Petri fidem non suscipiens, donec manu Domini restituatur, ut sanata credat
XXII. Ipse Iesus appropinquans ibat cum illis; oculi autem eorum tenebantur,
ne eum agnoscerent. Nos autem sperabamus, quia ipse esset redempturus Israel. O stulti, et
tardi corde ad credendum etc. XXIIII.
IOANNES
Fides.
In Iesum credunt qui angustam uiam uadunt ducentem ad uitam; qui autem credunt signis,
non in eum, sed in nomine eius credunt II. Qui credit in eum, non iudicatur; qui autem non
credit, iam iudicatus est, quia non credit in nomine unigeniti Filii Dei. Qui de cęlo uenit,
super omnes est. Et quod uidit et audiuit, hoc testatur; et testimonium eius nemo accipit.
Qui autem accipit eius testimonium, signauit quia Deus uerax est. Qui credit in Filium, habet
uitam ęternam; qui autem incredulus est Filio, non uidebit uitam, sed ira Dei manet super eum
III. Mulier, crede mihi etc. Vbique opus est nobis fide etc. Fidei gradus in regulo: initium,
incrementum et perfectio IIII. Descendere in aquam turbatam est humiliter credere in Domini
passionem; ibi sanabatur unus significans Ecclesię unitatem. Amen, amen dico uobis, quia, qui
uerbum meum audit et credit ei qui misit me, habet uitam ęternam, et in iudicium non uenit,
sed transiet a morte ad uitam V. Hoc est opus Dei, ut credatis in eum quem misit ille. Inter
credere ei et credere in eum. Ego sum panis uitę; qui uenit ad me non esuriet; et qui credit
in me, non sitiet in ęternum. Hęc est autem uoluntas Patris mei, qui
misit me, ut omnis qui uidet Filium, et credit in eum, habeat uitam ęternam, et ego
resuscitem eum in nouissimo die. Nemo potest uenire ad me, nisi Pater traxerit eum. Omnis qui
audiuit a Patre et didicit, uenit ad me. Qui credit in me, habet uitam ęternam VI. Qui credit
in me, sicut dicit Scriptura, flumina de uentre eius fluent aquę uiuę etc. VII. Si uos
manseritis in sermone meo, uere discipuli mei eritis, et cognoscetis ueritatem, et ueritas
liberabit uos VIII. Quid est fides nisi credere quod non uides etc. Si filii Abrahę estis,
opera Abrahę facite VIII. Oues pastorem sequuntur, quia sciunt uocem eius. Alienum autem non
sequuntur, sed effugiunt ab eo, quia non nouerunt uocem alienorum. Ego sum ostium. Per me
siquis introierit, saluabitur; et ingredietur, et egredietur, et pascua inueniet.
Oues meę uocem meam audiunt, et ego cognosco eas,
et sequuntur me. Et ego uitam ęternam do eis, et non peribunt in ęternum, et non rapiet eas
quisquam de manu mea X. Qui credit in me, etiam si mortuus fuerit, uiuet. Et omnis qui uiuit
et credit in me, non morietur in ęternum. Non ne dixit tibi quoniam, si credideris, uidebis
gloriam Dei? XI. Qui credit in me, non credit in me, sed in eum qui misit me; et qui uidet
me, uidet eum qui misit me. Ego lux in mundum ueni, ut omnis qui credit in me, in tenebris
non maneat XII. Creditis in Deum et in me credite XIIII. Qui credit in me,
opera quę ego facio et ipse faciet, et maiora horum faciet XIIII. Manete in me, et ego in
uobis etc. Qui manet in me, et ego in eo, hic fert fructum multum. Si manseritis in me etc.
XV. Et non dico uobis, quia ego rogabo Patrem de uobis: ipse enim Pater amat uos, quia uos me
amastis et credidistis quia a Deo exiui XVI. Hęc est autem uita ęterna: ut cognoscant te,
solum Deum uerum, et quem misisti, Iesum Christum. Manifestaui nomen tuum hominibus etc., de
his qui credunt in Patrem et Filium. Non pro eis rogo tantum, sed et pro eis qui credituri
sunt per uerbum eorum in me, ut omnes unum sint etc. Ego autem te cognoui; et hi cognouerunt
quia tu me misisti. Et notum feci eis nomen tuum, et notum faciam: ut dilectio, qua dilexisti
me, in ipsis sit, et ego in ipsis XVII. Omnis qui est ex ueritate, audit uocem meam XVIII.
Thomas: Dominus et Deus meus. Dicit ei Iesus: Quia uidisti me, Thoma, credidisti; beati
qui non uiderunt, et crediderunt XX.
Fides dubia. Cum Nicodemo nocte ueniunt ad Iesum--- qui nondum perfecte credunt. Nox
enim pro ignorantia ponitur III. Nisi signa et prodigia uideritis, non creditis IIII. Adhuc
modicum lumen in uobis est. Ambulate, dum lucem habetis, ut non uos tenebrę comprehendant; et
qui ambulat in tenebris, nescit quo uadat. Dum lucem habetis, credite in lucem, ut filii
lucis sitis XII. Quęritis me etc. Quo ego uado, uos non potestis uenire XIII. Marię de
resurrectione Iesu dubitanti dicitur: Noli me tangere, nondum enim ascendi ad Patrem meum.
Thomas Didymus: Nisi uidero, inquit, etc., non credam XX.
Felicitas. Omnis qui biberit ex aqua hac, sitiet iterum; qui autem biberit ex aqua quam
ego dabo ei, non sitiet in ęternum; sed aqua, quam ego dabo ei, fiet in eo fons aquę
salientis in uitam ęternam IIII. Sabbatum pręceptum in figura quietis futurę, si hic bene
operati fuerimus; sicut Dominus sabbato requieuit in sepulchro V. Est et aliquis alius mundus
pręter hunc sensibilem mundum, in quo sunt inuisibilia. Cuius uisum
et decorem uidebunt hi qui mundo sunt corde VIII. In domo Patris mei mansiones multę sunt
etc. Vado parare uobis locum. Et si abiero et pręparauero uobis locum, iterum uenio et
accipio uos ad me ipsum, ut, ubi sum ego, et uos sitis. In illo die uos cognoscetis, quia ego
sum in Patre meo, et uos in me, et ego in uobis XIIII. Et uos igitur nunc quidem tristitiam
habetis; iterum autem uidebo uos, et gaudebit cor uestrum; et gaudium uestrum nemo tollet a
uobis XVI. Et ego claritatem quam tu dedisti mihi, dedi eis: ut sint unum, sicut et nos unum
sumus, ego in eis et tu in me, ut sint consummati in unum. Pater, quos dedisti mihi, uolo ut,
ubi sum ego, et illi sint mecum, ut uideant claritatem meam, quam dedisti mihi XVII. Crucis
altitudo, quę super transuersum surgit, signat supernum finem, quo cuncta opera referuntur
XVIII. Claritas, qua iusti fulgebunt, mortali aspectui intolerabilis. Corpus glorificatum
penetrabile, palpabile, incorruptibile XX.
Festum. Pater meus usque modo operatur, et tamen dicitur Deus sabbato requieuisse; sed
hoc ideo quia iam creaturam nullam condebat, postquam perfecta sunt omnia. Quietem uero
propterea appellauit Scriptura, ut nos admoneret post laborem bonorum operum quieturos V. Si
circumcisionem accipit homo in sabbato, ut non soluatur lex Moysi, mihi indignamini quia
totum hominem sanum feci in sabbato VII. Sabbatum obseruare spiritaliter est non habere
peccatum. Dicitur enim: Opus seruile in eo non facietis. Qui autem facit peccatum, seruus est
peccati VIII. Inter Pasca Iudeorum et nostruin quid intersit
XI.
PAVLVS AD ROMANOS
Felix.
Inuisibilia Dei a creatura mundi per ea quę facta sunt intellecta conspiciuntur I. Nunc
autem propior est nostra salus. Nox pręcessit, dies appropinquauit XIII. AD CORINTHIOS
I: Oculus non uidit etc. quę pręparauit Deus his qui diligunt illum II. Nescitis quia
templum Dei estis? III. An nescitis quoniam sancti de hoc mundo iudicabunt? Nescitis quoniam
angelos iudicabimus, quanto magis sęcularia? Nescitis quoniam corpora uestra membra sunt
Christi. Membra uestra templum sunt Spiritus Sancti VI.
Corona corruptibilis et corona incorrupta IX. Cum uenerit quod perfectum est,
euacuabitur quod ex parte est. Videmus nunc per speculum in enygmate; tunc autem facie ad
faciem. Nunc cognosco ex parte, tunc autem cognoscam, sicut et cognitus sum XIII. Alia
claritas solis, alia lunę etc. stella a stella differt in claritate. Sic et resurrectio
mortuorum. Item de incorruptione, gloria, uirtute et spiritu XV. <AD
CORINTHIOS> II: Nos uero reuelata facie gloriam Domini speculantes, in eandem imaginem
transformamur a claritate in claritatem, tanquam a Domini spiritu III. Quę uidentur
temporalia sunt, quę non uidentur ęterna sunt IIII.
Paulus raptus usque ad tertium cęlum XII. AD EPHESIOS: Euangelizare
inuestigabiles diuitias Christi etc. III. Donec occurramus omnes in unitatem fidei et
agnitionis Filii Dei, in uirum perfectum, in mensuram ętatis plenitudinis Christi etc. IIII.
AD PHILIPPENSES: Nostra conuersatio in cęlis est, unde et saluatorem expectamus Dominum
nostrum Iesum Christum, qui reformabit corpus humilitatis nostrę conformatum corpori
claritatis suę, secundum operationem qua etiam possit subiicere sibi omnia III. AD
COLOSSENSES: Cum autem Christus apparuerit, uita nostra, tunc et uos apparebitis cum
ipso in gloria III. AD THIMOTEVM II: Bonum certamen certaui etc. In reliquo
reposita est mihi corona iustitię, quam reddet mihi Dominus in illa die iustus iudex; non
solum autem mihi, sed et his qui diligunt aduentum eius IIII.
AD HEBREOS: Accessistis ad Syon montem et ciuitatem Dei uiuentis,
Hierusalem cęlestem, et multorum milium angelorum frequentiam, et ecclesiam primitiuorum, qui
conscripti sunt in cęlis, et iudicem omnium Deum etc. Itaque regnum immobile suscipientes,
habemus gratiam per quam seruiamus placentes Deo etc. XII. PETRI I: Benedictus
Deus etc. qui secundum misericordiam suam magnam regenerauit nos in spem uiuam, per
resurrectionem Iesu Christi ex mortuis in hęreditatem incorruptibilem, incontaminatam,
immarcessibilem, conseruatam in cęlis etc. I.
IOANNIS I: Videte, qualem caritatem dedit nobis Pater, ut filii Dei
nominemur et simus. Scimus quoniam, cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam uidebimus eum
sicuti est III. APOCALYPSIS: Vincenti dabo edere de ligno uitę, quod est in
paradiso Dei mei. Corona uitę. Manna absconditum, calculus candidus, in quo nomen nouum
scriptum, quod nemo scit, nisi qui accipit. Potestas super gentes et stella matutina II. Qui
uicerit, sic uestietur uestimentis albis; et non delebo nomen eius de libro uitę, et
confitebor nomen eius coram Patre meo et coram angelis eius. Ecce dedi coram te ostium
apertum, quod nemo potest claudere etc.Qui uicerit, faciam illum columnam in templo Dei mei,
et foris non egredietur amplius; et scribam super eum nomen Dei mei et nomen ciuitatis Dei
mei, nouę Hierusalem etc. et nomen meum nouum. Qui uicerit, dabo ei sedere in throno meo,
sicut et ego uici et sedi cum Patre meo in throno eius III. Stantes ante thronum et in
conspectu Agni laudantes Deum et Agnum. Omnes angeli stabant in circuitu throni, et
ceciderunt laudantes Deum VII. Agnus reget illos et deducet ad uitę fontes aquarum VII.
Iurauit etc. quia tempus non erit amplius etc. X. Et audiui uocem magnam in cęlo dicentem:
Nunc facta est salus, et uirtus, et regnum Dei nostri, et potestas Christi, quia proiectus
est accusator etc. Et ipsi uicerunt eum propter sanguinem Agni et propter uerbum testimonii
sui etc. Propterea lętamini, cęli, et qui habitatis in eis XII. Gaudeamus
et exultemus, et demus gloriam ei, quia uenerunt
nuptię Agni, et uxor eius pręparauit se. Et datum est illi, ut cooperiat se byssino
splendenti et candido; byssinum enim iustificationes sunt sanctorum. Beati qui ad coenam
nuptiarum Agni uocati sunt XIX. Venite et congregamini ad cenam magnam, ut manducetis carnes
regum, id est ut delectemini in cruciatibus eorum XIX.
Ecce tabernaculum Dei cum hominibus, et habitabit cum eis; et ipsi populus eius erunt,
et ipse Deus cum eis erit eorum Deus; et absterget Deus omnem lachrimam ab oculis eorum, et
mors ultra non erit etc. Et templum non uidi in ea; Dominus enim Deus omnipotens templum
illius est, et Agnus. Et ciuitas non eget sole neque luna, ut luceant in ea etc., de
sanctorum gloria. Non intrabit in ea aliquid coinquinatum etc. nisi qui scripti sunt in libro
uitę Agni XXI. Et ostendit mihi fluuium aquę uiuę splendidum etc., id est beatitudinem,
procedentem de sede Dei et Agni etc. Ex utraque parte fluminis lignum uitę afferens fructus
etc. Et omne maledictum non erit amplius, sed sedes Dei et Agni in illa erunt, et serui eius
seruient illi. Et uidebunt faciem eius et nomen eius in frontibus eorum. Et nox ultra non
erit, et non egebunt lumine lucernę neque lumine solis, quoniam Dominus Deus illuminabit
illos, et regnabunt in sęcula sęculorum. Amen XXII.
Fides.
AD ROMANOS: Gratias agit Deo, quod fides eorum diuulgatur I. Probabilior bonus
in pręputio quam malus in circumcisione II.
Exemplum de Abraham declarat quod ex fide uiuit iustus, non ex operibus Legis. Ad
iustitiam reputabitur credentibus in eum qui suscitauit Iesum Christum Dominum nostrum a
mortuis, qui traditus est propter delicta nostra, et resurrexit propter iustificationem
nostram IIII. Siquis autem Spiritum Christi non habet, hic non est eius etc. Quicunque
Spiritu Dei aguntur, hi sunt filii Dei VIII. Non enim accepistis spiritum seruitutis iterum
in timorem, sed accepistis spiritum adoptionis filiorum, in quo clamamus: Abba--- Pater,
sumus filii Dei et heredes et Christi
cohęredes VIII. Finis enim
Legis Christus, ad iustitiam onmi credenti. Si confitearis in ore tuo Dominum Iesum, et in
corde tuo credideris, quod Deus illum suscitauit a mortuis, saluus eris. Corde enim creditur
ad iustitiam, ore autem confessio fit ad salutem. Omnis enim quicunque inuocauerit nomen
Domini, saluus erit. Fides ex auditu, auditus autem per uerbum Christi: Nunquid non audierunt
etc. X. AD CORINTHIOS I: Fundamentum enim aliud nemo potest ponere, pręter id
quod positum est, quod est Christus Iesus. Siquis superędificat aurum, argentum etc. III. II:
An non cognoscitis uos metipsos, quia Christus Iesus in uobis est, nisi forte reprobi estis
XIII. AD GALATAS: Qui ex fide sunt, hi sunt filii Abrahę III. Omnes enim filii Dei estis per
fidem in Christo Iesu. Quicunque enim in Chisto baptizati estis, Christum induistis. Omnes
unum estis in Christo Iesu. Si autem uos Christi, ergo semen Abrahę estis, secundum
promissionem hęredes III. Non sumus ancillę filii, sed liberę: qua libertate Christus nos
liberauit IIII. In Christo Iesu neque circumcisio aliquid ualet neque prępucium, sed fides
quę per caritatem operatur V. AD EPHESIOS: In quo et credentes signati estis
Spiritu promissionis sancto, qui est pignus hęreditatis nostrę, in redemptionem
acquisitionis, in laudem glorię ipsius I. Gratia enim saluati estis per fidem; et hoc non ex
uobis, Dei enim donum est; non ex operibus, ut nequis glorietur. Nunc autem in Christo Iesu,
uos qui aliquando eratis longe, facti estis prope in sanguine Christi. Ergo iam
non estis hospites et aduenę, sed ciues sanctorum et domestici Dei II. Vnus Dominus, una
fides, unum baptisma, unus Deus et Pater omnium, qui super omnes et per omnia et in omnibus
nobis IIII.
AD THESSALONICENSES I: Induti loricam fidei et caritatis V.
AD THIMOTEVM I: Certa bonum certamen fidei, apprehende uitam ęternam, in
qua uocata es. Depositum custodi deuitans profanas uocum nouitates falsi nominis scientię
etc. VI.
AD HEBREOS: Fideles fratres Christi: qui enim sanctificat et sanc
tificantur ex uno
omnes; propter quam causam non confunditur fratres eos uocare dicens: Nunciabo nomen tuum
fratribus meis II. Ingrediemur enim in requiem qui credimus. Relinquitur sabbatismus populo
Dei etc. IIII. Est autem fides sperandarum substantia rerum, argumentum non apparentium. Fide
intelligimus aptata esse sęcula uerbo Dei, ut ex inuisibilibus uisibilia fierent. Item fidei
exempla. Abel iustus, Ennoch translatus etc. Sine fide autem impossibile est placere Deo;
credere enim oportet accedentem ad Deum quia est, et inquirentibus se remunerator sit etc.
Per fidem uicerunt regna etc. pati uoluerunt etc. Quibus dignus non erat mundus. Et hi omnes
testimonio fidei probati XI. ACTVVM: Credebant pariter II. Multitudinis
credentium erat cor unum et anima una IIII. In Antiochia discipuli primum dicti Christiani
XI.
IACOBI: Fides, si non habeat opera, mortua est in se metipsa. Abraham ex operibus
iustificatus est et Raab meretrix II. PETRI I: Qui crediderit in eum, non confundetur II.
IOANNIS I: Vos unctionem habetis a Sancto, et nostis omnia II. Hoc est mandatum
eius, ut credamus in nomine Filii eius Iesu Christi, et diligamus
alterutrum III. Nolite omni spiritui credere, sed probate spiritus, si ex Deo sint etc.
Quisquis confessus fuerit, quoniam Iesus est Filius Dei, Deus in eo manet, et ipse in Deo
IIII. Omnis qui credit quoniam Iesus est Christus, ex Deo natus est. Omne quod natum est ex
Deo, uincit mundum; et hęc est uictoria quę uincit mundum, fides nostra. Qui credit in Filium
Dei, habet testimonium Dei in se. Qui non credit [in] Filio, mendacem fecit eum
etc. V. APOCALIPSIS: Ecce dedi coram te ostium apertum etc. quia seruasti uerbum meum, et non
negasti nomen meum III.
Fides dubia. AD ROMANOS: Infirmum autem in fide assumite etc. XIV. AD
TITVM: Confitentur se nosse Deum, factis autem negant, cum sint abominati et
incredibiles, et ad omne opus bonum reprobi I. ACTVVM: Filii Sceuę, Iudei
increduli, tentant in nomine Iesu demonem expellere, sed demoniacus inualuit contra eos, et
nudi uulneratique aufugerunt XIX. IACOBI: Hęsitans
in fide similis est
fluctui maris I. APOCALYPSIS: Atrium autem, quod est foris templum, eiice foras,
et ne metiaris illud, quoniam datum est gentibus XI. Murus ciuitatis--- fides Christi.
Fur. AD CORINTHIOS I: Fures regnum Dei non possidebunt VI.
Fames sub Claudio predicta ab Agabo propheta: ACTVVM XI.
Filii. AD EPHESIOS: De officio filiorum et patrum VI.
AD COLOSSENSES: de eodem III.
METHAMORPHOSES
Formosus.
Gygantes terrigenę. Daphne omnium in Thesalia speciosissima ab Apolline adamata, Io a
Ioue, Syringa a Pane I .
Calisto a Ioue, Herse, Cecropis filia, a Mercurio, Europa a Ioue II .
Diana nuda se lauans in ualle Gargaphię. Narcisus propria forma captus contabuit in florem
III .
Bacchus puer propter formam a Tyrenis captus III .
Leucothoe, Eurimenes et Orchami filia, pręlata Climenę Rhodoque ac Circes
matri. Clitię a Sole dilecta. Medusa homines aspectu in silicem uertens.
Andromede, quam amauit Perseus. Casiope, eius mater, nymphis se prętulerat, ob illa belluę
erat exposita. Medusa a multis petita, a Neptunno uitiata, a Minerua deformata IIII .
Proserpina a Dite rapta flores legens circa Pegusam, lacum Ęthnę. Aretusa
Archaidum nympharum pulcherrima ab Alpheo dilecta V .
Pelopis humerus eburneus VI .
Iason
adamatus a Medea. Ceę matronę forma se Veneri prętulerant, propterea in uaccas cornutas
uersę. Cephalus amor Aurorę VII .
Minos Scyllę, cui patriam Megaram, Nisi patris regnum
prodidit. Crinis Nisi purpureus, quo patrię fata constabant, quem furata est Scylla. Ariadna
a Theseo relicta, a Libero adamata. Athalanta cuius specie captus Meleager. Mestra a Neptunno
deflorata VIII .
Pro Deianira inter se certarunt Achelous et Hercules. Alcumenam amauit
Iuppiter IX .
Dryopen Apollo, Athim Cybelle, Cyparissum puerum Apollo, Ganimedem Iuppiter,
Iacinthum Apollo, sygnum eburneum Pygmaliom, quod in
uirginem animatum
genuit ei Paphum. Adonem dilexit Venus. Athalantes petita capitis periculo X .
Chione, Dedalionis filia, amata a Mercurio et Apolline, Dianę se pręferens ab eadem sagitta
confixa interiit XI .
Polixena, id est multum admiranda. Galathea, Nerei et Doridis filia,
mutuo amore iuncta Athi, Fauni filio XIII .
Scyllam amauit Glaucus et prętulit Circę, quę eam
deformauit imas partes pube tenus in canum figuram mutans. Picus a Circe adamatus, Pomona a
Vertumno, Anaxartes a qua Iphis contemptus defecit XIIII .
Capilli aurei coloris Cratim flumen bibentium XV .
Fur.
Apolline pecus Admeti pascente Mercurius boues aberrantes auertit et in silua
occuluit II .
Liber pater in nemore Ideo iuuencum in ceruum mutatum subtraxit VII .
Scylla Niso
patri dormienti crinem purpureum patrię fatalem furata est VIII .
Auctolicus,
Chiones et Mercurii filius, furacissimus XI .
Fames.
Mestra et Eriston pater uiscera sua epulari coacti Cereris ira VIII .
SENECA
Fortuna uaria 11 .
Fata nos ducunt, et quantum cuique temporis restet, prima nascentium hora disposuit 59 .
Publius ait: Cuiuis potest accidere, quod cuiquam potest 73 .
De uarietate fortunę 74 .
Omne quod fortuito uenit, instabile est 80 .
Fortuna mari comparatur 82 .
Fortuna crudelis 83 .
Fortuna, cum blanditur, captatum uenit 86 .
Fortunam citius reperies quam retineas. Fortuna nemini plusquam consilium ualet. Fortuna
uitrea est, quę tunc cum splendet, frangitur 86 .
Legem nocens ueretur, fortunam innocens. Nulla est tam bona fortuna, de qua nihil queri
possis 88 .
Pompei et Lepidi fortuna ex alto ad imum deiecta 100 .
Nihil dat fortuna mancipio 27 .
Fortuna ludos facit 28 .
Non habet, ut putamus, fortuna longas manus, neminem occupat nisi hęrentem sibi 33 .
Fors omnia uersat 41 .
Fortuna nec bonum nec malum tribuit, sed bonorum malorumque materiam 48 .
Fors uitę uaria 49 .
Ducunt uolentem fata, nolentem trahunt 53 .
Felicitas instabilis 4 .
Facilis est ad beatam uitam uia uitę 50 .
Liber de uita beata 59 .
Summum bonum homo beatus 60 .
Animus ad beatitudinem sublatus 78 .
O quantum caliginis mentibus humanis obiicit magna felicitas 80 .
Bona fragilia 82 .
Beatitudo 82 .
Nondum felix es, si nondum te turba deridet 86 .
Res est inquieta felicitas 13 .
Error beatam uitam optantium 15 .
Quis felix uel beatus 15 .
Demetrius mare mortuum uocat eum qui nullis fortunę ictibus concutitur 25 .
Beatus animus cęlo redditus 31 .
Felicitas falsa 32 .
Beata uita diuina est 35 .
Contra eos qui dicunt: ad uirtutem opus est bonis externis, ut efficiant beatum 42 .
Quid est uita beata 42 .
Nunquam credideris felicem quenquam ex felicitate suspensum 48 .
Vita beata 60 .
Tunc habebis tuum, cum intelliges infelicissimos esse felices 63 .
Fides. Alexander plus amico quam matri credidit 51 .
Et Cęsar litteras multorum ad Pompeium missas non legit, sed combussit 51 .
Reguli fides hostium tormentis fortior 58 .
Fides sacratissimum humani pectoris bonum 85 .
Quid sit fides 38 .
Fortis. Quid uires corporis alis et exerces? Pecudibus ista maiora ferisque natura
concessit 63 .
Formosus. Errat qui dicit: Gratior est pulchro ueniens e corpore uirtus. Ipsa magnum sui
decus est uirtus, non ullo honestamento eget 23 .
Quid excolis formam? Cum omnia feceris, a multis animalibus decore uinceris. Quid
capillum ingenti diligentia comis? Cum illum uel effuderis more Parthorum uel Germanorum modo
iunxeris, uel ut Scytę solent, sparseris, in quolibet equo densior
iactabitur iuba, horrebit in leonum ceruice formosior 63 .
Fur. Dion argumentis collegit modo omnes sacrilegos esse, modo neminem 44 .
Seruus tortus Catonem conscium furti dixit. Quid agitis? Vtrum plus creditis tormentis
an Catoni? 142 .
Vtrum lucrum bonum sit ex sacrilegio 37 .
Filii. Incertum quales futuri filii 66 .
Ames parentem, si ęquus est, sin aliter, feras 85 .
Adoptio filiorum ignobilium cum nobilibus uel pauperum cum diuitibus 124 .
Raptor nisi suum et raptę patrem intra
XXX dies exorauerit, pereat. Raptor raptę
patrem exorauit, suum non exorauit, accusat eum dementię 125 .
Qui patrem pulsauerit, manus ei pręcidantur. Iussus a tyranno patrem cecidit. Postea
tyrannum occidit. Manus petuntur a patre, defenditur 140 .
Quidam sub nouerca duos filios amisit. Veneni signa insecuta sunt. Tertium maternus auus
rapuit. Quęrenti pręconi apud se esse dixit. Accusatur de ui 141 .
Festa. Dies festi instituti tanquam necessarium laboribus temperamentum 75 .
Sine luxuria dies festus agatur 7 .
PLATO
Fortuna. Parce. Fata. Dea Necessitatis 235 .
Fortuna. Ars. Fatum 280 .
Fatum. Parcę 319. 322 .
In Deo nihil potest cogitari fortuitum 348 .
Fatum 402 .
Felix. Nemo itaque felix esse potest, nisi sapiens bonusque sit 15 .
Philebus de hominis bono 29 .
Sapientia ipsa felicitas est 90 .
Beati 161 .
Locus supercęlestis 162 .
Paradisus terrestris 175 .
Beatorum animę 179 .
Qui puram moderatamque transegerit uitam, deos socios ducesque nactus ibi habitat, ubi
unicuique conuenit 184 .
Beati supra terram altiorem habitant regionem 185 .
Bonum quidem anima omnis expetit eiusque gratia agit omnia 218 .
De pręmio iusti 239 .
De pręmio eorum qui statim nati decessere 239 .
Deliciarum paradisus 263. 265 .
Bona duplicia, humana et diuina 268 .
Hierusalem cęlestis 288 .
Dei diuinorumque gaudium 294 .
Felix est qui nec iniuriam infert nec patitur 300 .
Paradisus terrestris et inde hominis eiectio 304 .
Felicitas ubi sit 323 .
Felix et hic et in altera uita 324 .
Impossibile arbitror homines in hac uita, pręter admodum paucos, felicitatem et
beatitudinem assequi. Bona tamen spes est, ut post mortem quis ea omnia consequatur, quorum
desiderio accensus optime pro uiribus egit uitam atque exegit 325. 327 .
Animus pleno ueritatis gaudebit lumine, Deum esse persentiens, tum ueritatem ipsam se
ipsa lucentem atque gau
dentem
propria, tum ipsum gaudium ueritate propria lucens. Verę res in mundo inuisibili, cętera
earum umbrę 363 .
Zoroaster grammaticus: Ascendendum tibi est lumine ipsum et patris radios, unde infusa
tibi est anima multo mentis lumine circumfusa 386 .
Idem grammaticus: Quoniam anima per potentiam patris fit ignis splendidus, dominetur in te immortalis profunditas animę, et oculos omnes una tolle in
altum 406 .
Finis ultimus terminat naturalem appetitum, id est cognitio uel possessio Dei 407 .
Bonum perfectum. Magis differunt cogitationes separatę animę et coniunctę quam
uigilantis hominis et dormientis 410 .
Pythagoras grammaticus: Si deposito corpore liberum ascenderis ętherem, eris immortalis
Deus 434 .
Mundus spiritalis 435 .
De statu animę purę 437 .
De beatitudine. Nouem gradus in patria, nouem beatitudines in Euangelio. De statu animę
purę secundu m Christianos. Quo pacto mens Deo coniungitur. Diuersi in patria gradus, et quod
omnes omnia creata uident 439 .
Status animę apud Deum immobilis. Singuli in Deo contenti. De corporibus beatorum 439 .
Quomodo beati a Deo illuminantur 442 .
Fides. Theognis poeta: Fidelem, inquit, uirum omni auro et argento in seditione meliorem
268 .
Qui de Deo crediderit secundum Legem, religiosus erit 309 .
Per diuinam fidem ad summum bonum perueniri 328 .
Fortis. Roboris tempus mulieri XX, uiro anni XXX 211 .
Formosus. Hippias de pulchro 38 .
Speciosissima simiarum deformis est cum alio genere animalium comparata 39 .
Pulchrum est, quod omnia, quibus inest, pulchra efficit 40 .
Quisquis pulchrum amat corpus, non hominem, sed ea quę sunt hominis amat 42 .
Charmides, Glauconis filius, forma insignis 98 .
Pulchrum est quod semper tale perseuerat 117 .
Phedrus de pulchro 159 .
Poscit a Deo, ut intus pulcher fiat 166 .
Pulchrum sine mensura et moderatione esse non potest 262 .
Qui uirtuti formam corporis anteponit 285 .
Pulchritudo immutabilis est 389 .
Fur. Autolycus, maternus Vlixis auus, furto et periurio nobilis 190 .
Furti
latrociniique cupiditas in
urbe uel regione committendi ne in mentem quidem ueniat uestram 299 .
Sacrilegium 303. 304 .
Sacrilegii poena 305 .
Furti poena 305 .
Inter sacrilegium et impietatem 308 .
Furtum pecunię 319 .
Lex de furtis et rapinis 319 .
Qui rem furto sublatam recipit sciens, in eadem culpa sit qua ille qui furatus est 321 .
Frigidum. Tremor et rigor unde in homine 258 .
Fama. Ignauissimi nihil curant, quę sit de ipsis futura opinio; probatissimi curant, ut
in futuris sęculis homines de se benelouentes audiant 330 .
Filii quare non appetendi 16 .
Quare bonorum patrum mali filii 83 .
Qualiter filii se gerere debent erga parentes 283 .
Adoptio filiorum 308 .
Orphani 316 .
Numerus liberorum sufficiens. Quem ex parentibus sequi debeat? Spurii 317 .
Filii parentum conptemtores. Lex in eum qui minus quam decet parentes colat 317 .
Filii non coggant parentes, si nolint, nisi suo more uiuere 333 .
Festa ad remissionem laborum et in honorem deorum. Chorea. Tripudium 272 .
In ludis mutatio et nouitas nouos inducit mores 296 .
DIONYSIVS HALICARNASEVS
Fides. Numa Pompilius Fidei templum erexit 53 .
Fur Cacus in Auentino 13 .
Felix. Erichthonius omnium hominum fortunatissimus 20 .
Filiorum officium erga parentes. Patris potestas in filios 38 .
Patri licebat filios uendere. Bis manumissus erat seruus patris, tertio sui iuris erat
39 .
Metii Coriolani reuerentia erga matrem Vetruriam 209 .
PROBLEMATA ARISTOTELIS
Fortis. Cur homines fortes magis ex parte uinosi sunt. Cur fortitudinem maxime honorant
res publicę, cum non sit uirtutum pręcipua 65 .
Fur. Quam ob causam qui ex balneis, ex palestra, ex foro aliquid furatus est, morte
mulctatur, qui autem ex domo priuata, precium duplum exoluit. Cur furto damnum capitale
statutum est. Contumelię autem quę grauior iniuria est, poenę taxatio tit 67 .
Frigidum. Qui hieme aqua frigida se lauant, tunc tantum frigent, reliquo die tuti a
frigore sunt 27 .
Cur homines pleni admodum rigent, cum tamen omne pingue calidum sit 39 .
Cur pili eriguntur. Cur magis rigemus currendo quam stando. Quare qui rigent maxime,
dormire non ualent 39 .
Quam ob causam aere sudo apertoque frigus fit acrius quam nubilo, cum stellę sint
calidę et cęlum. Cur cęlum nubilum tepidius sit 62 .
Cur halitum ex ore tum calidum tum frigidum reddere possumus 72 .
Fides. Cur homini potius quam cuiquam ex cęteris animantibus credendum est 68 .
PROBLEMATA PLVTARCHI
Fides. Doryxeni apud Megarenses dicti, qui a Corinthiis capti ac dimissi se redimebant.
Quod si fidem fefelissent, non solum apud hostes, sed apud ciues quoque ut perfidi et iniusti
et infames erant 84 .
Fur. Cur in furto aut aliquo flagitio deprehensos furciferos appellant 79 .
Samii Mercurio Charidotę sacrificantes furari et latrocinari permittunt 86 .
Festis diebus nihil nisi rem diuinam agebant 76 .
Veneris festo uinum profundunt, quod festa sobrie agi oporteat 78 .
AVLVS GELIVS
Fortuna. Fati necessitas 38 .
Pręter naturam pręterque fatum 7 .
Felix. Bona, mala, indifferentia 1 .
Stoici et Peripatetici disertatio, in quo uita beata consistat 107 .
Fides. Quod Romanus populus pręcipue fidem coluit 118 .
Fortis. Milonis Crotoniensis interitus, nimium uiribus suis confidentis 91 .
Formosus. Statura Herculis quanto cęteris pręstet 1 .
Herodotus ait Horestis corpus sub terra inuentum longum cubita septem, id est pedes XII
et quadrantem 24 .
Gręce: Et pulchras omnis inter clarissima fulget 53 .
Fur. Furti damnatus, qui iumentum aliorsum duxerat quam quo utendum acceperat etc. 48 .
De puniendis furtis Catonis sententia. Item Solonis. Furta per lancem liciumque
concepta. Quid sit furtum conceptum, quid oblatum 67 .
Furta licita apud Ęgyptios et Lacedemonios. Fures publici 68 .
Fur manifestus in seruitutem ei traditur, cui furtum factum est, nocturnum autem
occidendi ius est 117 .
Frigidum. Cur oleum facile, uina difficulter 1
LAERTIVS
Bias secundus interrogatus, qui nam anxietate maiore anxiaretur, ille, inquit, qui se
maxime cupit esse felicem et quietum 43 .
Aristoteles felicitatem ait plenitudinem ex III maxime constantem bonis, animi scilicet
et corporis et externis 48 .
Diogenes rogantibus Atheniensibus, ut initiaretur, atque dicentibus, quod apud inferos
hi qui initiati sunt, pręsident: Perridiculum est, inquit. Siquidem Agesilaus et
Epaminundas in coena degent, uiles autem quique initiati in beatorum insulis
erunt 57 .
Beatus dicebatur Calisthenes, quod magnificis ab Alexandro apparatibus exciperetur. At
ille: Infelix, inquit, est qui tunc prandet ac coenat, cum Alexandro uidetur 57 .
Antigonus Zenonem se feliciorem confitetur 63 .
Democritus finem esse ait rectum quietumque animi statum, quem euthymiam dicit 93 .
Felicitas duplex. Suprema illa quę in Deo est. Si beata uita adsit, omnia suppetunt 108 .
Voluptas non omnis eligenda, sed quę ad beatam uitam pertineat 109 .
Epicurus: Quod beatum atque
immortale est, neque ipsum negocia habet neque alii prębet. Itaque
neque ira neque gratia tangitur, quippe huiusmodi omnia infirmitatis indicia sunt 110 .
Fides. Solon: Virtutem atque probitatem iuramento fideliorem cense 8 .
[Aristoteles parentes, qui liberos erudiendos curassent, longe honorabiliores esse his
qui solum genuissent]. Apud Zenonem urbis ac moenium claues deponebantur 63 .
Forma. Non componere faciem, sed bonarum artium studiis animum excolere
pręclarum est 6 .
Socrates hortatur iuuenes, ut se intueantur in speculo 19 .
Pulchritudinis tres species: facies, usus, lex 37 .
Pulchritudo alienum bonum 43 .
Aristoteles rogatus, cur honesta forma pręstantibus diutius congredimur: Cęci, inquit,
huiusmodi interrogatio est 47 .
Antisthenes adolescenti qui se fictori suo conformabat: Dic, ait, si uocem ęs
acciperet, quanam in re gloriaretur? Illo dicente in pulchritudine, non, inquit, erubescis
qui cum inanimis gloriaris? 54 .
Diogenes composito adolescenti quippiam roganti, non antea se dixit responsurum quam
aperte exploraret uir ne esset an mulier 57 .
Adolescentem intuens se componentem: Siquidem, inquit, ad uiros, frustra, sin ad
mulieres, nequiter 58 .
Videns decorum adolescentem indecenter loquentem: Non erubescis, ait, ex eburnea uagina
plumbeum educens gladium 59 .
Pulchritudinem uirtutis esse florem 74 .
Pythagoras tam forma uenusta, ut illum discipuli opinarentur Apollinem, qui ex
Hiperboreis uenisset. Nudatum aliquando illius foemur aureum apparuisse fama est 81 .
Fur. Quę non posuisti, ne tollas. Siquis secus faxit, capitale esto 8 .
Cum uidisset aliquando magistratus qui hieromnemones dicebantur, quendam ex ęrario phyalam furatum adducentes: Magni, inquit, fures paruum ducunt 57 .
Cernens uestium furem in balneis: Num, inquit, ad unguentum an ad aliud uestimentum 58 .
Zeno seruum in furto deprehensum uerberabat cumque ille diceret: Fatale mihi erat
furari. Et cędi, inquit [88] 55 .
Quę sunt unguibus recuruis aues non nutriendas 82 .
[Fru]
Frugalitas. Frugalitatem magnum existimat bonum Epicurus, non ut semper utamur modicis,
sed nisi multa habeamus, utamur paucis 109 .
Filii. Quęcunque, ait, stipendia parentibus intuleris, eadem ipse a filiis expecta 6 .
Solonis lex: Siquis parentes non enutrierit, is ignobilis et obscurus esto 8 .
Aristippus causante quodam quod filium quasi non ex se natum proiiceret: An uero,
inquit, ignoramus et pituitam et pediculos ex nobis gigni, quę tamen uelut inutilia a nobis
proiicimus 23 .
Contemnente quodam patrem Diogenes: Non pudet, ait, istum contemnere, qui tibi, ut
magnum sapias, est autor 59 .
Aristoteles: parentes qui liberos erudiendos curassent, longe honorabiliores esse his
qui solum genuissent. Hos enim uiuendi tantum, illos et bene beateque uiuendi autores esse
47 .
Festa. Menedemus cum aliis philosophis a Nicocreonte, Cypri rege, ad menstruam
celebritatem uocatus dixisse fertur: Siquidem honesta est eiusmodi uirorum congregatio,
quotidie sunt festa celebranda, sin minus, superflue quoque modo celebratur 28 .
Diogenes Dionysiaca et certamina magna miracula stultorum dicebat 55 .
Finis quadriparitus: legitimus, naturalis, arte constans et forte 77 .
Diogenes legerat quidem diutissime, cum ad finem libri nihil ultra scriptum esse
ostenderet: Bono, inquit, este animo, uiri, terram intueor 57 .
QVINTVS CVRTIVS
Fortuna.
Nunquam diu eodem uestigio stare fortunam 11 .
Fatum ineuitabile 12 .
Humana negocia multo ante destinata non posse mutari 26 .
Arbores magnas diu crescere, una hora extirpari 42 .
Fortuna lubrica et sine pedibus 42 .
Felicitas.
Homines, cum se permisere fortunę, etiam naturam dediscere 2 .
Fragilitatis humanę nimia in prosperis rebus obliuio est 18 .
Res secundę Alexandri naturam commutarunt. Raro quisquam erga bona sua satis cautus est
62 .
Fides.
Scythę colendo fidem iurant 42 .
Fortis.
Lysimachum, cum leoni occurreret, Alexander repulit et adiecit tam a semet quam a
Lysimacho leonem interfici posse 44 .
Porus neminem se fortiorem existimabat 54 .
Formosus.
Hominibus barbaris in corporum maiestate ueneratio est. Magnorumque operum non alios
capaces putant quam quos eximia specie donare natura dignata est 30 .
Roxane uirgo quam Alexander duxit uxorem eius forma captus 47 .
Porus rex humanę magnitudinis propemodum excesserat formam 53 .
Fama.
Nunquam ad liquidum fama perducitur. Omnia illa tradente maiora sunt uero 55 .
POLIBIVS
Fortunę uarietatem ostendit. Marcus Attilius captus 10 .
Fortunę inconstantia 84 .
Fides. Alexon fidelis 12 .
Forma. Colossus magnus apud Rhodios, qui motu terre prostratus est 95 .
Fames. Lybici exercitus ab Amilcare obsessi inuicem corporibus uescebantur 22 .
Finis rei agendę esse debet uel iocundum uel utile uel honestum. Inter principium et
causam 39 .
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Fortunę mutatio in Ioseph 9 .
Victus uictorię erexit tropheum 75 .
Volubilitas fortunę in Demetrio 243 .
Fortuna regum uaria 256 .
Difficilius reges a summo fastigio ad medium detrahi quam a medio ad imum 315 .
Persei filii seruituti addicti 324 .
Germani aleę studiosi 347 .
In eos qui de fortuna quęri solent 353 .
Varia in Cleandro fortuna 433 .
Felix. Perpetuus felicitatis cursus Oziam a uera pietate auertit 64 .
Solon Croesum non putauit felicem, quod ea dumtaxat possideret, quę subiacent fortunę
86 .
Croesus ad pyram adductus cognouit Solonem de se uera locutum 93 .
Polycratis felicitas. Prosperę fortunę casus periculosus 100 .
Atheniensium nemo aduersum casum expertus quamdiu Pericles pręfuit bello 150 .
Incenditur Persepolitana regia 220 .
Alexander felicitate nimia corruptus 222 .
Metelli Macedonici felicitas 337 .
Valeria in Syllę sedem transiens: Volui, inquit, felicitatis tuę portiunculam sortiri
357 .
Syllę felicitas 357 .
Fortunatę insule. Elysii campi 357 .
Fides serui 102 .
Euergetę ab Alexandro donati ob fidem regi suo Cyro seruatam 222 .
Lysimachi fides etiam accepta iniuria 241 .
Pyrri erga Athenienses fides 245 .
Regulus fidem hosti datam seruauit certo capitis periculo 256 .
Fabius fidem publicam priuato exoluit impendio 272 .
Fides ad captiuitatem reuertendi 275 .
Cassilinum fame perire quam a Romanorum fide desciscere malunt. Item Petellini 280. 281 .
Theodorus a tyranno tortus socios coniurationis non prodidit 282 .
Enosidemus occidi maluit quam incolumis commissę sibi urbis pręsidio decedere 307 .
Serui in Cornutum 353 .
Fides Pomponii capti et saucii 360 .
Veteranorum erga Cęsarem fides 387 .
Pompeius fidem seruat inimico 392 .
Iudei Cęsaris statuam inferri templo non sunt passi 413 .
Fideles persequi Traianus desiit apologeticis libellis permotus 429 .
Crux in cęlo Constantino apparuit 454 .
Crucis lignum repertum 454 .
Demones ueros sanctos timent 456 .
Fortis. Anthei certamen 32 .
Erix ab Hercule superatus 33 .
Sanson 38 .
Lysimachi pugna cum leone 241 .
Pyrrhus Mamertinum a uertice ad imum uno ictu dimidiauit 250 .
Machina Archimedis 284 .
Tiberius recens malum digito terebrabat, adolescentis caput consauciabat talitro 413 .
Comodus ualido corpore, ut elephantum hasta et origis cornu transfigeret etc. 433 .
Maximinus tribunus quinos senosue milites quotidie sternebat, Antheus etiam Hercules
dictus. Deiecto tribuno: Date alium, inquit, sed tribunum 441 .
Forma. Goliadis magnitudo 47 .
Absalonis cęsaries 52 .
Capillos alebant Lacones, quod hi pulchriora redderent corpora 63 .
Orestis cadauer 74 .
Macrobii othiopes, hominum maximi ac pulcherrimi, regem creant, qui pręstat forma et
uiribus 98 .
Athon montem posse in humanam effigiem figurari 121 .
Artachees statura quinque regiorum cubitorum 128 .
Xerxes pulcherrimus 129 .
Cratis fluuius suis undis immersos candidos et flauos efficit 129 .
Roxane, Alexandri uxor 222. 227 .
Porus immani statura 229 .
Campaspe, nobile Alexandri scortum 233 .
Anthei sepulchrum 358 .
Robore corporis et magnitudine pręstantissimus Surena 376 .
Cleopatra 396 .
Augusti forma 411 .
Homo septem cubitorum Lazarus nomine 413 .
Bassianus formosissimus 438 .
Maximinus iunior, Romanorum imperatorum pulcherrimus 443 .
Zenobię forma et mores 448 .
Fur. Nullum facinus furto grauius apus Scythas 3 .
Lacones furari discunt, sed furto deprehensos puniunt 63 .
Olerum et fructuum fur paricidę1 loco habitus 86 .
Scythę seruitia luminibus priuabant, ne lac furarentur 105 .
Ex rapto uiuere pro re honesta habent Thraces 111 .
Gylippi peculatus 181 .
Dioxippus furti insimulatus calumnię impatiens sibi manum intulit 231 .
Frigidum. Parapandisarum regio quanto rigore obstringitur 222 .
Fama. Nuncius cladis Atheniensium ueniens foeminarum incursu de casu suorum
sciscitantium pressus periit 112 .
Dionis felicitas in tabellario 200 .
Fames ingens a Iosippo pręuisa. Caput asini LXXX nummis ueniit. Mulieres filios
comederunt 60 .
Cambisis milites fame adacti decimum quemque inter se mandere occipiunt 99 .
Obsessi lectorum funibus elixis nutriti 134 .
Fames et pestilentia Romę 142 .
Fame adacti in Tyberim quidam se pręcipitauerunt 148 .
Fame mutuo se depasti 156 .
Caput asini LX uenditum dracmis 183 .
Filius et pater ferro inter se dimicant pro mure exanimi 243 .
Infandus obsessorum cibus 260.280. 281 .
Fames coegit imbellem multitudinem emittere hosti prędam, si uellet 337. 338 .
Fames Athenis 352 .
Obsessi deliberant humanis carnibus uescendum prius quam deditio
fieret 376 .
Fames
quam Agabus prędixit 416 .
Dira fames Hierosolimis 424 .
Romę fames ita ut ne humanis quidem carnibus abstinerent 461 .
Filii. Varii parentum affectus, pater in Esau propensior, mater in Iacob 8 .
Laio prędictum expedire ei sine liberis esse 39 .
Filiorum Heli flagitia 43 .
Dauid erga Absalonem filium 52 .
Laconum erga pueros cura 63 .
Parentum in liberos omne ius esto 70 .
Thraces filios palam uenditant 111 .
Filius imperans matri 132 .
Carthalo a Macheo patre in crucem actus, quod ad eum exulem cum purpura et infulis
uenisset 181 .
Galli liberos in conspectum uenire, antequam adoleuerint, non permittunt 185 .
Titus Manlius pro Lucio patre 198 .
In Cathea filii mutili nati necantur 229 .
Seleuci in filium indulgentia 244 .
Pietas Fabii in filium 245 .
Scipio filii pubescentis adhuc incursu seruatus 268 .
Festa. Gothi religionis metu die festo non repugnantes cladem passi sunt 461 .
VALERIVS MAXIMVS
Fortunę mutatio, liber VI, caput VIII.
Felix. De felicitate, liber VII, cap. I. Solon neminem beatum dici debere arbitrabatur,
dum adhuc uiueret, caput II. Anaxagoras interroganti, quisnam esset beatus, "nemo", inquit,
"ex his, quos tu felices existimas" etc., eodem.
Fides. De fide publica, liber VI, caput VI. Fides uxorum erga uiros, caput VII, seruorum
erga dominos, caput VIII.
Fortitudo, liber III, caput II. Milo Crotoniates uirium confidentia perisse traditur.
Item Polidamus athleta. Documento sunt, nimio robore membrorum uigorem mentis
hebescere, liber IX caput XII. Quando athletarum certamen, liber II, caput I.
Furti damnatus qui equo alieno ultra pręscriptum uectus est, liber VIII, caput II.
Filii. Parentum amor in liberos, liber V, caput VII. Parentum seueritas in liberos,
caput VIII. Parentum moderatio in suspectos liberos, caput IX. Filię Afronię reuerentia in matrem Ebuciam,
quę contra testamentum eius, quo pręterita erat, agere erubuit, liber VII, caput VIII. Quę
matrem interemerat, mansit indemnata, quod constaret filiorum necem ab illa ueneno sublatorum
ultam. Alia uirum et filium impune peremit, quod hi prius filium eius prioris mariti
peremerant, liber VIII, caput I.
Fames. Octacilius Siciliam et Sardiniam hosti dimisit fame compulsus. Casilinates
insolitis cibis, dum obsiderentur usi, fidem seruarunt. Ex Prenestinis quidam murem captum
ducentis denariis uendidit, ipse inedia periit, emptor seruatus est. In Bosphorano tractu sex
milibus denariis singula uasa olei frumentique modii totidem mancipiis permutati. Cretenses
sua iumentorumque urina sitim extinxerunt. Numantini humanorum corporum dapibus usi.
Calaguritani ne uxoribus quidem ac liberis pepercerunt, liber VII,
caput VI.
CICERONIS OPVSCVLA
Fortunę magna uis in utramque partem 116 .
Cui spes omnis et ratio et cogitatio pendet ex fortuna, huic nihil potest esse certi
176 .
Felicitas in cęlo 189 .
Ille qui recte atque honeste curriculum uiuendi a natura datum confecerit, ad illud
astrum, quod aptius tunc fuerit, reuertetur 189 .
Fides iustitię fundamentum 76 .
Regulus 81 .
Fides ut habeatur, duabus rebus perfici 119 .
Neque enim ulla res uehementius rempublicam continet quam fides 134 .
Fides bona 153 .
Marcus Regulus 161 .
Quando fides non seruanda 163 .
Animus sine fide locus in mari sine portu. Summa amentia est in illorum fide spem
habere quorum perfidia toties sis deceptus 185 .
Fortis. Milo Crotoniata uiribus iam per ętatem destitutus fleuit 36 .
Formę decorem comparat decore uitę 95 .
Decorum circa corporis formam 103 .
Felix. Non enim solum ipsa fortuna cęca est, sed eos etiam plerumque efficit cęcos, quos
complexa est 15 .
Fama. Negligere quid de se quisque sentiat, non solum arrogantis est, sed etiam omnino
dissoluti 95 .
Filii. Paterfamiiias qui delectatur re sua familiari 93 .
Filii patres imitari student 99 .
Optima hęreditas a patribus traditur liberis omnique patrimonio pręstantior gloria
uirtutis rerumque gestarum 101 .
Titus Torquatus pro patre, a quo ruri relegatus 164 .
THVCIDIDES
Felix. Qui successu superbit 13 .
PANEGYRICVS PLINII
Fortunę uarietas 4 .
Felix. Est enim demum uera felicitas felicitate dignum uideri 44 .
Fortis non tam qui uiribus pręstat quam qui uitiis non succumbit 47 .
PHALARIS
Filium plus matri debere quam patri 9 .
Quod filius patris sit, non matris 10 .
Ad patrem de temeritate filii sibi insultantis 14 .
Ad filium, ut desistat 15 .
Filius bonus, pater malus 19 .
Filiam pro filio natam amico gratulatur 27 .
Fortuna agi omnia 16 .
Fatum 53 .
Fidem dat pro iuramento. Fidem se firmam habere asserit 18 .
Nusquam tuta fides 29 .
Felix. Explicat miserias suas ad eum qui sibi tanquam felici scripserat 19 .
ORATIVS IN EPISTOLIS
Felix. Quę res possit facere beatum 6 .
Quem nimis secunda delectant, aduersa nimis perturbant 10 .
Dum licet, et uultum seruat fortuna benignum 11 .
TERTVLLIANVS
Fides. Traianus Christianos non inquiri debere iussit, oblatos puniri 1 .
Primus fidei persecutor Nero 3 .
Obiecta Christianis 6 .
Deus Christianorum 6 .
De prophetis. De Scripturis 6 .
Ptolomeus. Moyses 7 .
Disciplina Christianorum 13 .
De innocentia eorum 14 .
Christiani philosophis meliores 15 .
Fama plurimum mendax 3 .
VERGILIVS
Fortuna. Talia sęcla "suis dixerunt" currite "fusis concordes stabili fatorum numine
Parcę" 6 .
Felix. Candidus insuetum miratur limen Olympi sub pedibusque uidet nubes et sydera
Daphnis 7 .
Campi Elysii 132 .
Aurea nunc solio stellantis regia cęli accipit et numerum diuorum altaribus auget 141 .
Fama malum quo non aliud uelocius ullum 97 .
Fortis. Eneę hasta terrę fixa euelli non potuit. Turnus saxum uix duodecim hominibus
portabile contorsit 225 .
EX PRIMA COMMENTARIORVM
Fortuna. Sortibus non credendum 88 .
Sacrum Fortunę 324 .
Felix. Iudea et Hierusalem ęterna 47 .
Enoch et Helias 58 .
Prima beatitudo
in primo numero, secunda in decade, tertia in
hecatombe 69 .
Donat hominibus angelorum similitudinem 70 .
Dominus ascendit cum sanctis 78 .
Plantabunt uineas cum Noe 79 .
Cornu tuum ponam ferreum et ungulas tuas ęneas 103 .
Mons umbrosus atque condensus 127 .
Equi Domini animę sanctorum 137 .
Beatorum lętitia 144 .
Duplicia reddam tibi 166. 168 .
Erit in die illa quasi Dauid 173 .
Securi 177 .
Beati qui habitant in domo tua 178 .
Impiorum prosperitas 184 .
Quomodo sanctus uestimentum Dei est 133 .
Ecce Dominus noster, expectauimus eum. Vrbs fortitudinis nostrę 247 .
Aperite portas, et ingrediatur gens iusta 248 .
Fulgebunt sicut sol 260 .
Habitat in excelsis 264 .
Fugiet dolor et gemitus 266 .
Regia uiuentium. Lux uiuentium. Felicitas seculi 270 .
Vera bona 294 .
Hierusalem cęlestis 299 .
Hęc est hęreditas seruorum Domini 300 .
Bona animę repromissa. Vita sempiterna 301 .
Mons sanctus 303 .
Terra uiuentium 306. 310 .
Non erit amplius sol ad lucendum 315 .
Pars mea Dominus 316 .
Vinum. Triticum 317. 318 .
Cęlum 320 .
Non erit ultra fletus 325 .
Domus beatorum 328 .
Lignum uitę 326 .
Hierusalem cęlestis 329 .
Hierusalem libera 329 .
In equis candidis, id est corporibus glorificatis 331 .
Sabbatum 332 .
Quid est quod uia impiorum prosperatur 349 .
Noster municipatus in cęlo est 356 .
Fides. Iudas fidelis primus Mare rubrum ingressus reliquis dubitantibus 33 .
Vinum Lybani. Ebrietas 38 .
Anima credens habet sponsum Dominum uirginalem 40 .
Fides diffusa 44 .
Qui inuocant nomen Domini 45 .
Qui de Iudeis crediderunt, uocantur reliquię 45 .
Pregnantes Galaad 81 .
Conuersi festinarunt ad Christum 101 .
Christus queritur de raritate fidelium 108 .
Displicet qui promissa uenire non credit. Iustus ex fide uiuit 123. 124 .
Quicquid boni operis feceris, nisi in nomine Christi feceris,
mercedem non habebis. Ego sum uitis et uos rami 163 .
Quot quot ex fide sunt, filii sunt Abraham 169 .
In die illa disperdam nomen idolorum 174 .
Tertia pars Christiani sunt 175 .
Auster fideles, aquilo infideles 176 .
Ambulemus in lumine Domini 193 .
Scientia fidei 200 .
Si non
credideritis, non intelligetis 205 .
Habitabunt apud te profugi mei Moab 235 .
Abel et Chaim, fideles et ethnici 240 .
Israel hęreditas Dei 240 .
Murus bonorum operum et antemurale rectę fidei 247 .
Fidelibus bona promittuntur 259 .
Virgo Syon 269 .
Fideles 278 .
Miles Christi 280 .
Gentes non omnes simul crediturę. Christiani 283 .
Qui sequimini iustitiam et quęritis Dominum 290 .
Beta cocta, beta semicocta 293 .
Raritas credentium ex Iudeis 296 .
Fidelis quid significet 201 .
Fide appropinquamus Deo 301 .
Filius Abraham 310 .
Aurum et argentum 314 .
Christiani 317 .
Quorum laudatur fides 322 .
Israel Dei fideles. Christianus 325 .
Fidei miracula 327 .
Nemo dicit Dominus Iesus nisi in Spiritu Sancto 328 .
Fidei constantia 334. 342 .
Patrem uocabis me et post me ingredi non cessabis 337 .
Fides et intelligentia sine operibus uana sunt 339 .
Domine, oculi tui respiciunt fidem 339 .
Periit fides 344 .
Nabuchodonosor seruum meum, non quod fidelis, sed quod in euersione Hierusalem Domini
seruiat uoluntati 367 .
Fortis ipse quasi quercus 50 .
Robustus corde inter fortes nudus fugiet in illa die 50 .
Seon rex fortis et procerus 63 .
Fortitudo corporis imbecillitas animę est 70 .
Mos exercendarum uirium 172 .
Formosus. Vana mundi pulchritudo 117 .
Dies Domini super omne quod pulchrum est 194 .
Fur maledicitur 158 .
Fames. Area et torcular non pascet eos, et uinum mentietur eis 26 .
Fame nihil durius 57. 77 .
Et uocaui siccitatem super terram 147 .
Fames grauissima sub Esdra et Neemia 185 .
Fames ex ira Dei 166 .
Fames ueritatis 210 .
Filii. Fratres pro filiis ponuntur 6 .
Filii et in malam partem ut filii irę uel gehennę uel perditionis uel iniquitatis uel
fornicationis uel diaboli 180 .
Filius cadauer patris unco traxit 219 .
Honora patrem, ut sis longeuus etc. Iuxta litteram stare non potest 310 .
Filii et filię 313 .
Patris meritum suffragatur filio 334 .
Festiuitates tuas celebra non in uino et epulis, ut carnei Iudei existimant,
sed in spiritalibus deliciis et uoluptate torrentis 114 .
Aggei, id est
festa celebrantes 145 .
Festum azimorum Phase, pentecostes, tubarum, propiciacionis et
tabernaculorum. Scenophegia. Tria festa Iudeorum 151 .
Tabernaculorttm 178 .
Pasca non passionem signat, sed transitum 281 .
Sabbatum custodiendum 302 .
Sabbati obseruatio iuxta litteram impossibilis 310 .
Sabbatum secundum tropologiam 357 .
EX SECVNDA COMMENTARIORVM
Fortuna. Sortes mittuntur in sinum, sed a Domino temperantur 272 .
Felix. Mons Dei paradisus 76 .
Nullum bonum irremuneratum 79 .
Ego pascam oues meas 88 .
Lignum uitę. Terra uiuentium 89 .
Mille annorum regnum promittentes: Tertulianus, Lactantius, Victorinus, Seuerus,
Hireneus et Apollinaris 90 .
In domo patris multę mansiones 101 .
Sabbatum requies ęterna 112 .
Dies boni. Anni ęterni 115 .
Inebriabuntur ab ubertate domus tuę 118 .
Flumen Dei 119 .
Liber uiuentium. Quid intersit inter sanctos simplices et doctos? Quid
inter solem et stellas 140 .
Terra uiuentium 146 .
Regnum Dei tripiiciter intelligitur 155 .
Oculi beati et aures regnum cęlorum 157 .
Centuplum accipietis. Hinc quidam introducunt mille annos post resurrectionem 166 .
Mons oliueti 177 .
Hęreditas dupliciter 221 .
Et nos suscitauit cum eo et sedere fecit in cęlestibus 247 .
Prosperitas stultorum perdet illos 258 .
Et implebuntur horrea tua saturitate 260 .
Primi et purissimi fructus eius. Longitudo dierum, diuitię et gloria 160 .
Mecum sunt diuitię et gloria 264 .
Fructus iusti lignum uitę 267 .
Lucerna impiorum extinguetur 269 .
Tabernacula iustorum germinabunt 270 .
Nuncius bonus felicitatis desideratę 280 .
In exultatione iustorum multa gloria 282 .
Considerauit agrum et emit eum 285 .
Ridebit in die nouissimo 286 .
Surrexerunt filii eius 287 .
Date ei de fructibus manuum suarum 287 .
Quies futura 294 .
Felicitas humana patet inuidię 295 .
Hęc est pars nostra 297 .
Impiorum prosperitas
299 .
Prosperitas mundana 306 .
Mane astabo tibi et uidebo 322 .
In ęternum exultabunt 322 .
Et habitabis in eis 323 .
Dominus regnabit in ęternum sine fine 326 .
Nec dabis sanctum tuum uidere corruptionem. Adimplebis me lętitia cum uultu tuo 329 .
Satiabor, cum apparuerit gloria tua 330 .
In loco pascuę, ibi me collocauit 336 .
Anima eius in bonis demorabitur 338 .
Vt inhabitem in domo Domini 339 .
Quam magna multitudo dulcedinis tuę, Domine, quam abscondisti diligentibus te 340 .
Exaltabit te, ut hereditate capias terram 349 .
Finis hominis ęterna beatitudo 350 .
Et beatum faciat eum 352 .
Quando ueniam et apparebo ante faciem Dei mei. Quando transibo in locum tebernaculi
admirabilis usque ad domum Dei 352 .
Sedes tua, Deus, in sęculum sęculi 356 .
Afferentur tibi in lętitia et exultatione 356 .
Eripuisti animam meam de morte, oculos meos a lachrymis 363 .
Lętabitur iustus, cum uiderit uindictam 364 .
Inhabitabo in tabernaculo tuo in sęcula. Dies super dies 365 .
Labia mea laudabunt te, Domine 366 .
Ibi lętabuntur in id ipsum 367 .
Exultent in conspectu Dei et delectentur in lętitia 369 .
Et ędificabuntur ciuitates Iudę, id est animę sanctorum 371 .
Et inhabitabunt ibi 372 .
Prosperitas impiorum 373 .
Sanctis bene in nouissimis. In portis filię Syon 373 .
Videbitur Deus deorum in Syon. Quia melior est dies una in atriis tuis super milia 383 .
Sicut lętantium omnium nostrum habitatio est in te 386 .
Plantati in domo Domini, in atriis Dei nostri florebunt 392 .
Lux orta est iusto 395 .
Qui coronat te misericordia 398 .
Corona susceptio capitis. Scutum misericordia 404 .
Vt collocet eum cum principibus populi sui 409 .
Placebo coram Domino in regione uiuorum 410. 411 .
Aperite mihi portas iustitię. Beati 412 .
Faciem tuam illumina super seruum tuum 418 .
Lętatus sum in his quę dicta sunt mihi: In domum Domini ibimus 419 .
Mons Syon, qui habitat in Hierusalem. Montes in circuitu eius et Dominus in circuitu
populi sui ex hoc nunc et usque in sęculum 420 .
Ecce hęreditas Domini, filii; merces fructus uentris. Non confundetur, cum loquetur
inimicis
suis in porta 421 .
Labores fructuum tuorum quia manducabis. Beatus es et bene tibi erit 421 .
Sedebunt super sedem meam. Et sancti eius gaudio exultabunt 422 .
Et habitabo in eis 424 .
In conspectu angelorum psallam tibi 426 .
Portio mea in terra uiuentium 428 .
Gloriam regni tui dicent. Regnum tuum, Domine, regnum omnium sęculorum 430 .
Exultabunt sancti in gloria 435 .
Laudate eum in potentatibus eius 436 .
Fides. Fideles scabellum sunt pedum Domini 11 .
Fides sine operibus 31 .
Omnem super quem uideritis thau, ne occidatis 37 .
Fides etiam hosti seruanda 52 .
Facite uobis cor nouum et spiritum nouum 56 .
Filii Orientis 68 .
Credidit Abraham 87 .
Auferam cor lapideum et dabo eis cor carneum 91 .
Abiecit tribum Ephraim et elegit tribum Iuda 93 .
Nisi credideritis, non intelligetis 104 .
Fide ardens Helias 109 .
Fides gentium pręponitur Israeli 149 .
Confide, filia, fides tua te saluam fecit 150 .
Qui habet, dabitur ei 156 .
Fides granum synapis 157 .
Modicę fidei, quare dubitasti 160 .
Magna est fides quę grano synapis comparatur 164 .
Turbę pręcedentes et sequentes sunt fideles alii ante Euangelium, alii post 168 .
Non nisi fidelis uidebit Christum 173 .
Regnum Patris fides credentium 177 .
Centurio 181 .
Cathecumini, id est instructi 183 .
Corde credere, ore confiteri. Confessa implere, impleta docere 185 .
Qui habet, dabitur ei 185 .
Fidei argumentum in conuersione Pauli 193 .
Qui ex fide sunt, hi filii sunt Abraham. Ex fide iustificat gentes Deus 199 .
Iustus ex fide uiuit 201 .
Fides non iam sub pedagogo 202 .
Vnum sumus in Christo 203 .
Fides cum dilectione 209 .
Fides 214 .
Fidelis in Christo, ad distantiam fidelis in alio 218 .
Signaculum Dei 221 .
Fides donum Dei 223 .
[Membra sumus Christi non secundum naturam]. Fides in Christo fiducię
principium 226 .
Per fidem Christus habitat in nobis 227 .
Tunica Ecelesię 232 .
Membra sumus Christi non secundum naturam, sed secundum hominem quem assumpsit 237 .
Clypeum fidei 241 .
Sanitas fidei et doctrina uerborum 245 .
Fidei sanitas 246 .
Fides in agnitione omnis boni 253 .
Via bona 259 .
Doctrina uiri per patientiam noscitur, sicut in
martyribus 273 .
Filii Abrahę 274 .
Ne transgrediaris terminos 277 .
Qui dubitat, infidelis est 281 .
Lepusculus collocat in petra cubile suum 283 .
Syndonem fecit et uendidit Chananeo 286 .
Fides Ecclesię 287 .
Lętare, o popule Christiane 306 .
Adorate Filium, ne irascatur Pater 321 .
Incredulos percutit, fideles benedicit 321 .
In misericordi a tua introibo in domum tuam 322 .
Perfidia Iudeorum salus fuit credentium. Confitebor Domino 324 .
Multiplicatio credentium 327 .
Generatio iusta 328 .
Et posuit immaculatam uiam meam, id est fidem 332 .
Corona Christi sunt credentes 334 .
Semen Iacob, semen Christi 336 .
Et circumdabo altare tuum, id est fidem 338 .
Et omnia opera eius in fide 344 .
Accedite ad Dominum et illuminamini 345 .
Exultent et lętentur qui uolunt iustitiam meam 341 .
Filii hominum 348 .
Melius est modicum iusto, id est fides 348 .
Statuit supra petram pedes meos 351 .
Qui uolunt iustitiam meam, id est fidem et opera. Beatus qui intelligit super egenum et
pauperem, id est qui credit Christo 352 .
Et non recessit retro cor nostrum 355 .
Omnis gloria eius filię regis 356 .
Populi confitebuntur tibi in ęternum 356 .
Saluati per fidem et non ex nobis. Circumdate Syon et complectimini eam. Sicut
audiuimus, sic uidimus 357 .
Ex Syon species decoris eius 358 .
Ego cognoui, quoniam Deus meus es tu 362 .
Illuminet uultum suum super nos. Via, quia per Filium uenitur ad Patrem 368 .
Fidei prędicatio ubique 372 .
Filius regis, populus fidelis 372 .
Confitebuntur tibi, Deus. Notus in Iudea primum, deinde in omnem terram 374 .
Non erit in te Deus recens 380 .
Fides nostra per apostolorum sanguinem probatur 382 .
Noua pręferuntur ueteribus 385 .
Fides 386 .
Vsque in ęternum pręparabo semen tuum. Veritas tua in circuitu tuo. In nomine tuo
exultabunt 387 .
Semen eius in ęternum manebit 388 .
Dominus regnauit, exultet terra per ipsum redempta 394 .
Vidit, et commota est terra 395 .
Viderunt omnes fines terrę salutare Dei 395 .
Oculi mei super fideles terrę, ut sedeant mecum 397 .
Semen eorum in sęculum dirigetur 398 .
Terminum posuisti quem non transgredientur
399 .
Christiani 399 .
Gens Domini 401 .
Dubius in fide 401 .
Et duxit eos in uiam rectam 402 .
Et posuit sicut oues familias 403 .
Consumatum est cor eius 408 .
Facta est Iudea sanctificatio eius 409 .
Sed nos qui uiuimus benedicimus Domino 410 .
Quia mandatis tuis credidi 416 .
Anima fidelis ciuitas regis 421 .
De fructu uentris tui ponam super sedem tuam 422 .
Noe maior filius Iudei, minor gentiles. Fideles uestiunt Christum et uestiuntur ab eo 422 .
Montes Syon 423 .
Omnes leuant manus, sed non in sancta nisi fideles 424 .
Et cantent in uiis Domini 426 .
Confiteantur tibi, Domine, omnia opera tua 430 .
Fides trium puerorum 431 .
Filii 433 .
Fortis. Et robusti habebunt diuitias 267 .
Manus fortium dominabitur 268 .
Sapiens fortis est 278 .
Accinxit fortitudine lumbos 285 .
Non timebo milia populi circumdantis me 321 .
Qui docet manus meas ad pręlium 332 .
Cadent subtus pedes meos 332 .
Dominus illumintio mea et salus mea. Quem timebo? Si consistant aduersum me
castra, non timebit cor meum 338 .
Dominus fortitudo plebis suę 340 .
Non saluabitur rex per multam uirtutem 344 .
Quoniam brachia peccatorum conterentur 348 .
Forma. Mulier pulchra et fatua 267 .
Nitrum pro lomento habent 279 .
Vana pulchritudo 267 .
Fortis. Quia tu es, Deus, fortitudo mea. Et brachium eorum non saluabit eos. In te
inimicos nostros uentilabimus cornu 354 .
Dominus uirtutum nobiscum 356 .
Fortitudinem meam ad te custodiam 364 .
In Deo faciemus uirtutem. Et non egredieris, Deus, in uirtutibus nostris 365 .
Ipse dabit uirtutem et fortitudinem plebi suę 370 .
Quia firmamentum meum et refugium es tu 372 .
Quęrite Dominum et confirmamini 399 .
In Deo faciemus uirtutem 404 .
Fortitudo et laus mea Dominus 412 .
Furtum. Non id quod furto sublatum est, sed mens furantis attenditur 248 .
Onesimus furtum fecerat 253 .
Finis melior principio 298 .
Exitus acta probat, sed incertus est 302 .
Iterum 302 .
Fames. Obsessa Hierusalem a Romanis mater filium comedit 13 .
Fama. Vox in Rama audita est, id est in excelso 145 .
Nuncius stultus 280 .
Famam post te bonam relinque 298 .
Filius hominis semper in bonam partem dicitur, filii hominum interdum in malam 80 .
Vbicunque scriptum est in Veteri Testamento Filius hominis, in Hebreo filius Adam
positum est 162 .
Paternitas in cęlo et in terra 227 .
Filius sapiens lętificat patrem 265 .
Filios corripe 269 .
Dolor patris filius stultus 273 .
Pupillus. Orphanus 326 .
Festum. Sabbatismus 109 .
Kalendę. Neomenię 116 .
Sabbati litteram soluunt apostoli 154 .
Sacerdotes in templo sabbatum uiolant, et sine crimine sint 154 .
Dies natalis 158 .
Pasca, Hebraice Phase, non a passione, sed a transitu 176 .
Sabbatum et circumcisio in signum data sunt ueri sabbati et uerę circumcisionis 58 .
Dies quos obseruant Iudei 204 .
Pasca. Pentecoste. Scenophegia 380 .
Canebant tuba his tribus festis, et nos pręcipue ter canimus, id est resurgendo in
Christo, remissionem accipiendo, innouando domum pectoris nostri post ruinam 380 .
Sabbati obseruatio 390 .
Felix. Anima autem mea exultabit in Domino, delectabitur super salutari eius 346 .
Inebriabuntur tanquam meridie 348 .
Impii felicitas breuis. Delectabuntur in multitudine pacis 348 .
Hęreditabunt terram. Inhabita in sęculum sęculi 349 .
IOSEPHVS DE HISTORIA IVDEORVM
Fortuna. Agrippę uaria 174 .
Felix. Quidam propter aream prosperatur 57 .
Successus rerum Dei facit obliuisci 72 .
Ozias successu rerum fit deterior 83 .
Fortis. Sanson leonem interfecit. Cum maxilla asini mille occidit Palestinos 42 .
Quid fortius uinum an rex, mulieres an ueritas 93 .
Forma. Ogyges corpore et uiribus pręstans 29 .
Agag rex seruatus ob pulchritudinem 48 .
Absalon 59 .
Lazarus Gygas VII cubitorum 161 .
Fur. Lex in fures, ut uendantur 140 .
Filii. Contra parentum contemptores 33 .
Heli punitur, quod neglexerit punire filios 43 .
Caius filiam sibi esse dixit cum Ioue communem 168 .
Festum. Herodis ludi quinquennales 137 .
IDEM DE ANTIQVITATE IVDEORVM
Fortuna uaria Agrippę 23 .
Festum phorias, quo ligna conuehuntur in templum ad ignem perpetuo fouendum 29 .
Fames Hierosolimis obsessis a Romanis 61 .
Mater filium occidit et comedit 67 .
EVSEBIVS DE PRĘPARATIONE EVANGELICA
Fortis. Athletę. Diomedes 32 .
Vires 55 .
Filii in parentes ne ulciscantur 85 .
Fortuna. Fatum 13 .
Parcę 17 .
Fatum. Parcę 33.34.35. 36 .
Parcę. Fortuna 36 .
Casus 37 .
Fatum 39 .
Felix. Aristippus uoluptatem bonorum, dolorem malorum finem constituit 4 .
Felicitas nulla in bonis externis 54 .
Terra cęlestis iuxta Platonem. Paradisus 78 .
Beati, beati 79 .
Beatorum insulę 80 .
Beati 89 .
Finis. Causę quattuor omnium quę sunt 37 .
Furtum qualiter punitur 38 .
Lex in sacrilegos 55 .
Furtum duplum reddi par est 84 .
Fides. Christiani homines Dei dicti 52 .
Vir fidelis 80 .
Festa. Sabbatum 87. 88 .
Dies Dominica 89 .
Fama. Gygantes 59 .
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Fortuna. Varietatem rerum ex Dei iudicio pendere 14 .
Fortuna dea 28 .
Fatum 32. 33 .
Fortuna 46 .
Varietas rerum ex Dei iudicio 162 .
Felix. Quam pudendis prosperitatibus affluere uelint qui de Christianis temporibus
conqueruntur 8 .
Felicitas turpis 13 .
Felicitas dea 29 .
Merces Stoicorum 30 .
Bonum summum 54. 55 .
Veram beatitudinem per unum deum tribui 66 .
Boni finis 67 .
Visio Dei 71 .
Comparatio hominis nunc iusti et olim in paradiso positi 79 .
Beatitudo a Deo condita 82 .
Inter frui et uti 82 .
Promissa, uita ęterna uel tempora ęterna quid sit 89 .
Qui dixerant animas beatas rursum ad labores redituras 90 .
Felicitatis securitas 90 .
Animę beatę 96 .
Paradisus in quo primi homines fuerant 97 .
Alcybiades, cum sibi beatus uideretur, Socrate disputante quod contra infelix esset,
fleuit 101 .
De uera beatitudine 106 .
Felicitas in paradiso uiuentium 107 .
De beatitudine contra philosophos 155 .
Fructus sanctorum beatitudo pacis ęternę 156 .
Sancti in hac uita spe tantum beati 159 .
Summum bonum 162 .
Regnum mille annorum 165. 166 .
Quid sit regnum sanctorum cum Christo 166 .
De Ecclesię glorificatione 168 .
Regnum sanctorum 171 .
De promissione beatitudinis 186 .
In eos qui putant terrena corpora non posse ad cęlum transferri 186. 191 .
De ęterna felicitate 198 .
Fides. Quibus barbari propter Christum pepercerunt 1 .
Marcus Regulus 4 .
Quę passi Romani ante fidem Christi 9 .
Salubritas religionis Christianę 16 .
Fides dea 28 .
Tria genera theologię: fabulosum, naturale, ciuile 42 .
Plato proximus Christianis 56 .
Religio, pietas, latria 67 .
De uero Dei cultu. Vnus Deus 67 .
Etiam Legis sanctos sub fide Christi iustificatos 73 .
Credidit Deo Abraham, et reputatum est ei ad iustitiam ante circumcisionem 123 .
Populus Dei 134 .
Iob de alienigenis fidelis 150 .
Quomodo uiuunt ex fide 159 .
Non possunt esse ibi uerę uirtutes, ubi non est uera religio 161 .
In eos qui propter fidem etiam peccatores saluari putant et qui propter elemosinam 181 .
Fides quę per dilectionem operatur 183 .
Fundamentum Christus 183 .
Fides 185 .
Roma Romulum diligendo deum fecit, Ecclesia autem Christum deum credendo dilexit 187 .
Vt multi crederent, uirtutis fuit diuinę. Miracula fidei 187.189. 190 .
Forma. De genere Gygantum 110. 116 .
Pulchritudo bonum, sed carnale et infimum 115 .
Frigidum. Hyemis uis maxima 21 .
ORIGENES
Felix. Ad uesperum demorabitur fletus et ad matutinum lętitia 18 .
Christus regnum cęlorum pręparauit. Tabernaculum beatorum 43 .
Sancta sanctorum 44 .
Expectarunt patres, ut simul nobiscum beatitudinem consequerentur 69 .
[Sancta non manufacta 88 .
Beati fulgebunt 99.] Sancta sanctorum 79 .
Domus non manufacta 88 .
Beati fulgebunt 99 .
Qui ad ciuitatem Dei accedunt 94 .
Hierusalem cęleste 100 .
Beati 104 .
Bona promissa 104 .
Non erit labor in Iacob neque uidebitur dolor in Israel 112 .
Tabernaculum quod fixit Doninus 113 .
Carnis et animę beatitudo 115 .
Maior numerus minus beatorum quam magis beatorum 130 .
Beati minores 131 .
Festiuitas sabbatum uerum 133. 134 .
Magdalum magnificentia 143 .
Aseroth atria perfecta. Dealbatio in bonum et in malum dicitur 144 .
Loca in cęlestibus 145. 146 .
Promissa iustis 150 .
Leuitis non datur sors in terra, ut expectent cęlestem 166 .
Diui sio terrę 166 .
Sortiti cęlestia. Loca cęlestia 171 .
Fortis. Vir uirtutis 138 .
Fortes 140 .
Forma. Gygantes 100 .
Fames 25. 26 .
Filii. Qui maledixerit patri aut matri 82 .
Paternitates, id est familię 94 .
Festum. Duo Pascata 39 .
Dies propitiationis. Pasca. Azima. Pentecoste. Neomenia. Tubarum. Solennitas
repropitiationis 77 .
De diebus festis 84 .
Festa 132 .
Festiuitas perpetua, sabbati, neomenię 133 .
Festiuitates umbra futuri 133 .
Paschę. Azimorum. Enceniorum. Septimorum. Tubarum, afflictionis et propiciationis,
Scenophegię uel tabernaculorum 134 .
Festiuitas perfecta 142 .
Fur. Rapina bona et mala 58 .
Fides. Qua credimus Christum uenisse in carne 9 .
Filii Abrahę 13 .
Fides Christi 17 .
Diuiditur mare credentibus 35 .
Fides aurum 44. 50 .
Syclus sanctus 57. 58 .
Fides, spes, charitas 60 .
Fides locus sanctus 62 .
Fides Sanctę Trinitatis 62 .
Genus electum 76 .
Regale sacerdotium 79 .
Fidei uirginitas 84 .
Vbi Israhelita superat, Ęgyptius cadit 87 .
Centum fideles 91 .
Tribus fidelium 92 .
Fides clarior propter hereticos 102 .
Virgę germinatio 104 .
Sancta Trinitas 106 .
Primitię credentium 107 .
Fidelis cauet disciplinas erroris 112 .
Israel in Christo 112 .
Fides quę per charitatem operatur 118 .
Bibere sanguinem Christi 121 .
Vna fides 129 .
Sine fide saluari impossibile 139 .
Fides sine operibus 146 .
Fideles saluantur 153 .
Lapides uiui 156 .
Gabaonitę fides sine operibus 158 .
Raab 159 .
Iudeus in occulto, id est Christianus 161 .
Iesus cępit omnem terram, qui ex omni terra collegit credentes 164 .
Filius Orientis 180 .
HIGINVS
Forma.
Andromeda, Casiopeia 2 .
Crines Beronicę 4 .
Ganimedes 5 .
Felicitas
terrena semper mixta miseriis 5 .
Fur.
Prometheus ignem de cęlo furatus 2 .
HERODOTVS
Fur.
Amasis, cum furti accusaretur, oracula deorum alia eum absoluebant, alia damnabant. Post
hęc rex factus deos coluit, qui ipsum damnauerant tanquam ueraces, furax enim fuit. Qui uero
absoluerant, eos contempsit tanquam ueri nescios 35 .
Forma.
Puella ex deformi facta speciosa 84 .
Horestes VII cubitorum 8 .
Felix.
Solon Croeso feliciores dixit Telum, Cleobem et Bitonem. Exitus enim spectandus 4 .
Croesus capitur 9.10 .
Fortuna.
Fortunę circus 17 .
Furtum.
Amasis lex, ut quisque apud pręsides monstraret, unde uiuere; qui id legitime non
ostenderet, morte mulctaretur, creditus ex furto uiuere 35 .
BASILIVS MAGNVS
Quęre alphabetum in fine eius operis.
PLINIVS
Gloria humana quam anguste habitet 32.
Laudatus pauo expandit colores 108.
Columbę multo uelociores acipitre, sed dum implicant uolatum plaudentes in ipsa gloria rapiuntur 111.
Nihil tam paruum esse quod non gloriam parere possit. Hinc poma Apiana Apio dedere nomen 149.
Polio perungi dignationis gratia glorięque auidos polium tractare 220.
Lucius Accius poeta maxima forma statuam sibi posuit, cum breuis admodum fuisset 318.
Nulli plures statuę dicatę quam Phalerio Demetrio Athenis: CCCLX 319.
Caio Mario Cratidiano omnibus uicis statuas posuerunt easdemque subuerterunt Syllę introitu. Alieno plerique ingenio magis quam suo commendantur 320.
Imaginum amore flagrarunt Romani 327.
Clipei in templo cum imaginibus. Qui suas uictorias pinxerunt. Nero colossum pingi iussit, quod fulmine ictum conflagrauit 329.
Zeuzis athletę, quem pinxerat, subscripsit: inuisurum aliquem facilius quam imitaturum. Ciceronis facete dictum de lapide Chio et Tyburtino 338.
Gula. Pamphagi omnia mandentes 72.
Catuli, quo largiore aluntur lacte, eo tardiorem uisum accipiunt 93.
Caprę pinguedine sterilescunt 95.
Qui cibi ex sue coenis interdicti 96.
Mulus piscis octo milibus nummum mercatus; ea comedonum prodigalitas 100.
De diuitiis marinis. Gulam notat pisces condientium 101.
Cleopatra absorbuit uniones 102.
Item. Clodius, Esopi tragedi filius. Hortensius orator murenam exanimatam fleuit 105.
Antonia Drusi murenę inaures addidit. Orator Hortensius primus Romę pauonem occidit cibi gratia 108.
Onocrotalis faucibus ipsis inest alterius uentri genus, quo omnia congerit 112.
Apicius nepotum omnium altissimus gurges. Auiaria primus instituit Marcus Lelius Strabo. Clodii Ęsopi, tragici histrionis, patina sexcentis sestertiis taxata, cuius filius ędit margaritas. Cleopatra de coena certans cum Antonio 102.
Quidam Siracusis tam diu potare
solitus, donec ab eo cooperta in terra foetum ederent oua 113.
Orygem perpetuo sitientem Africa generat, et in cibis remedio est sitientibus 115.
Magis auidi ciborum, quibus ab aluo longius spacium.
Idem minus solertes, quibus obesissimus uenter 125.
Insatiabilia animalium, quibus a uentre protinus recto intestino transeunt cibi. De pipere, garyophilo et gingibere 130.
Alexandri milites palmis uiridibus strangulati sunt in Gedrosis; id factum est pomi genere. Musteis finis mandendi non nisi periculo fit; tanta suauitas pomi est. Pyrrhi legatus austeritate uini offensus, marito matrem eius pendere in tam alta cruce dixit 142.
Inerticula uitis sola non facit temulentum 144.
Alexander in temulentia amicos interemit. Gloriam bibendo Parthi quęrunt. Famam apud Gręcos Alcybiades meruit, apud nos cognomen etiam Tricungius Mediolanensis tribus congiis epotis uno impetu 147.
Lucius Piso biduo duabusque noctibus perpotationem continuauit. Marcus Antonius ebrius multa mala orbi terrarum intulit. Bibendi consuetudo auget auiditatem. Parthos plus sitire quo plus biberint. Androcides medicinam contra ebrietates raphanum mandi pręcepit 175.
Inuehitur in luxum ęsculentorum 195.
Tiberius Claudius princeps boleto t uenenatus a coniuge dato Agrippina 226.
Fungi etiam familias interemere . Asclepiades utilitatem uini uix deorum potentię ęquari posse protulit 231.
Sapientia uino obumbratur 232.
Buglosa herba in uinum deiecta animi uoluptates auget et dicitur uinum euphrosynum 251.
Plurimum negocii aluus exhibet 256.
Ebrietatem arcet pecudum assus pulmo pręsumptus 295.
Vinum tedio uenire ex Clitorio amne potantibus. Parthorum reges ex Coapse et Euleo amnibus tantum bibunt 297.
Fons aquę iucunde olentis Cabille in Messopia. Anguilla marina in uino putrefactra tedium uini facit 308.
Poculo aureo puluino subdito Philippus rex dormire solitus 312.
Vitellius in principatu suo CC sestertiis condidit patinam 334.
Amethysti ebrietati resistunt. Vinum aqua misceri inuenit Staphilus 84.
STRABO
Gratus. Mori referendo benemeritis gratiam quam ingratus uiuere maluit inferius.
Grati et liberalis exemplum 166.
Rex Epalius ab Hercule in regnum restitutus; eo defuncto filius ipsius Hilum adoptauit et regni heredem reliquit 171.
Gula. Gasterochiras, id est uentrimanos 149.
Cyrrus rex castra uino epulisque plena se insequenti hosti reliquit et conuersus crapula grauatos superauit 203.
Sardanapalus: Ede, bibe, lude 258.
Siliquę mellis plenę. Eas qui ederint, non euadunt 266.
Themistocli a Xerxe Myus in obsonium data, Magnesia in panem, Lampsacus in uinum 246.
Apud quos regem ebrium nacare licet 271.
Ob satietatem et delicias ad contumeliam uerti 277.
De rebus maximis inter uina consultant 280. EMILIVS PROBVS
Gratus. Mori referrendo benemeritis gratiam quam ingratus uiuere maluit 40.
Gula. Magnesia panem, Lampsacus uinum, Myntha obsonium prębebant 7.
Epulabatur more Persarum 9.
Quia laute uiuebat, in inuidiam inciderat 24.
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIBVS
Gula. Antiochus, Syrię rex, a sodalibus, quos temulentus in conuiuio
pulsauerat, occisus est 22.
Vinacus Lusitanus uino depositus occisus est 28.
APOPHTHEGMATA PLVTARCHI
Gloria quomodo paratur 57.
Qui se aliquid credunt, cum nihil sint 60.
Qui se deum credit, insanit. Quomodo acquiritur gloria apud homines 61.
Iactatio de leuissima 80.
Laudis infamięque nostrę
ipsi causa sumus 10.
Glorię student boni 83.
Laudatione non indiget, quem nemo uituperat. Idem 30.
Idem 84.
In laudatione uicti uictor commendatur 85.
Laudatione non indiget, ut supra 86.
Deus concessus fieri ab hominibus 87.
Glorię cupidi Musis immolabant 89.
Idem 96.
Laus iocundior saluis parentibus 31.
De gloria stultum est certare cum diis 42.
Laus communis priuatę anteponenda 27.
Gratus beneficii memor 19.
/ Honorem meritis maiorem dedit 32.
Gratus plus quam patiantur leges 44.
Gulę infamia maior quam impensa 30.
Corpulenti inutiles. Victus immoderatus. Gulosus difficulter corrigitur 39.
Gula damnosa. Comedones 71.
Ebrietati et gulę cautum 8.
Ebrietas excusat peccatum. Ebrietati parcitum 20.
Ebrietas mulctata 16.
Chiis permittitur lasciuire 80.
VALERIVS MAXIMVS
Gloria. De se ipso in neutram partem loquaris 66.
TVLLIVS IN TVSCVLANIS
Gloria. Ęterna moliri non glorię cupiditate, sed uirtutis 102.
Philosophi qui de contemnenda gloria scripserunt sua nomina libris inscripserunt 94.
Gloria nihil in se habet, quod expetatur 105.
Gloria solida est consentiens laus bonorum 117.
Gloria temeraria et inconsiderata fama popularis. Iactatio est uoluptas gestiens et se efferens insolentius 132.
Glorię cupiditas, si non continuo rationem aduoces, hęret altius. Fama popularis non habenda inbonis 149.
Cai Cęsaris laus 150.
Sua quemque magis delectant 151.
Democritus gloriatus se Athenis ignotum fuisse 157.
Nec gloriam per se expetendam nec ignobilitatem extimescendam. Demosthenes mulierculę susurro delectatus.
Gula. Repleti cibis nec mente recte uti possumus 156.
Platonis epistola dicit sibi non placere bis in die saturum fieri. Epitaphium
Sardanapali 157.
Lex Gręcorum in conuiuiis: Aut bibat, inquit, aut abeat 159.
TVLLIVS DE FINIBVS
Gloria. Romanorum laus 79.
Glorię quantum pręstet honestas uera 80.
Gula. Asoti qui in mensa uomant 18.
Gloria. Bona fama Crisippo et Diogeni non uidetur appetenda citra utilitatem 48.
BEATVS HIERONYMVS IN PARTE PRIMA
Gloria. Quidam incenso templo Ephesię Dianę famam sibi quęsiuit 57.
Humilitas Domini Iesu 178.
Glorię cupiditas periculosa 195.
Gula. Intemperantia cibi damnata a phisicis 45.
Satietas et ex uilissimis uitanda 46.
Crapula abominabilis Deo 47, 48.
Vinolentia 162.
Gula libidinis mater 216.
IDEM IN PARTE SECVNDA
Gloria. Quorum fama ad se uisendos ex longinquis etiam regionibus homines traxit 111.
Foeminę laudatę in Scripturis 4.
Ambitiosi et luxurię dediti 117.
Ne hominum rumusculis aucuperis 132.
Gloria humana contemenda 160.
Ne uanę glorię ardore capiaris 166.
Qui se putant alicuius momenti, si ieiunant 224.
De laude et detractione uitanda 230.
Nec laude extollitur nec uituperatione frangitur miles Christi 233.
Alexander ad Achillis tumulum felicem dixit, quod Homerum uirtutum suarum pręconem sortitus esset 236.
Hilarion gloriam calcauit fugiendo 239.
Si humanam laudem quęrimus, diuinam amittimus 255.
Doctissimi Gręcorum accepta mercede regum uel principum laudes dicebant 286.
Gula. Conuiuia sęcularium uitanda 132.
Sunt qui in religione lautius uictitant quam uixeirint in sęculo 148.
Ebrietas Noe uerenda nudauit, Loth ad incestum compulit 156.
A uino abstinendum periculo Noe et Loth 163.
Eua per cibum eiecta de paradiso 171.
Gula et libido maxime homines decipiunt 178.
Sicut fumus fugat apes, sic indigesta eructatio auertit Spiritus Sancti charismata 217.
Vitanda satietas 226.
Contra gulę et luxurię deditos 304.
Gratia prius et sic pax 1.
Gratia gratis dimittit peccata 122.
Dona Spiritus Sancti uenti qui de thesauris, id est de Christo, educuntur 127.
Gratia non operum retributio, sed donantis largitas est 171.
Gratia Dei indigemus ad bene operandum 182.
Plenam perfectionem ex gratia Dei, non ex merito possideri credimus 233.
Omne quod habent homines a Deo, gratia est 297.
BIBLIA
Gloria. Translata est gloria ab Israel capta archa a Philisteis. Phinees uxor Ezechias peperit Ichaboth, id est Inglorium 41.
Ezechias iactabundus ostendit diuitias suas nunciis regis Babyloniorum; ob hoc translatę fuerunt ad eos 68.
Arphaxat, rex Medorum, gloriabatur in potentia exercitus sui 93.
Assuerus ad iactantiam potentię et magnitudinis suę fecit conuiuium 97.
Hester regina quantum contempserit regalem fastum seque humiliauerit 100.
Laus impiorum breuis est et gaudium hypochritę ad instar puncti 104.
Iactabundus. Iactantia de malo 130.
Gloria Dei est cęlare uerbum, et gloria regum inuestigare sermonem 131.
Gloria indecens stulto. Ne glorieris in crastinum. Laudet te os alienum. Probatur homo ore laudantis 131.
Iactantia 132.
Non zeles gloriam et opes peccatoris. Ante mortem ne laudes hominem quenquam. Non est speciosa laus in ore peccatoris. Quid lucidius sole, et hic deficiet 144.
Ante sermonem non laudes uirum 147.
Laudemus uiros Assur gloriosos etc. 150.
Assur propter uanagloriam uisitabo etc. 153.
Gloria superborum humiliata 155.
Ve flori et decidenti glorię exultationis eius 156.
Ezechias arguitur iactantię, eum gazam suam ostendisset nunciis regis Babylonis, ut supra 160.
Quomodo confracta est uirga fortis, baculus gloriosus? Descende de
gloria et sede in siti, habitatio filię Dibon 180.
Gloria uiri peccatoris stercus et uermis est: hodie extollitur, et cras non inuenietur, quia conuersus est in terram, et cogitatio eius periit 218.
Gula. Propter uitium gulę eiecti de paradiso 1.
Noe plantauit uineam; inebriatus est, pudenda nudauit, et a filio irrisus est 2.
Loth ebrius concubuit cum filiabus suis 3.
Esau uendidit primogenita pro pane et lente 4.
Man comedentibus dulce erat. Quod autem in diem alterum reseruatum est computruit 12.
Sanguis comedi prohibetur, quia anima carnis in sanguine est 17.
Murmurantibus Moyses promittit cras se daturum carnis copiam usque ad nauseam. Fastiditi man recordati sunt saginę Ęgyptiorum, et ignis deuorauit partem extremam castrorum. Adhuc carnes erant in dentibus eorum, et Dominus percussit eos plaga magna. Locus dictus Sepulchra concupiscentię 21.
Sanguinem edi uetat, quia anima carnis est. Ne comedatis quę immunda sunt 27.
Postquam saturati fuerint, abibunt post deos alienos 30.
Comederunt de frugibus terrę, et manna defecit 31.
Filii Heli sacerdotis tollebant carnes de cacabo, et a Deo morte mulctati sunt 41.
Ionathas contra edictum regis gustauit de melle, et Deus non dedit responsum. Ipse uero ad mortem damnatus uix multorum precibus liberatus est 44.
Dauid inebriauit Vriam uólens eum concitare ad concubitum uxoris. Nouerat enim uinum stimulos esse ad libidinem 51.
Absalon inuitauit fratres, et Ammon in conuiuio temulentum occidi fecit 52.
Salomon fecit conuiuium. Quantum in die consummebatur in aula Salomonis 56.
Helam, regem Israel, temulentum Zambri seruus occidit et regnauit pro eo 59, Darius rex fecit cęnam magnam etc. Pręualet uinum bibentibus Olophernes illud 88.
Holophernes lętatus propter Iudith ebriatus est et obdormiuit in mortem. Iacebat in lecto ebrietate sopitus, et feminę
manus effecit, ne unquam expergisceret abscisso capite eius 96.
Assueri, regis Persarum, conuiuium apparatum diebus CLXXX celebratum VII in uestibulo horti 97.
Aman lętatur in conuiuio reginę, et quod ab ea inuitatus fuerit, magni se ęstimat. Sed cito lętitia uertitur in luctum et epulę in amaritudinem 98.
Murmuratio petentium carnes. Psalmus LXXVII 115.
Comedunt panem iniquitatis, et uinum impietatis bibunt 126.
Venter impiorum insaturabilis 128.
Ebriositasbis. Gulosus 130.
Conuiua principis. Conuiuia crapulantium. Potator assiduus 131.
Saturatus 131.
Crapula. Quattuor insaturabilia. Stultus saturatus. Ne dederis substantiam in libidinem et ebrietatem 132.
Saturitas diuitis non sinit eum dormire 133.
Melius est ire ad domum luctus quam ad domum conuiuii. Ve principes mane comedentes 134.
Populo concupiscenti escam in deserto dedit Dominus orthogometram . Propterea morsu colubrorum exterminabantur ad correptionem, et sanauit eos 140.
De concupiscentia carnium in deserto 141.
Operarius ebriosus non locupletabitur 145.
Aufer a me uentris concupiscentias. Gulosus. Mulierebriosa 146.
Vigilia et ęholera et tortura uiro infrunito, id est guloso. Panis nequissimus. Multos exterminauit uinum 147.
Crapulam uita 149.
Ebriositas bis 152.
Ve ebriis Ephraim 156.
Saturaui eos, et mechati sunt etc. 168.
Bibite et inebriamini, uomite et cadite neque surgatis a facie gladii, quem ego mittam inter uos 174.
Iniquitas Sodomę superbia et saturitas panis 187.
Balthasar rex fecit conuiuium optimatibus mille etc. Eadem nocte interfectus est 197.
Idolum Bel in die comedens similę artabas XII, oues XL,
amphoras uini VI 201.
/ Fornicatio et uinum et ebrietas auferunt cor 202.
Reuersus est Ephraim in Ęgyptum et in Assyriis polutum comedit 203.
Flete et ululate omnes qui bibitis uinum in dulcedine, quoniam periit ab ore uestro 204.
Ve uobis qui comeditis agnum de grege et uitulos de medio armenti 206.
Symon Mathatias et filius eius Iudas capti dolis Ptolomei in castello Doech; inuitati ad conuiuium, cum ebriati essent, occiduntur. Primum erat declinare suspecta conuiuia, deinde temulentiam, ut saluti suę prospicerent 224.
Gratus. Noe egressus de archa ędificauit altare et obtulit holocaustum 2.
Moyses mersis Ęgyptiis cecinit canticum Domino 11.
Oblatio pro gratiarum actione panes absque fermento etc. 16.
Transierunt Iordanem per siccum et in memoriam miraculi tulerunt XII lapides de Iordane etc. 30.
Gratiarum actio Delborę et Barach pro uictoria 35.
Dauid amplexus est Abiathar seruans eum sicut se ipsum, qui solus euaserat de sacerdotibus propter eum a Saule occisis 46.
Dauid uoluit facere misericordiam domui Saul propter Ionatham 51.
Dauid benemeritus de regibus Ammon accepit ab eis necessaria conflicturus cum Absalon. Et licet illi de uictoria dubitarent, non dubitarunt tamen etiam interdum fugienti subuenire capitis sui periculo, tantum ne in eum ingrati esse uiderentur 53.
Dauid reliquis Saul in crucem actis pepercit Miphiboseth, Ionathę filio, memor beneficiorum Ionatę. Dauid gratias egit Domino, quod unxerit ipsum in regem, deiecerit inimicos, peccata dimiserit 54.
Dauid commendat Salomoni Berzelai Galaditis filios, quia occurrerunt ei fugienti a facie Absalon 55.
Salomon Deo gratias egit pro beneficiis acceptis accipiendisque et pro accipiendis supplicauit 57.
Salomon dona accepit a regina Saba, sed plura dedit 76.
Esdras gratias egit Deo pro beneficiis a rege acceptis 84.
Thobias enarrat beneficia Dei erga se. Idem gratus erga ductorem suum, pro omnibus gratias agit Deo. Iudith prostrato Holopherne soli Deo dat laudem uictorię suę 96.
Cantauit canticum Domino Iudith: Cantate Domino in cymbalis etc. 97.
Iudith abram, seruam suam, dimisit liberam eo quod fidelis sibi fuerit in pericula eunti 97.
Assuerus gratiam aliquando relaturus Mardocheo iussit litteris mandari, quemadmodum detectis ab eo in se coniuratis fuerit seruatus 97.
Igitur beneficii memor honoribus eum affecit primamque ei apud se locum concessit et in emulos eius uindicauit 98.
Annulus Aman datur Mardocheo. Mardocheus secundus a rege 99.
Gratias agit liberatus a tribulatione. Psalmus XVII 109.
Pro beneficiis acceptis ait: In ecclesiis benedicam te. Psalmus XXV. Gratias agit liberatus
a periculis. Psalmus XXX 110.
Item Psalmus XXXIII 111.
Recolens pristina Dei beneficia nunc se deseri queritur. Psalmus XLIII. Gratias agit, quod aliis pereuntibus ipse seruatus sit. Psalmus XLV 112.
Pollicetur se oblaturum sacrificium, si erripiatur ab insidiis inimicorum. Psalmus LIII. Liberatus a periculo gratias agit. Psalmus LVI. Item LX 113.
Gratias agit liberatus a malignis. Psalmus LXIII 114.
Multa dedit et plura promittit, cum confusi fuerint inimici. Psalmus LXX 114.
Dauid stabilito regno gratias agit. Psalmus C 117.
Benedicit Domino pro beneficiis. Psalmus CII. Item CIII. Item CIIII 118.
Gratiarum actio pro liberatione facta per Christum. Psalmus CVI. Pro reparato in melius regno. Psalmus CVII 118.
Quid retribuam Domino. Psalmus CXV. Eructabunt labia mea hymnum etc. Psalmus CXVIII 121.
Ecce nunc benedicite Dominum omnes serui Domini. Psalmus CXXXIII. Enarrans beneficia benedicit Domino. Psalmus CXXXIII. Pro liberatione a persecutoribus. Psalmus CXXXVII. Item pro beneficiis. Psalmo eodem* 123.
Pro uictoria contra Goliath et Philisteos. Psalmus CXLIII 114.
/ Laudat Deum pro pietate erga populum. Psalmus CXLVI. Ecclesiam inuitat ed laudandum Deum pro beneficio. Psalmus CLVII 125.
Laudans Deum et docens proximum 128.
Israel tibi laudes decantabat, cum inimicorum tuorum primogenita percuterentur 140.
Danti mihi sapientiam dabo gloriam 151.
Cantate Domino, quoniam magnifice fecit etc. 154.
Ezechias sanatus gratias agit cantico 159.
Date Domino Deo uestro gloriam antequam tenebrescat etc. 170.
Gloriatus sum a facie manus tuę 171.
Restituto sibi regno rex laudat regem cęli. Confitetur opera eius uera et omnes uias eius iudicia 197.
Iudas uictor statim ad reparandum cultum Dei, quem hostis destruxerat, animum intendit, adorans Deum, qui propiciatus est eis 218.
Iterum uictis hostibus obtulit sacrificia 219.
ludei celebrant diem scenophegię, quando liberati repararunt dirruta et mundarunt prophanata 224.
Pro uictoria laudes Deo dixerunt 228.
Gratia diuina. Si uenerit ad me, non uidebo eum, si abierit, non intelligam 102.
Deus custodiebat me, quando splendebat lucerna eius super caput meum et ad lumen eius ambulabam in tenebris 106.
In manibus abscondit lucem et pręcipit ei, ut rursum ueniat. Annunciat de ea amico suo 107.
Dominus illuminatio mea 110.
Accedite ad eum et illuminamini. Psalmus XXXIII 111.
Per lucem gratię et fidem ad uitam peruenitur. Psalmus XLII. Gratiam ablatam sibi per peccatum, per penitentiam petit restitui. Psalmus L 112.
Spiritus Sanctus missio. Psalmus LXVII. Communio et Spiritus Sanctus. Psalmus LXXI 114 .
In lumine uultus tui ambulabunt. Psalmus LXXXVIII 116.
Vt dirigamur in uiam salutis per gratiam tuam. Psalmus LXXXIX 117.
Iustificationes tuas custodiam. Non me derelinquas usquequaque. Psalmus CXVIII. Reuela oculos meos. Psalmo eodem 120.
Nisi Dominus ędificauerit ciuitatem, in uanum laborauerunt qui ędificant eam. Psalmus CXXVI 122.
Gratia 128.
A quibus inuenitur Dominus et quibus apparet 137.
Gratia sicut paradisus in benedictionibus et misericordia in sęcula permanet 149.
Venite, emite absque argento et absque ulla commutatione uinum et lac 163.
Scio, Domine, quia non est hominis uia eius, nec uiri est, ut ambulet et dirigat gressus suos 170.
Conuerte nos, Domine, ad te et conuertemur 183.
In portis templi uestibulum est gratia pręueniens. Porticus gratia subsequens, uel illic uoluntas, hic operatio 195.
Vadens reuertar in locum meum, donec deficiatis et quęratis faciem meam 202.
[Ressiduum] 1
Gentiles. Calamum quassatum non conteret. Educam cęcos in uiam quam nesciunt etc. 160.
Ponam in deserto uiam. De uocatione gentium 161.
Dedi te in lucem gentium 162.
Super ipsum continebunt reges os suum, quia quibus non est narratum de eo uiderunt, et qui non audierunt, contemplati sunt 163.
Abraham nesciuit nos, et Israel ignorauit nos. Tu , Domine, pater noster, redemptor noster, a sęculo nomen tuum. Inuenerunt qui non quęsierunt me. Seruos suos uocabit nomine alio, id est Christianos 166.
Prophetat pastores futuros
et fideles inter gentes 176.
Gentium conuersio 187.
Siccaui lignum uiride, id est Iudeos, et frondem feci lignum aridum, id est gentes 188.
Terra illa inculta facta est ut hortus uoluptatis etc. 192.
Et dicam non populo meo: Populus meus es tu. Et ipse dicet: Deus meus es tu 202.
In die illa congregabo claudicantem 208.
De conuersione gentium 210.
De conuersione gentium 214.
MATTEVS
Gloria humana. Attendite, ne iustitiam uestram faciatis coram hominibus, ut uideamini ab eis V.
/ De monte descendens leprosum mundans dixit: Nemini dixeris. Docuit nos non diligere ostentationem VIII.
Quare nos et pharisei ieiunamus frequenter. Cęcis sanatis ait: Videte nequis sciat. Duxerat autem eos seorsum a turba; illi tamen tacere non poterant beneficium Dei IX.
Curauit omnes et pręcepit eis, ne manifestum eum facerent XII.
Regnum cęlorum simile thesauro abscondito in agro XIII. Mater filiorum Zebedei ait: Dic ut sedeant hi duo filii mei etc. Audientes decem indignati sunt. Principes gentium dominantur eorum XX. Omnia opera sua faciunt, ut uideantur ab hominibus: dilatant philateria , magnificant fimbrias etc. XXIII.
Gula. Domino detrahentes dicunt: Homo uorax et potator uini XI. Manducans et bibens cum ebriosis diuidetur et pars eius erit cum hypocritis XXIIII.
Gratia. Iustis gratia pro uiribus datur, alii quinque talenta, alii duo, alii unum: lucrantes remunerantur XXV. Petrus mori uolebat cum Domino. Sed non sufficit habere desiderium, nisi diuino aliquis potiatur auxilio XXVI.
MARCVS
Gloria. Dominus, cum suscitasset puellam, pręcepit, ut nemo id sciat V. Surdum et mutum seorsum a turba sanat, instruens nos uanam
gloriam eiicere. Et iis qui uiderant miraculum iniunxit, necui dicerent VII. Cęco quoque sanato "uade", inquit, "in domum tuam, et si in uicum introieris, nemini dixeris" VIII.
Gratia. Nisi pascamur a Domino pane gratię, deficiemus in uia iustitię VIII. Iesu egresso de templo, id est subtracta gratia, non relinquitur lapis super lapidem, id est labitur uirtutum congeries XIII. Prędicauerunt Domino cooperante et sermonem confirmante sequentibus signis XVI.
LVCAS
Gloria. Statuit eum supra pinnaculum templi et ait: Mitte te hinc deorsum. Vox hęc diaboli est. Tentat hominem, ut alta ambiat, ut, cum elatus fuerit, in ima corruat per lapsum iactantię IIII. Leproso mundato Dominus pręcepit, necui diceret V. Gloria inanis iuxta Chrysostomum VI. Suscitat Dominus puellam et miraculum taceri iubet, ostendens quod largitor bonorum est, non autem cupidus glorię VIII.
Gula. Dic lapidi huic, ut panis fiat. Vt aspexit Deus ex saturitate non modicum generari obprobrium, per famem illis ieiunium attulit, quo culpam, quę in immensum crescebat, cohibuit IIII. Ve uobis qui saturati estis, quoniam esurietis VI. Si dixerit seruus: moram facit Dominus uenire, et coeperit percutere pueros et ancillas et edere et bibere et inebriari, ueniet Dominus et diuidet eum partemque eius cum infidelibus ponet XII. Qui epulabatur quotidie splendide, gutta aquę indiget, ut in igne ardens linguam refrigeret XVI. Attendite autem uobis, ne forte grauentur corda uestra in crapula et ebrietate et curis huius uitę et superueniat in uos repentina dies illa XXI.
Gratus. Lepra liberatus offerre iubetur pro emundatione munus et ostendere se sacerdoti V. Demoniacus liberatus abiit per uniuersam ciuitatem [prędic] predicans, quanta fecisset illi Iesus VIII. /
Gratia. Filio reuertenti pater occurrit, quia nos peccatis impedientibus ad eum peruenire non possumus nostra uirtute, nisi ipse occurrens sua adiuuet gratia XV. Non sufficit humanum propositum absque diuino subsidio. Petrus enim, quamuis feruens esset, derelictus tamen a Deo supplantatus fuit ab hoste XXII.
IOANNES
Gloria. Contra uanam gloriam Chrisostomus III. Quomodo uos potestis credere qui gloriam ab inuicem accipitis et gloriam, quę a solo Deo est, non quęritis? Magnum igitur uitium est iactantia etc. V. Discipuli adhuę terrena sapientes dicunt Domino: Manifesta te ipsum mundo etc. suadentes inanem gloriam VII. Ego autem non quęro gloriam meam; est qui quęrat et iudicet VIII. Si ego glorifico me ipsum, gloria mea nihil est; est pater meus qui glorificat me etc. VIII. Domus impleta est ex odore unguenti. De quo Apostolus: Aliis sumus odor uitę ad uitam, aliis sumus odor mortis ad mortem XII. Dilexerunt enim gloriam hominum magis quam gloriam Dei XII. Nomen glorię quot modis accipitur in Scripturis XIII.
Gula. Quęritis me non quia uidistis signa, sed quia manducastis ex panibus et saturati estis VI.
Gratus. Cęcus illuminatus credidit in Iesum et procidens adorauit eum IX.
Gratia. Erat lux uera, quę illuminat omnem hominem uenientem in hunc mundum I. Non potest homo accipere quicquam, nisi fuerit ei datum de cęlo III. Dedisset tibi aquam uiuam, id est gratiam Spiritus Sancti uiuificantem IIII. Nemo potest uenire ad me, nisi Pater qui misit me traxerit eum. Et ego resuscitabo eum in nouissimo die. Nemo potest uenire ad me, nisi fuerit ei datum a Patre meo VI. Si palmes non potest ferre fructum a se metipso, nisi manserit in uite, sic nec uos, nisi in me manseritis etc. Sine me nihil potestis facere XV. Profundum crucis, id est ea pars quę in terra
fixa occultatur et ab ea omnia quę apparent procedunt: signat gratiam Dei incomprehensibilem, a qua cuncta bona nostra procedunt XVIII.
PAVLVS AD ROMANOS
Gloria humana. Tu autem, cum oleaster esses, insertus es in 1 illis etc. Noli gloriari aduersus ramos, noli altum sapere, sed time XI. AD CORINTHIOS I: Qui gloriatur, in Domino glorietur I. Nemo glorietur in hominibus. Omnia enim uestra sunt, uos autem Christi, Christus autem Dei III. AD CORINTHIOS II: Nos autem non in immensum gloriabimur, sed secundum mensuram regulę, qua mensus est nobis Deus etc. Qui autem gloriatur, in Domino glorietur. Non enim qui se ipsum commendat, ille probatus est, sed quem Deus commendat Christus. Quoniam multi gloriantur secundum carnem, et ego gloriabor XI. Si gloriari oportet, non expedit quidem, scilicet quando non est necesse. Pro huiusmodi , scilicet reuelationibus, gloriabor; pro me autem nihil nisi in infirmitatibus meis. Et ne magnitudo reuelationum extollat me, datus est mihi stimulus carnis meę etc. XII. AD GALATAS: Non efficiamur inanis glorię, cupidi inuicem, prouocantes, inuicem inuidentes V. Mihi autem absit gloriari, nisi in cruce Domini nostri Iesu Christi, per quem mihi mundus crucifixus est, et ego mundo VI.
Gula. AD CORINTHIOS I: Ebriosi regnum Dei non possidebunt. Esca uentri et uenter escis; Deus autem hunc et hunc destruet VI. AD EPHESIOS: Nolite inebriari uino, in quo est luxuria V. Iudas. Per similitudinem notat eos gulositatis I.
Grati. AD THESSALONICENSES: Rogamus autem uos, fratres, ut noueritis eos qui laborant inter uos, et pręsunt uobis inDomino, et monent uos, ut habeatis illos abundantius in caritate propter opus illorum V. /
Gratia autem Dei uita ęterna in Christo Iesu, Domino nostro: AD ROMANOS VI. Non uolentis neque currentis, sed miserentis est Dei IX. Donationes diuersę, idem Spiritus XII. AD CORINTHIOS I: Ego plantaui, Apollo rigauit, sed Deus nunc incrementum dedit III. Quid autem habes quod non accepisti IIII? Vnumquemque sicut uocauit Deus, ita ambulet VII. Diuisiones uero gratiarum sunt, idem autem Spiritus diuidens singulis prout uult. Emulamini charismata meliora XII. Gratia Dei sum id quod sum XV. AD CORINTHIOS II: Fiduciam autem talem habemus per Christum ad Deum, non quod sufficientes simus cogitare aliquid a nobis quasi ex nobis, sed sufficientia nostra ex Deo est III. AD EPHESIOS: Vnicuique autem nostrum data est gratia secundum mensuram donationis Christi etc. de diuersitate donorum IIII. AD PHILIPPENSES: Deus est enim qui operatur in uobis et uelle et perficere pro bona uoluntate II. AD THESSALONICENSES I: Spiritum nolite extinguere V. AD HEBREOS: Optimum est enim gratia stabilire cor XIII. IOANNIS I: Tenebrę transierunt, et uerum lumen iam lucet II.
Gentiles. ACTVVM: Petro reuelatum etiam gentes mundari a Deo X. Paulo dixit Dominus: Exi longe ad nationes XXII. PETRI I: Prophetę de futura in uobis gratia prophetauerunt etc. I.
METHAMORPHOSES
Gula.
Proserpina rapta rapta redire ad superos ab inferis potuit, nisi mali
Punici granum gustasset V .
Dii Pelopis humerum comederunt, sed pro eo eburneum restituerunt. Tantali epulę filii
uiscera VI .
Linchestium , Thracię amnem, potantes ebrii efficiuntur XV .
SENECA
Glorię auidus Alexander 25.
Cito ignominia fit superbi gloria 85.
Timidus cautum se uocat, sordidus parcum 87.
Omnibus sua decora sunt: Athenę eloquentia inclytę sunt, Thebę sacris, Sparta armis 112.
Vulgi laudatio multi facienda 11.
Quid lętaris quod ab hominibus his laudatus es, quos non potes ipse laudare? 17.
Adulationibus credens corrigi negligit 21.
Gloria umbra uirtutis est 31.
Alexander magnus in pusillo 42.
Inter laudem et laudationem. Inter claritatem et gloriam. Laus utrum laudati an laudantis sit 50.
Qui uirtutem suam publicari uult, non uirtuti laborat, sed glorię 56.
Gloria uanum et uolatile quiddam est 62.
Gula. Vinum incendit iram, quia calorem auget pro cuiusque natura. Vinum pueris negandum precipit Plato 51.
Gulosos carpit, maxime coenam Cai Cęsaris Augusti 69.
Apicius scientiampopinę professus 70.
Conuiuiorum luxuria 80.
In gulosos inuehitur 84.
In gulam pisces appetentium 98.
In eos qui se ingurgitant cibo ac potu 102.
Circa crapulantes seruorum officium 15.
Vina Hannibalem hiberna soluerunt apud Campaniam 17.
Zenon ab ebrietate deterret. Inter ebrium et ebriosum. Alexander ebrius Clitum interemit. Marci Antonii ebrietas 34.
Profunda et insatiabilis gula 39.
Gula inuenit piscinas 40.
Conditurę quibus auiditas excitatur. Nepotum foci. Innumerabiles morbos innumerabiles coquinę fecere 46.
Dii
boni quantum hominum unus uenter exercet. / Coena sumptuosa.
Mulus IIII pondo et selibram pendens quinque sestertiis emptus 46.
Ostrea boleti etc. 53.
In gulam 55, 57.
Gulę ambitio 59.
Gratus. Furnius Antonianas partes secutus, cum ueniam impetrasset, dixit: Hanc unam, Cęsar, habeo iniuriam tuam: effecisti ut uiuerem et morerer ingratus 27.
Qui libenter beneficium accipit, reddidit 28.
Ad reddendam gratiam uirtute, tempore, facultate, aspirante fortuna opus est 29.
Duo genera grati: qui reddit et qui bono animo accipit et dat 34.
Voluntas grata adsit, si non adest referendi facultas. Pares animo esse debent, qui fortuna impares sunt 36.
Nimis grati, qui arnicis inopiam optant, ut occasionem eis opitulandi habeant 41.
Votum grati 42.
Non minoris animi est beneficium debere quam dare 43.
Plus gratię retulit, cuius in
1 corr. ex Thebea
referendo frustra magni conatus fuerunt quam qui sine sudore nactus occasionem retulit. Beneficium et malo reddendum 45.
Ab altero expectes alteri quod feceris. Beneficia plura recipit qui scit reddere 85.
Negamus quenquam scire gratiam referre nisi sapientem 32.
Reddere beneficium si aliter non possumus, etiam per speciem iniurię licet 32.
Quanta gratum facere oportet. Nihil est grato honestius 33.
PLATO
Gloria Deus indignatur, quoties quispiam illius similem improbat aut probat dissimilem 19.
Non erubescis in eo omnem operam ponere, quo tibi pecuniarum et glorię et honoris quamplurimum sit, ut autem prudentia et ueritas et optimus animi habitus in te sit, neque cogitas neque curas 170.
Quę obseruanda in laudationibus 186.
Viuentes laudare tutum non est 269.
Gula. Ventri dediti et inertię asini corpus post mortem sortiuntur 179.
Gulosi nunquam emergunt, semper proni in uitia oberrant 232.
Sapores in lingua 259.
Nec in agris nec in urbibus, quas Spartiatę gubernant, compotationes uidebis. Ebrietas cauenda 269.
Vini usus magis concitat animi perturbationes 270.
Vinum facit audaciam, ebrietas temeritatem 271.
Compotationes immoderatę 275.
Bibere ad ebrietatem usque neque alibi unquam pręter quam in solennitatibus eius dei, qui largitus est uinum 292.
Nulla colligendę pecunię gratia cauponatio fiat 303.
Bis in die saturum fieri reprehendit 332.
Gratia, Virtus forte diuina prouenit 10.
Quod disciplinę humanę deest, Deus suggerit 297. DIONYSIVS HALICARNASEVS
Gloria Romanorum 1,2.
Gula. Heus, etiam mensas consumpsimus, inquit Iulus 18.
Sacrum laribus coenę appositę tenui tamen apparatu 37.
PROBLEMATA ALEXANDRI APHRODISEI Gula.
Cur singultiunt subuersi et immoderate repleti 7.
Cur pingues sues et homines frigore plus obrigescunt 9.
Cur temulenti multi occumbunt 12.
Cur ebrii cuncta admodum uertiginosa uident. Cur grauidę circa secundum ac tertium
mensem citissant, hoc est uehementi quodam comedendi aliquid aguntur desiderio 24. PROBLEMATA ARISTOTELIS Gula.
Quare uinolenti frigent, cum uinum calidum sit. Vehementer ebrii languent, leuiter delirant. Ebriosorum semen genitale infoecundum. Cur ebriosi tremunt 31.
Ebrii tremore et laterum dolore afficiuntur. Cur eis omnia circumferri uideantur. Cur unum duo uidetur. Cur ebrii concumbere nequeant 32.
Cur circumferri ut supra. Cur extenuantur et morte occumbant. Cur ad lachrymandum propensiores. Cur uinolentis somnus oriri nequeat. Cur tremunt. Quare qui leuiter a uino tenentur magis peccant uel delirant. Cur multa apparent quod unum est. Cur lingua oberret. Cur concumbere nequeant 33.
Cur oleum ad arcendam uinolentiam ualet 34.
Cur tempore frigido et hiberno potius quam ęstiuo uis illa famis incidat, qui caninus appetitus uocatus est 38.
Cur edenda bellaria sint et usus secundarum mensarum adiici debeat 58.
Cur fundus uasorum non urit, quę aquam feruentissimam continent 60, 61.
Dionysius, cum obsessus a potu solito destitisset, tabe protinus laborauit. Phyloxenus gruis collum sibi a diis optauit 66.
PROBLEMATA PLVTARCHI
Gula.
Flauius diuinator Floram uxorem myrteis uirgis cęcidit, cum deprehendisset uino usam 75.
Picus rostro robora excauat 75.
Veneralibus uinum profundunt 78.
Sophocles: Tu uero ferues quasi pullus cibi copia. Venter enim tuus male insolescit 79.
Liber dictus, quod ebrios liberiori petulantia uti faciat 82.
Calligeniamnon uocabant Eretrienses carnem ad solem coctam, cum Cerealia agerent 85.
Apud Eginam monophagi dicti, qui Neptunno rem diuinam facientes XVI dies silentio inter se conuiuia celebrant nec seruum quempiam admittunt. Inde Veneri sacrificantes solenne festum dirimunt 86. AVLVS GELIVS
Gloria. Quidam uoce effascinantes, ut quod laudauerint, emori cogant 51.
Pe laudandis infamibus materiis ingenii exercendi gratia 104.
Quod turpius est frigide laudari quam acerbius uituperari 112.
Gula. Cum legibus sumptuariis situ atque senio oblitteratis plerique in patrimoniis amplis helluarentur et familiam pecuniamque suam prandiorum gurgitibus polluissent, Lucius Sylla dictator legem ad populum tulit etc. 18.
Bibax raro bibosus 24.
Pueri impuberes, si plurimo cibo, nimioque somno utantur, hebetiores fiunt. Qui equum nimis strigosum, se uero uberrimum habebat, a censoribus relatus est in ęrarios 32.
In delicatorum hominum luxuriantem gulam 48.
Censores equum adimere soliti equitibus corpulentis et prępinguibus 50.
In mulieres quę uinum bibissent mulcta 62.
Polysarchia, id est corpulentia 67.
Quidam, suę ebrietati fauens se ex Platonis sententia agere dicebat 88.
Phauorinus de coenarum atque luxurię exprobratione 90.
Contra eos quorum pluris coquus aut pistor est quam ipsi 92.
Foedissima uoluptas ex gustu tactuque. Philoxenus gruis collum optauit. Socrates: Multos
propterea uelle uiuere / 1 ut edant, se uero edere ut uiuat 112.
Anacreontis uersus de populo tornando ad Vulcanum 114.
Gratus. Androdum, Dacum seruum, ad bestias donatum, a leone defensum, cui ille olim in Africę deserto stirpem de uestigio pedis reuulserat 36. VITĘ PLVTARCHI
Gloria. Laudes de Agesilao 26.
Agesilaus probari lętabatur ab his, qui et turpia improbare parati essent 30.
Laudantibus Philippum Eschine et Philocrate, quod eloquens pulcherque esset et ad potum promptus, Demosthenes cauillatus ait has laudationes partim sophistę, partim mulieris, partim spongię esse nullamque in his commendationem inesse imperatoris 86.
Methrodates, ut taceret, donatus, silere non potuit Cyrum a se uulneratum, ex quo Artoxerxis iussu graues poenasdedit 114.
Gula. Centauri in conuiuio ebrii lasciuiunt mulieribusque manus iniiciunt. Laphitę resistentes eos peremerunt 4.
Cato: Difficile est ad uentrem auribus carentem uerba habere. Difficile est illam rempublicam saluam fore, ubi pluris piscis quam bos ueniret 92.
Turdos apud Lucullum nutritos dedignatus est petere Pompeius ęger, ne uideretur se uiuere non posse, nisi Lucullus delicatus esset 12.
Promachus omnium bibacissimus 49.
Epulum a Cęsare plebi datum 57.
Ebrietas excusatur in Catone 65.
Spartiatę ebrios, quos Ilotas appellant, producebant in medium, ut iuuenes eorum turpitudine
offensi a potationibus abhorrerent 94.
/ Marcus Antonius,
cum se uino ingurgitasset, uomitauit in senatu 104.
Idem domum magnatis cuiusdam donauit coquo, quod coenam bene parauisset 105.
Cyrus gloriatur se uini plus bibere ac melius ferre 113.
Gloria. Mamurii merces pro ancyliorum fabricationis memoria a Saliis celebrata 18.
De Themistocle puero magister ait nihil de illo se paruum augurari, sed magnum siue bonum siue malum futurum 41.
Idem glorię cupidus Milciadis tropheum sibi somnos adimere
dicebat 41.
Moriendum esse parta gloria, ne fortuna mutet statum 63.
Statuę Catonis inscriptum, quod rem Romanam in deterius prolapsam ipse censor optimis moribus et pręceptis restituit 94.
Ixionis fabula inanem gloriam significans 105.
Pueros ad gloriam incitari honore aliquo Spartę mos 117.
Pachitas rerum gestarumconscius se ipsum interemit, ut uitaret calumnias inimicorum 14.
$0Gloria. Cauendam iactantiam docet 138.
LAERTIVS
Gloria. Quidam iactabat se de natandi peritia. Ad quem Aristippus: Non erubescis, inquit, in his quę delphinis propria sunt gloriari 22.
Exultanti cuidam quam multum bibens non ebriaretur: Hoc, inquit, etiam mulus facit 22.
Aiunt Socratem, cum Platonis Lysidem audisset recitari: Proh dii immortales, dixisse, quam multa de me mentitur adolescens 32, Xenocrates glorię et fastus imprimis contemptor fuit 39.
Gloriam annorum esse matrem 43.
Theophrastus: Nihil est inanius amore glorię 49.
Heraclides gloriam pecuniis emere uoluit 53.
Antisthenes, cum aliquando a malis laudaretur: Magis, inquit, anxietudine maceror, ne forte mali quippiam fecerim 54.
Antisthenes sibi dicenti cuidam: Multi te laudant, quid enim, ait, mali feci? 54.
Diogenes aiebat coronas esse glorię bullas 57.
Admirante quodam ea quę in Samotracia sunt donaria, longe, ait, plura essent, si et qui seruati non sunt ea deuouissent 58.
Atheniensibus Alexandrum Liberum patrem decernentibus: Et me, inquit, Serapin facite 59.
Monimus contempta gloria solam ueritatem appetens 61.
Empedocles iactantia et amore sui ferebatur immodice, quippe qui in carmine se
deum dixerit. Aiunt Selenuncios ei diuinos honores detulisse, quod pestilentem aquam apud eos salubrem fecisset adductis in eam fluminibus; ipsum uero, ut deus putaretur, se proiecisse in ignem 85.
Democritus ueniens Athenas a nemine cognitus gaudet: Veni, inquit, Athenas, et me nemo cognouit 92.
Anaxarchus, cum Alexandrum deum se arbitrantem saucium et cruentum uidisset, dixit: Hic nempe sanguis diuinus non est. Plutarchus
hoc Alexandrum / ipsum dixisse ait 94.
Gloriosi quidam esse concupierunt, ut tuti essent. Quod si minus adepti sunt, nihil habent, cuius rei gratia principio secundum naturę proprietatem appetierunt 110.
Gula. Lex: Principem, si ebrius deprehensus esset, morte mulctandum 8.
Pitacus ebrios duplici supplicio afficiendos esse statuit 10.
Anacharsis rogatus, quomodo quis abstemius fieret: Si turpes, inquit, ebriosorum motus ante oculos ponat 13.
Socrates eos, qui pręcotia emerent, desperare aiebat se ad maturitatis tempus peruenturos 19.
Aristippus exultanti cuidam, quod multum bibens non ebriaretur: Hoc, inquit, et mulus facit 22.
Stilpo aliquando Crati Cynico caricam interrogatiunculamque proposuerat. Eam uero ille statim comedit, et cum diceret illi Stilpo: Hercules, caricam perdidi, non solum, inquit, caricam, sed et interrogatiunculam, cuius hęc arra fuit 27.
Plato ebriis consulere solitus, ut in speculo studiose intuerentur 33.
Xenocrates ad Antipatrum missus, ut peteret captiuos, ab eo ad coenam inuitatus noluit ante quicquam gustare quam quod petebat impetrasset 39.
Arcesilaus obiit, cum merum immodice hausisset 43.
Lacydes ex nimia potatione paralisi correptus obiit 44.
Diogenes rogatus, cuius rei gratia athletę insensibiles sunt: Quia, inquit, suillis ac bubulis carnibus instructi sunt. Ventrem uitę Caribdim appellabat 58.
Rogatus, qualis esset canis: Esuriens, inquit, blandus, saciatus uero Molossicus. Anaximenem eonueniens pingui aqualiculo, impartire, inquit, et nobis pauperibus uentrem. Quippe et ipse leuigaberis et nobis emolumento eris 58.
Zeno edaci cuidam nihil
conuiuis relinquenti appositum piscem sustulit. Cumque iile turbaretur: Si tu, inquit, meam edacitatem ferre non uales, quid socios quotidie tolerare arbitraris? 64.
Chrysippus in potatione tantum crura agitans, ita ut ancilla diceret Chrysippi sola inebriari crura. Mero hausto suffocatur 79.
Pythagoras ebrietatem perniciem uocat 81.
Nunquam deprehensus est siue saturitati siue Venereis rebus siue ebrietati operam dare. Dixit fugiendam carnis superfluam pinguedinem 82.
Empedocles, a quo inuitatus fuerat, cum ille in conuiuio iussisset aut merum omnes biberent aut in caput effundi paterentur, ipsum interemit ob tyrannidis suspicionem 85.
Gratia. Aristotelles rogatus, quid nam cito consenesceret, gratia inquit 46.
QVINTVS CVRTIVS
Gloria.
Sed fortuna, quos uni sibi credere coegit, magna ex parte auidos glorię magis quam
capaces facit. Alexander Iouis filium non solum appellari / passus, sed et iussit 13 .
Nauigia, quę modum excedunt, regi nequeunt 15 .
In uanitatem Alexandri, qua se Iouis filium dici uoluit 35 .
Alexander, immodicus ęstimator sui, celebrare in conuiuio, quę gesserat, coepit, Clitum
aliquanto glorię suę obterentem occidit 44 .
Hermolaus, puer nobilis ex regia cohorte, cum aprum telo occupasset, quem rex ferire
destinauerat, iussu eius uerberibus affectus est 48 .
Eximiam gloriam sępius fortunę quam uirtutis esse beneficium 51 .
Gula.
Alexander uirtutes suas uini cupiditate foedauit 24 .
Cohortandus satrapes conuiuium parat Alexandro, in quo induxit XXX nobiles uirgines et
Roxanen filiam 47 .
Apparatus conuiuii Alexandri 59 .
POLIBIVS
Gloria. Sempronius glorię cupidus rem male gessit 53.
Gula. Galli gulę dediti et intemperantes 26.
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Gloria. Crotoniatum extremum cęterorum esse Gręcorum optimum 75.
Xerxes mari colaphos infligens et Hellespontum pedibus transiens 126.
Epaminundas nec glorię nec pecunię cupidus 196.
Herostratus incendit Dianę templum 205.
Alexander glorię, non auri cupidus 217.
Alexander de uirtute se contendere, non de uita aut diuitiis dixit 224.
Alexander uni glorię deuotus 231.
Quanta animo complexus 232.
Apelles in Antigono figurando oculi uitium abscondit 233.
Dissidium inter Syllam et Marium, dum quisque sibi gloriam uindicat Iugurtę capti 346.
In conspectu necessariorum Germani pugnare solebant, ut ipsi testes glorię essent aut honeste morientium aut fortiter uincentium 347.
Nascentem laudem comitat fauor, contemptus senescentem 356.
Gemitus Cęsaris ad Alexandri statuam 367.
Nero deorum emulus 418.
Gula. Noe ebrius 2.
Troiani mensas comedunt 42.
Arpię 42.
Vinum foeminis interdictum 70.
Mandane micturiens urbem cum tota Asia uisa est inundare 90.
Persę non nisi poti consultant. Cyrus Persis prandium apposuit 91.
Cyri uictoria in Massagetas crapula graues 93.
In Albano monte Latinę ferię 95.
Solis mensa 98.
Darii coena CXXVI prouinciarum magistris exhibita 102.
In panem, uinum et obsonium tres urbes datę Themistocli 136.
Capuę colonos festi diei epulis et uino graues adorti Samnites expugnant 162.
Caleni uino et epulis sopiti capiuntur 208.
Alexander coquos a Carię regina sibi dono missos repudiauit 213.
Quam impudice Babylonii conuiuantur 219.
Alexander uirtutis laudem conuiuiis et immodica temulentia foedare coepit 220.
Bessus intempestiuis conuiuiis de bello consultans 222.
Alexander ebrius Clytum occidit 226.
Bacehatur
uictor Alexandri exercitus 228.
/ Promachi bibacitas 232.
Alexander diem nocti potando iungens in febrim incidit 232.
Tibicines ebrii Romam deportantur 234.
Demetrio obiecta ebrietas 243.
Pyrrho et Prusię filio pro dentibus os unum 246.
Xencetas Molonis artibus captus, cum illi castra diripienda reliquisset 278.
Cato: difficile eam
ciuitatem diu incolumem fore, ubi pluris piscis quam bos ueniret 320.
Marius senatu motus, cum aquam in publico bibisset 344.
Diem noctemque potando conuiuari Germanorum fuit 347.
Sylla epulum sumptuosissimeinstructum deditpopulo 356.
Cibietpotus intemperie Sylla in morbum incidens periit 357.
Conuiuia Luculli 363.
Sueui uinum ad se deferri uetant, quoniam persuasum habeant eius usu hominum corpora emollescere et effeminari 373.
Cęsar populo Romano epulum dedit 388.
Antonius conuiuiis et potationibus deditus 396.
Tiberius Biberius dictus 412.
Claudius uini cibique incontinentissimus 415.
Claudius boleto periit, cuius erat appetentissimus 416.
Nero epulas a meridie ad mediam noctem protrahebat 418.
Vitelii uoracitas 421.
Edulium, quo Adrianus fere usus dicitur, confusa simul: sumen, phasianus, pauo et apruna et crustula etc. 429.
Auli Veri coena infamis 432.
Albinus prodigiosę edacitatis 435.
Heliogabali conuiuia 439.
Maximini bibacitas 441.
Corpulentia Maximini 441.
Firaius strutionem uno die comedit, duas uini situlas bibit 448.
Phagonis uoracitas 448.
In Bonosum bibacem 450.
Iouinianus ciborum crapula extinctus 456.
Gratus. Theseus erga liberatorem suum Herculem 36.
Gratus Dauid erga Ionatę filium ob patris merita 51.
Gratus Arbacis animus erga Belesum. Romanorum gratitudo in Coclytem 104.
In Manlium 187.
Darius gratias agit moriens ei qui sibi aquę potum obtulit 221.
Minucii gratitudo in Fabium 272.
Gratus populus Romanus in Apiam et Cluuiam 291.
Celtiberi iuuenis gratitudo erga Scipionem 292.
Terentius Culeo in Scipionem 318.
Cymon in equas gratus, Xantippus in canes 320.
VALERIVS MAXIMVS
Gloria. De cupiditate glorię; liber VIII, caput XV. Glorię, non auri cupidus Alexander conditionem a Dario oblatam non accepit, et
dicente Parmenione: Acciperem, si Alexander essem; et ego, inquit, si Parmenio essem; liber VI, caput IIII. Aristoteles de semet ipso in neutram partem loqui debere prędicat; liber VII, caput II.
Gula. Tibicines uino consopiti a Tibure Romam usque portantur; liber II, caput I. Damnatus qui puero omasum cupienti bouem occidit; liber VIII, caput I.
Gratus. De gratis, liber V, caput II.
CICERONIS OPVSCVLA
Glorię cupiditas 87.
Calicratidas gloriam / propriam prętulit patrię commodo. At uero Fabius non ponebat rumores ante salutem 91.
Deforme est de se ipso prędicare 105.
Summa gloria constat ex tribus: si diligit multitudo, si fidem habet, si honore dignos putat 119.
Vt digni uideamur 120.
Inter ueram et fictam gloriam 122.
Gloria ex rebus bellicis. Commendatio ex pietate in parentes, beniuolentia in suos, consuetudine optimorum 123.
Gloria est gerere animum laude dignum 181.
Trahimur omnes studio laudis, et optimus quisque maxime gloria ducitur 193.
Qui uerę laudis gustum non habent 193.
Gratus. Gratię referendę cura 82.
$0Gloria. Auditores alienę laudis quid sentire soleant 20.
PANEGYRICVS PLINII
Gloria. Laudabilia multa et mali faciunt. Laudari nisi optimus non potest 32.
PHALARIS
Gloria. Vnius de se testimonio contentus uulgi opinionem contemnit 18.
Noluit laudari ab amicis contra multorum opinionem 26.
Nam apud bonos uiros uituperari mihi uiderer, si sceleratissimi me homines laudarent 52.
Gratus. Incusat eum qui se laudauerat et dona a se accipere recusauerat 17.
Gratus erga beneficos, ultor erga iniurios 19.
ORATIVS IN EPISTOLIS
Gula. Quid non ebrietas designat 5.
Toral, mappa, cantarus, lanx 5.
Si bene qui coenat 7.
Gula insatiabilis 14.
Potores oderunt abstinentem 18.
Gloria quem supra uires et uestit et ungit 17.
Quem laudes, consydera 18.
Vanagloria 20.
Iactabundus 26.
TERTVLLIANVS
Gula. Diogenis dictum: Megarenses obsonant, quasi crastina die morituri 13.
VERGILIVS
Gula. Et multo in primis hilarans conuiuia Baccho. Vina nouum fundam etc. 8.
Silenum pueri somno uidere iacentem, Inflatum hesterno uenas ut semper Hiaco etc. 8.
Conuiuium Ęneę apud Didonem 67.
Harpię 86.
Conuiuium 88.
Conuiuium 154.
Gratus. Et bene apud memores ueteris stat gratia facti 104.
PRIMA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Gloria. Titus Liuius de Catone, cuius glorię neque profuit quisquam laudando nec uituperando nocuit, cum utrumque summis pręditi fecerint ingeniis. Signat autem Ciceronem et Cęsarem, quorum alter laudes, alter uituperationes supradicti scripsit uiri 20.
In Domino gloriare 169.
Nunquid gloriabitur securis contra eum qui secat in ea? 213.
Gula. Vinum et ebrietas 18.
Computrescunt in stercore suo, quorum Deus uenter est 41.
Vaccę pingues 51, 67.
Qui comedunt ad luxuriam 73.
Vinum decipit potantem 124.
Qui in futuro sęculo gulę condimenta sibi repromittunt 176.
sumposion 191.
Sicera quid
sit 200.
Qui inebriati sunt calice Babylonis 234.
Ebrietas statum / mentis euertit et homines uigilare non patitur 245.
Ebrius nescit quid agat, sed hebetatis ebrietate neruis nec pes nec mens stat in suo officio 246.
Scortorum pultibus pręgrauatus 333.
Saturaui eos, et mechati sunt 340.
Ebrietas in bonam partem 377.
Gratus. Gratiarum actio 270.
Gratia. Aquę gratia Spiritus Sancti 36.
Spiritus gratię et misericordię 173.
Septem gratię Spiritus Sancti 198.
Spiritus Sancti dona 215.
Quamuis propria uoluntate ad Dominum reuertamur, tamen nisi ille nos traxerit et cupiditatem suo roborauerit pręsidio, salui esse non poterimus 337.
Omnia possum in eo qui me confortat, Christo 351.
Ita libertas arbitrii reseruanda est, ut in omnibus excellat gratia Saluatoris 358.
Non solum opera, sed et uoluntas nostra Dei nititur auxilio 366.
Nec penitentiam agere possumus nisi per gratiam. Vnde propheta: Conuerte me, Dominę, 1 et conuertar 376.
Templum Dei estis 378.
Gratia Dei 379.
Gentiles conuersi 14.
Allophili, id est alienigenę 61.
Gentium uocatio 80,297.
Gentes crediderunt 91.
Ionas dolet, non quod gentes saluentur, sed quod Israel pereat 92.
Nox pręcessit, dies appropinquauit 93.
Mulier inclinata, quam Dominus erexit 97.
De thiopia mihi uictimę deferentur 143.
Electa de gentibus Ecclesia 148.
Et confugient
gentes multę ad Dominum in die illa 155.
Ociosi in uineam conducti 160.
Gentium conuersio 165.
Pullus: super ipsum gentes sperabunt 166.
Facti filii Abraham 169.
Inserti in radicem bonę oliuę. Cęcitas ex parte facta est domui Israel, donec intraret plenitudo gentium 171.
Desertum 177.
Magnum nomen Domini in gentibus 181,182.
Secundi accipiunt hęreditatem, non primogeniti 189.
Iudeis succedunt gentiles. Plenitudo gentium 201.
Leuabit signum in nationibus 202.
Iudeis non credentibus gentiles crediderunt 204.
Cęcitas ex parte facta est etc. 204.
Abietes et cedri Lybani principes gentium 219.
Damascus 236.
Conuersi 237.
Ciuitas gentium timebit te 247.
Lybanus refertur ad gentiles 257.
Confugient gentes multę ad Dominum. Desertum 272.
A Christo mansuefacti. Populus pauper et tenuis 275.
Suscitantur ab aquilone, ut credant in eum qui uenit ab ortu 276.
Insulę 277.
Deus non solum Iudeorum Dominus, sed etiam gentium 283.
Persecutio 289.
Nos sumus et gens et tribus Domini 291.
Conuertimini ad me ab extremis terrę, et salui eritis. Beati qui non uiderunt et crediderunt 295.
Dabit impios pro sepultura 296.
In ipso gentes sperabunt 297.
Et semen tuum gentes hęreditabunt 298.
Christus ad gentes missus 301.
Pacem qui erant longe et his qui prope 307.
Populus quem non cognoui seruiuit mihi 312.
Ambulabunt gentes in lumine tuo 313.
Ędificabunt filię / peregrinorum muros tuos 314.
Vt mederer contritis corde et prędicarem captiuis indulgentiam 315.
A facie tua gentes mouebuntur 320.
Quibus non est nunciatum de eo audient 322,331.
Esurientes impleuit bonis, et diuites dimisit inanes 325.
Gentium conuersio 328.
Gentium peccata deleta 355.
Nos filii Abraham, non Iudei 366.
Gentiles cęci, Iudei claudi 375.
Ephraim gentes. Gentium uocatio. Et erit spes nouissimis tuis 376.
EX SECVNDA COMMENTARIORVM
Gloria. Qui de sanctitate morum superbiunt 19.
Recedite polluti, clamauerunt eis 20.
Corona 47.
Inanis gloria pharisei 54.
Omnia autem
faciunt, ut ab hominibus glorificentur 214,215.
Opus suum probet unusquisque et sic in semet ipso tantam gloriam habeat, et non in altero 216.
Mihi autem absit gloriari nisi incruce Domini nostri Iesu Christi 217.
Melius est nomen bonum 276.
Inanis gloria 280.
Insipiens laudatus superbit 281.
Fallax gratia 282.
Tanquam foenum uelociter crescent 348,349.
Deo, non tibi da gloriam 409.
Gula. Ebrietas 213.
Sicera interpretatur ebrietas 213.
Vinolentus 244.
Potus 247.
Vacantes potibus et dantes symbola 277.
Cui ueh? Non ne his qui morantur in uino 278.
Vbi ebrietas, ibi nullum secretum 284.
Breuis gulę uoluptas 298.
Mane comedunt 305.
Et in me psallebant qui bibebant uinum 371.
Pingue, crassum 427.
Boues eorum crassi 430.
Gratus. Gratiarum actio generaliter pro communibus beneficiis Dei, specialiter pro speciali nobis collato 236.
Gratias agit ab inimicis liberatus 325.
Gratiarum actio 342.
Deo de omnibus agendę sunt gratię 345.
Noli obliuisci omnes retributiones eius 398.
Gratia. Nisi Dominus ędificauerit domum 48.
Non ex operibus nostris, sed ex Dei gratia saluati sumus 51.
Auster, aquilo 97.
Perfectos etiam indigere misericordia Dei 116.
Magnitudo gratiarum in Paulo et in cęteris sanctis 220.
Gratia sumus magis quam opere saluati 223.
Datur gratia secundum mensuram 229.
Gratia Domini cum omnibus qui diligunt eum in incorruptione 241.
Gratia et pax 243,252.
Gratia Domini nostri Iesu Christi cum spiritu uestro 254.
Gratia capiti et torques collo 256.
A Domino diriguntur gressus uiri 275.
Donum Dei uictoria martyrii 276.
Super argentum et aurum gratia bona 276.
Sine gratia non fit perfectio 303.
Laboraui non ego, sed gratia Dei 303.
Meum est pedes ponere in uia tua, tuum est corrigere gressus meos 322.
Purgatum septuplum. Illumina oculos meos 327.
A dextris est mihi, ne commouear 329.
Diligam te, Domine, uirtus mea 331.
Saluum me fecit, quoniam uoluit me 332.
Gratiarum diuisio 333.
Misericordia / tua, Domine, subsequatur me 336.
In manibus tuis
sortes meę 342.
Inebriabuntur 348.
Misericordia eius pręueniet me 364.
Sicut adipe et pinguedine repleatur anima mea 366.
Deus adiuuat et cooperatur nobis 370.
Confirma hoc, Deus 370.
Beatus uir cuius est auxilium abs te 383.
Gratiam et gloriam dabit Dominus 384.
Oleum 391.
Gratia adiuuat 393.
Tu parasti directiones in populis. Ipse fecit nos et non ipsi nos 396.
Eloquium Domini inflammauit eum 400.
Vtinam dirigantur uię meę ad custodiendas 412.
Reuela oculos meos. Cum dilatares cor meum 415.
Anima mea in manibus tuis 417.
Adiuua me, et saluus ero. Gressus meos dirige 418.
Dominus protectio tua super manum dexterę tuę 419.
Nisi quia Dominus erat in nobis. Nisi Dominus ędificauerit domum 420.
Dominus illuminat cęcos 431.
Gentiles. Impii ad pietatem conuersi 56.
Magnum est nomen meum in gentibus 62.
Deserta et inaquosa* Populus congregatus ex gentibus 94.
Gentiles 116.
Aquę mortuę quę aquis templi uiuificantur. Mare mortuum 119.
Emoroissa gentium typus 150.
Niniue. Regina Sabba 156.
Recedit de Iudea, uenit in desertum locum, sequuntur turbę 159.
Filia mea male a demonio uexatur 161.
Erunt primi nouissimi et nouissimi primi 167.
Duo filii 169.
Gentilium populus non erat in uiis, sed in exitibus uiarum 170.
Emerunt agrum figuli in sepulturam peregrinorum 179.
Symon portans crucem 180.
Galilea 181.
Populus gentilis pessimus. Emoroissa 185.
Sydon 186.
Demoniacus ab infantia, quem Dominus sanauit 186.
Pullus ligatus 187.
Vinea aufertur Iudeis et datur gentibus 187.
Centurio confitetur 190.
Vocatio gentium. Gentes cohęredes Christo. Hęreditas nostra Dominus 225.
Chanaan immutatus 286.
Familia 291.
Tempus spargendi lapides et tempus colligendi 293.
Melior est canis uiuus super leonem mortuum 302.
Hęreditas Christi 321.
Gentium conuersio 325.
Omnes declinauerunt simul 328.
Conuersio 329,331,332.
Constitues me in caput gentium 332.
Conuersi 336.
Vox populi conuersi ad Christum 351,354.
Populi sub te cadent 356.
Transferentur 2
montes in cor maris. Mota est terra. Exaltabor in gentibus 356.
Subiecit populos 357.
Superstitio gentilis 358.
Christus orat pro gentibus 364.
Gentium uocatio. Allophili 365.
Oculi eius super gentes respiciunt 367.
Benedicite, gentes, Dominum Deum nostrum 367.
Et gentes in terra dirigis 368.
Non credentes inhabitare Dominum Deum 370.
Omnes gentes magnificabunt eum 373.
In mari uia tua 376.
Precium Christi expensum in sepulturam peregrinorum 377.
De Egypto liberati 377.
Prore tabernaculo repulso elegit nouum 379.
Linguam, quam non nouerat, audiuit 380.
Hęreditas Domini 382.
Venient et adorabunt coram / coram te 385.
Vocatio.
Populus Ęthiopum 386.
Afferte Domino, patrię gentium 394.
Dominus regnauit, exultet terra, id est gentiles credentes 396.
Timebunt gentes nomen tuum. Dominus soluit compeditos. Populus qui creabitur, laudabit Dominum 397.
Annunciate inter gentes opera eius. Et pertransierunt de gente in gentem 399.
Quos redemit de manu inimici. Errauerunt in solitudine, in inaquoso. Emoroissa 402.
Et collocauit illic esurientes. Nationes. Meus est Galaad 403.
In Idumeam extendam calciamentum meum 404.
Dominare in medio inimicorum tuorum 406.
Mare uidit et fugit 409.
Laudate Dominum omnes gentes 411.
Inuenimus eum in campis siluę 422.
Iacob et Israel 424.
Et dedit terra eorum hęreditatem 425.
Christiani. Pulli coruorum, id est filii gentilium 432.
IOSEPHVS DE HISTORIA IVDEORVM
Gula. Concupiscentię sepulchra 25.
Quid Hircanus responderit conuiuis, qui ante eum ossa carnium posuerant, uolentes illum uoracitatis notare 109.
Alexander crapula periit 120.
Gratus Dauid erga Ionatam 57.
Erga Berzelaum 65.
Artabanus erga Iazatum 177.
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Glorię cupidi Romani 35.
Amor laudis et de resecando hoc amore 36.
Quanta effecerint Romani pro libertate et laudis cupiditate 37.
Gloria humana 38.
Ciuitas terrena et cęlestis 107.
Gula. In uescendo non cibi genere, sed auiditate immodesta quemque culpandum, ut Esau 127.
Gratia. Superna illuminatio secundum Platonicos 67.
Promissio gratię in Isaac 124.
Quod omne opus gratię ad futuri sęculi pertineat nouitatem 180.
Sub gratię legibus omnis ętas 180.
Deus operatur uelle 186.
Gentium uocatio in Isaac 124,125.
Duę gentes in utero Rebeccę 126.
Filii Ioseph 128.
Fides gentium 137.
Vocatio gentium 146.
ORIGENES
Gula. Quam mala ebrietas 11.
Ebrietas uitiorum mater, sobrietas uirtutum 68.
Quę sunt quę animam inebriant 68.
Christus ad aram crucis accessurus noluit bibere 68.
Gratia. Cęci clamant, ut illuminentur 2.
Gratia Spiritus Sancti 65.
Gentiles designat secunda repromissio ad Abraham 16.
Moyses primas tabulas fregit, sed non secundas 16.
Et si in carne gentes sumus, in spiritu tamen Israel sumus 41.
Moyses soluit calciamentum, et nos accepimus sponsam 49.
De mundis et immundis animalibus 70, 71.
Ęthiopissa Ecclesia ex gentibus 98.
Populus assumendus. Sureximus 1 et erecti sumus 101.
Israel gentiles 108.
Asina Balaam 115.
/ Asina quam soluunt discipuli 116.
Iacob. Israel 118.
Ecce populus sicut catulus leonis 121.
Initium gentium Amalech. Et semen eorum peribit 127.
Primogeniti 149.
Meretrix habens infantem uiuum 150.
Raab 154.
Ipsi sibi sunt lex 157.
Asini 163.
Gentiles 174.
Iahel figuram tenet Ecclesię 178.
Israel secundum spiritum 180.
Gedeonis signum testatur etiam gentibus Dominum aduenisse 181.
HIGINVS
Gula.
Ebriositas. Erigones . Boetes . Canicula. Orpheus
interemptus, id est coruus expectans, donec in ficu fructus maturescant 6 .
Orion 5 .
Coruus pertusum habens guttur, dum ficus decoquantur
6 .
Gratus.
Delphin 3 .
Sagittarius 5 .
Andromeda Perseum secuta inuitis parentibus 2 .
HOMERVS
Gula.
Pro caprini uentris omento pugnant Vlisses et Irus.
HERODOTVS
Gula.
Solis mensa 37 .
BASILIVS MAGNVS
Quęre alphabetum in fine eius operis.
PLINIVS
Iudex. Supra crepidam ne iudicet sutor 330.
Lysippus dicebat ab illis antiquis pictoribus factos quales essent homines, a se uero, quales esse uiderentur 321.
Inuidia. Pyramides faciendas curarunt Ęgypti reges, ne pecuniam successori relinquerent 340.
Ira. Leones in senecta hominem appetuunt, quoniam ad persequendas feras uires non suppettant 87.
Cerebrum ursi potum in ursinam rabiem agit 92.
Circa Abderam equi pasti inflamantur
rabie circa Potniam uero et asini 251.
Nero amissarum rerum nuntio accepto duos calices cristalinos fregit iratus 347.
Iniuria. Serius ouum edunt uexatę gallina et columba 113.
Apes post morsum mori constat 119.
Mons Carina in Creta in quo muscas non reperiri dicunt 217.
Domus in qua betonica sata est, tuta fit a piaculis 250.
Cyclaminum a nostris tuber terrę uocatur; ubi sata est, nihil nocent mala medicamenta 252.
Peristeron herbam habentes non latrantur a canibus. Siquem peniteat ictus et despuat in mediam manum, leuatur percussus a poena 270.
Simili modo ante conatum aggrauant ictus. Morsus hominis inter asperrimos numeratur; medentur sordes ex auribus 271.
Mulas non calcitrare, cum uinum biberint 295.
Imprudens. Ceruus animal simplex omnium rerum miraculo stupens in tantum , ut equo aut bucula propius accedente hominem iuxta uenantem non cernat, aut, si cernat, arcum ipsum sagittasque miretur 91.
Quam stultissima animalium lanata 95.
Mugilum natura ridetur, in metu capite abscondito, totos se occultari credentium 99.
Animalia, quibus nullus sanguis, hebetia 126.
Vappę nomen accipit degeneratus animo 146.
Nullum animal minus docile minoris ue intellectus quam musca 286.
Aquę ex Academia Ciceronis salubres oculis 296.
In Cea insula fons qui hębetes facit.
Inconstantia. Detris, Garamantum oppidum, affuso fonte a medio die ad mediam noctem aquis feruentibus, totidem horis ad medium diem rigentibus 55.
Eutimenis filius in tria cubita triennio / adoleuit,
sed absumptus est subita contractione membrorum 77.
Idem in filio Cornelii Taciti equitis Romani. Huiusmodi hectapelos Gręci uocant. Lenam primo foetu quinque parere catulos ac per annos singulos uno minus; ab uno sterilescere 87.
Salix amittit semen antequam maturescat; ob hoc dicta ab Homero frugiperda 158.
Cleę malisque et cupressis per summa cespitum radices 159.
Sed hęc est omni in re animorum condicio: ut a necessariis orsa primum cuncta uenerint ad nimium 255.
Fontes qui allii albos faciunt
potantes, alii nigros 296.
Apollodorus fictor frangebat crebro signa dum satiare nequit cupiditatem artis 321.
Callimacus diligentię non habens finem Cacizotechnos appellatus 322.
In Chio Dianę facies tristis intrantibus, abeuntibus uidetur exhilarata 337.
Mulum expirantes uariare colorem 100.
STRABO
Iustissimi Druidę 82.
Inuidia. Milites dixerunt: Quasi Alexander non haberet, quibus benefaceret, prius quam Indum traiiceret 267.
Ira. Tanta ui ferri flumen in Hyrcania ut ad ripam ueniens iaculetur aquas et sub se siccum relinquat locum 202.
Iniuria. Corinthii, quia sordes legatis Romanis iniecerant, solo ęquati euersique 152.
Imprudens. Calcedonii cęci uocati, quia omissa locuplete ripa tenuiorem elegerunt 129.
Cumani insulsi et hębetes 241.
Ignorantia. Ignoratio locorum multis fuit exitio 9.
Insidię. Heptacometę in arboribus degunt et prętereuntes adoriuntur 215.
Idem tres Pompei cohortes obtruncarunt potos et mente alienatos adorti.
Ignis. Tractus terrę ignitus, ubi Tiphonem sepultum iacere fabulę ferunt 100.
Lichnus inextinctus in templo Mineruę 158.
Lapis ex quo mantilia texta, ubi sorduerint, in ignem proiecta mundantur 178.
* Infernus. Vbi Amphiaraum hausit tellus 160.
Os Plutonium caligine lęthifera 243.
Auernus pestiferę exhalationis 246.
Atheneus: Aduenio ab imis atque cęcis inferum tenebris 258.
EMILIVS PROBVS
Iustus cognominatus Aristides 8. /
Interpres. Interpreti diffidens Hannibal Persice loqui didicit 7.
Inuidiam, ut effuggeret, sępius abfuit a ciuitate 24.
Vt inuidiam caueret, alterius se nomine principem se gerere asserebat 40.
Victor uictis deditus propter inuidiam 42.
Inudia obstitit uirtuti 48.
Res magnifice gestę ei fuere exitio 4.
Ea de causa e ciuitate eiectus 6.
Alius X annorum exilio mulctatus 11.
Interficere eum uoluerunt inuidi 14.
Reus ob res bene gestas absolutus 33.
Ira. Magis quam uiribus decertantes non sunt distracti, priusquam alterum anima reliquerit 39.
Commotus odio ciuium suorum patriam prodere uoluit et amicum exulari 43.
Propter multitudinis odium nemo eum liber ausus est sepelire. Itaque a seruis sepultus est 44.
Hannibalis et Romanorum inter se indignatio 47.
Animam pirus quam odium deposuit 48.
Iniuriam exhęredationis passus se correxit 4.
Iniuriarum non commemorandarum causa lex obliuionis lata 18.
Iniurias suorum ęquanimiter tulit, quod patrię irasci nefas duceret 32.
Iniurię immemor non defuit patrię in periculo laboranti.
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIBVS
Iustitia. Brutus filios occidi iussit quod cum hoste conspirassent 7.
Lucius Quinctius Cincinnatus filium abdicauit 8.
Titus Manlius Torquatus filium securi percussit, quod contra imperium pugnasset 13.
Marcus Scaurus filium in conspectum suum uetuit accedere, quod pręsidium deseruerat 29.
Ira. Brutus et Arunx mutuis uulneribus conciderunt 7.
Hannibal odium aduersus Romanos XI annos natus perenne iurauit 17.
Inconstantia. Licinius Stolo consul primus omnium sua lege punitus est 10.
Ingratus. Vulscinii seruos manumiserant in curiamque legerant, sed ab iisdem indigna passi auxilium implorant a Romanis missusque Decius mox libertinos omnes aut in carcere necauit aut dominis in seruitute restituit 16.
APOPHTHEGMATA PLVTARCHI
Iustitia semper serua 5.
Iustitia 6.
Iustitia 12.
/ Iustus deprehendi non timet 17.
Iustitia 21.
Iustitia pręstat fortitudini 28.
Iustus 41.
Iustitia potior fortitudine 61.
Iustus et temperans maior rege. Qui suo iure utitur, nemini facit iniuriam 78.
Iniustitia. Iniustum est plus auferre quam de quo lis fuit 78.
Iniusta ne parentibus quidem concedenda 82.
Pecuniam pro iniustitia promittentes fuge, ne corrumparis 92.
Aequa nolenti concedere extorquenda sunt 58.
Iudex aut iudicet aut ne sit 13.
Iudex non est deprecandus 39.
Iudex non nisi accusatos iudicet 42.
Reos absoluit nec legem uiolauit eam ad tempus antiquando 62.
Iudicis arbitri iudicium 85.
Parcite subiectis, debellate superbos 92.
Mater accusato filio ait: Nate, aut crimine aut uita te absolue 99.
Interpres fide suspecta 22.
Inimici aliquando prosunt 10.
Qui suis inimicus, nulli fidus 29.
Hosti sua dimitte, si sibi officiunt 35.
Inimicos placa beneficiis 59.
Discordia 6.
Dissidentes inter se 12.
Vbi multi imperant, pauci parent 25.
Inuidia quomodo cauetur 39.
Odio esse alienis, cum te oderint tui, ne mireris 48.
Quem oderant uiuum, mortuum dilexere 43.
Qua ratione odium uitatur ciuium 8.
Inuidus sibi ipsi oneri est 81.
Ira 6.
Iram compesce 27.
Inter iratum et insanum 39.
Iratus nihil agas 50.
Prę iracundia pręteriisse legem doluit 51.
Scies me alium esse longe quam putasti 23.
Minis non terretur qui non timuit arma 43.
Minatus ioco, serio perfecit 48.
Iratus neminem punias 79.
Iniuria occulta 9.
Iniuria per ignorantiam 10.
Iniuria iusta 11.
Iniurię patientia 16.
Idem 17.
Idem 19.
Lędere inimicum et se ipsum simul nihil prodest. Iniuriam patitur qui pati nescit 27.
Iniuriam propelle, si potes 39.
/ Iniuria periculosa omnibus 39.
Qui bonos
perdit, pereat 50.
Poena iusta toleranda est. Iniuria, ab infimo accepta cruciat 92.
Iniuria propulsanda 54.
Iurgantes inimici prosunt 87.
Quod tibi fieri non uis, ne facias aliis 43.
Qui non lęsit, non timet 87.
Iniuria accepta quiesce, cum illaturus fueris 91.
Imprudens transfugit ad peiorem dominum 48.
Sua arte relicta alienas sequitur 86.
Indoctus et imperitus iuris 48.
Sat doctus est qui bonus est 78.
Idem 84.
Incontinens qui nequit sibi ipsi imperare 39.
Difficilius est sibi imperare quam hostem expugnare. 55.
Ingratus. Si offendit affectus beneficio, quid faciet lęsus iniuria? 16.
Malum pro bono referens 47.
Si malum reddunt pro bono, quid pro malo redderent? 76.
Ingratus 10.
Ignobilis si oratur, tardius concedit 41.
Ignaui ciues urbem munitam debilitant 27.
Ignauus et armatus ignauus est 32.
Ignauus domino inutilis, quamdiu seruit, sibi uero semper 43.
Ignauus cultor in agro bono 15.
Iners hostis contemptui est 28.
Vestis uaria, sed gens eadem 37.
Ignauus mulieri similis 77.
Ignauia ciuium urbem ualidam debilitat 90.
Archilocus poeta melius esse dixit amittere arma quam perire; urbe pulsus est 97.
Ignauus alios pugnare uult 76.
Ignauiam arguunt modica stipendia 80.
Inualidus. Auxilia promittit ipse egens auxilio 57.
Infirmum sustentaculum Athenę 79.
Athenienses fortes, sed in tabula. Periit uiri uirtus 82.
Agrum dedit, sed non uires simul 84.
VALERIVS MAXIMVS
Inimicus. Gracchus legem agrariam ferre uolens occisus est 64.
STRABO
Inimicus. Discordiam et seditionem delitiis et auaricia gigni
192.
FABIVS QVINTILIANVS IN DECLAMATIONIBVS Iniurię uindicta iniqua, nisi requiratur lex 64.
Imprudens. Inconsulta mulierum semper amentia 98.
/
Ingratus. Qui obliuiscitur pręteriti beneficii, quoniam non cumuletur nouo 23.
Inimicus. Qui inimicos etiam adiuuarunt 46.
Semper honeste odium finitur. Odium inter consanguineos 77.
TVLLIVS IN TVSCVLANIS
Inuidiam inter et inuidentiam 119.
Inuidentię est inuidere secundis alterius, quę nihil nocent 131.
Emulatio bona et mala. Obtrectatio siue zelotipia est ęgritudo ex eo quod alter quoque potiatur eo quod ipse concupieris. Emulationem et obtrectationem laudant Peripathetici 135.
Quid sit emulari et quid obtrectare 137.
Iracundia est ulciscendi libido 118.
Sapiens nunquam irascitur 119.
Ira est libido puniendi eius qui uideatur lęsisse iniuria 132.
Excandescentia est ira nascens et modo desistens. Odium est ira inueterata. Iracundia differt ab ira 133.
Iracundiam laudant Peripatetici 135.
Eorum sententiam confutat Cicero. Ira nihil insanius 136.
Exempla irę: Achilles Homericus, Agamemnon, Aiax. Iracundus non semper iratus est. Ira, cum perturbat, ducit ad insaniam 140.
Irę remedium. Architas: Quo te modo, inquit, accepissem, nisi iratus essem 141.
Iram non esse secundum naturam. Alexander Clitum interemit iratus.
Iniuria. Offensionum diffinitiones 132.
Lucius Lelius repulsam consulatus habuit, sed magis id passus populus 150.
Imprudens. Tardis enim mentibus uirtus non facile comitatur 152.
Iustitia discedere ab officio non patietur 112.
Iustitia suis contenta non appetit aliena 122.
Iustitia nihil in suam domum inde deriuet, reliquis utetur 153.
Aristides expulsus patria, quod pręter modum iustusesset 157.
Infernus. Inferorum supplicia 90.
Inimicicia est ira ulciscendi tempus obseruans 132.
Discordia est ira acerbo corde concepta.
Incontinens. Intemperantia fons perturbationum 132.
Ignauus. Sed nos umbris, deliciis, ocio, langore, desidia animum infecimus, opinionibus maloque mire delinitum molliuimus 154.
/
TULLIVS DE FINIBVS
Iustus. Torquatus filium cędi iussit 5.
Iustitia quare laudatur 24.
Ius nemini nocere et ęquitatem ab honestate non posse seiungi 51.
Quę propria iustitię 80.
Interpres sępe idem pluribus uerbis exponit 40.
POMPONIVS MELLA IN GEOGRAPHIA
Imprudens. Quibus ignis ignotus fuit, amplectebantur, donec noceret 57.
BEATVS HIERONYMUS IN PARTE PRIMA
Iudex. Iudicium Christi futurum, et qui sunt uiui et mortui qui iudicabuntur 7.
Quare de die et hora illa nemo scit 160.
Duo aduentus Domini 214.
Prodigia Antichristi 215.
Iustitia: singularum rerum et personarum ęquissima distributio 22.
Stateram ne transilias, id est ne prętergradiare iustitiam 151.
Ignoratio. Quare tot gentes perire passus est Dominus, dum differt incarnationem 69.
Inimicos aliquando nobis utiles esse 231.
Ira carere omnino non possumus 80.
Apostoli saluis inter se amiciciis dissenserunt 144.
Inuidia. Frater inuidens fratri, quod apud patrem impetrasset ueniam 197.
Inuidiam dicit cadere etiam in sanctos 200.
Interpres. Expositio de Caym , de egressione filiorum Israel, de benedictione Isaac 170.
Expositio uisionis Esaię 173.
Expositio
Melchisedech 176.
Expositio: non est meum dare uobis 179.
Quęstiones multę de Euangelio 202.
Quęstiones super Epistolam ad Romanos 205.
Super Epistolam ad Corinthios secundam. Ad Thessalonicenses prima 206.
Regula Scripturarum triplex 207.
Quęstiones XI Noui Testamenti. In Mattheo: Ve pręgnantibus. In Luca: Facies euntis in Ierusalem. Villicus iniquitatis a domino laudatus 210.
Super Epistola ad Romanos et iterum super eadem 211.
Super id quod dicitur: Optabam anathema esse pro 212.
Super Epistola ad Colossenses 213.
Ad Thessalonicenses: Nisi discessio uenerit primum etc. 214.
Interpretatio: Osanna 215.
Nolite solliciti esse de crastino 216.
Quęstiones quinque Noui Testamenti 217.
Super Epistola Iacobi: Siquis totam Legem seruauerit, offendat autem in uno 237.
In Mattheo: Quis uestrum habebit amicum et ibit ad illum media nocte etc. 241.
Incertum. Arcesilas et Carneades omnia incerte pronunciant 138.
Hierusalem ciuitas sancta usque ad destructionem eius 203.
EX SECVNDA PARTE COMMENTARIORVM
Iudicium uiuorum et mortuorum 117.
Nolite iudicare ante tempus, Apostolus 118.
Iudicii ultimi terribilitas 124.
Iudicium hominis sępe fallitur 143.
Contra eos qui alios iudicant 152.
De consideratione extremi Iudicii 154.
De die Iudicii uenturo sicut fur 182.
De die horrenda Iudicii 202.
De timore ultimi Iudicii 232.
Iudicium occulta manifestabit 299.
Anima subito, cum discesserit a corpore, iudicanda ante
Deum presentatur 316.
/ Inuidia semper persequens bonos 117.
Inuidia torquet inuidentem 178.
Inuidia persequitur iustitiam 231.
O, inuidia, primum mordax tui 246.
Inuidi contra amicos Dei 250.
Semper uirtutes sequitur inuidia 272.
Maria, soror Aaron, lepra percussa ob inuidiam 283.
Ira. Qui odit fratrem suum homicida est 127.
Vindicta Dei eo grauior quo taridor. Contentiones fuge 160.
Odium et iracundia molestat
primum auctorem 178.
Nunquam in iram exardescat animus 179.
Architas Tarentinus ad uillicum: Iam te uerberibus enecassem, inquit, nisi iratus essem 195.
Ira iustitiam Dei non operatur 231.
Magna est ira, quando peccantibus non irascitur Deus 235.
Odit Deus, dum offenditur; irascitur, dumnon rogatur offensus 251.
Iustitia quid sit 158.
Omnia quęcunque uultis ut faciant uobis etc. 187.
De iustitia et uitę rectitudine 234.
Iustitia sine misericordia crudelitas est 305.
Indoctus. Melius multo est e duobus imperfectis rusticitatem sanctam habere quam eloquentiam peccatricem 132.
Inimicus. Iacobus apostolus, frater Domini, orauit pro inimicis 82.
Dilige inimicos 231.
Interpres. Super Psalmo: Domine, refugium factus es nobis 1.
Non esse omnes Psalmos Dauid, secundum Hieronymum. Septuaginta pręteritum ponunt, ubi apud Hebreos futurum est 3.
Super Psalmum: Eructauit cor meum 4.
Idida nomen Salomonis. Super Psalmum: Sicut ceruus desiderat ad fontes 8.
Super Psalmum: Confitemini Domino, quoniambonus. Super Psalmum: Nisi Dominus ędificauerit domum 9.
Super Cantica canticorum Origenes 10, 16.
Cantica quid sint 19.
Super Psalmum: Dominus regit me 30.
De natiuitate Domini die solenni 49.
De epiphania super Psalmum: Afferte domino 50.
De quadragesimaet exitu de Ęgypto. In uigilia paschę de esu agni mystico. De die Dominico paschę. Sabbatum in dominicum mutatum 51.
De resurrectione Dominica. De uinculis beati Petri super Psalmum: Domine, probasti me 60.
De alphabeto Hebreorum 79.
Alleluia. Amen. Maranatha. Diaplasma. Amen. Sela. Salom 80.
De optimo genere interpretandi 98.
Super illo: Omne masculinum adaperiens uuluam 116.
Fulgebunt iusti et tanquam scintille in arundineto discurrent 117.
Lętabuntur in cubilibus suis, id est in sepulchris 120.
Multi uocati, pauci electi. Quęstio 124.
Euangelium non in uerbis, sed in sensu esse 227.
Melius aliquid nescire quam cum
periculo discere. Duę tunicę duplex animus. Calciamenta opes.
Virga auxilium potentię sęcularis 235.
De eodem 268.
Circumcisus quis uocatus est, non adducat prępucium. In prępucio quis etc. 285.
Alegorica significatio plus mouet et delectat 290.
Pisces magni CLIII in Euangelio 292.
Plurimę utilitatis esse scrutari Scripturas 295.
Parabola de duobus filiis, frugi et luxurioso. Super Epistola Pauli ad Romanos secundum Originem 294.
Hierusalem et Bethlem et locorum sanctorum laudes 74.
Vtrum dicenda ciuitas sancta, postquam crucifixus Dominus 75.
Presepe Domini 77.
Sepulchrum Domini 75.
Commendat loca sancta 205.
Non Hierosolimis esse, sed Hierosolimis bene
esse laudandum est 211.
/ Loca sancta, quę peragrauit beata Paula 270.
Iuramentum. Quod non liceat iurare 125.
Non iurare omnino 179,231.
De eodem 307.
Infamia. Cauendam esse infamiam 184.
Ratio habenda non solum conscientię, sed etiam famę 188.
Exit infamia de mendacio etc. 191.
Prouidentes bona non solum coram Deo, sed etiam coram omnibus hominibus 197.
Infernus. Penę inferni et purgatorii 315.
Hypochrita bene loquitur, et male uiuit 302.
BIBLIA
Iudex. Moyses Hietro suadente causas maiores cognoscendas sibi reseruauit, minores autem delegauit tribunis, centurionibus, quinquagenariis, decanis 12.
De iudicio 13.
Iuste iudica 17.
Peccanti peregrino sicut et ciui ęquum iudicium sit 18.
Non accipies personam nec munera, quia munera excęcant oculos sapientum et mutant uerba iustorum 27.
Iudices Iohel et Abias peruerterunt iudicium pro muneribus 42.
Quia Dauid partem bonorum Miphiboseth concessit Sibę, seruo eius, Dominus diuisit regnum illius inter
Roboam et Hieroboam 54.
Populus timuit regem Salomonem uidens sapientiam Dei esse in eo ad faciendum iudicium 56.
Achab, quia pepercit homini morte digno, dicitur ei: Erit anima tua pro anima illius 61.
Iosaphat constituit iudices pręcipiens, ut iuste iudicarent 78.
Causam quam nesciebam diligentissime inuestigabam 106.
De iniquis iudicibus. Psalmus LVII 113.
Contra iniquos iudices inuocat iustitiam Dei. Psalmus LXXXI 116.
Malum aliquis iudicans bonum. Iudex iniquus munera accipiens 130.
Abominabilis est et qui iustificat impium et qui condemnat iustum. Misericordia et iudicium 130.
Iudex 131.
Iudex corruptus. Iudex cognoscens causam pauperis bis. Iudicium. Iudex ebriosus. Decerne iustum 132.
Stultus omnes stultos existimat 134.
In iudicando misericors 141.
Noli quęrere fieri iudex. Non iudices contra iudicem 142.
Iudex sapiens 144.
Priusquam interroges, ne uituperes. Interrogatum corripe iuste 144.
ludicium improbum. Iudicium prudens. Munera excęcant oculos iudicum 145.
Erubescite de iniustitia 149.
Ne accipias personam, ut delinquas 150.
Omnes diligunt munera. Pupillo non iudicant et causa uiduę non ingreditur ad illos etc. 151.
Ve qui dicitis malum bonum etc. Ve qui iustificatis impium pro muneribus 152.
Qui opprimunt in iudicio pauperes 153.
Eos qui iudicauerunt te, ego iudicabo 162.
Custodite iudicium et facite iustitiam 163.
Iniustum iudicium 164.
Causam non iudicauerunt, causam pupilli non direxerunt, et iudicium pauperum non iudicauerunt 168.
Iudicate mane iudicium et erruite ui oppressum de manu calumniantis etc, et iterum 173.
Ve qui ędificat domum suam in iniustitia et cęnacula sua non in iudicio 173.
Sacerdotes controuersias iudicabunt 194.
Chanaan in manu eius statera dolosa 203.
Qui conuertitis in absinthium iudicium et iustitiam in terra relinquitis. Hostes iusti, accipientes munus et pauperes deprimentes in porta 205.
Qui conuertitis in amaritudinem iudicium et fructum iustitię in absinthium, qui lętamini in nihilo etc. 206.
Contra malos iudices. Audite, principes, Iacob etc. Principes eius in muneribus iudicabant. Principes qui abominamini
iudicium et omnia recta peruertitis 208.
Iniquitas iudicum 211.
Iudex pecunia corruptus reum liberat, innocentes damnat 226./
Inuidia. Cayn occidit fratrem Abel 1.
Palestini inuidentes opulentiam Isaac obstruxerunt puteos potum negantes pecori eius 4.
Esau uoluit occidere fratrem Iacob inuidens ei paternam benedictionem 5.
Iacob propter opulentiam inuisus filiis Laban, cognatis suis, etiam ab ipso Laban persecutionem patitur. Ioseph, quia plus diligitur a patre, fratribus odio habetur 6.
Onan, ne fratri suscitet semen, ingressus ad Thamar proiicit semen in terram 7.
Prophetantibus Heldad et Medad Iosue ait Moysi: Prohibe eos. Respondit: Quid emularis pro me? 21.
Ephraim ingrati in Gedeonem inuident uictorię eius, et ipse cęssit eis laudem belli 36.
Ephraim inuidentes uictorię Ieptę insurrexerunt in eum, et percussi sunt 37.
Inuidia Saul erga Dauid, quia dicitur: Pecussit Saul mille et Dauid X milia. Percussit Dauid CC Philisteos, ut gratificaretur Sauli. Ille magis timuit eum, et factus est ei inimicus cunctis diebus 45.
Viri Israel lamentantur, quod Iudas sibi pręripuerit, ut traducarent regem; illi e contra durius loquuntur ] 54.
Ioab, princeps militię, Amasam collegam interfecit indignatus cum illo partiri dignitatem 54.
Inuidia Samaritarum de reędificatione templi 83.
dificato muro congregati sunt, ut pugnarent contra eos 86.
Thobias regi ob pietatem in suos minus carus insidias effugit nudus. Illo uero mortuo pristinę dignitatis recuperauit sibi locum 90.
Aman inuidet Mardocheo, sed quam in eum perniciem parat, ipse patitur 98.
Inuidia Sathan contra Iob timentem Deum. Paruulum occidit inuidia 101.
Si gauisus sum ad ruinam eius qui me oderat 106.
Contra persecutores et inuidos. Psalmus XVI 109.
Petit liberari a persecutione Absalon filii. Psalmus XXVII 110.
Turbatio Herodis ac principum de prędicatione apostolorum. Psalmus XLVII 112 .
Persecutoribus mala denunciantur. Psalmus LXII 114.
Liberatio a persecutionibus et odio multorum. Psalmus LXVIII 114.
Persecutio Antiochi contra ludeos. Psalmus LXXVIII 115.
Perfidi uexantes sanctos, uiduam, aduenam, pupillum. Psalmus
LXXXXIII. Iniqui captabunt in animam iusti. Psalmo eodem 117.
Multiplicata est super me iniquitas superborum. Psalmus CX VII. Iniquos odio habui. Psalmo eodem 120.
Principes persecuti sunt me gratis; multi qui persecuntur me. Psalmo odem. Cum exurgerent homines in nos etc. Psalmus CXXIII 121.
Qui seminant inter fratres discordiam et odium. Dissimulator odii 127.
Detestantur stulti eos qui fugiunt mala. Boni despecti a malis. Inuidus infirmus. Odium 128.
Inuidus. Odientes pauperem et fratres 130.
Ne gaudeas de malo inimici. Odium cęlans 131.
Impii persecuntur, iusti defendunt. Iusti impium, et impii iustum abominantur 132.
Labor hominum patet inuidię 133.
Ecclesiaab inimicis uexata permittente Domino 136.
Inuidia diaboli mors intrauit etc. Imitantur autem illum qui sunt ex parte illius 137.
Noli de mortuo inimico gaudere 142.
Qui sibi inuidet nihil est illo nequius. Inuidus 144.
Laqueo peribunt qui oblectantur casu iustorum. Memento nouissimorum et desine nunc inimicari 147.
Laxati sunt funiculi tui, sed non pręualebunt 158.
Confundantur qui me persecuntur, et non confundar ego. Paueant illi, et non paueam ego 172.
Principes petierunt, ut perderent Hieremiam etc. Ismael nisus est interficere Godoliam dolo 178.
Contra Idumeos qui odio habuerunt filios Israel. Item contra Syros. Diripientes hęreditatem Domini, id est fideles 180.
Filii Ammon subiugandi a Chaldeis eo quod gauisi sunt super mala filiorum Israel 189,190.
Offendiculum amaritudinis et spina dolorem
inferens 190.
/ Sicut gauisus es super hęreditatem Israel eo quod fuerit dissipata, sic faciam tibi: dissipatus eris etc. 192.
Quęrentes Danielem perdere, quia pręferebatur a rege, subiere supplicium quod in ipsum machinati fuerant 198.
Vir fratrem suum ad mortem uenatur. Qui optimus est in eis, quasi paliurus, et qui rectus, quasi spina de sepe. Ne lęteris, inimica mea, super me, quia cecidi: consurgam etc. 209.
In die quando capiebant alieni exercitum eius, tu quoque eras quasi unus ex eis etc. Non lętaberis super fìlios Iuda in die perditionis eorum etc. 207.
Viduam
et pupillum et aduenam nolite calumniari. Et malum uir fratri suo non cogitet in corde suo 213.
Esau odio habui. Quare despicit unusquisque uestrum fratrem suum 216.
Symon Triphoni petenti pro Ionatha capto C talenta argenti misit, non quod maligni fraudem ignoraret, sed ne suspicionem suis relinqueret imputantibus sibi auaritiam, si non misisset 223.
Ira. Iratus Moyses confregit tabulas 14.
Iratus est contra filios Aaron, quod hyrcum oblatum pro peccato non comederint, sed combusserint 16.
Ne quęras uindictas nec memineris iniurię 17.
Rixatus cum altero Israelita quidam blasphemauit nomen Domini 18.
Ira mitigatur tempore. Nam et Dauid exoratus est pro Absalon ipsum reduci ab exilio, sed tamen conspectui suo non adesse. Deinde uix exacto biennio etiam amplexum osculumque dedit ei 52.
Achitophel indignatus, quod Absalon Chusi potius quamsuum consilium in bello secutus sit, laqueo sibi mortem consciuit 53.
Achab indignatus, quod uineam Naboth nullo pacto habere possit, panem eo die non comedit quo eam sibi denegarat ille 61.
Ioram urgente fame in furorem uersus uoluit interficere Heliseum, mox penituit. Ille autem in crastinum futuram frumenti copiam prędixit et liberationem ciuitatis ab obsidione 63.
Asa, hostium uictor, ira uictus est. Anani prophetam se corripientem misit in neruum etc. 77.
Amasias dimisit militem conductitium. Illi irati percusserunt in discessu III milia uirorum et prędam ingentem fecerunt 80.
Ozię ciues insultant, quod ipsos consummit siti, dum ciuitatem nolit tradere obsidentibus 94.
Stultum interficit iracundia 101.
Ira bis 128.
Iracundus 130.
Iracundus bis. Ira stulti 131.
Iracundus. Prouocans iras 132.
Melior est ira risu. Ira 134.
Aufer iram 135.
Ab inope ne auertas oculos propter iram 141.
Ne sis in domo tua sicut leo 142.
Superborum rixa. Ira et furor execrabilia. Non irascaris proximo. Zelus et iracundia minuent dies 147.
Sicut parturiens loquar: dissipabo et absorbebo simul 160.
Iratus Hieremias maledixit diei in qua natus est 172.
Ioachim rex iratus scidit uolumen prophetę 177.
Ionas iratus non euenisse quod
prophetauerat petiit tolli a se animam suam, et Dominus ad eum: Putas ne, quam bene irasceris tu? etc. 207.
Ira magna ego irascor super gentes opulentas 212.
Zelatus sum Syon zelo magno 213.
Iniuria. Ioseph fratribus beneficium reddidit pro iniuria 7.
Qui percusserit hominem uolens occidere, moriatur 12.
Item de percutientibus. Item si percussus conualuerit 12.
Qui calumniam fecerit 15.
Ne calumniam facias. Ne ui opprimas. Incauto ne noceas 17.
Qui percusserit, idem ipse patiatur. Qui animal percusserit, reddat uicarium 18.
Iniuriam ab Amalech acceptam ulcisceris 29.
Saul iussus est ad internitionem percutere Amalech propter iniurias illatas Israeli ascendenti de Ęgypto 44.
Anon, rex Ammonitarum, legatos Dauid rasa parte altera barbę uestibusque 18 lvusque ad nates subsectis dimisit 51.
/ Hieroboam extendit manum in prophetam, et manus aruit 58.
Anon iniurię prędictę dedit poenas auctas 72.
Patiens persecutionem ab hominibus uel demoniis. Psalmus VII 109.
Tacui contra contentiones peccatoris. Psalmus XXXVIII. Dimitte, Domine, opprobrium patienti et tacenti. Psalmo eodem 111.
Iniqui persecuti sunt me, paulominus consummauerunt me in terra. Redime me a calumniis hominum. Non tradas me calumniantibus me. Psalmus CXVIII 120.
Repleti sumus despectione, opprobrium sumus abundantibus et despectio superbis. Psalmus CXXII 121 .
Supra dorsum meum fabricauerunt peccatores. Prolongauerunt iniquitatem suam. Psalmus CXXVIII. Cupit liberari a perseeutionibus inimicorum. Psalmus CXXXIX 124.
Contumeliosus 127.
Lędere innocentem 130.
Pauperis oppressor. Pauperis uiolator. Oppressor. Amico nocens dolose et deprehensus dicit: Ludens feci 131.
Oppreesor pauperum 132.
Opprimuntur innocentes. Et si uideris multos iniuste opprimere egenos, Dei reseruantur iudicio 133.
Opprimamus pauperem, iustum, uiduam, senem etc. 137.
Contumelia patris filii confusio. Honor patris filii gloria. Infamis est qui derelinquit patrem, et maledictus a Deo qui
exasperat matrem 141.
Non placeat tibi iniuria iniustorum 144.
Contra oppressorem suum pauper exauditur 148.
Opprimentes pauperes per legem iniquam 153.
Phassur percussit Hieremiam prophetantem et misit in neruum. Cras eductus prophetat contra eum 172.
Hieremias apprehensus a populo ad mortem poscitur 174.
Vriam prophetantem rex Ioachim interfecit gladio 174.
Sedechias rex posuit Hieremiam in carcere 176.
Baruch et Hieremias iubentur comprehendi, abscondit autem eos Dominus. Deinde Hieremias in carcerem missus sedit ibi diebus multis 177.
Hieremiam proiecerunt in lacum luti. Liberatur ab Ethiope eunucho; mansit tamen in uestibulo carceris usque quo capta est Hierusalem 178.
Patrem et matrem contumeliis affecerunt 189.
Facientes calumniam egenis et confringentes pauperes 205.
Amos persecutionem patitur 206.
Quare respicis contemptores et taces conculcante impio iustiorem se? 210.
Imprudens. Qui non operuerit cisternam, et quicquam in eam inciderit, damni reus erit 12.
Stultus. Fatuus. Mulier insipiens. Imprudens. Stultus. Fatuitas. Stultitia 128.
Insipiens. Fatuus 130.
Imprudens. Stultus sibi uidetur sapiens. Stultus 131.
Insipiens. Qui sibi uidetur iustus 132.
Stultorum infinitus est numerus. Quantum pręcedit sapientia stultitiam 133.
Stultus. Stultitia ad tempus simulata. Cor stulti. Stultus omnes stultos existimat. Stulti qui nesciunt in urbem pergere 134.
Ęgyptii passi densissimas tenebras: solis illis erat super posita grauis nox 140.
Si pater defecerit sensu, ueniam da et ne spernas eum 141.
Error et tenebrę peccatoribus concreta sunt 144.
Qui minoratur corde, cogitat inania; et uir imprudens et errans cogitat stulta 144.
Fatuo non erit amicus, sed adulator 145.
Tenebrę operient terram, id est terrenis deditos 165.
Cor fatui quasi uas confractum, et omnem sapientiam non tenebit. Sapientia fatui. Filia fatui. Harenam et salem et massam ferri facilius est ferre quam hominem imprudentem et fatuum et impium 145.
Super mortuum plora et super fatuum 145.
Stultus sicut luna 147.
Populus non intelligens uapulabit 202.
Qui nesciunt, quid sit inter dextram et sinistram suam 207.
Ambulabunt ut cęci, quia Domino peccauerunt 211.
Inconstantia. Saul, cum regnare coepisset, erat innocens quasi puer. Regnauit duobus annis legitime, reliquis contra legem 43.
Ammon adamauit Thamar, uiolatam eiecit. Tam cito magnum amorem cum magno odio commutauit 52.
Roboam tribus annis ambulauit
/ in uiis Dauid, deinde reliquit legem Domini 76.
Ioas fecit bonum, dum uixit Ioiada sacerdos; eo mortuo deprauatus est uitiis 70.
Nihil permanet 132.
Non sis uarius in opinionibus 142.
Bonus mutatus in malum 147.
Precordia fatui quasi rota carri, et quasi axis uersatilis cogitatus illius 148.
Iustitia. Pondus et mensuram iustam habebis 29.
Dauid a Semei maledictis lacessitus tunc quidem patienter tulit. Deinde, ne crimen maiestatis lęsę impunitum abiret, causę cognitionem successori commisit. Ioab quoque principem militię, qui occidit Abner et Amasam dolose, non statim puniuit, sed confecto bello successori puniendum mandauit. Ita et comuni utilitati et legibus fecit satis 55.
Amasias, Ioe filius, rex Iuda, percussit interfectores patris sui. Filios autem eorum non interfecit 66.
Verebar omnia opera mea, sciens, quod non parceres delinquenti 102.
Tu quidem gressus meos dinumerasti, sed parce peccatis meis 103.
Semper enim quasi tumentes super me fluctus timui Deum, et pondus eius ferre non potui 106.
Deus enim opus hominis reddet ei, et iuxta uias singulorum restituet eis. Iustus est: non accipitpersonas principum nec cognouit tyrannum, cum disceptaret contra pauperem 107.
Dominus ad Iob: Nunquid irritum facies iudicium meum et condemnabis me, ut iustificeris? 108.
Iustitia Dei aduersum peccatores. Psalmus X 109.
Iustus improbis, clemens bonis. Psalmus C 117.
Iustus es, Domine, et rectum iudicium tuum. Psalmus CXVIII 120.
Diligit iustos. Psalmus CXLV. Gladii ancipites, id est regimen iustitię. Psalmus CXLIX 125.
Per uiamrectam ambules etc. 126.
Iustitia amorte morte liberat. Statera. Iustitia. Iniquitas 127.
Iustus 128.
Pondus et mensura. Rectum apparens. Iustitia et misericordia 130.
Propter iustitiam uita longa regibus 131.
Noli esse iustus multum 134.
Diligite iustitiam qui iudicatis terram 137.
Cum ergo, Domine, sis iustus, iuste omnia disponis etc. 139.
Vsque ad mortem defende iustitiam. Iustifica pusillum et magnum similiter 142.
Tria iniusta 147.
Ponam in pondere iudicium et iustitiam in mensura 156.
Do unicuique iuxta uiam suam et iuxta fructum adinuentionum suarum 171.
Aduenam et pupillum et uiduam nolite contristare nec opprimatis inique et sanguinem innocentem ne effundatis. Si feceritis istud, salui eritis 173.
Filius non portabit iniquitatem patris, nec e contra 176.
Iudicabo te iuxta uias tuas 185.
Mensurantur omnia in templo 193.
Principes Israel, iniquitatem et rapinas intermittite et iudicium et iustitiam facite. Statera iusta reliquaque pondera et mensurę erunt uobis 194.
Diuisio terrę signat iustitiam suam unicuique tribuentem 196.
Balthasar Danielem donauit muneribus, cum ille aduersa prędiceret 198.
Sicut fecisti, ita fiet tibi etc. 207.
Quid Dominus requirit a te, facere iudicium et diligere misericordiam etc. 209.
Iudicium uerum iudicate 213.
Matathias sacerdos Iudeum ad idola conuersum occidit simul et suasorem eius, nihil Antiochi potentiam ueritus, dum satis iustitię faceret 217.
Insidię. Malignitas insidiantium. Psalmus XXX 110.
Contra insidias auxilium implorat. Psalmus XXXIIII 111.
De insidiis inimicorum. Psalmus LIII. Qui in foueam, quam aliis parauerant, ceciderunt. Psalmus LVI 113 .
Posuerunt peccatores laqueum mihi. Psalmus CXVIII 120.
Frustra iacitur rete ante oculos pennatorum 126.
Insidię 124.
Insidiator 131.
Impii insidiantes quasi aucupes laqueos ponentes et pedicas ad capiendos uiros 160.
Ionathas sibi insidiantes interfecit 221.
Infernus. In diem perditionis seruatur malus et ad diem / furoris ducetur. Dulcis fuit glareis Cocyti 104.
Ad nimium calorem transiet ab aquis niuium et usque ad inferos peccatum illius 105.
Cupiens a penis purgatorii liberari et conspectui Domini apparere. Psalmus XLIIII.
Dentibus frement et tabescent; desiderium peccatorum
peribit. Psalmus CXI 119.
Non mortui laudabunt te, Domine, neque omnes qui deseendunt in infernum. Psalmus CXIII 119.
Infernus insatiabilis 132.
Spiritus iniustorum descendit deorsum 133.
Vindicta carnis impii ignis et uermis 142.
Spiritus creati ad uindictam: ignis, grando, fames, mors, bestiarum dentes et scorpii et serpentes et romphea uindicant in exterminium impios 149.
Congrerabuntur congregatione unius fascis in lacum et claudentur ibi in carcere 156.
Pręparata est enim ab heri Tophet, id est gehenna 157.
Descriptio status infernalis 159.
Portę ęreę et uectes ferrei 161.
Tinea comedet eos. Ecce uos omnes accendentes ignem, accincti flammis quas succendistis in doloribus dormietis 162.
Isti fumus erunt in furore meo. Ignis ardens tota die, id est semper 166.
Vermis eorum non morietur et ignis eorum non extinguetur etc. 167.
Vallis filii Ennon, Hebraice dicitur Gehenhynnon. Hinc dicitur gehenna ignis infernalis. Ecce ego mittam uobis serpentes pessimos, quibus non est incantatio, et mordebunt uos 169.
Ecce ego cibabo populum istum absinthio, et potum dabo eis aquam felis 169.
Gehenna 172.
Ecce turbo Dominicę indignationis egredietur, et tempestas erumpens super caput impiorum ueniet 173.
Dabo te in animas odientium te filiarum Palestinarum 187.
Porro cum dedero gloriam in terra uiuentium, in nihilum redigam te, et non eris, et requisita non inuenieris ultra in sempiternum diem, dicit Dominus Deus 190.
Descenderunt ad terram ultimam; uidit eos pharao, et consolatus est 191.
Ignem et sulphur pluam super eum 193.
Surgent alii in uitam ęternam, alii in opprobrium, ut uideant semper 200.
Ero morsus tuus, inferne 203.
Emisisti uinctos tuos de lacu 214.
Interpres. Dominus ad Moysen: Aaron erit propheta tuus, et loqueris ei et ille loquetur ad pharaonem 10.
Siquis fuerit inter uos propheta Domini, in uisione apparebo ei uel per somnium etc. Moysi ore ad os loquar, palam et non per enygmata et figuras Deum uidet 21.
Docebo iniquos etc. Psalmus L 112.
Declaratio sermonum tuorum illuminat etc. Psalmus CXVIII 120.
De expositoribus
qui elucidant me 146.
Helias et Helyseus. Isaias, XII prophetę 151.
Isaias soluto sacco et discalciatis pedibus 155.
Ioannes Baptista: Ego uox clamantis in deserto 160.
Abraham: Quis suscitauit ab oriente iustum? 160.
Hieremias in utero sanctificatus 167.
Propheta qui habet somnium, narret somnium, et qui habet sermonem meum, loquatur sermonemmeum uere 173.
Hieremias fecit uincula et cathenas captiuitatem Babylonicam designans 174.
De Ioanne Baptista: Ecce ego mitto angelum meum, et pręparabit uiam ante faciem meam etc. 216.
Ingratus. Agar ancilla opera Sarę, dominę suę, iuncta Abram, cum grauida facta esset, exprobrauit ei sterilitatem, calumniam reddens pro beneficio 3.
Pincerna liberatus de carcere oblitus est interpretis somnii sui Ioseph 7.
Donec pręfuit Gedeon, in pace erant filii Israel. Mortuo auersi sunt post Baalim, et erga domum eius ingrati impiique extitere 36.
Samuel recolit ingratitudinem populi erga Deum 43.
Dauid benemeritus de Nabal tutando pastores gręgemque eius, cum parum quidem ab eo poposcisset, nihil nisi repulsam tulit et conuitia pro benefìcio 47.
Absalon capitalis criminis ueniam a patre acceperat, ille uero ipsum regno spoliare conatus est 52.
Ioas Ioiadę sacerdotis opera rex factus, Zachariam, eius filium, prophetantem lapidari iussit 79.
/ Populus Israel ingratus erga Deum. Psalmus LXXVII 115.
Habitatores Ceilę, quos Dominus ab inimicis protexerat et Ziphei, a quibus trahebat originem, uoluerunt eum tradere in manu Saul. Psalmus CXXXVIII 124.
Reddens mala pro bonis 125.
Liberator ab ingratis contemnitur 134.
Nesciui beneficia Dei; ideo abductus fui in Babylonem 136.
Ingrati spes peribit 140.
Fili, in bonis non des querelam etc. 144.
Multi, donec accipiant, osculantur manus et in tempore redditionis loquuntur uerba tedii 147.
Erubescite de offuscatione dati et accepti 149.
Filios enutriui et exaltaui, ipsi uero spreuerunt me 151.
Cur ergo patres uestri abierunt post uanitatemobliti beneficiorum Dei? Et inducti in Terram promissionis contaminastis eam in Baal et idolis 167.
Sicut adhęret lumbare ad lumbos
uiri, sic agglutinaui mihi omnem domum Israel et Iuda, ut essent mihi in populum et in nomen et in laudem et in gloriam, et non audierunt 170.
Nunquid redditur pro bono malum? 172.
De benefìciis Dei et populi inobedientia 176.
Contra Ammonitas ingratos erga Abraham, qui contulit beneficia patri eorum 180.
Hierusalem arguitur ingratitudinis 185.
Iudea ingrata de paupere facta diues a Domino, auertitur ab eo et seruit idolis 187.
Exprobrat beneficia patribus collata eductis de Egypto in terram lacte et melle fluentem 188.
Nesciuit, quia ego dedi ei frumentum, uinum etc. Iccirco conuertar et sumam frumentum meum in tempore suo etc. 201.
Ego redemi eos, et ipsi locuti sunt contra me mendacia. Portabam eos in brachiis meis, et nescierunt, quod curarem eos. De ingratitudine Israel in Deum 205.
Popule meus, quid feci tibi aut quid molestus fui tibi 209.
Ingrati erga Dei beneficia 214.
Demetrius Antiochię per Ionatham a pernicie coniuratorum liberatus, postquam regno potitus est, liberatorem suum uexare coepit 222.
Inimicus. Inimicos dilige 13.
Querela de inimicis. Psalmus XL 111.
Circumdatus inimicis dominum deprecatur. Psalmus LV.
Orat ab inimicis liberari. Psalmus LVIII 113.
Inimico blandienti ne credideris 131.
Inimicus 142.
Non credas inimico tuo in ęternum. In labiis suis indulcat inimicus et in corde suo insidiatur, ut subuertat te in foueam 143.
Subuersio inimicorum 146.
Discordię seminator 147.
Contra inimicos fidei oratio 148.
Iniquitas persecutorum 166.
Filius contumeliam facit patri et filia surget aduersus matrem suam, nurus aduersus socrum suam, et inimici hominis domestici eius 209.
Inimicis qui semel dolo usi lęserunt, ultra non credendum 221.
Indoctus. Quis est iste inuoluens sententias sermonibus imperitis? 108.
Melior est indoctus timens Deum quam doctus transgrediens legem 145.
Ignauia. Abner accusatur, quod tam negligenter regem custodisset, ut hastam et cyphum ad caput eius positam inimici furtim
sustulerint 47.
Seruo indulgens 132.
Culmus stans, non est in eo germen, non faciet farinam; quod et si fecerit, alieni comedent eam 202.
Cum Iuda triamilia militum erant. Aduentante autem contra illos Demetrio DCCC tantum remanserunt reliquis metu diffugientibus 220.
Inualidus. Dauid inuenit Ęgyptium derelictum in agro propter egritudinem, et iam tridui inędia deficientem, fouit eum cibo, et ducatu illius percussit cuneum Philistiim 48.
Asahel, dum persequitur fugientem Abner, ab eodem hasta in inguine percussus interiit 49.
Fortitudo uestra ut fauilla stuppę et opus ut scintilla 152.
Omnes munitiones tuę sicut ficus cum grossis suis: si concusse fuerint, cadentin os comedentis etc. 209.
Infamia. Delictum exprobrans. Exprobratio 130.
Infamatio bis 131.
Ne attendas ad singula, quę de te dicuntur. Detractor occultus 134,137.
Susurro. Detractor et bilinguis 142.
/ Detractor. Susurro 145.
Beatus qui tectus est a lingua nequam. Qui derelinquunt Dominum, incident in illam. 147.
Vidisti, Domine, iniquitatem illorum, labia insurgentium et meditationes aduersum me? 182.
Impatientia. Murmurantes contra Dominum exterminati sunt ab exterminatore et a serpentibus perierunt 95.
Arguis uerbis eum qui non est ęqualis tibi etc. Nunquid grande est ut consoletur te Deus? Sed uerba tua praua hoc prohibent 103.
Impatiens bis 128.
Impatiens 130.
Ve qui contradicit factori suo 161.
Hypocrita. Congretatio enim hypocritę sterilis 103.
Os impiorum operit iniquitates. Simulator 127.
Dissimulans ad tempus 128.
Delictum cęlans. Qui dicunt et non faciunt. Duplicitas animi. Duplex animus uel pondus 130.
Hypocrisis 137.
Ne fueris hypocrita, et reuelet Deus absconsa tua et elidat te, quoniam accessisti maligne. Ve duplici corde bis 141.
Humilitas simulata, iustitia ficta 145.
Simulator 147.
Excęcati propter hypocrisim 157.
Contra hiypocritas ieiunantes absque caritate 164.
Dicunt: recede a me, quia immundus es etc. 166.
Eo quod dixeris: non peccaui, quam uilis facta es 167.
Maledictus qui facit opus Dei fraudulenter 180.
Contra eos qui
tentando quęsierunt responsum a Domino 187.
Maledictus dolosus, qui habet in grege suo et uotum faciens immolat debile Domino 216.
Importunus. Subtrahe pedem tuum de domo proximi tui, ne forte satiatusoderitte 131.
Inobediens. Adam et Eua eiecti de paradiso 1.
Vxor Loth uersa in statuam salis 3.
Onan iussus suscitare semen fratri ingreditur quidem ad Thamar, sed semen in terram proiicit. Percutitur a Domino 7.
Obstetrices pharaoni non obedierunt. Non est enim obediendum diabolo 9.
Si me non audieritis, uisitabo uos in ęgestate 19.
Dathan et Abiron non obedientes Moysi, terrę hiatu absorpti sunt, et qui offerebant incensum CCL 22.
Peribitis, si inobedientes fueritis uoci Domini 26.
Qui noluerit obedire sacerdoti, ex decreto iudicis morietur 28.
Inobediens filius lapidabitur 28.
Si audire nolueris uocem Domini Dei tui, maledicetur tibi 29.
Israel quosdam de gentibus noluit delere contra pręceptum Domini, et ipsi fuerunt eis in ruinam. Dominus suscitauit iudices, qui liberarent eos, sed nec ipsi obedierunt 35.
Ionathas inscius interdicti regii gustauit parum mellis. Propterea Dominus de euentu belli consultus responsum non dedit. Saul iussus funditus perdere Amalechitas non obediuit. Scinditur ab eo regnum dicente Domino: Obedientiam uolo, et non sacrificium 44.
Viro Dei a Domino interdicitur aliquid gustare in Bethel. Gustauit, et a leone occisus est 59.
Ahiel contra uerbum Domini reędificauit Hierico, et simul cum filiis mortuus est 60.
Quidam non obediuit prophetę dicenti: percute me, et a leone percussus est. Alter obediens uulnerauit eum 61.
Assyrii, Samarię coloni, cum non timerent Dominum, a leonibus lacerabantur 67.
Iosias legens maledictiones inobedientis populi, scidit uestimenta sua 68.
Mittebat eis prophetas, ut reuerterentur; nolebant audire 79.
Amasias noluit obedire prophetę; captus atque interfectus est 80.
Multi ex Israel subsannauerunt nuncios Ezechię, cum uocarentur ad faciendum phase Domino in Hierusalem 81.
Loquente Domino per
prophetam ad populum et Manassen noluerunt audire; a Babyloniis humiliati sunt 82.
Vasthi regina uocata a marito non uenit; repudiatur 97.
Maledicti qui declinant a mandatis tuis. Psalmus CXVIII 120.
Inobediens 127.
Erubescite dc pręuaricatione mandatorum 149.
Exeęcati derogantes mandatis Dei. Mattheus,
caput XV 157.
/ Ve qui contradicit factori factori suo 161.
Contra transgressores Legis 166.
Quia contempsistis me, euertent uos Romani 168.
Si feceritis hęc, salui eritis. Si uero non audieritis, in solitudine erit domus uestra 173.
Nolentes audire sermones Domini, euertuntur ab inimicis 174.
Persequar eos in gladio et fame et pestilentia, eo quod non audierint uerba mea, quę misi ad eos per seruos meos prophetas 175.
De inobedientia populi 176.
Sedechias mala passus, quia non obediuit uerbis Domini 177.
Orastis me, et annunciaui. Sed decepistis animas uestras, quia non audistis uocem Domini Dei uestri 179.
Qui uocem Domini non audierunt, perierunt 179.
Faeti sumus subtus et non super, quia peccauimus Deo nostro non obediendo uoci ipsius 183.
Hierusalem arguitur inobedientię 185.
Educam uos de medio et gladium inducam super uos, quia in pręceptis meis non ambulastis 186.
Ionas non obediens uoci Domini a pisce deglutitur 207.
Faciam in furore et indignatione ultionem in omnibus gentibus, quę non audierunt, id est obedierunt uerbo Dei 208.
Ceciderunt die una duo milia uirorum, qui non obedierunt Iudę Machabeo et fratri eius 219.
Iuramentum. Abraham iurauit Abimelech et Phicol nihil se eis nociturum. Ibi dicitur Puteus iuramenti 4.
Per deos externorum non iurabis 13.
Qui audierit uocem iurantis et non indicauerit peccatum 15.
Non periurabis. Ne polluas nomen Domini 17.
Iosue licet decęptus tamen propter iusiurandum pepercit Gabaonitis 32.
Filii Israel iurauerunt filias suas se non daturos filiis Beniamin. Postea poenitentia ducti raptum earum concesserunt eis, ne, si solenniter traderent, iusiurandum uiolarent 40.
Fames III annis iin Israel, eo quod Saul contra iuramentum losue occidit Gabaonitas. Id expiatum VII filiis Saul et
totidem uiris de stirpe eius 54.
Salomonis oratio. Iurantes coram altari audi ulciscens iniquum, iusto retribuens 75.
Sedechias rebellauit a Nabuchodonosor contra insiurandum 83.
Periurantes in idolo duplici pena punientur 140.
Iurationi non assuescas os tuum. Multi enim casus in illa. Vir multum iurans implebitur iniquitate etc. Periurium. Iurans in uacuum 146.
Iurans multum 147.
Dicit Dominus: Iuraui in nomine meo magno etc. 179.
De Sedechia ut supra 181.
Viuo ego, dicit Dominus 188.
Contra Sedechiam 188.
Contra periurium. Item: Iuramentum mendax ne diligatis 213.
Contra periuros 216.
Eupator iurauit pacem obsessis in munitione Syon. Postquam receptus est, iussit eam destrui 219.
Alchimas similiter iurauit assideis, et occidit eos 220.
Hierusalem. Venient in trieribus de Italia, superabunt Assyrios, uastabunt Hebreos. Propheta Balaam 23.
Filii Iuda cęperunt Hierusalem, incenderunt eam ciuesque percusserunt 34.
Thobias prophetat de captiuitate Hierusalem. Item de Christo et de Hierusalem cęlesti 93.
Hierusalem per Romanos uastatio. Psalmus LXVII 114.
De euersione eius per Nabuchodonosor. Psalmus LXXVIII 115.
Destructio ciuitatis et templi per Assyrios. Psalmus CXXXVI 123 .
Excoquam ad purum scoriam tuam; restituam iudices tuos, ut fuerunt prius, tunc uocaberis Ciuitas Iusti 151.
Hierusalem obsessa in diebus Achaz 153.
Ciuitatem sublimem humiliabit etc. Conculcabit eam pes, pes pauperis, gressus egenorum. Ciuitas munita desolata erit. Iterum de eodem 156.
Captiuitas Hierusalem per Chaldeos. Iterum per Romanos 157.
Item per Romanos 160.
In sceleribus uestris dimisi matrem uestram 162.
In illo tempore uocabunt Hierusalem solium Domini 167.
Ve tibi, Hierusalem, non mundaberis post me, usque quo adhuc 171.
Edificatio Hierusalem spiritalis per
Christum, uel materialis per Hadrianum 176.
/ Hierusalem euersa a Chaldeis 178.
Idem 181.
Aquila grandis uenit ad Lybanum, tulit medullam cedri 187.
Iudicate matrem uestram, quia ipsa non uxor mea. Auferat fornicationes, ne forte expoliem eam, quia dixit;
Vadam post amatores meos. Propter hęc ecce ego sepiam uiam tuam spinis, id est exercitu Chaldeorum 201.
Ve prouocatrix et deserta ciuitas columba 211.
De euersione secnndi templi per Romanos 214.
De Hierusalem cęlesti 215.
Desolatio per Antiochum 217.
IVDICIVM DEI. Abraham uidit uisionem, clibanum fumantem et lampadem ignis transeuntem 3.
Indica mihi, cur me ita iudices? Nunquid oculi tibi carnei sunt? Aut sicut uidet homo, et tu uidebis? 102.
Incompręhensibilia sunt Dei iudicia 103.
Fugite a facie gladii, quoniam ultor iniquitatum gladius est, et scitote esse iudicium. Nunquid Deum docebit quispiam scientiam, qui excelsos iudicat. Reuelabunt cęli iniquitatem impii, et terra consurget aduersus eum 104.
Deus non condemnabit frustra nec Omnipotens subuertet iudicium etc 107.
De duplici iudicio. Psalmus VIIII. De iustitia. Psalmus X 109.
Iudicia. Psalmus XXXV 111.
De ultione Iudeorum. Psalmus XLVIII 112.
De iudiciaria potestate Christi. Psalmus LXXI 114.
De aduentu Christi ad iudicium. Psalmus XCV, XCVI 117 .
Mutabis eos et mutabuntur. Psalmus CI. De iudicio finali per Christum. Psalmus CVIIII 118.
Dominus iudicabit et exorabitur. Psalmus CXXXIIII 123.
In die Iudicii nec preci nec precio erit locus 127.
Iudicia Dei 128.
Iustum et impium iudicabit Dominus, et tempus omnis rei tunc erit 133.
Cuncta quę fiunt, adducet Deus in iudicium 135.
Ego dormio, scilicet differendo poenam. Et cor meum uigilat, scilicet pręparando ultionem 136.
Dominus puniet cogitata, dicta, facta 137.
Tunc iusti stabunt in magna constantia aduersus eos qui se angustiauerunt etę. Ira et iustitia contra impios, quando pugnabit contra eos omnis creatura. Iudicium durissimum in eos qui pręsunt, fiet 138.
Tuam manum effugere, Domine, impossibile est 140.
Magna sunt enim iudicia tua, Domine, et inenarrabilia uerba tua. Omnipotens sermo tuus, Domine, de cęlo, a regalibus sedibus, durus debellator in mediam exterminii terram prosiluit, gladius scutus insinuatum imperium tuum portans et stans repleuit omnia morte, et
usque ad cęlum attingebat stans in terra 140.
In fine hominis denudatio operum illius 144.
Interrogatio hominum in consummatione est. In iudicio Dei opera ipsius ab initio. Vię illorum coram illo sunt semper etc. 144.
Benedictio illius quasi fluuius inundabit, et quomodo cathaclysmus ira ipsius 149.
Stellę species cęli stabunt in die Iudicii 150.
Dominus ad iudicandum ueniet cum senibus populi sui et principibus eius 152.
Iudicabit, arguet, docebit, interficiet impium etc. De his qui tunc conuertentur. Vlulate, quia, prope est dies Domini crudelis et indignationis plenus etc. De defectu stellarum, solis et lunę etc. 154.
Iuidicans et quęrens iudicium, et uelociter reddens, quod iustum est. Excutientur et relinquentur simul auibus montium et bestiis terrę 155.
Ecce Dominus dissipabit terram etc. Dicent in die illa: Ecce Deus noster iste. Ecce enim Dominus egredietur de loco suo, ut uisitet iniquitatem habitatoris terrę contra eum et reuelabit terra sanguinem suum etc. Visitabit Dominus in gladio suo duro et grandi et forti super Leuiatan. In die illa clangetur in tuba magna etc. 156.
Erit lux lunę sicut solis, sol septempliciter etc. In die illa, qua alligauerit Dominus uulnus populi sui etc. Tunc terror erit iniquis et iustis lętitia. A uoce Domini pauebit Assur. Pręparata est
enim ab heri / Tophet etc. 157.
A uoce angeli fugerunt populi, congregabuntur spolia uestra. Comminatio contra iniquos in iudicio 158.
Dies ultionis Domini etc. 159.
Brachia mea populos iudicabunt. Brachium meum sustinebunt. Item de Iudicio et Antichristo 162.
De aduentu Domini ad Iudicium. De eodem aduentu a sanctis desiderato 166.
De damnandis in Iudicio. Veniet omnis caro, ut adoret coram facie mea, dicit Dominus. Iusti uidebunt damnatos 167.
Egressus est de loco suo, ut ponat terram tuam in solitudinem. Et dixi: Heu, heu, heu, Domine Deus etc. Ecce uenit gladius usque ad animam meam 168.
Ipse Deus et rex sempiternus, ab indignatione eius commouebitur terra, et non sustinebunt gentes comminationem eius. Tu autem, Domine Sabaot, qui iudicas iuste et probas renes et corda, uideam ultionem
tuam ex eis 170.
Faciet iudicium et iustitiam in terra 173.
Dominus de excelso rugiet et de habitaculo sancto suo dabit uocem suam 174.
Ego sum iudex et testis, dicit Dominus 175.
Vocem terroris audiuimus; formido, et non est pax etc. Conuersę sunt uniuersę facies in auruginem. Ve quia magna dies illa etc. Antichristi deiectio. Ecce turbo Domini etc. 175.
Faciet iudicium et iustitiam in terra. In diebus illis saluabitur Iuda etc. 176.
Dies autem illa Domini Dei exercituum, dies ultionis 179.
Finis uenit, uenit finis, et iudicabo te iuxta uias tuas etc. 185.
Vnumquenque iuxta uias suas iudicabo ait Dominus Deus 188.
Item 191.
Item: Ecce ego iudicabo inter pecus et pecus arietum et hyrcorum 191.
De Antichristo et sequacibus eius 192.
In die illa erit commotio magna super terram Israel. Et commouebuntur a facie mea pisces maris et uolucres cęli et bestię agri etc. Item de perditione Antichristi et suorum 193.
Troni positi sunt, antiquus dierum sedit etc. Millia millium ministrabant ei, et decies millies centena milia assistebant ei etc. 198.
De Antichristi in uiros sęuitia, in foeminas libidine 200.
Iudicium Domini cum habitatoribus terrę. Propter hoc lugebit terra 202.
Venerunt dies uisitationis, uenerunt dies retributionis. Inter fratres diuidet, adducet urentem uentum, id est ignem etc. 203.
Clamate ad Dominum: A, a, a, diei, quia prope est dies Domini, et quasi uastitas a potente ueniet. Vlulate, quia prope est dies tenebrarum et caliginis. A facie eius contremuit terra, moti sunt cęli, sol et luna obtenebrati sunt, et stellę retraxerunt splendorem suum etc. Iterum congregabo omnes gentes, et adducam eas in ualle Iosaphat, et disceptabo cum eis etc. 204.
Dies Domini ista, tenebrę, et non lux. Quomodo si fugiat uir a facie leonis etc. Reuelabitur quasi aqua iudicium, et iustitia quasi torrens fortis 205.
Vidi uocantem iudicium ad ignem etc. 206.
Iuxta est dies Domini super omnes gentes. Sicut fecisti, fiet tibi. Retributionem tuam conuertam in caput tuum. Ecce Dominus egredietur de loco suo. Et descendet et calcabit super excelsa terrę, et consummentur montes subtus eum, et ualles scindentur sicut cera etc. 207.
Contremuit terra a facie
eius, et orbis, et omnes habitantes in eo. Ante faciem indignationis eius quis stabis etc. 209.
Reuelabo pudenda tua in facie tua
etc. Ponam te in / exemplum. Et erit: qui uiderit te, resiliet a te et dicet:
Vastata est Niniue 209.
Congregans congregabo omnia a facię terrę dicit Dominus et ruinę impiorum erunt etc. 210.
Dies irę dies illa, dies tribulationis etc. Mane, mane iudicium suum dabit in luce. Effundam super eos indignationem meam. In igne enim zeli mei deuorabitur omnis terra 211.
Et transibit in maris freto, et percutiet in mari fluctus, et confundentur omnia profunda fluminis 214.
Deiectio persecutorum et Antichristi. Ecce dies Domini ueniunt etc. De Antichristo et conuersione omnium in fine et aduentu Domini secundo 215.
Ipse enim quasi ignis conflans et quasi herba fulonum. Et sedebit conflans et emundans argentum etc. Et accedam ad uos in iudicio et ero testis uelox maleficis et adulteris et periuris et qui calumniantur mercedem mercenarii etc. Ecce dies ueniet succensa quasi caminus etc. 216.
Iudei et quę de iis sunt prophetata. Filios enutriui et exaltaui, ipsi uero spreuerunt me. Terra uestra deserta desolabitur etc. Quomodo facta est meretrix ciuitas fidelis. Argentum tuum uersum est in scoriam etc. Qui dereliquerunt Dominum, consummentur 151.
Propter quid captiuata domus Iacob. Persecuti sunt eos Chaldei. Dominus auferet ab Hierusalem ualidum et fortem, et effeminati, id est idolatrę Romani dominabuntur eis. Viri gladio cadent, et Hierusalem desolata in terra sedebit. Expectaui, ut faceret uuas etc. Ideo auferam sepem eius, et erit in dirreptionem. Arguit eos auaritię, ebrietatis, luxurię etc. ob quę abducti sunt in Babylonem 152.
Audite audientes, et nolite intelligere etc. Cęci erunt, donec desolentur ciuitates. Dominus exercituum erit uobis in sanctificationem, in lapidem autem offensionis et petram scandali duabus domibus Israel, et in laqueum et in ruinam habitantibus in Hierusalem 153.
Ve filii desertores etc. 157.
Non uocabitur ultra is qui insipiens est princeps, quia, scilicet Iudei, amittent principatum. Victima Domini in Bosrha,
id est synagoga uindemiata fructu redemptionis 158.
Idumei, id est perfidi Iudei interficientur gladio 159.
Iudeorum obstinatio. Quis cęcus nisi seruus meus? Et surdus nisi ad quem nuncios meos misi? 160.
Item de cęcitate et ingratitudine eorum et Gratia pręlata Legi 161.
Israel non congregabitur. Ecce enim in iniquitatibus uestris uenditi estis et in sceleribus uestris dimisi matrem uestram 162.
Iterum de incredulitate eorum 163.
Iudeos arguit iniurię in Christum. Iniquitates uestrę diuiserunt inter uos et Deum uestrum etc. 164.
Quęsierunt me qui ante non interrogabant. Sacrificia Legis respuit, incredulitatem Iudeorum apostolos persequentium increpat 166.
Populus Israel mulier adultera et fornicaria 167.
Quia contempsistis me, euertent uos Romani. Filii insipientes sunt et uecordes. Vere mendaces erant colles et multitudo montium, id est scribę et pharisei. De eorum obstinatione. Argentum reprobum uocate eos, quia Dominus proiecit illos 168.
Hęc est gens quę non audiuit uocem Domini Dei sui, nec recępit disciplinam. Periit fides et ablata est de ore eorum. Vere mendacium opeeratus est stilus mendax scribarum. Propterea dabo mulieres eorum exteris etc. 169.
Vltio pro cęde Christi. Iudei computruerunt sicut lumbare Hieremię quod nulli usui aptum fuit 170.
Infirmata est quę peperit VII, id est terra decem tribuum, quę habuit VII reges pessimos. Ressiduos eius in gladium dabo, id est Iudam. Peccatum Iuda scriptum est stilo ferreo etc. 171.
Christi imprecatio contra Iudeos impios et ingratos 172.
Transmigratio in Babylonem. Facti sunt filii mei perditi, quoniam inualuit inimicus 181.
Dicitur Ezechieli: Si ad ignotos mittereris, ipsi audirent te. Domus autem Israe! noluit
audire te 184.
/ Populus Iuda primo mulier paupercula, deinde copulata uiro fit diues et ornata. Postremo beneficiorum uiri oblita sequitur fornicationes 187.
Siccaui lignum uiride etc, id est Iudeos 188.
Filia Osee prophetę, cuius nomen non populus meus, quia uos, ait, non populus meus et ego non ero uester Deus 201.
Afflictio per Romanos 203.
De uastatione Iudę per Assyrios,
Chaldeos, Gręcos et Romanos 204.
In die illa congregabo claudicantem, id est gentes, et eam quam eieceram, id est synagogam. Reliquię fratrum eius conuertentur ad filios Israel, id est ad fideles Christi 208.
De eorum obstinatione 210.
De eisdem in fine conuertendis 211.
Dispersi eos per omnia regna, quę nescierunt etc. 213.
MATTHEVS
Iudicium Dei. Ventilabrum in manu sua et permundabit aream suam; et congregabit triticum in horreum suum, paleas autem comburet igni inextinguibili III. De uerbo ocioso ratio reddenda XII. Mittet angelos suos. Separabunt malos de medio iustorum XIII. Audituri estis pręlia etc. De signis pręcessuris iudicium. Predicabitur Euangelium in uniuerso orbe. Sicut fulgur exit ab oriente etc, ita erit aduentus Filii hominis. Vbicunque fuerit corpus, illic congregabuntur et aquilę. Sol obscurabitur etc. Plangent omnes tribus terrę. Duo in agro. Duę molentes. Duo in lecto: unus assumetur, et unus relinquetur XXIIII. Congregabuntur ante eum omnes gentes. Separabit eos ab inuicem XXV. A modo uidebitis Filium hominis sedentem a dextris uirtutis Dei, et uenientem in nubibus cęli XXVI. Latro ad dexteram saluatur, ad sinistram damnatur. Sic erit in iudicio XXVII. Simile est regnum cęlorum domino ponenti rationem cum seruis suis et exigenti debitum XVIII. Mittet angelos suos cum tuba et uoce magna, et congregabunt electos eius XXIIIL
Iudicium hominis. Nolite iudicare. Nolite condemnare. Eiice primum trabem de oculo tuo, postea festucam de oculo fratris. Hic prohibetur iudicium proueniens ex od odio, non correctio ex caritate VII. Faciem cęli diiudicare nostis, signa autem temporum non potestis XVI. Princeps sacerdotum iudicauit, quod Iesus blasfemauerit XXVI. Argenteos execrantur, quod precium sanguinis sit, se uero sanguinis effusores esse non agnoscunt XXVII.
Ingratus. Iudas Scarioth in apostolum eligitur, accipit potestatem expellendi dęmonia et curandi infirmos X. Suum cophinum fragmentorum tulit XIIII. Seruo debitum Dominus dimisit; ille non dimisit conseruo; dat poenas XVIII. Inuitati ad nuptias seruos inuitantis occiderunt XXII. Tollite ab eo talentum et date ei qui decem habet talenta XXV. Iudas Dominum suum tradit XXVI.
Inconstantia. Harundo uento agitata XI. Semen cadens super petrosa XIII. Lunaticus qui sępe cadit in ignem et crebro in aquam, difficulter sanatur XVII. Vnus ex uobis est qui me tradet. Respondent: Nunquid ego, Domine. Verebantur enim per imbecillitatem naturę ad tam magnum crimen delabi. Petrus: Et si omnes scandalizati fuerint, ego non scandalizabor. Et si oportuerit me mori tecum. Mox negauit nosse eum. Pusillum progresso ab eis Iesu nec una hora eo absente poterant uigilare. Spiritus quidem promptus est, caro autem infirma. Discipuli relicto eo fugerunt, cum paulo ante dicerent se cum illo mori uelle XXVI.
Hypocrita. Herodes dicit se adoraturum Iesum et perdere cogitat, aliud habens in ore, aliud in corde II. Si oculus tuus nequam fuerit etc. VI. Attendite a falsis prophetis qui ueniunt ad uos in uestimentis ouium, intrinsecus autem sunt lupi rapaces. A fructibus eorum cognoscetis eos VII. Vulpes foueas habent et uolucres cęli nidos VIII. Verbum contra Spiritum Sanctum. Herodes Ioannis
necem dolet palam, intra se lętatur XIIII. / Pharisei Dominum palam laudant, occulte capere in sermone quęrunt. Saducei tentantes de resurrectione. Legis doctor de mandato XXII. Veh uobis hypocrite. Veh uobis qui mundatis quod foris est calicis etc. Intus autem pleni estis rapina et immundicia. Munda prius quod intus est, ut fiat et id quod foris est mundum. Veh qui similes estis sepulchris dealbatis XXIII. Qui intingit mecum manum in parapside , hic me tradet. Quemcunque osculatus fuero, tenete eum XXVI. Nouissimus error peior priore XXVII.
Iustus. Omnia quęcunque uultis ut faciant uobis homines, et uos facite illis. Hęc est ennim lex et prophetę VII. Reddite quę sunt Cęsaris Cęsari XXII.
Iniuria. Si peccauerit in te frater tuus etc. Si te audierit, lucratus es fratrem tuum XVIII. Conuerte gladium tuum in locum suum. Omnis enim etc. XXVI. Calumniantibus non respondendum, si nihil proficimus. Sicut Dominus tacebat contra falsos testes XXVI.
Inobedientia. Qui non audierit te, duos, tres, Ecclesiam, sit tibi sicut ethnicus et publicanus XVIII. Filius malus ait: Eo, Domine. Et non iuit XXI. Cui similem existimabo generationem istam? Similis est pueris clamantibus coęqualibus: Cecinimus uobis, et non saltastis; lamentauimus, et non planxistis XI. Qui non recepierit uos neque audierit sermones uestros, exeuntes excutite puluerem de pedibus X.
Interpres. Ve uobis qui clauditis regnum cęlorum ante homines, scilicet male interpretantes Scripturas XXIII.
Ira. Qui irascitur fratri suo: racha; fatue. Augustinus: Non fratri irascitur qui peccato fratris irascitur. Primum irasci est tantum in corde, secundum in murmure, tertium in contumelia. Ideo primus reus est iudicio, secundus concilio, tertius gehennę ignis V. Princeps sacerdotum iratus scidit uestimenta sua XXVI.
Inuidia. Herodes quęrit animam pueri II. Improperant Domino, quod cum publicanis et peccatoribus manducat. Irrident, quod puellam suscitaturus dixit: Non est mortua, sed dormit. Pharisei dicunt: In principe demoniorum eiicit demonia IX. De Ioanne ieiunante dicunt: Demonium habet. De Domino manducante: Ecce homo uorax et potator uini et peccatorum amicus XI. Tentantes interrogant. Consilium faciunt, quomodo perderent eum. Non eiicit demones, nisi in Belzebub XII. Non ne hic est fabri filius XIII. Herodes decolauit Ioannem Baptistam XIIIL Exprobrant, quod discipuli non lauant manus XV. Tentantes interrogant XIX. Murmurant primi, quia nouissimis datur denarius sicut et ipsis XX. Indignantur contra pueros Dominum laudantes XXI. Sciebat Pilatus, quod per inuidiam tradidissent eum XXVII. Cum persequentur uos in ciuitate ista,
fugite in aliam. Si patrem familias Belzebub uoeauerunt, quanto magis domesticos eius. Nolite timere eos qui occidunt corpus tantum X. Consultant, quomodo perdant Iesum XII. Quęrentes eum tenere timuerunt turbas XXI. Eritis odio omnibus gentibus propter nomen meum XXIIII. Consultant in atrio Caiphę contra Iesum. Tenuerunt eum; ducitur ad Caipham etc. XXVI. Dicunt: Seductor ille dixit etc. XXVI. Custodes corrumpunt, ne testentur illum resurrexisse, sed a discipulis furtim noctu sublatum XXVII.
Inimicus. Diligite inimicos uestros et benefacite odientibus. Orate pro persequentibus et calumniantibus V.
Infernus. Eiicientur in tenebras exteriores: ibi erit fletus et stridor dentium VIII. Mittent eos in caminum ignis: ibi erit fletus et stridor dentium XIII.
Imprudens. Quinque uirgines fatuę XXV.
Iuramentum. Non iurare omnino neque per cęlum neque per terram neque per Hierosolimam neque per caput tuum. Sit sermo uester: est, est; non, non. Quod autem his abundantius est, a malo est V. Herodes temere iurauit et impie promissa impleuit. Non est obseruandum sacramentum, quo malum incaute promittitur XIIII. Qui iurat in altari etc. XXIIII.
Origenes: Si iurare / non licet, nec adiurare licet XXVI.
MARCVS
ludicium Dei. Signa pręcessura diem Iudicii. Multi uenient in nomine meo et multos seducent. Exurget gens contra gentem. Erunt terremotus per loca et fames. Initium dolorum hęc. In omnes gentes prędicabitur Euangelium. Erunt enim dies illi tribulationis tales, quales non fuerunt ab initio creaturę neque fient. Et nisi breuiasset Dominus dies, non fuisset salua omnis caro, sed propter ellectos etc. Exurgent pseudoprophetę et pseudochristi.
Sol contenebrabitur, et luna non dabit splendorem suum. Stellę cęli erunt decidentes. Virtutes cęli mouebuntur. Filius hominis ueniet in nubibus cum uirtute multa et gloria congregabit electos XIII. De die illo nemo scit XIII. Videbitis Filium hominis sedentem a dextris uirtutis Dei et uenientem cum nubibus cęli XIIII.
Hypocrita. Qui deuorant domos uiduarum sub obtentu prolixę orationis, hi accipient prolixius iudicium XII. Dat Iudas osculum cum ueneno doli. Sic Chayn obtulit sacrificium subdolum et reprobatum XIIII.
Iustitia neminem inhibet ab opere bono. Ideo Dominus pręcipit, ne prohibeant illum qui nomine ipsius inuocato eiiciebat demonia, licet non sequeretur ipsum IX. Date quę sunt Cęsaris Cęsari et quę Dei, Deo XII.
Inuidia diaboli mors intrauit in orbem terrarum contra ipsum I. Tradito Ioanne recessit Iesus in Galilea. Docet in persecutionibus non expectare, sed cum inciderimus, manere I. De Domino dicunt: In furorem uersus est, et Belzebub habet III. Ventus et mare persecutores sunt IIII. Iesum uocant fabrum et fabri filium VI. Quęrunt Dominum perdere, quoniam turba admiratur super doctrina eius. Tentantes interrogant: In qua potestate hęc facis II. Quęrunt eum capere in uerbo
XII. Confutati sermonibus iam non audent interrogare, sed apertissime comprehensum tradunt potestati. Ex quo intelligimus uenena inuidię posse quidem superari, sed difficile conquiescere XII. Tradent uos in conciliis, uapulabitis, eritis odio omnibus propter nomen meum XIII.
Infernus. Gehenna, ignis inextinguibilis, ubi uermis eorum non moritur et ignis non extinguitur IX.
Ignorantia. Non debemus ignorantibus grauiter irasci, sed eorum ignorantię compati. Sicut non irascitur Dominus discipulis quęrentibus, quis poterit turbam satiare, cum paulo ante ab eodem satiatam uidissent, sed adhuc rudes erant VIII.
Inualidis et infirmis non est imponendum onus graue, sicut assumentum panni rudis uestimento ueteri aut uinum nouum utribus uetustis II. Spiritus quidem promptus est, caro uero infirma XIIII.
Iudei. Ficus arida a radicibus. Synagoga a Chayn et a cęteris, a quibus omnis sanguis iustus ab Abel usque ad Zachariam requiritur XI. Agricolę, quibus locata erat uinea, seruos Domini sui ceciderunt, filium occiderunt. Sed ueniet Dominus et perdet colonos, et uineam locabit aliis. Mulier sterilis non relinquens semen ex septem fratribus, nouissime moriens, est synagoga relicta a Spiritu septiformi XII. Recedente Domino de templo non remanet lapis super lapidem, id est negantibus Christum nihil proderunt Lex et prophetę XIII. Caiphas scidit uestimenta, sacerdotium Iudeorum disperiit. Christi tunica mansit integra. Ipse enim factus est sacerdos in ęternum secundum ordinem Melchisedech XIIII.
LVCAS
Iudicium Dei. Et uidebit omnis caro salutare Dei III. / Sicut Ioannes baptizat alios, alios repellit, sic stabit in igneo flumine Dominus Iesus iuxta flammeam rumpheam etc, ut qui purgatione indiget, eum igne baptizet et ad paradisum transmittat III. Cuius uentilabrum in manu eius, et purgabit aream suam, et congregabit triticum in horreum suum, paleas autem comburet igni inextinguibili III. Cum autem intrauerit paterfamilias et clauserit ostium, incipietis foris stare etc. Cum uideritis Abraam, Isaac et Iacob et omnes prophetas in regno Dei, uos autem expelli foras XIII. Redde rationem uillicationis tuę. Iam enim non poteris uillicare XVI. Dicent uobis: Ecce hic, ecce illic. Nolite ire neque sectemini. Nam sicut fulgur corruscans etc, ita erit Filius hominis in die sua. Sicut factum est in diebus Noe et Loth, secundum hoc erit qua die Filius hominis reuelabitur. Vbicunque fuerit corpus, illic congregabuntur et aquilę XVII. Rediit accepto regno, iussit uocari seruos, quibus dedit pecuniam, ut sciret, quantum quisque negociatus esset XIX. De signis pręcedentibus Iudicium. Et tunc uidebunt Filium hominis uenientem in nube cum potestate
magna et maiestate. Tanquam laqueus superueniet dies illa in omnes qui sedent super faciem omnis terrę.
ludicium hominis. Nolite iudicare. Quid autem uides festucam in oculo fratris tui. Se ipsum nosse difficile VI. Phariseus Simon uidens, quod Iesus patitur se tangi a peccatrice, iudicauit illum nec prophetam esse VII. Pilatus metu compulsus iniuste iudicat. Inualescebant uoces eorum et adiudicauit fieri petitionem eorum xxni.
Inuidia. Beati estis, cum oderint uos homines etc. propter Filium hominis VI. Samaritani non receperunt Iesum, odio eorum ad quos ibat, quia facies eius erat euntis in Hierusalem IX. Omne regnum in se diuisum desolabitur, et domus supra domum cadet XI. Archisynagogus inuidens operibus Domini increpat uenientes, ut curentur sabbato, sed reprehensus a Domino confunditur XIII. Obseruabant, an curaret sabbato XIIII. Murmurant pharisei et scribę dicentes, quia hic peccatores accipit et manducat cum illis. Inuidia in fratrem, quia benigne susceptus sit a patre XV. Veh illi per quem ueniunt scandala XVII. Murmurant in Iesum, quod ad Zacheum diuertisset. Turbis Iesum laudantibus dicunt pharisei: Magister, increpa discipulos tuos. Principes sacerdotum et scribę et principes plebis quęrebant illum perdere XIX.
Inconstantia. Fluuius illisus subuertit domum supra terram fundatam VI. Harundo uento agitata VII. Herodes uiso Iesu gauisus est; mox spreuit illum et remisit ad Pilatum XXIII.
Iustitia. Prout uultis ut faciant uobis homines, et uos facite illis similiter VI. Quid autem et a uobis ipsis non iudicatis quod iustum est. Origenes: Nisi autem esset nobis natura insitum id quod iustum est iudicare, nunquam Saluator hoc diceret XII.
Inimicus. Diligite inimicos odientes, maledicentes, calumniantes VI. Dominus persequentium se uulnera sanat. Malcho auriculam restituit et Petrum de percussione increpat XXII. Dominus orat pro crucifixoribus suis: Pater, dimitte illis: non enim sciunt quid faciunt XXIII. /
Ignorantia. Qui non cognouit uoluntatem Domini, et fecit digna plagis, uapulabit paucis. XII. Is qui quinque paria boum emit, est qui naturam intellectualem contemnit et sensibilia sequitur. Vnde incorpoream naturam comprehendere non potest XIIII.
Infernus. Sicut bona cęlestia uerbo explicari non possunt, ita nec inferorum supplicia. Cum autem ignem audis, aliud quiddam coniicere debes ex eo quod additur inextinguibili III. Diuersę penę diuersis peccatis; gehennę ignis propter carnis incendium, stridor dentium propter risum lasciuum, intolerabilis sitis propter uoluptatem et crapulam, peruigil uermis propter obliquum et malignum cor, caligo perpetua propter ignorantiam et fallaciam. Lymbus abyssi propter superbiam VIII. Infernus secundum BasiliumXVL
Interpres. Non oportet omnia quę parabola continet ad litteram pertractare, sed sensum elicientes, cuius causa componitur, nihil aliud perscrutari XV. Incipiens a Moyse et omnibus prophetis interpretabatur illis in omnibus Scripturis quę de ipso erant. Necesse est impleri omnia quę scripta sunt in lege Moysi et prophetis et psalmis de me. Tunc aperuit illis sensum, ut intelligerent Scripturas XXIIII.
Ingratus. Ex decem leprosis mundatis unus tantum et hic Samaritanus magnificans Deum cecidit in faciem ante pedes eius gratias agens XVII.
Hierusalem. Dominus flens super Hierusalem euersionem eius futuram enunciat, eo quod non cognouerit tempus uisitationis suę XIX. Hierusalem calcabitur a gentibus, donec impleantur tempora nationum XXI. Filię Hierusalem, nolite flere super me, sed super uos ipsas XXIII.
Iuramentum. Insiurandum quod iurauit ad Abraam. Furor de Deo dictus non signat passionem, sed punitionem. Sic neque Deus iurat ut homo, sed uerbum eius loco iuramenti ad certitudinem promissi exprimit I.
Hypocrita, eiice primum trabem de oculo tuo, et tunc prospicies, ut
educas festucam de oculo fratris tui. Vnaquęque arbor de fructu suo cognoscitur. Quid autem uocatis me: Domine, Domine, et non facitis quę dico VI. Quod deforis est calicis et cathini mundatis, quod autem intus est uestrum, plenum est rapina et iniquitate. Ve uobis qui estis ut monumenta quę non apparent, et homines ambulantes supra, nesciunt XI. Attendite a fermento phariseorum, quod est hypocrisis XII.
Impatientia. Domum fundatam supra terram fluuii impetus subuertit, et facta est ruina domus illius magna VI.
Inobediens. Qui cognouit uoluntatem domini sui et non fecit etc, plagis uapulabit multis XII.
Iudei. Iairus rogans pro filia sunt Iudei credentes qui rogant pro synagoga VIII. Spiritus immundus exiuit de homine, id est de populo Israel credente, perambulat loca inaquosa, id est gentes etc. XI. Iudei ficus non fructificans per annos tres, id est nec ante Legem nec sub Lege nec sub Gratia. Mulier inclinata annis XVIII sanatur in sabbato XIII. Ad cęnam inuitati coeperunt simul omnes excusare etc. Dico autem uobis, quod nemo uirorum illorum qui uocati sunt, gustabunt cęnam meam XIIII. Iudei frugi filius qui indignatus est, quod frater rediit in gratiam patris
XV.
/ Iudei diues purpuratus XVI.
Centurio prope, noti a longe, hi Iudeos signant, ille gentiles XXIII. Iudei phariseus superbus. Gentiles publicanus humilis XVIII. Ciues autem eius oderant eum et miserunt legationem post illum dicentes: Nolumus hunc regnare super nos. Ob id iussu eius interfecti sunt ante eum XIX.
IOANNES
Iudieium Dei. Amen dico uobis, uidebitis cęlum apertum et angelos Dei ascendentes et descendentes supra Filium hominis I. Bis in Galileam accedens Iesus significat duos aduentus ipsius in mundum: primus pietatis aqua in uinum conuersa, quo exhilarantur
conuiuę; secundus resurrectionis, cum reguli filium sanauit IIII. Pater omne iudicium dedit Filio. Iudicium aliquando poenam signat, aliquando discretionem. Potestatem dedit ei iudicium facere, quia Filius hominis est V. Multa habeo de uobis loqui et iudicare VIII. Alta Saluatoris uox, quę Lazarum suscitauit, indicium est tubę magnę sonaturę in communi resurrectione. Sicut autem uniuersalis resurrectio in ictu oculi proueniet, sic et ista Lazari qui statim prodiit etc. XI. Pisces magni capti iactato rhete ad dexteram, hi sunt qui iudicandi mittentur ad partem dexteram XXI.
Iudicium hominis. Nolite iudicare secundum faciem, sed iustum iudicium iudicate. Nunquid lex nostra iudicat hominem, nisi prius audierit ab ipso et cognouerit, quid faciat? VII. Qui sine peccato est uestrum, primus in illam lapidem mittat VIII. De bono opere non lapidamus te, sed de blasfemia X.
Inuidia. Tempus meum nondum aduenit, tempus autem uestrum semper est paratum. Non potest mundus odisse uos; me autem odit, quia ego testimonium perhibeo de illo, quia opera eius mala sunt VII. Pharisei quęrentes occasionem accusandi Iesum adducunt ad eum deprensam in adulterio etc. VIII. Illuminauit Dominus cęcum a natiuitate et dicunt: Non est hic homo a Deo, qui sabbatum non custodit. Conspirauerant Iudei, ut siquis eum confiteretur esse Christum, extra synagogam fieret. In peccatis natus es totus et tu doces nos. Et eiecerunt eum foras IX. Iesus iam non palam ambulabat apud Iudeos etc. Non quia timeret, sed exemplum discipulis ponens, ut discerent non esse peccatum, si eius fideles oculis persequentium se subtraherent et furorem sceleratorum latendo potius euitarent quam se ostendendo magis accenderent XI. Cogitauerunt principes sacerdotum, ut et Lazarum interficerent, quia multi propter illum abibant ex Iudeis et credebant in Iesum. Pharisei dixerunt ad se metipsos: Videtis, quia nihil profecimus . Ecce mundus totus post eum abiit XII. Qualiter et ipsi qui persequuntur sint amici nostri. Si mundus uos odit, scitote, quia me priorem uobis odio habuit. Si de mundo fuissetis, mundus quod
suum erat diligeret. Quia uero de mundo non estis, sed ego elegi uos de mundo, propterea odit uos mundus. Non est seruus maior domino suo. Si me persecuti sunt, et uos persequentur etc. Sed hęc omnia facient uobis propter nomen meum, quia nesciunt eum qui misit me XV. Mundus eos odio habuit, quia non sunt de mundo, sicut et ego non sum de mundo XVII.
Infernus. Tanta est diuersitas suppliciorum, quanta peccatorum XV.
Interpres. Sic et quasi non semper similitudinem innuunt, sed aliquando pro uero ponuntur I. Iesus fecit de aqua uinum, cum aperuit eis sensum et exposuit eis Scripturas. Sic enim sapit quod non sapiebat, et
inebriat quod non inebriabat. Interpretatio nominis / Adam, in quo litterę secundum Gręcos habent numerum XLVIII. De prophetia Caiphę. Non quicunque prophetat propheta est, sic et Balaam. Sed ore solum usa est gratia, contaminatum autem cor non tetigit XI.
Inualidus. Petrus, dum rogat Dominum, testatur, quanta naturę sit imbecillitas, cum Deus hominem dereliquerit XVIII.
Hypocrita. Quęritis me, non quia uidistis signa, sed quia manducastis ex panibus et saturati estis, id est non propter spiritum, sed propter carnem VI.
Inobediens. Et siquis audierit uerba mea et non custodierit, ego non iudico eum etc. Qui spernit me et non accipit uerba mea, habet qui iudicet eum. Sermo quem locutus sum, ille iudicabit eum in nouissimo die XII.
Iudei. Piscina probatica quinque porticus habens, id est quinque libros Moysi. Ibi languidi iacebant, non sanabantur, quia Lex peccatores arguebat, non absoluebat V. In iudicium ego in hunc mundum ueni, ut qui non uident uideant, et qui uident, cęci fiant IX. Acetum oblatum ori Domini signat Iudeos degeneratos a uino patriarcharum et prophetarum etc. XVIII.
PAVLVS AD ROMANOS
Iudicium Dei. Omnes stabimus ante tribunal Christi; unus quisquenostrum pro se rationem reddet Deo XIIII. AD CORINTHIOS I:
Siquis superędificat supra fundamentum fidei aurum, argentum, lapides preciosos, ligna, fenum, stipulam, uniuscuiusque opus manifestum erit III. Angelos iudicabimus VI. Cum autem subiecta fuerint illi omnia, tunc et ipso Filius subiectus erit illi qui subiecit sibi omnia, ut sit Deus omnia in omnibus. In momento, in ictu oculi, in nouissima tuba. Canet enim tuba, et mortui resurgent incorrupti, et nos immutabimur XV. II: Omnes nos manifestari oportet ante tribunal Christi etc. V. AD THESSALONICENSES I: Ipse Dominus in iussu et in uoce archangeli et in tuba Dei descendet de cęlo. Et mortui qui in Christo sunt resurgent primi. Deinde nos qui uiuimus, qui relinquimur, simul rapiemur cum illis in nubibus obuiam Christo in aera; et sic semper cum Domino erimus IIII. Dies Domini sicut fur in nocte ita ueniet. Cum enim dixerint pax et securitas, tunc repentinus eis superueniet interitus, sicut dolor in utero habentis, et non effugient V. II: In reuelatione Domini Iesu de cęlo cum angelis uirtutis eius, in flamma ignis dantis uindictam his qui non nouerunt Deum et qui non obediunt Euangelio etc. Cum uenerit glorificari in sanctis suis et admirabilis fieri in omnibus qui crediderunt L AD THIMOTEVM I: Vsque in aduentum Domini Iesu Christi, quem suis temporibus ostendet beatus et solus potens rex regum et Dominus dominantium, qui solus habet immortalitatem, et lucem habitat inacceesibilem etc. VI. II: In nouissimis diebus instabunt tempora periculosa. Et erunt homines se ipsos amantes, cupidi, elati etc. III. AD HEBREOS: Terribilis autem quędam expectatio iudicii et ignis emulatio, quę consumptura est aduersarios etc. X. Adhuc semel et ego mouebo non solum terram, sed et cęlum XII. PETRII: Et si iustus quidem uix saluabitur, impius et peccator ubi parebunt? IIII. II: Adueniet autem dies Domini ut fur etc. de die Iudicii III. IOANNIS I: Nouissima hora est. Antichristi multi facti sunt II. APOCALYPSIS: Ecce ueniet cum nubibus; et uidebit eum omnis oculus, et qui eum pupugerunt; et plangent se super eum omnes tribus terrę.
Etiam. Amen I. Et habebant super se regem angelum abyssi etc. de Antichristo et persecutione tunc futura IX. Ciuitatem sanctam, id est Ecclesiam calcabunt mensibus XLII; et dabo duobus testibus meis, id est Enoch et Helię, et prophetabunt etc. Hi sunt duę oliuę et duo candelabra lucentia in conspectu Domini
terrę stantis etc. de Iudeis XI. / Septimus angelus tuba cecinit etc.
Factum est regnum huius mundi Domini nostri et Christi eius etc. XII. Et uidi, et ecce nubem candidam, et super nubem sedentem similem Filio hominis etc. XIIII. Contra iniquos qui tempore Antichristi erunt XV. Septem angeli effundentes phialas irę Dei. Ecce uenio sicut fur. Beatus qui uigilat etc. XVI. De ore eius procedit gladius ex utraque parte acutus, ut in ipso percutiat gentes. Et ipse reget eas in uirga ferrea; et calcat torcular uini furoris irę Dei omnipotentis. Et habet in uestimento et in femore scriptum: Rex regum et Dominus dominantium XIX. Et uidi thronum magnum candidum et sedentem super eum, a cuius conspectu fugit terra et cęlum etc. Et uidi mortuos, magnos et pusillos, stantes in conspectu throni; et libri aperti sunt; et alius liber apertus est, qui est uitę. Et iudicati sunt mortui etc. Et qui non inuentus est in libro uitę scriptus, missus est in stagnum ignis XX. Et uidi celum nouum et terram nouam XXI. Tempus enim prope est etc. Ecce uenio cito, et merces mea mecum est, reddere unicuique secundum opera sua XXII.
Iudicium hominis. AD ROMANOS: Inexcusabilis es, o homo, omnis qui iudicas etc. II. Is qui manducat, non manducantem non spernat; et qui non manducat, manducantem non iudicet. Tu quis es qui iudicas alienum seruum? Domino suo stat aut cadit. Vnusquisque in suo sensu abundet XIIII. AD CORINTHIOS I: Spiritalis iudicat omnia, et ipse a nemine iudicatur. Nos autem sensum Christi habemus II. Mihi autem pro minimo est, ut a uobis iudicer etc. Sed neque me ipsum iudico. Nihil enim mihi conscius sum, sed non in hoc iustificatus sum; qui autem iudicat me, Dominus est. Itaque nolite ante tempus iudicare etc. IIII.
Qui se existimat stare, uideat ne cadat X. IACOBI: Qui iudicat fratrem, detrahit Legi etc. Tu autem quis es qui iudicas etc. IIII.
Inuidia. AD ROMANOS: Deus autem pacis conterat Sathanam sub pedibus uestris uelociter XVI. AD CORINTHIOS I: Adhuc carnales estis, cum sit inter uos zelus et contentio III. AD GALATAS: Quod si inuicem mordetis et comeditis, uidete ne ab inuicem consumamini. AD PHILIPPENSES: Nihil terreamini ab aduersariis; quę est illis causa perditionis, uobis autem salutis, et hoc a Deo etc. I. AD THESSALONICENSES II: Iustum est apud Deum retribuere retributionem his qui uos tribulant; et uobis qui tribulamini, requiem nobiscum in reuelatione Domini Iesu etc. I. IOANNIS I: Qui fratrem suum odit, in tenebris est usque adhuc II. IVDĘ: Turbulenti I.
Ira. AD EPHESIOS: Sol non occidat super iracundiam uestram. Nolite irasci in malicia IIII. AD PHILIPPENSES: Omnia autem facite sine murmurationibus etc. II. AD COLOSSENSES: Deponite iram, indignationem, maliciam, blasfemiam, turpem sermonem de ore uestro III. IACOBI: Esto tardus ad iram I.
Iniuria. AD CORINTHIOS I: Sine offensione estote Iudeis et gentibus et ecclesię Dei; sicut et ego omnibus per omnia placeo, non quęrens quid j mihi utile est, sed quod multis, ut salui fiant X. PETRI I: Hęc est enim gratia apud Deum benefaciendo sustinere iniuriam. Sicut et Christus sustinuit etc. II. Si exprobramini in nomine Christi, beati eritis IIII.
Imprudens. AD CORINTHIOS I: Placuit Deo per stultitiam prędicationis saluos facere credentes. Quod stultum est Dei sapientius est hominibus, et infirmum fortius. Stulta mundi elegit Deus etc. I.
Inconstantia. In Iconio Paulo sacrificare uoluerunt credentes esse Mercurium; mox eiecerunt lapidantes XIIII. IACOBI: Vir duplex inconstans est I. Contra naturam ex eodem fonte aqua dulcis et amara, et ex eadem arbore diuersi fructus IIL /
APOCALYPSIS: Ecclesia Ephesi arguitur, quod primam caritatem reliquit II
Iustitia. AD ROMANOS: Sęueritas Dei in eos qui ceciderunt XI. Reddite omnibus debita etc. XIII. AD GALATAS: Vnus quisque onus suum portabit. Nolite errare; Deus non iriridetur. Quę seminauerit homo, hęc et metet: de carne corruptionem, de spiritu uitam ęternam VI. AD COLOSSENSES: Non est acceptio personarum apud Deum III. IACOBI: Vt in aliquo ad dignitatem promouendo inspiciatur meritum II.
Ignorantia. AD CORINTHIOS I: Siquis autem ignorat, ignorabitur XIIII. ACTVVM: Paulus apertis oculis nihil uidens admanum ducitur in Damascum. Ab Anania uisum recipit et baptizatur VIIII.
Infernus. APOCALYPSIS: Cruciabitur igne et sulphure in conspectu angelorum sanctorum et ante conspectum Agni. Et fumus tormentorum eorum ascendet in sęcula sęculorum. Nec habent requiem die ac nocte etc. XIIII. Lacus irę Dei magnus XIIII. Missi sunt in stagnum ignis ardentis et sulphuris etc. XIX.
Interpres. AD CORINTHIOS I: Hęc omniain figura contingebant illis. Scripta autem sunt ad correptionem nostram X. AD TITVM: Stultas autem quęstiones et genealogias et contentiones et pugnas legis deuita III. PETRI II: Omnis prophetia Scripturę propria interpretatione non fit. Non enim uoluntate humana allata est aliquando prophetia, sed Spiritu Sancto inspirati locuti sunt sancti Dei homines I. APOCALYPSIS: Aquas quas uidisti, ubi meretrix sedet, populi sunt et gentes et linguę XVII.
Ingratus. AD CORINTHIOS I: Quid habes quod non accepisti? Quid gloriaris quasi non acceperis IIII. Beneficiis Dei delinquendo abusi perierunt X.
Inimicus. AD ROMANOS: Si esurierit inimicus tuus, ciba illum; si sitit, potum da illi XII. ACTVVM: Stephanus pro his qui lapidabant ipsum orauit ueniam VII.
Inualidus. AD ROMANOS: Debemus autem nos firmiores imbecillitates infirmorum sustinere et non nobis placere. Etenim Christus non sibi placuit XV. AD CORINTHIOS I: Tanqnam paruulus in Christo lac uobis potum dedi, non escam. Adhuc enim carnales estis etc.
III. AD HEBREOS: Facti estis, quibus lacte opus sit, non solido cibo V.
Iuramentum. IACOBI: Nolite iurare. Sit sermo uester: Est, est; non, non V. APOCALYPSIS: Leuauit manum suam ad cęlum, et iurauit per uiuentem in sęcula sęculorum X.
Infamia. IACOBI: Nolite detrahere IIII.
Hypocrita. AD ROMANOS: Qui prędicas bonum et facis malum II. Huiusce modi enim Christo Domino nostro non seruiunt, sed suo uentri, et per dulces sermones et benedictiones seducunt corda innocentium XVI. AD CORINTHIOS II: Pseudoapostoli sunt operarii subdoli transfigurantes se in apostolos Christi, et non mirum. Ipse enim Sathanas transfigurat se in angelum lucis XI. AD THIMOTEVM II: Qui penetrant domos et captiuas ducunt mulierculas oneratas peccatis etc. III. ACTVVM: Paulus purificat se in templo cum quibusdam nazareis propter scandalum Iudeorum XXI. APOCALYPSIS: Nomen habes, quod uiuas, et mortuus es III.
Iudei. AD ROMANOS: Non omnes qui ex Israel hi sunt Israelitę, neque qui semen sunt Abrahę omnes filii etc. Israel reliquię saluę fient IX. Iudei offenderunt in lapidem offensionis IX. Iudeorum delicto salus est gentibus. Cęcitas in parte contigit in Israel, donec plenitudo gentium intraret, et sic omnis saluus fieret XI. AD THESSALONICENSES I: Peruenit ira Dei super illos usque in finem II. /
METHAMORPHOSES
Iudex.
Tyresias de contentione Iouis et Iunonis pro Ioue tulit sententiam. A Iunone luminibus
orbatur, a Ioue diuinandi munus accipit III .
Mydę asininę aures addite, quia Thmolo pro Apolline contra Pana iudicante ipsi
displicuit XI .
Inuidia
et odium sęculo ferreo I .
Aglaura inuidię succumbens sororum successibus cruciatur; in saxum cęssit II .
Pugna inter fratres e dentibus draconis cum armis natos. Quinque tantum superfuerunt qui Cadmi socii fuere III .
Polydectes inuidens glorię Persei uictoris in saxum mutatur. Lyncus Triptolemo inuidens
honorem a Cerere delatum, dum eum occidere cogitat, in lincem uersus perfìcere non potuit
V .
Dedalus Perdicem discipulum, quia primus serram et circinum inuenit, e muro pręcipitauit
VIII .
Athalantę, quia prima aprum uulnerauit, Meleager a se occisi concessit exuuias. Meleagri
auunculi inuidentes eripuerunt . Quos a Meleagro cęsos Althea mater fratrum
mortem uindicauit, stipite filii fatali ignibus consumpto VIII .
Apollo sagittam Paridis dirigens in Achillem: sunt qui alterum ad iniuriam aliorum
incitant XII .
Ira.
Agaue mater, Ino et Autonoe sorores in Pentheum furentes III .
Tauri ignem spirantes et draco in Colcho VII .
Aper Calidonius, quem Diana irata immisit. Ira Cereris in Eristonem et
eius filiam Mestram VIII .
Ira Herculis in Lycam seruum IX .
Aiax furens sibi ipsi mortem consciuit. Hecuba Polinestoris nares
mordicus abscidit et in canem mutata est XIII .
Imprudens.
Glaucus herbę uim, quę piscibus mortuis spiritum restituerat, miratus gustauit et in
furorem uersus pręcipitem se in pelagus dedit XIII .
Deianira, Lycas IX .
Inconstantia.
Protheus in diuersas figuras mutabilis. Item Mestra, Eristonis filia
VIII .
Achelous amnis IX .
Periclimenes , XII .
Vertumnus XIIII .
Ignis.
Incendium Phoetonte currum Solis regente II .
Domus cum Semele arsit Ioue ad eam ingresso tonitribus et fulminibus instructo III .
Stipes Meleagri fatalis, quo consumpto et ipse defecit VIII .
Pyra qua arsit Hercules VIIII .
Iniustus
Hercules famulum Lycam innocentem in Euboico mari iactauit et mersit IX .
Impatientia.
Aracne uicta suspendio se affecit VI .
Aiax, quod armis Achillis potiri non potuit, in furorem uersus suas sibi intulit manus
$0
Inobediens.
Icarus patri Dedalo lapsus in pelagus mari nomen dedit VIII .
Adon non obediens Veneri, in uenatione ab apro interemptus est X .
SENECA
Iudex. Ad penitendum properat, qui cito iudicat 85.
Conflagratio futura. Diluuium 100.
Iudicium fallax 27.
Inuidia. Si inuideris, maior es. Nam qui inuidet, minor est. Inuidia est dolor animi ex alienis commodis 87.
Cestius Ciceronem litteras nescire dixerat; a Ciceronis filio flagris punitus est 116.
Nihil est inuidia periculosius 136.
Ira. Muliebre est furere in ira 20.
Liber de ira. Facies irati 46.
Ferarum furor 46.
Irę deffmitio. Inter iram et iracundiam. Vtrum ira secundum naturam sit. Vtrum sit assumenda. Contra Aristotelem 47.
Fabius Cunctator non ira, sed ratione usus rem restituit. Item
duo Scipiones. 7 Irasci pro suis non est pii animi, sed infirmi. Malis non irasci, sed misereri oportet. Socrates seruo ait: Cęderem te, nisi irascerer. Ira sępe misericordiam retro egit. Cnęi Pisonis furor contra innocentes 48.
Cai Cęsaris ira in Iouem. Vtrum ira animo assentiente moueatur an inuito. Ira uitium uoluntarium. Quid sit ira 49.
Contra illos qui iram utilem esse dicunt 50.
In crassatoribus feritas, non ira 49.
Necesse est prius uirtutem ex animo tollas quam iracundiam recipias. Pyrrhus, pręceptor gymnici certaminis, iis quos exercebat pręcipere solitus, ne irascerentur. Septentrionales immansueti. Feris pro ratione impetus est, homini pro impetu ratio 50.
De remediis irę. Simulanda interdum ira. Tyrannus ab inimico decęptus et iratus amicos occidit. Ira de re leui 51.
Maximum remedium est irę mora. Ira abstinendum nec lacessendus par, superior, inferior. Facies irati 52.
Quantum malum ira contra Aristotelem. Facies irati. Ira incipit a suo malo. Remedia ne irascamur 53.
Celius orator iracundissimus clientis conuiuę patientia mollitur. Pythagoras perturbationes animi lyra componebat. Non uis esse iracundus, ne sis curiosus. Irę remedium dilatio. Plato in seruum iratus quomodo iram compescuerit. In Socrate irę signum erat uocem suhmittere, loqui partius 54.
Omnis indignatio in tormentum suum proficit. Rex iracundus: Darius,
Xerxes, Alexander in Clytum, Lysimacum, Lucius Sylla, Marcus Marius, Caius Cęsar. Ira regis Persarum, Cambyses, Cyrus in fluuium iratus, Cęsar in uillam, Alexander 55.
Friuolis turbamur et inanibus: taurum color rubicundus excitat, ad umbram aspis exurgit, ursos leonesque mappa proritat etc. 56.
Quomodo leniamus iram alienam. Cogitatio mortalitatis mollit iras 57.
Eripere telum et non dare irato decet. Muliebre est furere in ira 86.
Siquis irascitur, poenas ab alio expetit, a se exigit 87.
Declinanda potentium ira 6.
Immodica ira gignit insaniam 7.
Alexander uictor tot regum atque populorum irę tristitięque succubuit 56.
Iniuria. Illud ante omnia cogita foedam esse et execrabilem uim nocendi et alienissimam homini, cuius benefìcio etiam sęua mansuescunt 52.
Ignominię remedia exemplo Socratis et Catonis et Aristidis 70.
Liber, quomodo in sapientem non cadit iniuria. Cato passus iniurias 75.
Inter iniuriam et contumeliam 76.
De iniuria querelationes. Contumelia a contemptu dicta. Iniuria et contumelia 77.
Iniuriarum remedium est obliuio. Multis minatur qui uni facit iniuriam 86.
Vtinam ea lex homini esset, ut cum telo suo frangeretur nec sępius liceret nocere quam semel 87.
Quos accepta iniuria illustriores fecit 31.
Iniurię obliuisci debemus, officii
meminisse 32.
Miserius est / nocere quam lędi 47.
Nocens habuit aliquando latendi fortunam, nunquam fiduciam 52.
Imprudens. Turpissimam aiebat Fanius imperatori excusationem esse: non putaui; ego turpissimam homini puto 52.
Gręcus poeta ait: Aliquando et insanire iucundum est 75.
Citius uenit periculum, cum contemnitur 85.
Male secum agit ęger, medicum qni hęredem facit 86.
Vita stulti 6.
Arpeste fatua adeo, ut se cęcam nesciebat 16.
Cambyses furiosus et furore feliciter usus 36.
Intemperantia fingit sibi perpetuam felicitatem suam 48.
Inconstantia. Achilles Homericus modo pronus, modo supinus, in uarios actus se se componens 72.
De uagationibus citra propositum. Leuitas nusquam se continens 74.
Vnde sit ista inconstantia?
Nemo proponit sibi quid uelit, nec si proposuit, perseuerat in eo 8.
Male uiuunt, qui semper uiuere incipiunt 9.
Inconstantia uitam breuiorem facit 12.
Obserua, an hodie uelis, quod heri etc. 13.
Quid est hoc quod non alio tendentes alio trahit 17.
Inconstantia loci mutandi 51.
Viuendi inconstantia: nunc malus, nunc bonus, nunc paupertatem laudans, nunc opes 60.
Ignorantia ueri 59.
Ignis. De ignibus cęlestibus et eorum causa 88, 91.
Quomodo apud nos fieri soleat ignis, eadem ratione et supra. Ignis de mari erumpens 94.
Ęthna 95.
Conflagratio futura 100.
Ęthna. Ephestion 31.
Incendium 41.
Infernus. Inferi nulli 67.
Inferi nulli iuxta Epicurum 10.
Carcer infernus et perpetua nocte oppressa regio. In qua ingens ianitor Orci ossa super recubans antro semesa cruento, ęternum latrans exangues territat umbras 33.
Ingratus. Quid faciat ingratos. Lentuli auguris ingratitudo erga diuum Augustum. Ingrati in Deum pręferunt sibi magnitudinem elephantum, uelocitatem ceruorum etc. In ingratos 28.
Quare non est actio aduersus ingratos 29.
Poena ingrati publicum odium 30.
Ingratus est qui metu gratus est 34.
Philippi miles erga hospitem ingratus et ob id notatus ignominia a rege 36.
Quod nemo ingratus secundum Stoicos 37.
Peripatetici aliter 38.
Aliter Cleantes. Ingrati: Coriolanus, Catelina , Caius Marius, Lucius Sylla, Quintus Pompeius, Cęsar, Antonius, urbs Roma 38.
Segnes in referenda gratia. Admonitus Cęsar retulit gratiam. At Tiberius: Non memini, inquit, quid fuerim 39.
Penitet accepti beneficii, quem nondum redditi piget 43.
Torta a tyrannis uxor, nunquid de tyrannicidio sciret, perseuerauit negare. Postea maritus eius tyrannum occidit. Illam sterilitatis nomine dimisit, intra quinquennium non parientem; ingrati actio est 127.
Ingrati actio. Diues sordide natus ei quem de carcere redimerat, filiam collocauit. Is in adulterio deprehensam patre deprecante occidit; ingrati reus est 137.
Ingrata est auaritia 27.
Quod propter ingratos non sit a dandis
beneficiis cessandum. Ingratus est qui beneficium reddit sine
usura. Quid eo / miserius cui beneficia excidunt, hęrent iniurię.
Sua malicia torquet ingratum 32.
Inimicus. Latrones 3.
Scipio Grachi inimicus, postea socer 11.
Id agas, nequis merito tuo te oderit. Malis displicere laudari est 86.
Discident fratres, filius patruo egenti succurrit, accusatur apatre 116.
Nullum magis aduersarium timeas quam qui uiuere non potest, occidere potest 142.
Placere populo non potest, cui placet uirtus 11.
Insidias hominum cauere monet 51.
Hominem in perniciem hominis instigant spes, inuidia, odium, metus, contemptus. Quomodo ista uitentur 52.
Indoctus. Turpis et ridicula res est elementarius senex. Iuueni parandum est, seni utendum 13.
Imperitis ac rudibus nuUus pręcipitationis finis est 27.
Incontinens in uita uarius 100.
Quicquid uirtute partum erit, intemperantiaę orruit 28.
Inualidus. Non possumus quia nolumus. Nolle in causa est, non posse prętenditur 58.
Incertum. Alienum est omne quicquid optando euenit 85.
Infamia. Detractio 3.
Aliena uitia in oculis habemus, a tergo nostra sunt 52.
Opinantur de te homines male, sed mali. Displicere enim malis laudabile est 87.
Boni uiri famam prodidit, ne conscientiam proderet 32.
Celidon tam improbę linguę quam impurę 37.
Infamia ab infamibus non timenda 42.
Nec dubitaueris bonam uitam quam opinionem bonam malle. Hę uoces non aliter fugiendę sunt quam illę, quas Vlixes nisi alligatus pręterire noluit 62.
Hypocrita. Iniucunda uita nec secura semper sub persona uiuentium 75.
Non aliter uiuas in solitudine, aliter in foro 86.
Hipocritę tristes 2.
Impatiens. Quosdam unius uerbi contumelia non ęquo animo lata in exilium proiecit 50.
Aiacis impatientię furor 53.
Qui leuissimis iniuriis mouentur. Fidus Cornelius, Nasonis gener, cum illum Corduba struciocamellum depilatum dixisset 77.
Inobediens. Crudelem medicum intemperans facit ęger. Vir fortis in bello manus perdidit, deprehendit adulterum cum uxore, imperauit filio ut occideret, non occidit, adulter effugit, abdicat filium, res uenit in iudicium 120.
PLATO
Iudicium. Iudicatę animę sub terra in iudicii locum euntes meritas illic poenas sustinent 162.
Opera eorum sequuntur illos. Locus ubi oporteat omnes collectos iudicari ac deinde ad inferos proficisci 84,185.
Non iuuenem, sed senem esse bonum iudicem oportet 202.
Vter iudex melior etc. 268.
Curię iccirco templis proximę, ut inibi iudicantes meminerint se, dum alios iudicant, a Deo iudicari 288.
ludicii ordo 305.
De iudicum ignauia et probitate 308.
Diuinum iudicium nusquam potest euitari 310.
Forum uenale. Redhibitio 315.
Iudicium uirgo pudica 319.
In iudicum delicta et recte officio fungentium honorem. Qualiter accusetur iudex. Rhadamantus magnę in iudicando admirationis 320.
Iudices arbitri 321.
Mundum post multa secula in ignem resoluendum 324.
Inuidia. Liuor tristitia quędam et lętitia iniusta est 35.
Inuidia multorum Socrates perimitur 169.
Inuidum qui sponte nihil boni cęteris conferat, uituperare debemus 285.
Ira contra concupiscentiam 207.
Ira in pueris 208.
/ Pars animę irascibilis 232.
Humanum ingenium ferocius potest euadere quam ferarum 288.
Quidam irati intuitu hominem perimentes 405.
Iniuriam inferre maximum est malorum 123.
Cauendum esse iniuriam facere magis quam pati 123.
Nullo modo iniuriandum neque, si iniuriam passus fueris, ulciscendum 123.
Iniurianti non prodest, si lateat, et si poenas non det, etiam obest 232.
Honorandus certe est, qui nihil iniuratur; qui uero nec alios id facere patitur, duplici uel maiore honore dignus 285.
Contra iniuriam poena 306.
De iniuriis 307.
Turpe est cędi senem a iuniore, iuniorem a sene non
indecens. In eum qui parentes cędit. De uerberonibus 308.
Minus malum existimandum est perpeti grauissimas iniurias a delinquentibus illatas quam inferre 334.
Imprudens. Stupor piscis, qui hominem tangentem se stupidum reddit 7.
Ignoratio sui triplex: quidam diuitiis se pręstare putant, quidam corporis, quidam animi bonis 35.
Quę ignoramus, nemo nos ut lubet agere permittet 44.
Thales, dum sydera suspicit, in foueam incidit 53.
Furor, id est mentis alienatio, et hęc duplex: altera ab humanis morbis, altera a Deo prouenit 59.
Stultorum nanque est infinita progenies. Quapropter siquis eos uituperare peragat, defatigabitur 86.
Furor diuinus 161.
Furoris duę species 164.
Morbus animę dementia. Eius genera duo: insania et imperitia 262.
Leues et fatui in aues transeunt secunda generatione; in bestias rudes et obtusi; insipientissimi in serpentes; stolidissimi et imperitissimi in pisces 263.
Inscitia maxima quando quis sciens peccat 277.
Amentię motus 312.
In amentes 314.
Furiosi ne in publicum procedant, sed domi detineantur 317.
Indoctus. Non enim graue admodum quiddam est et durum rerum omnium imperitia nec summum malum, sed multo perniciosius est male comparata multarum rerum peritia atque notitia 299.
Iustitia. Omnis reipublicę gubernatio ad iustitiam referenda. Iustitiam esse uera fateri ac debitum unicuique reddere. Hoc confutatur 189.
Non oportere reddi furioso arma nec eidem omnia uera dicere 190.
Iustum ergo esse tribuere quod cuique conuenit 190.
Vtrum extrema iniustitia extrema iustitia utilior sit 193.
Iustitia unde orta sit 194.
Iustorm pręmia a diis et iniustorum poena 195.
Vter sit beatior, qui uideatur iustus an qui sit 195.
Quisque nostrum, cuius singulę animę partes quod suum est agunt, et iustus erit et sua peragens. Iustitia sua agens circa actionem interiorem 208.
Quid iniustitia sit, quid iustitia? 208.
Iustitia communis altera, altera ciuilis 229.
De iustitia 305.
Quid iustitia, quid iniustitia sit 306.
Ignis elementum 245.
Igni tribuitur figura pyramidis 251.
Deus ignem primo terramque creauit 254.
Sit ne ignis aliquis seorsum a materia
permanens in se ipso 256.
Multa ignis genera 257.
Qua ratione ignis calidus dicitur. Calor 258.
Quare omnia penetrat 260.
Ignis supra aera 364.
Natura ignis lux potius quam calor 428.
Infernus. Quicunque non expiatur, migrabit ad inferos; eum
iacere in luto, qui purgatus, cum diis habitare 177.
/ Damnatorum animę 179.
Damnatę animę consortium omnes declinant 184.
Quorum scelus insanabile, hi mersi in Tartarum nunquam egrediuntur 185.
Damnatorum poena. Centum errant annos etc. 234.
Poena decupla animę iniuriantis 239.
Poena tyranni 240.
Animarum poenę ac pręmia 313.
Scelerum post mortem supplicia 322.
Necesse est animam, quę perpetrarit iniusta, secum trahere, et dum per terram reuoluitur inter homines et dum sub terram passim turpiter omnino ac misere circumfertur 334.
Zoroaster grammaticus: Tuum uas bestię terrę habitant 434.
Status animę impurę 440.
Damnati. Orpheus grammaticus: Reserari nequeunt portę Plutonis; intus est populus somniorum, Furię, Megera, terribiles imagines, Alecto. Tria uitiorum genera 441.
De medio animarum statu sescundum philosophos. Miseri 442.
Inimicus. Quod nec inimicus lędendus est 191.
Iuramentum. Ne litigantes permittantur iurare 320.
Infamia. Stesicorus oculis priuatus ob Helenę uituperationem, cum palmodiam [= palinodiam! R.] ędidisset, uisum recuperauit 161.
Non admodum nobis curandum est, quid de nobis multi loquantur, sed quid dicat is unus, qui intelligit iusta et iniusta atque ipsa ueritas 173.
Nequis poetis detrahat 318.
DIONYSIVS HALICARNASEVS
Inuidia. Anaxilaus et Theopompus in proemiis historiarum alios scriptores carpere conati sunt 1.
Contra inuidiam remedium, ut aliena quasi tua existimes 57.
PROBLEMATA ALEXANDRI APHRODISEI
Ira.
Cur ualde excandescentium ardent oculi 17.
PROBLEMATA ARISTOTELIS Iudex.
Quam ob causam reo dexter apud iudicem locus datur. Cur, si suffragia pari numero accusatori et reo fuerint, reum uincere sancitum est 66.
Ira.
Irati cur feruidi sitibundique redduntur 65.
Ignis.
Cur calidę res citius refrigerantur in sole quam in umbra 61. PROBLEMATA PLVTARCHI Ira.
Prętorum uirgę securibus alligatę, ut mora in dissoluendis uirgis iram frangat et impetum moderetur 80.
Iniuria.
Mulieres unam ex ancillis in ędem Matutę introducunt, quam alapis cędunt 75.
Luperci discurrentes obuios pellibus cędunt 79.
Boui qui cornu petat, foenum in cornu apponunt, ut occurrentes caueant 79.
Ignis. Romulus Vulcani ędem extra urbem posuit. Colendum enim esse, sed urbe excludendum propter incendia 78.
Lychnum non extinguebant, sed per se languescere ac deficere sinebant 80.
Ingratus. Prouerbium: Benefactori bouem extra Pyrriam immolat nemo 85.
Inimicus. In ęde Matutę nemo bona filiis suis optat, quoniam ipsa suum secum mersit in mare 75.
Sola spolia in templo non refìciuntur, quod signa inimicicię renouare nefas putant 77.
Dorixenus dictus,qui se redimens de captiuitate illius deinde amiciciam colebat, a quo fuerat captus 84.
Iuramentum. Quid est quod prohibeant per Herculem iurare sub tecto, sed sub diuo 76.
Sacramentum militare 77.
Cur flamini Diali iurare non licet 78.
AVLVS GELIVS
Iudex. Quid sit iudicum diuinatio 11.
Stitisse uadimonium aliquis dicitur, non stetisse 14.
Vsuscapio. Pignoriscapio 47.
Controuersię genus Otfiopov, id est dubium et inexplicabile. De reo septem iudices cognoscant eaque sententia rata sit, quam plures ex eo numero dixerint. Duo censuerunt reum exilio mulctandum, duo alii pecunia, tres reliqui capite puniendum 55.
Aliud genus dictum antistršfon , id est reciprocum etc. 55.
Phauorinus super officio iudicis: Si res acta est sine testibus, credendum est uiro bono, si modo alter non bonus sit 85.
Quę grauitas iudicem decet 86.
Tria testamentorum genera 93.
Iudex, qui ob rem dicendam pecuniam accepisse conuictus est, capite punitur 117.
Vindicia correptio manus. Ex iure manu consertum. Sculna, id est sequester. Sequestro positum 120.
Inuidia. Cnęus Flauius dicitur ad collegam uenisse uisere ęgrotum, et quoniam ante ędilitatem scriptum fecerat: nemo ibi nobilium adolescentium assurrexit, ipse afferri iussit sellam, in limine apposuit, nequis exire posset, sed omnes in curruli sedentem inuiti uiderent 40.
Apud Laberium poetam scriptum est Democritum sibi sponte cęcitatem consciuisse. Et aciem, inquit, effodit luminis, malis bene esse ne uideret ciuibus 59.
Emulatio tacita inter Xenophontem et Platonem 86.
Alexander de Aristotele queritur, quod disciplinam, qua ipsum erudierat, aliis uulgasset 119.
Cepe reuirescit et congerminat decedente luna, contra autem inarescit adolescente 120.
Ira. An sapiens irascetur. Deffinit mediocritatem esse seruandam 11.
Esse in Illyriis, qui interimant uidendo, quos diutius irati uiderunt 51.
Iniuria. Cęsar consul Catonem in carcerem duci iussit. Senatus consurrexit et prosequebatur Catonem in carcerem. Haę inuidia facta Cęsar destitit et mitti Catonem iussit 30.
Non iccirco prior iniuriam facere debeas, quam nisi feceris, pati possis 44.
Peius est
iniuriam facere quam accipere 72.
Furor fit lęsa sępius patientia 104.
Veterem ferendo iniuriam inuitas nouam 104.
Si iniuriam alteri faxit, XXV ęris poenę sunto 117.
Imprudens. Sępe etiam est olitor ualde opportuna locutus 12.
Improbe Neptunnum accusat, qui iterum naufragium facit 104.
Stolidus non tam stultum et excordem quam tetrum et molestum et illepidum significat 108.
Inconstantia. Folia olearum brumali et solsticiali die conuerti, et quę pars terram spectat, exponi cęlo 52.
Iustitię imago a Chrisippo uerborum coloribus depicta 86.
Ignis. Ligna alumine oblita ardere non posse 88.
Pindari poetę et Vergilii in describenda flagrantia montis Ęthnę collatio 103.
Quare ignis urinam lacessat 112.
Interpres. Qui modus sit uerba uertendi in / Gręcas sententias. De uersibus Homeri, quos Vergilius aut bene aut male uertisse existimatus est 52.
Inimicus. Augurinus, tribunus plebis, Scipionem in carcerem duci iusserat. Gracchus, eius collega, intercessit. Et cum inimicus esset Scipioni, magis honestatis rationem habuit, indignum ratus, ut Scipio in eum carcerem coniiceretur, in quem ipse coniecisset duces hostium 49.
Ex inimicis amici: Scipio Affricanus et Tiberius Gracchus, Emilius Lepidus et Fuluius Flaccus 71.
Iuramentum. De iurisiurandi sanctimonia, et quam male habiti Romani, quos Hannibal dimiserat deiurio ab his accepto, redire nolentes 49.
Verba prętoris ex edicto: Sacerdotem Vestalem et Flaminem Dialem in omni mea iurisdictione iurare non cogam 59.
Romę nec mulieres per Herculem nec uiri per Castorem iurarunt. Edepol commune utrisque fuit 65.
Laberius: Quid est iusiurandum? Emplastrum ęrisalieni 96.
Hipocrita. Contra eos qui aliter uiuunt ac docent 75.
Impatientia. Duo uitia omnium grauissima: intolerantia et incontinentia 105.
VITĘ PLVTARCHI
Iudex. Anacharsis, cum apud Gręcos contioni interesset, se mirari dixit, quod sapientes ibi causas dicerent, stulti uero iudicarent 20.
Ariopagitarum consilium a Solone constitutum 22.
Athenis primus Anitus iudicibus pecuniam dedisse dicitur, ut secundum se sententiam darent 37.
Themistocles, cum prętor esset et Simonides quiddam ab eo pręter ęquum postulasset, "neque tu," inquit, "bonus poeta esses, si modos et numeros non seruares, neque ego bonus prętor, si gratiam cuiusquam legibus anteferrem" 41.
Non minus eorum mores discuntur, qui laudant uel uituperant quenpiam quam eorum de quibus fit sermo 30.
Inuidia. Bonis mali infensi, quod a uoluptate abstineant 13.
Sosis Dioni infensus se ipsum sanguine foedans, a Dionis satellitibus id se passum dixit, ut illi tyrannidis inuidiam conflaret 75.
Plato delatori in amicum non credidit etc. 136.
Simultas inter Xenophontem et Platonem, item inter Platonem et Eschinem 137.
Ira. Scipio Africanus, ne iratus puniendi modum excederet, rem ad multorum consilium detulit 76.
Caius Grachus natura iracundus, cum concionaretur, Licinium seruum post se collocabat, qui uehementius concitatum fistulę modulis mitigaret 113.
Alexander in Attalum contorsit poculum in conuiuio iratus 42.
Ira percitus Clytum amicissimum interemit 47.
Iratus Plato noluit uerberare seruum. Iratis consulebat, ut se in speculo intuerentur 137.
Iniuria. Solon omnibus licere statuit de iniuria alteri illata supplicium sumere, et eam ciuitatem optime habitari dixit, in qua singuli singulorum iniuria ita mouerentur ac sua atque eam inferentes ulciscerentur 22.
Canem, qui morsu aliquem affecisset, capistro quattuor pedum / alligatum dedere iussit offenso 23.
Alcibiades Agatharcum pictorem ui detinuit, donec suas ędes perpingeret, mox cum donis dimisit. Taureę in choro superato pugnum incussit uictoria elatus 31.
Athenienses Samiis captiuis sameram in frontibus inserunt
ignominię causa, illi captiuis Atheniensibus noctuam 53.
Diogenes quodam ad eum dicente: Hi te irrident- At ego minime ridiculus sum, inquit, cum arbitrer solos ridiculos esse illos qui alios derideant et qui hac iniuria moueantur 57.
Bibulus stercore perfusus 67.
Cato in carcerem duci iussus honorabilior apparuit 68.
Imprudens. Spartę non licebat noctu pergere pręuio lumine 12.
Solon pro tempore stultitiam simulat 20.
Cato de legatis in Bithiniam mittendis, quorum unus podagrosus, alter capite uulneribus lęso erat, tertius uecordia insignis, "populus Romanus," inquit, "legationem emittit, quę nec pedes nec caput nec cor habet" 92.
Tigrannes nuncium aduentus Luculli securi percuti iussit, cęteris metu silentibus imparatum prope oppressit hostis 9.
Lucullus mente alienatus 12.
Herba in insaniam adducens 107.
Stulto permissum ineptire 113.
Inconstantia. Diuersis moribus aptus Alcibiades ut cameleon suscipiendis coloribus 32.
Theramenes cothurnus cognominatus propter inconstantiam, cum modo has, modo illas partes sequeretur 13.
Iustitia. Bruti seueritas in fìlios, quos proditionis conuictos uirgis cędi et securi percuti iussit 75.
Cato affinitatem cum Pompeio repudiauit, ne obsides contra rempublicam daret 67.
Ignis a Numa uenerari constitutus per uirgines Vestales 47.
Ignem a Delphis petiere extinctis domesticis ignibus, ut quos a barbaris uiolatos Pithius dixerat 89.
Inimicus. Aristidis modestia erga sibi inimicum 90.
Inimici Demosthenem fugientem miserati dederunt ei uiaticum 87.
Cęsar epulum ! fleuit Antonii necem 111.
Ignauus. Cato dicebat commilite sibi opus non esse, qui inter eundum manus, inter confligendum pedes agitaret quique stertendo quam hostibus clamitando longius sentiretur 92.
Persę regis uicti ignauiam Emilius reprehendit, quod uitę cupiditate adeo se suppliciter gereret, ut indignus priore fortuna uideretur 103.
In Galbam 104.
Ignauia Antonii, cum copias haberet
quadringentorum ferme milium 107.
Arbaces in poenam ignauię iussus nudum scortum ceruici impositum circumferre 128.
Iuramentum. Magnum iusiurandum 78.
Sextus Pompeius, cum perdere Antonium et regnare posset, noluit, quia illi iurauerat fìdem 106.
Infamiam ueterem abolere nolens Alcibiades nouam de se fabulam concitauit, canem suum abscisa cauda per urbem dimittens 29.
Pyrrrhus maledicum quendam ex Amracia, ut pelleret, rogatus respondit: Potius apud paucos illic manens quam circumiens apud multos de nobis obloquatur. Quosdam sibi detrahentes, cum uinolentiam excusassent, dimisit 229.
Lycurgus orator pecunia
se redimens a calumniatore 25.
Agesilaus maiore odio / calumniatores quam fures persecutus 30.
Hipochrita. Melius palato quam corde sentiens 92.
Cęsar coronam sibi imponi recusauit, et statuę suę ablatam ultus est, se pro libertate populi stare simulans, cum tamen dominatum exerceret 104.
Impatientia. Papyrius eum qui sibi barbam demulsit, pugione percussit 47.
LACTANTIVS FIRMIANVS
Iudex. Nemo potest de se recte iudicare 51.
Deus iudex ingratum abdicat filium et fugitiuum punit seruum 76.
Quod impium sit damnare antequam cognoscere 76.
De districto Dei iudicio et quomodo placari possit 145.
Probatur futurum Dei iudicium 159.
Quod post iudicium mille annis in terra regnabunt electi 160.
Signa pręcessura iudicium. Romanum imperium ante delebitur et in Asia summa potestas erit 161.
Quomodo imperii uentura sit destructio 162.
De aduentu Helię et Antichristi 162.
Prophetię 163.
De descensu Christi et iudicio 164.
Qui iudicandi sunt et qui non 164.
Regnabit Christus mille annis in terra secundum uaticinia Sybillę 166.
Quod finis non erit nisi Roma destructa 166.
Ira. Contra irę uitium 39.
Ira 140.
Deum irasci et gratificari 171.
Contra Stoicos dicentes in Deo esse gratiam, sed non iram 171.
Quod Deus irascitur 172:
Ira quid in Deo 180.
Differentia irę. Quod sine ira peccata non corriguntur 101.
Quod Deus uitiis irascitur 182.
Quod malorum felicitas non ideo sit quod Deus non irascatur, sed quod patientissimus sit 183.
Si Deus irascitur, cur homines irasci prohibuit 183.
Ira in iecore 183.
Autoritatem ad iram Dei probandam 184.
Effectus iracundię infelei 197.
Imprudens. Stultitia quid sit 114.
Inconstantia. Philosophię genus assistatum, id est instabile siue inconstans 52.
Iustitia terras incoluit regnante Saturno; sub Ioue fugata est 103.
Iustitia, pietas, ęquitas non potest esse in eo qui Deum uerum non colit 111.
Carneades argumentatur iustitiam ciuilem sapientem esse, sed iniustam, naturalem iustam esse, sed stultam 12.
Confutatur 113.
Infernus. Quomodo aperientur inferi et resurgent mortui, et qua ratione anima patibilis esse possit 164.
Differentia gehennalis et communis, et quid operetur in electis, quid in reprobis 165.
De his poetica 165.
Inimiciciarum causa est, quod Deus unus non uere colitur 105.
Quod tortores suos iusti diligant 109.
Iuramentum. Socrates per canem et anserem deierabat 67.
Hypocrita. Quod philosophorum oratio pugnet cum uita 61, 62.
Iudei quibus potestatibus pręditi fuerunt usque ad Domini passionem 80.
LAERTIVS
Iudicium. Diogenes mirari se dicebat, cum ollam quidem ac operculum non sine tactu ac tinnitu emamus, solo in homine emendo aspectu contenti sumus 56.
Cleantes ex specie comprehendens mores 78.
Heraclitus mundum ex igne nasci et rursus per quosdam ambitus per uices hoc omne sęculum ignescere 89.
Inuidia tacita inter Platonem et Xenophontem 32.
Bion inuido cuidam subtristi: Nescio, inquit, utrum tibi malum an alteri bonum contigerit 43.
Demetrius inuidia agitatus, quia clarissimus 52.
Antisthenes: Sicuti rubigo ferrum, ita inuidiam inuidos consumere aiebat. Absurdum esse dicebat triticum purgare lolio bellumque inutili milite, rem uero publicam inuidis non exhaurire 54.
Heraclitus dixit: Merentur Ephesii omnes adulti mori impuberibusque urbem derelinquere, quoniam Hermodorum sui pręstantissimum expulerunt dicentes: Nostrum nemo inęqualis sit, quod siquis erit talis, alibi et cum aliis habitet 89.
Ira. Plato iratus timuit uerberare seruos, ne modum excederet 32.
Pseusippus iracundus fuit et uoluptarius. Aliquando iratus in puteum se iecisse dicitur 38.
Quid sit ira, quid odium, quid iracundia, quid excandescentia 73.
Ignem gladio non fodiendum 82.
Pythagoras: In ira nihil aut dicendum aut faciendum 82.
Eurylochus, Pyrrhonis discipulus, furore instigatus ita est, ut sumpto ueru cum carnibus coquum in forum usque persequeretur, et in Helide quęstionibus discipulorum fatigatus abiecto pallio Alpheum transnauit fluuium 95.
Iniuria. Solon: Quomodo homines minime humana iura uiolarent? Si sic doleant et afficiantur qui non lacessuntur iniuria sicut qui lacessuntur 8.
Mirari se dicebat Anacharsis, quare Gręci mulctant eos qui calumniantur, athletas uero inter se ferientes honorant 14.
Ab adolescente conuiua passus contumeliam: Adolescens, inquit, si modo cum iuuenis es, uinumnon fers, cum senueris, aquam feres 14.
Xantippe in uirum Socratem conuiciata ipsum tandem sordida aqua perfudit. At ille: Sciebam, inquit, Xantippen tonantem quandoque pluituram. Idem se ex illa domi discere dicebat, quomodo foris aliorum ferat iniurias 19.
Diogenes ingressus aliquando semitonso capite conuiuium iuuenum plagas retulit. Postea nomina eorum qui se ceciderant inscribens circuibat ea prę se ferens. Ita illis uicem contumelię reddidit, dum reprehendendos et obiurgandos omnibus exposuit 56.
Inter
coenandum ossa illi quidam ut cani iactabant. At ille propius accedens iuxta illos mingebat ut canis 57.
Crates, cum Nicodromum cytharedum iritasset, cęsus in faciem est. Cartulam itaque imponens fronti inscripsit: Nicodromus fecit 61.
Cleantes conuitiorum patiens a condiscipulis et a Sositheo poeta 78.
Ollę uestigium in cinere confundendum, id est iniurię obliuiscendum 82.
Iniuria per se malum non est, uerum in suspicionis metu id malum positum est etc. 110.
Imprudens. Solon, ut reipublicę prosit, stultitiam simulat 7.
/ Diogenes Platone de ideis disserente et nominante mensalitatem et cyathitatem: Equidem, inquit, o Plato, mensam et cyathum uideo, mensalitatem uero cyathitatemque non uideo. Et ille: Recte, inquit. Quibus enim cyathus mensaque conspicitur, oculos habes, quo autem mensalitas et cyathitas intelligitur, animam non habes 58.
Monimus , mensarii cuiusdam famulus, amentiam simulat. Dimittitur, fit Diogenis discipulus 61.
Cleantes obtuso tardoque ingenio fuit, sed studii assiduitate uicit ingenii tarditatem 78.
Chrysippus in potationibus agebat quietem, crura tantum agitans, ita ut ancilla diceret Chrysippi sola inebriari crura 79.
Anaxarchus se ne id quidem scire dicebat, quod nihil sciret 94.
Iustitię tria genera: circa deos, circa homines, circa defunctos 36.
Aristoteles iustitiam dicebat uirtutem animi cuique secundum merita distribuentem 47.
Stateram non transiliendam 82.
Iustus a perturbatione remotissimus, iniustus uero perturbatione plenus est 110.
Ignis. Heraclitus ex igne cuncta constare dixit in illumque resolui 89.
Infernus. Bion dicebat eos qui essent in inferno magis fuisse cruciandos, si integris quam si perforatis uasis aquas ferrent. Facilem esse dicebat ad infernum uiam. Clausis enim oculis illuc iri 43.
Pythagoram descendisse ad inferos atque Hesiodi animam columnę ęreę uinculis adstrictam stridentemque uidisse, Homeri autem ex arbore pendentem et a serpentibus possessam, pro his quę de diis dixere 82.
Inimicus. Thales rogatus, quomodo aduersa quis ferat facillime: Si inimicos, inquit, uiderit deterius affectos 6.
Indoctus. Diogenes debiles dicebat, non surdos aut cęcos, sed imperitos 56.
Ignobilis. Bion, Boristhenites philosophus, ab Antigono interrogatus de patria ac parentibus: Pater, inquit, meus libertus fuit cubito se tergens. Significabat illum succidam et laridum uenditasse. Boristhenites genere non habens faciem, sed in facie scripturam acerbissimi domini. Mater autem, quam huiusmodi ducere potuit etc. Denique ait: Me autem ex me ipso intuere 43.
Democritus: Veni, inquit, Athenas, et nemo me cognouit 92.
Ignauus. Diogenes reuertebatur ex Lacedemone Athenas. Interrogatus, quo et unde: A uiris, inquit, ad mulieres 59.
Incertum. Aristo Achademico cuidam quicquam se comprehendere neganti: Ergo ne, inquit, hunc iuxta te sedentem non uides? Negante illo: Quis ergo te, inquit, excęcauit? Quis ipsa lumina abstulit? 77.
Xenophanes ait: Quid nam manifestum sit, nullus uirorum nouit neque erit quispiam qui sciat. Idem multi alii quos Scepticos appellant 95,97, 98.
Iuramentum. Thales: Non est, inquit, periurium adulterio deterius
6.
Zeno per caparim, Socrates per canem deierabant 66.
/ Pythagoras iurare per deos uetabat; quemque enim studiose curare oportere, ut ex uitę merito sibi fides habeatur 82.
Infamia. Socrates dicebat expedire se ipsum comicis exponere. Nam si quidem ea dixerint, quę in nobis corrigenda sunt, emendabunt, sin alia, nihil ad nos 19.
Conuitia in Aristotelle 46.
Diogenes grammaticos admirabatur, quod cum Vlixis mala requirerent, sua ignorarent 56.
Exprobrante sibi, quod aliquando pecuniam falso signasset: Tempus, inquit, fuit, cum talis eram, qualis tu modo. Qualis autem ego modo sum, nunquam tu eris 58.
Prandenti in platea qui circumstabant iugiter dicebant: Canis, canis. Vos, inquit, canes estis qui prandenti circumstetistis 59.
Gladium acutum deuitandum, id est cauendam infamiam 82.
Hypocrita. Heraclides dicitur a iuuentute nutrisse draconem, et cum moriturus esset iussisse cuidam ex necessariis, ut eius corpus occuleret draconemque supponeret lectulo, ut putaretur ad deos migrasse etc. Postea uisus est non qualis putari uoluit, sed qualis erat 53.
Cleantes dicebat Peripateticos idem pati quod lyrę. Quę cum bene sonent, se ipsas tamen non audiunt 78.
Impatientia. Bion magnum aiebat malum esse ferre non posse malum 43.
QVINTVS CVRTIVS
Inuidos
homines nihil aliud quam ipsorum esse tormentum 52 .
Ira.
Feliciorem fuisse Alexandrum, si superbiam atque iram uicisset quam si multas gentes
7 .
Iratus Clitum, quem amabat, occidit 44 .
Iniuria.
Hermolaus uerberibus affectus a rege occidendi eius iniit consilium
48 .
Insidię.
Murices ferreos in terram defodisse Darium transfuga nunciauit 17 .
Ignis.
Tyrii incendere machinas Alexandri, cum obsiderentur 9 .
Regia Persarum incenditur 24 .
POLIBIVS
Iudex. Fabius dictator primo formidolosus habitus, postea ex rerum euentu prudentissimus imperatorum iudicatus 56.
Inuidia hospites citius quam ciues opprimit 10.
Ira Alexandri 81.
Inconstantia. Galli primo impetu acerrimi, postea labascunt 29.
Inconstantia naturę in homine 64.
Philippus ex pio in impium mutatus 77.
Ingratus. Prusias Bizantiis sibi bellum inferentibus obiecit, quod cum eius imagines erigere decreuissent, rem deinde obliuioni tradiderint 72.
Inimicus. Hannibalis perenne odium in Romanos 40.
Iuramentum. Iusiurandum Romanorum per lapidem 43.
Infamia. Cleomenes regi Ptolomeo absenti detrahens delatus, in uincula coniectus periculum capitis fugiendo uix euasit 86.
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Iudici corrupto corium detractum 111.
Turpe iudicium a Romanis factum de ambiguo sole inter / Aricinos et Ardeates 147.
Inuidia fratrum in Ioseph 9.
Saulis in Dauid 47.
Ioabus Amasam interimit 53.
Inuidię uitium semper sublimia petens 77.
Aristides ob inuidiam uirtutis eiectus 136.
Manlii in Camillum inuidia 190.
Antisthenis est illud: Ita inuidum consumi inuidia ut ferrum rubigine 192.
Nequid preciosum ad hostem perueniret, Astapenses omnia sua in ignem coniiciunt 298.
Qui foris gloriosi, domi inuidiam passi 299.
Cęcam esse inuidiam 318.
Inuidia Metelli de consulatu Marii 345.
Sylla aliis inuidens honorem, sibi ambiens 356.
Caligulę inuidia in summos uiros 414.
Ira. Tauri igniuomi 29.
Cambysis ira in Damasis cadauer 98.
Captus Mamercus pro se apud Timoleonem dicere exorsus, militesque illi obstreperent, dolore et ira percitus, abiecto palio caput in subselia impegit 202.
Obsurduerunt aures Alexandri obstrepente ira, cum pro Clyto oraretur 227.
Brennus sibi manum intulit prędolore cladis acceptę 248.
Teuta regina irata Romanum legatum occidi fecit 261.
Numida cum Romano den tibus pugnauit 274.
Milonis et Clodii occursus 377.
Ignauię sibi obiectę impatiens sibi manum intulit 420.
Maximinus ira ardens, ita ut caput parieti impingeret affligeretque se se humi, uestem scinderet, arma arriperet 442.
Iniurię memor Arpagus a rege defecit 91.
Darius quotidie iniurię ab Atheniensibus acceptę memor 113.
Masisti equus insigni arduitate, sagitta percussus ingenti calcitratu sessorem excussit 133.
Archimedis machina uno ictu multa saxa torquens ut Briareus 284.
Alexander contumelia iritatus sexmilia ciuium interemit 349.
Sylla conuitio exceptus ab adolescente patienter tulit 357.
Cato in carcerem ducitur 367.
Ignominiosa animaduersio in milites 434.
Imprudens. Ęthiopes sacerdotem sanctissimum iudicant, quem phanatico cursu circumferri uiderint 11.
Dauid stultitiam simulat 48.
Calcedonis conditores cęci iudicati Apollinis oraculo 76.
Solon insaniam simulat 85.
Lydię quędam arbores, cuius fructus in ignem coniecti, ut uinum propius assidentes ebrios reddunt, quod amentię genus ad tripudium impellit ita affectos et ad intempestiuam cantilenam 93.
Brutus insaniam simulat 97.
Darius Calcedonios cęcos esse dixit, quod sterili et importuno loco urbem condidissent , cum ante oculos oportunissimum habuissent 107.
Cleomenes insanus factus 121.
Xerxes Hellesponto uerbera infligi iussit et compedes demitti 126.
Diodorus sophisma
soluere non ualens uitam / moerore finiuit 192.
Titus Manlius, Lucii filius, tardus ingenio 198.
Xenocrates 233.
Hannibal leges et iura ciuitatis parum se callere dixit 308.
Fuluio Flacco mens parum constare coepit, cum tegulas de templo Iunonis asportasset 323.
Catonis iocus in publicam legationem, quod nec caput nec pedes nec cor haberet 330.
Herbę genus ad insaniam adducens 400.
Stultitię argumenta in Claudio 415.
Domitianus muscas aucupatur 427.
Traianus furiosi occursu pene interfectus 429.
Stulta Heliogabali opera 439.
Inconstantia. Bellua fieri ex homine 4.
Ęthiopes orientem solem adorant, occidentem execrantur 11.
Alcybiades tam uario ingenio, ut cameleontis naturam habere diceretur 181.
Marcus Liuius ex consulatu damnatus, rursum omnium consensu sibi delatum recusabat, ciuitatis inconstantiam accusans 294.
Iustitia. Romę qui Laurentinos legatos uiolauerant, ad supplicium petiti. 73.
Brutus de filiis supplicium sumit 103.
Iustitię laus 244.
Damnati qui contra fidem Reginos infestauerunt quique contra ius gentium Apolloniatum legatos infestauerunt pulsauerunt 252.
In eos
qui legatos pulsarunt 318.
Manlius Torquatus in filium Syllanum 334.
In Publium Malleolum maternę cędis reum 349.
Fuluium pater occidi iussit, quod Catilinam sequi decreuisset 365.
Quod tibi non uis, alteri ne feceris 440.
Aureliani lex in milites 447.
Insidias cauit Hannibal habitum mutando 270.
Ignem perpetuum custodiebant uirgines Vestales 76.
In Hiera Vulcani officina 161.
Proluuium ignis ex Ęthna 161.
Boetiorum inuentum, quomodo incenderint pręsidium Atheniensium, cuius murusuitibus et lignis constructus 164.
Camillus Volscorum castra incendit 189.
Incendium Vrbis 291.
Ob ignem extinctum Vestalis flagris admota 297.
Incendium castrorum 301.
Scipio naues Cartaginiensium cremauit 304.
Capitolium incenditur 349.
Terra quam Siculi riuum ignis appellant 401.
Incendium Romę a Nerone excitatum 417.
Capitolium arsit 421.
Vrbs incenditur 443.
Infernus. Specus ingens medio foro uasto repente hiatu patuit 198.
Acheron in Italia et Epyro 209.
Interpres. Septuaginta interpretes 250.
Ingratus. Laomedon erga Herculem ingratus poenas dedit 29.
Croesus uincula Apollini dedicanda misit rogans, an hi qui pręcipua in deos essent ueneratione, talibus afficerentur pręmiis 93.
Sibaritę ingrati in Milesios 114.
Athenienses ingrati in Themistoclem 136.
Camilli
exilium 184.
Philippus / ingratus in Arisbam 205.
Patriam ingratitudinis notat Scipionis in funere mandatum 318.
Ingratus Sylla inMarium 151.
Iniustitia Appii de Virginia 144.
Inimicus. Darius ictum cunctatus, ne pro hoste amicum interimeret 100.
Marcellus Bantium ex inimico amicum fecit, non puniendo, sed beneficiis afficiendo 280.
Hannibal iurauit nunquam se amicum fore populo Romano 311.
Gracchus de Scipione uera loquitur, licet inimicus 318.
Ignauus. Semiramidis elephanti simulati 5.
Qui orta seditione nullius partis esset, ab honoris petitione exclusus erat apud Athenienses 86.
Terram et aquam tradere est alienę ditionis fieri 112.
Fidenates
fumo contra Romanos pugnantes ueluti contra apes 158.
Notę censorię in ignauos 283.
Marcelli animaduersio in milites, qui fugerant. Cecilius Metellus de Italia deserenda agitat, et ignominia notatur 293.
Athenienses in Philippi statuas et in ipsum uerbis pugnant 306.
Rex Olor Dacos coegit uxoribus ministrare, cum aduersus Basternas male dimicassent 322.
Persei regis capti ignauia. Sergius Galba 324.
Qui uitę cupidus interfectorem tantum morę rogauit, donec aluum exoneraret 355.
Domitius mortis pauidus 381.
Stulta Caii expeditio 414.
Inualidus. Adrianus Commodum sibi successorem adoptans, cum ualitudinarium esse cognouisset: In caducum, inquit, parietem inclinauimus 429.
Iuramentum. Lysander dicebat puerorum esse astragalis, uirorum iureiurando fallere 180.
Agesylaus sanctum habuit iusiurandum 236.
Iuramentum militare 240.
Per quos deos, Poeni, percussuri estis etc. 304.
Hypocrita. Pisistratus se uulnerans, simulans ab inimicis id passum, hoc commento tyrannidem occupat 86.
Intemperanti dictum, cum de modestia orationem haberet: Tacebisne, inquit, hodie, diues ut Crassus, uiuens ut Lucullus, loquens ut Cato 363.
VALERIVS MAXIMVS
Iudex. Iudicans alios ipse eiusdem culpę reus, liber VIII, caput VI. Lucius Cotta a Scipione Emiliano accusatus absoluitur, ne damnatio eius pręcipue accusatoris amplitudini existimaretur donata, liber VIII, caput I. De priuatis iudiciis, caput II.
Inuidia. Cum Xantippe uxor Socratem innocentem perire uociferaretur, tum ille: Quid ergo, inquit, nocenti mihi mori satius esse duxisti? Liber VII, caput II. Quintus Fabius cum Antiocho dimidiam partem nauium accipere pactus omnes medias secuit, ut tota classe eum priuaret, caput III. Inuidiam facere Fabio conatus Hannibal agro suo pepercit, eodem. Inuidia accusatoris cognita iam
morti addictus reus absoluitur. Quintus Flauius reus a Valerio, ędili plebis, apud populum actus. Scipio Asiaticus per inuidiam damnatus, liber VIII, caput I. Margius Chilo Marco Marcello datum a Cęsare spiritum sua manu eripuit, indignatus aliquem sibi
amicorum ab eo pręferri, liber IX, caput XI. Scipio / pecunię rationem reposcitur. Dies illi ad populum dicitur, liber III, caput VII.
Ira. De ira et odio, liber IX, caput III. Septicia mater irata filiis iam anus nupsit seni, filios exheredauit, liber VII, caput VII.
Iniuria. Xantippe et Socrates ut supra. Inuidia.
Imprudens. Brutus insaniam simulat, liber VII, caput III. Tuditani insani testamentum pro rato habitum, quoniam filium constituerat heredem, caput VIII.
Inconstantia. De mutatione morum, liber VI, caput IX.
Iustitia. De seueritate, liber VI, caput III. De iustitia, caput V. De seueritate in filium, liber V, caput VIII. De reis absoluendis uel damnandis. De priuatis iudiciis, liber VIII, caput II. De testamentis, liber liber VII, caput VII.
Ingratus. De ingratis, liber V, caput III. Ingratus libertus fit iterum seruus, liber II, caput I.
Inimicus deinde amicus, liber IIII, caput II. Inimicum ut mitiorem efficias, leuioris rei occasio. Pręsta, ubi iram effundat. Sic maius periculum euades, exemplo eius qui Athenis populo inuisus erat, liber VII, caput III.
Ignauus. De cupiditate uitę, liber IX, caput XIII.
Hippocrita. Qui alios heredes reliquerunt, alios se relicturos prędicauerunt, liber VII, caput IX. Masilienses eos qui religionis simulatione inertię alimenta quęrunt, non admittebant, liber II, caput I.
CICERONIS OPVSCVLA
ludex. In iuris ęquabilitate exercenda facilitas 92.
Iuris matura fons est. Testamentum falsum 153.
Hereditas honesta 154.
Impatientia. Themistocles, Coriolanus 12.
Aiax 99.
Ignauus. Salinatori respondit Maximus recepta Tarento: Nisi tu amisisses, ego nunquam recępissem 31.
Cyrsilus lapidibus obrutus, cum suaderet Atheniensibus, ut se Xerxi dederent 147.
Iustitia 74,75, 76.
Iustitię genera duo 77.
Iustum uoluntarium 78.
Nihil agendum de quo dubitatur, ęquum an iniquum sit 78.
Prouerbium: Summum ius summa iniuria 79.
Iustitia erga infimos 81.
Iustitię partes sunt non uiolare homines, uerecundię non offendere 95.
Iustitię officia pręponenda officiis scientię 109.
Iustitia sine prudentia multum poterit, sine iustitia nihil ualebit prudentia 120.
Iustus esse non potest, nisi idem sit magni animi 121.
Iustitia etiam inter latrones 121.
Iustitię causa reges constituti 122.
Fundamentum est enim perpetuę commendationis et famę iustitia, sine qua nihil potest esse laudabile 130.
Iustitia Arati Sitionii benefica ac liberalis 133.
Imprudens. Insipiens 75.
Solon mentitus 97.
Ira 76.
Ira immodica etiam aduersus inimicos uitanda 92.
Ira prohibenda in puniendo 93.
Ira procul absit 105.
Iniuria a metu proficiscens 76.
Interest, utrum repente an pręmeditate fiat iniuria 77.
Vi aut fraude fit iniuria 81.
Neminem uioles commodi tui gratia 142.
An sapiens eripiat tabulam stulto in naufragio? An dominus nauis? An sapiens sapienti? An filius patrem aecuset, si ęrarium expilantem uiderit ? Si patriam prodentem 158.
/
Hypocrita 81.
Ficta omnia celeriter tanquam flosculi decidunt nec simulatum quicquam potest esse diuturnum 122.
Aquiliana diffinitio: Ex omni uita simulatio dissimulatioque tollenda est 150.
Inconstantia. Sunt qui uoluptatem seuerissime contemnant; in dolore sunt molliores 88.
Inimicus. Hoc natura est insitum, ut quem timueris, qui cum de uita fortunisque contenderis, cuius ex insidiis euaseris, hunc semper oderis 193.
Infamia. Nam quid est tam inhumanum quam eloquentiam ad salutem hominum et ad conseruationem datam ad bonorum
pestem perniciemque conuertere 124.
Nihil est tam uolucre quam maledictum, nihil facilius emittitur, nihil citius excipitur, latius dissipatur 192.
Ingratus. Omnes enim immemorem beneficii oderunt 128.
Iniustitia eorum qui se populares uolunt, ob quam Lacedemonii Lysandrum expulerunt, Hagynii regem necaueuerunt. Item
Gracchos perdidit agrarię contentio 133.
Iuramentum. Est enim iusiurandum affirmatio religiosa 162.
Euripides: Iuraui lingua, mentem iniuratam gero 163.
Nullum uinculum ad restringendam fidem iureiurando arctius 164.
Fraus non dissoluit periurium 165.
THVCIDIDES
Ira. Irę impatiens 19.
Inuidia imbecilliorum erga potentiores 77.
Ignauus glorię auidus 26.
Ignaui est, cum pugna uincitur, uinci et bello 84.
PHALARIS
Ingratus. Se ipsum reprehendit, quod ingratis confidere non debuit 7.
Arguit ingratitudinis eos qui mutuum soluere neglexerant 24.
Imprudens. Ignoscit delinquenti filio propter iuuentam, patri propter senium 7.
Iniuriam illaturo se relaturum promittit 8.
Iniurantem monet, ut sibi caueat, quo primum metu, deinde poena torqueatur 8.
Admonet, ut cesset ab iniuria, quia uirum bonum esse audit 28.
Captos scribit qui sibi infensi fuerant 49.
Infamia. Inimici mores a suis discrepare asserit et sibi detrahenti minatur 12.
Monet, ne de se rumoribus magis credant quam experimento 20.
In calumniatorem suum 25.
Minatur in se scribenti 27.
De fama queritur 46.
Sthesicoro , quod in se declamasset, comminatur 48, 49.
Inuidia. Inimico nunciat suam felicitatem, ut doleat ex inuidia 13.
Inimicum calamitate affectum non extingui, sed uiuere optat 41.
Monet, ne sibi infensus sit, cum omnes tales coacti sint poenas dare 42.
ORATIVS IN EPISTOLIS
Inconstans. Protheus 2.
Inconstantiam carpit 12.
Inuidia 4, 13.
Inuidiam cessare in fine 21.
Ira furor breuis est 4.
Hypocrita 15.
Tunicanon facit monachum 19.
Imprudens. Doluit sanus factus, quod careret insanię uoluptate 28.
TERTVLLIANVS
Ignobilis. Terrę filius dicitur incerto patre natus 4.
Inimicos diligere 12.
Oratio pro inimicis 11.
Infernus impiis deputatus 3.
Damnati 16.
VERGILIVS
Ignis primo paruus 30.
Illicet ignis edax 81.
Incendium nauium 118.
Ira. Illis ira modum supra est lęsęque uenenum morsibus inspirant et spicula cęca relinquunt affixę uenis animasque in uulnere ponunt 48.
Dirę Ioui assistentes 224.
Infernus. Tenarias etiam fauces alta hostia Ditis etc. 51.
Crudelis ubique luctus, ubique pauor et plurima mortis imago 75.
Ęthnę descriptio 92.
Facilis descensus Auerni 124.
Hostium Auerni 126.
Monstra in faucibus Orci 127.
Damnati 132.
Poenę 134.
Monstra apud Circen 138.
Specus ad inferos peruius 147.
Imprudens. Sybilla furens 123.
Inuidia. Tum Drances idem infensus, quem glorię Turni obliqua inuidia stimulisque agitabat amaris 200.
PRIMA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Iudicium ultimum 41.
Tuba, dies Domini 42.
Dies Domini magnus et horribilis. Vallis Iosaphat 45.
Regnum mille annorum 46, 47, 178.
Dies tenebrarum 54, 71.
Et reuelabitur quasi aqua iudicium 54, 72.
Iudex causas, non personas considerat 55.
Ventilabrum tenebit in manu et purgabit aream 59, 79.
Ignis iudicii 75.
Misericors et iustus 92.
Regnum Domini Iesu 110.
Quod in fine mundi uniuersa moueantur 112.
Dies tribulationis 133.
Solitudo 135, 136.
Scrutabitur Hierusalem in lucernis. Dies Domini magnus et uelox nimis 137.
Vox Dei Domini amara 138.
Tempora pessima in nouissimis 141.
Tolluntur nomina dignitatum 143.
Enoch et Helias 158.
Iudicium pacis. Locus iudicii in portis 164.
Veni mittere gladium 171.
Dies nota Domino 176.
Dies Iudicii 187.
Nec omnes increduli pari sententia condemnandi 193.
Exaltabitur Dominus solus in die illa 194.
Stat ad iudicandum Dominus 197.
Occultum reuelabitur 197.
Nolite iudicare. Diuisit Deus inter lucem et tenebras 201.
Stellę, sol, luna obscurabitur 218.
Mille anni 228.
Angeli cum Domino ueniunt ad iudicium 229, 230.
Debiti exactio 231.
Hierusalem erit Iebus, id est conculcatio 242.
Ecce Dominus dissipauit terram. Lugebit uinum et uindemia 245.
Domus auratę
remanebunt uacuę. Pauci electi Deum laudabunt. / Fenestrę cęli apertę sunt. Concussa sunt fundamenta terrę. Visitabit super militiam cęli 246.
Sol obscurabitur 247.
Cum feceris iudicia tua in terra 248.
Gladius Domini uerbum Dei 250.
In die illa clangetur in tuba magna 252.
Quando uisitauerit in maiestate Dominus, omnes diuitię impiorum puncto temporis comparentur 256.
Nihil occultum 256.
Erit lumen lunę sicut lumen solis. Nemo abibit impunitus 260.
Mille anni 260.
Ardens furor eius uenit cum
gloria, quasi ignis deuorans. Vox Domini 261.
Indignatio Domini super omnes gentes. Libri in quibus opera scripta. Stellę cadentes 265.
Gladius Domini, id est sententia. Reges et principes terrę iudicabuntur 265.
Mensura et perpendiculum, id est sententia 265.
Ecce merces eius cum eo 272.
Agni congregantur 273.
In conspectu eius reges colla submittent 275.
Aduentus secundum gloriam 277.
Vt iustificeris in sermonibus tuis 279.
Gladius Domini 286.
Reges uidebunt et consurgent principes 287.
Apostolorum iudicium 290.
Cęli in melius mutandi 291.
Iustitia reueletur 302.
Mille anni 310, 322.
Vtrum cęli et terra interibunt 325.
Peccator C annorum maledictus erit. Mille anni 326.
Ecce Dominus in igne ueniet 329.
Mille anni 331.
In die illa peribit cor regis et cor principum 338.
Hierusalem aurea 359.
Consurget gens aduersus gentem 368.
Ego sum iudex et testis, dicit Dominus 373.
Inuidia. Qui lętantur de casu aliorum 81.
Lernea bestia 94.
De inuidis conqueritur 102.
Bonis mali aduersantur 108.
Philistei lętati de morte regis Israel 220.
Tyri de euersione Hierusalem 228.
In inuidos 252,260.
In calumniatores 333.
Hydra. Scylla 349.
Inuidia aduersus Hieremiam 369.
Ira. Est ira, quę iustitiam Dei non operatur. Ira Architę Tarentini 40.
Conuertit in amaritudinem iudicium qui iratus iudicat 55.
Ira in ossa mortui sęuiens 49, 62.
Ira. Zelus 152.
Furor Domini 207.
Ira Dei 224.
Irascitur Deus fidehbus, non infidelibus 230.
Calix furoris Domini 293.
Deus magis irascitur, quando delinquentes non castigat 320.
Iram Dei et muta sentiunt elementa 339.
Ira Dei 343.
Quattuor plagę irę Dei 353.
Ignis furoris Domini 354, 356.
Succendam ignem in portis eius 357.
Ira Dei 364.
Propinatio calicis 367.
Iniuria. Ossa regis Idumeę a Moabitis exhumata atque combusta 49, 62.
Tactus pro iniuria 155.
Imprudens. Nabal nabala idaber, id est fatuus fatua loquitur 262.
Stultum Dei sapientius est hominibus 267.
/
Inconstantia. Notandum in Scripturis sanctis, quod semper peccatorum moueantur pedes 352.
Iustitia. Iudex iustus 70.
lustum iudicium iudicate 161.
Non est omnium recte iudicare 191.
Nullius personam accipit in iudicio 215.
Semita iusti recta est 248.
Iustus, iustitia 321.
Iudicate mane iudicium et erruite ui oppressum 361.
Iosias rex iustus 362.
Iustitia mixta misericordia 380.
Ignis natura duplex. Lumen habet credentibus, tenebras incredulis 45.
Ignis tribulationis 175.
Ignis 203.
Infernus. Mors 37.
Cor maris 90, Lacus non habens aquas 166.
Infernus et mors dilatauit os suum 200.
Profundum laci. Tenebrę exteriores 219.
Infernus sub terra 220.
Lacus suppliciorum atque cruciatuum 231.
Profundum laci, fundamenta laci 232.
Poenarum differentia 236.
Lacus inferni 246.
Poenarum magnitudo sciri non potest 247.
Thophet 261.
Portę inferi 270.
Infernus et mors non confitebuntur neque laudabunt te 271.
Ignis infernalis 290,323.
Ignis et uermis 332.
Qui dicunt supplicia finiri 332.
Thophet, gehenna, gehennon 344, 358.
Melius non esse quam in suppliciis esse 360.
Gehenna 301.
Interpres. LXX interpretes mistica prodere noluerunt 1.
Extasis, mentis excessus 1.
Sichem, non Sichar in Euangelio legendum 11.
Non omnia uere facta, sed in figuram fieri iussa 12.
Obscuritas tribus rebus constat 16.
tupikws figuraliter 30.
Hanc habet consuetudinem sermo diuinus, ut per tropologiam et metaphoram historię exprimat ueritatem 30.
Quinque panes confringuntur, ut comedi possint 31.
Loca confragosa 31.
Littera occidit 49.
Triplex intelligentia 67.
Apostoli ponentes testimonia de Veteri Testamento non uerba considerant, sed sensum 72.
Historię ueritatem tropologia non confundit 79.
Commentatoris officium 87.
Non idem ordo tropologię qui historię 88.
LXX interpretes 98.
Laudat eos qui bene dicta de Gręcis uertunt in Latinum 102.
Historia astricta est, euagandi non habet facultatem. Tropologia libera, et his tantum legibus circumscripta, ut puritatem sequatur intelligentię sermonisque contextum, nec in rebus multum inter se contrariis uiolenta sit copulandis 121.
Si isti tacuerint, lapides clamabunt
124.
Sela, diapsalma, id est semper ęternum 127.
Historia sępe metaphorice texitur 132.
Rhamnus plena sentibus pungens simul et urens 134.
Defìcere quattuor modis intelligere 135.
Iona columba uel Gręcia, unde Iones 141.
Aurum, sensus 157.
Obscuritas 160.
In pręceptis quę ad uitam pertinent et sunt perspicua non debemus quęrere alegoriam, ne iuxta comicum nodum / quęramus in scirpo 164.
Explanatio laci uisa, tricę inextricabiles 171.
Regula Scripturarum est: ubi manifestissima prophetia de futuris texitur, per incerta alegorię non extenuare quę scripta sunt 181.
Testamentum pro pacto uiuentium 182.
Malachias et Esdras idem est 185.
Argentum et aurum, pro sermone et sensu 194.
Spiritalis interpretatio sequi debet ordinem historię 219.
Cur ędificas in littera occidente 243.
Liber scriptus intus et foris, in sensu et littera. Apostoli et euangelistę non sunt interpretati uerbum de uerbo nec LXX interpretum autoritatem sunt secuti 256.
Thimeum Platonis non intelligit Tullius 274.
Intelligentia spiritalis 298.
In eos qui litteram tantum sequuntur 302.
Apochriphi 321.
Amen 325.
Tharsis mare et Indię regio. Tharsum urbs Cilicię 330.
Circumcidimini Domino, auferte prępucia cordium uestrorum, id est deserite occidentem litteram et sequimini spiritum uiuificantem 338.
Personarum mutatio et maxime in prophetis difficilem intellectum facit. Quę si suis locis et causis temporibusque reddantur, plana fient quę uidentur obscura 345.
Amen, fiat, Domine 348.
LXXinterpretes quanta omiserint 370.
Multa in Scripturis dicuntur non ut sint, sed ut esse uidentur, ut Ioseph pater Domini 371.
Euangelistę secuti Hebraicam ueritatem, non alicuius interpretationem 376.
Qui Scripturas aliter intelligit quam ueritas habet, uuam acerbam comedit 377.
Ingratus contra beneficia Dei 199.
Iniustitia. Qui conuertitis in absintium iudicium et iustitiam relinquitis 70.
Qui iratus iudicat 74.
Iudicium peruersum 120.
Veh qui dicitis malum bonum et bonum malum 201.
Ioachim rex iniustus 362.
Inimicus. Omnes socrus oderunt nurus 109.
Diligite inimicos 328.
Incertum. Saul deceptus uerbi ambiguitate 249.
Hierusalem. Helius Adrianus ita muros Hierusalem subuertit, ut de urbis reliquiis ac fauillis sui nominis Helliam conderet ciuitatem 39.
Titus et Vespasianus 46.
Euersio Hierusalem 100,125.
Porta piscium 136.
Vrbes Iudeę dirrutę 137.
Destructio per Vespasianum et Titum 191.
Captiuitas 227.
Et eris destituta, quę oblita es Dei Saluatoris tui 237.
Hierusalem destructa in ęternum non ędificabitur, ut aureę Hierusalem atque gemmatę somnia conquiescant 247.
Conculcabit eam pes pauperis, gressus egenorum 249.
Hierusalem et Syon quattuor modis intelligitur 288.
Hierusalem et Syon una urbs 293.
Insula 311.
Hierusalem aurea 313.
Transeamus ex his sedibus 328.
Super eum rugierunt leones 335.
Veh mihi super contritione mea 347.
Hierusalem aurea 359.
Ab Hellio [adille] Adriano Helia dicitur 359.
Hierusalem aurea 375.
Iuramentum. Periurium. Omnis iurans ex hoc iudicabitur 158.
Iuramentum mendax ne diligatis 164.
Iusiurandum hos habet comites: ueritatem, indicium atque iustitiam 338.
/
Infamia. Nihil enim tam facile quam ociosum et dormientem de aliorum labore et uigiliis disputare 97.
Sanctis et piis detrahitur 144.
Hipocrita. Mentietur opus oliuę 134.
PneumatofÒroi, portantes spiritum siue spiritales, et hoc eironikws legendum 142.
Offerens cęcum, claudum, languidum 181.
Miscet siceram 201, 212.
Cuncta ob mercedem faciunt 236.
Inobediens uerbis prophetę 256.
Non audierunt uerba mea, quę per seruos meos locutus sum 373.
ludei et gentiles 2.
Ruit Hierusalem, quia lingua eorum contra Dominum 9.
Synagogę fornicatio. ludei et gentiles. Iudei propter illatam Christo iniuriam subuersi 13, 17.
Israel Iudei uel heretici. Iuda gentilis uel Ecclesia 14.
Adultera Iudea 17.
Quando Israel translatus in Assyrios 20.
Iudeorum ignominia 45.
Esau Iudei, Iacob Christiani 49.
Patres nostri Iudei dicuntur 50, 63.
Synagoga. Ecclesia 55.
ludei Christiani 62.
Domus hiemalis regnum Israel, domus ęstiua regnum luda 66.
Iudeorum impietas
72.
Iudei Ecclesia 74.
Iudei passi propter Christum. Toto orbe peregrini 77.
Christiani 79.
Iudeorum error 86.
Niniuitę ludeos condemnabunt 87.
Hedera, cucurbita, locusta 93.
Iudei capite diminuti 96.
Reliquię Israel saluabuntur. Iudei et gentiles 99.
Israel earneus, Israel spiritalis 104.
Regnabunt usque ad tempus in quo parturiens pariet 104.
Septem pastores, octo primates. Sunt patres Veteris et Noui Testamenti 104.
Ficus, uinea, oliua 133.
Ablatum regnum a Iudeis. Populus Canaan 136.
Homines et iumenta, id est Iudei et gentiles 154.
Duę mulieres, Israel et Iuda uel heretici et Iudei 159.
Vastatio per Romanos. Captiuitas eorum ęterna 170.
ludei destructo Romanorum regno se regnaturos dicunt 180.
Maledictus et dolosus populus Iudeorum 182.
Deseruerunt fratrem suum, id est Christum, et contaminauerunt pactum patrum suorum 183.
Filii Iacob 185.
Iuda et Beniamin in Hierusalem. Ephraim et Israel in Samariam 188.
Extrema passi, quia occiderunt medicum 190, 191.
Domus Israe! relinquitur a Domino. Principes Sodomorum et populus Gomorę 190, 191.
Scribę et pharisei 191, 192.
Legentes et non intelligentes 192.
Domus Iacob 193.
Malignitas interpretationis. Iudei cęci 195.
Nemo sancta percipit 196.
Scribę et pharisei 197.
Reliquię saluantur 198.
ludeę desolatio propter ingratitudinem 199.
Propterea ductus est captiuus populus meus 200, 207.
Qui fuerunt reliquię saluandę 217.
Passi sub Vespasiano et Hadriano, quia non receperunt Euangelium. Aure audietis, et non intelligetis 202.
Postquam terra repleta est gloria Domini Sabaoth, Iudeorum templum repletum est ignorantię tenebris 203.
In orbem dispersi. Prohibiti terram ingredi de qua eiecti fuerant 204.
Samai et
Helleel, ex quibus orti scribę et pharisei. Abscondit / faciem suam a domo Iacob 209.
Reliquię conuertentur 214.
Israel carneus, Israel spiritalis. Scribę et pharisei. Delicto eorum salus gentium data 236.
Quia obliti estis Dei, saluatoris uestri 237.
ludei quondam in honore, nunc in tribulatione 243.
Qui Christum, brachium Domini nescierunt 249.
Non ita a Deo percussi, ut ipsi
percusserunt Christum 251.
Quod pauci erant credituri. Percussi a Deo. Contra X tribus. Scribę et pharisei 256.
Vt uidentes non uideant, et cęci uideant. Perdam sapientiam sapientium. Scribę et pharisei 252.
Contra scribas et phariseos 256.
Vt uidentes non uideant et cęci uideant. Perdam sapientiam sapientium, scribarum et phariseorum 256.
Mala arbor. Generatio uiperarum 257.
Conuertimini, sicut in profundum recesseratis, filii Israel 262.
Expulso Israel habitabunt in Hierusalem gentiles. Humiliabit Hierusalem 263.
Erunt quasi de incendio cinis 264.
Colentes portenta 266.
Israel carneus, Israel spiritalis 275.
Conuersus retrorsum populus Iudeorum 277.
Iudei cęci. Scribę et pharisei, duo Israel. Oues perditę domus Israel 278.
Israel 280.
Domus Iacob 283,285.
Duro corde, qui longe estis a iustitia 284.
Ad se missum non receperunt 287.
Iniquitatibus uestris uenditi estis. Quare 289.
Iudei adhuc captiui 294.
Synagogę VII filii. Perfidia Iudeorum 298.
Filii auguratricis semen adulteri et fornicarię 304.
Vltio de Iudeis 312.
Expandi manus meas tota die ad populum incredulum 322.
Ad Iudeos comminatio 324.
Iudeorum exprobratio 293.
Duę uirgę, Iudei et gentiles 298.
Scribę et pharisei 303.
Erruant te synagogę tuę 306.
Me etenim de die in diem quęrunt 307.
Elongatum est iudicium a Iudeis, quod gentibus nunciatum est 311.
Repromissiones non ad omnes Iudeos, sed ad eos factę qui in apostolis et per apostolos electi sunt ex Israel 312.
Filii alieni mentiti sunt mihi 313.
Paulus dolens perfidiam ludeorum 316.
Sacrificiis Iudeorum refragatur 327.
Perfidi et ingrati 335.
Secundum numerum ciuitatum tuarum erant dii tui, luda 336.
Iudei in ruinam 342.
Iudei 344.
Populus meus non cognouit iudicium Domini 344.
Lumbare Dei siue cinctorium 350.
Iudei habitantes in siccitate in deserto 356.
Toto orbe dispersi 358.
Obsessi a Romanis 359.
Ficus malę ludei, ficus bonę fìdeles 366.
Facta est terra eorum in desolationem 368.
Repulsio ludeorum nostrę fuit salutis occasio 375.
Israel secundum carnem et spiritum. Reliquię Israe! 375.
Ephraim dilectus 377.
Ecclesia Christi
primum ex Iudeis. Non est abiectum uniuersum semen Israel, sed tantum increduli 278.
Filius meus primogenitus Israel 380.
Hierusalem. Arihes. Leo Dei fortis Hierusalem. De eius euersione et reparatione 255.
Lena et catulus leonis 257.
Vespasianus , Titus,
Adrianus 263.
/ Templum 264.
Aquila Nabuchodonosor. Lybanus
Hierusalem 264.
Vastitas 265, 267.
Qui instaurat Hierusalem, destruit Babylonem 281.
Indoctus. Asinios ac Rabirios nostri temporis, qui de Gręcis bonis Latina faciunt non bona 20.
EX SECVNDA COMMENTARIORVM
Iudex. Iudica pro damna 11.
Comedent mulieres fructum suum 13.
In tempore uultus tui, id est in tempore ludicii 21.
ludicium uerum fecerit inter uirum et uirum 55.
Deus pater omne iudicium dedit Filio 62.
Olla succensa 66.
Dies Domini. Gladius 80.
Gladius Christi 85, 87.
Ecce uenit, et factum est. Dicitur de iudicio Christi 95.
Iudices dii 112.
Capilli tanquam lana mundissima purum sincerumque iudicium est. Christus iudex 131.
Quod interfecto Antichristo die XL Dominus cum maiestate ueniet 141.
Nolite iudicare. Non iudicare prohibuit, sed docuit 148.
Sinite crescere usque ad messem, id est nolite ante tempus iudicare. Elegerunt bonos in uasa, malos autem foras miserunt 158.
Filius hominis uenturus est in gloria Patris sui cum angelis suis 163.
ludex terribilis. Dies Iudicii absconditus 174.
Christum media nocte uenturum 175.
Venturus in maiestate 176.
Unusquisqne onus suum portabit 216.
Pulchre quidam uir apprime grauis, cum ei cuiusdam iudicis laudaretur integritas et diceret de eo ille qui laudabat: non est fur, respondit: optimum seruum faceret, si nec fugitiuus esset 248.
Nihil occultum 262.
Quia zelus et furor uiri non parcet in die uindictę 263.
De fenestra domus meę per cancellos prospexi 264.
Statera dolosa 266.
Iacebunt mali ante
bonos 270.
Omnes uię hominum patent oculis eius. Spirituum ponderator est Dominus. In iudicio non errabit os eius. Pondus et statera iudicia Domini 271.
In hilaritate uultus regis uita 272.
Rex intuitu suo dissipat malum 214.
Alios iudicans et se non considerans 274.
Dissipat impios rex sapiens 275.
Corda hominum manifesta sunt prudentibus 281.
Decerne quod iustum est 284.
Quando sederit cum senatoribus terrę 286.
Iudicium peruersum Iudicium futurum 294.
Non facile iudicabis 300.
Antequam tenebrescat sol 306.
Palpebrę eius interrogant filios hominum 326.
Qui non uendunt iudicium 329.
Domine, a paucis de terra diuide eos 330.
Quattuor sunt iudicia Dei: in pręsenti prosperitas malorum et tribulatio sanctorum, in futuro remuneratio sanctorum et condemnatio malorum 332.
Iustitię Domini rectę lętificantes corda 333.
Iudicia Domini uera 333.
Iudicia tua uelut abyssus multa 347.
In tempore malo, in diebus famis 348.
Dies mala 352.
Deus manifeste
ueniet. Ignis. Discretio 358.
Dilatio Iudicii 359.
Recta iudicate, / filii hominum 363.
Vtique est Deus iudicans in terra 364.
Iudicia Dei abyssus 367.
Poena Iudicii 369.
Ecce dabit uoci suę uocem uirtutis suę 370.
Deus, iudicium tuum regi da 372.
Cum accepero tempus, ego iustitias iudicabo 374.
Libri in Iudicio aperientur. In medio autem deos diiudicat 381.
Iudex iniquus 381.
Surge, Deus, iudica terram 382.
Iustitia ante eum ambulabit 385.
Nihil occultum 389.
Iustitia et iudicium correctio sedis eius. Ignis ante eum pręcedet 395.
Quoniam uenit iudicare terram 396.
A uoce tonitrui tui formidabunt 398.
Emitte spiritum tuum, et creabuntur 399.
Omnes uię meę coram te, Domine 419.
Nihil occultum 426.
Inuidia. Qui bonum actum per inuidiam carpit 12.
Gaudens lapsu aliorum 69.
Contra inuidos 87.
Ęmulis respondet 104.
Venena inuidię posse quidem superari, sed difficile conquiescere 172.
Inuidia eligens magis Barrabam quam Iesum 179.
Qui apud nos inuidus, in Gręco significantius ponitur fascinator 198.
Zelus bonus et malus 206.
Emulatio. Zelus. Inter zelum et inuidiam. Inter inuidum et inuidiosum 213.
Detestantur stulti eos qui fugiunt
mala 269,
Mali bonis inuident 269.
Putredo ossium inuidia 270.
Detrahere sanctis 275.
Comedit carnes suas 295.
Obseruabit peccator iustum 348.
Et exarserunt sicut ignis in spinis 412.
Eripe me ab homine malo 426.
Ira Dei 16, 30.
Furor illis secundum similitudinem serpentis 35.
Obfirma faciem tuam super 43.
Magna ira est, cum peccantibus non irascitur Deus 49.
Ira non est Deo naturalis, sed nostris uitiis prouocatur 51.
Furor et ira insanię proxima 126.
Qui irascitur fratri suo 146.
Scidit uestimenta 179.
Ira duplex 231.
Sol non occidat super iracundiam uestram 232.
Ira uel furor in Deo 233.
Nihil foedius iracundia 244.
Fatuus statim iudicat iram suam 268.
Ira perficiens malum 272.
Facilis ad irascendum 273.
Ira in malos, lenitas in bonos 273.
Fuge iracundos 277.
Ira grauis, ira immisericors 281.
Totum spiritum suum profert stultus. Facilis ad indignandum, ad peccata procliuis 282.
Qui prouocat iras, producit discordias 283.
Ira risu melior 290.
Ira iungitur superbię 298.
Ne ira et furore superati in maledictum prorumpamus 305.
Aufer iram 306.
Domine, ne declines in ira a seruo tuo 339.
Framea. Et in ira dolos cogitabant 346.
Quiesce ab ira et derelinque furorem 348.
Ira et furor 349.
In ira molesti erant mihi 361.
Furor illis secundum similitudinem serpentis. Arcus Dei ira et comminatio 363.
Ira Dei iusta uindicta dicitur. Irascitur, ut emendet 374.
Turbatus sum et non sum locutus 375.
Viam fecit semitę irę suę 378.
Vincere iram magnę uirtutis est 405.
Iniuria. Qui profert contumeliam insipiens est 216.
Racha inanis 324.
Quosque irruitis in hominem 365.
Appropinquauerunt persequentes me iniquitati; a lege autem tua longe facti sunt 418.
Cum exurgerent homines in nos, forsitan uiuos deglutissent nos *420./
Imprudeiis. Nolite fieri sicut equus et mulus 35.
Insipiens et insanus 257.
Auersio paruulorum interficiet eos 258.
Cęcitas cordis 264.
Excelsa stulto sapientia 278.
Futura non cogitans 296.
Stultus omnes stultos iudicat 304.
Inconstans. Circulus in auribus 47.
Lunaticus sępe cadens in ignem et crebro in aquam 163.
Sicut auis de nido suo transmigrans 281.
Inconstans 283.
Vię eorum tenebrę et lubricum 346.
Infirmati sunt, nec fuit qui adiuuaret 402.
Iustitia. Princeps iustus 273.
Cognoscere personam in iudicio non est bonum 278.
Iustus nimium 299.
Iustus Dominus iustitiam dilexit 327.
Iustitia maior cęteris 328.
Iustitia plena est dextra tua 357.
Reddes unicuique secundum opera sua 366.
Iustitia. Veritas 385.
Iniustitia. Calumnia opprimens innocentes 295.
Ignorantia tenebrę, scientia lux 124.
Inter notionem et agnitionem 221.
Ignis. Napta genus fomenti apud Persas, quo uel maxime nutriantur incendia 126.
Exorto caumate arefiunt 175.
Ignis aliis lucet, alios urit 378,400.
Infernus. Dedit me Dominus in manu, de qua non potero fugere 10.
Quam sint infesti demones animę damnatę 13.
In terra nouissima. Qui non sunt 70.
Ignis 76.
Terra ultima 82.
Tenebrę exteriores 149.
Supplicia diuersa 152.
Gehenna. Duplex gehenna, ignis et frigoris 152.
Inferiora terrę 229.
Locus aere et terra pinguior 240.
Frigora niuis 286.
Melius non nasci quam damnari 295.
Cum descendentibus in lacum 339.
Deduces eos in puteum interitus 362.
Introibunt in inferiora terrę 366.
Abyssus 376.
Infernus inferior. Superior infernus peccatum est 385.
Ciuitas munita 404.
Gehenna duplex 434.
Interpres. Alphabeti Hebraici interpretatio 8.
Torcula pro poena et pro fructu 10.
Arcus signat uel insidias uel diem Iudicii uel eloquia sacra 14.
Dentes aliquando prędicatores, aliquando sensus interiores signant 14.
Aqua quid signat in Scripturis 17.
Quid a LXX translatum 30.
Aurum, argentum 47.
Triplex intelligentia: iuxta litteram primum, secundum medie per tropologiam, tertio sublimius, ut mystica quęque noscamus 49.
Argentum et aurum 63.
Quadrigę, currus, Equi in malam partem accipiuntur, si terreni sunt, si cęlestes in bonam 73.
Inter historiam et tropologiam 100.
Triplex intelligentia 103.
Tribus rebus
fit obscuritas lectionis 104.
Cur in Scripturis quędam repetantur. Ad mare, id est ad occidentem 117.
In Euangelio: alias oues quę non sunt ex hoc ouili, in Gręco ex hoc atrio dicitur 117.
Folia littera, fructus spirittus 199.
Scripturę sanctę sacramenta, magis miranda et cogitanda quam eloquia proferenda 122.
Tropologia, id est moralis intelligentia 128.
Quando LXX interpretes 134,137.
Expositores Euangeliorum 143.
Aurum sensus, argentum sermo, ęs uox 151.
Commatica interpretatio 158.
Fugiendum de Iudea ad
montes, de littera, ad spiritum 174.
Parabola. Similitudo 185.
Corpus Ioannis sepelitur, caput in disco collocatur. Littera humo tegitur, spiritus in altari honoratur et sumitur 185.
Victorinus, Origenes, Dydimus, Porphyrius 191.
Tertullianus, uir doctissimus 192.
Littera caro, mysterium spiritus 199.
LXX fiat, Aquila uere, Symachus et Theodotion amen 200.
Alegoria quid sit 207.
Officium commentatoris 209.
Scripturas non iuxta historiam accipiendas 211.
Caro et spiritus Scripturę 211.
Caro concupiscit aduersus spiritum, id est historia contra alegoriam 212.
Non iisdem uerbis, sed eodem sensu prolata exempla de Testamento Veteri 237.
Apertio oris 241.
Aufer rubiginem de argento, et egredietur uas purissimum 274.
Torrens sine additamento non ponitur in bonam partem 290.
Quis pro difficili, non pro impossibili ponitur 295.
Vnam pro unum, foemininum pro neutro ponunt Hebrei 300.
Rarus est qui ueram Scripturę inueniat solutionem 300.
Passer nunquam in malam partem 307.
Diapsalma. Sela. Semper 321.
Mons multa figurat 347.
Psalmi in quinque libros diuisi 352.
Gloria Scripturę intus in sensu, non foris in littera 356.
Psalmus. Canticum 357.
Psalterium et cithara quid signant 363.
Ramnus sentium genus 364.
Argentum littera, aurum sensus 369.
Quia non cognoui litteraturam, introibo in potentias Domini 372.
Foenum duplex, aridum et florens 373.
Vbi in Euangelio dicitur, ut impleretur quod est in Esaia propheta, debet dici: in Asaph propheta. Aperiam in parabolis os meum. Item hora tertia, ubi dicendum hora sexta. Retulit XXX argenteos, ut scriptum est
in Hieremia, dicendum in Zacharia 377.
Quicunque psalmus pręscribitur filiorum Chore, nihil triste habet. Tabernaculum, atrium, domus 383.
Littera occidit, spiritus uiuificat 384.
Thesaurus in uasis fictilibus, sensus in littera 390.
Littera et spiritus 394.
In eos qui omnia secundum litteram exponunt 396.
Vbi in fine sunt duo alleluia, alterum est psalmi qui sequitur 400.
Mare, id est occidens 402.
Gratis, id est sine causa uel frustra 404.
Anno Domini CCCC Hieronymus commentatus est super Psalmos 405.
Reuela oculos meos, et considerabo mirabilia de lege tua 415.
Mirabilia testimonia tua, ideo scrutata est ea anima mea 418.
Syon, specula, ecclesia, anima quę Deum contemplatur. In generatione et generatione, Iudeorum et gentilium. Alleluia, laudate Dominum. Littera, spiritus 432.
Psalmus alphabetites. Psalmi graduum 436.
Ingratus. Mutuabitur peccator et non soluet 349.
Obliti sunt beneficiorum eius 377.
Pro eo ut me diligerent, detrahebant mihi, ego orabam 404.
Inimicus. Oratio pro inimicis 124,352,383,404.
Diligite inimicos 147, 278, 280.
Inimicicię utiles et inutiles 213.
Conuertantur et erubescant ualde / uelociter 323, 324.
Inimicorum, genera
quattuor 339.
Fauentes pręuaricationem odiui 392.
Confundantur superbi, quia iniuste iniquitatem fecerunt in me 417.
Odisse debemus peccatum, diligere homines 417.
Ignauus. Effeminatus est qui uel malis sęculi tristatur uel bonis exultat 36.
Ignauus bona quę fecit dissipat 272.
Inualidus. Terra absque muro 94.
Ipse cognouit figmentum nostrum 398.
Petra refugium erinaciis 399.
Hierusalem uastatio 19.
Vmbilicus terrę 29.
Hierusalem quattuor modis intelligitur 45.
Comparatur mulieri pulchrę, rursum leenę, deinde uiti et uineę pulcherrimę 57.
Saltum meridianum 61.
Ooliba Hierusalem, Oola Samaria 63.
Obsessa sub Tito 66.
Primus Iudeam Romanorum subiecit Pompeius 120.
Hierusalem euersa 170.
Et peccatum matris eorum non deleatur 405.
Hierusalem cęlestis 421,424.
Templum 426.
Iuramentum. Decipere aduersarium licet, si fidem iuraueris, non licet 52.
Iuxta phariseorum auaritiam, qui iurat per templum nihil est, qui in auro templi debet 172.
Iuramentum Dei 300.
Qui iurat et non decipit 329.
Infamia, detractio 147,277.
Remoue a te os prauum, et detrahentia labia sint procul a te 261.
Stultus labiis uerberabitur 266.
Qui carnes ad uescendum conferunt 277.
Quę uiderunt oculi tui ne proferas in iurgio cito 278, 279.
Ne audias detractorem 280.
Comedit molaribus 283.
Detrahens occulte 305.
Proteges eos in tabernaculo tuo a contradictione linguarum 342.
Detrahebant mihi 350.
Sedens aduersum fratrem tuum loquebaris 359.
Dentes eorum arma et sagittę, et lingua eorum gladius acutus 363.
Exacuerunt ut gladium linguas suas 366.
Detrahentem secreto proximo suo hunc persequebar 397.
Domine, libera animam meam a labiis iniquis 419.
Labia iniqua et lingua dolosa 437.
Quod detractor nulli tam nocet quam sibi. Remedium. Sagittę potentis cum carbonibus desolatoriis 437.
Grande malum est lingua, sed a mea me lingua libera, mea lingua inimica est mihi, aliena nihil nocet 438.
Hypocrita. Lamię nudauerunt mammam 18.
Hypocrita appellatur, qui aliud est et aliud simulat, id est aliud opere agit, et aliud uoce prętendit 171.
Symon qui portat crucem in angaria, ipse est qui laborat pro laude humana 190.
Os impiorum operit iniquitatem 266.
Pondus et pondus 274.
Vana loquebatur cor eius 352.
Qoniam Deus dissipabit /
ossa eorum qui hominibus placent 361.
Dilexerunt eum in ore suo 378.
Probaui te in aqua contradictionis 380.
Impatiens operabitur stultitiam 270.
Responsio mollis frangit iram, sermo durus suscitat furorem 270.
Qui impatiens est, sustinebit damnum 274.
Murmuratio 401.
Inobediens perit 258.
Christo non obedistis 328.
Maledicti qui declinant a mandatis tuis 415.
Insensibilia obediunt creatori, homo non obedit 434.
Iudeorum dignitas periit propter idolatriam 12.
Persecutores prophetarum et Christi 19.
Profugi et uagi ob perfidiam 21.
Obstinatio 26.
Infelicitas 32.
Iudei conuersi 39.
Vox in templo audita
40.
Immolauerunt filios 48.
Iudeorum error de aduentu Christi 51.
Interfecerunt hęredem, ut perderent hęreditatem 56.
Tropologice sub typo adulterarum dicta sunt contra Samariam et Hierusalem 65.
Decem tribus ad Assyrios, duę ad Chaldeos 82.
A gratia excidistis, qui in lege iustificamini 86.
Passi ob cędem Christi 91.
Iudei de meridie tendentes ad aquilonem 116.
Curauimus Babylonem, et non est sanata 119.
Possessio communis Israelitis et aduenis 120.
Iudeorum perfidia 151.
Cum immundus spiritus exierit ab homine 156.
Cęci 167.
Asina synagoga, pullus gentiles 168.
Ficus tantum folia habens 169.
Iudeorum commentum super illud Psalmi: Dixit Dominus Domino meo 171.
Serpentes, genimina uiperarum 173.
Malchus populus Iudeorum 178.
Princeps sacerdotum scidit uestimenta, ut ostendat Iudeos sacerdotii gloriam perdidisse 179.
Blasfemabant mouentes capita. Duo latrones: Iudei et gentiles 180.
Perfidię obstinatio, cum audissent Christum resurrexisse 182.
Iayrus 185.
Tyrus 186.
Synagoga ficus sine fructu 187.
Mulier sterilis ex septem fratribus non relinquens semen, nouissime moriens 187.
Malcho auris absciditur. Isaac caligantibus oculis. Sacerdos scidit uestimenta. Dalida synagoga. Christus uestimentis suis nudatur, id est Iudeis. Purpura autem induitur, id est gentilibus 189.
Infidelitas 190.
Iudei cęssere gentibus 202.
Agar synagoga, Sarra ecclesia 207.
Lex Iudeis a Cęsare lata, ut suo ritu uiuere permittantur 217.
Filii irę 223.
Qui nascentem Ecclesiam destruere nitebantur 245.
Iudeorum fabulę 246.
Geneologię et contentiones 249.
Poena Iudeis incredulis 258.
Persecutores Ecclesię 283.
Serui 291.
Varia Iudeorum fortuna 293.
Iudei non lętentur in Christo 296.
Auferetur a uobis regnum et dabitur genti facienti fructus eius 297.
Adeps, malicia Iudeorum 330.
Iudei multiplicati 330.
Filii alieni inueterauerunt 332.
Ipsi obligati
/ sunt et cęciderunt, nos surreximus et erecti sumus 334.
Iudei uituli. Tauri principes eorum. Canes 335.
Leo. Vnicornis 356.
Vnicornes 340.
Leones 347.
Inimici mei dixerunt mala mihi 352.
Pueri 357.
Quid gloriaris in malicia, qui potens es in iniquitate
360.
Quę euenerunt Iudeis 360.
Alieni 361.
Dispersi. Iudei in Iesum. Ab eis discedens uenit ad gentes 361.
Non dimidiabunt dies suos. Contra Iesum 362,363.
Disperge eos in uirtute tua. Deus, repulisti nos 364.
Qui exasperant, non exaltentur 367.
Canes 370.
Increduli. Iterum. Iudeorum dispersio 371.
Signa defecerunt et prophetę 374.
Obstinati 375.
Filii Iacob Iudei, filii Ioseph gentes. Iudei uiderunt Terram promissionis et non intrauerunt 376.
Generatio praua et exasperans. Tribus tres in Hierusalem: Iuda, Beniamin, Leui. Reges Samarię de tribu Ephraim 377.
Iacob et Israel carnalis. Quoties exacerbauerunt eum in deserto. Non seruauerunt pactum 378.
Conuersi sunt in arcum prauum. Excidium, captiuitas. Vt quid destruxisti maceriam eius, id est synagogę 379.
Inimici Domini mentiti sunt ei. Israel saluus fiet 381.
Qui in Christo credituri erant, de illis dicitur: Quoniam loquetur pacem in plebem suam, misericordia in populo gentilium, ueritas in Iudeorum 384.
Peribunt, dispergentur 391.
Iudei immundi, quia unam ungulam habent, unum tantum credentes Testamentum et non ruminant litteram tantum legentes et sensum non considerantes 394.
Semen Abraham serui eius 399.
Peccauimus cum patribus nostris 401.
Synagoga. Et uexati sunt 403.
Populi Iudei, nationes gentiles 403.
Barrabas eis dominatur 404.
Iudę filii. Synagoga. Nutantes transferentur et mendicent. Quando Iudea deleta 405.
Iudei radix, nos rami 406.
Lapidem reprobauerunt 412.
Longe est a peccatoribus salus. Quia iustitias tuas non exquisierunt 418.
Inimicos eius induam confusione. Noe maior filius irrisit patrem 422.
Quia iudicabit Dominus populum suum non credentem et in seruis suis consolabitur, gentilibus credentibus 425.
IOSEPHVS DE HISTORIA IVDEORVM
Inuidia regis in Dauid 49.
Ioab in Amasam 62.
Aman in Mardocheum 96.
Hircanus fratribus inuisus ob ingenii solertiam 104.
Frater fratrem occidit inuidens eius glorię 119.
Interpres. Quid signat tabernaculum et quę in eo 23.
LXX interpretes 100,102.
Ingratitudo Agar ancillę erga dominam 5.
Nabal ingratus erga Dauid 52.
Demetrius erga Iudeos 113.
Antiochus 115.
Inimieus. Dauid Saulis sibi inimicissimi necem fleuit 55.
Heliseus eis qui eum perdere uolebant pepercit 78.
Hierusaiem a Pompeio capta 126.
Inobediens Deo Saul mulctatur 54.
/
ludeorum hęreses, pharisei, saducei, Esseni, quarta secta 114.
Fortes pro legibus tuendis 159.
Roma pelluntur sub Tyberio 160.
Constantes in fide 165.
Dissidium inter illos et Samaritas 179.
IDEM DE ANTIQVITATE IVDEORVM
Iniuria pudenda ostendentis magnam genuit pernitiem 24.
Imprudens. Radix babras demoniacos sanans 74.
Inuidia secundas res comitatur 6.
Iudei aquilę aureę simulachrum supra portam templi positum deiiciunt 19.
Sectarum genera 21.
Stant pro lege 22, 23, 24, 25.
Perfidi erga Romanos 29.
Ipsorum scelere Hierusalem subuersa 64.
Quot bello capti 71.
Templum Iudeorum thamnis in Ęgypto 78.
Iudei 80.
Quando migrarunt ab Ęgypto 80.
Qui gentilium scriptores de Iudeis aliquid dixerunt 83.
Qui illos carpere conati sunt 84.
Hierosolima umbilicus Iudeę 35.
Hierusalem 56.
Templum 57.
Capta 71.
Origo 81.
EVSEBIVS DE PRĘPARATIONE EVANGELICA
Ignis creator 15.
Incertum dogma Heraclitiorum 92.
Nihil certi 92.
Iurandum nullo pacto 86.
Interpres. Iouis et Iunonis dissidia quid signant 12.
De regnis significatis in Daniele 40.
De allegorico sensu Scripturę 52.
Nominum Hebraicorum interpretatio 71.
Fabularum significatio 79.
De Salomonis parabolis 83.
In Ezechiele similitudo quattuor animalium 84.
Iniuria. Homicidium 84.
Nulli iniuriandum 87.
Iudeorum ritus 39.
Iudeorum uera pietas 42.
Sanctorum uitę ex Hebreis 42.
Theologia 43.
Abraham 44.
Gentes externę admiratę Iudeos [59] 57.
Alieni conueniunt cum historia Iudeorum 59.
Abraham, Melchisedech, Enoch, Isaac 59.
Iacob, Israel, Ioseph, alter Abram, Esau, Iob 60.
Moyses 60.
Iosue, Samuel, Dauid, Sâlomon 61.
De antiquitate Moysi et prophetarum 66.
Migratio in Babylonem. Exitus ab Ęgypto 67.
Infernus. 78.
Infernus apud poetas 88.
Hierusalem 61.
Hierosolimę magnitudo 62.
Iudicium. Diluuium 58.
Iudicium futurum 78, 79.
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Iudicii figura 124.
De errore humanorum iudiciorum 155.
De nouissimo Dei iudicio 162, 163.
Separatio. Iudicium pro damnatione 164.
Ignis, mille anni, damnatio diaboli 167.
Liber, mortui, cęlum nouum, terra noua, ignis 168.
Separatio 173.
Aduentus Helię. Christus iudicaturus ex Testamento Veteri 174.
Inuidia ex opulentia orta est 18.
Inuident bonis mali nulla alia de causa nisi quia boni sunt 108.
Ignis. Lychnos asbestos, id est inextinguibilis 177.
Infernus. Ignis ęterni natura bona, sed impiis poenalis 85.
Mors secunda 162.
Egressio sanctorum ad uidendas poenas malorum 171.
Quod in igne uiuere possint corpora 175,176.
De gehenna et poenarum qualitate 178.
Quare poena ęterna peccatis temporalibus 179.
Qui non putant poenam fore ęternam 180.
Qui neminem /...
Interpres. Scripturę apocryphę 116.
Non est accipienda historia sine alegoria 117.
Filii Noe quid figurant 118.
Non omnia quę narrantur
aliquid signant, sed attexuntur propter illa quę aliquid signant 118.
De tripartitis significationibus prophetarum 129.
Psalmi Dauid 135.
LXXII interpretes et reliqui 148.
Ingratus. Ingrata patria erga Scipionem 22.
Incerta omnia apud Academicos 159.
Infamia. Capite sanctitum , nequis alium infamet scripto 11.
Ablata libertas poetis maledicendi 11.
Inobedientia Adę multi perissent, nisi gratia Christi subuenisset 99.
Iudeorum regnum 31.
Quid de Iudeis Seneca senserit 45.
Figura sacrificii, quod Abraham offerre iussus, de Iudeis erat 124.
Figura commutationis regni Israhelitici 130.
Israel carnalis et spiritalis 132.
Pertinax infidelitas 136.
Reges post Salomonem utriusque regni 137.
De uario eorum statu 138.
Iudices et reges Israel 142.
Quando decem tribus abductę. Quando de Babylone redierunt 143.
Regum Iudeorum finis 147.
Iudei afflicti 149.
ORIGENES
Iudicium 48.
Similitudo Iudicii 102.
Iudicium super uiuos et mortuos 103.
Iudicium inter angelos et homines 103.
Ad aream congregantur fructus 108.
Iudicii recordatio 116.
Raphidim, laus Iudicii 144.
Tuba 153.
Diuidentur in duas partes 155, 156.
Ordo resurgentium 173.
Gothoniel iudex super quem spiritus Sanctus 176.
Inuidia. Persecutores equi pharaonis 36.
Ira ad iustitiam 4.
Qui offert arietum pelles, iram uicit 91.
Idem offert pinnam iecoris 65.
Ira inebriat 68.
Cauendum, ut nec moueamur ad iram 16.
Imprudens. Furiosus mundus est a lepra 74.
Asina Balaam 116.
Inconstantia. Locustę 33.
Chananei 162.
Corrumpitur bonum, si male agere incipis 180.
Ignorantia. Tenebrę Egypti 33.
Ignis alius qui illuminat, alius qui incendit 50.
Ignis de altari et ignis ex altare 78.
Bitumen ignis fomentum 110.
Infernus. Abyssus, inferiora terrę 108.
Interpres. Quando historia non potest stare 6.
Legis littera allegoria 14.
Puteus uisionis prophetię 19.
Puteos replet terra qui carnalem sensum sequitur 21.
Christus posuit manum super oculos cęci 25.
Comparatio interpretis 27.
Apocalipsis XII milia signati 27.
Prophetas interpretari difficile 33.
Caro littera, uerbum sensus 51.
Velamen litterę 52.
Scriptura ex uisibilibus et inuisibilibus constat 61.
Clybanus, sartago, craticula. Triplex sensus 62.
Canistrum
in quo tres panes. Ciborum diuersitas 63.
Noua secundum spiritum sunt, uetera secundum litteram 64.
Intelligentia apertior his qui ad Deum magis conuersi fuerint 65.
Tunicę duę 66.
Littera occidens 71.
Figura futurorum 80.
Oleum 80.
Mysterium sapientię Dei. Triplex intelligentia 104.
Theoria 123.
Crassitudines medullabit 124.
Linguę Hebreę proprium frequenter coniunctione uti 127.
Omnia in figura contingebant illis 151.
Contra litterę assertores 157.
Non possumus interpretari nisi illuminati per gratiam 168.
Excide litteram occidentem 169.
Nescire et cognoscere quid signant 175.
Qui ab humilitate litterę ad spiritus excelsa conscendit, de isto nihil possunt rapere Madianitę 181.
Ingratus erga Dei beneficia 39.
Inimicus. Pro inimicis oratio 103.
Indoctus. Ignorantia 143.
Mulieres, infantes, proseliti 158.
Ignauus. Mulier anima infirma 74.
Indigni sacro numero 92.
Infantes etmulieres 149.
Imperfecti 157.
Mulier 158.
Gabaonitę 159.
Maledictus qui facit opera Dei negligenter 164.
Hierusalem ciuitas Dei uiuentis 141,145.
Iuramentum Dei 161.
Infamia, detractio, cacologus 98.
Impatiens. Murmuratio in Deum 39.
Iudei abiecti 14.
Populus populum superabit et maior seruiet minori 20.
Cęcitas Israel 37.
Adhuc bibunt aquas amaras Marath 38.
Iudeorum infelicitas 39.
Iudeus in manifesto, ludeus in occulto 61.
Residuus Israel sanguis quo cornua altaris tinguntur. Iudei figuram
amplexi ueritatem respuerunt 82.
Non luxit eis sol 85.
Tribuum stationes 94.
Filii Caath, Gerson, Aaron, Leuitę, filii Merari 95.
Maria synagoga 98, 99.
Primus Iudeorum status 100.
Balaam, scribę et pharisei 116.
Scribę contra Christum 116.
In fine saluandi 122.
Hebrei 127.
Iudei reprobantur, et introducuntur gentiles 130.
Primogeniti priorem populum signant 140.
Iudei negando facti sunt in caudam 154.
Iudei et gentiles 155.
Iudei destructa terrena Hierusalem quęrant cęlestem 166.
Iudei in primogenitis 174.
Barach formam tenens prioris populi 178.
Esau et Iacob 178.
Signum Gedeonis, uellus lanę populus Israel, terra reliquę gentes, ros uerbum Dei 181.
HIGINVS
Ingratus.
Rex in Triptolemum 2 .
Iustitia
Astrei et Aurorę filia 5 .
Chiron 6 .
Imprudens.
In Lero inuecti lepores 5 .
HOMERVS
Ira
Achillis sedari non potest.
BASILIVS MAGNVS
Querę alphabetum in fine eius operis.
PLINIVS
Lis. Comitem ęris alieni atque litis esse miseriam. Chilonis sententia est. Elephanti fessi a uenantibus dentes arbori impactos frangunt
prędaque se redimunt 85.
Fibri Pontici se eastrant urgente periculo ob hoc se peti gnari. Castoreum id uocant medici 91.
Vitulus marinus euomit fel et coagulum, ob ea se peti prudens.
Libertas. Regem deliquentem morte mulctari in Taprobane insula 67.
Spurium Cassium regnum affectantem pater ipsius interemit 318.
Liberalitas. Rapam serere nudum uolunt precantem sibi et uicinis serere se. In Africę lacu Apuscidamo nihil immergitur, omnia fluitant 297.
Zeuzis pictor donare opera instituit 329.
Luxuria. In eam inuehitur acriter 31.
Seres a quibus foeminarum petitur ornatus 65.
Luxuriam notat de margaritis 102.
In fine capitis feminarum luxum accusat. Pamphilę, Platis filię, inuentum, ut denudet foeminam uestis bombicina 119.
Inuehitur in luxuriam sui temporis proponens parsimoniam sęculi prioris 129.
Non ferre tantum thuris Arabiam annuo foetu, quantum Nero pompę suę nouissimo die concremauit 133.
Mensarum precia e citro 139.
Incrustari ligna secta testudine 163.
Luxuria segetum castigatur dente pecoris 183.
Epularum luxuria 195.
Luxuria tingendarum uestium 222.
Vasa coquinaria ex argento 316.
Popea , coniunx Neronis, soleas iumentis ex auro fecit. Claudii principatu seruus eius Drusillanus, nomine Rotundus, dispensator Hispanię Citerioris, quinquagenariam lancem habuit, cui fabricandę officina prius exędificata fuerat. Delphini Cai Gracchi quinis milibus sestertiis in libras empti 317.
Lucii Crassi oratoris scyphi sestertii centum. Pariterque luxuria nata est et Carthago sublata. Capuli militum ebore fastidito cęlantur argento; uaginę catillis, baltei laminis crepitant. Eadem materia et cibis et probris seruit. Fabricius imperatores plusquam pateram et salinum ex argento habere uetabat. Luxuria marmorum
conuehendorum 336.
Luxuria ędium Marci Lepidi, Cai et Neronis domus aureę 342.
Incendia puniunt luxuriam etc. Marci Scauri theatrum opus omnium maximum. Cai Curionis theatra e ligno uersatili.
Libido. Leo odore adulteram sentit atque ulciscitur 87.
Equum adamauit Semyramis 93.
Equarum libido extinguitur iuba tonsa. Arieti
naturale agnas fastidire, senectam ouium consectari 95.
Perdices audito mare pręgnantes fiunt 100.
Cęteris animalibus stati per tempora anni concubitus, homini tantum omnibus horis etc. 114.
Messalina, Claudii Cęsaris coniunx, cartauit concubitu. Viri hyeme, foeminę ęstate auidiores. Palpebre defluunt Venere abundantibus. Arianidis herbe tactu ligna oleo uncta accendi 245.
Cizici fons Cupidinis dicitur. Ex quo potantes amorem deponunt 296.
Aues quę Auernum superuolauerint, emori 297.
Rhodope meretrix pyramidem erexit in Ęgypto 340.
Serpentes intelligere adulterino sanguine natos uel spurios uim eam non habere, quam legittime procreatos 74.
Labor. Camellis sua cuique mensura sicuti uires nec ultra assuetum procedit spacium nec plus instituto onere recipit 89.
Virgę myrti gestatę modo uiatori prosunt in longo itinere pediti 153.
Quanquam aliquando non quod operi, hoc et fructui sit aduersum 166.
Caius Furius Cresinus, cum plures fructus a paruo agello perciperet quam uicinitas ex amplissimis, ueneficii accusatus; prolatis ferramentis absolutus est 178.
Mala piraque iumentis portatu grauia, sed leuia, si his ostendantur 235.
Idem liber XXIIII, caput 1237.
Artemisiam et elisphacum alligatas qui habet uiator, negatur lassitudinem sentire 261.
Proserpinaca recreat defessos, si subiiciatur linguę 268.
Non lassescere qui neruos ex alis et cruribus gruis habeant 295.
Apelles nunquam tam occupatus, ut non lineam duceret 330.
Negociorum acerui a contemplatione operum et pictarum imaginum abducunt 337.
Gens Caucorum in septentrione uastis locis degit, pisces uenatur, aquas bibit, in tumulis habitat propter maris accessus 154.
Pyramides factitarunt reges Ęgypti, ne plebs esset ociosa 340.
STRABO
Lex. Legum ęquitate pręstant Massilienses 70.
Legum latores optimi 105.
Accusati, quod legem anteponerent naturę 274.
Lis. Duo corui litem deffiniunt 82.
Menandri, id est obliquitates 220.
Libertas. Liberorum bona propria esse, seruorum autem domini 102.
Capadoces regem quam libertatem pręoptarunt 212.
Liberi usque adeo, regem mulctant et in uitam eius inquirunt 297.
Libido. Quo fert libido, eunt 83.
Hannibal apud Campanos manens,
quia deliciis dediti erant, ait: Victor ipse periclitor, ne pręda hostilis fiam 101.
Dionysius libidinis poenas dedit 104.
Labore corporis mentem confirmari et motus sedari 273.
Gimnetę et Bragmani uitam laboriosam uiuunt 275.
VALERIVS MAXIMVS
Legem abrogauit, dum sontes damnat; eandem mox restituit 66.
EMILIVS PROBVS
Libertati omnium quam dominatui suo amicior 2.
Tam diu Thebę liberę quam diu uixit 34.
Libertatem ciuium fratris saluti anteposuit 44.
Libertatis gratia facile passus sibi inferri contumeliam 45.
Liberalitas. Prędia sine custode habebat. Pecuniam secum ferebat, ne dare differret petenti. Suum amiculum dabat indigenti, inuitabat omnes, sua pecunia efferebat, quibus non erat propria 11.
L talenta ciuibus donauit 19.
Liberalior in suos quam in se ipsum 25.
Captiuos redemit, pauperculis dotauit 31.
Libidine luxuriaque a puero imbutus, dum modestius uiuere compellitur, a tecto se deiiciens interiit 21.
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIBVS
Liberalitas. Lucius Mummius Corinthum signis tabulisque spoliauit. Quibus cum totam replesset Italiam, in domum suam nihil
intulit 24.
Marcus Liuius Drusus nimię liberalitatis fuit. Ideoque, cum pecunia egeret, multa contra dignitatem fecit 26.
Luxuria. Apius Claudius Cęcus censor epulandi decantandique ius tibicinibus inpublico ademit 15.
Hannibal Campanis deliciis elanguit 18.
Libido. Sextus Tarquinius cum patre regno pulsus ob stupratamLucreciam 6.
Appius Claudius ob Virginiam necatus 10.
Lucius Haminius senatumotus est 19.
APOPHTHEGMATA PLVTARCHI
Lex seruanda. Leges Lycurgi 19.
Idem 64.
Instituta pro tempore mutanda 71.
Leges dominari oportet 77.
Idem 85.
Leges regibus potiores 87.
Ordini officiunt superflua 88.
Vetus institutum non transgrediendum 96.
Ne ioco quidem admittendum quod contra leges admitti uidetur 97.
Patere legem, quam ipse tuleris 32.
Libertas uita charior 24.
Libertatis donatę insigne 36.
Libertatem custodit parsimonia 56.
Liberi soli fortes; ignaui serui 77.
Liber est qui pecunia et uiribus pręstat 82.
Liber est qui mortem contemnit. Liber mortem pręponit seruituti 86.
Quid scis? Liber esse 91.
Liber mori maluit quam seruus uiuere. Pro libertate mori conuenit 93.
Libertas pręferenda regno 94.
Lacena dominum captiua non ferens morte se expediuit 100.
Liberalitas 5.
Largitio amicos parit 50.
Liberalitas regia 16.
Munus dantis affectu metiendum 3.
Munus te dignum da 13.
Munus aliquod homini turpi concedendum, quod negandum probo 30.
Largiendum quantum patitur facultas 54.
Mendico sano nihil largiendum 93.
Lętitia immoderata 31.
Libido. Libidinosa senectus 8.
Lasciuia mulctata. Adulterium 13.
Luxoriosus miles exauctoratus 42.
Non es uenatus puerum, sed emisti 87.
EMILIVS PROBVS
Libido. Ab ipso, quem amore Venereo dilexerat, proditus 9.
Hasdrubal ab Amilcare turpiter amari putabatur 47.
FABIVS QVINTILIANVS IN DECLAMATIONIBVS
Lis. Contentiosius defenditur quod probari nequit 80.
Libertas coacta genus seruitutis est 34.
Liberalitas. Nemo plus dedit quam qui sibi nihil reliquit 21.
Libido in sexum uirilem 14.
Qui libidinis dedere poenas 15.
Meretricis uita 67.
Meretricis mores. Libidinosi amoris uis 70.
Amor turpis 71.
Labor. Stulta cura est quę spem non habet 31.
Apum labor assiduus 65.
Lex. Priuilegium non datur inuito 34.
TVLLIVS IN TVSCVLANIS
Lis. Stoicorum est breuiter astringere argumenta 118.
Libido. Mulierositas quę Gręce ilognei sic! dicitur 132.
Amor libidinosus 139.
Ennius: Flagicii principium est nudare inter ciues corpora. Amor insanus 140.
Amoris curatio.
Labor. Inter laborem et dolorem 112.
Lacenę in laboribus consuescunt. Labores non esse ęque graues imperatori et militi sentit Xenophon 115.
Sollicitudo est ęgritudo cum cogitatione 131.
Pythagorę, Democriti et Platonis labor in studiis et cupiditas 135.
Lex Gręcorum in conuiuiis 159.
Lętitia gestiens an cadat in sapientem 130.
Lętitia est quę adepta cupitum effertur et gestit. Gaudium rationabile dicunt Stoici; sine ratione lętitiam gestientem appellant 131.
Ad lętitiam nimiam remedium 139.
TVLLIVS DE FINIBVS
Lis. Disserentium inter se reprehensiones non sunt uituperandę, sed maledicta et contumelię 5.
Gręci maledictis insectantur eos a quibus dissentiunt 29.
Luxuriosos non reprehendendos putat Epicurus, si sapientes sint 18.
Orata luxuriosos negat reprehendendos, si careant cupiditatibus.
Libido quamuis occulta, inhonesta tamen 25.
Laborum pręteritorum suauis memoria 34.
Herculis erumnę 36.
Philosophi orbem peragrantes 84.
BEATVS HIERONYMVS IN PARTE PRIMA
Libido. Samaritana arguitur sextum habere maritum non suum 30.
Lamech primus iniit digamiam. Digamus eligi in clericum non potest. Filii impudici patrem episcopum indignum faciunt 34.
Amor formę 41.
Scotorum natio pecudum lasciuiens 45.
Voluptas et concupiscentia in iecore 187.
Libidinis remedium ieiunium 196.
/
Lex. Deum nihil impossibile pręcepissę 10.
Lex posthabenda Euangelio 34.
Vtrum facilia sint mandata Dei 68.
De possibilitate mandatorum 74.
Non in Lege, sed in Euangelio promittitur regnum cęlorum 76.
Quę obseruanda de Testamento Veteri 78.
Mandata Domini leuia ad comparationem Iudaicę superstitionis 79.
Deus possibilia mandauit 87.
Coronam minime carpendam, id est leges urbium conseruandas 151.
Lex data die L egressionis de Ęgypto 192.
In Lege descensus ad inferos, in Euangelio ad paradisum transmigratio 194.
Nabo , id est conclusio. Ibi Moyses moritur, id est Lex finitur 195.
Quot genera legis in Scripturis 211.
Siquis in uno offendat, factus est omnium reus 237.
Luxuria. Iouiniani uita luxuriosa 53.
Luxuriosa potatio atque uinolentia 162.
Voluptas insatiabilis 198.
Luxuria libidinis mater 216.
Liberalitas erga quos exercenda 60.
Pamphilus martyr necessaria et codices indigentibus largiri solitus 132.
Dona Dei diuersa et uaria 155.
Zachei
largitio laudatur 181.
Elemosina remedium auaritię 196.
Da pauperibus, immo Christo qui in pauperibus pascitur 201.
Liberum arbitrium semper indiget auxilio Dei 10.
De libero arbitrio contra Pelagianos 67.
Liberum arbitrium non sine gratia ad bonum inclinari 68.
Libero arbitrio differimus ab animalibus brutis. Non omnes uoluntate propria regi 75, 80, 81 etc. Voluntas, labor, humilitas coronatur in nobis 88.
Propria uoluntate peccamus, sed non sine gratia Dei bonum operamur, Augustinus 164.
IDEM IN PARTE SECVNDA
Liberalitas. Cui dimittes tantas diuitias? Christo 191.
Fac tibi amicos de iniquo mamona 192.
Tecum portes, quod inuitus dimissurus es. Coraelii centurionis elemosynę 193.
Quis pauper non huius auxilio sustentatus est? Pręter uictum et uestitum et manifestas necessitates nihil cuiquam tribuas, ne filiorum panem canes comedant 212.
Sabę monachi uinea centum lagenas ęstimata integra. A monachis ab eo inuitatis depasta trecentas fecit 239.
Vidua quę duo ęra misit in gazophilacium 264.
Elemosyna in pauperes 265.
Pars sacrilegii est rem pauperum dare non pauperibus. Elemosynę Fabiollę 267.
Liberalitas excedens modum in Paula 272.
Lectio fidelis: Psalmi, Prouerbia, Ecclesiastes, Iob, Euangelia, Acta apostolorum, Epistolę, Prophetę, Pentateuchos, Reges, Paralipomena, Hesdras, Ester, Canticum canticorum, opuscula Cypriani, Athanasii epistolę, Hilarii libri. Caue Apochrypha 129.
Nunquam de manu tua sacra lectio deponatur 131.
De lectionibus ad mensam 156.
Hyeronymus flagellatus, quia libentius gentilium legebat libros quam catholicorum 166.
Animus sacrę lectionis amore ocupandus 171.
Lectioni et Scripturis ediscendis horam statue 172.
Ama Scripturas sanctas 173.
Scripturas legens memento esse Dei uerba 180.
Post Scripturas sanctas doctorum hominum tractatus lege 192.
In diuinis lectionibus et orationibus esto assiduus
194.
Ardor diuinarum Scripturarum in Marcella 199.
De assiduitate legendi et orandi 203.
Scripturarum lectionem commendat 212.
Nunquam de manu et oculis tuis recedat liber 214.
Crebrius lege etc. 227.
Lectio librorum gentilium qualiter habenda 228.
Statuendum quanto tempore legas.
Labor. Qui bis in die lapidem grauem portabit humeris per IIII miliaria annis VIII 150.
De operibus sororum post prandium 156.
Labor manuum qui conuenit feminis 172.
Fac aliquid operis, ut te semper diabolus inueniat occupatum 214.
De laboribus manuum 229.
Hilarionn statutis diebus ante uindemiam lustrabat cellulas monachorum uolens exemplum dare humilitatis 239.
Non peruenitur ad gaudia quietis nisi per tedia laboris 249.
Lex. Vitam non habet nisi qui cuncta mandata seruauerit 158.
Lex prohibet, pręcipit, concedit, suadet 176.
Omnia facienda quę pręcepta sunt 178.
Si uis ad uitam ingredi, serua mandata 186.
Duo mandatorum genera: iubendi et prohibendi. Lex diuina perdiscenda 187.
Lex Noua quanto perfectior Veteri 197.
Pręcepta Decalogi 290.
Diem sabbati non ad litteram obseruare iubemur. Consuetudo non sit contra fidem et bonos mores, et plus utilitatis habeat quam scandali 292.
Libido. Iob: Virtus eius in lumbis et potestas in umbilico 163.
Sampson , Dauid, Salomon, Ammon etc. Virgines quę apud Manicheos quasi scorta 168.
Libido et gula maxime decipiunt 178.
Syrenarum cantus, Orphei cytharę 184.
Iuuenilis ętas in libidinem procliuis castigat corpus 191.
Vidua appetens secundas nuptias quomodo excusat 192.
Vipera per os concipit, in coitu caput masculi excidit et ipsa ab iis, quos conceperit, occiditur 205.
Qui amorem ueterem nouo expellunt 214.
Qui gloria clari mulierum amoribus polluti sunt 286.
Libidinis mala enumerat 306.
Liberum arbitrium. Indiget gratia Dei ad bene agendum 1.
Contra eos qui diuersum sentiunt 4.
Consensus et uoluntas requiritur, ut gratia infundatur 122.
Pelagianistę supramodum liberum prędicant arbitrium 174.
Proprium arbitrium Dei gratia iuuatur 183.
Prescientia Dei et prędestinatio 296.
Luxuria. De Megarensibus dicitur: dificant quasi semper uicturi, uiuunt quasi altera die morituri 157.
Notat luxum sęculi 2. 1
Voluptariorum uitam carpit 246.
BIBLIA
Lis. Isaac pastoribus inter se iurgantibus ad puteos, alterum ex puteis uocauit Calumniam, alterum Inimicicias 4.
Si causa difficilis fuerit etc, referes ad sacerdotes et ad iudicem 28.
Tacui contra contentiones peccatoris, sed rursum ne inutiliter tacerem, locutus sum ad Dominum. Psalmus XXXVIII 111.
Discordia ciuium. Psalmus CII 118.
Contra iustum ne contendas 126.
Mulier stulta et clamosa etc. 127.
Iurgium bis, rixa 130.
Mulier litigiosa, contentiones, mulier ter 130.
Ne contendas cum pessimis. Iurgium, mulier litigiosa, rixa. Qui se commiscet rixę alterius. Mulier litigiosa 131.
Contentio 132.
Deus mundum tradidit disputationi hominum 133.
Non litiges cum homine potente nec cum locuplete nec cum linguato. Ne contra faciem stes contumeliosi. Cum iracundo non facias rixam 142.
Abstine te a lite. Contentio, lis 147.
Libertas. Audite me magnati: Filio et mulieri, fratri et amico non des potestatem super te in uita tua 140.
Portę ciuitatis signant liberum ad principem aditum 196.
/
Liberalitas. Abraham uictor regi Sodomorum animas tantum suorum petenti, largitus est et substantiam 3.
Rebecca potum aquę dedit et meruit accipere inaures aureas et armillas et fieri uxor Isaac 4.
Cum metis, relinque paleas et uuam deciduam, cum uindemias, ut sit pauperibus et peregrinis 17.
Non secabis usque ad solum, nec remanentes spicas colligetis etc. 18.
Perfecto tabernaculo obtulerunt munera. Iterum in dedicatione altaris 20.
Victis Madianitis populus Israel ex pręda quinquagesimam dedit sacerdoti et Leuitis, aurum obtulit Domino 25.
Nec contrahes manum, sed aperies eam pauperi 27.
Hyram, rex Tyri, misit regi Dauid materiam
de Lybano ad ędificandam domum 50.
Siba, seruus Miphiboset, obtulit regi Dauid duos asinos cum ducentis panibus, centum alligaturis uuę passę, centum massis palatarum et duobus utribus uini, sed captans substantiam domini sui 53.
Dedit Salomon Hyram, regi Tyri, XX oppida Galileę. Salomoni donauit regina Saba CXX talenta auri et aromata et gemmas 57.
Mulier Sareptana ad extremam famem redacta non dubitauit petenti prophetę tradere totum quod habuit. Propterea abundauit. Insuper mortuum sibi filium Helias suscitauit 60.
Dauid obtulit in templum III milia talenta auri, VII argenti etc, quę alii obtulerunt 74.
Multa donauit populo Ezechias, cum celebraret phase, et multa principes eius 81.
Item post eum Iosias et principes 82.
De transmigratione reuersos adiuuerunt finitimi rebus suis. Cyrus restituit omnia uasa quę abstulerat Nabuchodonosor 83.
Artaxerxes concessit Esdrę multas impensas et pręrogatiuas in reędificatione templi 84, 89.
Quantum dederunt in thesauris Neemias, principes, populus 86.
Comedite et bibite etc. et mittite partes eis qui non pręparauerunt sibi 87.
Thobias subueniebat concaptiuis suis uictu et uestitu, preceptis et sepultura 90.
Raguel Thobię dedit partem alteram bonorum, alterius uero instituit eum hęredem 91.
Elemosina et oratio 92.
Holocausta et uota obtulerunt. Iudith obtulit uasa bellica et conopeum 97.
Addidit Dominus omnia quęcunque fuerant Iob duplicia 108.
Honora Deum de tua substantia. De primitiis omnium frugum da pauperibus 126.
Liberalis 128.
Donum. Elemosina bis 130.
Elemosina 131.
Liberalis. Qui dat pauperi etc. 132.
Manum suam aperuit inopi et palmas suas extendit ad pauperem 132.
Bonum est te sustentare iustum, sed et ab illo ne subtrahas manum tuam. Da elemosinam, quia finem tuum ignoras. Si dederis, recipies abundanter etc. 134.
Elemosinam da pro anima patris defuncti. Ignem ardentem extinguit aqua, et elemosina resistit peccatis et acquirit gratiam 141.
Ne dicas: In multitudine munerum meorum respiciet Deus. Elemosinis te purga 142.
Si benefeceris, scito, cui feceris. Benefac iusto, da misericordi etc. et non dederis impio. Fili, si habes, benefac tecum, et
Deo dignas oblationes offer. Ante mortem benefác amico tuo, et secundum uires tuas porrigens da pauperi. Elemosina uiri quasi sacculus cum ipso, et gratiam hominis quasi pupillam conseruabit 144.
Elemosina duplex: utilis et inutilis. Donum insipientis non accipiendum 145.
Super humilem animo fortior esto, et pro elemosina non trahas illum. Conclude elemosinam in corde pauperis, et hęc pro te exorabit ab omni malo 147.
Immolantis ex iniquo oblatio est maculata. Dona iniquorum non probat Altissimus.
Qui offert sacrificium ex substantia pauperum, quasi qui uictimat filium in conspectu patris sui. Non apparebis ante conspectum Domini uacuus. In omni dato hilarem fac uultum tuum. Da Altissimo secundum donatum eius. Noli offerre munera parua 148.
Quod dederis, ne improperes 150.
De donis ecclesię offerendis. Fortitudo gentium, inundatio camellorum operiet te. Dromedarii, Madian et Effa 165.
Dominus odio habens rapinam in holocaustum 165.
Vt quid mihi thus de Saba affertis; holocausta uestra non sunt accepta etc, scilicet propter iniquitatem uestram 168.
Si obtulerint holocaustomata et uictimas, non suscipiam ea propter iniquitates eorum 171.
Iudei de Babylone miserunt pecuniam ad sacerdotes in Hierusalem, ut offerrent holocausta et orarent pro eis 183.
Principis donum filio hęreditarium, aliis nequaquam 195.
Peccata tua elemosynis redime et iniquitates tuas misericordiis pauperum 197.
Iniustis dicit Dominus: Si obtuleritis mihi holocausta et munera uestra, non suscipiam 205.
Oblatio hominis poluti poluta erit 212.
Symon clypeum aureum mnarum mille dono Romanis misit 223.
ludei duce Iuda superato Nicanore spolia diuiserunt egenis. Item uicto Thimoteo et Bachide spoliorum partem dederunt egenis, partem secum detulerunt in Hierusalem 227.
Luxuria. Scuta, peltę, suppellex ex auro; thronus ex hebore uestitus auro apud Salomonem 58.
Non inuenitur sapientia in terra suauiter uiuentium 106.
Dissolutus 130.
Dixerunt impii: Venite, fruamur bonis, uino, unguentis, floribus etc. 137.
Luxuria 152.
Qui uescebantur
uoluptuose, interierunt in uiis. Qui nutriebantur in croceis, amplexati sunt stercora 182.
Venit contritio super te qui habitas in terra etc. Prope est dies occisionis et non glorię montium 185.
Vaccę pingues, quę estis in monte Samarię, quę calumniam facitis egenis etc. 205.
Ve uobis qui opulenti estis etc. ingredientes pompatice, dormientes in lectis heburneis , lasciuientes in stratis uestris, comedentes agnum de grege, uitulum de medio armenti, canentes ad uocem psalterii etc. 206.
Libido. Sodomitę uolentes uiolare hospites Loth percussi sunt cęcitate. Sodoma et Gomorra subuersę. Filię Loth concubuerunt cum patre 3.
Vxor et ancillę Abimelech fìunt steriles, donec ille Sarram, quam tulerat, restituit Abrahę 3.
Dina, filia Iacob, uiolatur a Sichem, filio Emor, principe terrę Salem. Ob hoc urbs deprędata, mares cęsi, reliqui ducti captiui, Dina erepta 6, 95.
Ruben dormiuit cum Bala, patris concubina 6.
Thamar sub habitu meretritio se occultans cum Iuda, uiri sui defuncti patre, concubuit. Accusata liberatur 7.
Iacob maledixit Ruben: Non crescas, quia ascendisti cubile patris tui 9.
Lex: Siquis seduxerit uirginem 13.
Patiens fluxum seminis immundus erit etc. Item qui tetigerit mulierem muliebria patientem, id est menstruatam. Item: Nequis ad consanguineam accedat etc. Cum ancilla non coeas 17.
Adulter moriatur. Sacerdotis filia in stupro deprehensa comburatur 18.
Mulier suspecta de adulterio quomodo probetur 5.
Per sacrificium zelotipię 20.
Israel in Sethim fornicati cum filiabus Moab adorauerunt deis earum. Phinees Israelitam Zambri intrantem ad scortum Madianitem Zochi ambos occidit, et cessauit plaga a filiis Israel 24.
Si dormierit uir cum uxore alterius, uterque morietur. Qui uiolauerit uirginem
non desponsatam, uxor eius erit etc. Manzer , id est de scorto natus, non intrabit in ecclesiam. Polutus somno egredietur extra castra etc. 28.
Sanson adamauit mulierem Philistinam 38.
Vir Leuites hospitatus in Gabaa, coactus a filiis Belial cęssit eis uxorem suam. Mane mortuam inuenit. Eam in XII frusta sectam misit in fines tribuum. Petuntur ad supplicium auctores sceleris. De
Beniamin perierunt XXV milia, urbes uicique eorum omnes incensi etc. 39.
Dauid concubuit cum Bersabe; Vriam ad necem compulit et qui cum illo erant. Puer de illa natus moritur 51.
Amon uitiauit Thamar, sororem Absalon; morte poenas dedit 52.
Absalon ingreditur ad concubinas patris Dauid 53.
Salomoni fuerunt DCC uxores, CCC concubinę. Conuersus est ad idola earum. Scissum est regnum de manu filii sui Roboam datumque est seruo suo Hieroboam 58.
Primogenita Ruben, quoniam uiolauit thorum patris, data sunt filiis Ioseph 74.
Roboam duxit uxores XVIII, concubinas LX, genuit filios XXVII et LX filias 76.
Quid possunt mulieres, exemplum de Apame, filia Bezacis, concubina regis 88.
Demonium pręualet iis qui tantum libidinis causa duxerunt uxores 91.
Visa Iudith concussum est cor Olophernis 95.
Assuerus repudiata Vasthi subinde recordatus de illa suspirabat 97.
Oculus adulteri obseruat caliginem dicens: Non me uidebit oculus 105.
Si ad ostium amici mei insidiatus sum, scortum alterius sit uxor mea etc. Hoc enim nefas et iniquitas maxima, ignis* usque ad perditionem deuorans et omnia eradicans germina 106.
Fortitudo eius in lumbis eius et fortitudo illius in umbilico uentris eius 108.
Orat Dauid pro peccato adulterii. Psalmus L 112 .
Fauus distilans labia meretricis etc. fuge ab ea 126.
Quę sunt quę nos custodiunt a muliere mala etc. Decipit blanditiis et ad mortem ducit 127.
Libidinosus. Auaritia et libido sanguisugę. Os uuluę insatiabile. Adultera. Ne dederis substantiam tuam in libidinem et ebrietatem 132.
Mulier amarior morte 134.
Ne respicias mulierem etc. Omnis mulier, quę est fornicaria, quasi stercus in uia ab omnibus prętereuntibus conculcabitur. Speciem mulieris alienę multi admirati reprobi facti sunt. Colloquium enim illius quasi ignis exardescit. Ne sedeas cum ea nec accumbas in uino 144.
Vinum et mulieres apostatare faciunt sapientes 145.
Concubitus concupiscentię ne apprehendant me. Fornicarius. Adulter, adultera, mulier fornicaria 146.
Erubescite de fornicatione 149.
Erubescite ab aspectu meretricis. Ne respicias mulierem alieni uiri etc. Custodi fìliam luxuriosam 150.
In medio mulierum noli
commorari. De uestimentis enim procedit tinea et a muliere iniquitas uiri. Salomon inclinauit foemora sua mulieribus, dedit maculam in gloria sua 150.
Mulierum superbia deiicietur lasciuientium et luxuriantium in ornamentis 152.
Saturaui eos, et mechati sunt, et in domo meretricis luxuriabantur. Equi amatores in foeminas et emissarii facti sunt. Vnusquisque ad uxorem proximi sui hinniebat. Nunquid super his non uisitabo, ait Dominus? 168.
Quosdam rex Babylonis frixit in igne pro eo quod mechati sunt in uxores amicorum et prophetarunt mendaciter
175.
Contra mulierem fornicariam 187.
Oolla et Ooliba, sorores adulterę 189.
Iudices duo senes exarserunt in Susannam 200.
Fornicatio et uinum et ebrietas auferunt cor 202.
Vxor fornicaria 206.
Mulieres populi mei eiecistis de domo deliciarum suarum 200.
Contra adulteros 216.
Iason epheborum prostibula posuit 225.
Labor. In laboribus comedes 1.
Filii Israel afflicti oneribus operarum. 9.
Missi ad colligendas paleas, quia laterum opera non implerunt 10.
Moyses, cum solus non sufficeret ad ferendum onus populi, a Domino monitus LXX seniores delegit, cum quibus partiret laborem 21.
Pertesi laborem itineris murmurauerunt et a serpentibus perierunt 23.
Non ligabis os bouis triturantis 29.
Ruth tam diu messuit, donec ordea et triticum in horreis conderentur 40.
Operarii Salomonis in opus templi 56.
Anna, uxor Thobię, ibat ad opus textrinum quotidie 90.
Homo nascitur ad laborem et auis ad uolatum 101.
Labor 127.
Operatio. Labor ter 128.
Labor pro uictu 130.
Labor. Labor uanus in rebus caducis 132.
Labor hominum patet iiiuidię. Dulcis est somnus operanti 133.
Bonorum laborum gloriosus est fructus 137.
Non oderis laboriosa opera et rusticationem creatam ab Altissimo 142.
Melior est qui operatur [operatur] 1 et abundat in omnibus quam qui gloriatur et eget pane. Parua est apis et multi fruętus 144.
Operarii uita laudatur 149.
Modicum laboraui, et inueni mihi multam requiem. Operamini opus uestrum ante tempus, et dabit uobis mercedem uestram in tempore suo 151.
Arabit ludas, confringet sibi sulcos lacob 203.
Et ingressi faciebant opus in domo Domini exercituum, Dei sui 212.
Lex de successionibus 24.
Moysi, id est Legi Veteri dicitur: Videbis terram, in quam non ingredieris 30.
Esdras legit legem Domini. Audientes benedixerunt Dominum et procidentes in terram adorauerunt 90.
De publicatione Euangelii per apostolos. Psalmus XVIII 109.
Item Psalmus XXI, XXII, XXVIII 110.
Prędicatio apostolorum. Psalmus XLVII. Legis veteris euacuatio et nouę institutio. Psalmus XLVIII 112 .
Veteris Legis imperfectio. Psalmus LXXXIX 116.
Cantate ei canticum nouum, id est legem nouam ueteri antiquata. Psalmus XCV 117.
Beati qui ambulant in lege Domini. Psalmus CXVIII 119 .
Legem pone mihi. Psalmo eodem 120.
Lex tua saluauit me. Psalmo eodem. Item: Quomodo dilexi legem tuam 121.
Sagittę potentis acutę cum carbonibus desolatoriis, id est sermo Dei intima penetrans et ignita caritate excoquens cordis uitia. Psalmus CXVIIII 121.
Canticum nouum cantabo tibi, id est legem nouam. Psalmus CXLIII 124.
Lex lux est 127.
Lex 128.
Lex 132.
Vbera Ecclesię duę tabulę Testimonii. Dies Noui Testamenti, nox Veteris. Iuncturę foemorum, id est copulatio utriusque Testamenti. Vbera, odor, poma noua et uetera 136.
De lege homini
data 144.
Quęre legem, et in eam non agas insidiose. Legis uerbum sine mendacio 148.
De Syon exibit lex, scilicet noua, et uerbum Domini de Hierusalem 152.
Ve qui condunt leges iniquas et scribentes iniustitias scripserunt, ut opprimerent in iudicio pauperes 153.
Verbum Domini in ęternum manet 160.
Lex a me exiet, et iudicium meum in lucem populorum requiescet 162.
Verbum Domini non frustratur 163.
De his qui custodiunt sabbatum et tenent foedus Domini 164.
Non dicetur ultra archa testamenti Domini etc, id est lex cerimoniarum cessabit 167.
/Nouate uobis nouale et nolite serere super spinas 168.
Numquid non uerba mea sunt quasi ignis ardens et quasi malleus conterens petram?113.
Feriam domui Israel et domui Iuda foedus nouum, non secundum pactum quod pepigi cum patribus uestris 176.
Hieremias dedit libros Baruch, unum signatum, alterum apertum dicens 176: Statuam illis testamentum, alterum sempiternum, ut simillis in
Deum etc. 183.
Dabo eis cor nouum et spiritum nouum etc. 186.
Dabo uobis cor nouum et spiritum nouum 192.
Mense VIII, id est quatuor partes Veteris Testamanenti et quatuor Noui. Lex, historia, sapientia, prophetia. Euangelia, Actus apostolorum, Epistolę, Apocalypsis 196.
Balthasar rex prę omnibus diligebat Danielem. Ne tamen interdicto semel emisso derogaret, deprehensum misit in lacum leonum 198.
Vidi, et ecce quadrige, id est Euangelia. Egredientes in medio duorum montium, id est Testamentorum 213.
Libros legis Dei combussit rex Antiochus 217.
Lętitia. Dauid et omnis Israel, cum reducerent archam ludebant coram Domino 50.
Achimas uictoriam nunciauit regi Dauid; Absalonis necem tacuit, ne lętis misceret tristia. Superuenit Chusi et indicauit, ut, quam proxime humanum gaudium moeror subsequatur, doceret 53.
Heliseo prophetante Iehu regnaturum super Israel, posuerunt palia sub pedibus eius et cecinerunt tuba 64.
Dauid uncto in Ebron fuerunt ibi tribus diebus edentes et bibentes in gaudio 71.
Illata archa in sancta sanctorum egressisque sacerdotibus de sanctuario Leuitę et cantores uocibus musicisque instrumentis insonuerunt 75.
Dimissi a Cyro benedixerunt Deum, exultauerunt cum musicis et lętitia diebus VII. Lętitia iuniorum et dolor seniorum in reędificatione templi 89.
Lętitia Annę, cum a longe uidit Thobiam filium aduentantem 92.
Lętitia populi de uictoria Iudith et ipsius ludith inter eos concionantis 96.
Lętitia Iudeorum, cum Assuerus reuocaret edictum, quo iubebantur occidi permittens illud conuerti in eorum emulos et persecutores 99.
Exultat se esse exauditum. Psalmus VI 109 .
Lętentur quęrentes Deum. Psalmus LXVIIII 114.
Repletum est gaudio os nostrum etc. Psalmus CXXV 122.
Lętetur Israe! in eo qui fecit eum etc. Psalmus CXLVIIII 125.
Stultorum exultatio ignominia 126.
Risum dolor, gaudium sequitur luctus 128.
Gaudium 130.
Nihil est melius quam lętari in opere suo etc. 133.
Melior tristitia lętitia 134.
Adolescentia et uoluptas uana sunt 135.
Occurristi letanti 166.
Factum est mihi uerbum tuum in gaudium et lętitiam cordis
mei, quoniam inuocatum est nomen tuum super me, Domine Deus exercituum 171.
Celeuma quasi calcantium concinetur aduersum omnes habitatores terrę 174.
Nuptię filiorum Iambri conuersę sunt in luctum Ionatha et Symone ulciscentibus fratrem suum, quem illi tenebant captiuum 221.
Liberum arbitrium. Hodie proposui in conspectu tuo uitam et bonum, mortem et malum etc. 29.
Anima mea in manibus meis semper. Psalmus CXVIII 121.
Nisi Dominus ędificauerit domum. Psalmus CXXVI 122.
Deus ab initio constituit hominem, et reliquit illum in manu consilii sui etc. Apposuit tibi aquam et ignem. Ad quod uolueris, porrige manum tuam. Ante hominem uita et mors, bonum et malum; quod placuerit ei, dabitur illi 144.
Ecce ego do coram uobis uiam uitę et uiam mortis etc. 173.
Lectio. Dabir prius Carathsephor, id est ciuitas litterarum 133.
Aperta sunt prata, id est libri sapientię sacrę 131.
Mulier fortis, id est Sacra Scriptura 132.
Luna designans tempora 150.
MATTHEVS
Libido. Omnis qui uiderit mulierem ad concupiscendum V. Si oculus tuus fuerit nequam VI. Socrus Petri febri laboratur, id est libidine ardens conuertitur VIII. Demones intrant in porcos, et grex mergitur VIII. Hoc genus non eiicitur nisi per orationem et ieiunium XVII. Talentum domini defodiens in terra XXV.
Luxuria. Lata porta et spaciosa uia est quę ducit ad perditionem VII. Luca VII Ecce qui mollibus uestiuntur in domibus regum sunt XI. Qui uoluerit animam suam saluam facere, perdet eam XVI. Talentum domini defodiens in terra XXV.
Lectio. In monte excelso lesus apparuit gloriosus. Si per infirmitatem cadimus in faciem obstupefacti, tangit confortans ac dicens:
Surgite, nolite timere XVII. Abiit Iesus per sata sabbato. Rabula: Ambulant per sata eum Domino qui in Scripturarum meditatione delectantur. Esuriendum panem uitę, id est Dei amorem in se euenire desiderant. Vellunt spicas et terunt, dum testimonia discutiunt, donec inueniant quod latebat in littera, et hoc sabbato, dum a turbidis cogitationibus uacant XII. Fermentum quod mulier abscondit in farinę satis tribus, donec fermentatum est totum. Thesaurus absconditus in agro XIII. Panis filiorum et micę de mensa dominorum. Prius curat debilitantes, deinde pascit. Dimittere eos ieiunos nolo, ne deficiant in uia XV. Cedunt ramos de arboribus et sternunt in uia Domini XXI. Prandium est eloquium Dei. Eloquiorum fortia sunt tauri, delectabilia eorum sunt saginata XXII. Videbitis Filium hominis uenientem in nubibus cęli cum uirtute multa et maiestate. Cęlum et terra transibunt, uerba autem mea non pręteribunt XXIIII.
Liberalitas. Qui petit a te, da ei et uolenti mutuare a te ne auertaris. Sit elemosyna tua in abscondito V. Quicunque potum dederit uni ex minimis istis calicem aquę frigidę tantum in nomine discipuli, amen dico uobis, non perdet mercedem suam X. Manum aridam sanauit. Dominus iubens extendere, id est elemosynam porrigere XII. Vende omnia quę habes et da pauperibus, et habebis thesaurum in cęlo XIX. Dilationem petenti et debitum dimisit Dominus. Vendentes oleum sunt pauperes qui accepta elemosyna largienti retributionem impetrant a Domino XXV. Quamdiu fecistis uni de his fratribus meis minimis, mihi fecistis XXV. Esuriui, et dedistis mihi manducare etc. XXV.
Labor. Venite ad me omnes qui laboratis etc. XI.
MARCVS
Lectio. Ramos cedit de arboribus et sternit in uia Domini qui doctorum pręcepta colligens discit placere Domino et alios instruere
XI.
Liberalitas. Lepra mundatus munus iubetur offerre, iuxta illud: Date elemosinam, et omnia munda sunt uobis I. Honor pro elemosyna. Apostolus: Honora uiduas quę uere uiduę sunt VII. Quisquis enim potum dederit uobis calicem aquę frigidę etc. IX. Vidua quę misit duo minuta in gazophilacium XII. Mulier effudit unguentum super caput Domini XIIII. Mulieres sequentes Dominum et ministrantes ei de sua substantia XV.
Labor. Renuntiant apostoli Domino quę egerant et docuerant, et ipse iubet eos requiescere pusillum et non continuo laborare. Laborantibus in remigando contra uentum affuit Dominus. Confortauit eos, et uentus cessauit V. Simon iste qui portat crucem in anguria, is est qui laborat pro laude humana. Cogunt enim homines hunc laborare, quem non cogit timor et dilectio Dei XV./
Libido. Herodias reliquit uirum, adhęsit adultero; Ioannem scelus arguentem necandum curauit VI. Libidinosa uoluntas coegit in illum manum mittere, quem sciebat iustum et sanctum VI.
Lis. Regnum in se diuisum, domus, Sathanas non possunt stare III.
Liberum arbitrium. Vltro terra fructificat, id est non necessitate eoacta contra propriam uoluntatem IIII.
LVCAS
Liberalitas. Qui habet duas tunicas, det non habenti, et qui habet escas, similiter faciat III. Omni autem petenti te tribue. Benefacite et mutuum date nihil inde sperantes. Et erit merces uestra multa et eritis filii Altissimi. Estote ergo misericordes. Date et dabitur uobis; mensuram bonam et confertam et coagitatam et supereffluentem dabunt in sinum uestrum. Eadem quippe mensura, qua mensi fueritis, remetietur uobis VI. Mulieres ministrantes Iesu de facultatibus suis VIII. Pro quinque panibus et duobus piscibus turbę
esurienti datis redditi sunt XII cophini pleni IX. Date elemosinam, et ecce omnia munda sunt uobis XI. Vendite quę possidetis et date elemosinam. Facite uobis saculos qui non ueterascunt, thesaurum non deficientem in cęlis, quo fur non appropiat neque tinea corrumpit. Vbi enim thesaurus uester est, ibi et cor uestrum erit XII. Cum facis prandium, non uocabis amicos, fratres, cognatos, uicinos, diuites, sed pauperes, debiles, claudos, cęcos. Et beatus eris, quia non habent retribuere tibi. Retribuetur enim tibi in resurrectione iustorum XIIII. Scio, quid faciam, ut, cum amotus fuero a uillicatione, recipiant me in domos suas. Debitoribus partem debiti dimittit, et laudatur a Domino XV. Facite uobis amicos de mamona iniquitatis, ut, cum defeceritis, recipiant uos in ęterna tabernacula. Ars artium peritissima elemosina XVI. Ecce dimidium bonorum meorum do pauperibus et siquid aliquem defraudaui, reddo quadruplum XIX.
Luxus. Dissipauit substantiam luxuriose uiuendo. Facta fame coepit egere. Missus pascere porcos cupit uentrem implere siliquis, et nemo dabat illi XV.
Libido. Dissipat substantiam; eger esurit, porcos pascit, siliquis porcorum satiari cupit, id est luxuria. Et nemo dat, quia carnis appetitus insatiabilis XV.
Labor. Sint lumbi uestri pręcincti XII. A seruo, cum impleuerit, quod pręceptum est, insuper aliud exigitur, quia, dum uiuimus, debemus semper operari XVII.
Lex. Duo denarii dati stabulario sunt duo Testamenta uel duo pręcepta dilectionis X. Regnum Dei, id est Euangelium simile grano synapis. Item fermentum quod mulier abscondit in satis tribus farinę XIII. Lex et prophetę usque ad Ioannem. Facilius est cęlum et terram pręterire quam de lege unum apicem cadere XVI. Morus eradicata et in mare translata est Euangelium translatum ad gentes XVII. In Lege non esse perfectionem patet ex eo quod cum adolescens se Legis mandata implesse diceret, subiunxit Dominus: Si uis perfectus esse etc, quod ad Euangelium
pertinet XVIII. Domine, ecce duo gladii hic. At ille dixit eis: Satis est. Satis enim sunt duo Testamenta ad muniendum se contra spiritus nequitię XXII. Iussu quidem Legis Pasca cum amaricantibus edebatur, quia adhuc amaritudo manebat. Post resurrectionem uero cibus fauo mellis dulcoratur XXIIII.
Letitia. Ve uobis qui ridetis nunc, quia lugebitis et flebitis VI. Symphonia et chorus, epulatio et gaudium / propter eum qui mortuus erat et reuixit. Perierat, et inuentus est XV.
Liberum arbitrium. Quotiens uolui congregare filios tuos etc. et noluisti XIII. Pater duorum filiorum alterum uolentem discedere non retinet, alterum uolentem manere non repellit. Rursum illum reuertentem suscipit, nemini tollens arbitrii libertatem XV.
Lectio. Pręceptor, per totam noctem mundanę scientię laborantes nihil cępimus. In uerbo autem tuo laxabo rethe, id est in profundo sacrę Scripturę. Vnde tanta piscium copia hauritur, ut ambę nauiculę impleantur, altera dilectionis Domini, altera promimi V.
IOANNES
Liberalitas. Vngit pedes Iesu qui sequitur uestigia eius. Capillis tergit qui habens superflua dat pauperibus. Capilli enim superflua cor poris uidentur XII. Qui accipit siquem misero, me accipit. Siquis autem me accipit, accipit eum qui me misit XIII. Esto Ioseph et tege in paupere Christi nuditatem non semel, sed in tuo tumulo spiritali considerando reconde et cooperi et misce myrrham et aloen amaricantia considerando uocem illam: Ite, maledicti in ignem ęternum, qua nihil amarius XVIII.
Labor. Operamini non cibum qui perit, sed qui permanet etc. VI. Me oportet operari opera eius qui misit me, donec dies est. Venit nox, quando nemo potest operari IX. Quod secundum pręsens seculum laboramus, uix usque ad mortem sufficit. Quod uero pro
ęterna uita agitur, etiam post mortem seruatur etc. XV.
Lex per Moysen data est, gratia et ueritas per Iesum Christum facta est I. Optimum uinum adhuc seruauit Iesus, id est Euangelium usque ad sextam ętatem distulit II. Quinque panes ordeacei signant Legem quinque libris Moysi scriptam; ordeacei, qui cibus est iumentorum et seruorum. Lex autem seruis data est et carnalibus quasi iumentis. Quod autem nouos panes noluit facere, sed allatos cumulauit, signat quia Veterem Scripturam non reprobauit, sed implendo patefecit VI. Ego dedi eis sermonem tuum etc. Sermo tuus ueritas est XVII.
Lętitia. Gauisi sunt discipuli uiso Domino XX.
Lectio. Fons Iacob Scripturę sunt, siquidem instructi in Scripturis bibunt ut Iacob et filii eius. Simplices autem et rudes bibunt more pecorum Iacob IIII. Fons Iacob Scripturę sunt, aqua uero Iesu sunt Scripturarum sensus spiritales IIIL Iesus inclinans se deorsum digito scribebat in terram VIII. Qui intrat per ostium pastor est ouium. Ostium Scripturas uocauit. Hę enim Dei cognitione aperiunt, hę oues custodiunt et lupos superuenire non permittunt, hereticis introitum pręcludentes. Ostiarius est Moyses, cui eloquia Dei credita sunt uel Spiritus Sanctus, per quem Scripturę reseratę nobis indicant Christum X.
PAVLVS AD THIMOTEVM II
Lis. Noli contendere uerbis. Ad nihil enim utile est nisi ad subuersionem audientium. Stultas et sine disciplina quęstiones deuita, sciens quia generant lites. Seruum autem Domini non oportet litigare, sed mansuetum esse ad omnes etc. II. AD TITVM: Stultas autem quęstiones et geneologias et contentiones et pugnas Legis deuita III. IACOBI: Damnat zelum et contentiones III. Bella et lites ex concupiscentiis IIIL APOCALYPSIS: Datum est ei, ut sumeret pacem de terra, id est quietem ab iis qui sunt terrenis dediti VI.
Libertas. AD CORINTHIOS II: Vbi spiritus Domini,ibi libertas ffl.
Liberalitas. AD ROMANOS: De quorundam collatione in
sanctos. Debitores sunt eorum. Nam si spiritalium eorum paricipes facti sunt gentiles debent et in carnalibus ministrare eis XV. AD CORINTHIOS I: Non alligabis os boui trituranti etc. Si nos uobis spiritalia seminauimus, magnum est, si carnalia uestra metamus? IX. De collectis in sanctos facite per unam sabbati XVI. II: Macedonum largitionem in sanctos laudat et eorum exemplo hortatur Corinthios. Si enim uoluntas prompta est secundum id quod habet, accepta est; non secundum id quod non habet. Non enim ut aliis sit remissio, uobis autem tribulatio, sed ex ęqualitate in pręsenti tempore uestra abundantia illorum inopiam suppleat etc. VIII. Qui parce seminat, parce et metet; et qui seminat in benedictionibus etc. Hilarem enim datorem diligit Deus. Dispersit, deditpauperibus etc. Facientibus elemosynam dicitur, quod abundabunt pane et in iustitia proficient et in simplicitate fidei IX. AD PHILIPPENSES: Repletus sum acceptis quę misistis, in odorem suauitatis hostiam acceptam, placentem Deo IIII. AD THIMOTEVM II: Det misericordiam Dominus Onesiphori domui, quia sępe me refrigerauit, cathenam meam non erubuit, sollicite me quęsiuit et inuenit I. AD PHILEMONEM: Philemoni gratias agit, quod per eum uiscera sanctorum requieuerint I. ACTVVM: Petrus claudo petenti elemosynam dedit sanitatem III. Tabita, quę et Dorca, elemosinis meruit a morte suscitari pauperibus pro ea Petrum deprecantibus IX. Cornelius centurio ob largitionem elemosinarum suscepit fidei reuelationem et a Petro baptizatus est X. Dominus dixit beatius esse magis dare quam accipere XX. IACOBI: Religio munda uisitare pupillos et uiduas in tribulationibus eorum I. Si indigentibus et nudis quis dixerit: Calefacimini et saturamini; non dederit autem, quid proderit? II. IOANNIS I: Qui necessitatem patienti non subuenit, cum possit, caritas Dei in eo non manet III.
Libido. AD CORINTHIOS I: Omnino auditur inter uos fornicatio etc.
V.
Nolite errare: fornicarii, idolatrę, adulteri, molles, Sodomite, fures, auari etc. regnum Dei non possidebunt. An nescitis, quoniam qui adhęret meretrici, unum corpus efficitur? Qui fornicatur, in corpus suum peccat VI. AD EPHESIOS: De fornicatione et immunditia uitanda et turpitudine V. AD HEBREOS: Fornicatores enim et adulteros iudicabit Deus XIII. APOCALYPSIS: Fornicatio quot modis intelligitur in glossis II. Fornicatoribus pars erit in stagno ardenti XXI.
Labor. AD CORINTHIOS I: Laboramus operantes manibus nostris IIII. Abundantius illis omnibus laboraui: non ego autem, sed gratia Dei mecum XV. AD EPHESIOS: Laborate manibus IIII. AD COLOSSENSES: Omnia quęcunque facitis in uerbo aut in opere, omnia in nomine Dei nostri Iesu Christi gratias agentes Deo et Patri per ipsum III. AD THESSALONICENSES I: Nocte ac die operantes, ne quem uestrum grauaremus II. Vt operentur manibus IIII. II: Non inquieti fuimus inter uos neque gratis panem manducauimus ab aliquo, sed in labore et fatigatione nocte et die operantes, ne quem uestrum grauaremus. Siquis non uult operari, neque manducet III. ACTVVM: Paulus Corinthi apud Aquilam et Priscillam manens operabatur cum eis artem scenofactoriam, sabbatis autem disputabat in synagoga XVIII. Dicit manuum labore sibi ministrasse XX.
Lex. AD ROMANOS: Peccantes contra legem uel naturę uel scriptam peribunt. Legem non habentes ipsi sibi sunt lex II. Quęcunque Lex loquitur, his qui in Lege sunt loquitur. Ex operibus Legis non iustificabitur omnis caro coram illo. Per Legem cognitio peccati etc. de Lege et Gratia. Legem ergo destruimus per fidem? Absit, sed legem statuimus III. Lex iram operatur. Vbi enim non est Lex, nec pręuaricatio IIII. Lex
subintrauit, ut abundaret delictum V. De seruitute Legis et libertate Gratię caput VI, VII, VIII. Verbum consummans et abreuians , id est Euangelium IX. AD CORINTHIOS II: Littera occidit, spiritus uiuificat etc. de Veteri ac Nouo Testamento III. Vetera transierunt,
ecce facta sunt omnia noua V. AD GALATAS: Ex operibus Legis non iustificabitur omnis caro II. Quicunque enim ex operibus Legis sunt, sub meledicto sunt. Post factam Abrahę promissionem CCCC et XXX anno facta est Lex. Lex propter transgressionem posita est, donec ueniret semen, cui promiserat etc. Conclusit Scriptura omnia sub peccato etc. Lex pędagogus noster fuit in Christo, ut ex fide iustificemur. At ubi uenit fides, iam non sumus sub pędagogo III. Abraham duos filios habuit. Hęc sunt duo Testamenta etc. IIIL AD PHILIPPENSES: Legalia cessare succedente Euangelio III. AD THIMOTEVM I: Scimus autem, quia bona est Lex. Siquis ea legitime utatur, scientes hoc, quia Lex iusto non est posita, sed iniustis I. AD HEBREOS: Lex per angelos accepit initium, Euangelium per Dominum II. Translato sacerdotio de tribu Leui ad tribum Iuda, de qua Christus. Necesse est ut Legis translatio fiat. Nihil ad perfectum adduxit Lex. Iesus melioris Testamenti sponsor VII. Collatio Veteris et Noui Testamenti X. Lex Vetus terroris, Lex Noui amoris XII.
Lętitia. AD PHILIPPENSES: Gaudete in Domino semper; iterum dico: Gaudete. AD THESSALONICENSES I: Semper gaudete V.
Liberum arbitrium. AD CORINTHIOS I: Omnia mihi licent4 sed non omnia expediunt VI.
Lectio. AD ROMANOS: Quęcunque scripta sunt, ad nostram doctrinam scripta sunt XV. AD CORINTHIOS II: Littera occidit, spiritus uiuificat etc. III. AD EPHESIOS: Impleamini Spiritu Sancto loquentes uobis metipsis in psalmis, hymnis et canticis spiritalibus etc. V. AD COLOSSENSES: Verbum Christi habitet in uobis abundanter III. AD THESSALONICENSES I: Prophetias nolite spernere V. AD THIMOTEVM II: Omnis scriptura diuinitus inspirata utilis est ad docendum, arguendum, corripiendum et erudiendum in iustitia III. PETRI II: Et habemus firmiorem propheticum sermonem, cui benefacitis attendentes quasi lucernę lucenti in caliginoso loco, donec dies elucescat et lucifer oriatur in cordibus uestris I. APOCALYPSIS: Arcus sedentis super
equum album, id est scriptura Christi, quę suos illuminat et occidit inimicos VI. Et habebat in manu sua libellum apertum, quia Christus ueniens aperuit sensum Scripturarum X. Mensuram harundineam, id est diuinam Scripturam Dei sapientia compositam, qua tangit et illustrat corda fidelium XXI. Et qui sitit, ueniat, et qui uult, accipiat aquam uitę gratis XXII.
METHAMORPHOSES
Lis.
Phineus in nuptiis Persei rixatus in saxum cum suis uertitur V .
Contentio Mineruę cum Neptunno circa nomen urbis Athenarum V .
Iason a Medea monitus inter armatos iecit lapidem, et ipsi inuicem
digladiantes mutuis ictibus conciderunt VII .
Lis inter Aiacem et Vlixem de armis Achillis XIII .
Liberalitas.
Hercules moriens reliquit sagittas Philocteti , qui una earum cadente
grauiter in pede uulneratus fuit IX .
Munera mutua inter Anchisem, Ęneam et Anium apud Delphos XIII .
Libido.
Apollo arsit uisa Daphne, Iuppiter Ione, Pan Syringa I .
Iuppiter uitiauit Calistonem, Apollo Clymenen, Neptunnus Cornicem, Iuppiter Europam.
Nictimene Lesbia patri ignaro se supposuit. Mercurius adamauit Hersen, Cecropis filiam II .
Acteon Dianam nudam tantum uidit et in ceruum uersus a suis canibus laceratur. Semele
Iouis concubitum, quo cum Iunone coit, appetiit. Maior uoluptas feminarum quam uirorum iudice
Tyresia utrunque sexum experto. Echo amore Narcisi tabuit uersa in lapidem.
Narcysus forma propria captus in florem uertitur III .
Naias nympha iuuenes uertebat in pisces et ipsa in piscem mutatur. Sol uitiauit
Leuchotoen , a quo Clitie deserta prę dolore uersa est in heliotropium . Salmacis adamauit Hermaphroditum. Hęc natura fonti mansit. Medusę crines in
serpentes mutati, quia in templo Mineruę concubuit cum Neptunno IIII .
Pireneus Musis uim inferre uoluit; casu elisus moritur. Dites rapuit
Proserpinam. Alpheus insecutus Arethusam per
subterraneos meatus ab Elide usque in Orthigiam, Sicilię insulam V .
Hemus et Rhodope pari amore flagrantes. Iouis, Apollinis, Bacchi, Saturai amores. Latona
persecutionem Iunonis passa ob commissum cum Ioue adulterium. Thereus propter Philomenam
stupratam sęua passus. Aquilo rapuit Orithiam VI .
Medeę et Iasonis amor. Cygnus, Heries filius, amore pueri se
pręcipitauit et in olorem uersus est. Semper ab eo elusus, cum eius iussu pugnasset cum
uolucribus, leone, tauro. Menephron more ferarum cum matre concubuit. Aurora Cephalum rapuit,
et ut coniugem suam Procrim interficeret, curauit. Procris tentata prodere noluit fidem
coniugii VII .
Scylla, Nisi filia, Minois amore capta, Megaram, patris regnum, prodidit. Pasiphe tauro
iuncta Minotaurum edidit. Ariadna Theseum a Minotauro liberauit, sed ab eodem miserabiliter
relicta Libero patri copulatur VIII .
Meleager amore Athalantes auunculos interfecit, ipse a matre Althea periit. Achelous
Perimellem uitiauit, Neptunnus Mestram VIII .
[Achilles] Achelous et Hercules certarunt pro Deianira. Iuppiter
admauit Alcumenam, Byblis fratrem IX .
Orpheus Euridicen, qua amissa puerilem Venerem instituit X .
Apollo amauit Cyparissum et Iacinthum, Iuppiter Ganimedem. Propetides, Ametunti filię, primę uulgauere corpora in triuio ira Veneris. Pygmaleon signi eburnei forma captus. Myrrha Cynarę patri inscio se
supposuit. Hyppomanes et Athalanta, cum in luco Cybellis concubuissent, ab
ea in leones mutantur. Mente nympha adulterium cum Dite commisit, a Proserpina in mentam
herbam mutatur X .
Orpheus ob puerorum Venerem a mulieribus interficitur. Peleus Thetidem eludentem se
uinculis strinxit; ex ea habuit Achillem. Esacus Epiriphemnympham insecutus; illa fugiens
serpentis morsu periit, ille prę dolore in pelagus se pręcipitauit XI .
Ceneis uitiata a Neptunno XII .
Cyclops amore Galatheę furens siluas questu replebat. Quam ubi aspexit in gremio Athidis
iacentem, illum saxo oppressit, illa in mare se pręcipitem dedit XIII .
Circe adamauit Glaucum, Scyllam ab eo sibi prępositam mutauit in formam canum pubetenus.
Apollo cum Sybilla, Glauci filia, concubuit. Circe, ut Vlixem retineret, socios eius in
uarias formas uertit. Picum contempta in auem sui
nominis mutauit. Vertumnus Pomona potitur XIIII .
Labor
successit sęculo argenteo. Isis dea lanigera I .
Thesei labores, Minotaurus, Procustes , Geriones VII .
Apollo et Neptunnus in homines uersi operas locauerunt in Ilio construendo XI . /
Lex
Argis uetabat patriam mutare. Mitillus in somnis monetur ab Hercule
iuxta Hesereum , Italię amnem, oppidum constituere. Re per suffragia diuisa
lapilli nigri in albos mutati sunt. Oppidum positum uocatum Thaliareum a
Thara, Neptunni filio. Itaque legibus derogatum somni auctoritate XV .
Lectio.
Philomena elinguis facta manibus effinxit casum suum et intextum telę
sorori misit VI .
SENECA
Lis. Litigantium scelus 50.
Causidicorum superbia 75.
Absentem lędit, qui cum ebrio litigat 83.
Libertas. Hanc non alia res tribuit quam fortunę negligentia 80.
Semiliberum dixit Cicero; notatur ignauię 79.
Libertas est seruire philosophię 3.
Quid sit libertas 17.
Absoluta libertas 20.
Lacon puer captus, ne seruiret, illisum parieti caput rupit 30.
Nemo liber est qui corpori seruit 43.
Magni ęstimanda libertas 52.
Liber est non in quem parum licet fortunę, sed in quem nihil 55.
Liberalitas. Socrati cum multi multa offerrent, Eschines se ipsum obtulit 24.
Munera non sine honore sunt, quę aut nemo illis alius dedit aut nos nulli alii. Exemplum Alexandri 25.
Dabo egenti, sed ut ipse non egeam 26.
Alexander urbem donatam recusanti, quod sibi non conueniret: Non quęro, inquit, quid te accipere deceat, sed quid me dare 27.
Marcus Antonius apud Rabirium poetam: Hoc habeo, inquit, quodcunque dedi 39.
Beneficium etiam ingrato dandum 46.
Errat, siquis existimat facilem rem esse donare 62.
Nihil petas quod negaturus es, nihil negabis quod petiturus es 86.
Luxus. Luxuriose uiuentes carpit 24.
Quamuis diuites miseri sunt, qui uentri ac libidini se dedunt, quorum animus inerti ocio torpet 43.
In luxum nimium 44.
Luxuria 49.
Nulla res magis iracundiam alit quam luxuria 51.
Voluptas 60.
Momentanus et Rapicius uoluptatibus dediti. Epicurus 61.
Luxuria effluentes detestatur 69.
In luxum 70.
Luxuria et diuitię 71.
Quomodo fugiatur luxuria 73.
Luxuria pecuniam turpiter amittens quam turpius reparet 88.
Vnguentarios Lacedemonii urbe expulere, quia oleum disperderent 102.
In luxuriam effoeminatorum 110.
Quidam luxuriante filio luxuriare coepit; filius accusat patrem dementię 129.
Voluptas ad dolorem uergit 9.
Voluptates in tormenta uertuntur. Voluptas contemnenda 10.
Quis hostis in quenquam tam contumeliosus fuit quam in quosdam uoluptates suę sunt etc. 13.
Luxuria epulonum 15.
Voluptates latronum more quos philisteas Ęgyptii uocant, in hoc nos amplectuntur, ut strangulent 17.
Diutius uiuitur, si uoluptas coherceatur, ut Plato 20.
Luxuria ędificiorum 36.
Luxuria 39.
Quid adinuenitluxuria, etiterum. A natura luxuria desciuit 40.
Voluptas bonum pecoris est 42.
Luxuria diuitum 55.
Luxuria opulentię 56.
Luxuria diuitum 61.
Luxuriosi loquacitate delectantur 61.
Voluptas communis cum brutis 62.
Libido. In uirginem libidinose locutam 13.
Libido 49.
Caius Cęsar Valerio obiecit, qualis in concubitu esset
uxor eius; Chereę contribuno signum petenti modo Veneris, modo Priapi dabat 78.
Qui nulli rei nisi uino et libidini uacant 79.
De obscena libidine cuiusdam Hostii diuitis, qui scelera sua in speculo spectabat 91.
Incesti damnatus, antequam deiiceretur de saxo, inuocauit Vestam; deiecta repetitur ad poenam, defenditur 119.
Abdicauit quidam filium; abdicatus se contulit ad meretricem; ex illa sustulit filium; ęger ad patrem misit; cum uenisset, commendauit ei filium suum et decessit; adoptauit puerum; ab altero filio pater accusatur dementię 127.
In uxorem de adulterio suspectam 129.
In adulterio deprehensam uir interemit 137.
Flaminius proconsul in conuiuio unum ex damnatis occidit, exoratus a meretrice 138.
Impudici signa 17.
Stupra et adulteria impunita 47.
Labor. Stoici nunquam ociosi 63.
Necesse est ut opprimant onera, quę ferente maiora sunt 73.
Omnis labor aliquo referatur 74.
Inuicti laboribus Vlixes et Hercules 75.
Liuius Drusus pertesus uitam inquietam dixisse fertur uni sibi ne puero quidem unquam ferias contigisse 79.
Miscenda labori quies; hinc dies et nox 2.
Non est uir strenuus qui laborem fugit 8.
Labor bonum non est, sed laboris contemptio 12.
In eos qui se negotiis inanibus occupant 21.
Non debemus occupationibus indulgere 27.
Lex. Propter uitia opus fuit legibus. Legum latores Solon, Lycurgus, Artanus, Allucus, Cheronda 40.
Leges proficiunt ad bonos mores 44.
Lętitia. Gaudium inane 80.
De solido et inani gaudio 9.
Inter gaudium et uoluptatem 20.
Gaudium sapientis ex uirtutum conscientia. Gaudium opum, honorum etc. causę doloris sunt 21.
Sapientis gaudium nulla causa rumpitur 27.
Lectio. Philosophorum optimorum libri euoluendi: Zenonis, Pythagorę, Democriti, Aristotelis, Theophrasti 80.
Hortatur ad legendum et scribendum 82.
Lectio multiplicium uitanda 2.
De modo legendi. Laudat libri sibi missi dulcedinem 15.
Cripta Neapolitana obscura et tenebrosa 19.
Nec tantum scribere nec tantum legere debemus, sed horum uicissitudine uti. In legendo imitemur apes 34.
Qualiter alios imitari oporteat in scribendo 35.
Vni lectioni intenti diuersum propositum habentes 54.
Loci deseriptio. Cripta Neapolitana 108.
[Serpens mire] Villa Scipionis 36.
PLATO
Lis Atrei et Thyesti solem et sydera retro egit 72.
In eos qui omne uitę tempus in controuersiis conterunt 202.
In foro iudiciali honeste uersari non esse malum. Qui inique per malitiam causas agunt 318.
Litigantes non permittantur aut iurare persudendi causa aut sibi generique suo imprecari aut turpiter supplicare aut commiseratione muliebriter uti, sed quod iustum putant,
mansuete doceant et docentem audiant 320.
Siquis in domo aliena quęrere suum uelit 321.
De pręscriptione. De eo qui litigantem aut testem prohibet uenire in iudicium 321.
/
Libertas. Extremę libertatis licentia extremę seruitutis est principium 225.
Libertas ubi seruitutis libertatisque mediocritas 278.
In eos qui omnibus uiuendi pręferunt libertatem. Seruitus et libertas, si modum excędat, mala est 337.
Liberalitas. Omnia communia 225.
Ab impuro capere munera neque bonum uirum neque deum decet 283.
Priscum prouerbium: Vere amicorum omnia esse communia 286.
Vectigal nullum rerum importandarum neque exportandarum. Frugum distributio 303.
Quod dii non placentur muneribus iniquorum 313.
Luxus. Cur quis a uoluptate uincatur 87.
Voluptas atque dolor animam corpori subiiciunt et corpoream efficiunt 180.
Turpior est qui uoluptatibus cędit quam qui succumbit doloribus 267, 269.
Leges circa tollendas uoluptates doloresque oportere uersari 267.
Sępius detrimentum et dolorem homini affert uoluptas, hebetudinem in animo et obliuionem, insipientiam et petulantiam pariens 331.
Vitam illam, quam beatam uocant, Italicarum Siracusanarumque mensarum plenam, nullo modo probaui bisque in die saturum fieri et nocte nunquam iacere solum etc. talis nunquam prudens euadet 332.
Voluptas corporis non implet animum 410.
Libido. Venereę uoluptates ingentissime omnium existimantur, nullius intelligentię compotes 37.
Nulla uoluptas neque uehementior neque furiosior 201.
Vnde sperma? Vnde auiditas libidinis 263.
Coitus uehemens appetitio 293.
Amator formę nullum animo amati prębet honorem. Propter Venerem mortem sibi consciuerunt Thyeste, Edippodes , Machareus. Abstinendum a maribus 302.
Libido. Oblectationem Veneream seruilem certe atque ingratam et absurdam nec uerę uoluptatis nomine dignam etc. 334.
Labor. Motus optimus ille est, qui in se met ex se ipso fit, ut exercitatio gymnastica 262.
Motus prodest corpori. Exercitatio infantium ex motu ad uirtutem animi proficit 295.
Laboribus corporis Veneris robur infringunt 302.
Lex quid sit. Minos de lege 18.
Nemo permittendus contra legem aliquid agere 77.
Phitacus ait legem extare apud Gręcos, per quam iuberetur libros scelestorum hominum etiam bonos e medio tolli, ut autorum memoria deleretur 108.
Pindarus: Lex est omnium regina mortalium 125.
Adrastia, legum dea 209.
Minus delinquit qui non sponte aliquem perimit quam qui circa constitution es de h onestis et bonis iustisque fallit 209.
Leges a deo hominibus inspirantur 266.
Minos, Lycurgus, Solon legum conditores. Legum finis cultus diuinus 267.
Leges ferendę boni gratia 268.
Legum lator ad amplissimam uirtutem dumtaxat respiciat 268.
Propositum erit legiferi cętera bona prę animi bonis paruifacere 280.
Prope interitum est ciuitas, in qua magistratus legi pręsunt. In qua autem legi omnes obediunt,salua permanebit 283.
Legum, quę consuetudine stabilitę sunt, mutatio
periculosa 296.
In eos qui pręferunt legibus aliorum / arbitrium uel timentes non audent lege agere. Lex de honesto bono iustoque confidat. Patris matrisque personam legum lator gerat 305.
Quod necesse sit leges hominibus ponere 307.
Lex omnis ad uirtutem spectet 322.
Finis legum, ut dei cultu et uitę puritate optimum atque pulcherrimum exitum consequaris 324, 325.
Magis uelint subesse legibus uictores quam uicti 334.
Principio leges tales sint, que non ad opes pecuniasque comparandas neque ad libidines mentes conuertant, sed cum tria sint: anima, corpus, pecunia, uirtutem animi maxime anteponant, secundo uero loco uirtutem corporis uirtuti animi seruientem; tertio ultimoque gradu pecuniarum precium collocent animo corporique ministrans. Quęcunque lex hęc efficit, recta est, re uera beatitudinem utentibus afferens. Lex etiam regibus dominetur 337.
Ęternam legem mundis animis fas est cognoscere, iudicare non fas est 398.
Lętitia. Voluptas bona et mala 29.
Voluptatem non esse bonum 36.
Voluptates impedimenta sunt uirtutum 37.
Quicunque igitur ad disciplinas et cętera talia omni desiderio flagrant, puram ipsius animę expetunt uoluptatem, corporis autem oblectamenta
despiciunt, nisi quis fictus, non uerus philosophus sit 215.
Voluptas philosophi. Voluptas uiri sapientis et iusti. Voluptas luxuriosi 225.
Maior uoluptas philosophi quam auari uel ambitiosi 231.
A uoluptatibus ludisque cauendum 269.
Amentes consiliarii uoluptas et dolor 270.
A uoluptate et dolore primum uirtus et uitium animo innascuntur 272.
A risu nimio et lachrimis abstinendum. Voluptas et dolor 285.
Nec uoluptas sequenda nec fugiendus dòlor 295.
Sophocles et Dionysius, Sicilię tyrannus, obiere repente uterque accepto tragicę uictorię nuncio 400.
Liberum arbitrium 377.
Quod nec intellectus cęlo subditur nec uoluntas 378.
DIONYSIVS HALICARNASEVS
Lis. Patroni officium in clientem et clientis erga patronum. Clientes uocati thetę apud Athenienses, apud Thessalos penestę 33.
Liberalitas. Tullus Hostilius rex creatus regionem, quę sortis regum erat, iis qui sortem non habebant uiritim diuidi iussit 54.
Libido. Iasius Cereris appetens concubitum fulmine ictus periit 20.
Poena Vestalium delinquentium 50.
Sub Tarquinio Pinaria, Publii filia, Vestalis deprehensa non casta 78.
Apius decemuir Verginię amore captus eam Claudii, clientis sui, seruamiudicauit, cum liberaesset. Pater uero Verginius, quoniam filiam aliter a contumelia liberare non poterat, occidit 289.
Legum latores Minos et Lycurgus 48.
PROBLEMATA ALEXANDRI APHRODISEI
Libido.
Cur suibus in libidinem proruentibus siquis in pudenda acetum suffuderit,
a coitu cessant 9.
Cur amatorum extremę partes aliquando frigidę, aliquando calidę sunt! 16.
Labor.
Cur onera portantes uel trahentes cum cantu incedunt 15.
Cur labor somnum allicit 25.
Lętitia.
Cur subita et insigni lętitia pręuenti aliquando exanimantur 12.
PROBLEMATA ARISTOTELIS Luxus.
Cur aliqui ęgrotent, cum uitam luxuriosam uiuere assueti agere cessarunt 66.
Dionysiaci technitę, id est artifices Bacchanales et histriones 69.
Libido.
Quare qui concumbunt, in oculorum acumine offenduntur. Item dissoluuntur et languescunt. Quare qui equitant assidue, libidinosiores euadunt. Cur corpus male olet, ex quo concubitu uti incipit 34, 35.
Quare res omnium suauissima concubitus. Cur uiri per hiemem, mulieres per ęstatem appetentiores. Cur aues et pilosi homines maxime libidinosi 35.
Cur cęteris animantibus profusio seminis per somnium non solet incidere 40.
Cur hirci, homines et aues auidiores Veneris sunt 40.
Cur alia animalia certo anni tempore coeunt, homo semper 41. Labor.
Cur melius fatigationes leuantur, cum quis aqua oleo mixta se perfricuit. Cur lassis corporibus euomendum pręcipitur. Cur laboriosius brachio est inanem iactasse manum quam cum altere sic!. Cur locis inęqualibus in itinere quam ęqualibus magis fatigamur 36. PROBLEMATA PLVTARCHI
Lis. Dies feriatus cum non feriato litigant 76.
Luxus. Lycurgus in foribus et tectis priuatim faciendis terebra tantum ac securi utendum, aliis instrumentis abstinendum statuit 81.
Libido. Quid est quod Larentiam, uulgatissimum scortum, tantopere uenerantur 77.
Quid est quod Vestales incesti conuictas uiuas defodiunt 81.
Spurius unde sit dictus 82.
Chalcedonię mulieres alienis uiris occurrentes alteram maxillam aperiunt 86.
AVLVS GELIVS
Lis.
Solonis lex Athenis: Qui dissidente ciuitate nulli parti accesserit, fortunis careto et
exul esto 14 .
Prothagoras sophista se docere dicebat, qua uerborum industria causa infirmior fortior
fieret 33 .
Aliud esse cum populo agere, aliud concionem habere 77 .
Psylli aduersus austrum pugnantes 97 .
Nimium altercando ueritas elicitur 104 .
Lex de illo qui in ius uocatur 117 .
Libertas.
O nomen dulce libertatis 56 .
Liberalitas.
Caia Tarracia siue Suffecia campum Tyberinum siue Martium populo
Romano condonauit. Acca Larentia meretrix Romulum uel populum Romanum hęredem fecit 40 .
Herodes Atticus, uir consularis, cuidam turpi homini, qui quod petierat, nisi
accepisset, conuitio solebat incessere: Demus, inquit, huic aliquid ęris cuiusmodi est
tanquam homines, non tanquam homini. Et iussit dari precium panis XXX dierum. Musonius
circumstanti cuipiam dari iussit mille nummum. Et cum plerique dicerent nebulonem esse
hominem, malum et maliciosum, subridens ait: Dignus igitur est argento 50 .
Gracchi liberalitas 91 .
Luxus.
Nequitia dicitur luxus uitę prodigus 47 .
Diuersę philosophorum sententię de genere ac natura uoluptatis 51 .
/ Si per uoluptatem turpe feceris quippiam, quod suaue est, abiit, quod turpe est, manet
94 .
Publius Cornelius Ruffinus, qui bis consul et dictator fuerat,
senatu motus est, quod eum comperissent argenti facti coenę gratia decem pondo habere 106 .
Quod foeda uoluptas sit, quę ex auditu, uisu odoratuque procedit, foedissima uero, quę
ex gustu tactuque 112 .
Libido.
Demosthenes ad Laydem: Ego penitere tanti non emo 4 .
Filia hominis pauperis in peruigilio uitiata clam patre 18 .
Pellex ędem Iunonis non tangito 28 .
Hostilius Mancinus ędilis a Mamilia meretrice lapide ictus, quod ui ad illam irrumpere
uellet. Tribuni mulierem impune dimiserunt et de illo ne cum populo ędilis ageret,
intercesserunt 31 .
Acca Larentia corpus uulgando tantum pecunię comparauit, ut populum
Romanum non depuderet eius esse hęredem 40 .
Grammaticus idem: Tolle fornicationem, nullum meretricis decretum erit 51 .
Optatos dedit amplexus placidumque petiuit coniugis infusus gremio per membra soporem.
Item: Virgineum soluit cęstum legemque cubilis inque thoris illi sculptis cępere soporem 53 .
Salustius in adulterio deprehensus 105 .
Coeundi atque comedendi uoluptas cum sue atque asino communis. Hippocrates coitum morbum
esse comitialem leuiorem dixit 112 .
Columbatim labra conserens labris 120 .
Labor.
Vita humana uti ferrum est. Inertia atque torpedo plus detrimenti facit quam exercitatio
64 .
Polypragmosin , id est ad multas res aggressio earumque omnium rerum
actio 67 .
Si per laborem honesti quippiam egeris, labor abit, honestum manet 94 .
Lex Solonis Athenis in eum qui neuter esse uoluerit dissidente inter se ciuitate 14.
Quid sit rogatio, quid lex, quid plebiscitum, quid priuilegium 60.
Quando XII tabulę Romę conscriptę 106.
Lex XII tabularum quid dure, quid iuste pręcipiat 117.
Lętitia. Repente multis mortem attulit gaudium ingens insperatum 25.
Fruiscor pro fruor 99.
Liberum arbitrium. Sapiens dominabitur astris, et peccata hominis non esse imputanda astris 39.
Luna. De his quę habere sumpaqeian , id est consensum uidentur cum luna augescente ac senescente. Solum cepe naturam con trariam habet 121.
Loci descriptio. Italia 63.
VITĘ PLVTARCHI
Lis. Solonis lex honoribus abdicat eum qui orta seditione neutram factionem secutus fuerit 22.
Menenii fabula de uentre et membris, qua plebis seditionem repressit 36.
Libertas. Apud Lacedemonios liberos maxime liberos esee et seruos maxime seruos 15.
Cato amissę libertati superesse noluit se ipsum
interficiens 71.
Brutus noluit se dici regem uel dominum, sed regis atque domini interfectorem 81.
Liberalitas Porsennę, qui inita pace cum Romanis castra illis reliquit nihil secum ferens pręter arma 27.
Alcibiades largitionibus amicos sibi comparauit 29.
Cimon quotidie aliquem indigentem ex Atheniensibus conuiuam habuit, uestes donauit, agrorum septa sustulerat, ut uolentibus
/ fructum capere aditus pateret 51.
Pericles, cum multas impensas ex publico faceret, reclaman te populo respondit, ut ipsis donis suum nomen inscriberet et se pro his fisco facturum satis. Illi uel magnitudinem animi admirati, uel glorię inuidentes, expensas potius publice factas ęquo animo tulerunt. Pericles Atheniensis multos pauperes suis copiis sustentabat 52.
Pelopida sibi pecunias, non se pecuniis seruire ostendit 59.
Emilius argentum omne ex uictoria Persica partum aurumque in publicum redegit 104.
Mos apud Egyptios damnatis, pridie quam interimendi essent, munuscula quędam ex regis aula mittere 112.
Cymon in pauperes munificus 2.
Agesilaus 28, 30.
Liberalitas multa in Alexandro 46, 50.
Ptolomeus omnia quę bello cęperat remisit Demetrio dicens de regno tantum et gloria magnis uiris esse certandum. Ille deos precatus est, ut facultatem darent parem illi referendi gratiam 94.
Pater Antonii non habens pecuniam, quam mutuaret amico petenti, scyphum argenteum dedit 103.
Antonius largus donator 103.
Antonii ex Fuluia filius Philotę donauit uasa argentea, quę in mensa conuiuii erant 106.
Artoxerxes ab omnibus munuscula accipiens et maiora rependens. Pauperis munus pugillus aquę oblatum Artoxerxi 112.
Luxus Alcibiadis usque ad uitium 31.
Virtus in ignauiam uersa apud Capuam occasione uoluptatum. Plato escam malorum appellat uoluptatem 71.
Luculli luxus, horti, uestes etc. 11.
Aphrodisia Veneris festa 12.
Phocion in luxuriam filii 61.
Marci Antonii luxuria et turpis uoluptas 105.
Quam luxuriose in Asia susceptus 105.
Libido. Pompeius cum Flora consuetudinem habuit 30.
Clodius cum Pompeia, Cęsaris uxore 51, 89.
Demetrius omnium regum
incontinentissimus 96.
Demetrius in Palladis templo hospitatus libidinibus non abstinuit 97.
Antiochi amor immoderatus erga nouercam Stratonicen, quam illi Seleucus pater concessit, ne amore contabesceret 100.
Quicquid uirtutis fuerat in Antonio deleuit amor Cleopatrę, uitia detexit 105.
Cleopatrę malicia, qua se ardere Antonium ostendit 108.
In parte prima: Lacedemonę uxores
pene communes 13.
Solonis lege, qui e meretricibus nati sunt,
parentes alere non tenentur 23.
Agidis, Lacedemoniorum regis, uxor Timea cum Alcibiade rem habuisse et Leotichidem peperisse 32.
Aspasia in Samo forma et sapientia insignis, sed impudica. Thragedia pręter formam ualuit dicendi suauitate 53.
Aspasiam adamatam accępit Pericles, domo exiens et rediens eam amplexus osculabatur 53.
Archilocus: Haud unguenti, uetula cum sis, oblita es 54.
Duę Vestales in stupro deprehensę 58.
Lucius Flaminius in libidines pronus, Tito fratri dissimillimus 85.
Idem Catone censore senatu motus 93.
Turpis libidinis tentator impune interemptus 134.
Cymon / in mulieres intemperantis ingenii fuit 1.
Cleonice a Pausania adamata erroreque interempta 2.
Precię meretricis ope usus Lucullus Ciliciam prouinciam sibi demandari curauit 5.
Labor. Athenienses, cum heccatomben ędificarent, quotquot ex mulis egregie laborem tolerassent, uinculis solutos libere pasci sinebant 91.
Agesilaus labore gaudere, ocium fugere solitus 28.
Maxime regium insudare laboribus 46.
Reges manuum labore delectati 96.
Herba qua gustata homo insaniens lapides uoluit ita assidue et enixe, ut moriatur 107.
Plato iuuenes exhortans dicere solebat: Ocio labores anteponite, ni rubiginem splendori pręstare putatis 157.
Lex. Lycurgi leges, agri diuisio, nummus ferreus 11.
Artes inutiles eiecit. Coenę in communi. Legibus usi non scriptis. Leges quędam rhetrę dictę etc. 12.
Legibus constitutis pactus, ut seruarentur, quoad usque ipse e Delphis redisset, se ipsum peremit. Cremati cineres in mare sparsi, sicut precatus fuerat, ne, si reliquias Lacedemones ad urbem referrent, se iureiurando solutos arbitrarentur 15.
Anacharsis: Leges araneorum telis similes esse dixit 20.
Draconis
leges ob crudelitatem abrogatę a Solone, quę minima etiam delicta capite puniebant. Demades dixit Draconem non atramento, sed sanguine leges conscripsisse 22.
Lętitia. Quasdam mulieres subita lętitia expirasse compulit 70.
Plato Xenocrati philosopho, quod tristior natura uidebatur, dicere consueuerat: O felix Xenocrates, rem sacram lętitię age 133.
Luna. Lunaris uarietatis rationem primus depręhendit Anaxagoras 18.
LACTANTIVS FIRMIANVS
Liberalitas Thimonis in pauperes 128.
Qualiter utendum liberalitate 130.
Verę liberalitatis merces 131.
Captiuorum redemptio 132.
Quoties rogaris a paupere, tentaris a Deo 134.
Luxus. Voluptatem non esse summum bonum 57.
Voluptatis assertores: Leucippus, Democritus, Epicurus 63.
Quare plus uoluptatis datum homini quam cęteris animalibus 140.
Libido. Meretrices honoribus affectę: Lupa, Leena, Fauna. Flora uel Cloris 21.
Libido 140.
De uoluptate tactus 143.
Libido 140.
Contra illos qui per uoluptatem nembris genitalibus abutuntur 197.
Lex uetus quare dicitur Testamentum et quod Nouum Testamentum Veteris adimpletio sit 91.
Quare maligni spiritus instigent cultores suos in persecutionem fidelium 117.
Aliud est ciuile ius, aliud uera iustitia 128.
Lętitię affectus in splene 197.
/
Luna. Contra illos qui intra lunam aliam terram aliosque homines esse mentiuntur 69.
LAERTIVS
Lis.
Forum ad fallendum inuicem atque ad dandas auaritię manus locum destinatum esse 14 .
Sub eodem tecto hirundines non habendas, id est cum
contentiosis et loquacibus non conuersandum 82 .
Liberalitas.
Archesilaus ingressus aliquando ad Ctesibium ęgrotum uidens inopia rerum angustiari
plenum nummis sacculum clam eius puluino subiecit. Quo ille inuento: Arcesilai, inquit, hic
ludus est. Sed et alias mille ad eum solidos misit. Acceperat ab eo quidam ad suscipiendos
amicos argentea uasa. Cum uero is egenus esset, non repetiit 42 .
Aristoteles reprehendenti, quod stipem non bono homini dedisset: Non, inquit, homini
dedi, sed humanitati 47 .
Antisthenes Diogeni tunicam petenti pallium explicare iussit 54 .
Diogenes dicebat manus ad amicos non complicatis digitis extendi
oportere 56 .
Cum pecuniis egeret, eas se ab amicis repetere, non petere dicebat 57 .
Cum postularet quempiam, nam et hoc agebat propter inopiam, dicebat: Siquidem et aliis
dedisti, et mihi da; si uero nemini, a me incipe 58 .
Laudantibus quibusdam eum qui illi erogauerat: Me autem non laudatis, inquit, qui
accipere merui 59 .
A luxurioso petebat minam. A quo cum rogaretur, cur ab aliis obolum, ab se peteret
minam: Quia, inquit, ab aliis ommibus denuo me accepturum spero, abste sic! uero
an rursus accepturus sim, in deorum gremio situm est 59 .
Luxus.
Aiunt Croesum, cum se exquisitissimo ornamentorum genere composuisset sublimique in
solio sederet, interrogasse Solonem, an pulchrius unquam spectaculum uiderit, illumque
dixisse: gallos gallinaceos, fasianos atque pauones 7 .
Aristippus, uoluptatis assertor, quem Diogenes regium appellabat canem, iussit aliquando
perdicem L dracmis emi 22 .
Cum probro ei daretur, quod preciose uiueret: Si uituperandum, ait, hoc esset, in
celebritatibus deorum non fieret 22 .
Ostendebat ei Sirnus, Dionysii quęstor, magnifice instructas ędes et pauimenta pręciosa.
Tum ille sputa, quam maxime potuit, ei in faciem coniecit. Indignante illo: Non habui,
inquit, opportuniorem locum 23 , 56 .
Qui luxuriosa conuiuia accusat et ab eis non abstinet, et gulosus et auarus est 23 .
De uoluptate, cuius duo genera 24 .
Demetrius, cum uidisset aliquando iuuenem
luxuriosum: Ecce, inquit, quadrata statua habens syrma, uentrem, pudenda, barbas 52 .
Antisthenes dicebat iugiter: Insania potius quam uoluptate capiar 54 .
Cuidam delicias laudanti: Inimici, ait, delicate uiuant 54 .
Diogenes unguento ungens pedes dixit a capite quidem in aerem ascendere odorem, sed a
pedibus in olfactum ire 57 .
Clamabat autem sępius dicens hominum uitam facilem a diis dari, uerum occultari illam
quęrentibus mulsum, unguenta et his similia 57 .
Cum uidisset luxuriosi / cuiuspiam domui inscriptum:
uenalis, sciebam, inquit, quia uini crapula obsessa facile dominum euomeres 57 .
Luxuriosos dicebat similes ficubus, quę per pręcipicia nascuntur, quarum fructus homo
non gustat, corui autem et uultures comedunt 59 .
Vnguentis delibuto: Vide, inquit, ne fragrantia capitis foetorem uitę pręstet 59 .
Cum repente aspexit Corinthium quendam habitu ingenuo prętereuntem: Xeniade, huic,
inquit, me uende. Hic enim domino indiget 60 .
Ex luxu et ebrietate insaniam gigni 61 .
Quid sit uoluptas 73 .
Dionysius philosophus finem dixit uoluptatem. Palam lustra ingrediebatur cęteraque sub
omnium gerebat oculis, quę ad uoluptatem pertinent 77 .
Empedocles: Agrigentini deliciis quidem ita se quotidie dedunt ac si postridie morituri,
domos uero ita ędificant quasi perpetuo uicturi 85 .
Epicuri uoluptas 99 .
Epicuri uoluptas non mala, sed quę secundum uirtutem, in quo dissentit Cyrenaicis 109 .
Terminus magnitudinis uoluptatum omnis quod doleat sublatio est etc. Nulla per se
uoluptas malum est etc. Voluptatis finis ratione metiendus. Eius genera tria
llO.
Libido.
Thales percunctanti adultero, an iuraret se minime adulterasse: Non est, ait, periurium
adulterio deterius 6 .
Ad meretricem non ingredi, sed egredi non posse turpe est 22 .
Aristippus nihil differre putat, utrum meretrici congrediaris an uirgini. Cum
suggillaretur , quod haberet Laydem: At a Layde non habeor, inquit 23 .
Dicente scorto: Ex te concipio- Non, inquit, hoc magis nosti quam si per spinas
densissimas pergens dicere posses: Ista me
pupugit 23 .
Theodorus: sapientem publice absque ullo reprehensionis rubore scortis congressurum 25 .
Stilpo, cum illi impudicam filiam probro esse dicerent: Non, inquit, ista maiori mihi
probro est quam ego illi ornamento 26 .
Platonis amor in pueros 32 .
Polemo pecunias circumferens secum meretricandi causa et uoluptatibus indulgendi 40 .
Arcesilaus philosophus Theodote ac Philetete
Eliensibus scortis palam congrediebatur 42 .
Bion pueris abusus dicitur 44 .
Antisthenes, cum uidisset aliquando fugientem mechum: O, inquit, in felix, quantum
periculi uno obolo uitare potuisti 54 .
Phyrne scortum Venerem auream Delphis obtulit. Diogenes subscripsit:
Ex Gręcorum intemperantia. Olympionicen intuens in scortum frequenter intendentem: En,
inquit, aries Martius a puella uulgari per collum captus abducitur. Formosa scorta lethali
mulso similia dicebat. Cum scorti filium in turbas iactantem lapides cerneret: Caue, inquit,
ne patrem ferias. Scorta dicebat regum esse reginas: petere enim quodcunque eis uideretur
59 .
Videns aliquando adolescentulum effoeminari: Non pudet, ait, deterius quam naturam ipsam de te ipso statuere. Illa enim te uirum
fecit, tute cogis milierem fieri. Dydimoni mecho curanti aliquando puellę oculum: Vide,
inquit, ne uirginis oculum curans puellam corrumpas 59 .
Amorem sedat fames, sin minus, tempus; eis uero si uti non uales, laqueus 61 .
Quid sit amor formę 73 .
Trasonidem aiunt, cum haberet in potestate amatam, abstinuisse ab ea, ne odiretur. Esse
igitur amorem amicicię modum etc. 74 .
Pythagoras de Venereis sic ait: Venerea hyeme, non ęstate facienda, autumno ac uere
leuius. Omni autem tempore esse grauia et ad sanitatem minime idonea. Rogatus, quando esset
concumbendum: Tunc, inquit, cum te ipso infirmior fieri uis 81 .
Epicurus quam molliter scripsit ad meretrices 99 .
Labor.
Corporis exercitationem conferre ad uirtutem capessendam 24 .
Antisthenes, quod labor bonum eesset, magni Herculis ac Cyri exemplo suadebat, id a
Gręcis, hoc a barbaris mutuans 54 .
Diogenes, cum diceretur sibi: Senex es, iam quiesce a labore. Quid enim, ait, si in stadio currerem, ad finem oporteret cursum remittere et
non magis intendere? 56 .
Quandoque in foro manibus operans: Vtinam, aiebat, liceret sic perfricato uentre non
esurire 57 .
Diogenes: Duplicem exercitationem esse, animi et corporis, atque alteram sine altera
imperfectam esse 59 .
Cleantes noctu hortos rigans die operam impendens. Victus sui rationem, reddere
compulsus, testes produxit illos quibus se locabat ad aquam hauriendam 77 .
Ab Antigono rogatus, cur hauriret: Non solum haurio, inquit, sed fodio et rigo
philosphię causa 78 .
Lacone quodam dicente laborem esse bonum gestiens ait: Sanguine pręclaro es, dulcis nate
78 .
Lex.
Solon leges araneorum telis dicebat esse similes 8 .
Pitacus a Croeso rogatus, quidnam esset maximum imperium: Ligni, inquit, uari- legem
5 .
Signans 10 .
Lex in duo distribuitur, in ciuilem et naturalem, uel scriptam et non scriptam 36 .
Legum moderatio triplex. Optima legis obseruatio consuetudo 38 .
Aristotetes, cum in Athenienses inueheretur, aiebat illos frumenta et leges inuenisse,
uerum frumentis quidem uti, non autem legibus 46 .
Lex absque ciuitate ad nihilum utilis 59 .
Heraclitus: plebem oportet pro lege non secus ac pro muro pugnare 89 .
Lętitia.
Chilo defunctus immodica lętitia 10 .
Lectio.
Diogenes Hegesia deprecante, ut sibi librorum aliquid exponeret: Vanus, inquit, es,
Hegesia, qui caricas quidem non scriptas eligis, sed uoras, uera autem exercitatione neglecta
te ad scriptam confers 57 .
Quare Zeno ad legendos quorundam libros magno se contulit studio 63 .
Lunam
dixit Anaxagoras habitacula in se habere et colles et ualles 16 .
Empedocles ait lunam disci / habere speciem 86 .
Circulus circa lunam 107 .
Loci descriptio.
Achademia 30 .
QVINTVS CVRTIVS
Liberalitas.
Sed ut opinor, liberis precium seruituris ingratum est 31 .
Liberalitas.
Alexander matrem et uxorem et filias Darii captiuas gratis dimittere malebat quam XXX
auri talenta pro eis accipere 16 .
Alexandri liberalitas in Taxilem 52 .
In Porum uictum atque captum 54 .
Dona quę Orsines satrapes obtulit Alexandro et econtra Alexandri in cum ingratitudo 62 .
Luxus
Babyloniorum 21 .
Indorum regum luxuria 50 .
Libido
Babyloniorum: coniuges ac liberi prostant pudiciciam hospitibus 21 .
Alexander in gratiam Thaidis pellicis regiam Persarum incendit 24 .
Amazonum regina Talestris ad Alexandrum uenit, ex eo se uelle liberos suscipere
confitens 30 .
Pellices CCC. Spadonum greges et ipsi muliebria pati assueti 31 .
Regem Indię lecticis aureis pellicum longus ordo sequitur 50 .
Cleander, nobilem uirginem constupratam seruo suo pellicem dederat; accusatus in uincula
traditur 61 .
Bagoas spado Alexandrum obsequio corporis deuinxerat 62 .
Loci descriptio.
Babylonię descriptio a Semirami conditę 20 .
Mons Caucasus, mons Taurus 38 .
Petra quam Arimazeus tenebat captam a Macedonibus 43 .
Indię descriptio. Indus fluuius, Ganges fluuius 49 .
POLIBIVS
Luxuria Ptolomei et in eum Cleomenis dictum 85.
Lectio. Historię ueritas nec amicis parcit 4.
Diuersus finis historię et tragedię, in quo notat Philarcum 34.
Scriptorem animaduertere oportet non tam res gestas quam quid eas sequatur atque antecędat 44.
Auide omnia legens guloso similis 50.
Loci descriptio. Sicilia 11.
Erix, mons Sicilię. Veneris Ericinę templum 15.
Carthago 18.
Italię descriptio 25.
Sagunti 41.
Alpium transitus diffìcilis 49.
Capua 57.
Bizantium, Pontus, Bosphorus Cimerius et Thracius 70.
Thracia 71.
Sinope in Ponto, Egira in Peloponnesso 73.
Ambracia 74.
Thebę 97.
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Lis. Gallorum mos: Qui tumultuatus esset, tantum uestium publicus minister ei recidebat, ut reliquę uestis partes inutiles redderentur 185.
Libertas quam dulcis, pro qua se deuouerunt Spitanes et Bulis 128.
Priuernates pro libertate 209.
Meton, quod libertati faueret, a ciuibus eiicitur 246.
Pro libertate serui in ferrum ruentes 283.
Liberalitas. Coronam Glaucę dedit Medea, qua illa conflagrauit 30.
Bias Messenias redemit puellas et parentibus adiecta dote restituit 87.
Martius dona repudiauit, ut potius inter milites diuiderentur 117.
Croesi liberalitas in Alcmeonem 122.
Pythius Xerxis exercitum
hospitio accepit 126.
Cymon sua amicis communia fecit 136.
Spurius Melius, cum caritas annonę esset, frumentum multitudini gratis distribuit 148.
Periclis et Anaxagorę liberalitas 150.
Nicias gratia et liberalitate omnes superauit 168.
Matronarum liberalitas ad munus Apollini conflandum 189.
Manlii Capitolini liberalitas calumnię causa in patres 190.
Plato ingentem sibi oblatam a Dionysio pecuniam accipere noluit. Aristippus dixit illum tuto liberalem esse. Ei enim qui nihil accipit, multa tribuit 200.
Alexandri liberalitas in milites 210.
Alexandri munificentia 217,220, 227.
Item in Taxilem regem 228.
Munera Neapolitanorum. Hieronis munificentia in Romanos 273.
Paula Busa Romanos frumento, ueste, uiatico iuuit 274.
Marcellus Bantium beneficio retinuit, cum ad Poenos transiturum resciuisset 280.
Ornamenta ciuium in usum belli collata 291.
Scipionis munificentia in Hispanum, cui captiuam uxorem sine precio reddidit et dona quę attulerat sibi habere supra dotem iussit 292.
Scipio in captum Masanissę nepotem, quem donatum dimisit 293.
Tygranis largitio 363.
Cęsaris munificentia erga populum 288.
Munificentia in filio Antonii 396.
Titus neminem a se aliquid petentem sine spe dimisit 426.
Neruę beneficentia 427.
Adrianus ueteranum ad parietem distringentem se seruis et pecunia donauit 429.
Marcus princeps
suam supellectilem uendidit in usum belli, ne tributa imperando grauis esset prouinciis 431.
Alexander in professores artium 441.
Aureliani in populum 448.
Constantini donaria et templa ab eo condita 454.
Luxus. Sardanapali uita 64.
Lydi ad luxum conuersi bellicam uirtutem amisere 67.
Regię Tarquinii nurus in conuiuio et luxu repertę 97.
Ludi plebei. Ludi circenses 118.
Sybaritę rerum suarum felicitatem luxuria et uoluptate euertere 182.
Aristippus uoluptati fauens, non uinci a uoluptatibus optimum esse dixit, non autem uoluptatibus abstinere 192.
Cyrenaici, Hegesiaci, Anicerii, Theodorii, Erectricì 1 192.
Antisthenes dixit malle se insania quam uoluptate corripi 192.
Agesilaus dicebat pulchrum eese hostium moenia expugnare, sed multo pulchrius foedas uoluptates cohercere 196.
Exordia Atellanarum 198.
Contemptorem deliciarum agere 213.
Alexandri exercitus captus Persicis illecebris 219.
Alexander deorum fastigium emulatus 222.
Luxuria Alexandri per ignotas gentes ductantis 231.
Calanus in luxum uitę 232.
Demetrius 242.
Demetrii cultus 244.
Cynea uoluptatem suadente quid responderit Fabricius 247.
Epicuri uoluptas 251.
Campanę delicię corrumpunt Hannibalis exercitum 280.
Prima Romanę luxurię rudimenta 319.
Voluptatem
esse maiorum omnium escam 320.
Luculli delicie 363.
Antonii luxuria 396.
Campani soli delicię 409.
3Elii Veri portentosa luxuria 432.
Item Heliogabali 439.
Gallieni luxuria et mollities 446.
Circensium apparatus 447.
Libido. Semiramis filium incęsti appellare ausa, tentati sceleris odio ab eo interfecta. Item equum ad coitum adamasse dicitur 6.
De Sodomę excidio 7.
Sicimitarum cędes ob Dinam raptam 8.
Foeminę impudicicia in Ioseph 9.
Leuitę uxoris in Gabaa stupratio 24.
Iason Medea relicta Glaucam superduxit 30.
Ariadna Theseum secuta 34.
Phedra Hippolitum priuignum adamauit 35.
Helenę raptus 35.
Augen ab Hercule uitiatam pater mergi iussit 36.
Nessi libido in Deianiram exitio illi fuit 36.
Sanson uoluptate uincitur 38.
Io, Europa, Medea rapta 39.
Helenę raptus 40.
Dauid arsit Bersaben 51.
Ammon uitiata
Thamar interficitur 52.
Absalon in patris concubinas 52.
Mos apud Cyprios uirgines prius quam nuberent prostitui 54.
Roboam duodeuiginti uxores habuit 58.
Vnde Parthenię 71.
Candaules iactans se de uxoris forma, cum nudam amico ostendisset, ab eodem occisus est illa ex indignitate instigante 73.
Periander Lysiden uxorem in pellicis gratiam interfecit. Cum matre concubuit 82.
Pinaria prima Vestalium ob incestum necata 84.
Saphus pręcipitatio 85.
Illegitime procreati ne parentes alant 86.
Persę cum matribus coeunt. Paupertate adacti filias prostituunt 91.
Gens ad Caucasum, quę pecorum ritu in propatulo coeant 93.
Massagetę sine pudore concumbunt 94.
Lucretię stuprum 97.
Cambyses sororem sibi matrimonio iunxit 99.
Thraces non asseruant uirgines, unde facilis cum his uiris congressus. Darii legati in Macedonia libidine pene perierunt 111.
Opia Vestalis damnatur 124.
Item Vrbina Vestalis 125.
Periclis cum sorore incestus 136.
Appii in Virginiam 144.
Alcybiades Lacedemoniis inuisus ob adulterium cum Agidis regis uxore commissum 175.
Dionysii coniunx, postquam ille principatu excidit frequenti inimicorum coitu uexata sibi manum intulit 181.
Philippi flagitia. Ab Attalo Pausanias constupratus 205.
Minutia Vestalis uiua defossa 208.
Thraces Timoclię matronę stuprum intulerunt 210.
Darius patri capitales parat insidias, quod Astasiam, paternarum pellicum unam insigni forma ab eo non impetrasset 211.
Alexander dicere solitus Persicas puellas dolores esse oculorum 215.
Papyrii consulis libido in adolescentem 215.
Thais adhibita Alexandri conuiuio; in eius gratiam Alexander Xerxis regiam concremauit 220.
Bagoas spado, cuius consuetudine ob elegantem formam Darius tenebatur. Congressus Thalestris et Alexandri. Alexander pellicibus CCC et LX usus.
Philotas scorti inditio proditus 222.
Nurani cum matribus concumbunt 227.
Bagoas 232.
Matronę stupri damnatę 240.
Demetrius ob libidinem periclitatus. Abiit in omnes uoluptates adulationibus corruptus 242.
Antigonus ab eo osculo exceptus in illum cauillatur. Libido eius ineffrenata. Antiochus Stratonices nouercę
forma captus 243.
In Agatocle stupri patientia 248.
Sextilia Vestalis uiua defossa 251.
Demetrii stuprum cum socru 256.
Duę Vestales anno, quo ad Cannas est pugnatum, incesti conuictę 274.
Item duę Vestales Opimia et Floronia 274.
Ptolemeus Philopater Cleomenis dicto foedę libidinis notatur 277.
Pręfectus Tarenti a puella, quam perdite amabat, impulsus urbem Fabio tradidit 283.
Philippus successu lętus in multam se libidinem immersit 294.
Libido Massanisse causa mali 302.
Philopator meretricio Agatocleę amori addictus Beronicen, sororem suam eandemque uxorem, interimit 304.
Romanus centurio Orisgontis reguli uxorem stuprauit non inultus 317.
Promiscua puerorum et matronarum stupra occulto sacrorum commento 319.
Quintus Flaminius in gratiam Cathamiti hominem occidi indemnatum iussit 320.
Emilia Lycinia et Martia Vestales incesti damnatę 342.
Caius Lucius a Trebonio adolescente, cuius pudicicię uim inferre conatus est, interficitur 346.
Serui in matronas et pueros lasciuientes trucidati 357.
Pompeius militi oculos erruit, quod obscenis locis digitos adegisset mulieri oblatę 358.
Fuluia Quintum Curium meretricio sibi amore iunctum prodidit 365.
Publius Clodius Bonę Deę sacrarium muliebri habitu ingressus cum Metelli pontificis uxore adulterium commisit 367.
Britanni siluicolę matribus et sororibus coeunt 374.
Antonius et Cleopatra 396, 404.
Iuuenis Isiacorum sacrorum opera muliere potitus, quam aliter corrumpere nequiuerat 412.
Phraortem Parthi regno eiiciunt, quia matris incesto concubitu se polluerat 413.
Caligula cum sororibus stupri consuetudinem fecit 414.
Messalinę libidines 415.
Portentose libidines in Nerone 418.
Domitianus probrosis mulieribus lecticę usum ademit. Vestalium incesta seuere uindicauit. Mares castrari uetuit 426.
Idem luliam fratre suo genitam uitiauit 427.
Commodus extraneis uoluptatibus addictus quid uxori responderit 429.
Faustina in gladiatoris amorem exarsit, ita ut egrotaret 431.
Commodus CCC concubinis usus 433.
AntoninusIuliam nouercam ab ea inuitatus accepit uxorem 437.
Macrini sęuitia in conuictos adulterii 438.
Heliogabalus muliebriter uiros passus.
Vestalem pro uxore abduxit. Omnes meretrices et lenones pro contione affatus est 439.
Immoderatus in foeminas Gordianus 442.
In militem qui hospitis uxorem adulterauit 447.
Proculi
de libidine iactantia 450.
Charinus ne genio quidem sui sexus pepercit 451.
Labor. Cyrus Persis imperat locum uespribus spinisque obsitum unius diei opera purgatum sibi redderent 91.
Lucretia lanę dedita 97.
Amasis lex quę capite multabat eos qui rationem reddere nequirent, ex quo sibi uictus constaret 98.
Mulieres Pęonię operosę 111.
Contumelia apud Persicas mulieres habebatur, si lanę manus admouere cogerentur 219.
Laborem equitibus remittere se dixit Papyrius, ut cum ex equis descenderint, ne dorsum demulceant 226.
Vt uita per laborem ageretur, a Ioue statutum 232.
Eumenis exercitatio in obsidione 237.
Demetrius rex machinas fabricare solitus, Europus abacos et lucernas 243.
Desultores 281.
Laboris perferendi impatientes Galli 317.
Herbę genus, qua gustata operi intentus fatigabatur 400.
Maximini sudor calice exceptus 441.
Leges a quibus primum latę 24.
Lycurgi consilium in constituenda ciuitate. Lex 62.
Leges ad numen aliquod relatę. Lacones, ne scriptis uterentur legibus, Lycurgus leges a se conditas sua morte perennauit 63.
Leges a Romulo latę 70.
In tabulis incisę leges axionę dictę 80.
Valerii Publicolę leges 104.
Lex agraria 123.
Solonis leges 141.
Lex X tabularum 142.
Agrarię leges 165.
Roscii lex theatralis 362.
Lętitia. Periit Chilo immodica lętitia 87.
Duę matronę lętitia extinctę 270.
Publica lętitia uicto Hasdrubale 296.
Publica lętitia ex interitu Carthaginensium 332.
Lectio. Non permissum gentihbus Hebraicam historiam tractare 2.
Qua litterarum forma sint Ethiopes usi 11.
Apud Egyptios bipartitus litterarum usus, prophanus et sacer 14.
Vnde litterę in Greciam 24.
Locus. Niniues urbis conditio 4.
Babylonis apparatus 5.
Indię situs 5.
Athlas nxons. Ehiopię situs 11.
Athenę unde dictę 14.
Columnę Herculis 32, Sicani, Siculi, Scylla, Carybdis 33.
Delmatie fines 66.
Thebę gyptiacę 99.
Sami descriptio 100.
Ponti descriptio 105.
Delos 121.
Naxus.
Euboia 122.
Thermopylę 129.
Andrus insula 132.
Sicilia 167.
Locorum iniquitas 225.
Canis capita tumuli quidam 308.
Thermopyle. Gręcia 313.
Olympi situs 323.
Vnde Bithinia. Bithinię et Paphlagonię situs 351.
Fortunatę insulę 357.
Vbi sint Nabathei 363.
Italię desciriptio 408.
VALERIVS MAXIMVS
Lis. Quę mulieres apud magistratus pro se uel pro aliis causas egerunt, liber VIII, caput III. De quęstionibus, caput IIII. Senatus Tiberium Gracchum legem agrariam promulgare ausum capite damnauit. Et tamen secundum legem eius censuit, ut ager populo uiritim
diuideretur. Sic uno tempore grauissime seditionis et auctorem submouit et causam, liber VII, caput II.
Liberalitas. De liberalitate, liber IIII, caput VIII.
Libertas. Libere dicta aut facta. Priuernates in extremo uitę periculo libere in senatu locuti absoluuntur, liber VI, caput II.
Lex. De institutis antiquis, liber II, caput I. Quando ius ciuile uulgatum. Lex Lycurgi Spartanis seruata, eodem. Anacarsis leges araneorum telis comparabat. Legem pro tempore mutandam exemplo Agesilai, liber VII, caput II.
Lectio. De studio et industria, liber VIII, caput VII.
Luxus, liber IX, caput I. Quando statua inaurata, liber II, caput I. Aristotelis pręceptum est, ut uoluptates abeuntes consideremus, liber VII, caput II.
Libido, Liber IX, cap. I. Punicę foeminę quęstumdotis corporis uulgatione faciebant, liber II, caput I. Quidam illicito amore ardentem filium uulgari prius Venere uti iussit. Sic ad illos periculi plenos concubitus tardiorem fecit, liber VII, caput III. Quintus Metellus, prętor urbanus, lenoni ex testamento relicta bona non dedit neque hunc dignum existimans, cui relinqui bona deberent, neque hunc qui reliquerat, cuius testamentum ratum esset, caput VII. Caius
Viselius ab Octacilia cum qua commertium libidinis habuerat, trecentamilia nummum expensa sibi ferri passus est, libidinosam liberalitatem debiti nomine colorando. Conualuit ille, ipsa exigere coepit, absoluitur, liber VIII, caput II. Praxitelis Veneram Gnidiam quidam adamauit, eodem. Cornelius Gallus et Titus Ęthereus inter usum puerilis Veneris extincti, liber IX, caput XII.
Lętitia. Foeminę prę gaudio extinctę. Item Marcus lunius Talua. Item Sophocles, liber IX, caput XII.
CICERONIS OPVSCVLA
Lis. Duo genera decertandi. Bellum quare suscipiendum 79.
A litibus abhorrere fructuosum 128.
Libertas. Omnes sapientes liberos esse et omnes stultos seruos 180.
Libertatis proprium sic uiuere, ut uelis 88.
Liberalitas. Beneficentia 76.
Liberalitas et beneficentia 81.
Syllę et Cęsaris iniqua liberalitas. Ostentatio liberalitatis 82.
Duo genera dandi et reddendi. Beneficorum inspiciendus est animus 85.
Ennius: Quicquid sine nostro detrimento commodari possit, id tribuatur uel ignoto 84.
De beneficentia et liberalitate 125.
Liberalitas 126.
Propensior benignitas esse debet in calamitosos 128.
Maius est certeque gratius prodesse quam magnas opes habere 189.
Liberalis officium, non fructum sequitur 191.
Luxus. Voluptas corporis 40.
Plato escam malorum uoluptatem appellat 41.
Bestię nihil sentiunt nisi uoluptatem 96.
Corporis uoluptas homine indigna. Luxuria, turpis 97.
Voluptas contraria honestati 166.
Voluptatem esse summum bonum 175.
Luxus supellectilis 184.
Lex seruanda 83.
Quare initę leges 191.
Lętitia. In Caio Lelio multa hilaritas 97.
THVCIDIDES
Lętitia. Celebritas apud Delon 46.
Libertas, felicitas 24.
Leges non contemnendę 12.
Decretum stabile esse oportet 33.
Lex necessitatis 47.
Loci descriptio. Sicilia 62.
PANEGYRICVS PLINII
Liberalitas sincera, non maligna 15.
Liberalitati inesse debet ratio 21.
Liberalitatem iucundiorem gratus, clariorem ingratus facit 24.
PHALARIS
Labor. Onera quis subibit, nisi proponantur pręmia 34.
Liberalitas. Dat et promittit. Thesauri non recondendi, sed dilargiendi amicis, ut aduersante fortuna habeas ad quos confugias 8.
Coronam a fìlio dono accepit et eius matri mittit 10.
Ad eos quorum alter accepit a se donum, alter noluit 19.
Argentum mittit pro amico ab exilio redimendo 22.
Gratias agit Mutius accipienti. Munera mittit 30.
Ad eos qui sibi largitionem exprobrabant 31.
Arguit de se benemeritum, quod renuat a se dona accipere 34.
Munera dantis esse laudem, recte his uti accipientis 37.
Dolet quod boni a se dona non accipiant 42.
Talenta quinque dat doti Philodemi filię 44.
Ędes donat 46.
Filii in amicos liberalitatem commendat 60.
Lis. Controuersia, uter nequior de duobus 19.
ORATIVS IN EPISTVLIS
Luxus. Voluptarii 3.
Amor iocique 7.
Quem damnosa Venus, quem pręceps alea nudat 17.
Luxus oritur ex ocio 22.
Libido. Meretricis acumina 16.
Lis. Alter rixatur de lana sępe caprina 17.
Diuersi natura inter se dissident 18.
Ludus in contentionem uersus 20.
TERTVLLIANVS
Lex. Licurgus, Papia, Iulia 2.
Leges antiquatę, Lex abstemia 3.
VERGILIVS
Libido. Nunc scio, quid sit amor 12.
Omnia uincit amor 15.
Amor omnibus idem etc. 38.
Ad inferos libidini dediti 129.
Labor omnia uincit improbus et duris urgens in rebus egestas 18.
Formicę 101.
Aegeon qualis centum cui brachia dicunt centenasque manus 187.
Liberalitas. Dona Didonis Eneę missa 66.
Heleni dona ad Eneam. Dona
Andromaches 90.
Crater donatus Acestę 161.
Dona Eneę ad Latinum 141.
Latini ad Eneam 142.
PRIMA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Libertas. Liberata creatura a seruitute corruptionis in libertatem glorię filiorum Dei 15.
Liberalitas. Munera uestra non suscipiam. Honora Deum de iustis
tuis laboribus 54.
Zacheus 72.
Frustra elemosinis Deum placari putant qui non cessant offendere operibus 149.
Deus non aurum gemmasque et hostiarum multitudinem quęrit, sed offerentium uoluntates 181.
Nefas est de rapinis elemosinam facere 184.
Socii furum sunt qui a raptoribus accipiunt 192.
Frange esurienti panem tuum. Ne de rapina facias elemosinam
308.
Magis Deus diligit iustorum paupertatem quam diuitum munera 316.
Elemosina de rapinis 342.
Nunquid carnes sanctę auferent a te malicias tuas 348.
Luxus. Voluptas insatiabilis 18.
Computruerunt iumenta in stercore suo 41.
Veh uobis qui opulenti estis 54, 55.
Fames uerbi Dei super eos qui terrena sapiunt 57.
Peribunt domus eburneę 66.
Qui custodiunt uanitates 91.
Contra uoluptarios 98.
Ne acquiescas carnis blandiciis 109.
Niniue anima uoluptati dedita 118.
Potentes luxui dediti 118, 176.
Carni subiectus 119.
Via lata 121.
Quis despexit dies paruos 157.
Mare mortuum, in quo nihil potest uiuere 176.
Luxurię dediti 200,201.
Gygantes qui terrenis operibus seruiunt 231.
Princeps hortorum 240.
Atteretur ciuitas uanitatis 246.
Terra dicitur anima quę carnaliter uiuit 250.
Qui portat imaginem terreni 242.
Qui in carne sunt placere Deo non possunt. Descendentes in Ęgyptum 294.
Ecce tenebrę opperient terram 313.
Horti Adonidis mundana uoluptas 323.
In angustiis constituti nequaquam uoluptatibus pristinis iuxta errorem Epicuri, animo perfruimur 325.
Habitatores terrę 341.
Ambulant in plateis 341.
Terra 347.
Scriptus in terra 356.
Libido. Mulier quę a marito accusatur adulterio 17.
Libido ex homine bestiam faciens 18.
Galli effeminantur in honorem Martis 19.
Libido dulcis in fine amara 37.
Ignis 68.
Vnusquisque in uxores proximi inhiebat 74.
Adamas solo hircino sanguine dissoluitur 76.
Absalon concubinas patris maculauit 108.
Equi insanientes in foeminas 166, 178.
Muli sunt uirgines carne, sed non spiritu. Eunuchi 178.
Aiunt, siquis florem salicis siue populi mixtum aqua biberit, omnem in eo calorem libidinis frigescere 178.
In pueros 193.
Mulieres dominatę sunt eis 197.
Dux regis Assyrii expugnat libidini seruientes 240.
Belphegor Priapus 247.
[Senacherib] Semmathech 284.
Non offeres mercedem meretricis 327.
Qui carnem suillam comedunt 330.
Libido Ęgyptiorum 335.
Libidinis insania 351.
Adulteriis repleta est terra 364.
Presbiteri mechati uxores ciuium suorum 373.
Labor. Qui descendunt in mare nauibus et faciunt opus in aquis multis, ipsi uident opera Domini et mirabilia eius in profundo 194.
Operare terram tuam 244.
Telę eorum non erunt in uestimentum 311.
Sudore et labore nimio ad ubertatem fructuum peruenimus 329.
/
Lex. Vię Domini Vetus et Nouum Testamentum 38.
Tuba Scripturę sunt 50.
De Syon egredietur lex 102.
Lex Vetus, traditio hominum 125.
Lex spiritalis 145.
Euangelia 153.
Candelabrum lex 157.
Duę oliuę, lex et prophetę 157.
Gratiam pro gratia 157.
Duo Testamenta 158.
Euangelium ueritas et iustitia 163.
Duo Testamenta, Lex et Euangelium 176.
Aqua egrediens de Hierusalem doctrinam signat Saluatoris 176.
Frenum equi 179.
Lex naturę 184.
Lex spiritalis. Moyses lex. Helias propheta 187.
Transitus de Lege ad Euangelium 190.
De Syon egredietur lex 193.
Forceps duo Testamenta 203.
Lex et prophetę usque ad Ioannis Euangelium 209.
Lex iniqua 212.
Confìrmatio abreuiata sermo euangelicus 214.
Fons Saluatoris doctrina euangelica 217.
Piscina uetus, Legis umbra, duo muri, Vetus et Nouum Testamentum 227.
Lex naturę 245.
Panis arctus et aqua breuis, id est Euangelium 259.
Panes et aquę fideles, id est lex Dei 264.
Lex pro Euangelio 277.
Euangelium. Lex naturalis 291.
Euangelium sempiternum 312.
Veritas 316.
Lex, Euangelium 321.
Noua omnia lex spiritalis est 332.
Himber temporaneus et serotinus, Lex et Euangelium 340.
Pluuia uoluntaria omnis doctrina Domini de cęlestibus fuit 347.
In Lege serui, in Euangelio amici et filii 348.
Putei Scripturę 352.
Mola, lucerna 367.
Nouum Testamentum sucressit Veteri. Inter pactum et testamentum 378.
Lętitia. Lusus spiritalis, Dauid ante arcam 375.
Liberum arbitrium. Si uolueritis, si nolueritis 191.
Dei uocare est, nostrum credere 286.
Incuruare, ut transeamus 293.
Non potest arbor bona facere fructus malos: ad mentis refertur arbitrium 302.
Voluit Deus saluare eos, sed ipsi credere noluerunt 319.
Non in nostra positum est uoluntate omni carere peccato 344.
Qui
gloriatur, in Domino glorietur 346.
Non est hominis uia eius 347.
Quicquid discitur, non naturę est, sed studii 351.
Delyrant qui aiunt posse hominem sine peccato esse, si uelit 356.
Si penitentiam egerit gens illa 358.
Non est sine gratia Dei liberum arbitrium. Potestas 358.
Ad penitentiam prouocat, quos tamen scit non esse uenturos, ut liberum seruetur arbitrium 361.
Qui a libero arbitrio gratiam excludunt 365.
Non sufficere liberum arbitrium 366.
Lectio. Tunc Scripturę prosunt legenti, si quod legitur, opere compleatur 98.
Scrutamini Scripturas 188.
Quanta antiquior historia ecclesiastica cęteris 189.
Audi, cęlum, mysterium, auribus percipe, terra, simplicem historiam 189.
Scientia Scripturarum 192.
Scrutamini Scripturas 210.
Paleę uerba simplicia, triticum sensus interior 216.
In ualle Raphaim, id est in litterę uilitate 237.
Solidus cibus perfectorum est 253.
Piscina Scripturarum 287.
Paulus dicta gentilium usurpans 290.
/ Argentum optimum 23 lreloquia Domini 300.
Himber et pluuię paries Euangelii. In eos qui litteram tantum sequuntur 302.
Mons sanctus 303.
Locus. Tharsus in Cilicia 3.
Ninus, Beli filius, Niniuen condidit 5.
Africa ab Afer 6.
Samaria, Augusta, Sebaste eadem est 13, 37, 82.
Niniue, Babylon 16.
Mons Thabor 20.
[Samariap. Carmeli duo 48, 60.
Azotus Addod 61.
Bersabee, puteus Iuramenti 69.
Idumeorum regio 80.
Arabia, Galaad, Gerara 86.
Ephrata, Bethlem 86.
Bethlem duę 104.
Sethim, locus et arbor 106.
Alexandria. Non 117.
Terra Canahan, quę et Philistea 139.
Moab, nunc Tripolis. Ammon. Philadelphia 139.
Senaar, campus Caldeorum, quorum ciuitas Babylon 159.
Adremon, nunc Maximianopolis 173.
Syon in quo Hierusalem. Ciuitas Dauid 199.
Basanregio. Og rex 194.
Mulieres, id est urbes 197.
Terra promissionis nihil pinguius 199.
Samaria, nunc Sebaste 205.
Moabitę Arabes 221.
Assyrii, nunc Syrii, regio omnis inter Euphratem et Tygrim 225.
Pharasim mons, Gabaon uallis 254.
Ararath regio in Armenia, per quam Araxes fluit 269.
Tharsis 347.
Terra Ausitis, Hebraice terra Hus 367.
Turris Anathot. Torrens Cedron 378.
Liberum arbitrium. Forsitan audient, Deo hoc non conuenit, sed nostro loquitur affectui, ut liberum homini seruetur arbitrium 368.
In nostra positum est potestate uel facere quid uel non facere, ita dumtaxat, ut quicquid boni operis uolumus, appetimus, explemus, ad Dei gratiam referamus 369.
Domus ecclesia, horti uirtutum, uxor sapientia, fìlii fides, filię opera, pax, oratio pro inimicis 372.
EX SECVNDA COMMENTARIORVM
Lis. Semper iurgia quęrit malus. Qui dimittit aquam caput est iurgiorum
272.
Qui commiscetur rixę alterius 280.
Libertas. Liber et seruus 207.
Paulus, cum esset liber ex omnibus, se propter charitatem seruum fecit, ut plures lucrifaceret 211.
Iesus de seruitute in libertatem nos asseruit 219.
Vbi spiritus Dei est, ibi libertas 231.
Seruus sapiens dominabitur filiis stultis 272.
Liberalitas. Pignus debitori reddiderit 54.
Panem suum esurienti dederit etnudum operuerit uestimento 55.
Elemosinapauperum 117.
Varia dona conferentium in ecclesia pręmium 122.
Peccata elemosinis redime 128.
Nesciat sinistra quid faciat dextra 147.
Mulier ungens caput Domini et pedes 177.
Elemosina fructus est 250.
Honora Dominum de tua substantia 260.
Ne dicas: Amice, uade et reuertere, cras dabo tibi- cum statim possis dare 260.
Alii diuidunt propria, et ditiores fiunt 267.
Redemptio animę uiri diuitię suę 269.
Donum hominis dilatat anima eius 273.
Foeneratur Domino qui miseretur pauperis 274.
Elemosina in abscondito 275.
Pronus
ad misericordiam 276.
Elemosina 285.
Manum suam aperuit inopi 286.
Quicquid superest uictui, pauperibus erogandum 294.
Faciens elemosinam lętatur spe futurę remunerationis 295.
A iusto ne subtrahas manum tuam 299.
Mitte panem tuum super
transeuntes aquas 305.
Omni petenti te tribue 306.
Beatus uir qui intelligit super egenum et pauperem 352.
Precium redemptionis
animę suę 358.
Iocundus homo qui miseretur et commodat. Dispersit, dedit pauperibus 408.
Elemosina quomodo debeat fieri. Sicut aqua extinguit ignem 424.
Qui non indiget, elemosinam non accipiat 431.
Luxus. Facta est Hierusalem quasi polluta menstruis 10.
Qui uescebantur uoluptuose, interierunt 18.
Lubricauerunt uestigia nostra in itinere platearum nostrarum 20.
Veh super omnes qui habitant in terra 32.
Caro et sanguis regnum Dei non possidebunt 38.
Voluptatum libidinisque doctores 43.
Habitator terrę 49.
Luxuriam sequitur Dei obliuio 50.
Voluptas non est perpetua 64.
Idumea terrena et carnea 69.
Veh qui descendunt in Egyptum 80.
Via lata 148.
Paralisis 184.
Seminans in carne 216.
In luxuriam 230.
Desideria sęcularia 248.
Qui transit per plateas iuxta angulos 264.
Quasi sopitus gubernator amisso clauo 278.
Luxuria sanguisuga 283.
Qui diuitias dat ad delendos reges 284.
Delicię, diuitię, gaudium omnia uanitas. Voluptas 291, 302.
Princeps luxuriosus. Luxuria 305.
In risu faciunt panem 305.
Adolescentia et uoluptas uana sunt 306.
Pisces maris 324.
Oculos suos statuerunt declinare in terram 336.
Hi in curribus et hi in equis 334.
Cadent qui descendunt in terram 336.
Odisti omnes obseruantes uanitatem superuacue 342.
In uita benedicetur 358.
Sepultus in diuitiis sęculi 387.
Aperta est terra et deglutiuit Datan 401.
Libido. Equi insanientes in foeminas 35.
Virorum seminarium significatur in lumbis. Genitalia foeminarum honesto sermone iuxta consuetudinem Scripturarum umbilicus uocantur 45.
Antiochus luxuriosissimus 139.
Presbiteri in Susanam 141.
Qui uiderit mulierem, habet passionem, qui concupierit propassionem 146.
Socrus Petri febricitans 184.
In uitium fornicationis 213.
Turpitudo 234.
Vt erruaris amuliere aliena. Adultera 259.
Fauus distilans labia meretricis 262.
Precium scorti uix unius panis est 263.
Meretrix ornata ad capiendas animas 264.
Statim eam sequitur quasi bos ductus ad uictimam 264.
Fouea profunda os alienę 276.
Oculi tui uidebunt extraneas 278.
Adultera 283.
Ne dederis mulieribus
substantiam tuam 284.
Mulier laqueus uenatorum 300.
Salomon captus 300.
Vox Domini intercidentis flammam ignis 340.
Dixit et uenit cynomia 400.
Equi insanientes in foeminas 433.
Tibię et femora 433.
Labor in uictu parando exercendus est, sollicitudo tollenda. Malicia pro labore 148.
Opera subscisiua 225.
Operetur manibus 237.
Si impiger fueris, ueniet ut fons messis tua 263.
Qui operatur terram
/ suam, saturabitur panibus. Anima operantium impinguabitur 268.
Velox in opere bono 277.
Laborans saturabitur, ociosus egebit 282.
Labor manuum 284.
Roborauit brachium suum 285.
Manum suam misit ad fortia 286.
Vanus mundi labor 289.
Boues 291.
Labor spiritalis 292.
Dulcis somnus operanti. Labor qui perit 297.
Lex. Euangelia sibi coherentia 23.
Euangelia. Duo Testamenta 24.
Lex Iudeis panis subcinericius 20.
Lex et prophetę usque ad Ioannem 32.
Iudei non possunt habere Legis obseruantiam 49.
A porta usque ad portam, id est a Lege usque ad Euangelium 100.
Quattuor Euangelia 108.
Lex et prophetę sale Euangelii condiuntur. Lex et prophetę, priusquam Christus uenisset, erant porta clausa et liber signatus 109.
Vasa domus Dei. Dogmata ueritatis 123.
Quattuor Euangelia 143.
Lex et Euangelium 154.
Granum synapis prędicatio Euangelii 157.
Bonę margaritę, Lex et prophetę 158.
Qui profert de thesauro noua et uetera 158.
Quinque panes Pentateucon 159.
Fermentum phariseorum Legis ac litterę pręcepta et traditiones hominum 161.
Legi et prophetis successit Euangelium 163.
Vestis nuptialis pręcepta Domini, et opera quę complentur ex Lege et Euangelio nouique hominis efficiunt uestimentum 170.
Euangelii prędicatio in toto orbe futura 177.
Pręcepta, mandata testimonia, exempla 183.
Reuolutus lapis, ablata lex mortis per Christum 140.
Euangelium 193.
Quędam in Lege, quę nemo queat implere 192,200.
Legi mori et per Legem mori differunt 198.
Vbi testamentum est scriptum, non testamentum sonare, sed pactum, quod Hebraice berith dicitur. Cur data Lex. Lex pedagogus noster fuit in Christo 202.
Anomus dicitur
qui sine lege est. Adicus, iniquus siue iniustus 203.
Lex et Euangelium 204.
Lex aliquando Genesis historiam signat, aliquando prophetas, aliquando proprie legem. Lex spiritalis. Legalia non eese perpetua. Duo Testamenta 207.
Vmbra in Lege, ueritas in Euangelio 209.
Doctrina phariseorum est Legis secundum carnem obseruatio 210.
Lex mutata in Euangelium 224.
Euangelium pacis 241.
Vię eius, uię pulchrę, id est uię Euangelii 260.
Labium ueritatis firmum erit in perpetuum 268.
Vetus et Nouum Testamentum 305.
Vnus autor utriusque Legis 307.
In Lege ueritates diminutę 327.
Argentum Vetus Testamentum, aurum Nouum 327.
Sub umbra alarum tuarum protege me 330.
Euangelium ubique prędicatum. Lex Domini irreprehensibilis, pręceptum Domini lucidum. Euangelium 333.
Cantate ei canticum nouum 344, 351.
Abyssus abyssum inuocat 354.
Protegar in uelamento alarum tuarum 365.
Semel locutus est Deus duo 366.
Vnus autor utriusque Legis. Inter medios cleros 369.
Tuus est dies et tua est nox 374.
Aperiam in parabolis os meum 376.
Dominus narrauit in Scripturis populorum et principum qui fuerunt in ea sic! 386.
Tabor et Hermon, Nouum et Vetus Testamentum 387.
Duo dies, Vetus et Nouum Testamentum 393.
Cantate Domino canticum nouum 395.
Legis amaritudo per crucem dulcoratur 395.
Moueatur mare, id est Lex Moysi 396.
Legis uincula confregit 402.
Qui conuertit petram in stagna aquarum 409.
Lex, mandata, iustificationes, testimonia, iudicia, uię 412.
Legem pone mihi, Domine, uiam iustificationum tuarum, et exquiram eam semper 415.
Legis ueritas et Euangelii 417.
Iustitia tua, iustitia in ęternum, et lex tua ueritas 418.
Sacrificium uespertinum, Euangelium 427.
Lętitia. Inter gaudium et lętitiam 214.
Animus gaudens ętatem floridam facit. Spiritus tristis exsiccat ossa 272.
Impinguasti in oleo caput meum 336.
Iubilus quid sit 339,344.
Lętamini in Domino et exultate, iusti 343.
Iubilate Deo in uoce exultationis 357.
Lętetur cor meum, ut timeat nomen tuum 385.
In nomine tuo exultabunt
387.
Tunc repletum est gaudio os nostrum et lingua nostra exultatione 420.
Lętetur Israel in eo qui fecit ipsum 435.
Liberum arbitrium circa initia uoluntatis 25.
Liberum arbitrium 210.
Quare datum liberum arbitrium 253.
Boni sumus creati, sed uitio nostro ad peioralabimur 300.
Legem statuit in uia quam elegit 337.
Anima mea in manibus meis 417.
Lectio. Eloquium Domini super mel dulce 25.
Irrigua Scripturarum 115.
Aquę egredientes de limine templi. Aquę pessimę 118.
Psalmi non omnes Dauid 157.
Thesaurus absconditus in agro 158.
Vestis apostolica 168.
Regnum Dei Scripturę sanctę 170.
Pecunia et argentum sermo diuinus 176.
Atheneum auditorium. Gentilium litterarum studia omisit Hieronymus. Academia litium 209.
Hypotesis epistolę 211.
Quantum prodest Scripturas legere 218.
Scripturę legendę 233.
Cibi documentorum spiritalium 269.
Cibi sapientię 269.
Auditor et non factor 273, 274.
Comede, fili mi, mel 278.
Aperta sunt prata 281.
Sermo diuinus, ignitus clypeus sperantibus in se 283.
Scripturę indagatio 284.
Argentum et aurum 291.
Scriptura scientia 294.
Thesaurus latens in uerbis Scripturę 377.
Qui in Scripturis cęlestibus eruditur 298.
Scientia Scripturarum 303.
Lectio magis est mentis labor quam corporis 307.
Liber unus est quicquid ad Deum refertur 307.
Psalterium Romanum, Hebreum, commune. Autores psalmorum XXII Hebreorum libri 308.
Psalterium, organum, nablath 320.
Lectio uia uitę 322.
Quando uidebo cęlos, opera digitorum tuorum 324.
Eloquia Domini casta 327.
Parasti in conspectu meo mensam 336.
Calix tuus inebrians quam pręclarus est 336.
Et reuelabit condensa 340;
Intellectum dabo tibi 343.
Et campi tui replebuntur ubertate 367.
Et de petra melle saturauit eos 381.
Beatus homo quem tu erudieris
392.
Cantate in tubis ductilibus 395.
/ Quam dulcia faucibus meis eloquia tua 417.
Ignitum eloquium tuum uehementer, et seruus tuus dilexit illud 418.
Corpus et sanguis sermo Christi 433.
Locus. Epechnus, locus inter Tygrim et Euphratem. In Elimaide prouincia templum Dianę 140.
Sicima, Samaria 365.
Ephrata regio Bethlem 422.
IOSEPHVS DE HISTORIA IVDEORVM
Lis. Seditio magna ex causa parua 180.
Libido. Mundus iuuenis amore captus Paulinę, Saturnini uxoris, ęgrotat 160.
Herodes Herodiadem deperit 161.
Leges Moysi 31.
Iusiurandum pro legum custodia 34.
Theopompus mente lęsus, Theodectus uisu hebetatus, cum de sacris Iudeorum legibus scribere tentasset 102.
Iudei fortes pro legibus 159.
IDEM DE ANTIQVITATE IVDEORVM
Luxus. Vitellius luxurię deditus iugulatur 53.
Libido masculorum in masculos 52.
Tale flagitium Vliaci et Thebei approbarunt 91.
Paulina 160.
Lex Iudeorum omnium antiquissima. Legum differentia 88.
Locus. Ptolomaidis descriptio 23.
Delmatia 27.
Galileę duę 34.
Locus
Genezar. Fons Iordanis. Phiala 42.
Lacus Asphaltus. Tyberiensis.
Fons apud Hiericuntem pestilens oratione Elisei saluber factus 50.
Sodoma 51.
Ęgyptus 53.
Portus Alexandrię 53.
EVSEBIVS DE PRĘPARATIONE EVANGELICA
Lex 38.
Lex Hebreorum traducta ad omnes per Christum 49.
Quare nemo gentilium de his scripserit? 49.
De uita et disciplina Mosayca 50.
Septimo quoque die coram lectitata Lex 50, 51.
Leges externę 51.
Lycurgus. Spartes 52.
Munda et immunda 52.
Leges Platonis de furto, de homicidio 91.
Libidinis masculę poena 38.
Amazones cum uicinis coeunt 38.
Plato mulieres nudas cum uiris luctari monuit. Vt et omnes omnibus communes sint, pręcepit 90.
Liberum negantes arbitrium 33, 36, 37, 39.
Libertas 38.
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Libertas Romana 35.
De libertate naturali et seruitute 158.
Libertas 160.
Liberalitas. Qui putant illos tantum damnandos peccatores, qui facere elemosinas neglexerunt 181.
Luxus. Ludi scenici 8.
Luxuria corrumpit uirtutem 36.
Vita carnalis non tantum ex corporis, sed etiam ex animi uitiis 99.
Sterilitas Sarrę 108.
Ciuitas terrena 108.
Libido. An contaminari possit uirtus sine uoluntatis consensu 5.
Quod iudicio Dei in corpore continentium libido hostilis peccare permissa sit 7.
Raptus Sabinarum 12.
Paridis adulterium 17.
Romuli mater 17.
Vestalis depręhensa 17.
Libidinis uocabulum late patet. De libidinis malo. Nuditas primorum hominum 104.
De pudore concubitus. Libido frenis cohibenda. Cinicorum turpitudo 105.
De lapsu filiorum Dei 115.
Concubina Abrahę 124.
Sodomę euersio 125.
Lex. Solon, Lycurgus, Numa 12.
Lex Voconia, nequis foeminam hęredem faceret 22.
De autoritate canonicę scripturę 77.
Saul et / Dauid, Heli et Samuel, Vetus et Nouum Testamentum 130.
Transitus de Veteri ad Nouum 133.
Vetus et Nouum 140.
De prędicatione Euangelii 150.
Testamentum Nouum 152.
Liberum arbitrium 34.
An uoluntatibus hominum aliqua dominatur necessitas 34.
Liberum arbitrium tunc uere liberum est, cum uitiis non seruit 103.
Liberum arbitrium in paradiso et in cęlesti gloria 198.
Lectio. Litterę 195.
ORIGENES
Libertas 25.
Domus seruitutis, domus libertatis 40.
Non est liber qui seruit uitiis 49.
Libertas Israhelitica 159.
Libertatis desyderium 159.
Liberalitas in pauperes, oleum in sacrifìcio 60.
Luxus. In eos qui sęcularia curant et diuina negligunt 17.
Spectaculorum
delectatio 79.
Basan turpitudo, Og interclusio 113.
Fegor, id est delectatio 121.
Dulcedo in amaritudinem transitura 143.
Anima carnaliter uiuens. Lex peccati 170.
Lux falsa 174.
Aioth superat Madianitas. Sysara homo animalis 177,178.
Qui seminant in carne 180.
Libido. Excusantur filię Loth 11.
Accusatur libido 11.
Libido inebriat 68.
Poena adulterii 81.
Sedentes inter flumina Babylonis 117.
Libido feminarum contra eas arma spiritalia 128.
Salomon 129.
Belphegor turpitudo 129.
Labor. Humerale 87, 96.
Opera operum 96, 97.
Viriola, annulus 139.
Aaron opera 142.
Halus labores 144.
Dextralia pura 155.
Lex. Gladius Dei sermo 9.
Loth figura Legis 11.
Lex spiritalis est. Lex mulier 12.
Ismahel et Isaac. Lex et Euangelium 13.
Lex et Euangelium 20, 22.
Decem pręcepta 26.
Obstetrices duo Testamenta 29.
Moyses Lex 29,30, 31.
Aqua Marath. Lex iuxta litteram 38.
Lex infirmatur in errore 48.
Nemo iustificatur ex operibus Legis 48.
Iusto non est Lex posita, sed iniustis 58.
Lex diuiditur in litteram et spiritum 60.
Lex non semper omnibus datur 61.
Duo Testamenta 64.
Lex declarat. Lex et Euangelium et prophetę 66.
Nouitas 69.
Lex non secundum litteram accipienda 71.
Lex umbra futurorum bonorum 73.
Lex redimendę domus 88.
Lex spiritalis Euangelium 91.
Lex Dei 92.
Euangelium Lex spiritalis est 99.
Neminem ad perfectionem adduxit Lex 100.
Moyses 102.
Lex senuit 103.
Lex amara iuxta litteram 104.
Lex umbra futuri. Quędam secundum litteram seruanda, quędam secundum alegoriam 106.
Christus redemit de maledicto Legis. Lex dupliciter dicitur
107.
Lex et prophetę / in parabolis... 1 lex, tabernacula, / prophetę 113.
Lex de successionibus 131.
Finis Legis Moysi mors. Lex Euangelium 132.
Syna locus, ubi data Lex 144.
Lex et Euangelium 147.
Lex cessat. Inter litteram et spiritum 148.
Legi mortus sum, ut Deo uiuam 152.
Deuteronomium secunda Lex. Ipsi filii Lex 157.
Lex spiritalis est 158.
Lex iubet interficere reges peccantes 164.
Moyses Lex, Iesus Euangelium 165.
Cessarunt uetera in aduentu Christi 165.
Dabir ciuitas litterarum 169.
Lex peccati 170.
Lętitia. Isaac risus uel gaudium 13.
Gaudium 109.
Causas lętitię Deo et angelis damus, cum poenitentiam agimus 133.
Liberum arbitrium 111.
Diaboli liberum arbitrium 114.
Lectio. Libri seculares ligna excelsa et umbrosa 7.
Putei Scripturę 17.
Concubinę sunt gentilium litterę uel disciplinę 19.
Panes frangendi, ut mandi possint 20.
Litterę peccati et litterę Dei 22.
Manna minutum 29.
Replebimini panibus 40.
Cui obscura est Scriptura, nondum conuersus est ad Dominum 48.
Orandum, ut intelligamus 49.
Bene dicta gentilium assumenda 71.
Incensum minutum 78.
Aurum, argentum 102.
Puteus diuini uerbi 110.
Puteus Scriptura 110.
Tubarum memoria 134.
Apiarium diuina Scriptura 145.
Grammatica. Theologia 153.
Ciuitas litterarum 167.
Angeli delectantur, quando meditamur Scripturas, Christus adest, demones terrentur 168.
Scriptura diuina utilis. Scripturę uirtus 168.
Dulcia eloquia Scripturarum 178.
Loca itineris populi Israel ab Ęgypto 34.
Locus sanctus 153.
HIGINVS
Libido.
Vrsa maior. Boetes. 1 Olor 1 .
Heniocus uel auriga 2 .
Teanthea 3 .
Orion 5 .
Leuis.
Currens super aristas 5 .
HOMERVS
Lętitia.
Laertes lętus de inopinato reditu Vlissis filii.
Libido.
Puellę suspendio peremptę, quod cum procis Penelopes rem habuissent. 2
HERODOTVS
Libido.
Cambises amore sororis captus 39 .
Lex.
Pindarus ait morem esse omnium regem 40 .
Liberalis.
Alcmeon a Croeso auro donatus, quantum ferre potuisset 89 .
BASILIVS MAGNVS
Quęre alphabetum in fine eius operis.
PLINIVS
Mundus. Quod ęternus sit etc. 22.
Multitudo. Gentes a minutis animalibus deletę 90.
Balearici contra cuniculos petiere auxilium 96.
In Gyaro insula mures, cum incolas fugassent, ferrum quoque rosisse. Coturnices in uella incidentes mersere nauigia 109.
Mures a Troade fugauere accolas 115.
Miracula. Aquę in quibus uirgulta mersa lapidescunt etc. de aquis 35.
Ebusi terra serpentes fugat, Colubrarię parit 41.
In Mari Rubro arbores uisę 141.
Fons aquę dulcis, qua pota dentes cadunt 247.
Matrimonium. Nubentes uirgines comitatur colus compta et fusus cum stamine 95.
Nauem stetisse plenam uentis portantem nuncios, ut castrarentur mares pueri 100.
Nox quare nuptiis sacra 151.
Spina arbor nuptiis auspicatissima 157.
Nouę nuptę farreum uinculum pręferebant 177.
A Calphurnio Bestia dormientes aconito interemptę uxores 262.
Nouę nuptę intrantes adipe suillo attingunt postes 275.
Item adipe lupino, nequid mali medicamenti inferretur. Lanis postes attingi a nubentibus 283.
Quomodo mulieri tedium sit adulteriorum 304.
Sponsę annulus ferreus mittitur isque sine gemma 310.
Miseria hominis, liber VII proemium 74.
De conceptu et generatione miserabili 76.
Anguem gigni ex medulla spinę hominis 115.
Hominum dentibus uirus inesse, quo speculum hebetetur; quo uiso pulli columbarum moriantur 124.
Mores. Morum signa 128.
Magnanimus. Barbethace oppidum Tygris alueo. Ibi mortalium soli aurum in odio contrahunt idque defodiunt, necui sit in usu 69.
Interdixit castris suis Spartacus, nequis aurum haberet aut argentum 312.
Antonius uilitatem auro fecit in contumeliam naturę. Scipio Africanus, Iulius Drusus, Catus Elius uasa argentea contempserunt 316.
Legati Carthaginensium dixerunt Romanos benigne inter se uiuere. Eodem enim argento apud omnes coenitauisse se ipsos. Caius Octauius regem Anthiocum uirga circumscripsit et, priusquam egrederetur , responsum dare compulit 319.
Maledicus. Fulmina a superiore cęlo decidentia obliquos habent ictus,
rectos a propiore 29.
Ocimum cum maledictis aut probris satum lętius prouenit 198.
Stellionum nomen in maledictum translatum 292.
Non latrari a cane qui membranam ex secundis canis habuerit 295.
Mollis. In plumis anserum cubantes notat 108.
De bombice Coa: in tantum a lorica gerenda discessere mores, ut oneri sint uestes 120.
Popea, 6 Domittii Neronis coniunx, asinarum lacte totum corpus macerabat 127.
Adeo nulla est uoluptas, quę non assiduitate sui fastidium pariat 133.
Alexander Magnus cępit scrinium unguentorum in castris Darii regis 135.
Quanta in unguentis luxuria sit 136.
Lucius Plotius unguenti odore proditus.Voluptas uiuere coepit, uita desiit 141.
Lucius Fuluius argentarius coronam rosaceam capiti imposuit. Ob id in carcerem coniectus nec emissus prius quam finito bello Punico 213.
Voluptarii quibus uitę cupido maxima, cura uero minima 223.
Buglosa herba in uinum deiecta animi uoluptates auget. Vocatur euphrasinum uinum 250.
Onopordon si comederint asini, crepitus reddere dicuntur 267.
Popea Neronis principis ut supra 277.
Antonius III uir aureis usus uasis in obscenis naturę 312.
Domitius Nero capillos coniugis suę Popeę succinos appellabat 348.
Mulcta. Damnatus a populo Romano die dicta, qui concubino procaci rure omasum edisse se neganti occiderit bouem actusque in exilium tanquam colono suo interempto 94.
Vedius Polio murenarum uiuariis damnata mancipia immersit 100.
Qui coruum occiderat, mulctatus exilio, postremo interemptus 112.
Aspis serpens
catulo suo necem intulit quia hospitis filium, a quo alita fuerat, percusserat 116.
Betulla, arbor Gallica, uirgis magistratuum terribilis 157.
Mulctatio non nisi ouium boumque impendio 177.
Canes in furcas fixi pendunt poenas, quoniam non ipsi, sed anseres Gallorum in Capitolium ascensum deprehenderunt 284.
Quintus Coponius ambitus damnatus, quia donauerat eum, cui suffragii latio erat 334.
Militaris uirtus: Titus Cecilius Teucer, Lucius Sicinius Dentatus, Manlius Capitolinus, Marcus Sergius 79.
Lucius Sicinius Dentatus, Publius Decius 222.
Quintus Fabius, Marcus Calphurnius, Cnęus Petreius, Sylla dictator, Sertorius, Scipio Emilianus,
diuus Augustus omnes obsidionali corona donati.
Frondicius miles 165.
Alcibiades fortissimus 319.
Medicus. Ophiogenes serpentium ictus contactu leuant et uenena extrahunt 74.
Psylli itidem in Africa. Marsi quoque in Italia 75.
Pyrrhi regis pollex dextri pedis tactu lyenosis medebatur. Hippocrates uenientem ab Illyriis pestilentiam prędixit 80.
Theombrotus seruato rege Antiocho centum talentis donatus a Ptolomeo est. Critobulus extracta Philippi regis oculo sagitta famam meruit. Asclepiades Prusiensis sponsionem fecit cum fortuna, ne medicus crederetur, si unquam inualidus fuisset ipse. Lapsu scalarum exanimatus est. Tapsia Nero uerberum notas tollebat 140.
Diuus Augustus lactuca conseruatus in ęgritudine Musę medici 198.
Sextus Pompeius in aceruum tritici se coniecit et podagra liberatus est 228.
Marcus Agrippa in graui morbo pedum demersis in acetum calidum cruribus euasit 232.
Medicina a Rubro mari imputatur, cum remedia uera pauperimus quisque coenet 238.
In eos qui occultant medicinam nec alios docere uolunt 246.
De medicinę professoribus et aduersum malos medicos. Cynorhodon, id est rosę siluestris radicem, somnus docuit contra morsum rabidi canis 247.
De medicina et inuentoribus eius, et quando primum medici Romę recepti 282.
Musica. Arionem citharę sono exciti delphini desilientem e naui excepere 98.
Calamus totus, quem syringam uocant, utilissimus fistulis 160.
Nero uocis gratia porro sectiuo usus 197.
Eriphia herba ad uocem nihil pręstantius 245.
Zame in Africa fons, ex quo bibentium canorę uoces 296.
Nero plumbi lamina pectori imposita sub ea cantica exclamans alendis uocibus demonstrauit rationem 325.
Sandaraca uocem limpidam et canoram facit 326.
Mors miseriarum fìnis 23.
Breuitate uitę nihil melius a natura 82.
De signis mortis ibidem. De his qui elati reuixerunt 83.
De mortibus repentinis.
Apes mortuas reuiuiscere in cinere 119.
Muscę itidem reuiuiscunt 122.
Vasa e taxo arbore mortifera esse 156.
Mela, equestris ordinis uir, in desperatione succo porri hausto expirasse dicitur sine cruciatu 197.
Scorpionem mortuum heleboro candido tactum reuiuiscere 252.
Morte tempestiua nihil homini melius 269.
Mortis signa in oculis et in urina 272.
Taxum fieri mortiferam clauo ęreo adacto.
STRABO
Mundum creatum esse et corruptibilem et ex quattuor constare elementis, sed ex quinta quadam natura cęlum et astra 272.
Miracula nature: Lateres fluitare 238.
Aquam durari in tophum 243.
Gangetis lapis fugat serpentes 284.
Arbores in profundo Rubri maris 291.
A colosso lapideo per diem crepitum ędi 308.
Matrimonium. Apud Cantabros uxoribus dotes dant uiri 69.
Qui sine liberis sunt contemnuntur 75.
Nubendi lex apud Samnites 101.
Vxores proprias aliis concedunt Tapyri 203.
Fortissimus quam uult ducit 205.
Quę optime aurigatur, cui uult nubit. Mulieres singulę uiros plures habent 208.
Rex multas habet uxores. Harmenii Lydique filias prius in templis prostare faciunt, deinde locant nuptui 210.
Vxor cum uiro defuncto uiua comburitur, ne alteri nubat 268.
Nubendi mos apud Taxilios 273.
Vxores cum uiris mortuis in rogum eunt. Nemo prius uxorem ducit quam caput hostis ad regem attulerit. Quod allatum omnes frustatim comedunt 275.
Qui plures
ediderit filios pręmium capit 280.
Nuptias celebrant. Assyrii nobiles puellas per preconem 1 desponsant 284.
Persę una uxore contenti adulterum extraneum capite mulctant 297.
Magnanimus Mandanes et munera et minas Alexandri despexit 274.
Maledicus. Daphita poeta, quod reges uersibus incesserat, cruci affixus poenas dedit 249.
Mendax punitur, uerax remuneratur 269.
Magistris utuntur continentissimis 280.
In filiis instituendis diligentissimi Bragmani 272.
Mulcta. Leucadii sontes de rupe deiiciunt additis pennis: alii cadentes scaphis excipiuntur; qui euaserit, extra fines incolumis asportatur
atque dimittitur 181.
Maxima delicta exilio tantum mulctant 205.
Pro minimis etiam delictis iugulant.
Militaris uirtus. Qui ad pugnam audaciores 8.
Mutatio rerum. Equi Celtiberi subalbi, si in exteriorem traducantur ripam, mutant colorem 68.
In Silari fluuio demissa uirgulta saxificari 101.
Si equi de Sibaride biberint, sternutamentis agitantur 106.
In Cratide lotiis cęsaries flauescit. Glaucus in balenam uersus 162.
Duo flumina: ex altero pecus album, ex altero atrum fieri potu 180.
Lapidem in ferrum uerti 236.
Medicus. Qui morsibus serpentum medentur 229.
Alexander in som niis accepit remedium sauciis; sagitta uenenata apud Oritas 275.
Psylli contra serpentes. Tentyritę contra crocodillos uim habent 308.
Musica. Eunomo cytharedo rupta corda quod sono defuit, aduolans cicada suppleuit 105.
Omne genus musicum esse deorum opus 187.
In lasso insula citharedo relicto ad emendos pisces conuolarunt pręter surdastrum quendam, qui et ipse admonitus continuo abiit 253.
Mors. Toxica pręsentanea habent. Siqua necessitas impenderit, eo uitam finiunt Cantabri 69.
Pyrrhus ad Argos ab una tegula occisus 151.
Excedentes annum LX aconitum sumunt 194.
Mortem natiuitatem esse ad beatitudinem 272.
VALERIVS MAXIMVS
Matrimonium.
Siue ducas seu non ducas, penitentia non carebis. Malo uirum pecunia quam pecuniam uiro
egentem.
Magnanimus
quomodo facilius contemnet uoluptates 66 .
Militaris uirtus.
Militum exercitatio perit hoste sublato 64 .
EMILIVS PROBVS
Matrimonium. Matrimonio sibi copulauit sororem nec apud illos turpe erat 10.
In uinculis emori malebat quam suam uxorem alteri cędere 19.
Quo se expediuit de exprobratione celibatus 32.
Quod natos non genuerit obiectum 33.
Mores uarii. In uitiis et in uirtulibus ęque excellens fuit 13.
Loco in omni indigenis moribus luil 17.
Magnanimus. Pecunia corrumpi non potuit et corruptores fines excedere iussit, nequcm alium tentarent, et impune dimisit, ne lęsi ob
Endimion cupiditatem putarentur 31.
Continentissimus et liberalissimus nec
Agesilaus quicquam pensi faciens diuitias 38.
Munera parua accepit, magna noluit 18.
Dona contempsit pręter neccessaria 38.
Militaris uirtus. Virtutis atque ingenii opinio ei nocumento luit 15.
Disciplina militari eruditissimus 23.
Inuentum quomodo hostium impetus excipitur 24.
Perire maluit quam armis abiectis nauem relinquere 25.
Periturum se potius quam arma rcliclurum 47.
Hercules Graius, dehinc Hannibal Alpes transiuit, ut ea elephas onustus ire posset, qua prius unus homo inermis uix repere poterat 48.
Musicę studiosus Epaminundas citharizare, cantare sallarequc doctus 30.
Mors. Mortem forti animo tulit, quoniam talis exitus summorum uirorum esset 44.
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIBVS
Matrimonium. Talasii nomen nuptiis celebratum 1.
Magnanimus. Titus Manlius Torquatus consulatum recusauit, quod
diceret neque se populi uitia neque illum seueritatem suam posse sufferre 13.
Quintus Fabius Rullus iterum censor fieri noluit dicens non esse ex usu populi rursum eundem creari consulem 14.
Publius Scipio Nasica censor statuas, quas sibi quisque in foro per ambitionem ponebat, sustulit 18.
Idem imperatoris nomen a militibus et a senatu triumphum recusauit oblatum. Marcus Attilius Regulus ad supplicia rediit 17.
Metellus Numidicus exulare quam in legem a Saturnino latam iurare maluit 29.
Mulcta. Furius Camillus, quod albis equis triumphasset, mulctatus est 11.
Militaris uirtus. Oratius , capitis reus, ob uirtutem absolutus perorante patre 3.
Oratius Cocles pro ponte Sublicio stetit 7.
Mutius Sceuola urbem obsidione liberauit. Manlius Capitolinus XXXVI donis ornatus ob uirtutem 11.
Valerius Coruinus Gallum prouocantem uicit 13.
Romanos omnes aduersis uulneribus cęsos miratus ait Pyrrhus etc. 15.
Mora. Quintus Fabius Maximus Cunctator Hannibalem mora fregit 18.
APOPHTHEGMATA PLVTARCHI
Matrimonium. Vxor imperiosa 38.
Legitime natos habere laudi fuit. Boni filii supellex preciosissima 66.
Cęlibes male accepti 72.
Simul cum nupta non cubandum 73.
Vota mulieris, ut bonis nubat et bonos gignat filios 98.
Idem 68.
Mulier rei familiaris studiosa 100.
Mores regioni respondent 3.
Te aliquid decet, quod alium non decet. Idem 17.
Magnanimus. Munera contempsit 24.
Idem 25.
Imagines recusauit 29.
Idem 34.
Idem 63.
Donis corrumpi non potuit 31.
Imagines sibi fieri contempsit 57.
Magnanimitas Agesilai 58.
Magnanimus uulgo miranda non miratur 60.
Pecunia incorruptus licet egens 65.
Accepissem, si tu essem et ego si tu 65.
Vnguenta odoresque contempsit 73.
Agros non colimus, sed mancipiis tradimus 83.
Mors contempnenda in periculo famę probę 15.
Pecuniarum contemptor 38.
Pecuniam loco contemnere lucrum est 40.
Opum
contemptor 41.
Spes nimii paruo modo est contenta 11.
Spes futuri pręsentia non curat. 13.
Malus ita accipiendus, ne noceat 10.
Malorum licentia offendit bonos 25.
Improbi etiam habent aliquid in se boni 27.
Malos faciens ex bonis 29.
Malos ciues turpe est non eiicere, sed turpius eiectos recipere 31.
Peruersitas populi censoris indiget seueritate 40.
Degener filius 18.
Mali liberi, serui boni 28.
Idem 61.
Idem 65.
Improbum uirum docet a multis iniuria illata 63.
Corruptores exterminandi 67.
Inutilia et superflua eiicienda 70.
Nouissima peiora prioribus 82.
Attici sciunt honesta, Thebani agunt 93.
Malus nihil turpe reputat 94.
Improbum, dum poenas dat, alloquitor 24.
Malus, etsi bene quid egerit, non meretur laudem 91.
Turpi non sapit uirtus 95.
Maledicus 6.
Detrahens meliori 7.
Reprehensores iusti audiendi 20.
Cauillationes timere ignaui est, non eas fugere 34.
Coreptores remunerandi 18.
Culpans alios quod ipse facit 9.
Exprobratio reiecta in auctorem 16.
Culpa culpantem redarguens 17.
Alios notat, se ipsum non nouit 33.
Verba tua uiribus indigent 60.
Maledicere iuris tui est,
mei malefacere 66.
Maledicus in omnes. Maledicendi suetus 68.
Maledico congrue respondit 75.
Detrahendum ne hostibus quidem 76.
Cito euertis urbes at sero ędificabis 81.
Maledici laudationem ne captes 77.
Calumnia acutior ense 82.
Mollis.
Lusciniam uoce imitatus 60 .
Idem 77 .
Si mollis citharedus laudatur, quid dabitur probo? 85 .
Psaltes nugatori comparatur 87 .
Psaltes parua in re magnus demulsor 89 .
Lyra non decet uirum grauem 92 .
Poeta lasciuus corrumpit mores 94 .
Mollis refugit seueriorum consortium. Psaltes coquo comparatur 67 .
Idem 85 .
Mollicies animi 4 .
Idem 7 .
Delicię adulterii causa 73 .
Mollis ornatus 12 .
Interior, non exterior ornatus decet 14 .
Delicię seni turpissimę 46 .
Delicię abominandę.
Mendax
ipse in causa est, cur sibi non credatur 25 .
Rumor incertus decipit. Impium esse frangi foedera 55 .
Iureiurando decipere uirorum esse 74 .
Mendaces omnium criminum auctores 88 .
Mentitur impune liber 92 .
Magister. Sophista 8.
Suę quenque artis esse magistrum 12.
Turpe est alios monere, quod ipse non facis 26.
Idem 30.
Non dicendi, sed uolandi artem tribuit 47.
Doctor beneuiuendi obseruandus 50.
Qui docet quod ipse non est expertus 88.
Disce ab his a quibus amaris 53.
Puer disce quo usurus es uir 61.
Laconum disciplina: parere, laborare, uincere aut perire 95.
Doctores mali expellendi 96.
Qui filios non curant instituere 97.
Minę. Scies me alium esse quam putasti 23.
Minis non terretur qui non timuit arma. Minatus ioco, serio perfecit 48.
Militaris uirtus. Exercitus sine duce 16.
Fortis est qui a fortibus non superatur 18.
Viribus exercendis campum reliqui 20.
Virtutis honos etiam desides excitat. Virtus pręfertur diuitiis. Mordes ut foemina; immo ut leo 22.
Viri uirtus periit qui tormentis uincit 29.
Militum uirtus, non numerus perpenditur 28.
Fortis quare ense breui usus 29.
Ob uirtutem reus absolutus 32.
Quem fortis non uicit, non terret imbellis 34.
Virtute, non dolo contendas. Dolo uincere, cum posset, noluit. Virtuti delictum condonatum 35.
Virtus accusati tacendo confudit accusatores 36.
Virtus non eget statuis 39.
Virtuti honos denegatus effeminat. Fortis ensi plusquam scuto confidit 43.
Virtus magis elucet in teneris quam in adultis. Accendimur ad uirtutem exemplo 49.
Bellator claudus 55.
Virtus ciuium pro muro est 57.
Hoste sublato torpet exercitatio uirtutis 80.
Bellator claudus 83.
Idem 92.
Idem 99.
Spartę muri iuuenes, confinia cuspides 84.
Periit uiri uirtus, ut supra 86.
Hasta, qua ictus fuerat, e uulnere educta hostem interemit. Fortunati qui in nos non inciderunt 91.
Non ideo, quia uiribus pręstas, es melior 95.
Virtus uirilis Laconum. Fortium laudatio et timidorum increpatio publice usurpatur apud Laconas 96.
Apud eosdem adhortatio uirtutis. His dumtaxat qui in bello occubuissent, sepulchri inscriptiones permissę 96.
Archilocum poetam expulere 97.
Bellator uulneratus non flendus, sed curandus 98.
Dolorem uulneris tollit recordatio uirtutis 99.
Idemaliomodo 100.
Meus non erat. Meus enim erat. Autrefer clipeum aut morere. Miles bonus qui tantumilitare didicit 62.
Scutatus male puniendus 63.
Inter militiam et agriculturam 66.
Noste sublato torpet uirtus 67.
Militaris uirtus 68.
Miles non metuat ducem, sed reuereatur 78.
Mulcta. Pater mulctatur qui liberos non corripit 91.
Idem 96.
Idem ibidem.
Medicus. Medicinas difficiles uitę breuitas non admittit 54.
Medicis tunc maxime credimus, cum ęgrotamus 67.
In malum medicum exprobratio 77.
Medicus optimus qui cito interimit.
Mora. Qui nobis cunctando restituit rem 34.
Fabium non pugnantem plus timuit quam pugnantem Marcellum Hannibal 35.
Mors bonis minime grauis 15.
Mors miseriarum finis 68.
Mori melius quam ignauiter uiuere 69.
/ Mortui in solio sessum positi 80.
Mori non timet qui bene uixit 82.
Mors erumnarum confugium 87.
APOPHTHEGMATA PLVTARCHI
Militaris uirtus. Vrbs quę uiros habet, muris non caret 74.
Fortes pauci satis sunt 81.
Quot estis? Quot satis sunt hosti cędendo 84.
Aliud est uirgines rapere, aliud pugnare cum uiris 89.
STRABO
Multitudo. Gymnesiarum insularum incolę cuniculis infestati 61.
Murum ingens copia 69.
Cuniculorum numerus Balearicis infestus fuit, cum primitus marem tantum et foeminam importassent in insulam 70.
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIBVS
Multitudo. Pyrrhus, rex Epyrotarum, cum Leuinum consulem apud Heracleam turbasset, iterum uiso eius exercitu eandem sibi ait aduersus Romanos, quam Herculi aduersus Hydram fuisse fortunam 16.
FABIVS QVINTILIANVS IN DECLAMATIONIBVS
Matrimonium. Caritates corporum. Secunda matrimonia 9.
Magnanimus. Viro forti nihil facere conuenit quod negandum sit 13.
Non molliri prosperis nec aduersis frangi 21.
Mollis. In lętitiam metusque resolutus 21.
Mulcta. Carcer pyraticus 25.
Nulla poena est nisi inuito 53.
Militaris uirtus. Imperium populi Romani militari disciplina stetit 14.
Medicus. Medicina nihil pręstat ęgrotis 38.
Mors. Laudanda fortibus, expetenda miseris mors 16.
Quid iuuat diu detineri carcere corporis 18.
Venenum lex habere, emere, nosse denique uetat 63.
Mendacium. Falsi delatores 53.
Auidius nefanda finguntur 80.
Non habent incredibilia uocem 85.
Malus. Foeminę ad malum proniores 8.
Peruersi nullo placantur obsequio 78.
TVLLIVS IN TVSCVLANIS
Matrimonium. Indorum mulieres uiuę se iaciunt in rogum mariti unaque ultro comburuntur 153.
Mores. Socrates diserere solitus: Qualis cuiusque animi affectus esset , talem esse hominem; qualis autem ipse homo esset, talem eius esse orationem; orationi autem facta simillima, factis uitam 149.
/
Magnanimitas lamentari non sinit 112.
Fortitudo uiris propria 113.
Magnanimus uirtutis conscientia contentus testem populum non satis pensi habet 115.
Fortitudo omnia quę possunt euenire contemnit 122.
Fortes uiros lamentantes non recte inducunt poetę 111.
Contemnendę humanę res: negligenda mors, patibiles et labores et dolores putandi 136.
Fortitudinis diffinitio . Magnanimus et fortis qualis debet esse 138.
Lacedemonii Alexandro respoderunt,
num se esset et mori prohibiturus 148.
Atreus: proinde parent se in uita, ut uinei nesciant 149.
Theodorus mortem minitanti Lysimaco respondit 159.
Paulus Persę: In tua potestate est.
Miseria humana. Nullum miseriarum finem fore nisi sanato animo 118.
Nihil magnum in rebus humanis 134.
Mollis nihil animo uidere potest; omnia refert ad oculos 94.
Voluptas gestiens elata lętitia 120.
Epicuri sententię de uoluptate 122.
Idem 123.
Item 124.
Voluptatis partes maliuolentia etc. 132.
Lasciui poetę: Alceus, Anacreon, Ibicus, Plato 140.
Xerxes pręmium proposuit, siquis inuenisset nouam uoluptatem 145.
Quomodo uoluptas appetenda aut dolor fugiendus secundum Epicurum 156.
Mulcta. Inferiorum supplicia 90.
Militaris uirtus. Qui, ut fortiter agerent, mortem contempserunt 101.
Aiax, Torquatus, Marcellus, Affricanus , Lucius Brutus, Hercules, Theseus, Scipio 136.
Non est fortitudo, quę rationis expers. Qui se pro patria deuouerunt 93.
Qui pro patria mortem certam adierunt 106.
Arma membra militis esse dicuntur 112.
Decius. Epaminundas 115.
Musicę studiosi ex Gręcis Epaminundas et Themistocles 89.
In conuiuiis clarorum uirorum laudes ad tibiam cecinere Romani 1294.
Idem 129.
Mors. Vtrum mors sit malum 90.
Quod nec moriendum esse miserum sit 91.
Mortem bonum esse probat. Quid sit mors. Quid sit
interitus 99.
Duę uię animorum e corpore exeuntium 99.
Cigni morituri canunt dulcius. Quomodo quis emori consuescit 100.
Concludit mortem esse bonum. Quod nihil potest mali esse in morte, etiam si animi intereant 101.
Hegesias et Theombrotus mori putant optimum. Quod quisque per mortem a malis discedat, non a bonis. Mortui non carent uitę commodis, quoniam iis non sunt necessaria. Qui contempta morte fortiter pugnarunt. Mors non deterret sapientem 102.
Neminem mori ante tempus. Teramenes uenenum lętus bibit 103.
Item quidam Lacedemonius. Item alii 104.
Theodotus cruci affigendus: Nihil refert, ait, humine an sublime putrescam. Quando mors ęquo animo appetitur 105.
Mors optimum a Deo pręmium 106.
Non nasci optimum; huic proximum
mori. Euripides nascente homine dolendum, moriente lętandum putauit. Alcidamus laudationem mortis scripsit. Ennius in sua morte neminem lachrymare permittit. Solon: Mors mea ne careat lachrimis. Nihil in malis habendum quod a Deo uel a natura constitutum est 107.
Mortis necessitas angorem leuat. Miser est qui metuit mortem uel dolorem 144.
Malus. Vitiositas genus est, malicia species 133.
Modus esse in uitio non potest, ut qui e Leucade se pręcipitauerit sustineri 135.
Malorum mediocritatem laudatam a Peripatheticis confutat 137.
Socrates a Zophiro uitiosus iudicatus ea se uitia ratione superasse respondit 141.
Ephesii expulso Hermodoro statuerunt, siquis inter se excelleret, expellendum 157.
Mathematicus. Geometria apud Gręcos in summo honore fuit 89.
Mathematicus, cuius mens rationibus agitandis exquirendisque alebatur cum oblectatione solertię, qui est unus suauissimus pastus animorum 152.
Mathematici describit officium.
TVLLIVS DE FINIBVS
Matrimonium. Vxorem adiungere uelle et ex ea liberos procreare naturę obedientis est 51.
Miser. Caius Marius expulsus egens in palude demersus post trophea 34.
/
Mores . Vitę degendę ratio maxima in contemplatione rerum placuit Peripatheticis 68.
Magnanimus semper inuictus 22.
Mollis. Epicuri argumenta de uoluptate 6.
Qualis uoluptas Epicuri 7.
Idem 15.
Idem 20.
An sit unum uoluptas et indolentia 15.
Voluptas secundum Stoicos 16.
Voluptas Aristippi 17.
Lucius Torius Balbus uoluptati deditus 26.
Cleantis pictura de uoluptate 27.
Quid sit uoluptas 28.
Sardanapalli epigramma 34.
Voluptas penitendi causas relinquit 34.
Bestias etiam facere aliquid citra uoluptatem 35.
Voluptarii etiam multa faciunt non quęrentes uoluptatem 81.
Mors. Epieurus: Nihil ad nos mortem pertinere eo quod sine sensu sit, affirmat 33.
Mori et uiuere uelle, cum oportet, sapientis est 49.
Mors horrenda omnibus naturaliter 72.
Memoria. Themistocles artem memorię pollicenti Simonidi: Obliuionis, inquit, mallem 34.
Militaris uirtus. Qui reipublicę causa omnia faciunt, nihil sua 25.
Publius Decius deuouit se pro republica. Item duo Decii, eius filii 26.
Epaminundas moriturus, cum audisset clypeum esse saluum et hostes fusos, in lętitia exhalauit animam 32.
Leonidas mori quam fugere pręoptauit.
POMPONIVS MELLA IN GEOGRAPHIA
Mores gentis Asię 11.
Militaris uirtus. Xamatę mulieres, nisi quę hostem interemere, non nubunt 21.
Idem de eisdem 47.
Mors. Essedones lęti funera celebrant, mortuos epulantur 23.
Getę natos deflent, mortuis lętantur 25.
Feminę cum uiris mortuis uiuę se sepeliunt. Hiperborei, cum uitę satietas cępit , sibi ipsi mortem consciunt 48.
Indi mortis contemptores 53.
Matrimonium. Vxores uiuę uiris consepultę 25.
Mores gentis Affricę 8.
BEATVS HIERONYMVS IN PARTE PRIMA
MARIA uirgo et mater. Prędixit Ezechiel propheta 3.
Quomodo probatur possibilis uirginis partus. Euę ad Mariam comparatio 13.
Virtus Altissimi obumbrabit tibi 18.
De Marię uirginitate contra Heluidium 54.
Quare nonprius concępit quam desponsaretur 54.
Solus Christus natus de uirgine 79.
Libellus de conceptu Virginis Marię 218.
Matrimonium. Primas et secundas nuptias licitas esse 10.
Vir cum
uxore qualiter uiuat 20.
Institutio viri et uxoris 21.
Iouinianistę matrimonium ęquant uirginitati 27.
Non esse repudii locum inter coniugatos 28.
Quidam ex apostolis habuerunt uxores, sed ante Euangelium. De malis uxoribus et uitiis earum 33.
Vtrum ducenda uxor, Theophrastus 40.
Vxor quo affectu amanda 41.
Cur nuptię referuntur ad numerum XXX 155.
Nuptię in Channa 1 Galileę 156.
Inter uxorem et scortum 161.
Quod uxor relicto uiro, quamuis adultero et Sodomita, non possit alteri nubere 216.
Mendacium. Omnis homo mendax 89.
Mendacium Deo indecens; hominibus interdum utile iuxta Platonem 133.
Augustinus arguit Hieronymum, quod dixerit Paulum simulate locutum in reprehensione Petri, quia nullum mendacium in Scripturis admittendum 223.
Respondet non mendacium id, sed honestam dispensationem dici debere 228.
Rursum respondet Augustinus 233.
Maledictum. Benedicendum, non maledicendum esse 140.
Ignem gladio ne fodias 151.
De maledicis et inuidis dicta Salomonis 152.
Stesicorus palinodiam cantauit. Nam uituperatam prius Helenam cum postea laudasset, impetrauit oculis ueniam 230.
Mores. Per uiam publicam ne ambules 151.
In uno homine alia luadanda, alia damnanda 149.
Malus in quo uitia plura uirtutibus 238.
Mors. Pro mortuis orare et alia bona facere 59.
Quare moriuntur infantes, cum propter peccata corpus accipiunt 149.
Cum profectus fueris, ne redeas 151.
Philosophiam meditationem esse mortis. In Adam morimur, in Christo uiuificamur 166.
Magister corripiat peccantes 75.
Pręceptores beati Hieronymi 109.
Origenis uita 110.
Fideliora sunt uulnera amici quam uoluntaria oscula inimici 236.
Institutio uiri, uxoris, pueri, iuuenis et religiosi 21.
Institutio filiorum, parentum salus 34.
Si filii impudici, patri negatur episcopatus. Heli pontifex, quia filios non abiecit delinquentes, licet corripuerat, mortuus est 36.
Moyses et Samuel filiis suis alienos prętulerunt nec putarunt liberos quos uidebant Domino displicere 41.
Heli sacerdos ut supra 74.
IDEM IN PARTE SECVNDA
Matrimonium. Foemur in Scriptura signat opera nuptiarum 5.
Turturum natura 35.
Quando abstinendum ab uxoribus 51.
Lex uetus commendai matrimonium, noua uirginitatem 164.
Cura rei domesticę 188.
Nuptiarum angustię 191.
Parentum gloria boni liberi 194.
Heli sacerdos offendit Deum ob uitia liberorum. Lamech primus inuexit digamiam 195.
Lex uetus pro monogamis et contra digamiam 196.
Idem affirmat exemplis gentilium. Quidam XX habuit uxores et quędam XXXII maritos 196.
Monogamiam approbat exemplis Scripturarum 197.
Quantum molestiarum inest nuptiis. Marcella Careali seni se in uxorem petenti suasque pollicenti diuitias: Si nubere, inquit, uellem, maritum quęrerem, non hereditatem etc. 198.
Coniugatorum tedia et modestię 207.
Excusatur quę cum uiro scortatore repudium fecit 266.
Valerius ad Ruffinum , ne ducat uxorem. Dissuasoria 286.
/
Magister. Habet nescio quid latentis energię uiua uox et in aures discipuli de auctoris ore transfusa fortius sonat. Eschines de Demosthene: Quid si ipsam audissetis bestiam sua uerba resonantem 111.
Ad Athletam de institutione filię 127.
Discipulos magistri similes effici malumque facilius eos imitari quam bonum 128.
Helly offendit Deum propter uitia liberorum. Episcopus non fit qui habet filios luxuriosos. Qualiter se habeat qui docet in ecclesia 132.
Multo tempore disce quod doceas 215.
De correctione et doctrina pręsidentis 222.
Alexander Leonidis pedagogi non caruit uitiis 228.
Peccantes argue 230.
Adrianus, discipulus Hilarionis, ob contemptum magistri sui computruit morbo regio 240.
De his qui corripi nolunt et de se dictum putant, quicquid contra uitia dicitur 246.
Qui a se metipso tantum discit, pręsumptionis pessimo pręceptore utitur 274.
Virga tua et baculus tuus, ipsa me consolata sunt 283.
De institutione puellę adhuc paruulę 284.
Dilectionis signum est delinquentes corripere 303.
Mora. Dilationes imperfectę seruitutis Dei non placent 258.
Catonis dictum: Sat cito, si sat bene 265.
Maledictum. Ne detrahas nec detrahentes audias 132.
De nociuis sermonibus uitandis 152.
De moderatione sermonis et lingua cohercenda 153.
Linguam a maliloquio cohibe 160.
Nulli detrahas 168, 179.
Idem 187, 215, 230.
Contra detractores 191.
Malorum solatium est bonos carpere 192.
Contra calumniantes. Theatrum facti sumus mundo 273.
Detractores beati Hieronymi grauia passi 320, 321.
Mors. Estote parati. Dies uitę et seculi incertus 140.
Vita breuis multos decipiens 181.
Reuersa est terra in terram suam 194.
Philosophia mortis meditatio, Plato 199.
Quandoque moriendum etc. 205.
Phoenix unica moriendo reparatur. Omnis caro phoenum 207.
Duę hominis mortes et duę uitę 208.
De mortuis in Domino non lugendis 232.
Hilarion adiurauit, ut mortuus statim, sicut uestitus erat, humo tegeretur. Animam egredientem alloquendo confortabat, ne timeret 241.
Melior est mors quam uita amara 252.
Mos in laudibus defunctorum et quęrela de morte Nepotiani pręsbiteri 257.
Qui mortes suorum fortiter tulerunt. Sapientium uitam meditationem mortis esse, Plato 259.
Xerxes fleuit suos, quod adusque annum centesimum nullus ex tanta multitudine reliquus esset futurus. De morte Blesillę consolatoria 260.
Mors nequaquam dolenda quia comunis . Qui luxerunt suorum mortem in Scripturis 261.
Sacerdos ad mortuos prohibetur accedere. Qui patienter tulerunt suorum mortes. Ad Tyrasium de obitu filię, consolatoria 262.
Quare Dominus fleuit Lazarum 262.
Ad Iulianum de uxore et filiis defunctis, consolatoria 263.
Ad Pamachium de morte uxoris consolatoria 264.
Ad Oceanum de obitu uxoris, consolatoria 266.
Exequię exhibitę Fabiollę 268.
Mors dura quę carissimos diuidit. Ad Eustochium de morte Paulę, matris suę 269.
Deploratio mortis eius et funus magnificum 275.
Beatus Hieronymus moriturus discipulos consolatur 307.
Ordinat de sepultura 308.
Cum animam ageret, lux circumfulsit eum 310.
Et
alia miracula euenisse narrantur. De gestu terribili Eusebii morientis 315.
Quo dolore anima separatur a corpore 316.
Mendacium. Os quod mentitur occidit animam 179.
Mentiri atque iurare lingua tua prorsus ignoret 188.
Mendaces faciunt, ut neę uera dicentibus credatur 244.
Mollis. Balneorum mollitiem caro sponsę Dei non suscipiat 157.
Salomon in deliciis fuit et ideo fortasse corruit 168.
Verbum inhonestum nec dicas nec audias 172.
Vidua in deliciis uiuens mortua est 191.
Delicię et epularum uarietas formenta libidinis 226.
Impossibile esse de deliciis transire ad delicias 264.
Miracula. Contra eos qui detrahunt miraculis mortuorumin Domino 118.
MARIA. De assiumptione Virginis sermo 53.
Marię uirginitas foecunda 54.
De salutatione angeli ad eam. De assumptione, annunciatione, incarnatione, uirginitate 59.
De partu Virginis attestantes prophetę et Euangelium 116.
Exiet uirga de radice Iesse. Expositio 164.
Mors per Euam, uita per Mariam 165.
De salutatione angeli ad Virginem 168.
Adducet urentem uentum Dominus de deserto etc. 268.
Musica. De organo, tuba, fistula, cythara, sambuca, buccina , psalterio, tympano, choro 80.
Miseria huius sęculi et uitę pręsentis 302.
BIBLIA
Mundus. Enarratur eius creatio generatim 108.
Mundus a Deo creatus. Psalmus LXXXVIII 116.
Sapientia creauit mundum 126.
[Mundus 130] Ager, id est mundus 136.
Mundi creatio et ornatus 144.
Altitudo et species cęli, sol, luna, stellę, arcus, nix, corruscatio, nebulę, nubes, grando, terremotus, Nothus, tonitrus, aquilo, nix, himber, gelu, crystallus, glacies, nebula, ros, uentus, mare 150.
Multitudo. Philistiim congregati contra Israel: XXX milia curruum, VI milia equitum, reliquum uulgus sicut harena 44.
Iuda et Israel innumerabiles sicut harenamaris 56.
Asę, regis Iudę, exercitus
scuta et hastas portantium de tribu Iuda CCC milia, de Beniamin scutariorum et sagittariorum CCLXXX milia. Egressus contra eos Zara Ęthiops cum decies centenis millibus et curribus CCC, et uictus est 77.
Ozię, regis lude, exercitus: II milia DC principum, sub quibus erant uirorum CCCVII milia. Exercitus Nabucodonosor CXX milia peditum, equitum sagittariorum XII milia 93.
Familia 131.
Ve multitudini populorum, id est Assyriis qui una nocte perierunt percussi ab angelo 155.
Miracula. Moyses uirgam uertit in serpentem, manum percussit lepra, aquam uertit in sanguinem 10.
Facies Moysi apparuit cornuta 14.
Egressus ignis a Domino deuorauit holocaustum et adipes 16.
Asina Balaam loquitur. Cur percutis me etc. 23.
Transierunt Iordanem per siccum 30.
Muri Hierico corruerunt ad clangorem bucinę 31.
Iosue hostes persequente lapidibus pluit super eos. Stetit sol et luna 32.
Sacrificium Gedeon igne de petra egrediente consumptum est 35.
Ros in uellere terra circa illud sitiente; rursum sicco uellere terra madens 36.
Egresse aquę de molari maxillę asini 38.
Helias palio percussit lordanem, et diuisis aquis cum Heliseo transierunt per siccum. Iterum reuerso Heliseo. Heliseus fonti salubritatem, terrę foecunditatem dedit 62.
Sitiente exercitu iussit, ut facerent fossas, et repletę sunt aquis. Mortuum suscitauit, pulmentum amarum dulcorauit, misso in aquam ligno ferrum securis, Sol quod ceciderat, enatauit 63.
Reductio umbrę per lineas, signum futurę salutis Ezechię 68.
Ignis de cęlo deuorauit holocausta etc. 75.
Mirabilia testimonia
tua. Psalmus CIX 120.
Helias receptus in turbine ignis
Solet in curru equorum igneorum 151.
Signum Ezechię in horologio
Achaz ut supra 159.
Ezechiel apprehensus in cincinno capitis et delatus in Hierusalem 185.
Hectecę signant miracula fidem confirmantia 196.
Tribus pueris in fornacem missis apparuerunt quattuor soluti et ambulantes, species quarti similis Filio Dei. Somniauit rex arborem proceram usque ad cęlum, latam usque ad terminos terrę. Apparuerunt digiti in pariete scribentis: Mane, Thecel , Phares 197.
De uirtute sanctorum 210.
Ignis conuersus in
aquam. Post annos LXX ea aqua aspersa holocausta accensa sunt 224.
Matrimonium. Mulier in potestate uiri. Lamech primus duas accepit uxores 1.
Isaac accepta uxore consolatus est de morte matris Sarę 4.
Iacob seruiuit annos VII pro Lya et totidem pro Rachel 5.
Non accipies sororem uxoris illa uiuente 17.
Lex: nequa detur nuptui extra suam tribum 25.
Quid agendum ei qui captiuam habere uoluerit in uxorem. Qui duas habuerit uxores, ius primogeniti non poterit transferre ad filium illius quam plus amat 28.
Qui falso infamauerit uxorem, mulctabitur; qui recte, mulier lapidabitur 28.
De repudio uxoris. Accipienti uxorem primo anno conceditur immunitas. Frater fratri mortuo suscitabit semen; si noluerit, uocabitur domus discalciati 29.
Axa, uxor Othoniel, accepit a patre irriguum superius et inferius 33.
Sanson prohibitus intrare ad uxorem, quia iam alterum uirum acceperat, incendit segetes Philistinorum, illi mulierem cremauerunt 38.
Filii Israel iurauerunt se noncommunicaturos connubia cum tribu Beniamin. Deinde, ne tribus ea periret, percussis habitatoribus Iabis uirgines eorum tradiderunt ei, reliquis de tribu suarum raptum indulserunt 39.
Propinquus Ruth cessit eam in uxorem Booz, soluens calciamentum suum et dans ei in signum cessionis 40.
Dauid accepit filiam Saulis Michol pro CC prępuciis Philistinorum 45.
Michol fidelis non est obsecuta patri, ut proderet uirum suum Dauid neque tam regem timuit quam dilexit maritum 46.
Abigail prudens et speciosa placauit Dauid iratum marito suo Nabal meruitque uiro uxor fieri Dauid 47.
Peccauerunt filii Israel miscentes connubia cum gentibus 85.
Maledixi coniugatos alienigenis. Vxores enim alienigenę Salomonem peccare fecerunt 87.
Mulierum fortitudo 88.
Dubitante Thobia accipere Saram, quoniam qui eam accipiebat contiiiuo a diabolo necabatur, ait angelus: demonium pręualere iis dumtaxat qui libidinis causa, non prolis habendę ducunt uxores. Tu cum accipies eam, per dies tres orationibus uacabis etc. 91.
Thobias in conuiuio non prius manducauit quam accepit Saram
uxorem 92.
Benedictio in nuptiis. Cum timore Dei conuiuium nuptiarum peregerunt. Parentes dant pręcepta sponsę discedenti ad maritum 92.
Vasti regina repudiata propter inobedientiam. Iussit rex diuulgari, ut cunctę mulieres deferant maritis suis honorem 97.
Bibe aquam de cisteraa tua 126.
Vxor prudens 130.
Vxor odiosa. Mulier fortis et optima 132.
Quorum male se habent mulieres, filii, discipuli. Mulier bona licet sterilis, tamen felix 137.
Dilige uxorem bonam 142.
Non zeles mulierem sinus tui nec des ei potestatem tuarum partium 144.
Vir et mulier sibi bene consentientes. Vxor sensata. Mulier nequam. Non dabis ei ueniam prodeundi. Mulier *bona, fortis, zelotipa, nequam, ebriosa, fornicaria. Mulier sedula, sensata, sancta, pudorata, bona, constans et sancta 146.
Species mulieris
exhilarat faciem uiri sui. Qui possidet mulierem / bonam, incohat possessionem, et ubi non est mulier, ingemiscit egens 148.
Mulier continens cum uiro 149.
Arguit Iudeos de connubio alienigenarum, deinde subiungit dicens: Vxorem adolescentię tuę noli despicere 216.
Miseria humana. Homo natus de muliere, breui uiuens tempore, repletus multis miseriis etc. 103.
Spiritus meus attenuabitur, dies mei breuiabuntur, et solum mihi superest sepulchrum 104.
Homo uiuens uanitas Psalmus XXXVIII. Cupiens miseriis huius uitę liberari. Psalmus XLI 111 .
Cuncti dies hominis doloribus et erumnis pleni, nec per noctem mente requiescit. Vidi afflictionem, quam dedit Deus filiis hominum, ut distendantur in ea. Miserior est abortiuo ille qui genuit multos filios et diu uixit, et non sit usus bonis et sepultura careat 133.
Occupatio magna creata est omnibus hominibus et iugum graue super filios Adam a die exitus de uentre matris eorum usque in diem sepulturę in matrem omnium 149.
Omnis caro fenum et omnis gloria eius quasi flos agri etc. 160.
Mores. Ex studiis suis intelligitur puer 130.
Ex uisu cognoscitur uir, et ab occursu faciei cognoscitur sensatus. Amictus corporis et risus dentium et ingressus hominis enunciant de illo 145.
Nunquid uię meę uię uestrę, dicit Dominus 163.
Magnanimus. Abimelech in obsidione Thebes in cerebro lapide ictus a muliere, ne a muliere occisus diceretur, ab armigero suo se percuti iussit 37.
Saul uulneratus, cum effugere non posset, irruit super gladium suum, itidem et armiger suus, ne uiui in manus hostium deuenirent 49.
Zambri, rex Israel, cum inimicos effugere non posset, succensa regia in medium ignem desiluit 59.
Heliseus mundato Naaman munera sibi oblata noluit accipere; Gezi accepit simul et lepram 63.
Cum omnes dederent se regi Nabuchodonosor, soli filii Israel pręparauerunt se pugnę 94.
Iudei in regno Assueri, cum occidissent inimicos suos, ad spolia eorum non extenderunt manum 99.
Si putaui aurum robur meum 106.
Dominus mihi adiutor, et ego despiciam inimicos. Psalmus CXVII 119 .
Munerumm contemptor 128.
Magnanimus 130.
Cor interpidum 146.
Qui timet Dominum, nihil trepidabit 148.
Samuel, propheta,Domini, pecunias et usue ad calciamenta ab omni carne non accepit, et non accusauit illum homo 150.
Qui proiicit auaritiam ex calumnnia et excutit manus suas ab omni munere 158.
Daniel gratis interpretatur scripturam promissaque dona recusans ait: Munera tua sint tibi, o rex, et dona, domus tuę alteri da etc. 197.
Symon Machabeus multa petenti Antiocho, Demetrii fìlio, nequaquam acquieuit, sed in Deo confidens contempsit tyranni potentiam 224.
Tarsenses et Malotę indignantur se dono datos concubinę Antiochi regis 225.
Rasias, cum se ipse in preceps dedisset, adhuc spirans rupto uentre diripiens intestina proiecit in turbam 229.
Maledicus. Qui maledixerit parentibus, moriatur 12.
Principi non maledices 13.
Absenti ne maledicas 17.
Non eris criminator nec susurro 17.
Qui maledixerit parentibus, moriatur. Qui blasfemauit nomen Domini, extra castra lapidatus est 18.
Maria et Aaron oblocuti sunt de Moyse propter uxorem Ethiopissam. Maria perfusa lepra eiicitur extra castra. Die septima sana reuertitur orante pro ea Moyse. Qui detraxerunt Moysi, non uiderunt Terram promissionis. Cadauera eorum iacebunt in solitudine, filii uagabuntur XL annis in deserto 21.
Balaam ariolus pro mala dictione inuitus
benedicebat populo Israel 23.
Maledictio super monte Nebal trans Iordanem 27.
Fenenna Annę exprobrauit sterilitatem.
Igitur Anna Deo concedente peperit Samuelem 41.
Dauid maledixit montibus Gelboe, ubi ceciderunt fortes Israel 49.
Semei, quia maledixerat Dauid regi, a Salomone iussus non egredi urbem, post triennium egressus morti addicitur 55.
Maledictio Neemię excutientis sinum 86.
Conduxerunt Balaam ad maledicendum 87.
Iob maledixit diei natiuitatis sue 101.Quare detraxistis sermonibus ueritatis? 102.
Muti fiant qui locuntur aduersus istum iniquitatem. Psalmus XXX 110.
Compesce linguam. Psalmus XXXIII 111.
Contra detractores. Psalmus LVI, item Psalmus LVII 113.
Obstrictum est os loquentium iniqua Psalmus LXII. Linguas suas acuerunt ut gladium. Psalmus LXII 114.
Detractores. Psalmus C 118.
Domine, libera animam meam a labiis iniquis et a lingua dolosa. Psalmus CXVII. Benedictus Dominus qui non dedit nos in captione dentibus eorum. Psalmus CXXIII 121 .
Cupiens liberari a detractoiibus. Psalmus CXXXIX 124.
Maledicos et detractores fuge 126.
Detractor 128.
Contumelię 130.
Detractores 131.
Detractor. Maledictum. Susurro bis 131.
Calumnia conturbat. Maledictum. Regi non detrahas, non maledixeris diuiti 134.
Maledictio matris eradicat fundamenta domus. Maledicentis tibi in amaritudine animę exaudietur deprecatio 141.
Contumelia patris filii confusio 141.
Corpungens contumelia. Maledictum. Contumelię. Homo in uerbis improberii in omnibus diebus suis non erudietur. Contumelia mendax 146.
Flagelli plaga liuorem facit, plaga autem linguę comminuet ossa 147.
Blasfematores Domini ab angelo cęsi 159.
Sagitta uulnerans lingua eorum dolum locuta est 169.
Maledicta dies in qua natus sum. Excusatur subita mentis perturbatione hoc protulisse 172.
Nabuchodonosor edixit: Quicunque maledixerit deum Israel, domus eius uastetur et ipse dispereat 197.
Cadent in gladio principes eorum a furore linguę suę 202.
Calumniam dilexit. Maledictio Samarię propter idola eius 203.
Ab ea quę dormit in sinu tuo custodi claustra oris tui 209.
Audiui opprobrium Moab et
blasfemias filiorum Ammon, quę exprobrauerunt populo meo etc. 211.
Maledictio quę egreditur super faciem omnis terrę 213.
Negantes in Deo iustitiam 216.
Mollis 130.
Amoue carnalitatem 135.
Pluuia ponitur pro uoluptatum illecebris 152.
Vsque quo deliciis dissolueris, fìlia uaga 176.
Ve qui canitis ad uoces psalterii etc. 206.
Decaluare et tondere super filios deliciarum tuarum, quoniam captiui ducti sunt ex te 208.
Mulcta. Morte mulctati ex his qui uitulum adorauerant XXXIII milia hominum 14.
Ego enim sum Deus fortis, zelotes uisitans iniquitatem patrum in filios in tertiam et quartam generationem eorum qui oderunt me 12.
Populi cadauera iacebunt in deserto, fìlii uagabuntur annis XL ob peccatum patrum eorum 22.
Pater non occidetur pro filio, nec e conuerso. Pro mensura peccati erit plagarum modus 29.
Iram Dei multis uerbis enarrat 30.
Azotii percussi a Domino in secretiori parte natium 42.
Damnatorum supplicia 54.
Iezabel impietatis suę dedit poenas de fenestra pręcipitata, equorum conculcata calcibus, a canibus lacerata etc. 64.
Flagella impii 104.
Hęc est pars impii apud Deum: filii eius in gladio erunt, nepotes in fame etc. 105.
Iudicare coram illo et expecta eum. Nunc enim non infert furorem suum nec ulciscitur
scelus ualde 107.
Persecutorum punitio. Psalmus III 108.
Damnatio Antichristi et suorum. Psalmus VIIII 109.
Poena. Psalmus XXXVI 111.
Iudei a Romanis per orbem dispersi. Psalmus LVIII. Daniel liberatur et inimici proiiciuntur leonibus. Psalmus LXIII. Iudeorum punitio. Psalmus LXVIII 114.
Retributionem peccatorum uidebit. Psalmus XC 117.
Delinquentes humiliauit, conuersos liberauit. Psalmus CV. Animaduersio in Pilatum et Herodem. Psalmus CVIIII 118.
Declinantes adducet cum operantibus iniquitatem, id est cum demoniis. Psalmus CXXIII 122.
Punitio 127.
Pręstolatio impii. Retributio impii 128.
Punitio bis 130.
Parata sunt derisoribus iudicia et mallei percutientes stultorum corporibus 130.
Mulctatio 130.
Punitio 131.
Contenti in uita sua post hęc ad inferos deducentur
134.
Impii punientur 137.
Iudicium durissimum in eos qui pręsunt fiet. Potentes potenter tormenta patientur. Fortioribus fortior instat cruciatio 138.
Per quę peccat quis, per hęc et torquetur. Cum inimicos Dominus non semel perdit, sed multipliciter flagellat, docet, ut, cum nos corripuerit, speremus misericordiam 139.
Impiis usque ad nouissimum sine misericordia ira sup=$erueniet l 40.
Datan, Abiron et Chore 150.
Assur uirga furoris mei et baculus ipse est 153.
Percussio Assyriorum 154,155.
Terra interfecta propter transgressiones 156.
Supplicium denunciatur perfidis 157.
Penę inferorum iuxta meritum culpę. Angelus Domini percussit Assyrios CLXXXV milia 159.
Vltionem capiam et non resistet mihi homo. Ecce facti sunt quasi stipula, ignis combussit eos 161.
Ecce omnes quasi uestimentum conterentur etc. 162.
Propter quę dispersi Iudei 164.
Vermis eorum non morietur 167.
Indignatio Domini ut ignis 168.
Gladio, fame et peste ego consummam eos. Extendam manum meam super te et interficiam te 171.
Poena eius qui uiolauerit sabbatum. Si feceritis malum, poenitentiam agam super bono quod promiseram uobis. Sicut uentus urens dispergam eos coram inimico etc. 172.
Contriuit Hieremias lagunculam dicens: Sic conteram populum istum et ciuitatem istam etc. Dominus contra Phassur, qui Hieremiam percussit 172.
Dabimini in manu Nabuchodonosor. Dabo te in manu quęrentium animam tuam. Ecce ego cibabo eos absinthio et potabo eos felle etc. 173.
Sume calicem furoris huius de manu mea et propinabis de illo cunctis gentibus ad quas ego mittam te 174.
Ponam eos quasi ficus malas, quę comedi non possunt, eo quod pessimę sint 175.
Mulcta in Sedechiam et populum propter pręuaricationem. Item in Ioachin, qui scidit uolumen prophetę 177.
Vsque quo concideris, o mucro Domini etc. quomodo quiescet, cum Dominus pręceperit ei. Qui fugerit a facie pauoris, cadet in foueam, et qui conscenderit de fouea, capietur laqueo. Ve tibi, Moab 180.
Contra Babylonios. Quomodo obtexit caligine in furore suo Dominus filiam Syon etc. 181.
Persequeris
in furore et conteres eos [Domine] sub cęlis, Domine 182.
Extendam manum meam super eos etc. 185.
Non parcet oculus meus nec miserebor. Et cum clamauerint ad aures meas uoce magna, non exaudiam eos. Iterum 186.
Quomodo lignum uitis quod dedi igni ad deuorandum, sic tradam habitatores Hierusalem, eo quod pręuaricatores extiterunt. Idem ter 187.
Mulcta
in superbos. Gladium diuinum uocat Chaldeos contra Israel 188.
Mucro, mucro, euagina te ad occidendum. Item dicit maliciam puniendam ad instar metalli conflati. Iterum. Congregabo aduersum te in circuitu filios Babylonis et uniuersos Chaldeos etc. propter idolatriam 189.
Venit gladius in Ęgyptum. Brachium pharaonis confregi etc. 190.
Missis in fornacem Sydrac, Misac et Abdenago ministros ignis flamma interfecit. Nabuchodonosor eiectus ab hominibus cum bestiis habitat, fenum comedit, rore cęli perfunditur annis VII. Vbi confessus est Deum, et menti et regno restitutus est 197.
Emuli Danielis necem passi, quam ipsi in eum frustra machinati fuerant 198.
Sacerdotes idoli Bel interfecti, quod de illo falsa persuasisse deprehensi sunt. De inuidis Danielis talionem sebeuntibus 201.
Puniti propter idolatriam. Ero eis quasi leena 203.
Ressiduum erucę comedit locusta etc. 204.
Ęgyptus in desolationem erit, et Idumea in desertum perditionis. Ecce ego stridebo super uos, sicut stridet plaustrum onustum feno, et peribit fuga a ueloce, et fortis non obtinebit uirtutem suam. Visitabo super uos omnes iniquitates uestras. Tribulabitur et circuietur terra. Leuabunt uos in contis et reliquias uestras in ollis feruentibus. Mulcta pro idolatria. Quomodo si fugiat uir a facie leonis et occurrat ei ursus, et ingrediatur domum, et innitatur manu sua super parietem, et mordeat eum coluber 205.
Separati estis in diem malum. Percutient domum maiorem ruinis, et domum minorem scissionibus. Punitio bis contra Israel. Conuertam festiuitates uestras in luctum. Mulcta contra superbos 206.
Sicut fecisti, fiet tibi. Retributionem tuam conuertam in caput tuum. Preparauit Dominus piscem qui deglutiuit Ionam. Sol percussit
super caput Ionę, et dum ęstuaret, petiit mortem. Comminatio contra Israel et Iudam 207.
Coepi percutere te perditione super peccatis tuis. Tu comedes, et non saturaberis 209.
Angelus contra eos qui Israel in seruitutem redegerant 212.
Vindicta in Ioram, Ochoziam et Iezabel propter idolatriam 214.
Contra fidelium persecutores. Caro et oculi eorum contabescent et linguę etc. Alter alterum interficiet, reliqui conuertentur 215.
Iudas ulciscitur desertores. Nicanoris caput et manum dexteram suspenderunt contra Hierusalem; hoc passus propter superbiam 220.
Andronicus ibidem, ubi Oniam sacerdotem occiderat, necatus est. Iason fugiens peregre periit et sepultura caruit 226.
Antiochus ob superbiam uiscerum dolore contabuit. Iudas milites, qui pro pecunia captiuos dimiserant, perfidię damnatos occidit 227.
Ioppitę CC Iudeos submergunt. Ob hoc Iudas portum eorum cum nauigiis incendit, euadentes ignem gladio peremit 228.
Nicanoris caput et cum humero manus Hierusalem allata, lingua frustatim concisa auibusque proiecta etc. 229.
Militaris uirtus. Abraham impetu in hostes facto recuperauit Loth, nepotem suum et substantiam eius 1.
Sengar percussit de Philistiim DC uiros uomere. Iahel mulier interemit Sysaram, ducem Iabin 35.
Filii Israel statuerunt, ut qui primus dimicare coeperit contra filios Ammon, sit ille dux populi Galaad. Et inuentus est Iepte 37.
Saul cum DC uel X milibus uirorum confudit Philistinos triginta milia curruum, sex milia equitum, reliquum uulgus sicut harena. Idem persequens Philisteos maledixit, qui comederit usque ad uesperam, donec se ulciscatur de inimicis suis. Hinc Ionatham filium, quia parum quid mellis obiter gustauerat, morte puniturus fuit, nisi multorum precibus exoratus pepercisset 44.
Dauid cum baculo et funda superauit Goliath armatum 45.
Robustissimi Israel XXXVII 54.
Fortissimi in exercitu Dauid 71.
Iaculantes saxa fundis utraque manu et dirigentes sagittas. Tenentes clypeum et hastam, quorum facies quasi leonis, ueloces quasi capreę in
montibus 71.
/ Bellator inops 147.
Fortis in bello Iesus Naue etc.
Dauid occidit Goliam 150.
Virtus Iudę Machabei. Iudas cum tribus milibus hominum pene inermium fudit exercitum V milium, deinde Ammonitarum copias fregit. Cum X milibus Lysiam superauit, qui habebat electorum VI milia, equitum V milia 218.
Eleazar, filius Saura, per mediam irrumpens aciem ac elephantem, super quo regem ferri credidit, subiens in uentre confodit belluęque casu pressus periit 219.
Ioannes in Gazara uiros, qui ad se perdendum uenerant, interfecit 224.
Medicus. Isaias posuit massam ficorum super ulcus Ezechię regis, et curatus est 68.
Thobias felle piscis liniuit patris cęci oculos et uisum ei restituit. Eiusdem piscis cordis suffitu demones effugauit 91.
Langor prolixior grauat medicum. Breuem langorem pręcidit medicus. Ante langorem adhibe medicinam 144.
Honora medicum propter necessitatem. Altissimus creauit de terra medicinam, et uir prudens non abhorret illam 149.
Ezechias sanatus ab Esaia facto de ficis cathaplasmate uulnerique imposito 159.
Arbor pomifera cuius fructus in cibum sunt, folia uero in medicinam 195.
Musica. Tubal inuentor musicę 1.
Tubis argenteis usi ad cogendos principes, ad mouenda castra, et cum festum agerent super holocaustis 21.
Saul furoris morbo insaniens resipiscit percutiente cytharam Dauid 45.
Ex lignis thinis cytharę et lyrę Salomonis 58.
Heliseus scrobibus cauatis educturus aquas psalten adesse iussit 62.
Leuitę et cantores concrepant cymbalis, psalteriis et cytharis. CXX canebant tubis etc. 75.
Iosaphat statuit cantores, qui pręcedentes exercitum laudarent Dominum; quibus canentibus aduersarii inter se cęsi sunt 72.
Leuitę musicis diuersi generis personabant. Sacerdotes concrepabant tubis 81.
Sacerdotes cum tubis, Leuitę cum cymbalis cecinerunt canticum Dauid 83.
Lętitia in choris, in tubis uasisque et canticis 87.
Instrumenta musica quibus Deus laudatur. Psalmus CL 125.
Musica instrumenta circa statuam quam adorari iusserat Nabuchodonosor 197.
Mors. Caro omnis consumpta super terram 1.
Ioseph patrem defunctum fleuit, aromatibus conditum sepeliuit 9.
Cadauer hominis
inuenti deferetur ad urbem proximiorem. Cadauer in patibulo suspensum, eadem die sepelietur 28.
Dauid egrotante puero ieiunauit iacuitque super terra, mortuo uero surrexit, adorauit Dominum et comedit 51.
Helias sedens sub iunipero petiit a Domino, ut moreretur 60.
Iosias moritur, ne uideat mala Hierusalem 68.
Asę regis cadauer posuerunt super lecto aromatibus pleno 77.
Lamentatur Iob, quod non statim natus mortuus sit, quoniam morte duriora iudicauit ea quę uiuens patiebatur 101.
Memoria uestra comparabitur cineri et redigentur in lutum ceruices uestrę 103.
Lignum habet spem, pręcisum uirescit etc. Homo uero, cum consumptus fuerit, ubi, quęso, est? 103.
Mors peccatorum pessima. Psalmus XXXIII 111 .
Fidelis in periculo mortis erat, liberatus uota soluit. Psalmus LV 113.
A morte liberabitur Domino adiuuante. Psalmus XCIII 117 .
Preciosamors sanctorum. Psalmus CXV 119.
Dirupisti uincula mea, scilicet soluendo animam a corpore. Psalmo eodem. Cum dederit dilectis suis somnum, ecce hęreditas Domini. Psalmus CXXVI 122 .
Finis 127.
Mors 128.
Melior dies mortis die natiuitatis. Non potest diferri uitę terminus. Melior est canis uiuus leone mortuo. Post mortem non est locus operandi 134.
/
Quoniam morieris et plangeris, memento igitur antequam rumpatur colligatio animę et corporis et recurrat iudicium et conteratur cor et refringatur caput et reuertatur puluis in terram suam, unde erat, et spiritus redeat ad Deum qui dedit illum 135.
Iustus, si morte pręoccupatus fuerit, in refrigerio erit. Raptus est, ne malicia mutaret intellectum illius. Placita enim erat Deo anima eius etc. 137.
Mors impii 137.
Tetigit autem et iustos tentatio mortis 140.
Mortuo non prohibeas gratiam. In omnibus operibus tuis memorare nouissima tua etc. 142.
Cum morietur homo, hęreditabit serpentes et bestias et uermes. Mors a Deo est. Memor esto, quoniam mors non tardat 144.
Super mortuum plora et super fatuum 145.
Memento nouissimorum 147.
Melior est mors quam uita amara 147.
De officiis mortuo prestandis. O mors, quam amara est memoria tua homini iniusto et diuiti. O mors, bonum est
iudicium tuum iuáto indigenti 149.
Corpora ipsorum in pace sepulta sunt, et nomen eorum uiuet 150.
Ad Sedechiam: Non morieris in gladio, sed in pace 177.
Ezechiel flet mortem Pheltię 186.
Adhuc XL dies, et Niniue subuertetur 207.
Ante faciem eius ibit mors 210.
Antiochus miserabiliter in montibus uitam finiuit, quia homicida et blasfemus in Deum extitit 227.
Mendacium. Isaac de uxore Sara dixit: Soror mea est 4.
De mendacio 13.
Ne mentiaris 17.
Falsus testis talionis poena punietur 28.
Gabaonitę mendacio sibi salutem quęsierunt 31.
Dauid Achi, regi Geth, seruiens prędas ex gentibus agebat, referens autem id mali se inferre Israelitis 48.
Latentes in puteo Ionatham et Achimam seruis Absalon eos quęrentibus mulier dixit pertransisse et mendacio seruauit 53.
Gezi mentitur se non discessisse prophetę, mentitus prius Aman ad captandum ab eo munus; sic dum auaritię miscet mendacia, lepra perfusus est 63.
Iudith simulauit se prodituram ciuitatem Holopherni. Item: Quod locutus, inquit, es ad Achior, ueniet ei; prophetarum una uox est quod trademur 95.
Nunquid Deus indiget uestro mendacio, ut pro illo loquimini dolos? 103.
Suscitatur falsiloquus aduersus faciem meam 104.
Non loquentur labia mea iniquitatem nec lingua mea meditabitur mendacium 105.
Omnis homo mendax a se ipso, uerax a Spiritu Sancto. Psalmus CXV 119.
Linguam mendacem odit Dominus proferentem mendacia. Testem fallacem. Mendacium 127.
Mendax. Mendacium bis. Mendax 128.
Mendacium bis. Lucrum mendacii bis 130.
Lingua fallax. Os lubricum 131.
Audiens uerba mendacii. Cupiens non incidere in mendacium 132.
Noli amare mendacium. Assiduitas enim illius non est bona 142.
Mendacium 145.
Diues mendax. Calumnia mendax 146.
Erubescite de mendacio 149.
Cogitationes concinnabit ad perdendos mites in sermone mendacii, cum loquetur pauper iudicium 158.
Mendacium 164.
Vere mendacium operatus est stilus mendax scribarum. Propterea dabo mulieres eorum exteris. A propheta usque ad sacerdotem cuncti faciunt mendacium. Extenderunt linguam suam
quasi arcum mendacii et non ueritatis 169.
Mendacium falsorum prophetarum uide in dictione: Vaticinium. Duo reges ad mensam unam mendacium loquentur et non perficient 200.
In malicia sua lętificauerunt regem et in mendaciis principes. Locuti sunt contra me mendacia 202.
Comedistis frugem mendacii. Ephraim pascit uentum et sequitur ęstum; tota die mendacium et uastitatem multiplicat 203.
Ve ciuitas uinuersa mendacii 209.
/ Magister. Non coques hędum in lacte matris suę, id est non adulaberis peccatori, sed argue eum 14.
Non oderis in corde, sed publice argue 17.
Siquis aliena a fide persuaserit, interficietur 27, 28.
Non coques hędum, ut supra 27.
Cum ędificaueris domum etc, id est cum alios docueris, ipse pręsta 28.
Non alligabis os boui trituranti 29.
Heli, quia nimis leuiter filios corripuit, transfertur ab eo sacerdotium, filii autem in bello occisi, ipse prę dolore mortuus 41.
Isboseth regno et uita cędere coactus est, cum increpasset Abner, principem militię. Castigandus enim non exasperandum est sic!, penes quem rei fere summa est 49.
Dauid Salomonem educandum tradidit Nathan prophetę 51.
Dauid ante mortem pręcepta dat Salomoni, ut ambulet in uiis Domini 55.
Ioas, rex Iuda, fecit rectum coram Domino quamdiu docuit eum Ioiada sacerdos 65.
Iosias legit coram omnibus uerba libri foederis et acquiescente populo pepigit pro eis cum Domino 69.
Anani propheta Asam regem arguit peccati. Ille iratus misit eum in neruum. Dominus percussit populum, ipse mortuus est 77.
Iosaphat misit Leuitas et sacerdotes, ut peragrantes urbes Iuda docerent populum Legem 78.
Esdras parauit cor suum, ut inuestigaret Legem Domini et doceret Israel 84.
Thobias filium docuit Deum timere et a peccato abstinere 90.
Thobias mortem sibi imminere ratus filio dat pręcepta uiuendi 91.
Docebo iniquos, et impii conuertentur. Psalmus L 112.
Euangelizantium uirtus. Psalmus LXVII 114 .
Beatus homo quem Dominus erudierit. Psalmus XCIII 117.
Loquebar de testimoniis tuis in conspectu regum, et non confundebar. Psalmus CXVIII 120.
Emittit
eloquium suum per prędicatores. Psalmus CXLVII 125.
Prędicans obstinatis 126.
Scientiam assecutus communicet eam cum aliis 126.
Via uitę increpatio disciplinę. Qui erudit derisorem, ipse sibi iniuriam facit 127.
Qui arguit impium, sibi maculam generat. Argue sapientem, doce iustum. Stultus filius, sapiens filius. Correptio, increpatio 127.
Docens proximum. Disciplina et increpatio. Doctor. Doctrina. Correptio bis. Eruditio. Correptio 128.
Doctor. Patres. Correptio bis. Doctrina. Filium erudi. Disciplina. Correptio 130.
Puer uirga corrigitur. Doctor. Doce puerum et castiga. Doctrina mel. Doctrina falsa. Correctio in aurem obedientis. Docens obstinatum. Melior manifesta correctio quam amor absconditus. Correctio 131.
Correptor. Correctio. Filium erudi. Cum propheta defecerit, dissipabitur populus. Correptio in seruum 132.
Doctor 134.
Legis periti guttur Ecclesię. Abundare doctrina sacra et inebriare prędicatione corda auditorum 136.
Ne reuerearis proximum tuum in casu suo nec retineas uerbum in tempore salutis. Sapiens doceat alios. Filios erudi. Filios obserua 142.
Corripe amicum et proximum. Corripe proximum. Correctio mendax. Quam bonum est arguere quam irasci. Doctrina prudentis. Qui docet fatuum 145.
Adhuc doctrinam quasi proph etiam effundam. Doctor iustitię 146.
Curua ceruicem fìlii in iuuentute 147.
Sapiens erudit 149.
Helias propheta quasi ignis et uerbum ipsius quasi facula ardebat. In Helyseo completus est spiritus illius 151.
Ve mihi quia tacui, scilicet non corripiendo Oziam 153.
Repleta est terra scientia Domini per prędicatores 154.
Pius Dominus genus humanum arat uomere prędicationis, proscindit uerbere tribulationis 157.
Beati qui seminatis super omnes aquas immittentes pedem bouis et asini, id est Iudeos et gentiles conuertitis 158.
Super montem excelsum ascende, tu
qui euangelizas Syon. Noli timere 160.
Quam pulchri super montes pedes annunciantis etc. 163.
Clama, ne cesses, quasi tuba exalta uocem tuam 164.
Super muros tuos, Hierusalem, constitui custodes. Tota die et tota nocte in perpetuum non tacebunt 165.
Clama in auribus, Hierusalem 167.
Iniquitatem et uastitatem clamito, et factus est mihi sermo Domini in opprobrium et inderisum tota die 172.
Speculatorem dedi te domui Israel. Si non annunciaueris impio, ne auertatur a malo, ille morietur, sanguinem autem eius a te requiram. Sin autem etc. Aperiam os tuum et loqueris ad eos. Qui audit, audiat, et qui quiescit, quiescat etc. 184.
Notas fac Hierusalem abominationes suas, et dices etc. 187.
Si speculator uidens gladium non annuntiarit 191.
Sacerdotes populum docebunt 194.
Culinę in templo sunt sancti doctores 196.
Docti in populo docebunt plurimos. Qui autem docti fuerunt , fulgebunt quasi splendor firmamenti, et qui ad iustitiam erudiunt multos, quasi stellę in perpetuas ęternitates 200.
In gutture tuo sit tuba, quasi aquila super domum Domini etc. 202.
Nolens prę timore prędicare maliciam populi, exemplum de Iona 207.
Iesus sacerdos arguebatur negligentię circa delictum filiorum, sicut dictum estdeHeli 212.
Mora. Ioab uocatus distulit uenire. Venit autem cum messes suas incensas accepit. Id mulcta more fuit 52.
Noli tardare, quia nescis opera Dei 134.
Malus. Her, Iudę filius, nequam fuit in conspectu Domini nec uixit 7.
Non sequeris turbam ad malum 13.
Malorum supplicia 54.
Si auersi fueritis, auferam Israel de superficię terrę, quam dedi eis et templum proiiciam 57.
Achab pessimus regum Israel, peior eo uxor eius Iezabel fuit 59.
Ioram, filius Iosaphat, rex Iuda, de bono patre ipse malus, quia uxor eius fuit filia Achab pessimi omnium 64.
Manasses perfidus in omni abominatione. Pater eius Ezechias fidelis et optimus fuit 68.
Si impius fuero, ue mihi est 103.
Nonne lux impii extinguetur? etc. In diem perditionis seruatur malus 104.
Nunquid semitam iniquorum custodire cupis? Alii diripuerunt aliena, furati sunt, oppresserunt etc. 105.
Multiplicati mali, ita ut sanctus non reperiatur. Psalmus XI 109.
Mali punientur. Psalmus XXXIII. Iniustus non timens Deum. Psalmus XXXV. Ne imiteris malos. Psalmus XXXVI. Maligni
exterminabuntur. Psalmo eodem 111.
Cupit liberari a scandalis operantium iniquitatem. Psalmus XL 124 .
Qui lętantur, cum malefecerint, et exultant in rebus pessimis 126.
Impii auferentur de terra. Impii egebunt. Non dormiunt, nisi cum malefecerint. Comedunt panem impietatis, bibunt uinum iniquitatis 126.
Via impiorum tenebrosa 126.
Viam prauam detestor, ait Dominus. Memoria iniusti. Maliciosus. Fructus impii. Impii finis. Malicia. Iniquitas. Opus impii. Prauitas 127.
Impius. Via stulti recta in oculis eius. Malus. Iter deuium. Impius. Impium ad diemmalum operatus est Dominus 128.
Impius. Iniquus 130.
Iniquitas et potentia. Iniquus 131.
Malus. Impiorum dominatus. Iniquus 132.
Iniustus iumento similis 133.
Iustus perit, impius uiuit. Impius. Non est bonum impio etc. Vnde corda hominum implentur malicia 134.
Anima maliuola. Excęcauit eos malicia eorum, nescierunt sacramenta Dei 137.
Nationes enim iniquę dirę sunt consummatitionis 137.
Homo per maliciam occidit animam suam. Semper pręsumit sęua perturbata conscientia 140.
Ve manibus malefacientibus 141.
Qui sibi nequam est, cui bonus erit? Iustitiam non uidebunt stulti,
superbi, dolosi, mendaces, sed sensati et ueraces 144.
Nepotes impiorum non multiplicabunt ramos. Pater impius. Viri impii 149.
Misereamur impio, et non discet iustitiam, ne scilicet grauius puniatur 156.
Impii quasi mare feruens quod quiescere non potest, et redundant fluctus eius in conculcationem et lutum 164.
Quare impii prosperantur. Propter multitudinem iniquitatis tuę reuoluta sunt uerecundiora tua, polutę sunt plantę tuę. Si mutare potest Ethiops pellem suam etc. 170.
Mali sicut ficus pessime abiiciendi 174.
Dissoluta est Damascus uersa in fugam 180.
Venit contritio super te qui habitas in terra etc. 185.
Iniquitas domus Israel et Iudę magna nimis etc. 186.
Malus pater non imputabitur filio bono nec contra. Arguetur principum malicia bis 188.
Malicia populi 189.
Cum sanare uellem Israel, reuelata est iniquitas Ephraim 202.
Arastis iniquitatem, impietatem messuistis etc. 203.
Exuberant torcularia, quia multiplicata est malicia eorum
204.
Adhuc ignis in domo impii. Periit sanctus de terra et rectus in hominibus non est etc. 209.
Iniquitas principum, iudicum, sacerdotum 211.
Ionathas iudicauit populum et exterminauit impios ex Israel 221.
Iason, frater Onię sacerdotis sancti, ipse in omni turpitudinis genere sceleratissimus 225.
Minę. Roboam minatur populo: Cedam uos, inquit, non flagellis, sed scorpionibus. Omnes ab eo recesserunt pręter II tribus 58.
Iezabel minatur, et Helias fugit 60.
Senacherib minatur Ezechię, et minę uertuntur in caput suum cędente exercitum eius angelo 68.
Minę Sanaballath ad Neemiam 86.
Minę 146.
Flagellum inundans cum transierit etc. sola uexatio intellectum dabit auditui, id est non credetis priusquam euenerit 157.
Adhuc XL dies, et Niniue subuertetur 207.
Nicanoris minę in Iudeos capiti eius inciderunt. Et Antiochus dixit se Hierosolimam congeriem sepulturę Iudeorum facturum, sed repenti morbo correptus in montibus periit 227.
Mutuum. Populus Israel cum supellectile mutuo a uicinis accepta iubente Domino abierunt 11.
De mutuo acceptis uel conductis 13.
Si pecuniam mutuo dederis pauperi, non urgebis exigere 13.
Thobias X talenta auri Gabello pauper sub chirographo dedit 90.
Mutuum. Psalmus XXXVI 111 .
Mutuum 131.
Noli foenerari fortiori te 142.
Redde mutuum 147.
Mensura. Omnia mensurata in templo Ezechielis 193.
Pondera et mensurę iustę erunt uobis: ephi, bathus, hin, chorus, siclus, obolus, mina 194.
Memoria. Non est priorum memoria, et eorum quę futura sunt, erit obliuio apud postremos 132.
Mulier de costa Adam 1.
Mulierum fortitudo 88.
Magus. Maleficos non patieris uiuere 13.
Non augurabimini nec obseruabitis somnia. Qui ad magos et ariolos declinauerit. In quo phytonicus uel diuinationis fuerit spiritus, lapidabitur 18.
Prohibet ariolos, somnia, auguria, incantationes, diuinationes et huiusmodi . Propheta loquens in nomine meo, quę ego non pręcepi illi, interficietur 28.
Diuini Philistinorum consuluerunt in restitutione
archę anos fieri aureos et mures aureos etc. 42.
Israel diuinationi studens et auguriis transfertur in Assyriam 67.
Prohibetur inquisitio per maleficia, sed a Deo requiri uisionem 153.
Deiectio Babylonis propter maleficia 161.
Meretrix habens maleficia 209.
Accedam ad uos in iudicio, et ero testis uelox maleficis etc. 216.
Mandata Dei. Non habebis deos alienos etc. 12.
Duę tabulę Testimonii scriptę
digito Dei 14.
Illis fractis Moyses excidit alteras duas etc. Dat deinde mandata cerimonialia 14.
Precepit Dominus, ut faciant fimbrias in recordatione mandatorum suorum 22.
Pręcepta Decalogi. Bis 26.
Mandata Legalia 27.
Errectis lapidibus scribant uerba Legis etc. Mandatum, quod ego precipio, non est procul, sed in corde tuo, ut facias illud 29.
Salomon hortatur, ut seruet mandata Dei 57.
Doctrinam sacram laudat. Psalmus I 108.
Eloquia Domini. Psalmus XI. Mandata Domini. Psalmus XVIII 109.
De doctrina Christi et sanctorum eius. Psalmus LXXXVI 116.
Quęrendus Dominus per uiam mandatorum eius. Psalmus CIIII 118 .
In corde abscondi eloquia tua, in labiis pronunciaui. Psalmus CXVIII. Bonum mihi lex oris tui super milia auri et argenti. Quam dulcia faucibus meis eloquia tua, super mel ori meo. Dilexi mandata tua super aurum et topazion. Psalmo eodem 120.
Ignitum eloquium tuum. Mandata tua meditatio mea est. Lętabor super eloquia tua sicut qui inuenit spolia multa. Psalmo eodem 121.
Beatus uir qui impleuit desiderium suum ex ipsis. Psalmus CXXVI 122.
Emittit eloquium suum terrę. Psalmus. CXLVII 125.
Mandatum lucerna est et lex lux 127.
Omnis sermo Dei ignitus clypeus est onmibus sperantibus in se 132.
Verba etc. quę per magistrorum consilium data sunt a pastore uno [etc] . His amplius, fili mi, ne requiras. Mandata Dei obserua. Vox dilecti mei in Lege et pręceptis 135.
Quę pręcipit tibi Deus, illa cogita semper et altiora te ne quęsieris 141.
In mandatis Dei assiduus esto, et ipse dabit tibi cor, et concupiscentia sapientię dabitur tibi 142.
Nihil dulcius quam respicere in mantis Domini 146.
Fides mandatorum conseruatio 148.
Audi, Israel, mandata uitę; auribus percipe,
ut scias prudentiam etc. 183.
Pręcepta mea et iudicia mea ostendi eis 188.
Gazophilatia terdena sunt pręcepta Decalogi, ter necessaria: tempore naturę, legis, gratię 195.
MARIA. Accessi ad prophetissam et concepit filium etc. 153.
Egredietur uirga de radice Iesse, id est Maria, et flos de radice eius ascendet, id est Christus 154.
Aperiatur terra et germinet Saluatorem 161.
Radix de terra sitienti, Christus de Virgine 163.
Antequam parturiret, peperit, antequam ueniret, partus eius peperit masculum. Quis audiuit unquam tale et quis uidit huic simile etc. 166.
Creauit Dominus nouum super terram. Femina circumdabit uirum 176.
Porta hęc clausa erit et non aperietur, et uir non tranibit per eam, quoniam Dominus Deus Israel ingressus est per eam etc. 194.
Ecce ego celabo sculpturam eius, id est formationem in utero Virginis 212.
Mors. Ezechiel uxorem defunctam uetatur palam flere, sed tacitus ingemiscere 189.
Sacerdotes ad mortuum non ingredientur, nisi ad patrem, matrem, filium, fratrrem et sororem uniuiram et ab iis mundabitur VII diebus etc. 194.
MATTHEVS
Matrimonium. Ioseph iustus suspectam relinquere uoluit, non accusare; occulte, ne infamaret I. Omnis qui dimiserit uxorem excepta fornicationis causa, facit eam mechari; et qui dimissam duxerit, adulterat V. Fructus tricesimus sancto matrimonio deputatur XIII. Quod Deus coniunxit, homo non separet XIX. Moyses ad duritiam cordis eorum permisit dimittere uxores. Ab initio autem non fuit sic XIX. Fratris defuncti uxor fratri eius superstiti nubit, iuxta legem Moysi. Quando neque nubent neque nubentur XXII. /
Mors. Dominus coepit contristari et moestus esse, quia hominis proprium est dolere in se unita diuidi per mortem, nisi alterius
rei affectus superet pręsentis uite affectum XXVI. Crucis mortem elegit, ut nos pro gloria ipsius nullum mortis genus nobis indignum deputemus XXVII.
Magister. Circuibat Iesus totam Galileam docens et sanans IIII. Qui autem fecerit et docuerit sic homines, hic magnus uocabitur in regno cęlorum V. Cum autem descendisset Iesus de monte: doctor ascendit in montem, cum perfectioribus excellentia pręcepta ostendit, descendit uero, cum infirmioribus leuiora demonstrat VIII. Messis multa, operarii pauci. Rogate Dominum messis: quia per orationem confertur gratia prędicationis VIIII. Gratis accepistis, gratis date. Dignus est operarius mercede sua. Qui non audierint sermones uestros, exeuntes excutite puluerem de pedibus etc. Estote prudentes sicut serpentes et simplices sicut columbę. Non uos estis qui loquimini etc. X. Ex abundantia cordis os loquitur XII. Exiit qui seminat seminare semen bonum. Semina ceciderunt secus uiam, in petrosa in spinis, in terram bonam. Scriba doctus in regno cęlorum similis patrifamilias, qui profert de thesauro suo noua et uetera XIII. Ioannes Baptista arguebat Herodem regem XIIII. Vnde nobis in deserto panes, ut saturemus turbam? Quos tamen habemus, iubet Dominus dare ipse facturus incrementa frugum, ut sufficiat multitudini XV. Operarii in uinea Domini XX. Ite in castellum, quod contra uos est, asinam soluite etc. Discipuli superponunt uestimenta sua et Dominum sedere desuper fecerunt XXI. Ramos arborum sternunt in uia qua ibat Dominus XXI. Colonus uineę Domini qui reddit fructum temporibus suis XXI. Serui missi uocare inuitatos ad nuptias. Quę dicunt, facite; secundum opera eorum nolite facere etc. XXII. Ve uobis etc. male interpretantes Scripturas. Ve uobis qui proselitos facitis filios gehennę duplo quam uos. Ve uobis duces cęci. Stulti et cęci XXIII. Mittet angelos suos cum tuba et uoce magna et congregabunt electos eius etc. Fidelis seruus et prudens quem constituit dominus super familiam suam, ut det illis cibum in tempore. Super omnia bona sua constituet
eum. Vendentes oleum quo lampades illuminantur. De quinque talentis lucratus alia quinque, de duobus duo, intrat in gaudium domini; nihil lucratus damnatur XXV. Qui docet bene male operans, uinum felle mixtum porrigit Domino XXVII. Euntes docete omnes gentes seruare omnia quęcunque mandaui uobis XXVIII. Qui aliis grauia imponunt et sibi leuia XXII.
Mandata. Si uis ad uitam ingredi, serua mandata XIX. Diligere Deum et proximum, in his duobus mandatis uniuersa Lex pendet et prophetę XXII.
Mulcta. Paleas comburet igni inextinguibili III. Colligite zizania et alligate ea in fasciculos ad comburendum XIII. Arbor infructuosa excidetur et in ignem mittetur VII. Filii regni eiicientur in tenebras exteriores; ibi erit fletus et stridor dentium VIII. Qui faciunt iniquitatem, mittentur in caminum ignis. Ibi erit fletus et stridor dentium XIII. Maledicti in ignem ęternum. In supplicium ęternum XXV. Ligatis manibus et pedibus mittuntur in tenebras exteriores XXII.
Malus. Mala arbor malos fructus facit. Nunquid colligunt De spinis uuas et de tribulis ficos? VII. Quomodo potestis bona loqui, cum sitis mali? Malus homo de malo thesauro profert mala XII. Malos pisces foras miserunt XIII. Malos male perdet XXI. Abundabit iniquitas, refrigescet charitas multorum XXIIII.
MARCVS
Matrimonium. Erunt duo in carne una. Quod ergo deus coniunxit, homo non separet. Moyses ad duritiam cordis eorum permisit eis libellum repudii. Causę duę diuortii: fornicatio et religio X.
Magister. Iesus post prędicationem fugat demonia. Sic et tu post doctrinam operare, ut non sit in te uacuus sermo L.-Per sata ambulant, spicas uellunt, manibus conterunt et manducant II. Spiritibus immundis comminabatur, ne manifestarent eum. Peccatori
enim dixit Deus: Quare tu enarras iustitias meas? Prohibetur itaque doctor Dominum prędicare peccator, nequis sequatur errantem. Et ascendens in montem uocauit ad se quos uoluit ipse, scilicet XII apostolos III. Lucerna super candelabrum, intellectus illuminatus IIII. Lucernam operit sub modio qui occultat uerbum Dei IIII. Exeuntes prędicabant, ut penitentiam agerent, et sanabant egrotos VI. Diuites mittentes ęra in gazophilacium sunt sancti doctores. Vidua mittens minuta est qui totum quod nouit docet et quod ignorat scire desiderat, ut doceat XII. Tunc gallus cantat, quando prędicator corda nostra ad commpunctionem excitat. Incipimus flere, quando ignimur intus per scintillam conscientię. Foris eximus, cum extra eiicimus quod intus fuimus XIIII. Euntes in mundum uniuersum prędicate Euangelium omni creaturę. In nomine meo demonia eiicient, linguis loquentur nouis etc. Prędicauerunt ubique Domino cooperante et sermonem confirmante sequentibus signis XVI.
Mandata. Primum omnium mandatorum XII. Vestimenta Domini eius mandata sunt, quibus tegitur corpus eius, id est Ecclesia. Quę diuidunt inter se milites gentium, ut sint quattuor ordines cum una fide, scilicet coniugati et uiduati, prępositi et separati XV.
Mulcta. Qui scandalizat fidelem, bonum est ei magis si circumdaretur mola asinaria collo eius et in mare mitteretur IX.
Malus. Quanta tantum pars seminis saluata est, ex quo patet plures malos esse quam bonos IIII.
Mollis. Saltatrici Herodiadis filię sanguinis pręmium datum est VI.
LVCAS
Matrimonium. Vxorem duxi et ideo non possum uenire XIIII. Erunt duo in lecto uno: unus assumetur et alter relinquetur XVII.
Magnanimus secundum Basilium. Omnia quęcunque habes uende et da pauperibus, et habebis thesaurum in cęlo. Et ueni, sequere me XVIIL
Maledicus. Crisostomus de lingua quę maledictiones profert. Quęstio: Quare in prophetis inueniuntur imprecationes contra inimicos VI. Qui aliis conuitiatur, quot mala et sibi faciat et aliis XVIII.
Mulcta. Qui cognouit et non fecit uapulabit multis. Qui non cognouit, uapulabit paucis XII.
Mors. Qui puellam defunctam fiebant, exclusi sunt, ne suscitari eamuiderent. Idigni enim sunt uidere resurrectionis gloriam, qui sic lugent mortuos quasi nunquam resurrecturos VIII. Mors triplex, id est naturę et culpę et in qua morimur peccato, uiuimus Deo IX. Pater, in manus tuas commendo spiritummeum. Et hęc dicens expirauit XXIII.
Magister. Pręibis ante faciem Domini parare uias eius ad dandam scientiam etc. I. Ioannes mirabilior quod non formidauit interitum corripiens Herodem quam quod uirtutis meritis Christus sit putatus III.
Laxate retia uestra in capturam V. Nunquid potest cęcus cęcum ducere? Non ne ambo in foueam cadunt? Non est discipulus supra magistrum. Perfectus autem omnis erit, si sit sicut magister eius VI. Iter faciebat per ciuitates et castella prędicans et euangelizans regnum Dei. Nemo lucernam accendens operit eam uase etc, sed supra candelabrum ponit VIII. Messis quidem multa, operarii autem pauci. In eadem domo manete edentes et bibentes, quę apud illos sunt. Dignus enim est operarius mercede sua. Nolite transire de domo in domum. Manducate quę apponuntur uobis etc. X. Nemo lucernam accendit et in abscondito ponit. Quare Dominus phariseum increpauit qui se inuitarat? Vt emendato postea parceret et non damnaret eum. Veh uobis Legis peritis qui oneratis homines oneribus quę portare non possunt, et ipsi uno digito uestro non tangitis sarcinas. Ve uobis Legis peritis qui tulistis clauem scientię etc. XI. Fidelis seruus et prudens, quem constituit dominus supra familiam suam, ut det illi in tempore tritici mensuram etc. XII. Qui uanam gloriam iuitat, uocat ad sipiritale conuiuium pauperes, id est imperitos etc. XIIII. Per seruum qui a patrefamilias ad
inuitandum mittitur, prędicatorum ordo significatur XIIII. Calciamenta a patre in pedibus accipiunt, qui euangelizando discurrunt et terrena non attingunt XV. Vocatis seruis distribuit mnas ad negociandum, lucrantes remunerat, nihil superaddentes damnat. Et erat docens quotidie in templo XIX. Erat autem diebus docens in templo, noctibus uero exiens morabatur in monte qui uocatur Oliueti XXI. Non esse discendum a fratrum admonitione, quamuis nihil propter nostra uerba eueniat etc. XXII. Interroganti Herodi Dominus nihil respondit, docens nihil respondendum quęrentibus sermonem nostrum laudare, non se corrigere etc. XXIII. Vos autem sedete in ciuitate, quoad usque induamini uirtute ex alto. Non enim oportet nisi instructos exire ad aliis prędicandum XXIIIL
Malus. Non est arbor bona quę facit fructus malos. Neque enim de spinis colligunt ficus neque de rubo uindemiant uuam. Malus homo de malo thesauro profert malum VI. Discedite a me omnes operarii iniquitatis XIII.
Maria, mater Domini. Beatus uenter qui te portauit et ubera quę suxisti XI.
IOANNES
Mundus. Spiritum ueritatis quem mundus non potest accipere, id est mundi dilectores. Non enim habet inuisibiles oculos humana dilectio, per quos uideri spiritus, scilicet nisi inuisibiliter non potest. Mundus iam me non uidet, uos autem uidetis me XIIII.
Miracula. Dicebant, quia Ioannes quidem signum fecit nullum X. Iesus Lazarum quadriduanum suscitauit XI.
Matrimonium. Iesus uocatus ad nuptias uenit et discubuit in Chana Galileę, fecit ex aqua uinum II.
Magnanimus. Qui odit animam suam in hoc mundo etc. Dulcis quidem est pręsens uita his qui affixi sunt ei. Si uero quis ad celum respexerit, uidens quę ibi sunt bona, cito contemnet uitam pręsentem. Cum enim apparuerit melior, contemnitur peior XII.
Maledicus. Maledixerunt ergo ei et dixerunt: Tu discipulus illius sis, nos autem Moysi discipuli sumus.
Maledictum est in intentione dicentium, non in sensu uerborum VIIII.
Mors. In Adam omnes accepimus illam sententiam: Morte morieris. Sed cum persolueris mortem ueteris hominis, suscipies uitam noui. Non est uera uita nisi ęterna. Item contra amatores uitę pręsentis V. Lazarus, amicus noster, dormit. Deinde dicit: Lazarus mortuus est XI.
Mendacium. Cum loquitur mendacium, ex propriis loquitur, quia mendax est et pater eius VIII.
Magister. De Samaritanis. Proiecit cupiditatem et properauit annunciare ueritatem. Discant qui uolunt euangelizare, ut prius hydriam ad puteum proiiciant. Et qui metit, mercedem accipit et congregat fructum in uitam ęternam, ut et qui seminat simul gaudeat et qui metit. Ego misi uos matere quod uos non laborastis. Alii laborauerunt, scilicet prophetę, et uos non laborastis. Alii laborauerunt, scilicet prophetę, et uos apostoli in labores eorum introistis IIII. Ascendit Iesus in templum et docebat, et mirabantur Iudei, quomodo hic litteras scit etc. Qui a se metipso loquitur, gloriam propriam quęrit. Qui autem quęrit gloriam eius qui misit eum, hic uerax est et iniustitia in illo non est. Mea doctrina non est mea, sed eius qui misit me VII. Hęc uerba locutus est Iesus in gazophilatio docens in templo. Vnusquisque autem conferat in ędifìcationem ecclesię portans ad intellectuale gazophilatium quicquid potest ad honorem Dei et utilitatem communem VIII. Mittite ad dexteram nauigii rhete et inuenietis. Mittit is qui consona fidei prędicat. Et magnos pisces capit, id est uirtutis studiosos, alioquin capi non possent XXI.
Mutatio rerum. Non ne duodecim sunt horę diei? XI.
Malus. A Nazareth potest aliquid boni esse? I. Omnis enim qui male agit odit lucem et non uenit ad lucem, ut non arguantur opera eius etc. III. Tollunt lapides in Iesum qui malle cogitant, et cum iacere eos deliberant, id est cogitata implere, Iesus eis absconditur et fugit de templo cordis eorum VIII.
Mandata. Verba quę ego locutus sum uobis, spiritus et uita sunt. Verba uitę ęternę habens VI. Quia ego ex me ipso non sum locutus, sed qui misit me, Pater, ipse mihi mandatum dedit quid dicam et quid loquar. Et scio quia mandatum eius uita ęterna est. Quę ergo ego loquor, sicut dixit mihi Pater sic loquor XII. Si diligitis me, mandata mea seruate. Sermonem quem audistis, non est meus, sed eius qui misit me, Patris XIIII.
APOCALYPSIS
Multitudo. Audiui numerum signatorum, CXLIIII signati ex omni tribu filiorum Israel. Post hęc uidi turbam magnam, quam dinumerare nemo poterat ex omnibus gentibus stantes ante thronum in conspectu Agni VII.
Miraculum. ACTVVM: Vipera apprehendit manum Pauli, et nihil ei nocuit XXVIII.
Matrimonium. AD CORINTHIOS I: Propter fornicationem autem unusquisque suam uxorem habeat etc. debitum reddant. Precipio uxorem a uiro non discedere. Alligatus non quęrat solutionem nec solutus uxorem. Si nupserit uirgo, non peccat. Tribulationem tamen carnis habebunt huiusmodi . Qui habent uxores, tanquam non habentes sint etc. Qui cum uxore est, sollicitus est quę sunt mundi, quomodo placeat uxori, et diuisus est etc. Mulier alligata est legi quanto tempore uir eius uiuit; postea cui uult nubat, tantum in Domino VII. Omnis uiri caput Christus, caput autem mulieris uir. Vir enim imago et gloria Dei est; mulier autem gloria uiri est XI. AD EPHESIOS: De officio uiri et uxoris ad exemplum Ecclesi? et Christi V. AD COLOSSENSES: De officio uxoris et uiri III. AD THIMOTEVM I: Docere autem mulieri non permitto neque dominari in uirum,
sed esse in silentio. Adam enim primus formatus est, deinde Eua, et Adam non est seductus, mulier autem seducta in pręuaricatione
fuit. Saluabitur autem per filiorum generationem, si permanserit in fide et dilectione et sanctificatione cum sobrietate II. AD TITVM: Anus similiter in habitu honesto etc. Adolescentulas ut uiros suos ament etc. Iuuenes similiter hortare, ut sobrii sint II. AD HEBREOS: Honorabile connubium in omnibus et thorus immaculatus XIIL PETRI I: Similiter et mulieres subditę sint uiris suis. Viri similiter mulieribus impartientes honorem tanquam cohęredibus gratię uitę, ut non impediantur orationes uestrę III.
Miseria humana. IACOBI: Quid est enim uita nostra? Vapor est ad modicum parens IIII. PETRI I: Omnis caro ut foenum, uerbum autem Domini manet in ęternum I.
Mores. AD TITVM: Cretenses semper mendaces, malę bestię, uentris pigri. Increpat illos, ut sani sint in fide I.
Magnanimus. AD ROMANOS: Vis non timere potestatem? Fac bonum. Si autem malum feceris, time. Non enim sine causa gladium portat XIII. AD THIMOTEVM II: Non enim dedit nobis Deus spiritum timoris, sed uirtutis et dilectionis et sobrietatis I. AD HEBREOS: Confitentes quia peregrini et hospites super terram. Ideo non confunditur Deus uocari Deus eorum. Parauit enim illis ciuitatem. Moyses magis eligens affligi cum populo Dei quam temporalis peccati habere iocunditatem, maiores diuitias existimans thesauro Ęgyptiorum imperium Christi. Aspiciebat enim remunerationem. Fide reliquit Ęgyptum non ueritus animositatem regis. Inuisibilem enim tanquam uidens sustinuit XI.
Maledicus. AD CORINTHIOS I: Maledici regnum Dei non possidebunt VI. ACTVVM: Vipera apprehendens manum Pauli, in ignem excutitur, quia detrahentes aliorum operibus inuidię igne contabescunt XXVIII. PETRI I: Qui enim uult uitam diligere et dies uidere bonos, coherceat linguam suam a malo. Psalmus III. IOANNES III: Diotrepes uerbis malignis garrit in nos, et nec suscipit nec suscipi permittit fratres I.
Mollis. AD EPHESIOS: De scurrilitate et sultiloquio uitando V. APOCALYPSIS: Ve, ue, ue habitantibus in terra VIII. Qtiantufm
glorificauit se et in deliciis fuit, tantum date illi tormentum et luctum, quia in corde suo dicit: Sedeo regina, et uidua non sum, et luctum non uidebo etc. XVIII.
Mulcta. AD ROMANOS: Reuelatur ira Dei de cęlo super omnem impietatem I. Iniquitas nostra iustitiam Dei commendat, nec tamen propterea iniuste punimur III. AD CORINTHIOS I: Dum iudicamur, a Domino corripimur, ut non cum hoc mundo damnemur XI. AD HEBREOS: Si pręuaricatores Legis puniti sunt, quanto magis punientur Euangelii etc. II. Si legis Moysi transgressor morte punitur, quanto magis legis Christi? Horrendum est incidere in manus Dei uiuentis X. Fili mi, noli negligere disciplinam Domini neque fatigeris, dum ab eo argueris. Quem enim diligit Dominus, castigat. Flagellat autem omnemfilium quem recipit. Omnis autem disciplina in pręsenti quidem uidetur non esse gaudii, sed moeroris, postea autem fructum pacatissimum exercitatis per eam reddet iustitię XII. PETRI II: Si enim Deus angelis peccantibus non pepercit etc. Si originali mundo non pepercit per diluuium etc. Ciuitates Sodomorum et Gomoreorum euertit et iustum Loth erripuit etc. II. APOCALYPSIS: Qui in captiuitatem duxerit, in captiuitatem uadet; qui in gladio occiderit, oportet eum gladio occidi XIII. Siquis adorauerit bestiam etc, hic bibet de uino irę Dei, quod mixtum est mero in calice irę ipsius, et
cruciabitur igne et sulphurę in conspectu angelorum sanctorum / et ante conspectum Agni etc. XIIII. Quoniam peruenerunt peccata eius usque ad cęlum, et recordatus est Dominus iniquitatum eius etc. Quantum glorificauit se et in deliciis fuit, tantum date illi tormentum et luctum XVIII.
Mors. AD CORINTHIOS II: Scimus enim, quoniam si terrestris domus nostra huius habitationis dissoluatur, quod ędificationem ex Deo habemus, domum non manufactam, sed ęternam in cęlis. Dum sumus in hoc corpore, peregrinamur a Domino. Audemus autem et bonam uoluntatem habemus magis peregrinari a corpore et pręsentes esse ad Deum V. AD
THESSALONICENSES I: Ne tristentur de dormientibus, sicuti quia spem non habent resurrectionis IIII. APOCALYPSIS: Audiui uocem de cęlo dicentem mihi: Scribe: Beati mortui qui in Domino moriuntur. Ammodo iam dicit Spiritus ut requiescant a laboribus suis. Opera enim illorum sequuntur illos XIIII. Et infernus et mors missi sunt in stagnum ignis. Hęc est mors secunda XX.
Mendacium. AD EPHESIOS: Deponentes mendacium loquimini ueritatem unusquisque cum proximo suo, quoniam sumus inuicem membra IIII. AD COLOSSENSES: Nolite mentiri III. AD TITVM: Cretenses semper mendaces I. IOANNIS I: Quis est mendax nisi is qui negat quoniam Iesus [non] est Christus etc. II. APOC AL YPSIS:pmnibus mendacibus pars in stagno ardenti XXI. Foris omnis qui amat et facit mendacium XXII.
Magister AD ROMANOS: Gręcis ac barbaris sapientibus et insipientibus debitor sum. Euangelizare uirtus Dei est in salutem omni credenti, Iudeo primum et Gręco L Paulus: Ab Hierusalem per circuitum usque in Illyricum repleuerim Euangelium Christi XV. AD CORINTHIOS I: Paulus euangelizare mittitur non in sapientiam uerbi, ut non euacuetur crux Christi I. Sermo meus et prędicatio mea non in persuabilibus humanę sapientię uerbis, sed in ostensione spiritus et uirtutis, ut fides uestra non sit in sapientia hominum, sed in uirtute Dei II. Quid uultis, in uirga ferrea ueniam ad uos an in caritate et spiritu mansuetudinis? IIII. Ve mihi est, si non euangelizauero; si uolens hoc ago, mercedem habeo, si autem inuitus, dispensatio est mihi credita etc. IX. Qui prophetat, hominibus loquitur ad ędificationem et exhortationem et consolationem. Qui loquitur linguis , se metipsum ędificat. Volo autem omnes uos loqui linguis, magis autem prophetare XIIII. Mulieres in ecclesiis taceant, domi uiros suos interrogent XIIII. II: Docet modeste obiurgandum quem iam delicti penitet, ne forte abundantiori tristitia absorbeatur qui eiusmodi est II. Coram Deo in Christo loquimur; omnia autem, carissimi,
propter ędifìcationem uestram XII. AD GALATAS: Licet nos aut angelus de cęlo euangelizet uobis pręterquam quod euangelizauimus uobis, anathema sit I. Si adhuc hominibus placerem, Christi seruus non essem Euangelium quod euangelizatum est a me, non est secundum hominem etc, sed per reuelationem Iesu Christi. Item loca per quę discurrens prędicauit I. Cum autem uenisset Petrus Antiochiam, in faciem ei restiti, quia reprehensibilis erat etc II. Si pręoccupatus fuerit homo in aliquo delicto, uos qui spiritales estis, huiusmodi instruite in spiritu lenitatis, considerans te ipsum ne et tu tenteris VI. AD THESSALONICENSES I: Ita loquimur non quasi hominibus placentes, sed Deo qui probat corda nostra II. Corripite inquietos V. AD THIMOTEVM I: Seniorem ne increpaueris, sed obsecra ut patrem, iuuenes ut fratres, anus ut matres, iuuenculas ut sorores in omni castitate IIII. II: Formam habe sanorum uerborum I. Secundum euangelium meum in quo laboro usque ad uincula quasi male operans; sed uerbum Dei non est alligatum. Ideo omnia sustineo propter electos etc II. Prędica uerbum, insta opportune, importune. Argue,
obsecra, increpa in omni patientia et doctrina. Tu uero uigila, in omnibus labora, opus fac euangelistę, ministerium tuum imple, sobrius esto IIII. AD TITVM: Tu autem loquere quę decent sanam doctrinam etc II. ACTVVM: Doctrinam ex hominibus per se dissolui, ex Deo uero durare semper V. Petro prędicante cecidit Spiritus Sanctus super eos qui audiebant uerbum X. Paulus et Barnabas eiecti, excusso pedurn puluere ueniunt Iconium XIII. Paulus et Thimoteus uetantur a Spiritu Sancto loqui in Asia XVI. Dominus nocte apparens confortauit Paulum, ne loqui timeret XVIII. IACOBI: Nolite plures magistri fieri, quoniam maius iudicium sumitis III. Qui conuerterit peccatorem, saluabit animam eius a morte et operit multitudinem peccatorum V. APOCALYPSIS: Accepi libram de manu angeli et deuoraui illum. Et erat in ore meo tanquam mel dùtce. Et cum detiorasseni eum, amaricatus est uenter
meus, quia scilicet persecutio subsecuta est prędicationem X. Surge et metire templum Dei et altare et adorantes in eo. Atrium autem, quod est foris templum, eiice foras etc. XI. Et uidi alterum angelum, id est prędicatores, uolantem per medium cęlum, id est Ecclesiam, habentem euangelium ęternum etc. XIIII. Muri Hierusalem sunt ecclesię munientes se contra hereticos XXI.
Malus. AD ROMANOS: Non omnes qui ex Israel, hi sunt Israelitę etc. Vasa irę apta in interitum IX. AD CORINTHIOS I: Iniqui regnum Dei non possidebunt VI. Caro et sanguis regnum Dei possidere non possunt neque corruptio incorruptelam possidebit XV. AD GALATAS: Carnis opera etc. qui talia agunt, regnum Dei non consequentur V. AD COLOSSENSES: Contra uitia, id est fornicationem, immundiciam, libidinem, concupiscentiam malam et auaritiam, quę est simulachrorum seruitus etc. III. AD THESSALONICENSES I: Ab omni specie mala abstinete uos V. AD THIMOTEVM II: Mali et boni simul. In magna autem domo non solum sunt uasa, aurea et argentea, sed et lignea et fictilia, quędam quidem in honorem, quędam in contumeliam etc. II. In nouissimis diebus erunt homines se ipsos amantes, cupidi, elati etc. III. AD HEBREOS: Malus similis terrę, proferenti spinas et tribulos. VI. IOANNIS I: Si in tenebris ambulamus, mentimur nos societatem habere cum Deo I. III : Ve illis qui in uia Chain abierunt et errore Balaam mercede effusi sunt et in contradictione Chore perierunt I. APOCALYPSIS: Foris canes et uenefici et impudici et homicidę et idolis seruientes et omnis qui amat et facit mendacium XXII.
Mulier. AD THIMOTEVM I: Sed quod decet mulieres promittentes pietatem per opera bona. Mulier in silentio discat cum omni subiectione. Docere autem mulieri non permitto etc. II. Mulieres similiter pudicas, non detrahentes etc. III. II: Mulierculas oneratas peccatis, quę ducuntur uariis desideriis, semper discentes et nunquam ad scientiam ueritatis peruenientes III.
Magus. ACTVVM: Simon magus dementabat Samaritanos. Deinde illis a Philippo baptizatis et ipse baptizatus est VIII. APOCALYPSIS: Veneficis pars in stagno ardeoti .XXI.
Mandata. AD HEBREOS: Viuus est enim sermo Dei et efficax et penetrabilior omni gladio ancipiti et pertingens usque ad diuisionem animę ac spiritus, compagumque ac medullarum et discretor cogitationum et intentionum cordis etc. IIII. IOANNIS PRIMA: Et mandata eius grauia non sunt V.
METHAMORPHOSES
Mundi
creatio ex chao I .
Mundus Athlanti impositus in ultimis Affricę finibus IIII .
Miraculum.
Lacus Ammonis in Affrica solis occasu calens, / meridie gelidus. Athamatas fluuius, cui defecta luna lignum admotum accenditur. Fluuius apud Ciconas
potantes saxificat. Ex cadauere uituli apes, ex equi crabrones, ex cancri scorpius, ex
hominis medullis in sepulchro angues. Corallum sub aqua herba est, extractum lapidescit XV .
Matrimonium.
Daphnis, Ideus pastor, quia fidem coniugii non pręstitit, uersus est in saxum. Perseus
pactus Andromedę matrimonium eam a bellua marina liberauit IIII .
In eorum nuptiis pugnam mouit Phineus, quod sibi prius illam desponsatam diceret V .
Procris cum Cephalo rediit in gratiam, cum suspecta prius in siluas effugisset. Diu
dulciter uixerunt exitu tamen infelici VII .
Hercules duxit Deianiram, deinde Oethalię regis filiam, postremo
deificatus Hebben, Iunonis filiam IX .
Nuptię Iphis et Ianthis . Cum feminę essent, Iphis
uertitur in marem IX .
Orpheus Euridices desiderio ad inferos descendit. Permissus eam educere, modo sequentem
ne respiceret, iam fini proximus respexit et iterum amisit X .
Alcyone Ceicem maritum flendo in auem sui nominis cescit XI .
Esacus Epyriphen nympham persequens, dum illa inter fugiendum
serpentis ictu corruisset, prę dolore de rupe in pelagus se pręcipitauit et uersus est in
mergum XI .
Picus Circen contempsit, ut Cannenti coniugi fidem seruaret. In picum auem uertitur XIIII .
Maledicus.
Serpens mordere uolens caput Orphei in saxum uertitur XI .
Diomedis comites insolentia in Venerem usi uertuntur in cygnos. Apulus pastor Daunię
nymphas conuitiatus mutatur in olestrum XIIII .
Mulcta.
Diluuium I .
Latonę filii sagittis confecti. Marsias suspensus et excoriatus VI .
Driope, quia ramum sacrę lothos decerpserat, arbori inhesit IX .
Militaris uirtus.
Gygantes bellantes cum diis. Apollo Phytonem serpentem interfecit sagittis I .
Cadmus ad fontem Martis occidit draconem III .
Perseus Medusam, Athlantem, belluam marinam IIII .
In nuptiis Phineum cum suis; item Polydecten V .
Apollo et Diana XIIII Niobes et Amphionis filios. Apollo Marsiam VI .
Iason tauros ignem spirantes et draconem uelusque aureum abstulit.
Theseus occidit Minotaurum, Procusten , Gerionem, Chironem, Neptunni filium
VII .
De Theseo et Minotauro. Meleager interemit aprum Calidonium, Athalanta prior uulnerauit
VIII .
Hercules superauit Acheloum, Nessum Centaurum peremit IX .
Apollo discum tam alte iecit, ut longo tempore in terram deciderit X .
Hercules expugnauit Ilium; Hesionen raptam Thelamoni socio tradidit. Achilles, Graiorum
fortissimus, ex Peleo et Thetide XI .
Hector occidit Prothesilaum, Achilles Cygnum, qui nullo telo interimi poterat, eliso
gutture peremit. Item Meneten . Ceneis a Neptunno oppressa
impetrauit, ut in uirum mutata nullo telo interfici posset; in nuptiis Perithoi et Hyppodamię
a Centauris truncis arborum obruta interiit. Paris Achillem sagitta in talo fixa interemit,
eo ictum dirigente Apolline, in qua parte sola mortalis erat XII .
Herculis sagittę fatales, sine quibus Troia capi non potuit. Achilles occidit Memnonen
XIII .
Cyclops scopulum auulsum proiecit et obruit Athim propter Galatheam
XIII .
Ęneas occidit Turnum XIIII . /
Taurus e mari apud Troezena repente proruens terruit iugales Hyppoliti, qui curru
excussus membratim distractus est. Romulus in aprum hastam iaculatus in monte Palatino tam
alte humi defixit, ut radices fecerit et in arborem cornum diffusis patentibusque ramis
excreuerit XV .
Medicus.
Esculapius, Apollinis filius ex Coronide, a Chirone in Pelio medendi artem didicit II .
Medea Esonem senem herbis iuuenescere fecit; similiter Liberi nutrices. Arietem
conuertit in agnum VII .
Esculapius Hypolitum a morte suscitauit ad uitam. Romę pestilentia laboratum est. Legati
ad Epidaurum missi reuersi attulerunt Esculapium in serpentis formam, qui de naui egressus
inter uirgulta Tyberis delituit. Locus nunc draconis dicitur XV .
Musica.
Mercurius cantu Syringę fistulę Argum centoculum sopiuit I .
Musę cantu Pieri filias superarunt V .
Apollo tybiis Marsiam VI .
Orpheus cithara et cantu reditum Euridices ab infernis impetrauerat; animalia, arbores,
montes traxerat X .
Palemon, Chiones et Apollinis filius, cytharę studiosissimus XI .
Mors.
Antissa, Pharos, Phenissa Tyros nunc non sunt, olim insulę fuere XV .
Mendacium.
Galantis, ministra Alcumenę, Lucine deę mentita in mustellam uersa ore, quo decepit
deam, eo partum edit IX .
Mutatio
rerum. Sęculum aureum in argenteum, hoc in ęneum, hoc in ferreum. Licaon in lupum. Post
diluuium saxa in homines. Daphne in laurum. Io in uaccam. Argus in pauonem. Syringa in
harundinem. Io ex uacca in Isidem deam I .
Phoetontis sorores in populos arbores. Cygnus in auem sui nominis.
Calisto cum Arcade filio in ursam. Coruus candidus in nigrum. Cornix in auem sui nominis.
Nictimene in noctuam. Ochiroe in equam, Bathus in saxum
indicem. Aglaura in saxum. Iuppiter in taurum II .
Draconis a Cadmo interempti dentes in homines armatos. Acteon in ceruum. Tyresias in
mulierem et rursus in marem. Echo in saxum. Narcisus in florem. Bachus in Acesten, comitem
suum. Armamenta nauis in feras et serpentes, nautę Tyreni in delphinos et naues III .
Babylonia in piscem, filia eius in columbam. Naias in piscem et ab ea adamati iuuenes in
pisces. Poma mori alba in rubea ex cruore Pyrami et Tysbes. Leuchotoe in uirgam thuris. Clitie in heliotropium. Dapnis pastor in
saxum. Sithon ex uiro in feminam. Crocus et Similax in florem sui nominis.
Mineides in uespertiliones. Telę et instrumenta in hederam et
uites. Comites Inoos in saxa et aues. Cadmus et
Hermione in dracones. Medusę sanguis in serpentes, uiscera in Pegasum
equum, Athlas in montem, corali in lapides, Medusę crines in serpentes IIII .
Phineus cum suis in saxum. Polidectes in silicem. Musę in uolucres. Cyane in fontem.
Stelles in stellionem. Ascalaphus in bubonem. Syrenes in aues. Aretusa in fontem sui nominis.
Lyncus rex in lincem feram. Iuppiter in arietem. Apollo in coruum. Liber in caprum. Diana in
felem. Iuno in uaccam. Venus in piscem. Pyerides in picas V .
Rhodope et Hemus in montes. Pygmea in gruem. Antigone in ciconiam. Cynarę , Assyriorum regis, filię in gradus templi Iunonis. Iuppiter in taurum propter
Europam, in aquilam propter Asterien, in olorem propter Ledam, in equam propter Medusam, / in delphinum propter Melantho .
Apollo in accipitrem, in leonem, in pastorem propter Hiphen , Macharei
filiam. Liber in uuam propter Erigonen. Saturnus in equum propter Philiram .
Oceani filiam, ex qua Chiron. Arachne in araneam. Niobe in saxum. Rustici
in ranas. Lachrimę flentium Marsiam in fluuium Marsiam. Progne in hirundinem, Philomena in lusciniam. Tereus in upupam. Ithis in phasianum VI .
Baculus Medeę in oleam baccis ornatam. Spuna aheni in uarios flores. Eson e sene in
iuuenem. Liberi nutrices uetulę in adolescentulas. Aries in agnum. Iuuencus in ceruum. Neera
in canem. Ceę matronę in uaccas. Archidamante filia genuit columbam. Cygnus
in olorem. Herie in auem. Calaurea rex sic! cum coniuge in uolucrem.
Cephisus in phocam. Eumeli filia in uolucrem. Fungi ex quibus primum edita corpora. Phineus
et Periphas in aues. Poliphemonis neptis in auem. Chiron in scopulos Chironides 12 . Arne in monedulam. Formicę in homines Mirmidones.
Cephali canis et fera quam insequebatur in saxum VII .
Nisus in auem alietum. Scylla in auem cyrim. Perdix in perdicem auem. Meleagri sorores
in aues Meleagridas. Naiades in Echinades insulas. Perimelle in insulam. Casa Philemonis et
Baucidis in templum. Philemon in fruticem, Baucis in
tiliam. Oppidum in stagnum. Protheus in diuersa. Mestra in piscatorem senem et in uaria VIII .
Achelous in diuersa. Galantis in mustelam. Dryope trunco lothos arboris inhęsit. Iolaus
ut natus in antiquam pueritiam transfunditur. Item Chalyroes filii in
adolescentes. Biblis lachrime in Biblim, fontem Carię. Iphis ex femina in marem IX .
Quidam Cerbero uiso in saxum. Celenus et Lecheus in
saxum. Athis in pinum. Cyparissus in arborem sui nominis. Iuppiter in
aquilam. Iacinthi cruor in florem sui nominis. Homines in boues.
Propetides in lapides. Signum eburneum in uirginem. Menta nympha in mentam
X .
Serpens in saxum. Mydę aures in asininas. Thetis in uaria. Apollo in anum. Dedalion in
accipitrem. Lupus in saxum. Alcione et Ceix in aues alcyones. Esacus in mergum XI .
Draco nouem pullis uolucris consumptis in saxum. Cygnus in cygnum. Ceneis in uirum, deinde in uolucrem sui nominis. Periclimenes in
uaria, nouissime in aquilam XII .
Aiacis cruor in florem purpureum. Hecuba in canem. Memnonis cineres in uolucres. Aurorę
lachrimę in rorem matutinum. Anii filię in columbas. Filiarum Orionis cineres in iuuenes
Coronidas dictos. Athis , Fauni filius, in Athim fluuium. Glaucus piscator in deum marinum XIII .
Scylla pubetenus in canes, deinde in saxum. Cecropes in simias. Vlixis socii in uaria.
Picus in auem picum. Pici socii in diuersa. Vxor eius Cannens in locum sic appellatum.
Diomedis socii in aues similes cignis. Apulus in oleastrum. Naues in nymphas. Alcinoe in saxum. Ardea urbs in auem sui nominis. Vertumnus in uaria. Hersilia in
Bonam Deam XIIII .
Hyperborei homines et Sithides feminę in uolucres. Hienna fera ex femina transit in marem. Egeria in fontem. Gleba in puerum Tagen.
Esculapius in draconem. Cęsar in stellam XV .
SENECA
Mundus. Stellę, sol, anni tempora. Luna, planetę, nebulę, pluuię, flumina, tonitrua. Terra, planicies, montes, fluuii, nemora,
animalia, aues, / urbes, segetes, fructiferę arbores, riui, sinus, littora, portus, insulę, gemmę, aurum, ignis, Oceanus, tripartitus orbis, mare, animalia, nauigia, artes. Item quę mala in mundo 66.
Renouatio mundi per aquam et ignem 68.
Astrologia cęlestium notitia gloriatur 84.
Vniuersi partes tres. Cęlum. Inter cęlum et terram. Terra 92.
Aer pars mundi. Quod aer non sit ex athomis. Aer non per omnia sui similis. Natura eius frigida 93.
Elementorum alterni recursus. Ęgyptii de elementis 98.
Ventus est fluens aer 102.
Inter spiritum et uentum et aera. Ventorum nomina 103.
Quare Deus dedit uentos 104.
Turbo 108.
Stoici duo esse in natura dicunt, ex quibus omnia fiunt: causam et materiam. Aristoteles putat causam tribus modis dici: prima materia, secunda opifex, tertia forma. Quarta etiam propositum operis 22.
Plato quintam adiecit: exemplar, id est ideam. Mundum fecit Deus propter suam bonitatem, secundum Platonem. His causis adiicit Seneca alias: tempus, locum, motum. Sed omnes hę causę ex una pendent, quod est Deus. In his quęstionibus non esse tempus terendum dicit 22.
[Cataper]
Miracula quotidiana non mouent, sed noua 108.
Serpens mirę magnitudinis 33.
Matrimonium. Marcus Cato coloni sui filiam duxit uxorem 15.
Habent locum maledicto crebrę nuptię 86.
Scipionis filię a senatu dotatę 92.
Rapta raptoris aut mortem aut indotatas nuptias optet. Quidam duas rapuit, altera mortem optat, altera nuptias 120.
Captus a pyratis scripsit patri pro redemptione; non redimebatur. Archipiratę filiam, a quo dimissus erat, duxit uxorem. Pater illa repudiata iubet ducere aliam; nolentem abdicat 121.
Vxor diues seruitutem exigit 121.
Vir et uxor iurauerunt, ut siquid alteri obtigisset, alter moreretur. Vir peregre profectus missit nuncium ad uxorem qui diceret decessisse uirum. Vxor se pręcipitauit. Recreata iubetur a patre relinquere uirum; non uult. Abdicatur 125.
Vxor sterilitatis nomine dimissa queritur 128.
Tyrannus permisit seruis, ut dominis interemptis dominabus suis nubant. Profugerunt
principes ciuitatis inter eosqne qui seruum et filiam habebat, profectus est peregre. Cum omnes serui dominas suas uitiassent, seruus eius uirginem seruauit. Occiso tyranno reuersi sunt principes, in crucem seruos sustulerunt. Ille manumisit et ei fìliam collocauit; accusatur dementię 135.
Marcus Cato ut supra 135.
Raptor negauit se rapuisse, iudicio uictus uult ducere, rapta optionem petit 137.
Vxorum erga maritos pietas. Quod uxoris erga ipsum charitas effecerit, ut ipse sibi charior sit et propter ipsam diligentior in ualitudine curanda 51.
Miseria hominis. Homo uas quassum, animal imbecillum 65.
Quanta in uita sustinenda 53.
Optima quęque dies miseris mortalibus ęui prima fugit. Quare optima 59.
Mores. Tria genera uitę: unum uoluptati uacatur, alterum contemplationi, tertium actioni 64.
Mediocritate in uita utendum inter
mundiciam et squalorem 2.
Aliquis uir bonus eligendus / ac semper ante oculos habendus, ut sic tanquam illo spectante uiuamus et omnia tanquam illo uidente faciamus 4.
Exercitatio animi 6.
Vnam solam ad quam uiuas regulam pręhende et ad hanc omnem uitam tuam exęqua. Ad uitam priuatam hortatur 8.
Male uiunnt qui semper uiuere incipiunt, id est qui uitę propositum uariant 9.
In mores ius fortuna non habet 13.
Felix qui potest in publico uiuere 14.
Propositum uitę totius. Socrates totam philosophiam reocauit ad mores 26.
Sic uiuendum est tanquam in conspectu uiuamus, sic cogitandum tanquam aliquis in pectus intimum prospicere possit et potest 34.
Vita frugi 34.
Vitę frugalitas 36.
Frugalitas Catonis 37.
Primi mortalium lege naturę uiuentes, Diogenis uita 40.
Sic formemus animum tanquam ad extremum uentum sit 50.
De hominis officio erga hominem 51.
Magnanimus 2.
Fabricius aurum accipere noluit 11.
Fortis contra malam fortunam 20.
Diogenes per medias Macedonum gazas nudus incessit, potentior locupletiorque Alexandro. Plus enim erat quod hic nollet accipere quam quod ille posset dare 36.
Demetrii constantia: CC talenta a Cęsare donata reiecit. Si tentare, inquit,
me eonstituerat, toto illi fui experiundus imperio 44.
Qui magni animi est, etiam boni est, contra sententiam Titi Liuii 49.
Catonis magnanimitas in aduersis. Mutii in hostem 58.
Bruto libertatem debemus, Lucretię Brutum. Item de Coclia 1 66.
Angustus animus est, quem terrena delectant. Ad illa ducendus est, quę ubique equę apparent etc. 69.
Socrates inter tyrannos intrepidus 73.
Non est quod dubites, an tollere se homo supra humana possit etc. Marcus Cato 76.
Fortitudo contemptrix timendorum 85.
Magnanimus 107.
Deliberat Cicero, an Antonium deprecetur, et docet mortem seruituti anteferendam esse Catonis exemplo 114.
Magnus ille est qui fictilibus sic utitur quemadmodum argento. Nec ille minor est qui sic argento utitur quemadmodum fictilibus 3.
Non uerba, sed opera fortes decent 10.
Magni animi est magna contemnere ac mediocria malle quam nimia 13.
Magnanimus inter pericula intrepidus 19.
Paratus ad omnia quę uenire possunt aduersa 23.
Non enim beatum est nisi quod intrepidum 28.
Quid sit fortitudo 35.
Scipionis magnanimitatem laudat 36.
Quid sit fortitudo 38.
Valentior omni fortuna animus est 48.
Magna et generosa res est humanus animus 51.
Magnanimos natura produxit 52.
Quid est fortitudo 56.
De Fabricio exemplum 60.
Maledicus. Qui sibi maledixerant. Antigonus uictos in seruitatem redegit idque se negauit facturum fuisse, nisi expediret his dominum habere, qui tam malam haberent linguam 55.
Detractores reprehendit 63.
Caius Cęsar fuit ferendarum contumeliarum impatiens, faciendarum cupidissimus 28.
Mollis. Contra mollitiem effoeminati 22.
Myrides adeo delicatus, ut uetarit rastro coram se fodere alieno labore lassatus 51.
Specula non mollitiei, sed uirtutis causa inuenta 92.
Debilitatem nobis induxere delicię 18.
Paulatim effoeminatur animus 33.
Addiximus animum uoluptati, cui indulgere initium omnium malorum est 55.
Mollis et delicatus Mecoenas 56.
Mollis in lasciuiam 61.
Mulcta. Animaduertit Manlius in filium et uictorem quidem. Animaduertit Brutus in liberos non factos hostes, sed futuros 18.
Erixonem, equitem Romanum, memoria nostra, quia filium suum flagellis cęciderat, populus in foro graphiis confodit 21.
Qualiter castiganda ciuium delicta 22.
Castigatio sincera cum ratione. Legum pręsides in castigando imitentur medicos 47.
Socrates seruo: Cęderem te, inquit, nisi irascerer 48.
Castigare conuenit, non irasci 48.
Plato ait: Nemo prudens punit, quia peccatum est, sed ne peccetur 49.
Castigatio boni magistratus, parentum, pręceptorum, iudicum. Qui correpti indignantur 51.
Ne homini quidem nocebimus, quia peccauit, sed ne peccet 52.
Suppliciorum instantia 53.
Sapiens punit eos qui sibi fecerunt iniuriam, nec se ulciscitur, sed illos emendat 77.
Bonis nocet qui malis parcit 85.
Res optima est non sceleratos extirpare, sed scelera. Vt fulmina paucorum periculo cadunt, omnium metu, sic animaduersiones magnarum potestatum terrent latius quam nocent 87.
Animaduertit Manlius in filium et uictorem. Brutus in liberos non factos hostes, sed futuros 145.
Militaris uirtus. Oratius Cocles. Decius 18.
Non est uictus, sed occisus aut captus, cui id contingit fortiter pugnando. Victus est autem qui cędit et se confitetur uictum 36.
Alexandrum aiunt Cenophanto canente manum ad arma misisse 49.
Acerrima uirtus est, quam ultima necessitas excutit 85.
Lacones reliquis Xerxem fugientibus deliberant, an et ipsi fugiant, et ad resistendum animantur. Honesta suasio ad fugam 112.
Athenienses deliberant, an trophea Persica tollant Xerxe minante rediturum se, nisi tollerentur 113.
Qui ter fortiter fecerit, militia uacet. Ter fortiter agentem pater in acie quarto uolentem exire retinet, nolentem abdicat 122.
Pater et filius fortiter fecerunt. Pro pręmio contendunt, uicit filius; abdicatur. Oratius, Mutius, Decius, Scipio 144.
Alexander cuidam ciuitati partem agrorum et dimidiam rerum omnium promittenti: Eo, inquit, proposito in Asiam ueni, ut non id acciperem quod dedissetis, sed ut id haberetis quod reliquissem 18.
Fabii. Lacones 33.
Virgilius, dum equi nobilitatem describeret, expressit imaginem uiri fortis et inter bella
impauidi 47.
In hoc genere laudat Catonem 47.
Cato per medias Affricę solitudines pedes duxit exercitum 52.
Fabricius hosti, ut uenenum caueret indicauit. Oratius in ponte solus hostium impetum sustinuit 60.
Medicus. Quantum debetur medico 41.
Medici curatio comparatur
medico animorum 47.
Medicum aiunt / cum regis filiam curare deberet nec sine ferro posset, dum tumentem mamam leuiter fouet, scalpellum spongia tectum induxisse. Repugnaset puella remedio palam admoto; eadem, quia non expectauit, dolorem tulit. Quędam, non nisi decępta, sanantur 57.
Musica. Pythagoras perturbationes animi lyra componebat 54.
In eos qui cantilenis student 80.
Musica quid conferat 84.
Musica 38.
Mors 2.
Mors fìliorum, amici, uxoris 3.
Ingratus est qui inuitus decędit 38.
Diodorum Epicureum laudat, quod sibi mortem consciuerit 61.
Mors nascentibus determinata 65.
Mortem filiorum lente tulit Sylla et quidam in Gręcia pater. Item Puluillus pontifex, Paulus, Lucius Bibulus, Caius Cęsar, diuus Augustus, duę Cornelię 66.
Mors omnium dolorum et solutio est et finis. Mors optimum naturę inuentum. Quibus diu uixisse nocuit 67.
Magni animi esse appetere mortem. Plato: Sapientis animum totum in morte prominere. Summum fini proximum 67.
Cornelia in morte liberorum fortis. Item Rutilia 71.
Mortis contemptor 74.
Theodorus philosophus tyranni minas contempsit. Cannius Iulius duci iussus gratias egit 74.
Fortis ad mortem 75.
De breuitate uitę. Non accepimus breuem uitam, sed fecimus 78.
Xerxis lachrymę, cum consyderasset tantam multitudinem breui morituram 80.
Consolatur dolentem de morte fratris 81.
Mortui consolatio 82.
Scipio fratris mortem modeste tulit. Alter Scipio. Lentuli. Pompei 83.
Diuus Augustus Octauiam sororem charissimam reliquit. Illa deinde filium amisit imperio successurum, si uixisset. Caius Cęsar fratrem. Item Marcus Antonius. Caius Cęsar Drusillam sororem 83.
Bona mors est homini, uitę quę extinguit mala 85.
Homo uitę commodatus est, non donatus. Lex uniuersalis est,
quę iubet nasci et mori. Male uiuunt qui se semper uicturos putant 86.
Omnes enim uitam differentes mors incerta pręuenit. Omnis itaque dies uelut ultimus ordinandus est. Vita omnis breuis est. Ideo immortalitas est mors honesta 87.
Cambysis exercitum ad Hammonem missum harena obruit 95, Moriendum est 96.
Cuiusque mortis unus terminus nec aliud mortis genus alio magis timendum 104.
Ingenti animo mors prouocanda est 107.
Mors Ciceronis 115.
De contemptu mortis 2.
Mors tam seni quam iuueni ante oculos esse debet 5.
Cato mortis contemptor. Item Scipio. Mors non timenda 9.
Quotidie morimur. Vir fortis ac sapiens non fugere debet e uita, sed exire 10.
Mors disci debet meditando. Mors cuiusque spem aliquam uitę habet, senis nullam. Viuere noluit qui mori non uult etc. 11.
Mortem contemne, et iterum 13.
Mors ubique prope est 16.
Hoc erit, inquit, post me, quod ante me fuit. Quod sapiens non eiicitur e uita, sed exit 18.
Timemus nequando moriamur, cum omne momentum mors prioris habitus sit. Vis timere, ne semel fiat quod quotidie fit 20.
An
seni liceat se ipsum interficere 20.
Mori paratus 21.
Corpus contemnit mortem, non timet 23.
Exitus Reguli, Catonis, Rutilii, Socratis, Decii 24.
Vror, sed inuictus. Exerce te, ut mortem excipias. Mortis immaturę stulta querela. Non cito, sed bene mori ad rem pertinet etc. 25.
Quidam spongiam in gulam sarsit et mortuus est, ne bestiis obiectus spectaculum aliis pręberet 26.
Mortem timentes ubique pauidi 28.
Vita non est imperfecta, si honesta est, ubicumque desinet. Si bene desinet, tota est 30.
Marcellinus ęger ęger, ut mori uelit, a quodam Stoico incitatur 30.
Vnus ex custodiarum agmine Cęsarem rogauit mortem, et ille: Nunc enim, inquit, uiuis. Nulla uita est non breuis 30.
Morieris, non quia ęgrotas, sed ęger quia uiuis 30.
Quibus uita non est breuis 31.
Libera te metu mortis et paupertatis 32.
Contra mortis metum, et quod mors non sit malum. Catonis in morte audaciam laudat. Reprehendit autem timiditatem Bruti. Mors inter illa est quę mala non sunt 33.
Omnia mortalium opera mortalitate donata sunt 41.
Diserte
Mecoenas ait: Nec tumulum curo, sepelit natura relictos. De uita breuiori non dolendum. Quid ad rem pertinet, quamdiu uites, quod uitare non possis 43.
Aliquis tam turpe putat mortem fugere quam ad mortem confugere 48.
Repentina mors Cornelii Senetionis diuitis. Mecoenatis damnat sententiam omiia mala eligentis, dum tamen uita supersit 50.
Intrepidus horam illam decretoriam prospice: non est animo suprema, sed corpori. Dies iste, quem tanquam extremum formidas, ęterni natalis est etc. Hortatur ad mortem libenter subeundam 51.
Quicquid facis, respice ad mortem 57.
Mors malum non est 62.
Mendacium. Nihil simulatio proficit 31.
Magister. Obiurgatio. Doctor 2.
Refellit Socratis dictum ad Archelaum asserentis se ob hoc ad eum docendum ire nolle, quod maius beneficium accepturus esset quam daturus 36.
Quantum pręceptori debetur 41.
Demetrius Cynicus: Plus prodesse, inquit, pauca pręcepta sapientis , dum in usu sint, quam multa, si illa non habeas ad manum 43.
Pueri institutio 51.
Periculosum pręcipere regibus. Amicissimi hominis filium Cambises peremit, cum ab eo ebrietatis argueretur 54.
Rex Persarum Arpalo ipsum a crapula amice reuocanti liberos epulandos apposuit 54.
Correptor aliorum quid obseruare debeat 57.
Quare non sic uiuat, ut uiuendum pręcipit 61.
Studiorum salutarium etiam citra affectum laudanda tractatio est 62.
Zenon et Chrysippus maiora egerunt quam duces exercitus, quam magistratus et legis latores 64.
Socrates Ephorum a foro subduxit, utiliorem componendis historiis ratus. Male enim respondent coacta ingenia: reluctante natura irritus labor est 73. Quantum nobis contulerunt qui litteris sapientię pręcepta tradiderunt 80.
Amici uitia si fers, facis tua 85.
Malo ueris offendere quam placere adulando 86.
Obiurgationi semper aliquid blande admisce. Plerique, cum stultis maledicunt, ipsi sibi conuitium faciunt. Perturpe est enim, quod obiicitur, in obiiciente cognosci. Secreto admone amicos, palam lauda. Vtilis educatio et disciplina mores facit 87.
Plus prodest magistri uiua uox et
conuictus quam sermo scriptus. Sic Zenonem Cleantes expressit 3.
Doctor non passim omnes arguat, sed quibus sperat proficere. Cinici obuios quosque monebant 11.
Gaudet profectu discipuli, tum ad perfectionem et in ea perseuerantiam hortatur 13.
Qui uitę magistri eligendi 17.
Sapientis pręcepta finita esse debent et certa 44.
An suffìciant pręcepta ad beatam uitam atque decreta 45.
Inter decreta et pręcepta. Decretum 46.
Actio pendet a uoluntate, uoluntas ab habitu animi, animus a perceptione legum uitę totius. Decreta et pręcepta sapientię 47.
Qualiter moderanda sit discendi cupiditas. Et docenti et discenti debet esse propositum, ut ille prodesse uelit, hic proficere 53.
Docentis instantia ad utilitatem audientium. Attalum laudat, quod scite admodum et ad uirtutem hortetur et deterreat a uitiis 53.
Qui aliter uiuunt quam uiuendum esse pręcipiunt 54.
Mutatio rerum 69, 74.
Nihil proprium dicas, quod mutari possit 86.
Nihil stabile 111.
Vicissitudo rerum 10.
Quicquid uides currit cum tempore 20.
Mutatio rerum alternantium 53.
Mora. Maxima porro uitę iactura dilatio est 79.
Mali et iniurii homines a pueris forma dumtaxat magnitudineque differunt 77.
Illo nocens se damnat, quo peccat die 86.
Sunt quorum corpus innoxium est, et in mille facinorum furias mens ociosa discurrit 87.
Malus non se ęstimat; cum potest, malum facit, cum non potest, posse uult 14.
Serui uitiorum 16.
Vitia ęgritudini comparantur 18.
Morbi sunt inueterata uitia et dura. Affectus sunt motus animi improbabiles etc. 20.
Nullum sine autoramento malum. Mercede te uitia sollicitant 25.
Vitiosis odio est uirtus 27.
Malis infesti sunt dii, etiam cum uidentur propicii 54.
Mala interdum speciem honesti obtulerunt 60.
Vitia contra naturam pugnant 61.
Mensura. Vitiosum est quod nimium est 73.
Geometria 84.
Senetioni, qui omnia habebat magna, Grandio cognometum inditum 112.
Geometria 38.
Memoria Senecę 3.
Cineę, Pyrrhi legati, memoria. Aulius tantum auditos uersus recitauit et suos esse dixit. Hortensii memoria 4.
Caliphisius
uolens uideri doctus emerat seruos, qui illi in memoriam reducerent uersus, quorum ipse uix principia recordabatur etc. de illo 10.
Mulier. Foeminę laus. Cornelia. Rutilia 71.
Mulier cupiditatum incontinens 77.
Aut amat aut odit mulier; nihil est tertium. 85.
Foeminis nec capillos defluere nec pedes laborare 46.
PLATO
Mundus. Totum et omne ens unum esse 66.
Mundum habere supra se tres causas ac dependere a causa incorporea 141.
/ Mundus unus. Mundus intellectualis. Intelligibilis mundus inter uisibilem et bonum medius 242.
Sex dies. Duplex opinio de origine mundi. Sententia Platonis. Mundus ex causa et boni gratia. Cur sit unus et spericus . Numerus septenarius. De elementis 243.
De uiribus proportionibusque elementorum. Mundus ex IIII elementis. De mundi anima 245,246.
Mundus ex mente et necessitate compositus. De elementis et mixtis. Aeris figura octo facies habens octoedra 251.
Vtrum sit genitus 253.
Vnus 254.
Aer et aqua inter ignem et terram 254.
Mundi generatio ex mente et necessitate [compositus] 256.
Mundus infernus. Numero 256.
Mundus creatus a Deo per Filium 329.
Corpoream substantialemque cęli formam carere materia probat Auerois ex sententia Aristotelis 340.
Zoroaster grammaticus: Mundus habet intellectuales rectores immobiles 341.
Materia mundi. Mouendi cęli ratio. Cur in circulum sperę rotantur. Mundus immutabilis esse non potest 355.
Inter mundum intelligibilem et sensibilem 393.
Mundus initio generatus; in qua sententia Moysi consonat Plato 433, 434.
Orpheus grammaticus: Cum abscondisset omnia, deinceps in lumen gratum misit ex sacro corde operans cogitata et mirabilia. Nec tempus nec locus extra mundum 434.
Plato mundum generatum diuinę bonitatis gratia dixit, id est ut diuinam referat bonitatem 435.
Matrimonium. Alceste, Pelii filia, sola elegit pro uiro suo Admeto perire. Orpheus, Iagri filius, ad inferos descendit quęsitum Euridicen uxorem 151.
Vxores communes 210.
Interdictum, nequis coniungatur cum auia, matre, filia. Sororibus autem, si Pythia perresponsa firmauerit 211.
Communes mulieres et filii 225.
Qui se bene egerit in matrimonio, honorandus 268.
Vxorem quisque a XXX anno usque ad XXXV ducat. Si antea duxerit, pecunia multetur atque dedecore 283.
Nemini aut dare dotes aut accipere liceat 287.
Non decere in ebrietate uel alia mentis perturbatione procreandis liberis operam dare 288.
Nec pauperum fugere neque diuitum affinitatem sectari pręcipue oportet. Poena nolentis uxorem ducere. Nuptiale conuiuium 292.
De procreandis liberis 293.
In steriles. Etas nubilis: puellę a XVI anno in XX masculi a XXX in XXXV. Causa agens in generando tam uir quam mulier contra Aristotelem 293.
De pueris educandis 294.
Venere ad procreationem secundum naturam utendum; a sterili abstinendum 302.
Iudex nudos mares et foeminas ad pubem usque inspiciat 306.
Mores. Vita triplex: suauis, tristis, neutra 34.
Socratis mores 167.
Criton de eo quod agendum 172.
Animę figura spectans ad mores 232.
Animarum in corpora bestiarum sibi similium transitus 246.
Vita una temperata, altera prudens, tertia fortis, quarta sana 286.
Primum animi studium, secundum corporis, tertium pecunię
287.
[De transsitu] / Locorum differentia ad mores hominum formandos 287.
De transitu in bruta 304.
Duodecim uitę hominum: circa rationem, iram, concupiscentiam 353.
Magnanimus. Homerus appellat fortem, qui oportune audere scit atque timere. Laches de fortitudine 102.
Quid sit fortitudo 104.
Metuendorum contrariorumque scientia fortitudo est 105.
Socratem difficilius pecuniis quam Aiacem ferro domari posse 157.
Quis dicitur fortis 208.
Cum magnificus quidam animus angusta in urbe natus spretis reipublicę ipsius muneribus ac multo magis contemptis reliquarum artium opificiis pro naturę dotibus ad philosophandum se confert 217.
Fortitudo aliud quam prudentia 322.
Maledicus. Lex, ut a conuitiis maledictisque abstineatur 318.
Mollis. Voluptuosa Musa in canticis et carminibus in ciuitate non acceptanda 238.
Delicię difficiles morosos et iracundos iuuenummores efficiunt 295.
Mulcta. Verum qui ratione punire aggreditur, non pręteriti sceleris causa punit. Neque enim assequi poest, ut quod est factum sit infectum, sed ad futurum respicit, ne iterum aut ipse delinquat aut alius quilibet exemplo eius adductus 82.
Vtrum melius iniusto poenas dare an non dare? 124.
Qualiter in delinquentes poena moderanda 286.
Filius ne portet iniquitatem patris 305.
Non quia peccauerunt, puniuntur, sed ut post hac et ipsi et alii iniustitiam oderint 317.
Militaris uirtus. Cleophantus, Themistoclis filius, in equestri facultate strenuus, adeo ut equis rectus insisteret rectusque ex equo iacularetur cęteraque permulta stupenda faceret. Melisias et Stephanus, Thucydidis filii, inter Athenienses palestra pręstantisimi 9.
Vtrum conducat adolescenti, ut armis pugnare perdiscat 103.
Scythę non minus fugiendo quam insequendo pugnant 104.
Socrates Alcydiadem uulneratum suis armis ab hostium ui protexit atque seruauit 157.
Ad militiam tam mares quam foeminę instituendi. Militaris lex in timidos 212.
Milites esse oportere in suos mansuetos, in alienos feroces 252.
Tyrteus poeta nihili se pendere quenquam dicit, etiam si ditissimus sit, nisi qui optime se gerat in bello 268.
Scythę in sagittando utraque manu utuntur 295.
Gymnastica duplex: saltatio et luctatio 295.
Luctationis genera. Pueri armis instruendi 296.
Medicus. Fer tecum alexipharmacum, id est medicinam prohibentem mala, nequid aduersi aliquando patiaris 15.
Plato animis, Esculapius corporibus medetur 79.
Medici sufficientissimi euaderent, si ultra artis studium inter ęgrotos conuersarentur et ipsi ęgrotarent naturaque imbecilla essent 202.
Morbi, nisi periculosissimi sint, pharmacis uitandi non sunt. Diligentia uictus corigendi et gubernandi sunt morbi 262.
Erasistratus medicus Antiocum esse amore Stratonicę captum cognouit ex pulsus mutatione 400.
Musica. Tibicines primi Marsias et discipulus eius Olympus Phrygius 19.
Socrates etiam in senectute musicę studiosus 88.
Cicadarum fabula. Musarum cantus 163.
Phtongus est sonus consonantię aptus. Ex phtongis fit harmonia. Rhitmus est ordo quidam motionis et temporis 198.
Musica moderata, quod durum est, mitigat, nimia effoeminat 203.
Diapason 204.
Sonorum genera, proportiones, consonantia. Concentibus morbi curati 247, 248.
Harmonia, concentus. Rhytmus numerus 272.
Vt iuuenes bonis figuris et bonis cantibus assuescant, non turpibus 272, 274.
Cantuum genera 279.
Musica ad mores spectans 294.
Conandum, ne pueri in cantibus et saltationibus noua unquam audeant imitari. Ęgyptii cantus et tripudia diis consecrant 296.
Nequis noua inducat. Qui cantus uiris, qui foeminis conueniat 296.
Cantores Dionysiaci cantu adolescentes trahant ad uirtutis cultum 298.
Rhapsodi cartaminum cantores 301.
Orpheus ad Apollinem grammaticus: Tu totum cęlum canora cithara temperas 353.
Mors. Non mors timenda, sed uitium 132.
Incertum, an mors sit summum bonorum, et tamen timetur, tanquam certum sit eam esse summum malorum. Socrates nulli se iniusta concessurum ob mortis metum dicit 170.
Neque in iudicio neque in bello uel mihi uel alteri omnia quibus uitemus mortem sunt facienda. Multo difficilius est prauitatem effugere quam mortem. In morte nihil mali esse: siue consopiatur anima siue transmigret 171.
Non multi faciendum esse uiuere, sed bene uiuere. Subire decet et mortem et quoduis aliud supplicium, priusquam quicquam agamus
inique 173.
Quod non liceat sibi ipsi mortem inferre. Qui philosophię incumbit, magna cum fiducia expectat mortem, sperans, cum hinc migrauerit, maxima bona se consecuturum. Mortem nihil aliud esse quam animę a corpore solutionem 176.
Sapientię compotes euademus, cum mortui fuerimus; dum autem uiuemus, nequaquam. Philosophorum meditatio est animum a corpore separare 177.
Ridiculum est, si uir qui se in uita sic comparat, ut quam proxime ad mortem accedat, ea deinde
adueniente perturbetur 177.
Cygni morti proximi dulcius canunt 180.
Socrates moriturus fìlios ac mulieres amoueri iussit, ut expeditius accederet ad uenenum 185.
Menexenus de oratione funebri 186.
Finis post senectutem unde. Mors leuissima senum 261.
Laudatio in funere 296.
Testator. Lex testamenti condendi. Intestatus 316.
Quare animi a corporibus inuiti discedant. Qui hinc decędere gestierunt. Meditatio mortis. Cruciatus in morte 430.
Mendacium. Quod etiam qui mentitur uera loquitur, quia quod est dicit 90.
Vtrum delinquat grauius, num qui mentitur uolens an qui nolens. Hippias de mendacio 95.
Mendacium omnes homines diique oderunt 198.
Ad communem ciuitatis utilitatem interdum mentiendum 199.
Mendacium interdum necessarium et pro pharmaco usurpandum ad subditorum utilitatem 211.
Mendacem a republica excludendum 220.
Infidus est qui sponte mentitur, qui non sponte amens 285.
In fallaciam legati uel pręconis 319.
Magister. Animus alitur disciplinis, sed cauendum, ne quod placet, noxium sit 81.
Me huic dedo quasi Medeę ex Colchis, ut me dissoluat et,
si uelit, elixet uel quodcunque aliud mauult, in me moliatur, modo optimum uirum efficiat. Et me illi committo, et si me excoriare uelit, excoriet, si modo pellis mihi mea non in uocem conuertatur ut Marsię, sed in uirtutem 91.
Solonis sententia: Tam diu discendum, quamdiu uiuis 104. Quibus non minus gratum est reprehendi quam reprehendere 121.
Socrates: Non humanum certe esse uidetur, quod ego mea quidem omnia omnino neglexerim etc. uestro intentus bono, dum singulos adeo tanquam pater aut frater natu maior, suadens curam uirtutis habere; neque hoc se facere mercede, sed gratis ait 170.
Pueri iocis honestis dumtaxat assuefaciendi 205.
Pręstantissimo ingenio pręditi, si male fuerint educati, pessimi fiunt 216.
Qualiiter puerorum paulatim procedat institutio 217.
Non tanquam coactos pueros in disciplinis, sed tanquam ludentes enutrias, ut et magis, ad quod quisque natura sit aptus, possis agnoscere 224.
Disciplinę diffinitio 267.
A pueritia in
disciplina meditandum, qua uirtus discitur 270.
In omnibus uiuentibus prima ipsa germina, si apte coeperint, ad naturę suę uirtutem uim habent summam ad finem sibi debitum imponendum 291.
Ne pueri sine pedagogis sint. Ad litteras decennes pueri proficis=}cantur triennioque insistant 297.
Discendorum ordo 299.
Ridiculum tibi forte uidetur me ista monere, cum tibi sint nota. Sed ego in theatris conspicio certatores a pueris prouocari, nedum ab amicis, qui zbeniuolentię studio cohortari putantur 332.
Reor equidem hominem consulentem ęgroto et circa uictum intemperato imprimis hoc suadere debere, ut modum uiuendi mutet; ac si ęgrotus in hoc obediat, tunc aliam iam illi medellam conferre. At si parere nolit, tunc consulentem ipsum uirum putabo et medicum, si eum omiserit, Quod si considendo ulterius perseuerauerit, contra putabo ignauum, scilicet atque artis expertem 333.
Qui sine magistris legendo discunt 392.
Nihil disci posse nisi docente Deo 395.
Mutatio rerum. Omnia in motu esse 46.
Motus duo genera: alterum secundum locum, alterum secundum rei naturam 47.
Motus sensus et sensibile 50.
Motuum species 54.
Mutationem animo omnibus in rebus pręterqam malis esse periculosissimam 296.
Malus. Homines ob uitia bestiis similes 76.
Quare mala cognoscens male agit 87.
Vtrum melius iniusto poenas dare an non dare 124.
Mortales uitium penitus labuntur in omne, pręcipites, quoniam facilis uia ducit ad ipsum. Hoc quia uel nobis iam tum nascentibus hęret. Virtutem ante ipsamdii posuere laborem 195.
Quęcunque bona uulgo dicuntur, deprauant animum atque impediunt: forma, diuitię, uires. Genus in ciuitate potens etc. 216.
Nemo sponte malus 262.
Iniustus infelix est, etsi cuncta bona possideat 271.
Maxima ultio, ut quis malus efficiatur 285.
Nullum iniustum sponte iniustum esse 285, 305, 306.
Mensura. Duę sunt ęqualitates 289.
Geometria 323.
Memoria. Mnemosine 264.
Memorię amissio 380.
Mulieres bellicosę. Vt mulieres una cum uiris / exerceantur. Officia mulierum 297.
Mulieres armorum studiis exercendę 298.
Magus. Poena in eos qui nodis cantibusque nocent 317.
Mandata Dei possibilia esse 407.
Mundus. Elementorum in circuitum uicissitudo: ex aqua lapis et terra et ex eadem spiritus et aer; ex aere ignis, ex igne aer, ex aere nebulę, ex nebulis pluuię, ex aqua rursus terra et lapides 256.
Mundi conditor Deus. Elementorum motus: terrę minimus, aquę maior, aeris etiam maior, ignis maximus. Aeris duę species: ęther et nubilum; aquę duę: humidum et fusile etc. 257.
Mundi generatio 259.
Mortalia et immortalia uiuentia mundus hic sortitus atque inde completus. Ita denique factus est uisibile uisibilia comprehendens animal, intelligibilis Dei imago, sensibilis, maximus, pulcherrimus, perfectissimus, [maximus] cęlum unum hoc atque unigenitum 262.
Principia rerum. Motionum genera 309.
Omnia uel natura uel fortuna uel arte fieri 311.
De motibus. De primo motu 312.
Apud antiquos metaphorice ignem dici quod efficax est ad formandum, quod formabile aerem, quod purgatorium aquam, quod solidum et stabile terram 318.
Omnium principia diuinum bonum, mens, anima 319.
Cęli contemplatio 325.
Elementa quinque. Ratio omnium diuinissima uisibilem statuit mundum 326.
Ordines tres in uniuerso: formarum, rationum, idearum 328. DIONYSIVS HALICARNASSEVS
Matrimonium. Mulier per sacras leges uiro coniuncta pecuniarum omnium sacrorumque sit socia. Lex in adulteram, item in ebriam. Spurius Seruilius primus diuortium fecit 38.
Magnanimus. Numa oblatum sibi imperium diu recusauit accipere 48.
Mollis. Aristodemus, Cumarum tyrannus, ciuium a quibus metuebat, iuuentutem molliter et delicate uiuere cogebat, ut effeminarentur 167.
Mukta. Poena pro delicti magnitudine. Virgę et secures 39.
Militaris uirtus. Romani rerum gestarum gloria magnitudineque imperii omnes antecessere 1.
Bruti et Aruntis congressus utrique lethalis 113.
Oratius Cocles solus in ponte hostium impetum tenuit. Caius Mutius Codrus solus Porsenam, Ethruscorum regem, dum Romam obsideret, occidere uoluit, et dextram igni imposuit, poenam a se exigens, quod scribam pro rege perculisset 116.
De Fabiorum cęde duplex opinio 231.
Lucius Siccius Dentatus rebus fortiter gestis clarus 267.
Magister. Virgines Vestales per annos XXX innuptę, decem annos sacra discebant, decem peragebant, decem docebant 50. PROBLEMATA ALEXANDRI APHRODISEI Mors
sicca et frigida 15. Magus.
Cur aliqui fascinant et pręsertim pueros 21. PROBLEMATA ARISTOTELIS Mores.
Cur efferis moribus et aspectu sunt, qui in nimio uel ęstu uel frigore degunt 48.
Cur genus id hominum, quod Dionysiacos technitas uocant, id est artifices Bacchanales aut histriones appellamus, improbis esse moribus consueuit 69. Maledicus.
Satyrus Clazomenius propensus ad maledicendum, dum accusaretur, eius aures
obstruserunt, postea tamen cum adhuc loquente aduersario reserassent, nequaquam continere se potuit a contumelia 33.
Medici sudorem frigidum argumentum grauis esse morbi existimant, calidum e contra decretorium esse et salutarem 70. Musica.
Hipate, nete, trite. Terentare, id est sine sermone cantare. Diapason. Punicum. Atropum. Antistrophos. Dithyrambi . Moduli enarmonii. Chorus. Diapente. Diatessaron Lichanus 52.
Dorius,
Phrigius. Magnolare 53.
Peramese. Subdorium. Subphrigium. Mixolydius. Chorus 54.
Mors.
Cur iustius existimatur hominibus uita functis opem ferre quam uiuis 66.
Magister.
Cur ictus ferulę dolorem amplius mouet quam aliud duriorum
29.
Magus.
Ruta fascinationis remedium 56, 73. PROBLEMATA PLVTARCHI
Matrimonium. Quid est quod noua nupta, cum in matrimonium datur, ignem et aquam iubetur attingere 74.
Antiqui uxorem, quę se aliqua necessitudine attigisset, non ducebant. Postea institutio, ut ad neptes usque ascendere liceret. Prohibentur coniugati mutua inter se dona accipere, ut matrimonium gratuitum sit, non mercenarium 74.
Cur uiri domum redeuntes nuncios pręmittunt ad uxores 75.
Spurius Carbilius primus Romę uxorem repudiauit 75, 79.
Quid est quod nouam nuptam limen transcendere non permittunt. Quid est quod sponsam inducentes iubent dicere: Vbi tu Caius, ego Caia. Cur in nuptiis Talasii nomen crebro iactatur 76.
Quare nec uxorem repudiare ante licebat nec nunc licet, quamquam nostris temporibus permisit Domitianus 78.
Maritus primo sponsę non in luce, sed in tenebris iungitur, quod etiam ad propriam uerecunde accedere deceat 79.
Vxores nec molere nec coquere permittebant 80.
Mense Maio uxores non ducunt. Eorum qui uxores ducunt comam hastę cuspide discriminant 81.
Cur publicis festis uirgines non nubunt, uiduę nubunt 82.
In Thracia Arai littus dici coeptum, quod dracontis dicebatur, quia ibi Andrii imprecationibus se deuouerant, si aut ipsi Pariis uxorem dedissent aut ab illis accepissent 85.
Maledictum. Laudata est Athenis sacerdos illa, quę populi iussu adduci non potuit, ut Alcybiadem execraretur. Dixit enim
precandi se causa, non imprecandi sacerdotio pręditam fuisse 78.
Elei equas finibus eductas iniri faciunt, uerentes Oenomai regis execrationem 86.
Mollis. Romanis ungi moris non erat nec aliud quicquam Gręcis seruitutem ac mollitiem attulisse putant Romani quam gymnasia et palestram etc. 77.
Apud Coos sacerdos Herculis ueste muliebri induitur 86.
Militaris uirtus. Eius qui triumphasset ossa in urbem deferre licebat.
Hoc et alii qui rem bene gessisset tributum 80.
Qui ciuem in pręlio seruasset, corona ciuica donabatur. Tarquinius puer in hostes uictorię autor bullę insigne donatus est 81.
Iuppiter Labradeus bipennem uibrans. Nam Lydi bipennem labrem appellant 86.
Musica. Tibicines ad rem diuinam adhibiti 78.
Mors. Cur eos qui in agro externo diem suum obisse falso nunciati sunt, si postea reuerterint, ianua in domum non admittuntur, sed per tegulas ascendentes intro se ipsos demittunt 74.
Quid est quod filii tecto capite parentes efferunt, filię uero nudo ac sparsis crinibus 75.
In ęde Libitinę, quę ad sepulturam pertinent, uendere consuerunt 76.
Cur in luctu mulieres albis uestibus induuntur 76.
Cur cęteri Romani Februario parentant, Decius et Brutus Decembri 77.
Mutatio rerum. Lunulas in calceis ferebant, admonentes rerum humanarum instabilitatis et mutationis, qualis est lunę 80.
Malus. Cur Genetię Manetinę rem diuinam faciunt canem immolantes et optant neminem domi nascentium bonum euenire 78.
Aliterius dicitur is quem qui cauerit, bene cum ipso putatur actum 84.
AVLVS GELIVS
Multitudo. Copiantur pro abundant 100.
Miraculum. In regionibus citra Hiberum mons ex sale mero magnus quantum demas tantum accrescit 17.
Serpens inusitatę magnitudinis
in Africa apud Bargadam 1 fluuium ab Attilio Regulo totius exercitus conflictu interemptus. Eius corium Romam missum longum pedes CXX 39.
Miracula gentis Indię. Item ex foeminis mutari in mares. Item utriusque sexus hermaphroditi siue androgyni 51.
Matrimonium. Metelli Numidici sententia quod sine uxoribus esse non possumus 3.
Socrates Xantippę uxoris iurgiis exercitus patientiam didicit. Varro in satyra: Vitium, inquit, uxoris aut ferendum aut tollendum est 8.
Matronę petierunt, ne plures uxores unus uir haberet, sed potius plures uiros una uxor 10.
Vxorem et liberos habens in honore pręlatus senioribus 14.
Mariti senis super uxore diuite atque deformi querela, quod coactus ab ea ancillam suspectam uenum dederit 17.
Quam infelix est, qui in egestate quęrit liberos 18.
Quod nullę fuerint rei uxorię actiones in urbe ante Carbilianum diuortium. Spurius Carbilius Ruga diuortium cum uxore fecit, quia liberi ex ea corporis uitio non gignerentur 28.
De iure atquemore ueterum sponsaliorum 28.
Bias: Si pulchram duxeris, habebis communem, si deformem, habebis poenam. Mediocris ergo forma eligenda est, quam Ennius statam formam appellat 35.
Artemisia Mausolum uirum amasse fertur supra omnis amorum fabulas ultraque affectionis humanę fidem. Ossa cineremque defuncti mixta odoribus contusaque in pulueris faciem aquę indidit ebibitque. Sepulchrum illi posuit memoratissimum. Agonem in laudibus eius dicundis certantium statuit propositis pręmiis. Certauit Theopompus, Theodectes, Naucrites , Isocrates.
Vicit Theopompus 59.
In adulterio uxores deprehensas ius fuisse maritis necare 62.
Spurius Carbilius Ruga primus Romę diuortium cum uxore fecit, quod sterilis esset 107.
Mores. Polytropia, id est multiplices ac uarii mores 67.
Magnanimus. Fabricius aurum contempsit pauper et nihil sibi defuturum dixit, quamdiu sensibus corporis obstiterit atque imperarit 7.
Gracchus munera contemnens 90.
Subnixo animo, id est magno et sublimi 99.
Maledicus. Cum inquinatissimis non esse conuitio decertandum 41'. Puniendis peccatis tres rationes philosophi attribuunt 41.
In uoces
petulantiores publice uindicatum 57.
Contumeliam factum itur 58.
Insectanter et grauiter uituperari minus turpe esse quam exigue atque frigide laudari 112.
Mollis. Mollities oculorum et corporis ab Archesilao philosopho cuidam opprobrata 22.
Qui coram censore nimis sonore oscitauit, prope fuit ut plecteretur, nisi uitium excusasset, quod oscedo dicitur 32.
Cur genus hominum, quod Dionysiacos technitas, id est artifices Bacchanales apellamus, improbis esse moribus consueuerunt 119.
Mulcta. Attilii Reguli a Carthaginensibus capti supplicia 39.
De quorundam supplicio 56.
Mulcta suprema, mulcta minima 63.
Mulcta unde dicta 64.
Lictor unde dicitur. Viator inter lictores 69.
Contra legem talionis 117, 118.
Acerbitas plerunque ulciscendi malefìcii, bene atque caute uiuendi disciplina est 118.
Militaris uirtus. Sicinius Dentatus ob fortitudinem appellatus Achilles Romanus etc. de illo 13.
Philippus et Sertorius membrorum lęsione lętantes ob partam gloriam 20.
Quintus Ceditius mortis contemptor. Item Leonidas Lacedemonius 23.
Romani regem Pyrrum certiorem fecerunt, ut uenenum caueret a suis; se enim nolle cum illo insidiis contendere, sed armis 23.
Siquis equum haberet gracilentum inter Romanos equites, impolitię, id est incurię notabatur 31.
Non in phaleris et ornamentis uirtutem militum consistere 33.
De coronis militaribus 33.
Valerius Coruinus Gallum prouocatorem superat coruo adiuuante 53.
Titus Manlius Torquatus- a torque, quam induit interempto Gallo prouocatore 53.
Par uigor populi Romani et Poeni 63.
Cum Philippus Athenienses pręlio superasset, Demosthenes effugit. Quod sibi obiectum sic diluit dicens: Vir fugiens et denuo pugnabit 106.
Medicus. Anates Ponticas remedium esse contra uenenum. Mithridates ueneno necari non potuit 105.
Errant medici qui uenas pro arteriis nominant, dum febrim explorant. Venę enim sunt immobiles, ex quibus sanguis tantum emitti solet. Arterię autem motu ac pulsu habitum et modum febrium demonstrant 110.
Musica. Lacedemonii in acie tibiis usi. Halyates rex fidicinis, fistula Gracchus in contione 5.
Quędam tibiarum incentiones ischiacis
medentur 31.
Neruias in fidibus brumali die alias digitis pelli, alias sonare 52.
Accentus, prosodia, notę uocum, uocum moderamenta, accentiunculę, uoculationes 84.
Quare pueri Atheniensium tibiis canere desierint, cum id ex more pręmio diu coluissent 91.
Geometria canonica, id est regularis longitudines et latitudines uocis emetitur. Longior mensura uocis ptnífyioa sic!, id est modulus, altior |Li£Aoa, id est modulatio cantus 99.
Historia super fidicine Arione 99.
Mors nihil ad nos iuxta Epicurum 13.
Quęstio quando moriens moreretur: cum iam in morte esset an tum etiam cum in uita foret 41.
Euripides poeta a canibus laceratus 92.
Liticines, siticines, sicinistę 118.
Mendacium. Aliud est mendacium dicere, aliud mentiri 66.
Vanus, id est mendax et infidus 108.
Magister. Philippus ad Aristotelem scribens, letari se dicit, non tam quod sibi filius natus sit quam quod natus sit uitę suę temporibus, a quo bene educatum eruditumque iri speraret 51.
Mutatio rerum. Ex foeminis mutari in mares non est fabulosum 51.
Malus. Qui Dianę templum incenderat ob sui memoriam, ne a quoquam nominaretur, decretum 12.
Mensura. Geometrę figuras habent. Planum quod latum et longum est. Solidum quod etiam altum est. Quod cubus et quadrantal dicitur 8.
Partes geometrię: prospectiua, dimensiua, regularis 98.
Mulier. Inter matronam et matremfamilias 109.
Magus. Voce et lingua effascinantes; alii oculis 51.
Marsi et Psylii ictibus serpentium medentes 97.
VITĘ PLVTARCHI
Multitudo. Sexcenta milia cum Dario 43.
Idem cum decies centenis milibus 45.
Quater centena milia cum Artoxerxe 114.
Miracula. Olympi altitudo X stadia 102.
Ex bobus apes, ex equis fuci, ex asinis crabrones, ex hominis medullis serpentes generantur. Hinc
heroibus draconem consecrarunt antiquiores 113.
Lapis de cęlolapsus 118.
Prodigiatempore Scyllę 122.
Satyrus dormiens captus et ad Scyllam perductus 125.
Pyrrho unum os pro dentibus 128.
Oxi fluminis aquę olei modo inungunt, non abluunt 48.
Matrimonium. Thalasius, Hymeneus. Ne sponsa pauimentum pedibus superincedat, sed sublimis in cubiculum deferatur 7.
Diuortium a Romulo institutum 8.
Coruilius Spurius primus Romę cum uxore diuortium fecit ob eius sterilitatem 10, 20.
Solę Lacenę uos uiris imperatis, cum quędam peregrina Gorgoni, Leonidę uxori, dixisset- Solę enim uiros parimus, respondit. Ignominia in eos qui nubere noluissent, exemplum Dercillę 12.
Licebat seniori probatos iuuenes uxori admittere 13.
Quomodo Thales Soloni ostendit, quare cęlibatum pręferret matrimonio 20.
Solonis lex permisit, si uir minus ad Venerem aptus sit, propinquos ad eam admittere, ne
alienum esset quod nasceretur. Dotes sustulit, pręter minimum / quid, ut coniunctionis causa amor esset, non cupiditas 22.
In eos qui ipsi senes puellam ducunt 23.
Alcibiades durus in uxorem, postea placidus 29.
Magistratus Athenis, cuius officium erat uirum et uxorem inter se dissidentes reconciliare 29.
Themistocles filiam despondens frugi ac modestum uirum pręposuit locupleti dicens se uirum magis quam pecunias quęrere 43.
Camillus iussit, ne uitarentur uiduarum connubia 45.
Cato: Omnes, inquit, homines uxoribus imperant, nos omnibus hominibus, nobis autem uxores 92.
Iam senex uxorem accepit. Item Pysistratus, Atheniensium tyrannus 95.
Hoc uitio uertitur Catoni 96.
Paulus Emilius cum Papyria diuortii causam nolens prodere , pedem porrexit dicens: Et calceus hic pulcher bonusque uidetur, sed ubi pedem intus premat, solus scio et sentio 101.
Cleomenis in uxorem charitas 110.
Tyberius Gracchus anguibus diuersi sexus pręhensis, alter interfici haruspicum responsis iuberetur, marem occidi iussit, cum mas sibiipsi mortem portenderet, femina uxori 113.
Vnde Thalasius in nuptiis inuocari coeptus 30.
Pompeius improbe Antistiam repudiauit, ut Emiliam ducat 31.
Alexander Roxanen in
matrimonio ductam non nisi omnibus solenni ritu peractis attigit, cum tamen eam arderet 47.
Lepidam Scipio repudiauerat, sed cum a Catone peteretur, rursus eam accepit 65.
Lelius unam tantum uxorem in uita cognouit 65.
Thiesta se dici malle dixit Polixeni exulantis, uiri sui, uxorem et comitem quam Dionysii dominantis sororem 74.
Demetrius Filam , quia prouectę ętatis erat, inuitus duxit, postea pręter cęteras dilexit 96.
Lex, ne uidua nubat ante decimum mensem a uiri obitu 106.
Octauia ab Antonio uiro contempta non deseruit domum eius et Octauio suadebat, ne sui causa pugnaret cum illo 108.
Magnanimus. Epimenides Phestius ex Creta Athenas ueniens, opes honoresque offerentibus nihil accępit pręter ex sacra olea ramum, et eo contentus discessit 21.
Themistocles Xerxe fuso fugatoque, cum ad uisenda cęsorum cadauera accessisset, armillas et torques passim iacentes pręteriens amico sequenti: Collige tibi, inquit. Tu enim nequaquam Themistocles es 43.
Camillus, cum Phalerios obsideret, proditorem nobilium puerorum ludi magistrum ad illos cum pueris remisit, nolens dolis, sed uirtute contendere 46.
Roma a Gallis capta quidam taciti in sellis residerunt, immoti necem expectantes nollentesque superesse amissa patria 47.
Fabricius nec pecunia permotus nec elephantis uoce territus 130.
Butes pręfectus Eronen urbem seque et amicos igne absumpsit, cum fames cogeret illos dedere se hostibus 2.
Cymon dona contempsit 3.
Pomponius acceptis uulneribus captus rogatur a Mitridate, si curatus sibi foret amicus. Si tu, inquit, Romanis amicus fueris; sin autem, me quoque inimicum habebis 7.
Calimachus Amasum incendit,
cum hostes iam in muris uidisset 8.
Alexander talenta a Dario missa contempsit, et cum Parmenio se conditionem accepturum, si Alexander esset, diceret- Et ego, inquit, si Parmenio essem 44.
Photion Harpali munera contempsit, insuper minatus, si ciuitatem corrumpere pergeret 62.
Cato Deiotari regis dona noluit accipere 65.
Cato, ne amissę libertati superesset, se ipsum intereniit 71.
. Plato Dionysii dona noluit 73.
Maledicus. Solonis lex prohibet in defunctos maledicta coniicere. In uiuos etiam in loco sacro uel in iudicio uel apud magistratum. Lacessitis tres, ęrario duas dracmas cogebatur soluere 23.
Ministrę sacrorum, cum iussę a magistratu Alcibiadem execrarentur, una ex iis ait supplicationum ad se, non execrationum officia pertinere 32.
Crassus foenum in cornu gerere dictus. Sicinius omnes passim carpens 20.
Dirę imprecationes 22.
Demosthenes a populo iussus, ut quendam accusaret, recusando dixit: Vos me, uiri Athenienses, consultorem habetis etiam inuiti, calumniatorem uero ne si uelitis quidem 86.
Aclides Iason contumeliosus in Artaxerxem 112.
Mollis. Clodius in Pompeium: Quis imperator impudicicia laborat? Quis uir uirum quęrit? Quis uno digito caput scalpit? 36.
Adolescenti in cute curanda operoso subridens Plato: Quousque, inquit, tibi carcerem ędificare perges? 137.
Mulcta. Hercules cum pelle et claua orbem peragrans et iniquos tyrannos puniens 15.
Stratonicus cauillatus, iubens Athenienses mysteria et pompas agere, Elienses ludos edere, Lacedemonios, siquis eorum peccarit, punire. Antistenes Thebanis uictoria in Lacedemonios elatis dixit tales esse pueros, qui exultant, si pedagogum conciderint 15.
Pecudibus et iumentis mulctabant sontes ante pecunię usum 26.
Ostracismos 87.
Cato dicere solitus se gratia, quam ex benefactis expectaret, priuari malle quam poenam non dare, que ex malefactis sibi deberetur 92.
Decas in carcere locus apud Lacedemonios, in quo morte damnatos strangulari mos fuit 107.
Supplicii genus disphendomena: curuatis arboribus utrinque religatum hominem dimittendo discerpere 46.
Supplicium horrendum scaphis necare, quo necatus est Metrodates Artoxerxis iussu 114.
Venefìcii poena apud Persas 115.
Militaris uirtus. Themistocli Milciadis tropheum somnos adimebat. Sic et Theseum Herculis gesta stimulabant 2.
Pugna apud Fidenas quattuor et decemmilibus cęis, maiorem dimidia parte a Romulo propria manu intereptam 9.
Tres chori diuersarum ętatum: senes
canebant: Fuimus strenui, iuuenes: Sumus, pueri: Erimus 14.
Arunx! et Brutus mutuis uulneribus conciderunt 25.
Oratius Cocles in ponte
26.
Mutius Sceuola 27.
Alcibiades inter / luctandum mordens manum aduersarii, cum audisset se mordere more foeminarum- Immo leonum, inquit 28.
Cato militem optabat non solum manu promptum, sed etiam uocis sono et uultus aspectu terribilem 36.
Camillus saucius hostes in fugam uertit 45.
Pericles dubię pugnę periculum non sponte suscipiens 53.
Fabius Clypeus uocitatus, Marcellus Gladius 58.
Marcellus prospere pugnauit cum Hannibale 67.
Quintus Fabius Maximus 70.
Marcus Marcellus 71.
Hannibal de Marcello: rem sibi cum hoste gerendam esse dixit, qui nec uictor nec uictus quiescere posset 73.
Hannibalis responsum Publio Africano interroganti, quem maximum imperatorem esse censeret 74.
Scipio puer patrem ab hostibus circumuentum seruauit 75.
Cato in confertissimos hostes irruens, pugionem, qui de manu elapsus fuerat, recuperauit inter cadauera uix inuentum 94.
Timoleon Timophanem fratrem de mediis hostibus excępit 96.
Marcus, filius Catonis, pugione amisso ut supra 103.
Scipio Africanus in adolescentia 103.
Marcus Seruilius uigesies tricies singulari certamine uictor 104.
Sparta sine moenibus 119.
Cum Argiui de agri finibus cum Lacedemoniis disceptarent , Lysander ense elato: Qui huius est, inquit, dominus, optione de agri finibus disserit 120.
Pyrrhus ducum optimus 128.
Cineę dictum de Romanis 130.
Pyrrhum a ueneno cauere iusserunt, ut esset, quem armis uincerent 130.
Homericum dictum: Fortitudinem solam inter cęteras uirtutes sępe furentes quosdam impetus habere. Pyrrhus hostis caput percutiens uno ictu totum ad ima diuisit 131.
Marius de suis uulneribus gloriabundus 133.
Eumenis pugna cum Neoptolemo 140.
Sertorius amisso equo et uulnere accepto Rhodanum armatus natando traiecit 142.
Sertorii uirtus. Sertorius cum paucis contra multos 143.
Tigranem cum ingentibus copiis superbientem Lucullus parua manu superauit 9.
Spartacus 20.
Pompeius annum quartum et uigesimum ętatis agens Affricę regionem subegit XL
dierum spacio 31.
Caius Crastinus, decem alarum ductor: Vinces, inquit, Cęsar, me autem hodie aut uiuum aut mortuum laudabis 29, 55.
Alexander ad Olympicum stadium se libenter accessurum dixit, si decertaturos secum reges habuisset 41.
Attilius, Scęua, quidam alius, Granius, Cęsar 52.
Pręsentia Catonis accendebat militum uirtutem, absentia extinguebat 70.
Lycii in oppido Xanto obsessi a Bruto se ipsos concremauere. Idem fecerant maiores eorum bello Persarum 81.
Cyrus pugnę se immiscere dignum putauit illo qui regnum appeteret 113.
Militis officium 123.
Medicus. Dea medicinam Pericli per quietem ostendit, qua, curatus est eius ędis operarius ex alto lapsus 52.
Psylli serpentum morsibus medentes 70.
Erasistratus in Antiocho morbi causam deprehendit- nimium erga nouercam amorem 100.
/
Musica. Athenis tibiis canere ab ingenuis desitum Alcibiade autore 28.
Anthistenes , cum audisset Ismenium optimum esse tibicinem: At homo nequam est, inquit. Non enim, si probus foret, tibicen esset 50.
Mors Romuli incerta, ne corpus quidem eius comparuit. Scipionis repentina, eius genus incertum 9.
Publicola morte filii audita lachrymam non emisit 26.
Institutum, ut mulieres quoque mortuę laudarentur 46.
Pericles. Cęsar inquit arbores celeriter renasci, interemptos autem homines recuperare difficillimum esse 54.
Non est quis accussandus, quod mortem fugerit, si uitam haud turpiter concupierit, neque laudandus qui illam pertulerit, si uitam contempsit 59.
Laconius Diagoram in Olympo uictorem salutauit dicens moriendum esse, ne alius in Olympum ascenderet 60.
Mors Hannibalis 74.
Quam patienter Paulus Emilius tulerit mortem filiorum 104.
Mollities est mori uelle, ut aduersa fugias 112.
Pyrrhus a foemina interemptus tegulę ictu 132.
Cęsar optimam mortem esse dixit inexpectatam 57.
Quare animal nimio frigore deficit 8L
Brutus in philosophia sermonem edidit, quo repiehendit Catonem, quod se ipsum
morte interemerit 82.
Brutus quoque sibi ipsi mortem conseiuit 84.
Vixerunt 89.
Attici in morte constantia 132.
Mendacium. Mendax Alcibiades , cum tamen habitu seueritatem prę se ferret 60.
Mendacis linguam tribus clauis configi iussit Artoxerxes 114.
Atticus mendacium neque dicebat neque pati poterat 131.
Magister. Connidas, Thesei pedagogus 1.
Cato filium a seruo Chilone erudiri noluit, sed ipse filii in omnibus magister fuit 94.
Suos castigare, non opprimi conuenit Agesilai exemplo 29.
Non minus pręceptor quam genitor amandus 41.
Mirari se dicebat Plato, quod cum iuuenes cura et artificio similes hominum bestias efficiant, non iam potius curent, ne bestiarum similes homines euadant 137.
Quo usque discipulus esse uellet interrogatus: Quo ad, inquit, meliorem ac peritiorem esse me non penitebit 137.
Malus. Sulpitius nulli flagitiosissimo secundus 122.
Demades reipublicę naufragium 58.
Aristogytonem nullibi iocundius quam in carcere sibi uisendum dixit Phocion 60.
Plato: Pręclara, inquit, ingenia, quemadmodum uirtutes maximas, eodem pacto uitia quoque maxima producere solent 94.
Minę. Alcybiades, cum percepisset se a populo Atheniensi morte damnatum: At ego, inquit, ostendam illis Alcybiadem uiuere 32.
Romani legatis Volscorum agrum bello ademptum repetentibus responderunt priores quidem Volscos arma sumpsisse, posteriores ea se deposituros 38.
Mutuum. Cato sine foenore indigentibus mutuabat 65.
Atticus pecuniam sine foenore, sine ulla stipulatione credidit 131.
Mensura. Modius, qui Athenis medimnus 131.
Mulier. Cornelię, uxoris Metelli, filię Scipionis, laus 37.
Matronas defunctas laudandi mos 51.
Phocionis uxoris modestia laudatur 61.
LACTANTIVS FIRMIANVS
Mundus a Deo factus 38.
Elementa Deus distinxit, qualitates,
tempora 39.
Mundum non esse ęternum 41.
Quando et
quare factus a Deo mundus 147.
Ratio mundi non potest ab homine apprehendi 148.
Errauerunt philosophi de ratione mundi, qui Dei prouidentia gubernatur 149.
Mundus cuius causa factus 151.
Quare creatus 153.
De fine mundi et ętate 160.
De renouatione mundi 168.
Varię opiniones de mundi opificio et gubernatione 173.
Quod Dei pro uidentia factus sit et gubernetur 174.
Vtrum unius Dei an plurium 176.
Quod Deus administrat mundum et regit hominum actus 180.
Miracula ueterum scripta ad confirmationem erroris 35.
Miracula gentilium a diabolo 47.
Matrimonium. Aqua et igni nuptiarum foedera sancita 40.
Contra eos qui dixerunt etiam matrimonia communia esse debere 68.
De licito coitu et illicito 143.
Magnanimus . Qui se pro salute ciuium deuouerunt 58.
Mendacium fugiendum 138.
Magister debet ipse facere quod aliis pręcipit, sicut fecit Christus. Quod cęlestem doctorem perfectum esse oporteat 92.
Pręstantissimum esse homines ad ueritatem et iustitiam erudire 124.
Malus. Prauitatis causa ignoratio sui 2.
Quod impietas sub Ioue coeperit, quę aureum sęculum exclusit 103.
Quod mali omnes malos esse putant 106.
MARIA. De conceptu et partu Virginis prędicto a philosophis 81.
Mulieres uirorum officiis fungi non decere, contra Platonem 68.
Themiste sola philosophiam didicisse dicitur 70.
Mandata Dei. Quam efficax sit lex Dei et Ecclesię sacramenta 71.
Quomodo pręcepta Dei a philosophicis dissident 138.
Mors. Contra eos qui dicunt: Mors nihil ad nos 64.
Qui sibi ipsis mortem consciuerunt 65.
Mors talis qualis uita 66.
Mortis contemptus quomodo uirtus est 137.
Mortes duę homini proponuntur 156.
LAERTIVS
Mundus.
Duo principia malum et bonum demonem 3 .
Mundum genitum mortalemque 4 .
Anaximander primus terrę ac maris circuitus descripsit et spheram construxit 16 .
Anaxagoras: Omnia simul erant; accessit mens eaque composuit. Mundus ex atomis 16 .
Cęlum dixit ex lapidibus compositum 17 .
Plato duo principia ponit: Deum et materiam. Mundum ex elementis et quę in mundo sunt.
Item a Deo conditum et animatum 35 , 36 .
Ex omnibus, quę subsisterent corporibus, factum esse cęlum opinatur 36 .
Aristoteles quintum elementum esse dicit ex quo sunt cęlestia 48 .
De physica ratione. De mundo. Sol, causę,
mathematici. Duo principia: faciens ac patiens. / Corpus 74 .
De elementis. De cęlo. De mundo, quod corruptibilis sit 75 .
Materia uel substantia 76 .
Iris. Cometę. Pluuia. Pruina. Grando. Nix. Corruscatio. Tonitrus. Fulmen. Typhon.
Pręster. Circuli. Zodiacus. Zonę V 76 .
Pythagoricis placet principium omnium esse monadem. Elementa. Mundus. Terra. Antipodes.
Aer. Ęther. Sydera 83 .
Empedocles ait cęlum ipsum chrystalli optinere speciem 86 .
Hippasus ait diffinitum esse tempus mundanę mutationis 87 .
Heraclitus unum esse mundum eumque ex igne nasci et rursus per quosdam ambitus per uices
hoc omne sęculum ignescere. Id autem fato fieri atque hoc omne esse finitum 89 .
Xenophanes: mundos infinitos esse neque uariabiles dixit 90 .
Parmenides uero esse elementa dixit ignem et humidum. Illum opificis, hoc materię tenere
ordinem 90 .
Melisso uisum est hoc omne infinitum esse et immutabile atque immobile et unum sibi ipsi
simile ac plenum motumque non esse, uerum uideri esse 91 .
Zeno Eleates mundos plures esse dixit uacuumque non esse. Leucippus infinita omnia et in
se ipsa commutari etc. mundosque infinitos esse 91 .
Idem putat Democritus. Principia autem esse atomos 92 .
Diogenes Apolloniates ait elementum esse aerem, mundos infìnitos et inane infinitum
densumque aerem et rarescentem mundos gignere. Nihil ex
eo quod non sit fieri neque in id quod minime sit corrumpi 94 .
Ex nihilo nihil etc. Est semper tale, fuit et erit. Locus et inane sit necesse est.
Alioquin corpora non haberent, ubi se mouerent. Omne istud infinitum esse. Atomi.
Mundi infiniti. Motus 100 .
Atomus uisibilis. Atomi magnitudo et motus. Infinitum
103 .
Vacuum motum solummodo corporibus prębet 104 .
Mundos interire 104 .
Quid sit mundus. Quod infiniti sint mundi.
Miracula.
Epimenides pestilentiam sedauit 14 .
Lapis de cęlo lapsus 17 .
Diogenes, cum adolescentem quendam plurimi inspicerent, ille sinum lupinis complens se
incuruabat. Multitudine in eum conuersa, mirari se quomodo illo dimisso se intuerentur 58 .
Empedocles quoque pestilentiam sedauit 85 .
Heraclides ait ex luna aliquando cecidisse hominem 86 .
Terrę motus apud quos crebro contingunt, admirationi non sunt. Sol itidem quìa quotidie
cernitur 96 .
Timon ad eum qui cuncta mirabatur: Quid autem non miraris, inquit, quia tres cum simus,
quattuor tantum habemus oculos 98 .
Matrimonium.
Thales noluit inire connubium, et cur filios non procrearet, interrogatus, filiorum
amore non se teneri respondit 5 .
Vxorem humilem apparatu modico ducendam 10 .
Pitacus pari nubendum consulit 11 .
Filias ętate / uirgines, sensu mulieres nuptui loca.
Vxorem sibi parem eligendam 12 .
Socrates interrogatus, esset ne uxor ducenda? Vtrumuis, inquit, egeris, penitentia non
carebis 19 .
Menedemus, quod uxor ducenda sit sapienti 28 .
Bias Boristhenites: Si turpem duxeris, habebis poenam, sin formosam,
communis erit 43 , 44 .
Sapientem ducturum uxorem liberorum causa 54 .
Diogenes laudabat eos, qui uxores ducturi fuissent et non ducerent 56 .
Dicebat uxores communes oportere, nuptias nihil appellans 60 .
Hipparchia nulli nubere maluit quam Crati philosopho, ob hoc tantum quia philosophus et
ipsa philosophiam didicit 62 .
Placet Stoicis uxores esse communes 74 .
Pythagoras uidisse se ait apud inferos eos cruciari qui suis uxorìbus
congredi nollent 82 .
Theana, Pythagorę mater, rogata , quando mulier a uiro munda sit,
dixisse fertur: a suo quidem continuo, ab alienis uero nunquam 83 .
Apud Persas filiabus misceri legitimum est, quod Gręcis nefarium existimatur. Idem
uxores habent communes 96 .
Mulieri non congressurum sapientem quam leges interdicant 108 .
Magnanimus.
Ad solem sedenti Diogeni assistens Alexander ait: Pete a me quod uis. At ille: Noli,
inquit, mihi umbram facere 57 .
Heraclitus fratri cessit regnum 89 .
Maledicus.
Amico noli maledicere, ne inimico quidem 10 .
Socrates dicenti Alcibiadi non esse tolerabilem Xantippen adeo morosam: Atque, ait, ego
hisce iam pridem assuetus sum, ac si iugiter sonum troclearum hauriam. An uero tu non toleras
clamore perstrepentes anseres. Illo dicente: At mihi oua pullosque pariunt- Et mihi, inquit,
Xantippe filios gignit 19 .
Aristippus, cum aliquando conuitiis ageretur, abibat. Insectore uero
persequente ac dicente: Cur fugis? Quoniam inquit, maledicendi tu potestatem habes, ego
abeundi 22 .
In Platonem conuitia 31 .
In Aristotelem 46 .
Aristoteles ei a quo conuitiis agebatur [Insectatore uero persequente ac dicente:
Cur fugis] postremo dicenti: Num te satis obtudi- Hercules, inquit,
non tibi animum intendi 74 .
Cum audisset se a quodam maledictis lacessitum - Absentem, inquit
etiam uerberat 47 .
Antisthenes, cum audisset Platonem aliquando sibi maledicere: Regium, inquit, est male
audire, cum benefeceris 54 .
Eos hortabatur qui maledictis incesserentur, tolerare magis quam si lapidibus se
quispiam ageret 54 .
Diogenes circumstantibus se adolescentibus atque dicentibus: Cauebimus, ne mordeas nos-
Bono, inquit, estote animo, filioli. Canis betas minime manducat 57 .
Rogatus, quę nam perniciosissime morderet bellua: Ex feris, inquit, obtrectator, ex
mitioribus autem adulator 58 .
Crates scorta ex industria insectabatur maledictis, una et se ipsum exercens / ad perferenda conuitia. Conuerso ad solem uultu non loquendum id
est maioribus non detrahendum 82 .
Mollis.
Diogenes ei qui a famulo calciabatur: Nondum, ait, beatus es, nisi te etiam abstergat.
Hoc autem erit, si mancus fueris 57 .
De illo qui se nimio studio componeret et quandoque uehiculum quoddam lente segniterque
transcenderet: Merito, inquit, suspectum habet lutum. Neque enim se in illo uelut in speculo
intueri potest 64 .
Zeno cuidam unguentis delibuto: Quis, ait, mulierem olet 65 .
Chrysippus multa turpia et obscena scripsisse dicitur 79 .
Mulcta.
Non peccantes modo, uerum etiam peccare gestientes puni 13 .
Militaris uirtus.
Qui in pręlio occubuissent, Solon pręmiis illustrandos pręcepit filiosque illorum
publice alendos atque erudiendos 8 .
Architam Pythagoricum, cum exercitui pręesset, nunquam fuisse superatum 86 .
Zeno Eleates a Nearco tyranno comprehensus, cum de consciis
interrogaretur, omnes illius amicos nominauit, ad aurem autem se ei loqui uelle ostendens
mordicum apprehensam dentibus perforauit 92 .
Medicinę
quinque species: medicabilis, chyrurgica, dietica, 3 morborum ratio, doloris
liberatio 36 .
Diogenes, cum uidisset ignauum luctatorem medicinam profitentem: Quid hoc, inquit. Num
ut eos qui te aliquando uicerunt, nunc ipse deiicias 59 .
Musica.
Socrates fidibus canere didicit, quando illi opportunum fuit, minime pudendum dicens,
quod quisque nesciat, discere 19 .
Musice tres diuisiones: cantu, cantu et pulsu, pulsu tantum 36 .
Diogenes cytharedum qui semperab auditoribus deserebatur, ita salutabat: Salue, galle;
illo autem dicente cur ita: Quia, inquit, canens omnes excitas 58 .
Ad eum qui musicam sibi pręferebat ait: Nam uirorum sententiis bene se habent urbes
atque domus, non cantibus nec pulsibus 63 .
Cantibus ad lyram utendum laudeque deorum uirorumque pręstantium 82 .
Mors.
Thales uitam nihil a morte differre dixit. Et cum quispiam diceret: Cur ergo non
moreris?- Quia nihil differt, inquit 6 .
Solon moriens in Cypro Salaminam ossa sua transferenda mandauit et in cinerem soluta per
prouinciam spargenda 9 .
Chilo mortuus immodica lętitia 10 .
Pherecidem aiunt e monte Coricio se deiecisse, alii a pediculis consumptum 15 .
Anaxagoras indignanti homini, quod in alieno solo moreretur: Bono, inquit, esto animo.
Idem enim undique in infernum descensus est. Filiorum morte audita: Sciebam inquit, me
genuisse mortales. Socrates referenti, quod illum Athenienses mori decreuissent: Et natura
illos, inquit. Dicente sibi uxore: Iniuste morieris- An tu, inquit, iuste malles? Post diem
tertium se moriturum dixit. Noluit pallio preciosiore inuolui quam quo utebatur uiuens 19 .
Fertur Xenophon coronatus sacrificasse, et cum filium corruisse didicit, coronam
deposuisse. Vbi uero acriter pugnantem / oppetiisse
comperit, eam rursus capiti imposuisse 2 .
Aristippus, cum naui tempestate iactatus timeret et quidam quęreret: Cur uos periti
timetis, nos imperiti non metuimus?- Non enim de eadem anima metuimus 22 .
Xenocrates moritur noctu, cum in sartaginem forte offendisset 40 .
Bion cuncta perpeti magis quam mori paratus 44 .
Carneades hausto ueneno mortuus est 44 .
Demetrius ab aspide manu morsus ex uita migrauit 52 .
Antisthenes rogatus, quidnam apud homines esset beatius: Felicem, inquit, mori 54 .
Diogenes aliquando ad Anthistenem ęgrotantem intrauerat siccam habens.
Ad quem ille cum diceret: Quis me doloribus absoluet- Ille ostensa sicca: Hic,
inquit. Et ille: Doloribus, dixi, non uita 55 .
Diogenes Perdica comminante, nisi ad se pergeret, illum se occisurum: Nihil, inquit,
magnum facies. Nam et cantharus et phalangium id facerent 57 .
Interrogatus, an mala esset mors- Quo nam, inquit, modo mala, quam pręsentem non
sentimus? 59 .
De morte eius uaria opinio: alii quod bouis pedem crudum comederit, alii quod spiritum
continuerit, alii a cane morsum, cum polipum eis partiret 60 .
Crates morti proximus: Perge, inquit, iam, amice, perge ad inferni sedes 61 .
Zeno ob parsimoniam uictus XC uitę anno excessit incolumis atque integer ac sine morbo
65 .
Rationabiliter aiunt sapientem se ipsum educturum ex uita et patrię et amicorum causa 74 .
Aristo, cum caluus esset, ęstum solis excępisse capite atque ita functum esse 77 .
Cleantes iam senex inedia se confecit 78 .
Chrysippum alii uino, alii risu nimio expirasse 79 .
Stramenta semper habenda colligata. Peregre proficiscenti non redeundum 82 .
Pythagoras persecutores fugiens ante agrum fabis plenum substitit, malens occidi quam
fabas calcare 84 .
Heraclitus, cum se fimo quidem, in quem ingressus fuerat, eximere non posset, a canibus
discerpitur 89 .
Epicurum obisse calculo urinę exitum impediente 100 .
Quod mors nihil ad nos, et uanus qui illam timet 109 .
Mors nihil ad nos. Quod enim dissoluitur, sensu priuatur; quod autem sensu caret, nihil
ad nos 110 .
Mendacium.
Aristoteles interrogatus, quid mendaces lucrarentur: Vt, cum uera, inquit, dixerint, non
illis credatur 46 .
Quomodo persuaserit Pythagoras se ad inferos fuisse 83 .
Magister.
Aristippus percunctanti Dyonisio: Cur philosophi diuitum limina terunt, philosophorum
uero diuites non ita Quod illi, inquit, sciunt quibus indigent, isti nesciunt.
Indignanti cuidam ac dicenti, quod philosophos cerneret semper obsidere diuitum fores- Et
medici, inquit, languentium ianuas frequentant 22 .
Interrogánti Dionysio ad quid uenisset: Vt, inquit, quę non habeo, accipiam
23 .
Mitrodidactus, id est amatredoctus 23 .
Aristoteles tria dicebat pueris esse / necessaria:
ingenium, exercitationem, disciplinam. Interrogatus, quo pacto egregie proficerent- Si
excellentiores, ait, prosequentes tardiores non attendant 47 .
Sophocles, Amphiclidę filius, legem tulerat, ut nequis philosophorum pręesset scholę,
nisi id senatus ac plebs decreuisset. Qui secus faceret, capitale esset. Aristotelles de Theophrasto et Calisthene fertur dixisse, quod de illo et Xenocrate Plato:
alterum freno, alterum egere calcaribus 48 .
Licon aiebat oportere adiungi pueris pudorem et laudis studium uelut equis calcar atque
frenum 51 .
Demetrius iuuenes asserebat oportere domi quidem parentes, in Pudor itineribus autem occursantes, in solitudine se ipsos reuereri 52 .
Antisthenes commorans in Pyreo quotidie XL stadiis emensis audiebat Socratem. Interrogatus, cur paucos haberet discipulos
Quod, inquit, argentea illos uirga eiicio. Cur in discipulos acriter inueheretur- Et medici,
inquit, in languidos 54 .
Adolescenti se illi in disciplina dare uolenti an interroganti, qua re sibi opus esset
Libro, inquit, nouo et stilo nouo nouaque tabella, animum, scilicet significans 54 .
Interrogatus, quęnam esset disciplina magis necessaria-
Mala, inquit, dediscere 54 .
Diogenes perseuerantia uicit, ut ab Antisthene in disciplinam susciperetur, cum ille
neminem reciperet 55 .
Diogenes oratores arguebat, quod studerent iusta dicere, non autem facere. Captus ac
uenditus, cum rogaretur, quid sciret agere, respondit scire se uiris imperare atque ad
pręconem: Prędica, inquit, quisnam sibi dominum emere uult 56 .
Quomodo Xeniadę, emptoris sui, filios instituit 56 .
Laudabatur puer ad illum adductus, quod ingenio excelleret essetque optimis moribus.
Quid ergo, inquit, me indiget? 59 .
Xeniades emptum filiis pręceptorem dedit et domui pręfecit, et ait: Bonus demon domum
meam intrauit 60 .
Polemon ad Zenonem, cum illum audiret- Non latet nos, Zeno, ait, te per horti ianuas
irrepere furarique dogmata eaque Phoenicum tibi more circumdare. Optimus ille quidem qui
paret recta docenti 65 .
Oleo sedem non tergendam, id est seruis non blandiendum 82 .
Malus.
Tribunali publicisque suggestis Solonis decreto arcetur 8 .
Theodorus furto, adulterio, sacrilegio usurum sapientem, cum tempestiuum erit 25 .
Iniquitas in tria scinditur: lex mala, legis bonę pręuaricatio, lex nulla 38 .
Aristoteles ait uitium ad miseriam et infelicem uitam sufficere 48 .
Diogenes musicos in ius uocabat, quod cum lyrę cprdas congrue aptarent, animi mores
inconcinnos haberent 56 .
Intuitus aliquando centauros duos pessime pictos ait: Quis horum deterior est 58 .
Dicenti malum esse uiuere - Non, inquit, uiuere
malum est, sed male uiuere 58 .
Zeno dixit inimicos et alienos inuicem qui probitati non studeant, e contra amicos qui
student 66 .
Malum et impium sine Deo esse. Quod duplici ratione accipitur, siue quod Deo contrarius
dicatur siue quod aspernetur Deum 72 .
Minas
nemini intendas, ait Chilo. Esse enim muliebre 10 .
Mensura.
Geometrię pręcepta primum a Thalete tradita 5 .
Pyramides mensus est umbram asseruando 5 .
Pythagoras geometriam perfecisse dicitur, Moeris initia inuenisse 82 .
Pythagoras hecatuOnben immolauit, cum inuenisset triangulum
orthogonii latus tantundem ualere, quantum quę illum contineret 82 .
Primus Gręcis pondera mensurasque inuenit 82 .
Memoria.
Cleantem Zeno cęreis durioribus tabulis comparasse solebat, quę uix quidem et cum
difficultate, quę inscripta fuerint, seruant diutius 66 .
Phantasia est impressa in animo nominis figura. Differt phantasia a phantasmate.
Phantasię sensibiles et non sensibiles, rationales et irrationales 67 .
Mulier.
Diogenes, cum uidisset alinquando mulieres ex oliuę arbore suffocatas: Vtinam, inquit,
arbores cęterę fructum huiusmodi tulissent 58 .
Hipparchia philosophiam didicit 62 .
Magus.
Pythagoram magia insignem dixit Timon 84 .
Empedocles dicitur magiam exercuisse et professus pharmaca, quibus et morbi et senectus
arceantur, et uentorum uel noxii pellantur flatus uel salubres ac lęti adhibeantur, mortui
item reuiuiscant 85 .
QVINTVS CVRTIVS
Magnanimus.
Qui Sydone regnare noluerunt 8 .
XXX auri talenta noluit accipere Alexander pro captiuis, sed gratuito dimittere 16 .
Fortium uirorum est magis mortem contemnere quam odisse uitam 25 .
Alexander Scythas captiuos omnes sine precio remisit, ut fidem faceret sibi cum
ferocissimis gentium de fortitudine, non de ira fuisse certamen 42 .
Sogdianorum magnanimitatem admiratus Alexander; quos ad supplicium duci iusserat,
liberos dimisit 43 .
Oppidum apud Sobos cum Alexander obsideret, oppidani se ac sua igni absumpserunt 56 .
Mollis.
Indorum rex, cum capillum pectit atque ornat, tunc responsa legationibus, tunc iura
popularibus reddit 50 .
Militaris uirtus.
Acies Alexandri. Alexander noluit, ut sui consuiebant, noctu inuadere Darium,
sed die 17 .
Agis uirtus: cum hasta per foemora confossus poplitibus se excepisset 28 .
Satibarzanis et Erigui singulare certamen 39 .
Petram Dorinim expugnat Alexander frustra olim ab Hercule obsessam 51 .
Alexander solus in urbem hostium desiliit 57 .
Ex uulnere moribundus eum qui uulnerauerat ad spoliandum accurrentem, occidit 57 .
Cito gloria obsolescit in sordidis hostibus, nec quicquam indignius est quam consumi
eam, ubi non possit ostendi 58 .
Dioxippi et Horatę singulare certamen 59 .
Medicus.
Philippo medico multum fidens Alexander 3 .
Alexander Philippi curatione conualuit 4 .
Remedium allatum Ptolomeo per quietem 60 .
Matrimonium.
Simitrides duos ex sua matre filios habens. Quippe apud eos parentibus stupro coire cum
liberis fas est 45 .
Indi in Sophitis regno nuptiis coeunt, non genere ac nobilitate coniunctis, sed electa
corporum specie, quia eadem ęstimatur in liberis 54 .
Mors.
Persę sibi ipsis mortem consciuere, ne uiui in hostium potestatem uenirent 24 .
Indorum sapientes occupare fati diem pulchrum putant et uiuos se cremari iubent. Quis
autem segnis ętas aut incommoda ualitudo est, expectatam mortem pro dedecore
uitę habent etc. 50 .
Sed unicum bonum diutumam uitam existimantes sępe acerba mors occupat 58 .
Mors Alexandri et militum moeror 63 .
Persarum mos in funere 64 .
Vis ueneni ferrum quoque exurens. Vngula iumenti dumtaxat patiens omne constat.
Sucistygem appellant fontem in Macedonia, ex quo pestiferum uirus emanat 67 .
Malus.
Alexandrum uitia uicerunt 28 .
Mulier.
Non aliam contumeliam magis Persarum foeminę accipiunt quam admouere lanę manus 22 .
Amazonum regina uenit ad Alexandrum 30 .
POLIBIVS
Mundus. Locorum notio. Diuisio orbis terre 45.
Mores ex natura locorum hominibus insiti 67.
Mulcta. De Gescone sumptum crudele supplicium 19.
Militaris uirtus. Amilcar optimus ac sapientissimus dux.
Romanorum uirtus, audacia, magnitudo animi 16.
Illyriorum res gestę 24.
Optimi ducis officium 55.
Achei et terrestri et nauali pugna pręstantes 79.
Musica ad naturę feritatem mitigandam instituta 66.
Malus. Clitorii quendam qui ipsis dedecori erat apud se genitum negauerunt 34.
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Mundus. Magorum studium circa cęlestia 65.
Tabula Aristagorę 112.
Heraclitus Ephesius cuncta ex igne fieri arbitratus est et in idem elementum omnia resolui. Mundum animatum esse demonumque omnia plena 112.
Multitudo. Semiramidis copię quinquies supra tricies centummilia hominum 5.
Vndecies centummilia Iudeorum censa, qui arma ferre poterant, pręter tribum Beniamin et Leui 53.
Asę exercitus quingentaquinquagintamilia 58.
Iosaphati nouies centummilia 59.
In castris Ozię CCCLXXX hominum milia 64.
Scythicę multitudinis argentum sagittarum, cuspides cum singulę a singulis offerrentur , conflatę ahenum sexcentarum amphorarum capax confecerunt 105.
Gręci pauci innumeram Persarum multitudinem fundunt 122.
Xerxis copię 127.
Gangaridum multitudo 230.
CCC milia Gallorum 247.
Naues CCC, elephanti CLX 250.
Conscriptę in Italia copię pedes septies centena milia et septuaginta equitum 261.
Pauci Romani multitudinem Poenorum superant 282.
Mitridatis copię CC milia peditum, L equitum, naues CCC 351.
Tygranes auxiliariorum copiis confisus doluit, quod cum solo Lucullo esset conflicturus, et non cum omnibus Romanis 361.
Heluetiorum ac sociorum numerus 369.
CCCCXXX milia Germanorum 373.
Miraeula. Neruios quotannis singulos in lupos transfigurari 3.
Mures nocte una neruis lorisque abrosis totum pene Arabum exercitum scutis et arcubus spoliarunt 74.
In Albano monte lapidibus pluit 79.
Prodigium in Seruio Tullo infante 84.
Mula parit 101.
Vulturnus et Glanis amnes retro flexerunt cursum 117.
Titus Latinus contempto numinis imperio filium amisit, ipse ęgrotauit 118.
Stadia circiter CC a Susis puteus, ex quo aqua hausta in oleum, bitumen et salem concrescit 122.
Equa leporem enixa, mula mulum 127.
Caput sine sutura solidum. Vnum os pro dentibus. Ossa hominis quinum cubitorm 133.
Saxum ingens de cęlo cecidit 137.
Cęlum ardere uisum 138.
Prodigia 259, 269, 281, 283, 285,286,292,293,294,297, 300, 301, 303, 305, 306, 307, 310,311, 313, 314,320,321.
Monstrum 333.
Mirificus fulminis casus 346.
Satyrus ad Syllam perducitur. Prodigia 354.
Terrę motu in Syria CLXX milia interiere 356.
Prodigia 385, 387, 418.
Quę Galbę mortem pręcesserunt 420.
In euersione Hierusalem prodigia 425.
Ostenta sub Antonio Pio 430.
Matrimonium. Agathyrsis uxores communes 3.
Sarmaticis Scytharum uirginibus non prius nubere mos fuit quam hostem peremissent 4.
Menon dolore percitus adempta sibi coniuge collum laqueo implicuit 4.
Arabes cum matre et sororibus coeunt pecudum ritu. Adulter capite plectitur. Alterius sanguinis congressus pro adulterio est 16.
Polixena ab Achille adamatur 40.
Dido post uirum mori maluit quam uel regi nubere 55.
Gorgo, Leonidis uxor, cum audiret Laconicas mulieres solas uiris imperare: Merito, inquit. Nam solę uiros pariunt. Nubendi mos apud Laconas 63.
Apud Medos minus septem uxores habere non licet 65.
Lex uiri et uxoris 70.
Nullum amplius patri ius in filium est, ubi illius iussu duxerit uxorem 70.
Sabinarum raptus. Thalassius 70.
Licebat Atticis mulieribus ex mariti propinquis aliquem admittere, cum maritus ad rem non esset idoneus 86.
Dotes pecuniarię sublatę apud Athenienses 86.
Pręmia capiunt, qui uno anno plures procrearint filios 91.
Nubendi modus apud Assyrios 92.
Massagetę singuli uxorem
ducunt eaque communiter utuntur 94.
Minianim uxores Lacenę carceres ingressę mutatis uestibus uiros emiserunt, ipsę uirili habitu eorum loco resedere 107.
Crestones uxores multas habent, charissima super mortuum iugulatur 111.
Themistocles dicere solitus Gręcis Athenienses imperare, se Atheniensibus, sibi coniugem, coniugi
filium. Filias matrimonio locare uolentibus magis uirum sine pecuniis quam pecunias sine uiro quęri oportere pręcipiebat 132.
Artaxerxes Vastim inobedientem repudiauit et Hesterem superduxit 142.
Connubium nobilium et plebis commune 147, 148.
Discordia Ardeatum ob puellę nuptias 148.
Druidę tantundem cum dote uxoris conferunt, fructum asseruant, totum ei cędit qui superstes fuerit 185.
Alexander Phereus coniugis fraude periit 195.
Samnitum mos quotannis, ut uirgo optima optimo locaretur 203.
Darius filiam Alexandro collocare tentat 214.
Alexander Roxanen ducit 227.
In Cathea connubia formę pręstantia conciliantur 229.
Alexander Statyram ducit 232.
Nulli fas erat ad pudicicię aram sacrificare, nisi qui uni nupsisset 239.
Demetrii admonitus nubendum esse supra naturam, ubi lucrum ostenderetur 242.
Per uim collocatę semet interimunt 245.
Caruilius Ruga togatorum primus cum uxore diuortium fecit 258.
Masinissa Sophonisbam cupide sibi iungit 302.
Aemilius excusauit diuortium, quod solus quoque conscius esset, qua parte pedis se calceus offenderet 326.
Cur Cato senior iam uxorem duxerit 326.
Titus Gracchus ante uxorem Corneliam mori optauit 335.
Metelli uerba de ineundis connubiis 337.
Germani unica uxore contenti 347.
Mithridatis uxor perfida 351.
Corneliam duxit Sylla urbanitate eius delectatus. Lepidus nuncio de adultero uxoris accepto moerore confectus periit 357.
Quod uxor non solum crimine, sed etiam suspicione debet carere 367.
Portia Bruti morte audita ardentis prunę haustu extinguitur 395.
Ante decimum mensem a mariti interitu nubere non licebat 397.
Octauię obseruantia in Antonium, quamuis ab eo contemneretur 403.
Qui primus Romę uxorem repudiauit 409.
Nerua lege prohibuit fratris sororisue filiam uxorem haberi 421.
Vxor dignitatis nomen est, non uoluptatis 429.
Miseria hominis. Thrausi natos plorant, mortuos lęti efferunt 111.
Mores Scytharum 3.
Ęgyptiorum ritus 14.
Mores Cretensium 25.
Medorum mores 65.
Lydorum instituta 67.
Persarum 91.
Massagetarum 94.
Getharum mores, Crestonum, Thracum reliquorum 111.
Gallorum 185.
Germanorum 347.
Sueuorum ritus 373.
Britannię ritus 374.
Partorum mores 376.
Pannonum ritus 403.
Magnanimus. Zamarias, ne uiuus in militum potestatem ueniret, se ipsum cum regia domo concremauit 58.
Seniores Romani se pro patria deuouent 186.
Dion arce Syracusanis tradita maluit priuatus uiuere quam ut tyrannus dominari 200.
Alexandrum Macedonia non capit 209.
Pori regis capti magnanimitas 229.
Curius aurum
contempsit 245.
Pyrrhus Romanis captiuos sine / precio restituit,
quod se de gloria tantum certare diceret. Fabricius nec auro motus nec uoce elephanti. Romani Cyneam dona ferentem non acceperunt 247.
Fabricius Pyrrho medici sui perfidiam detexit, nolens cum illo dolo, sed uirtute certare 247.
In Curio auri contemptus 250.
Regulus persuasit, ne captiui commutarentur et ad supplicium rediit 256.
Saguntini in ignem se et sua deiiciunt, cum a Poeno expugnarentur 265.
Item Astrapenses a Romanis obsessi 298.
Scipio filium gratis recipere captum noluit ea lege, ut Antiocho pacem a Romanis conciliaret 315.
Theoxena se et nepotes occidit, ne Philippo ludibrio essent 321.
Emilius aurum contempsit 324.
Mumii continentia, ut ex Corinthiaca pręda nihil attigerit 333.
Numantini se et sua perdunt, hosti prędam inuidentes 336.
Thalenses, ubi se captos iri uident, se et sua incendunt 344.
Cato Ptolomeo non assurrexit 368.
Cato consulatus repulsam nihil grauate tulit 380.
Tyberius abiecta reipublicę cura Capreensem secessum petiit 412.
Maledicus. Atheniensium lex, ne in defunctos maledicta iacerentur, nec in sacro, nec in iudicio ciui conuicium facerent 86.
Alcybiades execratus 169.
Clodius Pompeium insectatur 70.
Tyberius famosis carminibus proscissus: In libera ciuitate, inquit, linguam et mentem omnibus liberam esse oportere 412.
Mollis. Ludiones ex Hetruria accersiti 198.
Heliogabalus a nudis mulieribus uectatus 439.
Mulcta. Romanorum mos, ut liberi nullis parentum sceleribus tenerentur 123.
Xerxes extremo affecit supplicio eos qui pontem fabricati fuerant, quem Hellesponti ęstus disiecit 126.
Romanus ne uerberetur 238.
Ob ignem extinctum Vestalis flagro admota 297.
Pleminius sceleris conuictus damnatur 300.
Apud Germanos uincire et uerberare solis licebat sacerdotibus 347.
Tullianum locus in carcere 365.
Ignominiosa animaduersio in milites 434.
Militaris uirtus. Ninus uir ferox, militaris glorię cupidus 4.
Thesei gesta 33.
Sanson maxilla asini pugnat 38.
Patrocli et Merionis cędes 40.
Ionathę facinus 46.
Dauid Goliam sternit 47.
Laconum chori tres ad uirtutem instituti 63.
Spartiatę 74.
Trigemini Curiatii, Horatii 77.
Pisistrati lex, ut qui oculos in bello amisisset, publice aleretur 87.
A quinto anno pueri discunt equitare, iaculari etc. 91.
Zopyri facinus 101.
Bruti et Aruncis congressus 103.
Coclitis facinus. Item Mutii 104.
Agesilaus 105.
Tot Megabyzos optauit Darius, quot grana mali Punici 107.
Lex, nequis bona militis, dum in castris essent, possideret aut uenderet 115.
Martius Coriolanus 117.
Cynegiri facinus 122.
Fabii 124,125.
Sparciatę 128,129.
Leonidę
facinus. Quidam de sagittis: Sub umbra, iquit, non in sole pugnabimus 129.
Callicrates 133.
Cęsius manu et lingua promptus 139.
Lucius Siccius uir fortissimus 144.
Vectii ferocis 151.
Bustum fortium 155.
Tempanii indoles 162.
Alcybiadis et Cęsaris apud hostes admiratio 126.
Callicratidis responsum: Spartam se cadente nihilo deteriorem futuram, at fugere sibi turpissimum esse 180.
Camilli ferocia 184.
Galli soli Romanis terribiles 185.
Galli in armis se ius ferre dicunt omniaque uirorum fortium esse 186.
Marcus Manlius Capitolium defendit. Camilli in Gallos uirtus 187.
Manlii Capitolini uirtutis insignia 191.
Pelopidę interitus 195.
Spartanorum uirtus in patria tuenda. Epaminundas ex uulnere animam agens, cum audisset scuto suo hostem non fuisse potitum, lętus obiit 196.
Titus Manlius Gallum sternit 198.
Valerii cum Gallo certamen 202.
Valeriii consulis uirtus. Romanorum milites Samnitibus terribiles uisi 204.
Decius se deuouet 207.
Titus
Manlius dux strenuus 208.
Alexander Achillis cytharam se malle uidere dixit quam Paridis 210.
Codomanus, 1 qui et Darius rex. Virtus militum, non aurum aut multitudo pręstat uictoriam. Macedones, Alexandri exercitus 2. 11.
Bachtrę bellicosissimi 214.
Noluit noctu pugnare Alexander 218.
Mardi, gens bellicosissima 220.
Agidis regis uirtus 221.
Satibarzanis et Erigini singulare certamen 223.
Comparatio Romanorum et Macedonum 224.
Alexander ab hostibus circumuentus in Sandracarum oppido 230.
Singulare certamen Horatę et Dioxippi 231.
Neoptolemi cum Eumene certamen 237.
Legio linteata 240.
Lysimachus 241.
Pyrrhi cum Pantaco congressus 244.
Pyrrhus Romanorum uirtutem miratur 247.
Pyrrhus primus muros ascendit 250.
Mamertinum prouocatorem a uertice ad imas partes uno ictu discidit 250.
Acrotati laus 251.
Morte mulctabantur, qui apud Romanos castra aut signa deseruissent constituto ue pręsidio decessissent 253.
Philopemenis indoles. Lacedemonum uirtus 264.
Scipio: Qui rempublicam saluam uult, inquit, me sequatur 274.
Quidam singulari pugna pręualent, quidam conferti 275.
Taureę et Claudii congressus 282.
Hannibal aliquando professus se Fabium ut pedagogum, Marcellum ut pugilem formidare 283.
Crispini et Balii singulare certamen 287.
Lucius Martius post Scipionum interitum rem prope collapsam restituit 288.
Taureas occidi a Fuluio cupiit, quo non impetrato, ipse sibi cultro pectus traiecit 290.
Acarnanes iurant non nisi uictores ex bello reuersuros 291.
Marcelli ferocitas. Hannibal de Fabio: Habent et Romani suum Hannibalem
293.
Philippus incertus, utrum audacius a se bellum gereretur an ab hostibus fugacius 296.
Hannibalis prudentia in exercitu regendo 297.
Singularis pugna Corbis et Orsuę 298.
Enesidemus maluit occidi quam commissę urbis pręsidio decędere 307.
Cato 309.
Hannibal rogat, ecquem imperatorum maximum arbitraretur 311.
Basternę militaribus tantum studiis dediti 323.
Catonis indoles 323.
Eleazarus 326.
Scipionis Emiliani indoles 327.
Numantinorum ex desperatione pugna 336.
Cymbrorum ferocia 344.
Germani testes pugnę adhibent. Turpe ducunt suo duci, nisi uictori, superstitem esse 347.
Marius necessitatem pugnandi militibus imposuit, procul a flumine castris positis, ut inde potum sanguine peterent 347.
Marcus Aquilius Ostensis cicatricibus absoluitur 349.
Maurisius statura breuis prouocatorem occidit 350.
Sertorius 358.
Spartacus 359.
Mitridates 364.
Pedites equorum iubis subleuati cum equitibus agebantur in pręlium 370.
Eucratides 376.
Curio amisso exercitu noluit fugere et dimicando concidit 383.
Sceuę uirtus. Acilei fortitudo 384.
Crascinus : Faciam, inquit, hodie, o imperator, ut aut uiuum me aut mortuum laudes 385.
Cęsar enatat leua manu cum libellis elata, paludamentum mordicus trahens, ne spolio potiretur hostis 386.
Feroculus a Labieno tyro appellatus non se tyronem esse, sed decimę legionis militem dixit , et contorto in eum pilo equum transuerberauit 387.
Cęsar 388.
Antonius Octauium prouocat 405.
Ignominię impatiens miles sibi manum intulit 421.
Vespasianus tricies cum hostibus dimicauit 421.
Miles maluit sua manu mori quam hostis beneficio uiuere 424.
Domitianus sagittandi scientissimus 427.
Item Commodus 433.
Caracalla per omnia gregario militi similis 437.
Dalmatici milites 447.
Aureliani uirtus 447.
Medicus. Medendi usus apud Assyrios 92.
Critobolus extracta ex Philippi regis oculo sagitta citra oris deformitatem curauit luminis orbitatem 205.
Philippus Alexandri medicus 211.
Herasistratus medicus deprehendit ęgritudinis in Antiocho nouercę amorem esse causam 243.
Pyrrhus medebatur splene laborantibus dextro pede contactis 246.
Medicus Cnęo Domitio uenenum petenti poculum soporiferum dedit 381.
Radix quę a corporibus immundos fugat spiritus 425.
Musica in bello usurpata 63.
Arionis casus. Terpander musicus 82.
Chrysogonus modulator 179.
Ludiones, histriones 198.
Alexander, cum Ilium circuiret, rogatus an Parydis cytharam uellet uidere, Achillis inquit malle, qua ille fortissimorum hominum cantauit gesta 210.
Tibicines ebrii Romam deportantur 234.
Xenophantes modulator,
ad cuius numeros remorum impulsum nautę moderabant 245.
Vetus Archadum mos usque ad XXX uite annum in musicę studiis exerceri 275.
Celenis Marsias cum Apolline certauit 316.
Nero musicę studiosissimus 417.
Mors. Essedones humanum caput inaurant, quo annuos defunctis libant honores 3.
Cum rege defuncto apud Sarmatas pellicum charissima, minister, coquus, agaso, uiator, pincerna, equus et aurea phiala sepeliuntur 4.
Nomades Indi mactant seniores parentes eorumque caraes esitant 5.
Pyrithous a cane laniatus 35.
Herculis interitus 36.
Capaneus ex alto corruens. Amphiaraus hiatu terre, Polinices et Etheocles mutuis uulneribus conciderunt 39.
Otriades amissis in pręlio sociis nolens superuiuere se ipsum interemit 75.
Lugendi ratio 76.
Hostilius fulmine cum tota domo conflagrauit 79.
Nullum maius supplicium morte 86.
Spargapises captus, cum uinculis solueretur se ipsum interemit 94.
Prexaspes pręcipitatur e turri uolens 99.
Funebris laudatio 103.
Histieus mortem timens prodidit se; uiuus captus cruci affigitur 114.
Cleomenis infelix exitus 121.
Spurius Cassius ex Tarpeia rupe pręcipitatus 123.
Xerxis lachrymę, quod tot milia hominum ante centesimum annum sint ad unum interitura 127.
Morituri e Delo in Rheniam deportabantur 161.
Alcybiadis animosus interitus 181.
Imilco amisso pestilentia exercitu sibi manum intulit 184.
Xenophon uel, ut alii aiunt, Anaxagoras nunciato filii interitu: Sciebam, inquit, me genuisse mortalem. Item aliud exemplum 192.
Visceratio quid sit 209.
Sogdiani lęti, quod iussu inuicti regis extinguerentur 226.
In Soborum regione una urbs obsidionem primo pertulit, mox desperatione oppidani eam incenderunt seque cum liberis in ignem deiecerunt 230.
Calanus alui fluuio uexatus constructa pyra in ignem desiliit 232.
Titus Manlius in terram equo effusus triduo expirauit 238.
Demetrio iusta soluuntur 245.
Theophrasti uox: Cum uiuere incipimus, tunc morimur 251.
Cleomenes sibi manum intulit 277.
Venenum hauserunt, ne uiui in hostium potestatem uenirent 290.
Colossi Rhodii casus 304.
Crassus
percussorem ultro in suam necem prouocat 336.
Scipio in morte ab inimicis honoratus 338.
Gracchus a seruo uolens cęsus. Qui deinde se ipsum peremit, ne hero superstes esset 339.
Germani lamentis abstinentes in funere 347.
Iudacilii mors uoluntaria, cum patriam tueri non posset 350.
Fimbria sibi manum infert 354.
Item Norbanus. Item Marius. Norbani quidam interficiendus ad exonerandam aluumspacium petiit uitę cupidus 355.
Mitridates sorores et uxores occidi iussit 361.
Iudei plerique sibi manum intulerunt Pompeio templum obsidente 364.
Mitridates, cum uellet ueneno extingui, non potuit 364.
Iulia periit subita animi consternatione 375.
Crassus et qui cum eo erant sibi manus intulerunt, ne uiui caperentur 377.
Opitergini, ne uiui in hostium potestatem uenirent, mutuis se uulneribus confecerunt 383.
Cato sibi manum intulit. Iuba et Petreius se interficiunt. Syllę et Scipionis interitus 388.
Cęsaris cędes 389.
Lelius ex tumulo res suorum perditas intuitus sibi mortem consciuit. Item Dolabella et Marsus 393.
Xanthi se et liberos in ignem mittunt 394.
Cassii et Bruti cędes 395.
Phaselus caput parieti impingens se ipsum peremit. Desperationis exemplum in eo qui filios, uxorem et se ipsum interfecit 399.
Antonius infert sibi manum 405.
Cleopatrę interitus 405.
Cantabri in monte obsessi ueneno se conficiunt 406.
Nero se interficit 419.
Item Otho 421.
Vitelius foedissime trucidatur 423.
Acorius de templo se pręcipitauit, heredem faciens Lucium, si cadentem exciperet. Heres elisus periit, ipse uixit 424.
Messanę oppidani se et sua perdunt, ubi expugnari se uident 425.
Moriens Vespasianus ioco non abstinuit 426.
Heliogabali pręparatio, ut mors sua esset preciosa 439.
Ormisdas de Roma quid sentiret rogatus, tantum respondit placere sibi unum, quod didicisset in ea quoque homines mori 456.
Mendacium. Mentiri apud Persas omnium turpissimum putatur 91.
Demosthenis mendacium 210.
Quidam mentiti sunt se iussu Romani consulis uirgis cęsos, cum se ipsi cecidissent 215.
Xenophanes mendacio fefelisset, si cultus a uerbis alienus eum non prodidisset 281.
Laodicę mendacium, quo captabat filio regnum 351.
Magister. Magistris disciplinarum optimis ac continentissimis utuntur 91.
Dionysius principatu deiectus ad pueros instruendos animum adiecit, ut in aduersa fortuna haberet, quibus imperaret 201.
Aliud pecunia parari, aliud tempore et diligentia 251.
Marcus Antonius princeps quibus magistris operam dedit 431.
Mutatio rerum. Empedocles se aliquando puellam fuisse affirmabat, arborem, auem, piscem 142.
Athenę bis hostium manibus restitutę 194.
Qui ex foeminis facti sunt mares 283.
Quę terrę a continenti auulsę et insulę factę 296.
Quibus casibus iactetur Masinissa 301.
Mora. Fabii cunctatio 271.
Cicero rogatus a Pompeianis, cur tam serus ad se uenisset. Quibus ille renidens: Quid sero me huc, inquit, uenisse dicitis, cum nihil paratum inueniam 385.
Tyberius gallipes dictus ob tarditatem incessus 412.
Malus. Heli sacerdotis filii 43.
Themistocles callidus, leuis, temerarius 136.
Alcybiadis ingenium Egypto comparatum; quę cum saluberrima ferat medicamenta, fert et perniciosissima uenena 168.
Aristippus nihil natura turpe aut iustum aut honestum esse, sed lege et consuetudine 192.
Cęsar: Haud, inquit, crinitos et pingues pertimesco, sed pallidos et macilentos 389.
Calligula et Domitius Nero, duę humani generis faces dicti 414.
Mathematicos Vitellius capite puniuit 421.
MARIE Virginis obitus 414.
Epistola Egnatii ad Virginem, Christi matrem 427.
/
Mensura. Octo stadia conficiunt unum miliarium.
Memoria. Gorgias Leontinus extemporali quacunque de re usus est disertatione 150.
Messala Coruinus orator biennio ante mortem nominis sui oblitus 411.
Mulierum industria pax initur inter Romanos et Sabinos 72.
Mulieris uis 102.
Mulierum pręsumptio 308.
Pro mulieribus 309.
VALERIVS MAXIMVS
Miracula liber I, caput VI.
Matrimonium. De amore coniugali liber IIII, caput VI. De fide uxorum liber VI, caput VII. Auspex nuptiarum liber I, caput I. Qui primus fecit cum uxore repudium. Dea Viriplaca. Indorum foeínOKn^ 1 : quę dilectior marito fuerit, ultro cum mortuo uiua sepeliur, eodem. Socrates, an uxor esset ducenda consultus: Vtrum uis feceris, inquit, penitentiam ages. Themistocles consultus: Malo, inquit, uirum pecunia quam pecuniam uiro indigentem, liber VII, caput II.
Miseria hominis. Egesias Cyrenaicus mala huius uitę sic repręsentabat, ut multis appetendę mentis cupiditatem ingeneraret. Ideo a rege Ptolomeo id facere prohibitus, liber VIII, caput IX.
Mulcta. De censoria nota, liber II, caput IIII. De quęstionibus, liber VIII, caput IIII. Seruus tortus seruum occidisse confitetur, capite punitur. Qui occisus putabatur, rediit. Alius septies tortus pernegauit; in crucem tamen actus poenas dedit. Item Fuluii Flacci seruus octies tortus nullum uerbum, quo dominus perstringeretur, emisit. Eodem.
Mollis. Teatrales ludi ne fierent in urbe. Standi mos in theatro. Circenses. Consualia. Ludius. Histrio. Ludi Atelani. Ludi sęculares. Mimmis aditus a Massiliensibus interdictus, liber II, caput I.
Militaris uirtus. De indole, liber III, caput I. Quando munus gladiatorium. Celtiberi nolebant pręlio supereese, cum dux cecidisset. Cimbri et Celtiberi in pręlio occidi gaudebant, in morbo tristabantur, liber II, caput I. Marcus Brutus ultimum pręlium initurus: Hodie, inquit, aut recte erit aut nihil curabo. Lusitani responderunt: ferrum sibi a maioribus, quo urbem tuerentur, non aurum, quo libertatem ab imperatore auaro emerent, relictum, liber VI, caput IIII. Scipio quartum et uigesimum agens annum nemine audente ad Punicum bellum proficisci iterum se pollicitus est etc. de illo. Scipio Emilianus: Non esse eiusdem, inquit, et capere aliquos uelle et timere. Liuius Salinator pallantes sine duce hostes opprimi uetuit, ne cladis ipsorum domestici nuncii deessent. Senatus recusauit auxilia Chartaginiensium
aduersus Pyrrhum, quod dicerent ea se bella suscipere solere, quę suo milite gerere possent. Idem Romanorum animus Cannensi clade accepta. Spartanus claudus pugnare se, non fugere uelle dixit. Alius: In umbra pugnabimus. Alius urbis edita moenia mulieribus, non uiris condita dixit, liber III, caput VII.
Medicus. Quo miraculo Valesius liberos pestilentia affectos sanauit, liber III, caput VII.
Musica. Tibicines Romam a Tibure aduecti, dum temulenti dormirent,
liber II, caput I. Socratem constat ętate prouectum fidibus tractandis operam coepisse, liber VIII, caput VII. Caius Gracchus inter concionandum tibicinem post se habebat, cuius modulis pronunciationem temperaret, caput X.
Mors. Qui obitum filiorum forti animo pertulerunt, liber V, caput X. De mortibus non uulgaribus, liber IX caput XII. De cupiditate uitę, caput XIII. Massilienses in funere non lamentabantur. Cicuta uenenum temperatum habebant, quod dabatur iis qui causas moriendi iustas allegarent. Hoc et in Cea insula seruatum, ubi mulier coram Sexto Pompeio nonagenaria sic sponte decessit. Tracię natio natales flebiliter celebrat, exequias hilare. Licii in funere muliebrem uestem induunt, ut citius luctum deponant, liber II, caput I. Persę non ante septennium liberos aspiciunt, quo paruulorum amissionem ęquiore animo sustineant, eodem. Mortem minitanti Lysimacho Theodorus Cyreus audacter respondit, quod cantaridis uim haberet. In crucem agi iussus: Nihil refert, inquit, humi an sublime putrescam, liber VI, caput II. In periculo capitis Socrates grauitatem seruare quam uiuere maluit. Lacedemonii Philippo responderunt, siquid morte grauius imperaret, mortem se pręlaturos, caput IIII.
Mendacium. Qui mendacio nobilitatem prę se tulerunt, liber IX, caput XVI. Papirius Cursor quomodo pullarii fallaciam puniuit et deum iram in fauorem conuertit, liber VII, caput II.
Memoria. Themistocles omnium ciuium suorum nomina memoria comprehendit. Ad Xerxem confugiens Persico sermone
assuefecit prius quam in conspectum eius ueniret. Cyrhus omnium militum suorum nomina, Mithridates duarum et uiginti gentium, quę sub regno erant, linguas didicit, liber VIII, caput VII.
Mora. Triumuiri, quod ad incendium in Sacra uia ortum extinguendum tardius uenerant, damnati, liber VIII, caput I.
Mutatio morum aut fortunę, liber VI, caput IX.
CICERONIS OPVSCVLA
Matrimonium. An uir sapiens ducat uxorem? 69.
Commune animantium omnium conunctionis appetitus 73.
Prima societas in conuigio 84.
Seruus est, cui mulier imperat 180.
Magnanimus. Marcus Curius aurum contempsit 45.
Magnitudo animi 74, 75.
Magnanimitas recta alia, alia uitiosa 86.
Fortitudo 86.
Fortes et magnanimi non qui faciunt, sed qui propulsant iniuriam 80.
Fortis et magnus animus duabus rebus cernitur 87.
Animi, non corporis uiribus magnanimi honestum constat 90.
Fortis animi et constantis est 90.
Quod uiriliter animoque magno fit 94.
Magnitudo animi quando est inhumana 110.
Scipio Aphricanus, Paulus, Lucius Minutius pecuniam contempserunt 132.
Voluptas, uita, diuitię postponenda utilitati communi 141.
Fabricius cum Pyrrho armis contendere quam ueneno eum tolli 157.
Honestum pręfert utili Vlixes 160.
Marcus Regulus. Quid proprium fortis 161.
Fortitudo est laborum dolorumque contemptio 166.
Militaris uirtus. Pyrrhus pro gloria tantum decertans 81.
Rhetorum campus de Marathone, Salamine, Plateis, Thermopylis, Leutris etc. 86.
Quintus Mutius. Cocles. Decii. Caius Fabricius. Marcus Curius. Scipiones. Cato 175.
Memoria Themistoclis 34.
Pythagorei, quod in die dixerint, commemorant
uesperi 99, 39.
Mors quare non timenda 49.
Pythagoras negat licere homini se ipsum interimere. Solon dixit nolle se in morte suorum
lachrymis carere. Ennius autem: Nemo me lachymis decoret 50.
Mortem pro gloria contempserunt Lucius Brutus, Decci, Marcus Attilius, Scipiones, Lucius Paulus, Marcus Marcellus 51.
Mors terribilis his, quorum cum uita omnia extinguuntur, non his quorum laus emori non potest 176.
Hi uiuunt qui ex corporum uinculis tanquam e carcere euolauerunt. Vestra uero quę dicitur uita, mors est 194.
Mulcta. Omnis et animaduersio et castigatio contumelia uacare debet etc. 92.
Obiurgatione qualiter utendum 105.
Mores non improbi et tamen diuersi, alius aliis aptior et quisque suis 99.
Deliberandum, quos nos et quales esse uelimus 100.
Quando morum facienda mutatio 100.
Officium priuati, officium peregrini 102.
In omni actione tria seruanda: ut appetitus rationi pareat, ut quantum causa postulat curemus, ut ad decorem moderentur omnia 106.
Commodum est ex aliis iudicare, ut uitemus quod dedecet 107.
Malus uitiis deditus etc. 176.
Serui omnes improbi 180.
Metus. Omnis metus seruitus 182.
THVCIDIDES
Militaris uirtus. Mos Atheniensium eos qui fortiter bellando occubuerunt pro contione laudare 19.
Hiberi barbarorum pugnacissimi 82.
Mors. Sepulchrum uirorum illustrium ad posteros memoria 23.
Magnanimitas non senescit 24.
Mendax Gręcia in augendo numero 68.
PANEGYRICVS PLINII
Magnanimus. Vt enim felicitatis est, quantum uelis, posse, sic magnitudinis uelle, quantum possis 36.
PHALARIS
Magister. Qui alios castigat, ipse uitio carere debet 7.
Hortatur filium ad bonas artes 10.
Malus. Aduersam corporis ualitudinem ars sanat, animi autem morbo sola mors medetur 4.
Intter necessario et sponte malum 16.
Controuersia inter fratres malos, uter nequior 19.
Medicum laudat et multis donat 4.
Medici precibus exoratus insidiatori suo ueniam dat. Accusatores medici sui coarguit 5.
Mulcta. Si is qui necessario delinquit plectendus est, quanto magis qui sponte peccat 7.
Matrimonium. Vxoris fidem laudat et ei filium commendat 9.
In eum qui suam uxorem ueneno necauit 20.
Pro affinitate hanc gratiam sibi referre postulat, ut uxorem amet 30.
Pro muliere uiri reditum desiderante 33.
Hortatur, ut filiam despondeat iam uiro maturam 45.
De dote filię Philodemi 46.
/
Minę. Ignaui minas contemnunt 28.
Minatur ignauo. Item detractori
40, 41.
Minatur non esse sibi datos homines quos petierat 47.
Minatur Sthesicoro , quod in se exercitum paret 49, 51.
Magnanimus. Exploratorem captum dimisit 12.
Fęminis coniurationis maritorum consciis, earum animum miratus, pepercit 61.
Mutuum. Ad eum qui adhuc non reddit mutuum 15.
Mutuum sibi solui petit 23.
Mutuum dat et ingrati naturam describit. 25.
Militaris uirtus. Optat bellando mori 15.
Se nec uerbis nec re terreri 27.
Virtutem militis laudat et redire sanum optat 31, 32.
Mentiri nolle laudabile est 33.
Cupit non deprehendi mendaces, ne eos punire cogatur 60.
ORATIVS IN EPISTOLIS
Magister. Nemo tam rudis, ut discendo non excolatur 1.
Quo semel est imbuta recens etc. 4.
Militaris uirtus. Militem hortatur: I, bone, quo uirtus tua te uocat 26.
Mors. Ire tamen restat Numa quo deuenit et Ancus 6.
Magnanimus. Telemacus spernit dona Atridę 8.
Mendaei, et iam cum uerum dicit, non creditur 16.
Parthis mendacior 23.
TERTVLLIANVS
Mundus non factus secundum Pythagoram, factus secundum Platonem 4.
Magorum phantasmata 9.
Matrimonium. Qui uxores suas amicis communicauerunt 13.
VERGILIVS
Musica. Pan primus calamos 3.
Cithara crinitus Iopas personat aurata 68.
Matrimonium. Sparge, marite, nuces 11.
Amata sollicita de connubio
Lauinię filię 143.
Magus. Carmina uel cęlo possunt deducere lunam. Carminibus Cyrce etc. 12.
Medicus Iapis 217.
Venus Eneę medetur 217.
Mors. Funus Polidori 83.
Eneas parentat patri 108.
Miseni bustum 125.
Stat sua cuique dies 186.
Mulier. Varium et mutabile semper femina 104.
Militaris uirtus. Herculis labores 156.
Nysi et Euriali audacia 167.
Mezentius funda strauit hostem 174.
Tarcon Venulum dextra arreptum ante se tulit captiuum 207.
PRIMA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Mundus. Niniue. Koętjlìog ab ornatu 111.
Niniue 116.
Mulier fornicaria 117.
Plagę orbis, quas Gręci appellant KAi|LiaTa 155.
Mare propter
amaritudinem 169.
Ęgyptus pro mundo 238.
Mare sęculum 240.
Babylon mundus 241.
Quantum in sublime nubes tollantur 289.
Mundus de quo non erant apostoli 302.
Cęlum et terra pertransibunt 380.
Multitudo. Locustarum myraculum uidit beatus Hieronymus 43.
Senacherib exercitus 75.
Miracula. Qui acceperit signa in cęlo sursum et in terra deorsum 205.
Primum signum in Chana 210.
Miracula maiora Euangelii quam Legis 279.
Matrimonium. Vxor timeat uirum 109.
Tempore tribulationis et luctus et orationis non debemus seruire coniugiis et operi nuptiarum 173.
Foecunditas in uxore quęritur, non forma 183.
Vxorem adolescentię tuę noli despicere 184.
Diligite uxores uestras sicut Christus Ecclesiam 317.
Abraham tres habuit uxores et Iacob quattuor. Isaac uero una fuit uxore contentus 320.
Non est uoluntas pura secundi matrimonii, quę fornicationis comparatione uilescit 324.
Digamiam et trigamiam non ex Lege descendere, sed ex indulgentia 354.
Miseria uitę. Omnis caro foenum 272.
Mores. Duplices portę mortis et uitę: uitiorum atque uirtutum 53.
Adamantis natura 161.
Via recta, nec ad dextram nec ad sinistram 173.
Declinare ad dextram est nimium esse iustum, ad sinistram parum 183.
Mores hominum bestiis comparati 233.
Magnanimus. Hieremias, ne mala prędicet, in carcerem mittitur. Eductus non tacet 359.
Aduersa subeunda pro asserenda ueritate 369.
Vrias propheta ad mortem tractus in sententia perseuerauit 370.
Mulcta. Odit Deus quos non castigat 19.
Inter iudicis et patris castigationem 32.
Visitatio, id est flagella 34,64,340.
Quęstionarii atque tortores 44.
Pertransire dicitur Dominus quos punit 54.
Ruinis feritur Israel, Iuda scissionibus 74.
Malicia pro suppliciis 92.
Aliorum poena alios corrigit 107.
Diligit Deus quem corripit 111.
Non uindicabit Deus bis in id ipsum 113.
Poenę mensura 127.
Surgere dicitur Dominus, quando consurgit in uindictam populi sui 155.
Gladius. Falx. Securis 158.
Dominus percutit, ut sanet 189,307.
In Iudeis Romanorum formido 194.
Manus Domini tetigit me 202.
Virga Domini 233.
Poena ignis 290.
Gladius 324.
Virga uigilans 334.
Supplicia inferuntur, ut uitia corrigantur 339.
Deus castigat, ut corrigat 341.
Potum dedit nobis aquam fellis. Peccauimus enim Domino 345.
Percussi, ut coacti malum uitent 353.
Et fiet terra eorum in desolationem 358.
Phasur. Phaseor. Neruum 359.
Securis et maleus 365.
Gladius super omnes habitatores terrę 368.
Omnis correptio proficit ad salutem, quę ad pręsens uidetur esse tristitię 376.
Militia. Centuriones. Chiliarchi. Tribuni. Quinquagenarii. Decani 196.
Medicus uerus e cęlo 117.
Absque Dei miesricordia nihil ualet ars medendi 249.
Iussit Esaias, ut sumerent massam de ficis et cataplasmarent super uulnus et sanaretur 271.
Ad stomacum remedium 293.
Verus 356.
Musica. Bucina cornea est, tuba ęrea 21.
Cantica impiorum 72.
Sermo epodicus 127.
Tubal repertor cytharę 200.
Mors. Parentalia. nekroqutaos sic! 27,354.
Anima decedens a corpore Dominum suum cogitet 91.
Deus mortem non fecit 105.
Vicina morte pauidus 117.
Inter mortem et umbram mortis 210.
Regnauit mors ab Adam usque ad Moysen 247.
Vita breuis 250.
Incertum mortis fatum 270.
Mos in luctu 355.
Siquando morimur, de carceribus corporum liberamur; quomodo nunc pseudoprophetę pro supplicio mors irrogatur 371.
Mors fit a peccato 377.
/
Mendacium. Cretes semper mendaces 139.
Posuimus mendacium spem nostram 254.
Corruit in platea ueritas 312.
Consuetudo mentiendi in naturam uertitur 345.
Egressa est a prophetis Hierusalem pollutio in omnem terram 364.
Magister. Origenem commendat 1.
Apollinaris Laodicenus. Origenes. Pierius. Eusebius. Didimus 12.
Xenocrates Polemonem iuuenem e turpissimo fecit continentissimum philosophum. Sic Socrates
Phedonem 13.
In gutture tuo sit tuba 25.
Qui turpis lucri gratia non corripit delinquentes 45.
Obedire debes Deo magis quam hominibus 57.
Tuba in Scripturis 65.
Aqua et potus pro doctrina 67.
Argue sapientem, et diliget te 76.
Quando doctrina non fuerit in ecclesia, perire uirtutes, uitia inualescere 78.
Stilabit dulcedine sermonis Dei 79.
Magistri pręsumptio 105.
Lucri gratia 126.
Alium doces, et ipse non facis 142.
Audite, pueri, disciplinam patris 162.
Docens propter lucra uel gloriam 181.
Doctus non sibi arroget, sed gratias agat Deo 186.
Prudens eloquii spiritalis 196.
Panis et aqua sermo doctrinę 200.
Veh mihi, quia tacui 203.
Exaltate uocem, leuate manum 229.
Ociosi est suam tantum salutem quęrere et non etiam aliorum 242.
Beati qui seminatis super omnes aquas, immittentes pedem bouis et asini 263.
Ne mittas margaritas ante porcos 271.
Speculator 303.
Canes muti 304.
Auferte offendicula de uia populi mei 306.
Tuba 307.
Ecce ego dedi uerba mea in ore tuo 333.
Ne timeas a facie eorum 334.
Anunciate in Iuda et in Hierusalem auditum facite 338.
Qui prędicas non furandum furaris 344.
Imber. Pluuia 352.
Cerui et onagri recesserunt, quia non erat herba 352.
Cęcus cęcum ducit 352.
Pluuia doctrinarum 353.
Quantam mercedem habet sermo doctoris, si ualuerit ab errore quempiam liberare 354.
Sta in porta, prędica 357.
Conceptus sermo Dei ęstuat in pectore 360.
Malus. Habitatores terrę, non incolę 18.
Maleficus etiam in bonam partem accipitur 116.
Canaan. Pharaon. Nemroth 137.
Ęthiopes 141.
Auditores Legis, et non factores 141.
Anguli 177.
Semen pessimorum 233.
Veh qui ebrii sunt absque uino 239.
Filius Sydonis 244.
Bestiis comparati 289.
Incircumcisus 293.
Malorum opera 310.
In uitia pronus 335.
Seruus peccati 335.
Iustificauit animam suam auersatrix Israel comparatione pręuaricatricis Iuda 337.
Sapientia pro malicia. Sapientes sunt, ut faciant malum 339 Nescio uos 359.
Malorum ficorum calatus Sedechias 366.
Memoria. Scriptum in corde 123.
Mulier. Varium et mutabile semper 109.
Mulieres sanctę 134.
Mulieres doctę 134.
Romanum regnum Cleopatrę morte destructum 217.
Pharao non uult interficere sexum foemineum, quia per se fragilis est 249.
Mulieres docentes populum 252.
Maria. Halma non dicitur nisi de uirgine 6.
Betula. Alma uirgo secreta 206.
Spiritus sanctus ueniet super te 208.
Egredietur uirga de radice Iesse 215.
Nubes leuis 238.
Veh qui dicit: quid generas, et mulieri: quid parturis 282.
Creabit Dominus nouum super terram. Foemina circumdabit uirum 377.
Mensura. Gomer XXX modii 17.
Mille passus dicunt Latini, Galli leucas, Persę parasangas, Germania rastas 47.
Siclus. Obolus 101.
Laguncula. Batus. Modius. Chorus. Gomer. Archaba. Ephi 200.
Sicli. Stateres. Obolus 379.
Magi. Simon et Elimas.
EX SECVNDA COMMENTARIORVM
Mundus. Quattuor clymata 23.
Ęgyptus. Saltus 60.
Mundi angustię 71.
Fluuius Chobar 107.
Occidens semper in mari 120.
Mundum non esse ęternum 125.
Mare 130,185.
Bethsaida, id est domus uallis 186.
Elementa mundi. Mundus pro his qui sunt in mundo 203.
Omnia ex nihilo 219.
Mundus quot modis intelligitur. Cęlum pro aere 222.
Creare et condere quid differant 232.
Cęlum pro aere. Nubes ex quibus pluuię 240.
Ager 291.
Maria, fluctuationes sęculi, fiumina potentes 336.
Vallis lachrimarum 383.
Hierico 386.
Quattuor climata. Mare, sęculum 402.
Via sęculum pręsens 407.
Nox sęculum pręsens, dies futurum 424.
Babylon 425.
Cedar. Habitaui cum habitantibus Cedar 437.
Multitudo. Tropus qui uocatur sylepsis , quo et pro uno omnes et pro omnibus unus appellari solet 177.
Legio sex milia hominum 178.
Asaph congregatio 358.
Miracula non semper ad meritum operantis concedi 148.
Inter signa hoc mirabilius, quod multitudinem de templo unus eiecit 169.
Fulgura multiplicauit 331.
Multa fecisti mirabilia 351.
Venite et uidete
opera Domini 356.
Ipsi uidentes sic admirati sunt 357.
Et timebunt termini terrę, a signis tuis 367.
Qui conuertit mare in aridam 367.
Mirabilis Deus in sanctis suis 370.
Qui facit mirabilia solus 373.
Viderunt te aquę, Deus, et timuerunt. Tu es Deus qui facis mirabilia 376.
Non est magnum signa facere 382.
Mirabilia fecit 395.
Narrate omnia mirabilia eius 399.
Mementote mirabilium eius quę fecit 399.
Et misit signa et prodigia in medio. Qui facit mirabilia magna solus 425.
Mirabilia tua narrabunt 436.
Matrimonium. Ab uxore menstruata abstinendum 10.
Certa coeundi cum uxoribus tempora 54.
Graue pondus uxorum est, si excepta causa fornicationis eas dimittere non licet 166.
In resurrectione neque nubent neque nubentur 171.
Tacianus, hencraticarum heresiarches, etiam eum qui uxore utitur, in carne seminare /
[seminare] dixit et ita matrimonii quoque copulationem immundam esse asseruit 216.
In uiro et muliere sancta sit copula. Sarra. Abraham 236.
Vxor Hasdrubalis capto uiro in incendium se iecit 237.
Maritus et uxor una caro 273.
Bonę mulieres malos maritos utrum regere debeant an timere? 238.
Quod digamus aliquando pręferri possit monogamo 243.
Contra hereticos 243.
Ament uiros et eis subditę sint 247.
Matrimonium 262.
Mulier diligens corona uiro suo 268.
Tempus amplexandi et tempus abstinendi 293.
Miseria humana 292.
Feliciores iudicaui mortuos quam uiuentes 295.
Verumtamen uniuersa uanitas omnia homo uiuens 351.
Mores. Vipera. Vulpes. Scorpiones 25.
Dextra. Sinistra 28.
Morum diuersitas diuersarum bestiarum designatur nominibus 95.
Ab Epimenide poeta Cretenses dicti semper mendaces, malę bestię, DALMATAE uentres pigri. Latinus historicus. Vanos Mauros, feroces Dalmatas uocat. Timidos Phryges omnes poetę lacerant. Athenis expeditiora nasci ingenia philosophi gloriantur. Gręcos leues. Israelitę graui corde et dura ceruice. Insensati Galatę 198.
Diuersa scemata : sedemus, stamus, ambulamus, iacemus 396.
Magnanimitas prophetarum pro ueritate asserenda 45.
Palmę 101.
Daniel contemnit dona regis 128.
Multi diuitias contempserunt nec
tamen sequuntur Christum 166.
Qui me audierit, absque timore quiescet 258.
Maledictum. Anatema 192.
Vbicunque in Scripturis maledictio legitur, nusquam est additum Dei nomen. Benedictio aliquando pro maledictione ponitur 201.
Vtinam abscindantur qui nos conturbant. Quęritur, quomodo Paulus maledixerit, cum pręceptum sit: Nolite maledicere 210.
Neminem blasfemare 249.
Imprecatio 301.
Regi ne maledicas 305.
Imprecatio sanctorum non uindicta est, sed futuri denunciatio 327, 340.
Prohibe linguam tuam a malo, et labia tua ne loquantur dolum 345.
Mulcta. Pestis, fames, bella, captiuitas 29.
Dominus quasi medicus percutit, ut sanet 31.
Visitatio 36.
Fames et sitis, gladius, bestię, pestilentia- tropologice 44.
Visita, manum extende, expande, mitte 49.
Maioribus poenis dignus qui maioris est dignitatis 51.
Poenę dilatio miserantis est 53.
Calix pro poena 65.
Gladius Domini 78.
Quando corripimur, Dominus uigilat; quando deserimur, dormit 133.
Mola asinaria in collo 164.
Punire decet noxios 280.
Virga et correptio tribuent sapientiam 282.
Non continuo ulciscitur Deus, sed expectat penitentiam 324.
Disciplina tua correxit me infinem 332.
Militia. Persę fortissimi 72.
Armatura spiritalis 241.
Medicus. Cum unum medicamen non satis proficere cerait, transit ad aliud 206.
Musica. Quid hymnus, psalmus, canticum. Cantus in ecclesia in corde sit, non in uoce 236.
Inter cantorem et cantricem 292.
Psallite operibus, cantate corde 395.
Cantabo et psallam in gloria mea 403.
Tubarum genera 395.
Bene psallit qui cantat in corde 432.
Psallite in cithara 432.
Laudent nomen eius in choro 435.
In timpano. Inter cytharam et psalterium 435.
Mors. Morticinum 28.
Poliandron 95, 96.
Mortuo homini impio nulla erit ultra spes 266.
Ad locum unde exeunt flumina reuertuntur 290.
Mors communis 292.
Quare uita breuis homini 294.
Mors ignobilis 297.
Mors resoluit libertatem animę 298.
Vitę mortisque
arbiter Deus 301.
Mors communis 301, 302.
Ante quam rumpattur funiculus argenteus 307.
Mors peccatorum pessima 346.
Cum uiderint sapientes morientes, simul insipiens et stultus peribunt 358.
Qui aufert spiritum principum 375.
Vos autem sicut homines moriemini 381.
Quis est homo qui uiuet et non uidebit mortem 388.
Auferes spiritum ipsorum et deficient 399.
Heu mihi quia incolatus meus prolongatus est 419, 437.
Somnus 421.
Mendacium. Simulatio. Assumenta pro tempore 197.
Omnis homo mendax 222.
Qui loquitur mendacia, peribit 273.
Testis iniquus deridet iudicium 274.
Suauis panis mendacii 275.
Lingua fallax non amat ueritatem, et os lubricum operatur ruinas 280.
Vanus et mendax 283.
Perdet omnes qui loquuntur mendacium 322.
Mentita est iniquitas sibi 339.
Omnis homo mendax 411.
Magister. Doctor ecclesiasticus 9.
Paruuli petierunt panem, et non erat qui frangeret eis 18.
Leniter, non aspere docendi 20.
Montes, colles, rupes 30, 32.
Canite tuba 33.
Nolite dare sanctum canibus 73, 106, 148.
Si non docuerit 86.
Quod dico uobis in tenebris, dicite in lumine 152.
Canit hortator uirtutum, penitentię lamentatur 153.
Harundinem quassatam confringet qui peccatori non porrigit manum. Et qui paruam fidei scintillam contemnit in paruulis, hic linum fumigans extinguit 155.
Veh uobis qui clauditis regnum cęlorum ante homines. Vos ipsi non intratis nec introeuntes permittitis intrare 172.
Sal insulsum sunt, qui non audent increpare 187.
Diuites qui proferunt de thesauro suo noua et uetera. Paupercula- qui mittit quod potest et desiderat quod non potest explanare 188.
Dies diei eructat uerbum. Gallus cantat, et Petrus compungitur 189.
Pedagogus 202.
Per infirmitatem carnis docet
qui infirmis aliquid concedit. Sed qui ea quę perfectionis sunt instruit, nequaquam per infirmitatem docet 205.
Pręsente doctore ad bonum excitamur, recedente languescimus 206.
Vos qui spiritales estis instruite huiusmodi in spiritum lenitatis 215.
Discipulus erga magistrum 216.
Tertullianus. Ciprianus.
Lactantius. Hilarius. Dydimus 218.
Inter predicationem et uerbum ueritatis 221.
Qui potest dicere, an experimentum eiuis quęritis, qui in me loquitur Christus 231.
Arguere pptest qui redargui non potest 235.
Sermo fidelis, doctrina sana 244.
Doctor Ecclesię lucrator animarum est; quibus nihil preciosius 245.
In foribus portarum urbis profert uerba sua 257.
Sapientia illius eruperunt abyssi et nubes rore concrescunt 260.
Deriuentur fontes tui foras, et in plateis aquas tuas diuide 262.
Qui erudit derisorem, ipse sibi iniuriam facit 265.
Qui congregat in messe, filius sapiens est. Vena uitę os iusti 206.
Qui dicunt et non faciunt. Qui abscondit frumenta, maledicetur 267.
Neque enim aliter fructuosus fit suus sermo doctori, nisi ipse prior faciat bona quę docet 268.
Quod quis reprehendit, se id non facturum uidetur promittere. Legatus fidelis sanitas. Vbi non sunt boues, pręsepe uacuum est 269.
Labia sapientium diseminabunt scientiam 270.
Eruditus in uerbo reperiet bona. Fauus mellis uerba composita. Quę alios docet, ipse faciat 272.
Torrens redundans fons sapientię 273.
Nemo sibi arroget scientiam, quia donum Dei est 274.
Vas preciosum labia scientię 275.
Doctor fidelis, prędicator rectus 276.
In auribus insipientis ne loquaris 277.
Errue eos qui ducuntur ad mortem 278.
Legatus fidelis, doctor ueritatis. Acetum in nitro qui cantat carmina cordi pessimo 279.
Melior correptio manifesta. Meliora uulnera diligentis 281.
Auditor et prędicator a Domino illuminatur. Prędicantium defectus 282.
Prędicator. Aperi os tuum muto 284.
Aperuit manum inopi 286.
Melius est audire correptionem sapientis 298.
Qui ad uulgi plausum declamant in ecclesia. Eos doce quos uideris libenter audire 305.
Nubes imbrem super terram effundentes. Sine timore doceat. Mane semina semen tuum 306.
Magistri ociosi 306.
Hostium doctrinarum claudetur frigente charitate 307.
Annunciate inter gentes studia eius 325.
Dominus in cęlo sedes eius, id est in sancto prędicatore 326.
Pecunia Domini est prędicatio 329.
Oculi prędicatores. Pupilla sensus spiritalis 330.
Intonuit de cęlo Dominus 331.
Annunciabunt cęli iustitiam eius 336.
Vox
Domini in uirtute. Vox Domini pręparantis ceruos 340.
Nubes. Veritas tua usque ad nubes 347.
Sagittę tuę infixę sunt mihi, id est uerba 349.
Ecce labia mea non prohibebo 351.
Ora uestimenti. Sagittę tuę acutę 355.
Virga directionis 356.
Vt enarretis, quoniam hic est Deus 357.
Audite hęc omnes gentes 358.
Docens et non faciens 359.
Pluuiam uoluntariam segrega, Deus, hęreditati tuę. Dominus dabit uerbum euangelizantibus uirtute multa 369.
Laboraui clamans, raucę factę sunt fauces meę 371.
Pascitur in meridie 390.
Hortatur ad Deum 393.
Annunciauerunt cęli iustitiam eius 395.
Ascendunt montes et descendunt campi 398.
De medio petrarum dabunt uocem suam 399.
Stetit Phinees et placauit 401.
Montes exultauerunt ut arietes 409.
Nolite sanctum dare canibus. In labiis meis pronunciaui omnia iudicia oris tui. Loquebar de testimoniis tuis in conspectu regum 415.
Conuertantur mihi timentes te 417.
Pronunciabit lingua mea eloquia tua 419.
Sicut sagittę in manu potentis, ita filii excussorum 421.
Corripiet me iustus in misericordia et increpabit me 427.
Sanctitatem tuam loquentur et mirabilia tua narrabunt 430.
Qui parat terrę pluuiam 432.
Qui emittit eloquium suum terrę, uelociter currit sermo eius 433.
Et gladii ancipites in manibus eorum 435.
Vt faciant in eis iudicium conscriptum 435.
Malus. Bestię pessimę animi uitia 30.
In templo abominatio, cumanima uitio polluitur 35.
Generatio uiperarum 35.
Ebrietas cordis 36.
Siquis Christi non habet indumentum, nudus est 46.
Inauris aurea in naribus porcę 47.
Basan 71.
Qui facit peccatum, de diabolo natus est 82.
Qui ambulat in uiis suis pessimis 91.
Ab aquilone exardescunt mala 105.
Filius gehennę 172.
Genus humanum diuersis fractum uitiis 186.
Quorum uermis non moritur 187.
Caro et sanguis 194.
Interest in carne esse et in carne uiuere 198.
Nescio uos 204.
Malicia dupliciter 233.
Nonnunquam malum occasio fit bonorum 253.
Iniquitates suę capiunt impium, et funibus peccatorum suorum constringitur 262.
Inuestigator malorum opprimetur ab eis 267.
Qui seminat iniquitatem, metet
mala 276.
Malus stultus est 278.
Malus futura non considerat 281.
Malicia mundi 290.
Ante tempus iudicati 299.
Ammoue maliciam 306.
Neque habitabit iuxta te malignus 322.
Malos male perdet. Conuertantur in infernum 325.
In circuitu impii ambulant; contra Deum ignorantes 327.
Quoniam qui malignantur, exterminabuntur. Peccatores peribunt 349.
Et qui quęrebant mala, mihi locuti sunt uanitates 350.
Dilexisti maliciam super benignitatem. Dixit insipiens: Non est Deus 360.
/ Non est qui faciat bonum 361.
In corde iniquitates operamini in terra. Alienati sunt peccatores 363.
Filii hominum 389.
Non mortui laudabunt te, Domine 410.
Pericula inferni opera mala 410.
Filii Edom. Filia Babylonis 416.
Peccatores equi, demones equites 433.
Mensura. Siclus, stater, dracma, hin, chorus, sextarius 28.
Cor maris, cor terrę, id est medium 71.
Palmus. Granum. Palestes. Sexta pars cuibiti. Calamus. Funiculus geometricus et coementariorum 98.
Cubitum et cubita. Cubitus et cubiti 98.
Calami. Cubiti 106.
Statera. Efa. Batus. Chorus. Modius. Efa. Siclus. Stater. Mina. Obolus 114.
Quadrans facit duo minuta 146.
Satum genus mensurę 157.
Stater habet duo didracma 164.
Memoria. Nihil enim prodest uidisse et audisse, nisi ea quę uideris et audieris, in memorię reposueris thesauro 97.
Maria Virgo porta clausa 109.
Ecce mater eius et fratres. Non iuxta Martyonem et Manicheum matrem negauit, ut natus de phantasmate putaretur 156.
Maria, Mater Domini 333.
Sanctum est templum tuum 367.
Terra dedit fructum suum 368.
Venit Dominus in Ęgyptum super nubem leuem- Virginem 377, 394.
Elegit tribum Iuda 379.
Terra nostra dedit fructum suum 384.
Veritas de terra orta est 385.
Mandata Dei auro preciosiora 264.
Obseruanda, non arguenda 300.
Obseruans pręcepta 301, 303.
Notas mihi fecisti uias uitę 329.
Vię Domini 332.
Eloquia Domini igne examinata 332.
In custodiendis illis retributio multa 333.
Semita iustitię 336.
Psalterio decem cordarum psallite illi 343.
Magus. Arioli. Incantatores. Magi. Malefici. Chaldei. Mathematici 124.
Oplene omni dolo et omni fallacia 251.
Symon magus uoluit cęlum conscendere, et interiit 326.
Marsus qui serpentes incantat 363.
Adorauerunt sculptile, et mutauerunt gloriam suam 401.
Mulier litigiosa 274.
Foemina sublimia non capit 292.
Mulier caput malorum 300.
Mulier pronior ad malum 300.
Mutuum. Qui accipit mutuum, seruus est foenerantis 276.
IOSEPHVS DE HISTORIA IVDEORVM
Miracula. Alexandro mare Pamphilicum se diuidens prębuit iter 16.
Iordanis Iudeis 35.
Sol stetit 36.
Pons CCC stadiorum a Caio constitutus 168.
Matrimonium. Tharbis uxor Moysi 15.
Nobiles ne ducant uxores ancillas 32.
Nabal durus et stupidus. Abigail, uxor eius, optima et sagacissima 52.
Leuitę alienas ducendo transgrediuntur 95.
Vxor non obediens abdicatur 96.
Herodis desiderium erga Marianen, uxorem defunctam 136.
Anuleus ab uxore gentili ad idolatriam compulsus 167.
Magnanimitas Gazeorum: domos suas incenderunt, ne hostis preda potiretur. Quidam liberos et uxores interemere, ut seruituti subtraherent 119.
Senex quidam suos seque peremit, ne seruire hosti cogantur 130.
Maledicus Semei dat poenas 66.
Mors. Tyberius filii defuncti familiares uetuit ad se accedere, ne eius
recordatione moueretur 162.
Mendacium Abrahę de Sara coniuge 5.
Magister. Ioas mortuo Ioiada sacerdote, cuius disciplina continenter uixit, ad uitia delabi coepit 81.
Militia. Abraham parua manu Assyrios aggressus uicit 5.
Ionatas 47.
Dauid Goliam interimit 49.
Fortissimi milites Eusebius, Eleazar, Abysai, Banaias 63.
IDEM DE ANTIQVITATE IVDEORVM
Magnanimus. Quidam latrones mori maluerunt quam se hosti dedere 9.
Symon uxorem, filios, parentes se ipsum interemit, ne inimicis subiaceret 30.
Eleazarus. Veciras. Philippus 38.
Iotapateni urbe amissa se ipsos interficiunt 39.
Supplicia et mortem pati maluerunt quam dicere Cęsarem dominum 78.
Militia. Antipater ostensis uulneribus quam fidelis fuerit Cęsari, testatus est 6.
Longinus 59.
Testeus. Magassarius. Adiabenus 62.
Sabinus Syrus. Iulianus 65.
Pedanius. Ionatas. Loguston 67.
Malus. Alexander ob improbitatem ciuibus inuisus, cum placatiore oratione sibi eos placare uellet, quęsiuit, quomodo eis satisfaceret si moreretur, audiuit 3.
Catulus deo ulciscente morbo expauescendo periit 79.
Mors. Timidus est habendus qui mori non uult, cum opus est, et qui non uult cum oportet 40.
CXV milia LXXX elati Hierosolimis, DC milia cadauera eiecta 64.
Mors libertatem animis pręstat. Mors ineuitabilis. Qui sibi mortem consciuit 78.
EVSEBIVS DE PRĘPARATIONE
Mundus. De origine mundi 3.
De substantia mundi. Philosophorum opiniones 4.
luppiter 15.
Principia 45.
Hyle uel materia ex qua mundus conditus falso dicitur 46.
Quod mundus creatus 54.
Iris. Eclypsis. Circulus lacteus. Teremotus 56.
Astrologiam Chaldei inuenerunt 65.
Mundus productus secundum Platonem. Mutatio mundi 77.
Luminaria cęli 77.
Mundus factus 88.
Plato non recte de cęlo 90.
Principia 92.
De principiis 94.
Magnanimus caduca contemnens 92.
Matrimonium absque ira atque odio oportere 12.
Qui unam uxorem et qui multas habent 38.
Magieę artes 29.
Mulcta ad utilitatem eius qui mulctatur 86.
Mensura. Telentum. Siclum 62.
/
Magister. Quomodo pueri erudiendi 79.
Nolite sanctum dare canibus 80.
Pueri exercendi 81.
Malorum causa non est materia 47.
Vnde mala oriantur 47.
Militaris uirtus. Mortui pro patria 87.
Medicinam inuenerunt Egyptii 65.
Mores diuersarum gentium 38.
Musica. Tyreni tubam, Phryges fistulam inuenerunt. Harmonia. Decacordium. Sambuca 65.
Quales cantus discendi 81, 82.
Mendacium. Aliquando falso utendum ad utilitatem audientium 83.
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Mundus. Mundi anima 27, 47.
Quod mundus non sit Deus 51.
De principiis 54.
Mundus a Deo factus 77.
De conditione mundi. Quare nunc et non antea factus 77.
Mundi et temporis unum principium 78.
De pulchritudine uniuersi. Diuisit Deus inter lucem et tenebras 80.
Et uidit Deus lucem, quia bona est 81.
Qui innumerabiles putant mundos 87.
Initio temporis factus 89.
Mundi corpus et anima 95.
Miracula. Boues locutas. Infantes in utero clamantes etc. 24.
Miracula ad corroborandam fidem 68.
Miracula per angelos 70.
Miracula demonum 71.
Qui miraculis negant credendum 71.
Qui capillos mouent capite immoto. Qui uorata statim egerunt cum uolunt. Qui uocem alienam imitantur. Qui crepitum uentris ędunt, quoties uolunt. Qui sudant cum uolunt, qui flent, qui moriuntur 106.
Monstra 120.
Hominum transmutatio 141, 142.
Mira naturę 176.
In miraculis omnipotentia Dei 177,178.
Matrimonium. Proletarii, quod proli gignendę operam darent, militia uacabant 21.
Quia foemina ex latere uiri educta est, cara esse debet uxoris et mariti coniunctio 92.
Concubitus coniugalis.
Copula a Deo instituta 105.
An etiam in paradiso generandum fuisset. Generandi officium in paradiso sine ruboris appetito się! 107.
Qui diligit uxorem suam, se ipsum diligit 109.
De iure coniugiorum 113.
Abrahę concubina 124.
Miseria hominis. Vita mortalium mors potius dicenda 93.
Quibus poenis hęc uita subiecta 180.
De malis quibus humanum genus premitur 193.
Mores et habitus Christianorum 151.
Magnanimitas Romanorum. Brutus. Torquatus. Camillus. Mutius. Curtius. Decii. Marcus Paulus. Marcus Regulus. Lucius Valerius. Quintus Cincinatus. Fabricius 57.
Mulcta. Qui delinquentes non corripit, peccat 2.
Quando homicidium non est crimen 6.
Iustitia retributionis primorum hominum pro inobedientia 104.
Medicus. Archiatrus, prothomedicus 21.
Mors bona, cum pręcesserit uita bona 4.
De morte uoluntaria ob metum poenę uel dedecoris 5.
Theombrotus. Plato 6.
Cato. Martyres quę sibi ipsis intulerunt. Sanson. Abraham 7.
Pestilentia 21.
Mors pessima quę non moritur 45.
De morte animę et corporis. Vtrum mors etiam sanctis
poena peccati sit. Cur non est ablata mors propter redemptionem peccati 92.
Bene utuntur morte boni, quamuis ipsa mala sit. De generalis mortis malo. Mors cathecuminorum. Mors peccatorum. Tempus mortis, utrum in mortuis an in morientibus 93.
Viuens mortuus 94.
Quam mortem primis hominibus comminatus est Dominus 94.
Philosophi qui animę a corpore separationem non putant poenalem 95.
Qui moritur in Adam 97.
Mendacium dici potest omne peccatum 100.
Malus. Mala uoluntas non est a Deo 34.
Mala uoluntas efficiens operis mali. Causam efficientem malę uoluntatis non esse quęrendam 86.
Filii carnis 107.
Magus. Hydromantia Numę 53.
De impietate artis magicę 58.
De illicitis artibus.
Magia. Theurgia. Chaldeus. Theurgia purgationem animis promittens 69.
ORIGENES
Mundus. Cęlum. Firmamentum 1.
Ęgyptus 38.
Ager 107.
Mundus appellatur tenebrę et nox 142.
Hierico 153.
Anathema 154.
Oriens, occidens, meridies, aquilo 173.
Multitudo. Multi uocati, pauci electi 130.
Multitudo laudabilis 130.
Miracula Moysi et magorum 113.
Loquitur asina Balaam 115, 116.
Sol stetit et luna 159.
Opera Domini magna uel parua 175.
Matrimonium. Mulier sequi debet uirum 10.
Liberorum causa 11.
Sanctę mulieres et steriles dicuntur et sanctos genuerunt 19.
Quare mulier immunda quę peperit 72.
Signum repudii 100.
Coniugati non possunt offerre sacrificium iuge uel indesinens 133.
Magnanimus. Iustus intrepidus 91.
Maledicus a regno Dei excluditur 87.
Maledictio 117.
Qui maledicit Christo 124.
Mulcta. Dominus castigat, ut prosit 31.
Plagę Ęgypti 32.
Obstinatos deus non castigat 42.
Gratias age, si castigaris a Domino 43.
Medicus Christus 72.
Medicina a Deo est 115.
Musica a Deo est 125.
Musicę concordia suauem sonum reddit 139.
Canticum. Cantica canticorum 179.
Mors animę 24.
Mors peccati 82.
Mortuus tam in bono quam in malo dicitur 99.
Mors quędam inimica Christo, quędam amica 111.
Exire de Ęgypto mori est 141.
Mendacium 28.
Mendacis os aperit diabolus 30.
Magister. Ligna quadrata in arca 5.
Abrahę Sarra prius uxor, deinde soror 12.
Ordeaceis pascuntur incipientes, triticeis proficientes 20.
Aquę putei 22.
Conuiuium magnum 23.
Patres, paternitas 27.
Doctores columnę 44.
Doctor extruit tabernaculum 51.
Doctor 52.
Argue peccantem inter te et ipsum 55.
Doctor 61.
Quos correxeris, eorum meriti particeps eris 62.
Caro sacrificii hesterna non edenda, id est littera exterior, sed noua interior 64.
Manifestatio. Veritas.
Simulatoribus non prędicandum 67.
Nihil prodest cuncta scire et
Deum nescire 70.
Qui ruminant et ungulam diqidunt 71.
Quando clauditur os doctori 74.
Exhortatio ad fìdeles ignauos. Incensum minutum in manu 78.
Seminator Verbi 84.
Pluuia sermo 89.
Pluuia in tempore prodest 90.
Panis confortans cor hominis 90.
Doctores fugant demones. Sermo gladius 91.
Mensa sancta 97.
Cherubin 98, 97.
Doctor caute procedat 97.
Vrna. Manna. Arca 106.
Doctor agricola 107.
Doctoris lucrum 108.
Puteus uerbum Dei 110.
Qui fabricant tabernacula 113.
Non quęrit quod sibi utile, sed quod multis 129.
Scientię rudimenta 135.
Beati qui possunt defendere Dei plebem 138.
Cathenulę uerbi connexiones signant 139.
Iuuat nos orationibus conceptis et exemplo 140.
Omnis eruditio ad pręsens non dulcis uidetur, sed amara 143.
Sophar. Tubicinatio. Predicatio 144.
Abecedarii, syllabarii., nominarii, calculatores 145.
Tuba 153.
Peccantem argue 154.
Doctor eicit de ecclesia demones 156.
Ab eis quos docemus, necessaria uitę percipere licet 166.
Semegail aratro utens 177.
Lactis cibus moralis 178.
Semen uerbi Dei. Lingua et manu operandum 181.
Cum lampadibus et buccinis 182.
Malus. Pessimi de quadriga pharaonis 36.
Morticinum contingit. Morticinum animal 56.
Contaminati in patre et in matre 83.
Eiectus 84.
Malus, cum peccat, ex ira dicitur 87.
Camelli et asini 91.
Locustę 100.
Vasa fictilia, uasa ad contumeliam 103.
Malos esse necessarium ad exercitium bonorum 115.
Montes Messopotamię. Montes tenebrosi 117.
Cęcus 122.
Meretrix malicia 129.
Iebuseus 169.
Chananeus 170.
Dies mali 174.
Opus Za Zabuli 175.
In quibus Iesus defunctus est 175.
Dupliciter homo traditur Sathanę in interitum carnis, ut spiritus saluus fìat 175.
Traduntur in manus Madian 180.
Maria Virgo, Mater Domini 72.
Memoriale offert Domino qui memoriter tenet Scripturas 60.
Magus. Plus posse uerba quam uires corporis 113.
Ars magica 114.
Balaam 116.
Magi adorantes Iesum 118.
Diuinatio prohibetur 120.
Stella quę magis apparuit 125.
Carminibus incantantur serpentes 168.
Mandata. Decem plagę Ęgypti, decem pręcepta Legis 33.
Mandata non
bona, mandata / uitę 38.
Quędam iussa, ut fiant, quędam, ne fiant 55.
Pręceptum uel mandatum. Iustificationes. Iudicia 81.
Pręceptum. Mandatum custodire, implere 89.
Mandata 106.
HIGINVS
Multitudo.
Hercules multitudine oppressus geniculauit 1 .
Musica.
Lyra a Mercurio facta 1 .
Symphonia 3 .
Militaris uirtus.
Perseus. Hercules 2 .
Bellorophon Chimeram uicit 3 .
Leo Herculis 4 .
Mora.
Coruus ab Apolline missus 6 .
Mors.
Chiron Herculis sagitas inspiciens, una de manibus lapsa pedem sauciat
et perit 6 .
HOMERVS
Militaris uirtus.
Pandarus sagittandi peritus, Diomedes equis.
Vlisses lucta et cursu superat.
Vlisses Poliphemum excecat.
Irum extra ianuam eiicit seminecem.
Procos sagittis conficit.
Mors.
Ludi funerales Patroclo.
Musica.
Phoemius cytharista.
Demodocus.
Maledicus.
Thersites.
HERODOTVS
Mensura.
Passus. Stadia. Parasange. Scheni . Parasanga continet XXX stadia, schenus LX 18 .
Mensura stadii, passus et palmę 32 .
Parasanga 72 .
Medimnus sex modia 83 .
Chenicę , id est semodia [89] 106 .
Regius cubitus, quam mediocris, tribus digitis maior 14 .
Artaba mensura Persica capacior quam Atticus medimnus tribus chenicibus Atticis 15 .
Miseria hominis.
Apud Trausos nascentes fletu prosequuntur et morientes lętitia 68 .
Matrimonium. Vxorum contentio, quęnam earum cum marito mortuo debeat sepeliri 28 .
Mors. Xerxes exercitum contemplatus lachrymas fudit, quod de tot milibus hominum nullus ad centesimum annum esset superfuturus 95 .
Musica. Arion a delphino uectus 3 .
BASILIVS MAGNVS
Quęre alphabetum in fine eius operis.
PLINIVS
Nobilis. Praxitelis Venus Gnidum nobilitauit 337.
Eiusdem Cupido, propter quem Thespię uisebantur.
Nauta. Inuehitur in eos qui uela addiderunt nauibus 129.
Nauigia ire tardius testudinis pedem dextrum uehentia 304.
Cynodię lapilli in cerebro piscis eiusdem nominis pręsagiunt habitum maris coloris mutatione.
Echeneis paruus pisciculus 353.
Hęrens carinis tardius ire cogit 100.
EMILIVS PROBVS
Nobilitatis gratia plus se matri debere quam patri affirmauit 24.
Alienigenam sibi pręponi indigne ferebant 38.
APOPHTHEGMATA PLVTARCHI
Nobiiis ex humili. Idem 9.
Vir grauis 16.
Digniori magis fauendum 19.
Nobilitas uera 21.
Idem 23.
In ultimum chori ordinem locatus locum contemptum honestauit
29.
Non ignorari a multis quam multos nosse gloriosius est 42.
Clarus ex infimo 47.
Idem 23.
Vereor, ne ignores, quis sim. Captiuus egre ferens se ignorari duplum promisit quam petebatur pro redemptione 48.
Nobilitat uir locum, non locus uirum 54.
Nobiles ignobilesque facit institutio, non genus 70.
Nobilis humile nomen erubescit 80.
Nobilis uir locum ignobilem nobilitat 87.
Ingenium pudet nominari seruiliter 92.
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIBVS
Nobilis. Marcus Emilius Scaurus ex infimo nobilis euasit 28.
FABIVS QVINTILIANVS IN DECLAMATIONIBVS
Nauta. Tempestas maris 8.
TVLLIVS IN TVSCVLANIS
Nobilis. Conuiuę apud Romanos canere soliti de clarorum hominum uirtutibus 89.
Idem 129.
Nobilitas et fama popularis non habenda in bonis 149.
Socrates, cuias esset, interrogatus: Mundanus, inquit 157.
Natura optima uitę dux 116.
Natura omnes sequuntur bona fugiuntque contraria 130.
Naturę in malis procliuitas dicitur, in bonis facilitas 133.
Natura in suo quodque genere perfectum esse uoluit 147.
Natura semper inuicta 153.
/ Finis bonorum est congruere naturę cumque ea conuenienter uiuere. Sic Stoici 154.
TVLLIVS DE FINIBVS
Nobiiis. Cincinatus ex aratore dictator 16.
Loca nobilitata memoria clarorum uirorum 68.
Omnium rerum principia parua, progressibus usa augentur 78.
Natura. Tria in natura: uoluptas, dolor, medium 17.
Ad magna nos genuit natura 35.
Omnes natura bona appetere, contraria deuitare 41.
Principium naturę diligendi sui. Progressus naturę: ęstimabile, officium, selectio, conuenientia. Prima naturę non propter se expetenda 42.
Cognitio naturę 54.
Natura omnis conseruatrix sui 56.
Omnis natura est diligens sui 59.
Quis primus naturę appetitus 69.
Naturę progressus a principio ad finem 71.
Etiam ipsi qui se prudentes malo aliquo afficiunt, probat Cicero se ipsos diligere. Hominis natura, constantis animo et corpore 73.
Natura nos ad agendum genuit. Actìonum genera 78.
Natura progressionibus perficit.
Natalis. Non recte coli natalem eo quod sępius esse non possit, qui semel fiiit 33.
BEATVS HIERONYMVS IN PARTE PRIMA
Natura. Vnde ingeniorum diuersitas 166 .
Numerus XXX, LX, C in Euangelio 155 .
Numerus impar. Numero Deus impare gaudet 159 .
IDEM IN PARTE SECVNDA
Nobilis. Petro piscatori non pręponitur Bartolomeus 148.
Nobilitas mundana non concupiscenda 160.
Qua potissimum nobilitate gaudendum 180.
Nulli te de generis nobilitate pręponas 188.
Nobilitas non genere, sed uirtute constat 258.
Numerus CXX consecratus 27.
XX infaustus, X felix 32.
Dies XIIII mensis 51.
De numero impari 159.
XL, L, CLIII, VII, VIII, XVII 292.
BIBLIA
Nobilis. Saul quęrens asinas patris factus est rex Israel 42.
Dauid pascebat oues patris Issai , quando adductus ad Samuelem ungitur in regem
45.
De plebe exaltatus ad regnum. Psalmus LXXXVIII 116.
Ancilla hęres dominę suę 132.
Salomon suam natiuitatem fatetur similem esse reliquorum hominum 138.
Honestas a Deo est 144.
Nauta. Iosaphat, rex Iuda, fecit classes, quę naufragauerunt, quia in
partem earum acceperat Ochoziam 61.
Pericula nauigationis.
Psalmus CXII 118.
In sermone Dei siluit uentus et cogitatione sua placauit abyssum. Qui nauigant mare, enarrant pericula eius.
Animalia marina 150.
Natura. De naturis ibicum, onagri, rhynocerotis, strutionis, equi, accipitris, aquilę 108.
Numerus. In archa Noé septena ex mundis, bina ex immundis 1.
Pluit diebus XL, totidem noctibus. Cubitis XV aqua altior fuit montibus. Durauerunt aquę super terram diebus CL 1.
Flumen uersus
in sanguinem durauit dies VIII 11.
/ Populus Israel habitauit in Ęgypto annos CCCCXXX 11.
Comederunt man in deserto XL annis 12.
Moyses duodecim tribuum XII titulos posuit 13.
Moyses in monte Synai XL diebus et noctibus 13.
In duodecim lapidibus sculpta XII nomina filiorum Israel 13.
Panes similę super mensam XII 18.
Exploratores XII missi ad terram Chanaan. Post dies XL reuersi 21.
Virgę XII cum nominibus tribuum 22.
Tribus uicibus singulo anno, id est tribus festis apparebit omne masculum in loco quem elegerit Dominus 27.
Plagę flagellati XL numerum non excedant 29.
Iosue die III transit Iordanem. Electi XII sustulerunt XII lapides de Iordane, alios autem posuerunt in Iordane 30.
Reges a Moyse et a Iosue superati XXXI 32.
Dauid fugiens ante faciem Absalonis reliquit domi XII concubinas 52.
Vir de genere Gygantum VI digitos in singulis manibus ac pedibus habens a Ionatha interficitur 54.
Annis VII ędificata domus Domini 56.
Heliseus arat XII iugis boum 60.
Triduo quęsitus Helias, cum sustulisset eum Dominus 62.
Ioas ter percussit terram sagitta. Si quinqnies aut sexies percussisset, Syriam uastationibus consumpsisset 66.
Familię sacerdotum XXIIII. Totidem doctores de Leuitis 73.
Conchę X in quibus offerenda in holocaustum
lauabantur 75.
Templi partes VII excellentię, VII ecclesię spiritalis. Psalmus LXXXVI 16.
Columnę VII sacramenta, VII ecclesię 127.
In canticis XL 135.
Percutiet flumen Ęgypti in VII riuis 154.
Seruitutis Babilonicę anni LXX 174 .
Hieremias emit agrum in Anatoth et appendit argentum VII stateres et X argenteos 176.
Ezechiel sedit VII diebus moerens ad flumen Chobar. Dormies super latus tuum sinistrum dies CCCXC, deinde super dextrum dies XL. Diem pro anno dedi tibi 184.
Post finem XL annorum congregabo Ęgyptum 190.
Succendent arma igni VII annis etc. In uestibulo portę aquilonaris mensę VII super quas immolabant. Murus templi in longitudine cubitorum D et totidem in latus 193.
Holocaustum Domino VII diebus. In die VIII pro pace 194.
Fodi eam mihi XV argenteis, id est XV prophetis et choro ordei et dimidio, id est XLV modiis, id est totidem patribus in analogia Christi contentis computatis tribus, qui a Mattheo omittuntur inter Ioram et Oziam 202.
Zacharias uidit IIII cornua et IIII fabros, ut deiiciant ea. Super lapidem unum VII oculi, id est dona Spiritus Sancti uel uniuersi angeli 212.
Volumen uolans longum cubitorum XX, latum X 213.
Nouum. Nihil sub sole nouum 132.
Deus instaurat quod abiit 133.
Necessitas. Cum ad peragenda holocausta sacerdotes pauci essent, admissi sunt et Leuitę 81.
Initium necessarię rei uitę hominum aqua, ignis et ferrum, sal, lac et panis similagineus et mel et botrus uuę et oleum et uestimentum 149.
MATTHEVS
Nobilis. Petrus et Andreas, Iacobus et Ioannes piscatores erant, et primi uocati sunt ad apostolatum. Petro datę et claues regni cęlorum IIII.
MARCVS
Nobilis. Granum synapis ex paruo magnum IIII.
Numerus. Septenarius perfectus. Quattuormilia VHI. Post dies sex, id est post consummationem seculi VIIII. Numerus centenarius de leua translatus in dexteram signat transitum de laboribus ad requiem X. Septenario numero uniuersitas perfectorum designatur XII.
LVCAS
Nobilitas. Et ne coeperitis dicere patrem habemus Abraham III.
Numerus. Dominus XII annorum incipit disputare; totidem / apostolos emissurus ad prędicandum mundo. Die tertio reperitur in templo. Die tertio resurrexit II. Triginta annorum baptizatus est III, Diebus XL ieiunauit. Totidem aqua diluuii pluit. Totidem annis populus Israel in heremo manna manducauit. Totidem diebus Moyses ieiunauit, quando Legem accepit IIII. Numerus centenarius quod de leua transfertur ad dexteram, beatitudinem signat VII. Denarius numerus perfectus, centenarius perfectissimus VIII. Septuaginta duo discipuli, septuaginta a Moyse electi. In Helim duodecim fontes aquarum et septuaginta palmę X. Bini mittuntur discipuli, bini Moyses et Aaron, Iosue et Caleph X. Ficulnea annis tribus non fecit fructum. Mulier inclinata annis decem et octo XIII. Vocauit decem seruos et dedit eis decem mnas XIX.
IOANNES
Nobilis. Si filii Abrahę estis, opera Abrahę facite VIII.
Numerus. Sex hydrię sex ętates. XL et VII annis ędificatum est templum hoc, et tu in tribus diebus excitabis illud II. Hora autem erat quasi sexta: signat sextam ętatem, qua Dominus incarnari uoluit. Rogatus Dominus mansit apud Samaritanos duos dies. Filium reguli hora septima deseruit febris. Nam septenarius numerus est quietis, uel quia per septiformem spiritum est
omnis remissio peccatorum IIII. Annos XLVIII habens in infirmitate audit: Tolle grabatumtuum et ambula, id est dilige proximum et ambula cum Deo. Hoc enim ad sanitatem deerat, ut ad quadragenarium numerum, qui aliquo modo perfectus est, perueniret V. Quinque panes ordeacei, duo pisces VI. Non ne XII sunt horę diei? Dies Christus, horę apostoli eius XI. Cubitis fere CC discipuli aberant a terra trahentes rhete ad littus plenum magnis piscibus CLIIIXXI.
PAVLVS AD ROMANOS
Nobilis. Non est acceptio personarum apud Deum II. Non est distinctio Iudei et Gręci. Nam idem Dominus omnium X. Tu autem, cum oleaster esses, insertus es in illis, et socius radicis et pinguedinis oliuę factus es XI.
Nauta. ACTVVM: Paulus prędicit nauigationem periculosam, et eam passi sunt prope Cretam. Eidem nocte reuelatum est omnes fracta naui euasuros in terram XXVII.
METHAMORPHOSES
Nauta.
Melicerta uel Palemon. Ino uel Leucothoe, dii marini IIII .
Dies Alcyonii septem mare tranquillum Eolo uentos cohibente in nepotis Ceicis precatione
XI .
Glaucus piscator inter deos marinos recęptus XIII .
Naues Ęneę, ne a Turno comburerentur, a Cybelle in nymphas marinas uersę. Vlixis nauis
fracta XIIII .
SENECA
Nobilis. Patres clari uirtute filiorum. Exemplum Xenophontis, Platonis, Socratis, Marci Agrippę, Octauii. Ex ignobili familia nobiles: Marius,
Pompeius, Seruius rex 121.
Habet enim hoc optimum in se generosus animus, quod concitatur ad honesta etc. 13.
De uera nobilitate. Patricius Socrates non fuit. Cleantes aquam traxit et rigando horto locauit manus. Platonem non accepit nobilem philosophia, sed fecit 14.
Quis est generosus? Ad uirtutem a natura bene compositus. Animus facit nobilem 15.
Epicurus nil sibi et Metrodoro nocuisse ait, quod Grecię ignoti essent 31.
Nauta. Primus nauali pręlio Tullus uicit. Primus suasit nauem conscendere Claudius Caudes . Ob hoc ipsum sic cognominatus 80.
Quantis procellę uiribus ruant 94.
Nauigantium audaciam notat et pugnam 104.
Maris pericula 111.
Tempestatis descriptio 130,131.
De tempestate, quam passus est in mari 17.
Nauis bona quę sit 29.
Solis Alexandrinis nauibus licet sipparum intendere, quod in alto habent 30.
Sylla et Carybdis 31.
Naturam ducem sequuntur Stoici 60.
Idem est beate uiuere et secundum naturam 60.
Summum bonum esse secundum naturam uiuere 63.
Natura minimum petit, naturę autem se sapiens commodat 7.
Naturę est enim potioribus deteriora submittere 40.
Nulli nos uitio natura conciliat etc. Quę bona contulit natura 45.
Non omne quod secundum naturam est, etiam bonum est. Omne autem bonum secundum naturam est 59.
Hoc enim demum perfectum est quod secundum uniuersam naturam perfectum est. Vniuersa autem natura rationalis est 62.
Numerus. Numerare me docet arithmetrica 84.
Vnum non numero, sed corporis natura, ut aer. Vnitas est sine commissura continuatio 92.
Arismetrica 38.
Necessitas magnum humanę imbecillitatis patrocinium est etc. 141.
Effugere non potes necessitates, potes uincere 13.
PLATO
Nauta. Minos naualibus fretus Atticę tributum imposuit. Improbat naues fugam paratas dicens quod uel leones his moribus usi ceruos
fugerent 281.
Vectigal nullum sit importandi. Peregrina, nisi necessaria, non ferenda ad urbem 303.
Natura. Quod est naturę opus? Naturę mens in coniuncta materia 352.
Numerus. Par numerus non scalinus , sed isoceles, id est non inęquilaterus, sed ęquilaterus 21.
Deus Theut apud Ęgyptios primus inuenit numerum et computationem, geometriam, astronomiam, talearum alearumque ludos et litteras. Octonario numero iustitia designatur 204.
Numerus denarius, centenarius, milenarius ad culpam luendam. Numerus septenarius 234.
Solidus numerus octonarius. Numerus duodenarius 235.
Numeri lineares, plani, solidi, oblongi. Numerus quaternarius 244.
Quinarius 246.
Numeri XII 288.
Arithmetica 323.
Numeri in se incorporei sunt 324, 327.
Siquis ab hominum natura numerum auferat, nunquam prudentes nos fore 325.
Duodecim 353.
Necessitas dea. Parcę Necessitatis filię 240.
Nominum uirtus 107.
Cratylus de recta nominum ratione 109.
Cratylus Astyanax, id est rex urbis. Hector, id est possessor. Mnesitheus, id est Dei memor. Agamemnon quasi agastos, id est mirabilis. Epinomi , id est perseurantia. Atreus quasi ateres, atrepton, ateron, id est indomitus, inexorabilis, noxius. Pelops a pelas, id est prope, et opsis, quod ad uisionem pertinet. Tantalus quasi talantaton, id est infelicissimus 110.
Eutychides, id est prosper. Sosia, id est Theophìlus seruator. Theophilus, id est deo charus. Theos, id est Deus a thin, id est natura currendi. Eo quod solem, lunam, terram, stellas, cęlum deos putarunt. Demones, id est intelligentes uel sapientes. Heroes, semidei ab erin dicti, quod dicere significat, quia facundi et ad disserendum promptissimi. Antropos , id est homo quasi anathron, id est contemplans, quę opopen, id est uidit. Psychi quasi anapsycon, id est respirando refrigerans uel quasi physechin, id est potentia, quę physim, id est naturam ochi et echi, uehit et continet. Politius autem psychi profertur. Soma, id est corpus. Vsia, id est essentia. Quidam hestiam nuncupant, alii osiam. Possidon Neptunnus, quasi posi, id est pedibus
desmon, id est uinculum habeat. Pluton quasi plutu, id est diuitiarum dator 111.
Sequuntur deorum planetarumque nomina. Item uirtutum. Virtus arete. Prauitas cacia. Aporia defectus. Calon pulchrum. Escron turpe. Item passiones animi. Itemalethia ueritas. Pseudos mendacium. Prima nomina deos posuisse. Item de ratione litterarum 115.
Idem homo fuisse putatur Mercurius Trismegistus et Moyses 435.
PROBLEMATA ALEXANDRI APHRODISEI
Numerus.
Octo, septem, decem 21. PROBLEMATA ARISTOTELIS Nauta.
Cur interdum nauigia, dum cursum agunt in mari quieto, repente absorbentur totaque ita pereunt, ut ne naufragium quidem fluitans usquam appareat 59.
Cur mare Ponti candidius quam Ęgei est. Cur mersi in mare diutius uiuant quam in fluuio. Cur aqua minus candeat mota. Homerus: Et flatis nigrescit pontus, eodem 59.
Qua de causa qui mari natant uentre salubriter euacuantur 60.
Cur urinantes spongias alligare auribus solent 71.
Cur aures urinantibus minus rumpuntur, si illis oleum instilauerint 71.
Numerus
denarius perfectus 49. PROBLEMATA PLVTARCHI
Nobilis. Quid est quod qui nobilitate pręstare uidentur, lunulas in calceis ferunt 80.
Numerus. Par, impar, quinarius 74.
Pythagorici parem numerum foeminam uocant, marem imparem. Octonarius numerus, nouenarius 82.
Nomen. Quid est quod maribus nono anno, foeminis octauo nomina imponere consueuerunt 82.
AVLVS GELIVS
Nobilis. Qui ex seruis nobilissimi philosophi euaserunt 15.
Cecilius poeta fuit seruus 32.
Prothagoras, acerrimus sophista, prius uecturas onerum corpore suo factitauit 33.
Ventidius Bassus ex humili et ignobili nobilissimus factus 89.
Nauta. Quid obseruatum in undarum motibus austro flante uel aquilone 20.
Nauium genera apud ueteres 62.
Transfretationem, transgressum et transgredi apud Salustium dici 63.
Sparta quibus naues insuunt 100.
Naturę uis rationem cogens 71.
Numerus. Mille hominum occiditur recte dictum est. Mille denarium in arca est. Cubus dicitur, cum omne latus eiusdem numeri equaliter in se se soluitur 8.
Septenarii numeri uis et facultas in multis naturę rebus animaduersa 24.
Pluria, compluria. /
Compluries Latine dicitur 38.
Quarto prętor signat tres ante factos. Quartum prętor, ter ante factus dicitur 55.
Quid sit numerus hemiolios, quid epitritos 111.
Nouum. Recentatur 93.
Nomen. Decretum, nequis unquam illum nominaret, qui Dianę Ephesię templum ob id tantum incenderat, ut se flagitio celebrem faceret 12.
Athenienses decreuerunt, ne unquam seruis indere nomen liceret Harmodii et Aristogytonis, qui Hippiam tyrannum interficere adorsi erant. Romani pręnomina patriciorum male de republica meritorum ob idque capite damnatorum statuerunt, ne cui eius gentis patricio inderentur 50.
Nomina rerum non positiua esee, sed naturalia 57.
De genere atque nominibus familię Portię 78.
VITĘ PLVTARCHI
Nobilis.
Eupatridę Athenis dicti 3 .
Themistocles
Themistocles Seriphio cuidam dicenti eum non sua, sed patrię gloria splendorem assecutum
- Vera, inquit, ais. At tamen neque ego, si Seriphius essem, ignobilis forem, neque tu, si
Atheniensis esses, clarus unquam fuisses 43 .
Non quo genere, sed qua uirtute quis sit, inspiciendum est 127 .
Nauta.
Sexdecimremis, quadragintaremis 101 .
Numerus
VIII stabilitatem et immobilitatem Dei potentię significare uidetur 5 .
Nomen.
Nomina diuersis de causis indi solita, id est a forma, a uirtute, a fortuna, a rebus
gestis, a moribus, a nascendi sorte 36 .
Hannibal ad Cannas cum Romanis conflicturus, cum
Giscon diceret admirabilem sibi uideri hostium multitudinem- Alterum , inquit, uidisse te
puto hoc admirabilius. Interrogante illo respondit Quod in tanta multitudine nemo sit, qui
Giscon appelletur 57 .
Duo Attenes eandem fortunam sortiti, duo Acteones, duo Scipiones. Troia ter capta
propter equos 142 .
LACTANTIVS FIRMIANVS
Naturam
nihil aliud esse quam Deum 37 .
Numerus.
Numerus dualis 194 .
LAERTIVS
Nobilis.
Thales diis gratias egit pro tribus: quod natus esset homo, non bellua, uir, non mulier,
Gręcus, non barbarus 6 .
Nobilitatis species IIII: a maioribus, a principatu, a rebus gestis, ab animi
ingenuitate 36 .
Antisthenes, cum sibi probro daretur, quod non esset ex duobus liberis genitus- Neque,
inquit, ex duobus luctatoribus, et tamen luctator sum
54 .
Diogenes nobilitatem ridebat et gloriam et huiusmodi
cętera, dicens malicię esse uelamenta 60 .
Epicurum non fuisse legitimum ciuem 99 .
Nauta.
Anacharsis, cum didicisset quattuor digitis esse nauis crassitudinem- Tantum, inquit,
morti propinqui sunt qui nauigant. Rogatus, quę nam securior esset nauis- Ea, inquit, quę in
portum uenerit 14 .
Diogenes laudabat qui nauigaturi essent et non nauigarent 56 .
Natura.
Zeno hominis finem ait consentanee secundum naturam uiuere. Natura alia communis, alia
proprie humanitatis 70 .
Humanę naturę ius utilitatis est signum, ut neque se inuicem lędant neque lędantur 110 .
Necessitas
quid fortissimum 6 .
Necessitati nec deos reluctari 10 .
Nomina
uarie per nationes rebus imposita ex uariis ingeniorum affectibus 105 .
QVINTVS CVRTIVS
Nobilis.
Agramme rex ultra Gangem potentissimus, cuius pater fuerat tonsor uix diurao
quęstu propulsans famem 55 .
Nauta.
Alexandri ad Oceanum nauigatio 60 .
Necessitas.
Ignauiam quoque necessitas acuit 23 .
Necessitas ante rationem est maxime in bello 41 .
Necessitas in aduersis efficatior quam ratio 46 .
POLIBIVS
Nauta. Romana classis CXX nauium; ex iis C quinqueremes. Quomodo Romani ad remigium exercebantur. Classis Romana capta in portu 6.
Munimenta nauium, quę coruos appellant. Septiremis Hannibalis. Classis Carthaginiensium capta 6.
Romani pelago
dominari incipiunt. Quinqueremes Romanę CCCXXX 7.
In classe Romana CXL milia hominum, in Carthaginiensi CL milia 7.
Pugna naualis 8.
Classis Romana CCC et L nauium. Romanorum classis post uictoriam tempestate uexata 10.
Classis naufragium 11.
In quinquaginta nauibus Carthaginiensium X milia militum 12.
Pugna naualis 14.
Romana classis tempestate quassata 15.
Inter Carthaginenses et Romanos semel quinqueremibus ex utraque parte amplius quingentis. Iterum non multo minus quam septingentis pugnatum 17.
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Nobilis. Scythię uetustatis argumenta 3.
Palmam uetustatis Egyptii Phrygibus concessere 13.
Quantum libera corpo ingenia cęteris pręstent prudentia 54.
Romulus et Remus primo pastores 67.
Ęgypti fabulosa uetustas 81.
Quomodo Amasis, cum ignobilis esset, ostendit se honore dignum 98.
Nobilem non locus facit, sed uirtus 132.
Fabia inuidens sorori, quod nobili locata esset, ipsa plebeio 196.
Decii uerba contra nobilitatem 238.
Volonum ignobilitas 281.
Pompeius satius sibi esse dixit ignobilem nasci quam nobilem, si semper in militari cura uersandum sit 362.
Maximinus princeps omnes suę ignobilitatis conscios occidit, ne ab iis obscuritas generis proderetur 441.
Cyneę testimonium apud Pyrrhum: Romę non ciues se uidisse, sed reges 456.
Nauta. Duo milia nauigiorum bello instructa. Camelli curribus impositas naues in Indiam usque per longa terrarum spacia deportarunt. Harundinaceę Indorum naues 5.
Neptunnus primus classem instituit 21.
De Argo naui 27.
Euphratis nauigatio 92.
MCCC triremes Xerxis et amplius 128.
Oraculum, quo Atheniensibus salutem in nauibus esse responsum est 128.
Scyllias urinator LXXX stadia sub aquis natauit 130.
Demetrii naues 243.
Instrumenta ad hostium
naues innectendas dicta corui 254.
Romani cum triremibus CCC
ac XXX, Carthaginienses CCCL 254.
Pugna naualis. Naufragium 255, 256.
CC quinqueremes. Quingentis quinque nauibus bellatum inter Romanos et Carthaginienses 258.
Penitet Catonem eo se naui uectum, quo pedibus ire potuisset 320.
Mille et septingentę naues sub Syllę imperio 354.
Cilices pyratę auratis rudentibus, purpureis uelis, remis argento munitis. Naues mille 357.
Venetorum nauale 372.
Octauii classis concrematur 398.
Octauii naufragium 441.
Necessitas. Vis et necessitas Atheniensium numina 132.
Nomen. Collatinus Tarquinius solo nomine suspectus et ob id exactus 102.
Ne in Manlia gente quisquam Marci pręnomen ferret 191.
Pompeius quando Magnus cognominatus 356.
Metellorum cognomina Creticus, Balearicus 362.
Cognomina a Commodo uanissime adoptata 433.
VALERIVS MAXIMVS
Nobilis liber III, caput IIII: De his qui infimo loco nati mendacio se clarissimis familiis inserere conati sunt, liber IX, caput XVI. Rex Thracię Codrus , ut ab Atheniensibus ciuitatem sibi datam cognouit- Et ego, inquit, illis meę gentis ius dabo, liber III, caput VII.
Necessitas. De necessitate, liber VII, caput VI. Quanta cogit experiri necessitas: seruos ad militiam coemi, ornamenta templi conflari, eodem.
CICERONIS OPVSCVLA
Nobilis. Responsum Themistoclis ad Seriphium 31.
Qui ad paternam gloriam plus addere studuerunt.
Nauis gubernatori reipublicę gubernator comparatur 33.
Scalinum 150.
Natura quid primum animantibus tribuat 73.
Duplex uis animorum atque naturę, altera in appetitu posita, altera in ratione 95.
Sua cuique tenenda natura, dum non sit uitiosa 98.
THVCIDIDES
Nauis. Trierarchę, triremium pręfecti 47.
PHALARIS
Nobilitas sola uirtus 17.
ORATIVS IN EPISTOLIS
Nobilem se ex ignobili factum iactat 20.
VERGILIVS
Nauibus contendunt ad cursum 109.
Neptunni comites. Nauigatio 121.
Naues Eneę in Nereidas conuersę 166.
PRIMA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Nobilis 137.
Amos pastor et propheta 76.
Numerus VII 5.
Ismahelis filii XII 6.
VII anno abundantia 10.
XLV, III, L, X 17.
XL 50.
XII 52 , 67.
VII, L, LXX. Decas. Hecatontas 69.
XL 91.
VII, VIII 105 .
Numerus impar 145.
XXn, XII, VIII, ffll 147.
VIII, IX 148.
L, VIII, XXX, XX 150.
IIII cornua, IIII fabri, IIII passeres, IIII uirtutes, IIII
Euangelia 153.
XXX 158.
/Iffluenti, ffll Euangelia 159.
VII, X 165.
VI, VII, XV 178.
L 196.
VII 196 .
VII, X 198.
CXC, XL, X, XXX 200.
VIalę 203.
V 215.
CLXXXV milia 220.
V, IIII, III, II 237.
VII, LXX 245.
1 mens, V sensus 259.
CLXXXV milia 269.
XVII 312 .
XXVIII, XXXVI, XV, CXX, CLIII 313 .
C 326.
LXX 372.
VII 373 .
X 379.
X, VII 379.
Nomina quibus indita ante quam nascerentur 5.
Esau, Edom, Seir 7,8, 62.
Hierobaal qui et Gedeon 31.
Nominum prophetarum interpretatio 39.
Benadab, nomen commune regum Syrię et Damasci 60.
Ob uirtutis auspicium indita uocabula 94.
Sem, filium Noe, uolunt fuisse Melchisedech 275.
Quędam nomine turpia, re honesta. Quędam econtra 284.
Nominum interpretatio 314.
Nominum portenta apud hereticos 321.
Nomina mutata signant rerum mutationem 365.
EX SECVNDA COMMENTARIORVM
Nobilitas in ignobilitatem uertitur ob peccatum 45.
Nautę, uectores, remiges, proretę 74.
Natura. In eos qui diuersas asserunt esse naturas in hominibus 125.
Iterum. Idem in dictione hereticus 221,224.
Numerus XV nunquam in bonam partem 39.
IX 66.
1, X, XII 77.
XXVII 79.
XII 82.
VII 96.
VI, V, VIII, II 98.
X, V, VIII, LX, XXX, C 99.
VIII, I, XXV, XVI, IIII, C cubiti 101.
XX, XI, I, VI, X, VII, XL, IIII, XXXIII, LXVI 102 .
VI, V, XX, LXX, XC, C 103.
Quadrangulus 104.
C, L, VII, VIII, XX, X, 1105.
II milia, XII milia, CCC, XXX, D, L 106.
1, II, IIII, V, XII, XIIII 118 .
VI 116.
XL, XXX 117.
CLIII genera piscium 119.
XXV, X 121.
LXX, CCCCXC 133.
LXII 134 .
VII 156 .
Fructus C, LX, XXX 157.
III, VII, IIII 184 .
II 187 .
VII 188 .
CCC 188.
XV 194.
VII, VIII 305.
VIII 323 , 324.
XII 328 .
VIII, LXXX, LXXXIII 380 .
XLII 384 .
LXX, LXXX, VII, VIII, XV, III 389 .
IIII, X 392.
II 394 .
VII, XV 419.
XV, VIII, VII 436 .
Nomen. Esau, Seir, Edom 68.
Pro Dario. LXX Artaxerxem interpretati sunt 129.
Ambigit de Zacharia, filio Barachię 173.
Non mirum est Hebrea nomina ad similitudinem Gręcorum et Romanorum casuum declinari 251.
Nomina Salomonis 289.
Nabuchodonosor. Locusta 307.
Dauid. Asaph. Filii Chorę, Heliseus 380.
Iesus Naue 436.
IOSEPHVS DE ANTIQVITATE IVDEORVM
Nomen. Cleopatra in Ęgypto 86.
EVSEBIVS DE PRĘPARATIONE
Nominum impositio apud Hebreos 70.
Hector, Agamnemon , Horestes 71.
Natura bonum suadet, a malo dehortatur 34.
Natura. Ratio 37.
Natura brutorum 38.
Quod natura non est genita 46.
Nauim inuenit Athlas , Sydonii triremem 65.
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Nobilis. Varro inde esse dixit, ut se homines diis genitos mentiantur 17.
Naturalaudatur, uitium uituperatur 85.
Vitium nocetnaturę. Natura non est Deo contratia. Natura irrationalium 85.
Numerus senarius perfectus 83.
XI peccatum significat, X Legem. XII 115.
VII 130.
ORIGENES
Nobilis. Tribus Leui ex qua sacerdotes, Iuda, ex qua reges 27.
Plus est pro primogenito assumi quam primogenitum nasci 94.
Numerus. Quare dies una et non prima in Genesi 1.
C 6. 16.
XXX, I, L, CCC 6.
CX 20.
ffl 14.
X 26.
III 33.
III 36.
III, VII, X, XXVIII 44.
VII, V, 57.
VH, VIII 73.
III, VII 75.
X 85.
XII, VI 86.
V, C 91.
XX 92.
XXII, CCLXXIII 95.
XXV,I 96.
L,D,Vn,L,LXX 97.
VII 100 .
XL 101 .
X 107 .
Numerus 118.
Omnia ad monadem rediguntur. Trinitatis sacramentum 130.
V 131.
VII 134 .
D, L 138 .
XLII 141 .
XII, LXXII 143 .
VII, VI 159 .
VI 177 .
CCC 181.
Nominum mutatio 137.
HIGINVS
Nauis.
Argo 6 .
HERODOTVS
Nobilis.
Ęgyptii hominum primi 18 .
Quomodo Amasis, rex Egypti, se honorandum monstrauit, quamuis esset humili genere natus 35 .
BASILIVS MAGNVS
Quęre alphabetum in fine eius operis.
PLINIVS
Oratio. Miletus ex qua Cadmus qui primus prosaicam orationem condere instituit 6.
De uoce et cantu luscinię multiplici. Auium loquatiores quę minores. Cresi filius in crepundiis semestralis est locutus. Quando chartę usus est pugilarium 138.
Libri cedrati. Sybilla ad Tarquinum libros tris attulit: duos igni cremauit ipsa, tertius arsit cum Capitolio 139.
Gallinaceis ipsis circulo e sannentis addito collo non canunt 285.
Auium cantus compescitur dracone picto 332.
Cyzici turres VII numerosas uoces reddunt. Gręci uocant echo 341.
Olympię in porticu, quam eptaphonon appellant- septies eadem uox. Vetustioribus uitibus uinum melius, [nouellis] nouellis copiosius 159.
Ocium. Arbores quę fructum non ferunt 158.
Nihil est in opere naturę, quod non exemplo dierum noctiumque aliquas uices feriarum uelit 174.
Exprobratio putantium: Falcem a cucullo in uite deprehendi 187.
Pyramides factitarunt reges Ęgypti, ne plebs esset ociosa 240.
Opus imperfectum. Apelles Venerem Cois morte pręuentus non perfecit nec quisquam post eum 331.
Opera artificum in admiratione imperfecta 333.
Honos. Thracię Caię siue Suffecię statua decreta, quod campum Tyberinum gratificata ea esset populo 319.
STRABO
Oratio. Concionante aliquo silentium summum obseruabant Belgę 81.
Eum esse sermonem optimum qui uoluntatem moeroremque ex animo eximeret 237.
Honos. Primus locus natu maiori datur etiam inter barbarissimos 65.
Demetrii statuę CCC conflatę 159.
Albani honori habent senectutem
199.
Senectus, nisi prudentia affuerit, contemptui est 271.
VALERIVS MAXIMVS
Oratio. Dixisse aliquando penituit, tacuisse nunquam 65.
Ocio utilius negocium 64.
EMILIVS PROBVS
Orationis ubertate et eloquentia aduersarii uictus est exilioque mulctatus 8.
Hipponicus Gręcię eloquentissimus 13.
Thebanorum disertissimus 32.
Ornatus. Vestibus humilis et obsoletus 38.
/
Honos. In pictura inter primos positus 3.
Statuę CCC ei erectę. Oleaginis corona donatus 18.
Statua propria uictoris 24.
Statua Thimoteo data 25,
Quod pluris est habitus quam cęteri ob id in inuidiam incidit sic! 27.
Coronis statuisque ipse, liberi uero eius agro donati 35.
Obedientia. Obedire maluit quam uincere 37.
Victor mulctatus, quia iniussu publico pugnauit 34.
Veterani dicto non audientes 41.
Qui imperatori non obedierant, dispalati a paucis cęsi fugatique sunt 11.
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIBVS
Oratio. Tiberius Gracchus periculum deditionis eloquentię gratia effugit 25.
Mithridates L gentium ore loquebatur 31.
Honos. Cecilię uirgini statua equestris in foro posita est 7.
Coriolano a patrię pernicie a mulieribus reuocato templum Fortunę muliebri constitutum est 9.
APOPHTEGMATA PLVTARCHI
Oratio grauis 5.
Tacere iuratus scripsit 18.
Quem uerbo laudas, re adiuua 20.
Sermo breuis 24.
Eloquentia inanis 25.
Verbis paucis utens 27.
Verba temeraria 28.
Orator clamosus claudo sìmilis 47.
Eloquentię parum, sed multum fidei. Verba ex tempore facere noluit Cicero 48.
Tacere tutissimum 50.
Verba sapientis attentius ausculta 51.
Facere bene quam dicere pręstat 20.
Non contendas ultra, cum confutatus sis 33.
Qui parua uerbis auget 54.
Qui laudat uel uituperat, qualis sit, attendas non minus quam qualis ille de quo habetur sermo. Orator bonus rem ęquat uerbis 63.
Loquacitas fastidio est uiro graui 66.
Ignauus de fortitudine loquens ridetur 67.
Loquax et uerbosus. Bene loquitur, sed non apto tempore 68.
Verba tua ciuitatis indigent 75.
Loqui bene et non facere parum prodest 76.
Parco utens sermone 79.
Oratio prolixa odiosa auditori. Vox hoc est, et aliud nihil 80.
Oratio rerum optima 81.
Orationis prolixitas irrisa. Idem 82.
Qui loquitur non apto tempore 83.
Tempus tacendi, tempus
loqueni 85.
Inter hominis uocem et pecudum 86.
Silere stultus non potest 87.
Verba sine auctoritate■- corpus exanime 92.
Orator uerbosus 94.
Vanus est qui, quę nouit, interrogat. Orator senex 19.
Oratio non repetitur tardius aduenienti 88.
Honos. Honorandi maiores 78.
Ephori non assurgunt regibus 83.
Honos mediocris melior 90.
Legatum mulctauerunt, quod Antigonum regem appellasset 91.
Veneranda senectus 93.
Idem 94.
Honesta sciunt Athenienses, sed honestis soli utuntur Lacedemonii 93.
Honorandi maiores 96.
Honor alteri, alteri debetur amor 16.
Honor uirtutis etiam desides excitat 20.
Magistratus non semper eidem deferendus 40.
Maiestas et amor non conueniunt 35.
Primatum quanti faciendum 49.
Magistratibus princeps obediat 59.
Dignitas uirtutem testatur 68.
Honos mediocris eligendus 90.
Obedientia militum duci facit fiduciam 36.
Parere principi melius quam hostem ferire 95.
Illa urbs diu seruatur, in qua non tam nouit princeps imperare quam ciues obedire 90.
Occasio non amittenda 23.
Occasionem pręterire ne sinas 34.
Ocium 6.
Idem 7.
Ociosus sine ocio 7.
Ociosi et segnes 35.
Ocii damnatus 85.
De ocioso. Num manibus caret? 98.
Ociosos et molles domo elimina.
Opus dignum non occultandum 4.
Ornatus corporis. Comam nutri 26.
Comam nutrire sumptus minimus 27. Idem 74.
Idem 79.
Idem [76p 79.
Ornatus mollis 12.
Ornatus bonus intimus, non extimus 14.
Vestitus moderatus 28.
Vestis excellens non addit fortitudinem 63.
STRABO
Ornatus. Barbararum mulierum ornatus 69.
Massagetę uestiti cortice arborum 203.
Germani itidem 272.
FABIVS QVINTILIANVS IN DECLAMATIONIBVS
Ocium in grande facinus quandoque prorupturum 85.
TVLLIVS IN TVSCVLANIS
Oratio. In eos qui, cum docti sint, negligunt sermonis nitorem 89.
Effectus eloquentię audientium approbatio 107.
In philosophos qui ornatum orationis non admittunt 108.
Oratorem irasci minime decet, simulare non dedecet 137.
Ocium. Pigritia est metus consequentis laboris 131.
Honos alit artes et gloria 89.
Honoris contemptio 125.
Caius Lelius, quia bonus, non ipse repulsam passus consulatus, sed populus 150.
Caius Lelius semel consul, Cinna pessimus quater.
TVLLIVS DE FINIBVS
Oratio. Lucillius doctorum indicium reformidans Tarentinis ait se et Consentinis scribere 2.
Latina linqua locupletior quam Gręca. Stoicorum subtile disserendi genus 38.
Zeno, Stoicorum princeps, nouorum nominum inuentor magis quam rerum. Legendi auiditas in Marco Catone 39.
Stoicorum breuia et acuta argumenta 43.
Peripateticorum dicendi ratio non satis acuta 46.
Heracletus dictus Scotinos, quia de natura nimis obscure memorauit 16.
Dicendi exercitatio duplex 54.
Disserendi ratio. Quibus constet ratio et oratio? Inueniendo et disserendo. Contra Zenonem nouorum uerborum inuentorem 64. Quo in loco ad strepitum fluctuum declamauit Demosthenes 66.
Honos. Atomi inanes imagines quę idola nominant 4.
Statua Crisippi in Ceramico 8.
BEATVS HIERONYMVS IN PARTE PRIMA
Oratio. Hirundinem in domo non suscipiendam, id est garulum hominem 151.
Eloquentię ratio minus habenda in ea doctrina, quę
spectat ad uniuersos 155.
Dictandi genera multa 157.
Pisonianum uitium est loqui nescire, tacere non posse 160.
Verbum ociosum est illud quod non ędificat 187.
Verba diuina tonitruus 192.
Metcha interpretatur Scripturarum dulcedo 193.
Pauli apostoli non uerba, sed tonitrua 156.
Obedientia Abraham 180.
Orthodoxa. Expositio symboli per Ruphinum 21.
Quare dicimus; Credo in Deum, in Iesum, in Spiritum Sanctum; deinde dicimus: Ecclesiam, et non: In Ecclesiam 7.
Qui libri cannonici , ecclesiastici, apochriphi . Expositio symboli per beatum Hieronymum 10.
Expositio fidei Niceni concilii. / Fides rerum inuisibilium 17.
De fide et conuersatione Christiana 18.
De fide 21.
Quomodo cum Christo unum corpus efficimur credentes in eum 51.
Fides perfecta 64.
Ex fide Christi iustificamur, non ex operibus Legis 8.
Fides operibus indiga 192.
Homo quomodo creatus et ex quibus compositus 19.
Homo ad immortalitatem conditus 19.
Homo factus ad imaginem Dei 95.
Hospes eram, et non suscepistis me 147.
IDEM IN PARTE SECVNDA
Oratio. Vox suauis contra uerbum ociosum 47.
Qualis debeat esse uirginis sermo 179.
Sermo moderatus et parcus 188.
Verbum ociosum est illud quod sine utilitate dicentis et audientis profertur 231.
Stultiloquium quid sit. Quod non iocando locuti sint sancti homines 299.
Honos. De parentibuus honorandis sermo 129.
Irreuerens filius confundetur. Quanto sit periculosius pręesse quam subesse 151.
Honora patrem tuum, si te a uero Patre non separat 191.
Indignior fit dignitas, quando ab indignis possidetur 265.
Sedulitas et officium filię erga matrem 275.
Qui sunt magis honorandi 303.
Ornatus corporis dedecet anciilam Christi 128.
Clericus ornatum et sordes pariter fugiat 132.
Quales ornatus requirit Dominus?
Virtutum. Ornatus mundanus contemnendus 159.
De ornatu in epistola beati Petri apostoli 160.
Ornatus sęcularium foeminarum 171.
Ornatus muliebris 189.
Ornatus uiduarum impudentium 199.
Hilarion capillum semel in anno, in die pasche totondit 237.
Hospitalitas. Abraham et Loth angelos susceperunt 134.
Onesiphorus Paulum apostolum. Quo affectu inuitandi sunt hospites 214.
Idem 235.
Hospitalitas Abraham 266.
Ocium. Mater omnis peccati ociositas 150.
Nullo unquam detur ocio animus 155.
Nihil ocio deterius 181.
Obedientia Abraham et Isaac 19.
Obedientia melior quam uictima 123.
Machabeus, ut obediret matri, mori non timuit 130.
Esto subiectus pontifici tuo 131.
De obedientia 149.
Item 218.
Lex contra eos qui sacerdotibus non obediunt 201.
Obediens pręposito monasterii 215.
Obedientia prudentia niti debet 296.
Ad obediendum debemus accendi propter Deum 303.
Orthodoxa fides. Vbi fuerint duo uel tres in nomine meo congregati, in medio sum eorum 23.
Moyses et Aaron ad Aquas Contradictionis dubitarunt; ideo non intrarunt Terram Promissionis 50.
Fidei et iustitię opera necessaria. Fides centurionis in Euangelio 193.
Fides secundum Apostolum 234.
Fides per dilectionem operatur. Iustus ex fide uiuit 288.
Fides sine operibus mortua est 305.
Odores. Myrrha, stacte, cassia, aloe, gutta. Compositio unguenti 23.
Homo exterior et interior 16.
Tres differentię in hominibus 40.
De interiore homine et inuisibili 114.
Muli, equi, porci, lupi, oues, pisces, id est homines. Quę uita hominis interioris. Naturę humanę bonum et dignitas hominis 174.
Homo anima et corpus 208.
Absque notitia sui creatoris omnis homo pecus est 257.
BIBLIA
Oratio. Dominus confudit linguas ędificantium turrim Babel, et cessarunt ab incepto 2.
Iussi dicere seboleth dicebant chebolet, et si
deprehensi esse de tribu Ephraim, iugulabantur 37.
Iob: Non inuenietis in lingua mea iniquitatem 102.
Cum uix paruam scintillam sermonis eius audierimus, quis poterit tonitrum magnitudinis eius intueri? 105.
Plenus sum sermonibus et coarctat me spiritus uteri mei. En uenter meus quasi mustum absque spiraculo 107.
Vnum locutus sum, quod utinam non dixissem 108.
Vaniloquentia. Psalmus XI 109 .
Eloquia Domini. Psalmo eodem. Sermo. Psalmus XXXVI 111 .
Cantabiles mihi erant iustifìcationes tuę. Psalmus CXVIII 120 .
Narrauerunt mihi iniqui fabulationes, sed non ut lex tua. Voluntaria oris mei beneplacita fac. Psalmo eodem 120.
Peccans per lapsum linguę. Moyses et Aaron perlinguę lapsum peccauerunt. Psalmus XL 124.
Loquens iusta, non praua neque peruersa. Os bilinguę detestatur Dominus. Mors et uita in manibus linguę. Prouerbia XVIII. Sermo. Tempus tacendi, tempus loquendi. Sermo iterum 127.
Sermo iterum. Effutiens intemperanter. Sermo bis. Responsio mollis. Sermo durus. Sermo sapientis et stulti. Sermo sexies 128.
Sermo bis. Verbosus. Sermo bis. Bilinguis bis. Respondens antequam audiat. Sermo. Sermo sapientis 130.
Sermo insisipientis. Responsio recta. Sermo in tempore. Lingua mollis. Loquax effrenis. Stulto dissimiliter respondeas. Parabola in ore stultorum. Lingua fallax. Os lubricum 131.
Totum spiritum suum profert stultus, sapiens differt et reseruat in posterum. Promptus ad loquendum. Os suum aperuit sapientię, et lex clementię in lingua eius 132.
Tempus tacendi, tempus loquendi. Ne temere quid loquaris. Pauca et considerate loquere de Deo. In multis sermonibus inuenitur stultitia. Verbis tempera 133.
Orationis finis. Verba sapientum audiuntur in silentio plus quam clamor principis inter stultos. Sermo sapientis. Sermo stulti 134.
Verba sapientum sicut stimuli 135.
Sapientia aperuit os mutorum, et linguas infantium fecit disertas 139.
Promptus lingua et remissus opere. Sermo sensati. Verbum dulce multiplicat amicos et mitigat inimicos, et lingua eucharis in bono homine abundabit. Noli esse uerbosus 142.
Sermo sapientis. Linguosus et in uerbo temerarius. Audi et responde, et ne interrumpas
loquentem. Beatus uir qui non est lapsus uerbo. In medio ecclessię aperiet os eius et adimplebit eum etc. Sapientia in ore fideli abundabit. Antequam loquaris, disce 144.
Qui odit loquacitatem, extinguit maliciam. Ne iteres uerbum nequam et durum. A facie uerbi parturit fatuus tanquam gemitus partus infantis. Sagitta infìxa femori canis, sic uerbum in corde stulti. Quis est qui non deliquerit in lingua sua. Tacens et loquens in tempore. Verbosus. Sermo 145.
Sermo fatui. Sermo sapientis. Notus a longe potens lingua audaci. Narratio fatui quasi sarcina in uia. Nam in labiis sensati inuenietur gratia. Os prudentis quęritur in ecclesia. Verba insensati. Labia imprudentium stulta narrabunt, uerba autem prudentium statera ponderabuntur. In ore fatuorum cor illorum, et in corde sapientium os illorum. Cum stulto non multum loquaris. Musica in luctu importuna narratio 145.
Peccans lingua. Indisciplinosa loquella. Qui lingua sua non est
lapsus. Mulier linguata 146.
Ex uerbis apparet cogitatio cordis 147.
/Tempus loquendi. Bilinguis. Verbis tuis facito stateram. Attende, ne labaris in lingua. Sermo peccantium 147.
Vbi auditus non es, non effundas sermonem. In medio magnatorum loqui non pręsumas, et ubi sunt senes, non multum loquaris. Adolescens loquere in tua causa uix cum necesse fuerit 148.
Verbum nequam immutabit cor. Qui sophistice loquitur, odibilis est. Lingua suauis 149.
Dedit mihi Dominus linguam mercedem meam, et in ipsa laudabo eum 151.
Vir pollutus labiis ego sum. Calculo tetigit os meum et a peccato mundauit 153.
Cor stultorum loquetur scientiam, et lingua balborum uelociter loquetur. Apostoli 158.
A, a, a, Domine Deus, ecce nescio loqui quia puer ego sum, et Dominus tetigit os meum etc. 167.
Tu scis quod egressum est de labiis meis, rectum in conspectu tuo fuit 172.
Audiui uocem post me commotionis magnę etc. Ecce ligabunt te, et eris mutus. Deinde aperiam os tuum, et loqueris ad eos 184.
Vox sermonum eius ut uox multitudinis 199.
Ocium. Eunucus non intrabit in ecclesiam Dei 28.
Vade ad formicam, o piger. Ocio uacans bis 127.
Ocium quinquies. Piger 128.
Piger
sexies 130.
Piger. Pigri ager. Piger 131.
Ocium 132.
Ocium redigit ad paupertatem 133.
Pigritia et lassitudo 134.
Promptus lingua et remissus opere 142.
Melior est qui operatur et abundat in omnibus quam qui gloriatur et eget pane 144.
Piger ad opus bonum 145.
Multam maliciam docuit ociositas 148.
Circumędificauit aduersum me, ut non egrediar; aggrauauit compedem meum 182.
Iniquitas Sodomę ocium et impietas 187.
Honor. Sem er Iaphet operuerunt pudenda patris Noe, Cham irrisit. Hunc maledixit, illos benedixit 2.
Fratres capitali odio exarserunt in Ioseph, quia se pręferendum eis somniasse dixerat 6.
Parentes timete 17.
Coram cano capite consurge 18.
Gedeon uolentibus filiis Israel ipsum dominari eorum non acquieuit etc. 36.
Saul, cum sortitus esset regnum, latuit, sed inuentus adductusque suscepit 43.
Samuel exposuitlegem regni 43.
Ioabiam expugnaturus urbem Rabbat, uocauit Dauid mallens regi quam sibi dari uictorię laudem 51.
Assuerus sedens in solio extendit uirgam, et Hester regina accedens summitatem illius osculata est. Aman inuitus honorauit Mardocheum iussis regis urgentibus et pedes ante ipsum equo uectum cucurrit uoce contestans sic honorari regis amicos 98.
Quare Mardocheus noluit adorare Aman 100.
Qam multi honorati a principe in superbiam uersi insidiari ei incipiunt 100.
Ad dignitatem ecclesiasticam promotus. Psalmus XXVI 110.
Impiorum honor cito deficit. Honor iniustorum. Psalmus XXXVI 111.
Homo, cum in honore esset, non intellexit. Psalmus XLVIII 112 .
Mihi nimis honorificati sunt amici tui, Deus. Psalmus CXXXVIII 124.
Ne des alienis honorem tuum 126.
Honor 128.
Honor tributus sapienti 131.
Qui stultus apparuerit , postquam exaltatus est 132.
Sicut qui thesaurizat, ita qui honorificat matrem suam. Qui honorat patrem suum, iocundabitur in filiis etc. Parentibus quasi dominis seruiendum. Honor patris filii gloria. Seni humilia animam tuam et magnato caput tuum 141.
Noli quęrere ab homine ducatum neque a rege cathedram honoris. Honora patrem tuum, et gemitus matris tuę ne obliuiscaris 142.
Ne in uestitu uel
honore extollaris; sępe
insuspicabilis portauit diadema 144.
Hora surgendi non te tristes 148.
Dominus ad Hieremiam prophetam inquit: In gentitibus dedi te. Respondit: Nescio loqui- ne, si statim ad officium accederet, pręsumere uideretur. Accessit tandem a Domino confortatus, cum tetigisset os eius ac dixisset: Ecce dedi uerba mea in ore tuo 167.
lonathas honoratus apud Alexandrum regem 221.
Menelaus ambiens sacerdotium e turri pręcipitatur iacuitque insepultus 228.
Ornatus. Ruth ornatur, ut nubat Booz 40.
Absalon fugiens hęsit implicatis arbori capillis. Ornamento quidem formę erat coma, sed uitę finem accelerauit pendentemque dominum lanceis obiecit inimicorum 53.
ludith exuit se uestimentis uiduitatis, lauit corpus et unxit. Compsitque se omnibus ornamentis, Dominus quoque decorem illius auxit, quandoquidem ea res non libidini, ser uirtuti parabatur 95.
Mulierum uestrarum superbia deiicietur lasciuientium et luxuriantium in superfluis ornamentis 152.
Cum uestieris te coccino, cum ornata fueris monili aureo et pinxeris stibio oculos tuos, frustra componeris: contempserunt te amatores tui, animam tuam quęrent 168.
Ecce uenerunt quibus te lauisti et circuOnHinisti 1 stibio oculos tuos, et ornata es mundo mulieri 189.
Obedientia. Noe obediuit, et seruatus est 1.
Abraham, ut obediret Deo, filio non pepercit 4.
Si feceris omnia quę loquor, inimicus ero inimicis tuis etc. 19.
Si custodieris pręcepta Domini et feceris, quot bona consequeris, uide 26.
Seruantibus mandata promittit ubertatem campi, non seruantibus autem minatur contraria 27.
Si pręcepta Dei audieris, benedicetur tibi etc. 29.
Dixerunt se paratos obedire losue sicut ante Moysi 30.
Iosue commemorat populo beneficia Dei et insuper alia sperare iubet, si custodierint legem; sin uero contrafecerint, funditus delendos denunciat 34.
Saul sine sacerdote obtulit holocaustum, et ait Samuel: Si Domini pręcepta seruasses, Dominus confirmasset regnum tuum in sempiternum etc. 44.
Melior obedientia quam uictimę. Ex primo XV. Samuel, ut impleret pręceptum Domini, Agag, regem Amalech, in
frusta concidit 44.
Samuel apparens Sauli mala quę illum consecutura erant, prędixit, quoniam non obediuit uoci Domini parcendo Amalech 48.
Longeuitatem Salomoni promisit Deus, si sibi obediens fuerit. Iterum pollicetur habitare in medio populi et non derelinquere eos 56.
Si in pręceptis meis ambulaueris, ero tecum et tradam tibi Israel 58.
Dixit Dominus Iehu regi Israel: Quia omnia, quę erant in corde meo fecisti contra domum Achab, filii tui usque ad quartam generationem sedebunt super thronum Israel 65.
Dominus per prophetam ad Iosiam minatur se deleturum populum propter perfidiam et inobedientiam, ipsum autem, quoniam audierit uerba Legis et perterritum sit cor eius et fleuit, collecturum ad patres suos in pace, ne uideat mala uentura super Hierusalem 68.
Amasias obediens uerbis uiri Dei percussit parua manu copias filiorum Seyr 80.
Filii Israel captiuos duxerant de Iuda CC milia utriusque sexus. Coarguit eos Obeded propheta, et restituerunt eos 80.
Viri Iuda et Beniamin penitentes de peccato et obedientes Esdrę et [Sodochie] Sechenię repudiarunt uxores et natos earum, quia alienigenę erant 85, 90.
Suscipite disciplinam, nequando irascatur Dominus. Psalmus II 108.
loseph, obedientię exemplum, mori maluit quam inquinari. Obediens replebitur bonis , inobediens corruet in malum. Psalmus LXXX 115.
Ipsi obediendum, ne iratus deneget nobis terram uiuentium. Psalmus XCIIII 117.
Moysi et Aaron locutus est Dominus, eo quod obedierint preceptis eius. Psalmus XCVIII 117.
Deus multa beneficia contulit populo Israel, uolens ut custodiant iustificationes eius et legem requirant. Psalmus CIIII 118.
Da, ut custodiam legem tuam. Psalmus CXVIII 120.
Leuaui manus meas ad mandata tua. Mandata tua quęsiui. Inclinaui cor meum ad faciendas iustificationes tuas propter retributionem. Dilexi mandata tua etc. Psalmo eodem 120.
Petit, ut Dominus se doceat obedientiam. Psalmus CXLII 124 .
Gladii ancipites, quibus compellimur obedire Ecclesię. Psalmus CXLIX 125.
Audi disciplinam patris et legem matris, id est Dei et Ecclesię. Qui me audierit, absque terrore requiescet etc.
Ne obliuiscaris Legis: precepta custodi 126.
Beati qui custodiunt uias meas, dicit Dominus. Obediens 127.
Obediens. Obedientia 128.
Obediens in malo. Obediens mandatis 130.
Obediens patri et matri 131.
Legem seruans. Qui custodit legem, beatus est. Principi obsequentes 132.
Melior obedientia quam uictimę 133.
Qui custodit pręceptum, non experietur quicquam mali 134.
De creaturis Deo obedientibus. Nullus permansit in mandatis Domini, et derelictus est 141.
Si uolueris mandata seruare, conseruabunt te, et in perpetuum fidem placitam seruare 144.
De obedientia mandatorum. Qui audit me etc. 146.
Sapiens non odit mandata. Sacrificium salutare est attendere mandatis et discedere ab omni iniquitate 148.
Omnia obediunt Deo 150.
Si me audieritis, bona terrę comedetis. Si nolueritis, gladius deuorabit uos 151.
Vtinam attendisses mandata mea etc. 162.
Audite me duro corde 161.
Obedientes protecti ab inimicis 167.
Audite uocem meam, et ero uobis Deus, et uos eritis mihi populus 169.
Rechabitę obedientes patri, Iudei non obedientes Deo 177.
Sollicitus ambula cum Deo tuo 209.
Nicanor fugiens confitetur Iudeos a Deo protegi, eo quod parerent legibus ab ipso constitutis 227.
Opus dignum ędificatio templi per Salomonem 47.
Reędificatio per Zorobabel et Iosue cępta et biennio intermissa inuidia Samaritarum 84, 89.
Operatio 128.
Opera magnifìca, domus, uineę etc. uanitas et afflictio animi 133.
Omne opus corruptibile in fine deficiet, et qui illud operatus ibit cum illo. Et omne opus electum iustificabitur, et qui operatur illud, honorabitur in illo 144.
Omnia opera Domini bona. Omnia enim in tempore suo comprobantur 149.
Homo. Qualiter formatus 1.
Omnia ei subiecta 2.
Homo nascitur ad laborem 101.
Et me sicut et te fecit Deus, et de eodem luto ego quoque formatus sum 107.
Cogitationes et consilia hominis incerta. Psalmus XXXII 111 .
Domine, quid est homo? Psalmus CXLIII 124 .
Quid inter Deum et hominem. Psalmus CXLV 125 .
Fecit Deus hominem rectum, et ipse se infinitis miscuit quęstionibus 134.
Deus creauit hominem inexterminabilem et ad imaginem
similitudinis suę fecit illum 137.
Deus, qui sapientia tua constituisti hominem, ut dominaretur creaturę, quę a te facta est, et iuste uiueret 138.
De creatione hominis et eius dignitate. Omnes homines terra et cinis 144.
Ordo et consilium 131.
Hospitalis. Loth post homines angelos meruit suscipere, et hospitii sanctitatem preposuit pudicicię filiarum 3.
Aduenam non contristabis 13.
Aduenam dilige quasi indigenam 18.
Amate peregrinos, quia et
ipsi fuistis aduenę in terra Ęgypti 27.
/ Peregrino qui intra portas tuas est da ut comedat aut uende ei 27.
Senex de monte Ephraim Leuitam cum uxore suscepit hospitio in Gabaa; inferentibus impiis hospiti uim, filiam uirginem offerens eum liberare cupiebat, simul ut illi leuius peccarent 39.
Mulier Sunamitis Heliseum prophetam solita erat suscipere domi suę. Ob id precibus eius a Deo impetrauit prolem iariì marito sene. Idem puerum illi mortuum suscitauit 62.
Foris non mansit peregrinus, hostium meum uiatori patuit 106.
Ęgypti hospites in seruitutem redigebant 141.
Vita nequam hospitandi de domo in domum 147.
Aduenam calumniati sunt 189.
Diuidetis uobis et aduenis qui accesserint ad uos, et erunt sicut indigenę inter filios Israel 195.
Obstinatio. Ego indurabo cor pharaonis, et ipse non audiet uos. Pharao patitur ranas, cyniphes, muscas, ulcera, grandinem, locustas, tenebras, mortes primogenitorum, nec tamen mollitur, donec submersus simul cum suis periit 10.
Dominus ad Moysen: Ascende ad terram quam promisi patribus. Ego non ascendam tecum, quia populus durę ceruicis est etc. 14.
Si me non audieritis, uisitabo uos in egestate etc. Si nec sic audieritis, septuplum addam etc. 19.
Hieroboam a uia sua pessima non recedente, domus eius dirrepta est de superfacie terrę 59.
Dicente Domino per prophetam ad Israel: Reuertimini a uiis uestris pessimis, non sunt reuersi. Hinc traducti sunt in Assyriam 67.
Cor eius indurabitur tanquam lapis et stringetur quasi malleatoris incus 108.
Obstinatis flagella multa. Psalmus XXXI 110.
Obstinatus ore laudat, opere
contradicit. Psalmus LII 113.
Aspis obturans aures. Psalmus LVII 113.
Coagulatum est sicut lac cor eorum. Psalmus CXVIII 120 .
Vocaui, et renuistis. Ego quoque in interitu uestro ridebo 126.
Incorrigibilis 127.
Obstinatus 130.
Emendationis desperans 131.
Obstinatus et blasfemus 137.
Qui autem ludibriis et increpationibus non correpti sunt, dignum Dei iudicium experti sunt 139.
Cor durum habebit malum in nouissimo 141.
Expectaui, ut faceret uuas, et fecit labruscas. Ideo auferam sepem eius, et erit in dirreptionem 152.
Audite et nolite intelligere, ne conuertantur et sanem eos 153.
Puer centum annorum morietur, et peccator centum annorum maledictus erit 166.
Excidium Iudę et Hierusalem propter obstinationem. Ęs et ferrum uniuersi corrupti sunt etc. Dominus proiecit illos 168.
Vetatur Hieremias orare pro populo in malicia obstinato. Quare auersus est populus iste auersione contentiosa etc. 169.
Iterum uetatur orare. Si mutare potest Ęthiops pellem suam etc. 170.
Interfeci et perdidi populummeum, et a uiis suis non sunt reuersi 171.
Penitentiam agenti promittit bonum, obstinato autem etiam quod promiserat non dabit, sed e contra malum super aliud 172.
Negligentes legem subduntur inimicis 174.
Permansit gustus eius in eo, et odor eius non est immutatus propterea. Ecce dies ueniunt, et confundetur Moab 180.
Non dabunt cogitationes suas, ut reuertantur ad Dominum Deum suum. Quia spiritus fornicationum in medio eorum, super eos effundam quasi aquam iram meam 202.
Computruerunt iumenta in stercore suo, demolita sunt horrea etc. 204.
Qui nec flagellati uolunt conuerti ad Dominum. Domus Israel cecidit et non adiiciet ut resurgat 205.
In tempore illo scrutabor Hierusalem in lucernis, et uisitabo super uiros defixos in fecibus suis, qui dicunt in cordibus suis:
Non faciet bene Dominus et non faciet male 211.
Percussi uos uento urente et aurugine et grandine omnia opera manuum uestrarum. Et non fuit in uobis qui reuerteretur ad me, dicit Dominus 212.
MATTHEVS
Obedientia. Discipuli iussi dare panes turbę, nihil sibi reliqui fecerunt magis Dominum quam famem timentes XIIII.
Iussus operari in uinea dixit se ire nolle, mox tamen iuuit XXI. Iesus ad Patrem: Verum tamen non sicut ego uolo, sed sicut tu XXVI,
Quicunque fecerit uoluntatem Patris mei qui in cęlis est, ipse meus frater, soror et mater est XII.
Hospitalitas. Qui uos recipit, me recipit etc. X.
Qui susceperit unum paruulum talem in nomine meo, me suscipit XVIII.
Hospes eram, et collegistis me XXV.
Obstinatus. Qui non audierit te, duos, tres, ecclesiam, sit tibi sicut ethnicus et publicanus XVIII.
Ve pręgnantibus et nutrientibus XXIIII.
Ocium. Talentum acceptum negligens cum lucro reddere damnatur XXV.
Stantes in foro tota die ociosi XX.
Paraliticus iacens in lecto VIII.
Arbor quę non facit fructum bonum III, item VII.
Omne uerbum ociosum XII.
Oratio. Verbum ociosum XII. Quę procedunt de ore, de corde exeunt XV.
MARCVS
Obedientia. Qui fecerit uoluntatem Dei, hic frater meus et soror mea et mater mea est III. Sed non quod ego uolo, sed quod tu. Docuit nos patribus obedire et uoluntatem eorum uoluntati nostrę pręponere XIIII.
Hospitalitas. Quocunque introieritis in domum, illic manete, donec exeatis VI.
Obstinatus. Pullus ligatus ante ianuam foris XI. Ve pręgnantibus et nutrientibus illis diebus XIII.
Ocium. Paraliticus iacens in lecto II. Manum habens aridam III. Ficus habens folia et non fructum maledicitur XI. Orate, ne fuga
uestra fiat hyeme, id est mora frigescente charitate, uel sabbato, id est cessante operatione bona prę torpore XIII.
Honor. Filiis Zebedei primatum affectantibus responsum est: Nescitis, quid petatis X.
LVCAS
Oratio. Mirabantur in uerbis gratię quę procedebant de ore ipsius Iesu IIIL Ex abundantia cordis os loquitur VI. Cum eiecisset demonium, locutus est mutus et admiratę sunt turbę XI. Diues in igne positus linguę magis sentit ardorem, quia forte magis garrulitate linguę Deum offenderat XVI. Ego dabo uobis os et sapientiam, cui non poterunt resistere et contradicere omnes aduersarii uestri XXI.
Ocium. Omnis arbor non faciens fructum bonum excidetur et in ignem mittetur. Ocium in naturale est. Obest enim inertia cunctis corporis membris, nulli autem ut animę III. Manus arida a operibus bonis torpens, ut sanitatem recipiat, extendi iubetur, ut proximum iuuet, uiduę pręsidium ferat, eripiat iniurię oppressum, subueniat egeno, oret ad Dominum VI. Arbor fici non faciens fructum succiditur XIII. Domine, ecce mna tua quam habui, reposita in sudario etc. XIX.
Opus imperfectum. Volens ędificare turrim prius computat sumptus etc, ne, postquam posuerit fundamentum et non potuerit perficere, rideatur XIIII.
Honor. Si adoraueris coram me etc. Habet forensis gratia domesticum periculum, et ut dominetur aliis, prius seruit etc. IIII. Ve uobis qui diligitis primas cathedras etc. XI. Inuitatus ad nuptias ne discumbas in primo loco XIIII. Quod hominibus altum est, abominatio est apud Deum XVI. Honor erga parenntes non solum honorificentię, sed etiam largitionis intelligitur XVIII. /
Ornatus. Stola prima baptismus, annulus in manu fides cum operibus, calciamenta in pedibus pręparatio ad euangelizandum.
Calciati ne terrena attingant, sed per lubricum mundi fìrmiter incedant, sic carnem mortificando sicut mortuis pellibus insistunt XV. Qui induebatur purpura et bysso, sepultus est in inferno XVI.
Obedientia. Et erat subditus illis obediendo in omnibus II. Mater mea et fratres mei hi sunt qui uerbum Dei audiunt et faciunt VIII. Qui uos audit, me audit X. Obedientia triplex: timoris, lucri, amoris, id est seruorum, mercenariorum, filiorum XV.
Hospitalitas. Martha excępit Dominum in domum suam. Zacheus festinans descendit et excepit Iesum gaudens, et salus domui eius facta est XIX. Ignotus suscipit Dominum cum discipulis, et manducauerunt pasca XXII. Coegerunt illum dicentes: Mane nobiscum etc. Hospitalitatis officio meruerunt cognoscere Iesum, quorum prius oculi tenebantur, ne agnoscerent eum XXIIII.
Obstinatus. Semen cecidit supra petram- qui ad tempus credunt et in tempore tentationis recedunt VIII. Qui non receperint uos, exeuntes de ciuitate illa etiam puluerem pedum uestrorum excutite in testimonium supra illos IX. Ve tibi, Corozaim , ue tibi, Bethsaida etc.- contra eos qui nec miraculis mouentur ad penitentiam X. Cum immundus spiritus exierit etc, reuertitur assumens septem spiritus nequiores se, et sunt nouissima hominis illius peiora prioribus XI. Ficus infructuosa circumfoditur cordis compunctione, stercoratur benefaciendi occasione, se nec ideo fructificans succiditur XIII. Nemo uirorum illorum qui uocati sunt, gustabit cenam meam XIIII. Facilius est camellum per foramen acus transire, id est dilectores sęculi ad Christum posse conuerti XVIII. Ve pręgnantibus et nutrientibus illis diebus, quia grauati peccatis non poterunt effugere iudicium XXI. Clamant tolli Iesum et dimitti sibi Barrabam . Repellentes pręcepta salutis et admittentes sedicionis et homicidiorum consilia XXIII.
IOANNES
Obedientia. Meus cibus est, ut faciam uoluntatem eius qui misit me, ut
perficiam opus eius IIII. Venit hora, et nunc est quando mortui audient uocem Filii Dei. Et qui audierint, uiuent. Non quęro uoluntatem meam, sed uoluntatem eius qui misit me, Patris V. Quia descendi de cęlo, non ut faciam uoluntatem meam, sed uoluntatem eius qui misit me VI. Si uos manseritis in sermone meo, uere discipuli mei eritis, et cognoscetis ueritatem, et ueritas liberabit uos. Qui seruat Dei mandata, efficitur Dei filius, secundum illud: Si Deus pater uester esset, diligeretis utique me. Amen dico uobis: Siquis sermonem meum seruauerit, mortem non uidebit in ęternum VIII. Oues meę uocem meam audiunt, et ego cognosco eas etc. X. Si diligitis me, mandata mea seruate. Et ego rogabo Patrem etc. Qui habet mandata mea et seruat ea, ille est qui diligit me etc. XIIII. Si pręcepta seruaui
et maneo in eius dilectione. Vos amici mei estis, si feceritis quę ego pręcipio uobis. Iam non dicam uos seruos etc.XV.
Oratio. Nunquam sic locutus est homo, ut hic loquitur VII.
Honor. Iesus, cum cognouisset, quia uenturi essent, ut raperent eum et facerent eum regem, fugit iterum in monte ipse solus, erudiens nos mundanas contemnere dignitates VI. Iesus de cruce matrem discipulo commendauit, instruens nos et inter aduersa honorare parentes XVIII.
Ocium. Ego sum uitis uera et Pater meus agricola est. Omnem palmitem in me non ferentem fructum tollet eum, et omnem qui fert fructum, purgabit eum, ut fructum plus afferat XV.
Hospitalitas. Domino discumbente in Bethania Martha ministrat. Non falmulabus imponit ministerium, sed ipsa met suscepit XII.
Obstinatus. XLVIII annos habens in infirmitate non habet hominem qui mittat eum in piscinam, ut sanetur. Assiduitas enim peccandi difficultatem peperit emendandi, sed dum sanari cupit, sanitatem a Deo accipit, et quod impossibile fuit hominibus, possibile fit Deo V.
PAVLVS AD CORINTHIOS I
Oratio. Veni non in sublimitate sermonis aut sapientię etc. I. Non enim in sermone regnum Dei est, sed in uirtute IIII. AD EPHESIOS: Bonum loquimini IIII. AD COLOSSENSES: Orate pro nobis ut Dominus aperiat nobis ostium sermonis ad loquendum mysterium Christi. Sermo uester semper in gratia sale sit conditus, ut sciatis, quomodo oporteat uos unicuique respondere III. AD THIMOTEVM II: Prophana et inaniloquia deuita. Multum enim proficiunt ad impietatem, et sermo eorum ut cancer serpit II. ACTVVM: Diuersis linguis apostoli loquebantur magnalia Dei II. IACOBI: Esto tardus ad loquendum I. Vana est religio linguam non refrenantis I. Siquis in uerbo non offendit, hic perfectus est. Lingua modica magnum malum excitat etc.- mouendam dicit ad bonum et a malo coercendam III.
Ocium. AD THESSALONICENSES I: Igitur non dormiamus sicut et cęteri, sed uigilemus et sobrii simus V. AD THIMOTEVM I: Siquis autem suorum et maxime domesticorum curam non habet, fidem negauit et est infideli deterior V. IACOBI: Scienti bonum facere et non facienti peccatum est illi IIII. IVDĘ: Leues et infructuosi I. APOCALYPSIS: Quia neque frigidus es neque calidus, sed quia tepidus es, incipiam te euomere ex ore meo III.
Honor. AD HEBREOS: Nec quisquam sumit sibi honorem, sed qui uocatur a Deo tanquam Aaron. Sic et Christus non se metipsum clarificauit, ut pontifex fieret, sed qui locutus est ad eum: Filius meus es tu etc. tu es sacerdos in ęternum etc. V. IACOBI: In conferenda alicui dignitate non persona inspiciatur, sed meritum II. PETRII: Omnes honorate II.
Ornatus. AD CORINTHIOS I: Vir, si comam nutriat, ignominia est illi XI. AD THIMOTEVM I: Similiter et mulieres in habitu ornato cum uerecundia et sobrietate ornantes se, non in tortis crinibus aut auro aut margaritis uel ueste preciosa etc. II. PETRII: Mulierum ne sit extrinsecus capillatura aut circumdatio auri III.
Obedientia. AD ROMANOS: Omnis anima potestatibus sublimioribus subdita sit XIII. AD CORINTHIOS I: Circumcisio nihil est e tprępucium nihil est, sed obseruatio mandatorum Dei VII.
AD PHILIPPENSES: Iesus humiliauit se metipsum factus obediens usque ad mortem, mortem autem crucis II.
AD THIMOTEVM I: Pręcipio tibi coram Deo etc. ut serues mandatum absque macula irreprehensibile usque in aduentum Domini etc. VI.
AD HEBREOS: Magis obtemperandum
esse patri spiritus quam patri carnis XII.
Mementote prępositorum uestrorum. Obedite prępositis uestris XIII.
ACTVVM: Obedire oportet Deo magis quam hominibus V. PETRI I: Adolescentes, subditi estote senioribus V. IOANNIS I: In hoc scimus, quoniam cognouimus eum, si mandata eius obseruemus. Qui seruat uerbum eius, uere in hoc caritas Dei perfecta est. Qui facit uoluntatem Dei, manet in ęternum II. Qui seruat mandata eius, in illo manet et ipse in eo III.
Homo. AD CORINTHIOS I: Nescitis quia templum Dei estis? III.
Hospitalitas. AD HEBREOS: Hospitalitatem nolite obliuisci XIII.
ACTVVM: Lidia purpuraria Paulum et Thimoteum suscepit hospitio ab eisdem baptizata XVI. PETRI I: Hospitales inuicem IIII. IOANNIS III: Carissime, fideliter facis quicquid operaris in fratres, et hoc in peregrinos etc. Nos ergo debemus suscipere huiusmodi , ut cooperatores simus ueritatis I.
Ordo. AD CORINTHIOS I: Omnia autem honeste et secundum ordinem fiant in uobis.
Obstinatus. AD ROMANOS: Expectat Dominus penitentiam, tu autem in malo perseuerans thesaurizas tibi iram in die irę. Qui se emendant, beati. Obdurati damnabuntur II. AD EPHESIOS: Nolite contristare Spiritum Sanctum Dei IIIL ACTVVM: Asserit per Isaiam prophetatum de obstinatione Iudeorum capite sexto XXVIII.
METHAMORPHOSES
Oratio.
Echo, quia sua garrulitate Iunonem sępe morata fuerat, ne Iouem in nympharum stupro
deprehenderet, Narcisi amore frui non
potuit et in saxum mutata est III .
Lapis uocalis in turri Megarensi, super quem posita fuit cythara Apollinis VIII .
Vlixes oratione uicit Aiacem in iudicio XIII .
Ornatus.
Capilli Nisi purpurei et fatales. Corona Ariadne inter sydera collocata VIII .
Obedientia.
Medea uenenis et carminibus tauros igne spirantes et draconem parere compulit Iasoni
VII .
Homo
erecta facie formatus, ut celum spectaret. Humani generis post diluuium reparatio per
Deucalionem et Pyrram I .
Ferunt in Ephyre urbe primum ex fungis edita corpora. Myrmidones ex formicis VII .
Hospitalitas.
Athlas negauit hospitium Perseo et in montem uertitur IIII .
Pyreneus Musis hospitio receptis uim inferre uolens periit. Proserpina sex menses cum
matre et totidem cum Dite. Lyncus, rex Scythię Triptolemum hospitio
susceptum uolens occidere in lincem uertitur V .
Procustes e Geriones hospites mactabant; a Theseo occisi sunt VII .
Theseus inuitatus hospitio ab Acheloo fluuio. Iuppiter et Mercurius a Philemone et
Baucide suscepti et tenuitate eorum delectati casam ipsorum uerterunt in templum, ipsos in
antistites templi, et cum senuissent, in arbores. Oppidum uero eorum propter ciuium
inhospitalitatem aquis pessundatum in stagnum redegerunt VIII .
Ęneas in Delpho susceptus a Anio rege, Apollinis
sacerdote XIII .
SENECA
Oratio.
Aiebat autem Scaurus rem ueram: non minus magnam uirtutem esse scire dicere quam scire
desinere 142 .
Exercitatio uocis 6 .
Plurimum proficit sermo qui minutatim irrepit animo. Oratio ordinaria. Quod uulgo
breuiarium, Latine summarium dicitur. De pronuncitione 13 .
Publius Vicinius plus ęquo tardiloquus. Cicero gradarius fuit. Fabius expedite magis
quam concitate, ut posses dicere facilitatem esse illam, non celeritatem. Summa ergo summarum hęc erit:
tardiloquum esse te iubeo 14 .
Nocet eloquentia, si non rerum cupiditatem facit, sed sui 17 .
Queritur de paupertate uerborum, cum multę res sint quę nomina desiderant nec habent 19 .
Quo dicendi genere uti debet philosophus 20 .
Habens uerba in potestate non effertur longius quam destinauit 21 .
Orationis dulcedo facile abducit a uero 40 .
Fabianum in dicendo laudat, et qualis sermo philosophum deceat, docet. Item qualis in
hoc Cicero, qualis Pollio Asinius, qualis Titus Liuius 49 .
Qualis uita, talis oratio 56 .
Quare diuersis temporibus uarius dicendi modus. Oratio uitiosa nimis antiqua usurpans
aut nimis trita. Vitia in compositione, in sententiis 56 .
Aruncius male imitatus Salustium in dicendo 57 .
Qualis oratio deceat sapientem. Oratio cultus animi est. Si circumtonsa est et fucata et
manufacta, ostendit illum quoque non esse sincerum et habere aliquid fracti 57 .
Sermo mala suadentium et item adulantium fugiendus. Praua laudantium sermo 62 .
Ocium.
Diuersi inter se Epicureus et Stoicus: alter ocium ex proposito petit, alter ex causa
63 .
De uagationibus absque proposito 74 .
Remissio danda animis exemplo Socratis, Catonis, Scipionis. Pollio Asinius, orator
magnus, post horam decimam nihil agebat 75 .
Ociosi iuuenis mollites 79 .
Vatię ocium nimis ignauum 18 .
Nihil tam certum est quam ocii uitia negocio discuti 19 .
Ignaui mortem suam antecesserunt 21 .
Quomodo colendum sit ocium et quid in eo agendum, et quod ocium bonum 25 .
Ocio fruentes quantum debent principi 27 .
Ocium sine litteris mors est 33 .
Ocium somnolentiaque 61 .
Honor.
Ambitio 49 .
Loco ignominię est apud indignum dignitas 86 .
Ambitio, quę te ad dignitatem, nisi per indigna non ducet 88 .
Relictis publicis honoribus ad uitam priuatam redeundum suadet 7 .
Clarorum uirorum nomina ueneranda 22 .
Honores repulit prętor Sextius etc. 48 .
Cato eodem quo repulsus est die in comitio pila lusit 52 .
Suadet a petendis dignitatibus abstinendum 59 .
Ornatus
corporis. Specula 92 .
Obedientia.
Cleantes duos pueros misit accersitum Platonem: alter ubique perquisiuit nec inuenit,
alter erraneus resedit et lusit et casu transeuntem Platonem uidit, et quem non quęsierat,
inuenit. Illum, inquit, laudabimus puerum, qui, quantum in se erat, quod iussus est, fecit.
Hunc feliciter inertem castigabimus 40 .
Si inuitus pares, seruus es, si uolens, minister. Tam diu a periculo aberit populus,
quamdiu sciet ferre frenos 87 .
Homo
sociale animal, quia imbecillum 34 .
Hominis formati ratio 63 .
O quam contempta res est homo, nisi supra humana surrexerit 88 .
Quod in unoquoque homine habitet deus et bona mens 14 .
Inter diuina et humana 23 .
Hospitalitas.
Nulla pusilla domus quę multos recipit amicos 86 .
Hospitium pauperis 8 .
Opus
dignum. Quid enim immortale manus mortales fecerint? 81 .
Nihil difficile uolenti 52 .
Odores.
Aristippus aliquando delectatus unguento: Male, inquit, istis effoeminatis eueniat, qui
rem tam bellam infamauerunt 46 .
Oratio.
Sermo 2 .
Facundia floruit tempore Ciceronis. Catonis dictum: Orator est uir bonus dicendi
peritus 4 .
Thesis, phrasis 13 .
Aiebat Scaurus: non minus magnam uirtutem esse scire desinere quam scire dicere 18 .
Lentulus Augur, cum esset auarissimus, nummos citius emittebat quam uerba. Tanta illi
inopia erat sermonis 28 .
Comes facundus in uia pro uehiculo est 85 .
Quid est uox? Quomodo per parietem transit 93 .
Albutium in dicendo laudat. Non lexis magna, sed phrasis 130 .
Obstinatus
portenti loco habetur 45 .
Desinit esse remedio locus, ubi quę fuerunt uitia, mores sunt 13 .
Sed nec indurata despero 17 .
Quid ita nos stultitia tam pertinaciter tenet etc. 21 .
Obduratus in uitiis similis uiti ueteri et exesę, quę non recipit insitionem 55 .
PLATO
Oratio. Mos loquendi Laconicus instar uehementis iaculatoris uerbum non parui momenti breue contortumque eiaculatur, ut:
Cognosce te ipsum. Nihil nimis. Hoc Lacedemonicum breuiloquium et Pitaci proprium 85.
Gorgias ad omnia respondere paratus 120.
Super illud: Dulciora melle ori meo eloquia tua, Domine 248.
Quare uox data 256.
Vox quid 259.
Respiratio quibus de causis instituta. Voces uarię 261.
Repeto igitur quod modo dixi. Non enim nocet bis dicere, quod bene dicitur 289.
Ocium. Bonum tam in anima quam in corpore motus est, quies uero contrarium 50.
Ignaui fucis similes 313.
Ex ocio animus tristis 410.
Opus imperfectum. Irritum opus facit quasi telam Penelopes texens 130.
Principium dimidium esse totius operis prouerbio dicitur 289.
Honor. Philotimus, id est amans et cupidus honorum 177.
Ciuitas in qua ciues ad expetendos magistratus minime ambitiosi sunt, optime et procul a seditionibus permanet, contra quę aliter affectos habet ciues 221,222.
Si uita eius qui pręfuturus est magistratu melior sit, tunc optime cum ciuitate actum erit 222.
Ambitiosus nec pecunia nec scientia delectatur, nisi quantum spectant ad inanem gloriam. Ambitiosus auaro pręferendus 231.
Honor suscipiendus, ex quo meliorem te euasurum speras, alioquin fugiendus 233.
Honoratus a te te honorabo, non honoratus autem conquiescam 330.
Pręsidentię ratio. Siquis minoribus maiorem potentiam immodeste prębuerit, peruertit recti ordinem. Principatus moderatus. XXVIII senum sententia: Magnos merosque principatus non oportet constituere 278.
Recte honores opprobriaque distribuens ciuitas feliciter secum aget 279.
Cui dandus magistratus 283.
Cognatio honoranda 285.
Qualem esse oportet eum qui magistratum accepturus est 289.
Ędiles.Defensoribus et ędilibus 290, 303.
Qui honorandi in ciuitate 316.
Parentes honorandi. Edippus a filiis contemptus eis imprecatus est imprecationem huiusmodi exaudiri 317.
Honor erga parentes, nequis eos cogat non suo more uiuere, si nolint 333.
Optimi in republica honore pręferendi, ut salua sit 334.
Homo maxime diuino cultui deditus 255.
Homo miraculum 267.
Anaxagoras grammaticus: mortalis ęternitas Dei partem habet. Hominem ęternitatem
quidem uocat, tum propter animę substantiam, tum propter intelligentiam; mortalem uero tum propter mutabilem animę partem uel actionem, tum propter corpus elementis compositum 380.
Inter homines et bestias circa scientiam 392.
Pythagoras: Qui homo dicitur, magis non homo est quam homo 393.
Homo quid sit. Quid hominis officium. Alcybiades de natura hominis 10.
Homo enim animus est, corpus hominis instrumentum 12.
Homo diuinitatis particeps. Fabula Promethei circa productionem educationemque hominis 82.
Prothagoras ait hominem esse mensuram rerum omnium, ita ut qualia mihi quęque uidentur, talia et mihi sint 109.
Homines e terra nasci. Homo formatus e terra 186.
Homines a Deo formati, et aliis admixtum aurum, argentum, ęs 203.
De hominis compositione 250.
Quantum ad animam et corpus 251.
Zoroaster grammaticus: Homo naturę audentissimę artificium 407.
Trismegistus inquit magnum miraculum esse hominem, animal uenerandum et adorandum etc. 408.
Hospitalitas. Ad peregrinos sanctissima esse foedera. Peccati in peregrinos ultor est Deus 285.
De peregrinis hospitio suscipiendis. Nili accolę in hospites duri 321.
Ordo.Quid sit ordo 310.
Odor in naribus 259.
Obstinatus morte plectatur 314. DIONYSIVS HALICARNASEVS
Ocium. Dies Neptunno equestri solennis. Hippocratia Arcades, Romani
Consualia uocant, quo die cessant ab operibus equi et muli 11.
Sacrum diis Laribus 37.
Honor. Tribus tribuni, curię curiones, decurię decuriones, patres patricii 33.
Senatus officia et plebis 35.
Dictator, magister equitum, census 132.
Decemuiratus 274.
PROBLEMATA ALEXANDRI APHRODISEI
Oratio.
Cur certantibus uox grauis, metuentibus acuta 6.
Odores.
Cur situm et foetorem olentes, cum uncti fuerint unguine odorifero, tetrum odorem spirant 7.
PROBLEMATA ARISTOTELIS
Oratio.
Cur homines lingua hęsitantes loqui nequeant uoce submissa. Cur porrum prosit ad uocem sonoram 45.
Cur homines surdi e naribus loqui consuerunt. Cur lingua rerum index sit 72. PROBLEMATA PLVTARCHI
Ocium. Hortę deę templum semper apertum, ut quę semper horis omnibus ad bene aliquid operandum hortaretur 78.
Consualibus equos et asinos coronis exornant et ociari sinunt 78.
Quirinalia stultorum ferię 81.
Honori deo aperto capite immolant 75.
Candidati in ueste sine toga magistratum petunt, ut uulnera et cicatrices ostendere possint, quibus eo honore digni iudicentur. Altero ex censoribus mortuo, alterum magistratu se abdicare oportebat 78.
Omnes magistratus purpurati
pręter tribunos 80.
Censores quamprimum sacrorum anserum alimenta locant, etiam imaginis splendorem 81.
Ornatus corporis. Cur pueros monilibus, quę uocant bullas exornant 81.
Obedientia. Chrysantem laudauit Cyrus, quod hostem interfecturus, cum iam gladium sustulisset et interim receptui cani audisset, hostem omisit et quasi prohibitus ictu abstinuit 77.
Opus dignum. Alastor dicitur qui ea egit quę omnium memoria celebranda sint 84.
AVLVS GELIVS
Oratio. Quomodo reprehensus sit nimis uetuste loquens 5.
Inanis loquacitas quomodo a multis grauibus uiris culpata sit et laudata sapiens facundia, exemplum in hoc Vlixis, in illo Tersitę 17.
Curas uocum uerborumque elegantias non modo non sectatur Epicurus, sed etiam insectatur 13.
Gręcis Latina collata sordescunt 17.
Orantis laus non e subito auditorum plausu, sed potius ex silentio noscitur 32.
Croesi filius mutus et elinguis in patris periculo locutus est 34.
Aegles Samius, athleta, mutus, in eos qui falso nomina in certamine sortirentur inclamauit et exinde expedite loqui coepit 34.
Corpus ne sit uox an incorporeum 36.
De tribus dicendi generibus et qui in quoque genere excelluerint 47.
Inconsiderata cuiusdam loquacitas 55.
Vt auium colloquia intelligas 58.
Verbis antiquissimis non esse utendum, ut apluda, floces, fraces, bouinator 65.
Gracchi sententia sine sensus emolumento 66.
Quod uulgo dicitur barbarismus, ante dictum est barbare uel rustice loqui et rusticus sermo 74.
Maior ratio habita euphonię quam regulę grammatices 78.
De ratione utendi uerbis pluribus idem significantibus 80.
Verba communia: uereor, utor, hortor, consolor, ueritum, puditum, pigitum, dignor, ueneror confiteor, testor 91.
Aristotelis deffinitio de silogismo 93.
Lex apud dialecticos percontandi disserendique 94.
De clandestinis litteris, ne ab aliis legi possint 102.
Quin pro cur non, pro quod, pro ut non, pro ut, pręcedente uix uel pene 104.
Comes facundus in uia pro uehiculo est 104.
Ennius tria corda habere se se dicebat, quod loqui Gręce et Osce et Latine sciret. Mithridates XXII gentium linguas percalluit 105.
Antiqui nostri narrationes sermonesque insectiones appellitauerunt 110.
Verba actiua pro passiuis et passiua pro actiuis 110.
Ocium. Ennius: Ocio qui nescit uti, plus negocii habet 115.
Honor. Ratio officiorum in discumbendo sedendoque. Exemplum Fabiorum, patris et filii 11.
Senectę ętati honores habiti. Senibus pręlati tamen qui uxores et liberos haberent 14.
Pedarii senatores
dicuntur nondum maioribus honoribus functi 27.
Ordo rogandarum sententiarum in senatu 30.
Cnęus Flauius scriptu se se abdicauit et ędilis currulis factus est 40.
Inter quarto consul et quartum consul 55.
Honorem quoque malum dici 71.
Tribunum plebis prehensionem habere, uocationem non habere 76.
Ędiles
et quęstores in ius a priuato ad prętorem uocari / posse 77.
Qui sint minores magistratus. Consulem prętoremque collegas esse 77.
De officio senatus habendi. Per quos senatus haberi soleret. Locus in quo senatus iure fieri potest. Quando ratum non est senatus consultum? Ante exortum et post occasum solem. Senatus consultum fit per discessionem, si consentiretur, aut per singulorum sententias exquisitas, si res dubia esset 87.
Quid sint comitia calata, quid curiata, quid centuriata, quid tributa. Concilium 93.
Ornatus. Barbam et genas radere Romanis etiam ante ętatem senectam moris fuit 22.
Quare et Gręci et Romani aOinulum gestarint in manu sinistra digito qui est minimo proximus 57.
Elegans homo dicebatur non cum laude, sed ętate; Marci Catonis uitii, non laudis fuit. Tullius: Crassus, inquit, erat prcissimus elegantium, Sceuola parcorum elegantissimus 64.
Obedientia. Quęstio: Vtrum semper iuxta mandatum faciendum an aliquando contra, si utilius speras mandanti et gratius. Crassi exemplo ostenditur mandatum semper esse obseruandum 6.
Vtrum semper obediendum patri 12.
Homo. Multi mortales, plus comprehendit quam si dicas: multi homines 82.
Hospitalitas. Hic est leo hospes hominis, hic est homo medicus leonis 36.
Ordo. Nouissime et nouissimus Cicero dicere uitauit 60.
Obstinatio. Architę Tarentini columba lignea uolabat quidem, sed cum subsedisset, pręterea non exurgebat 58.
VITĘ PLVTARCHI
Oratio. Leonidas rex intempestiue quodam de rebus non inutilibus uerba faciente: Hospes, inquit, non oportune eo quod oportet uteris 13.
Lacedemonii uerbis superuacaneis nunquam usi, sed quę notatu digna 13.
Alcybiadi balbuties linguę decori erat 28.
Malebat eloquentia quam aliis rebus pręstare 29.
Pheacus optimus in loquendo, debilis in dicendo 30.
Trasibulus magnitudine uocis inter Athenienses nobilitatus 33.
Themistocles sermones hominum peristromatis uersicoloribus similes esse dixit. Nam ut illis, cum extenduntur, ita et in his formas figurasque apparere, contractis autem abscondi. Itaque sibi ad dicendum tempore opus esse non admodum breui 44.
Tucydides Archidamo rogante, ipse ne an Pericles palestra pręstant: Vbi ego, inquit, illum pugnando deieci, ipse se non cecidisse defendens uincit spectatoribusque persuadet 51.
Plato oratoriam uim animis hominum imperare dixit 52.
Clamoribus ictas aues concidere 84, 33.
Cato maxime a turpi uerbo pręsente puero temperauit 94.
Pyrrhus dicere solebat plures a Cynea oratione quam a se armis urbes esse partas 129.
Thimeus , cum Thuchidide se eloquentiorem promitteret, aridus apparuit 13.
In Pericle orationis uehementia 13.
Verbum non esse philosopho dignum, quod ante non fuisset mente agitatum. Item breuis oratio 59.
Sermones cupresso similes- magni et sine fructu 62.
Quanta opera usus Demosthenes, / ut uocem aptam ad pronunciandum compararet. In dicendo timidus fuit. Eius enthymemata lucernam olere dicta 85.
Demosthenes hęsitantiam linguę coniectis in ore lapillis emendauit, uocem exercuit currendo scandendoque, gestum in speculo componebat 85.
Quanto labore Tullius dicendi artem consecutus 88.
Pro Quinto Ligario orante Cicerone Cesar absoluit, quem damnare decreuerat 92.
Cicero initio dicendi excandescebat 92.
Pronostica eloquentię Platonis 134.
Aristotelem quoque eloquentissimum fuisse Cicero testatur 139.
Pedes in oratione soluta 139.
Ocium. Solonis lex Ariopagitis mandat de inertibus ac desidiosis supplicium sumere 23.
Pericles epulari eos et in ocio esse iussit, quibus alba faba sortito obuenisset 54.
Se maxime penitere dixit Cato, siqua dies ei per incuriam inanis effluxisset 92.
Ocioso
opponitur quod timeat: Alcybiadis in contione uehementiam, in Termopilis Lacedemonum erumnas, in Thracia Perdicę labores 26.
Honor. Reuerentia a pud Romanos erga mulieres 8.
Alcybiades et ab inimicis honoratus 30.
Mos petendi magistratum 37.
Dictatori equo uti nefas fuit ante Fabium dictatorem 56.
Scipio Africanus ędilis declaratus ante ętatem lege definitam 75.
Capta Carthagine, cum inter duos contentio esset pro corona murali incertusque esset, uter prior murum inscendisset, ambos donauit 75.
Scipionis modestia in repudiandis honoribus 79.
Censoris officium 93.
Censurępotestas 105.
Duo ędilium ordines 133.
Cato sibi honorem deferri ab Antiochenis lasciuientibus ratus, audiuit Demetrio, Pompei seruo, illum parari etc. 65.
Quanta patienda rempublicam gerenti 87.
Honor Platoni habitus, cum in Siciliam ad Dionysium concessisset 138.
Aristoteli in patria Stagira 138.
Ornatus. Lycurgi dictum, quod Lacedemones comam nutrientes pulchri uenustiores fierent, deformes ferociores 14.
Intonsos capillos nutrire Lycurgus instituit etc. 117.
Lysander uestes preciosas a Dionysio suis filiabus missas recusauit dicens: Vereor, ne per has deformiores appareant 117.
Obedientia subiectorum disciplina est principis. Theopompus rex dicente quodam eo stare Spartam, quod reges imperare scirent: Immo, inquit, quia ciues imperio obedirent 15.
Non ob aliud ualidiorem phalangem censebat Agesilaus quam ut per obedientiam ordinem seruet 29.
Odor suauis de corpore Alexandri exhalabat 41.
Sophoclea ciuitas plena odoribus 105.
Obstinatio. Seueritas Catonis 59.
LACTANTIVS FIRMIANVS
Oratio. Quare stilo simplici sacra scribuntur eloquia 49.
Quod eloquentia seruit sęculo et interdum ex industria impugnat ueritatem
99.
Cyprianus ingenio facili, copioso, suaui et, quę sermonis maxima
est uirtus, aperto 100.
/ Vnde homines muti fiant 195.
De obscura uocis ratione 198.
Honor. Ambitio 148.
Homo uerissima Dei imago 28.
Quare homines igne, cętera animalia aqua magis utantur 39.
Homofactus propter beatitudinem, animalia propter hominem 41, 42.
Quare duo sexus hominis 43.
Ad quid natus sit homo. Contra Anaxagoram 55.
Quid hominis propium 56.
De antipodibus 69.
Quę sit cognatio hominis et Dei 113.
Quare homo corpore fragilis et rationis capax 150.
Quare homo creatus, quare ex contrariis constet. Quid signat quod primo quadrupes sit, postea errectus, deinde rationalis 151.
Quare homo creatus 153.
Homo et corpore differt a brutis 172.
Cur Deus fecerit hominem 179.
Quod homo ex corpore uitia, ex anima uirtutes habeat 182.
Contra Epicureos, cur homo cęteris animalibus imbecillior nascatur 187.
Differentia creationis hominis et brutorum secundum corpus 190.
Contra Epicurum qui ex atomis hominem compactum disputauit. Item de prouidentia circa hominis fabricam 191.
De forma hominis et membris 192,194,195,196,197.
Hospitalias seruanda 132.
Odores. De uoluptate olfactus 142.
Obstinatio. Obstinati in errore 2.
LAERTIVS
Oratio.
Thales: Non multà signa sunt bonę mentis. Non multa uerba prudentis animi indicium sunt
6 .
Solon sermonem esse effigiem operis 8 .
Linguam pręire animo non permittendam. Chilo erat in loquendo breuis. Inde hunc
loquendi morem Chilonium appellant 10 .
Bias percunctanti impio homini, quid esset pietas: Nihil, respondit. Cunque
ille silentii causam sciscitaretur: Quia, inquit, de
rebus nihil ad te pertinentibus quęris. Noli cito loqui. Est enim insanię indicium 12 .
Audiendi magis quam loquendi studiosum esse oportet 12 .
Anacharsis audax et constans in dicendo 13 .
Rogatus quidnam esset hominibus bonum ac malum: Lingua, inquit 14 .
Aiunt Anaximandrum canentem a pueris irrisum eoque comperto dixisse: Canendum ergo
puerorum causa modulatius 16 .
Socrati ęqua hortandi et dehortandi facultas fuit. Eutyphrona , qui
patri diem dixerat, quędam de iustitia et pietate loquens ab instituto reuocauit etc. 18 .
Xenophon Musa Attica dictus pro dulcedine eloquii et incredibili facilitate 21 .
Demosthenes, cum p litteram pronunciare uix poset, dicitur iugi
exercitatione emendasse 26 .
Socrates per somnium uidit olorem, per quem signabatur Platonis eloquentia 30 .
Stili ipsius genus inter poema et prosam orationem medium fluere ait Aristoteles 32 .
Orationis quinque genera: ciuile, oratorium, priuatum, dialecticum, artificiosum 36 .
Orationis sex speciees: adortatio , dehortatio, accusatio, defensio, laudatio, uituperatio. Recte dicere in IIII scinditur:
quid dicere oportet, quam multa, ad quos, quando 37 .
Vox duplex: animata et inanimata. Animata duplex: litterata et illitterata 38 .
Polemo, impurus adolescens, forte incidens in Xenocratem de pudicicia uerba facientem
ita se correxit, ut ad studia incumbens ei in schola regenda succederet 40 .
Philoxenus poeta, cum latericios operarios carmen suum male cantantes offendisset,
lateres eorum conculcare coepit ac dicere: Vos mea corrupisti, ego uestra dissipabo 42 .
Bion orationem suam cum dicendi genere temperauerat. Aiunt Erathosthenem dixisse de illo: Primus omnium Bion philosophiam uario orationis flore uestiuit 43 .
Lycon in dicendo suauissimus. Quidam cum addita gamma liittera Glyconem
uocabant, quod dulcedinem sonat 51 .
Demetrius dicebat, quantum in bello posset ferrum, tantum in republica eloquentiam
ualere 52 .
Antisthenes primus deffiniuit sermonem dicens: Sermo est, qui quid quodque sit aut fuerit exprimit 54 .
Diogenes, cum serio quandoque loqueretur nemoque sibi intenderet se se ad sonum musicum
contulit. Congregatis autem ad se plurimis exprobrauit, ut qui ad inepta studiose
concurrerent, ad ea uero quę grauia essent et utilia negligenter conuenirent 56 .
Aiebat oratores plebis ministros 57 .
Zeno Aristone discipulo satis uaniter multa quędam etiam temere audacterque disserente:
Possibile non esset, inquit, ita dicere, nisi ebrius te genuisset pater; et loquacem
appellabat. Breuis ipse in loquendo et concisus 64 .
Zeno cuidam breuia esse philosophorum dicta asserenti: Vera, inquit, loqueris! Oportet
nempe, si fieri possit, breues esse illorum et syllabas. Adolescenti
loquatioir! 1 : Aures, inquit, tuę in linguam confluxere. Inepta plurima
loquenti adolescentulo: Iccirco, inquit, habemus aures duas et os unum, ut plura audiamus,
loquamur pauca. Dicere solitum ferunt melius esse pedibus quam lingua labi 65 .
Orationis partes IIII: exordium, narratio, confutatio, epilogus 67 .
Quid sit uox. Corpus est uox secundum Stoicos. Orationis partes quinque. Orationis
uirtutes quinque. Item reliqua ad orationem pertinentia 68 , 69 , 70 .
Chrysippus ad dialecticum Cleanti imminentem eique callidas
conclusiunculas tendentem: Desine, inquit, grandem natu a grauibus rebus abducere, nobis
autem iunioribus ista propone 79 .
Primus oratorię inuentor Empedocles acutus in dicendo et Homericus 84 .
Crates quidam Heraclitis librum primus Gręcis inuexit ac dixit librum
ipsum Delio aliquo natatore indigere, qui in illo non suffocaretur 90 .
Sermo operis umbra 92 .
Protagoras primus diuisit orationem in IIII: pręfationem, interrogationem, responsionem,
pręceptum 93 .
Ocium.
Solonis lex: Qui sectatur ocium, omnibus accusare uolentibus obnoxius esto 8 .
Chilo difficile esse dixit ocium recte disponere. Admirari se dicebat Socrates, cur hi qui lapidea signa sculperent, summa ope
niterentur, ut lapis homini quam simillimus euadat, se ipsos curare negligerent, ne similes
lapidi uideantur et sint 19 .
Honor.
Pythacus Mytilenis principatum tenens, postquam per annos X
rempublicam optimis institutis composuisset, se ipsum magistratu abdicauit 10 .
Statua Platoni posita in Achademia a Mithridate 31 .
Laudabat Diogenes qui ad rempublicam accessuri essent et minime accederent 56 .
Diogenis sepulturę erexerunt columnam et desuper canem sculpserunt 60 .
Zeno corona aurea et ęrea imagine honoratus 63 , 64 .
Deos quidem semideis in honore pręferendos, hominibus heroas, parentes uero hominibus
cęteris 82 .
Architas Tarentinus septies ciuibus pręfectus, cum cęteri plusquam
annum imperare lege prohiberentur 86 .
Obedientia.
Pythagoras Danioni filię mandauit, ne commentaria sua cuiquam extra
domum traderet. Ea ergo, quamuis ingenti pecunia posset illa distrahere, noluit, inopiam
patrisque monita auro preciosiora censens 83 .
Homo.
Anaxagoras ait animantes primo ex humore et calore terraque manasse 16 .
Interrogatus, qua causa natus esset: Inspiciendi, inquit, cęli et solis et lunę 17 .
Animantium genera tria: uolatile, aquatile, terrestre 35 .
Diogenes, cum clamasset aliquando: Heus, homines, conuenissentque plurimi, uirga illos
abigebat dicens: Homines, non purgamenta uocaui 56 .
Ex balneis exiens percunctanti, an multi homines lauarent, negauit, adiicienti, num
turba multa- confessus est. Lucernam incendens: Hominem, aiebat, quęro 57 .
Rediens ab Olympiis, cum rogaretur, an multa ibi turba fuerit: Turba, inquit, multa,
homines pauci 59 .
Parmenides generationem hominum ex sole primum esse ortam; solem ipsum calidum esse atque
frigidum, ex quibus constant omnia 91 .
Protagoras ait: Omnium rerum modus et mensura homo est, eorum quidem quę sunt ut sunt,
quę uero non sunt, ut non sunt 93 .
Hospitalitas.
Xenocrates, cum aliquando passer accipitri futurus pręda se in eius sinum accepisset,
operuit ac fouit dicens: Non oportet supplicem prodere 39 .
Odores.
Quomodo fit odoratus 103 .
Opus
dignum. Quod facere intendis, noli prędicare. Nam si facere nequieris, rideberis 10 .
QVINTVS CVRTIVS
Ocium.
Sępe tedio laboris ad uilitatem sui compelluntur ignaui 25 .
Honorari
se ut deum uoluit Alexander, nolentes puniuit 28 .
Apud Macedones mos detracta capiti galea regem alloquedi
56 .
Orsines multis donis honorauit Alexandrum et amicos eius. Quoniam autem Bagoam spadonem,
qui Alexandrum obsequio corporis deuinxerat sibi, prętermisit dicens amicos regis, non scorta
se colere, ipsius Bagoę inuidia exitio illi fuit apud regem 62 .
Obedientia.
Nobilis equus umbra quoque uirgę regitur, ignauus ne calcari quidem concitari potest
38 .
POLIBIVS
Oratio. Antigonus tantis inter certandum clamoribus usus, ut profluuio sanguinis paucos post dies interiit 38.
Obstinati animi morbus ad corporis morbum, qui nullo tollitur remedio, comparatur 21.
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Oratio. Expertum in pueris quo idiomate uti possent a nemine docti 17.
Laconicus sermo 63.
Croesi filius ex muto uocalis 93.
Darii Ęgyptius uocalissimus 107.
Heraclituus cognomento Scotinus, cuius libros Crates dixit Delio aliquo indigere natatore, ne illis obrueretur 122.
Peristromatis hominum sermones similes 136.
Zeno: Satius labi pedibus quam lingua 142,251.
In Pericle maxima dicendi uis 150.
Trasybolus superauit uocis magnitudine omnes Athenienses sua tempestate 175.
Turpe uideri Aristotelem silere, Isocrate loquente 184.
Facere quam dicere bene pręstat 239.
Omnia conficit oratio 246.
Fabricius improuisa elephanti uoce
nihil territus 247.
Antigonus ex clamore extinctus 264.
Arathus dicendo a se inuidiam uertit in aduersarios 275.
Carbilii oratio in senatu pro non dicta habetur 280.
Infans in utero matris "io triumphe" exclamat 283.
Flamma ex Martii concionantis capite arsit 288.
Clamore aues ad terram ruere 310.
Bos locuta est 311.
Tyberii et Cai diuersę acciones et gestus et uox in dicendo 335.
Antonius orator suauitate sermonis interfectores suos remoratus 353.
Pescenius Niger uocalissimus fuit 435.
Alexandrinorum dicacitas odium sibi conflauit 437.
Ocii et desidię conuicti capite plectebantur ex Draconis lege 86.
Xenocrates calcaribus egens, freno Aristoteles 233.
Demetrius in pace uoluptatibus addictus, in bello uirtuti 242.
Penitet Catonem, quod aliquando diem unam per incuriam passus esset effluere inanem 320.
Lucullus reipublicę cura abiecta ad ocium se contulit 363.
Opus imperfectum. Apellis Venus 233.
Honor. Locus in Palatio ad habitandum Valerio datus, domus publico sumptu erecta, cuius fores in exteriorem partem aperirentur 108.
Oleagina corona pręmium uirtutis in Olympiaco agone 130.
Xerxes gubernatorem corona patris aurea donatum capite multauit 132.
Themistocles honore exceptus, mox ostracismo eiectus 136.
Lysandro arę erectę ob rem bene gestam 181.
Honores Decio congesti 204.
Triumpho honos additus 208.
Martio statua equestris in foro decreta 236.
Caius Flauius, cum ei nemo assurexisset , curulem sellam opponi iussit 236.
Demetrio Phalereo CCC statuę erectę 242.
Duellio supra triumphum additus honos, ut a cęna reuertenti tibicines pręcinerent et incensum funale pręferretur 254.
Honos maiestatis in Saliis 285.
Militaribus coronis donatus 292.
Honori ędes a Marcello locatur 294.
Ciuium prędicatio de Claudio Nerone 297.
Aemilii triumphus 324.
Scipio ante legitimos annos fit consul 331.
Statua Cornelię ob filiorum uirtutem 339.
Honorum cupiditas Mario fuit exitio 353.
Pompeius, cum sibi ętatem obstare, ne triumpharet, Sylla diceret: Plures,
inquit, mortalium orientem uenerantur solem quam occidentem 357.
Sylla dictaturam deposuit 357.
Marcus Cato in petitione consulatus passus repulsam 380.
Cęsari honores a senatu decreti 389.
Columna Cęssari statuitur 300.
Alexandrę scelus, dum filio sacerdotium ambiret 399.
Cęsarum declaratio eratnon imperii dignitas, sed quę gradum ad imperium faceret 451.
Ornatus. Massagetę auro in baltheis et capitis ornatu utuntur: aureos thoraces, ex auro frena et phaleras 94 Platanus aureo monili ornata 126.
Lacedemones capillum comunt, cum animę periculum adituri sunt 129.
Ornatus Posthlemię Vestali lesę uirginitatis suspicionem peperit 162.
Galli manibus et lacertis armillas inducunt, uestes auro pictas gestant 185.
Sophitis regis cultus 229.
Etruscorum militum ornatus probro iactatus 235.
Lex Opia ad coercendum ornatus sumptum 308.
Hannibalis cauillatio in ornatum exercitus Antiochi 315.
Cleopatra, cum ad Antonium profecta est [390]L
Obedientia Ęthiopum mira erga regem 11.
Apud Persas, qui regi non paruerit, capite et brachio amputatis insepultus proiicitur 91.
Artaxerxes Vasthim repudiauit propter inobedientiam 142.
Posthumius filium contra imperium pugnantem et uictorem capite damnauit. Item Manlius 151.
Manlii filius contra imperium pugnat 207.
Papyirius Fabio iratus, quod contra suum imperium dimicasset, licet uicerit 216.
Perollę obedientia erga patrem 279.
Homo. Ęthiopes primi hominum 11.
Stilponem mirati ut uerum hominem 192.
Gothi qui sint 447,457.
Ostrogothi, Visigothi, Hunni, Longobardi, Vandali 458,462.
Franci 462.
Hospitalitas. Germani conuictibus et hospitali mensę supramodum studebant 347.
Odores. Bagophanes, qua Alexander Babylonem ingressurus erat, odoribus uiam strauit 219.
Balsami arbor quando primum a Romanis uisa 363.
Opus dignum. Opera Minis, regis Ęgypti, et aliorum post illum 13.
Labyrinthus, pyramides, stagnum myrios 81.
Amasis domus ex solido saxo 98.
Pons Bosphoro impositus 105.
Athos a continente
abscinditur 126.
Xerxis pons in Hellesponto 126.
Nobilissimum Prothegenis opus Lalysius, ob quod Demetrius Rhodo abstinuit 233.
Via Appia sternitur 234.
Poeni aceto infringunt Alpes 267.
Archimedis machina, qua onerariam nauim onustam traxit manu altera sedens 284.
Publica Claudii opera 415.
Neronis opera 418.
Traianus Istro pontem imponit 420.
Hecatostylo centum columnarum opus 444.
VALERIVS MAXIMVS
Oratio. Quanta uis eloquentię, liber VIII, caput IX. Quanta uis in pronunciatione, caput X. A Romanis ad Gręcos non nisi Latine data responsa, liber II, caput I. Cnęus Pompilius Antiochum circulo circa eum humi signato compulit, ne prius inde excederet quam responsum daret, liber VI, caput IIII. Oratione scripta uti nolebat Marcus Antonius, ut, siquid causę suę officeret, non dictum a se affirmare posset, liber VII, caput III. Mulieres causas orarunt: Emesia , Caia Afrania, Hortensia, liber VIII, caput III. De quęstionibus, caput IIII. Demosthenes pronunciationis uicium industria correxit, caput VII.
Ocium non quo euanescit uirtus, sed quo recreatur, liber VIII, caput VIII. Atheniensis Ariopagus inquirere solebat, quo quisque quęstu sustentaretur, liber II, caput I. Appius Claudius dicere solebat negocium populo Romano melius quam ocium committi, liber VII, caput II. Masinissa senex aliquot horis in eodem uestigio perstare solitus, non ante moto pede quam consimili labore iuuenes fatigasset. Sedebat interdum tota die nullam in partem conuerso corpore in solio perdurans, liber VIII, caput XIIII.
Opus imperfectum. Euphranor, dum Neptunnum pingeret, omni impetu cogitationis in superiori opere absumpto, posteriores eius conatus assurgere, quo tendebant, nequiuerunt, liber VIII, caputXII.
Honor. De maiestate, liber II, caput V. Inter consulem et lictorem nemo se interponebat. Quinti Fabii filius consul patrem sibi apparere iussit. Ad senatum sponte conueniebant. Equester ordo. Lupercalia. Vrbanę tribus. Capite censi. Ciues boni corona donati apud Athenienses, caput I. Consulatum accipere noluit Manlius, quod nec ipse mores ciuium laturus esset nec ipsi suum imperium. Scipio Emilianus censor factus se optime suo functurum officio dixit, si sibi ciues uel dedissent collegam uel non dedissent. In Numatium. Consul nec pauper esse debet nec auarus. Alter, inquit, nihil habet, alteri nihil est satis. Spartanus in petitione magistratus uictus, lętari se dixit, quod patria haberet aliquos se meliores, liber VI, cap. IIII. Superiori Aphricano consulatus citerior legitimo tempore datus. Catonis effigies in curia posita, liber VIII, caput XVI. Accius poeta Iulio Cęsari in collegium poetarum uenienti non assurexit , liber III, caput VII. Quę cuique magnifica contigerunt, liber VIII, caput XII. Demadis dictum: Nolentibus Atheniensibus diuinos honores Alexandro decernere: Videte, inquit, ne, dum cęlum custoditis, terram amittatis, liber VII, caput II.
CICERONIS OPVSCVLA
Oratio. Vinculum humanę societatis ratio et oratio 83, Sermonum diuersitas 98.
Ratio contentionis et sermonis 103.
Decorum circa orationem 104.
Eloquentię uis. Lucius Crassus 123.
Oratio benigna 124.
Eloquentię laus 129.
Domina rerum eloquendi uis 188.
Ocium. Qui a negociis publicis ad priuatam tranquillitatem se conferunt. Ocium alii quęrentes opes appetunt, alii contenti suo esse student 88.
Multi magni animi fuerunt in uita ociosa 93.
Contemnuntur nihil agentes 120.
Ordo. De ordine rerum, locorum, temporum 106.
Homo. Quid intersit inter hominem et belluam 74.
Quo differimus a feris 83, 96.
Hominum differentia 97.
Obedientia. Oportet eum qui paret sperare se aliquo tempore imperaturum et illum qui imperat cogitare breui tempore sibi esse imperandum 191.
Opus imperfectum. Coa Venus incohata a pictore relicta neminem inuenit, qui reliquam absolueret 137.
Honor. Senes honorant Lacedemones 48.
Honestum quid sit 74.
Miserrima honorum ambitio 92.
Quos obseruare et colere debemus 108.
Hospitalitatis laus 128.
THVCIDIDES
Ocium non est incolume nec liberę ciuitati conuenit 27.
Ocium omnia perdens 69.
PANEGYRICVS PLINII
Oratio. Deos non tam adorantium accuratis precibus quam innocentia et sanctitate lętari 2.
Longiorem se esse excusat 13.
Honorati non honoris causa 7.
Modestia appetendi honoris 31, 32.
Honores mutant mores 34.
Consulatus 35.
PHALARIS
Honoribus elatus 21.
Honorum et laudis cupidi 22.
ORATIVS IN EPISTOLIS
Ocium liberum pręponit diuitiis 8.
Vita tranquilla 19.
Pigritię crimen diluit 26.
Ocio deditus 29.
Honor iuuat, infamia terret 15.
Aliis post mortem honores exhiberi, Cęsari uiuenti 21.
Oratio. Sermonis moderatio 18, 21.
VERGILIVS
Ocium. Nec torpore graui passus sua regna ueterno 28.
Obedientia. Reuerentia erga maiores. Pręterea regem non sic Ęgyptus etc. 47.
Oratio. Clamor Polyphemi Gygantis 93.
PRIMA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Oratio. Pericope, id est circumcisum. Iunctam et coherentem sibi pericopen diuidere nolui 42.
Cantica impiorum 72.
Cyprianus orator eloquentissimus. Inaniloquentię dediti 92.
Tumultus uox plurimorum est 99.
Sermo Dei gladius acutus 105.
Eloquentia uana deficiet 112.
Hebraica lingua onmium matrix 144.
Argentum eloquia Domini, aurum sensus mysticus 148.
Gladius 150.
Argentum, aurum, uestes 171.
Hortus 179.
In quorum manu sit sermo Dei 180.
Calamus, id est sermo uacuus 239.
Pompa sermonum. Argumentorum strophę 256.
Argentum eloquentia, aurum sapientia 259.
Verbum pro re 271.
Loqui ad cor 272.
Lingua Hebraica cęteris locupletior 273.
Lingua recta 357.
Celeuma, clamor nauticus 368.
Ocio marcentes tentationes ferre non possunt 59.
Sabbata mendacia 73.
Omne tempus perit, in quo non uirtutibus deseruimus 146.
Arbor non faciens fructum succidetur 174.
Stirps inutilis 232.
Ramusculi inutiles 238.
Opus. Humeri pro opere 23.
Honor. Mos adulantium deosculari manum 36.
Qui episcopatum desiderat 142.
Electi in principatum nouer.iinus mensuram nostram 197.
Obedientia. Esaias non erubuit nudus incedere Dei pręceptis nihil honestius iudicans 225.
Sacrificium Deo 279.
Si cęli obediunt Domini uoluntati 286.
Anathot, id est obedientia 349.
Obedientibus promittitur salus 373.
Hieremias maluit Deo obedire quam hominibus 379.
Odores. Engadi balsami et palmarum fertile 4.
Obstinatus. Subuerti uos etc. et non redistis ad me 52.
Peccator, cum uenerit in profundum impietatis, contemnit 53.
Et Ęthiopes uertuntur in filios 59.
Fames animę 77.
Plangendi peccatores 97.
Dicunt esse bonum quod malum est 108.
A bestiis captum Deo non offertur 116.
Ficus infructuosa 133.
Contemptores 137.
O, o, fugite de terra aquilonis 154.
Verterunt ad me dorsa 161.
Qui inebriatur calice Babylonio 180.
Cęlum ęneum et terra ferrea 199.
Veh qui trahitis iniquitatem in funiculis uanitatis 201.
In lateribus aquilonis 232.
Obstinati non uisitantur nec corripiuntur 240.
Nudi, discalciati 240.
Cadunt retrorsum opistotono insanabili, nunquamque ad priora proficiunt 253.
Dicunt: Quis uidet nos 256.
Scio enim quia durus es tu et neruus ferreus, et ceruix tua et frons tua aenea 285.
Aquilo 334.
Onager assuetus solitudini 335.
Incircumcisus auribus 341.
Ne intelligere quidem uolunt peccata, nullam habentes distantiam bonorum malorumque operum 341.
Hęc est gens quę non audiuit uocem Domini 344.
Auersus auersione contentiosa. Omnes conuersi sunt ad cursum suum, quasi equus impetu uadens ad pręlium 344.
De malo in malum ingressi sunt, et non cognouerunt, dicit Dominus 345.
Reuelabuntur pudenda tua 351.
Nullus miseretur Hierusalem, quia flagitiis in dies abundat 353.
Peccatum Iudę indelebile scriptum stilo ferreo in ungue adamantino 355.
Verterunt ad me terga et non facies 381.
SECVNDA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Oratio. Verba pro rebus 40.
In tapetibus sermonum pulchritudo monstratur 73.
Verbum ociosum 155.
Loquella manifestum
facit 179.
Pompaticus sermo 218.
Soloecismus. Hiperbatum 225.
Verbum ociosum est, quod non ędificat 232.
Stultiloquium 234.
Inter stultiloquium et scurilitatem 234.
Sermo sale conditus 234.
Verbum Dei 241.
Sermo irreprehensibilis 247.
Idioma linguę Hebreę 250.
Os stulti confusioni proximum est.
Argentum electum lingua iusti 266.
Doctrina sua noscitur uir 268.
De fructu oris sui unusquisque replebitur bonis 268.
In ore stulti uirga superbię 261.
Lingua sapientium ornat scientiam, os fatuorum ebullit stultitiam. Lingua placabilis, lingua immoderata 270.
Sermo opportunus est optimus. Hominis est animum pręparare et Dei gubernare linguam. Qui recta loquitur, dirigetur 271.
Bilinguis 273.
Symbolum. Collatio 277.
Sermo opportunus 279.
Loquacitas. Indecens in ore stulti parabola. Labia tumentia cum pessimo corde sociata 280.
Stultorum cor in lingua, sapientium os in corde. Verbosus 282.
Sermo omnia non ualet explicare 298.
Noli festinare in ore tuo, ne temere quid loquaris 296.
Sermo sapientis, sermo insipientis 305.
Verba sapientium 307.
Sermo folium 320.
Qui dixerunt: Labia nostra a nobis sunt 327.
Vt non loquatur os meum opera hominum 330.
Os iusti meditatur sapientiam 349.
Linguę custodia 350.
Sermo iniusti inconsultus 360.
Calix aureus, sed Babylonius 377.
Disponit sermones suos in iudicio 408.
Pone, Domine, custodiam ori meo et hostium circumstantię labiis meis 427.
Ocium. Viderunt eam hostes et deriserunt sabbata eius 9.
In desideriis est omnis anima ociosi 50.
Hiems. Sabbatum 174.
Qui talentum fodit in terra 176.
Vade ad formicam 263.
Egestatem operata est manus remissa. Sicut acetum dentibus et fumus oculis, sic piger his qui miserunt eum 266.
Iter pigrorum quasi sepes spinarum 271.
Piger non applicat manum suam ad os. Pigredo immittit soporem 274.
Noli diligere somnum 274.
Ociosus excusat periculum 276.
Ager pigri plenus spinis 278.
Piger excusat se, remoratur, quiescit, sapiens sibi uidetur 280.
Panem ociosa non comedit 287.
Ligna infructuosa 291.
Stultus complicat manus suas 295.
Piger 305.
In salicibus suspendimus organa nostra 425.
Opus imperfectum. Opera semper aliquo errore commixta 300.
Vas figuli 321.
Honor. Tristata apud Hebreos secundi gradus est post regiam dignitatem 64.
Rex adorauit Danielem. Cadens adorat infidelis 125.
Statuę imperatorum non sunt adorandę 126.
Honor in Scripturis interdum pro elemosinis et munerum obligatione ponitur 160.
Apostolus Christi [282] * 242.
Quod'boni contemnantur et honorentur mali 304.
Homo, cum in honore esset, non intellexit 358.
Ornatus foeminarum 47.
Torques nunc masculini, nunc foeminini generis 128.
Obediens. In preceptis meis ambulauerit 55.
Bethania domus obedientię
169, 177.
Filius V obediens patri 188.
Obedite dominis sicut Christo 238.
Potestati subditos esse et obedientes 249.
Pax cum paupertate, diuitię cum iurgio 272.
Hominis proprium obedire Deo 275.
Vir obediens loquetur uictoriam 276.
Qui dimittitur uoluntati suę, confundet matrem suam 282.
Obedientia super sacrificium 296.
Vt faciam uoluntatem tuam, Deus meus, uolui 351.
Viam mandatorum tuorum cucurri 415.
Ordinatione tua perseuerat dies, quoniam omnia seruiunt tibi 417.
Erubesce, homo. Serpentes, abyssi, nix, pluuię, tempestas uerbum Dei faciunt, et tu non facis 435.
Homo. Inter hominem et pecus 294.
Filii Adam, filii hominis 303.
Homo microcosmos 303.
Hominis membra 306.
Homo natus, ut Deum ueneretur 307.
Quid est, homo, quia, innotuisti ei 428.
Homo uanitati similis 429.
Hospitalitas. Qui uos recipit, me recipit 152.
Qui recipit iustum 153.
Episcopus hospitalis sit 244.
Odor. Christi bonus odor sumus 47.
Vnguentorum genera 422.
Opus dignum. Humeri opera 102.
Manus opera 366.
Manus opera 424.
Obstinatio. Non nisi obstinatos perire 16.
Opistotonon insanabile 23.
Filii dura facie et indomabili corde 25.
Disciplinam non recepistis 31.
Augens peccata peccatis 110.
Morticinum 113.
Cecinimus uobis, et non saltastis, lamentauimus uobis, et non plorastis 153.
Iudeorum perfida obstinatio 182.
Qui, postquam peccauerint, non dolent 231.
Vocaui, et renuistis 257.
Qui increpationes odit, morietur 270.
Cum in profundum peccatorum uenerit, contemnit 273.
Impius procaciter obfirmat uultum 276.
Qui mentis est durę, corruet in malum 282.
Laudatur perseuerans in malo 301.
Impenitens. Odisti omnes qui operantur iniquitatem 322.
Impenitens 325.
Putruerunt et corruptę sunt cicatrices meę 350.
Omnes declinauerunt, simul inutiles facti sunt 361.
Perambulantium in delictis suis 370.
Dimisi eos secundum desideria cordis eorum 380.
Vsque quo peccatores gloriabuntur 392.
Obstinatio Iudeorum 401.
Constitue super eum peccatorem 404.
Coagulatum est sicut lac cor eorum 416.
Cadent in retinaculo eius peccatores 427.
IOSEPHVS DE HISTORIA IVDEORVM
Honor. Saulem ex mansueto crudelem dignitas fecerat' 51.
Daniel honoratus patuit inuidię 91.
De his qui in officio positi sibi commissos male habent 162.
Hedias honorem inuidens fratri Agrippę 164.
Herodes a Cęsare Galileę pręficitur 124.
Deinde Syrię 127.
Hospitalis Abraham et Loth 5.
Hospitii fides 38.
Odores. Balsamum apud Hiericuntem tantum 133.
EVSEBIVS DE PRĘPARATIONE EVANGELICA
Oratio. Linguarum diuisio 59.
Obedientia rerum insensibilium 44.
Homo quid et qualis 44.
Homo rationalis 46.
Homo nunquam idem 72.
Hominis dignitas 76.
Prima hominum uita 80.
Proximi omnes homines. Homo, mater, hyle 88.
Odores quare 57.
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Oratio. De diuersitate linguarum 119.
Prima lingua Hebrea in usu fuit 121.
Diuersitas linguarum 156.
Ocium. Deę Quietę ędes extra portam 28.
Requies Dei sabbatum 78.
Obedientia mater custosque uirtutum 103.
Obedienti Abrahę 126.
Homo animal rationale 27.
Homines terreni 63.
Minus miseri homines in corpore mortali quam demones in ęterno 63.
Demonum hominumque natura distinguitur 64.
De essentia et scientia et utriusque amore 82.
Quod non semper fuerit genus humanum 87.
Qui primam hominis conditionem tardam putant 87.
De temporali conditione generis humani 88.
De conditione primi hominis 91.
Cur ex uno homine multi. In primo homine plenitudo generis. De lapsu primorum hominum 92.
Pręuaricatio quam primam sensit poenam. Qualis homo factus a Deo et in quam sortem decidit per uoluntatis arbitrium 94.
Adam peccans prius reliquit Deum quam relictus est ab eo 95.
Si non peccassent, fuissent immortales 96.
Homo interior 98.
Homo animalis et carnalis idem 100.
Monstrosa hominum genera. An sint antipodes 120.
Ordo rerum 158.
Obstinatio Cayn 109. ORIGENES
Oratio. Labiorum circumcisio 8.
Muti omnes homines ad comparationem uerbi diuini 30.
Ęs pro uoce 50.
Inter uocem et sermonem 50.
Eloquentia ad ministerium uerbi Dei admittitur 63.
Gladius sermo 91.
Cibus lactis uel solidus 141.
Furatus linguam auream 154.
Machera Petrina uerbum Dei 173.
Delbora, id est apis mellita componens eloquia 178.
Ocium suadet pharao a bonis operibus 31.
Sapiens nunquam ociosus 113.
Arida 140.
Honor. Inter adorare et colere 41.
Princeps ne sit superbus 47.
Principes oleum offerunt et incensum 51.
Nequis ambiat honores 130.
Obedientia Loth. Vxor eius inobediens 11.
Abraham obtulit filium
Isaac 111.
Obediens animo tranquillo est 139.
Captiuam ducite captiuitatem, filii Abinoem 79.
Homo carnalis 3.
Homo. Humanum genus 52.
Homo. Homo animalis 53.
Homo minor mundus 91.
Homines pisces 70, 71.
Homo de fideli dicitur 87.
Omnes homines filii Seth 115.
Homo exterior et interior 135./
Hospitalitas Abrahę. Item Loth 9, 10.
Odor bonus 31.
Libanus. Galbanus. Stacte. Onychea 78
Ordo castrorum 92.
Ordo confusus 93.
Omnia per ordinem fiunt in
populo Dei 179.
Ornatus Rebecę 18.
Obstinatus. Hyrcus apompeius in eremum dimittendus 76.
HIGINVS
Ornatus.
Corona a Vulcano facta 1 .
Oratio.
Lepus alios pariens, alios in uentre habens 5 .
HOMERVS
Hospitatur
Vlisses apud Nasicam .
BASILIVS MAGNVS
Quęre alphabetum in fine eius operis.
PLINIVS
Pax.
Rhodi et Syracusis quamuis nubiloso die aliqua tamen hora solem cerni 30 .
Romani Sabinique uerbena myrtea pacificati, ubi nunc signa Veneris Cluacinę sunt. Cluere
enim antiqui pugnare dixerunt 153 .
Quare caduceum in pacis argumentis circundata effigie anguium 284 .
Prouerbium.
Vulgare Gręcię dictum: semper aliquid noui Affricam afferre 87 .
Multa Syrorum olera 202 .
Pudicicia.
Sulpicia, Paterculi filia, uxor Fuluii Flacci, Sybillinos libros dedicauit pudicissima
iudicata 80 .
Claudia induxit Romam deum Matrem. Elephanti pudore nunquam nisi in abdito coeunt nec
adulteria nouere nullaque propter foeminas inter se pręlia ut cęteris
animalibus 86 .
Nihil rarius uisum quam ursa pariens 92 .
Equum detracto oculorum operimento et cognito cum matre coitu petiisse pręrupta 93 .
Equam eadem ex causa in Rheatino agro laceratumque aurigam inuenimus. Pauo amissa cauda
pudibundus quęrit latebram 108 .
Columbarum pudicicia et coniugii fidelitas 111 .
Matronę in thesmophoris Atheniensium castitatem custodientes uiticis
foliis cubitus sibi sternunt 240 .
Samia testa Matris deum sacerdotes sibi uirilitatem amputant 334 .
Pietas.
Quędam matrem uberibus aluit 80 .
Gracchorum pater Cornelię coniugi pręmori elegit. Marcus Lepidus Apuleię uxoris
charitate post repudium obiit. Publius Rutilius nunciata fratris repulsa in petitione
consulatus expirauit. Publius Catienus Philotimus sic dilexit patronum, ut hęres institutus
in eius rogum se iaceret. De equis. Amissa parente in grege armenti reliquę foetę educant
orbum 93 .
Lucius Tubero sibi in capite aduolantem picum concerpsit, ut ipsi potius quam patrię
exitium portenderet 108 .
Elephanti in grege pecudum concurrentia manu dimouent, nequid obterant 86 .
Penitentia.
Compertum agnita uoce suarii furto abactos porcos merso nauigio inclinatione lateris
unius remeasse 95 .
Hippopotamus sacietate obesus profluuio sanguinis corpus exonerat 90 .
Anguis hyberno situ
membranam corpori obductam foeniculi succo exuit. Idem hyberna latebra uisu obscurato marathro herbę se se affricans oculos
inungit ac refouet. Si uero squamę obtorpuere, spinis iuniperi se scabit. Oculos capra
suffusos iunci puncto sanguine exonerat, caper rubi 95 .
Vina in apotecis canis ortu mutantur quidem posteaque restituuntur sibi 146 .
Filix biennio moritur, si frondem agere non patiaris 178 .
Ager, si non stercoratur, alget, si nimium stercoratur, aduritur. Satiusque est id sępe
quam supramodum facere 185 .
Dionysio tyranno pulso uno die in portu mare dulce fuit 35 .
Ceruę ostendere dictamnum, eo pastę decidentibus telis 250 .
Dictamnus pota sagittas pellit et alia tela extrahit illita 261 .
Leontopodii semen tritum in aqua cum polenta illitum spicula sagittariorum extrahit.
Marina aqua argilla percollata dulcescit 299 .
Patientia.
Leęna meretrix torta non indicauit tyrannicidas 78 .
Anaxarchides linguam mordicus pręcisam in tyrannos expuit 321 .
Leęna meretrix ut supra.
Paupertas.
Chelonophagi testudinum superficie casas habitabiles integunt 68 .
Homines pręter capita toto corpore hirti coriisque piscium tantum uestiti. Aglaum
Prophodium, parui agelli cultorem, Gyge rege tunc amplissimo feliciorem
oraculo iudicatum 81 .
Vulneratis neruis summus dolor, pręcisis nullus 126 .
Nec minus propicii erant mola salsa supplicantibus dii 133 .
Manius Curius imperator uisus a legatis rapum torrere 196 .
Scipioni non fuit in bonis funeris impensa 213 .
Carrhis, Arabię oppido, muros domosque massis salis faciunt 299 .
Agrippę Menenio populus Romanus sextantes ęris in funus contulit 316 .
Glicera Sicyonia dicta Stephanopolis, quoniam coronas uenditando sustinuerat
paupertatem 331 .
Prodigus.
Alexandro Magno thura ingerenti aris pedagogus Leonida dixit, ut illo modo, cum
thuriferas gentes deuicisset, supplicaret 132 .
Tanto nobis delitię et foeminę constant 133 .
Peruersus.
Carthaginenses in Africa ad tecta pice, ad uina calce uti 344 .
Partus.
Foeminas in quadam Indię parte semel in uita parere 75 .
De prodigiosis partibus ibidem. Clodia, quindecies enixa, CXV annis uixit 82 .
De uarietate nascendi. Decem annis gestare in utero elephanti putantur 86 .
Suilli pecoris numerus foecunditatis ad uicenos, sed educare tam multos nequeunt 95 .
Coruino ouo comesto pregnans ore partum reddere dicitur 107 .
Coruos ore parere putant. Aristoteles negat. Omnia animalia, quo maiora, minus foecunda
114 .
Compositio medicamenti, quo pulchri bonique et fortunati gignantur liberi 255 .
Tanaquilis reginę ancilla Ocrestes grauida consurexit cum
in foco, ubi insederat, genitale e cinere masculini sexus comparuisset 346 .
Poetę.
Luscinia in ore Stesicori cecinit infantis suauitatem poetę futuri pręmonstrans efficaci
auspicio 110 .
Apes sedere in ore infantis Platonis 119 .
Hedera qua poetę coronantur Nysia siue Bacchica 160 .
Druidę a robore arbore dicti 164 .
Zenonis statuam non uendidit Cato ob id solum, quia philosophi erat 322 .
Methrodorus Atheniensis pictor et philosophus 333 .
Hipponax poeta eos qui ioci causa imaginem eius effinxerant carmine distrinxit usque
adeo, ut aliquos ex iis ad laqueum compulisse dicitur 337 .
Pictor.
Honos picturę et imaginum 326 .
Pacuuii poetę pictura in ęde Herculis in foro boario 327 .
Teutonorum legatus de pastore sene picto. Zeuzis decepit aues, Zeusim
Parrhasius 329 .
Zeuzis puerum uuam fenentem pinxit. Ad quam aduolante aue: Melius, inquit, [puerum
pi] uuam pinxi quam puerum. Lineę Protogenis et Apellis 330 .
Demetrius rex, ut picturę parceret, uictoriam de manu amisit 331 .
STRABO
Prouerbium.
Heroem Themese ingruere nemo sibi dicat 103 .
Hoc re apud Sagram gesta uerius est 105 .
Lerna maiorum 148 .
Cum Maleam deflexeris, domesticos obliuiscere 151 .
Non omnium est uirorum Corinthum nauigatio. Corinthus superciliis curuitatibusque
laborat 153 .
Thracium commentum 161 .
Ad Scolon neque ipse uades
neque alteri ibis comes. Cretes nescit pelagus 192 .
Omnia sub unam Myconum 194 .
Cui nullum negocium erat Harmenam construxit 214 .
Non omnis hominis est Corinthum nauigare 219 .
Phrigum et Mysorum fines separati, sed definire difficile 220 .
Qui celeri passu assum it mortis periculum adit 237 .
Cumani non sentiunt, quod in pluuia porticus subeunda sit, etiam si nemo per
preconem moneat 241 .
Galinę lac ibi, si quęres, inuenies 246 .
Sylofontis opera locus amplus est. Colophonem addidit 248 .
Hunc ergo Coryceus auscultauit 249 .
Caue a Thorace 250 .
Mercator, nauiga et expone: iam omnia uenundata sunt 257 .
Pudicicia.
Insula in Oceano Samnitarum mulierum: in eam marem non admittunt 82 .
Pythodoris, regina minoris Harmenię, pudicissima et imperandi perita 217 .
Larissa patrem, quod sibi uim intulerat despectantem in dolium per pedes demersit 241 .
Bragmanorum philosophi Venere abstinent 272 .
Pietas filiorum in parentes 106 .
Patientia.
In sole et imbri pernoctantes 273 .
Nudi in eodem gestu per diem durant.
Pauper.
Qui tenui uictu contentantur, iusti esse solent 119 .
Getę paruo contenti, cum ditissimi esse possent 121 .
Qui modeste tenuiterque degunt 192 .
Partus facilis leuisque 69 .
Ęgyptię mulieres multiparę 266 .
Poeta.
Phidias a Paudeno interrogatus, quod nam ad exemplar Iouis statuam facturus
esset: Ad Homeri imaginem, respondit 141 .
Phidiam Iouem pinxit ad Homeri fictionem.
Pictor.
Pictura Prothogenis de Ialio satyro et perdice quem deleuit 251 .
Phidias Iouem pinxit 141 .
Piscator.
Pisces effosiles. Idem 76 .
Pisces fossiles in Paphlagonia 220 .
VALERIVS MAXIMVS
Perfidiam pularis ultus Papirius Cursor 64 .
Petenda a Deo quę ipse nouit profutura 65 .
Pauper modicis contentus satis beatus 66 .
Potentia.
Non oportere in urbe nutrire leonem. Sin alitus sit, obsequi ei conuenire 65 .
EMILIVS PROBVS
Perfidia.
Suorum dolo captus, non hostium 42 .
Macedonum periurio decęptus. Qui Alexandri liberis se regnum seruare
dicebant, regnum occupauere 43 .
Pietas.
Hostem semiuiuum recreare uoluit et honorifice sepeliuit 41 .
Memnon matris scelere uxore amissa dolorem pietate superauit 46 .
Patria.
Patrię iura quam hospitii sanctiora 26 .
Patrię muros suo periculo restituit 5. Patrię inimico filio mater
infensa 10 .
Patriam a XXX tyrannis liberauit 17 .
Patrię muros refecit 19 .
Patriam liberarunt XII adolescentes 34 .
Nulla iniuria nec plebiscito teneri potuit, quin prodesset patrię 33 .
In cęde ciuium domi se retinuit. Idem 35 .
Patriam propria pecunia subleuauit 38 .
Patriam a tyrannide liberauit 44 .
Peccatum.
Sui ipsius accusator fuit subposito ab emulis libello, quo se defensum iri
credidit 12 .
Pauper decessit, cum magnis rebus pręfuisset, et filię eius publice datis dotibus
collocatę 8 .
Paupertatis in tantum patiens fuit, ut nihil a re publica pręter gloriam retulerit 31 .
Perpetuo pauper, cum ditissimus esse posset 43 .
Imperio deposito priuatus uixit 45 .
Prodigus.
Milites locupletauit, populo in odium uenit, cum eorum bonis manus inferret 22 .
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIBVS
Perfidia.
Metius Suffetius, Albanorum dux, ob perfidiam in diuersa distractus 4 .
Magister litterarum Faliscos obsidenti Camillo pueros
principum prodidit iisdem ad pęnam datus 11 .
Tarpeia uirgo scutis obruta 2 .
Pudicicia.
Lucretia uiolata uiuere noluit 6 .
Pater Virginiam occidit, ut libidini consulis uim parantis surriperet 10 .
Claudia, uirgo Vestalis, duxit deum Matrem 19 .
Scipio captiuam forma pręstantem ad se adduci uetuit et sponso restituit 20 .
Vxor regis Orgiagontis centurionem, a quo stuprata fuerat, occidi fecit 22 .
Pietas.
Cnęus Martius Coriolanus matris tantum precibus moueri
potuit, ne patriam deleret 9 .
Quintus Cincinnatus se deuouit pro populo 12 .
Item Publius Decius, Decii filius. Liuius Salinator cum collega Nerone inimico
conciliatus est, ne male administraretur res publica 21 .
Lucius Paulus Emilius triumphans duos filios amisit. Gratias Fortunę egit,
quod siquid aduersi reipublicę imminebat, sua esset calamitate decisum 22 .
Tiberius Cornelię uxori pręmori optauit 23 .
Patientia.
Mutius dextram aris impositam cremauit 7 .
Paupertas.
Menenius Agrippa cognomento Lanatus a populo collatis quadrantibus sepultus est 9 .
Item Lucius Valerius Publicola 8 .
Quintus Fabius Rullus. Huic mortuo tantum ęris populi liberalitate congestum est, ut inde
filius uiscerationem et epulas publice daret 14 .
Marcus Curius Dentatus legatis Samnitum respondit 15 .
Marci Attilii Reguli coniugi et filiis sumptus publice datus 17 .
Post mortem Lucii Pauli Emilii dos uxori nisi uenditis
possessionibus non potuit exolui 22 .
Scipionis Emiliani patrimonium tam exiguum, ut XII libras argenti, duas et semilibram
auri reliquerit 23 .
APOPTHEGMATA PLVTARCHI
Perfidus et insidiator ubique puniendus 54 .
Insidias non indicans punitus est 65 .
Desertori sponte reuerso da ueniam 88 .
Insidię amicorum 21 .
Proditio placet, non proditor principi 50 .
Petitio.
Petimus magna a magnis 13 .
Quod petis, intus habes 10 .
Negamus probis iniqua, improbis concędimus 30 .
Quod petis, in te est 38 .
Qui se non habet, Samum uult 80 .
Promissum 4 .
Pollicitatio rerum ingentium 5 .
Promissum iniquum non soluendum 54 .
Pudicicia uxoris 7 .
Continentia regis 14 .
Pudicam decet non patere infamię 49 .
Ornandi cura nulla Lacenis 72 .
Pudicicia mulierum 73 .
Pudica non indiget uestium ornatu 74 .
Pudice mores domesticis tantum noti 84 .
Pudicam dehonestat uestis preciosa 85 .
Vxoris mores domesticis tantum noti 88 .
Lacena fidelis 100 .
Lacena pudica. Idem ibidem.
Prouerbium.
Qui se ipsum non habet, Samum uult 80 .
Patientia doloris 44 .
Semel ingemuit, dum cęditur Pompeius 47 .
Patientia in tormentis 54. Patientia doloris 63 .
Patientia de morte filii 69 .
Idem 87 .
Idem 92 .
Patientia doloris cęlantis culpam 91 .
Poena iusta toleranda est 50 .
Ferre sciens iniurias non patitur 27 .
Idem 78 .
Patientia iniurię 16 .
Idem 17 .
Idem 19 .
Patris iurgia perferenda 78 .
Lętatur damnatus, quia innocens 90 .
Patientia matris de morte filii occisi 97 .
Item auię de nepote occiso 98 .
Item matris de filiis in bello cęsis 99 .
Mater de occiso: Meus, inquit, erat; de elapso fuga: Non erat, inquit, meus. Idem. Idem
100 .
Patientia in partu, ne depręhenderetur. Patientia sitis 78 .
Pati grauia non sentienti non est magnum 80 .
Paupertas hostium repellit impetum 74 .
Necessitas non habet legem 27 .
Paupertas 8 .
Parsimonia.
Nummus ferreus 54 .
Prodigia.
Draco claui aduolutus. Magis, inquit, mirum foret, si clauis draconi 68 .
Penitentia.
Penitenda ne committas 12 .
Si sceleris peniet te, emenda. Penitenti ultra non exprobrandum 17 .
Penitentia sera 36 .
Penitentiam agere compelluntur 96 .
Patrię amor 43 .
Patrię prosis uel lęsus 26 .
Pro patria aduersa pati decet 39 .
Patrię salus proprię pręponenda 45 .
Pater patrię 69 .
Quę patria nobis est? 76 .
Pro laude patrię occubuit 66 .
Pro patria pugnauit senex 90 .
Pro
ciuibus ultro se morti obtulerant 94 .
Pro re publica se deuouit 69 .
Peregrini ciuitate donandi 76 .
Pietas in patrem 18 .
Pietas in hostem, sed consanguineum 19 .
Peccatum.
Auerte oculos et fuge a malo 19 .
Solitarius sis, ut a scelere declines 22 .
Semper te pudeat delinquere, ne etiam cum solus sis, aliquando delinquas 37 .
Non inuitus peccauit et ueniam petit 41 .
Eraui inuitus. Inuitus et plectere 79 .
Decet nos ipsos nostra errata ferre 81 .
Peccatum interdum diluendo detegitur 80 .
Culpa interdum redarguit auctorem. Culpa reiecta in culpantem 84 .
Peregrinatio non concessa Laconibus, ne corrumpantur 96 .
Pietas.
Filiorum amor ad lusus pueriles interdum patrem compellit 61 .
FABIVS QVINTILIANVS IN DECLAMATIONIBVS
Pudicia semper curę fuit Romanis 14 .
Paupertas ambitione cupiditatibusque caret 62 .
Pauper diuiti par, dum non inuidet 64 .
Pauperis et diuitis comparatio. Apes animal simile pauperibus 62 .
Apum cura. Apum studia. Peruersi nullo placantur obsequio 78 .
Peccatum magis maioribus imputatur 14 .
Crimen defendi potest mendacio 59 .
In omni crimine duo spectanda: animus et euentus 65 .
MARCVS TVLLIVS CICERO IN TVSCVLANIS
Poetę.
Philosophia ad rectam uiuendi uiam pertinens 89 .
Poetarum genus e doctis antiquissimum. Philosophia Latina latuit usque ad Ciceronis
tempora. Philosophia perfecta ornate et copiose dicere 90 .
Ennii poetę epitaphium 93 .
Poetę et reliqui clari uiri post mortem nobilitari cupiunt. Philosophia omnium artium
mater 98 .
Philosophi a mortis commentatio 99 .
Philosophia non curat multitudinis iudicium 107 .
Philosophia medetur animi ęgritudini 108 .
Philosophi
leues ostentationem quęrentes 109 .
Philosophia non ob hoc leuis, quia philosophi quidam leues. Philosophia est cultura
animi. Turpiter in philosophia peccat qui se philosophum profitetur. Poetę non recte inducunt
lamentantes fortes uiros 111 .
Poetę emolliunt hominis naturam 116 .
Philosophia animi medicina 117 .
Peripathetici copiosi et eruditi 120 .
Pythagoras quare fuit in Italia 129 .
Crisippus et Stoici multum in partiendo et diffiniendo occupati sunt 130 .
Peripatetici prętermittunt sępe hęc. Philosophia errorem boni malique eximit 141 .
Quid dulcius ocio litterato 157 .
Viro docto uiuere cogitare est 158 .
Philosophiam magnifice laudat 142 .
Contra detractores philosophię. Quando dicti sapientes 143 .
Quando philosophi nominati 144 .
Socrates primus philosophiam a rerum natura ad mores reuocauit 143 .
Philosophi non ex singulis uocibus [uiduandi] spectandi, sed ex constantia
147 .
Inter Zenonem et Peripateticos. Poetam noui neminem qui sibi non optimus uideretur 151 .
Epicuri sententię 155 .
Patientia.
Cretum leges laboribus erudiunt 112 .
Spartę pueri [ad] uerberibus accipiuntur. Qui tormentis compelli non
potuerunt ad confessionem 114 .
Doloris impatiens timido militi comparatur. Anaxagorę de morte filii patientia 121 .
Pueri Spartiatę non ingemiscunt uerberati 152 .
Indorum sapientes hyemes nudi perferunt 153 .
Idem igne aduruntur sine gemitu. Bestię famis, frigoris laborisque patientes 154 .
Pietas.
Misericordię diffinitio 131 .
Quid de ipsa sentiant Peripatetici. Cicero ferendam opem, non misericordiam putat
137 .
Pictor.
Qui signis et tabulis delectetur, non melius his fruitur, si domi abundat quam pauper in
publico 157 .
Pauper non caret his quę non concupiscit, quoniam carere signat egere eo quod habere
uelis 102 .
Cecilius: Sępe est etiam sub paliolo sordido sapientia 126 .
Paupertas Caio Fabricio tolerabilis fuit. Anacharsis Scythes epistola denotat, quali uictu contentus munera spernat 155 .
Socratis et Xenocratis parsimonia. Diogenes Alexandro offerenti, siquid opus esset;
pauper quam paucis, quam uilibus egeat 157 .
Peregrinatio.
Qui ex philosophis in peregrinatione ętatatem consumpserunt 157 .
Passio animi. Ęgritudo animi semper errat 117 .
Ęgritudo animi an cadat in sapientem. Perturbationes animi usitatius dicitur quam morbi.
Omnis animi commotio insania dici potest. Sanitas animorum sapientia, insanitas insipientia.
Ęgritudinem aliquando cadere in sapientem 118 .
Animi morbum Gręci uocant paJos
120 .
Ęgrotatio corporis, ęgritudo animi. Causa ęgritudinis animi. Ęgritudo est opinio mali
pręsentis. Ęgritudo plus est quam perturbatio. Epicuri et Cyrenaicorum de ęgritudine opinio
121 .
Pręmeditatio leuat ęgritudinem. Cyrenaicorum sententiam confutat 124 .
Ęgritudo animi uoluntate et iudicio suscipitur 126 .
Ęgritudinum ratio una, nomina plura 129 .
Perturbationem animi diffinit Zeno 130 .
Perturbationum partes quattuor. Ęgritudo est animi aduersante ratione contractio 131 .
Ęgritudinum IIIIor diffinitiones. Opinio mali imbecilla assensio est. Quę
subiecta sunt ęgritudini, id est partes ęgritudinum. Ęgrotationis animi diffinitio 137 .
Quę sunt ęgrotationi subiecta. Quid sit morbus, quid ęgrotatio, quid uitium 133 .
Inter uitia et perturbationes. Peripathetici necesse dicunt animos perturbari 134 .
Idem dicunt perturbationes utiliter a natura datas 135 .
Zeno quomodo diffinit perturbationem. Confutat Cicero eorum sententiam 137 .
Perturbationum curationes. Siquis ęgre ferat nihil in se esse uirtutis 138 .
TVLLIVS DE FINIBVS
Pudicicia.
Lucretia se interemit 26 .
Lucius Virginius filiam occidit, ut stupro subtraheret Publii Claudii consulis.
Pietas.
Communis utilitas priuatę pręferenda 50 .
Pietas in patriam. Marcus Drusus patrię uulnera sanabat, quę Caius Gracchus infligebat
65 .
Reipublicę administratio actionum secunda 78 .
Petitio.
Inconueniens est postulare, ut diligamur a Deo, cum ipsi inter nos odimus 50 .
Poetę.
Epicurus et Democritus de atomis 3 .
Epicurus ut in physicis, ita et in logica inermis ac nudus 4 .
Poetę inutiles et puerilis delectationis 13 .
Sophistę. Gorgias professus in omni doctrina 14 .
Rhetorica palmę, dialectica pugnis similis est, Aristoteles 17 .
Dialecticam contemnit Epicurus. Herilus summum bonum scientiam dixit 23 .
Academici nihil certi affirmant. In quo differunt Stoici cum Peripateticis 27 .
Omnis summa philosophię ad beate uiuendum spectat 30 .
Epicureorum erroris causa 36 .
Philosophia ars uitę 38 .
Argumentorum, si sequentia falsa sint, etiam pręcedentia falsa esse 63 .
Cognitionis et scientię amor 76 .
In naturę cognitione beatos uersaturos quęrendo et discendo putant 77 .
Carneades sentit inter Stoicos et Peripatheticos non esse controuersiam rerum, sed
nominum, contra putat Cicero 46 .
Dialecticam et physicam ad uirtutes adiungunt Peripathetici 52 .
Philosophia in partes tris diuisa 53 .
Platonis auditores. Cleantes et Crisippus rhetoricam scripserunt, quam legat qui cupit
obmutescere 54 .
Panetius qualis in philosophi a 67 .
Qui Academici et qui Peripathetici. Stoici Peripatheticorum sententias sibi
uendicarunt uerbis mutatis 81 .
Stoici sentiunt nihil percipi posse 82 .
Philosophię auctoritas in beata uita comparanda 84 .
Quantus labor ob adipiscendam scientiam susceptus a philosophis. Quanti ęstimanda
philosophia 85 .
Patientia omnia humana tolerabilia ducit 22 .
Peccatum.
Vitia quę Gręci cachia dicunt 45 .
Quare uitium nominatum 46 .
Contra Stoicos: peccata non esse paria 57 .
Nihil tam miseros facit quam scelus 65 .
An sint peccata paria 67 .
Aristoteles: Pręter uitia et uirtutes nihil fugiendum aut appetendum 81 .
Passio animi. Cupiditatum genera secundum Epicurum 9 .
Morbi animi qui sunt. Epicurus 11 .
Cupiditatum genera tria. Epicurus 19 .
Passiones animi maiores quam corporis 34 .
Appetitio animi, quę horme Gręce, ad quandam formam uiuendi data, non ad quoduis uitę
genus 42 .
Perturbationes animi genere quattuor,
partibus plures 44 .
Perturbationes non comoueri naturę ui 45 .
Appetitionem animi moueri, cum ei aliquid secundum naturam esse uideatur 64 .
POMPONIVS MELLA IN GEOGRAPHIA
Pudicicia.
Foeminę post stuprum pudicę 9 .
Gallicenę uirgines futura pręcinentes 50 .
Partus.
Foeminę sine coitu foecundę 57 .
Paupertas.
Sartę auri argentique ignari 23 .
BEATVS HIERONYMVS IN PARTE PRIMA
Pax
uera, pax falsa 105 .
Deus pacis 206 .
Prouerbium.
Sus docet Mineruam 133 .
Ligna portat in siluam. Prius antidotum quam uenenum 144 .
Balbus melius balbi uerba cognoscit 160 .
Foenum habet in cornu; longe fuge. Bos lassus fortius figit pedem 230 .
Litus melle gladius.
Pudicicia.
Castitas pręfertur nuptiis, contra Iouinianum 27 .
Bonum est mulierem non tangere. Ioseph castitatis exemplum. Castitatem suaderi,
matrimonium tantum permitti 29 .
Eunuchi qui se castrauerunt propter regna cęlorum. Horum typus Abdemelech eunuchus in
Hierosolyma, spado reginę Candacis in Actibus apostolorum. De his extat epistola Clementis,
successoris Petri 29 .
Inter coniugatorum curam et uirginum 30 .
In arca Noe bina animalia immunda, numerus impar mundus 31 .
Sicut patres Veteris Testamenti non imitamur in circumcisione, sic nec in pluritate
uxorum 31 .
Quando iussi abstinere ab uxoribus Israelitę. Aquę nuptiarum arefactę 32 .
Iesus Nauę nec uxorem habuit nec filios. Virginitas Ioannis Baptistę et Ioannis
Euangelistę 33 .
Virginitas pręferenda matrimonio 35, 36 etc. Sapere ad pudiciciam in epistola
Pauli dici debere non sic scriptum est, ad sobrietatem
37 .
Philippi filię uirgines prophetarunt etiam post Ioannem 38 .
Iacobus, frater Domini. Exempla castitatis a gentilibus collecta 39, 40 .
Pudicicia amissa omnis uirtus ruit 42 .
Castitatis cultus inter gentiles 46 .
Cęlibes cęlo digni 53 .
Inter uirgines et nuptas 57 .
Virginitas pręfertur nuptiis 155 .
Nuptię XXX, uiduitas LX, uirginitas C. Bonum est mulierem non tangere. Via regia
uirginitas, uia sinistra libido manifesta, uia dextra libido occulta 165 .
Quod inter frumentum et ordeum, hoc inter uirginitatem et nuptias 157 .
Virginitas prima et uirginitas secunda 159 .
Almon signat uoluptates contemnendas 195 .
Ieiunium castitatis custos 196 .
Qualiter uiuat uidua absque liberis 201 .
Pudicicia coniugalis 238 .
Perfidia.
De Iuda proditore prophetatum 5 .
De Antichristo 7 .
Ecclesia malignantium et eorum errores 8 .
Heretici: Simon Magus et reliqui 66, 68 .
Heretici: Sagitta uolans per diem 83 .
Hereticum post secundam correptionem uita 90 .
Errores Origenis 91, 94, 97, 139, 152 .
Heretici 95, 97 .
Anthropomorphitę. Idem 110 .
Manichei 179 .
Manicheus 196 .
Petitio.
Quod pro mortuis prodest orare. Contra Vigilantium 59 .
Oratio superbi est se inter orandum laudare 89 .
Pater noster, qui es in cęlis etc. 90 .
Passio animi. Stoici et contra eos Peripatetici et Academici 67 .
Passionibus animi recte utendum 80 .
Concupiscentiam passiones esse 212 .
Peccatum.
Quod etiam post baptismi gratiam tentamur et peccamus et per penitentiam surgimus. Et
quod nemo sine peccato, contra Iouinianum 42, 43 .
Dauid primo in innocentia gloriatur, deinde, cum peccasset, penitens misericordiam
implorat. Item patres etiam sancti aliquando peccarunt. Peccatores non ęqualiter puniri,
contra Iouinianum 48 et. Peccatum ad mortem difficulter dimittitur 52 .
Nemo sine peccato, contra hereticos 67 .
Hominem non posse esse sine peccato 68 et. Peccamus etiam errore et
ignorantia, non tantum cogitatione 76, 77, 78 .
Peccatum ignorantię
iuxta Euangelium 79 .
Nemo sine peccato 80 .
Peccatum Dauid 83 .
Peccatum Moysi 84 .
Astra etiam non esse munda in conspectu Dei 85 .
Hominem per se non posse esse sine peccato 86 .
Stulte culpa nostra ad conditorem refertur 87 .
Dei pręscientiam non esse causam futuri peccati. Quod nec corpus sine aliqua infirmitate
nec anima nostra sine aliquo peccato 88 .
Vtrum paruuli possint esse sine peccato 90 .
Vtrum diabolus sit omnibus causa peccati 137 .
Peccatum paruulorum 164 .
Ve habitatoribus terrę, id est peccatoribus 186 .
De diuersis leprarum generibus, id est peccatorum 196 .
Blasphemia in Spiritum Sanctum 218 .
Nullus absque peccato 239 .
Penitentia.
Peccatores ueni uocare ad penitentiam 81 .
Filius reuersus ad patrem signat penitentem 197 .
Poetę.
Iurulentię Ęgyptiorum carmina poetarum, manna Scripturam sacram significat 192 .
Siliquę carmina poetarum 198 .
Patientia iniuriarum et passionum tollerantia 22 .
Ioannes in feruentis olei dolium missus a Nerone 34 .
Patientia erga raptores 76 .
Patientia Dauit erga Semei sibi insultantem 83 .
Triumphus Dei est passio martirum 206 .
Patientia Iob 180 .
Patientia imprudens Catilinę 238 .
PASSIO CHRISTI. Quare mortem elegit crucis 3 .
Christus crucifixus Iudeis scandalum, gentibus stultitia, uocatis Dei ueritas et Dei
sapientia 4 .
Christus passionibus subiectus 5 .
Prophetię de passionibus Domini. Item de reliquis eius mysteriis 7 .
Quod sola caro passa sit 16 .
De miraculis in passione Domini 203 .
Partus.
Quod Salomon et Achaz adhuc impuberes genuerint. Puer X annorum genuit filium 184 .
Pauper quomodo consolandus 20 .
Quis sit egenus et pauper 201 .
Parsimonia Antistenis et Diogenis 46 .
IDEM IN PARTE SECVNDA
PASSIO Christi. Figurę: Adam, Abel, Isaac. Eliseus, Ionas 53 .
Passionis
Christi contemplatio aliorumque
eius mysteriorum nos coniungit Christo 116 .
Ioseph a fratribus uenditur, ab Ęgyptiis honoratur 143 .
Passio Domini quam sit nobis fructuosa 256 .
Gratias Christo qui mori uoluit, ut nos uiuificaret 257 .
Christi patientiam pro nobis susceptam enarrat 178 .
Triduum Domini crucifixi, sepulti, suscitati 290 .
Crucis partium mystica expositio 291 .
Passiones animi Deus creauit ad bonum 12 .
Passiones animi moderari possumus, amputare non possumus 172 .
Impossibile est perturbationis uitiis carere 194 .
Prouerbium.
Vltroneas putere merces 79 .
Oleum perdit et impensas qui bouem mittit ad cęroma 101 .
Fracta naui de mercibus disputat 198 .
Accessit huic patellę dignum operculum 245 .
Asino lyra superflue canit 247 .
Perfidia.
Exclamatio contra Iudeos Christum negantes 8 .
Sepulchrum patens est guttur eorum 38 .
Vulpes sunt heretici doli pleni 48 .
Policarpus Martionem hereticum primogenitum diaboli dixit. Idola quo primum errore
creuerint 84 .
Magister ludi Faliscorum liberos prodidit 99 .
Medicus Pyrrhi necem pollicitus Fabricio. Errantes ab errore reuocare sollicitet
episcopus 141 .
Heresim cauendam monet 172 .
Perfidia Iudę proditoris 211 .
De eodem et pręuaricatione Salomonis 213 .
Constantius fautor Arrianę hęreseos 259 .
Iulianus Apostata. Iouinianus et reliqui qui tandem digna factis receperunt. Basilidis
heresis quando coeperit 269 .
Contemptores uerbi Dei idolis peiores 298 .
Christiani falsi 316 .
Pudicicia.
Esuri agnum ab uxoribus abstinere iussi 51 .
Virginitas angelis comparatur 58 .
Virgines quinque fatuę 124 .
Pro Eustochia uirgine angelus minatus est Pretextatę materterę uolenti eam
desponsare 128 .
Mulierum uitanda consortia seruis Dei 131, 133 .
De uirgine, quę nec a sancto Martino uisitari passa ab eodem commendatur 134 .
Ad uirgines Deo dicatas uitę institutio 147 .
Virgo fugiat uirorum consortium exemplo Dauid et Dinę 152 .
De consortio marium fugiendo ancillis Christi 153 .
De laudibus uirginitatis opusculum 157 .
De eodem opusculum ad Eustochium 161 .
Nuptias ob hoc laudat, quia uirgines
generant 164 .
De uirgine Demetriade et Agnete martyre 170 .
Virgines rosis comparantur, parentes earum spinis 171 .
Virgo sancta corpore et spiritu 177 .
Asella uirgo nunquam uiri nouit alloquium 185 .
Laudat coniugatam, quę continentiam uouerat 189 .
De uiduitate seruanda 190 .
Anna, filia Phanuelis, Sareptana, Iudit, Delbora, Noemi. Vidua de Euangelio. Marcella,
uiduę 193 .
Tenera res in feminis pudicicię fama: cito ad leuem marcescit auram 194 .
De sanctitate uiduarum Iudith et Annę 195 .
De uiduitate ad Geruntiam super illud: Volo adolescentulas nubere; quod dicitur secundum
indulgentiam 196 .
Teutonum CCC mulieres captiuę, cum a uictore pudicicię obseruantiam impetrare non
ualerent, cęsis liberis mortuę inuentę sunt 196 .
In Euangelio fructus XXX, LX, C. Virginitas carnis incentiua non nouit 197 .
Quidam pręcisam mordicus linguam in osculantis se meretricis faciem expuit, ut sensum
libidinis doloris magnitudo pręcideret 209 .
Congressum foeminarum nomachus declinet 213 .
De castitate capitulum 219 .
Hilarion libidinis tentamenta ieiuniis uicit 237 .
Malchus monachus captiuam sibi inuito in uxorem traditam pro sorore habuit etc. 242 .
Paula post mortem mariti nunquam cum uiro comedit 272 .
Susanna infamiam mortemque pati maluit quam corruptoribus consentire. Diuinitus
liberatur 278 .
Beatum Hieronymum fuisse uirginem Eusebius attestatur 301 .
Pauper Lazarus, diues purpuratus 118 .
De non habendo aliquid proprium 147 .
Nec pauperem commendat egestas, si peccata non cauet 193 .
Iacob fratrem fugiens magnis relictis diuitiis nudus pergit in
Mesopotamiam. Apostoli toto orbe peregrini non ęs in zona, non uirgam etc. 197 .
Coluber nudum hominem timet, uestitum persequitur 205 .
Abraham pauperculus et peregrinus in terra aliena 208 .
De paupertate capitulum 220 .
De paupertatis fructibus 222 .
Hilarion non habuit, quod pro subuectione offerret nauclero nisi Euangelium. Ille
misertus condonauit 240 .
Idem ligna colligens uictum aliquando quęsiuit. Testamento suas diuitias reliquit
Hesitio discipulo: Euangelium, tunicam sacceam, cucullam,
palliolum 241 .
Beati pauperes 249 .
Paupertas Christi irridetur a phariseis 256 .
Imitatores paupertatis estote 303 .
Petitio.
De modo orandi et dicendi officium 155 .
Ad orandum te para quasi cum Deo locuturus 161 .
De horis orandi 168 .
De eodem 180 .
Corpus pariter et animus tendatur ad Dominum 214 .
In psallendo non dulcedo uocis, sed mentis affectus quęritur. Erat Iesus pernoctans in
oratione 216 .
Orationibus nox opportuna 217 .
Quare interdum non statim Deus exaudit 227 .
Oratio nocturna purior. Hilarion pluuiam impetrauit a Domino, cum triennio non pluisset
ad Aphroditon 240 .
Oratio ad Iesum beati Hieronymi e uita decedentis 307 .
Quę dixit allata sibi eucharistia 308 .
Pudor duplex, bonus et malus 186 .
Prudentiam temperet uerecundia 188 .
Tantę uerecundię fuit, ut uirginalem pudorem uinceret 194 .
Confusio ad peccatum est in bono opere confundi 229 .
Confusio ad mortem. Confusio ad uitam 265 .
Penitentia.
Anima nigra propter peccata, formosa propter penitentiam 27 .
Contra Nouitianos, quod Deus recipit penitentes 61 .
Penitentię dolor non sit supra mensuram 93 .
Mortificatio carnis 125 .
Conuersio latronis in cruce et regis Nabuchodonosor 127 .
Penitentia secunda post naufragium tabula 171 .
Meretrix in Euangelio baptizata lachrimis 191 .
Conuersi Zacheus, Martha, Magdalena meretrix. Symon leprosus. Abraham 202 .
Conuersio Matthęi de theloneo 204 .
Ne tardaueris conuerti ad Dominum 207 .
Conuersio Pauli et latronis in cruce 211 .
Item de latrone et Samaritana 213 .
Tepidos minus placere Deo 235 .
De eodem 244 .
Ezechias egit penitenti am, et CLXXXV milia Assyriorum ab uno angelo una nocte deleta
sunt 259 .
Item Iosaphat. Item Moyses. Penitentia Petri, Aaron, Dauid, Achab, Manassę, Niniue,
publicani 267 .
De austeritate uitę beatę Paulę 272 .
Lapsum reuocat ad penitentiam nihilque tam offendere Deum asserit quam desperationem
276 .
Qui seminat in lachrimis, in gaudio metet 276 .
Penitentia Dauid, Achab, filii luxuriosi 277 .
Susannam a diacono corruptam acerrime increpat, demum ad penitentiam hortatur 278 .
Penitentibus datur uenia 279 .
Impenitentes
tantum lugendi 280 .
Penitens, impenitens 281 .
Nunquam est sera penitentia 282 .
Leuitę lapso et ab ecclesia eiecto posse per penitenti am subueniri. Oleum accenditur
in templo Dei, quod de amaritudine exprimitur oliuarum, et pascha cum amaritudinibus comedi
iubetur 284 .
Contra eos qui confessa iterant, et quis sit uere penitens 300 .
Beatus Hieronymus macie et uerberibus confectus 302 .
Tyti post lapsum penitentia et cuiusdam monachi 322 .
Patientia.
Petrus capite ad terram uerso crucifixus. Iacobus, frater Domini, pręcipitatus de pinna
templi fulonisque fuste in cerebro percussus. Paulus capite truncatus. Ioannes
in dolium feruentis olei missus et in Pathmo relegatus. Ignatius ad bestias damnatus. Omnia,
inquit, supplicia in me ueniant, tantum Christo fruar 82, 83, 84. Martyres in Apocalypsi 120 .
Omnes qui uolunt in Christo uiuere persecutionem patientur 141 .
Patientia in aduersis 170 .
Patientia mulieris septies percussę 189 .
Pueri in fornacem missi, Daniel in lacum leonum, Susanna adulterii accusata. A Domino
liberati 190 .
De sęuiuitia tyrannorum in martyres 209 .
Patientia est omnium iniuriarum et passionum tolerantia 231 .
De tribulationibus et obprobriis perferendis 232 .
Patientię institutio ad Marcellam 248 .
De perferendis obprobriis ad Oceanum 255 .
In patientia uestra possidebitis animas uestras 273 .
Quotidianum martyrium est non solum sanguinis effusio in confessione, sed etiam deuotę
mentis seruitus 275 .
Martyrium duplex 301 .
Patientia et fortitudo connexa sunt 305 .
Peccator dicitur esse ultra flumina Ęthyopię 27 .
Nemo absque peccato nisi solus Christus 45 .
De X tentationibus populi Israel in deserto 77 .
Laudatur peccator in desideriis animę suę et iniquus benedicitur 121 .
Qui propter unum peccatum multorum beneactorum meritum perdiderunt, et peccatum sępe non
uideri esse peccatum 123 .
Procliuis est emulatio malorum 128 .
Vindicta Dei eo grauior quo tardior 151 .
Vnde sit quod ad omne peccatum ue erubescimus uel timemus 175 .
Qui peccarunt uoluntate propria? Symeon, Leui etc. Peccandi consuetudo difficultatem
adducit
benefaciendi 176 .
Vitia uirtuti proxima 179 .
Stoici delicta omnia paria iudicant 186 .
Incorrigibiles exosi Deo 252 .
Propter peccata uenire aduersa probat 259 .
Septies in die cadit iustus etc. 277 .
Nullus mundus a peccato. Peccarunt Zacharias, Iob, Abraham, Isaac, Iacob, prophetę,
apostoli. Ruffus ad inferna damnatus ob lusum aleę 321 .
Pietas.
Deus omnia conclusit sub peccato, ut omnium miseretur 115 .
Opera misericordię actualis 155 .
Misericordiam uolo et non sacrificium 179 .
Pelicani filios a serpente occisos proprio aspersos sanguine ad uitam reuocant 205 .
Iudith ciuium salutem pręposuit suę 208 .
De infirmis et pauperibus recreandis 235 .
De misericordia Dei. De clementia Domini erga penitentes 246 .
Pietas Fabiollę erga infirmos et debiles 267 .
Caritas Aaron et Moysi erga populum 285 .
Benignus Dominus et misericors 304 .
Estote misericordes. Pauperibus subuenire quam templa extruere et auro ornare acceptius
est Deo 305 .
Aliis errepta sibi offerri odit Dominus.
BIBLIA
Pax.
Isaac fodit puteum, et quia nemo obstitit, uocauit eum Latitudo 4 .
Victima pacificorum 16 .
Immolantes pacifica comedetis; quod in die tertio ressiduum fuerit, igne
comburatur etc. 17 .
Gedeon ędificauit altare et uocauit Domini Pax 35 .
Saul odio accensus contra Dauid sępe placatur per Ionatham. Saul cessabat persequi
Dauid, cum tam clementem deprehendebat, ut persecutoris sui uitę parceret 47 .
Ioram, filius Achab, dixit: Pax est Iehu? Ille sagitta interemit eum 64 .
Ezechias pacem et ueritatem expetiit in diebus suis 68 .
Salomon electus, ut templum ędificaret Domino, quia pacificus 73 .
Benedictio pacis. Psalmus XXVIII 110 .
Pax multa diligentibus legem tuam, et non est illis scandalum. Psalmus
CXVIII. Rogate quę ad pacem sunt Hierusalem etc. Psalmus CXXI 121 .
Pax super Israel. Psalmus CXXVII 122 .
Ecce quam bonum et
Qui
posuit fines tuos pacem. Psalmus CXLVII 125 .
Custodi pacem 126 .
Sponsa orat, ut possideat terram in pace 136 .
Pacem sibi implorat. Adiurat, nequis turbet pacem illius 137 .
Probata coram Deo et hominibus fratrum concordia et amor proximorum, et uir et mulier
sibi bene consentientes 146 .
Salomon imperauit in diebus pacis etc. 150 .
Et conflabunt gladios suos in uomeres, quia Christus uenit in pace 152 .
Et erit opus iustitię pax 158 .
Non recusat plagam pro delicto, sed differri petit dicens: Fiat tantum pax et ueritas in
diebus meis 160 .
Non est pax impiis, dicit Dominus 162 .
Iterum 164 .
Abstulit ab eis pacem et miserationes propter peccata patrum et ipsorum 171 .
Reuelabo eis abundantiam pacis et ueritatis 176 .
Si in uia Dei ambulasses, habitasses utique in pace super terram 183 .
Holocausta pro pace die VIII 194 .
Thalami in templo hinc inde signant pacem interiorem et exteriorem 195 .
Concident gladios suos in uomeres etc. 208 .
In loco isto, id est in ecclesia, dabo pacem. In die illa erit pax per orbem 212 .
Et consilium pacis erit inter illos duos, id est Iudeos et gentiles. Veritatem et pacem
diligite. Veritatem et iudicium pacis iudicate in portis uestris 213 .
In pace et ęquitate ambulauit mecum 216 .
Pax inter Bachidem et Ionatham 221 .
Siluit terra Iuda omnibus diebus Simonis Machabei 222 .
Pax Antiochi cum Iudeis, postquam multa aduersa passus esset. Iudas pugna superior, cum
belli quoque uictoria potiri posset, petentibus pacem non negauit 228 .
Nicanor pacem iniit cum Iuda et amabat eum, sed uolens suspicionem de se purgare regi
tentauit eum prehendere 229 .
Prouerbium.
Num et Saul inter prophetas? 43 .
Patres comederunt uuam acerbam, et dentes filiorum obstupescunt 176 .
Iterum 188 .
Olla plena bonis carnibus efferbuit etc. 180 .
Pudicicia.
Sarra sublata in domo pharaonis pudiciciam non amisit. Raptor flagellatus a Deo integram
restituit uiro suo Abraham 2 .
Gerraris Abimelech inuiolatam reddit admonitus ab angelo 3 .
Iudas nesciens concubuit cum cognata Thamar. Hęc peperit geminos. Ille deinceps
non cognouit eam 7 .
Ioseph non consentiens libidinosę dominę relicto palio fugit 7 .
Moyses in terra Madian filias Raguel sacerdotis a uiolentia pastorum tutatus est 9 .
Filii Israel in Synai uolentes audire loquentem Dominum abstinent se ab uxoribus 12 .
Filia sacerdotis nupta non comedet de sanctificatis, uidua autem in domum patris reuersa
uescetur 18 .
Moyses Madianitas uictos iussit occidi pręter puellas et feminas uirgines 24 .
Booz, cum iuxta se Ruth cubantem comperisset, non tetigit eam, et quod secum
accubuisset, cęlauit, donec sibi ius coniugii a proximiore concessum est 40 .
Dauid poscens panes sacerdotum interogatus, si mundi sunt pueri a mulieribus, annuit et
panem sanctificatum accepit 46 .
Thamar uim passa ab Ammon aspersit cinerem capiti et scissa tunica ibat
clamans, pudorem uincens dolore uiolatę pudicicię 52 .
Dauid ad concubinas suas non est ingressus, postquam ab Absalon polutas
esse cognouit 54 .
Abisac puella dormiebat cum Dauid calefaciens senectutem eius et ministrabat ei. Ipse
autem non cognouit eam 55 .
Iudith uidua, pulchra, diues, nobilis, pudicicię merito electa, per quam
Dominus terram, Israel ab inimicis liberaret 95 .
Da Holoferni, ut me concupiscat, mihi, ut illum contemnam et euertam. Dominus per
angelum suum custodiuit me et non permisit coinquinari 95 .
Ioachin, pontifex dixit Iudith: Eo quod castitatem amaueris et post uirum tuum alterum
nescieris, manus Domini confortauit te 96 .
Pepigi foedus cum oculis meis, ut ne cogitarem quidem de uirgine. Si deceptum est cor
meum super mulierem etc. 106 .
Pudicicia Ioseph. Psalmus LXXX 115 .
Errueris a muliere aliena 126 .
Mulier bona 127 .
Sciui, quoniam aliter [esse]4 non posse esse continens, nisi Deus det etc. 138 .
In filia non auertente se firma custodiam 146 .
Mulier immaculata 149 .
Verbum Domini ad Hieremiam, ne accipiat uxorem nec suscipiat filios propter afflictionem
futuram super omnes qui generantur in Iudea 171 .
Sacerdotes uiduam et repudiatam non accipient, sed uirginem de domo Israel et uiduam a
sacerdote. Ad mortuum non ingredietur nisi ad patrem etc. et sororem uniuiram 194 .
Susanna maluit subire
mortis periculum quam comittere adulterium 200 .
Egrediatur sponsus de cubili et sponsus de thalamo etc. 204 .
In tertia quadriga equi albi, id est casti 213 .
Pietas.
Ioseph fratres impios, sed Beniamin pręter cęteros dilexit, quia sibi uterinus erat.
Iudas pius in patrem uicaria seruitute uoluit redimere Beniamin, ne pater dolore confectus
deficeret 8 .
Deus faciens misericordiam in milia: his qui diligunt me et custodiunt pręcepta mea 12 .
Oleum purissimum ut ardeat lucerna semper in tabernaculo extra uelum 13 .
Moyses ad Dominum: Aut dimitte eis aut dele me de libro 14 .
Miserebor cui uoluero et clemens ero in quem mihi placuerit 14 .
Oblatio olei quod ponet Aaron a uaspere usque mane coram Domino super candelabrum 18 .
Si fratrem emeris, non sit tibi quasi seruus: post iubileum liber sit 19 .
Raab seruata ob pietatis meritum 31 .
Samuel luget Saulem, eo quod penituisset Dominum ipsum constituisse regem; corripitur a
Domi no 44 .
Dauid pius erga Saul persecutorem suum bis dimisit illesum, cum occidere
potuisset; cęsum a Philisteis luxit et hominem qui ipsi uulnerato precibus exoratus mortem
maturasset, occidi iussit. Maledixit montibus Gelboe, ubi ceciderunt fortes Israel. Benedixit
autem uiris Iabes Galaad, eo quod sepelissent Saul. Abner fecit exequias planxitque super eum.
Eos qui occiderant Isboseth, filium Saul, occidi iussit 49 .
Volens misereri domui Saul agros restituit Miphiboseth, Ionathę filio, et de sua mensa
panem dedit ei 51 .
Cępit urbes Ammon, populum uero seruauit 52 .
A filio Absalon regno expellebatur. Ille autem tribunis suis pręcepit, ut si superiores
euaserint, cauerent Absaloni illesumque seruarent; extinctum grauiter fleuit 53 .
His quoque qui Absalonis partes secuti fuerant pepercit, Amasam, ducem eius, magistrum
militię fecit. Semei iniuriam non uindicauit, distulit tamen ad Salomonis tempora 53. De Ioab
quoque qui Abner et Amasam dolo occiderat cognitionem Salomoni commisit 53 .
Ossa Saul et Ionathę et eorum qui in crucem acti fuerant posuit in sepulchro Cis, patris
Saul. Et Deus propitiatus est terrę 54 .
Cum plebs peste consummeretur, ait
ad angelum: Ego sum qui peccaui; uertatur manus tua
contra me et domum patris mei. Et placatus est Dominus 55, 73 .
Pepercit Adonię Salomon sibi insidianti semel, sed non secundo 55 .
Pietas indicauit, cuius filius esset, quem altera diuidi
poscebat, altera uiuum cędebat ne occideretur 56 .
Abdias, cum Achab et Iezabel occideret prophetas, centum ex eis abscondidit ac pauit in
speluncis 60 .
Achab Benadab, Syrorum regi, capto pepercit, sed dicitur ad eum: Quia dimisisti uirum
dignum morte, erit anima tua pro anima eius etc. 61 .
Heliseus Syros qui ad se perdendum uenerant, cęcitate percussos seruauit, a rege Israel
percuti uetuit, uiatico iuuit, dimisit illesos 63 .
Iosaba Ioam, filium Ochozię, subduxit internitioni, qua
crassata est Athalia in stirpem regiam in Hierusalem. Et ad ipsum tandem
deuolutum est regnum 65 .
Dauid aquam suorum periculo per media hostium castra sibi allatam noluit bibere, cum
maxime sitiret, sed libauit Domino 71 .
Esdrę pietas pro peccato populi, qui cum gentibus nuptias comunicauerant
85, 90 .
Thobias concaptiuis quotidie quod poterat impartiebat: consolabatur eos, admonebat,
necessariis iuuabat, mortuos sepeliebat. Surgens de conuiuio abiit, attulit cadauer et iuxta
deposito eo lugens manducauit, uesperi sepeliuit 90 .
Patris et matris sollicitudo de Thobia absente. Opera pietatis Thobię oblata coram Deo
per angelum 92 .
Hester cum periculo capitis sui regem adiit, ut pro Iudeis supplicaret. Pro eorum salute
suam contempsit 98 .
Amici uisitant Iob et prę dolore diebus VII manent nihil loquentes ei. Pietas Iob erga
proximos 101 .
Quis potest facere mundum de immundo conceptum semine? Non ne tu qui solus es? Vocabis
me etc. operi manuum tuarum porriges dexteram 103 .
Beatificabant me etc. eo quod liberassem pauperem uociferantem et pupillum, cui non erat
adiutor. Flebam quondam super eo qui afflictus erat et compatiebatur anima mea pauperi 106 .
Si negaui quod uolebant pauperibus 106 .
Pietas Domini. Psalmus XVIII 109 .
Pius ne pereat cum impiis. Psalmus XXV. Quod Deus iratus cito placatur.
Psalmus XXVIIII. Miratur dulcedinem Domini et protectionem
Deus erga timentes se. Psalmus XXX 110 .
Misericordia Domini. Psalmus XXXV, XXXVI. Beatus qui intelligit super egenum.
Psalmus XL 111 .
Permisit Dominus, ut prius fideles discederent ab Hierusalem quam obsideretur a Romanis.
Psalmus LXVII 114 .
Miseratio Domini super fragilitate delinquentium. Psalmus LXXVII 115 .
Misericordias Domini in ęternum cantabo. Psalmu s LXXXVIII 116 .
Misericors timentibus se. Psalmus CII 118 .
Bonus et misericors Dominus. Psalmus CXVII 119 .
Defectio tenuit me pro peccatoribus. Psalmus CXVIII. Misericordia tua,
Domine, plena eat terra. Psalmo eodem 120 .
Tabescere me fecit zelus meus, quia obliti sunt uerba tua inimici mei. Psalmo eodem 120 .
Vidi pręuaricantes et tabescebam. Psalmus CXVIII 121 .
Si iniquitates obseruaueris, quis sustinebit? Apud te propitiatio est. Psalmus
CXXIX. Vt ego peccaui, ita et retributio in anima mea, non in aliis. Psalmus
CXXX 122 .
Dominus exorabitur. Psalmus CXXXIIII. Quoniam in sęculum misericordia eius.
Psalmus CXXXV 123 .
Dominus alleuans corruentes, errigens elisos, nutritor in tempore etc. Psalmus
CXLIIII. Dat escam esurientibus, soluit compeditos etc. Psalmus CXLV.
Benignitas Dei erga populum. Psalmus CXLVI. Non fecit taliter omni nationi.
Psalmus CXLIII 125 .
Custodi misericordiam. Pręstare te cum possis, ne differas 126 .
Caritas. Misericors 127 .
Pius. Misericors. Misericordi a et ueritas pręparant bona. Per misericordiam et fidem
purgantur peccata. Et iterum 128 .
Foeneratur Domino qui miseretur pauperis etc. Parentes ama. Misericors nimium.
Misericordia et iudicium. Qui obturat aurem ad clamorem pauperis etc. Dominus salutem tribuit
130 .
Diues adiuuans pauperem. Inimicis succurre, si eguerint 131 .
Creditor compatiens pauperi 132 .
Oleum de capite tuo non deficiat 134 .
Filii adulterii, impii et idolatrę, etsi ad tempus florebunt, ad ultimum
eradicabuntur 137 .
Misereris omnium, Domine, penitenti dimittis, diligis omnia quę fecisti, in uoluntate
tua permanent, in uocatione tua conseruantur, Domine, qui amas animas. O quam bonus et
suauis est, Domine, spiritus tuus in omnibus etc. Item quam
misericorditer, quem diligit, castigat 139 .
Miserere pauperum et ne afflixeris eos, et ne protrahas datum angustianti. Ab inope ne
auertaas oculos propter iram 141 .
Ne nimium pręsumas de misericordi a Dei 142 .
Misericordia Dei. Misericordia Dei super omnem carnem 144 .
Memento patris et matris tuę 146 .
Qui facit misericordi am, foeneratur proximo suo 147 .
Speciosa misericordia Dei in tempore tribulationis, quasi nubes pluuię in tempore
siccitatis 148 .
Misericordia liberans a tribulatione 149 .
Non auertas faciem a proximo tuo. Homines misericordię inuenientes gratiam in oculis
omnis carnis 150 .
Subuenite oppresso, iudicate pupillo, defendite uiduam 151 .
Quid ultra debui facere uineę meę et non feci? Expectaui, ut faceret uuas, et fecit
labruscas 152 .
Domine, conuersus est furor tuus et consolatus es me. Miserebitur Dominus Iacob, et
requiescere eos faciet super humum suam. Pręparabitur in misericordia solium etc. 154 .
Misereamur impio et non discet iustitiam 156 .
Qui obturat aures suas, ne audiat sanguinem 158 .
Calamus quassatum non conteret 160 .
Sed propter nomen meum longe faciam furorem meum. Nunquid obliuisci poterit mulier
infantem suum etc. 162 .
Ecce in manibus meis descripsi te etc. Filios tuos ego saluabo 162 .
In momento indignationis abscondi faciem meam parumper a te, et in misericordia
sempiterna misertus sum tui. Pro saliunca ascendet abies et pro urtica ascendet
mirtus 163 .
Opera pietatis ieiunium electum. Misericordia Domini in saluando et exaudiendo 164 .
In indignatione enim mea percussi te et in reconciliatione tua misertus sum tui 165 .
Expandi manus meas tota die ad populum. Ad quem autem respiciam nisi ad pauperculum etc.
166 .
Tu autem fornicata es cum amatoribus multis; tamen reuertere ad me, dicit Dominus 167 .
Liberabo te de manu pessimorum 171 .
Aduenam, pupillum, uiduam nolite contristari. Sicut ficus hę bonę, sic cognoscam
transmigrationem Iuda et reducam eos 173 .
Obducam cicatricem tibi et a uulneribus tuis sanabo te, dicit Dominus. Inuenit gratiam
in deserto populus qui
remanserat gladio. Vadet ad requiem suam Israel. In
caritate perpetua dilexi te. Ideo attraxi te miserans rursumque reędificabo te, et
ędificaberis, uirgo Israel 175 .
De reductione captiuorum 176 .
Abimelech Ęthiops confortatur a Domino, quod saluus erit, quia et ipse saluauerit
[Heliam]1 de lacu luti Hieremiam prophetam confidens in Domino 178 .
Reducam Israel 180 .
Defecerunt prę lachrimis oculi mei etc. super contritionem populi mei etc. 181 .
Non repellet in sempiternum Dominus, quia, si abiecit, et miserebitur etc.
182 .
Reuocabo eos in terram, quam iuraui pat ribus eorum 183 .
Omnibus qui dispersi sunt, ero in sanctificationem etc. 186 .
Nolo mortem morientis, dicit Dominus Deus. Reuertimini, et uiuite. Propheta miserans
mala Hierusalem minante Domino ait: A, a, a, Domine Deus 188 .
Congregabo domum Israel de populis in quibus dispersi sunt, et scient, quia ego Dominus.
In die illa pululabit cornu domus Israel 190 .
Ego pascam oues meas, et ego eas accubare faciam, dicit Dominus. Quod perierat, requiram,
et quod abiectum erat, reducam, et quod confractum fuerat, consolidabo, et quod pingue et forte, custodiam et pascam illas in iudicio 191 .
Nunc reducam captiuitatem Iacob et miserebor omnis domus Israel etc. 193 .
Daniel prius petiit parci sapientibus Chaldeorum quam reuelauit regis somnium 196 .
Pietas in pauperes 197 .
Misericordiam uolui et non sacrificium, et scientiam Dei plusquam holocaustum 202 .
Seminate uobis in iustitia et metite in ore misericordię. In funiculis Adam traham eos
et in uinculis caritatis etc. Non faciam furorem irę meę, non conuertar, ut disperdam Ephraim,
quoniam Deus ego et non homo. De manu mortis liberabo eos etc. Misericordiam et iudicium
custodi, et spera in Domino, Deo tuo 203 .
Sanabo contritiones eorum, diligam eos spontaneę, quia auersus est furor
meus ab eis. Zelatus est Dominus terram suam et pepercit populo suo 204 .
Deus annuncians homini eloquium suum 205 .
Dominus placatus orationibus prophetę misertus est etc. 206 .
Ionas iubet se in mare iactari, ut cęteri euadant. Misertus est
Dominus super Niniuen. Scio quia tu Deus
clemens et misericors es, patiens et multę miserationis et ignoscens super malicia. Dolente
Iona super hederam, ait Dominus: Tu doles super hederam, quę sub una nocte nata est et sub una
nocte periit, et ego non parcam Niniuę? etc. 207 .
Nonne uerba mea bona sunt cum eo qui recte graditur 208 .
Nunquid offeram ei holocautomata? etc. Quid Dominus requirit a te, o homo.
Vtique facere iudicium et diligere misericordiam, sollicitum ambulare cum Deo tuo. Quis, Deus,
similis tui? Qui aufers iniquitatem et transis peccatum reliquiarum hereditatis tuę 209 .
Cum iratus fueris, misericordię recordaberis 210 .
Reuertar ad Hierusalem in misericordiis etc. Auferte uestimenta sordida ab eo 212 .
Misericordias et miserationes facite unusquisque cum fratre suo. Hęc dicit Dominus:
Zelatus sum Syon zelo magno etc. Reuersus sum ad Syon, et hab itabo in medio Hierusalem 213 .
Super domum Iuda aperiam oculos, id est miserebor 215 .
Dilexi Iacob, Esau autem odio habui. Multos auertit ab iniquitate. Decimas offerentibus,
id est pie uiuentibus promittit Dominus se aperturum catharactas cęli etc., id est daturum
gratiam, ut magis proficiant. Erunt mihi in peculium, et parcam eis, sicut parcit uir seruo
suo seruienti sibi 216 .
Onias sacerdos obtulit hostiam pro Heliodoro et sanauit eum, cum ab angelo cęsus iaceret,
eo quod gazophilatium dirripere uoluit missus ab Antiocho 225 .
Penitentia.
Qui propter lepram separatur, habebit uestimenta dissuta, caput nudum, os ueste
contectum; contaminatum ac sordidum se clamabit, solus habitabit extra castra 17 .
Dies expiationum. Omnis anima quę afflicta non fuerit die hac, peribit de populis suis,
et quę operis quippiam fecerit 18 .
Orabunt pro impietatibus suis, et recordabor foederis mei 19 .
Si penitudine ductus reuerteris ad Dominum 29 .
Amissis aliquot de exercitu dux Iosue scidit uestimenta, cecidit coram archa, miserunt
puluerem super capita sua. Traditi in seruitutem cum penituissent, liberauit eos Othoniel.
Iterum liberauit eos Aioth. Oppressi a rege Chanaan post XX annos
clamauerunt
ad Dominum, et Delbora cum Barach liberauit eos. Oppressi a Madianitis VII annis, penituerunt,
et liberauit eos Gedeon 35 .
Oppressi a Philistiim annis XVIII, clamauerunt ad Dominum, et non exaudiuit eos. Iterum
confitentes peccata proiecerunt idola de finibus placaueruntque Dominum, et a Iepte liberati
sunt 37 .
Fecerunt malum et seruierunt Philistiim XL annis. Liberauit eos
Dominus per Sanson 37 .
Filii Israel obsidentes Gabaa offenderant Dominum, et ceciderunt die una XXII milia,
altera die XVIII milia. Fletu, ieiunio, sacrificiis placauerunt Deum, et uictoria potiti sunt
39 .
Ab idolis conuersi ad Dominum fleuerunt et ieiunauernt orauitque pro eis Samuel, et
percusserunt Philistiim 42 .
Dauid: Peccaui, inquit, Domino. Et propheta ad eum: Domi nus quoque transtulit peccatum
tuum etc. 51 .
Dauid fugiens Absalonem ascendebat Cliuum oliuarum flens, nudis pedibus et
operto capite. Occurrit Chusi scissa ueste terraque consperso capite 52 .
Dauid numerato populo: Peccaui, inquit, Domine etc. Trium malorum optione data, ut
peccatum purgaret, pestilentiam elegit, et mortes in populo passus est 55 .
Achab, cum aduerssa prędiceret propheta propter peccatum, scidit uestimenta sua, operuit
se cilicio, dormiuit in sacco, et Dominus distulit malum in diebus filii eius 61 .
Ioram, rex Ierael, oppressa ciuitate fame scidit uestimenta sua, et
apparuit cilicium ad carnem. Mox prop hetante Heliseo bonis abundarunt et obsidione liberati
sunt 63 .
Sunamitis peregrinata annis VII reuertitur [in terra ph]3 et bona, quę alieni occuparant,
recuperat 64 .
Ioachan, rex Israel, cum suis sequitur peccata Hieroboam. Traditi sunt in manu regis
Syrię. Penitet Ioachan, orat, et liberantur 65 .
Ezechias irruente Senacherib, Assyriorum rege, dixit ei: Peccaui, recede a me; et
exigenti dedit CCCC talenta auri, ut recederet. Obsessus ab Assyriis scidit uestimenta sua,
sacco opertus ingreditur templum, orat, exauditur. Angelus Domini nocte una percussit CLXXXV
milia Assyriorum. Eorum rex a seruis suis occisus est 67 .
Sęuiente pestilentia uidit Dauid et qui cum ipso erant angelum cum gladio. Ceciderunt
proni in
terram uestiti ciliciis 73 .
Iudas afflictus seruitute Sisac, regis Ęgypti, cum se humiliassent, ait Dominus: Non
disperdam eos, quia humiliati sunt 77 .
Irato Domino, in Ezechiam et Iudam, cum se humiliassent, non uenit super eos ira in
diebus Ezechię 81 .
Manasses captiuus ductus in Babylonem egit penitentiam, et reduxit eum Dominus in regnum
suum 82 .
Oratio Manassę penitentis et implorantis ueniam 83 .
Esdrę penitentia et oratio lugentis alienum peccatum ut suum 85 .
Populus penitet, quod iunxerint connubia cum alienigenis, et uxores et natos ex eis
dimiserunt 85, 90 .
Conuenerunt in ieiunio et in saccis, et humus super eos 87 .
Clamauerunt ad Dominum, humiliauerunt se ieiuniis et orationibus, sacerdotes induerunt
se ciliciis, infantes prostraueuerunt contra faciem templi, altare operuerunt cilicio. Cum
reuersi essent ad Dominum rursum possederunt terram Iuda. Prostrauerunt se super terram
mittentes cinerem super capita sua et orantes 94 .
Iudith in secreto cubiculo cum suis puellis clausa morabatur, habens super lumbos
cilicium, ieiunabat quotidie pręter sabbata, neomenias et festa domus Israel 95 .
Mardocheus scidit uestimenta, indutus est sacco, sparsit cinerem capiti, cum clamore et
ululatu incessit et placauit Dominum Iudeis in presentissimo periculo constitutis 98 .
Si iniquitatem abstuleris a te, prosperaberis, et defossus securus dormies. Oculi autem
impiorum deficient 103 .
Saccum consui super cutem meam et operui cinere carnem meam.
Facies mea contumuit a fletu et palpebrę meę caligauerunt 104 .
Si reuersus fueris ad Omnipotentem, prosperaberis. Qui enim humiliatus fuerit, erit in
gloria. Dedit ei Dominus locum penitentię, et ille abutitur eo in superbia 105 .
Cutis mea denigrata est super me et ossa mea arruerunt super
caumate. Versa est in luctum cithara mea, et organum meum in uocem flentium 106 .
Per penitentiam Deus liberat, dum dicitur: Peccaui et uere deliqui, et ut eram dignus,
non recepi 107 .
Ago penitentiam in fauilla et cinere 108 .
Penitentis supplicatio: Domine, ne in furore tuo arguas me. Psalmus VI 109 .
Penitentia rursum lapsi. Psalmus XXXVIII 111 .
Remissio promissa penitenti. Psalmus L 112 .
Penitens luget regnum animę suę subuersum. Psalmus LVIIII 113 .
Penitens de uitiis transit ad uirtutem. Psalmus LXIIII 114 .
Peccati seruitute liber confitetur iustitiam Dei. Demonia contemnit. Gratias agit
Domino. Psalmus LXXIIII. Penitentia simulata. Psalmus LXXVII.
Conuertamur ad Deum, quia misericorditer suscipit. Psalmus LXXX 115 .
Remouens iniquitates penitentibus. Psalmus CII 118 .
Gratias agens pro remissione peccatorum. Psalmus CXIII 119 .
Factus sum sicut uter in pruina. Exitus aquarum deduxerunt oculi mei. Psalmus
CXVII 120 .
Euntes ibant et flebant, uenientes autem etc. Psalmus CXXV. Surgite,
postquam sederitis, qui manducatis panem doloris. Psalmus CXXVI 122 .
Dolens de lapsu. Psalmus CXXXVI 123 .
Orat, ne peccet, et si peccauerit, ne excuset, sed emendet. Psalmus CXL.
Penitens orat, ne pro merito puniatur, sed cum misericordia. Psalmus CXLII 124 .
Time Deum et recede a malo 126 .
Penitens 130 .
Confessio et emendatio 132 .
Egredere a consortio gentium post uestigia iustorum secundum doctrinam patrum 135 .
De ecclesia fornicante et per flagella ad penitentiam reuocata 136 .
Reuertere, reuertere, Sunamitis 136 .
Misereris omnium, penitenti dimittis. Obstinatos etiam non penitus delet Dominus, sed
leniter castigat dans locum penitentię. Iterum 139 .
Si peccauerimus, tui sumus. Et si non peccauerimus, scimus, quonia m apud te sumus
computati 140 .
Si penitentiam non egerimus, incidemus in manus Domini, et non in manus hominum 141 .
Non tardes conuerti ad Dominum 142 .
Penitentibus autem dedit uiam iustitię et confirmauit deficientes sustinere, et
destinauit illis sortem ueritatis 144 .
Quam bonum est correptum manifestare sententiam 145 .
Remorsus peccati 147 .
Penitentia recidiuantis nihil proficiens 148 .
Lauamini et mundi estote etc. 151 .
Penitentia Moabitarum post afflictionem in planctu et caluitio capitis, in barbis rasis
et sacco 154 .
Si reuertimini et quiescatis, salui eritis etc. 157 .
Conuertimini sicut in profundum recesseratis,
filii Israel. Cadet Assur etc. 158 .
In cubilibus, in quibus prius dracones habitabant, orietur uiror calami et iunci etc.
159 .
Ezechias scidit uestimenta, saccum induit, templum intrauit, sacerdotes saccis indutos
ad Esaiam misit, ut oraret pro eis 159 .
Redite, pręuaricatores ad cor 161 .
Ecce tuli de manu tua calicem soporis, fundum calicis indignationis meę; non adiicies,
ut bibas illum ultra 162 .
Confusionis adolescentię tuę et opprobrii uiduitatis tuę non recordaberis amplius.
Derelinquat impius uiam suam etc. 163 .
Dominus habitans cum contrito et humili spiritu. Vias eius uidi et sanaui eum et reduxi
eum. Ieiunium electum: Dissolue c onligationes impietatis, solue fasciculos deprimentes etc.
164 .
Dominus promittit consolationem, et gaudium lugentibus 165 .
Ad quem respiciam nisi ad pauperculum et contritum spiritu et trementem sermones meos 166 .
Reuertere, auersatrix Israel, et non auertam faciem meam a uobis etc. 167 .
Circumcidimini Domino et auferte prępucia cordium uestrorum, ne forte egrediatur ut
ignis indignatio mea etc. Laua a malicia cor tuum, Hierusalem, ut salua fias 168 .
Bonas facite uias uestras et studia uestra, et habitabo uobiscum in loco isto. Nunquid
qui cadit non resurget? Et qui auersus est non reuertetur? Ab idolatria reuocat ad penitentiam
169 .
Penitentibus Dominus promittit prospera 172 .
Si conuertantur a uia sua mala, et Dominus auertet iram suam ab eis. Michea prophetante
penituerunt, et non uenit malum 174 .
In fletu uenient et in misericordia reducam eos 175 .
Castigasti me, Domine, et eruditus sum etc. Postquam enim conuertisti me, egi
penitentiam etc. Quiescat uox tua a ploratu et oculi tui a lachrimis, quia est merces operi
tuo, ait Dominus. Quos percussi in furore meo etc. curabo eos 176 .
Dominus, cum describi iussisset mala uentura super Iudam, ait: Si forte his auditis
reuertantur a uia sua pessima, et propicius ero iniquitati et peccato eorum 177 .
Ve misero mihi! Laboraui in gemitu meo et requiem non inueni 179 .
Recedite de medio Babylonis, de terra Chaldeorum, egredimini et estote quasi
hedi ante greges 180 .
Sederunt in terra,
conticuerunt senes, fylię Syon consperserunt cinere
capita sua, uirgines Iuda etc. Deduc quasi torrentem lachymas per diem et noctem etc. 181 .
Ponet in puluere os suum, si forte sit spes 162 .
Penitenti a Iudeorum in Babylone: plorabant, ieiunabant, orabant et offerebant. Exui me
stola pacis, indui autem sacco obsecrationis et clamabo ad Altissimum in diebus meis 183 .
Dehortatur a cultu idolorum 184 .
Reseruati a periculis penitentes 185 .
Panem tuum in conturbatione comede et aquam tuam in festinatione et moerore bibe 186 .
Si impius egerit penitentiam ab omnibus peccatis suis etc. uita uiuet. Conuertimini et
agite penitentiam ab omnibus iniquitatibus uestris 188 .
Impietas impii non nocebit ei in quacunque die conuersus fuerit ab impietate sua etc.
191 .
Oculos ad cęlum leuauit Nabuchodonosor rex, et ex insano efficitur sanus, ex eiecto ab
hominibus et bestiarum socio rursum rex magnificentior quam unquam fuerat 197 .
Ego Daniel lugebam trium hebdomarum diebus: panem desiderabilem non comedi, et caro et
uinum non introierunt in os meum, sed neque unguento unctus sum 199 .
Dabo ei uallem Achor, id est turbationem de peccatis ad aperiendam spem 201 .
Cubate in sacco, ministri Dei mei etc. Conuertimini ad me etc. et scindite corda uestra,
et non uestimenta uestra 204 .
Pręparare in occursum uel tui, Israel, quia ecce formans montes 205 .
Ionas orta tempestate agnouit culpam: peccasse se fatetur seque in mare pręcipitari
iubet, ut cęteri salui fiant. Niniuitę penitentiam egerunt et Dominus misertus est, et non
fecit quod locutus fuerat 207 .
Conuenite, congregamini, gens non amabilis, antequam ueniat super uos ira furoris Domini
211 .
Sathan increpatur a Domino eo quod aduersabatur Iesu sacerdoti post peccati penitentiam
212 .
Et erit qui offenderit ex eis in die illa quasi Dauid 215 .
Iudas et populus Israel pugnaturi, cum numero et uiribus hosti impares essent,
orauerunt, ieiunauerunt, induerunt se ciliciis, cinerem capiti insperserunt, diuiserunt
uestimenta sua, clamauerunt in cęlum inuocantes auxilium 218 .
Antiochus sero penitens, cum iam morbo pręuentus
ad miserabilem interitum urgeretur a
Domino, scelerum suorum conscius ait ęquum esse, ut mortalis Deo
immortali subiectus sit; proinde pollicebatur se eis benefacturum, ad quos modo perdendos
pergebat. Vtique, cum iam nec sibi ipsi benefacere poterat 227 .
Patientia.
Moyses pro Maria, quę contra ipsum oblocuta fuerat, orauit et mundam a lepra reddidit 21 .
Insurrexerunt contra eum filii Leui uolentes et ipsi fungi sacerdotio. Eos uoluit
Dominus disperdere, sed ipse et Aaron ceciderunt proni et orauerunt pro eis. Item Moyses et
Aaron illos, a quibus uix effugerant, ab incendio liberarunt 22 .
Saulem regem despexerunt filii Belial. Ille se audire dissimulabat et populum uolentem
in eos uindicare prohibuit 43 .
Dauid in spelunca potuit percutere Saulem persecutorem suum, et noluit. Tantum pedetentim
accedens oram clamidis eius abscidit, ut ea re testaretur necis quoque potestatem in ipsum
habuisse. Sed et hoc fecisse doluit, quasi parum reuerenter se habuisset erga regem. Id ubi
resciuit Saul, benedicens iniit pacem cum eo. Iterum cum persequeretur eum et in colle
manentem obsideret, ille noctu tentorium ipsius ingressus ad caput dormientis cyphum et hastam
sustulit atque abiit tam sibi infestum inimicum illesum relinquens. Quo pacto Saul rursum
placatus discessit 47 .
Dauid audita Saulis nece scidit uestimenta sua, et qui rogatus super illum manum
extenderat, eum percuti iussit. Tantum reuerentię tribuit regię maiesatis 49 .
Ioab placato rege Absalonem ab exilio reduxerat. Ille messem eius incendit. Ioab uero
damnum pro beneficio tam patienter tulit, ut suis precibus ei et conspectum regis et osculum
impetraret. Semei de cognatione Saul maledictis et lapidibus impetebat Dauid regem. Ille uero
Abisai uolentem irruere in calumniatorem inhibuit sperans pro maledictis hominum patienter
toleratis se impetraturum benedictionem Dei etc. 53 .
Propheta manum aridam regis Hieroboam orando sanauit, quam contra se extensam sciebat 58 .
Ezechias, cum sibi prędiceretur thesauros Hierusalem et aliquot
de filiis suis traducendos esse Babylonem, ait: Bonus sermo
Domini. Sit tantum pax et ueritas in diebus meis 68 .
Thobias cęcus factus non est contristatus, sed gratias egit Deo. Idem iurgante se uxore
ingemuit et orauit in pace recipi a Domino spiritum suum 90 .
Sara, filia Raguelis, ab ancillis probro iactata quasi ipsa per emisset uiros suos,
ieiunauit et orauit pariterque infamia ac morte deinde coniugatorum sibi liberata est 91 .
Thobias: Benedico te, Domine, quia tu castigasti me, et tu saluasti me 92 .
Iob: Dominus dedit, Dominus abstulit etc. Si bona suscipimus de manu
Domini etc. 101 .
Affligens me dolore non parcat, nec contradicam sermonibus Sancti 102 .
Constantia contra aduersarios 105 .
Ignis martyrum. Psalmus XXVIII 110 .
Paratus ad flagella, tantum ne relinquatur a Domino. Psalmus XXXVII 111 .
Sperat uitę pręmia pro persecutionis patientia. Psalmus LI 112 .
Patiens mala pro bonis. Psalmus LIIII 113 .
De martyribus Christi. Psalmus LXVIII 114 .
De opprobriis eorum. Psalmus LXXXVIII 116 .
Miseretur iniuriam patientibus. Psalmus CII 118 .
Calicem salutaris accipiam, id est martyrium. Psalmus CXV 119 .
Superbi inique agebant usquequaque. A lege autem tua non declinaui. Psalmus CXVIII 170 .
Priusquam humiliarer, ego deliqui. Iniqui persecuti sunt me, ego autem non dereliqui
mandata tua. Psalmo eodem 120 .
Surgite qui manducatis panem doloris. Psalmus CXXVI 122 .
Facit iudicium iniuriam patientibus. Psalmus CXLV 125 .
Contemnens aduersa perueniet ad felicitatem 126. Patiens.
Patientia 128 .
Patiens melior forti. Patientia 130 .
Patientia et lingua mollis 131 .
Patiens 134 .
Dominus Ecclesiam a persecutionum procellis liberandam amplexatur. Etsi coram hominibus
tormenta passi sunt, spes illorum immortalitate plena est. Deus tentauit eos et inuenit dignos
se 137 .
Vsque in tempus sustinebit patiens, et postea redditio iocunditatis 141 .
Iniurię ne memineris. In omni dato non des tristitiam uerbi mali 144 .
Quod ii qui hic angustiantur propter Dominum, resurgent in gloria 156 .
Martyrum tormenta permissione diuina. Tauri tui et pulli asinorum, id est
martyres 157 .
Patienter fert Ezechias comminationem Domini pro delicto, et differtur plaga post obitum
ipsius. Tacui semper, silui, patiens fui 160 .
Dabit percutienti se maxillam, saturabitur opprobriis 182 .
Confitens se iuste pati ea quę patitur. Filii, patienter sustinete iram quę superueniet
uobis. Cito super ceruices inimici ascendes 183 .
Sydrac, Mysac et Abdenago missi in fornacem 197 .
In frontibus templi duę columnę: constantia in aduersis, modestia in prosperis 195 .
Ruent in gladio, ut conflentur et eligantur et dealbentur usque ad tempus pręfinitum
200 .
Iram Domini portabo, quoniam peccaui ei, donec causam meam iudicet etc. 209 .
In quadriga prima equi ruffi, id est martyres 213 .
Et ducam tertiam partem per ignem, et uram eos sicut uritur argentum, et probabo eos
sicut probatur aurum. Ipse uocabit nomen meum, et ego exaudiam eum et dicam: Populus meus es
tu. Et ipse dicet: Dominus meus es 215 .
Obseruantes legem Dei trucidabantur, pueros circumcisos deprehendentes suspendebant 217 .
Iudei nolentes libare diis necantur. Duę mulieres, quoniam filios circumciderant,
appensis ad ubera paruulis pręcipitantur. Sabbatum custodientes flammis torrentur 227 .
Eleazarus scriba mori pręoptauit quam contra Legem carnem porcinam manducare. Ductus ad
supplicium libenter se penam sustinere dixit propter Deum et legem eius. Eandem
ob causam VII filii simul cum matre diuersis poenis necati 226 .
Pauper.
Dominus ad Aaron: In terra eorum nihil possidebitis nec habebitis partem inter eos. Ego
pars et hęreditas tua in medio filiorum Israel 22 .
Mulier uidua urgente creditore supplicat Heliseo prophetę, abundat oleo, satisfacit et
de reliquo uixit 62 .
Transmigrante Iuda in Babylonem remanent pauperes populi 69 .
Thobias: Noli timere, fili mi. Pauperem quidem uitam gerimus, sed multa bona habebimus,
si timuerimus Deum 91 .
Eripiet de angustia sua pauperem et reuelabit in tribulatione aurem eius 107 .
Melius est modicum iusto super diuitias peccatorum multas. Psalmus XXXVI
111 .
Inopia Dauid Saule persequente. Psalmus
LXXXV 116 .
Inopes et pauperes a terra errigit et cum angelis collocat. Psalmus CXII
119 .
Faciet Dominus iudicium inopis et uindictam pauperum. Psalmus CXXXIX 124 .
Pauper 127 .
Pauper humilis. Pauper gloriosus. Egestas. Pauper quater 128 .
Pauper contempor. Pauper supplex. Pauper bis 130 .
Pauper calumnians pauperem. Pauper. Pauper sapiens. Salomon expetit a Domino nec
diuitias nec paupertatem, sed tantum necessaria 132 .
Qui gloriatur in paupertate, quamto magis in substantia. Pauper humilis
abundabit. Paupertas et honestas a Deo sunt. Pauper. Nequissima paupertas in ore impii 144 .
Deprecatio pauperis ex ore usque ad aures perueniet, confusus prę inopia 145 .
Pauper superbus 146 .
Pauper habendi cupidus. Melior est pauper sanus et fortis quam diues imbecillis et
maliciosus. Pauper malus 147 .
Melius est mori quam indigere. Mors bona pauperi iusto 149 .
Pauperes fuducialiter requiescent 154 .
Factus es fortitudo pauperi 156 .
Pauperes homines in sancto Israeexultabunt etc. 157 .
Ad quem respiciam nisi ad pauperculum etc. 166 .
Translatis Iudeis in Babylonem relicti sunt pauperes agricolationi 178 .
Non erit sacerdotibus hereditas nec possessio 194 .
Derelinquam in medio tui populum pauperem et egenum et sperabunt in nomine Domini 211 .
Egestas propter inobedientiam et duritiam cordia 216 .
Prodigus 147 .
Ephraim actus est subcinericius panis qui non reseruatur: comederunt alieni robur eius,
et ipse nesciuit 202 .
Iason de tribu sacerdotali rege quinquenale agmen Tyri spectante CCC didracmas argenti
in sacrificium Herculis misit, quę in fabricam triremium sunt datę 225 .
Peruersus.
Cor eorum longe sensi a disciplina. Propterea non exaltabuntur 104 .
Peruersus bis 130 .
Qui declinat aures suas, ne audiat legem, oratio eius erit execrabilis. Peruersus.
Correptionem despiciens. Peruersi difficile corriguntur 132 .
Incorrigibilis 134 .
Qui abiicit disciplinam, in uanum sperat, laborat, operatur 137 .
Qui odit correptionem, minuetur uita. Est processio in malis uiro indisciplinato et
inuentio in detrimentum. Qui odit correptionem. Filius indisciplinatus.
Qui docet fatuum quasi qui conglutinat testam.
Compedes in pedibus doctrina stulto et quasi uincula manuum super manum dexteram 145 .
Equus indomitus euadet durus, et filius remissus euadet preceps 147 .
Ve qui spernis! Non ne et ipse sperneris? 158 .
Sciui enim quia durus es et neruus ferreus ceruix tua, et frons tua ęrea 162 .
Duritia cordis 164 .
Verterunt ad me tergum et non faciem, et in tempore afflictionis suę dicent: Surge et
libera nos 167 .
Frustra percussi filios uestros: disciplinam non receperunt 167 .
Filii insipientes sunt et uecordes: sapientes sunt, ut faciant mala, bene autem facere
nescierunt. Percussisti eos, et non doluerunt; attriuisti eos, et renuerunt accipere
disciplinam. Indurauerunt facies suas supra petram etc. Populo autem huic factum est cor
incredulum et exasperans. Sicut frigidam facit cisterna aquam suam, sic frigidam fecit
maliciam suam. Cui loquar? Et quem contestabor, ut audiat? Ecce incircumcisę aures eorum, et
audire non possunt. Ecce uerbum Domini factum est eis in opprobrium et non suscipient illud
168 .
Mane consurgens contestatus sum et dixi: Audite uocem meam. Et non audierunt nec
inclinauerunt aurem suam, sed abierunt unusquisque in prauitate cordis sui mali. Tu ergo noli
orare pro populo hoc 170 .
Interfeci et perdidi populum meum, et a uiis suis non sunt reuersi 171 .
Nolentes audire sermones Domini 174 .
Verterunt ad me terga et non facies, cum docerem eos et erudirem diluculo, et nollent
audire, ut acciperent disciplinam 176 .
Minante Domino conuersis ad idola responderunt: Non audiemus etc. 179 .
Curauimus Babylonem, et non est sanata. Derelinquamus eam etc. 181 .
Lapsa est in lacum uita mea, et posuerunt lapidem super me 182 .
Filii Israel, gentes apostatrices et indomabili corde 184 .
Neque intelligent omnes impii, docti intelligent 200 .
Quia tu scientiam repulisti, repellam te etc. 202 .
Contra Iudam eo quod abiecerint legem Domini 205 .
Odio habuerunt corrigentem in porta, et loquentem perfecte abominati sunt 205 .
Non audiuit uocem et suscepit disciplinam 211 .
Iudicium uerum iudicate etc. et noluerunt
attendere, et facta est indignatio
magna a Domino exercituum 213 .
Filius honorat patrem et seruus dominum suum. Si ergo pater ego sum, ubi est honor meus? Et si Dominus ego sum, ubi est timor meus 216 .
Partus.
In dolore paries 1 .
Rachel partiendo mortua est 6 .
Thamar peperit geminos: Phares prior nascitur, Zara prior profert manum
7 .
Lex de parientibus masculum uel feminam 16 .
Gedeon habuit LXX filios 36, Iair Galadites XXX 37 .
Abdon Pharatonites XL et ex eis XXX nepotes 37 .
Sansonis natiuitatem nunciauit angelus 38 .
Achab in Samaria filii LXX 64 .
Roboam filii XXVIII, filię LX 76 .
De radice colubri egredietur regulus et semen eius absorbens uolucrem 154 .
Da eis uuluam sine liberis et ubera arentia 203 .
Poetę.
Thobias piscem adnatantem ad se deuorandum iussu angeli cępit atque exenterauit, id est
de figmentis poetarum ad uoluptatem animos urgentibus moralem dumtaxat sensum hausit, qui sub
uelamento fabularum interdum latet 91 .
Mulier stulta, clamosa, delectans, stultos inuitans ad uoluptatem 127 .
Eruditio. Eruditus 130 .
Scienti a sana, scientia peruersa 131 .
Scientia de rebus transitoriis uana 132 .
Melior est indoctus timens Deum quam doctus transiliens Legem 145 .
Perfidia.
Carnem a bestiis pręgustatam non comedetis, sed proiicietis canibus 13 .
Moyse in monte morante populus conuersus ad idola uitulum conflatilem erigit 14 .
Nadab et Abiu, filii Aaron, ignem alienum intulerunt thuribulis, et egressus ignis a
Domino deuorauit eos 16 .
Qui comederit morticinum uel captum a bestia. Nolite conuerti ad idola 17 .
Agrum ne seres diuerso semine etc. Qui sacrificabit deo Moloch,
lapidabitur. Alienigena non comedet de sanctificatis. Sacerdos uxorem repudiatam non recipiat.
Pontifex uirginem uxorem ducet 18 .
Non facietis uobis idolum et sculptile. Externus qui ad ministrandum accesserit,
morietur 20 .
Increpans Dominus incredulitatem populi minatur pestilentiam 21 .
Increduli accedentes ad tabernaculum moriuntur 22 .
Initiati sunt Belphegor, et occisa sunt XXIIII milia hominum 24 .
Ne adorent sculptile neque cęlestes
creaturas, quas creauit Deus in ministerium hominum 26 .
Caue, ne offeras holocausta tua in omni loco quem uideris, sed in eo quem elegerit
Dominus. Si prophetes dixerit, ut seruias diis alienis, interficietur. Poena contra perfidos
et idolatras 27, 28 .
Pręcepta dat in Prouerbiis, ne diuersum dogma misceas legi catholicę 28 .
Fornicantes in idolis passi sunt aduersa nec resistere potuerunt inimicis. Mixti sunt
gentibus cultu et connubiis, et tradidit eos Deus in seruitutem VIII annis regi Mesopotamię.
Iterum seruierunt Moab XVIII annis 35 .
Ciues poscebant Gedeon ad mortem, quia destruxerat aram Baal 36 .
Adducta archa Domini cecidit idolum Dagon 41 .
Ziphei prodiderunt Dauid latentem in deserto Maon. Iterum in colle Achilę
47 .
Ioab amiciciam simulans occidit Abner.Postea regnante Salomone soluit poenas 49 .
Seba seditionem mouit contra Dauid. Israel eum secutus est, sed Iudas mansit in fide.
Ioab amice salutauit Amasam et incautum gladio transfodit 54 .
Hieroboam fecit duos uitulos, unum in Bethel, alterum in Dan etc. Vir Dei prophetauit
mala domui eius 58 .
Peccauit Iudas in omnibus abominationibus gentium, et Sesac, rex Ęgypti, despoliauit
Hierusalem. Benadab, rex Syrię, precio corruptus contra Baasam, amicum suum, bellauit. Zambri
seruus Helam, regem Israel, occidit, ut regnaret pro eo, et obsessus in Thersa ab
exercitu Israel, cum effugere non posset, incendit regiam eoque
incendio consumptus est 59 .
Ioram regi aquam petenti Heliseus iratus: Vade, inquit, ad prophetas patris tui, nec
respexissem te etc. Tam intrepide regis perfidiam increpauit 62 .
Quidam Heliseo nuncianti in magna fame mox affuturam frugum copiam non credidit. Ob hoc
euentum quidem rei uidit, sed non comedit repente mortuus 63 .
Ioachan, rex Israel, cum populo sequitur peccata Hieroboam, et Dominus tradidit eos in
manu Azahel, regis Syrię, et Benadab, filii eius 65 .
Achaz, rex Iuda, prophanus in omni abomintione gentium. Israel gentium
prophanationibus polutus transfertur in Assyrios.
Senacherib, rex Assyriorum, pactus ut recederet a Iuda, accepit ab Ezechia CCCC
talenta auri nec
tamen, ut promiserat, recessit. Cęso autem diuinitus
exercitu abiit in Niniuen, et cum adoraret in templo, a suis occisus est. Manasse omni
perfidia poluto Dominus minatur delere Hierusalem. Fecerunt phase. Non est tamen auersus furor
Domini propter Manassen. Ioakim factus seruus Nabuchodonosor regis rebellauit ei. Immisit
Dominus latrunculos, ut disperderet Iudam, propter peccata Manassę 69 .
Roboam dereliquit legem Domini et omnis Israel cum eo. Venit Sesac, rex Ęgypti, et cępit
ciuitates Iuda 76 .
Seruierunt idolis et a Syris percussi sunt 79 .
Amasias declinauit post idola, et ab inimicis captus et occisus est. Achaz seruiuit
Baalim. A rege Syrię percutitur 81 .
Ammon, Manassę filius, seruiuit idolis et a seruis interfectus est 82 .
Ioachin, rex Iuda, fecit malum et translatus est in Babylonem cathenis
uinctus. Sedechias quoque fecit malum. Sub eo facta est transmigratio Babylonis. Nam et
populus pollutus erat 83 .
Si solem et lunam adoraui, quę est iniquitas maxima 106 .
Doctrinam reprobam damnat 108 .
Contra idolatriam. Psalmus IIII. De his qui negant diuinitatem Christi.
Psalmus XIII 109 .
Dixit iniustus ut delinquat. Psalmus XXXV. Iudę proditio. Psalmus XL 111 .
Moriendum prius quam idolis seruiendum. Psalmus XLIIII 112 .
De Antiocho persecutore uel Antichristo. Psalmus LII 113 .
Superbia eorum qui te oderunt ascendit semper. Psalmus LXXIII. Bestię
uastantes uineam. Psalmus LXXIX 115 .
Contra inimicos Ecclesię. Psalmus LXXXI 116 .
Perfidia. Idolatrę persecutores Ecclesię. Psalmus XCI. Omnes dii gentium
demonia. Psalmu s XCV 118 .
Iniqui persecuti sunt me. Paulominus consummauerunt me in terra.
Psalmus CXVIII. Spreuisti omnes discedentes a iudiciis tuis. Psalmo eodem 120 .
Habitantes Cedar. Psalmu s CXIX 121 .
Sol urens per diem, id est manifesti persecutores. Luna per noctem, id est heretici
dolose insidiantes. Psalmus CXX 121 .
Confundantur et fiant sicut fenum etc. omnes qui oderunt Syon. Psalmus
CXXVIII 122 .
Odio habens inimicos Dei. Psalmus CXXXVIII. Cyphei uolentes
tradere Dauid Sauli. Psalmus
CXXXIX
124 .
Gladii ancipites ad uindictam contra perfidos, ad increpationem contra fideles.
Psalmus CXLIX 125 .
Auersio paruulorum interficiet eos. Errueris a uia mala et ab homine qui
peruersa loquitur 126 .
Meretrix delicata, idolatria uoluptuosa 126 .
Homo apostata uitiis plenus. Omnes qui me oderunt, diligunt mortem. Illusor solus
portabit malum. Aquę furtiuę et panis absconditus 127 .
Perfidia 128 .
Mulier adultera Iudei 132 .
Qui dissipat sepem, id est destruit disciplinam 134 .
Vos infirmi de populo ne turbetis Ecclesiam ad errores declinando. Capite, id est
occidite eos qui ad idolatriam populum adduxerunt 135 .
Excęcauit eos malicia eorum: nescierunt sacramenta Dei neque mercedem sperauerunt
iustitię nec iudicauerunt honorem animarum sanctarum 137 .
Ęgyptiis ea quę pro diis colebant, fuerunt infesta: ranę, cyniphes, locustę 139 .
Chananeos idolatras perdere uoluit Dominus per manum populi tui. Qui
creaturas pro diis colunt 139 .
Idolum quod factum est cum illo qui fecit tormenta patietur. Qui de terra fingunt deos.
Ęgyptii exterminati propter idolatriam Ęgyptii erroribus obscurati
densissimas tenebras passi sunt 140 .
Si oberrauerit, derelinquet eum sapientia et tradet eum in manu inimici sui. Proditor
142 .
Initium superbię hominis apostatare a Deo. Error et tenebrę peccatoribus concreta sunt.
In synagoga peccantium exardebit ignis, et in gente incredula exardescet ira 144 .
Proditio ciuitatis. Conspiratio in principem 146 .
Qui derelinquunt Dominum, incident in linguam nequam 147 .
Contra perfidos, iustorum persecutores, imprecatio 148 .
Hieroboam peccare fecit Israel. Captiuati sunt, postea liberati sub Cyro 150 .
Quomodo facta est meretrix ciuitas fidelis. Qui dereliquerunt Dominum, consumentur 151.
Vos depasti estis uineam meam. Blasfemia in Deum 152 .
Incredulis proponit poenam 153 .
Desolabit Dominus linguam maris Ęgypti, percutiet flumen in VII riuis etc. 154 .
Puniti prouocantes alios ad idolatriam 155 .
Cecidit, cecidit Babylon et omnia sculptilia deorum eius contrita sunt in terram.
Hierusalem afflicta per Nabuchodonosor
propter idolatriam 155 .
Tumultum alienorum humiliabis 156 .
Subuertet grando spem mendacii et protectionem. Et erit sicut somnium uisionis nocturnę
multitudo omnium gentium, quę dimicauerunt contra Ariel. Populus ad iracundiam prouocans,
filii mendaces, filii nolentes audire legem Dei etc. 157 .
Ve qui descendunt in Ęgyptum. Cogitationes concinnabit ad perdendos mites in sermone
mendacii 158 .
Arguit idolatras. Babylonii idolatrę 160 .
Ve qui dicit patri: Quid generas? Et mulieri: Quid parturis? Confractus est Bel,
contritus est Nabo. Facta sunt simulachra eorum bestiis et iumentis 161 .
Venerunt structores tui destruentes te, et dissipantes a te exibunt. Iniquitatibus
uestris uenditi estis etc. 162 .
Omne uas quod fictum est contra te, id est contra Ecclesiam, non dirigetur, et omnem
linguam resistentem tibi in iudicio iudicabis 163 .
Idolatria Iudeorum. Oua aspidum ruperunt, et telas araneę texuerunt. Qui comederit de
ouis eorum morietur, et quod confotum est, erumpet in regulum etc. 164 .
Gens et regnum, Domine, quod non seruierit tibi, peribit 165 .
Contra idolatras. Contra incredulitatem Iudeorum 166 .
Reliquerunt me et libauerunt diis alienis. Contra idolatriam Iudeorum. Me dereliquerunt,
fontem aquę uiuę, et foderunt sibi cisternas dissipatas, quę continere non ualent aquas. Et
pro pterea facti sunt in prędam Ęgyptiis et Chaldeis 167 .
Idolatrę comparantur mulieri adulterę et fornicarię 167 .
Confregerunt iugum, ruperunt uincula. Iccirco percussit eos leo etc. Saturaui eos, et
mechati sunt 168 .
Periit fides et ablata est de ore eorum. Edificauerunt excelsa Tophet etc.
Iuxta uias gentium nolite discedere 169 .
A signis cęli nolite metuere, quę timent gentes etc. 170 .
Tu reliquisti me, dicit Dominus. Retrorsum abisti, et extendam manum meam super te et
interficiam te 171 .
Domine, omnes qui te derelinquunt, confundentur. Recedentes a te in terra scribentur,
quoniam dereliquerunt uenam aquarum uiuentium, Dominum. Predicit afflictionem
futuram ad uallem filii Ennon propter idolatriam. Domus in quarum domatibus sacrificauerunt
omni militię cęli, et libauerunt diis alienis 172 .
Ve qui
ędificat domum suam in iniustitia
et cęnacula sua non in iudicio etc. Polluti sunt. Iccirco uia
errorum eorum erit quasi lubricum in tenebris. Impellentur enim et corruent in
ea etc. 173 .
Pręuaricatio Sedechię et populi. Iudei angustiati uouerunt manumittere seruos. Liberati a
periculo irritarunt uota. Ob id Dominus reuocauit Chaldeos, et capta est ciuitas incensaque
igni 177 .
Ismael et X optimates ut amici uenerunt ad Godoliam in Masphat. Accepti
conuiuio occiderunt eum et multos alios 178 .
Omnes uiri qui posuerunt faciem suam, ut ingrediantur Ęgyptum, ut habitent ibi,
morientur gladio, fame et peste. Iterum. Noluerunt audire sed ad idola
Ęgypti conuersi sunt. Azarias et Ioanan non credentes uerbis prophetę perierunt. Quod
incredulis operatio, quamuis bona, non est ad salutem. Ascende in Galaad etc. 179 .
Maledictus qui facit opus Dei fraudulenter. Cessabit Moab esse populus, quonia m contra
Dominum gloriatus est. Gladius ad Chaldeos etc. quia terra sculptilium est et in portentis
gloriatur 180 .
Lubricauerunt uestigia nostra in itinere platearum nostrarum etc. 182 .
Increduli et subuersores sunt tecum et cum scorpionibus habitas 164 .
Vastatio propter idolatriam. Introduxit me ad hostium atrii et perfosso
pariete ingressus uidi pictam reptilium et animalium abomintionem et idola in
pariete etc. 185 .
Quorum autem cor post offendicula et abominationes suas ambulat, horum uiam in capite
suo ponam 186 .
Destruam parietem quem linistis absque temperamento, et adęquabo eum terrę
etc. Dominus non fecit responsum tentantibus eum, sed puniuit eos 187 .
De idolatria Israel et Iudę. Preuaricatio sacerdotum. Falsi prophetę.
Peccata idolorum uestrorum portabitis 189 .
Omnis alienigena incircumcisus corde etc. non ingredietur sanctuarium meum 194 .
In littoribus et in palustribus non sanabuntur, quia in salinas dabuntur 195 .
Nabuchodonosor propter idolatriam punitus conuertitur et in pristinum statum restituitur
197 .
Balthasar uasis sanctis bibens idola laudans, Deum non glorificans eadem nocte
interficitur. Regnum occupat Darius Medus 198 .
Et erit in
templo abominatio desolationis. Desolatio perseuerabit usque
in finem 199 .
Cor eius aduersus Testamentum sanctum, ueniet ad austrum et a Romanis percutietur 200 .
Sume tibi uxorem fornicationum, et fac filios fornicationum, quia fornicabitur terra a
Domino 201 .
Fornicati sunt a Deo suo. Ideo fornicabuntur filię uestrę, et sponsę uestrę adulterę
erunt. Incidistis in laqueum, quia idolastrastis.1 Sicut uacca lasciuiens declinauit Israel.
Ligauit eum spiritus in alis suis, et confundentur a sacrificiis suis. Omnes adulterantes
quasi clibanus accensus a coquente. Ve eis, quoniam recesserunt a me. Vastabuntur, quia
pręuaricati sunt in me 202 .
Idolatria punita. Noli lętari, Israel, quia fornicatus es a Deo tuo. Disperdentur
excelsa, idoli peccatum, Israel. Comedistis frugem mendacii. Reuersus est Ephraim in Ęgyptum
et in Assyriis polutum comedit. De perfidia Israel bis. Obliti sunt mei, et ego ero eis quasi
leena etc. Samarię maledicitur propter idola 203 .
Rectę uię Domini, et iusti ambulabunt in eis. Pręuaricatores uero corruent in eis. Israel
commisit qualia nec gentiles. Idolatrię poena fames et siccitas etc. 205 .
Desuper tunicam pallium sustulistis et eos qui transibant simpliciter, conuertistis in
bellum 208 .
Belial uniuersus interiit. Propter multitudinem fornicationum meretricis speciosę et
gratę et habentis maleficia, ecce ego ad te, dicit Dominus exercituum. Et reuelabo pudenda tua
in facie tua 209 .
Quid prodest sculptile? Ve qui dicit ligno expergiscere, surge lapidi tacenti. Visitabo
super omnes qui induti sunt ueste peregrina 210 .
Contra heresim et idolatriam 213 .
Contra idolatras 214 .
In die illa disperdam nomina idolorum de terra et pseudoprophetas et spiritum immundum.
Qui conuerti noluerint, non erit super eos imber, sed erit ruina etc. 215 .
Laborare fecistis etc. contra negantes in Deo iustitiam uel prouidentiam. Vnde dicunt:
Vani sunt qui seruiunt Domino 216 .
Filii Israel susceperunt ritus gentium inuidentes felicitati eorum. Scripsit Antiochus
in omni regno suo, ut omnes idolis sacrificarent, recusantes uero morerentur. Posuit idolum
desolationis super altare Dei 217 .
Defecerunt uiri impii ex
Israel duce Alchima
et coram Nicanore conquesti sunt contra Iudam. Nicanor ascendens in montem Syon irrisit
sacerdotes, spreuit holocausta 220 .
Alchimus muros interioris templi dirrui iusserat et paralisi
percussus interiit. In Azoto obsessi Dagon implorabant. Igni consumpti sunt 221 .
Demetrius a Ionatha liberatus multa promiserat, sed e contra
uexare coepit 222 .
Perfidus Triphon accepta pecunia pro Ionatha non dimisit eum, sed occidit. Antiochum
regem comitatus interfecit 223 .
Ptolomeus, filius Abodi, Machabeos conuiuio acceptos, cum inebriati
essent, occidit regionemque tradidit innimicis 224 .
Simon de tribu Beniamin proditor ęrarii sacri. Iason ad gentilem ritum contribules suos
reduxit. Iason Menelaum cum pecuniis ad regem pro impetrando sacerdotio misit. Ipse autem
sibi, non Iasoni impetrauit 225 .
Andronicus Oniam sacerdotem euocatum de templo contra iusiurandum interemit. Antiochus
manibus impuris uasa sacra contrectando polluit 226 .
Iudei compelluntur sacrificare diis; nolentes necantur 226 .
Simonis milites perfidię damnati, quod corrupti pecunia quosdam ex captiuis effugere
passi sunt 227 .
Contaminati rapientes dona idolo dicata. Menelaus pro his quę in aram Dei commiserat, e
turri pręcipitatus est iacuitque insepultus 228 .
Alchimus sacerdos gentilitate inquinatus etc. 229 .
Petitio uel deprecatio. Abram orauit pro Sodomitis et Gomorreis. Oratione Abram uxor et
ancillę Abimelech pepererunt ei 3 .
Imprecante Moyse flagella ueniebant super pharaonem, orante recedebant 11 .
Moyses orans cum leuabat manus, uincebat Israel, cum remittebat, superabat Amalech 12 .
Orando placauit Dominum iratum propter uituli adorationem 14 .
Rogabit pro eo sacerdos, et dimittetur ei 15 .
Laudauerunt Dominum ruentes in facies suas 16 .
Oratio Moysi: Surge, Domine, et dissipentur inimici tui. Oratione Moysi Maria mundatur a
lepra. Dominus placatur, cum minaretur pestilentiam populo 21 .
Rogabit sacerdos pro peccato populi, et dimittetur eis. Dominus ad Moysen et Aaron:
Separamini ab eis, ut disperdam illos. Illi ceciderunt
proni et orauerunt pro eis. Aaron offerens thymiama et stans
inter mortuos et uiuentes deprecatus est, et cessauit plaga 22 .
Moyses orauit et serpente ęneo suspenso sanauit a serpentibus percussos 23 .
Quadraginta diebus ieiunus oraui pro te Dominum, et exaudiuit me. Iratum aduersus Aaron
placaui 27 .
Anna dolens sterilitatem uentris orauit ardenter, ita ut temulenta putaretur, et genuit
Samuelem 41 .
Filii Israel petierunt supra se regem constitui, nescientes malum sibi petere 42 .
Salomon supplicauit fixis in terra genibus et manibus ad cęlum tensis. Apparens ei in
somnis Dominus ait: Exaudiui orationem tuam 57 .
Ad inuocationem Helię ignis de celo descendit et eos qui ipsum comprehendere uenerant,
deuorauit 62 .
Orante Heliseo inimici cęcitate percussi sunt, et ciuitas obsidione liberata 63 .
Orante Ioachan dedit Domi nus saluatorem Israeli, et liberatus est de manu regum Syrię
65 .
Orante Ezechia pugnauit pro eo angelus Domini contra Sennacherib 68 .
Idem fletu et oratione impetrauit propagationem uitę XV annorum 68, 81 .
Salomon stetit coram altare Domini, extendit manus suas in cęlum flexis genibus etc.
Maiestas Domini impleuit domum, filii Israel corruentes proni in terram adorarunt 75 .
Circumdatus Iuda exercitu clamauit ad Dominum, et territus Hieroboam fugit percussitque
Iudas Israelem. Asa, rex Iuda, inuocans Dominum fudit fugauitque Ęthiopes 77 .
Iosaphat circumdatus multitudine inimicorum clamauit ad Dominum, et liberatus est. Idem
indicto ieiunio orauit, et Dominus pugnauit pro eis contra inimicos eorum 78 .
Ezechias orauit pro eis qui non sanctificati comederant phase, et placatus est Dominus.
Surrexerunt sacerdotes et Leuitę benedicentes populo, et exaudita est uox eorum peruenitque
oratio in habitaculum sanctum cęli. Orante Ezechia et Isaia ut supra angelus Domini percussit
Assyrios 81 .
Esdras: Sedi moerens usque ad sacrificium uespertinum, surgens
curuaui genua, expandi manus ad Domi num et dixi: Deus meus etc. 85, 90 .
Oratio Neemię: Memento mei, Domine, secundum omnia quę feci populo huic 86 .
Fecerunt orationes recensendo beneficia Domini
et e contra transgressiones suas, misericordiam illius et tribulationem suam propter peccata
87 .
Pro itinere deprecati sunt Dominum 89 .
Oratio Thobię aduersa patientis et orantis in pace recipi spiritum suum 90 .
Sara ascendens superius cubiculum triduo orauit neque manducans neque bibens 91 .
Thobias et Sara coniugati primis tribus noctibus orationi tantummodo uacauerunt. Oratio
et elemosina commendantur. Prostrati in facie orauerunt horas tres. Angelus
dicit se obtuliase coram Deo orationes Thobię et eius pietatis opera 92 .
Omnes ex toto corde orabant Deum 94 .
Conciderunt in facies ad orantes Deum ac precantes cum fletu. Omnis populus per totam
noctem intra ecclesiam orauerunt petentes auxlium a Domino 94 .
Ozias et presbiteri Iudith uiduę dixerunt, ut oraret pro eis. Illa respondit: Orate et
uos etc. 95 .
Iudith ingressa oratorium induit se cilicio, posuit cinerem super caput suum et
prosternens se clamauit ad Dominum: Nec superbi ab initio placuerunt tibi, sed humilium et
mansuetorum semper tibi placuit deprecatio 95 .
Iudith exibat noctibus et orabat escam sumens in uesperum 96 .
Hester regem aditura, ut supplicaret pro Iudeis, mandauit, ut congregati
orent Dominum et eo triduo ieiunent 98 .
Oratio Mardochei et Hester pro Iudeis 100 .
Si diluculo consurrexeris ad Deum et Omnipotentem fueris de precatus etc. 102 .
Clamo ad te, et non exaudis me, sto, et non respicis me. Mutatus es mihi in crudelem
106 .
Dominus corripiens Eliphaz et reliquos non recte locutos iubet offerre sacrificium et
Iob orare pro eis 108 .
Cum inuocarem, exaudiuit me. Psalmus IIII 109 .
Se pene cum desperasset, dicit exauditum. Psalmus XXX ll.
Iusti exaudientur, mali punientur. Psalmus XXXIII. Pete, et accipies.
Psalmus XXXVI. Exaudi orationem et lachrymas, ut consoler. Psalmus XXXVIII 111 .
Carnis fragilitas, peccatorum confessio ac dolor impetrant ueniam. Psalmus
L 112 .
Iustus exauditur et liberatur. Psalmus LIIII. Orans in mortis periculo et
soluens uota liberatus. Psalmus LV 113 .
Exauditus per exercitationem et contemplationem. Psalmus
LXXVI.
Deprecatio pro se contra inimicos. Psalmus LXXVIII 115 .
Orandi studium. Psalmus LXXXV 116 .
Clamabit ad me, et ego exaudiam eum. Psalmus XC. Deus orandus peccatis.
Psalmus XCIIII 117 .
Oratio pro populo. Psalmus CV. Oratio Christi ad Patrem contra Iudeos et
Iudam. Psalmus CVIII 118 .
Doce me, confirma me; uiam iniquitatis ammoue a me; noli me confundere.
Psalmus CXVIII. Deprecatus sum faciem tuam in toto corde meo. Psalmo eodem 120 .
Clamaui in toto corde meo: Exaudi me etc. Septies in die laudem dixi tibi. Appropinquet
deprecatio mea in conspectu tuo. Psalmo eodem 121 .
Vanum est uobis ante lucem surgere nisi gratia comitante. Psalmus CXXVI. De
profundis clamaui ad te, Domine. Psalmus CXXIX 122 .
In noctibus extollite manus uestras et benedicite Dominum. Psalmu s CXXXII 123 .
Petit, si aberrauerit, rursum dirigi in uiam iustitię. Psalmus CXXXVIII
124 .
Voce mea ad Dominum clamaui. Psalmus CXLI. Domine, exaudi orationem meam,
auribus percipe. Psalmu s CXLII. Implorat prosperitatem populo in prole, in frumento, ouibus,
bobus et securitate. Psalmus CXLIII 124 .
Prope est Dominus omnibus inuocantibus eum in ueritate. Psalmu s CXLIIII 125 .
Oratio 128 .
Custodi pedem tuum ingrediens domum Dei et appropinqua, ut audias. Pauca et considerate
loquere de Deo 133 .
Placare, Domine, cito super montem Bethel, id est domum Dei. In tabernaculo oraui etc,
135 .
Ecclesia supplicat iustis, ut pro se deprecentur. Illi ab ea exigunt confessionem ueri
Dei 136 .
Amplexatur eam Dominus, et tamen illa se adhuc ab eo defendi postulat. Orat, ut
transferatur ad cęlos 137 .
Inuocaui, et uenit in me spiritus sapientię 138 .
Adii Dominum, et deprecatus sum illum, et dixi ex totis pręcordiis meis 138 .
Chore et multi de Israel perierunt, sed ad preces Aaron sacerdotis cessauit ira 140 .
Sta in sorte propositionis et orationis altissimi Dei 144 .
Non impediaris orare semper. Deprecatio pauperis ex ore usque ad
aures perueniet 145 .
Pauper exauditur contra oppressorem suum. Oratio hum iliantis se etc. Oratio 148 .
Orandum pro infirmitate. Cor suum
tradet ad uigilandum diluculo et deprecabitur 149 .
Adhuc iunior quęsiui sapientiam in oratione mea. Oratio Salomonis in dedicatione templi.
Orandum in templo 151 .
Ezechias misit ad Isaiam, ut oraret pro reliquis Iuda. Ezechias orauit et a Domino
consolatus est per os Isaię. Ęger orando impetrauit uitę inducias XV annorum 159 .
In tempore placito exaudiui te 162 .
Christus orauit pro transgressoribus 163 .
Oratio auari infructuosa 164 .
Prop heta deprecans pro populo 166 .
Iterum 170 .
Prope es tu ori eorum et longe a renibus eorum etc. Si steterint Moyses et Samuel coram
me, non est anima mea ad populum istum etc. 171 .
Recordare, quod steterim in conepectu tuo, ut loquerer pro eis bonum etc., sed quia
indurati sunt, da filios eorum in famem etc. Christus contra Iudeos ingratos 172 .
Orate pro ciuitate ad Domi num, quia in pace illius erit pax uobis. Inuocabitis me et
uiuetis, et orabitis me, et ego exaudiam uos 175 .
Ad Hierusalem: Clama ad me, et ego exaudiam te et annunciabo tibi grandia et firma quę
nescis 176 .
Leua ad Deum manus tuas pro anima paruulorum tuorum; quos educaui et enutriui, inimicus
meus consumpsit eos. Sed et cum clamauero et rogauero, excludet orationem meam. Inuocaui nomen
tuum de lacu nouissimo; uocem meam audisti. Appropinquasti in die, quando
inuocaui te. Leuemus corda nostra cum manibus ad Dominum in cęlos. Opposuisti nubem tibi, ne
transeat oratio 182 .
Iubentur orare pro uita Nabuchodonosor et filii eius simul, ut inueniant
gratiam in conspectu eorum. Item oratio pro peccatis. Indui me sacco obsecrationis et clamabo
ad Altissimum in diebus meis 183 .
Cum clamauerint ad aures meas uoce magna, non exaudiam eos 186 .
Daniel orans accepit reuelationem somnii regis 196 .
Daniel orabat apertis fenestris contra Hierusalem ter in die flectens genua coram Deo
suo. Proiectus leonibus manet illesus, et interdicto cibo a Domino pascitur 198 .
Daniel: Coepi Dominum rogare et deprecari inieiuniis, sacco et cinere confitens peccata,
petens misericordiam et recolens beneficia Dei 199 .
Die primo quo posuisti cor tuum ad intelligendum, ut te affligeres in
conspectu Dei tui, exaudita sunt uerba tua, et ego ueni propter sermones tuos 199 .
Susanna iam facta mortis rea exclamauit ad Dominum et liberatur; maligni testes
puniuntur 200 .
Clamate ad Dominum. Ad te, Domine, clamabo. Omnes simul orate. Omnis qui inuocauerit
nomen Domini, saluus erit 204 .
Propheta uidit Domi num paratum emittere locustas. Orauit, et Dominus misertus est.
Vidit uocantem iudicium ad ignem. Orauit, et Dominus misertus est 206 .
Ionas clamauit ad Dominum de uentre cethi, et piscis euomuit eum in aridam
207 .
Curuabo genu Deo excelso 209 .
Vsque quo, Domine, clamabo, et non exaudies? Vociferabor ad te uim patiens, et non
saluabis 210 .
Hi qui non acceperunt disciplinam, clamabunt, et non exaudiam etc. 213 .
Petite a Domino pluuiam, id est doctrinam. In tempore serotino, id est Noui Testamenti
214 .
Qui per patientiam probatus est, inuocabit nomen meum, et ego exaudiam eum et dicam:
Populus meus es 215 .
Iudas facta oratione committebat pugnam et parua manu magnas superabat copias 218, 220 .
Ionathas suis iam fugientibus orauit et reuersus in pręlium uicit 222 .
Iudei Ioanne duce cum Cendebeo conflicturi tubis sacris insonuerunt, ille fugit. Oratio
Neemię, cum de captiuitate reuersi sacrificarent 224 .
Heliodorus gazophilatium dirrepturus cęcidit exanimis;
oratione Onię sacerdotis surrexit sanus 225 .
Rogauerunt Dominum prostrati, ne amplius mala paterentur 227 .
Cum Iudas inuocasset Dominum, hostes territi fugerunt. Orauernt pro peccatis occisorum,
et XII milia dracmas argenti misit pro eis Iudas in
Hierusalem etc. 228 .
Iudas iussit orationes per triduum fieri cum fletu et ieiunio. Iudas futurus uictor
uidit in quiete Oniam sacerdotem pro populo deprecantem. Machabeus in procinctu pugnę
extendens manum in cęlum inuocauit Dominum, et superauit nimicos 229 .
Potentia.
Salomon habuit omnia regna sibi tributaria, a flumine terrę Philistiim usque ad terminum
Ęgypti. Habuit XL milia pręsepia equorum currilium et XII milia equestrium 56 .
Heliam
solum et nudum centum armati nequierunt compręhendere, igne
de cęlo omnes coram propheta deuorante. Sed qui ui trahi non potuit, tertii quinquagenarii
humilitate adductus futuram regis mortem nunciauit 62 .
Exercitus Syrię obsedit Heliseum in Dothaim. Ministro perterrito ostendit
plures secum esse quam cum illis. Deinde orauit, et inimici percussi sunt
cecitate 63 .
Syrorum innumerabilis exercitus, cum obsidret Samariam, Domino sonitum in eos excitante
relictis castris uersi sunt in fugam 64 .
Potentia Iosaphat, regis Iuda 78 .
Assuero, Persarum regi, omnis terra et insulę tributarię erant 99 .
Quod potentia et diuitię non saluant hominem, sed potius contraria. Psalmus XLVIII 112 .
Non potentes, sed timentes eum placent ei. Psalmus CXLVI 125 .
Interdum dominatur homo homini in malum suum 134 .
Potentes potener tormenta patientur 138 .
Pro eo quod hab uisti fiduciam in munitionibus tuis et in thesauris, tu
quoque capieris 180 .
Tyri potentia et opulentia et euersio 190 .
Sicut mane transit, pertransit rex Israel 203 .
Ve qui dicitis: Nunquid in fortitudine nostra non assumpsimus nobis cornua? 206 .
Ira magna ego irascor super gentes opulentas 212 .
Peccatoribus non proderit potentia 214 .
Peccatum.
Propter peccatum maledicitur serpenti, mulieri, uiro 1 .
Peccatum ignorantię. Leprosus, semine fluens, pollutus super mortu; hi eiiciuntur extra
castra. Qui fuerit immundus super anima faciat phase mense secundo etc. 20 .
Peccauerunt Moyses et Aaron ad Aquas contradictionis. Propterea non introduxerunt
populum in Terram promissionis 23 .
Quotiens populus Israel Dominum prouocauerit ad iram 27 .
Obserua diligenter, ne incurras plagam leprę 29 .
Maledicitur qui fecerit abominationem et peccatum 29 .
Maledicitur qui Hierico reędificare uoluerit 31 .
Spiritus Domini recessit a Saule. Exagitatus a spiritu nequam refocillatur Dauid
citharam percutiente 45 .
Oza peccauit supponens manum archę, et mortuus est 50 .
Dominus ad Hieroboam: Quia male operatus es, inducam mala super domum tuam 58 .
Naaman
leprosus mundatur in Iordane 63 .
Ioachaz fecit malum, abducitur uinctus in Ęgyptum, ne regnet in Hierusalem. Transmigratio
Iudę in Babylonem 69 .
Heliu iratus contra Iob, quod iustum se diceret coram Deo 107 .
Peccauit Dauid numerando populum et patitur suorum pestilentiam 75 .
Dominus per prophetam: Vos reliquistis me, et ego reliqui uos in manu Sesac 76 .
Peccatum damnat 92 .
Dirreptiones et captiuitates propter peccatum 94 .
In angelis quoque Deus reperit prauitatem 101 .
Si iustificare me uoluero, os meum condemnabit me. Si lotus fuero quasi aquis niuis,
tamen sordibus intinges me 102 .
Et cęli non sunt mundi in conspectu eius, quamto magis homo? 103 .
Ecce luna, etiam non splendet, et stellę non mundę in conspectum illius, quanto magis
homo 105 .
Homini qui similis tui est nocebit impietas tua 107 .
Proni sumus ad culpam, quia in iniquitatibus concepti. Psalmus L 112 .
Transgressio populi in deserto. Psalmu s LXXVII 115 .
Petit, ne erret in uia Domini. Psalmus LXXXV. Christi incarnatio dilata
propter peccatum. Psalmus LXXXIX 116 .
Preuaricationes populi. Psalmus CV 118 .
Funes peccatorum circumplexi sunt me. Psalmus CXVIII 120 .
Longe a peccatoribus salus. Psalmo eodem 121 .
Filia Babylonis, anima peccatrix. Psalmus CXXXVI
123 .
Imperfectum meum uiderunt oculi tui. Psalmus CXXXVIII. Orat, ne peccet uel
peccatum excuset. Psalmus CXL 124 .
Peccans per negligentiam 127 .
Peccatum bis 128 .
Peccatorum stultus peccator. Quis potest dicere mundum est cor meum, purus sum a
peccato? Peccator 130 .
Recidiuans. Regni diuisio propter peccata 131 .
Peccatorum multiplicatio 132 .
Peccatori dedit Deus afflictionem et curam superfluam, ut uadat et congreget etc. 133 .
Nemo qui non peccet. Mala committuntur, quia poena differtur 134 .
Qui in uno peccauerit, multa bona perdet, ut musca in unguento. Peccatum polluit
sapientiam et gloriam. Qui transfert lapides et scindit ligna, id est occasionem peccati non
deuitat. Vitium usitatum cum labore emendatur 134 .
Peccato turbatur pax Ecclesię. Peccatis subditus 137 .
Per quę
peccat quis, per hęc et torquetur 139 .
Timor Domini expellit peccatum. Nam qui sine timore est, non poterit iustificari 141 .
Ne dixeris: Peccaui, et quid mihi accidit triste etc. De propiciatu
peccatorum noli esse sine metu. Noli facere mala, et non te apprehendent. In
omnibus operibus tuis memorare nouissima tua etc. 142 .
Error et tenebrę peccatoribus concreata sunt. Nemini mandauit impie agere,
et nemini dedit spacium peccandi 144 .
Qui spernit modica, paulatim decidit 145 .
Peccatum concupitum. Fili, peccasti, non adiicias iterum. Peccatum. Peccantium synagoga
uia peccantium 145 .
In uia ruinę non eas 148 .
Recidiuans 148 .
Erubescite de delicto et iniquitate 149 .
Peccata ob quę Iudei captiuati: auguria, sodomia, auaritia, pusilanimitas
et idolatria 152 .
Contra eos qui peccatorum impunitatem putant 160 .
De lapsu a statu innocentię 161 .
Non adiicias, ut bibas illum ultra, id est ne iterum labaris 162 .
Iniquitates uestrę diuiserunt inter uos et Deum uestrum, scilicet impietas, iniquitas,
mendacium, duritia cordis, iniustum iudicium, confidentia uana 164 .
Puer C annorum morietur et peccator C annorum maledictus erit 166 .
Si laueris te nitro et multiplicaueris herbam berith, maculata es in iniquitate tua
coram me, dicit Dominus 167 .
Abstulit ab eis Dominus pacem et miserationes propter peccata patrum eorum et ipsorum.
Peccatum Iuda scriptum est stilo ferreo in ungue adamantino, exaratum super
latitudinem cordis eorum et in cornibus ararum eorum 171 .
Reddis iniquitatem patrum in sinum filiorum eorum post eos 176 .
Subito cecidit Babylon et contrita est. Vlulate super eam, tollite resinam ad dolorem
eius, si forte sanetur etc. 180 .
Quomodo obscuratum est aurum, mutatus est color optimus, dispersi sunt lapides
sanctuarii etc. 182 .
Ve nobis, quia peccauimus 183 .
Propter peccata, quę peccastis, abducemini in Babylonem 184 .
Terra, cum peccauerit mihi, ut pręuaricetur pręuaricans etc. punietur fame, gladio,
pestilentia, bestiis 187 .
Anima quę peccauerit ipsa morietur. Et iustus, si postea fecerit
iniustitiam, morietur 188 .
Versa est mihi domus Israel in scoriam. Omnes isti ęs et
stamnum et ferrum et plumbum etc.
189 .
Iustitia iusti non liberabit eum in quacunque die peccauerit 191 .
Incircumcisus corde et carne non ingredietur sanctuarium meum 194 .
Propter multitudinem iniquitatis et multitudo amentię 203 .
Super tribus sceleribus Damasci et super quartum non conuertam eum etc. 205 .
Nunquid non ut filii Ęthiopum uos estis mihi filii Israel 206 .
Sancta a gentibus pollui Deus permittit propter peccata populi sui Israel 226 .
Promissum.
Promissio Domini ad Abraham 2 .
Multiplicabo semen tuum sicut stellas cęli 3 .
Pharao afflictione pressus promittebat, liberatus promissa non implebat 10 .
Obab, filium Raguel Madianita
cognatum uolentem recedere Moyses promissis retinuit 21 .
Promissio Domini ad Salomonem: Non auferetur de stirpe tua uir qui non sit princeps in
Israel 76 .
Promissio ad Dauid. Psalmus LXXXVII. Queritur differri promissa.
Psalmus LXXXIX. Item LXXXVIII 116 .
Memor esto uerbi tui in quo mihi spem dedisti. Psalmus CXVIII 120 .
Promissa Dauid regni successio impletur in Christo. Psalmus CXXXI 123 .
Si spoponderis pro amico 127 .
Promissum 128 .
Promissa non exequens 131 .
Non spondeas super uirtutem tuam 142 .
Promittens quod nequit implere 145 .
Promissio nequissima multos perdidit diligentes 147 .
Promisum serua 149 .
Meneaus, cum promissam pecuniam regio exactori non soluisset, priuatus est
sacerdotio 225 .
Menelaus promissa pecunia crimen suum redemit et de innocentibus accusatoribus sumitur
supplicium 226 .
Nicanoris promissa minacia in Iudeos 227 .
Parsimonia.
Initium uitę hominis aqua et panis et uestimentum et domus protegens
turpitudinem 147 .
Initium necessarię rei uitę hominum aqua, ignis et ferrum, sal, lac et panis
similagineus et mel et botrus uuę, et oleum, et uestimentum. Hęc omnia sicut sanctis in bonum,
sic impiis peccatoribus conuertuntur in malum 149 .
Peregrinatio.
Vbi nubes descendens residebat, eo moti castra metabantur 20 .
Annis XL per deserta peregrinantibus nec uestimentum uetustate defecit, nec pes subtritus
est, et cibus fuit manna 26 .
Triduo
ieiunauerunt pro itinere et deprecati sunt Dominum 89 .
Mandauit angelis, ut custodiant te in omnibus uiis tuis. Psalmus XC 117 .
Columnam ignis ducem habuerunt ignotę uię et nubem ab ęstu solis umbraculum 140 .
Sapiens in terram alienigenarum gentium pertransiet 149 .
Pudor.
Legati Dauid semirasis barbis dimissi a rege Ammonitarum manserunt in Hierico
uerecundantes ascendere in Hierusalem, nisi cum succreuerint pili 51 .
Confusio duplex, bona et mala 142 .
Quibus de rebus erubescere oportet 149 .
Perseuerantia.
Si in humiliationibus permanseritis, exaudiet uos Dominus et proteget ab inimicis 94 .
Perseuerantia in bonis operibus. Psalmuss XXVI. Perseuerantia per
illuminationem intellectus. Psalmus XXXI 110 .
A custodia matutina usque ad noctem speret Israel in Domino. Psalmus CXXIX
122 .
In mandatis Dei perseuera. Cognosce iustitias et iudicia Dei, et sta in sorte
propositionis et orationis altissimi Dei 144 .
Iudas pugnauit a mane usque ad uesperam et tandem superauit 220 .
Prouidentia.
Vitam et misericordiam tribuisti mihi, et uisitatio tua custodiuit spiritum meum. Ipse
prouidet et gubernat omnia 103 .
An cogitas, quod Deus nostra non considerat, et tantum circa cardines cęli perambulat
105 .
Aurum, ferrum, ęs, tempus et uniuersorum finem ipse consyderat etc. 106 .
Oculi eius super uias hominum, et omnes gressus eorum considerat. Subter omnes cęlos
ipse considerat, et lumen illius super terminos terre 107 .
Insipiens negat prouidentiam uidens malos prosperari et bonos affligi. Psalmus
XCI. Item Psalmus XCIII 117 .
Quę creauit, hęc et gubernat. Psalmus CIII 118 .
Omnia cognoscit, formauit hominem et sustentat, ubique pręsens est. Psalmus
CXXXVIII 123 .
Prouidentia Dei. Dominus omnia considerat 128 .
Prouidentiam confitere 133 .
Diligis omnia quę fecisti, in uoluntate tua permanent, in uocatione tua conseuantur 139 .
Dixerunt: Dereliqiuit Dominus terram, et: Dominus non uidet 186 .
Iuxta uoluntatem suam facit tam in uirtutibus cęli quam in habitatoribus terrę 197 .
Contra eos qui dicunt: Non faciet bene Dominus, et non faciet male 211 .
Negantes in Deo iustitiam uel prouidentiam 216 .
Predestinatio.
Nescit homo, utrum amore an odio dignus sit 134 .
Verbum Domini in ęternum manet 160 .
Consilium meum stabit et uoluntas mea fiet 161 .
Purgatorium.
Ipse enim quasi ignis conflans et quasi herba fulonum. Et sedebit conflans
et emundans argentum et purgabit filios Leui. Et collabit eos quasi aurum et
quasi argentum, et erunt Domino offerentes etc. 216 .
PASSIO DOMINI IESV CHRISTI. Primi mensis agnus immolatus, cuius sanguine tincti postes et
subliminare. Alienigena et incircumcisus non edet de agno 11 .
Moyses aquas amaras Marath misso ligno conuertit in dulces. Man comederunt in deserto
12 .
Moyses serpentem ęneum suspendit in ligno 23 .
Profugi in urbe maneant, donec pontifex magnus moriatur 25, 33 .
Dauid in baculo et funda superauit Goliath, quinque lapidibus electis de torrente primo
frontem eius percussit, mox arrepto iacentis gladio abscidit caput 45 .
Gezi baculum Helisei posuit super mortuum, et non suscitauit. Heliseus insuper se
extendit; mortuus surrexit et redditus est matri suę. Ferrum securis cecidit in aquam.
Heliseus misit lignum, et ferrum enatauit 63 .
Aperuerunt super me ora sua, et exprobrantes percusserunt maxillam meam, et saciati sunt
pęnis meis 104 .
Item Psalmus II, III 108 .
Passio et resurrrectio. Psalmus XV 109 .
Item Psalmus XXI. Ingressus in Hierusalem. Psalmus XXIII 110 .
Falsi testes, insidię et doli. Psalmus XXXIIII. Passiones Domini. Psalmus
XXXIX, XL 111 .
Item Psalmus XLIIII, XLVI, XLVII. Myrrha et gutta etc. de mulieribus, quę unxerunt
Iesum. Psalmus XLIIII 112 .
Mysteria passionis. Psalmus LXVIII 114 .
Contra eos qui humilem et pauperem Christum condemnarunt morte. Psalmu s LXXXI 116 .
Loquitur in persona Domini de passione. Fsalmus LXXXVIII. Iniqui captabunt in
animam iusti. Psalmus XCIII 117 .
Angustię quas passus est. Psalmus CVIII. De torrente in
uia bibit. Psalmus CIX 118 .
Redemptionem misit Dominus. Psalmu s CX 119 .
De Christo et Iudeorum persecutione. Psalmus CXVIIII 121 .
Hęreditas Domini, filii merces, fructus uentris. Psalmus CIIVI 122 .
Sapientia immolauit uictimas suas, id est se ipsum obtulit in cruce 127 .
Circumueniamus iustum, contumelia et tormento interrogemus eum 137 .
Benedictum est lignum, per quod fit iustitia. Per manus autem quod fit idolum maledictum
est ipsum et qui fecit illud 140 .
Tunc crucifixum gentes deprecabuntur, et erit sepulchrum eius gloriosum 154 .
Cum eleuatum fuerit signum in montibus et clangorem tubę audietis, id est prędicationem
crucis. Figam illum paxillum in loco fideli 155 .
Falsum testimonium contra Dominum 156 .
Seruire me fecisti in peccatis tuis. Nescierunt qui leuant lignum sculpturę; mihi
curuabitur omne genu et iurabit omnis lingua 161 .
De adoratione crucis 162 .
Inglorius erit inter uiros aspectus eius. Vere langores nostros ipse tulit 163 .
Iustus perit et non est qui recogitet in corde suo. Et uiri misericordię colliguntur,
et non est, qui intelligat 164. Rugiemus quasi ursi etc., quia corruit in platea ueritas et
ęquitas non potuit ingredi, et facta est ueritas in obliuione, et qui recessit a malo, prędę
patuit. Eleuate signum ad populos 165 .
Expandi manus meas tota die ad populum incredulum 166 .
Ego quasi agnus mansuetus qui portatur ad uictimam, et non cognoui, quia cogitauerunt
super me consilia dicentes: Mittamus lignum in panem eius etc. 170 .
Quare factus est dolor meus perpetuus, et plaga mea desperabilis renuit curari? Facta
est mihi quasi inundatio aquarum infidelium 171 .
Venite, percutiamus eum in lingua et non attendamus ad uniuersos sermones eius etc.
Foderunt foueam animę meę. Seduxisti me, Domine, et seductus sum: fortior me fuisti et
inualuisti, factus sum in derisum tota die, omnes subsannant me, quia iam olim
loquor uociferans etc. 172 .
O uos omnes qui transitis per uiam etc. 181 .
De passionibus Christi. Spiritus oris nostri, Christus Dominus, captus est in peccatis
nostris, cui diximus: In umbra
tui uiuemus in gentibus 182 .
Ingredere domum. Ecce ligabunt te, et eris mutus. Deinde aperiam os tuum, et loqueris ad
eos etc. 184 .
Signa thau super frontes eorum qui dolent super abominationibus quę fiunt 186 .
Sume lignum et lignum, et iunge ligna. Et erunt in unionem in manu tua 192 .
Post hebdomadas LXII occidetur Christus, et non erit eius populus qui eum negaturus est
199 .
Ego redemi eos, et ipsi locuti sunt contra me mendacia 202 .
Nolite timere animalia regionis, quia germinauerunt speciosa deserti, quia lignum
attulit fructum suum 204 .
Super Israel: Pro eo quod uendiderit pro argento iustum et pauperem pro calciamentis 205 .
Et erit in die illa, dicit Dominus: occidet sol meridie, et tenebrescere faciam terram
in die luminis 206 .
Cornua in manibus eius, id est crux. Ibi abscondita est fortitudo eius. Ante faciem eius
ibit mors etc. 210 .
Auferam iniquitatem terrę illius in die una, id est die passionis 212 .
Extendi mihi Iudam quasi arcum, id est Christum in cruce. Et appenderunt mercedem meam
XXX argenteis etc. 214 .
Et aspicient ad me quem confixerunt; et plangent eum planctu quasi super unigenitum etc.
Et dicetur ei: Quid sunt plagę istę in medio manuum tuarum. Et dicet: His plagatus sum in domo
eorum qui diligebant me 215 .
MATTHEVS
Pax.
Beati pacifici, quoniam filii Dei uocabuntur. Si offers munus tuum, prius reconciliare
fratri tuo. Esto consentiens uel benignus aduersario tuo cito dum es in uia cum eo V.
Intrantes in domum dicite: Pax huic domui. Non ueni pacem mittere, scilicet malam, sed gladium
bonum, quos separentur fideles ab infidelibus X. Si duo ex uobis consenserint super terram, de
omni re quamcunque petierint, fiet illis a Patre meo qui in cęlis est XVIII.
Reddite quę sunt Cęsaris Cęsari, id est corpori necessaria, et quę Dei Deo, id est fidem
et iustitiam XXII.
Pudicicia.
Centesimus fructus uirginibus, sexagesimus uiduis et continentibus deputatur XIII. Non
omnes capiunt uerbum istud, sed quibus datum est etc. Sunt eunuchi qui se ipsos castrauerunt
propter regnum cęlorum. Qui potest capere, capiat XIX. Neque nubent neque nubentur, sed erunt
sicut angeli Dei in cęlis XXII. Isti ungunt caput Domini XXVI.
Pietas.
Misericordia Dei. Matheum uocat de theloneo.2 Discumbit cum publicanis.
Misericordiam uolo, et non sacrificium. Non ueni uocare iustos, sed peccatores. Videns turbas
misertus est eis VIIII. Venite ad me omnes qui laboratis et onerati estis, et ego reficiam uos
XI. Exiens de domo sedebat secus mare, id est de cęlo ad terram uenit mitigare fluctus errorum
XIII. Non sum missus nisi ad oues quę perierunt domus Israel XV. Venit Filius hominis saluare
quod perierat. Non est uoluntas ante Patrem uest rum qui in cęlis est, ut pereat unus de
pusillis istis. Dominus plus gaudet super oue inuenta quę aberrauerat quam super XCIX in monte
relictis. Dimitti penitenti iubet usque septuagesiessepties. Dilationem petenti et debitum
dimittit XVIII. Filius hominis uenit dare animam suam, redemptionem pro multis XX. Quotiens uolui congregare filios tuos, quemadmodum gallina congregat pullos suos
sub alas, et noluisti XXIII. Carnem suam manducandum, sanguinem ad bibendum fidelibus dedit
XXVI. Et ecce ego uobiscum sum omnibus diebus, usque ad consummationem sęculi XXVIII. Pietas
hominis erga proximum. Beati misericordes V. Omnia quęcunque uultis, ut faciant uobis homines,
et uos facite illis. Hęc est enim Lex et prophetę VII. Misericordiam uolo, et non sacrificium
XII. Caritas mundana non sapit quę Dei sunt, sed quę hominum XVI. Dilige proximum tuum sicut
te ipsum XIX. Vestis nuptialis, id est caritas. Diliges proximum XXII. Ei qui non habet,
scilicet caritatem, et quod uidetur habere auferetur
ab eo, idest meritum reliquarum uirtutum non proficiet ei ad
salutem. Habenti autem dabitur et abundabit XXV. Hi dicuntur ungere pedes Domini XXVI. Ioseph
petiit corpus Domini et sepeliit XXVII.
Penitentia.
Magi ad Herodem diuertunt et stellam amittunt. Sic recedentes ab innocentia perdunt
iumen gratię. Discedentibus ab Herode rursum apparuit stella, id est penitentibus
restituitur gratia. Monentur, ne redeant ad Herodem, id est post penitenti am ne iterent
peccatum. Igitur per aliam uiam reuersi sunt in regionem suam, id est per gradus uirtutum
ascenderunt in cęlestem patriam II. Ioannes Baptista in deserto: Penitentiam agite.
Apropinquabit enim regnum cęlorum. Habebat uestimentu m de pilis camellorum,
zonam pelliceam; esca eius locustę et mel siluestre. Facite fructum dignum penitentię, ut
fugiatis a uentura ira III. Iesus: Penitentiam agite. Appropinquabit etc.IIII. Beati qui
lugent, quoniam ipsi consolabuntur V. Intrate per angustam portam VII. Leprosus adorabat
Dominum dicens: Domine, si uis, potes me mundare. Et mundatus est. Multi ab oriente et
occidente uenient, id est conuertentur alii in iuuenta, alii in senecta VIII.
Dominus socrum Petri tactu fimbrię febri liberauit. Pccator concupiscentię
igne ęstuans tactus manu misericordię conuertitur et Domino incipit ministrare VIII.
Paraliticus iacet in lecto, id est peccator marcet ocio. Sanatus lectum tollit. Penitens
incipit operari leuans desiderium suum de terra ad cęlum. Et uadit in domum suam, qui prius
erat in domo uitiorum. Mattheus relinquit theloneum et sequitur Dominum. Iairus
rogat pro filia, et mortua suscitatur.Emoroissa XII annos infirma tactu fimbrię curatur.
Principis filia eiecta turba suscitatur, quia non resurgit peccator nisi auersus a turba et
seclusus a uulgi consortio IX. A diebus Ioannis Baptistę, quia penitentiam prędicauit, regnum
cęlorum uim patitur et uiolenti rapiunt illud XI. Niniuitę surgent in iudicio cum generatione
ista et condemnabunt eam, quia penitentiam egerunt XII. Chananea clamans post Dominum
misericordiam inuenit XV. Abneget se
metipsum et tollat crucem suam. Qui perdiderit animam suam propter me, inueniet eam XVI.
Piscis hamo Petri captus, est penitens qui de mari sęcularium turbinum ascendit ad religionis
quietem, ferens in ore staterem, id est imaginem Dei et eloquia eius XVII. Si manus, pes,
oculus scandalizat te, abscide ea. Magis gaudet Dominus super una oue inuenta XVIII. Ecce
reliquimus omnia. Multi erunt primi nouissimi et e contra XIX. Nouissimis datur denarius sicut
et primis. Tetigit oculos eorum et confestim uiderunt. Et secuti sunt eum XX. Sternunt
uestimenta sua sub pedibus Domini. Iussus operari in uinea se ire nolle dixit, et penitentia
ductus abiit XXI. Cum iam ramus fici tener fuerit et folia nata, scitis, quia propre est ęstas
XXIIII. Recordatus Petrus flet amare, sed egressus foras de consortio
impiorum XXVI. Penituit et Iudas, sed ueniam desperauit, et proiectis argenteis laqueo se
suspendit. Symon Cyreneus angariatur ferre crucem Domini. Latro pendens ad dexteram. De
monumentis surgentes uenerunt in sanctam ciuitatem XXVII. In Galilea uidendus Dominus, id est
in transmigratione de uitiis ad uirtutem XXVIII.
Patientia iniurię. Deus tentatoris improbitatem tollerauit, ut autem se
adorandum dixit: Vade, inquit, Sathana. Scriptum est enim: Dominum Deum adorabis etc. Et nos
igitur nostras iniurias feramus, Dei non dissimulemus IIII. Beati qui persecutionem patiuntur
propter iustitiam, quoniam ipsorum est regnum cęlorum. Beati estis, cum maledixerint uobis
homines etc. mentientes propter me. Siquis te percusserit in dexteram maxillam. Qui uult
tunicam tuam tollere, da ei et palium. Et qui te angariauerit mille passus, uade
et alia. Diligite inimicos uestros, benefacite iis qui oderunt uos. Orate pro persequentibus
et calumniantibus V. Dimitte nobis debita nostra sicut etc. VI. Si dimiseritis, dimittetur
uobis; si non, non VI. Non est propheta sine honore nisi in patria sua XIII. Nolite timere eos
qui occidunt corpus X. Channanea se repelli et canem dici non indignata in humilitate
perseuerat XV. Seruus, quia conseruo dimittere
noluit, et ipse debitum rursum reddere domino cogitur, quod dudum sibi fuerat dimissum;
insuper tortoribus traditur XVIII. Calicem quidem meum bibetis XX. Tunc tradent uos in
tribulationem XXIIII.
Accipiens calicem Dominus gratias egit, ut nos erudiret, quicquid patimur, cum gratiarum
actione ferre XXVI. Conuerte gladium tuum in locum suum. Omnes enim qui
acceperint gladium etc. Contra falsos testes Iesus tacebat docens nos nihil respo ndere
calumniantibus, quando scimus responsionem nullum profectum habituram XXVI. Principibus,
sacerdotibus et senioribus accusantibus nihil respondit XXVII.
Paupertas.
Beati pauperes spiritu, quoniam ipsorum est regnum cęlorum. Ne solliciti sitis quid etc.
Nolite solliciti esse in crastinum, id est in futurum VI. Nolite possidere aurum etc. X.
Filius hominis non habet, ubi caput reclinet VIII. Non habuit Domi nus, unde didracmam
solueret XVII. Quamdiu fecistis uni de his fratribus meis minimis. Fratres suos uocat pauperes
XXV.
Domino non fuisse domum neque tugurium, neque discipulis patet, quia interrogant: Vbi uis
paremus tibi comedere pasca? XXVI. Dominus in alieno monumento sepelitur, nec
tamen composito ad superbiam diuitum, sed simplici ad modestiam pauperum, nec sericis, sed
syndone inuoluitur XXVII.
Perfidia hereticorum. Cum dormirent homines, inimicus superseminauit zizania in medio
tritici. Cum creuisset herba et fructum fecisset, tunc apparruerunt et zizania XIII. Omnis
plantatio, quam non plantauit Pater meus cęlestis, eradicabitur. Sinite illos: cęci sunt et
duces cęcorum. Cęcus autem cęco etc. XV. Cauete a fermento phariseorum et sadduceorum, id est
a doctrina hereticorum XVI. Qui non est mecum, contra me est. Et qui non congregat mecum,
spargit XII. Veh Corozain, ueh Bethsaida. In eos qui nec miraculis credunt XI. Qui
scandalizauerit unum de pusillis XVIII
Stantes in foro, id est extra Ecclesiam, tota die ociosi XX. Quęrentes eum tenere
timuerunt turbas XXI. Ligatis manibus et pedibus
mittuntur in tenebras exteriores XXII. Multi enim uenient in nomine meo dicentes: Ego sum
Christus, et seducent multos. Abominatio desolationis stans in loco sancto XXIIII. Veh homini
illi per quem filius hominis tradetur. Osculo tradunt Iesum dicentes:
Aue, rabbi, dum fingunt se et amare et cnfiteri eum. Sinistra aure Scripturas audiunt,
dexteram amputatam habent Petri gladio, id est a ueritate auersam. Falsi testes contra Iesum.
Trina Petri negatio sunt tria hereticorum genera: alii errant circa diuinitatem, alii circa
humanitatem, alii circa utrumque XXVI. Peregrinus, id est alienus a ueritate. In agro
sepelitur figuli lutum operantis et in agro sanguinis. Calamo caput Christi percutiunt, qui
diuinitati eius contradicunt. Exuunt eum ueste propria et fucata operiunt qui negant eum
habuisse corpus uerum. Vinum cum felle mixtum dant ei bibere. Diuidunt uestimenta
scismatum auctores. Prętereuntes, id est a uia ueritatis aberrantes
blasphemant. Sententias Christi deprauantes spongiam aceti calamo Scripturarum imponentes
offerunt ori eius XXVII.
Veh uobis qui clauditis regnum cęlorum ante homines, scilicet doctrina peruersa et
exemplo malo XXIII. Qui intingit mecum manum in parapside, hic me tradet XXVI.
Custodes pecunia corrupti XXVII.
Perfidia dubitantium. Magister, uolumus a te signum uidere. Generatio mala et adultera
signum quęrit, et non dabitur ei nisi etc. XII. In Nazareth non fecit uirtutes multas propter
incredulitatem eorum XIII. Petrus dubitans coepit mergi XIIII. Pharisei et sadducei quęrunt
signum de cęlo. Relictis illis abiit XVI. O generatio incredula et peruersa, quousque ero
uobiscum XVII. Apostoli non potuerunt eiicecere demonium, quia dubitarunt XVII. Stantes in
foro ociosi XX. Malos male perdet etc. Lapidem quem reprobauerunt. Qui ceciderit super
lapidem. Super quem lapis ceciderit XXI. Nuptię paratę, inuitati non fuerunt digni XXII.
Sequitur Iesum a longe ue relicto eo fugit. Intrat in atrium Caiphę, id est
infidelitatis, et tandem negat XXVI. Si rex Israel est, descendat
nunc de cruce, et credimus ei. Sed quia resurgentem
negauerunt, etiam descendentem non credidissent XXXVII.
Petitio.
Ora in abscondito, non sicut hypocritę. Intra in cubiculum, id est in cordis intentionem.
Clauso ostio, id est non admittendo cogitationes uanas. Orantes autem nolite multum loqui, id
est sine orandi affectu uerba fundere sicut ethnici. Sic orabitis: Pater noster etc. VI.
Petite, quęrite, pulsate. Quis, si petierit filius panem uel piscem, dabit ei lapidem uel
serpentem? Lucas addit: ouum et scorpionem. Sunt autem caritas, fides, spes, odium, perfidia,
desperatio VII. Iesus dimissa turba ascendit in montem solus orare XIIII. Hic populus labiis
me honorat, cor autem eorum longe est a me. Channanea docet nos perseueranter orare. Rogant
pro ea discipuli, ut scias necessarias esse sanctorum preces pro nobis ad impetrandum XV. Hoc
genus non eiicitur nisi per orationem et ieiunium XVII. Omne debitum dimisi tibi, quoniam
rogasti me. Procidens enim orasse dicitur XVIII. Omnia quęcunque petieritis in oratione
credentes, accipietis XXI. Veh uobis qui comeditis domos uiduarum orationes longas orantes
XXIII. Orate, ut non fiat fuga uestra hyeme uel sabbato XXIIII. Orati o ad laudem Dei
unguentum effusum super caput Domini. Solitudo requiritur orationi, unde dicitur: Sedete hic,
donec uadam illuc et orem. In monte orauit, ut oremus pro cęlestibus. In uilla orauit, ut orando humilitatem seruemus. Procidit in faciem suam orans. Non sicut
ego uolo, sed sicut tu. Vigilate et orate, ut non intretis in tentationem XXVI. Orauit tertio
eundem sermonem. Vigilate et orate. Vigilat qui bonum operatur et a fide nusquam discedit. Sic
orans exauditur XXVI.
Potentia.
Potestatem dat discipulis eiiciendi spiritus et langores curandi X. Apostolis dat
potestatem ligandi et soluendi XVIII.
Perueraus.
Quicunque non receperint uos etc. Tollerabilius erit terrę Sodomorum et
Gomorreorum in die Iudicii quam illi ciuitati. Qui recipit uos, me recipit X. Cui similem
extimabo generationem istam; similis est pueris clamantibus coęqualibus:
Cecinimus
uobis, et non saltastis; lamentauimus, et non planxistis XI.
Semen cecidit secus uiam uel in petrosa uel in spinis XIII.
Domum orationis faciunt speluncam latronum XXI. Neglexerunt uenire ad nuptias abeuntes
alius in uillam suam, alius ad negociacionem suam, reliqui seruos contumeliis
affectos occiderunt XXII. Qui nolunt congregari sub alis suis, comminatus eis dicens: Ecce
relinquetur uobis domus uestra deserta, id est anima et corpus, donec dicatis: Benedictus qui
uenit; donec penitentiam egeritis, non me uidebitis XXIII Egresso Iesu de templo non
relinquitur lapis super lapidem qui non destruitur XXIIII. Veh homini per quem Filius hominis
tradetur XXVI. Christu m crucifigi optant et dimitti Barabam XXVII.
Patria.
Non est propheta sine honore nisi in patria XIII.
Prouidentia.
Nonne duo passeres asse ueneunt, et unus ex illis non cadet super terram sine Partre
uestro. Vestri autem et capilli capitis omnes mumerati sunt X.
Perseuerantia.
Qui perseuerauerit usque in finem, hic saluus erit X. Channanea semel et iterum repulsa
petere non destitit. Ideo quod petebat tandem meruit obtinere XV. Misereor turbę, quia iam
triduo perseuerant mecum XV. Qui perseuerauerit usque in finem, ut supra XXIIII. Mulieres
primę uiderunt Dominum post resurrectionem, quia perseuerauerunt ad monumentum XXVIII.
Passio Domini et humanitas. Nascitur in Bethlem II. Herodes quęrit animam pueri II. A
Ioanne baptizatur III. A diabolo tentatur. Cum ieiunasset, postea esuriit IIII. Mane reuertens
in ciuitatem esuriit XXI. Coepit tristari et moestus esse. Orauit tertio XXVI. Vincula,
uerbera et mortem patitur XXVII.
Peccatum.
Verbum contra Spiritum Sanctum non remittetur XII.
Qui soluerit unum de mandatis istis minimis, minimus uocabitur in regno cęlorum V.
Demones intrant in porcos et grex mergitur VIII. Ratio reddenda de uerbo ocioso XII. Quę
procedunt de ore, de corde exeunt, et ea coinquinant hominem etc. XV.
Abscondens telentum in terra mittitur in tenebras. Qui non fecerunt misericordiam
pauperibus, damnantur XXV.
MARCVS
Pax.
Sortiti sunt tunicam indiuisam, quę est pax et unitas XV.
Pietas.
Misertus est Iesus super turbam, quia erant sicut oues non habentes pastorem. Et coepit
illos docere multa VI. Iesus mutum et surdum sanans suspiciens in cęlum ingemuit, docens nos
compati malis aliorum VII.
Penitentia.
Alligat fortem et uasa eius diripit, quia penitens carnalem aff'ectum compescens sensus
suos perniciosis uoluptatibus subducit et spiritui seruire compellit III. Talitha,
cumi id est puella, tibi dico, surge V. Non prorsus
penitens est cęcus, non plene uidens. Sed rursum compunctus tangente eum Domino clare uidet,
id est perfecte penitet VIII. Sequitur inferius. Patientia Channaneę VII. Qui patiens est,
ipse abnegat se ipsum et Christum sequitur. Qui perdiderit animam suam propter me et
Euangelium VIII. Predicit Dominus apostolis martyrium eorum. Nolite pręcogitare,
quid loquamini etc. Qui autem sustinuerit in finem, hic saluus erit XIII.
Perfidia.
Sanato demoniaco, id est credente gentium populo demones intrant in porcos, id est in eos
qui credere noluerunt V. Iesus despicitur in patria, id est in populo Iudeorum VI. Pharisei
increduli quęrunt signum de cęlo tentantes. Videte et cauete a fermento phariseorum et Herodis
VIII. Quis quis scandalizauerit unum ex his pusillis credentibus in me IX. Iesu egresso
denunciatur templum ruiturum, quoniam sine fide impossibile est placere Deo. Videte, nequis
uos seducat. Multi enim uenient in nomine meo etc. Abominationem desolationis stare,. ubi non
debet, id est hereses regnare in Ecclesia XIII. Vnus ex uobis tradet me, qui manducat mecum.
Veh homini illi per quem Flius hominis tradetur.
Iudas osculo tradens Dominum est hereticus profitens se
Christianum. Falsi testes contra Iesum. Conspuunt Dominum qui blasfemant. Velant faciem qui
diuinitatem eius negant. Colaphis percutiunt qui iniustitiam operantur XIIII. Caput harundine
percutiunt, qui contra diuinitatem eius scribunt uel humanitatem. Calamo enim notantur litterę
XV.
Paupertas.
Pręcepit eis, nequid tollerent in uia nisi uirgam tantum VI.
Petitio.
Diluculo ualde surgens abiit in desertum locum ibique orabat, id est abiit in montem
orare VI. Isaias: Hic populus labiis me honorat, cor autem eorum longe est a me. Channanea
exemplu m est perseuerandi in oratione VII. Omnia quęcunque orantes petitis, credite quia
accipietis et euenient uobis. Et cum stabitis ad orandum, dimittite etc. XI. Dominus seorsum
procedens procidit super terram et orabat XIIII. Trina Domini uigilia docet nos orando de
pręteritis, de pręsentibus, de futuris ueniam rogare XIIII.
Peruersus.
Qui non receperint uos neque audierint VI. Surdus et mutus est qui nec audire uerba Dei
uult nec proloqui VII. Surdus et mutus qui nec discere nec docere uult IX.
Perseuerantia.
Dominus miseretur super turbam, ieiunos satiat; infirmos curant, qui expectantes
perseuerant VIII. Cęco clamanti comminabantur, ut taceret. Ille magis clamabat: Iesu, fili
Dei, miserere mei X.
Peccatum.
Iudas inter apostolos computatur, quoniam Deus non repellit aliquem propter futuram
maliciam, sed propter pręsentem uirtutem dignum facit haberi III. Blasfemia in Spiritum
Sanctum III. Puella in domo, iuuenis extra portam, Lazarus in sepulchro suscitatur, quia
conuertitur peccator uel occultus uel manifestus uel iam longo peccandi usu tabescens V.
Peccatum minus aliquando causa est maioris, ut in Herode libido causa fuit homicidii, cum
decollauit Ioannem VI. Quę de homine procedunt, coinquinant hominem. Filia Channaneę est anima
peccatrix VII. Peccatum non est ens. Est enim res absque essentia et hypostasi peccatum X. Circa negationem Petri prima ancilla titubatio est,
secunda consensio, tertius uir actus est XIIII. Hieronymus: Peccata pręterita non nocent,
quando non placent XVI.
Purgatorium.
Omnis enim igne salietur et omnis uictima sale salietur. Apostolus: Vniuscuiusque opus
quale sit, ignis probabit. Hieronymus: Victima Domini est genus humanum, quod hic ratione
sapientię salitur et illic purgatorio igne examinabitur IX.
Passio Domini. Cum exirent a Bethania, esuriit XI. Coepit pauere et tedere,
et ait illis: Tristis est anima mea usque ad mortem. In domo Caiphę patitur opprobria XIIII.
Flagellatur, spinis coronatur, crucifigitur, sepelitur XV. Figura: Educitur Abel in agrum a
frat re, ut perimatur; Isaac cum lignis et Abraham cum ariete uepribus hęrente; Ioseph cum
fasce somniato et tunica talari sanguine lita; Moyses cum uirga et serpente suspenso in ligno;
botrus in ligno portatus; Heliseus cum ligno ad quęrendam securim, quę in imo demersa est et
natauit ad lignum, id est genus humanum quod a ligno uetito in infernum decidit, per lignum
crucis Christi et per baptismum aquę ad paradisum natauit; Ionas de ligno sortito in mare
uentremque ceti triduo missus; inuentum est mel in ore leonis mortui, id est in morte Christi
nostra resurrectio et salus nostra XV.
Penitentia.
Cęcus sedens iuxta uiam mendicans misericordiam Dei implorat; uocatus proiecto uestimento
uenit ad Iesum, credidit et uidit X. Qui agit penitentiam uendentes et ementes eiicit de
templo Domini, quod est ipse. Fitque domus orationis qui fuerat spelunca latronum XI. Gallus,
lucis nuncius, quis est nisi Spiritus Sanctus, cuius uoce et in prophetia et in apostolis nos
de trina negatione excitamur ad amarissimos post lapsum fletus, qui male cogitauimus de Deo,
male locuti sumus ad proximos, male fecimus ad nos metipsos. Hieronymus XIIII. Petrus coepit
flere et meruit ueniam. Contra Nouatianos qui dicunt post baptismum delinquentibus non esee
locum uenię XIIII. Dominus post
resurrectionem uidendus in Galilea dicitur, id est in
transmigratione de uitiis ad uirtutem, de morte ad uitam XVI.
LVCAS
Pax.
Ad dirigendos pedes nostros in uiam pacis I. Christus nasci uoluit, cum totus terrarum
orbis pacem ageret, ut pacem et concordiam sibi gratissimam esse denotaret. Gloria in
altissimis Deo et in terra pax hominibus bonę uoluntatis II. In quamcunque domum intraueritis,
primum dicite: Pax huic domui X. Pax quandoque damnosa XII. Adueniente Iesu turbę clamant:
Benedictus qui uenit rex in nomine Domini. Pax in cęlo et gloria in excelsis XIX. Herodes et
Pilatus concordes ad malum XXIII. Pax uobis, ego sum, nolite timere. Pax Dei. Deus pacis. Ipse
est pax nostra XXIIII.
Prouerbium.
Medice, cura te ipsum IIII.
Pudicicia.
Angelus ad Virginem mittitur, quia semper est angelis cognata uirginitas. Profecto, in
carne pręter carnem uiuere non terrena uita est, sed cęlestis I. Turturem et columbam offerunt
Domino, qui pudiciciam seruant ut turtur, simplicitatem ut columba II. Sint lumbi uestri
pręcincti XII. Duę erunt molentes in unum:1 una assumetur, et altera relinquetur XVII.
Pietas.
Maria abiit in montana et uisitauit Helizabet. Misericordia eius a progenie
in progenies timentibus eum. Benedictus Domi nus Israel, quia uisitauit et fecit redemptionem
plebis suę. In remissione peccatorum per uiscera misericordię in quibus uisitauit nos oriens
ex alto, illuminare his etc. I. Non ueni uocare iustos, sed peccatores ad penitentiam V.
Estote misericordes, sicut et Pater uester misericors est VI. Misericordia motus flenti uiduę
suscitat filium VII. Samaritanus, id est Christus sauciati iacentis in uia alligauit uulnera
infundens oleum et uinum etc. X.
Hinc patet nullum excipi, cui denegatur misericordię officium X.
Iubente Domino succidi ficum cultor ait: Domine, dimitte illam et hoc anno, usque dum
fodiam circa illam et mittam stercora etc. XIII. Dominus ouem, quę
perierat, inuentam reportat in humeris et gaudet XV. Pater filium, qui abierat et substantiam
turpiter consumauerat, reuersum suscipit, immo reuertenti, cum adhuc longe
esset, occurrit et osculatus est eum XV. Venit enim Filius hominis quęrere et saluum facere
quod perierat XIX.
Penitentia.
Facite fructus dignos penitentię, id est quamto quis grauius offenderit,
tanto magis affligat corpus III. Beati qui nunc fletis, quoniam ridebitis VI. Viduę filius
effertur mortuus. Iacet anima lapsi, et dum cupit surgere, plorat. Filius ergo suscitatus
redditur matri, et penitens restituitur Ecclesię. Mulier peccatrix stans retro lachrimis
coepit rigare pedes Iesu, capillis tergere, osculari et unguento ungere. Et Iesus ad illam:
Remittuntur tibi peccat a. Fides tua te saluam fecit. Vade in pace VII. Quare in cilicio et
cinere agitur penitentia X. Ignem ueni mittere in terram, id est compunctionem cordis, et quid
uolo, nisi ut [ardeat]3 accendatur XII. Nisi penitentiam egeritis, omnes similiter per ibitis
sicut Galilei a Pilato cęsi et illi super quos cecidit turris in Siloa.
Inclinatam mulierem uocauit Dominus ad se et imponens ei manus errexit. Errecta glorificat
Deum XIII. Sequitur inferius.
Patientia.
Qui te percutit in maxillam, qui aufert tibi uestimentum, qui aufert quę tua sunt. Domus
ędificata supra petram VI. Ite, ecce ego mitto uos sicut agnos inter lupos X. Ne terreamini ab
his qui occidunt corpus etc. Cum autem inducent uos etc. Nolite solliciti esse, qualiter aut
quid respondeatis XII. Qui non baiulat crucem suam et uenit post me, non potest meus esse
discipulus XIIII. Qui perdiderit animam suam, uiuificabit illam XVII. Iniicient uobis manus
suas etc. propter nomen meum. Trademini autem a parentibus et fratribus etc.
Eritis odio omnibus hominibus. In patientia uestra possidebitis animas uestras XXI. Vende
tunicam et eme gladium, id est exuas corpus et immolatę carnis exuuiis
5
corr. ex aut ematur tibi sacra corona martyrii XXII. Latro a
dextris patientiam penitentium signat. Latro a sinistris patientiam hypocritę designat
XXIII.
Pauper.
Esurientes impleuit bonis I. Peperit Virgo filium, et pannis eum inuoluit, et reclinauit
in pręsepio, quia non erat ei locus in diuersorio. Par turturum uel duo pulli columbarum
oblatio pauperum erat. Cum hac oblatione Iesus pręsentatur in templum pro nobis pauper factus,
ut nos diuitiarum glorię suę faceret participes II. Apostoli reficiunt retia, quia non habent,
unde noua parare possent V. Beati pauperres, quia uestrum est regnum Dei VI.
Pauperes euangelizantur VII. Nihil tuleritis in uia, neque uirgam, peram, panem, pecuniam,
duas tunicas IX. Nolite portare sacculum, neque peram, neque calciamenta X.
Nolite solliciti esse etc. Quęrite primum regnum Dei et iustitiam eius, et hęc omnia
adiicientur uobis XII. Lazarus mendicus XVI.
Quando misi uos sine saculo et pera et calciamentis, nunquid
aliquid defuit uobis? At illi dixerunt: Nihil XXII.
Peruersus.
Qui audit pręcepta Dei et non facit, ędificat supra terram VI. Qui non susceperint uos,
exeuntes in plateas eorum dicite: Etiam puluerem qui adhęsit nobis de ciuitate uestra,
extergimus in uos. Sodomis in die illa remissius erit quam illi ciuitati. Qui uos spernit, me
spernit. Qui autem me spernit, spernit eum qui misit me X. Cum hęc ad illos diceret,
coeperunt pharisei et legisperiti grauiter insistere et os eius
opprimere XI. Malchus absque aure dextera XXII. De doctore iustitię iniqui dixerunt: Hunc
inuenimus subuertentem gentem nostram etc. Commouit populum docens per uniuersam Iudeam
XXIII.
Poetę.
Facta est fames, id est egestas uerbi Dei, in regione illa, ubi pascens porcos cupit
implere uentrem de siliquis turpium fabularum, quas porci manducant. Et nemo dat ei, scilicet
ad sacietatem, quia quo magis se uoluptatibus obruit, eo magis concupiscit XV.
Perfidia.
Zacharias fit mutus, quod non statim credidit uerbis angeli. Illuminare his qui in
tenebris et in umbra mortis sedent I. Vtitur
et diabolus testimoniis Scripturarum, non ut doceat, sed
ut fallat; sic et hereticus IIII. Semen cecidit secus uiam etc. Geraseni rogant Iesum, ut
discederet a finibus eorum. Signant Iudeos incredulos VIII. Qui me erubuerit et meos sermones,
hunc Filius hominis erubescet, cum uenerit in maiestate sua et Patris et sanctorum angelorum
IX. Hereticus porrigit pro pane lapidem, pro pisce serpentem, pro ouo scorpionem. Tentantes
signum de cęlo quęrunt. Qui non est mecum, contra me est; et qui non colligit mecum, dispergit
XI. Villam emit et cęnam Domini refutauit, id est alienum dogma secutus est
XIIII. Veh illi per quem ueniunt scandala XVII. Ciues eius oderant eum, et miserunt legationem
post illum dicentes: Nolumus hunc regnare super nos. Verum tamen inimicos meos illos qui
noluerunt me regnare super se adducite huc et interficite ante me XIX. Pendente
Domi no in cruce tenebrę factę sunt. et sol obscuratus; his scilicet quibus crux est scandalum
XXIII.
Petitio.
Zacharias sacerdos ponit incensum in templo Domino, et omnis multitudo populi erat orans
foris. Angelus ad eum: Ne timeas, Zacharia, quoniam exaudita est oratio tua I. Iesu baptizato
et orante: ut perpendas, quod suscepto baptismate oportuna sit iugis oratio III.
Vir plenus lepra uiso Iesu procidit in faciem et rogauit eum, et mundatus est. Paraliticus
propter fidem illorum, a quibus illatus est ante Iesum, tum ab infirmitate, tum a peccatis
liberatus est. Sic tu adhibe tibi precatores, quorum merito gratiam consequi ualeas V. Dominus
exiit in montem orare, et orat pernoctans in oratione Dei. Oratio nocturna quam sit efficax
VI. Ascendit in montem, ut oraret, docens nos solitarios et ascendentes orare ad nihil
terrenorum declinantes IX. Duo modi orationis, alter laudis, alter petitionis. Quis uestrum
habebit amicum et ibit ad illum media nocte. Si perseuerauerit pulsans, surget et dabit illi.
Petite, quęrite, pulsate. Si uos, cum sitis mali, nostis bona data dare filiis uestris,
quamto magis Pater uester cęlestis de cęlo dabit spiritum bonum petentibus se?
XI. Parabola de iudice
et uidua, quoniam oportet semper orare et non deficere. Pharisei oratio
superba, publicani humilis XVIII. Vigilate itaque omni tempore orantes, ut digni habeamini
fugere ista omnia quę futura sunt et stare ante Filium hominis XXI. Orate, ne intretis in
tentationem. Et ipse auulsus est ab eis, quantum iactus est lapidis, et positis genibus
orabat. Verum tamen non mea uoluntas, sed tua fiat. Apparuit autem illi angelus de cęlo
confortans eum, et factus in agonia prolixius orabat XXII.
Potentia.
Deposuit potentes de sede et exaltauit humiles I. Cornu, id est
potentia, gloria et fama. Diabolus sciens facilem hominis lapsum in cupidine dominandi
promittit regna mundi se daturum adoranti se. Non est potestas mala, sed is qui male utitur
potestate IIII.
Peccatum.
Et prędicare captiuis remissionem, id est peccatoribus IIII.
Filius hominis habet potestatem in terra dimittendi peccata. Dum enim sumus in terra,
peccata nostra delere possumus. Postquam uero a terra tollimur, non ualebimus confiteri.
Clauditur enim ianua V. Qui peccatum cogitat, domi mortuus iacet cum filia [Arg]1
archisinagogi. Qui committit, effertur cum filio uiduę. Qui assuescit,
sepelitur cum Lazaro VIII. Homo incidit in latrones, qui despoliauerunt eum et plagis
impositis abierunt semiuiuo relicto X. Qui dicit uerbum in Filium hominis, remittetur illi. Ei
autem qui in Spiritum, non remittetur XII. Peccator perit, ut alius corrigatur XIII. Mulier
amittit drachmam, cum anima per peccatum amittit imaginem Dei. Filius discedens a patre abiit
in regionem longinquam et dissipauit substantiam suam etc. XV.
Perseuerantia.
Seruiamus illi in sanctitate et iustitia coram ipso omnibus diebus nostris I. Cęcus etiam
increpatus clamare non destitit post Iesum, donec uisum recuperauit, et secutus est eum XVIII.
Vos estis qui permansistis mecum in tentationibus meis. Et ego dispono uobis regnum etc. XXII.
Et erant semper in templo laudantes et benedicentes Deum. Amen expectantes, donec induantur
uirtute ex alto XXIIII.
Prouidentia.
Nonne quinque passeres ueneunt dipondio, et unus ex illis non est in obliuione coram Deo.
Sed et capilli capitis uestri omnes numerati sunt XII. Capillus de capite uestro non peribit
XXI.
Passio Domini. Ecce positus est hic in ruinam et in resurrectionem multorum in Israel, et
in signum cui contra dicetur: et tuam ipsius animam pertransibit gladius etc. II. Ducitur ad
supercilium montis, ut pręcipitetur IIII. In nauicula crucis obdormiuit. Fit tempestas in
cordibus discipulorum. Sed excitatus fugat procellam, quia resurgens increpat eorum timorem,
et ipsi uiso illo credunt et gaudent VIII. Baptismo autem habeo baptizari, et quomodo coarctor
usque dum perficiatur XII. Iudeus hedum requirit, Christianus agnum. Illis Barrabas soluitur,
nobis agnus immolatur XV. Camellus transiens per foramen acus, Christus per
passionis angustias et tormentorum punctiones XVIII. Hic est hęres, occidamus illum. Eiectum
extra uineam occiderunt XX. Et factus est sudor eius sicut guttę sanguinis decurrentis in
terram. Illudebant ei cędentes, et uelauerunt eum, et percutiebant faciem dicentes:
Prophetiza, quis te percussit XXII. Hunc inuenimus subuertentem gentem nostram. Commouit
populum docens per uniuersam Iudeam. Quid signat crucis latitudo, altitudo et profundum XXIII.
Nonne hęc oportuit pati Christum et ita intrare in gloriam suam. Quare Dominus reseruauit
cicatrices uulnerum. Obtulerunt ei partem piscis assi et fauum mellis. In pisce assato
exprimitur passionis Dominicę afflictio, in melle resurrectionis consolatio XXIIII.
Penitentia.
Contendite intrare per angustam portam XIII. Gaudium erit in cęlo super uno peccatore
penitentiam agente quam supra XCVIIII iustis qui non indigent penitentia. Accensa lucerna, id
est mente illuminata, et euersa domo, id est discussa conscientia; didrachma amissa inuenitur,
id est gratia reparatur, qua imago Dei conseruatur XV. Filius
luxuriosus, cum prodegisset substantiam, penitens rediit et humiliatus exaltatur a patre XV.
Decem leprosi clamant: Iesu pręceptor, miserere nostri XVII.
Cęcus secus uiam mendicans clemat: Iesu, fili Dauid, miserere mei. Iussus tacere
intentius clamabat XVIII. Conuersus Dominus respexit Petrum, et egressus foras Petrus fleuit
amare XXII.
IOANNES
Pax.
Pacem relinquo uobis, pacem meam do uobis. Non quomodo mundus dat ego do uobis.
Augustinus: Est autem pax serenitas mentis, tranquillitas animi, simplicitas cordis, amoris
uinculum, consortium caritatis etc. XIIII. Pater sancte, serua eos etc., ut sint
unum sicut et nos. Rogo pro eis etc., ut omnes unum sint, sicut tu, Pater, in me et ego in te,
ut et ipsi in nobis unum sint. Vt sint unum, sicut et nos unum sumus, ego in eis et tu in me,
ut sint consumati in unum [in unum]2 XVII. Apparens post resurrectionem apostolis ait: Pax
uobis. Et iterum dicit: Pax uobis. Et tertio Thoma pręsente inquit: Pax uobis XX. Rhete plenum
piscibus non est scissum. Signat nulla fore scismata inter electos Dei, sed concordiam
perpetuam XXI.
Prouerbium.
Alii laborauerunt, et uos in labores eorum introistis IIII.
Pudicicia.
Loquitur Dominus cum Samaritana, discipuli mirantur. Nemo tamen dixit: Quid loqueris cum
ea. Non enim sinistrum quid de magistro cogitabant, sed illam eius affatu indignam iudicant,
quę quinque uiros habuit et sextum adulterum IIII. Circumcisio in uirili membro suscipiebatur,
ut castitatem mentis et corporis custodiendam significaret VII.
Pietas.
Sic enim Deus dilexit mundum, ut Filium suum unigenitum daret III. Omne quod dat mihi
Pater, ad me ueniet, et eum qui uenit ad me non eiiciam foras. Hec est enim uoluntas eius qui
misit me, Patris, ut omne quod dedit mihi non perdam ex eo, sed resuscitem illud in nouissimo
die. Hęc est autem uoluntas Patris etc., ut omnis qui uidet Filium et credit in eum, habeat
uitam ęternam, et ego resuscitabo eum in
nouissimo die VI. Nemo te condemnauit? Nemo, Domine. Nec ego te condemnabo. Vade, et iam
amplius noli peccare VIII. Cęcus a natiuitate fuit genus humanum. Spuit Dominus in terram, de
saliua sua lutum fecit, quia Verbum caro factum est. Inunxit oculos cęci, id est cathetizauit.
Misit ad Syloe, ubi baptizatus in Christo uenit uidens. Syloa interpretatur:
Missus. Nisi enim ille fuisset missus, nemo nostrum esset ab iniquitate dimissus IX. Ego
ueni, ut uitam habeant et abundantius habeant. Ego sum pastor bonus. Bonus pastor animam suam
dat pro ouibus suis. Animam meam pono pro ouibus meis. Et alias oues habeo, et illas oportet
me adducere etc. X.
Non enim ueni, ut iudicem mundum, sed ut saluificem mundum XII. Cum dilexisset suos qui
erant in mundo, in finem dilexit eos XIII. Non relinquam uos orphanos, ueniam ad uos XIIII.
Sicut dilexit me Pater, et ego dilexi uos. Manete in dilectione mea XV.
Pater sancte, serua eos in nomine tuo quos dedisti mihi, ut sint unum sicut et nos etc.
Quos dedisti mihi, ego custodiui, et nemo ex eis periit nisi filius perditionis etc. Hęc
loquor in mundo, ut habeant gaudium meum impletum in se metipsis. Pro eis ego sanctifico me
ipsum, ut sint et ipsi sanctificati in ueritate. Pater, dilexisti eos, sicut et me dilexisti.
Et notum feci eis nomen tuum et notum faciam, ut dilectio, qua dilexisti me, in ipssis sit et
ego in ipsis XVII. Si ergo me quęritis, sinite hos abire ut impleretur sermo quem dixit, quia
quos dedisti mihi, non perdidi ex eis quenquam. Pietas erga Matrem Domini pendentis in cruce
XVIII. Dominus etiam pro anima unius Thomę ostendit se ipsum uulnera
habentem, et accedit, ut saluet unum etc. XX.
Penitentia.
Regulus rogat Iesum, ut descenderet et sanaret filium suum febri laborantem. Mens
febricitat in concupiscentiis; conuersa inuocat Iesum, rogat ueniam. Ait Iesus: Vade, id est
in bono proposito perseuera, et tunc filius tuus uiuet IIII. Turbat se metipsum Christus, ut
te doceat, quomodo turbari debeas, cum mole peccati premeris. Fides enim hominis sibi
displicentis
fremere debet in accusatione malorum operum, ut uiolentię
penitentis cędat consuetudo peccandi etc. Lazarus exiit de monumento, anima a
uitiis discessit. Institis autem obuolutus, quia in corpore constituti a molestiis carnis
alieni esse non possumus XI. Amen, amen dico uobis, quia plorabitis et flebitis uos, mundus
autem gaudebit. Vos autem comtristabimini, sed tristitia uestra uertetur in gaudium. Mulier,
cum parit etc. XVI.
Patientia.
Tolle grabatum tuum et ambula. Porta eum cum quo ambulas, ut ad eum peruenias, cum quo
manere desideras V.
Iesus nolebat in Iudeam ambulare, quia quęrebant eum Iudei interficere, docens nos
declinare persecutores, cum non sit necesse manere. Quotiens nobis ab aliquibus falsa
obiiciuntur conuitia, patienter toleremus, et uera, quę possumus, non obiiciamus, sed
salutaria monita prędicemus. Sic Iesus, cum dixissent ei: Demonium habes etc., docet, cum in
sabbato fit circumcisio, non solui Legem VII. Attendendum quod Dominus in corrigenda Iudeorum
superbia asper erat, mansuetus uero in contumelia sibi illata, erudiens nos errata in Deum
uindicare, in nos uero despicere. Iram furentium etiam, cum resistere possumus, declinare
Dominus docet. Iudeis enim lapidare parantibus abscondit se et exiuit de templo VIII. Cęcus
illuminatus confitens be nefactorem suum ab inuidis eiicitur foras, sed inuenitur a Iesu et in
fide Filii Dei solidatur IX. Si mundus uos odit etc. Sed hęc omnia facient uobis propter nomen
meum, quia nesciunt eum qui misit me XV. Absque synagogis facient uos. Sed uenit hora, ut
omnis qui interficit uos arbitretur obsequium se pręstare Deo. Et hęc facient uobis, quia non
nouerunt Patrem neque me XVI. Mitte gladium tuum in uaginam XVIII. Percussus Iesus alapa a
seruo, humiliter factum redarguit, non iudicat XVIII. Quod martyrum cicatrices apparebunt in
corpore glorificato ad decorem XX. Petri martyrium prędicitur a Domino. Augustinus: Si nulla
esset mortis uel parua molestia, non esset tam magna martyrii gloria XXI.
Pauper.
Putabant Dominum dixisse Iudę: Eme ea quę opus sunt nobis etc. Ergo Dominus loculos
habebat a fidelibus oblata conser uans suorum necessitatibus et aliis indigentibus. Hinc
primum ecclesiaeticę pecunię forma est instituta XIII. Iesus domum in uita non habuit; post
mortem alieno sepulchro reconditur et nudus existens a Ioseph operitur XVIII.
Peruersus.
Multi ergo audientes ex discipulis eius dixerunt: Durus est hic sermo, et quis potest eum
audire VI. Quęritis me interficere, quia sermo meus non capit in uobis. Quare loquellam meam
non cognoscitis? Quia non potestis audire sermonem meum. Qui ex Deo est, uerba Dei audit.
Propterea uos non auditis, quia ex Deo non estis VIII.
Perfidia.
Medius uestrum stetit, quem uos nescitis I. Quod scimus, loquimur, et quod uidimus,
testamur, et testimonium nostrum non accipitis. Lux uenit in mundum, et dilexerunt homines
magis tenebras quam lucem etc. III. Verbum eius non habetis in uobis manens, quia quem misit
ille, huic uos non creditis. Non uultis uenire ad me, ut uitam
habeatis. Ego ueni in nomine Patris mei, et non accepistis me. Si alius uenerit in nomine suo,
illum accipietis. Si crederetis Moysi, crederetis forsitan et mihi. De me enim ille scripsit
etc. V. Ex hoc multi discipulorum eius abierunt retro, et iam non cum illo ambulabant. Nonne
ego uos XII elegi, et unus ex uobis diabolus est VI. Quęretis me et non inuenietis, et ubi ego
sum, uos non potestis uenire VII. Ego uado et quęritis me, et in peccato uestro moriemini. Quo
ego uado, uos non potestis uenire. Vos deorsum estis, ego de supernis sum. Vos
de mundo hoc estis, ego non sum de hoc mundo. Si non credideritis, quia ego sum, moriemini in
peccato uestro. Si Deus pater uester esset, diligeretis utique me. Ego enim ex Deo processi et
ueni. Vos ex patre diabolo estis et desideria patris uestri uultis facere etc. Si ueritatem
dico, quare non creditis mihi? VIII. Qui non intrat per hostium in ouile ouium,
sed ascendit aliunde, ille fur est et latro. Fur non uenit, nisi ut furetur, et mactet, et
perdat. Loquor
uobis, et non creditis. Opera quę ego facio in nomine Patris
mei, hęc testimonium perhibent de me. Sed uos non creditis, quia non estis de ouibus meis.
Sustulerunt lapides Iudei etc. tollunt heretici uerborum lapides iactantes in eum, ut, si
possent, de throno eum suo in crucem detraherent. Si mihi non uultis credere, operibus credite
X. De cęcitate et perfidia Iudeorum Isaias XII.
Qui manducat mecum panem, leuabit contra me calcaneum suum XIII. Siquis in me non
manserit, mittetur foras sicut palmes et arescet, et colligent eum et in ignem mittent, et
ardet. Si non uenissem et locutus fuissem eis, peccatum non haberent. Nunc autem excusationem
non habent de peccato suo. Qui me odit, et Patrem meum odit etc. XV. Pater iuste, mundus te
non cognouit XVII. Vt ergo dixit eis: Ego sum, abierunt retrorsum et ceciderunt in terram
XVIII.
Petitio.
Tu forsan petisses ab eo, et dedisset tibi etc. Nam quasi dogma quoddam est, neminem
accipere diuinum donum ex non quęrentibus illud. Ipsum autem Saluatorem iubet Pater poscere,
ut det illi. Secundum illud: Postula a me, et dabo tibi gentes hęreditatem tuam. Sed uenit
hora et nunc est, quando ueri adoratores adorabunt Patrem in spiritu et ueritate. Nam et Pater
tales quęrit, qui adorent eum. Spiritus est Deus, et eos qui adorant eum, in spiritu et
ueritate oportet adorare. Samaritani rogauerunt eum, ut ibi maneret, et mansit ibi duos dies.
Manet nanque Iesus penes deprecantes. Et pręsertim quotiens qui precantur exeunt ciuitatem et
uersus eum ueniunt IIII. Iesus autem eleuatis sursum oculis dixit etc. Necesse est uolentem ad
exemplum Christi orare eleuare oculos cordis sursum ac errigere illos a pręsentibus rebus
memoria, cogitationibus atque intentionibus etc. XI. Quidam gentiles rogauerunt Philippum
dicentes: Volumus uidere Iesum; Philippus dicit Andreę, uterque Iesu. Sicque per intercessores
usque ad Iesum peruenit oratio XII. Quodcunque petieritis Patrem in nomine meo, hoc faciam, ut
glorificetur Pater in Filio. Siquid petieritis in nomine meo, hoc faciam, ut glorificetur Pater in Filio XIIII. Si manseritis in me et uerba mea in
uobis manserint, quodcunque uolueritis, petetis, et fiet uobis. Non uos me elegistis, sed ego
elegi uos etc., ut quodcunque petieritis Patrem in nomine meo, det uobis XV.
Amen, amen dico uobis, siquid petieritis Patrem in nomine meo, dabit uobis. Petite, et
accipietis, ut gaudium uestrum sit plenum XVI. Hęc locutus est Iesus et subleuatis oculis in
cęlum dixit: Pater, uenit hora etc. XVII.
Peccatum.
Venialia, si negligantur, multiplicata occidunt III. Iam noli amplius peccare, ne
deterius tibi aliquid contingat V. Amen, amen dico uobis, quia omnis qui facit peccatum,
seruus est peccati. Seruus autem non manet in domo in ęternum, filius autem manet in ęternum.
Si ergo uos filius liberauerit, uere liberi eritis VIII. Peccatores Deus non audit, sed siquis
Dei cultor est et uoluntatem eius facit, hunc exaudit IX. Si cęci essetis, non haberetis
peccatum. Nunc uero dicitis quia uidemus, peccatum uestrum manet IX. Inuenit eum quattuor dies
iam in monumento habentem, id est transgressum legem originis: naturalem, scriptam,
euangelicam. Vel primum peccatum in corde, secundum in consensu, tertium in actu, quartum in
consuetudine. Erat autem spelunca et lapis superpositus ei. Mortuus sub lapide, reus sub Lege.
Remouete lapidem, remouete Legis pondus. Prędicate gratiam euangelii XI. Iudei intrare in
prętorium peccatum putabant, condemnare innocentem sollicitabant. Hi sunt qui a minimis
abstinent et grauia delicta committere non cessant XVIII.
Passio Domini. Soluite templum hoc, et in triduo excitabo illud II. Et sicut Moyses
exaltauit serpentem in deserto, ita exaltari oportet Filius hominis, ut omnis qui credit in
ipso non pereat, sed habeat uitam ęternam III. Iesus fatigatus ex itinere sedebat sic supra
fontem IIII. Murmur multus erat in turba de eo. Quidam enim dicebant, quia bonus est, alii
autem dicebant non, sed seducit turbas. Quid me quęritis interficere? Respondit turba et
dixit: Demonium habes, quis te quęrit interficere. Quęrebant
ergo eum apprehendere, et nemo misit in illum manus, quia nondum uenerat hora eius. Miserunt
principes et pharisei ministros, ut apprehenderent Iesum. Dixit ergo eis Iesus: Adhuc modicum
tempus uobiscum sum etc. VII. Et nemo apprehendit cum, quia nondum uenerat hora eius. Cum
exaltaueritis Filium hominis, tunc cognoscetis quia ego sum etc. Non ne bene dicimus nos, quia
Samaritanus es tu et demonium habes? Tulerunt lapides, ut iacerent in eum. Iesus autem
abscondit se et exiuit de templo VIII. Conspirauerant Iudei, ut, siquis eum confiteretur esse
Christum, extra synagogam fieret IX. Ego pono animam meam, ut iterum sumam eam. Nemo tollit
eam a me, sed ego pono eam a me ipso. Potestatem habeo ponendi ipsam et potestatem habeo
iterum sumendi eam. Dicebant multi ex ipsis: Demonium habet et insanit; quid eum auditis?
Circumdederunt eum Iudei et dixerunt ei: Quousque animam nostram tollis? Si tu es Christus,
dic nobis palam. Sustulerunt lapides, ut lapidarent eum X. Quid facimus, quia hic homo multa
signa facit etc. Expedit uobis ut unus homo moriatur pro populo etc. Ab illo ergo die
cogitauerunt, ut interficerent eum. Caiphas prophetauit, quia Iesus moriturus erat pro gente;
et non tantum pro gente, sed ut filios Dei, qui erant dispersi, congregaret in unum. Proximum
erat pasca Iudeorum; quęritur in templo, ut apprehendatur XI.
Ante sex dies pascę uenit Bethaniam, quia ille qui sex diebus omnia fecerat et sexto die
hominem creauerat, ipse sexta mundi ętate, sexta feria, sexta hora redimere mundum uenerat.
Nisi granum frumenti cadens in terra etc. Ipse est granum mortificandum in infidelitate
Iudeorum, multiplicandum in fide populorum. Nunc anima mea turbata est. Et ego, si exaltatus
fuero a terra etc. Nunc iudicium est mundi, nunc princeps huius mundi eiicietur
foras. Iesus abiit et abscondit se ab eis XII. Si diligeretis me, gauderetis utique quia uado
ad Patrem, quia Pater maior me est. Venit enim princeps mundi huius, et in me
non habet
quicquam. Sed ut cognoscat mundus, quia diligo
Patrem, et sicut mandatum dedit mihi Pater, sic facio XIIII. Capiendus
Iesus introiuit in hortum, ut peccatum, quod in horto commissum fuerat, in horto deleret.
Paradisus enim hortus deliciarum interpretatur. Vt ergo dixit eis: Ego sum, abierunt retrorsum
et ceciderunt in terram etc. Primum ducitur ad Annam. Vnus ministrorum dedit alapam Iesu.
Misit eum Annas ligatum ad Caipham. Si non esset hic malefactor, non tibi tradidissemus eum.
Pilatus: Gens tua et pontifices tui tradiderunt te mihi. Quid fecisti? Respodit Iesus: Regnum
meum non est de hoc mundo etc. Ego in hoc natus sum et ad hoc ueni in mundum, ut testimonium
perhibeam ueritati. Quia sexta die homo est factus et in septima sequiescit Deus. Ideo sexta
die pro homine patitur, sabbato quiescit in sepulchro. Baiulans sibi crucem exiuit in eum qui
dicitur Caluarię locum, Hebraice autem Golgotha, ubi crucifixerunt eum. Titulus I. N. R. I.
Diuidunt uestimenta. Mulieres stant iuxta crucem. Matrem Ioanni commendauit, et accepit eam
discipulus in suam. Crux quid significet. De latere Domini fluxit sanguis et aqua. Latronum
fregerunt crura. Figura: Iesus in latere transfixus ostium in latere archę Noe, mulier de
costa Adam dormientis. Sepeliunt Iesum Ioseph et Nicodemus XVIII.
Intrat ad discipulos ianuis clausis XX. Piscis super prunas. Decies apparuisse Dominum
post resurrectionem colligitur XXI.
Perseuerantiam in longitudine temporis signat crucis longitudo a trauerso usque ad terram
XVIII.
Prouidentia.
Pater meus usque modo operatur, et ego operor V.
Prędestinatio.
Nemo potest uenire ad me, nisi Pater qui misit me, traxerit eum. Et ego suscitabo eum in
nouissimo die. Quare illum trahat et illum non trahat, noli uelle iudicare, si non uis errare.
Semel accipe et intellige, si non traheris, ora ut traharis. Iterum idem dicit VI. Proprias
oues uocat nominatim. Nouit enim nomina prędestinatorum etc. Oues meę uocem meam audiunt etc.
non peribunt in ęternum, et non rapiet eas quisque de
manu mea. Nemo potest rapere de manu Patris mei X. Ego uos
elegi etc. Electi sunt ante mundi constitutionem ea prędestinatione, in qua Deus sua futura
facta pręsciuit; electi autem de mundo ea uocatione, qua Deus id quod prędestinauit, impleuit.
Quos enim prędestinauit, hos et uocauit XV. Et nunc clarifica me tu, Pater, apud te metipsum
ea claritate, quam habui prius quam mundus fieret apud te, scilicet in prędestinatione diuina
XVII.
Purgatorium.
Si non lauero te, non habebis partem mecum XIII. Palmitem ferentem fructum agricola
purgabit, ut fructus plus afferat XV.
PAVLVS AD ROMANOS
Pax.
Pacem habentes, non uos metipsos defendentes, sed date locum irę XII. Deus pacis cum
omnibus uobis. Amen XV. AD CORINTHIOS I: Obsecro uos, fratres, ut id ipsum
dicatis omnes, ut non sint in uobis scismata I. Omnes nos in unum corpus baptizati sumus siue
Iudei siue gentiles etc. et omnes in uno spiritu potati sumus. Siquid patitur unum membrum,
compatiuntur omnia membra XII. II: Pacem habete, et Deus pacis erit uobiscum. Salutate inuicem
cum osculo sancto XIII. AD PHILIPPENSES: Ad caritatem et concordiam hortatur II.
Pax Dei quę exuperat omnem sensum etc. IIII.
AD HEBREOS: Pacem sequimini cum omnibus et sanctimoniam sine qua nemo
uidebit Deum XII. IACOBI: Fructus autem iustitię in pace seminatur facientibus pacem III.
AD CORINTHIOS I:
Pudicicia.
Bonum est homini mulierem non tangere. Propter fornicationem autem unusquisque suam
uxorem habeat. Non nuptis et uiduis bonum est, si sic permaneant. Quod si non se continent, nubant.
Precio empti estis, nolite fieri serui hominum. De uirginibus pręceptum
non habeo, consilium autem do etc. Solutus non quęrat uxorem. Qui sine uxore est, sollicitus
est quę Domini sunt, quomodo placeat Deo. Qui matrimonio iungit uirginem suam bene
facit, et qui non iungit melius facit. Mulier soluta, cui uult, nubat. Beatior
autem erit, si sic permanserit VII.
AD THESSALONICENSES I: Hęc est uoluntas Dei sanctificatio uestra, ut
abstineatis uos a fornicatione, ut sciat unusquisque uestrum uas suum possidere in
sanctificatione et honore, non in passione desiderii, sicut gentes, quę ignorant Deum IIII. AD
THIMOTEVM I: Vidua eligatur non minus LX annorum etc. adolescentiores autem uiduas deuita etc.
Volo autem iuniores nubere, filios procreare etc. V. ACTVVM: Murmur Gręcorum
aduersus Hebreos, quod non admitterentur in ministerio mulieres eorum VI.
APOCALYPSIS: Cantabant canticum nouum. Nemo poterat dicere canticum nisi illi qui
empti sunt de terra; uirgines sunt. Hi sequuntur Agnum, quocunque ierit etc. XIIII.
Pietas.
AD ROMANOS: Iustificati gratis per gratiam ipsius et ridemptionem, quę est
in Christo Iesu etc. III. Deus iustificat [impios ]2 mortuos et uocat ea quę non sunt IIII.
Sed plus contulit gratia quam abstulerat delictum. Vbi abundauit delictum, superabundauit et
gratia V. Proprio filio suo non pepercit pro nobis VIII. Optabam ego ipse anathema esse a
Christo pro fratribus meis. Quod si Deus sustinuit in multa patientia uasa irę, apta in
interitum IX. Bonitas Dei in eos qui permanent in bonitate XI. AD CORINTHIOS I:
Cum liber essem ex omnibus omnium me seruum feci, ut plures lucrificarem. Omnibus omnia factus
sum, ut omnes facerem saluos IX. Nemo quod suum est quęrat, sed quod alterius. Sicut et ego
omnibus per omnia placeo non quęrens quod mihi utile est, sed quod multis, ut
salui fiant X. Siquid patitur unum membrum, compatiuntur omnia membra XII. Nulla opera
proficere ad salutem sine caritate etc. de laudibus caritatis XIII. Quotidie morior propter
gloriam uestram, fratres XV. II: Pater misericordiarum et
Deus totius consolationis, id est Deo gratias, qui semper triumphat nos in Christo Iesu II.
Quis infirmatur, et ego non infirmor? Quis scandalizatur, et ego non uror? XI. Non quęro quę
uestra sunt, sed uos. Ego libentissime impendam, et superimpendar pro animibus uestris XII.
AD GALATAS: Alter alterius onera portate etc. Dum tempus habemus, operemur bonum
omnes, maxime autem ad domesticos fidei VI. AD EPHESIOS: Estote autem inuicem
benigni, misericordes, donantes inuicem, sicut et Deus in Christo donauit uobis IIII. AD
COLOSSENSES: Induite ergo uos sicut electi Dei, sancti et dilecti, uiscera
misericordię etc. supportantes inuicem, super omnia caritatem habete III.
AD THESSALONICENSES I: Quoniam non posuit nos Deus in iram, sed in
acquisitionem salutis per Dominum Iesum Christu m qui mortuus est pro nobis, ut siue uigilemus
siue dormiamus simul cum illo uiuamus. Suscipite infirmos V. AD THIMOTEVM I:
[Suscipite]1 Christus Iesus uenit in hunc mundum peccatores saluos facere I. Saluator noster
Deus, qui omnes homines uult saluos fieri, et ad agnitionem ueritatis uenire II. Et manifeste
magnum est pietatis sacramentum; quod manifestatum est in carne, iustificatum est in spiritu,
apparuit angelis, creditum est in mundo, assumptum est in gloria III. Exerce te
ad pietatem. Nam corporalis exercitatio ad modicum utilis est, pietas autem ad omnia utilis
est, promissionem habens uitę quę nunc est et futurę IIII. AD TITVM: Cum autem
benignitas et humanitas apparuit Saluatoris nostri Dei, non ex operibus iustitię, quę fecimus
nos, sed secundum misericordiam suam saluos nos fecit per lauacrum regenerationis et
renouationis Spiritus Sancti, quem effudit in nos per Iesum Christum,
saluatorem nostrum, ut iustificati gratia ipsius, hęredes simus secundum spem uitę ęternę III.
AD HEBREOS: Non enim habemus pontificem, qui non possit compati
infirmitatibus nostris; tentatum autem per omnia pro similitudine, absque peccato etc. de eius
misericordia IIII. Omnis
nanque pontifex, qui condolere possit his qui
ignorant et errant, quoniam et ipse circumdatus est infirmitate etc. V. Mementote uinctorum
tanquam simul uincti, et laborantium tanquam et ipsi in corpore morantes XIII.
ACTVVM: Barnabas discessit a Paulo, ne dimitteret Marcum XV. PETRI
I: Vnusquisque, sicut accepit gratiam in alterutrum illam administrantes IIII. II:
Nouit Deus pios de tentatione erripere, iniquos uero in die Iudicii reseruare cruciandos II.
Non tardat Deus promissionem suam, sed patienter agit propter uos, nolens aliquos perire, sed
omnes ad penitentiam reuerti III. IOANNIS I: Videte qualem caritatem dedit nobis
Pater, ut filii Dei nominemur et simus. Deus animam suam pro nobis posuit. Et nos debemus
animas pro fratr ibus ponere III. APOCALYPSIS: Ecce sto ad ostium et pulso:
siquis audierit uocem meam et aperuerit mihi ianuam, introibo ad illum et cenabo cum illo, et
ipse mecum III.
Penitentia.
AD ROMANOS: Hora est iam nos de somno surgere. Abiiciamus ergo opera
tenebrarum etc. XIII.
AD CORINTHIOS I: Expurgate uetus fermentum etc. Epulemur, non in fermento
ueteri, sed in azimis etc. V.
Castigo corpus meum et in seruitutem redigo, ne forte, cum aliis prędicauerim, ipse
reprobus efficiar IX. II: Sufficit illi qui eiusmodi est obiurgatio hęc quę fit a pluribus,
ita ut e contrario magis donetis et consolemini, ne forte abundantiori tristitia absorbeatur
qui eiusmodi est II.
Gaudeo, non quia, contristati estis, sed quia contristati estis ad penitentiam. Quę enim
secundum Deum tristitia est, penitentiam in salutem stabilem operatur. Sęculi autem tristitia
mortem operatur VII.
AD GALATAS: Qui autem sunt Christi, carnem suam crucifixerunt cum uitiis et
concupiscentiis V. Per Christum mihi mundus crucifixus est et ego mundo. Ego enim stigmata
Domini Iesu in corpore meo porto VI. AD EPHESIOS: Deponite ueterem hominem, qui
corrumpitur secundum desideria erroris. Renouamini autem spiritu mentis uestrę et induite
nouum hominem etc. IIII. Surge qui dormis et exurge a mortuis, et
iluminabit te Christus V. AD COLOSSENSES:
Mortificate ergo membra uestra quę sunt super terram, fornicationem, immundiciam etc. III. AD
PHILEMONEM: Emendationem Onesimi laudat, qui aliquando inutilis fuit, nunc autem utilis. Tu
autem illum ut mea uiscera suscipe I.
AD HEBREOS: Deponentes omne pondus et circumstans nos peccatum per
patientiam curramus ad propositum nobis certamen, aspicientes in auctorem fidei et
consummatorem Iesum etc. XII. IACOBI: Emundate manus, purificate corda, miseri estote, lugete
et plorate. Humiliamini in conspectu Domini, et exaltabit uos IIII. APOCALYPSIS:
Siquis audierit uocem meam et aperuerit mihi ianuam, introibo ad illum et cenabo cum illo III.
Memor esto itaque, unde excideris, et age penitenti am, et prima opera fac. Sin autem, uenio
tibi et mouebo candelabrum tuum de loco suo, nisi penitentiam egeris II. Hi qui amicti sunt
stolis albis uenerunt de tribulatione magna et lauerunt stolas suas, et dealbauerunt eas in
sanguine Agni etc. Beatus et sanctus qui habet partem in resurrectione prima. In his secunda
mors non habet potestatem, sed erunt sacerdotes Dei et Christi, et regnabunt cum illo etc. XX.
Beati qui lauant stolas suas in sanguine Agni, ut ait potestas eorum in ligno uitę et per
portas intrent in ciuitatem XXII.
Patientia.
AD ROMANOS: Sumus filii Dei et heredęs, et Christi cohęredes; si tamen
compatimur, ut conglorificemur. Existimo enim, quod non sint condignę passiones
huius temporis ad futuram gloriam quę reuelabitur in nobis VIII. Benedicite
persequentibus uos, benedicite et nolite maledicere. Nulli malum pro malo reddentes. Pacem
habentes, non uos metipsos defendentes, sed date locum irę. Noli uinci a malo, sed uince in
bono malum XII.
AD CORINTHIOS I: Nos stulti propter Christum, infirmi, ignobiles. Esurimus, sitimus,
nudi sumus, colaphis cędimur, instabiles sumus, laboramus operantes manibus nostris,
maledicimur et benedicimus etc. tanquam purgamenta huius mundi facti
sumus, omnium peripsima usque adhuc IIII. II: Sicut abundant
passiones Christi in nobis, ita et per Christum abundat
consolatio nostra. Sicut socii passionis estis, sic eritis et consolationis I.
De patientia in aduersis et persecutione. Semper mortificatiom Iesu Christi in corpore nostro
circumferentes, ut et uita Iesu manifestetur in corporibus nostris. Licet is qui foris est,
noster homo corrumpatur, tamen is qui intus est renouatur de die in die. Id enim quod in
pręsenti est momentaneum et leue tribulationis nostrę supramodum in sublimitate ęternum glorię
pondus operatur in nobis, non contemplantibus nobis quę uidentur, sed quę non uidentur, id est
non temporalia, sed ęterna IIII. Libenter suffertis insipientes, cum sitis ipsi sapientes.
Sustinetis enim etc. iniurias, pericula, labores, afflictiones carnis etc. XI.
AD EPHESIOS: Peto, ne deficiatis in tribulationibus etc. huius rei
gratis flecto genua etc. III. AD PHILIPPENSES: Et satiari, et esurire, et
abundare, et penuriam pati, omnia possum in eo qui me confortat IIII. AD
COLOSSENSES: Nunc gaudeo in passionibus pro uobis, et adimpleo ea quę desunt passionum
Christi in carne mea pro corpore eius, quod est Ecclesia I.
AD THESSALONICENSES I: Excipientes uerbum in tribulatione multa, cum gaudio
Spiritus Sancti I.
Sed ante passi et contumeliis affecti, sicut scitis, in Philippis, fiduciam habuimus in
Deo nostro loqui ad uos euangelium Dei in multa sollicitudine II. Nemo moueatur in
tribulationibus istis. Ipsi enim scitis, quod in hoc positi sumus III.
Patientes estote ad omnes V. AD THIMOTEVM II: Exhortatio ad martyrium. Noli
itaque erubescere testimonium Domini nostri Iesu Christi neque me uinctum eius, sed collabora
Euangelio etc. I. Hęc patior, sed non confundor I. Nam si commortui sumus, et conuiuemus; si
sustinebimus, et conregnabimus II. Explicat quas passiones perpessus sit. Et omnes qui pie
uolunt uiuere in Christo Iesu, persecutionem patientur III.
AD HEBREOS: Patientia nobis necessaria est, ut uoluntatem Dei facientes
reportetis promissionem X.
ACTVVM: Apostoli a sacerdotibus positi in custodia IIII. Apostoli ponuntur in
carcere, sed ab angelo liberati prędicant
in templo. Cęsi gaudent in contumelia
pro Iesu habita et prędicationi instant V. Patientia Stephani et martyrium VI,VII. Fideles
propter persecutionem disperguntur, dispersi euangelizant VIII. Paulus insidias patitur, per
murum in sporta demittitur XII.
Iacobus maior capite truncatus, Petrus in carcerem mittitur XII. Fideles contumeliis
lapidationibusque confecti perfugerunt euangelizantes et conuertentes multos. Per multas
tribulationes oportet nos intrare in regnum Dei XIIII. Paulus et Sylas uirgis
cęsi mittuntur in carcerem pedes ligno stricti. Nocte media Deum laudant. Fit terre
motus; aperiuntur ostia, soluuntur uincula, carceris custos conuertitur, ipsi a
magistratu dimittuntur XVI. Paulus it Hierosolimam uincula et tribulationes passurus XX.
Paratus est non solum alligari, sed etiam mori pro nomine Iesu XXI. Flagellis cęditur XXII.
Iussu Ananię sacerdotis in ore percutitur, et conuersus ad illum ait: Percutiet te Deus,
paries dealbate. Deinde dictum excusauit etc. XXIII. Nocte confortans eum Dominus sit:
Constans esto. Sic et Romę oportet de me testificeris XXIII. IACOBI: Omne gaudium existimate,
fratres, cum in tentationes uarias incideritis etc. hortatur ad patientiam I. Patientes igitur
estote, fratres, usque in aduentum Domini. Sicut agricola patienter expectat maturitatem
fructuum V. Nolite ingemiscere in alterutrum. Exemplum accipite exitus
mali, longanimitatis, laboris, patientię prophetarum, sufferentię Iob et finis Domini V.
PETRI I: Et quis est qui uobis noceat, si boni emulatores
fueritis? Sed et siquid patimini propter iustitiam beati. Melius est benefacientes pati quam
malefacientes etc. III. Communicantes Christi passionibus gaudete, ut reuelatione glorię eius
gaudeatis exultantes IIII. Itaque et hi qui patiuntur secundum uoluntatem Dei, fideli Creatori
commendent animas suas in benefactis IIII. APOCALYPSIS: Ecclesię Ephesi labor et
patientia laudatur. Smyrnę dicitur: Habebis tribulationem diebus decem II. Aperuit terra os
suum, id est fideles orando pro Ecclesia, et absorbuit flumen quod misit draco de ore suo, id
est persecutiones sustinuit XII.
Pauper.
AD THIMOTEVM I: Est autem quęstus magnus pietas cum sufficientia. Nihil enim
intulimus in hunc mundum. Haud dubium, quia nec auferre quid possumus. Habentes autem alimenta
et quibus tegamur, his contenti simus VI.
IACOBI: Pauper diues in fide hęres erit regni II.
APOCALYPSIS: Scio tribulationem tuam et paupertatem tuam II.
Peruersus.
AD PHILIPPENSES: Omnes quę sua sunt quęrunt, non quę Iesu Christi II.
AD THIMOTEVM II: Erit enim tempus, cum sanam doctrinam non sustinebunt, sed ad
sua desideria coaceruabuntur sibi magistros prurientes auribus; et a ueritate quidem auditum
auertent; ad fabulas autem conuertentur IIII.
ACTVVM: Iudeis non admittentibus Verbum Paulus et Barnabas dixerunt: Vobis
oportebat loqui primum uerbum Dei etc. XIII.
Paulus prędicat, Iudei blasfemant. Ille excutiens uestimenta dixit: Sanguis uester super
caput uestrum. Mundus ego ex hoc ad gentes uadam XVIII.
Disputante Paulo indurati maledicunt XIX.
Poetę.
AD CORINTHIOS I: Scientia inflat, caritas uero ędificat VIII.
AD THIMOTEVM I: Siquis aliter docet etc. contra sophistas VI. II: Magistri prurientes
auribus IIII.
AD HEBREOS: Doctrinis uariis et peregrinis nolite abduci VI.
Perfidia.
AD ROMANOS: Tradidit illos Deus in desideria cordis eorum. Et
sicut non probauerunt Deum habere in notitia etc. non solum qui faciunt, sed
etiam qui consentiunt facientibus I.
Offenderunt in lapidem offensionis IX. Emulationem quidem Dei habent, sed non secundum
scientiam. Quomodo ergo inuocabunt in quem non crediderunt X. Conclusit enim Deus omnia in
incredulitate, ut omnium misereatur XI. Omne quod non est ex fide, peccatum est XIIII.
Obseruetis eos qui dissensiones et offendicula pręter doctrinam, quam uos didicistis, faciunt,
et declinate ab illis XVI. AD CORINTHOS I: Verbum enim crucis pereuntibus quidem stultitia est
I. Nihil est idolum in mundo VIII. Oportet et hęreses esse, ut et qui probati sunt manifesti
fiant in uobis XI. II: Ambulantes in astutia, adulterantes uerbum Dei.
Deus huius sęculi excęcauit mentes
infidelium, ut non fulgeat illuminatio euangelii glorię Christi, qui est imago Dei IIII.
AD THIMOTEVM I: Spiritus autem manifeste dicit, quia in nouissimis temporibus discedent
quidam a fide attendentes spiritibus erroris etc. IIII. Si negabimus, et ille negabit nos. Si
non credimus, ille fidelis permanet, negare se ipsum non potest II. Quemadmodum autem
Iamnes et Iambres restiterunt Moysi, ita et hi resistunt ueritati
etc. III.
AD TITVM: Hęreticum hominem post unam et secundam correptionem deuita etc. III.
AD HEBREOS: Qui propter incredulitatem non introierunt in Terram
promissionis III. ACTVVM: Elymam magum Paulus a fide auertentem cęcitate damnauit
XIII. Dicit pseudoapostolos post obitum suum surrecturos XX. PETRI I: Qui non credunt his, lapis offensionis et petra scandali II. II: Et
in uobis erunt magistri mendaces qui introducent sectas perditionis etc. contra hereticos II.
Venient in neuissimis diebus in deceptione illusores iuxta proprias conscientias ambulantes
dicentes: Vbi est promissio aut aduentus eius etc. III.
IOANNIS I: Quis est mendax, nisi is qui negat, quoniam Iesus non est
Christus? Hic est Antichristus qui negat Patrem et Filium II. II: Multi seductores exierunt in
mundum. Qui non confitetur Iesum Christum uenisse in carne, hic est seductor et Antichristus.
Omnis qui pręcedit et non permanet in doctrina Christi, Deum non habet. Qui
permanet in doctrina, hic Patrem et Filium habet. Siquis uenit ad uos et hanc doctrinam non
affert, nolite communicare illi etc. 1 .
IVDĘ: Subintrauerunt enim quidam homines etc. de hęreticorum prauitate I.
APOCALYPSIS: Habeo aduersus te pauca, quia permittis mulierem Iezabel, quę
se dicit prophetem docere et seducere seruos meos, fornicari et manducare de
idolaticis II. Equus niger signat persecutionem hereticorum contra fideles
occultam. Equus uero pallidus persecutionem falsorum fratrum occultam simul et manifestam VI.
Equus ruffus signat effundentes sanguinem martyrum VI. Aperuit puteum abyssi, id est doctrinam
perfidię,
et ascendit fumus etc. Et exierunt locustę, id est eorum
discipuli. Pręceptum est eis, ne lederent quenquam, nisi tantum homines qui non
habent signum Dei in frontibus suis IX.
Adorauerunt bestiam omnes qui inhabitabant terram, quorum non sunt scripta nomina in
libro uitę Agni qui occisus est ab origine mundi XIII.
Factum est uulnus sęuissimuum et pessimum in homines qui habebant
caracterem bestię etc. Ciuitates gentium ceciderunt, et Babylon magna uenit in
memoriam ante Deum, dare illi calicem uini indignationis irę eius XVI.
Meretrix magna habens capita VII et cornua decem etc. XVII.
Cecidit, cecidit Babylon magna, et facta est habitatio demoniorum et custodia omnis
spiritus immundi etc. XVIII.
Incredulis et execratis et idolatris pars erit in stagno ardenti XXI.
Petitio.
AD ROMANOS: Nunquid oremus, sicut oportet, nescimus VIII.
AD CORINTHIOS I: Coniugati debitum reddant, nisi ex consensu ut uacent orationi
VII. Vir orans aut prophetans non uelet caput, mulier autem uelet XI. Orabo spiritu, orabo et
mente; psallam spiritu, psallam et mente XIII. AD EPHESIOS: Implemini Spiritu
Sancto loquentes uobis metipssis in psalmis, hymnis et canticis spiritalibus etc. V.
Orantes omni tempore in spiritu et in ipso uigilantes in omni iustitia et obsecratione
pro omnibus sanctis et pro me, ut detur mihi sermo etc. VI.
AD PHILIPPENSES: Nihil solliciti sitis, sed in omni oratione et obsecratione cum
gratiarum actione petitiones uestrę innotescant apud Deum IIII. AD COLOSSENSES:
Orationi instate uigilantes in ea in gratiarum actione orantes simul et pro nobis IIII.
AD THESSALONICENSES I: Sine intermissione orate V.
AD THIMOTEVM I: Obsecro igitur primum omnium fieri obsecrationes, orationes,
postulationes, gratiarum actiones pro omnibus hominibus etc. Volo ergo uiros orare in omni
loco leuantes puras manus sine ira et disceptatione II.
AD HEBREOS: Christus in passione sua orauit pro nobis cum clamore et
lachrimis V. ACTVVM: Apostoli in oratione perseuerant simul cum mulieribus et
Maria, matre
Iesu I. Petrus
et Ioannes ascendebant in templum ad horam orationis nonam III. Orante ecclesia Petrus ab
angelo de carcere liberatur XII. Paulus positis genibus simul cum cęteris orauit XX. Positis
in littore genibus orauimus XXI. IACOBI: Petitis, et non accipitis, eo quod male petatis IIII. Orate pro inuicem, ut saluemini. Multum ualet deprecatio
iusti assidua. Helias orauit, et non pluit; iterum orauit, et pluit V. PETRI I:
Estote prudentes et uigilate in orationibus IIII. IOANNIS I: Qui scit fratrem
suum peccare peccatum non ad mortem, petat, et dabitur ei uita peccanti non ad mortem. Est
peccatum ad mortem; non pro illo dico, ut roget quis V. APOCALYPSIS: Seniores
ceciderunt coram Agno habentes singuli citharas et phyalas aureas plenas
odoramentorum, quę sunt orationes sanctorum laudes dicentes Redemptori V. Et
ascendit fumus incensorum de orationibus sanctorum coram Deo VIII.
Potentia.
AD ROMANOS: Omnis anima potestatibus sublimioribus subdita sit. Non est enim
potestas, nisi a Deo. Vis autem non timere potestatem? Fac bonum. Si autem malum feceris,
time. Non enim sine causa gladium portat etc. XIII.
AD TITVM: Admone illos principibus et potestatibus subditos esse III.
Patria.
AD HEBREOS: Non habemus hic manentem ciuitatem, sed futuram inquirimus
XIII.
Peccatum.
AD ROMANOS: Causati sumus Iudeos et Gręcos omnes sub peccato esse. Omnes
enim peccauerunt et egent gratia Dei III. Per unum hominem peccatum, et per
peccatum mors, in quo omnes peccauerunt. Vsque ad Legem peccatum, mors ab Adam usque ad Moysen
V. Stipendia peccati mors VI. Peccatum non cognoui, nisi per Legem VII. AD CORINTHIOS
I: Sic autem peccantes in fratres etc. in Christum peccatis VIII. Stimulus autem mortis
peccatum est, uirtus uero peccati lex XV.
AD THIMOTEVM I: Quorundam hominum peccata manifesta sunt, pręcedentia ad
iudicium, quorundam autem etc. V.
AD HEBREOS: Impossibile dicit esse eos qui semel illuminati sunt, si
prolapsi fuerint,
rursus reuocari ad penitentiam etc. VI. Voluntarie
peccantibus post acceptam notitiam ueritatis, iam non relinquitur pro peccatis hostia X.
IACOBI: Qui totam legem seruauerit, offendat autem in uno, factus est omnium reus II.
IOANNIS I: Si dixerimus, quonia m peccatum non habemus, ipsi nos seducimus. Si
dixerimus, quia non peccauimus, mendacem facimus eum, et uerbum eius non est in nobis I. Omnis
qui in eo manet, non peccat, et omnis qui peccat, non uidet eum nec cognouit eum. Qui facit
peccatum, ex diabolo est, quoniam ab initio diabolus peccat. Omnis qui natus est ex Deo,
peccatum non facit, quoniam semen ipsius in eo manet; et non potest peccare, quoniam ex Deo
natus est III. Qui scit fratrem suum peccare peccatum non ad mortem etc. Est peccatum ad
mortem; non pro illo dico, ut roget quis. Scimus quoniam omnis qui natus est ex Deo, non
peccat, sed generatio Dei conseruat eum, et malignus non tanget eum. Mundus
totus in maligno positus est V.
Promissum.
PETRI II: Non tardat Dominus promissionem suam, sed patienter agit propter
uos etc. III. [Io. II.]
Passio Domini. AD ROMANOS: Christus pro impiis mortuus est etc. V.
Si autem mortui sumus cum Christo, credimus quia simul etiam uiuemus cum illo VI. Nam
quod impossibile erat Legi etc. Deus Filium suum mittens in similitudinem carnis peccati, et
de peccato damnauit peccatum in carne VIII. Christus minister fuit Iudeis ex promissione Dei,
gentibus ex misericordia etc. XV.
AD CORINTHIOS I: Verbum enim crucis pereuntibus quidem stultitia est.
His autem qui salui fiunt, id est nobis, Dei uirtus est. Nos autem prędicamus
Christum crucifixum, Iudeis quidem scandalum, gentibus autem stultitiam, ipsis autem uocatis
Iudeis atque Gręcis Christum, Dei uirtutem et Dei sapientiam I. Si cognouissent, nunquam
Dominum glorię crucifixissent II. Pasca nostrum immolatus est Christus V. Christus mortuus est
pro peccatis nostris; sepultus est, resurrexit, apparuit. Nouissime autem omnium tanquam
abortiuo uisus est et mihi etc. Christus
resurrexit a mortuis
primitię dormientium etc. Item de Adam et de Christo XV. AD
CORINTHIOS II: Pro omnibus mortuus est Christus, ut qui uiuunt, iam non sibi uiuant,
sed ei qui pro ipsis mortuus est et resurrexit V. Omnia autem ex Deo qui nos reconciliauit
sibi per Christum, et dedit nobis ministerium reconcialiationis. Quoniam quidem Deus erat in
Christo mundum reconcilians sibi etc. Deus eum qui non nouerat peccatum, pro nobis peccatum
fecit, ut nos efficeremur iustitia Dei in Christo V.
Scitis enim gratiam Domini nostri Iesu Christi, quoniam propter uos egenus factus est,
cum esset diues, ut illius inopia uos diuites essetis VIII. Nam etsi crucifixus est ex
infirmitate, sed uiuit ex uirtute Dei. Nam et nos infirmi sumus in illo, sed uiuemus cum eo ex
uirtute Dei in nobis XIII. AD GALATAS: Qui dedit semetipsum pro [nobis]1 peccatis
nostris, ut eriperet nos de pręsenti sęculo nequam secundum uoluntatem Dei et Patris nostri,
cui est gloria in sęcula sęculorm. Amen. I. Christus nos redemit de maledicto Legis factus pro
nobis maledictum III. Misit Deus Filium suum, factum ex muliere, factum sub Lege, ut eos qui
sub Lege erant redimeret, ut adoptionem filiorum reciperemus IIII. AD EPHESIOS:
Per crucem interficiens inimicicias in se metipso et ueniens euangelizauit pacem etc. II.
Tradidit se metipsum pro nobis oblationem et hostiam Deo in odorem suauitatis V. AD
COLOSSENSES: Et uos, cum mortui essetis in delictis, in prępucio carnis uestrę
conuiuificauit cum illo, donans uobis omnia delicta, delens quod aduersus uos
erat chirographum decreti, quod erat contrarium nobis, et ipsum tulit de medio affigens illud
cruci et expolians principatus et potestates traduxit confidenter, palam triumphans illos in
se metipso II. AD TITVM: Qui dedit se metipsum pro nobis, ut nos redimeret ab
omni iniquitate et mundaret sibi populum acceptabilem, sectatorem bonorum operum II.
AD HEBREOS: Eum autem qui in modico quam angeli
minoratus est, uidemus Iesum, propter passionem mortis, gloria et honore coronatum, ut gratia
Dei pro
omnibus gustaret mortem. Decebat enim etc. Participauit carni
et sanguini, ut per mortem destrueret eum qui habebat mortis imperium etc. Nusquam enim
angelos apprehendit, sed semen Abrahę etc. In eo enim in quo passus est ipse et tentatus,
potens est et eis qui tentantur auxiliari II. Si enim sanguis hyrcorum etc. inquinatos
sanctificat ad emundationem carnis, quamto magis sanguis Christi? etc. Omnia
pene in sanguine secundum Legem mundantur etc. Quemadmodum statutum est hominibus semel mori,
post hoc autem iudicium, sic et Christus semel oblatus est ad multorum exhaurienda peccata;
secundo sine peccato apparebit omnibus expectantibus se in salutem IX. Quorum animalium
infertur sanguis pro peccato in sancta per pontificem, horum corpora cremantur extra castra.
Propter quod et Iesus, ut sanctificaret per suum sanguinem populum, extra portam passus est
XIII. PETRI I: Qui peccata nostra ipse pertulit in corpore suo super lignum, ut
peccatis mortui iustitię uiuamus; cuius liuore sanati estis II. Et Christus semel pro peccaris
nostris mortuus est, qui et his qui in carcere erant, id est in lymbo, spiritu ueniens
prędicauit III. Qui passus est in carne, desiit a peccatis IIII.
Perseuerantia.
AD GALATAS: Bonum facientes non deficiamus VI. AD THESSALONICENSES II: Vos
autem, fratres, nolite deficere benefacientes III. AD THIMOTEVM II: Bonum
certamen certaui, cursum consumaui, fidem seruaui etc. IIII.
AD HEBREOS: Christi domus sumus nos, si fiduciam et gloriam spei usque ad
finem firmam retineamus. Participes enim Christi effecti sumus, si tamen initium substantię
eius usque ad finem firmum retineamus III. Bonum agendum sine cessatione X.
Recogitate enim Iesum etc. ut non fatigemini animis uestris deficientes XII. ACTVVM: Erant perseuerantes in doctrina, in communicatione panis
et in orationibus II. IOANNIS I: Si in uobis permanserit quod audistis ab initio,
et uos in filio et Patre manebitis. Manete in eo, ut, cum apparuerit, habeamus fiduciam. II.
APOCALYPSIS: Vincenti dabo etc. Esto fidelis usque ad mortem. Qui
uicerit etc. Vincenti dabo etc. Qui uicerit et custodierit
usque in finem etc. III. Item III. Qui uicerit, possidebit hęc, et ero illi Deus, et ille erit
mihi filius XXI.
Prouidentia.
PETRI I: Quoniam ipsi cura est de uobis V.
Prędestinatio.
Quos pręsciuit et prędestinauit, uocauit, iustificauit, magnificauit VIII. Non ex
operibus, sed ex uocante dictum est ei: Quia maior seruiet minori. Iacob dilexi, Esau odio
habui. Miserebor, cui misertus sum. Igitur non uolentis neque currentis, sed miserentis est
Dei. Cuius uult miseretur, et quem uult indurat. Tu quis es, qui respondeas Deo etc.
VIIII.
Purgatorium.
AD CORINTHIOS I: Sicuius opus arserit, detrimentum patietur; ipse autem
saluus erit, sic tamen quasi per ignem III.
METHAMORPHOSES
Pudicicia.
Daphne, Penei filia, nec prece nec precio corrupta. Vt uim Apollinis effugeret, in laurum
est conuersa deorum auxilio; Syringa uirgo, ne a Pane uitiaretur, in arundinem I .
Calisto Iouis precibus non cessit; ui et astu uicta est. Cornix, ne a Neptunno
uitiaretur, in auem sui nominis uersa uirginitatem non amisit II .
Diana uitę illius non
pepercit qui casu tantum nudam uidit, ne eloqui posset. Narcysus Echo nympham
contempsit, suapte forma captus extabuit III .
Diana et Proserpina connubia spernentes.
Arethusa Alpheum fugiens Dianę implorauit auxilium V .
Diana urgente Nesso
inclamauit suum Herculem. Caunus illicitos sororis Byblis stimulos non ferens patriam deseruit
atque illa ubique sequente multa peragrauit loca IX .
Pygmaleon statuit cęlebs
permanere; postea captus est forma simulachri eburnei X .
Iuppiter Thetim quidem amauit, sed ab
ea abstinuit, quia natum paritura erat patre fortiorem XI .
Picus, ut fidem
Cannenti uxori seruaret, Circem contempsit. Pomona Vertumnum
fugiens, Anaxarates Iphim XIIII .
Hypollitus uirginitatis custos, a
morte ab Esculapio
suscitatus, a Diana in ętatem grandiorem
statim promotus dictusque Virbius et in ualle Ericina collocatus XV .
Pietas.
Mestra, ut patrem Eristonem alere posset, in seruitutem se redigebat et in
uarias formas mutata eludebat dominos VIII .
Theletusa Lygdo marito iubente, si
puellam peperisset, necaret, Iphim filiam pro filio nutriuit. Propterea, ne fallax in uirum
argueretur, Isis dea illam in puerum mutauit et Ianthis nuptiis
copulauit IX .
Dedalion in Chiones filię rogo se iacere non permissus de Parnaso se
pręcipitauit XI .
Orionis filię pro populo Thebano immolari passę sunt XIII .
Pauper.
Iuppiter et Mercurius Philemonis et Baucidis hospitiollo delectati
beneficia in illos contulere. Mestra famem patitur; pro ancilla uenit VIII .
Partus.
Bacchus Semeles mortuę utero exemptus Iouisque femori [exemptus] insertus
expletis mensibus nutriendus traditur nymphis Nysam, montem Indię, frequentantibus III .
Celinus, Adamas, Curetes ex imbribus creati IIII .
Hermaphroditus ex Mercurio et Venere. Ex sanguine capitis Medusei in Affrica
serpentes nati. Ex utero Medusę Pegasus cum pennis exiuit IIII .
Amphion ex Niobe septem filios
et totidem filias habuit. Latonę partus difficillis ira Iunonis VI .
Archidamanta
10 uidit columbam ex filia procreatam VII .
Alcumenę partus difficilis. Mustella ore parit.
Lucina uel Elicia 11 parientium dea. Ciane 12 Mileto genuit Biblim et Caunum IX .
Poetę.
Ex Medusa, Phorci filia, Pegasus equus. Inde Helicon unda Phorcinidos, id est Medusę
IIII .
Musę uim Pyrenei euaserunt in uolucres uersę. Cantu superarunt Pyeri filias et eas
uerterunt in picas V .
Apollo tibiis Marsiam VI .
Caput Orphei Apollo tutatus a morsu serpentis. Pana fistulę
cantu uicit iudice monte Thmolo 13 . Mydam dissentientem auriculis asini damnauit XI .
Pythagorę Samii opiniones et sententię
XV .
Perfidia.
Arne patriam Athenas prodidit. Scylla patriam et patrem Nysum 14 VIII .
Nessus Deianiram
ab Hercule sibi commissam
comprimere uoluit VIIII .
Polinestor Polidorum
a Priamo sibi creditum occidit XIII .
Tarpeia uirgo patriam prodere uoluit Sabinis
XIIII .
Promissum.
Laomedon Ilio condita Apollini et Neptunno conditoribus aurum promissum denegauit. Ob hoc
Neptunnus agros eius undis obruit, Hesionen filiam marinę belluę obiicere coegit. Ipse autem
liberatori filię Herculi equos pollicitos dare noluit, sed ille expugnata Ilio raptam Hesionen
Thelamoni socio tradidit XI .
Peregrinatio.
Io in uaccam [uersa] 3 terras peragrauit Furiis agitata I .
Fratres missi quęsitum sororem Europam diuersas regiones peragrant III .
Item Ceres quęrens Proserpinam. Eandem Syrenes, cum in terra non inuenissent, impetrarunt, ut
in aues uersę quęrerent eam et in mari V .
Latonam errantem nulla recepit regio. In Lydia
sitienti aqua fuit interdictum VI .
Biblis fratrem fugientem sequens Venere
illicita ardens multa peragrauit IX .
Perseuerantia.
Agenor filios misit quesitum Europam filiam, hac lege, ne redirent nisi inuenta
III .
SENECA
Pax.
Liber de tranquillitate uitę 71 .
De tranquillitate animi 72 .
Secundum Democritum qui tranquille uolet uiuere 74 .
Vitę quietis appetitio, quam frustra in multis fuisse, ut in diuo Augusto, in Cicerone
78 .
Hortatur ad quietem uitę priuatę 81 .
Auxilia debilia firma consensus facit 85 .
Pacem cum omnibus habebis, bellum cum uitiis. Semper dissensio ab alio incipiat, a te
reconciliatio 87 .
Quomodo tuti simus a uulgo 6 .
Prouerbium.
Vetus prouerbium est: Gladiatorem in arena capere consilium. Hoc ad eas res pertinet,
quibus uisis melius consulitur quam auditis 8 .
Subula leonem excipis; ut illud: Contra gladiatorem ferula 34 .
Pudicicia.
Quę uiolatorem occidit 5 .
Quędam uirgo a pyratis capta ei prostituta uim inferentem occidit, absoluta petit
sacerdotium;
contradicitur 118, 119 .
Catone sedente puduit populum postulare sibi Florales iocos
nudandarum meretricum 98 .
Pietas.
Nihil est uenali misericordia turpius 11 .
Centurio Luculli Mithridatem non potuit occidere 14 .
Allatum ad se Pompei caput Cęsar fleuit 18 .
Liber ad Neronem de clementia. Non omnibus ignoscendum 19 .
Cęsaris clementia in ignoscendo 20 .
Nero: Vellem, inquit, nescire litteras etc. 22 .
Clementię diffinitio. Quod misericordi a uitium sit, non uirtus. Stoici negant sapientis
esse misereri. Clementia liberum arbitrium habet 23 .
Clementia est temperantia animi in potestate ulciscendi 85 .
Misericordia non causam, sed fortunam spectat 86 .
Pietas in patruum pauperem, deinde in patrem 116 .
Croesi filius mutus in periculo patris naturalia uocis impedimenta rupit, qui plusquam
quinquennio tacuerat 135 .
Allatum ad se Cęsar Pompei caput fleuit. Hoc ille propter filiam pręstitit 145 .
Pietatis pręcepta 47 .
Penitentia.
Aquę quę omnia immunda a se eiiciunt 99 .
De emendando animo 2 .
Intelligo non emendari me tantum, sed transfigurari. Argumentum est in melius translati
animi, quod uitia sua, quę adhuc ignorabat, uidet 3 .
De corrigendis et non inueterandis uitiis 10 .
Patientia.
Iniurias despiciens 20 .
Iniurię patiens 22 .
Patientia. Catonis patientia percussi ab imprudente. Magni animi est iniurias despicere.
Interrogatus quidam, quomodo in aula consenuerit: Iniurias, inquit, accipiendo et gratias
agendo de ipsis etc. de dissimulanda iniuria. Pastoris parientia. Patientia contra iratum 52 .
Socratem aiunt colapho percussum nihil amplius dixisse quam molestum esse quod nescirent
homines, quando cum galea prodire deberent 54 .
Patientia Philostrati tyranni erga conuitiatorem ebrium 54 .
Antigonus in eos qui de se obloquebantur, Philippus in Democratem, diuus Augustus in
Timagenem 55 .
Comparatio parientis ad feram immanem, quę lenta latratum canum respexit et ad scopulum,
cui irritus fluctus assultat 56 .
Diogenes erga se conspuentem. Alius a Lentulo pingui saliua resputus:
Affirmabo omnibus, Lentule, falli eos qui te negant os
habere 57 .
Patientia in aduersis. Patientia Mutii, Fabricii, Rutilii, Reguli, Socratis 58 .
Lacedemonii pueros flagellis ad patientiam durant. Demetrius omnia quę euenire possunt
se libenter offerens tanquam deo, quocunque duxerit, obtemperaturus. Contemnite paupertatem,
dolorem, fortunam 59 .
Fortis et patiens omnem temporum difficultatem sciet legem esse naturę 61 .
Fortis animi 62 .
Conuitiorum patiens. Patiens rupi in mari comparatur 63 .
Patientia Marcelli in exilio 96 .
De aduersitate ferenda. De patientia uel fortitudine. Nunciato naufragio Zeno noster,
cum omnia sua audiret submersa: Iubet, inquit, me fortuna expeditius philosophari 74 .
Patientia sapientis comparatur lapidi quem ferrum non cedit, et materię quam ignis non
consummit, et scopulis mare frangentibus. Stilphon philosophus,
cum rem familiamque hostis rapuisset, nihil se perdidisse dixit, quod omnia sua cum ipso
essent 71. Patiens iniuriarum 76, 77 .
Cato colaphis percussus 77 .
Socratis patientia. Libertas est animum supponere iniuriis 78 .
Feras difficilia, ut facilia leuius feras 86 .
Tormentorum patientia 128 .
Stilbon amissis omnibus nihil se amisisse putauit: Omnia, inquit, bona mea mecum sunt 4 .
Patientia Rutilii, Marcelli, Socratis, Mutii, Catonis 9 .
Ad omnia aduersa sapiens intrepidus 21 .
Sapiens in tormentis ridet 23 .
Epicurus in dolore uesicę et uentris patiens, et Mutius in manu urenda 24 .
Non sunt optanda mala, sed in malis patientia 24 .
Patiens iniurias nihil patitur, si cum illo est uirtus. Cato. Socrates. Regulus.
Academici. Vri, uulnerari, occidi, alligari iuuat, aliquando etiam libet 26, 27 .
Patiens in aduersis 29 .
Patientię pręparatio. Patientia morbi 30 .
Patientia doloris 31 .
Patientia morbi, doloris, paupertatis, exilii, mortis. Ista per se nec bona
nec mala, sed materia boni sunt 33 .
Sapiens artifex est domandi mala 36 .
Quomodo ad omne quod euenire potest firmandus est animus 41 .
Patientia Epicuri in dolore uentris et uesicę 42 .
Vicit ignem Mutius, crucem Regulus, uenenum Socrates, exilium Rutilius, mortem ferro
adactam Cato 48 .
Aduersa si
pręcogitentur, leuiora erunt. Optimum est pati quod
emendare non possis, et Deum, quo autore cuncta proueniunt, sine murmuratione
comitari 53 .
Paupertas
3 .
Socrates. Diogenes diuitias contempsit. Diogenes maior Alexandro, ut pote cui nec dare
quicquam nec eripere potuit 36 .
Vnus est sapiens cui omnia sunt nec ex difficili tuenda 43 .
Socrates amicis audientibus: Emissem, inquit, pallium, si nummos haberem 46 .
Fabricius paupertatis amator 58 .
Contemnite paupertatem, dolorem, fortunam 59 .
Demetrius Cynicus omnium pauperrimus, qui cum sibi interdixisset habere, interdixit et
poscere 61 .
Id egit rerum natura, ut ad beneuiuendum non magno apparatu opus esset 86 .
Corporis exigua desideria sunt: frigus submouere uult, alimentis famem ac sitim
extinguere. Quicquid extra concupiscitur, uitiis, non usibus laboratur 69 .
Dictator pauper Samnitum aurum contempsit. Cupiditati nihil est satis, naturę etiam
satis est paruum. Paupertatem nemo grauem sentit, nisi qui putat 70 .
Vnum fuisse Homero seruum, tres Platoni, nullum Zenoni, a quo coepit Stoicorum rigida ac
uirilis sapientia, satis constat. Pauper Agrippa, Attilius Regulus, Scipio 10 .
Paupertas eo minorum tormentorum, quo minorum damnorum est materia. Diogenes effecit,
nequid sibi eripi posset 73 .
Domus sapientis angusta etc. 77 .
Bonorum crimen est officiosus miser 85 .
Scipionis filię ob paupertatem a senatu dotatę 92 .
Elius Tubero et Fabricius. Paupertatis ignotum bonum. Phocion, Aristides,
Coruncanius 124 .
Pauper a diuite accusatur, defendit se 143 .
Non puto pauperem, cui, quantulumcunque superest, sat est. Laudat paupertatem . Magnę diuitię sunt lege naturę composita paupertas 2 .
Pauper tutus. Epicurus inquit: Si ad naturam uiues, nunquam eris pauper; si ad
opiniones, nunquam eris diues 6 .
Quomodo paupertas expediat ad philosophiam tendenti. Paupertatem suadet 7 .
Paupertas ostendit amicum 8 .
Diuitię sunt ad legem naturę composita paupertas 11 .
Pecuniam minorem habebis, nempe et modestiam 14 .
Demetrii paupertatem laudat 21 .
Paupertas non timenda 32 .
Quid sit paupertas 37 .
Fabricius diuitias imperator reiecit, censor notauit. Tubero paupertatem se dignam et
Capitolio iudicauit etc. 48 .
Is minimo eget mortalis qui minimum cupit. Quod uult habet, qui uelle quod satis est
potest 53 .
Verę diuitię sunt paruo esse contentum 55 .
Quantulumcunque est satis erit, si quicquid deerit, id a nobis petierimus. Pauper expers
periculorum. Nunquam parum est, quod satis est; nunquam satis est, quod multum est 59 .
Fabricius aurum oblatum recusauit, hostem a ueneno tutatus est, ut esset quem armis
uinceret 60 .
Multa quam superuacua essent, non intelleximus, nisi cum deesse coeperunt. Paupertas
nulli malum est, nisi repugnanti 62 .
Liber de paupertate. Paupertas lęta non est paupertas. Paupertas expedita est, cum
secura est. Si uis uacare animo, ut pauper sis, optes, aut pauperi similis. Aude opes
contemnere et te quoque dignum finge Deo. Nemo alius dignus Deo est, nisi qui opes contempsit.
Si uis scire quod nihil mali sit in paupertate, compara inter se multum pauperes et diuites
etc. 63 .
Peruersus.
Volunt homines ita pręceptum esse, ut uiuunt, non ita uiuere, ut preceptum est 87 .
Cęco similis qui errat et non admittit ducem 16 .
In eos qui in auditorium ueniunt non discendi, sed uoluptatis et otii causa 53 .
Partus.
Aqua Nilotica foecundiores foeminas facit 99 .
Natalium inquisitio uana per sydera 113 .
Poetę.
Cato. Cicero. Latronis Portii assiduitas in legendo scribendoque 4 .
Ouidius de mutando uersu admonitus aiebat deteriorem esse faciem, in qua aliquis
neuus non esset 5 .
Vinicius orator extemporaneus. Cuique suum dicendi genus 7 .
Magna et uaria res est eloquentia 8 .
Salustii laus in dicendo 17 .
Demetrium egregie laudat in moribus, in dicendo, in philosophia 44 .
Liberalia studia 71 .
Studia 72 .
Satis est paucis te auditoribus tradere quam errare per multos. XL milia librorum
Alexandrię arserunt 73 .
Publius tragicis comicisque uehementior ingeniis 74 .
Gręcus poeta ait: Aliquando et insanire iucundum est. Plato ait: Frustra poeticas fores
compos sui pepulit. Aristoteles: Nullum
magnum ingenium sine mixtura dementię fuit. Stoicos cęteris philosophis pręfert 75 .
Quęstionum inutilium cura. Quantum boni effecerunt qui sapientię et uirtutis exempla
litterarum monumentis commendarunt. Disputare cum Socrate licet, dubitare cum Carneade, cum
Epicuro quiescere. Hominis naturam cum Stoicis uincere, cum Cynicis excedere 80 .
Homerus. Virgilius 82 .
Transferendi studium et translatoris ingenium laudat. Studia in
eo litterarum commendat 83 .
Liber de studiis liberalibus. Quare sic dicta. Grammatici officium. De
Homero ait, cum omnium philosophorum sententias sequatur, non esse philosophum, cum ille inter
se dissideant. Quid prosint artes liberales. Philosophia naturalis 84 .
Plus scire uelle quam sit satis intemperantię genus est. Nimia subtilitas infesta
ueritati. IIII milia librorum Didymus grammaticus scripsit, in his multa superuacua.
Aristarcus. Apion grammaticus. Philosophorm diuersitas 85 .
Inter moralem et diuinam philosophiam 88 .
Studium litterarum. Philosophorum sectę 110 .
Deliberat Cicero, an permittente salutem Antonio orationes suas comburet 114, 115 .
Mors Ciceronis 115 .
Naso rogatus, ut quosdam uersus inconcinnos tolleret, respondit decentiorem esse faciem,
in qua aliquis neuus esset 125 .
Lucius Vinicius ex tempore causas agebat. De hoc eleganter dixit diuus Augustus: Ingenium
in numerato habet 128 .
Libri combusti in poenam autoris Scauri 143 .
Vricanus homo rusticulus, cum sibi duo uiri apparuissent in agro Reatino, qui Castor et
Pollux sunt nominati, satis instructus euasit 1 .
Philosophię dignitas. Philosophia non in uerbis, sed in operibus 6 .
Ad philosophiam hortatur, ita ut uerba probemus rebus. Magni uiri perirent, nisi eos
docti extulissent. Sic Epicurus Idomeneum, Cicero Atticum. Virgilius: Fortunati ambo, siquid
mea carmina possunt 8 .
Stoicorum philosophiam laudat 12 .
Captiosę disputationes superuacuę 15 .
Notat eos qui in tanta temporis egestate sophismatibus intendunt. Quid promittat
philosophia? Consilium. Quid te torques et maceras
in ea quęstione, quam utilius est contempsisse quam soluere
16 .
Ad philosophiam hortatur 18 .
Verborum inopia circa res exprimendas in philosophia. Genus ut animal, species ut homo.
Rursum homo genus est, Romanus species. Genus generale supra se nihil habet, hoc est ens.
Genus speciale corporalia et incorporalia etc. Idea. Idos 19 .
Quale dicendi genus pertinet ad philosophum. Non qui scit, sed qui facit bonum beatus
est 20 .
Quinti Sextii philosophi sermonem et dicendi uim commendat 22 .
Studendum philosophię sine intermissione, dimissis aliis 27 .
Discendum et in senectute 19 .
Queritur, quod multi corpora exerceant, ingenia pauci 32 .
Philosophia circumdata inexpugnabili muro. Ad leges dialecticę et ad illos artificii
ueternosissimi nodos 33 .
Acuta sunt ista quę dicis. Nihil est acutius arista. Quędam inutilia et inefficacia ipsa
subtilitas reddit 34 .
Quęstio inter Stoicos et Peripateticos, utrum sit aliquid bonum, quod non faciat hominem
bonum. Nodus Herculaneus 37 .
Quod artes liberales non perducant ad uirtutem, sed pręparent. Grammatica etc. Quod
Homerus non sit philosophus. Philosophia, scientia bonorum et malorum, consummat ac perficit
animum. Didymus grammaticus IIII milia librorum scripsit 38 .
Apionis grammatici in Homerum curiositas. Philosophii degenerantes. Quantum mali faciat
nimia subtilitas. Omnia in utramque partem disputari posse ex ęquo aiunt. Inter sapientiam et
philosophiam. Philosophię partes tres: moralis, naturalis, rationalis
39 .
Philosophię opus 40 .
Disputat superflua esse pręcepta philosophię cuiusque personę propria, sed ea tantum
satis esse quę hominem in uniuersum componunt 43 .
Decreta philosophię generalia sunt, pręcepta specialia 44 .
Philosophię officia 45 .
Fuit aliquando simplicior philosophia, ut pote inter minus peccantes 46 .
Ad philosophiam hortatur 51 .
Auditionem philosophorum lectionemque ad propositum beate uite trahendam 54 .
Sophismata, Latinę cauillationes, philosophum pręstare non possunt 55 .
Philosophia pręstabit, ut te nunquam peniteat tui 57 .
Pictor.
Parrhasius Olynthium senem torsit Prometheum expicturus 19 .
Picturam et statuariam non ponit inter liberales 84 .
Zeusis uuam et puerum pinxit, et aduolarunt aues etc. 147 .
Piscator.
Pisces de terra erruti. Geruli qui pisces uenales gerunt 98 .
Pugna inter delphinos et crocodrillos. Natura crocodrilli 101 .
Petitio.
Sic uiue cum hominibus tanquam Deus uideat, sic loquere cum Deo, tanquam homines audiant
4 .
Precibus et uotis non esse opus ait. Fac te, inquit, ipse felicem 12 .
Potentia 3 .
Confusam uitam et perturbatam potentes agunt; tantum metuunt, quantum nocent 52 .
Patria.
Calistratus, cum exularet, abominatus est uotum optantis, ut Atheniensibus
necessitas restituendi exules esset. Item Rutilius 43 .
Ciuis bonus 73 .
Lex a sexagesimo anno senatorem non citat 81 .
Patria mea totus hic est mundus 10 .
Magnanimi patria cęlo circumscribitur 51 .
Peccatum.
Peccati pudorem tollit peccantium multitudo 30 .
Multa sęculi flagitia enumerat 50 .
Vitiorum circa nos infestatio 78 .
In eos qui deorum uitia confingunt. Quid aliud est, inquit, uitia intendere quam autores
illis inscribere deos et dare morbo exemplo dignitatis excusatam licentiam? 80 .
Consuetudo peccandi multitudinem facit peccantium 85 .
Nihil interest, quo animo facias, quod fecisse uitiosum est. Nam facta cernuntur, animus
non uidetur 86 .
Peccandi duo sunt genera: alud ex proposito, aliud ex negligentia 87 .
Magna pars peccatorum tollitur, si peccatori testis assistit 4 .
Peiores morimur quam nascimur 9 .
Epicurus: Initium est salutis notitia peccati 11 .
De falsa excusatione peccantium 16 .
Duo sunt propter quę delinquimus: praua opinio et ad falsa procliuitas 43 .
Nulla ętas uacauit culpa 42 .
Quibus crimen uoluptati est. Omnes peccata dissimulant. Sceleris in scelere supplicium
est 48 .
Promissum quando non soluendum 35 .
Zeno pecuniam mutuo etiam indigno dedit, quia promiserat 36 .
Priusquam promittas, deliberes, et cum promiseris, facias. Prius si negaueris, fecisse
postea fallere est 87 .
Parsimoniam uitę sibi placuisse refert 71 .
Parsimonię pręcepta 73 .
Sera parsimonia in fundo est 2 .
Tuberonis frugalitas commendatur 47 .
Vita austerior non tantum superuacua, sed etiam necessaria contemnens 55 .
De parsimonia uictus 59 .
Peregrinatio multa hospitia habet, nullas amicicias 2 .
Non locorum mutatio, sed animi emendat hominem 11 .
Non multum peregrinatio eripit, quando amicos et absentes animo
amplectimur, quoties uolumus 18 .
Peregrinatio nocet sine animi curatione. Socrates querenti cuidam, quod nihil sibi
peregrinationes profuissent, respondisse ferunt: non immerito hoc tibi euenit. Tecum enim
peregrinabaris 51 .
Quid sit ambulatio, inter Cleantem et Chrysippum non conuenit 56 .
Passio animi. Peripatetici non tollunt sapienti affectus, sed temperant. Hoc Stoici
confutant 35 .
Vtrum satius sit modicos habere affectus an nullos. Stoici illos expellunt, Peripatetici
temperant 57 .
Pudor.
Turpia ne dixeris. Paulatim enim pudor rerum per uerba discutitur 87 .
Verecundia etiam senes tangit 4 .
Sylla ex uerecundia in iram prorumpebat, Pompeius mitior efficiebatur. Signa uerecundię
4 .
Perseuerantia.
Plus operis est in eo ut proposita custodias quam ut honesta proponas. Perseuerandum est
et assiduo studio robur addendum, donec bona mens sit, quod bona uoluntas est 6 .
Prouidentia.
Quare indigni regnent 35 .
Liber de prouidentia 59 .
Quis sit artifex mundi etc. 23 .
Prodigus.
Acilio Butę prętorio post patrimonium ingens consumptum Tyberius paupertatem confitenti;
Sero, inquit, experrectus es 61 .
PLATO
Pax.
Qui cęteris modestia pręstant, uitę tranquillitati student, pacis auidi etc. Huius autem
amoris excessus eneruat animos et effeminat.
Fortitudinis item excessus belli cupidos reddit 78, 79 .
Omnia communia 189, 204 .
Apud quos omnia communia fuere 208 .
Nihil in ciuitate concordia melius neque discordia peius 211 .
Disciplina studio dignissima, qua instituti uitam in pace agant 297 .
Prouerbium.
Quę pulchra sunt, et bis et ter repetenda esse 36 .
Ad bonorum hominum coenas boni homines et non inuitati proficiscuntur 150 .
Vinum et cum pueritia et sine pueritia ueridicum est 157 .
Pares cum paribus ueteri prouerbio iocundissime congregantur 160 .
Quę pulchra sunt, et bis et ter recte dici possunt 321 .
Colophonium suffragium 331; apud Strabonem in libro XIIII.
Pudicicia.
Apud Sophoclem poetam quidam interrogatus, quo nam pacto in Venereis se haberet, recte
respondit: Libentissime ista tanquam furiosum agrestemque dominum aufugi 190 .
Iccus Tarentinus Olympico pręstans certamine nullam Venerem cognouit. Item Chrison
Astylus et Diopompus. Felix qui uoluptatem uincit, contra qui uincitur. Greges ante tempus
procreandi caste uiuunt 302 .
Lex contra adulteros uel concubinarios 302 .
Pietas.
Zoroaster grammaticus: Si mentem ardentem ad opus pietatis intenderis, labile corpus
seruabis 405 .
Penitentia.
Aristodemus quidam Cydathenus exiguo corpore nudis semper pedibus ibat, qui maxime
Socratem amabat 150 .
Socrates per hyemem nihil uestium adiungens nudis pedibus per
glaciem facilius incędebat quam cum calceis alii 157 .
Penitentia ad Tartarum damnatorum efficax, si exorauerint eos, quos iniuria affecerunt
185 .
Miles nudo capite et pedibus incedęre assuescat 319 .
Palemon, quo die audiuit Xenocratem de pudicicia disputantem, subtraxit se
uoluptatibus. Diogenes quoque, cum audiret Antistenem disserentem de libertate
401 .
Patientia uulnerum. Patientia frigoris 269 .
Diogenes hyeme niues et glaciem, ęstate feruentes harenas calcabat ridens ac iocans.
Palemon Academicus rabidissimos canum morsus, dum sentiret, ne expalluit quidem.
Anaxarcus Abderites tunsus maleis, linguam etiam ipse mordicus pręcisam expuit
in tyrannum 401 .
Paupertas.
Vbi in coetu hominum nec inopia nec diuitię sunt, ibi iustissimi mores aderunt 276 .
Paupertatem non in diminutione pecuniarum, sed in acquirendi insatiabili cupiditate
consistere 286 .
Ne in ciuitate mendicus sit 318 .
Partus.
Quales oporteat esse obstetrices 49 .
Quare motu curandi pueri 293 .
De puerorum educatione. Sint nutrices robustę et plures 295 .
Grauidę tranquillam uitam agant nec uoluptatibus multis nec doloribus distrahantur 295 .
Poetę et philosophi.
Hipparcus, Pisistrati Philedonici filius, primus Homeri libros
Athenas inuexit et Anacreonta Teium missa naui quinquaginta remorum in urbem accersiuit.
Simonidem Chium apud se semper habuit in magno honore. Idem sapientię pręcepta ciuibus dedit
1 .
Philosophi officium. Quid sit philosoph ari? 2 .
Quę oportet philosophum discere 2 .
In sophistas 9 .
Tragedia unde sumpsit initium 19 .
Parmenides de uno rerum omnium principio 22 .
Poetici, id est diuini furoris species IIII.
Rhapsodus, id est recitator interpresque et cantor carminum 59 .
Poetę a Musis afflati. Ion de furore poetico 60 .
Quod poetę insignes non arte, sed diuino afflatu canunt 60, 61 .
Sophos, id est sapiens, solus Deus. Inter philosophum et sophistam 62 .
Sophista qui mores mercede tradit, uel sophista est artifex quęstus gratia contentiosus
63, 64 .
Sophistę 79 .
Dialectica 89 .
Poetę uel expellendi uel cogendi, ut de Deo honeste loquantur 118 .
Gorgias de rhetorica 119 .
Rhetoricam peritiam esse, non artem 122 .
Socrates qualis fuerit 157 .
Furor poeticus 161 .
Orator fit natura, doctrina, exercitatione 165 .
Ars dicendi 166 .
Poetę non sapientia faciunt quod faciunt, sed natura quadam ex diuina animi concitatione
168 .
Nolebat Socrates capitali iudicio absolui ea conditione, ne diuina inquirendo philosophetur 170 .
Quod philosophus pręter cęteros animum a commercio corporis segregat. Fabulę poetarum
abiiciendę, pręter eas quę ad uirtutem informant 197 .
Quis nuncupandus philosophus? Quis uerus philosophus dicendus 213 .
Philosophi proprium esse perpetuum ueritatis ipsius circa res ęternas amorem
214 .
Theologiam omnibus anteponit 220 .
Qualiter affectus esse debeat ad philosophię studium accessurus 224 .
Iam XXX annos nati dialecticas argumentationes degustent 224 .
Philosophi ad reipublicę gubernacula apti 224 .
Philosophi in studiis oblectatio, qua cętera contemnit 231 .
Quod poetę nequaquam sint in omnibus artibus eruditi et quod uirtutem magis laudare quam
exercere studeant 237 .
Poetę pictoribus similes. Voluptuosa Musa non acceptanda in ciuitate. Inter poesim
philosophiamque dissensio 238 .
Disciplina magis amplectenda, quę bonum a malo plenius discernat 240 .
Attica reqio ingeniis maxime accommodata 263 .
Qui rem aliquam statim in disputatione propositam uituperant aut laudant, delinquere mihi
uidentur 269 .
Diuinum poetarum genus est, diis agitur et sacros concinit hymnos 276 .
Poetam, quando in Musę tripode sedet, non esse mentis compotem 283 .
Poeta ne pręter honesta et iusta fingat 296 .
Poetas multos ediscendi studium iuuenibus periculosum assero 298 .
Poetas tragedos admittit, sed sine scena 298 .
Bonorum uirorum poemata etiam si minus musica sint, decantentur, cęterorum Musa
prohibeatur in ciuitate, etiam si Thamirę Orpheique hymnis suauior sit 308 .
Poetę comico uel iambicę musicęue melodię autori detrahere 318 .
Philosophi officium 328 .
Recta philosophia tam in republica quam priuata quid iustum sit, quid non, discernit 332 .
Firmitatem, fidem, sinceritatem ueram esse philosophiam existimo 337 .
Platonici actionem, quę ad terminum quendam per media transit, motum nominant. Si
tempore transit, temporalem motum, si momento, motum appellant ęternum 355 .
Inter essentiam et esse 357 .
Orpheus Musas esse dicit Iouis et Memorię filias 392 .
De philosophis, de poetis 401 .
Pictor.
Quid sit color 6 .
Quid sint colores. Purpureum ex rubro, albo nigroque 259 .
Perfidia.
Proditio 305 .
Petitio.
Petendum bonum 16 .
Poetę cuiusdam orationem laudat dicentis: Iuppiter rex, optima quidem nobis et
uouentibus et non
uouentibus tribue, mala autem poscentibus quoque abesse iube
17 .
De precibus et adoratione 241 .
Non esse precandum; ut uoluntatem nostram cuncta sequantur, sed ut prudentiam nostram
uoluntas, et ut mentem habeamus 277 .
Cauendum, ne mala quasi bona postulemus 296 .
Imprecatio parentum in filios 317 .
Omnibus in rebus et dicendis et cogitandia principium semper a diis est faciendum
336 .
Potentia.
Nempe arduum est ingentique laude dignum ut quis in magna peccandi licentia constitutus,
iustam transigat uitam 132 .
Magna potentia magnam affectat sapientiam 327, 330 .
Patria.
Themistocles Seriphio cuidam sibi per conttumeliam obiicienti, quod non propter se ipsum,
sed suam patriam tantam esset gloriam consecutus, ita respondit: Et quidem, si ipse Seriphius
essem, in eadem gloria uiuerem, tu uero, si Atheniensis, minime 190 .
Herus Pamphilus pro salute patrię in pręlio mortuus resurrexit 234 .
Quis erga ciuitatem et ciues optime se geret 285 .
Patriam ciues magis colant quam filii matrem 286 .
Pro pat ria, si necesse sit, mori paratus sis 291 .
Qui patrię ministrant, munera ne recipiant 321 .
Ei uiro, qui pręclarissima sibi patrięque affectat, nihil unquam nisi rectum pulchrumque
potest accidere 333 .
Peccatum.
Primo cauendum est, nequid in Deum aut uerbo aut opere aliquando peccemus, deinde nequid
aduersus diuinos homines 19 .
Nemo sine peccato 85 .
Peccanti, si lateat, nihil prodest, et si impune peccet, etiam obest 232 .
Peccatum hominis est, non fati 236 .
Inscitia maxima, quando quis sciens peccat 277 .
Qui peccati sui in alium causam refert. Peccatorum causa nimius
amor sui 285 .
Causę tres peccati: fragilitas, demon, usus. Tria remedia: penitentia, oratio, mali
consortii declinatio. Neminem fieri sponte malum 304 .
De his quę committuntur in rempublicam 305 .
Qui restitutus ab exilio iterum similiter peccauerit, perpetuo exulet 306 .
Promissum.
Fideiussor palam coram tribus testibus fideiubeat 321 .
Peregrinari non liceat priuato, priusquam XL annos natus fuerit 320 .
Quattuor peregrinorum genera: qui per mare negociantur, qui ad spectaculum ueniunt, qui
alio spectatum abeunt, qui publici alicuius negocii causa commeant 321 .
Passiones animi. Passiones qui superauerit, iuste uicturum, iniuste uero, qui ab his
fuerit superatus 255 .
Voluptas et dolor 258 .
Voluptas, dolor, audacia, metus, iracundia, spes, amor 259 .
Voluptas dolorque uehemens morbus animę grauissimus est 262 .
Sunt natura maxime humana uoluptates, dolores, cupiditates 285 .
Sępe nobiscum irascimur, dolemus, gestimus nulla causa prouocati. Vnde hoc? 402 .
Pudor.
Vbicunque pudor, ibi et timor 21 .
Pudor uel timor infamię 271 .
Pudore coguntur ciues recto uti, cum principem uiderint promptum in uoluptatibus
superandis legibusque obseruandis 334 .
Prouidentia.
Vniuersum agi et gubernari ordine quodam mentis et sapientię mirabilis 32 .
Prouidentia diuina 309, 310 .
Deus amat et prouidet. Contra Lucretium prouidentiam negantem 349 .
Purgatorium.
Ad Acherontem purgantur poenis et, cum purificati sunt, absoluuntur. Et tunc pro merito
benefactorum pręmia reportant 185 .
Lymbus, purgatorium 234 .
Nitrum purgatorium 258 .
Animam dicit redire in corpus ad purganda delicta 304. De his qui in purgatoriis
suppliciis sunt 442 .
DIONYSIVS HALICARNASEVS
Pax.
Hersilia, pacis inter Romanos et Sabinos autrix 44 .
Pręclara reconciliatio fit iniuriarum obliuione etc. 56 .
Pudicicia.
Virginibus Vestalibus ignis perpetui in tempio custodia commissa 50 .
Emilia, cum fasciam arę iniecisset, Vestam precata ignem amissum
recuperauit. Tucia accusata cribro aquam e fluminę haustam attulit et hoc
argumento se purgauit 51 .
Pinaria
deprehensa non casta 78 .
De Lucretia 102 .
Popinia Vestalis uiua defossa, corruptores occisi 223 .
Item Vrbinia 240 .
Paupertas.
Publius Valerius Publicola consul modico contentus et publica pecunia elatus 122 .
Quintius Cincinatus ab aratro uocatus ad consulatum 259 .
Iterum ad dictaturam, et talibus functus officiis ad solitam uitę tenuitatem rediit,
diuitias contemnens, cum ultro offerrentur 262 .
Partus.
Sua triginta porcos enixa. Vergilius: Triginta capitum foetus enixa iacebit 19 .
Perfidia.
Seruorum coniuratio Cassio Vulscellino et Verginio Ostricato consulibus 123 .
Pudor.
Qui nudabant corpora in ludis et quibus id pudori fuit 188 .
PROBLEMATA ALEXANDRI APHRODISEI
Partus.
Cur infantes editi quamprimum uagiunt 14 .
Cur grauidę citissant 24 .
Pudor.
Cur pudore offusi axillis sudorem emittunt et uultu rubescunt 11 .
Cur pudore suffusi oculos in terram demittunt 15 .
PROBLEMATA ARISTOTELIS
Prouerbium.
Mentam belli tempore neque edito neque serito 54 .
Auster desinere coepit de illo dicitur qui per momenta magis iritatur, quoniam auster ad
postremum solet excrescere. Vt cecias nubes, sic ille opes ad se trahens de
auaro dicitur. Solus enim uentorum cecias nubes ad se trahit 63 .
Pudicicia.
Nuditas pedum confert ad coercendam Venerem. Siccat enim atque refrigerat 34 .
Spadones, quia Venere abstinent, calui effici nequeunt 42 .
Pietas.
Iustius habetur mortuis quam uiuis opem ferre 66 .
Paupertas.
Cur apud bonos potius esse quam apud prauos consueuit paupertas 66 .
Poeta.
Maracus, ciuis Syracusanus, poeta, etiam pręstantior erat, dum mente alienaretur 68 .
Cur philosophum differre ab oratore putamus 69 .
Pudor.
Cur aures, quę omnium partium nostrę faciei maxime exangues sunt, rubore magis
afficiuntur, ubi nos pudor apprehenderit 70 .
Quam ob causam pudefactis aures summę rubescant, iratis oculi 71 .
PROBLEMATA PLVTARCHI
Pax.
Cur Termino deo nihil animatum immolant? Quia pacis custodem ab omni sanguine
incontaminatum esse oporteat 75 .
Pudicicia.
Liberos coram parentibus nudari nefas putant 77 .
Cur moris est, ut qui castimoniam colunt, leguminibus abstineant 81 .
Secundas nuptias improbat. Capellam tangere uel nominare sacerdoti nefas erat, eo quod
luxuriosum animal et olidum esset 82 .
Partus.
Ęgyptii fabulantur uultures omnes foeminas esse, et quemadmodum Zephiro
arbores, sic uultures euro grauidas effici 81 .
Poeta.
Herculi et Musis ara communis 79 .
Patria.
Qui in Cassopea bouem abigunt, a uiginibus comitantibus ad ipsos usque
fines continenter audiunt: Nunquam redeatis in patriam terram 84 .
AVLVS GELIVS
Prouerbium.
Mala ad se trahens ut cecias nubes 16 .
Inter os et offam 78 .
In lente fabulam 82 .
Prandium caninum 83 .
Vetus adagium est: Nihil cum fidibus graculo, nihil cum amaricino sui
121 .
Pudicicia.
Caia Taratia uel Suffecia, uirgo Vestalis, in honore habita 40 .
Alexander mulierem pulchram, hostis uxorem, uetuit in conspectum
suum
adduci, ut eam ne oculis quidem contingeert. Publius Affricanus
Superior egregia forma uirginem captam productam ad se patri inuiolatam reddidit. Quęri
potest, uter fuerit continentior? 40 .
Flamen Dialis tunicam intimam nisi in locis tectis non exuit, ne sub cęlo tanquam sub
oculis Iouis nudus sit 58 .
Virgines Milesię, cum suspendio uoluntario se perimerent, cessarunt id agere, edicto
deterritę, ut cum laqueo nudę efferantur; nuditatem, non mortem timuerunt 90 .
Gracchi pudicicia 90 .
Pietas.
Croesi filius diu mutus, cum hostis urbem cępisset, rupit uocem clamans, ne
rex Croesus occideretur 34 .
Patientia Socratis contra iurgia Xantippę uxoris 8 .
Palma arbor, si oneretur, aduersus pondus resurgit et sursum nititur 23 .
Patientia doloris in ęgrotante 70, 71 .
Fortitudo non penitus naturę repugnans, sed moderata 71 .
Panetii sententia, qua monet ad omnem casum nos paratos intentosque esse
oportere 82 .
Susque deque fers, id est equo animo 97 .
Feras, non culpes, quod uitari non potest 104 .
Furor fit lęsa sępius patientia 104 .
Patere et abstine 105 .
Paupertas.
Fabricius pauper aurum Samnitum contempsit 7 .
Pauperrimi Plautus et Neuius 22 .
Platonem tenui admodum pecunia familiari fuisse 26 .
Classici dicebantur primę tantum classis qui CXXV milibus ęris amplius ue censi erant.
Infra classem, secundę classis et cęterarum, qui minore summa ęris quam primi censebantur 47 .
Minus habendum esse, ut minus desit 52 .
Cato consularis et censorius: Vitio, inquit, mihi uertunt, qui a multa egeo; at ego
illis, quia nequeunt egere 80 .
In plebe Romana proletarii dicti qui pauperrimi erant, pauperiores
capitecensi 97 .
Partus.
Qualiter semen in utero ad hominem formandum coalescit 24 .
Temporis uarietas in puerperiis mulierum, id est mense VIII, IX, X, XI 26 .
Mater Affricani diu sterilis; cum ingentem anguem iuxta se cubantem
uidisset, non multo post concepisse dicitur et peperisse Publium Scipionem Affricanum 43 .
Vno partu quinque pueros enixa 56 .
Suadetur matri, ut suo non nutricum lacte natum alat.
Contra eas quę abortum procurant 68 .
Agrippę ab ęgro partu dicti. Huius periculi deprecandi gratia arę statutę duabus
Carmentibus: Postuertę ac Prosę. Item deus Vaticanus, penes quem uocis humanę initia, a uagitu
dictus 98 .
Quot filii Niobę 120 .
Poetę.
Neuii, Plauti, Pacuuii epitaphia 10 .
Siquid uerbum demas de oratione Platonis mutesue, de elegantia detraxeris, si de Lysię,
de sententia 12 .
Apud Vergilium uexasse et illaudatus 12 .
De Plauti comediis cognoscendis. Plautus in pistrino, Neuius in carcere
fabulas scriptitarunt 22 .
Vtrum Hesiodus Homero antiquior. De patria Homeri 24 .
Demosthenes Callistratum orantem cum audisset, Platonem reliquit 25 .
Plato tris Philolai Pithagorici libros decem milibus denarium mercatus
est. Aristoteles libros pauculos Speusippi philosophi post mortem eius emit talentis Atticis
tribus 26 .
Argumentum uitiosum, quod reciprocum est, Gręce dicitur ŕntistrejonta
. Exemplum Prothagore et Euathli discipuli 34 .
Neoptolemus Ennianus degustandum ex philosophia censet, non in eam ingurgitandum 37 .
Quantum differt historia ab annalibus 37 .
Soloecismus, imparilitas, stribiligo, soloecus idem est 38 .
Pisistratus tyrannus primus Athenis libros publice legendos prębuit. Xerxes Athenis
potitus omnem librorum copiam asportauit in Persas 42 .
In malos philosophos, et quantum operę in philosophia conterendum sit, maxime in ea quę non pertinet ad ueritatem 61 .
Philosophi Pyrrrhonii uel Scheptici semper incerti. Item
Academici 64 .
Seneca male notans Ennium et Tullium circa uocabuli usum 69 .
Poetę qui primum duri et acerbi, postea sunt mites et iocundi 74 .
Aristoteles per uini significationem Menedemum et Theophrastum sibi
successores delegit 74 .
Humanitas bonarum artium scientia. Humanus, id est eruditus 78 .
Senatus consultum de exigendis urbe philosophis et rhetoribus 90 .
De uita Euripidis poetę 92 .
De ętatibus historicorum Hellanici, Herodoti et Thucydidis. De comicis Latinis
Vulcacii Sedigiti iudicium 92 .
Cicero tres et uiginti annos natus causam pro Sexto Roscio dixit. Itidem
de Demosthene 93 .
Contra eos qui Ciceronem improprie
locutum ausi sunt dicere 99 .
Poetę nobiles ab ignobilibus in certamine comediarum uicti indigne 100 .
Quibus temporibus fuerint Solon, Homerus, Hesiodus, Pythagoras, Archilochus, Aeshilus,
Fabii, Empedocles, XII tabulę, Sophocles, Euripides, Hippocrates, Democritus, Socrates, a
Gallis Roma capta, Eudoxus, Aristoteles, Philippus rex, Plato, Demosthenes, Epicurus, Zeno;
item poetę Callimacus, Lucius Liuius, Quintus Ennius, Caius Neuius, Porcius Licinius, Marcus
Cato, Plautus, Diogenes, Carneades, Critolaus, Cecilius, Terentius, Pacuuius,
Accius, Lucillius 106 .
Diatriba, id est secta uel collegium disciplinę 111 .
Pictor.
Demetrius Rhodiis, cum eos obsideret, propter Prothogenis tabulam pepercit
94 .
Perfidia.
Thimocares, uel ut Quadrigarius ait Nicias, regem Pyrrhum promisit uenenis
necare 23 .
Malicia 47 .
Metii Suffecii Albani perfidi ę erga populum Romanum poena 118 .
Petitio.
Deprecor non solum precor signat, sed etiam detestor uel execror uel depello uel
abominor. Item abigo et amolior, uel prece adhibita uel quo alio modo. Catullus: Quibus
seruitutem meam miseria deprecor. Cicero: Claudii inuidiam Gracchi charitas deprecabatur.
Item: Auaritię ne crimina frugalitatis laude deprecetur 42 .
Pars beneficii est, quod petitur, si belle neges 104 .
Potentia.
Cui plus licet quam par est, plus uult quam licet 104 .
Peccatum.
Puniendis peccatis tres rationes attribuunt 41 .
Peccatum punitur primo castigandi atque emendandi gratia, tum ne contemnatur dignitas
eius qui lęsus est, tertio propter exemplum, ut cęteri deterreantur. Plato duas tantum
rationes assignat, primam scilicet et postremam 42 .
Peccatorem non excusari aliorum delicto similiter peccantium 60 .
Virum sapientem non peccaturum, etiam si peccasse eum dii atque homines ignoraturi
forent 72 .
Parsimonia antiquorum et leges sumptuarię 18 .
Parsimonia Gracchi in uictu 90 .
Passiones animi moderandas esse, contra eos qui apathi, id est impassibiles esse uideri
uolunt 116 .
Pudor sanguinem ab extra effudit, timor uero contrahit 113 .
In quadam parum pudica oratione Socratem operuisse palio caput aiunt 115 .
Prouidentia.
Chrisippus contra eos qui prouidentiam negauerunt 38 .
Quęstiones sophisticę et captiosę 108 .
Item 111 .
VITĘ PLVTARCHI
Pax.
Feciales, pacis custodes, controuersias uerbo sedabant 17 .
Perpennam peremit Pompeius, ne dissidium pareret in urbe; accusata multorum perfidia 33 .
Inter trancquillam uitam et gloriosam 61 .
Mars tyrannus, lex rex 101 .
Prouerbium.
Non sine Theseo de illis dicitur qui rem aliquam conficiunt non sine ope aliorum 4 .
Apii coronas sepulchris imponere mos fuit. Inde natum est prouerbium de illo qui
grauiter ęgrotat, ipsum apio indigere, id est morti proximum esse 99 .
Pedes, ut Pindarus inquit, Lydium currum sequi uidetur 13 .
Quis patrem laudabit nisi probi uel improbi liberi 116 .
Pudicicia.
Quod Spartę nemo esset adulter Geradas testatur 13 .
Vestalibus post XXX annum nubere licet. Sed quę id egerunt, aduersis rebus conflictatę
in moerore uixerunt. Viua defodiebatur, quę uirginitatem prodiderat 17 .
Tarquinię Vestali concessum ius ferendi testimonii, quod nulli foeminarum, et cum
nubendi potestas sibi oblata esset, maluit in uirginitate perseuerare 25 .
Sophocle uisi pueri formam laudante, Pericles, eius in prętura collega, ad illum ait
prętorem decere non solum manus, sed etiam oculos continentes habere 51 .
Scipionis continentia erga captiuam 75 .
Manlium Cato senatu mouit, quod pręsente filia osculatus esset uxorem, affirmans se
nunquam a sua, nisi cum aliquando tonaret, complexum 93 .
Cornelia uiduitatem colere quam Ptolomeo regi nubere maluit 113 .
Veronica et Monima, uxores Mithridatis pudicissinę 7 .
Agesilaus repressit osculum adoleecentis 29 .
Pompeius ex pellicibus Mithridatis nulli se miscuit 35 .
Tymoclia captiua stupratorem
dominum interemit 42 .
Alexander maiorem erga Persarum mulieres continentiam quam in uiros fortitudinem
declarauit 45 .
Cęsar suam uxorem ne suspitioni quidem obnoxiam oportere esse dixit 52 .
Portia audita Bruti, uiri sui, nece prunis haustis uitę finem fecit 84 .
Antigonus, cum audisset Philippum filium hospitio susceptum, ubi tres uirgines erant,
permutato domicilio occasionem sustulit inferendę iniurię 97 .
Democles morte uim Demetrii effugit 97 .
Apud Persas, qui currui appropinquat, in quo pellex regis uehitur, capite punitur
116 .
Pietas.
Caius Martius Coriolanus sola matris pietate motus, ut patrię parceret 39 .
Cęsar interfectores Pompei iugulauit. Viso eius capite oculos auertit et lachrymatus est
40 .
Iulię sororis pietas Lucium Cęsarem seruauit 105 .
Penitentia.
Phocion pedibus nudis incedens 59 .
Item Cato prętor nudis pedibus et sine toga ad rostra ueniens 69 .
Patientia.
Lycurgus ei qui sibi oculum erruerat, ad supplicium tradito nihil mali fecit, sed
ministro usus est 12 .
Puer a leonis catulo sub ueste cęlato, ne furtum proderet, laniari se
sustinuit usque ad necem 13 .
Scęuola dexteram deusit 27 .
Pericles conuitiatorem tacite tulit, et cum uesperi domum abiret, ille maledicendo
sequebatur. Vt uero domum se recępit, seruum iussit hominem cum lumine deducere,
quo ipse uellet 51 .
Dionysius Sicilia eiectus, cum interrogaretur, quid ex philosophia Platonis cępisset:
Fortunę, inquit, mutationem ęquo animo tolerare 98 .
Patientia doloris in Mario 133 .
In remittenda iniuria facilis Agesilaus 30 .
Regium est, inquit Alexander, a quibus male audias, eis magis benefacere 46 .
Phocion filio mandat, ne illatę sibi ab Atheniensibus iniurię reminiscatur 64 .
Artoxerxis patientia in calumniatorem 112 .
Platonis responsum, quo confudit calumnię delatorem 136 .
Paupertas.
Spartę seruari diuitiarum deum et cęcum et iacentem, ut picturam inanimatam atque
immobilem 12 .
Rogatus Lycurgus a ciuibus, quo pacto hostium impetum repellerent: Si pauperes
manseritis, inquit, et a contentionibus abesse studueritis 13 .
Themistocles Andrum appulsus argentum petiturus: Duos, inquit, ad uos deos affero uim
atque suasionem. At illi contra duos quoque apud se esse permagnos deos responderunt
paupertatem et impossibilitatem, a quibus se prohiberi illi pecuniam dare 43 .
Aristides se magis inopia gloriari posse dixit quam Callias opibus 90 .
Manius Curius paruo agello contentus 91 .
Inter inuite et sponte pauperem 96 .
Paulus Emilius, uir triumphalis, diuitias contempsit 101 .
Tubero uir magnę autoritatis, sed tenui patrimonio, ita ut XVI uiri ex eius familia cum
coniugibus et liberis unicas ędes habitarent, et eas quidem modicas humilesque 101 .
Lysandri, Lacedemonis regis, paupertas in morte patuit 121 .
Alexander philosophus inter Crassi familiares paupertatem coluit 19 .
Diogenes ab Alexandro interrogatus, siqua re egeret, a sole sibi, ut secederet, iussit
42 .
Phocion pauper aurum contempsit 61 .
Dona noluit accipere, et cum, ut accipiendo ea filio prospiceret, suaderent: Si bonus
erit, inouit, satis illi erit agellus qui et mihi, sin malus, ne dona quidem ista, satis erunt
63 .
Prodigus.
Cato in eum qui maternum fundum ad mare uendiderat, se mirari dixit, quod ipse plus quam
mare potuisset. Nam quem uix pontus alluebat, iste, inquit, agrum facile absorbuit 92 .
Demades diues et prodigus 63 .
Partus.
Mulieres, ut foecundę fierent, cultro Lupercis feriendę occurrebant 8 .
In secundo 57 .
Poetę.
Lysander Cherilum poetam a suo latere non dimisit, res suas gestas ab ipso
describi uolens. Antilocho pro paucis uersibus pyleum impleuit argento.
Antimachus et Niceratus certatim de illo carmina ediderunt, sed cum ille Nicerato coronam
donasset, Antimachus suam poesim deleuit dolore percitus 119 .
Aristotelis et Theophrasti opera 125 .
Eumenes apud Alexandrum archigrammateus, id est scribarum
princeps 139 .
Homerus Chii natus, Smirnę defunctus 142 .
Quid seruandum in historia 1 .
Vicit Sophocles poeta. Eschilus uictus relictis Athenis in Siciliam concessit 2 .
Philosophi ob scientiam male accepti 18 .
Alexander malle se disciplina
singulari pręstare dixit quam potestate 41 .
Arculam Darii preciosissimam custodię Illiadis Homeri deputauit 44 .
Demades prępositus Demostheni in dicendo 85 .
Plato poeticę quoque studiosus. Sed ubi Socratem audiuit, philosophiam secutus, carmina
quę ędiderat, combussit 135 .
Aristoteles octo 135 .
Plato Aristoteli pręlatus 137 .
De Theophrasto et Menedemo iudicium Aristotelis 139 .
Pictor.
Agatharchi celebritatem in pingendo Zeuzis non probauit, quod se longum
tempus in opere pingendo insumere diceret 52 .
Polignotus gratis porticum pinxit 1 .
Agesilaus neque pingi neque fingi uoluit 30 .
Picturę Prothogenis pepercit Demetrius, cum Rhodum obsideret 97 .
Apelles, Melantus 118 .
Plato pinxit 135 .
Perfidia.
Antigonus inquit se proditores, dum produnt, amare, ubi prodiderunt, odisse 7 .
Faleriorum ludi magister proditionis reus, a pueris quos prodiderat, poenam tulit 46 .
Andromachus, perfidissimus dux itineris Crasso apud Parthos 24 .
Terentii perfidia in Pompeium, et Pompei industria ad cauendum 30 .
Proditores in uenenda patria se ipsos prius uenumdare 87 .
Petitio.
Bochoris iudicium: Teognides meretrix adolescentem cui somniauerat cum ipsa
rem se habere pecuniam petebat. Bochoris iussit afferri, quantum peteret. Ea pecunia ostensa
tantum mulieri et iuueni restituta: Tu, inquit, mulier, imaginem tecum refer pecunię, sicut
iste somniando amplexus est tui imaginem 98 .
Potentia.
Tres Romę potentissimi: Cesar, Pompeius, Crassus 20, 22 .
Patrię tyrannidem affectantem fratrem Thimophanem Timoleon interfici fecit,
quem prius capitis sui periculo ex hostibus eripuerat 97 .
Sertorius malle se Romę ignobilissimum ciuem quam exulem, omnium aliarum ciuitatum
imperatorem nuncupari 144 .
Agesilaus nullum periculum neque laborem pro patria recusans 29 .
Cato pro republica adiuturum Pompeium publice, etiam si nolit, priuatim, si uelit 69 .
Tullius primus pater patrię 88 .
Parsimonia.
Ex lege Lycurgi Lacedemone non licebat culmen domus nisi securi et ianuas serra laboratis
habere 12 .
Parsimonia ueterum 96 .
Pudor.
Cato se magis adolescentibus delectari dixit, quorum uultus rubore prius quam pallore
perfunderetur 92 .
Athenienses litteras ad Philippum missas interceperunt, aliis epistulis lectis eam quę
Olympiadis uxoris erat illibatam atque obsignatam ad eum miserunt 97 .
Periculum.
Trium rerum se penitere dixit Cato, inter quas, quod aliquo naui transmisisset, quo
pedestri itinere sibi proficisci licuisset 92 .
Periculum absque causa subire temerarium esse 27 .
Alexander ad Hamonem pergens per arenas, quibus Cambysis exercitus quinquaginta milium hominum obrutus periit 44 .
Senex periculi intrepidus 52 .
LACTANTIVS FIRMIANVS
Pudicicia.
Foeminarum pudicissima Fauna 25 .
Quis sit continentię uel incontinentię fructus 143 .
Pudicicia 144 .
Pietas.
Contra Zenonem qui misericordiam inter uitia et morbos ponit 69 .
Vbi sit uera pietas 107 .
Quod philosophi uera caruerunt humanitate, eam inter morbos animi ponentes 134 .
Quę materia sit in Deo miserationis, gratię uel irę 180 .
Deus patientissimus 182 .
Penitentia per circumcisionem et per carnis suillę interdictum significata 80 .
Agere penitentiam nihil aliud est quam profiteri et affirmare se ulterius non peccaturum
134 .
De penitentia et fructu eius et conscientię stimulis 145 .
Patientia.
Sapiens et in tormentis beatus 72 .
Malorum sęuitia in seruos Christi 106 .
Quibus tormentis martyres affecti et quare 108 .
Patientia martyrum 109, 110 .
Cur Deus cultores suos non tuetur a persecutoribus 118 .
Patientia 138 .
Patientia uirtus 139 .
Paupertatis commendatio 133 .
Prodigus quomodo non peccet, sed meretur 137 .
Partus.
Quod homo non sit hominis genitor, sed minister gener ationis 114 .
De membris conceptionis et ipsius conceptus physica ratione 196 .
Poetę officium 11 .
Stoici.figmenta poetarum ad physicam transferunt rationem 14 .
Contra philosophos quod nescierunt ueritatem 49 .
Inanis gentiliter philosophantium occupatio 50 .
Ex quibus rebus philosophia con stet. Autor Achademię. Solam opinionem
esse in philosophia gentilium 50 .
Zeno et Socrates philosophiam sustulerunt de medio 51 .
Assistatum philosophię genus, id est inconstans 52 .
De philosophia morali 53 .
Logicam philosophi amque non desiderat diuina traditio, sed ethicam etc. contra
philosophiam 59 .
Contra philosophiam. Pythagoras primus se philosophum nominauit. Thales primus de rerum
natura disputauit 60 .
In philosophos et quę uera philosophia sit 61 .
Quando coepit philosophia 62 .
Doctrina Epicuri 63 .
Pithagorici et Stoici contrario errore dessipiunt 65 .
De minoribus philosophis circa rerum contemptum 69 .
Contra philosophiam. Qui ex seruis philosoph i 70 .
Quod philosophi sępe recte pręcipiunt. Quomodo autem suis inuicem gladiis pereunt 71 .
Contra philosophos 74 .
De falsa diffinitione philosophię 124 .
Scientia 124 .
Quę causa errorum philosophis fuit 148 .
Perfidia.
Eductus Israel ex Ęgypto ingratus bouis caput formauit in memoriam Apis, dei Ęgyptiorum
79 .
Contra eos qui Christum magum esse dixerunt 101 .
Quod Lactantius perfidorum impietate motus ad scribendum de uera religione se contulerit
102 .
Omnia mala ex eo proueniunt, quod plures dii coluntur 105 .
De impia iniquorum pietate, et quod cultores deorum boni et iusti esse non possunt 107 .
Quod stultum sit simulachra ut Deum colere 110 .
Quod ignoratio ueri Dei multorum errorum causa sit 114 .
In eos qui deos colunt et non audent ratione contendere 115 .
Quod hostes suos adorant, quorum cultum philosoph i destruunt 117 .
In uia erroris species sapientię et uirtutis 126 .
Quam inanis cultus deorum 153 .
Petitio.
Quomodo laudandus et orandus Deus 147 .
Potentia 148 .
Patria.
Patrię commoda 126 .
Peccatum.
De primorum parentum culpa et poena 43 .
Vnde ad hominem peccata perueniant 179 .
Parsimonia qualiter uitium esse possit 137 .
Passio Christi 81 .
De eadem quomodo summam uirtutem contineat et ueram sapientiam et ueritatem 86 .
Dixerunt eum esse Legis destructorem 86 .
Quę causa et quis ordo passionis. Quibus pręnunciata oraculis 88 .
A regno Dauid usque ad crucem Christi mille anni 90 .
De miraculis in passione. De sepultura et resurrectione 90 .
Quare expers culpę subire uoluit poenam 93 .
De mysterio crucis et significatione eorum quę geseit aut pertulit. Christus
pręfiguratus in immolatione agni 94 .
De potentia signi crucis et inuocationis Crucifixi 96 .
Prouidentia contra philosophos 2 .
Mundum Dei prodentia gubernari 149, 150 .
Quod omnis res, etiam que uidetur mala, ad aliquem usum facta est 150 .
Quod Deus administrat mundum et regit hominum actus 180 .
De prouidentia circa hominis fabricam 191 .
LAERTIVS
Pax.
Heraclitus dicebat iniuriam extinguere oportet magis quam ardentem rogum plebemque pro
lege non secus ac pro muro pugnare 89 .
Vita nostra neque stultitia neque glorię uanitate opus habet, sed solum tranquille ac
secure uiuere 105 .
Pudicia.
Xenocratem Phyrne cum frustra tentasset in eodem decubans lecto, discedens
percunctantibus se non a uiro, sed a statua exire dixit 39 .
Pietas.
Aristoteles, cum sibi probro daretur, quod nequam homini misericorditer tulisset opem:
Non, inquit, mores miseratus sum, sed hominem 46 .
Xenophanes Pythagoram sugillat dicens, cum uidisset aliquando canem cędi, miseratus
ait: Desine hunc cędere. Est enim chari sodalis anima, quam eius ex uerbis agnoui 84 .
Penitentia.
Cleantes sępe, cum foderet se ipsum, increpabat. Quem audiens Aristoteles: Quem, inquit,
obiurgas? Et ille ridens inquit: Senem canum, excordem, amentem 78 .
Patientia.
Chilo indignanti fratri, quod ephorus ipse non fieret, cum ille fuisset: Ego, inquit,
pati iniurias scio, non tu 9 .
Difficile esse dixit iniurias tolerare 10 .
Bias interrogatus, quid nam esset difficile: Ferre, inquit, fortiter mutationem rerum
in deterius 11 .
Socrates, cum fuisset a quodam calce percussus, admirantibus illius tolerantiam dixit:
Quid enim, si me asinus calce impetisset, num illi diem dixissem 18 .
Aristippus consputus a Dionysio modice tulit eam iniuriam, cum quidam ęgre ferret.
Piscatores, inquit, ut gobium capiant, mari patiuntur aspergi, et ego, ut balenum accipiam,
non patiar excreatione aspergi 22 .
Polemon a cane lacessitus, dum ille suram discerperet, ne expalluit quidem 40 .
Diogenes ęstate se in feruida arena uolutabat, hyeme uero statuas niue perfusas
complectebatur se ipsum ad laborum tolerantiam exercens 55 .
Nudis pedibus calcabat niues 56 .
Ad eum qui se trabe concusserat ac postmodum dicebat.caue.: Num, inquit, iterum me
ferire uis 57 .
Colaphum a quopiam accipiens: Hercules, inquit, cuiusmodi me latebat res, quod aperto
pergerem capite 57 .
Interrogatus, quidnam uellet, ut colaphum acciperet: Galeam, inquit 58 .
Rogatus, quid ex philosophia lucratus esset: Etsi nihil aliud, inquit, uel hoc ipsum
quod ad omnem fortunam pręparatus sum 59 .
Zeno interrogatus, quo nam esset animo aduersus maledicta, dixit ueluti legatus absque
responso remittatur. Erat patientissimus et simplicissimi uictus, nec frigore nec morbo
uictus 65 .
Cleantes, cum a condiscipulis obiurgaretur, tolerabat, et cum di[Sosisteo poeta]1
ceretur asinus, non abnuebat dicens solum se ferre posse Zenonis sarcinas. A Sositheo poeta
lacessitus patienter tulit dicens indecens esse Liberum patrem atque Herculem a poetis illudi
nec irasci, se autem leui maledicto indignari 78 .
Zeno Eleates a tyranno comprehensus ciues palam in eum exhortatus est, deinde pręcisa
dentibus lingua illum conspuit, mox ciues facto
impetu lapidibus obruerunt 91 .
Anaxarchus a Nicocreonte, Cypri tyranno, comprehensus et in saxum concauum coniectus,
cum maleis cederetur: Tunde, tunde, inquit, Anaxarchi uasculum. Nam Anaxarcum nihil teris.
Iubente illo pręcidi linguam, fama est pręcisam mordicus in eius faciem conspuisse 94 .
Pyrrho, cum se inuadentem canem repulisset, incusanti cuidam: Perdifficile, inquit, est
hominem penitus exuere 95 .
Idem sectiones et cauteria sibi ulceris cuiusdam causa adhibita tam constanter tulisse,
ut ora, ne contraxerit quidem 95 .
Praylus a Troade tam constanti animo fuit, ut pateretur se iniuste ueluti proditorem
cruciari, ciues ne uerbo quidem supplici exorans 98 .
Sapiens et in tormentis felix 108 .
Pauper.
Socrates, cum eorum quę publice uenduntur multitudinem intueretur, secum ista uoluebat:
Quam multis ipse non egeo. Argentum et purpuram et cętera id genus tragedis potius quam usui
uitę necessaria dicebat. Eum diis maxime propinquum qui minimis egeat 18 .
Ęschines ad Socratem: Pauper sum, inquit, et aliud habeo nihil. Me ipsum autem tibi do.
An uero, respondit, non animaduertis, quam mihi maxima tradis? 19 .
Cum disruptam pallii sui partem uertisset Antisthenes et spectandam omnibus dedisset:
Aspicio, inquit, per scissuram pallii tuam uanitatem 19 .
Aiunt Eschini dixisse Socratem, cum premeretur inopia, ut a se ipso usuras exigeret,
sibi subducendo cibaria 22 .
Paupertas Diogenis ab assentatione aliena contra Aristippum 22 .
Xenocrates missa sibi ab Alexandro pecuniarum copia minimum quid accepit, reliqua
remisit. Ab Antipatro missam noluit accipere. Corona aurea donatus eam ante Mercurium
deposuit. Philippi munera spreuit 39 .
Diogenes se ad uictum simplicem contulit, conspecto mure discurrente qui neque cubiculum
inquireret neque tenebras uereretur neque aliquid ad uescendum appeteret etc. 55 .
Ferunnt Alexandrum dixisse: Si Alexander non fuissem, Diogenes esse uellem 56 .
Diogenes intuitus puerum concaua bibentem manu cotylam pera productam abiecit dicens:
Puer me uilitate superauit.
Proiecit et catinum, cum uidisset puerum uasculo
perfracto concauo pane lenticulam suscipientem. Solebat dicere imprecationes tragicas sibi
occurrisse; esse enim sine domo, sine civitate, priuatum patria, pauperem, pallantem, uictum
in dies habentem 57 .
Muribus ad ipsius mensam surrepentibus: Ecce, inquit, et Diogenes parasitos nutrit 57 .
Consulentibus, ut fugitiuum requireret seruum: Ridiculum, inquit, est, si Manes absque
Diogene uiuat, Diogenes absque Mane non possit. Intuitus illum Plato lauantem olera, accedens
silenter illi dixit: Si Dionysio obsecutus esses, olera profecto non lauisses; illumque ad
aurem item respondisse: Et tu, si lauares olera, Dionysio non esses obsecutus 58 .
Crates: Hęc habeo, inquit, quę didici et quę curaui, et quę me diuę docuerunt munera
Musę; quodque ex philosophia fuisset adeptus lupinorum chenicem et nullius rei curam 61 .
Placet Cynicis simplex uictus etc. 63 .
Quid sit indigentia 73 .
Cleantes pauper noctu operam locabat hauriendę ad hortos irrigandos aquę. Inerdiu autem
studiis litterarum incumbebat 77 .
Cleantes gaudens in paupertate coactam aliquando stipem in medium intulit dicens:
Cleantes Cleantem alium posset nutrire, si uellet. Suam inopiam diuitum opibus pręferens
dicebat: Dum illi pila ludunt, ego duram humum exerceo 78 .
Aiunt illum, quę a Zenone audierat, testę boumque ossibus inscribere solitum, cum
pecuniis careret, quibus chartas emere posset 78 .
Eudoxus inter paupertatis angustias discendi studio flagrans 87 .
Democritus in summa inopia uixit 92 .
Prodigus.
Bion ad eum qui fundos uorauerat: Terra, inquit, Amphiaraum absorbuit, sed terram tu
43 .
Peruersus.
Diogenes, qui recta dicerent nec facerent, eos cytharę similes esse aiebat; et hanc enim
nihil audire neque sentire. Intuens insipientem aptare psalterium: Non erubescis, inquit, qui
sonos ligno aptes, animum ad uitam non componas. Dicenti sibi cuipiam: Idoneus ad
philosophiam non sum. Quid ergo, inquit, uiuis, si, ut bene uiuas, nulla tibi cura est 59 .
Partus.
Hominis semen, quod emittit homo, una cum humido animę commisceri. Foeminę semen
infoecundum esse 77 .
Semen esse cerebri stillam etc. 83 .
Quędam animalia absque coitu gigni 96 .
Poeta.
Philosophię origo. Gymnosophistę. Druidę. Chaldei. Magi 3 , 4 .
Qui nihil scripsere 4 .
Chilo peritos ab imperitis bona spe differre dixit 10 .
Socrates dicebat et unicum bonum esse scientiam et malum inscitiam 19 .
Rogatus Aristippus, quo differant docti ab indoctis: Quo, inquit, domiti equi ab
indomitis. Melius esse dicebat mendicum euadere quam imperitum. Non qui plurima, sed qui
utilia legerunt eruditi habendi 22 .
Qui liberalibus imbuti philosophiam negligunt, similes sunt procis Penelopes uel Vlixi
ad inferna descendenti 23 .
Physicen omittunt, ut quę comprehendi non possit 24 .
Menedemus aspernatur dialecticę legem, cum liceat uti certioribus argumentis 28 .
Plato exusit poemata, cum audisset Socratem 30 .
Idem tres libros Pythagorę sibi emi iussit centum minis 30 .
Dialogi a quibus primum scripti 33 .
Dogmatista 34 .
Argumentum quod dicitur inductio 34 .
Eorum quę sunt diuidua et indiuidua. Similia et dissimilia. Item alia per se, alia ad
aliquid 38 .
Xenocrates hebes et tardus ingenio. De illo et Aristotelle Plato alterum calcaribus,
alterum freno egere dixit. Item: Cui equo quem asinum iungo. Xenocrates ad eum qui neque
musica neque geometria neque astronomia instructus ludum suum frequentare cupiebat: Perge,
inquit; adminiculis enim philosophię cares. Alii sic dixisse ferunt: Apud me enim uellus non
mollitur 39 .
Arcesilaus adeo Homeri studiosus fuit, ut semper ante somnum de illo aliquid legeret,
et mane cum surgeret 41 .
Pindarus implens uocem et uerborum exuberans 41 .
Aristoteles discipulis dicere solebat: Aspectus quidem a continenti aere lumen accipit,
animus autem a disciplinis liberalibus. Studiorum liberalium amaras radices, fructus autem
dulces esse asserebat 46 .
Ferunt Diogenem ita statuisse, ut Aristotelem appellaret donum formę, Socratem modici
temporis tyrannidem, Platonem naturę priuilegium, Theophrastum tacitam deceptionem,
Theocritum eburneum detrimentum, Carneadem
regnum solitarium. Aristoteles rogatus, quo differrent
docti ab indoctis: Quo, inquit, uiuentes a mortuis. Disciplinam optimum dicebat esse uiaticum
ad senectutem. Eruditionem inter prospera esse ornamentum, inter aduersa refugium. Rogatus,
quid ex philosophia lucratus fuisset: Hoc, inquit, ut iniussus ea faciam, quę plerique per
legum metum operantur 47 .
Philosophię ratio duplex: practîce et theoretice 47 .
Speculatiuum genus semper prętulit. Liberales disciplinas ad apprehensionem uirtutis
multum conferre sensit 48 .
Antisthenes Cynicam prior sectam incohauit princepsque in ea fuit 54 .
Rogatus, quid nam ex philosophia lucratus esset: Mecum, ait, colloqui posse 54 .
Habitus philosophi 55 .
Diogenes disciplinam iuuenibue quidem sobrietatem, senioribus solatium, pauperibus
diuitiae, diuitibus ornatum esse dixit 50 .
Musicę et geometrię et astronomię cęterorumque similium fuisse negligentem, ueluti
inutilium et quę minime fuissent necessaria 60 .
Crates dicebat tam diu philosophandum, quo ad uideantur duces nobiles esse asinarii 61 .
Metrocles libros suos combussit 62 .
Cynici moralem dumtaxat philosophiam recipiunt 62 .
Societas quędam est inter Cynicos et Stoicos, et cynismum dixere breuem uiam. Zenon,
cum oraculum consuluisset, quo pacto optime uiuere posset, respondisse deum: Si mortuis
colore concors esset. Quod ille cum intellexisset, se ad legendos antiquorum libros magno
contulisse studio 63 .
Stoici unde dicti 63 .
Zeno: Liberali ac nobili ingenio si adiiciatur modica exercitatio neque desit
pręceptoris copia, mature ad perfectam euadit uirtutis frugem 64 .
Dicebat ad perceptionem disciplinarum nihil esse alienius poetica nulliusque nos rei
maiorem inopiam perpeti quam temporis. Tanto discendi studio tenebatur, ut pręceptori
poscenti centum ducenta dederit 65 .
Dogmata Stoicorum. Philosophię ratio tripartita. Philosophiam animanti similem dicunt:
ossibus ac neruis logicen, carnibus ethicen, animę physicen assimulantes 66 .
Philosophię partes duę, rhetoricę partes III. Silogismi. Dialectica. Dogmata Stoicorum
67 .
Philosophię moralis diuisio 70 .
Disciplinę liberales 74 .
Aristo naturalem ac rationalem locum sustulit dicens, alium quidem esse supra nos,
alium nihil ad nos; solam moralem ad nos pertinere. Similes autem dicebat rationes
dialecticas araneorum telis, quę et siquid artificiosum iudicare uideantur, inutiles sunt
77 .
Cleantes dicebat Peripateticos idem fere pati quod lyrę, quę cum bene sonent, se ipsas
tamen non audiunt 78 .
Comprehensibilem phantasiam differre a probabili 78 .
Chrysippus dialectica insignis 79 .
Siquis tollat de Chrysippi libris quę aliena sunt apposita, uacua illi charta
relinqueretur 79 .
Eius sophismata 79 .
Pyrthagoram ideo sic appellatum, quod uera Pythio non minus loqueretur 82 .
Dialecticę inuentor Zeno 84 .
Heraclitus de industria librum obscurius scripsit, ut solum eruditi illum legerent, ne
passim lectus contemptui esset 89 .
Philosophia duplex: alia secundum ueritatem, alia secundum opinionem 91 .
Zenonem Eleatem inuentorem dialecticę fuisse Aristoteles autor est 91 .
Philosophum quinque certaminum uictori esse similem 92 .
Democritus, Diocosmum suum cum legisset, quingentis talentis honoratus est 93 .
Timon ab Arato rogatus, quo pacto quispiam Homeri poema sine menda consequi posset,
respondit, si antiqua legat exemplaria, non ea, quę nuper emendata sunt 98 .
Philosophis singulis ab Epicuro cognomina indita 99 .
Epicurum philosophari coepisse anno ętatis XII scholam habere XXXII 100 .
Chrysippus parasitus librorum dictus. Nam siquid Epicurus scriberet, tantundem scribere
et ipse contendebat 104 .
Philosophię partes III: canonica, physica, ethica 104 .
Scientię beatitudinem ex cęlestibus corporibus huc cecidisse 105 .
Et iuueni et seni philosophandum 108 .
Pictor.
Plato picturę studiosus 30 .
Petitio.
Bias nauigabat cum impiis aliquando, et cum orta tempestate nauis quateretur fluctibus
illique deos inuocarent: Silete, inquit, ne uos hinc illi nauigare sentiant 11 .
Aristippus orans pro amico Dionysium cum repelleretur, ad pedes corruit. Id factum cum
argueret quispiam: Non ego, inquit, in culpa sum, sed
Dionysius qui aures habet in pedibus 23 .
Bion orante se uerboso quodam ut sibi opem fer ret: Satis, inquit, tibi faciam, si qui
precentur pro te ad me miseris, ipse autem non ueneris 43 .
Pythagoras non permittit quenquam pro se orare, quod ignoret, quid sibi expediat 81 .
Potentia.
Fortem mansuetum esse oportere, ut proximi non tam metuant quam reuereantur 10 .
Principatum uiros declarare 10 .
Potentia in IIII species diuiditur: prima constat animo, secunda corpore, tertia
exercitu et pecuniis, quarta in faciendo ac patiendo 37 .
Patria.
Anacharsis exprobranti sibi Attico, quod Scita esset: At mihi quidem, ait, probro est
patria, sed patrię tu 14 .
Anaxagoras sibi maxime patriam curę esse, digitum tollens et cęlum sibi patriam esse
designans 16 .
Theodorus probabile decebat prudentem uirum non se ipsum pro patria periculis exponere;
neque enim pro insipientium commodis amittendam esse prudentiam esseque patriam mundum 25 .
Ferunt Menedemum ad Antigonum profectum, et cum, ut patriam e seruitute eriperet, illum
inducere non posset, septem dies totos cibo abstinuisse atque ex animi dolore uita excessisse
29 .
Aristoteles glorianti cuidam, quod magnę esset urbis ciuis: Noli, inquit, hoc
attendere, sed an dignus sis magna et illustri patria, inspice 47 .
Antisthenes Atheniensibus, quod indigenę essent, gloriantibus exprobrans dicebat illos
cocleis nihilo nobiliores 54 .
Crates Thebanus Alexandro rogante, num uellet restitui ac refici patriam suam: Quid,
ait, opus est? Rursus enim fortassis Alexander eam alius diruet 62 .
Xenophilus Pythagoricus interrogatus, quo pacto optime filii erudirentur, ait: si ex
bene instituta ciuitate nati essent 82 .
Pythagoras: Pręstat interdum ad patriam curas cogitationesque conuertere 84 .
Peccatum.
Cyrenaici eorum peccata ueniam dicunt promereri, qui irrationabiliter agere cuncta
uiderentur. Neque enim sponte peccare, sed aliqua
perturbatione coactos 24 .
Nihil turpe natura esse, sed opinione 25 .
Possibile non esse inueniri, qui lapsus non sit, sed uelut in malo Punico granum
aliquid putidum esse 61 .
Menedemus sumpto Furię habitu circuibat dicens speculatorem se ex inferno uenisse
peccantium, ut iterato descendens hęc renuntiaret quę uidisset 62 .
Peccata paria existimant Stoici 73 .
Promissum.
Chilo dixit sponsioni non deesse iacturam 10 .
Sponsioni adiacet damnum 95 .
Peregrinatio.
Quę loca adiuit Plato discendi gratia 30 , 31 .
Democritus eadem de causa peregrinatus 92 .
Passio animi.
Passiones duas ponunt Cyrenaici, id est dolorem et uoluptatem 25 .
Aristoteles asserit sapientem etiam perturbationi modice cędere 48 .
Stoici sapientem perturbationibus uacuum dicunt 72 .
Quid sit perturbatio secundum Zenonem. Eius genera IIII 72 .
Cum aliquando Anaxarchus in scrobem incidisset, Pyrrho pertransiit; laudatur, quod sine
affectu se haberet 94 .
Perturbationes duas esse, uoluntatem et dolorem 102 .
Perturbatio animi in quo sit 105 .
Pudor.
Diogences uidens adolescentulum rubore perfusum: Confide, ait, fili,
huiusmodi est uirtutis color 58 .
Perseuerantia
Diogenis nollentis ab Antisthene recedere, prius cędi et occidi paratus 55 .
Prouidentia.
Plato arbitratur deos esse et humana curare 36 .
Stoicis placet mundum regi ac disponi secundum mentem ac prouidentiam 75 .
Prouidentia Dei 105 .
Purgatorium.
Pythagoras ait animas puras atque purgatas in excelsum ferri, impuras uero uinciri a
Furiis 83 .
QVINTVS CVRTIVS
Patientia.
Optime miserias ferunt qui abscondunt 23 .
Paupertas.
Abdolominus hortos ob paupertatem exigua stipe colebat, cum rex Sydonę constituitur.
Nihil habenti, inquit, nihil defuit 8 .
Perfidia.
Proditor Damasci interficitur 7 .
Arabs clypeo gladium tegens quasi transfuga genibus Alexandri aduoluitur, et assurgere
iussus ceruicem appetiit regis 12 .
Nabarzanis et Bessi consilium prodendi Darii Alexandro 25 .
Coniuratio in Alexandrum 31 .
Lex in regis insidiatores, ut propinqui quoque cum ipsis necentur 35 .
Sed nullis meritis mitigari perfidia potest. Bessus ab iis quos magis coluerat uinctus
traditur Alexandro 39 .
Memaceni L mililites Alexandri hospitio exceptos, cum epulis uinoque
onerassent, interfecere 40 .
Spitamenes ab uxore occiditur 46 .
Coniurati in Alexandrum 48 .
Philippus in acie tutior quam in theatro fuit: hostium manus sępe uitauit, suorum
effugere non ualuit 58 .
Perdicę perfidia in amicum suum Meleagrum 66 .
Potentia.
Nihil tam firmum est, cui non sit periculum etiam ab inualido 42 .
Potentiam scelere quesitam nulli esse diuturnam 61 .
Bagoas spado tantum potuit apud Alexandrum, ut in eius grati am Alexander Orsinen
satrapem bene de se meritum in uincula traderet et occidi iuberet. Tunc Orsines: Audieram,
inquit, in Asia olim regnasse foeminas, hoc uero nouum est regnare castratum 62 .
Passio animi. Ad omnes affectus impetu rapimur 36 .
Pudor.
Sępe minus est constantię in rubore quam in culpa. Dioxippus furti insimulatus se ipsum
interemit 59 .
Periculum.
Alexander intrans Ciliciam ad fauces uenit, quę Pilę dicu ntur. Obrui potuisse saxis
confitebatur, si fuissent qui subeuntes propellerent 3 .
Periclitati Macedones in ascensu Petrę 43 .
Pudicus.
Alexander pręstans continentia et clementia in matrem uxoremque et filias Darii 7 .
Semel eam uidit quo die capta est 15 .
Ochi neptis forma excellens, et formam pudor honestabat 28 .
POLIBIVS
Pax.
Foedus post longissimum bellum inter Romanos et Carthaginienses 16 .
Legati 20 .
In sinu bellum pacemque portantes 44 .
Pax illa dumtaxat optima, quę iusta et honesta 68 .
Pacis bonum commendat 77 .
Perfidia.
Campani Messanam intra moenia amice recepti capiunt. Item Romani in Rheginos 2 .
Contra Hannonem milites conspirant et eum cruci affigunt 20 .
Gallorum perfidia in Romanos apud Placentiam 52 .
Philippus in deos impius 74 .
Dorimacus in Iouem Dodoneum 75 .
Patriam defendere nulla ui deterreri decet 30 .
Aratus Sycionius pat riam tyrannide liberauit 32 .
Periculum.
Classis Romana capta in portu 6 .
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Pax inter Romanos et Sabinos mulierum intercessione 72 .
Medorum ac Lydorum mos in foedere sanctiendo brachia circa humeros ferire et mutuo
sanguinem lambere 82 .
Foederis ratio apud Arabas 96 .
Demonax oraculo arbiter constitutus componendę pacis inter Cyreneos 107 .
Nycias pacis semper suasor, Pericles belli 168 .
Qualis pax esse debeat 276 .
Triplex foederum ratio 310 .
Pompeius litteras cremauit, ne lectis dissensio fieret 359 .
Dacorum feritas non nouit pacem 406 .
Pax ingens 406 .
Gordianus puer humeris cuiusdam in medium illatus tumultum sedauit 444 .
Prouerbium.
Non sine Theseo 35 .
In incurabilem ualitudinem dicitur: Apio indiget, quod apio se pulchra coronabantur 201 .
Cum in re aliqua laboratur dicitur: Res ad triarios rediit 207 .
Cauterium in fossa 282 .
Pudicicia.
Castus Ioseph 9 .
Dido, ne iterum nuberet, mori pręoptauit 55 .
Ilię uterus uiro suspectus 67 .
Candaulis uxor, cum se cuidam in cubiculo
latenti nudam ostensam resciuisset,
adeo indigne tulit, ut uiri, qui id fecerat, mortem procurarit 73 .
Virgines Vestales 76 .
Thales ostendit non esse ducendam uxorem, ne in filiorum obitu dolore afficiamur 86 .
Lucretia 97 .
Thraces uxorum pudiciciam asseruant, uirginum negligunt 111 .
Verginius filiam transfigit, ne rapta uiolaretur 144 .
Alexander Darii uxorem captam semel tantu m uidit 217 .
Pudicicię ara 239 .
Dimocles puer infanda a Demetrio passus in feruentis aquę lacum desiliit atque ita
extinctus est 243 .
Heraclitarum uiduę, cum a tyranno satellitibus traderentur, pleręque sibi ultro mortem
eonsciuerunt 245 .
Scipionis continentia 292 .
Claudia Vestalis incestus suspicionem diluit, cingulo naui tracta, quam Tyberino uado
hęrentem multitudo uirorum remoliri non poterat 300 .
Orisgontis uxor in stupratorem 317 .
Cornelia Graccho uiro defuncto ne regi quidem nubere uoluit 335 .
Mira in foeminis Germanorum pudicicia 347 .
Parthi nullum grauius flagicium quam adulterium uendicant 376 .
Zenobia mirę castitatis 448 .
Sephronia a Maxentio serupri appellata, cum suum corpus ab ea
labe tueri non posset, sibi manum intulit 453 .
Pietas.
Ioseph in fratres 10 .
Dauidis in Saulem 48, 49 .
Dauidis in Absalonem 52 .
Cleobys et Bythonis fratrum inter se pietas et amborum
pręcipua erga matrem. Ob hoc feliciores Croeso 86 .
Pietas mulierum erga maritos 107 .
Coriolani pietas in matrem 120 .
Cymonis in patrem 136 .
Alcybiadis in sacerdotes 176 .
Artoxerxes Cyrum fratrem priuasset uita, nisi mater intercessisset 183 .
Alexandri pietas in militem 227 .
Perollę in patrem 279 .
Cluuia captiuis Romanis furtim alimenta suggessit. Appia quotidie pro uictoria populi
Romani sacrificauit 291 .
Scipionis pietas in fratrem 314 .
Scipionis lachrymę in excidio Carthaginis 332 .
Hircani pietas in matrem et fratres 337 .
Filii pietas in Metellum exulem 349 .
Sertorius matris morte audita prę dolore pene extinctus 359 .
Piso fratrem ab hostibus circumuentum liberat et cadit, liberatus conuersus, ut cadenti
opem ferat, irruit et similiter periit 373 .
Pietas Iulię erga Pompeium 375 .
Pietas Bruti in matrem pro filio se morti offerentem 394 .
Fleuit Octauius Antonii interitum 405 .
Aphricanus malle se, inquit, ciuem unum seruare quam mille hostes perdere
421 .
Traianus uestes concidit ad obligandas militi plagas, cum fascię desyderarentur
428 .
Penitentia.
Manasses mutat uitam 76 .
Caius Valerius 293 .
Flaccus flamen, postquam inauguratus est, uitia cum uirtute mutauit 334 .
Milites emendati. Patientia Lycurgi in eum qui sibi oculum expunxerat 62 .
Patientia Laconum in tolerando 63 .
Persę discunt pati ęstum et frigus etc. 91 .
Cymon ab exilio reuocatus suis fuit auxilio 137 .
Zenonis Eleatis, cum torqueretur 142 .
Philippi regis patientia excusso sagitta oculo 205 .
Gymnosophistę nudi agunt in feruida arena iacentes aut cautibus sedentes 232 .
Anaxarcus sibi linguam pręcidit 233 .
In Cornelia generositas animi ad dolorem moderate perferendum 339 .
Marius uarices sibi extrahi passus 344 .
Sylla patienter tulit adolescentis conuitium 357 .
Offensarum obliuio 389 .
Octauius ad oblitterandas [ophen]2 offensarum memoriam suspectorum episto las
concremauit 402 .
Martyres. Ioannes Baptista 411 .
Stephanus. Iacobus 413 .
Iacobi Minoris sanctitas 414 .
Martyria 427 .
Cyprianus martyrium passus 441,
Diocleciani persecutio 451 .
Catherina uirgo 451 .
Paupertas.
Valerius publico sumptu funeratur 108 .
Item Menenius 117 .
Andriorum dii inopia et impossibilitas 132 .
Aristides tam pauper, ut domestico sumptu efferri non potuit 116 .
Cincinato non fuit dedecori paupertas 140, 141 .
Lamachus, dux Atheniensium, pauper 168 .
Lysandri inopię argumentum 193 .
Epaminundę sumptus funeri defuit 196 .
Diogenes nihili indigus et tamen pauper 210 .
Abdolominus ex paupere rex factus, ut, inquit, sic regnum ferre possim, ut
inopiam pertulerim 213 .
Philopemenis paupertas cauillio iactata 311 .
Paulus Aemilius 326 .
Cassius Seuerus orator uix uerenda panno tegi[t] 413 .
Prodigus.
Quantum auri Antonius profuderit 396 .
Immoderatus sumptus in Nerone 418 .
Peruersus.
Aegyptii panem pedibus, lutum manibus subigebant 14 .
Syllę ingenium peruersum 352 .
Partus.
Ex Lamech LXX liberi 1 .
Aegyptus, Beli filius, quinquaginta filios habuit 28 .
Tespio quinquaginta filię 36 .
Abimalecho LXX fratres 37 .
Iairo XXX liberi; Abesano LX, Abdoni XL 37 .
Roboam XXVIII filios habbuit, LX filias. Abias XXXVIII filios 58 .
Lupercis matronę palmas feriendas prębebant, ratę eam rem foecunditatem facere 68 .
Trigemini. Septeni uno partu ęditi 77 .
Lex trium natorum 78 .
Ante quartum annum filius non uenit in conspectum patris apud Persas 91 .
Pariturę e Delo in Rheniam transferebantur 161 .
Mira Gallicarum foeminarum foecunditas 185 .
Alexander Iouis se filium esse mentitus est 215 .
Quę de Scipionis genesi sunt prodita 290 .
Masimissa nonagegenarius quadrimum filium reliquit 330 .
Herotimus rex sexcentum filios habuit 355 .
Cornelia LXII annos nata enixa est 356 .
Poetę.
Exametri carminis apparatus, quo usus Moyses 16 .
Liuius. Amphion 25 .
Origo heroici carminis. Orithia. Zethus. Calais. Phryxus. Helle.
Ganimedis raptus 25 .
Belerophon. Nysa. Bacchus. Cadmus. Amphion 26 .
Theseus. Hercules 26 .
Labores Herculis. De Iasone 27 .
Castor et Pollux. Phineus. Hylas puer 28 .
Aureum uellus 29 .
Quid historia a fabula distet 30 .
Achademia 35 .
Homeri ortus 45 .
Ex Homero multa in ciuilem usum uertit Lycurgus 62 .
Medeę et Iasonis gesta 65 .
Poetę illustres 67 .
Clistenes odio Argiuorum Homeri carmina tollere uoluit 112 .
Poetarum certamen, in quo Ęschilus a Sophocle uictus 136 .
Cyrtheus poeta uehemens in persuadendo 137 .
Pindari ędibus parci iussit Alexander, cum Thebas dirrueret 137 .
Philosophi Empedocles, Parmenides, Zeno, Pherecides. Poeta Cratinus comicus, Aristarcus
tragicus 142 .
Lysander Cherilum 10 poetam penes se omnibus suis expeditionibus habuit 181 .
Sophoclem funerari permisit Lysander, cum obsideret [Thebas]11 Athenas 184 .
Philosophi.
Plato 192 .
Epaminundas et litterarum et rei militaris scientia pręstans. Athenienses a re militari
ad poetarum gymnasia studium transtulerunt 196 .
Plato ingenti honore a Dionysio
excipitur 199 .
Clarissimi oratores: Demosthenes, Ęschines, Hyperides, Demades 202 .
Alexander Homeri Iliadem rei militaris uiaticum uocabat 209 .
Pindari poetę stirpem uetuit uiolari Alexander. Statua Orphei. Alexander ad statuam
Achillis sacrificans, felicem illum dixit, qui sibi Homerum sortitus
esset uatem 210 .
Aristoteles 233 .
Metrocles libros suos combusisse fertur, fassus somniorum fantasmata illa
esse. Menander et Philemon socco clari et inter se emuli 251 .
Homerus Chii natus, Smyrnę mortuus 292 .
Catonis eloquentia et mores 320 .
Cato Gręcas litteras insectatus, postremo tamen didicit 320 .
Plautus.
Neuius. Ennius. Critolaus. Diogenes. Carneades. Cecilius 322 .
Ennii mors 326 .
Aristarcus grammaticus analogię perpetuus assertor 327 .
Pacuuius. Lucillius. Polybius 332 .
Accius. Pacuuius 335 .
Sylla Aristotelis et Theophrasti uolumina Romam deportauit 354 .
Lucretius poeta per insanię interualla scripsit 355 .
Pompeii studium in liberalium artium pręceptores 364 .
Ciceronis eloquentia 380 .
Cęsar. Oratores. Philosophi. Grammatici 381 .
Bibliotheca concrematur 386 .
Varro 393 .
Vergilius. Horatius. Ouidius 395 .
Octauius Alexandrię pepercit propter Arrium philosophum. Docti doctos seruabunt 405 .
Poetę clari 405 .
Latini oratores illustres 406 .
Aiax spongię incubuisse dictus 411 .
Certamen eloquentię 414 .
Caligula de Seneca: arenam sine calce esse dixit 414 .
Quale dicendi genus in Seneca 419 .
Viri ingenio clari sub Domitiano 427 .
Origenes 430 .
Origenis uelox ingenium 441 .
Numerario Cęsari oratorum sui temporis potentissimo 451 .
Pictor.
Phidię Olympius Iuppiter. Minerua altera ex ebore, altera ex ęre 150 .
Zeuzis et Parrhasii certamen 192 .
Prothogenis tabula 243 .
Perfidia mulierum in maritos 28 .
Vxoris in Sansonem 38 .
In Amphiaraum 39 .
Serui dominos opprimunt 54 .
Perfidia erga regem 66 .
Tarpei filia ab his quibus arcem prodidit, scutis obruta 72 .
Perfidia uxoris in Candaulem 73 .
Senacheribus interficitur a filiis 74 .
Veneni genus quo Alexander sublatus 74 .
Metii perfidię supplicium 79 .
Filii Bruti 102 .
Seruilis coniuratio 109 .
Exules et serui Capitolium occupant 139 .
Seruorum coniuratio 164 .
Litterator prodidit
Phaliscorum filios
184 .
Perfidia coniugis et fratrum in Alexandrum, Phereorum regem 195 .
Philippus a duobus Thracię regibus arbiter accersitus, ambos regno expulit 205 .
Mulieres in uirorum perniciem coquentes uenena 208 .
Amynthas ab Alexandro ad Darium transfugit 213 .
Nabarzanis perfidia in Darium 220 .
In Alexandrum domestici coniurant 222 .
Mimacenorum perfidia 223 .
Mulier maritum obtruncat 227 .
Lucerinorum defectio 234 .
Vincitur a suis Eumenes 237 .
Timochares, Pyrrhi medicus 247 .
Ptolomei fraus in sororem 248 .
Agatocli perfidia in Offellam amicum 249 .
Celtiberorum defectio 288 .
Numidę per speciem transfugii in castra uenerunt suo deiceps tempore ad Poenum abituri
290 .
Publia et Licinia, quia ueneno uiros sustulerant, publice necatę 327 .
Bocchus dubius, Syllam ne Iugurtę traderet an Iugurtam Syllę 346 .
Laodice uirum suum Mitridatem tollere conata. Mitridates
Ariaracte 351 .
Sulpicius a seruo proditus et interfectus 351 .
Prodita Damascus 355 .
Qui amiciciam simulatus Lucullum uoluit occidere 361 .
Metrodorus a Tygrane proditus, cum sibi recte consuluisset 361 .
Filius, regni consors, occidit patrem 370 .
Parthorum dictis promissisque fides nulla, nisi quatenus expedit 376 .
Seruus domini proditor damnatur 394 .
Caracallę perfidia in Artabanum per simulationem connubii 437 .
Petitio.
Deprecatio matronarum, cum aduentantem Hannibalem timerent 249 .
Potentia.
Semiramidis potentię argumenta 5 .
Quis potentior, uinum an rex, an mulier, an ueritas 102 .
Phauorinus, cum argueretur, quod Adriano contra se disputanti cessisset:
Cur, inquit, ei non cędam qui XXX habet legiones 429 .
Patria.
Acriter inter Argiuos et Spartanos pro patrię finibus pugnatum. Lex Arigiuorum, ne prius
capillum alerent nec mulieres aurum gestarent quam Tyriam recuperlassent 75 .
Trigemini pro patria 78 .
Spartanis et Bulis se pro patria ultro morti deuouerunt 128 .
Themistocles, ne patriam uiolare cogeretur, sibi ipsi mortem consciuit 136 .
Camillus pro patria sibi imprecatur 179 .
Seniores se pro patria deuouent 106 .
Curtius se deuouit 198 .
Item Decius 207 .
Fabius consul priuatum odium publîco commodo pręferens
Papyrium dictatorem dixit 235 .
Decius se deuouet 240 .
Phileni fratres, ut patrię fines promouerent, uiuos se ibi obrui passi sunt 345 .
Sertorius malle se dixit Romę ignobilem haberi quam procul a patrię conspectu multarum
gentium principatum tenere 358 .
Cato pro patria 367 .
Peccatum.
Apud Persas, qui semel deliquerit, ne regi quidem licuit occidere. Quicquid nefas esset
facere, idem et dicere nefarium arbitrari 91 .
Promissum Demetrii irritum odium populi in se accendit 244 .
Antigonus Doso, ab eo quod omnia poscentibus polliceretur, id cognomen adeptus 145 .
Pudor filiorum Noe in patrem et Chami impudentia 2 .
Puduit Catonem liberiore uerbo uti coram uxore ac liberis 320 .
Qui scuti amissi pudore laqueo uitam finierunt 347 .
Prouidentiam sustulit Diagoras negans deos esse 137 .
Periculum.
Scytharum dona: rana, mus. auis et sagittę; quo perimendos sagittis hostes significabant,
nisi aquas subiissent ut ranę, aut terram ut mures, aut aera ut uolucres 106 .
Egesistratus coniectus in ligneas soleas sibi, ut euaderet, calcaneum
amputare est coactus 133 .
Lucii Lentuli et Romanorum periculum intra Caudinas furcas 225 .
Pyrrhi infantis discrimina 246 .
Ingressus hostium castra ad regem interimendum 278 .
Metellus, nisi pręsto filius affuisset, e Tarpeia rupe pręcipitaretur 337 .
Peregrinatio.
Ciues ne peregrinentur, ne alienos mores urbi importent lex Lycurgi 63 .
Parsimonia.
Lex: Nequa mulier semunciam haberet auri 308 .
Alexander uniones Memię uxori donatos Veneri dedicauit, quod immensi precii essent
441 .
VALERIVS MAXIMVS
Pax.
Conuiuium solenne charistia, in quo necessarii inter se dissidentes
ad concordiam redibant. Liber II, caput
I. Pax bona perpetua, mala non diuturna. Liber VI, caput II. Valerius plebem tumultuantem
sermonis inductione senatui subiecit. Marcus Antonius gladios in se uibratos loquendo
inhibuit. Liber VIII, caput IX.
Pudicicia.
Liber VI, caput I. Pudicicię corona donatę, quę uno uiro contentę fuissent. Liber II,
caput I. Tucia Vestalis cribro aquam ferens castam se probauit. Liber VIII,
caput I. Sulpicia cunctis castitate pręlata. Caput XVI.
Pietas erga parentes. Liber V, caput IIII. Erga fratres, caput VI. Sergius Galba
damnatus, cum filios commendaret, misericordia, non ęquitate liberatus est. Liber VIII, caput
I.
Patientia.
Liber III, cap. III. Legati Romani Tarentum missi, unus urina respersus non est
quęstus de iniuria neque ulterius ac mandatum esset loqueretur. Liber II, caput
I.
Paupertas.
Liber IIII, caput IIII. Democritus patrimonium patrię donauit, quo expeditius uacaret
studiis. Anaxagoras, cum diutina paragrinatione patriam repetisset possessionesque desertas
uidisset: Non essem, inquit, saluus, nisi istę perissent. Cleantes noctu hauriendę aquę operam
conducebat, die Crisippum audiebat. Liber VIII, caput VII.
Partus.
Misinissa post septimum et octogesimum annum filium genuit. Liber VIII,
caput XIIII.
Poeta.
Cato sextum et octogesimum annum agens capitali crimine accusatus intrepide se defendit;
iam senex litteras Gręcas didicit. Cato filius etiam in curia libros Gręcos lectitauit. Liber
VIII, caput VII. Carneades cum Chrisippo disputaturus heleboro ante se purgabit.
Hisocrates quartum et nonagesimum annum agens composuit librum, qui Gręce
PanaJhnaďkóV inscribitur. Eodem. Crisippus undequadragesimo coeptum Euchiam
uolumen octuagesimo anno reliquit. Sophocles centenarius Edippodem
scripsit. Simonides octogenarius et docuit carmina et in eorum certamen descendit. Solon
testatur se quotidie aliquid addiscentem senescere. Eodem. Accius Iulio Cęsare in collegium
poetarum
uenienti non assurexit. Euripides se in scenam
progredi dixit, ut populum doceret, non ut ab eo disceret. Idem quęstus est,
quod eo triduo non ultra tres uersus deducere potuisset etc. Zeuzis Helenam pinxit, Phidias
Iouem finxit ad exemplar Homericę descriptionis. Liber IIII, caput VII.
Pudor.
Liber IIII, caput V. Nec pater cum filio pubere aliquandiu nec socer eum genero
lauabatur. Liber II, caput I.
Pictor.
Alexander ab Apelle tantum pingi, a Lysippo fingi uoluit etc. Liber VIII, caput II.
Zeuzis Helenam pinxit, Phidias Iouem finxit ad exemplar Homericę descriptionis. Liber III,
caput VII.
Patrię charitas. Liber V, caput V. Taceant quibus Italia nouerca est. Liber VI, caput
II.
Perfidia.
Liser IX, caput VI. Perfidia mulierm in uiros, quos ueneno tollere uolebant. Liber II,
caput I. Perfidia Metii Suffecii, Albanorum ducis. Liber VII, caput IIII.
Exclamatio in quendam qui in Tiberium Cęsarem conspirauerat. Liber IX, caput XI.
Potentia Pompei comparauit sibi inuidiam apud populum. Liber VI, caput II. Aristophanis
comici dictum: Non oportere in urbe nutrire leonem; sin autem sit alitus, obsequi ei
conuenire. Liber VII, caput II. Sertorius obiecto oculis exemplo Lusitanis persuasit, ne cum
Romanis uniuersa acie confligere uellent, caput III.
Petitio.
Socrates nihil ultra petendum a diis quam ut bona tribuerent, arbitrabatur. Liber VII,
caput II. Lanpsacum euertere decreuerat Alexander et Anaximeni intercessuro
iurauit non facturum se quod petisset. Tunc ipse: Peto, inquit, ut Lampsacum diruas.
Eodem.
Periculum.
Quomodo Marcus Volusius proscriptus sub humili hab itu latuerit. Item Saturninus
Vitelio Asinarius pro se Alexandr o asinum immolandum obtulit, ut qui prior
occurrisset. Liber VII, caput III. Tullus Hostilius dissimulata Metii perfidia suos ad pugnam
audaciores fecit, caput IIII.
Poeta.
Terentius Varro iam centenarius libros scriptitauit. Lucius Drusus iam senex et cęcus ius
ciuile interpretatus est. Crassus in
Asiam consul missus Gręcam linguam didicit. Roscius nunquam in scenam prodiit, nisi ante domi
meditatus. Demosthenis industria mira; Pythagorę, Platonis, Democriti et aliorum
philosophorum. Liber VIII, caput VII.
CICERONIS OPVSCVLA
Pax.
Paci semper consulendum 79 .
Hosti dediti qui iniussu senatus pacem fecerant 163 .
Pax est tranquilla libertas 193 .
Patrię amatores in cęlo collocat 56 .
Charitas erga patriam 85 .
Qui reipublicę profuturi sunt, non suum, sed ipsius commodum quęrant, deinde totum
corpus reipublicę curent 92 .
Patrię charitaas 109 .
Omnilbus qui patriam conseruarint, adiuuerint certum esse in cęlo ac
deffinitum locum, ubi beati sempiterno euo fruantur 194 .
Poeta.
Sophoclis studium 34 .
Potius est doctum esse quam pecunię confidentem 70 .
Decorum poeticum 95 .
Sapientię dediti ad hominum utilitatem suam doctrinam conferant 110 .
Philosophi a de officiis fructuosior 136 .
Pauper.
Caius Fabricius. Marcus Curius 175 .
Marcus Curius 181 .
Manius Manilius 184 .
Promissum quando seruandum 78 .
Quando eo non standum 79 .
Facta et promissa semper ne seruanda sint. Sol Phoeton 159 .
Pericula quomodo adeunda 91 .
Patientes, ut, quod uelint, consequantur 98 .
Vlixis patientia 99 .
Pudor.
Decorum circa uerecundiam contra Cynicos et Stoicos 102 .
Cynicorum ratio inimica uerecundię 108 .
Peccatum.
A paruis delictis diligentius declinandum 107 .
Quę ne conseruandę quidem patrię gratia facienda sunt 110 .
Animi uitium, grauius quam fortunę aut corporis 141 .
Peccata paria 176 .
Peccatum 178 .
Nihil magis arcebit homines ab improbitate quam
si senserint nullum in delictis esse
discrimen 193 .
Quid magis uituperandum quam id facere quod non liceat 194 .
Prodigus Alexander 125 .
Prodigi 126 .
Parsimonia.
O dii immortales, non intelligunt homines quam magnum uectiga sit
parsimonia 184 .
Passionibus animi qui non potest imperare 180 .
THYCIDIDES
Pax.
Quiescendum, si non es lacessitus iniuria; sin es, pacem bello mutandam. Re bene gesta
rursum ad concordiam redeundum 13 .
Foederis uiolatores l.
Poeta.
Laus Thucididis 1 .
Peccatum.
Delictis non uoluntariis refugium esse aras 55 .
Patrię amator, qui iniuste amissam non inuadere, sed recuperare nititur 83 .
PANEGYRICVS PLINII
Prouidentia.
Benefacta hominum ad Deum referenda 30 .
PHALARIS
Pacem promittit, simodo permittant noxios ulcisci 12 .
Poeta.
Animi magis quam corporis exercitationi opera danda 11 .
Pythagorę disciplinis tyrannidem suam moderari optat 14 .
Ad eum qui scripta intelligere dissimulat 14 .
Poete Sthesicoro capto pepercit 50 .
Eidem munera mittit 50, 51 .
Fidem dat ei. In malum poetam sibi calumniantem 53 .
Gratias agit Sthesicoro et eius poema laudat 56 .
De Sthesicori obitu 57 .
Quam gratus sit in poetam etiam mortuum 58 .
De Sthesicoro 59 .
Patria exul ad eam subleuandam mittit munera 36 .
Petitio.
Quod uis ad me optato, quod non in aliena, sed in mea potestate sit 56 .
Penitentia.
Malus est non qui peccat, sed quem peccati non penitet 33 .
ORATIVS IN EPISTOLIS
Poeta.
Titium poetam laudat 4 .
Qui aliorum scripta sibi uendicant 4 .
Ingenium Iulii laudat 4 .
Phisicę propositiones 11 .
Dat carmina ad Augustum ferenda 12 .
Poetę uinosi 19 .
Sapho. Alceus 19 .
Ad librum apostropha 20 .
Poetarum antiquitas. Ennius 21 .
Neuius. Pacuuius. Accius. Plautus. Cecilius. Terentius. Liuius. Mirator ueterum poetarum
22 .
Scribendi studio ardentes 23 .
Poetam non uacare uitiis, sed carminibus oportet. Poeta quam utilis. Lex, nequis in alium scribat. Gręcia artes intulit Latio 23 .
Tragicum spirat. Plautus 24 .
Edictum Alexandri, nequis se pręter Apellen pingeret 25 .
Vergilius. Varus. Fatetur se indignum, qui scribat de Cęsare 25 .
Scripta inepta 26 .
Philosophia. Quod in urbe non potest scribere 27 .
Bionei sermones 27 .
Scriptores amant nemus. Quam diu litteris student, taciturni efficiuntur. Musarum opus
27 .
Adulatio de poetis. Poetę mali et boni. Vocabula prisca et noua 28 .
Pauper.
Qui pauperiem timet, libertate caret. Poeta pauper liber 16 .
Paruo contentus 19 .
Paupertas impulit, ut uersus facerem 27 .
Parsimoniam laudat 11 .
Peccatum.
Oderunt peccare boni uirtutis amore. Oderunt peccare mali formidine poenę 15 .
Passionibus obnoxius non est liber 15 .
Cupido. Timor. Spes 19 .
TERTVLLIANVS
Pax.
Foedus sanguine singulorum inter se degustato 3 .
Patientia.
Martyrum uictoria. Patientia quorundam gentilium 16 .
Perfidia.
Quod Deus spernitur et statuę adorantur. Qui Christianis detrahunt 13 .
VERGILIVS
Poeta.
Tu deinde iubeto certet Amintas. Lenta salix quantum, tantum tibi
cędit Amintas 7 .
Tale tuum carmen nobis, diuine poeta, quale sopor fessis 7 .
Nam neque me tantum uenientis sibilus Austri etc. 8 .
Nec tantum Phoebo gaudet Parnasia rupes etc. 9 .
Proxima Phoebi uersibus ille facit 10 .
Quorum stupefactę carmine lynces. Sola Sophocleo tua carmina digna coturno 11 .
Et me fecere poetam Pyerides, sunt et mihi carmina 13 .
Galli poetę mors 14 .
Me uero primum dulces ante omnia Musę, quarum sacra fero ingenti perculsus amore.
Accipiant cęlique uias et sydera monstrent 33 .
Et amicum Cretea Musis, Cretea Musarum comitem, cui carmina, semper et
citharę cordi numerosque intendere neruis: semper equos atque arma uirum pugnasque canebat
177 .
Perfidia.
Metius quadrigis distractus 162 .
Pudicicia.
Sed non ulla magis uires industria firmat quam Venerem et cęci stimulos auertere amoris
37 .
Apum castitas 47 .
Pauper.
Cui pauca relicti iugera ruris erant 96 .
Aude hospes contemnere opes et te quoque dignum finge Deo rebusque ueni non asper egenis
157 .
Partus.
Sus foecunda 89, 152 .
Periculum.
Dextrum Sylla latus, leuum implacata Caribdis
obsidet 89 .
PRIMA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Pax post bella 102 .
Pax quę superat omnem sensum 148 .
Iudicium pacis 164 .
Pax quando Christus natus 193 .
Et multitudo pacis, donec auferatur
luna 211 .
Seruabis pacem, quia in te sparauimus 248 .
Pax 251 .
Non est pax impiis 286 .
Christus pacem prędicat 294 .
Veniat pax, requiescat in cubili suo 304 .
Pacem super pacem 307 .
Pudicus.
Egredietur sponsus de cubili suo et sponsa de thalamo suo 43 .
Accingite lumbos uestros in ueritate 114 .
Qui se eunuchauerat propter regnum cęlorum 134 .
Vinum germinans uirgines 163 .
Qui prius equus ad libidinem pronus, deinde ad castitatem conuersus audit: Surge, eamus
hinc etc. 178 .
Eunuchi 303 .
Lumbi accincti 334 .
Virgines stultę 343 .
Pietatis opera faciat, qui a malo recedit 191 .
Penitentia.
Conuertere, Israel, ad Dominum, Deum tuum 38 .
Conuertimini ad me in toto corde uestro 43 .
Post peccatum penitentia 43 .
Post penitentiam ubertatem Deus pollicetur 44 .
Restituetur Sodoma in antiquum 52, 68 .
Planctus super penitentes, carmen super innocentes 52 .
Mortificatio membrorum 68 .
Tempus penitentię 71 .
Penitentia in Deo 75 .
Niniuitę 79 .
Niniue postea subuersa 87 .
Sacrificium Deo spiritus contribulatus 89, 240 .
Saccus et ieiunium arma penitentię 91 .
Corruptio salutaris 98 .
Anima penitens 103 .
Penitentis humilitas 106 .
Curatus caueat, ne iterum peccet 110 .
Si steterit lepra, mundatur 115 .
Filii excussorum 115 .
Emurasmos, emurasmata 115 .
Castiga corpus 118 .
Et assumptio eius egressa est ab eo 121 .
Pro ignoratione 127 .
Penitentię fructus. In comminatione imminues terram 131 .
Misisti in caput impiorum mortem 132 .
Penitentiam agite, antequam ueniat ira 138 .
Ęthiopibus ad meliora conuersis spes erit. Nullum, qui agere uoluerit penitentiam, a
salute alienum fore 141 .
Nigra sum, sed formosa 141 .
Datur locus penitentię 148 .
Fletus et ieiunium sanctificatio est 161 .
Ad penitentem reuertitur Dominus 162 .
Penitentię locus est etiam blasphemis 164 .
Christi gladio uulnerati 167 .
Asinus prius immundus, deinde ferens Dominum 178 .
Herba fulonum 185 .
Quamuis graue peccatum posse sanari 204 .
Diabolus nequit penitere 233 .
Segor, hoc est parua penitentia 234 .
Quomodo per gradus penitentię de Moabitis Israelitę fiant
235 .
Beati lugentes 236 .
Omnem gemitum cessare feci 241 .
Et uocabit Deus Dominus exercituum in die illa ad fletum 243 .
Exite de Tyro et Sydone 244 .
Carmen meretricum uertens in laudem Dei. Septenarius et septuagesimus numerus signat
perfectam penitentiam 248 .
Possederunt nos domini absque te 249 .
Si reuertamini et quiescatis, salui eritis 259 .
Ezechias inuolutus sacco 268 .
Hortatur animam peccatricem ad penitentiam 292 .
Ne in furore tuo arguas me 293, 294 .
Penitens uidebit semen longęuum, id est Christum 297 .
Querite Dominum, dum inueniri potest 301 .
Pro saliunca ascendit abies 302 .
Non quęrit Deus afflictionem solam, sed etiam opera charitatis 308 .
Qui omnem emollit de credentium corde duritiam 318 .
Filii non peribunt in perpetuum 319 .
Qui suam culpam in Deum referunt, dicunt: Quare errare nos fecisti etc. non quo Deus
erroris causa sit et duritię, sed quo illius patientia nostram expectaintis salutem; dum non
corripit delinquentem, causa erroris duritięque uideatur. Vnde: Non uisitabo super filias
uestras etc. 320 .
Vallis Achor 320 .
Peccatum meum notum feci et iniquitatem meam non abscondi 321 .
Erudiet te preuaricatio tua 335 .
Nitrum nostrum et herba fulonum penitentia est 335 .
Grandis offensa nolle placare quem offenderis. Reuertere tamen ad me 336 .
Saltem amodo uoca me, Pater meus. Reuertere, auersatrix Israel. Conuertimini, filii
reuertentes, et sanabo auersiones uestras 337 .
Ecce uenimus ad te. Veh nobis, quoniam uastati sumus. Laua a malicia cor tuum 338 .
Dolor fugiet 344 .
Resina Galaad pro penitentia 345 .
Date gloriam Deo, antequam contenebrescat 351 .
Doletis peccata aliorum 352 .
Si penitentiam egerint, et ego penitentiam agam etc. 358 .
Cathartica potio 367, 368 .
Domini sententia mutatur, cum uita nostra corrigitur 369 .
Conuerte me, Domine, et conuertar 376 .
Cinerem quasi panem manducabam 378 .
Patientia. Martyrum sanguis 59 .
Patientia aduersitatum seculi 98 .
Martyrum constantia 102 .
Cognouisti mala, id est passiones 102 .
Iram Dei sustinebo, quoniam peccaui ei 110 .
Gaudens in laboribus
120 .
Arma quibus tyrannorum potentia superata et deiecta 121 .
Iniurię ne memineris 161 .
Si reddidi retribuentibus mihi mala 192 .
Tradet martyres passionibus 240 .
Domine, in angustia requisierunt te 249 .
Martyres 250 .
Martyrium 291 .
Ne metuantur persecutores. Dabitur uobis quid loquamini 292 .
Esaias serratus 304 .
Fortitudo gentium triumphus est martyrum 316 .
Qui intelligit iuste sustinere quę patitur 319 .
Ne timeas a facie eorum 333 .
Castigatio purgat 345 .
Sustinui propter te obprobrium 354 .
Nec maior est ille qui cędit, sed fortior iste qui cęditur 359 .
Pauper iustus 63 .
Pauperes primi crediderunt in Christo 101 .
Pauperes fiducialiter requiescent 234 .
Pauper Christus et apostoli 248 .
Diuitię et paupertas ad probationem 285 .
Probaui te in camino paupertatis 306 .
Iob pauper, diues purpuratus 326 .
Liberauit animam pauperis de manu pessimorum 360 .
Peruersus. Odio habuerunt in porta corripientem 59, 70 .
Fames audiendi uerbum Dei 57. Torpens ad penitentiam 88 .
Qui audire nolunt uocem incantantis sapienter 111 .
Nolite contristare Spiritum Sanctum Dei 142 .
In pertusum saculum pecuniam congregauit 146 .
Benedictionem Domini mutant in maledictionem 182 .
Quomodo facta es meretrix ciuitas fidelis 191 .
Fames audiendi sermonis Domini 195 .
Alienati sunt a uulua 196 .
Aquilo uentus durus 234 .
Quadrupedes 258 .
Partus. Defensa est quę Ęthiopem peperit, cui maritus non erat Ęthiops 8 .
In dolore paries 103 .
Non primogeniti accipiunt hęreditatem, sed secundi 189 .
Salicum semina qui biberit, liberis carebit 235 .
Poeta. De Vergilio traditum est, quod libros suos quasi ursorum foetus lingua composuerit
et lamsendo fecerit esse meliores 169 .
Qui nec argentum quęrat nec aurum uelit, id est nec eloquii pulchritudinem nec ingenii
acumen 230 .
Leo ut bos comedet paleas 327 .
Perfidia. Veh eis qui recesserunt a me 24 .
Beelphegor. Pryapus 28 .
Vituli aurei 30 .
Postquam sponsa a sponso fuerit separata 41 .
Colentes idola 45 .
Prophetis mandabatis: Ne prophetetis 50 .
Christiani iudaizantes 63 .
Qui non sunt 81 .
Qui de gentibus credere
nouerunt 105 .
Quare impii pręualent 120 .
Quid est quod uia impiorum prosperatur 121 .
Statua Nabuchodonosor. Sperant in figmento suo. Veh cui dicit ligno: Vigila 126 .
De Iuliani interitu 133 .
Indutus ueste aliena 136 .
Mulier cui nomen Impietas 158 .
Massa plumsi idolatria 159 .
Acharon. Philistim 166 .
Iudei passi pro impietate in Christum 175 .
Qui Ęgyptius est, non ascendet in Hierusalem 178 .
Nec gentiles nec Iudei Scripturas intelligunt 188 .
Statua Hadriani 193 .
Fames super incredulos 210 .
Quia oblita es Dei, saluatoris tui 222 .
Sobna pontifex prodidit ciuitatem Assyriis 227 .
Incredulus agit rem congruam suę credulitati 240 .
Leuioris poenę est qui sponte ad hereticos transit quam qui coactus 242 .
Relinquetur uobis domus uestra deserta 263 .
Samaria capta propter idolatriam 268 .
Ad incredulos. Idola uana quę Christum non potuerunt prędicere 276 .
Contra idolatras 280 .
Veh incredulis. Ęgyptus plus idolis dedita quam alii 282 .
Bel. Saturnus. Naso. Dagon 283 .
Ad idolatras 284 .
Non est pax impiis 286 .
Beta cruda 293 .
Nomen meum blasfematur 294 .
Achab et Manasses immolarunt filios. In idolatras. Tutelę simulachrorum. Idolum in
templo Moloch 305 .
Solue fasciculos deprimentes 308 .
Conceperunt laborem et pepererunt iniquitatem 311 .
Qui non sunt 323 .
Idolatria 334 .
Confregisti iugum meum et dixisti: Non seruiam 335 .
Verterunt ad me terga et non faciem 336 .
Mechata es cum lapide et ligno 337 .
Cito muri et propugnacula dissipantur eorum qui non habent fidem
340 .
Sicut seruisti diis alienis in terra uestra, sic seruietis in terra aliena 340 .
Idolorum descriptio 346 .
Qui obliuiscitur Dei 358 .
Vallis filii Ennon, usi templum Baal 359 .
Qui me persequuntur, cadent 360 .
Impii traduntur gladio sempiterno 368 .
Traditi ob perfidiam 370 .
Ędificauerunt excelsa Baal, ut initiarent filios suos Moloch 381 .
Petitio. Vituli labiorum 38 .
Clamor cordis 90 .
Petens ueniam 111 .
Victimę spiritales 181 .
Oratio eius non exauditur, cuius manus sanguine plenę sunt 191 .
Ad uuocem clamoris tui, statim ut audierit, respondebit tibi 259 .
Ezechię contra Senacherib oratio 268, 269 .
Audiui orationem tuam et uidi lachrimam tuam 270 .
Vt audiatur in excelso clamor uester 308 .
Aurum, incensum et thus 314 .
Tota die et tota nocte non tacebunt 317 .
Mane orandum 343 .
Orationis uirtus 343 .
Oratio sine operibus 345 .
Oratio in aduersis 348 .
Etiamsi Dominus non exaudierit, non est cessandum. Frustra aliquis rogat pro eo qui non
meretur accipere 348 .
Oratio in tempore tribulationis. Nolite orare pro populo isto 352 .
Dicunt prophani posse Domino precibus resistere 371 .
Oratio pro omnibus 372 .
Potentia. Cornu 74 .
Assyrii et Basylonii longe lateque dominati 81, 85 .
Potentes luxui dediti 118 .
Manus pro potentia 329 .
Peccatum. Grandis offensa est, postquam peccaueris, iram Domini non mereri 19 .
Inter iniquitatem et peccatum 26 .
Libenter uitiis nostris applaudimus 29 .
Peccatum mors animę 35 .
Cogitatio, assensus, operatio, perseuerantia 48, 61 .
Seruus peccati 49 .
Conscientię compunctio 71 .
Equi et quadrigę animi uitia 105 .
Funes 106 .
Volumen uolans, in quo peccata 158 .
Captiuitas 160 .
Proiecti de terra confessionis 161 .
Camelli 178 .
Peccator 182 .
Grauitas peccati 186, 189 .
Vincula, funiculi 201 .
Cogitatio, consensus, operatio 233 .
Nemo absque peccato 234 .
Peccatum blasfemię maius cęteris 138 .
Vespera initium peccati. Media nox. Summum mane. Penitentia. Veh peccatoribus qui
pręuaricantur 246 .
Portę mortis 248 .
Peccatorem et impium 255 .
Patrum peccata: Asraham, Moysi, Aaron 279 .
Oblatio iniquitatis. Excusatio peccatorum. Dissipata sunt ossa secus infernum 309 .
Peccata scripta coram Deo 323 .
Cogitationes etiam iudicandę 330 .
Impietas negat Deum, iniquitas atque peccatum; si confiteatur errorem, facile ad
misericordiam flectit Deum 340 .
Malicia frigida 341 .
Deus non lęditur peccatis, sed peccator 343 .
Passiones animi quattuor 39 .
Quadrigę 116, 168 .
Ebrietas animę perturbatio appellatur 200 .
Perturbationes 201 .
Anima pro affectu 340 .
Passio Christi. Passus resurrexit. Alligauit ad uitem Sorech, id est ad uitem electam,
pullum suum 11 .
Moriens occidit inimicos 11 .
Christus 14 .
Vt intingatur pes tuus in sanguine 45 .
Occidet sol meridie 57, 77 .
Christus despectus 76 .
Passus, calamo percussus 103 .
Achitophel aduersus Dauid, Iudas aduersus Christum 108 .
Et cornua in manibus eius 129 .
Signa tempore passionis 148 .
Vir ascendens super equum ruffum 152 .
XXX argentei 171 .
Planctus in passione Christi 173 .
Aspersio sanguinis Domini signat 174 .
Quare adhęres patibulo? 174, 175 .
De passione 186 .
Verbera, plagę, uulnera 190 .
De passione 195, 197 .
Sermones sancti Israel blasphemauerunt 202 .
Pater, si fieri potest, transeat calix iste a me--- quem sensum habeat 210 .
Principatus super humerum eius 211 .
Christus a Patre percussus 215 .
Signum crucis in uniuersas nationes 217 .
Passio Christi ad penitentiam prouocans 227 .
Super montem caliginosum siue campestrem leuate signum 229 .
Signum crucis 240 .
Maria Magdalena et alię 252 .
Iudas 252, 253 .
Christus. Iudas. Aposto li. Scribę et pharisei 253 .
Captiuus populus passione Domini liberatus est 259 .
Sanctificate eum qui despicit animam. Tempus placitum et dies salutis 207, 209 .
Si leuabo signum meum 288 .
Obediens usque ad mortem. Vos me flagellastis 290 .
Sepulchrum 291 .
Christus despectus et inclitus, uir dolorum, percussus a Deo, sublatus de iudicio 296 .
Iesus mortuus pro gente 303 .
Super quem dilatastis os et eiecistis linguam 304 .
Leuate signum in gentes. Vt intingatur pes tuus in sanguine. Quare rursum est indumentum
tuum. Solus Christus saluator 318 .
Ipse redemit eos et portauit eos 319, 322 .
Tu autem, Domine, demonstrasti mihi etc. Christu s ad Patrem 349 .
Fratres tui et domus Patris tui pugnauerunt aduersum te et clamauerunt post te 349 .
Quare futurus es quasi colonus in terra 352 .
Vrbs subuersa propter necem Christi 358 .
Cruci traditus 363 .
Cum exaltatus fuero a terra 375 .
Quos terruit crux, lętificauit resurrectio 376 .
Pudor. Agnitioque uultus eorum respondebit eis. Frons mulieris meretricis facta est tibi
337 .
Perseuerantia. Lignum imputribile ansuccham 273 .
Purgatorium. Mundabit triticum 192 .
Ordo purgationis, ut, qui minus deliquerit, prius purgetur 231 .
Prouidentia. Cura Deo uniuersarum gentium 62 .
Absurdum est ad hoc Dei deducere maiestatem, ut sciat per momenta singula, quot
nascantur culices etc. 122 .
Deus uarie genus dispensat humanum 255 .
Negauerunt Dominum et dixerunt: Non est ipse 340 .
Ego sum Dominus 346 .
Nihil esse quod fugiat prouidentiam et scientiam Dei 380 .
SECVNDA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Pax Christi 89, 93 .
Beati pacifici 146 .
Pax et securitas, et mox repentinus interitus 175. Pax Christi
214 .
Pacem his qui longe et his qui prope 214 .
Seruate unitatem spiritus in uinculo pacis 228 .
Pax 241 .
Pax cum paupertate, diuitię cum iurgio 272 .
Tempus belli et tempus pacis 294 .
Inquire pacem et persequere eam 345 .
Pax nascente Domino 356 .
Et factus est in pace locus eius 374 .
Misericordi a ipsum est quidem pax 385 .
Pax multa diligentisus legem tuam 419 .
Rogate quę ad pacem sunt Hierusalem. Fiat pax in uirtute tua 420 .
Pax super Israel 421 .
Pax cum Christo, bellum cum mundo habeamus 433 .
Christi amor animę pax est 438 .
Prouerbium. Malo arboris nodo malus clauus uel cuneus infigendus est 169 .
Durum est aduersus stimulum calcitrare 169 .
Excollantes culicem et camellum glutientes 172 .
Vnius pecudis scabies totum commaculat gregem 210 .
Equi dentes noli inspicere donati 218 .
Prouerbia non hoc sonant quod scriptum est 307 .
Pudicicia. State succincti lumbos uestros 46 .
Vxorem proximi non uiolauerit 54 .
Virgini aufert puritatem cuiuslibet uiri contactus 112 .
Virginitas 116 .
Populus triduo abstinet ab uxoribus, ut ad montem possit accedere 117 .
Triplex genus eunuchorum: duo carnalia et tertium spiritale 166 .
Castitas 237 .
Accincti lumbos 240 .
Sacerdos pudicus 244 .
Castitas 247 .
Iuuenes exhortare, ut pudici sint. Castitas absque uirginitate. Incorruptio. Virginitas
247 .
Accincti lumbos 285 .
Byssus et purpura 286 .
Virgines fatuę 307 .
Memor fui tui super stratum meum 366 .
Ioseph castus 400 .
Zona castitatis 423 .
Penitentia. Quomodo sedet sola ciuitas. Plangit animę de uirtute in uitia lapsum 8 .
Deduc quasi torrentem lachrymas 13 .
Scrutemur uias nostras 16 .
Dolor de peccatis alienis 17 .
Casus fidelium deploratur 19 .
Lamenta penitentium, carmen iustorum, ueh damnatorum 25 .
Secunda post naufragium tabula 50, 51 .
Samaria reuertitur in antiquum statum 51 .
Penitens non iudicatur. Conuertimini et agite penitentiam 56 .
In puluere et cinere 74 .
Nolo mortem peccatoris 86 .
Cor nouum et spiritus nouus. Per penitentiam reducimur in terram Ecclesię 91 .
Salomonis penitentia 107 .
Vestis munda 111 .
Per penitentiam mutatur Dei sententia 127 .
Leuat oculos ad cęlum et sensum pristinum accipit 128 .
Zona pellicea mortificationis symbolum est 145 .
Via arcta 148 .
Ablato sponso ieiunandum et lugendum 150 .
Lamentatur hortator penitentię 153 .
Munda cor tuum, ut de spelunca latronum templum facias orationis 169 .
Petri penitentia 178 .
Terra mota, petrę scissę, monumenta aperta, exeuntes de sepulchris ueniunt in sanctam
ciuitatem 181 .
Parate uiam Domini 183 .
Penitemini et credite Euangelio 184 .
Ianua regni penitentia est 184 .
Audimus, clamamus, uocamur, surgimus 187 .
Petri penitentia 189 .
Peccata pręterita non nocent quę non placent 190 .
Nouatiani auferunt penitentiam 206 .
Qui sunt Christi, carnem crucifixerunt cum uitiis et concupiscentiis 214 .
Solus potest in cruce Christi gloriari, qui tollit eam et suquitur Saluatorem 217 .
Stigmata Iesu portans 218 .
Quotidie Christus resurgit a mortuis, quotidie in penitentibus suscitatur 221 .
Deponite ueterem hominem 231 .
Cum reuertitur quis, non sibi tribuat 259 .
Relinquite infantiam et uiuite et ambulate per uias prudentię 265 .
Penitentia humiliat et lętificat 268 .
Cor quod nouit amaritudinem animę suę, in gaudio eius non miscebitur extraneus 270 .
Qui se ipsum diiudicat, uitia extirpat 274 .
Qui rectus est,
corrigit uiam suam 276 .
Iustus cadit et resurgit 278 .
Qui corpus non castigat 282 .
Date uinum his qui amaro corde sunt 284 .
Penitenti a Salomonis 290 .
Non possumus ędificare bona, nisi prius destruxerimus mala 293 .
Semel peccasse sufficiat 299 .
Ne permaneas in malo. Penitentiam expectat Dominus 301 .
Beatus uir qui in uia peccatorum non stetit 320 .
Compungimini 321 .
Domine, ne in furore tuo. Anima mea turbata est. Lachrymę 323 .
Nisi conuersi fueritis 324 .
Anima quęrens Deum 327 .
Propter uerba labiorum tuorum ego custodiui uias duras 330 .
Commota est et contremuit terra. Carbones succensi sunt ab eo. Fulgura multiplicabit et
conturbabit eos 331 .
Factum est cor meum tanquam cera liquescens 335 .
Tollite portas, id est uitia, et introibit rex glorię 337 .
Lauabo inter innocentes manus meas 338 .
Vox Domini concutientis desertum 340 .
Conscidisti saccum meum. Cilicium 341 .
Diuerte a malo et fac bonum. Iuxta est Dominus his qui tribulato sunt corde 345 .
Ego autem, cum mihi molesti essent, induebar cilicio 346 .
Cum ceciderit iustus, non collidetur 349 .
Domine, ne in furore tuo arguas me 349 .
Incuruatus sum et humiliatus sum. Tota die contristatus ingrediebar. Et in meditatione
mea exardescet ignis 350 .
Ad me ipsum anima mea conturbata est 354 .
Quoniam humiliata est in puluere anima nostra 355 .
Commoti sunt 357 .
Penitens misericordi am implorat. Lauamur per penitentiam et baptismum 359 .
Posuisti lachrymas meas in conspectu tuo 362 .
Commouisti terram, potasti nos uino compunctionis 364 .
Effundite coram illo corda uestra 366 .
Locutum est os meum in tribulatione mea 367 .
Qui educit uinctos in fortitudine 369 .
Terra mota est 369 .
Posui uestimentum meum cilicium 371 .
Exultent et lętentur qui quęrunt te 372 .
Excitatus est tanquam dormiens Dominus. Cibabis nos pane lachymarum 379 .
Nisi caro mortua fuerit, spiritus uiuificari non potest 383 .
Qui conuertntur ad cor 384 .
Faciamus in corde nostro uiam Domino, quia ponet in uia gressus
suos 385 .
Quia repleta est malis anima mea et uita mea inferno Salomon
appropinquauit 387 .
Penitentiam sequitur consolatio. Qui fingit laborem in pręcepto. Floremus coram Domino.
Penitentis domus reędificatur. Age penitentiam, et saluus eris 393 .
Commoueatur a facie eius uniuersa terra 396 .
A uoce gemitus mei. Quia cinerem 397 .
Ortus est sol, et congregati sunt 399 .
Penitentia non est nisi in hoc sęculo 400 .
Increpuit mare Rubrum, et exsiccatum est. Et uidit, cum tribularentur, et audiuit
orationem eorum 401 .
Da nobis auxilium de tribulatione 404 .
Compunctio Domi ni 405 .
Tribulationem et dolorem inueni. Oculos meos a lachrymis 410 .
Dolens pro peccatis alienis. Priusquam humiliarem, ego deliqui 416 .
Exitus aquarum deduxerunt oculi mei, quia non custodierunt legem tuam 418 .
Qui seminat in lachrymis, in gaudio, metet 420 .
Surgite, postquam sederitis, qui manducatis panem doloris 421 .
De ualle ad campum, de campo ad collem, de colle ad montem 423 .
Peccator lugeat, non cantet 426 .
Penitentia Achab 427 .
Et anxiatus est super me spiritus meus 428 .
Erigit omnes elisos 430 .
Patientia. Posuit me quasi signum ad sagittam 14 .
Patientia derisionis 14 .
Dabit percutienti se maxillam 16 .
Si ob peccatum eiicimur, ęquo animo est ferendum 53 .
Vasa martyres 10l. Patientia in aduersis 126 .
Nolite cogitare, quid loquamini. Non ueni pacem mittere, sed gladium. Qui non accipit
crucem suam quotidie 152 .
Audita nece Ioannis Iesus secessit, in hoc arguens temeritatem ultro se offerentium
159 .
Calix martyrium 167 .
Martyres mortem affectantes 190 .
Iudei persequuntur Christianos, et carnales infensi sunt spiritalibus 208 .
Stygmata Domini Iesu Christi portans 218 .
Vicisisse est aduersarios in angustiis non cessisse 227 .
Sufferentes inuicem in charitate 228 .
In periculis et miseriis Deo gratię referantur 236 .
Patientia in tentationibus comprobatur 247 .
Vinctus Iesu Christi Paulus 251 .
Patientia in aduersis 260 .
Immolauit uictimas suas 265 .
Iustus de angustia liberatus est 267 .
Si iustus in terra recipit, quanto magis impius 267 .
Melior est patiens uiro forti 272 .
Doctrina uiri per patientiam monstratur 273 .
Martyrium 276 .
Ne
respondeas stulto. Responde stulto 280 .
Persecutio martyrum 282 .
Martyrum fortitudo 286 .
Patientia et in prosperis necessaria 298 .
Oportet stultum uideri propter patientiam 304 .
Patientia Christi nobis imitanda 323 .
Si reddidi retribuentibus mihi mala 324 .
Patientia pauperum non peribit finem 325 .
Igne me examinasti 330 .
Multę tribulationes iustorum 345 .
Gladium euaginauerunt peccatores 348 .
Ego autem tanquam surdus non audiens et sicut mutus non aperiens
os suum. Cum consisteret aduersum me peccator, obmutui 350 .
Dum confringuntur ossa mea in martyrio 354 .
Qui oderunt nos, diripiebant sibi. Hęc omnia uenerunt super nos, nec obliti sumus te.
Ęstimaati sumus inter oues occisionis 355 .
Igne nos examinasti martyrii 367 .
Martyrium. Ego sum pauper et dolens; salus tua, Deus, suscepit me 371 .
Quoniam tu es patientia mea, Domine 372 .
In die tribulationis meę Deum exquisiui 375 .
Martyrium et baptisma--- de latere Christi sanguis et aqua 378 .
Innocentes martyres. Sanguis seruorum tuorum qui effusus est 379 .
Cogitauerunt contra sanctos tuos 382 .
Memor esto opprobrii seruorum tuorum 388 .
Percutienti prębe alteram maxillam 392 .
Maledicent illi, et tu benedices 406 .
De torrente in uia bibit 407 .
Calicem salutaris accipiam 411 .
Martyr securus uadit ad Dominum 411 .
Non moriar, sed uiuam 412 .
Sederunt principes et aduersum me loquebantur. Seruus autem tuus exercebatur in
iustificationibus tuis 415 .
Paratus sum et non sum turbatus. Multiplicata est super me iniquitas superborum 416 .
Super inimicos meos prudentem me fecisti mandato tuo 417 .
Patientia erga tribulantes 418 .
Persecuti sunt me gratis, et a uerbis tuis formidauit cor meum. Erraui sicut ouis quę
perierat. Require seruum tuum 419 .
Cum his qui oderunt pacem eram pacificus 419 .
Multum repleta est anima nostra opprobrio abundantibus et despectione superbis.
Martyrium 420 .
Faciet iudicium iniuriam patientibus. Martyrium 431 .
Paupertas mediocris, ne uel diuitiis superbia uel nuditate surrepat
impatientia 73 .
Habentes uictum et uestitum contenti sitis 117 .
Nolite possidere aurum. Philosophi bactroperitę 151 .
Pauper Christus 164, 169 .
Pauperum cura Paulo et Barnabę demandatur 196 .
Qui altario seruiunt, de altario uiuant. Viuant, inquit, non diuites fiant 244 .
Melius est paruum cum timore Domini. Melius est parum cum iustitia 271 .
Pauper iustus 274 .
Puperum cura est Domino 277 .
Tribue tantum uictui meo necessaria 283 .
Melius est modicum cum iustitia 295 .
Pauper sapiens melior rege stulto 296 .
Pauper sapiens 303 .
Nihil deest fideli et iusto 345 .
Christus pauper 346 .
Melius est modicum iusto super diuitias peccatorum multas 348 .
Quoniam exaudiuit pauperres Deus 371 .
Iudicabit pauperes populi 372 .
Animas pauperum saluas faciet 373 .
Pauper et inops laudabunt nomen tuum 374 .
Et adiuuit pauperem de inopia 403 .
Christus pauper 405 .
Peruersus. Filius pestilens 55 .
Audiunt, et non faciunt 87 .
Fames audiendi uerbi Dei 91 .
Neque audiet quis in plateis uocem eius 155 .
Sapientiam atque disciplinam despiciunt 256 .
Exosam habuerunt disciplinam 258 .
Lętantur cum malefecerint 259 .
Vita peruersi 276 .
Incorrigibilis 282 .
Peruersi dicuntur qui de recto declinant 332 .
Peruersi difficile corriguntur 390 .
Ecclesię dogmata contemnens mordetur a diabolo 304 .
Nolite fieri sicut equus et mulus 343 .
Dixit iniustus, ut delinquat sibi 347 .
Partus. Foetus in utero formandi ratio 206 .
Calor et humor generant 435 .
Poeta. Pythagoras. Zeno a quo Stoici. Indorum Brachmanes, Ęthiopum gymnosophistę, qui ob
uictus continentiam miraculum suis gentibus tribuunt 43 .
Dialeticorum argutię et philosophorum strophę 80 .
Quid de poetis secularibus usurparit Apostolus 207 .
Vergilius libros suos in modum ursoum foetuum lambendo figurauit 209 .
Versus in Paulo Epimenidis et Arati et Menandri 245 .
Dialetici solent argumentationum retia tendere 250 .
Mulier pulchra et fatua 267 .
Philosophi non potuerunt comprehendere ueritatem 305, 307 .
Platonici. Cinici. Poetę 378 .
Compediti corde in sapientia erant philosophi 389 .
Philosophi dicunt, quod f'ulgura ex nubium collisione generentur 395 .
Et dedit terra eorum ranas, id est poetas a
religione discrepantes 400 .
Sciniphes in omnibus finibus eorum, id est stimulus artis dialeticę 400 .
Narrauerunt mihi iniqui fabulationes 417 .
Nisi Dominus ędificauerit domum etc. 420 .
Pictor. Per imaginem et picturam et scemata corporea 40 .
Perfidia. Fornicatio fidei 49 .
Idolum Baal siue Be Assyriorum est 64 .
Theodotio incredulus 123 .
Laodice maritum ueneno sustulit 137 .
Dimitte mortuos sepelire mortuos 149 .
In uiam gentium ne abieritis 151 .
Iudę 177, 178 .
Aceto et felle potant Iesum. Terrentur custodes increduli 181 .
Crux Iudeis scandalum, gentibus stultitia 210 .
Idolatria 231 .
Factis negant. Quędam bona negatio, ut abnegantes impietatem 246 .
Plurima exempla sunt quęrentium Deum non recte 249 .
Impii et iniqui 259 .
Scismaticus 2 .
Apostata 263 .
Domus impiorum delebitur 270 .
Mulier. Idolatria 300 .
Inter impium et peccatorem 320 .
Qui non credit, iam iudicatus est 320 .
Portę mortis idolatria 325 .
Dixit insipiens in corde suo: Non est Deus 328 .
Demones Deo, Iudei Christo, heretici Ecclesię inimici 330 .
Ne perdas cum impiis animam meam 338 .
Puluis qui omni uento mouetur 341 .
Erubescant impii, etiam deducantur in infernum 342 .
Qui non credit, iam iudicatus est 364 .
Mentientur tibi inimici tui 367 .
Confundantur et deficiant detrahentes animę meę 372 .
Perdidisti omnem qui fornicatur abs te 373 .
Conturbati sunt omnes insipientes corde 375 .
Quia non crediderunt in Deum, et electos Israel impediuit 378 .
Effunde iram tuam in gentes, quę te non nouerunt 379 .
Quibus iuraui in ira mea, si introibunt in requiem meam 393 .
Dominus regnauit; irascantur populi 396 .
Impius. Et non crediderunt uerbis eius 401 .
Simulachra gentium 409 .
Spreuisti omnes discedentes 418 .
Idola 425 .
Petitio. Sed et cum clamauero et rogauero, exclusit orationem meam 14 .
Leuemus corda nostra cum manibus ad Dominum in cęlis. Opposuisti nubem tibi, ne transeat
oratio 16 .
Perseuerantia orationis 17 .
Contra templum conuersi adorent. Fiat uoluntas tua 36 .
Dei sententia sanctorum precibus frangitur 42 .
In atrio altare ante faciem templi 101 .
Vt oremus sine cessatione 103 .
Conuersi ad templum orabant. Tria orandi tempora: tertia, sexta, nona 129 .
In cinere et sacco postulat Daniel 133 .
Oratio Susanę 142 .
Ora in abscondito 147 .
Petite, et dabitur uobis 148 .
Si duo consenserint, id est spiritus et corpus, quodcunque petierint, fiet eis 165 .
In tentationem intrat qui orare negligit 189 .
Clamor 204 .
Geniculationes in oratione 227 .
Confidentia ad Deum 241 .
Victimę impiorum abominabiles Domino, uota iustorum placabilia 270 .
Oratio humilis 273 .
Verba mea auribus percipe, Domine 321 .
Clamor cordis, clamor oculorum 322 .
Mane exaudies, id est tenebris abeuntibus peccati 322 .
Non est oblitus clamorem pauperis 325 .
Inter orationem et deprecationem 330 .
Petite, et dabitur uobis 331 .
Impiorum oratio non exauditur 332 .
Orat ueniam 333 .
Exaudi, Domine, uocem meam qua clamaui ad te. Dum extollo manus meas ad templum sanctum
tuum 339 .
Bene psallite ei in uociferatione 344 .
Oculi Domini super iustos et aures eius in preces eorum. Clamauerunt iusti, et Dominus
exaudiuit eos 345 .
Delectare in Domino, et dabit tibi petitiones cordis tui 348 .
Auribus percipe lachrimas meas 351 .
Exurge! Quare dormis, Domine 355 .
Nisi pura conscientia depreceris a Deo, non exaudieris 361 .
Vespere, mane, meridie clamaui 362 .
Clamor cordis 365 .
In orati one tentamenta 366 .
Incensum. Prima deprecatio pro misericordi a, secunda pro benedictione. Clamor cordis
368 .
Benedictus Dominus quotidie 370 .
In me psalebant etc. Ego uero orationem meam ad te, Domine 371 .
Inclina ad me aurem tuam et salua me 372 .
Anticipent nos misericordię tuę 379 .
In die clamaui et nocte coram te 286 .
Et mane oratio mea pręueniet te 387 .
Quattuor psalmi oratione pręnotantur 388 .
Qui corde mundo orat 397 .
Quęrite faciem eius semper 399 .
Humilis oratio 401 .
Et oratio eius fiat in peccatum 405 .
In diebus meis inuocabo te 410 .
Vota mea Domino reddam in conspectu omnis populi eius 411 .
In tribulatione inuocaui Dominum, et exaudiuit me 412 .
Clamaui in toto corde: Exaudi me, Domine 418 .
Septies in die laudem dixi tibi. Oratio non in uocis elatione, sed in humilitate
exauditur 419 .
De profundis clamaui ad te, Domine 421 .
In noctibus extollite manus uestras. Merces iusti 424 .
Oratio cum lachrymis. Incensum 427 .
Eleuatio manuum, extensio manuum 427 .
Qui docet manus meas ad pręlium et digitos meos ad bellum 428 .
Prope est Dominus omnibus inuocantibus eum in ueritate 430 .
Sine causa orat, qui inimicicias habet contra fratrem 437 .
Potentia. Nabuchodonosor aquila grandis. Pharao aquila altera 52 .
Chaldei. Persę. Macedones. Romani 130 .
Darius. Cyrus. Alexander. Antiochus. Machabei 132 .
Dormitauerunt qui ascenderunt equos 375 .
Patria. Incola ego sum interra 415 .
Peccata non esse paria, contra Stoicos 37 .
Inter peccatorem et pręuaricatorem 45 .
Nemo absque peccato 53, 82, 118, 299 .
Ęs, ferrum, plumbum 63 .
Tria peccatorum genera 109 .
Peccatum ignorantię 117 .
Peccatum mors 142 .
Peccati onera grauia 154 .
Blasfemia in Spiritum Sanctum 155 .
Portę inferi 162 .
Peccans in hominem. Peccans in Deum 165 .
Turbę uitia 185 .
Onus bonum et malum 210 .
Peccata quę excludunt a regno Dei 213 .
Onus peccatum est 215 .
Non iustificabitur in conspectu tuo omnis uiuens 219 .
Paraptomata, id est delicta, differunt a peccato 222 .
Inter peccatum carnis et mentium 223 .
Serui peccati 227 .
Corruptio 241 .
Qui peccati causam in Conditorem naturę referunt 273 .
Qui iterat peccatum 280 .
Peccator ante peccat quam committit peccatum 301 .
Peccati grauitas 303 .
Vnum peccatum multas perdit uirtutes 304 .
Ciuitates peccatorum uitia 325 .
Peccatum mortale uel minutum 328 .
Murus peccata 332 .
Vespera. Adam 341 .
Multa flagella peccatorum 343 .
Peccata grauant 349 .
Peccatum Christi nostra sunt delicta 350 .
Insanię falsę opera carnis 351 .
Multiplicati sunt super numerum. Cor meum dereliquit me 351 .
Iniquitas calcanei peccatum originale 358 .
Solus sine peccato 359 .
Pccatum originale 359 .
Sanguis 360 .
Sic pereant peccatores a facie Dei 369 .
Lapides in uia sunt peccata 385 .
Superior infernus 385 .
Babylon 386 .
Quot peccata, tot animę infirmitates 398 .
Tenebrę. ę Nox 399 .
Peccator. Vallis 423 .
Primogenita Ęgypti principalia uitia. Reges magni et reges fortes 425 .
Nemo absque peccato 428 .
Promissum. Affligetur malo, qui fidem facit pro extraneo 267 .
Est qui promittit et quasi gladio pungitur conscientia 268 .
Sponsor 277 .
Peregrini sumus in hoc sęculo 351 .
Passiones IIII animalia in Ezechiele 23 .
Ratio, ira, desiderium 157 .
Septem affectus 188 .
Passio Christi. Lapsa est in lacum uita mea; posuerunt lapidem super me 17 .
Inundauerunt aquę super caput meum. Descendit ad inferos. Omnes cogitationes eorum
aduersum me. Ego sum psalmus eorum 17 .
Spiritus oris nostri Chistus Dominus captus est in peccatis nostris 20 .
Sanguis Christi.Vulneratus propter peccata nostra 119 .
Ioseph non XXX argennteis uenditus, sed XX. Percute pastorem, et
dispergentur oues 177 .
Christus contristatur non propter se 178 .
Mysteria passionis. Gustauit mortem, et noluit bibere, quia cito resurrexit 180 .
Immolatio Agni 188 .
Crux Christi. Figurę passionis 190 .
Christus a Patre, a se ipso et ab inimicis traditus 198 .
Christus nos redemit de maledicto Legis factus pro nobis maledictum 201 .
Nemo propinquat Deo absque cruore Domini Iesu. Pacem faciens per sanguinem crucis suę
224 .
Crux Christi non solum nobis, sed etiam angelis profuit 226. 229 .
Crux Christi 228 .
Aries sentibus coronatus 252 .
Crux 300 .
Astiterunt reges terrę aduersus 321 .
Quem tu perfecisti, destruxerunt 326 .
De passione Christi 327 .
Auertit captiuitatem ple plebis suę 328 .
Orat ad Patrem in passione 329 .
Susceperunt me sicut leo paratus ad prędam. Sanguis eius super nos 330 .
Erexit nobis cornu salutis. Chiristus inuocauit Patrem. Terra tremuit 331 .
Iudas: Quem osculatus fuero 333 .
Redemptio 334 .
Gustauit, et noluit bibere. Cogitauerunt consilium 334 .
Christus in cruce opprobrium hominum etc. 335 .
Tribulationes cordis mei multiplicatę sunt 338 .
Insurrexerunt in me testes iniqui 339 .
Ad uesperum demorabitur fletus et ad matutinum lętitia 341 .
Animam commendat Patri. Deridetur 342 .
Apostolorum timor et horror
de passione 342 .
Iudica, Domine., nocentes me. Superuacue exprobauerunt animam meam. Falsi testes.
Sitis. Esuries. Fleuit in cruce 346 .
Flagellatus, delusus, crucifixus 347 .
Amici mei et proximi mei aduersum me appropinquauerunt. In flagella paratus sum 350 .
Inimici mei dixerunt mala mihi: Quando morietur et peribit nomen eius.
Congregauerunt iniquitatem sibi. Iudas 352 .
Confusio faciei meę cooperuit me 355 .
De Iuda: Os tuum abundauit malicia 359 .
Quoniam alieni insurrexerunt aduersum me et fortes quęsierunt animam meam. Voluntarie
se obtulit pro nobis. Tristis est anima mea 361 .
Iudas 362 .
Vespere, mane, meridie. Passio, resurrectio, ascensio. Conculcauit me homo tota die;
uerba mea execrabantur 362 .
I. N. R. I. Mors. Iudei in Iesum 363 .
Christus ad Patrem 364 .
Ad Patrem: Quod non rapui, tunc exoluebam. Sustinui opprobrium. Operuit confusio faciem
meam. Scribę et pharisei 371 .
Tu scis improperium meum. Dederunt in escam meam fel, potauerunt me aceto. Quem tu
percussisti, ipsi persecuti sunt. Vitulus.Ego sum pauper et dolens 371 .
Queritur de Iudeis. Christus pauper. Tanquam prodigium factus sum multis.
Comprehenditur 372 .
Et fui flagellatus tota die 373 .
Exurge, Domine, iudica causam meam 374. Christus uenditus 380 .
Heliseus irridetur 384 .
Christus ad Patrem de passione 385 .
Iniqui insurrexerunt aduersum me. Fac mecum signum in bonum 385 .
In me transierunt irę tuę. Apostolorum fuga. Posuerunt me abominationem sibi. Pauper sum
ego et in laboribus a iuuentute mea. Exaltatus autem humiliatus sum. Elongasti a me amicum et
proximum 387 .
Apostoli de resurrecturo dubitant 388 .
Scapulis suis obumbrabit tibi. Christus clamauit 390 .
Crux 391 .
Infelix Iudas 393 .
Crux. Passio 394 .
Crucifixus 395 .
Adorate scabellum pedum eius, id est crucem 396 .
Dirupit petram et fluxerunt aquę 400 .
Exaltabor, ut diuidam Sicimam 403 .
Iudas. Christus accusatur. Pater, ignosce eis 404 .
Iudas. Iesus. Sanguis Domini pro nobis 405 .
Persecuti sunt me 405 .
Factus sum opprobrium illis 406 .
De torrente in uia bibit 407 .
Crux 422 .
Oratio ad Patrem. A
Iudeis passus persecutiones.
Prędicat, orat, patitur. Apostoli expectant Domini resurrectionem 428 .
Perseuerantia.Adolescens iuxta uiam suam 276 .
Perseuerantia boni. Non extinguetur in nocte lucerna eius 285 .
Custodi innocentiam, et uidebis ęquitatem 349 .
Exiuit homo ad opus suum et ad operationem suam usque ad
uesperam 399 .
Beati qui custodiunt iudicium, et faciunt iustitiam in omni tempore 401 .
Concupiuit anima mea desiderare iustificationes tuas in omni tempore 415 .
Et custodiam legem tuam semper in sęculum sęculi 415 .
Prouidentia. In eos qui negant prouidentiam 16. Ne dicas: Non est prouidentia 296 .
Cuncta iudicio Dei sunt 302 .
Prouidentia Dei Ioseph uenditus 400 .
Prędestinatio. Pręscientia Dei, qua alios ante quam nascantur, amat, alios odit 194 .
Inter prędestinationem et propositum 220 .
Prędestinatio occulta 273 .
Electi ante constitutionem mundi 290 .
Prędestinatio incerta 302 .
Christus exauditus pro prędestinatis 335 .
Multi sunt uocati 358 .
Pręsciti ante natiuitatem damnantur 363 .
Beatus quem elegisti et assumpsisti 367 .
Liber nocentium. Liber iustorum 371 .
Purgatorius ignis uel poenalis 38 .
Cathartica, id est purgatoria 65 .
Carbones desolatorii 419 .
Ignis purgans 428 .
Periculum ubique 410 .
Impulsus euersus sum, ut caderem, et Domi nus suscepit me 412 .
Penitentia. Pupillum et uiduam suscipiet 431 .
Qui sanat contritos corde. Penitentia Dauid 432 .
Pruinam sicut cinerem spargit. Contritio 434 .
Tribulatio penitentię 437 .
IOSEPHVS DE HISTORIA IVDEORVM
Pietas. Saul peccauit, dum miseretur 48 .
Achab similiter 76 .
Hircani pietas in matrem, quam torqueri uidens supra murum soluit
obsidionem castelli quod
opugnabat 115 .
Iozatus, Adiabenorum rex, miseratus Artabanum, Parthorum regem, in regnum restituit
177 .
Prodigus. Prodigalitas compulit ad rapinam 142 .
Partus. Moyses natus mirabiliter educatur 15 .
Poeta. Canticum Moysi exametro compositum 18 .
Exametrum a Moyse factum 34 .
Psalmi Dauid metro compositi 63 .
Perfidia. Tryphon perfidus 115 .
Petitio. Onia orante pluit 120 .
Pudor. Quidam pudenda sua detegens cędis multorum causa fuit 178 .
Prouidentiam negant Epicurei 92 .
IDEM DE ANTIQVITATE IVDEORVM
Potentia Romanorum 27 .
Petitio. Orandi mos per dies XXX his qui morbo aliquo laborarent 26 .
Poeta. Inuentum litterarum 79 .
Homerus. Primi philosophi 79 .
Historia. Ęgyptii et Chaldei. Triginta duo libri apud Iudeos 80 .
Philosophi multati, quod unum tantum Deum esse dicerent 91 .
Perfidia. Idolatria. Caput asini in templo Iudeorum fuisse Appion mentitus
est 86 .
EVSEBIVS DE PRĘPARATIONE
Poeta. Sido primus hymnos composuit 6 .
Musę nouem. Apollo. Poetę petulantissimi 32 .
Aliena scripta sibi uendicans 63 .
Gręcorum disciplina a barbaris 63 .
Philosophi 64 .
Cadmus primus litteras dedit. Hebreorum littere. Elementorum sensus 64 .
Scriptorum inter se pugna 65 .
Philosophi 66 .
Tripartita philosophię diuisio secundum Platonem 69 .
Carmina Dauid 70 .
Poetę recte dicere cogendi 82 .
De uero philosopho 82, 83 .
Poetę eiiciendi 85 .
Philosophi
inter se pugnant 91 .
Platonici 92 .
Dissensio 93 .
Quod mathematicę disciplinę nihil conferant ad pietatem 94 .
Petitio. Deos cogi precibus 28 .
Eaco orante pluuia data. Item Samuele 63 .
Patientia martyrum 35 .
Non est referenda iniuria. Pro ueritate moriendum 87 .
Peccatorum quę committuntur, anima est causa 82 .
Paupertatem amplexi 55 .
Prędestinatio. Pręscientia 40 .
Purgatorium 78 .
Purgantur quicunque curabiliter peccarunt 79 .
Prouidentia 54 .
De prouidentia 84 .
Passio Christi. Iudas 40 .
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Pax sub Numa 18 .
Ędes Concordię 23 .
Promissiones pacis 135 .
Pacem omnia appetunt 157 .
Pacis genera 157 .
Pax animę rationalis. Pax ordinata 158 .
De pace populi a Deo alieni. De pace seruientium Deo 162 .
Pudicicia. De Lucretia 5 .
An primi sęculi uiri usque ad eam ętatem, qua filios generasse referuntur, a concubitu
continuerint 112 .
Gymnosophistę 114 .
Sarę pudicicia 123 .
Virgo Vestalis cribro aquam haurit 191 .
Pietas. Frater fratrem occidit in bello. Cum agnouisset, se ipsum prę dolore transfixit
15 .
Patientia Iob. Regulus pręfertur Catoni 6 .
Nam iustis, quicquid malorum ab iniustis dominis irrogatur, non est poena criminis, sed
uirtutis examen 25 .
Martyres 72, 76 .
Martyrum mors secundę mortis abolitio est 93 .
Patientia iniuri 109 .
Persecutiones decem, undecima Antichristi 151 .
Martyrum constantia et fides 187 .
Martyres 190 .
Pauper ex diuite Paulinus Nolensis 3 .
Pauper beatus 25 .
Partus. Abrahę et Sarę in senecta filii dati 125 .
Poeta. Inutilia esse philosophica inuenta 10 .
Plato obscenis poetis locum in ciuitate negauit 12 .
Claudianus 39 .
Duo philosophorum genera, Italicum et Ionicum. Philosophorum nomina. Socratica
disciplina 53 .
Platonis philosophia 54 .
Aristoteles Platoni impar 56 .
Poetę theologi 141 .
De Hebraicis litteris 147 .
Scientia. Ęgyptiorum centum milium annorum. Philosophorum dissensio 147, 148 .
Philosophi de finibus bonorum et malorum 152 .
Causa philosophandi boni finis 153 .
Perfidia. Quare Deus Romanum auxit imperium, cum idola colerent? 35 .
Merces temporalis pro meritis infidelium 36 .
In eos qui dicunt deos a se non propter pręsentem uitam, sed ęternam coli 40 .
Quid de idolatria senserit Hermes 59, Religio paganorum mortua 60 .
Peccatum per peccatum declinari non debet. An spontanea mors appetenda, ut uitetur
peccatum 7 .
Romanorum uitia 12, 13 .
Vitium malitię non naturam esse, sed contra naturam 80 .
Causa peccati ex anima, non ex carne 100 .
De lapsu primi hominis 103 .
Quale eius peccatum 103, 104 .
Homo rectus a Deo, a se malus 107 .
De magntudine pręuaricationis primę 179 .
Promissiones Dei ad Abraham 122, 123 .
Abrahę Chanaan terra promissa 123, 129 .
Passio animi. De perturbationibus animi Peripateticorum sententia 62 .
Quando passiones non ad uitium, sed ad uirtutem trahunt 62 .
Non ex carne tantum afficitur anima, sed etiam ex se ipsa. Affectiones animi ex
uoluntate 100 .
Tres perturbationes animi et totidem constantię. Passiones rectę sanctorum 101 .
An primi homines in paradiso perturbationibus caruerint 102 .
Passio Christi. Mors. Corpus. Quod pugnat et renouat 73 .
Abel Christus, Cayn Iudei 109 .
Abel et Seth--- mors et resurrectio Christi 114 .
Noe nudatus, uino ebrius 118 .
Isaac immolandus 126 .
Preualuit Iacob luctatori, Iudei Christo sic uolenti 127 .
Recumbens dormisti ut leo. Agnus pascalis 128 .
Psalmus XXI 136 .
Mors et resurrectio 136 .
Pudor. Impudens obscenitas ludorum 16 .
Prouidentia Dei. 35 .
Angeli prouidentię Dei seruiunt 70 .
Peccatorum peruersitas non perturbat prouidentiam Dei 107 .
Prędestinatio. De pręscientia Dei et libera hominum uoluntate 34 .
De pręscientia Dei 91, 92 .
Prędestinati ad uitam 168 .
Purgatorium 179 .
Salus quasi per ignem 183 .
ORIGENES
Pax. Oleum de oliuis 85 .
Pax quam dat Deus 91 .
Pacem dedit Iesus Christus 93 .
Pax 139, 154 .
Pax carnis et spiritus 161 .
Pax nostra Christus 169 .
Pax multa diligentibus legem tuam 174 .
Pudicicia Rebecę1 18 .
Castias 45 .
Ne accesseris ad mulierem hodie 48. Foemoralibus utitnr 59 .
Foemoralia linea. Zona pellicea 76 .
Primogeniti primitię. Decimę 107 .
Pietas Dei oleum 53 .
Misericors Deo similis 58 .
Christus aduocatus 101 .
Penitentia. Mortificatio membrorum 9 .
Primus homo de terra terrenus, secundus de cęlo cęlestis 16 .
Via angusta salutis 17 .
Mortificatio corporis 19 .
Moralis 27 .
Si conuersus ingemueris 37 .
Penitens 42 .
Penitentiam exigit Deus 42 .
Carnis castigatio 51 .
Sacrificia moraliter 53 .
Penitentia 63 .
Achab penitentia 82 .
Penitentia 88 .
Mortificatio membrorum. Petrus 91 .
Penitentia 98, 101 .
Penitentia placat Deum 102 .
Sanctus penitens 105 .
Bonorum recordatio mala displicere facit 117 .
Penitentia mutat Dei sententiam 119 .
Qui perdit animam, amat 126 .
Nec parua peccata contemnenda. Azima 134 .
Regnum Dei intra uos est 136 .
Penitentia uincit inimicos 137 .
Transit de malo ad bonum 140 .
Monumenta concupiscentię 144 .
Penitentia non prodest, si peccata non cessant. Secunda circumcisio 148 .
Fuge Gai uitia 156 .
Subneruantur equi, quando corpus affligitur 163 .
Caro mortificata. Ferezeos eiicere oportet 170 .
Emundemus siluam quę in nobis est 170 .
Penitentia pręuenias uindictam Dei 176 .
Penitens interficit Sysaram 178 .
Patientia Iob 16, 38 .
Patientia iniurię in Moyse 99 .
Vitilitas persecutionum 107 .
Martyr 105 .
Necesse est malos esse per quos exercentur boni 115 .
In Christianos persecutio 158 .
Martyres orent, ut possint sustinere. Martyrium nomen habet baptismi 180 .
Pauper. Negat Christus suum esse discipulum qui aliquid possidet 26 .
Christus pauper elegit matrem pauperrem 73 .
Sadoch tabernacula 143 .
Partus. Nemo sanctorum diem natalem suum uel suorum celebrasse dicitur 72 .
Foetus quantum moratur in utero 95 .
Aborsus bonus et malus 99 .
Poeta. Philosophię partes: logica, physica, ethica 23 .
Aquę Ęgypti philosophorum dogmata. Ranę poetę. Cyniphes dialectica.
Cynomia Epicurei 33 .
Quidam excoluerunt uirtutes 108 .
Philosophi 129 .
Poetę lingua aurea 155 .
Perfidia. Pecudum nex in Ęgypto idolatrię finem signat 33 .
Ex eorum manna uermes ebulliunt 40 .
Idolum nihil est, similitudo aliquid 41 .
Spiritalia nequitię in cęlestibus. Duplex corde 41 .
Animalia immunda 56 .
Capitis peccata 75 .
Amorrei. Persecutores 112 .
Esebon 4 ciuitas in regno regis Seon 113 .
Demissę manus Moysi 147 .
Idolorum cultus 153 .
Humilitas inanis 169 .
Petitio. Sine intermissione 17 .
Clamor cordis 35 .
Orationi instantes. Manus opera 47 .
Incensum compositionis 78 .
Thus oratio 86 .
Altare. Propiciatorium 97 .
Oratio cordis et oris, duo altaria 105 .
Immolatio 109 .
Oratio pro armis 113, 114 .
Sacrificium indesinens 133 .
Plus ualet unus sanctus orando quam peccatores innumeri pręliando 137 .
Altare 157 .
Cum clamarent ad Dominum, suscitauit eis saluatorem 176, 177 .
Peccata uincenda sunt quibus nos ligat diabolus 17 .
Seruus peccati 25 .
Grauitas peccati 34 .
Triplex peccandi uia: dicto, facto, cogitatione. Grauitas 36 .
Peccatum diaboli pecunia 37 .
Qui ex Deo est, non peccat. Socii peccati 42 .
Peccatum ad mortem et non ad mortem non facile discerni potest 46 .
Nemo tutus a peccato 54 .
Peccatum in hominem, peccatum in Deum 59 .
Delictum et peccatum 62 .
Peccator lugendus 63 .
Leprę species sex 73 .
Pili abradi debent 75 .
Hyrcus 76 .
Mors peccati 82 .
Aaron et Moyses pecauerunt 83 .
Peccata diuersa 87 .
Prophetę peccauerunt 98 .
Animę uulnera difficulter curantur 101 .
Peccata sanctorum 105 .
Peccauit Dauid populum numerando 119 .
Peccatum 127 .
Peccata filii adulterii et fornicationum 128 .
Moysi peccatum [198] 131 .
Peccatum contristat Deum et angelos 132, 133 .
Grauius peccat qui alios facit peccare quam qui solus peccat 136 .
Maius peccatum in Euangelio quam in Lege 152 .
Peccato nihil amarius 162 .
Peccati regnum 163 .
Peccatum occultum 168 .
Perseuerantia. Hodie ualeo, sicut ualebam tunc 167 .
Passio animi. Concupiscentia et ira 7 .
Ramesse 143 .
Equi et currus 163 .
Passio Christi. Isaac baiulat ligna 15, 22 .
Virga Aaron crux Christi 33 .
Crucem Christi timent demones 37 .
Lignum uitę 38 .
Petra percussa, fluxerunt aquę 46 .
Posuit manum suam super caput uituli 52 .
Iesus pro nobis oblatus propter peccata, pro angelis propter munus 54 .
Passio 54, 57 .
Sine ligno crucis non purgantur peccata 74 .
Coccus cum hysopo 74 .
Recumbens quieuit ut leo 124 .
Salus in sanguine Christi 150 .
Crux Domini confixit diabolum 155 .
Duplex ratio crucis 155, 156 .
Crux lignum scientię boni et mali 156 .
Crucifixvus ex infirmitate uiuit ex uirtute Dei 156 .
Prouidentia. Nihil ociosum, nihil inane est apud Deum 116 .
Prędestinato. Pręscientia Dei 105 .
Scientia futurorum 120 .
Benedicti aut maledicti antequam geniti 128 .
Purgatorium. Ignis de altari 78 .
Purgatorium 146 .
Periculum tempore profectus 143 .
HIGINVS
Pax.
Caduceus insigne pacis 1 .
Perfidia.
Rex Triptolemo insidiatur 2 .
Pudicicia.
Amphitrite uirgo. Bellorophon 3 .
Poeta.
Pegasus 3 .
Piscis.
Cetus cui exposita Ariadna 5 .
Partus.
Lepus alios pariens, alios gerens 5 .
Circulus lacteus in cęlo 6 .
HOMERVS
Pax
inter Aiacem et Hectorem.
Pudicicia
Penelopes.
Pauper.
Vlisses mendicat.
Irus.
Penitentia.
De bestiali forma in pristinam restituti.
Periculum.
Vlisses uitat Maleam Circes monitu.
HERODOTVS
Pudicicia.
Candaulis uxor uirum suum peremit, indignata, quod alteri nudam ostendisset
2 .
BASILIVS MAGNVS
Quęre alphabetum in fine eius operis.
PLINIVS
Religio.
Rhadata, oppidum Ęthiopum, in quo felis aurea pro deo colebabatur 71 .
Hirpię super ignem ambulantes non comburuntur 75 .
Gymnosophistę immotis oculis solem contuentes. De Api boue. Caput LIIII 94 .
Miluus nihil esculenti rapit ex funerum ferculis 107 .
In edę Herculis Romę in foro boario nec muscę nec canes intrant 109 .
Hominis genibus inest quędam religio. Item dextra manu atque etiam aure eius 127 .
De religione Druidum 164 .
Ne degustabant quidem nouas fruges aut uina antequam sacerdotes primitias libassent
177 .
Cępas inter deos iureiurando habet Ęgyptus 197 .
Publius Mutianus demptam Marsię coronam capiti suo imposuit; ob id in uincula coniectus
213 .
Marmaritide herba utuntur magi, cum uolunt deos euocare 245 .
Tullus Hostilius fulmine ictus, quia parum rite sacrificauerat 269 .
Flamini sacrorum equum tangere non licet 275 .
De Mose Iudeo, quem magum fuisse putant 289 .
Ęgypti pars scarabeos inter numina colit 293 .
Rex.
Tonemphoę Ęthiopes canem pro rege habent, motu eius imperia augurantes 72 .
Regem pro delicto morte mulctari in Taprobane 67 .
Risus.
Risisse eodem die, quo genitus esset, unum accepimus hominem Zoroastrem 77 .
Crassus in Parthis interemptus nunquam risit 78 .
Mortem cum risu traiecta pręcordia attulerunt 125 .
Intemperantia, risus iocique constare lienis magnitudine. Gelotophylida herba, si
bibatur, ridendi finem non fieri 245 .
STRABO
Religio.
Scipio aduersis iactatus casibus, quod pecuniam sacram tangere ausus
fuerit 78 .
Foronię2 sacrificantes supra prunas nudis pedibus illesi incedunt 87 .
Iuppiter a capra nutritus 155 .
Io, Pean, unde dici coeptum 169 .
Massagetę solem deum putant atque illi equum mactant 203 .
Qui tellurem uenerantur 205 .
Qui foemininum nec ędunt nec sacrificant. Mulieres sacrę nudis pedibus
supra prunas 211 .
Sacerdos secundus post regem 218 .
Apud Pedasios sacerdos foemina, cui barba increuerit 237 .
Vbi die solenni simię saltant 243 .
Veneris Acreę templum nec adire nec uidere mulieribus licet 262 .
Victimam non iugulant, sed pręfocant, ut integrum deo offerant
271 .
De Mose et quid de Deo senserit 289 .
In Osyridis templo nec cantor nec tibicen nec psaltes canit 308 .
Deum putant alterum mortalem, alterum immortalem 310 .
Sacerdos pręcedit regem 311 .
Rex.
Quibus artibus creuerunt Romani 115 .
Apud Arabes Chartanotitas, qui primus ex nobiliorum familia post constitutum regem
natus
ę fuerit, succedit in regno 292 .
Persę ex eadem familia regem creant 297 .
Ptolomeus Auletes, quod coraulem exerceret, eiectus ab Alexandrinis est
301 .
Qui forma aut uiribus pręstat, rex fit 310 .
Rex Ęthiopum, siqua corporis parte orbatur, idem patiuntur familiares et cum mortuo
mori coguntur. Ideo custodia circa eum maxima 311 .
Risus.
Araneorum morsu alios ridendo, alios flendo mori 199 .
VALERIVS MAXIMVS
Rex.
Aut sapiens regnet aut rex sapiat 65 .
Regum miseranda conditio. Cum rege uel rarissime uel iocundissime loquendum. Tyranni
legibus dominantur 66 .
Reus.
Damnatus insons minus tristari debet 65 .
EMILIVS PROBVS
Religio.
Sacerdotes donis promissisque corrumpi non potuertunt 12 .
In domo mysteria fieri nefas esse 13 .
Qui id fecit damnatus 14 .
Deuotus primum, deinde resacratus 15 .
Violare eos uetuit qui in templum confugerunt 37 .
Cum laudaretur, diis agebat gratias 45 .
Rex.
Imperatori quędam cum militibus, quędam cum fortuna comunia 217 .
Imperandi cupido insatiabilis 39 .
Imperator prudentissimus 48 .
Reges aduersos casus ducibus tribuunt, secundos fortunę suę 27 .
Reges Persarum, Macedonię, Epirotarum et Sicilię 46 .
Rempublicam bene geri non posse multorum imperiis 22 .
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIBVS
Religio.
Numa Pompilius populum ferum religione molliuit 2 .
Scipio Africanus nihil prius coepit quam in cęlla Iouis diutissime
sedisset 20 .
Rex.
Mithridates per seditionem popularem a Pharnace filio in turri obsessus uenenum sumpsit.
Quo cum consummi non posset, admisit percussorem Gallum pauentemque adiuuit
31 .
APOPHTHEGMATA PLVTARCHI
Ratio.
Rationem, quomodo non reddas, non quomodo reddas, cogita 23 .
Ratione propulsatur malum 45 .
Qui ratione utitur, fortunam non timet 56 .
Religio.
Diis confiteri, non sacerdoti uoluit 75 .
Idem 84 .
Idem 95 .
Dii a Lacone contempti 93 .
Deo suplicandum, ut benefacere possis 97 .
Rex et imperator qualis eligendus 4 .
Princeps erga subditos. Rex bonus 6 .
Imperator erga subiectos 7 .
Imperium uiolentum. Imperium odiosum 9 .
Regem qualia decent 17 .
Imperator sciens imperare 23 .
Imperatoris officium. Duce leone ceruorum exercitus 24 .
Rex iustus 28 .
Imperator et militis officium impleat 46 .
Regnum mortis metu non deserendum 7 .
Ducis prudentia pręstat uirtuti militum 33 .
Pastor bonus ouium salus 43 .
Tuto regnat qui ciues habet loco filiorum 53 .
Rex inhonesta non concedat nec ciues petant, quod siquando annuerit, mutet propositum
54 .
Imperatoris officium 55 .
Imperatoris mores 56 .
Princeps in quo pręcellere debet priuatos. Debet esse uirtutis exemplum. Imperator
prior aggrediatur opus quod fieri a suis promptius cupit 57 .
Princeps obtemperet legibus 57 .
Idem 58 .
Militum, inquit, pernicie totam capere Thessaliam nollem. Parta uictoria doluit militum
necem. Princeps magistratibus obediat 59 .
Imperandi et patiendi imperium disciplina. Imperandi et parendi doctis prospera
cędunt. Imperatoris propria audacia et benignitas 61 .
Imperium conseruatur, si lex obseruatur 64 .
Regem eatenus mitem esse oportet, quatenus non sit contemptui 67 .
Principatus popularis execrabilis 73 .
Respublica laude digna 75 .
Idem 79 .
Imperium scire gerere et ferre 81 .
Regnum quomodo optime conseruatur 83 .
Regem decet amicis benefacere et cum inimicis inire gratiam 84 .
Dux militum salutem
pręferat suę 86 .
Regnum qua ratione tuendurn 90 .
Regis amicorum fortuna instabilis 5 .
Dominandi cupido suis quoque molitur insidias 37 .
Risus continentia 24 .
Ridiculi non probantur 40 .
Iocis non nimis indulgendum 77 .
EMILIVS PROBVS
Rex.
Tyrannidem deponere persuasus uoluit, mox dissuasus crudelior euasit 21 .
Dionysius a filio soporatus moritur 20 .
Qui dicuntur tyranni 4 .
APOPHTHEGMATA
Rex.
Tyrannus munere tantum placere potest 8 .
Tyranno dominante etiam qui liberę conditionis sunt, seruiunt 47 .
Tyrannum extinxi; cremari permisisses 84 .
FABIVS QVINTILIANVS IN DECLAMATIONIBVS
Religio.
Cuncta regi Dei prouidentia 19 .
Dii timentes magorum carmina 49 .
Idem 51 .
Rex.
Qui pręsunt magis exemplo sunt. Quicquid enim faciunt, uidentur pręcipere 14 .
Reus.
Qui confessum defendit, non absolutionem sceleris petit, sed licentiam 63 .
TVLLIVS IN TVSCVLANIS
Religio.
Deum esse probat 93 .
Quomodo a nobis Deus intelligitur 98 .
Quod ex operibus agnoscimus Deum. Ęgyptiorum religio 154 .
Rex.
Dionysius tyrannus Corinthi pueros docuit 120 .
Idem nulli se credebat propter iniustum dominatum 150 .
Idem argumento ostendit Demadi se esse in dominatu miserrimo 151 .
Reipublicę tuitio 153 .
Risus.
Marcus Crassus semel risit in uita 121 .
Ratio.
Fortes enim non modo fortuna adiuuat, ut est in uetere prouerbio, sed multo magis ratio
109 .
Ratio coherceat temeritatem 113 .
Bene adhibita ratio cernit, quid optimum sit 137 .
TVLLIVS DE FINIBVS
Religio.
Cognitio rerum cęlestium quid conferat homini 55 .
Cognitio rerum cęlestium actio maxima 78 .
Risus.
Marcus Crassus cognominatus Agelastus, quod semel tantum riserit in uita 85 .
POMPONIVS MELLA IN GEOGRAPHIA
Religio.
Athlantes solem execrantur 9 .
Tauri aduenas pro uictimis cędunt 23 .
Talge insulę uicini genita non contingunt dicentes diis parta 52 .
Rex.
Mossini in regem delinquentem seueri 20 .
In Meroe regnat qui specie ac uiribus pręstat 56 .
Risus.
In Insulis Fortunatis fontes alter bibentibus risum mortiferum pręstat, alter remedium
59 .
Taberenis in risu lusuque summum bonum est 19 .
BEATVS HIERONYMVS IN PARTE PRIMA
Religio.
Qualiter uiuant milites Christi 21 .
Lapis saphirus sunt angeli, cęlum serenum Eccesia 23 .
Arca Noe Ecclesia 31 .
Sampson
typus Saluatoris
32 .
Sponsa et sponsus in Canticis Christus et Ecclesia in Euangelio 34 .
Turtur, auis pudicissima, typus est Saluatoris 35 .
Item Salomon typum gerit Christi. Fructus spiritus 38 .
Sacerdotes Ęgypti continentissimi 46 .
Terrę Iudeę tribuumque descriptio typus futurę in cęlis Ęcclesię 53 .
Monachi officium 61 .
Arca Noe Ecclesię typus fuit 65 .
Perfectio est se nosse imperfectum 68 .
Sanctorum reliquię uenerandę contra Vigilantitum 61 .
Duę perfectiones 73 .
In quo perfectus et in quo imperfectus 74 .
Oblatio uictimarum ideo offerri Deo iussa, ne offerretur demoniis 85 .
Ecclesia persecutionibus creuit 106 .
Ministrorum Dei officia 135 .
Quomodo bigamia non obstet episcopo ordinando et de officio episcopi 160 .
Episcopi et pręsbiteri idem fuerunt olim. Siquis episcopatum desiderat
etc. 162 .
Quę uitia uitanda sacerdotibus. Figura: Isaac, Rebecca, Esau, Iacob 172 .
Figura Saluatoris in patribus 176 .
Circumcisio uera. Simeon iustus. Nunc dimittis, ut qui Christum uiderit, iam sit sęculo
moriturus 181 .
Magorum munera oblata Domino quid signant. De iudicio Salomonis. Duę meretrices:
Sinagoga et Ecclesia. Sinagoga extinxit filium 183 .
Gladium ueni mittere in terram. De uestibus sacerdotalibus, uasis, cibis et primitiis,
et quę conueniant sacerdoti 187 .
Non satis sacerdoti sola innocentia 190 .
Qanta requiritur scientia in pontifice. De interpretatione ephod. De mansionibus
filiorum Israel per desertum 191 .
Quomodo quis possit esse perfectus 201 .
Quomodo se ipsum negat qui sequitur Saluatorem 208 .
Ratio.
Animi imperio, corporis seruitio magis utimur 45 .
Resurrectio mortuorum qualiter impugnatur ab hereticis et defenditur a catholicis 8 .
De resurrectione 100 .
Idem 110 .
Idem 220 .
IDEM IN PARTE SECVNDA
Religio.
Homo Dei. Vir Dei 1 .
Qui diuinę philosophię student 19 .
Leuitę eminentiores filiis Israel, Leuitis autem sacerdotes 20 .
Ecclesię typus in
Scripturis 26 .
Ecclesię membra ut hominis 33 .
Qualis fuit primitiua Ecclesia 83 .
Hortatur, ut relictis omnibus sequatur Dominum 113 .
Si uis ad uitam ingredi, serua etc. 123 .
Oportes per multas tribulationes introire in regnum cęlorum 124 .
Anna, postquam obtulit Deo filium, in tabernaculo nunquam postea recępit
129 .
Clericorum institutio 130 .
Clericis ius hęreditatis interdicitur 131 .
De clericis quibus exemplo esse debet episcopus 133 .
Eundem esse episcopum atque presbiterum apud ueteres 134 .
Diaconus minoris dignitatis est quam presbiter. De institutione episcopi et VII
gradibus clericorum 135 .
De ueris falsisque pastoribus. Augustinus 139 .
Qui Euangelium annunciant, de Euangelio uiuant 140 .
De regimine abbatissę 149 .
Nihil honorabilius quam seruitus Christi 150 .
De officio et potestate abbatissę. De ordine operum abbatissę 151 .
De regimine episcopi circa sorores et presbitero pręposito 152 .
Exire limites monasterii nefas est sororibus 153 .
De his quę seruiunt sororibus quęrentes necessaria 153 .
Religiosus ne respiciat post se exemplo uxoris Loth 154 .
Clerici pompis et uanitati studentes 166 .
Qui captandi causa sanctitatem simulant. Tria monachorum genera:
cenobitę, anachoritę, remeboth. His improbat 167 .
Vitę austeritas Demetriadis uirginis 170 .
Siuis esse perfectus etc. 172 .
Non initia queruntur in Christianis, sed finis 191 .
Mulieres sanctę Saluatoris comites 199 .
Ad Heliodorum, ut heremum petat, exhortatio 200 .
Omnia relinquenda et soli Domino seruiendum suadet. Perfectus seruus Christi nihil
pręter Christum habet 201 .
Monachum perfectum in patria sua esse non posse. Officium episcopi quam sit
periculosum. Licinium laudat, quod Christum sit secutus utque in sancta conuersatione
permaneat, hortatur 202 .
Ad Exuperantium exhortatoria 203 .
De intemperantia monachorum urbanorum 204 .
Bonosum laudat, quod relicto sęculo deserta penetrarit 206 .
Militem, ut Deo incipiat militare, hortatur 207 .
Non esse ius adeundę hęreditatis nec aliquid postulandi a iudice sęculi iis qui sęculo
renunciarunt 208 .
Officium episcopi diuersum ab officio monachi 212 .
De monastica conuersatione 213 .
Religio-ę
sęculariter uiuentes 215 .
Ad uitam monasticham capescendam 2 exhortatio 218 .
Tria monachorum genera in Ęgypto 219 .
Diem solennem non tam ciborum abundantia quam spiritus exultatione celebrare debemus
227, 244 .
Monachus non doctoris, sed plangentis habet officium 228 .
De laude religionis et ad eam exhortatio 229 .
Quicquid habent clerici, pauperum est 235 .
Nepotianus sollicitus circa Ecclesię nitorem. Vende omnia quę habes 263 .
Si uis esse perfectus 265 .
De ordine monasterii uirginum 273 .
Quare crines tondentur monialibus 281 .
De celebratione paschę 288 .
Officium episcopi periculosum 303 .
Sacerdos malus 305, 308 .
Qui nisi terrenis relictis cęlestia nequiuerunt apprrehendere 202 .
De cereo paschali 204 .
Ad uitam solitariam hortatur contempto seculo.
Resurrectio.
De resurrectione Dominica 52 .
De iis qui cum Domino resurrexerunt; incertum, utrum redierint in puluerem terrę 54 .
Imperfectum meum uidebunt oculi tui 61 .
Quidam dixerunt Dominum post sanctorum resurrectionem in carne cum eis regnaturum annos
mille 84 .
Resurrectio corporum futura 117 .
Vnusquisque resurget in ordine suo. Apostolus 126 .
Erunt sicut angeli in cęlis 269 .
Resurrectionem approbat 274 .
Risus.
Cato Censorinus et Marcus Crassus semel in uita riserunt, ut scribit Lucilius 172 .
Delicias, lepores, risu dignas urbanitates detestamur 220 .
Risus in crimine et risus sine crimine 255 .
BIBLIA
Religio.
Dicitur ad Abraham: Egredere de terra tua 2 .
Moyses iussus est educere populum de Ęgypto in terram lacte et melle manantem 10 .
Primogenita sanctificata Domino 11 .
Primogenitum dabis Deo. Sanctuarium, propiciatorium, mensa, candelabrum, lucernę. Item
tabernaculum, uelum, archa, altare, uasa, tentoria etc. Expiatio altaris. Omnis qui tetigerit
illud, sanctificabitur. Quę
facienda super altari. Oblatio 13 .
Oleum unctionis. Caro omnis non unguetur ex eo 14 .
Omnia unctionis oleo consecrabis 15 .
Primogenita nemo uouere poterit, quia Domini sunt. Quod Domino consecratum est, non
ueniet 19 .
Vir et mulier cum se consecrabunt Domino, a quibus rebus debeant se abstinere 20 .
Transeuntes Iordanem in terra Chanaan disperdite habitatores
etc. mundantes terram. Siquos reliqueritis, infesti uobis erunt 25 .
Cum quęsieris ibi Dominum Deum tuum, inuenies eum, si tamen toto corde quęsieris, et
tota tribulatione animę tuę. Cum introieris etc. VII gentes percuties ad internitionem, nec
foedus nec coniugia inibis cum eis etc. 26 .
Ad Iosue diicitur: Solue calciamentum de pedibus. Locus enim in quo stas sanctus est
31 .
Samuel propheta fidelis in Israel 41 .
Hiram mittebat Salomoni ligna cedrina et abiegna pro structura templi 56 .
Helias reperit Heliseum arantem et uocauit.Ille surgens secutus est eum 60 .
Asa edixit: Siquis non quęsierit Dominum Deum Israel, moriatur.
Tunc iurauerunt Domino, et ipse pręstitit eis requiem 77 .
Confortauit eos, ne timerent, quia Dominus pugnabit pro eis 78 .
Congregata multitudine in area quę est ab oriente portę sacrę etc. 90 .
Thobię posteritas omnis in conuersatione sancta permansit 93 .
Hortatur ad seruiendum Deo cum timore. Psalmus II 108 .
De fideli ad religionem conuerso. Psalmus XV 109 .
Regimen Ecclesię, Psalmus XXII. Orat dirigi in uia Domini. Psalmus
XXIIII. Diligentia cultus diuini. Qui diluuium inhabitare facit. Psalmus
XXVI 110 .
Mihi adhęrere Deo bonum est. Psalmus LXXII 114 .
Elegi abiectus esse in domo Domini etc. Psalmus LXXXIII 116 .
Plantati in domo Domini multiplicabuntur. Psalmus XCI 117 .
Custodit Dominus animas sanctorum suorum. Psalmus XCVII 117 .
Dirupisti uincula mea etc. quibus tenebar alligatus sęculo. Tibi
sacrificabo, iam fungens officio sacerdotis. Psalmus CXV. Exaltauit me. Viuam et
narrabo opera Dornini. Psalmus CXVII 119 .
Nazarei qui sint. Psalmus CXXXI 123 .
Confortauit seras portarum tuarum, id est uirtutem
sacramentorum per quę intratur
in Ecclesiam. Psalmus CXLVII 125 .
Via, Domini 127 .
Turris fortissima nomen Domini. Ad ipsam currit iustus et exaltabitur 130 .
Dum esset Deus in propiciatorio, obtulimus thimiama in altari, corde meditabimur eum
etc. Amica mea, ueni, iam hiems transiit 135 .
Egredimini de sęculo, ut uideatis regem uestrum 136 .
Vani sunt autem omnes homines quibus non subest scientia Dei 139 .
Nosse te, Domine, consumata iustitia est, et scire iustitiam et uirtutem
tuam radix est immortalitatis 140 .
Religiositas custodiet et iustificabit cor. Fili, accedens ad seruitutem Dei, sta, in
iustitia et timore et prępara animam tuam ad tentationem 141 .
Time Deum, cogita, loquere 144 .
Salus animę in sanctitate iustitię 147 .
Domus Iacob, uenite, ambulamus in lumine Dei nostri 152 .
Quęrite Dominum, dum inueniri potest 163 .
Qui elegerint quę ego uolui et tenuerint foedus meum, dabo eis in domo mea, in muris
meis locum et nomen melius a filiis et filiabus; nomen sempiternum dabo eis, quod non peribit
etc. 164 .
De episcopis futuris ex gentibus 165 .
Patrem uocabis me, et post me ingredi non cessabis 168 .
Non sum turbatus te pastorem sequens, et diem hominis non desideraui 172 .
Vię Syon lugent, eo quod non sint qui ueniant ad solemnitatem 181 .
Bonum est uiro, cum portauerit iugum ab adolescentia sua 182 .
Nam si in uia Dei ambulasses, habitasses utique in pace super terram. Disce, ubi sit
prudentia, ubi sit uirtus, ubi sit intellectus etc. 183 .
Ecce circumdedi te uinculis, donec compleas 184 .
Perfode parietem, et egredieris per eum; in humeris portaberis, in caligine effereris,
faciem uelabis et non uidebis terram, quia portentum dedi te domui Israel 186 .
Ingredientur portas atrii interioris uestiti lineis; uittę lineę in capitibus eorum
etc. 194 .
Et ero eis quas exaltans iugum super maxillas eorum. Post Dominum ambulabunt 203 .
Vocate coetum, congregate senes, omnes hab
itatores terrę in domum Dei uestri etc. 204 .
Et derelinquam in medio tui populum pauperem et egenum, id est fideles renunciantes
diuitiis sęculi, et sperabunt in nomine Domini.
Increpat Dominus populum de
negligentia templi reędificandi, propter quod eos pati rerum penuria asserit 211 .
Circumdabo domum meam ex his qui militant mihi 214 .
Rex.
Moyses dat leges regnaturo super Israel 28 .
Samuele sacerdote filii Israel petierunt sibi constitui regem. Et obtinuerunt
nescientes id uerti in ipsorum perniciem 42 .
Samuel exposuit legem regni 43 .
Dauid persecutoris sui Saulis honori uitęque pepercit nollens extendere
manum suam super christum Domini 47 .
Ipsum qui extenderat occidi iussit 49 .
Absalon dominandi cupiditate incensus patrem regno uitaque priuare molitus est 52 .
Regem Dauid, quod iam senuisset, milites iurauerunt non permissuros ultra eum secum ad
bella egredi 54 .
Adonias, cum Salomonem in regno successurum timeret, seditionem mouit; a suis
derelictus confugit ad tabernaculum 55 .
Regis fortitudo 88 .
Deus regnare facit hominem hypocritam propter peccata populi 107 .
Dauid disponit se ad uirtutes regias. Psalmus C 117 .
Gubernator 127 .
Rex bis. Regis ira et facilitas 128 .
Regis ira et benignitas. Ira regis. Rex iustus. Rex sapiens. Rex iustus. Cor regis in
manu Domini 130 .
Time Dominum et regem. Cor regum inscrutabile. Gloria regum inuestigare sermonem. Rex
iustus. Rector. Rector negligens. Rector 131 .
Rex iustus. Rex impius. Princeps impius. Impiorum dominatus et dispersio, bis. Rex
iustus. Princeps audiens uerba mendacii. Seruus dominans 132 .
Melior est seruus pauper et sanus rege sene et stulto, qui nescit prouidere in posterum
133 .
Impii domini laudantur uiui; mortuis detrahitur 134 .
Ve rex puer et principes mane comedentes 134 .
Audite reges, quoniam data est a Domino potestas uobis et uirtus ab Altissimo. Rex
sapiens populi stabilimentum 138 .
Magnato humilia caput tuum 141 .
Longe abesto a tyranno. Rex insipiens. Regnum a gente in gentem transfertur propter
iniustitias. Sępe insuspicabilis portauit diadema. In unamquamque gentem pręposuit rectorem
144 .
Rectorem te posuerunt, noli extolli. Esto illis quasi unus ex ipsis. Sceptra iniquorum
contribulet Deus 148 .
Ezechias rex 151 .
Deus creauit terram et quę in ea sunt, et dat eam cui
uult. Et nunc regnum Iuda dat in manu Nabuchodonosor
174 .
De frugibus pars LX, de animalibus CC dabitur principi. Super eum autem erunt
holocausta etc. Item qualiter adorabit et offeret in sabbatis et Calendis 194 .
Quę ad principem spectant: iustus, suo contentus, adeuntibus se facilis 196 .
Dominatur excelsus in regno hominum, et cuicunque uoluerit, dabit illud 197 .
Ipse, id est diabolus de regibus triumphabit, et tyranni ridiculi eius erunt 210 .
Subuertam solium regnorum et conteram fortitudinem regni gentium 212 .
Tarsenses et Malotę dedignantur seruire concubinę Antiochi regis 225 .
Risus.
Sarra post ostium risit; reprehenditur a Domino 3 .
Melior est ira risu 134 .
Sicut sonitus spinarum sub olla, sic risus stulti 134 .
Risus fatui. Risus sapientis 145 .
Non corrideas filio, ne condoleas 147 .
Reus.
De damnatis 155, 156 .
Cor tuum meditabitur timorem; ubi est litteratus, ubi legis uerba ponderans, ubi est
doctor paruulorum? 158 .
De damnandis in iudicio 167 .
Non habitabunt in terra Domini 203 .
Refugium.
Domine, factus es nobis refugium. Psalmus LXXXIX 116 .
Et post rixam est regressus ad amicum 146 .
Resurrectio.
Helias filium uiduę suscitat 60 .
Heliseus mulieris Sunamitidis filium 62 .
Cadauer mortui, cum in sepulchro ossa Helisei tetigisset, reuixit 66 .
Iob: Scio enim, quod Redemptor meus uiuit et in nouissimo die de terra surrecturus sum
etc. 104 .
In tempore illo eiicient ossa regum et cęterorum de sepulchris. Et eligent magis mortem
quam uitam qui ressidui erunt 169 .
Propheta educitur in campum ossibus plenum etc. Hęc dicit Dominus: Ecce ego aperiam
tumulos uestros et educam uos de sepulchris uestris etc. 192 .
Multi de terrę puluere euigilabunt, alii in uitam ęternam, alii in opprobrium, ut
uideant semper 200 .
Viuificabit nos post duos dies; in die tertia suscitabit nos 202 .
De generali resurrectione: De manu mortis liberabo eos 203 .
Rasias moriens proiecit intestina et inuocauit Deum, dominatorem uitę ac spiritus, ut
hęc illi rursum redderet resurrecturo in nouissimis 229 .
MATTHEVS
Religio.
Relictis retibus et patre secuti sunt eum; retibus, id est actibus carnalibus; naui, id
est substantia mundiali; patre, id est parentibus IIII. Quęrite primum regnum Dei et
iustitiam eius, et hęc omnia adiicientur uobis VI. Sequere me, et dimitte mortuos sepelire
mortuos suos VIII. Non ueni pacem mittere, sed gladium, separare hominem aduersus patrem.
Inimici hominis domestici eius. Qui amat patrem aut matrem plus quam me; qui non accipit
crucem suam et sequitur me; qui perdiderit animam suam X. Regnum cęlorum uim patitur, et
uiolenti rapiunt ollud. Tollite iugum meum super uos et discite a me etc. Iugum enim meum
suaue est, et onus meum leue XI.
Vendit uniuersa et emit agrum illum, in quo absconditus est thesaurus; uel emit
margaritam preciosam XIII. Siquis uult post me uenire, abneget se XVI. Ascendat in montem
excelsum cum Petro, qui fulgentem in gloria cupit uidere Christum XVII. Piscis hamo Petri
captus XVII. Vbi sunt duo uel tres congregati in nomine meo XVIII. Multi sequuntur Christum
sicut turbę, non tamen surgentes sicut Mattheus, qui surgens secutus est eum. Si uis
perfectus esse. Vos qui secuti estis me, sedebitis super sedes etc. Et omnis qui reliquerit
etc. centuplum accipiet et uitam ęternam possidebit XVIIII. Sternunt uestimenta sua sub
pedibus Domini. Iesus ingressus ciuitatem primum adiit templum. Cęci et claudi in templo
sanantur XXI. Operarii quos conduxit domi nus in uineam suam XX. Ecce prandium meum
paraui.Venite ad nuptias XXII. Petrus mori uolebat cum Domino etc. Non sufficit habere
desiderium, nisi diuino aliquis potiatur auxilio. Non sicut ego uolo, sed sicut tu XXVI. In
agro sanguinis Christi requiescunt peregrini, id est sęculo renunciantes. Item consepulti
sunt in monumento nouo exciso in petra. De monumentis spurcicię mundanę ueniunt in sanctam
ciuitatem, id est in Ecclesiam XXVII.
Resurrectio.
Saducei tenebant non esse resurrectionem; arguuntur erroris XXII. Multa corpora
sanctorum, qui dormierant, surrexerunt, uenerunt in sanctam ciuitatem; apparuerunt multis
XXVII.
Christus die tertia resurrexit XXVIII.
MARCVS
Religio.
Cum sęculum relinquere disponimus, nauim cum Iesu conscendimus IIII. Super fenum
discumbunt qui calcatis concupiscentiis diuinis doctrinis aluntur VI. Siquis uult me sequi
VIII. Vade, quęcunque habes, uende et da pauperibus, et habebis thesaurum in cęlo. Et ueni,
sequere me. Petrus: Ecce dimisimus omnia. Qui reliquerit domum, fratres, sorores, patrem,
matrem, filios, agros propter Euangelium accipiet centies in tempore
hoc et in sęculo futuro uitam ęternam X. Qui in agro erit, non reuertaur tollere uestimentum
suum XIII. Adolescens relicta syndone nudus profugit ab eis. Et Ioseph relicto palio nudus de
manibns impudicę feminę auf'ugit. Qui uult effugere manus iniquorum, relinquens mente quę
mundi sunt, fugiat post Iesum XIIII.
Resurrectio.
Ioannem Baptistam resurrexisse credentes de Iesu, quia uirtutes operabantur in illo.
Plane fatentur maioris potentię futuros sanctos post resurrectionem VI. Cum a mortuis
resurrexerint, neque nubent neque nubentur, sed erunt sicut angeli in cęlis. Saducei negant
resurrectionem XII. Mulieribus ad monumentum apparuit angelus in ea ętatis forma qua
resurrecturi sumus. Quia ubi nasci morique nescitur, ibi ętas nec admittit detrimenta nec
indiget incrementis XVI.
Rex.
Discipuli in uia tractant de principatu tanquam de re labili et transitoria. Illi euntes
disputant de principatu, ille sedens docet humilitatem. Principes enim laborant, humiles
quiescunt IX.
LVCAS
Religio.
Et uenit in spiritu in templum. Tu si uis tenere Iesum et amplexari manibus, omni labore
nitere, ut ducem habeas spiritum ueniasque ad templum Dei II. Quęritur Iesus inter cognatos
et notos, sed inuenitur in templo. Affectus cognatorum officit perfectioni. Dolentes
quęrebamus te. Oportet enim eum qui quęrit Iesum non negligenter et dissolute transire, sicut
multi quęrunt et non inueniunt, sed cum labore et dolore II. Mulier stans retro secus pedes
Domini ungit unguento pedes eius. Is est qui sequitur uestigia Domini in odore uirtutum
ungendo pedes, id est conseruando humilitatem VII. Ascendunt in nauiculam Domi ni calcantes
seculum. Dormiente Domino concutiuntur tempestate tentationum. Qui orationibus excitatus
mitigat fluctus, et fit tranquillitas VIII. Vocatus a Domino non permittitur discedere, ut
sepeliat patrem. Nemo mittens manum suam ad aratrum et aspiciens retro, aptus est regno Dei.
Exemplum de uxore Loth IX.
Siquis uenit ad me et non odit patrem etc. non potest meus esse discipulus, et non
baiulat crucem suam et uenit post me. Qui non renunciat omnibus quę possidet, non potest meus
esse discipulus XIIII. Seruo, postquam arauit agrum, iussum est, ut prius ministret domino,
deinde ipse manducet et bibat. Sic post pręceptorum impletionem exigitur perfectio. Duo in
agro, unus assumetur et alter relinquetur XVII. Si toti terrę dominaremur, ei renunciantes
nihil diagum esset in comparatione regni cęlorum. Nemo est qui reliquerit domum, parentes
etc. propter regnum Dei, et non recipiat multo plura in hoc tempore, et in seculo futuro
uitam ęternam XVIII. Vende tunicam et eme gladium, id est uende patrimonium et eme uerbum quo
mentis penetralia uestiuntur XXII. Symon Cyreneus obediens heres, ueniens de uilla relinquens
mundum et tendens ad supernam Hierusalem crucem portat post Iesum patientiam Domini imitando.
Refert considerare, qualis crucem ascendat. Nudum enim uideo. Talis ergo ascendat qui seculum uincere parat, ut sęculi adiumenta non quęrat
XXIII.
Resurrectio.
Tibi dico: Surge, tolle grabatum, id est corpus. Vade in domum tuam, id est ad paradisum
V. Septem resurrectiones factę ante Dominicam, octaua Domini. Sed ultra non morituri--- ad
designandum quod cormmunis resurrectio, quę in octaua ętate erit, mortis expers erit et
indissolubilis VII. Corpus humanum in resurrectione erit subtile per effectum
spiritalis potentię, palpabile autem per ueritatem naturę
XXIIII.
IOANNES
Religio.
Oportet credentem Christo renunciare sęculo. Sic Samaritana reuelato sibi Christo
reliquit hydriam, id est carnalem concupiscentiam IIII. Si uoluerimus Christum in nauiculam
nostram suscipere, id est in cordibus nostris habitare, statim inueniemur in terra ad quam
ire uolumus, id est in cęlum VI. Ego sum lux mundi. Qui sequitur me non ambulat in tenebris,
sed habebit lumen uitę VIII. Siquis mihi ministrat, me sequatur, et ubi ego sum, illic et
minister meus erit. Siquis mihi ministrauerit, honorificabit eum Pater meus XII. In hoc
clarificatus est Pater meus, ut fructum plurimum afferatis et efficiamini mei discipuli. Iam
non dicam uos seruos, quia seruus nescit, quid faciat dominus eius. Vos autem dixi amicos,
quia omnia quęcunque audiui a Patre meo, nota feci uobis. Non uos me elegistis, sed ego elegi
uos et posui uos, ut eatis et fructum afferatis, et fructus uester manat XV.
Rex.
Iesus, cum cognouisset, quia uenturi essent, ut raperent eum et facerent eum regem,
fugit iterum in montem ipse solus VI.
Regnum meum non est de hoc mundo etc. XVIII.
Resurrectio.
Venit hora in qua omnes qui in monumentis sunt audient uocem Filii Dei, et procedent qui
bona fecerunt, in
resurrectionem uitę; qui uero mala egerunt, in re
rsurrectionem Iudicii V. Hęc est uoluntas eius qui misit me, Patris, ut omne quod
dedit mihi non perdam ex eo, sed resuscitem illud in nouissino die etc. VI. Ego sum
resurrectio et uita. Qui credit in me, etiam si mortuus fuerit, uiuet XI. Quia ego uiuo, et
uos, uiuetis etc. XIIII. Iesus resurgens stat in littore, id est in maris
extremo--- signat resurrectionem futram in fine mundi. Corpora iustorum nec sitient nec
esurient etc. XXI.
PAVLVS AD ROMANOS
Religio.
Quomodo Christus resurrexit a mortuis per gloriam Patris, ita et nos in nouitate uitę
ambulemus. Si autem mortui sumus cum Christo, credimus, quia simul etiam uiuemus cum illo.
Exhibete membra uestra seruire iustitię in sanctificatione VI. Exhibeatis corpora uestra
hostiam uiuentem, sanctam, Deo placentem, rationabile obsequium uestrum. Et nolite conformari
huic sęculo etc. XII. Induimini Dominum Iesum Christum, et carnis curam ne feceritis in
desideriis XIII. AD CORINTHIOS I: Dei agricultura estis, Dei ędificatio estis
III. Qui adhęret Domino, unus spiritus est. Non estis uestri; empti enim estis precio magno.
Glorificate et portate Deum in corpore uestro VI. Vos estis corpus Christi et membra de
membro. Emulamini charismata meliora XII. II: Christi bonus odor sumus Deo, in
his qui salui fiunt et in his qui pereunt: aliis quidem odor
mortis in mortem, aliis uitę in uitam II. In omnibus nos exhibeamus sicut Dei ministros, in
multa patienti a etc. in omnibus aduersis et item in uirtutibus spiritalibus et in
prosperitate. Vos estis templum Dei uiui VI. In carne ambulantes non secundum carnem
militamus. Nam arma militię nostrę non carnalia sunt, sed potentia Dei ad destructionem
munitionum, consilia etc., id est aduersus diaboli et carnis tentationes X. AD COLOSSENSES:
Igitur si consurrexistis cum Christo, quę sursum
sunt quęrite, ubi Christus
est in dextera Dei sedens. Quę sursum sunt sapite, non quę super terram. Mortui enim estis,
et uita uestra abscondita est cum Christo in Deo III. AD THIMOTEVM I: Tu autem, o homo Dei,
hęc fuge, id est diuitias et auaritiam. Sectare uero iustitiam, pietatem, fidem etc. VI. II:
Admoneo te, ut resuscites gratiam Dei, quę est in te per impositionem manuum mearum. Non enim
dedit nobis Deus spiritum timoris, sed uirtutis et dilectionis et
sobrietatis etc. I. Nemo militans Deo implicat se negociis sęcularibus, ut ei placeat cui se
probauit. Nam et qui certat in agone, non coronabitur, nisi legitime certauerit. Laborantem
agricolam oportet primum de fructibus percipere. Seruum autem Domini non oportet litigare,
sed mansuetum esse ad omnes, docibilem, patientem, cum modestia corripientem eos qui
resistunt ueritati etc. II. AD TITVM: Apparuit enim gratia Dei et Saluatoris
nostri omnibus hominibus erudiens nos, ut abnegantes impietatem et sęcolaria desideria sobrie
et iuste et pie uiuamus in hoc sęculo, expectantes beatam spem et aduentum glorię magni Dei
et Saluatoris nostri Iesu Christi etc. II.
AD HEBREOS: Exeamus ad eum extra castra improperium eius portantes. Non
enim habemus hic manentem ciuitatem etc. XIII. ACTVVM: Habebant omnia communia
II. Agros et domos uendebant ponentes pecuniam ante pedes apostolorum. Et sic fecit Ioseph
Barnabas, Leuites, genere Cyprius IIII. Diaconi septem constituti qui ministrent VI. IACOBI:
Religio munda uisitare pupillos etc. et immaculatum se custodire ab hoc sęculo I. PETRI
I: Sicut modo geniti infantes rationabiles et sine dolo lac concupiscite, ut in eo
crescatis in salutem, si tamen gustastis, quoniam dulcis est Dominus. Ad quem accedentes
lapidem uiuum etc. et ipsi tanquam lapides uiui super ędificamini domos spiritales etc. Vos
autem genus electum, regale sacerdotium, gens sancta, populus acquisitionis etc. II.
II: Crescite in gratia et in cognitione Domini nostri III.
IOANNIS I: Qui dicit se in Christo manere, debet sicut ille ambulauit, et ipse ambulare
II.
Rex.
Vide potentiam. PETRI I: Regem honorificate II.
Reus.
AD CORINTHIOS I: An nescitis quia iniqui regnum Dei non possidebunt VI.
APOCALYPSIS: Quod damnati obliuiscantur scientię acquisitę. Et omnis artifex
omnisque ars non inuenietur in te amplius XVIII. Sanctorum exultatio super damnatos
XVIIII.
Ratio.
IACOBI: Equus freno, navis gubernaculo, totum hominis corpus ratione circumferendum est
III.
Resurrectio.
AD ROMANOS: Quod si spiritus eius qui suscitauit Iesum a mortuis, habitat
in nobis, uiuificabit et mortalia corpora uestra VIII. AD CORINTHIOS I: Sicut in
Adam omnes moriuntur, ita et in Christo omies uiuificabunttur. Primitię Christus, deinde
hi qui sunt Christi, deinde finis. Nouissime autem inimica destruetur mors.
Resurectionem probat exemplo seminum etc. Omnes quidem resurgemus, sed non omnes immutabimur.
Mortui resurgent incorrupti XV. PETRI I: Et mortuis euangelizatum est, ut
iudicentur quidem secundum homines in carne, uiuant autem secundum Deum in spiritu IIII.
APOCALYPSIS: Beatus et sanctus qui habet partem in resurrectione prima etc. Et
dedit mare mortuos qui in eo erant. Et iudicatum est de singulis secundum opera ipsorum
XX.
METHAMORPHOSES
Rex.
Phetonte Solis currum regente uastari omnia coeperant incendio. Eo deiecto
cessauit ignis, et equi liberati ad suam stationem reuersi II .
Cyppus noluit urbem ingredi, cum cornua sibi in temporibus nata, si
ingrederetur, regnaturum portenderent. Igitur extra urbem tantum illi agri datum est, quantum
uno die iunctis bubus aratro circumagi posset. Maluit itaque, tametsi uictor triumphansque
rediisset, priuatus uiure quam effici patrię tyrannus XV .
Resurrectio.
Glaucus piscator, cum pisces captos in ripa exposuisset, tactu herbę
cuiusdam recuperato spiritu prosiluerunt in pelagus XIII .
Hyppolitum Esculapius medicamentis a morte dicitur suscitasse, qui deinde
dictus est Virbius XV .
SENECA
Religio.
Non aspicias, quam plenas quisque manus Deo, sed puras admoueat. Non enim aliter nisi
optimus animus pulcherrimus Dei cultus est 86 .
Tutissima res est nihil timere pręter Deum 87 .
Fulminum procuratio 95 .
Retinet mundana felicitas, ne ad ueram felicitatem transeatur 8 .
Hortatur, ut properet se in tutum recipere 12 .
Animus magnus in terra manet, in cęlo conuersatur 14 .
Quę reliquit auertat 25 .
Accendere aliquem lucernas sabbatis prohibeamus etc. de cultu deorum 47 .
Superstitio error insanus est etc. 62 .
Rex
apum 21 .
Iure ciuili omnia regis sunt 44 .
Cambyses ebrius monitoris filium peremit 54 .
Rex Persarum Arpalo eadem de causa liberos epulandos apposuit 54 .
Rex iracundus 55 .
Duę respublicę, altera mundi, altera nationis cuiusque 63 .
Ad quam rempublicam accedet sapiens 64 .
Regis sollicitudo omnium quies 82 .
Cęsaris regimen laudat eique bene optat 83 .
Minus est quam seruus qui seruos timet. Male imperando summum imperium amittitur 86 .
Vis habere honorem: dabo tibi magnum imperium, impera tibi 87 .
Id solum fulmen quod Iuppiter mittit, placabile est. Perniciosum id quod deliberauit et
aliis quoque diis autoribous misit. Quia Iouem, id est regem prodesse etiam solum oportet,
nocere, non nisi cum pluribus uisum est. Discant hi quicunque magnam potentiam inter homines
adepti sunt, sine consilio ne fulmen quidem mitti. Aduocent, considerent multorum sententias,
nocitura temperent et hoc sibi proponant, ubi aliquid percuti debet, ne Ioui quidem suum
satis esse consilium 96 .
Regum rabies 16 .
Nulli erga magistratus gratiores quam qui philosophię student 27 .
Cupido dominandi ut in Alexandro, Pompeio, Cęsare, Mario 45 .
Risus
2 .
Risum reprehendit 23 .
Democritus ridens, Heraclitus lugens 50 .
Item 75 .
Morbum esse scias, non hilaritatem semper arridere ridentibus et ad omnium ęstimationem
ipsum quoque os diducere 86 .
Ratio.
Nihil sine ratione faciendum est. Ratio omnis honesti comes est 33 .
Non ad prouidendum tantum, sed ad omnes res regendas satis est per se ipsa ratio 48 .
Sextius consummato die, cum se ad nocturnam quietem recępisset, interrogabat animum
suum: Quod hodie malum tuum sanasti? Cui uitio obstitisti? Qua parte melior es? 57 .
Adhibe rationem difficultatibus 74 .
Oratorem te puta, si tibi ipsi, quod oportet, persuaseris 87 .
Siuis omnia tibi subiicere, subiice te rationi 13 .
Quid est ratio? Naturę imitatio. Quid est summum hominis bonum? Ex naturę uoluntate se
gerere 24 .
Ratio affectibus fortior atque constantior 28 .
Ratio perfecta uita beata 42 .
Nisi ubi rationi locus est, bonum non est 62 .
Quod ergo uitę bonum est? Perfecta ratio 63 .
Resurrectio.
Veniet iterum qui nos reponat dies in lucem etc. 13 .
PLATO
Religio.
Sanctitas ea iustitię pars est, quę suum Deo tribuit. Hanc pietas pręcedit, religio
sequitur. Euthyphron de sanctitate 19 .
Quid sanctum, quid prophanum? 20, 21 .
Nunquid omne iustum sanctum. Sanctitas. Cura est deorum ministra 21 .
Primum Deus diligendus, deinde eius causa cętera 43 .
Mysterium. Amor 59 .
Corybantes, quando aliquem sacris initiaturi sunt, in solio collocant, plaudunt, choreas
ducunt 90 .
Dei cultus quomodo faciendus; nulli nisi Deo credendum 205 .
Qui mentis aciem ad ea quę uere sunt direxit, ei non superest ocium, quo negocia
hominum inferiora respiciat etc. 217 .
Quę erit disciplina, per quam animus ex his quę fluunt, ad ea quę uere sunt, reducatur
222 .
Supernorum et inuisibilium consideratio 223 .
Homo brutis miserior, nisi diuinum
cultum religionemque susceperit 271 .
Bonum uirum decet sacrificare diis et interesse diuinis 283 .
Cum animum quis ad sacrificndum induxerit 314 .
Duo sine quibus Deus firmiter coli non potest, primum quod anima antiquior corpore
generationis participe, deinde ueram esse mentem in astris 323 .
Virtus maxima religio 324, 327 .
Moderata quidem seruitus est, quę Deo exhibetur, immoderata uero quę hominibus. Deus
quidem hominibus temperatis lex est, intemperatis uero uoluptas 337 .
De sacerdotibus 401 .
Porphyrius inquit: animus Deuum inquirendo purus efficitur, Deum imitando fit Deus.
Plato ait: Nihil habent homines religione diuinius 413 .
Rex.
Tyrannis non optanda 16 .
Ciuilis de regno 71 .
Inter tyrannum et regem 74 .
Apud Ęgyptios non licet regem absque sacerdotio imperare. Regis officium et qui
reipublicę pręsunt uitis purgare ciutatem 76 .
Ad subditorum salutem semper respiciat, ut ad nautarum nauisque salutem respicit
gubernator. Tyrannus qui contra legem agit 77 .
Administrati popularis 78 .
Finis ciuilis actionis recte contextus est, quando fortium et temperantium ingenia
concordia conciliat 79 .
Quam recte princeps non suam, sed subditorum utilitatem quęrat 192 .
Pastor malus dissipans gregem. Pastoris boni officium, ut id quod custodit optime se
habeat. Neque pecunia neque honore ducti boni homines imperare uolunt 192 .
Giges gemma conuersa latens Lydię regnum occupauit rege interempto 195 .
Qui princeps eligendus. Aurum illis Deus in generatione admiscuit qui ad imperandum
sunt idonei, ut ob id honoratissimi essent 203 .
Qua ratione, quibus disciplinis instructi esse debent reipublicę gubernatores, et qua
in ętate singuli singula exercere 218 .
Reges esse oportere in philosophię et rei militaris studio pręstantissimos 225 .
Contrarium medicorum purgationi. Siquidem medici a corpore quod deterrimum est
abstergunt, quod uero optimum est relinquunt. Contra tyrannus efficit. Tyrannus libidine
perditus, temulentus, furiosus, immanis 229 .
Tyrannici animi perturbationes et uiolenta rapacitas. Libertatem et amiciciam
ueram natura tyrannica nunquam gustat.
Tyrannus miserrimus est, quia iniquissimus, et seruus quia rationem
subdit appetitui, et dum timetur, timet 230 .
Tyrannus procul a uera uoluptate erit; rex illi proximus. Quot gradibus uitę dulcedine
superat rex tyrannum 232 .
Regum peruersitas ex mala educatione. Cambyses, Darius, Xerxes 278 .
Atheniensium gubernatio 279 .
Qualis debeat esse rex uel tyrannus. Talis sit, quales uult esse ciues. Cum in eodem
homine bene cum prudentia et temperantia simul potentia summa conuenerit, tunc demum,
gubernationis optimę optimarum legumque elucebit origo. Respublica Lacedemoniorum. Boni
demones pręerant hominum gubernationi sub Saturno 282 .
Qui bene seruierit, bene dominabitur 290 .
Principem perire non auri defectu, sed amicorum 330 .
Principes sapientes honorent. Sapientes libenter principibus consulant. Felix
famliaritas ex potente sapienteque conflata, felicissima, ubi utraque in eodem animo
coniunguntur 327 .
Fortitudine, celeritate pręstare alii quoque possunt, sed ueritate,
iustitia, magnificentia etc. principis proprium 331 .
Non prius desinere humanum genus in malis uersari quam aut homines recte uereque
philosophantes rerumpublicarum gubernationem adepti fuerint, aut hi qui gubernant, diuina
quadam sorte philosophentur 332 .
Preces autem tyrannorum necessitati permixtas esse non ignoramus. Hac mente circa
patriam uir prudens esse debet, ut ita reprehendat ciuitatis errores, si neque frustra sit
reprehensurus neque ob reprehensionis studium periturus. Vim autem patrię per reipublicę
mutationem afferet nunquam, quando absque expulsione et cęde ciuium emendari non possit.
Dionysio nemo fidus. Darius nec fratribus fidens 333 .
Si philosophia una cum potentia uere in idem quasi domicilium [homines 2 ] concurrisset,
per omnes homines, et Gręcos et barbaros, elucentem ueramque opinionem sufficienter omnibus
ostendisset neque ciuitatem neque hominem unquam fore felicem, nisi cum prudentia et sub
iustitia uixerit, siue per se illas possideat, siue
sub sanctorum principum
moribus rite educetur atque erudiatur 334 .
Prudens uero ad constituendam accedit rempublicam legesque condendas iustissimas atque
optimas, et id quidem absque cędibus expulsionibusque ciuilibus 336 .
Rex stultam felicitatem fugiat et subiiciatur legibus etc. Mente a dolis aliena atque
sana cum diis reges create. Regi iudiciis scelerum interesse non liceat, ut pote sacerdoti,
quem in ferenda sententia necis, carceris, exilii contaminari nefas sit 337 .
Risu moderate utendum 199 .
Rationi obediant partes reliquę animę, ut uera uoluptas sequatur 232 .
Logos ratio. Analogia. Rationis comparatio 247 .
Ratio ciuitatis lex communis esse debet 270 .
Hominem animal rationale ideoque liberum, nisi rationis uinculo comprehenderis neque
debere aliter neque posse ligari 309 .
Absque ratione prudens anima et mentis compos nec fuit unquam nec est, nec erit
322 .
Ratio.
Vis rationalis 393 .
Vis potentiaque rationis 399 .
Resurrectio.
Ex terra reuiuiscebant rerum pręteritarum immemores 73 .
Sicut ex uiuentibus fiunt mortui, sic ex mortuis uiuentes quandoque resurgere 174 .
Herus Pamphilus pro salute patrię in pręlio mortuus resurrexit 234 .
Reuersio anime in corpora humana 304, 239 .
Zoroaster et alii post eum multi humanorum corporuum
resurrectionem confirmauerunt 355 .
Miraculum hominis rediuiui apud Plutarcum 403 .
Anima, cum discessit a corpore, manet cum affectione iterum in corpus reuertendi 420 .
Resurrectionem in fine mundi futuram affirmant Zoroaster, Mercurius, Plato 432 .
Rationes resurrectionis. Resurget corpus immortale 440 .
DIONYSIVS HALICARNASEVS
Religio.
Ethrusci peritia mysteriorm circa diuinum cultum excelluere 10 .
Regis officia 35 .
Iis qui imperaturi sunt aliis, hęc duo adesse conuenit: in gerendo bello uires, in
consulendo proudentiam 58 .
PROBLEMATA ALEXANDRI APHRODISEI
Risus in liene 4 .
PROBLEMATA ARISTOTELIS
Risus.
Cur risum minus retinere possumus, cum amicos nostros familiaresque uidemus 66 .
Cur, siquis halas nostras titilet, in risum labimur
73 .
PROBLEMATA PLVTARCHI
Religio.
Cur deos feminę salutant operto capite, homines aperto 74 .
In ędem Matutę ancillis ingredi fas non est. Filiis bona non optant apud Matutam, sed
nepotibus. Florę templum floribus exornabant 75 .
Latini picum uenerantur et eo abstinent 75 .
Cur Laribus diis canis assistit et ipsi canis pellibus uestiuntur. Cur Idibus Ianuariis
permissum est, ut tibicines muliebri habitu urbem lustrent 78 .
Tyrii uincula statuis iniiciunt, ne ad hostes transmigrent 79 .
Preconi apud Rhodios Ocridionis templum ingredi non licet. In ędem Tenis
apud Tenedum tibicini intrare non licet, nec ulli ibi Achillem nominare 84 .
Rex.
Magistratus apud Cumeos pylactus reges manu apprehensos e curia aducebat ac tam diu
detinebat, donec de eorum imperio senatus occulte sententiam tulisset suffragiis, an iuste
facerent 83 .
AVLVS GELIVS
Religio.
Pythagorę discipuli omnia habebant communia 5 .
De uirgine Vestali 6 .
Quid sint hostię succidaneę. Hostiis maioribus expiari decretum, quod hastę Martię in
sacrarium mouissent. Item hostię pręcidaneę. Porca, pręcidanea, quam ante fruges nouas Cereri
immolabant. Item ferię precidaneę 29 .
Quid signat religiosus et quod aliter dicitur dies religiosus, aliter delubra religiosa
29 .
Scipionem Africanum nihil prius egisse quam in cella Iouis solus pernoctasset. Canes
Capitolii semper in alios scęuientes neque latrabant eum neque incurrebant 43 .
Hostię bidentes quid sint 95 .
Rex.
Sapientes tyranni sunt congressu sapientum. Hunc uersum Plato Euripidi tribuit, Aulus
Gelius Sophocli asscribit 78 .
Rex Cyrus uanus, sed strenuus 86 .
Risus.
Censor intempestiue coram se iocatum in ęrarios retulit 32 .
Ratio contra affectus 70 .
VITĘ PLVTARCHI
Religio Numę 16 .
Non eadem est proposita uitę ratio contmplatiuo ciuilique philosopho 52 .
Agesilaus uetuit lędi eos qui in templum confugerant 28 .
Deos deorumque supplices coluit, licet hostes essent 30 .
Alexander thura diis copiose ingerens 44 .
Ad templum confugientem reum uetuit attingere 46 .
Lupercalia 57 .
Rex.
Theseus abdicat se dominatu 4 .
Ratio conseruandi regni 10 .
Numa recusabat regnum accipere 16 .
Esopus historicus Soloni non satis humaniter a Croeso accepto dixit regum
consuetudine aut quam minime aut quam maxime uti oportere. Immo, respondit, aut quam minime
aut quam optime 24 .
Publicola statuit fas esse tyrannidem appetentem indemnatnm opprimere 26 .
Apologus ut principem sequantur ciues, non ciues princeps. Plebis enim opiniones
plerunque perniciosę 105 .
Cleomenes non largitionibus, sed humanitate regi utendum dixit 109 .
Pyrrhus ei ex filiis se regnum relicturum dixit, qui acutiorem gladium
habuerit 129 .
Cupido dominandi 129 .
Imperator ab hostibus spolia potius quam munera capiat et exercitum magis quam se ipsum
ditet 28 .
Regum errata intollerabilia 30 .
Alexander gymnosophistas interrogat, quomodo quis late imperitans beniuolentiam
comparare possit. Et audit: Ne sit terribilis 49 .
Quodam oppidulo ostenso Cęsar: Mallem, inquit, ibi esse primus quam Romę secundus 52 .
Noluit se regem dici 57 .
Rex in regendo solem imitetur 59 .
Tyranno omnia suspecta, exemplum Dionysii 72 .
Pręstantissimi Cicero domi, Pompeius foris 89 .
Honor a populo principi tributus non est certum amoris testimonium. Nam hoc interdum
metus compellit 98 .
Rex Demetrius unius aniculę monitu benignum se auditoribus prębuit, cum ante durus
extitisset. Reges iustitiam exercere decet magis quam arma 101 .
Quanta mala fiant dominandi causa 105 .
Regis consecrandi mos apud Persas 112 .
Vera ac stabilis ciuium beniuolentia optima principis custodia est 119, 122 .
Aristippi tyranni solicitudo et metus 199 .
Risus sigillum a Lycurgo errectum Sosibius tradit 14 .
Hannibalis risus in communi luctu 74 .
Phocion nec ridere nec lugere uisus 59 .
LACTANTIVS FIRMIANVS
Religio.
De propria Romanorum religione 20 .
De sacrificiis et mysteriis 22 .
Infantes immolari 23 .
Quod extra se Deum nemo fideliter colit 28 .
Pietas notio est Dei 46, 56 .
Religiones deorum triplici ratione ueras esse 48 .
Homini proprium Deum nosse et colere, cętera cum brutis commnia 56 .
Deus fecit hominem cupidum religionis et sapientię 56 .
Contra Socratem qui ait, quod supra nos nihil ad nos 67 .
Rerum contemptus in philosophis 69 .
Quod doctrina cęlestis sapientiam sola largitur, quam philosophia
non inuenit, et efficax sit lex Dei
et Ecclesię sacramenta 71 .
Quare Pythagoras et Plato non accesserunt ad Iudeos 75 .
Sapientia et amor spectat ad filios, religio et timor ad seruos 76 .
Quod sapientia et religio non separant 76 .
De uiis quas docuit Christus 84 .
De uera et singulari religione et unde dicatur religio 96 .
Deus uirtutibus colendus, non donis corruptibilibus. Omnia mala prouenire ex eo, quod
plures dii coluntur 105 .
Impia deos colentium religio 961 107 .
Quod Christianę religionis ueritas ex eo patet, quia de cultoribus deorum creuit
religio Ecclesia deinde quod mori malint quam a uero discedere 109 .
Pietas nihil aliud est quam Dei notio 111 .
De ęquitate Christianorm, quam philosophi non habuerunt nec inuenire potuerunt 112 .
Quod religio per patientiam defendenda sit et ratione potius quam sęuitia. Et quid
differant fideles ab infidis 115 .
Quare uera religio uideatur inanis 118 .
Quod uia ueritatis et sapientię est simplex, angusta, ardua; Deum habet docem 126 .
Quare a philosophis ueritas inueniri non potuit nec ab iis qui terrenis dediti sunt 127 .
Caput religionis est Deum nosse et colere 128 .
Quod religio Deo, misericordia homini debetur 129 .
Quę iusto non conueniunt, licet non iniusta uideantur 141 .
Exhortatio ad suscipiendam cum religione sapientiam 169 .
Religio hominis propria, qua sola maxime differunt homines a cęteris
animalibus 172 .
Contra Epicurum quod religio sit habenda 173 .
Quod religio sit et hominis sit 177 .
Res.
Regnum non est summum bonum 57 .
Moyses quo tempore Iudeis pręfuit. Item Iosue. Iudices. Reges. Cyrus 77 .
Salomon pręcessit Troianum excidium CXL annis 79 .
Resurrectio corporum. Resurgent mortui 164 .
De carnis immortalitate post resurrectionem 165 .
De resurrectione 166 .
LAERTIVS
Religio.
Antisthenes dicebat eos qui cuperent immortales esse, oportere
pie uiuere ac iuste 54 .
Quod omnia sapientum sunt. Diogenes inspexerat mulierem inhonestius diis procidentem.
Eius igitur superstitiortem auferre uolens accurrit dicens: Non uereris, mulier, ne forte
stante post tergum Deo--- cuncta enim plena ipso sunt--- inhoneste te habeas? 57 .
In phano coenans inter panes sordidos appositos sublatos abiecit dicens in sacrum nihil
oportere sordidum ingredi 59 .
Pios et religiosos esse sapientes. Peritos enim esse diuini iuris omnes etc. 72 .
Pythagorę discipuli facultates omnes in unum deponebant communesque faciebant 81 .
Diis semper quidem cum laudibus amictuque candido et casto corpore honores adhibendos
83 .
Epicureis omnia communia 99 .
Rex.
Thales interrogatus, quid difiicile uidisset: Tyrannum, inquit, senem 6 .
Solon eos qui apud tyrannos essent calculis similes esse dixit, qui nunc maiorem, nunc
minorem numerum signant. Sic illi nunc pluris haberi, nunc minoiris 8 .
Tyrannus semper in metu 9 .
Tunc rege, cum primum didiceris regi 8 .
Qui tuto regnare uelint, beniuolentia magis quam armis muniri decet 13 .
Periander rogatus, cur tyrannide persisteret: Quia, inquit, et sponte et inuitum cędere
periculosum est 13 .
Trasibulus Periandro consulit, quo pacto tuto tyrannidem teneat, bacillo
eminentiores spicas feriens, ut scilicet principes ciuitatis tollat 13 .
Simon philosophus, cum Pericles polliceretur, si ad se perrgeret, cuncta illi necessaria
exhibiturum: Fiduciam, inquit, uendere consilii non fuerit 27 .
Principatus quinque genera: legitimum, naturale, secundum consuetudinem, secundum
genus, uiolentum 37 .
Diogenes interrogatus aliquando a tyranno, cuiusmodi ęre pręstaret statuam sculpere:
Quo, inquit Hermodius et Aristogiton fusi sunt 58 .
Antigonus ad Zenonem: qui regem erudit, eum et illos qui sub ipso sunt instituere 63 .
Empedocles, cum sibi regnum offerretur, constanter renuit 85 .
Xenophanes tyrannis congrediendum aut minime aut suauissime 90 .
Anaxarchus in tyrannum 94 .
Risus.
Deprehensus Myson ridere in solitudine et rogatus, cur nemine pręsente rideret: Ob hoc
ipsum rideo, inquit 14 .
Plato iuuenis adeo uerecundus, ut nunquam ridere nisi modice deprehensus sit 31 .
Nimio risum aiunt Chrysippum expirasse 79 .
Pythagpras abstinebat et facetiis et iocis. Risui, inquit, et tristitię non dandas
manus 82 .
Ratio
eorum quę ex demonstratione colliguntur 67 .
Rationalibus data est ratio secundum eam uiuere, id est secundum naturam. Finis est
rationi recte obtemperare in eis elligendis quę secundu m naturam sunt 70 .
Parmenides iudicium rationis esse dixit, sensus uero minus esse idoneos ad iudicandum
91 .
Rationalis animę pars in thorace 104 .
Pręstat rationabiliter esse infelicem quam absque ratione felicem 109 .
Resurrectio.
Magorum sententia est resurrecturos esse homines immortalesque futuros 3 .
Epimenides LVII annos dormiuit 14 .
Empedocles professus pharmaca quibus mortui reuiuiscant 85 .
QVINTVS CVRTIVS
Religio
Darii in agmine deducendo 2 .
Superstitio multitudinem regit 15 .
Rex.
Quali pompa Darius uehebatur 2 .
Persę reges suos inter deos colunt 47 .
Alexander, cum e uita decederet, quęrentibus, cui relinqueret regnum, respondit: Ei qui
esset optimus 63 .
Et insotiabile est regnum et a pluribus expetitur 66 .
Alexandri laus 64 .
Ratio.
Nihil potest esse diuturnum, cui non subest ratio 18 .
POLIBIVS
Rex.
Qui deposita tyrannide priuati uixere 32 .
Columna in templo Lycii Iouis, in qua epigramma contra regem impium et hominem periurum
69 .
Principum benignitas 69 .
Philippi laus 77, 81 .
Antigoni
benignitas 81 .
Alexander ab iniuria deorum abstinuit. Inter tyrannum et regem 81 .
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Religio.
Vnde idolatrię error 2 .
Ęthiopum religio 11 .
Lupercale sacrum 68 .
Vestales 76 .
Romam religioni deditam uiolare nefas putarunt 76 .
Numa nunciato hostium accessu: Ast ego, inquit, sacrifico 80 .
Eginitę1 ob sublatum simulachrum inter se furentes 112 .
Impii habiti qui in templum confugientes oppressissent 154 .
Nicias tanta religione pręditus, ut seruum liberalitate donauerit, quia
Baccho esset similis, et agrum magna [magna] pecunia emptum Delo
Apollini dedicauit 168 .
Votum Apollini a pyratis interceptum restituitur 184 .
Albini pietas erga Vestales 186 .
Cai Fabii religio 187 .
In templum Apollinis confugientes Agesilaus uetuit offendere 193 .
Alexander pontificem ueneratus 214 .
Appii familię deletę ob religionem lęsam 234 .
Supplicatio prodigiorum aueruncandorum 5 239 .
Sybillini libri inspecti et diis uota nuncupata 271 .
Ludi Apollinares 286 .
Scipio nihil egit prius quam in Capitolium ascenderit 290 .
Sacrosancta uacatio 295 .
Bacchanalia ad explendam libidinem 319 .
Tribunus plebis multatus, quod cum pontifice maximo iniuriose contenderat 326 .
In eos qui Christi corpus et sanguinem negligentius contrectarint 430 .
Consecrandorum mortuorum ratio 436 .
Rex.
Primi imperii nomen in rege 3 .
Ęthiopes regem ut numen adorant 11 .
Maximus natu regnum optinet
apud Arabes 16 .
Rex Lacedemoniorum primus in expeditionem exibat, omnium ultimus domum reuertebatur 45 .
Codrus, Atheniensium rex, pro patria se deuouit 45 .
Absalon patris regnum ambit 52 .
Agis rex ab ephoris multatus 63 .
Amulius Numitorem priuat regno 66 .
Numa inuitus regnum accipit; quomodo inauguratus 75 .
Martius in noui regis creatione suffragiis a Tullo Hostilio superatus sibi mortem
consciuit 76 .
Principatum per nobiliorum sanguinem stabiliri 82 .
Aut minime aut optime regum consuetudine utendum 86, 95 .
Tulli et Seruii de regno contentio 90 .
Ridere coram rege aut spuere nefas putant Persę 91 .
Rex Ęthiopum pręcipua statutra ualidoque corpore 98 .
Democratia utilior quam unius regnum. Creandi regis ratio 100 .
Regis potentia 102 .
Filiorum Darii contentio 123 .
Xerxes uoluntaria suorum morte seruatus 132 .
Macedonum regum origo 132 .
Dionysius tyrannus meticulosus 182 .
Alexander, Phereorum tyrannus, meticulosa uita 195 .
Agesilaus domi forisque Gręcorum pręstantissimus, dicebat regis esse officium quam
plurimos beneficio afficere 196 .
Dionysius principatu eiectus aduersis iactatur. Regem beneuolentia, non
armis munitum esse oportere 201 .
Alexandri Magni indoles 209 .
Darius a patre adhuc uiuo regio fastigio collocatus insidias patri instruit 211 .
Qui regnum sibi oblatum pertinaciter recusarunt 213 .
Alexndri exercitatio, cum bello uacuus esset 219 .
Anaxarchus ius et fas inquit Ioui non assident, ut quicquid regibus facere libuerit,
licere id et recte fieri intelligas 227 .
Rex ex infimo 230 .
Arideus, frater Alexandri, post eum rex declaratur 233 .
Cędes regnandi causa 238 .
Regis denominatio 242 .
Anus quędam, ut se audiret, precata ac neganti sibi audiendi
ocium esse: Quid ergo, inquit, regnas 244 .
Clearchus tyrannus perimitur, item Seleucus 245 .
Cyneas in regnandi cupidinem immodicam 246 .
Cyneas de Romanis senatoribus se multorum regum consessum uidisse dixit
247 .
De regno fratrum contendentium cędes 250 .
Inter regem et tyrannum 277 .
Oportere tyrannum pedibus tractum, non equo sedentem tyrannidem relinquere 283 .
Scipio uetuit appellari se regem 293 .
Quantum malum sit regni cupiditas 297 .
Nicomedis scelus in patrem 330 .
Syllę uox in Marium: oportere iuuenem prius remo quam gubernaculo admoueri. Cęsar:
Mallem, inquit, hic primus esse quam Romę secundus 367 .
Is salutabatur imperator cuius ductu X milia hostium cęsa essent 382 .
Antipater patri insidiat 408 .
Iudicium Augusti de Tiberii feritate
in populum 412 .
Phraortes patre interfecto regnum occupat 413 .
Germanici Cęsaris laudes 414 .
Traianus dicere solitus talem principem in priuatos esse oportere, quales ut priuati in
se sint ipse cupiat et optet 428 .
Pulchra administrationis forma 439 .
Nihil esse difficilius quam bene imperare 448 .
Qui senes imperare coeperint 449 .
Saturninus inuitus imperator salutatur 450 .
Maximinus et Diocletianus in ordinem se redigunt 452 .
Risus.
Zoroastrem aiunt subito natum risisse 4 .
Apud Persas ridere coram rege nefas 91 .
Quomodo Amasis risum et scurilitatem excusauit 98 .
Risum non lętitię, sed desperationis in Hannibale 304 .
Risus Sardonicus 339 .
Heliogabalus incomposite ridens 439 .
Philippus imperator nunquam risisse dicitur 444 .
VALERIVS MAXIMVS
Religio.
De religione, liber I, caput II.
Rex.
Reges Numidarum nulli mortalium osculum ferebant, liber II, caput I. Anus pro Dionysii
salute deos precabatur, ob hoc tantum, ne illo sublato deterior succederet, liber VI, caput
II. Plato tum demum beatum orbem terrarum futurum prędicauit, cum aut sapientes regere aut
reges sapere coepissent, Liber VII, caput II.
Rex Darius salutatus hinnitu equi, caput III. Rex qui, cum prius quam capiti imponeret
diadena, consyderasset: O nobilem, inquit, magis quam felicem pannum. Aristoteles Calistenem
ad Alexandrum mittens monuit, cum eo aut rarissime aut quam iocundissime loqueretur. Eodem.
Archatonius Gaditanus LXX annis regnauit, centum et triginta uixit, liber
VIII, caput XIIII.
Ob successionem regni fratres ad singulare certamen processerunt; interficitur qui
prouocauit. Mitridates contra patrem bellauit, ut eum regno priuaret. Item
Sarister contra patrem Tygranem, liber IX, caput XI.
Risus.
Philomenes nimio risu extinctus, liber VIIII, caput XII.
CICERONIS OPVSCVLA
Rex.
Tyrannorum uita 15 .
Imperiorum, honorum, glorię cupiditas 77 .
Cupiditas principatus 86 .
Nec imperia expetenda 87 .
Dionysius. Alexander Phereus. Phalaris. Demetrius. Lacedemones. Romani 118. Iustitię causa reges constituti 122 .
Ius regnandi causa uiolandum 156 .
Regum sollicitudo 157 .
Imperii cupiditas 181 .
Ratio docet et explanat, quid faciendum fugiendumque sit 95 .
Vt appetitus rationi obediat 96 .
Risus.
Iocus quando et qualis debet esse 96 .
Iocandi genus duplex 96 .
In Lucio Crasso et Philippo multus lepos. In Caio Lelio multa hilaritas
97 .
Religio.
Cultus deorum est optimus. Superstitio unde dicta. Item religio 89 .
THVCIDIDES
Ratio.
Hermę lapides quadrati, quibus significatur ratio et ueritas 71 .
PANEGYRICVS PLINII
Rex.
Optimi principis laus 3, 4 .
Imperaturus omnibus eligi debet ex omnibus 5 .
Benignitas principis 12 .
Concursus ad spectaculum principis 12 .
Humanitas eius 13 .
Principis boni successor 24 .
Bonus bonos amat 24 .
Obsequium erga principem 25 .
Qualis princeps, tales ciues 25 .
Princeps crudelis et superbus 27 .
Innocens tutus 27 .
Comparatio boni et mali 30 .
Principis magnanimitas, modestia, benignitas 34 .
Religio principis 29 .
PHALARIS
Rex.
Tyranni miseranda conditio 11 .
Tyrannidem suam Pythagorę disciplinis subiici optat 14 .
Tyrannidem damnat, sed eam tuto deponi posse negat 17, 18 .
Tyranni sollicitudo nulli confidentis 29 .
Tyrannum necessitate, alios sponte esse malos 35 .
ORATIVS IN EPISTOLIS
Rex est qui recte facit 2 .
Delyrant reges, plectuntur Achiui 3 .
TERTVLLIANVS
Rex.
Imperator ut hominem se neminerit 11 .
De Augusto imperatore, de solennibus Cęsarum 12 .
Religio. Dii non colendi. Saturnus. Iuppiter. Liber 4 .
Simulachra. Lares. Simon Magus. Dii inter se dissidentes. Socrates deos destruebat. De
foeditatibus deorum 5 .
Pallas Attica. Ceres Farra 6 .
Dii cuique genti proprii 9 .
De religione Romanorum 10 .
De regno deorum 10 .
Contra idola 11 .
Philosophi contra deos 15 .
Resurrectio 16 .
VERGILIVS
Religio.
Cura tibi diuum effigies et templa tueri. Bella uiri pacemque gerant, quis bella gerenda
145 .
PRIMA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Religio a religando 58 .
[Babylon potentissima] Quid quęrit a te Deus tuus, nisi ut
diligas eum 107 .
Viam bonam elige, deinde corpus mortifica 114 .
Qui nolunt simul Deo seruire et mamonę3 135 .
Qui tardant ingredi religionem 146 .
De Ęgypto transiens in Terram promissionis 178 .
Alii filii Dei, alii serui sumus 180 .
Appropinquamus Deo mente, non corpore 256 .
Apostatę 258 .
Chirotonia ordinatio clericorum per manuum impositionem 309 .
Perfecti. Incipientes 316 .
Voluntas Domini perfectionis est. Indulgentia necessitatis 324 .
Sub ficu quiescens 326 .
Estote perfecti sicut Pater. Similitudinem imperat, non ęqualitatem 348 .
Qui stat, uideat, ne cadat 350 .
Non sum turbatus te pastorem sequens 356 .
Rex.
Cyrus. Cambises. Darius 151 .
Quttuor regna: Assyrii, Chaldei, Medi, Persę 152 .
Equi ruffi, nigri, albi, uarii--- quattuor regna 159 .
Angulus 168 .
Princeps puer 196 .
Cornu 199, Angulus pro regno iuxta idioma Scripturarum 224 .
Persę ante Cyrum ignobiles. Medi semper potentissimi 225 .
Reges Assyriorum 267 .
Merodach 271 .
Reges terrę quasi nihili 274 .
Christi 281 .
Xenophon de Cyro 281 .
Principum scelere populos deleri 353 .
Regum proprium est facere iudicium et iustitiam 361 .
Ratio.
Ne patiaris de principali cordis effluere 118 .
Nihil absque iudicio atque consideratione faciatis 146 .
Mille homines a facie terroris unius et a facie terroris quinque fugietis 259 .
Resurrectio.
Expecta me in die resurrectionis meę 143 .
Expergiscimini et laudate qui habitatis in puluere 250 .
Resurrectio 322, 332 .
SECVNDA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Religio.
Vita perfecta. Bonum est uiro, cum portauerit iugum ab adolescentia, sua 15 .
In Apostatam 18 .
Nec reuertebantur, cum ambularent 23 .
Ne respicias retro 58 .
Religioni detrahentes 89 .
Ne respicias
retrorsum 116 .
Habentes uictum et uestitum contenti sitis 117 .
Initia proficientium uasque ad talos, ad genua, ad renes 118 .
Scriba uolebat sequi Christum propter auaritiam lucrandi 149 .
Operarii primę horę, tertię, sextę, nonę, undecimę 167 .
Phariseorum putatiolla Decalogi, quę philateria uocabant 172 .
Relicto palio nudus fuge ad Iesum 189 .
Spiritu ambulate 212 .
Solus potest in cruce Christi gloriari, qui tollit eam et sequitur Saluatorem 217 .
Conuersatio nostra in cęlis est, et non sumus de mundo isto, sed deposita imagine choici
portamus imaginem supercęlestis 219 .
Imitator Ohristi 234 .
Nobilis seruitus 242 .
Quomodo se quis abneget 246 .
Noli prohibere benefacere 260 .
Qui uigilat ad fores meas quotidie 265 .
Religiosi uita conuertens alios 271 .
Frater adiuuans fratrem 273 .
Sedere in angulo domatis 275, 280 .
Anachoritę locustis comparati 283 .
Filii Chorę 286 .
Ędificaui mihi domos 291 .
Custodi pedem tuum, ingrediens domum Dei 296 .
Melius exire de sęculo 298 .
Pisces maris, id est mundani 324 .
Lętetur Iacob et exultet Israel 328 .
Non congregabo conuenticula eorum de sanguinibus 329 .
Qui perfecit pedes meos tanquam ceruorum 332 .
Pater meus et mater mea dereliquerunt me. Dominus autem assumpsit me 339 .
Dominus diluuium inhabitare facit 340 .
Imitator Christi 349 .
Introibo ad altare Dei 354 .
Obliuiscere populum tuum et domum patris tui 356 .
Non ne Deo subiecta erit anima mea 365 .
Introibo in domum tuam in holocaustis 367 .
Deus qui inhabitare facit unius moris in domo 369 .
Elegi abiectus esse in domo Dei mei 389 .
Tollite hostias et introite in atria eius 394 .
Lętetur cor quęrentium Dominum 399 .
Paratum cor meum, Deus; paratum cor meum partim ad contemplandum, partim ad operandum.
Cęli, cęlestium studiosi 403 .
Qui timent, ne habeant, unde uiuant 404 .
Monachus debet puritatem habere martyrum 411 .
In toto corde meo exquisiui te. In uia testimoniorum tourum delectatus sum, sicut in
omnibus diuitiis 415 .
Deduc meam semitam mandatorum tuorum 415 .
Fortio mea, Domine, dixi custodire legem tuam. Particeps sum ego omnium timentium te
416 .
Iuraui et statui custodire iudicia iustitię tuę 417 .
Qui confidunt in Domino, sicut mons Syon: non commouebitur in ęternum 420 .
Ecce quam bonum et quam iocundum habitare fratres in unum 422 .
Serui Domini 423 .
Recedens de mundo Christum inuenit Iacob 424 .
Qui diuisit mare Rubrum in diuisiones, qui transduxit populum suum per desertum 425 .
Monachi 429, 430 .
Primus gradus ieiunium, secundus renunciare sęculo 436 .
Monachorum uitia 438 .
Rex.
Tyranni superbia 54 .
Croesus, Lydię rex 72 .
Inter bonos et malos reges 75 .
Apud Ęgyptios pharaones, apud Romenos Cęsares et Augusti, apud Syros Antiochi, apud
Persas Arsacidę, apud Philistiim Abimelech. Post Alexandrum in Ęgypto Ptolomei usqae ad
Cleopatram 77 .
Ęs regnum Alexandri atque Gręcorum 97 .
Non miremini, si regna mutantur 124 .
Leena regnum Babylonium 130 .
Alexander 136 .
Darius XIIII post Cyrum ab Alexandro superatus 136 .
Alexandri regnum diuisum. Reges Ęgypti. Laodice regnandi cupiditate maritum ueneno
sustulit 137 .
Princeps impius. Rex iustus 282 .
Regna terrę, cantate Deo 370 .
Principatus incerta possessio 186 .
Rex impius 279 .
Rex iuuenis 305 .
Rex terrę est qui corpori suo imperat 375 .
Risus.
Scurilitas a sanctis repellenda 234 .
Risus amentia 291 .
Melior est ira risu. Risus stulti 298 .
Reus uel damnatus: laborabat in ęternum 358 .
Sicut oues in inferno positi sunt; mors depascet eos 358 .
In ęternum non uidebit lumen 358 .
Tradentur in manus gladii; partes uulpium erunt 366 .
Deleantur de libro uiuentium 371 .
Deiecisti eos, dum alleuarentur 373 .
Et non dixerunt qui pręteribant: Benedictio Domini super uos 421 .
Ratio.
Venter et uterus pro mente 10 .
Conscientia. Ratio cuncta sustentans et de terrenis subleuans ad cęlestia 23 .
Ratio non indiget purgatione, sed appetitus contrarius 25 .
Cogitationes iustorum iudicia 54 .
Facies hominis et leonis, id est ratio et fortitudo 103 .
Ratio atque mensura 104 .
Signatum est super nos lumen uultus
tui, Domine 321 .
Benedicam Dominum qui mihi tribuit intellectum 329 .
Venter intellectus 330 .
Lucerna 332 .
Intellectum da mihi et uiuifica me 418 .
Resurrectio.
Educam uos de sepulchris uestris 92 .
Ibi erit fletus et stridor dentium 149 .
Vestri autem et capilli capitis omnes numerati sunt 152 .
Probatio resurrectionis 17l. Corpus gloriosum 217 .
Consurgent ad uocem uolucris 307 .
Quoniam sunt reliquię homini pacifico 349 .
IOSEPHVS DE HISTORIA IVDEORVM
Rex.
Saul latebram quęsiuit, ne rex constitueretur 46 .
Dominandi cupiditas ad scelus prona 55 .
Absalon patri regnum auferre affectat 60 .
Adonias aspirat ad regnum 64 .
Pharao signat regem 70 .
Senacheribus a filiis occiditur 85 .
Propter regis iustitiam Deus populo placatur 86 .
IDEM DE ANTIQVITATE IVDEORVM
Rex.
Vespasianus recusabat imperium 53 .
Reus.
Incidi cathenas solitum non recte uinctorum 53 .
EVSEBIVS DE PRĘPARATIONE
Ratio.
Lux. Idea 88 .
Diuina res in nobis ratio est 96 .
Rex.
Tyranni Cypselus, Phalaris 32 .
Tyrannus omnia suspecta habet 55 .
Quare tyrannos Deus permittit 56 .
Nabuchodonosor, Cyrus 62 .
Reges omnes fere scelestissimi 79 .
Religio.
Qui solem et lunam colebant 4 .
A Poenicibus et Ęgyptiis deorum error 5 .
Phoenicum theologia 5 .
Ęgyptiorum 7 .
Gręcorum 8 .
Athlantorum, Phrygum. Archana gentilium 9 .
Merito superstitionem gentium contemnimus 10, 11 .
Gręcorum honestior theologia 12 .
Ęgyptiorum 13 .
Oracula 19, 20 .
Deo inherendum 25 .
Oracula defecerunt 30, 31 .
Esseorum uita 53, 54 .
Resurrectio secundum Platonem 78 .
Reus.
Anima damnata ad supplicia 79 .
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Religio.
Homo Deo consecratus 68 .
Ad Abraham dicitur: Exi de cognatione tua 122 .
Risus.
Zoroastres natus risit 180 .
Rex.
Cupido regnandi 8 .
Respublica Romana 13, 14 .
Dominandi libido 19 .
Romanorum regum uita atque exitus 20 .
An altitudo imperii in bonis habenda sit. Pyrrata ad Alexandrum. Ninus,
ut latius regnaret, primus bellum intulit finitimis 25 .
An congruit bonis latius uelle regnare 27 .
Regnum dat Deus 31 .
Quid differant cupiditas glorię et cupiditas dominationis. Malos regnare facit Dominus
propter peruersitatem populi. Romanorum regnum a Deo dispositum 38 .
Christianorum imperatorum uera felicitas. Constantinus. Theodosius 39 .
De tribus excellentioribus gentium regnis 123 .
De ęquo iure dominandi 159 .
Respublica 160, 161 .
Reus.
Mors immortalis 45 .
Rationis ordo 80 .
Vis mentis atque rationis 195 .
Resurrectio.
Contra eos qui asserunt terrena corpora ęterna esse non posse 95 .
Quod caro sanctorum melioris erit qualitatis quam fuit primorum hominum ante peccatum
96 .
De corporibus sanctorum post resurrectionem. Quid intelligendum de corpore animali et
spiritali 97 .
Resurrectio prima et secunda. Item de mille annis in Apocalypsi 164 .
In eos qui putant resurrectionem ad sola corpora, non etiam ad animas pertinere 166 .
Resurrectio mortuorum 170 .
Qui resurrectionem non credunt. Qui putant terrenum corpus in cęlo stare non posse 186,
191 .
Contra calumniantes. De abortiuis 191 .
Infantes. Dominus. Confirmatio. Sexus. Vir perfectus. Forma 192 .
Integratio. Corpus uiuum spiritale 193 .
Contra calumniantes. In Porphyrium. In Platonem. Plato. Labeo. Varro 196 .
ORIGENES
Religio.
Nuptię sanctorum 18, 19 .
Exeundum ex Ęgypto, ut in eremo seruiamus Domino 31 .
Perfectio quęrenda 35 .
Plantat in montibus excelsis 37 .
Reliquit Ęgyptum 40 .
Primitię 53 .
Societas Dei et Christi et Spiritus Sancti 58 .
Offerens holocaustum 79 .
Nazareorum uotum 81 .
Imitator Christi 111 .
Leuitę. Perfecti 130 .
Sabbati spiritalis obseruatio 133 .
Scenophegia uel tabernaculorum 134 .
Sancti dicuntur qui se uouerunt Deo. Vitulus 136 .
Abarim. Contemptus terrenorum 145 .
Leuitę portantes arcam 151 .
Pars tribus Iudę. Ciuitas solis 167 .
Dies Iesu 174 .
Beatus seruus Iesu 174 .
Noli retro aspicere 177 .
Rex habet uirgam 103 .
Virga nucea 104 .
Principes pro peccatis populi arguuntur 130 .
Propter peccata populi moritur bonus rex. Dantur principes iuxta cor populi 177 .
Rex est, in quo regnat Christus 179 .
Ratio et sensus 10, 11 .
Duo populi intra nos: malum et bonum 20 .
Spiritus et caro 28 .
Ratio et caro. Vir et mulier 51 .
Rationale 51 .
Caro et spiritus 54 .
Rationale 67 .
Homo paratus 77 .
Lucerna 85 .
Caleph primus accipit sortem 166 .
Resurrectionis fides 14 .
Resurrectio Domini 39 .
Resurrectionem expectabimus 69 .
Obuiam Christo rapientur in aera 92 .
Virga arida reuirescit 104 .
Quę resurgenti corpori pręstabuntur 104 .
Per quod probatur resurrectio 136 .
HIGINVS
Religio.
Ara in qua dii sacrificarunt priusquam Titanas inuaderent 6 .
BASILIVS MAGNVS
Quęre in alphabeto in fine eius operis.
PLINIVS
Sapiens.
Nemo mortalium omnibus horis sapit 80 .
Aquilę rapta non protinus ferunt, sed primo deponunt expertęque pondus tunc demum
abeunt 106 .
Platea auis, cum deuoratis se impleuit conchis, calore uentris coctas euomit atque ita
ex his esculenta legit testas excreans 11 .
Coruus uisus in situlam monumenti lapides congerens, ut tali congestu aquam potaturus
in summo uenire cogeret 112 .
Qui alituum colloquia crediti sunt intelligere. Serpentes auibus solidis deuoratis ossa
euomunt 115 .
Apes, cum ad flores exeunt, si incidit procella, apprehensis pedusculo
lapillis se librant 117 .
Animalia sapientiora quibus sanguis tenuior 126 .
Morus sapientissima arborum; quę exacto iam frigore germinat 158 .
In Cilicia riuus ex quo bibentium sensus subtiliores fiunt 296 .
Melanuri in mare panem abiectum rapiunt; ad cibum in quo hamus sit non accedunt 303 .
Pythagoras Apollinis iudicio sapientissimus 319 .
Euphranoris Alexander Paris est; in quo omnia simul intelliguntur: iudex, amator,
interfector 321 .
Neocles pictor argumento declarauit quod arte non potuit 333 .
Etiam ferę abrosas partes corporis relinquunt, propter quas se periclitari nouerint
350 .
Superbus.
Rupes austro sacra 28 .
Hyeme et ęstate rara fulmina, uere autem et autumno crebriora 29 .
Pelion montium altissimus 31 .
Bucephalas neminem
recępit in sedem pręter Alexandrum 93 .
Item equus Cęsaris neminem preter Cęsarem.
Secretum. Occultatum in cuius Dei tutela Roma esset, ne ei ab hostibus uotum fieret 270 .
Cor bubonis impositum mammę mulieris dormientis sinistrę secreta pronunciet 285 .
Lingua ranę idem pręstat supra cordis palpitationem posita 304 .
Silentium. Diua Angerona ore obligato obsignatoque simulachrum habet 41 .
Succum cęparum siluestrium ex aqua bibendum dederunt repente
obmutescentibus 202 .
Triennio Mecenatem Melissium accepimus silentium sibi imperauisse 272 .
Somnus. Vrsi tam graui interdum somno pręmuntur, ut ne uulneribus quidem
excitari queunt
92 .
Nullum animal grauiore somno premitur uitulis marinis 98 .
Dextra penna eius capiti subdita soporem allicit 99 .
Galli nostri uigiles nocturni, quos excitandis in opera mortalibus rumpendoque somno
natura genuit 108 .
Grues excubias habent lapillum pede sustinentes, ut, si deciderit, sono
excitentur 109 .
Syrenes mulcent cantu, quos dormientes lacerent
112 .
De somno animalium 116 .
Animalia, quę sine cerebro sunt, non dormiunt 122 .
Tasos duo uini genera facit: unum quo somnus concilietur, alterum uero
quo fugetur 146 .
Lactucę omnes somnnm. parere creduntur 198 .
Senex. Vetustioribus uitibus uinum melius, nouellis copiosius 159 .
Sensus quinque: tactus, auditus, uisus etc. Auditus Stadisin oppidum, ubi
Nilus pręcipitans se fragore auditum accolis aufert 71 .
Sambri Ęthiopes apud quos quadrupedes sine auribus 72 .
Pręlium, quo Sybaris deleta eo die quo gestum erat, auditum Olympię 78 .
Sępius auditu aspis excitatur quam uisu 90 .
Cerui, cum errexere aures, acerrimi auditus, cum remisere, surdi 91 .
Hominis auri inesse religionem 127 .
Visus. Iliada Homeri carmen in nuce 78 .
Strabo a Lilybeo, Sicilię promontorio, classem cernebat exeuntem a portu Cartaginis.
Calicrates ex ebore formicas et alia uisum fallentia fecit. Mermecides
quadrigam, quam alis musca tegeret, et nauem, quam pennis apicula absconderet. Catoblepas
fera et basyliscus serpens uisu necant
ę 89 .
Lupus, si prior hominem contempletur, adimit uocem. De oculis hominis et uisu 123 .
Serpentium catulis et harundinum pullis eruti oculi renascuntur. Miosotis
herbę succo qui inungitur mane, priusquam loquatur, non lipiturum eo anno 267 .
Theodorus quadrigulam fecit, quam simul facta alis musca intexerat 321 .
Menestrati Hecate, in quo cernentes amonentur ut oculis
parcant: tanta marmoris radiatio est 338 .
Mermecides et Calicrates aurigas et muscas fecere e marmore.
STRABO
Sol. Solis orientis et occidentis imago quare maior uideatur 58 .
Sapiens. Lex apud Indos: Siquis perniciosum aliquid excogitarit et remedium non
adinuenerit morte mulctatur; sin adinuenerit, honore pręmiisque a rege afficitur 266 .
Suspicio. Salganeus fallere creditus innocens a Metabato, Persicę classis
ductore, occisus; recognita honorifice sepultus ab eodem est 161 .
Spurcicies. Hiberi ex lotio intra cloacas seruato lauacra sibi conficiunt intritisque
extrimentis dentes abstergunt 68 .
Ęgyptii lutum manibus tractant, massam panis pedibus conficiunt 311 .
Sepultura. Albani cum mortuis pecuniam defodiunt; iccirco pauperes degunt 200 .
Massagetę senio confectos cędunt in frusta et cum ouillis carnibus
promiscue edunt 203 .
Morbo extinctos feris deuorandos exponunt. Bactriani mortuos
canibus exponunt 204 .
Caspii parentes, cum LXX excesserint annum, inclusos fame necant 204 .
Idem 205 .
Caucasii natos lugent, mortuos eferunt exultantes. Qui LXX excessere
annum iugulantur. Regis Cyrri sepulchrum cum epitaphio 275 .
Cęra oblita corpora sepeliunt 280 .
Cęra 10 oblitos in melle sepeliunt 284 .
Sensus. Odoris mali Ozollę dicti 171 .
Visus acutissimi exemplum 106 .
VALERIVS MAXIMVS
Sapientis est cędere potentiori 66 .
EMILIVS PROBVS
Sapientię argumentum, quod nihil nisi ex eius actum sit sententia 45 .
Superbum et arrogans epigramma deletum 8 .
Scribę officium magno honori habitum 38 .
Stratum ei erat terra stramentis tecta. Solitudo. Sępius aberat a ciuitate, ut inuidiam
effugeret. 24 .
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIBVS
Superbia. Manlius Capitolinus ob defensum Capitolium exaltatus affectauit regnum atque
de saxo Tarpeio pręcipitatus est 12 .
Marcus Liuius Drusus quęstor in Asia nullis insignibus uti uoluit, nequid ipso esset
insignius 26 .
Marcus Scaurus Decium prętorem sibi assurgere iussit 28 .
Secretum. Quintus Metellus Cecilius Macedonicus amico cuidam, quid acturus
esset, roganti: Tunicam, inquit, exurerem, si eam consilium scire existimarem 24 .
PLINIVS
Sepultura. Cremare apud Romanos non fuit ueteris instituti; terra condebantur 83 .
Alexander Bucephalo equo defuncto exequias duxit; urbem tumulo circumdedit nomine eius
93 .
Fecit et diuus Augustus equo tumulum. Agrigenti complurium equorum tumuli pyramides
habent. Funus aliti coruo celebratum 112 .
Ęgyptiis
mos est cadauera asseruare medicata 125 .
Apud eosdem corpora pice perfusa seruari 156 .
Mos antiquus imagines et gesta mortuorum reponere in domibus 326 .
Defunctos se se multi fictilibus doliis condi maluere 334 .
Mausoleum Mausolo, Carię regulo, sepulchrum, Artemisia coniugi posuit 338 .
APOPHTHEGMATA PLVTARCHI
Sapiens. Sapiens quantum stulto pręstat 10 .
Doctis non insultandum. Pręstare inter pręstantes 12 .
Sapere uel sero melius quam nunquem 11 .
Sapiens 22 .
Prudenter inter prudentes uersandum. Prudens non dicit: Non putaram 23 .
Sanus quod rectum est decernit 24. Res rebus conueniant 14 .
Solus Scipio sapit ac uiget 41 .
Cautum faciunt experimenta 38 .
Tempus consyderandum, priusquam opus incipias 37 .
Securitas emitur tempore 43 .
Sapere simul et misereri difficile 66 .
Sapientes soli et fortes sunt et uictores 62 .
Aut sapere minus aut plus posse oportet 79 .
Prudentia pręstat uiribus 86 .
Qui ratione utitur, fortunam non timet 56 .
Ne committas omnia fortunę 68 .
Sumptus modum non excedat 13 .
Sumptus parcus ędium 28 .
Sumptuosa ędificia 51 .
Luxus ędium exprobrandus 57 .
Aedium apparatus 72 .
Sumptus moderandus, ut semper sufficiat 73 .
Superbus. Homo se Deum credens insanit 28 .
Iactabundus 39 .
Glorię auidus 41 .
Secreta principis nosse periculosum 19 .
Archanum non comunices 43 .
Solitudo. Solitarius esto, ne pecces 22 .
Suspectus uterque 48 .
Somnum tuto capitur amico uigilante 17 .
Tempus dormiendi et tempus uigilandi. Somnum capiunt in thoris arundineis 95 .
Senectus uitiosa morbosaque 39 .
FABIVS QVINTILIANVS IN DECLAMATIONIBVS
Sapiens. Apum solertia 65 .
Silentii uirtus dificillima 84 .
Quisque in se aliquid habet quod taceri uelit. Sensus quinque. Per oculos ad animum uia
3 .
Oculi ad passiones illicitas trahunt 9 .
Suspiciones incertorum pessimę 81 .
Similitudo. Nemo alteri ex omni parte similis 39 .
TVLLIVS IN TVSCVLANIS
Sapiens. Nosce te ipsum, id est animum tuum 96 .
Qui supremodum sapere uolunt, obcęcantur tanquem qui deficientem solem intente
spectarunt 99 .
Sapiens quicquid pręter spem euenerit, deputat in lucro 121 .
Cautio appellatur cum ratione a malis declinatio 131 .
Qui memoria excelluere 97 .
Inuentio et excogitatio. Inuentionis et memorię diffinitio 98 .
Sapienti nihil accidit inopinatum 134 .
Sapientię diffinitio 137 .
Quando sapientes dici coepere 143 .
Sapiens contra fortunam semper armatus 145 .
Contra sententiam quę dicit.: Vitam regit fortuna, non sapientia 146 .
Epicuro uidetur sapiens semper beatus, id tamen inconstanter
146 .
Sapiens semper beatus 148 .
Sapientem a perturbatione semper uacare et semper in pace esse 149 .
Sapiens semper contentus, stultus nunquam 150 .
Vir pręstans optimis artibus 152 .
Triplex animi foetus. Contineri prudentia utilitatem ciuium 153 .
Indorum sapientes nudi ętatem agunt. Sapiens dabit se in tormenta 154 .
Nec uirtutes sine beata uita nec illa sine uirtutibus. Sapientis proprium nihil quod
penitere possit facere.
Senex. Senectus prudentiam affert, cętera aufert 103 .
Sensus in animo esse, non in corpore 95 .
Sensus oculorum in animo esse 158 .
Sensus aurium si deficit, non est in malis.
Sepultura. Quid de ea senserint sapientes 104 .
Sapiens. Prudentia facit prospicientem quid turpe, quid honestum 112 .
Pręmeditatio futurorum male ab Epicuro repręhensa 121 .
Prudentia uirtus ad bene beateque uiuendum 122 .
Pręmeditantem, cum quid mali euenit, consolatur ratio, imparatum natura 125 .
Inter acutos et hebetes quid intersit 133 .
TVLLIVS DE FINIBVS
Sapiens. Sapientia expetitur, ut ait Epicurus, quia efficit uoluptatem 8 .
Sapientia quietem uitę comparat 9 .
Scientia sola nos docet quiete uiuere. Non posse iucunde uiui, nisi sapienter, honeste
iusteque uiuatur 11 .
Sapiens semper beatus. Epicurus 12 .
Sapientia est diuinarum humanarumque rerum scientia 21 .
Homo ad agendum et intelligendum natus. Quo a bestiis differant homines 23 .
Sapientia si cerni posset etc. Plato 24 .
Sapientię nos commendari ab initiis naturę 42 .
Sapientia et animi magnitudinem amplectitur et iustitiam. Cognitio rerum omnibus grata
45 .
Officium appellamus, quod ratione actum sit 49 .
Officium perfectum, incohatum, comune. Sapientis esse uiuere et mori
uelle, cum oportet. Sapiens recte appellatur rex diues, pulcher, liber, inuictus 52 .
Sapientia totius hominis custos. Sapientię munus 56 .
Sapientia non ipsa genuit hominem, sed accepit a natura
incohatum 59 .
Ęque miseros esse dicunt Stoici, qui propius sapientię sunt quam qui longe absunt 65 .
Prudentia ars uiuendi 69 .
Nosce te ipsum--- assignatum Deo 75 .
Beatus cui contigerit etiam in senectute ut sapiat, Plato 78 .
Sapienti plus adesse quod uelit quam quod nolit 85 .
Somnus quare secundum naturam datus creditur 77 .
Somnus Endymionis 78 .
Sensus. Quicquid animo cernimus, a sensibus oriri ait Epicurus 12 .
Oculorum sensus acerrimus 24 .
BEATVS HIERONYMVS IN PARTE PRIMA
Sapientia huius mundi stultitia est apud Deum 80 .
Philosophi obscurantes ueritatem sunt negocium in tenebris perambulans
83 .
Duorum temporum habenda cura: mane et uesperi 151 .
Neminem plenam habuisse scientiam pręter Christum 172 .
Sapiens 238 .
Superbus Roboam, mitis Dauid 105 .
Sensus V sunt quinque reges a Iesu superati 32 .
Per quinque sensus uitiis introitus ad animam 45 .
Solitudo a philosophis adamata 45 .
De habitaculis philosophorum.
Sepulturę genera 45 .
Similitudo. Comparatio non per omnia similis rei cui comparatur 2 .
Spes est expectatio rerum quas credimus 21 .
IDEM IN PARTE SECVNDA
Sapientia de diuinis, prudentia de humanis dicitur 26 .
Quomodo anima cognoscit se met ipsam 31 .
Principale munus scientię cognoscere Trinitatem, secundo uero loco cognoscere creaturam
eius. Daniel puer senes iudicat. Amos pastor caprarum in sacerdotium princeps inuentus 81 .
De scriptoribus ecclesiasticis et in quo quis defecerit 97 .
Exemplis gentilium ad confirmationem nostrorum dogmatum uti possumus. Apostoli scientia
et sapientia pręferuntur philosoph is 111 .
Scientiam diuinorum habere non potest qui Deo tradente non acceperit 112 .
Stultum Dei sapientius est hominibus 122 .
Ve qui prudentes sunt apud se met ipsos 123 .
Infatuatus est omnis homo ab scientia 126 .
Themistocles CVII agens annum questus est tunc se e uita egredi, cum sapere coepisset
130 .
Qui iam senes in sapientię studiis floruerunt. Sophocles amentię a filiis accusatus
recitata iudicibus Oedippi, quam nuper scripserat, fabula absolutus est. Cato Censorinus iam
senex Gręcas litteras didicit. Nestor pene decrepitus ab Homero in eloquentia laudatur. De
uanitate scientię mundialis 150 .
Cani hominis prudentia eius 211 .
Sapiens nunquam solus est 228 .
Sapientię sęculari amputanda superflua 265 .
Sapiens sicut sol permanet, stultus autem sicut luna mutatur. Prouerbium. Salustius
289 .
Scientia absque ceritate perniciosa est 292 .
Quomodo quis sapiens esse possit et insipiens 296 .
Sensus quinque, carnales, totidem spiritales 24 .
Capreę uisus acutissimus 41 .
Coruus odore necans serpentes. Visus quo Deus uidetur est mens
et spiritus 44 .
Sensus fenestrę sunt per quas aut mors aut uita intrat ad animam 45 .
Silentium. Seuerus Sulpitius presbyter a Pelagianis deceptus agnoscens loquacitatis
culpam silentium usque ad mortem tenuit 92 .
De silentio horis statutis seruando 152 .
Senibus crescit sapientia, cętera decrescunt 130 .
Qui in senectute laudatissimi sunt. Cani hominis prudentia eius 211 .
In sene uigorem corporis commendat 286 .
Solitudo. Vrbis frequentia aliena a quiete et proposito monachi 77 .
Sedebit solitarius et tacebit etc. 134 .
Anachoritę in deserto habitantes 168 .
Vtrum solitaria an cum multis uita melior 173 .
Periculum commorantium in urbibus 201 .
Solitudinis laudes exponit 202 .
Et docet nihil esse timendum ei qui Deo confidit. De deliciis heremi 203, 204 .
Qui uixerunt in heremo 204 .
Laudat Sebastianum, heremi cultorem 206 .
De Paulo, primo heremita 209 .
De habitatoribus heremi 212 .
De Ioannis Baptistę conuersatione et filiorum prophetarum 213, 214 .
Quantum periculi imminet solitario 214 .
Si perfecta desideras, exi cum Abraham de patria tua et de cognatione tua. Et perge quo
nescis 215 .
De solitudine capitulum 223 .
De laudibus et utilitate heremi. De periculo uitę solitarię 224 .
De periculo habitandi in urbibus. Hilarion nunquam in urbibus mansit 240 .
Scribit ad anachoritas exponens desiderium suum habitandi cum illis. Eorum precibus
petit iuuari 245 .
Superbus. Quomodo sit castigandus contumax et inobediens 149 .
Superbia Sathanę et sequentium suorum 245 .
Beatus Hieronymus semper se uitasse superbos fatetur 298 .
Secretum foeminę manifestant, ante quam sciunt 149 .
Somnus. De austeritate exquirenda in stratu 155 .
Asellę uirgini idem terrę solum et orationis locus extitit et quietis 185 .
Dormierunt somnum suum, et nihil inuenerunt 216 .
Dum dormirent homines, malus superseminauit zizania. Hilarion super nudam humum
stratumque iunceum cubitauit 237 .
Spes pręmii solatium est laboris 181 .
Spes expectatio futuri boni 234 .
Spes futuri boni facit non sentire mala pręsentia 249 .
Spes autem quę uidetur, non est spes. Quod enim uidet quis, quid sperat? Apostolus 288 .
Seruus. Seruorum genus querulum natura 185 .
BIBLIA
Sapiens. Dominus iubet Moysen et Aaron ascendere montem, cęteros uero non tranire
terminum, ne moriantur 12 .
Moyses misit XII uiros, ut explorarent terram Chanaan 21 .
Vtinam saperent et intelligerent ac nouissima prouiderent 30 .
Dauid Chusi, amicum suum, iussit sequi partes Absalon, ut per eum scire posset consilia
et insidias eius 52 .
Salomoni petenti data est sapientia ad faciendum iudicium. Et quia sapientiam rebus
omnibus prętulit, insuper accepit diuitias et gloriam 56, 74 .
Sapientior erat cunctis hominibus et locutus est III milia parabolas, V milia carmina
etc. De cunctis gentibus ueniebant ad audiendam sapientiam eius 56 .
Regina Saba uenit et admirata est 57 .
Heliseus miso in aquam sale fonti pestifero salubritatem et terrę foecunditatem dedit
62 .
Non intermittendum opus bonum propter minus necessaria. Neemias, ne insidiis paterent
inimicorum, uetuit aperiri portas Hierusa lem usque ad calorem solis 86 .
Sapienter absoluens quęstionem remuneratur 88 .
Ergo uos estis soli homines et uobiscum morietur sapientia?
103 .
Non dabitur aurum pro sapientia etc. Trahitur autem sapientia de occultis etc. Ecce
timor Domini ipsa est sapientia 106 .
Inspiratio Omnipotentis dat intelligentiam 107 .
Eruditi corde, id est sapientia spiritali. Psalmus LXXXIX 117 .
Quoniam cognouit nomen meum. Psalmus XC 117 .
Da, ut intelligam. Psalmus CXVIII. Da mihi intellectum, ut lętentur boni et
confundantur mali. Intellexi super inimicos et docentes me et senes, quia mandata tua
quęsiui. Psalmo eodem 120 .
Intellectum da mihi, et uiuam. Psalmo eodem 121 .
Anima mea cognoscet nimis. Psalmus CXXXIX 124 .
Sapientię principium timor Domini. Audi sapientiam, cognosce prudentiam, si quęsieris
eam, intelliges timorem Domini etc. Dominus dat sapientiam, et ex ore eius prudentia et
scientia etc. Ne innitaris prudentię tuę. Sapientię acquisitio melior quam auri et argenti.
Sapientia creauit mundum, sapientibus dabitur gloria. Principium sapientię, posside
sapientiam. Aquam intelligi pro scientia Scripturarum, omni custodia custodi cor tuum etc.
126 .
Sapientia soror, prudentia anima. Sapientia et prudentia recta prędicat etc. Sapientia
pręponitur diuitiis. Si sapiens fueris, tibi met ipsi eris 127 .
Sapiens. Via stulti recta in oculis eius; qui autem sapiens est, audit consilia. Lex
sapientis. Mulier sapiens. Sapientiam quęrit derisor, et non inuenit. Prudens. Sapiens sanus.
Prudentia. Sapientia 128 .
Qui dominatur animo suo. Seruus sapiens. Prudens. Scientia animę. Intellectus. Sapiens
dominatur. Obediens rationi. Non est sapientia contra Dominum. Cautus in periculis. Scientia
duplex: sana et peruersa. Noli uendere sapientiam. Sapiens et doctus.
Doctrina sapientum. Prudens deprehendit corda sapientum 131 .
Sapiens. Sapientes. Scientia infusa. Quattuor minima et sapientissima. Os suum aperuit
sapientię. Sapientia et scientia de transitoriis uana 132 .
In multa sapientia multa indignatio etc. Quantum sapientia pręcedit stultitiam.
Sapientis oculi in capite eius 133 .
Sapientia cum diuitiis prodest. Eruditio et sapientia. Non plus sapias quam necesse
est. Sapiens in aduersis. Sapientię profunditas. Sapientia hominis lucet in uultu eius.
Sapiens tempus considerat. Sapiens. Ciuitas obsessa a sapiente liberatur. Melior sapientia quam arma. Cor sapientis 134 .
Cani autem sunt sensus hominis, et ętas senectutis uita immaculata 137 .
Melior est sapienti a quam uires. Clara est quę nunquam macrescit sapientia etc.
Studium sapientię ducit ad regnum perpetuum etc. Multitudo sapientum sanitas est orbis
terrarum. Optaui, et datus est mihi sensus. Et inuocaui, et uenit in me spiritus sapientię.
Et pręposui illam regni etc. Sapientia bonorum omnium mater. Deus sapientię dux est et
sapientum emendator etc. Item quarum rerum scientiam dedit Dominus Salomoni. Hanc amaui et
exquisiui etc. de excellentia sapientię. Siquis erit consummatus inter filios hominum, si
aufugerit ab illo sapientia tua, in nihilum computabitur. Neminem diligit Deus nisi eum qui
cum sapientia inhabitat 138 .
Multa dicuntur de sapientia. Vani sunt autem omne homines in quibus non subest scientia
Dei. Sanctis autem tuis maxima erat lux: columnam ignis ducem habuerunt ignotę uię 140 .
Omnis sapientia a Domino Deo est. Et cum illo fuit semper, et est ante ęuum. Sapientiam
Dei quis inuestigauit. Initium sapientię timor Domini. Fili, concupiscens sapientiam conserua
iustitiam, et Deus prębebit illam tibi. Sapientia suscipit inquirentes se etc. Cruciabit
illum in tribulatione doctrinę suę, donec tentet eum in cogitationibus suis etc. Si
aberrauerit, derelinquet eum et tradet eum in manu inimici sui 141 .
Sapiens doceat alios. Si est tibi intellectus, responde, sin
autem, tace. Disce a inuentute tua, ut senex sapias. Sapientię fructus. Sapiens eris, si
dilexeris audire 142 .
Seruo sensato liberi seruient. Beatus uir qui in sapientia morabitur et in iustitia
meditabitur. Panis uitę et intellectus et aqua sapientię salutaris. Spiritus sapientię et
intellectus. Ab uno sensato inhabitabitur patria et a tribus impiis deseretur 144 .
Sapiens in omn ibus metuit. Sapientia absconsa thesaurus inuisus. Sapiens in malo,
sapiens in bono. Tacitus et sensatus honorabitur 145 .
Sapientię et scientię eruditus 146 .
Sapiens contemptus. Sapiens sicut sol 147 .
Sapiens non odit mandata. Sapiens credit legi Dei 148 .
Est sapiens animę suę sapiens et fructus sensus illius laudabilis etc. Sapientiam omnium antiquorum exquiret sapiens etc. de operibus eius.
Sapientię dilectio. Sapientia abscondita et thesaurus inuisus, quę utilitas in utrisque? 149 .
Omnia autem Dominus fecit, et pie agentibus dedit sapientiam. Salomon impletus quasi
flumen sapientia 150 .
Adhuc iunior quęsiui sapientiem in oratione mea. Danti mihi sapientiam dabo gloriam
151 .
Ve qui sapientes estis in oculis uestris 152 .
Diuitię salutis sapientia et scientia, timor Domini ipse est thesaurus eius. Locus
fluuiorm riui latissimi, id est Scriptura sacra 158 .
Vanitas sapientum mundi 161 .
Sapientia est scire et nosse Deum 169 .
Seminabo domum Israel et domum Iuda semine hominum et iumentorum, id est sapientum et
simplicium 176 .
Dominus Deus noster adinuenit omnem animam disciplinę etc. 183 .
Ezechiel comedit uolumen, et factum est in ore eius quasi mel dulce 184 .
Vinum non bibere signat sobrium esse in uerbo et opere. Daniel, Ananias, Missael,
Azarias; iidem Balthasar, Sidrac, Misac, Abdenago. His dedit Deus scientiam et disciplinam,
Danieli, autem intelligentiam uisiorum et somniorum 196 .
Scientiam Dei plusquam holocaustum uult Dominus 202 .
Nunquid non in die illa perdam sapientes de Idumea et prudentiam de monte Esau? 207 .
Peccatoribus nihil proderit sapientia. Petite a Domino pluuiam 214 .
Labia sacerdotis custodiunt scientiam et legem requirent ex ore eius 216 .
Superbus. Ędificabant turrim usque ad cęlum, et Dominus confudit linguas eorum 2 .
Non ascendes per gradus ad altare meum, ne reueletur turpitudo tua 12 .
Qui per superbiam aliquid commiserit, peribit de populo suo. Insurrexerunt in Moysen
filii Leui uolentes et ipsi fungi sacerdotio. Multitudo murmurat contra Moysen et Aaron; ipsi
confugiunt ad tabernaculum 22 .
Filii Israel propriis uiribus confidentes offenderant Dominum, et dum obsiderent Gabaa,
prima die cecidit ex eis XXII milia, secunda XVIII milia 39 .
Canticum Annę contra superbos 41 .
Iesboseth, dum supramodum increpat Abner, principem militię, cuius ope regnabat super
Israel, rebellare compulit simul cum Israele 49 .
Dauid peccauit elatione mentis, dum recenset Israel et Iudam. Propterea uenit
pestilentia, et mortui sunt de populo LXX milia uirorum 55 .
Roboam minaciter locutus ad populum fecit dissidere, et diuisum est regnum 58, 76 .
Benadab, rex Syrię, obsidet Samariam; multitudine fretus superbit. Mox uictus tantum
pro uita sua supplicat 60 .
Sedechias percussit Malachiam prophetam in maxilla 61 .
Superba Michol despexit Dauid ludentem coram archa Dei, et sterilis efficitur 72 .
Ozias superbia elatus ob multitudinem exercitus et gloriam potentię neglexit Dominum,
et orta est lepra in fronte eius 60 .
Senacherib minatus est se euersurum Hierusalem et scripsit blasfemias in Dominu Deum
Israel 81 .
Eleuatum est cor Ezechię, et iratus est Dominus etc. 81 .
Sedechias Hieremiam prophetantem contempsit. Populus Iuda illuserunt prophetis 83 .
Sanabalath etc. subsannauerunt nos reparare cupientes Hierusalem 85 .
Nabuchodonosor deos terrę exterminari fecit et se deum dici uoluit. Deliberauit omnem
terram sibi subiugare 93 .
Nec superbi ab initio placuerunt tibi etc. 95 .
Assyrii obsidentes Bethuliam filios Israel exeuntes irridebant, cum dicerent: Ecce
egressi mures de cauernis suis audent nos prouocare ad pręlium. Et manu feminę prostrati
fuere 96 .
Aman Mardocheo necem machinabatur indigne ferens se ab uno ipso non
adorari, eadem passus est quę contra illum pręparauerat 98 .
Scio quod non iustificetur homo compositus Deo, si uoluerit contendere cum eo etc. 102 .
Dixisti: Purus est sermo meus, et mundus sum in conspectu tuo 103 .
Nunquid propter te derelinquetur terra et transferentur rupes de loco suo? 104 .
Eleuati sunt ad modicum et non subsistent. Nunquid iustificari potest homo comparatus
Deo 105 .
Si leuaui super pupillum manum meam 106 .
Dixisti: Mundus sum ego et absque peccato. Hoc ergo est in quo non es iustificatus 107 .
Ipse, scilicet diabolus est rex super uniuersos filios superbię 108 .
Dauid, dum nimium sibi confideret, ceciderat. Psalmus XXIX 110 .
Superbi et peccatoris confusio. Psalmus XXXV 111 .
Superbia eorum qui te oderunt, ascendit semper.
Psalmus LXXIII. Superborum deiectio. Psalmus LXXIIII. In superbos.
Psalmus C 118 .
Despectio sumus superbis. Psalmus CXXII 121 .
Dominus alta a longe cognoscit. Psalmus CXXXVII 123 .
Oculos sublimes odit Dominus; arrogantiam et superbiam detestatur. Superbia 127 .
Suorum contemptor. Arrogans. Superbi. Contemnens. Superbus. Arrogans 128 .
Superbia bis. Confidens in sua iustitia. Superbia 130 .
Superbus. Arrogantia. Superbus 131 .
Confidens in se ipso. Superbus. Superbus. Leo. Gallus. Aries 132 .
Superbus 141 .
Non te extollas. Non te iustifices et noli uideri uelle sapiens 142 .
Superbia odibllis Deo et hominibus. Quid superbis, terra et cinis? Initium superbię
hominis apostatare a Deo. Initium omnis peccati est superbia. Duces superbi. Noli extolli in
opere. Caue a dolosis et superbis 144 .
Homo acharis. Superbia 145 .
Extollentiam oculorum ne dederis mihi, Domine. Pauper superbus 146 .
Qui in altum mittit lapidem, super caput eius cadit 147 .
Contere caput, Domine, dicentium: Non est alius pręter nos 148 .
Erubescite de discubitu primo 149 .
Tunc oculi sublimis hominis humiliati sunt et incuruata altitudo uirorum etc. Ve qui
trahitis iniquitatem in funiculis uanitatis 152 .
Vastatio regni Israel propter superbiam. Assur quoque propter crudelitatem et
uanagloriam uisitabo. Nunquid gloriabitur securis contra eum qui fecit eam etc. 153 .
Excelsi statura succidentur et sublimes humiliabuntur [et sublimes
humiliabuntur] Lybanus cum excelsis cadet. Onus Babylonis propter superbiam.
Babylon propter superbiam non habitabitur usque finem 154 .
Moabitę euersi propter superbiam Tyriique uastati 155 .
Incuruabit habitantes in excelso. Ve coronę superbię 156 .
Conuertetur Lybanus in Chermel, et Chermel in saltum reputabitur 157 .
Ve qui spernis, concipietis ardorem et parietis stipulam. Spiritus uester ut ignis
uorabit uos 158 .
Superbia et blasfemię Sennacherib ad interitum suum adduxerunt 159 .
Ecce confundentur 160 .
Deiectio Babylonis 161 .
Superbus dicit: Recede a me, non appropinques mihi, quia immundus es. Isti fumuus erunt
in furore meo 166 .
Iudicio
contendam tecum eo quod dixeris: Non peccaui. Quam uilis
facta es 167 .
Filii insipientes sunt et uecordes 168 .
Superbia computrescet sicut lumbare prophetę 170 .
Azarias et Ionan insultarunt prophetę contemnentes eius
consilium, et suo usi perierunt 179 .
Abscisum est cornu Moab et brachium eius contritum est. Audiuimus
superbiam Moab, superbus est ualde etc. Quonia m exultastis et magna loquimini
dirripientes hereditatem meam, ecce ego uisitabo etc. Ecce ego ad te, superbe,
dicit Dominus Deus exercituum, quia ueniet dies tuus, tempus uisitationis tuę etc. Ecce ego
uisitabo super Babylonem et super habitatores eius, qui cor suum leuauerunt contra me 180 .
Constituit enim Deus humiliare omem montem excelsum et rupes perennes, et conualles
implere in ęqualitatem terrę etc. 183 .
Prophetabis ad montes Israel. Inducam super uos gladium, disperdam excelsa uestra etc.
185 .
Ecce hęc fuit iniquitas Sodomę, sororis tuę, superbia etc. 187 .
Ego Dominus humiliaui lignum sublime, et exaltaui lignum humile 188 .
Vidit altitudinem suam in multitudine palmitum suorum, et euulsa est ira etc. 188 .
Eo quod eleuatum est cor tuum et dixisti: Deus, ego sum. Iccirco ecce ego adducam super
te alienos robustissimos gentium. Ecce ego ad te, pharao rex etc. qui dicis: Meus est
fluuius, et ego feci me metipsum etc. Cui similis factus es in magnitudine tui? 190 .
Assyrii subiecti Babyloniis propter superbiam. Ob superbiam interfecti 191 .
Subuertentur montes et cadent sepes. Et omnis murus corruet in terram 193 .
Gradientes in superbia potens humiliare etc. 197 .
Nabuchodonosor depositus ob superbiam cum onagris habitat, donec cognouit quod
potestatem haberet Altissimus in regno hominum. Balthasar non humiliauit cor suum bibens in
uasis sanctis. Idola laudans, Deum non glorificans eadem nocte interficitur 198 .
Eleuauerunt cor suum et obliti sunt mei. Et ego ero eis quasi leena 203 .
Ascendet foetor eius et ascendet putredo eius, quia superbe egit 204 .
Ve uobis ingredientes pompatice domum Israel. Ve qui dicitis: Nunquid non in
fortitudine nostra assumpsimus nobis
cornua? Superbia cordis tui extulit te habitantem in
scissuris petrarum, exaltantem solium tuum; qui dicis in corde tuo: Quis detrahet me in
terram. Omnes uiri foederis illuserunt tibi, inualuerunt aduersum te uiri pacis tuę 206 .
Ionas eo quod ascenderat hedera protegens eum ab ęstu solis, elatus est et in crastinum
uermis ascendit, et hedera aruit. Ipse cum ęstuaret sine umbraculo, petiit sibi mortem 207 .
Ve qui congregat auaritiam malam domui suę, ut sit in excelso nidus eius, et liberari
se putat de manu mali. Visitabo super omnem qui arroganter ingreditur super limen in die illa
210 .
Hęc est ciuitas gloriosa habitans in confidentia, quę dicebat in corde suo: Ego sum, et
extra me non est alia amplius 211 .
Disperdam superbiam Philistinorum. Et humiliabitur superbia Assur, et sceptrum Ęgypti
recedet 214 .
Erunt omnes superbi et omne facientes impietatem stipula etc. 216 .
Nicanor irrisit sacerdotes, despexit holocausta etc. Iudas cum paucis contriuit
exercitum eius. Nicanor primus cecedit 220 .
Nicanor minabatur se uenditurum XC Iudeos uno talento: a paucis superatus est. Superbia
Antiochi propter quam punitus est grauissimo uiscerum dolore et periit 227 .
Secretum. Moyses noluit coram pharaone sacrificare sed secedens in solitudine tridui
iter 10 .
Posuit uelamen super faciem et loquitur ad populum 14 .
Operuit nubes tabernaculum, et gloria Domini impleuit illud, nec poterat Moyses ingredi
illud 15 .
Raab explorantes Iosue domi exceptos non prodidit, et saluata est 30 .
Sansonis enygmatis solutionem infida prodidit uxor, et a Philistinis cremata periit 38 .
Heliseus regi Israel indicabat insidias regis Syrię et eius sermones. Ioram mittit
occidi Heliseum. Ille in spiritu cognouit et hostium circa se clausit 63 .
Thobias piscem exenterauit, id est de litterali sensu mysticum expressit. Piscis eum
deuouare uoluit, quia littera occidit, sed exenteratus medicamentum prębuit, quia spiritus uiuificat 91 .
Iudith: Nolo scrutemini actum meum, usque dum reuertar 95 .
Secretum 127 .
Secreti proditor 130 .
Gloria Dei est celare uerbum. Secretum 131 .
Quattuor cognitu difficilia 132 .
Omnium
operum Dei nullam potest homo inuenire rationem 134 .
Auerte oculos tuos a me, id est ne scruteris archana mea 136 .
Quis enim hominum poterit scire consilium Dei? Aut quis poterit cogitare, quid uelit
Deus? 139 .
Non omni homini cor tuum manifestes 143 .
Amico et inimico noli narrare sensum tuum 145 .
Secreta manifestans 147 .
Deo nihil occultum 149 .
Secretum non reueles 150 .
Dabo tibi thesauros absconditos et archana secretorum, ut scias quia ego Dominus 161 .
Si occultabitur uir in absconditis, et ego non uidebo eum? dicit Dominus 173 .
Violabunt archanum meum, et introibunt illud emissarii, et contaminabunt illud 185 .
Ezechiel traducitur per aquam usque ad talos, ad genua, ad renes. Sed cum uenisset ad
torrentem non potuit transire 195 .
Vade, Daniel, quia clausi sunt signatique sermones usque ad pręfinitum tempus 200 .
In secunda quadriga equi nigri, id est mysterio obscuri 213 .
Silentium. Manum meam ponam super os meum. Vnum locutus sum, quod utinam non dixissem
108 .
Tempus tacendi, t empus loquendi 127 .
Silentium 130 .
Tempus tacendi iterum 133 .
Qui odit loquacitatem extinguit maliciam 145 .
Tacitus et sensatus honorabitur 145 .
Silere iussi, ne ex colloquio inimici uel promissis corrumperentur uel terrerentur
minis 159 .
Somnus. Iacob in somnis uidit scalam 5 .
Ioseph uidit manipulos fratrum adorare manipulum suum. Iterum: solem et lunam et
stellas XI adorantes se 6 .
Somnium pincernę pharaonis. Vitis cum uua trina propagine. Hinc expresso uino
propinauit pharaoni. Pistor uidit tria canistra farinę ab auibus consummi. Hic crucifigitur,
ille liberatur. Somnium pharaonis: boues de fluuio ascendentes VII crassę et
VII macrę. Similiter et spicę 7 .
Somnium de uictoria Gedeonis 36 .
Saulo sopor altus in mortem obduxisset oculos, si Dauid eo animo ad
dormientem intrasset, quo ille ipsum persequebatur 47 .
Vrias dorimiuit ante portam domus regię, nollens tunc manere sub tecto,
cum archa Domini et Israel et Iuda essent sub papilionibus et Ioab cum seruis super faciem
terrę 51 .
Dominus apparuit Salomoni per somnium 56, 57 .
Somnium Mardochei: fons mutatus in ę fluuium, duo dracones, gens ad cędem parata, gens clamans ad
Dominum, uoces, tonitrua, terremotus 99 .
Deus per somnium erudit 107 .
Dormiens 127 .
Somnus 130 .
Dulcis est somnus oper anti etc. 133 .
Somnus sanitatis in homine parco 147 .
Somnia mendacia 148 .
Quasi de somno suscitatus sum et uidi. Et somnus meus dulcis mihi 176 .
Somnium Nabuchodonosor de statua 196 .
Item de arbore 197 .
Somnium Danielis de IIII uentis in mari pugnantibus et IIII bestiis de mari
ascendentibus. Item uisio de ariete ab hyrco superato etc. 198 .
Intelligentia est opus in uisione. De uiro uestito lineis 199 .
Ve uobis qui dormitis in lectis eburneis et lasciuitis in stratis uestris 206 .
Zacharias uidit per noctem uirum ascendentem super equum ruffum etc. 212 .
Somnium Iudę Machabei de futura uictoria 229 .
Senex. Sperabam quod ętas prolixior et annorum multitudo doceret sapientiam. Sed ut
uideo, spiritus est in hominibus, et inspiratio Omnipotentis dat intelligentiam 107 .
Senectus. Senes 130 .
Miser est qui genuit multos filios et diu uixit 133 .
Memento creatoris tui ante quam senescas, deficiat uisus etc. 135 .
Seni humilia animam tuam 141 .
Ne spernas senem 142 .
Senex fatuus. Senex sapiens 146 .
Caleph, filio Iephone, dedit Dominus fortitudinem, et usque in senectutem permansit
illi uirtus 150 .
Sensus quinque. Aurem et oculum fecit Dominus 130 .
Non saciatur oculus uisu nec auris auditu impletur 132 .
Ascendit mors per fenestras nostras, ingressa est domos nostras 169 .
Sol exurens et refulgens 150 .
So percussit super caput Ionę, et dum ęstuaret, petiit mortem 207 .
Stellę species cęli etc. 150 .
Suspicio. Mulier suspecta. Sacrificium zelotipię 20 .
Rubenitę et Gaditę ad tumulos Iordanis ędificarunt altare. Filii Israel conuenerunt
contra eos rati conuersos ad idola, cum insontes essent 34 .
Philistiim cum Israel pugnaturi suspectum habuerunt Dauid qui tunc cum ipsis erat
iusseruntque eum discedere 48 .
Dauid misit seruos ad Anon consolatum de obitu patris eius: iis suspecti pro
exploratoribus habentur 51 .
Salomon Adoniam fratrem suspectum affectati
regni crimine iussit interficere 55 .
Moabitę, cum uidissent fluminis aquas rubras, rati exercitum Israel inter se decertare,
adierunt eorum castra et percussi sunt 62 .
Rex Israel scidit uestimenta sua, cum rex Syrię misisset, ut curaret Naaman a lepra.
Ipse suspicatus est ea re quęrere eum aduersum se occasiones 63 .
Sara, filia Raguelis, suspecta, quod interficeret uiros, eo quod ad eam ingressi
moriebantur 91 .
Siquis Assueri regis interius atrium non uocatus intrabat, statim occidebatur, nisi rex
in illum uirgam extendisset 98 .
Aman rogaturus Hester pro anima sua corruit super lectum suum. Rex superueniens
suspicatus est eum opprimere uoluisse reginam, et statim in crucem agi iussit 99 .
Assuerus siue Artaxerxes Iudeos suspectos, quod pacem regni sui turbarent, iusserat
perdere. Mox cognita accusatorum inuidia illis pepercit, in istos animaduertit 100 .
Mulier zelotipa 146 .
Godolias suscepit Ismaelem multis quibus suspectus erat dissuadentibus, et ab eodem
occisus est 178 .
Hieremias dans monita salutis uenit in suspicionem, quod non a Domino missus esset, sed
persuasus ab aduersariis 179 .
Spurcicies. Ventris onus depones extra castra et opperies humo 28 .
Sepultura. Moyses sepultus in ualle terrę Moab: non cognouit homo sepulchrum eius usque
in pręsentem diem 30 .
Ebron, ante Cariatharbe, ibi inter Enachim Adam maximus situs est 33 .
Thobias sepultus honorifice in Niniue iam centenarius senex 93 .
Miser qui caret sepultura 133 .
In mortuum produc lachrymas; contege corpus illius 149 .
Iudas cadauera eorum qui apud Iamniam ceciderant, sepeliuit 228 .
Solitudo. Loth eductus de Sodomis monetur, ut se in monte saluet 3 .
Populus Israel in solitudine manna pascitur 12 .
Frater fui draconum et socius strucionum 106 .
Dauid gloriatur de diuinis consolationibus in deserto habitis. Psalmus
LXII 114 .
Necessitates deserti. Psalmus CVI 118 .
Singulariter sum ego, donec transeam. Psalmus CXL 124 .
Ve soli: quia cum ceciderit, non habet subleuantem 133 .
Vadam ad montem etc. 136 .
Rechabitę sine tecto degebant semper peregrinantes 177 .
Sedebit solitarius et tacebit, quia leuauit se supra se etc. [128] 182 .
Saluabuntur qui fugerint ex eis, et erunt in montibus quasi columbę conuallium 185 .
Simplex bis 127 .
Simplex 132 .
Dominus laudat simplicitatem eorum, et ipsi mirantur maiestatem illius 135 .
Seminabo domum Israel et domum Iuda semine hominum et iumentorum, id est sapientum et
simplicium 176 .
Securus. Secura mens quasi iuge conuiuium. Prouerbium XV 128 .
Salutatio. Erubescite a resalutationis silentio, ab auersione uultus cognati et proximi
150 .
Spes. Deus non deserit sperantes in se 96 .
Etiam si occiderit me, in ipso sperabo 103 .
Tu, Domine, singulariter in spe constituisti me. Psalmu s IIII. Spes in eloquiis
Domini. Psalmus XI 109 .
Non obser uans uanitates, sed confidens in Domino. Psalmus XXX 110 .
Sperantibus in Domino misericordia. Psalmus XXXI 110 .
Spes in Domino liberat a periculis. Psalmus XXXII. Non delinquent qui
sperant in Domino. Psalmus XXXIII. Spera in Domino et fac bonitatem.
Psalmus XXXVI. Spes in fine eiusdem 111 .
Substantia mea apud Dominum. Paalmus XXXVIII. Spes liberationis in aduersis.
Psalmus XLI 111 .
Accepto beneficio sperat alia. Psalmus LX. Sperat in Domino se euasurum
periculum. Psalmus LXI 113 .
Quare sperat in Deo pro se et contra inimicos. Psalmus LXX. Bonum ponere spem in Domino.
Psalmus LXXII 114 .
Spes Dauid in persecutione Saulis. Psalmus LXXXV 116 .
Qui firmat spem in Domino, protegitur ab eo. Psalmus XC. Plebem suam non
derelinquet. Psalmus XCIII 117 .
Adiuuari et protegi a Deo sperantes in eo. Psalmus CXIII 119 .
Bonum est confidere in Domino quam confidere in homine. Psalmus CXVII 119 .
Portio mea, Domine. Psalmus CXVIII 120 .
Expectabam salutare tuum. Psalmo eodem. Ad te leuaui oculos meos. Psalmus CXXII 121 .
A custodia matutina usque ad noctem speret Israel in Domi no. Psalmus
CXXIX 122 .
Simulachra sine sensu et omnes qui in eis confidunt. Domus Aaron, Leui, Israel sperauit
in Domino etc. Psalmus CXXXIIII. Sperans post correctionem perfectionem.
Psalmus CXXXVII 123 .
Sperans et desiderans beatitudinem. Psalmus CXXXVIII 124 .
Dominus spes omnium. Psalmu s CXLIIII. Sperantes in misericordia eius placent ei.
Psalmus CXLVI. Beatus qui confidit in Domino, non in homine. Psalmus
CXLV 125 .
Habe fiduciam in Domino 126 .
Spes bis 127 .
Spes. Spei impletio bis 128 .
Spes bis 130 .
Sperans super infideli 131 .
Spes, qui sperat in Domino, subleuabitur 132 .
Spes impii tanquam lanugo est quę a uento tollitur etc. 138 .
Deus non uult mortem peccatoris 137 .
Ingrati spes tanquam hibernalis glacies tabescet et disperibit tanquam aqua superuacua
140 .
Spera in Deum. Nullus sperauit in Domino, et confusus est 141 .
Qui confidit in illo, non minoratus erit. Vana spes et mendacium uiro insensato 148 .
In manibus suis sperauerunt; non promouebuntur ad regimen Ecclesię 149 .
Erruis sustinentes te, Domine, et liberas eos de manibus gentium 151 .
Afflictio regni Israel, quia minus confisi in Domino externis auxiliis se munierant.
Expectabo Dominum qui abscondit faciem suam a domo Iacob, et pręstolabor eum 153 .
Vastatio Israel, quia confisi sunt magis in auxilio hominum quam Dei 155 .
Factus es fortitudo pauperi 156 .
Ve qui descendunt in Ęgyptum ad auxilium in equis sperantes 158 .
Confortate manus dissolutas, et genua debilia roborate; Deus ipse ueniet et saluabit
nos 159 .
Qui autem sperabunt in Domino, mutabunt fortitudinem, assument pennas ut aquilę,
current et non laborabunt, ambulabunt et non deficient 160 .
Confidentia uana 164 .
Expectabitis lucem, et ponet eam in umbram mortis et in caliginem propter muititudinem
iniquitatis etc. 170 .
Maledictus homo qui confidit in homine, et ponit carnem brachium suum, et a Domi no
recedit cor eius. Benedictus uir qui confidit in Domino etc. 171 .
Erit tibi anima tua in salutem, quia in me habuisti fiduciam, ait Dominus 178 .
Pars mea Dominus; propterea expectabo eum 182 .
Bonus est Dominus sperantibus in eum, animę quęrenti illum. Bonum est pręstolari cum
silentio salutare Domini 182 .
Perditio tua, Israel; tantummodo in me auxilium tuum. Spera in Deo tuo semper 203 .
Dominus spes populi sui et fortitudo Israel 204 .
Conuertimini ad munitionem uincti spei 214 .
Sperate in Domino et a uerbis uiri peccatoris ne timueritis 217 .
Seruus Hebreus post sexennium liber sit etc. 12 .
Alienigena non comedet de sanctificatis nec inquilinus sacerdotis et mercenarius;
emptus autem et uernaculus eius comedet 18 .
Seruus et ancilla sit uobis de nationibus 19 .
Si frater tuus uenierit, usque ad iubileum seruiat. Si
redimeris, mercenarii salarium supputabis 119 .
Seruus bonus pręponitur filio malo. Minister intelligens. Minister inutilis 128 .
Seruus sapiens. Seruus 130 .
Melior est seruus pauper et sanus rege sene et stulto 133 .
Dilige seruum sensatum, operarium fidelem 142 .
Secundum iudicem populi sic et ministri eius. Seruo sensato liberi seruient 144 .
Qui non seruiuit indignis se 146 .
Cibaria et uirga et onus asino, panis et disciplina et opus seruo. Iugum et lorum
curuant collum durum, et seruum inclinant operationes assiduę 148 .
Si est tibi seruus fidelis, sit tibi quasi anima tua 148 .
De manumissione serui Hebrei anno septimo 177 .
Sollicitus. In omnibus operibus tuis esto uelox 147 .
Sacrilegium. Plaga Philistiim in posterioribus, cum rapuissent archam Domini.
Psalmus LXXVII 115 .
Balthasar polluit uasa sancta bibens eis; eadem nocte occisus est 198 .
Alchimus, quia domus sanctę interioris muros destrui iusserat, paralysi percussus
interiit 221 .
Heliodorus uolens diripere gazophilatium diuinitus prohibitus semianimis iacuit 225 .
Menelaus uasa templi furatus est. Lysimacus sacrilegii apud regem accusatus, dum in
delatores suos uindicat, secus ęrarium interficitur 226 .
Sacerdos. Omnia subiecta pharaoni pręter terram sacerdotum 8 .
Aaron et filii sacerdotes. Vestes sacerdotales et reliqua ornamenta 13 .
Sacerdotio consecrandi 13 .
Vestes sacerdotales 15 .
Oblatio Aaron et filiorum eius in die unctionis et consecrationis eorum 16 .
Tribus Leui in conspectu Aaron ministret. Aaron et filii eius fungentur sacerdotio 19 .
Consecratus Domino ad mortuum non
ingredietur. Siquis coram eo subito mortuus fuerit,
polluetur 20 .
Lex Leuitarum 20 .
De sacerdotibus et Leuitis et eorum possessione 22 .
Dentur Leuitis urbes ad habitandum, et suburbana pro pascuis 25 .
Sacerdotes et Leuitę non habeant hereditatem cum reliquis Israel etc. 28 .
Lex scripta data sacerdotibus, ut legant eam coram Israel 29 .
Iosue tribui Leui non dedit possessionem, quoniam Dominus Deus Ierael est possessio
eius 32 .
Leuitę tantum urbes acceperunt ad habitandum et suburbana ad pabulum iumentorum 33 .
Saulis serui iubente etiam rege noluerunt extendere manum in sacerdotes, sed Doech
Idumeus trucidauit eos 46 .
Ezechias constituit officia sacerdotum et Leuitarum 81 .
Item Iosias 82 .
Electi de sacerdotio, quorum non fuit scriptura inuenta in censu 86, 89 .
Ad presbiteros pertinet, ut errigant corda populi, ne tentati deserant
Dominum 95 .
Sacerdos male administrans. Psalmus XLVIIII 112 .
Sacerdotes eius induam salutari. Psalmus CXXXI 123 .
Cura animarum 128 .
Omni tempore sint uestimenta tua candida et oleum de capite tuo non deficiat 134 .
Ad preces Aaron sacerdotis cessauit ira. In ueste poderis eius
totis erat orbis terrarum et magnificencia Domini in diademate
illius scripta 140 .
In multitudine presbiterorum prudentium sta etc. 142 .
Sacerdotes sanctifica 142 .
Exaltatio sacerdotii Aaron 150 .
Simon, sacerdos magnus, suffulsit domum, corroborauit templum etc. 151 .
Mundamini qui fertis uasa Domini 163 .
De malis sacerdotibus. Speculatores eius cęci nescierunt. Vniuersi canes muti non
ualentes latrare 164 .
Quia stulte egerunt pastores et Dominum non quęsierunt, propterea non intellexerunt et
omnis grex eorum dispersus est. Pastores multi demoliti sunt uineam meam, conculcauerunt
partem meam etc. 170 .
Ve pastoribus qui dispergunt et dilacerant gregem pascuę meę 173 .
Vlulate, pastores, et clamate etc. quia completi sunt dies
uestri, ut interficiamini 174 .
Propter peccata prophetarum et sacerdotum qui effuderunt sanguinem iustorum uenerunt
mala super Hierusalem 182 .
Speculatorem dedi te etc. de pręlatis qui tenentur corrigere delinquentes 184 .
Si uidens malum arguerit,
obstinati peribunt. Sin tacuerit, sanguinem eorum de
manibus eius requiram. Ve pastoribus Israel qui pascebant se met ipsos. Non ne
greges a pastoribus pascuntur? etc. de auaritia eorum. Rursum de malis pastoribus 191 .
Sacerdotes non egredientur de sanctis in atrium exterius nisi depositis uestimentis in
quibus ministrant, quia sancta sunt 193 .
Omnis filius alienus et Leuitę qui recesserunt post idola, non appropinquabunt ad me,
ut sacerdotio fungantur etc. Qui non errauerunt, ingredientur uestiti lineis etc. 194 .
Caput non radent neque comam nutrient, sed attondent, uinum non bibent etc. 194 .
Gazophilatia sacerdotum et cantorum sunt merita celebrantium et eis ministrantium.
Sacerdotes de filiis Sadoch, id est de filiis iusti, qui est Christus 196 .
Quia tu scientiam repulisti, repellam te, ne sacerdotio fungaris mihi 202 .
Ve uobis qui opulenti estis in Syon 206 .
Sacerdotes eius in mercede docebant 208 .
Visitabo super omnes qui complent domum Dei sui iniquitate et dolo 210 .
Iniquitas sacerdotum 211 .
Interroga sacerdotes legem 212 .
Super pastores iratus est furor meus et hyrcos uisitabo 214 .
Et non erit mercator ultra in domo Domini exercituum in die illo 215 .
O sacerdotes qui depascitis nomen meum etc. contra eorum auaritiam. Item de mandatis ad
eos et delictis eorum 216 .
Sacerdotes pręlatum imitati ad ludicra gentilium conuersi sunt 225 .
Sacrificium. Sacrificiorum genera 15 .
Lex holocausti. Hostia pro delicto 16 .
Oblatio leprosi. Ante ostia tebernaculi immolandum, non alibi 17 .
Oblatio populi, si maculam habuerit, non offeratur 18 .
Sacrificium pro ignorantia 22 .
Non offeres mercedem prostibuli nec precium carnis in domo Domini 28 .
Primitias offeres etc. Hostię pacificę 29 .
Salomon mille hostias immolauit 56, 74 .
Sacrificium sub Ezechia: tauri LX, arietes C, agni CC, boues DC, oues III milia. Filii
transmigrationis obtulerunt holocaustomata 84 .
Oblata in dedicatione templi sub Zorobabel 89 .
Sacrificium Deo, spiritus contribulatus. Psalmus L 112 .
Dominus iustus concidet ceruices peccatorum. Psalmus CXXVII 122 .
Victimę impiorum
abominabiles etc. 128 .
Hostię impiorum 130 .
Confessio peccati 136 .
Qui immolant bouem etc. respuit sacrificia Legis 166 .
Vitulum pro peccato, deinde hyrcum, deinde super expiato vitulum et arietem in
holocaustum Domino 194 .
Offertis super altare meum panem pollutum etc. reprobat sacrificia Veteris Legis 216 .
Spiritus Sanctus. Donec effundatur super uos Spiritus de excelso 158 .
Spiritus meus qui est in ore tuo etc. Pater loquitur ad Filium: Et uerba mea quę posui
in ore tuo 165 .
Spiritus Domini super me 165 .
Deducam imbrem in tempore suo et pluuię benedictionis erunt, id est Spiritum sanctum
191 .
Dabo uobis cor nouum et spiritum nouum ponam in medio uestri 192 .
Post hęc effundam spiritum meum super omnem carnem etc. 204 .
Super lapidem unum, id est super Christum VII oculi sunt, id est VII dona Spiritus
Sancti 212 .
Et effundam super domum Dauid et super habitatores Hierusalem spiritum gratię et precum
215 .
MATTHEVS
Sapiens. Estote prudentes sicut serpentes X. Quomodo dicunt homines esse Filium hominis?
Vt et nos scrutemur, quid alii opinentur de nobis: si malum, ut emundemus, si bonum, ut
augeamus XVI. Contra tentantes docuit nec tacendum nec simplicite r
respondendum, dicens: Reddite Cęsaris Cęsari, Dei Deo XXII.
Vigilate ergo, quia nescitis, qua hora Dominus uester uenturus sit. Si sciret
paterfamilias, qua hora fur ueniret etc. XXIIII. Quę paratę erant intrauerunt cum eo ad
nuptias. Vigilate, quia nescitis diem neque horam XXV.
Somnus. Ioseph in somnis admonitus fugit in Ęgyptum; rursum admonitus reuertitur. Magi
responsum accipiunt in somnis II.
Vxor Pilati multa per somnium patitur propter Iesum XXVII.
Suspicio. Ioseph nolebat traducere Mariam, sed occulte dimittere. Ęquum
existimauit suspectam repudiare, pium uero non diffamare I. Iesus uenit ad discipulos
ambulans supra mare. Ipsi dixerunt, quia fantasma est XIIII.
Simplex. Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum uidebunt V. Si oculus tuus fuerit simplex,
totum corpus lucidum erit VI. Estote simplices sicut columbę X.
Sacerdos. Vos estis sal terrę. Si sal euanuerit. Vos estis lux mundi, ciuitas supra
montem posita, lucerna super candelabrum. Sic luceat lux uestra etc. V. Fidelis seruus et
prudens, quem constituit dominus super familiam suam, ut det illis cibum in
tempore. Beatus ille seruus, super omnia constituet eum XXIIII. Caiphas scindens uestimenta
sua est sacerdos qui Legem pręuaricatur uel deposito sacerdotio redit ad sęculum XXVI. Qui
collata Ecclesię ad usus conuertunt alienos, similes sunt sacerdotum, qui pecunia redimerunt
mendacium a militibus et Christi sanguinem a Iuda XXVIII.
Secretum. Nihil est opertum, quod non reuelabitur, et occultum, quod non
sciatur X. Abscondisti hęc a sapientibus et prudentibus, et reuelasti ea
paruulis XI. Nemo nouit Filium nisi Pater neque Patrem quis nouit nisi Filius et cui uoluerit
Filius reuelare XI. Iesus sedens in naui prędicat. Stantes in littore non
capiunt parabolam; stantibus in naui datur nosse mysterium Dei. Turbis loquitur
in parabolis, discipulis sine parabolis XIII. Non est bonum sumere panem filiorum et mittere
canibus XV. Nolite sanctum dare canibus etc. VII. Caro et sanguis non reuelauit tibi, sed
Pater meus qui in celis est XVI. Interrogant: In qua potestate hęc facis. Nec docentur, quia
occultandum est mysterium et illis qui non capiunt et illis qui ex odio quęrunt et
simulatione XXI. In passione Domini uelum scissum est, id est publicata mysteria quę ab
initio fuerunt occultata XXVII. Reuoluit lapidem, id est sacramenta sererauit, quę in litterę
monumento latebant occulta XXVIII.
Solitudo. Principis filia turba eiecta suscitatur, quia non resurgit peccator nisi
auersus a turba et seclusus a consortio uulgi VIIII.
Sepultura. Dominus in alieno monumento sepelitur nec tamen composito ad superbiam
diuitum, sed simplici ad modestiam pauperum; nec sericis, sed syndone inuoluitur XXVII.
Superbus. Et tu, Capharnaum, nunquam usque in cęlum exaltaberis; usque in infernum
descendes XI. Amant primos recubitus in cenis et primas cathedras in synagogis, et
salutationes in foro, et uocari ab hominibus rabbi. Qui se exaltauerit, humiliabitur
XXIII.
MARCVS
Sapiens. Sapientes huius mundi sunt medici qui emoroissam
sanare non potuerunt V. Fulones super terra sunt sapientes sęculi. Bonum est
sal. Habete in uobis sal, id est sapientiam IX.
Suspicio. Dominum super undas ambulantem uidentes suspicati sunt esse phantasma VI.
Simplex. Sinite paruulos uenire ad me. Quisquis non receperit regnum Dei uelut paruulus,
non intrabit in illud. Chrisostomus. Etenim ab omn ibus passionibus pura existit anima pueri.
Propter hoc oportet ut hęc ex uoluntate operemur, quę pueri habent per naturam X.
Sacerdos ob euangelizandi officium angelus dici potest. Ecce ego mitto angelum meum etc.
1 .
Olei unctione usi primum apostoli VI. Sal insulsum sunt episcopi et pręlati qui non
audent uel negligunt increpare delinquentes IX. Vendentes columbas in templo sunt qui uendunt
sacramenta XI. Caiphas scindens uestimenta est sacerdos deposita religione reuersus ad
sęculum XIIII.
Secretum. Quod turbe superest, a discipulis tollitur. Quia mysteria quę a
rudibus capi nequeunt, non omittenda, sed inquirenda sunt a perfectis VII. Cęcus inuocans
Iesum proiecto uestimento et credens illuminatur. Sic qui uidere cupit Dei mysteria et
intelligere
Scrrpturas, oret et sęculi curam deponat et in fide non uacillet X.
Quęrunt: In qua potestate hęc facis? Nec docentur: quia ueritas occultanda
sit et iis qui non capiunt et iis qui ex contemptu quęrunt XI. Velum templi scissum est:
reuelata mysteria quę prius latebant in littera XV. Reuolutio lapidis a monumento
reserationem sacramentorum Christi, quę uelamine litterę Legalis tenebantur, insinuat. Lex
enim lapide scripta est XVI.
Solitudo. Venite seorsum in desertum locum et requiescite. Abiit in montem orare VI. In
monte excelso transfiguratus Dominus ostendit gloriam resurrectionis. Faciamus hic tria
tabernacula IX.
Superbus. Qui uolunt salutari in foro et in primis cathedris sedere etc. XII.
Spes. Apparuit Dominus primo Marię Magdalenę, de qua eiecerat septem demonia, id est
uitia septem capitalia, uel uniuersa uel septem donis Spiritus Sancti opposita, ut, ubi
abundauit peccatum, superabundaret gratia XVI.
Spiritus Sanctus. Petrus sine Spiritu uoci ancillę cessit, cum Spiritu nec principibus
nec regibus cędit XIIII.
LVCAS
Sapiens. Lucerna supra candelabrum. Lucerna corporis oculus et lucerna animę
intellectus. Vide ergo, ne lumen, quod in te est, tenebrę sint etc. XI. Et uos estote parati
XII. Ędificaturus turrim sumptus computat, bellum commissurus uires considerat. Bonum est sal
etc. si euanuerit, foras mittetur XIIII. Quid sit prudentia iuxta Origenem. Filii huius
sęculi prudentiores filiis lucis in generatione sua sunt XVI.
Superbus. Dispersit superbos mente cordis sui I. Omnis mons et collis humiliabitur III.
Symon phariseus imputat Domino, quod tangi se patitur a peccatrice, sed arguitur minus ea
pręstitisse VII.
Intrauit cogitatio in discipulos, quis eorum maior esset IX. Habent
uolucres cęli nidos IX. Et tu, Capharnaum, usque ad cęlum exaltata
usque ad infernum demergeris X. Videbam Sathanam sicut fulgur de cęlo cadentem
X. Veh uobis qui diligitis primas cathedras in synagogis et salutationes in
foro XI. Quia quod hominibus altum est, abominatio est apud Deum XVI. Phariseus se laudat et
aliis detrahit. Arrogantię quattuor species. Iustus superbus super atus est a
peccatore humili XVIII. Facta est autem inter illos contentio, quis
eorum uideretur maior. Corriguntur a Domino XXII.
Secretum. Ioannes soluere corigiam calciamenti Domini non ualet, quia incarnationis
mysterium nec ipse inuestigare sufficit, qui hanc per prophetę spiritum agnouit III. Iesus,
cum legisset librum, ministro plicatum reddidit, quia non omnia omnibus dicenda, sed pro
captu audientium IIII. Dum turbis loquitur Dominus, pusillum a terra reducere nauim iubet.
Mox ad apostolos conuersus in altum ducere iussit quia perfectioribus datum est nosse
mysterium Dei V. Non est occultum quod non manifestetur, nec absconditum quod non cognoscatur
et in palam ueniat. Fimbriam Iesu tangere possumus, superiora uastimenti non possumus.
Apprehendimus enim eum, sed non comprehendimus VIII. Nemo scit, quis sit Filius nisi Pater,
et quis sit Pater nisi Filius et cui uoluerit Filius reuelare X. Nihil opertum quod non
reueletur etc. quoniam quę in tenebris dixistis, in lumine dicentur, et quod in
aurem locuti estis in cubiculis, prędicabitur in tectis XII. Velum templi scissum est medium,
id est archana prophetarum patuerunt passo Domino XXIII. Reuolutio lapidis a monumento signat
reserationem sacramentorum quę tegebantur uelamine litterę Legis, quę in lapide scripta est.
Cuius ablato tegmine corpus Domini mortuum non inuenitur, sed uiuum euangelizatur XXIIII.
Sensus quinque. Erunt quinque in domo una diuisi tres in duos et duo in
tres: pater, mater, socrus; filius, filia, nurus XII. Iuga boum emi quinque, et eoprobare
illa: Rogo te, habe me excusatum XIIII.
Solitudo. Et erat Ioanes in desertis usque ad diem ostensionis suę ad Israel 1 .
Factum est uerbum Domini super Ioannem, Zacharię filium, in deserto III. Iesus in
deserto tentatur a diabolo IIII.
Iesus secedebat in desertum et orabat V. Inter deserta quęrentibus Christum datur
alimentum, et super abundat. Zacheus prę turba non poterat uidere Iesum. Ascendens supra
turbam uidit et in domo sua excepit XIX. Tunc qui in Iudea sunt, fugiant in montes, et qui in
medio eius sunt, discedant. Dominus die docebat in templo, noctibus exiens morabatur in monte
Oliueti XXI. Et egressus ibat secundum consuetudinem in montem Oliuarum XXII.
Spes. Mattheus de publicano apostolus V. Mulieri peccatrici dimissa sunt peccata multa,
quia dilexit multum VII. Mulier inclinata XVIII annis Domini manu erigitur XIII. Zacheus,
princeps publicanorum et ipse diues, apud quem dignatus est Dominus hospitari XIX. Latro de
cruce transit ad paradisum XXIII.
Simplex. Columbę natura simplex, sine fele, mitis, hospita unius domus,
conuersatione utens, osculum pacis amans III. Si oculus tuus fuerit simplex, totum corpus
tuum lucidum erit XI. Quicunque non acceperit regnum Dei sicut puer, non intrabit in illud.
Sinite paruulos uenire ad me XVIII.
Sollicitus. Pastores, quia festinantes uenerunt, inuenerunt Mariam cum Iesu. Nemo enim
cum desidia Christum inuenit II. Neminem per uiam salutaueritis. Martha satagebat circa
frequens ministerium X. Similes expectantibus Dominum suum. Beati quos Dominus inuenerit
uigilantes. Estote parati, quia, qua hora non putatis, Filius hominis ueniet XII.
Sacerdos. Quia olim sacerdotalis ex stirpe Aaron successio quęrebatur, necessario tempus
substituendę soboli procurabatur. At quia nunc non carnalis successio, sed perfectio
spiritalis inquiritur, sacerdotibus ut semper altari queant assistere,
semper castitas obseruanda pręcipitur I. Pastores uigilant super gregem suum et angelum
uident, et claritas Dei circumfulget illos
etc. II. Quod ante XXX ętatis annum prędicationis et
pręlaturę officium concedi non debeat III. Fidelis dispensator et prudens, quem constituit
Dominus supra familiam suam. De malis uero dispensatoribus dicitur: Si dixerit: Moram facit
Dominus meus uenire, et coeperit percutere, edere, bibere et inebriari. Cui commendauerunt
multum, plus petent ab eo XII.
Spiritus Sanctus in columbę specie III. Iesus autem plenus Spiritu Sancto. De aliquibus
etiam sanctis legitur, quod pleni fuerunt Spiritu sancto. Non tamen ideo ęquales Saluatori.
Minus enim capaces illi quam hic, licet utrique pleni IIII. Pater uester cęlestis de cęlo
dabit Spiritum bonum petentibus se. Digitus Dei dicitur Spiritus Sanctus propter partitionem
donorum XI.
Non uenit regnum Dei cum obseruatione neque dicent: Ecce hic aut ecce illic. Ecce enim
regnum Dei intra uos est XVII.
IOANNES
Superbus. Quid superbis, homo: Filius Dei propter te humilis factus est VI.
Secretum. Cuius ego non sum dignus, ut soluam corigiam calciamenti I. Ego cibum habeo
manducare, quem uos nescitis. Perfectorum enim est solidus cibus, infantium est lac
concupiscere IIII. Quęrebant Iesum apprehendere, et exiuit de manibus eorum X. Facies Lazari
sudario tecta signat, quod in hac uita plenam cognitionem habere non possumus. Quod autem
dicit: Soluite eum et sinite abire, hoc est quod post hanc uitam auferuntur ualamina, ut
facie ad faciem uideamus Dominum XI. Discipulus recumbit in sinu Iesu, cui reuelantur archana
sapientię Dei XIII. Ioseph discipulus Iesu occultus propter metum Iudeorum. Nicodemus quoque,
qui uenit ad eum nocte XVIII.
Suspitio. Maria Iesum existimauit quod hortulanus esset XX.
Sepultura. Corpus Iesu ligauerunt linteis cum aromatibus, sicut mos est Iudeis sepelire.
Admonuit ergo Euangelista morem cuiusque gentis in sepeliendo esse seruandum XVIII.
Spes. Mulierem in aduterio deprehensam non condemnauit Dominus, sed imponens ei, ne
amplius peccaret VIII.
Seruus. Seruitutes duę: timoris et amoris XV.
Sollicitus. Martha, ut audiuit, quia Iesus uenit, occurrit illi; Maria autem domi
sedebat. Maria, ut audiuit, surrexit cito et uenit ad eum, cum adhuc esset, ubi occurrerat ei
Martha XI.
Sacrilegium. Qui aliquid de ecclesia furatur, Iudę perdito comparatur. Quare Iesus fures
admisit, nisi ut eius Ęcclesia fures, dum patitur, toleraret etc. XII.
Sacerdos. Qui intrat per ostium, pastor est ouium. Huic ostiarius aper it, et oues uocem
eius audiunt, et proprias oues uocat nominatim etc. Ante eas uadit, et oues illum sequuntur.
Pastor bonus animam suam ponit pro ouibus suis. Mercenarius autem et qui non est pastor etc.
uidet lupum uenientem, et dimittit oues et fugit. Et lupus rapit et dispergit oues X.
Spiritus Sanctus in specie columbę. Vt cognoscat unusquisque, si habeat Spiritum
Sanctum, simplicem se esse debere sicut columbam et habere cum fratribus pacem I. Spiritus,
ubi uult, spirat. Et uocem eius audis, sed nescis, unde ueniat aut quo uadat. Sic est omnis
qui natus est ex spiritu. Non enim ad mensuram dat Deus spiritum, Filio tantum. Vnde
subiungit: Pater diligit Filium et omnia dedit in manu eius III. Spiritus Sanctus comparatur
radiis solaribus, qui multa illuminando non minorantur V. Spiritus est qui uiuificat; caro
non prodest quicquam VI. Et ego rogabo Patrem, et alium Paraclytum dabit uobis,
ut maneat uobiscum in ęternum, Spiritum ueritatis, quem mundus non potest accipere, quia non
uidet eum nec scit eum. Vos autem cognoscetis eum, quia apud uos
manebit et in uobis erit. Paraclytus autem Spiritus Sanctus, quem mittet Pater in nomine meo.
Ille uos docebit omnia et suggeret uobis omnia quęcunque
dixero uobis XIIII. Cum autem uenerit Paraclytus, quem ego
mittam uobis a Patre, Spiritum ueritatis, qui a Patre procedit, ille testimonium perhibebit
de me etc. Paraclytus, id est consolator. Item missio Spiritus Sancti uel processus quomodo
intelligitur, utrum et a Filio procedat. Quare non dicitur natus, sed procedens XV. Expedit
uobis ut ego uadam. Si enim non abiero, Paraclytus non ueniet ad uos. Si autem abiero, mittam
eum ad uos. Et cum uenerit ille, arguet mundum de peccato, et de iustitia, et de iudicio. Cum
autem uenerit ille Spiritus ueritatis, docebit uos omn em ueritatem. Non enim loquetur a se
metipso, sed quęcunque audiet, loquetur, et quę futura sunt, annunciabit uobis. Ille me
clarificabit, quia de meo accipiet, et annunciabit uobis. Omnia quęcunque habet Pater, mea
sunt. Propterea dixi etc. XVI. Insufflauit et dixit: Accipite Spiritum Sanctum etc. Ostendit,
quod etiam ab ipso sicut a Patre procederet Spiritus Sanctus XX.
PAVLVS AD ROMANOS
Sapiens. Qui enim secundum carnem sunt, quę carnis sunt sapiunt; qui uero secundum
spiritum, quę sunt spiritus sentiunt. Nam prudentia carnis mors est, prudentia autem spiritus
uita et pax etc. VIII. Non plus sapere quam oportet. Nolite esse prudentes apud uos metipsos
XII. Volo uos sapientes esse in bono et simplices in malo XVI. AD CORINTHIOS I:
Contra sapientes mundi I.
Sapientiam autem loquimur inter perfectos non huius sęculi, sed Dei
sapientiam in mysterio absconditam, quam nemo principum huius sęculi cognouit II. Sapientia
huius mundi stultitia est apud Deum III. AD EPHESIOS: Vt possitis
comprehendere, quę sit latitudo et longitudo, et sublimitas et profundum III. Induite uos
armaturam Dei etc. VI. AD COLOSSENSES: Instructi in caritate et in omnes
diuitias plenitudinis intellectus, in agnitione mysterii Dei Patris et Christi
Iesu, in quo sunt omnes thesauri sapientię et cientię absconditi II. IACOBI: Siquis autem uestrum indiget
sapientia, postulet a Deo I. Qui sapiens est, ostendat operationem suam in mansuetudine
sapientię. Item contra sapientiam terrenam. Item de sapientia, quę de sursum est III.
Superbia. AD ROMANOS: Contentio inter Iudeos et Romanos pręferentes se
alteri alteris I. Non alta sapientes, sed humilibus consentientes XII. AD CORINTHIOS
I: Qui se existimat stare, uideat, ne cadat X. AD GALATAS: Siquis
existimat se aliquid esse, cum nihil sit, ipse se seducit VI. ACTVVM: Herodes
pro contione laudatus non dedit honorem Deo et ab angelo percussus expirauit XII. IACOBI:
Deus superbis resistit, humilibus dat gratiam IIII. APOCALYPSIS: Quia in corde
suo dicit: Sedeo regina, et uidua non sum, et luctum non uidebo. Ideo in una die uenient
plagę eius, mors et luctus et fames, et igne comburetur, quia fortis est Deus qui iudicabit
illam XVIII.
Secretum. AD ROMANOS: Quam incomprehensibilia sunt iudicia eius et
inuestigabiles uię eius XI. AD CORINTHIOS I: Dei sapientiam in mysterio
absconditam, ut supra. Quę Dei sunt, nemo cognouit nisi Spiritus Dei. Animalis autem homo non
percipit ea quę sunt Spiritus Dei. Spiritalis autem iudicat omnia etc. II. II: Velamen in
facie Moysi adhuc apud Iudeos III. AD COLOSSENSES: Mysterium, quod absconditum
fuit a sęculis et generationibus, nunc autem manifestum est sanctis eius etc. I.
APOCALYPSIS: In calculo nomen nouum scriptum, quod nemo scit nisi qui accipit
II. Vidi librum scriptum intus et foris, signatum sigillis septem,
quem nemo poterat aperire etc. V. Vidi, et ecce apertum est templum tabernaculi testimonii in
cęlo. Nemo poterat introire in templum, donec consummarentur etc. XV.
Silentium. AD CORINTHIOS I: Mulieres in ecclesiis taceant; domi uiros suos
interrogent XIIII.
Senex. AD THIMOTEVM I: Seniorem ne increpaueris, sed obsecra ut patrem etc.
V.1 AD TITVM: Senes ut sobrii sint etc. II.
AD HEBREOS: Quod antiquatur et senescit, prope interitum est VIII.
Suspicio. Apostoli pleni Spiritu Sancto uariis linguis loquebantur. Ob hoc a quibusdam
putabantur ebrii II.
Spes. AD ROMANOS: Gloriamur in spe glorię filiorum Dei V. Spes autem quę
uidetur non est spes. Nam quod uidet quis, quid speratur? VIII. AD CORINTHIOS
II: Fiduciam autem talem habemus per Christum ad Deum etc. III. AD THESSALONICENSES 1:
Galea spes salutis V.
AD HEBREOS: Spei confirmatio per promissionem Abrahę factam interposito
iuramento etc. Ad tenendam propositam spem, quam sicut anchoram habemus animę tutam ac firmam
et incedentem usque ad interiora uelaminis, ubi pręcursor pro nobis introiuit Iesus secundum
ordinem Melchisedech, pontifex factus in ęternum VI. IOANNIS I: Siquis
peccauerit, aduocatum habemus apud Patrem Iesum etc. II.
Seruus. AD EPHESIOS: De officio seruorum et dominorum VI. AD COLOSSENSES:
De eodem. Item Domino fideliter ut Deo seruiendum III, IIII. AD THIMOTEVM I:
Quicunque sunt sub iugo serui, dominos suos omni honore dignos arbitrentur etc. VI. AD TITVM:
Seruos dominis suis subditos esse etc. II. PETRI II: Serui corruptionis. A quo
enim quis superatus est, huius et seruus est II.
Simplex. AD CORINTHIOS I: Fratres, nolite pueri effici sensibus, sed
malicia paruuli estote. Sensibus autem perfecti estote XIIII. II: Sermo noster qui fuit apud
uos, non est in illo: Est et Non; sed Est in illo est I. Non ambulantes in
astutia neque adulterantes uerbum Dei IIII.
Sollicitus. AD CORINTHIOS I: Nescitis quod hi qui in
stadio currunt etc. ab omnibus se abstinent etc. Sic curro, non quasi in
incertum IX. AD PHILIPPENSES: Nihil solliciti sitis IIII. PETRI I:
Omnem sollicitudinem uestram proiicientes in eum, quoniam ipsi cura est de uobis V.
APOCALYPSIS: Esto uigilans et confirma cętera quę moritura erant etc. III.
Beatus qui uigilat et custodit uestimenta sua, ne nudus ambulet et uideant turpitudinem eius
XVI.
Sacerdos. AD THIMOTEVM I: Siquis episcopatum desiderat, bonum opus
desiderat. Oportet enim episcopum irreprehensibilem esse etc. Diacones similiter pudicos, non
bilingues etc. et hi autem probentur primum, et sic ministrent nullum crimen habentes.
Diacones sint unius uxoris uiri etc. Qui enim bene ministrauerint, gradum bonum sibi
acquirent et multam fiduciam in fide quę est in Christo Iesu III. Qui bene pręsunt
presbiteri, duplici honore digni habeantur, maxime qui laborant in uerbo et doctrina etc.
Aduersus presbiterum accusationem noli recipere nisi sub duobus aut tribus testibus.
Peccantes coram omnibus argue. Manus cito nemini imposueris V. AD TITVM:
Consituas per ciuitates presbiteros. Siquis sine crimine est, unius uxoris uir, filios habens
fideles etc. Oportet episcopum sine crimine esse sicut Dei dispensatorem, non superbum, non
iracundum etc. amplectentem eum, qui secundum doctrinam est, fidelem sermonem, ut potens sit
exhortari in doctrina sana et eos qui contradicunt arguere I.
AD HEBREOS: Nec quisquam sumit sibi honorem, sed qui uocatur a Deo tanquam
Aaron. Sic et Christus etc. V. PETRI I: Seniores, pascite qui in uobis est gregem Dei etc. non lucri gratia, sed uoluntarie V. IOANNIS
I: Sed uos unctionem habetis a Sancto et nostis omnia II. APOCALYPSIS:
Stellę septem quę sunt angeli, id est episcopi septem ecclesiarum I.
Spiritus Sanctus. AD ROMANOS: Quicunque enim Spiritu Dei aguntur, hi sunt
filii Dei etc. Spiritus adiuuat infirmitatem nostram VIII. AD CORINTHIOS I:
Spiritus omnia scrutatur, etiam profunda Dei. Quę Dei sunt, nemo cognouit nisi Spiritus Dei.
Spiritalia homo iudicat omnia et ipse a nemine iudicatur. Nos autem sensum Christi habemus
II. Nemo in Spiritu Dei loquens dicit anathema Iesu. Et nemo potest dicere: Dominus Iesus
nisi in Spiritu Sancto. Diuisiones gratiarum sunt idem autem Spiritus etc. XII. AD
GALATAS: Quoniam autem estis filii Dei, misit Deus Spiritum filii sui in corda uestra
clamantem: Abba, Pater IIII. AD THIMOTEVM II: Bonum depositum custodi
per Spiritum Sanctum qui habitat in nobis I.
ACTVVM: Descendit Spiritus Sanctus in apostolos, et apparuerunt linguę igneę II.
PETRI I: Spiritu Sancto misso de cęlo, in quem desiderant angeli prospicere
I.
METHAMORPHOSES
Sapientia.
Argus centoculus, Aristoris, a Mercurio cantu fistulę sopitus
et interemptus I .
Perseus Minerua, id est sapientia sibi fauente Medusę, quę homines aspectu
uertebat in silicem, caput abscidit IIII .
Dedalus labyrintum fugiens e Creta
uolauit in Ciliciam VIII .
Protheus, ut sibi insidiantes eluderet, in diuersa uertebatur VIII .
Thetis, ut Peleum XI .
Periclimenes, ut Herculem XII .
Superbus.
Gygantes I .
Pentheus Bacchi sacra contempsit; a matre et sororibus est
interemptus. Tyreni naute Bacchum puerum rapuerunt; monstris territi in mare se
pręcipitant III .
Mineides sacra Liberi contemnunt; uertuntur in uespertiliones
IIII .
Pyeri filię in picas, ausę cantu cum Musis contendere V .
Marsyas nudatus et excoriatus,
dum cantibus se pręponit Apollini VI .
Chione Diana se formosiorem dixit et ab ea sagittam in
lingua excipiens periit XI .
Secretum.
Coruus secretum prodidit, et ex candido factus est niger. Cornicem eadem de
causa Minerua a se alienauit. Bathus quoque in lapidem indicem mutatus II .
Ascalaphus indicauit Proserpinam mali Punici granum gustasse; uersus est in bubonem V.
Famulus Mydę facta scrobe os inferens immurmurauit, uitium domini cęlandum
esse, arenaque rursum operuit. Sed inde harundines natę collisionis sono secretum uulgarunt
XI .
Somni
filius Morpheus Alcyonę maritum Ceicem absentem sollicite de eius
salute naufragio periisse ostendit XI .
Senex.
Medea Esonem senem herbis reduxit ad iuuentam VII .
Mestra speciosa
in piscatorem senio procliuem a Neptunno mutata seruitutem euasit VIII .
Iolaus et Calyroes filii ex pueris statim adulti IX .
Sybillę anni arenę numero comparati XIIII .
Solis
equi: Pyrrous, Eous, Ethon, Phlegron II .
Suspicio.
Pyramus amictum Thysbes cruentatum reperiens putauit illam a fera deuoratam et
prę dolore mortem sibi consciuit. Athamas in siluis Learcum filium feram ratus
occidit IIII .
Egeus Theseum filium, dum ut hosti aconitum propinat, agnouit et
excusso poculo a mortis aditu retraxit. Procris zelotippa maritum Cephalum in
siluis uenantem obseruans pro fera iaculo interimitur. VII .
Cyparissus
ceruum suum mansuefactum in siluis nactus sagitta confixit. Quo agnito dolens defecit X .
Solitudo.
Esacus sub monte Idę educatus urbanum apparatum siluis ac labori pręposuit
XI .
SENECA
Sapiens.
De prudentia, id est omnia esse sapientis 44 .
Sapientum uoluptates modestę 61 .
Ad quam rempublicam accedet sapiens 64 .
Puto multos potuisse ad sapientiam peruenire, nisi putassent se peruenisse 72 .
Sapiens non timet fortunam 74 .
In sapientem non cadit iniuria; uirtute contentus est. Sapiens uicinus proximusque diis
consistit 76 .
Quę feriunt sapientem 77 .
Sapientia non est in litteris. Animus uereri qui scit, scit tutus aggredi. Discipulus
est prioris posterior dies 85 .
Rem maximam sibi promittit sapientia--- ut te reducat tibi 87 .
Sapiens nihil facit quod non debet, et nihil prętermittit quod debet 87 .
Sapiens se ipso contentus 3 .
Sapiens ad omnem occursum munitus et intentus, plenus gaudio, hilaris, placidus,
inconcussus, cum diis ex pari uiuit 21 .
In sapiente altera pars irrationalis, quę aduersis affligitur, altera rationalis, quę
omnia tolerat. Sapiens uincit fortunam uirtute. Inter perfecte et mediocriter sapientem 27 .
Quicunque fuerint sapientes, pares erunt 31 .
Argumentum, quod prudens beatus sit. Sapiens, in
quacunque fortuna fuerit, uirtutem explicabit 36 .
Quę res sapientem faciat 37 .
Magna et spaciosa res est sapientia 38 .
Inter sapientiam et philosophiam 39 .
Sapientię laus 40 .
Quid inuestigauerit sapiens 41 .
Talis animus sapientis esse uiri debet, qualis Deum deceat 42 .
Sapientis pręcepta finita esse debent et certa 44 .
Quęcunque metuenda declina, et quicquid consilio prospici potest, prospice 48 .
Sapientem sapienti prodesse argumentis ostendit 54 .
Confutatur Stoicorum sententia dicentium sapienti am bonum esse, sapere bonum non esse.
Quid sit sapientia? Quid eius usus 56 .
Nostri intellectum et honestum et bonum iudicant 60 .
Simplex
75 .
Superbia.
Cęsar pepercit uitę Pompei Poeni; gratias agenti porrexit ad osculandum
sinistrum pedem 26 .
Nunquam solido stetit superba felicitas et ingentium imperiorum magna fastigia
obliuione fragilitatis humanę collapsa sunt 112 .
Superbia diuitis erga pauperem uetantis, ne se sequatur 143 .
Iactabundus, superbus, minax 32 .
Secretus.
Nullum putaueris esse locum sine teste 86 .
Qui secretum incaute pandunt 2 .
Si honesta sunt quę facis, omnes sciant, sin turpia, quid refert neminem scire, cum tu
scias? O te miserum, si contemnis hunc testem 14 .
Quid enim prodest ab homine aliquid esse secretum: nihil Deo clausum est 34 .
Silentium.
Tene semper uocis et silentii temperamentum. Tamen et in hoc incumbe, ut
libentius audias quam loquaris 87 .
Tacere qui nescit, nescit loqui 87 .
Apud Pythagoram discipulis quinque annis tacendum erat 17 .
Quod sibi in studia seposito aliorum strepitus non tam molestus sit. Quid prodest totius
regionis silentium, si affectus fremunt 18 .
Vlixes sociis remedium aduersus Sirenas inuenit 19 .
Somnus
refectioni necessarius est. Hunc tamen semper si per diem noctemque continues,
mors erit 75 .
Laudare solebat Attalus culcitram, quę resisteret corpori etc. 53 .
In somnolentos 60 .
Senex.
Nihil turpius est quam grandis natu senex, qui nullum alium habet argumentum, quo
se probet diu uixisse, pręter ętatem 72 .
Senex longa miseriarum tabe confectus, reductis introrsus oculis 146 .
De bono senectutis 5 .
Senectus in corpore, non in animo grauis. Senex nauigio comparatur paulatim rimis se se
dehiscenti 11 .
Zenon, Cleantes: Turpe est seni ex commentario uiuere 12 .
Quod seni iam per ętatem delyro liceat se occidere 20 .
Gratias agit senectuti, quod se lectulo affixit 24 .
Gratias agit senectuti 34 .
Sol.
Stellas non decidere neque transilire 88 .
Circuli quinque apparent circa sydera 88 .
Quando fiunt circuli. Quando apparent. De arcu cęlesti. Arquus quid 89 .
Quare arquus non implent orbem. De uirgis. De coronis. Plures soles, Gręce
parallelia 90 .
Qualiter solis defectio cerni possit. Cometę etc. Cęlum ardere uisum 91 .
De tonitruo, fulminibus et fulgurationibus 93, 94 .
Fulminis opera mira. Tria fulminum genera. Quod non mittat fulmina Iuppiter 95 .
Nomina fulgurum. Vis fulminis. Tonitrua. Fulguratio. Quare fulgere correpte proferebant
96 .
De cometis 108 .
Faces et trabes 108 .
Cometes non minor sole. Durans menses sex 109 .
Astronomia 38 .
Suspicio.
Controuersię coniecturales. In filium ter abdicatum, qui cum ueneno
depręhensus effudit; utrum illud sibi ut aiebat parauerat an patri 133 .
Filius ne abdicatus an procurator adulter occiderit patremfamilias et adulteram
uulnerauerit 134 .
Proditionis suspectus accusatur 136 .
Solitudo
et frequentia miscenda 75 .
Inimica est multorum conuersatio. Solitarii uita minime ociosa 3 .
Solitudo appetenda prudenti. Crates, cum uidisset adolescentulum secreto ambulantem,
interrogauit, quid illic solus faceret. Mecum inquit, loquor. Qui Crates: Caue, inquit, rogo
et diligenter attende, ne cum homine malo loquaris 4 .
Seni iam in secessu quiescendum 7 .
Solitudo mala suadet, nisi proponatur Deum esse pręsentem 10 .
Laudat secessum a turba 12 .
Quod umbram et ocium petierit culpantes negligit 13 .
Damnat eos qui ob quoddam animi uitium solitudinem petunt 18 .
In secessu secum loquendum et examinanda conscientia.
Locorum mutatio uitanda 25 .
Secessio et peregrinatio nocet sine curatione animi 51 .
Similitudo.
Comparatio attollit hic, illic deprimit 14 .
Spes
est ultimum aduersarum rerum solatium 11 .
Minus autem turpe est creditori quam spei bonę decoquere 13 .
Seruus
meliore parte sui liber est 30 .
Si in clientellam felicis hominis potentisque perueneris, aut ueritas aut
amicicia perdenda est 87 .
De familiaritate habenda cum seruis. Qui nobiles seruierunt. Seruorum dies festus.
Calixtus seruus, postea domini sui dominus. Securitatis magna portio
est nihil inique facere 52 .
Salutatio.
Reges Parthos non potest quisquam salutare sine munere 7 .
PLATO
Sapientia absoluta. Sapientia conditionalis. Theages de sapientia 3 .
Si sapientia disci posset, magnam mercedem, qui doceret, reportaret. Nihil in anima
diuinius quam circa quod intelligentia sapienti aque uersatur 15 .
Optimi scientiam prodesse, raro rerum aliarum 17 .
Homerus de Margite: Multa quidem nouerat, sed male nouerat omnia, id est multa quidem
sciuit, sed malum sibi fuit hęc omnia scire 17 .
Ab animo prius caligo dimouenda, ut dinoscas, quid bonum, quid malum sit 18 .
Mens et sapientia nomina sunt omnium preciosissima 36 .
Sapientem imprimis sibi ipsi sapere oportere 39 .
In quibus prudentes sumus, cuncti nobis concędent 44 .
Scientiam sensum esse 46 .
Scientia est opinio uera cum ratione. Intellectus Dei proprius et paucorum admodum
electorum hominum. Sapientia in mente, in ratione reminiscentia 48 .
Theetetus de scientia 48 .
Quę sunt scientię 49 .
Scienti a est opinio uera cum ratione 58 .
Scientia est opinio recta cum scientia differentię 59 .
Sapientia diuinorum, scientia naturalium. Prudentia humanorum 89 .
Sapientia ipsa felicitas
est 90 .
Scientia metuendorum et non metuendorum 105 .
Tunc sane mentis oculus incipit cernere, cum primum corporis oculus deflorescit 157 .
Qualis fuerit demon Socratis 167 .
Socrates oraculo Apollinis sapientissimus iudicatus. Solus Deus sapiens 168 .
Siquando optamus pure aliquid intelligere, recedere a corpore oportet atque ipso animo
res ipsas considerare. Non alibi puram sapientiam posse assequi speremus quam in futura post
mortem uita 177 .
Sapientię officium 208 .
Cognitio. Ignoratio. Opinio. Potentię. Scientia. Opinabile. Philodoxus, id est
opinionis amicus 214 .
Qui illi inhęret, in quo ueritas et ipsum ens emicat, intelligit illud atque cognoscit
etc. 219 .
Natura terrea lumen cęleste non accipit. Ideo terreni affectus expellendi, ut diuino
lumine impleamur. Studium naturalium animum auertit a diuinis. Deus intellectum creat,
creando intelligendi uim prębet et continue actum intelligendi 220 .
Similitudo: non nisi purgatis oculis posse cerni diuina 221 .
Custos contra omnia uitia tutissimus est scientia 225 .
Intellectus et opinio 256 .
Sapientem non faciunt artes 325 .
Vnicuique ipsorum quę sunt, tria sunt, ex quibus scientiam fieri necessarium sit:
nomen, ratio, simulachrum. Nec acumen neque memoria faciet unquam, ut qui rei ipsius, qua de
agitur, non est cognatus, ipsam inspiciat 335 .
Quis non expertus est tanto se aliquid intellexisse sincerius, quanto longius subducere
intentionem mentis a corporis sensibus potuit 361 .
Alii aliis ingeniosiores 380 .
Pythagoras grammaticus: Tu autem confide, quoniam diuinum genus est hominibus, quibus
sacra natura proferendo in lucem omnia monstrat. Ergo mirabimur Homerum et Didymum aliosque
permultos uel natura uel ab infantia cęcos ita scripsisse, ut perspicue uidisse omnia uideantur. Mirabimur Zoroastrem aliosque sapientię inuentores
diuturna dumtaxat solitudine solaque animi totius in mentem solum conuersione rerum omn ium
scientiam peperisse 391 .
Semina scientiarum in homine 392 .
Viri ingeniosiores sępenumero molles carne sunt, graciles, ualetudinarii etc. 401 .
Aristoteles scribit: omnes in qualibet arte uiros ę excellentes melancholicos extitisse, siue tales nati
fuerint, siue assidua meditatione tales euaserint 401 .
Intellectus res non cognoscit, nisi uestiatur formis 408 .
Ingeniosiores in quorum ortu Saturnus et Mercurius possunt quamplurimum 412 .
Secretum. Gigis gemma se conuersa inuisibilem, ad alios uisibilem faciebat
195 .
Cicero, cum rem obscurissimam significare uellet: Id, inquit, numero Platonis obscurius
225 .
Eatenus de diuinis asseuerandum, quatenus diuinis oculis comprobetur 243, 251 .
Superiora horum principia Deo nota sunt atque ei qui Dei sit amicus 257 .
Haud pium est mysteria philosophię cum his communia facere qui ne somniare quidem
purificationem animi potuerunt 328, 331 .
Somnus in quo non se obiiciunt uisa nefaria 229 .
Somniorum simulachra 256 .
Pueri ad somnum motu et uocibus deliniuntur 295 .
Epimenidem Cretensem annos quinquaginta dormisse aiunt 401 .
Vnde insomnia. Somniorum interpres. Quando ueriora insomnia. Orpheus grammaticus de
Somnio deo 403 .
Senes, si modesti et faciles sint, haud nimis senectus his laboriosa contingit etc. 190 .
Neque uir modestus inique senectutem feret cum paupertate neque immoderatus cum
diuitiis facile 190 .
Senectus qua causa constet 261 .
Senes uerecundi sint coram iuuenibus 285 .
Sensus quinque. Sensibile et sensus congrediuntur 46 .
Sensus corporis certos sincerosque non esse 177 .
Sensus usque ad animum transeunt 255 .
Sensus incorporeorum. Solus animus iudicat, quę sensibus percipiuntur 367, 368 .
Sol profecto corpora uisibilia et oculos uidentes procreat etc. 38 .
Neque solem neque lunam deos esse 169 .
Quod planetę non errent 202 .
In syderibus esse sensus 310 .
Astra. Sol maior terra. Corpora cęlestia. Ęther. Aer. Aqua 326 .
Astronomia 327 .
Sepultura. Socrates interrogatus, quemadmodum sepeliri uellet: Vtcunque, inquit, libet,
si tamen me apprehendetis ac nisi ego uos effugero 185 .
Sepultura ne in ornatu pompaque excędat consuetudinem. Annuę defunctorum curę 283 .
Sepulturę locus sit qui ad cetera
est inutilis. Quanta impensa procurandum funus. Plangere et extra domum uiciferari
prohibendum etc. 322 .
Solitudo tristitiam generans 410 .
Spes. Socrates sperat se ad deos iturum. Ideo mortem non moleste fert 176 .
Spes beatitudinis eorum qui uirtutibus uacarint 185 .
Spes bonorum. Maiorum timor 190 .
Seruus. Quomodo cum seruis conuersandum 292 .
Si seruus ira concitus dominum occiderit, cognati interempti hominis,
quomodo uelint, illum interrimant 306 .
Siquem liberum occiderit, detur cognatis occisi, et ipsis in eum idem faciendi ius sit
306 .
Sacerdos. Pastorem populi ducem exercitus nuncupat Homerus 19 .
Sacerdotes Ęgyptii nostris similes 253 .
De sacerdote diuina sorte creando 290 .
Sacrificium. Deum magis ad animum quam ad dona et sacrificia respicere 17 .
Muneribus quę offeruntur Deum non indigere, sed nos indigere, ut sic honoremus Deum 22 .
Donaria diis moderata a moderatis hominibus offerantur 321 .
DIONYSIVS HALICARNASEVS
Superbus. Alladius cum diis inimicicias gerens 23 .
Similitudo indiscreta ancylliorum, quorum fabricator Mamurius 51 .
Seruus. Liberum a seruo non natura, sed fortuna differre 88 .
PROBLEMATA ALEXANDRI APHRODISEI
Sapiens. Cur breues corpore ut plurimum longis prudentiores sunt 12 .
Superbus. In stabulis attondent equabus iubam. Alioquin ea uenustate elatę coitum atque
admissuram asinorum non admittunt 9 .
Cur qui minus prudentes sunt, sublimes incedunt. Cur stulti prudentes et prudentes
interdum stultos procreant 12 .
Somnus. Cur solis ęstus somnum adducit aliis, aliis non 16 .
Cur titilatio et pruritus pedis uolarum somnum cit 21 .
Senex. Cur senes tremunt 12 .
Sensus quinque. Cur nec plures nec pauciores 22 .
Spurcicies. Cur ex purulentis et tabidis multitudo erumpit pediculorum 20 .
PROBLEMATA ARISTOTELIS
Sapiens. Cur locis calidis homines sapientiores sunt quam frigidis 48 .
Cur qui aliqua in arte ingenio pręstantes extiterunt, melancholicos fuisse constat 67 .
Cur omnium animantium homo prudentissimus est. Qui minori sunt capite, prudentiores
sunt. Cur seniores amplius mente ualemus, iuniores prius discimus 68 .
Pręmia corporum certamini proposita, non sapientię animi, quia ipsa sibi pręmium 69 .
Somnus. Qui nimis dormiunt, minus colore hilarantur quam qui se modice somno recreant
31 .
Cur inflexo corpore cubare melius est quam extento. Quare cum parte corporis dextra
cubamus, somnus magis accedit 38 .
Quare qui rigent maxime, dormire non ualent 39 .
Quam ob rem qui grauiter et suauissime dormiunt, nihil somniant 69 .
Senex. Cur qui loca ędita apertaque colunt, tardius senescunt, qui autem
caua et palustria ocius 48 .
Cur homines, cum senescunt, nigriores reddantur 73 .
Sensus quinque. Cur propter gustum et tactum quam alios sensus homines incontinentes
dicuntur 66 .
PROBLEMATA PLVTARCHI
Superbus. Marcum Crassum foenum in cornu habere dicebant 79 .
Secretum. Deum in cuius tutela urbs est, nec quęrere nec nominare fas est. Valerius
Soranus male perisse dicitur nomen huius dei efferre ausus 79 .
Senex. Plato: Vbi senes imprudentes sint, adolescentes quoque turpissimos esse necesse
est 77 .
Suspicio. Circa Capitolium habitare nemini licet 81 .
Seruus. Cur Idibus Sextilis diem festum agunt serui omnes ac seruę 81 .
Sacerdos. Iouis sacerdoti sub diuo ungi fas non est nec equo uehi nec ab
urbe plusquam tribus noctibus abesse nec pileum deponere etc. 77 .
Flamini Diali iurare non licet; amissa uxore sacerdotio se
abdicat 78 .
Nec farinam nec fermentum tangit nec carnem crudam. Cane et capella abstinet nec ea
nominat nec hęderam tangit nec sub uitem ingreditur. Sacerdotis dignitas regię
par 82 .
AVLVS GELIVS
Sapiens. Inter uerum philosophum et fictum 1 .
Sapientia Papyrii pueri prętextati 10 .
Afranius poeta sapientiam filiam esse usus et memorię dixit. Sophia 75 .
Pręstantissimos uirtute, prudentia, uiribus, Iouis filios poetę appellauerunt 92 .
Carneades scripturus aduersus Zenonis decreta helleboro stomachum purgauit 104 .
Contra eos qui impuri et nequam ad philosophię disciplinas accedunt 105 .
Alexander: Doctrina, inquit, anteire malim quam copiis atque opulentiis 119 .
Superbus. Cato in senatu pro Rhodiensibus. Rhodienses superbos esse aiunt, id
obiectantes, quod mihi de liberis meis minime dici uelim. Sint sane superbi,
quid id ad nos attinet? Id ne irascimini, siquis superbior quam nos? 45 .
Alexandri superbiam se Iouis filium dicentis mater reprehendit 74 .
Secretum senatus Papyrius puer matri urgenti non prodidit 10 .
Quomodo fiet ut inuisibilis sis 58 .
Nihil occultum, quoniam omnia reuelabit dies. Veritas temporis filia 72 .
Illatebrant se se, pro abscondunt 99 .
De clandestinis litteris 102 .
Silentium. Sub Pythagorica disciplina non minus quisquam tacuit quam biennium 4 .
Tacens, ubi opus est, et opportuna loquens 78 .
Senex. Dis peidez ři gerontes
, id est bis pueri senes 39 .
Sensus quinque. Tactus et gustus omnibus animantibus communis pręterquam imperfectis 46 .
Ex quinque sensibus duos esse cum belluis maxime communes, gustum et
tactum 112 .
Sol. Suculę. Hyades. Pliades. Vergilię 76 .
Sole occaso 100 .
Sepultura. De Arthemesia et Mausolo 59 .
Solitudo. Seruus domini scęuitiam fugiens ad desertum in specu triennium
eodem uictu cum leone uixit, ferarum, quas uenabatur, carne ad solem cocta 36 .
In insula Salamine spelunca tetra et horrida, in qua Euripides tragedias
scriptitauit 92 .
Seruus. Mancipia iure belli capta coronis induta ueniebant. Id insigne fuit captiuorum
uenalium. Pileati uero uendebantur eius modi serui, quorum nomine emptori
uenditor nihil pręstaret 45 .
Sacerdos. Fratres Aruales XII 40 .
De flaminis Dialis et flaminicę cerimoniis 58 .
Super Flamendiale in conuiuio, nisi rex sacrificulus, haud quispiam alius
accumbit 58 .
Ęditimi, ęditui, ędituentes, ęditimor. Claustritimus 72 .
VITĘ PLVTARCHI
Sapiens. Pittheus sapiens habitus 1 .
Solon se multa quotidie discentem senescere aiebat 20 .
Fabius militem Marsum, cum infidum audisset, sua in illum liberalitate fidum fecit.
Alterum e castris noctu discedentem amore mulierculę cuiusdam, ipsa in castris adducta,
retinuit 58 .
Non omnia data sunt hominibus simul 71 .
Stultos prudentibus maiori emolumento esse quam e contra 92 .
Melancholici ingeniosi 117 .
Odi sapientem qui sibi sapiat nihil. Calistenes
eloquens, sed parum sapiens 48 .
Stilpo philosophus nihil suum esse putauit pręter scientiam 95 .
Prudentiam quodammodo esse diuinationem 132 .
Superbus. Superbia Romuli ex rebus prospere gestis 9 .
Demetrius neminem pręter se et Antigonum patrem appellabat regem 97 .
Aspero natura discipulo Plato dicere solitus est, ut Gratiis sacra ferret 137 .
Secretum. Consi ara sub terra latens 7 .
In publico conuiuio Spartę ingredientibus natu maximus portas ostendens
dicebat: Per hasce uerbum non egreditur 12 .
Themistocles, cum suorum persecutionem fugiens Ęgeas, Eolicum oppidum,
peruenit et apud Nicogenem hospitem latens ab Olbio, filiorum Nicogenis
pedagogo, numine afflato audiuit: Nocti uocem, nocti consilia, nocti omnia dato
44 .
Trium rerum se penituisse Cato dixit, primo quod mulieri quicquam archanum credidit 92 .
Marii latebra 137 .
Philippus amisit oculum, quo concumbentem Deum Olympiadi per ianuę rimam
aspexerat 41 .
Philippides a Lisimaco rogatus, num aliquid suarum rerum expeteret,
respondisse fertur: Solum, o rex, ne archanorum tuorum quicquam mihi credas 95 .
Silentium. Cato se tenere tam diu dixit, donec disceret non silenda. Et cum
taciturnitatem suam improbari audisset, parum id se pensi habere dixit, dummodo uitam non
improbarent 65 .
Somnus. Lacones pueri cubantes in thoris arundineis 13 .
Titus Latinuss somnium prodere negligens filium amittit et egrotat. Cum id
senatui renunciasset, statim conualuit 38 .
Agarista per quietem leonem sibi parere uisa, genuit Periclem 50 .
Medicina per somnium indicata 52 .
Somnium ephori quo significatum est quttuor perituros, quinto superstite 108 .
Nihil certius esse dixit Scylla quam quod somnio fuerit significatum 8 .
Somno moderato et stratu uili usus Agesilaus 26 .
Alexander mollem lectum fastiditus 43 .
Somnium Calphurnię6 de Cęsaris nece 58 .
Somni parcus Brutus 82 .
Senex. Solon qua re fretus tyranni minas non timeret, cum rogaretur: Senectute, inquit
24 .
Cato in senem prauum, ne mala adderet senectuti, cum ipsa per se satis habeat mali 92 .
Considius: Senectus me intrepidum facit, ait 52 .
Solis defectio Pericle nauigante 55 .
Qui solis defectum prędixerat, a Dionysio argenti talento donatus est 74 .
Suspicionem, ut auerteret in se conceptam, Valerius Publicola domum propriam demolitus
est 26 .
Cinna pro Cinna interemptus 58, 80 .
Sspultura. Hannibal Marcellum honorifice sepeliri iussit 77 .
Nicias uictorię opinionem et glorię negligere maluit quam suorum ciuium corpora
inhumata relinquere 14 .
Bucephali equi sepulchrum 48 .
Cato fratrem magnifice sepeliuit 65 .
Solitudo. Scipio Africanus ueluti in portum se interdum in
solitudinem recipiebat 79 .
Demosthenes duos et interdum tres menses continuo domi manens abrasa capitis parte, ut
sibi exeundi pręriperet facultatem 85 .
Timon Athenieneis fugiens hominum congressus 110 .
Sacerdos. Pontifex a potentia potius quam a ponte dictus 17 .
Vestales. Ignis sacer. Salii quare 17 .
Similitudo anciliorum a Veturio Mamurio factorum, ita ut non dinoscerentur 17 .
LACTANTIVS FIRMIANVS
Sapiens. Gradus sapientię, primus falsa intelligere, secundus uera cognoscere 25 .
Sapientia lumen cordis, sicut sol oculorum 35 .
Non plus sapere quam oportet 39 .
Scientia a Deo est, opinatio ex homine 50 .
Contra Achademicos multa scire natura rerum et uitę necessitas cogit 51 .
Sapientia hominis in medio est neque scit omnia neque nescit 52 .
Scientia ab anima, ignoratio a corpore. Achademici nihil sciri posse, physici contra
52 .
Virtus cum scienti a coniuncta sapientia est 54 .
Veri sapientis summum bonum 55 .
Scientia et uirtus perueniunt ad summum bonum 58 .
Errauerunt qui sapientiam putauerunt inuentam ab homine 60 .
Quod una sit uera sapientia 61 .
Quod sapientia se exercet in bonis actibus. Sapientię, non philosophię insistendum esse
62 .
Contra philosophiam 70 .
Sapiens et in tormentis beatus 71 .
Quomodo transeundum a uanitate philosophię ad ueram sapienti am 74 .
Nemo dici potest homo nisi sapiens 75 .
Ibi quęrenda est sapientia, ubi gentibus est stultitię titulus 75 .
Quod sapientia cum religione coniuncta sit 76 .
Deus fons sapientię et religionis 76 .
Quare sapientia iungenda sit religioni. Quare sapientia huius mundi litteras sacras
contempserit 99 .
Quare sapientes habentur pro stultis 110 .
Quod nec stultus potest esse iustus nec sapiens iniustus 113 .
Quare Deus ueram sapientiam uoluit sub specie stultitię occultari 114 .
De differentia scientię et uirtutis 124 .
Quid sapientia 126 .
Vera sapientia fit per gratiam, non per naturam. Inter sapientiam Dei et hominum 149 .
Sapientia nihil aliud quam Dei notitia 156, 184 .
Sapientia hominis contra nocentia 189 .
Mentis sedes et uis mentis 198 .
Secretum. Sacra quę a uiris conspici nefas. Secreta naturę non scrutanda 67 .
Somnus. Mens oppressa somno latet, auocatur insomniorum imaginibus 200 .
Sensus quinque. De sensuum uoluptatibus 140 .
Contra eos qui sensus falsos esse contendunt 193 .
Sol. Ęgyptii primi astrorum scientiam perceperunt 44 .
Rationes cęlestium sine ratione naturalium sciri non possunt 52 .
Sol, luna, astra, uenti, nubes etc. hominis gratia facta 177 .
Sepultura. Sepultura pauperum 177 .
Sacrificium. Quę Deo offerenda. Contra eos qui offerunt uictimas et lumina etc. 121 .
Quale sacrificium aut donum offerendum Deo 146 .
LAERTIVS
Sapiens.
Thales primus uocatus sapiens 5 .
Illi tripos adiudicatus, cum Pythias sapientissimo dandum dixisset 5 .
Difficillimum se nosse 6 .
Huius esse quidam dicunt: Nosce te ipsum, quidam Phemonoes 6 . De septem sapientibus 6 .
Pittacus dicebat: Prudentium esse uirorum, priusquam aduersa contingant, prouidere, ne
eueniant, fortium uero, cum contigerint, ęquo animo ferre 10 .
Bias sapiens iudicatus tripode ad eum misso 11 .
Viaticum tibi ab adolescentia ad senectutem sapientiam compara. Ea quippe sola est
certa ueraque possessio 12 .
Myson inter septem sapientes 14 .
Socrates oraculo omnium sapientissimus iudicatus 19 .
Interrogatus Aristippus, quid differret sapiens ab insipiente: Mitte, ait, ambos nudos
et incognitos, et disces 22 .
Quod sapiens sicut et insipiens in parte afficitur dolore et uoluptate 24 .
Stilpo Megarensis sapientissimus. Demetrius, cum cępisset Megara, illi parci iussit
26 .
Sapientia siue philosophia est quędam appetitio diuinę sapientię 35 .
Sapientis officium. Respublica uxor, lex patrię commoda 36 .
Bion asserebat prudentiam tantum a uirtutibus cęteris differre, quantum uisum ab aliis
sensibus 43 .
Sapientem Aristoteles ait amaturum ad rempublicam accessurum, uxorem ducturum, cum rege
una uicturum 48 .
Idem ait sapientem sibi ipsi sufficere; sua quippe esse quę aliorum sunt omnia 54 .
Murum tutissimum prudentiam esse: neque enim decidere neque prodi; moenia struenda in
nostris inuiolabilibus cogitatibus 55 .
Diogenes aiebat se obiicere fortunę confidentiam, naturam legi, perturbationi rationem
59 .
Ratiocinabatur omnia sapientum esse 57 , 60 .
Stoici aiunt sapientem semper quietum esse ac perturbationibus uacuum etc. de natura
sapientis 72 .
Sapientis officia 73 .
Solum sapientem esse liberum, malos autem seruos esse. Sapientes et reges esse 73 .
Sapientem esse omnia 74 .
Esse sapientem histrioni similem, qui siue Thersitę siue Agamemnonis personam fingat,
utrumque decentissimo gestu imitatur 77 .
Super choenice non sedendum, id est etiam futuri faciendam curam. Choenix enim diurna
esca est 82 .
Pythagoras discipulos admonere solitus, ut ista quotidie, cum domum ingrederentur,
dicerent: Vbi nam excidi? Quid feci? Quid ex his quę
facere debui, omisi 82 .
Heraclitus, cum esset iuuenis, nihil se dicebat scire; ubi ad uirilitatis annos
euaserat, nihil ignorare 89 .
Xenophanes dixit: Sapiens sit necesse est qui norit explorare sapientem 90 .
Qui semel fuerit sapiens, in contrarium habitum transire non posse. Sapiens et in
tormentis felix 108 .
Philosophiam prudentia ęstimatione antecellit, ex qua reliquę uirtutes omnes oriuntur
109 .
Superbus.
Xenocrati, quia semper seueritatem quandam uultu pręferebat, dicere solebat Plato, ut
Gratiis sacra faceret 39 .
Bion elationem esse aiebat profectus impedimentum 43 .
Demetrius dicebat non esse paruum aut negligendum membrum supercilia; posse enim uitam
omnem obscurare. Hominum factu turgidorum circumcidi oportere altitudinem, sensum relinquere
52 .
Antisthenis dicta Platonis fastum carpentis 54 .
Diogenes calcans aliquando Platonis lectum pręsentibus Dionysii amicis, quos ille
inuitarat, dixit: Calco Platonis inane studium. Ad quem Plato: Quanto, inquit, o
Diogenes, factu tumes, dum superbiam te calcare putas. Alii dixisee ferunt: Calco Platonis
fastum, illumque respondisse: At fastu alio, Diogenes 56 .
Non, si magnus fueris, bonus eris, sed si bonus, magnus 65 .
Empedocles grauis ac seuerus 86 .
Heraclitus elationem eius ęstimationem sacrum morbum appellabat aspectumque mentiri
89 .
Secretum.
Chilo interrogatus, quid esset difficile, aiebat: Archana, [inquit], reticere 10 .
Pythagorici quidam dixerunt non esse omnibus pandenda omnia 82 .
Silentium.
Chilo: Linguam semper quidem, sed in conuiuio pręsertim continendam 10 .
Theophrastus ad illum qui in conuiuio penitus tacebat: Siquidem, inquit, imperitus es,
prudenter facis, sin uero peritus, stolide 49 .
Aures habemus duas et os unum, ut multa audiamus, loquamur pauca 65 .
Cleantes rogante quodam, quid nam filio crebro ingereret: Illud, ait, Electrę; Sile,
sile, tene uestigium 78 .
Pythagorę discipuli quinquennium silebant 81 .
Heraclitus, cum rogaretur, cur taceret: Vt uos loquamini, inquit 90 .
Somnus.
Magis humus lectus, esca olus, caseus panisque cibarius 3 .
Epimenides VII et L annos dormiuit 14 .
Diogenes culpabat eos qui sequerentur somnia dicens: Ea quidem quę agitis, nec in
somnis, ut corrigatis, cogitare uultis; quę uero dormientes cernitis, ea curiose disquiritis
57 .
Somnum fieri, cum uis sensibilis circa principale soluitur nostrum 77 .
Theon Tithoreus Stoicus dormiens ambulabat. Et Periclis seruus in summo tecto 69 .
In somnis uisa sępe uera secundum Epicurum 102 .
Quomodo fit somnus 104 .
Senectutem
malorum omnium portum asserebat Bion; siquidem ad ipsam cuncta confugere 43 .
Fortitudine, inquit, iuuenes cum sumus, utimur. At cum senescere incipimus, prudentia
uigemus 43 .
Non esse improbandam senectutem, quippe ad quam omnes uenire cupimus 43 .
Diogenes rogatus, quid esset in uita miserum: Senex, ait, egens 58 .
Pythagorę sententia est seniores honorandos quodque tempore pręcederet, id honorabilius
existimandum, sicuti occasu ortum, in sęculo principium fine, in uita autem generationem
corruptione 82 .
Empedocles professus pharmaca quibus senectus arceatur 85 .
Sensus
tollunt Cyrenaici, ut qui certam non inferrent motionem 24 .
Sensus quid secundum Stoicos 67 .
Pythagorici de sensu 83 .
Parmenides ait sensus minus esse exactos et idoneos ad iudicandum. Iudicium autem
rationis esse 91 .
Sensus et rationis natura secundu m Epicurum 104 .
Sensuum iudicium 110 .
Solem
Anaximander dixit terrę ęquare magnitudinem et esse purissimum ignem 16 .
Anaxagoras dixit solem candens ferrum esse et Peloponesso maiorem. Cometas dixit
errantium stellarum conuentum 16 .
Syderum, solis, lunę cursus. Solem esse purissimum ignem et terra maiorem. Eorum
defectus 15 .
Empedocles solem ait ignis ingentem massam lunaque maiorem 86 .
Heraclitus solis eam esse magnitudinem quę cernitur oculis dixit; esse autem
lucidissimam eius flammam 89 .
Solis cęterorumque syderum magnitudo ea est quę uidetur 106 .
Fulmina, tonitrus, pręster, strobuli, uertigines, terręmotus 107 .
Iris. Cometę
107 .
Sydera. Stellę cadentes 108 .
Suscipio.
Lex, ne curator cum pupillorum matre cohabitet et ne is fiat curator, ad quem post
pupillorum obitum substantia spectaret 8 .
Philolaus ob suspicionem affectatę tyrannidis interficitur 87 .
Spurcicies.
Stilpo Crate Cynico semel ad id quod fuerat interrogatus non respondente, sed crepitum
uentris emittente: Sciebam, inquit, te omnia potius quam quę deceret locuturum 27 .
Quod crepitus uentris non inhonestus sit 62 .
Sepultura.
Crantor, cum rogaretur, ubi nam sepeliri uellet, dixisse fertur: Terrę in charis
uisceribus abscondi placet 41 .
Diogenes, quonia m nec ancillam nec seruum habebat, rogatus, qui illum, cum obierit, ad
sepulchrum efferret: Qui domo, inquit, indiget 58 .
Cautum lege, ut qui patrimonium consumpserit, se pulchro patrio non dignaretur.
Democritus publice sepultus 92 .
Solitudo.
Sapiens non uiuet solitarius secundum Stoicos. Est enim socialis per naturam 73 .
Chrysippus, cum sibi probro daretur, cur apud Aristonem cum plurimis non se exerceret:
Equidem inquit, si inter plurimos intenderem, nunquam philosopharer 79 .
Heraclitus odio hominum percitus exiit uitamque in montibus ducebat olera comedens 89 .
Pyrrrho aliquando secum loqui deprehensus, cum interrogaretur, cur id faceret: Meditor,
inquit, bonus esse 94 .
Similitudo.
Crates Polemoni studio, ingenio, moribus similis. Ambo in eodem conditi sepulchro 40 .
Spes.
Bias rogatus, quid esset dulce hominibus: Spes, ait 12 .
Aristoteles rogatus, quid sit spes: Vigilantia, ait, insomnium 46 .
Quod futurum est, neque nostrum est neque non nostrum 109 .
Seruus.
Plato uenumdatur 31 .
Xenocratem emit Demetrius et liberum fecit; insuper pro illo satisfecit Atheniensibus
39 .
Diogenes dicebat Xeniadę, emptori suo, ipsum sibi, quamuis esset seruus, obtemperare
oportere. Nam et medicus et gubernator, si seruus sit, utique illi paretur 56 .
Rogatus, cur mancipia andropoda sint appellata: Quia pedes, inquit, habent uirorum,
animum autem, quem tu modo habes, qui hoc interrogas
59 .
Captus ac uenditus scire se dixit hominibus imperare. Fatuos esse dixit uolentes ipsum
redimere: neque enim leones seruos esse nutrientium, sed econuerso illos seruire leonibus
60 .
Vnguium capillorumque partibus superfluis resectis non immingendum neque insistendum,
id est seruos non conculcandos 82 .
Sacrificium.
Pythagoras cruentas hostias diis offerri prohibebat solamque aram, quę esset sine
sanguine, monebat adorandam 82 .
QVINTVS CVRTIVS
Sapientes
Indorum 50 .
In Sophitis regno sapientia excellere inter barbaros feruntur 54 .
Superbia.
Vide, nedum ad cacumen peruenire contendis, cum ipsis ramis, quos
comprehenderis, decidas 42 .
In sella regis Persarum consedisse capitale est 47 .
Iouis filium et dici et credi uoluit Alexander 47 , 49 .
Saucius dixisse fertur se quidem Iouis filium dici, sed corporis ęgri uitia sentire
51 .
Secretum.
Gordii uinculum inexplicabile 1 .
Persę archana regum mira cęlant fide 12 .
Somnus.
De militibus Alexandri ait: fatigatis humum cubile est 1 .
Tempora somni arctiora quam noctis sunt. Somnia Darii 2 .
Somnio cognitum Tyrum capiendam 10 .
Sol.
Mesopotamię regioni tam feruens ęstus, ut pleraque animalia, quę in nudo solo
depręhendit, extinguat 66 .
Solitudo.
Mardorum gens specus in montibus fodiunt, in quos se ac coniuges et liberos condunt;
pecorum aut ferarum carne uescuntur 24 .
Nos deserta et humano cultu uacua magis quam urbes et opulentos agros sequimur 42 .
Maritimi Indi desertam uastamque regionem late tenent ac ne finitimis quidem ullo
commertii iure miscentur 61 .
Spes
Sordent prima, quando maiora quęque sperantur 66 .
POLIBIVS
Superbus. Hermeas ob superbiam suspectus regi interficitur 89 .
Suspicio. Quomodo Romanorum legati Hannibalem suspectum reddidere regi Antiocho 40 .
Hermeas regi suspectus, ut supra 84 .
Similitudo formę Dorimachi et Babyrtę, sed quorum sortis magna
dissimilitudo 63 .
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Sapiens. Abigail mulieris prudentia 49 .
Quantum libera ingenia cęteris pręstent 54 .
Argutas quęstiones proponere discunt pueri Laconici 63 .
Magorum instituta 65 .
Bias tripode donatus 87 .
Socrates oraculo sapientissimus iudicatus. Vnicum bonum scientiam dixit unicumque malum
ignorantiam 150 .
Stilpo rogatus, num quicquam ei milites ademissent: Nihil quidem, respondit. Nam eorum
nemo sapientiam diripere potuit 192 .
Alexander cupiit se magis disciplina quam potestate pręstare 209 .
Caphea Sophitis regio, gens inter Indos sapientissima 229 .
Gymnosophistę 232 .
Disciplina senectutis uiaticum 233 .
Aristoteles rogatus doctum ab indocto differre dixit quod uiuus a mortuo 233 .
Stilpo nihil suum esse dixit pręter scientiam 242 .
Metroclis illud est: Aliud pecunia parari ut prędia, aliud tempore et diligentia ut
disciplinas 251 .
Archimedi ab hoste honos exhibitus 288 .
Marcus Portius Cato 310 .
Superbus. Siluius Romulus siue Alladius in deorum contemptum fulgura et tonitrua
imitatus 62 .
Tarquinius unde Superbi nomen adeptus 95 .
Getharum fuit sagittas in celum mittere, cum tonitrus fierent aut fulguraret 111 .
Appii Claudii contumacia 135 .
Lysandro ob eius superbiam a Lacedemonio Etheocle dictum bene actum cum
terra Gręcia, quod duos Lysandros non genuisset. Idem dictum de Alcybiade ab Archestrato 181 .
Lysander per ignominiam
diuidundis carnibus pręficitur 183 .
Manlio imperioso dies dicitur 198 .
Alexander deorum fastigium emulatus 222 .
Romana gens nec uicta conquiescit 225 .
Alexander se salutari non patitur nisi prostratis humi corporibus 227 .
Alexander Polypercontem ad terram pręcipitem dedit, quod rideret Persas ante ipsum
procumbentes 228 .
Se Iouis filium dixit, uulneratum tamen dolorem sentire 228 .
Superbia Demetrii concidit 244 .
Vana Ptolomei insolentia 248 .
Zeno: Nihil fastu et superbia indecentius 251 .
Reguli superbia concidit 255 .
Appii et Claudię sororis 257 .
Galli super caput scuta quatientes 266 .
Cato Ptolomeo non assurexit 368 .
Cęsari inuidia orta, quod senatui ad se uenienti non assurexerit 389 .
Caligula se adorandum prębuit 414 .
Domitianus deus et dominus appellari uoluit 426 .
Sapor rex Valeriani tergo pro scabello usus equum ascensurus 445 .
Secretum. Labrynthus 24 .
Sanson reserato uxori secreto proditur 38 .
Sphinx quęstiones proponens 39 .
Amphiarai latebram uxor prodidit 39 .
Gordii nodum exoluit Alexander. Labyrinthus sex milium domiciliorum 61 .
Harpagi litterę lepore inclusę 90 .
Mane, Tethel, Phares 94 .
Sibyllini libri 96 .
Litterę secretę capitis cuti impressę 111 .
Demarathi tabulę 129 .
Scytala 161 .
Gordii fatalis nodus 210 .
Secreta celare Persis mos fuit 214 .
Anaxarcus linguam sibi mordicus pręcisam in sinum tyranni conspuit. Apelles corporis
uitia primus in figura abscondit 233 .
Philippides a Lysimacho, siquid a se uellet, interrogatus: Vnum, inquit; nequid tuorum
archanorum mihi credas 242 .
Penituit Catonem, quod mulieri arcanum credidisset 320 .
Calceus Aemilii aspectu pulcher, sed qua parte pedem offendat, soli domino patere 326 .
Marcus Atylius, quia libros Sybillinos priuato homini transcribendos
dederat, damnatur 349 .
Fuluia meretrix Quinti Curii parricidium prodidit 365 .
Halarico in fluminis alueo sepulchrum conditum 461 .
Silentium. Mira fide Persę secreta cęlant 214 .
Somniorum interpretatio per Iosephum 9 .
Epimenides septem et quiquaginta annos dormiuit 86 .
Mandanę somnium Asiam lotio inundans 90 .
Croesus uidit per quietem fore ut Atys filius ferrea cuspide traiectus occumberet 92 .
Cyri de Dario somnium 94 .
De Polycratis interitu somnium 101 .
Xerxis somnia 126 .
Galli humi uulgo corpora ad quietem sternere 185 .
Somnium de uictoria: ex una acie imperatorem, ex altera exercitum casurum 207 .
Darii insomnia cladis suę nuncia 211 .
Herba salubris Alexandro per quietem monstrata 231 .
Tibicines a Tybure Romam aduecti neque somno experrecti 234 .
Pyrrhus somniat Lacedemonem a se fulminibus incensam 251 .
Hannibalis insomnium 266 .
Antigoni somnium pro Mithridate 350 .
Somnium uictorię 360 .
Somno Lucullus neci subtractus 361 .
Somnium Cęsaris 381 .
Phantasma Bruto oblatum 394 .
Senex. Maximus natu regnum optinet apud Arabes 16 .
Solon senectute audacior factus 86 .
Masinissa nonagenarius, sed adhuc uiuido corpore 328 .
Sensus pingendo expressit Aristides, et primus animum pinxit 233 .
Sol. Hercules astrologiam adeptus cęlum humeris sustinuisse dicitur 33 .
Magi astrorum studiosi 65 .
Solem esse purum ignem 87 .
De occasu solis 334 .
Defecit sol Gordiano principe, ita ut nihil agi posset nisi luminibus accensis 444 .
Suspicio. Egeus mortuum Theseum filium ratus ipse sibi mortem consciuit
34 .
Ammonitę legatos uiolant, rati esse pro exploratoribus missos 51 .
Valerius suspectus, quod domum in edito urbis loco fabricare coepisset 103 .
Seruorum multitudo suspecta necatur 163 .
Alexander deos hominesque suspectos habens 232 .
Hannibal de Fabio dixit: nebulam illam effusuram procellas 272 .
Tyberius manu capiti imposita in suspicionem uenit, quasi diadema sibi posceret 336 .
Cęsar Pompeiam ab se ablegat tantum suspectam 367 .
Heluius Cinna pro Cornelio Cinna interficitur 390 .
Octauius suspicionis epistolas concremauit 402 .
Claudii suspicio et timiditas 415 .
Commodus omnia habens suspecta, ita ut non tonderetur, sed adureret capillum 433 .
Spurcicies. Heliogabalus uentris excrementa auro excipiebat, myrrhino urinam 439 .
Sepultura. Nini mausoleum 4 .
Quomodo Ęthiopes mortuos condunt 11 .
Arabes defunctorum corpora stercore abiectiora habent 17 .
Pluto funebrem apparatum instituit 21 .
Sepeliendi mos apud Lacones 63 .
Extinctam in Alexandro stirpem, quia sepulchri locum mutauerit 76 .
Periander ueritus, ne insepultus iaceret 82 .
Mos humandi diuersus. Thales Milesii ignobili loco humari noluit 86 .
Persę sepeliunt corpora cera oblita. Cadauera non prius humare quam a canibus aut alite
traherentur 91 .
Babylonii in melle sepeliunt 92 .
Macrobii in uitreis uasis sepeliunt cadauera 98 .
Scythę sepulchra maiorum religiose tuentur 106 .
Canis sepulchrum, id est Hecubę 175 .
Populus Syracusanus Timoleonem ducentis minis funerauit etc. 202 .
Qualiter Ęgyptii sepelierint Alexandrum 233 .
Britanni defunctos esitant 374 .
Parthi uolucribus aut canibus laniandos exponunt; nuda demum ossa humi condunt 376 .
Similitudo casuum 292 .
Gordianus senior Augusto principi per omn ia similis, iunior Pompeio, tertius Asiatico
Scipioni 442 .
Spes. Alexander, cum omnia amicis distribuisset, interrogatus, ecquid regi superesset:
Spes, inquit 210 .
Hannibale Romam obsidente ager in quo castra fecerat, ueniit nihilo minoris quam media
pace uendi posset 289 .
Vana Germanorum spes ante pugnam diuidentium spolia 406 .
Verconius Turinus fumo necatus, quod uanam spem rerum a principe impetrandarum ciuibus
uenderet, pręcone clamante: Fumo plectitur, qui fumum uendidit 440 .
Seruus. Venditur Hercules 36 .
Serui Tyrios opprimunt 54 .
Seruius regnat 84 .
Libertini urbanis tribubus inserti 89 .
Seruorum perfidia in Scythas. Serui Scytharum flagris superantur 105 .
Serui Capitolium occupant 139 .
Seruorum apud Lacedemones egregia opera in bello 163 .
Seruorum Romę coniuratio 164 .
Volonum libertas 283 .
Serui XIII libertate donati, quod Vestę ędem ab incendio defenderant 291 .
Seruile bellum in Sicilia 334 .
Seruilis belli exitus 336 .
Serui pedibus, ingenui equis eunt apud Parthos 376 .
Seruus accusans herum in crucem agitur 394 .
Seruum suum Adrianus inter consules
ambulantem intuitus colapho percuti iussit
429 .
Securitas. Asyllum a Romulo constitutum 70 .
Salutatio. Metellus ab exilio reuocatus in amplectendis ciuibus obuiam effusis diem
consumpsit 349 .
Seuerus legatus in Aphrica municipem suum Leptitanum fustuario admouit, quod se, quem
diu non uiderat, ueteri consuetudine fretus ex occursu complecti et osculari ausus esset 436 .
Sacrilegium. Qui templum Delphis diripere uoluerunt, fulminibus confecti 130 .
Phocensium sacrilegium 205 .
Brennus templa spoliat, deos dictitans largiri hominibus oportere 248 .
Dorimacus templum Dodonei Iouis hostiliter diripit 276 .
Philippus sacrilegus. Alexander ab hoc crimine abhorrens 277 .
Quintus Plominius Proserpinę thesauros diripuit 299 .
Fuluius Flaccus tegulas de templo Lacinię Iunonis Romam deportat. Ob id illi mens parum
constare coepit 323 .
Alexander, Syrię rex, ex templo Iouis sustulit auream Victoriam 338 .
Syllę sacrilegium cum Caruilio 352 .
Templa a pyratis spoliata 357 .
Marcus Crassus auream trabem ademit templo Hierosolymitano 380 .
Sacerdotes Ęgyptii tertio quoque die corpora rasitabant, nequid sordis, cum sacramenta
facerent, intercurreret 14 .
Sacerdotium secundus a rege honos 54 .
Vnde flamines dicti 76 .
Vnde pontifex 76 .
Sacerdotum orare esse, non deuouere 169 .
Alcybiades sacerdotes captos sine precio dimisit, ne interim a sacrorum cultu
auerterentur 176 .
Metapontini et Crotoniatę pestilentia laborarunt, quod Syri urbe capta quinquaginta
iuuenes Mineruę simulachra amplexos sacerdotemque ipsius deę peremissent 182 .
Gallorum Druides 185 .
Alexander sacerdotibus parci iussit 210 .
Apud Germanos solis sacerdotibus licebat animaduertere in delinquentes 347 .
Sacerdos ne mutilus aut mancus sit 399 .
Titus ideo pontificatum se accepisse testatus est, ut puras conseruaret manus 426 .
Sacrificium. Croesi donaria 92 .
Quid quis in sacrificio missali addidit 430 .
Hecatombe qualis fuerit 443 .
VALERIVS MAXIMVS
Sapiens. Grauiter dicta aut facta, liber VI, caput IIII. Sapienter dicta aut facta,
liber VII, caput II. Bias: Ego, inquit, bona mea mecum porto. Plato tum demum beatum orbem
terrarum futurum prędicauit, cum aut sapientes regere aut reges sapere coepissent. Eodem.
Pythagorę dicta in disputationem adducere nefas existimabatur, liber VIII, caput XVI.
Superbia Claudię, dum domum reuertens turba elideretur, liber VIII, caput I. De
confidentia sui, liber III, caput VII. De superbia et impotentia, liber IX, caput V. De
temeritate, caput VIII.
Secretum. Arcana consilia patrum nulli enunciare fas erat, liber II, caput I. Quintus
Metellus interrogatus, quid ita uagum militię genus sequeretur: Absiste, inquit, istud
quęrere. Nam si huius consilii mei interiorem tunicam consciam esse sensero, continuo eam
cremari iubebo, liber VII, caput IIII.
Silentium. Xenocrates, cur taceret interrogatus: Quia dixisse me, inquit, aliquando
penituit, tacuisse nunquam, liber VII, caput II.
Somnus. De somniis, liber I, caput V. Fratres Celii parricidii rei acti.
Tito Celio iuxta illos in cubiculo mortuo reperto, quia dormientes tunc inuenti sunt,
absoluuntur, liber VIII, caput I. Pindarus super gremium pueri capite posito sic obdormiuit,
ut nunquam postea excitatus sit, liber IX, caput XII.
Senex. De senectute, liber VIII, caput XIII. Senectutem reuerebantur
iuuenes ducendi et reducendi officio, liber II, caput 1 .
Sol. Sulpicius territum subito lunę defectu exercitum, de eius ratione disputando ad
solitum animi uigorem reuocauit. Ex quo Lucius Paulus Persen regem uicit, uincendus, nisi
legatum astrorum peritum habuisset. Sic et Pericles Athenas solis defectu expauidas omni metu
liberauit, liber VIII, caput 1 .
Suspicio. De errore, liber IX, caput VIIII, XIIII. Quibus domestici suspecti fuere.
Eodem. Nullus hospitum ad Massilienses cum telo
ingreditur, liber II. Suspectum
Romanis facere Fabium conatus Hannibal uastata Italia agro suo pepercit, liber VII, caput
III. Tullus, Volscorum dux, ut suos cum Romanis dissidere faceret, suspectos reddidit, et
ipsi Roma eiecti ad bellum inferendum facile conuersi sunt. Eodem.
Seruus. De fide seruorum erga dominos, liber VI, caput VIII. Serui ad militiam empti,
liber VII, caput VI.
Similitudo formę, liber IX, caput XV.
Sacrificium. Hostię furuę, liber II, caput I.
Spes. De fiducia sui. Scipio uadimonium distulit in diem posterum intra oppidum quod
obsederat. Eo potitus, quod promiserat, impleuit, liber III, caput VII.
CICERONIS OPVSCVLA
Sapientia. Prudentia 74, 75 .
Consyderatio rei gerendę 89 .
Ingenii magni est percipere cogitatione futura 90 .
Sapientia sophia, prudentia phronesis 109 .
Sapientia humanarum diuinarumque rerum scientia 112 .
Malicia. Prudentia 153 .
Prudentia 166 .
Sapiens inuictus 178 .
Superbia in prosperis fugienda 93 .
Superbi ratione domandi 93 .
Simplices et aperti 97 .
Suspicio. Dionysius cultros metuens tonsorie; Alexander Phereus uxorem 117 .
Seruus. Serui omnes superbi 180 .
Solitarius Thymon Athenis 23 .
Senectus non grauis iis qui omnia bona a se ipsis petunt 29 .
Quinti Maximi senis laus 31 .
Plato. Socrates. Gorgias. Ennius 32 .
Causę, cur senectus misera uideatur 33 .
Themistoclis senis memoria. Sophoclis studium 34 .
Cyrus. Lucius Metellus. Nestor 37 .
Quid cuiusque ętatis proprium. Masinissa nonagenarius 38 .
Apius2 Cęcus 39 .
Non omne uinum in senectute acessit; sic nec omnis
homo ętate grauatur 48 .
Arthaconeus LXXX regnauit annos, CXX uixit 49 .
Solonis responsum ad Pysistratum tyrannum 50 .
Theophrastus queritur ceruis longiorem uitam datam quam hominibus 69 .
THVCIDIDES
Sapiens. Quis pręstantissimus 12 .
Spes periculi solatium 59 .
PHALARIS
Sapientis uiri officium est ante uerba rem ipsam, ante rem diligentius quoque eius
exitum consyderare. Senectam non grauate fert nec diem metuit supręmam 25 .
Sacrilegium. In eos qui diis missa intercęperunt 6 .
ORATIVS IN EPISTOLIS
Sapiens uno minor est Ioue. Vlixes uirtutis et sapientię exemplar 3 .
Captat tempus, quo legenda scripta Augusto offerat 12 .
Seni non conuenit quod decuit iuuenem 1 .
Singula de nobis anni prędantur euntes 27 .
Spes diem uideri facit longam 1 .
Grata superueniet, quę non sperabitur hora 5 .
Serui officium 15 .
Superbus efferens se 16 .
Asper et agrestis 17 .
Deme supercilio nubem 18 .
Secretum. Archanum neque tu scrutaberis ullius unquam commissumque teges etc. 17 .
TERTVLLIANVS
Sacrificia impia 3 .
De sacrificando 5 .
VERGILIVS
Sapientia. Felix qui potuit rerum cognoscere causas. Atque metus omnis et inexorabile
fatum subiecit pedibus strepitumque Acherontis auari 33 .
Senex. Omnia fert ętas 14 .
Optima quęque dies miseris mortalibus ęui prima fugit, subeunt morbi etc. 35 .
Spes. Sed illos expectata seges uanis elusit auenis 19 .
Heu nihil inuitis fas quenquam fidere diuis 75 .
Sol caput obscura nitidum ferugine texit 14 .
Somnus ad Palinurum 121 .
Sunt geminę somni portę 137 .
Superbia. Salmoneus Iouis tonitrua imitatus 137 .
PRIMA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Sapiens. Philosopho difficile credunt 92 .
Fatuum Dei sapientius est hominibus 99 .
Desiderasti sapientiam. Serua mandata, et Dominus tribuet tibi eam 191 .
Canities sapientia 195 .
Sapientia est diuinarum humanarumque rerum notitia. Inter sapientiam et prudentiam 201 .
Cauda torris fumigantis sapientia sęcularis 205 .
Perdam sapientiam sapientum 256, 234 .
Stultam fecit Deus sapientiam huius seculi 262, 264, 338 .
Quę sapientia sectanda 301 .
Mens cordis 306 .
Sapientia pro malicia 339 .
Frustra iactant Legis sapientiam, qui doctrinam operibus destruunt 344 .
Non glorietur sapiens in sapientia sua 346 .
Sapientes fatui 347 .
Sapientia Dei super omnia 347 .
Philosophi laudantes uirtutem, non sequentes 366 .
Superbus. Si eruca paruusque uermiculus fortior homine est, quid gloriatur terra et
cinis? 44 .
Qui conterunt super puluerem terrę capita pauperum et uiam humilium declinant 49 .
Superbia extulit te 80 .
Edom ultra uires erigitur superbia 83 .
Impiorum superbia soluetur 94 .
Cum superbia et supercilio aliena uastans 107 .
Montes et colles 112 .
Deum se esse credens 121 .
Superbia in quo monstratur 124 .
Montes sęculi 129 .
Qui arroganter ingrediuntur super limen 136 .
Superbis prodest detrahi eos de arrogantia sua 142 .
Ponam super sidera sedem 187 .
Fortitudo redigetur in purgamenta stuppę 192 .
Dies Domini super omnem superbum 194 .
Ambulauerunt extento collo 197 .
Senacherib 213 .
Regis Babylonis superbia ad terram detracta 219 .
Audiuimus superbiam Moab; superbus est ualde 220, 221 .
Assyrii uictorię laudem sibi arrogarunt 225 .
Nihil sic offendit Dominum quam post peccata errecta ceruix 227 .
Superbia diaboli 229 .
Mitescere faciam superbiam infidelium 230 .
Incuruabit habitantes in excelso 248 .
Superbus Lucifer cęcidit 232 .
Infirmata est altitudo populi terrę 245 .
Ponam circulum in naribus tuis 269 .
Ezechias elatus 271 .
Superbia in bonam partem 316 .
Cedri Lybani 361 .
Quę sedes in Lybano, et nidificas in cedris 362 .
Babylon euersa propter superbiam 367 .
Secretum. O altitudo sapientię et scientię Dei 170 .
Iudicia Dei abyssus multa 186 .
Scrutans corda et renes Deus 356 .
Somnus. Miles Christi in nuda humo dormit 73 .
Chameunias, id est humi dormitiones 147 .
Si dormieris, dulciter dormies 157 .
Inter onus et uisionem 220 .
Cataphora, id est somnus grauis 256 .
Contra somniorum uaticinatores 365 .
Senectus multa secum et bona affert et mala 66 .
Gloria senum cani sunt 162 .
Pręsbiter, id est senex. Pleni dierum, decrepiti, depositi 341 .
Sensus fenestrę 42 .
Portę 118, 352 .
Portę Niniuę. sensus corporis, porte Hierusalem. sensus spiritales 118 .
Quinque ciuitates in terra Ęgypti 239 .
Mors intrat per fenestras 346 .
Sepultura. Notatur Ephraim, quod uendiderit sepulturam maiorum 6 .
Sepultura asini sepelietur, id est insepultus iacebit 362 .
Solitudo ociosa damnatur 110 .
Monachi per Ęgyptum et Syriam 225 .
Seruus. Multo melius est stulto ut seruiat sapienti quam ut sua nitatur stultitia 140 .
Spes. In se confidens 50 .
Spes in Deo 74 .
Neque speretis in ducibus 109 .
Nusquam tuta fides 109 .
Oculi omnium in te sperant, et tu das escam eorum in tempore suo 235 .
Spes fallax mundi 240 .
In silentio et in spe erit fortitudo uestra 259 .
Confide in Domino 261 .
Si nostra consideremus merita, desperandum est, si tuam autem clementiam qui flagellas
omnem filium quem recipis, audemus preces fundere 321 .
Seminauerunt triticum, et spinas messuerunt 350 .
Dominus fortitudo nostra 355 .
Spes in Domino 360 .
Simplicitas absque prudentia 311 .
Paruuli lacte alendi 329 .
Securitas negligentiam, negligentia contemptum parit 249 .
Sacrificium. Quid holocausta, hostia, uictimę, hostię ueteres cessarunt 303, 360 .
Victimę concessę, ut Deo potius quam idolis immolentur 343 .
Animus, non sacrificium placat 344 .
Sacerdos. Sacerdotes erant primogeniti ante sacerdotium Aaron 7 .
Sacerdos castus 41 .
Ozias indebitum sibi sacerdotium uendicare conatus lepra percusaus in fronte est 48 .
Episcopi non iuuantes pauperem, sed potentioribus adulantes 98 .
Non causę meritum in iudicando respicientes, sed personę conditionem 100, 101 .
Precipitur tibi, ut de altari uiuas, non ut luxuries 101 .
Pastores consopiti 119 .
Christorum genera 131 .
Sacerdos, in quacunque fuerit macula, non accedet offerre oblationes Domino 142 .
Presbiteri mali bonos non condemnant 142 .
Qui episcopatum desiderat, bonum opus desideret 142 .
Sacerdotis est scire Legem 148 .
Episcopi officium 149 .
Paxillus 168 .
Mali pastores 170 .
Negligentes. Qui est in uobis qui claudat hostia et incendat altare meum
gratuito 181 .
Maledictus dolosus qui immolat debile Domino 182 .
Pręcipue sacerdotes sint sine macula 182 .
Officium 182 .
Qui
destruunt operibus dignitatem 192 .
Senex presbiter 195 .
Hoc erat inter senes et principes quod nunc inter presbiteros et episcopos 197 .
Ozias leprosus, quod sibi illicitum sacerdotium uendicare uoluit 202 .
Sacerdos et uulgus 252 .
Episcopus ne sit percussor 308 .
Arietes Nabaioth ministrabunt tibi 314 .
Et dabo principes tuos in pace, et episcopos tuos in iustitia 315 .
Assumam ex eis in sacerdotes 331 .
Vetus sacerdotium desiit 332 .
Episcopi uel sacerdotes mali 335 .
Confusi sunt principes et sacerdotes 336 .
Habuisti pastores multos in offensionem tui 3371 .
Fletus assumitur super montes, quando principes peccant Ecclesię Dei 346 .
Stulte egerunt pastores 347 .
Quid est quod dilectus meus in domo mea fecit scelera multa 348 .
Reddet rationem etiam pro sibi commissis. Nihil eis proderit dignitas 350 .
Propheta et sacerdos abierunt in terram, quam ignorabant 353 .
Prępositorum scelere populos deleri 352 .
Quare mala patimur? Quia dereliquerunt me patres uestri, dicit Dominus 355 .
Episcopus qui non facit iudicium et iustitiam. Item de eorum superbia 361 .
Pastores mali 363 .
Episcopi mali 364 .
Pastores episcopi. Arietes optimates populi 368 .
Spiritus Sanctus Deus 1 .
Descendit super credentes 44 .
Spiritus absolute positus in bonam partem accipitur. Malus spiritus semper cum
additamento legitur 99, 126 .
Spiritus. Ventus. Ruha 126 .
VII oculi, VII dona 156 .
VII lucernę, VII oculi 157 .
Spiritus Sanctus 173 .
Fons atque principium cunctarum uirtutum 215 .
Consolator 272 .
Spiritus Sanctus apud nos generis masculini, apud Hebreos foeminini, apud Gręcos neutri
273 .
Spiritus Sancti gratię 276 .
Fluuius et aqua 300 .
Spiritus a facie mea egredietur 306 .
Spiritus Sanctus egrediens a Patre 306 .
Spiritus Domini qui signatus in Christo est. Quomodo Spiritus Sanctus fluuius uiolentus
sit 312 .
Spiritus Sanctus eiusdem naturę cum Patre et Filio 319 .
Ventus et et spiritus uno apud Hebreos appellantur nomine ruha 347 .
SECVNDA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Sapiens sal 45, 187 .
Tricaptum a LXX confictum uocabulum subtile signat, tanquam pili uel capilli 47 .
Philosophorum superbia 68 .
Sapiens gubernet 71 .
Sapientia non huius mundi quę destruitur 75 .
Theoria et scientia 97 .
Lignum 103 .
Cherubim--- scientię multitudo 103 .
Sal bonum, sal fatuum. Lignum uitę 119 .
In peruersam animam non introibit sapientia 141 .
Lux sapientia, firmamentum intellectus, arida consilium. Luminaria uirtutes. Volatilia
et pisces scientię 188 .
Homines et iumenta 209 .
Animales reor esse philosophos, qui proprios cogitatus putant
esse sapientiam 212 .
Inter sapientiam et prudentiam 220 .
In omni opere faciendo prius considerandum, quid uelit Deus 236 .
Scientia pietatis 242 .
Nemo tam sapiens, ut sapientior esse non possit 256 .
Dominus dat sapientiam 258 .
Ne sis sapiens apud te metipsum 259 .
Sapientia preciosior auro 260 .
Dic sapientię: soror mea es, et prudentiam uoca amicam tuam 264 .
In facie prudentis lucet sapientia 272 .
Non plus sapere. Qui sibi uidetur sapiens 280 .
Corda hominum manifesta sunt prudentibus 281 .
Sapientia diuinitus infusa 282 .
Os suum aperuit sapientię. Prudentia 287 .
Quibus sapientior Salomon 291 .
Sapientia scientia 291 .
Scientia sęcularis. Perseuerantia sapientię. Quantum pręcedat sapientia stultitiam 292 .
Nosce te ipsum. Sapiens humilis. Non plene sapiens 298 .
Vtilior est sapientia quam diuitię. Eruditio 299 .
Sapientia supra hominem. Bonum hominis sapientia atque ratio 300 .
Sapientia uxor 303 .
Sapientia melior fortitudine. Sermo sapientię. Sapientia simplex 304 .
Omnis sapientia a Domino. Verba sapientium. Philosophi 307 .
Lignum sapientia 320 .
Sapientia Dei 333 .
Sapientia huius mundi. Quis sapiens et custodiet eam 403 .
Nosce te ipsum 416 .
Super omnes docentes me intellexi. Lucerna pedibus meis uerbum tuum 417 .
Da mihi intellectum, ut sciam testimonia tua 418 .
Sapientia uxor 421 .
Dominus sapere facit cęcos 431 .
Superbus. Disperdam excelsa uestra 30 .
Quiescere faciam superbiam potentium 34 .
Superbia diaboli 50 .
Pręsumptio se ipsum efferentis 71 .
Syrus superbus 72. Nabuchodonosor 75 .
Cedrus Lybani 82 .
Arrogans mens offendit Deum 107 .
Arbor procera in cęlum. Vidi impium superexaltatum 127, 128 .
Gloria mundi 146 .
Nunquid usque in cęlum exaltaberis, usque in inferna descendes 154 .
Amant primos accubitus in coenis 172 .
Vbi erit superbia, ibi et contumelia 266, 269 .
Abominatio Domino omnis arrogans 271 .
Contritionem pręcędit superbia 272 .
Superbus contemnit uirtutem 281 .
Excelsi oculi 283 .
Volucres cęli 324 .
Os eorum locutum est superbiam 330 .
Fundamenta montium conturbata sunt 331 .
Oculos superborum humiliabis 332 .
Vox Domini confringentis cedros 340 .
Non ueniat mihi pes superbię 348 .
Conteres naues Tharsis 357 .
Verticem Carmelli 370 .
Suscipiant montes pacem 372 .
Superbia eorum qui te oderunt ascendit semper 374 .
Ei qui aufert spiritum principum 375 .
Et qui oderunt te extulerunt caput 382 .
Montes sicut cęra fluxerunt 395 .
Superbo oculo etc. cum hoc non edebam 397 .
Super montes stabunt agni 398 .
Ascendunt usque ad cęlos et descendunt usque ad abyssos 403 .
Increpasti superbos 415 .
Superbi inique agebant usquequaque 416 .
Montes tenebrosi 429 .
Humilians peccatores usque ad terram 432 .
Secretum. Liber scriptus intus et foris 25 .
Verba ineffabilia, quę non licet homini loqui 107 .
Occidit in faciem suam propheta, nedum
plus cernere cupit quam potest humana fragilitas intueri, etiam
ipsum oculorum lumen amitteret 110 .
Aquę profundę torrentis qui non potest transuadari 118 .
Scripturę sanctę sacramenta 122 .
Mysterium dicitur quicquid occultum est et ab hominibus ignoratur 124 .
Et erunt sermones libri istius quasi uerba uoluminis signati 141 .
Fragmenta panum mystici intellectus 186 .
Qui reuelat archana 267 .
Non plus sapere quam oportet 273 .
Reuelans secreta 275 .
Non plus sapere 277 .
Cęlum sursus. Scienti a apostolorum et prophetarum. De diuinitate nobis
incomprehensibili 279 .
Seraphim propterea faciem Dei et pedes uelabant, quia prima et extrema cooperta sunt
290 .
Causę rerum incognitę 301 .
Mysteriorum altitudo 344 .
Super cęlos. Hoc notitiam excedit humanam 363 .
Mane annunciatur misericordia, ueritas per noctem 391 .
Iudicia Dei abyssus 391 .
Et caligo in circuitu eius 394 .
Mirabilis facta est scientia tua ex me 426 .
Silentium. Taciturnitas Christi apologiam Adę absoluit 189 .
Tichicus 233 .
Pithagoricorum tacendi institutum 293 .
Somnia in quibus uentura signantur, Dei solius scientię patere 125 .
Visio augustior primo incutit timorem, mox pręstat audaciam 182 .
Vsque quo piger dormis 263 .
Somniis non facile credas 296 .
Senex. Vt ętatis grauitatem morum grauitas decoret 246 .
Quales debent esse anus 247 .
Cadent dentes, caligabunt oculi 306, 307 .
Senectus bona 391 .
Sensus quinque. Homo interior et exterior 43, 221, 227, 295 .
Quinque sensus 100, 175 .
Quinque talenta 176 .
Galea salutis 241 .
Non saciatur oculus uidendo nec impletur auris audiendo 290 .
Aurea filię carminum 307 .
Quinque sensus 427 .
Sepultura. Poliandrium id est tumulus mortuorum 152 .
Solitudo locus aptus contemplationi 27 .
Eruntque in montibus quas i columbę conuallium 33 .
Non est solus, cum quo est Christu s 295 .
Montes excelsi ceruis 399 .
Singulariter sum ego, donec transeam 427 .
Similitudo non ueritas 106 .
Spes. Nemo sibi ipsi confidat 48 .
Spes Enos 199 .
Longanimitatis patienti a 214 .
Vna spes uocationis 228 .
Confidentia ad Deum 241, 259 .
Expectatio iustorum lętitia, spes autem impiorum peribit 266 .
Desiderium iustorum omne bonum est 267 .
Spes, quę differtur, affligit animam 269 .
Spes filius timoris Domini 270 .
Gemma gratissima expectatio pręstolantis 272 .
Conscientia boni 275 .
Pręsumptio 280 .
Nequis confidat sibi 281 .
Qui sibi mundus uidetur 283. Formicę in messe cibum pręparant
283 .
Sapientia confortabit sapientem 299 .
In solo Deo confidendum. Domini est salus.
Sacrificate sacrificium iustitię
et sperate in Domino 321 .
Lętentur omnes qui sperant in te 322 .
Domine, Deus meus, in te speraui 323 .
Lętabor et exultabo in te. Sperent in te 325 .
Exultauit cor meum in salutari tuo 327 .
Qui saluos facis sperantes in te 330 .
Sperabo in eum 331 .
Eduxit me in latitudinem. Protector est omnium sperantium in se 332 .
Testamentum Domini fidele 333 .
In te sperauerunt patres nostri. Spes mea ab uberibus matris meę 335 .
Deus meus, in te confido. Qui te expectant, non confundentur 337 .
Ipse euellet de laqueo pedes meos. Et in Domino sperans non infirmabor 338 .
Expecta Dominum et uiriliter age 339 .
In te, Domine, speraui; non confundar in ęternum. Firmamentum meum et refugium meum es
tu 341 .
Misericordię spes. Peccatores sperant in Deum et non timent 342 .
Confortetur cor uestrum qui speratis in Domino. Sperantes in Domino misericordia
circumdabit 343 .
Qui sperant in misericordia eius. Et in nomine sancto eius sperabimus 344 .
Beatus uir qui sperat in eum 345 .
Non derelinquat omnes qui sperant in eo 346 .
Filii autem hominum sperabunt 347 .
Spera in Domino et fac bonitatem. Reuela Domino uiam tuam et spera in eo 348 .
Non uidi iustum derelictum 349 .
Expecta Dominum et custodi uias eius. Saluos faciet eos, quoniam sperauerunt in eum
349 .
Et nunc quę est expectatio mea? Non ne Dominus? Expectans expectaui Dominum, et
intendit mihi. Beatus uir cuius est nomen Domini spes eius 351 .
Spera in Domino, quoniam adhuc confitebor illi. Non enim in arcu meo sperabo, et
gladius meus non saluabit me 354 .
Deus nostrum refugium et uirtus 356 .
Exultabunt ossa humiliata 359 .
Speraui in misericordia Dei in ęternum 360 .
Dominus susceptor est animę meę. Quis dabit mihi pennas sicut columbę 361 .
Iacta in Dominum curam tuam. Ego autem sperabo in te. In Deo sperabo. Non timebo quid
faciat mihi homo 362 .
Et in umbra alarum tuarum sperabo 363 .
Moab olla spei meę. Vana salus hominis. Deduxisti me, quia factus es spes mea 365 .
Spes mea in Deo est. Sperate in eo omnis congregatio populi. Nolite sperare in
iniquitate. Laudabuntur omnes qui sperant in eum. Lętabitur iustus in Domino et sperabit in
eo 366 .
Spes omnium finium terrę et in mari longe 367 .
Non erubescant in me qui expectant te, Domine 371 .
In te, Domine, speraui; non confundar in ęternum 372 .
Spes mea a iuuentute mea 372 .
Mihi autem adherere Deo bonum est, ponere in Domino Deo spem meam 373 .
Beatus uir qui sperat in te 384 .
Domine, refugium factus es nobis 388 .
Sperabo in Domino quoniam ipse liberabit me de
laqueo uenantium 389 .
Quia uana salus hominis. Maledictus homo qui spem habet in homine. Non habeamus spem
nisi in Domino tantum 404 .
Paratum cor eius sperare in Domino 408 .
Domus Israel sperauit in Domino 409 .
Bonum est sperare in Domino 412 .
Quia speraui in sermonibus tuis 415 .
Memor esto uerbi tui, in quo mihi spem dedisti. Quia in uerbo tuo speraui 416 .
Defecit in salutari tuo anima mea et in uerbo tuo supersperaui 417 .
Non confundas me ab expectatione mea 418 .
Ecce sicut oculi seruorum in manibus dominorum suorum. Qui confidunt in Domi no, sicut
mons Syon: non commouebitur 420 .
Sustinuit anima mea 421 .
Speret Israel in Domino, ex hoc et usque in sęculum 421 .
Nec malus desperet, quia effici potest bonus, nec bonus securus sit, quia euadere
potest malus 424 .
Clamaui ad te, Domine; dixi: Tu es spes mea 428 .
Oculi omnium in te sperant, Domine 430 .
Spes in homine. Spes in Deo. Spes eius in Domi no, Deo ipsius. Dominus soluet
compeditos, Dominus erigit elisos 431 .
Et in eis qui sperant in misericordia eius 433 .
Laudate Dominum, dracones et abyssi 435 .
Seruus. Puer 242 .
Serui dominis subditi sint 247 .
Seruorum uitium 248 .
Seruus sapiens 272 .
Simplex. Inter iustum simplicem et iustum sapientem 233 .
Simplex et rectus 258, 259 .
Cum simplicibus sermocinatio Domini 260 .
Qui ambulat simpliciter, ambulat confidenter 266 .
Fortitudo simplicis uia Domini 266 .
Simplex docto melior 268 .
Innocens credit omni
uerbo, astutus
considerat gressus suos 270 .
Iustus et simplex 274 .
Simplices bona possidebunt eorum qui errant. Et tamen boni aliquid dicunt aut faciunt
281 .
Vestiti duplicibus 286 .
Oues 291 .
Qui recto sunt corde, id est non duplici 348 .
Nihil sic placet Domi no ut simplicitas et innocentia 397 .
Laudate, pueri, Dominum 408 .
Quęcunque facitis, in nomine Christi facite 424 .
Salutatio. Gręce chere, Latine aue, Hebraico Syroque sermone salomalach 152 .
Sacrilegium. Qui pecuniam ecclesię dedicatam in alios uertunt usus, similes sunt
scribarum et sacerdotum redimentium mendacium et Saluatoris sanguinem 182 .
Sacrificium dicitur uinum et oleum. Hostia dicitur quę per partes diuiditur, et sanguis
circa altare effunditur, et ipsa hostia foris comburitur. Holocaustum--- totum combustum et
uictima antequam occidatur 339 .
Sacrificium uetus repudiatur 351, 358 .
Sacrificium laudis 359 .
Vetus cessat. Sacrificium iustitię 360 .
Sacrificium laudis 402 .
Sacerdos. In negligentiam rectorum Ecclesię 9 .
Episcopi negligentia in docendo 19 .
Sacerdotis ętas trigenaria 22 .
Episcopi officium 26 .
Sancta mea uiolastis 30 .
Episcopus, si non insonuerit buccina 86 .
Episcopi cum austeritate imperantes 88 .
Episcopi inducentes in ecclesiam filios corde et carne in circumcisos 110 .
In eos qui prius idola secuti, deinde sacerdotes facti hostias offerunt. Vestis
sacerdotis. Coma attonsa. Foemoralia. Vittę 11 .
Sacerdotis officium Legis habere notitiam 112 .
Grandis dignitas sacerdotum, sed etiam grandis ruina eorum, si
peccant. Episcopi aliena non desiderent, filios Israel non opprimant 113 .
Sacerdos diues 117 .
Sacerdotes qui non errauerint. Ministri superbia qui in sacerdotem intumescit 121 .
Si sal euanuerit 146 .
Oues non habentes pastorem 151 .
Homines dormientes 158 .
Episcopi et presbiteri non possunt uel damnare innocentes uel absoluere impenitentes
162 .
Episcop orum superbiam insectatur et ad humilitatem prouocat 205 .
Episcopi mali 230 .
Subiecti inuicem in timore Christi 236 .
Episcopi
qui sęcularibus litteris filios erudiunt 238 .
Secundum merita, non ad gratiam conferant beneficia. Presbiter idem qui episcopus.
Qualis debet esse 243 .
Qui episcopatu intumescunt 244 .
Prępositi etiam moribus alios pręcedant 249 .
Vbi non est gubernator, populus corruit. Cura animarum 267 .
Nouit iustus animas iumentorum suorum 268 .
In multitudine populi dignitas regis 270 .
Qui de suis actibus tantum confidens negligit sibi commissos 272 .
Erudi filium tuum, ne desperet. Ipsi faciant quod alios docent 274 .
Diligenter agnosce uultum pecoris tui. Bene regens et corripiens. Sufficit tibi lac
caprarum 281 .
Qualis pastor, talia pecora 282 .
Aries 284 .
Episcopi male operantes laudantur 301 .
Negligentia pręsulum corruit Ecclesię altitudo 305 .
Erudimini qui iudicatis terram 321 .
Constitues eos principes super omnem terram 356 .
Distribuite domos eius 357 .
Induti sunt arietes ouium 367 .
Ne dignitate superbiant, quia Deus aufert spiritum principum 375 .
Ambulans in uia immaculata, hic mihi ministrabat 397 .
Moyses pro populo restitit irę Dei 401 .
Et episcop atum eius accipiat alter 405 .
Sacerdotes tui induantur iustitia 422 .
Sacerdotis officium 423 .
Domus Aaron, benedicite Domino 425 .
Spiritus Sanctus. Manus Domini, digitus Dei 22 .
Spiritus Sancti effusio 96 .
Spiritus sanctus ignis 146 .
Digitus 155 .
Septem dona, VII panes 186 .
Spiritus septiformis 188 .
Gallus lucis nuncius 189 .
Spiritus Filii Dei. Spiritus Dei. Spiritus Sanctus 203, 204 .
Septem dona 221 .
Spiritus Sancti tristitia 232 .
Illuminans mentem 275 .
Et torrente uoluntatis tuę potabis eos 348 .
Spiritus Sanctus est dilectio Patris et Filii 331 .
Suscepimus Spiritum Sanctum 357 .
Spiritus rectus. Spiritus Sanctus Dei 359 .
Spiritus principalis 360 .
Visitasti terram et inebriasti eam. Riuos eius inebrians. Dona Spiritus Sancti 367 .
Pennę columbę deargentatę 369 .
Accepisti dona in hominibus 370 .
Et replebitur maiestate eius omnis terra 373 .
Spiritus Sanctus sedit in Iesu 377 .
Spiritus uadens et non rediens 378 .
Christi sunt qui Spiritu Sancto unguuntur
400 .
Os meum aperui et attraxi spiritum 418 .
Flabit spiritus eius et fluent aquę 434 .
Sol oritur. In circuitu pergit spiritus 289 .
Sol cognouit occasum suum 399 .
IOSEPHVS DE HISTORIA IVDEORVM
Sapientiam Salomon petit a Domino 66 .
Regina austri 70 .
Superbia Roboam 71 .
Caius se fratrem Iouis esse iactabat 168 .
Secretum Sansonis uxor prodidit 42 .
Somnium Archelai eiusque interpretatio 157 .
Suspicio Ammonitarum inconsulta de legatis Dauid 58 .
Amasias 82 .
Filii suspecti Herodi 141 .
Sepultura. Hostium etiam corpora sepeliantur 33 .
Similitudo. Quidam ob formę similitudinem simulauit se esse Alexandrum, Herodis filium
156 .
Sacrilegium. Antiochus moriens dixit calamitatis suę fuisse causam, quod templum Dei
spoliasset 108 .
Ioachim uolens murum sanctuarii diruere 109 .
Pompeius pecunias sacras noluit tangere 122 .
Crassus abstulit 123 .
Sacerdotum principem adorauit Alexander 99 .
Hircano aures amputatę, ut indecens haberetur sacerdotio 128 .
Pontifices de genere Aaron LXXXIII 181 .
IDEM DE ANTIQVITATE IVDEORVM
Superbia Cai et impietas 23 .
Similitudo. Quidam se Alexandrum, Herodis filium, esse simulabat 21 .
Somnium Archelai 21 .
Sacrilegium. Pompeius pecunia sacra abstinuit 5 .
Crassus eam abstulit 6 .
Sacerdos. Hircano aures disectę1 8 .
Sacerdotes. Pontifices 58 .
Sacerdos 80 .
EVSEBIVS DE PRĘPARATIONE
Sacrificium. Scelesta sacrificia 23 .
Quando cessarunt 23 .
Sacrificium fidelium 51 .
Quare animalia domestica et non siluestria offerebantur 53 .
Sacrificia desierunt 89 .
Secretum. Oracula deorum 31 .
Cur futura celantur 41 .
Sapientia. Perdam sapientiam sapientium 83 .
Spiritus Sanctus 45 .
Seruus ne sit Hebreus Hebreo 83 .
Superbia diaboli 46 .
Sacerdos elligendus 51 .
Sensus quinque. Nihil audiendum neque tangendum, quod immundum sit 53 .
Auditus 55 .
Contra eos qui dicunt sensum inutilem esse ad cognitionem 96 .
Suspicio de omnibus tyranno 55 .
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Sapiens. Demon Socratis 57 .
Superbia uitium omnis peccati 86, 103 .
Superbia excusandi peccatum peccato deterior 104 .
Superbia Nemroth 119 .
Silentium in templo Isidis et Serapis simulachrum digito premens labellum 139 .
Somnium Titi mirabile 30 .
Sepultura, si negata fuerit, nihil adimit. Ratio sepeliendi 4 .
Spes, quę uidetur, non est spes 73, 155 .
Sacerdos. Flamines tres: Dialis, Martialis, Quirinalis 12 .
Sacerdotium Aaron auferendum 131 .
De Iudaico sacerdotio 132 .
Episcopus bonum opus desideret 159 .
Sacrificium. Lectisternia 21 .
Ludi sęculares. Ludi sacri 21 .
Ludi scenici 29 .
Sacrificiorum figura 68 .
De uero perfectoque sacrificio 68, 72 .
Spiritus Sanctus Patris et Filii bonum 82 .
Qualiter accipienda illa sufflatio, qua homo factus est in animam uiuentem et illa
quando Dominus dixit: Accipite Spititum Sanctum. Spirit us Patris et Filii est. Pneuma 98 .
Spiritus Sanctus operatur intrinsecus 109 .
ORIGENES
Sapientia sęculi 12 .
Abimelech 23 .
Quamuis sapiens ad Dei sapientiam iumentum est 30 .
Sapientia sęculi superata a sapientia Dei 33 .
Offerens discriminalia. Omnia cum sapientia 51 .
Sapientia lignum uitę 90 .
Sapientiam in mysterio absconditam loquimur 59 .
Quinque prudentes 91 .
Israel 112 .
Sapientię seruiens habet requiem 113 .
Omnis sapientia a Deo est 114, 115 .
Intellectus. Scientia 131 .
Scientię rudimenta 135 .
Sapientię ornamentum 139 .
Flumen sapientię Iordanis 141 .
Moysi scientia 142, 145 .
Sapientia non in corporeis 145 .
Prudentia carnis inimica Deo 163 .
Equi a Iesu interficiuntur, id est uitia 168 .
Sapiens iustus doceat simpliciores 166 .
Caleph, qui interpretatur cor, primus accipit sortem terrę sanctę. Is est qui omnia cum
ratione et prudentia gerit 166 .
Sapientię sedes 178 .
Superbia. Vlcera in uescicis cum feruore irę 33 .
Superbia abradatur 15 .
Ascendam in cęlum supra sydera 112 .
Montana 162 .
Superbię uitium 176 .
Secretum. Boni actus occultandi 29 .
Secreta ad quę solus pontifex accedit. Aliud ad quod sacerdos, ad quod Leuita, ad quod
laicus 62 .
Ex parte scimus 64 .
Arcana mystica 96 .
Mysterium 96 .
Arca Testamenti 97 .
Quare obscuri prophetę 115 .
Sensus quinque 26, 57 .
Omne uitium ex quinque sensibus pendet 137 .
Quinque reges 160 .
Inflati sensu carnis 163 .
Anima sensuum parens et intellectus 170 .
Sol. Lux. Oriens. Et mala et bona 117 .
Sydera 146 .
Spes futuri boni 137 .
Syn rubus. Bonorum spes 143, 150 .
Gabaonitę 157 .
Seruitutis domus Ęgyptus 25 .
Maledicens Domino suo 82 .
Sacerdos. Presbiter quid 7 .
Sacerdotem Dei et sacerdotem pharaonis. Sacerdotis indumentum
iustitia 44 .
Non habet peccatum ignorantię uel nolentię 53 .
Pro se et populo offerat 54 .
Sacerdotium spiritale 59 .
Sacerdos ut abundet misericordia 60 .
Sacerdos in omnibus perfectus 63 .
Honor sacerdotis 65 .
De indumentis pontificis et unctione 66 .
Quis ad sacerdotium eligitur 66 .
Sacerdotes minores 67 .
Sobrius sit 68 .
Mens Deo consecrata 88 .
Ordo sacer 93 .
Leuitę 94 .
Pręsumens 96 .
Sacer. Electus 108 .
Virga 103, 104 .
Sacer. Sciat obseruanda 105, 106 .
Sacerdotium non consanguineis tradendum, sed ei quem Deus elegerit 132 .
Sacerdos iustus 150, 151 .
Episcopo cura hominum 154 .
Sacerdotes ueri 157 .
Presbiter. Senior prouectus dierum. De iustis tantum dicitur 165 .
Sacerdotes et Leuitę docere debent et ab eis quos docent uitę necessaria accipere 166 .
Aaron et Moyses in ordine sacerdotali 172 .
Iudex et episcopus Ecclesię non semper gladio uti debet 177 .
Pro meritis populi datur Ecclesię pręsul 177 .
Sacrificium. Hostiarum differentię 61 .
Sacrificium salutare 63 .
Sacrificium uoti 64 .
Munditia sacrificii 64 .
Spiritale 109 .
Imolatio ad duritiam cordis concessa 111 .
Sacrificii ritus 135 .
Spiritus Sanctus. Quomodo ignis Spiritus extinguitur 74 .
Ignis Spiritus Sancti 79 .
Oleum Dei 83 .
In quibus requiescit Spiritus Sanctus 97 .
Dona 98 .
Spiritus quomodo Sanctus 109 .
Quibus datur Spiritus Sanctus, flumina de uentre eius procedunt 113 .
Spiritus Sanctus locutus per Moysen 139 .
Non ad mensuram datur 145 .
Spiritus Sanctus indicans omnia; sine illo nihil perfectum 149 .
HIGINVS
Sacrilegium.
Triopes templum dirruit, ut suas ędes tegeret 2 .
Secretum.
Teanthea prodens secreta in equum uertitur 3 .
Cistella Mineruę 2 .
Sol.
Vrsa. Artiphilax. Corona, id est Deltoton, sydus
triangulare. Hyades. Pleiades. Vergilię 4 .
Planetę 6 .
Superbia.
Orion a scorpione ictus 5 .
HERODOTVS
Superbia.
Xerxes uerbera et stygmata et compedes intulit Hellesponto 95 .
Somnium
Astyagis de filia Mandanę totam Asiam urina inundante. De qua Cyrus 11 .
Cyri somnium: maximam filiarum Histaspis uidit habentem alas. Ratio 17 .
Secretum.
Libellus intra leporem latens 13 .
Litterę in capite impressę 71 .
BASILIVS MAGNVS
Quęre alphabetum in fine eius operis.
PLINIVS
Temperantia. Priscorum Romanorum parsimonia 177 .
Vinum aqua misceri inuenit Staphilus 84 .
Perniciosum esse ciuem, cui VII iugera non sunt satis 177 .
Modus rerum omnium utilissimus 178 .
Timor. Minimo suis stridore elephanti terrentur 86 .
Mugiles in metu abscondunt caput totos se occultari credentes 99 .
Sepię, ubi sensere se apprehendi, effuso atramento infuscata aqua absconduntur 100 .
Polypus colorem mutat ad similitudinem loci maxime in metu 101 .
Struciocamelli cum colla frutice occultauerint, latere se se existimant.
Galli terrori sunt leonibus 108 .
Ęgithus auis minima rudentis asini uoce audita
adeo terretur, ut oua eiiciat, pulli ipsi metu cadant 116 .
Animalia timidiora quibus minimum sanguinis 126 .
Tiberium principem tonante cęlo coronari lauro solitum ferunt contra fulminum metus
153 .
Terra. Tellurem egregie laudat 30 .
Forma terrę orbicularis 31 .
Quę portio terrę habitetur 32 .
Tellurem defendit accusatam, quod gignat uenena. elluris beneficia ex his quę sine
labore hominum proueniunt 284 .
Italię laus maxima 355 .
STRABO
Tedium.
Troianę mulieres, postquam eas pelagi perteduisset, suorum naues incenderunt 105 .
Tinctura. Aqua tingendis idonea lanis 244 .
Purpura Tyria optima 288 .
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIBVS
Timor. Lucius Papyrius Prenestę, cum prętorem grauiter
increpuisset: Expedi, inquit, lictor, secures. Et cum eum metu mortis attonitum uidisset,
incommodam ambulantibus radicem excidi iussit 14 .
APOPHTHEGMATA PLVTARCHI
Temperans et iustus maior rege 61 .
Difficilius est sibi imperare quam hostem superare 55 .
Mediocriter omnia 71 .
Suo contentus, alieni non cupidus 82 .
Quiescere pulchrum est 86 .
Non plus quam oportet 68 .
Non intumescas secundis 59 .
Verborum conuiuii obliuiscere 95 .
Nummo ferreo usi 71 .
Frugi ero, etiam si non emeris 92 .
Timor. Timor intempestiuus 15 .
Fugiendo quandoque paratur uictoria 18 .
Gladium habes, cor non habes 21 .
Metum interdum clamor
arguit 31 .
Voce uerboque aliquando terretur hostis 40 .
Ne uideretur fugere, prouidit 44. Verecundia 39 .
Metus modum non seruat 57 .
Timidos emendat ducis industria 63 .
Vbi uictor timet, uictus pertimet 81 .
Qui fugientem timet, pugnantem fugiet 82 .
Timidi et mali ianitores 90 .
Timido parua uidentur magna 92 .
Timidum mater interfecit 98 .
Idem. Et iterum 99 .
Desertor fratris increpatus a matre. Aut morere aut timidi famam uirtute dilue. Idem.
Et rursum idem.
TVLLIVS IN TVSCVLANIS
Temperantia non sinit immoderate facere quicquam 112 .
Temperans, moderatus, modestus, frugi idem 119 .
Temperantia nihil fieri turpe patitur 122 .
Temperantia sedat appetitiones 132 .
Moderatus, modestus, temperans, constans, continens, frugi idem signat 134 .
Moderatus non cadit in perturbationes. Temperantia moderatrix omnium commotionum 148 .
Timor. Qui id quod uitari non potest metuit, is uiuere animo quieto nullo modo potest
107 .
Metus est opinio mali impendentis 120 .
Metus est rationi aduersa cautio 131 .
Pauor plus est quam timor. Terror, timor, pauor, exanimatio, conturbatio, formido. Qui
metu exanimatur propinquantis mali, Tantalo comparatur 134 .
Metum laudant Peripathetici 135 .
Ad metum remedia 144 .
Quid sit metus 149 .
TVLLIVS DE FINIBVS
Temperantia non propter se expetenda. Epicurus 9 .
Item fortitudo, iustitia. Temperantia honestae dictorum atque factorum 22 .
Temperantia cupiditatum moderatio rationi obediens 25 .
Testis. Aulus Varus: Aut hoc testium satis est aut nescio, quid sit satis 26 .
BEATVS HIERONYMVS IN PARTE PRIMA
Timor
duplex: bonus et malus 21 .
Timor uirtutum custos. Securitas ad lapsum facilis 193 .
Tentatio.
Violentia carnis 37 .
Sedet leo in insidiis etc. 43 .
Christus a diabolo tentatus. Video aliam legem in membris meis 67 .
Non enim habitat in carne mea bonum etc. 83 .
Testi
uni neque Catoni credendum est 142 .
HIERONYMVS IN PARTE SECVNDA
Temperantia. Nihil potest habere uirtutis quod indiscretio facit, quod imprudentia
initiat et improuisio docet 156 .
Vere continens uniuersa membrorum officia a malis affectibus subtrahit et cogitatum a
tota nequitia compescit 220 .
Onus supra uires tuas ne leuaueris 298 .
Timor iustorum bonus 234 .
Qui timet Deum, cętera non timet 302 .
Tentationes patitur conuersus ad Deum 29 .
Iacula maligni 40 .
Tentatio Gygantis, id est diaboli tendentis laqueos 45 .
Cogitationes in cor hominis immitti a diabolo dicit 48 .
Qui tentare ausus est Domi num, quamto magis seruos 50 .
Prępara animam tuam ad tentationem 141 .
Remedium contra tentationes carnis maceratio 162 .
Tentationi prauę ne succumbas 171 .
Pugna aduersus tentationes 177 .
Diabolicę tentationi minime cędendum 180 .
Tentatio cogitationum 181 .
Leuem cogitationem ac pręteruolantem a Gręcis dici typos testatur. Coluber nudum
hominem timet, uestitum persequitur 205 .
Tentationes diaboli in heremo 206 .
Tentatio carnis in Apostolo 213 .
De adolescente qui tentabatur libidine, quomodo seruatus ait prudentia abbatis 214 .
Demonum insultatio contra Hilarionem 237 .
Malchus desiderio patrię tentatus abiit inuito abbate et multa aduersa perpessus est
242 .
Prepara animam tuam ad tentationem 251 .
Tentat uos Dominus Deus uester etc. Deuteronomium 273 .
Quomodo resistatur
diabolo 305 .
Pugna demonum hora mortis 315 .
Qualiter diabolus Siluanum infamare conatus sit 317 .
Tempus. Finiti ad infinitum non est comparatio 2 .
Nox in quattuor uigilias diuisa. Mille anni pro una die in Scripturis. Dies Dominica
dies Christianorum 8 .
Meridies in scripturis notabilis 12 .
Dies XIIII mensis 51 .
Noctes ad requies hominum institute 61 .
De horis cannonicis officii dicendi 155 .
Primus mensis anni celebrationi attributus 288 .
Tria tempora: ante Legem, sub Lege, sub Gratia. Obseruationes temporum contra
mathematicos 289 .
Sabbatum non iuxta litte ram obseruandum 290 .
Dies Dominicus resurrectione Domini sanctificatus. Quadragesima. Pentecostes
291 .
BIBLIA
Temperantia. Gedeon ex multis hostium spoliis sibi tantum inaures concedi petiit, ex
quibus fecit ephoth 36 .
Iudei sub Assuero ex licentia conciderunt inimicos. Ad substantiam autem eorum non
extenderunt manum 99 .
Paruo contentus 128 .
Mel inuenisti; comede quod sufficit tibi etc. 131 .
Modestia in prosperis est altera columna in latere templi 195 .
Suo contentus, aliena non appetens 196 .
Timor. Exploratores Moysi reuersi timore repleuerunt populum. Propterea non sunt
ingressi terram 21 .
Saul uisis Philistinorum castris timuit. Consuluit phitonissam 3 .
Prophetante cecidit in terram prę dolore futuri mali et nolebat cibum capere 48 .
Ionathas et Achimaas fugientes ante seruos Absalon latuerunt in puteo 53 .
Syri fugerunt territi fragore a Domino excitato 64 .
Ioas latuit absconditus in domo Domini annis VII 79 .
Cecidit timor regis Nabuchodonosor super omnes gentes 93 .
Qui timet hominem, cito corruet 132 .
Semper pręsummit sęua perturbata conscientia 140 .
Paruicors 141 .
Cor timidum 146 .
Prę timore fugientes proiiciebant idola et in cauernis se abscondebant 152 .
Timor obsessorum in Hierusalem, qui mox confortantur a Domino 153 .
Ioannan et socii eius timuerunt, ubi non erat timor. Cum tuto esse
possent in Iudea, fugerunt in Ęgyptum et ibi perierunt 179 .
Ędificium aquilonare signat algorem timoris 196 .
Timens Ionas fugit a facie Dei et a pisce deglutitur 207 .
A uerbis uiri peccatoris ne timueritis, quia etc. 217 .
Iudas ad pugnam proficiscens permisit, ut, siquis cum hoste
congredi timeret, rediret domum 218 .
Hostes timor inuasit ex pręsentia Dei, et fugerunt 228 .
Terra non uendetur in perpetuum, quia mea est. Sub redemptionis conditione uendetur etc.
18 .
Terręmotus causę quattuor 132 .
Tedium. Oppida XX dedit Salomon Hiram, regi Tyri. Quę cum non placerent ei, uocauit
terram Chabul, id est displicentiam 57 .
Testis. Ad unius testimonium nullus condemnabitur 25 .
In ore duorum aut trium testium peribit reus. Non stabit testis unus contra aliquem in
quouis peccato. Falsus testis eiusdem criminis reus erit 28 .
Testem fallacem odit Dominus 127 .
Testis bis. Testis fidelis 128 .
Testis falsus bis 130 .
Testis iniquus. Testis mendax 130 .
Testis uanus 131 .
Euersio Hierusalem propter falsum testimonium contra Christum 156 .
Ego sum iudex et testis, dicit Dominus 175 .
Senes duo testes in Susannam conuicti mendacii lapidantur 200 .
Tentatio. Tentatione uicti Eua et Adam transgrediuntur mandatum Dei, et subditi sunt
passionibus 1 .
Grando mixta igni percussit omnia in agro, pręter triticum et far, quia serotina erant
11 .
Adduxit te Domi nus XL annis per desertum, ut tentaret te, an custodires mandata eius
26 .
Non potuerunt filii Iuda delere Iebuseum etc. Tribus Ephraim non interfecerunt
Chananeum in Gazer habitauitque inter eos 33 .
Iudas habitatores uallis non potuit delere. Item alię tribus alios 34 .
Angelus denunciat illos reseruatos in ruinam suam 35 .
Ioas percussit Iudeos, interrupit murum Hierusa lem, spoliauit urbem, accepit obsides
et reuersus est in Samariam 66 .
Litteras Sennacherib minaces Ezechias expandens coram Domino orauit pro salute populi,
et exauditus est 68 .
Iosaphat insurgentibus contra se inimicis indixit ieiunium et orauit ad Dominum 78 .
Custodia munitum inimici derelinquunt, quia uincere
desperant 86 .
Thobias nudus ausfugit, sed mortuo Sennacherib, id est superato diabolo, rediit atque
amissa recuperauit 90 .
Oportere per tentationem probari eum qui acceptus est Domino 92 .
Congregati ciues insultant Ozię, ut potius tradat ciuitatem Assyriis quam se patiatur
siti perire, id est sensus carnis insultant rationi, ut cędat concupiscentiis 94 .
Cadat uirtus eorum qui promittunt uiolare sancta tua 95 .
Sathan non poterat nocere Iob nisi accepta licentia a Deo 101 .
Militia uel tentatio est uita hominis super terram 102 .
Ipse scit uiam meam, et probabit me quasi aurum, quod per ignem transit 105 .
Obstetricante manu eius eductus est coluber tortuosus 105 .
Orat Ecclesia contra demonum insidias. Psalmus V. Sperat se protectum iri
a Domino in tentationibus. Psalmus VII 109 .
Oratio pro uictoria contra inimicos. Psalmus XIX. Qui pręualuit contra
demones. Psalmus XX. Petit liberari a persecutione. Psalmus XXVII
110 .
Insidię demonum. Psalmus LIII 113 .
Iustus tentationibus approbatur. Psalmus LXV 114 .
Contemnens uim demonum. Psalmus LXXIIII 115 .
Supplicat se liberari et persecutores confundi. Psalmus LXXXV 116 .
Ipse liberabit me de laqueo uenantium. Psalmus XC. De manu peccatoris
liberabit eos. Psalmus XCVI 117 .
Funes peccatorum circumplexi sunt me. Peccatores expectauerunt, ut perderet me.
Posuerunt peccatores laqueum mihi. Psalmus CXVIII 120, 121 .
Non det in commotionem pedem tuum neque dormiet qui custodit te. Psalmus CXX.
Benedictus Dominus qui non dedit nos in captionem dentibus eorum. Anima nostra sicut passer
errepta est etc. Psalmus CXXIII 121 .
Virga peccatorum, id est potestas demonum. Psalmus CXXIIII 122 .
Imprecatur contra demones. Psalmus CXXXVI. A tentationibus protectus
sperat proficere in uirtute, Psalmus CXXXVII 123 .
Cadent in retiaculo eius peccatores. Psalmus CXL.
Deprecatur se erripi a persecutione spiritali. Psalmus CXLII. De uictoria contra
spiritales nequitias. Psalmus CXLIII 124 .
Ne des alienis honorem tuum et annos tuos crudeli 126 .
Ciuitas obsessa a sapiente liberatur. Resiste diabolo, et uinces 134 .
Nigra sum, sed
formosa. Ideo dilexit me rex 135 .
Lectum Salomonis fortes ambiunt propter timores nocturnos 135 .
Dominus inuenitur ab iis qui non tentant illum 137 .
Prepara animam tuam ad tentationem 141 .
Insidię diaboli 147 .
Inuocat Dominum contra aduersarium 148 .
A tentationibus liberatus gratias agit Deo 151 .
Clamabunt ad Dominum a facie tribulantis 155 .
Domine Deus noster, possederunt nos domini absque te 156 .
Liberator Hierusalem ab obsidione Sennacherib 158 .
Vrgens ad deditionem promissis ac minis 159 .
Non percutiet eos ęstus et sol 162 .
Ascendit mors per fenestras nostras etc. 169 .
Liberabo te de manu pessimorum et redimam te de manu fortium 171 .
Comedit me, deuorauit me Nabuchodonos or 181 .
Manum suam misit hostis ad omnia desiderabilia eius 181 .
Me minauit, et adduxit in tenebris, et non in lucem. Ędificauit in gyro
meo, in tenebrosis collocauit me. Conclusit uias meas lapidibus quadris. Vrsus insidians
factus est mihi etc. Venatione cęperunt me quasi auem 182 .
Persecutus est te inimicus tuus; sed cito uidebis perditionem ipsius et super ceruices
ipsius ascendes 183 .
Eligentur et dealbabuntur et quasi ignis probabuntur multi. Et impie agent impii etc.
200 .
Ephraim factus est subcinericius panis qui non reseruatur: comederunt alieni robur
eius, et ipse nesciuit. Factus est quasi columba seducta non habens cor 202 .
Nolite timere animalia regionis, quia germinauerunt speciosa deserti, quia lignum
attulit fructum suum 204 .
Ressiduum erucę comedit locusta etc. 204 .
Ad te, Domine, clamabo, quia ignis comedit speciosa deserti, et flamma succendit omnia
ligna regionis 204 .
Vermis ascendit et percussa hedera exaruit 207 .
Totum in hamo subleuauit et traxit illud in sagena sua etc. et semper interficere
gentes non cessat 210 .
O, o, o, fugite de terra aquilonis 272 .
Princeps tributorum Antiochi pacem simulans irruit super ciuitatem etc. 217 .
Iuda duce absente Iudei a gentibus cęduntur 218 .
Iudas transiturus de Galaditide in Iudam per mediam Ephron, uetantes
transitum expugnat; transiensque super interfectos uenit in montem Syon, obtulit sacrificium
219 .
Iudas, cum impetum
pręualidi exercitus ferre nequiret, detrectauit pugnam abiitque in Hierusalem
219 .
Alchimas assideis iurat pacem; receptus occidit eos. Nicanor quoque
simulans pacem uoluit Iudam comprehendere, sed Iudas noluit et se credere. Post obitum
Iude iniqui leuauerunt cornua, amicos Iude persecuti sunt, facta
est tribulatio magna in Israel 220 .
Tubis sacris insonuerunt, et aduersarii conuersi sunt in fugam 224 .
Tempus. Principium mensium, anni constituit Dominus 11 .
Annus septimus annus remissionis Domini 27 .
Ab Omnipotente non sunt abscondita tempora 105 .
Omnia tempus habent, et suis spaciis transeunt uniuersa sub cęlo. Cuncta Deus fecit
bona in tempore suo 133 .
Quare priora tempora meliora quam nunc. Dies bona, dies mala 134 .
Transmigrabis per diem, egredieris uesperi 186 .
MATTHEVS
Testis. Quęrebant falsum testimonium contra Iesum. Nouissime autem uenerunt duo falsi
testes et dixerunt: Hic dixit: Possum destruere templum Dei etc. XXVI.
Tentatio. Iesus in deserto tentatur a diabolo IIII. Superatis tentationibus reliquit eum
diabolus, et accesserunt angeli IIII. Et ne nos inducas in tentationem, id est induci
permittas, ut consentiamus ei, sed libera nos a malo VI. Motus magnus factus est in mari;
excitant Dominum; imperat uentis et mari. Et fit tranquillitas magna VIII. Regnum cęlorum uim
patitur. Quomodo quis potest intrare in domum fortis et uasa eius diripere, nisi alligauerit
fortem? XII. Inimicus homo superseminauit zizania in medio tritici XIII. Nauicula iactabatur
fluctibus absente Domino. Ascendente autem in nauicuiam cessauit uentus. Liberati a periculo
adorant eum et confitentur. Petrus uidens uentum ualidum timuit, et cum coepisset mergi,
clamauit ad Dominum. Tunc Iesus extendit manum et apprehendit cum XIIII. Si duo consenserint,
id est
spiritus et corpus, quodcunque petierint
etc. XVIII. Si sciret paterfamilias, qua hora fur ueniret, uigilaret XXIIII. Vigilate et
orate, ut non intretis in tentationem XXVI. Si oculus dexter scandalizat te etc. V.
MARCVS
Testes falsi contra Iesum. Falsus testis est qui in eo sensu dicta intelligit, quo non
dicuntur XIIII.
Timor. Timore exterriti in transfiguratione Domini. Turbę uiso Iesu stupefactę
timuerunt. Discipuli non timuerunt, quia non est timor in charitate. Timor est seruorum,
stupescere stultorum est IX.
Petrus dicit se nunquam negaturum Dominum, et omnes dicunt similiter. Mox timore
perculsi ii relicto illo fugiunt, Petrus negat se eum nosse XIIII. Mulieres exeuntes de
monumento fugerunt. Inuaserat enim eas tremor et pauor XVI.
Tentatio. Paralitico turba obstat, ne intrare possit ad Iesum, id est prioris
consuetudinis cogitatio, sed in tectum est ascendendum etc. II.
Nemo potest uasa fortis diripere, nisi prius alliget fortem III. Facta procella magna.
Inuocato Iesu fit tranquillitas IIII. Christo nauim ascendente cessat uentus VI. Diabolus
incentor et adiutor malarum cogitationum esse potest; auctor esse non potest VII. Demoniacus
appropinquante Domino eliditur. Quia cum peccator conuerti deliberat, tunc diabolus magis
aduersatur. Membra quę scandalizant, abscindi iubentur IX.
LVCAS
Tentatio. Cuius uentilabrum in manu eius. Ventilabro triticum a paleis separatur. Sic
tentatio ostendit firmum qui ei resistit; qui uero cędit uolubilem ac leuem
III. Iesus statim post baptismum tentatur,
ut scias etiam baptizatis imminere tentationes. Tria
tella tentatoris: gulę, iactantię, ambitionis IIII. Paraliticus, id est
torpore mentis pressus quęrit Iesum et prę turba cogitationum propius accedere non ualet. Per
tectum autem infertur, id est ablato litterę uelamine ad notitiam peruenit Saluatoris
inferentibus eum sacris doctoribus V. Orta tempestate excitandus est Domi nus, qui uentis et
mari imperat VIII. Dedi uobis potestatem calcandi supra serpentes et scorpiones et super
omnem uirtutem inimici, et nihil uobis nocebit. Verum tamen in hoc nolite gaudere, quia
spiritus uobis subiiciuntur. Gaudete autem, quia nomina uestra scripta sunt in celis X. Et ne
nos inducas in tentationem. Cum fortis armatus custodit atrium suum, in pace sunt ea quę
possidet. Si autem fortior eo superueniens uicerit eum, uniuersa arma eius aufert in quibus
confidebat et spolia distribuet XI. Si sciret paterfamilias, qua hora
fur ueniret, uigilaret utique et non sineret perfodi domum suam XII. Quis rex iturus
committere bellum aduersus alium regem, prius cogitat, si possit cum X milibus occurrere ei
qui cum XX milibus uenit ad se. Alioquin etc. XIIII. Cęcus clamat inuocans Iesum; increpatur,
ne clamet; ille tanto magis clamat uictaque tentatione inuenit gratiam et illuminatus
sequitur Christum XVIII. Symon, ecce Sathanas expetiuit uos, ut cribraret sicut triticum etc.
Duo gladii, id est duo Testamenta. Satis sunt--- ut nihil desit ei qui se utriusque doctrina
munierit. Non oportet nos ultro offerre tentationibus, sed cum inciderimus, libenter et
constanter sustinere. Cum quotidie uobiscum fuerim in templo, non extendistis manus in me.
Sed hęc est hora uestra et potestas tenebrarum XXII.
IOANNES
Timor. Nicodemus uenit ad Iesum nocte. Signat eos qui timore humano non audent palam
confiteri quę sunt Iesu Christi III. Quis eius
aperuit oculos, nos nescimus. Hęc dixerunt parentes
eius, qoniam timebant Iudeos IX. Ex principibus multi crediderunt in eum, sed propter
phariseos non confitebantur, ne de synagoga eiicerentur XII. Sicut sunt duo timores, sic sunt
duę seruitutes etc. XV.
Tentatio. Cum homines uel demones nos per timorem nituntur mouere, audiamus Christum
dicentem: Ego sum, nolite timere etc. VI. Cum diabolus iam misisset in cor, ut traderet eum
Iudas etc. prius immisit in cor, deinde ipse introiuit. Non enim cum cogitasset scelus, sed
cum facere decreuisset, capacem se fecit diaboli XIII. Ancillę et serui insultantes Petro
signant demones qui nos tentant immittentes menti argumenta fidei contraria, ut negemus
Christum XVIII.
PAVLVS AD PHILIPPENSES
Temperantia. Modestia uestra nota sit omnibus hominibus. Dominus enim prope est IIII.
Timor. AD PHILIPPENSES: Cum metu et tremore uestram salutem operamini II.
PETRI II: Perfecta caritas foras mittit timorem, quonia m timor poenam habet
IIII. APOCALYPSIS: Timidis pars erit in stagno ardenti etc. XXI.
Tentatio. AD ROMANOS: Carnalis sum, uenumdatus sub peccato. Non enim quod
uolo bonum hoc ago, sed quod odi malum illud facio etc. Video autem aliam legem in membris
meis repugnantem legi mentis meę et captiuantem me in lege peccati etc. Infelix ego homo!
Quis me liberabit de corpore mortis huius 1 ? Gratia Dei per Iesum Christum etc. VII. AD
CORINTHIOS I: Tentatio uos non apprehendat nisi humana X. II: Et ne magnitudo
reuelationum extollat me, datus est mihi stimulus carnis meę, angelus Sathanę, qui me
collaphizet. Propter quod ter Dominum rogaui, ut discederet a me. Et dixit
mihi: Sufficit tibi gratia mea. Nam uirtus in
infirmitate perficitur XII. AD
GALATAS: Caro concupiscit aduersus spiritum et spiritus aduersus carnem etc. V.
AD EPHESIOS: Induite uos armaturam Dei, ut possitis stare aduersus insidias
diaboli. Quoniam non est nobis colluctatio aduersus carnem et sanguinem, sed aduersus
principes et potestates, aduersus mundi rectores tenebrarum harum, contra spiritalia nequitię
in cęlestibus etc. State ergo succincti lumbos uestros in ueritate, iustitia, prędicatione,
fide, oratione VI.
AD HEBREOS: In eo enim in quo passus est ipse et tentatus, potens est et
eis qui tentantur auxiliari II.
IACOBI: Omne gaudium existimate, fratres, cum in tentationes uarias incideritis etc.
Beatus qui suffert tentationem. Nemo, cum tentatur, dicat, quoniam a Deo tentatur. Tentatur
enim a concupiscentia sua etc. I. Subditi estote Deo; resistite autem diabolo, et fugiet a
uobis IIII. PETRI I: Nunc oportet contristari in uariis tentationibus, ut
probatio uestrę fidei multo preciosior sit auro etc. I.
APOCALYPSIS: Draco abiit facere pręlium cum reliquis de semine eius,
scilicet ecclesię qui custodiunt mandata Dei et habent testimonium Iesu Christi. Et stetit
super arenam maris, id est super infructuosos moram fecit XX.
Tempus. AD CORINTHIOS II: Tempore accepto exaudiuit te. Ecce nunc tempus
acceptabile, ecce nunc dies salutis etc. VI. PETRI II: Vnus dies apud Dominum
sicut mille anni, et mille anni sicut dies unus III. APOCALYPSIS: Fui in spiritu
in Dominica die etc. gloriatur. Solet rerum qualitas ex tempore notari etc. I.
METHAMORPHOSES
Timor.
Tysbe leenam uidens in speluncam fugit. Mineides ex
improuiso uocibus tibiarum et timpanorum sono territę etc. IIII .
Dii Typheum
Gygantem formidantes in diuersas species mutati compelluntur in Ęgyptum V .
Orpheus Euridice sibi iterum auulsa obstupuit, uelut qui Cerberum uidens dirriguit in saxum,
et
Celenus Lecheusque in Ida silua in lapides uersi.
Mirra patrem cum ferro insequentem fugiens; Cynara, cum filiam
nescius stuprasset, allato lumine agnita obstupuit et scelestam ferro persequi coepit X .
Epiphyre nympha Esacum fugiens timore confusa calcauit serpentem, cuius morsu concidit XI .
Hyppoliti equi territi repenti erruptione tauri ab undis ęquoreis. Cyppus in Tyberi
despiciens animaduertit cornua sibi in temporibus nata et tali prodigio territus obstupuit
XV .
Tempus.
Aureum, argenteum, ęneum, ferreum. Anni tempora quattuor: uer, ęstas, hyems,
autumnus I .
Pythagorę sententia cuncta temporibus mutari, abire et redire XV .
SENECA
Temperentia
uel continentia 2 .
Temperantia uoluptatibus imperat 85 .
Quid sit temperantia 38 .
Imperare sibi maximum imperium est 56 .
Nihil tam ęque tibi profuerit ad temperantiam omnium rerum quam frequens cogitatio
breuis ęui, et huius incerti. Quicquid facies, respice ad mortem 57 .
Timor.
Nemo metuitur ipse securus. Laberiani uersus. Necesse est multos timeat, quem
multi timent. Sapiens timeri non concupiscit 50 .
Quid mirum est animos inter metum et dolorem destitutos aberrasse? 107 .
Apud Catonem dicitur: Desines timere, si sperare desieris, id est si cupiditatibus
finem feceris 3 .
Quos inepte metus perturbat. Timendorum tria genera 5 .
Non est timor, sed natur alis affectio in sapiente, cum inhorrescit ad subita, si
caligat uastam altitudinem in crepidine constitutus despiciens 19 .
Libera te metu mortis et paupertatis 32 .
Qui fortis est, sine timore est 35 .
Calamitosus est animus futuri anxius et ante miserias miser qui sollicitus est 48 .
Nihil est nec miserius nec stultius quam semper timere 48 .
Timor mortis, periculorum suspicionis 51 .
Non est quicquam timendum putes 55 .
Terra.
O quam ridiculi, quam angusti sunt mortalium termini 88 .
Terra pars est mundi et materia 93 .
Terrę orbis pilę similis 102 .
De terręmotu 104, 105, 106 .
Ęgyptum nunquam tremuisse 107 .
Testis.
Seruus furti tortus Catonem conscium dixit. Vtrum plus tormentis creditis an
Catoni? 18 .
Tentatio.
Bellum contra uitia 17 .
Munimen contra uitia quadrato exercitui simile 21 .
Nec cupiamus quę nos inuitant nec timeamus quę fugant: sic cum affectibus pugnandum 62 .
Tempus.
Profusissimi in eo cuius unius honesta auaritia est. In eos qui quiete uiuendi
tempus differunt 78 .
Res omnium preciosissima tempus. Nemo restituet annos. Tria uitę tempora: pręteritum,
pręsene, futurum 79 .
Nihil perpetuum 81 .
De tempore quęstio. Cogita, quantum temporis tibi auferat mala ualitudo, occupatio
quotidiana, publica, priuata, somnus 85 .
Fluit tempus etc. 108 .
Temporis fuga colligenda, iactura uitanda etc. 2 .
Breuitas temporis non amittenda in superuacuis, sed uirtutibus impendenda. Negat
Cicero, si duplicetur sibi ętas, habiturum se tempus, quo legat lyricos 16 .
Id agamus, ut nostrum omne tempus sit. Non erit autem, nisi prius nostri esse coeperimus
nos 27 .
Nostrum est quod pręteriit. Et futura et pręterita delectant: hęc expectatione, illa
memoria 48 .
Nihil sibi quis quam de futuro debet promittere 50 .
Fugit irreparabile tempus 53 .
Non uacat aliquid ex tempore perdere 59 .
PLATO
Temperantia. Nomen temperantię Gręcum sophrosine quasi salutem quandam
conseruationemque prudentię 97 .
Charmides de temperantia 98 .
Temperantię diffinitiones confutat, et primo, quod non sit quietudo 99 .
Deinde, quod non sit, ut sua tantu m quis agat 99 .
Cognosce te ipsum, idem quidem: Temperate uiue 100 .
Optimam omnium harmoniam esse animi temperantiam 198 .
Ornatus quidam est temperantia etc. 206 .
Temperantia instare harmonię quę diapason dicitur 206 .
Temperans 208 .
Modestia 229 .
Recte ab Hesiodo dictum dimidium nonnunquam plus esse quam totum: quando uidelicet
totum comprehendere noxium est, dimidium uero moderate se habet 278 .
Vita temperata 286 .
Terra quomodo sustineatur in medio 184 .
Terrę figura facies sex habens, nomine cubum atque talum 251 .
Terra 255 .
Terrę cubica species, et hęc maxime immobilis 297 .
Attica regio ad uirtutem optima 327 .
Terrę habitatio non spernenda 428 .
Testis ferre sponte testimonium nolens citetur. Falsus ante sententiam probetur 318 .
Tentatio. Contra tentationes malas remedium. Cum talis oboritur in animo cogitatio,
confuge ad expiationes, obsecro, confuge ad liberatorum deorum sacrificia supplex, confuge ad
bonorum uirorum consuetudines etc. 305 .
Tentatio demonum ad quod nos norint procliuiores 430 .
Tempus una cum cęlo factum 254 .
Sęculum aureum sub Saturno 282 .
Circuitus uniuersi interuallum annis solaribus sex et triginta milibus expleri uoluere
Platonici, quem magnum ac mundanum appellant annum 355 .
Motus temporis 393 .
Tempus et locus coepit cum mundo 434 .
Quibus in cęlo signis primus notatus est dies 435 .
DIONYSIVS HALICARNASEVS
Terra. Laus Italię 11 .
Ager Campanus 12 .
Tempus. Olympias spacium IIII annorum 24 .
PROBLEMATA ALEXANDRI APHRODISEI
Timor. Cur timore pallescunt et tremunt 11 .
Cur timore uel horrore capilli eriguntur 20 .
Tempus. Cur autumnus inęqualis, eodem die et ęstum et algorem habens 25 .
PROBLEMATA ARISTOTELIS
Timor. Quam ob rem, quoties inhorrescimus, pili eriguntur 39 .
Cur tremunt qui metuunt, nonnulli etiam sitiunt et aluo soluuntur. Item cur uoce,
manibus et labro inferiori tremunt 65 .
PROBLEMATA PLVTARCHI
Tempus. Antiquitus principium anni Martius, deinde principatus datus Ianuario 75 .
Cur tria mensis principia: Kalendę, Idus, Nonę 76 .
Postridie Kalendas, Nonas, Idus nec quoquam exire nec peregre proficisci solebant 76 .
Cur diei principium de media nocte numerant Romani 80 .
AVLVS GELIVS
Temperantia Socratis corpus a morbis inoffensum seruauit 11 .
Hesiodus inquit dimidium plus esse toto, id est mediocritatem 108 .
Timor. Aristippus in tempestate deprehensus ac timens, cum a uano homine interrogaretur,
cur philosophus timeret, cum ille contra nihil metueret, non eandem esse causam sibi atque
illi respo ndit, quoniam is quidem esset non magnopere solicitus pro anima nequissimi
nebulonis, ipsum autem pro Aristippi anima timere. Item, ex subitis casibus sapientis quoque
animum moueri, non iudicio, sed ui naturę 111, 112 .
Quam ob rem uenter repentino timore effluat 112 .
Timor contrahit sanguinem, pudor effundit 113 .
Terrę motus cum fieret, ignorabant, cui deo sacrificare oporteret 20 .
Tinctura. De generibus uocabulisque colorum 19 .
Testis falsus e saxo Tarpeio deiiciebatur 118 .
Tentatio. Accipitrem auem rapidissimam a chameleonte humi reptante, si eum forte
superuolet, detrahi et cadere in terram cęterisque auibus laniandum se dedere 58 .
Tempus. Qui dies natalis sit eorum qui ante noctis horam sextam post ue nati sunt. Item
de dierum terminis uarie obseruatis 21 .
Pericula uitę fortunarumque hominum, quę climacteras Chaldei appellant, grauissima fieri
septenariis 24 .
Duo et uicesimo anno, id est uicesimo secundo 33 .
Tempus medium Plato definiuit inter actiones contrarias, ut homo mori dicatur, cum nec
iam uiuit nec adhuc est mortuus. Hoc appellat thnexaijihs jusin
, id est repentinam naturam 41 .
Quo ad uiuet et quo ad morietur, id ipsum tempus signat 50 .
Die pristini, non pristino. Sic die crastini, die quarti, die quinti 62 .
Die quarto de pręterito dicitur, die quartę aut quarti de futuro 62 .
Intra Kalendas, id est in Kalendis 72 .
sunconismóuz
, id est contemporationes. Digerit, quibus temporibus
excellentes Gręci et Latini claruerunt 106 .
Prima fax noctis 107 .
VITĘ PLVTARCHI
Temperantia Cleomenis in uictu gestuque, cum tamen rex esset 109 .
Timor. Alcibiades uitę discrimen ne matri quidem se crediturum dixit, ne per
imprudentiam nigrum pro albo lapillum ferat 32 .
Crassus Marium timens menses octo in spelunca latuit 20 .
Tentatio. Lepidus tubas clangere iussit, ne Antotonii uox audiretur, milites eius sibi
conciliantis 105 .
Tempus. Menses. Annus. Regnante Numa 18 .
Dies albus ab alba faba dictus 54 .
LACTANTIVS FIRMIANVS
Timor quomodo non est uitium 136 .
Timor Dei 177 .
Pauoris affectus in corde 197 .
Tentatio. Cur Deus homini patiatur illudi a demonio 47 .
Pugna corporis et animę, et qui eorum hostes 57 .
Cur Deus dedit tentatorem 201 .
LAERTIVS
Temperantia.
Chilonis sententia est: Nihil nimis 6 .
Vel Solonis 9 .
Vel Socratis 19 .
Pythagoras omne nimium reprobat, dicens non debere quenquam neque laborum neque ciborum
transgredi modum 81 .
Timor.
Diogenes Alexandro stante atque interrogante, num me times? Quid enim, inquit, es, bonum
an malum? Dicente bonum: Quis ergo, ait, bonum timet? 59 .
Quid sit timor? Quę eius species 72 .
Cleanthes, cum sibi probro daretur, quod esset timidus: At ideo, inquit, parum pecco
78 .
Pyrro in naui reliquis tempestate perterritis ipse impauidus 95 .
Terram
esse antiquissimam deorum ait Plato; fuisse autem conditam, ut diei noctisque tempora
et uices uariaret. Duo principia: Deus et materia 36 .
Parmenides primus terram globosam dixit et rotundam et in medio sitam 90 .
Diogenes Apolloniates ait terram esse rotundam atque in medio sitam stabilitatem
accepisse ex calidi circumferentia, ex frigido concretionem ac soliditatem 94 .
Tempus.
Thales primus temporum uicissitudines inuenit 5 .
Sapientissimum tempus. Inuenit enim omnia 6 .
Pittacus percunctantibus, quidnam esset gratificum? Tempus, ait 10 .
Est illa eius sententiola: Tempus nosce 11 .
Plato tempus esse cęli motum et absque mundi natura non constare tempus 35 .
Arcesilaus Aridelo inter pocula proponenti quiddam: At hoc ipsum, inquit, imprimis
philosophię proprium est cuiusque rei tempus scire 42 .
Theophrastus habebat semper in ore: Sumptus preciosissimus tempus 49 .
Diogenes cuidam ostendendi sibi horoscopum: Vtile sane inuentum, ait, ne priuemur
coena. 63 .
Zeno ait: Nullius nos rei maiorem inopiam perpeti quam temporis 65 .
Tempus esse incorporeum; pręteritum et futurum infinitum esse, pręsens autem finitum
75 .
Quid sit hyems? Quid uer? Quid ęstas? Quid autumnus 76 .
Pytagoras primus Vesperum atque Luciferum idem sydus esse dixit 82 .
Alii Parmenidi hoc tribuunt 91 .
Protagoras primus temporis partes diffiniuit ac temporis uires exposuit 93 .
QVINTVS CVRTIVS
Tempus.
Fruges quoque maturitatem statuto tempore expectant 29 .
Menses apud Indos quindecim dierum 50 .
Timor.
Numidę, ubi semel fugam arripuere, uix ad tertiam diem consistere solent 19 .
Timor interdum turpitudinis et iacturę causa 55 .
Tentatio.
Gessatę nudi pugnant, ne sentibus implicentur 29 .
Hannibal captiuos inter se pugnare fecit 51 .
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Timor. Tullus ędem uouit Pallori ac Pauori 78 .
Serui flagris superantur 105 .
Scythici equi asinorum uoce et aspectu territi 106 .
Dionysius nouaculam timens carbone capillum adurebat 182 .
Romani falsa specie territi primo funduntur, deinde uincunt 199 .
Nocturnus terror Romę 216 .
Pręnestinorum prętor sola uoce pene exanimatus 226 .
Cassandri timor uisa imagine Alexandri 232 .
Fabricium improuisa elephanti uox nihil terruit 247 .
Gallorum ars in posthumio opprimendo 280 .
Terra. Terrę partitio secundum Iones. Terrę motus Romę 312 .
Item in Syria, quo interierunt CLXX milia hominum 356 .
Terre motus in Iudea 404 .
Terrę motus sub Tyberio 413 .
Sub Gordiano terra concussa et urbes cum populis hiatu absorptę 444, 446, 452, 456 .
Tentatio. Iabitę auxilio impetrato a Saule liberantur obsidione 45 .
Tempus. Iobileus annus 18 .
Olympiadis autor 67 .
Annorum ratio diuersa 76 .
Primum lustrum conditum 89 .
Quandiu sol eodem itinere mearet 132 .
Fausti et infausti dies 188 .
Claui figendi ratio ad annorum notam 198 .
Athenienses, ne alieno mense cerimonias agerent, iubente Demetrio Ianuarium Nouembrem
dixerunt et deinde eundem Iunium 243 .
Antigonus respondit suam militiam non magis armorum quam temporum esse 252 .
Germani nescierunt autumnum 347 .
In Britannia noctes contractiores quam in Gallia 374 .
VALERIVS MAXIMVS
Temperantia. De temperantia, liber IIII, caput I, III. Scipio et Lelius ad
remittendum post labores animum Caietę et Laurenti littoribus conchulas et calculos
lectitarunt; Sceuola pila lusit, aleis et calculis interdum uacauit; Socrates
interposita harundine cruribus suis cum paruulis filiolis ludens ab Alcybiade risus est;
Achillem Homerus bellicos labores canoris fidibus relaxantem inducit, liber VIII, caput VIII.
Testis. De testibus, liber VIII, caput V.
CICERONIS OPVSCVLA
Temperantia 75 .
Sedatio perturbationum animi 94 .
Temperantia 166 .
Tentatio. Omne malum nascens facile opprimitur, inueteratum fit plerunque robustius
193 .
THVCIDIDES
Timor. Qui priuati timent, captant ciuitatem perterrefacere, ut publico metu suum
occultent 73 .
ORATIVS IN EPISTOLIS
Temperantia. Animum rege 4 .
Mediocritas optanda 30 .
VERGILIVS
Tempus. Ver adeo frondi nemorum, uer utile siluis. Vere tument terrę etc. 30 .
PRIMA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Timor. Timidos facit peccati conscientia 98 .
Timor serui est 180 .
Domi num timete 209 .
Qui timet, poenam habet et non est perfectus 215 .
Cor tuum meditabitur timorem 264 .
Timor 290 .
Timor bonus et malus 300 .
Timor Domini 312 .
Terra. Omnis terra in Scripturis illam tantum signat de qua sermo est 218 .
Fundamenta terrę intelligitur uoluntas et potestas Dei, qua terra continetur 230 .
Fundamenta aliter 232 .
Testes duo contra Susanam; duo contra Dominum, et tamen non stetit uerbum
in ore eorum. Contra Naboth tota pene ciuitas dixit testimonium consensusque testium
pessimorum non firmitatem habuit ueritatis, sed sceleris coniurationem 143 .
Tentatio. Aduersus spiritalia nequitię in cęlestibus 40, 43 .
Vires diaboli imminutę 80 .
Extranei ingredientes portas Hierusalem sunt pessimę cogitationes 81 .
Anima posita in meditulio uitiorum atque uirtutum 81 .
Carnis uires imminutę in aduentu Christi 84 .
Tentatio est uita homini super terram 90 .
Et erit iste pax, cum Assyrius uenerit in terram nostram 104 .
Nemo posset resistere, nisi Deus adiuuaret 122 .
Gentes interficere non cessat 122 .
Non est nobis colluctatio aduersus carnem et sanguinem 153 .
Mei autem pene moti sunt pedes. Gladius quo interfecti multi 232 .
Dedi uobis potestatem calcandi super serpentes 233 .
Transierunt mare 235 .
Quos malarum cogitationum turba circumdat 244 .
Lętitia, quia consumatus est illusor 257 .
Ezechias tentationi relictus, ne superbiret 271 .
Caro, non spiritus morsibus patens 289 .
Quis est enim, quem diaboli uenena non tangant 338 .
Tentatio carnis 350 .
Quicquid peccamus, imperium est demonum 355 .
Tempus. sugcronoi contemporenei 12 .
Quando Israel translatus in Assyrios 20 .
Mensis a mene, quod est luna 67 .
Dies malus 73 .
Nihil fugatius sęculo 73 .
Nox diei sequentis est 89 .
Omne tempus perit, in quo uirtutibus non deseruimus 146 .
Mensis Nisan mensis nonus 150 .
Quar tus, quintus, septimus, decimus 164 .
Nouissimi dies Christi tempora 192 .
Hebdomadę Danielis 267 .
Hebdomada. Ogdoada 270 .
SECVNDA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Timor. Pusilanimus ad capessendam uirtutem 14 .
Naturale est, ut timore cogente uesica laxetur et aduersus hominis uoluntatem humore
defluat 61 .
Marcus Popilius Lenas legatus coegit Antiochum respondere, antequam loco
moueretur, quo illum in arena orbe signato circumscripsit 139 .
Timor pro reuerentia 238 .
Timor duplex 256 .
Timor Domini 258, 260 .
Timor impii 266 .
Timor Domini apponet dies 266 .
Timens Deum. Pręsumens 270 .
In timore
Domini fiducia
fortitudinis 270 .
Timor Domini fons uitę 270 .
Pauor operantibus iniquitatem 275 .
Timor Domini 276 .
In timore Domini esto tota die 277 .
Beatus homo qui semper est pauidus. Non homo, sed Deus est timendus 282 .
Mulier timens Deum 287 .
Timor Domini 301 .
Qui non timent Deum maledicti 301 .
Timor duplex 307 .
Timor Domini 321 .
Timens iram Dei 323 .
Qui sine timore Dei sunt. Qui aliud pręter Deum timent 328 .
Timor sanctus 329, 333 .
Firmamentum est Domi nus timentibus eum 338 .
Timeat Dominum omnis terra. Ecce oculi Domini super timentes eum 344 .
Timete Dominum omnes sancti eius. Timorem Domini docebo uos 345 .
Illic trepidauerunt timore, ubi non erat timor 361 .
Ab altitudine diei timebunt 362 .
Metuant eum omnes fines terrę 368 .
Initium sapientię timor Domini. Incipientium est timere, perfectorum diligere 408 .
Timor Domini 412 .
Timor sanctus 415 .
Qui timent te, uidebunt me et lętabuntur 416 .
Confige timore tuo carnes meas 418 .
Timor Domini. Beati omnes qui timent Dominum. Ecce sic benedicetur omnis homo qui timet
Dominum 421 .
Qui timetis Dominum, benedicite Domino 425 .
Voluntatem timentium se faciet 430 .
Beneplacitum est Deo super timentes eum 433 .
Terra Iudeę fertilis 57 .
Auster pro Ęgypto 60 .
Rabbat quę et Philadelphia 67 .
Idumea. Duma 68 .
Sanir mons qui et Hermon. Lybanus 71 .
Hispani. Capadoces. Phrygia. Gręcia. Thogorma. Rhodus 72 .
Ęgyptus Hebraice Mesraim 77 .
Turris Syene 78 .
Assur et Elam Persę. Mosoch Capadoces. Thubal Hiberi 84 .
Gog Scytę2 94 .
Gomor Galathe. Thogorma Phryges 94 .
Galatę qui et unde sunt 200 .
Terra in ęternum stat 289 .
Fines terrę secundum tropologiam 369 .
Tentatio. Pater cogitatio, filius peccati conceptio, nepos operatio, pronepos de peccato
gloriatio 53 .
A diebus Ioannis Baptistę regnum cęlorum uim patitur 55 .
Anima oppressa uariis perturbationibus, ad Dominum si conuertitur, liberatur 126 .
Deus meus misit angelum suum et conclusit ora [ora] leonum, et non nocuerunt
mihi 130 .
Tentatus Dominus, cum ieiunasset 146 .
Membra scandalizantia 146 .
Diabolus adiutor et incentor malarum cogitationum potest esse, autor esse non potest
161 .
Impossibile est humanam animam non tentari. Spiritus et caro 178 .
Spiritus et caro inter se pugnant. Anima media inter carnem et spiritum 212, 213 .
Induite omnia arma Dei, ut possitis stare contra uersutias diaboli 239 .
Tentatio humana. Tentatio Sathanę. Lucta Iacob 239 .
Pedes calciati. Iacula maligni 241 .
Ne des alienis honorem tuum, et annos tuos crudeli 262 .
Spiritus carni dominetur 273 .
Si spiritus potestatem habentis super te ascenderit, locum tuum ne deseras 281 .
Non timebit domui suę a frigoribus niuis 286 .
Si primę suggestioni non resistitur 303 .
Ne cędas malo spiritui 304 .
Pugna assidua 323 .
Increpuerunt me renes mei 329 .
Errue animam meam ab impiis 330 .
A te eripiar in tentatione et in Deo meo transgrediar murum 332 .
Persequar inimicos meos et comprehendam illos 332 .
Et comminuam illos ut puluerem 332 .
A uiro iniquo eripe me. Si mei non fuerint dominati 333 .
Errue a phramea animam meam 335 .
Dum appropinquant super me nocentes, ut edant carnes meas 338 .
Pugna 339 .
Educes me de laqueo, quem absconderunt mihi--- a persequentibus me 342 .
Auertantur retrorsum et erubescant qui uolunt mihi mala 346 .
Gladium euaginauerunt peccatores, intenderunt arcum suum 348 .
Considerat peccator iustum et quęrit mortificare eum 349 .
Quoniam lumbi mei impleti sunt illusionibus 350 .
Lectus doloris est corpus quod aggrauat animam 352 .
Quare contristatus incedo, dum affligit me inimicus. Ab homine iniquo et doloso errue
me 354 .
Sonuerunt et turbatę sunt aquę eorum. Pugna carnis et spiritus 356 .
Non dabit in ęternum fluctuationem iusto. Calcaneum meum obseruabunt 362 .
Turris fortis a facie inimici 365 .
Credenti Deum multa sunt tentamenta 366 .
Et fugiant qui oderunt eum a facie eius 369 .
Deus meus, eripe me de manu peccatoris. Cum deficiet uirtus mea, ne derelinquas me 372 .
Ne tradas bestiis animas confitentes tibi. Ibi confringite fortitudines arcuum 374 .
Immissionem per angelos malos 378 .
Ideo hic pugna, ut illic habeatur corona 383 .
Da imperium tuum puero tuo 385 .
Laqueus uenantium 389 .
Quis fortiter resistet diabolo 392 .
Custodit Dominus animas sanctorum 395 .
In matutino interficiebam omnes peccatores terrę 397 .
Catuli leonum rugiunt, ut rapiant. Illic naues pertransibunt 399 .
Et intrauit Israel in Ęgyptum 400 .
Eduxit eos in argento et auro 400 .
Dixit, et stetit spiritus procellę 402 .
Ad nihilum deducet inimicos nostros 404 .
Adhęsit pauimento anima mea; uiuifica me secundum uerbum tuum
415 .
Cum facies de persequentibus me iudicium. Iniqui persecuti sunt me, adiuua me. Paulo
minus consummauerunt me in terra. Me expectauerunt peccatores, ut perderent me. Posuerunt
peccatores laqueos mihi 417 .
Non tradas me calumniantibus me 418 .
Torrentem pertransiuit anima nostra. Anima nostra sicut passer erepta est de laqueo
uenantium. Quia non derelinquet uirgam peccatorum super sortem iustorum 420 .
Supra dorsum meum fabricauerunt peccatores; prolongauerunt iniquitatem
suam 421 .
Excussit pharaonem et exercitum eius in mari Rubro 425 .
Illic interrogauerunt nos, qui captiuos duxerunt nos, uerba canticorum 3 .
Non tradas me in desiderio meo peccatori 426 .
Custodi me a laqueo, quem statuerunt mihi. Cadent in retiaculo eius
peccatores 427 .
Persecutus est inimicus animam meam 428 .
Tempus. Annus 23 .
Dies pro anno. Annorum supputatio [ 70 .
Hebdomada, ogdoas]. Aiunt unum sęculum, id est humanę tempus ętatis LXX
annorum numero supputari 70 .
Hebdomada, ogdoas 100 .
Danielis hebdomadę 133 .
Septem tempora, id est septem anni 141 .
Cras in Scripturis futurum tempus intelligitur 148 .
Quomodo tertia die resurrexit. Synodochicos
totum intelligitur 156 .
Sęculum sęcula sęculorum 192 .
Dum tempus habemus, operemus bonum 302, 216 .
Dies mala 240 .
Qui non putant esse tempus pręsens 242 .
Tempora meliora mores faciunt, non conditio 299 .
Tempus opportunum. Dies mali 301 .
Dies uanitatis 303 .
Dies mali 339 .
Tempus opportunum, uita pręsens 343 .
Horę canonicę
367 .
Res exitus mortis 370 .
Nox in IIII uigilias diuisa 388 .
Quod heri fuit, hodie non est 391 .
IOSEPHVS DE HISTORIA IVDEORVM
Terrę motus in Iudea maximus 134 .
Tempus. Ab Abraham usque ad diluuium anni duo milia DCLVI 2 .
A captiuitate X tribuum usque ad transmigrationem duarum anni CXXX, menses VI, dies X
89 .
Ab Aaron usque ad ędificationem templi anni DCXII. Item aliorum temporum computatio
181 .
IDEM DE ANTIQVITATE IVDEORVM
Terremotus 11 .
EVSEBIVS DE PRĘPARATIONE
Tempus. Partes anni 56 .
Tentatio. Quibus cum homini pugnandum 34 .
Socrates uicit carnis inclinationes 37 .
Nobiscum nobis gerendum est bellum 82 .
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Timor. Scipio uolebat deleri Carthaginem, ne securitas pareret superbiam
8 .
Timor in bono 101 .
Timor castus 102, 182 .
Tentatio. Sanctis aduersus demones concessa potestas 72 .
Conflictatio carnis et spiritus 180 .
Labor iustorum 194 .
Tempus. In eos a quibus dies obseruatur ad aliquid agendum 33 .
Non esse cogitandum de infinitis temporum spaciis ante mundum
77 .
De qualitate primorum dierum 78 .
De die septimo, in quo plenitudo et requies commendatur 63 .
Anni Ęgyptii quattuor mensium 67 .
De reuolutione sęculorum quibus omnia eadem specie reditura putantur a philosophis 88,
89 .
Tempus coepit 89 .
De sęculis sęculorum 90 .
Differentia temporum inter nos et Hebreos 110 .
Annus aliter apud alios computatus 111 .
De parilitate annorum 112 .
Ab Adam usque ad diluuium 2262 anni, secundum Hebreos 1656 anni 114 .
A diluuio usque ad Abraham anni 1072 121 .
Ęternum pro tempore finito 125 .
Temporum supputatio, quando natus Abraham. Assyrii. Ninus. Isaac. Iacob. Esau 139 .
Donec 165 .
Numerus ętatum 199 .
ORIGENES
Temperantia. Circumcisio sensuum 8 .
Aioth superat Eglon et Madianitas, id est rotationem et fluxum 177 .
Timor Dei 15 .
Qui propter timorem diligunt Deum 157 .
Tentatio diaboli 17 .
Noli timere descendere in Ęgyptum 24 .
Tentatio lapsi 28, 29 .
Quare, Moyses et Aaron, peruertitis populum 31 .
Grando qua nascentia uitia decutiuntur. Ignis clarus, quo spinę et tribuli depascuntur
33 .
Tentatio in fide et in actibus 35 .
Qui uult pie uiuere in Christo, tentationem patietur 46 .
Columbas obtulit qui diaboli insidias cauit 57 .
Pusilli scandalizantur 82 .
Impugnantur Deo seruire nolentes 116, 127 .
Tentatio inducens ad peccandum 129 .
Membra scandalizantia 137 .
Tentatio demonum 143 .
Tentationibus anima proficit 144 .
Virtus imperfecta sine tentatione 144 .
Comparatio 144 .
Tentationes nunquam desunt 145 .
Iesus Christus tentatus 148 .
Gabaonitę secuti Iesum pugnam patiuntur ab iis qui prius amici erant 159 .
Contra uitia 160 .
Tentari nos permittit Deus, ut uincentibus pręmia conferat 164 .
Inualuit Madian super Israel 180 .
Locustis comparatur demonum multitudo 182 .
Demones terruntur et effugantur lectionibus diuinis 168 .
Non possumus
eiicere Chananeum 169, 172 .
Angelum uidentes caute quęsierunt, malus ne an bonus esset 181 .
Tempus. Seculum sęculi et adhuc 37 .
Dominica pręlata sabbato 39 .
Dies sextus ętas pręsens 39 .
Annus septimus sabbaticus 64 .
Ętas 92 .
Pariter et statim 127 .
Hodie, id est hac uita 151 .
Vsque in hodiernum ęternitatem signat 169 .
Dies illius uel illius 174 .
Dies malus 174 .
Longi uel breuiati dies Iesu 175 .
Terrę nomen in Scripturis 140 .
HIGINVS
Timor.
Gygantes rugitu asinorum exterriti 4 .
Capricornus 5 .
Venus et Cupido 5 .
Oenopion sub terra delituit 5 .
HERODOTVS
Tempus.
Annus ab Ęgyptiis in XII menses diuisus 18 .
BASILIVS MAGNVS
Quęre alphabetum in fine eius operis.
PLINIVS
Vaticinium. Diuus Augustus leuum calceum prodidit sibi prępostere indutum,
quo die seditione militari prope afflictus est 23 .
Oleaster fatalis Megaris cum arma pepererit 162 .
In arboribus nata frumenta, quo anno superatus Hannibal 184 .
Democritus prędixit futuram olei caritatem 188 .
Theangelida herba magi diuinant 245 .
In Ęgyra sacerdos
uaticinatura tauri
sanguinem bibit 275 .
Siquis talpę cor recens palpitansque deuorarit, diuinationes et rerum efficiendarum,
euentus promittunt magi 289 .
Seruiliorum familia trientem aureum habuit, in quo obseruabat aut diminutionem aut
honorem sibi futurum 324 .
Seruio Tullio in regia cubanti caput arsisse uisum 346 .
Victoria. Elephas uictus draconem uictorem elidit pondere et ambo pereunt
87 .
Mulum expirantem uarie mutari colorem 100 .
Galli statim in uictoria canunt, uictus occultatur 108 .
Luscinia uicta morte sępe finit uitam spiritu prius deficiente quam cantu. Corona
ouantium myrtea 153 .
Laurus pacifera uictorięque nuncia 154 .
De coronis ciuica frondea etc. Alexander coronato hędera exercitu ex
India rediit 160 .
Honos apio in Achaia coronare uictores sacri certaminis Nemeę 199 .
Corona graminea obsidionalis ei datur qui totum exercitum seruauit 222 .
Signum uictorię herbam porrigere uictos. Latinarum feriis quadrigę certant in Capitolio
uictorque abscintium bibit 264 .
Iouis faciem triumphantiumque corpora minio illini mos fuit 315 .
Victoribus Olympię statuas dicari 318 .
Insigne inter triumphales domos, ut fores extra aperirentur 342 .
Votum. Quoniam tum precipuus uotorum locus est, cum spei nullus est
88 .
STRABO
Vaticinium. Alexander, Molossorum rex, oraculo deceptus 103 .
Teucris e Creta profectis datum fuit oraculum, ubi eos terrigenę adorirentur, ibi
mansuros. Circa Amaxatum noctu a muribus infestati ibi sedem posuere
appellauereque Idam 235 .
Victor. Parua manu multitudo cęsa 75 .
Demetrius Philippo: Quin has, inquit, urbes etc. Vtroque enim cornu bouem continebis
144 .
Xerxes profligatus 157 .
Calcas augur a Mopso superatus moritur 248 .
Vrbs magna, magna solitudo est 281 .
Vrbes sine moenibus in pace degunt 297 .
Vivendi genera tria post diluuium constituta inter homines, dixit Plato 230 .
Qui in comune possident 297 .
VALERIVS MAXIMVS
Victoria elatus sapientum consilio noluit acquiescere, et periit 66 .
Captiuum potentem aut dimitte gratis aut omnino dele. Vtilitatis communis gratia
priuatum odium deponas 64 .
EMILIVS PROBVS
Veritas. Veritatis usque adeo studiosus, ut ne ioco quidem mentiretur 31 .
Vigilię negligenter actę fortissimis causa fuere necis 18 .
Vulgus.3 Dum uiueret, tyrannum appellabant. Postquam occisus est, patrem patrię dixere
Dionem 23 .
Victoria potitus, dum expiraret: Satis, inquit, uixi 33 .
Qui contemnebatur, uictor euasit 18 .
Captiuus fortis ut leo custodiendus 42 .
Exigua manus ingentes copias prostrauit 3 .
Themistocles Xerxem superauit 5 .
Regem uinctum duxit ut feram 27 .
Aspim cępit quam primum. Victoria elatus in suorum perniciem conuersus 9 .
Idem de alio 12 .
Cędentes uiolari uetuit 18 .
Victor cęsorum hostium aceruos aspiciens suspirauit 37 .
Clementię magis quam sęuitię uictoriam probauit 44 .
APOPHTHEGMATA PLVTARCHI
Veritatis seruandę gratia mortem contempsit 27 .
Veritati ars posthabenda 80 .
Vrbem munitam muris mulieres habitent et non uiri fortes 60 .
Vrbs munita effoeminat ciues 76 .
Idem 81 .
Quam quis urbem tuto habitet? 68 .
Victor. Vincendi consultatio 14 .
Si dormiens uinco, multo magis uigilans 23 .
Non uincit alter, nisi alter amittat 35 .
Vincere et nescire uti uictoria 41 .
Vincerent, si uincendi gnarum haberent ducem 49 .
VENI, VIDI, VICI. Victoria elatus: Vbi nunc sunt Lacones, ait 80 .
In uictorem insolentem exprobratio 85 .
Vincere difficillimum est eo pugnę genere, quo plurimum ualet hostis 58 .
Vincere uel mori 65 .
Idem. Victor clemens 50 .
Multi a paucis uicti 69 .
Athenę captę sunt 74 .
Gloriosior uictoria pluribus uictis 77 .
Facile superantur imbelles 85 .
Quomodo possis uincere, interroga, non, ubi pugnandum sit 86 .
Vincere dolo, cum posset, noluit 34 .
Virago. Vxor imperiosa 38 .
Lacenę exercentur lucta 72 .
Lacenę fortissimę et audacissimę. Mulier uiro similis 77 .
Lacenę solę uiris imperitant 98 .
Vulgus. Vulgi opinio non sequenda 24 .
Vota facimus interdum quę obsunt imprudentes et ignari futurorum 43 .
Vtile. Vtile commune priuato odio pręponendum 22 .
Salus publica potior propria 33 .
Venia. Parcite subiectis 15 .
Date ueniam supplicantibus 26 .
Miserescere simul et sapere difficile 28 .
Parce aliorum peccatis, tibi ipsi nequaquam 39 .
Indulsit, ut se corrigant. Quare parcendum cędentibus 74 .
Sępe, cui minus parcitur, plus timetur 89 .
PLINIVS DE VIRIS ILLVSTRIBVS
Victor. Oratius uicit Curiatios fugiendo ac contra singulos subsistendo 3 .
Virago. Cecilia uirgo obses Porsennę 7 .
FABIVS QVINTILIANVS IN DECLAMATIONIBVS
Vaticinium. Mathematici futura prędicunt 19 .
Oraculi auctoritas fit, cum pars euenerit 20 .
Vulgus. Persuadentium uires sunt quicquid ciuitas facit 53 .
TVLLIVS IN TVSCVLANIS
Vaticinium. Caldeorum promissa 103 .
Veritas elicitur disputando 90 .
Ratio duplex ueri reperiendi 125 .
Vulgi iudicium non sequaris 115 .
Laudabiliora quę sine populo teste fiunt. Multitudo ad uitia consentiens 116 .
Vigilię. Themistocles somnum capere non poterat, quod identidem Milciadis
tropheis se suscitari diceret 135 .
Demosthenes dolebat, siquando opificum antelucana uictus esset industria.
TVLLIVS DE FINIBVS
Vtilitas communis priuatę anteponenda 50 .
Caritas patrię 50 .
Marcus Drusus patrię uulnera sanabat, quę Caius Gracchus infligebat 65 .
Reipublice administratio actionum secunda 65 .
Vulgi laudatio non efficit, ut quis merito laudandus sit 22 .
Turpe est sapientum uitam ex insipientium sermone pendere.
POMPONIVS MELLA IN GEOGRAPHIA
Vaticinium. Gallicenę mulieres futura pręcinentes 50 .
Visus. Fera oculis mortiferis 58 .
BEATVS HIERONYMVS IN PARTE PRIMA
Veritas.
Post deum ueritatem colendam 151 .
Vigilię
celebrandę 60 , 61 .
Vestis
mundior non nocet 76 .
De ueste sacerdotali 187 .
Quomodo intelligitur: Qui habet duas tunicas 201 .
Vanitas
uanitatum et omnia uanitas. Quęstio 157 .
IDEM IN PARTE SECVNDA
Vaticinium. Improbat eos qui de paginis Euangelicis sortes legunt 292 .
Quod prophetę quę scripserunt etiam intellexerint 297 .
Votum. Deo non reddere quod promiseris, sacrilegium est 189 .
Viuendi uia duplex: bona et mala 187 .
Ne cogites, quid alii faciant mali, sed quid boni, ipse facere debeas 215 .
Veritas. Veritatis cultus 51 .
Veritatis amor est, ut, quicquid dixeris, iuratum putes 188 .
Veritas odium parit, obsequium amicos 235 .
Vigilias commendat contra eos qui infructuosas putant 215 .
Vigilate et orate etc. 216 .
De utilitate uigiliarum 217 .
Assuescas de nocte consurgere ad orationes 227 .
De sanctis uigiliis 228 .
Venia. Quare angeli non merentur ueniam 305 .
Vestis quę naturę, tantum subueniat 148 .
De detestatione preciosarum uestium 154 .
De simplici et rudi indumento 155 .
Clerici in uestitu ornatum exquirentes 166 .
Si de ueste cogitaueris, lylia tibi de Euangelio proponentur 197 .
De uestibus capitulum 229 .
Hilarionis uestimenta: saccus, ependites pelliceus, sagum rusticum 236 .
Superfluum esse dixit mundicias in cilicio quęrere. Saccum, quo semel
indutus fuerat, nunquam lauans 237 .
Humilitas uirtutum fundamentum et custos 58 .
Humiles, nouissimi, extremi idem. Ante omnia humilitatem dilige 135 .
Ne te pręponas ignobilioribus 166 .
In omnibus seruanda humilitas 179 .
Nihil habeas humilitate pręstantius 188 .
Purpuratorum propinquus neminem contempsit 194 .
Qui ob humilitatem exaltati a Domino 201 .
Vltimam partem conuiuii occupas, ut patrisfamilias iudicio proueharis 211 .
Super humilem et quietum requiescit spiritus Dei 233 .
De humilitate Christi imitanda 234 .
De eodem 245 .
Humilis ex nobili 265 .
Quantumcunque te deieceris, humilior Christo non eris 266 .
Humilitas et glorię contemptus in Paula 270, 272 .
Discite a me, quia mitis sum et humilis corde 298 .
Humiliamini sub manu potenti Dei 303 .
BIBLIA
Vaticinium. Prophetę Baal prospera cecinerunt; arguuntur mendacii propheta
Domini Michea prophetante 61 .
Ochozias eger consuluit deum Acharon; non conualuit, sed mortuus est
prophetante Helia 61 .
Inuestigator futuri ad malum 128 .
Sapiens affligitur, quia futura nescit nec potest differre uitę terminum 134 .
Diuinatio erroris, auguria falsa. Ne dederis in illis cor tuum 148 .
Quę captiuata es propter auguriorum obseruationem 152 .
Ariolorum uanitas 161 .
Falsi prophetę consumentur 171 .
De falsis prop hetis 173 .
Nolite credere pseudoprophetis, ne pereatis. Ananias pseudopropheta tulit cathenam de
collo Hieremię atque confregit, et dicitur ei: Quia prophetasti et non misit te Dominus, hoc
anno morieris. Et mortuus est 174 .
Achab et Sedechiam, qui mendaciter prophetant, dabo in manu Nabuchodonosor. Semeiam
uisitabo etc, eo quod prophetauit et non misi eum. Et fecit uos confidere in mendacio 175 .
Ve prophetis insipientibus qui sequuntur spiritum suum et nihil uident etc. Item contra
falsos prophetas bis 187 .
Diuinos occidit Nabuchodonosor nescientes diuinare de somno 196 .
Contra falsos prophetas. Siquis non dederit in ore eorum
quippiam, sanctificant super eum pręlium. Et prophetę eius in pecunia diuinabant 208 .
Contra diuinos 214 .
In die illa disperdam nomina idolorum, et pseudoprophetas, et spiritum immundum 215 .
Victoria. Iosue circuiuit ciuitatem, et muri Hierico corruerunt 31 .
Iosue persequente inimicos plures lapidibus de cęlo pluentibus per ierunt quam gladio.
Sol et luna stetit, donec ipse se ulciscatur de
inimicis. Magnam multitudinem parua manu uicit, et terra
quieuit a pręliis 32 .
Gedeon cum CCC uiris uicit Madianitas astu pugnę cum tubis et lampadibus 36 .
Filii Israel ceciderunt Philisteos exterrente eos Domino tonitru et fragore 42 .
Quattuor de genere Gygantum uicti a filiis Israel 54 .
Achab parua manu ingentes Syrorum copias fudit 60 .
Heliseus prophetat uictoriam Ioę, regis Israel, contra Syros, cum Israel ualde esset
oppressus ab eis 66 .
Nabuchodonosor superato Arphaxat uictoria elatus multa regna aggredi deereuit 93 .
Gaudium uictorię Iudith mensibus tribus celebratum 97 .
Conculcabis leonem et draconem. Psalmus XC. Victi inimici archa intra
tabernaculum collocata. Psalmus XCVIII 117 .
Portantes manipulos uenient coram Domino qui uicerunt mundum. Psalmu s CXXV. Sępe
expugnauerunt me,et non potuerunt mihi. Psalmu s CXXVIII 122 .
Victoria de Goliath et Philisteis. Psalmus CXIIII 124 .
Persecutus est te inimicus tuus, sed cito uidebis perditionem ipsius et super ceruices
ipsius ascendes 183 .
Daniel draconem magnum interemit absque gladio et fuste, sed missa in ore eius offa
pilis piceque compacta dirruptus est draco 201 .
Simon in Galilea contriuit gentes etc. Iudas Ephroneos transitum sibi negantes cecidit
219, 220 .
Victorię dies celebris. Iudas pugnauit a mane usque ad uesperam et uicit 220 .
Victoria Ionathę. Item eiusdem contra Apollonium. Idem post uictoriam honoratus ab
Alexandro fibula aurea donatus et possessione omnium finium Acharon 221 .
Gazam sibi portas claudentem deprędatus est. Apud Genesar superauit alienigenas et
reuersus est Hierusalem. Arabas Zabadeos percussit 222 .
Iudas ciuitates ui captas incendebat, hostes interficiebat inuocans Dominum, ut suis
misereretur. Cum VII milibus commisit cum Nicanore habente XX milia; uictos cecidit VIIII
milia. Iterum commisit cum Thimoteo et Bachide, et cecidit ex eis XX milia munitionesque
obtinuit 227 .
Iudas uictor cum Antiocho pacem iniit. Idem Arabibus, postquam pugna uicti
discessisset, pacem petentibus indulsit nec unquam uictoria insolenter est usus 228 .
Iudas cum VI milibus aggressus CXX milia pedites II milia et D equites uertit
fibula aurea donum in fugam cęsis
XXX milibus 228 .
Eiusdem uictoria cum paucis contra multos. Eiusdem uictoria contra Nicanorem 229 .
Votum. Homo qui uotum fecerit et spoponderit Deo animam suam 19 .
De his qui uoto obligantur et qui non 24 .
Cum uotum uoueris, non tardabis reddere 29 .
Iepte uotum crudele: immolauit unicam filiam 37 .
Vota reddam. Psalmus CXV 119 .
Iustificationes tuas custodiam. Non me derelinquas usquequaque. Psalmus
CXVIII 120 .
Votum Dauid ędificandi templi. Psalmus CXXXI 123 .
Votum 130 .
Siquid uouisti Deo, ne moreris reddere. Displicet enim ei infidelis et stulta promissio
133 .
Votum fallentes traditi Chaldeis 177 .
Vrbs. Chain occiso fratre primus ędificauit ciuitatem 1 .
Ciuitas 127 .
Mali ciues 132 .
Secundum iudicem populi sic et ministri eius. Et qualis rector est ciuitatis, tales et
inhabitantes in ea 144 .
Veritas. Iosue et Chaleb uera referebant, et populus uolebat eos lapidibus obruere 21 .
Chaleph, quia uera nunciauerat, superuixit omn ibus qui in solitudine perierunt annis
XLV, id est usque ad LXXXV ętatis suę annum uiribus integris 33 .
Vir Dei prophetat aduersa domui Hieroboam. Ille extendit manum in eum, et manus aruit
58 .
Michea uera prophetans in maxilla percutitur et in carcerem mittitur 61 .
Veritatis quanta uis est 88 .
Achior, dux Ammon, quia ueram protulit sententiam de filiis Israel, ab iniquo rege
morti addicitur, sed diuinitus liberatur 94 .
Ne auferas de ore meo uerbum ueritatis. Psalmus CXVIII 120 .
Dominus custodit ueritatem in seculum 3 .
Psalmus CXLV 125 .
Custodi ueritatem 126 .
Sapientia et prudentia ueritatem meditatur 127 .
Veridicus. Misericordia et ueritas pręparant bona. Bis 128 .
Veritatem eme 131 .
Qui confidunt in Domino, intelligent ueritatem 137 .
Non contradicas uerbo ueritatis ullo modo 142 .
Anima uiri sancti enunciat aliquando uera quam septem circumspectores sedentes in
excelso ad speculandum 148 .
Preparabitur in misericordia solium et sedebit super eum in ueritate etc.
155 .
Qui loqutur ueritatem 158 .
Flet Isaias ueritatem corruisse in plateis 165 .
Hieremias
prophetans uera apprehenditur et ad mortem poscitur 174 .
Vriam prophetantem rex Ioachin interfecit 174 .
Sedechias misit Hieremiam in carcerem, quia prophetabat aduersa 176 .
Hieremię uera monenti dicunt superbi: Mendacium loqueris! Non misit te Domi nus 179 .
Amos uera prophetans persecutionem patitur 206 .
Loquimini ueritatem unusquisque cum proximo suo. Veritatem et pacem diligite 213 .
Lex ueritatis fuit in ore eius, et iniquitas non est inuenta in labiis eius 216 .
Vigilia. Memor fui nocte nominis tui. Psalmus CXVIII. Media nocte surgebam
ad confitendum tibi. Psalmo eodem 120 .
In noctibus extollite manus uestras et benedicite Dominum. Psalmus CXXXIII 123 .
Impii non dormiunt, nisi cum malefecerint 126 .
Qui mane uigilauerint ad me, inuenient me. Vigilans 127 .
Vigilans 128 .
Vigilia 130 .
Sępius inuenitur ab iis qui de luce uigilant ad illam etc. 138 .
Vigilia honestatis. Vigilia uiro guloso 147 .
Vigilia 148 .
Cor suum tradet ad uigilandum diluculo ad Dominum 149 .
Anima mea desiderauit te in nocte. De mane uigilabo ad te 156 .
Consurge, lauda in nocte, in principio uigiliarum effunde sicut aquam cor tuum in
conspectu Domini. Leua ad eum manus tuas pro anima paruulorum tuorum etc. 181 .
Vulgus. Amalechitę nacti occasionem ex absentia Dauid uastauerunt Sicelech. Sicelechitę
reuersum Dauid lapidare uolebant. At ille persecutus inimicos recuperauit prędam percusso
cuneo Philistiim 48 .
Non pecces in multitudine ciuitatis iniuste ei consentiendo 142 .
Murus templi diuidens inter sanctuarium et locum uulgi 193 .
Virago. Iahel occidit Sysaram adacto tempori clauo 45 .
Mulier Abelam deiecto capite Sebę, qui seditionem contra regem mouerat, obsidione
liberauit 54 .
Iudith arrepto pugione Holophernis percussit eum bis in ceruice et caput eius abscidit
96 .
Venia. Ioseph fratribus non solum iniuriam condonauit, sed etiam, ut una cum patre apud
se habitarent in Iesen pręcepit 9 .
Annus L remissio habitatoribus terrę ipse est iubileus 18 .
Dauid dedit ueniam iis qui contra se cum Absalon steterant 53 .
Semei,
qui se maledictis lapidibusque
incesserat, cognitionem moriens Salomoni commisit 53 .
Salomon Adonię pepercit, qui sibi successionem regni surripere conatus fuerat 55 .
Gratias agit pro impetrata uenia. Psalmus XXVIIII
110 .
Item Psalmus XXXI 110 .
Venię causę. Psalmus L 118 .
Conuersos de manibus inimicorum liberat. Psalmus CV 118 .
Relinque proximo tuo nocenti te, et tunc deprecanti tibi peccata soluentur 147 .
De Dauide dicitur: Christu s purgauit peccata ipsius et exaltauit in ęternum cornu eius
etc. 152 .
Si abluerit Dominus sordem filiarum Syon etc. 152 .
Hieremias maledixit natali suo et scribendum curauit, ne de uenia desper emus, siquid
eiusmodi protulerimus ex subita mentis perturbatione 172 .
Vestis. Pelliceis induti Adam et Eua 1 .
Populo Israel dicitur: Nec tibi uestimentum uetustate defecit nec pes subtritus est
annis XL in deserto 26 .
Non induetur mulier ueste uirili nec uir feminea 28 .
Palium Helię bis diuisit Iordanem, quod decedens reliquit Heliseo 62 .
Omni tempore sint uestimenta tua candida 134 .
Vanitas. Cupiens se seclusum a uanitate. Omnia uanitas. Cuncta quę sunt sub sole
uniuersa uanitas 132 .
Nihil permanet sub sole. Omnia hęc uanitas et afflictio spiritus 133 .
Ve qui trahitis iniquitatem in funiculis uanitatis 152 .
Ventum seminabunt et turbinem metent 202 .
Ephrain pascit uentum et sequitur ęstum etc. 203 .
Humilitas. Iacob ad placandum Esau pręmisit nuncios, obtulit dona dicens: Hęc dat domino
Esau seruus suus Iacob 5 .
Obuiam sibi factum adorauit pronus in terram septies, et ille placatus amplexus est eum
6 .
Cum ingredieris, ut possideas terram, ne dicas in corde tuo: Propter iustitiam meam
introduxit me Dominus 26 .
Superbos quinquagenarios ignis de cęlo consumpsit. Humiliauit se postremus, et seruatus
est 62 .
Humiliatur Dauid de omnibus gratias agens Domino 72 .
Si in humiliationibus permanseritis, exaudiet nos Dominus et auxiliabitur nobis. Visa
multitudine prostrauerunt se super terram mittentes cinerem super capita sua et orantes 94 .
Humilium et mansuetorum semper tibi placuit
deprecatio 95 .
Dominus humiles ponit in sublime. Quantus sum ego, ut respondeam Deo; qui, etiam si
habuero quippiam iustum, non respondebo, sed meum iudicem deprecabor 102 .
Contra folium, quod uento rapitur, ostendis potentiam tuam, et stipulam siccam
persequeris 103 .
Qui humiliatus fuerit, erit in gloria, et qui inclinauerit oculos suos, ipse saluabitur
105 .
Si contempsi subire iudicium cum seruo meo 106 .
De illo qui per humilitatem et patientiam exaltatur. Psalmus VIII 109 .
Fragilitatem suam confitetur. Psalmus XXIX 110 .
Contriti et humiles saluantur. Psalmus XXXIII. Mansueti hęreditabunt
terram. Psalmus XXXVI 111 .
Non ne Deo subiecta erit anima mea? Psalmus LXI 113 .
In altis habitans et humilia respiciens. Psalmus CXII.
Humiliatus sum et liberauit me. Psalmus CXIIII 119 .
Adhęsit pauimento anima mea. Psalmus CXVIII 120 .
Domine, non est exaltatum cor meum etc. Psalmus CXXX 122 .
Excelsus Dominus humilia respicit et alta a longe cognoscit. Psalmus
CXXXVII 123 .
Qui suscipit mansuetos et humiliat peccatores. Psalmus CXLVI. Exaltauit
mansuetos in salutem. Psalmus CXLVI 125 .
Mansuetis dabitur gratia 126 .
Humilitas 127 .
Gloriam pręcedit humilitas 128 .
Humilitas bis 130 .
Iustus cadens coram impio 131 .
Humilis 132 .
Exiguo conceditur misericordia. Seruus tuus sum, homo infirmus et exigui temporis, et
minor ad intellectum iudicii et legum 138 .
Serua humilitatem, patientiam, longanimitatem, quonia m in igne probatur aurum et
argentum, homines uero receptibiles in camino humiliationis 141 .
Mansuetus super hominum gloriam diligitur. Quanto magnus es,
humilia te in omnibus 141 .
Humilia ualde spiritum tuum, quoniam uindicta carnis impii, ignis et uermis 142 .
Mites et humiles. Sapientia humiliati exaltabit caput illius et in medio magnatorum
considere illum faciet. Humiliare Deo et expecta manus eius 144 .
Humilia te 145 .
In fide et lenitate ipsius Moysi sanctum fecit illum. Dauid in omni opere dedit
confessionem Sancto et Excelso in uerbo glorię 150 .
Chermel in saltum reputabitur. Et addent mites in Domino lętitiam
157 .
Dominus habitans cum contrito et humili spiritu etc. 164 .
Domine, pater noster es tu. Nos uero lutum, et factor noster tu etc. Ad quem respiciam
nisi ad pauperculum et contritum spiritu et trementem sermones meos 166 .
Iustus est Dominus, quia os eius ad iracundiam prouocaui 181 .
Amos: Non sum propheta nec prophetę filius, sed armentarius uellicans sycomoros 206 .
Quęrite Dominum omnes mansueti terrę, quia iudicium eius estis operati 211 .
Conuertam manum meam ad paruulos 215 .
Vsus. Assyrii, Samarię coloni, colebant quidem Dominum, sed idola, quibus assueti erant,
non relinquebant 67 .
Adolescens iuxta uiam suam, et cum senuerit, non recedet ab ea 131 .
Vitium usitatum cum labore emendatur 134 .
Vindicta. Iudei uindicauerunt contra inimicos suos habita licentia a rege Assuero: et
occiderunt eos 99 .
Si gauisus sum ad ruinam eius qui me oderat 106 .
Vindicta 130, 131 .
Qui uindicari uult, a Domino inueniet uindictam 147 .
Contra Idumeos appetentes uindictam de filiis Iuda. Et contra Palestinos, quod ulti
sunt se toto animo 189 .
Vindicate uindictam populi uestri 218 .
Filii Iambri comprehenderant Ioannem, fratrem Ionathę. Ipse eos sponsam ducentes
aggressus occidit 221 .
Moyses Ęgyptium percutientem Hebreos occidit et in sabulo abscondit 9 .
Vidua. Firmos faciet terminos uiduę 128 .
Visus. Bethsamitę uiderunt tantum archam Domini et LXX ex eis percussi sunt 42 .
Dauid uidit Bersabee, et captus est 51 .
Auerte oculos meos, ne uideant uanitatem. Defecerunt oculi mei etc. 120 .
Visus 128 .
Oculorum concupiscentia 131 .
Annuens oculo fabricat iniqua 147 .
Erubescite ab aspectu meretricis 150 .
Qui claudit oculos suos, ne uideat malum 158 .
Oculus meus deprędatus est animam meam in cunctis filiabus urbis meę 182 .
Et rotę et cherubin omnia plena oculis 186 .
Vnusquisque offensiones oculorum suorum abiiciat 188 .
Venti. Qui educit uentos de thesauris suis 170 .
Iterum 181 .
Ezechiel uidit uentum turbinis et nubem indutam igni etc. 184 .
MATTHEVS
Vigilia. Vigilate et orate. Pusillum progresso ab ab eis Iesu nec una hora eo absente
poterant uigilare XXVI. Vespere autem sabbati mulieres ueniunt uidere sepulchrum XXVIII.
Vigilate, quia nescitis, qua hora Dominus uester uenturus sit. Si sciret paterfamilias,
uigilaret etc. XXIIII. Vigilate, quia nescitis diem neque horam XXV.
Vestis. Ioannes Baptista habebat uestimentum de pilis camellorum et zonam pelliceam
IIII. Ne solliciti sitis, quid manducetis aut quid induamini VI. Ecce qui mollibus
uestiuntur, in domibus regum sunt XI.
Venia. Dimitte nobis debita nostra. Si dimiseritis, dimittetur uobis VI.
Seruus, cui dominus dimisit debitum, nolens ipse dimittere conseruo, plectitur XVIII.
Petrus iubetur dimittere usque septuagies septies XVIII.
Visus. Qui uiderit mulierem ad concupiscendum V. Lucerna corporis tui est oculus tuus.
Si fuerit simplex, totum corpus lucidum erit. Si fuerit nequam, totum corpus tenebrorum erit
VI. Tetigit oculos eorum, et confestim uiderunt. Et secuti sunt eum. An oculus tuus nequam
est, [surg] quia ego bonus sum XX.
Humilitas. Iesus Christus nascitur in Bethlem II. In Iordane baptizatur. Iordanis
interpretatur deorsum--- quod humilitatem uidetur denotare III. Apostolos elegit de plebe
pauperes, indoctos, piscatores IIII. Beati pauperes spiritu, id est humiles. Beati mites V.
Centurionis seruum curat. Ille se indignum dicit, sub cuius tectum Dominus intraret
VIII. Filius hominis non habet, ubi caput suum reclinet VIII. Abscondisti hęc a sapientibus
et prudentibus, et reuelasti ea paruulis. Discite a me, quia mitis sum et humilis corde XI.
Chananea se humilians canibus et catellis comparat XV.
Dominus soluit didracmam, non quia debebat, sed ne exigentes scandalizaret
XVII. Aduocans paruulum statuit in medio etc. Angeli eorum semper uident faciem Patris mei,
qui in cęlis est XVIII. Sinite paruulos ad me uenire, talium enim etc. XIX.
Principes gentium dominantur eorum etc. Non ita inter uos. Sed qui uoluerit inter uos
maior fieri, sit uester minister, et primus sit uester seruus. Sicut Filius hominis non uenit
ministrari, sed ministrare et dare animam suam redemptionem pro multis XX. Dominus super
asinam sedens. Sternunt uestimenta sub pedibus eius. Ex ore et lactentium perfecisti laudem.
Pueri laudant, principes indignantur XXI. Nolite uocari rabbi: unus est magister uester. Qui
autem se exaltat, humiliabitur, et qui se humiliauerit, exaltabitur XXIII. Quam diu uni de
his fratribus minimis fecistis, mihi fecistis XXV.
MARCVS
Vigilia. Videte, uigilate et orate. Nescitis, quando dominus domus ueniat, sero, an
media nocte, an galli cantu, an mane. Quod uobis dico, omnibus dico: Vigilate XIII. Vigilate
et orate, ut non intretis in tentationem XIIII.
Vestis. Pręcepit, ne induerentur duabus tunicis, sed calciati sandaliis. Mattheus uero
dicit: Nec calciamenta in pedibus habebitis VI.
Venia. Dimittite, siquid habetis aduersus aliquem ut et Pater uester qui in cęlis est
dimittat uobis peccata uestra. Quod si uos non dimiseritis, nec Pater uester qui in cęlis
est, dimittet uobis peccata uestra XI.
Humilitas. Iesus post miraculum ad mare egreditur, et sequuntur turbę, quia fugientem
sequitur gloria II. Ingressus domum neminem uolebat scire, et non potuit latere docens
gloriam humanam declinare nec tum ab operibus piis cessare. Humilitas Channaneę. Sanato surdo
et muto Iesus miraculum taceri iubet. Sed illi tanto magis [clamabant]
prędicabant, quia humilitatem sequitur gloria VII. Siquis uult primus esse, erit omnium
nouissimus et omnium minister. Et accipiens puerum, statuit in medio eorum etc. IX. Qui
uoluerit fieri maior, erit uester minister. Et qui uoluerit primus esse, erit omnium seruus. Filius hominis non uenit, ut ministraretur
ei, sed ut ministraret et daret animam suam redemptionem pro multis X.
LVCAS
Vigilia. Pastores uigilias noctis custodiebant, quando angelus
Domini stetit iuxta illos et Saluatoris natiuitatem nunciauit II. Dominus noctes transigebat
in monte [Libani] Oliueti XXI. Quid dormitis? Surgite et orate, ne intretis in
tentationem XXII.
Venia. Dimittite et dimittemini VI. Et dimitte nobis debita nostra, siquidem et nos
dimittimus debenti nobis XI. Si peccauerit in te frater tuus, increpa illum, et si
penitentiam egerit, dimitte illi XVII.
Vestis. Ecce qui in ueste preciosa sunt et deliciis, in domibus regum sunt VII. Stola
datur filio ad patrem reuertenti, id est amictus sapientię et doctrinę XV.
Humilitas. Ecce ancilla Domini, fiat mihi secundum uerbum tuum. Quia respexit
humilitatem ancillę suę. Deposuit potentes de sede et exaltauit humiles I. Omnis uallis
implebitur. Cuius non sum dignus soluere corigiam calciamentorum eius III. Humilitatem
ostendens Iesus pergebat ad seruum centurionis sanandum. Ambitionem deuitans ad reguli filium
noluit ire. Non sum dignus, ut sub tectum meum intres VII. Abscondisti hęc a sapientibus et
prudentibus, et reuelasti ea paruulis X. Nolite timere, pusillus grex, quia c omplacuit Patri
uestro dare uobis regnum XII. Inuitatus non discumbas in primo loco, sed in nouissimo, ut,
cum uenerit, qui te inuitauit, dicat tibi: Amice, ascende superius XIIII.
Pater, peccaui in cęlum et coram te. Iam non sum dignus uocari filius tuus XV. Cum
feceritis omnia quę pręcepta sunt uobis, dicite: Serui inutiles sumus; quod debuimus facere,
fecimus XVII. Humiliat se publicanus nolens oculos leuare ad cęlum, sed pectus percutiens, et
discessit iustificatus. Humilitas,
multipliciter accipitur in Scripturis XVIII. Zachee,
festinans descende. Ascendisti per penitentiam ad altiorem locum. Descende per humilitatem,
ne te supplantet elatio. Iubet apostolos adducere pullum, docens nos et infima opera cum
affectu aggredi intuitu Dei XIX. Qui maior est in uobis, fiat sicut minor, et qui pręcessor
est, sicut ministrator. Ego in medio uestri sum, sicut qui ministrat XXII.
Vsus. Nemo bibens uetus uinum statim uult nouum. Dicit enim: Vetus melius est V. Habitus
ex usu, ex habitu natura, naturam autem immutare difficile VIIII.
Vindicta. Iacobus et Ioannes uolebant uindicare in Samaritanos, quia non receperant
Iesum, sed inhibiti discunt Filium hominis non uenisse animas perdere, sed saluare IX.
Quęstio cur electi Dei se uindicare deprecentur XVIII.
Vidua. Anna, filia Phanuelis, de tribu Aser, uidua usque ad annos LXXXIIII, quę non
discedebat de templo ieiuniis et obsecrationibus deseruiens nocte et die II.
Visus. Lucerna corporis oculus XI.
IOANNES
Veritas. Nihil ueritate apertius neque fortius etc. III. Veritas est quod credidisti
uidere. Si ergo permaneatur in eo quod creditur, peruenitur ad id quod uideatur, ut scilicet
contemplemur ipsam ueritatem, sicuti est etc. Veritas quippe immortalis, incorrupta,
incommutabilis permanet. Vera autem incommutabilitas est ipsa ęternitas VIII. Hęc est
ueritatis natura: per quę putatur insidias pati, per hęc fortior fit etc. IX.
Venia. Soluite eum et sinite abire etc. XI.
Humilitas. Ioannes interrogatus, negat se esse Christum uel Heliam uel prophetam, sed
uocem clamantis in deserto. Cuius ego non sum dignus, ut soluam corigiam
calciamenti.
Maria uenit ad Helizabeth, Iesus ad Ioannem,
ut tu digneris accedere ad minores, si ope tua indigent I. Discipuli mirantur humilitatem et
mansuetudinem Domini, quod dignaretur loqui mulieri inopi et Samaritanę, tam humaniter. Iesus
ad filium reguli ire noluit, ad seruum centurionis pergere uolebat, quia humilia respicit et
alta a longe cognoscit IIII. Dominus noster magnum nobis exemplu m prębuit humilitatis, dum
habitu inuentus ut homo quęrit gloriam Patris, non suam etc. VII. Surgit a cęna
et ponit uestimenta sua, et cum accepisset linteum pręcinxit se; deinde misit aquam in peluim
et coepit lauare pedes discipulorm et extergere linteo, quo erat pręcinctus. Si ergo ego laui
pedes uestros Dominus et Magister, et uos debetis alter alterius lauare pedes. Exemplum enim
dedi uobis etc. Non est seruus maior domino suo neque apostolus maior est eo qui misit illum
XIII.
Vsus. Lazarus quadriduanus iam foetens in monumento est ex longo terrenis assuetus
peccator et malę famę emittens odorem. Fremuit Dominus et fleuit et uoce magna clamauit, quia
difficile surgit quem moles consuetudinis premit XI.
Visus. Eorum quę in nobis sunt membrorum honorabilior est oculus. Hoc enim corpus
gubernat, hoc ornat uisum, et quod sol est in orbe terrarum, hoc est oculus in corpore. Vnde
superiorem locum sortitur, sicut in quodam regali solio collocatus. Chrisostomus. Duę
uisiones et duę cęcitates sunt: sensibilis et intellectualis IX.
ACTVVM
Vaticinium. Agabus prędixit famem, quę fuit sub Claudio XI. Paulus mulierem a spiritu
phytonico liberauit XVI. APOCALYPSIS: Veneficis pars in stagno
ardenti XXI.
Vigilia. PETRI I: Sobrii estote et uigilate, quia aduersarius uester
tanquam leo rugiens circuit quęrens quem deuoret; cui resistite
fortes in fide. Deus
autem perficiet, confirmabit solidabitque V. APOCALYPSIS: Si ergo non
uigilaueris, ueniam ad te tanquam fur, et nescies, qua hora ueniam ad te III. Beatus qui
uigilat et custodit uestimenta sua, ne nudus ambulet et uideant turpitudinem eius XVI.
Vanitas. AD THIMOTEVM I: Ineptas et inanes fabulas deuita IIII.
Humilitas. AD ROMANOS: Non alta sapientes, sed humilibus consentientes XII.
Omnis anima potestatibus sublimioribus subdita sit XIII. AD CORINTHIOS I: Stulta
mundi elegit Deus, infirma, ignobilia, contemptibilia et ea quę non sunt, ut glorietur omnis
caro in conspectu eius I. Ego enim sum minimus apostolorum etc. Gratia autem Dei sum id quod
sum XV. AD EPHESIOS: Mihi autem omnium sanctorum minimo data est gratia etc.
III. AD PHILIPPENSES: Hoc enim sentite in uobis quod et in Christ o Iesu: qui cum in forma
Dei esset, non rapinam arbitratus est esse se ęqualem Deo, sed se metipsum exinaniuit, formam
serui accipiens in similitudinem hominum factus et habitu inuentus ut homo. Humiliauit se
metipsum factus obediens usque ad mortem, mortem autem crucis etc. II. Non quod iam acceperim
aut perfectus sim; sequor autem siquomodo
compręhendam in quo et comprehensus sum a Christo Iesu. Fratres, ego me non
arbitror comprehendisse etc. III.
AD THESSALONICENSES I: Facti sumus paruuli in medio uestrum, tanquam si
nutrix foueat filios uestros etc. II. Vt sint quieti IIII,
ACTVVM: Petrus in Ioppe apud Symonem coriarium diu
moratus est IX. Paulus creditus Mercurius et Barnabas Iuppiter sciderunt uestimenta clamantes
se homines esse, non deos etc. XIIII. IACOBI: Humilis glorietur in exaltatione futura I.
PETRI I: Subiecti estote omni humanę creaturę propter Deum, siue regi, siue
ducibus etc. sicut serui Dei. Serui subditi estote dominis etiam discolis etc.
II. Humiliamini igitur sub potenti manu Dei, ut uos exaltet in tempore uisitationis etc.
V.
Vindicta.
AD THESSALONICENSES I: Videte, nequis malum pro malo alicui reddat V.
PETRI I: Non reddentes malum pro malo III.
AD ROMANOS: Mihi uindicta XII.
Viduas honora, quę uere uiduę sunt. Siqua autem uidua filios aut nepotes habet, discat
primum domum suam regere et mutuam uicem reddere parentibus etc. Quę autem uere uidua est et
desolata, speret in Deum et instet obsecrationibus et orationibus nocte et die. Nam quę in
deliciis est, uiuens mortua est AD THIMOTEVM I: V.
METHAMORPHOSES
Vaticinium.
Ochiroe plura quam dii permitterent prędicere affectans mutata est in equam II .
Calchas, Textoris filius, portento draconis, qui ad nidum uolucris deuolutus pullis octo
consumptis in saxum dirriguerat, significari dixit Argiuos nouem annos Troiam obsidione
pressuros, decimo capturos XII .
Tages primus apud Etruscos diuinandi scientiam inuenit XV .
Vindicta.
Mynos domitis Atheniensibus, quia Androgeum, filium eius, interfecerant, imposuit, ut
quotannis unum ex liberis in Cretam Minotauro deuorandum mitterent. Achelous Naiades, dum
sacra diis redderent illo pręterito, in Echinnadas insulas conuertit VIII .
Nessi uindicta in Herculem. Calyroe, ut necem mariti uindicaret, a diis impetrauit, ut
filii paruuli repente crescerent in ętatem adultam IX .
Hecuba Polydori filii necem uindicauit auulsis mordicus Polynestoris naribus. Mox uersa
est in canem XIII .
Visus.
Gorgones uno oculo uicissim inter se usę IIII .
Venti.
Aquilo rapuit Orithiam, quę illi ab Athenis in Thraciam delata Chalaim et Zethum
genuit. Eorum humeris increueunt alę, ne dissimiles patri essent VI .
SENECA
Vaticinium.
Pronosticum tempestatis et tranquillitatis 88 .
Pronosticum uenti. Item tranquillitatis, aquę, tempestatis 89 .
Pronostica ab arcu 90, 91 .
Fulmina futura portendunt. Auium auspicia 95 .
Nili ostentum Cleopatra regnante 101 .
Quid significet cometes 110 .
Qualem esse oportet, qui futurorum scientiam sibi uendicet. Qualem quenque promittant
sydera. Hoc refutat 113 .
Victoria.
Bis uincit qui se se uincit in uictoria 85 .
Cupiditatum uictor 27 .
Vota
piorum impia ut Ęneę, Siculorum iuuenum, Scipionis, Deciorum 43 .
Demades Atheniensis uenditorem funeralium damnauit, comperto quod magnum lucrum
optasset, quod contingere illi sine multorum morte non poterat 43 .
Vtrum uota frustra suscipiantur 95 .
Ne malis quidem optes deos infectos 54 .
Vtilitas.
Inter commodum et bonum 37 .
Veritas
2 .
Patet omnibus ueritas, nondum est occupata, multum ex illa etiam futuris relictum est
12 .
Veritatis simplex oratio est 16 .
Veritas in omnem sui partem eadem est 31 .
Venia
quid sit et quare. Sapiens eam non debeat dare 23 .
Tam omnibus ignoscere quam nulli crudelitas est 87 .
Visus.
Nihil peccabunt oculi, si oculis animus imperet 86 .
Visus fallax 89 .
Vestis.
Cortices arborum plerosque texerunt. Item alię frigoris, alię ęstus uestes 40 .
Mundę uestis electio appetenda homini 42 .
Vsus.
Tam bonoruum quam malorum longa conuersatio amorem inducit 71 .
Assuescendum est conditioni suę 74 .
Grauissimum est imperium consuetudinis 86 .
Ante animus corrigendus quam indurescat prauitas, sed nec indurata despero. Nihil est,
quod non expugnet pertinax opera etc. 17 .
Vsu uitiorum obduratus incorrigibilis 55 .
Vindicta
2 .
Frequens uindicta paucorum odium reprimit, omnium iritat 86 .
Nunquam scelus scelere uindicandum est. Non multum supra eum eminet quis, cui se
irascendo exęquat 86 .
Ridiculum est odio nocentis innocentiam perdere 87 .
Vigilia.
In Acilium Butam, qui uerso naturę ordine noctem peruigilabat et diem totum
dormiebat 61 .
PLATO
Vaticinium. Cum anima supra mentem in unitatem surgit, futura pręsagit. Demum cum anima
unum facta est, unum, inquam, quod in ipsa essentia animę inest, restat ut illico in unum
quod est super essentiam conuertatur 59 .
Solent homines diuinare, quando sunt prope mortem 171 .
Mens non nisi diuino aliquo raptu e suo statu dimota uaticinatur 259 .
Prophetę, uates 260 .
Superiorum spirituum instinctu somnia, uaticinia, oracula fiunt 284 .
De prophetis 401 .
Vaticinium per somnia, per sincopam 1 .
Fit etiam uaticinium ex melancholici humoris contractione, animam ab externis negociis
seuocantis, ut fuit in Socrate. Item per temperatam complexionem, per solitudinem, per
numinis admirationem et per castitatem mentis Deo deuotę 404 .
Victoriam optimam esse se ipsum uincere, turpissimam a se uinci 268 .
Duo sunt quę uictoriam pariunt: aduersus hostes audacia, aduersus amicos infamię timor
271 .
Votum quid sit. Alcibiades de uoto 16 .
De uotis et precibus adorationeque 241 .
Votum imprudens siue precatio incauta 277 .
Vrbes conditę ad uitandam uim ferarum 82 .
Libri decem de republica 189 .
Ciues oportet erga suos mansuetos esse, erga hostes immites. Alioquin haud expectabunt,
donec ipsos alii perdant, sed ipsi se ipsos perdent 197 .
Tunc rempublicam perituram, cum ipsam uel ęneus custos uel ferreus gubernabit 203 .
Ciuitatis interitus uidetur superbia, quando infimi homines summa sibi uendicant 207 .
Philosophi ciuitatibus dominentur uel qui dominantur, philosophentur 213, 214 .
Quattuor genera rerumpublicarum: optimatum gubernatio, paucorum potentia, gubernatio popularis, tyrannis 225 .
Potentia paucorum 226 .
Popularis
gubernatio 227 .
Tyranni gubernatio 228 .
Quinque genera rerumpublicarum: regium, honorifici imperii studiosum, paucorum potentię
cupidum, populare atque tyrannicum 231 .
Quattuor figurę ciuilitatis 275 .
Sit ergo urbs procul a mari atque portu, non mercaturę pręsertim cauponarię dedita, non
luxuriosa, non diues. Sit temperata ciuitas et sobria et pudica, prę cęteris uere pia 280,
281 .
Coloni qualiter eligendi et disponendi 284 .
Vrbis designatio ac situs 292 .
Bonus ciuis qui legis latori magis quam legibus paruit 299 .
Habitationum ordo 303 .
Arcendi a gubernatione reipublicę qui circa diuina sunt negligentes 319 .
Coetus ciuilis qualis esse debeat 322 .
Veritas. Discendi cupidum necesse est statim a pueritia ueritatem omnem summopere
affectare 215 .
Veritas profecto tum diis tum hominibus dux omnium est bonorum 285 .
Validior quidem ueritas est quam falsum, cum ueritas esse sine falso possit, falsum
absque ueritate consistere nequeat. Non enim falsum quicquam dicitur: nisi saltem uerum sit,
illud esse falsum 339 .
Super ueritatem nihil 343 .
Pręstantior est uero ueritas 392 .
Veritas est naturę cuiusque pura integritas et integra puritas 393 .
Res uere cognoscere nequimus, nisi formemur ideis 395 .
Vigilia. Pater familias non totam noctem dormiat: dominus excitetur ante seruos, domina
ante ancillas. Somnus enim multus nec corporibus nec animis nec rebus gerendis natura
conducit 297 .
Olympiadorus Platonicus scribit Aristotelem uidisse hominem qui dormiret nunquam
soloque aere radiis solis exposito uiueret 428 .
Visus quomodo efficitur. Cuius rei gratia oculi 256 .
Vsus. Habitum diuturna consuetudine roboratum momento labefactare non naturę corporalis
est, sed excelsioris atque diuinę 401 .
Vindicta. Neque ulcisci decet neque malefacere cuiquam hominum 173 .
Vindicta diuinę iustitię in eos qui patrem aut matrem occiderint 307 .
Venatio ne sit nec piscium nec uolatilium, sed pedestrium dumtaxat 299 .
DIONYSIVS HALICARNASEVS
Vaticinium. Libri Sybillini 101 .
Vrbs. Est ciuitas humano corpori persimilis 160 .
Virago. Coclia cum reliquis uirginibus obses Porsennę regis elusis custodibus et
transnatato Tyberi fluuio ad suos rediit 117 .
PROBLEMATA ALEXANDRI APHRODISEI
Visus. Cur nonnulli interdiu uident, noctu non uident 14 .
Cur multi, cum longinqua et magna non uideant, proxima et exigua uident, alii e contra
15 .
PROBLEMATA ARISTOTELIS
Visus. Quam ob causam, cum et senex et luscus per imbecillitatem parum oculis ualeant,
alter proxime admouet, alter procul abducit 70 .
Ventus. Cur uentus cecias solus nubes ad se ducere possit. Cur aquilones
anniuersarii fiant, austri non fiant. Cur auster post pruinam spirare soleat. Cur procellę
imbre superueniente citius cessant. Cur dici solet: Tertia lux nunquam nocturno aquilone
laborat. Cur aquilo crebrius quam auster spirat 62 .
Cur auster canicula oriente moueatur. Qua de causa Orionis exortu dies maxime
uarietur. Aquilo. Auster. Cur auster non incipiens, sed desinens imbrem
afferat. Cur tempore hiberno flatus ab oriente ueniunt, ęstiuo ab occidente 63 .
Cur nubes maximas Fauonius agit. Cur Fauonius serenus ac iocundissimus uentorum omnium
est. Cur idem horis postmeridianis, non mane spirare soleat, subsoleanus autem mane 63 .
Cur aquilo et auster sepissime spirant. Cur aquilo magnus incipit, paruus
desinit, auster contra. Vnde dici solet: Cum cessat boreas cunque auster surgere coepit. Fit
glacialis hiems, boream si duxerit auster. Cur post
austrum cito aquilo spirat, post aquilonem non cito auster.
Austri sicci febres inducunt 64 .
Flatus futuri indicium 65 .
Venatio. Cur flante Fauonio canes uestigia minus ualent comperire 63 .
PROBLEMATA PLVTARCHI
Vaticinium. Metellus pontifex post Augustum mensem uetuit auspicari 77 .
In auguriis uulture potissimum utuntur. Herculem aiunt in rebus agendis primo uulturis
aspectu delectatum 81 .
Vrbs. Quid est quod omnes muros sanctos putant, portas non sic. Mos urbis condendę 76 .
Veritas. Saturno aperto capite immolant, tanquam ueritatis deo 75 .
Vigilia. De media nocte diei principium apud Romanos 80 .
AVLVS GELIVS
Vaticinium. De libris Sybillinis et Tarquinio Superbo historia 8 .
Dies religiosi, id est tristi omine infames 29 .
Lituus est uirga auguralis incurua, et tuba ad eius similitudinem facta lituus dicitur
34 .
Qui sint dies atri 37 .
Aues prępetes 40 .
Chaldei. Genethliaci etc. Contra uaticinatores 83 .
Victoria Cęsaris Pharsalica eodem die Patauii nunciata per Cornelium sacerdotem 91 .
Victorię signum quare palma fuit 23 .
Corona triumphalis, obsidionalis, ciuica, muralis, castrensis, naualis, oualis 33 .
Scipio Africanus oppugnabat oppidum in Hispania situ armisque munitum. Litiganti cuidam
et quęrenti, in quem diem locumque uadimonium promitti iuberet, et ille manum ad oppidi arcem
protendens: Perendie, inquit, se se sistant illo in loco. Itaque die tertio, in quem uadari
iusserat, oppidum captum est eodemque die in arce ius dixit 43 .
Profligare, prodigere et deperdere est, non ut quidam conficere 89 .
Vrbs. Pomerium Romę. Cur Auentinus extra pomerium est, cum reliqui intra sint? 77 .
Vestibulum 95 .
Quid sit municipium, quid colonia 98 .
Quid significent senatus, ciuitas, tribus, decurię, contio 109 .
Veritas temporis filia 72 .
Verant dixit Ennius, id est uera dicunt 108 .
Vestis. Demostheni probro datus nimius uestium et corporis cultus. Item Hortensio
oratori 3 .
Publius Africanus Sulpicio Gallo obiecit, quod tunicis uteretur manus totas
operientibus. Eam appellant cherodotam tunicam 47 .
Herodes Atticus ad quendam qui se uestitu philosophum mentiebatur: Video, inquit,
barbam et palium, philosophum non uideo 50 .
Verba Castricii ad discipulos de uestitu et calciatu non decoro.
Soleę, crepidę, crepidulę, gallicę idem est, id est le zopellę ouer gallocę 79 .
Vindicta. Polyphontes rex propterea se interfecisse fratrem dicebat, quod ipse ante
consilium de nece eius cępisset. Cui Meropa, fratris uxor: Si te occisurus erat, inquit, ut tu ais maritus, te quoque occisurum esse oportuit 44 .
Ventorum uocabula 16 .
Caput et collum chameleontis, si uratur ligno quod appellatur robur,
himbres et tonitrua derepente fieri 58 .
Visus. De uidendi ratione philosophorum sententię 37 .
Habentes unum oculum in medio frontis Arimaspi et Cyclopes 51 .
In quadam terra, quę Albania dicitur, gigni homines qui plus cernant oculis per noctem
quam interdiu. Qui interimunt uisu irato 51 .
VITĘ PLVTARCHI
Vaticinium. Vulture lętatus Hercules 6 .
Carmenta fatidica 8 .
Lituus auguralis 8 .
Currus testaceus fatalis felicitatem portendens iis a quibus seruaretur 26 .
Lituus 48 .
Oraculum anceps de morte Hannibalis 85 .
Tyberii necem corui inter se pugnantes et de tecto lapidem iuxta illum deiicientes
portenderunt 114 .
Oraculum de morte Lysandri ad flumen armatum 121 .
Augur Scylle uictoriam promittit
122 .
Fatum Pyrrhi lupus pugnans cum tauro 132 .
Marta uates 134 .
Asinus signa sperandę salutis dedit Mario 137 .
Caius Cornelius augur Cęsari uictoriam prędixit 56 .
Cęsaris nex 57 .
Victoria. Lacedemonii uictos fugientesque persequi indignum censebant 14 .
Sutrium uno die et captum a Latinis et a Camillo recuperatum 49 .
Barcha Carthaginiensis ad Hannibalem: Vincere scis, Hannibal, uictoria
uti nescis 58 .
Annuli Cannensis cladis indices 71 .
Pauli Emilii triumphus 104 .
Pyrrhus cruenta uictoria contra Romanos potitus: Si altera, inquit, pugna Romanos
uicerimus, peribimus 131 .
Triumphantium mos. Veni, uidi, uici 56 .
Ventidius solus de Parthis triumphans 106 .
Alexander, cum illi suaderetur, ut noctu inuaderet Darii copias: Non ego uictoriam
furor, ait 55 .
Vrbs. Quando Roma ędificari coepta 6 .
Tribus dicta a tribus uitę generibus; quę erant militię, agriculturę, ciuilitatis 23 .
Lituo usi in loco designando urbis condendę 48 .
Corinthus compedes Gręcię 118 .
Virago. Lacenę cursibus et luctationibus iactibusque discorum ei iaculorum exercebantur
12 .
Coclia cum aliis uirginibus, quę Porsennę obsides datę erant, transnatato Tyberi ad
suos effugerunt 27 .
Archidamia et quędam Lacenę uirgines 131 .
Mulieres Cimbricę sibi necem consciuere, ne in hostium potestatem uenirent 136 .
Amazones tempore Pompei 35 .
Vestis. Laconici pueri discalciati et nudi incedere assuescebant
13 .
Catonis senioris uestis non pluris quam centum dracmarum 91 .
Humilitas. Solon, cum illi tripos aureus ut sapientissimo offerretur,
Thaletem se sapientiorem esse dixit, ipse rursus Solonem. Demum Apollini Ismenio consecratus
20 .
Alcybiades ante Hipponicum, quem pugno percusserat, nudum se prostrauit, ut uel
uerberatus ueniam impetraret 29 .
Philopomenis humilitas in uestibus in exercitatione 79 .
Agesilaus humilis 30 .
Vindicta. Contra Faliscos bellum motum, quod Genutium, tribunum plebis, iurgio
incessissent. Marcus Vectius ultimo supplicio affectus, quod transeunti per forum tribuno
plebis uia non cęssisset 115 .
Vsus. Laomedon in splenis morbo cursibus usus recuperata ualitudine cursu cum cęteris
certasse dicitur et uicisse 85 .
LACTANTIVS FIRMIANVS
Vaticinium. Prophetarum oracula inspicienda esse et quo tempore prophetarunt 76 .
Quare nec ad Salomonem nec ad alium quam ad Christum referri possunt uaticinia
prophetarum 82 .
Sybillarum uaticinia non fuisse ficta 86 .
Vrbs. Vrbis condendę origo 129 .
Viuendi genera duo: naturę et gratię 152, 153 .
Vita duplex est 156 .
Veritas. Id est archanum summi Dei, id est ueritas pręfertur eloquentię 49 .
Quanto studio inquirendo ueritatis Gręcia exarsit 75 .
Quare philosophi nequierunt comprehendere totam ueritatem, sed partes quasdam 154 .
De gradibus per quos ad ueritatem ascenditur 170 .
Veritatem superari non posse 201 .
Visus. De uoluptate uisus 140 .
Vindicta. Vindictam caue, ne maledicenti maledicas, sed contra benedicito 138 .
LAERTIVS
Vaticinium.
Futurorum prouidentiam ratione comprehendi posse pro uirtute uiri putauit Chilo 9 .
Epimenides Lacedemoniis prędixit captiuitatem, quam passuri erant ab Archadibus 1 .
Prędixit Cretensibus belli exitum. Pherecides nauem mergendam prędixit et Magnesiis
contra Ephesios uictoriam 15 .
Anaxagoras prędixit lapidem a sole casurum. Idem de sereno mox erupturam pluuiam
diuinauit 17 .
Socrati demonium prędicebat futura 19 .
Diuinos quoque esse sapientes, quod in se ipsis quasi habeant deum 72 .
Pytagoras diuinatione ea sola utebatur quę fit per auguria et uaticinia
82 .
Bos Apis Eudoxi pallium lingere uisus; celebrem eum fore nec officia longeuum ex eo
ostento sacerdotes dixere 87 .
Democritus quędam futura prędixit et diuinis honoribus dignus iudicatus est 92 .
Lacte inspecto dixit capellę primi partus et nigrę est. Quod admiratus est Hippocrates.
Puellam, Hippocratis comitem, primo die ita salutauit: Salue, uirgo, postridie uero: Salue,
mulier. Fuerat enim nocte illa uitiata 92 .
Epicurus diuinationem omnem tollit 109 .
Vrbs.
Munichia, Athenarum arx, urbis pernicies. Quod si scirent ciues, dentibus illam
discerpissent 15 .
Ciuilitas in species quinque distribuitur, id est rempublicam popularem,
aristocratiam, ligarchiam, regnum, tyrannidem 36 .
Antisthenes ciuitates tunc interire ait, cum bonos discernere nequeunt a malis 54 .
Diogenes Mindum profectus, cum uideret magnificas portas et urbem modicam: Viri,
inquit, Mindi portas claudite, ne urbs uestra egrediatur 58 .
Eam rempublicam esse optimam quę sit mixta ex regno et populari dominatu optimatumque
potentia 74 .
Aristocratia, id est optimorum dominatus 81 .
Viuendi
genera tria: speculatio, actus, uoluptas 48 .
Officiorum genera 72 .
Officium quid sit 73 .
Ea officia facienda quę ratio suaserit 73 .
Qui dicunt finem esse inter uirtutes ac uitia indifferenter uiuere 77 .
Herillus finem scientiam dixit, id est uiuere et scire 77 .
Vita pręsens celebritati similis, ad quam alii certaturi, alii negociaturi, alii
spectaturi conueniunt; ita in uita diuersa esse hminum studia 81 .
Veritas.
Plato aiebat ueritatem auditu suauiorem omibus quę dicerentur 33 .
Xenocratis iniurati testimonio stabant Athenienses 39 .
Monimus contempta gloria solam ueritatem appetebat 61 .
Pythagoras sic dictus, quod uera Pythio non minus loqueretur 82 .
Zeno: Philosophia sic dicta est, quod semper in ueritatis inquisitione uersetur 95 .
Visus.
Carneades offensa caligine lumina habens non animaduertebat et puero lucernam afferre
iusso ac dicente: Attuli, subdebat: Lege igitur 45 .
Demetrius philosophus, cum Alexandrię amisisset oculos, a Serapi illos rursus recepisse dicitur 52 .
Quomodo se habet uisus ad obiecta? Quasi, inquit, per uirgam intento aere, quod
uideatur, renunciari 76 .
Visus uarius circa eadem obiecta 96 .
Similitudo uisorum 103 .
Vestis.
Lycon erat mundissimus habitu, adeo ut uestium incredibili mollitie ac nitore uteretur
51 .
Cum Antisthenes pallii discissam partem conuersam in conspectum dedisset, intuitus
Socrates: Video, inquit, per pallium tuam uanitatem 54 .
Apud Megarenses intuitus oues pellibus tectas, illorum autem filios nudos, ait:
Pręstat Megarensis arietem esse quam filium 57 .
Crates ab Atheniensibus arguitur, quod syndone amiciatur. Ille sic indutum ostendit
Theophrastum in tonstrina 61 .
Cleantes, cum ad speculum quoddam puberes duceret, uenti flatu pene denudatus est ac
sine tunica apparuit 78 .
Pythagorę stola candida semper ac munda, stramenta item candida ex lana 82 .
Humilitas.
Esopo interroganti, quidnam faceret Iuppiter, Chilo respondit: Excelsa humiliat et
humilia extollit 10 .
Diogenes laudabat qui se componerent ad conueniendum regibus neque tamen accederent
56 .
Zeno Cratis auditor cum esset uerecundior, ab eo iussus est ollam lenticuli refertam
per Ceramicum ferre etc. 63 .
Cynici diuitias, gloriam, nobilitatem que contemnunt 63 .
Zeno uili apparatu erat 64 .
Napeus diues, sed non plus fastus habens quam egens uir 65 .
Heraclitus, cum apud alios magnę opinionis esset, apud Ephesios contemptui erat;
nusquam tamen alibi maluit conuersari 90 .
Pyrrho omnia indifferenter habens, cum opus esset, publice aues quasque
porcellosque uenumdabat. Ob eiusmodi indifferentiam et lauare solitus 94 .
Vsus.
Ipsius contemptus uoluptatis, si nos assuefecerimus, iocundissimus est 59 .
Heraclitus, cum rogaretur a ciuibus, ut leges eis conderet, noluit, quod iam pessima
consuetudine imbuti erant 89 .
Vindicta.
Pittacus homicidam absoluit dicens indulgentiam penitentię esse pręferendam. Alcęum
habens captiuum dimisit: Venia, inquiens, melior est supplicio 10 .
Ventos
fieri ait Anaxagoras, cum aer a sole tenuatur; tonitrum nubium esse collisionem,
corruscationes confricationem itidem esse nubium; terrę motum successionem aeris in terram
16 .
Empedocles professus pharmaca, quibus uentorum uel noxii pellantur flatus, uel salubres
ac lęti adhibeantur 85 .
Venti, grando, nix, ros, glacies 107 .
QVINTVS CVRTIVS
Vaticinium.
Coruus augurium dedit Alexandro gazę urbis potiundę 12 .
Demophoon uates periculum imminere Alexandro prędixit 57 .
Victoria
Alexandri contra Darium, cuius mater et uxor et filię captę 6 .
Victorię augurium aquila uolitans supra regem 19 .
Triumphus Alexandri ad imitationem Liberi patris 61 .
Vrbem Beiram XXXVIII milia peditum tuebantur, non situ solum, sed etiam opere munitam
51 .
Veritas.
Darius uera consulentem hospitem ad supplicium trahi iussit 2 .
Vulgus.
Nullum profundum mare, nullum uastum fretum et procellosum tantos ciet fluctus, quantos
multitudo motus habet 65 .
Vestis
regum Indorum 50 .
Regis uestis 55 .
Indi maritimi ferarum pellibus tecti 61 .
Venatio.
Magnis nemoribus atque saltibus nobilium ferarum greges clausi etc. 44 .
POLIBIVS
Victoria. Hannibal uictor ad Trasimenum 55 .
Minutius uictoria elatus temere iterum congressus periit 59 .
Romani uicti ad Cannas 61 .
Benignitate atque clementia hostem uincere quam armis pręstat 81 .
Vrbs Olenum et Elice terrę motu absorptę 31 .
Polemarchi magistratus apud Cynethenses claudendarum portarum urbis curam habens 66 .
Vulgi insolentia cum licentiam nacta est 17 .
Humilitas. Hannibal uitauit Gallorum insidias mutans habitum, ne agnosceretur 54 .
MARCVS ANTONIVS SABELLICVS
Vaticinium. Oraculorum origo 25 .
Thiresias 35 .
Saul sagam anum consulit. Samuelis umbra uaticinatur 49 .
Vaticinium de morte Cęsaris 59 .
Magorum uanitas 65 .
Oraculum Cranai, quo Edissam occupauit 66 .
De augurii obseruatione 70 .
De uinculis Spartiatarum aliud oraculum 74 .
Sibyllarum nomina 75 .
Aquila Tarquinio auspicium fecit regni futuri 81 .
Oraculum: qui ferrea phiala in templo Vulcani libarit, regnum Ęgypti optineret.
Plamnieticus galea libauit 81 .
De Dodonei oraculi origine 82 .
Auspiciorum superstitio 83 .
Epimenidis pręsagia 86 .
Pherecidis uaticinium de naue mergenda 87 .
Delphicum oraculum quare omnium uerissimum putauit Croesus. Oraculum Phoebi anceps.
Pisistratus oraculo non credens 92 .
Colubri dedere prodigium. Vaticinium de Sardis 93 .
Danielis uisio 94 .
Prodigium quod Tarquinio exactionem a regno portendit 96 .
Pręsagium Medi cuiusdam 132 .
Demonum fuisse uaticinia, quę putabantur deorum esse 178 .
Vaticinium uix credibile 179 .
Thimonis pręsagium 181 .
Delphicum oraculum: tunc Spartani imperii finem afferre, cum regium
claudicasset imperium 183 .
Vox nuncia aduentus Gallorum 184 .
Romam a Gallis capiendam Heraclitus Ponticus prędixit 186 .
Prodigia ante euersionem tyrannidis Dionysii 200 .
Fantasma Dioni oblatum 200 .
Alexander Epyri iussus oraculo Acherusiam cauere 209 .
Aristander de Alexandro prędixit 214 .
Danielis de Alexandro 215 .
Augurium uictorię Alexandr i 218 .
Demophoon prędicit Alexandro periculum 230 .
Antrum fatidicum 248 .
Lupi et tauri certamen Pyrrho fatale 252 .
Graccho sacrificanti duo angues uisi portenderunt hostium insidiis periturum 287 .
Ęmilio omen filia dedit catellum plorans Perseum nomine 323 .
Mancino futurę cladis uox audita 334 .
Prodigia mortis Gracchi 335 .
Sextus Lucius pręcipitatus 353 .
Omen Crasso Cauneas 376 .
Theogenis de Octauio uaticinium 390 .
Magus Antonio suadet, ne iungatur Octauio 3 98 .
Augurandi ars 408 .
Ostenta futuri principatus in Galba 419 .
Vox ab oriente, uox ab occidente etc. in excidium Hierosolimę1 425 .
Ascletarion Matheus Domitiani et suum exitum diuinauit 427 .
Vanus pręstigiator, qui ignem e cęlo casurum dixit 432 .
Diocletiani aper fatalis 451 .
Victoria. Otriades uictus uictor 74 .
Cyrus in uictoria mitis 94 .
Ouatio qualis esset 108 .
Milciades, Themistocles 122 .
Aulus Cornelius opima spolia post Romulum portans 149 .
Aulus Posthumius dictator intra hostium munitiones signum iecit et milite ad recipienda
signa in ferrum ruente uictor euasit 151 .
Brasidas moriens, ubi se uicisse audiuit, lętus expirauit 165 .
Camilli triumphus 179 .
Lysander Athenas dirruit, Samum diripuit 181 .
Desperatio profuit ad uictoriam 182 .
Camilli triumphus 188 .
Sturium uno die amissum et receptum 189 .
Signum apud Gręcos uictorię concessę: suos ad sepulturam deposcere 195 .
Rutilius primus iniussu patrum triumphat 199 .
Timoleon cum paucis multitudinem Poenorum fudit 201 .
Consules pro uictoria se deuouent 207 .
Fabius Vmbros superat 235 .
Fabii triumphus 240 .
Ędes fortis Fortunę 2416 .
Metelli uictoria 256 .
Insignis Romanorum uictoria 262 .
Tertia opima spolia 262 .
Hannibal fassus a se Minutium, se a Fabio uno die
uictum 277 .
Maharbal: Vincere scis, Hannibal, sed uictoria uti nescis 274 .
Marcellus captis Syracusis illachrymasse dicitur 287 .
Marcellus in Albano triumphat 290 .
Fabius confitetur se Liuii opera Tarentum recuperasse: nam si ille non amisisset, ipse
nunquam recuperasset 294 .
Scipionis triumphus 304 .
Triumphus Asiatici Scipionis 316 .
Gracchus trecentas Celtiberorum urbes euertit 322 .
Pręsagia uictorię 324 .
LXX urbes uno die direptę. Aemilii triumphus 324 .
Syllę
uictoria unius militis uirtute 350 .
Lucillius cum paucis multos 361 .
Triumphus Luculli 362 .
Pompei uictorię 364 .
Eucratides obsessus CCC equitibus fretus crebris eruptionibus hostilem uicit exercitum,
in quo LX fuerunt armatorum milia 376 .
Veni, uidi, uici 387 .
Cęsar quater triumphat 388 .
Ęlius Verus triumphat, cum pugnam ne uidisset quidem 432 .
Alexandri Cęsaris triumphus 440 .
Aureliani triumpho cerui traxerunt currum 448 .
Probi littere ad patres de uictoria in Germanos 450 .
Votum Ieptę 37 .
Sabini omnia eo anno nata, si uincere daretur, uouerunt 203 .
Vrbs. Theseus ciuitatem instituit 35 .
Hierosolimę conditio dubia 50 .
Romę conditio 67 .
Vnde nominata 69 .
Munichia arx Athenis exitio 86 .
Vrbis Romę ambitus 88 .
Romę laus 188 .
Demetrias in Thessalia, Chalcis in Euboea, Corinthus in Achaia compedes Gręcię 308 .
Daci qui et Gethę 322 .
Roma a Gothis capta 401 .
Veritas. Veri efficatia 102 .
Darius Caudemum ad supplicium rapi iussit, cum uera monuisset 211 .
Vulgus in utramque partem paruo momento huc illuc impellitur 279 .
Vulgus mari simile, quod nunc huc nunc illuc uentis impellitur 298 .
Veniam Philippus precantibus dedit, a quibus sibi excussus fuerat sagitta oculus 205 .
Adrianus, quos priuatus oderat, princeps incolumes seruauit 429 .
Virago. Sarmaticę uirgines non nubunt nisi hoste perempto 4 .
Semiramis fortia facta 5 .
Gorgones 20 .
Amazonum origo 30 .
Amazones 35, 40 .
Laconicę uirgines 63 .
Thomyris regina 93 .
Romanę uirgines Tyberim transnauerunt 105 .
Ferotima fuso aureo et penso donata, cum exercitum sibi dari postulasset 107 .
Arthemisia, Lygdamis filia 128, 131 .
Archidamię Spartanę indoles 251 .
Demarata, Hieronis filia, Andronodori tyranni uxor 283 .
Autoritas foeminarum apud Germanos 347 .
Mulierum ferocia 348 .
Amazonum fama 363 .
Alpinarum mulierum feritas 406 .
Aquilienses mulieres in propugnatione patrię capillos sibi ad intendendos arcus
ademerunt 443 .
Visus. Strabonis uisus acutissimus 254 .
Vestis Persarum 91 .
Qui marinorum uitulorum pellibus amiciuntur 13 .
Ferarum pellibus uestiti 231 .
Menedemus furiali habitu usus: pulla tunica, puniceo balteo, Archadico
pileo, tragicis cothurnis, prolixa barba, uirga fraxinea 251 .
Xenophanis mendacium uestis prodidit 281 .
Germanis tegimen sagum fibula aut spina consertum 347 .
Mirificus purpurę apparatus 448 .
Aurelianus oloserica ueste nunquam usus 448 .
Vsus. Mithridates usu ueneni effecit, ne sibi uenena nocerent 350 .
Vindicta. Hermotimus eunuchus Poenum mangonem, a quo puer fuerat exectus,
coegit quattuor liberos testibus priuare et ipsum filiis castrandum dedit 131 .
Alexander paternam cędem ultus 209 .
Olympiadis uindicta in Iollam defunctum ossa eius dissipantis 232 .
Venti. Foeda tempestas 269 .
Tempestas, qua Hannibal a Roma digredi coactus 289 .
Vi uentorum milites cum armis contorti et in aera librati 362 .
Circii uiolentia summa. Iapix. Cecias 415 .
Venatio. Nemora murorum ambitu circumdata ferarum uim ad uenatorium usum alentia. Ibi
Alexander leonem prostrauit 226 .
Humilis. Philopemenes apud hospitem incognitus ligna scidit 311 .
VALERIVS MAXIMVS
Vaticinium. De ominibus, liber I, caput III. De prodigiis, caput IIII.
Spurina Iulio Cęsari necem suam prędixit certissimo euentu, liber VIII, caput
II. Hannibal regi Prusię, cum pręlium committere suaderet, et ille exta id non portendere
diceret: An tu, inquit, uitulinę carunculę quam imperatori ueteri mauis credere? Liber III, c
aput VII.
Victoria. De iure triumphandi, liber II, caput III. Hanno post Cannensem uictoriam
legatos de pace mittendos censuit, cum audisset neminem sociorum post tantam cladem a Romanis
defecisse. Herrenius Portius 10 legiones Romanas apud Furcas Caudinas
conclusas dimittendas censuit, deinde
internitione delendas, liber VII, caput II. Quintus Metellus Trebiam
deimprouiso aggressus compressit, alioqui ad ultimam ei senectutem apud moenia Trebię
sedendum erat, caput IIII.
Vindicta. De ultione, liber IX, caput X.
Humilitas. Tusculani, cum eos euersum Furius Camillus uenisset, togati obuiam
processerunt, commeatus et munera benignissime pręstiterunt; armatum etiam
menia intrare passi sunt, quo facto non solum seruati sunt, sed etiam ciuitate
donati, ut inter Romano s censerentur, liber VII, caput III. Lucius Piso a Claudio Pulchro
accusatus, humi prostratus, dum pedes iudicum oscularetur, coeno lutatus ex miseratione
absoluitur, liber VIII, caput I. Epaminundas contumelię causa curam
sternendarum uiarum sibi traditam suscipiens abiectum officium diligenti procuratione fecit
speciosum, liber III, caput VII.
Vulgus. Antigenidas tibicen, cum discipulus eius populo parum probante caneret: Mihi
cane, dixit, et Musis. Idem de Zeuzi pictore exemplum,
liber III, caput VII.
CICERONIS OPVSCVLA
Veritas. Veri inquisitio 74, 75 .
Viuendi genera. Officium medium. Officium perfectum 13 .
Ofiicia cum tempore commutari 78 .
De genere uitę deligendo 100 .
Ordo actionum, ut omnia inter se conueniant 106 .
Victor nequid agat insolenter 91 .
Vrbs. Qui se ad rempublicam et magnas res gerendas commendauerunt 88 .
Quibus est regenda respublica 88 .
Vrbanam rem bellicę pręfert 89 .
Administratio reipublice 93 .
Officium magistratus 102 .
Prętorem decet non solum manus, sed etiam oculos abstinentes habere--- Pericli dixit
Sophocles 106 .
Prodesse reipublicę 131 .
Vtile sic utile erit, si alterum non lędas. Crisippi sententia 146 .
Themistoclis consilium utile, sed non honestum repudiatur 147 .
Quęstiones: Possit ne aliquando utile non repugnare honestati 148 .
Est enim nihil utile, quod idem non honestum 164 .
Perspicuum est enim ea quę timido animo, humili, demisso fractoque fiant, non esse
utilia, quia sint flagitiosa et foeda et turpia 165 .
THVCIDIDES
Vrbs. Democratia multorum, oligarchia paucorum principatus 21 .
Ciuis inutilis, qui a republica abest 22 .
Qualis esse debeat qui reipublicę consulit 25 .
PANEGYRICVS PLINII
Vota pro principe 40 .
PHALARIS
Vindicta. Minatur his a quibus lęsus est. Item punitos adhuc puniturum se promittit 16 .
Vindictam excusat, quasi ad eam necessitate compulsus 27 .
Quare non parcat insidiatoribus 28 .
Grauius se pati quam punire dicit 29 .
In eos qui inique uindicant 29 .
Minatur ultionem 29 .
Victoria. Castellum citius captum quam epistola scripta 20 .
Absente conductitio milite se uictoria potitum gloriatur 34 .
Coniuratos captos nunciat 61 .
Vulgi inconstantia 21 .
Vaticinium. Curam futurorum superuacuam asserit. Fatum 31 .
Veniam se ultra negaturum ait, cui iam tertio pepercerat 42 .
ORATIVS IN EPISTOLIS
Votum nutricis pro alumno 5 .
VERGILIVS
Vrbs Roma. Verum hęc tantum inter alias caput extulit urbes 1 .
Laus Italię 27 .
Terra antiqua potens 85 .
Sicilia 89 .
Venti. Omnia uentorum concurrere pręlia uidi 21 .
Ventorum uis. Ac uenti uelut agmine facto 57 .
Aduersi rapto ceu quondam turbine uenti confligunt 76 .
Tempestas maris 86 .
Himber quo extinctum est incendium nauium 118 .
Virago. Penthesilea furens 64 .
Camilla 151 .
Camilla 205 .
Victoria. Quondam etiam uictis redit in pręcordia uirtus uictoresque cadunt Danai 75 .
Vaticinium. Heu uatum ignarę mentes 96 .
PRIMA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Vaticinium. Lignum interrogauit et uirgas. Quod genus diuinationis Gręci dicunt
raudomantia 18 .
Agabus propheta 45 .
Alii prophetę ad Israel, alii ad Iudam locuti sunt 48 .
Reuelatio 50 .
Prophetę dicti uidentes 60 .
Reuelatio ad prophetas 65 .
In pseudoprophetas 100 .
Diuinatio nunquam in bonam partem accipitur 101 .
Vnde obscuri sunt prophetę 114, 118 .
Prophetiam intrinsecus fieri 123 .
Prop hetę gestis uaticinati 172 .
Habitus prophetarum 174 .
Montanus dixit prophetas in extasi locutos 188 .
Arioli, diuini 195 .
Pręteritum pro futuro propter certitudinem 202 .
Phitones et diuini qui strident incantationibus suis 209, 210 .
Omnis prophetia enygmatibus euoluitur etc. 221 .
Prophetę quare obscuri 225 .
Esaię obscuritas 245 .
Prophetę fides 269 .
Olda, Anna, Delbora 274 .
Aio te, Eacida, Romanos uincere posse 276 .
Prophetarum obscuritas 322 .
Somniorum diuinatio 323 .
Contra mathematicos qui ex signis astrorum iudicant 346 .
Futura prędicuntur, ut tandem durus ad credendum animus molliatur 348 .
Nolite audire turbam pseudoprophetarum uel diuinorum 352 .
Rerum et temporum ordo confusus in prophetis 360, 368 .
Ananias pseudopropheta ex adulatione prospera concinens 371 .
Ezechiel quando coepit prophetare 372 .
Soli Deo competit scire futura 372 .
Pseudophrop hetę. Semeias 373 .
Eodem tempore Ezechiel in Babylone, Hieremias in Hierusalem prophetarunt 374 .
Obscuritas prophet arum 377 .
Victoria. Postquam luctatus est Iacob cum angelo, Israel nomen meruit accipere 114 .
Vrbs. Babylon, Niniue 218 .
Babylon potentissima 220 .
Damascus ab Assyriis uastata 222 .
Desertum mare Babylon dicta 225 .
Tyrus orbis emporium 228 .
Legatus Pyrrhi Romam ciuitatem regum dixit 228 .
Roma 265 .
Oppida Ęgypti a bestiis denominata 285 .
Veritas et misericordia 17 .
Deponentes mendacium loquimini ueritatem unusquisque cum proximo suo 164 .
Veritas dulcis, contraria amara 201 .
De interitu Assyriorum Herodotus et Berosus commemorant 268 .
Via ueritatis una, mendacii plures 305 .
Veritas inuicta 365 .
Sic uitandum discrimen, ut de ueritate nil subtrahatur 369 .
Venia. Inter solui et dimitti peccata 272 .
Christus condonans peccata 280 .
Annus iubileus. Dimitte debitoribus 308 .
Visus. Oculos dolet et cum Lya lippescit 144 .
Vestis. Teristrum pallium Arabicum 6 .
Ephot superhumerale 17 .
podČrh
tunica talaris. Cydaris, Hebraice saniph, quę
mytra a plerisque dicitur 155 .
Trichaptę et byssinę 177 .
Humilitatis uirtus 94 .
Quęrite Dominum omnes mansueti terrę 138 .
Abrahę humilitas: se terram et cinerem dixit, dum cum Deo loquitur 187 .
Ego sum minimus apostolorum 196 .
Pauperes spirit u, qui iugo Domini colla subiecerunt 234 .
Mitis et pauper 257 .
Stulta mundi 266 .
Humilitas bona et mala 305 .
Vallis Achor 324 .
Humilis
timens Deum Dei templum est 327 .
Ha, ha, ha, Domine Deus, ecce nescio loqui 333 .
Nullam salutem expectantibus suum pollicetur auxilium, ut et confidentia atque superbia
iustam sententiam, et desperatio atque humilitas Dei mereatur auxilium 381 .
Vindicta. Mihi uindictam, et ego retribuam 108 .
Ventus. Spiritus pro uento 68 .
Ventus in Scripturis tripliciter ponitur: aut in tentationum magnitudinem, aut in
peruersitatem doctrinę, aut simpliciter uentus, quo nubila congregantur et aer in nubes
cogitur 321 .
Venator nunquam in bonam partem 105 .
Venationes regię in Babylone. Omnis generis bestias murorum eius tantum ambitu coerceri
219 .
Visus acutissimi aquila 83 .
Vidua. Honora uiduas, quę uere uiduę sunt 162 .
Vidua LXX annorum ecclesiasticis sustentatur alimentis 196 .
SECVNDA COMMENTARIORVM HIERONYMI
Vaticinium. Aperti sunt cęli, et uidi uisiones 22 .
Viri portentosi, quod futura portendant 40 .
Hieremias et Ezechiel eodem tempore 40 .
Prophetas etiam pseudoprophetas uocant. Prophetę boni et mali 41 .
Prophetissę Delbora et Olda. Quattuor filię Philippi 43 .
Prophetę internuncii Dei et plebis 57 .
In prohetis non semper sermo Dei 89 .
Et calamus mensurę in manu eius, id est gratia prophetalis 97 .
Quod prophetę Dei spiritu locuti sunt 124 .
Iuxta fluuium reuelatio Ezechielis, Danielis, Ioannis 135 .
Prophetę usque ad Ioannem 153 .
Cui reuelatur. In quo reuelatur 194 .
Prophetę Noui Testamenti 229 .
Pręteriti futurique ignoratio 301 .
Nubes prophetę 306 .
Tenebrosa aqua in nubibus aeris, id est scripta prophetarum obscura 331 .
In uoce catharactarum tuarum, id est prophetarum 354 .
Propheta audit in corde 385 .
Victoria. Lamanasse 123 .
Votum. Melius est non uouere quam uota non reddere 112 .
Siquid uouisti Deo, ne moreris reddere 296 .
Votum laudis 363 .
Vt reddam 1 uota mea 365 .
Voluntaria oris mei beneplacita fac, Domine 417 .
Vulgus. Prophanum, laicum, uulgare 121 .
Vrbs. Tyrus naui comparatur 71 .
Tharsis, Carthago 72 .
Memphis metropolis Ęgypti 80 .
Palmira. Thamar 120, 122 .
Cades. Barne. Aqua Contradictionis 122 .
Babylon a Dario et Cyro subiugata 129 .
Susa Elamitarum metropolis 131 .
Marsiliam Phocei condiderunt. Rhoda in Gallia a Rhodiis condita. Vnde amnis Rhodanus
dictus etc. de urbibus in occidente ab orientalibus conditis 200 .
Ephesus 233 .
Nicopolis, ubi Augustus Antonium et Cleopatram uicit 250 .
Colossi urbs Asię 254 .
Veritas. Philosophi iungunt mendacium ueritati 123 .
Veritas in solo Iesu 231 .
Solus Deus uerax per naturam, cęteri per gratiam 242 .
Qui loquitur ueritatem in corde suo 328 .
Veritatem suam domui Israel 395 .
Et ne auferas de ore meo uerbum ueritatis usquequaque 415 .
Principium uerborum tuorum ueritas 419 .
Qui custodit ueritatem in seculum 431 .
Vigilia. Bene consurgit diluculo qui quęrit bona 267 .
Noli diligere somnum 274 .
De nocte surrexit 285 .
Ad te de luce uigilo 366 .
In matutinis meditabor in te 366 .
Anticipauerunt uigilias oculi mei 375 .
Nox in quattuor uigilias diuisa 308 .
Exurge diluculo 403 .
Memor fui nocte nominis tui, Domine. Media nocte surgebam ad confitendum tibi 416 .
Venia. Septimus annus remissionis 96 .
Nolens ignoscere et petens ignosci sibi 275 .
Dimitte 300 .
Tribus modis peccata remitti 343 .
Eripuisti animam meam ex inferno inferiori 385 .
Suscitans a terra inopem 409 .
Visus. Per oculos peccas 17 .
Totum corpus plenum oculis, Argus 24 .
Non satiabitur oculus uidendo 290 .
Nihil Salomon oculis negauit 292 .
Vestis. Vestiui te discoloribus, et calciaui hiantino 46 .
Purpura. Stacte. Gutta. Chodchod. Scutulata 72 .
Saraballa Chaldeorum lingua bracę crura tegentes. Tiara genus pilei, quo
Perse Chaldeique utuntur 126 .
Vestis nuptialis 170 .
Anabologium, id est pallium 190 .
Diplois genus pallii 406 .
Vestimenta sacerdotalia 423 .
Vanitas. Sebala purgamenta 195 .
Vanitas sensus et mentis obscuritas bifariam diuiditur 230 .
Verumtamen uniuersa uanitas omnis homo uiuens 351 .
Omnia uanitas 389 .
Auerte oculos meos ne uideant uanitatem 415 .
Humilitas. Humilis cadit in faciem, superbus retrorsum 25 .
Humilis publicanus 54 .
Gazophilatia in superioribus humiliora 105 .
Rex adorauit Danielem. Cadens adorat infidelis 125 .
Humilitas cordis, quod in Euangelio paupertas spiritus 126 .
Ne quęras gloriam, et non dolebis, cum inglorius fueris 146 .
Quicunque humiliauerit se, sicut paruulus iste 164 .
Maiorem fore, qui minor fuerit 167 .
Humilitas Pauli 226 .
Qui terram et cinerem esse se nouit 228 .
Illusores ipse eludet, et mansuetis dabit gratiam 261 .
Vbi humiles, ibi sapientia 266 .
Ne gloriosus appareas coram rege 279 .
Quattuor minima et sapientissima 283 .
Pauper spiritu 298 .
Humilis Christus 323 .
Quoniam tu populum humilem saluum facies 332 .
Sapientiam pręstans paruulis 333 .
Humilitas Christi 335 .
Comminuet eas ut uitulos Lybani 340 .
Et humiles spiritu saluabit 345 .
Subditus esto Domino 348 .
Asperge me isopo, et mundabor 359 .
Et ualles abundabunt frumento 367 .
Humiliatus sum, et saluauit me 410 .
Ego autem humiliatus sum nimis 411 .
Doce me iustificationes tuas 415 .
Inclina cor meum 415 .
Humiliatus sum usquequaque. Inclina cor meum 417 .
Vide humilitatem meam et eripe me 418 .
In humilitate nostra memor fuit nostri 425 .
Vindicta. Sancti contra inimicos orant, non uoto malicię, sed spiritu prophetię 11 .
Spiritus pro ultione 257 .
Ne reddas malum pro malo 275 .
Quid quęris te uindicare, si tuus ultor est Deus 392 .
IOSEPHVS DE HISTORIA IVDEORVM
Vaticinium. Manaemus diuinus inter Essenos 138 .
Theodas pseudopropheta 178 .
Alius pseudopropheta, item alius 180 .
Vrbs. Saba quę et Merois 151 .
Hierosolimę a Dauid nomen inditum 56 .
Venia. Annus iubileus 25 .
Vestis argento contexta animum extulit in superbiam 175 .
IDEM DE ANTIQVITATE IVDEORVM
Vrbs Ioppe, ubi Andromeda exposita 36 .
Victoria. Non maior laus est armis uincere quam moderatione et prudentia 49 .
Triumphus Vespasiani 74 .
Vaticinium. Pseudopropheta 25 .
Signa quę pręcesserunt euersionem Hierusalem 68 .
Auguris illusio 83 .
Vestis. Calcei clauis suffixi 65 .
EVSEBIVS DE PRĘPARATIONE
Veritas. Omnes ad ueritatem uocandi 83 .
Vaticinium. Cur futura cęlantur 1 .
A stellis nihil effici, sed tantum significari 41 .
Qui hausta aqua prędixit terremotum 63 .
Augurium. Somnia quis inuenit 65 .
Quando prophetę desierunt 69 .
Vrbs. Saturnus primus urbem condidit 6 .
Babylonia 62 .
Diospolis. Thebę 66 .
Quando Troia euersa 68 .
Ciuitas in XII diuisa 84 .
Vestes magnificę 55 .
Venti non ad perniciem, sed ad utilitatem 56 .
Pruinę et niues 56 .
AVGVSTINVS DE CIVITATE DEI
Vaticinium.
oraculum Apollinis. Dico te Pyrrhum uincere posse Romanos 21 .
Contra astrologos 32, 35 .
Ioannes heremita prophetans 39 .
Prophetia defecit 138 .
Sybillarum uaticinia 143 .
De temporibus prophetarum 144 .
Victoria
dea 27, 28.
Vrbs
Babylon 119 .
Charra in Mesopotamia 122 .
Athenę 140 .
Areopagitę 140 .
Quando reges Latii et Roma condita 142 .
Niniue 149 .
Veritas deus 100 .
Humilitas exaltat 103, 119 .
ORIGENES
Vaticinium.
Moyses propheta 80 .
Prophetę de Christo obscure 110 .
Diuinacula tripodę. Cortyna. Ephod 114 .
Cayphas prophetauit 116 .
Operatio demonum in diuinatione, ideo prohibita 120 .
Diuinatio 152, 154 .
Sortium ratio 171 .
Prophetię dignitas 178 .
Victorię pręmium et uicti poena 89 .
Non sufficit una uictoria 92 .
Victores uicti 137 .
Sanctorum uictoria et purificatio 138 .
Votum est, cum aliquid de nostris offerimus Deo 136 .
Annę uotum fructus uentris. Nazarei uotum ipse met. Viri uotum, mulieris uotum
136 .
Veritas.
Accincti lumbos in ueritate 151 .
Venia.
Remissiones in Euangelio septem 54 .
Aries, hyrcus, uitulus, agnus 135 .
Vitulus 136 .
Virago.
Delbora prophetissa. Iahel 178 .
Vieue.
Deus aperit oculos sanctorum 30 .
Differentię oculorum 122 .
Vanitas.
Rex Rochon. Vr irritatio 137 .
Humilitas.
Pauperes spiritu 26 .
Festum afflictionis 134 .
Nemo se iactauit de uictoria, cum uicissent 160 .
Humilitas duplex, bona et mala 169 .
Humilis 172 .
HIGINVS
Vigilia.
Engonasim. Peruigil draco 1 .
Venia.
Prometheus soluitur 3 .
Vindicta.
Hercules in Cancrum 4 .
Venatio.
Canis uelocissimus 6 .
HOMERVS
Venti
in utre Vlissi dati.
HERODOTVS
Vrbs.
Babylon a Cyro capitur 12 .
BASILIVS MAGNVS
Quęre alphabetum in fine eius operis.
MARTIRES CHRISTI
Nerone regnante: XLVIIIII milites. Vitalis. Enodius episcopus. Torpetes. Geruasius et
Protasius fratres. Priscinus. Processus et Martinianus. Petrus et Paulus. Longinus. Megistus.
Acestus. Hermacoras episcopus et Fortunatus archidiaconus. Nazarius et Celsus.
Timotheus et Apollinaris. Ruffus. Euphemia. Dorothea. Tecla et Erasma uirgo. Felix presbiter et
Constantia. Linus papa. Tecla uirgo. Marcellus et Apuleius.
Vespasiano: Apollinaris episcopus.
Domitiano: Maro. Euticetes. Victorinus. Ioannes Euangelista. Flauia Domicilla
uirgo. Nireus et Achilleus. Nicomedes presbiter. Sygon episcopus. Dionysius episcopus.
Piaton presbiter.
Nerua: Anacletus papa. Victorinus episcopus.
Traiano: Ignatius episcopus Antiochenus. Quirinus Sulpicius et Seruilianus. Alexander papa.
Euentius et Theodolus presbiter. Phocas episcopus. Clemens papa.
Hadriano: Liberalis, episcopus Cannensis. Eleuterius episcopus et Antia mater.
Primus. Marcus. Iason. Celianus. Peregrinus. Eustathius et Theopista uxor. Agapitus et
Theopistus filii. Symphorosa cum VII filiis. Sophia et eius filię uirgines Fides, Spes,
Charitas. Sabina mulier. Serapia uirgo. Martianus episcopus. Sextus miles. Syxtus papa.
Getulus. Cerealis. Amantius. Primitiuus. Decemmilia martyrum.
Antonino Pio: Concordius presbiter. Telesphorus papa. Germanicus.
Antonino Vero: Alexander et Caius. Carpus episcopus et Papyrus diaconus.
Epipodius. Alexander cum aliis XLVIII. Victor et Corona mulier. Symerius presbiter cum aliis
XXII.
Aureliano: Reuerianus episcopus. Paulus presbiter et alii X. Photinus episcopus. Blandina
uirgo et alii XLVIII uiri.
Antonino: septem fratres: Ianuarius, Felix, Philippus, Siluanus, Alexander, Vitalis et
Martialis. Pius papa.
Aureliano: CLXV milites. Mammes, puer septennis. Agapitus cum conuersis MMDXCVII. Anastasius.
Priuatus episcopus. Timotheus presbiter. Porphirius.
Antonino: Zepherinus papa.
Aureliano: Hermes.
Antonino Vero: [Aurelianus]. Valerianus. Victor et Stephana.
Flacellus, puer decennis, Alexander episcopus et Herculanus.
Aureliano: Andochius, Tyrsus et Felix. Herculanus.
Antonino Pio: Ptolomeus et Lucius.
Aureliano: Benignus presbiter. Venerandus.
Antonino: Felicitas. Pagatus. Alcybiades.
Commodus: Apollonius senator. Eleuterius papa. Victor papa. Iulius senator. Antonius.
Eusebius. Vincentius. Peregrinus et Romanus.
Seuero: Iginus papa. Anicetus papa. Sother papa. Antedolus subdiaconus.
Hyreneus episcopus. Philippus episcopus. Leonidas.
Alexandro: Martina uirgo. Plurimi. Iulita mater cum filio trimo. Calepodius presbiter.
Palmatius. Simplicius. Felix. Blanda. Et alii. Item XLIIII martyres. Calistus
papa. Priuatus miles. Asterius. Pontianus papa. Mammes, mater Alexandri.
Decius: Saturninus episcopus. Agaton. Macharius Leoneius et
Tyrsus et Calonicus. Apollonia. Polichronius episcopus. Nestor
episcopus. Alexander episcopus. Olympias et Maximus. Parmenas. Elimas et
Chrysotelus, presbiteri. Lucas et Mutius, diaconi. Marianus et Iacobus. Isidorus, Petrus.
Paulus. Andreas. Dionysia. Venantius. Calocerius et Parthemius. Peregrinus et
Laurentinus, fratres. Iulianus, XII annorum puer. Anatolia uirgo et Audax. Abdon et Senen.
Iustinus presbiter. Sixtus Secundus papa. Felicissimus et Agapitus. Romanus. Secundianus.
Verianus. Marcellianus. Laurentius archidiaconus. Ireneus et Abundius. Cornelius papa cum XXI
militibus. Reparata uirgo. Asclepiades episcopus. Maximus leuita. Mymas. Rogatianus et
Felicissimus. Germanus. Theopolus. Cęsarius et Vitalis. Amarantus. Triphon.
Respicius et Nympha uirgo. Serapion. Faustus. Mercurius. Syrus. Cheramon episcopus. Philippus,
imperator primus Christianus et Philippus, eius filius, Cęsar. Falnanus papa.
Valerianus et Gallienus: Eugenia uirgo. XL martyres. Patroclus. Fructuosus episcopus.
Augurius et Eulogius, diaconi. Perpetua, Felicitas et alii. Iouinus et Basileus, Marinus et
Asterius. Lucius papa. Pontius diaconus. Priscus. Malchus. Alexander. Agabus et Secundus,
episcop i. Pangratius. Pontius episcopus. Babilla uirgo. Rosina et Secunda,
sorores, uirgines. Nenesius et Lucilla filia uirgo. Symphronius. Olympius.
Theodolus. Exuperia. Maxima. Donatilla. Secunda uirgo. Bonus presbiter. Faustus et Marcus,
diaconi. Primitiuus et Calanus, subdiaconi. Ioannes. Exuperantius. Quirillus et Honoratus,
clerici. Stephanus Primus papa. Tertullinus. Tharsitius acolitus. CCC martyres.
Nenesianus. Felix. Litheus. Polianus. Victor. Lador. Dacius episcopus multique presbiteri et diacones. Protus et Iacynthus. Cyprianus,
Cartaginiensis episcopus. Priuatus episcopus.
Claudio: Prisca uirgo. Quirinus.
Claudio Secundo: Felix Primus papa, Dionysius papa.
Claudio: Cyprianus episcopus et Iustina uirgo. Cyrilla uirgo. Cetarius et Iulianus. Felix
presbiter. Eusebius monachus
[Aureliano: Eutitianus papa. Columba uirgo. Reuerianus episcopus. Paulus presbiter. Alii X.
Priscus cum sociis. Conon cum filio. CLXV milites.]
Numeriano: Diodorus et Marianus cum aliis multis. Claudius et Hilaria cum filiis Iasone et
Mauro et aliis LXX. Babilas episcopus Antiochenus cum tribus pueris. Hilarius episcopus et
Tatianus diaconus. Seruulus. Pelagius. Chrysantus et Daria uirgo. Maurus.
Diocletiano et Maximiano: Ansanus et Maxima uirgo. Carpophorus presbiter et Abundius
diaconus. Tarson et Pontianus et Pretextatus. Eustratius et alii conuersi XXX
martyres. Romę XX. Nicomedię Anastasia uirgo. Sebastianus. Vincentius leuita. Papias et Maurus.
Seuerus presbiter. Apronianus. Blasius episcopus. Iuliana uirgo. Egdonus presbiter cum aliis
septem. Hireneus episcopus. Castulus. Theodosia uirgo. Agapes. Chionia. Hirene
uirgo. Caius papa. Marcellinus papa. Antoninus episcopus cum multis aliis. Dulio. Florianus.
Siluanus episcopus. XL milites. Alii XL. Victor miles. Theopompus episcopus. Donatianus et
Rogatianus, fratres. Andinus cum sociis. Vrbanus papa. Cantius. Cantianus et Cantianilla uirgo.
Germani: Pamphilus sacerdos, Marcellinus presbiter et Petrus exorcista. Erasmus episcopus.
Quirinus episcopus. Primus et Felicianus. Basilides. Cyrinus. Nabor. Nazarius. Ruffinus et
Valerius. Vitus et Modestus. Crescentius. Marcus et Marcellinus fratres. Albanus. Luceia uirgo
et Ancias, eius dominus. Lucina mater. Tranquillinus. Nicostratus. Claudius. Casterius.
Victorinus. Symphorianus. Seuerus. Seuerianus. Simplicius. Carpophorus. Victor cum sociis
Alexandro, Longino, Feliciano. Hermolaus presbiter. Pantaleon. Simplicius. Faustinus et
Beatrix.
Theodora cum tribus filiis. Cyriacus. Largus ut Smaragdus.
Firmus et Rusticus. Euplus. Hippolitus cum sua familia numero XIX.
Maximiano, filio Diocletiani: Crescentianus. Artemia uirgo.
Diocletiano: Ioannes et Chrysippus, presbiteri. Leontius et Carpophorus. Dionysius. Secundus,
Alexander. Anastasius Salonę. Ioannes. Hadrianus cum aliis XXXIII. Dorotheus et Gorgonius.
Niceta. Euphemia uirgo. Lucia uidua et Geminianus. Methodius episco pus. Ianuarius episcopus.
Festus. Sosius et Proculus, diaconi. Desiderius lector. Achacius et
Eutiches. Fausta uirgo et Eulalius. Thebeorum militum legio. Sosius. XLVIIII
martyres. Eleuterius cum aliis multis. Sergius et Bacchus. Iustina
uirgo. Doninus. Cassius et Florentinus cum aliis septem. Geron dux cum CCCXVIII militibus.
Felix episcopus. Audax et Ianuarius presbiteri. Fortunatus et Septimius, lectores. Crispinus et
Crispinianus friatres. Demetrius. Zenobius presbiter et Quintinus. Iustus. Victorinus
episcopus. Vitalis et Agricola. Claudius. Nicostratos Symphorianus. Castorius atque Simplicius.
IIII coronati: Seuerus, Seuerianus, Carpophorus et Victorinus. Theodorus. Tiberius. Modestus et
Florentia. Mennas. Grisogonus. Ruffus cum familia sua. Adauctus cum aliis multis. Philetes,
Hesichius, Pacomius, Theodorus episcopi.
Valeriano Imperatore. Constantinus iunior, Constantius, Constans: sub
Constantino Melchiades papa, Proiectus episcopus. Sub Constantio Paulus episco pus. Sub
Constantino Arriano Vigilius episcopus, Eustatius e piscopus, Felix Secundus
papa, Eusebius episcopus, Paulinus episcopus Treuerensis. Sub Constantino, nondum baptizato,
Eusebius papa. Sub Constantio Gaudentius episcopus. Sub Constantino Arriano Martinus papa.
Iuliano Apostata: Priscus presbiter. Priscilianus clericus. Benedicta mulier.
Iulianus et Basilissa et alii. Pigmenius presbiter. Quiriacus episcopus. Ana et Amonius.
Gordianus. Barbarus miles. Demetrias uirgo. Gallicanus. Ioannes et Paulus. Hilarianus monachus.
Christina uirgo. Donatus episcopus. Theodoricus presbiter.
Eustochium uirgo. Theodorus. [Egeas proconsul. Andreas
apostolus.] Bibiana uirgo. Theogenes. XI milia uirginum.
Daciano, pręside Barchinę: Eulalia et Iulia, uirgines.
Egea proconsule apud Patras: Andreas apostolus.
Pascasio, pręside Alexandrię: Lucia uirgo.
Vuandali et Gotthi: Thomas apostolus.
Iudei: Stephanus protomartyr.
Martiano: Marinus puer. Ioannes apostolus.
Lotario, Lodouico, Carolo: Sabinianus et [Paternianus] Potentianus et Alanus,
episcopi. De LXX discipulis.
Licinio: Argeus et Marcessus et Marcellinus fratres. Theogenes. Hernia, eius
filia, uirgo. XL martyres. Ianuarius et Pelagia. Theodorus.
Aspasius prętor: Amos. Emerentiana.
Maxentius: Dorothea uirgo. Porphirius cum CC militibus. Catherina uirgo. Iustina regina.
Augusto: Gabinus presbiter.
Almachio prętore: Tiburtius, Valerianus, Maximus.
Sapore, Persarum rege: Symeon, Seleucię archiepiscopus et sexdecim milia militum.
Anastasio: Sigismundus, rex Britannię.
Theodorico, Longobardorum rege: Ioannes papa. Symacus. Boetius.
Archadio: Innocentius papa.
ROMANI IMPERATORES QVI PERSECVTI SVNT ECCLESIAM QVIQVE SVB SINGVLIS MARTYRES FACTI
Claudio imperante martyres: Dionysius papa. Prisca uirgo. Marius et Martha cum filiis Audifax
et Abacuch. Valentinus presbiter. Ducenti sexaginta duo martyres. Quirinus. [Felix Primus
papa.] Cyprianus episcopus. Iustina uirgo. XLVI milites. Cyrilla uirgo. Cęsarius
et Iulianus. Felix presbiter. Eusebius monachus.
Nerone imperante: Petrus et Paulus apostoli. XLVIIII milites. Vitalis. Enodius episcopus.
Torpetes. Geruasius et Prothasius fratres. Priscianus. Processus et Martinianus. Longinus.
Megistus. Acestus. Hermacoras episcopus. Fortunatus archidiaconus. Timatheus et
Apollinaris. Ruffus. Felix presbiter et Constantia. Linus papa. Tecla uirgo. Marcellus et
Apuleius. Euphemia, Dorothea, Tecla, Erasma uirgines.
Tito et Vespasiano imperantibus: Cletus papa. Apollinaris episcopus.
Domitiano imperante: Maro. Euticetes. Victorinus. Ioannes Euangelista. Flauia
Domicilla uirgo. Nereus et Achilleus. Nicomedes presbiter. Sygon episcopus.
Dionysius episcopus. Rusticus presbiter. Pyaton presbiter.
Nerua imperante: Anacletus papa. Victorinus episcopus.
Traiano imperante: Ignatius episcopus. Quirinus. Sulpicius et Seruilianus. Alexander papa.
Euentius et Theodolus, presbiteri. Phocas episcopus. Euaristus papa. Clemens papa.
Hadriano imperante: Liberalis episcopus. Martianus episcopus. Secundus miles. Sixtus papa.
Eleuterius episcopus et Antia, eius mater. Primus. Marcus. Iason Celianus. Peregrinus,
Eustatius et Theopista, eius uxor. Agapithus et Theopistus, eorum filii. Getulus.
Cerealis. Amantius. Primitiuus. Decemmilia martyres. Symphorosa cum septem filiis. Sophia et
tres filię uirgines: Fides, Spes, Charitas. Sabina mulier. Serapia uirgo. Faustinus et Iouita.
Antonino Pio imperante: Concordius presbiter. Thelesphorus papa. Pontianus.
Victor et Corona mulier. Symerius presbiter cum aliis duobus et uiginti. Septem fratres:
Ianuarius, Felix, Philippus, Siluanus, Alexander, Vitalis, Martialis. Zephirus papa. Marcellus.
Victor et Stephana. Alexander episcopus et Herculanus. Ptolomus et Lucius.
Felicitas. Pagatus. Alcybiades.
Antonino Vero et Aurelio Commodo imperantibus: Alexander et Caius. Carpus episcopus et
Papyrius [episcopus] diaconus. Epipodius. Alexander cum aliis duodequinquaginta.
Photinus episcopus.
Blandina uirgo et duodequinquaginta uiri. Pius papa.
Valerianus.
Commodo imperante: Policarpus episcopus cum discipulis XII. Apollonius senator. Eleuterius
papa. Victor papa. Iulius senator. Antonius. Eusebius. Vincentius. Peregrinus et Romanus.
Cecilia uirgo sub Marco Aurelio et Commodo.
Seuero. Iginus papa. Sother papa. Andeolus subdiaconus. Hyreneus
episcopus. Philippus episcopus. Leonidas. Anicetus papa.
Alexandro, Mameę4 filio. Martina uirgo. Plurimi martyres. Calepodius presbiter. Iulita cum
filio trimo. Calistus papa. Priuatus miles. Asterius. Pontianus papa. Mames mater.
Maximino imperante: Saturninus et Sisinius. Papias et Maurus. Barbara
Nicomedię. Tarson et Pontianus et Prętextatus. Sabinus episcopus cum Exuperantio et Marcello,
diaconibus. Venustianus cum uxore et liberis. Antherius papa. Lucianus presbiter. Iuliana
uirgo. Serenus. LXXII martyres. Hyreneus episcopus. Siluanus episcopus. Felix, episcopus
Spalati. Victor cum sociis Alexandro, Longino et Feliciano. Hermolaus presbiter. Pantaleon.
Cyriacus, Largus et Smaragdus. Firmus et Rusticus. Niceta. Fausta uirgo et Eulalius. Thebei
milites, legio. Sergius et Bacchus. Iustina uirgo. Doninus, Cassius et Florentinus cum aliis
septem. Geron dux et duodeuiginti militibus. Demetrius. Fidentius
episcopus. Romanus et Esichius. Maximus presbiter.
[Germanus].
Valeriano et Gallieno: Eugenia uirgo. XL martyres Romani. Patroclus. Fructuosus
episcopus. Augurius et Eulogius, diaconi. Iouinus et Basileus. Marinus et Asterius. Lucius
papa. Perpetua et Felicitas et alii. Pontius diaconus. Fontius episcopus. Felix presbiter.
22. . [page 51 |
Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
23. . [page 3 |
Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
g=
"utf-8"?>
Ultima solitudo personae, versio electronica
Golub, Ivan
n. 1930
Neven Jovanović
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Digitalizat prema tiskanom izdanju (1997).
Mg:B 503 verborum, 150 versus
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Srpnja 2012
Golub, Ivan: Ultima solitudo personae / Lice osame. Zagreb: Ceres, 1997 (Biblioteka Salona, knj. 7) (prvo objavljivanje 1984).
1984
poesis
Litterae novissimae (1850-2000)
Saeculum 20 (1901-2000)
1951-2000
poesis- poema
2012-07-22
Neven Jovanović
Versio prima.
VOX CLAMANTIS IN DESERTO
PARATE VIAM DOMINI
RECTAS FACITE IN SOLITUDINE
SEMITAS DEI NOSTRI
Isaias XL
SOLITUDO
Quid faciam tibi, Dilecta,
Quid dicam de te Electa
Obscuratus est vultus tuus
Vanitas vulneravit faciem tuam
Umbrae operuerunt splendorem tuum
Frigora hiberna constrinxere cor tuum
Electa Dilecta
Palpebrae meae vigilant
ad portas cordis tui
Oculus meus solamen non invenit
nec torrentes lacrimarum
in siccitatem convertentur
Dolor pignus laetitiae
et amaritudo signum spei
Luctus exsultationis initium
et contritio fortitudinis exordium
E limo Pannoniae
Gemitus rerum
strepitus cordis
e limo Pannoniae
hodie natus
In gurgite carnis
infans est natus
coram solio solis
ABYSSUS ABSCONDITA
Puppilla parens lacrimarum
abyssus abscondita
spes
TERRA
Maria
terrae maxillae
Montes
terrae mamillae
Arcanum
spiritus terrarum
VULTUS TERRAE
Anima mea
saturata amaritudine
quaerit faciem aurorae
vultumque terrae
matris hominumque deumque
LACRIMAE OCULI
Lacrimae oculi
sicut unda
in litore maris
evanescunt in arena
non fertili
FLUMINA PARADISI
Sub auspiciis deorum
crescant arbores vitae
et flumina paradisi
inundant agros
animae exaratae
PRURITUS TERRAE
Redi in domum tuam
Pupillam oculi exstingue
Veni in deserti ubertatem
Lucernam temporis ignoti accende
Depone dierum onus ad pedes montis
Palpitui terrae praebe aurem
Pruritum terrae mitiga
DE NIHILO CANTABO
De nihilo cantabo
amici aurorae
De verbo oblivioni dato
fideles nivium
De illo
de nihilo
Manus elevata
Imbrium satura terra
Inebriatus titubat orbis
in abscondito rerum rumore
Os signatum fons
Manus elevata pons
UMBRARUM VISCERA
Ardor horrendus
consilio mutato revixit
tenebrarum bracchium extendens
tormenta terrae deplorans
Cogor umbrarum penetrare viscera
Oculi crepusculum illuminat viam
NOX SINE LUNA
Obscurata est luna
in solio noctis
Manus hominis
faciem eius tetigit
Polluta ululat
regina noctis
tollitque parvulis somnia
Quid est nox sine luna
Quid vita sine somniis
SOMNIORUM SEMINA
Entibus viventibus
somniorum semina insunt
Candor doloris
flores deserti germinat
Sol solitudinis
generat proles insolitas
Amice estne quid pulchrius
flore deserti
TORMENTUM VIGILIAE
Tormentum vigiliae
annullat soporem
somniorum dulcedinem
manifestam reddit
PORTA AURATA
Porta aurata
exspectat imaginem
exspectat hominem
masculum et feminam
feminam decantantem
masculum cantantem
Porta aurata
Procella discrepantiae
Obscurata est oculi pupilla
Procella discrepantiae
devastat loca deserta
Exsiccatus est fons lacrimarum
Arbor solitaria ramos erexit
nubibus susurrat poema
Numquam solus cum sola
Melius est adesse quam abesse
LACRIMAE LIBRORUM
Quomodo se habet salus et solitudo
In fuga salus
Lacrimae librorum annuntiant diluvii diem
Pupilla oblivione obscurata
CARNIS LAMENTATIO
Redi in eremi viam
Manuum vulnera lava
Noli tardare
Desolata carnis lamentatio
RERUM CUSTOS
Occisus est rerum custos
Plorat fluminum mater
Ubi sunt omina bona
Ubi aurorae iter
VADO MORI
Vado mori satur diebus
Vado mori oblatus terrae harundinum
Vado mori relictus in siccitate eremi
Vado mori tormento vigiliae fatigatus
NON MORIAR
Non moriar in terra sterili
Non moriar in aqua sordida
Non moriar in avium nido
Non moriar in itinere matutino
IN DILUCULO DIEI TUI
In diluculo diei tui
exsultant colles
silvae elevant manus
populus accendit ignem
cor et pupillam
avis verberat aerem
annuntiat diem eremi
passus tui fiunt flores deserti
oculus tuus lucerna in tenebris
In aurora diei tui
ΟΙ ΔΩΔΕΚΑ
Οἱ δώδεκα διδόασιν
τὸν ἄρτον τοῦδε τοῦ ἔτους
τὸν οἶνον τῶν ἡμερῶν τούτων
τὸν οἶνον κοινόν
τὸν ἄρτον καινόν
RORATE CAELI DESUPER
ET NUBES PLUANT IUSTUM
APERIATUR TERRA
ET GERMINET SALVATOREM
ISAIAS XLV
24. . [Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
Ultima solitudo personae, versio electronica
Golub, Ivan
n. 1930
Neven Jovanović
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Digitalizat prema tiskanom izdanju (1997).
Mg:B 503 verborum, 150 versus
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Srpnja 2012
Golub, Ivan: Ultima solitudo personae / Lice osame. Zagreb: Ceres, 1997 (Biblioteka Salona, knj. 7) (prvo objavljivanje 1984).
1984
poesis
Litterae novissimae (1850-2000)
Saeculum 20 (1901-2000)
1951-2000
poesis- poema
2012-07-22
Neven Jovanović
Versio prima.
VOX CLAMANTIS IN DESERTO
PARATE VIAM DOMINI
RECTAS FACITE IN SOLITUDINE
SEMITAS DEI NOSTRI
Isaias XL
SOLITUDO
Quid faciam tibi, Dilecta,
Quid dicam de te Electa
Obscuratus est vultus tuus
Vanitas vulneravit faciem tuam
Umbrae operuerunt splendorem tuum
Frigora hiberna constrinxere cor tuum
Electa Dilecta
Palpebrae meae vigilant
ad portas cordis tui
Oculus meus solamen non invenit
nec torrentes lacrimarum
in siccitatem convertentur
Dolor pignus laetitiae
et amaritudo signum spei
Luctus exsultationis initium
et contritio fortitudinis exordium
E limo Pannoniae
Gemitus rerum
strepitus cordis
e limo Pannoniae
hodie natus
In gurgite carnis
infans est natus
coram solio solis
ABYSSUS ABSCONDITA
Puppilla parens lacrimarum
abyssus abscondita
spes
TERRA
Maria
terrae maxillae
Montes
terrae mamillae
Arcanum
spiritus terrarum
VULTUS TERRAE
Anima mea
saturata amaritudine
quaerit faciem aurorae
vultumque terrae
matris hominumque deumque
LACRIMAE OCULI
Lacrimae oculi
sicut unda
in litore maris
evanescunt in arena
non fertili
FLUMINA PARADISI
Sub auspiciis deorum
crescant arbores vitae
et flumina paradisi
inundant agros
animae exaratae
PRURITUS TERRAE
Redi in domum tuam
Pupillam oculi exstingue
Veni in deserti ubertatem
Lucernam temporis ignoti accende
Depone dierum onus ad pedes montis
Palpitui terrae praebe aurem
Pruritum terrae mitiga
DE NIHILO CANTABO
De nihilo cantabo
amici aurorae
De verbo oblivioni dato
fideles nivium
De illo
de nihilo
Manus elevata
Imbrium satura terra
Inebriatus titubat orbis
in abscondito rerum rumore
Os signatum fons
Manus elevata pons
UMBRARUM VISCERA
Ardor horrendus
consilio mutato revixit
tenebrarum bracchium extendens
tormenta terrae deplorans
Cogor umbrarum penetrare viscera
Oculi crepusculum illuminat viam
NOX SINE LUNA
Obscurata est luna
in solio noctis
Manus hominis
faciem eius tetigit
Polluta ululat
regina noctis
tollitque parvulis somnia
Quid est nox sine luna
Quid vita sine somniis
SOMNIORUM SEMINA
Entibus viventibus
somniorum semina insunt
Candor doloris
flores deserti germinat
Sol solitudinis
generat proles insolitas
Amice estne quid pulchrius
flore deserti
TORMENTUM VIGILIAE
Tormentum vigiliae
annullat soporem
somniorum dulcedinem
manifestam reddit
PORTA AURATA
Porta aurata
exspectat imaginem
exspectat hominem
masculum et feminam
feminam decantantem
masculum cantantem
Porta aurata
Procella discrepantiae
Obscurata est oculi pupilla
Procella discrepantiae
devastat loca deserta
Exsiccatus est fons lacrimarum
Arbor solitaria ramos erexit
nubibus susurrat poema
Numquam solus cum sola
Melius est adesse quam abesse
LACRIMAE LIBRORUM
Quomodo se habet salus et solitudo
In fuga salus
Lacrimae librorum annuntiant diluvii diem
Pupilla oblivione obscurata
CARNIS LAMENTATIO
Redi in eremi viam
Manuum vulnera lava
Noli tardare
Desolata carnis lamentatio
RERUM CUSTOS
Occisus est rerum custos
Plorat fluminum mater
Ubi sunt omina bona
Ubi aurorae iter
VADO MORI
Vado mori satur diebus
Vado mori oblatus terrae harundinum
Vado mori relictus in siccitate eremi
Vado mori tormento vigiliae fatigatus
NON MORIAR
Non moriar in terra sterili
Non moriar in aqua sordida
Non moriar in avium nido
Non moriar in itinere matutino
IN DILUCULO DIEI TUI
In diluculo diei tui
exsultant colles
silvae elevant manus
populus accendit ignem
cor et pupillam
avis verberat aerem
annuntiat diem eremi
passus tui fiunt flores deserti
oculus tuus lucerna in tenebris
In aurora diei tui
ΟΙ ΔΩΔΕΚΑ
>Οἱ δώδεκα διδόασιν
τὸν ἄρτον τοῦδε τοῦ ἔτους
τὸν οἶνον τῶν ἡμερῶν τούτων
τὸν οἶνον κοινόν
τὸν ἄρτον καινόν
RORATE CAELI DESUPER
ET NUBES PLUANT IUSTUM
APERIATUR TERRA
ET GERMINET SALVATOREM
ISAIAS XLV
25. Gučetić, Ivan. Panegyris Wladislao Hungarie et... [page 157 |
Paragraph |
Section]
rapuere prefecturam. Hec quidem virtutes tantum ex equo
tecum vivunt, integerrime princeps, ut non facile dignosci possit tene ille
beaciorem an tu illas eminenciores efficias. Quibus profecto armatus ad Boemie
regnum, que procio est Germanie, puer pene accessisti. Rex itaque constitutus et
assumpto regni gubernaculo quanta religione iusticiam colueris, humani comercii
vinculum, quis est qui ignoret. Testis est universa Boemia, que te rege preter
ceteros iustissimo ita fruitur, ut res eius ac facultates cum privatim tum publice in incrementa extendantur et in
dies augeantur. Nulle ibi rapine, ius suum cuique tribuitur, nuli violencie
metus, quisque domibus patefactis modo libuerit, securus degit. Tu vero, ut
aiunt, iustissime rex, nihil tam libenter pollicebaris, quin promissa libenter
absolveres et verba re sanctires. Testis demum universus orbis: nam ad efferas
quoque ac prope ignotas naciones equitatis et rectitudinis tue splendor illuxit.
At summa illa prudencia et consiliorum tuorum altitudo, que sepe in secundis,
sepe in adversis rebus spectata est, quam tui frequenter hostes
admirati non minus quam tela et arma exhorruerunt, eiusmodi est, ut sine vera
laude vel pocius veneracione nec nominari possit nec cogitari. Admirabilem vero
ac prope incredibilem fortitudinem tuam, qua labores, vigilias, pericula, dura
demum omnia ac difficilia inmotus interritusque ab ipsa adolescencia pertulisti
animumque illum excelsum omnia concernentem, que mortalibus preciosa videntur,
in que omne gloriosum facinus, promptum atque accinctum, quod tantum flumen est ingenii, que tanta
dicendi felicitas, ut celebrare dignis laudibus possit. Modestiam quoque tantam
tibi inesse videmus, ut minoribus eciam in rebus non desit ordo, dictorum
factorumque omnium modus, ita deinde liberalem, ita te munificum in omnis
exhibuisti, ut non tibi tam tuum, quod cepisti, quam quod dedisti, videretur.
Mansuetudo vero tua et clemencia quibus laudibus, qua nominis eternitate
celebrabuntur? Hec enim eo clariora in rege, quo rariora sunt. Ceterasque
virtutes tuas pretereo, quas preclaras ac inauditas in maiestatem tuam ita ars
et natura coniecerit, ut velud exemplum quoddam ac spectaculum nobis propositus
esse videaris, in quo contemplemur (ut hoc iterum dixerim), quantum in homine
virtus possit. Hec a te plurima virtutum decora parata si velim persequi,
sacratissime rex, et me dicentem angustia temporis deseret et ingenioli mei
mediocritas nimio pondere depressa succumbet. Quas qui iam dudum amplecti velit,
mentem sibi a Deo inmortali exoret, que tantam
molem sustinebit, optare eciam vitam per secula debet et innumerabiles evi dies
et quantos tu mereris annos. Illud vero affirmo has esse, que te supra omnem
regiam dignitatem extollunt, que imperii maiestatem sub se vident, que regie
claritati alium longe maiorem adiiciunt fulgorem.
Unum insuper asseram celsitudini tue tam libenter quam necessario dicendum, quod
virtutum tuarum eternitati novum quendam et inusitatum nec alias aut raro
cognitum addit splendorem. Cum enim bella fiant, ut in pace vivatur nec Romano
imperio absque Cannensi clade pax successit, eo temporis cum
Hannibal urbem infestaret, quibus es tu preconiis illustrandus,
quo laudum nomine honestandus, qui Boemie tue ferocissimos in bella populos non
armis, sed pacis artibus, prudencia et consilio, domuisti. Arma namque pariunt
cedes, sanguinem, truncos cadaverum passim iacencium, depopulaciones, rapinas,
sacrorum direpciones, captivitates puerorum ac matronarum predas, virginum
stupra, iacturas denique et gencium et civitatum. Pax vero, que est cum iocunda
tum salutaris, dirruta instaurat, instaurata exornat, civitatem adauget, imperia
protendit, gignit ingenia, bonas
artes parit, quicquid nascitur, alit, quicquid alit, educat, virtutibus demum
omnibus erigit artem et habitaculum perpetuum, ipsum eciam chaos iampridem in
elementa distinctum tuetur. Pax deinceps et in celestibus dominatur. Legimus
enim celos ipsos vertigine sua, perpetuo quodam cursus ordine suavissimos
indigenarum aribus offere contentus eosque, ne ab ullo quidem adverso impediri
signorum deinde ac planetarum ceterarum quoque stellarum fulgencia lumina,
quibus celorum machina illustrata divicias suas videtur terris ostentare, ita
inter se arctissimo quodam pacis vinculo atque lege convenire, ut quodque in suo
regno triumphans maneret. Postumius Libertus primus omnium ovans urbem ingressus
est, quoniam bellum leviter et sine cruore gesserat, myrto Veneris Genitricis
coronatus divus Augustus assequutus est nomen ex rebus robore belli
comparatis, sed maioris prorsus consecratus est glorie, dei fere nomen adeptus,
quo tempore terris bis Iani templo clauso ingenti pacis altitudine remissis imperavit.
O principem felicissimum et astris conferendum, cui contigit pacis artibus de
facili consequi, quod alii non absque cruore conati sunt perficere! Tu itaque,
eminentissime rex, his corporis et animi bonis fulgens aut nullis aut raris
concessis et fortune successibus plenus, que tibi semper a teneris annis
fidissima comes astitit ad huius Pannonici regni gubernacula capessenda
incredibili omnium Pannonie principum optimatumque consensu, ingenti eciam
populorum et nacionum plausu et lectus et susceptus es et tandem, rex
faustissime, declaratus. Ubi ita eluces, ita excellis, ita omnibus in rebus
mirabilis videris et existis, quas geris in dies mentis oraculo, ut virtutes
illas, quas sub patre tuo, rege olim sapientissimo, et dum Boemiam tantum
frenares, comparasti, tanto regni huius fastigio reddas clariores simulque et
hoc regnum virtutibus tuis efficias sublimius. Veluti enim ardens gemmarum
purpura, quanto puriori auro insidet, tanto redditur oculis nostris fulgencior
aurumque, quo habitat, exprimit comercio suo nitidius feliciusque.
Ita et ipsa virtus una cum imperio crescit et imperium cum virtute et quo magis res geste augentur, eo maior et virtus,
qua geruntur, efficitur. Gesta eciam pariter comite virtute magis inclarescunt,
verum si prius hic aliquid se tibi fortune volumen asperius obiecerit, tua illa
prudencia divina prope explicasti, nullum quippe laborem, nullum periculum
renuisti, modo tibi experiri animum et virtutem exercere pro servanda augendaque
Pannonici imperii maiestate liceret. Nec ab illa quidem oneris mole turbatus es,
sed ut Olimpi monits arduus apex, qui summitate sua et ventos excedit et hiemes
serenusque nulla nubium caligine premitur, extollitur pluviis eminencior
auditque sub pedibus varias procellas invicem colluctantes et tonitrua ignibus
micancia calcat, sic tuus ille animus omni furore adversoque motu depulso liber
emersit et victor tandem magnitudine sua fruitur. Nam cum videres regni tui
sublimitatem infestatam ab hostibus, per asperrima hiemalis tempestatis frigora
et inter oppositas continuasque nives imbresque tantos, quantos Pleiades,
nimbosa celorum sidera, solent effundere,
paciens eciam ultra fidem laboris et viarum turbinis oblitus, ut opem feras
Pannonice corone, magnis itineribus hinc es digressus. Tum cito reversus cum
maximis Boemorum tuorum copiis ingenti eciam armorum strepitu et equorum hynnitu
tamquam fulmen ab ethere vibratum et repentinus in hoc regno et galeatus
emicuisti et unde clam solus quasi discesseras, eo palam valido quodam exercitu
comitatus apparuisti atque omnes, qui tibi molesti erant, subito quodam ictu
tamquam igneo fulguris impetu huc et illuc dispersos fudisti et quicquid
inplicatum extitit, evolvisti et sic omnis ad votum composuisti, ut te omnes
pocius e celo lapsum quam in terris natum suspicentur. Iulii profecto Cesaris et
industriam in rebus conficiendis adequasti et celeritatem et in armis demum
prestanciam, fortunam vero longe quidem superasti. Nam cum ille a Dirachio
piscatorium navigium in littore maris nactus Brundusium versus ad accersendas
militum copias, que ibi cessabant, transvehi maturasset, adversa
procella reiectus infecto eciam voto rediit in Epirum. Tu vero et superata
itinerum tempestate et traducto in Pannoniam exercitu victoria es magna tui cum gloria potitus. Nunc itaque rebus tuis
clarissime gestis et victor frueris et triumphator.
Sed est, est, inquam, ac recedat Quinti Fabii Maximi et ob Hannibalem mora
fractum Cunctatoris appellati, summus de Liguribus triumphus! Excidat a memoratu
C. ille Marius, quod Iugurtham, Numidie regem captum ante currum egerit deque
Cimbris Teuthonibusque gloriosam victoriam retulerit! Pretereatur eciam P.
Scipionis Affricani de victa Carthagine triumphalis in urbem ingressus
incredibili omnium gencium spectaculo! Nec consecretur eternitati Lucius Emilius
Paulus victo per se Macedonum rege, Philippi filio, et a se in triumpho ducto!
Nec magnus Pompeyus, quem leta Roma sepcies lauro ob victoriam redimitum
salutavit neque demum divus Augustus tris triumphos in urbem reversus agens
imposito fine bellis civilibus, dum tu, prestantissime princeps, post multas
victorias tuas fortune imperio subactas quottidie ducis in triumpho viciorum
agmen captivum, scelus subactum, domitam
perfidiam, audaciam exinanitam, cathenatum furorem, seviciam in suum cruorem
intumescentem, fastus depressos, superbiam expugnatam, inutilium voluptatum
debellatos impetus, deliciarum instrumenta recisa, extinctam libidinem, luxuriam
ferreis nexibus vinctam atque eius parvulos alumnos manicis pedicisque
coercitos. Tu vero, eminentissime rex, in altissimo omnium virtutum, que tecum
crevere, comercio aureum supra currum et pluribus resonantem victoriis totus
fulgens, totus radians resides atque inde simul pariterque despicitis
hostes ante pedes vestros infeliciter actos et vultus habitusque vestri
maiestate et celesti quodam splendore situ et squalore ob diuturnum carcerem
obsessos in angorem compellitis. Hic est triumphus egregius, hec
pompa omnibus exuviis spoliisque preferenda, in qua nihil casurum, nihil mortale
dominatur. Non hic expugnatur Numancia aut Hannibal ad venenum compellitur, non
ferocissimi Gallie populi opprimuntur neque Egiptus Romano additur
imperio, sed animi multiplices et effreni (quod maximum est in principe)
superantur impetus. Quod qui fecit, Deum non hominem referre videtur.
Sed hec uno in te iuvene tanto prestancius
enitent, fortissime rex, quanto anni tui nondum evo maturi liceencius in
voluptatis recessus abire utique possint nec habeant ad deliciarum irritamenta
viarum angustias. Quinymo in primo adolescencie ingressu ita animum celesti
quadam continencia formasti, ut nihil de solutis cupiditatibus, nihil de
concessis etati remissionibus deque vagis voluptatibus in castrum hoc et divinum
pectus admitteres. Parit namque virtutes labor, ocium gignit voluptatem, quorum
alterum victuros homini dies, alterum affert perituros. Tu itaque Alciden Iove
natum imitatus erexisti nomini tuo altissimam conspicuamque arcem opere
magnifico, quam nulla vis, nulla unquam expugnabit etas. Si tuis igitur
temporibus magnus ille Pompeius viguisset, te sibi parem ultro nimirum
delegisset, si Gaius Cesar, te libens tulisset superiorem, si denique Porcius
Cato, vite sue pro viribus te dominante consuluisset, ne dicam mortem sibi
conscivisset. Tu etenim securus et letus regni huius gubernacula, dum alii principes cura et metu suspensi attonitique
imperent et minime hiis, quibus presunt, confisi dumque prodeant in forum hinc
atque inde satellite vallati et domum teneant militibus circumventam thalamoque
vigiles apponant custodes, tibi amor ac universe Pannonie benivolencia (ut
omittam generis tui splendorem) tutella est et inexpugnabile munimentum. Atque
ubi alii extrinsecus arma ad tutamen inquirere coguntur, te tui interni milites,
comites et clemencia ceterarumque virtutum claritudo servant ac tuentur.
Securitas enim principis longe quidem validior est, que fundamentum virtutes
habet et populi affectus, quam que externis tantum armorum subsidiis innititur.
Hec namque cito corruet, illa ibit in secula, in dies robustior.
Dicam igitur, o princeps eterne, de incredibili pietate tua, que talis in te hoc
tempore ac tanta illuxit, qualis et quanta a condito evo raro
adhuc inventa predicatur. Sola enim tuum illum animum semper invictum superavit,
sola effecit, ut tu rex Albertum, fratrem tuum optimum, regem alterum erigeres
et creares utque tuus in fratrem ardentissimus
amor spolia de te reportaret et sincera in sanctam parentem tuam caritas
triumpharet, cuius precibus non invitus quidem paruisti. Et dum in hoc a fratre
simul et matre vincaris, victor es eminentissimus effectus et
triumphator. Et eo magis excellis atque emines, quominus conatus es, quin animum
tuum excellentem ac eminentem, facilem mitemque dilecto fratri ac pie parenti
tractandum permitteres ac indulgeres. Quid enim hac tua munificencia largius,
quid animi magnitudine prestancius, quid pietate demum sanccius inveniri potest?
Dicentur hec de te, semper invictissime princeps, dicentur, inquam, et quousque
poetarum precessere figmenta, propagabuntur. Nam et alii quidem imperia largiti
sunt, sed sola donarunt imperia. Tu vero et regnum fratri et animum pariter ac
benivolenciam indulsisti. Hec est miranda largicio, hoc inmortale obsequium, hec
indulgencia inter siderum locanda comercia, que plus danti afferunt quam
accipienti et propius eum inhabitant, a quo exeunt, quam in quem conferuntur. Ac si hoc tuo tempore Quirinus ille,
Romani conditor imperii floruisset, Remum fratrem te quidem imitatus in regni
partem admisisset. Neque arma inter fratres de Thebano imperio invicem
concertancia surrexissent, si tua hec in fratrem pietas Etheoclen et Polinicen
ammovisset. Talis amor et Castora iam pridem et Pollucem geminos fratres inter
astra contulit. Hec eadem te una cum fratre tuo fata manent, qui tibi et
observanciam exhibet et veneracionem et ad nutum mandati tui totum se libens
exposuit. Cum vos itaque ex hoc fragili corporis carcere evolaveritis ad
superos, lucebunt sidera vestra prope Tindaridas eternum et celi splendorem
flammis recentibus fraterne pietatis et coram summo Deo felicium animas augebunt
exultantes.
Sed cum plurima in te et nature munera et fortune ornamenta inmortalis Deus
preter ceteros principes cumulatissime congesserit, quecumque largiris et donas,
penes te sunt et hiis semper tamquam propriis frueris. Ac veluti
Oceanus ille, quas celo et terris summinstrat, easdem possidet aquas, ita et tu,
quodcumque fratri dedisti, solus habes et
obtines. Huc itaque nuper attulisti geminas tecum coronas, Boemicam et
Polonicam, et eas huic sanctissime Pannonum corone subiunxisti ex floribus in
celis nascentibus et manibus divum compacte et huic regno misse. Cui utique ambe
famulantur et certatim applaudunt, quam suspiciunt, admirantur, colunt,
observant, venerantur et suam reginam salutant. Ast hec modo hanc modo illam
hilaris respicit, diligit, amat, alit et miris quibusdam affectibus amplectitur
gaudetque et sibi maxime placet et in ethera mentem sublimat videns ante se
prosterni tot regna, tot provincias, tot naciones. Quis non ergo Wladislaum
regem nostrum tot diadematum coruscantem fulgoribus expavescet? Expavere modo
summi imperatores, qui magnis conatibus in imperii tui maiestatem concitatis
nominis tui magnitudine et virtutum mole prospecta ultro a ceptis et festinato
recessere. A te itaque et armato regni huius libertas servata est et aucta
quidem dignitas togato. Nam te et nobis galee splendor gemmis undique coruscans et divini verticis tui sublimitatem
exprimens, aureus eciam clipei candor et armorum igneus ille nitor horrendum
hostibus obiecere et trabea Palladiis modis contexta et Typrio acantho insignis
deposito ferreo, semper tantum de bello cogitans, admirandum. Quorum alterum
veneracionem tui, alterum terrorem illis incussere. Peperit salutem nomini
Romano ille dies communis boni auctor, quo tu regni huius imperium suscepisti.
Auspicia eciam tua, beatissime rex, omnes gentes maxime timebunt, que regni tui
extremitates vel attingunt vel spectant: Ea namque parte, qua lucis exordium
est, Anarti, Teurisci, Cistobocidarum populi, Tibiscum deinde, Rabosum
Alucanique flumina incolentes, Meotim eciam paludem et mare Ponticum quave solem
cadentem excipit Oceanus, Goreta silva et gens Noriciorum Vindelicorumque et
memoratum Elvetiorum nemus, tum Adula mons, qui tuum Istrum peperit, septem
hostiis in mare Ponticum salientem Rhenique primas excussit voces,
qui tandem magnus Germanicas undas aggreditur
et eo impetus suos enervat, Rhodani deinde pater est, quem mare Gallicum
multorum fluminum receptubus tumentem excipit quaque Arctos polo firmata,
subiectis terris semper aspirat sali, populi pictique Agatirsi, Pagirite, Sauri
Boriscique, sed qua Liber pater triumphans siti laboravit, Albani Babiique,
moncium et tocius Adriatici maris incole. Et non solum hii populi, sed quos
externus calor abegit aut continuum frigus separavit aut interfusa
equora a nostro disterminarunt comercio. Non Indos latum Oceani mare et tumidi
fluctus securos, non Bosphoranos aspera hyems inmunes, non Arabes
demum medius calor ab armis tuis intactos (modo animum ad hoc intenderis)
reddere potest. Predicetur igitur terra Cretensis parvi Iovis
illustrata cunabulis, qui terrigenas Gigantes virium inmanitate celos
infestantes fulminavit, assurgat in fastus Apollinis numine reptata
Delos, qui Phitona serpentem sagittis confecit, extollantur demum alumno Hercule
nobiles Thebe, cuius inmenso robore Nemeus leo et Lernee hydre innumeri cecidere hyatus, dum sibi gaudet Polonia,
Wladislai regis genitura clara, in quo virtutes simul omnes vigent, que singule
in omnibus predicantur, in quo Romana fides portum salutis et extructum et sibi
expositum speculatur, cuius faustissimo auspicio hostilis nuper evanuit rabies
in Romanum tumefacta nomen, quem rerum potentem terrarum ac gencium divum,
quicquid celorum testudo premit, expavescit.
In hunc itaque doctorum natum centum ora et totidem conferantur voces proiectis
veteris fabulositatis figmentis, in hunc facundus Helicon, vocales declinet
undas et Pieridum turba victura excitet ingenia. Huic gesta scribencium nocturne
inserviant cure nec de historie eternitate angantur, cum ab ipso scriptis suis
perennis exeat splendor. Hic Parrhasii vivat in tabulis, hic niveo spiret in
ebore Phidiaco expressus celo, hic gemmis Pyrgotelis incisus irradiet, hunc era
Lysippi conflata exprimant et candidum Praxitelis referat marmor. Et sic in te
hiis artibus illustrato duo maxime fulgebunt, dive rex, virtus et forme
dignitas, quorum alterum te prestitit opportunum, qui reipublice christiane laboranti succurreres,
alterum decentem, quo viso terrarum incole veluti mentibus sic et oculis morem
gerant.
Sed iterum ad nos gradus proferremus, preclarissime princeps, finem dicendi
facturi, ne te rebus christianis prospicientem longiori oracione detineamus, cum
presertim nullius oracionis laude indigeas per te ipsum et laudabilis et gloria
plenus et hec temporis angustia non parum nobis auferat de multitudine virtutum
tuarum. Maximum itaque hoc tempore beneficium in nos contulisti,
munificentissime princeps, cum ad nos pedestres copias tuo sumptu mittendas
instituisses, uti civitati nostre perpetuo corone tue famulanti subvenires et in
lubrico securitatis certamine laboranti succurreres. Sed adiicit huic rei
plurimum fulgoris et gracie animi tui munificencia et studium. Nam neque
expectasti, ut te precibus fatigaremus neque moras ullas adduxisti neque nos
parca manu iuvare voluisti, sed hoc ea celeritate, promptitudine, liberalitate,
affectu gestum est, ut appareret non alienam rem, sed propriam (sicuti est) a tua sublimitate curari. Si pluribus eciam nos
indigere cognovisses, persuasum habemus et te plura fuisse daturum, veluti per
litteras celsitudinis tue ingenue nobis confessum est te in nulla re nobis
unquam defuturum, quam vel honori vel usui nostro conducturam deprehenderes. Pro
hiis igitur beneficiis et promissis tuis maximis atque inmortalibus habemus
tibi, clementissime rex, gracias maximas et inmortales et si quando detur
occasio, referreus, imo habebimus, dive rex. Quis enim tanto principi referre
potest? O Ragusam felicissimam, o beatissimam civitatem, cuius hoc tempore a
divis et semper regibus progenitus princeps non est oblitus, cuius meminit
sanctissimus rex atque idem potentissimus et tot coronis insignis, in tanta
eciam rerum suarum mole occupatus, quam inmortali prosequutus est
beneficio, munificentissimus ac providentissimus princeps Wladislaus, quem
oculis presentem cernimus, cuius vultus maiestate ita omnes incendimur, ut eum
tamquam numen veneremur non casu
aliquo aut forte, sed consulto celorum nomini Romane nutanti pene concessum.
Quid enim aliud a Deo inmortali Rachusa tua sperare potuisset, optime princeps,
quam quod ei hac tempestate ultro quidem et opportune prestitisti et sic nimirum
effecisti, ut metus cum tranquillitate, merores cum leticia, languores cum
gaudio, angustias cum largitate, labores cum quiete, bellum eciam inminens cum
pace commuteret. Totum namque tuum est, eminentissime rex, quodcumque boni sub
te principe nostro consequuti sumus tibique soli post Deum gracias
agimus et te nostrum auctorem conservatoremque et salutamus et mirum in modum
veneramur nosque tue maiestati tantum debere profitemur, quantum famulantes
optimo et benemerito principi debere fas sit. Ceterum civitatem nostram, que
semper radiantibus sanctissime Pannonum corone fulgoribus dedita fuit, tue
maiestatis arbitratui morigeram exponimus et quo ad natum tanti principis
flexibilis teneraque ducatur, exhibemus pedibusque tuis ita commendamus, ut eius
tutande curam peculiariter suscipere dignatus
omnibus gentibus, rex noster, innotescas, in cuius culturam et veneracionem
propensi et penitus profusi inauditis quibusdam interne superneque fruimur
gaudiis et ita fruimur, ut dum servimus, regnare quidem videamur. Nullum namque
apertum hostem habebimus, si tu nos respexeris, nihil timebimus, si tu nobis
custos affueris. Custodi igitur civitatem tuam, christianissime princeps, et
super eam egram pridem at nunc numine tuo exultantem manus tuas impone, que si
forte ope tua destitute perierit, frangentur profecto porte et funditus corruent
Romane arcis atque eius menia periclitabuntur. Tunc enim aditus hostili furori
ad invadendum christianum nomen asperrimis incursionibus latissime patebit.
Amittes preterea rem tuam, quam utique sanctissima regni huius corona semper
habuit nomini suo et glorie promptissimum ministerium, pro qua olim Ludovicus,
Sigismundi Romanorum imperatoris socer, ipse eciam Sigismundus, avie tue pater
matrisque frater, patres eciam tui Wladislaus et Ladislaus,
quatuor, inquam, Pannonum reges felicissimi ac fulgentissima
lumina, ipse eciam Pannonie rex sapientissimus
ac fortissimus princeps mathias multa gessere memoratu digna, quos te nimirum in
beneficiis (si res exegerit) in nos conferendis longe fore speramus superaturum.
Nam hoc, amplissime, fatemur, nihil a nobis maiore voto expeti, quam ut
dignitati, ut amplitudini, ut glorie tue inserviamus. Interim, ut tibi prolique
ac nepotibus et posteritati tue ac universe Pannonie, nobis eciam nominique
Romano faustum felixque sit hoc regnum, Deum precamur, qui precipue in maximis
rerum voluminibus potencie sue robur declarat. Dixi, si prius hoc carmen
absolvero:
Orbis magna salus, Martis decus, inclite Cesar,
sospite quo sevit barbara turba minus.
Te Romana ducem nutancia menia clamant
teque patrem terre Marcia castra sonant.
Te solum hostiles Christo prosternere gentes
posse tenent: hinc te laurea tota manet.
Hoc norunt populi, quos ultima Tethios unda
abluit, hoc felix ore fatetur Arabs.
Tu gelidum spernis fulgens, Auguste, Boeten
teque iuvat Libyes igneus ipse calor.
Mente refers Phebum, princeps, bello quoque Martem,
maiestate Iovem, Pallada consilio.
Ecce trahunt triplices felicis stamina Parce.
Aspice: nonne tuum nomen ad astra ferunt?
Te duce laurigeros capiet modo Roma triumphos,
Ister et inmensus senciet ista tuus.
Iam cito captivos duces sub curribus hostes
victor, sidus erit inter et astra tuum.
Acta Bude iij-o Idus Augusti MCCCClxxxxiij.
Ioannes Gotius reverendissimo in Christo patri domino Thome, electo Agriensi et supremo regis Pannonici cancellario s. d.
Legite Pannegyrim nostram, reverendissime domine, invictissimo regi nostro
dictam. Tua enim dicatura est et tue censure castiganda committitur. Quam
si recognoveris, sinas eam ingenii tui face illustratam, quoquo traxerit
impetus, abire. Nullas enim livoris notas expavescet gerens vexillum gravissimi
iudicii tui. Imitabitur profecto strennuum militem, qui sub maximo duce, bello
eciam et armis peritissimo, militans audacius hostes aggreditur. Difficile est,
hercule, causam pupillo absque patrono tueri. Te itaque hec ingenii nostri
recens genitura et cupit patronum et mirum in modum exposcit, que si tibi
placuerit, non poterit amplius in summa arce posita vel inimica acie oppugnari.
Gaudebit profecto e tuo sinu Socratico missa fieri peregrina et diversarum
gencium incola. Si per te vitam capiet, tibi debebit et tanquam in tuo penu
nutrita durabit nec unquam in senium verget. quis enim te doccior,
quis in sacris studiis sublimior, quis in omni
vite colore (ut omittam fidem et integritatem, precipuas virtutes tuas)
prestancior, quibus sane ornamentis cum apud omnis terrarum principes maximam es
auctoritatem consequutus, tum in primis apud augustissimum regem nostrum eo loci
habitus es, ut te quidem tanquam precipuam ac tutissimam arcanorum suorum
erigeret arcam et sanctiret efficeretque, ut tu in vinea sagax
simplicitate sui pectoris, taciti quidem, ima volveres et ardua curarum eventa
susciperes et regni demum pondera librares. Quid quod eciam nobis perspectum
sit, quantum sis reipublice nostre studiosus quantumque nos omnis diligas
amesque, exploratum habeamus. Iccirco et colit te civitas nostra et iure quidem
veneratur maximum namque in te salutis sue presidium posuit ac locavit. Ceterum
facito me principi nostro invictissimo commendatissimum, rogo, qui es apud
principem merito eminentissimus.
Vale, decus nostrum et maximum ornamentum, et
me utere ad votum.
26. Anonymus. Helenae reginae epitaphium, versio... [Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
sion=
"1.0" encoding="UTF-8"?>
Helenae reginae epitaphium, versio electronica
Anonymus
floruit 976
NN
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Digitalni tekst na internetu (Wikipedija).
Mg:A 61 verborum
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Kolovoza 2012
Wikipedija- suradnici, 'Jelena Slavna', Wikipedija, Slobodna enciklopedija, 29 svibnja 2012, 17:34 UTC, <//hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Jelena_Slavna&oldid=3400273> [pristupljeno 25 kolovoza 2012]
Wikipedija, Slobodna enciklopedija
0976-10-08
Solin
prosa
Litterae medii aevi (700-1400)
Saeculum 10 (901-1000)
951-1000
prosa- inscriptio
prosa- epitaphium
Neven Jovanović
2012-08-25
Prva verzija. Latinski spellcheck.
in hoc tUMULO QuiESCIT HELENA FAMOsa quae fui UXOR MICHAELI REGI MATERQue STEFANI Regis pacemque obtENUIT REGNI. VIII IDUS Mensis OCTobris in pacE HIC ORdinata FUIT ANno AB INCARNAtione Domini DCCCCLXXVI IND. IV CICLo Lun. V. ep. XVII ciclo sol. V LUN. V. concURRENTE VI. ISTAQue VIVENS FUit REGNi MATER FUIT PUPILORum TUTOrque VIDUARum
ICQUE ASPICIENS VIR ANIME DIC MISERERE DEUS.
27. Anastazije,... . Confirmatio Radovani, versio... [page 4 |
Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
Confirmatio Radovani, versio electronica
Anastazije, hrvatski biskup i kraljev kancelar
floruit 1070
Luka Vukušić
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Prema digitalizatu znanstvenog izdanja (1967).
Mg:B 428 verborum
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Rujna 2012.
HR-HDA-876-6
1070, poslije 1. rujna. U Ninu.
Potvrda darovnice Radovana samostanu sv. Krševana u Zadru za njegov posjed u mjestu Suhovara
Izvor: http://arhinet.arhiv.hr/_DigitalniArhiv/Monumenta/HR-HDA-876-6.htm
Izvor: Diplomatički zbornik Kraljevine Hrvatske, Dalmacije i Slavonije, sv.I, Zagreb, 1967, str. 118-119.
Pripremio: Luka Vukušić, arhivist HDA
Izvor: http://arhinet.arhiv.hr/_DigitalniArhiv/Monumenta/HR-HDA-876-5.htm
HDA Arhinet
1070-09-01
Nin
prosa
Litterae medii aevi (700-1400)
Saeculum 11 (1001-1100)
1051-1100
prosa- donatio
prosa- diploma
prosa- acta
Neven Jovanović
2012-09-02
Prva verzija. Latinski spellcheck.
† Anno dominice incarnationis millessimo septuagesimo, indictione VIIII. Augusto regnante Romano tertio, tempore Cresimiri regis Chroatorum et Dalmatinorum.
Ego Radouan, nepos Lilici, trado omnem possessionem meam, que fuit predicti aui mei in loco, qui dicitur Suchouara, beato martiri Grisogono presente eiusdem monasterii Petro abbate. Que possessio his manifestis indiciis declaratur: a lacu ex septemtrionali plaga protendendo in directum uersus boream ad riuum, et ab isto loco eundo ad australem partem ad terminos predii de Dubio cum suis circumadiacentiis pascuis. Sed, quia resistebat mihi Uekemir, Luce iupanus, cum Boleslauo tepcii et hoc donum, quod sancto martiri intuitu dei et pro remedio meorum predecessorum animarum feceram, contradicebat et ad nichilum deuenire satagebat dicens ipsam terram a rege predicto sibi esse concessam. Ob quam igitur contencionem die sancto Pasce studui adesse ante presentiam predicti regis, ubi non modica turba nobilium tam Chroatorum quam Dalmatinorum adherat. Tunc coram omnibus interrogaui satis diligenter dominum meum regem, si tantillam hereditatem meam illis iupanis habere concessisset. Qui in facie omnium id se minime egisse respondit atque mei misertus largitus est michi legatum suum nomine Apricium socolarem, qui regia fretus auctoritate michi et meam terram ab illis defendens redderet ac meam donationem publice coram uicinis in loco supradicto, hoc est in monasterio sancti martiris Grisogoni, confirmaret et sigilli proprii munimine roboraret. Quod diuine misericordie instinctu factum est. Nam predictus Apricius una mecum ad predictum locum uidelicet Suchouara ueniens coram omnibus ibidem manentibus nec non coram aduenientibus subscriptis testibus terram iniuste querentibus interdixit et, sicut illam domui dei largitus fueram, una mecum regali institutione iterum tradidit et confirmauit. Unde ego predictus Radouan regia potitus iustitia rogo et contestor omnes Christi fideles per patrem et Iesum Christum, filium eius, nec non et spiritum sanctum ab utroque procedente, ut hec omnia inuiolabiliter conseruent. Si quis autem hanc meam oblationem qualibet cupiditate deceptus quocunque ingenio aliquo tempore a domo dei auferre temptauerit, superni numinis iram incurrat sortemque possideat cum his, qui dixerunt domino deo: recede a nobis , nec ut iudicetur, set ut perpetuo dampnetur, resurgat.
Cui donationi et facto interfuerunt hi testes: Desinna, Nonensis iupanus, testis, Cerminicus Breberschico testis, Uocinna Zatinscico testis, Dalizo Poliscico testis, Cosma Luscico testis, Mutimir Sidrascico testis, Saracino sitinico testis, Iacobico Castobriscico testis, Bolano tepciza testis, Iohannes dat testis, Iohannes capellanus testis, Budicio postelnico testis, Desimir Smulie filius testis, Tolimir psar testis, Vitomir duornic. Hii omnes testes fuerunt coram rege. Suchouare uero: Tribigoi grascik. Croatin, Zelodrag, Dragouit, Dobrogoi, Negouan.
† Ego Anastasius, Chroatensis episcopus et aule regie cancellarius, hanc donacionis cartulam rogatu predicti Radouani et ex mandato domini mei regis intus in ciuitate Nona scripsi et confirmaui. Feliciter.
28. . [Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
Confirmatio Radovani, versio electronica
Anastazije, hrvatski biskup i kraljev kancelar
floruit 1070
Luka Vukušić
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Prema digitalizatu znanstvenog izdanja (1967).
Mg:B 428 verborum
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Rujna 2012.
HR-HDA-876-6
1070, poslije 1. rujna. U Ninu.
Potvrda darovnice Radovana samostanu sv. Krševana u Zadru za njegov posjed u mjestu Suhovara
Izvor: http://arhinet.arhiv.hr/_DigitalniArhiv/Monumenta/HR-HDA-876-6.htm
Izvor: Diplomatički zbornik Kraljevine Hrvatske, Dalmacije i Slavonije, sv.I, Zagreb, 1967, str. 118-119.
Pripremio: Luka Vukušić, arhivist HDA
Izvor: http://arhinet.arhiv.hr/_DigitalniArhiv/Monumenta/HR-HDA-876-5.htm
HDA Arhinet
1070-09-01
Nin
prosa
Litterae medii aevi (700-1400)
Saeculum 11 (1001-1100)
1051-1100
prosa- donatio
prosa- diploma
prosa- acta
Neven Jovanović
2012-09-02
Prva verzija. Latinski spellcheck.
† Anno dominice incarnationis millessimo septuagesimo, indictione VIIII. Augusto regnante Romano tertio, tempore Cresimiri regis Chroatorum et Dalmatinorum.
Ego Radouan, nepos Lilici, trado omnem possessionem meam, que fuit predicti aui mei in loco, qui dicitur Suchouara, beato martiri Grisogono presente eiusdem monasterii Petro abbate. Que possessio his manifestis indiciis declaratur: a lacu ex septemtrionali plaga protendendo in directum uersus boream ad riuum, et ab isto loco eundo ad australem partem ad terminos predii de Dubio cum suis circumadiacentiis pascuis. Sed, quia resistebat mihi Uekemir, Luce iupanus, cum Boleslauo tepcii et hoc donum, quod sancto martiri intuitu dei et pro remedio meorum predecessorum animarum feceram, contradicebat et ad nichilum deuenire satagebat dicens ipsam terram a rege predicto sibi esse concessam. Ob quam igitur contencionem die sancto Pasce studui adesse ante presentiam predicti regis, ubi non modica turba nobilium tam Chroatorum quam Dalmatinorum adherat. Tunc coram omnibus interrogaui satis diligenter dominum meum regem, si tantillam hereditatem meam illis iupanis habere concessisset. Qui in facie omnium id se minime egisse respondit atque mei misertus largitus est michi legatum suum nomine Apricium socolarem, qui regia fretus auctoritate michi et meam terram ab illis defendens redderet ac meam donationem publice coram uicinis in loco supradicto, hoc est in monasterio sancti martiris Grisogoni, confirmaret et sigilli proprii munimine roboraret. Quod diuine misericordie instinctu factum est. Nam predictus Apricius una mecum ad predictum locum uidelicet Suchouara ueniens coram omnibus ibidem manentibus nec non coram aduenientibus subscriptis testibus terram iniuste querentibus interdixit et, sicut illam domui dei largitus fueram, una mecum regali institutione iterum tradidit et confirmauit. Unde ego predictus Radouan regia potitus iustitia rogo et contestor omnes Christi fideles per patrem et Iesum Christum, filium eius, nec non et spiritum sanctum ab utroque procedente, ut hec omnia inuiolabiliter conseruent. Si quis autem hanc meam oblationem qualibet cupiditate deceptus quocunque ingenio aliquo tempore a domo dei auferre temptauerit, superni numinis iram incurrat sortemque possideat cum his, qui dixerunt domino deo: recede a nobis , nec ut iudicetur, set ut perpetuo dampnetur, resurgat.
Cui donationi et facto interfuerunt hi testes: Desinna, Nonensis iupanus, testis, Cerminicus Breberschico testis, Uocinna Zatinscico testis, Dalizo Poliscico testis, Cosma Luscico testis, Mutimir Sidrascico testis, Saracino sitinico testis, Iacobico Castobriscico testis, Bolano tepciza testis, Iohannes dat testis, Iohannes capellanus testis, Budicio postelnico testis, Desimir Smulie filius testis, Tolimir psar testis, Vitomir duornic. Hii omnes testes fuerunt coram rege. Suchouare uero: Tribigoi grascik. Croatin, Zelodrag, Dragouit, Dobrogoi, Negouan.
† Ego Anastasius, Chroatensis episcopus et aule regie cancellarius, hanc donacionis cartulam rogatu predicti Radouani et ex mandato domini mei regis intus in ciuitate Nona scripsi et confirmaui. Feliciter.
29. Marulić, Marko. De institutione bene vivendi per... [page 3_505 |
Paragraph |
SubSect | Section]
neque altitudo, neque profundum, neque creatura alia poterit nos
separare a charitate Dei, quę est in Christo Iesu, Domino nostro.
Hinc etiam a Roma ad Philippenses scribens: In omni fiducia, inquit, sicut
semper et nunc mangnificabitur Christus in corpore meo, siue per uitam,
siue per mortem. Mihi enim uiuere Christus est, et mori lucrum. Et
rursum: Quę fuerunt lucra, hęc arbitratus sum propter Christum
detrimenta. Veruntamen existimo omnia detrimentum esse, propter
eminentem scientiam Iesu Christi, Domini mei, propter quem omnia
detrimentum feci et arbitror stercora, ut Christum lucrifaciam, ut et
inueniar in illo, non habens meam iustitiam, quę ex Lege est, sed illam,
quę ex fide est Christi Iesu. Ad hęc Corinthios hortatur dicens:
Siue manducatis, siue bibitis, uel aliud quid facitis, omnia in
gloriam Dei facite! Et de iis, qui Deum amant, ad Romanos ait:
Scimus, quia diligentibus Deum omnia cooperantur in bonum, iis, qui
secundum propositum uocati sunt sancti. Et de iis, qui negligunt, ad
Corinthios: Siquis non amat Dominum nostrum Iesum Christum, sit anathema,
maran atha, quod Syrum esse aiunt et sonare: Dominus uenit,
ut sit sensus: eum in aduentu Iudicis a fidelium consortio separandum,
qui a Christi charitate inuentus fuerat alienus.
Charitatem autem Dei habet, quisquis ea, quę ab illo pręcepta sunt, ante
omnia exequi studet. Ioannes apostolus: Hęc est charitas Dei, inquit,
ut mandata eius custodiamus. Ac nequid excuses, subiungit: Et
mandata eius grauia non sunt. Idem alibi: Et hęc est charitas, ut
ambulemus secundum mandata eius. Ipse quoque Dominus in Euangelio:
Si diligitis me, inquit, mandata mea seruate! Et iterum:
Qui habet mandata mea et seruat ea, ille est, qui diligit me. Qui
autem diligit me, diligetur a Patre meo et ego diligam eum et
manifestabo ei meipsum. Et rursum: Siquis diligit me, sermonem
meum seruabit, et Pater meus diliget eum, et ad eum ueniemus, et mandata
apud eum faciemus.
Quanta uero uel quam necessaria sit charitatis uirtus, Paulus
plenissime declarat illa Epistola, quam primam ad Corinthios scribit,
affirmans uni charitati omnes inesse uirtutes et omnes prorsus uirtutes
nihil esse, si hęc una defuerit. Cuius quidem sententię uerba, quoniam non
solum discenda, sed etiam ediscenda sunt, operęprecium erit hic apponere.
Si linguis hominum, inquit, loquar et angelorum, charitatem autem
non habeam, factus sum uelut ęs sonans aut cymbalum tinniens. Et si
habuero prophetiam et nouerim mysteria omnia et omnem scientiam, et si
habuero omnem fidem, ita ut montes transferam, charitatem autem non
habuero, nihil sum. Et si distribuero in cibos pauperum omnes facultates
meas et si tradidero corpus meum, ita ut ardeam, charitatem autem non
habuero, nihil mihi prodest. Charitas patiens est, benigna est. Charitas
non emulatur, non agit perperam, non inflatur; non est ambitiosa, non
quęrit, quę sua sunt, non irritatur, non cogitat malum; non gaudet super
iniquitate, congaudet autem ueritati; omnia suffert, omnia credit, omnia
sperat, omnia sustinet. Charitas nunquam excidit, siue prophetię
euacuabuntur, siue linguę cessabunt, siue scientia destruetur. Ex parte
enim cognoscimus et ex parte prophetamus. Cum autem uenerit, quod
perfectum est, euacuabitur, quod ex parte est. Cum essem paruulus,
loquebar ut paruulus, sapiebam ut paruulus, cogitabam ut paruulus.
Quando autem factus sum uir, euacuaui, quę erant paruuli. Videmus nunc
per speculum in ęnigmate, tunc facie ad faciem. Nunc cognosco ex parte,
tunc autem cognoscam, sicut et cognitus sum. Nunc autem manent fides,
spes, charitas, tria hęc. Maior autem horum est charitas.
Hęc charitas sanctos tuos. Domine, non modo diuitiarum dignitatumque
secularium atque honorum, uerum etiam uitę lucis huius contemptores fecit.
Nullis tyrannorum minis suppliciisue absterreri potuerunt, ne nomen
tuum * add.
ubsque palam prędicarent atque extollerent.
Petrus, Andreas, Philippus crucifigi non recusarunt, Iacobus et Paulus capite
truncari, Iacobus alter de pinna templi deiici et fullonis fuste mactari,
Ioannes in bullientis olei dolium nudus demitti, Thomas et Mattheus lanceis
confodi, Stephanus lapidibus obrui, Matthias securi percuti, Simon et Iudas
irruenti sacrilegorum impetu ellidi atque obteri, reliqui omnes Discipuli
diuersis tormentorum generibus absumi ac perimi. Quid post illos de tot
milibus martyrum dicam? Dulcia illis tormenta erant, per quę ad te
ascendere, tecum iungi properabant. Nihil illis formidini, nihil timori esse
poterat, quoniam perfecta charitas foras mittit timorem. Vehementiores
poenas experierunt, ut maioris erga te amoris testimonium redderent. Sed
nulla tam vehemens a persecutoribus excogitari potuit, ut ęquaret patientium
affectum. Grauiora tolerare parati erant quam nouerat inferre rabies inimici
in ipsos debacchantis.
Sed, ne foeminarum in Deum pietatem omnino pręteriisse uideamur, unius
exemplo contenti erimus, pietatem deinceps proximis debitam
prosecutri.
Maria Magdalena mundi dilectione in dilectionem Domini commutata, soli illi
placere cupiens, uenit in domum pharisei, ubi ipse recubuerat, humique
prostrata pedes eius osculari coepit, lachrymis rigare, capillo tergere,
unguentis perfundere. Et quoniam charitas operit multitudinem peccatorum,
continuo de illa dictum est: Remittuntur ei peccata multa, quia dilexit
multum.
Iterum in domo Simonis leprosi eiusdem Domini caput unxisse refertur unguento
precioso. Impetrata quippe delictorum uenia altius promouetur, et quę pedes
unxerat, iam digna fit, quę ungat et caput. Sic paulatim progrediendo ab
infimis ad summa usque peruenitur.
Immensi amoris indicium et illud fuit: Cum Martha, soror eius, Dominum
accipiens hospitio parandi conuiuii cura distringeretur, illa audiendi uerbi
dulcedine delinita nullis eiusdem germanę compellationibus auelli potuit, ut
ab eo parumper secedens ipsam in ministrando iuuare uellet. Ideoque optimam
partem elegisse dicitur, quę non auferetur ab ea. Charitas
enim nunquam excidit.
Sed ut alia omittam, quis digne explicare, nedum laudare queat, iam sepulto
Domino animi eius solicitudinem assiduumque angorem? Comparauit aromata,
ante lucem ad monumentum uenit et non inuento corpore recurrit ad
Discipulos. Tulerunt, inquit, Dominum de monumento, et nescimus,
ubi posuerunt eum. Rursum reuertitur identidemque super uacuum
sepulchrum inclinata prospectat, perquirit, plorat. Recedunt Discipuli,
permanet illa. Qua perseuerantia atque inquietudine tandem obtinuit, ut
Domini a morte resurgentis gloriam prima uideret, prima crederet, prima
cęteris annunciaret.
Caput II / DE CHARITATE ERGA PROXIMVM
Quoniam uero neque Deum diligere probatur, quisquis non dilexerit proximum
suum, discamus sanctorum exemplis, ipsi quoque proximi, id est omnes homines
- omnium enim unus pater est Deus- quali amore quantoque animi affectu
prosequendi sint.
Ionathę erga Dauid amicitiam non imminuit Saulis patris indignatio, sed
auxit. Pater sępe uitę Dauid insidiatus est; semper filius detexit insidias
patris, frequenter iratum placauit et a persecutione amici
auertit. Cumque die festo Neomenię in celebri conuiuio requireretur,
excusauit eius absentiam et patris odium in illum concitatum in se pene
excepit, lancea ab eo petitus, sed a Deo protectus. Exurgens ergo ne
gustatis quidem solennibus epulis latebras adiit David eumque monuit, ut
fuga sibi salutem quęreret. Denique (ut Scriptura testatur) diligebat
Ionathas David sicut animam suam, intantum de salute eius solicitus, ut
potius patrem regem sibi infensum sustineret quam illum desereret. Documento
est non oportere parentum aliorumue dissidiis aut insultationibus nos
moueri, ut ab officio discedamus, quod proximis debemus. Scriptum enim est:
Noli fieri pro amico inimicus proximo!
Dauid regis erga populum charitas, cum in multis tum in eo pręcipue apparuit,
quod, postquam ob illegitimam simul et arrogantem plebium enumerationem
puniendus ex tribus malis unum optare cogeretur, neque famem in terram suam
neque cędem suorum ab inimicis inferendam elegerit, cum sibi et frumenti
satis suppetere posset, ut regi, et multorum armis tectus necem minus ipse
timere. Elegit autem communem tam sibi quam reliquis omnibus metum-
pestilentiam, immo, quam in se potius, qui deliquerat, quam in aliis
desęuituram speraret. At ubi uidit se prętermisso populum uastari cędique,
angelo percutiente, exclamat. Ego sum qui peccaui, ego inique egi; isti,
qui oues sunt, quid fecerunt? Vertatur, obsecro, manus tua contra me et
contra domum patris mei! Qua pietate diuinam placauit iram sibique
et iis qui superfuerant ueniam impetrauit, tam iustus in poena eligenda quam
promptus in perferenda. Sed cum neque populus a culpa credatur alienus, ipse
corporis, ille animi dolorem passus est, minus doliturus, si soli pati
contigisset.
Abdias, Iezabele impia prophetas interficiente, centum ex eis speluncis
abditos pauisse dicitur. Non pepercit impensę tot homines pascendo et magnum
uitę suę adiit discrimen eos occultando, quibuscum sibi una
moriendum esse non dubitaret, si deprehensi fuissent. Quamobrem et ipse
diuinatione donatus quarto loco censetur in catalogo duodecim prophetarum.
Qui enim prophetam accipit in nomine prophetę, mercedem prophetę accipiet.
Tobię charitatem Babylonica captiuitas probatiorem fecit. Quippe in eadem
necessitate constitutis, quoquo modo potuit, opitulari non cessauit, nunc
uerbis consolando, nunc rebus iuuando et eos, qui ab impiis hominibus
cędebantur, sepeliendo. Hinc, cum et ipse regis Senacherib iussu necandus
perquireretur, Deo fauente una cum suis periculum effugit. Postea rege
filiorum manu interempto reuersus omnia, quę sibi sublata fuerant,
recuperauit, ne benefaciendi materia deesset, cui non deerat animus. Pius
ergo in medio inimicorum seruari meruit, crudelis autem nec inter filios
tutus fuit.
Et beati Iob pietatis opera percensentur, dum ad eum dicitur: Ecce
docuisti multos, et manus lassas roborasti; uacillantes
comfirmauerunt sermones tui, et genua trementia
confortasti. Cur ergo post hęc erumnis concutitur, calamitatibus
premitur, ad extremam redigitur miseriam? Cur nisi, ut aurum igne probatur,
sic is, qui prosperis in rebus semper continentissimus fuerat, etiam in
aduersis eiusdem integritatis esse noscatur? Post probationem a malis
liberatus duplicia recipit, temporale utique et ęternum bonum, ne ignores
multo maximam esse pietatis mercedem.
Abdemelech Aethiops, eunuchus, Sedechię regis seruus, Hieremiam ab iis, qui
uera audire non poterant, in coenoso lacu ignominiose deiectum miseratus,
cum regem pro illo exorasset, solus eduxit. Inde, qui prophetam male
habuerant, in hostium potestatem deuenerunt. E quibus alii interfecti, alii
in Babylonem captiui ducti sunt. Ad ipsum autem Abdemelech per prophetam
dicitur: Liberabo te in die illa, ait Dominus, et non traderis in manus
uirorum, quos tu formidas. Sed erruens liberabo te, et gladio non cades,
sed erit tibi anima tua in salutem, quia in me habuisti fiduciam, ait
Dominus. O grande charitatis meritum! Capitur,
quatitur, uastatur, funditus euertitur Hierusalem, et inter tot gladios
furentium inimicorum is, qui proximum ab iniuria liberauerat, diuina uirtute
protectus liber expersque periculi fuit.
Multa quidem id genus exempla de Veteri Testamento adduci in medium possent,
nisi plura Noui modo sese ingererent referenda.
Iam primum Christi erga nos charitas effecit, ut, nisi proximos nostros
dilexerimus, non iniusti solum, sed etiam ingrati simus. Si enim Dei Filius
pro hominibus homo factus est, si formam serui accepit, si mori ualuit,
quanta ingratitudo est nos tantillum gratię illi referre nolle, ut eos
diligamus, quos ipse sic amavit? Profecto indignus est beneficio
redemptionis, qui communis redemptionis aspernatur consortem et inter feras
beluas computandus, dum ita exuit humanitatem, ut hominem contemnat, quem
iuuare conditio, genus natura, Deus hortantur. Ne malos quidem odisse
debemus, sed modis, quibus commodius fieri potest, ut corrigantur, curare.
Iaonnes apostolus, cum iuuenem, quem baptizatum peregre proficiscens episcopi
cuiusdam fidei commiserat custodiendum, discessisse atque in solitudine cum
multis latrocinia exercere audisset, uehementi dolore affectus est
incusauitque episcopi negligentiam in eiusmodi deposito seruando
nec cunctatus conscenso equo ad grassatorum latibula abiit solus, periculi
immemor, dum perditam ouem uestigat inter lupos. Eo uiso iuuenis commissi
conscientia uerecundatus fugere coepit, Ioannes insequi consecutusque eum
blanditiis promissisque allicit et ad spem uenię animat; se pro illo
rationem redditurum, modo poenitere ac secum redire ne detrectaret. Itaque
reuersum sic instituit, ut lucraretur Christo. Nobis documento est nulli
labori parcendum, ut proximum perniciosis uitę erroribus implicatum
expediamus ad salutem. Alioquin contempsisse arguemur, quem sicut nos ipsos
diligere iussi fuimus. Hoc loco non omittendę videntur sancti
huius de odio charitateque sententię, quo accuratius enixiusque hanc
sequamur, illud euitemus. Qui dicit- inquit- se in luce esse et
fratrem suum odit, in tenebris est usque adhuc. Qui diligit fratrem
suum, in lumine manet et scandalum in eo non est. Qui autem odit fratrem
suum, in tenebris est et nescit, quo eat, quia tenebrę occęcauerunt
oculos eius. Nos scimus, quoniam translati sumus de morte ad uitam,
quoniam diligimus fratres. Qui non diligit, manet in morte. Omnis qui
odit fratrem suum, homicida est. Et scitis, quoniam omnis homicida non
habet uitam ęternam in se manentem. In hac cognouimus charitatem Dei,
quoniam ille animam suam pro nobis posuit; et nos debemus pro fratribus
animas ponere. Qui habuerit substantiam huius mundi et uiderit fratrem
suum necesse habere et clauserit uiscera sua ab eo, quomodo charitas Dei
manet in eo? Filioli mei, non diligamus uerbo neque lingua, sed opere et
ueritate. Charissimi, diligamus nos inuicem, quia charitas ex Deo est.
Et omnis qui diligit, ex Deo natus est et cognoscit Deum. Qui non
diligit, non nouit Deum, quoniam Deus charitas est. Deus charitas est,
et qui manet in charitate, in Deo manet et Deus in eo. Siquis dixerit,
quoniam diligo Deum, et fratrem suum oderit, mendax est. Qui enim non
diligit fratrem suum, quem uidet, Deum, quem non uidet, quomodo potest
diligere? Et hoc mandatum habemus a Deo, ut, qui diligit Deum, diligat
et fratrem suum.
Paulus quoque apostolus, qualem erga proximos charitatem haberet, ostendit ad
Romanos dicens: Optabam ego ipse anathema esse a Christo pro fratribus
meis. Et ad Corinthios: In cordibus nostris estis, ad
commoriendum et ad conuiuendum. Et ad Philippenses: Testis mihi
est Deus, quomodo cupiam omnes uos esse in uisceribus Iesu Christi.
Et ad Thessalonicenses: Facti sumus paruuli in medio uestrum. Tanquam
si nutrix foueat filios suos, ita desyderantes uos cupide uolebamus
tradere uobis non solum Euangelium Dei, sed etiam animas
nostras, quoniam charissimi nobis facti estis. Rursum ad Corinthnos:
Cum liber essem- inquit- ex omnibus, omnium me seruum feci,
ut plures lucrificarem. Et factus sum Iudeis tanquam Iudeus, ut Iudeos
lucrarer; iis, qui sub Lege sunt, quasi sub Lege essem, cum ipse non
essem sub Lege, ut eos, qui sub Lege erant, lucrificarem. Omnibus omnia
factus, ut omnes facerem saluos. Idem denique ait: Ego per omnia
omnibus placeo, non quęrens quod mihi utile est, sed quod multis, ut
salui fiant.
Praeterea charitatis proximi pręcepta nobis insinuans: Qui diligit
proximum- inquit- Legem impleuit. Nam: Non adulterabis; Non
occides; Non furaberis; Non falsum testimonium dices; Non concupisces;
et si quod est aliud mandatum, in hoc uerbo instauratur: Diliges
proximum tuum sicut teipsum. Dilectio proximi malum non operatur.
Plenitudo ergo Legis est dilectio. Rursum alibi: Omnis enim Lex
in uno sermone impletur: Diliges proximum tuum sicut teipsum. Quod si
inuicem mordetis et comeditis, uidete, ne inuicem consumamini. Alibi
quoque ait: Estote imitatores Dei sicut filii charissimi. Et ambulate in
dilectione, sicut et Christus dilexit nos et tradidit semetipsum pro
nobis oblationem et hostiam Deo, in odorem suauitatis. Iterum alibi:
Mementote- inquit- uinctorum tanquam simul uincti et
laborantium tanquam et ipsi in corpore morantes. Atque alibi
breuiter omnia comprehendens ait: Alter alterius onera portate, et sic
adimplebitis legem Christi.
Apostolorum postremo omnium et eorum, qui illos secuti sunt, unum hoc
charitatis propositum fuit: neque rerum pręsentium neque quietis neque uitę
mortalis ullam habere rationem, dum consulitur spiritali saluti proximorum.
Serapion abbas oppidum quoddam infidelium ingressus, cum publice prędicantem
in medio pellerent, uenundare sese illis coepit in seruum, ut saltem cum
dominis priuatim colloquendi potestatem haberet. Vbi uero
frequenti assiduaque suasione illum, cui seruiebat, credentem de idolorum
seruitute in fidei Christi libertatem uendicasset, reddito ei precio ad
alium transibat. Hoc gentiles erudiendi genere etiam Lacedęmone et Athenis
usum dicunt. Itaque non recusauit uenalis mancipii uilitatem abbas, ut alios
a pernicie liberaret erroris.
Magna et Abraham eremitę in neptem charitas, quam secum in solitudine
commorantem Deo seruire et uirginitatem custodire docebat assiduis monitis
quotidianaque adhortatione. Sed illa tandem a iuuene quodam solicitata, cum
sceleri consensisset, patrui, sanctissimi uiri, conspectum ferre non ualens
clam discessit et de uenia desperans impudicicię se dedit. Quid ageret
amissa oue, pastor iam senex nesciebat et tamen quiescere prę dolore non
poterat. Denique eremum relinquere, tegumentum, ne agnosceretur, mutare,
urbes, quas fugerat, intrare, nihil intentatum relinquere, donec illam
inuenisset, decreuit. Hoc igitur consilio usus quęsitam inuenit, inuentam
conuertit, conuersam secum reduxit et tanto labore recuperatam diligentius
custodiuit, ita ut illa salutem, de cuius spe deciderat, poenitendo
acquisierit. Quod si ipse delinquentem neglexisset, nunquam fortasse illa a
delictis resipuisset. Sed nescit torpere charitas, quousque subleuet
corruentem.
Paulinus, Nolę urbis episcopus (sicuti alio loco de ipso diximus) uiduę
cuiusdam filium, in Aphrica apud Vandalos captiuum, cum pecunia non
suppeteret, uicaria seruitute redemit, mulieris orbitatem miseratus. Simul,
ne ille iuuenis, dum superbis dominis seruit, eorum ritus secutus seruire
inciperet diabolo, maluit uitam suam quam proximi animam periclitari.
Antidius, Turonensis episcopus, cacodęmonem lętum et gestientem uidens, quod
Zosimum, summum pontificem, septennio solicitatum tandem ad stuprum
committendum se impulisse diceret, haud cunctandum ratus illi pręcepit, uti
se eadem celeritate, qua uenerat, Romam perferret. Die altero pontificem
adiit relatisque, quę de illo demon iactauerat ruborem ei
pauoremque iniecit et confitentem protinus ad poenitentiam
conuertit eodemque usus diei spacio ad Turonem rediit. Timuisset sese demoni
credere, nisi proximi charitas foras misisset timorem. Cuius quidem
charitatis merito effectum est, ut is, qui papam corruere fecerat, episcopo
obediret.
Pacomius monachus animaduertens proximi uici colonos rerum ignaros a cultu
abesse diuino et tantummodo in pascendis pecoribus studium protrahere,
uehementer indoluit nihilque moratus eremum dereliquit et inter illos
tuguriolum sibi constituit. Neque prius ad solitudinis locum rediit, quam
illos edocuisset Deum honorare, Christo credere, pie atque innocenter
uiuere. Fugerat frequentiam, sed fugientem reuocauit charitas- ueluti qui
maris periculum euadens iam in portu atque in tuto se recepit, tum, siquos
naufragari respexerit, rursum committit se fluctibus, ut in alto
laborantibus opem ferat, suę ipse quieti salutem pręponens aliorum.
Vitalis etiam monachi in urbe Alexandrina mira admodum charitatis opera
extitere. Prostibula adibat foeminarum et cum ea, quę impudentiore lasciuia
diffluere uidebatur, noctem pactus precium offerebat. Admissus autem in
aliquo fornicis angulo procumbens deprecando peruigilabat, donec
illucesceret dies. Factum admirans mulier, cogebatur interim tacita intra se
cogitare, non iam quantum lucri fecisset sed quantum turpiter uiuendo Deum
offendisset. Itaque multę ab eo hoc modo conuersę uitam correxere. Ipse uero
peruersa hominum opinione iactatus, quoniam circa lupanaria frequens erat
palamque reprehensus patienter tolerabat, cum plus utilitatis ex correctione
alieni delicti caperet quam ex sua infamia damni.
Pafnutius quoque abbas, qua ratione Thaidem, nobile scortum, ab impudicicia
auerteret, excogitauit. Cum enim ab ea secretiorem congrediendi locum
poposcisset et in abditissimum postremę domus cubiculum ductus, ibi etiam ne
ab aliquo conspiceretur, uehementer se uereri diceret, »ne
dubita- inquit illa- nemo hic te iam uidere pręter Deum potest.« Captata
occasione abbas interrogauit, an Deum esse crederet, quem latere nihil
possit, tum, qui bonis pręmia et malis proponat poenas. Annuenti subiunxit:
»Cum hoc non ignores, nonne infelicissima es, quae propter breuissimi
temporis uoluptatem et te et omnes, quibus tui copiam facis, perditum eas
cruciatibusque ęternis deputes?« Scelerum conscia mulier statim in lachrymas
prorupit ac deinceps lasciuiam carnis frenans ieiuniis orationumque
fatigationibus domans pudice sancteque uixit. Itaque neque ipse Pafnutius
timuit in se suspicionis notam, dum in alios timet reatus poenam.
Bernardinus, antequam Minorum religionem profiteretur uitam imitabatur in
omni charitatis negocio assiduam. Senę pestilentia laborabant. Plerique
contagiosam morbi uim timentes urbe excesserant, et illi quoque, qui
resedissent, cum ea familia, in qua ęger erat, commercium habere
formidabant. Solus Bernardinus sic destitutis necessarium pręstare
ministerium decreuit. Duodecim iuuenibus persuadet, ut secum infirmis
seruiendo Christo seruiant. Cum hoc comitatu domos laborantium ingredi,
sanos consolari, ęgrotis mederi, indigentibus uictum, defunctis sepulturam
prouidere, sed ante omnia curare, ut confessi contritique, quicquid euentus
ferret, expectarent. Magis uerebatur, nequid decedentibus officeret ad
beatitudinem consequendam, quam ne sibi ad uitam propagandam. Cęterum tantę
pietatis uir in tam pręsenti periculo sanus atque incolumis meruit
conseruari dignusque effici, qui multo magis postea prodesset hominibus,
prędicando, quam tunc profuerat ministrando.
Sanctulus, Nursię provincię abbas, cum sibi pecunia non suppetisset, qua
diaconum suum a Longobardis latronibus captum redimeret, aliam longe
difficiliorem redimendi rationem iniit et, ut sibi cum illo colloqui diesque
aliquot una esse liceret, rogauit. Qui rogabantur, hac lege concesserunt,
ut, si diaconus effugisset, tunc abbas, qui per ętatem
effugere non poterat, capite puniretur. At ille pro diacono mori paratus
fugam persuadet eumque noctu emittit. Qua de causa ad necem petitus prębuit
ceruicem. Cęterum iam ad feriendum elatam uidens spiculatoris manum protinus
exclamat: »Sancte Ioannes, tene illam!« Immota mansit et rigentibus neruis
deflecti nequiuit. Reliqui miraculo territi abbatem liberum fecere. Qui mox
rogatus male affectam manum oratione curauit. Multiplicia dona certatim
offerebant, uenerantes iam quem dudum occidere uoluerant. Nihil illi
accipere libuit pręter captivos. Qui omnes libertati redditi, cum ei gratias
egissent, abiere. Itaque Sanctulus abbas, dum se morti opponere pro unius
salute non dubitat, una cum multis meruit seruari, Deo id tribuente hominis
pietati.
Carpus, Pauli apostoli discipulus (sicuti de illo Dionysius ad
Deophilum * corr. ex Theophilum
scribens testatus est) cum fidelem quendam ab infideli subuersum
cerneret, prę dolore languere coepit. Cumque, ut conuerterentur, orare
debuisset, ut ambo e uita decederent, optauit, ueritus, ne alterius suasu,
alterius exemplo alii corrumperentur. Vidit autem in quiete illos in
fornacem ardentem a spiritibus immundis trahi uiolenterque impelli, et cum
eo spectaculo delectari coepisset, aspexit Christum cum angelis e cęlo
delabi in terram ipsosque ab ignis periculo erreptum accedere. A quo et
audiuit iterum paratum se pro peccatoribus pati. Hac uisione admonitus pro
utriusque conuersione Domino supplicauit et, quos antea mori concupierat,
demum in fide uiuificatos recepit. Hinc discimus neminem appetere debere
delinquentium poenas, sed poenitentiam, orandumque esse etiam pro incredulis
et iniquis. Sic est enim amplectenda religionis fides, ut non deseratur
proximi charitas.
Nunc, ne alterius etiam sexus pium in proximos amorem silentio
prętermittamus, idem amor nos hortatur, ut scilicet et legentes huberiorem
referant fructum et sanctę foeminę sua laude, quantum in
nobis est, minus fraudentur.
Catharina, uirgo duodeuiginti annos nata, cum Maxentii, Alexandrię pręsidis,
edictum audisset, in quo referebatur gladio in illos animaduerti placere,
qui die pręstituta templum ingressi deos non adorassent, in medium prorupit
et pręsidem ipsum nomine compellans atque insanię palam arguens Christum
crucifixum adorandum esse asseuerauit, inanium autem deorum simulachra
contemptui habenda simul cum iis qui adorant ea. Non est uerita sęuissimo
insultare tyranno, ubi proximorum periclitari uidet fidem. Corporis mortem
contempsit, ne fideles suppliciorum metu perterriti in mortem ruerent
infidelitatis.
Anastasia Romana infideli quidem uiro tradita, sed tantum Christo iuncta, cum
patricii generis esset, prętulit nobilitatis altitudini charitatis
humilitatem. Quippe uilibus induta, ne agnosceretur, martyrum carceres
inuisebat, uincula exosculabatur, ad patientiam exhortationibus animabat.
His officiis digna euasit, quę et ipsa coronam referret martyrii.
Maria Decegnies conomento dicta, de pago Niuella episcopatus Leodii, ipsa
uitę sanctitate maritum pellexerat, ut castitatem seruaret. Ambo ergo
Christo, non mundo seruientes leprę morbo affectis ministerium impendisse
dicuntur. Non langoris deformitas, non tabes, non sanies foeculenta, non
morbi euitanda contagio obstitit charitati. Miserabilior ęgrotantium facies
ministrantium curam magis accendebat. Nunc cum Christo regnant in cęlis, qui
leprosis ministrarunt in terra. Pro breui labore pręmia consecuti sunt
beatitudinis ęternę.
Bona uirgo in finibus Aegypti, in sanctarum uirginum coenobio Deo seruiens,
dum unam inter illas, quam praecipue dilexerat, ex graui ualitudine iam
morti proximam miseratur, orauit Domnium, ut cum ea simul diem obiret
perpetuaque morientis fieret comes. Vt orauerat, impetrauit: ambę eodem die
uita defunctę sunt, ambę uno sepulchro conditę. O
inseparabile pii amoris uinculum, quod ne morti quidem soluere licuit! Simul
cęlum petierunt, quę simul in terra Christo seruierant, ut convivere, sic
etiam commori exoptantes.
Charitate inter se contenderunt apud Antiochiam Theodora uirgo et quidam
miles. Illa ob Christi confessionem ab infidelibus in prostibulum truditur.
Miles ignotus eam primus adiens persuadet, ut mutatis secum indumentis,
uirili habitu euadens, uirginitatem intactam conseruet. Cumque ipse cum
muliebri ueste deprehensus pro uirgine ad supplicium traheretur, non
sustinuit illa, ut, cuius ope pudiciciam tutata fuerat, ei necis causa
fieret. Palam proclamat se esse ei poenę addictam, non ipsum; econtra ille,
immo se iudicis sententia damnatum, non illam. Diu certarunt, uterque
alterum sua morte redimere cupientes. At uero, quoniam Christi confitentibus
mori uiuere erat, Deo disponente ambo simul capitis obtruncatione gloriosum
martyrium peregerunt, ne eos tyranni gladius separaret, quos iunxerat amor
Christi.
Caput III / DE CHARITATE ERGA INIMICOS
Sed quoniam qui ait: Dilige proximum tuum sicut teipsum, idem deinde
dixit: Diligite inimicos uestros et benefacite iis, qui oderunt uos,
hanc quoque dilectionis partem prosequamur, ut sanctorum exemplis
discamus nulli malum pro malo reddere, ne male agenti pares
simus et, quę ab aliis facta reprehendimus, eadem ipsi faciamus. Tempore,
non opere differunt inferens et uindicans iniuriam.
Ioseph ingentem fratrum inuidiam ingenti rependit beneficio. Occidere eum
uoluerunt, in cisternam deiecerunt, Ismahelitis uendiderunt. At ille, cum
deinde Pharaonis prępositus esset et fames septennis premere coepisset
terram, uenientes in Aegyptum conuiuio excepit, frumento et pecunia iuuit,
singulos exosculatus est, iniuriam omnem remisit. Ac ne sequentibus annis,
qui quinque, donec septennium perageretur, restabat, fame confecti perirent,
ut ad se in Aegyptum cum patre totaque familia transmigrarent, curauit
permissuque regis terram, in qua commode habitarent, dedit. Quid multa? Qui
sibi innocenti necem seruitutemque intentauerant, eos, cum uictus penuria
laborarent, benigne suscepit, opipare aluit, large beneficiis affecit.
Moyses pro Maria sorore Deum orauit et a lepra curatam reddidit, quam
petulanter in se oblocutam nouerat et ob hoc quidem lepra perfusam.
Dimittere illam Dei iudicio uoluntatique licebat, sed ipse pietate uictus,
ut morbo eo liberaretur, precibus impetrauit.
Idem a populo, quem de seruitute Aegyptia liberatum in terram lacte et melle
manantem, id est, bonis omnibus affluentem perducere tanto labore tantoque
uitę periculo moliebatur, sępe murmuratione lacessitus est, sępe furore
impetitus et ad tabernaculum fugere coactus. Et tamen tali ac tanta
ingratitudine nunquam, sic commotus est, ut benefacere cessaret. Prostratus
pro illis orauit, Deum placauit, manna de cęlo, aquam de petra, dum deserta
peragrant, ad esum potumque eis impetrauit, legem digito Dei scriptam dedit,
de inimicis uictoriam a Domino exorauit, ducem, qui eos in Terram
promissionis inferret, reliquit. Si nihil in illum unquam deliquissent, sed
semper iussis omnibus fuissent obsecuti, magis pro ipsis solicitus esse non
potuisset. Dauid quoque Saulis regis capitale in se odium
beneficiis ęquauit. Saul enim uirtuti eius laudibusque inuidens et lancea
pręsentem appetierat et fugientem armis persequebatur. Ac ille persecutorem
suum bis absque sui periculo interimere potuit, si uoluisset; semel in
spelunca, ubi ipse latebat, diuertentem, cum clamidis laciniam non sentienti
abscidit, iterum in tentorio, cum noctu iuxta caput dormientis cyphum
hastamque sustulit et nulli custodum uisus ad suos rediit. His quidem
argumentis ostendere uolens, quantum deferret regi etiam iniquo, cum ab illo
declinare mallet quam hostliter persequentem lędere. Denique a Philisteis
cęsum luxit et cędis eius nuncium, qui ex uulnere morientem, ut doloribus
liberaret, ab ipso rogatus, insuper percusserat, occidi iussit, ut reliqui
discerent manum continere a christo Domini. Benedixit autem illis, qui
mortui cadauer mandauerant sepulturę. Ad hęc illos, qui post Isboseth,
Saulis filium, dolose interfecerant, licet ipse de regni successione secum
contendisset, ulcisci iussit, tam in aliorum offensores iustus, quam in suos
pius.
Quidam ex prophetis, cum uenisset Bethel, Hieroboam, Israhel regem, idolo
sacrificantem increpuit, aduersa illi prophetans familięque eius. Iratus
Hieroboam extendit manum iubens apprehendi hominem, et continuo arefactam
retrahere nequibat. Vir Dei misertus pro illa manu, quam in sui iniuriam
extensam mouerat, Dominum rogauit pristinęque sanitati protinus restituit.
Facillime quippe diuina exoratur pietas ab exercente pietatem.
Quid de Discipulis martyribusque Christi dicam? Qui etiam in eos, a quibus
grauissima passi sunt supplicia, beniuolentiam benignitatemque prę se
tulere.
Stephanus pro illis, a quibus falso accusatus, inique damnatus crudeliter
lapidum ictibus impetebatur, genibus prouolutus orauit, ne ipsis hoc ad
peccatum imputaretur, quod sibi cedere sciebat ad gloriam. Iacobum quoque apostolum, Alphei filium, tunc, cum de pinna templi lapidum
ictibus deturbaretur ac deturbatus insuper fullonis fuste cęderetur, orasse
accepimus illis ignosci postulantem, a quibus iniuste necabatur Sęuiendo
impii efficere nequiuerunt, ut pius in sęuientibus bene optare desisteret.
Venustianus, Tuscię pręses, Sabinum, Assisii episcopum, cum duobus diaconis
Exuperantio et Marcello ob Christianitatem comprehendi fecerat et in
carcerem trudi. Hos ambos diuersis poenis excruciatos interfecit, illi
utranque abscidit manum. Mox ipse graui oculorum dolore uexatus ab eodem
remedium poposcit, cui iam tot intulerat mala. Atque ille ueluti beneficiis
obstrictus et nulla affectus iniuria libenter accessit, diligenter orauit,
efficaciter sanauit, sanando insuper hominem ex infideli Christianum fecit.
Maius bonum pro malo reddere non potuit quam ut inimicum suum diligendo Deum
amicum faceret et eum pro Christo ad patientiam suppliciorum animaret, a quo
ipse pertulerat supplicia.
Pergentinus * corr. ex Pergentius
et Laurentinus fratres sub Decio cęsare Aretii martyrium passi, cum
fustigarentur et uerberantium brachia repente obriguissent, ut illi
sanitatem recuperarent, orarunt, inimicorum potius quam suę poenę remedium
exquirentes.
Ioannes et Paulus Iuliano Apostata imperante Romę passi sunt. Eorum corpora
humi defossa Terentiani, militum pręfecti (cuius manu cęsi erant) filium ad
tumulum ipsorum adductum a demonica uexatione liberum reddidere. Hinc patet,
quales erga alios uixerint, qui hos, a quibus necati sunt, etiam mortui
dilexerunt.
Christophorus martyr a Dagno ** corr. ex Dago
, Lycię rege, passus, cum post multa tormentorum genera stipiti
alligatus tandem sagittis appeteretur atque earum una reflexo mirabiliter
ictu regis oculum confixisset, uulneris remedium monstrauit. Rex itaque
decollati martyris cruore oculo illito sanatus est, et conuersus cadauer
eius sepulturę honore affecit, cuius uitam extinxerat, tunc
demum consyderans Christi uirtutem, cum expertus est erga se martyris
charitatem.
Nazarium et Celsum martyres ii, qui in mare suffocandos de naui iactauerant,
cum orta statim tempestate periclitari coepissent eosque super undas
ambulantes conspexissent, ut sibi subuenirent, suppliciter petiere. Illis
ergo in nauem reuersis atque orantibus resederunt fluctus, posuerunt uenti,
periculum omne sublatum est. Sancti igitur tantum beneficii retulerunt,
quantum iniurię acceperant, curantes, ne illi mergerentur, a quibus ipsi
submersi fuerant. Accessit beneficio cumulus, quoniam sic a mortis periculo
liberatos etiam, quomodo in ęternum beati uiuerent, docuerunt.
Hęc in martyrio charitas, illa citra martyrium.
Spiridion, Cypri episcopus, fures nocturnos domi deprehensos, cum multis, ut
eiusmodi scelere abstinerent, admonuisset, non solum impunitos, sed etiam
ueruece, quem furatum uenerant, donatos dimisit.
Felicis quoque monachi in furem benignitas a Gregorio in primo Dialogi sui
libro commendatur. Cum enim hortuli curam gereret ac subinde illum expoliari
animaduertisset, serpenti pręcepit, ut aditum custodiret neminem lęderet.
Proh nefas! Serpentes famulos Christi reuerentur, homines infestant. Fur
adueniens in primo statim ingressu uiso serpente pauidus retulit pedem. Quo
uepribus alte implicato, ipse in caput corruens, pronus pependit, donec
superuenit Felix. Qui pendentem miseratus confestim deposuit et holeribus
abunde collatis amice hortatus est, ne per scelus quęreret, quod innocenter
se largiente habere posset, quoties petitum uenisset. Magis forsan impensę
parceret Felix, si illum furari permisisset, sed a furandi peccato rem
copiosius impertiendo auertere hominis animum satius existimauit.
Talis in furem et Odo, Cluniacensis coenobii abbas, fuit. Illum enim, qui
sibi equum noctu subducere attentauerat eoque conscenso neque discedere, cum
uellet, neque omnino descendere quiuerat, mane compertum benigne ac perhumane corripuit et ad poenitentiam criminis adduxit. Data
etiam stipe ueluti equi mercenarium custodem, non tanquam deprehensum
abactorem dimittendum curauit.
Amon * corr. ex Amos
quoque Aegyptius, dum in eremo manenti panem, quo in diem uesci
solebat, furto subtraherent homines impurissimi, duas serpentes cęllę
custodię apposuit, quarum afflatu illi, cum furandi animo propius
accessissent, semineces concidere. Eos tamen superueniens Christi seruus
manu quemque prehensans errexit et criminis blanditer arguens ad
poenitentiam inflammauit atque ita amplexus est, ut ex furibus monachos
faceret. Nunquid se suppilari doluit, qui suppilatoribus suis tam se
benignum pręstitit? Non, ut ulcisceretur inimicos, custodiam serpentibus
mandauerat, sed ut deprehensos a flagitiis auerteret et iungeret Christo.
Non minus ęquo animo quidam latronum uiolentiam tolerarunt quam hi dolos
furum.
Clodoueo rege aduersus Gothos arma mouente quidam ex militibus predę
cupiditate Maxentii, abbatis Pictauiensis, monasterium inuaserunt. Et cum
unus abbatem sacrilegio, ut poterat, renitentem ferire uellet, manum cum
gladio sublatam demittere nequiuit, reliqui nescio qua stupiditate mentis
correpti immobiles constitere. At Maxentius immanitatis uiolentięque eorum
oblitus poenam miserari coepit et precatione liberos ab ęgritudine reddidit.
Qui deinceps inferre illi iniuriam et timuerunt castigati et erubuerunt
beneficio uicti.
Elphegus, Cantuariensis archiepiscopus, Romam uersus pergens, cum in urbem
Ausonam ** corr. ex Ausoniam
diuertisset, omnibus, quę secum habebat, exutus urbeque eiectus
fuisse dicitur. At cum Deo ulciscente sancti iniuriam repentino tecta
incendio conflagrare coepissent, reuocatus oratione flammas extinxit. Quo
miraculo malignitas hominum in munificentiam uersa plurima offerebat dona.
Ipse uera nihil accepit pręter ea, quę sibi modo per uim errepta fuerant, ut gratuito potius inimicos suos quam mercede
diligere uideretur.
Idem Deo supplicando et panem benedictum morbo affectis porrigendo
pestilentiam sedauit, in ipsos tantum Cantuarię occupatores grassantem, qui
ab Ethelredo rege secedentes, cum pyratis societate facta, *
add. in urbem hostiliter irruperant, magnam ciuium partem
sustulerant, monachos interfecerant, templum incenderant, sibi graue uulnus
inflixerant et carcere teterrimo constrictum menses septem incarcerauerant.
Omnes Dei ultione deleti fuissent, nisi Elphegus intercessisset, ipsis etiam
benefacere cupiens, a quibus tot mala se suosque passos sciret.
Mauro abbati, qui beato Benedicto in gubernatione successerat, monasterium in
agro Andegauensi construenti quidam ex operariis inter se blaterantes
detrahere licentius coeperunt, idipsum monasterii opus non pietati
religionique eius, sed hypocrisi simulatęque sanctitati deputando. Proinde
Sathanę traditi, unus, qui criminis causa et caput fuerat, instanter
expirauit, reliqui mirabiliter a demonio uexati sunt. Mauro autem pro illis
cum lachrymis deprecante, et mortuus reuixit et, qui nequitię spiritu
agitabantur, liberati sunt. Non enim solet ad indignationem moueri, quisquis
etiam laudari contemnit.
Hinc etiam Apollonius monachus at martyr, cum in carcere detineretur, et
Philemon choraules omnibus eum opprobriis oneraret, suspirans: Fili, inquit,
misereatur tui Deus et nihil horum, quę modo in me obloquendo effudisti,
reputet ad peccatum. His uerbis ille corde compunctus et fidem, quam
persequebatur, accepit et non recusauit martyrium.
Vitalis, ** corr. ex Vitalius
Alexandrinus monachus, hominem, a quo alapam acceperat, statim a
demone arreptum ac uolutatim humi iactatum, dum pro illo orasset, omni
prorsus molestia expediuit. Tam facilis exauditio nonne
aperte declarat, quanti apud Deum momenti sit erga inimicos charitas?
Isaac quoque abbas eum, a quo alapa percussus fuerat, cum ob hoc a demonio
uexaretur, superincumbens poena liberauit. Idem iis, qui noctu in hortum
suum furtim irrepserant et nec auferre quicquam nec inde discedere
potuerant, mane inuentos de proposito quidem corripuit, sed quasi hospites
prandio excepit et collectis hortuli fructibus, quos furatum uenerant,
donauit atque abeuntes deduxit.
Memorabilis admodum et Ioannis Elemosinarii episcopi contra iniuriam gratia.
Conquerenti nepoti de uillico conuitiatore respondit se ita in eum
uindicaturum, ut nemo non miratus sit. Accersitumque uillicum annuis
pensionibus liberum fecit, docens hoc exemplo nepotem iniuriam hominum haud
secus uindicandam esse ab iis pręsertim, qui Deo, non sibi placere student.
Idem, cum a quodam mendico pro data elemosina contumeliam recepisset,
clericos in eum insurgentes cohibuit, se in causa esse asserens, quod
petenti minus quam indiguerat impendisset. Illoque accito omnem, quam
habebat, pecuniam coram effudit, ut, quanta sibi opus esset, suo arbitrio
sublatam ferret. Alius ab ingrato data repetiisset, ille contumeliam passus
datis etiam superaddendum existimauit.
Ioannes Damascenus pro eo, cuius occulta calliditate perfidię in Theodosium
imperatorem innocens damnatus dexteram amiserat manum, diu intercessit, ne
in dolo deprehensus capite puniretur. Imperator admiratus hominis patientiam
ipsum, pro quo rogabatur, interfici uetuit, sed tamen, ne tantum scelus
omnino impunitum abiret, in exilium ablegari iussit, sanctum honore affecit:
scribę illi officium, in quo antea fuerat, restituens, cum eidem manus
quoque redintegrata Beatę Virginis beneficio fuisset. Quis acceptam
remittere iniuriam arduum putabit, si tantę offensionis odium tanta repensum
est animi benignitate? Sanson, Dolensis archiepiscopus, eum,
qui sibi ueneni poculum propinauerat, spiritu immundo oppressum miseratus,
Deo supplicando sanitati restituit, ad poenitentiam hortatus est, ueniam
indulsit, uiuere illum in ęternum cupiens, qui sibi per insidias molitus est
necem. Sic neque uenena incaute sumpta nocere ipsi potuerunt, qui sibi
antidotum iam pręparauerat perfectę charitatis.
Hunc quidem et foemineis in pectoribus charitatis ardorem nequiuerunt
extinguere aliena odia.
Christina, uirgo et martyr, pro fide ac ueritate horrendos constanter
perpessa est cruciatus. Cum autem etiam serpentes in eam missi fuissent, sed
mordere omnino nollent, ueneficum, a quo ad mordendum irritabantur,
inuadentes rabidis ictibus multaque ueneni ui statim interimunt. At
Christina sui ipsa carnificis uicem dolens, Christum precata, et serpentes
in fugam conuertit et ab eis peremptum ad uitam reuocauit et eundem iam
credentem ad certam beatitudinis spem errexit.
Anatoliam etiam uirginem angusto carcere una cum terribili serpente conclusam
nec tamen ab eo lęsam, cum tandem consumptam putarent carcerisque ostium
reserassent, serpens inde erumpens Audacem, a quo immissus fuerat, morsu
apprehensum sinuosoque spirarum uolumine colligatum humi deiicit moribundum.
Mox autem ipsius uirginis oratione serpens procul effugatur, et Audax sanus
errigitur. Christianorum enim conuenit pietati eos, a quibus offensi sunt,
defendere pro uiribus ac tueri nec ab uno lędi permittere.
Potamiena uirgo Alexandrię passa Basilidi pręfecto, a quo omnia pene
tormentorum genera in suo exceperat corpore pro Christi nomine, postquam ad
Dominum cum palma migrasset martyrii, per uisum apparuit et coronam, quam ei
a Domino impetrauerat, si credere uellet, ostendit. Credidit ille, et per
martyrium ęternitatis gloriam consecutus est. Tantę curę fuit uirgini eum,
per quem torta interfectaque fuerat, saluum beatumque facere. Veneranda quoque uirgo, dum pro Christo multis magnisque afficeretur
suppliciis et nunc humi dispassis manibus pedibusque diuaricatis extenta
neruis bubulis cęderetur, nunc sic resupinata grandi lapide uentri aduoluto
premeretur, nunc in cacabum sulphure, pice, oleo plenum demersa subiectis
ignibus coqueretur, eius, cuius iussu talia patiebatur, propius astantis
oculum bulloris aspargine cęcatum terra saliua diluta liniens reparauit et
ipsum tandem patientia sua superatum Christo credere compulit. Quis
conuitium, contumeliam, maledictum non ęquo animo feret, si pro tam grauibus
tormentis tam magnum redditum est beneficium?
Darię uirginis intergritatem ab infidelibus in prostibulum tractę leo de
cauea fugiens atque illi adsistens tutatus est. Qui eam uitiandi animo adire
ausi fuerant, ipsos inuadens in primo statim limine strauit nihilque
pręterea mali intulit, ipsa uirgine sic iubente, ut essent, quos ad fidem
poenitentiamque conuerteret, non qui in erroris tenebris uitęque nequitia
disperirent. Parci igitur illis iussit, qui sibi erreptum uenerant rem
omnibus diuitiis atque etiam uita ipsa preciosiorem, uirginitatem. Neque
enim uirginitas illi ad beatitudinem consequendam satis fuisset, si
abfuisset pietas.
Paris exempli et Agnetis uirginis erga inimicum dilectio. Eum quippe, qui
ipsam stuprare moliebatur, a diabolo necatum uitę restituit. Vitę restitutus
Christum confiteri palam coepit. Illa ergo orante is, qui pudiciciam ipsius
inquinare conatus fuerat, duo pręcipua retulit bona: uitam, qua adhuc in
terris uiueret, et fidem, qua supra cęlum ęternitatem consequi posset.
Eugenia uirgo, Philippi, Alexandrię pręfecti, filia, sub uirili habitu sexum
dissimulans, inter monachos religiose uersata et iam digna, cui monasterii
gubernacula committerentur, Melantię tandem matronę, quam ad illicitos
amplexus prouocantem contempserat, accusatione capitis rea constituitur.
Accusationis summa erat Eugenium abbatem domi suę uim inferre uoluisse. At
illa, cum se non iam Eugenium, sed Eugeniam esse, ut infamiam
purgaret, prodere uellet, prius accusatrici suę ignosci petiit. Deinde coram
patre, cuius iudicio neci iam addicta erat, pectus suum detegendo detexit
fallacis mulieris impium commentum. Simul, cuius ipsa filia esset,
indicauit. Sic omni prorsus periculo probroque sese expediuit, ante tamen
uenia impetrata illi, cuius tam mendaci ac tam foeda delatione in tanta
inciderat mala.
At etiam in monasteriis aliquando locum sibi uendicat inuidia.
Euphrasia, Deo dicata uirgo, ob humilitatem frequenter sese uilibus occupabat
officis. Quędam autem inter sorores non satis linguę temperans illam carpere
et simulatę sanctitati facta dictaque eius ascribere palam ausa, cum ab
abatissa punienda decerneretur, eiusdem, quam lacessierat, intercessione
liberatur. Euphrasia enim et ante ipsam se suppliciter prosternens, quasi
quę lęsisset, non quasi quę lęsa fuisset, ueniam sibi petiit et ante
abatissam illi impetrauit.
Othiliam uirginem pater occidere in animo habebat, solo corporis uitio
offensus, quia cęca nata fuerat. Mater autem periculo subtractam monasterio
tradidit. Hinc ipsa uirtutibus proficiens defectumque oculorum mentis
perspicacitate supplens pro eo patre, quem sibi tam indigne capitali odio
infensum nouerat, feruenter orando effecit, ut et uiuens poenitentiam
delicti ageret et defunctus purgatorii poenas cum paradisi deliciis
commutaret. Ipsa uero corporei quoque uisus usum a Deo accipere meruit, quem
non acceperat a parentibus.
Hoc quidem charitatis genus tum Veteri tum Noua lege pręcipitur nobis
obseruandum. In Exodo dicitur: Si occurreris boui inimici tui aut asino
erranti, reduc ad eum. Si uideris asinum odientis te iacere sub onere,
non pertransibis, sed subleuabis cum eo. Et in Prouerbiis legimus:
Cum ceciderit inimicus tuus, ne gaudeas et in ruina eius ne exultet
cor tuum, ne forte uideat Dominus et displiceat ei, et auferat *
corr. ex auferet
ab eo iram suam. Et iterum: Si esurierit inimicus tuus,
ciba illum, si sitit, da ei aquam bibere. Prunas enim
congregabis super caput eius, et Dominus reddet tibi. In Euangelio
quoque ipse Dominus ait: Diligite inimicos uestros, benefacite iis, qui
oderunt uos. Benedicite maledicentibus uobis et orate pro calumniantibus
uos. Iterum: Diligite, inquit, inimicos uestros,
benefacite et mutuum date nihil inde sperantes, et erit merces uestra
multa, et eritis filii Altissimi, quia ipse benignus est super ingratos
et malos. Quod autem uerbis pręcepit, exemplo pręstitit. Proditori
quippe suo corporis et sanguinis sui sacramentum obtulit, pedes lauit,
osculum non negauit. Illis etiam, a quibus cruci affigebatur, ueniam dari
petiit: Pater, inquit, ignosce eis, quia nesciunt, quid faciunt.
Si tam clemens erga tantam sęuitiam Dominus, quomodo seruus eius erit,
qui uindictam expetierit? Aut quomodo Christiano nomine censeri merebitur,
qui in diligendis inimicis Christum imitari contempserit? Omnibus mandatum
est benefacere omnibus, si fieri potest, sin minus, bene optare; ita tamen,
ut homo semper ametur, malignitas hominis nunquam. Omnis enim malignitas
diaboli seruitus est, homo autem Dei opus est, et quidem ad imaginem et
similitudinem autoris sui factum.
Caput IV / DE OFFICIO DOCTORIS EVANGELICI
Sed profecto inter omnes omnium charitates ea pręcipua est habenda, qua alius
alii non tam ista temporalia et caduca bona quam illa ęterna atque perpetua
optare et, quantum in illo est, prouidere ac procurare
debet. Enitendum igitur erit iis maxime, qui diuinarum rerum scientia
pręstant, ignaros instruere, timidos animare, desides urgere, omnes denique
ad capessendas uirtutes, quibus uerę felicitatis pręmia comparantur, sedulo
exhortari. Huiusce rei exempla more nostro ab iis, quos Deo, placuisse
nouimus, petamus.
Moyses et Aaron Dei iussu diriguntur, ut populum suum de Pharaonis iugo
erreptum ab Aegypti finibus educant et populus ipse sacrificium sibi offerat
in deserto et sic Terram ingrediatur promissionis. Doctoris igitur partes
erunt peccatores ad poenitentiam compellere, de diaboli seruitute in
libertatem gratię uendicare et de terrenis secularibusque negociis ad
cęlestium meditationem iugiter excitare, ut, quam beatitudinem animo
contemplati fuerint, pietatis iustitięque operibus parare sibi nitantur.
Esaias propheta, cum se ab angelo carbonis de altari sumpti tactu purgatum
animaduertisset et Dominus diceret: Quem mittam, et quis ibit nobis?
— ultro se obtulit dicens: Ego sum, mitte me! Quod usurpare
nequaquam ausus fuisset, nisi se prius a delictorum inquinatione prorsus
expiatum excoctumque agnouisset. Carere enim debet omni uitio, qui aliorum
prauitatem paratus est corrigere, ut auditores non tam uerbis ad
emendationem uitę prouocet quam exemplo. Labia enim iusti (ut in
Prouerbiis dicitur) erudiunt plurimos .
Vnde alibi ad eundem dicitur: Super montem excelsum ascende tu, qui
euangelizas Syon; ut scilicet culmen sanctitatis pie uiuendo
inscendat, qui prędicationis munus assumit. Exalta in fortitudine uocem
tuam, qui euangelizas Hierusalem; nempe ut, et qui prope sunt et qui
longe, audiant. Exalta et noli timere; ne timendo illis adulari
incipias, quos debes increpare et sublato cauterio, dum lędere cutem
formidas, latens sub ea malum suppurare permittas. Ideo nanque pręceptum
est: Non coquas hędum in lacte matris suę, id est, peccantibus ne
blandiaris.
Rursum dicitur illi: Clama, ne cesses, quasi tuba exalta
uocem tuam, et annuncia populo meo scelera eorum, et domui Iacob peccata
eorum. Proinde, qui in ecclesia declamant, aperte, perseueranter,
audacter suo fungantur officio, ita tamen malefacta omnium detestando, ut
semper uenię spem proponant poenitentibus. Quia Deus clemens et misericors
est, patiens et multę miserationis, et ignoscens super malicia.
Hieremias immaturam ętatem excusans clamat: A, a, a, Domine Deus, ecce
nescio loqui, quia puer ego sum. Noli, inquit Dominus, dicere,
quia puer sum, quoniam ad omnia, quę mittam te, ibis et uniuersa,
quęcunque mandauero tibi, loqueris. Ne timeas a facie eorum, quia ego
tecum sum, ut erruam te. Denique: Misit, inquit, Dominus
manum suam et tetigit os meum et dixit: Ecce dedi uerba mea in ore tuo,
ecce constitui te hodie super gentes et regna, ut euellas et destruas et
disperdas et dissipes et ędifices et plantes. Siquis igitur ad
prędicationis opus diuinitus eligitur, nulli rei diffidat, nihil trepidet;
omnia aderunt, cui aderit Deus. Disce tamen omne doctoris studium eo
spectare debere, ut euellat et destruat hominum uitia, plantet autem et
ędificet uirtutes.
Ezechieli etiam Dominus libere uaticinandi pręstitit audaciam dicens: Tu
ergo, fili hominis, ne timeas eos neque sermones eorum metuas. Et
rursum: Verba eorum ne timeas et uultus eorum ne formides. Ad hęc
datum illi pro cibo uolumen intus et foris scriptum. Etenim prędicator et
exteriorem Scripturę historiam in exemplum auditorum proferre debet, et
interiorem mysticumque sensum, qui sub ea latet, cum res postulauerit, non
tacere. Cuius quidem disciplinę scientiam si assecutus fuerit, et ipse
dicere cum Ezechiele poterit: Comedi illud, et factum est in ore meo
sicut mel dulce, uel cum Dauid: Quam dulcia faucibus meis eloquia
tua! Super mel ori meo.
Ac nequando uel intempestiua ętas prędicandi minuat autoritatem in eis, qui
diuinitus inspirantur, Danielis adhuc infantis spiritum
suscitatum legimus et puero iudicante damnatos senes. Spiritus enim, ubi
uult, spirat cordaque hominum, non annos metitur, quibus lumen sapientię suę
infundat. Et interdum quidem, ut uirtutem suam ostendat, ex ore infantium et
lactentium perfecit laudem.
Ionas ad Niniuitas prophetare iubetur, et fugit. Quam autem inconsyderate
divinę reluctatus uoluntati sit, casus ostendit. Nauigat, tempestate
concutitur, in mare pręcipitatur, a pisce deglutitur. Sed cito poenitens
liberator moremque Domino gerens prędicat. Et Niniue, quę mox subuertenda
erat, auditis prophetę uerbis poenitentiam egit, Deum placauit, seruata est.
Quid hoc exemplo discitur nisi tam dignum diuina ultione doctorem, qui
dissimulat populi crimina, cum ad prędicandum mittitur, quam populum, qui ab
his auerti negligit, cum redarguentem audierit. Neque enim tantam
calamitatem Niniuitę tunc effugissent, si Ionę minas contempsissent.
Ioannis quoque Baptistę uox clamantis in deserto puchre nobis modum
formamque prędicandi uidetur exhibuisse. Vitia primum omnium acriter
increpanda maximeque eorum, quos in iis obstinatiores cernimus, docuit,
phariseis insultans ac dicens: Genimina uiperarum, quis demostrabit uobis
fugere a uentura ira? Remedium deinde, ne desperent, continuo
ingerendum ostendit, dum subiungens ait: Facite ergo fructum dignum
poenitentię! Postremo proponendum iustis pręmium, impiis poenam
dicens: Congregabit triticum in horreum, paleas autem comburet igni
inextinguibili. His etiam, qui talia docent, neminem timendum
declarauit corripiendo Herodem regem, uincula, carcerem, necem perferre
satius sibi existimans quam illicitum illius coniugium adulatione obtegere
et pręceptorum Dei immemorem se prębere.
Post Ioannem autem coepit prędicare ipse olim prędicatus semperque
prędicandus, mundi Saluator ac Dominus. Lex enim et prophetę usque ad
Ioannem, exinde Euangelium Christi, et hactenus quidem
terrenorum pręmium bonorum, nunc iam cęlestis regni ęterna promittitur
poenitentibus beatitudo. Poenitentiam, inquit, agite,
appropinquabit enim regnum Dei. Nec certe prius Iesus prędicare
coepisse dicitur quam tentatus famem uicisset in deserto, auaritiam in
monte, uanam gloriam in templo. Qua in re ostendere uoluit, qualem prius
esse oporteat, qui diuini uerbi passim disseminandi curam aggredi decernit.
Hinc iam reliquarum nationum saluti consulens Discipulos asciscit sibi, ut
habeat, quos discedens doctrinę suę per orbem propagandę relinquat magistros
utque is, qui docet, aliis etiam docendi disciplinam impendere discat.
Circuit totam Galileam, ut doctoribus post se futuris urbes, castella, uicos
peragrandi solicitudinem insinuet. Docet in synagogis, ut illi ibi magis
uerba facere studeant, ubi pluribus prodesse posint. Prędicat Euangelium
regni Dei, nequid aliud in ecclesia prędicandum inani iactatione pręsumant.
Cum discipulos docet, ascendit in montem, cum turbas, descendit in plana, ut
meminerint perfectioribus excellentiora uitę pręcepta dari oportere,
imbecillioribus leuiora, lac paruulis, solidum iam adultis cibum.
Infidelibus uero his duntaxat, qui audire ueritatem concupierint, religionis
nostrę quęque creditu faciliora primum insinuanda sunt, non statim mysteria
ingerenda, ne sanctum detur canibus et margaritę mittantur ante porcos et
conculcent eas pedibus, contemnentes, quicquid capere non possunt. Audiuimus
quendam sacerdotalis ordinis uirum, cum ipso pręsente inter Machumetanos
quosdam de Deo mentio incidisset et multa ultro citroque iactata fuissent,
tandem dixisse Deum ipsum sępe a se manibus contrectatum, sępe ore haustum.
Quod etsi uerum dixerit, inconsulte tamen apud sacramenti ignaros atque adeo
incaute, ut illi non modo non crederent, sed etiam ipsum quasi blasphemum
ulcisci uellent. Denique parum abfuit, quin eidem, quod sequitur, tunc
contingeret: Et canes conuersi dirumpant uos.
Cuius quidem periculi non ignarus Salomon: Qui
custodit, inquit, os suum, custodit animam suam; qui autem
inconsyderatus est ad loquendum, sentiet mala.
Prędicandi autem donum, nequis leue putet, * corr. ex putaret
non nisi precibus proponitur impetrandum. Rogate, inquit,
dominum messis, ut mittat operarios in messem suam. Cęterum,
nequis lucri, et non tantum hominum causa prędicationis opus sibi uendicet,
ait: Gratis accepistis, gratis date! At uero, ne in quęrendis uitę
necessariis rebus occupatus animus docendi studium remitteret: Dignus est
operarius, inquit, cibo suo; ut scilicet, quibus seminant
spiritalia, ab iis sibi corporalia metant, non plura tamen quam pręsens
necessitas poposcerit, ne prędicationem, quę gratuita esse debet, uenalem
faciant.
Pręcipit quoque Dominus ac monet, ut huiusce professionis uiri, ciuitatem
ingressi apud dignos maneant, ne scilicet integritati autoritatique eorum
quicquam deroget turpis hospitii nota et in suspicionem incidant, qua
linguam honestiorem quam uitam habere existimentur.
Pręterea, licet illi, qui in auditorio conueniunt, parum aut nihil omnino
profecerint, non tamen ei, qui docet, pręmium supprimitur laboris dicente
Domino: Si ibi fuerit filius pacis, requiescet super eum pax uestra; sin
minus, ad uos reuertetur. Neque enim inuitantium gratia perire
debet, si ad conuiuium inuitati uenire fasstidierint.
Qui autem usque adeo inueterata animi peruicacia obdurant, ut piis
hortatibus mollescere prorsus nequeant, eos Dominus anathemate uidetur
execrari dicens: Quicunque non receperit uos neque audierit sermones
uestros, exeuntes foras de domo uel ciuitate excutite puluerem de
pedibus uestris! Minis quoque horrendis exterret subiungens: Amen
dico uobis, tolerabilius erit terrę Sodomorum et Gomorreorum in die
Iudicii quam illi ciuitati. Inexcusabilior procul dubio erit,
quisquis prędicationes audiens emendari corrigique neglexerit quam qui omnino non audierit, casu aliquo impeditus Seruus enim, qui
cognouit uoluntatem domini sui et non fecit, plagis uapulabit multis. Qui
autem non cognouit et fecit digna plagis, uapulabit paucis.
Postremo ipsos doctores caute incedere, ne dolis heresum capiantur,
simplicitatem custodire, ne ad hypocrisim maliciamque declinent, iubet
dicens: Estote prudentes sicut serpentes! Serpente enim minus prudens
Adam a serpente deceptus est. Et simplices sicut columbę! Ne scilicet
sanctiores uideri quam esse malint. Nam et Spiritui Sancto ideo fortasse in
columbę specie interdum apparere libuit, ut ad imitandum auiculę illius
puritatem nos inuitaret. Profecto, qui tales extiterint, non immerito iam
audire poterunt: Nolite cogitare, quomodo aut quid loquamini. Dabitur
enim uobis in illa hora, quid loquamini. Non enim uos estis, qui
loquimini, sed Spiritus Patris uestri, qui loquitur in uobis. Itaque
nihil neque in pręmeditando neque in pronunciando laborabunt, quibus affatim
omnia, quoties usus fuerit, diuina benignitas suppeditabit.
De apostolis traditum est: Variis linguis loqui coeperunt, prout Spiritus
Sanctus dobat eloqui illis . Hoc ideo sane, quia diuersis
gentibus fidei Christianę mysteria prodi iam uulgarique oportebat et diu
errantibus uiam aperiri salutis. Hinc tu quoque, si unam alteramue ciuitatem
ad Deum sanctius atque syncerius colendum conuerteris, nondum te existimes
fecisse satis, donec datur facultas etiam ad reliquos instruendos
proficisci. Pii sane ac boni medici est plurimis curatis alios insuper, qui
curatione indigent, perquirere et opportuna omnibus remedia conferre.
Legimus Petro Hierosolymis primum uerba ad populum faciente die uno tria
milia hominum baptizata fuisse, in dies quoque credentium creuisse numerum.
Sed et alio deinde die quinque milia superioribus addita. Cum autem Petrus
gentiles quoque Domini iugo subiiciendos per uisum cognouisset, Cornelium
centurionem et, qui cum illo domi erant, credentes baptizauit. Qui ergo paulo ante una tantum atque altera prędicatione tam
multos conuerterat, idem etiam paucos non contempsit, ita ut neque itineris
laborem ab Ioppe Cęsaream usque euocatus recusaret. Illi igitur, qui in
magna etiam auditorum frequentia non suam gloriam, sed alienum profectum
quęrunt, tunc quoque, cum rariores conuenerint, docere non erubescunt.
Paulus segregatus in Euangelium Dei cum collega suo Barnaba peragrant oppida
Iudeę in synagogis prędicantes. Inuidentibus uero Iudeis et ad conuitia
furenti rabie prorumpentbus dixerunt: Vobis oportebat primum
loqui uerbum Dei. Sed quoniam repellitis illud et indignos uos iudicatis
ęternę uitę, ecce conuertimur ad gentes. Relinquendi ergo sunt, qui
peruersa obstinatione durati a peccandi proposito diuelli nullo modo
possunt, ne, dum in sterili solo sementem iacimus, foecundę interim glebę
nullo subactę aratro fructu huberiore fraudentur. In summa, quicunque
Ecclesiam audire noluerit, sit tibi sicut ethnicus et publicanus. Nemo
saluatur inuitus.
Idem hi, ut Lucas inquit, prohibiti sunt a Spiritu Sancto loqui uerbum in
Asia. Quę res documento est non passim omnibus euangelizare nos debere, et
iis pręsertim, quos Euangelium ipsum contemptui habituros non ambigimus, ne
et hi exinde grauioribus poenis obnoxii sint et nos sanctum dedisse canibus
arguamur. Vnde et Salomon in Prouerbiis ait: Qui erudit derisorem, ipse
iniuriam sibi facit, et qui arguit impium, sibi maculam generat. Noli
arguere derisorem, ne oderit te; argue sapientem, et diliget te.
Rursum illis libentissime docendi operam debemus exibere, a quibus ultro
inuitamur. Iam enim se institutionibus nostris pro sua uirili obsecuturos
polliceri uidentur, dum inuitant. Hinc est, quod Paulus transire maturauit
in Macedoniam, cum uir Macedo in uisu apparens ei suppliciter poposcit, ut
eo ueniens ipsos adiuuaret. Non petit auxilium, qui non agnoscit periculum.
Quis autem petit nisi is, qui periculo liberari cupit?
Multis tandem urbibus regionibusque docendo peragratis Paulus contulit se
Athenas disseruitque cum Epicureis et Stoicis, palam ostendens, quarto
pręstaret eorum philosophię disciplina Christi. Quanta autem uel
argumentorum ui disputauit uel miraculorum operatione illa, quę dixerat,
approbarit, Dionysius Areopagita indicio est factus Apostoli discipulus, qui
magister fuerat philosophorum.
Relictis Athenis uenit Corinthum et Aquilę Priscillęque hospitio usus artem
scenofactoriam cum illis factitasse dicitur, sabbatis uero in synagoga
disputationes exercuisse. Hinc ipsemet quidem ad Corinthios scribens:
Laboramus, inquit, operantes manibus nostris. Et ad
Thessalonicenses: Non inquieti fuimus inter uos neque gratis panem
manducauimus ab aliquo, sed in labore et fatigatione nocte et die
operantes, ne quem uestrum grauaremus, non quasi non habuerimus
potestatem, sed ut nosmetipsos formam daremus uobis ad imitandum nos.
Nam cum essemus apud uos, hoc denunciabamus uobis, quoniam, siquis non
uult operari, nec manducet. Nemo igitur Euangelio seruiens assidue
sibi de Euangelio uiuendum putet et, quod prędicationi superest temporis,
ocio conterat. ne et petendis elemosinis crebrius insistens non
petere, sed exigere uideatur, et corporis quieti indulgens ad socordiam
paulatim deuolutus a labore quoque spiritalium actionum animo obtorpescat.
Petrus et Paulus postremo Romę ad martyrium usque prędicando perseuerarunt.
Reliqui etiam apostoli dimissa Iudea in diuersas prouincias idolorum
cultores at religionem Christi conuersuri disperguntur. Andreas Achaiam,
Philippus Scythiam, Bartholomeus Lycaoniam, Iacobus Zebedei Hispaniam,
Ioannes Ephesum, Thomas Parthiam Hyrcaniamque et Indiam, Mattheus Macedoniam
et Aethiopiam, Iacobus Alphei Hierosolymam, Iudas Thadeus Mediam,
Mesopotamiam, Pontum et cum Simone fratre Persidem in sortem prędicationis
accepere, nulli labori parcentes, nullum uitę discrimen deuitantes, dum communi omnium saluti consultum uolunt. Neque tyrannorum
minis neque suppliciis deterriti sunt, ne Christi nomen ubique
circumferrent. Sic in omnem terram exiuit sonus eorum et in fines orbis
terrę uerba eorum. Sic habitantibus in regione umbrę mortis lux orta est
eis. Merito igitur illi sedebunt super thronos cum Christo iudicantes, qui
nunquam conquierunt Christum annunciantes.
Inter apostolicos autem uiros Ambrosius episcopus eruditione, ingenio ac
diligentia Dei uerbum prędicando ita pręstitit, ut facile persuasum sit non
commentum fuisse, quod de illo quondam iactatum constat, ob os scilicet eius
in cunis iacentis uolitasse apum examen, stridulo tinnitu eloquii futuri
suauitatem portendens. Hic Aurelium Augustinum Manichea heresi tabescentem
suis prędicationibus purgauit sanumque reddidit. Qui iam catholicę fidei
disciplinis eruditus omnium tandem hereticorum dogmata certissimis destruxit
argumentis nostraque confirmauit, obscura quęque in Scripturis declarauit et
ab iis, quę dubia erant, ambiguitatem sustulit. Religiosis uiuendi pręcepta
dedit, nemo in disserendo acutius uidit, nemo melius explicauit. Quid multa?
Vnum tunc hominem conuertit Ambrosius, sed in uno homine totum pene terrarum
orbem doctrinę illius radiis illustrandum recepit. Qui enim docti fuerint,
fulgebunt quasi splendor firmamenti, et qui ad iustitiam erudiunt multos,
quasi stellę in perpetuas ęternitates.
Abbatem Antonium aliquando ad hereticos conuincendos relicta solitudine
Alexandriam uenisse legimus. Intermisit ergo eremi quietem, dum ad bellum
egreditur contra illos pugnaturus, a quibus catholicę fidei murus
quatiebatur. Accesserunt quidam philosophi quasi rusticano homini et
litterarum ignaro illusuri. Verum ubi loquentem audissent, demirati uerborum
uim sententiarumque grauitatem ueritati ab eo prędicatę adheserunt et, cuius
corporis habitum paulo ante subsannauerant, scientiam amplexi sunt Christo
credentes. Nesciebant utique sub terra latere aurum et
interdum sub uili panno habitare sapientiam.
Regulus episcopus, Ioannis apostoli discipulus, in Gallia cęlestis frumenti
granum oppidatim disseminat et plurimis baptizatis fructum huberrimum in
horreis Ecclesię recondendum cogit. Cęterum, cum apud quendam uicum in magna
uirorum ac mulierum celebritate suggestum concionaturus ascendisset, ranarum
e proximo lacu coaxantium strepitu prępediebatur, ne commode audiri posset.
Igitur, ut silerent, imperauit. Atque ex illo etiamnum lacum illum ranis
quidem refertum, sed nullam earum uocalem esse asseuerant. Quid mirum, si
homines eius doctrinam secuti sint, cuius iussis irrationale animal
obediuit? Ranę obmutuerunt, et homines confiteri Christum coeperunt.
Patricius episcopus in partibus prouincię Scotię, Christi fidem euangelizasse
primus dicitur. Qui cum per Hiberniam iter faceret et se prędicationibus
nihil proficere uideret, Deum precatus est, ut ostento aliquo hominum
illorum duritiem commolliret, quo ab erroribus iam tandem resipiscerent et
ad religionem ueram conuerterentur. Diuinitus admonitus humi circulum
designauit atque inibi terra penitus subsidente hiatus ingens apparuit
magnumque omnibus incussit terrorem, ne in profundum acti poenas iam
incredulitatis darent. Hunc hiatum adhuc extare ferunt et occulto quodam
sinuosoque meatu ad nescio quę purgatorii loca deducere. Id utrum uerum sit,
scire nihil nostra refert. Credimus enim purgatorium animarum alicubi esse,
etiamsi ibi non sit, magisque illud nunc consyderare expedit, quanta hic
sanctus humanę salutis cupiditate flagrabat, cui non satis fuit uerbis
docuisse, nisi etiam miraculorum terrificationibus, quod docuerat, credere
cogeret uel inuitos.
Aldebertus uero, Pragę episcopus, cum effrenem et indomitam plebem nullis
prędicationum solicitationibus ad modestius uiuendi rationem redigere
potuisset, episcopatum reliquit et summi pontificis permissu ad coenobium Cassini montis perueniens monachum se fecit. Pertimuit eo
fungi officio, postquam sibi commissos meliores efficere nequiuisset, ne
quęsisse uideretur, quę sua sunt, non quę Iesu Christi, id est, suum
honorem, non aliorum profectum.
Cogitent nunc, quam agant, qui sibi creditum gregem pabulo prędicationis
pascere negligunt et se pastores profitentur, si is, qui quotidianis
exercitationibus sese fatigabat, non solum parere nolentes dimisit, sed
etiam dignitati renunciandum censuit. Quod si is, qui tanta animi
solicitudine uocisque contentione in monendo usus fuerat, ob incorrigibilem
tamen plebis peruersitatem locum tenere pontificis dubitarit, quanto magis
timere debet lucerna sub modico posita, sal fatuum, canis mutus non ualens
latrare, cui Dominus per prophetam comminatur dicens: Speculatorem te
dedi domui Israhel. Si dicente me ad impium: Morte morieris, non
annunciaueris ei neque locutus fueris, ut auertatur a uia sua impia et
uivat, ipse impius in iniquitate sua morietur, sanguinem autem eius de
manu tua requiram. Ob hoc quidem et propheta contremuit dicens:
Vę mihi, quia tacui. Et Apostolus: Vę mihi est, inquit, si
non euangelizauero.
Iuuenalis, natione Apher, arte medicus, ordine presbyter, cum a pontifice
Romano, ut Narniensi infideli populo Christum euangelizaret, ius
potestatemque sibi concedi petisset, episcopus eorum constitutus illo se
contulit. Multisque ibi catholica credulitate prędicando confirmatis quendam
de obstinatorum numero, cui pręter cęteros error ueritate charior erat, sibi
infensissimum habuit. Qui comprehensum, postquam, ut carnem idolo immolatam
gustaret, cogere uerbis non potuisset, uiribus aggreditur. Cultellum ori
admouet, strictosque dentium dirimere ordines molitur, uiam facturus cibo
intra fauces respuentis indendo. At multo secus quam cogitarat euenit.
Repente enim quadam lymphatę mentis insania correptus, cuspide in se uersa,
ipse sibi iugulum ferit et ad pedes eius, quem inuaserat, exanimis corruit.
Sic tutatus est Dominus pii doctoris disertum guttur, ut
hic, qui illud per uim polluere attentauerat, suum confoderet et sua sibimet
manu mortem conscisceret. Eo cadente reliqui omnes, qui in pari infidelitate
diu iacuerant, per fidem sese errexere Christi, et unius increduli poena
multis credendi causam prębuit.
Seruatium, Traiectensem episcopum, hac Spiritus Sancti gratia donatum fuisse
ferunt, ut prędicantem audientis alienigenę diuersęque nationes unaquęque
sua lingua locutum putarent, nihil non intelligentes, quod ab illo esset
prolatum. Ad hęc tot miraculis claruisse dicitur, ita pure sancteque
uixisse, ut prędicatione, uirtute, moribus ad perfectionem apostolorum
proxime accessisse uideatur. Igitur uitę sanctimonia pręstet oportet, qui
pręstare cupit prędicandi doctrina operationeque signorum.
Iuoni presbytero ad prędicandum eunti fluuius non modico incremento ponti
supereffusus uiam incluserat. Mox in sese collectus ac subsidens, uelut
ueritus tam salubrem operam remorari, transitum prębuit rursumque operuit
aquis. Huic simili miraculo olim Leuitis arcam ferentibus Iordanis ad fontem
reuersus aridum cessit iter, sed qui illos secuti sunt, in Terram
promissionis peruenerunt, qui uero Iuonem, in cęlum ascenderunt; alterum
Legi, alterum Euangelio datum.
Eadmundus, Cantuariensis archiepiscopus, cum in Gallia apud Vigorniam urbem
sub dio prędicaret et populus imminentem supra se atrę nubis contractionem
cernens pluuiam timeret dilabique sub tecta pararet, ne dubitarent, pręcepit
et imbri, ne uerbum Domini impediret, iussit. Magna uis aquarum circa eos,
qui ad audiendum conuenerant, in terram defluxit, nullum tamen ex tanto
hominum numero attigit. Et pauor pariter ac pudor omnes cepit nolle illius
pręceptis obedire, cui insensibile elementum paruisset. Itaque non sine
melioris uitę proposito, finita prędicatione, abierunt multi, dum commissa
deflerent, lachrymis madidi, pluuia nemo. Dominicum ordinis
Prędicatorum futurum institutorem pręsagiis quibusdam ante monstratum fuit.
Mater eo foecunda catellum se peperisse somniauit, qui faculam mordicus
arreptam pręferens mundum incendere uidebatur. Eodem iam nato cuidam non
ignobili matronę uisum est stellam fronti eius insedisse, cuius fulgore
perinde ac solaribus radiis totus terrarum orbis lucescebat. Breui ergo
effectum est, ut ab eo plurima euangelizantium turba per omnes fere
prouincias nationesque diffunderetur passimque discurreret. Sic ille
ardentis prędicationis facibus mundum succendit, sic doctrinę spiritalis
luce illustrauit.
Eius itaque collegii uir nominatissimus Vincentius tantum prędicatione
ualiut, ut in Hispania quinque milia Iudeorum ad Christum
dicatur conuertisse, in Mauritania octo milia Saracenorum. In urbe quoque
Granata docuit infideles, donec a rege eiectus ad suos rediit inuitus.
Italiam etiam Galliamque prędicando peragrauit, nec labore uictus nec
periculo deterritus, dum ad ęternę salutis beatitudinem adipiscendam omnes
inuitat, illud in Psalmo Prophetę promissum implens: Docebo iniquos uias
tuas, et impii ad te conuertentur.
Minorum uero pater Franciscus etiam illud executus uidetur: Ite in mundum
uniuersum et prędicate Euangelium omni creaturę! Sic enim hominibus
prędicauit, ut mundum repleret monasteriis, sic auibus, ut ad audiendum
dociles intentęque silentium tenerent ac se manu ab eo contrectari non
formidarent. Illos, ut pie religioseque uiuerent, hortatus est, has tantum,
ut Creatorem suum laudarent, cuius beneficio pennas haberent ad uolatum,
uocem ad cantum, fructus terrę absque omni uel serendi uel metendi labore ad
alimentum uitęque sustentationem. Quo hunc amoris studio eos, quos ad
fruendam beatitudinem genitos nouerat, docuisse dixerim, si etiam
irrationabilia, quantum illis conueniret, monere non neglexit?
Idem apud castellum Gallinarium prędicans hirundinibus multiplici garritu
obstrepentibus silentium imperauit, nullaque deinde, quandiu
ipse uerba fecit, ne minimum quidem sonum aut susurrum edidit. Et quisnam
tam impudens est, ut dubitet, Spiritum Sanctum per os eius locutum, cum
etiam bestię interdum pręter naturę suę usum, quod locutus est,
intellexerint, et quod iusserit, obediendo peregerint?
Antonius Hispanus, huius ordinis uir sanctitate percelebris, cum apud Forum
Iulii moram traheret, prędicare uerbum Dei iussus imperitiam excusabat,
nunquam antea eiusmodi declamationibus usus. Veruntamen iussioni maiorum
obtemperans talem fecit sermonem, qualis exercitatissimo tribui potuisset.
Exinde prędicationibus operam dare coepit. Cumque aliquando de cruce Domini
nostri Iesu Christi uerba faceret, patrem Franciscum, qui uuius adhuc alia
in prouincia longe sepositus degebat prope astare in aere uidit nutu
confirmantem omnia, quę ab ipso dicebantur. Ad tam sublime euangelizandi
munus non nisi per humilioris gradum ascendit, hoc est, dum se eo indignum
reputat et tamen, quod iubebatur, obediendo experiri non recusat, sed et
tunc confitens ac dicens: Doctrina mea non est mea, sed eius, qui misit
me.
De Bernardo, Clareuallensi abbate, traditum est, quod mater eum editura ante
in quiete uidit se catellum in utero latrantem habere. Id interpretatum est
eam diuini uerbi pręconem egregium parituram. Quam sane interpretationem
minime falsam fuisse euentus docuit. Quanti enim hic sanctus in dicendo
ingenii industrięque fuerit, quantę in exhortando uirtutis, ipsa scripta
eius, quę in manibus habentur, indicio sunt. Quę quoties legimus, toties
dicere occurrit: Argentum electum lingua iusti.
Hic, cum aliquando inter prędicandum sibiipsi placere coepisset, ad inanem
gloriam occulta suggestione illici se animaduertens aduersus demonem
protinus inclamauit: Neque per te, maligne Spiritus, prędicationem hanc
inchoaui neque per te finiam. Hoc repetens et arrogantiam cauit et
conseruauit humilitatem. Ex quo satis patet, quantum illi
reprehendendi sint, qui suis prędicationibus inanem tantum laudationis
humanę fucum captant seque doctos dici malunt quam docere, quando quidem
disciplinis non ita necessariis occupantur, dum docent, dilatantes
philacteria sua et magnificantes fimbrias, ita sane, ut, qui audiunt,
mirentur magis quam discant.
Istos et Stephani anachoretę arguit exemplum. Qui cum aliquando illiteratus
ac rudis haberetur, tantum in Mareotidis eremo manens profecerat, ut neminem
ad eum discendi aliquid gratia accessisse ferant, quin idem discedens se
satis edoctum diceret. Mira illi Scripturarum intelligentia inerat, Deo iis
pręcipue mysteriorum suorum abdita reserante, qui non tam se multa scire
quam alios docere, ut salui fiant, charitatis studio exardescunt.
Equitius spud Valeriam urbem abbas, postquam scalpello sibi quandam linguę
rubiginem ab angelo leuari uidit, ab eodem iussus est ad prędicandum egredi.
Diuersa igitur peragrauit loca, passim Euangelium prędicans ac se sacrisque
codicibus iumento impositis iter faciens. Accusatus autem, quod nulla
Apostolicę Sedis autoritate prędicationis officium exerceret, Romam citatur.
Et dum eo proficisci pararet, interim pontifex per somnium exterritus,
rursum illi, ne uenire fatigaretur, per nuncios iussit, simulque opus, quod
coeperat, facere pergeret, quando quidem id faciendi facultatem non ab
hominibus, sed a Deo accepisset. Spiritalis enim, ut Apostolus
inquit, omnia iudicat, ipse a nemine iudicatur.
Hoc docendi genus Apostoli sententia interdictum foeminis est.
Mulieres , inquit, in ecclesiis taceant. Non enim permittitur eis
loqui, sed subditas esse, sicut et Lex dicit. Siquid autem uolunt
discere, domi uiros suos interrogent. Turpe est enim mulieri loqui in
ecclesia. Marię tamen Magdalenę prędicatione Massilia Euangelium
recepit Christi, et Marthę, sororis eius, Rhodani accolę. Decuit solas
apostolatus fungi officio, ut, quę cum Christo et uiuente et
resurgente conuersatę fuerant, quicquid de illo uel oculis conspexissent uel
ab illo auribus excepisent, fide certiore testarentur. Siquidem et iis iure
suo dicere licebat: Non possumus, quę uidimus et audiuimus non loqui.
Quali uero diligentia quantoque studio in docendo uti debeat catholicę
professor disciplinę, Paulus apostolus ostendit, dum Timotheum hortatur
dicens: Prędica uerbum, insta, opportune, importune, argue, obsecra,
increpa, in omni patientia et doctrina. Eundem quoque in loquendo
cautum circumspectumque esse oportere monstrauit, cum ait: Formam habe
sanorum uerborum, quę a me audisti, in fide et dilectione in Christo
Iesu. Et paulo post: Noli, inquit, contendere uerbis! Ad nihil
enim utile est, nisi ad subuersionem audientium. Solicite autem cura
teipsum probabilem exibere Deo, operarium inconfusibilem, recte
tractantem uerbum ueritatis. Prophana autem et uaniloquia * corr.
ex inaniloquia
deuita, multum enim proficiunt ad impietatem, et sermo eorum ut
cancer serpit. Et iterum ait: Stultas et sine disciplina
quęstiones deuita, sciens, quia generant lites. Ad Titum etiam:
Loquere , inquit, quę decent sanam doctrinam . Sic et
Dominus noster Iesus Discipulis suis, ut Euangelium regni Dei prędicarent,
mandauit, non inanes poetarum fabellas, non rerum nihil ad institutionem
uitę pertinentium inutiles uestigationes, non captiosa sophismatum
argumenta, quibus occupatus animus confunditur magis quam eruditur.
Pręterea modum modestiamque in corripiendo seruandam idem pręcipit dicens:
Seniorem ne increpaueris, sed obsecra ut patrem, iuuenes ut fratres,
anus ut matres, iuuenculas ut sorores, in omni castitate. Sic et
Galatas admonet, cum ait: Si pręoccupatus fuerit homo in aliquo delicto,
uos qui spiritales estis, huiusmodi instruite in spiritu lenitatis,
consyderans teipsum, ne et tu tenteris. Illos tamen, qui plus nimio
duri uidentur et delinquendi assuetudine iam occaluerunt, acrius increpandos esse cum Ioannis Baptistę tum
Salauatoris nostri exemplo docemur. Dum enim phariseos palam
arguerent, alter illos uiperarum progeniem appellauit, alter hypocritas
generationemque peruersam et adulteram dixit. Et cum in flagitiis
obstinatiores esse uidisset, diaboli, non Abrahę filios nuncupauit. Ferrum
enim ferreis malleis procuditur, cera autem, quoniam tenellę naturę sit,
manibus formatur. Hinc Paulus Corinthios per Epistolam interrogans: Quid,
inquid, uultis, in uirga ueniam ad nos, an in charitate et
spiritu mansuetudinis? — denotare utique uolens, quod, si adhuc in
errore perseuerarent, quo subuersos fuisse rescierat, uirga iam, non
mansuetudine opus esse in castigando.
Doctorem enim procul ab omni assentatione esse decet, quod idem signauit, cum
de se diceret: Si hominibus placerem, Christi seruus non essem. Alibi
quoque ait: Ita loquimur, non quasi hominibus placentes, sed Deo, qui
probat corda nostra. Neque enim aliquando fuimus in sermone adulationis,
sicut scitis, Deus testis est, nec quęrentes ab hominibus gloriam, neque
a uobis, neque ab aliis. Qua in re non est prętermittenda Salomonis
sententia dicentis: Qui dicunt impio: Iustus es, maledicent eis *
corr. ex ei
populi et detestabuntur eos tribus. Qui arguunt eum,
laudabuntur, et super ipsos ueniet benedictio. Et iterum:
Homo, inquit, qui blandis fictisque sermonibus loquitur amico suo,
rete expandit gressibus eius. Adulator enim non coercet malos, dum
palpat, sed licentiores effcit. Hoc uitio facile carebit, qui omnibus rebus
antetulerit ueritatem et cum Psalmista dicere poterit: Loquebar de
testimoniis tuis in conspectu regum, et non confundebar. Sic etiam
Helias propheta Achab regi irato ac dicenti: Tune es ille, qui conturbas
Israhel? — audacter respondit: Non ego turbaui Israhel, sed tu et
domus patris tui, qui reliquistis mandata Domini et secuti estis
Baalim. Idem quoque Ochoziam regem, qui ipsum comprehendere quęsierat,
ultro adiit et eo morbo, quo affectus iacebat, eo quod de recuperanda ualitudine deum Acharon consultum miserat, periturum
prędixit. Azarias etiam sacerdos Ozię regi super altare thimiamatis incensum
adolenti reclamauit restititque intrepide et quasi sacrilegio pollutum,
eiicere de templo Domini non dubitauit. Tam ergo hi sanctissimi uiri ab omni
simulatione dissimultioneque alieni fuerunt quam reges illi ab ęquo
honestoque. Quorum quidam potentiam, dum quicquam accusandi esse uiderentur,
haud formidabant, perinde ac si et ipsi cum apostolis audissent: Nolite
timere eos, qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere.
Quantum porro expediat mortalibus, cum supersunt illis boni doctique
prędicatores, quantumue obest, cum desunt, Niniue seruata, Sodoma et Gomorra
euersę docent. Illa Iona prophetante poenitentiam egit, hę absque doctore in
omne scelus pręcipites iere Deoque ulciscente ad internitionem redactę sunt
implentes illud Salomonis oraculum: Cum propheta defecerit, dissipabitur
populus. Et ut ad nostra ueniam, Petro prędicante cecidit Spiritus
Sanctus super omnes, qui audiebant uerbum. Paulo autem absente et inter
Corinthios, quos ad Christum conuerterat, schisma oritur et Galatę, a
pseudoprophetis tentantur. Huc accedit, quod, qui prędicatores acceperint,
Christum accepisse, et qui eiecerint, eiecisse probantur. Et quid hac re
peius, quid illa melius?
Sed et illud obiter animaduertendum, non omnibus prędicandi officium
conuenire. Diu disce, quod doceas, cum a Salomone pręceptum est: Prępara
foris opus tuum et diligenter exerce agrum tuum, et postea ędifices
domum tuam! Et Iacobus apostolus non inconsulte monet dicens:
Nolite plures magistri fieri, fratres mei, scientes, quoniam maius
iudicium sumitis. In multis enim offendimus omnes. Siquis in uerbo non
offendit, hic perfectus est uir. Docti igitur in populo docebunt
plurimos, ut in Daniele legimus. Et in Euangelio: Scriba doctus in regno
cęlorum profert de thesauro suo noua et uetera. Quamborem ad
apostolos quoque dicitur: Sedete in ciuitate, quoad usque
induamini uirtute ex alto; nequis diuinę ac cęlestis prędicationis
onus assumere sibi ausit, donec uires roburque conceperit ad sustinendum
illud, Spiritus Sancti ope atque dono et sacrarum cognitione Scripturarum.
Tum demum pręparato domi conuiuio in publicum prodeat et ad exitum uiarum
confidenter procedat, multos inuitet, laxet retia ad capturam, seminet semen
suum et uerę catholicęque scientię sale omnia condiat. Sed tamen calciamenta
habeat in pedibus, ne terram attingat, ut tota eius conuersatio in cęlis
sit. Quod aliis pręcipit, prius ipse pręstet, quia, qui fecerit et docuerit
sic, hic magnus uocabitur in regno cęlorum. Qui uero aliter prędicant ac
uiuunt et ab eo, quod ore pręcipiunt, factis atque animo dissident, iis
dicitur: Vę uobis legisperitis, qui oneratis homines oneribus, quę
portare non possunt et ipsi uno digito uestro non tangitis sarcinas.
Tales quidem etiam indigni, qui legem Dei prędicent, habentur dicente
Propheta: Peccatori dixit Deus: Quare tu enarras iustitias meas et
assumis testamentum meum per os tuum? Quasi diceret: Nolo te
quisquam audiat quanuis bene prędicantem, ne forte sequatur male uiuentem.
Sin uero aliqui ex eo tantum, quod peritia ingenioque nonnihil polleant,
prędicare aliquando arroganter pręsumpserint uiam ueritatis docentes, tunc
iis, qui audiunt, salubriter profecto consulitur, ut magis disciplinę eorum
quam uitę rationem habeant, dicente Domino: Quę dicunt, facite, secundum
autem opera illorum nolite facere; dicunt enim, et non faciunt. Nemo
autem efficacius ad bene beateque uiuendum instruit quam cuius facia
dictaque consentiunt, cuius non minus uita quam os prędicat. Et hic quidem
est, qui magnus uocabitur in regno cęlorum. Hic, inquam, est, qui mercedem
accipit et congregat fructum in uitam ęternam, ut qui seminat simul gaudeat,
et qui metit. Quod si beatus est, qui iuste pieque uixerit, quarto beatior,
qui simul et docuerit, ut non sibi soli, uerum etiam aliis saluti sit.
Caput V / DE SACERDOTIBVS HONORANDIS
Quę ad Euangelicę institutionis doctorem spectarent, hactenus diximus. Nunc,
quantum honoris sacerdotali dignitati deferri debeat, explicemus.
Primus in Scripturis diuinis Melchisedech sacerdos memoratur, qui panem et
uinum obtulerit Deo et cui Abraham patriarcha decimas dederit quique etiam
rex Salem extiterit. Sed dum rex tantum erat, non illi licuit sacrificium
ministrare, non decimas exigere. Sacerdos etiam factus est, ut potestate
pręcederet reges et sanctitate Deo proximior fieret.
Ad hęc, siquis uestes et ornamenta Aaron pontificis et filiorum eius
sacerdotum in Exodo consyderet, inueniet in eis creaturarum omnium typum, et
hoc quidem, quantum ad allegoriam pertinet. Quantum uero ad tropologicum
sensum, uirtutum cunctarum imaginem. Et si anagogen contemplari uoluerit,
figuram Christi. In fronte nomen Dei ineffabile sculptum in auro rutilat,
quia caput Christi Deus est et caput Ecclesię Christus. Oleo
sanctificationis consecrantur, ut eundem significent, de quo et prędictum
est: Vnxit te Deus, Deus tuus, oleo lętitię prę consortibus tuis. Et,
si tanta pontifici et sacerdotibus Dei tribuuntur, ut mundum totum
uirtutesque omnes contineant et simul mundi uirtutumque Dominum nobis
exibeant, quis non eos ante cunctos mortales, qui in terra sunt, ponendos
arbitretur? Quis uel sola officii autoritate non omnibus magis uenerandos
existimet? Soli pontifici sancta sanctorum ingredi licet, Solis sacerdotibus
in altari Deo ministrare, solis panes propositionis sumere et pro populo
supplicare. Cedat omnis terrena potestas! Nihil in sacerdotis
potestate conspicimus, quod non cęlo dignum sit.
Hinc sane est, quod emissarii Saulis regis iussi interimere sacerdotes Nobę,
eo quod Dauid, quem ipse rex persequebatur, suscepissent, non ausi sint
manum eis inferre. Aderat rex, in facinus urgebat, cunctantibus iratus
minabatur. At illi immoti fixique stetere; adeo ipsimet occidi, si fors ita
ferret, quam occidere Dei ministros malebant. Serui denique morte contempta
prętulerunt furentis domini iussioni reuerentiam sacerdotum. Doech uero
Idumeus, cui nulla religio, nullus Dei metus erat, nec sacerdotum quidem
eius cruore manus suas foedare timuit nec distulit pios coram impio rege
iugulare, ut illi morem gereret. Doech interpretatur mortuus , ne
nescias morte ęterna damnandum esse, quisquis tam excellentis ordinis uiris
iniuriam irrogare non perhorret. Ac ne tam immane flagitium uel Sauli uel
ipsi Doech impune cessisse existimes, ambo simul, cum in Gelboe Philistinos
fugerent, iusto Dei iudicio propriis mucronibus incubuerunt semet
interficientes qui sacerdotes interfecerant.
Sed si tantę ęstimationi fuit sacerdotium Legis, quanto maiori esse debet
sacerdotium Euangelii, quod non iam pecudum neque uitulorum, sed Christi
sanguine consceratum est?
Anacleti pontificis epistolam extare ferunt, qua pręcipitur summum ac
pręcipuum honorem presbyteris a fidelibus deferendum. Non solum igitur
presbyterum offendit, qui digne non honorat, sed etiam pontificis edictum
negligit atque contemnit. Et cum gemini criminis reus existat, alteras
irreuerentię, alteras inobedientię poenas dabit, si modo poententiam non
egerit et correctus tanto deinde ministros Dei coluerit submissius, quanto
erga eosdem insolentius se gesserat peruersus.
A Constantino quoque imperatore legem editam tradunt, qua decernat, plus
honoris deberi homini in sacerdotali dignitate constituto quam ulli alii uel
domino uel regi: certum enim esse in illis honorari Christum, qui uicem Christi in terra gererent, non in illis, qui imperarent terrę.
Solis autem apostolis, quorum locum sacerdotes tenent, a Domino dictum esse:
Qui uos recipit, me recipit, et qui me recipit, recipit eum, qui me
misit.
Iure igitur Martinus, Turonensis episcopus, a Valentiniano imperatore
inuitatus, cum multis principibus uiris una recumbentibus primus poculum
accepisset, in circumferendo, sicuti tunc mos erat, honoris ratio ducebatur,
eo gustato presbytero suo post se hauriendum porrexit, neminem ex omni illo
conuiuarum numero digniorem decernens, cui secundum honoris locum daret, ne
ipsum quidem Valentinianum Augustum.
Idem Valentinianus, cum aliquando adeunti se Martino non assurrexisset atque
etiam rem quandam petenti subiratus repulsam daret, statim flamma a solo
sursum uersus emicante assurrexit inuitus et miraculo perterritus petita
concessit multoque deinde honore afficere episcopos pariter et presbyteros
coepit, liquido iam perspiciens terrenam dignitatem diuinę cedere debere et
sacerdotio pręditos ęquum esse etiam ab imperatoribus honorari.
Propterea quidem et Theodosius Augustus, quoniam iratus in Thessalonicenses
supra quam quod iustum ęquumque esset animaduerti fecerat, Mediolani ab
Ambrosio episcopo ecclesię aditu prohibitus palamque reprehensus patienti
animo pertulit et commissum confitens poenitentiam egit. Vide, quanta est
sacerdotis autoritas, qui tanto principi publice insultare non dubitauit et
cui tantus princeps populo inspectante cedere non erubuit.
Idem, cum Paschali quodam die ecclesiam ingressus intra chorum consedisset,
audiuit non eum locum purpuratorum esse, sed sacerdotum iubentique Ambrosio,
ut inde suscitatus recederet, obediuit. Post hęc Constantinopoli ad
ecclesiam ueniens, ut in choro sessum accederet, a patriarcha inuitatus
nequaquam acquieuit, magis Ambrosii sententiam sequens atque approbans, qui
ne imperatores quidem sacerdotum consessione satis dignos
iudicauit.
Antonius Aegyptius abbas, uirtutibus et miraculis ubique clarus, ipsos
presbyteros ac sacerdotes in summa ueneratione dicitur habuisse solitusque
eisdem caput submittere, benedictionem sibi captare et pro magno beneficio
ducere, si accepisset. Profecto tam sanctus uir haud quaquam tanti
sacerdotalem benedictionem facisset, nisi per eam sanctiorem se fore
cognouisset. Benedici a sacerdote uoluit, ut benedici mereretur a Deo, non
in illa sola uitę suę integritate confidens, uerum etiam aliunde spiritalia
sibi subsidia comparans. Nam et palmes ille in Euangelio, quanuis fructuosus
atque foecundus, adhuc purgatur, ut fructus plus afferat et prouentu in dies
lętiore copiosius exhuberet.
Fratrum quoque Minorum institutor ac pater Franciscus, licet omni sanctitatis
genere pręstiterit, non minimum in hoc laudatur, quod maximo semper honore
sacerdotes prosecutus sit. Dicere solitum tradunt, si cui sanctorum e cęlo
in terram delapso et cum illo simul sacerdoti forte occurrisset, prius se
sacerdotis manibus osculum daturum, deinde reuerentiam facturum sancto, plus
quidem se debere illi significans, a quo ministrante sacratissimum Christi
corpus acciperet quam illi, quem iam cum Christo regnare nosset. Quanta
autem res esset sacerdotium, in eo ostendit, quod se indignum illo iudicans
nunquam promoueri passus sit soloque diaconatus officio contentus, quoad
uixit, fuit. Cogitent nunc sacerdotes, qualis eos decet perfectio, si
Franciscus non sufficere credidit.
Ioannes primus, qui Hormisdę, in summo pontificatu successit,
Constantinopolim uersus pergens, cum Corinthum diuertisset, equum ei, a quo
commodatum acceperat, restituit. Hoc equo, quod inter manus mansuetior
esset, uti solebat uxor eius, qui commodauerat. Post hęc uero, cum illa
inscendere uellet, ferocire equus ac ueluti effrenis et indomitus
circumagere sese nec omnino pati, ut, cuius dorso pontifex eam sedisset,
mulier sederet. Cuius rei non mediocris admiratio tum ipsam
tum uirum cepit seque illo equo deinceps indignos iudicantes eum pontifici,
cui prius commodato concesserant, muneri obtulerunt. Docuit iumentum, quod
homo ignorabat, non solum Ecclesię antistitis personam esse honorandam, sed
etiam locum, in quo constiterit, atque adeo sedem ipsam, in qua se aliquando
collocarit.
Marcellinus, Anchonę urbis episcopus, cum podagrę morbo fractus ac
debilitatus incedere pedes non posset, gestari se iussit et contra
incendium, quo urbs ipsa conflagrabat, deponi. Mira res: ad illum usque
flamma perueniens retrocedere coepit paulatimque uanescens sęuire desiit et
sopita defecit. Quod si ignis, id est, animale elementum sacerdotii uirtutem
sensit atque refugit, quis tam impudens est, ut eandem reuereri eidemque
sese inclinare subiicereque contemnat?
Proferamus in medium alterius quoque sexus huic pręceptioni congruens
exemplum.
Mariam Aegyptiacam Zosimas abbas in deserto orantem corpore supra terram
attolli uidit, supra aquas Iordanis ambulantem non mergi, et stupefactus
congenuare ante illam reuerentię gratia uoluit. At mulier sacerdotalem in
ipso dignitatem animaduertens non permisit, sed econtra honorem, quo se
indignam censuit, ei detulit, maius quiddam existimans sacerdotem esse quam
miracula facere, immo omnibus miraculis mirabilius iudicans ex pane et uino
corpus et sanguinem Christi conficere, quod solis sacerdotibus est datum.
Ad hęc ligandi soluendique potestas eis tribuitur, prędicationis officium
gubernandęque Ecclesię regimen committitur et, ut credentes expiationis
lauacro cęterisque diuini instituti sacramentis ad cęlestem beatitudinem
adipiscendam idoneos reddant, mandatur. Ipsi sunt sal terrę, ipsi lux mundi,
ipsi ciuitas supra montem ędificata, ipsi lucerna supra candelabrum posita
et lucens omnibus, qui in domo Dei sunt. Ipsi ab apostolo dicuntur genus
electum, regale sacerdotium, gens sancta, populus acquisitionis. Denique
stellarum angelorumque uocabula in Apocalypsi promerentur. Et
in Psalmo audiunt: Sacerdotes eius induam salutari, et sancti eius
exultatione exultabunt. Hęc sunt igitur, quę sanctus propheta Dauid
suspiciens et admirans clamat: Mihi autem nimis honorificati sunt amici
tui, Deus, nimis confortatus est principatus eorum. Hęc et nos certe
mouere debent, ut illos pręcipua et singulari quadam ueneratione
afficientes, quicquid honoris, quicquid officii in eos contulerimus, in Deum
contulisse arbitremur, Deo pręstitisse.
Cęterum et sacerdotes ipsi uideant, ut, quantum autoritate atque honore
reliquos mortales antecesserint, tantum et uirtutibus pręstent. Cui multum
donatum est, multum ab eo exigetur. Quod si iis, qui semel in anno
sacrosanctam communionem de manu sacerdotis accipiunt, ut se prius probent,
pręcipitur, et sic de pane illo et de calice bibant, quanto magis debet
probari uiuereque syncerius is, qui quotidie ad altare Dei accedit et tam
mirabile stupendumque sacramentum uerbis conficit, manibus contrectat, ore
sumit et sumendum quandoque aliis porrigit! Castum igitur mente et corpore,
prę omnibus pium, humilitate multa submissum, patientia firmum, puritate
mundum, sanctitate perfectum, omni denique uirtutum odore pręter cęteros
fragrantem esse oportet sacerdotem, ut ei animo consentiat, cui corpore sic
adherere pręsumit. Si enim castitatem illius consyderes, uirgo est et
Virginis filius; humilitatem, formam serui accepit, cum esset Deus; si
patientiam, opprobria, contumelias, uerbera, necem sustinuit, ut nos
saluaret; si puritatem, peccatum non fecit et non est inuentus dolus in ore
eius; si sanctitatem, sanctus sanctorum est, gratia et ueritate plenus; si
perfectionem, nec augeri in illo nec minui potest. Hic quippe ille est
unigenitus Dei filius, per quem omnia facta sunt et sine quo factum est
nihil, Alpha et Omega, principium et finis, Christus Iesus, cuius nomen
super omne nomen, cui omne genu flectitur, cęlestium, terrestrium et
infernorum, in quem angeli prospicere desyderant, quem cum
Patre et Spiritu Sancto simplicem inseparabilemque substantiam tremunt
Archangeli, reuerentur Dominationes, uenerantur Potestates, adorant
Virtutes, Cherubin et Seraphin confitentur, omnis Spiritus laudat.
Ineffabile Verbum, incircumscripta Deitas, incomprehensibilis Maiestas sub
uisibili ista palpabilique specie ad te e cęlo dignatur descendere, o
sacerdos. Cogita, perpende, examina, quem te exibere debeas, ne talis ac
tantus Dominus a te inuitatus, ad te ueniens in te inueniat, quod ipsum
offendat.
Caput VI / DE PACE COLENDA
Diximus de sacerdotali dignitate honoranda, nunc de pace colenda
obseruandaque dicemus. Nam neque sacerdotem pontificemue satis honorare
uidetur, qui, quod ab ipso inter missarum solennia facta quotidie
pręcipitur, negligit atque contemnit. Ponitefex autem ab altari
ad populum conuersus dicere solet: Pax uobis; hac nempe precatione nobis
innuens, ut cum proximis pacem habeamus, si Deo reconciliari cupimus.
Isaac patriarcha, ut in Genesi legimus, Gerrarę apud Abimelech, Palestinorum
regem considens, cum multa rerum hominumque copia auctus fuisset, in inuidiam incidit. Eiectus ergo abiit et semper, ubi
tranquillius uiuere posset, quęrens, in Bersabee sibi posuit sedem. At cum
idem Abimelech potentiam eius formidans, quem offenderat, ultro amiciciam
petitum uenisset, ipse oblitus iniurię, quod petebatur, facile cessit
initoque inter se foedere ac pace iureiurando firmata hospitium conuiuiumque
illi et omnibus, qui cum illo erant, indulsit. Vlcisci offensorem suum
poterat uiribus iam superior, sed sicut expellenti non repugnauit, ita
amiciciam petenti annuit. Et quo sibi magis obnoxium faceret, ad epulas
inuitauit laute opipareque instructas; intantum pacis concordięque amator
fuit.
Dauid quoque Saulem regem ubique hostiliter persequentem fuga declinabat, et
cum posset lędere, noluit. Clamidis eius oram latenter abscidit, hastam et
cyphum secus caput dormientis positum abstulit, ut ea res fidem faceret ideo
se parcere uitę persecutoris, ut esset, cum quo tandem placato in gratiam
rediret. Itaque beneficio Dauid uicta est Saulis inuidia, pacem inter se
iniere. Dauid tamen Saulis inconstantię non ignarus, ne pręsentia sua illum
turbaret, in Palestinam ad Achim Getheorum regem se transtulit habitauitque
in Sicelech urbe, donec Saule hostium armis cęso rediens illi successit in
regno, cuius odium placare quam ulcisci maluerat. Sic ergo Dei benignitas ac
fauor pacis patientięque exaltauit cultorem.
Verum quoniam ipse Dauid in negociis militaribus assidue uersatus hostium
cruore manus foedauerat, prohibitus est ędificare templum Domino, Salomon
autem iussus, ut qui semper pacificus et belli abstinens fuit. Nunquid
igitur peccati arguitur Dauid, qui Deo fauente prostrauerit inimicos? Minime
quidem, sed tamen ideo ędificatio templi illi interdicitur, ut omnibus
constet, quanti apud Deum momenti sit perpetua in homine pacis obseruatio
imperturbataque tranquillitas.
Ezechias, rex Iuda, cum responsum accepisset thesauros, quos Babyloniis
glorię cupiditate ostentauerat, iisdem futuros predam, delicti conscius:
Bonus est,
inquit, sermo Domini. Sit tantum pax et ueritas in diebus
meis . Non negauit iustum esse Dei aduersum se iudicium, sed mala
diferri precatus est, non ob hoc, ne thesauros, sed ne thesauris chariorem
pacem ammiteret. Et quoniam pro pace, non pro diuitiis orauit, quod uixit
postea, hostem non uidit, Deo in posteros calamitatem illam, quam
interminatus fuerat, transferente, ut monstraret pręponendam esse opibus
pacem.
Certe ipse ęterni Patris coęternus Filius non prius de homine nasci uoluit
quam totus terrarum orbis positis bellis pacem ageret. Cur ita, nisi ut
pacem et concordiam sibi gratissima esse significaret? Tunc et angeli
lętantes cecinerunt: Gloria in excelsis Deo, et in terra pax hominibus
bonę uoluntatis! Ipse insuper Discipulis suis, cum eos ad
insinuandam gentibus ueritatem mitteret, pręcepit, ut, quamcunque domum
ingrederentur, statim in primo aditu pacem offerrent, pacem domui illi,
pacem habitantibus in ea. Et ad crucem iturus hanc hęreditario illis
dimittere uoluit dicens: Pacem relinquo uobis, pacem meam do uobis; non
quomodo mundus dat, ego do uobis . Mundana enim pax utilitatem
respicit, diuina charitatem. Hanc etiam a Deo poscere nos instruit, dum pro
omnibus in se credituris Patri supplicat, ut, sicut ipse cum Patre unum
sunt, ita et hi in ipsis unum sint. Non possunt unum esse in Christo, qui
non unanimiter adherent uni Christo, ut unius capitis membra esse mereantur.
Non est pax impiis , ait Dominus. Et in Euangelio legimus non alio
erga Discipulos salutationis genere eum fuisse usum quam ut diceret: Pax
uobis! Tunc quoque, cum post resurrectionem insufflaret eis: Pax
uobis , inquit. Accipite Spiritum Sanctum! Nimirum, ut doceret
illum, qui Spiritus Sancti charismata uellet promereri, prius cum proximis
suis concordem ęquanimemque esse oportere. Vnde Apostolus: Idem
sapite, inquit, pacem habete, et Deus pacis et dilectionis erit
uobiscum. Et Dominus ipse ait: Si duo ex uobis consenserint super
terram, de omni re quamcunque petierint, fiet illis a Patre meo, qui in
cęlis est. Vbi enim sunt duo uel tres congregati in
nomine meo, ibi sum in medio eorum. O inęstimabilis beatę concordię
merces! Quid enim maius dari potuit hominibus inter se consentientibus quam
ut, quicquid petunt, impetrent et Christus illis semper pręsens, semper
medius sit?
Talis pax in apostolis, in discipulis, in martyribus, in confessoribus
Christi fuit. Non potuit eam discindere tyrannorum sęuitia, non uoluptatum
illecebra subuertere, non perpetuum diaboli odium supplantare. Omnes
discordiarum machinationes sola pax in arce uerę fidei collocata superauit.
Haud illi pacem nunc haberent in cęlo, si eam habere desiissent in terra:
idem uelle et idem nolle supernę beatitudinis dignos fecit. Concordia enim
hęc atque consensio ueritatis, non erroris fuit.
Qui eiusmodi pacis tranquillitate delectari solent, non in se tantum, sed in
aliis etiam mentem irritatione aliqua alienatam allicere ac mollire modis
omnibus conantur.
Vbaldus, Eugubinę urbis episcopus, cum ciues suos in seditionem uersos uerbis
placare non potuit et iam ad arma esset concursum, inermis inter tela
strictosque mucrones irrumpens humi prono corpore sese prostrauit nec
exurrexit, donec illi saucium iacere rati mutua odia in unius miserationem
conuertissent. Iacens diremit pugnam, quam stans nequiuerat inhibere.
Audacem autem et periculi impauidum fecerat ipse pacis amor. Idem Fredericum
imperatorem Eugubinis infensum iratumque et ob id grave ęris uectigal
acceptis obsidibus imperantem suppliciter adiens placauit, ita ut ille et
pecuniam remitteret et obsides restitueret et ipsum, ubi multo honore
affecisset, discedentem deduci iuberet. Sicque pastor bonus in tanta ouium
suarum trepidatione nunquam conquieuit, donec securas redderet, factus eis
uix speratę pacis impetrator simul et nuncius.
Iuo quoque presbyter, cum multis miraculis tum imprimis pietatis operibus
clarus, dolens quendam cum matre non leui odio dissidere, postquam
reconciliare nulla prorsus ratione quiuit, missale pro eis
sacrificium obtulit Deo. Exinde nemine iam solicitante, solo diuino
instinctu ita animis resipuere, ut et hic filium se agnosceret et illa
matrem. Documento est, ut, quos exhortando ad concordiam reuocare non
possumus, reuocemus pro eis deprecando, quando quidem non hominum, sed Dei
donum est pax.
Pafnutio abbati in solitudine uitam agenti reuelatum est quendam Heracleę,
illius regionis urbe, sibi uitę meritis esse parem. Et quęrens inuenit eum
quidem et uxorem et filios habere, sed post secundam susceptam prolem
castitatem cum ipsa seruare, iustitię studere, pietatem colere et hoc
pręcipue moris habere, ut, si quos inter se odio distractos cognouisset,
continuo in gratiam reducere niteretur. Non fuisset, ut opinor, ciuis iste
tam religioso solitario comparandus, nisi hoc sibi uirtutis genus
adsciuisset, quo ille procul ab hominibus manens uti non poterat. Assidua
quippe cura in reconciliandis aliorum animis indignationibusque leniendis
urbanum hominem dignum fecit, qui sanctis eremi cultoribus esset ęquandus.
Non immerito igitur Agathon abbas gloriatus est se nunquam cepisse somnum,
nisi prius et suam aduersum alios et aliorum aduersum se indignationem
placando sopiret, implens illud breue quidem, sed multę perfectionis
pręceptum: Diuerte a malo et fac bonum, inquire pacem et persequere
eam! Eundem dicere solitum accepimus iracundos Deo atque hominibus odio
esse. Sicut enim humilitas pacem conseruat, ita iracundia concitat lites,
concordiam dissipat.
Hinc et Ioannes, monasterii in Scythi positi abbas, cum ad Pesium anachoretam
uisendum uenisset et ab eo quęreret, quantum in solitudine per annos
quadraginta, quibus in ea permanserat, profecisset, isque referret, quod sol
omnia collustrans nunquam se conspexerit manducantem: Nec me iratum,
respondit, haud minoris meriti existimas non irasci quam corpus quotidianis
tenuare ieiuniis inediaque atterere. Pastor, de Scythi abbas,
interrogatus super illud Euangelii: Qui irascitur fratri suo sine
causa, solam iustę irę causam definiuit separationem a Deo, cęteris,
quamlibet magnis iniuriis acceptis, qui irascitur, eum sine causa irasci.
Igitur, cum offensis lacessimur, meminisse debemus nos non habere
indignationis causam, sed patientię. Ita fiet, ut pacem etiam cum inimicis
habeamus. Non est enim, cur illis irascamur, quos diligere et pro quibus
orare iubemur. Diligite, inquit Dominus, inimicos uestros et
benefacite iis qui oderunt uos, et orate pro persequentibus uos!
Cuius quidem pręcepti Beonem, * corr. ex Benonem
deserti Thebaidis abbatem, non immemorem fuisse constat, cum nunquam
uisus sit iratus. Qui nemini iracitur, nonne semper in pace
uersatur? Profecto, tametsi persecutiones sustinet, fatigantur persecutores
odii stimulis agitati; ille omnia ęquanimiter ferens, in spe pręmii cęlestis
conquiescit dicente Domino: Mihi uindicta, ** corr. ex
uindictam
et ego retribuam .
Secularis quoque potentię in pace conseruanda studium ęternę beatitudinis
pręmio est repensum.
Edgaro enim Britannici regni diadema suscipiente Dunstanus, Cantuariensis
archiepiscopus, sibi diuinitus prędictum audiuit pacem Britannię futuram,
quandiu ille uiueret. Igitur annos sedecim, quibus regnauit, omnia in summa
quiete tranquillitateque fuere. Perpetuo quippe amicicię foedere uicinos
reges sibi deuinxerat, piratas mari, prędones terra submouerat. In feras
etiam predę auidas seuerus, a Guidualdo, Gualdensium rege, tributum exegit,
annis singulis lupos triginta uenatione captos. Id seruatum, donec illud
bestiarum genus assiduis cędibus defecit. Nihil esse in regni finibus passus
est, quod a pacis quiete foret alienum. Tantus ergo pacifici status amor
ipsum usque ad quietem euexit sempiternam et ad cęlestis regni gloriam
sublatum inter sanctos collocauit. Hunc imitentur terrarum principes et
illorum, qui turbas cient, ferocitatem coerceant, bonos sibi
concilient, malos persequantur, bello nihil aliud quam pacem quęrant, si Deo
pacis placere et ab eo pro talibus factis post terreni regni successum
supernę quoque felicitatis recipere mercedem exoptant.
Est pręterea pacis genus, quę conspiratio sine coniuratio dicitur. Mala hęc
et detestanda odiumque potius eligendum quam consentiendum iis, a quibus in
societatem sortemque flagitti uocamur.
Talis pax filios Iacob in Ioseph fratris necem concordes fecerat, nisi quod
Ruben Deo inspirante in cisternam deiiciendum censuit et Iudas Ismahelitis
uendendum. Vixit ille Dei beneficio, qui fratrum malignitate perierat. At
quanto melius erat talem inter se dirimere concordiam quam tanto sceleri
consentire! Hęc est illa pax, de qua Saluator ait: Non ueni pacem mittere
in terram, sed gladium, quo scilicet talis pax scindi, distrahi
separarique deberet.
De Herode quoque et Pilato in Euangelio legimus, quod ad inuicem inimici
erant, et facti sunt amici, ut Iesum perderent. Sic facinorosos homines par
perpetrandi mali uoluntas coniunxit, quos alienauerat odium. Minus nocentes
fuissent, si in pristinis simultatibus perseuerassent. Non debet esse
reconciliationis causa consensio mali, sed boni.
Est et illa pax oppido quam fugienda, qua obtegitur dolus, sub qua latent
insidię fraudesque de improuiso erupturę cubant. Nemo plus nocet quam qui
simulat se profuturum. Personam amici malignus induit, ut incautos ducat in
foueam. Lactat blanditiis, adulatione palpat, promissis allicit, omni palam
permulcet officio et occulte gladium acuit, quo iugulet. De talibus per
Hieremiam dicitur: Impii insidiantes quasi aucupes, laqueos ponentes et
pedicas ad capiendos uiros. Sicut decipula plena auibus, sic domus eorum
plenę dolo. His Dauid Spiritu Sancto plenus imprecatur dicens:
Qui loquuntur pacem cum proximo suo, mala autem in cordibus eorum, da
illis secundum opera eorum et secundum nequitiam, adinuentionum
ipsorum . Idem ab iis circumueniri formidans orat Dominum
et ait: Ab homine iniquo et doloso errue me! Et iterum: Custodi me
a laqueo, quem statuerunt mihi et a scandalis operantium
iniquitatem. Sed profecto, sicut malum est ab huiusmodi hominibus
irretiri capique, ita pessimum eos uelle imitari. Nam qui decipitur,
imprudens est, qui decipit, iniustus. Alter miserationem, alter meretur
poenam.
Igitur, quo utrunque facilius deuitetur, pauca adhuc id genus exempla
subnectam. Licet enim nobis propositum sit de uirtutibus tractare, expedit
tamen interdum et uitii mentionem interseruisse.
Abner, filium Ner, qui, ut in Regum libro legimus, principibus Israhel
persuaserat, ut eiecto Isboseth, Saulis filio, regem sibi acciperent Dauid
in Hebron regnantem, cum ob hoc ipsum negocium illuc uenisset seque ipsi
Dauid foedere iunxisset et re peracta iam discederet, Ioab, Dauidici ductor
exercitus, ad colloquium reuocatum interemit. Quid hac perfidia nequius, ut
regis seruus regis amicum amicicię simulatione supplantet et occidat et
duplicis criminis reum se constituat, capitalis fraudis in Abner, summę
ingratitudinis in Dauid?
Idem Amasę, collegę suo, cum obuiam occurrisset: Salue, mi frater,
inquiens, faciem ad osculum applicuit, sicam ad latus unoque ictu miserum
nihil timentem confecit, ob hoc solum, ne militaris glorię secum particeps
esset. Illi inuidit laudem, sibi perpetuam perfidię comparauit notam, minus
in hostem quam in socium ferox. Merito postea et ipse a Salomone rege occidi
iussus malignę impietatis poenas dedit.
Godolias, per Nabuchodonosor regem, sicut in Hieremia habetur, reliquiis
terrę Iudeę pręfectus, Ismahelem, Nathanię filium, a Bahali, Ammonitarum
rege, ad se in Masphat missum cum multis, qui cum illo uenerant, ut socium
et amicum domi perquam laute acceperat, pro charissimo habuerat, ab iis,
quibus suspectus erat, lędi prohibuerat. Ille tamen contra tot beneficia,
sicuti iam animo propositum habebat, incautum cum omnibus fere, qui in
Masphat erant, Iudeis ac Babyloniis simul trucidauit urbeque
potitus est. Quod bellum quoque hac pace plus habuit crudelitatis, si pax
dici debeat, qua nihil aliud nisi nocendi quęsita est occasio?
Nondum fama tam nefandi facinoris percrebuerat, et idem Ismahel inde
digressus octoginta uiros de Sichem, Syilo et Samaria Hierosolymam uersus ad
offerenda in templo dona petentes, ut ad Godoliam diuerterent, blande
amiceque hortatus est. Nota erat Godolię hospitalitas. Quamobrem facile, quo
uolebat, persuadet in urbemque perductos interimit. Sicque nequissimus hic
impostor ore pacem pręferebat, corde meditabatur carnificinam. Nihil nocere
potuisset, si quicquam se interim nociturum ostendisset. Non difficulter
cauetur periculum, si patet, neque inimicus, si minatur.
Antiochus quoque Eupator, ut in Machabeorum libro traditum est, cum Syon
arcem loci natura munitam ui expugnare non potuisset, dolo aggressus est.
Obsessis pacem iurat, obsidionem soluit. Sed intra moenia receptus omnia
funditus euerti iubet, non minus hostiliter agens, quam si iratus repente
cum armis irrupisset Quos igitur obsidio domare non poterat,
simulata pax uicit.
Alchimus sacerdos cum pessimis ex Israhel ad Demetrium, Asię regem, defecerat
et coacto exercitu cum Bachide, regis pręfecto, uenerat contra Iudam. Tunc
Assideis, qui de stirpe Israhel erant, amicum se ostendens iurauit nihil se
mali illis illaturum. Sic deceptos atque euocatos cum comprehendisset,
sexaginta ex ipsis die una neci dedit. Nescio infelicius an inconsultius
confisos dixerim. Non enim erat, cur crederent sacerdoti etiam iuranti, quem
aduersariorum partes secutum non ignorabant. Quomodo enim periurare homini
timeret, qui apostatare a Deo non pertimuit?
Triphon, Antiochi adolescentis, Syrię regis, prępositus, dominandi cupidine
incensus, Ionathę, Israhel duci socioque et amico regis, quem sibi
impedimento fore spectabat, quamprimum imponere deliberat. Ad ipsum uenit in
Bethsan, dona offert, Ptolomaidem ei se traditurum spondet,
utque eo secum pergere maturet, persuadet, cum non aliam ob causam se illum
adisset diceret. Ingressus una cum eo in urbem, claudi portas, ipsum
comprehendi, reliquos, qui cum illo uenerant, ad unum cędi fecit. Acceptis
deinde centum talentis et duobus Ionathę filiis, quę, ut ipsum dimitteret,
poposcerat, nequaquam dimisit, sed simul cum filiis interimi iussit.
Antiochum deinde, dominum suum, dum confabulando cum illo iunctis lateribus
incederet, transfigit ac regnum occupat. Habeatur sane cum talibus pax, si
ulli unquam plus obfuit Triphon quam iis, qui sese illi credidere.
Ptolomeus, Abobi filius, pręfectus Hierico, Simonem Machabeum filiosque eius
Mathatiam et Iudam hospitio suscepit, honore affecit multoque luxu apparatum
conuiuium dedit. Cęterum cum pasti potique essent, crapula grauatos ac
semisomnes cum armatis subsessoribus repente inuasit, oppressit, occidit,
mensas eorum cruore foedans, quos tam benigne conuitauerat. Haud alia pax
uillici esse solet cum porcis, quos ideo saginat, ut mactet. Nostra interest
talium hominum et cauere dolos et mores execrari ac prorsus neque decipi
neque decipere uelle. Aut si alterum necesse fuerit, pati mala quam inferre
satius iudicemus. Sustinendo autem, non uindicando iniuriam pax paratur.
Vt ergo uera synceraque pace uti fruique possimus, magno atque constanti
animo contemnamus insolentium hominum contumelias, probra, maledicta memores
a Salomone sapientissimo pręceptum esse: Ne respondeas stulto iuxta
stulticiam suam, ne efficiaris ei similis. Rixas et odiosas uerborum
concertationes abiiciamus, quia alius quoque sapiens ait: Abstine te a
lite, et minues peccata. Vbi autem zelus et contentio, ut Iacobus
apostolus inquit, ibi inconstantia et omne opus prauum. Paulus etiam
ad Titum scribens ait: Stultas et sine disciplina quęstiones deuita,
sciens quia generant litem. Seruum autem Domini non oportet litigare,
sed mansuetum esse ad omnes. Rursum Salomon: Honor est homini, inquit, qui separat se a contentione;
omnes autem stulti miscentur contumeliis. Et iterum: Ne contendas
cum pessimis, ne emuleris impios! Et alibi scriptum est: Non
litiges cum homine linguato, et non strues in ignem illius ligna .
Profecto, qui pungentes altercationum aculeos non cauerit, pręceps agatur
necesse est in perpetuam inquietudinem mentis pariter et corporis. Et hoc
quoque Salomonis sententia astruemus: Vir sapiens, inquit, si cum
stulto contenderit, siue irascatur siue irrideat, non inueniet
requiem . Modis omnibus igitur enitamur, ut a uelitationibus ac iurgiis
alieni pacem tranquillitatemque possideamus, uel Apostolo hortante, qui ait:
Obsecro uos, fratres, per nomen Domini nostri Iesu Christi, ut
idipsum dicatis omnes, et non sint in uobis schismata . Mala est
luxuria, mala auaritia, mala uentris ingluuies, malum ocium, sed tamen
unumquodque crimen sua blanditur uoluptate. Sola discordia nihil in se
habet, quo delectet. Gignit inuidiam, concitat iram, prorumpit ad conuitia,
non temperat manibus. Hinc cędes, hinc exilium, domorum orbitas, urbium
excidia, regnorum desolatio. Vnde recte quidam: Concordia, inquit, paruę
res crescunt, discordia maximę dilabuntur . Sed et Veritas, quę falli
omnino non potest, ait: Omne regnum contra se diuisum desolabitur. Et
omnis ciuitas uel domus diuisa contra se non stabit. At uero in pace
omnia lęta, iocunda, suauia sunt. Siquid aduersi incidit, pax eleuat
moerorem; si prosperi quid contingit, pace gaudium augetur. Hanc itaque
eleganter definiuit Augustinus dicens: Pax est serenitas mentis,
tranquillitas animi, simplicitas cordis, amoris uinculum, consortium
charitatis. Nec poterit , inquit, ad hęreditatem Domini peruenire,
qui testamentum pacis noluerit obseruare. Nec potest concordiam
habere cum Christo, qui discors uoluerit esse cum Christiano. Concordes
autem erimus, si dabimus operam, ne ab iis, quę a Domino nobis pręcepta
sunt, discedamus dicente Dauid: Pax multa diligentibus legem tuam, et non
est illis scandalum . Et per alium prophetam populo Israhel dicitur:
Si in uia Dei ambulasses, habitasses utique in pace super terram .
Caput VII / DE CONSORTIO HABENDO FVGIENDOQVE
Quoniam uero in uia Dei ambulare uolentibus nobis, id est, pie et innocenter
uiuere, multum interest nosse, quorum consuetudine consortioque uti
debeamus, hoc nunc docere aggrediemur commemorantes tum eorum, qui male sibi
hac in parte consuluerunt, ruinam tum eorum, qui bene, utilitatem atque
profectum.
Iam prima hominum, quoniam callidissimi serpentis colloquio usi sunt,
uirulentis mortiferisque suasionibus solicitati a mandato Dei desciuerunt et
amissa paradisi amoenitate ad huius uitę miserias redacti sunt. Hinc
discitur nequaquam miscendos esse sermones cum iis, qui sibi uidentur
sapientes et dedignati cum multis, quę uera sunt, sentire captiosis
argumentorum sophismatibus peruertere fidelium simplicitatem moliuntur.
Foeminarum quoque uti familiaritate quis tuto poterit, si earum aspectus
atque conuersatio Sansonem fortissimum compulit ad necem, Dauid sanctissimum
ad adulterii homicidiique crimen, Salomonem sapientissimum ad simulacrorum
cultum? Ideo ipse in Prouerbiis uociferatur et clamat: Longe fac ab ea
uiam tuam, et ne appropinques foribus domus eius! Nemo uerius
iudicat periculum quam qui expertus est damnum.
Tobias, cum filium suum in Mediam mittere uellet: Perge nunc, inquit,
et inquire tibi aliquem fidelem uirum, qui eat tecum . Quem ille
inuentum percunctatus est, unde esset et an uiam, quę in Mediam ducit,
sciret. Huius exemplo eos nobis comites admittere debemus, quorum nota est
fides et compos ueri scientia, nequando errore aliorum seducti ab itinere
deuiemus uirtutum. Iosaphat, rex Iuda, licet recte uixisse
prędicetur coram Domino, quia tamen amicicia illi intercesserat cum Ochozia,
rege Israhel, omnium pessimo, per prophetam arguitur et classis, quam cum
ipso communem habebat, priusquam in Tharsis, quo missa fuerat, peruenisset,
naufragio periit. Rursum alias naues communicatis impensis ędificare ab
Ochozia tentatus renuit, iam damno satis edoctus ne innocentem quidem
securum esse cum perditis hominibus commercium habentem.
Magos ab Oriente ad Christum in Bethlehem natum stella perduxit, sed tamen,
cum interim ad Herodem, Hierosolymam diuertissent, latuit illico
subtraxitque sere obtutibus eorum. Cum uero inde discessissent, rursum
comparuit et usque ad locum, quo ibant, fideliter pręcessit. Quid est hoc,
nisi quia caligat in nobis rectę rationis lumen, quandiu illis iungimur,
quos nebulę premunt uitiorum. Tunc nitescit et exoritur, cum his relictis ad
quęrendum Deum conuertimur. Quoniam Deus lux est, et tenebrę in eo non sunt
ullę.
Petrus ipse apostolus, Christi amore inter omnes ardentissimus, tunc quidem
refrixit, cum atrium Caiphę ingressus impiorum hominum se implicuit
colloquiis compulsusque est negare se illum nosse, quem paulo ante Dei
uiuentis filium confessus fuerat. Corrumpunt itaque, ut Paulus ait,
bonos mores confabulationes pessimę . Et, qui tangit picem,
inquinabitur ab ea.
Iccirco Dominus noster petenti Discipulo, ut abiens parentaret patri, non
permisit, ne infidelium cognatorum, quos affore funeri necesse erat,
consortio macularetur. Sine, inquit, mortui sepeliant mortuos
suos, tu me sequere! Quia scilicet ego uita sum, mecum uiue et
dimitte mortuos, ne forte et ipse simul moriaris.
Ab iis etiam, qui heresi aliqua deprauati sunt, ut declinemus, ipsa sanctorum
exempla nos monent.
Ioannes apostolus balnea cum discipulis ingrediens, ut eos, qui illo
conueniunt, Euangelium doceret, uidit inter lauantes Cherintum hereticum
atque inde relato statim gradu ad suos conuersus: Fugiamus hinc , ait,
ne balnea nos opprimant ruina, in quibus Cherintus
lauat, ueritatis inimicus. Adeo non fidem solum, sed etiam uitam
periclitari cum hereticis conuersantium existimauit.
Polycarpus quoque, eius discipulus, Martioni heretico forte occurrens, cum ab
eo, an se agnosceret, interrogaretur, respondisse dicitur: Agnosco, agnosco
diaboli primogenitum. Itaque docet haud molliter cum huiuscemodi hominibus
loquendum esse, siquando loqui necesse fuerit. Cur enim dissimulemus eosdem
nos habere inimicos, quos Dei esse nouerimus, tanto maiore odio dignos,
quanto dolosius catholicę insidiantur ueritati? Amplius aliquid dicam: Etiam
cum fidelibus mundana tractantibus religioso uiro periculosa est
conuersatio.
Antonium, abbatem Alexandrinum, dicere solitum ferunt non expedire Christi
seruis eorum, qui seculo seruiunt, domos frequentare aut consuetudine uti;
sicut enim pisces de aqua eductos continuo languescere et emori solere, ita
monachum extra coenobii septa uagantem, si quicquam confabulationi uacuerit
alienorum, ad cordis tepiditatem redigi et circa spiritalia exercenda effici
tardiorem.
Hinc sane est, quod plerique cum feris bestiis in solitudine uiuere sibi
satius duxerunt, ne in coetu hominum mentem, quam in sola Dei contemplatione
fixam et locatam habere uellent, diuersis cogitationibus diffundere atque
distrahere cogerentur. Ob hoc sane Arsenius, cur tantopere accessum hominum
deuitaret, cum interrogaretur, non posse se cum Deo simul et hominibus esse
aiebat.
Capito * cort. ex Capiton
itidem rogatus respondit uereri se, ne ex hoc imbecillior ad
sustinendos inimici impetus redderetur, quocum adhuc sibi superesse certamen
sciret. Alterum ergo contemplandi amor, alterum peccandi timor ab humano
submouerat consortio. Nunc uterque consortio fruitur angelorum.
Paulus, primus inter Christianos eremi cultor, annos septem et nonaginta,
Honophrius septuaginta hominibus inuisi incognitique fuere.
Ac postremo, ne incogniti essent, tunc uisi sunt, cum de solitudine terrena
ad celebritatem cęlestem transferendi erant, Domino nobis prospiciente, ut
eorum exemplo ad uirtutes capessendas uiamque perfectionis confidenter
aggrediendam magis accenderemur.
Quis autem perfectionem uitę professus in ędibus magnatum secure uersari
poterit, si Seraphicus Franciscus eam ob causam diuino permissu demonum
uerbera passus sit? Apud Leonem, Sanctę Crucis cardinalem, dies aliquot
moratur, poenam sustinuit et culpam agnouit illicoque discessit atque ad
monasterium rediens rem, quę sibi contigerat, ut cęteri cauerent, indicauit.
Ouis quippe, quę de ouili egreditur, lupi morsibus patet.
Sed profecto, sicuti secularium et potentium consortium iis, qui seculo
renunciarunt, fugiendum est, ita omnibus sanctorum quęrenda familiaritas,
quos uel uidisse incitamentum uirtutis est.
Hilarion uisendi Antonii cupiditate ardens eremum adiit ac statim, ut illum
uidit, habitum mutauit, religionis propositum suscepit. Duobus fere mensibus
apud eum mansit contemplans ordinem uitę eius morumque grauitatem, quam
creber in oratione, quam humilis in suscipiendis fratribus, feruens in
corripiendis, alacer in exhortandis et ut continentiam cibique eius
asperitatem nulla unquam infirmitas frangeret. His imbutus exemplis in
solitudinem secesssit tantaque pręstitit sanctitate, ut ubique
latebras quęritans nusquam latere potuerit miraculis eum semper prodentibus.
Vsque adeo quidem adisse aliquando Antonium et cum Antonio fuisse iuuit. Hoc
ita usu uenire et Propheta testatur dicens: Cum sancto sanctus eris, et
cum electo electus eris, et cum peruerso peruerteris .
Sic sane et Bernardi abbatis soror — ut etiam et hoc loco de foeminis aliquid
dicamus — dum fratrem uisitat, mundum contempsit. Ornata multo cum fastu ad
monasterium uenerat; aditu interdicta est. Causa, cur repelleretur, cognita
lugens pro foribus stetit. Et: Peccaui, inquit, sed pro
peccatoribus Christus mortuus est. Si delinquentem despicis, ne despicias
corrigi uolentem. Admissa audiuit, quantę uanitatis esset ille ornatus, quo
caro mox in terram cessura et in putredinem resoluenda comitur decoraturque.
Tunc domum rediens impetrata a uiro, cui tradita erat, coniugii solutione
religioni sese addixit. Ac tanto deinde Deo seruire coepit humilius, quanto
ambitiosius ante seruierat mundo. Magnum profecto fuit uirentis adhuc ętatis
et liberalis formę foeminam * corr. ex foeminę
tam cito contempsisse uestem sericam, inaures, monilia, armillas,
mytras, uittas, reticula, crepitulum, discerniculum, speculum, strophea,
anulos, gemmas, margaritas, uniones aureaque segmenta et cum unguentis
labaciariscos multaque alia muliebris insanię fomenta. Sed longe maius fuit
iuuenem reliquisse maritum nuptialisque thori illecebras et omnem carnis
lasciuiam seposuisse. Cuncta hęc fecit illa, postquam locuta est cum fratre.
Vis etenim inesse solet confabulationi sanctorum, quę interdum, quanuis
dura, peccatorum corda frangit, macerat, emollit ac prorsus a uanitatibus
resipiscere cogit.
Confirmemus nunc diuinarum Scripturarum autoritate hoc, quod exemplis
monstrauimus.
Cauendum est ab iis, qui linguis suis dolose agunt, et uenenum aspidum sub
labiis eorum. Tales enim auersans Propheta ac repellens clamat: Declinate
a me, maligni, et scrutabor mandate Dei mei .
Nec cum foeminis conuersandum est, cum scriptum sit: In medio mulierum
noli commorari. De uestimentis enim procedit tinea, et a muliere
iniquitas uiri . Et alibi dicitur: Auerte faciem tuam a muliere
compta, et ne circumspicias speciem alienam. Propter speciem mulieris
multi perierunt, et ex hoc concupiscentia quasi ignis exardescit . Et
rursum: Cum aliena muliere ne sedeas omnino, nec accumbas cum ea super
cubitum .
Sed neque illorum consuetudine utendum est, qui malignis sugillationibus
lacerant famam aliorum. Antistes enim sapientię Salomon in
Prouerbiis ait: Remoue a te os prauum, et detrahentis labia sint procul
a te!
Illi quoque nobis ualde declinandi sunt, quorum ad iram procliue ingenium
quique leuissimis de causis excandescere ac ringi solent. Idem quippe
Salomon: Noli, inquit, amicus esse homini iracundo neque ambules
cum uiro furioso, ne forte discas semitas eius et sumas scandalum animę
tuę .
Neque cum superbis esse communicandum, quia dicitur: Qui communicauerit
superbo, induet superbiam .
Neque cum rationis impote ac deliro. Ait enim Scriptura: Cum stulto ne
multum loquaris, et cum insensato ne abieris!
Neque cum iis, qui semper iocis cachinnisque indulgent scurrilique leuitate
iugiter delectantur, quando quidem Hieremias propheta gloriatur dicens:
Non sedi cum concilio ludentium . Et Salomon ipse dicit: Risum
reputaui errorem et gaudio dixi, quia frustra deciperis . Et iterum:
Cor, inquit, sapientium, ubi tristitia est, et cor stultorum,
ubi lętitia est .
Ab infidelium pręterea consortio nos amoliri oportet, qui ad Ecclesiam
conuerti neglexerint, Apostolo dicente: Nolite iugum ducere cum
iniquitate. Aut quę societas luci ad tenebras? Quę conuentio Christi ad
Belial? Aut quę pars fideli cum infideli? Quis consensus templo Dei cum
idolis? Et Dominus in Euangelio: In uiam gentium, inquit,
ne abieritis .
Eadem quidem ratione neque iis, qui heresi aliqua deprauati sunt, familiater
utendum erit. Nam hoc quoque Paulus apostolus admonet et hortatur dicens:
Subtrahatis uos ab omni fratre ambulante inordinate et non secundum,
traditionem, quam acceperunt a nobis . Et ad Titum ait: Hereticum
hominem post unam et secundam correptionem deuita . Ioannes quoque
apostolus: Siquis uenit ad uos, inquit, et hanc doctrinam non
affert, nolite recipere eum in domum nec »Aue« ei dixeritis. Qui enim
dicit illi »Aue«, communicat operibus eius malignis .
Postermo
ab omnium illorum conuersatione secedendum est, qui uitiis assueti
pertinaciter obdurant corrigique et emendari omnino nolunt. Pręceptum quippe
Domini est: Qui neque Ecclesiam audire uoluerit, sit tibi sicut ethnicus
et publicanus . Et ii quidem sunt, qui nihil prę se neque Christiani
pręter nomen neque hominis pręter figuram gerunt. Cum quibus una accumbere
Paulus uetat dicens: Si is, qui frater nominatur inter uos, est
fornicator aut auarus aut idolis seruiens aut maledicus aut ebriosus aut
rapax, cum huiusmodi nec cibum sumite . De iis et in Prouerbiis
dicitur: Ne emuleris uiros malos nec desyderes esse cum eis, quia rapinas
meditatur mens eorum et fraudes labia eorum loquuntur . Hi sunt
membra illa, quę scandalizant, et iccirco abscindi proiicique iubentur, ut
potius sine illis uitam ingrediamur ęternam quam simul cum illis mittamur in
gehennam ignis inextinguibilis. Discedite igitur a nobis omnes, qui
operamini iniquitatem! Modicum fermentum totam massam corrumpit. Nihil tam
perniciosum est quam societas hominum perditorum. His itaque caute
sapienterque repudiatis ad illos conuerti, illis inherere, ab illorum latere
nunquam, si fieri potent, discedere nos decet, quorum uox, gestus, incessus,
habitus, norma uirtutum est. Cum uiro sancto assiduus esto, quemcunque
cognoueris obseruantem timorem Dei. Quia scilicet nihil ęque proficit ad
bene beateque uiuendum ac optimi cuiusque accessibus identidem copulari.
Caput VIII / DE VESTITV CVLTVQVE CORPORIS
Reiectis iam tandem reclamatisque malorum hominum consortiis, postquam
collegio nos intulimus bonorum, uti digne cum illis uersari possimus,
uideamus, quo indumentorum genere qualiue corporis cultu usi sint, ut eodem
et ipsi utamur, nequando cum rubore audiamus: Amice, quomodo hoc intrasti
non habens uestem nuptialem? Sed profecto, qui spiritalibus uirtutum
indumentis animam suam tegere et ornare student, non opus habent corporis
indumentis nisi quantum naturę necessitas requirit.
Adam et Eua in paradiso nudi erant. Tunc illis parandę uestis cura irrepsit,
cum propter mandati transgressionem inde eiecti terram colere, hoc est,
terrenis occupari negociis coeperunt. Sed ne tunc quidem usque adeo
conditionis humanę obliti sunt, ut carnem iam morti obnoxiam luxuriose
uestiendam putarent; consuerunt folia ficus et fecerunt sibi perizomata.
Tunicis denique pelliceis contenti uixerunt.
Ioannes Baptista, quo non surrexit maior inter natos mulierum, de pilis
camellorum uestem contextam et pelliceam zonam circa lumbos habuisse
dicitur. Et de illo ad turbam Dominus: Quid existis, ait, in
desertum, uidere? Hominem mollibus uestitum? Ecce, qui mollibus
uestiuntur, in domibus regum sunt . Aspera utique uestis et cilicina
continentioris uitę indicium est, mollis et delicate lasciuioris. Et ut
habitacula quoque de moribus hominum nonnihil attestari cognoscas, desertum
pręlatum est aulis regum. In his nanque uoluptatis mundanę mancipia uersari
solent, in illo Christi serui. Apostolis in Euangelio iussum
legimus, ne soliciti essent in perquirendis, quibus operirentur, sed
confiderent in eo, qui lilia, id est, momentaneam creaturam tam eximio
uestit candore, multo magis uestiturum ipsos, quos ad imaginem suam rationis
capaces ęternęque uitę destinatos condiderit: Quęrite, inquit,
primum regnum Dei et iustitiam eius, et hęc omnia adiicientur
uobis .
Veruntamen quia modicum quid terrenę opis adiumentique sufficere debet ei,
cui multa reposita sunt in regno cęlorum, iisdem iussum est, ne duas tunicas
habeant; non ut simplici tunica contenti sint, si frigoris intemperies non
patitur, sed ne metu futurorum aliam induant, aliam reseruent. Superflui
itaque amictus solicitudo reprimitur, non necessarii cura.
In calciatu quoque sandaliis tantum usos constat, quę in Actorum libro alio
nomine caligę appellantur. Quod sane calciamenti genus non operit pedem, sed
sicut expositores dicunt, suffulcit. Igitur, ne calciarium saltem paulo
cupidius uobis expetendum duceremus, exemplo ostenderunt satis esse, si ea
pars pedis tecta sit, quę terram terit, nuda relicta, quę cęlum spectat.
Recte enim et religiose incedentem cęlo patere, non terrę decet, Deo, non
hominibus.
Hinc ipsi apostolorum principi Petro nihil amplius tegumenti fuisse creditur
pręter tunicam et palium, nihil aliud calciamenti pręter caligas. Illud in
Clementis libro relatum dicunt, hoc in Apostolicis Actis legimus dicente ad
eum angelo: Pręcingere et calcea et caligas tuas! Rideant hanc
tenuitatem, qui ignorant Ecclesiam, ab ipso fundatam, olim in paupertate
gloriantem, postquam cumulari diuitiis coeperit, uirtutibus decreuisse. Nemo
diuitum nunc ęgrotos uerbo sanat, tunc autem seminudi pontifices etiam
mortuos reuiuiscere fecerunt.
Bartholomeum quoque apostolum collobio albo palioloque purpureo et sandaliis
usum memorię proditum est. Sed hoc miraculi adiicitur, quod quinque et
uiginti annos uestimenta eius nec sordes ullas nec uetustatem contraxerint nec sandalia subtrita sint. Veruntamen hunc etiam communis
nuditas piscatoribus parem fecerat, nisi purpureus color regię stirpis
insigne fuisset. Sed hic ideo reseruatus est, ut indicio foret, quanta ille
reliquerit, ut Christum sequeretur.
Iacobus Iustus, frater Domini ob formę similitudinem appellatus et, ut
Egesippus ait, ab utero matris suę Sanctus, non laneum, sed lineum habuit
amiculum. Ad hęc, quod ad corporis cultum pertinet, nunquam attonsus est nec
oleo unctus nec balneo usus. Sic indutus etiam apud Iudeos in tanta
ueneratione fuit, ut soli permissum sit Sancta sanctorum intrare et Deo
laudis sacrificium pro populo offerre.
Ioannem etiam apostolum sola syndone amictum Hierosolymis aliquando
incessisse ex Euangelio constat, quoniam, dum a Iudeis apprehenderetur, ea
relicta nudus effugisse dicitur. Nudi ergo nudum Christum sequamur, ne ab
aduersariis comprehendamur.
Aurelius Augustinus episcopus ueste non magis compta magisue ambitiosa quam
illi, quibus pręerat, uti uoluit. Siquis excultiorem sibi dono offerret,
acceptam uenum iubebat dari, ut pecuniam inde exactam cum aliis
communicaret, quando quidem uestis ipsa communis esse non posset. Itaque
clericis suis dignitate pręstitit, habitu atque uestitu par fuit.
Bernardum abbatem ueste quidem satis uili, sed minime squalenti usum memorię
proditum est, ac etiam dicere solitum tunicam sordibus obsoletam testem
desidię atque socordię esset et eius immunditiem interdum ad hypocrisim
spectare, qua inanis gloria, dum uideatur
contemni, quęritur. Cum ergo
etiam cilicio sub ueste latenti carnem attereret, ubi id rescitum est, et
ipsum deposuit. Nec unquam deinde asperius indumentum quam cęteri fratres
ferre uoluit, ne forte illis pręstare sanctitate uideretur, quorum seipse
minimum reputaret.
Stephano abbati, Grandimontensis ordinis autori, qui in Mureto *corr. ex
Moreto
, Aquitanię monte, uitam solitariam duxit, tametsi
rudis modicusque amictus fuerit, hoc tamen admirationem auget, quod sub
eodem et ęstiuos calores et brumę frigus pertulerit, nunquam quicquam panni
sibi uel addens uel demens. Vtranque profecto diuersorum temporum molestiam
leuare posset solertia, nisi utranque tolerare mallet in Deum charitas.
Apollonius aput Thebaidem * corr. ex Thebaidam
in finibus Hermopolis collobio stuppeo, quod lebithen uocabant,
operiebatur, neque tamen ullum capitium habuit, sed lineo linteolo collum
caputque obuoluebat. Et hoc magis mirandum, quod, cum quadraginta annos in
deserto manens peregerit, eius tegmina neque usu consumpta neque uetustate
labefacta ferantur, ut inde facile appareat, quanti apud Deum sit humilis
habitus et absque ulla simulatione contemptus.
Paulus, primus eremita, cum nihil haberet, nisi quod inculta solitudo
suppeditare poterat, tunica de palmę foliis contexta nuditatem texit. Et qua
ille ueste necessitate usus est, hanc ipsam Antonius, cum defunctum
sepelisset, habuit in deliciis, non nisi festis solennibus eam induens. Quam
etiam diuus Hieronymus plurimi faciens: Si mihi , inquit, Dominus
optionem daret, multo magis eligerem tunicam Pauli cum meritis eius quam
regum purpuram cum regnis suis.
Palmeis quidem tegminibus et illi quatuor in uastissima Aegypti eremo a
Pafnutio inuenti: Ioannes, Andreas, Thaddeus et Philippus amicti erant. Hunc
tamen tam syluestrem uestitum haud multo tempore post cum ueste
immortalitatis commutarunt. Tanto nunc felicius cęlesti lumine illustrantur,
quanto antea perusta solis ardoribus cute contemptius squalebant.
Serapionem abbatem primitus quidem sola tunica simplicique paliolo contentum,
deinde his etiam carere pietas compulit; quippe seipsum despolians pauperes
contexit. Nec erubuit nudus incedere, dum nuditatem miseratur alienam.
Timotheo quoque in Aegypti solitudine degenti ea duntaxat corporis pars non
fuisse nuda perhibetur, quam barba comaque nunquam tonsę contexerant. Et
hunc Pafnutius inter bestias incedentem cum uidisset, syluestre magis quam
humanum animal ratus expauit. Mox, cum loquentem attendisset, agnouit Dei
seruum simulque didicit satis indutum esse, qui cum Christo nudus esset.
Honophrius itidem nudus in ulteriori deserto ab eodem Pafnutio repertus
uerenda tantummodo foliis arborum operuerat. Consumptis enim uestibus, quę
secum attulerat, alia deinde, quam quę natura dabat, non quęsiuit. Cumque
uita functus esset, sanctam animulam eius uisibili specie ab angelis in
cęlum ferri uisam tradunt. Et quisnam nostrum paululum usu detritos ferre
dedignabitur pannos, cum nudi etiam ab angelis honorentur?
Hilarionem abbatem accepimus nihil aliud, quo corpus suum operiret, habuisse
pręter saccum ac pelliceum ependiten rusticumque sagum, capillum semel in
anno Paschę die totondisse, nunquam lauisse, quod superuacaneum esse diceret
munditias in cilicio quęrere, neque tunicam alteram sumpsisse, nisi cum
prior penitus discissa esset.
Diuo quoque Hieronymo saccea tunica erat. Hanc Eusebius discipulus eo
defuncto accepit honorique habuit tactu eius ualitudenarios curans et ad
uitam mortuos reuocans. Cuius, quęso, regum auro gemmisque refulgens aut
cocco purpuraque rubens uestimentum tantę unquam uirtutis fuit, quantę
sancti huius saccus iste cilicinus?
Neque te, pater Francisce, hoc loco pręteribo. Cuius tegendo corpori tunica
una et ea sane crassi admodum fili impolitęque texturę satis fuit, quam pro
cingulo pręcinxerat funis nodo astrictus, ubi committebatur, non fibula.
Caput et ceruix cuculla uelabantur, pedes prorsus nudi erant, nisi forte
ligneis socculis ueluti sandaliis, ne terram contingerent, suffulti. Quem
morem nunc a professoribus institutionis tuę seruari
uidemus. Multis tunc habitus iste ludibrio erat, nunc per orbem celabratur.
Sed, quam tu sapienter cuidam nuditatem hanc tuam hyemis tempore calumnianti
ac petenti, ut guttulam sibi sudoris uenderes, eam te Christo, non hominibus
uendere respondisti! O felix ille sic irrisę nuditatis sudor, quem tu soli
Christo dedicans mercatus es regna cęlorum.
Paucula nunc foeminarum exempla proferam, quibus ipsa uestium utilitas pro
ornatu fuit.
Elisabeth, Pannonum regis filia et Christi ancilla, quam poterat abiectiore
amictu se uelabat. Scissuras alterius interdum coloris panno assuto, quo
uilior appareret, resarciebat. Itaque una de grege mendicantium uidebatur
contemnique gaudebat, ut humilitatem conseruaret. Maluit ergo sic pannosa
sicque despecta in xenodochio pauperculis morbo affectis ministrare quam in
regis patris aula, cum amisso marito ab eo in Pannoniam accersiretur,
sericis auroque renitere atque omnibus uenerationi esse. Christo enim
placere uolebat, non mundo.
Toram, Deo dicatam uirginem in monasterio Thebaidis, memorant nunquam noua
tunica aut nouo melote aut nouis calceis usam; semper alias sororibus
recentia cessisse et ab iisdem sibi sumpsisse uetustiora tritioraque, ut,
quanto cęteras forma pręstabat (erat enim omnium pulcherrima) tanto
inconciniore magisque inepto habitu se deuenustaret. Neque enim ignorabat
anima, non corporis decore sponsam Christi excellere debere, ut cęlesti
thalamo digna sit.
Maria Aegyptiaca, turpis aliquando uoluptatis quęstui dedita, omni
ornamentorum genere sese decorabat, nec a pigmentis fucoque abstinens, ut
placeret uiris. At postquam conuersa Christo seruire coepit, tantę illi
uestitus nullus curę fuit, ut eo consumpto, quem secum ad eremum tulerat,
nuda in solitudine uiueret. Et quia sine tecto degebat, ęstus pluuiasque
corpore nulla in parte uelato excipiens nigritiem quandam cutis situmque contraxerat, sed iam non paucis miraculis clarebat. Vide
ergo, quantum interfuit inter ornatum illum et nuditatem istam! Ille
impudicicię fomes fuerat, ista * corr. ex iste
meritum prębuit mirandę sanctitatis.
Quid est autem, quod Paulus apostolus ad Timotheum scribens uelle se dicat,
ut mulieres orent in habitu ornato? Nunquid in sericis aut purpura eas orare
pręcipit? Minime quidem, quippe qui habitum istum continuo temperauit
subiungens: cum uerecundia et sobrietate ornantes se, ut scilicet
uerecundia luxum declinet et modum seruet sobrietas; non in tortis
crinibus, inquit, aut auro, aut margaritis, uel ueste preciosa,
sed quod decet mulieres, promittentes pietatem per opera bona . Et,
si mulier citra modestiam ornare se et componere prohibetur, quę coniugio
excusare posset ornatum, ne incomptior displiceat uiro, quanto minus ornari
debet uirgo, quę sese totam dedicauit soli illi, de quo dictum est: Erit
iustitia cingulum lumborum eius et fides cinctorium eius . Et in
psalmo: Indutus est Dominus fortitudinem, et pręcinxit se uirtute .
Qualis ergo Sponsi ornamenta, talia sint et sponsę: iustitia, fides,
fortitudo cęteręque uirtutes, non aurum, non gemmę, non sericum, non
purpura. Nam et Petrus apostolus: Sit, inquit, non extrinsecus
capillatura aut circumdatio auri aut indumentum uestimentorumque cultus,
sed qui absconditus est cordis homo in incorruptibilitate quieti et
modesti spiritus, qui est in conspectu Dei locuples . Alium ergo quam
spiritalem cultum atque ornatum quęrentibus, quid Dominus per prophetam
minetur, operęprecium est audire. Dixit Dominus Deus, inquit: Pro
eo, quod eleuatę sunt filię Syon, et ambulauerunt extento collo, et
nutibus oculorum ibant, et plaudebant, et ambulabant, et pedibus suis
composito gradu incedebant, decaluabit Dominus uerticem filiarum Syon,
te Dominus crinem earum nudabit. In die illa auferet Dominus ornamentum
calciamentorum, et lunulas, et torques, et monilia, et armillas, et, mytras, et discriminalia, et periscelidas, et murenulas,
et olfactoriola, et inaures, et anulos, et gemmas in fronte pendentes,
et mutatoria, et paliola, et linteamina, et acus, et specula, et
syndones, et uittas, et theristra. Et erit pro suaui odore foetor, et
pro zona funiculus, et pro crispanti crine caluitium, et pro fascia
pectorali cilicium . Per alium quoque prophetam dicitur: Cum
uestieris te coccino, cum errata fueris monili aureo, et pinxeris stibio
oculos tuos, frustra componeris. Contempserunt te amatores tui, animam
tuam quęrent . Et ut breuiter discamus, quantum obsit elegans
preciosumque uestimentum aut quantum prosit humile et despectum, diues ille,
qui purpura et bysso induebatur, sepultus est in inferno, mendicus autem
Lazarus, qui nihil pene, quo indueretur, habebat, ab angelis sublatus et in
Abrahę sinu collocatus. Tantaque repente facta est rerum statusque
commutatio, ut et temporalibus deliciis ęterna succederent supplicia et
temporali miserię ęterna beatitudo.
Caput IX / DE OPERIBVS MANV EXERCENDIS
Hactenus de uestitu cultuque corporis nostris. Nunc, ne idem corpus inertię
se dedat ocioque corrumpatur, de exercitiis eius ac labore dicendum uidetur.
Sequenda est quidem illa Hieronymi sententia maximeque obseruanda: Fac
aliquid operis semper, ut te semper diabolus inueniat occupatum. Non fuit satis apostolis tantum spiritalia curare negocia:
prędicare, orare, legere; siquid supererat temporis, manuum labori
impendebant. Lucas Euangelista in Actis Apostolorum testatur Paulum
apostolum, cum Corinthi apud Aquilam et Priscillam hospitaretur, sabbatis
quidem in synagoga disputare solitum, reliquis uero diebus artem
scenofactoriam exercuisse.
Et ipsemet in Epistola ad Corinthios ab Epheso scribens ait: Laboramus
operantes manibus nostris . In Epistola quoque ab Athenis ad
Thessalonicenses missa: Non inquieti — inquit — fuimus inter uos
neque gratis panem manducauimus ab aliquo, sed in labore et fatigatione
nocte et die operantes, ne quem uestrum grauaremus, non quasi non
habuerimus potestatem, sed ut nosmetipsos formam daremus uobis ad
imitandum nos. Nam cum essemus apud uos, hoc denunciabamus uobis,
quoniam, siquis non uult operari, nec manducet . Rursumque in Actis
ad maiores natu ecclesię, quae Ephesi erat, loquens ait: Argentum et
aurum aut uestem nullius concupiui, sicut ipsi scitis, quoniam ad ea quę
mihi opus erant, et iis qui mecum sunt, ministrauerunt manus istę. Omnia
ostendi uobis, quoniam sic laborantes oportet suscipere infirmos ac
meminisse uerbi Domini Iesu, quoniam ipse dixit: Beatius est magis dare
quam accipere . His uerbis monstrauit etiam episcopos huiusmodi
labori uacare quandoque debere, ut habeant, unde aliis largiantur, nedum
unde ipsi uiuant. Pauperculis olim episcopis hoc iure pręceptum fuisse dicet
aliquis. Nunc autem opulentis, ut quid necesse est laborare? At iis etiam,
sed alia tamen laborandi causa erit, ne scilicet in multa, ut fit, rerum
copia lasciuire illos et uoluptatibus diffluere ocium cogat. In desideriis
enim est (ut Salomon ait) omnis ociosus.
Ab Haymone quoque, Cantuariensi archidiacono, de Paulo traditum est, quod a
gallicinio usque ad horam quintam operi manuum et inde usque ad horam
uespertinam faciendis ad populum sermonibus uacare soli/ tus
sit, residuum uero temporis impertierit cibo, somno, precationi; ita nullam
horam illi pręterisse immunem expertemque laboris, nisi quam edendi
dormiendique necessitas interpellarit. Sed in his omnibus ita eum se
gessisse credimus, ut mentem nunquam non Deo intentam habuerit, illudque,
quod aliis pręceperat, prior ipse impleuerit: Sine intermissione
orate! Sic ergo nobis opus aliquod faciendum erit, ut, dum manus
artificio occupatur, animus ipse interim oret et in cęlestium meditatione
iugiter uersetur.
Petrum et Thomam et Iacobum et Ioannem post susceptum etiam apostolatus
officium piscatione se exercuisse, quin immo iubente Domino laxasse rete in
Euangelio legimus. Quis tale opus reprehendere audeat, si Dominus iubendo
approbauit? Iam de elemosinis eorum, quos docebant, uiuere licebat, iam
dignus erat operarius mercede sua, et tamen crebrius ad tendenda retia quam
ad accipienda munera manum porrigebant, ut non auaritiae, sed honesti
laboris exemplo essent.
Lucam etiam Euangelistam arte picturę animum spiritalibus negociis fatigatum
remittere consuesse accepimus. Romę duę imagines uisuntur, altera Christi in
Sancta sanctorum, altera Beatę Marię Virginis in ecclesia, quę Sanctę Marię
Maioris dicitur. Eas ab ipso pictas ferunt, similitudinem exprimentes eorum,
quorum nomini dedicatę sunt. Constantinopoli etiam extare eiusdem Virginis
effigiem pictam constat, quam ab eodem delineatam ac fabrefactam fama
celebrat. Hoc exercitii genere siquis uti uoluerit, illud tantummodo
pingendum fingendumue sibi meminerit, quod ad uirtutem capessendam prouocet
spectatores, non quod ad uitia inani oblectatione possit illicere. Hoc enim
opus diaboli, illud Christiani.
Antonius abbas, hominum ad se confluentium frequentia inquietatus, relicto
monasterio ulteriorem eremum petit ac, ne fratres uictum ipse deferendo
uexarentur (tridui enim itinere ab eis distabat) terram coluit sementemque
fecit et holuscula plantauit, ut etiam iis, qui inuisendi
gratia eo accessissent, ad conuescendum satis esset. Siquid insuper ocii
suppeteret, sportulas de palmarum foliis texebat, ut suo potius labore quam
alieno impendio sibi necessaria in solitudine compararet.
Eos autem, qui nihil agendo nihil sibi defuturum sperant, pręsumptione falli
Ioannis abbatis monstrabimus exemplo. Huic in Scythiotica eremo ętatem
agenti incidit in animo, ut diuinę contemplationi absque aliqua corporis
operatione cibiue cura iam quasi angelus Dei uacaret. Itaque cęllam deserens
per uastam solitudinem euagari coepit, sed die tandem septimo fame urgente,
cum iam uesper esset, rediit. Et cum cęllę fores occlusas offendisset,
contubernalem suum, quem ibi reliquerat, ut sibi aperiret, inuocauit se
Ioannem esse contestans. At ille: »Nequaquam — inquit — nam Ioannes in
angelum mutatus est nec cibo illi opus est nec cum hominibus commorari
necessarium.« Tali exprobratione taxatum dimisit, passus eum nocte illa sub
diuo ante ianuam iacere. Mane vero concesso aditu, cum longa inedia lassum
refecisset, fraterna charitate monuit debere se hominem meminisse,
materialibus adhuc escis nutriendum, ut sufficere possit actioni spiritali;
proinde laborem monachis communem ne detrectaret. Eo enim non solum corpori
opportuna facile parari, sed etiam animum ipsum recreari solere, ut semper
quasi nouus ad agendas Deo gratias laudesque persoluendas redire cum
alacritate festinet. Correctus igitur Ioannes diuina deinceps negocia
fabrilis operis uicissitudine impensius est executus et, quantum sua
pręsumptione lapsus fuerat, tantum consilio alieno usus profecit.
Ioannes, alius abbas, qui in Thebaidis eremo uitam duxit, singulis Dominicis
diebus pane ab angelo delato se sustentasse perhibetur, cęteris uero diebus
fiscellas texendo uictum sibi parauisse. Quod si et aliis diebus,
quemadmodum Dominico, feriandum esset, quotidie angenus cibum illi attulisset. Quo tempore non attulit, id
minime ocio conterendum esse iudicauit.
Serapionis abbatis monachos ita institutos esse accepimus, ut manuum mercede
sibi in diem alimenta conquirerent. Eosdem, cum in agris tempestiua messis
esset, operam locare et, quicquid stipis inde exegissent, totum indigentibus
(hisque maxime qui uinculis publicis arctati erant) erogare atque
distribuere consueuisse. Sic illi ne minimam quidem partem desidię dabant.
Pręcipueque largiendo, cum quicquam sibi superesset, pietatem excolebant,
sed nec minus humilitatem, cum seruiles operas non dedignarentur. Vno igitur
labore trium uirtutum fructum colligebant: solertię, pietatis, humilitatis.
Manuum etiam labore uictitasse fertur Hilarius abbas in monte Emilię
commoratus atque ibidem suis impensis ecclesiam construxisse. Cum ergo
corpus exercendo animę integritatem conseruarit et tandem cęlestem
beatitudinem consecutus sit, apparet uerissimum esse illud in Ecclesiastico
scriptum: Vita sibi sufficientis operarii condulcabitur, et in ea
inuenies thesaurum .
Vando, abbas in finibus Gallię monasterii Fontanellę, quod ipse ędificauerat,
cum Guidone nepote Deo seruiens, postquam egere coepisset, a Batylda regina
diuinitus monita plaustrum cibariis onustum accepit. Sed deinceps de
operibus manuum uictui suo necessaria suppeditauit. Quod si is, qui, dum
penuria premeretur, Dei erga se benignitatem expertus fuerat, manualem
laborem non detrectauit, ne tentare uideretur benefactorem suum in eo
exigendo, quod ipse sibi pręstare posset, uis tu necessitati tuę non
succurrere laborando, cum possis, quasi dignus, qui ab angelis, non ab
hominibus pascaris? At ob hoc ipsum to indignum statuis, quod pręsumptione
utaris teque marcescere ocio sinas.
Quod quidem cauens Venerius abbas, dum solitarius in Palmaria insula, quę a
continenti Lunensis oppidi octo millia passibus abest, uitam dure admodum
aspereque ageret, diu herbis pomisque syluestribus sustentatus, tandem ad agriculturam se accinxit, tanto Domini fauore, ut
unum sarculum hordeique modicum habens, die uno humum prosciderit, semen
sparserit, messem secuerit. Quo miraculo et hominis necessitati consultum
est et palam factum, quam istud exercitii genus Deo esset gratum. Nisi enim
illi perplacuisset, nunquam tam pręcoqua fruge, tam repentino prouentu
laborantis curam compensasset. Hinc illud est in Ecclesiastico dictum:
Non oderis laboriosa opera et rusticationem ab Altissimo
creatam!
Stephanus anachoreta in Mareotide regione, sanctitate vitę et miraculis
clarus, quanuis hernię morbo (quem Gręci hydrocelam appellant) laboraret,
non tamen intermittebat, quin certa diei hora de palmarum foliis funiculos
intorqueret, maiorem morbum existimans ociositatem.
Danieli, Aegyptio abbati et presbytero in Scythiotico monasterio degenti,
sicuti facere aliquid operis post spiritales labores libuit, ita ea, quę
confecerat, ad uicum aliquem deferendo uenditare rubori non fuit. Precium
omne pauperibus dilargiebatur, elemosinas de propriis laboribus impendens,
comperta ratione, qua et minime ociosus et maxime pius esset, utque dignus
appareret, cuius exemplo cęteri uiuerent, miraculis nobilitatus est.
Nunquam autem magis patet uanis cogitationibus mens nostra, quam cum ocio
corpus ipsum indulget. Et hoc quidem Antonii exemplo probare possumus. Qui
quondam solitudinis tedio affectus, cum dubius animi ęstuaret, clamare
coepit: »Salvari cupio, Domine, et ecce cogitationes meę mihi aduersantur.«
Mox, ubi de cęlla prodiit, conspexit hominem monachali habitu succinctum
nunc calathos texentem nunc ad orandum procumbentem. Et dum rem tacitus
miratur, ab eodem tandem audiuit: »Sic et tu age, Antoni! Sic enim agendo
saluaberis.« Cumque id loquentem statim non comparuisse animaduerteret,
angelum Dei fuisse intellexit. Ac deinde operum orationumque uices monitu
eius diligenter seruans ad tantam perfectionem conscendit, ut
nemo illis temporibus uel abbatum vel monachorum anachoretarumque maiori
admirationi fuerit.
Arsenium abbatem, dum opus faceret, lachrymas effundere solitum scriptores
tradunt. Quę res indicio est longe aliud illum cogitasse, quam quod manibus
fabricaret. Manus quidem labori intentę erant, sed mens diuinis
meditationibus assueta ad Deum tollebatur et eius desyderio accensa a fletu
temperare non poterat. O cęlestem uirum, qui etiam inter laborandum futurę
beatitudinis dulcedinem degustabat.
Philoromus *corr. ex Phyloronius
presbyter, dum in quodam Galatię **corr. ex Gallicię
monte multa se abstinentia fatigaret, non minus manuum operatione
exercebatur. Inde illi suppetere potuerunt longinquę peregrinationis impensę
Romam Hierosolymamque ititanti. Et quoniam nunquam neque ieiunii angustiis
neque manuum neque pedum inquietudine defatigatus est, sempiternę quietis
indicibili bono perfrui meruit, martyrum coronam adeptus, non quod martyrium
passus esset, sed quod pares martyrio pro Christo susceperit labores.
Archebio Cassianus refert, quod, dum adhuc in coenobio cum fratribus
uersaretur, laborem, qui ibi omnes suis horis exercebantur, sibi duplicando
pro matre creditori satisfecerit, cum ipsa ob inopiam soluendo non esset. At
neque patrem neque matrem agnouerat, dum religionem profiteretur. Tunc uero
matrem se habere intellexit, cum illam egestate liteque coarctari vidit, ut
ei scilicet, qui parentes honorare iussit, obediret, cuius amore et ipsam
reliquerat et patrem. Archebius igitur pręceptum Domini seruauit matri
oppressę subueniendo, ocio locum non dedit laborem super laborem cumulando,
religionis cultum non intermisit in monasterio permanendo et charitatis opus
auxit miserendo calamitati alienę.
Deinde solitariorum institutum secutus, cum in insula Nili uitam duceret,
Cassiano eo aduenienti atque ibidem inter anachoretas residere cupienti
cęllam cum supellectili dono obtulit se inde transmigrare uelle dicens. Post
paucos autem dies reuersus, alteram multo labore sibi construxit. Sed mox et
illam simul cum instrumento pari simulatione aliis eo appulsis concessit et
iam tertiam (ut ipse Cassianus tradit) sibi ponere moliebatur, hanc etiam
daturus, si habitatorem inuenisset. Tali itaque liberalitate ad seruitium
Dei aduenas inuitabat, tali commento, ne recusarent, circumueniebat, tali
denique labore perniciosam ocii mollitiem excutere atque abigere lętus
alacerque solebat. Non sensit laboris tedium, dum opus exercet pietatis.
Cum Pacomio abbate in quodam Thebaidis monasterio mille quingenti monachi
erant, omnes manibus sibi uictum comparantes, ita ut etiam extra monasterium
pauperibus alimonię subsidia mitterent. Plurima inter eos artificum opera et
pręcipue quidem exercendi corporis gratia cudebantur, ut edomita assiduis
fatigationibus caro disceret seruire spiritui. Manus enim fortium (ut
Salomon inquit) dominabitur. Quę autem remissa est, tributis seruiet .
Sic quidem et Paulus abbas in Aegypti eremo, cui Porphyrio nomen est,
considens, cum sibi ad uictum hortulus, quem ipse fecerat, et palmarum ferax
regio satis essent, quotidie tamen aliquot horis palmę texturę operam
impendebat. Ea uero, quę texuerat, annis singulis concremabat. Septima enim
et eo amplius mansione ab hominum habitaculis remoto neque dare illa cuiquam
neque uendere promptum erat. Quotidianus igitur labor non nisi fugiendi ocii
causa insumebatur. Quod si desidię torporique se dedidisset, nec in deserto
solus permanere, nec ad perfectionem sanctitudinis peruenire potuisset.
Multam enim maliciam docuit ociositas.
Diuus Hieronymus ad uirgines scribens: Hoc unum - inquit — apud
omnes obseruationis pręcipuum est et celebre per Aegyptum, ut neminem
nisi obedientem et humilem ad omnes labores perficiendos
et opera suscipiant, quatenus domita caro, ex grauedine, cogitationibus
uanis et uoluptatibus non uacet ex ocio. Teneatis firmissime, quod omnis
concupiscentię et immunditię atque peccati mater est ociositas.
Iccirco Simeon monacho, ex Italię partibus in illam Nili insulam (cuius paulo
ante mentionem fecimus) sese conferenti, cum nullam artem calleret pręter
Latinę litterę (cuius illic usus nullus erat) scriptionem, a quodam seniorum
prouisum est, ne ociosus esset. Finxit enim piissimus simulator habere se
fratrem in Italica cohorte militantem, Latinis litteris instructum, et
Simeonem petiit, uti sibi apostolicum Pauli codicem Latine conscriberet,
fratri mittendum, quo ille legendo animi uirtutibus proficere posset. Sub
tali prętextu et ipsum ad scribendi exercitium excitauit et quasi mercedis
loco cuncta eius uictui necessaria obtulit, ueritus ne uel propter rei
inopiam uel ocii copiam nouus homo illis in locis diutius perdurare
nequiret. Quantę ergo utilitatis est post spiritales actiones aliqua manuum
operatio, si per eam in proposito bene beateque uiuendi perseueretur, quantę
necessitatis, si sine illa coli habitarique solitudo non posset!
Apud Syluanum abbatem in Scythiotico coenobio quidam hospitans, cum fratres
eius multum manibus laborantes uidisset, eam solicitudinem quasi rem
superfluam cauillans: »Maria — inquit — optimam partem elegit sedens secus
pedes Domini et audiens uerbum illius.« Post hęc, cum hora coenę ex
industria ipsum non uocassent, ubi coenatum est, miranti ac quęrenti, cur
ita se praetermisissent, abbas respondit ratos fuisse ipsi, qui se totum
spiritalem profiteretur, cibo potuque minime opus esse. Tunc demum illo
errorem confitente subiunxit: »Scias igitur Mariam etiam Marthę ministerio
indigere auxilloque iuuari.«
Ob hoc quidem et Dorotheus in desertis Aegypti abbas, minima somno indulgens,
noctis quoque partem operi manuum dabat. Tunc nempe sportulas contexere solitus, interdiu autem lapides conuehere et cęllas
ędificare, quas ibi habitare uolentibus (ut modo de Archebio diximus) ultro
offerebat. Sportulis autem diuenditis precium omne indigentibus donabat.
Itaque semper laborando semperque laborata aliis largienda et ocium
declinauit et pietatem coluit.
Alterius nunc sexus in hoc exercitationis genere solertiam expediamus!
Ferunt ipsam Beatam Virginem (quę et uirgines castitate et matres partu
superauit) dum adhuc in templo seruiret, a summo mane usque ad horam tertiam
precationes extendisse, a tertia ad nonam lanificio sese occupasse. Inde
demum sumpto modico cibo usque ad occubitum solis lectitasse Scripturas et
in earum meditatione pernoctasse. Hac itaque uitę institutione ad tantam
morum sanctitudinem deuenit, ut sola prę omnibus eligi meruerit, quę et
Saluatorem mundi pareret et post partum uirgo permaneret. Quod si hęc, quę
sine peccato concepta omnis prorsus peccati expers fuerit, id temporis, quod
orationi lectionique supererat, manuum labore sibi transigendum duxit,
quomodo te in ignauia ocii mollitudine quandoque desidentem securam
arbitraris, o uirgo, quam in peccatis genuit mater, quam quotidie interius
cogitationes, exterius proni ad uitia sensus impugnant? Crede mihi, non
effugit decipulas diaboli, quisquis laborem fugit.
Huiusce quidem sententię non ignara illa monasterii Thebaidis antistita, quę
Euphrasię, Deo sacratę uirgini et adhuc puellę, pręter domesticos, id est,
communes cum aliis labores, hoc iniunxit, ut quotidie magnum lapidum aceruum
de loco ad locum transferret et translatos rursum restitueret. Quanuis enim
ieiuniis uigiliisque haud parum illam fatigari cerneret, timebat tamen, ne,
si quicquam paulo remissius egisset, aliqua residens iuuenili in corpore
turpis cogitationis scintillula incendium excitaret peccati. Eam autem
sopiri uel etiam extingui posse hoc exercitationis additamento sperabat.
Neque ipsam spes fefellit, quando quidem satis constat Euphrasiam uirginem inter sorores uirtute atque integritate pręstitisse.
Hęc sane exercendi corporis cura etiam coniugatas honestauit.
Lantgrauii, Thuringię principis uxor Elisabeth et eadem Pannonum regis filia
(cuius non semel mentionem fecimus) cum multis ante uiduitatem opibus
polleret, nequando per ocium luxu difflueret, ancillarum officia usurpabat,
lanam linumque carpendo, nendo, texendo, suendo cęteraque id genus opera
conficiendo se plurimum fatigabat. Sic pudiciciam conseruavit, sic
humilitatem custodiuit, sic ipsa Euangelicę perfectionis insignia, quibus
post obitum mariti abunde eluxit, comparauit. Etenim ad illam uerę
beatitatis quietem perueniri non potest, nisi per uitę pręsentis frequenter
assiduosque labores.
Ac ne plura huiuscemodi exempla enarrando modum excedat oratio, libet in fine
capitis huius apponere uerba diui Hieronymi ad Demetriadem uirginem accurate
admodum eleganterque scribentis: »Statue — inquit — quot horis sanctam
Scripturam ediscere debeas, quanto tempore legere non ad laborem, sed ad
delectationem et instructionem animę. Cumque hęc finieris spacia et
frequenter te ad figenda genua solicitudo animę suscitauerit, habeto lanam
semper in manibus uel staminis pollice fila deducito uel ad torquenda
subtegmina in alueolis fusi uertantur aliarumque neta aut in globum collige
aut texenda compone; quę texta sunt, respice, quę errata, reprehende, quę
facienda, constitue. Si tantis operum uarietatibus fueris occupata, nunquam
dies tibi longi erunt, sed quanuis ęstivis tendantur solibus, breues
uidebuntur, in quibus aliquid operis prętermissum non est. Hęc obseruans et
teipsam saluabis et alias erisque magistra sanctę conuersationis multarumque
castitatem lucrum tuum facies, Scriptura dicente: In desyderiis est omnis
anima ociosi . Nec iccirco tibi ab opere cessandum est, quia Deo
propicio nulla re indiges, sed ideo cum omnibus laborandum est, ut per
occasionem operis nihil aliud cogites, nisi quod ad Domini pertinet
seruitutem.«
Caput X / DE CORPORIS CASTIGATIONE PER FLAGELLA
At quoniam contra lasciuientis carnis petulantiam nec ipsa interdum operum
occupatio satis sufficit, aliis insuper castigationibus eam coercendam esse
sanctorum exempla, quę modo proponemus, docent.
Paulus apostolus castigat corpus suum et in seruitutem redigit, ne forte, cum
aliis prędicauerit, ipse reprobus inueniatur. Ad hęc angelus Sathanę
colaphizat eum, ne reuelationum magnitudine extollatur. Et, si illi, qui uas
electionis erat, in quo Spiritus Sanctus habitabat, non fuit satis
peregrinando prędicandoque fatigari et ubique sęuientibus persecutionis
procellis iactari atque concuti, sed ad domandos corporis census aculeosque
cupidinum retundendos uerberum quoque ictibus quati affligique oportuit,
quis tutum se putabit et non proprii corporis imperio se subditum iri
timebit, si in eo castigando non ęque solicitus fuerit?
Thomas, Cantuariensis archiepiscopus, tunicam et femoralia poplitum tenus
cilicina sub uestimentis gestauit. Quippe indignum se, qui Ecclesię
pręesset, arbitratus est, nisi et membris suis pręese posset. Membra igitur
tegminis asperitate contrite sibi subiicere studuit, nequando ipse illis
subiectus appetitum illorum sequi cogeretur, non suum.
Maglorius *corr. ex Maiorus
quoque, in insula Britannię Sargia **cor. ex Sarina
episcopus, qui episcopali dignitati solitudinis pręposuit
humilitatem, spretis honoribus eremum penetrans, pręter incredibilem cibi
potusque abstinentiam, semper cilicio est usus. Et quia uirgo fuerat,
uirginitati inimicam indumentorum mollitiem declinauit. Qui
enim mollibus uestiuntur, in domibus regum sunt.
Eadem cilicii gestatio Eadmundum, Cantuariensem archiepiscopum, commendat, et
hoc plus adiicitur, quod quadragesimę diebus pro cilicio loricam plumbo
contextam induere solitus sit. Itaque non duritia solum cilicini tegminis,
uerum etiam plumbei gravitate concupiscentiam frenans et ipse uirginitatem
perpetuo incorruptam seruauit.
Mederici uero, Heduensis abbatis, cilicium aliis etiam aduersus immundas
tentationes remedio fuit. Monachus quidam libidinosę cogitationis iam
stimulos ferre non ualens, cum illud induisset, nequam spiritu confestim
recedente in castitatis puritate perseuerauit.
Quinto Lodouico, Galliarum regi, multo plus contulit interius cilicium quam
purpura exterior. Hęc terreni regni insigne erat, illud cęlestis aditum
prębuit. Ad cilicii quippe squalorem respiciens Deus, non ad purpurę
luxuriam Christianissimo regi et temporale regnum tutatus est et ęternum
indulsit.
Macharius, Alexandrinus abbas, cum corporis affectibus paulo improbius urgeri
se uideret, saccum sabulo repletum, uix homini portabile onus, per eremum
incedens humeris baiulauit. Theosebio forte obuiam factus et, quid ageret,
interrogatus, quod uexatorem suum uexaret, respondit. Nisi ergo corpus
nostrum fatigatione aliqua agitauerimus, periclitabitur animę fortitudo,
quando quidem naturali quodam instinctu duo ista sibi inuicem aduersantur,
et alterius uis alterius debilitate constat.
Diuus Hieronymus in eo libello, quem ad uirgines Deo sacratas conscripsit,
uidisse se in eremo affirmat unum ex monachis, qui a seniore iussus
pręgrandem lapidem iam octo annos bis in die per tria fere milliaria
gestauerat in scapulis, ita alacri animo, ut intermedio tempore semper nova
sibi iniungi opera ultro patrem rogaret. Haud irritus hic uidebitur labor,
si consyderabimus, quanti fructus sit cum obedire patribus
tum ociositatem fugere.
Siquis autem ipsius Hieronymi in legendo scribendoque laborem consyderet,
dicet: Quomodo sic occupato animo ulla turpis cogitatio potuit irrepere.
Tum, si ad Eustochium uirginem scribenti ac confitenti crediderit (Memini
me, inquit, clamantem diem crebro iunxisse cum nocte nec prius a pectoris
cessasse uerberibus quam rediret Domino increpante tranquillitas), plane
intelliget etiam inter labores cogitationum tentationi esse locum, easque
cum labor nequit repellere, flagellis ac uerberibus excutiendas et semper
auxilium divinę miserationis implorandum. Neque enim ex nobis
sufficimus, ut Apostolus inquit, sed omnis sufficientia nostra ex Deo
est .
Illud quoque macerandi corporis genus, quod a Bonifacio, Mysię Inferioris
archiepiscopo, seruatum legimus non est silentio prętermittendum. Ferunt
enim, cum ad illas gentes Christum euangelizaturus proficisceretur,
equitantibus iis, qui cum illo erant, ipsum medio brumę tempore sine equo
nudis pedibus incessisse. Et cum ad montium asperiora itinera peruenissent,
equum conscendisse, sed tamen calciamenta minime induisse, ita ut sęuiente
hyeme et niue, quę pedibus inciderat, gelascente plantas de stapede amouere
nequiuerit, donec aqua feruente superinfusa glacies solueretur. Hanc in illo
algoris patientiam imitentur, qui bullientem in medullis libidinis, ęstum
cupiunt extinguere. Frigescente enim corpore facile et ipsa frigebit Venus.
Iccirco fortasse et Hospitius, apud Nuceriam solitarius (ut Paulus, qui
Longobardorum historiam scripsit, refert) ferro solido lumbos nudos
pręcinxerat, ut scilicet eam corporis partem magis attereret, unde magis
uoluptatis motum exurgere solere sciret. Virtus enim eius in lumbis eius, et
fortitudo illius in umbilico uentris eius.
Philoromus * corr. ex Phyloronius
item presbyter intra saxeam speluncam inclusus et ferreis nexibus
manes pedesque reuinctus uixisse perhibetur, ut carcerem simul uinculaque
perferret. Hic extremo uitę die confessus est nullum a se
temporis momentum, quo non de Deo aliquid cogitaret, prętermissum. Dum
igitur corpus uoluntaria castigatione premeretur, spiritus ipse terrenis
affectibus liber semper cęlestia meditabatur.
Martinus, in Massico, Campanię monte, solitarius manens, ut euagandi
facultatem sibi surriperet, catena saxo affixa pedem uinxerat. Et cum diu
angustiam hanc libenter pertulisset, Benedicto abbate id demum resciente
iubenteque, ne committeret, ut catena ferrea potius quam catena Christi ibi
illum fixum teneret, statim quidem nodos dissoluit, sed nunquam inde longius
discessit quam discedere uinctus poterat. Durum profecto et difficile fuit
hominem ueluti rabidum canem ferreis uinculis constrictum permanere, sed
multo difficilius compede soluto longius abeundi uoluntatem semper tenere
ligatam. Vtranque autem difficultatem superauit amor Christi.
Ioannem monachum sub caua montis rupe annos treis rectum perstitisse tradunt
talique corporis gestu et cibum et somnum cepisse. Et diutina tandem
immobilique statione tibias imas intumuisse hulceraque fecisse. Quid hac
patientia intolerabilius, si quicquam intolerabile est, quo beatitudinis
ęternę pręmia compensantur? Ac ne dubites Ioannem nunc in cęlesti gloria
esse cum angelis, angeli ministerio pedum eius langor in terra curatus est.
Pacomius abbas per dumeta et obducta sentibus loca nudis uestigiis
deambulabat, ut uoluptatis aculeos spinarum aculeis quasi clauum clauo
expungeret. Cruentatis quidem pedibus ad cęllam suam redibat, sed superata
tentatione magis de uictoria quam de uulneribus dolens. De talibus propheta
Dauid cecinit dicens: Euntes ibant et flebant mittentes semina sea.
Venientes autem uenient cum exultatione portantes manipulos suos .
Simonem monachum accepimus, dum apud puteum aquam hauriret, fune de situla
soluto nudum corpus multo uolumine circumduxisse uesteque
superiniecta uincula illa nullo conscio operuisse. Sed cum tandem
penetrantibus nodis exesa et iam suppurata caro foetore secretum
prodidisset, abbatis iussu funem detractum, ipsum de monasterio pulsum
fuisse, quoniam id facinus magis animi stulticię quam deuotioni imputabatur;
pulsum autem abiisse in solitudinem. Et cum ab eodem abbate nocturnis
terrificationibus per uisum agitato reuocandus quęreretur, in cisterna sicca
inuentum atque ad monasterium reductum ostendit Deus, quanti talem in illo
uitę austeritatem faceret, sine cunctatione disponendo, ut ab his ipsis
honoraretur, qui expulerunt.
Pater etiam Minorum Franciscus, quam in se durus extiterit, cum sępe aliis
tum illo potissimum tempore monstrauit, quando connubii cogitationibus eum
impugnari contigit. Sibimet enim iratus, proiectis repente indumentis et
fune, quo pręcinctus fuerat, arrepto dure admodum sese diuerberauit.
Cęterum, ubi uerbera parum profecissent (usque adeo uehemens tentatio erat)
extra monasterium prorumpens, in altam niuem, sicut nudus erat, se deiecit
diuque uolutauit. Ac deinde ex illa compactas hominum effigies identidem
toto corpore astringens ipse se alloquebatur increpandoque dicebat: En tibi,
Francisce, uxor, en tibi liberi! Aut uesti illos, ne sic algeant, aut
dimitte omnia et uni Domino serui! Sic ille tandem carnis petulantiam domuit
flagellis et libidinis incendium gelidas niues nudo amplexans pectore
extinxit.
In hoc uirtutis genere muliebris quoque sexus laude sua non est fraudandus.
Elizabeth, Thuringię ducis coniux, regia progenies, cum incolumi sospiteque
adhuc marito Christum induisset, in secretiori cubiculo cum ancillis
conclusa, uti se flagellorum ictibus onerarent, iubebat. Ita submitti sese
et humilitate deiici didicit, experiendo, an patienter ferret uerbera
ancillarum suarum tam clari generis foemina.
Illa quoque Elizabeth, Deo dicata uirgo, quam in Sconaugiensi * corr. ex
Comagiensi latentem monasterio fama uirtutum mundo
prodidit, et ipsa statutis horis quotidie flagello se cędebat, ut carne
mortificata Christo uiueret, non immemor, quod ipse etiam pro nobis perpeti
flagella uoluit flagellisque atrociora.
Maria Decegnies uirgo, inuita a parentibus uiro tradita, cum pręter
quotidiana ieiunia crebrasque precationes etiam flagris acriter se
distringeret, monuit maritum, ut communi utriusque uoto castitatem
seruarent. Naufragium fecerat uirginitas matrimonii commissa fluctibus, sed
dum tabulę innititur ieiunii, orationis, castigationis, illęsa intactaque ad
portum enatauit salutis.
Radegundis, Clotharii, Gallorum regis, uxor, sub preciosis et delicatis
uestibus uile et asperum cilicium tulit. Sicque omnem penitus Venereę
uoluptatis motum de suo excussit corpore, ut tandiu a uiro precibus
contenderit, donec impetrarit uinculi coniugalis dissolutionem castitatis
obligatione. Quod fortasse non petisset, nisi prius carnem cilicio
domuisset. Carne igitur spiritui subiecta pręponere coepit Christum marito,
monasterium regno.
Quid de Cęcilia uirgine dicam? Quę Valeriano desponsata ne ipso quidem
nuptiarum die ciliciolum suum dimisit. Exterius noua nupta auro textis
fulgebat uestibus, interius Christi ancilla cilicio squalebat. Cumque
Fescennini concinerentur et musici genesis perstreperent instrumenta, illa
tacita uirginitatem ipsi, cui se prius desponderat, Deo, commendabat. Deus
igitur per angelum suum eam ita tutatus est, ut integram inuiolatamque
seruarit, martyrio coronarit et pro cilicio luce induerit immortalitatis.
Sarra, in Scythi uirginum pręposita, cum ad fluminis ripam posito monasterio
annos sexaginta habitasset, haud sustinuit, ut aliquando aspicere per
fenestram uellet leniter pręterlabentes aquas pratiue adiacentis
amoenitatem, ne ex eo aspectu aliquid caperet uoluptatis.
Nescio, an cilicio usa sit uel flagellis, sed affirmare ausim tantam hanc
oculorum continentiam difficilius obseruari posse quam cilicium flagellaque
tolerari. Huius exemplo constanter depugnandum est cum sensuum nostrorum
affectibus, qui ab illicitis, nedum a uanis, auerti nullo modo possunt, nisi
subdatur et laboribus corpus et animus Deo.
Cęterum corpus ipsum ita affligendo moderari debemus, ut rationi pareat,
non ut occidat. Sicut et paulo durior seruus, non ut dispereat, puniri
debet, sed ut mitior submissiorque fiat et domini sui imperium magis
prompto exequi maturet famulatu. Certe nauis ipsa, si supra modum
oneretur, subsidet et fundum maris citius continget quam littus; et si
infra modum, ad omnem flatum instabili alueo alternaque laterum
iactatione dum uacillat, periclitabitur. Et si lasciuienti iumento plus
oneris quam ferre pręualet imponatur, in itinere corruet; sin minus,
contra stimulum calcitrabit. Tentandę sunt igitur examinandęque uires et
ęquandum cum uiribus pondus, quod ferentem neque grauitate opprimat
neque leuitate licentius insolescere sinat.
LIBER IV
Caput I / DE CORPORIS CASTIGATIONE PER IEIVNIVM
Quartum nunc operis huius uolumen Deo adiuuante inchoabimus. Sed ne
pręcedentem materiam nimis cito reliquisse uideamur, adhuc de ipsa corporis
castigatione, quod restat, loqui pergemus. Et primum quidem illam, quę
ieiuniis constat, explicare aggrediemur, ut, qui uolent hac quoque in parte
sanctorum uitam speculari, cibi potusque abstinentia rite seruata, ad illud
tandem spiritale a Deo electum ieiunium, quod est uitiorum derelictio
assumptioque uirtutum, facilius peruenire possint, ut scilicet esurientes et
sitientes iustitiam cum his ipsis, quos sibi proposuerint imitandos, ęternę
beatitudinis pabulo saturentur.
Quantę enim uirtutis quantęque apud Deum ęstimationis ieiunium semper fuerit,
et Vetus Scriptura indicat et Noua.
Moyses in monte quadraginta dies et totidem noctes nihil gustans facie ad
faciem cum Deo loquitur et Legem digito eius in tabula lapideis conscriptam
accipit. Quibus ob populi culpam confractis, rursum ieiunans, et Domini
indignationem placauit et Legem recuperauit.
Hinc in Leuitico pręcipitur filiis Israhel, ut septimi mensis diem decimam
celebrem habentes ieiunio affligant animas suas usque ad uesperum, pro
satisfactione utique peccati, quod uitulum adorando commiserant, unde dies
expiationum dicitur, et in memoriam, quia Moysi ieiunio ac precibus exoratus
Dominus ueniam illis indulserat, unde etiam dies, dies propiciationis
nuncupatur. Ieiunio igitur et Dei uindicta reprimitur et commissa purgantur.
Helias propheta post subcineritii panis esum et aquę potum, cum dies
quadraginta ieiunus ambulasset, peruenit usque ad montem Dei Oreb atque idem
igneo curru sublatus transuectus est in paradisum. Si illic satiari cupimus,
hic ieiunemus.
Samuelis deprecationes ac simul populi ieiunium respiciens Deus,
Philistinorum in Masphat exercitum in ipsos iam irruentem repenti fragore
tonitruque perterruit et in fugam conuertit. Si sic stat pro ieiunantibus et
orantibus Dominus, quia a tentationibus superatur, nisi qui neutrum
diligenter exequitur?
Saulis item regis edictum obseruans populus Israhel, quo die nihil comedit,
ingentes Philistinorum copias, quas paulo ante metu perculsus fugerat,
fugientes persecutus est a Machmis usque in Hailon multisque interfectis
preda potitus est. Inermis erat et ieiunio se muniens armatos uicit. Quippe
neminem ex Israhelitis arma tunc habuisse asserit Scriptura pręter Saulem et
Ionatham. Non ergo armis, sed ieiunii uirtute pręualuerunt. Et cum uix decem
milium numerum implerent, aduersariorum autem exercitus essent triginta
curruum, sex equitum, reliquum uulgus sicut harena, fauente
Domino multitudo cessit paucitati, armatura nuditati, saturitas ieiunio.
Iosaphat etiam, Iudę regem, legimus ieiunium cunctis, quibus pręerat,
indixisse, cum Moab et Ammon et Idumei innumera pene multitudo contra illum
uenientes mutuis inter se uulneribus concidere. Et qui cibo uacui erant, non
tentato pugnę periculo repleti sunt spoliis inimicorum.
Achab rex, scelere quondam quam regno insignior, impietatis suę poenam, sacco
et ieiunio humiliatus, distulit in posteros. Illo defuncto Ochozias filius
cecidit per cancellos coenaculi, et mortuus est. Ioram filius a Iehu sagitta
percussus periit. Iezabelem uxorem ui de fenestra pręcipitatam equorum
ungulę contriuerunt, contritam dilacerauerunt frustatim canes, reliqui
septuaginta filii in Samaria occisi sunt. Et qui in Iezrahel de domo eius
erant, omnes Iehu regnante interempti et omne prorsus genus Achab
internitione sublatum. Tantam suorum ruinam, tam miserabile spectaculum
uidisset ipse (sicuti per prophetam interminatus fuerat Dominus) nisi
ieiunasset. Ieiunauit, et usque ad tertium regni successorem ea familię
dilata est clades.
Peccauerat Dauid, et peccatum confitens a Nathan propheta audierat:
Transtulit a te Deus peccatum tuum . Et post hęc tamen:
Infirmata sunt, inquit, a * add. ieiunio genua
mea . Sed cuius genua infirma ieiunio erant, eius in Deo spes firma fuit.
Vnde ait: In te, Domine, speraui; non confundar in ęternum .
Danieli ieiunanti diuina reuelantur mysteria, et dies a sole iustitię
illuminandus pręfinito hebdomadarum numero panditur. In lacum leonum missus
per dies sex nihil comedit, et inter ferocissimas bestias mansit illęsus.
Cumque esuriret, Abacuch propheta per angelum Domini de Iudea translatus in
Babylonem, apposuit illi pulmentum, quod messoribus coxerat, et refocillatus
est. Ieiunus igitur Daniel sacramenta discit, leonum ferociam domat, prandium diuinitus missum accipit. Denique de fouea, in quam
proiectus fuerat, liberator. Et qui Deum Israhel prędicanti non crediderant,
saluato credidere, mirantes et confitentes uerum timendumque esse Deum
Danielis.
At uero prophetes ille de Hierusalem ueniens in Bethel, cum alterius fraude
mendacioque deceptus fregisset ieiunium, a leone (quod animalis genus
ieiunanti Danieli pepercerat) suffocatus periit. Qui tamen, dum ieiunium
seruabat, manum Hieroboam regis, ipsum ferire uolentis, arescere fecerat et
arefactam, cum illum poenituisset, rursum sanitati restituerat. Tanta itaque
ieiunantis uirtus fuit, quanta soluentis ieiunium imbecillitas. Nam quem
irati regis potentia lędere non potuit, unius bestię uis interemit.
Nunc nostra percurramus!
Quadraginta dies ieiunauit Saluator noster, et a diabolo tentatus ostendit,
quomodo insidias eius euitare et uirtutem possimus uincere, dum ieiunando
uincit. Quamobrem in hoc pugnę genere non est nobis uiribus corporis opus ad
uincendum, sed magis imbecillitate, ne in illo diabolus fomitem inueniat,
quem concupiscentię igne succendat. Hic est enim faber sufflans in igne
prunas et proferens uas in opus suum.
Atque idem Dominus noster, cum in monte transformatus totus Diuinitatis suę
luce resplenduisset, Moysen et Heliam iuxta se apparere fecit, quia et ipsi
aliquando quandragenarii ieiunii obseruatores extiterant, ut ex
hoc nobis insinuaret eos, qui libenter ieiunauerint, suo glorioso consortio
esse dignos.
Quid est autem, quod, cum Discipulis orandi rationem tradidisset, continuo
ieiunandi documenta ingessit, nisi quia illa demum fortis et efficax est
deprecatio, quam cibi comitatur abstinentia? Hoc enim duplici telo ualidiora
inimici machinamenta demoliri ac dirui posse monstrauit, cum de nequissimo
spiritu effugando diceret: Hoc genus non eiicitur nisi per orationem et
ieiunium .
Ne autem abstinentię bono abutamur ad iactantiam et uirtutem in uitium
commutemus, sit: Cum ieiunatis nolite fieri sicut hypocritę tristes .
Et ut potius sub aliquo iocunditatis uelo lateat alios corporis nostri
maceratio: Tu, inquit, cum ieiunas, unge caput tuum et faciem tuam laua,
ne uidearis hominibus ieiunans, sed Patri tuo, qui est in absconso. Et
Pater tuus, qui uidet in absconso, reddet tibi .
Phariseorum *corr. ex Palestinorum ista mollities
erat, cum festum agerent, caput unguentis delibutum et lotam pręferre
faciem. Non ista facienda, dum ieiunatur, pręcipit Dominus, sed metaphora
utitur, per quam lętari et gaudere iubet, ut hypocritarum simulatę
sanctitatis tristitiam arguat. Vis igitur omnia prorsus, quę hic mandantur,
implere? Hoc, quod ieiunas, quod abstines, totum Deo, nihil ostentationi
offeras.
Post Dominum Iesum primi inter Christianos apostoli ieiunio usi sunt. Ipse
enim, ut in Euangelio legimus, cum in Matthei domo accubuisset, quibusdam
interrogantibus, quare discipuli eius, sicut Ioannis et phariseorum, non
ieiunarent, respondit: Nunquid possunt filii nuptiarum, quandiu sponsus
cum illis est, ieiunare? Venient autem dies, cum auferetur ab eis
sponsus, et tunc ieiunabunt in illis diebus. Peracta igitur
spiritalis connubii celebritate passionis ac resurrectionis tempos aduenit,
et sublatus est ab iis Sponsus. Exinde illius desyderio uehementer
solicitati ieiunare et esuritione se afficere coepere. Nec unquam ab his
abstinentię angustiis recesserunt, donec in cęlesti thalamo rursum eidem,
quem tam ardenter desyderauerant, feliciter iuncti sunt, ubi nunc ieiuniorum
famem, quam hic haud multum sustinuerunt, ęterni perpetuique conuiuii
refectione compensant.
Apostolicum autem uirum Nicolaum, Myreę urbis episcopum, ferunt infantulum
adhuc in cunabulis uagientem et fasciarum inuolucris colligatum, cum
nutricis huberibus admoueretur, quarta et sexta quaque feria non nisi semel
sugere lac uoluisse. Mira profecto res: nondum ad buas
papasque peruenerat, hoc est, potus cibique usum, et iam ieiunia obseruabat.
Sed si adulti sanctitudinem consyderauerimus, non erit mirum, quod tales ac
tanti hominis etiam infantia mirabilis fuerit.
Idem miraculum uel portentum potius de Sisinio, Thaunensi episcopo, refertur,
scilicet ipsum quoque, cum editus lacte genitricis suę aleretur, quarta et
sexta feria tantummodo semel tenelluli oris labella huberibus admouere
consueuisse. Cum autem et hunc multa animi sanctitate pręstitisse manifestum
sit, cur non speremus eum sanctum et beatum euasurum, quisquis uel integrę
iam ętatis uitam ab hac ieiuniorum obseruatione auspicabitur?
Eosdem quartę et sextę ferię dies Maglorius, * corr. ex
Maiorus Sargiensis episcopus, ita ieiunio suo consecrauit, ut
in illis prorsus nihil degustaret. Aliis uero diebus pane ordeaceo
uictitabat. Vis nosse, quantum illi sic ieiunasse profuerit? Virginitatem
perpetuo seruauit.
Eadmundus, Cantuariensis archiepiscopus, ipse quoque uirginitatis coronam
adeptus est: lasciuiam carnis domans ieiuniis. Feria sexta sicco pane tantum
et aqua frigida semper est usus. Nunquam illi curę fuit, ut pasceret corpus,
sed ut sustentaret. Propterea quidem cibauit illum Dominus pane uitę et
intellectus, et aqua sapientię salutaris potauit illum. Fuit enim doctor
egregius, disciplinis diuinis apprime eruditus, multis pręterea miraculis
clarus.
Bonifacio martyri, Mysię archiepiscopo, quotidiana ieiunia pro deliciis erant
atque ut inediam per biduum quatriduumque prolataret, Dominicis tantum
diebus quintisque feriis cibum capiens. Cum tamen docendo gentiles per
Mysiam iter faceret, uię ac frigoris asperitate fatigatus ita temperauit
ieiunium, ut quotidie dimidio panis et aquę poculo uires reficeret. Et
quoniam neque equo uehi uoluit, sed pedes ire detractis etiam calciamentis,
ut alibi diximus, magis mirandum existimo tanto labori talem ac tam modicam
coenulam sufficere potuisse quam quod sine illo tot dierum,
quod dictum est, inediam tolerarit. Tali uitę tenore cucurrit ad martyrium.
Et alii quidem martyres unam martyrii coronam receperunt, hic duas, ieiunii
martyrium sanguinis martyrio copulando.
Iuonem presbyterum, et ipsum solicitum imprimis abstinentię cultorem, omnia
ab Ecclesia indicta ieiunia sola panis et aquę refectione obseruare solitum
legimus, ut plus aliquid faceret, quam quod pręceptum fuerat, et alimenti
tenuitas obedientię cumulus esset, alias etiam abstemium fuisse et nunquam
uel modico uino usum.
De Antonio quoque, Aegyptio abbate, memorię proditum est, quod semel in die
hora uespertina, panem cum sale comederit et aquam frigidam biberit, et cum
perseuerantius ieiunaret, nunc bidui nunc tridui inediam passus sit; tum,
quod eam rem illi inuidens diabolus aliquando sumpta monachi forma apparuit,
cibos porrexit et, ut aliquid sumeret nec se fame confici permitteret,
exhortatus sit, quod tandem deprehensa fraude Antonius cruces signo se
munierit et ille euanuerit. Ex quibus facile apparet, quam magno emolumento
nobis ieiunium sit, cum tantę molestię diabolo sit et ieiunantes tentari
posse, superari non posse.
Sansonis quoque, Dolensis archiepiscopi, ieiunia fuere modo biduo, modo
triduo transacto, modo post hebdomadam cibum sumere, toto uero Quadragesimę
tempore bis aut ad summum ter parcissimo uictu lassum et effoetum uiribus
corpus recreare.
Seuerus abbas, natione Syrus, Domenico quoque die mane sacram communionem,
uesperi panem unicum sumebat, altero cibo animam alens, altero corpus
sustentans. Reliquis autem diebus cibo pariter ac potu uacuus perdurabat.
Hoc idem et a Mederico apud Heduam, Gallię urbem, obseruatum legimus.
Elpidius etiam abbas, genere Cappadox, cum desertum quoddam incoleret et
squalentis antri angusto carcere se occlusisset, tantum bis in hebdomada, id
est, Dominicis et quartę ferię diebus uesci solitus dicitur.
Mutium item abbatem in solitudine singulis Dominicis singulo pane diuinitus
sibi allato nutritum accepimus, aliis uero diebus absque cibo ieiunum
permansisse.
Illos quatuor, quos Pafnutius abbas in remotissima Aegypti eremo commorantes
reperit: Ioannem, Andream, Thaddeum et Philippum, hebdomadarum continuata
ieiunia Dominicis diebus soluere solitos ferunt, angelo tunc iuxta eorum
numerum panes deferente. Et in aduentu Pafnutii quintum panem additum fuisse
dicunt. Nec sane mirum uideri debet, quod quidam sanctissimi homines in
solitudine de cęlo receperint alimenta, cum etiam pręuaricator populus manna
in deserto nutritus sit.
Illud ego maiore admiratione dignum reor, quod de Stephano presbytero
Constantinopolitano, traditum est, quod scilicet nondum editus ieiunia
colere coeperit. Nam, ut aiunt, mater eo grauida non uinum, non carnem, non
lacticinia gustare poterat et, si gustasset, prę nausea euomebat. Post hęc
ipse iam natus, cum huberibus applicaretur, sugere matrem nisi ieiunantem
nolebat. Tali ostento significatum est, quantę ille abstinentię obseruator
mox futurus esset. Vbi enim cum ętate creuit uirtus, in templo beati Petri
apostoli clausuram subiens herbas cum sale coctas absque alto condimento
semper uesperi comedebat. Deinde presbyter factus pristino uictui salem
ademit. Et ne hoc quidem tam fatuo cibo quotidie, uti uoluit, sed aut semel
aut bis tantum in hebdomada eum sumere aut ad Dominicum usque diem inediam
proferre. Postremo, cum in solitudinem secessisset, herbis crudis
pascebatur, a cocto abstinebat. Et monachus professus, cum a seniore
iuberetur modico uino uti propter stomachum, unicam uini guttulam in urceum
aquę plenum instillare coepit, ut et obediret et aquam tamen nihilo pene
quam ante sapidiorem biberet. Pauculas etiam ficus festiuis duntaxat diebus
in cibo habuit, neque hoc quidem sua sponte, sed obedientię iure. Hic igitur
iam ab initio in parentis uisceribus a Deo electus, prędestinatus et
sanctificatus, quam magna res esset ieiunium, ostendit, cum ipsam matrem ad
id compellendo tum semet usque in finem eo incredibiliter
macerando, id est, a duodeuigesimo usque ad septuagesimum tertium ętatis suę
annum. Tunc demum pascuis cęlestibus satiatus est, tanto quidem huberius,
quanto hic uixerat abstinentius.
Sancto Liberali, cuius ossa Taruisii posita honorantur, uitę merito de cęlo
concessum fuit (omne enim donum perfectum desursum est), uti Dominico quoque
die percepta spiritali alimonia corporis et sanguinis Christi sine ullo alio
cibo reliquum tempus perduraret. Itaque, quod ad animę salutem sumptum erat,
illius uirtute etiam caro sustentabatur.
Ioannes quoque abbas in Thebaidis eremo, quem sub rupe quadam manentem toto
triennio nunquam sedisse diximus, ipsam sacrosanctam communionem Dominicis
diebus a sacerdote sibi delatam sumens, nihil aliud gustabat. Hoc illi et
sacramentum et uictus fuit.
Apelles item Aegyptius, faber ferrarius, ut Christo seruiret, eremum
penetrans, quemadmodum ferrum malleis, ita semet cudere coepit ieiuniis.
Atque a Deo omni morum sanctitate limatus et expolitus euasit, ut etiam ipse
nihil unquam degustaret pręterquam Dominicis diebus panem illum, qui de cęlo
descendit. Quem qui digne manducauerit, non esuriet in ęternum.
Pesium * corr. ex Epesium anachoretam annos quadraginta,
quos in Scythiotica eremo peregit, sol non uidit manducantem. Nunquam enim
ante uesperum quicquam gustauit.
Diuus Hieronymus testatur etiam Hilarionem abbatem nunquam ante solis
occasum, nec festis diebus nec in grauissima ualitudine, soluisse ieiunium,
cum tamen duro admodum parcissimoque uictu usum dicat — herbarum syluestrium
ordeaceique panis et non coctę, sed aqua frigida maceratę lentis, ita ut ei
aliquando caligarent oculi, corpus scrabedine rigeret, et tunc oleum pro
remedio in cibatu addidisse. Denique a sexagesimo tertio usque ad
octogesimum ętatis suę annum, cum pane quoque abstineret, sorbitiunculis ex
farina et holere comminuto sustentatum fuisse, donec reddito
spiritu conuiuii cęlestis perpetua et ineffabili dulcedine, quam semper
appetierat, satiari coepit.
De se quoque ipse Hieronymus ad Eustochium uirginem scribens loquitur ac
dicit: Repugnantem spiritui carnem hebdomadarum inedia subiugabam. Non
tacuit, quod olim in eremo secretus egerat, ut illam, quam docebat, suopte
exemplo magis moueret, et tamen confitetur cogitationum in corde
lasciuientium illecebris uix interdum se resistere potuisse. Pallebant,
inquit, ora ieiuniis, et mens desyderiis ęstuabat in frigido corpore, et
ante hominem suum iam carne pręmortua sola libidinum incendia bulliebant. Et
ipsi nos tutos putabimus, si diem unum aut alterum in hebdomada
ieiunauerimus? Nescio, an etiam ieiunium dici debeat, quod consequentis diei
obruit repletio, cuius famem succedens exuperat saturitas.
Syluanus abbas in deserto Scythi ieiunii die una cum Zacharia discipulo iter
faciens, ad quoddam monasterium diuertit et humaniter acceptus manducauit.
Cum autem discessissent, discipulum in uia bibentem reprehendit, quod eo
potu ieiunium ante tempus soluisset. Et cum ille tunc se ambos iam soluisse
ieiunium diceret, cum in monasterio comedissent: Minime, inquit, nam illud
non ieiunii solutio, sed charitatis communicatio fuit. Itaque existimauit
absque ieiunii detrimento posse aliquid pręgustari in sodalitio exterorum,
id est, cum aut ipse alios hospitio susciperet aut ab aliis susciperetur.
Quem morem apud Aegypti monachos celebrem fuisse autor est Cassianus, ita
tamen, ut illam pręgustationem districtiore postea ieiunio compensarent.
Vsque adeo neque charitatem dimittere neque abstinentię quicquam derogare
uolebant.
Odilo, Cluniacensis abbas, Quadragesimale ieiunium solicitius obseruans, cum
panem cinere aspersum comedisset, aquam potui poposcit. Qua acceptor et
statim in uinum mutata ministrum increpuit, quod uinum pro aqua sibi
attulisset. Illoque admirante et rursum de fonte haustam
afferente idem secutum est miraculum. Vbi tandem agnouit Dei uoluntatem,
timuit recusare, quod ab ipso offerebatur, et asperiorem cibum molliore
poculo temperauit.
Gregorius pontifex, ingenio ac sanctitate ęque clarus, dum adhuc monasticam
uitam ageret, aduersa implicatus ualitudine ieiunium Quadragesimale seruare
non poterat. Adueniente uero Sabbati sancti die flens Eleutherium abbatem
rogauit, ut precibus a Domino tantillum sibi uirium impetraret, quod satis
esset ad eam saltem tam celebrem diem ieiunio excolendam. Quo orante tantum
concepit uigoris, ut etiam in alterum diem inediam facile producere posset,
si uoluisset. Sic quidem ipsemet in tertio Dialogi sui libro testatum
reliquit. Quo exemplo aperte admonemur, ut, siqua res ad seruandum ieiunium
nobis impedimento fuerit, non negligamus, immo, ut ab ea expediamur, uotis
precationibusque Dominum solicitemus. Petenti dabitur, et pulsanti
aperietur.
Nunc foeminis, si quam forte uiros imitari piget, foeminarum proponamus
exempla!
Anna, Helcanę uxor, non capit cibum, sed luget et orat. Et sterilitatem ab
emula exprobratam Domino miserante foecunditate compensat moeroreque in
gaudium uerso concinit dicens: Exultauit cor meum in Domino, et exaltatum
est cornu meum in Domino meo. Vinum et quod inebriare potent,
nunquam bibit, et bibentibus uinum hilarior efficitur, dum prolis
generositate lętatur.
Sarra, Raguelis filia, septem iam maritis, antequam ab eis tangeretur,
uiduata, octauum Tobiam triduano ieiunio seruauit incolumem. Cumque coniugum
suorum interfectrix diceretur, omni penitus probro, dum ieiunasset et
orasset, meruit liberari. Ipse denique Asmodeus demon, qui ipsos septem
uiros interemerat, unius mulieris uictus ieiunio religatur in deserto
amittitque nocendi facultatem, qui habuerat occidendi.
Ieiunabat Iudit omnibus diebus uitę suę, et Assyriorum exercitu fit fortior.
Ozias, Bethulię princeps et qui cum illo erant, iam se
suaque dedere hosti decreuerant, quem illa interemit. Itaque, quos arma a
seruitutis iugo defendere non ualebant, unius foeminę ieiunio et orationibus
munitę uirtus liberauit.
Anna, Phanuelis filia, quotidianis ieiuniis et obsecrationibus ad prophetandi
culmen peruenit, puerum Iesum, quem Simeon sacerdos in ulnas acceperat, ipsa
superueniens adorat et Redemptorem Israhel confitetur Spiritu Sancto plena,
quia cibo uacua abstinendo et orando intellexit, quod scribę et pharisei
legendo non perceperunt.
Asellam uirginem Hieronymus laudibus efferens: ieiunium, inquit, pro ludo
habuit, inediam pro refectione. Et cum eam non uescendi desyderium, sed
humana conditio ad cibum traheret, pane et sale et aqua frigida concitabat
magis esuriem quam restinguebat.
Idem Paulę, uita iam defunctę, uirtutes enarrans: Tantę, inquit, continentię
fuit, ut prope mensuram excederet et debilitatem corporis nimiis ieiuniis ac
labore contraheret. Exceptis diebus festiuis uix unquam alias oleum in cibo
cepit, ut ex hoc uno ęstimetur, quid de uino et liquamine et piscibus et
melle et ouis et reliquis, quę gustu suauia sunt, iudicarit. In quibus
sumendis quidam se abstinentissimos putant et, si iis uentrem
ingurgitauerint, tutam pudiciciam suspicantur. Post multa tandem ait: Nulla
iuuenum puellarum sano et uegeto corpore tantę se dederat continentię,
quantę ipsa fracto et senili debilitatoque corpusculo. Postremo dicit, quod,
cum febre laboraret, nec medicorum consilio nec Epiphanii episcopi
suasionibus compelli potuerit, ut uinum biberet; et ipse Epiphanius ab ea
exiens tantum se profecisse dixerit, ut e contrario sibi iam seni aquam
bibere pene persuasum esset. Quod si hęc et langore et ętate confecta
foemina uinum, in quo est luxuria, usque adeo gustare timuit, quomodo non
magis timere debeant, quę et sanę sunt et iuuenilis ętatis feruore, etiam
cum multum ieiunauerint, incalescunt? Et in illo Thebaidis
monasterio, in quo Euphrasia uirgo omnium spiritalium unguentorum odore
fragrauit, quotidiana seruabantur ieiunia et non carnem, non lacticinia, non
uinum, non oleum, non denique dulcium genera fructuum gustare fas erat.
Euphrasia uero biduo triduoque et tota interdum hebdomada inediam
protrahebat, uacuum cibo uentrem gerens, ut animam repleret uirtutibus.
Maria Aegyptiaca, quę meretricium quęstum in quęstum uertit paradisi, in
solitudinem secedens tres tantum panes pro uiatico, secum tulerat. Et
quoniam ibidem Deo seruiens plus minus quadraginta uixit annos nec unquam
interim hominem uidit, pręter anno illo, quo ad Dominum migratura erat,
Zosimam abbatem, apparet eam hoc toto fere tempore sine panis esu perdurasse
et, si quicquam ederit, more ferę syluestrium herbarum pastu fuisse
sustentatam. Quicquid culpę olim per ingluuiem contraxerat, tali ieiunio
purgauit. Et quę diu uersata fuerat in prostibulo, post eremi angustias
incola efficitur regni cęlorum.
De Felicula uirgine et martyre traditum est carcere inclusam dies septem
nihil gustasse et iterum in templum deę Vestę sub custodia translatam alios
septem dies pari inedia peregisse. Hac igitur abstinentię uirtute roborata,
constanti et imperterrito animo martyrii pertulit supplicium, nihil
horrescens tyranni sęuitiam, sed mori cupiens et esse cum Christo.
Maria Decegnies, cuius ortu Niuella, Leodiensis, episcopi uiculus,
nobilitatus est, a festo Exaltationis Crucis usque ad Pascha ieiunium cum
sola panis et aquę refectione per annos tres obseruauit. Eandem ferunt
aliquando quinque et triginta dies absque cibo perseuerasse, diuinis
fruentem colloquiis; tres item et quinquaginta dies ante obitum suum nihil
aliud gustasse pręter uitale uiaticum carnis et sanguinis Christi; hint
defunctę animam ab angelis in cęlum ferri uisam, ut, quę a terrenis
alimentis identidem abstinuerat, cęlesti pabulo repleretur in ęternum. Cęcilia, uirgo et martyr, biduanis et triduanis ieiuniis
meruit uirginitatis suę habere custodem et palmam obtinere martyrii.
Cęterum non omnibus data est eadem abstinentię mensura idemque modus. Alius
dies multos inediam pati potent, alius ne unum quidem. Alii ad sedandam
famem dimidium panis sat est, alii integer parum est. Tantum ergo sibi
quisque ieiuniorum imponat, quantum ferre pręualet, tantum comedat, quantum
ad regendos corporis census sufficiat, non ad extinguendos, quodque ad
continuanda ieiunii congruere uisum fuerit, non ut duorum aut trium dierum
nimia abstinentia subsequentium repletione indigeat et probro locus sit
dicentium: Hic homo coepit ędificare, et non potuit consummare.
Turrim igitur ieiunii constructurus computet sumptus atque ita moderetur, ut
futuro operi ad culmen usque educendo suppetere possint.
Sed cauendum est, ne, dum abstinentię immodestiam fugimus, in uitium
incidamus gulositatis. Quo subuersi Adam et Eua mandatum Dei contempserunt
et de pardiso eiecti sunt, Noe pudenda nudauit, Loth incestum
commisit, Esau primogeniturę ius uendidit, populus Israheliticus in deserto
periit, Heli sacerdotis filii hostili gladio cęsi sunt. Sodomę quoque
euersio, ut ait Scriptura, superbia et saturitas panis fuit. Ideo Dominus in
Euangelio: Attendite, inquit, uobis, ne forte grauentur corda
uestra in crapula et ebrietate et curis huius uitę, et superueniat in
nos repentina dies illa. Et: Vę uobis, qui saturati estis, quia
esurietis! Mediocritate igitur opus est, ut nec nimium nec parum
cibis abstineamus. Alterum seipsum incaute perdere est, alterum uentri, non
Deo seruire est.
Omni pręterea ope et totis uiribus enitendum, ut semper a uitiis, magis quam
a cibo, ieiuni inueniamur. Alioquin nec a cibo ieiunasse proderit, si inter
ieiunandum peccato locus erit. Non est, inquit Apostolus, regnum,
Dei esca et potus, sed iustitia et pax et gaudium in Spiritu Sancto .
Pietatis igitur et iustitię cura curam superet ieiunandi.
Hoc est enim ieiunium, quod elegit Dominus et propter quod per Esaiam ait:
Sustollam te super altitudines terrę, et cibabo te hęreditate Iacob,
patris tui.
Ad hęc, nequid simulate, nequid iactanter fiat: Nolite ieiunare,
inquit, sicut usque ad diem hanc, ut audiatur in excelso clamor
uester. Tales quippe phariseum imitantur, qui ait: Non sum sicut
cęteri homines: ieiuno bis in sabbato. Sed dum insipienter
gloriatur, publicano, quem despexerat, factus est deterior. Hos et per
Zachariam arguit Dominus dicens: Cum ieiunaretis et plangeretis, nunquid
ieiunium ieiunastis mihi? Non enim Deo et iustitię, sed uanitati
ieiunant, qui ieiunando hominum rumusculos et inanes gloriolas aucupantur et
dici, quam esse Sancti malunt. Qui sępe quidem, ut se efferant, aliis
detrahunt nec Apostolum audiunt dicentem: Qui non manducat, manducantem
non iudicet. Tu qui es, inquit, qui iudicas alienum seruum?
Domino suo stat aut cadit. Stabit autem; potens est enim Deus statuere
illum.
Sint igitur examinata, sobria, pura, simplicia, humilia ieiunia, non
immoderata, non lauta, non animi uitio polluta, non ficta, non suę laudis
cupida, alienę inuida et liuoris magis quam abstinentię pallore infecta.
Caput II / DE CIBI POTVSQVE VILITATE AC PARSIMONIA
Quanta autem ii, qui Deo, non mundo seruiebant, cibi ac potus uilitate
parsimoniaque usi sint, et iam ieiunia eorum explicando diximus et nunc
privatim plenius dicemus, ut uictum illorum contemplantes dapsiles helluonum
coenas et immoderatas uini potationes, corpori ęque atque animo noxias,
facilius contemnamus.
Iam primi illi humani generis parentes Adam et Eua, quandiu in paradiso
fuere, arborum fructibus aliti sunt. Eiecti quoque, non nisi pomis, holere,
frugibus uescebantur et aquę frigidę potu. Carnium uero et uini usus ad
Diluuii usque tempora dilates est, id est, post duo milia et ducentos
quadraginta duos annos quam mundus conditus. Et, si tot seculis harum rerum
usu carere potuit humanum genus, profecto, si cui nunc earundem abstinentia
nimis difficilis uideatur, gulę, non rationi fauet.
Post hęc igitur Noe primus uineam plantauit, uinum bibit et inebriatus
detectis uerendis iacuit indecore, ita ut spectantibus ludibrio esset.
Israheliticus populus in deserto per annos quadraginta manna alitur et aqua
potatur. Carnium auiditas atque esus illis exitio fuit. Unde in psalmo
dicitur: Adhuc escę eorum erant in ore ipsorum, et ira Dei ascendit super
eos. Et occidit pingues eorum et electos Israhel impediuit. Vbi
autem sepulti sunt, Sepulchra concupiscentię appellata, ut posteros locus
ipse admoneat non concupiscere illud, ob quod alii morte multati sunt. Viginti panibus ordeaceis centum homines pauit Heliseus,
quinque panibus ordeaceis turbam quinque milium Dominus satiauit. Utrunque
miraculum, sicuti cętera omnia, soli Deo tribuendum. Sed quod ad propositum
nostrum pertinet, attendamus ordeacei panis esum nec in Veteri nec in Novo
Instrumento fuisse despectum. Pudeat nos id panis genus respuere, quo
prophetę et apostoli et cum apostolis Dominus usi sunt.
Ad Aaron reliquosque sacerdotalis ordinis uiros in Leuitico pręcipitur:
Vinum et omne, quod inebriare potest, non bibetis tu et filii tui,
quando intrabitis in Tabernaculum testimonii, ne moriamini, et ut
habeatis scientiam discernendi inter sanctum et prophanum, inter
pollutum et mundum, doceatisque filios Israel omnia legitima mea, quę
locutus sum ad eos per manum Moysi. Vide igitur, quod ipsa uini
potatio et a rerum cognitione animum seuocat et in mortis periculum ducit.
Idem in Ezechiele, quinto et quadragesimo capite, repetitur his uerbis: Et
uinum non bibet omnis sacerdos, quando ingressurus est atrium
interius. Pręcipue ergo sobrios esse oportet ecelesię altarisque
ministros, quorum uita documentum aliorum est.
Et in libro Numeri nazareis et sanctificatis Domino pręceptum est, ut a uino
et ab omni, quod inebriare potest, abstineant nec quicquam, quod ab uua
expressum est, bibant, uuas pręterea neque recentes neque siccas gustent
cunctis diebus, quibus ex uoto Domino consecrate fuerint. Quod si ista
perfectio eos etiam decuit, qui ad tempus se Dei seruitio dedicabant, quanto
magis nostris conuenit, qui perpetuam seruitutem uouent? Et illis quidem
matrimonii ius erat, nostri uero maxime castitatem profitentur. Quid autem
tam castitati contrarium quam uinum, in quo est luxuria?
Salomon, sapientia plenus, sapientiorem se fore putauit, si abstemius
uiueret. Cogitaui — inquit — in corde meo abstrahere a uino carnem
meam, ut animum meum transferrem ad sapientiam deuitaremque stulticiam, donec uiderem, quid esset utile filiis
hominum. Impedit ergo sapientiam et nutrit stulticiam nec, quid in
uita utile sit, satis peruidere sinit quantuluscunque fortasse uini haustus.
Nam si etiam modicus non noceret, haud ita penitus ab eo se abstrahere
Salomon cogitasset.
Rechabitę etiam patris pręceptis obsequentes, cyphos et calices uino plenos,
cum sibi propinaretur, respuerunt. Et, non bibemus uinum — inquiunt —
quia Ionadab, filius Rechab, pater noster, pręcepit nobis dicens: Non
bibetis uinum uos et filii uestri usque in sempiternum! Quamobrem
merentur a Domino audire: Non deficiet uir de stirpe Ionadab, filii
Rechab, stans in conspectu meo cunctis diebus .
Tobię in comedendo laudatur continentia, quod in Niniue urbe captiuus et iugo
seruitutis pressus nunquam, ut gentilium escis inquinaretur, animum
induxerit rituque eorum spreto atque despecto semper legitima Dei sui
seruarit.
Daniel, Ananias, Missahel, Azarias, et ipsi Babylone captiui, contempta regis
mensa legumina comedunt et aquam bibunt et eis, qui regiis epulis enutriti
erant, apparent rubicundiores obesioresque. Atque his ipsis, qui legumina
carnibus et aquam uino prętulerunt, a Deo datam scientiam legimus et
disciplinam in omni libro et sapientia, Danieli autem intelligentiam omnium
uisionum et somniorum. Denique omne uerbum sapientię et intellectus, quod
sciscitatus est ab eis rex, inuenit in eis decuplum super cunctos ariolos et
magos, qui erant in uniuerso regno eius. Certe neque legumina, amara sunt
neque aqua acerba, et si essent, nonne tanta mercede pręoptanda ac
pręsumenda fuissent?
Alibi Daniel ipse: Panem — inquit — desyderabilem non comedi, et
caro et uinum non introierunt in os meum. Sed hic interim uisiones
uidet, cum angelo loquitur, futura discit. Intantum Deo placent, qui talibus
abstinent. Nec nos mouere debet, quod Saluator noster ad
epulas ierit nuptiarum et conuiuiis interfuerit publicanorum et uorator et
potator uini et peccatorum amicus a phariseis appellatus sit. Non, ut se
pasceret, hoc egit, sed ut aliis prodesset. Medicus ad curandos ęgrotos
accessit, non ad inuitatores conuiua. Quippe qui, ut modestiam uictus
doceret, quadraginta diebus nihil gustauit. Esurientes et sitientes beatos
dixit, a muliere Samaritana potum aquę petiit, Discipulis, ut manducaret,
hortantibus: Cibus meus est — respondit — ut faciam uoluntatem
Patris. Quod autem corpus suum et sanguinem sub specie panis et uini
sumendum obtulit, sacramentum id cibi spiritalis est, quo animus pascitur,
non corpus. Nam post resurrectionem quoque, ut ueritatem resuscitati
corporis approbaret, cum Discipulis comedit, non carnem tamen nec quicquam
aliud pręter panem, piscem, fauum.
Eius pręcursor Ioannes Baptista Spiritu Sancto repletus, antequam natus,
locustis in deserto et syluestri melle pascitur. Ob quam uictus austeritatem
a phariseis demonium habere dicitur. A Domino neque comedens neque bibens
appellatur, non quod nihil omnino sumeret, sed quod iis duntaxat
sustentaretur, quę alii ut insipida uiliaque despiciebant.
Apostoli ipsi spicas segetum manibus confricant et hoc tam simplici cibo
esuriem, quo modo possunt, leuant. Cumque numero duodecim essent, nihil
aliud quam quinque panes ordeaceos duosque pisces habuerunt in deserto,
quando Dominus turbam quinque milium pauit. Iterum nihil omnino pręterquam
septem panes et pauculos pisciculos, quando quatuor milia virorum satiata
sunt. Rursum transfretantes obliti sunt panes secum ferre; usque adeo
cibariorum curam non habebant, dum eius, quem relictis omnibus secuti
fuerant, dulcedine satiantur. Et tamen, quod non ieiunarent, adhuc
excusabantur, quia Sponsus cum eis erat. Quanto ergo continentius atque
tenuius eos uictitasse censebimus, postquam ablato Sponso, hoc est,
crucifixo Domino nuptiarum gaudium uersum est in
persecutionis luctum et iam terrena omnia minus placere coeperunt
desyderantibus cęlestia.
Iacobus, frater Domini, appellatus cognomento Iustus, uinum et siceram non
bibit, carnem nullam comedit, reliquę uitę sanctitate sic excelluit, ut
multi suspicati sint propter necem eius Hierosolymam fuisse subuersam.
Petro quoque, apostolorum principi, post ascensionem Domini panis cum oliuis,
raro cum holusculis cibus fuit, ut moderati uictus exemplum foret iis,
quibus abstinentię pręcepta dabat, iam piscator hominum factus, qui fuerat
piscium.
Paulus apostolus ad Romanos scribens: Bonum est — inquit — non
manducare carnem et non bibere uinum . Et ad Corinthios: Si esca
scandalizat fratrem meum, non manducabo carnem in ęternum. Et ad
Timotheum: Noli adhuc aquam bibere, sed modico uino utere propter
stomachum tuum et frequentes tuas infirmitates. Cui propter aduersam
ualitudinem modico uino uti pręcipit, eum, dum sanus esset, aqua usum
ostendit. Sic etiam male affecto modicitatem, non copiam imperat, quod
scilicet ad digerendam stomachi cruditatem satis sit, non quo etiam sopita
genitalium uoluptas excitari possit, ne corporis remedium uertatur in animę
perniciem.
Hinc sane Fulgentius, Ruspensis episcopus, ne morbo quidem affectus carnis
alimento uel uini poculo uti uoluit, veritus, ne infirmitati blandiens semel
intermissum uitę rigorem sanus postea repetere nollet, superatus gulę
uoluptate.
Honoratus, Fundensis monasterii abbas (ut Gregorius refert), puerulus adhuc,
a parentibus inuitatus, cum a carnibus abstineret, deridiculi gratia
interrogatur, an piscari in montibus uellet, qui tam procul a mari, et
fluminibus constitutus piscibus, non carne uesci optaret. Cumque ipse
taceret, ecce is, qui ad aquam hauriendam perrexerat, piscem de puteo situla
sublatum attulit. Quo miraculo effectum est, ut omnes
conuiuam, cuius continentiam irriserant, uenerari inciperent.
Antonium in Aegypto, Serapionem in Arsinoite regione, Ethbinum in quadam
Hibernię sylua, Stephanum abbatem in monte Mureto pane tantum et aqua
sustentatos fuisse legimus, sed Antonium, cum iam infirmior ętas pristinę
austeritati par esse non posset, holuscula et arborum fructus cum pane
comedisse.
Helię, eremitę in finibus Antinoi, quę est metropolis Thebaidis, iam ętate
decrepito exiguus panis et paucissimę oliuę cibus erat, robustioribus uero
annis interdum hebdomadarum inediam tolerauit.
Pastumio, Aegyptio abbati, panis tantum et aqua uictus erat, utrunque
appendere solitus, ne edendi auiditas plus hauriret quam quod sustentando
corpori sufficere posset. Antehac uero, dum solitarius uiueret, crudę herbę
illi cibum, fontes potum suppeditabant.
Hor etiam abbas, quandiu solitudinem incoluit, herbis, radicibus, aqua
sustentatus est. Pane abstinuit, donec monasterio prępositus communi cum
aliis cibo uti coepit, ut ipsos lucrificaret et quadam uitę ęqualitate
contineret.
Apollonius abbas panem, holus, herbas edere solebat, sed ita sane, ut ea uel
sale condiret uel aceto maceraret, coctum gustauit nihil.
Theonam * corr. ex Theonem quoque monachum cruda comesse
accepimus nec in uescendo ignis opera unquam usum.
Honophrius item abbas, cum sede incerta per solitudinem uagaretur, diu herbis
tantum et fructibus sustentatus dicitur, demum pane et aqua nutritus, angelo
homini ministrante.
Palęmon monachus in Thebaidis deserto habitans, celebri Paschę die Pacomium,
contubernalem suum, rogauit, ut solito largius obsonaret. Coxit ille holus
oleoque et sale condiuit. Sed posita mensa Palęmon suspensus parumper
stetit, ingemuit, lachrymas effudit et: Dominus meus — inquit
— crucifixus felle et aceto potatus est, et ego oleum addam? Auertentem se
ac lugentem Pacomius hortabatur, ut sumeret et illam olei lautitiam non tam
sibi quam festi solennitati concederet. Tantum profecit, ut nec ipse aliud
gustarit quam quod consueuerant, panem scilicet cum sale aquamque frigidam.
Sic refecti Deo gratias egere, hoc tantum festo tribuentes, quod escas tunc
sapidiores parauerint quam comederint. Adeo oleum in cibo sumere luxurę
deputabant.
Amandus Turoni ad beati Martini sepulchrum quindecim annos mansit et hoc toto
tempore cibus illi panis ordeaceus, aqua potus fuit. Postea Traiectensis
episcopus factus miraculis illustratus est, Heraclio in Oriente imperante.
Germanus etiam, Altisiodorensis episcopus, tenuissimo uictu contentus uino
abstinuit, in solennibus tamen festis ita aqua diluto utens, ut uinum non
saperet. Antehac ordeaceo pane et leguminibus uixerat, et his non sale, sed
cinere conditis, quotidianum seruans ieiunium. Cum hac cibi ac potus
uilitate luxuriam commutauerat epularum, ex Burgundię pręfecto monachus
factus, deinde episcopus Antisiodori.
Euagrius presbyter quadraginta annos pane, oleo et aqua usus est, deinde
annos sedecim pomis coctoque abstinuit. Postea uero etiam panem sibi
interdixit ac per biennium holere tantum et lentibus uixit. Hic duorum
Machariorum discipulus fuit, quorum mores imitando adeptus est meritum.
Sanctus quoque presbyter Hieronymus ad Eustochium uirginem scribens, quanto
labore in eremo carnis tentationibus repugnauit, recenset atque inter multa:
De cibis — inquit — et potu taceo, cum etiam languentes monachi aqua frigida
utantur et coctum aliquid accepasse luxuria sit.
Idem Pauli, priori eremitę, uitam describens Iesum et angelos eius testatur
in eremi parte, quę iuxta Syriam Saracenis iungitur, uidisse se monachos,
quorum unus per annos triginta clausus ordeaceo pane et lutulenta aqua uixit, alter in cisterna ueteri, quam gentili sermone Syri
cubam uocant, quinque caricis sustentabatur.
Paulus autem (ut idem refert) a sexto decimo ętatis suę anno usque ad
sexagesimum palmę fructibus uixit. Deinde usque ad centesimum tertium
decimum, quo terris relictis ad cęlum migravit, dimidiati panis fragmentum
quotidie coruo alite deferente acceptauit. In aduentu Antonii integer
allatus, Deo donante quantum utrique satis esset. Qui cum comedissent, ad
fontem accedentes prono ore manibus concauis aquam hauriendo sitim
expulerunt.
Timotheus quoque anachoreta in deserto Aegypti poenitentiam agens palmę
fructibus et aqua de fonte hausta sustentatus est.
Dorotheo abbati in Aegypto uncię panis sex et holusculorum fasciculus et aquę
congius refectio erat.
Pambo abbas, cum animam ageret, confessus est, quod ab eo die, quo
solitudinem ingressus fuerat, panem non gustarit neque quicquam, cuius ipsum
poeniteret, prolocutus fuerit, et se tamen sic e uita discedere, tanquam qui
modo coepisset, non tanquam qui profecisset.
Pior *corr. ex Pion abbas in Thebaidis deserto, quo minus
in edendo uoluptatis caperet, deambulando sumebat cibum, aqua in potu usus,
quam ipse effosso puteo amaram in dulcem uerterat exorato Domino.
Philoromus **corr. ex Philoronius presbyter in Galatia
annos duodeuiginti in cęlla clausus pane et cocto abstinuit, dein duobus et
triginta annis nullum pomi genus gustavit, ut omni ciborum dulcedine
seposita edendi auiditatem coercere facilius posset.
Hilarionem abbatem diuus Hieronymus tradit a quinto decimo usque ad uigesimum
ętatis annum quindecim caricas post solis occasum comedisse. Triennio deinde
dimidium lentis aqua maceratę sextarium ac deinde totidem
annis panem cum sale et aqua et totidem aliis uirgultorum radices herbasque
syluestres crudas. Deinde annis nouem ordeacei panis uncias sex et coctum
modice holus absque oleo. Postea debilitate corporis compulsum olei parum
addidisse usque ad tertium et sexagesimum uitę annum. Inde usque ad
octogesimum pane abstinuisse, sed sorbitiunculis usum de farina et holere
comminuto factis, potu ciboque uix uncias sex appendentibus. Cęterum nunquam
ante solis occasum quicquam gustasse, et neque diebus festiuis neque in
grauissima febre soluisse ieiunium.
Hospitius ille, qui Longobardorum in Italiam aduentum longe ante prędixit,
pane et pomis uescebatur. Quadragesimę uero ieiunia herbarum tantum
radicumque refectione transigebat semper abstemius.
Romualdus abbas, ordinis Camaldulensis institutor, dum in eremo uitam ageret,
panem et fabam aqua maceratam comedit.
Maxentius, Pictauensis abbas, pane ordeaceo et aqua uictitavit. Arido in loco
cum monachi siti laborarent, terram uirga percutiens fontem scaturire fecit,
ut scias elementa ei seruire, qui gulę et uentri dominatur.
Gregorius, Lingonensis episcopus, panes ordeaceos triticea crusta oblitos
esitavit, in aquę poculum tantillum uini addere solitus, ut aqua suum
saporem seruaret colore mutato. Sic occultabat uictus angustioris usum,
ostentationem fugiens et soli Deo placere affectans, tametsi ciuitas in
monte posita latere non potuit semperque fugientem sequitur gloria,
sequentem fugit.
Ioannem presbyterum, qui in Gallia apud Castresium pagum martyrio coronatus
est, crudis herbis et aqua frigida sustentatum ferunt. Qui sponte corpus
suum sic afflixerat, illud et martyrio exponere sine hęsitatione potuit,
dissolui cupiens et esse cum Christo.
Columbanus, in Gallia abbas, annis sexaginta herbis tantum ac radicibus
sustentatus est. Fontem de petra Deum precatus eduxit, qui
hodie quoque effluit hubertim et terram irrigat.
Alcibiadi martyri apud Lugdunum panis, sal aqua uictus erat. Sed tandem in
carcerem trusus, ne scandalo esset iis, qui secum erant, reliqua immunda
fortasse credituris, cum adhuc infirmi essent, nihil recusauit eorum, quibus
ipsi utebantur, malens abstinentię aliquid remittere quam fidei scrupulum
proximis generare, monente Apostolo ac dicente: Noli esca illum perdere,
pro quo Christus mortuus est!
Blasium, Sebastę episcopum, cum Diocletiano Ecclesiam uastante ad deserta
sine uiatico declinasset, aues aluerunt, donec inuentus in Christi
confessione uitam finiuit. Non solum igitur in necessitate seruum suum Deus
non deseruit, sed etiam pręrogativa passionis honestavit: esurienti misit
cibos, latenti martyrii coronam.
Benedicto abbati, cum saxeę rupis olim spelunca clauso panis defecisset,
presbyter quidam diuinitus monitus prandiolum suum attulit, et quoniam tunc
solennis Paschę dies erat, secum cibum liberius capere hortatus. Deo gratias
egit Benedictus, tum quod sibi uictum in tempore prospexisset, tum quod
sacerdotem suum sibi in solitudine uidendum obtulisset, talique lętus
hospite gratanter ea, quę allata erant, una cum illo comedit.
Lupus, Senonum archiepiscopus, cum secum coenantibus uinum defecisset,
sperare omnes in Domino iussit nec metuere sibi, quod sperassent, defuturum.
Vixdum sermones finierat, cum nuntiatum est cados uini plenos ante ianuam,
stare ipso, qui attulerat, incognito atque incerto. Neque inter conuiuantes
dubitatum est, quin a Deo missi fuissent.
Egidius abbas ad Rhodani ostia latebram sibi eligens, triennio nulli
cognitus, cerua lac prębente nutritus est. Postea inuentus atque inde
eductus pręesse monachis coepit. Igitur quandiu hominum commercio caruit
propter Deum, bestię obsequio dignus fuit. Erasmus episcopus
Diocletiani perscutionem fugiens in monte Libano a coruis
pascitur, ab angelis uisitatur, ferę etiam syluestres posita ferocitate illi
blandiuntur.
Antonius martyr Apameę passus, cum de uia fatigatus sitiret et arentis loci
solum nullis rigaretur aquis, preces ad Deum fudit, uirga humum percussit
atque inde fons emanauit, cuius potu refocillatus iam confidentius ad
martyrium cucurrit.
Basolus quoque, Rhemensis abbas in Gallię partibus dum montem solitarius
incoleret nec aquam haberet, Deum precatus fontem de rupe manare fecit, qui
etiamnum fluere dicitur.
Beatus etiam Franciscus, dum rustici cuiusdam sitim in solitudine miseratur,
procumbens Dominum deprecatus est moxque humus fonticulum emisit, cuius
haustu rusticus, qui iam moribundus sicco ore anhelabat, recreatus uixit. Ac
ne plura eiusmodi enumerem, nudos ad prędicandum apostolos miserat Dominus,
et interrogati, an missis sine sacculo et pera et calciamentis aliquid
defuisset, responderunt: Nihil! Quid enim deesse potest iis, quibus
adest ille, per quem facta sunt omnia?
Sed ne a proposito diuertisse uideamur, illud quoque hoc loco puto
referendum, quod in monasterio Tabennensi, ubi Amon * corr. ex
Amos abbas mille quingentis monachis pręfuit, legimus
obseruatum. Fratres ad mensam congregati, pendentibus a fronte cucullis, ita
oculos tegebant, ut alius alium uidere comedentem non posset. Itaque tantum
quisque sumebat, quantum collibuisset, et singulorum continentia singulos
latebat, ne inani glorię daretur occasio, sed diuino conspectui munus illud
syncerius offerretur, quod submouebatur humano.
Promamus aliqua etiam hoc in genere foeminarum exempla!
Agar ancilla cum Ismahele filio eiecta panem tantum et utrem aqua plenum
secum in solitudinem defert. Consumpta deinde aqua, puer et ipsa siti
uexati, fonte angeli pietate ostenso refocillantur. Abraham diues erat et inuitus illam emittebat; in angelo diuina uirtus omnia
poterat. Sed et ille ęgre dimittens et hic multum miserans aquam solam ad
potum cessisse ei scribuntur, ut hinc facile coniici posit iam tum
mulieribus nefas fuisse uinum bibere.
Ruth Moabitis in agro Booz, cum spicas deciduas legeret, benigne ab ipso
accepta panem tantum iubetur comedere et bucellam intingere in aceto et, cum
sitierit, easdam aquas potare, quas potabant messores. Quod illa quidem pro
magno munere habens, gratias egit comeditque et bibit. At ipse, quam uictu
tam parco tamque simplici delectari uidit, dignam censuit, ut sibi acciperet
uxorem et ex ea filios procrearet, non dubitans de pudicicia illius, cuius
sobrietatem fuerat expertus.
Iudit, cum ad illud grande facinus, quod mente agitauerat, perficiendum
properaret, imposuit (ut ait Scriptura) Abrę suę ascoperam uini et uas olei
et polentam et palathas * corr. ex lapates et panes et
caseum et profecta est. A carnibus ergo abstinebat atque, ut ego existimo,
etiam a uino, tune tantummodo illo usa, cum et animi audacia opus esset et
uires, quas ieiunio cilicioque ante fregerat, excitandę acriore potu essent,
ut foeminę dextera ad secandam torosam tyranni ceruicem posset sufficere.
Quę enim uinum contra Olophernem tulit, eam contra carnis molestiam ieiuniis
et abstinentia certasse nouimus. Quoniam aliter quidem pugiles et
gladiatores alendi sunt, aliter serui Christi.
Pręterea, non minor Iudit uiduę quam Annę Helcanę uxoris, sanctitas in
Scripturis prędicatur. Anna tamen uinum et quod inebriare potest, nunquam se
bibisse dixit. Et si coniugalis pudicicia minus tutam se putauit, si uinum
gustasset, quomodo uidualis castitas eodem gustu corrumpi non formidaret,
cum hęc illa interior sit difficiliusque seruetur?
Martha virgo, Christi hospita et Christi sponsa, post eius ad cęlos ascensum
carnem nullam comedit, a lacticiniis quoque et uino abhorruit, quotidianum
seruans ieiunium, donec rursum suauissima hospitis et domini
sui pręsentia satiari sibi liceret, iam nunquam ab ipso recessurę.
Magdalenam uero, sororem eius, in deserto diuinis magis quam humanis
alimentis fuisse sustentatam accepimus, dum partem illam optimam possidere
nititur quam elegerat et quę non auferetur ab ea.
Et ut quędam, quę pręcedenti capite dicta sunt, hic etiam breuiter
repetantur, Asella uirgo pane, sale et aqua contenta fuit; Paula oleum in
cibo non cepit, lacticinia, mel et alia palato suauia gustare noluit, uinum
ne infirma quidem; Euphrasia pręter hęc fructus gustu dulces repudiauit;
Maria Aegyptiaca uel crudis herbis radicibusque uel cibo nullo uixit; Maria
Decegnies pane et aqua uacuum et ieiunum uentrem reficiebat, inediam semel
ad trigesimum, iterum ad quinquagesimum produxit diem, rapta in spiritu, ut
dictum est. Quisquis ad istarum glorię sublimitatem peruenire cupit, harum,
quantum potest, imitetur continentiam.
Multa sunt huiuscemodi exempla, quę longum esset enarrare. Te tamen, Othilia
uirgo, tacere omnino non possum, quę leguminibus et ordeaceo pane lassum
ieiuniis corpus sustentasti, donec in cęlestibus regnis grano illo frumenti
satiari meruisti, quod cadens in terram multum fructum attulit. O quam
breuem esuritionem ęternę immensęque dulcedinis subsecuta est saturitas! Dum
te sibi uilitate mortificas, facta es immortalis. Pro ordeaceo pane panem
accepisti uitę, pro leguminibus huberrimum perennis lętitiae fructum.
His iam dictis exemplis operęprecium est etiam paucas e multis diui Hieronymi
sententiolas apponere, ut illa sequi uolentes, pręceptis quoque tanti uiri
instructi cautius incedant.
Ad Lętam de institutione filię scribens: Ante annos robustę ętatis — inquit —
periculosa est teneris et grauis abstinentia. Usque ad id tempus, si
necessitas postulauerit, et balneas adeat et uino utatur modico propter
stomachum et carnium edulio sustentetur, ne prius deficiant
pedes quam currere incipiant. Et hoc dico iuxta indulgentiam, non iuxta
imperium, timens debilitatem, non docens luxuriam. Deinde, cum iam adulta et
firmior fuerit, ait: Cibus eius holusculum sit et simila
raroque *corr. ex similia caroque pisciculi. Sic
comedat, ut semper esuriat, ut statim post cibum possit legere, orare et
psallere.
Ad Nepotianum: Fortissimum ieiunium est — inquit — aqua et panis. Sed quia
gloriam Dei non habet, et omnes pane et aqua uiuimus, quasi publicum et
commune ieiunium putatur. Caue, ne hominum rumusculos aucuperis, ne offensam
Dei populorum laude commutes!
Virgines quoque Deo dicatas erudiens: Quando uos — inquit — ad refectionem
hora debita adunauerit, in cibis uestris minime refulgeat coquorum
industria. Non ciborum nobilitas appetitum moueat, sed fames. Non apponantur
incitamenta libidinum, sed quę possint famem extinguere. Aut legumina aut
holera condiantur in oleo. Carnes uero solum sint ex licentia abbatissę,
indultę debilibus et infirmis. Alioquin, cuius sint saporis, ignoret
coenobium. Oua et lacticinia post ieiunia debilitatis sororibus et pręcipuis
festiuitatibus permittantur ex gratia. Raro sciantur, quae in aquis oriantur
et uiuant, nisi parui pisciculi. Deinde subdit: Tanta sit in sumendo
sobrietas, tanta talisque parcitas, ut uenter potius conqueratur quam
gaudeat, non egeat in digerendo stomachus medicinis; ructum potius uacuatio
quam nimia repletio inducat.
Idem ad Matutam uirginem: Carnis et uini species, quasi caloris fomenta et
libidinis incitamenta, fuge et tunc forte uino uteris exiguo, cum stomachi
dolore nimio corporis compellit infirmitas.
Et ne plura id genus congerendo longior sim, ad Demetriadem uirginem scribens
ait: Optimus est in omni re modus et laudabilis ubique mensura. Corpus non
frangendum, sed regendum est. Sic ergo debes ieiunare — ad
Rusticum monachum inquit — ut non palpites et respirare uix possis, sed ut
fracto corporis appetitu nec in lectione nec in Psalmis nec in uigiliis
solito quid minus facias.
Caput III / DE OBEDIENTIA SERVANDA
Quoniam uero nihil prodest corpus ieiuniis et abstinentia tenuari, si mens
pariter intumescat superbia, hinc iam Dei seniorumque mandatis obediendi
humilitatem docebimus, sanctorum sequentes uestigia. Neque enim errare
poterimus, si semper eorum dirigemur exemplis, qui Deo placuerunt.
Abraham, ut Deo obediret, patriam, domum cognationemque reliquerat, se
suosque omnes circumcidi sustinuerat, denique filium unicum uniceque
dilectum suis immolasset manibus, si Deus, quod iusserat, impleri uoluisset.
Non dixit: In Isaac mihi promissum est semen. Quare nunc puer adhuc occidi
mandatur? Non dixit: Quomodo unici filii sanguine infelix pater manus
polluam? Tacitus iussa exequi maturat, ut discas non discutiendum mandatum
esse eorum, qui pręsunt, sed perficiendum.
Saul iussus disperdere Amalechitas, bello superatos neci dedit, Agag autem,
regi eorum, pepercit. Deoque inobedientię crimen ulciscente
sublatum est ab eo regnum et traditum alteri. Non enim lex impletur, nisi
tota seruetur. Cui autem ille pepercerat, eum Samuel propheta coram adductum
frustatim concidit, ut crudelitatem pietatem esse doceret, dum obsequium
pręstatur Deo.
Propterea quidem et Achab rex per prophetam a Domino arguitur, quod deuictis
Syris regem eorum Benadab dimiserit illęsum, cum morte dignus esset. Et
dicitur illi: Erit anima tua pro anima eius, et populus tuus pro populo
eius.
Ille quoque, qui eundem prophetam, ut sibi uulnus infligeret, ex Dei
uoluntate imperantem ferire noluit, a leone laceratus inobedientię poenas
dedit. Alter uero obediendo percutiens, seruatus est. Hinc apparet, quam
grande nefas sit, ut alicui mortalium parcas, Deo, omnium Conditori ac
Domino, obsequi nolle.
Iehu uero, rex Israhel, cum omnes, qui de domo Achab regis erant, iussu
Domini interfecisset, continuo audire meruit: Filii tui usque ad quartam
generationem sedebunt super thronum Israhel . Itaque obedientię eius
meritum filiis etiam posterisque eorum usui fuit. Quartę enim generationis
huius extitit finis in Zacharia, filio Hieroboam, Sellum, filio Iabes,
regnum occupante.
Amasias, rex Iuda, cum aduersum Syros expeditionem parasset, uiro Dei
obediendo exautoratis atque dimissis centum milibus militum, quos conduxerat
de Israhel, cum triginta milibus suorum copias hostium inuadens superauit,
cum utraque multitudine simul uincendus, nisi paruisset. Cęterum hac elatus
uictoria, cum eiusdem prophetę monita contempsisset, a rege Israhel Ioas
uictus captusque cognouit, quantum sibi prius profuerit obedisse, cum tantum
postea non obedisse nocuerit.
Rechabitę patris Ionadab institutionem secuti, uinum non bibunt, domos non
ędificant, non serunt, non plantant, sed in tabernaculis semper uagi
peregrinantesque habitant. Et, si illi tam difficilia patris pręcepta
impense coluerunt, quam iniquus est, qui multo faciliora
leuioraque Dei mandata seruare contemnit? Hinc proposita eorum obedientia,
Iudeorum inobedientiam per prophetam increpans Dominus alteros captiuitatis
iugo affligendos minatur, alteros autem semper suo fruituros conspectu
repromittit. Et, si sic remunerantur, qui obtemperant patri, quanto magis
qui parent Deo?
Qui custodierint sabbata mea — inquit — et elegerint, quę ego
uolui, et tenuerint foedus meum, dabo eis in domo mea et in muris meis
locum et nomen melius a filiis et filiabus, nomen sempiternum dabo eis,
quod non peribit.
Nunc Euangelii exempla, proprias uoluntates cruci affigentes, aggrediamur!
Mirabilis imprimis iam a principio apostolorum obedientia fuit. Nondum
Christum miracula facientem conspexerant, nondum cęlestis regni
retributionem per illum futuram audierant, et statim, ut uocauit eos,
relictis omnibus ipsum secuti sunt atque ita eidem adheserunt, ut nulla
deinde aduersitate, nullis persecutionum tempestatibus auelli separarique
potuerint. Qui enim semel gustauerit, quam suauis est Dominus, omnes alias
suauitates facile contemnet.
Sed neque tunc paruum obedientię specimen dedere, cum in deserto turbę
discumbenti iussi cibos apponere quinque panes et duos pisces, id est,
totum, quod habebant, nihil sibi reseruantes, porrexerunt; siquidem ipsi
fame periclitari quam necessitatem excusando Domino suo non statim
obtemperare malebant. Et quoniam lubenter paruerant, multo plura collegerunt
quam obtulerunt.
Cum deinde ad insinuandam gentibus ueritatem destinarentur et supplicia et
neces sibi pręferendas didicissent, nunquid, quominus obedirent, exterriti
sunt? In omnem terram exiuit sonus eorum, et in fines orbis terrę uerba
eorum. Et cum uerberibus minisque agitarentur, ut tacerent, responderunt:
Obedire oportet Deo magis quam hominibus.
Ipse quoque Dominus, ut nobis obedientię suopte exemplo
pręberet documentum, parentum obsequio subdi uoluit. Et erat — inquit
Euangelista — subiectus illis et hoc quidem, cum iam sapientia et
ętate et gratia: proficeret apud Deum et homines, ne puerorum more
blanditiis aut metu subiectum fuisse putes. Non fuit infirmitatis, sed
pietatis et liberi gratuitique obsequii ista subiectio.
Qualiter autem et cęlesti Patri obsequendum esset monstrauit, cum diceret:
Meus cibus est, ut faciam uoluntatem eius, qui misit me. Et:
Non quęro uoluntatem meam, sed uoluntatem eius, qui misit me,
Patris . Et: Descendi de cęlo, non ut faciam uoluntatem meam, sed
uoluntatem eius, qui misit me . Et ad Patrem: Non sicut ego
uolo — inquit — sed sicut tu . Dimisit uoluntates hominis et Dei
Deus et homo Christus, ut discamus diuinam uoluntatem semper humanę pręferre
et carnis affectum spiritus affectui subiugare. Denique Apostolus de illo:
Humiliauit — inquit — semetipsum factus obediens usque ad
mortem, mortem autem crucis.
Quod autem episcoporum abbatumque et aliorum, qui pręsunt, iussa mandataque
sine cunctatione capessenda sint, etiam cum nobis minus rationis habere
uidebuntur, Petri apostoli exemplo patet. Non lauabis mihi pedes in
ęternum , inquit, indecens et indignum ratus, ut Dominus fungatur
officio serui et seruorum quasi dominorum suorum lauet pedes. Sed quod
indecens esse non poterat, quicquid illi iuberet, mox intellexit, cum
audiuit se non habiturum partem cum ipso, nisi lauari permitteret. Ideo
protinus obediens exclamat: Domine, non tantum pedes, sed et manus et
caput! Nos igitur, quicquid prępositi nostri nobis iniunxerint,
prius exequi quam causas inquirere curemus. Pręposterum enim uidetur, ut,
cuius officium est obedire, is de seniorum sententia iudicet.
Paulus monachus cognomento Simplex, Antonii discipulus, cum primitus
mysteriorum ignarus quęsisset, essetne prophetis prior Christus, ineptam
interrogationem silentio diluere iussus, triennio tacuit.
Post hęc cum multa illi absurda et superuacua experiundę tantum obedientię
imperarentur, ueluti necessaria perficere nunquam distulit, sicuti aquam
haurire et haustam effundere, uestes dissuere et easdem dissutas iterum
consuere, et alia huiusmodi, quę ille, non quod friuola futiliaque essent,
sed quod iussa, perpendens, libenter exequebatur diligenterque implebat.
Interseramus adhuc aliquod inobedientię exemplum, ut, quantum hęc nocuerit,
tantum obedientia ipsa profutura noscatur.
Frater quidam ęgrotans in monasterio Scythi, cum adire ciuitatem pararet
curationis gratia, et Moyses abbas a proposito illum deterreret simulque
prędiceret, si discessisset, fornicatione polluendum, iniussu eius abiit et
mulierem, quę languenti ministrabat, cum conualuisset, uitiauit. Quanto illi
melius erat morbo perisse quam peccato! Mori timuit, et multo grauiorem
mortem incurrit, dum obedire negligit.
Iccirco quidem Ioannes abbas in Scythi, quem sol iratum non uidit, ex hac
uita ad meliorem migraturus, pręcipuum discipulis suis documentum relinquere
uolens nunquam quicquam se ex sententia sua egisse dixit, sed seniorum,
nunquam aliquid docuisse, quod prior ipse non fecisset. Hoc erat proprię
renunciare uoluntati et in docendo nihil pręsumere. In hoc ille summam pene
uirtutum putauit, qui, dum decederet, fratres suos plura monere necessarium
non esse censuit.
Ioannem alterum apud Lycum, Thebaidis oppidum, commorantem obedientię uirtus
eo prouexit, ut futurorum pręscium faceret. Huic obsequii experiundi causa
abbas pręcepit, ut palum aridum in terra defixum aqua, quę duo milia passuum
a monasterio distabat, bis per diem aduecta totidem uicibus irrigaret.
Cumque uidisset neque labore illum defatigari neque ligni nunquam ad
uiriditatem redituri desperatione commoueri, post annum in tali opere
consumptum interrogat, an lignum illud iam radices egisset;
et se nescire respondentem, euerso ligno, ut ab irrigatione desisteret,
iussit.
Aliud deinde obedientię eius periculum facere uolens, cum multi adessent
promptitudinis eius in obsequendo fama exciti, mandauit, ut de cęllario
lenticulam quę oleo plena erat, proferens per fenestram proiiceret.
Tantillum illis olei erat, et quidem in deserto, ubi is liquor neque mutuo
sumi neque emi poterat. Concitus tamen ipse, non inopię, non loci rationem
ducens, quod iubebatur, perfecit.
Alias quoque saxum ingens, et quod multi simul mouere non ualerent, soli, ut
aduolueret, abbas pręcepit. Tunc ille quidem toto conatu frustra nitens,
uires experiri non cessauit, donec multo sudore madentem iam quiescere idem
abbas iussit. Hac obsequiorum simplicitate Ioannes prophetandi donum
consecutus, in magnis bellorum difficultatibus Theodosium principem, ne cum
hoste congredi timeret, suis animauit oraculis, certissimo uictorię euentu,
ita ut ille deinceps certamen nullum iniret, nisi ipso consulto. Igitur, qui
olim omnibus abbatis sui iussis fuerat obsecutus, eius deinde responsis
obediuit imperator.
Albinum, Andegauensem episcopum, dum adhuc adolescens in monasterio degeret
et ad perficiendum abbatis mandatum pergens effusum repente hymbrem sub
tecto declinasset, eo procellę ui diuulso ac perpluente, cęteris, qui illuc
conuenerant, haud parum madefactis, ipsum solum aqua non aspersit.
Mirabantur omnes et, cum audissent eum ab abbate missum iter facere,
miraculum obedientię merito imputarunt. O pręgrandis uirtus, quam inanimatum
elementum ita reueritum est, ut attingere non auderet!
Guilelmus, Aquitanię quondam et Prouincię dominus, postea uero ita humilis
monachus, ut nihil tam paruum neque tam infimum esset, quod se indignum
iudicaret, dum id sibi faciendum abbatis autoritas iniunxisset. Iussus ergo
aliquando panes coquere, cum iam coenę tempus instaret, confestim succendit
fornacem, rutabulo ignem circumuertit, sed scopam, qua
prunas euerteret locumque ponendis panibus aptaret, non habuit. Insiliens
ergo in fornacem melote pro scopa est usus. Tunc demum coctos panes
fratribus nihilo tardius, quam res poscebat, attulit, nulla corporis aut
indumentorum parte lęsa, ut propensę obedientię alacritatem intelligas et
inter pericula securam et inter infima nobilem. Factus erat hic quidem de
Aquitanię Prouincięque domino monachorum furnarius, sed de monachorum
furnario factus est regni cęlestis perpetuus possessor, terrę regibus maior,
Dei angelis par.
Bercharius, Luxouiensis monasterii abbas, antequam pręesse coepisset,
singularem apud omnes obedientię suę commendationem miraculo auxit. Dum
uinum de cado in urnam traheret, ab abbate uocatus relicta urna festinus
cucurrit. Vinum uero, sicuti fluebat, repleta urna non est effusum, sed sic
stetit, ac si gelu concretum esset, donec ille reuersus cadi foramen tereti
in mucronem ligneolo obturauit. Tunc, qui aderant, haud dubitarunt, quin hoc
illi alacris admodum atque impigrę obedientię merito contigisset, ut, qui se
totum abbatis uoluntati libenter tradiderat, ad eius uotum fluentis naturę
liquor pro tempore suspensus perstiterit.
Gallus, Columbani abbatis discipulus, et Hildeboldus diaconus pisciculos,
quos de flumine retiaculo traxerant, in solitudine assaturi, ignem
concinabant, cum interim ursus mirę magnitudinis propius accedens diaconum
quidem terruit, sed Gallo iubente, ut ligna igni inferret, obediuit. Hoc
ideo sane hic referendum duximus, ut, qui prępositis suis reniti audent,
tali exemplo magis confundantur, quando et syluestres ferę iussa sanctorum
reuereantur et obseruent.
Sic et diuo Hieronymo ursis etiam belua ferocior leo obsequium pręstitisse
dicitur. Asellum monasterii ad pascua educere pascentemque comitari suetus,
agasonis fungebatur officio. Sed asello amisso iussus ipse ligna dorso
deferre, onerari se multa cum mansuetudine patiebatur, donec postea iumentum
ante se ad monasterium agens reduxit. Ecce bruta animalia
seniorum iussis obsequuntur, et homo rations capax audet refragari. Certe,
quisquis eorum restiterit imperio iis iam dictis exemplis, feris beluis
asperior irrationabiliorque conuincetur.
Id oppido cauens Marianus, monasterii Bituricensis monachus, Mamertino abbati
ita se subiecit, ut bubulci seruitio fungi iussus non grauatim obediret,
nihil uile aut contemptibile arbitratus, quod sibi agendum ille iniunxisset.
Fratrem quendam refert Cassianus non obscuro loco natum, cum relictis mundanę
conuersationis rebus religioni se tradidisset, sportulas uenales abbatis
iussu publice circumtulisse, unamquamque singulatim distrahendo, ea tantum
de causa, ut diutius in foro esset et, an illum tam abiectę negociationis
depuderet, longiore experientia plenius nosceretur; omnia summa animi
constantia curaque peregisse, postposita generis nobilitate sanctę
obedientię humilitati, ne stiuam manu tenens et aspiciens retro ineptum se
faceret regno Dei.
Idem autor Mutii abbatis miram obedientiam ac, nisi Veteris Instrumenti par
exemplum ei astipularetur, pene incredibilem enarrat, dicens eum unico filio
non pepercisse, ut abbati obediret. Vna enim cum illo paruulo adhuc
monasterium ingressus, ut cęllulis dispararentur, sustinuit, et cum puer de
industria in conspectu eius increpitaretur, uerberaretur, miseris
acciperetur modis, neque lachrymis neque clamoribus eius moueri potuit, ut
uerbum unum proferret. Denique simulata in puerum indignatione abbas,
patientiam pariter obedientiamque Mutii quam maximo probaturus argumento
iussit, ut arreptum filium efferret et in proximum flumen suffocandum
iactaret. Nihil moratus ille unicum, ut mergeret, tulit. Sed quibus negocium
datum erat, cum ad ripam fluminis uentum esset, sese opponentes inhibuerunt.
Post hęc abbati reuelatur Mutium Abrahę patriarchę obedientię merito
comparandum dignumque, cui post se monasterii cura committeretur. Cum hoc
ita sit, quis dubitat, quin prępositorum iussa perinde
seruanda sint ac Dei parique sedulitate adimplenda.
Hinc et Lambertus, Traiectensis episcopus, cum inuidorum malignitate
episcopatu motus ad monasterium Scabolanense confugisset, monachalem seruans
uitę modum, et nocte quadam ad orandum a lectulo desiliens percusso pedibus
pauimento strepitum fecisset, abbas, eo quod silentii ea hora erat, quasi
subindigne id ferens uoce sublata ait, ut, quisquis illud culpę commisisset,
continuo ad crucem, exiret, non ante, quam diei crepusculum esset,
reuersurus. Crux autem ipsa extra monasterii septa sub duo errecta stabat.
Repente igitur Lambertus, sicut nudis pedibus adhuc et cilicio tantum
indutus erat, abiit, et hoc quidem brumę tempore, ut multi mirarentur,
quomodo algore contractus non expirasset. Mane semiuiuum reduxerunt, et
abbas ueniam petiit, affirmans nunquam se putasse hoc monachorum aliquem
facturum, nedum episcopum, ideoque ioco magis quam serio uerbum protulisse.
Hac tamen obedientię subiectione Lambertus meruit et in episcopatus sui
sedem restitui et tandem martyrio coronari.
Non minus constantis, licet minus prudentis, obedientię est exemplum, quod
sequitur. Ioannes abbas eremique Scythi oeconomus ficus de Mareota *
corr. ex Mareote Lybię sibi muneri missas duobus
adolescentulis ad senem quendam procul in ulteriore deserto manentem
deferendas dedit. Quos, dum iter agerent, nubilosa circumdedit caligo, ita
ut, quo pergerent, nescirent. Per uastam igitur errando solitudinem diem
noctemque consumpsere, senis cęllula nusquam inuenta. Cumque diu expectati
non redirent, reperti sunt positis genibus animas efflasse, illibatis
ficubus, quas secum tulerant, siquidem inedia perire quam abbatis
pręuaricari mandatum maluerunt. Quam id recte, nescio, cum mandantis
uoluntas non eo tenderet, ut innocentes discipulos fame confici uellet et
escam, quam in manibus habebant, non gustare. Illi tamen stupendę cuiusdam
constantię prębuerunt exemplum. Columbanus abbas Gallo
discipulo (cuius paulo ante mentionem fecimus) inobedientię crimen obiecisse
dicitur, quod ad Lignonem * corr. ex Ligonem fluuium
piscationem fecisset, quam ad fluuium Bruscam facere iussus fuerat. Gallus
autem, utrum in hoc an in illo fluuio piscaretur, nihil referre arbitratus,
dummodo opus, quod iubebatur, peregisset, tum demum aduertere animum coepit
secumque cogitare, quod ideo fortasse sine piscibus redisset, quia cuncta,
quę iussa fuerant, non plene fuisset executus. Itaque iterum tentata
piscatione multisque in illo, quod sibi assignatum fuerat, flumine captis
piscibus didicit mandati non rem solum, sed etiam uerba singula diligentius
esse perpendenda.
Venerii quoque monachi obedientia non est silentio inuoluenda, cum et ipsa
plurimis documento esse possit. Hic solitarię uitę cupiditate ardens, inscio
abbate discesserat tuguriolumque sibi posuerat in deserto. Cęterum a sancto
Romualdo reprehensus, quod absque prępositi sui permissu monasterium
reliquisset ideoque casso et infructuoso labore ipsum cęlum uersus niti,
quandiu inobedientię premeretur grauitate, non distulit, quin statim ad
abbatem suum rediens et culpę ueniam rogaret et in solitudine uiuendi
copiam. Vtroque impetrato iam certiore promerendi spe Christo solitarius
seruiuit. Igitur ex beati Romualdi sententia et Venerii exemplo faciet,
quisquis ad districtioris uitę institutum non nisi eo, qui pręest, consulto
ac permittente transierit.
Alterius nunc sexus exempla perpauca subiungam, ne modum excedat oratio.
Elizabeth, regis filia, cuius sępe fecimus et sępe facturi sumus mentionem
(adeo una omnibus fere affluit uirtutibus) nolens ne in ipsa quidem mariti
domo suo uiuere arbitrio, Conradum, mendicum et religiosum senem, sibi
magistrum asciuerat, cuius imperio ac nutu in uiam Domini dirigeretur.
Igitur die quadam illo iubente, ut ad audiendum Dei uerbum ecclesiam
peteret, marchionissę Mesenensis improuiso superuentu
prępedita ire omisit, ne, si tantam foeminam modo domi acceptam tam cito
reliquisset, parum honori habuisse uideretur. Non accepit excusationem
Conradus et, ut inobedientię culpam flagellis dilueret, mandauit. Continuo
illa positis uestibus, linea tantum tunica, quę nuditatem tegeret,
derelicta, ipso spectante tandiu se loris diuerberauit, donec idem, ut
cessaret, pręcepit. Minus obsequiosi animi argumentum edidisset, si tunc ad
ecclesiam, cum iussum fuerat, accessisset. Leui in re non obediuit, ut in
multo difficiliore se obedientem probaret.
Euphrosina uirgo, Pafnutii Alexandrini filia (Smaragdus monachus dicta et
credita), quoniam illi multus in uultu decor inerat, quocunque se uerteret,
omnium in se oculos conuertebat. Hanc ob rem, ne fratrum mentes Deo intentas
pręsentia sua labefactaret, iussa est cęllulę suę ianuam ultra non egredi,
sed ibi humanis pariter diuinisque defungi officiis. Paruit non libenter
minus quam constanter, octo et triginta annos carcerem passa perpetuum. Tunc
tandem, quod foemina fuisset, deprehensum est, cum defunctę corpusculum de
more lauarent. O patientiam animi incredibilem, qua sustinuit tanto tempore
sexum uestibus, se cęllula tegere, ut et Christo seruiret et abbati
obtemperaret. Quanti autem meriti esset apud Deum, miraculo patuit. Frater
quidam cadauer osculatus, oculum, quem olim amiserat, integrum recepit. Illa
igitur, quę obediendo oculis omnium se subtraxerat, dum uiueret, mortua
postea solo tactu reparare errutos poterat.
Hęc sunt perfectę consummatęque obedientię exempla, non seruilis, non
mercenarię, quarum alteram ellicit timor, alteram pręstat cupiditas. Neutra
laudatur, sed seruilis melior. Per hanc enim plerunque aditus fit ad istam,
de qua loquimur. Quę propria filiorum est, qui non tam patris reuerentur
seueritatem quam probitatem amant. Et uero obedientia, quę uenalis est,
nihil nisi lucrum sequi solet et siquando Ecclesię seruit, non amore uel
timore Dei ducitur, sed pensione pecuniaque, quam seruiendo
capit. Itaque prauis auaritię solicitudinibus quasi stimulis furores
percita, non facile resipiscit nec peccata deuitat nec uirtutes amplectitur,
cum omne eius studium in parandis cumulandisque diuitiis sit. Hanc fugiamus
et ad illam, quam proposuimus, totis uiribus contendamus, ut ad paradisi
celsitudinem, unde per inobedientiam superbiamque eiecti fuimus, per
obedientię humilitatem ascendamus. Omnis anima , ut Apostolus inquit,
potestatibus sublimioribus subdita sit. Non est enim potestas nisi a
Deo; quę autem sunt, a Deo ordinatę sunt. Itaque, qui resistit
potestati, Dei ordinationi resistit. Qui autem resistunt, ipsi sibi
damnationem acquirunt. Idem alibi: Obedite prępositis uestris et
subiacete eis! Apostolorum quoque princeps Petrus:
Adolescentes — inquit — subditi estote senioribus; omnes inuicem
humilitatem insinuate, quid Dominus superbis resistit, humilibus autem
dat gratiam. Nequis pręterea impatientiam suam excusare possit
prępositi duritia asperitateque, idem alibi sit: Serui, subditi estote in
omni timore dominis, non tantum bonis et modestis, sed etiam discolis.
Hęc est enim gratia, si propter Dei conscientiam sustinet quis
tristitias, patiens iniuste. Prępositis uero Ecclesię recte
religioseque pręcipientibus ita obsequi debemus ut Deo. Ad illos enim
locutus est Dominus dicens: Qui uos audit, me audit; et qui uos spernit,
me spernit. Qui autem me spernit, spernit eum, qui misit me. Vetus
etiam Lex (ut in Deuteronomio legimus) nolentes obedire sacerdotis imperio
morte mulctandos deffiniuit. Et, si filius contumax et proteruus patris
iussa contempserit, lapidibus obrui iubetur. Per inobedientiam uxor Loth
uersa est in statuam salis, Onan, Iudę filius, a Domino percussus periit,
Datan et Abiron terrę hiatu absorpti sunt, Saul a Deo reprobatus et hostili
gladio traditus, Ahiel, Hierico urbis reędificator, una cum liberis
interiit, Amasias rex, cum obediuit, uicit, cum obedire noluit, uictus est.
Ac si forte quicquam aliquando iussum fuerit, de quo non ambigitur, quin
diuinę repugnet sanctioni, Deo potius quam homini mos
geratur. Omnibus omnium mandatis Dei mandata pręferenda sunt. Neque ulla
alia causa prior potiorue esse debet, cur dignitate uel ętate pręstantibus
parendum sit, quam ut Deo placeatur Deoque seruiatur dicente Petro apostolo:
Subiecti estote omni humanę creaturę propter Deum! Postremo, ut
prophetę testimonio discas, quanti apud Deum momenti sit ista uirtus:
Melior est obedientia — inquit — quam uictimę, et auscultare
magis quam oferre adipem arietum .
Caput IV / DE VERITATE COLENDA MENDACIOQVE FVGIENDO
Hactenus de obedientia, nunc de ueritatis obseruatione nobis sermo erit. Quę
virtus cum omnibus conuenit, tum pręcipue religiosis. Alioquin, quomodo
Christi serui dicerentur, qui ueritas est, si mendaciis animum applicarent?
Aut quomodo Deo placere possent, si diaboli opera ęmularentur? Ille homicida
erat ab initio et in ueritate non stetit, quia non est ueritas in eo. Cum
loquitur mendacium, ex propriis loquitur, quia mendax est et pater eius.
Vetus Testamentum summos ueri cultores habuit prophetas, qui quidem pro eo
asserendo uitę periculum adire non formidabant.
Vir Del ille in Bethel nequaquam ueritus est Hieroboam regis pręsentiam, ut
prophetaret aduersus sacerdotes excelsorum ab ipso
constitutor. Rex uero ira per citus protenta manu prophetantem comprehendi
iubebat. Et manus, quam protenderat, aruit, ita ut, quem ulcisci uoluerat,
continuo eundem pro instauranda manu supplex rogaret. Vsque adeo is, qui
uera prędicere ausus fuerat, ipso etiam rege tunc maior fuit: lędi non
potuit, lęsum sanauit.
Micheas quoque propheta, cum de belli euentu, quod Achab et Iosaphat reges
contra Syrię regem parabant consuleretur, nihil ad gratiam est locutus.
Prędixit Israhelitici exercitus fugam et Achab regis necem, ipso audiente ac
pseudoprophetis e diuerso prospera omnia pollicentibus. Sed quoniam malis
inimica est ueritas, a Sedechia in maxillam percutitur, ab Achab in carcerem
truditur. Cum autem euenissent, quę prędixerat mendacium interiit, ueritas
mansit et qui uera uaticinanti manus intulerant, ab aduersariis cęsi poenas
dedere, ipse uinculis liberatus est.
Zacharias, Ioiadę sacerdotis filius, ueritate, id est, Dei spiritu imbutus
non dubitauit Ioam, regem Iuda, palam arguere, quod patrię ritu relicto ad
idolorum cultum conuersus fuisset. Prophetantem in atrio domus Domini
lapidibus obruerunt. At uero Deo innocentis necem ulciscente ingentes
illorum copię a paucis Syris prostratę sunt, Ioas a seruis interfectus. Qui
autem pro ueritate mori non timuit, uitę ęternę pręmia recepit.
Quoniam uero os, quod mentitur, occidit animam, iccirco Ananias, Azur
Gabaonitę filius, mendaciter prophetans per Hieremiam arguitur deuoueturque.
Quia prophetasti — inquit — et non misit te Dominus, hoc anno
morieris. Et eo ipso anno mendacium morte diluit.
At etiam Hieremiam in Aegypto lapidatum dicit aliquis, licet uera
annunciaret. Cui breuiter respondebimus: Preciosa in conspectu Domini
mors sanctorum, mors autem peccatorum pessima . Ideo iustos occidi
permittit Dominus, ut beatificet; ideo malos, ut damnet.
Multi pręterea ex prophetis extrema pati quam uera reticere pręoptarunt, cum
ob hoc a Deo dirigerenter , ut regum populorumque
uitia corriperent et eis poenas denuntiarent. Esaias in duas partes sectus
est, Hieremias lapidibus obrutus, Amos uecte per tempora transfixus. Alii
etiam sancti homines — fateor — talia passi sunt, sed de morte transierunt
ad uitam, de laboribus ad quietem. O pręoptanda supplicia, per quę
beatitudinis cumulus augeatur et quorum patientia Deo nos efficit chariores!
Nequis tamen ad solos prophetas ueri obseruationem spectare arbitretur,
Achior, Ammonitarum ductor, ab Olopherne Bethuliam obsidente de Iudeorum
uirtute interrogatus, quod sentiebat, non dissimulauit, asserens
inexpugnabiles esse Deo ipsorum cum ipsis stante, nisi quando eo relicto ad
deos alienos declinassent. Ob hoc uinctus in Bethuliam mittitur, ut simul
cum illis, contra quos bellum erat, captus puniatur. Sed longe secus quam
ueritatis persecutores crediderant, euenit. Olophernes, qui nihil armis suis
resistere posse gloriabatur, foeminę mane interimitur, reliqui fugam petunt.
Achior vero uitę periculum euadens, nequid in se gentilitię falsitatis
resideret, etiam circumcisionem accepit. Qui ergo pro ueritate steterat,
salutem, qui contra nitebatur, necem et nece grauiorem ignominiam et utroque
acerbiora gehennę supplicia est consecutus.
Post prophetas fidissimi ueri assertores extitere apostoli martyresque et
reliqui, qui eos imitati aut docendo aut reprehendendo, aut prędicando
nunquam quicquam locuti sunt uel metu uel odio uel gratia. Contempserunt
potentum minas, deriserunt tyrannorum supplicia, mortem ipsam subire non
recusarunt, dum pro ueritate starent, soli illi semper placere studentes,
qui ait: Ego sum uia, ueritas et uita. Hinc quidem multos leuissimi
etiam mendacii culpam sedulo cauisse accepimus.
Theonas abbas in eremo Scythi nunquam mentitus dicitur, cum tamen tribus
milibus monachorum pręfuisset. Mirum est inter tantam multitudinem non
fuisse lingua lapsum. Hoc idem et Beonem abbatem in uita pręstitisse
tradunt. Ac semper quidem illo mendacii genere abstinendum
est, quod in detrimentum uerti posse animarum, corporum, rerum. Cętera
leuiora sunt, nullum tamen- ut arbitror — culpa uacuum. Omnem quippe
simulationem, quantum a ueritate, tantum et a Deo abesse necesse est, cum
summa ueritas ipse sit. Interdum tamen simulare et dissimulare et mentiri
necessarium, cum scilicet vita res cadet, ut, nisi mendacium perpetretur,
aut grauius peccatum committendum erit aut maius bonum omittendum. Huiusce
rei subiiciemus exempla.
Abraham, cum per spiritum nosset Sarrę, uxoris suę, pudiciciam, Domino
protegente, quocunque perrexisset, tutam fore, uitę tamen suę ob eius formam
improbos homines insidiaturos dubitans, sororem suam esse dicebat. Itidem et
Isaac, illius filium, de Rebecha, coniuge sua, pari imminente periculo
simulasse legimus neque propterea hunc vel illum ob hoc aliquando
reprehensum. Ea namque simulatione occasio uitabatur homicidii, et grauius
deliquissent, si uerum confitentes causam malis sęuiendi darent. Quę quidem
danda fuisset, nisi pudiciciam simul periclitari posse dubitassent, ne uitę
parcendo animę dispendium incurrerent. A mendacio sane excusantur, quoniam
consuetudo erat, ut quibus aliqua sanguinis intercedebat cognatio, fratres
et sorores inter se quandoque uocarentur. Sarra autem Abrahę ex patre neptis
erat, Rebecha autem Bathuel filia, qui Isaac frater patruelis fuit. Non
autem eos a simulatione defenderim, cum eo animo locutos constet, ut proprię
sorores crederentur, sed tam leuem noxam puto, ut primo statim conscientię
stimulo expungatur. Itaque etiam in necessariis delictis aliquo remorsu opus
erit, ut animus ipse et purior euadat et semper humilitatem seruet, dum non
insurgit ad excusandas (ut dicitur) excusationes in peccatis.
Iacob etiam, cum benedictionem primogeniturę, iure quod emerat a fratre, sibi
debitam aliter uendicare non posset, primogeniti formam assimulat, patrem
decipit, benedicitur. Denique supplantatum se queritur Esau
eiulatu magno, sed Iacob dolus minime imputatur quandoquidem nemini iniuriam
facit, qui suo utitur iure. Decepit patrem, inquies. Sed nisi decepisset,
bonorum sibi debitorum possessionem amisisset. Ita ergo decepit ut neminem
offenderet, et quod suum erat, acciperet. Non audeo dicere hoc commento eum
quicquam deliquisse, qui mox discedens, cum obdormisset, meruit uidere
scalam ad cęlum usque errectam, angelos ascendentes et descendentes, Dominum
summitati innixum, a quo non fraudis alicuius exprobrationem accepit, sed e
contrario terrę, in qua dormiebat, possidendę regnique per orbem propagandi
promissionem. Nunquid peccauerat, qui ita remunerabatur? Neque tamen ipsum
non simulasse dicere possumus, cum hędinis pelliculis Esau fratris
pilositatem effingeret, neque non mentitum, cum se esse ipsum Esau
responderet. Sed ista ita dispensantur, ut non uitium iudicentur, sed
mysterium. Et si mysterium non essent, procul dubio delicti aliquid
haberent, sed — ut reor — in tali casu non cauendi propter commodorum, quę
iure quęrebantur, magnitudinem atque fructum.
Ioseph apud Pharaonem in Aegypto primo loco habitus fratres, a quibus
uenditus fuerat, eo uenientes, ut frumenta emerent, se non agnoscere ipsis
incognitus fingit obiectoque, quod exploratores essent, in carcerem
compulit. Deinde de carcere eductis iurat (per salutem Pharaonis) non
abituros inde, nisi minimum fratrum Beniamin, quem domi cum patre relictum
dixerant, adduci facerent, quasi hoc experimento deprehensurus, utrum terram
exploratum uenissent an parandę annonę a patre missi. Et tamen omnes mox
abire permisit pręter unum, quem pro obside tenuit secum. Postremo reversos
una cum Beniamin, cypho suo argenteo in sacco eius clam indito, furti
insimulauit. Nunc ergo quęritur, an illi tunc licuerit his ex industria
confictis circumuentionibus uti. Et uidetur licuisse, cum eo spectarint, ut
poenitudinem ellicerent, per quam ipsi saluarentur, qui in fratrem
peccauerant. Vnde toties uexati dicunt: Merito hęc
patimur, quia peccauimus in fratrem nostrum. Haud ita doluissent, si
se ille repente prodidisset. Qui postquam eos animo angi uidit, palam facit
se, iniuriam omnem remittit, singulos exosculatur et, ut cum patre totaque
familia ad se in Aegyptum transmigrare maturent, persuadet. Eos, cum
aduenissent, alulit, possessione terrę optimę donauit, bonis multis affecit.
Euacuata est igitur mendacii culpa finis merito, dum per illam Ioseph eis
plurimum prodesse nititur, a quibus grauissime offensus fuerat.
Aegyptię obstetrices iussę pręfocare mulierum Hebrearum mares pueros
obtemperaturas se Pharaoni monstrabant nec tamen obtemperauerunt. Et quoniam
non morerentur puerperia, accusatę respondent ipsas Hebreas obstetricandi
artem callentes, antequam se ad illas applicuissent, parere solere.
Maluerunt mendaciunculo isto uti quam crudeli regi pręstare obsequium.
Quamobrem dicit Scriptura: Quia timuerunt obstetrices Deum, ędificauit
eis domos . Per quas alii temporalia, alii ęterna bona illis repensa
intelligunt. Quicquid tamen horum sit, mercedem meruit pietas etiam mendacio
uelata.
Raab meretrix, certa Israhelitas Iosue duce urbem Hierico, in qua erat,
funditus euersuros, exploratores eorum domi receptos non prodidit, quin immo
operuit lini stipula et quęrentibus abisse dixit. Cumque Hierico solo ęquata
omnes passim trucidarentur, ipsam cum suis omnibus intactam reliquerunt.
Insuper in tribu Iuda recipi meruit, Salmoni, uni ex principibus, iuncta.
Nisi hoc mendacio hospites suos texisset, una cum reliquis interisset, et
nisi seruandę pietatis causa illi mentiri licuisset, ad tam pręclarum
coniugium infamis mulier nunquam peruenisset, ut inter illas censeretur, de
quibus per successionis lineam nasci uoluit Dei filius Iesus Christus.
Mendacium Gabaonitis attulit salutem, sed abstulit libertatem. Dederat illis
Iosue in castris Galgalę iusiurandum, quod uitę illorum parceret, ratus eos
(quemadmodum ipsi referebant) gentem magis longinquam
esse quam quę Terrę promissionis finibus concluderetur. Mox falsos fuisse
deprehendens, uiuere quidem permisit, sed calones lixasque constituit
redactor in seruitutem. Quod si seruari promissum debuit, ne illi cum aliis
perderentur, non frustra composite pellacique sermone usi sunt. Quod autem
seruari debuerit, ex secundo Regum uolumine apparet, ubi dicitur ideo iam
trium annorum fame laborare populum. Israhel, qui rex Saul Gabaonitas contra
fidem, quam a Iosue acceperant, interfecisset. Sed si pręceperat iampridem
Dominus omnes gentes illas internitione deleri, cur solis deinde mendacibus
parci uoluit? Quod scilicet nulli obesse, sed tantum sibi prodesse mendacio
quęsierant. Ac ne omnino impune mentitos crederes, mancipiorum more
seruierunt.
Dauid secundum cor Dei electus, capitalem Saulis odium declinans, cum Noben
peruenisset, finxit se a rege missum et decepto Achimelech sacerdote panes
ab eo accepit ensemque Golię Gethei, quem ipse ex prouocatione interemerat.
Inde pergens uenit ad Achim, Getheorum regem, et periculum ueritus insaniam
simulauit dimissusque abiit. Vtrunque dolum summa excusat necessitas:
sacerdote illusit, ne inedia periret, regi, ne gladio.
Iterum ad Achim fugiens cum suis benigne admodum est receptus. Et cum e
Philistinorum pagis predas ageret, uiros ac mulieres internitione tollens,
ne res ad regem referri posset, ita illi uerba dabat, ut crederet ipsum mala
Israhelitis inferre. Et hoc profecto dignum uenia mendacium, quo se quoque
tueri et idolatras potius quam fideles offendere fas erat, dicente Domino:
Disperdite nomina eorum de locis illis!
Idem Absalone filio persequente, cum a Hierosolymis fugeret, negocium dedit
Chusi Arachitę, ut Absaloni adherens Achitophelis, ducis eius, consilia
sugillaret. Cum ergo Achitophel sententiam diceret, Chusi intercessit et
clandestino per internuncios egit, ut regem subtraheret periculo. Quantum
autem Chusi simulata amicicia Absalonem fallendo peccarit,
cum aliter piissimum regem seruare non posset, Scriptura testatur dicens:
Domini nutu dissipatum est consilium Achitophelis utile, ut induceret
Dominus super Absalonem malum. Quis igutur Chusi factum
accuset, si Dominus non reprehendit?
Quid mulier illa, quę extento super os putei uelamine finxit se ptisanas
siccare et nuncios David ibi latentes Absalonis seruis insequentibus non
indicauit, sed gustata aqua illos festinanter abiisse respondit? Debuitne,
quod res erat, non dissimulare et innocentes prodere interfecturis? Nonne
magis Deum offendisset, dum uerum dicit, pios neci exponendo, quam dum
falsum, a periculo liberando? Mea quidem sententia minus displicet, si modo
displicet, pietate mixta simulatio quam ueritas cruidelitate. Vtrunque tamen
autoris fine intentioneque metiendum est.
Salomon, regum sapientissimus, in re dubia sententiam laturus, non nisi
simulationis usurpatione inuestigauit ueritatem. Afferte mihi gladium
— inquit — et diuidite infantem uiuum in duas partes, et date dimidiam
partem uni et dimidiam alteri! Tunc inter altercantes prodit pietas
matrem, impietas alienam. Et non fuit diuisus puer, ut rex callide
simulateque iusserat, sed integer ac uiuus datus matri, ut in animo
proposuerat. Et hoc sapientia, non mendacium fuit. Sic enim dicitur: Et
audiuit omnis Israhel iudicium, quod iudicasset rex, et timuerunt regem,
uidentes sapientiam Dei esse in eo ad faciendum iudicium. Hęc quidem
indagandi ueri ratio usitatior nec tolerabilis tantum, uerum etiam probata,
sed non ita et decipiendi.
Quis tamen Iudit uiduę sutelas dolosque et mera mendacia audet accusare,
quibus patriam obsidione, Iudeam omnem, hoc est, Dei populum seruitutis
periculo liberauit? Omnibus se ornamentis comit, et Dominus auget illi formę
decorem orisque uenustatem, ut trahere possit Leuiathan hamo. Egressa ergo
occurrit exploratoribus. Et: Filia sum Hebreorum — inquit —
ideo ego fugi a facie eorum, quoniam futurum agnoui, quod dentur uobis in
depredationem . Denique Olopherni se indicaturam pollicetur, quo
aditu sine suorum pernicie capiat ciuitatem. Postremo cum ipso oollocuta
sermone, promissis, uultu fallit atque eundem, quem adorauerat, cuius se
ancilla dixerat, captata occasione incautum interemit. Nemo illi dolos uitio
uertit, factum omnes laudibus extulerunt. Summus ipse sacerdos Ioachin cum
magno presbyterorum comitatu de Hierusalem Bethuliam uenit, ut faciem eius
uideret, cuius famam admirabatur. Quid multa? Omnes uni foeminę gratias
agere et eius uirtute beneficioque salutem, quam iam desperauerant, se
consecutos palam fateri, nihil laudis, nihil glorię omittere, quod magno
fortique animo dignum esset. Tot igitur bona illo figmento comparata sunt,
quot sine illo mala secutura erant. Quis enim tot milibus Assyriorum, tantis
armatorum copiis aperto Marte resistere ualuisset? Et ecce, qui multas iam
gentes urbesque uno impetu subiugauerant, unius mulieris fraude capti
succubuerunt. Et cum id Dei uoluntate auxilioque factum nemo neget, certe
sic imponere impio non illicitum fuit.
Ac ne hoc simulandi fingendique genus ueteribus tantum (ut multa) non
ratione, sed indulgentia permissum fuisse putetur, uideamus, an etiam nouis
et Euangelica perfectione excultis hominibus licuerit aliquando simulasse.
De Paulo apostolo in Actis relatum legimus, quod cum Timotheum discipulum,
cum matre Iudeus esset, propter Iudeos circumciderit, tum quod sibimet in
Cenchris nazareorum more caput totonderit, demum quod Hierosolymis Iacobi
apostoli et seniorum consilio atque persuasu, ne uideretur discessionem
docere a Lege Iudeisque fidelibus prohibere circumcisionem, quibusdam
nazareis secum assumptis una purificatus templumque ingressus sit ac tandiu
cum illis fuerit, donec tonsis de more crinibus uota perficerent
sacrificiumque offerrent. Hoc quidem multi pię simulationi
adscribunt, sed ego magis Augustino assentior, qui ait: Diebus illis
intermediis, qui inter Christi ascensionem et Euangelii uulgationem fluxere,
ueniam hanc Iudeis ad fidem uenientibus datam, ut simul etiam legalia
tenerent, si uellent; non autem ita et conuersis ex gentilitate, ne sibi
circumcisionem quoque necessariam esse suspicarentur. Ne uero Lex ipsa cum
idolatria pariter execrabilis uideretur, noluerunt utranque eodem tempore
relinquendam iubere. Lex igitur paulatim ostendente se gratię plenitudine
est euacuata. Idolatriam uero statim, reppellendam iudicarunt, ut constaret
alteram Dei opus fuisse, alteram diaboli. Sic ista omnia, quę dicta sunt,
Paulum non simulate, sed licenter, ut Iudeum inter Iudeos egisse credimus
omnibusque omnia factum, ut omnes lucrifaceret. Intantum autem gentiles a
Legis obseruatione prohibuisse, ut ad Galatas scriberet: Ecce ego Paulus
dico uobis, quoniam, si circumcidamini, Christus uobis non proderit.
Et de Tito discipulo: Sed neque Titus — inquit — qui mecum erat,
cum esset gentilis, compulsus est circumcidi . Quin etiam principem
apostolorum Petrum aliquando ausus est reprehendere, quod ex gentibus
fideles iudaizare fecisset. Cum — inquit — uenisset Petrus
Antiochiam, in faciem ei restiti, quia reprehensibilis erat. Prius enim
quam uenissent quidam ab Iacobo, cum gentibus edebat. Cum autem
uenissent, subtrahebat et segregabat se timens eos qui ex circumcisione
erant. Et simulationi eius consenserunt cęteri Iudei, ita ut Barnabas
duceretur ab eis in illam simulationem. Sed cum uidissem, quod non recte
ambularent ad ueritatem Euangelii, dixi Cephę coram omnibus: Si tu, cum
Iudeus sis, gentiliter uiuis et non Iudaice, quomodo gentes cogis
iudaizare? Quod certe Paulus nequaquam dixisset, si etiam ipse ea,
quę supra dicta sunt, per simulationem et non per licentiam potius
peregisset, Iudeorum saluti consulens, sed gentiles, ne eadem facerent,
coercens.
Postquam autem satis omnibus notificatum est ueteres cerimonias legumque
sanctiones signa figurasque fuisse futurorum, quę in Christo
impleta sunt, coeptum est infidelitati ascribi, siquis ea adhuc seruaret,
ueluti qui uenturum et nondum uenisse Christum asserat, quod Iudaicę
proprium perfidię est.
Sed quid de ista Petri simulatione dicemus? Reprehensibilem eam fuisse non
nego. Quis enim sum, ut Paulo contradicam, cum pręsertim neque Petrum illi
contradixisse constet. Sed tamen facile uenia dignam tunc extitisse non
dubito, cum adhuc Moysi lex apud Iudeos in Christo credentes non illicite
uigeret. Postea uero neque propter Iudeos neque propter gentiles in fide
quicquam simulandum fuit, cum tandem non simulatio, sed error dici debuit,
quicquid iam peruulgatę officeret ueritati.
Cęteris autem in rebus etiam apostolicis ac sanctis uiris ac mulieribus
simulare, fingere, mentiri summę interdum pietatis ingentisque prudentię
fuit.
Diuus Hieronymus ad Rusticum monachum scribens testatur uidisse se in Aegypto
adolescentem, cum stimulis libidinis resistere atque obniti posse iam
desperasset, abbatis solerti simulatione seruatum. Dicam- inquit — quod in
Aegypto uiderim. Gręcus adolescens erat in coenobio, qui nulla continentia,
nulla operis magnitudine flammam poterat carnis extinguere. Hunc
periclitantem pater monasterii hac arte seruauit: Imperat cuidam uiro graui,
ut iurgiis atque conuitiis insectaretur hominem. Qui post irrogatam iniuriam
primus uenit ad querimoniam. Vocati testes pro eo loquebantur, qui
contumeliam fecerat. Flere ille coepit contra mendacium, nullus alius
credere uerę ueritati. Solus pater defensionem suam callide studuit
opponere, ne abundantiori tristitia absorberetur frater. Quid multa? Ita
annus ductus, quo expleto interrogatus adolescens super cogitationibus
pristinis, an adhuc aliquid molestię sustineret. Papę — inquit — uiuere mihi
non licet, et fornicari libet? Num, quęso, consultius meliusve fecisset
abbas nihil tale confingere et discipulo, in ęternę mortis discrimen ruenti
non subuenire, cum pręsertim nullo alio remedio ab imminenti
pernicie eximi potuerit?
At neque Archebii quidem, sanctissimi uiri, simulatio improbanda, qui in
quadam Nili insula inter solitarios et ipse solitariam uitam ducens, siquis
eo accessisset eiusdem propositi cupiditate accensus, ei suum ipse
domicilium cum utensilibus cedebat, ne qua cęllulę construendę quęrendęue
supellectilis difficultate uictus abiret. Ac ne forte illum, quod
offerebatur, accipere pudor impedisset, certum sibi ac deliberatum esse ad
alia transmigrare loca mentiebatur. Et tantisper inde secedens, donec
impensas compararet, reuersus alteram sibi cęllam non paruo cum labore
ponebat. Hac ille simulatione usus officio fungebatur uerę charitatis, eos
in Dei seruitio pia circumuentione retinens, quos forte necessitas dilabi
compulisset, multoque plus lucri largiendo faciebat quam detrimenti
mentiendo. Et sapientis erat modico damno magnam utilitatem quęrere.
Illius quoque abbatis laudatur mendacium, qui (ut Cassianus tradit) Simeoni
monacho prospexit, ut in proposito uitę perfectioris perseueraret. Hic
nuperrime ex Italię partibus ad Aegypti solitudinem se contulerat, nullius
exercitii gnarus, pręterquam Latinos libros transcribendi, quorum illis in
locis usus nullus erat. Senior igitur fingit olim quęsisse se, qui sibi
Pauli Epistolas Latino charactere conscriberet, uolens ear (ut aiebat)
muneri mittere fratri in cohorte Latina militanti Latinique sermonis non
ignaro, ut aliquid de Scripturis diuinis habeat, quo sese etiam inter
militię labores utiliter occupet. Hac itaque simulatione illum ad scribendum
compellens, et quę operi et quę uite necessaria erant, dedit tum
ocio subtrahens adolescentem, tum penurię eius mercedis occasione
succurrens. Nisi sic abbas finxisset, Simeon ipse uel cogitationibus per
inertiam expugnatus, uel inopia superatus diu ibi manere non potuisset.
Neque enim puduit accipere, quod offerebatur pro labore. Puduisset autem, si
nihil agenti ultro impenderetur. Quid Abrahę, celebratissimi
inter Aegyptios anachoretas uiri, simulatio, quantę erga proximum
charitatis, quantę miserationis fuit? Posito quippe monachali habitu
secularia sumpsit indumenta, ne posset agnosci. Et peregre profectus,
neptim, quam iuxta se nutriens diu sanctorum operum sociam habuit, diaboli
tandem latrocinio sublatam anxie perquisiuit. Illa enim iuuenis cuiusdam
libidini semel consentiens criminisque conscia patrui conspectum ferre non
ualens, clam ad urbem effugerat et iam desperatione quadam corpus uulgando
pecuniam demerebat. At senex, obi tandem illam conuenit, notam incognitus
aliquandiu considerauit ac deinde in colloquium euocatam, cum se
prodidisset, flens exhortatus est, ut secum rediret. Rediit et multa uitę
districtione commissa diluens cum ipso pariter sanctorum collegio meruit
annumerari. At nisi Abraham alieno se amictu occuluisset, fama aduentus sui
pręnuncia, ut qui ubique celebris erat, illam exterruisset et uel fugam uel
latebram petere coegisset. Alium ergo se finxit, ut amissam inueniret, et
non alium se dixit, ut inuentam secum reduceret, reductam sanctificaret.
Quanti igitur fructus tunc simulasse fuit, liquido sciemus, si
perpenderimus, quanti econtra damni non simulasse fuisset.
Postremo fingi aliquid etiam sine ulla culpa posse quis dubitat, quando
quidem Veritas illa, in quam nullum prorsus uitium cadere potest, in
Euangelio fingere dicitur: Et ipse — inquit — se finxit longius
ire. Et coegerunt illum dicentes: Mane nobiscum, quoniam aduesperascit
et inclinata est iam dies. Sed talis hęc Domini erga Discipulos
fictio, qualis et illa quondam erga Abraham tentatio. Ille tentatus est, an
obediret Deo, isti, an hospitalitatem seruarent; non quis Deus futura
nesciat, sed ut nos habeamus virtutum exempla. Huiusce rei causa fingere ac
simulare patribus prępositisque proprium atque usitatum, dum iuniorum animos
probare student dumque probatos cęteris ad imitandum exibent. Non sunt
igitur hę fictiones mendacii, sed ueritatis. Neque enim
aliter iis mores hominum ingeniaque experimur quam artifex experiri solet
indice lapide aurum argentumue, ut, quale sit, cognoscatur et experimento
ueritas ipsa pateat.
Quidam etiam obtegendę sanctitatis causa simulationis latebram subiere, ne
forte honorati placerent sibi et pro inani gloria ueram amitterent.
Nicolaus cognomento Peregrinus, natione Gręcus, in oppido Apulię Theano
seminudus incedens et crucem ligneam manu pręferens “Kyrie, eleyson”
clamitabat. Eo clamore puerorum turbam excitabat et hoc ipsum iteratis
uocibus, ut secum decantarent, innuebat. Excogitauerat utique, quemadmodum
et stultus hominibus appareret et a laudibus Dei non cessaret. Qua insanię
simulatione tantum placuit, ut Deo donante defuncti cadauer multorum
langores tactu sanaret.
Fuisse etiam Alexandrię quendam Marcum Solonem nomine, qui se stultum fingens
nudus incedebat, operibus intentus charitatis. Cum enim humanum labore
uictum quęreret, quidquid in diem sibi superesset, indigentibus erogabat.
Cumque iam sedecim annos in hac simulatione perdurasset, postremo adiuratus
manifestauit se aliquando monachum fuisse, sed libidini deditum annos
quindecim in concubinatu perseuerasse tandemque ad poenitentiam conuersum
decreuisse tantundem temporis seruire Christo, quantum diabolo seruierat.
Atque mox uita functus est et in sanctorum numero habitus. Tali ergo
simulatę insanię humiliatione, mundi sapientibus pręferri ac supra cęlum
inter angelos meruit collocari.
In Thebaidis monasterio, quod Sancti Hieremię nuncupabatur, fuisse uirginem
quondam memorię proditum est, quam omnes reliquę mentis impotem
existimabant. Danieli autem abbati reuelatum, quod fatuum Dei sapientius
esset hominibus; proinde ad eam uisendam illum perrexisse. At ipsam, cum se
deprehensam uidisset, clam abiisse, schedula postibus monasterii affixa, in
qua scriptum erat: Quicquid in uos peccaui remittite atque
in Domino ualete! Quęso, si dementię simulatio illi crimini dari debet,
quomodo cęteris, quę ibi erant, sanctior Dei reuelatione iudicaretur?
Profecto simulatio ista conseruatio summa humilitatis erat, non culpa.
Sed neque illis figmenta obfuerunt, quas uirorum nominibus tegumentisque
sexum aliquando cęlasse constat, cum id ea ratione egerint, ut commodius
Christo, quem nihil latet, deseruirent.
Eugenia, Philippi consulis filia (Eugenius credita) etiam abbatis officio
defungi Alexandrię meruit. In eadem urbe Euphrosina uirgo, sub Smaragdi
nomine latens, monachi uitam duxit. Sic Marina Marinus, Theodora Theodorus,
Pelagia Pelagius credita, inter uiros pręstiterunt sanctitate, sexu
occultato. Finxerunt se esse, quod non erant, ut essent, quod esse
debuerunt, nihil omittentes quod ad perfectę consummatęque religionis cultum
pertineret.
Hęc sunt quidem iustę atque interdum etiam, ut diximus, necessarię fingendi
ac mentiendi causę. Cętera uero mendaciorum genera perniciosa mortiferaque
habentur. Sicuti fuit mendacium Gezi, pseudoprophetarum, Ananię et Saphirę,
pontificum in Euangelio et phariseorum et his similium; simulatio quoque ac
dolus Ioab in Abner et Amasam, Triphonis in Ionatham et in Antiochum,
Ismahelis in Godoliam, Andronici in Oniam, Iudę in Dominum.
De talibus dicitur: Simulatores et callidi prouocant iram Dei. His et
Propheta imprecatur dicens: Disperdat Dominus uniuersa labia dolosa!
Et iterum: Qui loquuntur pacem cum proximo suo, mala autem in cordibus
eorum, da illis secundum opera eorum et secundum nequitiam adinuentionum
ipsorum! In Exodo quoque pręcipit Dominus: Non suscipies uocem
mendacii nec iunges manum tuam, ut pro impio dicas falsum
testimonium! Et in Leuitico: Non mentiemini nec decipiat unusquisque
proximum suum! In Deuteronomio: Testis falsitatis conuictus
plecti talione iubetur, ut, quod in alterum molitus sit, ipse ferat.
Vnde Salomon in Prouerbiis: Falsus testis — inquit
— non erit impunitus, et qui loquitur mendacia, peribit. Et rursum:
Qui congregat thesauros lingua mendaci, uanus et excors est et
impigetur ad laqueos mortis. Ideo eo uitio inquinari ueritus Deum
deprecatur dicens: Vanitatem et uerba mendacia longe fac a me! Et
ante illum Dauid: Ne auferas de ore meo uerbum, ueritatis
usquequaque! Hieremias autem propheta, quo ipsa maligni impostoris
dolositas illi, non aliis noceat, pręmonet, ut caueamus, et clamat:
Unusquisque se a proximo suo custodiat et omni fratri suo non habeat
fiduciam! Quia omnis frater supplantans supplantabit, et omnis amicus
fraudulenter incedet, et uir fratrem suum deridebit, et ueritatem non
loquetur. Docuerunt enim linguam suam loqui mendacium, ut inique
agerent, laborauerunt. Sagitta uulnerans lingua eorum, dolum locuta est.
In ore suo pacem cum amico suo loquitur, et occulte ponit ei insidias.
Nunquid super his non uisitabo, dicit Dominus, aut in gente huiuscemodi
non ulciscetur anima mea? Vis scire, quomodo ulciscatur uel qualiter
uisitet, Apocalypsim lege: Et omnibus mendacibus — inquit — pars
eorum erit in stagno ardenti igne et sulphure, quod est mors
secunda . Breuiter idem in psalmo expressum est: Perdes omnes, qui
loquuntur mendacium . Cuius rei haud ignarus Apostolus ad Ephesios,
ne forte in tantam incidant perditionem: Deponentes mendacium —
inquit — loquimini ueritatem unusquisque cum proximo suo, quoiam sumus
inuicem membra . Et ad Colossenses: Nolite mentiri inuicem!
Saluator etiam noster ad apostolos: Simplices estote sicut columbę .
Et: Si oculus tuus fuerit simplex, totum corpus lucidum erit . Et:
Nisi efficiamini sicut paruuli, non intrabitis in regnum cęlorum.
Siquidem et cordis simplicitate et oris ueritate nobis opus est, ut eo
felicitates perueniamus, ubi nullus fraudi, nullus fallacię restat locus,
ubi misericordia et ueritas obviauerunt sibi. Quas duas uirtutes Salomon
etiam coniungens partiter colendas docet: Misericordia — inquit —
et ueritas te non deserant! Circumda eas gutturi tuo et describe in
tabulis cordis tui, et inuenies gratiam et disciplinam
bonam coram Deo et hominibus. Misericordia et ueritas pręparant bona.
Misericordia et ueritate redimitur iniquitas, et in timore Domini
declinatur a malo. Demus operam igitur et enitamur, ut illo digni
simus elogio, quod in Malachia legimus: Lex ueritatis fuit in ore eius,
et iniquitas non est inuenta in labiis eius.
Caput V / DE MANSVETVDINE ANIMI
Nunc de his dicemus, qui auersis ab omni asperitate animis mites mansuetique
uixerunt, affectum ita moderantes, ut uel nunquam in alterum commoti sint
uel adeo temperate, ut non deliquerint. Obseruarunt enim pręceptum illud:
Irascimini, et nolite peccare!
Mansueti igitur iracundique exempla primi ab homine geniti Abel et Cayn nobis
exibuerunt. Respexit — inquit — Dominus ad Abel et ad munera eius,
ad Cayn autem et ad munera eius non respexit . Humilia enim respicit
et alta a longe cognoscit. Hinc ergo Cayn inuidię stimulis actus et furore
fremens, fratrem, cuius mansuetudinem imitari debebat, interemit. Itaque
sine causa in fratrem iratus, Dei in se iram magis prouocauit et a Deo
maledictus fuit.
Mitis Noe in arca seruatur, superbi diluuio pereunt. Sic et Pharao in Mari
Rubro mergitur, Moyses saluatur, cuius mansuetudo tunc
egregie apparuit, cum pro eis, qui sibi insultauerunt, Deum est deprecatus.
Vnde dicitur: In fide et lenitate ipsius sanctum fecit illum.
Pharaonis autem obdurationem grauissimis quidem flagellis mollescere potuit,
nec ante ipse sęuire desiit quam uiuere.
Iacob fratrem suum Esau, capitali odio sibi infensum, se illi submittendo
mitigauit. Occurrentem in Galaad septies in terram pronus adorauit, munera
obtulit, dominum suum appellauit. Iccirco, quem ille perdere cogitauerat,
amplexatus osculatusque est adeo tenere, ut fleret. Itaque magnum interdum
odium magna frangit mansuetudo et ira alterius alterius humilitate
coercetur.
Ioseph quoque, mitissimi ingenii adolescens, in cisternam a fratribus
deiicitur et externis in seruitutem uenditur. Et tamen eos, a quibus talia
passus fuerat, benigne suscipit, large educat, non malum pro malo reddens,
sed uincens in Bono malum. Irasci enim nescit mansuetus, et benefacere iis
etiam, a quibus offensus est, nouit.
Dauid Saulis toties in se repetitum furorem non uindicando, sed parcendo
leniebat et, quem nullo officio, ne rursum indignaretur, mouere potuit, eius
in regno successor fieri meruit. Qui ergo persequebatur innocentem, hostium
gladiis occubuit. Qui uero persecutori suo manum inferre noluit, regnauit.
Proinde iure suo, dum oraret, dixit: Memento, Domine, Dauid et omnis
mansuetudinis eius!
Saluatoris nostri ac Domini mansuetudo maior est quam ut uerbis explicari
queat. Neminem ad se in ueritate uenientem repellit aut sine beneficio
dimittit, turbas docet, paruulos suscipit, pauperes eligit, ęgrotos uisitat
ac sanat, proditoris osculum non refutat, uincientibus se et cędentibus non
repugnat, pro crucifixoribus suis orat. Mansuetissimus Agnus ad uictimam
currit: maledicitur, et tacet, irridetur, et sustinet. Quamobrem se nobis in
exemplum prębens clamat:
Discite a me, quia mitis sum et humilis corde, et inuenietis requiem
animabus uestris; requiem in terra, requiem in cęlo dicente
Propheta: Mansueti hęreditabunt terram, et delectabuntur in multitudine
pacis .
Apostoli quoque reliquique Discipuli, iugum suaue et onus leue Domini
circumferentes, dum Euangelium predicarent, persecutorum
immanitatem patiendo, non contendendo uicerunt. Flagellis cędebantur, et
ibant a conspectu concilii gaudentes, quoniam digni habiti sunt pro nomine
Iesu contumeliam pati. Et impletum est illud Esaię uaticinium: Et addent
mites in Domino lętitiam, et pauperes homines in sancto Israhel
exultabunt.
Multorum pręterea, qui hos secuti sunt, placidę mentis facilitatem etiam
bestię cognouerunt, neque tactum illorum formidantes neque recusantes
imperium.
Clotario, Britannorum rege, uenationi indulgente aper a uenatoribus actus ad
Deicolam * corr. ex Deicolum abbatem confugisse
perhibetur. Et ob eo conseruatus, syluestre animal tutiorem se in Deicolqę
sinu putauit quam si syluas fuga petiisset, pręsagio quodam lenitudinis
pietatisque eius. Qui insequebantur, pepercere beluę ob reuerentiam uiri,
non ausi eam lędere, quę sese fidei commiserat sancti.
Marianus quoque, Bituricensis coenobii monachus, bubulci officio defungi non
dedignatus, aprum ad se confugientem tutatus est. Canibus insequentibus
imperauit, ne illum tangerent. Mira res! Canes obedierunt, aper discedere
noluit et, cuius benignitate se seruatum agnouit, eidem ueluti iampridem
mansuefactus humiliter adhesit.
Eadem fera ad Basoli, Rhemensis abbatis, cęllam confugiens, pedibus eius
prouoluta sic in tuto fuit, ut canes, qui magno cursus impetu iam tergo
fugientis imminebant, repente subsisterent. Tunc Attila uenator rem
admiratus, prędium, quod ibi habebat, abbati concessit, dignum omni
beneficio asserens, cuius et mansuetudinem aper et uirtutem canes testati
sunt. Columbano abbati ursi in syluis obtemperauerunt, Heleno
onagri crocodilique. Hos insiliens trans fluuium ibat, illos autem sarcinis
onerabat. Haud ita repente mansuescerent syluestria aquaticaque animalia,
nisi in homine mansuetudinis uim sentirent, cui obsequebantur.
Diuus Hieronymus, cum inuidorum maliciam atque infestationes ne ferendo
quidem posset reprimere, Roma cessit. Mansueti enim placidique hominis
proprium est dare locum improbitatibus aliorum neque cum pertinacium
malignitate contendere. Sed cui Romę homines aduersabantur, in Syrię deserto
ferę seruierunt. In Bethlemitico deinde monasterio manentem leo posita
ferocitate blanditer adiit et reliquis, qui aderant, metu dilabentibus ipsi
pedem spina uulneratum porrexit, sanatus famulatum exibuit. Nullique iam
monachorum, metuendus asellum ad pascua educebat reducebatque ad stabulum,
agasonis fungens officio, qui quondam prędonis functus fuerat. Ferocire
nempe non potuit, ubi hospitis benignitatem experiri coepit, nec ab eo
prorsus discedere, cuius beneficio se nouerat conualuisse.
Marinus in Arba, Dalmatię insula, natus, apud Ariminum uitam solitariam
duxit. Cum autem aliquando cęllam suam uersus ab urbe Roma rediret, asellum,
quo in uia uehebatur, ursus terribilis inuadens peremit. Ille ursum tenuit
et, ut asini uices subiens ad cęllam usque se deferret, iussit. Subito
syluestrem exuens animum immanis bestia dorsum homini prębuit, cuius asello
non pepercerat. Diceres humanitatis eius conscientia, quoniam ille amissi
iumenti iacturam passus in autorem damni non excanduit neque indignatus est,
sed tantum seruitio eius usus, quo probaret, posse se ab ipso poenas
exigere, si uellet, cuius dorso potuit tam imperiose insidere.
At etiam timidissimum animal cerua, dum uenatorum tela saucia fugeret, ad
Bassianum, Laudensem episcopum, se recepit. Qui persequebantur, miraculo
obstupefacti stetere. Quidam uero licentius accedens, eam de
manu episcopi erripere uoluit, sed ipse pręreptus a diabolo uexari coepit.
Episcopus autem, qui bestiam blande amiceque exceperat et clementer fuerat
tutatus, nec in hominis uiolentiam irasci potuit: ab immundo spiritu
oppressum miseratus incunctanter pristinę restituit sanitati. Idem igitur et
tutelę fidem et patientię benignitatem seruauit, amicis inimicisque iuxta
fauens.
Egidius quoque abbas, ad ostia Rhodani solitarius manens et hominibus
incognitus, cerua lac prębente (ut alibi diximus) uixit. Sed dum illa a
uenaticis canibus agitaretur, prępeti fuga cęllam ipsius petiit et trepida
ac solito moestius immugiens ante senis pedes prouoluta iacuit, ut, cuius
humanitatem diu experta fuerat, eius etiam auxilio ab imminenti periculo
tegeretur. Igitur illo orante canes propius accedere nequiuere. Vnus autem
de uenatoribus (quia locus uepribus obductus erat) incerto sagittam
dirigens, abbati uulnus inflixit. Post hoc penetrantes latebram reperiunt
senem ceruamque iuxta accubantem. Et religione quadam concussis animis
procidentes ueniam ab eo, quem imprudenter lęserant, suppliciter petunt
atque impetrant, et ceruam dimittunt intactam. Tam enim ille libenter iis, a
quibus uulnus acceperat, offensam dimisit, quam pro cerua orauit, pari
simplicitate et de ipsa solicitus et in illos mitis.
Ad Remigium, Rhemensem archiepiscopum, passeres aduolare solitos accepimus et
de manu eius certatim cibum capere. Cur ita, nisi quod non sic tuto se pasci
posse in apertis campis putarunt ut in mansuetissimi pręsulis sinu.
Blasio, Sebastę urbis episcopo, in solitudine persecutionem declinanti
syluestres auiculę uictum suppeditarunt.
A Iudoco, regis Britannię filio, dum contempto regno soli Christo seruiret,
columbas piscesque escam manu porrectam acceptasse ferunt. Iuonem presbyterum ad mensam recumbentem auis quędam albo uiridique colore
spectabilis de improuiso adiisse dicitur et tangi se ac contrectari ab eo
passa, post acceptam benedictionem euolasse. Testata mihi uidetur naturam
eius non gestu solum, quo se illi libere atque ultro obtulit, sed etiam
pennis uarietateque colorum. In candore signabatur mentis puritas, in uirore
spei alacritas, in plumarum mollitie animi lenitudo atque facilitas.
Maxentii etiam, Pictauiensis abbatis, humanitas effecit, ut agrestes uolucres
non cupidius arborum ramis quam manibus suis insiderent. Panes micis aut
tritici granis ab eo pastę auolabant. Hinc discamus non sine beneficio eos
dimittere, qui sine hęsitatione nostrę se crediderint fidei.
Seuerus, Agathensis abbas, passerem aduolantem ita humanitus excepisse
dicitur, ut, cum ille fracto crure aliorum aucupium effugisset, ipse sua
precatione sanatum dimiserit. Qui enim benigne alios accipit, facile, quod a
Domino petit, impetrat. Scriptum quippe est: Mansuetis dabit gratiam.
Francisci quoque lenitatem auicularum audacia mirabiliorem fecit. Ad
prędicantem confluebant neque refugiebant manum eius, usque adeo
obsequentes, ut non nisi, cum ipse iussisset, abirent, non nisi, cum ipse
innuisset, garritum comprimerent; non, quod iussa intellexerint, sed quod
iubentis autoritatem uirtutemque senserint.
Cum aliquando in horto inter fruteta deambularet, cicada ficulneam linquens
super euocantis manum consedit et, Deum laudare iussa, uoce tinnula, gutture
fistulato, suauiorem solito stridorem edidit. Humanum igitur consortium
effugere solitę bestiolę, Franciscum omnibus ex mansuetudine applaudentem
creaturis adire non timuerunt neque potuerunt non obtemperare imperanti, cui
iam diuina inerat uirtus. Talibus enim dictum est: Si monti huic
dixeritis: Tolle et iacta te in mare, fiet.
Apollonium abbatem ferunt cuidam fratrum suorum humilitatis
mansuetudinisque uirtutem suis precibus a Domino impetrasse, ita ut ille,
cuius rigidę mentis asperitatem nulla mitigare castigatio poterat, postea
multis patientię ac lenitudinis exemplum fieret. Siquando igitur ullum animi
morbum industria nostra leuare non poterimus, ad precationum remedia
recurramus. Quia, quę impossibilia sunt apud homines, possibilia sunt apud
Deum.
Et, ne foeminarum mansuetudinem silentio pertransisse uidear, Brigida uirgo
apro ferocissimo, et qui in pecudum gregem reponte irruerat, pręsto
occurrens usque adeo reddidit mitem, ut eidem gregi ipsum pręficeret
pastorem. Itaque tam modo immanis fera tam tenellas oues, quas laniatum
uenerat, mox et ad pascua educere et pastas reducere domum coepit. Voluit
autem Deus beluę feritatem uirginis humanitati cedere, ut ostenderet, quanti
apud se ponderis esset talis uirtus.
Sed earum mansuetudo foeminarum, quę in coenobiis perpetuę seruituti se
addixere, ut Deum promererentur, in eo apparet, quod prępositis libenter
obediant, quod labori alacriter insistant, quod dicto factoue lacessitę non
reclament, non murmurent, non mussitent, non denique uultum mutent, sed
semper eandem animi lenitatem prę se ferant. Harum exempla partim dicta
sunt, ubi de labore obedientiaque tractauimus, partim dicentur, cum de
patientię uirtute disseremus. Igitur, ne eadem sępius repetere necesse sit,
hoc loco de illis loqui supersedebo.
Omnes tamen Christi seruos ancillasque admonitos uelim, ut meminerint talium
hominum et preces a Domino facilius exaudiri et opera largiore remuneratione
compensari. Nisi id uerum esset, non illos potissimum in magno rerum
discrimine Sophonias propheta citaret, ut Domini supplicent dicens:
Quęrite Dominum omnes mansueti terrę, quia iudicium, eius estis
operatI; quęrite iustum, quęrite mansuetum, si quo modo
abscondamini in die furores Domini. Quia Gaza destructa erit, et Ascalon
in desertum; Azotum in meridie eiicient, et Acharon eradicabitur.
Tantum infortunium auerti posse sperauit precibus mansuetorum. Hinc et
Eliachim sacerdos, cum excidium ab Olopherne timerent, ad populum dixisse
fertur: Si in humiliationibus permanseritis, exaudiet uos Dominus.
Hinc et sancta Iudit Dominum obtestata ait: Nec superbi ab initio
placuerunt tibi, sed humilium et mansuetorum semper tibi placuit
deprecatio. Ipse etiam Dauid: Suscipiens — inquit
- mansuetos Dominus, humilians autem peccatores usque ad terram.
Et in alio Psalmo: Exaltauit mansuetos in salutem. Et in Euangelio
Veritas ait: Beati mites, quoniam ipsi possidebunt terram. Non igitur
temere in Ecclesiastico pręceptum est: Fili, in mansuetudine opera tua
perfice, et super hominum gloriam diligeris. Quanto magnus es, humilia
te in omnibus, et coram Deo inuenies gratiam. Profecto, siquis ista
memoriter tenuerit recteque perpenderit, studio diligentiore, diligentia
studiosiore contrariis animi motibus temperabit.
Caput VI / DE TACITVRNITATE SERMONISQVE MODERATIONE
Nunc, quoniam mansuetos pręcipue taciturnitas decet moderatioque uerborum,
satis congrue de iis dicendum uidetur, qui utroque laudabiliter usi sunt, ut
discamus linguam ipsam et coercere, cum seruandum erit
silentium, et, cum loqui expediet, pensitare. Quando quidem Salomonis
sententia est: In multiloquio non deerit peccatum. Qui autem moderatur
labia sua, prudentissimus est.
Iob a Domino arguitur, quod contendere ac disputare secum concupierit, dum
calamitatum suarum causam anxie perquireret. Et respondens ait: Qui
leuiter locutus sum, respondere quid possum? Confitetur se non
habere, quo excuset inconsultam locutionem. Et ut poenitendo ueniam
consequatur: Manum meam — inquit — ponam super os meum. Vnum
locutus sum, quod utinam non dixissem; et alterum, quibus ultra non
addam. Hinc tu, siquando res inciderit, in qua diuinę prouidentię
rationem inuenire nequieris, caue, nequid imprudenter proferas, sed tacitus
mirare, et nihil a Deo nisi bonum ęquumque proficisci posse semper tibi habe
persuasum.
Ezechias, quarto decimo regni sui anno obsessus in Hierusalem, plebem silere
iussit, ne colloquiis Rapsacis nunc minantis, nunc blandientis ad deditionem
solicitarentur. Exemplo est, nequid is, qui de plebe imperitorum est,
respondere pręsumat captiosis hereticorum argumentis, ne, dum confutare ea
nescit, etiam ipse in retiaculo diaboli inuoluatur et arce ueritatis incaute
custodita ab erroribus captus pereat. Tacitus ergo obediat Ezechię, id est,
Christo regi et in silentio oret. Et ipse mittet angelum suum, qui perimat
copias Assyriorum, hoc est, dissipet malignorum insidias mentemque orantis
illuminet, ut amota dubietatis nebula iam clare uidere possit eos uere
mortuos esse, qui ipsum nitebantur in mortem trahere secum.
Iesus, filius Syrach, dum efficere nequit, ne inter loquendum peccato aliquo
non implicetur, sic in Ecclesiastico suo conqueritur et clamat: Quis
dabit ori meo custodiam et super labia mea signaculum certum, ut non
cadam in ipsis et lingua mea perdat me? Hoc ipsum periculum, quod in
se deprehenderat, alios cauere iubet dicens: Aurum tuum et argentum tuum
confla, et uerbis tuis facito stateram, et frenos
ori tuo rectos, et attende, ne forte labaris in lingua et cadas in
conspectu inimicorum insidiantium tibi, et sit casus tuus insanabilis in
mortem.
Hieremias in matris utero sanctificatum se audit, et tamen ait: A, a, a,
Domine Deus, ecce nescio loqui, quia puer ego sum. Quomodo ergo illi
lingua non delinquant, qui irrequisiti garriunt, si peccare loquendo timuit,
quem loqui Deus inuitabat? Qui tunc demum ad prophetandum populo se
accinxit, cum Dominus non iam inuitaret, sed imperaret dicens: Noli
dicere, quia puer sum, quoniam ad omnia, quę mittam te, ibis et
uniuersa, quęcunque mandauero tibi, loqueris. Ad hęc, nequid
dubitaret, mittit manum suam, tangit os eius et: Ecce dedi — inquit —
uerba mea in ore tuo. Toties quippe lapsus timendus est, quoties
nostra, non Domini uerba prolaturi sumus, cum etiam de ociosis, hoc est, quę
neque dicenti neque audienti prosunt, reddenda ratio sit.
At nequis propterea semper tacere operęprecium sibi existimet, Esaiam
lamentantem audiat: Vę mihi —inquit — quia tacui.
Reprehensibilem se agnoscit propheta, quod Oziam regem populumque in uitia
pręcipitem uerbis non corripuerit, iuxta illud: Ne reuerearis proximum
tuum in casu suo nec retineas uerbum in tempore salutis!
Sed propositum nostrum consequentes, ueteribus exemplis noua subnectamus.
Agathonem abbatem lapillo assidue ore indito tacere didicisse ferunt idque ab
eo annos tres obseruatum, ne etiam cum fari uellet, expeditum sibi foret.
Legerat quippe illud in Prouerbiis: Qui custodit os suum, custodit animam
suam; qui autem inconsyderatus est ad loquendum, sentiet mala.
Paulus monachus cognomento Simplex, cum quęsisset, essetne Christus prior
prophetis, insulsam interrogatiunculam silentio diluere iussus, per
triennium nemini quicquam proloqui est ausus. Itaque, quę
dictu digna indignaque haberentur, tacendo didicit.
Pambo abbas, cum etiam ipse discere prius quam loqui proposuisset, ad illum,
qui trigesimum octauum Psalmum sibi legere coeperat: Dixi, custodiam uias
meas, ut non delinquam in lingua mea, sat est, inquit; reliqua
audiam, cum istud opere impleuero. Multo deinde tempore post reuersus, cum
interrogaretur, cur tantum ad magistrum redire distulisset, nondum se istud,
quod didicerat, perfecisse dicit, et apostolicum esse pręceptum: Estote
factores uerbi, et non auditores tantum!
Idem Theophilo episcopo se aliquando adeunti et aliquo sermone ab ipso
spiritaliter refici petenti respondit: si taciturnitate sua non
reficiebatur, nec sermonibus eum refici posse. Hine quidem die uitę suę iam
supremo audacter affirmauit, ex quo eremum incolere coepisset, nullum se
unquam protulisse uerbum, quod prolatum nollet. Perfecit ergo, quod initio
promiserat: Dixi, custodiam uias meas, ut non delinquam in lingua
mea. Quam igitur lętus, quam securus inde decedebat, quem nullius prope
culpę conscium taciturnitas ipsa fecerat!
Beonem quoque abbatem in Thebaidis deserto habitantem, in summo silentio
uixisse accepimus, ita ut perquam rare loqueretur nec nisi quantum auditoris
exigere uidebatur necessitas, taciturnitatem seruans et simul officio
fungens charitatis.
Theonam * corr. ex Theonem etiam in cęllula sua clausum
annos triginta, silentii habuisse continentiam perhibent et, quantum ea re
profecisset, miraculis postea ostendisse, neminem non sanum dimittendo, qui
ęger ad se curationis gratia accessisset.
In illo, Tabennensi monasterio, quod in eremo Scythiotica, positum erat, Amon
abbas mille quingentis monachis pręfuisse dicitur. Et cum tot essent, horis,
quibus silentium indictum erat, sępenumero aduenę locum
adeuntes, neminem ibi adesse putauerunt, donec interius ingressi, illos
unumquenque, seorsum in suis cęllis orantes aut aliquid aliud facientes
conspicerent. Adeo non strepitus aliquis, non susurrus, non saltem screatus
audiebatur, denique multitudo solitudinem taciturnitate ęquabat.
Libet hoc loco apponere, quanta diligentia qualique circumspectione hoc idem
ab Aegyptiis monachis olim seruatum Ioannes Cassianus de coenobiorum
institutis tractans dicat: Cum solennitates — inquit — (quas illi synaxeis
uocant) celebraturi conueniunt, tantum a cunctis silentium prębetur, ut, cum
in unum tam numerosa fratrum multitudo conueniat, pręter illum, qui
consurgens Psalmum decantat in medio, nullus hominum penitus adesse
credatur, ac pręcipue cum consummatur oratio, in qua non sputum emittitur,
non excreatio obstrepit, non tussis intersonat, non oscitatio somnolenta
dissutis malis et hiantibus trahitur, nulli gemitus, nulla suspiria etiam
astantes impeditura promuntur, nulla uox absque sacerdotis uoce precem
concludentis auditor, nisi forte hęc, quę per excessum mentis claustra oris
effugerit quęque insensibiliter cordi obrepserit, immoderato scilicet atque
intolerabili spiritus feruore succenso, dum ea, quę ignita mens in semetipsa
non pręualet continere, per ineffabilem quendam gemitum ex intimis pectoris
sui conclauibus euaporare conatur.
Post hęc, qualiter se gerant, describit dicens: Finitis itaque Psalmis et
quotidiana congregatione (sicut superius commemorauimus) absoluta nullus
eorum uel ad modicum subsistere aut sermocinari audet cum altero, sed ne
quidem per totum diei spacium a cęlla sua progredi aut deserere opus, quod
in ea solitus eat exercere, pręsumit, nisi forte cum fuerint ad officium
necessarii cuiusque operis euocati. Quod ita explent foras egressi, ut nulla
inter eos sermocinatio conseratur, sed sic unusquisque opus exequitur
iniunctum, ut Psalmum uel Scripturam quamlibet memoriter
recensendo non solum conspirationi noxię uel consiliis prauis, sed ne
ociosis quidem colloquiis ullam copiam uel tempus impartiat, oris pariter et
cordis officio in meditatione spiritali iugiter occupato. Summa nanque
obseruantia custoditur, ne quisquam cum alio, ac pręcipue iuniores, uel ad
punctum temporis pariter substitisse aut uspiam secessisse uel manus suas
inuicem tenuisse deprehendantur. Hinc discant, qui soli Deo placere student,
uel tacere uel ea tantum, quę Dei sunt, loqui, ut cum propheta dicere
possint: Quod egressum est de labiis meis, rectum in consepctu
tuo fuit.
Seuerus Sulpitius presbyter, cum multa catholice scripsisset (ut Gennadius
presbyter tradit), in senectute sua a Pelagianis deceptus, et agnoscens
loquacitatis culpam, silentium usque ad mortem tenuit, ut peccatum, quod
loquendo contraxerat, tacendo penitus emendaret.
Diuus Hieronymus libro, quem de institutione sanctarum uirginum ad Eustochium
scripsit, plerosque se in eremo reperisse testatur, qui per septennium
nullum prorsus uerbum homini alteri emiserant, scientes, quod non in
multiloquio Dominus potent haberi. Puto, qui sic se ab humanis colloquiis
sequestrauerunt, diuinis familiarius perfruebantur, non interpellata
meditatione illa, quę hominis animum terrenarum rerum cura excussum
cęlestibus inserere solet.
Romualdus etiam abbas, ordiriis Camaldulensis autor, dum montem solitarius
incoleret, septenni silentio spirltalem Psalmorum intelligentiam meruit
percipere. Quos cum argute eleganterque exponeret, dicere uidebatur:
Dedit mihi Dominus linguam mercedem meam, et in ipsa laudabo eum.
Post hęc etiam miraculis nobilitatus est, ut, qui propter Deum tandiu
tacuerat, propter eum signa loquerentur.
Thomam Aquinatem, dum inter scholasticos uersaretur naturaque taciturnus
esset et corporis habitu reliquis paulo obesiore, bouem mutum appellabant.
Magister uero, ubi ingenium illius disputatiunculis experiri
coepisset, deprehendens, quorsum eius tenderent silentia: Bos iste mutus —
inquit — talem mox edet mugitum, ut sonum eius totus admiraturus sit mundus.
Et cum omnium doctissimus euasisset, tunc sane apparuit, quantum docilis
taciturnitas uanę et arroganti loquacitati esset pręferenda.
Cęterum et hac in parte diaboli insidię uitandę sunt. Cuidam ex fratribus
perpetuum silentium seruanti pater Franciscus, ut semel tantum in hebdomada
confessionem faceret, persuadere non potuit. Et ille sibi de se magis quam
pręposito suo credens, excidit a sanctorum collegio et ad uomitum est
reuersus. Primum irrationabile erat tam obnixo obstinatoque animo tacere, ut
confiteri nollet, quasi qui nihil unquam deliquisset; deinde arrogans et
superbum, maiorum uoluntati suam pręponere, cum Dominus dicat:
Obedientiam uolo, et non sacrificium. Profecto, qui obedire
negligit, subiici dedignatur; et qui subiici dedignatur, superbit; et qui
superbit, nunquam proficiet. Igitur ipsum quoque oris silentium semper
mentis humilitate niti debet, ut obseruatori suo prodesse possit.
Quin autem ipsam taciturnitatem perutilem esse ambigit, si pręter iam dicta
sanctorum exempla etiam apostolicis propheticisque pręceptis ad eam colendam
excitamur? Iacobus apostolus: Sit — inquit — omnis homo uelox ad
audiendum, tardus ad loquendum. Et paulo post: Siquis autem putat
se religiosum, non refrenans linguam suam, sed seducens cor suum, huius
uana est religio. Et Paulus ad Timotheum: Prophana, et uaniloquia
deuita. Salomon in Prouerbiis: Q ui moderator sermones suos,
doctus et prudens est. Et idem alibi: Tempus tacendi, tempus
loquendi. Et iterum in Prouerbiis: Lingua placabilis lignum uitę.
Quę autem immoderata est, conteret spiritum. Sermo opportunus est
optimus. Mala aurea in lectis argenteis, qui loquitur uerbum in tempore
suo. Idem procacitatem garrulorum damnans: Os lubricum —
inquit — operator ruinas. Et: Vidisti hominem uelocem ad
loquendum? Stulticia magis speranda est quam illius
correctio. In Ecclesiaste quoque: Stultus uerba multiplicat.
Et rursum in Prouerbiis: Mors et uita in manibus linguę. Postremo
ipse ueritatis Magister et uitę Dominus in Euangelio ait: De omni uerbo
ocioso, quod locuti fuerint homines, reddent rationem in die
Iudicii. Ideo diuitem quoque in inferno positum, quoniam loquacitatis
petulantia maxime deliquerat, linguę ardorem sentire magis fecit. Et ille
linguam tantum refrigerari petiit, qui ardebat totus.
Eadem hęc sanctę taciturnitatis moderandęque linguę exempla atque prqcepta
etiam foeminas respiciunt et quidem magis quam uiros.
Paulus apostolus: Mulieres — inquit — in ecclesiis taceant. Non
enim permittitur eis loqui, sed subditas esse, sicut et Lex dicit.
Siquid autem uolunt discere, domi uiros suos interrogent. Turpe est enim
mulieri loqui in ecclesiis.
Diuus etiam Hieronymus ad Celantiam scribens: Sit intentus — ait — ac
uigilans et audersus peccata semper armatus animus tuus, sermo in omnibus
moderatos ac parcus et qui necessitatem magis loquendi indicet quam
uoluntatem.
Idem eas, quę in monasterio sacris initiatę sunt, instruens, etiam silentii
tempora obseruare monet sic dicens: Volo, charissimę, ut in conuentu uestro
ter aut pluries in hebdomada, exceptis festiuitatibus, loqui omnino, nisi
urgente causa perutili et necessaria, nullatenus liceat, nec simul nec cum
aliis extra. Diebus uero omnibus, quibus et pro remedio et pro salute loqui
conceditur, non singulis horis uacandum est uerbis, quę uix proferri sine
peccato possunt. Sed hęc inuiolabilis obseruatio uigeat, quod singulis
noctibus post peractam horam completorii usque post missam et a tertiis
usque ad nonam sacra obseruentur silentia, quatenus et linguę Deum laudandi
concedatur opportunitas et inutilia uerba penitus abscindantur. In choro
uero ecclesię ad diuinas laudes parato, dormitorio, coenaculo, claustro ac
capitulo omni tempore loqui non deceat, nisi ea, quę
ordinata sunt in laudibus Dei, ut iam et tempus et locus religionis uestrę
prędicent sanctitatem et loquacibus compunctionem ingerant et intrandi ad
societatem uestram sancta desyderia incitent et affectus ad cęlestia
moueantur.
Satis de hoc multa. Nunc castitatis indagabimus exempla. Frustra enim os
loquacitati clauditur, si mens libidinibus patet. Vt igitur castum silentium
in casto seruetur pectore, discamus incestas uoluptates sanctę pudicicię
amore calcare.
Caput VII / DE CASTITATE SERVANDA EXEMPLA VIRORVM
De castitate tractaturi, Nouam potius quam Veterem Legem sequamur. Primis
quippe hominibus recenti adhuc uacuoque mundo, pręceptum est: Crescite et
multiplicamini, et replete terram! Repleta uero terra posteris, id
est, nobis continentia commendata est monente Domino lumbos pręcingi, ut ex
illo eunuchorum genere simus, qui se castrauerunt propter regnum cęlorum.
Vnde et Apostolus: Bonum est homini — inquit — mulierem non
tangere. Dico autem non nuptis et uiduis: Bonum est illis, si sic
permanserint sicut et ego. Quod si non se continent, nubant; melius est
enim nubere quam uri. Et de uirginibus tanquam de eminentiori uirtute magisque angelica quam humane pręcipere non audet,
sed consulere, atque concludens ait: Qui matrimonio iungit uirginem suam,
bene facit, et qui non iungit, melius facit. Ex iis patet
uirginitatem uiduitati, uiduitatem matrimonio pręferendam esse. Sed ne
ueterum etiam testimonia idem asserentia nobis aliquis prorsus deesse putet,
docebimus olim quoque non nisi castos ad Deum accedere et iratum placare
debuisse.
Populo Israbelitico Dominum de monte Synai loquentem audituro Moyses, immo
per Moysen ipse Dominus pręcipit dicens: Estote parati in diem tertium,
et ne appropinquetis uxoribus uestris! Et quisnam matrimonium audet
ęquare castitati, si coniugatos alloqui noluit Deus, nisi per triduum sere
continuissent?
Antehac Moysi in monte Oreb de rubo loquens Dominus dixisse scribitur: Non
appropies huc; solue calciamentum de pedibus tuis! Locus enim, in quo
stas, terra sancta est. Itidem dictum est ad Iosue, cum transmisso
Iordane in agrum urbis Hierico peruenisset. Calciamentum autem solui ei, qui
nuptiis propinquitatis iure sibi oblatis renunciasset, mos erat dicebaturque
domus discalciati. Igitur Deo appropinquare uel in loco sancto stare
uolentes iubentur calciamenta soluere, id est, curę coniugali obliuisci et
coelibatus signa pręferre.
Pręterea matrimonio copulatos, quoties coierint, aqua lauari Lex iubet et
usque ad uesperum immundos esse denunciat. Mulier quoque cum masculum
peperit, immunda est dies septem, cum foeminam, quatuordecim. Purificationis
quoque dies hic sexagesimussextus, illic trigesimustertius pręscribitur nec
ante puerperę ingredi sanctuarium licet, quam purificata fuerit. Ex quo
apparet matrimonii operam absque aliqua honestatis labe munditieque
detrimento fieri non posse.
Si filia sacerdotis — inquit — cuilibet ex populo nupta fuerit, de
his, quę sanctificata sunt, et de primitiis non uescetur. Sin autem
uidua uel repudiata et absque liberis reuersa fuerit ad domum patris
sui, sicut puella consueuerat, aletur cibis patris
sui. Nonne et in hoc uidemus nuptiis prępositam fuisse uiduitatem?
Sacerdotibus ipsis neque uiduam neque repudiatam accipere uxorem, sed tantum
uirginem fas erat. Ergo et uiduitati pręcellebat uirginitas.
Madianitas ab Israhelitis duce Phinee superatos Moyses occidi ad unum iussit,
pręter uirgines puellasque, ut uel hinc intelligas matrimonia morte
dissolui, uirginitatem uero vita ęterna esse dignam.
Achimelech sacerdos panes sanctificatos David esurienti et iis, qui cum illo
erant, daturus interrogat, si mundi sunt, maxime a mulieribus. Vsque adeo
cibos sacros dare etiam fame periclitantibus, nisi castes, non licebat. Et
si hoc olim in pane illo seruatum est, quanto nunc mundiores esse decet,
quibus sub eadem specie sumendum datur purissimum Christi corpus, spiritalis
caro, ineffabile sacramentum.
Iohel propheta uastationem atque excidium per Caldeos futurum prędicens,
diuinam leniri iram posse sperat populi ieiunio et fletu et supplicationibus
iisque addens: Egrediatur — inquit- sponsus de cubili suo et
sponsa de thalamo suo. Continentiam indixit, ut precatio ieiuniumque
et poenitentium gemitus puriora offerrentur, nec illa sufficere putauit sine
hac castitatis obseruatione.
His testimoniis congrua quoque exempla subdantur.
Ioseph, forma insignis adolescens ab Aegyptia domina adamatus, cum consentire
libidini impudenter se ingerentis nollet, uim inferre conantem, relicto, quo
apprehensus fuit, palio, effugit. O fortem et inuicti anima iuuenem. Cum id
ętatis esset, quę ad uoluptatem est procliuior, contempsit blanditias,
preces, minas, omnia denique impatienter ardentis foeminę machinamenta pro
nihilo habuit et, ueluti repentino premeretur incendio, pene nudus ab ędibus
erupit, ut castitatem illęsam conseruaret.
Moyses quidem, sicut omnes fere, qui sub Legis iugo seruierunt, uxorem
habuisse describitur. Sed Iesus Naue (qui Euangelii
libertatem figurabat) nec uxorem habuit nec filios, et hic coelebs Terram
promissionis ingreditur, quam ille maritus tantum uidit, et ingredi non
potuit.
Sed neque Heliam neque Heliseum uxores habuisse aut liberos habuisse legimus,
et a nemine ante Euangelium pręterquam ab iis mortuos ad uitam excitatos, ut
miraculi raritas ac magnitudo seruatę castimonię testetur meritum.
Hieremias quoque diuinum accipit mandatum, ne uxorem habere uelit neue prolem
suscipere. Itaque, quod in matris utero sanctificatus fuisset, uirginitate
probauit. Qua etiam meruit, ut urbe a Caldeis capta temploque direpto solus
apud hostes liber esset. Et qui Sancta sanctorum uiolare non timuerant,
ipsum muneribus honoreque affecerunt, ut hinc agnoscas hominem, qui
castitatis professione Deo sese dedicat, omni templo sanctiorem esse.
Ac ne etiam coniugatis pudicicię seruandę ratio desit, non minus continentiam
quam patientis Iob exemplum in medium adducam. Hic unica uxore contentus, ac
monogamus: Pepigi — inquit — foedus cum oculis meis, ut ne
cogitarem, quidem, de uirgine. Quam, enim partem, haberet in me Deus
desuper et hqreditatem Omnipotens de excelsis? Et paulo post ait: Si
deceptum, est cor meum super muliere et si ad ostium amici mei
insidiatus sum, scortum, alterius sit uxor mea et super illam,
incuruentur alii. Hoc enim, nefas est et iniquitas maxima, ignis usque
ad perditionem, deuorans et omnia eradicans genimina. Quibus
profecto uerbis et continentissimum se fuisse ostendit et, quam graue crimen
adulterium sit, explicauit.
Hęc de Vetere libauimus Instrumento, plura de Nouo hausturi, utpote cuius
initium ipsa uirginali castitate consecratum est.
Dominus noster Iesus Christus ita de Virgine nasci uoluit, ut perpetuam illi,
de qua nascebatur, uirginitatem conseruaret, per portam clausam in mundum
hunc ueniens, per quam uir non transiuit. Et ipse in
uirginitate perseuerans, pudicicię puritate se plurimum gaudere
significauit. Vnde: Sinite pueros — inquit- uenire ad me; talium,
est enim, regnum cęlorum. Tales quippe et in Apocalypsi, qui
canticum cantant nouum, quod nemo, alius canere potest, et sequuntur Agnum,
quocunque ierit. Sine macula enim sunt ante thronum Dei, et cum mulieribus
non fuerunt coinquinati.
Ioannem Baptistam, ut illum baptizaret, uirginitate meruisse credimus, cum
maxime decuerit, ut baptizari uolens castus Dominus, casta editus matre,
casti serui opera ministerioque uteretur. Itaque Ioannes plus quam propheta
est, quoniam plus est uirginem esse quam futura prędicere. Ipse est Helias,
id est, robustus dominator, qui carnis lasciuiam animi puritate superauit.
Denique inter natos mulierum nemo maior est illo, quia perfectę castitatis
merito iam inter angelos computatus erat. De ipso enim dictum est: Ecce
ego mittam angelum meum, et pręparabit uiam ante faciem meam. Angeli
igitur magis quam homines sunt, qui uirginitatem sancte integreque
custodiunt.
Ioannem apostolum, quoniam et ipse uirgo erat, prę ceteris a Domino dilectum
Euangelia testantur. Ob hoc ab eodem Domino illi matrem commendatam et illum
matri. Virginitatis etiam priuilegium fuit, quod idem et apostolus est et
Euangelista et propheta quodque in feruentis olei dolium missus lędi non
potuit, et in terra relegates, quę in cęlo gerebantur, uidit.
Iacobum apostolum, qui frater Domini nuncupatus est, intantum castitate
sanctitateque pręstitisse ferunt, ut etiam Iudeis incredulis admirationi
esset. Soli Sancta sanctorum intrare permittebant. Plerique deinde ob illius
necem Hierosolymam euersam putauerunt. Hunc Paulus et Cepham et Ioannem,
ueluti reliquorum pręsides, columnas uocat et ab iisdem sibi dexteras datas
societatis gloriatur. Ac nequis calumnietur Petrum non sine
uxore fuisse, nec nos imus inficias, cum et socrum habuisse dicatur ac
filiam. Sed pro certo affirmamus tum ipsum tum siqui alii inter apostolos
uxores habuerunt eas repudiasse propter Christum, cum pręsertim repudii ius
nondum sublatum esset. Alioquin mendacii arguerentur, cum ipse Petrus pro se
et pro reliquis diceret: Ecce, nos dimisimus omnia, et secuti sumus
te. Quod autem etiam uxoribus renunciassent, ex Domini responsione
apparet: Amen — inquit — dico uobis, nemo est, qui reliquit domum
aut parentes aut fratres aut uxorem aut filios propter regnum Dei, et
non recipiat multo plura in hoc tempore et in seculo futuro uitam
ęternam. Igitur palam est, et quę reliquerant et quam pro relictis
remunerationem accepturi erant; nec solum ipsi, sed etiam omnes, qui ipsos
postea imitati fuerint, ut apostolorum pręmia consequi posse speret etiam
is, qui apostolatus dignitate caret.
Paulus, gentium apostolus, uiduas uirginesque ad perpetuam castitatis
obseruationem suo hortatur exemplo dicens: Bonum est eis, si sic
permanserint sicut et ego. Quod nequaquam dixisset, nisi se ab omni
penitus mentis et corporis immunditia expertem alienumque cognouisset. Hic
ille est, qui raptus usque ad tertium cęlum audiuit uerba arcana, quę non
licet homini loqui, et nescit, in corpore an extra corpus raptus fuerit.
Sic, qui castitatem colunt, se in corpore esse nesciunt, quia corporis
affectiones non sequuntur, sed supra cęlum animo elati diuina concipiunt
mysteria, quę quidem terrenis uoluptatibus dediti scire non possunt.
Quantum igitur in has uirtute seruanda sancti uiri ac mulieres soliciti
constantesque fuerint, innumeris pene exemplis patet. Nos non multa
subiiciemus, quę tamen cum ad probandum, quod dicimus, tum ad imitandum sat
erunt.
Amon, Aegyptius abbas, a parentibus accipere uxorem coactus, uirgini, ut
uirginitatem seruaret, persuasit. Diuisis ergo lectulis usi, sed tamen eodem
contubernio, cum iam decem et octo annos corpore ac mente
integri una peregissent, utilius tutiusque sibi uisum est, si digrederentur.
Itaque illa mansit domi, ipse uero ad solitudinem Nitryę abiens, ab hominum
consuetudine semotus uixit. Quid magis mirer, nescio, tres pueros illos in
Babylonica fornace inter flammas uinculis constrictor ardere nequiuisse an
istos uigente iuuenta nuptiali thoro iunctos nuptiale opus, cum tandiu simul
uixissent, exercere nunquam uoluisse. Magnum utrunque miraculum, sed multo
maius mentem castam habere quam illęsum corpus.
Hoc idem in Iuliano, Antiocheno martyre, et Basilissa uirgine mirari licet,
qui nuptiis inter se celebratis, cum Iulianus continentię uotum suscepisset,
brumę tempore rosarum ac liliorum fragrantiam in cubili collocati senserunt.
Stupescentique puellę sponsus dixit odorem hunt munditię uirginalis esse.
Cuius quidem suauitate illa capta, una cum ipso in uirginitate perseuerare
decreuit. Propositum amborum confirmauit uisio: Christus cum matre Virgine
illis apparuit pudicicięque corollis donatos dimisit. Cumque diu simul caste
sancteque uixissent, religioni sese tradidere: alter abbas monachis, altera
abbatissa pręfuit uirginibus. Iulianus postremo martyrii quoque palma
glorificatus, sicut carnis lasciuiam pudicicia ita tormentorum uim patientia
superauit.
Amator quoque, Antisiodorensis episcopus, parentum suorum uoluntati cedens,
inuitus puellam genere et forma insignem, cum in matrimonium accepisset,
suadendo induxit, ut serum castitatem profiteretur. Suscepto utrinque uoto
angelum Domini uiderunt, quem ante uidere non poterant, et uirginitatis
coronas de manu eius acceperunt. Mox illa uirginum monasterium ingreditur,
ipse clericus efficitur Eladioque in episcopatum succedit, dignus Ecclesię
sponsus, qui, cum maritus esset, se maritum nesciuit.
Henricum imperatorem, qui annos tres et uiginti imperauit, uirginitatem una
cum Kunegunde uxore seruasse tradunt. Non illos regalis luxus ad carnis
inflexit lasciuiam, non suscipiendę sobolis cura, cui
imperii fasces reliquissent, perpetuę castitatis mutare propositum fecit.
Omnia contempserunt, ut se mente et corpore integros Deo offerrent. Id ante
multis incognitum uir ipse uita decedens palam fecit, testatus se uxorem
suam, ut uirginem acceperat, ita uirginem dimittere.
Arnulphus, natione Gallus, genere clarus, Stambergam, Clodouei regis neptim,
duxerat uxorem. Sed, ut spiritu, non carne iungerentur, sancto suadente
Remigio inter se conuenerunt. Ne uero pręsentia oppugnaret propositum, ipsa
domi resedit, ille peregre profectus est. Cumque multa morum sanctitate
polleret, Turonensem episcopatum Domino per angelum iubente suscepit, ne
scilicet apostolica careret dignitate, qui apostolorum uitam secutus fuerat,
matrimonio pręferens castitatem.
Non minor casti propositi constantia Vandonis abbatis fuit. Nam cum Pipini
Gallorum nepos esset, a Dagoberto, regni successore (cui imprimis charus
erat) compulsus est ducere uxorem. Neque tamen, ne castitatem seruaret,
compelli potuit: nuptę persuasit, ut Deo potius quam mundo seruirent. Itaque
illa sacrarum uirginum collegium iniit, ipse monachorum, abbatisque officio
functus est et miraculis nobilitatus. At si in carne seminasset, de carne et
messuisset corruptionem. Seminauit autem in spiritu, et de spiritu messuit
uitam ęternam.
Eduardum quoque, Britannorum regem, cum Egica uxore uirginitatem custodisse
memorię proditum est. Non tam illi urbes, populos, prouincias uicisse
gloriosum foret, quam quod seipsum uicerit, nullum Venereę uoluptatis
relinquens locum. Hunc tamen siquis imitari uoluerit, imitetur castitatem,
consortium fugiat. Difficile enim creditu est, nedum factu, ut uir et mulier
una habitent et neque hęc se sciat uxorem neque ille maritum. Nulla
securitas est uicino serpente dormire.
Faro, * corr. ex Pharon Meldensis antistes, postquam pari
cum coniuge consensu religionem professi, altera inter moniales, alter inter
monachos diu sancte uixissent, formę pulchritudinisque eius
memoria solicitatus, ipsam, ut ad se ueniret, rogatum misit. At prudens
foemina sagaci mente id, quod erat, concipiens, ire omnino recusabat. Eo
ille magis ardere nec animo conquiescere nec euocando cessare. Venit tandem
mulier cilicio induta, squalore obsita, uultu lugubri, et ipsum immundę
cogitationis arguens resipiscere fecit. Quod si sanctissimum uirum procul a
mulieribus separatum recordatio ipsa pene ad uomitum redire compulit, quanto
propius periculo erunt; qui cum his simul habitare pręsumpserint!
Theonas, Scythiotici monasterii abbas, et ipse parentibus, non sibi
obsecutus, coniugii iugum tulit. Cęterum cum quinquennium uxori seruisset,
ad continentiam est conuersus. Illi uero, ut itidem se contineret et iam
spiritu secum, non carne copulari uellet, persuadere nullo modo potuit. Vbi
autem omnes adhortationes incassum cedere uidit, grauiter ingemiscens: Ego
te — inquit — mulier, abstrahere a morte non possum; nec tu me separabis a
Christo. Melius est mihi cum homine quam cum Deo habere diuortium. Post hęc
relictis omnibus dimissaque uxore monachum se fecit. Sed nemo Legem putet
unicum exemplum, ut repudiet inuitam. Nescis enim, an sic uoceris, ut hic
uocatus est, singulari quadam uocatione, non communi. Quippe qui breui tanta
profecit sanctitudine ac scientia, ut sub Ioanne abbate monasterium
ingressus, in successoris eius Helię locum omnium suffragiis suffici
meruerit, cunctis pręlatus, qui uxori prętulerat Christum.
Ad Ioannem abbatem quendam seculari habitu hominem uenisse autor est
Cassianus primitiasque obtulisse. Cuius aduentu demon ab obsesso, quem
sanare abbas non potuerat, repente effugit, propter eum se fugere confessus.
Admiratus Ioannes, unde ex illo seculi homine tanta uirtus emicuisset,
curiosius percunctari coepit. Atque audiuit eum olim, dum monasticę
professionis desyderio afficeretur, a parentibus compulsum ducere uxorem et
iam annum undecimum cum illa in uirginitate perseuerare, ipsam denique
omnibus insciis sororis, non coniugis loco habere. Quare in
stuporem uersus senex protinus exclamauit non immerito talis uiri pręsentiam
immundum spiritum ferre nequiuisse, cuius pudicicię constantiam ipse imitari
formidaret, ne, quod illi in laudem, sibi cederet in perniciem. Tale quippe
facinus omnium prędicatione dignum esse, sed non ab omnibus experiendum, cum
semper inter castimonię obseruatores is, qui foeminarum familiaritatem
deuitat, securior sit, fortior, qui non deuitat.
Timotheus anachoreta in uastissima Aegypti eremo nulli hominum cognitus iam
annos triginta peregerat, quando a Pafnutio abbate fuit inuentus, toto eo
tempore nudus, et squalidus, et palmę tantum fructibus uitam sustentans, ac
lugens peccatum suum, quod nimia sui fiducia, cum primum secessisset,
mulierem religiosam secum habitare passus fuisset. Qua tandem cognita, annos
sedecim se abusum fatebatur. Et dum fateretur, lachrymas tenere non poterat.
Vide igitur, quam periculosum sit maris foeminęque consortium, etiam cum
ambo perpetuam uouerint castitatem, ambo soli Deo seruire proposuerint. Quod
iste expertus, eo iam profugerat, ubi nec nomen foeminę audire posset.
Primum Leonem, pontificem maximum, ferunt, dum solenni Paschę die
sacrosanctam corporis et sanguinis Christi communicationem populo daret, a
quadam matrona in mane osculum accepisse et, cum ex hoc intimis in medullis
improbę cupidinis excitatum sensisset incendium, in semet iratum manum illam
abscidisse. Verissimum est igitur illud Apostoli oraculum: Bonum est
mulierem non tangere, postquam tetigisse tam malum. fuit.
Sed si Benedicto abbati in deserto procul ab hominum consuetudine commoranti
necesse fuerit nudum iniicere sentibus corpus et totum multo uolutatu
cruentare, ut uisę aliquando foeminę incestam recordationem dolore sedaret,
profecto bonum est etiam mulierem non uidere. Qui enim uiderit mulierem ad
concupiscendum eam, iam mechatus est eam in corde suo. Augustinus interrogatus, quare cum sorore habitare refugisset: Quia —
inquit — quę cum sorore mea sunt non sunt meę sorores. Et hanc eiusdem
sententiam esse perhibent: Malum est mulierem uidere, peius alloqui,
pessimum tangere. Ex sensibus igitur corporis nostri, ut quisque periculo
proximior, ita magic continendus.
Propterea quidem Ioannes anachoreta in quadam Aegypti pręrupte rupis spelunca
obtruso * corr. ex obstruso aditu degens, cum
foeminis nunquam est locutus, raro cum uiris, ad se tamen intrare permisit
neminem. Tribuno roganti, uti se coniugi suę conspiciendum sustineret, non
est assensus, sed in quiete se illi appariturum promisit, quod eam pio
desyderio affici sciret. Proxima igitur nocte mulier somnians ipsum uidit,
quem uigilans nunquam uiderat. Et quod uiderit, formam habitumque corporis
et cuncta uultus lineamenta recte uereque referendo fidem fecit. Quantę,
quęso, perfectionis uir iste fuit, qui imaginem sui dormienti foeminę
spectandam mittere potuit, cui tamen accessum ad habitaculum suum
interdixit! Et si talis lapsum pertimuit, quis tutum putabit ingerere se
obtutibus mulierum?
Paulum quoque abbatem, qui solitudinem Panephiso oppido proximam incoluit, ne
foeminam uideret, impense cauisse accepimus. Et cum aliquando cum abbate
Archebio ad quendam senem pergeret, uidens a longe obuiam uenire mulierem,
protinus retulit pedem et comite frustra retinente, ipso relicto tuguriolum
suum cursu concito repetiit. Cassianus tantam deuitandi sedulitatem
immodestię ascribit Deique iudicio factum asserit, ut, qui tantopere
foemineum conspectum execrabatur, paralysi resolutus ad coenobium uirginum
deferretur et languenti mulier assideret. Sed ego reor etiam dono Dei
factum, ne a muliere pries tangeretur, quam cum se tangi pene non sentiret,
ualitudinis ui oppressus. Quod si ab ea tangi ante contigisset, grauius
fortasse animo quam corpore ęgrotasset. Puritatis autem eius etiam apud
foeminas iacentis testimonium fuit quod languentes oleo, quo
ipse contactus fuisset, peruncti sanabantur et infirmus infirmis remedio
erat.
Pafnutius abbas, dum hospitibus pulmentum lenticulę, quod atheram
appellabant, pararet et subuolantis flammę uapor manum eius adussisset,
cogitare secum tacitus coepit, cur, qui iampridem et demonum infestationes
deuicisset et illicitos carnis motus mortificasset, tam modicę flammę
lęsionem persentiret. Quiescenti angelus apparuit et: Quid — inquit —
Pafnuti, ab igne te offendi potuisse miraris, cum necdum ignem, qui in te
est, sic penitus, ut putas, extinctum geras? Tunc te illum extinxisse crede,
cum puellam nudam atque formosam complexus nullo te libidinis motu
solicitari deprehenderis. Euigilans ille expauit tale experimentum et
liquido intellexit tutius esse cum demoniis colluctari quam iuuenculę
mulieris latere adherere, et ab igne offendi quam ab ea tangi.
Arsenius abbas, uirorum quoque, nedum foeminarum declinare solitus consortia
confabulationesque, ut expeditius diuinę contemplationi uacaret, cum quędam
non obscuri generis matrona illum uidere cupiens, de improuiso ante
hospitiolum suum ipsi occurrisset, repente auertit sese et muliebrem
audaciam gestu pariter ac uerbis incusauit. Rogo — inquit illa — ne indigne
feras aduentum meum, quę syncera mente et pio affectu huc ueni. Aut si eo
quicquam offensus es, ueniam da ac pro me Deum, cui soli seruis, deprecare.
Precabor Deum — respondit — et quidem multum, ne unquam meminerim tui.
Documento nobis est, ut, quas etiam aliquando uidisse contigerit, mente ne
retineamus.
Pior abbas, Antonii abbatis discipulus, intantum foeminas aspicere timuit, ut
nec sororem uiduam ualitudineque affectam uidere uellet. Cum enim ab ea
accersiretur dicente, si ipsum uidisset, tam sibi gratum fore, ut inde
sanitatem se recuperaturam speraret, ire omnino recusabat. Mox tandem abbate
iubente profectus est, et sororis cubiculum oculis clausis alterius ductu
ingressus, se quidem illi uidendum prębuit, sed illam ipse
minime uidit nec ab ea cognitus abiit. Cumque rursum, ut ueniret,
inuitaretur: Et fui tecum — inquit — et uidisti me. Sic ille excogitauit,
quemadmodum et abbati morem gereret et sororem pręsentem non consipiceret,
ob hoc solum, ne a proposito discederet, quo tuendam castitatem existimauit.
Vrsinus, Nursię presbyter, uxorem habuisse dicitur, sed cum presbyteratum
accepisset, ita ab ea fuisse alienus, ut nulla necessitate ipsam ad se
propius accedere passus sit. Post annos quadraginta in tali continentia
transactos, dum ille animam ageret et tandem cessante nouissimi singultus
anhelitu decessisse putaretur, ipsa admota ad nares aure, an adhuc spiraret,
explorare coepit. Mira res! Persensit mulieris tactum, qui seipsum iam non
sentiebat. Tum, quicquid uitalitatis in mortuo pene corpore residuum erat,
totum ad os collegit prorupitque in uocem dicens: Recede, mulier, nondum
penitus extinctus est ignis, tolle paleam! Recedente illa apparuerunt Petrus
et Paulus apostoli, quos ipso uidente cęteri uidere non poterant. Et dum ab
eis, ut aiebat, inuitatus se uenire respondisset, expirauit. Si tales
comites habeat hinc discedens casti hominis anima, quis nescit, quales
habere soleat eius, qui libidini seruit, aut quo hęc uocetur, si illa
uocabatur ad cęlum? Heu, heu, momentanea uoluptas, quantum decipis, cum
finis tuus ęternum malum sit!
Propterea quidem Martino, Massici, Campanię montis, solitario, decretum ac
deliberatum fuit, ne foeminam aspiceret. Et dum quędam, non sancti uidendi
cupiditate, sed magis propositi eius turbandi causa, illi captata occasione
repente astitisset, pronus humi corruit uultuque inter palmas collecto
tandiu Deum, uti se in tali pudicicię discrimine tueretur, orauit, donec
illa longioris morę uicta tedio inde discessit. Ac nequis Christi seruis
negocium facere leue crimen putet, fama est mulierem hanc, simul atque de
monte descendisset, uita decessisse, Deo temeritatem eius ulciscente.
Eiusdem audacię, sed diuersi euentus foemina Carilephum in Gallia, loci, qui
Cassagalla dicitur, solitarium adiit, uirili amictu sexum
dissimulans, cum et ipse mulieres congressus semper refugisset. Et dum
singula nemine impediente perlustrasset, oculis capitur. Ac protinus facti
poenitens, nec iam se cęlans, nec merito eiusmodi infortunium se passam
negans, et coram illo prouoluta suppliciter ueniam petens, ipso orante uisum
recepit uitamque correxit, satis experta sub tutela Dei esse casti propositi
uiros.
Quondam uero (sicut de Leone pontifice paulo ante dictum est) in magno
castitatis periculo in seipsos sęuisse constat, satius existimantes mutilato
corpore intrare in regnum cęlorum quam integro mitti in gehennam.
Anianus, Alexandrinus episoopus, Marci Euangelistę successor ac discipulus,
mulierem quandam intuitus, mortem sensit intrare per fenestram. Et
scandalizantem oculum erruit proiecitque a se. Post hęc solitus in gelidis
mersare corpus aquis inediaque et uigiliis fatigare, ut ęstuantem in
pręcordiis libidinem extingueret. Et qui tanto labore castitatem
custodierat, montes dicitur transtulisse, quod nescio, an ullus alius, monte
quodam Numidię Bajbylonem usque ad probandam Christianę religionis ueritatem
ire iusso atque obediente.
Nicetas *corr. ex Niceta
martyr, a patre Maximiano, Nicomedię rege, ob Christianam
professionem supplicia passus, postquam omnia constanti animo pertulisset,
super plumea culcitra resupinus collocatur uinculisque constringitur, ne
inde se mouendi facultas esset. Tum adducta est meretrix forma prędita,
uestitu compta, arte instructa, quę et minus fortes allicere et non ita
cautos posset peruertere. At uero Nicetas, **corr. ex
Niceta ubi se ab illa modis omnibus ad impudiciciam concitari
uidit manibusque foemineis uerenda etiam in parte improbe ac petulanter
attrectari, ne lasciuia uinceret, quem non uicerant tormenta, pręcisam
mordicus linguam in osculantis se faciem expuit et ui doloris uim repulit
uoluptatis. Exhorruit uiri cruore perfusa mulier abiitque
admirans ac stupens et iam maius quiddam homine illi inesse reputans, quem,
ut libidini suę cederet, ne uinctum quidem cogere potuit.
Par huic exemplum in uita Pauli, priori eremitę, refert Hieronymus, sub Decio
et Valeriano persecutionibus apud Aegyptum passi iuuenis. Sed illum,
postquam omnia tormentorum genera superasset, in amoenissimos hortulos
adductum, inter lilia candentia et rubentes rosas lectuloque compositum,
leni aquarum murmure iuxta labente riuulo mollisque sibili uento arborum
stringente folia, ita ut locus ipse turpem uoluptatem mouere posset, nisi
dissectę dentibus linguę dolor etiam thori mollitiem et meretriculę
procacitatem blandimentaque contempsisset.
Ferunt etiam quendam in deserto Aegypti solitarium, singularis probitatis
uirum, ad quem corrumpendum cum uenisset meretrix (acceperat enim sponsionem
a quibusdam lasciuis et sui simillimis iuuenibus, si illum ad coeundum secum
compulisset), finxit se uia aberasse. Et quoniam iam uesper erat, flens
petit, uti nocte illa tecto susciperetur. At ipse animi suspensus aliquandiu
stetit. Castitatis periculum denegare, quod petebatur, suadebat, charitas
uero cedere cogebatur, nequid foeminę foris manenti aduersi contingeret, cum
locus feris frequens esset. Denique receptam in uno tugurioli angulo posuit,
et se in altero collocauit. Noctu tamen cogitationibus ad impudiciciam
pulsatus, iam in eo erat, ut uinceretur, cum subito in mentem uenit, quod
pro tam breui uoluptate ignem ęternum passurus esset. Exurgens igitur
accendit lucernam et: Experiar — inquit — an ignem sustinere possim, quem
sustinere cogerer, si deliquissem. Digitosque ad lucernam admotos urere
pertinaciter coepit. Adustionis cruciatus libidinosas cogitationes
dissipauit, et gehennę timor intimam uoluptatis titillationem repressit.
Mulier autem, quę seruum Christi in mortis foueam pręcipitare moliebatur,
ipsa ibidem uitam cum morte commutauit. Mane iuuenes illi adueniunt et, quam uicisse putauerant, mortuam iacere offendunt. Sanctus
uero, ut pro male redderet bonum, ipsam, quę pudicicię suę insidiari ausa
fuerat, precatione sanitati restituit. Hic attendendum, incauta charitas
quam male cessisset, si tentatus ipse sibimet minus pepercisset, si carnis
pruritum flammę cauterio non curasset, si denique digitos pro castitate dare
distulisset.
De Hilarione abbate diuus Hieronymus scribens ait: Iratus sibi et pectus
pugnis uerberans, quasi cogitationes percussione manus posset excutere: Ego
te — inquit — aselle, faciam, ut non calcitres. Nec te ordeo alam, sed
paleis, fame te conficiam et siti. Graui onerabo onere, per ęstus agitabo et
frigora, ut cibum potius quam lasciuiam cogites. Herbarum ergo succo et
paucis caricis post triduum uel quatriduum deficientem animam sustentabat,
orans frequenter et psallens et rastro humum fodiens, ut ieiuniorum laborem
labor operis duplicaret. Indicauit nobis Hieronymus aduersus libidinem tria
pręcipua, dum sancti huius recenset gesta: ieiunium, orationem, laborem.
Pręter hęc Euagrium hibernis noctibus in puteum, Bernardum abbatem in lacum
descendere solitos accepimus, ut gelascentium aquarum frigore calorem
corporis temperarent castitati infestum.
Audomarum, Taruanensem * corr. ex Tamanensem episcopum, in
uespribus, patrem Franciscum in niuibus nudum uolutasse corpus, ut ea
castigatione uoluptatem carni insitam edomarent.
Rursum Bernardus illam, quę libidinis furore percita uim castitati suę
inferre conabatur, clamoribus abegit; Thomas Aquinas rapta de proximo foculo
torre. O fida atque inuicta seruorum Christi pectora, quę dum pro pudicicię
arce starent, nec occultis inimici insidiis nec aperto belle capi potuerunt.
Apelles quoque monachus diabolum, sub mulieris forma se dolose illicientem,
candenti ferro manu e fornace rapto (erat enim faber) perculit in faciem, et
ille edito eiulatu, ut a multis audiret, fugiens euanuit.
Apelli deinde, sicuti tunc, candens ferrum manu, non forcipe tenere, cum
opus faceret, moris fuit. Quem enim libidinis calor diabolo succendente
urere non potuit, iam nec ferri poterat.
Christophorum martyrem, qui mundi Opificem in humeris gestare meruit, cui
ducenti milites manum iniicere non sunt ausi, quo uiso Ammonitarum rex est
territus, uicissent foeminę, nisi ille repentę ad orationis arma
confugisset. Vinctus et in carcere positus, dum illum duę insignis
impudicicię sorores Niceta et Aquilina ad hoc a rege missę, ut turpi
uoluptate delinitum a Christo auerterent, complexu, osculis, alloquiis
oppugnare coepissent, sensit in tali certamine suam sibi haud sufficere
uirtutem, et Domini inuocauit. Eo orante carcer illuxit, subitus perstrinxit
oculos fulgor. Mulieres expauidę in terram corruunt, mortem sibi timentes,
quę mortem intentauerant uiro. Sed tandem ab eo spe uenię recreatę Christo
crediderunt, dumque ipsum palam confitentur, tyranni gladium immotis iugulis
excepere. Tantum itaque ualuit casti cordis deprecatio, ut Christophorus et
periculum euaderet et, quas pudicicię oppugnatrices habuerat, socias haberet
martyrii.
Helenus abbas discipuli, qui carnis petulantia acrius, quam ferre posset,
infestabatur, cęllam digito per humum ducto circumscribens, immundis
spiritibus, ne signum illud transgrederentur, pręcepit. Et ille deinceps
eiuscemodi molestia liber fuit. Nos quoque, si discipuli eius fuerimus, qui
in digito Dei eiiciebat demonia, nunquam casti propositi locum deseremus.
Medericus quoque, Heduensis abbas, et ipse malarum tentationum uictor ac
uirgo, monachum quendam assiduis incestę cogitationis oppugnationibus tantum
non superatum, tunica sua induens periculo liberauit, ita ut ille deinde
omnis huiusce molestię se expertem palam affirmare solitus sit.
Antonio, Alexandrino abbati, diabolus deformi admodum tetraque facie apparens
dixit se fornicationis spiritum et ab eo superatum esse. Nec
tamen ideo Antonius laxauit ieiunii rigorem, precum assiduitatem laborisque
solicitudinem, sed potius auxit, ueritus, ne diabolo credendo, dum se stare
putaret, caderet et remissis armis, quibus uicerat, occasionem uincendi
uicto daret.
Eusebius, episcopus et martyr, quam uirginitatem ab ineunte ętate solicite
custodierat, Deo protegente nullius insidiis amittere potuit. Mulier quędam
forma illius capta, cum ad ipsum impudenter irrumpere uellet, cubiculum
aditu aperto intrare non potuit. Et culpę conscia ac terrore simul perculsa,
ante ianuam excito episcopo crimen confitendo ueniam impetrauit atque abiit
moerens, dum secum reputat, quantum malum est libido, ob quam pudicicię
cultorem ne adire quidem digna fuerit. Et illum profecto, que nulla unquam
obscoenitas uicerat, nec persecutoris gladius uicit.
Equitius in Valerię partibus abbas, dum in iuuenta immundis tentationibus
quateretur, ad precum refugia recurrebat. Post quas somnianti uisum est
astitisse angelum omnemque sibi genitalium motum ademisse nec postea sensit
tentari. Quin immo, Dei dono fretus pręesse monasterio foeminarum coepit.
Interim tamen discipulos admonere non cessabat, ne se in eo prius emulari
uellent quam pari miraculo insuperabiles facti fuissent.
Helias quoque abbas, cum triginta annos natus coenobii uirginum curam
suscepisset et carnis molestias ferre nequiret, ad desertum Scythi profugit.
Deinde in quiete apparentibus angelis, cur Deo dicatas uirgines reliquisset,
interrogatus causam dixit. Et cum ab eis uirilia sibi abscisa putasset,
somno experrectus, et corpore se integrum et mente comperit uirginumque
curam securus repetiit, nullum postea pruritum (licet inter foeminas
uersaretur) improbę cupidinis sentiens. Quisquis igitur, quantum potest,
periculum cauerit, Dei tandem auxilio reddetur tutus.
Caput VIII / DE CASTITATE SERVANDA EXEMPLA FOEMINARVM
Sed aliquanto longiore, quam oportuit, ductu protractus sermo iam admonet, ut
foeminis quoque demus foemineę castitatis exempla, ne, si iis tantum, quę
diximus, contenti erimus, ipsę dedignentur sequi sexum alienum.
Iam primum Susannę in coniugio fides nuptis omnibus documento est, ut mori
malint quam consentire corruptori. Melius est mihi — inquit —
absque opere incidere in manus hominum quam peccare in conspectu
Domini. Propterea quidem nec Deus innocentem cędi permisit nec
impune pudicam infamari sustinuit. Hi, qui iam ream iudicauerant, sententiam
uerterunt in accusatores; lapidibusque obruti sunt, quos furens et
ineffrenata libido ad mendacium egerat et impietatem.
Iudit uiduam et multę diuitię et iuuenilis ętas et elegans prę cęteris forma
ad repetendum connubium hortabantur. Illa tamen uiduitatem prętulit nuptiis,
molli indumento cilicium, luxurię ieiunium, somno atque ocio uigilias et
orationem hisque armis instructa Olophernis, id est, diaboli dissecuit
caput, nullum ei ad se corrumpendam relinquens locum. Hinc illi, quę sic
uicerat, dicitur: Confortatum est cor tuum, eo quod castitatem armaueris
et post uirum tuum alterum nescieris. Et ideo manus Domini confortauit
te, et ideo eris benedicta in ęternum.
Anna prophetissa, Phanuelis filia, cum septem tantum annos uixisset cum uiro,
in uiduitate ad quartum usque et octogesimum uitę suę annum perseuerauerat.
quando Christum uidere et de illo uaticinari meruit.
Didicisti incorruptę uiduitatis pręmium; disce et, quo sale, ne corrumpi
posset, condita fuerit: non discedebat de templo, et ieiuniis et
obsecrationibus seruiens die ac nocte.
Venimus, ecce, cum uiduis in templum. Sed iam cum uirginibus etiam ipsa
Sancta sanctorum ingred licebit, quando quidem illum,
quem nec cęli cęlorum capere possunt, Virginis uterus tulit. Virgo electa
est, quę Deum et hominem pareret et, ut propter uirginitatem electam scires,
mater facta uirgo esse non desiit.
Quę hanc secutę sunt, non hominis mortalis, sed Christi sponsarum nomine
censentur, cęlestibus dignę nuptiis, quoniam terrenas contempserunt.
Hinc Iphigenia, Aegippi, Aethiopum regis, filia, Matthei apostoli
prędicatione a falsa ad ueram religionem conuersa, cum uirginitatem Domino
uouisset et iam constructo coenobio multis pręesset uirginibus, neque minis
neque blanditiis moueri potuit, ut Hirtacum, paterni regni successorem,
acciperet maritum, ęterni Regis sponsam se esse dicens nec licere sibi illo
relicto alteri nubere. Tunc Hirtacus ex amore in furorem uersus Iphigeniam
cum reliquis, quę cum illa erant, atque adeo cum ipso monasterio concremari
iussit. Admoto uero igne flamma, uirginalis pudicicię ultrix, inde se
auertens in regiam prosiliit, quam Hirtaco cum unico filio uix euadente
funditus consumpsit. Sed tamen filius a demonio correptus interiit, pater
elephantia perfusus, morbi dolorem non ferens, ipse sibi mortem consciuit.
Itaque, qui male perdere Iphigeniam cum suis uirginibus cogitauerat,
teterrime ipse cum filio disperiit.
Tecla etiam uirgo Paulo apostolo Iconii Christum euangelizanti credidit.
Cumque iam desponsata esset, repudiato coniugio uirginitatem seruauit et ob
fidei confessionem in ardentem rogum missa uri non potuit, subitis hymbribus
igne extincto. Deinde leonibus, ursis, tauris exposita, tot feris beluis
repente mansuefactis euasit inoffensa. Puduit proconsulem ultra in illam sęuire uelle, cui tam atroces bestię pepercerant, et liberam
dimisit.
Philippi apostoli quatuor filię, quia uirgines erant, prophetandi donum
accipere meruerunt, etiam post Ioannem, cum prophetas cessare oportebat.
Agatham, Cathanensem uirginem, nec Aphrodisię meretricis illecebrę nec
Quintiani prętoris promissa, minę, supplicia ad impudiciciam trahere
patuerunt. Omnia contempsit, ut uirginitatem illibatam Deo offerret. Cum
apparuisset illi in carcere apostolus Petrus, mamillam, quę Quintiani iussu
auulsa erat, curaturus, exhorruit uirilem attactum et chyrurgicam refugiebat
manum, donec, quis esset, agnouit. Et statim ipso abeunte se sanatam sensit.
Cum super acutas testas ardentesque prunas nuda uolutaretur, minus poenam
doluit quam nuditatis ignominiam. Quod scelus nec terra ferens intremuit,
urbs concussa est, muri ruina prętoris asseclas oppressit ac, ne ipsi quoque
in uirginem impietas impune cederet, equorum suorum calcibus dentibusque
petitus periit. Ipsa autem uirgo, cum omnes uicisset cruciatus, ultro
optauit mori et esse cum Christo. Quo annuente lęta decessit. Merito ergo
uenit angelus ad exequias eius tumuloque insculpsit: mentem sanctam,
spontaneam, Deo honorem et patrię liberationem, ne angelicis in morte
careret laudibus, quę in uita castitatis puritate par angelis fuit.
Lucia quoque Syracusana uirginitatem uita habuit chariorem. Iuueni, cui pacta
fuerat, iungi noluit, ut iungeretur Christo, pro cuius amore martyrium
constanter pertulit, cum illo uiuere recusauit. Igitur Paschasio consulari
potentate tumenti haud tantum licuit, ut ei castitatem posset erripere.
Impietatis furiis ardens, puellam duci ad lupanar iussit. Sed illam uis
nulla, nulli prorsus conatus mouere potuerunt. Funibus circumligatam mille
uiri, mille boum iuga trahere nitebantur. Sed eodem loco, quo eam fixerat
Dominus, ueluti montis rupes immota stetit atque ibidem uri, cędi, iugulari
potuit; abduci, ut prostitueretur, non potuit, quoniam
Deo uouerat castitatem.
In Catharina uirgine uicti philosophi scientiam, patienter tolerata tormenta
constantiam, rotarum fractio impiorumque percussio meritum testantur. Sed ne
uirginalis quoque candoris ac puritatis deessent testimonia, de abscissę
ceruicis uulnere lac, non sanguis effluxit. Exanime corpus angeli
sepelierunt, monumentum oleo manat. Et, si tantus honos mortuę in terra,
quanta beatitudo uiuentis in cęlo!
Cecilia uirgo Valerianum, cui desponsata fuerat, ipso nuptiarum die ita
perterruit, cum angelum uirginitatis suę defensorem esse asseruisset, ut
ipsam ne contingere quidem ausus sit. Quin immo, deposito gentilitatis
errore ad Christum conuersus, et ipse uisionibus perfrui meruit angelorum.
Sed et martyrii coronam cum fratre Tiburtio laudabiliter consecutus est.
Ergo, non solum intacta permansit Cęcilia, cupidissimo iuueni tradita, uerum
etiam eidem saluti fuit, non auso prophanare illud, quod uirtute protegi
uidit diuina. Denique ambo rubentibus rosis et candentibus liliis ab angelo
coronari meruerunt, ut hoc uirginitatis insigne esset, illud martyrii. Neque
enim suppliciis uinci potuerunt, quos non uicerat uoluptas.
Margarita Antiochena, Christo deuota uirgo, et patris gentilis odia et omnes
corporis cruciatus pati maluit quam Olybrio, Antiochię pręfecto, matrimonio
copulari: equuleum, uirgas, ungulas, ignem, grauiora morte supplicia. Sed et
ipsam mortem capite truncato fortiter pertulit, ne nuptiis uirginitatem
mutaret. Hinc quidem pro Olybrio repudiato accepit Christum, pro breuibus
poenis ęterna gaudia, pro morte uitam. Nec immerito a dracone deglutita
fracto uentre exiuit incolumis, quę carne circumdata carnalis impudicicię
ueneno infici non potuit, lasciuiam uincens pudore et in fragili corpore
seruans mentis integritatem.
Barbaram, Nicomedię ciuem, forma, genere, diuitiis floreque ętatis
pręstantem, fidei tamen ardore talia contemnentem, cum multis
eam petentibus nulli nubere uellet et se Christianam uirginitatis uotum
suscepisse diceret, furens gentilis pater Dioscorus stricto gladio illam
persequi coepit. Sed quam pater persequebatur, saxa miserata sunt. Eam
nanque montis crepido, ad quam fugiens constiterat, inclinata trans uallem
in aduersa rupe deposuit et rursum se errigens persecutorem impediuit. At
neque miraculo mollitus, omni silice durior pater tandiu per deserta
latitantem quęsiuit, donec inuenit. Tunc per capillos tractam Martiano
pręsidi torquendam tradidit. Quam Martianus post multos cruciatus et
utranque auulsam papillam ignominię causa nudam per urbis fora duci iussit.
Exhorruit nuditatem uirgo, quam non terruerant supplicia. Et cum Dominum
orasset, extemplo affuit illi angelus, papillas restituit sanatumque corpus
candenti stola contexit. Sed quoniam miracula maleficiis, non uirtuti
imputabantur, iussa est decollari. Et nequid ad immanitatem deesset,
pręuenit carnificem pater filiamque gladio, quo ante persecutus fuerat,
interemit. Qui omnibus feris ferocior interficere quidem illam, quam
genuerat, potuit, cogere autem, ut uel idola adoraret uel uirginitati
nuptias pręferret, non potuit.
Sed neque te hoc loco tacitus prętermittam, celeberrima Agnes uirgo. Pręfecti
urbis filium nuptias tuas petentem despexisti, diuitias, quę illi affatim
suppetebant, offerentem neglexisti, patrem quoque eius ut minantem, ita
iniuria afficientem risisti. Ob quam constantiam Dominus, dum te impii
expoliant, capillorum uestiuit incremento. Dum ad prostibulum trahunt, sua
tutatus est luce. Infamem locum micantis fulgoris decore honestauit.
Perculit horrore corruptores et in fugam conuertit. Procum autem illum
libidinis furiis actum nihilque pensi habentem, cum ad te irruisset,
repentina nece mulctauit. Tu in medias proiecta flammas non es adusta. Neque
enim, quam in te exureret, obscoeni rumoris maculam ignis inuenit.
Dissipatus ergo ardor crudelitatis appetiit ministros et, insonti parcens,
conuersus eat contra nocentissimos, Dei uoluntati
obsequente elemento. Denique suscepto per iugulum gladio intactam
uirginitatem eidem, cui deuoueras, Christo Sponso obtulisti. Cuius nunc
sequeris uestigia, quocunque se ille uerterit, perpetuoque eius frueris
consortio, recepta uictorię palma, quoniam pertinacissimos pudicicię tuę
oppugnatores magnifice superasti. O felix uictoria, cuius merces est
Christus!
Et nequa aliquando dubitet, ne ui erripi possit castitas, Columbam uirginem
apud Senones passam, cum inter meretriculas uitiandam pertraxissent, ursus
ab iniuria tutatus est; Martianam Cęsareę defendit paries inter ipsam et
corruptores mirabiliter se interponens; Hyrenen * * corr. ex Hyrenem Romę liberauit angelus,
iis, qui eam ad lupanar trahebant, illudens; Flauiam Domicillam Terracinę
intactam reliquit repentina eorum insania, qui uim inferre parabant;
Seraphiam apud Vendinenses eripuit horrendus fragor motusque terrę illos
exanimans, qui ipsam polluere nitebantur.
Iustina Damasci munita crucis signo magiis Cypriani supplantari non potuit,
ut uiri copulam uirginitate potiorem haberet. Vide igitur, quantę uirtutis
sit Deo dicata uirginitas, ut uiolari nullo modo queat, ipso eam protegente,
cui dicata est.
Huiusce propositi pariter et constantię fuere Dorothea passa Cęsareę,
Euphemia Chalcedone, Iuliana et Dula Nicomedię, Euphemia, Dorothea, Tecla,
Erasma Aquileię, Susanna, Basilla, Domicilla, Anastasia, Felicula, Daria
Romę, Victoria Tiburi, Valeria Lemouici, Ursula cum undecim milibus uirginum
Colonię. Hę et alię tum in iis, tum aliis orbis partibus, multę
nuptiis
uirginitatem, uitę prętulerunt Christum, nec coniugalis
uoluptatis illecebris nec tyrannorum tormentis uictę.
Sed dicet aliquis nefas fuisse Christianis puellis maritos habere infideles
ideoque martyrium potius elegisse quam illicita coniugia, Legis obseruandę
gratia, non uirginitatis. Cuius argumentum una interrogatiuncula
confutabimus. Cur ante fidelibus maritis, cum multi
superessent, non se tradiderint, si tantummodo
infideles displicebant? Aut cur Cęcilia uirgo Valerianum iam credentem et
baptizatum martyrii maluit quam thori habere consortem? Et, ne ullus
calumnię relinquatur locus, subiiciemus etiam illarum aliquot exempla, quę,
ne legitimi quidem matrimonii nexibus implicari uoluerunt uel etiam
implicatę (quod multo difficilius est) castitatis cultum nunquam deserere.
Brigida uirgo inter Scotię puellas pulcherrima, cum a potentibus (et quidem
Christianis) uiris in matrimonium peteretur et illa uirginitatem Domino
uouisset, eundem orauit, ut aliquo corporis uitio ipsam deuenustaret, quo
procorum inquietudo facile sedari posset. Itaque, cum oculorum decore maxime
placuisset, alterum subito hulcere percussum amisit. Cui ergo charior oculis
fuit uirginitas, nonne tanto pulchrior fuit in conspectu Sponsi cęlestis,
quarto istis terrenis (qui iam illam, quam paulo ante tam ardenter
appetierant, desponderi sibi dedignabantur) uisa est deformatior?
Andragasina uirgo in Gallia Lothario regnante fuit. Quę cum a parentibus
Ansberto,* principi uiro (qui postea Rothomagensem ecclesiam rexit) inuita
desponsaretur, multis cum lachrymis Dominum obsecrauit, ne suam pollui
uirginitatem pateretur. Moxque leprę morbo totum corpus occupante, ob
foeditatem intacta dimittitur. Et ne in incerto esset, cur id mali
contigisset, ubi coenobium uirginum ingressa sanctum uelamen accepit,
continuo sana euasit. Puto, quę tam enixe orauerat lepram etiam ipsam, quoad
uixit, pati maluisset quam uirginitatem amittere.
Farra uirgo, cum a patre Agnerico** (qui primo loco apud Theodobertum, Gallię
regem, habitus erat) ad nuptias urgeretur, sic hubertim fleuisse dicitur, ut
nimio lachrymarum humore oculorum acies hebetauerit. Et cum uisum beati
Eustachii episcopi precibus a Domino
*corr. ex Auiberto
*corr. ex Agerico
impetratum recepisset, rursum patris molestiis
infestationibusque et iam odio agitata ad ecclesiam confugit. Ille iratus
inde raptam in carcerem detrudit. Nec tamen efficere potuit, ut uoto suo
filia consentiret, quę se iam Christo desponderat. Vbi uero firmam in
proposito permanere uidit et neque minis neque uerberibus moueri iam
placatior dimitti iussit nec deinde impedimento fuit, quin ipsa inter sacras
uirgines perpetuam uirginitatem, profiteretur. Tanta pro castitate perpessam
martyrem dicerem, nisi obstaret fidelis pater. Martyrii tamen coronam
meruit, quę sic oppugnata uirginitatem non amisit.
Gregoriam, Romanam uirginem, a beato Gregorio traditum est ipso nuptiarum die
ad ecclesiam confugisse et perpetuę uirginitatis uoto Deo se consecrasse.
Reliquit uirum, et amplexata est Christum. Reliquit corporis uoluptates, et
uoluptatibus fruitur paradisi. Prudens deliberatio, sed felicior euentus, et
qui perraro sequi soleat in tam pręsenti periculo. Maioris ergo prudentię
est ante in portum se recipere quam procellę turbinem expectare.
Sicuti fecisse Spoletanam uirginem idem autor est. Quę diuitis et principis
uiri filia, cum pater ipsam nuptui collocare decreuisset, illo inscio ad
monasterium abiens uirginitatis uelum habitumque accepit. Quod si nuptias
sustinuisset, nescio, an ei integrum fugere fuisset. Quanuis et ipse
indignatus illam exhęredauerit. Sed quam exhęredauit pater, Deus regni sui
cęlestis hęredem fecit, et quę nihil acceperat a parente, a Domino accepit,
ut ab obsessis demonia pelleret, sicuti de ilia testatus est sanctus
Eleutherius abbas.
Euphrasiam uirginem, Antigoni filiam, quia cuidam Romano patricii generis
iuueni a parentibus ante pacta fuerat quam religioni se dedisset, cum illum
accipere Theodosii imperatoris litteris in Thebaidem, quo concesserat,
missis urgeretur, respondisse tradunt sponsum se habere in cęlo, non in
terra, et certum sibi esse omnia prius extrema perpeti quam fallere fidem
illi datam. Cumque insuper Theodosius opulentas uiri
nuptias suis donis se cumulaturum polliceretur: Opes meę — inquit — Christus
est. Dona tua aliis dato! Quid prius mirer, nescio, senilem tenerę ętatis in
respondendo sapientiam an puellaris animi in proposito constantiam. Sed idem
ille hanc Christiano principi respondere docuit, qui gentilibus philosophis
Catharinam. Et qui fecit, ne Luciam uirginem homines bouesque mouere
possent, fecit et hanc ne imperator. Perpetuum nanque Spiritus Sancti
habitaculum est impolluta uirgo, quę perpetuę sese dedicat castitati.
Maria Decegnies, puellula duodecim annos nata parentum (non sua) uoluntate
cuidam Ioanni nuptui tradita, uitę districtione ac sanctitate commouit
uirum, ut intactam dimitteret. In uirginitate ergo perseuerans, multa
uirtute multisque miraculis celebris euasit. E uita decedenti Christus,
angeli, apostoli in uisu apparuerunt. Quorum consolationibus iocundata
mortis angustias non sensit. Solutam deinde a corpore animulam a Beata
Virgine cum angelorum comitatu in cęlum ferri conspexit episcopus Tolosanus.
Haud immerito tantam consecuta est beatitudinem, quę ne uiro quidem iuncta
uirilem copulam admisit et matrimonii iugo, cui iam subdita fuerat, excusso
incorrupta et corpore et mente permansit.
Tam ancipitis pugnę gemina uictoria potitam Edildridam uirginem Sigebertus et
Beda scriptores tradunt. Quę Annę, regis orientalium Anglorum
Christianissimi, filia primum Tonberto, australium Giruiorum principi in
coniugium tradita, cum eodem pari uoto uirginitatem seruauit. Deinde eo
defuncto iterum a patre inuita desponsatur Ecgfrido regi. Sed cum ipso
quoque in uirginitate annos duodecim uixit. Postea uero eius permissu
religioni se consecrauit et securiorem quidem in monasterio, sed nunquam
domi castiorem uitam duxit. Haud dubium, quin castitatis merito tanta gratia
illam donauerat Deus, ut etiam iis, quibus nubebatur, statim continentiam
persuaderet. Rarissimum sane exemplum ac nescio, an a condito ęuo alterum
tale, ut aliqua et bis maritata sit et semper uirgo. Semper
quidem uirgo, sed tamen unius uiri coniux Kunegundis, Henrici imperatoris,
fuisse dicitur. Denique uiro muliebri constantię diffidenti ac zelotypo
suspecta super candentes uomeres nudo, sed inoffenso uestigio ambulando
castam se probasse. Eo amisso liberius Deo seruire potuit, non castius
uiuere. In eadem ergo castitatis puritate perseuerans, nulli postea nubere
uoluit, ne cum Henrico simul amitteret uirginitatem. Qui ambo, quoniam in
coniugio cęlibes permanserunt, cęlo digni effecti et ad cęlum sublati, multo
felicius perenniusque regnum acceperunt quam reliquerunt.
Gunzonis, Arbonę ducis, filia Galli abbatis precationibus a demonio liberata
uirginitatem uouit. Coeperat enim Spiritus Sanctus ibi habitare, unde
immundus fugerat. Cumque a Sigiberto, Gallię rege, in matrimonium peteretur,
a patre tradita, sponsam se cęlestis regis esse dixit. Quę uox ita exterruit
Sigibertum, ut puellam contingere non ausus monasterio uirgintum delegaret,
ei ipsam cedens, cuius se sponsam asserebat. Illa itaque in cęlesti
beatitudine Christo iungi meruit, quia, dum in terris uiueret, pluris fecit
castitatem quam Gallię regnum.
Editę uirginis, Edgari, Anglorum regis, filię, corpusculum post annos aliquot
quam conditum fuerat aperto sarcophago redactum in puluerem inuentum est,
pręter uentrem et genitalia. Cunctisque mirantibus, cur ea pars tantum
integra extaret, cuidam ipsa uirgo in quiete apparens, minime mirandum esse
dixit, si reliquo corpore fatiscente uterus incorruptus maneret, qui
uirginitate sanctificatus esset et nulla libidinis labe inquinatus. Dunstano
quoque episcopo de illa reuelatur celebrandam esse in terra, quę digna
fuerit, ut in cęlo celebris esset inter sponsas Christi. O grande uirginalis
pudicicię meritum, quo tanta comparatur felicitas, ut anima hominis
honoretur in Dei regno et corpus cariem nesciat in sepulchro!
Quasdam autem etiam apud infideles reuerenter habitas legimus. Luceiam, Romanam uirginem, rex quidam barbarus nomine Ancias, cum captam
stuprare uellet, Dei cęli sponsam esse audiuit, et ui abstinuit ac simul
liberam fecit. Quin etiam ad Christum conuersus, cum ipsam Romę martyrio
consumptam audisset, captiuę suę sorte incensus relicto regno Romam perrexit
et pro uerę religionis assertione supplicia pertulit, magis iam desyderans
regnare in cęlo quam in terra. Tantum illi profuit uenerationi uirginem
habuisse.
Eugenius etiam, barbarus Aphricę rex, Floram et Lucillam, sorores Deoque
dicatas uirgines, Latium incursans captas abduxerat. Sed cum eas perpetuam
castitatem deuouisse intellexisset, uitiare pertimuit et libertate donauit.
Ad bella procedens earum precationibus se commendabat uictorque redibat. Et
frequenti successu lętatus Christo ab ipsis prędicato credidit, intantum ut
Romam ad martyrium tendentes relinquere noluerit. Iam quippe didicerat
fragilem et caducam esse regni sui coronam, sed martyrii stabilem et
ęternam. Atque una cum illis passus cęlum petiit. Tantum et isti attulit
utilitatis honorata uirginitas.
Virginitatis amor effecit, ut Euphrosina Alexandrina domum, parentes, patriam
fugeret et, ne iuueni (cui pacta fuerat) inuita traderetur, sub uirili
habitu latens proximi coenobii monachos adiret seque in eorum numerum
solenni professione redigeret, dicta Smaragdus. Cur, inquies, unum fugiens
tam multis se credidit? Quia eos, quibus se credebat, ęque ac se castos esse
nouerat. Quem autem fugiebat, longe disparis uoti diuersique propositi erat.
Neque tamen negare possum difficillimum esse foeminę cum uiris uersanti
mentem integram gerere et inter scopulos nauigantem nulla in parte ellidi.
Quam ergo fortis uirgo Euphrosina, quę saluas pudicicię merces per media
ipsa pericula usque ad portum perduxit salutis!
Hoc idem mirari licet in Margarita, Aegyptia uirgine, quę et ipsa de sponsi
thalamo ad thalamum peruenit Christi. Prima quidem nocte illo ex lassitudine
altius dormiente, ut qui diem totum in choreis et tripudiis
desudasset, ipsa dormire non poterat, assidue secum uoluens, quomodo
uirginitatis suę thesaurum subtraheret eius rapinę. Clanculum ergo
pedetentimque sese de cubili proripuit ędibusque excessit et uirum
assimulata monasteriumque ingressa inter monachos latuit uocata Pelagius,
ubi persancte uixit neque, quod foemina fuerit, ulli ante obitus sui diem
cognitum fuit. Igitur non dormiendum uirgini, ubi periculum imminet sed
uigilandum fugiendumque est, si sese integram cupit conseruare. Et nisi
huiuscemodi incumbat necessitas nunquam uiris uirgo se credat: ubi diuersus
sexus est, diuersarum cogitationum pugnas incidere necesse est.
Iccirco beatus Martinus episcopus, cum uirginem quandam uitę sanctitate
percelebrem inuisere uellet et illa aditu negato ei excusando dixisset: Mi
pater sancte, ora pro me, quia a uiro nunquam sum uisitata — gratias egisse
Deo fertur, quod illa talibus imbuta moribus castam custodiret uoluntatem,
et benedicens eam abiisse lętus.
Lubrica siquidem res castitas est: nisi summa circumspectione fulciatur,
facile labescit. Quod bene intellexit Petrus apostolus, qui, cum omnes morbo
aliquo laborantes passim curaret, filiam Petronillam uirginem febri uexari
dimisit. Et cum interrogaretur, cur, qui alios sanasset, filiam ęgrotare
sustineret, — sic ei expedire respondit. Didicit uirgo in infirmitate esse
fortior et iam nec sana de corporis uoluptate cogitare. Maluitque casta mori
quam Flacco consuli (a quo petebatur) nupta uiuere. Exaudiuit Deus
deprecantem, et uitę pariter consulisque libidini iam uim parantis ipsam
surripuit. Atque eandem, quę hominis uxor esse noluit, sponsam fecit
Christi, cęlestibus fruituram nuptiis, quia terrena contempserat.
Sic et Hilarius, Pictauiensis episcopus, cum filiam suam Abram* caste
sancteque uiuendi pręceptis imbuisset et illa aliquandiu in uirginitatis
proposito perseuerasset, ueritus, ne malicia mutaret mentem, Dominum depre‑
* corr. ex. Apram
catus est, ut ipsam e medio sublatam iam in tuto collocaret.
Itaque tam lętus et alacer mortuam extulit, quam, ne uirginitatem in
coniugium uerteret, anxius ac solicitus fuit. His exemplis et timere discat
ancilla Christi, ut securior sit, et, si casus inciderit, uitam amittere
optet prius quam castitatem.
Satis hęc de uirginibus. Viduarum nunc nostrarum castitatem exponamus, ne a
ueteribus (quarum superius fecimus mentionem) uicti uideamur.
Nataliam, Hadriani martyris coniugem (quoniam forma multis pręstabat)
tribunus Nicomedię in coniugium petiit. Denegare non erat, quod tribunus
peteret. Et ancilla Christi iam, quo se uerteret, nesciebat. Impetrat tamen
tridui spacium ad deliberandum atque interim Dominum uotis precibusque
solicitat, ut pudiciciam, quam illi uouerat, ipse tueatur. Et somnio edocta,
inde soluens Constantinopolim uersus fugam fecit. Quod ut resciuit tribunus,
conscensa naui fugientem persequitur. Iam prope erat, ut consequeretur, cum
contrario flante uento coactus est reuerti; illa suo, quo uolebat, peruenit.
Itaque in uiduitate ieiuniis et precationibus uacans Deo seruiuit. Seruisset
autem homini, si iterum nupsisset.
Paulam Romanam a Hieronymo proditum legimus post mariti mortem non solum
nubere noluisse, sed etiam cum uiris nunquam comedisse. Casta mulier uix se
uiduam esse putauit, si cui non sui sexus hominum uel ipsa tantum conuiuendi
familiaritate iungeretur. Sic itaque uiduitatem sancte pureque custodiuit,
ut in monasterio sacris uirginibus pręesset. Quas etiam ęquauerat castitate,
cęteris uirtutibus superabat.
Elizabeth lantgrauio tradita uotum uouit, si marito superesse sibi contingat,
Deo se in castitate seruituram. Et casti propositi meritum habuit etiam
coniugata. Post uiri obitum de ingentibus diuitiis ad ultimam deuoluta est
paupertatem, rapientibus omnia, qui se lantgrauio succedere dixerant. Vnde
ab episcopo Bambergensi suscipitur pieque sustentatur. Quo rursum ad nuptias
hortante dotemque multam pollicente respondit: si id conari pergeret, sibi in animo esse truncatis naribus uel scissa facie ita se
deformem reddere, ut, qui ducere uelit, futurus nemo sit. Igitur inops et
egena mulier nec prioris fortunę felicitatem amissam doluit nec secundę
oblatam accepit, dum sola castitate gaudet. Adeoque impatienter tulit ad
coniugium repetendum se inuitari ut, nisi, qui inuitabat, cessasset, suam
ipsa faciem lacerasset. Quanta autem sanctitate profecerit, hinc nose licet,
quod nullum fere uirtutis genus in hoc opere eius exemplo uacuum sit.
Profecto, nisi perpetuam castitatem tam ardenter adamasset, ad tantam
profectionem nunquam peruenisset.
Galla, Symmachi consulis filia (ut Gregorius refert), Gothis Italiam
uastantibus uiduata uiro, cum quo annum tantum uixerat, nulli postea nubere
uoluit, licet et ętate integra esset et non illiberali forma. Aegrotanti
foedaque corporis scabredine affectę medici consulebant rursum uti marito,
alioquin eo morbi genere uel perituram uel, si uixerit, contra sexus sui
morem uillosum mentum habituram. At illa neque oris deformitate neque mortis
periculo territa propositum dimisit castitatis. Dum autem diem suum obiret,
affuit in uisu Petrus apostolus, a peccatis absolutam esse dixit, promissis
uitę ęternę errexit et, ut secum ueniret, hortatus est. Tunc sancta animula
illo dimisso corpore, quo uocabatur, lęta abiit. Si his etiam digamas frui
solere uisis nostis, nubite, uiduę. Sin uero nihil tale de illis memorię
proditum legistis, non est, cur illas imitemini, de quarum beatitudine a
scriptoribus siletur. Siqua tamen continere se non potest, nubat. Melius est
enim nubere quam uri, quia minus malum maiore malo melius est.
A quo quidem malo multum abhorrens Euphrasia, uirginis Euphrasię mater, hac
unica prole suscepta cum uiro suo Antigono caste continenterque uixit.
Cęterum illo defuncto, quoiniam ętas, forma, diuitię suppetebant, ad
secundas nuptias urgeri coepit Theodosii imperatoris Augustęque suasionibus
ac promissis. Quod quanquam amore erga ipsam summo agebatur, illa tamen
indignans et castitate metuens, rebus occulte nauigio
impositis, cum filia in Aegyptum nauigauit. Et in Thebaidem perueniens,
filiam monasterio tradidit, quę secum tulerat, pauperibus erogauit piisque
ipsa operibus incumbent castitatis propositum nunquam dereliquit. Cumque
abbatissa, cui filiam commendauerat, in quiete uidisset Antigonum in
paradiso fulgentem a Domino exorasse ut coniugem suam de terris euocatam
sibi iam sociam faceret, die, qua prędictum fuerat, lęta decessit. Tanta
ergo accepit bona, quia et cum uiro caste se habuerat et sine uiro
uiduitatem constanter seruauerat, quanta imperator iterum nubenti dare
nunquam potuisset.
Salaberga post quinque filios ex Alduino marito, Dagoberti, Gallię regis,
duce genitos ab eodem impetrauit, ut deinceps in castitate Deo seruiret.
Itaque constructo apud Lugdunum amplo monasterio trecentis fere ancillis
Christi pręesse meruit et multorum signorum operationibus celebris fuit. Et
quia seruandę castitatis gratia uirum liberosque reliquit, nunc cum Christo
regnat, et in quo omnis beatitudinis summa est, eius indissolubili fruitur
consortio conspectuque lętatur.
Radegundis Clotarii, Gallię regis, coniux, cum annos aliquot cum marito sine
querela uixisset, tandem seruandę castitatis cupiditate accensa diuortium
impetrat et monasterio se includit. Quęque regis uxor fuerat, facta est
sponsa Christi. Et magis deinde miraculis claruit quam ante claruerat Gallię
regno, quod reliquit.
Melania, urbani prętoris filia, uiro tradita, cum duos liberos, quos ex eo
susceperat, impuberes adhuc morte immatura amisisset, nequaquam de reparanda
prole cogitare coepit, sed de castitate seruanda. Crebris itaque suasionibus
induxit maritum, ut distractis in pauperum usus bonis ambo animum ad Dei
seruitium applicarent. Itaque ille inter monachos, ipsa inter ancillas
Christi, quod uitę superfuit (relicto geniali thoro) laudabiliter
peregerunt, uiduitatem seruantes, antequam uidui essent, immo, quod plus
est, religione se uincientes, ne uxorios actus repetere expeditum foret. I
nunc, insatiabilis libido, cui maritum habuisse non est
satis, alios atque alios tibi quęre, cum hę sanctissimę foeminę etiam, quem
habebant, habere noluerint, ut Christum haberent.
Sed quid de illis dicam siue foeminis siue uiris qui ne adulteriis quidem
abstinent, qui meretricantur, qui libidinibus diffluunt, quando quidem etiam
matrimonia iterare, etsi licitum, non tamen satis honestum putatur; nisi
forte honestum sit uri et continere se non posse. Meminerint igitur in
Decalogo pręceptum esse: Non mechaberis, non concupisces uxorem proximi
tui! Et in Lege adulteros lapidibus obrui et a rege Babylonio, id
est, diabolo in igne frixos, pro eo — inquit — quod fecerint
stulticiam in Israhel et mechati sint in uxores amicorum suorum.
Reminiscantur in Euangelio gregem porcorum mergi in profundum et Samaritanam
mulierem, quia quinque uiros habuerat, argui a Domino sextum iam non esse
suum. Et ab eodem adulterę, ne amplius peccaret, iniunctum, ne grauius illi
contingat. Sciant etiam fornicationis reum ab Apostolo traditum Sathanę in
interitum carnis. Quod uitium usque adeo execrabile iudicat, ut Corinthiis
eorum consuetudinem, qui illo infecti sunt, interdicat dicens: Ne
commisceamini fornicariis! Et idem: Nolite errare — inquit —
neque fornicarii, neque idolis seruientes, neque adulteri, neque
molles, neque masculorum concubitores regnum Dei possidebunt. Iterum
alibi ait: Fornicatores et adulteros iudicabit Deus, hoc est,
damnabit. Et in Apocalypsi legimus: fornicatorum partem cum ueneficis
futuram et idolatris et omnibus mendacibus in stagno ardenti igne et
sulphure, quod est mors secunda.
Sed percurramus etiam Scripturarum exempla, quo magis innotescat, quanto odio
Deo sit omnis impudicus. Lamech primus duxit duas uxores, et primus Cayn
occidit fratrem. Dicitur tamen septuplum ultio dabitur de Cayn, de Lamech
uero septuagies* septies. Sodomitę et Gomorrei, cum aduenas turpiter
appetissent, cęcitate primum lucem amisere, deinde etiam uitam, cum ipsis
* corr. ex septuagesies
urbibus funditus euersi, et qui igne libidinis exarserant,
cęlesti igne super eos pluente consumpti sunt. Ob Dinam, Iacob filiam,
uiolatam Sichimorum urbs uastatur, et unius stuprum cędibus expiatum est
plurimorum. Ruben maledicitur, quia ascendit cubile patris sui. Zambri cum
scorto Madianite, ad quod palam intrare non erubuerat pugione sacerdotali
confodiuntur. Et ne non iure cęsos arbitreris, illis punitis Dei in filios
Israhel ira placatur. Prima Sansonis uxor, quia ipso repudiato alium
acceperat, simul cum patre igne combusta poenas dedit. Ipse Sanson secundę
uxoris (ut scias, qualis bigamię euentus sit) dolis ac proditione periit.
Tribus Beniamin pene internitione deletur ob uim illatam coniugi alienę.
Dauid regem adulterii perpetratio ad innocentis et quidem de se bene meriti
indignam compulit necem, ut intelligas illicitos concubitus causam esse
plurimorum malorum. Et licet peccatum hoc mox per poenitentiam translatum
dicatur, ipsa tamen peccati labes non nisi multarum maximarumque patientia
calamitatum elui purgarique potuit. Filius etiam Dauid Ammon
defloratę Thamar iniuriam morte rependit, a fratre interemptus Salomonis
sapientiam multarum amor fecit insanire, ita ut earum diis deabusque phana
poneret. Quamobrem scissum est regnum de manu filii sui et datum Hieroboam,
seruo suo. Igitur, cum obscoenę libidinis uoluptas multo maioribus
suppliciis semper compensata sit, certe, si nulla etiam castitati pręmia
proponerentur, caste tamen uiuendum esset. Rursum, cum tanta castitatis sit
merces, quantam ęstimare nemo potest, si nulla libidinem sequeretur punitio,
libidine abstinendum esset. Vt ergo et uitium caueamus et uirtuti penitus
innitamur, qualis utriusque finis sit, iugiter cogitemus. Sed dices:
Spiritus quidem promptus est, caro autem infirma. Video aliam legem in
membris meis repugnantem legi mentis meę, et non quod uolo bonum, hoc ago,
sed quod odi malum, illud facio. At castiga corpus tuum et in seruitutem
redige, ut obedire discat spiritui. Deinde, quanto infirmior es, tanto
solicitius pete a Domino auxilium. Petenti datur et pulsanti aperitur.
Frequentius ora, uentri minimum indulge. Hoc demonium non
eiicitur, nisi per orationem et ieiunium. Somnolentiam caue et uigilils
operam da. Qui uigilat, non sinit perfodi domum suam. Fac aliquid operis, ut
nunquam te diabolus inueniat ociosum. Sexum diuersum, quantum potes, fuge,
quantum licet, obliuiscere: fugientem deserit concupiscentia, obliuiscentem
dimittit foeda titillatio. Semper tamen totam uincendi spem in Deo colloca.
Sine me — inquit — nihil potestis facere.
Caput IX / DE POENITENTIA PECCATORVM PER EXEMPLA VETERVM
Hactenus de castitate. Nunc iis, qui culpa aliqua lapsi sunt, demus
poenitentię locum, ut resurgant. Et quidem, nemo est, qui non peccet.
Septies in die cadit iustus, ait Scriptura. Et Ioannes apostolus:
Si dixerimus — inquit — quia peccatum non habemus, nosipsos
seducimus et ueritas in nobis non est. Igitur, quoniam omnia Deus
conclusit sub peccato, ut omnium misereatur, omnibus necessaria est
poenitentia, quę, quanti fructus sit aut qualiter agi debeat, exemplis
patebit.
Legimus Israhelitas, quoties Legem sanctam pręuaricati sunt, Deo uindicante
erumnis uastationibusque affectos. Rursum, cum poenitendo sese correxissent
eodem miserante liberatos, ut et iustum in puniendo
agnoscas et facilem in remittendo.
Cum ergo Iosue duce iam defuncto alienigenas sibi iunxissent et (quod
execrabilius est) immolassent eorum diis Baalim et Astaroth, obliti Dei sui,
a quo multa, magnaque acceperant beneficia bellis oppressi Cusanrasathaim,
Mesopotamię regi, annos octo seruierunt. Tandem errorem suum incusantes et
ad poenitentiam conuersi, Dei, quem abiecerant, opem implorarunt, et
Othoniele duce uictis hostibus recuperauere libertatem rerumque potiti sunt.
Percutit ergo Dominus, ut sanet occidit, ut uiuificet. Sed neque sanat neque
uiuificat nisi poenitentes.
Othoniele uero mortuo, cum iterum iisdem flagitiis se polluissent, Eglon,
Moabitarum regi, decem et octo annos tributa pensitauere. Postremo
poenitentes Aioth ambidexter uindicauit in libertatem, rege ipso interempto
et decem milibus hostium cęsis. Deinde annos octoginta nemo illos armis
lacessiuit, ut hinc intelligas cum potentibus diabolum congredi minus audere
et, si audeat, nocere non posse.
Mortuo Aioth peccauerunt, et traditi sunt Iabin, regi Chanaan. Sed post annos
uiginti cum eos sceleris poenituisset clamassentque ad Dominum, Delbora
prophetante Barach tantummodo cum decem milibus armatorum Sysaram, regii
exercitus ducem, cum nongentis falcatis curribus et ingenti militum copia in
pręlium descendentem fudit fugauitque. In decem milibus Decalogi numerus
habetur, quo, si poenitens se munierit, uitiorum multitudinem contra
insurgentem facile superabit.
Iahel autem, uxor Aber, Sysaram adacto in tempora clauo interfecit. Iahel
interpretatur incipiens , Aber lucidus . Iahel ergo uxor est
Aber, quia illum, quem poenitere incipit, lux recti prauique dignoscendi
comitatur. Sysara exclusionem gaudii designat, id est, diabolum, qui
nos a paradisi gaudiis maligna suggestione nititur excludere; quem clauo in
tempore transfodimus, cum in tempore poenitentiam agimus, compunctionis
clauo uitium expungentes. Hoc tempus si elabi sine
poenitudine dimiserimus, frustra postea nos poenitebit. Incassum enim tunc
lugetur, cum iam actorum ratio exigitur.
Post annos quadraginta in pace peractos rursum ad impietatem prolapsi a
Madianitis deuastantur annos septem. Et cum tandem illos delicti
poenituisset, per Gedeonem opitulatus est eis Deus. Qui diuino fretus
auxilio, non amplius quam cum trecentis armatis uix innumerabiles copias
fudit atque concidit. Oreb et Zeb, principum Madian, capita uictor abscidit.
Oreb dicitur tentatio , Zeb lupus , Madian contradictio
sine iniquitas . Igitur uere poenitens incipit cum tentationibus
colluctari nec se ultra spiritalis lupi rapinis exponit, sed, ut primum se
impugnari animaduertit, ita primum resistit. Et hoc est capita principum
contradictionis uel iniquitatis truncare — peruersarum cogitationum initia
recidere, ne, si moram fecerint,
Crescant et tacitum uiuat sub pectore uulnus.
Sed Gedeone quoque uita defuncto auersi sunt post gentilium ritum colentes
Baalim et Astaroth. Et cum Philistinorum inuasionibus per sedecim annos
attriti essent, poenitentiam quidem egerunt, sed non exaudiuit eos Dominus.
At cum etiam idola de finibus eiecissent, per Iepte ducem tutatus est eos,
ulciscens aduersarios, a quibus assidue uexabantur. Ex quo patet
poenitentiam non uerbo tantum, sed etiam facto agendam esse, ut ueniam
promereri possis.
Rursum ob idolatrię crimen annos quadraginta sub iugo Philistinorum fuere.
Postea uero poenitentes per Sansonem liberati sunt, qui ligatus fregit
uincula et maxilla asini interfecit inimicos et de
molari maxillę egressis aquis sitim sedauit. Per poenitentiam quippe
diuelluntur nexus peccatorum. In maxilla oratio, in asino humilitas
intelligitur, quibus prosternuntur nequitię spiritales, quia humiliantis se
oratio nubes penetrat. De molari autem maxillę fluunt aquę cum inter orandum
conscientię morsus ellicit lachrymas, quibus deinde parta beatitudo
restinguit desyderii sitim. Sub Heli quoque sacerdote a
Philistinis angustias cladesque passi, Samuelis admonitione atque hortatu ad
poenitentiam inclinantur. Ipsoque pro eis deprecante hostiasque offerente
fleuerunt ieiunaruntque palam confitentes, quod Baalim et Astaroth idola
coluissent, Dei sui cultu derelicto. Hac poenitentium afflictione placatus
Dominus Philistinorum multitudinem in illos irruere paratam tonitru ac
fragore exterruit, ut repente auersi terga darent. Filii uero Israhel eos
fugientes persecuti ad internitionem conciderunt, urbes, quas amiserant,
recuperarunt nec postea ab inimicis infestati sunt, quandiu uixit Samuel.
Hinc percipitur, quantum deprecatio, quantum lachrymę, quantum ieiunia
prosint poenitenti. Quid est enim aliud urbes amissas recuperare nisi
pristinę uirtutis meritum, quod peccando deperditum fuerat, instaurare?
Peccaui — inquit Dauid — Domino , cum adulterio, homicidium
iunxisset, et statim meretur audire: Dominus quoque transtulit peccatum
tuum; non morieris. Magnum peccatum magna remissum est misericordia.
Haud dubium, quin et magnus poenitentis dolor extiterit, qui tam repente
uenia dignus fuit. Quomodo enim minante propheta tanti delicti conscius non
uehementer doluisset, qui paruulo ęgrotante, quem de illicito generauerat
coitu, fleuit, ieiunauit, in terra iacuit, qui Absalonem filium fugiens
nudis pedibus et operto capite et lachrymantibus oculis incessit? Multum
ergo dolendum est, cum multum peccatum est. Nec te moueat, si aduersis
casibus concutitur, cui uenia indulgetur. Sępius excoctum aurum purius
nitet.
At idem iam omnium inimicorum suorum uictoria potitus, cum describere regni
populos iussisset, quorum numerus fuit uirorum fortium de Israhel octingenta
milia, de Iuda quingenta milia, uidens se pręesse tantę multitudini, mentis
elatione peccauit et continuo (ut discas non differendam esse poenitentiam):
Peccaui — inquit — ualde in hoc facto. Sed precor, Domine, ut
transferas iniquitatem serui tai, quia stulte egi nimis. Ecce moeret
et poenitens se deliquisse confitetur. Cur ergo non, ut ante,
sequitur confessionem uenia, cum pręsertim illud quam hoc peccatum grauius
fuerit? Quin licet deinde quis leuius peccet, magis tamen efficitur
ingratus, dum post remissam culpam in culpam relabi negligit. Proinde
Dominus, cui prius facile pepercerat, nunc eundem de tribus eximiis malis
unius optione onerat, hoc est, uel famis uel cladis uel pestilentię, nequis
uenia pro licentia utendum putet.
Roboam, rex Iuda,* et illi, quibus pręerat, lege Dei contempta gentilium
ritum sequebantur, cum Sesac, rex Aegypti, de improuiso fines eorum
irrumpens oppida multa et loci natura et armis munita expugnauit illosque,
qui aduersum se in campum descenderant, in urbem fugere compulit. Porro, cum
per Semeiam prophetam audissent: Vos reliquistis me, et ego reliqui uos
in manu Sesac, dicit Dominus, ab errore conuersi poenitentiam
egerunt. Inde rursum Dominus ad Semeiam ait: Quia humiliati sunt, non
disperdam eos. Veruntamen seruient Sesac, ut sciant distantiam
seruitutis meę et seruitutis regni terrarum. Ergo etiam per
poenitentiam placatus Dominus non semper omnem angustiam aufert, cum
scilicet hoc profuturum nouit, cui placatus est. Nam uirtus in infirmitate
perficitur.
Achab, Samarię regum pessimus, qui uineam Naboth Iezrahelitę per ipsius cędem
ita occupauerat, ut, crudelior tunc an auarior fuerit, non facile dignosci
possit, minante sibi Domino per Heliam prophetam pertimuit et scissis
uestibus texit se cilicio, ieiunauit, in sacco iacuit. Iccirco Dominus
malum, quod illi interminatus fuerat, distulit post eum in diebus Ochozię et
Ioram, filiorum eius. Hinc per Ezechielem prophetam ait: Impietas impii
non nocebit ei, in quacunque die conuersus fuerit ab impietate sua.
Iosaphat, rex Iuda, irruentibus aduersum se Moabitis et Ammonitis et Idumeis
indixit ieiunium atque orauit. Omnesque de Iuda steterunt coram Domino cum
paruulis et uxoribus ac liberis et in terram proni ado‑
*corr. ex Iudę
rauerunt. Cantores pręcedentes exercitum Deo laudes
personabant, cum illi, quos pertimuerant, in seipsos conuersi mutuis
uulneribus concidere. Iosaphat et Iuda diripuerunt spolia et gratias Deo
egerunt, quod sic pro ipsis depugnasset. Cor enim contritum et humiliatum
Deus non spernit. In tribulatione — inquit — inuocasti me, et
liberaui te.
Benadab, Syrię rege, Samariam obsidente oppidani fame laborabant, ita ut
quędam mulieres a filiorum esu non abstinerent, quando poenitentia et
humiliatione Ioram, Samarię regis, qui cilicio se induerat, die uno summa
inopia in summam uersa est copiam. Syri enim horrendo armorum strepitu
diuinitus excitato uehementer perterriti relictis impedimentis omnique
supellectili dimissa fugam fecere. Samaritę uero egressi direptis castris
insperata preda ditati sunt, et modius similę stetit
statere uno sicuti prędixerat Heliseus, et duo modii ordei statere uno.
Rex Israhel Ioachan cum suis, quos pręuaricari fecerat subditus Azaheli,
Syrię regi, et Benadab, filio eius, poenitentiam egit orauitque ad Dominum,
et sicut Scriptura ait: Datus est illis saluator, cuius ope liberati
sunt.
Ezechias fide et religione probatus, sed ob plebis et Achaz patris impietatem
Hierosolymis obsessus, conscidisse uestimenta dicitur saccoque se operuisse,
ad templum uenisse, ad Esaiam, ut pro ipsis oraret, misisse. Et continuo ab
eodem propheta meruit audire, ne timeret. Denique ira in hostem conuersa
nocte una cecidere centum octoginta quinque milia Assyriorum, angelo cędente
et a pernicie liberante poenitentem. Prophetauerat autem Esaias dicens:
Cadet Assur in gladio non uiri, et gladius non hominis uorabit eum,
et fugiet non a facie gladii.
Idem Ezechias, cum ęgrotanti sibi diem extremum imminere per prophetam
audisset, flendo atque orando impetrauit uitę propagationem uixitque ultra
quam uixisset, si sic non egisset — quindecim annos. Argu‑ mento est uere poenitentes non esse morti obnoxios, sed uitę destinatos
ęternę, dicente Domino: Nolo mortem morientis. Conuertimini, et
uiuite!
At cum gloriabundus Merodach, Babylonię regis, legatis gazam suam omnem
ostentasset et ob id illam ad Babylonios quoque transportandam Esaia
prophetante didicisset, delicti conscientia consternatus, non est ausus
mulctam hanc auferri poscere, sed differri. Bonus — inquit — sermo
Domini; sit tantum pax in diebus meis. Itaque in posteros dilatum
est malum, forte etiam ab ipsis differendum, si uel non deliquissent uel
continuo illos delicti poenituisset.
Manasses, eius filius, cum in regnum successisset, patris uirtutes uitiis
suis ęquauit. Coluit enim idola, somnia obseruauit, artes maleficas
exercuit, Domini per os prophetarum minas denunciationesque contempsit. Ob
hoc ab Assyriis captus et catenis atque compedibus uinctus, abductus est in
Babylonem. Et tamen, postquam eum flagitiorum suorum poenituisset
precatusque esset Deum, quem peccando irritauerat, exauditus est reductusque
Hierosolymam et in regnum postliminio restitutus. Tunc simulachra, quę
posuerat, euertit arasque destruxit et restaurato altari Domini uictimas ac
pacifica immolauit suisque pręcepit, ut colant Dominum, Deum Israhel. In
bonum denique ex pessimo mutatus est, in liberum ex servo, in regem ex
captiuo, quia poenitens ac dolens ad Dominum clamitauit, eodem Domino per
Esaiam dicente: In indignatione mea percussi te, et in reconciliatione
tua misertus sum tui.
Iosię regi Iuda, quoniam, cum Legis librum perlegisset, patrum populique
transgressione uehementer tristatus est, Olda prophetis respondit: Hęc
dicit Dominus: Ecce ego adducam mala super locum istum et habitatores
eius, quia dereliquerunt me, et sacrificauerunt diis alienis. Te autem,
quoniam audisti uerba Voluminis et perterritum est cor tuum et fleuisti
coram me, colligam te ad patres tuos in pace, ne uideant oculi tui mala,
quę inducturus sum super locum istum. Itaque propter unius poenitentiam communis omnium calamitas, quoad ipse uixit, dilata
est. Vixit autem posthac duodecim annos.
Sed plerique sane peccatum suum doluerunt, Iosias uero et post illum Esdras
etiam alienum. Nam hic quoque, cum intellexit, quod ipsi, qui secum a
Babylone Hierosolymam remigrauerant, miscuissent semen sanctum cum exteris
nationibus connubiorum copulatione, scidit palium et tunicam, uulsit
capillos, barbam depilauit seditque moerens ante templum usque ad
sacrificium uespertinum. Tunc demum surgens curuauit genua, expandit manus
ad cęlum et flens orauit. Ex eius moerore cęteri suum metientes crimen et
ipsi fleuerunt. Magnoque diuinę ultionis metu expauefacti, intantum illi
obedierunt, ut consenserint et uxores repudiare et, qui de ipsis nati
fuerant, filios abdicare. Igitur ipso Dei legem exponente conuenisse
dicuntur in ieiunio et in saccis, puluere conspersi et ab omni filio
alienigena separati, confitentes peccata sua et iniquitates patrum suorum
quater in die et quater in nocte, et adorantes Dominum, Deum suum. Ideo in
pace stabiliti pristinę libertatis statum sibi recuperauerunt, dicente
Domino: Si abstuleris offendicula tua, a facie mea non commoueberis.
Cęterum ego non tam miror aliquem proprii reatus grauitate uehementer angi
quam eum, qui alienum crimen deflet ut suum. Et iam pręter modo dictos uideo
etiam Danielem prophetam oppido quam solicitum atque anxium, non pro suis,
sed pro populi peccatis, dum ea ueluti sibi communia confitetur et perinde
misericordiam Dei implorat, ac si et ipse deliquisset. Video in ieiuniis, in
sacco, in cinere illum sponte affligi, per tres hebdomadas lugere, panem
desyderabilem non comedere et neque carnem neque uinum gustare neque
unguento perfundi. Video, inquam, illum pro delictis aliorum talia
facientem, et intra me confusus conscientię metu concutior, quod ego miser
pro meis, quibus obrutus sum, nihil tale efficio. Contere, Domine, contere
duritiem uiscerum meorum et uirga directionis tuę percute
cordis mei petram, ut saltem aquam effundat lachrymarum et ipse plangere
possim ea, quibus te offendi, cum sancti tui sic lugeant etiam ea, quibus te
alii offenderunt.
Sed interim et reliquorum in poenitendo solicitudinem persequamur, ut et ipse
de mea tepiditate magis erubescam et alii de peccato suo dolore plenus
instruantur.
Olopherne Iudeos inuadente tutatus est eos Dominus, quoniam inuocauerunt
nomen ipsius et ieiunauerunt et sacerdotes induti sunt ciliciis cinereque
capita conspersi et infantes prostrati ante faciem templi et altare opertum
cilicio. Illa quoque, quę interfecit inimicum, uidua erat, quotidie
ieiunabat, lumbos cilicio pręcinxerat, cinere caput perfuderat, in secreto
domus suę cubiculo cum ancillis clausa morabatur. Et tunc prostrata clamauit
ad Dominum, cum tam audax facinus esset aggressura. Huiuscemodi ergo
poenitentię afflictionibus atque angustiis conciliatur Deus, reprimitur
diabolus, innocentię status reparatur, reparatus conseruatur, conseruatus
demum sortem capit ęternitatis.
Niniuitę quoque, cum urbem suam post dies quadraginta euertendam audissent,
prędicauerunt ieiunium, uestiti sunt saccis, rex ipse surrexit de solio,
abiecit regia ornamenta et saccum induit seditque in cinere ac iussit, ne
homines, iumenta, boues, pecora gustent quicquam usque mane utque
unusquisque conuertatur a uia sua mala. Id uidens Deus auertit omnem
perniciem illam, quam eis comminatus fuerat se illaturum. Quis ergo dubitet,
quin a diebus Ioannis regnum cęlorum, uim patiatur et uiolenti rapiant
illud, si etiam ante Ioannem hominum poenitentia mutare potuit Dei
sententiam?
Mardocheus ad Susa abductus, cum Aman Persę odio in ipsum ac simultate factum
esset, ut rex Persarum Assuerus edicto iuberet interfici Iudeos omnes, qui
Susis atque alibi in regno eius erant, uestimenta scidit,
saccum induit, aspersit cinere caput, cum clamore et eiulatu incessit. Illi
etiam, qui per prouincias erant Iudei, ieiunauerunt cilioque et cinere pro
stratu usi sunt. Et Deo propicio, cędes, quę in ipsos grassatura erat, uersa
est in autorem Aman. Quodque ipse Mardocheo ac cęteris Israhelitis facere
intenderat, hoc cum asseclis atque assentatoribus suis passus est. Tam cito
misericors et iustus Dominus et eos liberat, qui in conspectu suo se
humiliant, et illos punit, qui impie superbiunt. Mardocheus uero ipse tam
pręsenti periculo errutus, primum apud regem obtinuit dignitatis locum et,
quantum poenitentię humiliationibus se submiserat, tantum fuit exaltatus.
At etiam iusti interdum, quasi qui peccauerint, poenitentię districtione se
coartant. Iob, quem diabolus omnium aduersitatum mole premens uincere non
potuit. Saccum consui — inquit — super cutem meam, et operui
cinere carnem meam. Facies mea intumuit a fletu, et palpebrę meę
caligauerunt. Et confidenter ait: Hęc passus sum absque
iniquitate manus meę, cum haberem mundas ad Deum preces. Ecce in cęlo
testis meus et conscius meus in excelsis. Quod si sic corpus suum
sponte atterebat uir innocens et simplex et timens Deum, ob hoc solum, ut
humilitatem probaret, quid nos facere oportet, qui et in multis offendimus
et in non paucis adhuc offendere non cessamus?
Idem, quia ingentibus oppressus erumnis Dei iudicium aliquantulum
sugillauerat se iustum iactando et cum Deo disputare concupiscendo, a Domino
redargutus culpam confitetur et ait: Vnum locutus sum, quod utinam non
dixissem, et alterum, quibus ultra non addam. Et iterum:
Insipienter locutus sum. Ipso me reprehendo, et ago poenitentiam in
fauilla et cinere. Si iste in fauilla et cinere, qui tam ęquo animo
tantas tolerauit calamitates, in quo illi, qui multo leuioribus affectu
mussitant, indignantur, cum Deo non disputare, sed pugnare uidentur? Et ut
sciamus, quale propositum poenitentis esse debeat, meminerimus dictum:
Quibus ultra non addam.
Nabucohodonosor regis ineffrenatam superbiam contundens Deus
regno illum menteque eiecerat, ita ut procul ab hominum consuetudine annos
septem cum feris per deserta uagatus sit, foenum quasi bos comederit, ęstus,
pluuias, uentos patiens absque tecto. Postquam tamen ille ad se reuersus
agnouit mundanam potentiam non suum, sed Dei esse arbitrium, ac proinde
confiteretur neminem esse, qui uirtuti eius possit resistere aut dicere ei:
Quare sic fecisti? — ueniam meruit et sanitati regnoque restitutus ampliorem
honorem adeptus est poenitendo quam fuit, quem amiserat peccando. In quo
impletum est illud, quod per Esaiam dicitur: Vias eius uidi, et sanaui
eum, et reduxi eum et ipsi reddidi consolationes.
In Zacharia legimus Satan accusatione aduersari parantem Iesu, filio
Iosedech, sacerdoti prohibitum fuisse a Deo, eo quod ipse Iesus poenitentiam
egisset. Qui deinde sordidis tegumentis, in quibus iam se submiserat, exui
et cidari munda operiri iussus desyderabilem illam Domini uocem audiuit:
Ecce abstuli iniquitatem tuam, et indui te mutatoriis. Quam ergo
magna poenitentię uirtus! Diabolo os obstruit, ne accusare possit, et
peccatorum sordes cum innocentię puritate commutat.
Et, ut foeminis quoque aliquod Veteris Instrumenti demus exemplum, Maria,
soror Aaron sacerdotis, et ipse etiam Aaron Moysi arroganter detraxerant.
Sed alter statim commissum doluit et ueniam accepit, altera, quia paulo
peruicacior fuit, lepram incurrit. Orauit pro ea Aaron, orauit Moyses, et
tamen Dei iudicio damnata extra castra propellitur nec nisi peracta septem
dierum poenitentia sanitatem recuperare et in castra redire potuit. Ne
tardes, igitur — ut Ecclesiasticus inquit — conuerti ad Dominum,
et ne differas de die in diem. Subito enim ueniet ira illius, et in
tempore uindictę disperdet te.
Caput X / DE POENITENTIA PECCATORVM PER EXEMPLA NOVORVM
Et, si istis (quos, quanuis sanctos, ad inferna tamen descendere primorum
parentum cogebat pręuaricatio) tantę curę poenitudo delictorum fuit, quanto
magis nobis esse debet, quibus per Saluatoris aduentum Legis maledicto
solutis pateat aditus paradisi! Dies, quem illi diu in tenebris expectarunt,
nobis lucet nec iam in Christo credentibus quicquam expectare necesse est.
Si poenitendo satisfecerimus, hinc decedentes recta ad beatitudinem
tendemus. Inspiciamus ergo etiam nouitia nostrorum exempla, ut ipsorum
sequentes studium adipiscamur et gratiam.
Prima in Euangelio Pręcursoris uox est: Poenitentiam agite! Appropinquabit
enim regnum cęlorum. Et ut, qualiter agenda esset, in se ostenderet,
de camellorum pilis textum habuit indumentum, zona pellicea pręcinctus erat,
locustis syluestrique melle uescebatur. Lugubris et asper uestitus
peccatorum tristitiam indicat, zona pellicea carnis mortificationem
testatur, ciborum uilitas ieiunium abstinentiamque commendat.
Post Ioannem eadem sane uox Dominicę prędicationis initium fuit:
Poenitentiam agite! Appropinquabit enim regnum cęlorum. Sola
peccati turpitudo ad poenitentiam mouere debuit peccatorem, quanto magis cum
etiam ea promittitur merces, qua maior nequit desyderari! Et certe, si
regnum terrenum offerretur, nullum laborem refugerent mortales, nullum
periculum declinarent. Offertur autem cęleste, et a uitiis ad uiritutem
retrahi non possunt. Retraherentur saltem, quando prę‑ mii
spe nolunt, poenę terrore, quę manet obduratos, dicente Scriptura: Cor
durum habebit male in nouissimo. Aut, si uerbis non credunt,
crederent saltem exemplo.
Ecce enim, serue peccator, innocens Dominus in deserto solus manere non
dedignatur, quadraginta dierum inedia ieiunium protrahere non recusat et, ut
hominis in Deo naturam agnoscas, postea esuriit. Denique omnia illa, quę
passus est, ut te redimeret, non inuitus sustinuit; tu, ut illi, quem
quotidie offendis, reconcilieris, exiguam poenitentię fatigationem suscipere
detrectas, et erga illum ingratus et erga seipsum impius.
Respice poenitentem latronem! De cruce euolat ad paradisum. Respice
poenitentem negatorem! Princeps constituitur apostolorum. Respice
poenitentem persecutorem! Vas efficitur electionis. Respice poenitentes
publicanos! Mattheus de telonio ad apostolatum uocatur, Zacheus Iesum
hospitio meretur accipere, et ille, qui in templo lugens pectus pungens
planxerat et flagitiorum conscientia cęlum suspicere non fuerat ausus, redit
iustificatus. Nunquid tantę istorum glorię, quantam assecuti sunt, te
participem fore diffidis, si ipsorum imitatus fueris poenitentiam?
Addamus tamen his complures alios, ut ex ipsa poenitentium frequentia multo
stultior ac detestabilior appareat obstinatorum duritia.
Marcellinus, pontifex maximus, Diocletiano et Maximiano persecutoribus,
tormentorum immanitate perterrefactus, diis thura posuerat. Postea in
Campaniam discedens, coram octoginta episcopis astitit cilicio et cinere
opertus, confitens peccatum suum ac petens pro eo ab ipsis sibi poenam
indici atque decerni. Quibus arbitrium in pręsidem recipere nolentibus ipse
in se sententiam tulit. Pontificatum deposuit, corpori sepulturam denegauit
execrans eos, qui ipsum non siuissent super terram putrescere ac dissolui.
Et confestim Romam ad martyrium est reuersus, ultro exponens se suppliciis,
quę modo expauerat. Decollati cadauer, insepultum iacuit timentibus
Christianis uiolare pontificis interdictum. Sed Petrus
apostolus noctu apparens Marcello presbytero, illud iuxta corpus suum
sepeliri iussit, dignum esse asserens, ut, qui secum peccauerat, secum
fleuerat, secum recumbens honoraretur.
Iacobus quoque, natione Persa, sed professione Christianus, dum inter regis
Persarum aulicos honori pręcipuo haberetur, ad exercendum idolorum cultum
prolapsus est. Mox poenitens, grauiter animo angi coepit. Et cum palam se
Christianum esse et deos uanos falsosque despicere diceret, ipsius regis
iussu supplicia pertulit, membratim articulatimque dissectus. Inde alii
Denodatum, alii Intercisum cognominant, ego potius Deartuatum dicerem. Nihil
tamen refert, quo cognomento appellandus sit, sed magis consyderare decet, a
quanta perditione per poenitentiam liberatus ad qualem peruenerit gloriam,
ut inclytissimis Christi martyribus annumeratus sit.
Bonifacius, Aglaę,* Romanę, matronę, dispensator, diu cum illa inhoneste
uixerat. Et sub Diocletiani persecutione ad poenitudinem ambo conuersi,
finem perniciosę uoluptati statuunt atque Roma Tharsum peruenientes, cum
omnia, quę secum habuerant, in elemosinas pauperum distraxissent, illa in
monasterio degens uitę sanctimoniam miraculis probauit, ipse martyrio
coronari dignus fuit.
Monachum, qui ęger de Scythiotico coenobio ad ciuitatem curationis gratis
profectus in multo grauiorem animę suę morbum inciderat castitatem uertens
in libidinem, cum puero, quem meretricio coitu sustulerat, reuersum ac in
omnium uestrum conspectu scelus publice confitentem miserabiliterque
lugentem Moyses abbas et ipse flens excepit atque dies aliquot cęllę carcere
castigatum in statum pristinum ordinemque redegit. Et is, qui mortuus fuerat
peccando, poenitendo reuixit. Potuit quidem crimine, quod occultum erat,
dissimulato absque rubore redire, sed maluit tunc manifestus fieri et
mundari quam postea in die Iudicii
* corr. ex Aglaię
multo confusibilius detegi multoque infelicius in igne illo
inextinguibili sine fine cruciari.
Victorino episcopo, dum eremum incoleret, diaboli dolis, qui se foeminam
effinxerat, capto tanto dolori fuit semel perpetratę fornicationis crimen,
ut manibus in fissura ligni impactis herba cruda et aqua frigida per
triennium se sustentarit. Post hęc miraculis insignis episcopatum
Amiternensem suscepit magnificeque rexit et Neruę persecutione martyrii
triumphum reportauit. Magna poenitentis angustia, magna post poenitentiam
episcopalis dignitas, sed utrisque maius, deuicto persecutore, uictorię
pręmium.
Dauid monachus in finibus Hermopolis in latrociniis exercendis ętatem
consumpserat, et andem poenitentia ductus monachum se fecit. Et de lupo in
agnum uersus ita uixit, ut angelo nunciante omnia peccata sibi a Deo
condonata meruerit audire.
Moyses Maurus et ipse latrociniis Aegyptum agitauerat, sed anachoretarum
inibi uitam contemplatus monachum se fecit. Poenitendo igitur mutauit
Aethiops pellem suam et pardus uarietates suas. Etenim quinque et
septuaginta annos Deo in solitudine seruiuit, sex annos in cęlla inclusus
permansit, ad multam noctem stans orabat, pane tantum et aqua sustentabatur.
Deinde charitatis operi se accingens, noctu peragrabat, solitariorum tuguria
hydriasque eorum aqua replebat, ut procul haustum petentibus laborem
eleuaret; peracto officio tacitus redibat. Sic faciendo, qui prius
homicidiis infamis fuerat, factus est sanctitate clarus, et qui quondam
rapinis terram infestauerat, regnum rapuit cęlorum.
Bauonem* quoque in Gallia ex prędone monachum factum accepimus, et qui in
syluis uiatores despoliare solitus fuerat, postea in monasterio cęlla
inclusum uixisse, manus ac pedes uinculis ferreis onerasse, ordeaceum panem
cinere mixtum esitasse, carne uinoque abstinuisse, cilicium pro stratu,
lapidem pro puluillo
* corr. ex Banonem
habuisse; sępe, dum laudes Deo diceret, eundem lapidem humero
sublatum tenuisse. Quibus corporis fatigationibus grauissimorum quondam
criminum reus catalogo, meruit ascribi sanctorum.
Albanum furore percitum patri necem intulisse constat et peregrinationis
perpetuę labore parricidii crimen, diluisse et, cum martyrio consumptus
esset, corporis eius tactu leprosos mundatos fuisse. Nemo igitur dicat.
Maius est peccatum meum, quam ut ueniam merear. Nullum tam grande
flagitium est, quod non deleat poenitudo.
Iulianus, cognomento Hospitator, errore magis quam furore parentes interemit.
Cum enim summo mane domum reuersus in suo uxorisque cubili dormientes
offendisset, putauit uxorem esse cum adultero, et educto
repente gladio ambos transfixit. Vxor autem, antequam ille aduenisset, ad
ecclesiam perrexerat. Re tandem cognita hubertim fleuit. Vtque commissi
ueniam promereri posset, relicta domo prope fluminis ripam, ubi multi uado
transeuntes deperibant, xenodochium posuit et uiatores tecto accipere et
nauicula transuectare gratuito coepit. Postremo, diuinitus dictum sibi
audiuit, quod culpam eluisset hospitalitatis merito. Parentum ergo
interfector per poenitentiam factus est cęli habitator.
Genebaldus, Laudunensis episcopus, cum uxorem (cum qua religionis causa
diuortium fecerat) cognouisset, septem annos in ecclesia clausus peregit
deflens peccatum suum atque illud tandem sibi condonatam esse angelo
nunciante didicit. Et eiusdem angeli iussu a sancto Remigio, Rhemensi
episcopo, in locum suum restitutus cautius uixit, quique ante peccatum
innocentior erat, post peccatum sanctior fuit.
Euagrium presbyterum, eximię sanctitatis uirum cum eremum incoleret, nescio
quod detractionis uerbum semel protulisse tradunt et pro eo se ita
castigasse, ut dies quadraginta sub diuo permanserit nec prius tectum
subierit quam se satis pro delicto fecisse censuisset. Recte igitur per
Prophetam dicitur: Iustus, cum ceci‑
derit, non collidetur, quia Dominus supponit manum suam, ut scilicet
poenitendo resurgat et resurgendo, iusti nomen non amittat.
Maurilius, Andegauensis* episcopus, dum expectaret, donec missale sacrificium
peragat, interim puerum, quem baptizaturus erat, uita defunctum comperit
suęque id negligentię imputans usque adeo doluit, ut relicta ecclesia nauim
conscendens clam effugeret. Forte sanctuarii claues secum tulerat, quibus de
manu in mare lapsis existimauit eo indicio se prorsus episcopatu indignum
atque inde iam proposuit nunquam se in sedem suam reuersurum, nisi inuentas
quis ad se retulisset. Transmisso mari, ueste seculari indutus, cuidam
principi uiro operam seruilem locauit holitor eius factus. Septennio sic
peracto a clericis inuentus et cognitus nolebat cum illis redire propter
clauium illarum casu. Ipsi ergo (quas episcopus requirebat) claues in medium
proferunt. Eas autem in itinere capto pisce et exenterato inuenerant. Itaque
iam manifeste Dei uoluntati contradicere non ausum cum alacritate secum
reducunt, quem paulo ante earundem clauium argumento in mari perisse
suspicati fleuerant. Maurilium igitur ex episcopo culpa seruum fecerat, sed
rursum ex seruo episcopum fecit culpę poenitudo et post poenitudinem uitę
sanctimonia extulit supra cęlum. Fama est, cum reductus esset, quamprimum ad
pueri illius urnam prostratum orasse atque ipsum a morte suscitatum baptismo
perfudisse. Tantam iam uirtutem diuina contulerat pietas poenitentis
humiliationi.
Metronem confessorem (cuius corpus Veronę positum uenerationi habetur), cum
poenitentię laborem subiret, compede ferrea se uinxisse traditum est et
clauem qua nexus dissoluebantur, in Athesim fluuium proiecisse, atque
orasse, tunc illam repertam conspiceret, cum ipse omni culpę labe
purificatus esset; inde non post multos annos intra capti piscis uentriculum
repertam eique restitutam; sic illum compedem deposuisse
* corr. ex Andagauensis
uitaque defunctum uiuere in cęlesti beatitudine coepisse. O
optandas pedicas, per quas a uinculis expediri licuit peccatorum
gratanterque exclamare: Dirupisti, Domine, uincula mea; tibi sacrificabo
hostiam laudis.
Arnulphus quoque, Lotharingię dynastes, Caroli Magni imperatoris auus, cum
relicto dominatu Christo in solitudine seruiret, annulum suum in fluuium
Mosellam iactauerat, tunc se pro delictis Deo satisfecisse crediturus, cum
ille repertus sibi redderetur. Postea Metensis episcopus electus, cum diu
Ecclesiam optime rexisset, allatus est ei piscis, in cuius intestinis
inuento annulo Deo gratias egit. Nec tamen poenitentię rigorem remisit; quin
immo dimisso episcopatu eremum repetiit et ad solitudinis angustias reuersus
diem suum obiit. Nunc amplitudine fruiter paradisi. O quam bona poenitentis
piscatio, cuius hamo suffocatur Leuiathan et trahitur thesaurus
immortalitatis!
Siquis autem miretur, quomodo aquatile animal uel claues illas uel annulum
hunc deglutierit, cum eiusmodi cibis non uescatur, legat in Euangelio
didrachmam quoque in ore piscis inuentam et utrunque diuino factum nutu
nihil dubitet. Quippe alterum procuratum est, ut haberet Petrus, quo pro se
et Domino tributum solueret, alterum, quo isti se solutos a peccatiis
cognoscerent.
Antonio, abbati Alexandrino, in spiritu uisum legimus aliquando se ab angelis
in cęlum ferri et, dum ferretur, malos demones iter impedire conatos,
obiicientes ea, quę olim ipse in seculo uiuens commiserat, sed ab angelis
repulsos asserentibus ea omnia monachali professione delata esse nec
quicquam deinde superextare, quod ab ipso perperam factum argui posset. Hoc
modo ipsum Sathanę molestia liberatum cęlos ascendisse et rursum redisse ad
terram. Si sic excutiuntur tantę perfectionis homines, qualiter, quęso,
iudicabitur, qui nullo poenitentię genere illa, quę iure exprobrari possunt,
destruere curat et poenitendi tempus peccando consumit. De quo dicitur:
Dedit ei Deus locum poenitentię, et ipse abutitur eo in superbia.
Hinc est, quod sanctis uiris maximę semper curę fuit, ut
peccantes traherent ad poenitentiam, quoniam et sine illa infelices et per
illam beatos fore non ignorabant. Ioannes apostolus (ut quidam tradunt)
peregre proficiscens, iuuenem conuersum apud episcopum reliquit et ut grande
quoddam depositum custodiendum commendauit. At cum redisset, illum
discessisse comperit et commeantium itinera subsidendo latrocinari.
Statimque conscenso equo perditam ouem solus quęsitum abiit. Sed ille
uenientem conspicatus, prę pudore equum insiliens fugere coepit. Insequi
uero apostolus et succlamare, ut patrem expectaret, qui pro filio rationem
Deo reddere paratus esset, si secum modo reuerti uellet. Commotus tanta
apostoli solicitudine iuuenis atque erga se pietate substitit, rediit,
poenitentiam egit et de latrone tandem episcopus fieri meruit. Magisque
angeli in cęlis gauisi sunt super uno peccatore poenitentiam agente quam
super nonaginta nouem iustis, qui non indigent poenitentia.
Andreas apostolus cuiusdam Nicolai iam senis fornicandi incontinentiam
uehementer dolens, ab hora tertia ad nonam Deum pro illo cum lachrymis
obsecrasse dicitur, deinde, cum etiam inedia se conficeret, die tandem
quinto de cęlo sibi a Domino dictum audisse: Tua opera, o Andrea, Nicolaum,
quem amiseram, inueni. Quotus quisque est, qui sic suum lugeret delictum ut
apostolus alienum?
Basilii quoque Magni studio atque industria is, qui diabolo se mancipauerat,
peracta poenitentia liber euasit. Coacti sunt maligni spiritus reddere
chyrographum, quo ipsum sibi deuinctum tenuerant, cum poenitentem tenere
nullo modo possent. Et factus est Dei seruus, qui fuerat diaboli. Ita et
Basilius ouem de faucibus lupi erreptam gregi Ecclesię reddidit et proximi
salutem lucrum suum fecit.
Mutius abbas cuidam iam animam agenti Deum precatus trium annorum spacium ad
poenitendum impetrauit sanumque secum ad eremum duxit. Et ille, cum triennium peccata sua luxisset in uigiliis, ieiuniis,
obsecrationibus, decessit securus. Et cuius ope uitę terminum protelauerat,
eius et manibus sepultus in Domino quieuit.
Egidius, Arelatensis abbas, dum missam celebrans pro quodam regis Caroli
delicto, quod nulli confiteri ausus fuerat, precaretur, schedulam super
altari reperit, in qua reuelabatur peccatum et abbatis merito uenia
concedebatur regi, si modo ille se peccasse doluisset. Hinc patet, quantum
proficit peccatoribus iustus precator, ut pene desperantibus eius oratio
saluti sit.
Siquidem et Odonis, Cluniacensis abbatis, monitis quidam ex prędone monachus
factus, dum e uita decederet, Beatam Virginem sibi apparuisse dixit,
iubentem, ne timeret, eo quod Odonis meritis ipsi peccata omnia remissa
essent. Fecit itaque magistri sanctitas, ut discipulus diem suum securior
obiret.
Antonius, ordinis Fratrum Minorum, sed ipse magnę uirtutis uir, cuidam
confitenti, quod ira concitatus patrem calce ferierat, calcem illam abscindi
dignam dixit. Ille id pro peccato apponi ratus, domum abiens pedem sibi
amputauit. Postea reuersus, cur claudicaret, cum ab eodem rogaretur: Impleui
— inquit — quod dignum iudicasti. Obstupuit hominis patientiam Antonius ac
simplicitatem, qui seruandum sibi duxisset, quod increpationis causa dictum
fuerat. Et pro illo Deum precatus, membrum, quod mutilatum erat, integrum
fecit atque utroque pede ambulans abiit, qui uno uenerat. Profecto, qui sic
doluit se patri irrogasse iniuriam, dignus fuit, et pro quo oraret Antonius
et cuius misereretur Deus. Nec tamen laudamus poenitentis factum, sed ex
facto poenitentiam pensamus, cui, quod simplicite credidit, feliciter
cessit.
Pacomius quoque abbas, cum aliquem ex fratribus inimici supplantatione in
nequitiam deiectum accepisset, conquiescere omnino non poterat, tandiu pro
illo preces offerens Deo, donec ad poenitentiam conuersum esse certior
fieret. Piamon, in Scythiotico monasterio spectatę
sanctitatis presbyter, dum missę sacra conficeret, angelum Domini uidit, qui
monachorum nomina in codice partim scriberet, partim scripta deleret. Visa
ergo monachis explicans, eos peccato obnoxios comperit, quorum nomina
subduci uidit. Ac tandiu cum illis lugens ueniam orauit, donec iterum
apparens angelus etiam illorum nomina conscriberet, quorum ante deleuerat.
Illi itaque, quantum moeroris prius conceperant, tantum deinde lętati sunt,
cum post poenitentiam se quoque conscriptos in cęlis ac in libro uitę
repositos agnouissent.
Et hoc sane, quod modo, dicemus, exemplum magnę erga poenitentem misericordię
indicium est. Theophilus, presbyter in Cilicia ab officio archidiaconatus
per iniuriam eiectus, diabolo chyrographum confecerat, quo se illi tradebat,
Christo repudiato, si modo per illum dignitatem amissam recuperasset. Cumque
pristino honoris loco restitutus esset, ad se rediens, uehementer animo
conflictari coepit et ad Beatam Dei Genitricem, Mariam Virginem, conuersus,
auxilium cum lachrymis implorare. Igitur dies quadraginta in luctu iugique
supplicatione peractis apparens Virgo moestum consolata est, salutem sperare
iussit. Ac post triduum iterum apparens, peccatum ipsi dimissum nunciauit.
Atque ille, ne tanta Dei erga peccatorem poenitentem pietas lateret, publice
in ecclesia peccatum suum confessus, uisa enarrauiit ac deinceps ita sancte
uixit, ut miraculis nobilitatus sit.
Beati sunt igitur, qui lugent, non mundi aduersa, non persecutiones, non
corporis ęgritudinem, non suorum mortes, sed sua aliorumque peccata. Nihil
ita diluit maculam criminis ut lachryma poenitentis. Huius exundans humor
animam puram reddit et spiritali replet suauitate, peccatoris tristitiam mox
immensi gaudii spe temperat, ut, qui prius gehennę timore fleuerat, iam
auidius fleat beatitudinis desyderio et incolatum suum prolongari
conqueratur, dissolui cupiens et esse cum Christo. Petrus
negationis culpam amare fleuerat, et tamen idem impetrata uenia et clauibus
regni acceptis et summi pontificatus officio sibi delato, post Domini ad
cęlos ascensum uix ullo die a lachrymis temperasse dicitur atque ad eas
identidem siccandas lineum linteolum de manibus nunquam dimisisse.
Arsenium abbatem ob frequentes lachrymas fluxis ciliis, turgidulis ocellis
suffusisque rubore genis fuisse ferunt.
Vincentium quoque prędicatorem ad lachrymas promptissimum extitisse legimus,
sed tunc pręcipue, cum salutarem hostiam offerret, corpori et sanguini
Christi communicaturus.
Francisco, Minorum patri, plorandi assiduitas hebetauerat uisum. Et cum
oculis parcere moneretur, respondebat haud esse tanti ipsos corporis sensus,
ut eorum causa languescere debeat deuotę mentis uigor, qui certe suspiriis
alitur et per lachrymas ad Deum sibi accessum parat.
Diuus Hieronymus pręter cęteras poenitentię suę angustias, quas ad Eustochium
scribens enumerat: Quotidie — inquit — lachrymę, quotidie gemitus. Quali
autem illas consolatione terminare solitus sit, declarat dicens: Post multas
lachrymas, post cęlo inherentes oculos nonnunquam uidebar agminibus
interesse angelorum et lętus gaudensque cantabam: Post te in odorem
unguentorum tuorum curremus.
Cassius, Narniensis episcopus, quotidie missam celebrans, eucharistiam
sumpturus, crebrio in fletum prorumpebat. Et Dominus cuidam presbytero per
uisum apparens: I — ait — nuncia Cassio, uti operi solito constanter
incumbat, natali Petri et Pauli apostolorum die accepturus laboris mercedem.
Perseuerauit Cassius, et anno demum septimo post, sed ea, qua prędictum
fuerat, die uita defunctus pro modicis lachrymis gaudia percepit ęterna.
Sed quid istos tantopere fleuisse miramur, qui flendi causas, dum peccassent,
habuerunt, cum etiam Do‑ minus noster Iesus Christus, Agnus
immaculatus, qui peccatum non fecit nec dolus inuentus est in ore eius,
lachrymas interdum fudisse dicatur, risisse nunquam? Fleuit Hierosolymam
uallo inimicorum circumdandam, funditus dirruendam, id est, animam uitiorum
septam multitudine, diaboli predam futuram. Fleuit in monumento foetentem
Lazarum, hoc est, peccatorem longa delinquendi assuetudine mortuum et
scelerum putredine corruptum, de quo dicitur: Computruerunt iumenta in
stercore suo. Et flendi ergo nobis exemplum reliquit et, cur flere
debeamus, simul monstrauit.
Insuper iis, qui poenitentię iugum subire aspernantur, comminatur dicens:
Nisi poenitentiam habueritis, omnes similiter peribitis, sicut illi
octodecim, supra quos cecidit turris in Siloe, et occidit eos .
Rursus idem per Esaiam promissis nos allicit et ait: Si reuertamini et
quiescatis, salui eritis; in silentio et in spe erit fortitudo
uestra . Et iterum: Ad annunciandum mansuetis - inquit — misit
me, ut mederer contritis corde et prędicarem captiuis indulgentiam et
clausis apertionem; ut prędicarem annum placabilem Domino et diem
ultionis Deo uestro; ut consolarer omnes lugentes, ut ponerem
consolationem lugentibus Syon et darem eis coronam pro cinere, oleum
gaudii pro luctu, palium laudis pro spiritu moeroris. Cum hęc ita
sint, quis tam auersus est, tam sibimet infensus atque iratus, ut
poenitentię laborem ferre aut recuset tanta mercede aut recusare audeat
tanto proposito supplicio?
Sed iam etiam foeminarum, quę Christum secutę sunt, poenitentiam parumper
contemplemur, ut saltem pudeat nos, qui uiri sumus, isto uirtutis genere a
foeminis uinci ac superari.
Mulier illa de Euangelio peccatrix in aliena domo quęsiuit Saluatorem,
quoniam in sua non habebat. Non enim habitat Deus in corpore subdito
peccatis. Conscientię ergo stimulis acta, illuc, ubi Iesus accubuerat,
irrupit, accessit retro et pedes eius lachrymis rigauit, capillis tersit,
osculata est, unguento perfudit. Condonan‑ turque ei peccata
multa, quia dilexit multum. Aduenerat peccatrix, et poenitudinis
humiliatione abiit sancta. Denique dimittitur in pace, quam turbauerat dolor
uitę nequioris.
Ploranti ad monumentum Marię Dominus ante quam apostolis apparuisse dicitur,
quia illa prior consolari meruit, quę lachrymas huberius fudit. Cum fleret
(ut Ioannes inquit) inclinauit se et prospexit in monumentum, et uidit duos
angelos, unum ad caput et unum ad pedes. Paucis uerbis tota poenitentis
ratio comprehensa est. Qui enim ad poenitentiam conuertitur, primo se
peccasse dolet et compunctus lachrymas emittit, deinde inclinat se, dum
humiliatur, et in monumentum prospicit, dum ante acta mente uoluens, quid
mali commiserit, quid boni omiserit, examinat et singula quęque diligenter
perpendit. Tunc autem angelos uidet, cum iam constanti animo angelicę
consentit inspirationi, et unum quidem ad caput, alterum ad pedes, quia
consentiens a principio usque ad finem perseuerare debet. Postquam autem
perseuerauerit, restat, ut uideat Iesum, non in terra sepultum, sed iam
deuicta morte in cęlo triumphantem. Quern sic uidere perfecta consummataque
beatitudo est.
Vt ergo illum in sua Patrisque gloria aspicere mereamur, prius eundem imitari
debemus in sua humilitate. Iccirco, dum crucifigendus duceretur, populi et
mulierum turba cum lamentis illum et eiulatu sequebatur, ut scias, quia hi
uere sequuntur Iesum, qui per poenitentiam affliguntur et peccatorum sordes
hymbre lachrymarum eluere festinant.
Cananea quoque mulier non mediocris poenitentię nobis exemplum reliquit. Nam
et ipsa post Iesum clamauit, misericordiam eius implorauit, repulsa non
recessit, despecta se submisit. Quamobrem filię, quę male a demonio
uexabatur, salutem (ut uoluit) impetrauit. Ita et tu, si animam tuam
diabolicis infestatam suggestionibus dolisque subuersam liberari cupis, ad
poenitentiam conuersus orando clama, de misericordia Dei ne diffidas, humiliare in conspectu eius. Et, si te ille statim non
audierit, tu tamen perseuera. Cumulatior gratia datur cum differtur, si
tamen interim nec supplicatio cessat nec spes deficit nec titubat fides.
Vnde huic, quę prius ueluti canis contemnebatur, postremo tanquam optime de
Deo merenti dicitur: Magna est fides tua; fiat tibi sicut uis! Hoc
est, non tantum, sicut postulasti, sed, si uis, etiam melius quam
postulasti.
Pii quidem fletus quanta uis sit, Monica etiam, Augustini mater, testatur.
Cui pro filio, Manichea heresi implicato, multum lugenti atque oranti
diuinitus dictum est, ubi ipsa, ibi et illum futurum. Ab episcopo etiam,
quem, ut pro illo oraret, cum fletu orauerat, audiuit: fieri non posse, ut
tantarum lachrymarum filius periret. Qui tandem Ambrosii episcopi
prędicatione conuersus, non solum errorem omnem abiecit, sed etiam
errantibus uiam ueritatis monstrauit, obscura quęque declarando, dubia
edisserendo, certa confirmando, praua falsaque omnia plenissime confutando.
Tantum profecit matris pro filio lugentis assidua solicitudo.
Et quoniam maius peccatum maiori indiget animaduersione, Maria Aegyptiaca
prostibuli uoluptatem cum eremi asperitatibus
commutauit et Deum, quem * * corr. ex quę carni seruiendo uehementer offenderat, carnis
castigatione placauit. Quadraginta annos in deserto uixit, quę fortasse
tantundem temporis in obscoenitatibus uitę consumpserat. Antea se ornauerat,
ut hominibus placeret; tunc nuda incessit, ut placeret Deo. Antea lasciuis
cantibus et delicatis epulis indulserat; tunc assiduis precationibus
quotidianisque se fatigauit ieiuniis. Hoc itaque quadraginta annorum labore
ad ęternę quietis peruenit felicitatem tantumque boni percepit pro
poenitentia, quantum perceptura erat mali pro obstinatione, si poenitere
noluisset. In ea impletum est illud per Hieremiam dictum: Tu fornicata es
cum amatoribus multis; tamen reuertere ad me, dicit Dominus, et ego
suscipiam te.
Pelagia etiam illa, quę cunctas Antiochię foeminas diuitiis,
luxuria, libidine superauerat, Noni,* Heliopoleos episcopi, prędicatione
conuersa fleuit, peccata confiter coepit et non Pelagiam se, sed pelagus
omnium uitiorum uocitandam esse dixit. Denique seruos suos et ancillas
manumisit, opes pauperibus distribuit et relictis omnibus in monte Oliueti
solitaria consedit, sexum ueste nomineque occultans, dicta atque credita
Pelagius monachus. Tantum itaque uitę austeritate profecit, quantum ante
effluxerat deliciis. Sic poenas effugit inferni et gaudia comparauit
paradisi summumque bonum summi mali declinatione inuenit, inuento sine fine
fruitura.
Thais Alexandrina Pafnutii abbatis industria atque exhortatione ad
poenitentiam conuersa, omnia, quę sibi meretricio quęstu parauerat, in foro
congesta populo spectante combussit eiusdemque abbatis consilio foeminarum
monasterium ingressa cęlla se inclusit, lugens peccatum suum, pane tantum et
aqua uitam sustentans. Ipsumque Dei nomen proferre non ausa, orabat dicens:
Qui plasmasti me, miserere mei! In tali labore triennio exacto
Paulus, Antonii discipulus, in quiete uidit supra cęlum positum cubile auro
gemmisque refulgens, arte ineffabili ac decore constructum. Et cum rogasset,
an illud Antonio esset paratum, accepit non Antonio, sed Thaidi meretrici.
Educta ergo de cęllę carcere, quintodecimo die migrauit ad Dominum et
cęlestem thalamum feliciter possedit, quia terrenum et impudicum aliquando
possedisse dolenter tulit.
Theodora, commissi adulterii conscia, uirum reliquit et inter monachos latuit
Theodorus dicta. Vbi multa diaboli tentamenta uicit, et hoc postremo, quod,
cum insimularetur foeminam quandam de se grauidam peperisse, patienti animo
tulit, puerum educauit ut suum, annos septem ante monasterii fores
permansit, ueluti stupri rea. Recepta deinde cum puero cęlla se occlusit
atque ipsum uiam perfectionis impense docuit. Triennio post uita defungitur
et a Deo honoratur, quam homines
* corr. ex Nonii
infamauerant. Foeminam autem fuisse, antequam decessisse
sciretur, abbas reuelatione cognouit. Vidit enim nuptiarum pompam in cęlo
parari ipsamque ab angelis in Sponsi cubiculum ingenti cum exultatione
induci tripudiante sanctorum choro Deoque laudes concinente. O inęstimabile
diuinę largitatis donum poenitenta, per quam meretricibus etiam et adulteris
datur ad sanctarum uirginum gloriam peruenire!
Sed et uirginum lampades extinguentur, si poenitentię oleum in uasis suis
habere neglexerint.
Aurea uirgo, Parisiensis monasterii pręposita, quoniam inter missę solennia
diacono Euangelium inepte admodum legenti stolam erripiens ipsa sibi
apponere et eius officio defungi ausa fuerat, semet arrogantię accusans
dignitatem deposuit annosque septem a cęlla sua non discessit. Ibi etiam
sedile sibi faciendum curauerat, cuius pars, quę humero tenus considentem
hemicyclo amplexabatur, in summo clauorum cuspidibus ad Psalmorum numerum
dispositis horrescebat. In eo sedili illa, cum psallere uellet, sese
collocabat et dextro lateri innixa quinquaginta Psalmos perlegebat, sinistro
totidem et totidem in tergo resupinata, pungentibus quaqua uersum ferreis
aculeis. Dum ergo paulo insolentioris facti eam poeniteret, sponte passa est
presidentię depositionem, cęllę carcerem, legendi laborem, sedendi dolorem,
ad hęc quotidiana ieiunia noctesque peruigiles. Hinc saltem discant ii, qui
aliis pręsunt, quali poenitentia expiari debent, si deliquerint. Quia multum
quidem imputandum est illi, etiam cum leuiter peccat, a quo reliqui uitę
exempla petunt.
Et quoniam post lapsum nulla spes est salutis, nisi errigamur per
poenitentiam, pręter iam dicta exempla Sacrarum etiam Scripturarum crebrę
pręceptiones ad illam suscipiendam nos prouocant atque compellunt. Esaias
propheta: Quęrite Dominum — inquit — dum inueniri potest; inuocate
eum, dum prope est. Derelinquat impius uiam suam et uir iniquus
cogitationes suas, et reuertatur ad Dominum, et miserebitur eius; et ad
Deum nostrum,
quoniam multus est ad ignoscendum. Hieremias: Reuertere —
inquit — auersatrix Israhel, ait Dominus, et non auertam faciem meam a
uobis, quia sanctus ego sum, dicit Dominus, et non irascar in perpetuum.
Conuertimini, filii, reuertentes, et sanabo auersiones uestras. Laua a
malicia cor tuum, Hierusalem, ut salua fias. Vsque quo morabuntur in te
cogitationes noxię? Hęc dicit Dominus exercituum, Deus Israhel: Bonas
facite uias uestras et studia uestra, et habitabo uobiscum in loco
isto. Nunquid, qui cadit, non resurget, et qui auersus est, non
conuertatur? Per eundem prophetam ait: Si poenitentiam egerit gens illa a
malo suo, quod locutus sum aduersus eam, agam et ego poenitentiam super
malo, quod cogitaui, ut facerem ei. Et subito loquar de gente et de
regno, ut ędificem et plantem illud. Sin fecerit malum in oculis meis,
ut non audiat uocem meam poenitentiam agam super bono, quod locutus sum,
ut facerem ei. Hoc idem in Ezechiele habetur dicente Domino: Si
impius egerit poenitentiam ab omnibus peccatis suis, quę operatus est,
et custodierit omnia pręcepta mea, et fecerit iudicium et iustitiam,
uita uiuet et non morietur. Omnium iniquitatum eius, quas operatus est,
non recordabor. In iustitia sua, quam operatus est, uiuet. Nunquid
uoluntatis meę est mors impii, dicit Dominus Deus, et non ut conuertatur
a uiis suis et uiuat? Et iterum: Conuertimini — inquit —
et agite poenitentiam ab omnibus iniquitatibus uestris, et non erit
uobis in ruinam iniquitas. Et rursum: Impietas impii non nocebit
ei, in quacunque die conuersus fuerit ab impietate sua. In Iohele
quoque propheta legimus: Dicit Dominus: Conuertimini ad me in toto corde
uestro, in ieiunio, et fletu, et planctu, et scindite corda uestra, et
non uestimenta uestra, et conuertimini ad Dominum Deum uestrum, quia
benignus et misericors est, patiens et multę misericordię, et
pręstabilis super malicia. Quis scit, si conuertatur et ignoscat, et
relinquat post se benedictionem . De hoc fletu et in Psalmo dicitur:
Qui seminant in lachrymis, in gaudio metent. Euntes ibant et flebant;
uenientes autem uenient cum exultatione.
Sed iam ad largiorem Euangelii gratiam transeamus ubi
poenitentię merces coepit esse beatitudo regni cęlestis. Poenitentiam
— inquit — agite; appropinquabit enim regnum cęlorum. Et: Facite
fructum dignum poenitentię! Et: Beati, qui lugent, quoniam ipsi
consolabuntur . Et: Intrate per angustam portam, quia angusta
porta et arcta uia est, quę ducit ad uitam. Ac ne angustiis istis
terreamur: Iugum meum suaue est — inquit Christus — et onus meum
leue . Neque enim peccatorem ita delectant quies et ocium et delicię
ut uere poenitentem labor, solicitudo uitęque asperitas. Hinc nanque regnum
cęlorum uim patitur et uiolenti rapiunt illud. Ergo, si manus, pes, oculus
scandalizat te, abscinde et proiice, id est, omnes corporis affectus ad
uitia pronos per poenitentiam submoue ac repelle. Melius est sine his
intrare in regnum Dei quam cum his mitti in gehennam ignis. Nisi enim
conuersi fueritis, et efficiamini sicut paruuli, non intrabitis in regnum
cęlorum. Non est uoluntas — inquit — ante Patrem uestrum, qui in
cęlis est, ut pereat unus de pusillis istis. Quis autem pusillus est
nisi qui poenitentię humilitate se submittit? Vnde et procidenti seruo
suppliciterque roganti debitum omne dimittitur. Et: Non ueni — inquit
— uocare iustos, sed peccatores ad poenitentiam. Beati, qui nunc fletis,
quoniam ridebitis. Etenim maius gaudium erit in cęlo super uno peccatore
poenitentiam agente quam super nonaginta nouem iustis, qui non indigent
poenitentia.
Ad hanc nos et Apostolus hortatur, per quam ipse ut apostolus fieret, meruit.
Abiiciamus opera tenebrarum — inquit — et induamus arma lucis,
sic ut in die honeste ambulemus . Et: Expurgate uetus fermentum,
ut sitis noua conspersio. Et: Gaudeo, non quia contristati estis,
sed quia contristati estis ad poenitentiam. Quę enim secundum Deum
tristitia est, poenitentiam in salutem stabilem operatur. Seculi autem
tristitia mortem operatur . Idem monet ac dicit: Deponite uos
secundum pristinam conuersationem ueterem hominem, qui corrumpitur
secundum desyderia erroris. Renouamini autem
spiritu mentis uestrę et induite nouum hominem, qui secundum Deum creatus
est in iustitia et sanctitate ueritatis. Idem ignauia torpentem
excitans ait: Surge, qui dormis, et exurge a mortuis, et illuminabit te
Christus. Poenitentibus quoque, quorsum uiam suam dirigant,
ostendens inquit: Deponentes omne pondus et circumstans nos peccatum, per
patientiam curramus ad propositum uobis certamen, aspicientes in autorem
fidei et consummatorem Iesum, qui proposito sibi gaudio sustinuit
crucem.
Iacobus item apostolus ad poenitentiam nos inuitans: Subditi — inquit
— estote Deo; resistite autem diabolo, et fugiet a uobis. Appropinquante
Deo, et appropinquabit uobis. Emundate manus, peccatores, et purificate
corda, duplices animo. Miseri estote, et lugete, et plorate et risus
uester in luctum conuertetur, et gaudium in moerorem. Humiliamini in
conspectu Domini, et exaltabit uos .
Cum igitur et Veteris et Nouę Scripturę hinc minis, inde promissis urgeamur
ad poenitendum, erimusne usque adeo diaboli laqueis irretiti, ut non
protinus his excussis ad ipsam poenitentiam curramus? Erimusne ita nobismet
irati atque infesti, ut potius eligamus breuem uitę huius uoluptatem cum
ęternis miseriis quam breuem poenitentię laborem cum ęterna felicitate?
Quod si obturata uitiorum inculcationibus aure hos monitus hasque
exhortationes, quibus saluti nostrę consulitur, pertransierimus, quid
reliquum erit, nisi ut irę et ultionis in obstinatos effundendę poenas
cogamur sustinere? Talibus quippe in Leuitico Dominus comminatur dicens:
Si ambulaueritis ex aduerso mihi nec uolueritis audire me, addam
plagas uestras usque in septuplum propter peccata uestra emittamque in
uos bestias agri, quę consumant uos et pecora uestra et ad paucitatem
cuncta redigant desertęque fiant uię uestrę. Idem in Prouerbiis ait:
Quia uocaui et renuistis, extendi manum meam, et non fuit, qui
aspiceret. Despexistis omne consilium meum et increpationes meas
neglexistis.
Ego quoque in interitu uestro ridebo et subsannabo, cum uobis, quod
timebatis, aduenerit, cum irruerit repentina calamitas et interitus
quasi tempestas ingruerit, quando uenerit super uos tribulatio et
angustia. In Esaia quoque scriptum est: Puer centum annorum
morietur, et peccator centum annorum maledictus erit. Et in
Hieremia: Verterunt ad me tergum et non faciem, et in tempore
afflictionis suę dicent: Surge et libera nos. Cum autem nec
afflictionibus ab impietate recessissent, propheta respondens ait:
Percussisti eos, et non doluerunt; attriuisti eos, et renuerunt
accipere disciplinam; indurauerunt facies suas super petram, et
noluerunt reuerti. Iccirco — inquit — percussit eos leo de sylua,
lupus ad uesperam uastauit eos; pardus uigilans super ciuitates
eorum. Rursum per eundem prophetam alibi Dominus minatur et ait: Ecce
ego adducam mala super populum istum, fructum cogitationum eius, quia
uerba mea non audierunt, et legem meam proiecerunt. Et iterum:
Locutus sum ad uos — inquit — mane consurgens et loquens, et
non audistis; et uocaui uos, et non respondistis. Faciam domui huic, in
qua inuocatum est nomen meum, et in qua uos habetis fiduciam, et loco,
quem dedi uobis et patribus uestris, sicut feci Sylo, et proiiciam uos a
facie mea, sicut proieci omnes fratres uestros, uniuersum semen
Ephraim. Valde pręterea horrendum est, quod pro his ne orare quidem
permittit. Sequitur enim: Tu ergo noli orare pro populo hoc nec assumas
pro eis laudem et orationem, et non obsistas mihi, quia non exaudiam,
te. Et rursum ait: Mane consurgens contestatus sum et dixi:
Audite uocem meam, et non audierunt nec inclinauerunt aurem suam, sed
abierunt unusquisque in prauitate cordis sui mali. Ecce ego inducam
super eos mala, de quibus exire non poterunt. Et clamabunt ad me, et non
exaudiam eos. In Osee quoque propheta dicitur: Non dabunt
cogitationes suas, ut reuertantur ad Deum suum, quia Spiritus
fornicationum, in medio eorum, et Dominum eorum non cognouerunt.
Deinde infert et ait: Super eos effundam quasi aquam iram meam .
Cęterum, cum nec aduersitatibus concussi in uiam iustitię
redire uellent, exprobrat illis per Aggeum prophetam dicens: Percussi uos
uenio urente et aurigine et grandine omnia opera manuum uestrarum, et
non fuit in uobis, qui reuerteretur ad me, dicit Dominus .
Huiuscemodi hominum consuetudinem familiaritatemque fugiendam etiam in
Euangelio discimus. De illo enim, qui correptus neque te neque alterum neque
Ecclesiam audierit, dicitur: Sit tibi sicut ethnicus et publicanus. Vę
ergo pręgnantibus et nutrientibus in illis diebus , hoc est, qui
prauis cogitationibus pleni fouent scelus, quod conceperunt, et foetum
alunt, cum ediderint, malefactaque pro benefactis usurpant. De quibus
Salomon ait: Lętantur, cum male fecerint, et exultant in rebus
pessimis.
Hi sunt terra illa petrosa, super qua uerbi Dei semen sparsum non habet, quo
radicem agat illicoque arescit. Et cum pręceptis minime moueantur, miraculis
quoque non adhibent fidem. Vnde in ipsos exclamat Dominus dicens: Vę tibi
Corozain, vę tibi Bethsaida, quia, si in Tyro et Sydone factę fuissent
uirtutes, quę factę sunt in uobis, olim in cilicio et cinere sedentes
poeniterent. Veruntamen Tyro et Sydoni remissius erit in Iudicio quam
uobis. Hoc quoque mali habet peruersa mentis obstinatio, ut nec suis
finibus contenta in dies ad deteriora prolabatur. Indę enim spiritus
immundus exiens non inuenit requiem et dicit: Reuertar in domum meam,
unde exiui . Et assumit septem alios spirtus nequiores se, et
ingressi habitant ibi. Et fiunt nouissima hominis illius peiora prioribus.
Hic est ficulnea illa, quam bonus agricola circumfodit, dum sarculo
conscientię intima scalpit cordis, et mittit stercora, resipiscendi
occasionem prębens. Vbi uero nec sic fructum fecerit, Domini iussu
succiditur, ne terram occupet, ut sciamus eos, qui bonorum operum
sterilitate laborant, ne terrena quidem possessione esse dignos. Talem
alloquens Paulus apostolus: Ignoras — ait — quoniam benignitas Dei
ad poenitentiam te adducit. Secundum autem duritiam tuam et impoenitens
cor thesaurizas tibi iram in die irę et
reuelationis iusti iudicii Dei, qui reddit unicuique secundum opera
eius . Dominus quoque in Apocalypsi: Memor esto — inquit — unde
excideris, et age poenitentiam, et prima opera fac. Sin autem, uenio
tibi, et mouebo candelabrum tuum de loco suo, nisi poenitentiam
egeris.
Nos ergo, cum delinquimus, non sequamur Pharaonis duritiam, ne cum illo
mergamur in profundum; non Cayn desperationem, ne misericordię diffidentes
grauius fratricidio crimen committamus; non Iudę proditoris immoderatam ex
delicto tristitiam, ne prę nimio dolore citius ad laqueum quam ad petendam
ueniam curramus. Is enim, quem commissi poenitet, moerore quidem se afficere
debet, quia peccauit, sed a spe uenię nunquam decidere, quia clementissimus
est, cui peccauit. Quem igitur in poenitendo sequi nobis expediet? Sequamur
sanctos, quorum exempla proposuimus. Imitemur prodigum filium, ut, cum quo
in regionem secessimus uitiorum, bona animi consumpsimus, porcos pauimus
immunditię seruientes, cum eodem ad indulgentissimum Patrem reuertamur et
ante ipsum humi prostrati dicamus: Pater, peccauimus in cęlum* et coram
te; iam non sumus digni uocari filii tui . Tunc ille adhuc
aduentantibus occurret et, cum propius accesserimus, amplexabitur et, cum
rogauerimus, osculo pacis excipiet, pristinę innocentię stolam nobis
offeret, annulum fidei in manibus, calciamenta Euangelii in pedibus dabit,
uitulum etiam saginatum apponet, cuius caro uere est cibus et sanguis uere
est potus, cuius pastu uiuitur in ęternum. Tunc demum sanctis omnibus ad
celebre conuersionis nostrę conuiuium conuocatis dicet: Manducemus et
epulemur, quia hi filii mei mortui erant, et reuixerunt; perierant, et
inuenti sunt. Postremo et pręcinget se et iam in illo cęlesti
ineffabili incomparabilique diuersorio facient nos discumbere, et transiens
ministrabit nobis incorruptionem, immortalitatem, lętitiam sempiternam.
* corr. ex cęlo
Illud interea nobis erit pręcauendum, ne, postquam
misericorditer suscepti clementem ac pium Dominum oblatis poenitentię
muneribus adorauerimus, redire uelimus ad Herodem neue relicta Aegypto
angelorum iam cibum comedentes, rursum ollas Aegyptias concupiscamus et iure
de nobis prouerbium illud uentiletur: Canis reuersus ad uomitum suum,
et: Sus in uolutabro luti. Tu ergo, qui templum Dei factus es, uide,
quęso, ne per lapsum iterum efficiare spelunca latronum. Audi Dominum
dicentem: Vade, et noli amplius peccare, nequid deterius tibi
contingat. Quanto enim sublimior gratia, tanto cadentis ruina maior. In
Ecclesiastico scriptum est: Qui baptizatur a mortuo et iterum tangit
mortuum, quid proficit lauatio illius? Sic homo, qui ieiunat in peccatis
suis et iterum eadem faciens, quid proficiet humiliando se? Orationem
illius quis audiet? Veruntamen si contigerit (quoniam natura
fragiles sumus) ut iterum et iterum labamur, semper enitendum erit, ut
surgamus. Qui cito surgunt, cito et sanantur; iacentium plaga desperabilis
est. Iacent autem, qui per abrupta uitiorum pręcipites ire cursu irreuocato
contendunt. De quibus dicitur: Conuersi sunt ad cursum suum, quasi equus
uadens in pręlium. Nos ergo, quoties inquinamur, toties ad
poenitentię nitrum recurramus, quando quidem etiam septuagies septies
delinquenti uenia indulgetur. Sed et si cum hemorrhoissa peccatorum fluxu
diutius contabuimus, cum illa quoque retro accedentes tangamus poenitentię
ac fidei manu Domini fimbriam, et remedii uirtutem sentiemus. Quod si uel
undecima hora patrifamilias operam locabimus, forsan ab eo non minus lucri,
quam qui primo mane laborare coeperunt, referemus. Nunquam sera poenitudo
est, donec poenitendi tempus superest. Sed quia, donec superfuturum sit,
nescimus, cur illam hodie agere cunctamur cras forsitan iudicandi? Nulla
profecto res est, quę maiore cum periculo differtur, quoniam nullam aut
gnauiter actam huberior sequitur fructus aut negligenter omissam grauius
damnum.
Caput XI / DE PECCATORVM CONFESSIONE
Poenitentibus uero confessionem peccatorum necessariam esse, cum utriusque
Instrumenti pręceptis tum exemplis facile probari potest. Inde est, quod
illi Ecclesię autoritate execrantur, qui saltem semel in anno non fuerint
coram sacerdotem confessi peccata sua, confitendi habentes facultatem.
Impius est enim, qui quicquam infectum relinquit, quod ad placandam Dei iram
nouerit pertinere. Peropportune igitur de hoc confessionis genere sermonem
facere nunc pergemus.
Primos homines Adam et Euam, cum deliquissent cibum sibi interdictum
comedendo, compulit Deus confiteri peccatum suum: Adam — inquit —
ubi es? Hoc est: Quo excidisti, quantum commisisti mali? Et ad
mulierem: Quare hoc fecisti? Post confessionem eiecti sunt de
paradiso subditique laboribus, doloribus, morti. Venit deinde Christus,
exoluit pro eis debitum et reducti sunt, unde pulsi fuerant, angustiis
liberati et ex miserrimis felicissimi facti. Tunc ergo gratiam recipit
confessio, cum satisfactum est pro delicto.
Hoc sacramentum in Leuitico figuratum est, ubi lepra perfusi arbitrio
sacerdotis diiudicantur. Qui immundi fuerint, extra castra eiiciuntur, donec
mundentur. Quia peccator, nisi per poenitentiam et confessionem fuerit
expiates, non admittitur in consortium sanctorum. Itaque illi, qui ob lepram
separatus est, lex datur, ut habeat uestimenta dissuta, caput opertum, os
ueste contectum utque contaminatum se ac sordidum clamet et solus habitet
extra castra. Quę omnia non nisi magnę humiliationis signa sunt dolorem
animi luctumque pręferentia. Per hanc enim purgantur
peccata, lachrymisque et confessione humiliantis se deletur scelus, quod
superbiendo contractum fuerat.
Delictorum autem confessionem cum in multis diuinę Scripturę locis tum in
prophetę Neemię libro legimus, ubi dicitur, quod filii Israhel, dum de
captiuitate reuersi reędificarent Hierusalem, ieiunantes et operti saccis et
terra conspersi confitebantur peccata sua et iniquitates patrum suorum
quater in die et quater in nocte et adorabant Dominum, Deum suum.
Poenitentiam igitur iungat confessioni, qui de captiuitate peccati redire
cupit ad pristinę innocentię statum et construere ciuitatem sanctam in cęlo
preciosis lapidibus uirtutum auroque puritatis. Quoniam non intrabit in eam
aliquod* coinquinatum.
Confitebatur et Iob dicens: Peccaui; quid faciam tibi, o custos hominum?
Quare posuisti me contrarium tibi, et factus sum mihimetipsi grauis? Cur
non tollis peccatum meum et quare non aufers iniquitatem meam? Ecce nunc
in puluere dormiam, et si mane me quęsieris, non subsistam. Instat
et urget, ut citius ueniam consequatur, incertus, an usque mane uita sibi
suppetet, certus autem post mortem non esse uenię locum, sed iudicio, ut
quisque recipiat, prout gessit in corpore, siue bonum siue malum. Et, si
Iob, qui Dei sententia iustus habebatur, non negat se peccatorem, quis
existimabit se expertem esse peccati? Aut si ille, qui nihil graue
commiserat, sic efflagitat dimitti sibi, ut usque mane differri periculosum
arbitretur, cui periculum non erit procrastinare opus, quo ueniam ipsam
promereri possit?
Idem ait: Vias meas in conspectu eius arguam, et ipse erit Saluator
meus, ut ex hoc intelligas peccatorum confessionem refugium esse
salutis.
Quid ipse Dauid? Nonne statim post confessionem translatum a se adulterii
simul et homicidii crimen agnouit? Peccaui — inquit — Domino .
Et continuo responsum accepit a propheta: Dominus quoque transtulit
* corr. ex aliquid
peccatum tuum. Sed et rursum in Psalmis clamat: Iniquitatem meam
ego cognosco, et peccatum meum contra me est semper. Tibi soli peccaui,
et malum contra te feci. Ecce in iniquitatibus conceptus sum, et in
peccatis concepit me mater mea. Delictum meum cognitum tibi feci, et
iniustitiam meam non abscondi. Dixi: Confitebor adersum me iniustitiam
meam Domino, et tu remisisti impietatem peccati mei. Et iterum:
Iniquitatem meam annunciabo, et cogitabo pro peccato meo. Confitebor
tibi in directione cordis, in eo quod didici iudicia iustitię tuę. Vias
meas enunciaui tibi, et exaudisti me. Cogitaui uias meas, et conuerti
pedes meos in testimonia tua. Ex his discamus confessionis uirtutem,
confitentis humilitatem, cogitantis solicitudinem. Ad hęc etiam poenitentis
dolorem, ubi ait: Exitus aquarum deduxerunt oculi mei, quia non
custodierunt legem tuam. Et: Laboraui in gemitu meo, lauabo per
singulas noctes lectum meum, lachrymis meis stratum meum rigabo.
Certe, si iugiter consyderauerimus, quanto et quali Domino peccauimus, etiam
post ueniam nunquam deerit nobis flendi materia, donec ille tandem
benignitate lachrymas nostras penitus absterget, qua et peccatum remisit.
Ezechias quoque (cuius poenitudo et innumeram hostium multitudinem strauit et
longiora uitę spacia illi meruit impetrare) docet, quo moerore delicta
meditanda confitendaque sint, dum ad ipsum, cui confitebatur, ait:
Recogitabo tibi omnes annos meos in amaritudine animę meę . Et
quid huiuscemodi confessionem sequatur, ostendit subiungens: Tu autem
erruisti animam meam, ut non periret; proiecisti post tergum tuum omnia
peccata mea.
Ad Danielem prophetam, dum populi et patrum peccata confitetur, Gabriel
angelus aduolasse dicitur et eidem liberationem eorum de Babylonica
seruitute mox futuram nunciasse. Ex quo apparet humiliter confitenti pręsto
esse angelorum ministeria et eundem his internunciis Deo reconciliari et de
peccati iugo ad innocentię libertatem reuocari. Confitebantur
igitur fideles Israhelitę soli Deo, quoniam nullus adhuc inter Deum et
homines medius erat. Postquam autem mediator uenit Dominus noster Iesus
Christus, non nisi per ipsum nobis ad Deum accessus est. Sicut autem ipse
est sacerdos in ęternum secundum ordinem Melchisedech, ita, cum cęlum
conscenderet, uicarios nobis in terra reliquit sacerdotes. His ligandi
soluendique potestatem tribuit, hos gregis sui Pastor bonus curam habere
iussit, his denique claues regni cęlorum dedit. Per illos ergo uitam nostram
exponamus Deo, et cum hic ab eis remittentur nobis peccata nostra, tunc
remissa credamus et in cęlo.
Porro iis delicta nostra confiteri nos oportere iam tum innuebat Saluator
noster, cum leprosis mundatis, uti se sacerdotibus ostenderent, iniunxit.
Soluendi quoque ius ad suos duntaxat uicarios, id est, ad eosdem sacerdotes
pertinere iam tum significabat, cum eis, ut Lazarum institis et sudario
ligatum soluerent et abire sinerent, mandauit, cumque asinam et pullum
funiceis uinculis liberare atque ad se adducere eis pręcepit, signis
ostendens, quod autoritate firmabat.
Post hęc sane et Iacobus apostolus non ad alios quam ad sacerdotes nos mittit
dicens: Infirmatur quis in uobis? Inducat presbyteros Ecclesię et orent
super eum, ungentes eum oleo in nomine Domini. Et oratio fidei saluabit
infirmum, et alleuabit eum Dominus. Ac ne tantum de infirmitate
corporis curanda dictum putemus, adiungit: Et si in peccatis sit,
remittentur ei . Statimque infert: Confitemini ergo alterutrum
peccata uestra et orate pro inuicem, ut saluemini. Itaque et
presbyteros inducere et peccata confiteri iubet, ne sufficere arbitreris aut
intra te confiteri Deo aut alteri quam presbytero confiteri. Alioquin
frustra claues datę, essent Ecclesię, si sine illis pateret aditus regni
cęlorum. Frustra ad solos Discipulos dictum fuisset: Quorum remiseritis
peccata, remittentur eis , si et alii quam sacerdotes confitentium
peccata possent remittere. Hinc illud emanauit Ecclesię institutum, ut
utriusque sexus fideles proprio sacerdoti saltem semel in
anno confiteantur et ab eo iniunctum poenitentię
laborem perficiant. Hoc ut lubentius accuratiusque exequamur, nostrorum
exempla sanctorum perquiramus.
Languenti monacho, qui iam fari nequibat, Philibertus, Rothomagensis abbas,
Deum precatus linguam expediuit, ob hoc solum, ne sine confessione
decederet. Vbi enim confessus est, illico expirauit. Satis esset in tali
necessitate intimus peccatorum dolor et ipsa cordis contritio. Sed sanctus
abbas nescius, an ille conuenienter doleret, a confitente discere uoluit, ut
pro eius salute confidentius oraret simulque ostenderet, quam necessaria sit
confessio his, qui loqui possunt, quando quidem et pro mutis elaborandum
est, ut confitendi causa loquantur.
Non solum muto uocem, uerum etiam mortuo uitam aliquando restitutam hac de
causa fuisse legimus. Seuerus enim sacerdos (ut in beati pontificis Gregorii
Dialogo relatum est) uocatus ad cuiusdam ęgrotantis confessionem audiendam,
cum paulo tardius uenisset, uita defunctum offendit eaque uehementer angi
afflictarique coepit, se illius interfectorem, se homicidam clamitans. Et
dum in his lamentis cadaueri incumbens acerrime fleret, reuixit, qui iacebat
mortuus, dixitque se, dum ab impiis spiritibus ad horrenda tenebrarum loca
raptim traheretur, ab angelo protinus dimitti atque corpori restitui iussum,
quod diceret Deum id Seueri lachrymis indulsisse. Igitur, ubi confessus est,
peracta septem dierum poenitentia, iterum obiit, corporis uinculis pariter
peccatorumque absolutus. Caueat ergo sacerdos horam terere cunctando,
quoties ad tam necessarium opus accersitur, ne, si Seueri fletum imitari
nequiuerit, reatum subire cogatur mortui non confessi. Caueat et ęger
differre confessionem, ne confitendi mora peccandi pertinacię imputetur.
Sicuti isti imputata fuisset ad perpetuum supplicium, nisi aliena ei merita
peropportune succurrissent. Hinc est illud in Ecclesiastico pręceptum:
Confiteberis
uiuens, uiuus et sanus confiteberis, et laudabis Deum, et
gloriaberis in miserationibus illius.
Caueat pręterea sacerdos, ne qua nimis acerba increpatione conturbet
confitentem, et uulnus, quod leni fotu curandum est, durius contrectans
exasperet ac suppurare cogat, ne forte et ipsi contingat, quod contigisse
seni cuidam in Aegypto refert Ioannes Cassianus. Qui monachum adolescentem
cum in confessione audisset libidinis incentiuis identidem urgeri,
immoderata reprehensione prope ad desperationem compulit, indignum monachi
nomine contestans, cuius pectus impudicis cogitationibus patere potuerit.
Sed mox ipse iusto Dei iudicio eadem tentatione tam uehementer inquietari
coepit, ut et hic senex, sicut et ille iuuenis, iam ad seculum redire secum
in animo uersaret, Cęterum sapientia ac sanctitate pręditus Apollo abbas,
iuuenem uultu demissum cernens, cum tristitię causam didicisset, blanditer
consolatus est, docens non esse malum foeda cogitatione impugnari, sed
uinci; nam se quoque idem sępe passum, Deo tamen adiuuante nunquam
succubuisse. Deinde senem iam relicto, in quo ętatem egerat, tugurio uagum
profugumque ad se aduocans, ut rediret, admonuit, et iam suam expertus
imbecillitatem alienę misereri disceret, non irasci. Post hęc pro illo
precatus, tentationem oratione abegit. Improuidus igitur iste confessionis
auditor nonne et se et confitentem perditum iret? Nonne cęcus cęcum ducens
ambo in foueam corruissent, nisi Apollo Domini miserantis nutu manum suam
utrique supposuisset? Sapienter itaque ab Apostolo pręceptum est: Si
pręoccupatus fuerit homo in aliquo delicto, uos, qui spiritales estis,
huiusmodi instruite in spiritu lenitatis, consyderans teipsum, ne et tu
tenteris. Alter alterius onera portate, et sic adimplebitis legem
Christi.
Quanta uero sanctę confessionis uirtus sit, etiam inde disci potest, quod
Hugoni,* Boneuallensi abbati,
* corr. ex Vgoni
quendam ex fratribus post mortem apparuisse terunt et mox, ut
peccatum confessus est, poenis, quibus afficiebatur, se liberatum dixisse;
hanc autem confitendi facultatem iccirco sibi reseruatam, quoniam absente
abbate decesserat, deliberatum habens illi confiteri, cum redisset. Etenim
fratrum absolutio ex monastico instituto ad solum abbatem spectabat. Expedit
igitur, etiam cum abest, cui confitendum sit, confitendi semper habere
propositum. Pro inconfesso erit, qui, quanuis copiam confitendi non habeat,
non habuerit uoluntatem.
Illo quoque exemplo uis patuit confessionis, quod in Collationibus Cassiani
proditum est de Serapione abbate. Hic iuuenculus adhuc sub Theona pręposito
edacitatis morbo tentatus, post nonę refectionem paximacium furto sublatum
uesperi latenter comedere consueuerat. Sed tandem conscientię stimulo
agitatus coram abbate prosternitur, peccatum confitetur et cum poenitentię
moerore ueniam exposcit. Vixdum uerba finierat, et flamma de sinu eius, in
quo paximacia recondere solitus erat, promicans, intolerabili foetore
cęllam, in qua erant, repleuit. Ille nunquam postea tali edendi auiditate se
pulsatum sensit. Vincebatur, quandiu occultum tenuit facinus. Porro, ubi
confessus est, ita uictor euasit, ut ad eandem pugnam redire ultra necesse
non fuerit. Illam quippe diaboli flammam penitus extinxit humilitas
confitentis.
Recte itaque quibusdam in monasteriis pręceptum constitutumque esse legimus,
ne iuniores, quicquid mente conceperint, pigritentur illud repente
prępositis manifestum facere, ut nihil ipsi diiudicent, nihil sibimetipsis
credant, sed semper seniorum regantur arbitrio, seniorum sententiis stare
assuecant. Ita fiet, ut in eis neque prauę cogitationes moram faciant neque
dubię errorem inducant neque ullus unquam aduersario supersit fallendi
locus.
Ne uero nihil de foeminis dixisse arguamur, tametsi omnia fere, quę ad
uirtutem spectant, utrique sexui communia sint, unum tamen earum exemplum
promam. Ferunt mulierem quandam peccata sua in uolumine
descripta Basilio Magno porrexisse, supplicantem, uti pro eorum remissione
Deum deprecaretur. Orauit ille, et omnia deleta
apparuere pręter unum cęteris grauius. Cuius causa dum ad Effren eremitam
missa mulier nihil profecisset, inde rediens Basilium iam diem suum obisse
comperit fleuitque hubertim. Mox chartam illam super
iacentis pectus deponens cum tandem sustulisset, id quoque in ea, quod
residuum erat, abolitum deprehendit. Hinc nosse licet, quantum prosit
confitenti bonum ac sanctum habere auditorem, cuius merita sibi ad ueniam
facilius pleniusque assequendam suffragare possint.
Quod uero, ut dictum est, per sacram confessionem abolitio fiat peccatorum,
etiam quotidianis experimentis discimus; in iis utique, qui malignis arrepti
spiritibus quandoque occulta aliorum facinora manifestant, ea palam
obiicientes, quę illi, quibus obiecta sunt, mox ut confessi sacerdoti
fuerint et ad eum, qui arreptus est, reuersi, nihil ultra, quod sibi
exprobrandum sit, audiunt. Quin immo, ipse in homine loquens, affirmare
solet demon nequaquam esse eos illos, qui paulo ante fuerant, sed alios
omnino. Tanta ergo res est confessio, ut diabolo statim os obstruat, ne
hominem accusare possit, quem prius in multis damnare ausus fuerat.
Et cum hoc ita sit, quis adeo impudens est, ut in iis,
quę foeda atque turpia sunt, diabolo prodente deprehendi mauult quam ea
secreto uni homini confitendo ante delere? Aut quis e contrario tam
uerecundus uel potius tam uecors est, ut illud sacerdoti dicera erubescat,
quod in conspectu maiestatis diuinę (cui omnia aperta sunt) facere non
erubuit? Pudere quidem debet peccatorem, sed eatenus, ut et peccasse
confundatur et nihil subtrahat in confessione, cum scriptum sit: Pro
anima tua ne confundaris dicere uerum. Est enim confusio adducens
peccatum, et est confusio adducens gloriam et gratiam. Altera quippe
crimen suum, quantum potest, cęlat nec tamen ab eo discedit; altera uero detegit, cui oportet, ac reuelat et confitendo poenitendoque
diluit atque iterum eo delabi, ubi confundi necesse est, cauet. Qui ergo
(ut Salomon sapientia plenus ait) abscondit scelera sua, non
dirigetur; qui autem confessus fuerit et reliquerit ea, misericordiam
consequetur. Idem dicit: Reuela Domino opera tua, et dirigentur
cogitationes tuę. Et Ioannes apostolus, cui futurorum arcana
spiritalibus oculis licet intueri: Si confiteamur — inquit —
peccata nostra, fidelis est et iustus, ut remittat nobis. Quid
autem opus est cęlare hominem, quod non latet Deum? Quod si ea, quę male
nequiterque egisti, uni nunc sacerdoti absconderis, postea certe in die
Iudicii toti publicabuntur mundo: amicis, inimicis, uiris, mulieribus,
omnibus angelis, omnibus sanctis uidenda coram exponentur. Nihil tunc
absconditum erit, quod non reueletur, nihil occultum, quod non sciatur, nisi
quod ante confessione ac poenitudine fuerit abolitum. Pandentur ex cordibus
multorum secretę cogitationes, dicta factaque in aperto erunt, dicente
Domino per prophetam: Reuelabo pudenda tua in facie tua. Sed omni
etiam reuelatę turpitudinis confusione intolerabilior sequetur ultionis
poena. Quam quidem Osee propheta puerperę cruciatibus (ut omnium maximum)
comparat dicens: Colligata est iniquitas Ephraim, absconditum peccatum
eius. Dolores parturientis uenient ei. Sed uehementiam expressit
angoris, non diuturnitatem. Parturientis enim labor breuis est, at uero
inconfessis et impoenitentibus perpetuum infinitumque supplicium paratum
est.
Caput XII / DE SACROSANCTA COMMVNIONE
Post poenitentiam confessionemque peccatorum restat, ut ad mensam Domini
accedamus, corpori et sanguini eius communicantes, qui est caput nostrum,
sine quo nos, qui membra sumus, uiuere omnino non possumus. Ait enim:
Nisi manducaueritis carnem Filii hominis et biberitis eius sanguinem,
non habebitis uitam in uobis. Cuius nunc sacramenti ueritatem,
excellentiam, fructum exemplis astruere conabimur, quantum in nobis erit,
autoritateque Scripturarum, ne cui forte incredibile uideatur, quod supra
omnem naturę uim fieri audierit, et ibi magis eius uacillet fides, ubi
credentibus certior beatitudo promittitur.
Dominus ergo noster Iesus Christus acceptum panem et uinum benedixit dicens:
Hoc est corpus meum, et: Hic est sanguis meus. Non fallit
ipse, qui ueritas est. Et si multa hominibus credimus, cum scriptum sit:
Omnis homo mendax, non credemus Deo, qui uerax est, immo ueritas
ipsa? Aut non fuit illi possibile panis uinique mutare substantiam, cui
possibile fuit creare cuncta? Sed panis et uini — inquies — formam permanere
cerno; quomodo uis, ut aliud esse, quam quod uideo, credam? Eodem profecto
modo, quo animal aliquod ex ęre lapideue effigiatum conspicis fucatumque
coloribus, et tamen non animal esse intelligis, sed ęs aut lapidem aut
materiam aliam. Rursum dices: Ista quidem animalis effigies uisum potest
decipere, odoratu tamen, gustu, tactu deprehenditur non esse id, quod
uidetur. At in sacramento isto panis et uinum, sicut oculis uidentur, ita et
sensibus cęteris pariter percipiuntur. Statuarius ergo in
ęris uel lapidis materia potuit obiicere oculis tuis animalis speciem, non
poterit Christus in corpore suo panis et uini, sicut oculis ita et naribus
et palato et tactui? Non uis plus Deum posse quam hominem, et cunctorum
autorem quam creaturam? Quod si ille artifex efficere potuit, ut aliud
cernas quam quod est, non poterit artificis Dominus et Plasmator omnium
efficere, ut aliud etiam gustes, odoreris, tangas quam quod est? Si unum ex
sensibus homini subdis, subde et reliquos Deo aut confitere inter Deum et
hominem nihil differre. Quod prorsus Deum esse negare est. Ad hoc, nonne
inest hydromeli uini sapor et color, cum mel et aqua sit, non uinum? Nonne
etiam usu uenit, ut quędam uel uetustate uel uitio alienum odorem imitentur,
suum amittant? Aquę, cum gelantur, corpus non liquoris, sed uitri habent.
Vides igitur quibusdam in rebus interdum contingere alterius rei saporem,
colorem, odorem, tactum. Nec tamen ideo reris illas esse alias quam quę
sunt, et de Christi corpore dubitas, quia, quę panis et uini sunt, in se
conseruat, non quę carnis et sanguinis, cum tamen caro et sanguis sit, immo
idem ille, qui natus est de Virgine, qui pependit in cruce, qui surrexit de
sepulchro, qui ad dexteram Dei sedet in cęlo? Denique, noli sensibus tuis
credere, qui falli decipique possunt. Crede illi, qui nec falli nec fallere
potest, quo nihil est uerius, nihil certius, a quo uel minimum dissentire
perniciosissimus error est. Et quid mirum, si ille tibi in panis et uini
figura apparet, qui Magdalenę in forma apparuit hortulani et Discipulis ad
castellum Amaus pergentibus in forma peregrini. Et quidem ab iis noluit
statim agnosci, tibi uero, quoties panis et uinum a sacerdote consecrantur,
dicit: Hoc est corpus meum, hic est sanguis meus. Et: Beati, qui
non uiderunt, et crediderunt, hoc est, qui sacram hostiam illam,
quam uident, Christum Iesum esse credunt, quem non uident. Latet diuinitas,
latet humanitas, sed utrunque sola intuetur fides, dum de utriusque
pręsentia nihil hęsitat. Credendum ergo est et citra omnem rei ambiguitatem
firmiter tenendum panis uinique substantiam in substantiam
transire corporis et sanguinis Christi, et hoc quidem uirtute uerborum
Cristi, quę per illos duntaxat proferuntur, quibus ipse dixit: Hoc facite
in meam commemorationem, iam tum sacerdotes instituens, per quorum
ministerium ipse nobiscum esset ad consummationem seculi. Quoniam sine illo
ieiuni et esurientes deficeremus in uia, ueluti defecerunt, quibus manna in
deserto fastidio fuit.
Cur autem panis et uini neque forma neque formę, accidentia immutentur? Ne
scilicet manducare potareque exhorrescas. Si enim species illas in carnem et
sanguinem, sicuti sunt, ita uersas cerneres, respueres profecto et
stomachans atque auersus cum illis fortasse, qui credere noluerunt, diceres:
Nauseat anima mea super cibo isto leuissimo. Ipse itaque,
qui manducari potarique uoluit, sapere etiam sumentibus se ita uoluit, ut
omnem prorsus excusationis occasionem de medio auferret, qua dicere quis
posset sibi horrendum fuisse ori ac dentibus admouere corpus Christi uiuum
ideoque iungi communicarique noluisse. Sic igitur se nobis offerens,
infirmitati nostrę prudenter cessit et simul saluti clementer consuluit, ne
cibum sumere timeremus, cuius pastu immortalitatem, incorruptionem
beatitudinemque consequimur ęternam.
Quomodo autem Christus et in cęlo cum angelis et in terra nobiscum sit,
quomodo unus in multis hostiis sicut et in unaquaque earum uel qua ratione
fractis illis et communicatis ipse semper integer illęsusque perseueret,
quomodo etiam, qui quotidie a fidelibus sumitur, non consumatur uel qualiter
sub tam angusta forma totus sit uel quo pacto is, qui supra cęlum est,
illico, ut dicta fuerint consecrationis uerba, in altari adsit, mirari
potius quam scrutari licet. Sed quanquam diuina humanis inuisibiliaque
uisibilibus nequeant comparari, quęramus tamen aliquas rerum similitudines,
quo magis credibilia uideantur, quę ueriora sint quam ut de illis quicquam
dubitare fas sit.
Sic igitur in cęlo simul et in altari est Christus, quemadmodum radii soils,
cum oritur, in oriente pariter et in occidente apparent. Nec
tamen lux illa substantia solis est, cum in sacrificio altaris eadem
substantia Christi sit, quę in cęlo est.
Vnus quoque Christus in plurimis hostiis est nec minus in una quam in omnibus
nec plus in omnibus quam in singulis, sicuti eadem uox et in ore
sermocinantis et in omnium auscultantium auribus est: aures multę, uox una.
Auris tamen alia magis, alia minus uocis capax est, utraque autem sacramenti
species ęque capax Christi est. Quem quidem haud inepte solis luci atque
loquentis uoci comparauimus, quia ipse et Sol iustitię et Lux
mundi et Verbum Patris est.
Pręterea fractio illa manducatioque in specie panis et uini, non in
substantia Christi fit, quę diuidi separarique non potest. Velut fracto
speculo non frangitur intuentis imago, sed etiam cuique fragmento eadem
imago, quę speculo integro inerat, inest. Attamen in sacramento non imago
Christi est, sed substantia eius. Imago autem panis et uini est, quanuis
ipse Christus, imago Dei, inuisibilis sit.
Quotidie enim a nobis sumptus non consumitur. Sicut nec amor erga me tuus
iccirco minuetur, si aliis quoque, quanuis multis, communicatus fuerit.
Potest quidem omnibus impertiri et semper apud te integer permanere. Sicut
etiam lucernę unius lumen non ob hoc minus fulgoris habebit, cum ab ea
plurimę alię accensę fuerint. Et, si iis rebus nihil infertur detrimenti ex
communicatione, multo minus Christo, qui et uerus amor est, diligens electos
suos usque in finem, et lucerna semper lucens omnibus, qui in domo sunt.
Totus autem Christus sub tam exigua latet specie, quemadmodum intra pupillam
oculi oppidum aliquod uidetur uel mons. Repręsentatio tamen ibi est sicut in
speculo, non ueritas. In sacramento autem tota substantię Christi magnitudo
est, quam non loci spacio metimur, sed ui naturę. Ac ne forte ideo spacium
illud, quo hostia circumscribitur, uacuum putes, sua specie plenum est:
species in loco, substantia in natura est. E cęlo quoque ad
altare, id est, ad terram usque delabendo moram non sustinet, sicut nec
oculi nostri acies cęlum et sydera suspiciendo, cum hęc a nobis tam distent
procul. Verum obtutus noster non ita perfecte absoluteque longinqua ut
proxima cernit. Deo autem omnia pariter proxima sunt, pariter pręsentia
neque locorum intercapedine prępedire neque temporis puncto retineri potest,
quin statim ibi sit, ubi uult, et quali forma uideri uoluerit, tali repente
et appareat. Denique, omnia potest, per quem facta sunt omnia.
Nos profecto (ut in Ecclesiastico scriptum est) multa dicimus et
deficimus, nequaquam ualentes explicare sermone, quod fide tenemus.
Igitur, quoniam ibidem pręcipitur: Ne laboretis, non enim comprehendetis,
imitemur turbam illam, quam pauit Dominus, ut, quod capere possumus,
capiamus, reliquias dimittentes in cophinos eorum recondendas, quibus datum
est nosse mysterium Dei, sed tamen cum illis pariter credentes, ut pariter
cum illis saluemur. Quam quidem fidem ut nobis magis certam probatamque
redderet, Dominus noster signis manifestissimis interdum dignatus est
roborare, ne credere dubitemus etiam illud, quod intellectu non percipimus.
Viterbii (quod oppidum Piceni est) sacerdos quidam, dum missam celebraret,
hostiam sacram sumpturus dubitauit, essetne illa uera caro Saluatoris. Et
cum de more manibus confregisset, cruor inde manare coepit, ita ut album
panniculum, quod corporale appellant, sibi subiectum magna ex parte
inficeret. Frustraque tentatum est maculam illam elui aquis. Atque ob
miraculi fidem pannus ipse in sacrario Viterbinę ecclesię adhuc seruari
dicitur. Eam potissime ob rem quartus Vrbanus pontifex (cum forte ibi
adesset) diem Corporis Christi festum constituit, qui peractis Pentecostes
officiis feria quinta proxima solennis est. Pontificis maximi testimonio
credat annuęque celebritati ab eo indictę, quisquis uel miraculo non
interfuit uel pannum sancto sanguine perfusum non uidit. Eduardo, Anglorum regi, sanctitate magis quam regno celebri, dum missali
sacrificio interfuisset, in manibus sacrificantis presbyteri Christum ea
corporis forma, quam de Virgine matre sumpsit, ferunt apparuisse; non quod
sanctus rex de ueritate sacramenti ambigeret, sed ut ambigentibus ipse
(cuius uerbis habebatur fides) uisa prędicaret. Eo attestante crediderunt,
quibus ueritatem persuadere ratio nequiuerat.
In beati quoque pontificis Gregorii uita legimus, cum corpus Dominicum cuidam
foeminę sumendum offerret, quę panes ipsos, quos ille consecrabat, facere
consueuerat, incredula renuebat accipere, quod diceret nequaquam esse illud
corpus Domini, sed panem, quem ipsa suis manibus formauerat, ipsa coxerat.
Tunc pontifex ęgre ferens infidelitatem mulieris orauit Dominum, et panis
species uersa est in speciem carnis. Rursum orauit, atque ubi pristina
sacramento facies rediit, credenti iam ac poenitenti illi obtulit.
Experimento credidit mulier. Quod si absque eo credidisset, multo maius
fidei sibi meritum accessisset. Beati enim, qui non uiderunt, et
crediderunt.
Stephanus, presbyter Constantinopolitanus, caput foeminę hostia sacra
contingens, ab ea demonem, a quo uexabatur, expulit. Quę liberata dixit sibi
tunc uisum fuisse, quod ille puerum nudum ac uiuum uertici supponeret suo.
Dubitari posset, ne commentum confixerint, si secuta sanitas non faceret
fidem. Panem quippe malignus ille spiritus minime timuisset, sed ipsum ferre
nequiuit, qui panis figuram nobis pręfert. Puer ergo terruit demonem et
fugauit, ut, si foeminę uerbis non credimus, operibus Christi credamus.
Marię etiam cognomento Decegnies eundem pueri figura uisum perhibent, dum
sacerdos inter sacrificandum de more manus sustulisset. In quo hoc quoque
mirum et ineffabile, quomodo eodem tempore in eodem corpore alii aliam
effigiem uiderint, illa pueri, alii panis, illa, quod erat, alii, quod esse
uidetur, et non esse creditur. Cur autem ita ei, nisi ad submouendum
scrupulum dubietatis, non ab ipsius mente, quę sancta et
fidelis erat, sed illorum, qui dubitassent, si tantę opinionis mulierem
mentiri posse arbitrarentur? At quare non cęteris, sicut et ipsi uni, puer
apparuerit? Vt scilicet credentes, quod non uident, uidere mereantur, quod
credunt.
Satis hęc de ueritate sacramenti. Nunc eius excellentiam dignitatemque
tractemus.
Inde primum tanti mysterii panditur magnitudo, ubi in Veteri Instrumenti
figurę eius pręcesserunt. Et, si in signis nobilitas inerat singularis,
quanto maior inest ueritati! In typum ergo huius prima libatio fuit panis et
uini. Et ne uulgare sacrificium putes, qui libabat, et rex erat et sacerdos
et quidem talis, ut sacerdotium significaret Christi, cui per Prophetam
dictum est: Tu es sacerdos in ęternum secundum ordinem Melchisedech.
Agnus quoque filiis Israhel immolari iussus, cum de seruitute Pharaonis
liberati sunt, pręnunciabat sacramentum istud, quo nos a seruitute diaboli
liberamur uniti Deo. Si ad agnum respicis, absque macula est; si ad diei,
qua immolabatur, celebritatem, nullam apud Hebreos maiorem Phase inuenies.
Hostia etiam illa, quę in Lege offerebatur pro peccato, quę sanctificabat,
quicquid tetigisset, quę sancta sanctorum dicebatur, cuius sanguis
inferebatur in Tabernaculum testimonii ad expiandum in sanctuario, nonne per
omnia innuebat hostiam hanc, quę pro peccato in ara crucis offerenda erat,
quę uere sancta sanctorum est, cuius carnem manducantes sanctificamur, cuius
sanguinem potantes mundamur?
Et de hostia pacificorum scriptum est: Qui fuerit mundus, uescetur ex ea.
Anima polluta, quę ederit de carnibus hostię pacificorum, quę oblata est
Domino, peribit de populis suis. De hac autem, quę de celo
descendens pacem attulit terrę, concilians ima summis, per Apostolum
dicitur: Probet seipsum homo, et sic de pane illo edat et de calice
bibat. Qui enim manducat et bibit indigne, iudicium sibi
manducat et bibit, non diiudicans corpus Domini.
Manna etiam illud, quo populus Israhel uixit in deserto, figurabat cibum
hunc, quo nos in seculi huius deserto sustentamur. Alioquin fragiles et
imbecilli deficeremus in uia neque diabolo resistere neque concupiscentiis
repugnare possemus. Et tamen ad illos dicitur; Patres uestri
manducauerunt manna, et mortui sunt. Qui uero comederit panem hunc,
uiuet in ęternum, ut scias, quanto figurę pręcellat ueritas.
Multo ergo ualidior est panis iste pane illo subcineritio, qui in manu
Gedeonis ducis euertit castra Madian. Multo sanctior illo, quem ipsi Dauid
et iis, qui cum eo erant, edere non licuit, nisi cum se mundos a mulieribus
esse confessi sunt. Multo plus uigoris conferens comedenti quam ille, in
cuius fortitudine ambulauit Helias quandraginta diebus et totidem noctibus,
usque ad montem Dei Oreb. Multo suauior farina illa, quę ab Heliseo in ollam
missa pulmenti amaritudinem uertit in dulcorem. Nullum denique sacrificium,
nulla oblatio huic oblationi conferenda. Quę quidem lux est, non umbra,
ueritas, non typus, et indulta in Euangelio gratię plenitudo, non in omnibus
Legis cerimoniis suspensa futuri expectatio.
Hoc enim est illud conuiuium, de quo Esaias prophetans ait: Et faciet
Dominus exercituum omnibus populis in monte hoc conuiuium pinguium,
conuiuium uindemię, pinguium medullatorum, uindemię defecatę. Hęc
est illa oblatio, de qua Dominus ipse per Malachiam gloriatur dicens: In
omni loco sacrificatur et offertur nomini meo oblatio munda, quia magnum
est nomen meum in gentibus. Hanc Zacharias quoque in spiritu cernens
et admirans, bonum et pulchrum Dei appellat dicens: Quid bonum eius est
et quid pulchrum eius nisi frumentum electorum et uinum germinans
uirgines? Esto sane, bona etiam et pulchra pro tempore fuerint Legis
sacrificia. Nunquid tamen aliquod eorum uirgines germinare dictum sit? Vnde
apparet non terrenum, sed cęlestem esse cibum, quo aliti
homines angelicam uitam uiuere coepere profitentes castitatem. Etenim cibus
quoque ipse caro est de Virgine sumpta Deoque ita unita, ut Deus et homo non
duo sint, sed unus Christus. Christum ergo in altari sumimus; quo quid
unquam dici aut cogitari potest prestantius, magnificentius, sublimius?
Igitur haud temere Iuoni missam celebranti, dum sacram hostiam reuerenter
offerret, igneus globus super uerticem astitisse uisus est. Quę res tantę
admirationi fuit, ut, quod ipse manibus extulerat, iis etiam, qui prius
dubitauerant, diuinum esse appareret adorarentque deinceps in sacramento,
non quod uiderent, sed quod esse crederent. Neque enim ad species illas
uisibiles dirigenda adoratio est, sed ad substantiam Christi, quę sub ipsis
occultatur.
Sic nempe faciens Dominicus ille, Prędicatorum pater, dum inter sacrificandum
tanti sacramenti maiestatem secum cogitaret, nimio interdum stupore
attonitus, exterius obrigescebat, interius ineffabiliter consolabatur.
Quantus hic ergo et qualis est, qui contemplatione sui totum occupat hominem
et manentem in corpore a corpore facit alienum! Et nec sic profecto gloriam
suam totam pandit, quam ne angeli quidem comprehendere possunt, cum
incircumscripta atque infinita sit.
Et ne tam admirabilis sacramenti homines mortales tantum ministros esse
putemus, nonnunquam etiam ab excellentiore, hoc est, spiritali creatura
ministratum hominibus est.
Ferunt Onophrium in uasta Aegypti solitudine Deo seruientem, Dominico quoque
die illud angelo deferente acceptauisse, cum sacerdotis copiam procul ab
humano cultu degens habere non posset.
Maglorio *corr. ex Maioro etiam, episcopo in Britannia,
Paschali die oranti angelum ter apparuisse terque sacram communionem
porrexisse, prędicentem, quod propediem decessurus esset. Sed qui tali usus
est ministerio tantoque donatus uiatico, ad uitę finem
gratanter cucurrit, ut uitam, quę finem non habet, inchoaret.
Marcus quoque Scriptor apud Aegyptios ita cognominatus, quoniam curę illi
fuit anachoretarum Aegypti uitas describere, cum aliquando genibus
prouolutus eucharistiam a sacerdote poposcisset, apparuit manus eam sibi
porrigens. Nec dubitauit ille accipere, quod diuinitus offerri credidit,
neque ambigitur, quin angelus fuerit, qui pręripere ausus sit officium
sacerdotis. Magisque incussit reuerentię erga se metum panis ipse
Trinitatis, cum tam mirabiliter etiam ab angelis porrigi uisus est.
Non minori adimiratione dignum nec minus ad huius sacramenti spectans
dignitatem illud fuit, quod in uita Faustini et Iouitę martyrum legimus. Hi
nanque cum Secundum militem Mediolani conuersum baptizassent et communione
quoque membrum Ecclesię facere uoluissent nec haberent panem, ex quo
sacramentum conficerent, a columba alite rostro delatum accepere eique
sumendum porrexerunt, sacrum esse minime dubitantes, qui sic afferebatur.
Quoniam autem in columbę figura Spiritum Sanctum apparere solitum Euangelia
testantur, hoc ideo contigisse potuit, ut credamus, sicut credimus, ibi Deum
Patrem, ibi Spiritum Sanctum esse, ubi Filius est, cum trium personarum
simplex unicaque substantia separari non possit. Quem ergo honorem toti
Trinitati exibendum censes, huic uni Sacramento deferre ne dubites, non
uisibilem eius figuram tantummodo oculis attendens, sed sub uisibili figura
inuisibilem ueritatem alta mente contemplans.
Eiusmodi autem honor quanti meriti sit, Honorati, Ambianensis episcopi,
exemplo disci potest. Qui missam celebrans, cum ante se in altari sacram
hostiam attentius consyderasset, iam sumere uolens, manibus contingere
hesitabat. Itaque depictę ibi imaginis Christi manu sublatam sibique
porrectam hausit, sumere non recusans, quod diuinitus dabatur. Et certe
dignus fuit a Christo communicari, qui se tactu etiam eius indignum
iudicauit. Non negamus et Iudam a Christo communicatum. Sed
quia irreuerenter simul et impie accesserat, post buccellam diabolo ad se
aditum prebuit. Et uitę autorem inhonorans, mortis laqueo se infeliciter
implicauit.
At non ita Tharsitius martyr, Romę passus. Qui cum sacramentum hoc sub ueste
tectum ad quendam fidelem ęgrotantem ferret, in impios gentiles forte
incidens, quid sub ueste haberet, quęrentibus non inidicauit magisque ab his
rei, quam ferebat, contemptum aliquem quam sibi necem timuit. Itaque illi
fustibus cęsum interimunt. Et cum iam exanimis uestimenta excussissent,
sacramentum nusquam comparuit, ipsi autem lymphatico pauore conuulsi
diffugerunt. Non ergo licuit sacrilegis illud polluto contactu prophanare,
cuius honorem Tharsitius uitę suę antetulit. Illi infidelitatis errore
prolapsi ad inferos corruerunt, hic armis eorum fortior cum martyrii palma
cęlum petiit, ipsum in sua ibi specie perpetuo uisurus, quem hic in aliena
digne coluit.
Hactenus de excellentia sacramenti. Reliquum est, ut aliquid de utilitate
ipsa, quam ab eo haurimus, fructuque dicamus, tametsi nihil de illo pro
dignitate dici queat, cum omnia diuina humani captu ingenii maiora sint.
Christus igitur, panis uiuus de cęlo descendens, cum ex omni parte
perfectissimus sit, haud dubium, quin se pie fideliterque sumentibus et
pręsentis uitę conferat perfectionem et futurę.
Confert primum peccatorum purgationem. Si enim (ut Apostolus inquit)
sanguis hircorum et taurorum et cinis uitulę aspersus inquinatos
sanctificat ad emundationem carnis, quanta magis sanguis Christi? Et
certe, hic ille est, quem uariis morbis affecti tangere cupiebant, quia
uirtus (ut Euangelista ait) inde exibat et curabat omnes. Et,
si ipsi solum tangendo curabantur, nos non curabimur sumendo? Sed qui primi
sic sumpserunt, eos idem ille, quem sumebant, exterius lauit, ut ostenderet
intimas quoque eorum sordes lauisse se et ipsos, sicut corpore, ita et animo puros nitidosque reddidisse. Quam in illo uirtutem
nequaquam ignorauit, qui eum digito demonstrans dixit: Ecce Agnus Dei,
ecce qui tollit peccata mundi!
Confert deinde spiritalis boni appetendi copiam exercendique facultatem, ut
animus noster uitiis eradicatis uirtutibus exhuberet. Quod Osee propheta
pręuidens inquit: Viuent tritico et germinabunt quasi uinea; memoriale
eius sicut uinum Libani. Vnde et Discipuli statim post salutare
conuiuium montem conscenderunt Oliueti, iam altiora et fructuosiora petentes
quam ante petierant. Et Zacheus quidem, cum ipsum Dominum suo suscepisset
hospitio, reddit quadruplum pro eo, quod ante fraude interuerterat atque
dolo. Et in pauperes sua incipit effundere, qui rapuerat aliena.
Pręstat quoque contra illicitas animi cupiditates resistendi robur, ut seipso
fortior sit, qui cęlestis cibi pabulo fuerit saginatus. Quemadmodum enim
illi, qui in mari fluctibus agitabantur, cum Iesum undas pedibus
conculcantem in nauicula suscepissent, uiderunt posuisse uentum et turbinem
procellarum uersum in tranquillitatem, ita nos, cum in pectoris nostri
nauicula eundem pie susceperimus, malarum cogitationum uiolenti ęstus
cessabunt et omnis turbatę mentis tempestas lenietur illico atque
conquiescet. Quoniam (ut in Euangelio legimus) mari et uentis
imperat, et obediunt ei.
Idem aduersus improbissimi hostis assiduas pugnas uincendi spem uiresque
nobis confert et suggerit, iuxta illud Prophetę: Parasti in conspectu meo
mensam aduersus eos, qui tribulant me. Nihil quippe magis terrori
diabolo esse potest quam sacramentum istud. Et, si Dauid parui lapidis ictu
prosternere potuit Goliam illum magnum, Deo hominibusque infestum, profecto
facilius frangetur diaboli audacia lapide isto, qui de monte absque opera
manuum abscissus contriuit statuam Nabuchodonosor, et factus mons ingens
orbis terrę regna occupauit; lapide, inquam, qui in capite anguli positus
utrunque parietem unum fecit, super quo ędificata Ecclesia nec fluminum
impetu subruitur nec uentorum flatu concutitur; qui et super
se cadentem confringit et, super quem cadit, conterit. Vsque adeo nihil illo
neque solidius est neque grauius. Iungamur illi, et approipinquare non
audebit Belial, ubi manere uiderit Christum.
Hoc pręterea pręstantissimum sacramentum discutit ignorantię, tenebras et
altioris intelligentię nobis lumen infundit. Lux enim uera est illuminans
omnem hominem uenientem in hunc mundum. Hominem, inquam, non mundum, quia
mundus eum non cognouit et sui eum non receperunt dicentes: Nauseat anima
nostra super cibo isto leuissimo. At uero illi, quorum in Amaus
pergentium oculi caligabant et maiestatis Dominum agnoscere non poterant,
nonne in ipsa panis fractione ipsum dicuntur agnouisse et mysteria, quę
ignorabant, ipso aperiente didicisse? Et de uiro iusto per hęc ipsa
sacramenta a Domino sapientię luce illustrando nonne scriptum est:
Cibauit illum pane uitę et intellectus, et aqua sapientię salutaris
potauit illum.
Ac ne plura enumerando nimius sim, hęc uerissima sanctorum communio est, hoc
felicissimum glutinum, quo Domino nostro copulamur et, ut ita dicam,
inserimur atque incorporamur, ueluti capiti membra.
Ait enim: Qui manducat meam carnem et bibit meum sanguinem, in me manet
et ego in eo. In illo manentes uiuimus in ęternum, quia panis uitę
est. Et: Qui manducat me — inquit — et ipse uiuet propter me.
Quam autem manducatio ista potusque nobis necessarius sit, declarat dicens:
Nisi manducaueritis carnem Filii hominis et biberitis eius sanguinem,
non habebitis uitam in uobis. Et: Nemo uenit ad Patrem nisi
per me. Igitur, cum tam fructuosum sit, ardenter accedamus; cum
tam necessarium, nunquam negligamus. Cumque ipse, qui et conuiuium et
inuitator est, uocet nos atque hortetur, solerter obsequamur. Scit enim quo
indigeamus et quid expediat nobis. Venite — inquit — et comedite
panem meum et bibite uinum, quod miscui uobis! Qualiter autem uenire
debeamus, instruit subiungens: Relinquite infantiam et uenite, et
ambulate per uias prudentiaę! Hoc sane poenitudo (de
qua superius locuti sumus) uitęque correctio efficiet.
Nos interea istud ipsum, quod postremo de utilitate sacrę communionis
disseruimus, diuinarum nixi testimonio Scripturarum idoneis quoque sanctorum
exemplis more nostro confirmemus.
In Actis Apostolorum legitur de illis, qui primi ipsis euangelizantibus
credidere: Erant autem perseuerantes in doctrina apostolorum et
communicatione fractionis panis et orationibus. Fiebat autem omni animę
timor. Sicuti ergo quotidie cęlestem panem hunc illis gustare mos
fuit, ita et cęlestium desyderio flagrantes, assidui factores uerbi erant,
non auditores tantum, in oratione soliciti, in timore Dei humiles, in
charitate feruentes. Vnde sequitur: Omnes etiam, qui credebant, erant
pariter et habebant omnia communia. Ad tantam perfectionem quid,
quęso, illos adduxerat nisi fides Christi et frequens Christi communicatio?
Quę postquam a posteris desita est frequentari, uitę quoque integritas
languere coepit. Panis enim, qui quotidianus fuerat, factus est annuus.
Cassio, Narniensi episcopo (ut in Dialogo Gregorius testatur) quotidie hoc
sacrificium Deo offerenti presbyter eius retulit, dicens per uisum sibi a
Domino fuisse iniunctum, ut ei diceret: Age, quod agis, nec solitum opus
intermitte; natalitio apostolorum Petri et Pauli die uenies ad me
recipiesque mercedem. Ille itaque anno quidem septimo, sed tamen die, quo
preędictum fuerat, cum missam celebrasset, percepta communione uita
decessit. Beatus, qui per quotidianam Agni immortalis immolationem ad coenam
nuptiarum eius uocari meruit, celebritate ęterna in cęlo fruiturus, quia
temporalem in altari nullo die intermisit.
Liberalis, Heliodori, Altinensis episcopi, discipulus, hunc uitalem cibum
singulis Dominicis diebus percipiens, reliquos dies absque esu potuque
peregisse dicitur. In fortitudine ergo cibi huius peruenit usque ad montem,
qui Christus est, sublatus in cęlum, cum se de terris transferri postulasset. Quem enim sumendo assidue, cernebat per speculum
et in ęnigmate, ipsum iam facie ad faciem uidere concupiuit.
Bauon *corr. ex Banon quoque, Gandauensis coenobii
clericus (multa licet uitę sanctitate pręditus fuisset) cum ęgrotaret,
noluit sine tam salutari uiatico decedere statimque uocari, qui illud sibi
afferret, presbyterum iussit. Is uero, qui missus fuerat, uię ignarus, ab
angelo ad presbyterum usque perductus est, ut iam angelos ei quamprimum
suffragari scias, qui Domino communicari expetierit. Cui Bauon ipse
communicatus, nunquam postea ab eo discessit, et nunquam discedet, receptus
in paradisum.
Ambrosius item, Mediolanensis Ecclesię antistes, doctrina simul et sanctitate
insignis, cum e uita decederet et communicari Domino exoptaret, sed fari iam
non posset, mox Honorato, Vercellensi presbytero, eucharistiam afferente
lętus accepit. Qui presbyter, ut hoc faceret, tertia iam uice uocatum se
dixit, dum dormiret, neque, a quo uocaretur, scire potuisse. Quid hoc est,
nisi quia Christus fideles famulos suos absque se duce ad cęleste regnum
transmigrare non permittit, ne uiam aberrent, si ab ipso, qui ueritas est,
non continuo dirigantur.
Et diuus Hieronymus diem agens extremum, sacrum Christi corpus dari sibi
petiit. Illud uero sumpturus de lectulo humi se deponi fecit saccoque
operiri. Tunc genibus prouolutus lachrymas fudit, pectus pugno percussit et
sic sanctam oblationem hausit, gestu habituque se illa indignum contestans,
illam tamen sibi necessariam hauriendo docens.
Quod autem et intelligentiam pie sumentibus pręstet, Eadmundus, Cantuariensis
episcopus, testis est. Qui die crastino de Trinitate disputationem initurus,
noctu in somniis uidit se sacramentum istud accepisse, columba afferente. Et
cum mane in auditorium uenisset, pręter spem magna omnium admiratione
disseruit. Siquidem illi tunc spiritaliter communicauerat,
qui Dei sapientia est et Dei uirtus.
Hęc insuper immortalis et ineffabilis hostia, si in altari pro mortuis
offeratur, maximo illis adiumento erit ad commisa in purgatorii locis
diluenda.
Gregorius pontifex refert quendam Centumcellensium presbyterorum, dum in
thermis lauaretur, homini ignoto, qui tamen ipsi officiosius ibi inseruiret,
panes aliquot referendę gratię causa muneri obtulisse, illum uero noluisse
accipere, quod sibi eis non opus esset diceret uita hac iam defuncto. Se
enim loci illius dominum aliquando fuisse et eo deinde labore expiare culpam
ibi iussum. Quamobrem si sibi gratificari uellet, illos panes pro se
consecratos Deo offerret. Quod cum ille fecisset, die octauo ad thermas
reuersus, homine non inuento, noxa absolutum agnouit. Ille ergo primum
poscendo, deinde non comparendo, quanto hoc sacrificium defunctis emolumento
sit, patefecit.
Idem sanctus pontifex tradit, dum adhuc abbatis officio fungeretur, monacho
sui monasterii, cui Iusto nomen erat, et ęgrotanti fratrum colloquio se
interdixisse et defuncto coemiterii sepulturam, eo quod tres aureos apud
illum absconditos deprehenderat, qui omnibus communes esse debuissent; hac
seueritate in languentem primo, deinde in mortuum usus, ut sanos uiuentesque
ab eiusmodi uitio coerceret. Cęterum et saluti illius consulens, missas
triginta pro eo celebrare Preciosum monachum iussit. Iustus ergo trigesimo
die post fratri suo Copioso apparens, poenis, quibus pro delicto
afficiebatur, se demum absolutum dixit. Itaque idem dies et oblationum finem
statuit et supplicii.
Quędam mulier (ut apud eundem autorem legimus) pro uiro ab hostibus capto et
in uinculis coniecto per sacerdotem sacram Deo hostiam statutis diebus
offerre consueuerat. Et cum illo postliminio reuerso didicisset, dum
captiuus teneretur, identidem se reuinctum comperisse neque scire potuisse,
quomodo id sibi contingere soleret, dies, quibus id ei contigerit,
sciscitans, eosdem ipsos fuisse animaduertit quibus oblatum
fuerat sacrificium.
Idem testatur Agathum, episcopum Panormitanum, cum Romam uersus nauigaret, ad
insulam, quę in Tyberis ostio est, applicuisse et sacrificium missale
obtulisse pro nauta suo Baraca nomine, quem in scapham descendentem, dum
nauis plenis uelis ferretur, rupto fune in medio mari reliquerat et
fluctibus obrutum periisse putabat. Cum autem ad Romanum portum uenisset,
egressus in littore Baracam sibi obuium habuit et uehementer miratus audiuit
eum, dum scapham regendo partim labore, partim inedia iam deficeret,
obdormisse et dormienti sibi uisum a quodam panem accepisse atque eo gustato
se refocillatum sensisse; deinde expergefactum nauigio iuxta prętereunte
susceptum Romamque delatum. Rem ergo curiosius exquirens comperit ea ipsa
die illum pane eo refectum fuisse, qua sacrificium fuerat oblatum. Et Deo
gratias egit, quia hic ille panis esset, de quo per Hieremiam dicitur:
Inebriaui animam lassam, et omnem animam esurientem saturaui.
Foeminarum quoque sanctarum hac in re curam studiumque indicabimus, ut ex eo
simul et utilitatem monstremus.
Maria Magdalena uitam agens in deserto cęlestium spirituum societate
fruebatur, et tamen, cum sibi uitę finem imminere cognouisset, Maximinum
episcopum iussit accersiri et percepta ab eo communione ad cęlum migrauit.
Non fuit illi satis cum angelis iter hoc ingredi, nisi Dominum angelorum
ducem habuisset. Sic olim ad sepulchrum eius lugens, dimissis angelis, quos
uiderat, illum solum quęsiuit, quem lugebat. Et tunc demum consolata abiit,
cum ipsum resurrexisse cognouit.
Petronilla uirgo cupiens iam ad cęleste de terreno transferri habitaculo, ne
sine uiatico discederet, a presbytero Nicomede panem Trinitatis accepit.
Itaque Sponso ęterno copulata cęlum adiit, ne frustra illum procis
mortalibus pręposuisse uideretur, si eidem et in terris posita communicare
neglexisset. Luciam uirginem nec inter flammam constrictam
nec perfosso a sacrilegis iugulo lęthaliter uulneratam mori potuisse
accepimus, donec sacram sibi communionem a sacerdote oblatam sumpsisset.
Tunc cum martyrii corona cęlum lęta petiit, cum eum, pro cuius amore
supplicia contempserat, sibi iunxit itineris ducem.
Si ergo sanctis hominibus tantę curę fuit ad hanc sacrosanctam communionem
etiam corpora accedere, a qua spiritu et uoluntate nunquam discedebant,
quanto magis nos, qui peccatores sumus, idem oporteat facere? His enim magis
opus remedio est, qui grauius ęgrotant. Hoc autem remedio a peccati morbo
conualescimus, ab inquinamentis mundamur, ab errore in uiam iustitię
dirigimur, deinde, de morte transimus ad uitam, de tenebras ad lucem.
Imprimis tamen uidendum, quo animo, qua mente accedatur. Aptis ad sumendum
corporibus medicina prodest, male autem dispositis, si sumatur, exitio est.
Et, si Philistini, quod arcam Domini captam in templo idoli Dagon
posuissent, aduersa passi sunt, et Bethsamitę ab eis restitutam
suscipientes, quod parum reuerenter habuissent, pene internitione sublati,
quanto deterius afficiendus erit, quisquis uel prętermissa, quę Deo debetur
adorationis ratione uel non abstersis prius a se, quantum potest, inuidię,
odii, luxurię cęterorumque uitiorum spurciciis mundissimum Domini corpus
pręsumpserit accipere! In Iudam, quia malignis cogitationibus ęstuans illud
sumere non timuit, post buccellam Sathanas introisse dicitur. Ideoque non a
peccato mundatus est, sed potius peccatum peccato cumulauit, uenditionis
crimen uenię desperatione. Et cum male poenitendo sibiipsi prę dolore mortem
consciuisset, in abyssum corruit tormentorum.
Nos ergo cum Magdalena lachrymis prius lauemus pedes Domini et cum centurione
clamemus: Domine, non sumus digni, ut intres sub tectum nostrum.
Comparantesque aromata poenitentię et humiliationis exemplo sanctarum
foeminarum, ad ungendum illum in odore unguentorum eius
festinemus, unctum tandem ritu piissimi Iospeh syndone conscientię nostrę
pura mundaque inuoluamus. Et cum sic inuolutum in monumento pectoris nostri
nouo reposuerimus, passionis eius poenas mente recolentes, ad resurrectionis
quoque eius gloriam nos peruenturos speremus, uisuri quidem illum, non iam
sub diuersarum specierum uelamento, sed facie ad faciem, in eandem
imaginem (ut Apostolus inquit) transformandi, a claritate in
claritatem, tanquam a spiritu Domini, semper cum illo futuri.
Atque offert geminos pressos sub pondere asellos.
11.10 Pondus erat totidem Baccheo plena liquore
Tergora Cyniphio direptę de grege pellis,
Bis centum rubidi panes uuęque manipli
Centeni passę, centeni denique scirpi,
Inserti siccis dulcique sapore mariscis.
11.15 Talia dona ferens "Hęc" inquit "munera seruus,
Rex uenerande, tuus tibi pauper porrigo Siba.
Plura daturus eram, si fors mihi plura dedisset.
Res angusta domi largis affectibus obstat,
Sit uoluisse satis." Postquam rex omnia uultu
11.20 Accepit placido, "Donis iocundior" inquit
"Es mihi, Siba, tuis, animum dum penso fidelem
Solicitumque mei. Sed dic, ubi natus amici
Est nostri Ionathę, cui seruis, Miphibosetus?"
Ille ex composito meditatas ante loquellas
Siba in dominum suum
11.25 Tempore captato multa cum fraude ferebat:
"Absit, ut hic dominus mihi sit, qui mente fideli
Non tibi deseruit! Quem quęris, mansit in urbe
Spe uana exultans ac dicens: 'Tempore in isto
Sceptra mihi regni tandem reddentur auiti.
11.30 Pro me bella gerit nunc Absalon'. Ista loquentem
Deserui fugique procul tua signa secutus.
Malo mori tecum quam uiuens corda fouere
A regnis aliena tuis." Sic lingua locuta est
Perfida, plena dolis. Dictis quoque credulus istis,
11.35 Exardens odio rex dixit: "Miphiboseti
nota
Quę fuerant, iubeo tua sint!" Proh semper iniquum
Mentis iudicium! Delato crimine quenquam
Vnius damnare fide nullamque tuendi
Sese uelle reo penitus concedere partem.
11.40 Ecce insons dominus fundis exire paternis
Cogitur, ut seruo tradantur. Scilicet istam
Mercedem meruere doli fraudesque nefandę
Fallacis famuli. Scelerati pręmia facti
Siba ferens, lętus sanctam remeauit ad urbem.
Dauid patitur maledicta Semei
11.45 Rex inde abscedens Baurinum uenit in agrum.
A Bauri egressus Saulina stirpe superbus
Geriades Semeus, de montis rupe propinqua
Contra Dauidem lapides torquere furendo
Coepit et hunc ipsum contenta carpere uoce:
11.50 "I nunc, crudelis regnator, perfide serue,
Hęredi regnum qui quondam Saulis ademptum
Vi retines! Sed iusta dei uindicta scelestos
Insequitur mores. Nati propelleris armis,
Qui non iure tuis alios oppresseris ante.
11.55 Nunc tali meritas pendis pro crimine poenas."
Sic iuga percurrens montis clamabat in illum
Plana incedentem, medium cingentibus alis
Abisas ad regem
Pręstantum uirtute uirum. Tunc fortis Abisas
Ad regem conuersus ait: "Quonam usque procaci
11.60 In te latrabit lingua canis ille nefandus,
Optime rex? Sine me, petulantia protinus ora
Hoc cędam gladio!" Sic dicens porrigit ensis
Ad capulum dextram, Semeum quoque lumine toruo
Suspexit. Sed enim miti sermone minacem
Rex respondit
11.65 Rex cohibere uirum conatus "Desine" dixit
"Velle illum punire hominem. Fortasse iubente
Hęc maledicta deo nobis nunc ingerit audax,
Et quis iussa dei reprenderit? Ecce parauit
In me bella meus nimium crudelia natus,
11.70 Et non uis uerbo me gens aliena lacessat?
Mitte illum, si sic statuit deus, et mihi probra
Ingerat ille idem. Forsan patientia nostra
Placabit nobis commoti numinis iram
Et deus hęc fatis mutabit fata secundis."
11.75 Ergo ibant taciti, Semeo de rupe tonante
Vocibus indignis et scrupos puluere mixtos
Spargente in regem, probri simul omnia causa,
Donec eo post terga procul longeque relicto
Desertos adiere locos siluamque uirentem:
11.80 Illic compositis curarunt corpora castris.
Absalon interea media stetit urbe superbus.
Chusus ad Absalonem
Ad quem Chusus ait: "Salue, rex inclyte, salue!"
Absalon ad illum
Ast ille admirans: "Cur non Dauida secutus,
Chuse, tuum fueris, tam semper deditus illi?"
11.85 Respondit Chusus: "Meus est rex, Absalon, ille,
Quem deus elegit, quem plebs populusque probauit
Israhelitanus. Chusus quoque seruiet ipsi.
Obsequiosus eram regi, nunc regis alumno
Obsequiosus ero. Fas est, ut regis amicis
11.90 Successor regni tandem dominusque fruatur."
Comparatio
Hinc ueluti exultat comperto forte uiator
Ante pedes auro, prolata prendere dextra
Illud festinat, spectat loculisque reponit,
Tunc usurus eo, quum res tempusque requiret,
11.95 Sic lęto excępit Chusum tunc Absalon ore
Mellitis captus sermonibus. Impiger inde
Consilium accito sibi postulat Achitophele,
Quid facto sit opus iam primum tempore in illo.
At uero ille uidens plebis nutantia corda,
11.100 Ne sublato odio composta pace quiescant
Absalon et Dauid, tum quę manus arma secuta
Absalonis erat, regi daret emula poenas,
Vt dubiam tollat cunctis iniuria mentem
Mox illata patri, "Nosti" inquit "in urbe relictas
Achitophelis sceleratum consilium
11.105 Vxores regis. Fac harum corpora cuncti
Compressu stuprata tuo cognoscere possint,
Et componendę cęssabit credula pacis
Suspicio, lęsum quum sic Dauida fuisse
Constabit." Quid agis, consultor pessime rerum?
11.110 Achitophel, quid agis? Non est diuturna potestas
Per dirum quęsita nefas! Non lęditur actu
Turpi solus homo, magis hoc stimulatur in iram
Ipsa dei summi maiestas. Perdere regna,
Erruere et uicos solet hic iratus et urbes.
11.115 Absalon admonitus pauimentum scandit apertum
Conspicuoque loco canopea repente tetendit.
Illic compulsas fertur stuprasse nouercas.
Et patuit cunctis ingens scelus, improbus ille
Quo testatus erat contra Dauida parentem
11.120 Se gerere hostiles animos infensaque corda.
Achitophel post hęc animo uersare scelesto
Euentum coepit belli pugnamque futuram.
Achitophel ad Absalonem
Absalona petens inquit: "Bis milia dena
Lectorum iuuenum sumens, tua certa uoluntas
11.125 Affuerit si forte mihi, regalia castra
Hac nocte inuadam. Populus conterritus omnis
Terga dabit, solus nostris circumdatus armis
Corruet ille senex, cuius, ne sceptra capessas,
Obstat uita tibi. Sublato salua redibit
11.130 Turba uirum. Cuncti pariter tua signa sequentur
Et iam Iudeo tutus dominaberis orbi."
Dicta quidem lęto susceperat Absalon ore
Quique aderant natu maiores illa probabant.
Absalon ipse tamen Chuso quum uerba uocato
11.135 Achitophelis ibi dudum prolata referret
Et, quidnam super his sentiret, forte rogaret,
Chusus euertit Achitophelis consilium
"Achitophelis" ait Chusus "mihi displicet istud
Hac uice consilium. Vires roburque uirorum,
Qui Dauida tegunt, nosti: pręstantia bello
11.140 Corpora sunt illis fortesque in proelia dextrę.
Inde tuus genitor discrimine quam sit in omni
Prospiciens, quam mente sagax, quam promptus in armis,
Nemo est quem fugiat. Sed nunc fortasse periclum
Vitans ipse latet, ducibus moderanda relinquens
11.145 Illo castra loco. Quo si certamen inibit
Achitophel casuque unus de plebe tuorum
Occidet, exibit rumor cecidisse trecentos
Inuadetque metus reliquos ipsique fauere
Dauidi incipient. Ergo tibi tutius istud
11.150 Accipe consilium: Totas modo collige gentes,
A Dani incipiens ad fines usque supremos
Vrbis Bersabę. Venient, si iusseris, omnes.
Vix illos capiet campus. Iam copia tanta
Arma gerens tecum, quoquo te uerteris, ibit.
Comparatio
11.155 Atque hac mole uirum, ueluti quum Nilus inundans
Contegit effusis late arua patentia lymphis,
Sic omnem operies turmam Dauidis et uno
Illum congressu prosternes uimque tuarum
Effugiet nemo legionum. Siqua tenebit
11.160 Vrbs illos, poterit circumdare funibus ipsam
Copia tanta uirum medioque in flumine tractam
Mergere, ne ex illa restet uel calculus unus.
Et quum tanta tuo fuerit res ędita ductu,
Te metuent omnes, cunctas tua fama per urbes
11.165 Procurret uolitans. Pręlatum regibus ibit
Nomen in astra tuum. Tua denique gloria nullo
Post hęc sęclorum spacio delenda manebit."
Talis tunc Chusi placuit sententia cunctis.
Absalon ipse suę succensus laudis amore,
11.170 Assensit renuens quicquid suadere sagaci
Consilio conatus erat Gilone creatus
Achitophel, quanuis arguto prouidus astu.
Ergo dei nutu sic contigit, Achitophelis
Vt recte consulta leues spargantur in auras
Absalon
11.175 Dignaque Maacha lueret supplicia natus.
Inde sacerdotes Sadochum atque Abiatharum
Ipse sibi notos secreto Chusus adiuit
Atque aperit quęcunque modo tractata fuere
Et decreta simul, monuit quoque cuncta referri
11.180 Curarent regi rexque ut transiret ab illo,
Quo posuit sua castra, loco, ne uiribus idem
Vix numerandorum uicina nocte uirorum
Oppressus pereat. Tunc hi misere fidelem
Ancillam, ferat hoc Ionathęque Achimęque, manebant
11.185 Qui tunc urbe procul, Rogelis adusque fluenta.
Ancillę instructi uerbis mox ambo profecti
Absalonis ubi post se decurrere seruos
Viderunt, abiere citi ingressique Baurim
Intrant in puteum lympharum humore carentem.
11.190 Consciaque illorum mulier formidinis, albo
Contegit os putei tenuis uelamine telę,
Se ptisanę fingens illic siccare liquorem.
Accurrunt lixę mulierque rogata fatetur
Illos pręcipiti transisse per auia cursu.
11.195 Foemineis illusa dolis, ea turba retrorsum
Cędendo redeunt Solymarum moenia uersus,
Hi quoque de puteo surgentes iam modo coeptam
Tendunt ire uiam pariter castrisque recepti
Rem sibi commissam Dauidi ex ordine pandunt
11.200 Persuadentque fugam. Iussit rex signa mouere
Sub noctis tenebris, Iordanis protinus amne
Transmisso sese festinans sistit in urbe.
Vrbs Castra
Castra fuit nomen munitę moenibus urbi,
Illic cum tota sedit rex ipse cohorte.
11.205 Achitophel uero, postquam sua spreta uideret
Achitophel se suspendit
Consilia et Chusum quam se iam pluris haberi,
Immani affectus rabie impatiensque doloris,
Discedens subito Gilonis tecta subiuit
Consciuitque necem sibimet, circumdata colla
Ira
nota
11.210 Confringens laqueo. Tales habet exitus ira
Immodicusque furor. Si, quo se effundere possit,
Non est, autorem contra crudescere sueuit.
Absalon innumeram ducens ad bella cateruam
Transmisso Iordane ferox Gallada citato
11.215 Contigit arua gradu properans fessusque resedit
Pręfecitque ducem poscenti pręlia turmę
Amasa dux
Expertum bellis Amasam, genitore creatum
Iethra, matre Naa, Iezrelę sedibus urbis.
Dauid erat Castris et ad hunc in sedibus illis
Qui uenerunt auxilio Dauidi
11.220 Versantem uenere uiri, qui Rabbata quondam
Arua colunt, et quos Lodobarę ditia terrę
Regna tenent, et qui Rogelę tecta frequentant,
Gallada regione sitę, memoresque recepti
Quandoque obsequii, grata illi in tempore dona
11.225 Congessere simul: uestes et stragula durę
Commoda militię pictisque tapetia uillis,
Vasa Saguntino complurima conlita luto,
Frumenti multos modios multosque farinę,
Polentam, fabam lentemque cicerque calenti
11.230 Pallade perfrictum, mel dulce et pingue butirum
Ballantumque greges ouium tenerosque iuuencos,
Ne procul a patria populos ieiuna uagantes
Ante fames superet, quam tela hostilia uincant.
Subsidio fidens diuino denique Dauid,
11.235 Quando dei nutu sibi talia missa putabat
Munera et externę solertia corpora gentis
Auxilio uenisse suis, ad bella cohortes
Iam subeunda parat. Legio data prima Ioabo,
Altera Abisę, sed reliquam sortitur Etheus,
11.240 Olim Gethea Solymas qui uenit ab ora.
Prępositis ducibus quum tandem signa moueri
Cerneret, ipse etiam cum primo exire parabat
Agmine, sed proceres illum timuere periclo
Duces ad Dauidem
Obiectare graui. Tunc omnes "Nolumus" aiunt
11.245 "Ad bellum uenias. Nos hęc in pręlia mitte.
Tu uero maneas Castrorum tutus in urbe,
Confugium uictis ut sis, uictoribus ampla
Virtutis merces. Donec tua uita manebit,
Stabunt incolumes spes omni tempore nostrę,
11.250 Nunquam lapsa cadet populi fiducia, Dauid,
Te saluo. Quanuis modo nos superauerit hostis,
Rursum collecta pugnabimus undique gente,
Inuictus dum uiuis eris." Rex talibus ergo
Assensit tandem dictis atque urbe resedit.
11.255 Tunc solio ad portas innixus stabat eburno,
Quando per has totę sese effudere phalanges:
Dauidis exercitus
Ibant turmatim clypeos et tela ferentes,
Passibus ęquatis seruatoque ordine cuncti
Ac promptis animis. Dauid mandata tribunis
11.260 Certa dabat, forti committant pręlia dextra
Auxilioque dei freti certamina faxint,
Dauid de Absalone solicitus
Absalona tamen ne lędant. Omnibus istud
Auribus ingestum cupiebat, parcere uitę
Illius ut uellent, tanto ferebatur amore
11.265 In natum quanuis ipsi postrema minantem.
Explicuere tribus in saltibus Ephraimę
Sese utręque acies. Instant torquentque sagittas,
Pugna
Clamant, concurrunt, gladios in uulnera stringunt,
Comminus inter se pugnant et pręlia miscent.
11.270 Mars dubius primum, sed mox Dauidica turma
Acrius insistens retro sibi cędere cogit
Aduersas acies Absalonisque cohortem.
Sparguntur toto fugientum corpora campo.
Comparatio
Concusso ueluti siquando soluitur alueo
11.275 Agmen apum, sese portis effundere certant
Diuerseque uolant, longe lateque feruntur
Vrgentesque fugam stridoribus ęra complent,
Sic Absalonis quum uertere terga phalanges
Coepissent, per saxa ruunt perque aspera dumis
11.280 Ęquora pręcipites. Letho dat corpora uictrix
Multa uirum legio. Multi, quos tetra fugatos
Excępit silua, rabidi periere leonis,
Vel graue frendentis laniati dentibus apri.
Ex illis igitur, qui regem mente rebelli
11.285 Aduersum stabant, bis illo milia dena
Absalon
Oppetiere die. Fugiebat et Absalon ipse,
Velocis muli fodiens calcaribus armos.
Quadrupes elapsus subter querceta repente
Pendentem ramis dominum implicitumque capillis
11.290 Vltra pręteriens nodatum uertice liquit.
Suspensum quidam uidit currensque Ioabum
Effecit certum. Contracta fronte Ioabus
"Miles iners," inquit "cur illum cęde merentem
Afficere es veritus? Cuius fera pectora ferro
11.295 Si transfixisses, siclis donatus abires
Bis quinque argenti. Lumbos argentea zona
Cingeret inde tuos."—"Haud tanti dona, Ioabe,"
Respondit "sunt hęc, ut nostra regia proles
Occumbat dextra. Nunquid non talia nobis
11.300 Rex mandata dabat, quum nos spectaret ab urbe
Propensis animis ad pręlia Martis euntes:
'Absalona meum nullis ego lędier armis
Pręcipio, parili si non succumbere fato
Me quoque percupitis'?"—"Mitte" inquit "uana" Ioabus
11.305 "Argumenta modo! Dic: quo manet ipse locorum
Sic pendens?" Tunc ille manum porrexit et ipsum
Ostendit digito. Rapiens tria pila Ioabus
Absalon occiditur
Accessit propius, quę uibrans torsit in illum,
Perforat et trina pendentis cuspide pectus.
11.310 Atque ubi iam moriens agitaret in ęre crura
Motibus alternis, eductis ensibus illum
Armigeri pariter feriunt cęduntque Ioabi,
Donec distento dilapsa est corpore uita.
Hanc illata patri passa est iniuria poenam!
11.315 Denique sublato tunc Absalone Ioabus,
Nolens reliquias fugientis perdere turbę,
Insonuit cornu raucoque reducta canore
Agmina cęssarunt armis urgere fugatos.
Absalon exanimis depostus ab arbore, terrę
11.320 Redditur et lapidum deformi tectus aceruo
Marmoreo caruit post talia fata sepulchro,
Qui cupidus regni genitori bella mouere
nota
Ausus erat demens. I nunc et regna, superbe,
Non iuste quęsita para, grauis esto parenti,
11.325 Tale impune scelus si pertulit Absalon ipse!
Absalonis colossus
Quanuis ille sibi non longe a moenibus urbis
Nomen marmoreo, laudem famamque colosso
Quęsierit posito. Quis non simulachra uidendo
Rettulit ad mentem uel tanti criminis ausum,
11.330 Vel plectente deo tam dignam crimine poenam?
Quum iam reliquias uictę certamine gentis
Ad patrium rediisse solum constaret, Achimas
Sadochides petiit, domitos ut nunciet hostes,
Passibus ad regem gradiens Dauida citatis.
11.335 "Nolo," Ioabus ait "nolo, charissime Achima,
Nuncius ut fias casus sortisque dolendę,
Dauidis quoniam crudeli uulnere natus
Absalon interiit. Regi tamen omnia narret
Chusus Arachites." Dixit dictumque recepit
11.340 Chusus et exurgens cursu transmittere campos
Incepit Dauida petens. Permissus Achimas
Currere post illum, compendia nota uiarum
Corripit et plenis pręcurrit passibus ultra
Ac prior adueniens ad limina prima sedenti
11.345 Iesseidę regi superatos nunciat hostes.
At rex solicitus de nati nosse periclo.
Narranti occurrens "Hem, quid meus Absalon," inquit
Achimas
"Anne satis sanus?" Cauit mala dicere Achimas
Atque ait: "Armorum nondum reticente tumultu
11.350 Nosse nihil potui. Veni, uictoria tantum
Vt tibi nota foret." Dum talia fatur Achimas,
Chusus
Applicuit Chusus. Sed pectore fessus anhello,
Vix uerba euoluens referebat et ipse phalanges
Aduersas mundi rectore fauente fugatas.
11.355 Sitne puer sanus, Dauid rogat. Ille parumper
Cunctatus dixit: "Patiatur talia quisquis
Hostiles animos in te, rex inclyte, gestat!
Dauid dolet Absalonis necem
Absalon interiit." Dauidis corda dolorem
Concępere grauem, fortunę oblita secundę.
11.360 Hinc abiens summę supra coenacula portę
Absalona suum moesto clamore uocabat
Et frustra ingeminans iterumque iterumque uocabat.
Morte sua cupiens defuncto reddere uitam
Si posset nato, quanuis offensus ab illo.
11.365 Huius tristitię diffusus rumor ad ipsum
Induperatorem clarum uirtute Ioabum
Peruenit primum, mox agmina tota repleuit
Lętaque turbabat uictricis corda cateruę.
Demissis uenere animis atque ore silenti
11.370 Illorum in morem, qui duro Marte fugati
Amisso ad patrios redeunt ductore penates.
Iamque indignati nolebant moenibus urbis
Introferre pedem sparsusque per agmina murmur
Ibat damnantum regem dubitansque Ioabus,
11.375 Ab Dauide uelitne iam secedere miles
Iratusque alium sibi tandem quęrere regem,
Ingreditur portas et adhuc Dauida gementem
Talibus affatur dictis atque increpat ultro:
Ioabus ad Dauidem
"Quo tibi mens abiit tantum indulgere dolori,
11.380 O rex, ut nolis lętos admittere lęto
Victores uultu? Turbat nanque ista maniplos,
Quam pręfers, facies. Tibi fidos uertis in iram.
Hęccine dona uiris reddis, qui sanguine uitam
Seruauere suo tibi, rex, regnumque dedere
11.385 Iam pene amissum? Quod si modo uictor abisset,
Cuius fata doles, sceptro potiretur et omnem
Delesset populum tua, Dauid, signa secutum.
Exi igitur gentique tuę magis ore fauenti
Atque hilari occurras. Quod si cunctatus id ipsum
11.390 Distuleris, sperni se credent protinus omnes
Indigneque ferent et te (mihi crede) relicto
Constituent alium, cuius mox iussa sequantur."
Talibus auditis, iam facto fine querelę,
Descendit Dauid portęque ad limina sedit
11.395 Purpureę uestis iocundo tectus amictu.
Conspicuus cunctis, diademate tempora cinctus,
Aurea sceptra tenens, inuito gaudia uultu
Ostentans cęlansque suo sub corde dolorem.
Conuenere uiri uictricia signa ferentes
11.400 Belligerique duces et coram rege coacti
Vna omnes illum lęto clamore salutant.
Israhelitanę timuit pars altera plebis,
Altera spe uenię sese sustentat et inquit:
"Quid sumus expauidi, quod fauimus Absaloni?
11.405 Absalon in bello periit, peccauimus isti,
Quem tetigit pietas nati sibi regna parati
Eripere et uitam, cur non miserebitur idem
Nostri etiam? Tantum submissa uoce precemur
Errori ueniam. Placatus cuncta remittet
11.410 Ille suo populo, pro quo tot pręlia gessit
Quemque Palestinis toties tutatus ab armis
Cum uultus sudore sui est capitisque periclo."
Talia dum iactant suspensi speque metuque
Et nec adhuc parci sibi poscunt, nuncius illis
Dauid omnibus pepercit, qui Absalonem secuti fuerant
11.415 Aduenit regis Sadochus et Abiatharus.
Hi dixere simul: "Vobis timor omnis abesto!
Omnibus offensam Dauid dimittit et addit:
'Omnes ecce sumus coniuncto sanguine fratres
Fraternoque libens omnes amplector amore.
Amasas
11.420 Non Amasas metuat ductoris munere functus
Me contra, nostrę uolo sit dux ille cohortis
Et collega meo noto uirtute Ioabo.
Ergo securi ueniant regemque reducant.
Prima tribus Iuda accedat reliquęque sequantur,
11.425 Victores uictique simul. Rex omnibus unus
Quum sit, cuncti unum comitantes moenibus urbis
Illatum Solymę iusto uenerentur honore.'"
His dictis pulsi uerterunt terga timores
Pręuenitque preces cunctorum gratia regis
11.430 Et concessa prius uenia est, quam uocibus ullis
Implorata foret. Tanto spirante fauore
Securi uenere omnes nomenque tulere
Dauidis super astra pii clamore secundo,
Quem nullis solitum superari scilicet armis
11.435 Ingenerata suo cordi clementia uicit.
Liber XII
ARGVMENTVM
Regum lib. II, cap. XIX. Dauidi Hierosolymam reuertenti prima
occurrit tribus Iuda. Semeus pro maledictis impetrat ueniam. Occurrit et Siba cum
filiis. Venit Miphiboseth habitu lugubri. De Siba seruo questus est coram rege.
Rex iussit, ut diuidant inter se bona. Berzelaus Galadites, inuitatus ut
Hierosolymis habitaret cum rege, excusauit ętatem et regi filium Chamaam reliquit.
Reliquę tribus altercantur cum Iuda, quod sine se occurrerit regi.
XX. Seba mouit seditionem. Rex ingreditur urbem, Concubinas ab
Absalone pollutas a se separat. Ducibus iniungit, ut persequantur Sebam. Ioab
Amasam collegam per amicicię simulationem interimit et cum Abisa fratre profectus
obsedit Abellam, quo Seba confugerat. Seba mulieris persuasu a ciuibus interempto
reccessit et reuersus est Hierosolymam.
XXI. Fames triennis fuit, eo quod Saul non seruauerat iusiurandum
a Iosuo Gabaonitis datum. Dauid tradidit eis septem uiros de domo Saulis, quos
illi suspenderunt. Respha mater ibi sedit custodiens eorum corpora. Dauid
transtulit ossa Saulis et Ionathę a Iabitis ad terram Beniamin et cessauit fames.
Pugna inita cum Palestinis Iesbenodob percussurus regem excipitur telo Abisę et
cadit. Dauid ultra non est permissus exire ad pręlium. Secunda pugna Saboch
interimit Zaphum. Tertia Adeodatus Goliam. Quarta Ionathas, Samę filius, hominem
XXIIII digitos habentem.
Lib. XII
Iam noctis tenebris Phoebo surgente fugatis,
Mane
Quum tamen in tenera staret ros lucidus herba
Et nec adhuc radiis haustus solaribus humor
Deficeret, Dauid Castris post terga relictis
12.5 Ibat ouans Solymas, cunctis comitantibus ipsum.
Tribus Iuda
Primaque Iuda tribus properauit prępete cursu
Ad Iordanis aquas et sacra repente fluenta
Irrumpens, regem transuexit protinus ultra.
Dum rex aduersę iam staret in aggere ripę,
Semeus
12.10 Aduenit Semeus, comitatus gentibus urbis
Baurinę, quos mille uiros adiunxerat illi
Beniamina tribus. Tum culpę conscius idem.
Prostratus coram submissa uoce profatur:
Semeus poscit ueniam
"Peccaui, fateor tibi, rex, infanda locutus
12.15 Te contra, ueniam supplex peto. Parcere tanto
Laus tibi maior erit, mea quanto maior habetur
Improbitas. Igitur superet clementia crimen
In te commissum. Nequaquam iniuria, Dauid,
Vlla, reor, tanti est, ut non pietatis ob illam
12.20 Recordere tuę. Quando dimittere lęsus,
Non punire soles, quoties sua crimina fassus,
Te quibus offendit, doluit reus et sibi supplex
Ignosci petiit, nunquam non compos abiuit
Ipse sui uoti. Spes me quoque talis adegit
12.25 Sub tua iura meam penitus committere uitam,
Non minus esse ratus crimen diffidere de te
Tam miti domino, quam uerbo lędere regem
Tam magnum indigno." Sic fatus lenia regis
Sperabat responsa dari, dum lęta uideret
Abisas
12.30 Ora oblata sibi, quando turbatus Abisas
Exclamans dixit: "Nunquid modo mitibus usus
Verbis hic Semeus meritas euadere poenas
Iussus erit? Cuius tanta est audacia mentis,
Vt non sit ueritus probris discindere coram
12.35 Israhelitarum sacratum chrismate regem?"
Dauidis clementia
Ergo Dauid ait: "Quo nos euenit ouantes
In patriam remeare die, damnabitur illo
Hebrei generis quisquam mortemue subibit?"
Et mox ad Semeum conuertens lumina: "Pone,
12.40 Gerra nate, metum" dixit. "Mala cuncta remitto,
Quę commissa doles. Post hęc peccare caueto:
nota
Supplicium grauius delicta iterata merentur."
Siba etiam regi iocundos obtulit ultro
Dauidi uultus, Tyrio quem palla colore
12.45 Ornabat, cui turba latus munibat utrumque,
Viginti famuli, nati ter quinque, uideri
Dum uellet magnus. Seruorum scilicet iste
Superbia seruilis
Naturę mos est, quoties emergere uili
Conditione datur, pompato incedere fastu,
12.50 Diuitias iactare suas, gaudere popelli
Plausibus et uulgi mirantis uana susurro.
Assentari omnes et claram spargere uocem
Coeperunt: "Viuat per plurima sęcula felix
Rex Dauid, domitor regum uictorque uirorum!"
Miphibosetus
12.55 Affuit et pedibus malesanus Miphibosetus,
Saulica progenies, inculto squalidus ore.
Crinibus impexis, demissa in pectore barba,
Vestibus illotis. Cui Dauid: "Miphibosete,
Cur mea non fueris fugientis terga secutus?
Miphibosetus ad Dauidem
12.60 Ille imo de corde miser suspiria ducens
"Fraudibus illusus serui, rex optime, Sibę,
Extra ferre pedem Solymasque exire nequiui,"
Inquit "quum uellem. Quid enim mihi gratius unquam
Quam tua terga sequi, seu pręlia sęua facessas
12.65 Seu meditere fugam? Te uiuo uiuere uellem,
Te moriente mori. Sed enim quia corpore claudo
Carpere iter plantis tecumque exire pedester
Nequaquam poteram, Sibę isti mando, pararet
Afferretque mihi, qui me peruectet, asellum.
12.70 Ast hic iumento fugit malefidus abacto
Et falsi factus delator criminis, idem
Exuit ecce bonis me tali fraude paternis.
Hoc si fas iustumque putas, sit Siba peculi
Totius dominus, tantum mea mensque fidesque
12.75 Ne fiat suspecta tibi. Te semper amaui,
Te colui semper. Tibi me, dum uita superstes
Sustinet hos artus, nunquam seruire pigebit.
Deleri meruit Saulis genus omne nefandis
Illius in te odiis, at te miseratio menti,
12.80 Rex, innata tuę sic flexit, non modo ut esses
Offensę oblitus, sed me de Saule nepotem
Adiutum uelles: fundos mihi cędis auitos
Concędisque tuę conuiuia dulcia mensę
Perpetuoque foues, o rex, mea uiscera uictu,
12.85 Victu regalis luxus et frugis opimę.
His meritis fateor dignas persoluere grates
Non opis esse meę. Fidei sanctissima iura
Inuiolata tamen seruabit Miphibosetus,
Rex uenerande, tuus, donec uitalibus auris
12.90 Vsus erit pedibusque solum calcauerit istud."
Dauid respondit
Respondit Dauid: "Deceptum me quoque uerbis
Confiteor Sibę. Nimium quod credulus illis
Extiterim, doleo; piget et decreta mouere
Iam firmata semel. Parti medeamur utrique:
12.95 Diuidite inter uos quicquid concessimus uni!"
Illic Rogela Galadites urbe profectus
Berzelaus erat, qui munera contulit ipsi
Regi, quum fugeret natum Castrisque sederet,
Diuies enim pecudum fuerat frugumque redundans.
Dauid ad Berzelaum
12.100 Ad quem rex inquit: "Charissime Berzelę,
Quum modo tu mecum non sis transire grauatus
Iordanem, mecum Solymas accedere sanctas
Vt dignere, rogo, laribus requiescere nostris
Teque tuosque uelim. Tu nostra semper in aula
Respondet
12.105 Post me primus eris."—"Grates ago, maxime regum,"
Berzelaus ait "quod tanti me facis unum,
Sed me tale quidem prohibet mea grandior ętas
Accipere oblatum, quanuis optabile, munus.
Octuagena meę uitę iam uoluitur ęstas
12.110 Iamque oculos uisus linquit gustusque palatum.
Surdescunt aures, ęgros tremor occupat artus
Sanguineque exhausto totum frigescere corpus
Incipit et mortem digito monstrare propinquam.
Ergo meos sine me, quęso, remeare penates,
12.115 Vt potius patrio ponam mea membra sepulchro
Quam tibi mox oneri fiam turbęque tuorum.
Nanque aliud quid sim nisi stans uiuumque cadauer?
Chamaas
Hic tamen, hic nostrum Chamaam, rex inclyte, natum
(A te ne totus uidear decedere) linquo.
12.120 Ipse abeat tecum, qui primę flore iuuentę
Perfruitur, cuius iam uis satis apta labori
Satque audax animus. Totos tibi seruiat annos
Sitque tuus semper, quando memet quoque, Dauid,
Esse tuum fateor." Correpta protinus ille
Dauid ad illum
12.125 Ipsius dextra "Chamaam mihi" dixit "amice
Accipio gaudens, ut, dum tua munera nobis
Ante oblata nouo nunc accumulantur aceruo
Plura referre parem. Chamaam uolo iungere natis
Ex hoc ecce meis. Fidei monumenta paternę
12.130 Afferet, ante oculos quoties uersabitur istos.
(Et simul elata tetigit sua lumina dextra
Atque ait:) Huic talem me, Berzelę, futurum
Spondeo, tu qualem fore uotis omnibus optas.
Siquid et ipse petes, nullam patiere repulsam.
12.135 Promissi ingentis tibi sit mea dextera testis."
His dictis illum, postquam dedit oscula, linquens
Cum famulis patrię repetentem moenia terrę,
Ad Solymas tendit Galileaque transmeat arua
Agminibus septus totaque cohorte suorum.
12.140 Israhelitarum ueniens gens obuiat illi
Atque tribum Iudam, quoniam traducere regem
Prima sit ausa, palam uerbis obiurgat amaris.
Tribus Iuda
Ast illi contra "Generis" dixere "tribusque
Rex Dauid nostrę est, censemur nomine Iudę
12.145 Nos atque ipse simul. Fungi ergo munere tali
Cui mage conueniens fuerat? Traduximus illum
Non prece, non precio flexi iussuue coacti,
Sed solo obsequio studiisque ad honesta paratis.
Non est, quod nobis irasci mente proterua
12.150 Debeat hinc quisquam uel quicquam triste minari."
Isręl
Israhelita cohors, nec adhuc sedata, superba
Voce magis clamat: "Gradibus quum excesserit omnes
Nostra tribus denis, nos ante assistere regi
Fas erat, et nostras uos ecce assumere partes
12.155 Ausi estis; nostrum cur surripuistis honorem?"
Talia iactabant alterna iurgia lite
Rege quidem coram, frustra conante malignos
Rixantum strepitus miti cohibere loquella.
Altius exurgens mentes accenderat ira,
Seba secessionis a rege autor
12.160 Quando Seba satis Gemineo sanguine notus,
Notior ingenio patranda ad crimina prono,
Intonuit cornu cunctisque tacentibus inquit:
"Linquamus Dauida suis! Abscedite, turmę
Israhelitanę, maneant, quos prętulit ipse
12.165 Iesseides nobis, nos nostra ad tecta petamus!"
Secessere tribus omnes et rege relicto
Sebę terga sequi coeperunt agmine longo.
Sed tantum gens sola quidem fidissima Iuda
Permansit cum rege suo regemque secuta est
12.170 Atque ipsum Solymę regalibus ędibus urbis
Intulit et solio considere fecit eburno.
Separat Dauid a se mulieres ab Absalone stupratas
Continuo Dauid mulieribus imperat illis,
Quas Absalonis foetarant stupra nefanda,
De laribus transire suis longeque remoto
12.175 Hospitio positis iussit quoque limina claudi,
Carceris in morem. Nulli inde exire dabatur,
Nulli aditus patuit. Ferro clatrata fenestra
Prospectum tribuit uitęque alimenta recępit.
Hic intus mansere diu sine coniugis usu
12.180 Blanditiisque thori, donec sua tempora Dauid
Viuendo impleret gelidosque relinqueret artus.
Post hęc solicitus, Sebę discordia regni
Ne turbet fines, Amasam uocat et simul illum
Rex Amasam iubet cum Ioabo persequi Sebam
Talibus affatur: "Ductor charissime nobis,
12.185 Nonne uides, Amasa, quanto mihi Seba superbus
Extiterit probro? Mea nam consortia liquit
Submouitque tribus. Vereor, ne nostra molestet
Absalone magis bellorum turbine regna.
Quare age, perge, tribum solers tibi collige Iudam.
12.190 Tertia punicea quum luce aurora rubere
Coeperit, hic adsint omnes, qui nomine Iudę
Censentur, muniti armis ac tela gerentes."
Tertia punicea de cęlo lampade terras
Aurora in roseis lustrabat lutea bigis,
12.195 Quando Iuda cohors Amasa duce uenit ad ipsum
Dauidis limen, Liciis instructa sagittis,
Arcubus Ithireis, fundis Balearibus, hastis
Cuspidis Etholę, gladiis, quos Norica tellus
Quosque Calibs gelida fulgentes mittit ab Arcto.
12.200 Hos ita munitos iussit rex agmina Abisę
Iam dudum dimissa sequi cuneosque Ioabi,
Viribus ut iunctis Sebę molimina frangant
Marte magis facili. Portis glomerantur apertis
Armatęque ruunt Amasa moderante phalanges
12.205 Lataque festinis permensę passibus arua,
Gabaon
Perueniunt Gabaon, mediis ubi saxea campis
Exurgit moles et sydera uertice pulsat.
Illic occurrens Amasę collega Ioabus
Succinctus gladio "Salue, charissime" dixit
Amasam dolo perimit Ioab
12.210 Apposuitque manum mento, quasi grata daturus
Oscula, sed ferro, cui se manus altera iunxit,
Perforat aduersi uentrem. Tunc corpore aperto
Intestina fluunt, trepidat percussus et albo
Ore petit terram perfusaque sanguine membra
12.215 Voluit humi et subita depressus morte quieuit.
Inuidia
Proh scelus! Inuidiam quis digne carpserit? Illa
Imbuti insidias, fraudes, incendia, cędes
Immeritos contra meditantur. Quippe Ioabus
Collati socium sibi consortemque nequiuit
12.220 Ferre magisterii, miserum nil tale timentem
Innocuumque Amasam ficto decępit amore
Et nimis indigna properauit perdere morte.
Non alia Abnerum donauerat ante salute,
Blanditiis fallens, donec transuerberet ipsum
nota
12.225 Incautum ferro. Semper metuenda dolosi
Ergo hominis fraus est, fuerit mens perfida cuius
Nota semel: laqueos palpando callidus aptat,
Melle uenena linit, ientacula mittit in hamo,
Oscula dans perimit. Media recubare cadauer
12.230 Conspexere uia. Quidam magis ore procaci
Insultans misero "Vade," inquit "quęre Ioabi
Esse loco et primos, Amasa, tibi poscito honores!"
Indeque sublatos extincti transtulit artus
Veste tegens, ne plebs gressum compesceret ipso
12.235 Illic conspecto, qua transitus esset eunti
Ad bellum turmę. Submotaque agmina mora
Hac inter inceptum peragunt post signa Ioabi
Postque sui pariter uestigia fratris Abisę.
Qui Sebam Sebęque manum gentemque superbam
12.240 Marte sequi iussi infestoque inquirere bello,
Bethmaca regione suas posuere cohortes,
Ioabus obsidet Sebam in Abella
Turritas circum structuras urbis Abellę.
Illic inclusum toto conamine Sebam
Oppugnant. Duris tandem coepere dolabris
12.245 Subruere urbanę sublimia moenia molis,
Vimineis tecti pluteis et crate saligna.
BOMBARDA
Nondum terribiles duro formata metallo
Ędebant sclopos uentris tormenta cauati,
In quo sulphureus conclusus dum furit ignis
12.250 Dumque agitat flammas, ora obturata repente
Laxat et emissas iaculatus turbine pilas
Fulmineo, quarum ui multa concitus ictus
Ferratos frangit postes, procumbere turres
Cogit et ęquoreo naues subsidere fundo,
12.255 Concidere armatas acies. Crudele profecto
Inuentum dignumque suus quo concidat autor,
Vt quondam cecidisse ferum Salmonea dicunt,
Dum cęli tonitrus demens imitatur et ignem
Ętherium. Minus ille nocens, magis iste cruentus,
12.260 Inuento similis, meruit sic plectier ergo,
Vt seu maiorem seu poenam ferret eandem.
Sed dum non segni studio laceratur Abella,
Principibus matrona uiris ęquanda, feroci
Nixa animo dubiisque simul bene prouida rebus,
12.265 Inscendit muros, patrię poscente periclo,
Et clamore ducem propius uocat inde Ioabum.
Mox ita de summis affatur turribus illum:
Muliear Abellaana ad Ioabum
"O pręstans multa uirtutis laude Ioabe,
Cur fidam regi subuertere funditus urbem
12.270 Aggrederis? Tentanda, prius quam bella moueres,
Conditio tibi pacis erat, sic lege iubente.
Cur nondum experta pergis nos perdere pace?
Quid petis his armis? Nunquid peccauimus omnes,
Omnes ut duro statuas delere duello?
12.275 Quando seu dicto seu facto lęsimus ullo
Vel te uel regem, mala talia culpa mereri
Ioabus respondet
Nostra ut credatur?" Respondit ad ista Ioabus:
"Nullius uestrum, mulier, me crimen adegit,
Vt uobis hęc bella feram uel moenia uexem
12.280 Vestra modo. Si non istam fugisset in urbem
Seba satus Bochro, cuius mens perfida regem
Offendit grauiter, nequaquam milite muros
Oppugnare suos uidisset Abella Ioabum.
Sebam posco mihi: quem si conceditis unum,
12.285 Hęc procul a laribus discedent agmina uestris."
Foemina responsum iocundo tale Ioabi
Excipiens uultu "Sebę caput ecce, Ioabe,
Ne dubita, dabitur" dixit retroque reuersa,
Consuluit populo uerbis sapientibus ipsi.
Seba occiditur
12.290 Illius monitis commoti, protinus armis
Circumstant perimuntque uirum truncantque cadauer
Abscissumque caput de muro in castra Ioabi
Proiiciunt et "Tolle," aiunt "quod iure petisti,
Magne uirum ductor! Sic sic, quicumque molesti
12.295 Dauidi fuerint, pereant et crimina tali
Cęde luant." Vidit Sebę tunc ora Ioabus
Sanguine foeda suo reliquisque carentia membris.
Hoc quoque iudicio factum reor esse Tonantis,
Diuiso ut iaceat tumulans corpore, cuius
12.300 Seditione pium plebis pars altera regem
Deserere ausa fuit seruoque fauere superbo.
Iamque sui compos uoti lętusque Ioabus
Dat signum clangore tubę properatque recessum.
Impedimenta legunt iussi, uexilla reuellunt,
12.305 Conuertunt currus, fustes uallosque refigunt,
Obsidione leuant urbem retroque uolutis
Passibus abscedunt. Tandem peana canendo
Ingressi Solymas, regem clamore salutant.
Pręfectura datur totius militiai
12.310 Post confecta quidem iam talia bella Ioabo.
Ast ipsis tantum Celetheis et Pheletheis
Banaias
Banaias pręfectus erat, non tardus ad arma,
Ioiada genitore satus. Sed cura tributi
Aduranus
Fertur Adurano commissa fuisse legendi.
Iosaphat
12.315 Natus Ahiudo Iosaphatus gesta notare
Annua iussus erat. Scribarum maximus unus
Siba Sadoch
Nomine Siba fuit. Curabant sacra Sadochus
Abiathar
Atque Abiatharus, sed primus honore sacerdos
Hiram
Hiramus fuerat, qui dicitur Iraithes.
12.320 Hi tunc atque alii magni moderamina regni
Rite gubernabant, homines sine fraude fideles,
Dauid in utraque fortuna probatus
Cum Dauide suo, fortuna utraque probato.
Instabilis quoniam diuersa uolumina sortis
Non semel expertus, tulit atri turbinis ictus
12.325 Forti animo, et lętis rerum successibus usus,
Elata nunquam processit fronte superbus.
Perdomito Seba tristis felicia fata
Expulit euentus. Pluuias dare denegat ęther,
Terra satas fruges. Pallentes carpere uultus
Fames
12.330 Coepit dira fames. Reuoluto cardine cęli
Vnus et uni alter similis successerat annus.
Tertia deterior peiorque prioribus ęstas
Venit, et ingentes plebis Dauida querelę
Induxere piis oracula poscere uotis
12.335 Immensumque rogare deum, quę causa negati
Victus, cur steriles tota trieteride glebę,
Irrita spes hominum toties cassique labores.
Tunc demum uox lapsa polo peruenit ad imum
Deus ad Dauidem
Vsque solum, dicente deo: "Si libera tali
12.340 Peste tui cupias foecunda noualia regni,
In Gabaonitas scelus acre ulciscere Saulis.
Quam uitam seruare illis iuratus Iesus
Pollicitus fuerat, Saul abstulit." Ergo uocatis
Rex Gabaonitis: "Ceciderunt crimina Saulis
12.345 In caput ecce meum! Quia non punita reliqui,
Esuriem patimur, uacuos et frugibus annos.
In uos ille fuit crudelis: poscite poenas
Aduersus genus omne suum stirpemque cruentam,
Quandoquidem diuum sedet hęc sententia regi,
12.350 Vt Saulis facinus purgetur cęde suorum.
Oro, meo tantum uos parcite Miphiboseto,
Quem genuit Ionathas, mihi fidus semper amicus."
Gabaonitę ad regem
Tunc illi memores, quę quondam funera passi,
Quas hominum clades, contra ipsos Saule furente,
12.355 "Rex uenerande uiris, rex" aiunt "omnipotenti
Chare deo, nobis ęquum iustumque uidetur
Pro morte illata poenas exposcere mortis.
Ergo satis poteris nostrę fecisse ruinę,
Saulini generis si nobis corpora septem
12.360 Cęsseris. Illa quidem crucibus suspensa dolatis
Quum fuerint, sęuire dei mox desinet ira."
Hos ubi cognouit Dauid sic esse locutos
Numinis instinctu, se dixit cuncta daturum,
Quę peterent, iussitque duos de Saule creatos,
Septem de Saulis genere dati Gabaonitis ad necem
12.365 Quos illi genuit coniux mitissima Respha,
Adduci coram. Quibus addit corpora quinque
Natorum, peperit Saulis quos nata Merobe,
Hadrihelis coniux, et quos germana Merobes
Nutrierat tuleratque sibi formosa Michola.
12.370 Hos septem morti addictos ductosque repente
Ad Gabaon gens illa tulit montisque supremo
Vertice suspensos auibus liquere ferisque.
Tempus erat, quo iam maturę germina messis
Falce secanda solent uiridem mutare colorem
12.375 Tostaque curuatis tandem flauescere aristis.
Respha Saulis uxor
Affuit hic genitrix natorum Respha duorum.
Traxerat hanc pietas. Hęc talia fata suorum
Tristibus heu lachrymis oculos perfusa dolebat
Pendentes spectans natos spectansque nepotes.
12.380 Ancillis comitata suis noctesque diesque
Perstitit infelix pendentum sub cruce custos,
Ne forte exanimes rostris mordacibus artus
Dilanient corui. Donec deposta referri
Corpora uidisset, nunquam discessit ab illo
12.385 Moesta loco potuitue suos finire dolores.
Substrato recubans de uili stamine panno
Aspera saxa super, uentos tolerabat et imbres,
Ędibus usa prius regalibus usaque supra
Molles aurati plumas requiescere lecti.
nota
12.390 Sic mutat fortuna uices: quę rege marito
Gaudebat quondam, nunc cęlo tristis aperto
Exigit insomnes in terrę puluere noctes.
Resphę gesta pii turbarunt uiscera regis,
Quum fora peruolitans atque urbis compita rumor
12.395 Illius patulas tandem uenisset ad aures.
Tam miseranda igitur commotus sorte, Iabinam,
Quę regione sita est Gallada, pergere certos
Iussit et his mandat, non digno condita quondam
Illic ossa loco Ionathę Ionathęque parentis
12.400 Vt tollant. Etenim Gelboo monte peremptos
Turma Palestinę Bethsanam transtulit urbem
Suspenditque foro medio, furtimque Iabitę
Sublatos tulerant secum tumuloque locarant.
Hos terra euulsos, illos de stipite raptos
12.405 Regia missa manus portauit Beniaminę
Ad loca nota tribus, ubi Cisi tecta recumbunt
Ossa patris, posuitque suis propiore sepulchro
Marmoribus, patrię careant ne sedis honore,
Sic mandante pio mitique per omnia rege.
12.410 Talibus ętherio placato numine sacris
Terra suas fruges fudit magis ubere lęto
Lataque collectę ruperunt horrea messes
Vndantesque lacus grauidis dedit uua racemis.
Agricolę uotis descendens nubibus imber
12.415 Respondere quidem coepit certisque diebus
Irrorare satas cęlesti flumine terras.
Nullus, ut ante, famis mansit pauor: omnia pleno
Pabula uitai tribuit noua copia cornu.
nota
Tantum iussa dei prodest implere piisque
12.420 Officiis miseros solari opibusque iuuare.
Inde Palestinę rursum fera bella cateruę
Iudeis inferre parant. Se credere pugnę
Dauid pugnat cum Palestinis
Iesseides ausus, magno discrimine uitę
Horrendum certamen init. Dum pręlia miscet,
12.425 Illum terribili petit hasta Iesbidenobus,
Stirpe Gygantea monstroso corpore uastus.
Hastę eius ferrum centum grauitate quadrantes
Ęquabat pariterque grauem succinxerat ensem.
Victus erat Dauid, si non in tempore Abisas
12.430 Subsidium ferret, qui uulnere Iesbidenobum
Lethali feriens ipsum Dauida periclo
Eripuit fatoque citus subtraxit acerbo.
Iesseida saluo uictoque exercitus hoste
Se non passuros iurant, ut prodeat ultra
12.435 Ad bellum Dauid subeatue pericula secum,
Israhelitanę pereat ne gloria gentis
Ipso uno amisso. Reuoluto tempore paruo
Iterum pugna
Ecce iterum Gobio concurrunt agmina campo.
Inde Palestinę gentes, hinc turba cohortis
12.440 Israhelitanę. Zaphum ferit ense Sabochus,
Vsathia regione satus, uiditque cadentem
Ipsa Palestinę gentis manus atque repente
Fugit uersa retro. Nam Zaphus magnus et ipse
Esse Gyganteę ferebatur stirpis alumnus.
Rursum Iudei superant
12.445 Tertia palma loco Iudeis contigit illo:
Hinc illinc magno surgebant pręlia motu,
Hostes terga tamen rursum uertere pauentes,
Quum conspexissent fortem cecidisse Goliam
Ense Deodati, Bethlemis clarus in oris
12.450 Quem genuit Salthus pręstantem robore multo
Corporis atque animi. Non est hic ille Golias,
Sed par ferme illi, quem Dauid uerbere fundę
Quarta uictoria
Prostrauit pastor. Quarti uictoria belli
Hostibus ex istis Getheo morte perempto
12.455 Constitit. Ante alios statura ingentior illi,
Terribiles artus et brachia singula senos
Tendebant digitos, eadem quoque summa supremis
In pedibus fuerat reliquique simillima forma
Corporis erecto priscorum more colosso.
12.460 Hunc alacer Ionathas, Sameę notissima proles
Dauidisque nepos, contento perculit arcu,
Et penetrans costas intra pręcordia ferrum
Delituit. Tunc ille ferox immania torquens
Membra dedit tristes gemitus uictusque dolore
12.465 Corruit et uitam lapsus dispersit in auras.
Liber XIII
ARGVMENTVM
Regum lib. II, cap. XXII. Dauid ab omnibus inimicis liber cecinit
laudes Domino et pro beneficiis gratias egit.
XXIII. Iam morti proximus psalmos cantauit, in quibus mysteria
Christi prędixit. Contexit cathalogum robustissimorum in Isręl.
XXIIII. Ioab iussus numerat uiros bello idoneos per omnes tribus. Dauid hac in
re se peccasse fatetur. In poenam peccati proposita trium malorum optione eligit
pestilentiam. Vidit angelum percutientem. Statuit altare in area Areunę. Obtulit
holocausta, et cessauit morbus.
Regum lib. III, cap. I. Dauid senex refrixit. Abisac Sunamitis
dormiebat cum illo, ut ipsum calefaceret. Ipse uero inuiolatam reliquit.
Lib. XIII
Iam post bella quies, iam sęua et tristia finem
Pax
Accepere suum, iam nubila tetra serenę
Cęsserunt luci. Nihil est, quod regna lacessat,
Quod populum turbet, quod regis corda fatiget.
13.5 Exin lętitię tactus dulcedine Dauid
Sustulit exutam curis ad sydera mentem
Arreptaque lyra cordas pulsare canoras
Diuinasque referre pio modulamine laudes
Coepit et has sacro depromere pectore uoces:
Dauid deo laudes cecinit
13.10 "O deus, ętherii uirtus et gloria regni,
Principium sine principio, sine fine perennis
Maiestas! Tibi lętus ago, pater optime, grates,
Qui me iampridem sceptri dignatus honore,
Casibus aduersis defenderis et mihi contra
13.15 Multorum insidias fueris tutamen et idem
Omnibus in bellis fauor, in certamine uirtus.
Tu mihi spes uenię, tu legis gratia lęsę
Offensęque grauis mihi tu placabile numen,
Tu lux in tenebris, nostrorum cura laborum
13.20 Et tranquilla quies. Meritis maiora dedisti
Pręmia tu nostris nobis, tu crimina poena
Expurgare pius uoluisti nostra minore
Quam qua dignus eram. Tua me miseratio nunquam
Deseruit. Nunc, oro, meę miserere senectę!
13.25 Perpetua da pace fruar sedesque quietas
Huic animę concede, deus, da, dona salutis
Expectata diu capiam. Quum tempora sęcli
Incipient melius promisso currere fato,
Tunc Dauida tuum cum gente et plebe fideli
13.30 Transfer ad ętherias ęterni luminis arces,
Vt iam, quando tuos dabitur mihi cernere uultus,
Tecum perpetuo uiuam feliciter ęuo
Angelicosque inter cuneos noua gaudia carpens
Sedibus in superis maneam sine fine beatus."
13.35 His aliisque modis dum cantat, spiritus illum
Diuinus penetrans uenturi pandere iussit
Temporis euentum donique arcana superni.
Inde magis dulci permulcens ęra cantu
Prophetat spiritu sancto plenus
"Ecce deus pręsens" inquit "mea pectora replet,
13.40 Eloquio mouet ora nouo cantusque ministrat
Ętherios. Magnus mundi dominator et autor
Lucidior Sole est, quum cęlo mane sereno
Oritur et radios per terram spargere late
Incipiens toto cęcas fugat orbe tenebras.
13.45 Fertilior terra est, pluuio quę rore madentes
Explicuit glebas, fructus mortalibus almos
Suppeditans uarii generis gratique saporis.
Non Dauidis erat tanti domus, omnibus unam
Vt pręferre pares, o rerum conditor, illam
13.50 Ęternęque uelis matrem firmare salutis.
Exulta iam, Iuda tribus, tibi virginis almę
Christus
Debetur partus! Gaude, Iesseia radix,
Germen quippe tuum peccati morte peremptos
Restituet uitę, lapsum simul eriget orbem!
13.55 Flete, quibus male firma fides errore labascit,
Quorum diuino mens est incredula uerbo!
Auulsi patria de sede peribitis omnes
Spinarum in morem, quę falce secantur acuta
Suppositoque igni flamma crepitante cremantur
13.60 Et cinis immundus fiunt, immane furentis
Huc illuc subito spargendus turbine uenti."
Hęc ait. Inde uidens opus altę robore mentis
Esse quidem nobis, nequando blanda uoluptas
Illecebris adoperta suis nos temnere cogens
13.65 Vitalis uirtutis iter perque inuia ductos
Calcata ratione trahat sub iura prophanę
Mortis et incautos ad tristia Tartara mittat,
Contexit seriem clarorum Marte uirorum,
Vt uelut hi magnis connixi uiribus hostem
13.70 Corporis oppressum superantes, pręmia laudis
Indepti fuerint, sic nos certamina contra
Demonis atque dolos pugnemus, corda tegendo
Et fidei nunquam difracta casside sanctę
Et thorace spei semperque calentis amori.
13.75 Huc Dauid referens heroum facta suorum
Commemorat cantu sacroque ita digerit ore:
Cathalogus fortium
"Insignes uirtute uiros cantemus et armis,
Quorum pręcipue ductu uictoria gentis
Constitit Hebreę et palmę decora alta cupitę.
Dauid
13.80 Me primum uoluit summi clementia regis
In numero residere trium uirtute priorum.
Corporis et mentis uires mihi pręstitit ille,
Illius hoc donum est, illi sit gloria laudis
Ista meę semper, cuius sunt omnia munus.
13.85 Eius ope adiuti pugnantum corpora contra
Octingenta uirum congressu uicimus uno.
Iesbanus
Iesbanus laudis dignus mercede secundę,
Ahamo genitore satus uictorque phalangis
Ter centum primo fusorum Marte uirorum.
Eleazar
13.90 Hunc Eleazarus sequitur, qui sanguine iunctus
Illi et laude fuit. Nam magno natus Ahabo,
Iesbani patruo, confertos irruit hostes
Hos illos feriens, sternebat corpora ferro
Obuia quęque uirum, donec tot cędibus actis
13.95 Lassatus rediit uictor peperitque salutem
Iam uictę plebi, quosque ante coegerat horror
Vertere terga fuga, redierunt atque peremptę
Exuuias turmę tuti lętique tulere.
Semmas
Post illum Semmas Ararites, filius Aggę,
13.100 Laudetur, quoniam sociis fugientibus ille
Castra Palestinę nisuque animoque feroci
Irrumpens gentis, uallos deiecit et hostem
Compulit ense furens decędere protinus aruo,
In quo tunc paruę lentis sata lęta uirebant,
13.105 Iamque suos uictos hic solus uincere fecit.
Soli tres isti facinus memorabile semper
Ędere sunt ausi: Quum uertice rupis Odolę
Ipse cohorsque simul sederemus, ualle propinqua
Castra Palestinę gentis firmata manebant.
13.110 Me uexare sitis coepit, 'Quis deferet' inquam
'Bethlemo e puteo dulcis mihi pocula lymphę?'
Clauserat hostis iter, nusquam uia tuta patebat.
Audax ergo trium manus hęc mucrone corusco
Dispescens medias acies transiuit et undam
13.115 Attulit ex illo, quo dixi, fonte bibendam
Porrexitque mihi. Memet reprendere coepi,
Quod tam pręstantes in aperta pericula passus
Ire uiros fuerim. 'Nunquid potabimus' inquam
'Sanguineum laticem, uitę discrimine partum?
13.120 Abstinui potu delataque pocula libo
Cęlicolum regi. Coepit minus esse molesta
Ipsa sitis, gaudente animo uirtute uirorum,
Quorum nulla quidem reticebunt sęcula laudem.
Pręterea reliqui fortes certamine belli
13.125 Cantandi occurrunt, tribus his sed laude minores:
Ioab
Saruiades nostri dux agminis ipse Ioabus
Bellator robustus erat, qui sępius istam
Hostibus euictis gaudens remeauit ad urbem.
Sed quia fraude suos astuque peremit amicos,
13.130 Corrupit laudis uitii foetore decorem.
Abisas
Illo igitur maior censendus frater Abisas,
Qui quondam forti uibrans hastile lacerto
Hostilem fudit cuneum strauitque trecentos.
Banaias
Et tu Ioiadę, Banaias, uiuida proles,
13.135 Tu Moabitarum geminos, acerrima quorum
Vis erat, audaci potuisti uincere pugna.
Tu cum terribili solus certasse leone
In foueam saliens, in quam delapsus et ille
Forte fuit, uictorque fera rediisse perempta
13.140 Diceris. O uires animis pręstantibus ęquas!
Tu post hęc hominem procero corpore, Nili
Ad ripas genitum, nodosę robore clauę
Aggressus, gladio, quem tunc sua dextra gerebat,
Extorto feriens, uitam illi atque arma tulisti.
Reliqui XXX
13.145 Restant pręterea post hos memoranda uirorum
Nomina ter denum, quorum promptissima bello
Semper dextra fuit: frater sociusque Ioabi
Asahel atque illi cognato iure propinquus
Eleanan magnus, magnus quoque nomine Semma,
13.150 Finibus ex Araris. Quibus annumeremus Elicham,
Arodia de gente satum, de Phaltibus Ellen,
Hiramum Thecuę clarum natalibus urbis
Atque Abiezerum cognominis Anathotitem.
Isatheum post hos notum uirtute Mobonam,
13.155 Ahoia Salmona simul regione creatum,
Quos quoque Machareus comitetur Nethophatites
Et cum fratre suo pariter censendus Elepho
Ribaides Ithais cumque illo Pharatonites
Banais ingenti uirtute et corpore paruo.
13.160 Heldaus a torrente Gaa, simul Arbachites
Albiadon dictus, Beronites Asamonetus,
Heliab Albonius cumque his referendus et ipse
Orodius Semmas. Chaias simul Arothites
Et simul Elipheleth, proles generosa parentis
13.165 Asbai. Post hos Gelonites acer Helias,
Essatus pariter, Carmeli montis alumnus,
Farrais Arbites, Igais, confinia Sobę
Quo genito gaudent, et Gadda natus in urbe
Bonnius et Selech, cultor regionis Amonę,
13.170 Naraisque, ducem gestans post arma Ioabum,
Hiras et Gareb, terrę Chiatritidis ambo,
Ętheusque meis lachrymis deflendus Vrias."
Talia commemorans clarorum gesta uirorum
Clarorumque minus rex Dauid nomina tantum
Fortes in fide
13.175 Enumerans, signat Christi uexilla sequentum
Esse duas acies. Primi mage fortibus armis
Pugnantes superant uafri Cacodemonis artes
Perfecti
Affectusque malos, quos uitę blanda uoluptas
Suggerit humanę. Nam paupertatis amore
13.180 Omne facultatum studium curamque relinquunt,
Corporis et casti uoto consortia uitant
Diuersi sexus, ipsa et connubia temnunt.
Victa cupido illis terreni languet honoris
Sub pedibusque iacet, sancti quia subdere malunt
13.185 Seruitii sua colla iugo quam sceptra tenere
Terrarumque simul toti dominarier orbi.
Nonne igitur mundum tibi iam uicisse uidentur,
Quando cupidinibus, quarum quoque sub iuga reges
Ire solent, uictis ducunt ex hoste triumphos
13.190 Ascenduntque hilares non ad Capitolia curru
Cęsareo, quę longa potest uastare uetustas,
Erruere hostilis furor et consummere flamma,
Sed gradibus uerę uirtutis ad alta beatum
Regna, quibus uis nulla quidem nocitura timetur,
13.195 Nec finem positura dies, quę plena bonorum
Semper erunt penitusque malis obnoxia nullis?
Illis sancte actę perstant rata pręmia uitę,
Cęlestis domini nutu firmata perenni,
Quę superant linguę fatus quorumque decorem
13.200 Vis nulla humanę potis est comprendere mentis.
Illuc fida cohors omnis compellitur. At non
Est eadem cunctis merces. Vt lumina cęli
Diuerso fulgore nitent, sic pręmia iustos
Non ęquata manent, quoniam maiora merentur
13.205 Quos mage commendat uitę superata cupido
Mollius utendę. Tamen est et turba beatum
Minus perfecti
Et felix uulgus, quorum quia gesta tacentur
Non ideo exclusos cęlesti credimus aula,
Sed legis plene seruatę dona mereri,
13.210 Coniugii dum iura colunt foedusque pudici,
Dum formare suos diuino dogmate natos
Soliciti curant, dum castigare suorum
Nil errata timent, miseros solantur et idem
Sancta dei toto dum iussa facessere nisu
13.215 Contendunt et lege suos componere mores,
Nulli odium serunt, offensas denique censent
Velle referre nefas, uitiis seruire recusant
Virtutique student, quanuis non illa capessant
Exequata polo perfectę culmina uitę.
nota
13.220 Sed, puto, nulli hominum mortali in corpore mores
Esse adeo exacti possunt, quin labe notentur
Comparatio
Interdum culpę. Leuato lucida ferro
Arma squalent tactu, candentia uela uapore
Pulueris aut fumi, rursum polita priorem
13.225 Accipiunt uultum, sic iusti uita cadendo
Non perimit iusti nomen meritumue bonorum
Ante peractorum. Nam protinus ille relicta
Surgit humo tollitque suum de puluere corpus
Efficiturque magis post nota pericula cautus.
Dauid
13.230 Hinc etiam Dauid, quanuis uirtutibus ingens
Et pietate foret, peccasse aliquando refertur,
Sed semper fecisse satis pro crimine fusis
Ante deum lachrymis culpamque leuasse dolore.
Numerare iubet populum
Nunc quoque subuersus tumidę tentigine mentis
13.235 Atque supercilio laudis per uana cupitę,
Partes regni omnes iussit peragrare Ioabum,
Vt numeret populos a Dani fontibus usque
Bersabę fines, perlustrans omnia late
Oppida cum uicis hominum non indiga cultu,
13.240 Scilicet ut pateat, quam multis milibus unus
Imperet et quanti pariter sua iussa facessant.
Ast animum dictis aduertens ipse Ioabus
Deque animi fastu noscens ea uerba uenire,
Hoc salubre et prudens responsum reddidit illi:
Ioabus ad Dauidem
13.245 "Augeat innumeris tua gentibus, optime princeps,
Regna deus tribuatque tibi felicius ęuum
Quam tua uota petunt! Quorsum tamen ista cupido
Irrepsit menti? Quid enim numerare necesse est
Tot coetus hominum sedatis undique bellis?
13.250 Nonne istud fiet captatio laudis inanis,
Ira digna dei?" Frustra decreta Ioabus
Inconsulta sui nisus dissoluere regis,
Mandatis paret comitatusque agmine magno
Transit Iordanem, transit uallem quoque Gaddam,
13.255 Vrbis Aroerę non longe a sede iacentem,
Pazerosque adiit campos montisque Galadi
Oppida lustrauit. Protentis passibus ultra
Per loca Sydoniis Tyriisque propinqua uagatus,
Venit ad Ętheos campos Chananeaque regna
13.260 Australemque plagam et Bersabę circuit oras.
Donec cunctarum tribuum loca singula lustrat
Enumeratque uiros, nouies repleuerat orbem
Luna suum, nouies argentea lampade terras
Lustrarat, bis dena dies processerat ultra.
13.265 Tum demum Solymas rebus rediere peractis.
Nomina per multas porrexit scripta papyros
Iesseidę regi ductor numeranda Ioabus.
Israhelitarum bello matura iuuentus
Robustique uiri, numerus quorum inde repertus
13.270 Millia mille fuit cum centum milibus una
Et quingenta, tribus post illos milia Iudę.
Beniamina cohors turbę subducitur isti
Gensque Leuitarum sacris arisque dicata.
Pertransisse quidem numerum tunc fertur eorum
13.275 Improba pertesus Dauidis iussa Ioabus
Et posuisse minus quam quod numeratio plena
Sufficeret plenusque daret tunc calculus illi.
Nomina quum legeret reuolutis scripta libellis
Tam grandis numeri, sensit se mente proterua
13.280 Iussisse hoc Dauid. Delicti conscius ergo
Protinus has moesto profudit pectore uoces:
Dauid peccati conscius poscit ueniam
"Peccaui, fateor, tibi, mundi maxime rector,
Pręsenti hoc facto. Doleo peccasse rogoque,
Stulticiis ignosce meis errataque flenti
13.285 Da ueniam, dignare scelus dimittere fasso."
Talibus orabat tendens ad sydera palmas,
Ora lauans lachrymis, quum tandem uenit ad illum
Gad propheta
Gaddus, iussa dei portans crudelia, uates:
"Ecce trium tibi, rex, diuino numine rerum
13.290 Optio proposita est, crimen populique tuumque
Vt purgetur,siue annos improba septem
Duratura fames dabitur, seu durius hostes
Vrgentes tua terga suis patiere sarissis
Mensibus ipse tribus, seu morbus pestifer isti
13.295 Incumbet regno et ternis mors sęua diebus
Sanguineo cędet mortalia membra flagello.
Ellige quod mauis uel quod minus esse uidetur
Acre malum, summi sic stat sententia regis.
Ellige, ne differ, qui me tibi misit, ut illi
13.300 Iam responsa feram." Demisso flebilis ore
Dauid
Dauid ait: "Quo me nunc uertam, nescio, uel quid
Optem, Gadde, prius, tam sunt heu tristia cuncta!
Ne tamen infidę gentes gaudere fidelis
Cęde queant populi, ne sese Ęgyptia tellus
13.305 Iactare, huc fruges nobis si miserit ullas,
Nos totum debere simul, quod uiuimus, illi,
Meque meosque omnes malo submittere dextrę
Cęlestis domini, cuius miseratio multa
Et facilis pietas et iam placabilis ira.
13.310 Hic nos percutiat, nobis medeatur hic idem!"
Pestilentia
Vix ea finierat, quum uis teterrima morbi
Grassari in populos uacuareque ciuibus urbes,
Stagna suis nautis coepit camposque colonis.
Comparatio
Sternuntur miseri, ueluti succisa securi
13.315 Frondea silua cadit, flammis fomenta datura,
Siue rates pelago, domibus seu tigna futuris.
Atra lues nulli prorsus parcebat, in omnem
Ętatem sexumque simul furibunda ruebat.
Planctus ubique sonat tristisque ululatus ubique.
13.320 Funere nulla suo caruit domus. Orba parentem
Turba gemit, genitor priuatus prole reclamat
Contra fata dei, quod non decessit alumnos
Grandior ante suos. Natis orbata capillos
Dilacerat mater, secat unguibus ora cruentis,
13.325 Verberat et pugnis pectus similisque furenti
Intento clamore tonat, dum nomine quenque
Inuocat extinctum, dum pignora muta loquellis
Affatur uanis uitamque in morte requirit.
Ingemit infelix fratrem soror, ille sororem
13.330 Effert cum lachrymis. Tumulo qui condere portant
Corpora, mox eodem fracti langore peribant
Perque uias passim ęgri defunctique iacebant.
Defecere manus, tam multa cadauera terrę
Reddere quę possent scrobibusque inferre cauatis.
13.335 Hoc tanto exitio longe lateque uagato
Per regni fines, per gentis tecta superbę,
Millia dena hominum septem consumpta feruntur
A Sole exorto, donec sua conderet ora
Deuexo fugiens supter maris ęquora curru.
13.340 Atque hęc tanta fuit tam paruo tempore clades
Facta uirum casu morbi et numinis ira.
Rexque patresque simul cilicino tegmine operti
Deiectique solo lachrymis precibusque uacabant,
Quando leuans oculos Dauid moerore grauatos
13.345 Territus horrendo uisu est: demissus ab alto
Dauidi appparuit angelus
Angelus eductum uibrabat flammeus ensem,
A terra pendens bis denis altior ulnis
In Solymasque minax sęuos protenderat ictus.
Tunc igitur Dauid gelido perculsa pauore
13.350 Corda gerens, tales trepido dabat ore loquellas:
Dauidis preces
"Desinat ira, precor! Sęuum compesce furorem
In populum, rex magne, tuum. Dic, cuspis acuta
Angelicusque calibs aduersus meque meamque
Sęuiat usque domum. Tua solus numina lęsi,
13.355 Solus perpetiar mala talia. Cesset ab istis,
Quorum simplicitas muti gregis instar habetur,
Cesset ab his gladius, cesset!" Nec plura locutus
Ore petit terram prono pauidusque tremiscit,
Comparatio
Non secus ac ualidis qui tempestatibus actus
13.360 Dimittit regimen puppis tacitusque moratur
Horrisonos inter fremitus extrema minantes,
Expectans, donec tumido ratis obruta fluctu
Subsidat penitus, pereat simul ipse sub undis.
Iam desperabat tantos finire labores
13.365 Ante diem Dauid precibusque instare pigebat,
Propositi nisi quum uenisset temporis hora.
Sed deus omnipotens miseratus funera plebis
Israhelitanę, Solymas ne cęderet ultra,
Ensifero iubet ipse suo, sęuire parato,
13.370 Donec terna dies transiret. Nanque statutum
Vindictę sic tempus erat, nisi mulcta dolore
Compensanda foret sub lucis tempore primę
Delictum lugente reo. Peccata merebant
nota
Supplicium tridui, sed poenam temperat omnem
13.375 Pro male commissis dolor acer sponte receptus.
Pręterea pietas Dauidis tanta mereri
Quid iam non potuit, populum qui morte suorum
Atque sua cupiit dira de labe redemptum?
Ad Dauida die properans accessit in illo
Gad ad regem
13.380 Fatidicus Gaddus dixitque: "Altare dicandum
Pone deo. Locus altari decernitur isti
Hospitis Arreunę breuis area Iebusei."
Exurgit Dauid placando numine lętus
Arreuna
Et loca nota petit. Cernens Arreuna uenire
13.385 Tunc Dauida, nimis secum miratur et illi
Pergit in aduersum. Propior iam factus adorat
Submittitque caput "Salue, clarissime regum
Quis te casus" ait "compellit uisere serui
Tecta tui? Tali quis me dignatur honore,
13.390 Vt merear paruo tam magni nominis archon
Excipere hospitio? Non hoc sine numine summi
Euenisse dei mihi donum credere par est."
Dauid ad Arreunam
Respondit Dauid: "Virtus me non mea magnum,
Sed multa ęterni fecit clementia regis.
13.395 Cui certe ut statuam candentis marmoris aram,
Est mercanda tui modo nobis area campi.
Atque ideo nunc ipse tuos, Arreuna, penates
Accessi cupiens hęc illi reddere uota,
Pestifer ut cesset placato numine morbus."
Respondet
13.400 Ille sub hoc: "O rex, nulla mercede petitum
Accipe ponendis sacris altaribus agrum
Et positis offer poscentia munera pacem.
Ecce boues etiam gratis tibi soluo iugales,
Do stiuam, burim, temonem: suscipe aratri
13.405 Instrumenta mei, ne desit uictima neue
Ligna focis, rebusque tui, rex, utere serui!"
Dauid
Rursum rex inquit: "Nequaquam talia gratis
Accipiam! Proprio placandum munere numen,
Et non sponte dato restat mihi." Dixit et illi
13.410 Quinquaginta dari signata numismata siclos
Pro mercede boum, sed plus pro iugere campi
Iussit et extructa quadrati marmoris ara
Sacra offerre deo coepit ueniamque precari,
Fila mouere lyrę et modulatos dicere cantus.
13.415 Placatum numen depulsa nube malorum
Iam claro Hebreas spectabat lumine terras.
Ille ętate grauis fractusque senilibus annis
Sustentata leui gestabat membra bacillo.
Frigidus atque tremens. Nulla ratione calere
13.420 Quum posset, medicis placuit debere requiri
Florentem tenera uiridique ętate puellam,
Quę cum rege cubet. Quibus addita cura negoci
Huius erat, primę gaudentem flore iuuentę
Abisac
Vultusque ante alias Abisacam orisque decore
13.425 Pręstantem ueterisque satam intra moenia Sunę
Adducunt regi. Frigentia membra tepebant
Fomento tali lecto recubantis in uno.
Et licet illius strictis amplexibus usus
Tota nocte foret, Veneris tamen acta refugit
13.430 Illicitosque animi motus; constantia tanta
Iam senioris erat. Sic multum protulit ęui,
Sic usque extremos uiuendo uenit ad annos.
Liber XIIII
ARGVMENTVM
Regum lib. III, cap. I. Adonias, Dauidis filius ex Agila,
appetiit regnum. Bersabe coram rege queritur quod Adonias regnet, quum ipse
iurauerit Salomonem post se regnaturum. Salomon igitur iussu Dauidis ungitur in
regem et in solio collocatur. Qui cum Adonia erant, territi fugerunt. Adonias ad
tabernaculum confugiens impetrat ueniam, egressus Salomonem adorat.
II. Dauid moriens dat pręcepta Salomoni: ut deum colat, ut in
Ioabum animaduertat, qui in pace duos principes: Abnerum et Amasam interemerat, ut
Semeum, maledicum et seditiosum hominem, metu poenę compescat, peccantem puniat,
ut Berzelai filios charos habeat, optime de se meritos. Obiit et sepultus est in
arce Syon. Regnauit annos XL: in Hebron VII, Hierosolymis XXXIII.
Adonias appetit regnum
Vidit Adonias, Agita de coniuge natus
Dauidi, multa confectum ętate parentem
Ad metam duxisse suę curricula uitę,
Et mente elatus regnique cupidine captus
14.5 Ędificat currus, equitum peditumque cateruam
Comparat et iussit, se iam pro rege salutent.
Pręcipui fuerant illius signa secuti
Militię princeps dimisso rege Ioabus
Atque Abiatharus pura cum ueste sacerdos.
14.10 At uero fidei sanctę mentisque probatę
Inuenti, firmata quibus sententia mansit,
Ab Dauide suo nunquam discedere rege:
Banaias, Sadoch
Ioiada natus Banaias atque Sadochus
Nathanus
Flamen cumque illo uates Nathanus et ipsi,
Celethi, Phelethi
14.15 Nomine Celethos quos dicunt atque Phelethos,
Noti Marte uiri belloque experta iuuentus
Partis regis erant. Fonti uicina Rogello
Stabat acuta silex: Zeletham nomine dicunt.
Hanc prope Adonias sacris de more litatis
14.20 Conuenire iubet Dauidis germina fratres
Atque tribus Iudę partem sociosque patrandi
Audacis facti, cuius manifesta cucurrit
Suspicio. Quoniam, quos nouerat esse fideles
Dauidi, piguit tunc illos uelle uocare,
14.25 Hoc est Nathanum Sadochumque et Banaiam
Atque ipsum, promissa patris quem sceptra manebant,
Bersaba genitum Salomonem, et cętera fidę
Pectora militię. Salomonis matre uocata
Nathanus uates scelus hoc et facta nefanda
Nathan ad Bersabam
14.30 Detestatus ait: "Num te, Bersaba, latere
Debet, Adonias quid iam molitur? En ipse
Regnat, et est facti talis mens inscia regis.
Consiliis nunc usa meis i, dicito regi:
'O rex, uiue diu! Num te iurasse pigebit
14.35 Ancillę quandoque tuę Salomona futurum,
Quem tibi progenui, tua iam post funera regem?
Regnat Adonias.' Te sic cum rege loquentem
Adueniens sermone meo uerbisque iuuabo."
Ęger erat senio Dauid lectoque iacenti,
14.40 Quicquid opus fuerat, solers Abisaca ferebat.
Venit Bersabe regisque ingressa cubile,
Inclinat submissa caput. Rex coniuge uisa,
Quid uellet, rogat ipse prior. Cui protinus illa
Bersabe ad regem
Sic est orsa loqui: "Regum sanctissime, salue,
14.45 Cuius ueridico rerum certissima quęque
Ore fluunt falsique nihil depromitur unquam.
Per cęleste mihi iurasti numen, et istud
Mente gero memori, quum te decędere terris
Fata uolent, regni quod sit recturus habenas
14.50 Et solio Salomon post te sessurus in alto.
Promissum turbare tuum pactumque fidele
Ausus, Adonias regnat. Tu nescius horum,
Quę nunc te uiuo fiunt. Mactauit opimos
Ecce boues ouiumque gregem fratresque uocauit
14.55 Militięque ducem pręcepit adesse Ioabum
Atque Abiatharum. Spreuit Salomona superbus
Ille tuum pariterque meum spretumque reliquit.
Ergo tuo post te sceptro potietur et idem
Nos tua proiectos longe de sede repellet?"
14.60 Nondum cessarant Bersabes uerba loquentis,
Nathan
Quando Nathanus captato tempore uates
Affuit ad limen ueniens portamque cubilis.
Hoc referunt regi iussusque intrare propheta
Venit et ad terram Dauidem pronus adorat:
14.65 "Ęternum, rex, uiue," inquit "cui summa potestas
Israhelitani populi data munere magni
Et firmata dei est. Nunquid tua iussa secutus
Regnat Adonias? Nunquid concesseris illi
Sceptra uolens soliumque tuum? Nam tempore in isto
14.70 Mactauit pingues uitulos ouiumque bidentum
Veruecumque gregem, mensis epulisque paratis
Iussit adesse suos lauta ad conuiuia fratres
Egregiosque uiros, curandis Abiatharum
Addictum sacris bellatoremque Ioabum.
14.75 Vescentum uox illa fuit: Rex omnibus unus
Pręsit Adonias! Quos fidos esse sciebat
Ipse tibi, cauit tales ad sacra uocare:
Ioiada genitum Banaiam meque tuumque
Sadochum, cui sunt adolenda altaria curę,
14.80 Atque abs te genitum Salomonem. Talia forsan
Permissu sunt acta tuo, nec dicere nobis,
Rex, tibi cura fuit, quem post te sceptra tenere
Decernas regni solioque sedere superbo."
Hęc ubi dicta dedit Nathanus, protinus ille
14.85 Imperat acciri Bersaben. Cęsserat ipsa
Hinc etenim, fieret quo libera copia fandi
Nathano, quicquid uellet. Coramque uocata
Astitit atque ipsi respondit talia Dauid:
Rex ad Bersaben
"Nil dubites, Bersaba, modo! Tibi numina testor
14.90 Sancta dei, qui me tandem seruauit ab omni
Sorte mali seruumque suum miseratus et urbem
Erruit aduersis, sicut Salomona futurum
Post mea fata tibi regem dominumque spopondi
Astrinxique fidem iurans, sic fiet in ista
14.95 Te spectante die." Submisso uertice grates
Egit Bersabe et Dauidi sęcula multa
Optauit uitę. Rex inde repente uocatis
Principibus Nathano et Sadocho et Banaia
Dauid
"Ite," inquit "nostram uobis adiungite gentem
14.100 Et super instratam phalerato tegmine mulam
Ponentes Salomona meum, deducite lęti
Ad Gyonis fontes, et tu, Sadoche sacerdos,
Tu, Nathane, simul, uenturi conscie fati,
Vngite uos illum diuino chrismate regem,
14.105 Increpitate tubis hilares et dicite:
'Viuat, Viuat rex Salomon!' Quem rursum moenibus istis
Reddite et in solio nostro residere iubete,
Vt pro me regnet sceptroque innixus eburno
Israhelitanam gentem regat, imperet unus
14.110 Omnibus, unius simul omnes iussa facessant."
His illi auditis, "Animo" dixere "libenti
Paremus tibi, rex. Firmet tua dicta supernum
Numen et ipse deus, qui te seruare periclis
Consuerat fortesque tibi qui subdidit hostes,
14.115 Ipse tuum Salomona iuuet, sublimius illum
Euehat euexit quam te, quem fama per orbem
Concelebrat uirtusque super quem sydera tollit."
Nec mora, tres isti collecto milite pergunt,
In medio Salomon dorso supereminet alto
14.120 Compositus mulę, magna glomerante caterua.
Ęquora permensi celeri siluestria cursu,
Ad Gyonis leni labentes agmine lymphas
Perueniunt. Salomon pecoris frenauit equini
Gressum desiliens circumque stetere manipli,
14.125 Sanctaque Sadochus sumens unguenta sacerdos,
SALOMON REX
Bersaba genitrice satum Salomona perunxit.
Ille magis gratum spirauit inunctus odorem
Sacra unctio
Quam succi, quos iactat Arabs Babylonque superba
Assyriumque solum. Non sic opobalsama fragrant,
14.130 Non nardus, non myrrha simul, non thura Sabeis
Lecta iugis. Etenim superant diapasmata sacra
Vnguenti genus omne suo dulcore prophani.
Sacrato Salomone cauę clangore canoro
Intonuere tubę, psalmos cecinere Leuitę
14.135 Belligerique uiri lętas ad sydera uoces
Iactarunt pariter: "Salomon regnator in omnes
Aspirante deo uiuat feliciter annos!"
Ille hinc principibus Solymas comitatus abibat,
Omnis post illum populi pia cantica coetus
14.140 Vocibus elatis ędunt et cymbala pulsant.
Pars bifores calamos buccis spirantibus inflant
Et pars fila lyrę plectro radente cientes
In uarios rumpunt sonitus, uulgaria turba
Verbere multiplici Berecinthia tympana tundunt.
14.145 Hinc reboant siluę, colles clamore resultant
Et rupes egressa cauas simul assonat eccho.
Vrbana intrarunt cum tali tecta triumpho.
Sensit Adonias, cuncti sensere tumultum
Conuiuę. Fuerant lecti mensęque remotę.
14.150 Inde Ioabus ait: "Quorsum nunc clamor in urbe
Ille uirum clangorque tubę? Quidnam ista requirit
Lętitię species?" Nec adhuc cessauerat ipse
Velle loqui, nunc hoc, nunc illud mente uolutans,
Ecce Ionathanus, sacri puer Abiathari,
14.155 A Solymis ueniens illuc accessit, et ipsi
Adonias
Dixit Adonias: "Huc adsis, sancte Leuita,
Nuncius esto boni, felicis et omine sortis
Consolare tuos, quando fortuna secundo
Successu mea uota fouet." Respondit at ille:
Ionathan
14.160 "Fallit, Adonia, tua te spes, optime, fallit,
Aduersa est fortuna tibi. Salomona locauit
In solio Dauid. Sadochus quippe sacerdos
Et Nathanus eum uates ad Gyona ductum
Vnguine sacrarunt sancto regemque uocarunt
14.165 Ingressique urbem solio statuere paterno.
Lętitia incessit populos. Peruenit ad aures,
Credo, etiam uestras sonitus clangorque tubarum
Atque hominum clamor. Primatum coetus adorat
Innixum sceptro. Gaudens post talia grates
14.170 Dauid agit superum regi, pro munere magno
Accipiens, hodie quod uiuens uiderit illum
In sedem sedisse suam regisque tulisse
Insigne et populi plausum meruisse fauentis."
Hęc illo dicente palam conterrita mens est
14.175 Cunctorum gelidusque pauor pręcordia pressit.
Auertunt sese taciti diuersa petentes
Effugia, ut tutum iam tum sibi quisque putabat.
Comparatio
Non secus atque acies, quum bello fracta refugit,
Spargit se campo: proiectis ocius armis
14.180 Pręcipites currunt, illi montana capessunt,
Hi latebras siluę, compendia nota uiarum
Arripiunt alii, breuior qua cursus ad arcem,
Tutior aut callis pateat. Sic omnibus istis
Contigit, et quem lęta modo ad conuiuia regem
14.185 Vnanimes fecere sibi, pulsante relinquunt
Corda metu, obliti fidei iurisque sacrati.
Adonias
Solus Adonias, quo se conuertat, ab omni
Iam spe depositus, nescit pactoque suorum
Deceptus pariter. Tandem tentoria sacra
14.190 Irruit et cornu stantis complectitur arę.
Illic ille quidem iam tali tutus asyllo
Exposcit ueniam. Quanto nunc tutius esse
Confugium debent nobis iam sanguine Christi
Templa sacrata pio, pecudum si sparsa cruore
Confugium ad ecclesiam
14.195 Tutata est hominem manifesti criminis ara?
Non quod pręstari debet fauor ullus iniquis,
Sed quod multa locis danda est reuerentia sacris,
Nec uiolenta manus templis adhibenda dicatis,
Sponte repurgando sceleri, non cęde luendo.
14.200 Nuncius ad regem sic est Salomona locutus:
Adonias poscit ueniam
"Fugit Adonias arcę ad tentoria sacrę
Atque altare tenens ueniam uitamque precatur
Et rogat, ut regni crimen dignere cupiti
Condonare sibi, si te simul ulla cupido
14.205 Regnandi tenuit, quum nondum sceptra teneres."
Respondit Salomon: "Si post hęc nulla dolosę
Crimina molitur mentis, promittimus illi
Omnia tuta quidem; uiuat formidinis expers
Securusque mali. Sin quicquam fecerit ultra
14.210 Supplicio dignum, referet pro crimine poenam."
Promissis istis fidens arasque relinquens,
Venit Adonias et fratrem frater adorat.
Pro uenia grates egit, seruire paratum
Sese illi dixit, cui fata sedere dedissent
14.215 Regali in solio et populo dare iura uolenti.
Ast illi Salomon "Rebus pręstare necesse est,
Quod spondes uerbis." inquit "si pręmia ferre
Pro meritis cupias dignosque acquirere honores."
Vesper
His dictis Agita natus, iam sole cadente
14.220 Consuetasque uices fuscis cędente
tenebris,
Rege salutato sua se sub tecta recępit.
Dauidis de Christo uaticinia
Dauid uicinus fini mortique propinquus,
Terrenę fecis iam expers liberque futurus,
Cęlesti magis atque magis fulgere fauore
14.225 Coepit diuinumque piis componere carmen
Vocibus aggressus, psalmos cantauit et hymnos.
Et uentura nouę prospectans tempora legis,
Omnia de Christo prędixit in orbe futura:
Christi mysteria
Vt cęlo genitus, terra generandus in ista
14.230 Virgineo partu, genitor foret ipse salutis
Humanę, Hebreos inter uicturus, at ipsis
Ignotus, plebi noscendus uana colenti
Falsorum simulachra deum, quibus omnibus ultro
Abiectis, ad pura sui baptismata Christi
14.235 Concurrent pariter dominumque deumque uocabunt,
Quem stabulo genitum nudumque et rebus egenum
Eoi proceres thus, myrrham aurumque ferentes
Ore colent prono delataque munera tradent.
Cuius in aduentu leges ritusque uetusti
14.240 Obliterari habeant, luci cędentibus umbris
Expediet surdis aures, uestigia claudis,
Donabit cęcis uisum mutisque loquellam
Et solo lepram uerbo morbosque repellet.
Quodque magis mirum fiet, iam morte solutis
14.245 Restituet uitam rursumque animata resurgent
Corpora, diuinas hominis testantia uires.
At neque tam miris gens impia credula gestis,
Inuidię stimulis agitata, insurget in illum.
Criminis insontem damnabit, uincula collo
14.250 Iniiciet sacro, conuitia congeret illi
Et sputa et colaphos nudataque membra flagellis
Pertundet spinisque caput compunget acutis
Affixumque cruci suspendet, pocula felis
Faucibus apponet sitientis, cuspide pectus
14.255 Transadiget dominumque pium per sęua peremptum
Supplicia angusto condent claudentque sepulchro.
Sed pro multorum qui talem ferre salute
Adueniet mortem, postquam monstrabit in istis
Esse hominem uerum sese, testabitur inde
14.260 Esse deum uerum: clauso qui nempe sepulchro
Exibit uiuus, uiuum lux tertia cernet
Ostendetque suis. Ipsos solatus abibit,
Angelico comitante choro, lętantibus astris,
Ad cunctis repleta bonis cęlestia regna
14.265 Sydereamque domum, lucis loca clara perennis.
Inde iterum ueniet, circumdatus agmine multo
Spirituum coetuque patrum uatumque piorum.
Quos quoque discipulos sibi legerat ipse magister
Et quos poenarum fecit patientia regno
14.270 Ętherio dignos et qui, sua iussa secuti,
Inter sanctorum meruerunt agmina poni.
Omnes circa illum stabunt infraque supraque,
In dextrum leuumque latus cum lumine multo.
Ille super niuea sublimis nube sedebit,
14.275 Maiestate potens, patria uirtute uerendus,
Numine conspicuus, terrarum ut iudicet orbem.
Completo arbitrio iustos ad sydera ducet,
Iniustum prauumque genus sub Tartara mittet.
Talia diuino cantauit carmine Dauid
14.280 Inque suis psalmis nobis cantanda reliquit.
Illic perlegitur quicquid uenisse fatemur,
Quicquid uenturum postremo creditur ęuo,
Tam certo euentu, sanctis ut et ipse prophetis
Asscribi mereat, trino iam dignus honore:
Dauid bellator, rex, propheta
14.285 Belliger inuictus, regum rex optimus, idem
Veridicus uates. — Postquam sentire supremum
Coepit adesse diem membrisque incumbere mortem
Affectis senio, Salomoni sancta uocato
Sic orsus mandata dabat uerbisque docebat:
14.290 "Natorum Salomon charissime nate meorum
Vltimus ecce meę consumpto tempore uitę
Iste dies agitur neque me decedere fas est,
Si non ante tibi iam nostra in sede locato
Expediam monitus, quos serues. Accipe tandem
14.295 Quę nunc pręcipio et memori tibi mente teneto!
Dat pręcepta Salomoni
Iussa dei primum tibi cuncta capessere curę
Sit uolo, diuinę legi parere memento.
Consulere hanc studeas, fuerint seu sacra ferenda
Grata deo, fuerint dubię seu iurgia litis
14.300 Arbitrio tollenda tuo. Committere noli,
Committi quod iure nequit nec legibus ęquis.
Promissis confide dei, nil uerius unquam
Esse putes illo, quod sancti numinis ore
Noueris emissum. Si sic moderabere uitę
14.305 Ipse tuę sicque ipse tuos componere mores
Contendes, promissa deus rata stare iubebit,
Quę tribuit dicens: 'Si recto tramite uitę
Ire tuos natos uerumque fouere iuuabit
Tota animi et mentis uirtute, paterna dabuntur
14.310 Sceptra illis generique tuo prolique tuorum
Perpetuo gaudere throno concessa potestas,
Dauid, erit.' Conare igitur, nequando querantur,
Mi Salomon, nostri de conditione nepotes
In te finita, si talia foedera franges
14.315 Et pia scita dei uitio dominante repelles.
Ergo memor legis cura punire nocentes
Et seruare pios. Causas examine iusto
Ioab
Perpendas semper. Facinus crudele Ioabi
Nosti, credo, satis, fuerit quam perfidus ille
14.320 Israhelitanę geminis ductoribus alę:
Alloquio miti et uultu simulante fidelem
Ambobus nutum decęptos perdidit ictu
Mucronis duri, qui tunc sub ueste latebat.
Hinc uelut ille ducum tranquilla in pace cruorem
14.325 Fundere non timuit, sic idem sanguine poenas
Fac luat atque imas Herebi descendat ad umbras.
Semeus
Est etiam Semeus, Geminina stirpe superbus,
Qui me sacrilego lęsit temerarius ore,
Probra uomens, maledicta tonans, conuitia fundens,
14.330 Quando iter arripui Castrorum moenia uersus.
Talia dimittas, quoniam Iordanis ad amnem
Occurrit supplex nobis ueniamque precanti
Ignoui crimen. Sed quid, rogo, moribus istis
Ignouisse iuuat? Freno compesce pauoris
14.335 Dissidiis assuetum animum turbasque cientem.
Imperio parere tuo si desinet, illum
Dede neci, multos male ne contaminet unus.
At bene de nobis meritis est gratia multa
nota
Persoluenda fide. Quum sit culpabile cunctis
14.340 Accepti ex aliis memorem non esse fauoris,
Tum dominis id turpe magis foedumque putatur.
Nam qui plura queunt, debent quoque plura referre
Multo quam accipiunt. Natos tibi Berzelai
Nunc Galladitis commendo. Semper in aula
14.345 Fac illos habitare tua mensamque sedere
Ante tuam semper. Socii comitesque fuere
Hi mihi, quum fugerem Absalonis tela furentis,
Fratris tela tui. Magno se offerre periclo
Sunt ausi mecumque fide mansere perenni.
14.350 Pręterea terrę dominator et ętheris alti
Vt templum condat
Te sibi condendi lato fundamine templi
Deligit autorem. Tali te donat honore,
Quum sis pacis amans, non me, quia bella gerendo
Foedaui humano pollutam sanguine dextram.
14.355 Fac opus eximium, tanto fac numine dignum,
Hic ubi parua sedet moles altaris in aruo
Arreunę, dudum quod nostro est ęre paratum.
Ecce ego materiam summis de montibus omnis
Collegi generis, cariem spernentia ligna:
14.360 Ęrias cedros, hebeni noua robora fusci
Fraxineasque trabes, ingentia marmora, multas
Saxorum moles, auri argentique talenta
Et ferri multos et multos ęris aceruos
Fusaque de uario quam plurima uasa metallo.
14.365 Illa sacrare deo facies temploque peracto
Atque adytis templi diuinam protinus arcam
Induces, populi circumplaudente corona
Et caua linigeris inflantibus ęra ministris.
Ipsam conueniet sanctis portare Leuitis,
14.370 Sacra nefas aliis contingere. Diuidat ordo
Officia in cunctos: alii pia dogmata legum
Expediant, alii diuinas carmine laudes
Cantent, hi foribus pręsint, custodia gazę
Vasorumque illis detur. Solertia tali
14.375 Cuncta gubernentur te pręside, nullus in ęde
Vt locus errori reliquus sit, nullus in urbe.
Sis felix, tua regna deus sublimet, ab armis
Defendat, det pace frui, tibi proroget ęuum,
Mittat et ex alto diuinę lumina mentis
14.380 Sinceramque fidem, firmam stabilemque bonorum
Spem promissorum, feruentem semper amorem
Religione sui, ut legem pręceptaque serues,
Quę patribus Mosyque dedit; seruantibus ampla
Accedet merces, transgressis poena parata est."
14.385 Inde deo sese commendans atque supino
Dauid obiit
Spectans ore polum,
languentia
laguentia
membra tetendit
Per thalami stratum tacitaque in morte quieuit.
Regia magnifico celebrarunt funera luxu,
Cum moerore graui plebis luctuque suorum.
Arx Syon ubi sepultus Dauid
14.390 Arx erat alta iugo montis fabricata Syonis
Illius munita manu laudique dicata,
Vrbis pręsidium Solymę: tunc cassa calore
Ossa suo et propriis exutos sensibus artus
Traiiciunt illo, liquidis et odoribus unctos
14.395 Depositosque nouo tandem texere sepulchro.
Regnauit annos XL
Lustra decem lustris regnans minus ille duobus,
Hebronę septem sceptrum gestauerat annos,
Tres et triginta sanctam translatus in urbem,
Vrbem pręcipuę longinqua per oppida famę,
14.400 Sed mage Dauidis celebratam nomine regis.
Conclusio operis
Hic operis longo deducti syrmate finis,
Hic suspensa tholo sileat lyra. Diximus ecce
Quicquid bella gerens et quicquid pace quiescens
Egit Iesseides, quam fortis sęua ferendo
14.405 Extitit et mitis fato meliore fruendo,
Quam cito commissum doluit scelus, impia passus
Iurgia quam facilis dimittere tota roganti
Sępe fuit quantaque deum pietate colebat.
Talia facta uiri nullus decerpere liuor
14.410 Nullaque sęclorum poterit delere uetustas.
Stabunt, Sole dies donec ueniente nitebit,
Donec terra parens cum frugibus efferet herbas,
Ęra dum uolucres percurrent, ęquora pisces.
Virtutum meritis nunc felix ille suarum,
14.415 Pro fragili regno stabili dominatur in aula
Conspicuus consorsque sui super ęthera Christi.
Hęc mihi cantanti non doctus fauit Apollo,
Non Helicon, non turba nouem celebrata sororum,
Sed sacer ętheria delapsus spiritus arce
14.420 Impleuit nostram diuino lumine mentem
Et uersu memorare dedit non ficta poetum
Prodigia aut uarias hominum diuumque figuras,
Sed quę nostra fides scriptis testata uetustis
Hausit et arguto conata est promere cantu.
14.425 Illi ego Spiritui pro tali munere grates
Semper agam sanctaque simul delatus ab aura
Littus ad optatum subducta puppe quiescam.
FINIS
42. Anonymus. Agapes testamentum, versio... [page 3 |
Paragraph |
Sub2Sect | Section]
<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
Agapes testamentum, versio electronica
Anonymus
floruit 999
Luka Vukušić
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Prema digitalizatu znanstvenog izdanja (1967).
Mg:B 403 verborum
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Kolovoza 2012
HR-HDA-876-1
Oporuka Agape, kćeri zadarskog tribuna Dabra (999.)
Izvor: Diplomatički zbornik Kraljevine Hrvatske, Dalmacije i Slavonije, sv.I, Zagreb, 1967, str. 48-49.
Priredio: Luka Vukušić, arhivist HDA
HDA Arhinet
0999
Zadar
prosa
Litterae medii aevi (700-1400)
Saeculum 10 (901-1000)
951-1000
prosa- testamentum
prosa- diploma
prosa- acta
Neven Jovanović
Luka Špoljarić
2012-08-08
Prva verzija. Latinski spellcheck.
In Christi nomine et eiusdem anno incarnationis DCCCCLXVIII, indictione XII, sub die fere quinto decimo mense iulii, in ciuitate Iadera, imperantibus piissimis et perpetuis augustis Constantino et Basilio, cathedra pontificali regente Basilio episcopo et domino Maio priore.
Maturiori namque et salubri consilio a maioribus prouisum est, ut omnis homo ante dispensare et deliberare suas facultates debeat, priusquam repentine calamitatis casu periculo irruente mortis metu urgeat, ne differente deliberatio aut articulum lingue loquendi careat ui aut distributor in ultima corporis angustia sub celeri positus transitu optata sibimet testatione explicare non queat. Idcirco ego tantilla Agape peccatrix, filia Dabro tribuni, diuino iubamine freta, posita in infirmitate super proprium meum decumbens lectulum, licet uiribus corporis inualida, tamen mente deo auxiliante tuta, integro autem consilio hunc onis de hereditate nostra scribere rogauimus, ita demum ut post obitum meum ita maneat deo auctore firmum et stabilem. ac si quidem pagina subscripta uidentur. In primis uolo et iubeo, ut cenaculo cum corte et quoquina et orto, que est post ipsa quoquina, sit in ecclesia sancti Chrisogoni; domum, ubi fornax fuit, cum orticello, que est ante ipsam, similiter; orticello, que est ante ecclesiam sancti Chrisogoni, similiter, portiones de terras, que habeo in Uculo similiter; portiones de salinas, que habeo inter meos parentes, similiter; artatikio serico I, inuestitura de serico I, panno serico I, lisa I, pennulas II, pirestres XX, mappas IIII, antelectulos III, capilectulo I, mappula ad calicem operiendum I,, racinas II, culcitras II, culcitrino I, capitales III, capitale de serico . de serico I, caldarias maiores II, frixorias maiores II, cucuma mortario hereo I, sella ferrea I, vrceo hereo cum aquiminile, camastras II, deuteras II, archiscamno I, arcella I, buttes II, tina I, bussedo I, macinas pario I, turabulo hereo I, stagniolo I. Hec omnia sit in ecclesia sancti Chrisogoni, et sicut prelibata est, ita deo auctore permaneat, nullus umquam ea audeat uiolare. Quicumque uero nostre deliberationi contraire uoluerit, iratum habeat patrem et filium et spiritum sanctum et maledictionem a CCCX et VIII sancti patres et in inferno cum diabolo et angeli eius ec Iuda Scariothen muneretur.
Actum tempore, die et loco ac consulibus, ut supra dictum est. His palam testibus: † Signum manus Basilio, supradicto episcopo, † Signum manus Maius, prior supradicto. † Signum manus Dabro tribunus, frater eius. † Signum manus Andreas presbyter. † Signum manus Drago, tribunus de Spalato. † Signum manus Uiato. Tribunus de Apsaro. † Signum manus Maius tribunus Marra in Saco. † Signum manus Maius tribunus Sclitula.
43. . [page 11 |
Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
<?xml version="1.0" encoding="utf-8"?>
Ultima solitudo personae, versio electronica
Golub, Ivan
n. 1930
Neven Jovanović
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Digitalizat prema tiskanom izdanju (1997).
Mg:B 503 verborum, 150 versus
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Srpnja 2012
Golub, Ivan: Ultima solitudo personae / Lice osame. Zagreb: Ceres, 1997 (Biblioteka Salona, knj. 7) (prvo objavljivanje 1984).
1984
poesis
Litterae novissimae (1850-2000)
Saeculum 20 (1901-2000)
1951-2000
poesis- poema
2012-07-22
Neven Jovanović
Versio prima.
VOX CLAMANTIS IN DESERTO
PARATE VIAM DOMINI
RECTAS FACITE IN SOLITUDINE
SEMITAS DEI NOSTRI
Isaias XL
SOLITUDO
Quid faciam tibi, Dilecta,
Quid dicam de te Electa
Obscuratus est vultus tuus
Vanitas vulneravit faciem tuam
Umbrae operuerunt splendorem tuum
Frigora hiberna constrinxere cor tuum
Electa Dilecta
Palpebrae meae vigilant
ad portas cordis tui
Oculus meus solamen non invenit
nec torrentes lacrimarum
in siccitatem convertentur
Dolor pignus laetitiae
et amaritudo signum spei
Luctus exsultationis initium
et contritio fortitudinis exordium
E limo Pannoniae
Gemitus rerum
strepitus cordis
e limo Pannoniae
hodie natus
In gurgite carnis
infans est natus
coram solio solis
ABYSSUS ABSCONDITA
Puppilla parens lacrimarum
abyssus abscondita
spes
TERRA
Maria
terrae maxillae
Montes
terrae mamillae
Arcanum
spiritus terrarum
VULTUS TERRAE
Anima mea
saturata amaritudine
quaerit faciem aurorae
vultumque terrae
matris hominumque deumque
LACRIMAE OCULI
Lacrimae oculi
sicut unda
in litore maris
evanescunt in arena
non fertili
FLUMINA PARADISI
Sub auspiciis deorum
crescant arbores vitae
et flumina paradisi
inundant agros
animae exaratae
PRURITUS TERRAE
Redi in domum tuam
Pupillam oculi exstingue
Veni in deserti ubertatem
Lucernam temporis ignoti accende
Depone dierum onus ad pedes montis
Palpitui terrae praebe aurem
Pruritum terrae mitiga
DE NIHILO CANTABO
De nihilo cantabo
amici aurorae
De verbo oblivioni dato
fideles nivium
De illo
de nihilo
Manus elevata
Imbrium satura terra
Inebriatus titubat orbis
in abscondito rerum rumore
Os signatum fons
Manus elevata pons
UMBRARUM VISCERA
Ardor horrendus
consilio mutato revixit
tenebrarum bracchium extendens
tormenta terrae deplorans
Cogor umbrarum penetrare viscera
Oculi crepusculum illuminat viam
NOX SINE LUNA
Obscurata est luna
in solio noctis
Manus hominis
faciem eius tetigit
Polluta ululat
regina noctis
tollitque parvulis somnia
Quid est nox sine luna
Quid vita sine somniis
SOMNIORUM SEMINA
Entibus viventibus
somniorum semina insunt
Candor doloris
flores deserti germinat
Sol solitudinis
generat proles insolitas
Amice estne quid pulchrius
flore deserti
TORMENTUM VIGILIAE
Tormentum vigiliae
annullat soporem
somniorum dulcedinem
manifestam reddit
PORTA AURATA
Porta aurata
exspectat imaginem
exspectat hominem
masculum et feminam
feminam decantantem
masculum cantantem
Porta aurata
Procella discrepantiae
Obscurata est oculi pupilla
Procella discrepantiae
devastat loca deserta
Exsiccatus est fons lacrimarum
Arbor solitaria ramos erexit
nubibus susurrat poema
Numquam solus cum sola
Melius est adesse quam abesse
LACRIMAE LIBRORUM
Quomodo se habet salus et solitudo
In fuga salus
Lacrimae librorum annuntiant diluvii diem
Pupilla oblivione obscurata
CARNIS LAMENTATIO
Redi in eremi viam
Manuum vulnera lava
Noli tardare
Desolata carnis lamentatio
RERUM CUSTOS
Occisus est rerum custos
Plorat fluminum mater
Ubi sunt omina bona
Ubi aurorae iter
VADO MORI
Vado mori satur diebus
Vado mori oblatus terrae harundinum
Vado mori relictus in siccitate eremi
Vado mori tormento vigiliae fatigatus
NON MORIAR
Non moriar in terra sterili
Non moriar in aqua sordida
Non moriar in avium nido
Non moriar in itinere matutino
IN DILUCULO DIEI TUI
In diluculo diei tui
exsultant colles
silvae elevant manus
populus accendit ignem
cor et pupillam
avis verberat aerem
annuntiat diem eremi
passus tui fiunt flores deserti
oculus tuus lucerna in tenebris
In aurora diei tui
ΟΙ ΔΩΔΕΚΑ
Οἱ δώδεκα διδόασιν
τὸν ἄρτον τοῦδε τοῦ ἔτους
τὸν οἶνον τῶν ἡμερῶν τούτων
τὸν οἶνον κοινόν
τὸν ἄρτον καινόν
RORATE CAELI DESUPER
ET NUBES PLUANT IUSTUM
APERIATUR TERRA
ET GERMINET SALVATOREM
ISAIAS XLV
44. . [page -1 |
Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
Ultima solitudo personae, versio electronica
Golub, Ivan
n. 1930
Neven Jovanović
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Digitalizat prema tiskanom izdanju (1997).
Mg:B 503 verborum, 150 versus
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Srpnja 2012
Golub, Ivan: Ultima solitudo personae / Lice osame. Zagreb: Ceres, 1997 (Biblioteka Salona, knj. 7) (prvo objavljivanje 1984).
1984
poesis
Litterae novissimae (1850-2000)
Saeculum 20 (1901-2000)
1951-2000
poesis- poema
2012-07-22
Neven Jovanović
Versio prima.
VOX CLAMANTIS IN DESERTO
PARATE VIAM DOMINI
RECTAS FACITE IN SOLITUDINE
SEMITAS DEI NOSTRI
Isaias XL
SOLITUDO
Quid faciam tibi, Dilecta,
Quid dicam de te Electa
Obscuratus est vultus tuus
Vanitas vulneravit faciem tuam
Umbrae operuerunt splendorem tuum
Frigora hiberna constrinxere cor tuum
Electa Dilecta
Palpebrae meae vigilant
ad portas cordis tui
Oculus meus solamen non invenit
nec torrentes lacrimarum
in siccitatem convertentur
Dolor pignus laetitiae
et amaritudo signum spei
Luctus exsultationis initium
et contritio fortitudinis exordium
E limo Pannoniae
Gemitus rerum
strepitus cordis
e limo Pannoniae
hodie natus
In gurgite carnis
infans est natus
coram solio solis
ABYSSUS ABSCONDITA
Puppilla parens lacrimarum
abyssus abscondita
spes
TERRA
Maria
terrae maxillae
Montes
terrae mamillae
Arcanum
spiritus terrarum
VULTUS TERRAE
Anima mea
saturata amaritudine
quaerit faciem aurorae
vultumque terrae
matris hominumque deumque
LACRIMAE OCULI
Lacrimae oculi
sicut unda
in litore maris
evanescunt in arena
non fertili
FLUMINA PARADISI
Sub auspiciis deorum
crescant arbores vitae
et flumina paradisi
inundant agros
animae exaratae
PRURITUS TERRAE
Redi in domum tuam
Pupillam oculi exstingue
Veni in deserti ubertatem
Lucernam temporis ignoti accende
Depone dierum onus ad pedes montis
Palpitui terrae praebe aurem
Pruritum terrae mitiga
DE NIHILO CANTABO
De nihilo cantabo
amici aurorae
De verbo oblivioni dato
fideles nivium
De illo
de nihilo
Manus elevata
Imbrium satura terra
Inebriatus titubat orbis
in abscondito rerum rumore
Os signatum fons
Manus elevata pons
UMBRARUM VISCERA
Ardor horrendus
consilio mutato revixit
tenebrarum bracchium extendens
tormenta terrae deplorans
Cogor umbrarum penetrare viscera
Oculi crepusculum illuminat viam
NOX SINE LUNA
Obscurata est luna
in solio noctis
Manus hominis
faciem eius tetigit
Polluta ululat
regina noctis
tollitque parvulis somnia
Quid est nox sine luna
Quid vita sine somniis
SOMNIORUM SEMINA
Entibus viventibus
somniorum semina insunt
Candor doloris
flores deserti germinat
Sol solitudinis
generat proles insolitas
Amice estne quid pulchrius
flore deserti
TORMENTUM VIGILIAE
Tormentum vigiliae
annullat soporem
somniorum dulcedinem
manifestam reddit
PORTA AURATA
Porta aurata
exspectat imaginem
exspectat hominem
masculum et feminam
feminam decantantem
masculum cantantem
Porta aurata
Procella discrepantiae
Obscurata est oculi pupilla
Procella discrepantiae
devastat loca deserta
Exsiccatus est fons lacrimarum
Arbor solitaria ramos erexit
nubibus susurrat poema
Numquam solus cum sola
Melius est adesse quam abesse
LACRIMAE LIBRORUM
Quomodo se habet salus et solitudo
In fuga salus
Lacrimae librorum annuntiant diluvii diem
Pupilla oblivione obscurata
CARNIS LAMENTATIO
Redi in eremi viam
Manuum vulnera lava
Noli tardare
Desolata carnis lamentatio
RERUM CUSTOS
Occisus est rerum custos
Plorat fluminum mater
Ubi sunt omina bona
Ubi aurorae iter
VADO MORI
Vado mori satur diebus
Vado mori oblatus terrae harundinum
Vado mori relictus in siccitate eremi
Vado mori tormento vigiliae fatigatus
NON MORIAR
Non moriar in terra sterili
Non moriar in aqua sordida
Non moriar in avium nido
Non moriar in itinere matutino
IN DILUCULO DIEI TUI
In diluculo diei tui
exsultant colles
silvae elevant manus
populus accendit ignem
cor et pupillam
avis verberat aerem
annuntiat diem eremi
passus tui fiunt flores deserti
oculus tuus lucerna in tenebris
In aurora diei tui
ΟΙ ΔΩΔΕΚΑ
Οἱ δώδεκα διδόασιν
τὸν ἄρτον τοῦδε τοῦ ἔτους
τὸν οἶνον τῶν ἡμερῶν τούτων
τὸν οἶνον κοινόν
τὸν ἄρτον καινόν
RORATE CAELI DESUPER
ET NUBES PLUANT IUSTUM
APERIATUR TERRA
ET GERMINET SALVATOREM
ISAIAS XLV
45. Baničević, Jakov. Epistulae anni 1513, versio... [page 105 |
Paragraph |
Section]
ter mutarunt, sicuti faciunt fraudulenti contrahentes qui nolunt concludere, et credat Serenitas Vestra quod Veneti nunquam acceptabunt aliquam, quamvis optimam pacem pro eis, neque umquam conquiescent commiscere Orbem Christianum, donec expellant ex tota Italia, Gallos, Hispanos, et Germanos, quos ipsi Barbaros appellant, et ipsi rerum potiantur et si eo tunc quando nuper repudiarunt pacem Rome, prius per eos petitam, fuisset acriter progressum contra eos, quod bene poterat fieri, ad hanc diem res fuisset perfecta, et conjunctis manibus Veneti accepissent illam pacem quam placuisset Caesari et Regi Catholico eis dare, et non in hiis laboraremus, sed Veneti tamdiu fascinabunt oculos Principum donec fraudibus et immortalitate eorum * *Les Res publiques ne meurent point. opprimant omnes, si modo Principes non provideant rebus eorum.
Cardinales Sancti Crucis et Sancti Severini, qui Pisis honeste detinebantur progrediuntur Romam cum tanta faustu, ac si essent nedum Cardinales sed Semi Pape: coopertum est ex litteris eorum interceptis quales practicas faciunt pro Rege Francie solicitando ut mittatur Ordo Sancti Michaelis Domino Juliano de Medicis fratri Pontificis, sed credo cum fuerint in statu Ecclesiae deponent vella faustus eorum, verum est quod res est eis cum Pontifice nimis miti et benigno.
Res status Mediolani sunt in maximo turbine et confusione, istud etiam produxit procrastinatio coertionis Venetorum, que si fuisset facta in tempore quando debuit et potuit fieri, nec status Mediolani periclitaretur sicuti periclitatur.
Scribunt ex Rhodo Tyrannum Turchorum, qui delevit fratrem quem tuebantur Sophiani, convertere omnia arma contra Rhodios et parare classem maritimam et terrestrem pro obsidione Rhodi imo milites Ordinis, qui maxime formidant exitium rerum suarum, miserunt ad Italiam ad parrandam classem que subveniat eis, Turci etiam intrarunt Crovatiam et expugnatis Comiti Jo. de Corbavia, tribus oppidis, abduxerunt ei ultra duo milia et quingentos homines et interminati sunt se redituros cum magnis viribus ad occupandum totam Croatiam;
que ulterius contingent scribam Serenitati Vestrae cujus bone gratie me humillime commendo, et quam omnipotens diu faelicem et incolumem conservare dignetur. Auguste xv. Aprilis M. D. XIII.
Excellentissimae Serenitatis Vestrae humillimus servitor, Jacobus de Bannissis:
a tergo
Serenissime Principi et Excellentissime, Domine mee colendissime Margarete Archiducisse Austrie.
Amboise, G.: Lettres: Avec plusieurs autres lettres, Memoires et Instructions ecrites depuis 1504. jusques et compris 1514. Divisees en IV. Tomes et enrichies de Portraits en taille douce. v. 2: Foppens, 1712, s. 214 (Google Books).
26. Novembre. 1513.
Serenissima Madama.
Humillima commendatio: licet non dubitem Illustrissimum Dominum Ducem Mediolani significare Serenitati Vestre quomodo potitus est arce Mediolani, nihilominus abscente Caesare in venatione, volui et ego hoc Serenitati Vestrae nuntiare: xx. presentis fecit deditionem et ingresse sunt gentes Ducis in ea et Galli exiverunt: Arx etiam Cremone fere eisdem conditionibus fecit deditionem quibus Arx Mediolani, scilicet si non subveniatur sibi infra certum tempus reddet se.
Veneti in ipsis Venetiis sunt in extrema necesitate et desperatione, imo ad evitandam ruinam imminentem miserunt mandatum sanctissimo Domino nostro componendi eos cum Caesarea Majestate, et Pontifex per bina brevia requisivit Vice Regem ut abstineat ab offensa Venetorum, et hoc ut Veneti eximantur extra necessitatem. Idem Pontifex practicat ut fiat liga inter eum, Ducem Mediolani, Florentinos et Helvetios, et policetur Helvetiis pensionem ad aliquod tempus per Florentinos solvendam.
Scriptum est mihi ab aliquo quod idem sanctissimus Dominus noster destinat Legatum suum, ad Franciam et Angliam etiam. Reverendissimum Dominum Archiepiscopum Gnesnensem Polonum, qui est Rome Orator ejusdem Regis Polonie.
Preparabatur Romae Julianus frater Pontificis ad eundum ad Regnum Neapolitanum ad capiendam in conjugem filiam condam Joannis Geleatii Ducis Mediolani, * *Ce mariage ne s' est pas fait Julien de Medicis ayant epouse Philiberte de Savoye, et la fille de ce Duc de Milan ayant esté mariée à Sigismond Roy de Pologne. et cum eo volebant ire cum magno apparatu Cardinales de Aragonia, qui ex sanguine Regum Neapolitanorum est, ex bastardo tamen, item Cardinalis Ferariensis, Cardinalis Cornerius Venetus et Cardinalis de Petrutiis Senensis, fuit eis inhibitum per Oratorem Catholici Regis et hic substiterunt.
Et quoniam Serenitas Vestra omnia latius intelligit per litteras Domini Ludovici Marrathon, imo non ero molestus longioribus meis Serenitati Vestre, cujus bone gratie me humillime commendo, et quam diu faeliciter valere cupio: Auguste die xxvj. Novembris 1513.
Excellentissimae Serenitatis Vestrae Humillimus servitor, Jacobus de Bannissis.
Amboise, G.: Lettres: Avec plusieurs autres lettres, Memoires et
Instructions ecrites depuis 1504. jusques et compris 1514. Divisees en IV. Tomes
et enrichies de Portraits en taille douce. v. 2: Foppens, 1712, s. 50 (Google
Books).
[21. Fevrier. 1512. stile de
France.]
Serenissima Madama.
Humillima commendatio: Quod servitus mea sit grata Serenitati Vestrae sicut ipsa per
litteras suas nuper ad me datas, testari dignata est, quod semper desideravi, et omni
studio cum maximo labore adsequi adnixus sum, plane consecutus sum: curabo itidem ut
in posterum fiat, et si non aliud saltem fidem et affectum ad Caesaream Majestatem,
Serenitatem Vestram, et Serenissimum Principem, Principes, Dominos, et factores meos
comprobabo uti fecerunt predecessores mei erga predecessores Serenitatis Vestrae.
Reverendissimum Dominum * [*1512. L'
Evesque de Gurce.] infra quatriduum expectamus, qui cum venerit curabo ut
de omnibus Serenitatem Vestram admoneat. De induciis prorogatis prioribus meis
scripsi Serenitati Vestrae scribunt Pontificem non bene valere et ego non parum
dubito cum sit homo senex non multum in vivendo regulatus et nobis satis propitius,
ne tollatur de medio, et nescimus cujus mentis esset successor: Deus omnia in melius
disponat.
Orator Catholici Regis qui est Venetiis transivit per Veronam ad Vice Regem
Mediolanum et dicit se ad Caesarem venturum, quae attulerit, si mihi nota erunt,
admonebo Serenitatem Vestram itidem est intentionis Illustrissimus Vice Rex veniendi
ad Caesarem mirum tamen mihi videtur quae causa ipsum ad hoc impellit, stantibus
rebus in terminis in quibus stant.
Galli, licet multa jactent et minentur, tamen postquam circiter xxx. M. scutis
emerunt salvum conductum ab Helvetiis et cum duobus oppidis * *Les Chateaux de Lugan et de Lucarne: Voyés cy devant p.
31. impetrarunt audientiam, non ita bonum vadum invenerunt apud Helvetios
sicuti arbitrati sunt, et res non sunt eis ita faciles uti sperabant: rejecti fuerunt
ad proximam Dietam ad Zurich, in qua intervenient etiam Oratores Caesaris: volebant
Oratores Gallorum ante tempus Diete ad locum venire ad faciendum practicas suas,
fuerunt omnino repulsi et nescio si ad Dietam admittentur.
Scripsit Reverendissimus Dominus Cardinalis de Lucemburg ad sanctissimum Dominum
nostrum multum deprecatorias, rogans et obsecrans reconciliationem Regis Francorum
cum Sanctitate sua rejiciens omnem culpam preteritorum in Consilium,
et multis persuadet ut Regi petenti veniam parcat, si non vult Regi, Delphino saltem
successori et Regine que flens precatur veniam.
Scripsit Pontifex acres litteras Helvetiis quod admiserint Oratores Gallorum.
Si quid ulterius intellexero scribam Serenitati Vestrae cujus benignitati
humillime me commendo: Ex Landau xxi. Februarii M. D. XIII.
Excellentissimae Serenitatis Vestrae Humillimus servitor, Jacobus de
Bannissis.
Amboise, G.: Lettres: Avec plusieurs autres lettres, Memoires
et Instructions ecrites depuis 1504. jusques et compris 1514. Divisees en
IV. Tomes et enrichies de Portraits en taille douce. v. 2: Foppens, 1712,
s. 58 (Google Books).
2. Mars.
1512. stile de France.
Serenissima Madama.
Humillima commendatio: hodie venerunt litterae ex Verona ab Episcopo Tridentino
et ex Inspruk ab Oratoribus Hispanis videlicet Urrea et Comite Carriati qui est
Orator Regis Catholici apud Venetos, et qui ambo simul veniunt ad Caesarem, quod
per unum nuntium quem miserant Fochari, intellerant quod Papa die xx.
mensis Februarii preteriti inter x. et xi. horam expiraverat, et uterque tam
Episcopus quam Oratores scribunt ex relatu ejusdem nuntii Fuchareni: Caesar
hactenus alia nova non habuit, nec habetur alia certitudo istius rei, verum
quidem est quod habuit sua Majestas die xii. praeteriti, supervenerat sibi
parosismus acutus cum subet et scribebant quod
cesaverant parosismus, sed tamen remanserat cum sua febri lenta et
non magna, postea habuimus ista nova quae volui confestim significare Serenitati
Vestrae;
cujus bonae gratiae me humillime commendo, et quam diu faeliciter valere
cupio. Reverendissimus Dominus Gurcensis pridie venit ad Caesaream Majestatem,
veniunt et isti duo Oratores cum magna festinatione postquam intellexerunt
obitum Pontificis et veniunt solum cum quatuor equis inter ambos:
ex Hinstat die 2. Martii M. D. XIII.
Excellentissimae Serenitatis Vestrae humillimus servitor: Jacobus de
Bannissis:
a tergo
Serenissimae Principi et Excellentissimae Dominae meae colendissimae Dominae Margaretae Archi Ducissae Austriae, etc. Dignissimae.
Amboise, G.: Lettres: Avec plusieurs autres lettres, Memoires et Instructions ecrites depuis 1504. jusques et compris 1514. Divisees en IV. Tomes et enrichies de Portraits en taille douce. v. 2: Foppens, 1712, s. 108 (Google Books).
27. Avril. 1513.
Serenissima Madama.
Humillima comendatio: Gratias agere Serenitati Vestrae pro suis humanissimis officiis et benignitate qua in me servum suum uti dignata est, nec tenuitas mea valet, nec id ipsa a me exposcit, cum magis gaudeat beneficium unicuique conferre, quam quod sibi rependatur vel referatur; proinde rogo Serenitatem Vestram ut in solita sua erga me benignitate persistat, et mihi integre justiciam administrari mandet et non paciatur contra me fieri quod contra neminem hactenus factum est etiam nulle meritum: Ego autem, sequens vestigia majorum meorum, ipsum quicquid est mihi, et animam meam pro gloria et incremento Serenitatis Vestrae et sue Serenissime domus semper ponam.
Scripsit ad me nuper unus Consiliarius Caesaris ex Viena qui nuper fuerat Orator suae Majestatis apud Serenissimum Regem Hungarie, se habere nova Hungaros fecisse indutias cum Turcis et nomine eorum ac Caesaris cum eis contraxisse, ad quantum autem tempus vel quomodo non scribit, cum aliud intellexero scribam.
Debet etiam S. V. intellexisse de indutiis initis inter Christianissimum Regem Francie et Catholicum Regem Arragonum quae rogo Deum omnipotentem sint faelices et fauste ambabus Majestatibus et omnibus aliis Christianam Religionem profitentur: qualem autem fructum afferent rebus Caesaree Majestatis et suorum Serenissimorum filiorum non post multos hos dies sentiemus, cum intra triduum expirent induciae cum Venetis, qui sunt confederati cum Gallis, qui jam conjuncti invadunt Caesarem super cujus humeros tota jam moles incumbit.
In statu Mediolani omnia sunt plena trepidationis, terroris et fuge et coguntur converti ad omnia Consilia desperata: Rome, Pontifex qui alias adheserat Caesari et Confederatis cogitur accipere illas leges quas sibi prescribet Christianissimus Rex, itidem Florentini et reliqua Italia, que iterum cogitur subire jugum Gallicum et Venetum,
que ulterius contingent, qualicumque erunt scribam Serenitati Vestrae cujus benignitati me humillime commendo, et quam diu faeliciter valere cupio:
Auguste xxvij. Aprilis M. D. XIII.
Excellentissimae Serenitatis Vestrae Humillimus servitor, Jacobus de Bannissis.
Amboise, G.: Lettres: Avec plusieurs autres lettres, Memoires et Instructions ecrites depuis 1504. jusques et compris 1514. Divisees en IV. Tomes et enrichies de Portraits en taille douce. v. 2: Foppens, 1712, s. 94 (Google Books).
4. Avril. 1513.
Serenissima Madama.
Humillima commendatio: Quo clarius Serenitas Vestra statum omnium rerum urbanarum, * *Il a obmis cognossas. mitto hiis annexas copias litterarum et Brevium Apostolicorum ex quibus omnia clare intelliget nec ego scirem quid ulterius scribere.
Cardinales Sancti Crucis et de Sancto Severino qui alias per faelicis recordationis Julium fuerant privati omni dignitate et Beneficiis scripserunt et Pilis ad Caesarem quod, audito obitu Julii, navigaverunt ex Francia in Italiam, ut juxta statuta Concilii Constansiensis et Basiliensis uniretur Electio * *Les Cardinaux qui adheroient au Concile de Pise avoient dessein de faire un Pape de leur parti, mais ils furent prevenus par ceux qui estoient a Rome. et Duplex Concilium reduceretur in unum bonum, seque venisse Pisas et ibidem impeditos fuisse ne ulterius progrederentur, ibidemque ipsos esse sequestratos, proinde rogare Caesarem ut juste eorum cause adsistat: magna pars Cardinalium favet cause eorum.
Pontifex scripsit Duci Mediolani vel dixit Oratoribus suis in Urbe quod ipse et status Florentinorum adjuvabunt intertentionem Hispanorum ut impediatur reditus Gallorum in Italiam, sed nec populus nec Helvetii contentantur de Hispanis et mora eorum in statu Mediolani, imo Dux scripsit ad Helvetios, ut sint contenti quod remaneant dicti Hispani et accipiet adhuc iiij. M. Helvetiorum cum eis tam ad obsistendum Gallis quam ad expugnandum arces quae sunt in manibus Gallorum si Helvetii contentabuntur, manebunt Hispani et fuerint sustentati de peccuniis; sin autem, retrocedent in Regnum Neapolitanum: Postea Deus scit quid facient Helvetii, licet nunc videntur esse constantes pro Duce et dicunt nole aliquam pacem cum Gallis, nisi renuncient et abstineant a rebus Italie, videbimus quamdiu persistent in hoc constantes.
Dux Ferrarie et Bentivoli habuerunt salvum conductum a Pontifice et vadunt Romam, similiter Dux Urbini et vadit ad Urbem.
Scribuntur ex Verona, quod Veneti habent paucissimas immo quodam modo nullas gentes et si volent Hispani, actum esse de eis et cito terminaretur bellum, hoc scribit Caesari Tridentinus Episcopus *Il se nommoit George de Neydeck et est mort en 1514. locum tenens Veronae: Cum eisdem Venetis expirarunt indutie ultima preteriti, nisi sint prorogate per Comitem Carriati +Il estoit Ambassadeur du Roy d' Aragon à Venise. qui habuit mandatum a Caesare prorogandi eas per unum mensem vel per duos ad plus, vel novas faciendi ad biennium, sub certis tamen conditionibus:
Que ulterius sequentur erit admonita Serenitas Vestra cujus benignitati me humillime commendo, et quam Omnipotens diu felicem et incolumem conservare dignetur: Auguste die iiij. Aprilis anno Domini M. D. xiij.
Excellentissimae Serenitatis Vestrae humillimus servitor Jacobus de Bannissis:
a tergo
Serenissime et Excellentissime Principi et Domine Domine mee colendissime Margarete Archiducisse Austrie, etc.
Amboise, G.: Lettres: Avec plusieurs autres lettres, Memoires et Instructions ecrites depuis 1504. jusques et compris 1514. Divisees en IV. Tomes et enrichies de Portraits en taille douce. v. 2: Foppens, 1712, s. 143 (Google Books).
30. May. 1513.
Serenissima Madama.
Humillima commendatio: no aubito
non dubito Serenitatem Vestram continue certiorem fieri de omnibus que hic aguntur, ex debito tamen servitutis meae, volui ea quae mihi innotescunt scribere Serenitati Vestrae presertim de rebus Italie.
Intellexit Serenitas Vestra qualles motus et tumultus fecerit fama retrocessus Illustrissimi Domini Vice Regis et exercitus sui ex quo aliqui faventes partibus Gallorum, arreptis armis, volebant subvenire arci Mediolani, et jam undequaque exciebantur partes Gallorum, et nisi subito ipse Illustrissimus Dominus Vicerex mutasset consilium et deliberasset permanere in defensione Ducatus Mediolani, et venissent nova a Caesare quibus declarabat se et Regem Anglie, nolle servare indutias factas inter Regem Arragonum et Franciae, item nova a Pontifice quod volebat facere omnia pro defensione status Mediolani et jam Helvetii etiam descendebant, profecto jam actum esset de statu Mediolani et forte de majori parte Italiae, quam Galli cum Venetis diviserunt ad invicem, sed, Deo ita volente, res fuerunt sedate: Dux Mediolani progrediebatur contra illas copias Gallorum que descenderunt in Italiam, et sunt solum Italice et pauce, tamen intraverunt Alexandriam, quo Dux mittebat aliquas lanceas Hispanas et suas ad recuperandam eam et ipse sequebatur cum reliquo exercitu Hispano, et cui eadem vel sequenti die xviiij. presentis debebant conjungi Helvetii, etiam veniebant gentes Pontificie quas Vicerex expectabat Placentie et promiserat omnes gentes suas: post Ducem versus Alexandriam, miserat autem mile Pedites in Cremonam et cum eis Illustrissimum D. Prosperum de Columna pro presidio civitatis quum dubitabant Venetos aliquid contra illam civitatem molituros.
Veneti trajecto per pontem quem construxerant Athesi, sicuti nunc relatum est, occuparunt nobis Valesium et Pischeriam que est fortissima, quid ulterius facient intelligemus: gentes Pontificis quotidie expectantur, Helvetii etiam ultra illos qui sunt in statu Mediolani: descendunt viij. M. ex eis et credo quod ibunt versus Bergomum contra Venetos, petunt a Caesare mille equites aliquam artellariam et xvj. M. Florenos Rheni in mense et progredientur quocumque Caesar voluerit.
Pontifex tenuit septimam sessionem in Concilio Lateranensi in qua approbavit indictionem Concilii factam per Julium et omnia acta in eo et dat salvum et liberum conductum omnibus venire volentibus ad Concilium etiam nationis Gallicae, exceptis scismaticis dumtaxat.
Dux Ferrarie discessit ex urbe nulla re perfecta aut conclusa cum Pontifice, sed tota causa suspensa est ad quatuor menses.
Hungari fecerant inducias cum Turcis quas Comes Seposiensis Hungarus potentior inter eos, qui colocavit sororem suam in matrimonium Regi Polonie, noluit eas servare et sic Turci indignati invaserunt unam Regionem Hungarie dictam Temisvar, ex qua abduxerunt ultra iij. M. personas et usi sunt maxima crudelitate, sufixerunt pallo ultra CCCC. pueros. Rex in persona ita senex cogitur arma suscipere et progredi contra Turchos.
Non dubito quin Serenitas Vestra viderit litteras Serenissimi Regis Anglie quas jam ad Caesarem scripsit imo non mitto copias earum:
Commendo me humillime S. V. quam omnipotens diu faelicem et incolumem conservare dignetur: Auguste penultima Maij M. D. XIII.
Excellentissimae Serenitatis Vestrae humillimus servitor: Jacobus de Bannissis.
Amboise, G.: Lettres: Avec plusieurs autres lettres, Memoires et Instructions ecrites depuis 1504. jusques et compris 1514. Divisees en IV. Tomes et enrichies de Portraits en taille douce. v. 2: Foppens, 1712, s. 31 (Google Books).
Serenissima
[3. Fevrier 1512. stile de France.]
Madama.
Humillima commendatio. Hiis diebus accepi litteras Serenitatis Vestrae quas in responsum aliarum mearum placuit mihi scribere, et cum eis accepi litteras Dominorum de Rogendorf et Dum Beltrami de Gavara quas scribunt ad Serenitatem Vestram pro re ipsius Domini Don Beltram et sicuti jubet Serenitas Vestra expedivi litteras in ea meliori forma qua potui obtinere a Caesarea Majestate, videlicet quod mandat locum tenenti mutine, * [*Il se nommoit Vire de Fuerst.] ut ponat dictum Domini de Gavarra in possessionem illarum rerum si non est in prejuditium alicujus personae privatae et in illa eum manu teneat donec Caesar melius fuerit informatus: postea melius disponet, et litteras hujusmodi misi ad Dominum de Rogendorf, et quicquid ulterius in ea re facere potero, faciam libentissime pro satisfactione Serenitatis Vestrae.
Illustrissimus Dominus Dux Mediolani die xxviiij. * * Il a été ditcy devant p. 25. qu'il y estoit entréle 28. mais il est seur qu'il n'y est entre que le 29. Decembre 1512. Decembris intravit faeliciter Mediolanum, quo ordine et qua pompa videbit Serenitas Vestra ex copia hiis annexa: in die Sancti Stephani habuit idem Dux arcem Navarre que est satis importans sperat cito se habiturum et illam Mediolani ac Tretii: immo relatum est, incerto tamen auctore, quod illa Tretii est redita, quod ego non ausim affirmare quum id non habeo per litteras alicujus fide digni: concordavit Dux cum Cardinali Sedunensi et Vice Rege et expedivit Oratores Helvetios, qui recesserunt ab eo valde contenti, et omnes Helvetii sunt valde bene satisfacti de eo: dederunt salvum conductum Oratoribus Gallorum, quem vendiderunt eis xxx. M. scutuorum. xx. M. fuerunt data pro litteris, et x. M. distributa inter aliquos qui faverunt eis pro habendo dicto salvo conductu, et apud Helvetios sunt Oratores Dominus de la Tremugla, Episcopus Masiliensis * *Il se nomoit Claude d' Aix ou d' Aest. et nonnulli alii, nondum tamen sunt auditi, nec volunt eos audire nisi prius consignent ad manus eorum duas arces Logarni et Lucarni quas tenent Galli in confinibus Helvetiorum. Aliqui ex Cantonibus prohibuerunt suis sub gravissimis poenis ne comedant, loquantur, vel practicent cum Gallis tanquam cum Hetruscis. Oratores Helvetiorum qui fuerunt cum Pontifice discesserunt (ut audio) ab eo male contenti, et sicuti relatum est, cum multa inhonesta peterent, nihil ab eo obtinuerunt: jam per Ducem, Dominum Gurcensem et Vice Regem incumbitur pro compositione et bona ordinatione illius status Mediolani.
Cum Venetis nulla est spes pacis, et jam in fine Januarii sunt terminate indutiae, et si voluerint Hispani, sicuti certo spero facient, brevi terminabitur illa expeditio.
Quae de Turcis habita sunt videbit Serenitas Vestra ex copia hiis annexa, ulterius scriptum est Caesareae Majestati ex Hungaria, quod nunc Turci occuparunt Hungaris duas arces valde importantes, unum in finibus Bosne Zstrebernik vacatum, alterum in finibus Servie Tischim nuncupatum: concurrebant tota Hungaria ad recuperationem eorum.
Per litteras Catholici Regis scriptas ad Illustrissimum Dominum Vice Regem comprobatur scelus quod voluit perpetrare Dux Calabriae contra personam Catholice Majestatis sicuti videbit Serenitas Vestra ex copiis earumdem litterarum quas hiis etiam alligavi, et illud quod prudentissime excogitavit Serenitas Vestra ego fui semper illius opinionis quod mater et fratres ac sorores Ducis quae sunt Ferrariae, fuissent suscepte per Caesarem et illud infelix mater semper petiit per unum suum hominem quem habuit apud Caesarem per integrum biennium, et fuit cum sua Majestate idem homo in partibus inferioribus estate preterita, et ego ob illos respectus quos scribit Serenitas Vestra semper suadebam ut susciperetur: Majestas Caesarea semper renuit dubitans in eo offendere Catholicum Regem, unde (credo) ipsa videns hanc adversitatem fortune, dedit secundo genitum Regi Franciae et est in Francia, postea Caesar consensit quod Dominus Gurcensis daret sibi salvum conductum ut iret ad manendum in Burgundia, quod tamen non credo ipsam facturam; rogabam ego Caesarem tunc quod illos filios posuisset cum Serenissimo Principe et filias cum Serenitate Vestra vel Serenissimis Dominabus, propter quod erat maximum pignus certe successionis Regni Neapolitani, subtrahebatur etiam hostibus omnis facultas, etc. ulterius erat maxima eleemosina, est enim sanguis Regius, et Reges, sicuti caeteris hominibus ita multo plus Regie proli misereri debent.
Commendo me humillime Serenitati Vestrae quam omnipotens diu faelicem et incolumem conservare dignetur: Ex Vysemburg die iij. mensis Februarii anno Domini M. D. XIII.
Excellentissimae Serenitatis Vestrae humillimus servus Jacobus de Banissis:
a Tergo
Serenissime Principi et Excellentissime Domine Mee colendissime Domine, Margarete Archiducisse Austrie, etc.
46. Anonymus. Helenae reginae epitaphium, versio... [Paragraph |
Sub2Sect | Section]
Helenae reginae epitaphium, versio electronica
Anonymus
floruit 976
NN
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Digitalni tekst na internetu (Wikipedija).
Mg:A 61 verborum
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Kolovoza 2012
Wikipedija- suradnici, 'Jelena Slavna', Wikipedija, Slobodna enciklopedija, 29 svibnja 2012, 17:34 UTC, <//hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Jelena_Slavna&oldid=3400273> [pristupljeno 25 kolovoza 2012]
Wikipedija, Slobodna enciklopedija
0976-10-08
Solin
prosa
Litterae medii aevi (700-1400)
Saeculum 10 (901-1000)
951-1000
prosa- inscriptio
prosa- epitaphium
Neven Jovanović
2012-08-25
Prva verzija. Latinski spellcheck.
in hoc tUMULO QuiESCIT HELENA FAMOsa quae fui UXOR MICHAELI REGI MATERQue STEFANI Regis pacemque obtENUIT REGNI. VIII IDUS Mensis OCTobris in pacE HIC ORdinata FUIT ANno AB INCARNAtione Domini DCCCCLXXVI IND. IV CICLo Lun. V. ep. XVII ciclo sol. V LUN. V. concURRENTE VI. ISTAQue VIVENS FUit REGNi MATER FUIT PUPILORum TUTOrque VIDUARum
ICQUE ASPICIENS VIR ANIME DIC MISERERE DEUS.
47. . [page 1 |
Paragraph |
SubSect | Section]
Ultima solitudo personae, versio electronica
Golub, Ivan
n. 1930
Neven Jovanović
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Digitalizat prema tiskanom izdanju (1997).
Mg:B 503 verborum, 150 versus
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Srpnja 2012
Golub, Ivan: Ultima solitudo personae / Lice osame. Zagreb: Ceres, 1997 (Biblioteka Salona, knj. 7) (prvo objavljivanje 1984).
1984
poesis
Litterae novissimae (1850-2000)
Saeculum 20 (1901-2000)
1951-2000
poesis- poema
2012-07-22
Neven Jovanović
Versio prima.
VOX CLAMANTIS IN DESERTO
PARATE VIAM DOMINI
RECTAS FACITE IN SOLITUDINE
SEMITAS DEI NOSTRI
Isaias XL
SOLITUDO
Quid faciam tibi, Dilecta,
Quid dicam de te Electa
Obscuratus est vultus tuus
Vanitas vulneravit faciem tuam
Umbrae operuerunt splendorem tuum
Frigora hiberna constrinxere cor tuum
Electa Dilecta
Palpebrae meae vigilant
ad portas cordis tui
Oculus meus solamen non invenit
nec torrentes lacrimarum
in siccitatem convertentur
Dolor pignus laetitiae
et amaritudo signum spei
Luctus exsultationis initium
et contritio fortitudinis exordium
E limo Pannoniae
Gemitus rerum
strepitus cordis
e limo Pannoniae
hodie natus
In gurgite carnis
infans est natus
coram solio solis
ABYSSUS ABSCONDITA
Puppilla parens lacrimarum
abyssus abscondita
spes
TERRA
Maria
terrae maxillae
Montes
terrae mamillae
Arcanum
spiritus terrarum
VULTUS TERRAE
Anima mea
saturata amaritudine
quaerit faciem aurorae
vultumque terrae
matris hominumque deumque
LACRIMAE OCULI
Lacrimae oculi
sicut unda
in litore maris
evanescunt in arena
non fertili
FLUMINA PARADISI
Sub auspiciis deorum
crescant arbores vitae
et flumina paradisi
inundant agros
animae exaratae
PRURITUS TERRAE
Redi in domum tuam
Pupillam oculi exstingue
Veni in deserti ubertatem
Lucernam temporis ignoti accende
Depone dierum onus ad pedes montis
Palpitui terrae praebe aurem
Pruritum terrae mitiga
DE NIHILO CANTABO
De nihilo cantabo
amici aurorae
De verbo oblivioni dato
fideles nivium
De illo
de nihilo
Manus elevata
Imbrium satura terra
Inebriatus titubat orbis
in abscondito rerum rumore
Os signatum fons
Manus elevata pons
UMBRARUM VISCERA
Ardor horrendus
consilio mutato revixit
tenebrarum bracchium extendens
tormenta terrae deplorans
Cogor umbrarum penetrare viscera
Oculi crepusculum illuminat viam
NOX SINE LUNA
Obscurata est luna
in solio noctis
Manus hominis
faciem eius tetigit
Polluta ululat
regina noctis
tollitque parvulis somnia
Quid est nox sine luna
Quid vita sine somniis
SOMNIORUM SEMINA
Entibus viventibus
somniorum semina insunt
Candor doloris
flores deserti germinat
Sol solitudinis
generat proles insolitas
Amice estne quid pulchrius
flore deserti
TORMENTUM VIGILIAE
Tormentum vigiliae
annullat soporem
somniorum dulcedinem
manifestam reddit
PORTA AURATA
Porta aurata
exspectat imaginem
exspectat hominem
masculum et feminam
feminam decantantem
masculum cantantem
Porta aurata
Procella discrepantiae
Obscurata est oculi pupilla
Procella discrepantiae
devastat loca deserta
Exsiccatus est fons lacrimarum
Arbor solitaria ramos erexit
nubibus susurrat poema
Numquam solus cum sola
Melius est adesse quam abesse
LACRIMAE LIBRORUM
Quomodo se habet salus et solitudo
In fuga salus
Lacrimae librorum annuntiant diluvii diem
Pupilla oblivione obscurata
CARNIS LAMENTATIO
Redi in eremi viam
Manuum vulnera lava
Noli tardare
Desolata carnis lamentatio
RERUM CUSTOS
Occisus est rerum custos
Plorat fluminum mater
Ubi sunt omina bona
Ubi aurorae iter
VADO MORI
Vado mori satur diebus
Vado mori oblatus terrae harundinum
Vado mori relictus in siccitate eremi
Vado mori tormento vigiliae fatigatus
NON MORIAR
Non moriar in terra sterili
Non moriar in aqua sordida
Non moriar in avium nido
Non moriar in itinere matutino
IN DILUCULO DIEI TUI
In diluculo diei tui
exsultant colles
silvae elevant manus
populus accendit ignem
cor et pupillam
avis verberat aerem
annuntiat diem eremi
passus tui fiunt flores deserti
oculus tuus lucerna in tenebris
In aurora diei tui
ΟΙ ΔΩΔΕΚΑ
Οἱ δώδεκα διδόασιν
τὸν ἄρτον τοῦδε τοῦ ἔτους
τὸν οἶνον τῶν ἡμερῶν τούτων
τὸν οἶνον κοινόν
τὸν ἄρτον καινόν
RORATE CAELI DESUPER
ET NUBES PLUANT IUSTUM
APERIATUR TERRA
ET GERMINET SALVATOREM
ISAIAS XLV
48. . [Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
Ultima solitudo personae, versio electronica
Golub, Ivan
n. 1930
Neven Jovanović
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Digitalizat prema tiskanom izdanju (1997).
Mg:B 503 verborum, 150 versus
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Srpnja 2012
Golub, Ivan: Ultima solitudo personae / Lice osame. Zagreb: Ceres, 1997 (Biblioteka Salona, knj. 7) (prvo objavljivanje 1984).
1984
poesis
Litterae novissimae (1850-2000)
Saeculum 20 (1901-2000)
1951-2000
poesis- poema
2012-07-22
Neven Jovanović
Versio prima.
VOX CLAMANTIS IN DESERTO
PARATE VIAM DOMINI
RECTAS FACITE IN SOLITUDINE
SEMITAS DEI NOSTRI
Isaias XL
SOLITUDO
Quid faciam tibi, Dilecta,
Quid dicam de te Electa
Obscuratus est vultus tuus
Vanitas vulneravit faciem tuam
Umbrae operuerunt splendorem tuum
Frigora hiberna constrinxere cor tuum
Electa Dilecta
Palpebrae meae vigilant
ad portas cordis tui
Oculus meus solamen non invenit
nec torrentes lacrimarum
in siccitatem convertentur
Dolor pignus laetitiae
et amaritudo signum spei
Luctus exsultationis initium
et contritio fortitudinis exordium
E limo Pannoniae
Gemitus rerum
strepitus cordis
e limo Pannoniae
hodie natus
In gurgite carnis
infans est natus
coram solio solis
ABYSSUS ABSCONDITA
Puppilla parens lacrimarum
abyssus abscondita
spes
TERRA
Maria
terrae maxillae
Montes
terrae mamillae
Arcanum
spiritus terrarum
VULTUS TERRAE
Anima mea
saturata amaritudine
quaerit faciem aurorae
vultumque terrae
matris hominumque deumque
LACRIMAE OCULI
Lacrimae oculi
sicut unda
in litore maris
evanescunt in arena
non fertili
FLUMINA PARADISI
Sub auspiciis deorum
crescant arbores vitae
et flumina paradisi
inundant agros
animae exaratae
PRURITUS TERRAE
Redi in domum tuam
Pupillam oculi exstingue
Veni in deserti ubertatem
Lucernam temporis ignoti accende
Depone dierum onus ad pedes montis
Palpitui terrae praebe aurem
Pruritum terrae mitiga
DE NIHILO CANTABO
De nihilo cantabo
amici aurorae
De verbo oblivioni dato
fideles nivium
De illo
de nihilo
Manus elevata
Imbrium satura terra
Inebriatus titubat orbis
in abscondito rerum rumore
Os signatum fons
Manus elevata pons
UMBRARUM VISCERA
Ardor horrendus
consilio mutato revixit
tenebrarum bracchium extendens
tormenta terrae deplorans
Cogor umbrarum penetrare viscera
Oculi crepusculum illuminat viam
NOX SINE LUNA
Obscurata est luna
in solio noctis
Manus hominis
faciem eius tetigit
Polluta ululat
regina noctis
tollitque parvulis somnia
Quid est nox sine luna
Quid vita sine somniis
SOMNIORUM SEMINA
Entibus viventibus
somniorum semina insunt
Candor doloris
flores deserti germinat
Sol solitudinis
generat proles insolitas
Amice estne quid pulchrius
flore deserti
TORMENTUM VIGILIAE
Tormentum vigiliae
annullat soporem
somniorum dulcedinem
manifestam reddit
PORTA AURATA
Porta aurata
exspectat imaginem
exspectat hominem
masculum et feminam
feminam decantantem
masculum cantantem
Porta aurata
Procella discrepantiae
Obscurata est oculi pupilla
Procella discrepantiae
devastat loca deserta
Exsiccatus est fons lacrimarum
Arbor solitaria ramos erexit
nubibus susurrat poema
Numquam solus cum sola
Melius est adesse quam abesse
LACRIMAE LIBRORUM
Quomodo se habet salus et solitudo
In fuga salus
Lacrimae librorum annuntiant diluvii diem
Pupilla oblivione obscurata
CARNIS LAMENTATIO
Redi in eremi viam
Manuum vulnera lava
Noli tardare
Desolata carnis lamentatio
RERUM CUSTOS
Occisus est rerum custos
Plorat fluminum mater
Ubi sunt omina bona
Ubi aurorae iter
VADO MORI
Vado mori satur diebus
Vado mori oblatus terrae harundinum
Vado mori relictus in siccitate eremi
Vado mori tormento vigiliae fatigatus
NON MORIAR
Non moriar in terra sterili
Non moriar in aqua sordida
Non moriar in avium nido
Non moriar in itinere matutino
IN DILUCULO DIEI TUI
In diluculo diei tui
exsultant colles
silvae elevant manus
populus accendit ignem
cor et pupillam
avis verberat aerem
annuntiat diem eremi
passus tui fiunt flores deserti
oculus tuus lucerna in tenebris
In aurora diei tui
ΟΙ ΔΩΔΕΚΑ
Οἱ δώδεκα διδόασιν
τὸν ἄρτον τοῦδε τοῦ ἔτους
τὸν οἶνον τῶν ἡμερῶν τούτων
τὸν οἶνον κοινόν
τὸν ἄρτον καινόν
RORATE CAELI DESUPER
ET NUBES PLUANT IUSTUM
APERIATUR TERRA
ET GERMINET SALVATOREM
ISAIAS XLV
49. Andreis, Franjo... . Oratio Tranquilli Parthenii... [Paragraph |
SubSect | Section]
reprimantur. Hanc itaque orationem tuae Maiestati legendam venerabundus offero / Te Christianorum principum caput / ac certissimum terrarum numen atque tutelam Caesar obsecrans obtestansque / vt ruenti fidei Catholicae mature consulas / Te omnes sequentur Principes: tu vel sola tua florentissima Germania et oppressos liberaturus es Christianos / et omnem imminentis calamitatis metum dissipaturus. Hac via imprimis tui caesares inter deos recepti sunt: his tu summotis periculis / et fides nostra est verior et sanctior / eo certius recta in coelum es euolaturus.
Vale. Augustae Vindelicorum. viii. Cal. Iu. M.D.XVIII.
ORATIO TRANQVILLI PARTHENII ANDRONICI DALMATAE CONTRA THVRCAS AD GERMANOS HABITA.
Qvamquam scio multum acerbitatis ad meum dolorem accessurum esse fortissimi Germani, si ingentem immanissimorum Thurcarum potentiam referre voluero: partim quod meum recens atque grauissimum vulnus mihi ipsi refricare necessum est / partim etiam magnitudine imminentis calamitatis / ne dicam excidii reipublicae Christianae / nisi deus optimus maximus tantam ruinam auertat / repellat / exterminet: tamen neque propriis periculis / ac diuturna malorum serie / neque communibus incommodis / in quibus maxima pars diu versati sumus / ac (vt video) longe diutius versabimur / deterrebor: quin ea / que ad omnium vtilitatem spectare videbuntur / forti ac intrepido animo exprimam / quotidianis nostrae miserrimae conditionis fluctuationibus / earumque causis subinde assignatis. Quae non tam longinquitate locorum esse ignota Germanis puto / quam quod ea hominum natura est / vt blandiente aliquantum fortuna nec praeteritorum recordentur malorum / nec futura prospiciant: Quae res in alienis detrimentis multo manifestius apparet. Caeterum deberetis considerare nos omnes in eadem esse naui / iisdem procellis agi / eandem fortunam subituros esse. Non solum enim in Graecos / Epirotas / Illyrios / Pannoniosque / quorum maior pars ac melior crebris Thurcarum incursionibus iam deuastata est / tanta belli moles comparatur / vt in iis ipsis dumtaxat terminis ferinus immanissimae gentis furor efferueat. Longe autem aliena est mens saeuissimi hostis: siquidem nihil aliud dies noctesque cogitantem conperimus / quam quomodo omnia / quaecunque sub catholica fide continentur / euerteret / perderet / ad interitum deduceret. Quod si quispiam et initia rerum / et progressus diligenter animaduertere velit. facile iis omnibus assentietur. Quippe ostendam neque validiorem populum vnquam ab
orbe condito in Europa coaluisse / neque vniuerso Christianorum nomini infensiorem perniciosioremque fuisse / neque rempublicam Christianam tantopere labefactatam in maioribus instantis ruinae discriminibus extitisse. Namque vt ipsa Thurcarum primordia paulo altius repetam: praeter Herodoti ac Diodori sententiam (de Mosis autem relatione alia est consideratio) constat Scytharum gentes antiquissimas ac semper populosissimas fuisse: Scythae antiquissimi et populosissimi. quippe nec aquarum inundatione / sicut caeteri / submergi potuerunt / quum eminentiorem partem terrae / quasi quandam arcem teneant / vt omnia inde orta flumina in meridiem decurrant. Scythia in aedito loco. Neque ea regio aestatis incommoda subire potest / Scythia expers aestus. vnde et corpora citius collaberentur / et ex infecto ab aestuantibus vaporibus aere innumeris morbis obnoxia forent: siquidem et remotissima est ab aequinoctiali circulo septentrionem versus / et continuis flatibus Aquilonis expurgatur / vt nec ibi graues nebulae condensentur / nec fulmina vibrentur / nec tonitrua exaudiantur. Atqui non argumentis solum / sed aliquot exemplis quoque comprobatum est Scythas praeter alias nationes hominibus abundare / ac esse fortissimos bellatores. Non eo quidem inficias / quod olim penes Gallos, Galli. Cymbros, Cymbri. Teuthones Teuthones. summa belli gloria extiterit / vt caeteris gentibus maxime fuerint formidabiles: sed infoelicibus postmodum succaessibus omnem famam denigrauerunt: Testis est Italia / quae saepius gallico sanguine maduit / Crebrae Gallorum in Italia strages. vt Romani plures de gallis triumphos / quam de toto terrarum orbe duxerint: testes sunt Delphii vbi vnica tempestate gallorum exercitus Brenno duce concidit: Galli apud Delphos deleti. testis est Asia, in qua Tolostobogi / Tolostobogi. Trocini / Trocini. Tectosagi Tectosagi (quamuis diu toti Asiae cis Taurum montem imperauerint) a Gn. Manlio caesi atque subacti sunt. Cimbros / Teuthonesque terribili marte vlulantes C. Marius Arpinas cum eorum coniugibus ac liberis deleuit. Cymbrii cum teuthonibus a mario deleti. At certe bellica virtus vt in ipsis initiis necessaria est / sine qua nihil expugnari potest / ita omnis eius laus constanti ac infracta pertinacia neque laboribus / neque luxui succumbendo consumatur: vnde non immerito creditum est / regna iisdem artibus teneri / quibus parta fuerint. In qua re Scythae inuicti famis ac laboris.
Scythas gentem famis ac laboris inuictam excelluisse nemo negabit: qui domi forisque egregia semper opera gesserunt. Quis enim vnquam Scytharum fines sine magna infamia praeter Alexandrum magnum ingressus est? At Zopirionem cum viginti. M. Macedonum / Zopirion cum Macedonibus a Scythis caesus. Cyrum cum ducentis millibus persarum ceciderunt: persarum strages in Scythia Darium eiusdem gentis regem in foedissimam fugam compulerunt. Darii fuga ex Scythia. Eductis vero in exteros armis quum trium maximorum regnorum in Asia conditores extitissent / Scythae 3 regna in Asia condiderunt. Parthi / quorum duodeuiginti regna fuisse produntur / Parthorum 18. regna. ad tantam magnitudinem peruenerant / vt multos per annos toti ferme Asiae imperauerint: Parthi domini asiae. Romanosque in id tempus florentissimum ac potentissimum populum / recentibus quoque victoriis Aphricae / Numidiae / Hispaniarum / Galliarum / Britaniae / ac omnium nationum intra Rhenum Danubium et mare Lybicum existentium / subacta quoque Syria / ac duabus Armeniis in potestatem redactis exultantem duobus praeliis Crasso ac M. Antonio ducibus grauiter afflixerunt. Parthi Romanos caedunt. Quid commemorem bellicam fortitudinem Bactrianorum / Fortitudo Bactrianorum. qui a Scythis originem traxerunt? Foeminas enimvero Scytharum ad summum gloriae fastigium vnica bellandi scientia peruenisse liquer. Foeminae Scytharum bellicosae. Taceo de Iaxamatis / Iaxamatae aliisque intra suos fines pari viris animo proeliantibus: Amazones patrios limites egressae armis non modo sedes acquisiuere / sed bellicosissimas gentes sibi tamdiu parere coegerunt / Amazonum virtus. donec Hercules Iouis filius Euristei iussu profligatis amazonibus Amazones ab hercule profligatae. Hyppolitem reginam non abduxerit / atque Panthesilea demum bello troiano ab Achille non sit interfecta: Panthesilea ab Achille interfecta. tametsi comperio relatum in monumentis Amazonas vsque in tempora Alexandri Macedonis floruisse. Haud leuiores tumultus fere ab aedem septentrionis plaga ruentium instar turbinum Europam lacerauere: Inde Huni / Huni. Gotti / Gotti. Vandali / Vandali europam deuastantes. Ostrogoti / Ostrogotti Visigoti Visigotti Thraciam Macedoniam / Graeciam / Epirum / Illyridem / germaniam / Gallias / Hispanias / Italiam / ipsam quoque Romam caput orbis / dominam terrarum / triumphatricem gentium sub ipso Christianorum principum conspectu deformauerunt. Sic paulo post ex rigenti
perpetuis niuibus angulo Sclauini veluti nimbo effusi Sclauini ex Scythia effusi. a nemine repelli potuerunt / quin transgresso Danubio omnia ad mare Adriaticum deuastarent. Itaque quum in Hispania consedissent Vandali / Vandali consederunt in hispania Sclauinorum pars Saxonum terras non procul a Viado flumine occupauit: Multae prouinciae a sclauinis occupantur. Pars Gepidis / Silesiis / Macromanis / ac Bemis expulsis ad Noricos Boiosque vltra fluuium Albim se extendit. Reliqui vtrasque Misias ac omnem tractum post Emum / Rhodopem / Orbalum vsque in Hellespontum / ac Pindum / et Cetios montes sua gente suoque nomine impleuerunt. A postremis Scytharum Hungaris Pannonia inferior intra Carpatum montem / Danubium / Drauum / et Sauum flumina fugatis indigenis possessa est. Hungari pannoniam occupant. Quibus gentibus dei benignitate in Catholicam fidem receptis tranquilla fuerant superiora tempora. Ecce iisdem ab oris longe atrocior tempestas proterens euertensque omnia funditus / ne nostris quidem visceribus parcit. Cuius leuissima primordia in magnam vim se attollentia consideranti multum profecto admirationis / plurimum timoris afferunt. Non enim Thurcae Origo thurcarum. quadrato agmine / non instructo exercitu / non militaribus copiis / non iis demum viribus / vt aperto marte congredi auderent ex Sarmatia Asiatica testimonio insignium scriptorum defluxerunt / sed vilis ac parua perditorum hominum manus quasi quodam conspirantium more / nec quidem animo subigendi prouincias ex patriis siluis / quas aedium loco habent / excessit: Thurcae siluas incolunt. Verum / vt latrocinando praedam et maxime pecoris / quo summe delectantur abigeret / saltus / rupes / pylas / et claustra montium occupauit. Inde Othomanis ducibus / Othomani thurcarum duces. quorum soboles vsque in hanc diem apud Thurcas imperium haereditario iure obtinet / Othomani apud thurcas imperant. populabundi clam inopinateque in proximos quosque excurrentes coeperunt sibi nomen et vires apud finitimos vendicare. Proinde / vt est magna pars hominum alieni appetens / ac nouorum motuum auida / vndique ad deos quisque flagitiosissimus confluere: iis se in partem praedae adiungere. Itaque crescentibus in dies viribus atque animis / obliti domesticarum siluarum / quas perpetua frigora et niues infestant: ad haec molli
caelo frugum / vini / carnisque dulcedine / ac rerum omnium copia ad illecebras et blandimenta corporis alliciente / quibus potissimum Asia abundat / Asia copia rerum abundat. et quorum Barbari sunt auidissimi / quum neque vllos deos / neque animorum immortalitatem credant / Thurcae nullos deos credunt. decreuerunt obsecundantem fortunam sequi / Thurcae secunda experiunt fortunam. ac se omnibus periculis opponere / donec aut omnes fortiter pugnando gloriose interirent / aut insigni victoria potirentur. Primum igitur atque alterum experti secundum proelium in eam spem elati sunt / vt dicerent / neminem sibi obsistere posse / quominus totam Asiam subiugarent. Nec sua decepti opinione / breui spacio temporis aliis ferociae barbarorum metu caedentibus: aliis / qui se pro patria opibus / ac libertate opposuerant crudeliter trucidatis, Prouinciae a thurcis in asia occupatae. Colchos, Cappadociam, Paphlagoniam, Gallaciam, Asiam, Phrygiam, Meoniam, Lydiam, Ioniam Cariam, Lyciam, Pamphiliam, Ciliciam, Armeniam, ac omnes oras, omniaque littota sinistri lateris ab ostio Tanais, ac Cimerio Bosphoro vsque ad Amanum montem et Eufratem fluuium partim vi / partim dolo subaegerunt. Sic rebus ad orientem succaedentibus non cogitantes sordida sui incrementi initia, neque contenti tanta terrarum vrbiumque accaessione, sed more inexplebilis humani ingenii maiora in dies appetentes in Europam per Hellespontum angusto intersecante freto facile traiiciunt: Transitus thurcarum in europam ac velut fulmine e coelo demisso passim volitantes omnem oram Thraciae incendiis / ferro / direptionibusque subiiciunt. Thurcae thraciam deuastant. Thracia a thurcis subacta. Quorum subito atque inopinato aduentu ita consternati sunt incolae / vt aliis latebras in siluis quaerentibus / aliis in iuga montium refugientibus / maxima pars se in vrbibus occluderet. Itaque Barbari omissa praeda ad oppugnationem vrbium se accingunt: quibus partim in deditionem receptis / partim vi expugnatis / Capta demum Constantinopoli altera Roma Constantinopolis altera roma vniuersae Thraciae iugum imposuerunt. Deinde Thraciae fortunam sequuntur Gentes a thurcis deuictae. Peones / Triballi / Macedones / Thessalli / Magnesii / Achaei / Boetii / Opuntii / Graeci / Aetholi / Locri / ac tota Peloponnesus / excepta vnica Venetorum ciuitate Neapoli. Eadem procella distrinxit Prouinciae a thurcis in europa acquisitae. Epirum / Illyridem / Dalmatiam / Liburniam /
Dardaniam / vtrasque Misias ad Tauricam Chersonesum. Idem Thurca superioribus duobus annis per Syriam / Modernus Thurca Syriam occupat. Anthiochiam / Mesopotamiam / Babiloniam / Iudaeam Palestinam / Aegiptum vsque ad Cinammiferam Arabiam et Persidem victorem exercitum circumtulit. Quantum vero nauali bello valeant Thurcarum virtus in mari. testimonio sunt Lesbos / Samothracia / Euboaea / Salamis / Cyclades / omnesque in Aegaeo et Ionio mari praeter Cretam et Corcyram e manibus Christianorum ereptae insulae. Insulae a Thurcis subiugatae Nouissime autem ingenti classe mare Siculum / Tyrrhenum / Ligusticum / Lybicum / Balcaricum infestis populationibus littora legendo / contortis in fretum Gaditanum iaculis foeliciter duce Camali Camalis praefectus classis Thurcarum. transnauigauerunt. Haec a Thurcis in Asia et Europa / nuperque immisso in Lybiam imperio terra marique per annos circiter quadringentos subacta sunt. His supra triginta regnis Regna supra triginta thurcis subiecta. viris / equis et armis abundantibus tantas vires / tantam potentiam / consecutus est ferocissimus populus / vt non modo aliquem principem non expaueat / sed omnes Christianos sibi non esse pares arbitratur. Et quum incredibili flagret cupiditate dilatandi in diuersas partes nomen et fines imperii: aestuans inexpiabili odio aduersus Christianos Odium thurcae in christianos. id maxime per sanguinem et viscera nostra tutum atque oportunum esse iampridem in animum induxit. Cuius odii causas tametsi difficile est affirmare: Causae odii. tamen plaeraeque consentaneae rationes suapte se offerunt. Occurrunt sane primo grauissima et cruenta bella quae ab Hungaris et Illyriis Thurcarum bella cum Hungaris et Illyriis. pro Triballis / Misis / atque Dardanis contra Thurcas gesta sunt: vt iis multo fuerit difficilius has obtinere prouincias / quam expugnare: tot. n. vtrinque desideratos / tot strages factas memoriae proditum est / vt qui vicit propius metum fuerit: numero tandem et hostium pertinacia victi succubuimus. Thurcarum pertinacia vincimur. Et quamuis vlti ignominiam cumulatae sint: tamen fere omnibus / et praesertim barbaris a natura insitum est / vt iis quos aliquando metuerunt / semper infesti sint. Getis vnico proelio superatis contenti fuere tributum imposuisse Getae qui et Vallachi Thurcarum tribunarii. munito propriis praesidiis Monocastro Monocastrum. in ostio Danubii. De Tauricis populis nihil exigunt praeter vectigalia Taurici Thurcarum vectigales in Theodosia ciuitate / Theodosia quae et Capha. quam
vi coeperunt. Persas destitere persequi sublato e viuis nepote / cuius caput saeuissimus omnium Thurca / quos terra sustinet / appetebat. Odium Thurcarum in Persas lenitum. Siue propterea nostris ceruicibus tam grauiter insultat / quo. s. facilius orbe terrarum potiatur. Nam inter omnes populos / excoeptis Scythis / europaei bellicosissimi reputantur / Europei populi bellicosissimi. nullique latius imperium propagauerunt. Persis quidem Graeciam occupare conantibus / magna clades maiusque dedecus illatum est. Persae infamiam in graecia consecuti. At Macedones (vt modo Athenienses / Lacedaemoniosque praetereamus) vniuersae Asiae dominati sunt. Macedones vniuersae imerauerunt Asiae. Romani Europam Aphricam / atque Asiam ad Caucasum montem tenuerunt. Termini Romani imperii. Quorum victricibus armis Indi Indi. Seres / Seres. ac nonnulli Scytharum Scythae. territi legatos ad Caesarem Augustum Caesar Augustus cum muneribus miserunt. Idcirco Thurcae inter omnes prouincias praecipue in Italiam transire anhelant: ad hoc eos inuitante rerum omnium copiosissima ac opulentissima praeda. Thurcarum cupido in Italiam traiiciendi. Sed quid opus est tot coniecturis veritatem indagare? iam ad certissima nostrae ruinae argumenta descendamus. Nostra scelera scelera Christianorum. contra nos bellum comparauerunt nostra scelera. Quaeso quid flagitiorum praetermisimus? quibus vitiis non obtemperamus? in quam infamiam non sumus deuoluti? O miseram temporum conditionem: O ruiturum saeculum: vbi est illa sanctitas / qua superioribus annis omnia laeta proueniebant? Quod venenum se immiscuit inter Christianos? a quibus furiis haec labes immissa est per luxum et libidinem pereundi perdendique omnia? Vnde haec orta est ambitio caput omnium malorum? Ambitio caput omnium malorum. quae lues non solum in priuatos homines longius euagatur: sed eos quidem / quibus generis humani cura commissa est / in quorum manibus nostra salus continetur / ita infecit / vt diuini humanique iuris obliti nostro sanguine nostris membris inter se digladientur / nostris vulneribus sua odia expleant. Heu quanta iuuentutis strages infra triginta annos facta est: non connumeratis. n. caedibus inter Gallos / Galli. Britannos / Britanni. Scotos: Scoti. praetermissis principum Germaniae dissensionibus: in Italia Strage Christianorum in Italia. profecto iuxta Varum / Mincium / Benacum / Athesim / Lirim / et nuper in agro Rauennate ac Mediolanensi supra trecenta millia hominum ceciderunt / quibus copiis vsque ad Indos
peruenire potuissemus. Ne autem parum inter Ducces proeliatum esse videatur / saepius ad priuata arma concursum est: et / quod minus crederetur / rustici contra nobiles impetum fecerunt / Rusticorum furor contra nobiles. alios trucidantes / aliis patria ac bonis interdicentes. Quae res quum primo in Dalmatia Dalmatia. sub Venetorum dominio impune succaederet / in idem scelus traxit Istros / Istri Carnos Carni. Hungaros Hungari. quoque ne episcopis quidem parcentes. Solus autem Rex Hispaniae aduersus infideles prospere pugnando fidem Catholicam tutatus est: Poenos enim quos Saracenos appellant / diuturno bello contusos defatigatosque / atque a Betica / quam occupauerant expulsos Poeni ex Hispania pulsi. vsque in Aphricam caedendo ac vrbes eorum diripiendo persecutus est. Cuius refrigerato calore / seque ad italicos tumultus conuerso iterum Poeni collectis animis oras Siciliae / Sardiniae / Corsicae / atque Italiae vehementer infestant: Poeni denuo infestant. proximo quoque anno pene summum Pontificem feras venantem intercoepere. Summus pontifex a Poenis fere interceptus. Proinde si quando ab intestinis bellis respiratur, irruunt socordia, Corruptela Christianorum. ignauia, ac teterrimae voluptates explosis aut penitus obrutis virtutibus, tunc videbis regnare Lenones, Parasitos, Coraules, Tibicines, Cytharedos, Delatores, Detractores, ac id genus hominum pessima execrandaque vicia disseminantium: probitati raro locus patet. Probitas explosa. Quippe iam pridem eo scelerum deuentum est, adeo mores corrupti deprauatique sunt / vt neque laudanda facimus / neque laudari honestum putamus. Idque magis dolendum / quod virum honesti ac liberi animi, sicubi conspiciunt, non aliter ac albam cornicem impetunt, deplummant discerpunt: quicquid enim principes oderunt aut amant, id necesse est et aliorum opinionem sequi. Atque vtinam in his terminis isti morbi consedissent, Latius sane penetrantes in capita quasi contagione quadam irrepserunt. Vicia in capita irrepserunt. Itaque quum vulgo laboretur omni genere turpitudinis, foediora quidem vitia perniciosissimo exemplo sacerdotes Sacerdotes christi inuasere: qui? Nempe ii, quos Saluator suos Christos appellat, Qui dii gentium vocantur, Sacerdotes dii gentium.
qui demum Apostolis succaesserunt, Sacerdotes Apostolorum successores vt sanctitate vitae omnibus anteirent: quorum partim vestigiis inhaerendo, partim praeceptis obsequendo veram ac immortalem gloriam iam diu nobis praeparatam atque per Prophetas pollicitam caetera plaebs consequeretur. At hi dumtaxat auariciae / gulae / inuidentiae inhiantes / blanditissimis ac detestandis illecebris abutuntur. Sacrerdotum scelera. Quid ita? vt pessundatis virtutibus nos secum in aethernos luctus adigant. Quamobrem? quoniam nec virtutibus praemia / nec flagitiis poenae desunt. Multi frustra magnis titulis infularumque insignibus confidunt: sed omnia mors aequabit / grauioraque delicta / grauioribus suppliciis pianda erunt. Num arbitramini parui criminis sanctuarium dei / sanctuarium inquam / quo sancti omnes esse deberemus / ab aliis tanquam haereditario iure occupari / a plaerisque nephandis sordibus pollui? Sanctuarium dei polluitur. Ad hunc. s. exitum acerbissimae caedes Apostolorum ac sanctorum Martyrum euaserunt? Qui si reuiuiscerent / sic dei ministros alloquerentur. O ingratum genus ac impia propago quae rabies eo vos compulit / vt quod a nobis magnis laboribus / ieiuniis / plagis / sparso proprio sanguine / ac demum vita per exquisitos cruciatus extorta paratum est: id vos in delitiis defluendo / scortando / alea ludendo perdere decreueritis? Nos per summam paupertatem ecclesias aedificauimus: vos in auleis / tapetis / conchilyatis stragulis / et argenteis lancibus Scurras / equos / et canes alendo consumitis ac eueritis. A nobis iacta sunt in plaebem et firmata semina fidei et veritatis: ea per vestram nequitiam Mala propter scelera insecuta. subruuntur ac opprimuntur. At certe vbi maior peccandi modus inest / ibi minor licentia deberet esse. Igitur miramini si morbi / fames / domestica externaque bella vos lacerent? magis enimuero mirandum est / quod aut montibus non obruamini / aut vos vndae non absorbeant / aut terra sub pedibus non subsidat. Putatis solo nomine Christiano iram dei euadere? scelera suppeditauerunt hanc gratiam. Si. noster deus nequitiam tum imbribus / tum igne vltus est: si Hebraeos electum sibi populum / Hebraei castigati a deo.
apud quem Christus natus est / castigari uoluit? si impotenti Pharaonis imperio diu pressit: Hebraei Pharaoni seruientes. si Hierosolymam caput Iudaeae poene solo per Romanos aequauit / Hierosolyma diruitur. atque Hebraeos transgressos fines iusticiae vagos per orbem afflixit / Hebraei hodie quoque affligunt ac in hanc vsque diem affligit: si tot amplissima regna florentissimasque Respublicas euertit: num parcet vestris flagitiis? num contagionem istam impune vagari dimittet? En Thurca flagellum dei Thurca flagellum dei. distrinxit cruentum gladium / vt has extirpet iniquitates: eluentur sordes / et fiet vnus pastor et vnum ouile: Atque / quod minime putes / deus inimicos suos perdet manu inimicorum suorum. Quare quid malorum passi fuerimus / et quanta Christianorum capitibus acerbitas immineat quaeso animaduertite. Non dubito plaerisque rerum ignaris / et qui nullum bonum praeter voluptates nouere / has meas complorationes ludibrio fore. Vtinam essent vanae meae querellae: vtinam extaret aliqua ratio minuendi hunc dolorem / quem ingentes calamitates peperere / quotidie nouis accrescentibus. Sed qui possum abtinere a lachrimis? siquidem eo vsque miseriarum atrocitate fortunae redactus sum / vt non solum inter armorum strepitus vnico sensu aurium dolere satis fuerit: sed quod omnium miserrimum est / communium particeps malorum grauissimis calamitatibus interfui / lamentabiles Christianorum strages his oculis vidi / et infoelix miserrimae ruinae spectator extiti. Quis porro est tam ferreo pectore / quem tantum fecit alienum ab humanitate crudelitas / vt hanc acerbissimam fidelis populi iacturam siccis genis audire possit? In aliqua enim experte hostilis metus ciuitate aut exorto paruo tumultu aut nunciatis grassatorum irruptionibus / quanta homines inuadit trepidatio ex eo satis apparet / quod extemplo clauduntur portae / obserantur aedes / paucis ad opem ferendam in forum progressis. Christianorum calamitates. Quaeso nunc cogitate cum vestris animis abducta pecora / vastatos agros / villas incensas / euersa Christianorum ab immanissimis Thurcis oppida: Thurcarum crudelitas qui non proeliantur vt prouincias faciant / vt tributa ciuitatibus imponant / nempe solidum quaerunt imperium: alibi indigenis eiectis / alibi puberibus interfectis / alibi nec pueris / nec foemineo
sexui parcentes, vrbes maxima rabie inuadunt / occupant / prosternunt. Videres effusas per domos et templa flammas / ac ingenti fragore tecta corruere: Euersae Christianorum vubes. hinc a complorantibus / illinc a saeuientibus ex sublato clamore vnum horribilem sonum effectum: nonnullis in extremo suorum complexu cohaerentibus / aliis ante aras ac ipsa dei puluinaria iugulatis: hic mater frustra retinere conata infantem: illic virgines in conspectu parentum constupratae. Ruina Christianorum. Dii immortales quanta prophanorum sacrorumque direptio? quantus efferentium praedas repetentiumque discursus? Interea nihil audiri praeter gemitus eiulatusque / ac impios hostes aut gladium vibrantes, aut fores effringentes, aut aedes dirruentes. Alia tunc forma ciuitatis saeuiente igne ac profluentibus riuis sanguinis, vt ipsam quoque diceres lamentari suam suorumque ruinam. Demum quanto cum horrore illa vox excipitur, quum iis, qui pauci ferrum atque incendium euaseint / vnoquoque ante suum praedonem cathenato / proclamatur: Veteres migrate coloni: tunc primum capi vrbs videtur / tunc frustra dulcem patriam respicientibus noui ploratus excitantur. Heu relinquenda est domus / non amplius adeunda templa / carendum suis / carendum amicis, nec vxor visura maritum, nec mater filium abiguntur in deplorandam captiuitatem. Misera Christianorum seruitus. Vbi patria non vti religione / non quiescere / non loqui pro arbitrio datur: atque vt praeteream innumera mancipiorum apud Thurcas et grauissima incommoda / illud maxime facit inuisum omnem viuendi modum / quod iumentorum vicem subire cogantur / seipsos execrantes / quod semel pro libertate in natali solo fortissime non occubuerint: nunc eos quum quotidie moriantur / mori non posse. Num ridebitis hanc stragem humani generis / fideique catholicae detrimenta? Sed porro / vt est procax multorum natura in alienis malis / ridebitis. Sic graeci Asiae / Illirii graecorum malis laetabantur / nunc nostrae vos clades oblectant. At quidem non risit Carniola / Carniola. non Stiria Stiria. repagula domus Austriae: non risit Forum Iulium Forum Iulium. Venetiarum horreum / quum
nullo repellente ferocissimus Thurca more fulminis omnia ferro flammaque protereret: potuistis audire miserorum gemitus / ac Vlulantium hostium terribilem clamorem: vndique fumantia tecta cernebantur. Ardet vicinia / ignis iam proxima quaeque populatur / qui postquam late diffusus est / difficile extinguitur. Facilius enim est crescentibus viribus resistere / quam quum ipse omnia sua magnitudine / quo se inclinauerint / opprimant. Quippe non temere Caesarem dictatorem dicere solitum accaepimus / difficilius se principem ciuitatis a primo ordine in secundum / quam a secundo in nouissimum detrudi. Dictum Iulii Caesaris. profecto haec eadem in Thurcis multo certiora apparent: Si quidem nec potentissimi reges eorum impetum sustinere potuerunt: nec ab illo fortissimo Matthia rege Hungariae / Matthia rex Hungariae. qui non Austriae solum / sed erat terror totius orbis / coerciti sunt / quin saepe proelio victores vitae opibusque Hungarorum insultarent: neque paulo ante Sophis rex Persarum Sophis rex Persarum. coacto omni oriente ac populis Caspiis / armis aut vi sine dolo atque fame a Persidis penetralibus Thurcam istum repulisset / Thurcam inquam praecipuum ac memorabile saeuitiae exemplum / Thurca saeuitiae exemplum. vtpote qui grauissimum cum patre bellum pro imperio gesserit / qui victum patrem purpura sceptroque spoliatum de Auito solio eiecerit / Modernus Thurca petrem regno expulit. cui nunc ipse genitoris sanguine consperso innititur: qui paternae germanorum ac nepotum necis auctor nihil a crudelitate alienum facere instituerit / adeoque sanguini / caedibus / saeuitiaeque indulget / ac in iram praeceps rapitur / vt illis asperrimis atque atrocissimis Scythis / vnde ea gens deuoluta est / longe truculentior habeatur. Thurca Scythis truculentior. Nec vires animo desunt: nam duobus et viginti gentibus in Ponto Mithridati olim subiectis Gentes Mithridatis imperat / possidet opulentissimam Asiam / bellicosam subaegit Thraciam / deuicit Macedoniam: quae terrarum imperio quondam potita est / Macedonia quondam terrarum imperio potita. quae Asiam / Armeniam / Iberiam / Albaniam / Cappadociam / Syriam / Aegiptum / Taurum /Caucasum transgressa: quae in Bactris / Medis / Persis dominata toto oriente
possesso: quae Indiae victrix per vestigia liberi Patris atque Herculis vagata est: quam contusam vix tribus ingentibus bellis Romani domuerunt. Macedonia vix tribus bellis a Romanis domita. Quid commemorem graecorum imperia / et Epirum regiam Aeacidarum / Epirum regia Aeacidarum. aliasque validas ac populosas prouincias a Thurca subactas? nuper potentissimum Soldanum regem Syriae / ac diu sibi parem pluribus memorandis proeliis superauit / attriuitque regno eius per vim occupato. Soldanus a Thurcis attritus. Quo quidem in bello cum maxima huius Thurcae cupido Thurcae cupido. totum orbem possidendi / tum execrabile in Christianos odium apparuit. Quippe quum esset initurus dubiam martis aleam / admonenti sacerdoti / qui eorum lingua Deruise appellatur / Deruise sacerdos Thurcarum vt voueret Machometo Machometus. templum / prout sui maiores semper in huiusmodi discriminibus factitauerint: respondit / si penes se victoria remaneret / non vnum tantum / sed quod duo magnificentissima templa constructurus esset / alterum in Hungaria / alterum Romae. Nunc postquam arrisit fortuna / sedatisque rebus ad orientem / nihil aliud restat / quam vt impiis votis Impium Thurcae votum. satisfaciat / ac in residuum Christianorum capiat expeditionem. Apparatus Thurcarum in Christianos. quam rem non dilaturum esse timendum est: innumeras enim copias vndique cogit. Nos interim consilia differimus. Atqui vereor ne turbine quodam aduolantibus hostibus (falsus vtinam sim vates) pars per salus dilapsi / pars petamus vlteriores regiones sine vllo duce / aut consensu suam quisque spem / sua consilia communibus deploratis exequentes. Quod iam bis aetate nostra nouimus euenisse. Huius enimuero Thurcarum imperatoris auus Italicarum opum auidissimus ex Appollonia / quae modo vrbs Valona dicitur / paruam suae gentis manum in Italiam transmiserat: in cuius fronte Hydrunto capto / Auus huius Thurcae Hydruntum in Italia occupauerat. tota Italia trepidabat: Cardinales Romae fugam meditabantur. Collecto tamen ab omnibus Italiae partibus exercitu / non solum expugnari non poterant / sed ne prohiberi quidem quin populabundi excurrentes in ipsa fere tentoria hostium penetrarent. Implorato tandem Hungarorum auxilio / Thurcae ex Italia excedunt
ac Thurcae per idem tempus interitu nunciato, relinquentes vastatam prouinciam / incolumes domum ex pacto redierunt. Non multo post quadraginta millibus Thurcarum Thurcarum impetus in Polonos. per tributariam Daciam Dacia quae Vallachia in Poloniam irruentibus / positisque non longe a Cracouia castris / ita territi sunt Poloni / vt ne principes quidem quid consilii caperent habuerint. Quum tamen consedissent hostes inter duo flumina / tanta repente imbrium niuisque copia cecidit / tanta vis frigoris superuenit / vt ille formidatus exercitus partim fame / partim frigore / non virtute nostra / poene totus consumptus sit. Thurcarum interitus in Polonia. Expectabitis igitur donec tantus hostis domi vos opprimat? donec machinis quatiat muros vestris agris exercitum eius alentibus? Nunquam Roma natauerat maiori discrimine ante gallicam obsidionem / Roma a Gallis obsessa. Hanibalemque ad tertium ab vrbe lapidem progressum. Hanibal progressus ad vrbem. Numquam sic trepidatum est Carthagine / quemadmodum Marco Attilio Regulo / Scipionibusque sub ipsis vrbis oculis catsra metantibus. Carthago a regulo Scipionibusque territa. Praeterea nulla spes habenda est in mora propter grauitatem exercitus / siquidem in Thurcarum castris Thurcarum castra. arctum genus disciplinae seruantibus non institores / non lixas / nullum scortum / ac more Carthaginensium Mos Carthaginensium in castris. ne vinum quidem videbis / paucos quoque Calones, ac rara impedimenta: sola cura in expeditis equis / et fulgentibus armis: vnde non opus est mutaturis locum vasa conclamari. Itaque prius aduolant / quam audiantur, celerius opprimunt, quam sentiantur. Inter caetera illud quoque memorandum est apud Thurcas / quod per tot annos semper in magna bellorum mole nemo rebellauerit, nullus proditor repertus sit: Quin omnes in fidem eorum ac nomen transeunt. Ibi praecipuus virtuti locus / ac certa redduntur proemia. Virtus apud Thurcas in precio. Vidi quosdam apud Christianos nullius conditionis / apud Thurcas ad summos honores prouectos. Proinde considerate si diu regnaturos timendum sit / siquidem ex captiuis prudentia / ac fortitudine insignibus Scythicam adhaec impietatem amplectentibus fiunt illi magni duces / quos Bassas vocant. Thurcarum duces appellantur Bassae. vnum quum Gotti
statim post sexagesimum annum in patriam (relicta Italia) remigrauerint: Italia soluitur a Gottis. Thurcae vero quadringentos fere per annos in Asia atque Europa dominantes / in dies quoque propagantes imperium Thurcarum diuturnum imperium. inflammati sunt ad pessundandum reliquos Christianos / nedum quod parta iam dimittere velint, Quorum neque viribus / neque ingenio / neque animis deficientibus quid aliud futurum speramus / quam si toto Christianorum conatu non resistatur / quibusque proximis correptis per littora Hispanici et Gallici occeani victrices copias circumducturos. Quare compositis intestinis bellis / oblitteratis diffensionibus / reuocatis vitae preciis / quae pessum ierant / restauratis artibus liberalibus / quae in contrarium ceciderant / in sola conscientia benefactorum / ac Christo propugnatore / contractis vndique copiis adoriamur saeuissimos Thurcas. Parata est potens Italia / non deerit bellicosa hispania / non pugnax Gallia / non pari animi magnitudine Britannia / Bohemis ad hoc / et Hungaris / caeterisque validis gentibus non detrectaturis. Num vos fortissimi Germani eritis in tanto discrimine spectatores? non commouebimini Reipublicae Christianae ruentibus habenis? Vos exterarum gentium pari iugum insueti imperium Romanum ab interitu vindicauistis / Romanorum imperium a Germanis defensum. vos nunc illud et conseruate. Saepe vidimus in Italia Germanos pro gloria / pro magnitudine imperii / pro mercede quoque strenue dimicantes / Germani fortissimi bellatores. vt cuicumque adhaesistis / penes eum indubitata victoria remanserit: Nunc vobis pro domo / liberis / patria / libertate / ac ipsa demum fide Catholica pugnandum est: vnde vos aut victores / aut victos / quod credere nephas est / immortalis gloria comitabitur. Aestimate quam pulchrum erit / quum dicetur / quum passim omnis vox / omnia ora hominum resonabunt / quum aethernis mandabitur monumentis: Germanos immanissimi Thurcam ante hac inuictum repulisse / attriuisse / deleuisse: a Germanis Rempublicam Christianam restitutam et conseruatam: Germanorum virtute Christianos in libertatem a miserrima seruitute assertos. Tunc non vestrae aures / non oculi / nullus denique sensus / ne ipse quidem animus huius laudis dulcedine satiabitur. Exemplum sane pulcherrimum
habetis. Praeter ennim Polonos et Lituanos Poloni et Lituani contra infideles dimicantes infidelibus Valachis / Vallachi. Tartaris / Tartari. Moschis Moschi acerrime resistentes / Pruteni quidem et Liuones gens vestri nominis et vestri sanguinis non solum fidem aduersus Scythas fortissime tutantur: Prutenorum et Liuonum aduersus Scythas fortitudo. verum etiam Balthei maris littora et mediterranea gloriose occupauerunt / ac hodie possident. Tibi vero caesar Maximiliane Caesar Maximilianus summa huius gloriae delibanda est: tibi Constantinopolitanum / Constantinopolis. et Trapezuntium Trapezus. duo splendidissima stemmata sunt accessura: in tantum magnitudinis impius hostis excreuit / vt tu maximum ac indelebile nomen ex ipso prostrato reportes. Ergo age foelicibus auspiciis Europam atque Asiam / ac ipsam tertiam orbis partem Aphricam Christiano redde nomini / et Hierusalem Hierusalem. sanctissima nostri saluatoris monumenta e faucibus canum eripe: vt tuae tuorumque fortissimorum Germanorum laudes per totum orbem decantentur / magnis vos et indefecturis proemiis apud superos expectantibus. Dixi.
TRANQVILLI PARTHEN DALMATAE CRMEN AD GERMANOS
Dvm licuit / Germana cohors / florentibus annis
Molliter in choreis religatos tempora mirto
Ad tibias numerosque pares producere longa
Ocia: vel noctique diem / tenebrasque diei
Iungere / diuersi referente Dione tenoris
Et lusus / dulcesque iocos: dum cuncta benignis
Tempora sub fatis agerentur laeta: nec vllis
Hostibus afflicti / nullam morbique / famisque
Experti rabiem securis lusimus horis.
Iam mutat fortuna vices / praecepsque sub imum
Turgentes cotracta sinus / deuoluitur axem.
Atraque candentes abscondunt nubila soles.
Extremo saeuaeque ruunt Aquilone procellae.
Horrida nunc Scythico reparantur bella furore.
Thurcarum crudele genus ceruicibus instat
Christianae sobolis / ferro / flammisque minatur
Omnia trans Alpes / Rhenum / Rhodanumque / Tagumque
Perdere: nec pugnax bellaces Cantaber hostes
Ipse nec Hesperio Lethes a littore / nec tu
Arcebis cunctis diuisa Britannia terris.
Ni pietas immensa dei / nostrique miserta
Excidii: magnisque malis / populoque ruenti
Subueniat: nostrisque procul relegata voluptas
Pectoribus caedat: fraternaque proelia cessent:
Odia Lernaeo iaceant saturata veneno.
Nunc igitur ceruix galea crinesque premendi:
Leuibus et clipeis opus est onerare lacertos:
Aegida pectus amet: lateri dependeat ensis:
Vibrentur dextra loetali hastilia ferro:
Accaedantque trucem terrentia Classica Martem.
Hinc quoque victrices Aquilas moueamus in hostem?
Vt ferus in patrias iterum / Duce et Auspice Christo /
Transfugiat latebras: posita formidine demum
Plebs Christum venerata sacrum foelicia captet
Ocia: et Astraeo semper potiatur Amore.
In officina excusoria Iohannis Miller
Augustae Vindelicorum.
Sexto Kalendas Iunias Anno salutifero M.D.XVIII.
50. Anonymus. Helenae reginae epitaphium, versio... [Paragraph |
Sub2Sect | Section]
Helenae reginae epitaphium, versio electronica
Anonymus
floruit 976
NN
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Digitalni tekst na internetu (Wikipedija).
Mg:A 61 verborum
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Kolovoza 2012
Wikipedija- suradnici, 'Jelena Slavna', Wikipedija, Slobodna enciklopedija, 29 svibnja 2012, 17:34 UTC, <//hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Jelena_Slavna&oldid=3400273> [pristupljeno 25 kolovoza 2012]
Wikipedija, Slobodna enciklopedija
0976-10-08
Solin
prosa
Litterae medii aevi (700-1400)
Saeculum 10 (901-1000)
951-1000
prosa- inscriptio
prosa- epitaphium
Neven Jovanović
2012-08-25
Prva verzija. Latinski spellcheck.
in hoc tUMULO QuiESCIT HELENA FAMOsa quae fui UXOR MICHAELI REGI MATERQue STEFANI Regis pacemque obtENUIT REGNI. VIII IDUS Mensis OCTobris in pacE HIC ORdinata FUIT ANno AB INCARNAtione Domini DCCCCLXXVI IND. IV CICLo Lun. V. ep. XVII ciclo sol. V LUN. V. concURRENTE VI. ISTAQue VIVENS FUit REGNi MATER FUIT PUPILORum TUTOrque VIDUARum
ICQUE ASPICIENS VIR ANIME DIC MISERERE DEUS.
51. Anonymus. Helenae reginae epitaphium, versio... [page 2 |
Paragraph |
SubSect | Section]
Helenae reginae epitaphium, versio electronica
Anonymus
floruit 976
NN
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Digitalni tekst na internetu (Wikipedija).
Mg:A 61 verborum
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Kolovoza 2012
Wikipedija- suradnici, 'Jelena Slavna', Wikipedija, Slobodna enciklopedija, 29 svibnja 2012, 17:34 UTC, <//hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Jelena_Slavna&oldid=3400273> [pristupljeno 25 kolovoza 2012]
Wikipedija, Slobodna enciklopedija
0976-10-08
Solin
prosa
Litterae medii aevi (700-1400)
Saeculum 10 (901-1000)
951-1000
prosa- inscriptio
prosa- epitaphium
Neven Jovanović
2012-08-25
Prva verzija. Latinski spellcheck.
in hoc tUMULO QuiESCIT HELENA FAMOsa quae fui UXOR MICHAELI REGI MATERQue STEFANI Regis pacemque obtENUIT REGNI. VIII IDUS Mensis OCTobris in pacE HIC ORdinata FUIT ANno AB INCARNAtione Domini DCCCCLXXVI IND. IV CICLo Lun. V. ep. XVII ciclo sol. V LUN. V. concURRENTE VI. ISTAQue VIVENS FUit REGNi MATER FUIT PUPILORum TUTOrque VIDUARum
ICQUE ASPICIENS VIR ANIME DIC MISERERE DEUS.
52. . [page -1 |
Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
Helenae reginae epitaphium, versio electronica
Anonymus
floruit 976
NN
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Digitalni tekst na internetu (Wikipedija).
Mg:A 61 verborum
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Kolovoza 2012
Wikipedija- suradnici, 'Jelena Slavna', Wikipedija, Slobodna enciklopedija, 29 svibnja 2012, 17:34 UTC, <//hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Jelena_Slavna&oldid=3400273> [pristupljeno 25 kolovoza 2012]
Wikipedija, Slobodna enciklopedija
0976-10-08
Solin
prosa
Litterae medii aevi (700-1400)
Saeculum 10 (901-1000)
951-1000
prosa- inscriptio
prosa- epitaphium
Neven Jovanović
2012-08-25
Prva verzija. Latinski spellcheck.
in hoc tUMULO QuiESCIT HELENA FAMOsa quae fui UXOR MICHAELI REGI MATERQue STEFANI Regis pacemque obtENUIT REGNI. VIII IDUS Mensis OCTobris in pacE HIC ORdinata FUIT ANno AB INCARNAtione Domini DCCCCLXXVI IND. IV CICLo Lun. V. ep. XVII ciclo sol. V LUN. V. concURRENTE VI. ISTAQue VIVENS FUit REGNi MATER FUIT PUPILORum TUTOrque VIDUARum
ICQUE ASPICIENS VIR ANIME DIC MISERERE DEUS.
53. Andreis, Franjo... . Oratio Tranquilli Parthenii... [Paragraph |
Section]
patria / libertate / ac ipsa demum fide Catholica pugnandum est: vnde vos aut victores / aut victos / quod credere nephas est / immortalis gloria comitabitur. Aestimate quam pulchrum erit / quum dicetur / quum passim omnis vox / omnia ora hominum resonabunt / quum aethernis mandabitur monumentis: Germanos immanissimi Thurcam ante hac inuictum repulisse / attriuisse / deleuisse: a Germanis Rempublicam Christianam restitutam et conseruatam: Germanorum virtute Christianos in libertatem a miserrima seruitute assertos. Tunc non vestrae aures / non oculi / nullus denique sensus / ne ipse quidem animus huius laudis dulcedine satiabitur. Exemplum sane pulcherrimum
habetis. Praeter ennim Polonos et Lituanos Poloni et Lituani contra infideles dimicantes infidelibus Valachis / Vallachi. Tartaris / Tartari. Moschis Moschi acerrime resistentes / Pruteni quidem et Liuones gens vestri nominis et vestri sanguinis non solum fidem aduersus Scythas fortissime tutantur: Prutenorum et Liuonum aduersus Scythas fortitudo. verum etiam Balthei maris littora et mediterranea gloriose occupauerunt / ac hodie possident. Tibi vero caesar Maximiliane Caesar Maximilianus summa huius gloriae delibanda est: tibi Constantinopolitanum / Constantinopolis. et Trapezuntium Trapezus. duo splendidissima stemmata sunt accessura: in tantum magnitudinis impius hostis excreuit / vt tu maximum ac indelebile nomen ex ipso prostrato reportes. Ergo age foelicibus auspiciis Europam atque Asiam / ac ipsam tertiam orbis partem Aphricam Christiano redde nomini / et Hierusalem Hierusalem. sanctissima nostri saluatoris monumenta e faucibus canum eripe: vt tuae tuorumque fortissimorum Germanorum laudes per totum orbem decantentur / magnis vos et indefecturis proemiis apud superos expectantibus. Dixi.
TRANQVILLI PARTHEN DALMATAE CRMEN AD GERMANOS
Dvm licuit / Germana cohors / florentibus annis
Molliter in choreis religatos tempora mirto
Ad tibias numerosque pares producere longa
Ocia: vel noctique diem / tenebrasque diei
Iungere / diuersi referente Dione tenoris
Et lusus / dulcesque iocos: dum cuncta benignis
Tempora sub fatis agerentur laeta: nec vllis
Hostibus afflicti / nullam morbique / famisque
Experti rabiem securis lusimus horis.
Iam mutat fortuna vices / praecepsque sub imum
Turgentes cotracta sinus / deuoluitur axem.
Atraque candentes abscondunt nubila soles.
Extremo saeuaeque ruunt Aquilone procellae.
Horrida nunc Scythico reparantur bella furore.
Thurcarum crudele genus ceruicibus instat
Christianae sobolis / ferro / flammisque minatur
Omnia trans Alpes / Rhenum / Rhodanumque / Tagumque
Perdere: nec pugnax bellaces Cantaber hostes
Ipse nec Hesperio Lethes a littore / nec tu
Arcebis cunctis diuisa Britannia terris.
Ni pietas immensa dei / nostrique miserta
Excidii: magnisque malis / populoque ruenti
Subueniat: nostrisque procul relegata voluptas
Pectoribus caedat: fraternaque proelia cessent:
Odia Lernaeo iaceant saturata veneno.
Nunc igitur ceruix galea crinesque premendi:
Leuibus et clipeis opus est onerare lacertos:
Aegida pectus amet: lateri dependeat ensis:
Vibrentur dextra loetali hastilia ferro:
Accaedantque trucem terrentia Classica Martem.
Hinc quoque victrices Aquilas moueamus in hostem?
Vt ferus in patrias iterum / Duce et Auspice Christo /
Transfugiat latebras: posita formidine demum
Plebs Christum venerata sacrum foelicia captet
Ocia: et Astraeo semper potiatur Amore.
In officina excusoria Iohannis Miller
Augustae Vindelicorum.
Sexto Kalendas Iunias Anno salutifero M.D.XVIII.
54. Anonymus. Helenae reginae epitaphium, versio... [Paragraph |
Sub2Sect | Section]
Helenae reginae epitaphium, versio electronica
Anonymus
floruit 976
NN
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Digitalni tekst na internetu (Wikipedija).
Mg:A 61 verborum
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Kolovoza 2012
Wikipedija- suradnici, 'Jelena Slavna', Wikipedija, Slobodna enciklopedija, 29 svibnja 2012, 17:34 UTC, <//hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Jelena_Slavna&oldid=3400273> [pristupljeno 25 kolovoza 2012]
Wikipedija, Slobodna enciklopedija
0976-10-08
Solin
prosa
Litterae medii aevi (700-1400)
Saeculum 10 (901-1000)
951-1000
prosa- inscriptio
prosa- epitaphium
Neven Jovanović
2012-08-25
Prva verzija. Latinski spellcheck.
in hoc tUMULO QuiESCIT HELENA FAMOsa quae fui UXOR MICHAELI REGI MATERQue STEFANI Regis pacemque obtENUIT REGNI. VIII IDUS Mensis OCTobris in pacE HIC ORdinata FUIT ANno AB INCARNAtione Domini DCCCCLXXVI IND. IV CICLo Lun. V. ep. XVII ciclo sol. V LUN. V. concURRENTE VI. ISTAQue VIVENS FUit REGNi MATER FUIT PUPILORum TUTOrque VIDUARum
ICQUE ASPICIENS VIR ANIME DIC MISERERE DEUS.
55. . [page 1 |
Paragraph |
SubSect | Section]
xml
version="1.0" encoding="utf-8"?>
Ultima solitudo personae, versio electronica
Golub, Ivan
n. 1930
Neven Jovanović
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Digitalizat prema tiskanom izdanju (1997).
Mg:B 503 verborum, 150 versus
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Srpnja 2012
Golub, Ivan: Ultima solitudo personae / Lice osame. Zagreb: Ceres, 1997 (Biblioteka Salona, knj. 7) (prvo objavljivanje 1984).
1984
poesis
Litterae novissimae (1850-2000)
Saeculum 20 (1901-2000)
1951-2000
poesis- poema
2012-07-22
Neven Jovanović
Versio prima.
VOX CLAMANTIS IN DESERTO
PARATE VIAM DOMINI
RECTAS FACITE IN SOLITUDINE
SEMITAS DEI NOSTRI
Isaias XL
SOLITUDO
Quid faciam tibi, Dilecta,
Quid dicam de te Electa
Obscuratus est vultus tuus
Vanitas vulneravit faciem tuam
Umbrae operuerunt splendorem tuum
Frigora hiberna constrinxere cor tuum
Electa Dilecta
Palpebrae meae vigilant
ad portas cordis tui
Oculus meus solamen non invenit
nec torrentes lacrimarum
in siccitatem convertentur
Dolor pignus laetitiae
et amaritudo signum spei
Luctus exsultationis initium
et contritio fortitudinis exordium
E limo Pannoniae
Gemitus rerum
strepitus cordis
e limo Pannoniae
hodie natus
In gurgite carnis
infans est natus
coram solio solis
ABYSSUS ABSCONDITA
Puppilla parens lacrimarum
abyssus abscondita
spes
TERRA
Maria
terrae maxillae
Montes
terrae mamillae
Arcanum
spiritus terrarum
VULTUS TERRAE
Anima mea
saturata amaritudine
quaerit faciem aurorae
vultumque terrae
matris hominumque deumque
LACRIMAE OCULI
Lacrimae oculi
sicut unda
in litore maris
evanescunt in arena
non fertili
FLUMINA PARADISI
Sub auspiciis deorum
crescant arbores vitae
et flumina paradisi
inundant agros
animae exaratae
PRURITUS TERRAE
Redi in domum tuam
Pupillam oculi exstingue
Veni in deserti ubertatem
Lucernam temporis ignoti accende
Depone dierum onus ad pedes montis
Palpitui terrae praebe aurem
Pruritum terrae mitiga
DE NIHILO CANTABO
De nihilo cantabo
amici aurorae
De verbo oblivioni dato
fideles nivium
De illo
de nihilo
Manus elevata
Imbrium satura terra
Inebriatus titubat orbis
in abscondito rerum rumore
Os signatum fons
Manus elevata pons
UMBRARUM VISCERA
Ardor horrendus
consilio mutato revixit
tenebrarum bracchium extendens
tormenta terrae deplorans
Cogor umbrarum penetrare viscera
Oculi crepusculum illuminat viam
NOX SINE LUNA
Obscurata est luna
in solio noctis
Manus hominis
faciem eius tetigit
Polluta ululat
regina noctis
tollitque parvulis somnia
Quid est nox sine luna
Quid vita sine somniis
SOMNIORUM SEMINA
Entibus viventibus
somniorum semina insunt
Candor doloris
flores deserti germinat
Sol solitudinis
generat proles insolitas
Amice estne quid pulchrius
flore deserti
TORMENTUM VIGILIAE
Tormentum vigiliae
annullat soporem
somniorum dulcedinem
manifestam reddit
PORTA AURATA
Porta aurata
exspectat imaginem
exspectat hominem
masculum et feminam
feminam decantantem
masculum cantantem
Porta aurata
Procella discrepantiae
Obscurata est oculi pupilla
Procella discrepantiae
devastat loca deserta
Exsiccatus est fons lacrimarum
Arbor solitaria ramos erexit
nubibus susurrat poema
Numquam solus cum sola
Melius est adesse quam abesse
LACRIMAE LIBRORUM
Quomodo se habet salus et solitudo
In fuga salus
Lacrimae librorum annuntiant diluvii diem
Pupilla oblivione obscurata
CARNIS LAMENTATIO
Redi in eremi viam
Manuum vulnera lava
Noli tardare
Desolata carnis lamentatio
RERUM CUSTOS
Occisus est rerum custos
Plorat fluminum mater
Ubi sunt omina bona
Ubi aurorae iter
VADO MORI
Vado mori satur diebus
Vado mori oblatus terrae harundinum
Vado mori relictus in siccitate eremi
Vado mori tormento vigiliae fatigatus
NON MORIAR
Non moriar in terra sterili
Non moriar in aqua sordida
Non moriar in avium nido
Non moriar in itinere matutino
IN DILUCULO DIEI TUI
In diluculo diei tui
exsultant colles
silvae elevant manus
populus accendit ignem
cor et pupillam
avis verberat aerem
annuntiat diem eremi
passus tui fiunt flores deserti
oculus tuus lucerna in tenebris
In aurora diei tui
ΟΙ ΔΩΔΕΚΑ
Οἱ δώδεκα διδόασιν
τὸν ἄρτον τοῦδε τοῦ ἔτους
τὸν οἶνον τῶν ἡμερῶν τούτων
τὸν οἶνον κοινόν
τὸν ἄρτον καινόν
RORATE CAELI DESUPER
ET NUBES PLUANT IUSTUM
APERIATUR TERRA
ET GERMINET SALVATOREM
ISAIAS XLV
56. . [Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
Ultima solitudo personae, versio electronica
Golub, Ivan
n. 1930
Neven Jovanović
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Digitalizat prema tiskanom izdanju (1997).
Mg:B 503 verborum, 150 versus
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Srpnja 2012
Golub, Ivan: Ultima solitudo personae / Lice osame. Zagreb: Ceres, 1997 (Biblioteka Salona, knj. 7) (prvo objavljivanje 1984).
1984
poesis
Litterae novissimae (1850-2000)
Saeculum 20 (1901-2000)
1951-2000
poesis- poema
2012-07-22
Neven Jovanović
Versio prima.
VOX CLAMANTIS IN DESERTO
PARATE VIAM DOMINI
RECTAS FACITE IN SOLITUDINE
SEMITAS DEI NOSTRI
Isaias XL
SOLITUDO
Quid faciam tibi, Dilecta,
Quid dicam de te Electa
Obscuratus est vultus tuus
Vanitas vulneravit faciem tuam
Umbrae operuerunt splendorem tuum
Frigora hiberna constrinxere cor tuum
Electa Dilecta
Palpebrae meae vigilant
ad portas cordis tui
Oculus meus solamen non invenit
nec torrentes lacrimarum
in siccitatem convertentur
Dolor pignus laetitiae
et amaritudo signum spei
Luctus exsultationis initium
et contritio fortitudinis exordium
E limo Pannoniae
Gemitus rerum
strepitus cordis
e limo Pannoniae
hodie natus
In gurgite carnis
infans est natus
coram solio solis
ABYSSUS ABSCONDITA
Puppilla parens lacrimarum
abyssus abscondita
spes
TERRA
Maria
terrae maxillae
Montes
terrae mamillae
Arcanum
spiritus terrarum
VULTUS TERRAE
Anima mea
saturata amaritudine
quaerit faciem aurorae
vultumque terrae
matris hominumque deumque
LACRIMAE OCULI
Lacrimae oculi
sicut unda
in litore maris
evanescunt in arena
non fertili
FLUMINA PARADISI
Sub auspiciis deorum
crescant arbores vitae
et flumina paradisi
inundant agros
animae exaratae
PRURITUS TERRAE
Redi in domum tuam
Pupillam oculi exstingue
Veni in deserti ubertatem
Lucernam temporis ignoti accende
Depone dierum onus ad pedes montis
Palpitui terrae praebe aurem
Pruritum terrae mitiga
DE NIHILO CANTABO
De nihilo cantabo
amici aurorae
De verbo oblivioni dato
fideles nivium
De illo
de nihilo
Manus elevata
Imbrium satura terra
Inebriatus titubat orbis
in abscondito rerum rumore
Os signatum fons
Manus elevata pons
UMBRARUM VISCERA
Ardor horrendus
consilio mutato revixit
tenebrarum bracchium extendens
tormenta terrae deplorans
Cogor umbrarum penetrare viscera
Oculi crepusculum illuminat viam
NOX SINE LUNA
Obscurata est luna
in solio noctis
Manus hominis
faciem eius tetigit
Polluta ululat
regina noctis
tollitque parvulis somnia
Quid est nox sine luna
Quid vita sine somniis
SOMNIORUM SEMINA
Entibus viventibus
somniorum semina insunt
Candor doloris
flores deserti germinat
Sol solitudinis
generat proles insolitas
Amice estne quid pulchrius
flore deserti
TORMENTUM VIGILIAE
Tormentum vigiliae
annullat soporem
somniorum dulcedinem
manifestam reddit
PORTA AURATA
Porta aurata
exspectat imaginem
exspectat hominem
masculum et feminam
feminam decantantem
masculum cantantem
Porta aurata
Procella discrepantiae
Obscurata est oculi pupilla
Procella discrepantiae
devastat loca deserta
Exsiccatus est fons lacrimarum
Arbor solitaria ramos erexit
nubibus susurrat poema
Numquam solus cum sola
Melius est adesse quam abesse
LACRIMAE LIBRORUM
Quomodo se habet salus et solitudo
In fuga salus
Lacrimae librorum annuntiant diluvii diem
Pupilla oblivione obscurata
CARNIS LAMENTATIO
Redi in eremi viam
Manuum vulnera lava
Noli tardare
Desolata carnis lamentatio
RERUM CUSTOS
Occisus est rerum custos
Plorat fluminum mater
Ubi sunt omina bona
Ubi aurorae iter
VADO MORI
Vado mori satur diebus
Vado mori oblatus terrae harundinum
Vado mori relictus in siccitate eremi
Vado mori tormento vigiliae fatigatus
NON MORIAR
Non moriar in terra sterili
Non moriar in aqua sordida
Non moriar in avium nido
Non moriar in itinere matutino
IN DILUCULO DIEI TUI
In diluculo diei tui
exsultant colles
silvae elevant manus
populus accendit ignem
cor et pupillam
avis verberat aerem
annuntiat diem eremi
passus tui fiunt flores deserti
oculus tuus lucerna in tenebris
In aurora diei tui
ΟΙ ΔΩΔΕΚΑ
Οἱ δώδεκα διδόασιν
τὸν ἄρτον τοῦδε τοῦ ἔτους
τὸν οἶνον τῶν ἡμερῶν τούτων
τὸν οἶνον κοινόν
τὸν ἄρτον καινόν
RORATE CAELI DESUPER
ET NUBES PLUANT IUSTUM
APERIATUR TERRA
ET GERMINET SALVATOREM
ISAIAS XLV
57. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 192 |
Paragraph |
SubSect | Section]
non minus pacis quam belli cupidum esse appareret,
eoque modo tentarentur hostes, an ad pacem animos uersos haberent.
Quos quum ad quietiora consilia et arma deponenda inclinatos animaduertissent, et
ipse non suo tantum nomine, sed etiam perinde ac pacificator a Venetis adhibitus, ad
pacem his conditionibus componendam Bazethem fere coegit: ut Veneti deducto
Leucade praesidio oppidum Turcis redderent, Cephaleniam tamen insulam per bellum
captam tenerent; Turca uero item quicquid in continenti de Venetis coepisset, sibi belli
iure haberet, atque eo die populandi uexandique Venetos tam terra quam mari finem
faceret.
Eodem fere tempore accidit Constantinopoli res mira et rari exempli, atque ob id
literis mandanda, quaeque maxime argumento esset uerum Dei cultum coelitus
infundi, purgatamque uitiis mentem illustrari ac in diuinitatis cognitionem induci. Turca
quidam ex eo sacerdotum genere, quos Machomethani Thalismanos uocant, literis
Arabicis, quibus omnes Machomethani utuntur, satis imbutus, quolibet octauo die, quem
antiquitas Veneri attribuit, uti Machomethanis mos est, templum Sophiae sacra facturus
ingrediebatur. Id autem templum Christo, qui Dei sapientia est, a magno Iustiniano erectum Mechmethes, Bazethis pater, capta Constantinopoli Machomethanis sacris dedicauerat. Qui quum esset inter sacerdotes eruditione simul et uitae integritate insignis,
non modo a plebe, sed etiam a rege ipso, dum doceret populum, attentissime audiebatur,
omnesque mirum in modum concionibus suis tenebat. Tandem quum in templo leges
Machomethanas de more populo rege praesente interpraetaretur, proiecto per contemptum codice, quem Turcae Alcoranum, id est praeceptorum collectionem uocant,
conuersusque ad ipsum regem diuinitus procul dubio mente monita inquit:
Miror te, rex, quum sis uir sapiens, nondum deprehendisse Machomethanae haeresis
uanitatem, ac quendam uersuti auctoris astum in sua secta constituenda, utpote quae
nihil in se diuini, aut quod ad ueram hominum beatitudinem pertineret, habeat. Quippe
Machomethes, terrena tantum ac corporea sapiens, nec uiuis uerum iter ad felicitatem
ostendit, et uita functis communem cum bestiis beatitudinem pollicetur, atque quum
uideret uir callidus Christi religionem ad animi puritatem ueritatisque contemplationem
omni ex parte institutam esse, tantisque miraculis fulciri, ui et uoluptate proposita,
duobus sane efficacissimis humanis affectibus, sectam suam munire ac tueri praecepit.
Quare scito solam Christianam religionem ueram censendam, et Christum, ut ipse recte
affirmat, uiam, ueritatem et uitam esse.
Quod ubi Thalysmanus dixit, extemplo rex, ut erat patriae religioni deditus,
hominem comprehendi, atque in foribus templi crudelissime necari iussit, denuntiauitque rem silentio tegi, graui poena proposita, si quis efferret. Verum id coelari Deus
haud quaquam permisit: nam quidam Turca Illyricae nationis eiusdem gentis Christiano
homini omnia, uti gesta erant, narrauit. Quae quum multorum affirmatione, uera esse
cognouissem, huic hystoriae inserenda censui.
Galli Hispanos regno Neapolitano eiciunt; Hispani Venetorum auxilio regnum
eadem facilitate recuperant.
Regno Neapolitano inter Gallum et Hispanum, ut dictum
est, diuiso, haud ita multo post oritur inter ipsos discordia, quandoquidem et regnum societatem non admittat, et possessio iniuste ac per latrocinium parta haudquaquam
sit diuturna, licet saepe uideamus reges etiam malis artibus factos iisdemque regna gerentes occulta Dei uoluntate ualde florere. Nec mirum, quum nihil apud Deum praeter
uirtutem in bonis numeretur. Itaque rupto foedere, quo patrium Friderico regnum ablatum erat, ferro decernere incipiunt, uter regum iustior Neapolitani regni esset possessor.
Vbi ad arma uentum est, intra unius ferme mensis spatium, Hispanis in oppidum maritimum Appuliae, Barletum incolae uocant, haud memorabili praelio compulsis, regnum
Galli occuparunt.
Erat Hispanis dux Consaluus Adigarius, sicut pacis artibus uir insignis, ita omni bellica laude dignissimus, quem supra diximus Cephaleniam de Turcis coepisse. Qui quum
uidisset Italos Francis conciliari, iamque in eorum ditionem totum regnum concessisse,
statuit quoad Galli simul incolarum fauore, simul suis ipsorum uiribus florerent, certamine supersedere,
nec manum cum his conserere, uerum cunctatione atque mora eos
eludere, satis gnarus et Gallorum uim breui senescere solere, et regni Neapolitani incolas, ut caeteros quoque huius aetatis Italos, fidem paruo momento mutare.
Itaque commeatu Barletum comportato cum omnibus suis, quos inter quidam
Columnenses equites, uiri, ut nunc est Italorum uirtus, satis strenui, se in oppido obsidendum permisit, atque eo tandem inopiae deuenit, ut in sola fuga spem omnem salutis
collocaret. Iamque naues, Hispanos fugientes auecturae, paratae erant, quum Veneti,
nullo socialis fidei respectu ― erant enim cum Gallo rege tunc foedere iuncti ― aduersus
Francos clam mittunt nauibus ad Consaluum cum commeatu ac stipendio sexingentos
circiter Heluetios milites, quos haec aetas Suizaros appellat, rati Venetae reipublicae
haud expedire Gallos ad Mediolanense imperium Neapolitanum regnum sibi adiungere.
Consaluus hoc auxilio a Venetis adiutus, abiecto fugae consilio, coepit crebris ex oppido eruptionibus Gallos in dies magis magisque uexare, nec tamen ad aleam totius pugnae descendere, uerum ubi paulum procurrisset, statim in oppidum refugere, et quo
magis hostium negligentia cresceret, metum ac diffidentiam simulare.
At Galli, insitam eorum socordiam prospera fortuna fouente, in dies negligentiores atque ab secundis rebus, ut fit, magis solito incautiores esse, ac ueluti ipsi obsessi
fame macerarentur, non autem hostes clausos obsiderent, labores detrectare, moram ac
dilationem certaminis aegre ferre, in casum uniuersae pugnae obsidionis taedio Hispanos
prouocare. Hostium enim noua auxilia a Venetis, ut dictum est, submissa ignorabant,
nec consilium Hispani ducis animaduertebant. Qui quidem quod uiribus deerat, id
fraude supplendum ratus, quum aliquandiu metum simulasset, tandem ostendit se ualde
cupidum dimicandi, uerum edicto regis sui prohiberi, affirmans inter Hispanum et
Gallum reges inducias esse, pacemque componi. Et re uera sub hoc ipsum tempus hi
reges de pace inter se firmanda per inducias agebant.
Itaque Consaluus, uir caetera egregius, religione induciarum per dissimulationem
spreta, qua scilicet citra famae iacturam se hostibus impositurum putauit, quia nondum
inducias inter reges pactas nuntii palam attulerant, signum pugnae proponit, Francosque
in agro Cethignolano decem et octo millibus passuum procul a Barleto agentes, propter
spem proximam pacis certaminis securos, atque ob id ad praelium imparatos (credebant
enim inducias esse) aggreditur. Galli re improuisa perculsi primo trepidare, mox collecto animo aciem instruunt, atque in hostem ex aduerso uenientem impetum faciunt, primoque congressu turbatum loco mouent Hispanum. Sed quia Deus regnum
Neapolitanum Hispanis destinarat, dux Francorum, dum in primam aciem equo prouectus Gallos ad pugnam hortatur (nam Consaluus suos iam terga dantes ac fugam spectantes in pugnam reuocauerat), tormento forte ab hostibus misso ictus cecidit. Cuius casu
Galli perturbati terga hosti confestim uertunt ac foeda fuga dissipantur, eademque facilitate, qua regnum Neapolitanum caeperant, amiserunt. Nulla enim fere gens est, quae
minore animo aduersa ferat, celerioriue desperatione uictoriam hosti concedat. Vnde
quum quidam Illyricus eques ― Barletum enim a Slauenis Illyrica gente haud parua ex
parte incolitur ― tribus Gallis equitibus fugientibus obuiam esset factus, atque unum ex
his una congressus ictu lanceae equo deiecisset, duo quoque reliqui statim infracto animo
sese uinciendos Slaueno praebuerunt, quos magna omnium admiratione prae se agens
Barletum compulit. Consaluus statim ab ipsa pugna cum uictore milite Neapolim eo laetior petit, quo paulo ante propior periculo fuerat, urbemque quamquam in Gallos
inclinatiorem, uoluntate ciuium laetisque populi dolorem dissimulantis acclamationibus
ingressus est. Vultus enim et uox humana, uel quum maxime animo disparia sunt, seruire
possunt. Intra paucos dies arx quoque Neapolitana capta, muris eius, qua aditum
Hispani moliti sunt, cuniculo puluere accensibili repleto atque incenso dirutis.
Gallorum reliquias solum uertere coegerunt.
Quod ubi Francorum rex Lodouicus
Aureliensis accepit, accusata Hispanorum fraude, suorum ignauia, exercitum in
Circumpadana Italia reparare constituit, quo celeriter confecto, regnum Neapolitanum
repeti iubet, creato exercitus duce Francisco Gonzaga, principe Mantuano. Iam
Francorum copiae fines regni Neapolitani ingressae ad Lyrim peruenerant, ponteque
amnem Franci iungebant, quum Consaluus, cum modica quidem suorum manu, sed duro
in armis milite, eo accessit transitu hostem prohibiturus. Caeterum effecto opere,
Hispanis nequicquam obstantibus, atque ad utranque partem pontis castellis cum praesidio impositis, Galli partem copiarum crebro traducebant, ac leuia certamina cum
hostibus uario euentu inibant.
Nam quantum equites Galli hosticis praestabant equitibus, tantum pedites Hispani Gallis peditibus superiores erant.
Quum hic rerum status ad Lyrim esset, Franciscus Gonzaga, marchio Mantuanus,
iussu Galli regis ad exercitum uenit. Quem quum inuenisset soluto imperio inertem,
imbecillem, commeatus ac omnium rerum necessariarum inopia laborantem, licentia ac
lasciuia corruptum, ad haec graui ualetudine tentatum, eo quod castra sicut nulla munitione tuta erant, ita nec in loco salubri inscitia ac negligentia ducum posita, conuocatis
principibus acerba eos oratione increpuit. Galli praeterquam quod externi hominis
imperium insita genti superbia aspernabantur, saeua etiam concione exacerbati nihil
quod aut ipsis salutare esset, aut regi honorificum gloriosumue foret, ad animum admittere, sed omnia foeda seditione ac tumultu labefactare coeperunt. Quod ubi marchio
Mantuanus animaduertit, Gallorum insania cum Consalui ingenio collata, qua erat prudentia, facile intellexit Francis certam impendere perniciem, quippe qui bonis consiliis
nihil iuris reliquerant. Itaque ne sua culpa clades accaepta cuiquam uideretur, excusata
ualetudine, quam, ut ferunt, simulauerat, Mantuam sese recępit, atque ad regem literas
conscripsit, quibus et Gallos solutae militaris disciplinae accusauit, et sibi exercitum non paruisse conquestus est.
Per idem tempus Veneti, semel felicem perfidiam Barletano praelio aduersus Gallos
experti, simulque occasione utendum rati, cum Bartholomeo Liuiano duce exercitus sui
consilium ineunt, ut is simulata defectione cum trecentis equitibus conferat se ad regnum
Neapolitanum, ac praetextu transfugae adiungat se Hispanis copiis, per speciemque
Consaluo ac regi Hispano fortem operam nauandi curet Gallos
a finibus regni
Neapolitani haud incruentos abire, atque externos homines sua ipsorum strage ab occupanda Italia deterrere. Consaluus exercitu suo auxiliis Venetis aucto, cognitaque hostium
imbecillitate ac principum seditione, tum marchionis, cuius specimen animi magni
faciebat, discessu ratus haud parum de Gallorum uiribus detractum, statuit hostem ad
certamen ultro prouocare. Sed quia inter Hispanos et Gallos amnis, ut dictum est, intererat pontemque superiniectum Galli tenebant, inuitis ipsis Gallis manus conseri
nequibat. Itaque accitum ad se Petrum cognomento Nauarram, spectatae uirtutis uirum,
qui in Hispano exercitu ordinem ducebat, hortatur, ut cum sua cohorte praesidium ponti
impositum aggrediatur. Exercitum Gallorum sine duce esse, inquit, sine imperio, nec
minus seditione quam aegritudine inualidum, atque iccirco Hispanos occupato ponte
facile amnem transituros, manusque cum hoste uiribus multo inferiore conserturos,
locumque aut uictoriae inuenturos, aut Gallos, si pugnam detrectarint, spe regni
Neapolitani abiecta, procul ab his finibus per se abituros.
Petrus ducis adhortatione accensus, assumpta cohorte sua, et id roboris in exercitu
Hispano erat, plenus bonae spei uadit ad oppugnandum castellum in ea parte pontis constructum, quae ad Hispanos uergebat. Nec uana spes fuit: nam Franci cum ne conspectum quidem Hispanorum sustinuissent, eodem impetu in illud quoque castellum, quod
ad alteram partem pontis aedificatum diximus, irrumpunt.
Consaluus occupato a suis
ponte, quem Gallis pauore attonitis ne rescindere quidem, nedum hosti repugnare in
mentem uenerat, legiones traducit, acieque instructa ad hostem pergit. Galli e castellis,
quae ponti superimposuerant, deturbati, ponteque ammisso ac hoste in castra pene
accaepto, a ducibus destituti, morbo, fameque magna ex parte confecti, et ob id certaminis studio auersi, ne tentato praelio dissipantur. Qui uero per ualetudinem effugere
nequiuerunt, positis armis hosti sese dediderunt. Dux Hispanus arbitratus non
minus decorum esse uictis parcere quam hostes superare, suos a caede hostium inhibuit,
Francosque armis spoliatos dimisit incolumes. Quosdam etiam ex hostibus illustriores
uiros, Christiana ac rara uictoris in deuictos usus benignitate, ne in itinere necessariarum
rerum inopia deficerent, memor humanarum rerum uiatico iuuit.
Galli, pace cum Hispanis confecta, in Venetos uindictam meditantur; hi apud imperatorem et alios principes quaerunt suppetias; Alexandri pontificis morte ditionem suam
augent.
Francorum regi clades suorum alia super aliam nuntiata iram in Venetos ob
eorum infidam societatem adeo accendit, ut statim consilium coeperit de bello cum
Hispano rege finiendo, quo facilius Venetorum iniurias ulcisceretur. Nihil enim regem
latebat eorum, quae Veneti aduersus Gallos in Italia moliti fuerant, Ioanne Laschare, qui
regii oratoris nomine apud Venetos id temporis agebat, omnia Venetorum consilia et callidissime explorante, et ad regem per occultos nuntios deferente. Itaque non modo pacem
cum Hispano composuit, sed etiam affinitatem contraxit, data illi in matrimonium sororis
suae filia. De regno autem Neapolitano, cuius sane possessio, si aut uis abesset, aut iure
disceptaretur, neutri eorum competeret, ita transactum est, ut rex Hispanus dimidiam eius
partem iure prioris foederis obtineret, alteram partem dotis nomine ita possideret, ut singulis annis quinquaginta millia
nummum aureorum regi Francorum penderet.
Adiecta insuper haec conditio est, ut, si ex hoc matrimonio filius susceptus esset, totum
regnum Neapolitanum illi cederet. Sin autem rex Hispanus nihil liberorum ex hoc connubio relinquens decessisset, ad regnum ipsum nihil obstante priore foedere Francorum
rex perueniret.
Pace, quo diximus modo, inter Gallum et Hispanum facta, atque ad Venetos literis
legati sui, qui apud Hispanum regem erat, perlata, ingenti ex conscientia perfidiae metu
perculsi sunt. Itaque quo
et ipsi alicuius Christiani regis amicitia sese munirent, omnibus
tentarunt artibus Maximilianum Caesarem, Friderici filium, hominem satis notae leuitatis, in societatem pellicere, aut saltem a caeteris Christianis regibus auertere. Nihil
enim Veneti et Romani etiam pontifices magis sibi timendum censent quam
Christianorum regum coitionem. Metus autem utrisque hinc oritur, quia neutros sane
Christiani reges imperio dignos existimant, alteros, quia mercaturae dediti sunt, alteros,
quia non profanis, sed sacris ac diuinis duntaxat rebus uacare debent. Quamquam, ut
quod sentio dicam, sicut nolim sacerdotes magnis imperiis potiri, ne curis inanium
rerum a diuino cultu auocentur, ita eos possessionibus uelim esse quam ditissimos: nam
hospitalitas, munificentia, benignitas, propriae sacerdotum actiones, sine opibus ac
sumptu exerceri nequeunt, praeterquam quod mendicitas non modo per se turpis est,
sed etiam interdum seu cupiditate, seu egestate cogente dolosa. Videmus enim passim
eos ipsos sacerdotes, qui professione sua pecuniis odium indixere, non modo poscendis
nummis non saciari, sed etiam sub paupertatis gloria multo maiora acquirere, quam quae
plęrique eorum religionis ritu capti reliquerant. Sed de hoc alias.
Vt uero animaduerterunt Veneti, non caeteros modo Christianos principes fere sibi
esse infensos, sed ipsum quoque Maximilianum ab se auersum, omni spe in propriis
uiribus reposita, audacia sese tutos reddere constituunt, nulloque honestatis respectu,
quod ut plurimum ab his a condita eorum urbe factitatum est, imperium augere, rati
amplitudinem imperii, quibuscunque id artibus fiat, non tam inuidiam eis apud Italos
praesertim, qui opes imprimis admirantur, conflaturam, quam uires ac potentiam collecturam. Quod profecto improbum consilium tandem destituit fortuna, tametsi satis
laetis initiis coepta eorum uisa sit fouere. Fortunam autem uim quandam diuinae appellamus constitutionis, qua humana negocia agi censemus. Nam quum in idem tempus,
quo Veneti huius modi consilia animo uoluebant, mors Alexandri Sexti, pontificis
Romani, peropportune incidisset, multas Italiae urbes pontificis Romani uectigales partim a possessoribus pecunia emptas, partim uoluntaria deditione traditas in ditionem
redegerunt. Quas sane urbes Caesar, Valentiniensium dux, homo omnibus sceleribus
coopertus,
atque ad perturbandam Italiam natus, ipsius Alexandri pontificis filius ex
adulterio susceptus, ui tenuerat pulsis inde iustis possessoribus, mortuo deinde pontifice
amiserat. Neque enim licet per leges uectigalem agrum auferri ab eo, qui conduxit, aut
eius successore, quandiu uectigal pendatur. Et quoniam nos huius uiri mentio admonuit, quo sane nihil immanius aetas nostra tulit, naturam et mores eius non praeteribo silentio. Neque enim minus operae precium puto imitanda memorare, quam quae cauere
decet.
Caesar Borgias, Valentiniensium dux, homo scelestus; Alexander VI pontifex
improuiso ueneno tollitur.
Alexander Sextus, pontifex Romanus, Hispanus natione, ille,
qui ante pontificatum Rhodericus Borgias appellatus est, de quo supra etiam meminimus, dum esset cardinalis quinque liberos ex quadam adultera Romana fęmina tulit,
quorum quatuor mares fuere, quos inter natu minimus Caesar praenomine, dux
Valentiniensium nuncupatus, audacia atque crudelitate quum in suos, tum in alienos ita
notus extitit, ut omnis fere memoriae barbariem libidine atque importunitate aut supergressus sit, aut adaequarit. Hunc pater, pecunia, ut alio loco diximus, pontificatum nactus, uix puberem cardinalem designauit, ementitus non ex se genitum esse, sed ex uiro,
cuius uxorem, quod satis constat, ipse adulterauerat. Qui ut magnis sceleribus rudimentum poneret, Gemium, Mehmethis Turcarum regis filium, iussu parentis, ut fama obtinuit, ueneno sustulit, dum una cum Turca quasi obses a patre datus Carolum Octauum,
Francorum regem, regnum Neapolitanum, ut supra demonstrauimus, petentem, inuitus
sequitur.
Ab hac immanitate facinora sua incipiens cum fratris uxore consuetudinem habuit.
Quae res quum fratri natu maximo, Candiensium duci, querela ipsius, qui iniuria afficiebatur, innotuisset, adulterum saeua oratione increpuit, malumque ei inter castigandum saepius minatus est, ni a turpitudine desisteret. Caesar praeterquam quod fratris
fortunae inuidebat, minas insuper eius aegre patiens, ei mortem inferre, depositoque cardinalatu regnum sibi parare constituit, ad quod sane illi, maiore fratre incolumi, facilis
uia, ut ipse arbitrabatur, haud quaquam patebat: nam ut, quae destinauerat, efficere posset, tota parentis fortuna sibi soli erat uendicanda. Itaque simulata reconciliatione
fratrem in quosdam extra urbem hortos ad cęnam inuitat, redeuntemque sub uesperum
in urbem atque aliquanto a comitibus amotum per speciem aspiciendae cuiusdam insigni
forma mulieris, dato uni ex suis, cum quo consilium communicarat, negocio, nil tale suspicantem obtruncat, saccoque una cum grauibus saxis insutum in Tyberim demersit. Hoc
parricidio admisso Caesar, cardinalatu, quem a patre ultro oblatum non religionis studio, sed spe, ut plaerique faciunt, opulentioris fortunae accaeperat, sese sponte abdicauit, palam professus se a pontifice progenitum, et ob id tanto nequaquam idoneum sacerdotio, atque ac maius flagitium esset illegitime natum summum sacerdotium obtinere
quam sacris Deoque dicatis pecuniis ac in hospitalitatem absumendis abuti, atque his
ipsis regna pulsis iustis regibus per nefas parare.
Et quia potentia per scelus quaesita pessime exerceri solet, ac plerunque suum ipsius
exemplum in auctorem recidit, patrem carnificio uultu minisque circumsessum arbitrio
suo regebat, atque ita in suam, incusso metu, cupidinem
trahebat, ut ex scelerato per se
homine perditissimum efficeret, omnemque humanitatem exuere cogeret. Nihil enim
petenti miserrimus pater negare audebat, uel si id, quod peteretur, turpissimum foret.
Sacra omnia uenalia erant,
quod quidem apud sanctos illos pontifices, qui
Christianorum mores condiderunt, nunquam fando auditum est. Et quod his non minus
flagitiosum est, noxiorum quoque impunitates precio dabantur, nemo literis aut uitae
sanctimonia ad ullam subuehebatur dignitatem, solis nummis ad sacerdotia aditus patebat. Diuites episcopi ueneno necabantur, quo non modo pontificis filius, quod turpiter
prodigeret, haberet, sed et eius familia spoliis expleretur; in demortuorum locum atque
in uacua sacerdotia, qui plus auri obtulisset, sufficiebatur. His pecuniis milites conducebantur, quorum expeditio ac militia erat principes Italiae e suis sedibus pellere, captos
forte, aut fide interposita uocatos interficere. Vnde tota Flaminiae regio, et quicquid
praeterea urbium ad ius Romani pontificis spectabat, ploratibus ac lamentis sonabat.
Illustres constuprabantur foeminae, uirgines, pueri ingenui rapiebantur, cuncta cruore,
fuga, libidine, auaritia, omni denique scelerum genere foeda erant.
Cumque aliquot annis haec pestis atque immanis bellua ita grassata esset,
seque
apud omnes fere gentes scelerum magnitudine insignem fecisset, nec sumptui rapinae
sufficerent (erat enim cum aliarum rerum, tum maxime pecuniae largitor), duos
Romanae Ecclesiae cardinales, quos et flagitia sua auersari intellexerat, et diuitiis celebres erant, tollere constituit, quo eorum bona ueluti caduca ac uacantia, atque ad fiscum
deuoluta sibi uendicaret. Ad auertendam igitur suspitionem illos una cum pontifice ad
coenam uocat. Vinum nobilioris notae cardinalibus porrigendum inscientibus omnibus
ueneno inficit; eum qui a calicibus erat, sceleris prorsus inscium, admonet, ut de illo uino
solis, quos morti destinauerat, inter coenandum offerat. Caeterum Alexander pontifex
(iam enim scelesti pontificatus supremus dies appetebat) quum forte prius quam coeteri
ad coenam uenissent ― nam in eius aedibus conuiuium instructum erat ― sitis admonitu
interrogat ministrum poculis praepositum, quale uinum conuiuis depromptum
esset. Minister illud ipsum uinum, cui uenenum immixtum erat, sceleris ut diximus
ignarus, offert: nemini enim rei atrocitatem Caesar aperuerat. Quod cum admotum
labris placuisset pontifici, iussit apponi sibi aliquid esculenti, moxque semel atque iterum
ipsius uini potionem nullo forte ministri gustu libatam, securus ueneni, eo quod exploratae fidei minister, habebatur, hausit.
Interim cardinales, quos diximus ad coenam uocatos, ancipiti metu deliberare
irentne ad pestiferas epulas, an ualetudine excusata domi se continerent. Sed quia eo
rerum uentum erat, ut non minus periculosum esset uitare quam inire conuiuium ― timebant enim, ne euitato ueneno in ferrum inciderent ― pręsumptis aduersus uenenum
remediis eunt ad epulas. Itaque quum omnes discubuissent, dux Valentiniensium et ipse
aduersus uenenum praemunitus uultu in hilaritatem composito coepit large epulari,
atque ex eo ipso uino, cui uenenum inditum erat, quo metum cardinalibus demeret,
bibere: tanta auiditas huic monstro inerat necandi hos cardinales. Sed quia minister, dum
quantum de uenenato uino potionibus absumebatur, tantundem puri atque innoxii uini
in lagenam imprudens adicit, uim ueneni magna ex parte mitigarat. Virus in inferenda
morte efficax prima potione solus pontifex hausit, quo intra duodecim dies extincto caeteri conuiuae, una cum pontificis filio, haud graui adeo morbo paulo post afflicti periculum euasere. Haec aegritudo non minus quam pontificis mors res Caesaris funditus
euertit: nam morbo implicitus nihil negocii per sese obire potuit, quum res sua ipsius non
modo opera, sed et praesentia indigeret. Itaque intra paucos dies urbes Ecclesiae
Romanae uectigales, partim antiquum imperium respicientes pulsis Caesarinis praesidiis
principes suos reuocarunt, partim Venetis, ut dictum est, sese dediderunt.
Pius III succedit et uigesimo die moritur; Iulius II eligitur; Caesaris Borgiae fata
usque ad eius interitum enarrantur; Pontifex in Venetos Christianos principes concitat;
Bentiuola pulso Bononia potitur; unde simultates inter Gallos et Venetos nascuntur.
Caeterum ne mortuo quidem parente Caesar a flagitiis destitit. Nam quum Pius Tertius,
pontifex Romanus, qui Alexandro in pontificatum successerat, uigesimo die ab inito
pontificatu suum obisset diem, ne esset qui retenta duntaxat sibi potestate, quam uulgo
spiritualem uocant, imperium urbium Italicarum Romano imperatori restitueret ― id
enim Pium mente agitasse quidam auctores sunt ― pactus est Caesar, incertum qua mercede, cum Iuliano Sauonense ciue, diui Petri ad uincula tunc cardinale, quem pontificem
creatum Iulium Secundum appellarunt, ut sua opera cardinales Hispani in pontificiis
comitiis suffragiis ineundis ipsi Iuliano adiumento forent. Caeterum quum Iulius
pontificatum adeptus Genuensi religione fidem Caesari seruaret, nec modo promissa ei
non praestaret, sed insuper malum minaretur, Neapolim se contulit. Ibi, quia Deus illum
tam diu iniurias impune ferre noluit, fugiendo, ut saepe usu uenit, in periculum incidit,
propterea quod a Consaluo Adigario eadem fraude, qua ille multos Italiae principes
interfecerat, fide interposita comprehensus, atque in custodiam datus in Hispaniam ad
Ferdinandum regem, Hisabellae uirum, missus est, a quo in carcerem coniectus quum
diu uaria consilia euadendi animo uolutasset, tandem sanguinarius homo, ne ab ingenio
suo degeneraret, subsidium ab audacia et crudelitate petendum censuit.
Itaque simulata scelerum poenitudine uocat ad se quendam Caesiae sectę, cuius diuus
Franciscus auctor est, sacerdotem, cui scilicet Christiano ritu peccata aperiret. Qui cum
custodum permissu carcerem ingressus esset, in sede procul ab hostio carceris de industria collocata confessionem auditurus considere iubetur. Caesar, quantum temporis confessioni satis esse putauit moratus, educto pugione sacerdotem percutit uesteque exanimati induitur, credens eo habitu custodes decaeptum iri. Iam primam custodiam euaserat,
quum carceri prępositus, caeteris solertior, conspecto homine sacerdotali ueste induto, cuius cucullus ― ita capitis tegumentum monachi appellant ― magis solito in oculos
demissus esset, suspicatus, ut erat, Caesarem dolum aliquem commentum esse, iniectis
manibus hominem comprehendit, agnitumque recipi in carcerem coëgit. Rex Hispaniae,
percepta sceleris atrocitate, Caesarem ultimo supplicio afficiendum censuit, uerum
praecibus quorundam principum sententia dimotus, ita illum, ne quid salute desperata
ferox iuuenis grauius consuleret, uinculis liberauit, ut praedes acciperet, qui eum, quandocunque iussisset, sisterent, quem nisi promissores exhibuissent, pecunia regis arbitratu
luerent. Non ita multo post Caesar, audiens in ea Hispaniae regione, quam nostra aetas
Nauarriam nuncupat (inter Vascones et Cantabros sita est) bellum exortum esse, et inde
illi uxor erat titulusque dignitatis, ocii impatiens eo confestim contendit, ibique a quodam Cantabro hoste dimicans interfectus est.
Iulius Secundus, Romanus pontifex, aegre ferens Venetos eo audaciae progressos, ut
ne a rebus ad Romanum quidem
pontificem spectantibus rapaces continerent
manus, saepius eos admonuit, ut urbes Romanae Ecclesiae uectigales deductis inde praesidiis restituerent, nec iniquis augescerent incrementis; uiderent, ne expeditius sit
quaedam rapere quam continere,
reputarentque nimias opes magnae locum facere iacturae. Veneti praesenti inflati fortuna haud fere reputare secundas res in aduersas facile
conuerti. Itaque pontificis postulata paruifacere, interdum ei etiam minari, inuidiam
nequaquam uereri, immo sermonibus propalam ferre sacerdoti rerum imperium haud
conuenire, quasi illud mercatori magis quam sacerdoti conueniret.
Pontifex animaduersa Venetorum pertinacia profundaque imperii ac diuitiarum
cupidine, uerbis nihil profecturis desistendum ratus, armis ius suum tandem prosequi statuit. Sed quia suis duntaxat armis ac per se Venetos, ueritus eorum potentiam, lacessere
non audebat, querelam ad omnes fere Christianos reges partim literis, partim legationibus defert. Accusat Venetos aeque ac sacrilegio contactos, hortatur ipsos reges, ut non
modo Romanae Ecclesiae iniurias, sed et suas ulciscantur, nec sinant mercatores regna
per scelus occupare, undique Venetis bellum concitat. Iam coeperant Christiani principes
pontificis uerba non modo auribus, sed et animis admittere: nam praeterquam quod
reges natura ipsa, cuius uis maxima est, uitae ac fortunae, ut fit, dissimilitudine populorum imperium auersantur, utilia simul et honesta suadebat.
Itaque Francorum regem per se quoque in Venetos male animatum rogat, ut se
octingentorum equitum auxilio ad Bononiensem expeditionem iuuaret. Decreuerat
autem Iulius pontifex, quo Venetis aliena calamitate metum incuteret, ostenderetque se
iam coepisse res ecclesiasticas repetere, capto aut pulso Ioanne Bentiuola importuni
tyranni dominatu Bononiam liberare, atque iuri Romanae Ecclesiae urbem omnino
restituere, magis irae suae in ipsum Ioannem, incertum quam ob causam concoeptae,
indulgens quam ciuitati consulens. Nam Italiae ciuitatum ob factiones ac discordias
omnem potestatem ad unum conferri interest.
Acceptis a rege Gallo, quos postulauerat, equitibus Bononiam cum exercitu proficiscitur. Et quia nunquam prius auditum erat quenquam Romanum pontificem, utpote
qui antehac epistolis potius quam armis depugnarunt, per sese aduersus Christianos
exercitum duxisse, ita aduerso rumore coepit esse, ut omnium sermonibus passim laceraretur. Ille uero, ut erat peruicacis ingenii, opinionem de se hominum simul et
conscientiam spernens, magisque profani principis quam sacerdotis munus obiens, intra
paucos dies Bononiam deditione coepit, Ioanne Bentiuola, ubi ciuium suorum uoluntatem in pontificem inclinatam cognouit, fuga cum liberis suis elapso. Ferunt Bentiuolam
patriam relinquentem dixisse: Quantum mutauerint mores suos Romani pontifices uel
hoc exilium argumento erit. Diuus Gregorius, ne arma in Longobardos moueret passus est
eos Italiam uexare, asserens se Dei timore ab armis arceri; Iulium uero pontificem exercitum per sese ad oppugnandam Bononiam, quod nemo unquam pontificum fecisset,
duxisse. Quod ubi Venetis nuntiatum est, qui quidem malebant Bononiam a Bentiuola
quam a Romano pontifice teneri, uocato in senatum Ioanne Laschare, Graeco homine ac
Francorum regis oratore, multis uerbis expostulant eo quod rex, Veneto senatu inconsulto pontificem, Venetis infensum, in oppugnanda Bononia suis iuuisset auxiliis. Et
perinde ac eo facto societas uiolata esset, homines insolentissimi adiciunt haud mirandum esse si regem poenitebit.
Laschares admiratus Venetorum temeritatem inquit se nihil a rege habere, quod illis
responderet, sed si his uideretur, se regem de hac expostulatione certiorem facturum, et
quod ab illo rescriptum fuerit, Venetis indicaturum. Rex cognitis Venetorum non modo
quaerelis, sed etiam minis, iram in tempus magis opportunum differens, seu forte ea re
non admodum motus, mandat Laschari, Venetos perhumano exciperet sermone,
diceretque his se, quod pontificem auxilio iuuisset, nihil aduersus socialis fidei religionem fecisse ― neque enim foederi adscriptum esse, ne sibi maiorum suorum instituto
Romanae Ecclesiae res curę essent ― quum praesertim nihil interesset Venetorum, quod
pulso tyranno urbem suam Romanus pontifex recoepisset.
Ferdinandus Hispaniae rex uenit Neapolim, Venetos monet de restituendis Apuliae
urbibus; Maximiliano imperatori a Venetis transitus negatur; Germani ad Tridentum consistunt; Veneti plurima loca Carnico atque Istrico agro occupant, sed aucta potentia aliorum in se odium excitant.
Interea Ferdinandus, Hispanorum rex, Philippo, Belgarum ac
Morinorum duce, Maximiliani Cęsaris filio, genero ipsius regis, ab Hispanis principibus
in Ulteriorem Hispaniam accito, praetextu regni Neapolitani uisendi cum quadraginta
circiter nauium classe Neapolim uenit. Non enim sese in Tarraconensem Hispaniam,
patrium regnum, tunc contulit, quo et sponte sua magis quam Hispanorum principum
coactu Ulteriori Hispania genero cessisse uideretur, et Consaluum Adigarium, tot uictoriarum
successu inflatum, regiumque, ut fama erat, affectantem fastigium ab
administratione regni Neapolitani amoueret, simul ut urbes Appuliae oppignoratas
regno Neapolitano reddi curaret. Porro Ferdinandus connubii iure ad regnum Ulterioris
Hispaniae, quam incolae a Castulone, urbe quondam nobili, dictam Castiliam uocant,
peruenerat. Qui dum Neapoli ageret, Venetos amicis uerbis saepius admonuit, ut urbes
Apuliae restituerent.
Et licet id surdis auribus nequicquam caneret,
iniuriam tamen tacitus ferebat.
Neque enim urbes illas per se armis repetendas censebat, caeteris regibus, qui aduersus
Venetos secum sentiebant, nondum ad gerendum bellum satis paratis, quippe Venetos
tanti tunc faciebant Hispani (nondum enim imbecillitatem uirium eorum in rebus bellicis detexerat fortuna) ut eos non nisi fractis prius a rege Gallo opibus eorum aggredi ausi
sint. Nam Veneti, antequam Galli et Hispani, hi regnum Neapolitanum, illi
Mediolanense, non magis armis quam cognationis iure obtinuissent, toti fere Italiae
moderabantur: tantum sane ualebat Venetorum consilium aduersus reliquos Italos
ignauia simul ac discordia eneruatos. Itaque Philippo Morino intra paucos dies febri
extincto, quem diximus ab Hispanis principibus regem designatum in Ulteriorem
Hispaniam accessisse, Ferdinandus re, quae ad Apuliae urbes Venetis oppignoratas
spectabat, infecta, Hispanias repetiit, reuocantibus eum his ipsis, qui paucis ante mensibus, dum genero fauent, pene expulerant.
Fama est satis constans hunc regem, dum in Hispaniam reuertitur, inter nauigandum
Ostiam
(ita uocant oppidum ab Anco rege Romano conditum, qua Tyberis in Tuscum
mare influit) primum diuertisse, atque cum Iulio Secundo, Romano pontifice, collocutum esse; deinde Sauonae (urbs est in Ligustico litore sita) cum rege Gallo congressum,
cum utroque autem de bello Venetis inferendo sermonem contulisse. Per idem enim
tempus Francorum rex Genuam haud procul a Sauona distantem, quae, ut fama est,
Venetorum in primis instinctu defecerat, per se eo cum exercitu accedens deditione
ciuium recaeperat. Non enim senatus Genuensis, sed plebs, in cuius manu res Genuensis
est, ab officio decesserat.
Caeterum Maximiliano, qui et ipse Venetis sese acerrimum hostem prae se ferebat,
ingenti uulnere filii morte icto, bellum Venetum, quoad is elugeret, dilatum est, eo magis
quia Maximilianus uano spiritu inflatus primas aduersus Venetos partes sibi deposcens
tam in regem Francorum quam in Iulium pontificem mobili esse animo habebatur,
propterea quod ita Venetis, quas in Italia tenebant urbes, eripi uolebat, ut etiam a iure
pontificis Francorumque imperio Italia eximeretur, atque imperator Alemanus, quem
quidam Germani principes regem Romanum dictum in imperatorem Christiani exercitus designant, in sua ditione Italiam solus haberet. Vnde quidam Gallus, qui id temporis
Mediolanensibus Francorum regis nomine praeerat, satis urbane in Maximilianum iocatus
affirmauit illum ingentia infirmis manibus semper amplecti, atque ob id et pacis et
belli iura confundere, nec pacta ulla seruare religione, aliisque, ne quid rei gerant, magis
impedimento esse quam ipsum quicquam rege dignum gerere.
Itaque Maximilianus contractis circiter decem millibus peditum equitumque in agro
Tridentino consedit primo tempore Italiam ingressurus. Non enim deerant quidam
Patauinorum, Vicentinorum, Veronensium, Taurisanorum, qui ei hanc expeditionem
suscipiendam odio in Venetos ita suaderent, ut defectionem a Venetis pollicentes certam
spem uictoriae ― adeo mortalibus fiduciam ira attollit ― augurarentur. Sed quoniam,
quoad superatis Alpibus, quae Italos a Germanis dirimunt, in Italiam transcenderet, dissimulare bellum tutius uidebatur quam illud aperte indicere, seu uiribus suis, seu fidei
illorum, qui eum in Italiam uocabant, diffisus misit ad Venetos nuntium se iter Romam
habere, quo ibi a Romano pontifice imperii insignia de more
58. Pop Dukljanin. Regnum Slavorum, versio electronica [page 9 |
Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
.0" encoding="UTF-8"?>
Regnum Slavorum, versio electronica
Pop Dukljanin
c. 1149
Vladmir Mošin
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Mg:D Verborum 12004
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni projekt na
Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu, Hrvatska. rujna
2009
Dukljanin, Pop; Mošin, Vladimir (Bearb.); Mencinger, Stjepan (Bearb.);
Štefanić, Vjekoslav (Bearb.): Ljetopis popa Dukljanina: latinski tekst sa
hrvatskim prijevodom i "hrvatska kronika". Zagreb: Matica Hrvatska, 1950
(Historijska knjižnica).- [priredio, napisao uvod i komentar Vladimir Mošin;
hrvatski prijevod latinske redakcije Stjepan Mencinger i Vjekoslav Štefanić].
Izdano u povodu 800. godišnjice Ljetopisa popa Duljanina 1149-1949.- Lat. tekst
i "hrvatska kronika" tiskani prema Šišićevu izd. iz 1928.- bilješka na str. 38.
- Str. 11-[36]: Uvod / Vladimir Mošin.- Bilješke uz tekst
PRESVITERI DIOCLEATIS REGNVM SLAVORUM, Montenegrina, elektronski tekst
1149
prosa
Litterae medii aevi (700-1400)
Saeculum 12 (1101-1200)
prosa oratio- historia
Neven Jovanović
Luka Špoljarić
2012-02-15
Novo, unificirano zaglavlje.
Neven Jovanović
2008-08-28T00:16:08
PRESVITERI DIOCLEATIS
REGNVM SLAVORUM
Rogatus a vobis dilectis in Christo fratribus, ac venerabilibus sacerdotibus
sanctae sedis Archiepiscopatus Dioclitanae ecclesiae, necnon et a pluribus
senioribus maxime a iuvenibus nostrae civitatis, qui non solum in audiendo, seu
legendo, sed in exercendo bella, ut iuvenum moris est delectantur, ut Libellum
Gothorum, quod latine Sclavorum dicitur Regnum quo omnia gesta, ac bella eorum
scripta sunt, ex sclavonica littera verterem in latinam, vim inferens meae ipsae
senectuti, vestrae postulationi fraterna coactus charitate parere studui. Verum
tamen nullus legentium credat, alia me scripsisse praeter ea, quae, a patribus
nostris, et antiquis senioribus veridica narratione referre audivi.
I
Regnante in urbe Constantinopolitana imperatore Anastasio, qui se et alios
multos Eutychiana haeresi maculaverat, Romae vero praesidente Gelasio papa
secundo; eo tempore praeclaruerunt, in Italia Germanus episcopus et Sabinus
Canusinae sedis episcopus, atque venerabilis vir Benedictus apud Cassinum
montem; exiit quoque gens a septentrionali plaga, quae Gothi nominabantur,
gens ferox, et indomita, cui erant tres fratres principes, filii regis
Senulaldi, quorum nomina sunt haec: primus Brus, secundus Totilla, tertius
vero Ostroyllus.
II
Itaque qui maior caeteris erat, defuncto patre, Brus sedit in solio eius,
regnavitque pro eo in terra nativitatis suae. Totilla vero et Ostroyllus,
ut sibi magnum nomen facerent, consilio et voluntate primogeniti fratris
congregantes exercitum magnum valde, et fortem exierunt de terra sua et
venientes debellaverunt Pannoniam provinciam, et bellando obtinuerunt eam.
Post haec cum valida multitudine pervenerunt in Templana.
Tunc rex Dalmatinorum qui in civitate magna, et admirabili Salona manebat,
misit nuncios, et litteras ad regem Istriae provinciae, ut congregaret
exercitum, quatenus insimul exirent eis
obviam, et defenderent se. Igitur ambo congregantes exercitum gentis suae
exierunt obviam Gothis, venientes itaque castrametati sunt iuxta eos; tunc
per spatium octo dierum quia prope erant castra ad castra, hinc inde armati
procedentes per partes graviter se vulnerabant, ac trucidabant. Octavo vero
die omnes hinc inde christiani, et gentiles, armati exierunt, et commissum
est magnum proelium ab hora diei tertia, usque ad vesperam, et Dei iudicio,
cui nemo audet dicere, cur ita faciat, quia forte aliquod magnum peccatum
latebat in Christianis, victoriam Gothi crudeles habuerunt, ceciditque pars
Christianorum et interfectus est rex Istriae, et multa milia hominum
Christianorum in ore gladii mortua sunt et plurima captiva ducta sunt.
Evasit autem rex Dalmatinorum cum valde paucis militibus, et aufugit in
civitatem suam Salonam.
Post haec quia magnus erat exercitus Totillae, et Ostroyili fratris eius, et
populus ei accreverat multus, consilio inito cum suis magnatibus diviserunt
exercitum, et Totilla per Istriam, et Aquileiam cum suo exercitu transiens
Italiam petiit, multaque et magna proelia ibi commisit, regiones ac
civitates plurimas vastavit, atque incendit. Inde insulam Siciliam
ingrediens pauco in tempore vitam finivit, sicut ei dixerat Dei famulus
Benedictus.
Ostroylus autem frater eius cum suo exercitu Illyriam provinciam ingressus,
crudelia committendo bella, quia non erat, qui ei resistere posset, obtinuit
totam Dalmatiam et maritimas regiones, donec advenit et resedit in regione
Prevalitana. Tunc retentis secum aliquantis militibus misit filium suum
Senulatum nomine, ut regiones transmontanas in Transmontana subiugaret.
Inter haec imperator Constantinopolitanae urbis congregans exercitum contra
Ostroyllum misit eo, quod audierat, eum remansisse cum paucis in
Praevalitana urbe. Praeterea venientes, qui
ab imperatore missi fuerant invenerunt sicut dictum est Ostroyllum cum
paucis; attamen quia vir forti animo erat, paravit se ad bellum. Commisso
itaque bello cecidit Ostroyllus et interfectus est, et qui cum eo erant in
fugam conversi sunt. Homines itaque imperatoris tollentes eorum spolia in
terram suam reversi sunt.
III
Audiens autem filius eius Senudialus mortem patris venit quantocius cum
exercitu putans invenire imperatoris gentem, ut mortem patris vindicaret,
sed minime invenit. Denique caepit regnum, et regnavit in loco patris,
genuitque filium, quem Syllimirum vocavit; fuerunt autem regni eius fines de
Valdevino usque ad Poloniam, tammaritimas, quam transmontanas regiones,
multasque iniquitates, et persecutiones faciendo Christianis, qui in
civitatibus maritimis habitabant. Duodecimo anno regni sui mortuus est.
IV
Cui successit filius eius Syllimirus in regno, qui quamvis paganus, et
gentilis tamen cum omnibus pacificus fuit, et dilexit omnes Christianos, et
minime persecutus est eos, iniit quoque pactum cum eis, et facti sunt ei
tributarii. Replevit multitudine Sclavorum et quievit terra in diebus illis,
genuit quoque filium, quem Bladinum vocavit. Vigesimo primo anno regni sui
mortuus est.
V
Accepit regnum filius eius Bladinus, et in via patris sui ambulavit et
possedit regnum patrum suorum cum pace, genuit quoque filium quem Ratomirum
vocavit, qui ab infantia sua coepit esse durus valde, atque superbus.
Praeterea regnante Bladino exiit inumerabilis multitudo populorum a magno
flumine Volga, a quo et nomen caeperunt. Nam a Volga flumine Vulgari usque
in presentem diem vocantur. Hi cum uxoribus, et filiis, ac filiabus, atque
cum omni pecunia, ac substantia magna nimis venerunt in Sylloduxiam
provinciam. Praeerat eis quidam nomine Kris, quem lingua sua cagan
appellabant, quod in lingua nostra resonat
imperator, sub quo erant VIII principes, qui regnabant et iustificabant
populum, quoniam multus erat nimis. Igitur impugnantes Sylloduxiam,
expugnaverunt eam. Inde debellando caeperunt totam Macaedoniam. Post haec
totam provinciam Latinorum qui illo tempore Romani vocabantur, modo vero
Morovlachi, hoc est Nigri Latini vocantur. Imperator etiam plurima cum eis
faciens bella, sedens in solio suo, nec valens in aliquo superare, misit, et
facit pacem cum eis, et sic dimisit eos. Similiter et rex Bladinus cernens,
quod maxima multitudo populi esset, cum eis, fecit pacem, caeperuntque se
utrique populi valde inter se diligere, id est Gothi, qui et Sclavi, et
Vulgari, et maxime quod ambo populi gentiles essent, et una lingua esset
omnibus, deinde Vulgari iam ex omni parte securi, construxerunt sibi villas
et vicos, et inhabitaverunt terram, quam caeperunt usque in praesentem
diem.
VI
Inter haec mortuus est Bladinus, et regnavit pro eo Ratomirus filius eius,
qui inimicus nominis christiani extitit a pueritia, coepitque ultra modum
persequi Christianos, voluitque delere de terra, et de regno suo nomen
eorum, multas quoque civitates eorum, et loca destruxit, et alias in
servitutem redigens resecravit.
VII
Defuncto etiam Ratomiro ex eius progenie regnaverunt post eum quatuor iniqui
reges, non in uno quidem tempore, sed unus post alium temporibus suis,
quorum temporibus semper in persecutione fuerunt christiani. Et quia
inimici, et persecutores Christianorum,
longum duximus narrare eorum iniquos actus et vitam, quoniam ad meliora et
delectabiliora tendere festinamus. Attamen diebus eorum multi Christianorum
ex maritimis, et transmontanis regionibus, nolentes inquinare eorum pollutis
moribus fugiebant quotidie, undique iungebant se illis, qui in montanis, et
in locis fortioribus manebant eligentes magis cum eis sustinere
persecutiones, et penuriam, et salvare animas suas, quam gaudere ad tempus
cum gentilibus, et in eorum perdere animas.
VIII
Post mortem vero quatuor iniquorum regum natus est ex eorum progenie quidam
Zuonimirus, qui accepto regno destitit Christianos persequi. Temporibus
huius floruit, ut rosa ex civitate Thessalonica quidam philosophus
Constantinus nomine, filius cuiusdam Leonis patricii vir per omnia
sanctissimus atque in divinis scripturis profundissime a pueritia edoctus.
Hic vir sanctus a Spiritu Sancto admonitus exiens de civitate sua
Thessalonica, venit in Caesaream provinciam ibique cum pluribus philosophis
disputans diebus plurimis convicit eos, suaque doctrina et praedicatione,
convertit totam Caesaream provinciam ad fidem Jesu Christi, et baptizati
sunt omnes in nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti. Post haec convertit
totam gentem Bulgarinorum, et similiter baptizati sunt in fide Sanctae
Trinitatis.
IX
Inter haec mortuus est rex Sanamirus et accepit regnum eius Sfetopelek
nomine. Regnante vero rege Suetopelek misit papa Stephanus litteras ad
venerabilem virum Constantinum doctorem, vocans eum ad se, audierat enim de
eo, quod sua praedicatione converti fecerat innumerabilem gentem, et ob hanc
causam desiderabat eum videre. Itaque Constantinus, vir sanctissimus
ordinavit praesbiteros, et litteram lingua sclavonica componens, commutavit
evangelium Christi, atque psalterium, et omnes divinos libros Veteris, et
Novi testamenti de graeca littera in
sclavonicam nec non, et missam eis ordinans more Graecorum confirmavit eos
in fide Christi, et valedicens omnibus, quos ad fidem Christi converterat,
secundum apostolicum dictum Romam pergere festinabat. Dum autem pergeret
transiens per regnum regis Sphetopelek honorifice ab eo susceptus est. Tunc
vir Dei Constantinus, cui nomen postea Kyrillus a papa Stephano impositum
est, quando consecravit eum monacum, coepit praedicare regi evangelium
Christi et fidem Sanctae Trinitatis, ad cuius praedicationem rex Sphetopelek
credidit Christo, et baptizatus est cum omni regno suo, et effectus est
orthodoxus, et verus Sanctae Trinitatis cultor. Aliquantis post haec diebus
immoratus cum rege vir beatissimus confirmavit eum in fide atque doctrina
Christi, et valefaciens omnibus christicolis, Romam profectus est. Tempore
isto facta est laetitia magna, et christiani descendentes de montanis, et
locis abditis, quo dispersi erant, coeperunt nomen Domini laudare et
benedicere, qui salvos facit sperantes in se.
Post haec Sphetopelek rex iussit christianis, qui Latina utebantur lingua, ut
reverterentur unusquisque in locum suum, et reaedificarent civitates, et
loca quae olim a paganis destructa fuerunt. Placuit etiam regi, ut
temporibus suis rememorarentur, ac recordarentur seu scriberentur termini ac
fines omnium provinciarum ac regionum regni sui, quatenus unaquaeque gens
sciret, atque cognosceret fines, et terminos provinciarum, et regionum
suarum, congregans igitur omnes sapientes regni sui, locutus est eis de
verbo hoc, sed nullus eo tempore inventus est, qui certam responsionem daret
regi de hac re. Tunc rex Dei sapientia plenus, sano utens consilio, misit
sapientes, ac nobiles viros legatos ad venerabilem, et apostolicum virum
papam Stephanum, et ad imperatorem Constantinopolitanae urbis Michaelem
rogans, et petens, quatenus antiqua
privilegia, quibus termini et fines provinciarum, ac regionum, seu terrarum
scripti continebantur, mittere cum viris sapientissimis dignarentur, dum
autem legati regis Romam venissent, et verba regis papae Stephano
intimassent, gaudio magno gavisus est papa venerabilis et maxime quod
occasione accepta mitteret sapientissimos viros, qui novellum, ac tenerum
regem adhuc in fide, et populum eius pascerent, ac satiarent pane coelesti,
ac verbo vitae. Misit itaque vicarium suum Honorium nomine sanctae Romanae
ecclesiae presbiterum cardinalem, cui et tradidit potestatem ligandi, atque
solvendi, evellenti et dissipandi, aedificandi, atque plantandi, sicuti
moris est, quando per mundi partes legati, seu vicarii a sede Romana
mittuntur, et cum eo alios duos cardinales episcopos quoque iussit eum secum
assumere, qui adhuc populo in fide episcopos, sive ecclesias consecrarent,
et verbum vitae in eorum cordibus quotidie seminarent. Advenientes itaque
cardinales, et episcopi invenerunt regem in planitie Dalmae, a quo cum
magno honore, et reverentia suscepti sunt. Tunc rex iussit congregari in
eadem planitie Dalmae omnes populos terre, et regni sui. Inter haec dum
populi congregarentur, advenerunt legati nobiles, et sapientes missi ab
imperatore Michaele, Leo, et Joannes, et alii sapientes, qui a rege, et
cardinalibus honorifice suscepti sunt. Igitur omnes congregati, tam latina,
quam et sclavonica lingua qui loquebantur, iussu Honorii apostolici vicarii,
ei christianissimi regis Suetopelk, per spatium dierum XII synodum fecerunt.
In qua diebus octo de lege Divina, et sacra scriptura, ac de statu ecclesiae
tractatum est. Caeteris autem quatuor diebus de potestate regis, de ducibus,
et comitibus, et centurionibus, et de statu regis sermocinatum est. Relecta
sunt, et in eadem synodo antiqua privilegia tam latina, quam graeca missa ab
apostolico, et ab imperatore, audientibus
cunctis populis de divisione provinciarum ac regionum seu terrarum, sicuti
ab antiquis imperatoribus scripta, et ordinata fuerunt, et placuit regi, et
cuncto populo finita synodo XIIa die per manus Honorii vicarii, et
cardinalium, atque episcoporum coronatus est rex atque coronatus more
Romanorum regum, et facta est laetitia magna in populo, et in universo regno
eius. Post haec iussit rex, ut consecrarentur archiepiscopi, unus in Salona,
et alius in Dioclia; similiter, et episcopi plurimi consecrati sunt, et
ecclesiae, que destructae erant, et violatae manebant, reaedificate et
consecratae sunt; statuit etiam rex, ut nullus perturbaret in aliquo aliquam
ecclesiam, aut haberet aliquam potestatem, seu dominationem in aliqua
ecclesia, nisi solus archiepiscopus, vel episcopus, cuius sub iure esset
eadem ecclesia, qui vero aliter faceret, regiam coronam offenderet. Post
haec secundum continentia in privilegiorum quae lecta coram populo fuerant,
scripsit privilegia, divisit provincias, et regiones regni sui, ac terminos,
et fines earum hoc modo: secundum cursum aquarum, quae a montanis fluunt, et
intrant in mare contra meridianam plagam, Maritima vocavit; aquas vero que a
montanis fluunt contra septentrionalem plagam, et intrant in magnum flumen
Donavi, vocavit Surbia. Deinde Maritima in duas divisit provincias: a loco
Dalmae, ubi rex tunc manebat, et synodus tunc facta est usque ad Valdevino
vocavit Croatiam Albam, quae et Inferior Dalmatia dicitur, cui Inferiori
Dalmatiae consensu domini papae Stephani, et legatorum eius, instituit
Salonitanam ecclesiam metropolim, sub cuius regimine has ecclesias statuit,
videlicet: Spalatum, Tragurium, Scardonam, Aransonam, quod nunc est
castellum Jadrae, Aenonam, Arbuam, Absarum, Vegliam, et Epitaurum, quod nunc
dicitur Ragusium. Item ab eodem loco Dalmae usque Bambalonam civitatem, quae nunc dicitur Dyrachium, Croatiam
Rubeam vocavit, quae et Superior Dalmatia dicitur, et sicuti Inferiori
Dalmatiae Salonitanam ecclesiam constituit metropolim, simili modo Superiori
Diocletanam ecclesiam pro iure antiquo statuerunt metropolim, sub cuius
regimine has ecclesias declararunt, scilicet: Antibarium, Buduam, Ecatarum,
Dulcignum, Suacium, Scodram, Drivastum, Pollatum, Sorbium, Bosonium,
Tribunium, Zaculmium. Surbiam autem, que et Transmontana dicitur, in duas
divisit provincias: unam a magno flumine Drina contra occidentalem plagam
usque ad montem Pini, quam et Bosnam vocavit. Alteram vero ab eodem flumine
Drina contra orientalem plagam usque ad Lupiam, et Lab, quam Rassam vocavit.
Unaquaque autem in provincia banum ordinavit, idest ducem ex suis
consanguineis fratribus, et supanos, idest comites, et sednicos, idest
centuriones, ex nobilioribus earundem provinciarum. Dedit autem unicuique
bano, idest duci, potestatem sub se habere septem centuriones, qui recte, ac
iuste populum iudicarent, et tributa acciperent, et banis praesentarent.
Bani post haec medietatem regi persolverent, et medietatem sibi tenerent.
Comitibus vero, idest iupanis iussit sub se habere unum sednicum, qui cum eo
similiter iudicaret populum cum iustitia, et duas partes tributorum
comites, idest iupani, regi ut solverent, tertiam vero suo usui retinerent,
banis autem sive ducibus nullam rationem facerent, sed unusquisque teneret,
et dominaretur iupaniis earundem provinciarum, ac regionum, sed solo regi
rationem redderent, multas leges, et bonos mores instituit, quos qui velit
agnoscere, librum Sclavorum qui dicitur Methodius, legat; ibi reperiet
qualia bona instituit rex benignissimus. Itaque perfectis omnibus,
cardinales et episcopi, ac legati imperatoris accepta a rege licentia, et
agentes gratias deo et regi, cum honore
magno, et cum pluribus donis a rege datis reversi sunt ad loca sua.
Similiter bani et supani atque centuriones noviter ordinati cum universo
populo laudantes Deum, et salutantes regem, abierunt unusquisque in
provinciam, et regionem suam. Regnavit praeterea rex sanctissimus XL annos,
et menses quatuor, genuitque filios, et filias, et septima decima die
intrante mense martio mortuus est, sepultusque est in ecclesia Sanctae
Mariae in civitate Dioclitana honorifice, et cum magnis exequiis. Tunc
congregantes se populi lamentaverunt illum flentes, et in aedem ecclesia in
qua sepultus est, elevaverunt filium eius Sfetolicum, ibique consecratus et
coronatus est ab archiepiscopo et episcopis. Ex illa denique die mos
adolevit, ut in aedem ecclesia eligerentur, et ordinarentur omnes reges
huius terre.
X
Igitur Sfetolicus accepto regno secutus est vestigia patris sui, et ambulavit
in via mandatorum Domini, pacemque cum omnibus habuit, genuit filios, et
filias, et XII anno regni sui mortuus est. Regnavitque Vladislavus filius
eius pro eo.
XI
Accepto regno Vladislavus, qui fortis extitit viribus, oblitus est Domini Dei
sui, et declinavit a via patrum suorum, non recte ambulavit coram Domino,
sed coinquinavit se multis immunditiis, ideoque dum quadam die iret venatum,
divino iudicio in foveam cecidit, et mortuus est.
XII
Regnavitque frater eius Thomislavus pro eo, qui fortis extitit viribus, sed
non fuit ut frater eius. Regnante Thomislavo Ungarinorum rex nomine Attila
promovit exercitum, ut debellaret eum. Rex autem Thomislavus fortis iuvenis,
et robustus bellator, plurima bella cum eo commisit, et semper eum in fugam
convertit; genuitque Thomislavus rex filios, et filias et XIII anno regni
sui mortuus est.
XIII
Sebeslaus filius eius successit in regnum patris sui; eo tempore venerunt
Graeci, et obsederunt civitatem Scodarim.
Audiens autem Sebeslavus rex congregavit gentem multam, et venit, et irruit
in castra eorum, et ceciderunt Graeci, et multi gladio perierunt, et plurimi
capti sunt; alii vero in fugam conversi sunt. Dum haec agerentur, Attila rex
Ungarinorum cum exercitu intravit in terram Sebeslavi regis, et depredavit,
destruxit atque incendit maximam partem terrae illius et reversus est in
locum suum. Inde abiit contra occidentalem plagam, Sebeslavus autem rex
reversus non invenit eum coepitque recuperare terram suam. Nati sunt ei duo
filii gemini, unumque Rasbivoy vocavit, quod latinae dicitur ruina gentis,
alium vero Vladimirum. Regnavit XXIV annis, et mortuus est.
XIV
Post eum regnaverunt filii eius, diviseruntque sibi regnum, eo quod gemini
essent, et Rasbivoy quidem Maritimam, Vladimirus autem Surbiam regebat; qui
accepit uxorem filiam regis Ungarinorum, genuitque ex ea filios, et filias,
et facta est pax firma inter Ungaros et Sclavos. Post haec Rasbivoy septimo
anno regni sui mortuus est, Vladimirus vero accepit totum regnum, et XX°
anno regni sui mortuus est.
XV
Regnavit post eum filius eius Charammirus, cuius temporibus rebellavit
Croatia Alba, et proiecerunt eum inde. Tunc rex congregans gentem ex Rassa,
et Bosna, perrexit super eos. At ipsi congregantes se in plano Chelmo,
paraverunt ei bellum, in quo cecidit rex, et mortuus est.
XVI
Accepitque post eum regnum Tuardoslauus filius eius, et recuperavit regnum patris
sui, et mortuus est.
XVII
Post eum regnavit Ostrivoy nepos eius, eo quod liberis caruit rex Tuardoslauus,
genuit filias, et filias rex Ostryvoy et XXII anno mortuus est.
XVIII
Tolimirus filius eius accepit regnum, in diebus illis laetata est omnis terra,
genuit filios, et filios, et mortuus est. .
XIX
Post quem regnavit Pridislauus filius eius, qui multas iniquitates operatus est.
Quodam itaque tempore insurrexerunt magnates Bosnae cum aliquantis et
interfecerunt regem, corpusque eius in flumen proiecerunt.
XX
Tunc Crepimirius, filius eius, una cum bano captis omnibus illis, disperdiderunt
eos, morteque pessima necaverunt eos. Crepimirius itaque post haec accepit
regnum, et regnavit in loco patris; eo tempore venerunt Alamanii, et caeperunt
Istriam coeperuntque intrare Croatiam. Tunc rex Crepimirius congregans
fortitudinem validam gentis suae, paravit eis bellum, facto bello misit eos rex
in ore gladii, et persecutus est eos, proiecitque eos ex omni terra sua. Post
haec dux Alamanorum misit legatos regi Crepimiro, ut daret filiam suam uxorem
filio suo Svechozar. Placuit regi eo quod ipse dux esset consobrinus imperatoris
et accepit filiam eius uxorem filio suo, et facta est pax firma inter eos.
Regnavit Crepimirus rex XXV annos, et mensem unum, et mortuus est.
XXI
Regnavit post eum Sfetozar, filius eius, qui mansuetus fuit, ac pius, vixitque
in timore Domini, et genuit filium, cui Radaslavus nomen imposuit. Post haec in
pace quievit.
XXII
Post eum regnavit Radaslavus, qui patris sui vestigia secutus, omni bonitate
fuit ornatus. Praeterea genuit filium, quem Ciaslavum vocavit, qui iuvenis
effectus, coepit esse inobediens patri suo. Eo tempore banus Croatiae Albae cum
suis omnibus rebellaverunt regi. Tunc rex Radaslavus congregans exercitum partem
exercitus dedit filio suo Ciaslavo, partemque secum tulit. Post haec abeuntes
circumdederunt rebelles hic inde, et comprehenderunt illos, ac depraedaverunt,
sed quotquot rex comprehendit liberos abire permisit; quos vero filius Ciaslavus
comprehendit, militibus in servitutem tradidit, quam ob causam indignati sunt
milites, qui cum rege erant, et relicto eo
abiuerunt post Ciaslavum filium eius. Tunc Ciaslavus elevatus in superbiam
expulit patrem suum de regno, et consilio militum coepit persequi eum. Rex
denique fugiens venit in locum, qui dicitur Lasta; cernens itaque non posse se
evadere manus filii sui, cum aliquantis qui eum diligebant, venit prope haec ad
litus maris. Post haec, quia Ciaslavus cum suis iam prope erat, tempore
percussi, cum equitibus, ut stabant natantes pervenerunt, et ascenderunt quamdam
petram, quae non multum longe erat a terra, et sic evasit rex. Non multo post,
voluntate Dei transibat navis, quae de Apulia erat. Tunc rex et qui cum eo
erant, coeperunt clamare, et vocare nautas, et nautae navigantes venerunt, ut
viderent, quid nam esset. Ut autem cognoverunt causam cum honore susceperunt
regem, et omnes eius, et duxerunt ad civitatem Sypontinam. Inde perexit Romam ad
limina apostolorum Petri, et Pauli, ab illa autem die petra illa vocata est
Radaslavi camich sive petra. Ciaslavus praeterea maledictus a patre coepit
regnare. Eo tempore erat quidam adolescens nomine Tycomil in partibus Sraga
filius cuiusdam presbyteri de vico Rabici, pascebatque greges ovium cuiusdam
principis, cui nomen Budislavus, et quia Tycomil fortis erat viribus, et
robustus venator, atque valde levis ad currendum, quandocumque princeps exibat
venatum, ducebat eum secum. Quadam vero die dum iret venatum Tycomil, nolens,
sed casu percutiens virga, quam manibus gestabat, unam canem nomine Palusia
interfecit eam, unde nimio terrore perterritus, eo quod princeps eam valde
diligeret, fugam petiit, et venit ad Ciaslavum, a quo statim susceptus est.
XXIII
Regnante ergo Ciaslavo rege, Kys princeps Ungarinorum cum suo exercitu venit
Bosnam et devastabat, atque depredabatur eandem provinciam. Tunc rex, congregans
populum, exiit ei obviam in Drina iupania iuxta
fluvium, ubi commisso bello Tycomil supradictus adolescens, hinc inde hostes
vulnerans cucurrit, et interfecit Ungarinorum principem, et amputato illius
capite regi praesentavit. Ceciderunt die illa innumerabiles ex gente Ungarinorum
in loco qui Civedino dicitur (quasi prorugitus pecorum, sic enim rugiebant ibi
Ungari, dum interficerentur, ut porci, in loco ubi interfectus fuit Kys princeps
Kiskovo) usque in presentem diem. Post haec rex Ciaslavus valde laetus dedit
Tycomil iupaniam Drinae, et filiam bani Rassae dedit ei uxorem eo quod
interfecisset Kys principem. Uxor autem principis audiens mortem viri sui,
perrexit ad regem Ungariae quaesivit ei adiutorium, et exercitum, quatenus
vindicaret mortem viri sui, accepta autem innumerabili gente venit supra regem
Ciaslavum, invenitque eum in Seremo. Nesciente autem rege, nocte irruerunt
Hungari in eius castra, et captus est rex Ciaslavus, et omnes parentes illius,
quos iussit uxor Kys ligatis manibus, et pedibus proiici in flumen Saum, sicque
factum est, conversus est dolor eius in peccatum, quod exercuit circa patrem
suum super caput eius, et periit ipse, et domus eius tota.
XXIV
Post haec remansit terra sine rege, et bani coeperunt dominari terram suam
unusquisque super provincias, et regiones, subiugaveruntque sibi iupanos, et ab
eis tributa accipiebant, sicut rex solebat accipere. Nomen vero regis nemo
audebat sibi imponere. Tycomil etiam defuncto socero dominabatur terram Rassam,
sed nec regem nec banum ausus est se vocare, sed tantum iupanum maiorem, et
ideo, quoniam praeerat caeteris iupanis Rassae. Sicque dominaverunt terram
multis temporibus.
XXV
Praeterea parentes regis Radaslavi, et milites, qui cum ipso erant Romae,
audientes quod accidit, rogaverunt regem, ut uxorem acciperet, qui coactus eorum praecibus accepit uxorem Romanam, valde
nobilibus ortam natalibus, de' qua genuit filium, quem Petrislavum vocavit. Post
haec in senectute bona mortuus est, et sepultus in ecclesia Sancti Ioannis
Lateranensis cum magna honorificentia.
XXVI
Accepit post haec Petrislavus uxorem puellam nobilem Romanam, de qua genuit
filium, quem Pavlomirum vocavit. Post haec vivens annis plurimis cum parentibus
suis Romanis, et ipse mortuus est. Post mortem vero eius, parentes eius
caeperunt habere inimicitias cum caeteris Romanis, et caeperunt dura bella
facere in civitate, sicuti saepe solent facere. Pavlimirus iam iuvenis effectus
caepit esse valde robustus et fortis bellator, ita ut in civitate Romana nullus
ei esset similis; unde parentes eius, nec non alii Romani caeperunt illum valde
diligere, immutaveruntque nomen eius, et composuerunt ei nomen Bello eo quod
bellum facere valde delectabatur. Eo tempore exivit stolum a Sicilia, multitudo
copiosa navium Saracenorum, quod stolum vocatur miria armeni graece id est
latine decem millia vella, omnes civitates maritimas destruxerunt. Latini autem
fugientes montana petebant, quo Sclavi habitabant revertentes in suas civitates
sed Sclavi comprehendentes illos pro servis tenuerunt. Post haec plurimi Latini
dimiserunt tali pacto, ut omni tempore tributa eis redderent, et servitia
exercerent, sicque coeperunt reaedificare civitates maritimas a Saracenis
destructas. Per idem tempus Romani parentes Belli, qui et Bellimirus, quod non
possent sustinere magnatum Romanorum insidias, atque inimicitias eo quod nolent
se humiliare ac pacem cum inimicis facere, exeuntes omnes de civitate una cum
Bello, uxoribus et filiis, ac filiabus, milites numero quingenti acceptis
parvulis, et mulieribus venerunt Apulam, inde intrantes naves, transfretaverunt
in partes Dalmatiae. Venerunt ad portum qui
Gravosa dicitur, et Umbla. Miserunt enim Sclavi Bello, qui et Pavlimirus,
nuncios, ut veniret accipere regnum patrum suorum, et hac de causa secuti sunt
illum parentes eius, igitur descendentes de navibus construxerunt castellum, et
habitaverunt ibi. Audientes homines Epidauriae civitatis qui per silvas, et
montana manebant, quod Bellus cum Romanis venissent, et castellum fecissent,
congregantes se venerunt, et una cum ipsis aedificaverunt civitatem supra mare
in ripis marinis, quas Epidaurii lingua sua laus dicunt, unde ea civitas Lausium
vocata est, quae postea / posita, Ragusium appellata est. Sclavi vero Dubrovnich
appellaverunt, id est silvester sive silvestris, quoniam quando eam
aedificaverunt, de silva venerunt.
XXVII
Inter haec audientes bani, et iupani terrae advenisse Bellum, nepotem Radaslavi
regis laetati sunt, et maxime populus terrae Sclavorum; coeperunt undique ad eum
confluere, in primis habitatores regionis Tribuniae venientes cum magno honore
duxerunt illum in Tribuniam. Postea bani venientes in Tribuniam cum iupanis, et
setnicis succeperunt illum honorifice, et in die Ascensionis Domini
constituerunt illum regem. Solum iupanus Rassae, qui de Thycomil progenie erat
cum sua provincia noluerunt venire ad regem. Tunc rex Bellus iratus congregavit
exercitum et venit Rassam; Luthomirus autem iuppanus Rassae congregans similiter
populum paravit ei bellum. Bello itaque inito iuxta flumen Limo, cecidit populus
iuppani Rassae et in fugam conversi sunt. Tunc rex cum suo exercitu insecutus
est eos usque ad aliud flumen, qui dicitur Ybibro, ubi dum iupanus per pontem
transiret fugiens, quidam qui cum eo erant, volentes habere benevolentiam regis,
percutientes eum gladio per pontem iactaverunt
eum in flumen, et mortuus est. Rex autem accepit regnum patrum suorum, et siluit
terra in conspectu eius. Igitur causa victoriae Romani, qui cum rege erant,
aedificaverunt ecclesiam in Rassia ad honorem beati Petri apostoli in loco
propinquo Cafdanae, et non multum longe ab eadem ecclesia in uno monticulo
construxit rex castellum, vocavitque illud suo nomine Bello. Ecclesiam autem
supradictam statuit episcopatum fieri, ordinavitque ibi episcopum, et
episcopatum usque in praesentem diem; post haec coepit rex perambulare per
terram, et per regnum suum. Quodam itaque tempore dum esset rex in partibus
Sremi, Sremani congregantes se cum Ungaris commiserunt proelium cum rege, in quo
loco ceciderunt Sremani cum Ungaris, et facta est eis contritio magna, ab illo
ergo die dicta est planities illa, in qua factum est proelium, Bellina nomine
regis ob victoriam, quam habuit ibi rex usque hodie. Post haec Ungari ad regem
miserunt quaerendo pacem. Rex praeterea fecit pactum cum eis hoc modo, ut ab
illo die in antea non auderent transire flumen Sava, et a loco unde surgit, et
sicut currit usque quo intrat in magno flumine Donavi, neque homines regis
transirent in illam partem, neque illi in istam, et placuit eis, et fecerunt
pacem. Post haec reversus est rex in maritimas regiones. Quadam autem die, dum
intraret in unum oppidum Tribuniae, subitanea morte defunctus est. Tunc
sepelierunt illum in ecclesia Sancti Michaelis in eodem oppido cum grandi
honore. Populi autem fleverunt illum multis diebus. Septima autem die
dormitionis eius uxor illius peperit filium, quem Tiscemirum vocavit, quod
latine dicitur Consolator Populi.
XXVIII
Defuncto rege ii, qui de progenie Tycomil erant coeperunt dominare Rassam
et omnes bani similiter tempore ut prius
dominari super se, nolebantque ullam facere rationem reginae, nec eius filii,
sola Tribunia obediebant reginae, eo quod parentes eius erant in Tribunia et
Lausio, et non audebant rebellare ei. Postquam autem crevit puer, tulerunt ei
uxorem, filiam bani Cidomiri de Croatia Alba de qua genuit duos filios:
Praelamirum et Cresimirum. Postquam autem creverunt pueri, misit Tiescemirus
filium suum socero suo, qui Croatiam Albam dominabatur, mandans ei ut
congregaret populum et iret supra banum Bosnae, ipse autem cum Prelimiro filio
suo congregans parentes suos, et populum Tribuniae, venit proeliare contra
banum, qui Prevalitanam regionem regebat. Banus itaque congregans populum suum
paravit se ad bellandum, dum autem committeret bellum, cecidit banus et mortuus
est, cecidit et Tiesemirus, et vulneratus est; postea mortuus est. Prelimirus
autem eius filius vicit proelium et cepit totam Croatiam Rubeam, et coronatus
est rex, coepitque dominari terram et regnum patrum suorum.
XXIX
Cresimirus autem frater eius cum avunculo pugnantes praedaverunt Uscople, et
Lucca et Preva, banus autem Bosnae videns quod ante eos stare nequibat ad
pugnam, fugit ad regem Ungariae, deinde Cresimirus caepit totam Bosnam, et
dominavit eam. Defuncto etiam patre matris suae dominavit Croatiam Albam.
XXX
Eo tempore defunctus est Bulgarorum imperator Petrus nomine, qui sedebat in
civitate Magna Preslava, et Graecorum imperator congregans validam fortitudinem
gentis suae, obtinuit totam Bulgariam, suoque subiugavit imperio, deinde
reversus ad polatiam suam, reliquit suum exercitum. Hi autem, qui praeerant
exercitui venientes cum exercitu caeperunt totam Rassam provinciam. Iuppanus etiam Rassae fugit et venit ad regem
Prelemirum cum duobus filiis suis, Piena et Radgoraad et filia sua nomine
Prechvalla, et invenerunt regem in iuppania Onogosti. Prelimirus autem rex
videns filiam eius, quod pulchra esset valde, et omnibus membris composita,
vulneratum est cor illius amore eius,.vocatisque pueris suis mandavit eis loqui
iuppano patri puellae, si vellet se subiugare et omnem regionem suam regiae
potestati spontanea voluntate, et vellet iurare fidelitatem regi, et filiis
eius, sciret quod rex acciperet filiam eius uxorem, quod iupanus audiens laetus
effectus iuravit ipse cum filiis eius fidelitatem regi, et filiis eius
promiserunt se adimplere omnia quaecumque mandasset rex. Tunc rex accepit fiiiam
eius uxorem, et nuptiis celebratis more regali dedit cognatis suis in Tribessam,
quam Latini dicunt haereditatem, et constituit Radigradum iuppanum in Onogoste.
Post haec non multo tempore transacto defunctus est imperator Graecorum, et rex
Prelimirus cum suo socero miserunt Rassanis suis amicis, ut nil timendo
interficerent Graecos, qui praeerant eis, ita et factum est. Occisis ergo una
die omnibus Graecis perrexit rex cum socero, et suis cognatis, et obtinuit totam
Rassam, constituitque socerum suum sicut prius fuerat iupanum maiorem, et
cognatos suos sub potestate patris iupanos constituit, ut dominarentur eam
provinciam, et possederunt, salvo tamen iure regio. Post haec Prelimiro regi
nati sunt quatuor filii, quorum nomina sunt haec: primogenitus Chvalimirus,
secundus Bolleslavus, tertius Dragislavus, quartus Spelanchus, quibus et divisit
terram suam hoc modo: Chvalimiro dedit Zentae regionem cum civitatibus, et has
iuppanias: Lusca, Podlugiae, Gorsca, Cupelnich,
Obliquit, Prapratna, Cremeniza, Budua cum Cuceva et Gripuli; Pelislavo dedit
Tribuniam cum his iuppanis: Libomir, Vetanica, Rudina, Crusceviza, Vrmo,
Ressena, Draceviza, Canali, Gernoviza; Dragislavo dedit Cherenaniam regionem et
has iuppanias: Stantania, Papava, Yabsco, Lucca, Vellica, Gorymita, Vecenike,
Dubrava, et Debre; Prevladio dedit regionem, quae sclavonice dicitur Podegoria,
latine Submontana, et has iuppanias: Onogoste, Moratia, Comarniza, Piva, Gerico,
Netusini, Guisemo, Com, Debreca, Neret et Ramma; quas, et quatuor regiones
Thetrarchias vocavit. Vixit autem Prelimirus rex annis multis, et vidit filios
filiorum suorum, et in senectute bona mortuus est, et sepultus est in episcopio
Rassae in ecclesia Sancti Petri cum magno honore, et reverentia, atque gloria.
XXXI
Crescimiro autem fratri eius natus est filius cui Stephanus nomen imposuit, iste
post mortem patris rexit Croatiam Albam, et Bosnam, et post eum semper
regnaverunt in Croatia. Natus est ei ex concubina filius ambobus pedibus
claudus, qui multo tempore ambulare non potuit quem Leghet nominavit, iste
Leghet, mortuo patre eius Crescimiro, adductus est in Tribunia ad consobrinum
suum Bolleslavum. Serviebat itaque ei puella quaedam nomine Lovizza, quam
dilexit et postea duxit uxorem, genuitque ex ea septem filios, qui crescentes
effecti sunt iuvenes bellatores, et strenui in armis. Filii Prelemiri regis,
relinquentes vestigia patris sui coepemnt dure, et superbe se agere contra
populum, quem regebant, unde valde coeperunt displicere populo. Sed quia mala
voluntas diu latere non potest, miserunt populi occulte nuncios supradictis VII
fratribus, et dederunt eis manus quatenus insimul insurgerent, et disperderent
filios et nepotes regis. Itaque consilio inito VII fratres cum patre, et
populo consilio, et voluntate patris, ac
totius populi, insurrexerunt et persecuti sunt filios regis, et miserunt eos in
ore gladii a minimo usque ad maximum. Evasit autem unus, Sylvester nomine,
filius Boleslavi cum matre sua Castreca, et fugerunt Lausium, quae nunc est
Ragusium, unde et mater Sylvestri progeniem duxerat.
Post haec filii Leghech perpetrato fratricidio, seu homicidio, coeperunt dominari
terram, patre eorum residente in Culfo de Cattaro in loco qui Traiectus dicitur,
ubi castellum sibi construxerat et curiam. Sed Deus omnipotens cui cuncta bona
placent, et displicent omnia mala, atque peccata brevi in tempore percussit
patrem, claudum corpore, et anima, et filios eius pestilentia et clade
quemadmodum percusserunt ipsi fratres et nepotes suos, et mortui sunt et non
remansit ex eis vel unus.
XXXII
Videntes autem populi timuerunt timore magno, statimque, cum sine rege essent
consilio facto perrexerunt Lausium, et tulerunt inde Sylvestrum, qui solus
remanserat de progenie regis gloriosi Praelemiri, et ordinaverunt sibi illum in
regem. Rex itaque Sylvester accepto regno gubernavit totam Thetrarchiam in pace
cum timore Dei et iustitia. Genuitque filium, cui nomen imposuit Tugemir, et
dormivit in pace.
XXXIII
Successit Tugemirus in regnum, et accepta uxore genuit filium, quem Chvalimirum
vocavit. Eo tempore surrexit in gente Bulgarinorum quidam Samuel, qui se
imperatorem vocari iussit, et commisit proelia muita cum Graecis proiecitque eos
ex tota Bulgaria ita ut in diebus eius Graeci non auderent propinquare illuc.
XXXIV
Defuncto etiam rege Tugemiro Chvalimirus filius eius successit in regem, qui
uxore accepta ex ea tres filios genuit: primogenitum Petrislavum vocavit, qui
regionem Zentam rexit, secundum Dragimirum, qui
rexit Tribuniam, et Chelmam, tertium Miroslavum, qui regionem Podgoriam tenuit.
Postquam autem dimisit terram filiis suis, in senectute bona mortuus est.
XXXV
Quodam itaque tempore Miroslavus veniens causa videndi fratrem suum maiorem,
ingressus in lintrem, navigansque per Baltam, orta subito tempestate, periit
ipse et qui cum eo erant, cuius terram possedit frater eius et regnavit pro eo.
Post haec rex Petrislavus genuit filium, quem Vladimirum vocavit, et in pace
quievit. Sepultus est in ecclesia Sanctae Mariae, in loco qui dicitur Gazeni.
XXXVI
Puer autem Vladimirus accepto regno cresebat decoratus omni sapientia, et
sanctitate. Tempore itaque eodem dum Vladimirus esset adolescens, et regnaret in
loco patris sui, supradictus Samuel Bulgarinorum imperator, congregato magno
exercitu advenit in partibus Dalmatiae supra terram regis Vladimiri. Rex vero
qui vir sanctus erat, et nolebat aliquem de suis perire in bello, seccessit
humiliter, et ascendit in montem, qui Obliquus dicitur, cum omni gente sua.
Veniens post haec imperator cum exercitu, et cernens, quod regi praevalere non
posset partem sui exercitus ad montis pedem reliquit, partemque secum ducens ad
expugnandam civitatem Dulcinium perrexit. Erant praeterea per montem Obliquum
igniti serpentes, qui statim ut aliquos percutiebant, absque ulla tarditate
moriebantur, coeperuntque magnum damnum facere tam de hominibus, quam de
animalibus. Tunc rex Vladimirus orationem fudit ad dominum cum lacrimis, ut Deus
omnipotens Hberaret populum suum ab illa pestifera morte. Exaudivit Deus
orationem famuli sui et ab illo die nullus ex eis percussus est, sed et usque
hodie si homo, aut aliqua bestia in monte illo
a serpente percussus fuerit, sanus et absque ulla laesione perseverat.
Fueruntque in illo monte ab illo die quo oravit beatus Vladimirus quasi sine
veneno serpentes usque in hodiernum diem. Interea misit imperator nuncios
Vladimiro regi, ut cum omnibus qui cum eo erant de monte descenderet sed rex non
acqirievit. Iuppanus autem eiusdem loci Iudae traditori similis effectus misit
ad imperatorem dicens: Domine, si tuae placet magnitudini, ego tibi tradam
regem , cui remisit imperator: Si hoc agere praevales ditatum te scies a me, et
magnificum valde . Tunc rex congregatis omnibus, qui cum eo erant, taliter eis
locutus est: Oportet me, fratres carissimi, ut video adimplere illud Evangelii
versiculum, ubi dicitur: Bonus pastor animam suam ponit pro ovibus suis ,
melius est ergo, fratres, ut ego ponam animam meam pro omnibus vobis, et tradam
corpus meum sponte ad trucidandum seu occidendum, quam ut vos periclitemini
fame, sive gladio . Tunc postquam haec, et alia plurima eis locutus fuisset
resalutatis omnibus, perrexit ad imperatorem. Quem imperator statim relegavit in
exilium in partibus Achridae, in loco qui Prapa dicitur, ubi et curia eiusdem
imperatoris erat. Post haec congregato exercitu debellavit Dulcinium longo
tempore, sed eum capere nullatenus valuit, inde ascendit iratus, coepit
destruere incendere ac depraedare totam Dalmatiam, Decatarum autem atque Lausium
civitates incendit, nec non et vicos, et totam provinciam devastavit, ita ut
terra videretur esse sine habitatore. Pertransivit imperator sic devastans tam
maritimas, quam et montanas regiones usque Jadram postea per Bosnam, et Rassam
reversus est in locum suum.
Praeterea Vladimirus tenebatur in vinculis, ieiuniis, et orationibus vacans die, noctuque, apparuit ei in visione angetus
Domini confortans eum et nuncians ei ea que ventura erunt quomodo eum Deus
liberaret de ipso carcere, et quomodo per martirium perveniret ad regna
coelorum, et acciperet immarcescibilem coronam et praemia vitae aeternae. Tunc
beatus Vladimirus de visione angelica roboratus, magis, ac magis vacabat
orationibus, atque ieiuniis. Quadam itaque die imperatoris Samuelis filia
Cossara nomine, conpuncta, et inspirata a Spiritu Sancto accessit ad patrem, et
petivit ab eo, ut descenderet cum suis ancillis, et lavaret caput, et pedes
vinculatorum, et captivorum, quod ei a patre concessum est. Descendit itaque, et
peregit bonum opus. Inter haec cernens Vladimirum, et videns quod esset pulcher
in aspectu humilis, rnansuetus, atque modestus, et quod esset repletus
sapientia, et prudentia Domini, morata locuta est cum illo, videbatur namque ei
Ioquela illius dulcis super mel, et favum. Igitur non causa libidinis, sed quia
condoluit iuventuti, et pulchritudini illius, et quoniam audiret eum esse regem,
et ex regali prosapia ortum dilexit eum, et salutato eo recessit, volens post
haec a vinculis liberare eum, accessit ad impertorem, et prostrata pedibus
illius taliter locuta est: Mi pater et domine, scio quia daturus es mihi virum
sicuti moris est. Nunc ergo, si tuae placet magnitudini, aut des mihi virum
Vladimirum regem, quem tenes in vinculis, aut scias me prius morituram, quam
aliam accipium virum . Imperator haec audiens quia valde diligebat filiam suam,
et quia sciebat Vladimirum ex regali progenie ortum, laetus effectus est, annuit
fieri petitionem illius, statimque mittens ad Vladimirum et balne... vestibusque
indutum regiis iussit sibi praesentari; et benigne intuens atque osculans coram
magnatibus regni sui, tradidit ei filiam suam in uxorem. Celebratis itaque
nuptiis filiae suae more regali, constituit imperator Vladimirum in regem et dedit ei terram, et regnum patrum suorum
totamque terram Duracenorum. Deinde misit imperator ad Dragimirum, patruum regis
Vladimiri, ut descenderet, et acciperet terram suam Tribuniam, et congregaret
populum, et inhabitaret terram, quod et factum est.
Vladimirus itaque rex vivebat cum uxore sua Cossara in omni sanctitate et
castitate, diligens Deum et serviens illi nocte, ac die, regebatque populum sibi
commissum cum timore Dei et iustitia. Post non multum vero temporis defunctus
est imperator Samuel, et filius eius Radomirus accepit imperium, qui fortis
extitit viribus, commisitque proelia multa cum Graecis tempore Basilii
imperatoris Graecorum, obtinuitque totam terram usque Constantinopolim. Timens
autem Basilius imperator, ne forte imperium ammitteret, misit oculte legatos ad
Vladislavum consobrinum Radomiri, dicens: "Quare non vindicas sanguinem patris
tui? Accipe aurum, et argentum a me, quantum tibi visum fuerit, estoque nobiscum
pacificus, et accipe regnum Samuelis qui patrem tuum, et fratrem suum
interfecit, et si praevales occide filium eius Radomirum, qui nunc tenet
regnum". Quo audito Vladislavus conscnsit, et quadam die, dum Radomirus iret
venatum, ipse cum eo equitans, percussit eum, atque interfecit. Et sic mortuus
est Radomirus, et regnavit in loco eius Vladislavus, qui occidit illum. Accepto
itaque imperio misit nuncios ad regem Vladimirum, ut ad eum veniret. Quo audito
Cossara regina tenuit cum dicens: Mi domine, noli ire, ne quod absit, tibi
eveniat sicut fratri meo, sed dimitte me, ut eam, et videam, et audiam, quomodo
se habet rex. Si me vult perdere, perdat; tu tantum ne pereas . Igitur voluntate
viri sui perrexit regina ad consobrinum suum quae honorifice ab eo suscepta est,
tamen fradulenter. Post haec misit legatos secundo regi, dans ei crucem auream,
et fidem dicens: Quare venire dubitas? Ecce, uxor tua apud me est, et nil mali
passa, sed a me, et a meis honorifice habetur.
Accipe fidem crucis, et veni, ut videam te, quatenus honorifice cum donis
revertaris in locum tuum cum uxore tua ; cui remisit rex: Scimus, quod dominus
noster Jesus Christus, qui pro nobis passus est, non in aurea, vel argentea
cruce suspensus est, sed in lignea; ergo, si vera est fides tua, et verba tua
vera sunt, per manus religiosorum hominum crucem legneam mitte mihi, et fide, et
virtute domini nostri Jesu Christi spem habendo in vivificam crucem, ac
pretiosum lignum, veniam . Tunc accersitis duobus episcopis, et uno heremita,
mentiendo illis maligne fidem suam, dedit illis crucem ligneatn misit eos ad
regem, qui venientes salutaverunt regem et fidem atque crucem dederunt. Rex vero
accipiens crucem pronus adoravit in terra et deosculatam recondidit in sinu suo;
assumptisque paucis secum perrexit ad imperatorem.
Praeterea iusserat imperator per viam ponere ei insidias, ut transeunte eo
insurgerent ex adverso, et interficerent eum. Deus autem omipotens, qui ab
infantia custodivit famulum suum noiuit extra homines dormitationem accipere,
nam misit angelos suos, qui eum custodirent, cumque transiret per loca, quo
insidiae erant, videbant insidiatores comitari milites regem, quasi alas
habentes, manuque trophaea gestantes, et cum cognovissent, quod angeli Dei
essent, timore perteriti aufugerunt quisque in locum suum. Rex vero venit ad
imperatoris curiam in loco, qui Prespa dicitur, moxque ingressus est, ut ei mos
erat, orare coepit Deum coeli. Ut autem cognovit imperator advenisse regem, ira
magna iratus, proposuerat nempe in corde suo, ut in via occideretur, antequam ad
eum veniret, ne videretur consors, vel consentiens neci eius, eo quod iurasset,
et in episcoporum et haeremitae manibus crucem dedisset, et hac de causa per
viam insidias illi imposuerat. Sed cum iam videret denudatum opus suum
nequissimum sedens ad prandium, misit gladiatores, qui eum decollarent, orante praeterea rege, milites circumdederunt
eum, ut autem cognovit rex, vocatis episcopis et haeremita, qui ibidem aderant,
dixit: Quid est domini mei? Quid egistis? Quare me sic decepistis? Cur verbis,
et iuramentis vestris credens, sine culpa morior? At ipsi prae verecundia
vultis eius non audebant aspicere. Tunc rex facta oratione, et confessione,
accepto corpore, et sanguine Domini, crucem illam, quam ab imperatore acceperat,
manibus tenens dixit: Orate pro me, domini mei, et haec venerabilis crux una
vobiscum sit mihi testis in die Domini, quoniam absque culpa morior . Deinde
osculata cruce dans pacem episcopis et flentibus omnibus egressus est ecclesia
moxque a militibus ante ianuam ecclesiae percussus, decollatus est XXII die
intrante maio. Episcopi vero tollentes corpus eius in eadem ecclesia, cum
hymnis, et laudibus sepelierunt; ut autem Dominus declararet merita beati
martyris Vladimiri, multi diversis languoribus vexati, intrantes ecclesiam,
orantesque ad eius tumulum, sanati sunt. Nocte vero videbatur ibi ab omnibus
lumen divinum et quasi plurimas ardere candelas. Uxor vero beati Vladimiri
flevit cum fletu, magno ultra quam dici potest diebus multis. Videns autem
imperator mirabilia, quae ibi Deus operaretur, poenitentia ductus, satis timuit
concessitque consobrinae suae tollere corpus eius, et sepelire honorifice
quocumque vellet. Tulitque denique corpus eius, et asportavit in loco, qui
Craini dtcitur, ubi curia eius fuit, et in ecclesia Sanctae Mariae recondidit.
Iacet corpus eius integrum, et redolet quasi pluribus conditum aromatibus, et
crucem illam quam ab imperatore accepit, manu tenet; congregaturque multitudo
populi in eadem ecclesia omni anno in festivitate eius, et meritis et
intercessione eius prestantur ibi multa beneficia recto corde petentibus usque
in hodiernum diem. Uzor vero beati Vladimiri Cossara, sanctimonialis effecta, pie, et sancte vivendo, in eadem ecclesia
vitam finivit ibique sepulta est ad pedes viri sui.
Eodem itaque tempore, quo translatum est corpus beati Vladimiri de Prispa in
Craini imperator Vladislavus congregato exercitu venit possidere terram beati
Vladimtri, et civitatem Durachium, ut promissum ei fuerat ab imperatore Basilio
propter homicidia quae perpetraverat. Manens itaque ante Durachium, quadam die
dum coenaret, et epularetur, subito apparuit ei miles armatus et in effigie
sancti Vladimiri, et terrore percussus magnis vocibus clamare coepit: Currite
mei milites, currite, et defendite me, quia Vladimirus occidere me vult . Et
haec dicens surrexit de solio suo, ut fugeret, statim percussus ab angelo,
corruit in terram, et mortuus est corpore et anima. Tunc principes, et milites
eius, et omnes populi magno terrore percussi, et metu, succenso igne per castra,
eadem nocte fugerunt omnes per loca sua. Sicque factum est, ut nequissimus
homicida, qui sedens ad prandium beatum Vladimirum decollari iusserat, et
mertyrem fecerat, ipse hora coene percuteretur, ut angelus satanae efficeretur.
Quantas et quales virtutes, et prodigia Deus operare dignatus est per beatum
Vladimirum, famulum suum, qui scire desiderat, librum gestorum eius relegat, quo
acta eius per ordinem scripta sunt et agnoscet profecto, quod ipse vir sanctus
unus spiritus cum Domino fuit et Deus habitavit cum eo, cui honor, etc.
XXXVII
Praeterea Dragimirus, frater beati Vladimiri, audiens mortem imperatoris,
congregavit populum et exercitum, ut terram, et regnum patrum suorum sibi
vindicaret. Igitur veniens in culfum civitatis de Cattaro iussit transfretare
populum. Cattarenses vero praeparatis naviculis panem et vinum et cibaria
plurima abundanter extulerant ei obviam, et invitaverunt eum ad prandium in
insula, quae Sancti Gabrielis dicitur. Ipse vero cum paucis intrans in unam
naviculam, venit ad locum. Cumque prandium
pararetur, videntes Cattarenses, quod Dragimirus cum paucis esset, et ipsi
plurimi, et quod nullus ei succurrere de terra posset, eo quod in insula esset,
coeperunt dicere inter se alter ad alterum: Imperator Bulgarinorum mortuus est,
et reges huius terrae mortui sunt, hic solus de progenie illorum superest, si
vixerit iste et obtinuerit terram, non bene erit nobis. Opprimet enim nos, sicut
alii oppresserunt reges, qui patres et fratres eius fuerunt; occidamus ergo
illum et iam non erit ex progenie istorum, qui opprimat aut perturbet nos, seu
liberos nostros . Deinde dum sederent ad prandium, id ipsum mutuo repetebant.
Cumquc incoluissent vino, surrexerunt ut eum occiderent. Qui, ut vidit, accepto
ense suo, fugit in ecclesiam, stansque deintus evaginato gladio defendebat se.
At illi de foris stantes, intrare non audebant. Tunc quidam eorum ascendentes
desuper fregerunt tectum ecclesiae, et fapidem, et ligna iacentes in ecclesiam,
interfecerunt eum. Post haec intrantes naviculam fugierunt. Populi autem
videntes quod accidit, reversi sunt per loca sua. Uxor autem Dragimiri defuncto
viro suo reversa est ad patriam suam. Filia erat Lutomiri magni iuppani Rassae,
quae cum reverteretur cum duabus filiabus, et ipsa praegnans patrem suum
defunctum invenit. Post haec perrexit Bosnam una cum matre ad avunculos suos.
Peperit autem filium mascutum in itinere, in iuppania Drinae, in loco qui
dicitur Brusno, vocavitque nomen eius Dobroslavo. Qui nutritus est in Bosna
usque dum esset adolescens; post a parentibus educatus est Ragusii, accepit ibi
uxorem puellam virginem speciosam, nepotem Samuelis imperatoris, de qua genuit
quinque filios, quorum nomina sunt haec: Goyslavus, Mihala, Sacnec, Radoslavus,
et Predimirus.
XXXVIII
Igitur post mortem Vladislavi imperatoris Bulgariae, Basilius imperator,
congregato magno exercitu et navium multitudine, coepit debellare terram, obtinuitque totam Bulgariam, Rassam, et
Bosnam, totamque Dalmatiam, omnesque maritimas regiones usque in finibus
Inferioris Dalmatiae. Dobroslavus praeterea, quod sapiens et ingeniosus esset,
coepit se subdare Graecis, et esse quasi adiutor, et socius eorum equitabatque
cum eis per provincias, et Graecis oculte consilium dabat ut dure, et iniuste se
agerent contra populum. Similiter et populus occulte dicebat: Quare tam grande
malum sustinetis a Graecis; iniuste vos iudicant, bona vero tollunt, uzores
adulterant, filias vestras virgines corrumpunt et polluunt; numquam patres rnei,
qui ante me reges fuerunt, talia operati sunt vobis grande et grave malum est
hoc . Dumque sic ageret per singula loca coeperunt populi in eum intendere et
valde diligere Graecosque nimium odisse. Inter haec consilio inito populi inter
se quadam die uno consensu mittentes legatos et cartulas mutuo ad invicem
surrexerunt, et uno die interfecerunt omnes magnates Graecorum, qui sunt inventi
per totam Dalmatiam.
Post haec congregati omnes populi miserunt Dobroslavo, et fitiis eius, ut
venirent, et acciperent regnum, et terram patrum suorum, qui veniens cum quinque
filiis suis, qui iam iuvenes, et milites strenui erant, accepit regnum,
coepitque proeliari cum Graecis et, obtinuit terram usque in Apliza. Tunc
imperator Craecorum iratus vocavit unum ex ducibus suis nomine Armenopolos,
iussit eum venire, et debellare regem Dobroslaum et eius filios, qui congregato
magno exercitu militum, et peditum, pervenit usque ad planitiem Zentae.
Rex etiam Dobroslavus, congregans exercitum, dedit partem exercitus quatuor
filiis, misitque eos in locum, qui Vuranie dicitur contra orientalem plagam, ut
ibi expectarent eventum beili; ipse vero cum Radoslavo filio suo ex parte
occidentali irruit super Graecos, coeperuntque valde trucidare eos. Radoslavus
itaque iuvenis potens, et strenuus armis
dextera laevaque vulnerans pervenit ad ducem, quem cognovisset, gladio
percussit, atque de equo in tcrram proiecit. Quod videntes Graeci in fugam
conversi sunt, cedderuntque ex eis plurima multitudo, quam dinumerare nemo
potuit. Plurimi autem eorum fugientes cum iam se evasisse putarent, insurgentes
filii regis, qui in orientali parte erant, trucidaverunt eos, et facta est
contritio, et plaga magna in Graecis die illa; regnum vero Dobroslavi crescebat
et multiplicabatur quotidie. Dedit tandem rex filio suo Radoslavo iuppaniam,
quae Kezca vocatur eo quod in bello fortis, et victoriosus extitit. Audiens
praeterea Graecorum imperator quod evenerat, ira magna iratus, et tristis animo
effectus, misit statim legatos cum auro, et argento non modico, ut darent
iuppano Rassae, et bano Bosnae, et principi regionis Chilnanae, ut mitterent
exercitum et gentem supra regem. Tunc iuppanus et banus, congregantes populi
multitudinem miserunt Lutovid principi regionis Chelnani, ut coadunaret
universam multitudinem, et ipse esset princeps, et ductor totius populi, sicque
factum est. Imperator vero ex alia parte, congregans magnum valde quam fuerat
ante exercitum misit Durachium, mandans cuidam Cursilio toparchae, qui illis
diebus Durachium, totamque terram Duracinorum tenebat, ut congregaret omnem
populum terrae Duracaenorum et praeesset omni exercitui et pergens caperet regem
cum filiis suis quocumque reperisset.
Igitur Cursilius cum omni exercitu venit et ressedit in planitiae civitatis
Scodrinae, ut ibi congregarentur omnes. Congregata est ergo ibi tanta multitudo,
ut vix eos terra caperet. Post haec transvadato flumine, pervenerunt in
planitiem Antibarenae civitatis. Luttovid et princeps cum suo exercitu advenit
in Tribuniam. Rex vero Dobroslavus cum filiis et gente sua manebat in Cermoniza
cernens autem, quod magna multitudo esset
Graecorum, timensque, ne Luttovid transfretaret culfum, ne concluderetur in
medio, vocatis quinque filiis suis, dixit eis: Videtis filii carissimi, quod
magnus est Graecorum exercitus, et nos valde pauci ad comparationem illorum, eis
resistere, mihe videtur, in bello nullatenus valemus. Faciamus ergo sic:
remaneant duo ex vobis, Goyslavus, et Radoslavus, caeteri vere tres, accipite
unusquisque X strenuos cum tubis, et buccinis, et montana conscendite, et per
cacumina montium vos distendite sic ut Graeci videantur quasi in medio. Ego
autem cum his, qui mecum sunt nocte media irruam in eorum castra cumque
audieritis sonitum tubae, et buccinae vos similiter per circuitum de montibus,
tubis, et buccinis clangite, magnisque vociferate vocibus. Post haec paulatim
descendentes eorum castris appropinquate, et dum prope fueritis, nolite timere,
sed estote fortes, et pugnate viriliter. Deus enim omnipotens tradet eos in
manibus nostris .
Igitur vesperascente hora tres filii regis ascenderunt montana, et fecerunt
omnia, sicut mandaverat rex. Ea hora quidam Antibarennus, amicus regis volens
terrere Graecos accessit ad Cursilium, et dixit ei:Cave, domine, et esto
solicitus, et vide, quomodo evadas cum hac multitudine. Scias sane quod ex omni
parte circumdatus es a magna multitudine. Quod verbum per castra sonuit, et
omnes nimio terrore concussi sunt. Statimque iussit Cursilius omnes armatos
stare, et vigilias et custodias de longe a castris fecit ponere. Inter haec rex
cum suo exercitu noctis hora paulatim gradiens et suaviter appropinquabat eorum
castris, media autem nocte venit, quo vigiles et custodes Graecorum erant,
irruitque in eos, et alios trucidavit, aliosque in fiigam convertit, quod
videntes Graeci valde turbati sunt, mox regis tuba sonuit, et qui cum rege erant clangentes bucinas, magnisque vocibus
cocperunt vocitare, filii quoque regis, qui per montana erant, similiter
coeperunt hinc inde buccinas, et tubas clangere, et vociferare. Post haec tarde
per latera montium descendendo appropinquabant hostibus similiter, et rex
faciebat, Graeci vero valde timere coeperunt, et quia tarde audiebant eos
descendere, quia nox erat, et videre non poterant, putabant maximam
multitudinem, quemadmodum audiebant ab Antibarensi. At ubi audierunt sonitum
tubarum et buccinarum et vociferationis hinc iam prope esse, et supra se irruere
terrore percussi in fugam conversi sunt, ut autem cognovit rex, et qui cum eo
erant fugam iniisse Graecos; aurora appropiquante irruentes in castra eorum
coeperunt vulnerare, trucidare et interficere, post terga eorum persequentes eos
similiter et filii regis hinc inde graviter eos percutiebant et trucidabant
cumque persequendo, et interficiendo eos rex cum filiis suis, et cum gente sua
transisset torrentem, qui Prapratnam currit, et venisset in silvam. Goyslavus
non agnoscens patrem suum, quia pulvere, et sanguine aspersi erant, et alter non
cognoscebat alterum, irruit in patrem et ex equo in terram proiecit, non tamen
eum vulneravit tunc voce magna clamavit: Boze pomiluj, Boze pomiluj , quem
statim filius ad vocem cognovit et mox de equo descendens, patris pedem tenuit,
dicens: Miserere pater, non enim cognovi te , cui rex: Noli timere flli
quoniam adhuc Dei misericordia nobiscum est, eo quod non vulnerasti nec
occidisti me . Tunc rex stetit in eodem loco vocavitque nomen loci Bosya
milost, quod latine dicitur Dei misericordia, qui locus sic vocatur usque in
praesentem diem, eo quod fecisset Deus misericordiam regi, ut non interficeretur
a filio suo, et quod tantam multitudinem concessit Deus in manibus paucorum.
Igitur filii regis persecuti sunt hostes usque
Drinum fluvium, vulnerantes, et interficientes eos, nec non comprehendentes eos,
et ligantes plurimos secum adduxerunt ad patrem in Boxya milost. Cursilius autem
graviter vulneratus evasit, sed cum venisset in planitiem servitutis Scodrinae,
mortuus est, in quo loco posita est crux, quae usque hodie Crux Cursilii
vocatur.
Post haec misit rex Goyslavum filium suum cum exercitu obviam Luttovid principi
dans ei L Grecos, qui capti erant, et vulnerati, ut dum appropinquaret hostibus
mitens eos sic vulneratos, et sanguine aspersos in castra Liutovid principis, ut
Graeci referrent ea quae eis acciderant; quod, si Graeci ire nollent omnes
capite trucidaret. Et hoc ideo egit rex, ut princeps cum suo exercitu metu
concuterentur, videntes eos sic trucidatos. Fecit igitur Goyslavus omnia, quae
mandaverat ei pater, movens igitur exercitum transfretavit culfum, iter agens
per Canalem. Ascendit in montem, qui Clouco vocatur. Tunc quia prope erat
Luttovid exercitus, misit supradictos Graecos in eius castra. Quod videntes qui
cum Luttovid erant, et audientes, quod evenerat, valde perterriti sunt. Luttovid
autem princeps, quia vir bellicosus erat, et strenuus in armis minime timuit,
igitur misit Goyslavo dicens: Ingenia tua nullatenus me perturbant, sed si vir
es, et aliquid vales, sume tecum duos milites et ego similiter descendam usque
in campum, ut dimicemus, et scies, qui sum ego . Placuit verbum in conspectu
Goyslavi et statim sumens duos strenuos milites secum descendit in campum
similiter et princeps descendit, ut autem dimicare coeperunt, unus ex Goyslavi
militibus nomine Udobic, impetum faciens in Luttovid principem percussit eum, et
in terram proiecit, tunc alius clamare coepit: Currite commilitones, et socii,
currite, quoniam Luttovid cecidit et mortuus est . Ad cuius necem coeperunt
omnes currere. Luttovid autem, ut erat
vulneratus recuperato equo, fugam petiit. Hi vero, qui cum eo erant videntes
quod cecidit, et vulneratus esset, omnes in fugam conversi sunt. At Goyslavus
cum suis persecuti sunt eos tota die illa, tolentesque spolia eorum reversi sunt
victores ad loca sua, et ex illa die quievit terra in conspectu regis et
filiorum eius, et non fuit ausus quique resistere eis, sed omnes facti sunt ei
pacifid. Inter haec rex Dobroslavus plurima bona dans Antibareno illi, qui
Cursilio nunciaverat, quod esset circumdatus a magna multitudine, stabilivit ei,
ut nec ipse nec filii eius in perpetuum obliviscerentur hoc factum. Post hoc
filii regis obtinuerunt totam terram Duracinorum usque ad flumen Daiussium,
aedificaveruntque ibi castellum et posuerunt in eo viros fortes, qui exeuntes
depraedabant Graecos, et captivabant eos quotidie. Regnavit praeterea rex
gloriosus Dobroslavus XXV annis, et cadens in lectulo mortuus est in Prapratna
in curia sua. Filii autem eius congregantes se fleverunt illum et sepelierunt in
ecclesia Sancti Andreae in capella sua cum magno honore et gloria.
XXXIX
Defuncto rege filii eius cum regina matre congregati placuit eis dividere sibi
terras, et regiones patrum suorum, ut unusquisque suam possideret portionem.
Igitur Goyslavus cum Praedimiro fratre minimo acceperunt Tribuniam, cum
Grispuli, Michala, Obliquum et Prapratnam et Cermenizam, Saganec autem Gorscam
iuppaniam, Cuprelnyc et Barezi, Radasiavus Lucam iuppam, Podlugie et Cuccevi in
Budua una juppa.
Post haec regina cum filio suo Goyslavo primogenito regebat regnum et filios.
Nulius autem rex ex eis vocitatus est rex, donec vixit regina mater eorum, sed
tantummodo knesii vocabantur. Quodam itaque tempore Goyslavus cecidit in lectulo
et dum infirmus iaceret in lectulo, quidam de Tribunia, qui Scrobimesi
vocabantur consilio inito venerunt, et
interfecerunt illum iacentem in lecto, fratremque eius Predimirum capientes,
similiter occiderunt, deinde quemdam constituerunt caput eorum et dominum nomine
Domanech.
Quo audito Myhala, et Saganec, et Radoslavus, fratres eorum, congregantes
exercitum venerunt in Tribuniam, et comprehendentes homicidas illos diversis
supliciis affligentes morte pessima peremerunt eos, sed Domanech cum aliquantis
evasit. Deinde relinquentes ibi Saganech, Mychala, et Radoslavus reversi sunt in
Zentam. Non post multum temporis Saganech timens et ipse reversus est in Zentam
ad iuppanias suas. Domanech iterum venit, et intravit in Tribuniam. Videns autem
Michala, quod Saganec nollet ire in Tribuniam vocato ad se Radoslavo dixit ei,
ut iret, et defenderet regionem Tribuniam, qui respondit, nullatenus se velle
dimittere partem suam, quae ei accidit in Zenta. Tunc Mychala et Saganech
timentes ne Graeci terram invaderent eo quod Graeci praeparabant se venire, et
nolebant exire eis obviam coram magnatibus terrae iuraverunt Radoslavo ambo
fratres, et privilegium ei scripserunt, ut ipse, et eius heredes possiderent
partem Zentae, et si posset sibi acquirere Tribuniam, vel quamcumque regionem
aliam esset illi, et eius haeredibus in haereditatem, et possessionem sine
contrarietate, et requisitione eorum, vel haeredum eorum, et nunquam inde ab
eis, vel ab eorum haeredibus requisitus esset. Tunc Radoslavus congregans gentem
abiit, et intravit in Tribuniam, et debellavit Domanec, et convicit, atque
interfecit eum. Postea intravit in regionem Chelmani, et obtinuit eam.
XL
Eo tempore defuncta est regina et Mihala accepit regnum. Erantque ei septem
filii, quorum nomina sunt haec: Bladimirus, Priaslavus, Sergius, Deria, Gabriel,
Miroslavus, et Bodinus, et quia hos septem filios habebat accepto regno noluit
servare sacramentum fratri suo Radoslavo, sed tulit illi iuppaniam Zentae et
dedit illam filio suo Bladimiro.
Eo tempore mortua est uxor regi Michalae,
duxitque aliam uxorem Graecam consobrinam imperatoris, genuitque ex ea quatuor
filios, quorum nomina sunt haec: primus Dobroslavus, sccundus Petrislavus,
tertius Niceforius, quartus Theodorus. Ex Dobroslavo, et Niceforo, et ex
Theodoro non fuit superstes, nisi ex Petrislavo natus est. Bodinus, qui
dominavit totum regnum. Bladimirus cum suis fratribus perrexerunt in Rassam, et
obtinuerunt eam, deditque eam filio Petrislavo ad dominandum. Post hoc
perrexerunt Bulgariam et commiserunt proelia multa cum Graecis, et Bulgaris, et
obtinuerunt totam Bulgariam, quam provinciam dedit rex Michala Bodino filio suo
ad regendum.
Praeterea Bodinus imposuit diadema capiti suo, et iussit se vocari imperatorem.
Imperator Graecorum hoc audiens iratus, et congregans validam multitudinem misit
ad debellandum Bodinum, et Bodinus congregans multitudinem exiit obviam eis
quadam die, coeperunt utrinque populi valde laniare, et vulnerare. Cecidit ibi
Bodinus Bulgarinorum imperator, et captus est a Graecis, iussuque imperatoris
relegatus est in exilium in Antiochiam civitatem. Caeteri autem fratres Bodini,
quia displicuit Deo peccatum patris eorum propter periurium huc, illucque per
provincias equitantes, et bella plurima committentes, omnes in bello mortui sunt
vivente patre eorum, non uno quidem die, sed quisque tempore suo. Regnavit
praeterea rex Michala XXXV annis; et mortuus est, sepultusque est cum magno
honore in monasterio Sanctorum martyrum Sergii, et Bachi.
XLI
Post haec accepit regnum Radoslavus frater eius, cui erant octo filii et quatuor
filiae. Nomina filiorum eius haec sunt: primus Branislavus, Gradislavus,
Chvalimir, Stanicna, Cociapar, Goyslavus, Dobroslavus, et Picinech. Fuit autem
rex Radoslavus pacificus, et mansuetus, ac timens Deum in omni vita sua.
Regnante autem illo nunciatum est ei quod Bodinus nepos eius viveret, et
imperator, qui eum relegaverat defunctus est. Qui audiens, misit Antiochiam
et fecit eum rapere de custodia, et ad se
ducere qui reductus cum gaudio a rege et a filiis susceptus est. Deditque ei rex
Gripoli, et Buduam. Sexto decimo anno regni regis Radoslavi Bodinus oblitus est
bonorum, quae ei fecerat rex, in fide non stetit, sed consilio inito cum noverca
sua, et cum quatuor filiis eius, qui ei fratres erant ex parte patris,
rebellavit a rege una cum fratribus suis. Rex autem, quia mansuetus erat, et
pacificus, noluit bellum cum eo committere, sed secessit humiliter cum filiis
suis in Tribuniam regionem, ita senex et plenus dierum dormivit cum patribus
suis, et sepultus est cum grande honorificentia in monasterio Sancti Petri de
Campo.
XLII
Post haec Bodinus, accepto regno, intravit in Zentam, coepit debellare
consobrinos suos. Tunc Petrus Antibrensis sedis archiepiscopus, bonae
memoriae vir, videns grande litigium, atque discordiam esse inter fratres
posuit se in medio una cum clero, et populo, locuti sunt eis, miseruntque
paccm inter eos, iuraveruntque sibi invicem Bodinus cum fratribus, ut
pacifice et quiete viverent. Praeterea Branislavo nati sunt sex filii,
quorum nomina sunt haec: primogenitus Praedica, Petrislavus, Gradicsa,
Tvardislavus, Dragellus, et Grubessa, Bodino autem regi nati sunt fllii
quatuor de Jaquinta, filia Archiriz de civitate Barensi, quorum nomina sunt
haec: Michala, Georgius, Archirizi et Thomas.
Facta pace, Bodinus cum fratribus perrexit Rassam, et debellando obtinuit
eam, atque possedit eam, posuitque ibi duos iuppanos de curia sua Belcano,
et Marco, qui etiam iuraverunt ei, ut ipsi, et filii eorum essent
specialiter homines regis Bodini et filiorum, vel haeredum eius, deinde
coepit Bosnam posutque ibi Stephanum kncsium. Post haec potestate Francorum,
qui erant in Durachium, et in tota terra Duracenorum, mortuo Riberto
Guiscardo tulit, atque obtinuit rex Bodinus totam terram Duracinorum et
ipsam civitatem Durachium. Post haec facta pace cum imperatore reddidit illi civitatem.
Igitur Jaquinta uxor Bodini videns filios Branislai crescere, et
multiplicare, valde dolebat, timebat enim, ne viro eius moriente,
Branislavus seu filii eius acciperent regnum, unde et semper invidebat eis,
et quaerebat opportunum tempus, quomodo patrem et filios perderet. Quodam
itaque tempore dum Branislavus cum fratre suo Gradislavo, et filio Bericna
simpliciter venissent ad regem in civitatem Scodarim, videns eos Jaquinta
solos venisse gavisa est, accedensque ad regem protervae coepit insistere,
et dicere, ut eos comprehenderet, et in custodia poneret, alioquin nullam
vitam posse habere cum eo, si hoc non ageret. Dicebat illi: Scio, quia
moriturus es et isti regnum accipient, filii autem tui ad mensam eorum
manducabunt . Quid multum? Victus Bodinus rex ab uxore, ut Herodes ab
Herodiana dum sederent ad prandium, et epularentur iussu regis capti sunt,
et positi sunt in custodia, et quia noluit rex resistere voluntati uxori
suae periurrus effectus est ad mensam, ut Herodes homicida. Quod audientes
fratres, et filii ac nepotes eorum, congregantes omnem parentelam in unum
abierunt Ragusium, et intraverunt in civitatem cum quadringentis viris in
armis. Audiens rex quod fugissent congregato exercitu venit, et obsedit
civitatem coepitque debellare eam. Tunc fratres et filii knesii Branislavii,
et qui cum eis erant exeuntes armati de civitate magnam caedem faciebant
quotidie de Bodini regis exercitu, quadam die dum exissent, et plures
occidissent, et vulnerassent, Cocciaparus iactans lanceam e manibus
transfodit, et occidit quendain Cosar, quem regina valde diligebat. Quod
videns regina statim solutis crinibus coepit faciem suam fortiter percutere,
et flere ac dicere viro suo: Heu, heu, heu, numquid non vides o rex,
quomodo interficiunt tuos? Parentes eorum apud nos sunt, et ipsi non
desinunt quotidie vulnerare, et occidere tuos. Numquid non cernis quod fecit Cocciaparus, quare sines vivere
fratres eorum, quos tenes in vinculis? Tunc rex iratus manu sua porrigens
gladium iussit decollari knesium Branislavum cum fratre, et filio ante
civitatem Ragusii, et coram praesentiam parentum suorum, et iungens periurio
homicidium. Tunc episcopi, et abbates, qui venerant rogare regem, ne
decollarentur, et ut pacem inter eos mitterent, videntes eos iam decollatos
eo quod moram fecissent veniendi valde tristes effecti sunt, coeperuntque
vchementer arguere, et increpare regem eo quod obedisset voci uxoris suae,
et occidisset fratres suos. Rex statim poenintetia ductus flevit amare, et
quia fratres erant iussit eos sepeliri honorifice. Episcopi vero, et abbates
tollentes eorum corpora magno in obsequio sepelierunt eos in monasterio
Sancti Benedicti, in insula, quac est ante Ragusium. Post haec fratres eorum
et filii et caeteri, qui erant in civitate sentientes quod quidam vellent
tradere civitatem regi, praeparatis naviculis intrantes omnes in eis,
navigaverunt Spalatum; inde transfretaverunt Apuleam, et inde
Constantinopolim ad imperatorem. Praeterea rex caepit civitatem Ragusium et
aedificavit ibi castellum, et post ea reversus est in Scodarin. Regnavit
autem XXVI annis, et in XXII decolavit fratres suos, expletisque XXVI annis,
et mensibus quinque in regno suo, mortuus est; sepultusque est more regali
in monasterio Sanctorum martyrum Sergii et Bachi.
XLIII
Tunc Michalla filius eius voluit succedere in regno, sed propter nequitiam
matris eius noluit populus terrae; sed constituerunt sibi regem Dobroslavum
fratrem Bodini regis. Regante eo, coepit se dure agere contra populum. Eo
tempore audientes fratres, et filii knesii Branislavi, quod rex Bodinus
obiisset imperatoris iussu venerunt Durachium ubi Goyslavus accepit uxorem,
et mansit ibi cum nepotibus suis. Cociaparus quoque frater eius perexit
Rassam, inde cum Belcano iuppano congregantes populum venerunt contra
Dobroslavum regem. Rex vero congregans
populum voluit se defendere. Commisso denique bello in Dioclia supra
fluvium, qui Moracia dicitur, cecidit pars populi regis Dobroslavi, et ipse
captus est. Post haec Cociaparus cum Belcano mittentes vinculatum regem
Dobroslavum in Rassam venerunt, et obtinuerunt Zentam, et depredaverunt
maximam partem Dalmatiae. Belcanus post haec perexit Rassam, et Cociaparus
remansit in Zentam. Post haec insidiabatur Belcanus Cociaparo cum Rassanis,
ut eum perderent, quod sentiens abiit in Bosnam, et accepit ibi uxorem
filiam bani Bosnae, et non post multum temporis in bello mortuus est in
Chelmani.
XLIV
Interea populi congregantes se constituerunt regem Bladimirum filium
Bladimiri filii regis Michalla. Regnante illo dilexit pacem, et cum omnibus
pacem habuit, congregavitque ad se omnes fratres suos et accepit uxorem
filiam iuppani Rassae, et quievit terra XII annos. Postquam acccepit rex
filiam Belcani dimussus est a iuppano rex Dobroslavus, qui tenebatur in
vinculis, eo quod esset patruus regis Bladimiri, qui dimissus venit ad
nepotem suum, quem ut vidit rex statim comprehendere iussit, et in custodia
ponere, mansitque in custodia usque quo nepos eius Bladimirus regnavit.
Itaque XII anno regni Bladimiri regis Jaquinta consiliata a quibusdam
pessimis hominibus, qui inimici erant iuppani Belcani potionem mortiferam
conficiens in Cattaro, quo manebat, dedit eis. Hii vero venientes in
Scodarim propinquaverunt regi per manus ministrorum eius, qui ab eis
deceptus, tunc cecidit in lectulo. Regina autem Jaquinta sciens, quod
moriturus esset, venit cum filio suo Georgio in Scodarim causa visitandi
regem, quam ut vidit rex, permovit eam a se, et iussit eam foris egredi, qua
egressa, dixit astantibus: Quare sic agit rex? Quid ego mali feci? Si vult
scire dominus rex, patruus Dobroslavus, qui tenetur in vinculis ipse egit,
ut moreretur dominus rex . Hoc autem dixit
volens perdere Dobroslavum, timens ne ipse succederet in rcgnum. Statimque
inde abscendens venit usque ad Garizam mortem regis attendens. Postea misit
occulte hominibus regis promittens eis plurima, ut moriente rege perderent
Dobroslavum, quod et factum est. Nam rex mortuus est, et sepultus est in
monasterio Sanctorum Sergii et Bachi. Hominesque vero regis occasione
accepta consilio Jaquintae acquivere super Dobroslavum regem, et extrahentes
illum de custodia exiecaverunt oculos eius, et testiculos illi amputaverunt,
miseruntque illum in monasterio Sanctorum Sergii et Bachi, ubi cum monacis
vivens longo tempore, postea mortuus est.
XLV
Post mortem regis Bladimiri caepit regnum Georgius filius Jaquintae reginae.
Secundo autem anno regni sui voluit occulte comprehendere filios Branislavi,
sed minime valuit, nam innotuit eis quoddam consilium, et ipsi abierunt
Durachium ad patruum suum Goyslavum, solus Grubessa comprehensus est, et
positus in custodia in Scodarim. Tempore illo dux Calo Joannes Cumano
congregans fortem exercitum venit cum Goyslavo, et nepotibus eius supra
regem Georgium. Rex etiam congregans populum paravit eis bellum.
Committentes itaque bellum cecidit pars Georgii regis et multi interfecti
sunt, et plurimi capti sunt. Rex autem cum aliquantis evasit, et fugit in
Obliquum. Post haec dux, et caeteri debellantes civitatem Scodarim ceperunt
eam, inde extrahentes Grubessiam de custodia, iussu imperatoris constitutus
est rex a populo, et dux relinquens ei exercitum reversus est Durachium.
Regnante eo sciens rex Georgius Grubessiam esse strenuissimum militem et
potentem in virtute, atque audacem in bello fugit in Rassam, mater vero eius
capta est apud Cattarum, et ducta est Constantinopolim ubi et mortua est.
Regnavit rex Grubessa VII annos, et quievit terra in diebus eius, et
recuperavit valde, dedit enim diebus illis Deus abundantiam frumenti, et
vini, repleta est terra omni saturitate. Denique septimo anno regni eius venit rex Georgius cum Rassianis supra
istum, qui praeparans ei bellum in ipso bello mortuus est rex Grubessa
fortiter dimicando, et proeliando ante civitatem Antibarim; sepultusque est
in episcopio eiusdem civitatis honorifice in ecclesia Sancti Georgii.
Post haec rex Georgius obtinuit ragnum non tamen terram, misitque fratribus
regis Grubessae, qui adhuc supererant Dragichnae, et Dragilo, et fecit pacem
cum eis, et iuravit quod divideret terram cum eis, et nil eis mali faceret,
qui venientes propter ius iurandum crediderunt ei dedit illis partem terrae,
et iuppanias in Zenta, et valde coepit eos diligere, et hoc ideo faciebat
rex ut Gradicnam fratrem eorum tertium posset decipere, et ad se attrahere
ut postea perderet eos. Igitur Gradigna manens in Rassa accepit ibi uxorem,
de qua genuit quatuor filios: primus Radaslavus, Lobari, et Bladimirus,
praeterea Dragilus cum omnibus terrae suae intravit in Podgoream regionem,
et obtinuit Onogoste, et alias plurimas iuppanias. Videns autem rex, quod
prudenter se ageret, valde ei placuit. Deinde consilio Dragili congregans
rex exercitum abiit in Rassa, et proeliando obtinuit eam, et depredavit,
inveneruntque ibi Uroscium in custodia, in qua missus a parentibus fuerat,
unde extrahentes illum dimisserunt iuppanum in Rassa. Inde rex cum suis
omnibus reversus est ad locum suum cum spoliis magnis. Gradicna eo tempore
secessit in Chelmani. Post haec videns quod Dragillus cum fratre, et
nepotibus prudenter se agerent et quotidie multiplicarent, et crescerent in
amore omnium populorum invidia ductus timensque quod populus terrae sincere
eum non diligeret, ne forte regnum amitteret, comprehendere fecit Mihala,
filium Bladimiri regis, et post eum Dragillum, posuitque in custodiam.
Dragichna vero cum quatuor filiis suis: Prevoscio, Grubesda, Neeman, et
Sirac evasit, et fugit Durachium. Audiens autem, quod frater eius, et
nepotes tenerentur in vinculis, abiit et ipse Durachium. Post hoc Pirigordi
dux cum Gradigna et Dragicna congregantes
populum, et magnum exercitum venerunt, et ceperunt terram usque Vuraneam, et
usque Antibarim. Sed quia dux ire volebat Constantinopolim Gradigna
relinquens nepotem suum Borosci in Obliquo ad custodiendum castellum
transportaverunt ducem usque Durachium. Praeterea rex Georgius iratus iussit
Dragillum, et Mihala, nepotem eius, privare lumine coeli, eo quod Gradigna
cum fratre suo debellarent illum. Postquam autem dux Pirogorti ivit
Constantinopolim, venit alius dux Durachium, Kirialexius de Condi Stephano.
Interea rex Georgius congregans populum venit, et obsedit Obliquum,
Boroscius vero cum suis fortiter defendebat se. Audiens autem dux
Kirialexius cum Gradigna, et cum fratre congregantes exercitum venerunt supra
regem, quia vero iam rex erat exosus omni populo non fuit quis, qui hoc ei
annunciaret quousque venit dux cum Gradigna, et cum exercitu, et
percusserunt castra eorum, et occiderunt, et vulneraverunt plurimos, et
fugaverunt eos. Rex evasit tunc, et fugit Cermeniza, et dux fugato eo
reliquit Gradigna cum exercitu, et ipse reversus est Durachium. Tunc quia
propter tribulationes, et bella terra iam deserta erat, et quotidie magis
magisque dessolabatur, rebellavit Decatarus et postea tota terra regis
Georgii. At Gradigna cum suis coepit comprehendere terram, et persequi
regem, alia autem ex parte Rassani eum persequebantur. Rex autem cum suis
per montana, et per silvas huc illuc fugiens latitabat. Praeterea videns rex
undique persecutionem sibi accidere, nesciens quid ageret, intravit in
castellum, qui Obolon dicitur. Tunc Gradigna obtinuit terram usque
Decatarum, praeter castellum quo rex tenebatur. Inter haec dux venit in
Scodarim, et Gradigna misit ad eum, ut quantocius veniret quatenus caperent
castellum, et regem, qui veniens cum exercitu obsederunt castellum. Tunc hii
qui amici, et proximi regis esse videbantur, et qui edebant panem eius
levaverunt contra eum calcaneum suum et
alii de foris, alii de intus castellum tradiderunt, et regem duci Kirialexio
quem dux comprehendens duxit secum Durachium inde vinculatum, et cum
custodibus misit Constantinopoiim ubi mortuus est in custodia.
XLVI
Post haec populi congregantes se constituerunt regem Gradignam, qui accepto
regno coepit regere populum cum omni iustitia. Erat sane vir timens, ac
diligens, Deum pius, et misericors viduarum, et orphanorum protector, atque
defensor, et in omnibus actibus siris omni bonitate praecipuus. Praeterea
hii qui dispersi erant per regiones, et provincias, et in Apulia, audientes
vitae eius bonitatem reversi sunt ad loca sua, et ad patriam suam, et
repleverunt, et habitaverunt terram, quae iam quasi destructa, et desolata
manebat, sustinuit quoque rex Gradigna diebus regni sui multas insidias, et
persecutiones iniuste a malis hominibus, sed ex omnibus eripuit eum Deus.
Expletisque XI annis in regno ingressus est viam cunctorum et dormivit cum
patribus suis in pace. Sepultus est honorifice et cum magnitudine in
monasterio Sanctorum martyrum Sergii, et Bachi manibus filiorum suorum
Radaslavi knesii, Ioannis et Bladimiri.
XLVII
Post haec Radaslavus knesius perexit ad imperatorem Hemanuelem, et benigne ab
eo susceptus est, deditque ei totam terram dominandam eamque regendam, sicut
tenuit pater eius. Postea knesius Radaslavus veniens ab imperatore, coepit
tenere, et dominare terram cum fratribus suis. Post haec surrexerunt quidam
maligni, qui antiqui inimici fuerunt, et rebelaverunt ei, et adduxerunt
Dessam filium Urossi, et dederunt ei Zentam, et Tribuniam. Radaslaus autem,
et fratribus eius remansit maritima regio, et civitas Decatarum usque
Scodarim, et indesinenter non desinebant dimicare, et proeliare contra
filium Urossi, et contra caeteros inimicos quatenus terram quae eis
rebellaverat, valerent acquirere, et eam, quam dominabant, viriliter
defendere. Etc.
59. Adam Parižanin. Tres hymni perantiqui de Laudibus... [page 10 |
Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
ml
version="1.0" encoding="UTF-8"?>
Tres hymni perantiqui de Laudibus S. Domnii, versio electronica
Adam Parižanin
floruit 1059
Neven Jovanović
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Prima versio electronica 2010-09
Mg:C 394 versus, verborum 4195
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. rujna 2010
Farlati, Daniel: Illyrici sacri, tomus tertius... Venetiis, 1765.
1059
Split
poesis
paratextus prosaici
Litterae medii aevi (700-1400)
Saeculum 11 (1001-1100)
1051-1100
poesis- hymnus
Neven Jovanović
Luka Špoljarić
2012-02-11
Novo, unificirano zaglavlje.
Neven Jovanović
2011-10-29
TEI Header.
Neven Jovanović
2010-09-16
Versio prima.
Sacellum S. Domnii, quod cap. X. §. XIII. descripsimus ab urbe Spalatensi passuum millia ferme tria aut quatuor disjunctum, situmque inter Salonae rudera, ubi subterranea crypta, sepulchrum olim S. Domnii, adhuc extat, hac die a Spalatensibus juxta, finitimisque populis eximia veneratione ac frequentia colitur. Frequens hominum concursus ad aediculam, et cryptam subterraneam, unde corpus S. Domnii translatum est Spalat. Huc quippe maximi ex urbibus Spalati, Tragurii, Clissae, et circumjectis agris oppidisque hominum concursus fiunt, popularibus plausibus, studiisque B. Domnii nomen et sepulchrum celebrantium. Plurima ibidem sacrificia matutinis horis fieri solent; et cryptae sanctissimi martyris reliquiis olim insignis subeundae, ac per otium contemplandae omnibus facultas datur, ostio patefacto, amotoque lapide; quo diligenter occluso, nullis aliis anni temporibus patet. Ac ne quid ad popularem ejus diei celebritatem laetitiamque desit, publici etiam ludi indici ac fieri solent veteri more atque instituto: ac satis constat, memoriaeque proditum est hanc solemnem pompam et frequentiam, ne tum quidem intermissam fuisse, cum ea loca in Turcarum erant ditione ac potestate.
Qui historiam scripsit quartae translationis auctor est, ne sua quidem aetate miracula defuisse, quibus anniversaria hujus translationis ac festa gratulatio illustrior laetiorque redderetur. Nam post quam narravit fontem illum e silice repente ac divinitus prosiluisse, ut pueri sarcophagum S. Domnii trahentes, vehementerque ab solis aestu, viaque laborantes inde aquam ad levandam sitim haurirent; illud quoque adjecit, numquam ex eo tempore cessasse latices illos profluere, quibus ab S. Domnio nomen obvenit; ea enim aqua S. Domnii dicitur; ac praeterea coelestem vim eidem fonti ad propulsandos morbos inditam esse, Aqua S. Domnii ad pellendos morbos mire eficax. ut si quis incommoda valetudine affectus anniversario translationis die inde pauxillum aquae ad potandum pari pietate ac fiducia sumeret, statim ab omni prorsus morbo convalesceret: Haec siquidem, inquit ille, hodierno die miraculose apparet producta, et a vulgo ex tunc aqua S. Domnii appellatur, quam in suae translationis die devote potantes a diversis infirmitatibus liberantur. Ex quo sequitur, ut solemnis hujus initium a primis proximisque translationi temporibus deduci oporteat, cum jam inde ab ipsa translatione, singulis annis, quo die anniversaria ejusdem memoria recurrebat, illius aquae miracula iterari solerent.
Illud lectores ad extremum admoneo, nunc quidem unum omnino festum diem B. Domnii translati nomine ac religione insignem celebrari in urbe pariter ac dioecesi Spalatensi: sed cum ante hanc translationem, ut alibi diximus, semel, iterum ac tertio S. Domnii venerandum corpus in alia ex aliis loca translatum fuerit, satis verisimile est tribus hisce antiquioribus translationibus recolendis celebrandisque totidem olim dies assignatos fuisse, suum cuique, inscriptosque in fastis ecclesiae Salonitanae; et nos diem tertiae translationis ex antiquo Caudiacensi Martyrologio per conjecturas elicere curavimus. Verum post excisam Salonam, et Pontificiam cathedram Spalatum invectam, triplex illa solemnitas per desuetudinem abrogata est: nisi forte qui quartam eamque postremam translationem in catalogum dierum festorum referri jussit, eo spectavit, ut IV. Kalend. Augusti omnium omnino translationum memoria, una et eadem die celebraretur.
§ V.
Tres hymni perantiqui de Laudibus S. Domnii, Auctore fortassis Adamo Parisiensi. E Psalteriis vetustis in pergameno ecclesiae Spalatensis.
Hymnus I.
Armoniae fidibus Domnio
Carmina pangite melliflua,
Organa tangite melodica,
Ecce dies celebris rutilat,
Dulcisonis jubilanda modis
Qua pius ad Dominum properat
Domnius ut bravium referat,
Sanguine quod sibi quaesierat.
Aethera transmeat ad polica,
Agmina jam videt Angelica,
Gaudia cum quibus almifica
Perpetuo meritis habeat.
Martyrio dedit articulos,
Curriculos spuit aureolos,
Omnia carnis et illicita
Funditus expulit ut vacua.
Pyrgia verba philosophica
Ventilat, adstruit, et reputat,
Disputat, injicit, atque probat
Arte politus Apostolica.
Abdita scripta Theologica
Physica protulit armario
Pyrgus, et in ratione procax
Incipit, et trutinans memorat,
Rhetoricum Ciceronis opus
Primitus objicit, ut potius
Hinc reserans ubi templa Deus
Ad species generale genus.
Inde parat nois argolicum
Dans laqueum sibi Syllogicum,
Ut triplicet Deitatis opus,
Quo viget ecclesiale decus.
Spiritus ancipiti gladio
Domnius armiger haud timidus
Platonicos revocat gemitus
Proterit horrificos strepitus.
In Deitate gradus varios
Non reserans minus haut nimios,
Nam Deitatis honor parilis
Semper adest, fuit, et fuerat.
Unde sophistica dicta fugat,
Perfida contudit, et jaculat,
Pyrgus at inde nihil valuit,
Namque perire magis placuit.
Sancte Pater, pie Pastor ovans
Hierusalem polis aetheream,
Attribue famulis Patriam
Coelica gaudia quo teneant.
Gloria multiplicata Patri,
Laus sit et Emanuel Domino,
Spiritui decus atque sacro
Qui monos atque trinus Deus est.
Amen.
Hymnus II.
Laudes eximias, dignaque praelia
Vexillum strenui militis excitat
Pangere, psallere cum petat auream
Fuso sanguine lauream.
Almo lorificans pectora spiritu
Adleta Fidei tegmine muniit
Dextram lanceola fulgida preclua
Spei viribus adjuvat.
Vadit praevalidus terror in hostibus,
Nam celsus meritis praeminet omnibus,
Quem Christi pietas firmiter innovat,
Ne miles suus excidat.
Regis summopere munia praebuit,
Hostiles acies undique terruit,
Cujus praesidio pervolat integer
Centenos simul ordines.
Eventus varii non timet exitus,
Nam cum Maurilius verbera arcius
Cordis saevitia praeparat, aggerat,
Durat, spernit, et incitat.
Nam tendit superos visere coelicos,
Percurrens stadium fortiter anxium
Turbat sacrilegum, respuit ydolum,
Vir damnat pius impium.
Tolli Maurilius imperat ocius
Ad Christi famulus sic petit horrida
Ac si delicias carceris obsita
Prae sola Jesu gratia.
Instaurans iterum praelia contumax
Sanctum caesareo carcere liberat
Promittens onera, ut colat idola,
Sed martyr fugit, aurea.
Vernans stellivomo pastor in aethere
Votivas preculas sedulus accipe,
Quas fundunt famuli suppliciter tui,
Fac nos scandere sydera.
Sublimi Domino gloria, laus, honor,
Qui Sanctos pugiles laureat, elevat,
Hostem dum superant roscido sanguine,
Regnans trinitas unitas.
Amen.
Hymnus III.
Aurorae fulgor radiat,
Jubar phoebi jam rutilat,
Cum dies festa redeat,
Clara reducens gaudia.
Dignanter psallat hodie
Plebs tota Regi gloriae,
Qui Domnium in aethere
Stolis ornat victoriae.
Athleta venerabilis
Deo multum amabilis
Largire tuis famulis
Bonis gaudere coelicis.
Magna sit laus Patri Deo,
Potestas Unigenito
Summa virtus Paraclito
In tempore perpetuo.
§ VI.
Pro Festo S. Domnii
Ratio Officii ecclesiastici, et nunc antiquati. Ex Cod. Ms. Archivi Archiep. Spalat. cui titulus: Officia SS. Patronorum ecclesiae Spalatensis.
Ad Vesp. Psalm. consueti de comm. unius martyris.
Exposuit primus fidei qui sacra Salonis,
Commigrat e terris hac super astra die.
Alleluja.
Antiph.
Intrepidus Christum clara dum voce fatetur
Domnius, exsecuit saeva machaera caput.
Allel.
Antiph.
Cuncta Saloniadum resonant te littora Domni,
Te noster caetus sentiat usque pium.
Alleluja.
Antiph.
Nos tua festa, pater, plena veneramur acerra,
Domni ne nobis coelica dona neges.
Allel.
Antiph.
Ad te confugimus nos, qui jactamur in undis:
Tu Domni e portu dirige tutus iter.
Allel.
Capit.
Laudemus viros gloriosos, et parentes nostros in generatione sua, multam gloriam fecit Dominus magnificentia sua a saeculo. Deo et c.
Hymnus.
Domnium plectro canimus sonoro
Praesulem sacrum, veneranda cujus
Haec dies fulget, rutilatque nostrae
Clara cohorti.
Qua parens noster nitido cruore
Penitus fuso, pia membra in oris
Hisce deponens, animam coruscis
Intulit astris.
Domnio patri date serta nati,
Texite aeternas vario corollas
Flore, nam nostri redolet Parentis
Undique virtus.
Domnius natos aluit labore,
Tradidit nobis fidei nitorem,
Lactis effudit fidei Sacerdos
Ubera primum.
Mox dapes cretis alias ministrat,
Dum docet fortis tolerare mortem,
Colla dum subdit gladio micanti,
Sanguine pavit.
Inde translatus super astra coeli,
Et comes factus superis, benigne
Nos fovet natos precibus sereni
Cultor Olympi.
Pastor o Domni memor esto Nostri
Respice ex alto, Spalatum tuere,
Perfrui tecum queat ut beata
Luce per aevum.
Sit Deo Trino decus, et potestas,
Laus sit et Sanctis, ope nos misellos
Adjuvent, saevas erebi procellas.
Ne timeamus.
Amen.
v.
Induit eum Dominus stolam gloriae. Allel.
Ecc. 45.
R.
Et coronavit eum in vasis virtutis. Allel.
Ad magn. Antiph.
Ecc. 50.
Quasi stella matutina in medio nebulae, et quasi luna plena, et sicut Sol
refulgens Beatus Domnius.
Alleluja.
Oratio
Omnipotens sempiterne Deus ecclesiae tuae votis propitius aspira, ut B.
Domnii Pontificis, et M. tui precibus adjuvemur, cujus natalitia celebramus.
Per Dominum nostrum et c.
Ad Matut. Invitatorium.
Regem Christum, qui Beatum ad nos destinavit Domnium, venite adoremus.
Allel.
Hymnus
Praeclara claro Antistiti
Promenda laus est Domnio,
Nostrae cohortis inclyto
Parenti, et optimo Duci.
Primus phalanges instruit
Missus Salonas a Petro,
Ut signa Christi fulgida
Deferret ipse Dalmatis.
Quanto labore nuntiat
Veram fidem, quam coelitus
In carne Verbum detulit,
Acres nec horret daemones.
Conatur hostem expellere
Ex arce Regni nobilis,
Cruenta bella praeparat
In saeva monstra Tartari.
Aspirat ipsi praepotens
Caelestis aulae sceptriger
Dum mira in aegris efficit,
Majora vero in mortuis.
Praetor furit Maurilius
Ditis minister impius,
Ferit securi Domnium,
Ut victor in Coelum evolet
Onustus hic victoriis
Ereptus imis sordibus
Jam splendet inter coelites
Clarus corona gloriae.
Summo Parenti gloria
Sit, et Parentis filio
Cum spiritu Paraclyto
In sempiterna saecula. Amen.
In primo Noct. Antiph.
Hilares colimus festa Patroni: Par est laetas promere voces. Domnius alta scandit ad astra. Allel.
Psalm unius Martyr.
v. Induit eum Dominus stolam gloriae. Allel. Ecc. 45.
R. Et coronavit eum in vasis virtutis. Allel.
Lect de lib. Ecclesiastici. Laudemus viros et c.
Respons. ex Com. Mart. temp. Pasch.
In 2. Noct. Antiph.
Celebris Praesul Domnius istas Roseo tinxit sanguine terras. Cura vigili rexerat ante. Allel.
Psalm. unius Mart.
v. De omni corde suo laudavit Dominum. Allel. Ecc. 47.
R. Et dilexit eum, qui fecit illum. Allel.
Lectiones 2. Noct. uti modo recitantur in die festo. Resp. de Com.
In 3. Noct. Antiph.
Quantus fuerit Domnius, infer, quem formavit puerum sanctis monitis Petrus pluribus annis. All.
v. Directus est divinitus in paenitentiam gentis. Allel. Ecc. 49.
R. Et tulit abominationem impietatis. Allel.
Lectio S. Evangelii secundum Matthaeum.
In illo tempore Cap. 10. dixit Jesus Discipulis suis: Euntes praedicate docentes, quia appropinquavit regnum coelorum, et reliqua. Homilia S. Jo: Chrysostomi. Jam quaeritur, quare Christus contraria praeceperit, nam et c.
Ad laudes Antiph. et Cap. ut in I. Vesp.
Hymnus
Exaltent alii saxa minacia
Turrita, et Spalati moenia nobilis,
Templum mirificum, magnificas domos,
Priscam gentis originem.
Tollant ast alii Caesaris impii
Hostis Christiadum culta palatia,
Robur, divitias, marmora, et imperi
Fasces, stemmata, gloriam,
Nos splendore alio fulgere cernimus
Claram urbem Spalati, dum tenet infulam
Primae Metropolis, gaudet et optimo
Patrono sibi Domnio,
Splendescit melius nomine Domnii,
Nec non sarcophago, quod Cineres sacros
Claudit, quam Scythicis plena lapillulis
Si passim jubar ederet.
Longe nobilior Praesule Domnio,
Quam cunctis Ducibus, tutior insuper;
Felix o Spalatum sub Duce Domnio
Hinc fulget tua gloria,
Supremo Domino Coelitum Patri
Sit laus, qui celebri nos decorat viro.
Huic grates hilari pectore fundimus.
Huic sit laus sine termino. Amen.
v. Statuit ei Dominus testamentum aeternum. All.
R. Et dedit illi Sacerdotium gentis. Allel.
Ad Ben. Antiph.
Quasi flos rosarum in diebus vernis, et quasi lilia in transitu aquae, et sicut thus redolens in diebus aestatis Beatus Domnius. Allel.
Ad Tertiam
Capitulum, Laudemus et c.
R. Induit eum Dominus Stola gloriae. Allel.
v. Et coronavit eum in vasis virtutis.
v. De omni corde suo laudavit Dominum. Allel.
R. Et dilexit Deum, qui fecit illum. Allel.
Ad Sextam Capit.
Semen eorum, et gloria eorum non derelinquetur, Ecc. 44. corpora eorum in pace sepulta sunt, et nomen eorum vivit in generationem, et generationem.
R. De omni corde suo laudavit Dominum. Allel. Ecc. 47.
v. Et dilexit Deum, qui fecit illum. Allel.
v. Directus est divinitus in paenitentiam gentis. All.
R. Et tulit abominationem impietatis. Allel. 49.
Ad Nonam Capit.
In tentatione inventus est fidelis, ideo jurejurando Ecc. 44. dedit illi gloriam in gente sua crescere illum quasi terrae cumulum.
R. Directus est divinitus in paenitentiam gentis. All. Ecc. 49.
v. Et tulit abominationem impietatis. Allel.
v. Statuit ei Dominus testamentum aeternum. All. 45.
R. Et dedit illi Sacerdotium gentis. Allel.
In 2. Vesp. Antiph. et Capit. et Versic. ut in I. Vesp.
Ad Magn. Antiph.
Quasi vas auri solidum ornatum omni lapide pertioso, Ecc. 50. et sicut oliva pullulans, et Cipressus in altitudine se extollens Beatus Domnius. Allel.
§ VII.
Ratio Officii ecclesiastici hodierni pro ecclesia et Diaecesi Spalatensi, die VII. Maii. In festo S. Domnii Episcopi et Martyris. Dupl. I. clas. cum octava. Ex proprio libello SS. Patronorum ecclesiae Metropolitanae Spalatensis, Venetiis excuso an. 1690.
Ad Vesperas Antiphonae.
Laetamini in Domino diem sacrum recolentes, in quo Beatus Domnius Pontifex et Martyr inclytus ad coelos ascendit. Alleluja. Psal. Dixit Dominus et c.
O invictum virum, quem neque promissa Tyranni, neque minae moverunt, ne confiteri vellet Christum Dominum. Allel. Psalm. Confitebor et c.
Poenas constanter pertulit, et in Domino consolatus est, mortem contempsit, et vitam invenit. All.Psal. Beatus vir et c.
Gratias agamus Deo, qui nobis talem dedit Patronum; et merita nos juvant, et tuentur. Allel. Psal. Laudate pueri et c.
Laudetur Dominus, et honoretur Petrus Apostolus, qui per Domnium suum Discipulum, nos fecit Dei populum. Alleluja. Psal. Laudate Dominum omnes et c.
Capitulum Stabunt Justi.
Hymnus
Eja sancte Discipule
Apostolorum Principis
Faveto nobis hodie
Laudes tuas canentibus.
Ab ipso missus Praeside
Primus Salonas Pontifex
Et fide Christi reparas
Errore malo perditos.
Infirma quoque corpora
Verbo sanas, et mortuum
Matri ploranti filium
Ad vitae lucem revocas.
Cum Pyrgo palam disputas,
Qui videbatur sapiens
Sibi, sed vere nescium
Religionis approbans.
Non furens Maurilius
Praetor te minis terruit,
Spernis saeva supplicia,
Dum Christum cunctis praedicas.
Ille cervicem gladio
Secare quidem potuit,
Sed separare minime
Te nunc a tuo Domino.
Nunc coronatus gloria
Nos Praesul noster aspice,
Per te adepti gratiam
Ut vivamus perenniter. Amen.
v. Ora pro nobis Beate Domni. Allel.
R. Ut digni efficiamur promissionibus Christi. Al.
Ad Magnificat. Antiphona.
Salve clara dies, qua nostrae Domnius urbis
Praesul ad aethereas se tandem sustulit arces,
Et victo laetus percepit dona Tyranno,
Syderea semper radiantem luce coronam. Al.
Oratio
Omnipotens sempiterne Deus, ecclesiae tuae votis propitius aspira, ut B. Domnii Pontificis, et Martyris tui precibus adjuvemur, cujus natalitium celebramus. Per Dominum et c.
Ad Matutinum.
Invitatorium. Exultent in Domino Sancti. All.
Venite exultemus et c.
Hymnus.
Domni Beate pontifex,
Martyrque Christi inclyte,
Adesto nobis protinus
Natalem tuum colentibus.
Hic sacer ille dies est,
Quo terras victor deseris,
Et coeli clara sydera,
Mundum triumphans penetras.
Inde nostras ut audias
Preces, oramus supplices,
Et commendatos facias
Uni trinoque Domino.
Qui nos transferre satagat
De valle plena lacrymis
Ad Beatorum gaudia
Per infinita saecula. Amen.
In tribus nocturnis Antiphonae, Versiculi, Responsoria ex communi MM.
tempore Paschali.
Lectiones primis Nocturni.
De libro Ecclesiastici cap. 44.
Laudemus viros gloriosos et c.
Lectiones secundi Nocturni.
Ex vita S. Domnii VI.
In tertio Nocturno.
Evangelium.
Designavit Dominus et c.
Lectiones ex Homilia S. Gregorii Papae 17. in Evangelia.
Ad Laudes et per horas;
Antiphonae, ut in primis Vesperis.
Capitulum
Stabunt justi, ut sup.
Hymnus.
Laudes innovamus Domnio
Oris, et cordis jubilo,
Cum purae mentis gaudio
Grates agamus Domino.
Natalem sacrum colimus
Ejus, quem nobis coelitus
Bonis ornatum omnibus
Pastorem datum credimus.
In fide firmus perstitit,
Nec praedicare destitit
Christum, qui mortem pertulit,
Et vitam nobis contulit.
Nil minas gentis perfidae
Timens, subjecit cupide
Cervicem frameae infidae
Laudis amore solidae.
Martyr profuso sanguine
Pro Christi Jesu nomine,
Multo repletus lumine,
Ascendit regnum gloriae.
Relicto mundo labili
Sedet in sede stabili,
Et modo non estabili
Fulget luce mirabili
Ante stellatum solium,
Et vultum Regis omnium,
Suscepit post martyrium
Perennis gaudii praemium.
Per hujus ergo merita
Deus, et gesta inclyta
Cum pietate solita
Dimitte nobis debita.
In multis te offendimus,
Sed parce confitentibus,
Et nos placatus precibus
Libera malis omnibus.
Faveto nostris Dominis
In pace, et bello Venetis,
Ut rebus sibi redditis
Te laudent totis animis.
Frange Turcarum rabiem
Tuorum tuens aciem,
Laetam ostende faciem,
Et nobis dona requiem.
Morbum pelle pestiferum;
Languoremque mortiferum,
Et repentinae liberum
Mortis hunc redde populum.
Repressa semper grandine,
Riga secundo flumine,
Et reple frugum germine
Nostros agellos, Domine.
Post haec purgatos sordibus
Nos redde coeli sedibus,
Ut cum beatis omnibus
Te extollamus laudibus.
Sit tibi semper gloria;
Qui surgens cum victoria
Sedes in Patris dextera
Per sempiterna saecula.
Amen.
v.
Ora pro nobis et c.
Ad Benedictus. Antiphona.
Pontificum norma, splendor, pretiosaque gemma,
Serta venustatis retinens cum martyrizatis,
Scandere celsorum da nobis regna polorum,
Qui barathri claustris puerum precibus revocasti.
Al.
In secundis Vesperis omnia, ut in primis:
ultimus Psal.
Credidi et c.
Ad Magnificat. Antiphona.
Magnificate Deum, Petro quoque solvite grates,
Namque ducem nobis misit, qui nocte fugata
Erroris, circumfudit nos lumine veri,
Ne quis posset iter stabilis non nosse salutis.
Allel.
Intra ocatavam. Ad Magnificat. Antiphona.
O quam sancta dies, o quam festiva refulget
Viribus o totis, castis celebrandaque votis,
Qua bonitate bonus noster meat astra Patronus
Domnius ad vitae gaudia perpetuae.
Allel.
Pro die octava. Oratio.
Deus, qui nos Sancti Domnii Martyris atque Pontificis natalis concedis diem
celebrare octavum, praesta quaesumus, ut cujus recolimus festa, per ejus
gradiamur exempla.
Per Dominum et c.
Missa propria pro festo S. Domnii Episcopi et Martyris.
Introitus.
Gaudeamus omnes in Domino diem festum celebrantes sub honore B. Domnii Martyris, de cujus passione gaudent Angeli, et collaudant filium Dei Allel. Alleluja. Exultate justi in Domino, rectos decet collaudatio. Gloria et c.
Oratio.
Omnipotens sempiterne Deus ecclesiae tuae votis propitius aspira, ut Beati Domnii Pontificis, et Martyris tui precibus adjuvemur, cujus natalitia celebramus. Per Dominum et c.
Epist.
Stabunt justi et c.
Graduale.
Beatus Domnius Petri Apostoli discipulus ab ipso Salonas missus, primus nobis Christum evangelizavit, et viam salutis ostendit. Hodie B. Domnius migravit ad Dominum, dupliciaque ab ipso accepit, et Pontificalis dignitatis coelestem stolam, et immarcescibilem coronam gloriosi martyrii. All. All. Ave Beate Domni unica spes gentis tuae. Ave Pontifex, et Apostole credulitatis nostrae. Ave speculum sanctitatis, et justitiae. Per te Christo credidimus. Per te in Christo salvemur. Ora pro populo, interveni pro Clero, ut nullus de tuis praeda fiat hostis. Allel. Posuisti Domine super caput ejus coronam de lapide pretioso. Alleluja.
Evangelium.
Designavit Dominus et c. Credo.
Offertorium.
Ave Beate Domni unica spes Spalati. Ave gemma fidei nostrae. Ave lumen Dalmatiae. Ora pro nobis Christum omni tempore. Allel.
Secreta.
Hostias tibi, quaesumus Domine, B. Domnii Pontificis et Martyris tui dicatas meritis benignus assume, et ad perpetuum nobis tribue provenire subsidium. Per Dominum et c.
Communio.
Te summe Praesul poscimus, corde, ore et vocibus, ut nos venturo Judici commendes prece supplici. Alleluja.
Postcom.
B. Domnii Pontificis et Martyris tui, Domine, precibus confidentes, praesta quaesumus, ut per ea, quae sumpsimus, aeterna remedia sentiamus. Per Dominum nostrum et c.
In die octava Missa sicut in die festo, praeter orationes, quae sequuntur.
Deus, qui nos S. Domnii Martyris atque Pontificis natalis concedis diem celebrare octavum: praesta quaesumus, ut cujus recolimus festa, per ejus gradiamur exempla. Per Dominum nostrum.
Secreta.
Suscipe Domine sacrificium placationis et laudis, quod nos intervenientibus S. Domnii Martyris meritis, cujus recolimus festa, et perducat ad veniam, et ad perpetuam gratiarum actionem constituat. Per Dominum et c.
Postcom.
S. Domnii Martyris tui, atque Pontificis natalitia recolentes, te suppliciter deprecamur, ut ejusdem precibus, hoc idem nobis semper indulgentiae causa sit et salutis. Per Dominum.
Die XXIX. Julii.
In festo translationis S. Domnii Ep. et Martyr. Duplex.
Omnia de Com. unius Martyr. extra tempus Paschale, exceptis iis, quae hic habentur propria.
Ad vesper. Antiph.
Qui me confessus fuerit et c. Dixit et c. cum reliquis Psalmis de Dominica, et loco ultimi, Psal. Laudate Dominum omnes gentes.
Capitul. Beatus Vir et c.
Hymnus
Dies refulget annua
Nobis reducens gaudia
Translationis Domnii
Pignore sacro celebris.
Odas fundat mellifluas,
Laudes expromat debitas
Coetus noster pro munere,
Ejus suscepto corpore.
Miraculis innumeris
Suis praeclaris meritis
Diem signavit nobilem,
Quae colitur solemniter.
Infantum turmam satiat,
Dum tua membra bajulant,
Aqua sicco de lapide
Quae mire manat hodie.
Non sunt reperta corpora
Morbis oppressa gravibus,
Quae remanerent coelicae
Privata dono gratiae.
Imbrem effunde desuper
Divinum Martyr inclyte,
Tui favore meriti
Quo satientur famuli.
Custodi tuos Servulos
Canentes tibi modulos,
Eisque Pater gloriam
Efflagita perpetuam.
Urbem, et plebem Spalati
Aspectu perenni recrea,
Cui tua membra conferunt
Et decus, et praesidium.
Sit Genitori, Genito
Laus et jubilatio
Cum spiritu Paraclyto
In sempiterna saecula. Amen.
v. Ora pro nobis B. Domni,
R. Ut digni efficiamur promissionibus Christi.
Antiph. ad Magnificat: O quam sancta dies et c. ut in ejus festo natali.
Oratio
Omnipotens sempiterne Deus, qui in hac translatione anniversaria B. Domnium Apostolicum virum innumeris virtutibus decoratum, pium Pontificem, et magnum Patronum populo tuo ordinari voluisti; concede propitius, ut apud misericordiam paternae pietatis tuae, meritis ejus et intercessionibus adjuvemur. Per Dominum nostrum et c.
Ad Matut. Invit. Hym. Antiph. Psal. de Com. un. Mart. Lect. I. Noct. Ex lib. Sap. Laudemus Viros gloriosos et c. ut in die festo Natali. Lect. 4. Ex hist. Translationis, 5. et 6. Ex Serm. S. Augustini: Triumphalis et c. In 3. Noct. Homilia S. Gregorii in Evang. Si quis venit ad me.
Ad Laud. Antiph. Qui me confessus fuerit et c. ut in Com. un. Martyr.
Ad Benedictus Antiph. Pontificum norma, et c. ut in die festo Natali.
In 2. Vesp. Hymn. Dies refulget et c. ut supra. Versic. Ora pro nobis et c. Antiphona ad Magnif. O quam sancta dies, ut supra et c. in 1. Vesp.
Missa ut in Com. un. Martyr. et Pontificis Statuit exceptis orationibus, quae sequuntur.
Oratio.
Omnipotens sempiterne Deus, qui in hac Translatione anniversaria et c. ut supra.
Secreta.
His, quaesumus Domine, muneribus intende placatus, et tribue supplicatione gloriosi Pontificis, et Martyris tui Domnii, nos a peccatis omnibus absolvi, et coelesti gratia ditari. Per Dominum nostrum et c.
Postcom.
Refecti vitalibus alimoniis, quaesumus Domine Deus noster, ut intercedente B. Domnio Pontifice et Martyre tuo, quod ore sumpsimus, pura mente capiamus. Per Dominum nostrum et c.
Alter Hymnus
De Translatione SS. Anastasii et Domnii.
Sacra scrutantur pignora,
Pia Sanctorum corpora
Domnii, et Anastasii
Jussu devoti populi.
At Praesul venerabilis
Joannes Deo amabilis
Confortat cives nobiles,
At laudat et ignobiles,
Inter ruinas vepribus
Condensus atque frondibus
Urbis Salonae fodere,
Nutu divinae gratiae.
Muneris tanti praemium
Repertum Anastasium
Primo transferunt Spalatum,
Deinde Patrem Domnium.
Ubi multa miracula,
Virtutes, et prodigia
Eorum fiunt meritis
Ad salutem Christicolis.
Laetatur urbs egregia,
Devota sumat gaudia,
Thesauro tam perfulgido
Suscepto cum tripudio.
Catervam Christi Martyres
Nostras ad sedes stabiles,
Ferte frui coelestibus,
Vestris Orationibus.
Deo Patri sit gloria,
Laus quoque sit perpetua
Filio Unigenito
Cum Spiritu Paraclito. Amen.
CAPUT XVIII.
De templo et cultu S. Domnii in insulis Diomedaeis.
§ I.
Cultus S. Domnii per B. Joannem e Fulgineo Monachum ac Martyrem in Diomedaeas insulas allatus esse videtur.
B. Joannes natus est Fulginei anno secundi saeculi circiter vigesimo, loco honesto, et oppido Umbriae in primis nobili, unde illi a Fulgineo cognomen obvenit. Is anno quarto et sexagesimo ejusdem saeculi Joannes a Fulgineo in Diomedaeas insulas se recepit. cum ecclesia sub Marco Aurelio crudelem in modum exagitari rursus coepisset, patria profugus se recepit in hasce insulas, ab littore Apuliae haud ita late interjecto mari disjunctas, quas olim Veteres appellabant Diomedaeas, quod illuc Diomedes Rex Aetoliae post Trojam excisam appulerit, ibique, postquam aliquot annos regnasset, ut ferunt, diem suum obierit. Deinde vero cum tres numero essent, modico interfluente Euripo discretae, ex eo Trimitum, seu Trimitarum insulae nominari coeperunt; quamquam verius eas
hoc vocabulo appellatas dixeris ab una earum principe, quam Tacitus Annal. lib. 4. Trimerum vocat. Tenet fama, litterisque multorum est memoriae traditum, hunc Joannem a Fulgineo fuisse illum ipsum Eremicolam, de quo in tabulis Trimitanis mentio fit sane honorifica. Huic ergo, ut illae tabulae memorant, nocte quadam vigilanti augustissima specie, ac beatissimo lumine fulgens Virgo Deipara sese palam ostendit, Templum ibidem Deiparae condit eumdemque jussit in hasce insulas trajicere, ubi solitariam vitam ageret, Deique parentis nomen ac religionem propagaret. Quo illi viso, jussuque mirifice laetus nihil morae interposuit, quin extemplo Virginis mandata exsequeretur. Ergo simulatque locum sibi divinitus ostensum pervenit, nihil prius sibi faciendum censuit, quam ut templum exstrueret, quod Deiparae in coelum assumptae titulo exornavit. Hoc templum deinde saeculo quarto jam inito Alexander quidam Episcopus veteri solemnique ritu consecravit, cum S. Sylvester Romanum Pontificatum gereret, imperium vero Constantinus Magnus administraret. Joannes autem asperrimae vitae institutum aggressus brevi apud incolas magnam virtutis et sanctimoniae laudem sibi conciliavit. Quocirca celebritatem hominum, famamque sanctitatis ut vitaret, in patriam redeundi consilium cepit; quo cum venisset, egregiam religionis causa mortem oppetiit. rediit in patriam, et Martyrii palmam adipiscitur. Ex Antonio Beatillo de Sanctis Umbriae Tom. I. pag. 63. et Tomo 3. pag. 239. sub die 29. Decembris.
Jam vero haud est improbabile B. Joannem a Fulgineo virum eximia religione et sanctitate primum auctorem Trimitantis fuisse, ut S. Domnium praecipuo quodam studio ac veneratione prosequerentur. Joannes auctor cultus S. Domnii in Diomedaeis insulis. Etenim cum antiquissimus sit cultus, qui ab illarum insularum incolis S. Domnio hodieque adhibetur, et omnem superiorum temporum memoriam antecedat; nisi ejus initium ad B. Joannem referatur, nihil usquam reperies, unde ejusdem originem repetere possis. Quocirca conjectari licet ab ipsomet Joanne una cum Deiparae templo aediculam exstructam fuisse S. Domnio, cui etiam construxit aediculam. quem et ipse ingenti honore coleret, et ab aliis pari religione cultum esse vellet. Joannis inde auctoritas et exemplum apud posteros valuit. Credibile porro est ipsimet Joanni Salonitanos auctores fuisse colendi S. Domnii, quippe cum ad eas insulas e regione obversas littori urbique Salonitanae, sive commercii causa, sive ex itinere appellare consueverint. Praeterea a quibus de sanctitate et miraculis S. Domnii multa et praeclara accepisset, ab iisdem, ut opinari fas est, exemplum sumpsit ejusdem cultus cum Deiparae Virginis religione conjungendi. Nam Salonitani jampridem corpus S. Domnii in urbem illatum in eodem templo perhonorifice condiderunt, quod et auspiciis augustissimae Coelitum Reginae ab ipsomet S. Domnio consecratum fuerat. Huc accedit, quod per idem tempus S. Domnii sepulchrum, ut ejus Acta testantur, multorum atque illustrium miraculorum gloria florebat, quorum celebritas et fama longe lateque vulgata, in has insulas ab ipsis Salonitanis ultro citroque commeantibus deferri potuit.
§ II.
Insulae Diomedaeae antiqua S. Domnii religione insignes a viris sanctissimis cultae et nobilitatae.
Diomedaeis insulis vel ad religionis incrementum, vel ad nominis celebritatem plurimum addidit vetus ac puerillustre coenobium S. Benedicti, Coenobium S. Benedicti.
60. . [Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
Nobilis ex villi factus, de paupere dives
Hic populus sparsus pluribus inde locis
Congeritur quod loco digne sit septus in ymo
Namque fides aberat per loca sparsa mala
Presbiter Antonius finxit nec plurima metra
Mandato domini posteritasque sciat.
Ragusij civis genus est galoppa vocatum
Fidus amicus erat, si quis amabat eum.
61. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 202 |
Paragraph |
SubSect | Section]
centesimo et quadragesimo fere anno posteaquam
Polentanis fide interposita in uincula coniectis eam Veneti occupauerant. Inde Ceruiam,
Fauentiam, Cesenam, Ariminum, et quicquid eo in tractu locorum ad Romanam
Ecclesiam unquam pertinuit, uoluntaria item omnium deditione in potestatem pontifex
redegit. Eodem quoque tempore Alfonsus Ferrariensium dux, Franciscusque Mantuanus
marchio, quicquid Veneti de eorum imperio ad illam diem tenuerant, recuperarunt.
Vrbes item regni Neapolitani pignori, ut supra demonstrauimus, datae pulsis Venetis in
fidem Hispani regis uenerunt. Satis creditur Cretenses Cypriosque descituros fuisse si, ad
quem deficerent, habuissent; idem consilium maritimae Dalmatiae urbes coepissent, nisi
Vuladislaui Casimiri regis ignauia obstitisset.
Porro non solum mediterranea Dalmatiae, sed etiam maritima eius regionis loca ad
Hungaricam ditionem, ut alio loco diximus, antiquo iure spectare certum est. Quod
quum Veneti non ignorarent, timerentque illarum urbium defectionem, ne quid
Dalmatiae optimates respectu pristini et regii imperii moliri possent, in eos plebem clam
concitasse in suspitionem uenerunt. Nempe nobilitas sub ius alienum neccessario
posita longe inclinatior est ad regium quam ad populi imperium, quandoquidem dignitate domini minus turpis uideatur esse seruitus.
Hoc igitur exorto seu fortuito tumultu, seu Venetorum consilio ― neque enim id pro
comperto habeo ― Phariae insulae, quam et Lesinam
uocant, nobilitas pene deleta est, ea
partim interfecta, partim domo sedibusque patriis extorri. Illius enim insulae plebs, auctore quodam eiusdem corporis sacerdote, adiunctis sibi agricultoribus, prima omnium
Dalmatarum arma in optimates sumpsit. Hoc morbo in reliquos Venetae ditionis
Dalmatas quasi contagione quadam uulgato multi Antiuarensium principes a plebe sua
interfecti sunt. Cathareni, multitudine ac uiribus suis aduersariis ualidiores, audacia
etiam se ab impetu plebis facile tutati sunt. Nam quum conspexissent plebem una coire,
sumptis armis eam inuadunt atque e foro in domos citra caedem et sanguinem compellunt, quo facto res Catharena subita seditione turbata composita est. Caeteris Dalmatiae
ciuitatibus magis metus, ne quid noui consilii aduersus Venetos inirent, intentatus est,
quam ulla insignis calamitas ad hanc diem per plebem illata, seu id Veneto de industria
agente, ne fraude sua plebem concitatam fuisse appareret, seu ipsi Veneti ad Dalmatiae
optimates in officio continendos eo terrore satis profectum arbitrati.
Maximilianus ubi accepit res Venetorum uno praelio aduerso uehementer accisas
esse, ratus occasionem sibi quoque oblatam adiungendi imperio suo quicquid urbium in
Circumpadana Italia a Gallo rege relictum erat, misso Veronam quodam Alemano episcopo urbem ciuium uoluntate in suam ditionem redegit. Veronae defectione Patauini
quoque Alemanicum praesidium intra urbem accępere, praetore Veneto sine iniuria
emisso. Caeterum dum et Maximilianus contrahendo exercitu in Germania moratur, et
rex Gallorum Mincium amnem Benacumque lacum imperio suo terminum constituit,
Veneti paulum a terrore collecti, Patauina plebe eorum coepta adiuuante ― plebs enim
senatui suo semper aduersatur ― Patauium recipiunt, pulso Alemanorum praesidio, quod
numero hominum eo minus firmum fuerat, quia Alemani, Patauinae nobilitatis uoluntate
ac amicitia confisi, nihil sibi a Venetis tanta strage infractis timendum putabant, ignorantes Venetorum animos non ita mercatura corruptos, quin existiment interdum fortunae esse obluctandum.
Iam Maximilianus, contracto simul peditum, simul equitum iusto exercitu,
fines Italiae ingressurus erat, quum Venetorum oratores ad eum accesserunt, infimis
praecibus petentes, ut sibi ad se adeundi dicendique potestatem faceret. Qui magis
ueteris Romani imperii maiestatis quam suae fortunae memor, et ob id elatior, aditum
Venetis negauit. Permisit tamen mandata, quae praetulerant, scriptis edere. Quae
huiuscemodi fuisse dicuntur: Venetos amicitiam ac societatem uelle cum Maximiliano
iungere, eique omnibus Italiae urbibus, totoque continenti cedere; polliceri insuper quinquaginta millia nummum aureorum in singulos annos perpetuo se pensuros, modo ille
aduersus Gallos arma sumat. Alemanus animaduertens Venetorum postulatis manifestam
subesse fraudem, nec eos quicquam aliud quaerere quam sociorum regum dissidium, eos
re infecta ab se dimisit, exercitumque Patauium admouit. Nam Venetis toto continenti
uere et ex animo cedentibus, receptisque a quoque sociorum regum, ut inter ipsos conuenerat, suis rebus, haud quaquam pugnare inter se regibus, utpote sublata causa,
necesse erat.
Veneti Maximiliani sibi conciliandi spe deiecti, existimantes Patauio retento continentis quoque possessionem haud uideri amissam, faciliusque caetera loca inde recuperatum iri, eo magnam uim commeatus, priusquam Maximilianus Patauinum agrum
attigisset, importarant, ualidoque praesidio urbem munierant, data eius tutandae cura
principi Petiliano, cui, ut ante dictum est, summa etiam imperii tradita erat. Patauina
urbs ad Meduacum amnem posita quinque et uiginti millia passuum a mari abest, tribus
fossis a Venetis perductis cingitur, quae aqua ex proximo
flumine campestribus locis
deriuata, completae sunt. Vnde non solum militum praesidio, sed etiam opere Patauium
egregie emunitum erat. Itaque Maximilianus, quum duos menses oppugnanda urbe frustra absumpsisset ― nihil enim dignum dictu egit ― dato documento nomen caesareum sine
uiribus inane esse, a militibus inopia stipendii pene desertus in Alemaniam est reuersus.
Iulius pontifex de Gallis Italia eliminandis uoluit consilia, cum Venetis reconciliatur,
Ferrariae duci bellum indicit; irritum in Gallia celebratur concilium; pontifex a
Mirandula repellitur, Hispanos rupto foedere in Gallos concitat.
Iulius Secundus, pontifex
Romanus, uidens totam profligati Veneti gloriam penes Lodouicum Duodecimum,
Francorum regem, haud immerito esse, simul Ligustico ingenio, unde originem ducebat,
quietis impatiens, ad haec aegre ferens, sibique ac Ecclesiae Romanae metuens si externi
et maximi regum armis opprimeretur Italia, satis gnarus pontificiam maiestatem magis
opibus ac Christianorum regum stultitia quam religione aut uitae sanctimonia stare,
caepit animo uolutare, quemadmodum a Gallorum seruitute eam tutam liberamque redderet, quasi (ut plaerique falsa opinione ducti arbitrantur) omnes Christiani,
sub quocunque hi coelo nati sint, non essent eiusdem ciuitatis ciues, referretque
quidquam Germanus, Gallusue, an Hispanus Italiam teneat, modo illi rector non desit,
qui una cum armis iustitiam colat, gentemque ingenio sane praestantem ac regionis felicitate fortunatam, sed seditionibus et desidia laborantem, et ob id imbellem atque opportunam externorum iniuriae, tueretur.
Quo
62. Anonymus. A. Ch. 1066. Cicca monasterium B.... [page 10 |
Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
A. Ch. 1066. Cicca monasterium B. V. minoris Iaderae pro monialibus fundat, versio electronica
Anonymus
floruit 1066
Fejér György
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Digitalni tekst na internetu prema znanstvenom izdanju (1829-1844), ispravljen.
Mg:B 154 verborum
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Kolovoza 2012
CODEX
DIPLOMATICVS
HVNGARIAE
ECCLESIASTICVS AC CIVILIS
STVDIO ET OPERA
GEORGII FEJÉR
BIBLIOTHECARII REGII
BVDAE
TYPIS TYPOGR. REGIAE
VNIVERSITATIS VNGARICAE
ANNIS MDCCCXXIX-MDCCCXLIV
IN LUCEM EDITVS
ET NVNC
NICOLAO SÖLCH
REDACTORE
ADIVVANTE
THOMA FURKA
CVM PRAEFATIONE
GEISAE ÉRSZEGI
IN AEDIBVS "ARCANVM ADATBÁZIS"
DISCO COMPACTO SIGNIS DIGITALIBVS
INSCRIPTVS
BUDAPESTINI
ANNO
MMIV
A. Ch. 1066. Cicca, alias Cicha, Doimi filia, Andreae Vxor, monasterium B. V. minoris Iaderae pro monialibus fundat.
E Summario documentorum monasterii S. Chrisogoni apud Farlatum Illy. Sacri Tom. V. Ecclesiae Iadertinae, p. 19. E quibus litteris patet: Ciccam hanc, primam monasterii S. Mariae minoris Abbatissam, eamdem haud fuisse cum Cicha, S. Emerici consorte; de qua Io. Tomcus Marnauitius in libro: „Regiae Sanctitatis Illyricanae foecunditas“ post vitam S. Emerici haec adnotauit: „Vxorem S. Emerici, filiam Crescimiri, Regis Dalmatiae fuisse, Dalmatica monumenta testantur; eandemque Virginitatem ad extremum vsque vitae professam.“ Consentit Orbinus (apud Ant. Ganóczy Diss. de S. Ladislao p. 97.) scribens: Crescimiro vnicam superfuisse filiam, quam Hungariae Regi (Emerico) nuptam dedit.“ Idem innuit Legenda S. Emerici (edit Pray. p. 93.) dicens: Sponsam huius de regali prosapia ortam et adductam fuisse.“ Qualis non fuit haec Cicca, Doimi filia, Andreae vxor.
Codex diplomaticvs Hvngariae ecclesiasticvs ac civilis/I./CODEX DIPLOMATICVS/
Kukuljević, Codex diplomaticus
Hrvatski latinisti 1, br. IX, s. 65.
1066
Zadar
prosa
Litterae medii aevi (700-1400)
Saeculum 12 (1101-1200)
1101-1150
prosa- diploma
Neven Jovanović
2012-08-30
Prva verzija. Latinski spellcheck.
Kukuljevićeva verzija, ne Fejerova.
I.
Anno incarnacionis domini nostri Jhesu Christi milesimo sexagesimo VI. Cresimiro rege regnante Chroatie, et Stephano Jadere presulante, ac Drago ibidem priorante.
Ego Cicca, filia Doimi et Vekenege, neptis Madii prioris, uxor Andree, filii Pape, post interfectionem mariti cum duabus remanens filiabus in viduitate, videlicet Domnanna et Vekenega, cepi corde perpendere, qualiter istius caduce vite non perderem hereditatem, et futuram non ammitterem perpetuitatem; sicque michi salubrius estimans consilium, ut ego cum maiori filia, scilicet Domnanna, deo dicarer monacha, minorem vero Vekenegam maritali subderem iugo.
Huius vero consilii fratrem germanum et consanguineos, quos habebam, propinquos feci michi conscios, Stephanum episcopum et Drago priorem et Crinam, tocius mei actus cooperatores ac prouidos ordinatores, et que dictanda sunt adiutores. At postquam eis utilis est visa mea tractatio, ipsi communi cum conciuibus habito consilio ac Petrum sanctissimum abbatem sancti Chrisogoni, cum omnibus monachis huic innectentes meditationi, donauerunt michi ecclesiolam sancte Marie minoris ante portam Bellate; ut ibi monasterium
63. Anonymus. Helenae reginae epitaphium, versio... [page 11 |
Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
Helenae reginae epitaphium, versio electronica
Anonymus
floruit 976
NN
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Digitalni tekst na internetu (Wikipedija).
Mg:A 61 verborum
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Kolovoza 2012
Wikipedija- suradnici, 'Jelena Slavna', Wikipedija, Slobodna enciklopedija, 29 svibnja 2012, 17:34 UTC, <//hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Jelena_Slavna&oldid=3400273> [pristupljeno 25 kolovoza 2012]
Wikipedija, Slobodna enciklopedija
0976-10-08
Solin
prosa
Litterae medii aevi (700-1400)
Saeculum 10 (901-1000)
951-1000
prosa- inscriptio
prosa- epitaphium
Neven Jovanović
2012-08-25
Prva verzija. Latinski spellcheck.
in hoc tUMULO QuiESCIT HELENA FAMOsa quae fui UXOR MICHAELI REGI MATERQue STEFANI Regis pacemque obtENUIT REGNI. VIII IDUS Mensis OCTobris in pacE HIC ORdinata FUIT ANno AB INCARNAtione Domini DCCCCLXXVI IND. IV CICLo Lun. V. ep. XVII ciclo sol. V LUN. V. concURRENTE VI. ISTAQue VIVENS FUit REGNi MATER FUIT PUPILORum TUTOrque VIDUARum
ICQUE ASPICIENS VIR ANIME DIC MISERERE DEUS.
64. . [Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
Helenae reginae epitaphium, versio electronica
Anonymus
floruit 976
NN
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Digitalni tekst na internetu (Wikipedija).
Mg:A 61 verborum
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Kolovoza 2012
Wikipedija- suradnici, 'Jelena Slavna', Wikipedija, Slobodna enciklopedija, 29 svibnja 2012, 17:34 UTC, <//hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Jelena_Slavna&oldid=3400273> [pristupljeno 25 kolovoza 2012]
Wikipedija, Slobodna enciklopedija
0976-10-08
Solin
prosa
Litterae medii aevi (700-1400)
Saeculum 10 (901-1000)
951-1000
prosa- inscriptio
prosa- epitaphium
Neven Jovanović
2012-08-25
Prva verzija. Latinski spellcheck.
in hoc tUMULO QuiESCIT HELENA FAMOsa quae fui UXOR MICHAELI REGI MATERQue STEFANI Regis pacemque obtENUIT REGNI. VIII IDUS Mensis OCTobris in pacE HIC ORdinata FUIT ANno AB INCARNAtione Domini DCCCCLXXVI IND. IV CICLo Lun. V. ep. XVII ciclo sol. V LUN. V. concURRENTE VI. ISTAQue VIVENS FUit REGNi MATER FUIT PUPILORum TUTOrque VIDUARum
ICQUE ASPICIENS VIR ANIME DIC MISERERE DEUS.
65. Crijević Tuberon,... . Commentarii de temporibus suis,... [page 240 |
Paragraph |
SubSect | Section]
thesauri sui spem facit.
Per idem tempus inter filium regis Matthiae reginamque, quo citius domus Chugniadis familiae statuta humanarum rerum uolubilitate
ruinae destinatae caderet, nascitur dissensio, quae quidem utrique detrimento fuit quam
maximo. Alterum enim regno spe fere tota accepto deiecit, alteram ingenti pecunia priuauit, atque in maximum induxit moerorem, fide ab Hungaris non pręstita, ut ipsa
tegendae ignominiae causa, ubi spe regii matrimonii decidit, spargere in uulgus non
dubitauit. Quae profecto contentio perturbationis pestem magna ex parte adauxit, ferrumque ac facem ciuili bello praetulit,
hinc regina iure coniugii, inde regulo, perinde
ac si esset legitimus haeres, ad se regnum trahente. Quem scilicet praeter alia, quibus
imperitum rerum adolescentem mali consultores stimulabant, ad excelsa omnia atque
alta speranda hoc maxime incitabat, eo quod rex Matthias, morte primae coniugis iam
solutus matrimonio, eius matrem regio cultu, aeque ac iustam uxorem, domi in delitiis
habuerat, uolueratque eam, ut multi affirmant, propter prolem ex ea susceptam sibi matrimonio, ni amici dissuasissent, coniungere.
Accedit ad hoc, quod se unicum demortui patris filium uidebat reliquum esse, atque
honore paulo ante habitum, quo solent in spem regni geniti haberi. Verum quantum Iani
Chugniadis, ducis egregii, uirtus ad obtinendum regnum Matthiae suffragata erat, tantum huic patris obfuit tyrannis. Nihil enim est regum liberis ad conciliandum populi
fauorem tam efficax, quam paternae memoria iustitiae. Regina igitur animaduertens regulum omnia ad obtinendum regnum moliri, relicta regia in priuatas ciuitatis aedes sese
recaepit, seu uim reguli metuens, seu, ut eo facto quasi e domo sua pulsa esset, se
digniorem commiseratione faceret ac maius odium regulo conflaret. Proceres deinde
supplex orat, ne se reginam legitime creatam deserant, priuatamque esse patiantur.
Spondet praeterea, si Vuladislauum Hungariae regem declararent, seque ille, quod
quidem eorum fauore posse fieri sperabat, uxorem duceret, totum thesaurum regnante
Matthia ab se qualicunque modo congestum in communem regni usum uersuram, rata
et omnem rerum iacturam priuata uita leuiorem fore, nec difficulter pecunię detrimenta
resartum iri, si uoti compos facta esset.
Principes qui Vuladislauum in Hungaria regnare optabant, quamquam Beatricem ne
in regno quidem priuatam agere e republica existimarent, nedum reginam esse uolebant
- tantum odii siue reginae ipsius, siue regis Matthiae culpa in illam concaeptum erat (nam
et illa, praeterquam quod sterilis esset, parum benefica habita est, et Hungarorum optimates quemadmodum in Matthiam, ita et in uxorem eius erant animati) ― tamen, ac si
hac reginae sponsione clandestina eius praeda euoluta patefieret,
quo cumulatum
argentum, ut sunt Hungari ueluti plerique mortales pecuniae auidi, extraherent, quicquid postulauit, se facturos promisere, Italica sane arte, ut Hungari impudenter praedicabant, aduersus Italam usi. Hungari enim Italicae genti fraudem maxime obicere solent,
tametsi antiquis Romanorum moribus nihil minus quam perfidiae obiectio conueniat,
quippe apud quos fides semper fuit sanctissime culta, omnibusque mortalium bonis antelata.
Ianus Coruinus ius suum in regnum paternum armis defendere minatur, et Petrum
Insanum carcere liberat.
Caeterum Matthiae filius clausa iam regia, aduersariisque ab
eius aditu prohibitis, atque cum fautoribus suis, tum thesauro locisque, quae praesidiis
obtinebat fretus, paternum ad se regnum deferri haud dissimulanter petere incipit,
minaturque se illud, si non licuerit optimatum uoluntate, ui occupaturum, atque armis
ius suum defensurum. Atque quo plures sibi ascisceret fautores, Petrum cognomento
Insanum, Colociensium pontificem, Visegradensi educit custodia, in quam ob ferox
maxime ac intractabile ingenium a rege Matthia alienae insolentiae impatientissimo,
adnitente etiam Beatrice eius uxore, quae et ipsa praesuli ob intolerabilem hominis in se
acerbitatem erat infensa, coniectus fuerat. Quamquam sunt qui Petri arrogantiae proditionem quoque consiliorum regis Matthiae, cuius a secretis et magister epistolarum fuerat, adiciant, licet alii id illi ab inimicis falso obiectum arbitrentur.
Caeterum
pontifex Petrus sese domi priuatim continuit,
nec in senatorum concionem inferri ausus est, eo quod inimicos timeret, qui ei, si publicis rebus se ingessisset,
malum minabantur, quodque praesulatu nondum omnino recuperato nullam ferme inter
proceres auctoritatem erat consecutus. Quum uel ex eo comitiis nequaquam fuisset
adhibitus, eo quod amotae mentis esset habitus, quamuis illum, ut ego arbitror ― etenim
usus sum eius familiaritate ― magis insita superbia quam mens insana furere aliquando
coegisset. Quod sane malum plerisque nouis inest hominibus, qui scilicet obscuro loco
nati,
dum fortuna, non autem uirtute, insperatum dignitatis gradum consecuntur, obliti domesticae humilitatis, nimiumque fortunae, cui sese permisere, elati fauore, his per
insolentiam praestare nituntur, quos merito colere deberent.
Caeterum non defuit suspitio Petrum quum ab ipsius inimicis, tum ab his maxime,
qui regulo aduersabantur, non modo praetextu insanie regiis submotum fuisse comitiis,
sed etiam, eo quod ob salutis beneficium regulo uicem redditurum fauturumque putabant. Qui quidem, tametsi opibus suis ac fauore nondum, ut dictum est, pontificatu recuperato Matthiae filio tunc adesse nequiuerit, multum tamen consilio, audaci illo quidem
et minime probando, nec ab eius ingenita atrocitate abhorrente, profuturus fuisset forsan, si ei fuisset obtemperatum: quippe cuius erat sententia, caeteris fere reguli amicis id
uehementer propter rei turpitudinem improbantibus, comprehensos in regia optimates,
qui comitiorum initio ad regulum saepe commeabant, positis custodibus tantisper
detinere, dum Ïanus, an militari studio regnum posset inuadere, experiretur. Hoc autem,
utrum Petri odio ab inimicis confictum sit, in uulgusque aeditum moribus eius crimen
affirmantibus, an ab ipso Petro cogitatum, in ambiguo pono. Nihil enim mihi de hac re
satis compertum est.
Proceres Stephanum Sepusiensem comitem palatinum creant, et Coruinum, totam ei
Illyrici regionem cum bani titulo offerentes, ad meliora consilia hortantur.
Proceres dum
de nouo rege creando inter se deliberant, Stephanum cognomento Incitartonum,
Sepusiensem principem, ne decreta eorum sine summo magistratu essent irrita, absentem
declarant naderhespanum. Ita senatus principem Hungari uocant, uulgo comes palatinus
dicitur. Hic autem magistratus dignitate primus post regem est, regiamque fere obtinet
potestatem: nam rege absente, aut nondum designato senatum uocandi, quod quidem
nulli praeter ipsum licet, ius habet.
Declarato igitur senatus principe filium regis interposita publica fide ad colloquium
identidem euocant, hortantur, ut diadema, de quo supra dictum est, nobilium conuentui
redderet, thesauris, oppidisque et caeteris omnibus locis iure ad rem publicam pertinentibus cederet, malletque gratiam senatus Hungarici quam uim experiri, neu pessimorum hominum fallacibus deceptus consiliis, uanaque inflatus spe sese in praeceps
daret. Deinde animo prospiceret, quam periculosum peteret imperium, quamque difficilem rem atque supra fortunam suam attentaret, et quae ab ipso neque capi, neque contineri posset. Caeterum cum regulum huiusce adhortationibus nequaquam flecti
appareret ― etenim ei adhuc regiis animis inflato, ualde humile uidebatur, opibus suis praesertim
nondum aduersa fortuna fractis, patrio regno, quod iuuenili ardore ac singulari
temeritate fere inuaserat, fraudari ― statuunt eum, ne ad priuatam fortunam detrahi
uideretur, honoribus ac titulis augere.
Est regio Illyrici inter Valdanum, quem fluuium Hunnam uulgo uocant, et Drinum
amnem sita, partim Hungaricae, partim Turcaicę ditionis, nunc Bossinae regnum nuncupatur. Hanc regionem quum permissu Lodouici regis Neapoli oriundi (fuit enim id
temporis Hungarorum, ut et reliquum Illyricum, prouincia
), Stephanus Duronius praefectura obtineret, ab ipso Lodouico Bossinensium rex dictus est, quum ob formam
Duroniae filiae, quam eius amore captus nuptiis suis Lodouicus destinarat, reginamque
appellauerat, ne magni rex nominis priuatam feminam, priuatique hominis filiam praeter
regium decus in coniugem duxisse uideretur, tum ob egregie nauatam operam aduersus
Gregorium Churiacum Dalmatam ab Hungaris deficientem, regnique prouincias uastantem. Itaque, quamuis Stephanus et insecuti Bossinensium reges regio nomine fuerint
insigniti, nunquam tamen a societate Vngarorum, quoad penes
Bosnenses regnum permansit, defecerunt. Quare occupato quoque a Turcis Illyrico, Hungaris domestico bello
impeditis, Bossinensis regni titulum Hungarorum reges nequaquam deposuerunt, eum
non minus recte nunc quam antea usurpantes, quandoquidem ductu regis Matthiae
Chugniadis sedem Bosinensium regum, quam incolę Iäizam uocant, cum multis aliis
oppidis de Turcis recuperarunt.
Spondent igitur regulo, si in animum induceret permittere sese in senatus potestatem, totam Illyrici regionem, quae Hungarorum imperio subiecta erat, cum bani
nomine, quod paulo a regio distat, additis insuper multis principum uirorum patrimoniis, quae Matthias partim emerat, partim successionis iure, ut mos est, ubi reges publicis rebus praesunt, obtinuerat, extinctis omnibus possessionum legitimis haeredibus.
Nam caducae hereditates regibus acquiruntur.
Quibus ille spretis exercitum parat; palatinus eum sequentes proscribit.
Caeterum
regulus paternae haud immemor dignitatis, uidens iam regnum ad Vuladislauum procul
dubio deferri, relicto in regia satis firmo praesidio magnam uim auri atque argenti, dum
sese spretum credit, asportat, ad exercitumque, quem iam, quibus mandatum erat,
parauerant, proficiscitur, armis regnum frustra quaesiturus principibus regni eius spei
obstantibus. Regulum sequuntur, pręter suae factionis homines, quidam uiri primarii,
qui quidem rege nondum declarato, soluti, ut fit, regio metu, dum uicinum agrum populantur, armisque ea repetunt, de quibus iure disceptandum erat, comitiis regiis non
interfuerant. Itaque propria hi culpa optimatibus infensi, ac si fuissent, quod illis absentibus regia comitia essent peracta, in posterum quoque suffragiis ferendis priuati atque
procerum senatu amoti, sese ad partes reguli, imprudenti sane consilio, aggregarunt,
propterea quod quidam eorum eundem cum regulo, alii grauiorem etiam casum subiere.
In queis fuere Laurentius Huuilacenus, inter profanos proceres fortunis ac familiae dignitate nulli secundus; Sigismundus Chanzeres, Quinque ecclesiarum antistes;
Bartholomeus Berislauus, Varanensis prior, eiusque collegii sacerdos, quod Rhodum
Lyciae insulam imperio obtinet; Iacobus Scytha, et ipse ex regiis praefectis non ignobilis;
Paulus Choruates, multique alii bello assueti, genereque ac diuitiis clari.
Quod ubi uulgatum est, Stephanus Bather cum omni exercitu, qui secum in Pestano
campo consederat, Danubium confestim traicit regulum insecuturus, prius tamen Iäno
Varadinensium pontifice ad Stephanum Austriae praefectum, quem senatus principem,
seu comitem palatinum creatum demonstrauimus, uirum diuitiis et auctoritate nominis
Hungarici longe principem, Viannam ad rem, uti se habebat, indicandam misso. Neque
enim inconsulto tantae auctoritatis uiro bellum incipere censuit. Quo nuntio accepto
palatinus omneis aduersae factionis homines, praeter regium puerum, hosteis iudicari,
eorumque bona publicari iussit. Illum enim et parentis amicitia palatino commendabat,
quippe quem Matthias ex infimo fere loco in summum dignitatis ac fortunae euexerat gradum, et aetas, quasi nil proprio fecisset
consilio, excusare uidebatur.
Stephanus Bather Coruinum cum exercitu persequitur; agrestes in Feduarense
monasterium tumultuose irrumpunt.
Igitur Stephanus Bather, literis per uicinas regiones
dimissis, multos mortales ad arma concitat, seque quam primum sequi iubet, poena his
capitis, qui imperata protinus non fecissent, constituta. Ipse autem adscito expeditionis
socio Paulo Cinisio, uiro bellicis artibus insigni, cum manu, quae praesto erat, fugientium uestigiis insistens, hostes ad Scaruisium amnem est consecutus.
Caeterum ne quid perturbationi, qua quidem nulla fere pars regni uacua erat, leuibus
etiam ex causis deesset ― nam principum furore ac discordia facile inferiorum quies
labefactatur ― agrestes quidam, quorum uis magna undique ad signa Stephani confluxerat, praetextu hostium inquirendorum Feduarense irrumpunt monasterium, atque sublatis ibi quibusdam rebus, quae sicut illis usui erant, ita a sacerdotibus negari haud
debuerant, inde abeunt. Sunt enim sacerdotum domicilia ita antiquitus instituta, ut
essent hospitalitatis ac beneficentiae officinae.
Sed quum in pago sub ipsius radicibus
montis, in quo monasterium situm est, pauci ex his, qui monasterium irruperant, uino
onerati substitissent, monachus quidam, e Pelusiensi monasterio pulsus, qui loco pręerat,
licet esset Dalmata natione, ciuisque Rhacusanus ― nam Feudarense monasterium precio
conduxerat ― multum tamen, eo quod in Hungaria inueterauerat, de regionis hauserat
immanitate, et ipse mero simul et ira, quam singularis auaritia exasperauerat, malis consultoribus incitatus, ministros conuocat, de iniuriis monasterio illatis longa conqueritur
oratione.
Erat enim, ut ab his, qui hominem nouere, accępi, natura, ut plerique sunt Dalmatae,
usque ad fugam audientium, ut dicitur, loquax. Quos ubi ad ulciscendam iniuriam satis
concitatos uidit ― quippe Hungari his, quos mercede colunt, fere in omnibus promptissime parent, tantique eos faciunt, quorum se amicitiae dediderunt, ut ne consanguineis
quidem, si iussi sunt, parcant ― merum circumferri largius more patrio iubet, quo furiosa
iam incensos oratione uino etiam, cui gentes in septemtrionem uersae
deditissimae sunt,
magis efferaret. Itaque monachus, ad quem maxime liberalitas, patientiae uirtus, atque
iniuriarum spectabat obliuio, ab epulis, inter quas de hac re consultauerat, consurgens
arma capit, sacerdotiique immemor ad certamen, non minus uictori quam uicto
futurum infelix, proficiscitur. Atque dum uino simul et insanae mentis furiis exagitatus
stricto ense uicum cursu perlustrat, ex illis agrestibus duos forte obuiam factos aggreditur, alterumque ipsemet per se, alterum minister obtruncat. Atque ita scelus nefarium
pessimique exempli perpetratum est, nec nisi sola mentis ualitudine excusandum. Quis
enim est sacerdotum adeo perditis moribus, modo sit sobrius atque sanae mentis, qui
hominem nulla iniuria, aut omnino leui prouocatus interficeret?
Tantum uero abfuit, ut hic sacerdos, propter hominis necem, aut publica censura, aut
sua ipsius conscientia sacris arceretur, ut insuper scelere dissimulato in patria, quo metu
iuditii ex Hungaria profugerat, a ciuibus Rhacusanis eiusce caedis ignaris Tribuniensium
praesul fuerit dictus, licet titulum duntaxat huius pontificatus Rhacusani usurpent,
Turcis ciuitatem possidentibus. Sed nec Alexander Sextus, Romanus pontifex, tametsi et
ipse homicidiis notus esset, hunc hominem ad pontificatum facile admisit. Nam quum
Romae accusatus esset, obiectaque parum purgare uideretur, in carcerem coniectus est,
mox Maphaeis, Veronensibus ciuibus, summis uiris, qui id temporis Romae agebant,
deprecantibus ac reum iuditio sisti fideiubentibus, non modo e carcere eductus est, sed
etiam accusatore, seu minis ab accusatione deterrito, seu per collusionem desistente, tandem episcopus declaratus. Nec mirum: solos enim falsarios hoc corruptissimo tempore
Sedes Apostolica ultimo supplicio afficit; in caeteris conniuere solet, eo quod falsi
crimen, quum pontificum, quorum omnis in comparandis duntaxat pecuniis cura fixa
est, deterat emolumenta, capitale putatur.
Ad hoc accedit quia hic sacerdos solemni stipulatu spoponderat se, simulatque in
patriam reuersus esset, ducentos aureos mulctae nomine soluturum, nisi quosdam
ueteres authores, qui temporum iniuria non extant, ipsis Maphaeis, seu quibus illi iussissent librariis, imprimendos dedisset, quos sane ille in Circumistranis regionibus abs se
inuentos eo consilio ementitus erat, ut Maphaeos librorum cupidissimos sibi conciliaret,
iudiciumque eorum patrocinio eluderet. Atque ita, quum causa non posset, fraude ac
mendacio sese tutatus est.
Hoc autem haud insectandi gratia retulimus, utpote quod non, ut hominem infamia
mulctarem, quem ne nominarim quidem, sed rerum serie atque facinoris atrocitate
coactus narraui, magnoque sacerdotum, quum et ipse sim sacerdos, dedecore scelus
ipsum duntaxat commemorando execratus sum, quo caeteri religione sacri tam foedo
deterriti exemplo caueant sibi. Quandoquidem uel hac precipue causa rerum gestarum
cognitio sit salubris: etenim ui atque instinctu naturae pudor audiendi, quae turpiter fecimus, nos uehementer reuocat ad honestum. Sed iam eo, unde deflexit oratio, reuertamur.
Coruinus a Bathere fugatur; solus Prior Veranensis ei cum paucis fortiter resistit.
E
paludibus Albensis agri, ubi sedem regiam esse supra docuimus, amnis effunditur, et quia
limum uehit turbidusque labitur, Scaruisium Hungari dicunt, atque non procul a Batha
oppido in Danubium influit. Hunc regulus cum suis copiis transgressus collem proximum (iam enim hostium exercitus aduentabat) e superiore loco pugnaturus occupat.
Transiluanus praefectus, ubi reguli copias adeptus est, amnem nullo prohibente uado
transit, Coruinis insperato clarissimorum Hungariae ducum superuentu perculsis.
Confestimque acie instructa signa canere collemque subire, quem factio aduersa insederat, ac hostem inuadere iubet,
clamitans aequum esse Hungaros pro sacro diademate,
quod non priuatus quispiam ui detinere, uerum in senatus potestate more maiorum esse
debet, pro thesauris publicis, quos ut Matthias congereret maximos, regnum et communem patriam crebris, ac iisdem asperrimis exactionibus pene spoliauit, acriter
pugnare, nec ullo pacto sinere pueri inductores ac reipublicae hostes impunitos abire;
omni poena dignos ducerent, qui aduersus senatus consensionem scelerata consilia inissent.
At reguli factio, multitudo magna ex parte incondita atque ad dimicandum animis
minime parata, ubi uident armatos praeter opinionem suam cursu in se ac strictis gladiis ferri, impedimentis priuatae simul et publicę fortunae partim direptis, partim desertis,
ne ab hoste tergo instaturo, cui et iustior causa et aduersariorum consternatio animos
addebat, morantes opprimerentur, fugam capiunt, nulla magis alia re perterriti quam terribili specie Pauli Cinisii in prima acie magno animo uersantis, atque ad pugnam suos
adhortantis. Facile enim sua ille dux praesentia (utpote multis uictoriis clarus) et suis animum addere, et aduersariis formidinem incutere poterat,
cum plerique eorum, qui in
utroque erant exercitu, sub ipso stipendia saepius fecissent,
multorumque facinorum
eius, quae quidem res ad maiestatem nominis maxime confert, testes essent.
Ac ne uictor hostis eos fugientes assequi posset, Bartholomeum Varanensem priorem, iuuenem impigrum, quendam Dalmatam, cui Paruo cognomen erat, et Iacobum
Scytham cum parte exercitus instantibus opponunt. Qui quidem pene soli, de quibus rex
Matthias benemeritus erat, beneficii memores reguli partes pro uiribus tutati sunt, si
modo gratitudo est rege amisso senatus auctoritati repugnare, atque nefariae conspirationi
priuatisque simultatibus ius amicitiae praetendere. Nam acie celeriter directa hostes
collem subeuntes
ascensu arcere incipiunt, nec desistunt suos hortari, uti sese et regis
filium ab iniustis hostibus et fidei uiolatoribus defendant, asserentes, ut sunt mortales
suis erroribus defendendis parati, contra iusiurandum ac sacramenti religionem eum
oppugnatum iri, qui scilicet uiuente adhuc patre rex ab omnibus esset dictus, omniumque fide in hoc data confirmatus.
Est autem fama satis constans regem Matthiam praefectos, ac quosdam ex purpuratis
suis, caeterosque amicorum, quos propter summa in eos beneficia sibi etiam extincto
fidos fore rebatur, iuramento adegisse, uoluntarione, an coacto, non satis compertum
habeo,
uti filium sibi in regnum substituerent. Sed quoniam uita functi amicis fere carent, utpote penes quos neque gratiae neque maleficii locus est, iurati promissis
haudquaquam stetisse creduntur, nec mea sententia ob id ullam culpam contraxere.
Liberis enim, uti ego existimo, gentibus aut nasci legitimi reges, aut eligi debent, quandoquidem non iusto matrimonio nati iure gentium ad nullam paternae fortunae sortem
admittuntur.
Qui tandem etiam profligatur et capitur.
Dum proelio utrique acriter contendunt Coruini enim, qui nondum acie excesserant, uenia fere desperata sese non nisi audacia
tutos arbitrabantur, pars autem aduersa non secus ac in transfugas proditoresque instabat ― Iacobus Scytha, odio iram inflammante atque animum suggerente, equo calcaribus
incenso in praefectum Transiluanum sese infert, ratus hostes aut remissuros pugnae
ardorem, aut in fugam sese effusuros duce eorum occiso, nec difficilem de sene, atque
ob id ad manum secum conserendam inualido, sperabat uictoriam. Quem ubi praefectus
in se ire uidet, protinus in hostem equum conuertit, nullamque pugnae moram facturus
lanceę ab armigero raptim sumptae innititur. Decorum enim censebat in conspectu duorum exercituum ducem multis bellicis operibus illustrem, in extrema quoque aetate,
singulare haud detrectare certamen.
Verum Iacobus, insperata Stephani perterritus alacritate, extemplo fugae se mandauit, ira, ut fit, quom insita animo deest audacia, timori cedente. Quod animaduertens
quidam eques eius turmae, quam Quinque ecclesiarum episcopus adduxerat,
Transiluano sese praefecto infestum obiecit, animo quidem haud impar aduersario,
uiribusque etiam longe superior, modo hae arte et ingenio fuissent adiutae. Itaque acriter concurrunt. Praefectus licet aetate multo maior, rei tamen militaris peritior, aduersarium primo congressu cuspidis ictu equo deturbat, quem quidem uix sese a graui ictu
attolentem, tametsi uulnus haudquaquam accepisset ― nam in corpus armatura munitum
ferrum non penetrarat ― circumfusi Stephani milites capiunt, eiusque iussu incolumem
conseruant, et quia Stephanus ciuem ab se deuictum occidere nefas putauit, et quia fortis uiri nihil motus audacia maluit uiuum suae laudis quam mortuum testem habere,
adiecta ad fortitudinem etiam clementia, quamuis fuerit alioquin natura non admodum
mitis.
Dum hoc modo Coruini hostium impetum sustinent, regulus cum Laurentio
Huuilaceno, Quinqueecclesiarum episcopus, et multi alii huius factionis uiri e manibus
uictorum euadunt, atque in loca satis tuta se recipiunt. Varanensis uero prior (caeteris
partim in fugam compulsis, partim interfectis, quibusdam etiam captis grauiterque uulneratis) maiori animo quam uiribus pugnans multis uulneribus acceptis equo deicitur, ac
prope exanimatus capitur, una cum Michaele Canasio, uiro senatorio, satisque ampla, ut
est captus Hungarorum, fortuna nato.
In hoc praelio ex reguli factione circiter sexaginta homines cecidere; ex parte uero aduersa nemo fere desideratus est, paucissimi uulnerati. Nempe res tumultui potius quam pugnae similis fuit.
Suppelex regia misere diripitur; Bather uictor Budam reuertitur; reginae uiduae de
connubio cum Vladislauo rege blanditur.
Post hoc praelium, ut solita in huiusmodi euentu humanarum rerum ludibria omni ex parte ederet fortuna,
suppellex tam priuata
quam regia praedae data, facies etiam externis, et his sęuissimis hostibus, commiserationem simul et indignationem motura, modo abesset auaritia. Quippe uestis preciosa
regis Matthiae, omnium circa gentium uictoris, gemmae, codices ueterum authorum
magno impendio in membranis exarati, coelatum aurum et argentum, uasa conuiualia,
quibus quidem aetatis suae omnes fere reges superauit, caeteraque, quae in manus
hostium uenerant, direpta non modo ab hostibus, qui ius belli auaritiae ac crudelitati
praeferre solent, sed etiam, ut fere fit, quum fortuna mutatur, ab amicis, ac magna ex
parte Matthiae Coruini beneficiariis, auaritia fidem uincente. Ferunt enim Coruinos non
tam metu, quippe numero aduersae parti longe praestiterant, quam rapiendi cupiditate
terga uertisse.
Nec mirum cuiquam uideri debet eo quod inestimabilis fere regis Matthiae suppellex
ita perierit. Etenim iusto Dei iudicio, quae inique parantur, male etiam amitti solent.
Nam quamuis hic princeps multis animi dotibus, ut supra docuimus, fuerit illustris, non
immerito tamen culpari uisus est, quod omnia ferme inani tribuens famae in alendis uarii
generis opificibus, coemendis gemmis, et caetera praeciosa suppellectile comparanda
non aerarium modo exhaurire, sed etiam noua atque extraordinaria tributa instituere
non dubitabat. Vnde quidam Turcarum regis missus
ad Matthiam orator non illepide
dixisse fertur, cum forte ei honoris ac hospitalitatis gratia Matthiae toreumata ostentarentur, regem domi quam foris longe esse ditiorem: aedes enim eius coelato auro atque
argento abunde exornatas esse, agros uero colonorum egestate ne rebus quidem instructos necessariis.
Fugato regulo Stephanus Bather Bartholomeum Berislauum, Varanensem priorem,
et Michaëlem Canasium uinctos secum ducens, cum exercitu praede honusto laetus uelut
non de ciuibus, sed externis hostibus uictoriam esset consecutus, Budam reuertitur. Quos
quidem primum reginae, ut eius quoque oculos eo exhilararet, spectaculo, sicut erant
uincti, ostendit. Mox in custodiam datos illius arbitrio ac potestati permisisse simulauit,
quo scilicet omnibus appareret reginae auspiciis rem gestam esse, magnamque inuidiae
partem in illam transferret, quin etiam spem regii matrimonii credulitatemque, consuetum amoris malum, ei adiungeret; demumque, ad profundendam pecuniam, cui Hungari
admodum dediti sunt, eam facilius pelliceret. Non desunt tamen, qui affirment priorem
contra ius gentium fuisse captum, utpote qui cum paucis equitibus progressus a suis, uti,
prius quam manus inter se consererent, publice aliqua de pace cum aduersariis ageret,
oppressus fuit ac pene mortiferis affectus uulneribus. Quod sane propius uero esse uel
ex eo conici potest, quia in uincula quoque coniectus id inimicis propalam obicere non
dubitauit.
Lodouici Tuberonis Dalmatae abbatis
Commentariorum de temporibus suis
liber secundus
Reginae ardens, sed inane de Vladislaui coniugio desiderium.
At reginae animum re
ex eius uoto gesta, ac si deleto reguli exercitu regnum sibi simulque optatum confirmasset matrimonium, ingens laetitia incessit. Qua gestiens (ut sunt foeminae natura temperandis animi affectibus impotentes) credebat ea uictoria rem suam magnis auctibus
creuisse,
atque ob id Hungarorum dolum percipere non potuit, qui ei, inscio, ut arbitror, rege Vuladislauo (nondum enim in Hungariam uenerat) intendebatur, uirique
defuncti non sine famae iactura omnino iam obliuiscitur, atque amori, quo dudum capta
erat, indulgens magno studio Vuladislaui partes suscepit. Illa enim uiuente adhuc coniuge, si famae libet credere, quae saepius ficta pro ueris nuntiat, Vuladislauum ardentissime amasse dicitur.
Quam quidem opinionem inde natam reor, quia regi Matthiae aliquando et grauiter aegrotanti et irato uox exciderat iam Beatricem nouas nuptias sibi
conciliare, regique Boëmorum sese comere. Nempe audiuerat Matthias, ut erat sagax ad
animos suorum explorandos, iactari sermones a quibusdam Hungarorum principibus
regnum Hungariae ad Casimirorum familiam rediturum, praesenseratque uxorem forte
huius consilii haud expertem praemoliri sibi Vuladislaui nuptias, quando quidem putaret
et uirum, eo quod ualetudine minus prospera uteretur, breui interiturum, et
Vuladislauum ab Hungaris in regno conferendo caeteris fratribus, quia omnium maximus natu esset, praelatum iri.
Itaque ueste lugubri deposita (tanta regii coniugii eius animum, priuatae uitae impatientem, cupiditas inuaserat) iubet tibicinis canere, puellas nobiles, quae regio more in
eius ministerio erant, saltare choreasque cum aulicis, ut in nuptiis fieri solet, ducere,
nummos in plebem aedibus eius obuersantem spargere, atque hoc praecio populi uoces
plaususque aucupari; demumque Vuladislauum Hungarorum regem uirumque suum,
impudenter sane et praeter matronale decus, appellare. Quamquam ille, utpote cui senatus Hungaricus regnum destinarat, neque reginae indigebat suffragatione, et eius procacitate ac petulantia,
quibus illa regem sibi conciliare conabatur, uehementer offendebatur. Nimirum pudore ac modestia, praecipuis mulierum bonis, uiri maxime capiuntur. Accedit huc quod haec mulier, uel si caeterae dotes eam satis commendarent, sterilitate ac paterno genere (satis enim constat Ferdinandum Neapolitanum regem,
patrem Beatricis, aut supposititium, aut ex incesto natum fuisse) indigna Vuladislaui
coniugio censebatur. Itaque non deerant, qui propalam dicerent eo matrimonio pollutum iri familiam Casimirorum, ut illa subticeam, quae et quorundam malignitas in uulgus spargebat, et uxorem ducturo magis cauenda sunt quam uerecundo scriptori memoranda.
Budensis et Visegradiensis arces oppugnantur, quibus deditis pax certis conditionibus
cum Coruino stabilitur; regina Vuladislauum ad thronum et thalamum inuitat; Thomas
Herdonius cardinalis Vuladislauo familiaris
Caeterum regina nihil actum esse rata, nondum Budensis urbis arce ac regia in potestatem optimatum redacta, quo sane
Vuladislauus rex ubi accessisset, recipi posset, multum praeterea tum suae, tum regis
maiestati adiectum iri, si diadema, quo Hungarorum reges insigniri mos est, sua potissimum opera e manibus hostium eriperetur, accersitos ad se optimates hortatur, uti primum Budensem arcem custodum uoluntate recipere eniterentur; quod si praecibus efficere nequissent, eius uerbis precium illis pollicerentur, demum minas adhiberent, oppugnationemque denuntiarent.
Est autem arx Budensis eadem et regia undique difficilem habens aditum,
praeterquam ab ea parte, qua oppido coniungitur, unde sane per planum adiri potest,
fossa tantum satis lata iustaeque altitudinis interiecta. Qua orientem solem atque meridiem spectat, decliuitate montis, in quo urbs posita est, oppugnatu difficilis est, qua in
septentrionem uergit, quod praeterfluenti Danubio imminet, prorsus ab oppugnatione
tuta est. Igitur ubi aliquoties optimatibus renuntiatum est Andream Damphnium, arcis
praefectum, neque praemio allici posse, neque minis deterreri, quominus fidem regulo
praestet, statuunt, quae ad oppugnationem pertinebant, parare.
Itaque demolitis quarundam priuatarum aedium tectis, quae e regione arcis positae
usui oppugnantibus erant, ligneas his turres imponunt, e quibus scilicet missilia in arcem
dirigerent. Tormentum quoque aeneum rarae magnitudinis, quod uulgo bonbardam
nominant, ante fossam arcis constituunt, obiecto, ut fit, ualidarum trabium suspenso ac
mobili, ut mos Sarmatarum est, pluteo, qui neque emissioni pilae, quae e tormento excuti solet, obstaret, et a missilibus hostium tormentum ipsum protegeret.
Dum haec oppugnatio paratur, regina, ut undique ac eodem tempore hostibus metus
iniceretur, castellum quod incolae Visegradum uocant, ubi regium diadema asseruatur,
mittit oppugnatum, attributo hoc seorsum suo exercitui negotio.
Iam reguli animum infregerant res aduersae. Itaque, tametsi Visegradum situ ac
muro ingentis operis esset ferme inexpugnabile, tamen intra paucos dies castellum in
potestatem optimatum iubente regulo his conditionibus custodes dedidere. Primum ut,
quicquid regulo in praelio ad Scaruisium commisso esset ereptum, restitueretur, adiecta
insuper Dalmatiae praefectura, cum omnibus rebus ei a patre relictis, atque ab se dudum
possessis; deinde ut omnibus suae factionis hominibus uenia daretur, nec fraudi esset,
quod contra communem nobilitatis consensionem reguli partes secuti fuissent. Atque ita
cum pax omnium opinione celerius conuenisset ― facile enim senatus Hungaricus has
admisit conditiones, ne fama ciuilis seditionis externos hosteis, ut euenit, in Hungaros
solicitaret ― arx quoque Budensis optimatibus est restituta, cum totaque reguli factione,
praeter Iacobum Scytham in gratiam reditum. Ille enim adnitente Stephano Bathere,
quocum priuatam gerebat simultatem, ueniam non impetrauit: plane Stephanus auctoritate apud proceres plurimum pollebat.
Interim regina spe plena, ut princeps gratum nuntium ad Boëmorum regem attulisse
uideretur, mittit Pragam ― sedes est regni Boëmici ― Georgium quendam Boemum, lanii
quidem filium, sed apud ipsam a paruo educatum, qui et Vuladislauo nunciaret se ab
Hungaris regem esse designatum, et hortaretur eum ut, si in Hungaria regnare uelit,
quamprimum cum exercitu ueniret, simulque oraret, ne se e clarissimis Europae regibus
progenitam matrimonio iungere aspernaretur. Praeter dotem ingens auri pondus pollicetur, quod postea regi iam diademate ab Hungaris insignito, dono, ut fertur, in spem
nuptiarum, quas ei cordi nunquam fuisse ante diximus, dedit. Quod profecto aurum, qui
regem fidei ac religionis cultorem fuisse praedicant, dotis nomine acceptum a
Vuladislauo haud quaquam existimant, sed potius credunt reginam, si quid pecuniae
dederit, in communem belli usum, quod tunc gerebatur, contulisse ― quod quidem et
caeteros fere optimates ac praediorum possessores patrio more ac instituto fecisse satis
constat ― nisi forte temporum uitio auaritiam religioni minime obstare Vuladislauus
putauerit, mente seu sua ipsius cupiditate deprauata, seu documento a plerisque nostri
seculi sacerdotibus sumpto, quos paupertatis, maximi religionis uinculi, oblitos non
modo auro capi, sed etiam in omnes malas artes impelli uidemus. Vsus est autem
Vuladislauus imprimis familiaritate Thomae Herdonii, qui in cardinalem adscitus fuit;
cuius quidem cupiditatem Strigoniensis pontificatus cum quinque et uiginti aliis sacerdotiis explere nequiuit.
Legati Hungarorum ad Vuladislauum regem; Iani Varadinensis praesulis ad eundem
oratio.
Caeterum pace, ut supra dictum est, cum Matthiae Coruini filio composita, senatus Hungarus legationem ad Vuladislauum Boëmorum regem longe aliam, quam regina sperabat, decernit. Huius legationis munus Iano Varadinensium praesuli demandatum
est, eo quod genere Boëmus erat, Vuladislauoque amicus habebatur, licet regiam
Matthiae Coruini ut opulentiorem a puero secutus esset.
Sed quoniam hac maxime legatione reginae Beatrici hic uir imposuisse fertur, decere
existimaui orationem senatus Hungari nomine ab eo apud Vuladislauum habitam, sicuti
ego inquirendo accępi, perscribere. Iussus igitur ea, quorum causa uenerat, exponere, ad
hunc maxime modum patrio sermone disseruit:
Quod tibi, Vuladislaue, Hungarisque bene uertat, faustumque ac felix sit, iam uoti
petitionisque tuae compos factus rex Hungarorum lectus es, multis competitoribus tuis,
summis sane uiris, praeteritis. Nempe id et Hungarorum de tuis uirtutibus iudicium fuit,
tametsi iure quoque hereditario regni Hungariae possessio tibi competat, et ita fortuna tua
tulit, quae te ad imperium natum sicut Boemis puerum quondam praeposuit, ita nunc
clarissimi uiri Matthiae Chugniadis successorem fecit. Itaque Deum precamur, cuius nutu
ac uoluntate imperia parari nulli dubium esse debet, ut tibi ea fortuna in administrando
regno semper adsit, quae in te designando affulsit. Superuacaneum est, rex Vuladislaue,
te hoc imperium initurum ad iustitiam hortari ― sine qua profecto qui regnant, eos falso
regium nomen usurpare certum est ― quandoquidem uniuerso prope orbi nota est tua
humanitas, mansuetudo, probitas, continentia. Illud igitur duntaxat tecum agam, de quo
ut te admoneam quum me Boëmi nominis et communis patriae utilitas, tum meus in te
summus amor cogit.
Igitur publica oratoris persona, nescio quidem quam honeste, amice tamen, non tam
exuta quam parumper seposita, quae in rem tuam esse censeo, tibi nunc in Hungaria regnaturo opportune ante oculos ponam. Quae profecto si animo recępta executus
fueris, nunquam Hungaros ab offitio discessuros tibi est uerendum. Equidem a teneris
annis in Coruina aula uersatus, bonis simul et malis meis, Hungarorum mores perdidici.
Cuique genti, Vuladislaue, sicuti sua lingua est attributa, ita et proprios mores inesse satis
constat. Nec profecto haec morum diuersitas nationibus solum, uerum singulis fere
hominibus euenit, atque his etiam, qui iisdem parentibus sunt procreati. Vnde alium alio
teneri studio, aliisque uti moribus passim uidemus. Quo fit ut quaedam nationes rectorum humanitate in offitio contineantur, alios non nisi imperii seueritas coercere potest.
Hi largitionibus principum, efficaci uulgi illecebra, capiuntur, nonnulli generis nobilitatem in principe maxime admirantur. Quare ingenium tuum moribus eorum, quos recturus es, accommodabis. Et id tibi in tractandis tuorum animis faciundum arbitror, quod
prudentes medici in curandis corporibus facere solent, qui sane pro corporum uarietate,
aegrotantiumque natura necessario diuersa corporibus adhibent medicamenta. Est igitur
tibi noscendum Hungarorum ingenium, moresque eorum penitus animaduertendi, qui
quidem multum lupi in se haud falso dicuntur habere, atque ita his imperandum, ut te
amando simul et timendo uenerentur, admirationeque dignum putent. Neque enim
alterutro regnum Hungariae administrari potest, propterea quod neque timor per se satis
tutus est, quum natura ipsa hominum odia excitet, neque sola lenitate ac mansuetudine
regia apud Hungaros dignitas retineri potest.
Porro quibus odium euites, amoremque promerearis artibus, noui te satis esse instructum. Nemo enim innocentia, mansuetudine, clęmentia et caeteris id genus uirtutibus tibi
aequari potest. Sed ni hanc singularem humanitatem tuam ferro et armis imperiosaque
munieris seueritate, profecto non modo apud Hungaros contemptui eris, sed ne inter eos
tuto quidem uersabere. Enimuero gens illa Scythicam adhuc redolens barbariem nondum
ingenitam exuit feritatem. Atque iccirco omnia, prae uiribus ac diuitiis, caeterisque externis bonis, humana contemnit, nec prorsus quemquam uenerandum putat, cuius maiestas
nocere nequit. Quin etiam, non tam qui benigne cum Hungaris faciunt, quam qui non
sinunt esse iniurios admirationi apud eos sunt. Illa enim immanis feritas ui quidem
frangi potest, comitate uero nunquam fere mitescit. In hoc igitur totis uiribus incumbe,
ut pecunia, militibus, armis, equis, amicis aut abundes, aut saltem non indigeas. Nam
paupertas caeteris forsan regibus, quibus scilicet nobilitas sola auctoritatem tueri potest,
haud infelix est. Regi uero Hungarorum, utpote apud quos neque maiorum splendore,
neque ullis animi bonis maiestas et regia ueneratio parari potest, breui est pereundum,
nisi adsit uirtutis explicandae facultas, qua sane et tibi commissos tueri possis, et aduersarios ab inferenda coercere iniuria.
Hucusque plane magis amici quam publici oratoris munus executus sum: deinceps et
amici simul et oratoris fungar officio. Est in regno Hungariae Matthiae Coruini uxor, filia
Ferdinandi regis Neapolitani, puto tibi eam et fama satis cognitam, et nuntio maxime ab
ea misso, quem in regia tua uideo nunc obuersari. Compertum nobis est illam suis delinimentis te ad coniugium pellicere. Magno enim pręcio Hungarorum quoque principum
fauorem mercari conatur, quo suis nuptiis adiutores apud te paret.
Sed noueris eam Italicis artibus ab Hungaris peti frustraque haberi, nec finem dolis
ullum futurum, donec omnis illius pecunia, cuius sane uim maximam esse ferunt,
absumatur. Caue igitur ne pollicitationibus eius illectus aut sterile subeas matrimonium
- et cuius Matthiam quoque, plane feliciorem regem quam maritum, ut fama est, poenituit ― aut fidem tuam, qua quidem gens Casimirorum maxime illustris est, temere
obstringas te id facturum recipiendo, quod ei praesertim ob sterilitatem merito abs te
negari debet: ut caeteras huius repulsae causas subticeam, quas quidem et dicere pudet, et
uxorem ducturum prorsus nosse expedit, ne scilicet ea affirmare uidear, quae non minus
suspitionis quam ueritatis in se habere possunt.
Hoc demum, quo et coeptum amici officium absoluam, et mandato Hungarorum satisfaciam, tibi consulo, uti Neapolitanam matronam tanquam pestem ac furiam euites,
eiusque illecebras praesentissimo ueneno commixtas putes. Atque Matthiae infelicitate
discas tuis nuptiis ac coniugio prospicere, doctusque alieno damno domum tuam rectius
componas, nec in simplices Boëmorum mores atque in tuam regiam transmarinum transferas exemplar. Enimuero si me audieris, et ab Hungaris summam inibis gratiam,
quippe maxima curarum parte eos liberabis, et te a pestifero contagio reddes conseruatum.
Laeto animo haec a rege oratio accepta: itaque quum meritas Iano egisset gratias,
affirmauit se eius consilium secuturum.
Ianus D. Francisci ordinem amplexus Vuladislauo Volphangum quendam pro praesulatu commendat; rex, illum uerbis suis necquidquam mouens, aegre tandem annuit.
Caeterum, quoniam decreuerat Ianus, regno a Vuladislauo inito, extemplo praesulatu
abire, reliquum uitae in ordine diui Francisci acturus, quod quidem eum fecisse supra
demonstrauimus, orat supplex regem, ut in eius locum Volphangum quendam sacerdotem subrogaret, qui sane apud Ianum primum amicitiae locum obtinebat.
Verum rex diu uoluntati eius aduersatus ― erat enim molestum regi huius modi amico
carere ― conatus est hominem uix etiam lachrymis temperans his ferme uerbis a tali auertere consilio:
Si religionem habitu sordido uictuque rusticano, non autem uirtute metiri aequum
esset, equidem omni laude hoc tui animi
propositum prosequerer, uehementerque admirarer abs te id sperni quod quidem caeteri etiam per nefas ac omne ambitus genus petunt.
Sed quum in diuitiis ac praesulatus dignitate multo maior sit uirtutis quam in paupertate
materia, non possum tuam rusticitatem, pace tua dixerim, non accusare, eo quod adduci
uideris te rerum contemptu ad perfectiorem uitae statum peruenturum. Enimuero paupertas nullum ferme uirtutis genus praeter fortitudinem duntaxat sibi uendicare potest,
cuius sane proprium est non deprimi nec animo frangi.
At e contrario, diuitiae latissimos uirtutum obtinent campos, quippe in quibus sapienti uiro suppetit facultas, ut alia
opulentiae commoda omittam, exercendae temperantiae, dispositionis, diligentiae, liberalitatis, magnificentię. Quin etiam nemo sibi constans eum, in quo primum adscitus est,
statum alio statu permutat, nisi studio perfectioris uitae. Sed quod genus uitę perfectius
quam praesulum? Caeteri enim sacerdotum ordines ad ipsam tendunt perfectionem.
Praesules uero, quandoquidem aliis documento esse debent, consumatissimae gradum
uitae sortiti sunt.
Cur igitur, Iane, me in Hungaria regnaturum deseris, remque mihi laetissimam tristem facis? Quae enim ulla regnandi uoluptas cuiquam esse potest, amicis destituto? Cur
me ipsum fugiens inde abire paras, ubi sub Coruini imperio, ne dicam tyrannide, tamdiu
uixeris? Cur, si mecum non eras in Vngaria uicturus, me tantopere ad nouum regnum
accipiendum hortabare, an forte simulata in me adortando usus oratione uerecunde
admonuisti me temere regnum Hungariae affectasse? Quippe qui re ipsa dissuades, quod
uerbis suasisti faciendum. Quin etiam, ni tua in me beneuolentia mihi esset satis explorata, fraudem quoque tuo subesse sermoni uererer. Etenim nemo est, qui non uideat me
apud Hungaros, utpote quorum neque linguam neque mores nouimus, hospitem magis
quam regem, tali amico absente, non sine periculo futurum. Atque iccirco quoad maiestatem suam hoc pręcarium consequatur imperium, non minus ab his regendus quam eos
recturus sum: nam uel qui armis uincuntur, eos si domare prorsus uolueris, interuallo
opus est. Velim igitur te hanc exuere mentem, et quod salua religione fieri potest, hoc statue amicitiae esse tribuendum.
Ad haec presul, nihil sane regis oratione ab eo, quod animo destinarat, dimotus, in
hanc sententiam respondit:
Nihil est, Vuladislaue, in rebus humanis tam exoptandum, modo id sit amicitiae
tribuendum, quod tuae gratiae mihi praeferendum censeo. Hoc autem uerbis comprobare,
quum re ipsa testatus sim, superuacaneum puto, ne praesertim officia in te mea commemorando inuisa faciam. Sed quoniam tu ipse semper pluris religionem fecisti quam
caetera omnia humana, quaeso, patere me tuam imitari uirtutem, nec damnes in me illud,
ex quo tu summam semper tulisti laudem. Satis enim est
celebris tua in Deum pietas ac
religio, cuius quidem primam legem esse puto, quae Deo uoueris, libenti animo atque
omni excusatione amota quam primum reddere, nec cuiuspiam gratiam diuino praeferre
ministerio.
Sed omittam nunc quaerere, an Deo uotum soluendum sit, nec ne, licet id solum me
non quidem animo, qui tibi deditissimus est, sed corpore duntaxat, seiungat.
Quandoquidem nullam de hoc fecisti mentionem, orationi tuae tantum respondebo.
Equidem fateor praesulum locum non modo dignitate, sed etiam sanctitate caeteros sacerdotum ordines anteire. Nec profecto inficior immensas opes, si bene his uti uolueris,
maximarum esse instrumenta uirtutum. Sed uenia nostri ordinis dixerim, quotus est
aetatis nostrae pontifex, qui mores suos fortunae bonis non tradiderit, qui diuitiis, et ista
mortalium non abutatur beatitudine? Est enim difficile rebus prospere fluentibus mentem
hominis de statu nihil immutari. Quippe opes illecebrae sunt uoluptatum, quae quidem tunc facillime sedantur, quum deest his indulgendi facultas, propterea quod ita furtim sensibus nostris sese insinuant atque illabuntur, ut tum maxime libeant, quum
blanditiis suis rationem oppugnant, inflammantes uidelicet animi cupiditates ad explenda ea, in quae sensus nostros insidiosa captos dulcedine impulerunt. Atque ubi in animum
admissae consuetudine habitum contraxere, ratione libidinis coeno immersa omne animi
lumen extinguunt.
Quae spes igitur salutis effulgere potest in tali deprehenso tempestate, totque periculis
exposito? Atqui paupertas ab his fluctibus procul abest, quam plane tutissimum uirtutis
receptaculum esse constat, utpote quae, quibus animus ad libidinem incitatur, minime
subministrare potest. Nescio enim quo pacto sensus ad uoluptatem capescendam hebescunt, cum spes iis potiundi incisa est.
Quis namque eo proficisci magnopere contendit,
quo aditu prorsus praecluso peruenire diffidit? Malo igitur posthac proelium uitando,
neque discrimini me obnoxium offerendo, hostem ludificare quam in casum pugnae de
uictoria incertus saepius descendere. Ad paupertatem priuatam quoque uitam deposito
praesulatu recte adiungam, ut scilicet quum coetum hominum, turbae salutationes, et
aulicas effugero molestias, inquietae fomenta ambitionis, non alienarum, sed mearum
duntaxat actionum rationem apud summum iudicem reddendam expeditior possim meditari. In magno enim discrimine antistitum salutem uel ob hanc potissimum causam uersari necesse est, eo quod his non minus pro se ipsis quam pro eorum tutellae commissis
causa est dicenda. Nempe, ut sacrae literę docent, subditorum errata principes praestare,
atque alieno plerumque admisso poenam luere debent.
Non ergo desero te, Vuladislaue, nec regiam tuam mihi quidem gratissimam fugio, sed
quo reliquum uitae meae in portum aliquando delatus securior peragam, ad quietiorem
stationem me confero.
Quod tandem ut tua uoluntate mihi liceat exequi te uehementer
rogo. Neque enim mea absentia ullum passurus es detrimentum, sed potius inuidiam,
quam tibi familiaritas mea contrahere posset, ciuem Hungarum in meum amicitiae locum
admittendo euitabis. Solet enim Hungaris quoque, quemadmodum et caeteris nationibus,
externi hominis dignitas esse inuisa.
Igitur postea quam Vuladislauus Ianum in sententia obstinatum uidit, ne non solum
frustra, sed et impie ab incoepto eum dehortari uideretur, promisit se Volphangum
Varadinensi praefectum ecclesiae, non quidem Volphanghi merito ― uir enim fuit eo loco
haud quaquam dignus ― sed ne Ianum, quem ualde diligebat, abs se tristem dimitteret.
Vehementer enim Volfangum sibi in pontificatum suffici a rege Ianus contenderat.
Itaque Volphango in locum Iani antistite designato, rex a Iano hoc tantum exegit, ne abs
se discederet, quoad noui motus, quos a fratre ortum iri (ut euenit) uerebatur, quid
tumultus ac periculi afferrent, appareret, quo profecto plurium amicorum consilio regnum administraretur. Nemo enim fere arbitrabatur Albertum regni repulsam tacitum
laturum.
Vuladislauus in Hungariam festinat; apud Strigonium subsistens a proceribus rex
salutatur, ac simul de animo suo erga reginam uiduam tentatur; mox Budam petit atque
in regiam introducitur.
Igitur Vuladislauus, ubi intellexit se ab Hungaris regem declaratum, confestim cum comitatu suo tantum ac paucis purpuratorum magnis in Hungariam
itineribus contendit.
Atque ubi ad Danubium peruenit, non procul a Strigonio in ulteriori fluminis ripa subsistit, quoad missus Budam nuntius de suo aduentu principes
Hungarorum certiores facturus reuerteretur. Ibi eum Stephanus Bather et Thomas
Herdonius, id temporis Iauriensium praesul, cum quibusdam aliis primariis uiris, qui
honoris ac officii gratia ei obuiam processerant, conuenere. Quem posteaquam regem
salutarunt, quidam procerum Hungarorum ex composito tentans illum, ut, quid animi
in Beatricem haberet, eliceret: communicauerant autem hunc una sermonem, prius quam
regem adissent.
Non latet nos, inquit, Vuladislaue, te a Beatrice Matthiae uxore de coniugio interpellari. Forsan etiam tuus animus aliqua ex parte eius promissis occupatus est.
Illa enim foemina nihil pensi habet, quid tua, uel reipublicae intersit, dummodo, quod
concupiuit, assequatur. At sicut ipsi curae est coniugii uoluptas, ita tibi debet esse prolis
suscipiendae, successorisque ex te geniti relinquendi. Atque ne cultor quidem terrae non
stultus operam sterili adhibet solo, uerum illum agrum quisque colit, ex quo fructus
sperandi sunt.
Non ingratam regi hanc uocem fuisse ferunt. Ratusque, ut erat, eam ab ore totius
senatus Hungarici emissam, iureiurando affirmauit se nunquam Beatricis nuptias
optasse, nec eam ullius spe dotis in uxorem ducturum. Quare quoquo modo uobis,
Hungari, inquit, uidetur, ludificamini uerbis Beatricem, atque falso ducite gaudio, donec
conditum aurum ab ea, modo id publicae utilitati cedat, extorqueatur. Iure enim publici
boni causa pecuniae ab ea repeti possunt, quas illa a colonis per speciem publici boni
exegisse fertur.
Qua plane oratione rex natura
et pecuniae auidissimus, et Hungaris nondum notus,
primis imperii temporibus, non modo morbum auaritiae callide texit, sed ne ullam quidem suspitionem dedit se quicquam seorsum sibi quaesiturum, edoctus, puto, a Iano
praesule Hungarorum odia in regem ualde excitari ea cupiditate, quae suis tantummodo
seruiens rationibus nihil in publicum conferat. Et profecto reges (quamquam in neutro
peccandum est) multo minus decet in erogandis pecuniis quam in accipiendis peccare.
Vuladislauus Danubio, qua Strigonium praeterfluit, traiecto, haud mediocri partim
Hungarorum, partim Boemorum multitudine comitatus Budam petit, magnoque ciuium
studio in urbe excipitur, sacrificiisque prius de more factis in regiam deductus est. Scio
non esse ne mediocriter quidem eruditi, nedum Christiani hominis ulla superstitione,
uanissimi cuiusque ingenii ludibrio,
euentus latentium rerum explorare, aut futura
praesagiis collecta praedicere. Attamen haud difficulter adducor,
ut credam quibusdam
ostentis uentura saepius significari, sed non intelligi, nisi post quam ea exitus approbarit. Aliquot ante quam rex Matthias Coruinus decederet annis, Michael Hersagius, regni
Hungarici naderespanus, id est, ut alio loco diximus, senatus princeps, permissu ipsius
Matthiae statuam Sigismundi regis Hungarorum, qui item Romanorum imperator fuit,
uestibulo Budensis regiae, quam ipse Sigismundus construxit imminentem (est enim in
prima aedium fronte posita, arcemque subeuntibus occurit) situ obsitam suo interpolauit
sumptu, id defuncti regis, qui erga se beneficus extiterat, memoriae tribuens. Nempe
illum Sigismundus e tenui fortuna in summum dignitatis gradum euexerat. Quae statua
ubi restituto sibi nitore solito lucidior conspecta est, non defuere, qui interpretarentur
sobolem Sigismundi regis ad regnum Hungarorum reuocari. Porro hic Vuladislauus
natus est ex nepte Sigismundi regis, quae quidem fuit filia Alberthi, quem superiore libro
generum ipsius Sigismundi fuisse docuimus. Hoc autem hac causa commemoraui, ut
ostenderem, quod et alio loco feci, non modo Dei arbitratu reges constitui, sed etiam signis quibusdam interdum denuntiari.
Tametsi quidam uehementer mirari soleant Hungaris, genti religiosissimę,
bellique gloria ualde insigni, atque undique hostibus circunuentae, regem strenuum minime contigisse, praesertim quo tempore, ac si unquam alias, excelsi animi rege Hungari
magnopere indigerent, et qui Turcas, ferocem gentem, a finibus suis armis arceret nec
sineret continuis incursionibus agros Hungarici regni deuastare. Sed harum causas rerum
facilius quaerere possumus quam inuenire. Itaque ne diuinae sapientiae, quae hominum
captum excedit, per temeritatem praescribere uideamur, hoc pro comperto habendum
est
omnia a Deo recte ac ordine constitui, nec eius curam quicquam effugere, quin
etiam ita quaeque euenire, licet quaedam interdum parum ex uoto cedere uideantur, ut
nullo modo magis e publico commodo accidere possint, siue ea Dei permissu, siue uoluntate fiant. Neque enim imperio et caeteris fortunae bonis, quae uoto expetuntur, sed
fide, spe, perseuerantia atque rerum fragilium contemptu res Christiana procedit atque
augetur.
At dicet quispiam: Cur Deus permittit rapi a Turcis, immani ac nefaria gente,
Christianae nationis liberos, et eos, qui per aetatem nihil admittere in Deum potuerunt?
Nec solum rapi, sed etiam Christianis sacris initiatos Machomethanos effici, et tandem a
uera subductos religione in cultu scelerati Machometis totum uitae cursum peragere, ac
per sequelam fato functos infelicium sedes animarum apud inferos sortiri, quum certo sciamus Deum ab se condita summopere diligere? At qui sicut occulta, ita et iusta Dei iuditia esse fateri necesse est. Nec propterea Deum minus colendum esse, eo quod nunquam
fere ad hanc diem Christianos sine acerrimo hoste esse passus sit. Quum ipsi Deo uisum
fuerit, omnia Christi iugo subiicientur. Nunc ad incoeptum redeo.
Diadema Albam Regiam transfertur: Vuladislauus ab Hosualdo Zagabriensi episcopo
coronatur; regina credula ab Hungaris eluditur.
Iam aliquot dies Vuladislauus Budae
commoratus erat, quum factione adnitente, quae illum regem designarat, diadema, quo
reges Hungarorum solere insigniri demonstrauimus, Albam Regiam delatum est. In hac
enim urbe Hungarorum regibus fortunae suae decus auspicari mos est. Rex quoque,
nulla interim matrimonii mentione habita, decreto optimatum eodem profectus est. Ibi
inter sacrificandum, ut Christianis mos est, quum regibus sceptra tribuunt, eius capiti ab
Hosualdo Zagabriensium praesule regia insignia imposita. Strigoniensis enim pontifex, quod propter aetatem sacris nondum erat initiatus, id exequi haud quaquam potuit. Nam ad ipsum uetere Hungarorum instituto hoc spectat munus, quippe qui in illa
celebritate sacerdotis officio fungi solet, adiuncto sibi diui Martini abbate (ita conobii
patrem monachi uocant) atque Albensi antistite, quorum superior diaconi, alter hypodiaconi parteis exequitur.
Caeterum regina, si ei sana mens fuisset, iam animaduertisset uerba sibi ab Hungaris
dari, seque barbarico astu peti, quippe cui promiserant Vuladislauum regia
haudquaquam accepturum insignia priusquam sibi Beatricem matrimonio iungeret.
Hanc etiam Hungarorum fraudem quidam Itali reginae amici, ut est illa natio callidi
ingenii, prospicientes, eam pecuniariae idemtidem admonebant iacturae, consulentes
parceret pecuniis, quas per largitiones frustra absumeret, nec promissis Hungarorum
fidem haberet. Quid enim iam obstare, quo minus uerae nuptiae fiant, regno a
Vuladislauo inito? At illa, utpote sorti suae destinata, nullius salubris consilii patiens, suis
amicis suadentibus irasci, nec existimare, uti sese res habebat, Hungaros illius tantum
auribus seruire, regnum uero eius uehementer auersari, forte confisa seu Romanis legibus, quae ex nudo etiam consensu sponsalia constituunt, seu ne, dum per tenacitatem
pecuniis parcit, excusationem Hungaricae fraudi uideretur dare, malens
plane alieno
dolo quam suo uitio a regno decidere.
Crediderim Beatricem, alioquin singularis foeminam ingenii, diuina constitutione,
cuius sane lege humana aguntur negotia, in fraudem Hungarorum incidisse, quo omni
ex parte patris eius Ferdinandi domus corrueret. Ab hac autem familia regnum
Neapolitanum per idem tempus transactum, primo a Gallis, deinde ab Hispanis occupatum, mox in Ostriciam gentem iure affinitatis concessit. Nempe Carolus Augustus,
Maximiliani Augusti ex filio nepos, in regnum Hispanum Neapolitanumque Ferrando
auo materno successit. Et quoniam eo uentum est ubi opportune narrari potest, quo ritu
Hungari suis regibus sceptra tribuere consueuerunt, id paucis absoluendum putaui.
Ritus inaugurandi reges Hungariae in Vuladislauo cur intermissus?
Igitur cum
Hungarorum quispiam regum e uita decedit, nullo ex se genito relicto successore (alioqui filius patri superstes iniussu etiam optimatum nulliusque interposita auctoritate regnum inire solet), uniuersa nobilitas a principe senatus conuocata ad Rhacosium campum armata conuenit, quem esse in Pestano agro supra demonstrauimus. Ibi maioris partis consensu regem declaratum Albam Regiam magna deducunt frequentia. Sed
priusquam rex urbem ingreditur regni insignia accepturus, ad aedem diuae Virginis extra
muros in planitie satis patente sitam diuertit. Est in uestibulo huius templi porticus quae
templo annexa eius parietes undique cingit. Hanc, qua portis templi imminet, rex cum
selectis procerum ascendit, seseque conspectui uniuersae multitudinis in subiecta planicie consistentis offert. Princeps senatus, quem uulgo palatinum uocari diximus, ei astans,
uoce, qua exaudiri possit, nobilitatem ter interrogat, uellent ne regem in Pestanis comitiis dictum regnare. Qui posteaquam terna nobilium acclamatione confirmatus fuerit,
gladium nudum manu dextera a palatino accipit, designansque se undique ab omnibus
hostibus regnum defensurum, eum sublatum ad orientem primum conuertit, deinde ad
occasum, itemque ad septentrionem atque meridiem. Quibus rebus peractis rex sacerdotali ueste induitur, sceptroque aureo accepto in sede regia collocatur. Ad eum
Strigoniensium pontifex et ipse sacerdotali ueste indutus moxque rem diuinam incoepturus accedit diadema ferens. Atque postea quam rex iurauerit se iuste ac secundum leges
Hungarorum regnum gubernaturum, eius caput inter sacrificandum diademate circundat. Deinde iam sacrificio peracto singuli procerum suo ordine iusiurandum praestant,
promittuntque regiam se potestatem legitime conseruaturos.
Sed forte quispiam querit, cur hic mos omni ex parte in rege Vuladislauo creando
haud quaquam sit seruatus. Neque enim ullo nobilium clamore ad Albam Regiam
Vuladislaui regnum est conprobatum, utpote qui a principibus ne conuocati quidem de
more fuerunt. Crediderim senatum Hungarorum, haud satis certum de studiis multitudinis in Vuladislauum, minorum gentium nobilitatem Albam Regiam consulto tunc non
conuocasse. Nam cum Alberthus prius quam Vuladislauus eius frater, ut supra demonstratum est, rex esset a principibus dictus, dubitarunt optimates, ne consilii eorum mutationem atque inconstantiam improbaret multitudo. Fama enim in uulgus emanarat
Alberthum iam regem designatum, ob imperiosius ingenium regno deiectum,
Vuladislauum uero, eo quod esset inertissimus, regem assumptum. Sane sicut nobilitas
regem indulgentem optat sibi contingere, ita humilioris fortunae homines malunt regem
eum, qui potentium insolentiam coerceat, atque ab iniuria inopi inferenda prohibeat.
Alberthus Polonus in Hungariam cum exercitu aduolat.
Caeterum nec factio aduersa, quę regnum ad Alberthum deferri cupiebat, interea quiescere, aut studium suum
parum tutari, sed in sententia perseuerans eum propere accersit. Qui quidem et recenti
nuntio et prius Stephani Batheris literis temere quidem missis adhortatus, quippe qui sua
ipsius magis auctoritate quam optimatum decreto id egerat, cum haud mediocri armatorum manu e domo proficiscitur, atque intra paucos dies ad Danubium, qua is Pestum
praeterfluit, accessit, castraque e regione fere Budae posuit, rege Vuladislauo ex arce
Budensi, quam ab Alberthi castris Danubii latitudo dirimebat, absque ullo animi motu,
quantum ex uultu existimari poterat, inspectante. Quanquam illam animi securitatem
plerique socordiam atque ignauiam interpretabantur.
Atqui uel ex hoc maxime patuit, quam magnum malum sit principatus cupiditas. Ni
enim hi duo fratres ut regni competitores in Hungariam uenissent, Danubii intercapedo
eorum mutuo complexui haud quaquam obstitisset, quum praesertim longa absentia
desiderium inter necessarios augere soleat. Vbi igitur Albertho innotuit regnum
Hungariae ad Vuladislauum delatum esse, seseque elusum, ira inflammatus iubet suos
Pestanis portis obequitare, in praesidiumque Boemicum, quod oppidanis additum erat,
probra ingerere, atque ad leuia certamina extra oppidum elicere. Oppugnare autem
Pestum non poterat, quum nullum oppugnandae urbis apparatum secum attulisset. Sed
postea quam uidit oppidanos iussu Vuladislaui ― uir enim fuit, ni stupidum dixeris, satis
mansueti ingenii ― quietos esse, atque intra muros sese continere, frendens ac hostiles
spiritus gerens castra circiter quinquaginta millia passuum a Pesto retulit. Nam
Danubium traiciendi nec consilium fuit, studio Hungarorum in Vuladislauum conuerso,
et facultas omnino sublata erat, nauibus Pestanis sub aduentum Polonorum ad alteram
fluuii ripam traductis.
Vuladislauus rex, frater, illum in castris fide data conuenit, sed pace dubia, aut infecta, digrediuntur.
At Hungariae principes ueriti ne quid detrimenti ferox iuuenis iniuria,
ut ipse arbitrabatur, stimulatus cum tanto exercitu regno inferret, Vuladislauum
adeunt, orant, Danubium transeat, fratremque per semet conueniat, eiusque animum
quoquo modo possit leniat, rati huius modi congressione germanitatis ac puerilis quondam simplicitatis consuetudinisque memoriam utriusque animo subituram, atque ita
Alberthi iram posse deflagrare, omneque tolli penitus odium. Vuladislauus igitur in id
modo fide a fratre accepta tutum aduentum fore, confestim, absque ullo militum praesidio cum suis tantum purpuratis, prosequentibus etiam quibusdam Hungaris principibus, castra Alberthi petit, uehementer cupiens animum fratris mollire, simultatemque
colloquio dirimere, eo quod et sceleratum esse uidebatur cum fratre armis decertare,
neque satis e re sua ullum motum fore censebat, regno et recens, neque omnium principum consensu inito.
Quo ubi uentum est, nuntiatumque Albertho fratrem adesse, propere e tabernaculo
uerecundia iram uincente egreditur. Salute accepta redditaque oculi utrique lachrymis
opplentur, nec circunstantes quidem gaudio tam pii spectaculi oculis temperarunt.
Itaque siue rubore, quem forte conscientia fraterni certaminis perfuderat, siue mutua
pietate attoniti, aemulationis subito obliti paululum conticuere. Deinde post cibum satis
hilari habitu oris, si animus uultu estimari posset, eodem lecto captum, submotis arbitris
colloquuntur.
Quae autem tunc inter se agitauere mihi haud pro comperto est. Verum ut ex ipsius
rei facie apparuit ― iam enim ille affectus, qui eis lachrymas commouerat, pietate, ut fit,
ambitioni cedente, utriusque animo resedisse uidebatur ― pace quidem aut infecta, aut
dubia, licet operto odio, digressi sunt. Itaque relicto in castris Albertho Vuladislauus
Budam reuersus est, maximo praeter Polonorum arma noui insuper alicuius motus timore anxius. Fratre enim alienato externos hosteis locum iniuriae quaesituros facileque
reperturos iudicabat, et quos ipsemet suo merito non fecisset inimicos, eos Matthiae
Coruini iniuriis, cui in regnum successerat, concitatum iri, sibique sustinendos esse, ut
euenit, uerebatur.
Ianus Varadinensium praesul discordes fratres conciliare nititur, sed frustra.
Itaque
non multis post diebus, ne quod reconciliationis tempus inexpertum prętermitteret,
praefectum Transiluanum cum Iano Varadiensium praesule ― nondum enim deposuerat
pręsulatum ― ad Alberthum mittit, qui eius animum, si posset, ad pacem sanioris
admonendo consilii inducerent. Itaque Ianum concedente collega, quod hic cum
Albertho eiusdem linguae esset ― nam Polonis et Boëmis idem sermo est ― uerba huiuscemodi locutum ferunt:
Nisi animi tui magnitudo, rex Alberthe, atque humanitas, peculiare familiae uestrae
decus, mihi perspecta forent, ad te, Hungaris tuo magis dolore quam ulla eorum in te iniuria iratum, nunquam accessissem: non equidem quod uerear te ulla animi perturbatione
ita posse accendi, uti iure gentium sublato legationis nomen sanctum semper non habeas,
sed ne postea quam oratione, licet utili tibi, frustra tamen, utpote irato, obstrepuissem,
dicendi insuper libertate, quam nunquam, ne uitae quidem periculo dissimulare potui, te
Hungaris infestiorem redderem.
Est enim sicut officii, ita et moris mei, quae conducere siue publice, siue priuatim
existimem, ore libero in medium proferre. Qua quidem libertate, ac si unquam antea,
nunc mihi utendum censeo, quum de fratrum, quorum opes in excelso sitae sunt, reconciliatione gratiae sit agendum. Quid enim utilius, ut taceam honestatem, quam
fratribus in maximo imperio constitutis concordiam atque amicitiam conseruare? Cuius
quidem conseruandae si tanta cura esset regibus, quanta cupiditas est imperii etiam per
nefas proferendi, profecto neque tantis laboribus ac periculis regna parari uideremus et
parta sine ullo fere negotio retinerentur. Propterea quod ea est uis amoris, ut sibi uiam
ultro aperiat, quo armatae acies ui penetrare nequeunt. Puto te puerum a praeceptore, qui
te literis instituit, dum lectioni poëtarum das operam, aliquando audiuisse Scyllam Nisi
filiam amore accensam hosti patriam prodidisse, et eo Minoa amore duce peruenisse, quo
armis irrumpere non poterat. Qua quidem fabula eruditi uiri ostendere uoluerunt nihil
amicitiae esse inuium, quippe que libertatem ipsam, quam generosus quisque uitae
quoque anteferre solet, facile expugnat, ac officiis et beneficentia ueluti ariete quodam
prosternit.
Cur igitur, rex Alberthe, maximis periculis ad ea pergis, quae si tibi Hungari, ut forsan pro certo habes, dediti sunt, ultro tibi cessura sunt? Quum praesertim possessio, in
quam beneuolentia inducimur, diuturnior sit ea, quam ui et armis occupamus.
Quandoquidem benefitiorum gratia perpetua est. Pone igitur hostiles animos: licitum est
tibi Hungarorum in te studia sine cede et sanguine experiri. Nam praeterquam quod
inhonestum atque impium est fratres inter se bello decernere, multo etiam tutius esse
arbitror uerbis potius ac iure disceptare quam ad aleam sceleratissimi omnium certaminis
descendere, ubi plerumque qui rebus ac copiis instructior quam cuius causa iustior est uictor euadit. Tute autem probe nosti, quam paratus accesseris ad bellum aduersus Hungaros
gerendum, qui sane ac si ulla alia circa gens, armis, uiris, equis, pecunia, caeterisque rebus,
quae bello usui sunt, quam maxime abundant, nec profecto cuiquam nationi aut corporum robore, aut ui animorum cedunt.
At forsan nihil ambigis Deum tuae causae, ueluti, ut tu arbitraris, iustiori, si bellum
susceperis, secundum exitum daturum? Tuam autem causam iccirco iustiorem esse credis,
eo quod in Pestanis comitiis a quibusdam plebeis et stulto uulgi clamore rex Hungarorum
es nominatus? Si ergo hic temerarius ac inconsultus populi clamor te regem creare potuit, profecto ob id ipsum etiam Vuladislauus superior est, utpote qui non a plebe, sed a
principibus rex est appellatus. Nec modo appellatus, sed etiam accersitus atque in regiam
deductus, et iam insignibus regiis, magno omnium fauore sumptis, in solio collocatus.
Qua propter te non debet fugere Hungaris iam non esse integrum, uel si uellent, regis
diademate insigniti, imperium abrogare. Quum igitur causa iure gentium, quia minor
natu es, opibus praeterea, ac caeteris belli instrumentis fratre inferior sis, patere, quaeso,
nunc praecibus uinci, dum ultro petimus pacem, dumque fortuna, quae humanis casibus
maxime gaudet, ferro nondum educto, neque per Vuladislauum educendo, nihil adhuc
uariauit. Nam ni tu prior lacesseris, nemo tibi iniurius erit. Atqui si regno alieno sine ullo
maleficio excesseris, et fratre et Hungaris amicis uti perpetuo poteris. Quo facto maiorem
procul dubio laudem humanitatis, iustitiae, ac in fratrem pietatis, quam si uictor pugnando extitisses, domum reportabis, atque non modo a fratre, ab omnibusque Hungaris
summam inibis gratiam, sed etiam ab uniuerso Christiano nomine maximam feres laudem, nec demum Hungaris, qui in te iam concitantur, suas persequendi iniurias necessitatem impones. Ad haec Alemanis, qui iam instructi intentique sunt ad ulciscendas iniurias a Matthia Chugniade illatas, Turcisque, communibus omnium Christianorum
hostibus, ne quid noui occasione fraeti incipiant, metum inicies. Qui sane, si incoepto non
destiteris, fraternum certamen erectis animis prospectabunt, mox uictum, aut aliqua
ex parte attritum aggressuri.
Turcae enim nihil aliud animo agitant, quam ne Christianis dissidentibus occasioni
rei gerendae desint. Neque enim tantum suis armis, quantum nostra confidunt discordia,
qua quidem fręti Thraciam primum occuparunt, Macedones deinde, Graecosque ac
Epirotas subegere, et demum Illyricos, progenitores nostros ― inde enim Boëmi ac Poloni
originem ducunt ― bona ex parte superarunt. Nam quicquid Illyrici intra Drilonem,
Sauum, et Vrpanum amneis iacet, id totum in ditione Turcarum est. Quare, si salubre pati
potes consilium, haec arma, quibus bellum Hungaris minaris, in Turcas conuerte. Qua
profecto in expeditione fratris quoque ac Hungarorum bona opera es usurus.
Satis amice suaserat, ni mens, ira et imperii cupiditate in praeceps data, sanum consilium fuisset auersata. Itaque Alberthus nil praeter regni Hungariae deditionem auribus
admittens non modo ad pacem faciendam impelli non potuit, sed et fratri absenti, et
legatis ipsis praesentibus conuiciatus est, praecipueque Transiluano praefecto perfidiam
atque inconstantiam obiciens ostendit se esse et literis eius nomine scriptis e domo euocatum, et in comitiis Pestanis uniuersae nobilitatis acclamatione in regem electum.
Alberthus pacem respuens Hungariam uexat, Agrienses campos diripit, Cassouiam
obsidione cingere parat, sed a Seuichouio Bohemo repellitur; ad aliorum tandem oppidorum et uillarum incendia, Blasio Magyaro duce, conuersi Poloni ab Hungaris passim funduntur.
Dimissis itaque fratris oratoribus in agrum Agriensem admodum fertilem, unde
commeatus suppetere commodius possent, exercitum inducit, omnia hostiliter agere incipit,
agrum populari, pecora abigere, uicos atque uillas incendere, castella oppidaque expugnare.
Mentio enim maxime Alemanici motus a Iano illata, quae Albertum fratri placare atque ad
opem ferendam elicere debebat, auxit Vuladislaui ac Hungarorum contemptum.
Peruastata igitur Agriensi regione Casouiam uersus, nobilem ac fere liberam
Hungariae urbem, mouit: quam quidem, ut plerasque alias Hungariae urbeis, Saxones,
gens Alemanica, incolunt. Albertus, Casouiensi quoque agro prius uastato, quae ad
oppugnationem urbis pertinerent, celeriter paratis, urbem oppugnare agreditur, ratus si
coepta successissent, Hungarorum animos non parum ea re motum iri, atque in sui
fauorem conuerti posse. Ciuitati militiae insuetae (omnes enim mercatores sunt) tantus
terror hostium aduentu incidit, ut ni Boëmus quidam longe inter regios purpuratos
clarus (Peutam Seuichouium populares appellabant) adfuisset, nullo ferme repugnante
portis immissus esset hostis, propterea quod oppidanis, ex re scilicet insolita pauore
torpentibus, nec portas claudere, nec muros ascendere, nec tormenta locis opportunis
disponere occurrebat.
Quod ubi Boëmus uidit, non minus audaci quam neccessario consilio, quo
Casouiensium animos erigeret metumque his hostilem demeret, confestim leuem armaturam, cuius generis equites circiter trecentos apud se habebat equos sternere oppidoque
erumpere iubet, ut hostem armis grauem, et ob id magis statarium quam concursatorem,
procursationibus lacesserent. Hungari celeriter equos conscendunt, ex oppido
prouolant, in Polonosque nil tale timentes impetum faciunt. Itaque, et equorum fraeti
uelocitate, et hostium abusi ignauia, modo procurrentes, modo refugientes, atque non a
tergo solum, sed etiam a latere hostem carpentes aliquamdiu uexarunt. Tandem ex
Polonis aliquot uulneratis in oppidum sedato gradu ac nulla timoris significatione abeunt.
His satis prosperis eruptionibus adiciunt rem per se quidem paruam, sed quae et
Casouiensibus animos, non minus quam totius praesidii tot secundae pugnae, restituit,
et Polonis omnino infregit audaciam. Quidam ex Hungaris equitibus, dum caeteri, qui
leuia praelia cum Polonis erumpendo conserebant,
oppidum repeterent, Polonum equitem extra suorum agmen nactus subditis equo calcaribus infesta hasta petit. Polonus
quoque ex aduerso concitato equo hosti occurrit. Attamen seu uiribus, seu arte, seu
utroque impar, primo ictu ex equo precipitatur. Hungarus iacenti uincula indidit, uehementerque obluctantem ad praefectum urbis Casouiam pertraxit. Quo plane spectaculo
moeror ingens Polonos incessit, et Casouiensibus Hungaricae uirtutis admiratio iniecta.
Hoc Hungarorum successu Poloni haud mediocriter consternati non modo ab oppugnatione urbis, sed etiam ab obsidione omnino deterriti sunt.
Itaque Alberthus
desperata urbis expugnatione motis castris incepto destitit. Ne
tamen fugientis modo uertisse agmen uideretur, parte exercitus in spetiem obsidionis
relicta, per regiones maxime defensoribus uacuas, duce Blasio Magere, uiro inter
Hungaros haud obscuro, qui partes Polonorum secutus ei se coniunxerat, hostiliter
uagari incipit, oppida multa pagosque, atque uillas magna Blasii infamia diripuit
atque incendit, aedes quoque Stephani Batheri in Transistrana regione positas, ei, ut dictum est, praecipue iratus, funditus euertit. Hungari, quamquam nondum ullo iusto
exercitu, quem Polonis obicerent, conscripto, magna angebantur sollicitudine, intenderatque eis non mediocrem curam Alemanici belli suspicio, quum praesertim nullae publicae essent pecuniae, quibus miles conduceretur. Hostilibus tamen assueti incursionibus,
bellumque et inferre et propulsare semper fere parati, multis in locis parua manu, ac
pene incondita, utpote quos non tam autoramentum, aut magistratus iussio, quam casus
et communis fortuna una congregabat, magno animo Polonis occurrebant, ac saepius
graues praeda,
atque sub sarcinis deprehensos in fugam praeda omni erepta conuertebant. Itaque nouissimum hostium agmen insequentes assidue dies noctesque infesti aderant, ac transuersis praeliis lacescentes nihil ferme memoratu dignum agere Alberthum
permittebant, quum ipsi nullam rei bene gerendae occasionem praetermitterent.
Ludouici Tuberonis Dalmatae abbatis
Commentariorum de temporibus suis
liber tertius
Maximilianus Austriacus de bello Hungaris inferendo cogitat, militem scribit, Austriae
ciuitates in fidem recipit.
Dum haec in Hungaria geruntur,
Maximilianus Friderici
Augusti filius ratus, ut erat, recuperandae Austriae tempus aduenisse, eo quod et
Alberthus regnum Hungariae non mediocriter turbauerat, bonamque suarum uirium
partem eo conuertere Hungaros cogebat, et quod ipsi Hungari maximis inter se seditionibus agitati extra regnum posita tueri non poterant. Ad haec ex regni petitione ac repulsae ignominia odio incensus de bello Hungaris inferendo coepit cogitare. Communicato
igitur cum amicis consilio,
ad quos de magnis rebus referre solebat, ex omnium fere sententia bellum aduersus Hungaros susceptum est. Itaque mittit e uestigio conquisitores ad
milites ex diuersis Alemaniae regionibus mercede conducendos, principes Alemaniae ad
auxilia mittenda hortatur. Ad solicitandas Austriae urbeis, ut in fidem Ostricii imperii
redirent, clam quosdam summittit, cum immunitate defectionis quoque ad Hungaros
impunitatem ciuitatibus, Viannae maxime, quae regionis caput est, polliceri iubet.
Desciuerat autem haec urbs ad Matthiam Chugniadem Coruinum, clarissimum
omnium post Attilam Hungarorum regum (si necessaria, fame urgente, deditio
defectio dicenda sit) cum obsidionis impatientia, tum odio Friderici imperatoris, qui, ut
ante dictum est, quum nollet diadema, quo Hungarorum reges utuntur, restituere, bello
a Matthia Coruino est uexatus. Itaque intra paucos dies circiter sex millia peditum
mercenariorum ad Maximilianum, qui tunc Lincii delectum habebat, conueniunt.
Praeter hos multi mortales uitam latrociniis tolerare assueti, fama huius expeditionis
uulgata spe, ut fit, praedę eo confluxerunt, iustique fere exercitus numerum confecerunt.
Ad hoc plęrique ciuitatum Alemaniae principes gratuitam operam ea in expeditione se
nauaturos ultro pollicentur, atque pro uiribus copias Maximiliani augent, quo studium
ac officium suum ei probarent, quem scilicet regem Hungariae futurum, consensu haud
exiguae procerum partis, quae Vuladislauo suum non dedisset suffragium, falso persuasi
arbitrabantur.
Hanc enim famam Maximilianus per totam fere Germaniam sagaci satis mendacio
sparserat, quum ne caeteri Alemani, ab Hungaris uinci assueti, militiam metu detrectarent, tum ne maxime, qui Austriam Hungariae conterminam incolunt, in eius fidem
redire dubitarent. Tametsi Alemani et uetere in Hungaros odio arderent, utpote cum
quibus inimicitias, ueluti inter plerosque finitimos fieri solet, fere semper habuere, et
uehementer cuperent detrimenta, Alemanico nomini proximo bello a Matthia
Chugniade illata, aliqua ex parte per occasionem resarcire.
Igitur ubi quo diximus modo rumor totam Austriam peruasit Maximilianum et suae
gentis exercitu satis instructum, et multis Hungarorum principibus sibi clam conciliatis,
de regno Hungariae obtinendo haud diffidere, factione praesertim Hungarorum, quae
ab optimatibus dissidebat, Maximiliani aduentum aperte exoptante, ab uniuersis
Austriae ciuitatibus eum adeunt, promittunt pulsis Hungarorum praesidiis sese, cum primum Austriam attigerit, ad Ostricium imperium redituros, atque perinde ac legitimum
principem suscepturos. Facile enim, tametsi fide uiolata, qua regi Matthiae armis eius
coacti obstricti erant, ad hoc impelli potuerunt, experti grauem Hungarorum dominationem. Sane arbitrabantur mutato principe, et eo alienigena, sese intolerabili quodam
iugo exoneratum iri. Natura enim comparatum est, ut quaeque gens, modo absit
emulatio, malit suae linguae principi quam externo parere. Maximilianus, Austrianorum
erga se animo ac uoluntate comperta, nihil cunctandum ratus, ne, prius quam ipse arma
sumeret, aut Hungari depositis simultatibus ac odiis communi utilitati studere inciperent
- totum enim regnum eo tempore intestino bello, ut demonstratum est, ardebat, quae
quidem res ad arma Hungaris inferenda hostes maxime concitabat, quum alioqui esset
terribile Alemanis praesertim nomen Hungarorum ― aut Alberthus, qui tunc grauis hostis
regno Hungariae instabat, pace cum fratre facta domum repeteret.
Maximiliani ad suos milites oratio.
Comparatis igitur rebus omnibus ad mouendum
bellum necessariis,
priusquam exercitum in Austriam induceret, quo miles in hostem,
qui non paruo omnibus accolis terrori paulo ante fuerat, alacrior proficisceretur, hoc
modo suos allocutus esse dicitur:
Vereor, uiri Alemani, ne cuiquam uestrum haec expeditio, utpote aduersum paulo
ante uictores ac potentissimam gentem, temere suscepta uideatur: solet enim etiam ignaui
hostis felicitas uictis esse formidolosa. Quapropter edocendos uos esse existimaui
Hungaros non sua uirtute, sed, uenia patriae maiestatis dixerim, patris mei incuria
Austriam occupasse. Nam quotiescunque, ut plaerique uestrum experientia ipsa nostis,
gens nostra pari numero cum Hungaris conflixit, nunquam ferme inferior extitit. Quod
profecto cum saepe alias, tum hoc ipso Austriano bello declaratum est, quum dux
Saxonum parentis mei auspiciis aduersus Hungaros militans Franciscum Aragonium,
Matthiae Chugniadis uxoris fratrem, ac iusti exercitus ex fortissimisque Hungarorum conscripti ducem, pro moenibus Nouae Vrbis parua manu fugauit omnibusque exuit impedimentis. Itaque si eo tempore, quo Hungari Austriae arma intulere, pater meus uel exigua
manu illis obuiam iuisset, nunc patriam meam intactam ac florentem haberem, nec huius
expeditionis necessitas nobis esset imposita.
Neque enim arma in Hungaros mouissem, ni ab eis iniuria, et ea insigni, et saepius
fuissem lacessitus. Verum me tunc in Morinis agente, maximisque, ut scitis, negotiis
implicito, ubi scilicet bellum cum rege Francorum gerebam, pater meus aetate iam confectus, dum magis religionem ac ocium quam arma sectatur, literisque potius quam collatis
signis cum hoste pugnat,
regis Matthiae Chugniadis auxit uires, animumque ad bellum erexit, et tandem Austriae uictorem non sine Alemanici nominis dedecore fecit.
Nunc autem, quando Deo placuit superbum ac iniquum nobis hostem tollere, tempus
aduenit non modo mihi patriae meae recuperandę, sed et ignominie delendae, quam uniuersae Alemaniae, maximeque Romano imperatori, Hungari duce Matthia Chugniade
inflixere. Alacri igitur animo Austriam ingrediamur, nihil ibi insidiarum, nihil infesti,
nihil hostilis, uerum omnia pacata atque amica inueniemus. Quippe Austriae ad nostrum
imperium reditum nos tantum moramur, quae sane ad me principem recipiendum aperto, ut ita dixerim, sinu et tanquam solem Hungarica barbarie, ueluti atra quadam nube,
diu conditum, nostroque demum aduentu lucem resumpturum expectat, quum antiqui
atque legitimi imperii desiderio, tum quia Scythicum iugum, ferum ac insociabile genus
hominum, quod sane inuita et accepit, et pertulit, fraeta iam nostris auxiliis magna ac
aperta fastidit indignatione. Turpe enim uidetur Alemanorum genti, qua quidem nulla est
inter Christianos rerum gestarum claritate nobilior, Hungaris seruire, qui plane, uel ipso
habitu oris ac moribus, seruis potius quam liberis sunt annumerandi.
Caeterum ab ipsis Hungaris nihil est timendum. Rex ibi paucorum consilio absque
ullo exercitu accersitus de imperio, ad quod nos quoque haud ab exigua Hungarorum
parte uocamur, cum fratre inimicissimo certat animo. Hungari ipsi inter se ita dissident,
ut ne ipsum quidem regnum queant deffendere, nedum extra posita tueri. Sine certamine
igitur uictoriam consequemur. Atque si Deus coeptis annuerit, maiora quam animis concipitis agrediemur, unde praeter meritas pęnas, quas ab hostibus expetemus, qui tantis
cladibus Austriam, terram nobilissimam, affecere, et ingenti praeda explebimini, et mihi
ac uniuersae Alemaniae uestra uirtute gloria parabitur quam maxima.
Contra Hungaros in Austriam mouet; Stephanus Scepusiensis Viennam turpiter
deserit; Maximilianus Viennam intrat, arcem occupat; Hungarorum praesidium sua signa
sequitur.
His dictis Maximilianus magna omnium spe ac laetitia castra mouit, quippe
extincto Matthia Chugniade Coruino nulli Hungarus uidebatur esse magnopere timendus ― tanta plane extitit unius hominis uel uirtus uel fortuna ― atque Nouam Vrbem uersus proficiscitur. Ea enim ciuitas Ostricii imperii studiosa Friderico semper dedita fuit,
fideque ceteris praestitit, neque iniussu ipsius Friderici in ditionem concesserat
Hungarorum. Stephanus Quincithartonus, Sepusiensium princeps atque Austriae, ut
supra dictum est, praefectus, ubi Maximilianum aduentare accepit, inops consilii, quod
per se nulla re ad propulsandum bellum erat instructus, et quod Vianensium animos
haud integra fide in Hungaros esse, atque ad defectionem spectare suspicabatur, clam
noctu occulto exitu Vianna profugit, monitis nequicquam, qui in praesidio arcis erant,
uti sese quoquo modo possent defenderent, opemque Hungarorum, quam profecto ipse
prorsus iam desperarat, expectarent. Itaque domum se non sine dedecore contulit:
Budam enim quum pudore deterritus uitauit, tum ne Poloni eius absentia fraeti facile
inferendi locum detrimenti in eius agris inuenirent. Quamquam eius factum iure excusari
nequit, uel si neque in summo apud Hungaros magistratu tunc fuisset, neque ipsam
Austriam imperio obtinuisset, propterea quod cum esset ciuium suorum princeps, decebat eum potius Hungarorum prouinciae, quam propriis possessionibus in finibus
Polonorum positis consulere, nec Austriam, eius fidei commissam, metu simul et auaritia deserere; cum presertim fama sit eum potuisse Viannam retinere, si stipendium,
quod, ut ferunt, abunde habuit, militibus persoluisset, nec sua commoda rebus publicis
anteposuisset. Quis autem dubitat saluis publicis priuata perditum iri non posse? Nisi
forte, ne uideamur iniqui esse censores, honestius putauit, aut certe minus turpe, priuata quoquo modo posset retinere, quam pro publicis incerta pugnare uictoria. Et sunt fere
plerique mortalium, ex his maxime, qui sub regibus uiuunt, magis proprii quam communis boni studiosi.
Alemanus, Noua Vrbe ciuium uoluntate recepta, relictisque qui arcem obsiderent, ne
parua res magnas corrumperet opportunitates, Viannam sexdecim millibus passuum inde
distantem petit. Atque ubi non procul a portis fuit, tota ferme ciuitas effusa una cum
omnibus sacerdotum collegiis, quoque collegio sua praeferente uexilla, honoris ac
beneuolentiae reconciliandae gratia ei obuiam fit. Et erat alioqui ciuitati ingens cupido
principem multos ante annos non conspectum uidere, quem insuper patris maxime
ignauia desiderabilem faciebat. Ille Viannenses, defectione ad Hungaros dissimulata, pro
tempore benigne appellat,
atque ob recens collaudat officium.
Postero die arci, quam Hungari a Stephano Sepusiense, ut dictum est, destituti
praesidio tenebant, tormenta admoueri iubet. Est apud Germanos militum genus partim
equo partim pedibus merentium, quos ipsi, quoniam stipendii ac praede auiditate ex
diuersis regionibus contrahuntur, nuncupant Lanzceneios,
qui quidem assidua militiae
exercitatione et ad oppugnandum, et ad deffendendum muros peritissimi habentur. Hi
cum pedestre ineunt praelium, pectora tantum thorace muniunt ferreo, posteriore corporis parte inermi, quod quidem argumento est illos haud facile terga hosti uertere, sed
aduersam frontem consuesse ostendere. Triplici armorum genere, queis hostem petunt,
instructi sunt: primi praeter breuem et ob id habilem cum mucrone gladium longas hastas gerunt; secundo agmini ad gladium bipennis addita est, reliqui item gladio paruoque
tormento utuntur, quod ipsi pilulariam, eo quod plumbeam extutiat pilulam, uocant.
Igitur hi paulo ante quam arx
tormentis percuti coepta est, edocti a Viannensibus
loci peritis, ea parte, qua Hungari minime timebant, eo quod locus inde operibus egregie
emunitus erat, scalis muro applicatis, arcem conscendunt, paucos obuiam trucidant,
caeteros arma ponere iussos comprehendunt, atque ad principem perducunt. Quos sane
Maximilianus uolens clęmentiae fama Hungaros sibi conciliare ― nondum enim regni
spem omnino deposuerat ― liberos esse statim iussit. Qui simul quod patriam pudore
amissae arcis uitare statuerunt, simul humanitate atque auro Alemani permoti (et erat
Maximilianus non modo humanissimus, uerum etiam et liberalitate nulli regum aetate
sua secundus) stipendio accępto eius signa secuti sunt, ad inconstantiam, quae forsan ex
rubore nata erat,
transfugii ac auaritiae scelus adicientes. Porro plerique Hungarorum
in omne
fere facinus pecunia impelli solent.
Iacobus Scytha cum suis Maximiliano accedit, et Norici oppida sibi commissa tradit.
Iacobus Scytha, de quo supra memorauimus,
priuato odio exul factus, id fortuna
agente, ut praesto esset, qui hosteis metu cunctantes, nec dum expeditionis satis certos,
ad bellum contra Hungaros gerendum impelleret, atque ad oppugnandam patriam duceret, ubi accępit hanc Maximiliani erga Hungaros comitatem, eumque iam Austria recuperata talem habere exercitum, cui ob seditiones domesticas Hungari resistere haud
quaquam possent, tuto accessu impetrato cum manu sua, quae non exigua fuit, ad
Maximilianum ultro quidem ob instantem expeditionem accersendus transfugit, ultionis
magis quam pietatis, quam patriae debebat, memor. Caeterum ne transitio, sicut parum
honesta, ita et uilis, sine probabili causa emolumentoque eius, ad quem transfugerat,
uideretur, quasi ac non partium studio, sed iniusta damnatione ad publicum parricidium
esset impulsus, data dicendi potestate,
Si mihi, inquit, inimicorum acerbitate in patria
esse licuisset, inter praecipuos, Maximiliane Caesar, propugnatores me regnum Hungariae
nunc haberet. Neque enim mihi mors Matthiae regis patriam ademit caritatem, sed domo
profugum patriam relinquere coegit. Ac nescio an ulli maius hosti negotium quam tibi hoc
tempore, quo cum Hungaris tua repetens iustum bellum gesturus es, prebuissem,
propterea quod te Hungariam aggredientem tuo quidem agmini instans a latere urgerem,
et quantum uiribus possem, tuas copias distinerem, nec ullo pacto paterer, si nequissem
omnino retinere, aliqua saltem ex parte non uexatum ad Hungariam penetrare. Nam mihi
nec manus fortissimorum militum, quibus haud paruam Norici agri partem a Matthia rege
atributam obtinui, nec gens Salensis regionis, quae reliquos Hungaros uirtute antecedit,
per quam plane tibi in Hungariam transeundum est, amicitia et cognatione deesset coniuncta. Sed quoniam fides, quam erga extinctum quoque regem Matthiam Chugniädem
conseruare uolui, me patria extorrem expulit,
ad te, cui maximo usui sum futurus, non
ut transfuga ― nulla enim fidei religione Vuladislauo regi adstrictus sum ― sed ueluti ciuis
ad regem uenio legitimum. Nam si more gentium Matthiae filius in paternum regnum,
quod ex pellice natus est, succedere prohibetur, tu prae omnibus regnum Hungariae, quo
utique pater tuus immerito quondam fraudatus est, iure debes possidere.
Quam ob rem hac non minus iusta quam necessaria transitione patriae leges non resoluo, sed quem debui, suffragio meo, a quo sane ferendo per summam iniuriam summotus sum, regem eligere, ad eum inimicorum demum iniquitate, reditu in patriam non
impetrato, confugio, singulari certe ignominia affectus, utpote caeteris, qui mecum
sensere, in patriam restitutis. Quem equidem eadem fide, qua regem Matthiam colui, perpetuo sum culturus, longe acrior inimicus tuis hostibus futurus quam fui Alemanis, aduersus quos Matthiae auspiciis, nullo sane odio, sed belli iure militaui.
Quod ubi dixit, seque non solum modo magna cum efficacia locutum cognouit, sed
etiam in intimam admissum amicitiam, Maximiliano non tam scelerato transfugae
consilio offenso quam suo commodo moto, omnia Norici agri oppida, queis praeerat,
Alemano tradidit. Principes deinde Salenses, Ladislauum Canasium, Nicolaum Secium,
cum tota fere Sisiensi regione, quae Alemano aditum ad Hungaros dedit, in parteis suas
facile, propter neccessitudinem, quae sibi cum eis intercedebat, traxit. Persuadet mox
Maximiliano, id ipsum uehementer cupienti, uti se ducem sequatur, regnique Hungariae
potiundi magnam animo spem concipiat.
Exercitus Austriacus in Hungariam descendit; Vuladislauus, relicta Buda Posonium
secedens, amicos ad fidem et constantiam hortatur.
Itaque Maximilianus moram incoeptis officere, ut erat, existimans, iter exercitui pronuntiat.
Quinto fere die, postquam
Vianna mouerat, Sala commeatus abunde praebente, Vesprimium uenit. Caeterum
Vuladislauum regem, animaduertentem hinc fratrem, inde Alemanos instare, ingens desperatio incessit. Non tamen animum curis obrui permisit: nam licet esset desidiae usque
ad reprehensionem deditus, nec ulla gloriae cupidine tangeretur, tamen urgente rerum
discrimine inter ipsa pericula satis audaciae ostendebat.
Itaque pontifices ciuitatum, caeterosque proceres, qui tunc Budae aderant, in regiam
conuocat, hortatur regnum una secum defendant, delectum militum habeant, pecuniam
in stipendium, quo exercitus hosti opponendus comparetur, conferant. Quod ubi parum
procedere uidet,
Stephanum Batherem Paulumque Cinisium, uiros non minus strenuos
quam reipublicae Hungarorum studiosos, Albam Regiam, quo delectus militum indictus
erat, cum parua manu, utpote ex presenti copia, misit, satis credens uel solo tantorum
ducum nomine Maximilianum aut a coeptis suis deterritum iri, aut saltim eius itineri
moram aliquam inici posse. Ipse, Petro comiti Houario munus regium per suam absentiam obire iusso, Posonium ad concitandos Boëmos proficiscitur.
Sed quia eos, quos ad custodiam regni relinquebat, ex re insolita haud mediocriter
perterritos animaduerterat, utpote qui regnante Matthia Coruino hostem armatum in
terra Hungaria non uiderant, quo his metum minueret, aliquidque animi ac fidutiae
adderet, ne scilicet, siue metu imminentis periculi, siue amplioris spei opinione despecta eius absentis fortuna, ut plerunque in aduersis fieri solet, praesenti Maximiliani
illicerentur
euentu, huiusmodi apud amicos, prius quam proficisceretur, habuit orationem:
Si armis uobisue inuitis, proceres, regnum Hungariae imperio meo adiunxissem,
subiret forsan hoc tempore animum meum de uestra in me uoluntate dubitatio, propterea
quod, qui ad parendum ui coguntur, aut illum cui parent odisse per timorem solent, aut
certe obsequio colere simulato, quandoquidem uictoriam insolentia ac imperia semper
fere importuna consequantur.
At quoniam et suffragiis uestris plane liberis ac uoluntariis
rex a uobis lectus sum, his maxime praeteritis, qui nunc me una uobiscum odio simul et
inuidia impulsi
oppugnatum ueniunt, quo me ab hac administratione depulso, uobis
sub iugum missis, non quidem uestro more ac legibus praesint, quemadmodum legitimi
reges praeesse debent, sed ueluti mancipiis uictorum praescripto, atque arbitrio dominentur, et ex quo rex designatus sum, nihil unquam quod animos uestros iure offenderet a me
commissum est, haud ambigo uos mihi beniuolos esse, atque in omni fortuna fidos fore,
uel si non modo Alemanus a uobis toties uictus, sed quiuis hostium fortissimus, et qui
uera uirtute uobis formidinem posset inicere, regnum hoc inuaderet.
Est enim proprium Hungaricę uirtutis pro fide ac honestate quicquid aduersi uenire
potest constanter tolerare, non autem ritu leuis uulgi inani strepitu terreri, uel quo interdum, more suo fluctuans, fortuna uideatur impellere, inclinari. Quae quidem his maxime
superata obsequi demum solet, qui ei animo nulla eius procella fracto obluctantur.
Quare hortor atque obtestor uos,
uiri Hungari, uti hanc Alemanorum nouam audaciam
non modo forti animo sustineatis, sed etiam fortitudinis uestrae et illorum ignauiae memores contemnatis, gerentes eum in hunc hostem animum, qui uictoribus solet esse in
uictos. Nam neque morte Matthiae Chugniadis uestra uirtus imminuta est, neque
Alemanis quicquam uirium accessit, nisi quod illi abutentes uestra discordia, quod quidem
aliquando serui in dominos fecere, conantur iugum belli iure a uobis impositum, temere
quidem, sed non impune, si uos uiri eritis, excutere.
Nec putetis me secus quam haec oratio indicat esse animatum: nam re ipsa mox
comprobabo me uerbis, ut quibusdam forsan uidetur, magnificis spem nequaquam simulasse. Posonio enim (quippe eo iam conquisitores a me missi exercitum e Boëmia euocatum contraxerunt) opportune reuertar, adducens mecum fortissimos uiros, quorum Alemani
ne conspectum quidem, nedum arma poterunt sustinere.
Atque ita ueniam copiis instructus, ut non modo hostium spes ac nostri opprimendi fiducia uana euadat, sed etiam
Hungarorum discordia, qua hostes fraeti in nos impetum faciunt, omnino comprimatur.
Nec demum terreat quempiam uestrum, aut natura timidum, aut consilii mei belliue
euentus ignarum, haec mea, forte similis fugae, salutaris tamen profectio. Certum habete
hoc consilium neccessario captum ingentem Maximiliano metum incussurum, uobisque
unicam salutis uiam apertum iri.
Nam simul ac me Boëmorum manu succintum Alemani
cognouerint, omni spe inani, qua nunc quorundam nostratium transfugio ac perfidia
tument, statim decident, modo uos, ut decet uiros, firmi interim ac interriti steteritis,
moxque uidebitis Deo fauente sub reditum meum utrumque hostem, aut turpi fuga, aut
magno accaepto incommodo, datisque dignis temeritate poenis, Hungariam relinquentem.
Haec quidem Vuladislauus, suo an alieno ingenio composita, incertum, ubi magno
ac elato animo praeter omnium spem disseruit, magisque ob ingenitam eius socordiam
ac stuporem amicis admirationem insperata peperit oratione quam imminentis periculi
dempsit metum ― nempe qui prope mutus, atque elinguis habitus esset ― praeterquam
quod non infractum animum prae se tulit, haud infacundus uisus est.
Ioannes Vethesius Vesprimiensem arcem Austriacis tradit; Slauorum fides Hungaris
male audit; Ianus poeta de hoc genere natus Matthiae quoque regi suspectus;
Maximilianus Vastonem castellum obtinet.
Interea Ioannes Vethesius, Vesprimiensium
praesul, ope ab Hungaris saepius nequicquam implorata, desperato,
ut arbitror,
Vuladislaui reditu ― non enim deerat rumor eum hostili metu in Boëmiam aufugisse arcem Vesprimiensem, situ fere inexpugnabilem, Alemanis magna famae iactura tradidit,
praesidioque accaepto ad Maximilianum desciuit. Quo facto Sclauenorum quoque
nomini (erat enim Sclauenis natus parentibus) haud mediocrem apud Hungaros inussit
notam. Coepit enim uulgo passim ferri Sclauenos Hungarorum esse proditores. Solent
enim plerique ex unius hominis delicto uniuersam fere gentem, quod ualde iniquum
est, accusare. Nec modo recens huius hominis facinus taxabatur, sed etiam multis annis
praeterita memoria, ut fit, repetebantur.
Porro quidam affirmabant Ianum quoque Pannonium, genere itidem Sclauenum,
poëtam aetatis suae clarissimum, Quinqueecclesiensium antistitem, dum Polonis rebus
studet, haud integra fide in regem Matthiam Chugniadem Coruinum extitisse.
Quamquam ille et dum uixit asseuerare non dubitauit se nulla sua culpa, uerum
Hungarorum inuidia in iram regis Matthiae incidisse, et moriens uersiculis ab se compositis, regisque permissu sepulcro inscriptis, idem testatus est. Quos sane in hunc
modum aeditos legimus:
Hic situs est Ianus, patrium qui primus ad Istrum
Duxit laurigeras ex Helicone deas.
Hunc saltem titulum, liuor, permitte sepulto,
Inuidiae non est in monumenta locus.
Hic autem Ianus, uir et literis et ingenio memorabilis, nobili genere natus fuit,
in
ea mediterraneae Dalmatiae regione, quae inter Sauum et Drauum amneis sita a
Pannonia Drauo dirimitur, nunc a Sclauenis, Transistrana, ut supra demonstratum est,
natione incolitur.
Iam potitus erat Vesprimio Alemanus, cum ei nuntiatur quosdam equites Hungaros,
qui castellum a Paulo Cinisio in Vesprimiensi agro exaedificatum praesidio obtinebant
(Vastonem incolae uocant), in eius impedimenta impetum fecisse, opportunitate rei
audaciam Hungaris, ut fit, addente. Etenim quosdam carros, queis illę gentes onera
portare solent, procul ab ultimo agmine nacti, magno animo in eos inuecti obtruncatisque custodibus diripuerant. Hac re Maximilianus non parum motus mittit confestim partem exercitus, atque uni ex ducibus dato negocio imperat, ut ni Hungari dederent castellum, tormentis illud funditus dirueret, quo scilicet hostibus a tergo summotis
et tutius Hungariam intraret et commeatus haberet liberiores. Hungari qui Vastone in
praesidio erant, fama amissi Vesprimii, quod loci natura satis tutum esse uidebatur, perterriti, deditione facta hostes intra moenia accepere, pacti ut incolumes cum rebus suis
abirent.
Austriaci Albam Regiam ab Hungaris desertam occupant et depopulantur.
Alemanus
praesidio satis firmo Vesprimiensi arci imposito, inde Albam Regiam oppugnaturus
flectit iter. Cuius exercitum aduentantem postea quam Stephanus Bather Transiluanus
praefectus, et Paulus Cinisius, Thibiscinus satrapes, e loco aedito prospexere ― et erat
facilis
in subiectam planiciem despectus, sunt enim omnia campi circa Albam Regiam
- quos quidem uix oculis terminare queas ex signorum militarium internitentium
numero, magnitudinem copiarum conicientes nequaquam sibi intra muros tutum commorandum esse duxerunt, ne in oppido campestri, cui admodum metuebant, magno suo
ipsorum, simul et totius regni periculo clauderentur. Etenim inopinato hostium aduentu
Alba Regia neque propugnaculis, neque armis, neque uiris muniri potuit. Nempe
Hungari, omnium gentium circa uictores, Austrianorum maxime, et ob id elati spiritus
homines, in animum inducere non poterant Maximilianum Albam Regiam exercitum
admouere ausurum.
Nocte igitur insequenti duces Hungari, desperata urbis tutella, cum quingentis leuis
armaturae equitibus, quam quidem solam manum habebant, profugiunt, Budamque,
caput regni, petunt, rati ea urbe seque conseruatis caetera facile aut recuperatum iri, aut
defendi posse, quandoquidem in his duobus uiris ea tempestate spes et fortunae regni
sitae erant. Alemanus Albensibus fuga ducum perculsis (sunt enim omnes opifices ac
mercatores) absque ulla ferme oppugnatione urbem coepit, Iacobo Scytha, quem diximus ab Hungaria transfugisse, muros, quorum situs satis peritus erat, ab ea parte aggrediente, qua hi a rege Matthia Coruino demoliti erant (aperuerat autem Matthias aliquantulum
muri dum templum diuae Virginis muris ipsis urbis admotum auget,
locumque sepulturae suae ampliorem reddit). Milites omni praeda, praeter res sacras, eis
concessa a caede hominum cohibet: nemo enim ex oppidanis caesus est, praeter paucos
adolescentes, qui subito captae urbis tumultu, e ludo literario exciti, siue imprudentia,
reique bellicae imperitia, atque ideo furoris militaris ignari, siue forte insita Hungaris
ferocitate in hostem armatum, et ipsi armati inciderunt. Qui quidem si sese ludo literario
uel tectis inclusi continuissent, seu inermes in conspectu hostium constitissent, prorsus
fuissent inuiolati.
Discuritur ad praedam, ciuium fortunae diripiuntur, quos occulere pecuniam
suspicio fuit extorti, corporisque cruciatu aurum indicare coacti, in pudicitiam quoque
foeminarum, ut in tali tumultu fieri solet, contra Christianum morem, fit a quibusdam
impetus, omnia flebili clamore ac lamentis complentur.
Nec quidem insuper religione
sacri, ex his maxime, qui opulento praeerant sacerdotio, illaesi dimissi, auri cupiditate
pietatem uincente. Qui quidem capti, ac omnibus etiam bonis, quae apud se inuenta
sunt, spoliati, tamdiu in custodia habiti sunt, donec ingenti pecunia sese redemerunt.
Maximilianus Albam triumphans ingreditur; Budam quoque sibi tradi postulat, sed
Hungari renuunt.
Maximilianus, castris extra oppidum positis, fossaque ac uallo firmoque praesidio munitis, ne qua forte hostibus aggressionis occasio praeberetur ― neque
enim ob amissam Albam Hungari uidebantur ei magnopere contemnendi, quippe quem
haud latebat Hungarorum uires non urbium amissione, quae illis rarae sunt, uerum
strage exercitus frangi ― triumphantis specie urbem ingreditur, aedemque Deiparae
Virginis, sepulcrum diui Stephani Hungarorum regis inuisurus, petit. Vbi forte conspectis Matthiae Coruini insignibus supra tumulum eius de more parieti recens affixis, una
cum hac inscriptione:
Marmore Matthias hoc Coruinus situs est: quem facta Deum ostendunt, fata fuisse hominem,
fleuisse dicitur, siue mutabilem animo reputans fortunam,
uariosque mortalium casus, siue gaudio redditae hostibus uicis, ipsiusque fortunae
regressus.
Stephanus Bather ubi accepit Albam amissam esse, periculo simul regni, simul gloriae motus ingemuit, lachrymisque non temperauit, ueritusque, ne hostis uictorem
exercitum Budam duceret, compulsis ad operam agricultoribus fossas urbis propere purgat, aggerem e terra moenibus circumducit, propugnacula, ubi necesse uisum est, erigit,
tormentisque instruit, armatisque totam urbem complet, nulli denique prouidi ducis
deest negocio. Et quia plęrunque in bello falsa quoque magni momenti esse solent, spargit famam Alberthum cum fratre in gratiam redisse, Boëmosque ingenti manu contracta
Hungaris subsidio aduentare.
Maximilianus successu, ut fit, rerum elatus, parum admodum ducens sedem olim
regni Hungarici, qua nemo hostium ad illam diem potitus erat, nullo repugnante expugnasse,
caduceatorem mittit, qui eius uerbis Budam a principibus, qui per idem tempus ibi
erant, propalam peteret, atque ad uoluntariam deditionem, molli primum oratione
pelliceret, oppugnationem deinde atque ea tandem, quae captae urbes iure belli pati
solent, ni ocius imperio obtemperent, Budenses passuros denunciaret, diceretque se
uerum esse Hungarorum regem, atque a Deo constitutum. Ad haec addit (nam hostium
res aduersas facile quisque ad suam trahit felicitatem) se haudquaquam potuisse tanta
aduersum paulo ante uictores agere, nisi Deus sibi regnum Hungariae dudum destinasset. Caduceatori principes Hungari respondent sibi haud esse integrum Budam
Maximiliano tradere, quippe quam eius nomine tenerent, quem consensu publico regem
optimates creassent, cui sane imperium ne dum adimere, sed ne ulla quidem ex parte
minuere, uel si possent, in animo non haberent, asserentes difficillimum esse cum
Boëmis, gente bellicosissima, bellum suscipere, etiam si nefas non esset regi ritu legitimo
creato talem iniuriam inferre. Quin etiam bellum cum Vuladislauo susceptum cum
Casimiro eius parente habendum esse affirmant. Proinde desistat Maximilianus,
inquiunt, eiusmodi minis Hungaros, Martiam gentem, territare, qui pro fide sua et regis
salute ac gloria, si ita usu uenerit, ultima essent subituri, neque unquam permissuri
regem aliquid suis rebus deperdere.
Adiecit ad haec quidam procerum, superbiae Alemanicae infensus, nec ignauiae
eorum ignarus, uerba et feroci Hungarorum ingenio et postulatis Alemani insolentibus
congruentia:
non debere Maximilianum in Flamengorum delitiis enutritum (ita Morinos
uulgo appellant) Vesprimio ac Alba Regia proditione captis nimium inflari atque efferri;
acie non semel uincat Hungaros necesse est, si eis uelit imperare; nam uel si omnes
Hungariae urbes in potestatem suam redegisset, nobilitas uero imperium aspernaretur,
nihil prorsus ab eo actum esset; est enim optimatum iuris reges et constituere et imperio
abdicare, ad quorum quidem grauitatem, fidem, et constantiam pertinet a sententia semel
ab omnibus comprobata nullo fortunae impulsu dimoueri. Itaque, inquit, si
Maximilianus rebus suis consultum uelit esse, dum licet, citra pugnae periculum repetat
domum suam, nec asperos leones iniuriis lacessat; quos mox plane uisurus est ira concitos per medias Alemanorum rapi caedes. Neque enim putare debet Hungarorum uirtutem una cum Matthia Chugniade ad inferos ablatam esse.
Validis relictis praesidiis Maximilianus in Austriam hybernatum reuertitur; Nouae
Vrbis arx ei deditur; Hungaria mutuis latrociniis uexatur.
Alemanus ubi ex eo, quem
Budam miserat, Hungarorum animos intellexit, urbemque iam militibus atque operibus
satis munitam, et ob id oppugnanti haud promptam, spe regni potiundi lapsus modum
quoque secundis statuit rebus, ac sese uehementer accusauit, quod Alba Regia capta
Budam, inopinata hostium uictoria perculsam, exercitum protinus non duxisset, regnumque pene e manibus emisisset, cursu rerum prospero importuna mora corrupto,
ratus id quod nunquam, opinor, euenisset, expugnata uidelicet Buda, quae caput regni
est, totam etiam Hungariam subiectum iri, propterea quod regni Hungarici uires non in
urbibus castellisque, caeterisue id genus ędificiis consistunt, uerum in exercitu, qui quidem ex nobilitate constat, sitae sunt. Nobilitas uero urbes, quae sane in Hungaria, ut diximus, rarae sunt, non incolit, sed quilibet nobilium in sui fundi uilla proprio degit arbitrio, nullius praeter regio audiens imperio.
Igitur spe regni abiecta, quam omnino incisam sibi esse solerter cognouit opportuna
praetermissa occasione, Ostriciam repetit relicto Albae ualido praesidio, uti retenta antiqua regni sede, si Hungari ad pacem inclinarent, ipse, ut euenit, dementia Hungarorum
pacis ferret conditiones. Quin etiam existimauit haud irritandos esse longiore mora animos Hungarorum, nec diutius in terra bellicosissimi hostis agendum, ne aut Hungari
temporis, ut fit, spatio recoeptis animis ac uiribus consilium pugnandi inirent, comissoque praelio res Alemanica in dubium deuocaretur, aut Vuladislauus interim cum
Boëmorum copiis, cuius iam aduentus appropinquare putabatur, a reditu eum in
Alemaniam intercluderet, gloriamque ex insperato ac magis aduersariorum discordia
quam sua uirtute partam uel omnino euerteret, uel sese in magnum coniceret discrimen.
Itaque exercitum, cui iam ne stipendium quidem unde numeraret habebat, per speciem
hibernandi suam quemque in domum (niues enim terram oppleuerant)
dimittit. Quo
facto Maximilianus neque bello gerendo posthac, neque paci seruandae satis idoneus
habitus est, quandoquidem et pacem facile turbaret, et bellum temere susceptum celeri
rerum desperatione deponeret.
Reuerso in Austriam Alemano Petrus Paganus, cognomento Longus, Nouae Vrbis
arce, cui praefuerat egregie nec sine hostium clade, defensa ― nam plures sexingentis ex Alemanis, dum commissam suae fidei arcem tutatur, nullo ferme suorum amisso
occiderat ― tandem deficiente commeatu pactus, ut cum suis rebus abiret, eam Alemanis
dedidit, nullaque ob talem deditionem, utpote neccesario factam, infamia notatus in
Hungaria est reuersus.
Hoc statu Hungariae laetari pro se quisque ex his, qui fide dubia uictori procul dubio
adhaesuri rerum exitum expectabant. Ex quibus Laurentius dux Vuilacenus,
Bartolomaeus Varanensis prior, atque quidam alii, latronum more grassantes rapere ex
alieno, spoliare, uicinosque armis uexare.
Quae res ubi multorum querelis ad senatum
(nondum enim rex ex Boëmia redierat) delatae sunt, uno consensu statuunt pro presenti rerum facultate latrociniis obuiam ire, ne scilicet cuiquam, quantum fieri poterat,
regiam opem imploranti merito desiderabilem sua facerent incuria. Igitur aduersus
Laurentium eiusque socios Matthias Cerebbius, uir bello satis clarus, confestim missus
est. Itaque alter cum mediocri militum manu rei militaris scientia, alter opibus fraetus
pari fere spe ad dimicandum uenere, uarioque euentu aliquoties utrinque certatum est.
Postea uero quam agri satis undique ferro atque igni uastati sunt, multaeque inuicem
clades illatae atque acceptae, defessi tandem, nulla fere memorabili re gesta, arma deposuere.
Cerebbius tamen multo meliore conditione ab armis discessit: nam Garam et
Santum Nicolaum, aduersae factionis oppida, eo bello intercepta retinuit. Prior uero
Varanensis nullum nactus aduersarium, qui ei repugnaret, fraetusque tum regis absentia
ac regni tumultu, tum regione a Buda, in qua urbe regia sedes est, procul distante, quasi
longe ab arbitris ac censoribus amotus, arma coepit mouere. Nam in finibus Pannoniae
fere ultimis, qua ea regio Dalmatas attingit, bellum finitimis excitauerat.
Id autem temporis optimatum potiores, qui per regis absentiam ius regiae potestatis
habebant, Budae morabantur ita de publico soliciti statu, ut paruam admodum priuatae
rei gererent curam, cum maxime uellent non modo proxima, sed etiam longe posita
tueri. Itaque prior Varanensis regni perturbationem suamque cupiditatem in consilio
habens, quicquid poterat uicinis adimebat ― iure, ut plerisque barbaris mos est, in uiribus
posito ― quamuis ipse prior sua se armis repetere predicaret. Quo facto regi quoque
Matthiae Coruino aliquantulum notae inustum est, forte detecta eius iam fato functi seu
fraude, seu suspicione fraudis. Nempe sicut ingentem gloriam saepius fortunae quam uirtutis beneficio assequimur, ita interdum nullo nostro merito, sed insperato quodam
euentu incidimus in infamiam.
Ioannes Dalmata, sculptor illustris, regia munificentia eluditur.
Erat in Hungaria,
quo tempore haec gerebantur, Ioannes Dalmata, illustris sua aetate scalptor.
Hunc rex
Matthias Coruinus, quum ei, ex quibusdam eximiis operibus iussu ipsius factis, multum
auri deberet, castello quodam ad Sauum amnem posito, una cum agro satis lato, ac frequentia colonorum instructo, ne pecuniam, cuius semper fere ob ingentes sumptus erat
indigus numeraret, donauerat, siue cupiens hominem ex opifice in equestrem dignitatem
prouehere ― magno enim studio ille rex ferebatur obscura illustrandi ― siue ambiguae possessionis donatione, ut erat ingenio callidus, opifici imponens pecuniis suis parcere
uoluerit. Igitur, ubi scalptor animaduertit regis beneficium sibi ereptum esse, simulque
mercede debita se fraudatum ― quippe hunc quoque prior, castello de improuiso occupato, possessione sua expulerat ― coepit non modo de aduersarii iniquitate conqueri, sed
etiam regis Matthiae liberalitatem suspectam habere, quasi subdola largitione esset circumuentus. Et profecto si rex alienum patrimonium in scalptorem, cui ingentem pecuniam debebat, sciens contulit, non immerito fraudis est suspectus, quandoquidem de
regio, non autem de alieno, et suę fortunae congruens scalptori merces erat soluenda, eo
magis, quia praedium castello
et colonis instructum non opifici, sed equiti conuenit, qui
scilicet antiquo regum instituto militare cogitur, et regnum ab hostibus armis tutari. Quo
circa maxime accusandi uidentur horum temporum quidam reguli, qui supra quam decet
his, quibus minime conuenit, largos sese interdum exhibent, quum in ornandis militaribus uiris ac de se bene meritis mirifice parci sint.
Per idem fere tempus
multi principes uiri, qui metu Matthiae Coruini domo
profugerant, atque uoluntarium consciuerant exilium, in patriam reuersi patrimonium
partim ui atque armis, partim dolo recuperarunt. Tantus erat cum legum, tum regiae
maiestatis nondum stabilitae contemptus. Regna enim, ut caetera fere omnia, quo robur
suum acquirant, tempore maxime indigent.
Lodouici Tuberonis Dalmatae abbatis
Commentariorum de temporibus suis
liber quartus
Vuladislauus cum Bohemico exercitu Budam redit, et contra fratrem in aciem procedit.
Wladislauus tandem sex millibus Boëmorum uix coactis Posonio, quo profectum
supra docuimus, Budam reuertitur, ubi rem suam, multo iam auctiorem atque meliorem
quam reliquerat, offendit. Nempe animi Hungarorum ex nimio quodam pauore ac consternatione sese colligere incoeperant, tamque profani principes, quos seculares uocant,
quam sacerdotes, praeter eos, qui tunc apud hosteis erant, iam animos erexerant, impigreque auxilia ad defensionem regni mittebant. Quis enim animo defficeret, rege contra
spem omnium securo, nec aduersis cedente? Itaque rex aduocato amicorum consilio de
se bene meritos collaudat, atque his ob fidem amplissimis uerbis gratias agit, admonitus
a quodam amicorum, Hungarici moris perito, Hungaros, ac si ullam gentem, facunda
capi allocutione.
His peractis deliberat cum amicis, utrum Albam Regiam obsessum iret, an prius ad
opprimendum Alberthum copias educeret. Omnibus optimum uisum praeuerti ad
Polonos e finibus Hungaricis expellendos, quibus sane pulsis multum de Alemanorum
spe decessurum putabant. Nempe Alemani ad ulciscendas Hungarorum iniurias regis
Matthiae Chugniadis tempore acceptas fraternum dissidium in consilio habuerant.
Coniuncto igitur cum Hungaris exercitu arma confestim in fratrem conuertit, ne hyeme
quidem, quae solito atrocior erat, quiescendum ratus, posteaquam Alemanus hostis partim Albae moenibus inclusus tenebatur, partim metu ex Hungaria profugerat.
Profectus Buda durissimo tempore anni maximo labore iter fecit.
Niuem enim
altissimam discutere multis in locis glaciemque dolabris cedere, quo uiam aperiret, miles
cogebatur.
Agriam tandem, ad quam urbem Alberthus castra habebat, peruenit, multis
iumentis teneriorisque aetatis armigeris in itinere ui frigoris amissis. Alberthus fratris
aduentu cognito animaduertensque praelio esse cum Hungaris decertandum, praesidia,
quae per loca abs se occupata distribuerat, propere ad castra euocat. Itaque contractis in
unum copiis, ueluti extemplo pugnae copiam facturus, in aciem per speciem dimicandi
procedit, quamquam nihil minus quam de manu cum Hungaro conserenda cogitaret,
quippe et uiribus et animis suorum hosti impar. Iam eo utrinque uentum erat, unde
praelium committi posset, instructusque uterque exercitus signum pugnae expectabat:
nemo enim ducum iniussu gladium stringere, aut telum emittere audebat. Crederes
utriusque aciei impetum tunc maxime, quum pugnae studio animi solent accendi,
diuinitus fuisse repressum, propterea quod rex quietus placidique ingenii, impium esse
ducens pugnam incipere, suos ne procurerent continebat. Nam et Deum ― ignauia, an
pietate impulsus incertum ― ante quam aciem instrueret praecatus erat, ut auferretur
a
se certaminis necessitas, atque citra sanguinem controuersia finiretur.
Alberthus inducias a fratre petit et impetrat; Iassii Rasciani fortitudo et audacia.
Albertus uero Hungaros ad se, uelut ad regem in Pestanis comitiis dictum populique
clamoribus fere confirmatum, transituros existimans, lacessere hostem nolebat. In quam
quidem opinionem ubi frustra se coniectum animaduertit, ad haec suorum paucitati diffisus, sub ipsum pene concursum uelamento, quod inducias prae se ferret, de more sublato, utroque exercitu uehementer admirante, inermis ad fratrem accessit, haud sane tam
sua causa quam fraterno confisus ingenio, utpote ad pacem et concordiam promptissimo. Itaque, ut sunt temporalia pleraque mortalium ingenia, repente nouo inito consilio
spe pacis per fraudem iniecta petit inducias, regisque indulgentia illico impetrat.
Caeterum ne nihil actum esse hac in expeditione uideretur, Demetrius Ihassius
iunior, natione Rhassianus ― ita Roxanos, qui Triballorum ac Moesorum agros nunc
incolunt, Hungari uocant: is autem in Hungarorum exercitu leuis armaturae centum
aequitibus praeerat ― ad regem accedit orat, permitteret se in hostem Tatharum extra
ordinem uiritim pugnare. Audierat enim Rhassianus, quod profecto iuueni alioqui gloriae cupido iram uehementer accenderat, Moesos ab illa gente, ueluti sibi bello impares,
contemptui haberi. Permissu regis equum sumptis armis conscendit, atque in medium
prouectus ex Tatharis potiorem, quorum circiter quingentos Alberthus secum habebat,
ad pugnam prouocat, hostiumque signis identidem obequitans, conspicatus quendam
inter Tatharos cultu insignem, ratus, ut erat, ducem esse: Quin otius , inquit, diiudicetur
nostro duorum euentu, utra gens bello sit anteferenda?
Est autem gens Tatharorum
Scythica, quos quidam antiquitatis studiosiores
Tractaros appellari uolunt, patrias sedes in Asia circa Moeotim habet. Nam a
Bosphoro ad Tanaim incolit, unde Turcas quoque oriundos existimo, tametsi quidam
falso opinati sint Tatharos a montibus Indiae duce Battone digressos, quippe haud multum a Turcis lingua, habitu, moribus, ac sacris differunt. Quae quidem gens uastatis multis Asiae regionibus tandem partim in Asiam non procul a patriis sedibus consedit, partim transmisso Tanaide in Sauromatas Europeos, qua hi Maeotidem paludem attingunt,
peruenit, atque concedentibus accolis in Cheronesso Taurica et caeteris maritimis oris,
quae inter Tyram et Tanaim late patent, sedes posuit,
atque cum finitimis agros
Christianorum incursando continenter bellum gerit, natiuae haud oblita feritatis.
Dux igitur Tatharorum Caucuthes, hac pugna nulli suorum delegata, ratus id muneris ad honestissimum quemque
pertinere, profitetur se obuiam iturum prouocanti,
atque extemplo more gentis suae armatur, uerbisque magnificis prius iactatis ingenti
alacritate sese Rhassiano opposuit, hasta pro arcu et sagittis ― nempe his usus tunc non
erat ― accepta. Nam Tathari, licet sint omnes equites, non tamen hastis, sed gladio duntaxat et arcu, utpote praedatoria manus, non iusti bellatores, in expeditionibus utuntur.
Raro alias tantis animis singulare certamen initum est. Itaque effuso ad spectaculum
utroque exercitu, in campi medio, qui inter aduersas acies pari spatio utrinque submotas uacuus relictus erat, aduersos concitant equos. Cuspidis ictum artifici corporis declinatione patriaque disciplina uterque euitat: Sarmatae enim, et his finitimi Gotae,
Thracesque atque Illyrici, quoniam corpora munimento ferreo tegere non solent, paucique admodum loricis ex annulis ferreis utuntur, magis agilitate quam ui aperta pugnant
in equis, nec corpore erecto, uti cataphractis mos est equitibus, aduersam cuspidem
excipiunt, uerum subducunt sese occurrenti spiculo, aut umbone equestris scuti
illud
reppellunt. Nec sinunt in scutum, quod per se operis leuitate ac duritia ictum uix recipit, ferrum adigi, quippe illę gentes clypeos neruis decussatim concisis atque in fila redactis, addito uitro contuso ac glutino, corio insuper iniecto, ita muniunt, ut pene ferro
impenetrabiles reddant.
Circumactis itaque equis consultoque lanceis proiectis gladios stringunt. Rhassianus
prior in ictum consurgens Turcaico ense uulnere caesim illato caput Tathari collumque
pectore tenus diuidit, atque ex equo desiliens humi iacentem armis spoliat. Non tulit
hoc quidam ex Tatharis nobilis eques. Itaque ducis sui simul casu, simul ignominia permotus Rhassianum reuocat ad certamen, equumque calcaribus incensum in hostem
admittit, sua quoque infelix morte hostile decus cumulaturus. Nam primo congressu,
accepto in iugulo mucrone, statim concidit in uulnus.
Caeterum dum Rhassianus animi magnitudine, adolescentia et uictoriae successu elatus gloriae non statuit modum, cum tertio quoque magno uitae discrimine, rege etiam
Vuladislauo reclamante, concurrit. Itaque uel pugnae labore admodum fessus, uel ab re
bene gesta, ut fit, per insolentiam aduersario contemptim occurens, hostili ictu equo
deturbatur, uixque suorum intercursu, non mediocri aduersariorum querela, periculo
quidem ereptus est, haud tamen singularis certaminis iure conseruato.
Alberthus a fratre Vuladislauo reprehensus cum copiis suis recedit quidem, de bello
tamen mox redintegrando cogitat.
Rex simul Rhassiani temeritate obiurgata, simul eo ob
uirtutem collaudato, Alberthum in secretum adductum amotis arbitris alloquitur, iniurias
coram expostulat. Ostendit eius peruicacia regnum Hungariae in summum periculum
esse coniectum, Viannam amissam, Alemanos magna utriusque infamia
in Hungariam
inductos, seque eius insolentia ac temeritate ignauiae suspitionem omnibus facile dedisse,
dum tot ciuilibus pariter ac externis motibus non tam imparem animum gereret quam ab
exercitu nondum paratus inops consilii ambigeret, cui primum ingruenti procellae
obuiam iret; illum uero ambitionis ac impietatis nota aspersum, quod iure gentium
neglecto fratris natu maioris regnum inuadat. Monuit deinde ab armis discederet, nec
Hungaros tot iniurias inferendo in se concitaret. Quin etiam desineret Hungarorum iudicio ac studiis impedimento esse, caueretque, ne eorum libertati in constituendo rege
moram frustra afferendo suam labefactaret libertatem, nec putaret ui agendum esse cum
Hungaris, quippe qui peruicacibus maxime obluctari solent. Ad haec non sineret suis irritis conatibus Turcas, communes Christianorum hostes, crescere. Hoc demum exploratum haberet Hungaros regem consensu omnium creatum confirmatumque imperio
nunquam abdicaturos.
Alberthus hac obiurgatione, tametsi infestior quam antea fuerat, esset redditus, quandoquidem haud iure se increpitum arbitraretur, quippe qui per fraudem paucorum principum, ut ipse credebat, regno esset depulsus, tamen se fraternis uiribus imparem
animaduertens, perinde ac de coetero quieturus, Agriano agro excessit, atque in finibus
paterni regni consedit, nulli occasioni redintegrandi belli defuturus. At Vuladislauus,
finibus Hungariae Polonico regno adiacentibus magis praesentibus incursionibus quam
belli metu liberatis, et ob id iussa parte exercitus non procul ab Alberthi hibernis hyemare,
ut si quid moueret praesto essent, qui resisterent ― non enim pacati animi esse
uidebatur, quandoquidem non uoluntate, sed neccessitate coactus ad pacem uenisset reliquum exercitum Budam secum reduxit, atque per proximos uicos hibernatum distribuit.
Austriaci tractum Albensem incursionibus et rapinis uexant; Pacs oppidum et
Sogoram diripiunt.
Interea Alemani, qui Albam Regiam praesidio obtinebant, commeatus simul stipendii inopia solicitante, ducibus atque adiutoribus transfugis Hungaris,
omnia circumquaque frequenti uexabant incursione, pecora pariter hominesque, quos
casus obtulisset, abigebant, tantumque audacię sibi sumunt nullo obsistente ― omnes enim
tormentorum, quae plumbeas emittebant pillulas, ut ante dictum est, incesserat timor ut ne regionibus quidem longius positis parcerent. Itaque Paxon oppidum, quod ab Alba
circiter quinque et triginta millia passuum abest, in ripa Danubii situm ex improuiso
aggressi, aliquot, qui in portis sese hostibus opposuerant, trucidatis, diripuerunt,
aegreque ab oppidi incendio, uicti sacerdotum, quos uulgo Caesios nuncupant,
praecibus, qui constitutis aedibus Pauli Paxensis sumptu ibi degebant, se continuerunt.
Familia autem Paxensis a Dalmatis, ut plaeraque Hungariae nobilitas, originem trahens,
claritate generis, ac senatoria dignitate in regno Hungariae satis insignis est.
Interiectis non ita multis diebus Alemani itidem Alba egressi Sogoram, Nicolai
Hederuarii summae nobilitatis uiri oppidum, quo omnes fere Sisiensis regionis opes hostili metu erant comportatę, adoriuntur. Erat oppidum Nicolai auaritia uacuum propugnatoribus ac omni defendendorum moenium apparatu. In portis tamen eximiae magnitudinis
tormentum, nulla re neccessaria ad emittendum lapidem instructum, metu
hostibus incutiendo collocauerant oppidani, in re trepida id consilii capientes. Vanum
auxilium et inutile comentum fuit suomet prodendis consilio. Nam quod locus absque
praesidio esset, quodque tormento nec puluis accensibilis, nec pila missilis inesset, sed ad
terrorem duntaxat hostium in conspectum datum, Alemani muris obequitantes
facile animaduertere, nullo praesertim in muris propugnatore conspecto, qui eos missilibus arceret, cuius rei dubitatio statim exempta est, ubi quorundam captiuorum affirmatione id ita esse compertum est.
Laeti igitur, utpote occasione praeter spem oblata, ad portas oppidi clamore sublato
succedunt. Oppidani metu attoniti inter stuporem festinationemque, quae semper
improuida est,
male obserant portas: nam fores liminibus admotas haud ualido firmant
obice. Itaque his nullo ferme resistente effractis, in oppidum Alemani irrumpunt.
Nicolaum, ut euenit illis qui pecuniam saluti anteponunt, una cum filio capiunt, thesauroque, qui ingens fuisse dicitur, ueluti consulto hostibus seruato (tanta inest auaritiae
coecitas) potiuntur. Sogorae praesidio collocato captiuisque secum abductis Albam
repetunt, mulieribus, quae eo plurimae confugerant, memorabili praefecti continentia
absque ulla pudicitiae iactura emissis. Addita insuper uox praeclaro facto congruens.
Nam cum quidam militum conspicatus insignis formae puellam libidine exardescens
haud imperaturus sibi uideretur, malum ei minatus, Non cum pudicitia ,
inquit, miles, sed de regno et gloria cum Hungaris bellum gerimus .
Balathon, Hungariae lacus, describitur; monachi cuiusdam latrocinia et supplicium;
Cinisius Austriacos cohibet; Hederius Banus feliciter contra Turcas pugnat.
Caeterum
quum pallantes Alemani subinde agerent praedas, totam circa regionem cum lacu
Peïsone, quem incolae Balathonem dicunt, diuique Aniani monasterium, quod in insula
ipsius lacus situm est, metu sibi adiungunt. Est autem Balathon, ita aquam perpetuo stagnantem Illyrici uocant, nobilis in terra Hungaria lacus, cuius latitudo patet stadia septuaginta, longitudo uero quadrigenta nonaginta. Hunc incolae a Christi salutis humanae
aduentu in agro Sisiensi erupisse, quorum opinioni ipse haud facile accedo, praedicant.
Nempe a Plinio in orbis terrarum descriptione Peïsonem, ni mendum sit in codice, uocari
suspicor.
Porro hic lacus magnitudine sua et natura aquae, piscibusque, quos
suauissimi
diuersique ab aliis fert saporis, est memorabilis. Nam quum, quod in tota Hungaria
humoris est, per hyemem gelu astringatur, haec sola aqua raro admodum congelascens,
continuis ferme anni temporibus pisces subministrat. Campi ei adiacentes sicut frugibus
sunt foecundi, ita et colles ripis eius imminentes gignendis uuis huberrimi,
caeterisque
uarii generis arboribus felicissimi, nec ulla ex parte maritimae cedentes amenitati. Et
quoniam de abbatia diui Anniani mentio facta est, non alienum uisum est insignem cuiusdam monachi ex eo genere, quos uulgo Conuersos appellant, eo bello audaciam, et quo
exitu uitam finierit obiter memorare. Neque enim sacerdotum gratia mihi obstabit, quo
minus turpia eorum recenseam exempla, ne scilicet quempiam lateat sacerdotes magis
uirtute quam sacerdotio tutos esse debere, religonemque non habitu exteriore, sed probitate atque innocentia constare.
Hic itaque ante initium Alemanici belli, cum esset coenobii curator, cum quibusdam
uicinis nobilibus uiris propter sacerdotii commoda, quae quidem hoc tempore in
Hungaria maxime profanis praedę exposita sunt, inimicitias exercebat, multasque iniurias ultro intulerat recęperatque. Caeterum postea quam ea loca Alemani occuparunt,
ratus se nactum
praemendorum inimicorum occasionem, sacerdotali ueste deposita profanam sumit, collectaque perditorum hominum ac latronum manu agros inimicorum,
quasi belli iure liceret, uastare coepit, eoque sceleris processit, ut ne his quidem uicinis
parceret, a quibus nulla iniuria erat lacessitus. Inconcessum, enim, ubi per nefas eduxeris
gladium, eo non abuti haud facile est. Quod ubi Paulo Cinisio, et suopte ingenio
homini fero, et malis sacerdotibus hosti acerrimo, nuntiatum est, qui quidem per id tempus haud procul a supradicto lacu cum exercitu constiterat, captans opportunitatem rei
cum Alemanis, dum illi ex consuetudine praedatum egrediuntur, gerendae, missa una
equitum turma monachum inopinantem oppressit, adductumque in conspectum statim
uiuum cremari iussit. Subiit tamen monachi animo, Dei clementia id suggerente ― castus
enim fuisse, ut plaerique sunt Hungari, ac benignus in egentes perhibetur ― inter cruciatus admissorum scelerum recordatio. Itaque dum subdito ureretur igni, ne gemitu quidem edito praesenti animo affirmauit se merito afflictum supplicio, atque inter supplicandum animam expirauit.
Caeterum Alemani populandi, ut dictum est, dulcedine illecti, quum omnia circa
posita infesta redderent, Valentinus Cheraenus, iuuenis impiger, Miloque Boëmusius a
Paulo Cinisio missi cum aliquot equitum turmis eos praedabundos inuadunt, ac
parum admodum resistentes in fugam compellunt. Pilulariae enim, quas solas Hungaris
timori esse hostes putabant, puluere propter imbrem inaccensibili, nullo eis usui fuerunt.
Itaque quosdam interficiunt, nonnullos uiuos capiunt, reliquos fugientes Albam usque
persequuntur.
Huius haud satis digni dictu certaminis euentus adeo et hosticorum tormentorum
Hungaris metum dempsit, et Alemanos formidinis impleuit, ut posthac agrestes etiam
pene inermes manum cum Alemanis conserere auderent. Et profecto facile loco cedunt,
fugamque arripiunt, qui solis missilibus fraeti rem gladio gerere totamque uim in hostem
cominus effundere non sunt assueti.
Per idem tempus, iam enim Hungaris
laetior fortuna affulgere coeperat, Ladislauus
Hederius, Dalmatarum praefectus, quem Banum Pannonii appellant, aduersus Turcas in
regione cui praeerat rem satis prospere gessit. Progressos
enim e finibus suis ad incursandum Charbauiensem Hungaricae ditionis agrum excoepit, praedam quam abegerant
eripuit, trecentos in proelio occidit, ducentos uiuos coepit, atque ad regem
Vuladislauum, una cum quinquaginta nobilium Turcarum capitibus caesis, corporibus
demptis, quo maior uictoria appareret, misit. Rex uiuos Turcas fodiendis lapidibus destinatos partim in Boëmiam, ut eo quoque huius uictoriae fama perueniret, duci iussit,
partim Budae cum caeteris eius nationis captiuis retinuit. Nempe, more a rege Matthia
Chugniäde tradito, in fabrilibus ministeriis mancipiorum opera domus regia utitur.
Vladislaus Albam obsidet; Cinisius Vasonem recipit.
Iam uere appetente
rex uniuersae nobilitati edicit uti se Albam Regiam oppugnaturum omnes sequantur. Neque
enim hostes in corde regni diutius morari, agrosque Pannoniae percursare, tum regi tum
Hungaris, Martiae genti, honestum esse uidebatur. Nobilitas enixe dicto audiens ad
signa frequens conuenit.
Quicunque enim in regno Hungariae praedia cum colonis, qui
quidem prope seruorum loco habentur,
possidet, antiquo Hungarorum instituto cogitur proprio sumptu, pro facultate scilicet rerum suarum, sese ad bellum parare, atque
regi in expeditionem proficiscenti adesse, hostesque a patrio duntaxat solo arcere.
Neque enim extra regni fines suo quisquam impendio militare lege cogi potest.
Itaque rex cum magnam Boemorum ac Hungarorum manum contraxisset, aduocato senatus Hungarici concilio cum eo deliberauit, an Viannam iret oppugnatum, prius
quam copias ad Albam admoueret, non quod id sentiret, aut quicquam tale animo concoepisset ― nam satis desidem ac inglorium regem semper egit ― sed quia, quum exploratum haberet Hungaros id fieri non permissuros, ad maiestatem regiam tuendam
spectare putabat citra secordiae suae notam fama uulgari neque suam neque
Hungarorum uirtutem cum magni
nominis rege Matthia Coruino esse extinctam, nec
se in regnum duntaxat tanti regis, uerum in gloriam quoque successisse. Quin etiam
regni sui principio Hungarorum imperium regis ignauia minui, praeter quam quod turpe
erat, parum etiam sibi tutum inter efferas gentes fore censebat.
Qui senatorum gloriae cupidiores erant regi eius animum laudibus efferentes assentiebantur, suadebantque arma Austriae inferenda et dandam operam. Caeteri, presertim
sacerdotes, non tam belli metu ac periculorum quam laboris atque impendii tedio, otiique quam famae studiosiores, negabant e republica Hungarorum esse extra regni fines
id temporis, quo nondum omnino sedata erat ciuilis discordia, mitti exercitum. His rex
quoque tandem ita est assensus, ut facile suspitionem praeberet se paulo ante gloriae
cupiditatem simulasse.
Igitur Vuladislauus Albam Regiam cum exercitu profectus castra ad teli iactum ab
urbe ponit. Priusque quam compararentur, quae ad cingendam operibus urbem usui
essent, mittit caduceatorem, qui terrore oppugnationis iniecto suaderet Alemanis, ut
urbem mature redderent, ratus et Maximilianum demissurum animum audita celeri
Albae deditione, et de improba Alberthi spe multum demptum iri. Sed ubi rex
caduceatorem in urbem haud admissum intellexi, iubet partem exercitus, obiectis aduersus hostem longis Boëmicis scutis, muris succedere, quum pluribus aliis locis, tum praesertim qua pons ligneus ante portas urbis fossae iniectus aditum in urbem dabat, et quid
animi ad sese tutandos hostes haberent, missilibus lacessendo
atque ad leuia certamina,
pari numero extra oppidum conserenda,
prouocando experiri. Alemani, stationibus
uariique generis tormentis locis opportune dispositis, intra moenia sese continere,
hosteis a muris missilibus impigre submouere, nec quemquam propius accedere pati.
Adeo enim certis ictibus hostes petebant, ut in proximo consistere non nisi aggere e terra
obiecto tuto liceret. Hungari igitur adiunctis sibi Boëmis, gente oppugnandarum urbium
peritissima, neccessario ductis circum urbem crebris fossis, exercitum omnem longo
agmine circundant Albae muris, atque ipso effossae terrae aggere
sese ab Alemanorum
tormentis tutabantur. Ac sicut ipsi in urbem aqua interfluente, quae
urbis moenia
cingebat, irrumpere non poterant,
ita Alemanos ab eruptionibus, adempto his omnium rerum usu, quae extra oppidum petebant, prohibebant.
Dum Alba hoc modo obsidetur, Cinisius cum suo exercitu, quinque millibus autem
fere hominum praeerat, Vassontem castellum, quod ab Alemanis captum, nec procul a
Vesprimio esse ante diximus, it oppugnatum, atque non sine caede suorum breui
recaepit. Inde regressus ad castra regis hortatur eum, quum pro ingenita animi ferocitate,
tum uero recenti tumens uictoria, uti completis fossis, quod quidem ob aquae breuitatem
haud difficulter fieri putabat, urbem oppugnet. Neque enim , inquit, sedendo, sed milites
muris admouendo, certandoque, eam posse expugnari . Atqui rex, malens
citra
cruorem et caedem hominum urbe potiri, obsidebat moenia magis quam oppugnabat,
satis gnarus quum extremae famis eorum, qui obsidebantur, tum consilii, uiriumque
Maximiliani, qui quidem, Albertho haud parum retuso ac perterrito, ut supra docuimus,
per se nihil iam audebat in Vuladislauum moliri, quum praesertim a suis certior esset factus regem Hungarorum exercitum habere in Boëmia conscriptum, numero, uirtute ac
fide praestantem, et cui salus regia ac regni fortunae recte committi possent. Porro
Boemi omnes Transistranas nationes uirtute praecedere existimantur.
Turcae a finibus arcentur; Alba Hungaris deditur; Austriaci pleraque loca relinquunt;
Alberthus Polonus rursus in Hungariam exercitum ducit; Vuladislauus, desperatis rebus,
legatos pro pace in Austriam mittit.
Caeterum ne Turcae fines Hungarorum exercitu
uacuas
nacti popularentur, Paulum Cinisium ad prouinciam suam Thibiscum,
regionesque circa positas tutandas dimittit. Nemo autem fuit aetate illa Hungarorum
ducum, qui ita Turcarum contunderet ferociam, atque ab incursionibus eos deterreret.
Alemani, postea quam cognouerunt neque stipendium, neque ullum aliud auxilii genus
a Maximiliano mitti obsessis, ingentemque hostium exercitum Albae circumfusum
animaduertunt, longa ad haec obsidione famem etiam pertimescendam esse censerent,
ultro colloquium petunt Hungarorum, ad id neccessario recurrentes, quod paulo ante
inani spe inflati contempserant. Itaque pacti, ut cum armis et caeteris suis rebus, ex
Alemania scilicet exportatis, non autem quas in Hungaria rapuerant, abirent, urbem regi
cum omnibus captiuis tradunt. Quorum discessu caeteri quoque Alemani perterriti
omnia Pannoniae loca ab se occupata intra paucos menses, partim sua sponte (pace mox
cum Maximiliano facta), partim armis coacti, ante quam pax componeretur, reliquerunt.
Iam enim senescere coeperat Alemanus, minoremque in dies missilibus suis, puluere
praesertim accensibili deficiente, formidinem afferebat, Hungaris ac Boëmis ad pugnam
comminus ineundam, ut ante dictum est, promptioribus, utpote statariis, atque in congressu ea praeditis audacia, ut nihil magis ignominiosum apud ipsos sit quam aut locum
relinquere, aut tergo uulnus accipere.
Vuladislauus, Albensibus ob male defensam urbem iusta ignominia notatis, atque
omnibus antiquorum regum in eos honorificis consultis ac decretis, quibus prae caeteris
Hungariae urbibus erant honestati, abrogatis, desperata ferme salute Budam lectica
aduehitur. Palustri enim coelo insuetus graui aegritudine Albae correptus est. Hungari
uero recepta Alba laeti, utpote antiqua regni sede recuperata, domum discedunt.
Alberthus, ut dictum est, indutiis dolo impetratis, quo moram ac dilationem
ad colligendas uires haberet,
supplemento iam militum e Polonia accersito, iterum exercitum,
nil tamen hostiliter agens, in Hungariam induxit, forte credens, quod quidam arbitrati
sunt, Vuladislauum fratrem morbo, quem Albae contraxerat, interiturum.
Rex posteaquam bellum redintegrare Alberthum audiuit, pręterquam quod cura est
ei iniecta, ne rursus Maximilianus, Alberthi fraetus armis, animum in Hungaros
resumeret regno nondum pacato, ira accensus, quae quidem pestis semper improuida est,
decorisque ac neccessitudinis immemor, Stephanum Botherem, Transiluanae regionis
praefectum, et Thomam Iauriensium, id temporis praesulem eundemque epistolarum
magistrum, oratores ad Maximilianum confestim mittit. His mandat, ut tota fere conditione cum illo pacem componant, neque eum pacis etiam conditiones eius arbitrio
dicere recusent. Tantus sane dolor fraternae iniuriae animum alioqui satis placidum inuaserat, tametsi non tam irae quam socordiae atque ignauiae suae indulsisse uisus sit.
Etenim uires res Hungarica iam recoeperat, si animum rege dignum gerere uoluisset.
Maximilianus hac legatione ex sui animi sententia audita more humani ingenii elatior factus, atque inusitatae impotens laetitiae coepit res Hungarorum eleuare, de sese
magnifice ac iactanter loqui, perinde ac si uirtute eius, non autem domestica dissensione
detrimentum Hungari accepissent. Nempe reges, quorum aures a teneris annis uario
adulationum genere imbuuntur, indulgente maxime fortuna facile de se omnia credunt,
quae quidem res facit eos plerunque sui obliuisci atque insanire.
Maximilianus fert pacis conditiones.
Itaque Alemanus animaduertens Hungaros
hinc sua ipsorum discordia, hinc Polonis instantibus confusos animis, et ob id neque suas
neque hostium uires satis perpendentes, ac si aut Albam aduersus uim Hungaricam retinuisset, aut aliquando acie Hungaros, fugacissimus ducum, superasset, tantum uanae
fiduciae ac spiritus sibi sumpsit, ut has tandem pacis ferre conditiones non dubitaret.
Primum, si Hungari pacem habere uelint, eis soluenda esse centum millia nummum aureorum, deinde tota Austria cedendum. Nam ultra Danubium multa tunc Austriae loca
Hungari tenebant. Exulibus Hungaris, qui apud se essent, reditus in patriam permittendus, bonaque restituenda. Postremo, ne quid insolentiae deesset, petit ut, si rex
Vuladislauus nullis post se liberis relictis e uita cessisset, Hungari alium regem praeter se
substituendi ius non haberent.
Haec Maximiliani plena temeritatis ac inconsultae arrogantiae uerba, ne dicam deliramenta, tametsi legati uix risum comprimentes audiuere, utpote satis certi eum, etiam
cum Albertho et omnibus fere uicinis gentibus coniunctum, Hungaris bello haud
quaquam parem fore, ut paulo ante dixi, modo principes Hungari uno studio publicam
amplecterentur utilitatem, tamen, quo eum a societate Alberthi auerterent (omnia enim
in Hungaros communi consilio gessisse ferunt) ita respondent, ut et Hungaris omnia
integra relinquerentur, et Alemanus nihil sibi non concessum putaret. Se, postquam ad
conuentum nobilitatis de his conditionibus relatum fuerit, daturos, inquiunt, operam, uti
accipiantur, affirmantes ne regem quidem ipsum eas sine communi optimatum consensu
posse accipere. Neque enim ille, quandoquidem iustissimus sit princeps, minus
quam caeteri Hungari legibus ac more patrio tenetur, quum praesertim, quo die regnum
iniit, iurauerit se publicae utilitati nunquam aduersaturum. Hungari, ut sunt solerti ingenio, atque ad succumbendum tempori, maxime quum res urgent aduersae, haud imparati, Maximiliano inani spe expleto totam armorum uim in Alberthum conuertunt, rati
impetu Polonorum represso Alemanos ab Hungaris uinci assuetos facile uanos spiritus
submissuros.
Hungari contra Alberthum mouent; bellatorum numerus, quos regni principes submisere, recensetur.
Haud indignum relatu, ac superuacaneum uisum est, quibus copiis
cum Albertho debellatum sit, quotue militum quisque principum Hungarorum in expeditionem aduersus eum miserit recensere. Igitur rex ob ualetudinem ad bellum ire ab
amicis prohibitus, praeter sex millia Boëmorum equitum, quos nuper, ut demonstratum
est, secum e Posonio deduxerat, quibusque instituto regis Matthiae ex colonorum censu
stipendium tribuitur, mille equites galeatos, item mille leuis armaturae confecit. Beatrix,
regis Matthiae uxor, in gratiam quum Hungarorum principum, tum Vuladislaui regis,
cuius nuptias aucupabatur, octingentos misit. Totidem Strigoniensis pontifex;
Colociensis ducentos galeatos, additis centum leuis armaturae, Agrianus quadringentos.
Parem fere numerum Transiluanus, Vaciensis circiter centum. Sigismundus Chanzares,
Quinque Ecclesiarum praesul, paucissimos dedit, tametsi eo tempore, quo haec gerebantur, praeter maximas praesulatus sui opes, adeo pecunia abundauerit, ut iustum
exercitum suo sumptu alere potuerit. Verum quum esset genere Alemanus, specie quidem reipublicae Hungaricae studebat, caeterum animo Alemanis erat deditus. Quare
pacato mox regno ingenti summa pecuniae inimicorum instinctu a rege mulctatus est.
Satis enim constat ei erepta tunc fuisse ducenta et octuaginta millia nummum aureorum,
quam quidem summam, quoad usque persolueret, in custodia est habitus. Vnde autem
tantam uim pecuniae hic sacerdos habuerit, et ipse miror, nec dubito, si quis haec legerit,
non modo miraturum, sed etiam me haud satis explorata scripsisse existimaturum.
Attamen ita se rem habere certum est: nam praeterquam, quod ex commodis sacerdotii
uiginti fere millia nummum aureorum annua percipiebat, ex quibus maiorem partem singulis annis repositam condebat, ita quaestui deditus erat, ut ne a mercatura quidem
abstineret. Emebat enim institorum suorum opera magnam uim boum, quod
genus pecoris leui pretio in Hungaria paratum apud lanios Venetos magno uenibat.
Quare cum mortem obisset, praeter eam pecuniam, quae partim legatis exhausta
est,
partim a ministris et clientibus furto, ut fieri in sacerdotum obitu solet, ablata, ad ducenta millia nummum aureorum apud illum reperta sunt, atque in domum regiam illata.
Porro mos est Hungarorum regum nummos penes extinctum antistitem inuentos sibi
uendicare, quam quidem consuetudinem, ut sacrilegio sacrilegium multetur, inde exortam esse arbitror, quia nostrae aetatis sacerdotes congerendae pecuniae supra omnes
mortales student, eamque ut plurimum aut repositam in nullum usum, quod dementium
hominum est, condunt, aut suo ipsorum uel consanguineorum arbitratu magis quam
legum praescripto tam uiuentes absumunt quam morientes legant.
Sagabriensis antistes paulo minus trecentis dedit. Vesprimienses, quorum arx in aedita rupe posita id temporis ― casu an fraude humana, incertum ― combusta erat, ne unum
quidem militem miserunt, praesule nondum in patriam restituto, tametsi Alemani deduxerant
inde praesidium. Varadinensis trecentos equites dedit; centum fere Canadiensis.
Iauriensis partim galeatos partim leuis armaturae ducentos, Syrmiensis cum Diaconense
circiter centum confecit. Tantundem Nitriensis, quamquam Syrmiensis ac Diaconensis
praesulatus magnis olim regionibus praefuerunt. Nam antequam Turcae Superiorem
Dalmatiam occupassent, ultra flumen Sauum iurisdictionem suam late exercebant, fructuumque decimas a colonis, quibus nunc Turca imperat, percipiebant, atque iuxta maximos Hungariae praesules regno auxilia subministrabant.
Reliqua Hungarici regni sacerdotia, et numero et commodis haud contemnenda,
quae uulgo abbatias et praeposituras nuncupant, paucos admodum equites, quum non
paruam militum copiam possent conficere, dederunt, quoniam quae ex his opulentiora
erant loca, eo tempore haud fere ab legitimis administrabantur rectoribus, sed ab his, qui
pecuniae duntaxat student, obtinebantur.
Ad auxilia militaria etiam clerus Hungariae regi cur et unde teneatur.
Haec quidem
auxilia sacerdotes antiquo debita instituto ad bellum contra Polonos misere. Ad haec
autem munia iccirco legibus adstricti sunt, eo quod praedia et commoda regni Hungariae
a diuo Stephano, quem primum regem ab Hungaris appellatum supra demonstrauimus, trifariam fere diuisa sunt. Quorum unam partem, et eam quidem potiorem,
sacerdotes administrant, aliam nobilitas possidet, tertiam, una cum publicis uectigalibus
ac colonorum tributis, rex ipse obtinet. Haec enim regibus et ad pacis ornamenta et ad
belli subsidia tribui neccesse est. Atque quum totum regnum ex duobus et septuaginta
conuentibus seu ciuitatibus, ut supra dictum est, constet, omnes in quatuordecim dioceses distributae sunt, quibus singulis suus praeest pontifex. Qui sane partim adaequant
opibus nobilitatem, partim longe superant, atque aeque ac caeteri principum in suos
uitae necisque obtinent potestatem.
Quam profecto ueteres religiosissimi reges, indulgenter quidem, caeterum non satis prouide, sacerdotibus permisere. Hi enim simul
potestate sua, simul opibus abusi iam pridem ab apostolica mansuetudine ac humanitate,
nedum a paupertate, quam Christus, hominum Seruator, maxime commendauit,
degenerarunt, quamquam haud incongruum mihi uidetur esse, ut Summi Dei sacerdotes
hominum etiam sint moderatores, modo humana mens intra iuris sui praescriptum sese
contineret, nec regno et immodicis imperiis elata modestiae obliuisceretur. Quotus enim
est aetatis nostrae pontifex, qui officii sui memor, contemptis his terrae oblectamentis,
coelum, ut ita dixerim, aspiciat, atque animi, non corporis utatur imperio? Sed quid
loquor de pontificibus, qui fortunae obsequiis deliniti interdum cupiditatibus suis
nequeunt imperare,
quum plaerique infimi ordinis sacerdotes, accersita illa egestate et
simulato rerum contemptu insignes, tristem uultum, plenam honestatis orationem, sordidum habitum maximis uitiis praetendant, atque alienam simplicitatem ueluti occasionem sui lucri arripientes uirtutum instrumentis, quibus pessime utuntur, imponunt,
aeque ac optima patrum instituta non ad uitae integritatem ac religionem conseruandam,
sed ad homines in fraudem inducendos essent
excogitata! Sed de his alias.
Dalmatiae sacerdotes consulto praeterii, quippe qui, quum partim ob frequentes
Turcarum incursiones ualde pauperes sint, partim in Turcarum ditione degant, rempublicam Hungaricam armis iuuare haudquaquam potuere. Ex profanis uero optimatibus
Stephanus Sepusiensis, regni palatinus, quem summum dignitatis locum obtinere
docuimus, quingentos equites, omnes quidem galeatos, secum duxit. Item praefectus
Transiluanae regionis quingentos, in queis ducenti leuis armaturae fuerunt. Laurentius
Vuilacenus ducentos galeatos, totidemque leuis armaturae equites aegre armauit, tametsi non mediocri manu rem publicam eo tempore iuuare potuerit, si in eam bene fuisset
animatus: nulli enim secundus post palatinum uti dignitate, ita et opibus extitit. Ianus,
regis Matthiae Chugniädis filius, magno animo iniuriarum oblitus, cum quingentis
galeatis equitibus, trecentisque leuis armaturae affuit. Solocii ducentos dedere, totidem
Prinnii, Polocii cum Rhosgoniis quingentos. Paulus Cinisius cum centum galeatis equitibus leuisque armaturae ducentis uenit. Neque enim nunc Thibisuarensis prouinciae, cui
praeerat, uires, quae quidem ad iustum accedunt exercitum, sed quot militum aere proprio conduxerit, his copiis adnumero. Gerebii centum galeatos totidemque leuis armaturae huic exercitui addidere. Pancratii centum; totidem Morotii, despoti Georgius et
Ioannes Rhassiani, iam diu auita fortuna a Turcis spoliati, atque ea tantum possidentes,
quae Lupus, eodem patre genitus, uirtute sua et regis Matthiae Chugniädis liberalitate
assecutus fuerat, cum sexingentis equitibus, qui quidem omnes leuis armaturae fuerunt,
in auxilium regi Vuladislauo uenere. Bartolomęus, prior Varanensis, quingentos equites
misit, quo sane officio cum rege senatuque Hungarico in perpetuam gratiam reuersus
fuisset, ni posthac grauiter deliquisset, quum in regem, tum in rempublicam
Hungarorum, de cuius delicto suo loco memorabo. Demetrii et Stephani liberi, quos
Iaxios cognominant, cum trecentis equitibus uenere. Milon Boemusius mille secum
adduxit. Petrus Dotius centum, Berislaui ducentos. Caeterum multos procerum, qui non
parua manu reipublicae operam nauare eo bello poterant, silentio praeteriui,
qui scilicet aut res priuatas communibus praetulerant sumptibus propriis parcentes, aut
hostibus adhaeserant, necdum in patriam redire ausi metu tacito per conscientiam
scelerum animis insidente, quandoquidem regnum Hungariae oppugnari absque ciuium
armis haud quaquam potuit.
Stephanus palatinus contra Polonos progreditur, milites hortatur; acies utrinque
instruitur.
His omnibus copiis Stephanus palatinus, Sepusiensium princeps, praeficitur.
Nec quispiam uirium huius regni ignarus paruam hanc manum fuisse ducat,
propterea quod nemo equitum in hoc exercitu fuit tam tenuis fortunae, quem saltem tres
comites in equis non sunt secuti, at alios quindecim, alios quidem uiginti equites sunt
comitati. Hungari summa alacritate (nihil enim de uictoria ambigebant) ad id bellum
profecti septimo die in agro Casouiensi haud procul a Polonis castra posuere. Dux itaque
Hungarorum, refectis ex itinere militibus, per triduum leuibus certaminibus suorum ac
hostium animos periclitatus est, copias deinde in aciem eduxit, hoc modo prius suos
adhortatus:
Quantum detrimenti, comilitones, regi nostro regnoque Hungariae, Alberthi iniquitas
atque haec tam improba regnandi intulerit spes, non est neccesse me uobis iam proelio
instante narrare, quum pręsertim neminem uestrum ea fugiant, quae uniuersam fere
Europam fama peruasere. Quis enim ambigat, quicquid damni, quicquid ignominiae post
regis Matthiae obitum huic regno infixum est, non id totum ab ipso Albertho manasse,
eiusque scelere perpetratum esse? Propterea quod si ille suis finibus sese continuisset,
postea quam nos Vuladislauum in regem accepimus, nec in Hungariam, temerarius homo,
atque in fratrem impius irrupisset, Hungari, pace iam cum Iano Matthiae filio composita, in diuersa studia ac factiones nunquam fuissent diuisi. Nulla utique inter ciues uni ac
eidem modestissimo principi subiectos oblata dissensionis occasione, uerum iisdem animis, atque eadem uoluntate communibus
uiribus patriam defensuri fuissent, publicasque
iniurias ultum issent, quamquam Polono hoste amoto, quum procul dubio nemo ausus
esset Hungaris fieri iniurius, nihil fuisset ab hoc regno propulsandum.
Huius ergo furor Hungaros inter se commisit, manusque nostras ciuili atque cognato
perfudit sanguine. Huius furor Austriam nobis magna Hungarici nominis iactura ac
dedecore eripuit, pro qua sane ingens auri uis hominumque belligerando amissa est. Huius
furor Hungariam, omnibus bonis affluentem, ferro ignique uastauit. Huius furor denique
patriam nostram, bellica praecipue gloria nobilem, in tantum discrimen adduxit, ut pene
ignauissimo hosti, uectigalique ac paulo ante stipendiario nostro, quod quidem non sine
rubore fateri possum, praeda inuicem simus. Atque quum tantorum malorum sit causa
Alberthus, nunc iterum, inter tempus pacis per fraudem petitae, regisque nostri
humanitate ac indulgentia impetratae, nos armis ultro perfidus homo lacessit, nulla icti
cum fratre federis habita ratione, ordinis, aetatis, moris Christiani, iuris gentium, fraternae charitatis, hanc scilicet gratiam nobis referens pro pace ac uenia ei superiore bello
data, quum trepidus sibique ac exercitui suo diffidens pacato
habitu ad nos accessit.
Quapropter si quid animi uobis inest, commilitones, ad ulciscendas communes iniurias, si qua charitas in regem et patriam tangit uestra pectora, ite obuiam huic homini,
beneficiis regis nostri ingrato, foederum ruptori, hosti iniustissimo, ac fraterno odio conscelerato. Arcete a faucibus patriae furiosi prędonis impetum, contundite in caedem nostram ruentis feritatem. Non iam de regno aut gloria Alberthus certat, sanguinem nostrum,
eo quod ei fratrem praetulimus, in ultionem haurire cupit. Ostendite illi, uiri Hungari,
suffragia nostra in creando rege non coacta, sed more a maioribus nostris tradito libera
esse debere, nisi forte ius nostrum armati ac plures aduersus pauciores tutari per ignauiam
minime audemus, quum hostes nostri, uirtute nobis haud quaquam conferendi, ad uendicandum sibi, quod nostri iuris est, satis animi habeant.
Vos quoque, Boëmi, quorum uirtus prae caeteris nationibus in bello semper enituit, ac
si unquam alias aduersus ullum hostem, in hunc acriter pugnare decet, ac iusti doloris ira
erumpere, totisque uiribus adniti, quo Alberthus regni Hungariae ceruicibus expellatur,
qui inde fratrem magno cum dedecore uestro ac omnium nostrum conatur deturbare:
uestri muneris est in hoc praelio praecipuam operam alumno magis quam regi nauare.
Nempe uobis potissimum custodia curaque gloriae ac salutis regiae incumbit. Vos illum
puerum olim in Boëmiam repulso rege Matthia Coruino accersitum in regnum collocastis,
uos educastis, uos felicibus auspiciis in Hungariam misistis. Atque iccirco non
Hungarorum magis quam uestrę gloriae adscribetur, si hodie profligatus hostis uiolati federis ac impietatis suae in fratrem meritas dederit poenas.
Haec ubi furens ira apud suos dixit palatinus, animaduertissetque non modo
Hungaros, sed etiam Boëmos ea accensos oratione, aciem e uestigio instruxit.
Boëmorum equitum praefectum Ianum Chugbitium in dextero locat cornu, Stephanum
Botherem cum leui armatura sinistrum curare iubet. Ipse mediam aciem aduersus
Alberthum sibi sumpsit, dempturus labem in Austria turpi fuga acceptam. Nec
Alberthus, licet esset numero militum longe impar, moram dimicandi fecit, iudicans
haud tutum sese in hostili terra, uel paruo temporis spatio, futurum data timoris suspitione, nec se sine dedecore posse in patriam reuerti non tentata eius belli fortuna, quod
ipse ultro intulisset.
Alberthi ad suos oratio.
Itaque prius quam praelium committeretur, huiuscemodi
uerba apud suos fecisse dicitur:
Etsi, milites, haec terra, quam nunc Hungariam dicunt, natura ipsa, quę quidem singulis fere gentibus suas atribuit regiones, antiqua nostrae nationis patria est ― Hungari
nempe, ignobilis gens Scythiae Asiaticae, depulsis olim partim Dacis, partim Pannoniis
atque Illyricis, progenitoribus nostris, quum hi essent in plures diuisi principatus, has
demum occupauere sedes, dum hos modo, modo illos separatim agrediuntur ― atque iccirco nostro et optimo sane iure hoc regnum ab Hungaris esset reposcendum. Attamen, ne
ueterem et nobis communem cum Boëmis quoque causam persequar, praetermissis quae
multis seculis a nostra remota sunt aetate, recentia et que priuatim ad me attinent
attingam.
Ni in Pestanis comitiis rex a principibus Hungarorum fuissem dictus, clamoribusque
omnium ordinum confirmatus ― humanis nempe uocibus latentis animi habitus indicatur
- nunquam uos in Hungariam studio noui imperii aquirendi induxissem. Non enim dominandi
cupidine hanc suscepi prouinciam, quum domi amplioris etiam regni spes non
desit, sed ne lectus in regem Hungarorum ipse mihi per ignauiam deesse uiderer, propterea
quod non in priuatis quibusdam conciliabulis, ubi fratrem meum regem creatum esse
aiunt, uerum in Cancri campo, ubi reges Hungarorum designari mos est, rex appellatus
sum. Atque inde, non sine diuino quidem, ut arbitror, nutu, uoces ille puerorum acclamantium et nomen meum, dum rex nuncupor, in coelum tollentium fuere, quandoquidem
Deus infantium uocibus suam plerumque denuntiat uoluntatem.
Pro nostra igitur, milites, iustissima possessione pugnaturi, quam uobis non quidem
Vuladislauus frater, cui perinde ac maiori natu uel cedere haud indecorum esset, sed
Matthiae regis uxor, foemina ambitione simul et amoris ardore furens, eripere conatur,
praesenti animo praelium inite! Nec sinite, uiri Poloni, Italae mulierculae astu iudicium
Hungaricę euerti nobilitatis, et turpissimam largitionem atque ambitum, omnium
fontem corruptionum, publicis praeualere decretis. Si uicerimus, opulentissimi regni fortunae praemium uictoriae erunt. Haec est enim illa regio, fortissimi uiri, quam mediam
Danubius, tot fluuiorum confluxu incolis percommodus, intersecat, quaeque uniuersi pene
orbis felicitatem complectitur. Est enim optimis feracissima fructibus, uinetis ― quae profecto nostris regionibus coeli intemperie natura omnino negauit ― et quorum fructu nihil
suauius, speciosissima equis, et caetero omnis prope generis pecore affatim abundans, auri
atque argenti, multorumque praeterea metallorum ditissima, omnibus denique rebus, quae
non modo ad uitae usum spectant, sed et luxum possint ministrare instructissima.
Haec itaque praemia nos, milites, si uictores fuerimus, manent. Sin autem pulsi terga
hosti dederimus, effugium in hostili terra nusquam patebit. Spes reliqua salutis, si praelio
cesserimus, nulla est futura. Quae enim uenia sperari potest ab hoste iniuria lacessito, et
eo natura ipsa crudelissimo? Etenim non latet uos Hungarorum in deuictos feritas. Quam
quidem saepius quum caeterę nationes ― quoniam hoc agreste hominum genus saeuitiam
fortitudinem esse putat ― tum nostra gens, non quidem Hungarica uirtute, sed quorundam
nostratium, ut scitis, proditione experta est, eo tempore, quo frater meus, puer admodum,
Ioannes Casimirus cum Matthia Chugniade de regno certauit. Quum igitur pro regno ditissimo, quod nobis, ut dixi, a Deo destinatum est, pro gloria et fama, qua quidem uiri fortes
immortales efficiuntur, pro uita denique et libertate pugnandum sit, multitudo hostium
magna ex parte ex agricultoribus militiae ignaris confecta, terrorem uobis incutere non
debet. Nam saepe parua manus, cui, ut nobis, aut uincendum, aut moriendum fuit,
ingentem exercitum necessitate animum suggerente fudit. Neque enim satis honeste, neque
tuto etiam hinc abire licet non tentata pugnae fortuna, propterea quod metu cogat
Hungaros necesse est, qui cum eis equo iure rem transigere uelit. Eo enim ingenio praediti
sunt, uti aut humillime uictoribus pareant, aut intollerabili superbia inhumanaque crudelitate in eos maxime saeuiant, a quibus se iniuria lacessitos arbitrantur.
Concurrite igitur alacri animo cum hoste, milites, efficite uirtute uestra, ne nos huius
expeditionis unquam poeniteat, neue quod summi fuit consilii, temeritati aliquando
assignetur. Neque enim ultro in regnum uocato tantae fortunae occasio praetermittenda
fuit, neque iam suscepta prouincia per metum, quod certe non sine periculo ac dedecore,
quum meo ipsius, tum maxime Poloni nominis fieri potest, relinquenda est. Quare agite
dum, milites, simulatque me in hostem inuectum et media in mole pugnae uersantem
conspexeritis, uos quoque memores iusti simul et neccessarii belli per nos illati, et ob id
audacius fortiusque gerendi, pro se quisque dignam uirtute Polonica operam regi uestro
nauate eo maxime, quia in eam neccessitatem uenimus, ut aut uno hoc praelio uictores
maximo potiamur regno, aut uicti in saeuissimi hostis potestatem incidamus.
Vterque exercitus concurrit; Poloni magna strage uincuntur; Alberthus capitur, et
certis conditionibus in Poloniam dimittitur.
His dictis signo pugnae proposito eduxit
suos in aciem, haud tam laetos ferocia ducis quam hostis Matthiae Coruini ductu exercitati simul multitudine, simul robore sollicitos.
Et quia hostium cornua Poloni paucitate
suorum exaequare non poterant, in cuneum instructi aduersus mediam Hungarorum
frontem consistunt. Mox ingenti clamore utrinque sublato inflammatis ducum oratione
animis concurrunt. Hungari ira accensi, quod eos Polonus, per speciem pacis deceptos,
redintegrato bello ultro lacesseret, acriter in hostem inferuntur. Alberthus uero, nihilo
minus ferocius quam concionatus erat, Hungaris instare coepit, adnitens multum ad
obtinendum eius certaminis decus, in quo praemium uictoriae amplissimi regni possessio
erat, simul ne uictor hostis reditum ei in patriam intercluderet, captusque laetum
Hungaris spectaculum praeberet.
Itaque magna ui impetum in hostem facit: obuium quemque Boëmico petit gladio,
qui quidem cum esset eximie fabrefactus, nec tereti forma, sed ex tribus concauis lateribus angulis paulo prominentibus in longum mucronem desinens, constaret, et mole
conspicua Alberthi uiribus ac proceritati responderet, non parum terroris (nempe
inanibus saepe miles magis quam iustis formidinis causis moueri solet)
Hungaris inferebatur. Inter omnes enim Polonos rex eminebat, non corporis modo ac armorum specie
- quippe ingens corpus erat et arma honestabant ― sed etiam animi magnitudine. Itaque
mouisset loco mediam hostium aciem eo ferociter inuectus, ni Stephanus Sepusiensis fortissimorum equitum agmine stipatus ei sese opposuisset. In quem Alberthus, haud
quidem congressum refugientem, cuspidem infestam, ab armigero, qui praesto erat,
sumptam dirigit, eius scilicet casu Hungaros perturbatum iri credens. Quem quum
armatura satis munitum neque uulnerare posset, neque equitandi peritissimum equo
deturbare, iterum conatus est promptissimo quoque equitum comitatus primam hostium
aciem perrumpere. Quod cum Hungaris obstantibus nequicquam tentasset, seque
hostium iam includi circumfusa multitudine cerneret, paulatim retro cedere, pugnam
tamen non omittendo, coepit, atque aliquot strenui militis magis quam periti ducis
operibus aeditis, eruptione egregie facta, qua nondum Hungarorum cornua prorsus
coïerant, in proximum castellum, quod praesidio tenebat, cum paucis euadit, quingentis
fere militibus in proelio amissis, caeteris uero in effusam compulsis fugam.
Hungari profligatis Polonis, parua suorum caede ― uix enim ad quadraginta ceciderant ― rati, ut erat, in capite Alberthi uictoriam consistere, castellum in quod profugerat
armatis cingunt, machinas, queis portas proruerent, confestim admouent, terrorem perculso addunt, ultimum capto ignominiosumque supplicium denunciant, ni sese quamprimum dedat. Alberthus, ubi uidit effugium inde non patere, nec reparandi belli spem
ullam esse, se obsesso, suisque fugatis, atque hinc inde dilapsis, tantum uitam sibi et his,
qui cum ipso erant, ab Hungaris paciscitur. Nam de fratris lenitate, utpote satis sibi perspecta, nihil uerebatur. Itaque deditione facta in manus hostium deuenit. Neque enim in
certam perniciem, famae iactura aut effugiendae captiuitatis causa, ruere honestum
uisum est, quum proprium excelsi et Christiani animi sit non ultro sibi mortem inferre quo quidem nihil neque sceleratius, neque humilius fieri potest ― sed omnia, quae homini euenire possunt, forti atque elato animo tolerare.
At quoniam Vuladislauus iusserat suis in expeditionem proficiscentibus, ut si forte
uictores extitissent, darent operam, ut quam mitissima uterentur uictoria, nec solum
Alberthum incolumem conseruarent, sed etiam eum nulla omnino afficerent contumelia,
cum omnibus suis, queis fortuna belli pepercerat, Alberthus illęsus multo maiore
Hungarorum clementiae quam uictoriae gloria his conditionibus dimissus est. Primum,
ut omnibus locis ad regnum Hungariae pertinentibus praesidia deduceret. Deinde,
iureiurando affirmaret se nunquam de caetero Hungaris hostem futurum, perpetuoque in amicitia permansurum, atque si forte aliquando inter Polonos Hungarosque
orta esset de qualibet re controuersia, non armis, sed iure ac disceptatione ea dirimeretur.
Postea quam in has iurauit conditiones, confestim in Poloniam proficiscitur,
omnemque exercitum inuiolatum, haud consueta Hungarorum in subactos mansuetudine, ex terra Hungaria deportauit.
Hungarorum conuentus Budensis; pax perpetua cum Maximiliano Austriaco sancitur; biennii gesta post Matthiae regis mortem hic absoluuntur.
Iam regno externis
hostibus uacuo optimates, de pacis conditionibus a Maximiliano dictis deliberaturi,
conuentum nobilium Budam indicunt, multo grauius quam antea ferentes Alemanis se
diutius esse obnoxios ex pace inconsulto senatu temere facta, Polono hoste magna gloria finibus Hungaricis submoto. Statuto igitur die pro se quisque magno apparatu atque
ingenti comitum clientiumque turba frequentes Budam conueniunt. Nec Boëmiae proceres, quo regi gratificarentur (nempe in ditione Vuladislaui tunc erant), huic abfuere
concilio. Qui quidem professi eosdem se hostes amicosque cum Hungaris habituros
domum regressi sunt. Oratores quoque a Maximiliano, qui decreta Hungarorum ad se
referrent, Budam missi. Caeterum, postea quam in concione postulata Alemani
propalam recitata sunt, ab uniuersa nobilitate plebeque magna animorum contentione
reclamatum est. Negabant enim se eo foedere teneri, quod sine auctoritate senatus esset
factum, in Stephanumque Botherem atque Thomam antistitem, ueluti huius rei authores,
conuicia iacta publicique boni eis obiecta proditio. Idem per multos dies factitatum,
quando Hungaros magis pudebat conditiones ab Alemano dictas subire quam quae a rege
suo promissa erant non praestare.
Apparebatque eos promissis non staturos, nec sane stetissent, ni rex Vuladislauus,
siue id regno magis expedire putaret, siue honesti potius quam utilitatis memor iussisset
Thomam praesulem asperos uulgi animos, tanquam procellam quandam, oratione
sedare. Qui ut sibi etiam multitudinem placaret, in medio illo clamoris ardore silentio
indicto,
Mirum in modum gaudet, inquit, uiri Hungari, rex Vuladislauus hoc uestro in
rempublicam studio, nec profecto minus sua quam uestra causa lętatur, quum uideat ita
uos in patriam esse animatos. Nullum enim officium in eam conferre potestis, cuius ipse
magna ex parte non sit particeps, felicemque sibi huius regni administrationem uestra beneuolentia demandatam fore arbitratur tali ciuium suorum uoluntate. Quid enim
amplius cuilibet imperio contingere potest quam ciuium animi uno consensu communis
boni studiosi? Nimirum haec sola res imperia et firma facit et magnopere auget.
Sed nec tali studio, uiri fortissimi, a uobis rex uincitur, quin immo amore publicae
utilitatis ita flagrat, ut nullum bellum pro ea, nullos labores, nulla pericula, nec ipsam
denique famae ac gloriae iacturam, quam sane quisque generosus animus omnibus externis bonis anteponit, subire recuset, modo id patriae expediat, atque honestas, quae
omnibus rebus praeferri debet, suadeat. Non enim in Hungariam uenit, quo fortunis regni
abutens uoluptati tantum, aut propriis commodis indulgeret, sed potius, uti nihil sibi
seorsum quęrens omnia in medium ad communemque conferret utilitatem. Id enim est et
regem esse, et imperium recte administrare.
At forsan dicet quispiam uestrum, quum sit in rempublicam ita rex affectus, cur pro
conditionibus pacis a Maximiliano dictis, uerba ut facerem, me huc prodire uoluerit?
Quare uelim uos minime ignorare illum non quidem belli formidine me pro Alemano
dicere iussisse, quo sane et regni amplitudine ac opibus, et numero fortissimorum militum
nos longe superiores sumus, sed pro fide ac iureiurando, quo cum illo pro statu temporis
pepigimus pacem. Cur enim Alemanus a nobis timendus est, qui Alba Regia, non quidem
militum suorum uirtute expugnata, sed ignauia oppidanorum tradita, regem nostrum et
Posonio in se cum exercitu uenientem minime ausus expectare, ueluti profligatus subsidio
in turpi fuga posito aufugerit, conspectum etiam Boemorum, nedum congressum perhorrescens? Verum enim uero, uiri Hungari, eminens regum fortuna est, atque in excelso sita,
omniaque illorum facta illustria sunt, quae scilicet ueluti in aedito quodam posita scopulo
nequeunt occultari. Vnde non modo nihil a regibus proficisci debet, quod nomini
eorum ullam notam sit iniecturum, sed quod ne suspitionem quidem criminis sit daturum, propterea quod siue hominum malignitate, siue naturae uitio id eueniat, multo
minus conspicuum est, quod a principibus uiris recte, honeste, et cum uirtute agitur,
quam quod ab his nequiter ac per impotentiam admittitur. Quocirca magnopere regi
cauendum est, ne quid aut ipse per cupiditatem delinquat, aut quempiam suorum peccare permittat. Regibus enim maxime subditorum errata adscribuntur, quae quum non prohibent, ipsi ea committere putantur.
Nec iniuria! Quis enim patri familiae totius domus turpitudinem
merito non obiciat? Fateor, uiri Hungari, ut supra dixi, animum regis, multo etiam forsan uehementius
quam omnium uestrum, commodis regni Hungarici commoueri, atque quodam modo ab
honesto rapi. Sed iustitia ad sese illum reuocat, nec turpitudinem admittere sinit, immo
cogit neglecto omni emolumento, quod proprium regis est, fidem seruare, que quidem
promissis non stando prorsus uiolatur.
Sed forsan deforme quibusdam uidetur nimisque humile Hungaros, nobilem bello
gentem, aliena uoluntate, atque non quidem datis, sed acceptis conditionibus, ad pacem
descendere? Qua propter uelim mihi respondeant, qui speciosa quadam decoris et gloriae
decaepti imagine iusiurandum rumpendum censent: quid nam potest esse in rebus humanis tam optandum, quod uirtuti ac honestati sit anteponendum?
Atque an aliquid in
bonis fortunae inueniri possit, quod contempta iuramenti religione in animum admittere
debeamus? Enimuero, proceres Hungari, si uestri similes esse uultis, nullis potius quam
nostris ipsorum exemplis utendum est uobis. Quis enim uestrum est adeo infima fortuna,
qui ab hostibus e custodia dimissus atque iuratus, ut ad certam diem rediret, non mallet,
modo sit honesto loco natus, captiuitatem omnesque subire miserias quam iuramentum
infringere? Tanta nimirum est periurii turpitudo. Quod si priuati atque postremi
hominum fidem omnibus commodis ipsique libertati anteponunt, quanto magis id principibus uiris ac regibus est faciendum, utpote quorum facta caeteris documento esse
debent?
Quin etiam non modo curandum est, ut iustitiae famam conseruemus, sed multo
magis inuigilare oportet, quemadmodum, si quid maculae nomini Hungarico insederit,
deluatur. Solet enim hoc ab inimicis frequenter ferri sermonibus Hungariam cubicularis
lecti et fidei esse inopem. Non obstet igitur, uiri Hungari, ulla nobis cupiditas, quin ab
inuidis notam maligne inustam fide nostra deleamus, inimicosque nostros uanos ac mendaces esse ostendamus. Libenter scilicet ea nunc praestando, quae, regno in ultimum
discrimen ob intestinam discordiam deducto, a nobis neccessario promissa sunt. Eo enim
tempore non tam dictu ampla ac speciosa quam salutaria quęrenda erant. Omnis animi
elatio, quae iustitia uacat, in uitio est, nec fortes uiros decet aut commodis, aut inconsultae
cupidini gloriae potius quam honestati seruire. Patiamur fidem utilitatis esse uictricem: hoc enim est magnorum officium animorum, hoc Christianorum, hoc denique
hominum lege naturae uiuentium. Atqui nullam unquam gentem iustitia ulla ex parte laesit, sed potius conseruauit, auxit, felicem reddidit. At e contrario perfidia et foederis uiolatio saepe reges nationesque potentissimas exhausit, hostibus subdidit, deleuit, funditus
euertit, ita Deo constituente, qui promissis ac iuramento semper testis adest.
Postea quam Thomas assedit, maior pars principum iurisiurandi magis religione
quam honesti studio eius sententiam collaudant, quibusdam tamen ex conditionibus
Alemano demptis, quo caetera facilius admitterentur ab Hungaris, pacem omnes decernunt. Igitur in hunc tandem modum Vuladislauo pax perpetua cum Maximiliano conuenit, non profecto quae Hungaros, omnium circa gentium uictores, deceret, sed quę
magis fidei regis, temere obstrictae, eiusque quieti, cui usque ad reprehensionem deditus
erat, consulere uideretur. Nam fugatis Polonis atque Alba Regia recoepta, nescio quam
honeste, tuto certe poterant Hungari, quae non tam neccessitate coacti quam stomacho
quodam promiserant, Alemanis non praestare, utpote qui semper precariam pacem ab
Hungaris obtinuere, nunquam ausi, ne lacessiti quidem, cum his, ab intestina modo peste
securis, bellum gerere: ut scilicet tota Austria Hungari cederent; exules, qui Maximiliani
partes secuti essent in patriam restituerentur; demum ut Maximilianus in regem subrogaretur ab Hungaris, si quid Vuladislauo humanitus accidisset, nullo filio patri superstite.
Sed ut hoc, quod postremo loco positum est, legibus pacis adscriberetur, magis in odium
Alberthi Poloni quam in gratiam Maximiliani factum est, tametsi id pro non adiecto
foederi Hungari haberent, propterea quod iusiurandum pactioque praesentis senatus
Hungarici insequentium quoque optimatum fidem in creando rege ― ut plerique
Hungarorum, parum recte, ut arbitror, censent ― haud solet obstringere. Haec quidem
mortuo Matthia Chugniade, quem Coruinum appellatum esse diximus, duobus
annis ― tot enim ab eius morte usque ad pacem cum Albertho ac Maximiliano factam
intercessere ― in Hungaria gesta sunt.
Ludouici Tuberonis Dalmatae abbatis
Commentariorum de temporibus suis
liber quintus
Hungari contra milites Bohemos insurgunt, eos dissipant, et regno eiiciunt.
Caeterum perturbatio una cum hostibus regno haud quaquam excessit, nec externa pax
ciuilem omnino sedauit discordiam, ac ueluti magno quodam incendio recens extincto,
etsi flamma e loco, ubi ignis accensus fuerat, nulla tollatur, fumus tamen supprimi una
cum flamma nequit. Nam Vuladislauus, quod uidebatur nulli negocio intentus, ex quo
gloriam sibi ac regno compararet, simul quia militaribus uiris nihil agendo nullo fere
emolumento foret,
Hungaris pariter ac Boëmis contemptui esse coepit, illis quidem
quod haud idoneum regem ad regni munera exequenda se sortitos putarent, his uero
quia regis Matthiae largitionibus assueti non modo nihil dono, sed ne debitum quidem
stipendium acciperent.
Igitur Boëmi, causati stipendio se fraudari, hostibus prope infestiores per agros
uagari incipiunt, seque iumentaque absque precio alere, nec modo esculenta agricultoribus eripere, sed, etiam id quoque impune futurum rati, eos suppellectile spoliare, nec
rusticae per licentiam militarem interdum parcere pudicitiae. Quae profecto quum rex
aut omnino ignoraret, aut ad ea metu maioris tumultus, seu insita negligentia conniueret,
omnibusque ea intolleranda esse uiderentur, nec tamen Boëmi rapiendi atque iniuriarum
finem facerent, Baciensis ciuitas, communicato cum caeteris circa ciuitatibus consilio,
quae ad Thibisciensem spectant praefecturam, Paulum Cinisium, harum regionum praefectum, adeunt, de iniuriis Boemorum conqueruntur, obtestantur, ne se deserat, et quos
a Turcis, asperrimis hostibus, semper tutatus esset, eosdem a Boëmorum quoque ui ac
iniuria defenderet, nec pateretur ciues in conspectu prope suo bonis spoliari ab his
maxime, quorum armis ab externa ui tuti esse deberent, quippe quos aere suo, collato per capita tributo, alerent, quorumque principem, in regnum ultro accitum,
regem
sibi constituissent.
His Paulus ciuium querelis permotus postulat a principibus ciuitatum, quae in
Boemos coniurauerant, imponi colonis in singula capita unius aurei nummi in stipendium militum tributum, maiorem profecto laudem ex gratuito laturus officio, quippe
externis, nedum ciuibus debita auxilia turpiter uenduntur. Est enim proprium principum
uirorum
magis dare quam accipere beneficia. Quod ubi omnium consensu statim impetrauit, contracto subitario milite,
euocataque ingenti agrestium multitudine, sed magna
ex parte inermi ― nam pauci gladiis, plerique messoriis ac lunariis falcibus erant armati Boemos in agro Colociensi secure agentes adoriuntur. Qui quidem ubi Hungaros cum
infestis signis in se ire animaduertunt, noua re haudquaquam perculsi, utpote ueterani et
uariis bellorum euentis assueti, celeriter arma expediunt, atque conscensis equis in
Hungaros impetum faciunt eosque primo congressu in fugam coniciunt, utpote magna
ex parte rusticos bellandique imperitos. Itaque hoc facinore aedito nullo suorum uulnere, nedum cede, rati Hungaros sparsa dilapsos fuga nihil eo die minus quam de instaurando praelio cogitaturos, nocte praesertim appetente (sub uesperum enim pugna
coepta erat), demptis galeis incompositique, ac solutis ordinibus, utpote hostem profligatum
spernentes, castra repetebant.
Quod ubi Paulus Cinisius, dux bellicae artis peritus, e quodam tumulo conspexit,
suorum fugam, non admodum effusam, locorum notitia facile sistit. Nam sicut ipse ratus
nomen et auctoritatem suam ad profligandos hosteis satis fore, suis in proelium prodeuntibus intra munitiones cum presidio delectorum militum sese continuerat, assedensque
in praetorio per nuncios, quae in rem essent, imperauerat. Ita caedentibus Hungaris
fugae socius haud quaquam extiterat. Porro Boemi, puto, ueriti regis sui maiestatem ab
oppugnatione castrorum abstinuerant. Conuocatis igitur ducibus hortatur certamen redintegrari, obtestaturque lachrymans, ne inuictum ad illam diem Hungarorum nomen
tantam ignominiam accipere paterentur, immo totis uiribus adniterentur, ut prius uictoriae quam fugae fama Hungariam peruadat. Itaque prouisis omnibus, quantum incumbentibus tenebris fieri potuit, peditibus imperat (qui fere agricultores raptim collecti
erant), ut falcibus ad eius belli usum directis ― nam his alioqui ad messionem et
caetera rustica opera recuruis utuntur ― equos Boemorum iam cursu defatigatos ipsosque
pariter insessores, nihil tale uerentes, suffoderent. Porro inopia militarium armorum uim
magnam eiusce ferramentorum, ut dictum est, agrestes attulerant. Equites uero iubet
bifariam agmine diuiso in utrunque latus hostium equis incurrere quam maxime concitatis, licet essent et pauci ― quingenti enim fuisse dicuntur ― et fere leuis armaturae.
Itaque redintegrato proelio momento fortuna mutatur: nox Hungaros adiuuat, locorum notitia, studium resarciendae acceptae ex recenti fuga ignominiae, dolor iniuriarum,
causae aequitas, que quidem mortalibus addit magnopere fiduciam. Igitur Boëmi dum
nimium insolenter et ab re bene gesta securi hostem iniuriis exagitatum contemnunt,
audacia Hungarorum insperata perculsi illico fugantur, multi in fuga interficiuntur,
plures uulnerantur, atque ex equis, et ipsis uulneribus ac labore confectis, collapsi capiuntur. Demum omnes in castra compulsi, quum reliquum noctis trepidi egissent, prima
luce deditionem facere coguntur, mox sacramento adacti, ne de caetero Hungaris iniurii
forent, uerecundia regiae maiestatis, qua Boëmi paulo quoque ante usi fuerant ab oppugnandis Hungarorum castris sese abstinendo, uti, quo uellent, extra Hungariam cum
omnibus suis rebus tuto abirent, dimissi sunt. Atque ita tandem Boemorum latrocinio
modus est impositus.
Per Vuladislaui regis ignauiam excitati Turci ab agrestibus Hungarorum copiis profligantur; proceres noua lege ab aulicis officiis sacerdotes excludunt.
Quod ubi
Vuladislauus rex audiuit, uehementer ea re permotus est animoque turbatus, magis ob
contemptam ab Hungaris maiestatem suam (nullas enim ad se detulerant querelas) quam
clade Boemorum, quippe qua digni uidebantur. Attamen tempus illud animaduersionis
haud esse existimans dolorem dissimulauit, totamque huius rei culpam in Boëmos, prudenti quidem consilio, sed parum prospero euentu, transfert, quandoquidem Hungaris
tutius alias esset
uel peruicaciter obluctari quam eorum cedere contumaciae, quoniam
natura, ut plaerique Scytharum, magis ferocis quam fortis animi sunt. Nam qui praesertim dubia erant in regem fide, uidentes illum exarmatum, et ob id regiam inter Hungaros
fere amisisse authoritatem, non modo eum ueluti ignauum hominem contemnere, sed
etiam noua in illum consilia inire coeperunt, principis uel lenitate uel ignauia inquietis hominibus audaciam incitante.
Nam non solum Hungari Vuladislauum nefario consilio sibi obnoxium facere conati
sunt, sed etiam Turcae, hostes Christiano nomini acerrimi, eodem tempore multa in
hunc regem, plane magis dormientem quam strenui principis munus obeuntem, moliti
sunt. Etenim Halis, inter Turcaicae gentis satrapas id temporis omnium bellicosissimus,
atque immanitate in Christianos ualde notus, perspiciens regem ab Hungaris in ordinem
coactum, regnique limites nullis copiis tutos omnibusque contemptui esse ― et erat
regionum Samandriae adiacentium praefectus ― adiunctis sibi duobus filiis, fortissimis
uiris, cum quinque et uiginti millibus hominum Istrum transmisit, atque dum
Transistranum agrum uastat, ab agrestibus eius regionis, qui quidem nec ducem
habebant, nec militaribus armis instructi erant, ita fugatus est atque equis et armis spoliatus, ut re in religionem uersa Hungari putauerint sine ulla humana opera Turcas
profligatos fuisse.
Attamen hoc regis successu ― nam qualiscunque ea aduersus Turcas uictoria extitit,
tota in Vuladislaui felicitatem transferebatur ― a studio nouarum rerum haud quaquam
deterriti sunt principes Hungarorum. Itaque quum alia nouandarum rerum occasio haud
occureret, constituunt omnes proceres, Stephani Botheris imprimis instinctu, quem
opera Thomae antistitis a Transiluana praefectura amotum fuisse dicunt, in unum conuenire, atque sacerdotibus potissimum ob regis in eos studium infensi legem ferre, qua
omnis promiscue ordinis sacerdotes ab administratione reipublicae prohiberentur, nec
nisi uocati et priuatae rei duntaxat causa ad regiam accedere permitterentur, quo scilicet
submotis a regia sacerdotibus soli profani principes regi moderarentur. Probanda sane
lex foret, ni magis morbo animi quam iudicio fuisset excogitata, propterea quod salubrius est ac multo tutius sacerdotibus sacra curare quam negociis animum aulicis occupare.
Quod tamen consilium Thomas cardinalis suis artibus egregie retundit.
Ferunt
autem Thomam praesulem sagaci satis consilio, ne dicam fraude, Transiluanam
Stephano ademisse prouinciam, atque in eius locum subrogasse quendam Bartholomeum
Draphium, ordinis senatorii uirum, principem quondam ipsius praesulis, dum ruri puer
una cum parentibus degeret. Hic enim uir, ueluti plęrique Hungari, ex rure ad ludum literarium profectus, inde, quum in literis aliquantum profecisset, forte in aulam
Matthiae Chugniadis Coruini delatus, breui et ad praesulatum prouectus est (nempe
reges hoc tempore in suo quisque regno pontifices designare solent) et magister epistolarum constitutus, moxque Vuladislaui fauore, qui Matthiae in regnum successit, ab
Alexandro Sexto, Romano pontifice, in collegium cardinalium sacerdotum cooptatus,
non tamen rusticum unquam potuit exuere ingenium, cuius sane proprium est astu ac
fraude niti. Cuius quidem fraudis exequendae facultas breui hunc in modum Thomae
oblata est.
Hungari Transiluani, quos hac quoque tempestate Scythas appellari supra demonstrauimus, omnes in Stephani erant administratione, qui quum essent ab eo asperius tractati ― erat enim uir non modo iusto seuerior, sed etiam trucis irae ― detulerant ad regem
saepius querelas, sponte sua an aliorum instinctu, haud compertum habeo.
Quibus
libenti animo auditis ― iam enim Stephanus regi quoque grauis esse coeperat, quippe qui
omnia ad arbitrium atque ex sua administrari sententia uolebat ― respondet rex bono
animo essent, sibi curae esse rem Transiluanam, statimque Scythas domum abire iubet,
ne scilicet eorum in aula obuersatio Stephano moueret suspitionem regiae ab se alienatae
uoluntatis. Paucis post diebus ad se Thoma antistite accersito, quid facto opus esset, cum
eo consulit. Qui quidem diu meditatum opportune proferens consilium ― erat enim et
ipse homini infensus ― addendum, inquit, esse Stephano in magistratu collegam, imperiumque importuni hominis societate debilitandum; quo facto illum, quę est eius animi
elatio, aut indignitate rei permotum omnino depositurum, ut fecit, magistratum, nec collegam passurum, aut, si magistratum gerere et secum aliquem dignitate exaequari uoluisset, auctoritatem ex dimidia parte deperditurum.
Hoc consilio a rege comprobato spargitur ex composito fama regem uniuersis
regionum ac locorum praepositis collegas additurum, idque quibusdam in locis extemplo effectum est, ne scilicet Stephanus Bother haec in se potissimum a rege excogitata
esse suspicaretur. Thomas igitur Stephanum regio decreto haud mediocriter commotum
adit, blando alloquitur sermone, aegrum animi ficta consolatur oratione. Demum homini, utpote amicum simulans, persuadet, uti mallet sese praefectura ad tempus abdicare
quam collegam nouo exemplo in magistratu habere. Neque enim, ait, in eius substitui
locum, nisi illi uirtute et consilio parem, rex patietur, quum ea prouincia rectore
belli peritissimo, uiroque magnae auctoritatis indigeat; quo non reperto, cui dubium
esset, quin breui sit futurum, ut cum illo rex precibus agat, ut recipiat praefecturam,
atque ita eum, magistratu sibi ultro restituto, maiore in honore apud regem aetatem
acturum. Stephanus deposita praefectura ubi tandem resciuit Thomae fraudem, unius, ut
fit, culpa omnibus sacerdotibus coepit succensere, iniuriam ferre aegerrime, atque de
lege in sacerdotes, quo dictum est modo, ferenda consilia uolutare.
Vuladislauus, quum haec palam in uulgus ferrentur, consilio magis quam ui, utpote
nondum in regno stabilitus, agendum censuit. Itaque et ipse ad consilium uocatus, quo
scilicet senatus consulta simul honestiora uiderentur, simul regis praesentia, quasi auctoritate eius interposita, rata forent, ire quidem per se noluit, ualetudinem excusans, licet
ea prospere uteretur, uerum eo Thomam praesulem suo nomine misit. Qui quum per
speciem oratoris ad conuentum procerum eo maiore animo accessisset, quia ab eo concilio comes palatinus, qui solus post regem nobilium conuentum aduocare potest, abesset (aberat autem ne regem offenderet), dat uehementer operam cognoscendis aduersariorum consiliis, eorumque animis ad sanitatem flectendis, sibique ipsi potissimum reconciliandis. Quippe Thomam non modo Stephanus Bother ob supradictam causam odio
habebat, uerum etiam tota fere nobilitas ei inuidebat, quia nouitas hominis immensae
auaritiae coniuncta illustribus genere uiris inuidiae simul et odio, ut fit, erat, et quia,
quum esset regi ob eximiam in partes fidem accaeptissimus, rebus omnibus moderari
existimabatur.
Thomas igitur metu quam natura blandior, ut plęrisque nouis hominibus mos est,
singulos procerum ambiendo ac benigne appellando, apparatisque epulis identidem
accipiendo ― hac enim comitate Hungari capiuntur ― persuasit omnibus, ne quid ibi
grauius contra regis uoluntatem in sacerdotes decerneretur, atque affirmans regem in
rempublicam optime animatum, nec ulli rei, quae eis e publica utilitate uisa fuerit, aduersaturum, perpulit eos, ut quae seorsum in sacerdotes maxime deliberare constituissent,
Budae praesente rege de his consultarent. Caeterum rex, satis intelligens nihil magis
quam ocium noua humanis mentibus consilia subicere,
paucis interiectis diebus edixit,
uti omnes principes profani, pariterque religione sacri, Budam conuenirent. Atque
ne haec concilii indictio cuiquam suspecta foret, sparsit in uulgus se de expeditione in
Turcas suscipienda in conuentu nobilitatis consulturum, tametsi, ut rei quoque exitus
ostendit, eo duntaxat praetextu dilatio et mora sanandis Hungarorum mentibus sit quaesita, propterea quod, quum esset rex eo tempore inops stipendii, nec caeteris etiam rebus
ad bellum satis instructus, nihil non in opulentissimum hostem frustra conatus esset.
Quod cum Hungari ita rem se habere non ignorarent, neque enim latebant eos suae
Turcarumque iuxta uires, prius quam de bello cum Turcis ineundo ad concilium referretur,
magna contentione egerunt, ut ante omnia status reipublicae ex sententia principum, quos seculares uocant, componeretur. Sed quoniam Stephanus Bother, nouorum
author consiliorum, huic conuentui opportuna morte subtractus erat dolore, ut quidam
arbitrantur, ereptae per fraudem praefecturae, nihil noui tunc in sacerdotes decretum
est. Nam quum multos dies in conuentu per speciem uerae expeditionis agitatum esset,
quonam modo arma in Turcas moueri possent, ut scilicet nobilitatis animi a nouo consilio abducerentur, tandem haec simulata expeditio omnium consensu delata est, quoad
totum regnum singulas recognoscendo regiones rex perlustraret, ut scilicet uirium peritior suarum cum potentissimo hoste arma conferret.
Rhacusani ad Vuladislauum regem legatos expediunt; Rhacusanae urbis
origo et fata recensentur.
Iam Vuladislauus uidebatur apud Hungaros aliqua ex parte regiam assecutus
esse maiestatem. Itaque multae exterae nationes aut renouandae ueteris
amicitiae gratia, aut nouae instituendae ad eum mittunt oratores. Igitur
Rhacusana ciuitas, uetus et fida Hungarici regni socia, postea quam per
pacatum magna ex parte Pannoniae agrum, per quem ex Dalmatia Budam uersus
erat pergendum, iter tutius quam antea esse accaepit, haud oblita officii
sui misit cum donis ad Vuladislauum legatos, qui ei de regno Vngariae ad se
delato gratularentur, amicitiamque cum eo instaurarent, atque antiquas
societatis leges, interposita eius auctoritate, confirmari peterent.
Rhacusani a rege comiter excepti, omnibusque quae postulauerant impetratis,
munifice insuper donati ad suos remissi sunt.
Caeterum, Rhacusanae ciuitatis admonitus mentione, quae quidem ciuitas
Dalmatici nominis hac tempestate longe opulentissima est, aliquantisper a
suscepto excedam negotio, repetamque eius
urbis primordia, et quemadmodum ea tandem, una cum reliqua Dalmatia, in
Hungarorum regum concesserit ditionem aperiam. Nec equidem aut fabulas ab
aliis confictas sequar, aut ipse nouas componam, per studium huius urbis
clariore origine nobilitandae ― quum nulla prorsus ciuitati a re militari
abhorrenti solique mercaturae deditae dari possit nobilitas ― uerum omnia
uel ex uero hausta, uel quam simillima ueri in medium proferam, sequens
imprimis Docleatem authorem, qui incolumi adhuc Doclea, nobili Dalmatiae
urbe, Slouinorum res excidiumque Epidauri, et originem Rhacusanae urbis
commemorauit. Quae quidem scripta, licet essent uetustissima specie, quum ad
manus meas peruenere, non tamen adeo multorum annorum tabe corrupta erant,
ut legi non possent. Sed neque hanc digressionem nimis alienam existimari
uelim, quum res Rhacusanae cum Hungaris, utpote ueteribus sociis, haud
absurde possint coniungi.
Memoriae proditum est Sarracenos, Arabicam gentem, quondam ex Sicilia, quam
armis magna ex parte iam occuparant, ingenti classe ad litora Dalmatiae
praedandi studio delatos, urbemque Epidaurum, Slouinorum armis iam fractam,
ui coepisse, ferroque atque igni funditus euertisse, ciuibus subito atque
improuiso malo perculsis, dum Epidaurii Slouinum terra
oppugnantem uix sustinentes noui insuper hostis insperato aduentu terrentur,
nec, Slouinis eodem tempore terra, Sarracenis mari urbem agredientibus,
resistere queunt. Post Epidauri excidium, Sarraceno multis cladibus reliquae
quoque Dalmatiae illatis Hadriaticum relinquente sinum, Epidaurii ciues, qui
forte aut mercaturis, ut fit, rem quaerendo a domo tunc abfuerant, aut fuga
inter tumultum elapsi hostiles uitauerant manus, ad instaurandam patriam
sese conuertunt. Verum a Slouinis, regionum accolis, Transistrana gente, non
solum id facere prohibiti, sed etiam in seruitutem pene redacti sunt, dum
barbari et per se Epidauriis infesti tantae cladis reliquias, ueluti
naufragia quaedam a fortuna obiecta, sibi uendicare nituntur. Tandem cum
sacerdotis cuiusdam Epidaurii, cuius nomen non traditur, praecibus, qui et ipse
patrio forte superfuerat excidio (coeperant enim iam Slauini quoque, licet
nondum sacris nostris initiati, Christianam admirari religionem ob illius
seculi sanctitatem: nempe illis temporibus Christiani sacerdotes cultui
diuino summopere dediti erant, uitaque eorum et mores consumati omnes gentes
ad religionem suscipiendam maxime
alliciebant), tum per pactionem pendendi annui tributi a seruitute liberati,
Burnum, oppidum Epidaurii agri a Slouinis aliquot ante annis deletum,
ipsorum Slouinorum permissu incolere coeperunt. Dumque consuetae libertatis
amore tenentur, quoad per accolas barbaros licebat, reficiendae urbi dant
operam, formamque ac speciem reipublicae Epidauriae pro praesenti restituunt
fortuna, haud sane obliti afflictis in rebus Romani ingenii. Quandoquidem
Epidaurus, teste Plinio, atque eo authore, qui libros aliquot Gai Caesaris
Commentariis contexuit, Romana fuit colonia.
Aliquot deinde post annis Polimirus cognomento Belus, materno genere Romanus,
paterno uero Rhathislaui Bossinatium quondam regis pronepos, qui a filio
Gothislauo regno pulsus Romam sese exulatum contulerat, in Illyricum studio
auiti regni recuperandi est profectus. Iam enim Gothislaui successoribus
merito, ob eius in parentes impietatem, extinctis, duces singulis praepositi
prouinciis Illyricum regio fere obtinebant imperio, nec tamen his imperandi
cupido, quae humanas mentes plaerumque in omne scelus praecipites agit,
obstabat, quin literis ac legationibus Polimirum hortarentur, uti regnum ad
se iure gentium spectans reciperet, rati nec e republica esse regnum a
pluribus administrari, nec fas esse quemquam in regem assumi, nisi regio
sanguine ortum. Igitur Polimirus, postea quam in Dalmatiam nauibus appulit
in portu qui tredecim circiter stadiis ab urbe Rhacusa abest ― incolae
Grauosium a regionis, quae portui adiacet, asperitate
nuncupant ― se suosque exponit, quos inter Romanici quidam seu Romae nati,
ex Illyrico tamen oriundi, fuere apud suos satis honesti, quorum quidem
maiores una cum Rhatislauo patria extorres Romam sese recaeperant, atque
studio antiquae patriae repetendae, una cum liberis ac coniugibus, Belum in
Illyricum proficiscentem sunt secuti. Eo loci a Ioanne, Tribuliensium
pontifice, regnique principibus, qui officii gratia obuiam nouo
regi frequentes progressi erant, loetis animis summoque honore est
excoeptus, atque in oppidum Tribulium, quod sane ea tempestate, pro captu
Illyrico, satis erat opulentum, deductus, quo ibi insignibus imperii de more
accaeptis regnum iniret. Hinc enim Bossinatium reges, qui eam Dalmatiae
partem obtinebant, imperium auspicabantur, et fortunae suae insignia tunc accipiebant.
Porro Bossinates, Thracum Bossorum soboles, olim Thracia a Bulgaris pulsi eas
regiones Illyrici insederunt, quae Sauo, Valdano, Drino amnibus et mari
Adriatico, qua Dalmatiae pretenditur, continentur. Slouini enim, Bulgaris
Thraciam ac Macedoniam inuadentibus, ultra Sauum sese recaeperant. Nam
Dalmatae, Bulgarorum uiribus ac nomine adiuti, Slouinorum iugum excusserant,
libertate armis repetita. Quamquam sunt, qui credant Bossinates et Slouinos
eandem esse gentem, in quam quidem opinionem uix adducor, quandoquidem
lingua inter se haud parum differunt.
Adeptus auitum regnum Polimirus conuocat ad se, quos secum Roma in Dalmatiam
uenisse demonstrauimus, sciscitatur, in mediterraneisne locis, an maritimis
malint sedes habere. Vbi intellexit eos maxime, qui tenuiores genere ac
fortunis erant, praeoptare maritima loca, utpote emporio magis idonea, seque
malle mercatura ac nauigatione quam cultura sterilis ac asperi circa soli
uictum quaerere, illis eo libentius est assensus, quia ingens eius animum
cupido incesserat nouae urbis in eo loco condendae, quo primum Dalmatiam
petens nauibus erat delatus. Verum natura munitior locus uisus, licet urbi
amplificandae haud satis esset commodus, ubi nunc Rhacusa sita est, quoniam,
praeter quam quod aeditus esset atque magna ex parte praeruptus, a
circunfuso insuper mari pene undique ea tempestate in peninsulae modum
alluebatur. Campum enim illum, qui nunc publicis frequens tabernis rerum
uenalium forum est, post conditam urbem deducto inde humore constratum esse
constat.
Rex igitur priusquam urbis iaceret fundamenta arcem in praealtis rupibus mari
subiecto imminentibus, ubi nunc diuae Virginis aedes est ac monasterium,
quod sacrae uirgines incolunt, exedificauit munimentum, et aduersus hosteis
futurum, et urbanis facilius in officio continendis. Locum Rhacusani
Diuam Mariam Castellanam uocant, quanquam sunt qui
existiment hanc arcem non a Belo a fundamentis inchoatam, sed potius ab
illo, addita etiam Constantinopolitani imperatoris ope, ad cuius imperium id
temporis Dalmatia spectabat, instauratam, asserentes una cum Epidauro ab
iisdem hostibus dirutam fuisse. Addunt etiam arcem ipsam, lingua Epidauria
Lauusam, eo quod in praeruptis saxis posita esset,
uocitatam, in quod quidem nomen totam mox
urbem abisse tradunt, Lauusa in Rhacusam
mutata.
Ductis deinde duobus muri utrinque brachiis regionem protensis munitionibus ad
rupes zephyro obiectas moenibus circundat, planitie omni extra munitiones
relicta, quam partim sylua, partim palustre solum id temporis obtinebat. Nam
quicquid urbi inde adiectum est, id totum postea ciues aucti fortuna
extruxere. In medio fere oppidi, regionem hanc nunc incolae Pusternam
nuncupant, Polimirus diui Stephani Protomartyris erigit templum,
reliquiasque Neraei, Archilęi ac Pancratii martyrum, Petronillaeque ac
Domitillae uirginum argento inclusas, secumque Roma asportatas ibi condit,
attributa templi cura quibusdam clientibus suis e familia a cruce
denominata, quae iam maiorum ignauia pene extincta est.
Nomen urbis quidam a Rhacusa, Siciliae oppido, eius insulae putantes coloniam
deducunt, nonnulli a quodam Rhadacaso, Slouinorum seu Gothorum rege, a quo
Polimirus ipse uetustam ducebat originem. Alii, ut paulo ante dictum est, ab
Epidauriis inditum arbitrantur, qui quidem eam a rupibus, in quibus oppidum
constructum est, eorum lingua Lauusam appellarunt, paulatimque pro Lauusa
Rhacusam esse nominatam, uulgo per linguae corruptelam literas immutante.
Satis enim constat Epidaurios, qui tunc patriae superstites erant, suasu
maxime pontificis eorum, cuius nomen uetustate excidit, e Burno, quod quidem
oppidum, ut demonstrauimus, instaurare coeperant, in nouam urbem
commigrasse, in ciuitatemque recoeptos, atque quosdam ex his in patritios
adscitos, quorum quidem sobolis plaerosque hac quoque aetate Rhacusae
superesse certum est. Nam Polimirus, constituto in urbe ab se condita
senatu, quem ipse partim e suis comitibus crearat, partim ex Epidauriis
ciuibus allegerat, hisque duntaxat urbis administrationem concesserat,
eundem ibi honorem Epidaurios obtinere permisit, quem olim in antiqua
habuerant patria. Et ne quid nouae ciuitati deesset, pontificem Epidaurium,
quem Docleatis authoris annales Ioannem nominant, amissa priori sede, Burni
agentem praesulem Rhacusanum, Romano pontifice annuente, designat, atque a
ditione Salonitani antistitis eximi curat, licet eodem fere tempore Salonae
quoque ab Vcris euersae sint.
Iam noua urbs opibus ac ciuium multitudine, soli inopia industriam acuente,
aliquantisper coaluerat, quum iterum Rhacusanorum animis Epidaurii excidii
metus obuersari coepit. Nam Sarraceni, Calabris ac Appulis superatis,
Garganum montem nullo obsistente occuparant. Distat autem illa regio Italiae
ab Illyrico littore e regione posito duorum ferme dierum nauigatione,
mediocri uento nauim impellente. Itaque Rhacusani, communicato cum
Iadestinis consilio, quorum ciuitas sicut regionis felicitate reliquas
Dalmatiae urbes longe superat, ita id temporis opibus et magni spiritus
ciuibus eminebat, caeterisque maritimę Dalmatiae ciuitatibus in societatem
deductis, ad accolas Slouinos mittunt oratores, qui et docerent imminens
Dalmatiae periculum propter breuem e Gargano in Dalmatiam traiectum, et
hortarentur eos ad bellum hostibus Christiani nominis inferendum. Ea enim
gens Adriani Tertii Romani pontificis tempore, Seuropylo
Dalmatiae regnum permissu Constantinopolitani imperatoris administrante,
Christianam susceperat religionem. Slouini simul religionis amore, simul
Dalmatiae periculo moti, ui magna nauium coacta, atque imposito in naueis
exercitu in Apuliam traiciunt, pulsisque e monte Gargano Sarracenis
Rhacusanos non solum ab hoste tutos reddidere, uerum etiam his quasdam
insulas, quae nunc quoque in eorum ditione sunt, partim precio, partim dono
dederunt, qua ex re Rhacusanae fortunae non parum adiectum est.
Caeterum ciuitas Rhacusana ueluti humanum corpus, quum solito speciosius
coloratiusque factum est, in grauiorem plaerumque incidit morbum, intestina
tyrannide, fortunis aucta, premi coepit, mortuo iam orbo liberis Seuropylo,
et Dalmatia testamento ipsius Seuropyli Hungarico regno non tam adiuncta, ut
quidam tradidere, quam fidei et tutelae commendata. Ea enim prouincia licet
per se tunc reges haberet, non tamen ab imperio Constantinopolitano alienata
erat.
Mos erat apud Rhacusanos urbis praetores semestri imperio creare. Forte
obtigerat praetura Demiano cognomento Iudae (nemo superest ex hac familia).
Is quum auctoritate, ac opibus caeteris ciuibus praestaret, haud quaquam
semestri contentus magistratu, insita animo immodica dominandi cupiditate,
continuare statuit imperium. Itaque turba satellitum munitus maximo senatum
nobilitatemque oppresserat terrore,
utpote qui in metu ciuium spem suam in primis reponeret. Iam duos annos
Demiani tyrannis expleuerat, grauisque ea non caeteris magis quam his, qui
affinitate atque cognatione tyrannum contingebant, esse coeperat, libertatis
amore neccessitudinis iura superante. Itaque Pyrrhus Benessa, tyranni ipsius
gener, aduocatis clam domum suam e Rhacusano senatu potioribus et qui
Demiani tyrannidem molestius ferebant, accusat socerum iniustitiae, quod
scilicet ui patriae illata ciues suos oppressisset, et cum quibus aequo iure
uiuere debet, his dominaretur, profiteturque principem se fore libertatis
recuperandae. Vbi Benessam soceri tyrannidem auersantem animaduertunt qui
huic concioni interfuerant, fidesque dictis eius habita est, omnes ad repetendam
libertatem excitantur.
Sed quia animis mercatura, cui soli studebant, effoeminatis nihil
fortitudinis inerat, non ausi per se tyrannum aggredi, maluerunt externa ope
aduersus illum uti quam propriis armis in libertatem sese uindicare. Itaque
ueluti indigni, qui suis legibus uiuerent, id consilii coeperunt, quo quidem neque
ipsi seruitutem effugerunt, et patriam alienae ditioni subicientes sibi
pariter et posteris suis perpetuam inusserunt notam. Erat inclita eo tempore
Veneti populi non tam imperii, quod admodum tenue erat, quam iustitiae
caeterarumque ciuilium artium fama. Huc accedebat publicum simul et priuatum
hospitium cum Veneto senatu Rhacusanis. Priuatum mercaturae societate, e qua
haud parum emolumenti ad utrosque perueniebat ― id enim temporis omnia fere
promercalia in mediterraneum Illyricum a Rhacusanis mercatoribus ad Slouinos
regulos importanda Venetiis in diem accaepta petebantur ―
publicum, quia inde leges, quibus nunc quoque in litibus dirimendis
Rhacusani utuntur, descriptas attulerant, quamquam Rhacusani temporibus ita
poscentibus ad Venetas leges multas ipsi a se latas addiderunt. Itaque nihil
ueriti Venetorum fraudem mandant Benessae, ut praetextu negotiationis
proficiscatur Venetias auxilium a Veneto senatu aduersus tyrannum petiturus.
Qui quidem amicorum opera in senatum introductus (erat enim illi cum
plaerisque senatorii ordinis Venetis mercaturae commertio usus familiaris)
ostendit se publice a Rhacusanis missum opem imploratum ad tyrannum e patria
pellendum societatemque cum Venetis iungendam. Veneti ne a mercatorum moribus desciscerent, quorum proprium
est nulla honesti ratione habita omnia utilitate metiri, ut gratuitam operam
praestarent, haudquaquam in animum inducere, sed officium suum aliena
seruitute mutare omnino constituerant. Rhacusani uero uel domesticae
tyrannidis odio, uel quia inuidebant, ut fit, uni ex ciuibus principatum,
uel quia literarum ignorantia parum idoneos sese ad ciuitatis regimen
existimarent, uel quia arbitrarentur in ciuili dissidio rempublicam suam
Venetorum potestati committendo neque de sua ipsorum libertate quicquam
demptum iri, neque imperatori Constantinopolitano iniuriam inferri, sed
potius Venetorum tutella rempublicam sibi et imperio Constantinopolitano
conseruaturos, iugum ferre Venetorum, non modo inprudenter, sed etiam non
sine deffectionis nota accepere. Nihil enim consulto imperatore
Constantinopolitano, ad quem tunc Dalmatia una cum ipsa Veneta ciuitate
spectabat (eo quod illud imperium ita iam attritum esset, ut ne sese quidem
posset ab hostibus defendere, nedum sociis opem ferre) pacti sunt cum
Venetis ut, exturbato illorum ope tyranno, praetorem singulis annis Venetiis
peterent. Atque ita externae potestati fideique inexpertae sese committunt,
ut magis alium dominum quaesisse quam tyrannidem effugisse et ipsi paulo
post satis perspicerent, dum pro continuo ciuis sui imperio quotannis alium
atque alium dominum, et hunc externum sortirentur.
Et quia ui aperta pelli urbe tyrannus non poterat, id enim temporis Veneti
nullas fere, ut dictum est, uires habebant, rem astu hunc in modum
aggrediuntur. Per speciem legationis ad imperatorem Constantinopolitanum
mittendae creantur duo oratores, quibus singulis singulae triremes armis ac
uiris instructae attribuuntur, iussique sunt nauium praefecti Rhacusano
parere. Nam et Benessa una cum Venetis atque iisdem etiam nauibus in patriam
est reuersus. Vbi Rhacusam uentum est, adit tyrannum gener, fingit naues
Venetas legatos ad imperatorem Constantinopolitanum uehere, diuertisseque
Rhacusam amicitiae secum iungendae causa. Orat, Venetos domum hospitaliter
inuitet, esse inter suos primarios uiros, amicitiam eorum honori simul et
utilitati futuram. Tyrannus nihil minus quam generi fraudem timens, libenti
animo eius paruit uoluntati, Venetos in aedes sua benigne inuitatos
apparatis accipit epulis.
Post epulas monet socerum gener Venetos
uti e conuiuio reuertentes ad naueis usque officii gratia prosequatur. Neque
enim tyranni dignitas ea re minui uidebatur, quandoquidem
Veneti oratores locum senatus sui legationis munere obtinerent. Postea quam
ad naueis accessere, Veneti, uti a Rhacusano edocti erant, rogant tyrannum
uelit nauem Venetam ascendere, muneraque a senatu Veneto ad imperatorem
Constantinopolitanum missa inspicere, simulque animi laxandi causa naui
paulum uehi. Tyrannus genero praesertim idem suadente, Venetorum uerbis
dolum haud subesse ratus, nauim Venetam conscendit. Ibi ei uincula extemplo
indita, nauesque sublatis anchoris altum petiere. Tyrannus animaduertens se
non modo dominatione, sed et libertate priuatum, accusata Venetorum fraude
ac generi parricidio puppi caput illisit. Itaque interiit amissi imperii
magis quam Christiani officii memor.
Sublato tyranno de medio, bonisque eius in publicum redactis, Rhacusani
praetorem a Venetis ex pacto missum in urbem accępere, qui quidem princeps
duntaxat in senatu Rhacusano esset, caeterum nullum ius in ciuem Rhacusanum
haberet, suaeque leges, sui magistratus Rhacusanis essent. Igitur ciuitas ad
insitam animis humilitatem sordidis Venetorum artibus adiectis ― nempe
principum suorum mores populi imitantur ― coepit esse non paruo apud
finitimos contemptui. Hunc contemptum Veneti, ne Rhacusanorum opes
augerentur, consulto fouere, his suadendo, ut potius emundis atque uendundis
mercibus incumberent quam ulli negocio libero homine digno intenti essent.
Itaque accolis, feris gentibus, iniuriam per latrocinia inferentibus, nequaquam
repugnare, sed precio eorum beneuolentiam conciliare, atque pecunia
nauigatione quaesita finitimorum gratiam redimere; tempus quod negociationi
supererat, socordia atque desidia conterere. Et quia nulli rei, quae
accolarum inuidiam ureret, magnopere studebant, ipsa humilitas animi
probitatis atque innocentiae apud finitimos obtinebat locum.
Per idem fere tempus regnabat in Illyrico apud Bossinates Bodinus, a Polimiro
genus ducens. Is suasu uxoris Branislauum fratrem, patruelem suum, qui et
ipse ad Drinum amnem exiguam Illyrici partem imperio obtinebat, ad se per
speciem solemnis festi celebrandi uocatum affectati regni insimulat, atque
in custodiam conicit, quo et ipse securior regnaret, et posteris stabilius
relinqueret imperium. Quod ubi Branislaui
liberi, quique eum arctiore contingebant cognatione acceperunt, idem sibi
quoque periculum impendere rati confestim Rhacusam cum suis omnibus ueluti
in liberam ciuitatem se conferunt. Quos Bodinus cum per literas atque
legatos nequicquam repetisset (responderant enim Rhacusani se fidei
commissos nunquam prodituros), comparato exercitu Rhacusam hostili animo
accessit, in radicibusque Vergati (ita montem uocant Rhacusae imminentem) e
regione urbis consedit, ubi id temporis uicus erat, quem Slauini a proximo
luco, quo tunc mons erat uestitus, eorum lingua Dubrauiam
nominabant. Atque dum fratris patruelis liberos caeterosque
propinquos in suam redigere cupit potestatem, Rhacusanos bello per
septennium uexauit. Non nunquam tamen in ea oppugnatione et ipse ab obsessis
crebro ex urbe erumpentibus magno affectus est incommodo, propterea quod
promptissimum quemque militum, in quibus uxoris quoque fratrem,
uirum fortissimum Chosarem nomine, quem ob uirtutem magni faciebat, amisit,
dum is cum Capare, eorum qui obsessi erant duce, Branislaui cognato,
congreditur. Quippe Branislaui liberi in Rhacusana iuuentute, utpote
imbelli, parum spei reponentes, haud contemnendam externorum militum manum
sui defendendi causa aere proprio conduxerant.
Bodinus hanc Rhacusanorum constantiam uirtutemque Branislaui liberorum ac
cognatorum admiratus, simul inutilis pertesus belli, tandem necato
Branislauo ex agro Rhacusano excessit. Corpus interfecti sepulturae
permissum, atque Rhacusanorum opera ac expensis in Lacromę insulae coenobio,
quae circiter quatuor stadia ab urbe abest, et ita cordi filiis fuit,
magnifice pro cultu ciuitatis sepultum, extructo ei marmoreo, quod adhuc
extat, monumento.
Ex hac belli uexatione Rhacusanis animus simul et industria adiecta. Itaque
Slauinis Dubrauiae incolis inde ui pulsis uicum, et quicquid campi
interiacebat, moenibus circumseptum cum urbe coniungunt. Atque ita magnitudo
urbis breui duplicatur, tectis toto eo spacio exaedificatis. Et quoniam haud
paruo certamine Dubrauiam de Slauinis coeperant, Rhacusani templum diuo
Nicolao pontifici, monumentum uictoriae, in capite uici, qui nunc fabrorum
argentariorum ac uasculariorum frequens est officinis, erexerunt,
decretumque uti festo die, quo Christus, ab inferis excitatus, uitae est
restitutus, senatus cum sacerdotibus eo
quotannis iret supplicatum, quod eodem die uico sunt potiti. Nam Bodinus uico aggere
ualloque munito, materiam qua tunc abundabat Vergato monte ad manum
suppeditante, locum fere instar urbis reliquerat, Bossinatibus eum custodire
iussis, diuturna obsidio, bellumque sustinendum esse uidebatur.
Amplificata moenibus ac tectis urbe, ciuium quoque numerus in dies magis
magisque augebatur. Nam multi ex proximis regionibus, Illyrico, Macedonia,
Epiro, Graecia, Italia eo habitatum conuenere, ciuitatis magis institutis ac
moribus quam soli felicitate ulla capti. Eorum quidam in patritios allecti,
opibus ac familiae amplitudine clari, ad hanc durant diem.
Caeterum quum ciuitas soli asperitate frumento anguste uteretur, nauigationi
multo enixius quam antea inopia cogente incumbere coepit, frugesque nauibus
conuehere, nec non alias merces aliis, ut fieri solet, permutare. Ex qua
profecto re et ingentes breui compararunt opes, et Illyricis regulis
mercibus aduectis, magno simul usui, simul uoluptati esse. Sane prisci
Rhacusani finitimos reges omnibus officiis adeo prosecuti sunt, ut uir
religione insignis Stephanus Nemagna, Bossinatibus in Illyrico id temporis
imperans, Rhacusanorum in se officiis, quibus eius gratiam promeruerant,
permotus non mediocrem his Staei agri partem dono dederit, cum tota
chersoneso a Rhataneo castello denominata. Distat autem Rhatanea chersonesus
ab urbe Rhacusa, qua illa continenti adnectitur, triginta fere millibus
passuum, qua quidem in fauonium excurrens quinquaginta circiter millia
passuum protenditur. Latere septentrioni obiecto Naresium efficit sinum,
cuius os Phariam, seu ut nunc dicitur Lesinam, excipit insulam, qua austrum
spectat, ei Melyte et Corcyra Nigra adiacent.
Quin etiam eadem fere tempestate Lodouicum Hungarorum regem, Caroli filium,
eum qui cum Venetis bellum gessit, amicitiam cum Rhacusanis instaurasse
comperio. Etenim cum Ludouicus rex ex quibusdam maritimae Dalmatiae urbibus
Venetos expulisset, quingentos duntaxat aureos annui census nomine
Rhacusanos pendere iussos, caetera liberos et suis legibus, in perpetua
tamen Hungarorum societate, in qua ad hanc diem integerrima fide
permanserunt, aetatem agere permisit.
Porro Hungari, atrito Constantinopolitano imperio, a Seuropyli Dalmatarum regis usque tempore affinitatis iure
Dalmatiam imperio suo adiunxerant, ipsius Seuropyli filia, quum is uirili
stirpe careret, regi suo in matrimonium accaepta. Occupauerant autem Veneti
quasdam in litore Dalmatico urbes, quum quorundam regum ignauia, tum
intestina Dalmatarum seditione. Ferunt autem hanc Lodouici regis societatem
Rhacusanis magno extitisse splendori atque emolumento, quum
apud caeteros Dalmatas, tum maxime apud Bossinates reges, apud quos sane
pulsis e Dalmatia Venetis summam coeperant obtinere auctoritatem, magnusque
his honos fidesque, praecipue ob integritatis famam, est habita.
Quo autem studio fidem semper coluerint Rhacusani, eo maxime tempore
declaratum est, quo Georgius, Dardanorum ac Triballorum rex, Stephani
Nemagnae successor fere ultimus, regno a Turcis pulsus Rhacusam una cum
familia se recępit, ui magna auri secum allata. Nam quum senatus Rhacusani
fidei sua omnia credidisset, Rhacusani neque terrore Turcarum, quo fere
tota Europa
id temporis magnopere perculsa erat, neque ullo praemio adduci potuerunt,
quo minus fidem seruarent. Quam quidem constantiam Amurathum Othomanum,
Turcarum regem, uehementer admiratum dixisse ferunt urbem haud facile
perditum iri, ubi scilicet tanti ducitur fides.
Caeterum Rhacusani, haud quaquam contenti hoc tantummodo in Dardanum regem
officio, consuluerunt ei, uti confestim Hungariam peteret fortunamque
recuperandi regni tentaret. Itaque Rhacusanis nauibus Scardonam deductus,
inde in Hungariam profectus, breui ab Hungaris, quum opera Iani Chugniadis,
regis Matthiae patris, tum thesauro in militum stipendia erogato, quem ei Rhacusani
conseruarant, in regnum est restitutus. Atque recuperato regno haud immemor
beneficii Dardanus rex extitit. Semper enim gratiae Rhacusanis referendae
summo studio operam dedit, atque adeo omnibus eos est prosecutus officiis,
ut, praeter alia beniuolentiae in eos indicia, ubicumque ipse imperitabat,
permiserit cuique Rhacusano ciui debitorem suum indicta causa, ac nulla
magistratus interposita auctoritate ob aes creditum nectere, atque in neruo
domi suae tenere. Quo facto multi ex Rhacusanis id temporis amplissimas nacti sunt opes,
quibus sane et publice, et priuatim urbs magnopere est exculta.
Caeterum Rhacusani mente, ut fit, secundis rebus sublati, fortuna sua haud
modeste uti coepere. Itaque cum Stephano Cossicio, finitimo et amico, sub quo aliquot Dalmatiae regiones tunc
erant, inimicitiis stolide susceptis adeo pertinaciter armis contenderunt, ut
absumpta eo bello magna ui auri, accisisque rebus suis, in detestabili scelere
unum ex Stephani liberis, qui natu maximus erat, spe pecuniae illecto,
persuaserunt, a patre ad Turcas descisceret, atque ne belli
quidem iure seruato licitati sunt, hostilis capitis pecunia percussori
promissa. Quod quidem certamen imprimis Turcis aditum in Dalmatiam aperuit,
et Cossiciam familiam extinxit, Rhacusanamque ciuitatem non modo tributariam
fecit, sed etiam in Turcaicam seruitutem pene redegit. Cumque usu uenire
solet, ut qui hostem alienis armis uincere nititur, iisdem et ipse
superetur, nec multo peius uictori quam uicto accidat. Atqui haec seruitus
quamquam Rhacusanorum animos infregit, attamen quantum a dignitate dempsit,
tantum opibus eorum adiecit. Etenim infirmitatis suae iam satis gnari, in
omnibus publicis actionibus metum inde in consilio habent, ac omisso
amplificandae fortunae studio sublimium animorum affectu solis uectigalibus
augendis incubuere, unde et tributum Turcis commodius penderent, et
suppeterent expensae ad urbis custodiam neccessariae. Sed iam procul ab
incoeptu tractus, eo unde me Rhacusana ciuitas auocauerat, reuertar.
Derencinus banus infeliciter pugnans simul cum nobilitate Croatica a
Turcis paene deletur.
Nondum Danubium ad recognoscendas, uti constitutum erat, Transistranas
regiones traiecerat Vuladislauus, quum ei nuntiatum est Derencinum, Dalmatiae praefectum quem banum appellant, in Carbauiensi agro, non procul ab Albio monte, aduersus
Turcas male pugnasse, exercitumque nostrum occisione paene occisum, quum temeritate atque imperitia ipsius prefecti, tum proditione, ut fama est, quorundam
Choruatorum principum, quos ferunt Derencinum ad conferendas cum Turcis manus
alieno nostris loco per fraudem impulisse, ueritos sane ne banus, quem ob quaedam
eorum admissa a se alienatum suspicabantur, superatis Turcis in se arma conuerteret.
Quae quidem clades, an dolo ullius Choruati principis accaepta sit tametsi nondum est
pro comperto, illos tamen ex eo proelio magnum conflasse odium nulli dubium est, qui
scilicet e medio pugnae ardore inter caedem effugerant, et quia uisi sunt uix pręlio commisso terga hosti uertisse, et quia, quod imprimis odium accendit, ea strage nobilitas
Choruatica fere deleta est, agri uero abacto pecore una cum agricultoribus paene
deserti.
Maxime autem haec clades trium clarissimorum uirorum casu insignis fuit, morte
Ioannis Fregepanis Zethinensium principis, Georgii Vulatcouii nobilis adolescentis e
Narisio agro oriundi interitu, captiuitate ipsius praefecti. E quibus Ioannes Fregepanis,
animaduertens equos suos (quod sane roboris fuit in nostro exercitu) pene omnes
cecidisse, paucosque labore ac uulneribus fessos, adhuc in acie locum suum magis tenere
quam pugnare, malleque mori quam hosti terga dare, ne tantae cladi superesset, quum
fuga periculum uitare posset, pugnans interficitur.
Georgius uero primam tunc fere iuuentam attingens, dum obtruncat quendam, qui
se ei in agmen hostium iuuenili ardore inuecto obiecerat, tria uulnera letalia a circumfusis undique hostibus in dextrum accepit latus. Nec tamen animum deiecit, uerum adhortatus est suos iam fugam spectantes, ne terga uerterent, donec deficiente sanguine concideret hostium telis obrutus.
At praefectus, dolore amissi filii, qui adolescentia atque animi magnitudine inconsultius pugnans
ceciderat, haud satis compos mentis, dum hortatur pugnantes pericula
pariter adeundo, dum fugientes reuocat, dum praelium restituit, ab hostibus capitur, uiuusque ad Bazethem Turcarum regem adductus est. A quo neque blanditiis, neque
crudelissimae mortis denuntiatione impelli ad perfidiam potuit, quum eum per se Turca
diu uerbis fatigasset, uti a Christiana religione ad Machometani ritus deficeret sacra, quo
eo milite aduersus Christianos uti posset. Itaque in custodiam ultra Hellespontum missus, ueneno, ut ferunt, ab hostibus est necatus.
Atqui inquirenti mihi, quanam potissimum causa, quaue nostrorum culpa praedatoria Turcarum manus, ab Hungaris fundi facile assueta, tantam ediderit stragem, compertum est praedę maxime auiditatem nostris exitio fuisse. Nam cum Derencino nuntiatum esset Iachïam, Turcarum satrapam, cum sex millibus delectorum equitum Inferiorem
Dalmatiam, quam nunc Choruatiam dicunt, ingressum gloriaque incitatum non tam ad
praedam, quam ad praelium faciundum uenisse, et ipse licet strenuus miles, dux tamen
nouus, occasionem gloriae sibi quoque oblatam ratus statuit, haud satis exploratis suis
aduersaeque partis iuxta uiribus, confestim ad hostem pergere.
Peruenerant iam Turcae ad montem inter Illyricas Alpeis, asperitate ac sylua ex
proceris arboribus insignem, Gosdenum incolae uocant. Eo loci triduum se continent
incerti, utrum in patentem campum descenderent, an ibi hostem operirentur. Acceperant
enim ab exploratoribus suis haud contemnendam Hungarorum manum in proximo
consedisse. Hungari quoque, quum aliquamdiu consultassent, quonam in loco Turcis
occurrerent, atque hinc metu periculi, hinc praedę gloriaeque auiditate distracti sententias uariassent, quidam enim censebant, et hoc profecto salutare fuisset consilium, in
monte pedestribus copiis hostes inuadendos, nec ullo pacto sinendum eos equitatu pollentes campum attingere. Nam quum in nostro exercitu mille tantum et quingenti equites essent, numero longe superiorem hostium equitatum haudquaquam sustinere
potuerunt, pedestribus copiis nostris ad primum statim praelium ineuntium clamorem
perterritis ac perturbatis, quamquam
ad duodecim fere millia peditum Slauinorum in
acie tunc fuerunt. Caeterum quum ex agris nuper collecti essent, feroces illi quidem
erant, sed pene inermes, nec signa sequi, nec ordines seruare, nec demum in acie hosti
oppositi stare assueti. Qui profecto, si in montibus praelium fuisset commissum, eminus
fundis hostem confecturi fuissent. Sed quoniam, si agrestes uictores extitissent, praeda
etiam potituri essent, iccirco maior pars equitum, qui fortitudinem temeritati ac auaritiae praetendebant, magna contentione in patentem campum e montibus certamen
traxere, praefecto, quoniam auxilia cataphractorum equitum prope diem uentura
expectabat, nequaquam primo permittente, mox uniuersis praelium poscentibus non
ausus repugnare, in aciem copias eduxit, maxime ne, ut sunt Hungari elatioris spiritus,
pugnae subterfugiendae suspitionem Choruatis praeberet. Hungari nimirum et Choruati
perpetuas de uirtute controuersias inter se habent. Neque enim Dalmatae, quorum pars
potior est Choruatia, ui aut armis coacti, sed cognationis iure in Hungaricam concessere
ditionem. Itaque dum tuto consilio, in quo sane uera gloria consistit, temeritas ac auaritia anteferuntur, Choruaticum nomen prope extinctum est.
Eximiae fidei exemplum in duobus captiuis Turcicis; castellum quoddam ad
Vrpanum amnem a tribus tantummodo uiris fortibus contra Turcas seruatum.
Aliquot
interiectis diebus rursus Turcae, superiore illecti fortuna, regionem illam adorti sunt, sed
non eadem felicitate usi plurimos ex suis praeda nequicquam tentata amiserunt. Et
quoniam quidam Turcarum hac in expeditione a Dalmatis excepti sunt, factum memorabile duorum captiuorum Hallai et Mechmetis silentio non praeteribo, qui quamuis
obscuro loco in Dardanis essent nati, nobilium tamen uirorum sunt imitati uirtutem, et
quae Christianis etiam admirationi, simul et documento sit futura.
Forte quidam mercator Rhacusanus, ubi illi in uinculis asseruabantur, negociabatur,
qui quum captiuorum fortunam miseratus ― nam et Turcas, quatenus homines sunt, odio
haud habendos censeo ― tum pollicitationibus eorum compulsus, eos non parua pecunia
domino soluta redemit, Rhacusamque secum adduxit. Vbi quum Turcae praecium, quo
mercatori satisfacerent, non inuenirent, petunt ad suos dimitti, affirmantes iureiurando
se ad certam diem pecuniam allaturos. Oblatis igitur dextris, pignore fidei praecipuo,
domum abeunt. Ipse ni haec uidissem, referenti fidem forsan haud quaquam haberem:
Turcae ad praestitutam diem reuersi non solum debitam pecuniam non abnegarunt, sed
etiam mercatori cumulate satis fecerunt. Quorum alter, quum ex parte non esset soluendo, sese mercatori, ne fidem falleret, ultro in seruitutem addixit, quoad integrum
precium persolueret. Tanti fuit profecto apud barbaros illos, alioqui omnis ferme
humanitatis expertes fidei, datae ac iuramenti religio.
Sub idem fere tempus accidit res euentus rari atque ideo haud tacenda. Turcae
assueti, ut diximus, Dalmatas incursionibus uexare, quoddam ignobile castellum ad
Vrpanum amnem situm ditionis Hungaricae, qua forte praedabundi ibant, oppugnare ex
itinere statuunt. In ipso castello tres tantummodo uiri, siue loco freti, siue subito hostium
superuentu a fuga interclusi substiterant, caeteris in proximos monteis metu hostili dilapsis. Turcae quod locus esset defensoribus uacuus ignari, propius ad muros paucos sensim
succedere iubent, castellum sibi tradi petunt, pollicentes custodibus, si sese sponte dedissent, inuiolatos dimissuros. Illi uero abusi hostium errore, destituti loci solitudinem dissimulant, atque ne mora consilium proderet, imperata se facturos per dolum promittunt.
Itaque ludificantes hostem locumque insidiis quaerentes, denunciant nolle se nisi ab ipso
eorum duce fidem accipere, eiusque praesentis dexteram contingere. Interim (utpote
salutem fidei Turcarum comissam, mortemque iuxta rati, nec eam alibi quam in
hostium ducis nece consistere) parant in muro, qua duci erat accedendum, tormentum, quod bombardam uulgo appellari supra dictum est. Dux igitur Turcarum hostilis fraudis prorsus securus, spe dedendi castelli sibi iniecta, laetus procedit, paululum
extra suorum agmen equo insidens phaleris insigni, caeteroque habitu conspicuus.
Iamque portis proximus sublatam dexteram, fidei indicem, de more ostendebat. Tum qui
in ictum intentus agendae rei tempus expectabat, ignem tormento celeriter admouet, ui
cuius lapidea pila, terribili fragore excussa, Turcae frontem percussit, quem simul ac
disiecto cerebro iacentem sui conspexere, statim fugam arripiunt.
Itaque nostri, tametsi metu Turcicae perfidiae ad fraudem (quae procul a Christiano
homine esse debet) neccessario confugerint, haud ulla librandi arte, omnibus culturae
duntaxat agrorum illis in locis deditis, sed Dei clementia certissimo ictu destinatum
hominem excipientes periculum euasere, propterea quod diuina ope protectis nihil non
uel summis in periculis tutum. Rursus uana sunt mortalium arma, nullus maximi thesauri
usus, inutiles militum ingentes copiae, omnia uel recte excogitata male cessura his, quos
Deus uult esse destitutos. Quod profecto, quum saepe alias, tum nostra aetate in tribus,
ut nunc est Italorum captus, opulentis Italiae imperiis, Neapolitano, Mediolanensi, et
Veneto declaratum est, quorum mutationem, et miserabiles casus, quoad res susceptae
permiserint, suo loco opportune narrabimus.
Pauli Cinisii mors; Laurentii Vilaceni seditio, Vylaco recepto, a Vuladislauo rege
comprimitur.
Vuladislauus ea parte regni perlustrata, quae ultra Danubium ueteribus
Dacia dicta est, nunc, ut supra meminimus, ab Hungaris Transyluania nuncupatur, iam
ad confluentes Thibisci, unde Danubius mutato nomine Ister appellatur, peruenerat. Ibi
cognoscit Paulum Cinisium usque ad Ciabrum amnem, Muranam dicunt incolae,
finesque Inferioris Moesiae populabundum progressum, atque ingenti praeda ex agro
Turcaico abacta subita correptum morte. Ingemuitque haud secus quam si amicissimi
mors est nuntiata,
tametsi dicto eius non admodum fuisset audiens.
Nam quum ille, duobus fere annis ante quam excessisset uita, usum linguae syderatione amisisset, atque ideo prouinciae administrandae haud satis idoneus putaretur,
abrogatam tamen usque ad obitum rege inuito obtinuit praefecturam. Hic sane uir,
humili natus loco, per omnes militiae gradus ascendens nulli secundus inter duces militum aetate sua extitit, saepius cum hostibus Turcis maxime conseruit manus, semperque fere uictor discessit, nec profecto uitae finem uotis suis minus respondentem sortitus est. Nempe in expeditione aduersus Turcas, et ipsi immori uictoriae semper exoptauit.
Sub idem tempus allatum est ad regem quaestores eius, dum tributum iam diu institutum more consueto a colonis regni exigunt, a Laurentio Wilaceno male habitos, atque
aliquot principes Hungarorum in regem coniurasse; nec ab hoc consilio quidam summae
tum auctoritatis, tum integritatis uiri, falso (ut existimo) nominati, quo regi maiorem
inimici inferrent formidinem, abesse nunciantur. Regis quoque Matthiae uxorem, credo
spreti coniugii iniuria, fama fidem faciente, inter coniuratos fuisse rumor erat, qui quidem, utpote uanus, huic foeminae nulli extitit fraudi. Quae res etsi magnam regi
incusserat solicitudinem, nequaquam tamen animum demisit, siue aduersariorum contemptu, siue insita animo constantia. Itaque exploratis inimicorum consiliis confestim
cum suo comitatu et parua militum manu, quae praesto aderat, ratus celeritate anteuertenda esse hostium consilia, nec his ad uires colligendas spatium dandum, Wilacum acurrit, tormentis ad diruendos, si opus foret, muros secundo Danubii amne ocius conuehi
iussis. Laurentius cognito regis aduentu Vuiloco profugit, monitis nequicquam suis uti
saltem arcem urbis a regis impetu defenderent, sese propediem cum exercitu, adiuncto
priore Varanensi et Iacobo Scytha, affuturum pollicetur.
Vuilacenses ubi uident regem cum paruo exercitu muris succedere, portis apertis
armati erumpunt. Rex haud suspicatus oppidanos extra muros pugnam inituros nec
equo ad rem militarem idoneo, sed tolutario uehebatur, nec ferreo tegumento corpus
munierat. Itaque adhibito equi sui gressu respicit ad equites, qui pone sequebantur, nulla
uoce ad eos cohortandos aedita. Nam sicut nullo agendi, ita etiam nullo eloquendi studio tenebatur. Illi autem per se quid facto opus esset intelligentes ― et erant omnes
ueterani milites ― admissis equis impetum in oppidanos faciunt, eosque in oppidum confestim compellunt, atque una cum fugientibus et ipsi portas irrumpunt. Vuladislauus
potitus urbe iubet custodibus arcis denunciari, ni arcem extemplo dedant, se eos pro
hostibus habiturum. Illi autem respondent sibi in animo esse regi obtemperare, sed
fidem, qua essent Laurentio astricti, quo minus id fiat obstare; malle se itaque omne
periculum subire quam prodere, quae suae fidei essent commissa. Caeterum
posteaquam tormenta arci iam admota esse, neque Laurentium cum auxiliis, uti promiserat, adesse animaduertunt, arcem et sese in potestatem regis permiserunt.
Rex aliquot diebus Vuilaci moratus, dum milites, quos imperauerat, conuenirent, uti
exercitu aucto maiorem hostibus timorem incuteret, tutiusque eos persequeretur, ad reliqua Laurentii oppida expugnanda contendit, quibus fere intra paucos dies in potestatem
redactis aduersus Priorem et Iacobum Scytham profectus nullo ferme negocio eorum
conatus compressit. Nam quum illi confisi auxiliis Maximiliani Caesaris, cuius leuitatem
nondum perspexerant, nouas res in Vuladislauum moliti essent, siue eius ignauiam contemnentes, siue regem perosi, cui studiis et suffragiis suis aduersati fuerant, tandemque
cognouissent Maximilianum neque posse saluo foedere, neque etiam audere in regem
Hungarorum quicquam mouere, omissis inquietis consiliis in potestatem regis concesserunt. Quorum exemplum secuti caeteri coniurati depositis armis sese Vuladislauo
dediderunt, quos ille locis duntaxat ad inferendam regno iniuriam opportunis mulctatos
omnes praeter Priorem ingenita sibi clementia liberos dimisit. Priorem uero ueluti omnium auctorem dissensionum in carcerem coniecit, indignum iudicans, qui statim ueniam
impetraret, eo quod iam iterum in gratiam recoeptus bellum uicinis contempto regis
imperio ultro intulerat.
Matthiae regis uidua, ex impudenter conficta sponsaliorum causa, Vuladislauum
regem defert Pontifici.
Hac coniuratione hunc in modum compressa, perturbationis
quoque, quam his scriptis memoriae prodidimus, iam fere exitus fuisset, ni Beatricis reginae importunae obstitissent nuptiae. Haec enim foemina, decoris ad matronam spectantis penitus oblita, nulla etiam primi coniugis inclyti regis Matthiae Coruini generisque
clarissimi habita ratione ― fuit enim Ferdinandi, Neapolitani regis, uiri in administrando
regno longe omnium praestantissimi filia ― ad hoc immemor sterilitatis suae adeo exoptauit Vuladislaui coniugium, quo sola esset apud Hungaros reginae nomine uocitata, ut
quum tandem rescisset se ab Hungaris elusam, palam profiteri Vuladislauum iusto sibi
congressum matrimonio haud erubuerit. Nec ei satis fuit hanc iniuriam ab se confictam
priuatim intra parietes deplorare, uerum etiam stulta quorundam amicorum persuasione
ad Romanum pontificem eam deferre haud dubitauit, regemque ex iure uocatum
pontificis subicere iuditio. Quo facto et proprio nomini turpissimam inussit notam, et
Vuladislauum, simulque regnum Hungariae maximo affecit incommodo, dum Hungari
regis coelibatu publicis uiribus, ut erat, plurimum deesse arbitrantur.
Quam ob rem ipsi Hungari suo capti
dolo fraudis suae praemium infamiam cum
graui reipublicae detrimento reportarunt. At profecto et culpa omnino carituri fuissent
et Lodouicum, nunc admodum puerum, uirilis iam aetatis regem Vuladislauo amisso
habuissent, si id statim a morte Matthiae Coruini ingenue negassent Beatrici, quod nec
polliceri ei inconsulto Vuladislauo honestum fuerat, nec propter foeminae sterilitatem
erat ullo pacto promittendum. Quocirca non tam Beatricem, quum eius cupiditatem
sexus et naturae fragilitas aliqua ex parte excuset, quam Hungaros accusandos censeo.
Natura enim muliebris animus affectionibus obnoxius eius tantum modo perturbationis
uictor fere euadit, quae uel nullam, uel minimam, ut ita dicam, promittit uoluptatem.
Cuius equidem rei admonitus cogitatione referam paucis miserabilem cuiusdam puellae
casum, quae dum nimio moderari nequit amori, magna omnium admiratione sibi ipsi
mortem consciuit. Atque eo id libentius narrabo, quoniam et ea res in hanc incidit
aetatem, et quo talis monimentum exempli omneis a tam foedo reuocet scelere.
Insani amoris in puella Macedonica lugubris effectus.
Erat cuidam agresti Macedoni
Philippensis agri filia nubilis, apud quem quum quidam florenti aetate Rhacusani mercatores forte diuersati essent, unus eorum, qui quidem sicut forma caeteris praestabat,
ita et moribus lenior erat, conspicatus puellam facie, ut inter agrestes, satis eleganti, hospitumque aduentu admodum laetam, conuersus ad eam sciscitatur per iocum, uelletne
Latini generis uirum habere. Macedones enim, ut et mediterranei Illyrici, maritimos
Dalmatas, partim quia Romana literatura utuntur, partim quia ritu religionis cum
Romanis conueniunt, Latinis hominibus adnumerant.
Quam uocem tametsi puella hillari accepisset animo, nullum tamen prae pudore
responsum dedit, sed extemplo ad sororem natu maiorem accurens uerba, quae hospes
habuisset, defert, nec dissimulat se hospitis amore deperire. Rogat itaque sororem ut in
domesticis hortis collectos flores ad hospitem amantis puellae nomine ferat, indicetque
eius animum in ipsum hospitem. Rhacusanus acceptis floribus, quo comodiore hospitio
uteretur, spe magna futuri coniugii puellam explet, affirmans nullam unquam in
uxorem praeter ipsam ducturum. Nec huiusmodi iocus latuit puellae parentes. Itaque et
ipsi, ut fit, puellae delectati simplicitate hilariter una cum hospitibus illum diem duxere,
ignari quam magnam pestem ille iocus filiae esset allaturus.
Postero die Rhacusani mercatores spe maturae reuersionis puellae iniecta abeunt.
Non ita multis post diebus quidam item Macedo, qui rem pecuariam exercebat, inter
eius generis homines satis diues, accedit ad hunc uirum, quem diximus Rhacusanos hospitio accepisse, filiamque eius, eam ipsam, quae Rhacusanum adamabat, procatur. Pater
consulta uxore, utpote cum qua communem eam filiam habebat, opilionis uoluntati statim assentitur. Verum quum non explorato prius puellae animo res perfici nequiret,
mater ad se filiam uocat, indicatque ei quem admodum esset a patre opilioni desponsata. Puella, utpote cuius animus Rhacusano dudum addictus erat, statim ubi haec audiuit
obortis lachrymis coepit capillos genasque unguibus lacerare, seque alterius uiri sponsam
esse asseuerare. Parentes puellae, rati dandum esse puellari spatium perturbationi, haud
asperius filia obiurgata opilionem dimittunt, inito cum eo consilio, ut puellam nactus rei
agendae opportunitatem raperet.
Puella igitur, quum forte ad hauriendam aquam de more extra pagum profecta esset,
a latente in insidiis proco, quem maxime oderat, excipitur, deductaque in proximam
syluam tacito suorum, ut dictum est, consensu comprimitur. Quae quidem per uim
stuprata, ubi domum aegra animi regressa est, iniuriam ad parentes, eorum consilii prorsus ignara, defert, illi uero, dum et domesticae famae consulunt, et filiae iram mollire
conantur, suadent, uti omisso moerore, eum uirum, quem fors obtulisset, libenti animo
acciperet, nec putaret externum et ignotum hominem conterraneo, et ei, qui nec genere
nec fortunis esset ab ipsa contemnendus, anteponendum. Puella igitur, animaduersa parentum uoluntate, eos perinde ac pudicitiae suae proditores auersata hortum domui adiunctum sola petit, ibique amore simul et ira furens laqueo sese ex arbore suspendit,
atque ita interiit.
Lodouici Tuberonis Dalmatae abbatis
Commentariorum de temporibus suis
liber sextus
Casimiri Poloniae regis mors, et reginae matris ad Vuladislauum legatio.
Absoluta
separatim, ueluti in principio huius operis polliciti sumus, superioribus libris regni
Hungariae perturbatione, ad ea, quae illam consequuta, quaeque ex ea prope nata sunt,
enarranda subinde accedam, rebus nuper transactis recentiores quasque contexens, ne
propositi ac rei susceptae oblitus non tam temporum meorum quam unius tantummodo
gentis euenta uidear commemorasse, tametsi praescriptis finibus stylus haudquaquam
excedet, nisi quatenus res exterae instituto operi coherere uidebuntur.
Andraea Casimiro, Polonorum rege, iam ultima senecta morbo extincto, Alberthus,
eius filius, de quo saepe diximus, regnum non tam senatus procerumque uoluntate quam
matris iniit suffragatione. Polonorum enim bona pars principum, ueriti ferox Alberthi
ingenium studiis suis in Vuladislauum, Hungarorum regem, inclinabat, ius gentium timori suo praetendentes. Erat enim Vuladislauus, ut ante dictum est, liberorum Casimiri
omnium natu maximus. Igitur uxor Casimiri tametsi Polonos principes magna ex parte
conciliasset Albertho, rata tamen, uti res sese habebat, non nisi Vuladislaui interposita
auctoritate Polonos passuros Alberthum in Polonia quiete regnum obtinere, regni
Polonici rebus, simul et liberorum prospiciens concordiae, hominem ex suis, cuius fidem
erga Alberthum exploratam habebat, oratorem ad Vuladislauum filium in Hungariam
mittit, huic mandat, uti salutato rege matris nomine huiuscemodi eum amotis arbitris
alloquatur oratione:
Quamquam, rex Vuladislaue, propter insitam humanis mentibus regnandi cupiditatem plaerique mortalium in magno imperio summam consistere gloriam putant,
quandoque tamen regnum fastidire quam accipere, et modestia potius uincere praesertim
suos quam imperio maximae laudis esse solet, propterea quod alterum armis ac fortunae
beneficio plaerunque paratur, in altero animi celsitudo et humanitas, a qua quidem
homines appellationem traxerunt, omnino elucescit. Cui profecto tanta inest uis, ut
plaerunque multo maiora quam quaeuis potentissima arma efficiat.
Nec longe huius rei exempla petam, quum et recentia, et tuae propriae laudis presto
sint. Sextum decimum te annum agente, Vuladislaue, non magis /124/ fortuna quam
domesticae et paternae continentiae fama, ad Boemorum regnum, quod quidem Matthiae
Chugniadi magnopere id petenti, ut probe nosti, destinatum erat, prouexit, tuae potissimum humanitatis gloria te regem Hungarorum creauit. Huius tantae uirtutis laudem non
confirmabis modo, uerum etiam summopere aucturus es, si insita tibi modestia ac animi
magnitudine erga fratrem hoc tempore usus fueris. Qui quidem, licet omnium consensu
in regnum paternum, quia tu illud non postulasti, suffectus sit, tamen non nisi tua uoluntate et illud inire et administrare animo proposuit, eo quod post pacem tecum factam
non libertatem suam modo, sed et uitam tibi debere Alberthus ingenue fatetur, nec iam
quicquam concupiscit, quod profecto aut tibi, aut iuri gentium possit aduersari.
Vt igitur regnum ei comprobes, non solum mater et fratres tui abs te contendunt,
uerum etiam omnes Poloni proceres, concordiae maxime ac publici boni studiosi, summis
precibus petunt. Dices forsan Alberthum tuam gratiam factis suis nondum promeruisse.
At hoc profecto tuam gloriam multo magis celebrem reddet: nam quanto maius officium
in ipsum ultro contuleris, tanto magis tuam commendabis humanitatem. Etenim
praeterquam quod non eadem sunt propinquorum et caeterorum hominum in dandis
accipiendisque beneficiis iura
- est enim de proprio iure in gratiam suorum aliquando
remittendum, atque etiam possessis decedendum ― qui beneficio prouocatus remuneratione in quempiam utitur, is quidem grati solummodo hominis sibi nomen adsciscit, at
qui ultro confert commoda, is demum beneficus ac liberalis merito ab omnibus appellatur. Haec enim uirtus diuinae imitatrix naturae nihil sua causa agit, sed eius gratia, in
quem suo duntaxat delectata officio utitur beneficentia.
Atqui haud ab re tua futurum est, Vuladislaue, si Alberthus cognouerit non magis
senatus sui studio quam tua uoluntate regnum paternum obtinuisse. Nam et te secum
syncere in gratiam rediisse iam hoc potissimum erit argumento, et si quid forte ueteris
offensae apud eius animum resederit, huius meriti delebitur magnitudine, atque extinctis
omnibus odii reliquiis hoc officium immortale in eius pectore permanebit. Qui enim
poterit unquam tanti beneficii obliuisci, quo scilicet regnum paternum, tibi iure gentium
debitum, se habere tum demum legitimum iudicabit, quum tuo id permissu accepisse
senserit? Quod sane regnum perinde ac praefectus tuus non sine maximo commodo tuo est
administraturus. Ad hoc quis dubitet, uel si Polonorum rex esses declaratus, quin Hungari
uicissim et Poloni aegerrime sint laturi suum regem alterutro regno diutius abesse, quum
utrunque regnum ob immensam terrarum latitudinem assidua regis indigeat praesentia?
Si igitur, Vuladislaue, quod petimus, in fratrem contuleris, et apud Hungaros, qui
magis praesentes uereri consueuerunt reges quam his ipsis, dum absunt, parere, tuto semper regnabis, et Poloniam tuo prope imperio obtinebis. Nempe Alberthum hoc maximo
omnium beneficio deuinctum obseruantia atque cultura praefectum, ut paulo ante dixi,
habebis, uiribus potentissimum regem, charitate fratrem tui amantissimum.
Vladislauus, Poloniae regno Albertho fratri cesso, Pragam petit; Poloni mouent contra Valachos et Moldauos.
Facile Wladislauo simul in omnem humanitatem suapte natura propenso, simul quieti dedito, Polonus orator persuasit, quum praesertim nollet
fraternum amorem ulla iniuria exhaustum uideri. Huc accedebat quod in rem suam fore
arbitrabatur fratrem aliena opera regem constituendum, moxque potentia aequalem
prope sibi futurum tanto beneficio beniuolum potius reddere caeterisque hanc
praeripere gratiam quam ei nequicquam forsan et non sine proprio aduersari periculo,
quum studia hominum pro tempore ueluti marini aestus modo in hanc modo in illam
ferantur partem.
Itaque legatos ad Alberthum confestim misit, qui ei de regno gratularentur simul et ad mutuum eum amorem hortarentur.
Non ita multo post Vuladislauus regnum Boëmiae, quinque annis post quam inde
abscesserat, inuisurus, Pragam, sedes ea regni est, maximo apparatu profectus est.
Hungari enim, per studium opes suas Boëmis ostentandi, magnam uim auri atque argenti tum in uestem praeciosam, tum in equorum phaleras contulerant. Qui ubi Boëmiam
ingressus est, his qui a Romano ritu dissentiunt, magnum incussit timorem, quippe
Wladislauus Boëmos, quos haereticos nostri appellant, semper auersatus est, et quia illi
regis ignauiam penitus cognitam contemptui habebant, et quia in his, quae ad religionem
pertinent, eius imperio nunquam audientes fuere. Potuissetque tunc Boëmos, ut non
nulli arbitrati sunt, in Romani pontificis redigere potestatem, si bonae spei capacior extitisset, illorumque metu abuti uoluisset. Quamuis, uel si aduersus haereticos Wladislauus
mouisset arma, auocasset eum ab hoc incoepto noua Alberthi in Getas expeditio,
quos Valacos appellari supra docuimus.
Nam ubi audiuit Polonos Valachiam ingressos, confestim Hungariam repetiit.
Porro Valachia, cuius pars ad ortum solis aestiuum spectans Moldouia dicitur
(antiquis Dacia appellabatur), a Transistrana Hungaria montibus tantum ac syluis seiuncta est, qui quidem montes a Carpatho in austrum excurrentes usque ad Istrum fere
amnem protenduntur. Huius incolae regionis in parte magis quam sub imperio
Hungarorum degunt, ab Hungaris lingua et institutis differunt: Romana enim lingua,
licet non incorrupta, utuntur. Cum Turcis, a quibus Istro flumine diuiduntur, multis
annis uaria fortuna bellum gessere,
tandem magis populationibus quam praeliis fessi
tributi pensione finem incursionibus imposuere.
Nolebant autem Hungari hanc regionem, utpote ab antiquis regibus in societatem
assumptam, a Polonis occupari. Itaque non mediocris militum manus eo confestim missa,
quae Valachis subsidio foret, si Poloni uim inferre conarentur. Quod quidem eo promptius ab Hungaris factum est, ne Alberthus superatis Valachis iterum regnum Hungariae
bello lacesseret: uix enim unquam suspitio tolli potest, ubi aliquando inter reges maxime
offensa intercessit.
Caeterum Alberthus uictoria recenti elatus ― bis enim post acceptum regnum cum
Thataris (gens Scytharum est Tauricae Cherroneso accola) praelio comisso prospere pugnauerat ― iam in Moldouiam, qua haec regio Rhoxolanos attingit, cum ingentibus copiis
ingressus erat, per speciem quidem bellum confestim cum Turcis gesturus, re uero Getas,
quos Moldouios uocant, imperio suo adiuncturus, quibus scilicet in ditionem redactis de
proximo bellum Turcis inferret.
Sed nihil diu simulari potest: nam quod Alberthus longe alia, quam quae prae se ferebat, animo agitaret, mox detectum est. Turcae duo castella, a Bazethe, Turcarum rege,
de Moldouiis aliquot ante annis occupata, praesidiis obtinebant ― Moncastrum alterum,
alterum Celias incolae uocant ― utrumque autem in Getico agro ipsius Istri ripis impositum est. Igitur Alberthus, ut dictum est, simulans amicum se Getis esse, atque aduersus
Turcas propugnatorem defensoremque futurum, pollicitus erat, ante quam quicquam rei
gereret, haec castella oppugnatum ire, recaeptaque Moldouiis restituere. Sed quum
animo proposuisset, prius quam Turcas aggrederetur, Moldouiam in potestatem
redigere, quo, praeter quam quod Geticae fidei parum credendum putabat ― differunt
enim Valachi a Romana ecclesia non religione, sed ritu sacrorum ― suo non alieno arbitratu sociorum uiribus operaque in Turcas uteretur. Omissis interim Celiis atque
Monocastro, munitioribus Getarum locis praesidia imponebat, per speciemque tutandae
Moldouiae aeque ac regem imperiosissimum sese gerebat.
Hi Turcas contra Polonos excitant.
Stephanus Carabogdanes eo tempore Moldouiis
imperitabat, uir licet aetate iam exacta, animo tamen ad bellum satis promptus.
Is,
plane perspecto Alberthi consilio, simul suis ipsius uiribus imparem se illi iudicans
(neque enim solo Hungarorum auxilio satis confidebat utpote ab Vuladislauo Alberthi
fratre misso), Turcas, a quibus, ut diximus, tributi pensione in amicitiam receptus erat,
in auxilium concire statuit, quo scilicet Polonis maiorem incuteret metum, quippe
Turcarum nomen id temporis, ob imperium partim in Asia, partim in Europa late patens,
maximum erat. Geta igitur regem Turcarum ad bellum aduersus Polonos sumendum
hunc in modum per epistolam est hortatus:
Stephanus Carabogdanes Bazethi Otomano, regum maximo, salutem.
Compulsus Polonorum terrore, qui a me nulla iniuria lacessiti, sed profunda dominandi cupidine ingentibus copiis, procurationis quidem meae, uerum imperii tui regiones
adorti sunt, a tua iam defecissem societate, ni animo proposuissem eodem fidei tenore
erga te perpetuo permanere, et talis in te semper esse, qualis fui, quum primum tecum
amicitiam institui, coepique annuo colere tributo tuae fortunae magnitudinem, quae te
non modo finitimis gentibus antetulit, sed etiam caeteris orbis regibus altius euexit.
Itaque nisi mihi mature suppetias tuleris, salua quidem sociali fide, quam profecto, quantum in me erit, ad ultimum praestaturus sum, non me posthac, sed Polonum, cuius sane
uiribus omnino impar sum, conterminum habebis. Nam qui mihi parent, licet et ipsi tibi
sint deditissimi, malunt tamen uoluntario officio pacem a Polonis redimere quam bello
uicti iugum accipere, atque imperium pati.
Scito autem Alberthum haud ea spe in nos impetum fecisse, quo scilicet abactis duntaxat nostris pecoribus ― haec enim iniuria solum praeter libertatem nobis ab externo
hoste inferri potest ― ad suas sedes reddita nobis pace reuertatur. Etenim nobis exploratum
est illum tanta animo concepisse, quanta quiuis maximi animi atque imperii rex
concupiscere potest. Caue igitur, ne hic hostis, postea quam me oppresserit, tibi quoque
mox graue exhibeat negocium. Nam si me superato te lacessere coeperit, quod quidem se
propediem facturum denuntiat, profecto caeteri Christiani, quibus sane Polonos bello
impares esse constat, etiam oppugnare audebunt.
Atqui uelim te non fugiat Christianis, Europae accolis, longe difficilius esse bellum
aduersus te incipere quam gerere. Putant enim sibi ad huiusce expeditionem auctorem ac
coitionem magis quam uires deesse, quippe siue mari, siue terra res gerendae sint, omnia
illis affatim suppetunt, arma, equi, uarii generis tormenta, naues, rei nauticae peritia,
pecuniae, pedites, equites, militaris artis scientia, ducum uirtus, et animi magnitudo.
Quare non minus e re tua quam mea feceris, si precibus meis admissis confestim dederis
operam, ut quam primum sciant Romani ritus Christiani te non modo inuictum, sed ne
leui quidem iniuriae esse opportunum. Quo facto et mihi, tutelę tuae commisso, e dignitate tua consultum erit, et imperio tuo maxime cauebis.
Haec Geta, secutus sane consilium nec Christiano homini satis honestum, nec imperio suo in posterum satis tutum. Nam ut apud Dalmatas in prouerbio est: quodcunque
solum Turcae equorum suorum ungulis contigerint, illud de caetero ne uernis quidem
imbribus reuirescere aut herbis uestiri . Quo sane prouerbio arguitur eorum tum stultitia,
tum impietas, qui ope communium hostium suas ulciscuntur iniurias, quum longe
praestet ob Christianae reipublicae utilitatem regno potius cedere quam Turcarum armis
illud retinere, quippe quorum amicitiam maximis iniuriis ac demum libertatis precio
Christiani semper pararunt. Turcae enim cum Christianis nulla alia causa amicitia iunguntur, nisi ut demum opprimant incautos. Vnde qui illorum fidei minime credunt,
maxime tuti sunt.
Poloni, magnam stragem perpessi, cum insigni dedecore domum migrant.
Bazethes
literis Stephani Carabogdanis acceptis extemplo eos, cum quibus de grauioribus negociis consultare consueuerat, ad se conuocat, atque ad eos ex literis refert. Nemini res contemnenda uisa. Itaque omnium consensu exercitus, qui Polonis resisteret, paratus est iussusque in citerioribus Istri ripis e regione Valachiae castra ponere, mandatumque duci ut,
si ex usu esse arbitraretur, Istrum traiceret, sed manum cum hoste haud prius consereret
quam fidem Getarum experiretur. Verebatur enim Turca, ne quam fraudem
Valachi molirentur, eo quod arbitrabatur eos, ut fere et caeteros Christianos, malo esse
in Turcas animo, et quia saepius illa gens, potius quo fortuna uocaret quam fides, inclinarat arma.
Igitur posteaquam Turca animaduerterit Carabogdanem ob uastatam regionem suam
iusta ira in Polonum accensum, opemque absque ullo dolo implorare, partem fere tertiam copiarum traiecit, duas reliquas in iisdem castris reliquit, ne sociorum agris multitudine hominum oneri esset, quum praesertim expeditio haud magnis copiis indigeret,
propterea quod graue Moldouiae, ut arbitror, Polonis coelum omnem pene exercitum
cum ipso duce ualetudine tentauerat, magnaque pars Polonorum, quae maxime laborum
insueta rerum necessariarum inopiam longinquamque militiam molestius tolerauerat,
morbo absumpta erat.
Valachi, Turcarum auxiliis fraeti, confestim e montibus, ad quos cum familiis animaduerso Polonorum hostili animo confugerant, descendunt. His enim mos patrius est
hostem in patentibus campis nequaquam operiri, uerum exustis uicis et pabulo corrupto
iuga montium petere, atque inde ex occasione praeliis hostem lacessere. Itaque coniuncti cum Turcis haud procul a Polonis consedere, aduersa hostium ualetudine magis quam
uiribus confisi.
At Poloni simul suorum ac regis aegritudine, quae quidem eorum incoepta uel
maxime irrita fecit, simul noua Valachorum audacia, Turcaicisque auxiliis, quae ab ipsis
Valachis de industria iactata multo maiora uero putabant esse, perterriti, omittendę
expeditionis atque ad patrias sedes reuertendi capiunt consilium, sero temeritate sua animaduersa. Praemissis igitur cum modico praesidio carris, quibus impedimenta uehebantur, iter propter radices montium, qui Moldouiam ab Hungaris dirimunt, arripuere,
haud tamen raptim cum agmine incedentes, ne ualetudine correptos hostibus trucidandos relinquerent, simul ne profectio fugae similis esse uideretur, quae res hostium animos uehementer solet excitare. Quod ubi Valachi animaduertunt, ocyus Polonorum iter
praeuertere statuunt, atque ante quam Poloni ualle ac saltibus excedant, in eorum
impedimenta irruere, iussis Hungaris Turcisque extremum fugientium agmen carpendo
turbare.
Non defuit consilio fortuna. Nam Valachi regionum notitia celeriter susceptum
iter per diuortia emensi, Polonorum impedimenta partim ex aduerso his oblati, partim a
latere inuadunt et, ne quid terrori deesset, quidam e iugis montium decurrentes missilibus hostem metu simul et ualetudine ad repugnandum segnem urgebant. Itaque
Poloni multiplici malo circumuenti, dum magis saluti quam sarcinis consulunt, magna ex
parte impedimenta cum aliquot militibus, qui hostilem impetum strenue pugnando
sustinuerant, amissere, atque in patriam regressi sunt, precium inconsultae expeditionis
dedecus non sine detrimento reportantes.
Cui autem dubium est Alberthum in Getas temere motum esse? Quippe quibus tantum libertatis studium inest, ut neque finitimis Turcis, quorum armis tot iam
Christianorum regum imperia deleta sunt, neque Hungaris, quibuscum uetus societas, ut
ante dictum est, illis intercedit, seruire unquam in animum induxerint, quum utraque
gens illos bello saepius tentasset. Tales ergo non ui cogendi erant, uerum beneficiis conciliandi, atque mercede potius in partem quam in ditionem trahendi. Praeterea summae
dementiae fuit cum Polono, tantummodo tyrone milite laborisque intolerantissimo,
Turcas, gentem in armis duram, crebrisque expeditionibus exercitatam, bello lacessere,
non deductis prius in societatem Hungaris, qui quidem soli fere hac tempestate cum
Turcis pugnare nouerunt, eo quod insito quodam odio quotidianis prope praeliis cum
his contendunt,
maximoque ob id ipsum illis terrori sunt. Quod profecto si Alberthus
fecisset, haud ullam suspitionem eius in Moldouiam accessus Hungaris loci opportunitatem timentibus prorsus mouisset, quae quidem lues multorum fons errorum regum
inuicem animos uel maxime dissociat atque in discordiam impellit.
Baiazethes Turcarum imperator bellum in Christianos meditatur; Carbaliam
Dalmatiae regionem suo imperio adicit.
Carabogdanes, postea quam Poloni eius finibus
excesserunt, Turcas hostilibus spoliis munifice donatos recipi ultra Istrum et terram
suam externo exercitu exonerari iubet, legatosque cum donis fortunae suae congruentibus, qui de ope allata Bazethi gratias agerent, mittit, remque uti gesta erat indicarent.
Quod eo consilio fecit, ne Turcae, qui nomine tantum, non armis Getas iuuerant, totam
profligati Poloni gloriam sibi apud regem, haud sine Christianorum contemptu, uindicarent, quum eius maior pars tum ad Getas, tum ad Hungaros pertineret. Non contemni enim ab eo, quocum nulla firma societas esse potest, non modo gloriosum est,
uerum etiam ualde tutum. Etenim Turcae, si quando nobiscum foedere coeunt, haud
nostro illud, sed suo metiuntur emolumento.
Bazethes cognitis, quae in Moldouia gesta erant, animum in Christianos, diu metu
fraterno coërcitum, uehementer exacuit. Iam enim Gemius Otomanus, Bazethis frater,
ueneno necatus interierat. Quem Rhodiorum equitum princeps, Magnum illi magistrum
uocant, Innocentio Octauo, Romano pontifici, uenditum, ut mox ostendemus,
Alexander Sextus, insecutus pontifex Romanus, e custodia eductum Francorum regi
Carolo Octauo inuitus tradiderat. Cuius sane interitus Christianos, Turcis praesertim
conterminos, non mediocribus affecit incommodis, propterea quod Bazethes, qui antea
ueluti fraenis quibusdamue compedibus uinctus continebatur, sublato fratre non secus ac
fera bestia refractis claustris erupit in nostrae religionis gentem, atque exinde occasionem quaesiuit, qua uel his Christianis, quibuscum illi pax erat, modo hi opportuni
essent, iniuriae arma inferret.
Itaque Carbaliam, a Catharenis propter acerbas fructuum exactiones ad Turcas deficientem, quum per foedus inter Turcas et Catharenos ictum id fieri non liceret, suo adiunxit imperio. Est autem Carbalia Dalmatiae regio, sinui imminens Rhizonico, agri eius
fructus Ascriuienses, quos nunc Catharenos dicunt, priusquam illa regio ad Turcas defecisset, perceperunt.
Caeterum occurebat animo eorum ritu, qui compositis actionibus sese in scholis
declamando exercent, nostratium impendentes, simul et recens acceptas, deplorare
calamitates. Quas quidem nunc institutarum rerum ordo exigit commemorare, atque ea
stylo persequi, quae profecto neque sine graui moerore monimentis mandare queunt, et
in maximum essent Christianos principes odium inductura, modo id a lege historiae non
abhorreret, et uis ac facultas orationis meae rei gestae exaequare posset atrocitatem.
Equidem animaduertens, quum caeterorum Christianorum tum patriae meae periculum,
uix mihi temperare possum, quin eos principes, ne dicam immanissimos gentis sibi creditae praedones, qualicunque accusem oratione. Qui sane aurum, fragile emolumentum,
secuti, mortem, ut fama est, Gemio Otomano nefarie intulerunt, propterea quod illo
uiuente, ut paulo ante demonstratum est, nunquam ullam aduersus Christianos alicuius
momenti expeditionem Bazethes suscipere ausus est. Nam cum sexdecim prope annos
usque ad fratris obitum regnasset, nulla ferme arma in Christianos mouit, nec
quenquam de his locum caepit, praeterquam duo ignobilia circa Istrum castella, Cellias
Moncastrumque, quae quidem in Carabogdanis, ut dictum est, fuerunt ditione, magisque
ab incolis destituta sunt quam ab hostibus ui capta. Sed ante quam ad Christianorum
clades accedam, quae Gemii interitum consecutae sunt, eius uiri fortunam, quo res paulo
ante perstricta magis in aperto sit, paucis attingam. Quod ut facerem, ea uel potissimum
causa adductus sum, ne uidear quempiam tanti sceleris falso insimulare.
Gemii Othomani fata; qui ab equitibus Rhodiis captus et in Galliam missus.
Quum
Mechmethes Otomanus Secundus, cognomento Magnus, qui de Graecis
Constantinopolim coepit, plures liberos ex sese genuisset, duos tantummodo uirilis
sexus, Bazethem et Gemium, sibi superstites reliquit. Bazethi Amisiam
urbem cum
magna Galatiae parte, Gemio Panphiliam uiuens adhuc pater atribuerat, unde scilicet illis
ad uictum et cultum sumptus suppeterent. Vterque igitur summopere amicos fautoresque sibi parabat, atque sicut ambo certa fere spe, ita aequali prope animo ad paternum aspirabant imperium. Nam quod minori aetas detrahebat, id uirtute et paterno iudicio, ac gratia satis compensabatur.
Quum igitur Mechmethes fato esset functus, quidam purpuratorum, qui quidem
Gemio erat deditus, eum confestim per literas de patris obitu certiorem facit, hortaturque, ut quam celerrime Constantinopolim aduolet, atque aduentum fratris praeuertat. Verum cum literę ab Achmetho Cossicio, Bazethis genero, qui per id tempus Mysiae
in Asia praeerat, forte essent intercaeptae, occasio oblata est Bazethi, priusquam Gemius
Constantinopolim accederet, sedem regiam paternumque thesaurum, qui quidem
Constantinopoli asseruabatur, occupandi. Quo ubi potitus est, nihil obstitit, quominus
statim rex appellaretur: nempe praetorianos, ingenti donatiuo allectos, in partes suas
traxit. Turcarum enim animi nulla alia re magis quam largitione conciliantur. Quanquam
sunt, qui id gloriae non Achmetho Cossicio, sed cuidam Mustaphae Epeirotae tribuant,
qui sane, dum ad Bazethem contenderet nuntiatum illi paternam mortem, inciderat in
quendam eundem nuntium Gemio ferentem. A quo quum percepisset, quo iter haberet,
fingit se quoque eodem properare, atque parum cautum obtruncat. Quo facto et Gemio
mora iniecta est sedem paternam inuadendi, et Bazethi spatium datum
Constantinopolim, ante quam frater quicquam noui consilii caperet, perueniendi.
Bazethes igitur accepto regno, ut a pietate illud auspicaretur, patri regio more iusta
magnifice persoluit. Mox militibus praeter consuetum stipendium iterum satis large
donatis confestim aduersus fratrem qui iam in Bythiniam, qua ea Misiam contingit,
ingressus erat, Prusaeque urbis suburbia diripiebat, exercitum misit, cum insigni duce
Achimate Hiëdio, qui Hydruntem oppidum in Salentinis paucis ante mensibus
Mechmethis Magni auspiciis expugnarat, atroxque regi Neapolitano Ferdinando bellum
conflauerat. Bis itaque comisso praelio Gemius tandem profligatur, fugaque in Cariam,
mox Alicarnassum delatus est. Inde tuto accessu impetrato Rhodum sese recepit.
Insula haec Liciae adiacet, urbemque nobilem eodem nomine uocitatam habet. Eam
sacerdotes, qui et equites Rhodii dicuntur, imperio obtinent. Diuum Ioannem, eum quem
nostri Baptistam nuncupant, patronum habent, ac tanquam tutelarem Deum colunt,
cuius et imaginem in uexillis et signis militaribus depictam gerunt. Fundos, ex quibus
magna percipiunt commoda, per omnes Christianae ditionis regiones possident. Nemo
fere in eorum collegium admittitur, nisi illustribus ortus sit parentibus. Atque quum quis
eorum sacris initiatur, sacramento adigitur ne duobus armatis hostibus per metum cedat.
In quatuor autem classes distributi sunt, quibus quidem omnibus unus praeest princeps, quem ipsi, ut diximus, Magnum Magistrum uocant. Vna classis diuinis tantummodo interest rebus, sacrificiaque procurat, nec in bello uersatur, nisi forte hostis alienae
religionis eos lacesseret. Reliquae tres dignitate et fortunis inter se distinctae, armis deditae sunt. Prima enim est eorum, quos ipsi principes uocant: hi, sacerdotiis opulentis
atque amplissimis instructi, magnum amicorum clientumque numerum semper apud se
habent, quorum sane opera belli tempore maxime utuntur. His alii, sicut censu, ita dignitate inferiores sunt, licet et ipsi genere haud obscuri, et fortunis etiam mediocribus
prediti sint. Postremi sunt nullo ferme honore, nisi quem uirtute propria compararunt,
utpote qui neque sanguinis nobilitate, neque prouentibus, quos quidem nullos ex possessionibus capiunt, satis censeri possunt.
Ad hos cum Gemius quinquaginta circiter fidis clientibus comitatus profugisset, credens apud Christianos, et hos quidem religione sacros, fidem inuiolatam fore, atque aliquid inde subsidii afflictis rebus accessurum, statim in custodiam traditus est. Interiectis
aliquot diebus Rhodii equites ex collegii decreto mittunt ad Bazethem cum his
mandatis oratores, ut scilicet, si uellet fratrem in perpetua teneri custodia, solueret
quotannis quadraginta millia nummum aureorum, arbitrantes eo consilio et regem
Turcarum sibi ualde obnoxium futurum, et apud reliquos Christianos id splendori fore.
Bazethes primo Rhodios, ut precium pro nece Gemii mallent accipere quam eum uiuum
custodire, tentauit, ratus, ut erat, eius morte regnum sibi stabilitum iri. Verum ubi aliquandiu fraternum caput necquidquam licitatus est ― haud enim Rhodiis e re sua fore
uidebatur prodito Gemio tantum Bazethi demere metum ― oblatam accepit conditionem.
At Rhodii simul Turcarum propinquitatem animumque inimicum, simul ualidas uires
formidantes, Gemium naui onerariae impositum in Galliam auexerunt, ibique in quodam castello suae ditionis in libera custodia teneri iusserunt.
Veneno tandem, post varia fortunae ludibria, sublatus est.
Ea tempestate Matthias
Chugniades Coruinus, quocum Turcae, utpote finitimi, bellum continenter gerebant,
Hungaris imperitabat. Is sperans, si Gemium in potestate haberet, non solum facile consecuturum, uti Bazethes intra fines suos sese contineret, atque inualidior uiribus fieret certo enim sciebat Gemium a popularibus studio, ut fit, nouarum rerum ualde desiderari
- uerum etiam se bonam imperii partem eo facto Turcis adempturum. Quippe arbitrabatur Bazethem fraterno metu nullam pacis conditionem ab se dictam recusaturum,
legatos ad Lodouicum, Francorum regem, Turcam petitum mittit. Gallus, nondum enim,
ut arbitror, Deus propter scelera nostra a Turcis auersus erat, ne Rhodiorum animos
offenderet, negat se Hungaro, quod postularet, iure praestare posse, excusans Turcam
haudquaquam esse sui iuris, utpote quem Rhodii per sese custodirent.
Non ita multo post Innocentius Octauus, pontifex Romanus, et sibi amplum fore
putans regem Turcarum tributarium habere, et tanto auro, cuius quidem sacerdotes hac
tempestate maxime auidi sunt, potiri cupiens, oblata Rhodiorum principi dignitate, qua
cardinales sacerdotes Romanae ecclesiae insigniti sunt, agit cum illo, ut Turcam sibi
traderet. Rhodius non paruum fortunae suae additamentum existimans in collegium cardinalium cooptari, accepta conditione hominem suae fidei comissum huiuscemodi facile
permutat magistratu. Itaque uidimus, si Deo placet, non pecunia modo, quod iam
solemne est, sed etiam perfidia atque humano sanguine sacerdotia apud Christianos
parari, si Christiani appellandi sunt qui nihil praeter nomen habent Christianorum.
Mortuo Innocentio Alexander Sextus, pontificatum pecunia adeptus, Gemium
in Caroli Octaui, Francorum regis, tunc Neapolitanum regnum petentis, coactus, ut
supra dictum est, permisit potestatem, dato ei prius ueneno haud quidem praesentaneo,
sed quod ad occultandam facinoris inuidiam aliquot diebus mortem protraheret. Ferunt
autem hunc pontificem adeo deplorata uita atque ad extremum perditum fuisse, ut
omnia sacra precio uenderet. Quosdam insuper cardinales diuitiis notos ueneno sustulisse dicitur, quo eorum pecuniis liberorum suorum ex adulterio susceptorum fortunam augeret. Quare eius etate per totum fere Christianum orbem hi uersiculi passim
decantabantur:
Vendit Alexander claues, altaria, Christum:
Emerat ista prius, uendere iure potest.
Vnde omnibus persuasum est ipsum pontificem, qui uerius carnificis nomen obtinere
debuit, Venetis quoque non solum consciis, sed etiam internuntiis, propter simultatem,
quam cum rege Carolo habebant, ingentis pecuniae pactione ad hoc scelus a Bazethe esse
inductum, qui quidem in securitatem suam, ut dictum est, fratrem e medio tolli
magnopere optabat. Atque in hunc maxime modum Christiani, Turcis praesertim finitimi, a quibus minime oportuit, pene proditi sunt. Nam Bazethes, domestico metu liberatus, statim animo consilia uolutare coepit
Christianos aperte oppugnandi, atque
opportunitate rerum gerendarum, quae ad illam diem haudquaquam patuerat, uti.
Turcae cum Moldauis et Tartaris Poloniam misere depopulantur.
Itaque ubi Turcae,
qui in Bazethis regno alicuius numeri erant, regis animum iam erectum, atque ad bellum
inclinatum animaduertunt, spe nouarum expeditionum ― hi enim nihil minus quam
ocium ferunt ― confestim pro se quisque arma, equos, clientes summo studio parare
coeperunt, ducemque imprimis aduersus Polonos omnibus conciliabulis identidem flagitare, id maxime agitantes, ne non sine Turcarum dedecore Alberthi, Polonorum regis,
minae impune transmitterentur. Igitur ex ueteribus prouinciarum praefectis Balys
Marconius, qui et ipse ab Otomano longa cognatione genus ducebat, ratus, ut erat, iam
tempus aduenisse, quo Bazethes facile ad bellum impelli posset, ad eum accedit, atque
data facultate dicendi ita dixit:
Nemo praefectorum tuorum, rex Bazethes, antehac est ausus te ad ullam nouam
expeditionem suscipiendam adhortari, tametsi animi tui magnitudo et gloriae studium omnibus tuis satis perspecta essent, eo quod neminem latebat te non nisi iustis causis arma consuesse in hostem mouere, atque eos tantummodo bello persequi, qui te iniuria ultro affecerunt. Nunc autem prouocatus a Polonis, gente deside omniumque
ignauissima, permitte, uti per me illi intelligant, quibus uiris tuum munitum sit imperium, et quam temere quiescentem lacesserint leonem. Certum est enim mihi, si me iusto
exercitui praefeceris Poloniamque prouinciam mihi destinaueris, eam gentem tantis
cladibus afficere, uti de caetero non modo non minentur Turcis, qui ductu et auspiciis
Othomanorum bonam Asiae atque Europae partem subegerunt, uerum nomen quoque
eorum perhorrescant. Nam si per te licuerit, quicquid agri inter Tyram et Carpatum montem ad regem Polonum pertinet, populabundus peragrabo, Rhoxaniisque mancipiis omnes
regiones, quae tibi parent, explebo, terrasque regni tui, qua hae cultoribus uacuae sunt,
captiuorum multitudine frequentissimas reddam.
Nec putes quicquam periculi ab illis gentibus nobis impendere posse. Luxu omnia ibi
fluere audio,
Baccho tantummodo indulgent et Veneri, quorum scilicet sacra per totum
annum ab illis continenter celebrantur, ut neque orientem, neque occidentem solem
quispiam eorum unquam aspiciat.
Aestate nihil praeter choreas puellarum ac iuuenum,
cibo potuque madentium, per urbeis et pagos spectare licet. Per totam uero hyemem ueluti insecta animalia, quae hiberno tempore subterranea petunt loca, in cellis caldariis abditi, perpetua item crapula graues iacent, corpore pariter et animo torpentes. Quare magis
nobis timendum est, ne ob illius tam desidis gentis ignauiam haud satis egregiam potius
reportemus uictoriam, quam ut ullum illic incommodum capiamus.
Hac Marconius oratione, traducto in suam rege sententiam, Polonam obtinuit
prouinciam. Magna igitur Turcarum manu coacta (hi enim rapto ut plurimum uiuunt),
ad Istrum, qua hic amnis Peucem circunfluit insulam, profectus est. Hoc in loco lustrato exercitu ex omnibus copiis circiter quadraginta millia hominum, qui armis et equis
erant instructiores delegit, atque cum his traiecto Istro in Moldouiam perrexit. Ibi ad sex
millia Valachorum, quorum ira in Polonos nondum deferbuerat, cum eo sese coniungunt. His ducibus ad Tyram amnem, qui Dacos et Thataros disterminat, accessit. His
in locis aliquot dies moratus, dum et exercitum ex itinere defatigatum reficeret, et
Thatari, qui nunc terras mari adiacentes inter Tyram et Tanaim incolunt, in partem
praedae uocati sese Turcis aggregarent ― nam et ipsi Turcaico ritu Christianorum
regiones incursant, praedaeque et latrociniis maxime student ― cum hoc agmine Balis
Tyram dextrorsum, Scythicos montes a laeua habens, qua minime regio est uicis frequens
in septentrionem incessit, quindecim dierum iter absque ullo maleficio emensus, ne per
tumultum praeda e manibus prius elaberetur quam regio, quae euastanda erat, hostilem
sentiret incursionem. Atque ita in Rhoxanorum agro uicis admodum frequenti, non
procul a radicibus montium, qui Polonos a Rhoxanis seiungunt, consedit, castris in quodam tumulo paulo aeditiore communitis, exploratisque omnibus circa locis, ne quae
forte essent insidiae, nec non praesidiis dispositis, qua uenturum hostem suspicio erat
(allaturum enim opem suis Alberthum omnes credebant), copias praedatum emisit.
Igitur hinc Thatari, inde Turcae atque Moldouii conscensis equis, quos ad id temporis manu duxerant, quo his inter excurrendum recentioribus uterentur, Rhoxanos
uicatim sine ullis fere urbibus habitantes ueluti indagine undique circumuentos adoriuntur. Et est regio incursionibus propter patentes campos admodum opportuna. At illi
inopinato malo exterriti, quum alioquin armorum essent insueti ― tantummodo enim
agriculturae student ― neque sese armis defendere, neque diffugere, regionibus undique
obsessis ac armato hoste completis, nituntur, sed ueluti pecora in manus hostium una
cum omnibus fortunis inciderunt.
Clades regioni illatas, caedes hominum, rapinas, pagorum uastitatem, sacrarum aedium incendia, raptus uirginum ac puerorum, caeteraque quae praedones et foeda factu,
et relatu haud honesta in captiuos ediderunt, silentio tegam, ne ea narrando eleuem,
quae sane miserrima omnium aetate nostra euenere, quum ignauia, tum dissensionibus
principum Christianorum, qui quidem dum quisque alienae inuidet gloriae, nulla prorsus queunt coire societate, aut in communem hostem opportune componi. Centum
prope millia hominum capta esse feruntur, nullo fere praedonum in populatione uulnerato, nedum interfecto, praeterquam circiter quingentos, qui profecto haud hostili ferro, uerum cuiusdam uici ab se capti incendio, fortuito noctu late effuso, periere
una cum tribus millibus captiuorum.
Postea quam aliquot dies populando assumpti praedones suas quisque sedes cum
praeda, quae cuique obtigerat, repetiuere, nullo non ante libidinis ac crudelitatis genere
in Rhoxanos aedito.
Nam ne quid postremo calamitatis infelicissimę deesset genti,
omnes qui aut ualetudine, aut senio itineris laborem pati nequibant, interfecti sunt, hoste
barbaro, ac omnium immanissimo, beneficii loco saeuissimam inferente
mortem, quam
sane miseriarum finem, corporibus ita afflictis, praedicabant esse. Quanquam non captiuorum fortunae ea crudelitate consultum uolebant, sed saeuitiam suam eorum morte
exsaciare, quos in seruitutem abducere non poterant.
Caeterum Marconius, quum post quartum tandem a profectione mensem commissum sibi exercitum ad Istrum reduxisset, eo regius quaestor, qui mancipia recenseret,
regique quintum quodque mancipiorum caput de more acciperet, a Constantinopoli
accessit. Is dum inter recensendum quemque praestantiorem forma captiuum, regi eum
attributurus, seligit, pene a quodam Marconii milite interfectus est. Nam caeteris tenui
tantum murmure indignationem prae se ferentibus, eo quod regis desidia aequale prope
emolumentum cum his acciperet, qui acerbissimos labores ac erumnas in expeditione
passi fuissent, ille collectam iram haudquaquam uerbis effundens, stricto ense in quaestorem irruit, occisurus eum, ni circumstantes inhibuissent commilitones. Atqui licet
huius uiri dolor ac indignatio haud omnino iniqua foret, modo citra rixam et gladii eductionem, quod apud Turcas capitale est, extitisset, mox tamen factus laesae maiestatis reus
dignas audacia sua poenas dedit. Palo enim, nemine hoc supplitium deprecari audente,
Bazethis iussu affixus est. Eadem nimirum seueritate Turcarum reges in suos, qua domini in seruos, imperium exercent.
Caeterum quoniam de Turcis, quae quidem gens partim in Asia, partim in Europa
latissimum nostra tempestate obtinet imperium, in pluribus huius operis locis mentio
non modo facta est, sed etiam facienda, haud alienum uidetur eius gentis primordia et
mores, atque quonam modo tantum imperium sit adepta, commemorare.
Turcarum origo et progressus in Asia sub Othomano primo Sultano.
De Turcarum
antiqua patria duplicem famam apud Scythas authores reperio. Nam alii Turcas ab
Hyperboreis montibus digressos esse opinantur, alii, quibus et ipse assentior,
Scythas
esse Asiaticos affirmant, atque ex illa regione, quam nunc uulgo Cathaiam appellant,
aduenisse. Satis enim mihi exploratum est Turcas communes prope sedes quondam cum
Thataris intra Caucasum montem habuisse ― nam et eiusdem fere linguae homines sunt
- Thatarosque ad Tanaim fluuium profectos circa Moeotidem consedisse, Turcas uero,
meliores sedes expetentes, transgressos Caucasum in Albaniam irrupisse anno salutis
humanae quinquagesimo quinto supra septingentesimum. Inde per Albanum agrum ad
Cyrum amnem accessisse, moxque Armeniam Maiorem occupasse. Deinde cum Persis et
Sarracenis, gente Arabica, diu uaria fortuna decertasse, tandem a Sarracenis pacem
sedesque in Asia quietas hac conditione impetrasse, uidelicet ut Machometani ritus
acciperent religionem atque aduersus Christianos, Gothifredum maxime, atque
Balduinum fratres, cognomento Bolionios, bellum gesturi secum arma coniungerent,
caeterosque Romanae religionis homines Asia arcerent. Qua quidem accepta conditione,
totius ferme Minoris Asiae imperium, praeter quasdam maritimas ciuitates breui sibi adiunxerunt, pulsis inde partim Graecis, partim Persis ac Sarracenis regulis.
Post aliquot deinde annos, extincta penitus apud Turcas regia Hunchariorum prole,
imperium in plures diuiditur principatus. Nam quisque fere praefectorum eam, cui praefuerat, regionem assumpto sibi regio nomine inuasit. Hi autem Turcarum satrapae
Mollio, Hunchariae familiae regi ultimo, superfuisse dicuntur: Othomanus, Hermenes,
Scarchanus, Germenes, Andinus, Mentheses, Caramanus. Ex quibus quidem Halladolii,
ab Hermene orti, atque Caramanii ad nostram usque aetatem durarunt. Imperio a
pluribus occupato, confestim ex aemulatione, ut fit, odium, mox bella inter duces exorta sunt, saepiusque clades inuicem acceptae redditaeque.
Per idem tempus Othomanus, unus, ut dictum est, ex Huncharii praefectis, cuius
progenies Constantinopolim cum tot Asiae atque Europae regnis nunc tenet, in regione
Maioris Phrygiae circa Dorilium oppidum satrapeam obtinebat, uiculum quendam cum
familia sua incolens, quem ab ipsius Othomani nomine Othmanliam Turcae appellarunt.
Qui quidem animaduertens Asiam intestino bello ardere, nec quemquam unum ex
Turcaicis principibus esse, qui publicae rei studeret, collecta clientum pastorumque ac
agricultorum manu, coepit in uicinum agrum impetum facere, atque hostilem in modum
praedas agere,
suisque capta liberaliter diuidere. Et ubi uidit Asiaticorum principum
discordia ac publici status negligentia latrocinia sua impunita esse, uicorum ac castellorum oppugnationi animum mox adiecit, breuique in tantam fortunam creuit, ut cuique
Asiae praefectorum uiribus par esset.
Itaque quum duces, pace tandem composita, in gratiam rediissent, Asiaeque satrapeas inter se diuisissent, partem Mysiae, addita Maiore Phrygia, Othomanus obtineri
permissus, ut esset qui Constantinopolitanum imperium euerteret. Destinauerat enim
Deus, ut rei euentus affirmauit, Graecorum nomen delere, propterea quod non modo ius
Romani spreuerant pontificis, sed etiam a recto Christianae religionis ritu iam fere defecerant. Nactus itaque regnum Othomanus, non se ac suos ocio delitiisque corrumpi passus est, sed quoque finitimo, Christiano maxime, cuius generis mortalibus Asia hoc
quoque tempore incolitur, uiribus suis impari hoste destinato, uicinum agrum incursare,
praedas agere, hostem terrere,
et in dies imbeciliorem reddere, suos rebus captis
allicere, promptioresque ad militiae labores tolerandos efficere. Quibus quidem artibus
breui maximum et apud suos et apud exteros adeptus est nomen. Itaque cum coepisset
a finitimis uehementer timeri, cogitaretque, successu rerum inflatus, maritimas Asiae
urbes, quae in ditione imperatoris Constantinopolitani erant, aggredi, morbo extinctus
est, sepultusque in uico, quem diximus ab eius nomine Othmanliam uocari.
Orchano secundo eorum regi Amurathes I.
Post hunc Orchanus filius regnum
accepit. Qui quidem parentem non animi solum magnitudine ac uirtute, sed etiam imperio superauit. Nam ad parentis regnum totam fere Bythiniam adiecit, expugnata prius
Prusa urbe in radicibus Olympi montis posita, in qua ob cultorum frequentiam sedem
regni constituit. Quam sane urbem intra paucos dies in potestatem redegit, Graecis, qui
in ea praesidio erant, eam dedentibus, dum auxilium Constantinopolitani imperatoris,
qui per id tempus cum finitimis in Europa bellum gerebat, desperant. Tametsi sunt, qui
dicant Orchanum de priscis Turcis, quorum paulo ante mentionem fecimus,
Prusam coepisse.
Iamque Orchanus ad Caramani imperium aspirabat, bellumque ei inferre parabat,
solus cupiens in Minori Asia regnare, quum eum ab hac expeditione maior spes forte
oblata auertit. Per idem enim tempus Ioannes Palaeologus, Constantinopolitanus imperator, bello a Thracibus ac Bulgaris (gens Rhoxolanorum est Macedoniam incolens)
uehementer premebatur, nec prorsus his resistere poterat. Itaque pessimo capto consilio
et quod non modo Graeciae, sed etiam bonae parti Europae pernitiem erat allaturum,
cum Orchano foedus iungit. Rogat mox eum sub stipendii pactione, ut in Europam cum
copiis suis traiciat, Thracumque, ac Macedonum agros incurset. Turca primum per
dolum haud se transiturum Hellespontum dicere, fingens se non audere exercitum in
Europam transmittere, nisi prius in potestatem suam Sestos, nunc tenuis uicus, olim urbs
nobilis, et apud poëtas magni amoris commertio celebris,
cum Callipoli traderetur.
Quod ubi haud difficulter Orchanus impetrauit, ratus Graeci dementia abutendum esse,
totam insuper Chersonesum cum Lysimachia paucis post mensibus hoc praetextu petit.
Quoniam, inquit, ad excursiones faciendas Turcis equorum multitudine opus est, qui
quidem sine latiori soli spatio ali nequeunt, quo id commode fieri possit, oportere totam
Chersonesum sibi tradi.
Obcaecatus erat Bulgarorum odio Graecus imperator, propterea nihil pensi habuit,
dummodo uel propria ruina suas iniurias ultum iret. Itaque Chersonesum quoque confestim, non quidem socio ― quae enim firma societas inter homines diuersae religionis
esse potest? ― sed hosti infestissimo habendam permisit. At Orchanus praeter spem nactus loca idonea ad regiones Christianorum, quod summopere optabat, depopulandas,
mirum in modum laetari, frequentique incursione Graecorum hosteis uexare, interdum
socios quoque Graecos praedae auiditate iniuria afficere, rapere, abigere quae casus
obtulisset, commoda sua tantum, ut plaerisque barbaris mos est, curare, sociorum damna
nihili facere.
Expostulantibus iniurias imperitiam modo regionum, qua pacatum ab
hostili agro haud dignouisset, causari, iustas modo praedandi causas, ne uis ratione
carere uideretur, struere. Atque quo Asiaticos quoque Turcas, illos maxime, qui alienae
erant ditionis, in suas traheret parteis, ultra Hellespontum preciosam suppellectilem, formosas puellas puerosque, quibus sane rebus Turcae maxime capiuntur, transportare, atque emere cupientibus copiam facere, nec non interdum quibusdam etiam
dono dare, nihil denique praetermittere, quo animi suae sectae hominum conciliari possent.
Quae ubi Graeci sero, iam peste praecordiis recępta, percepere, statuunt cum
finitimis Christianis in gratiam redire, et communi hoste Europam liberare. Caeterum
dum magis dicendis sententiis tempus territur, ut saepe fit, a Christianis quam ulla expeditio suscipitur, Graecus imperator diem suum obiit, cui Orchanus quoque haud multum
superuixit, Homurathe primo regni successore relicto. Qui comparato quam maximo, ut
tunc erant Turcarum opes, exercitu confestim Hellespontum traicit, superatoque
Melante amne ad Hebrum, qua Hadrianopolim interfluit, perrexit, lateque agros nullo
hoste obuio populatus est, atque ingenti, quum pecorum, tum hominum, praeda abacta
Callipolim est reuersus. Quam sane urbem in Cherroneso sitam ubi operibus ac praesidio
muniuit, in Asiam se recępit.
Huic vero Baiazethes I, a Tamerlano captus succedit; cui Musia in regno sufficitur;
post quem regnans Baiazethes Secundus a Milone Dardano trucidatur, Dardani vero a
Turcis subiguntur.
Bazethes inde imperio a patre accępto regnat, qui pacis quam belli
artibus clarior fuit. Hic dum Mysiam ius dicendo peragraret, nuntiatur ei Thataros duce
Thamerlano in Minorem Asiam impetum fecisse, iamque ab illis Iconium obsideri. Porro
Thamerlanus, priscos Turcarum reges longa cognatione attingens, Minorem Asiam iure
cognationis uendicare uidebatur, nulla sane Molii Huncharii ultimi, ut dictum est,
priscorum Turcarum regis sobole extante, nec pati poterat Othomani, pastoris quondam, progeniem regnum Hunchariae familiae debitum obtinere, eo magis, quia non
desunt, qui affirment Molium fraude praefectorum, et imprimis Othomani, ueneno
necatum esse. Bazethes eo nuntio exterritus, confestim cum exercitu Iconium proficiscitur, manumque cum Thataro infelici euentu conseruit. Nam captus in eo praelio turpissime uitam in seruitute finiuit. Praeter caetera dedecora, quibus a uictore insolenter afficiebatur, quotiescunque Thatarus, ut cibum caperet, accumbebat, Turcam cathenatum
iuxta lectum alligari iubebat, et ossa e mensa proiecta rodere ueluti canem cogebat.
Non ita multo post Thatarus seditione domestica in patriam reuocatus Minorem
Asiam reliquit, Turcisque huius discessu libertas restituta est. Qui principibus suis
Prusam conuocatis, Musiam, cognomento Fulmineum, Orchani pronepotem, regem sufficiunt.
Hic pace in Asia cum finitimis composita, cum omnibus copiis, quas contrahere potuit, Hellespontum traiecit bellum cum Grecis gesturus, cum quibus licet uaria
fortuna diu pugnauerit, saepius tamen uictor quam uictus discessit. Iam assiduis populationibus Graecorum ac Thracum uires attriuerat, nec quisquam ex finitimis populis erat
par illi armis. Itaque finitimis Christianis omnibus rebus exhaustis instandum ratus,
Hadrianopolim obsedit, breuique ea potitus est, fugato rege Wcasino, qui cum Turcis
pro portis Adrianopolitanis praelium infeliciter comisserat. Atque quum situs urbis et
regio inter Melantem et Hebrum amneis admodum ferax placuisset, huc sedem regiam
e Prusa transtulit.
Hoc mortuo Bazethes Secundus regnat, qui dum auiti ac paterni imperii fines in
Europa prorogare nititur, transgressus Neston amnem usque ad Strymonem processit.
Non tulere hoc Dardani ac Macedonum reguli, uerum confestim coactis copiis Turcae,
qui iam Strymonem quoque traiecerat, occurunt, atque non procul ab hoste castra
ponunt. Caeterum quum postero die pugna esset ineunda, Lazarus, Dardanorum rex,
duces suos ad cęnam uocat, obiecturus inter coenandum Miloni, ex purpuratis uni,
proditionem, cuius a quodam aemulo per inuidiam apud se erat criminatus, eo consilio,
uti aut in conuinctum sceleris animaduerteret ― solent enim Illyrici atque Macedones
uino aeque ac tormentis arcana elicere
- aut eo innoxio comperto sese suspitione
exoneraret.
Itaque dum se
pro instanti pugna licet hilari, non tamen nimis largo inuitarent potu,
rex ad Milonem conuersus, pateram argenteam uino plenam dextera tenens, Propino ,
inquit, tibi, Milon, uinum hoc una cum patera, licet proditionis apud me sis insimulatus .
Ille nullam conscientiae notam uultu prae se ferens acceptum hausit poculum, deinde
assurgens ad regem ait: Rex Lazare, quoniam nec iurgii nec disceptationis nunc tempus
est, hoste iam prope in acie stante crastino die re ipsa ostendam et delatorem meum falsum
ac mendacem, et me in regem meum integra esse fide . Milon, quo et proditionis culpam in se, ut erat, nullam fuisse ostenderet, et quod receperat, re ipsa praestaret, prima
luce omnibus insciis conscendit equum, et lanceae, quam gerebat, cuspide auersa, quod
quidem transfugae ac pacatum insigne apud Illyricos est, ad castra Turcarum accedit.
Erat celebre apud Turcas quoque Milonis nomen. Itaque confestim in tabernaculum ad
regem eius aduentu admodum laetum est admissus. Ibi Turcarum ritu humi
procumbens regem adorat, ac dum submisso capite porrectam regis manum deosculatur,
educto clanculum pugione, quem sinu abditum attulerat, stomachum Turcae iterato ictu
haurit. Atque dum sese e tentorio eicere conatur, a regii corporis custodibus intra tabernaculum confossus interiit. Huius facinoris monumentum adhuc extat Prusae: manus
Milonis argento inclusa ac Bazethis tumulo affixa.
Principes Turcarum tametsi regis nece uehementer essent commoti, haud tamen in
luctum proiecti, satis sagaci consilio eam et ab hostibus simul, et a suis, qui casum regium
nondum perceperant, coelant. Et est gens tegenda suorum aduersa fortuna obstinati
silentii: neque metu neque spe uox elici potest, qua quod principes coelatum uolunt,
prodatur. Itaque prius quam res magno Turcarum periculo emanaret, in aciem copias
educunt, et quod pro regis gloria erat faciundum, id pro sua quisque salute agens, magnis in hostem animis inuehuntur. Nec segnius pugnam capescunt Christiani ― atrox igitur utrinque praelium excitatur. Cadunt passim hinc Turcae, inde Christiani. Iamque
Turcae uix impetum Dardanorum ac Macedonum sustinebant, locoque paululum cesserant alii, fugam alii spectabant. Tum duces Turcarum altiore uoce, Quo fugitis , clamitant, uiri Machometani? A tergo Strymon, lęua Aegeum pelagus obstat fugae, nonne honestius est in acie uirorum more cadere quam tergo hostibus dato undis ritu pecorum
obrui?
Quo cessit ille animus, uiri Turcae, quo transmisso Hellesponto Europae imperium concupistis? An iccirco hucusque progressi sumus, ut Bulgaricae genti, nostra ignominia, decus et gloria paretur?
Non haec ducum adhortatio modo, sed etiam, ut saepe fit, salutis desperatio pectora Turcarum accendit. Itaque resumptis animis multo acriorem priore pugnam redintegrant, et sese iterato clamore in hostem inferunt.
Quod ubi uidit Dardanorum rex
Lazarus ― et erat ipse quoque acerrimus bellator ― Turcis, qua impressionem faciebant,
protegentibus eum Dardanis equitibus, praesenti animo occurit. Sed iam eius equum
defecerant uires: nam ab ortu solis in octauam prope horam pugna protracta erat. Itaque
rex cernens nouum de integro praelium ortum esse relicto fesso equo in recentiorem
parua interposita mora transilit. Quo quidem facto rem omnem euertit, propterea quod
illum subito non conspectum sui cecidisse rati uehementer turbantur. Viderant
enim regem paulo ante suo simul et hostili cruore ― inter primos enim pugnarat ― oppletum. Turcae perterritis acrius instant hostemque et pauore perculsum, et labore fessum
haud difficulter in fugam conuertunt. Rex errore suorum intellecto insignis cultu per
aciem discurrens conatus est primo Dardanos ad pugnam reuocare, sed ubi uidit se
adhortatione nihil proficere omnium auribus metu obstructis, et ipse fugae sese mandat,
fortunam (quae ut alio loco diximus, nihil aliud est quam Dei constitutio praeter opinionem hominum eueniens) maxime incusans. Magis enim diuinae irae quam hostili uirtuti suorum pauorem adscribebat.
Quam quidem opinionem, uel potius omen, ipsius regis exitus statim comprobauit.
Nam dum paulum uia militari declinat uictores effugere cupiens,
in foueam uirgultis
tectam, quae forte ad feras capiendas facta erat, incidit, collapsusque una cum equo ab
insequentibus hostibus exanimis opprimitur. Turcae qui paulo ante prope desperauerant
salutem, laeti tanta uictoria sub occasum solis se in castra recipiunt, atque adorata luna
ut his mos est, priusquam cibum caperent, inferias regi patrio ritu, haud tamen ibi corpore eius sepulto, dederunt.
Mechmetes I rex, post hunc Hysladimirus, Amurathes tandem II regnat, quo mortuo
Mechmeti II regnum cessit, qui Constantinopolim aliasque plurimas in suam potestatem
redegit.
Postridie eius diei, quo haec gesta sunt, Bazethis filium absentem, Mehmetem
Primum, qui eo tempore Prusae erat, omnium consensu regem dicunt, constituto prius
praefecto, qui per absentiam regis exercitui praeesset, et regiam in eos haberet potestatem, atque interim de controuersiis inter eos exortis cognosceret. Curato deinde regis
cadauere plaustroque imposito, atque Prusam ad sepeliendum ferri iusso,
Hadrianopolim proficiscuntur, haud tam regio casu tristes quam uictoria laeti. Eo
nouum quoque regem, quo ibi regnum iniret, ex Asia accersunt.
Ab hoc rege nihil fere dignum memoratu aduersus Christianos actum est, praeter
populationes et unum insigne Turcaica clade cum Illyricis regulis ad Drinum amnem
praelium. Huic successit Hysladimirus, qui Graecos, Macedones, Thraces, Moesos itidem populationibus ualde uexauit. Cum Sigismundo quoque Caesare ad Nicopolim, in
Triballorum agro, quum eo ex Hungaria ille imperator processisset, aequo marte semel
pugnauit.
Hunc secutus est Homurathes cognomento Magnanimus, rex mea sententia et bello
et pace clarissimus. Hic totam Thraciam praeter Constantinopolim imperio suo adiunxit, Dardanos, Triballos, Moesos, Macedoniam cum tota fere Graecia, excepta
Peloponeso, subegit. Decies cum Christianis manum collatis signis conseruit. Nam cum
deuictis Moesis usque ad Danubium et Pannonios peruenisset, Hungaros in se concitauit,
adeoque acrem hunc hostem habuit, ut iam non pro alieno solo, sed pro suis sedibus
inter Aemum et Rhodopen coactus sit cum his decertare. Eo enim usque Hungari duce
Sigismundo Caesare progressi tandem, nescio quo fato, ibi a Turcis callido hoste fere uictores profligati sunt.
Habuit praeterea bellum Homurathes cum Wladislauo Polono, qui post Alberthum
Sigismundi generum regnum Hungariae obtinuit. Qui quidem, Romani pontificis suasu,
rupto foedere ac per inducias infelici euentu cum Turcis pugnauit. Nam dum inter dimicandum in castra hostium pro uictore sese gerens
inconsulte irruit (alterum enim
Hungarorum cornu, cui Ianus Chugniades, Mathiae Coruini pater, praefuerat, Turcas
aduersos in fugam coniecerat) interfectus est, una cum Iuliano Caesarino, cardinali sacerdote, magna Veneti populi infamia.
Porro Veneti, ne Hungaris Grecorum urbs Constantinopolitana uoluntate traderetur
- tunc enim denuntiabant Graeci se eam urbem aduersus Turcam defendere non posse dicuntur Turcaicum exercitum clam Christianis in Europam ex Asia suis nauibus
traiecisse, quo Homurathes maioribus copiis Hungaris occureret. Iam enim Hungari
Graecis opem allaturi in Inferiorem Moesiam ad Mesembriam (Varnum incolae dicunt)
castra posuerant. Malebant autem Veneti sibi potius quam Hungaris Constantinopolim
dedi. Quae quidem improba cupiditas Venetos et in odium Christianorum regum semper induxit, et maximis cladibus saepius affecit. Quandoquidem regibus ualde deforme
uidetur mercatores armorum imperitos, et qui uitae humilitate, pudendis artibus, sordido quaestus genere, caeteris opificibus pares sunt, imperium amplecti, atque regum magnitudini sese in aequo ponere.
Sed non est uicta cum rege Hungarorum uirtus. Hi nanque Iano Chugniade praefecto constituto adeo obstinatis animis bellum cum Turcis gessere, ut Homurathe e
Moesia pulso regnum quoque Dardanorum Georgio, nepoti ex fratre illius Lazari, de
quo supra meminimus, restituerint. Hic est ille Georgius, qui, ut proximo uolumine diximus, amisso regno Rhacusam cum magna ui auri se receperat, Rhacusanisque tum consultoribus tum deprecatoribus apud Hungaros usus regnum egregie recuperauerat,
Turcis ultro cedentibus et coitionem Christianorum metuentibus.
Homurathe extrema aetate extincto regnum Turcarum filio Mechmeti Secundo cessit. Qui quidem, sicut perfidia, auaritia, libidine ac crudelitate, ita et imperio omnes ante
se Othomanos reges superauit. Eodem anno, quo regnum iniit, Constantinopolim
coepit. Deinde Peloponesum pulso inde Graeco rege occupauit, et demum quicquid terrarum Istro amne et mari Aegeo atque Ionio continetur, cum toto fere Illyrico, praeter
maritimam Dalmatiae oram, atque eas regiones, quae ultra Naronem et Vrpanum amneis
Hungaris regibus parent, in potestatem redegit, principibus regionum, quos interposita
fide ad se euocauerat, nefarie necatis.
Verum uti celeriter, ita non sine suo ipsius periculo tot regna subegit. Nam cum per
Illyricum, inexplorato, utpote securus hostium, regulis, ut dixi, contra fidei religionem
interfectis, iter faceret, in eum nomades Illyrici, quos Valachos uulgo dicunt, duce
Vuladislauo Cossicio e montibus, qui Dalmatas a Moesis dirimunt, decurrentes impetum
fecerunt, atque ita eius agmen perturbarunt, ut bona ex parte Turcae in fugam sese relictis impedimentis conicerent.
Sed quia agrestes praeda contenti hostem elabi permiserunt, nihil ea erruptione factum, praeter quam Turcae cautiores redditi.
Vniuersam praeterea Mehmethes Minorem Asiam, cum tota fere Euxini maris ora
armis domuit. Ex Europaeo Ponti latere usque ad Istri ostia,
atque Arpispolim, ex
Asiatico uero usque ad Phasim fluuium sub imperium suum coegit, omissaque ora
Scythiae maritima, quae inter Istrum et Carcinitem sinum interiacet, Thauricam
Chersonesum de Tatharis coepit.
Nec minore cura regnum tutatus est quam auxerit. Nam nihil ferme ex his, quae
imperio suo adiunxit, praeter duo oppida amisit. Quorum alterum in ripis Saui amnis
situm est, qua is Sirmiensem agrum Moesicumque interfluit, incolae Sabaciam dicunt;
Mehmethes ipse exędificauit, quo inde Pannonios Turcae incursarent. Alterum ad
Vrpanum amnem ab Illyricis regulis constructum, Iaizam, ut supra dictum est, uocant.
Vtrunque Hungari, duce Matthia Coruino, pulsis inde Turcis, ui coeperunt atque praesidiis nunc quoque obtinent.
Bis tantum cum hoste per se acie conflixit: semel cum Hungaris, a quibus haud
mediocri caede apud Taurunum oppidum in confluentibus Saui et Danubii situm, nunc
Nander Albam incolae nuncupant, est repulsus. Iterum ad Euphratem cum
Cassano, Medorum rege, ubi et optimum quemque ex suis in acie amisit, et hostis regis
filium interfecit. Hic adeo incerta ab his regibus uictoria tunc pugnatum est, ut ab hoc
praelio uterque pro uicto discesserit.
Quin etiam saepius et in Asia cum uariis hostibus, et in Europa, cum Hungaris
maxime, per praefectos pugnauit. Quos etsi frequentibus uexauerit incursionibus, nunquam tamen acie superare potuit, sed contra saepius eius exercitus ab his caesus est.
Quod quum saepe alias, tum illa expeditione maxime accidit, qua Mehmethes in eam
partem Daciae, quam Hungari Transyluaniam uocant, copias praedatum miserat. Nam
ex quadraginta millibus hominum uix quinta pars exercitus domum reuersa est, caeteris,
regis Matthiae Coruini auspiciis, ductu uero Stephani Botheris, eo praelio interfectis,
quo Cereris campum, ager est Albae Iuliae, strages Turcaica nobilitauit.
Caeterum Mehmethes cum circiter duobus et triginta annis regnasset, dum aduersus
Syriae et Aegypti regem proficiscitur, in confinibus Mysiae et Bythiniae, non procul ab
Olimpo monte, uita excessit. Sunt tamen, qui asserant opera Bazethis filii, qui patri in
regnum successit, ueneno sublatum esse, non quod id quisquam pro comperto habet,
sed, ut opinor, ab odio, quo pater filium propter eius ignauiam prosecutus est, ducitur
coniectura. Satis enim constat Mehmethem de necando Bazethe cogitasse, quo Gemius,
de quo supra meminimus, regni haereditatem acciperet. Hunc enim pater propter animi
magnitudinem et unice amabat, et magni faciebat, egregiumque regem eum fore, et qui
Othomanorum nomen summopere esset illustraturus putabat.
Turcarum mores describuntur.
Nec mirum est Turcas tantum imperium breui adeptos esse, quandoquidem praeter Christianorum quum desidiam tum discordiam, quae
maxime hostili nos iniuriae exponit, his sunt praediti moribus, quos sane, modo non
obstet Dei uoluntas, imperium neccessario subsequi solet. Etenim genus hominum est
laboris, inediae, uigiliae, aestus, algoris tolerantissimum, animi ad omnia pericula, et
ipsam mortem subeundam pro gloria et regis sui amplitudine promptissimi.
Vitam
parcam ac duram, atque ab omni alienam luxu ducunt. Maior anni pars aut sub dio, aut
sub tabernaculis fronde seu culmo intectis agitur, atque quum iter faciunt, uel in expeditionibus sunt, si sol aestiuus feruet, aut imber incesserit, eadem penula ex subcoactis
confecta equum pariter et dominum protegit.
Cibus his simplex ac parabilis est, potus lac aut purus, ut fere et caeteris
Machometanis, fontium liquor, uel, cum genio indulgent, melle conditus. Nulla apud
eos ars aut disciplina in maiore habetur precio, quam quae decertanti usui esse potest,
atque iccirco sagittandi atque equitandi peritissimi sunt. Tanta his belli inest gerendi
cupiditas, ut grauius fere ocium quam morbum ferant. Hostibus superatis nihil sibi arrogant, sed totum Deo acceptum referunt. Si forte, ut saepe fit, uincuntur, suae in Deum
impietati aduersam adscribunt fortunam. Et quum apud eos nulli
sit dedecori paupertas,
neque diuitiae neque generis uetustas quempiam honestiorem reddunt. Quem quisque sibi
armis et uirtute splendorem parauit, eo satis clarus est, atque iccirco ad gloriam augendam maiorum nobilitatem nemo desiderat. Hospitalitatem adeo sanctam habent, ut cum
quo semel cibum sumpsere, eum uel hostem factum atque in acie occurrentem uiolare
nefas putent, existimantes etiam in quolibet dissidio ius amicitiae haud esse spernendum.
Ad haec fidem plerique et ius iurandum tanti faciunt, quanti non modo fortunas
omnes, sed et ipsam uitam. Fama satis constans est raro unquam Turcam inuentum esse,
qui amotis etiam arbitris, atque sub nullo scripto, sibi creditam abnegaret pecuniam, et
qui id sceleris commiserit, eum graueis apud inferos poenas luere arbitrantur.
Regem suum postremo tanta colunt ueneratione, ut quosdam morti a rege destinatos
in certam iuisse perniciem constet, nec ullo pacto induci potuisse, quo fuga periculum
euitarent, ne scilicet aut uitae amore, qua sane nihil iucundius est mortalibus, aut per
contumaciam regium neglexisse imperium uiderentur.
Libet obiter huius rei unum duntaxat ac insigne exemplum, quod me puero accidit,
commemorare. Erat apud Mehmethem Othomanum Secundum, Bazethis patrem,
satrapes Mechmethes Angelus, ex Illyrico oriundus, patria Dardanus, inter omneis purpuratos gratia eminens. Is ira percitus, regis filium, eo quod uxorem eius in publicis balneis constuprasset, ueneno clam necauit, quandoquidem rex in filium pro tali admisso
facinore animaduertere noluisset, quum maior poena apud Turcas adulteris constituta
sit, quam qua pater filium in regni maxime spem genitum possit afficere, et quod libido
magis Mechmethis Angeli quam matrimonium uiolatum esse uidebatur, quia cum singuli
Turcarum plures habeant uxores, nullam fere pro iusta ac legitima obtinent.
Vbi haec res ad regem ab his delata est, qui Mechmethi Angelo gloriam ac tantam
fortunam, ut fere fit in regum aulis, inuidebant, ceterisque indiciis deprehensa, rex
domestico simul moerore, simul satrapis scelere permotus, ei mortem, multis ante quam
inferret diebus, propalam minatus est. Amici, quos regis animus in Mechmethem
Angelum haud latebat, lachrymantes subinde orare, suadere, ut imminentem pestem fuga
euitaret, seseque uiae comites, quacunque pergeret, libenti animo offerre, periculum
suum consilio adicientes. Ad haec satrapes, Immortales , inquit, uobis gratias habeo amici,
quod mei magis quam uestri memores fortunam meam ruentem, non secus ac stantem
incredibili fide prosequimini. Sed meum non est turpem transfugae una uobiscum subire
notam, et amicorum charissimis tanti dedecoris, simul et periculi esse causa, atque
alienum scelus meum ipsius, fuga patriam relinquendo, facere, in exilioque per dedecus
degere studio consulendae uitae, si non regia nunc ui, at certe morbo mox omnino interiturae. Proinde quemcunque exitum mihi dederit fortuna, eum haud inuitus subibo.
Atque ita uultu interrito, eodemque animo, quo locutus erat, collum laqueo frangendum
carnifici praebuit. His de Othomanorum origine atque imperio, Turcarumque moribus
dictis, ad ea quae intermiseram iam regrediar.
Turcae magna cum spe et acclamatione denuo aggrediuntur Poloniam, a tempestate tamen aliisque calamitatibus foedissime attriti, sedes suas infectis rebus repetunt.
Ingenti praeda, ut supra docuimus, quum caeterarum rerum, tum hominum, e
Rhoxano agro abacta, cognitaque Polonorum ignauia, Turcarum animi ad Poloniam
denuo incursandam uehementius quam antea inflammantur. Igitur expeditio in
Polonos iterum decernitur, haud tamen sine quorundam purpuratorum certamine,
dum sibi quisque hanc prouinciam demandari nititur. Sat emolumenti atque gloriae
Balyn Marconium e Polonia reportasse pro se quisque apud regem contendebat, atque
haud esse aequum, neque ex usu regio fore, uni duntaxat tantam splendoris materiam
praeberi, quum gloria immodica humanus animus maxime insolescat. Quin etiam
oportere aliis quoque uirtutis explicandae dari occasionem, quo exteris nationibus testatum sit non unum duntaxat, sed complures esse apud Turcarum regem duces, qui aliqua polleant uirtute.
Quum his uocibus, quas scilicet cuique sua cupiditas, aut alienae gloriae dolor effuderat, regem moueri Marconius intellexisset, haud mediocriter animo turbatus
regem adiit, atque dicendi impetrata potestate ita disseruit:
Etsi superuacaneum puto, rex Bazethes, apud te suspitionem refellere, qua in mei
odium tuis auribus aemuli mei obstrepunt, nacti criminum occasionem ex ea uictoria,
qua te Deus maximis laboribus meis in Polonia honestauit, quoniam et calumniae naturam, quae est prudentia tua, tibi satis notam esse scio, et quia si aetas mea (iam enim septuagesimum prope annum ago) ab hac suspitione me parum uindicaret, certe idem tanti
temporis fidei tenor, quum in parentem tuum, tum in te maxime perspectus, ab ea me
prorsus eximeret, securumque iam diu cognita redderet integritas; non possum tamen de
iniquitate aduersariorum meorum non conqueri, qui quidem non modo impudenter, sed
etiam scelerate, et mihi uirtutis praemia, et tibi maximam nominis ac gloriae accessionem
corrumpere conantur. Etenim non mediocris est aemulorum simul impudentia, simul
iniquitas, tantopere contendere, ut mihi ea auferatur prouincia, quam ego, uti tuum
nomen apud omnes gentes illustrius facerem, non modo primus, sed etiam solus ducum
tuorum aggredi ausus sum, spretis tot immensi itineris laboribus ac hosticis periculis, quae
profecto, si hostis prudentior fuisset, nobis procul dubio (tantus extitit tui honestandi
omnibus ardor) erant subeunda.
Vix enim sexagesimo a profectione die, multis ingentibus fluminibus atque paludibus
transitis, montibus asperrimis superatis, et quod his non minus graue est, uastis terribili
solitudine campis peragratis, regnum Alberthi prope confecti itinere commeatusque inopia
attigimus. Quid uero ibi tuis auspiciis gesserimus, quantumue tibi gloriae fructusque haec
expeditio pepererit, uelim ipse per te me tacente reputes, ne ea parum prudenter iactare
uideamur, quae sane tuae magis fortunae quam nostrę uirtuti tribui debent. Ea nimirum
conditione omnes tuos natura in lucem aedidit, ut quicquid decoris uirtute sua, industria,
uigiliis, labore parare possent,
id totum te maxime illustraret, caeteris uero tuorum tantum ex eo laudis accederet, quantum tu ipsis permisisses. Nemo enim remigi potius quam
nauis gubernatori rei nauticae bene gestae assignat decus, nec colono praeter constitutam
stipem, licet ille laborem suum in colendo agro impenderit, sed domino cedunt prouentus. Atque id quidem recte institutum esse affirmauerim, ut is scilicet maximum eius
rei ferat fructum, cuius potissima ipse extiterit causa, propterea quod sicut cęlestia corpora a sole, seu a coelo empyreo lumen suum mutuantur, et quemadmodum unius
cuiusque animantis membra totam uim suam a capite, seu a corde trahunt, ita qui sub
regibus aetatem agunt, ab ipso rege omnem uirtutis materiam tanquam a fonte deducunt.
Caeterum nec aemulis meis Othomani prole Dei munere florentissima unquam deerit
uirtutis ostendendae occasio, modo his satis animi adsit pro regis sui et Turcaici nominis
gloria labores et pericula, ut uiros decet, subeundi, quandoquidem innumerae pene
Christianorum regiones Turcaicis armis adhuc intactae ante oculos expositae iacent, unde
sane non minus splendoris quam fructus reportari posse nulli dubium esse debet.
Cognoscant non solum Poloni, sed etiam caeterae nationes, Bazethem uiris fortissimis
abundare. Vicina est nobis Hungaria, ei contigui sunt Alemani, nec procul abest Italia,
sicut armis militiae dissuetudine prope nuda, atque admodum imbellis, ita opibus ob terrae felicitatem et mercaturam, cui soli dedita est, refertissima. Vide quot pateant, modo
absit liuor, clarissimarum uiae expeditionum, quot rationes in promptu sint uirtutis
exercendae! Ad tuam igitur, regum maxime, spectat aequitatem, ne emulorum inuidia me,
ut ita dicam, iam segetibus maturis, ab eo deturbet agro, in quem uacuum primus ipse
ueni, quem antehac intactum meo proscidi aratro, in quem denique semina manu propria
ieci. Vnde licet, quicquid rex constituerit, exequendum sit ― regi enim perinde ac Deo
parendum est ― si haec mihi optio tua benignitate daretur, malim nutu tuo uitam mihi
eripi quam aduersariorum obtrectatione ea prouincia immerito spoliari. Quam sane tua
fretus fortuna ita euastaui, ita attriui, ut iam nihil magis quam te Turcarumque arma illa
gens extimescat.
Postea quam Balis perorauit, extemplo rex, uultu solito laetiore, ei manum (quod
quidem haud tenue apud Turcas beneuolentiae signum est) porrexit, ducemque iterum
aduersus Polonos magno caeterorum praefectorum dolore creat, eo quod uti aequum, ita
et tutum uisum est ueteri ac perito belli imperatori illam demandari expeditionem, quandoquidem, ut supra demonstratum est, hic uir Poloniae fines Turcis primus aperuerit.
Sed mens hominum successibus coeca haud saepe futuros prouidet euentus.
Nam Balys, nimium suae spei indulgens, extremo fere autumno in expeditionem profectus, non modo uacuus praeda domum reuersus est ― nempe Poloni cognito hostium
aduentu in munitiora ex agris loca demigrarant ― sed etiam inde rediens circa Istrum
coortis subito tempestatibus
adeo male habitus est, ut ex octuaginta prope millibus
hominum, qui secum in expeditionem iuerant, uix tertiam partem domum reduxerit.
Equorum insuper centum millia, ut fama est, amissa sunt: singuli enim uel infimae fortunae homines binos in expeditione ducunt equos, uno in itinere, altero, quum hostilem
agrum incursant, utuntur.
Turcae igitur, dum Poloniam petunt, ad temporis incommoda uestis inopiam
addunt. Nam quo essent in itinere expeditiores, ueste tantum, qua per aestatem uti consueuerunt, sese muniuerant, rati si eos forte saeuior hyems deprehendisset, spoliis
hostium se a frigore defensuros. Verum his longe secus quam sperauerant res cecidit.
Regressi enim pene seminudi e Polonia circa Istrum, ut diximus, adeo atroci uexati sunt
tempestate, ut paucis diebus magna ex parte interirent. Nec quisquam ferme ex gregariis superfuisset militibus, insolita ui frigoris saeuiente, nisi propere in Moesiam traiectos
mitius coelum et pagi Turcaicae ditionis excepissent.
Circumistrana terra niue gelu concreta oppleta erat. In ea corpora fame ac longi
itineris labore defatigata sternere cogebantur,
eo quod a Dacis Moldouiis propter iniurias, dum in Poloniam proficiscerentur, illatas tectis haudquaquam accipiebantur.
Itaque eo praesertim die, qui Nonis Ianuaribus illuxit, decem millia fere hominum frigore exanimata in utraque Istri ripa conspecta sunt. Cernere erat humana corpora
cadaueribus iumentorum permixta passim iacentia, alia gelu contracta, atque extincta,
alia ita torpentia, ut uix tenuis spiritus his inesset. Nonnulla extremis pedum ac manuum digitis, auribusque et naribus adustis, adeo foede deformata, ut similiora inusitatis
quibusdam simulacris quam humanis corporibus esse uideretur.
Nunquam uno praelio tantam cladem Turcas aut accepisse, aut intulisse memorant.
Itaque re, ut fit, in religionem uersa, uarias huius calamitatis causas, suo quisque ingenio
interprete usus, extitisse arbitrantur. Alii Marconii impietatem merito a Deo multatam
affirmabant, eo quod sibi potius quam Deo, ad quem sane Turcae omnia referunt,
Rhoxanam uictoriam per arrogantiam attribuisset. Alii, qui scilicet res mortalium magis
consilio quam fato regi censebant, imprudentiam praefecti accusabant, quod in regiones
perpetuo pene frigore damnatas alieno rebus gerendis tempore copias induxisset.
Nec deerant, ex Christianis maxime, qui hanc Turcarum cladem in Bazethis transferrent
crudelitatem, atque ex Mauerdini Hadrianopolitani ortam supplicio crederent, quem
sane nolentem a Christiana deficere religione, igni necari iusserat.
Mauerdini Christiani iniustum supplicium, ac singularis in fide constantia et fortitudo.
Hic uir licet, ut accępi, publicanus aliquot annis fuerit, atque haud satis honeste
ingenteis nactus opes, utpote qui ne a foenore quidem sese continuerat, quum Turcis eius
fortunae inuidiae simul et suspitioni esse coepissent, productis falsis testibus contemptae
Machomethanae religionis (quod quidem apud Turcas capitale habetur) accusatus est,
atque in carcerem coniectus. Sed, quia talem uirum occidere inconsulto rege ueritus,
praetor, ad quem haec cognitio spectabat, quid facto opus esset consulit regem.
Bazethes, alioqui rex iustissimus, diuitis rei, ut quidam credidere, auro religionis praetextu potiri cupiens, mandat praetori uti re diligenter inquisita, si Mauerdinus sceleris
conuictus fuerit, lege in eum uteretur, ni spreta Christiana religione sacris Machometanis
quamprimum initiari pateretur, haud sane hac in re paternam imitatus prudentiam. Ille
enim, cognito Machomethis astu ac religionis uanitate, stultam ludibrio habuit superstitionem.
Hoc nuntio accepto, praetor tribunal ascendit, atque strue lignorum ad terrorem circumstantium Christianorum consueto maiore composita reum, sicut erat cathenis uinctus,
carcere educi, atque ad se attrahi iubet, silentioque per apparitorem indicto ita
coepit:
Quam uellem, Mauerdine, in aliena religione censenda Turcarum mentem habuisses,
nostrumque morem esses imitatus! Neque enim eo calamitatis nunc deuenisses, ut tibi aut
contemptu eius religionis in qua natus es, et iam consenuisti, aut morte acerbissima legibus Turcaicis esset satisfaciendum. Nos enim Christum, quem uos Deum esse affirmatis, in omni sermone honorifice appellare solemus, poena ei grauissima constituta, qui de
Christo quicquid per contemptum obloqui, aut ullam uocem eo indignam proferre ausus
esset. Nec sane immerito. Nam sicut illum praeter morem humanae naturae nullo
genitali semine procreatum esse arbitramur, ita omnes mortales sanctitate antecessisse nulli
dubium est.
Quum igitur nos extra uestra positi sacra Christum tanti facimus, cur tu aduersus
nostras leges in Machomethem tam impie inuehi ausus es, qui quidem itidem Deo,
ut putamus, acceptus, et in paucis charus fuit? Turcasque perinde ac uanę superstitionis
ac stultitiae arguere non dubitasti, quum pro certo haberi debeat Machomethem aeque ac
Mosen et Christum ueritatem mortalibus nuntiasse, immo antiquato ipsius Mosae pariter
et Christi ritu, licet ex utroque dogmate suam Machomethes religionem composuerit,
Deum iussisse Machometanis legibus humanum genus deinceps teneri oportere.
Quemadmodum enim priores Testamenti tabulae conditis posterioribus irritae fiunt, ita
etiam mos superior, ubi noua successerit lex, tollatur necesse est. Nam si regibus antiquas
leges recentioribus inductis abrogare licitum esse arbitramur, multo magis id Deo licere
credendum est, utpote in cuius potestate ipsos reges esse constat.
Atque iccirco impietate tua eam nobis neccessitatem imposuisti, ut te iam senem uirum,
nec fortunis, nec dignitate quidem contemnendum, aut ad nouam religionem suscipiendam
cogerem, aut, si nostris sacris initiari nolueris, in te Turcaicis legibus animaduerterem. Nam
ex his duobus alterutrum tibi omnino est subeundum. Est enim Machometanis legibus cautum, ne rationibus, sed ui et gladio in defendenda religione utamur.
Ad ea Mauerdinus, salute fere omnino desperata et ob id elatiore animo, ita
respondit:
Si tantumodo de religione uestra a me, ut obicitis, uiolata mihi esset causa dicenda, haud omnino saluti meae diffiderem, fraetus non minus regii praetoris aequitate
quam mea ipsius innocentia, propterea quod meis moribus et uita praeterita illud
crimen facile reuincerem, quod scilicet subornatis testibus et his hominibus, qui semper
famosi, ac corruptissimi habiti sunt suffultum est. Etenim si, dum iuuenta, ut fit,
incautior essem, de me nihil tale unquam auditum est, haud consentaneum est a me
iam sene id esse admissum, atque eo, qui neque leges uestras ignorat, et his auctus est
fortunis, quae quidem uel ferociores aetate timidos ac cautos possunt efficere. Quare
uelim et te, praetor, qui hoc in magistratu regis fungeris munere, et regem ipsum
rogatos esse, ne quid grauius in me innoxium atque obiecti criminis omnino expertem
inconsulte statuatis.
Ad gloriam enim tanti regis pertinet, spreta perditorum
hominum calumnia, innocentis uitam conseruare, atque in hoc parentis sui, prudentissimi regis, mores imitari, qui sane, quum propter caeteras eius uirtutes, tum propter hoc
maxime laudibus effertur, quod nunquam ullis testibus in caput cuiusquam suae
ditionis hominis credendum esse censebat, cuius maxime spectata esset integritas.
Propterea quod falsi testes, cuius quidem generis hominibus haec corruptissima ętas
maxime abundat, facile precio parari possunt.
Num credis, prudentissime praetor, accusatorem meum hos difficulter inuenisse, qui
nullo periurii respectu in meum testantur caput? Certe paruo conducti sunt precio, et si
uerum uis audire, ipsi sese accusatori ultro obtulerunt, dum uel minimam utilitatem
maiori faciunt quam hominis uitam. Neque enim hi in coetu hominum quocunque modo
interficere dubitabunt, modo id impune liceat, qui quidem in syluis maiorem uitae partem
per latrocinia tolerarunt. Atque iccirco, si his accusatoribus ac testibus morti addictus
sum, non mediocre solatium uel hac ex parte morituro est, quod nemo me non per calumniam
interemptum iudicabit, cuius scilicet uita et mores, dicta factaque, in magnis
paruisque rebus, huic accusationi minime congruunt.
Proinde stultum est credere religionis praetextu impotentissimae notam cupiditatis
contectum iri. Fama mendacio instructa uix tridui spacio durat, deinde haud secus quam
facticius color ardentiore sole colliquatus euanescit. Si igitur religionis uestrae a me temeratae nec ipse mihi conscius sum ― ego enim quamquam solam Christianam religionem,
in qua sane mihi Dei munere nasci contigit, ueram esse existimo, Machomethi nunquam
detraxi ― nec ab his profecto accusor, quibus fides merito habenda est, precor ne mihi alia
res, quam cuius reus sum apud uos inuidiae sit. Nemo enim nisi eius sceleris, quod commisit, cuiusue conuictus est damnari debet. Et profecto caeteri mortales externa bona
magni faciunt. Nos Christiani, quae humana bona dicuntur, magis neccessaria hominibus
quam magna esse ducimus. Vnde felicitatis humanae non adeo ignarus sum, ut proposito
uitae periculo malim fortunae bona quam propriam amplecti salutem. Si fortunae meae
magnitudine forte sua uobis suspectae petuntur, auferte eas, libens his cedo, sit in tuto
religio, et quam Christo debeo fides.
Nec putetis me, cui sane iam ingrauescente aetate fatum lege naturae diutius differri
nequit, mortis metu haec dicere, quae quidem Christiano uiro longe felicior quam ipsa
uita est, praesertim ei, qui ne a uera desciscat religione occumbit, sed uestrae dumtaxat aestimationis, et gloriae causa. Nam damnatione mea procul dubio perpetuam subituri estis labem, quandoquidem ne uestrae quidem
religionis hominibus, quibus ipse
notus sum ― sum autem multis, et his non postremis uiris notus ― nunquam persuaderi
poterit me quicquam tale admisisse. Satis enim constat Christum, Dei sapientiam, suis
non iussisse, ut alieni ritus irrisione, sed uitae sanctitate religionem tuerentur. Atque iccirco sicut non cogimus quemquam ad sacra nostra suscipienda, ita a uere religionis cultu ui
aut tormentis deterreri nequimus.
Quare nemo inimicorum meorum sibi persuadeat me ullo mortis genere proposito
posse auerti a religione, quam et ipse Machometes, quem uos Dei nuntium appellatis,
approbauit, asserens Christum e spiritu diuino natum ueritatem mortalibus indicasse. A
ueritate autem maximo Dei munere accepta, cui uestrae etiam sectae auctor adstipulatur,
dimoueri nefarium esse, quis nisi rationis prorsus expers non uideat?
Hec ubi Mauerdinus dixit, extemplo clamor Turcarum in eum, quasi obiecta parum
purgasset, accusatorum instinctu sublatus est, hoc quidem consilio ne forte iudex, quem
rei oratione, utpote uera, haud parum motum esse apparebat, dilato supplicio accusatorum fraudem deprehenderet. Itaque praetor circumstantis metu turbae, ne scilicet iure
apud regem accusari posset, quod Christianos digniores fide quam Turcas esset arbitratus, confestim Mauerdinum, prius minis, modo precibus nequicquam fatigatum, uti in
sectam Machomethanam traduci pateretur, palo e medio lignorum strue eminenti
admoueri iubet, ac ferreis alligari catenis. Vbi flamma per carnificem excitata, inter orandum exustus est.
Hunc exitum uitae perditorum hominum scelere Hadrianopolitanus habuit, ne a
uera deficeret religione, sortitus plane mortem perpetuo celebrandam praeconio, et dignam eo Christiano, qui in coetu Romani ritus natus esset. Quamquam ad felicitatem consequendam, quae post hanc uitam Christianos manet, diuersitas ritus nihil obstat, modo
adsit ea religio, quam Apostoli diuino spiritu pleni per terrarum orbem tulere.
An autem huius uiri iniusta damnatio causa eius cladis, quam Turcae in Polonica
expeditione acceperunt, extiterit, nec ne, eius uiri iuditium sit, cui uitae sanctitate
diuina uoluntas, mortalibus sane, si uerum fateri uolumus, occulta, innotescere potest.
Turcae in Croatia a Cara Michaele Dalmata, in Moesia autem a Milone Belmusio
Hungarorum duce fortiter repelluntur; Vladislaui regis ignauiam Hungari palam detestantur.
Caeterum ne Turcarum animos illa calamitate infractos esse Hungarus, et uicinus, et per se grauis hostis, arbitraretur, Bossinensis satrapes nulla foederis habita ratione
(pax enim inter Hungarum et Turcas erat) contractis quingentis circiter partim equitibus,
partim peditibus, praedatum in eam partem Dalmatiae, quam Choruatiam appellant, est
profectus. Quod ubi Ianus Coruinus, Dalmatiae praefectus, cognouit, et ipse dimissis per
regiones suae prouinciae nuntiis, ad trecentos equites celeriter contrahit, atque, ut sunt
Hungari elatioris spiritus, ne numero militum, sed uirtute potius superior esse uideretur,
cum hac tantum manu obuiam hosti progreditur. Nec tamen fortuna destituit temeritatem. Erat apud Ianum quidam Dalmata, Cara Michael nomine, uir et animo et corporis
uiribus in paucis memorandus. Miles quondam fuerat regis Matthiae Coruini, uerum ab
eo ad Turcas metu iudicii transfugerat, quum latrocinii cuiusdam esset accusatus. Aliquot
post annis Matthia extincto in Hungariam redierat, multis apud Turcas praeclaris facinoribus aeditis, quibus quidem uiri fortissimi nomen adeptus fuerat.
Is igitur cum centum tantummodo praeesset equitibus ab ipso Iano ei attributis, fraetus uirtutis suae fama rem summae audacię est aggressus. Praemissus enim a duce cum
turmalibus duntaxat suis ad explorandos hosteis, adeo alacri animo occurentes Turcas
est adortus, ut eos statim in fugam conuerteret. In qua quidem fuga plus quam dimidiam illorum partem occidit, nullo fere ex suis amisso. Tanta profecto fuit siue Turcarum
formido, quae quidem rem uel maxime solet euertere, siue Michaelis uirtus, siue fortuna, quam ut saepius diximus, ubique pro Dei uoluntate accipimus.
Nec circa Danubium per idem tempus res quietę inter Turcas et Hungaros erant.
Milon Belmusius natione Moesus, Hungarorum ducum haud postremus, forte domi in
Tibisciensi agro agebat. Itaque festum Sacrosanctae Resurectionis diem celebraturus ad
aedem diuae Virginis, quae haud procul a domo eius sita est, una cum filio et sexaginta
circiter comitibus proficiscitur, diuinisque ibi rebus Graeco ritu peractis ad epulas et largiorem potum de more patrio conuertuntur. Deinde ubi satis epulati sunt, partim
ad uarios lusus, partim ad quietem pro suo quisque ingenio sese conferunt. Non latuit
hoc Turcas, qui Semederiam urbem, in ripa Danubii, in Moesico agro, a Stephano
Despoto exaedificatam, Taurinoque circiter uiginti millibus passuum distantem, praesidio obtinebant. Namque pridie quam eo Belmusius accessisset, uenturum eum Turcae
per quemdam transfugam accaeperant.
Itaque praefectus Turcarum euocatis circiter trecentis equitibus, prima uigilia traiecto Danubio, tribus fere millibus passuum a supradicto fano in quadam ualle occultus
consedit; quum noctu eo peruenisset, ibi paululum et sese quieti dedit, et caeteros quiescere iubet. Mox hominum simul et equorum curatis corporibus tenuique cibo more
Turcaico confirmatis, sexta diei fere hora, ratus, ut euenit, eo tempore Moesos uino
graues futuros, quadraginta tantum equites progredi et Milonem leui certamine lacessere
imperat, atque si hostis in se irrueret, sensim cedere, donec eum ad uallem pertraheret,
ubi ipse expeditus cum reliquis equitibus rei gerendae expectabat opportunitatem.
Milon, ut ei nuntiatum est Turcas adesse, equum, praesto enim erat, confestim ascendit,
idem caeteros suorum facere iubet. Coactis itaque in unum suis, paululum deliberabundus haesitauit, utrum ferro decerneret, an praelium fuga uitaret. Verum postea quam
paucos Turcarum conspicatus est, fraudis securus pene cum inermi et semisomni ex
recenti crapula turba in hostes impetum facit, ratus sibi uel imparato ad pugnam indecorum fore cum paucis hostibus non dimicasse. Tametsi ad conseruandam fortitudinis
famam nihil minus faciat quam temeritas: nam sicut pugnare, quum neccessitas cogat,
aut spes uictoriae subsit, fortis uiri est, ita certamen interdum detrectare, quum id ratio
suadeat, prudentis ducis est. Non enim semper felicitas temeritati sufficere potest.
Turcae, ut edocti erant, instantibus cedunt, Christiani uero eos fugientes usque ad
insidiarum locum insecuntur. Ibi pro numero utriusque partis atrox praelium exortum
est, pluresque Turcarum quam Christianorum interfecti sunt. Verum paucitate nostrorum, uulnereque Belmusii patris, et quod Belmusius filius temere in hostem inuectus
ceciderat, maiorem cladem Christiani accepisse uisi sunt. Milon Turcarum fraude, suo
uulnere et filii morte ira inflammatus, ubi ex praelio domum reuersus est, omnes
captiuos Turcas, quorum non paruum numerum apud se habebat, e custodiis eductos,
crudeliterque excruciatos interficit, atque ita seu dolori suo indulsit, seu antiquorum
ritu, quem sane plerique Illyrici, uerae religionis inscitia, quibusdam in rebus adhuc retinent, manibus filii parentauit. Nec contentus captiuorum nece ― nondum enim ira ex
dolore concepta mente decesserat ― ut primum per uulnus licuit exercitu partim ex suis,
partim ex amicorum militibus ac clientibus coacto, hostium fines ingressus agros late
populatus est, nihilque crudelitatis in hosteis, quos casus obtulit, praetermissum, non
aetate confectis, non mulieribus, non infantibus pepercit.
Caeterum haec Turcarum in Milonem fraus haud mediocrem regi Wladislauo conflauit inuidiam, posteaquam res et uulgi rumore, ut fit, et ipsius Milonis querelis per
Hungariam dissipata est. Fremebant passim plebs principesque, uoces regia indignae
maiestate audiebantur, quippe iam haud dissimulanter, dolore uerecundiam uincente,
Vuladislauum segnem, desidem, ignauum appellabant, utpote cuius animum nec gloriae
cupiditas tangeret, nec infamiae turpitudo morderet, rursus manus ad coelum tendentes
regem Matthiam Chugniadem Coruinum amissum quasi uiuentem impares desiderio
implorabant. Hunc unicum regem fuisse praedicabant, qui non modo ciues suos ab
externa ui tutari, sed etiam imperium suum augere nosset; Vuladislauum cum perfida
Turcarum gente foedere iungi, nempe qui plura nefanda facinora per pacem et inducias,
quam dum bellum gerunt, perpetrent, incursiones in agros de improuiso faciant,
populationes, spolia, raptus exerceant, nihil tuti arma deponentibus relinquant, quippe
queis nihil ueri, nihil sancti, nulla prorsus iurisiurandi religio inesset.
Haec aut his similia, prout dolor animi iratis uerba suppeditabat, ab Hungaris tum
in Vuladislauum, tum in Turcas merito iactabantur. Nam sicut Turcae priuatim fidem
egregie colunt, ita ubi publica affulsit utilitas, omne ius fasque prae ea contemnitur.
Tantum
nimirum his inest uel malis artibus imperii augendi studium.
Lodouici Tuberonis Dalmatae abbatis
Commentariorum de temporibus suis
liber septimus
Baiazethes, sublato fratre Gemio, cum Vladislauo Hungarorum rege foedus renouat,
et contra Venetos bellum parat.
Bazethes sublato, ut supra dictum est, fratre, atque ob
id ipsum metu domestico liberatus, ueluti ex somno experrectus non iam praedatoria
manu Christianos uexare, uerum totis imperii uiribus cum his congredi statuit, nullo non
Christianorum hoste destinato;
caeterum sicuti uniuersos magnifacere ac timere, ita singulos uehementer contemnere. Quum igitur aegre ferret Venetos, cum quibus sane pacis
tempus iam exierat, quasdam urbes maritimas in Graecia atque Illyrico possidere ipso
mediterraneis regionibus imperitante, omni studio ad eas in potestatem redigendas
incumbit, eoque magis, quod ad custodiam regni sui pertinere arbitrabatur maritimam
oram suis obtineri praesidiis, ne aliquando ea loca ad se oppugnandum hostibus aditum
praeberent. Valde enim eum propter Italiae propinquitatem perterruerat Gallorum in
regnum Neapolitanum duce Carolo Octauo aduentus, quum praesertim eum haud lateret Christianis, qui in eius ditione essent (est autem horum maxima per uniuersum regnum multitudo) non animum, sed ducem ad defectionem deesse.
Habebant autem in potestate
Veneti praeter quaedam ignobilia in Illyrico oppida
Naupliam, Methonem, et Coronem in Peloponeso, in Aetolia Naupactum, Corciram
quoque insulam Epeiro adiacentem. Ad haec accedebat suspicio aduersus ipsos Venetos
nuper exorta: audiuerat enim Bazethes eos cum Gallis pace facta nouum foedus percussisse, atque Lodouici Sfortiae odio, per quem sane stetit, ne Veneti Pisis (ea est Ethruriae
urbs) potirentur, Lodouicum Genebium seu Aurelianensem, Francorum regem, in
Circumpadanam Italiam accire. Etenim Turcae, quamquam Venetos contemptui
habebant, Gallorum tamen, quos nondum nouerant, arma haud paruifacere. Caeterum
ne, dum ipse arma in Venetorum urbeis moueret, Hungarus occasionem secutus eius
consilia turbaret, cum Vuladislauo Hungarorum rege, haud sane ob segnitiem inuito, per
biennium renouat foedus, principibus Hungaris huic paci tum propter Turcarum perfidiam aduersantibus, tum quia eum Turcis foedere coire haud honestum esse uidebatur.
Turca igitur pace cum Hungaro composita ad res maritimas animum adiecit.
Caeterum quum Venetos longarum nauium numero reique nauticae peritia haud
parum ualere, uenturosque suis subsidio arbitraretur, atque ob id ad rem aggrediendam esset cunctantior, hortatu quorundam purpuratorum suorum, quorum princeps
erat Alexander Trapezuntius, Achimathesque Cossicius Dalmata, trecentarum nauium
classem in Bythinia et reliqua Propontidis atque Hellesponti ora aedificari iussit, ut scilicet,
quod suorum peritiae deesset, numero nauium dependeretur. Porro Alexander, ut
plaerique Graeci, odio in Latinae literaturae gentem insito in Venetos inuehebatur.
Cossicius uero Venetis infensus erat eo quod, quum Bazethis auspiciis aduersus
Aegiptyos bellum in Cilitia gereret, captusque forte esset in praelio, regem Aegyptium
Venetorum instinctu de se necando cogitasse opinabatur. Accendebat praeterea
Achimathis odium suspicio quaedam, qua credebat non nihil paterni thesauri apud
Venetos esse, quem sane uxor Latcouii fratris, qui ultimus Cossiciorum in Illyrico regnauit, secum Venetias attulisse ferebatur. Illa enim, amisso uiro regnoque, eo sese cum
paruo filio ex Latcouio genito habitatum contulerat. Exasperabat insuper animum ipsius
fratris Latcouii filius eo quod, quum ipse puerum per nuntios multa ei pollicendo, ut ad
sese ueniret, saepius hortatus esset, illeque ad patruum ire abnuerat, ne eius coactu a
Christiana descisceret religione, putauit Venetorum id factum esse consilio.
Sed et quidam Christiani principes, ut fama est, occulte Venetum coquentes bellum
Turcaica arma concitabant. Cuius quidem belli furia et fax erat Lodouicus Sforcia
Maurus cognomento, Mediolanensium tyrannus, flagitiosus homo atque ad perturbandam Italiam natus. Nam societatem etiam cum Turca inierat, dum Venetos simul timet,
simul eis tantum inuidet imperium.
Zancanus, Venetorum ad Turcas legatus, infectis rebus uix reuertitur.
Igitur ubi
Veneti accepere, qui sane id temporis maris Adriatici imperium non minus stulte quam
inique, utpote rem omnibus gentibus communem, et ob id non sine acerbissimo humani
generis odio, sibi uendicabant, Turcas tantam classem parare, et ipsi ad rem maritimam
solito maiorem curam conuertunt. Nihil tamen aperte factum est, priusquam Turcae
animus ac consilia satis cognita sunt. Itaque misso ad Turcam ueluti ad amicum cum
donis regiae Venetaeque item fortunae congruentibus legato Andraea Zancano, uiro
magis stolida facundia quam literis insigni, placuit Turcaico ritu ab eo querere, utrum in
pace a parente eius facta, deinde ab ipso renouata permaneret, et quid tanti maritimi
apparatus sibi peterent, quandoquidem esset foederi adscriptum inter Venetos et
Turcam facto, ne classis Turcaica per pacem inconsulto senatu Veneto Ionium pelagus
attingeret. Etenim Veneti quum caeteris insulis, tum Corcyrae uehementer timentes, suspicabantur Turcam eo classem missurum: sane satis compertum habebant Bazethem
ualde cupere Corcyra insula propter Italiae propinquitatem potiri.
Rex, tametsi admodum insolens ea percunctatio esset uisa, nihil tamen asperius ad
ea, quae Venetus sciscitatus erat, respondit, ne non oratorem modo, sed et hospitem
contra Turcarum morem contumelia affecisse uideretur, quandoquidem dona Veneti
senatus nomine allata, quae sane non nisi ab amicis Turcae accipere solent, haud aspernatus erat, quin etiam accepisse iniuriam, non autem intulisse uideri uolebat. Nam
Turcae semper fraudi honestatem praetexunt, simulationeque omnes fere mortales
superant. Caeterum Achimathes Cossicius (et ipse enim colloquio intererat) cognito regis
animo ad oratorem conuersus, Quae est , inquit, haec insolentia, Veneti, a rege omnium
maximo suarum actionum ac consiliorum rationes exquirere, quum uobis satius sit uel
quacunque conditione pacem cum Bazethe habere, modo liceat uobis mercaturam uestram exercere, quam ei nequicquam, et cum maximo uestro obluctari detrimento? Nam
si ei stomachum feceritis, quingentarum nauium classe instructa Adriaticum sinum inuadi iubebit, atque Dalmatia Istriaque occupata inde faucibus ciuitatis uestrae obsessis necessario uos non de imperio, uerum de salute decertare coget, pro qua scilicet opificum
uestrorum uulgus et sellullarii Turcaico militi oppositi egregie pugnabunt.
Quare
inducite tandem in animum uos intra pelliculam, ut dicitur, continere, et discite mercatori imperium conuenire perinde ac asino ephippium!
Caeterum neque Zancano animus ad respondendum defuit ― his enim uerbis eum
tunc usum ferunt: etsi senatus Venetus nihil magis optet, quam ut rex pacem et amicitiam a parente eius institutam, deinde ab ipso renouatam, atque tot annos a Venetis integra fide cultam, conseruet, tamen si pergat lacessere, Venetis quoque nec opes, nec animum unquam defuturum, non modo ad sese ab hostibus tutandum, uerum etiam ad fines
imperii sui proferendos.
Orator ab hoc colloquio e regia egressus triremem, qua Constantinopolim aduectus
erat, repetebat, quum eum regius lictor consecutus regis uerbis iussit quam primum soluta naui extra fines regni enauigare. Non desunt insuper, qui dicant quasdam naueis a
rege submissas, ut Venetam triremem Hellesponto egredientem adorirentur, atque si
possent una cum uectoribus submergerent. At ego tantum scelus Bazethem iussisse haud
arbitror, quandoquidem et Zancanus ne uiso quidem ullo hoste in patriam cum
comitibus suis incolumis regressus sit, et rex ille ita iustitia insignis uixerit, ut hanc fere
solam laudem ab omnibus semper tulerit.
Veneti animaduerso Bazethis hostili animo, qui classi praeesset Antonium
Crimanum, uirum sicut mercatura ac diuitiis, quibus sane rebus Veneti imprimis student,
insignem, ita bellicae artis prorsus rudem creant. Nam Veneti licet in terrestribus expeditionibus externis et militibus et ducibus utantur, e suo tamen corpore homines nauibus
praeficiunt. Quinque et uiginti triremes e nauali suo, in quo ad centum aedificatas naueis
semper habere dicuntur, deducunt, instructasque nautis ac classicis militibus in
Corcyram insulam proficisci iubent. Eodem paucis post diebus Crimanus quoque profectus est, imperatis Istriae ac Dalmatiae maritimis urbibus, quae in Venetorum ditione
erant, circiter decem triremibus, totidem Cretae insulae, quinque Corcirae, Apuliae ciuitatibus, quas pignoris nomine id temporis Veneti tenebant, quatuor.
Iam Turcarum classis omnibus necessariis rebus instructa in Cherronesum Thracium
contracta erat, signumque proficiscendi expectabat.
Itaque Bazethes designato classis
praefecto Thaude Cossicio imperauit naues soluere, atque Hellesponto educi,
Euboiamque, inde in sinum Saronicum contendere. Constabat autem haec classis ex centum triremibus, centum et quadraginta dierotis, additis quinquaginta uarii generis turritis nauibus, quas inter rarae una magnitudinis erat, utpote quatuor millium amphorarum
capax.
In hanc praeter commeatum, ingentem belli apparatum, multiplicia armorum
ac tormentorum genera, ligneam insuper turrim Turca contulerat, quam frustatim circumferri promontorioque Patrensi, quod ex aduerso Aetoliae mille circiter passuum
interuallo a Naupacto distat, imponi constituerat, quo inde Venetos Corinthiacum
sinum cum nauibus ingredi, suppetiasque Naupacto ferre, quam sane urbem oppugnare
statuerat, facilius prohiberet.
Baiazethes cum exercitu tendit in Thessaliam; classis Turcaica Aegaeum mare petit;
Veneta, Grimano duce, in Peloponnesum festinat; Iaderinos Dalmatas Turcae inuadunt.
Per eosdem dies rex quoque Constantinopoli cum ingenti exercitu egressus
Hadrianopolim petiit, inde per Macedoniam Thessaliam peruenit. Ibi bona copiarum
parte uni ex purpuratis, Musthaphae Argiuo, atributa, eum in Aetholiam Naupactum
oppugnatum proficisci iussit. Ipse castris positis non procul ab Othri monte circa
Peneum amnem substitit, euentum oppugnationis expectaturus, ratus oppugnationem
ignobilis, ut nunc est, urbis, quam per se subiret, regi parum conuenire, simul ut ex proximo, si usus postulasset, auxilia suis posset submittere. Statuerat enim non nisi ui capta,
aut oppidanorum uoluntate dedita Naupacto ex illis regionibus abscedere. Nam quum
totum Corinthiacum sinum, quem nunc Patrensem uocant, in ditione haberet,
Naupactum in faucibus ipsius sinus sitam a Venetis obtineri aegerrime ferebat.
Venetus imperator ubi cognouit Turcarum classem soluisse atque Aegeum mare
petere, relicto Corcirae satis firmo praesidio in Peloponesum Methonem uersus cum
omnibus nauibus, quas compararat, contendit, senatumque Venetum de Bazethis terrestri itinere eiusque classis magnitudine ac profectione certiorem facit, numerumque
nauium sibi augeri petit, tametsi nauium numero, ut fama erat, Turcaicae classi haud
multum impar esset, quum ea ex biremibus magna ex parte constaret, arte uero nautica,
cuius Turcae non admodum tunc periti erant, longe superior. Quapropter Veneta id arte
a Crimano factum esse plerique putabant: solent enim illi, pro insita prudentia, quam
quidam timiditatem atque ignauiam malunt appellare, et boni militis inopia, hostem
magis apparatu et specie ipsa rerum quam ueris uiribus terrere, magisque consilio uel
auro, quod mercatorum omnino est, quam armis imperium augere. Atque iccirco sicut
ad hanc diem haud saepe ex suis expeditionibus magnam reportarunt uictoriam, ita nec
multum iacturae fecerunt.
Veneti igitur ad eas triremes, de quibus dictum est, sexdecim longas eius generis
naues, quibus ipsi ad conuehendas merces utuntur, et ipsae terno ordine remis aguntur,
grossas uulgo uocant, armis militibusque instructas cum onerariis sexaginta adiungunt,
Methonemque ad Crimanum proficisci iubent. Nec confisi hoc nauium ad hostem
terrendum numero, a Lodouico Aurelianensi in locum demortui Caroli Octaui
Francorum regis suffecto, cum quo amicitiam, ut dictum est, nuper contraxerant,
precibus impetrant, ut illas circiter duodecim turritas naueis, cum quatuor triremibus ad
Crimanum auxilio mitteret, quas sane Massiliae et in caeteris Narbonensis prouinciae
locis Galliarum nobilitas ad opem Rhodiis ferendam suo sumptu armauerat. Nam et
Rhodii id temporis Turcas propter uicinitatem uehementer timebant.
Iam Bazethes cum suis copiis in Thessalia, ut dictum est, substiterat, quum Thaudes
Cossicius, praefectus regiae classis, qui amissis naufragio circa Euboęam quinque et uiginti longis nauibus Sunium promontorium praeteruectus ad Munychiam, Atticae locum,
iam appulerat, eum per nuntium docet Venetam classem nauium numero haud multum
infra Turcaicam (erant enim ad centum et quinquaginta naues) Methone statiua habere.
Per eundem quoque nuntium, quid sibi faciundum, quoue cum classe progrediendum
esset sciscitatur. Rex tametsi eo nuntio admodum motus esset ― neque enim Venetos tam
breui temporis spacio tot naues confecturos putarat ― tamen missis duodecim millibus
partim peditum, partim equitum cum Achimathe Cossicio, id muneris sibi ultro
deposcente, qui et classicis, si res posceret, supplemento forent, et Peloponesi litoribus
obequitando maritimas Venetorum urbes territarent, hostilesque naues, si possent, aliqua ex parte distinerent. Iubet classem Corinthiacum sinum, quem Rhion scriptores
uocant, petere Achimathemque ducem ita sequi, ut imperium magis communicatum cum
illo quam Thaudi ademptum uideretur, ne is collegam sibi adiunctum in contumeliam
uerteret, et ob id inter eos dissensio, regiis rebus cladem allatura, oriretur, tametsi rex ex
eo nuntio Thaudem et rei nauticae parum idoneum esse deprehenderat, nec per se satis
animi, si praelium committendum esset, habiturum.
Per idem quoque tempus mandat
Alexandro Trapezuntio (is eius Dalmatiae partis,
quam uulgo Bossinam dicunt,
satrapes erat) Iadestinum agrum, quo Veneti pluribus in locis hostilia arma sentirent,
populari, qui quidem latronis ritu Diomedis promontorium ex improuiso adortus ― nondum enim bellum Venetis Bazethes de more indixerat ― tanta clade eam regionem uastauit, ut supra quinque millia agricultorum capita cum septuaginta millibus pecorum inde abegerit, frumenta insuper omnis generis, uineas, oliueta, et caetera id genus,
unde Iadestinis maximi suppetebant prouentus ― et est ea regio pro habitu Dalmatiae agri
huberis ― funditus euertit, his quae asportari nequiuerant igni demum immisso.
Ferunt autem Turcam memorabili dolo triduo antequam incursionem faceret usum:
nam quum Iadestinum agrum peteret, atque propter Sicum, maritimum Dalmatiae
oppidum haud procul Scardona urbe situm, iter faceret, clam seiunctis a caetero exercitu quibusdam equitibus aliquot Sicensis agri agrestes excipi iussisse. Quod ubi praetor
Sicensium cognouit, confestim ad Turcam mittit, qui iniuriam coram expostularet, captosque
ex foedere repeteret: nondum enim Bazethes bellum Venetis, ut paulo ante dictum est, indixerat. Satrapes Graeco astu ― Trapezo enim, ut supra demonstrauimus,
Graecorum colonia erat oriundus ― simulata amicitia uultuque ita composito, ut prae se
ferret grauem in praedones indignationem, captiuos conquiri, repertosque statim reddi
suis iussit, atque quo maritimis Dalmatis prorsus demeret metum ac incursionis suspicionem, profecturum se aduersus proximos Pannonios fingit. Huius rei fama ad
Iadestinos Turcarum incursionem uehementer formidantes celeriter praefertur, fidesque
famae propter hanc captiuorum restitutionem habita, tametsi a quibusdam Hungaricae
ditionis Dalmatis per literas nuntiatum erat Iadestinis, ut sibi Turcarum haud paruam
coactam manum, atque in maritimam oram procul dubio excursuram, cauerent. Itaque
Iadestini in maximas inciderunt calamitates, quum hostium dolo, tum sua ipsorum
imprudentia: neque enim alicuius fuit consilii auctore communi Christianorum hoste
metum, qui sane eos conseruare poterat, deponere, et amicis plane utilia suadentibus credendum erat.
Paucis post diebus circiter quingenti Turcae partim equites, partim pedites praedae
incitati auiditate rursus in maritimos Dalmatas incursionem fecerunt,
qui quum temere
in agrum Scardonitanum, natura montibus asperrimis munitum, penetrassent, locorum
angustiis, simulque Cossuli ― ex eo genere Illyrici hominis, qui se Romanos putant ― astu
pene interclusi uix inde ad quadraginta ex suis amissis praeda nequicquam petita
euasere. Id sane tenuis admodum solatii fuit Dalmatis pro tot cladibus per eos dies
acceptis.
Turcaica classis se in Sophiam insulam conuertit.
Thaudes accepto regis edicto
extemplo Maleam uersus cum Achimathe nauigat, mox superato Asineo promontorio in
quo Corone urbs sita adhuc extat, Methonem, ubi Venetam classem constitisse supra
docuimus, proficiscitur. Verum quum aduerso uento coorto
iter prosequi nequisset, in
insulam tribus millibus passuum a Methone distantem, Sophiam uocant, sese cum classe
recępit, locatis ad fauces portus, in quo substiterat, omnibus onerariis ac turritis nauibus.
Venetus imperator cum prope in conspectu hostis erat, classe e portu educta duo millia
passuum in altum cum omnibus suis nauibus prouehitur, conuersisque in hostem proris
ueluti pugnaturus atque ex latiore maris spatio naues suas remis concitaturus consistit.
At Turcae existimantes Venetos pugnae se haud commissuros ― neque enim eos latebat
senatum Venetum solere suis ducibus in expeditionem proficiscentibus mandare ne
unquam summam rerum fortunae atque uniuersi certaminis periculo committant ― e
portu Sophiae tertia diei hora progrediuntur; naues quae remis agebantur, propter litora cursum dirigebant, onerariis illarum latera in hostem uergentia claudentibus.
Quum ita Turcae haud minus formidantes quam formidolosi nauigarent, Andraeas
Lauredanus, uir, ut inter Venetos non militiae, sed mercaturae deditos, audacia insignis,
suane sponte an imperatoris iussu ― parum mihi constat, cum tribus ingentis magnitudinis
nauibus, quibus ipse praeerat, Turcaicam nauim, eam ipsam, quam tormentis oneratam supra demonstrauimus, a caeteris aliquantum spacii diductam aggredi statuit, ratus
ea superata non nihil animi suis adici posse, simul et de Turcarum audacia demptum iri.
Ex his autem tribus nauibus Lauredano attributis, una Armeria, alia Cretensis, tertia
Pandaurea, qua ipse Lauredanus uehebatur, appellabatur. Prima igitur Armeria, mox
Pandaurea ex alio latere in hostilem nauim impetum facit, Cretensis uero nauis, dum se
quoque Turcaicae naui celeriter admouere conatur, hostilis tormenti ictu depressa pessum iuit.
Quum igitur duae Venetae naues Turcaicam nauim circumstetissent ferreisque
manibus iniectis colligatae essent, acerrimum inter se excitarunt certamen, neutro classis
duce suis subsidia submittente, siue mutuo metu, siue quia utrique ducum forte mandatum erat, ne cum uniuersa classe concurrerent. Itaque quum duas ferme horas pugnatum
esset, uictoriaque neutro adhuc inclinaret, pari prope desperatione ignis utrinque
uicissim in aduersas naues coniectus est, unaque cum nauibus homines eodem incendio
absumpti sunt, pauci admodum ex utraque parte, qui scilicet sese praecipites in mare
dederant atque ad Turcaicas biremes adnarant, ignem euasere, quarum aliquot hostili
metu abutentes a caetera classe seiunctae suos pariter et hostes recipiebant, hos quidem
ut spoliatos aut occiderent, aut in seruitutem abducerent, illos uero ut conseruarent.
Turcae enim Christianos, quos seruituti minus idoneos putant, prius diligenter excussos
subinde interficere atque in mare solent
praecipitare.
Cyparissius portus a Turcis capitur; Massiliensis classis se Venetae coniungit;
Gallicus praefectus Grimano Veneto suam ignauiam exprobrat.
Dum haec geruntur, reliqua Turcarum classis Cyparissium absque ullo tumultu coepit portum (abest a Methone
duodecim millia passuum, Iuncum uulgo dicunt). Veneti quoque Turcas ex tuto insecuti, pone insulam, cuius obiectu portus, in quem hostes sese receperant, efficitur, trium
millium passuum interuallo iactis anchoris constiterunt, deliberaturi quid nam postero
die esset agendum: neque enim Turcas ibi praeter unam noctem, ut euenit, moraturos
arbitrabantur. Eodem die paulo ante solis occasum Massiliensis classis, quam a rege
Francorum missam supra docuimus, se cum Veneta classe coniunxit, maximoque clamore ac plausu, laetitiae indice,
ita ut Turcae quoque haud laeto animo id audirent,
excaepta est.
Igitur praefectis nauium, quos triearchos uocant, ad praetoriam nauim accitis, consulitur, quonam modo hostium cursus sine uniuersae pugnae discrimine impediretur,
atque ab ingressu Corinthiaci sinus arceri posset. Putabant enim Veneti, si quid forte
aduersi in praelio caderet, rempublicam quoque totam eodem casu extemplo euersum
iri. Itaque omnium sententiis, praeter Gallos, qui tota simul classe hostem inuadendum
censebant, eodem inclinatis, constituunt Turcarum classem e portu egredientem onerariis primum triremibus, quae, ut diximus, sexdecim erant, adoriri ― sunt autem hae
triremes sicut caeteris longis nauibus uelocitate haud comparandae, ita robore multo
superiores ― deinde Gallicas emittere in hostem naueis, quibus sane hostis (tantum his
roboris inerat) rostro suarum nauium nocere non poterat, neque etiam propter altitudinem oppugnatu faciles erant; Venetus demum imperator cum reliqua classe in perturbatum hostem ― ita enim futurum arbitrabantur ― impetum citra periculum faceret,
totamque rem ex tuto gereret.
Ibi Gallus, Massiliensis classis praefectus, sublato risu, Rectum sane , inquit, ac
salutare consilium a uobis initum est, Veneti: sed quid prosunt bene consulta, nisi ea
fueris mature executus? Immo, sicut extremi ingenii est non excogitare, quae in rem sunt,
ita turpissimum, modo adsit efficiendi facultas, a recte adinuentis per ignauiam desistere.
Putasne, Antoni Crimane, ad te nihil agentem ultro accessuram uictoriam? Scito igitur
neque eum, qui non iaculatur, signo unquam potiturum, neque eum, qui non pugnat, uictoriam consecuturum.
Turcae siue per occultos nuntios, siue coniectura aliqua, siue fama timoris, quo
Veneti in committendis praeliis utuntur, cognito Christianorum consilio, tertia fere uigilia subsolano leniter flante, sublatis uelis e portu sensim atque sine ullo strepitu
(Gallorum enim auxilia uehementer timebant) procedunt Patrasque oppidum uersus,
inde Rhion intraturi contendunt, et ipsi non nisi neccessitate coacti discrimen pugnae
subituri. Iam circiter quindecim millia passuum perfecerant Turcae, quum rubente aurora hostes eos conspicati insequi coeperunt: itaque deficiente sub sextam fere horam
uento illos consecuti sunt. Subsolanus enim sicut aestiui solis exortu uehementior fit, ita
a meridie languescere primo, mox cadere, fauoniumque ab occidua regione, quo sol ipse
tendit, excitare solet, quandoquidem litora praesertim sinuosa, qualia Dalmatiae sunt,
unde hanc duco coniecturam, ictu solarium radiorum percussa talis existant causa motionis, atque iccirco ab ea regione, ad quam sol inclinat, uentus etiam utplurimum exoriri
consueuit.
Turcae igitur a uento in malacia ac tranquilitate destituti uix sese iam commouere
poterant.
Qua re conspecta Veneti in postremas hostium naues e tormentis missilia
eminus adigere, seque ad pugnam expedire coeperunt. At Turcae neccessitate animos
acuente proras in hostem conuertunt, ita demum concursuri, si ad littora, quae quidem
a suis copiis subsidii ferendi causa insessa erant, effugium non pateret. Caeterum Veneti,
ubi animaduertere Turcas dimicationem, ut ipsi credebant, haudquaquam subterfugere,
statim in pelagus prouecti puppes hosti dederunt, nec praelium ulla ex parte committere
ausi sunt. Quos Turcae eorum formidine abusi, dum per quatuor modo stadia probra
ingerendo insecuntur, unam ex onerariis Venetam triremem, quas diximus grossas uulgo
appellari, alteram Gallicam turritam nauim cursu adepti sunt, quae sane aut nauigandi
tarditate, aut classicorum audacia a reliqua classe abiunctae in hosteis inciderunt.
Itaque has duas Christianas ad sexaginta Turcaicae circumsteterunt naues, reliquae enim
institutum tenentes iter Cylennium promontorium, quem locum uulgo Papam uocant,
Patris sex et triginta millia passuum distantem sensim petebant.
Christiani duas naues a classe auulsas fortiter tuentur; Turcae Venetorum classi
illudunt; quattuor triremes Turcaicae a duodecim Venetis opprimuntur.
Igitur ex his
aliae Venetam triremem inuaserunt, pars alia,
numero nauium ac hominum multo
maior, Gallicam nauim adorta est. Magna utrinque strages tormentis ac missilibus iam
aedita erat, quum quidam Turcarum ― etenim hostibus admoti rem lanceis ac gladiis
comminus gerebant ― in Venetam transiliunt nauim. Quod ubi nauis gubernator animaduertit, qui quidem Illyricis parentibus Venetiis ortus erat, haudquaquam animum
demisit. Itaque praefecti magis quam gubernatoris munus obiens (praefectus enim genere
Venetus ordineque patritius, atque ideo belli prorsus insuetus metu imminentis periculi
in inferiorem partem nauis sese abdiderat) cohortatur suos, ut praesenti animo pugnarent, atque hostes temere insilientes repellerent, cogerentque praecipites ruere in
undas,
nec formidarent periti rei nauticae imperitissimos.
Haud irrita cohortatio fuit: Christiani enim totam in uirtutem spem reponentes
negotio non defuerunt.
Itaque magna ui in hostem conuersi Turcas, qui in Venetam
nauim transgressi erant, partim obtruncant, partim exturbant, non sine manifesta Dei
ope. Nam quum acerrimam treis fere horas Veneta triremis oppugnationem sustinuisset,
subito uentus e terra coortus
eam in altum abripuit, cum suisque coniunxit. Eodem
quoque uento Gallica nauis usa sese ad suos recepit, octo longis hostium nauibus tormentorum ictibus demersis, suorum uero paucis uulneratis, paucioribus interfectis. Galli
enim, ut fere et caeteri Oceani accolae, in nauali bello mira utuntur disciplina, adeoque
operibus ac tormentis instruunt naues, ut pene nulla ui expugnari queant. Etenim praelium turritis maxime nauibus inituri quicquid aperti inter proram et puppim est, id totum
opere in formam carinae structo atque testudineato obtegunt, quod quidem ex ualidis
asseribus unius pedis interuallo inter se uinctis, pluteis superiniectis ad militaris uineae
modum construitur, relicta superne inter extrema asserum cacumina trasenna, per quam
nautae propugnatoresque a puppi in proram, quum opus est, percurrant, quo quidem
opere et nauis hosti prorsus inuia efficitur, quandoquidem ex utroque eius latere
nihil aperti
patet, et propugnatores a missilibus tuti redduntur.
Postridie eius diei Turcae missis quatuor tantumodo triremibus ― adeo Venetos iam
coeperant contemnere ― quae de proximo hostibus ignauiam obiciendo illuderent, atque
ad parem nauium numero pugnam eos prouocarent, e Cyllenio promontorio soluunt, in
Corinthiacumque sinum, quem diximus Patrensem uocari, cum reliqua classe ingrediuntur. Venetus imperator, conspicatus quatuor hostium triremes longo a suis interuallo
diductas, tuti tantumodo, mercatorum ritu, memor, in eas duodecim longas naueis ex
suis emisit. Turcae siue hostis contemptu, siue effugium desperantes, in aduersas
Venetorum acerrime inuehuntur naueis. Christiani quoque e diuerso suas triremes in
hostem tam temere irruentem concitant remis. Itaque ui magna telorum eminus utrinque
coniecta confligunt. Caeterum Turcae, quum tres eorum triremes ex concursu grauiter
laborarent iamque collabefierent,
his relictis in integram transgrediuntur nauim, receptique celeriter in interiorem nauis partem, cum ne multitudine pugnam confunderent,
tum ut essent, qui sauciis ac fessis integri succederent, adeo accensis animis pugnarunt,
ut quinque horas certamine protracto duo millia prope hostium interficerent. Demum
non hostili uirtute, sed multitudine obruti omnes pugnantes ceciderunt, praeter unum
nobilem adolescentem, principis cuiusdam uiri filium, quem quidem uulnere sopitum
inter occisa corpora seminecem hostes inuenerunt.
Naupactus ab incolis desperantibus deditur; Turcae depraedationibus suis Aquileiam
usque, et ultra excurrunt; ultimum tamen agmen in reditu ab Albanesiis mulctatur.
Graeci qui Naupacti erant, quod quidem solum oppidum in Corinthiaco sinu, ut dictum
est, Veneti obtinebant, ubi Turcaicam classem praeter spem suam urbi appropinquare
conspexerunt, rati Venetos profligatos, remque Christianam perditam esse, ad Bazethis
ducem Mustapham, Naupactum iam obsidentem, qui cum eo de deditione agerent, confestim mittunt, Venetis quoque, qui urbi atque arci praeerant, proditionis metu assentientibus. Non enim ausi sunt Graecis, qui Romani ritus hominibus ualde infensi sunt,
aduersari, hoste praesertim uictore pene in urbem admisso. Et quoniam Mustapha
Graecis parentibus ortus erat, eo deprecatore apud regem dedititii usi nihil fere priuatae
rei urbe in Turcarum potestate redacta amisere. Iussi insuper sunt omnes urbem incolere per quinquennium ab omni immunes tributo, post quinquennium uero his conditionibus, quibus dum in Venetorum essent ditione uixerant.
Turca potitus Naupacto confestim Alexandro Trapezuntio, Bossinae, ut dictum
est, satrapae, per literas, quod ipse ultro postulauerat, mandat, ut per Dalmatiam, ac
Liburnos Istrosque terrestri itinere ad intimas Italiae Venetaeque ciuitati appositas
regiones cum exercitu penetraret, agrosque eorum omni clade peruastaret, quo et amissae Naupacti dolor hostibus alia insuper augeretur calamitate, magisque hostiles infringeret animos, et militibus suis praede non deesset occasio. Alexander igitur coactis
circiter decem millibus equitum haud satis prosperam suscepit expeditionem. Non enim
mediocri detrimento, ut paullo post demonstrabitur, illi in tam longinquas regiones profectio constitit, propterea quod temere ingressus iter Liburnos, Iapidiam, Istriam
emmensus est, Natisoneque transmisso amne non procul ab Aquilea substitit, quo et suos
quiete aliquantulum reficeret, et hostium consilia exploraret, quos ad obsistendum
Turcis circa ea loca collocatos accaeperat. Qui ubi Christianos praelium subterfugere,
nec morti sese credituros cognouit, dextrorsum in Carnorum montanam caesareae ditionis regionem iter flectit, atque inde aliquot millia passuum uersus Opiterginos montes
processit, Liquentiae fluuii, quem traicere cupiebat, uestigans uada, quo latius Venetum
uastaret agrum. Quem ubi uado transire nequit, quicquid erat Carnici agri Venetae ditionis, inter Tergeste et Liquentiam late populatus est.
Caeterum quoniam pro uicorum cultorumque frequentia haud quaquam occurebat
praeda, regionum incolis in loca tuta dilapsis ― neque enim eo Turcae improuise accesserant ― in pagos ac uillas saeuitum est, nullo Christianorum prohibente, tametsi Veneti his
in locis, ut paulo ante dictum est, exercitum tunc haberent numero Turcis praedonibus
longe superiorem. Sed quum et copiae his non ex ueterano ac belli perito milite, uerum
collectitiae essent, et legatus ipse ad exercitum Andraeas Zancanus sola lingua, ut
plaerique Veneti, satis strenuus, animo uero quum suapte natura timido, tum propter
nullum militiae usum ob imminens periculum prorsus abiecto, haudquaquam ausi sunt
cum inermi fere congredi hoste, utpote ad praedam, non autem ad praelium a domo profecto, ac longi itineris labore omnium rerum neccessariarum inopia prope enecto.
Itaque Alexander, quum procul dubio uel a parua uirorum manu praeda exui potuisset, quantum ad hostem pertinuit, nullo ferme aut prorsus paruo affectus est
incommodo. Ducenti enim equites ― uulgo Albanesios uocant, opera eorum Itali aduersus Turcas maxime utuntur ― postremum hostium agmen carpendo quosdam occidere,
aliquot etiam uiuos coepere.
Albanesiorum origo, lingua et sedes exponuntur; Turcae horrenda fame
uexantur.
Haec natio ualde bellicosa est, a Scodra et Olchinio, Dalmatiae oppidis, in
orientem porrecta Macedoniae, Epiri et Graecie montana incolit, lingua neque
Greca neque Illyrica utitur, quamuis ex utroque sermone quaedam accepta,
additis etiam plaerisque Italicis uocibus, inter loquendum immisceat. Vnde,
quum satis constet Macedonas patrio quodam, seorsum a Graeco et Illyrico
sermone usos, teste Alexandro Magno apud Curtium, suspicor ipsos Albanesios
antiquos esse Macedonas, a Bulgaris, Sarmatiae Asiaticae gente, e
mediterraneis regionibus in maritimam Macedoniae oram expulsos. Non enim me
praeterit accolas olim Rha fluminis, quos nunc partim Rhacianos, partim
Bulgaros appellant, pulsos a Thataris e patriis sedibus profugos ad Tanaim
amnem, inde ad Istrum peruenisse, tandem occupatis Thraciis atque Illyrico
Macedoniae quoque mediterranea subegisse; inde Albanesios relictis
campestribus Macedoniae locis, montana totius fere Graeciae necessario
insedisse.
Nempe facilius adducor, ut credam hanc gentem Macedonas potius esse quam
Albanos, qui in Asia ultra Cyrum amnem sedes habent, atque ad Caspim
pertingunt mare, propterea quod Albanos ex Asia in Europam aliquando uenisse
neque Graecis, neque Illyricis, neque Latinis monimentis, quod sciam,
traditum est, et satis constat Albanum haud obscuram Macedoniae urbem supra
Dyrrachium, non procul a montibus, qui Dalmatas ac Dardanos a Macedonibus
dirimunt, sitam fuisse, oramque Macedoniae a Lysso ad Ceraunios montes, quae
Ionio mari abluitur, praesertim regiones Albano urbi appositas, quas
Dyssarethae Bellionesque aliquando tenuerunt, Albaniam Illyricis nunc quoque
appellari. His accedit, quod ipsi Albanesii praedicant Albanum urbem aeque
ac Dyrrachium Latinam esse coloniam, a Slauenis, ut quidam opinantur, ut
alii a Bulgaris dirutam.
Caeterum Turcae sub hyemis initium domum cum praeda reuertentes, praeterquam
quod difficili admodum fluuiorum transitu uexati sunt, qui iam, ut saepe fit, Vergiliarum
occasu
imbribus ualde excreuerant, etiam fame ad ultimum pene inopiae sunt adducti.
Carni enim, Istri, ac Liburni omne frumentum et caetera usu idonea, quum
Turcarum metu ex uicis demigrassent, in oppida ac castella, ne ea communibus hostibus
per ea loca iter habentibus praedae essent, comportarant, quo facto
tertia prope
hominum iumentorumque pars e Turcaico interiit exercitu. Eandem fortunam mancipia
quoque subiere: uix enim ex decem millibus captiuorum dimidia pars hostilem terram
attigit. Caeteri, quos praesertim Pannoniorum metu, per quorum fines in Bossinam redeundum erat, trahere catenatos periculosum uidebatur, quique ualetudine aut aetate
abduci non potuerunt, interfecti sunt, ne scilicet certae destinatos pesti a graui seruitute
et sanguinarii praedonis manibus morbus, quasi beneficii loco forte datus, eriperet.
Dalmatae maritimi Turcarum de agro praedam agentes sinistram in reditu fortunam
patiuntur.
Dalmatae qui maritimas Venetae ditionis incolebant urbes, Sicenses imprimis
- et hi sane inter Italodalmatas urbium cultores sese putant esse fortissimos ― quum percepissent Turcas simul itineris difficultate frumentique inopia, simul Albanesiorum equitum propulsationibus in Veneto agro male habitos fuisse, rati eos haud omnino inuictos
esse, contractis circiter quadringentis hominibus finitimam mediterraneae Dalmatiae
Turcaicae ditionis regionem inuadunt, dumque abacto, quod sors obtulerat, pecore
domum reuertuntur, Turcae, nonaginta dumtaxat ex his, qui in finibus Bossinae prouinciae ad custodiam ab Alexandro relicti erant, pauore ac fuga suorum exciti raptim conscensis equis praedatores insequuntur. Christiani (miles ex urbanis, ut demonstrauimus,
collectus hominibus) ubi insequentium hostium primo puluerem prospexere, crebro
enim urgente formidine post terga respiciebant, mox etiam equorum hominumque
strepitum sensere, circumspicientes omnia, utpote in aliena terra, hostilia atque infesta
esse, pro suo quisque ingenio sibi consulere coeperunt. Itaque plures sese in fugam
extemplo coniciunt, pauci hortatu Nicolai Buccarii, Albanesii militis ueterani, decoris
memores ratique, ut erat, fugam ac metum in extremum adductis discrimen perniciosa
esse, nec ullo pacto Turcis terga danda ― hi enim, ut plaerique barbari, cedentibus
ferociter instant ― conglobati sese hosti maximo impetu inferenti opponunt, atque praesenti animo pugnantes partim uiui, sed grauiter saucii in potestatem hostium uenere,
partim una cum Buccario, qui quidem uiuus capi haud sustinuit, non inulti procubuere,
non magis hostili uirtute quam suorum fuga ac metu superati. Fuga autem a maritimis
Dalmatis coepit, qui quidem, quod fere omnes mercaturae
Venetorum ritu student, cultumque et humanitatem Venetam imitantur, imbelles sunt, praeter illos, qui in
agris suis uicatim habitant, Hungaricaeque sunt ditionis. Hi enim caeteris Illyricis uirtute
praestant, propterea quod continuis fere praeliis cum Turcis contendunt, nec ulla adeo
re, quae ad effoeminandos animos pertinet, utuntur.
Baiazethes se cum exercitu in Macedoniam interiorem, inde Philippopolim uersus
recipit; in Hadrianopolitano tandem agro hyberna constituit; digressio ad Alfonsum II,
Neapolis regem, et Ludouicum Sfortiam, Mediolani ducem.
Dum ea in Venetorum
Carnorumque confinibus atque Illyrico geruntur, Bazethes Turcarum rex ex Graecia sese
cum exercitu in interiorem Macedoniam Scopos recaepit, relicto uno ex purpuratis suis
cum satis ualida manu, qui Corinthiaci sinus fauces custodiret, duoque castella in
angustiis Rhii, alterum Peloponesiaco, alterum ex aduerso in Aetolico litore exedificaret,
ne aditus hostili classi eo pateret. Est autem minus mille passuum interuallum fraeti,
quo Patrae ab Aetolia dirimuntur. Quae quidem castella ubi in iustam erecta magnitudinem, tormentisque ac militibus instructa esse intellexit, a Scopis Philippopolim uersus (ea Thraciae urbs est Hadrianopoli proxima) mouit. Ibi quum aliquot substitisset
dies, ex literis Alexandri Trapezuntii, quae in Veneto atque Carnico agro gesta erant
cognoscit, propterea quod ubi primum ille prouinciae suae fines attigit, munera cum
breuibus literis, ut Turcis mos est, in hanc ferme sententiam exaratis ad Bazethem misit:
Alexander Bazethi regi salutem. Tandem multas perpessi erumnas reuersi sumus in
Bossinam. Si quid autem incommodi in hanc expeditione accaepimus, neque uirtuti neque
etiam felicitati suae adscribere hostis potest, quippe cuius armati ignauiam, dum agrum
Venetum populamur, omnino contempsimus, eum partim impune lacessendo, partim non
sine risu spectando oneratum magis quam munitum armis. Ibi enim obuiam habuimus
uim Venetorum equitum haud quidem primo aspectu spernendam, nisi maluissent sese
ferrea simulacra quam uiros ostendere.
Sed forte iccirco gloriari atque efferri
Veneti possunt, quod uis tempestatum, commeatusque penuria nos uehementer afflixit, posteaquam agros eorum omni clade euastauimus, magnaque ex parte mortales in illis regionibus inuentos abduximus. Ex quibus
quidem adducta sunt in Bossinam circiter quatuor millia captiuorum, reliqui uero, quos
fame enectos trahere difficile erat, interfecti, e quorum numero ducentos utriusque sexus,
qui forma et aetate conspectiores uisi sunt, selectos tibi muneri misimus, praeter eos, qui
e communi praedae aceruo ad quaestorem tuum de more relati sunt. Accipies igitur, regum maxime, hilari uultu munera tuorum militum sudore parata, et quae in agro
Veneto gessimus, Deo duntaxat et tuae accaeptum referes felicitati.
Rex simul his donis, simul rei haud omnino praeter uotum in hostico gestae nuntio
admodum laetus Hadrianopoli hibernatum concessit, ibi per hyemem de bello aduersus
Venetos magna iam contentione suscepto cum suis de integro consultaturus. Etenim casu
Lodouici, quocum foedere, ut ante dictum est, erat uinctus, commutandam sibi rationem
belli existimabat.
Caeterum tametsi satis memoria teneo quos suscepto operi constituerim fines, tamen
sicuti Italia haud longo
Hadriatici maris interuallo ab Illyrico et caeteris regionibus,
quarum praecipue euenta literis mandamus, dirimitur, ita nec remotior a proposito
digressio uideri debet, si praesentium rerum ordine admonitus duorum Italiae principum, Alfonsi Secundi Neapolitani regis, et Lodouici Sforciae Mauri, qui aliquot annis
Mediolanense administrauit imperium, horrendos ac miserabiles casus, tragoediaque
quam historia digniores institutis inseruero rebus ― tametsi alterius exitum superius
attigerim tantummodo ― quandoquidem ea res neque ab historia nostra tempore disiuncta sit, et Dei prouidentiam, assertorisque humani generis Christi illud dictum, quo
affirmauit unicuique eadem mensura, qua quis aliis mensus fuerit, remensum iri apertissime comprobet.
Educatio pessima Ioannis Galeacii; Ludouici Sfortiae malae artes et ambitio;
Isabellae Hispanae ad patrem Alfonsum querelae.
Quum Alfonsus Secundus uiuente
adhuc Ferrando patre regnum Neapolitanum per sese fere administraret (rex enim
ingrauescente aetate haud inuitus filio mox in regnum successuro publica munera
demandabat) tantis saepe cogitationibus animum fatigasse dicitur, quonam modo sibi ac
posteris regnum stabiliret, atque contra molem Venetae fortunae in dies magis, magisque
crescentem sese redderet firmiorem. Is igitur, ratus adiuncta nouae affinitatis necessitudine sese in Italiam uiribus multo ualidiorem fore, Ioanni Galeacio, Mediolanensium
duci, admodum puero, atque iccirco sub tutela Lodouici Sforciae patrui constituto, filiam despondet, Ferrando patre id magis improbante quam abnuente. Augurabatur enim,
ut erat satis circumspectus, eam, ut euenit, affinitatem ob satis sibi cognitam Lodouici
Sfortiae ambitionem rebus Italicis magnae futuram perturbationi.
Itaque Lodouicus, dum tutelam fratris filii gerit, animaduertitque illum ad regni
munia obeunda propter insitam ingenio socordiam haud idoneum fore, quo ipse
diutius ac liberius per speciem tutoris regnaret, in omnia uitia illum praecipitari
magnopere laetabatur, comites ei de industria attribuere, queis nullus pudor, nulla inerat continentia, quique non alienam modo, sed ne suam quidem pudicitiam magni
faciebant. Quod temporis comessationibus supererat, iocis ac ludis, aut aucupio, rei
aeque ac imperaturo dignissimae, dabatur. Literae quae sane humana ingenia uel
maxime excolunt apud eum nullo fere in precio erant. Ab armorum et equitandi studio
prorsus abhorrebat, ac si cuiuspiam mercatoris, non autem principis filius esset, magisque meminerat se ciuem Mediolanensem esse, cuius proprium est opificio ac mercaturae, ut plaerisque Italis mos est, incumbere, quam Francisci Sforciae nepotem, qui quidem quum esset nouus homo, bellica tamen uirtute Mediolanense per adoptionem
promeruit imperium, accaepta in uxorem Philippi Mariae Vicicomitis, Insubrium ducis,
filia.
Congressus praeterea uirorum, qui uitae integritate rerumque usu clari essent, tanquam contagium quoddam uitabatur. Quum ita corruptis esset moribus, Hisabellam
Alfonsi Secundi filiam, amitinam suam, permissu Romani pontificis (quae permissio raro
felices nuptias fecit) duxit uxorem. Hisabella, ut sunt acrioris ingenii Hispani ― inde enim
illa oriunda erat, nam proauus Alfonsus a Tarraconensi Hispania profectus, regnum
Neapolitanum incolarum uoluntate sibi adiunxerat ― ubi animaduertit uirum nullius esse
apud suos auctoritatis, omneque imperium ad arbitrium Lodouici patrui administrari, rei
indignitate permota dolorem dissimulare nequiuit. Nuntium igitur idoneum nacta dat
huiuscemodi, ut fama est, ad patrem literas:
Hisabella patri Alfonso felicitatem. Existimabam, pater, simul ac cum uiro, cui me
tuo solius consilio despondisti, essem coniuncta, mihi magna ex parte fortunam simul et
dignitatem auctum iri, futurumque, ut non modo regis filia, sed etiam regina uocarer.
Verum nunc uideo rem se longe aliter quam putaram habere, uirum meum titulotenus
regem esse, caeterum patruum eius dominari, me in durissimam redactam seruitutem.
Quapropter ad tuam atque familiae nostrae spectat dignitatem, uti et genero paternum
regnum, et filiae opera tua libertas restituatur. Quae quidem res non modo uiro meo, sed
et tibi magno splendori atque additamento est futura: nobis enim nostra reddita libertate
haud parum procul dubio ad tuas accedet uires, quandoquidem Mediolanense
imperium nulli in Italia imperio opibus cedat.
Atque rem haud factu difficilem es aggressurus: nam tyrannus ab omnibus odio
habetur, populoque Mediolanensi neque animus, neque uires, sed author ad sese a tyrannide liberandum deest. Per te igitur stat, pater, quin in libertatem uindicemur, et dignitas
nostra magna cum gloria tua nobis restituatur.
Alfonsus, rebus suis male consulens, a Carolo VIII. Galliarum rege in Siciliam fugere
cogitur, ubi, regno in Ferrandinum filium translato, exul moritur.
Lectis his literis
Alfonsus, ut erat irae impotens, dicitur prae animi perturbatione ne lachrymis quidem
temperasse. Quod ubi pater Ferrandus cognouit, accersitum ad se Alfonsum satis prudenti oratione est consolatus, identidem admonens eum, uti dissimulet dolorem, tempus
sicut frugibus, ita et caeteris rebus afferre maturitatem,
nihil importune incipiendum
esse, breui fore, ut uiolentum per sese ruat imperium. Mox euenturum Ludouico
Sforciae , inquit, quod amicus meus Scender Albanesius, cuius sane forti ac fideli opera, ut
nosti, in bello aduersus Ioannem Andum usi sumus, accipitri aliquando accidisse memorabat, eos haud sane illepida taxans fabella, qui propria minime contenti sorte ea
appetunt, quae uiribus suis longe sunt maiora. Dicebat enim cuculum ab accipitre
irrisum, quod quum sibi et corpore et colore non absimilis esset, prae angustia animi
potius uermibus terrenis quam suauibus auium carnibus uesceretur, uidit paucis post
diebus accipitrem a rustico, cuius columbas insectabatur, captum ad metum caeterorum
ex alta turri pendere. Cui cuculus: quam melius tibi, amice, fuisset uermes uenari, quam
alienas aueis impetere.
At Alfonsus, ira pariter et superbia eius animo obstrepente, non parentis uerba
auribus, non consilium animo recipere, non dolorem tegere, non linguae temperare,
uerum propalam de Lodouico obloqui atque ei minari, bellumque prope denuntiare, nisi
procuratione Mediolanensis imperii ocius abiret. Est etiam fama satis constans Alfonsum
quosdam Italiae primarios uiros una cum oratore, qui Lodouici Sforciae nomine id temporis Neapoli obuersabatur moxque Mediolanum, utpote functus legatione, erat repetiturus, ad coenam haud procul Neapoli, in uillam, quam Collem Caesareum uocant, inuitasse, atque ibi inter coenandum ad legatum ita locutum esse: Quum ad principem
tuum accesseris, ei nomine meo nuntiabis, uti aut pertinaciae suae in obtinendo alieno
imperio finem imponat, aut sibi domicilium in coelo paret, quoniam in terris illud
nullo pacto posthac est habiturus.
Huic pleno temeritatis nuntio, haud impari insolentia Lodouicum Sforciam
respondisse ferunt se Alfonsi minis non magnopere terreri, neque enim minoris
esse
suum pileum, priuati tegumentum capitis, quam illius coronam, regium insigne, quandoquidem et consilio et uiribus illi par esset. Qui si coeperit , inquit, me paterni regni neccessaria sane, propter fratris mei filii ignauiam, administratione deturbare, propediem
sentiet Alfonsus se et frustra id conatum esse, et igni ab se incenso eum ipsum primum
conflagratum iri.
Haud uana profecto Lodouicum locutum esse mox rei euentus comprobauit.
Namque Alfonsus, parente morbo, quem animi aegritudine propter Gallorum in Italiam
aduentum contraxerat, extincto, ubi regnum adeptus est, pessimo sane usus consilio,
nullo quempiam ciuium suorum demeruit officio, cum multae ciuitates missis cum
muneribus de more ad nouum regem oratoribus, non se quidem consueti aliqua tributi
parte donari peterent, sed iniquo exactionum onere leuari postularent. Quae profecto
res ei uel maxime perniciem maturauit, omnium animis regis illiberalitate offensis. Est
enim fere sapientibus solemne regibus, quum ineunt regnum neminem ab se tristem
dimittere.
Huius regis auaritiae quum fama extra Italiae quoque fines uulgata esset, ferunt
quendam Dalmatam, ut est ea gens in alienis rebus inquirendis natura paulo curiosior,
ita de Alfonsi rebus sensisse: regem aut esse mente captum, aut propediem (iam enim de
Gallorum in Italiam ingressu rumor spargebatur) regnum, ut euenit, fuga deserturum.
Huic furori aliud insuper facinus, et periculo et scelere par addidit Alfonsus: nam quum
ad capienda regni insignia pontificis Romani indigeret auctoritate ― est enim regnum
Neapolitanum, ut etiam bona pars reliquae Italiae, antiquo Caroli Magni instituto, quod
luxus et insolentiae sacerdotalis maximum est fomentum, pontifici Romano tributarium,
nec sine eius interposita auctoritate rex ibi creari solet ― tanta peruicacia in pontificem
Alexandrum Sextum usus est, ut ille iniuriae impatiens Carolum Octauum, Francorum
regem, id ualde cupientem, ad occupandum Neapolitanum regnum per literas adhortatus sit.
Quum igitur Lodouicus Sforcia, cuius in Italia id temporis ob ingenii calliditatem longe maxima erat auctoritas, percepisset Alfonsum a suis ciuibus odio haberi,
pontifici infensum esse, ratus, ut erat, datam sibi ad oppugnandum hostem occasionem,
et ipse socium se addit pontifici Neapolitanisque principibus ad euertendum Alfonsi regnum. Igitur pollicitus Francorum regi praeter ducenta millia aureorum nummum omnem
suam operam se in expellendo e regno Alfonso nauaturum, persuasit ei ut in Italiam,
deinde in regnum Neapolitanum cum exercitu ueniret. Qui quidem transmissis cum non
mediocri manu Alpibus ubi Astam togatae Galliae oppidum ingressus est, promissum a
Lodouico confestim accepit aurum, quo militibus numerato magnis itineribus per
Ligusticum agrum Florentiam contendit, ubi quum tantundem pecuniae publicae ei tributum esset, Romam perrexit.
Interea Alfonsus, ubi cognouit Gallum aduentare, suos ab se ciues esse alienatos,
seque ab omnibus Italiae principibus destitutum, sero quidem, sed non omnino insalubri
consilio, nisi Deus posteritati quoque eius hoc regnum, ut euenit, abrogasset, deposito
imperio, Ferrandinum filium creat regem, ratus et sibi nihil ablatum iri, quod in filium
contulisset, et ita suorum ciuium odium magna ex parte deflagraturum, quum filius nulli
unquam iniurius extitisset. Itaque filio rege constituto in Siciliam se contulit, ubi, ut
supra demonstratum est, intra paucos menses animi aegritudine uita excessit, ne filii quidem, ut fertur, miseratione, siue dolorem absconderit, ne populares, quibus pater odio
fuerat, offenderet, siue quia omnes humanos affectus imperandi cupiditas uincat.
Quamquam Alfonsus eo temporis spatio, quo regnum obtinuit, a morte autem parentis
circiter nouem mensibus regnauit, magis metum iniuriarum suis incutere potuit quam
ullam inferre iniuriam, propterea quod per id tempus siue hostili metu, siue moribus in
melius, quod quidem licentia regni principibus raro usu uenit, mutatis, non tam iniurius
quam non beneficus extitit, quorum alterum in principe, quum solum est, non adeo magnis laudibus effertur, alterum omnino uituperari solet. Quis enim regem laudat, in quo
beneficentia desideratur, uel si caeteris uirtutibus sit praeditus, quum e contrario multa
uitia aut omnino contegat splendore suo liberalitas, aut minus conspecta faciat?
Galli Neapolim et decem diebus totum regnum occupant; Veneti cum Ludouico
Sfortia contra Gallos societatem ineunt, sed Ludouici fraude caeduntur.
At Francorum
rex audita Alfonsi fuga, castra Neapolim confestim mouit, urbeque potitus est,
ciuibus eam nullo Ferrandini respectu habito ultro dedentibus. Ferrandinus enim quum
regni nouitate, tum hoste potentissimo urgente, nullam apud suos auctoritatem habebat.
Gallus Neapoli, quae sedes regni est, in potestatem redacta, reliquum quoque intra
decem fere dies regnum sub eius imperium magna incolarum infamia concessit.
Itaque
domus Alfonsi simul sua ipsius tyrannide, simul principum suorum proditione ex regio
fastigio ad ima praecipitata est, tametsi eo iam Italorum mores, quum intestina discordia, tum militiae desuetudine deuenere, ut huiusce flagitia ne pro dedecore quidem apud
ipsos habeantur. Inde Italiae accidere solet, ut quicunque illam armatus fere attigerit,
sine ullo certamine in deditionem redigat, quum procul dubio nulli nationi ingenio,
opibus ac hominum multitudine illa gens cedat.
Caeterum Veneti aegre ferentes Gallos tantam Italiae partem spe celerius sua occupasse, sibique insuper timentes (uox enim regis hostilis ac mali in Venetos animi Gallica
leuitate saepius erat audita), Lodouicum Sforciam, qui iam, ut fama est, fratris filio
Mediolanensium duce ueneno sublato, inter Italiae motum Mediolanense inuaserat
imperium, ab amicitia Gallorum auertunt, atque cum eo ineunt societatem, tametsi
Lodouicus, ut paulo post demonstrabitur, pro ingenii sui calliditate ita Venetis obsecutus sit amicitiam cum his iungendo, ut neque regem eo facto uellet offensum uideri,
neque ipsorum Venetorum fortunam efficere auctiorem. Quod ubi palam factum est, ferunt Alfonsum, ut sunt plaerique Neapolitani Hispana iactantia infecti, paucis ante
quam obisset diebus Francorum regi, ad iter se in Galliam iam accingenti, cuniculum
cauea inclusum ex Sicilia, queis sane quadrupedibus ea insula abundat, dono misisse, qua
scilicet re significaret Gallicam stoliditatem Italico astu in insidias praecipitatam.
Nec profecto, quantum in Venetorum animo fuit, falsus extitit uates. Comparatis
etenim ingentibus copiis Veneti Francorum regi Gallias repetenti obuiam ire, iterque eius
legionibus obstruere constituunt. Peruenerat iam rex in agrum Parmensem, quum allatum est ad eum uiam, qua eundum esset, a Veneto exercitu interclusam. Rex arbitratus
Venetos, utpote bello nequaquam indicto, nihil hostilis rei in se facturos, misit satis
molli sermone sciscitatum, an per Venetos liceret iter coeptum persequi. Cui quum
Veneti exercitus imperator legatorum instinctu, qui quidem patritii Veneti erant, uulgo
prouiditores appellantur, respondisset, se inconsulto Veneto senatu Gallos progredi non
permissurum, ira percitus, Enim uero, inquit, nec Francorum regi iter precario petendum,
nec uel fortissimorum hostium, nedum mercatorum arma Francis timenda esse, immo, ut
uiros decet, ferro iter aperiendum. Quo dicto aciem extemplo instrui, et signum pugnae
dari iubet.
Veneti tum suorum multitudine fręti, tum Gallorum paucitatem contemnentes,
ac
de uictoria per imperitiam artis bellicae fere certi, et ipsi haud inuiti cum Gallo manus
conserunt, Francisco Gonzaga, duce Veneti exercitus, pro captu Italorum satis strenuo,
consilium ualde improbante, et quod nullam iustam belli causam uideret, et quod suis
copiis magna ex parte ex opificibus coactis parum admodum fideret. Sed quum legatis
ad arma pertinaciter uocantibus resistere nequiret, aciem qua Franci transituri erant ex
aduerso direxit. Statuerant autem Veneti uanis animis uictoriam sibi, ut diximus, pollicentes Gallos ab inuadenda Italia aut regis nece captiuitateue, aut magna Gallici exercitus strage deterrere, quo scilicet, submotis externis hostibus, fractisque Neapolitanorum
regum opibus, totius Italiae facilius potirentur. Quae quidem Venetorum cupiditas non
modo stultitiam ipsorum indicat, quoniam quum mercaturae dediti sint, alienis armis
conductisque uiribus imperium Italiae obtineri posse putarunt, sed etiam Italorum principum socordiam atque ignobilitatem arguit, quorum sane ignauia Veneti fraeti tam
improbam spem concępisse feruntur.
Comisso igitur praelio Itali, utpote magna ex parte collectitii milites, primo hostium
impetu
pulsi fugantur, amissis ex suo exercitu, magis in fuga quam in certamine, circiter
septem millibus hominum. Galli parua suorum cęde, centum enim et quinquaginta dumtaxat ceciderant, regem suum incolumem in agrum Astensem enecti prope fame
reduxerunt, haud sane tam propria uirtute, licet et ea non mediocris extiterit, quam
Veneti exercitus ignauia, Lodouicique Sforciae seu dolo, seu metu, ne si res parum processisset, Gallum in se merito prouocaret, propterea quod Galli tum commeatus
inopia, tum locorum iniquitate deleri poterant, si et Venetus postridie quam pugnatum
est, hostem fame
grauiter laborantem, et ob id cedentem, insecutus fuisset, et
Lodouicus Sforcia aduersus paulo ante socium regem fidelem tunc operam Venetis, quorum fortunam, ut dictum est, nimis erigi nolebat, praestitisset. Qui quidem eo et in
Gallum mobili fide extitit, dum illum Italia propere excedere cupit, ne, ut quidam arbitrantur, causam parricidii dicere apud regem cogeretur, et conuictus sceleris e
Mediolanensium imperio pelleretur, constituto in eius locum consobrino suo Lodouico
Genebiorum duce, quam ciuitatem nunc Aureliensem uocant. Hic est Lodouicus, qui
postea Francorum rex creatus Mediolanense imperium iure haereditario ad se spectans
armis sibi uendicauit.
Hoc praelio Veneti praeter famae ac tot millium hominum iacturam, licet ipsi ritu
mercatorum nulla honesti habita ratione omnia utilitate metiantur, totam Galliarum
nobilitatem in se, nescio stolidius, an sceleratius concitarunt, sibique infestam ita
fecerunt, ut nulla unquam postea fideli societate una iungi potuerint. Galli enim eo
iniquiore animo Venetorum iniuriam tulere, quia praeterquam quod sine ullo in Venetos
maleficio iter per Italiam fecerant, non indicto de more bello praelio lacessiti fuerant,
unde omnes cogitationes suas in ultionem iniuriae contulerunt, quam quum aliquandiu
coxissent animis, tandem, ut suo loco demonstrabitur, per occasionem ea acerrime usi
sunt. At Veneti, quibus sane mos est magis consilio quam uiribus rem gerere, clade, quam
in praelio acceperant, dissimulata, famam de industria extra Italiae fines, apud Turcas
maxime, quo huius cladis nuntium nondum peruenisse credebant, ingenti eorum, quibus
res cognita erat, risu, dissipant se uidelicet aduersus Gallos uictores fuisse, abusi plane
imprudenter subita regis post praelium profectione. Qui quidem, quod satis constat, tum
ne coeptum interrumperet iter, tum fame, ut dictum est, urgente, coniectos in fugam
hostes nequaquam est persecutus.
Ferrandinus Venetorum ope Gallos Neapolitano regno exuit; Carolus Gallorum rex
obit.
Dum haec geruntur Ferrandinus, nepos senioris Ferrandi, reuocantibus eum
Neapolitanis, qui iam simul sua leuitate ― est enim solemne Neapolitani regni principibus
praesentis regis impatientia nouis rebus studere,
et pacem bello, bellumque pace
mutare ― simul Gallorum insolentia externum iugum auersari caeperant, cum paucarum
nauium classe ex insulis Campaniae adiacentibus, ad quas, dum Gallorum impetum euitat, sese receperat, Neapolim rediit, atque intra paucos menses Venetorum ope regnum,
praeter quasdam urbeis ad mare Superum positas, quas ipsi Veneti pro auxiliis aduersus
Gallos allatis pignoris nomine retinuerant, recuperauit, Gallorum quoque praesidio,
quod eorum rex ibi reliquerat, in potestatem suam deditione redacto. Quo facto celebrata in Italia ad illam diem Gallorum fortitudo ad ludibrium redisse uisa est, quippe
quos non uirtute, sed impetu ualere iam inde omnes arbitrati sunt. Et profecto Gallorum
uis animi sicut secundis rebus supra modum attollitur, ita aduersa fortuna, cui ne parum
quidem obluctantur, humillime submitti, atque infringi consueuit. Quod sane illis ita
euenire necesse est: nam quum aut metu tantum, aut fiducia uulgi ritu agantur, fortitudinis, quae his affectibus moderatur, impendentibus periculis omnino obliuiscuntur,
quandoquidem hominibus non tam natura insit uirtus quam industria aquiratur. Quo fit,
ut Galli, quod et caeteris fere nationibus, quae sub regibus uiuunt, usu uenire solet, e
bello cui rex non interfuerit, uictoriam perraro reportent, propterea quod regis praesentia, tamquam admotis stimulis, milites ad uirtutem impelli soleant, quo rursus
absente, perinde ac amoto teste ac speculatore uirtutis atque ignauiae, nemo pericula
libenter subit, atque eo minus, quia ex rebus bene gestis solum fere regem decus et gloria manet.
Carolus amisso Neapolitano regno, quod sane, ut dictum est, non tam armis quam
uoluntaria incolarum deditione occupauerat, suisque ex tota Italia pulsis, secundam in
Italos, Venetos imprimis, decernit expeditionem, quam dum maximo conatu parat,
neruorum resolutione, quem morbum Graeca uoce paralysim uocant, subito extinctus
est,
sobole nulla ex sese relicta. Mos est apud Gallos, quos Francos appellant, foeminas ad regni successionem non admittere. Itaque decessoris regis sororibus praeteritis,
Gallorum nobilitas Lodouicum Aureliensem longa cognatione stirpi regiae annexum in
locum demortui regis sufficit. Qui quidem una cum regno, uxorem etiam ipsius regis in
matrimonium accaepit, prima coniuge nouo inter Christianos exemplo repudiata,
apud quos sane coniugium non nisi morte alterius dirimitur.
Ferunt autem Aureliensem hoc consilio tantum facinus Alexandro Sexto Romano
pontifice annuente admisisse, ne scilicet a Francorum regno Armoricae ciuitates, quas
gentes nunc Brithones uocant, ad imperium et ius Annae, uxoris Caroli, spectantes deficerent, si illa alium uirum sibi matrimonio adiungeret. Haec enim mulier nulla in domo
paterna uirili sobole superstite Brithonum regionem hereditario iure obtinebat. Nec
mirum si tales nuptiae ab Alexandro Sexto Romano pontifice permissae sunt, quum et
ipse Alexander filiam suam ex quadam adultera susceptam, atque cum principe
Pisaurensium matrimonio coniunctam, e uiri thalamo aduersus leges pontificias
abripuerit, atque alii in matrimonium sola fortunatioris coniugii spe dederit.
Ludouicus Sfortia a Gallis regno pulsus cum thesauro ad Maximilianum Austriacum
fugit.
Lodouicus Sforcia ubi accepit Aureliensium ducem regem Gallorum creatum esse,
ratus, ut erat, illum sibi infestum esse, atque inde rebus suis pestem impendere, quum ob
quasdam ueteres simul et recentes offensas, tum quod ille, utpote legitima Philippi filia
ortus, qui quidem ultimus Vicecomitum Mediolanense obtinuerat imperium iustiorem se
ipsius Philippi haeredem existimabat, animo ualde laborare coepit, quanam potissimum
arte imminens eluderet fatum. Iam enim iusta ultio appetebat pro fratris filio nefarie
necato, alienoque imperio ui oppresso. Neque enim, ut impii arbitrantur, Deus negligit
mortalia, quamquam hoc seculum seu mortalis uitae curriculum uidetur potius esse naturae quam iudicii.
Itaque dum ab se pestem auertere conatur, Galliarum prius pariter et Germaniae
principibus nequicquam in nouum Francorum regem solicitatis, aduersus Gallicas copias
iam Alpes transgredientes atque in se aduentantes parat exercitum, propriis uiribus tandem sese postea quam externa deerant auxilia defensurus. Coacta igitur magna militum
ui castra in Ligustico agro ad urbem Alexandriam ducem exercitus sui locari iussit, ratus
et eo Gallos, ut euenit, primum irrupturos, et tutius se ibi quam in agro Mediolanensi
cum hoste dimicaturum: quia si quid aduersi cecidisset, minore hominum consternatione
id futurum esset, quam si in oculis Mediolanensis ciuitatis profligatus fuisset, quo quidem casu urbs ipsa praemium uictori cessura uidebatur, unde ipse ex rerum euentu consilium capturus Mediolani substitit.
Itaque simul ac suos in fugam compulsos audiuit (nam ne conspectum quidem
hostium Sforciadae sustinuerant)
thesauro omni, quem per acerbissimas exactiones
spatio multorum annorum coaceruauerat,
quinque et uiginti sarcinariis mulis imposito
in Germaniam ad Maximilianum, Friderici Caesaris filium confugit, relicto hostibus
regno, quod quatuor fere annos post mortem fratris filii obtinuerat, omnibus auaritiae
ac crudelitatis operibus in suos aeditis, ne scilicet imperium aliis artibus, quam quibus
illud parauerat, gereret.
Hunc in modum prius Alfonso Secundo Neapolitano regi regnum, Lodouico deinde
Sforciae Mauro tyrannis adempta est. Qui quidem sicuti aequali prope popularium
quaerela imperium administrarunt, ita eundem fere rerum suarum exitum uterque sortitus est, nisi quod alter fortunae suae haud multum superuixit, alter uero paucis post
fugam mensibus, cum magno conductorum militum exercitu ex Alemanis confecto, ab
exilio reuersus, quum iam haud paruam imperii partem recuperasset, externi militis
fraude ac proditione uiuus in potestatem hostium pertractus est, cum et copiis Gallo
praestaret, et omnes pene Italiae principes ei perinde ac procul dubio uictori futuro partim sese propalam aggregarent, partim clam auxilia submitterent.
Quin etiam hac ex parte hi duo principes comparem exitum habuisse dicuntur,
propterea quod quemadmodum Lodouicus in expellendo e regno Alfonso Gallis
praestiterat opem, ita Veneti eo ipso ab iisdem Gallis de imperio eiciendo omne studium
contulerunt, quum propter eam iniuriam, qua Veneti se ab illo in rebus Pisanis affectos
esse, ut supra demonstratum est, arbitrabantur, tum uel maxime propter nefarium foedus, quod ille aduersus ipsos Venetos cum Bazethe Turcarum rege percusserat. Iam
insignibus duorum principum casibus ad regum documentum qualicunque oratione ante
oculos legentium propositis ad institutarum rerum regrediar narrationem.
Turcae Albanesios ad Naupliam sternunt; Venetorum classem explorant, hinc
Italicam expeditionem machinantur.
Profecto in hyberna, ut dictum est, Bazethe,
Turcae, qui partim in Peloponeso, partim circa maritima Illyrici loca limiti hostium praepositi erant, ne hyemem sine ullo praelio segnem omnino transigerent, crebro cum
hostibus leuia conserebant certamina.
Est oppidum in Troezenio agro Venetae ditionis, ab ipsis Venetis instauratum, natura pariter et operibus perquam munitissimum,
Naupliam scriptores uocant. Hunc locum praeter caeteros ciues ad mille
Albanesiorum equitum incolebant, qui eo ex diuersis Peloponesi atque Achaiae regionibus Turcarum graue Christianis hominibus imperium auersantibus confluxerant,
agrique angustia per latrocinia ac rapinam magna ex parte uitam tolerantes in regiones
Turcaicae ditionis frequentes faciebant incursiones.
Turcae igitur eorum populationibus saepius uexati tandem ineunt consilium dolo
Albanesios praedatores excipiendi. Itaque coacto equestri exercitu, qui et uiribus et
numero hostibus superior esset, in agrum Naupliensem proficiscuntur. Quo ubi peruentum est, copias bifariam diuidunt, duae partes exercitus trans proximos montes conduntur, reliqui populabundi ad moenia urbis incedunt, quo elicerent hostes ad pugnam.
Albanesii qui quidem consueuerant pauci etiam aduersus plures hostium pugnare, conspicati Turcas Christianis copiis numero haudquaquam superiores, conscensis equis
temere atque inexplorato prouolant extra oppidum. Turcae Albanesiis se in hostem
magno impetu inferentibus simulato metu cedunt, reiectis post terga scutis, ut in ueram
effusi fugam esse uiderentur. Iam insequendi ardore Christiani praeterierant hostes in
insidiis latentes: itaque eodem tempore et ab insidiis consurgunt Turcae, et simulatam
sistunt fugam, atque in Albanesios longius ab oppido interclusos conuertunt equos, circunuentosque ita magna ex parte trucidant. Pauci etenim ex mille hominibus per nota
diuerticula incolumes in urbem elapsi sunt.
Per idem fere tempus Turcaica biremis e Corinthiaco sinu, hostilem classem exploratum egressa, circa Cephaleniam insulam in Venetam forte incidit triremem. Turcae
primo fugere conati, deinde ubi celeritate Christianae nauis iam uinci coeperunt, omisso remigio arma expediunt, plane aut pugnando periculum euasuri, aut cruentam hosti
praebituri uictoriam. Veneti, arbitrantes Turcas desperata fuga uiuos deditione in
hostium uenturos potestatem, ne in concursu biremem rostro discuterent, latus suae
triremis cum latere Turcaicae nauis iniecta manu ferrea coniungunt, nondum uelis per
securitatem subductis, quum alioqui classici praelium nauale inituri antemnas soleant
dimittere, modo sint nauticae rei periti,
nec de fuga cogitent. Turcae ubi uident se ab
hostibus religatos, fugamque praereptam esse, pars eorum tela in hostes adigere
coepit, atque ne saltu ad se irrumperent arcere, pars salute desperata circumspicere qua
in hostilem transilirent nauim, ibique pugnando inter hostium corpora ab se occisa
caderent.
Tandem quinque ex Turcis, animaduertentes Christianos segnius prae timore, quem
hostium insperata incusserat audacia, decertare, in Venetam transiliunt triremem,
funesque, quibus antemnae malo adnectuntur, abscindunt; uela una cum antemnis neccessario collapsa hostium capitibus incidunt, oculosque ac manus eorum obtegunt,
simulque implicant. Non desunt occasioni Turcae, itaque occisis aliquot hostium
pluribusque grauiter uulneratis, uinculoque ferreae manus, quam hostes iniecerant,
abrupto, nauim suam strenuo repetunt saltu, hosteque
omnibus uerborum probris lacerato in Corinthiacum regrediuntur sinum, suis mox renuntiant Venetorum classem
nulla ex parte imminutam cum nouo imperatore Malchione Treuisano (Antonio enim
Crimano, ignauia notato, abrogatum erat imperium) partim in Corcyra, partim circa
Echinades insulas esse, Christianosque parare irruptionem in Rhion eo consilio, ut hostilem, si possent, incenderent classem.
Qua re accepta Bazethes et supplementum militum eo confestim misit, et de ignominia Crimani ualde gauisus est, Venetorum simul imprudentiam, simul intestina odia
ac simultates ex eo colligens. Censebat enim ducem exercitus non nisi ob infidelitatis ac
proditionis crimen plectendum esse; caetera ducum errata non tam ipsis obicienda quam
eorum suffragatoribus, qui quidem summum imperium per stultitiam ad minus idoneum
detulissent. Caeterum ne ipse quoque de maritima expeditione aliquid remisisse uideretur, in pluribus imperii sui locis naueis fabricandas, ueteresque reficiendas constituit.
Itaque ad eas naueis, quas superiore anno aedificauerat, circiter sexaginta nouas addidit.
Quas sane partim in sinu Ambracio, partim in flumine Aeante ad Aulonem oppidum construi iussit, hac uel maxime causa, ut Veneti eo terrore desperationeque resistendi compulsi animum ad pacem petendam flecterent, maritimisque Graeciae ac Illyrici locis, ad
quae ex Apulia et Calabria breuis transitus esset, caederent, ut scilicet Gallorum rex, si
forte subacto Neapolitano regno uellet traicere in Graeciam, Turcarum praesidiis per
illius orae loca dispositis facilius ab aditu arceretur; ad haec, quo Turcae nacti aliquando Italicae expeditionis opportunitatem commodius ac tutius ad occupandam
Italiam copias traducerent, nullo hostili loco in Graecia, Macedonia atque Illyria relicto.
Etenim praeterquam quod haec gens proferendis imperii finibus semper studet,
malebat cum Gallis in Italia quam in Graecia rem gerere, propterea quod in aliena terra
et uictoriam gloriosiorem esse, et uinci minus periculosum censebat, ubi scilicet uicti non
regionis, sed militum detrimentum essent accepturi. Et profecto Turcae nihil magis sibi
uitandum putant, quam ne in suis sedibus manum cum Christianis conserere cogantur.
Valde enim timent, ne suae ditionis Christiani, quorum quidem uis ingens est, licet iam
extincta sit eorum nobilitas, oblata externi auxilii occasione iugum excutiat, et in communem hostem arma rapiat. Inde morem illis esse arbitror, ut si quem forte alicuius
numeri hostem intra fines suos armatum coeperint, eum extemplo interficiant; rursus,
ipsi praedandi studio egressi, quemcunque in hostico nacti fuerint conseruent, in
seruitutemque abducant. Tametsi ferocissima natio solos fere Hungaros, Choruatos et
Moldouios sibi uirtute pares ducat; caeteros uero Christianos, eo quod haud saepe comminus, sed tormentis ac missilibus ut plurimum pugnant,
perinde ac foeminas spernat.
Putat enim proprium uiri esse rem gladio comminus gerere,
illatorum uulnerum foeditate suam hostiumque uirtutem metiens, quippe non praelium, sed puerorum iocum
existimat, in quo abscissis manibus pedibusque, aut tota ceruice desecta, corpora minime
detruncantur.
Veneti, Cephalenia frustra tentata, nauem proditam incauti amittunt.
Caeterum
Venetus imperator ubi uidit aditum in Corinthiacum sinum haud quaquam patere, praesidio ibi satis ualido a rege imposito ac turribus inter se aduersis in eius fauces erectis, ad
Cephaleniam, insulam Turcaicae ditionis, in potestatem redigendam animum adiecit,
quum ut, si forte res ad euentum respondisset, maiorem apud suos Crimano inuidiam
moueret, quocum sane non sine publico detrimento priuatam habebat simultatem, tum
ne inbellem inglorius gereret magistratum, atque eo magis ut hostibus, apud quos Veneti
contemptui erant, ostenderet se quoque armatos esse atque ad uim inferendam haud
imparatos. Iacet haec insula in Ionio mari, fauces Rhii uno latere prospectans, hinc ab
Acarnania, inde a Peloponeso pari fere spatio submota: trecenta enim circiter et uiginti
stadia ab utroque distat litore. Circuitu patet centum et quadraginta millia passuum,
frumenti, uini, olei, pecoris, xyli quoque admodum ferax est.
Igitur Triuisanus, ui magna pulueris accensibilis, quo ad pilas e tormentis emittendas militantes utuntur, apparatuque caetero urbium oppugnandarum Methone aduecto,
cum tota classe ad Cephaleniam contendit, oppidumque ibi eiusdem nominis oppugnare
adortus est. In qua quidem oppugnatione, tametsi totum pene oppidum muris dirutis
nudasset munimentis, summa tamen uirtute a Turcis, qui in praesidio erant, defensum
est. Quum itaque totam fere hyemem Venetus ad Cephaleniam, eo quod remige tantum
classem instructam, milite uero inopem habebat, nequicquam absumpsisset, amissis
duobus circiter millibus, promptissimo quoque classicorum, tandem irrito incaepto inde
abscessit morbo ex animi aegritudine contracto, quo quidem paucis post diebus peropportune extinctus est, ne eadem inuidia, quam Crimano conflabat, ipse conflagraret.
Etenim apud Venetos ex euentu, quod quidem maxime ab aequo abhorret, duces et laudari et uituperari solent, propterea quod ipsi Veneti mercatorum ritu solo lucro, ut alio
loco diximus, omnia metiuntur, nec animaduertunt, rei bellicae prorsus ignari, etiam
peritissimis militiae ducibus, nedum e mercaturae officina ad regendum exercitum
assumptis, haud semper in bello euentus respondere.
Praeter haec nihil ferme dignum memoratu a Turcis Venetisque per hyemem actum,
nisi quod Turcae ad Sasonem insulam, quae ab Orico octo fere millia passuum abest, non
minore astu quam audacia Istricam triremem expugnatam, tribus Venetis longis nauibus
prope inspectantibus, Aulonem auexerunt.
Allatum erat ad Venetos crebros nuntios inter Bazethem et Fridericum
Neapolitanum regem Turcaicis lembis commeare. Porro Fridericus, ut fama est, dolore
agitatus propter Apuliae urbeis, quas Veneti pignoris praetextu, ut ante dictum est,
obtinebant, Bazethem ad urgendos bello Venetos uehementer incitabat. Missae igitur
sunt ad intercipiendos hostiles lembos ab Hieronymo Contareno ad classem legato
quatuor triremes, e quibus una Istrica, treis reliquas antecedens, regionibus explorandis
praemissa ad Sasonem insulam accessit (inde Brundusium breuis traiectus intercedit). Et
quum ad hanc insulam, qua ea in Apuliam uergit, sub solis occasum applicuisset, nautae
remigesque totius diei lassi remigio, iactis anchoris, coenatique nauim tentoriis de
more integunt, mox quietem hostium prorsus securi capiunt. Erat in insula Graecus
quidam, solitariam uitam ducens, uulgus Graeca uoce ita degentes Eremitas uocat. Hic
quum non mores, sed locum mutasset, cum Turcis conuenerat, ut quotiescunque
Venetam seu quampiam aliam Christianam nauim conspexisset, flamma ignis aut fumo
signum aederet.
Is itaque ac si non in diuino cultu, sed in specula ibi positus esset, ubi uidit
Christianam triremem ad eam insulae regionem stare, quae Italiam spectat, signum
Turcis e diuerso ab ea parte, qua insula in Turcaicam continentem uergit, ex composito
reddidit, ne scelerati hominis proditio a Christianis deprehendi posset. Tres autem
biremes Turcaicę, per id tempus Aulone forte emissae litori, cui Ceraunii montes incumbunt, alligatae stabant: distat autem ab hoc litore Sason insula circiter quatuor et uiginti stadiorum interuallo. Turcae igitur quum e signo ab Eremita dato Christianam nauim
in proxima statione esse intellexissent, armis caeterisque rebus ad pugnam neccessariis
expeditis, nocte intempesta silentio ad hostilem accedunt nauim. Vbi quum omnia
neglecta atque ipsos quoque uigiles sopitos esse sensissent, horribili sonitu ac clamore
sublato in Istricam transcedunt triremem, alios torpidos somno pauentesque ad
necopinatum tumultum, alios in intima nauis metu refugientes, alios praesenti animo
arma sumentes opprimunt, caedeque miserabili omnia eo magis replent, quod praefectus nauis Ister (et est ea gens, ut plaerique Dalmatae ferocioris animi) Norica bipenni,
quam forte inter tumultum somno excitus arripuerat, puppim aliquamdiu, dum incolumis stetit, non sine hostium caede defenderat.
Exortu aurorae, Turcae, ne a Venetis triremibus, quas haud procul esse sciebant,
opprimerentur, expugnatam nauim Aulonem, remulco cursum eius adiuuantes, raptim
pertraxerunt. Et tumultuatum in Venetis nauibus fuerat, ut Istriae triremi irent subsidio,
sed dum metu segniter cunctabundique suas moliuntur naues, putantes se non tam auxilio perditis fore quam semet in discrimen coniecturos, si hostis insequi pergeret, Turcas
e manibus emisere.
Hispani tandem Cephaleniam expugnant, eaque Venetis reddita, Fridericum
Neapolitanum regno eiciunt; Lesbum Gallica classis tentat quidem, sed culpa in Venetos
translata paulo post relinquit.
Quod ubi Venetus legatus accępit, reuersos ab infelici
deformique expeditione nauium praefectos ad causam dicendam euocauit, ratus magna
militiae iactura ignauiam dimitti impunitam. At praefecti, quamquam non lati auxilii
conscientia moesti, fixis in terram oculis ante tribunal legati, qui quidem locum
demortui imperatoris tenebat, stabant, culpam tamen in Istros transferentes sese noxae
eximere conabantur, qui procul a suis per temeritatem abiuncti in hostico, tanquam in
pacato, securi sine ullis custodiis noctem aegissent; se insuper, Istris exploratum loca
praemissis, praelio non interfuisse, sed re iam transacta superuenisse asseuerabant. Qui
quidem quum sese parum purgasse uisi essent, acerbissima primo lacerati sunt a legato
oratione, deinde cathenę his iniectae, uinctique Venetias missi ibique in carcerem coniecti, tandem post aliquos menses mulcta dicta dimissi. Etenim senatus Venetus, tametsi
illos pro desertoribus haberet, poenam tamen ultimi supplicii eis remisit, non ausus capitalis in patritios animaduersionis inuidiam subire. Seniores enim apud Venetos iuniorum suffragia in petendis magistratibus aucupantes iuuenibus suis ambitione corrupti
uehementer indulgent, ut fere fit in omnibus rebus publicis, ubi populi studiis honores
mandantur.
Accedit ad hoc, quod illi desertionis rei non ciues, sed socios ab hostibus circumuentos deseruerant, quorum plane uiliora sunt capita Venetis quam ciuium. Nam licet
Veneti sociis ac plebi etiam suae hac ex parte uideantur esse pares, quod cum his connubio iungantur, tamen quia soli patritii, si mercatores eo nomine appellandi sint, non
modo ad imperia ac magistratus admittuntur, sed etiam suffragii ferendi in comitiis ius
habent, longe maioris precii sunt apud Venetum senatum quam caeteri extra patritiorum
corpus positi, siue hi sunt socii, siue ciues. Infimae enim prope fortunae apud Venetos
habentur, cum quibus illi imperium non communicant, nec honorem impertiuntur.
Quamquam Christianae nobilitati Venetorum imperium ualde monstrosum esse uidetur,
quippe qui praeterquam, quod militiam haud per se exerceant, sed mercenario et externo milite utantur, idem sunt et senatores et mercaturae dediti. Vnde Venetis nunquam
fere contingit sua uirtute, sed hostium uitio rem bello bene gerere.
Quod quum et ipsos, qua sunt prudentia, non fugeret, puderetque irriti ad
Cephaleniam incoepti, missis legatis cum muneribus ad Ferrandum, Ioannis Arragonii
filium, Hispaniorum regem, suppliciter petierunt, ut eius permissu liceret Consaluo
Adigario, clarissimo sua aetate duci, cum his Hispanorum copiis, quas ipse in Sicilia id
temporis habebat, ad Cephaleniam proficisci, atque inde pulsis Turcis Venetorum ditioni
insulam adiungere. In quam quidem sententiam quum regem facile induxissent,
numerata Hispanis militibus ingenti ui pecuniae Cephaleniam una cum Consaluo
repetunt. Ibi dux Hispanus expositis in terram militibus, situmque ac moenia oppidi
prius contemplatus, turrim ligneam, quae muros oppidi altitudine adaequaret celerrime
exstruxit, qua muris admota, hostibusque, qui obsistebant, missilibus submotis, oppidum
intra paucas horas, postea quam oppugnari coeptum est, ui coepit.
Quo in potestatem Venetorum reddito, ipse cum militibus suis captiuisque Turcis, et
caetera omni praeda, quam in oppido nactus fuerat, in Siciliam, unde profectus erat,
confestim enauigauit, ne ab iniquo bello abesset, quod aduersus Fridericum
Neapolitanum regem, qui Ferrandino in regnum successerat, parabatur. Iam enim Gallus
et Hispanus reges, nullo infamiae respectu, scelestum inierant consilium Fridericum e
regno expellendi, atque illud, non quidem regio more sed latronum ritu, inter se
diuidendi. Est enim proprium regum de suo largiri, non autem aliena adimere, et, quod
turpissimum est, aliis per scelus adempta sibi ipsi uendicare.
Hi autem reges calumnia imprudentissime excogitata, qua prauum consilium tegeretur, obiciebant Friderico Turcarum amicitiam, quibus sane illi bellum se propediem
illaturos uideri uolebant, quum nihil minus animo cogitarent. Itaque hoc praetextu rex
Neapolitanus, improba cupiditate duorum maximorum Christiani orbis regum, e patrio
atque auito regno eiectus est. Quamquam sunt qui existiment Fridericum Dei imprimis
nutu e regno eiectum esse, et quia de retinendo regno mathematicorum uanitatem consuluerat, quasi mortalia potius coeli motu quam Dei arbitrio regerentur, et quia
Ferrandinum regem, fratris filium, ueneno necasse dicitur.
Caeterum Gallus rex, simul gloria Hispanorum stimulatus, quam illi Cephalenis subactis sibi adiecerant, simul ut, prae se ferendo Turcis se iam hostem esse, spargeretur in
uulgus se iccirco regnum Friderico ereptum ire, quo ex propinquo commodius in Turcas
arma mouerent, quasi non posset cum Turcis bellum geri Friderico in regno suo
manente, et ad hanc expeditionem operam suam ultro pollicente, armatis Massiliae ad
duodecim turritis nauibus eas Venetis auxilio misit. Quibus Veneti classi suae adiunctis
Lesbum insulam inuasere, ubi cum Galli Mytilenem urbem aliquandiu oppugnassent, Turcis eam acriter defendentibus, re infecta inde abscessere, obiecta Venetis, ut
est Gallorum natio ualde suspicax, proditione, eo quod quingenti Turcae e proximo continente lembis clam aduecti, per armatam Vasconum custodiam, Mytilenem irruperant,
Venetis per id maxime tempus cum quadraginta longarum nauium classe oram Asiae custodientibus, ne quod subsidium obsessis inde transportari posset.
Lodouici Tuberonis Dalmatae abbatis
Commentariorum de temporibus suis
liber octauus
Veneti Hungaros contra Turcas implorant, cum Vladislauo rege foedus ineunt.
Veneti animaduertentes ingentem tum terrestrem, tum naualem Turcarum apparatum,
seque non terra modo, qua sane parte nullas prorsus uires habebant, sed et mari hosti
per se impares esse, aerarium continuis tot annorum bellis pene exhaustum, in Italia nihil
amici, uerum omnia aduersa atque hostilia, Gallorum regis societatem ob animum non
satis amicum specie amplam quam re utilem esse, ad tentandam spem pacis sese conferunt. At ubi Turcam a pace quidem haud abhorrentem, uerum non satis aequas pacis
conditiones ferentem uident ― omnia enim maritima Graeciae atque Illyrici loca postulabat ― uariis diu ac saepe consiliis agitatis tandem ad Hungarorum opem implorandam,
utpote (quos timeri a Turcis fama haud falsa plane erat) necessario confugiunt, non tam
eorum amicitia fraeti quam existimantes illos, si quis stipendium offerret, haud difficulter arma in Turcas sumpturos, quum alioqui his et per se essent infensi, et Christiano
nomini deditissimi.
Misso igitur ad Vuladislauum, cui Hungari ob segnitiem uaccae nomen indiderant,
oratore Sebastiano Iustiniano, oratione quam maxime miserabili (ipsi etenim eam aeditam uidimus) detegendo clades sibi ab hostibus illatas hortati sunt regem, non suo solum
nomine, quod quidem supplices infimis praecibus egerunt, sed etiam Romani pontificis,
Francorumque ac Hispaniarum regum, ad Venetos auxilio iuuandos bellumque communibus uiribus aduersus hosteis gerendum. Sed quum rex ex oratione et postulatis Veneti
oratoris ad concilium principum retulisset, nemini fere praeter Thomam, Strigoniensium
pontificem et Romanae Ecclesiae cardinalem, uisi sunt Veneti armis defendendi. Quod
enim meritum in se Venetorum esse pro se quisque dicebat, ut pro illis aduersus Turcas
arma sumant? Contra satis sese scire Venetos Hungarico regno ualde esse iniurios,
quippe qui maritimae Dalmatiae quasdam urbeis, iuris procul dubio regni Hungarici,
post mortem Ludouici regis nefarie occupatas tenerent; reddant igitur prius, quae ad ius
Hungarorum pertinent, deinde se auxilio ab Hungaris iuuari postulent. Quod quum
Thomas pontifex, quem Veneti magnis muneribus cultum sibi conciliarant, animaduertisset, accersitum ad se Venetum legatum docet non esse cum Vuladislauo Hungarisque
uerbis sed auro agendum, quippe, ut fere fit, suo ipsius animo gentis suae animum
metiebatur; eius esse Vuladislauum ingenii, ut malit aurum quam gloriam, nihil non
illum spe pecuniae, cuius esset auidissimus, facturum.
Itaque Venetus promissis (sic enim domi mandatum erat) in singulos annos centum
millibus nummum aureorum Hungaris pendendis, donec bellum esset Venetis cum
Turca, ubi autem debellatum esset, paxue cum hoste aequis conditionibus composita,
triginta solum millia nummum Veneti perpenderent, cum Vuladislauo foedus icit,
non
quidem ut bellum totis regni uiribus cum Turcis gereretur, sed potius ut umbra
Hungarici auxilii Veneti tegerentur. Tanta nimirum erat et apud Turcas Hungaricae uirtutis opinio, et Venetis in ea gente spes reposita, tametsi Veneti, dum a Turcis bello
urgentur, saepius conquesti sint Hungaros magis spem auxilii ostendere quam re socios
iuuare. Qua quidem in re Venetos imprudenter conquestos esse arbitror: neque enim
Veneti suo duntaxat aerario totas Hungarorum uires, quas id bellum postulabat, conducere poterant, nec rursus Hungari centum millium aureorum precio Turcarum arma
in se auertere seque pro alienis uastandis obicere censebant. Turcae enim sicut ad pugnam collatis signis ineundam statarii militis inopia parum idonei sunt,
ita depopulandis hostium agris eximia equorum pernicitate aptissimi.
Baiazetes quoque ad pacem firmandam mittit, sed Vladislauus legatum moratur;
classis Turcaica interea Methonem petit; Baiazethes Peloponnesum ingreditur.
Caeterum
Turcarum quoque rex Bazethes, suspicatus Hungaros a Christianis principibus aduersus
se iri sollicitatum, iterum ad Vuladislauum ingentibus cum donis legatum ad pacem firmandam misit, cui Turcaico quidem astu mandatum est daret operam, ut si pax parum
procederet, saltem conscribendis fallacibus pacis conditionibus nuntiisque ultro citroque
missitandis tantisper bellum differret, dum tempus hyemis absumeretur, quo prima
aestate, aut quiescentibus Hungaris aut ad arma mouenda nondum paratis, classem e
Rhio, ubi id temporis hyemabat, eductam cum his nauibus, quas in Ambracio sinu, ut
ante dictum est, aedificari iusserat, coniungeret, Methonemque inde oppidum ac caetera
Venetorum in Peloponeso loca iret oppugnatum.
Itaque quum ex Hungaria, legato a Vuladislauo, licet nouo exemplo, in gratiam
Christianorum retento, neque certum bellum, neque res quietae nuntiarentur, Iacobum
Eunuchum ― is erat ex regiis purpuratis haud postremus ― classe utraque ei attributa,
omnibusque rebus, quae ad nauale bellum usui essent instructa, Methonem petere iubet,
satis gnarus se terreri tantum suisque artibus ab Hungaro peti. Non enim illum fugiebat
eam mercedem, qua Veneti, ut Turcas bello Hungarico aliqua ex parte occuparent, cum
Hungaris pacti erant, ad equos eorum calciandos, nedum ad iustum exercitum conducendum uix sufficere. Ferunt autem hanc classem trecentarum nauium numerum explesse, praeter illas naues, quae ad Aulonem constructae in Aoum flumen, quod quidam
Aeantem dicunt,
deductae erant nec emitti in salum poterant, eo quod fluuius nullis
per aestatem imbribus auctus adeo diutino insuper aestu exaruerat, ut circa ostium
maxime uix unius pedis alueo in mare effunderetur, quum et per se conuolutis rapido
amnis cursu arenis, simul et marinis fluctibus ad ostium
actis arenaeque effluenti
occurentibus os amnis exaggeretur, nec fit nauibus peruium, nisi quum unda ad summas
excreuit ripas. Ad haec accedebat Turcis ad Aulonem alia quoque haud minor his difficultas, quae eos quominus e flumine exirent, seque cum suis coniungerent prohibebat,
propterea quod Veneti, ut est ea gens ad occurendum consiliis hostium solers, obiectis
sex partim onerariis, partim longis nauibus ostio
amnis eo facilius Turcas exitu arcebant,
quod non nisi singulae naues propter fluuialis aluei angustias, et hae ne remis quidem
instructae, nedum armatae fluuio educi in altum poterant, uel si is, ut per hyemem fieri
solet, largissimis intumuisset imbribus. Valde autem Turcae timebant, utpote qui fortunae nihil committunt, ne, ut quaeque nauis euecta esset, antequam se ad pugnam
instruere posset ab hostibus, qui praesto erant, interciperetur. Porro nullum ex aequo
certamen fore uidebatur, nisi prius aliquot una constitutae naues atque in frontem
instructae tantum spatii in altum procederent, quantum satis esset ad sese remis
aduersum hosteis concitandum.
Bazethes rex interea, cum equitatu pedestribusque copiis ex hybernis profectus, per
Macedoniam, Thessaliamque, inde per Locros, Ozolas cognomine,
ac Phocidem
caeterasque Graeciae regiones Isthmo appositas iter agens Peloponnesum ingressus est.
Atque quo suspitionem ab oppugnanda Methone auerteret, hostemque securiorem redderet ― Turcae enim in hoste nihil contemnunt ― leuorsum aliquot stadiis Argiuum uersus agrum flectens rumorem de industria uulgat se Naupliam iturum oppugnatum, quam
quidem urbem inter Argiuum et Troezenium agrum esse, situque loci ac operibus munitissimam atque iccirco oppugnanti haud promptam supra docuimus.
Caeterum peruastato Naupliensi agro in Arcadiam conuertit iter, regionis amoenitate atque commeatuum copia inuitatus. Ea regio in medio ferme Peloponneso sita crebris montibus distincta est, fontibusque saluberrimis abundat, equis insuper alendis
propter pabuli copiam peropportuna. Hic igitur aliquot moratus diebus et ipse uenationi
atque aucupio dedit operam, nec caeteris principum uenari feras prohibuit, quoad et
luna inchoaretur, quod quidem incipiendis rebus auspicatissimum Turcae credunt, et
classem suam Peloponnesum iam attigisse nuntiaretur.
Veneta classis a Turcis iterum affligitur; Baiazethis de incolumitate classis suae gestientis ad Deum oratio.
Cum igitur praefectus Turcaicarum nauium coniunctis classibus
institutum teneret iter, Venetus ad classem legatus Hieronymus Contarenus, qui, ut dictum est, locum demortui obtinebat imperatoris, aegre ferens Venetos non Aegaei solum,
sed et Ionii maris pelli possessione, e Sybota soluens ― Epeiri insula est Thesprotio litori,
qua Thyamis amnis in mare erumpit, adiacens ― quo, ne hostium coactu praelium committeret, cum omnibus nauibus se receperat, secundum nactus uentum postremas hostium
naueis insecutus est, quo ex occasione tormentis ac missilibus hosteis eminus urgeret,
ostenderetque Venetos tot naues haud frustra comparasse, nec, ut Turcae exprobrabant,
omnino hostilem formidare conspectum.
Turcae, dum puppeis acrior fauonius, qui quidem a meridie per aestatem oritur,
impellebat, Venetos missilibus tantum lacessentes, nec sese pugnae per metum committentes contemnere eorumque ignauiam irridere, nec coeptum intermittere cursum. Vbi
uero lenior uentus flare ― is enim sub occasum solis languescere solet ― uelaque mox
flaccescere coeperunt, subductis uelis proras in hostem conuertunt. Veneti metu pugnandi ingenito, quamquam ipsi non formidine, sed consilio se certamen subterfugere
prędicant, confestim altum petunt. Turcae eos paruo spatio insecuti duas ex hostium
uectoriis nauibus, quas a Venetis grossas uocari triremes ante dictum est, aut per classicorum temeritatem ultro restitantes, aut quia mole sua tardiores longarum nauium cursum remis aequare nequissent, adepti sunt, expugnatasque haud parua suorum cęde ad
ducem, non praeda modo, sed et omine futuri successus laetum, uacuas fere hominibus
pertraxere. Etenim Christiani, qui quidem magna ex parte Dalmatae erant, ad mortem
insita feritate haud imparati, posteaquam se ferreis teneri harpagonibus nec fugae uiam
patere uident, dimissis in aquam ab utroque nauis latere remis, quo remige quoque cum
classiariis militibus rem gererent, adeo pertinaciter desperata salute decertarunt, ut non
nisi paucissimi uiui, et hi quidem uulneribus pene confecti in hostium deuenerint potestatem.
Igitur Iacobus nihil non regiae fortunae simulque Turcarum uirtuti patere ratus,
securus propter Peloponnesiacum
litus Methonem uersus nauigabat. Iamque
Cyparissiam attingens oram ad ostium
Alphaei fluminis aquandi gratia substiterat,
quum eo Bazethes rex studio suam e proximo uisendi classem cum parte equitum uenit,
atque ubi e iugis Cyparissio incumbentibus litori naues omnes cursum tenentes, nec
incolumes modo, sed etiam aliqua ex parte uictrices prospexit, ex equo, ut ferunt, disiliit, atque posteaquam prostratus humi (eo ritu Turcae Deum uenerantur) terram osculo magna spectantium admiratione contigit, ita, ut erat in genua submissus, oculis in
coelum sublatis,
Grates tibi, inquit, summe Deus, ago, quod me mari quoque, quod quidem uix sperare audebam, hostibus meis prętuleris.
Iam enim illis confessionem concessi maris, quasi uictis, palam expressimus,
dum nos pugnandi copiam facientes
fugiunt, nec pugnae sese per metum committunt.
Porro cur me tibi minorem non geram, cur ad te omnia non referam, quandoquidem
tuo amoto auxilio (quippe per me puluis sum et umbra) nihil erat, quod de maris sperarem possessione? Tu enim res hominum administras et singulos etiam hominum actus
animaduertis, neque aliquid est in rebus abs te conditis (omnium enim tu author es) quod
ad tuum non agatur praescriptum. Vnde licet tuo iussu alia extollantur, alia deprimantur,
omnia tamen recte et ordine facis, propterea quod quemadmodum tu summa
ratione mundum construxisti, ita summa is etiam ratione abs te regatur necesse est.
Quum igitur tuo solius arbitratu mortales et uoti compotes procul dubio efficiantur,
et in aduersa incidant, fac me, obsecro, si tua fert uoluntas, ita superbissimorum hostium
uictorem, utpote qui maris possessionem sibi nefarie uendicant, ut tamen animus meus,
nil per insolentiam secundis inflatus rebus, tibi qui ritu solis obscura illustras, lucidis uero
ac per se fulgentibus splendorem adimis, omnia accepta referat.
Methonem Turcae terra marique acriter oppugnant.
Secundum has praeces ad
exercitum, qui iam Methonensem agrum ingressus erat, magna potiundae urbis spe se
contulit. Quumque cognouisset classem quoque ad Thriasterides, insulas Messenio litori,
ut ante dictum est, obiectas, accessisse atque portum ingressam, quem recentiores Graeci
Sophiam uocant, confestim urbis oppugnationem agressus est. Ea porro exstructa est in
Messenii agri lingua tria ferme stadia in altum prominente, undique mari abluitur,
praeterquam a septemtrione, qua continenti adnectitur, atque per id quoque spatium,
quod quidem unius stadii longitudinem uix excedit, duplex fossa satisque lata ducta est,
cuius non minimam etiam partem aqua per effossam terram a Cretico irrumpens mari
obtinet. Portum habet ostio in Libycum
pelagus uerso uix quindecim longarum nauium
capacem, atque haud ita natura loci, sed mole undis obiecta tutum. Ex alio quoque latere, qua urbs continenti adhaeret, suburbium est muris ac turribus, fossaque haud
angusta itemque duplici, nisi qua mari praeceps imminet, cinctum. Ab ipsa urbe fossae
tantum interuallo dirimitur: nam ligneo ponte ex suburbio transitus in urbem patet.
Turca itaque ratus, ut erat, Methonem haud idoneam expugnationi fore, nisi prius
suburbium in potestatem redigeretur, omnem oppugnationis uim eo conuertit. Admotis
igitur machinis ac tormentis, suburbii muros, qua parte aditum molitus est, solo
aequauit, fossasque celeriter compleuit, mox nullo ferme repugnante suburbium coepit,
ab ipsis incolis retinendi desperatione prius magna ex parte concrematum. Ciues,
itemque milites, qui in praesidio loci fuerant, intra oppidi muros sese recipiunt. Non
desunt Turcae rebus prospere cedentibus. Itaque turres aedesque suburbii, partim adhuc
integras, partim semirutas, terra iumentorum excrementis commixta complent, eo
consilio ne machinis ex oppido emissis prorui possent. His pro munimento aduersus hostilia tormenta usi quatiunt oppidi moenia militaribus machinis e tuto libratis. Instant
coniectis uirgeis fasciculis ac terra, occisorum insuper hominum cadaueribus caeterisque
rebus, quae ad manum erant, fossam inter urbem suburbiumque interiectam replere;
hostium tela ex aduerso uolantia obiectis cratibus atque prae se actis excipiunt. Contra
ea oppidani hostem simul infestis missilibus pro se quisque petere, simul, quae
coniecta in fossam erant, egerere, nihil, quod defensioni opportunum uidebatur, omittere, sese
mutuis adhortationibus excitare suis satis uiribus confidere, nec tamen diuinam opem
non implorare; interdum, ut fit, ingeniorum leuitate probra etiam in hostem iacere.
Dum haec aguntur, nouus Venetae classis imperator, Benedictus Pisauriensis, in
Trauisani suffectus locum, ad Strophades insulas cum omnibus nauibus rei exitum
opperiebatur. Itaque ueritus ne, si oppidum terra simul et mari, ut accidit, oppugnari
coeptum esset, manus oppidanorum tantis hostium copiis undique ingruentibus defensioni parum sufficerent, quindecim longas naueis, proposito classicis praemio si qua
forte per hostium custodias Methonem possent irrumpere, proficisci oppidanis subsidio
iubet. Consilium, ut ipse sentio, haud improbandum, tametsi omnia euentu uulgus
metiatur: nam si obsessis omnino succurrendum erat, quo illi ciuilibus subleuati auxiliis
et tutiores forent, et iccirco erectiore animo hosti repugnarent, per Venetum ducem
haud stetit, quin prouide simul et strenue circumsessę subueniretur urbi. Et id re uera
subsidium, si eo oppidani uti sciuissent, saluti obsessis procul dubio fuisset, Marte huius
superuentu auxilii utrinque propter locorum angustias prope aequato, propterea quod
licet hostiles copiae Christianos, qui intra oppidum erant, numero longe superarent,
tamen haud quaquam plures hostium urbem oppugnare poterant, quam Christianorum
defendere, et quemadmodum illi abunde superante multitudine, ita et isti suppetiis aucti
fessis ac sauciis integros substituere poterant. Sed haec quoque, ut plaeraque, dictu quam
re faciliora.
Quibus Methonem proficisci imperatum erat, eo enixius dicto paruerunt, propterea
quod, quum urbem satis omnibus rebus ad /202/ repugnandum hosti instructam expugnatum iri haud arbitrarentur, non modo tuto in eam se ituros expeditionem putabant,
uerum etiam duplicem inde laudem ac decus reportaturos, et egregie uidelicet in
oppidum irruptionis per oppositas hostilium nauium stationes, et eius defensionis, quam
quidem praesentis simul et potentissimi regis oppugnatio nobiliorem erat factura.
Venetorum triremes dissipantur; Turcae muros dirimunt.
At Turcae, quibus res maritimae erant delegatae, prospicientes Christianas naueis uento satis acri impulsas
Methonem uersus petere, ocyus cum aduersis nauibus hosti occurunt. Vndecim
Venetorum triremes, conspectis hostibus obuiam uenientibus iter prosequi non ausae,
extemplo qua quamque metus impulit dissipantur, non suo magis quam publico emolumento. Quatuor reliquae classicorum simul audacia, simul rei nauticae peritia, infausto
tamen incoepto in Methonensem elabuntur portum. Fit enim saepe, nescio quo fato, ut
quemadmodum potio medicata, ad uim morbi leuandam data,
plaerumque interimat
aegrotum, ita consilia uel optime excogitata quandoque destituat euentus. Satis enim
creditur hoc subsidium oppido exitium intulisse, dum oppidani stationibus temere relictis, ad portum, quo maxime tumultuabatur, accurrunt, credentes ab ea parte hostem in
urbem una cum suis irrupisse. Turcae, qui praesertim terra Methonem oppugnabant, ubi
animaduertunt Christianas naues oppidanis subsidio uenisse suosque inde, ni totis
uiribus adnitantur, elusum iri conatus, adeo ira atque indignatione accensi sunt, ut iniussi omnes pariter, quatenus loci angustiae permittebant, muris oppidi, qua parte iam diu
quassati prociderant, succederent. Rex hanc animorum incitationem haud reprimendam
ratus e tabernaculo propere egreditur, signumque pugnae dari iubet, adit per se milites,
testis et spectator cuiusque uirtutis ac ignauiae futurus.
Porro Turcarum animos, quum
praelium ineunt, regis praesentia periculi immemores facit,
quia praeterquam quod
Turcae suos a Christianis in pugna caesos felices apud inferos fore arbitrantur, ingentia
fortes uiros praemia manent. Hortatur eos ad operam sibi strenue nauandam magna
proposita mercede, his pecuniam pollicetur, aliis agros, quibusdam praefecturas offert,
nulli demum humilitatem suam (modo adsit uirtus) ad magnae cuiuslibet fortunae
gradum obfuturam affirmat; segnes contra asperis increpat uerbis, mortemque timidis
minatur.
Succedunt ergo ad murorum ruinas, strenui pariter et ignaui, illi praemio ac gloria
illecti, hi metu coacti. Caeterum nec a mari oppidanis quies ulla dabatur. Iacobus enim,
classis Turcaicae praefectus, quum suopte impulsus in Christianos odio, tum ut uanas
hostiles faceret suppetias, utpote quae culpa sua in oppidum importatae uidebantur, cum
parte nauium ad muros, qua occidentem spectant, accessit, scalasque applicare frustra
conatur, simul nauium, quae uento agitabantur, instabilitate, simul quia rupes, in quibus
ea pars muri extructa erat, inter salum et murum ipsum interiectae, prohibebant naues
moenibus admouere, licet inde oppidum opere haud satis emunitum esset, ut ubi ipsius
loci ac maris praesidio tutum foret. Sed quia Iacobus metu poenae obstinauerat animo
immissi in oppidum auxilii negligentiam egregio aliquo facinore compensare, quo specie
saltem oppugnationis inde ostensa uires oppidanorum distraheret, iubet suos per rupes
urbi appositas ascensu tentato muros adoriri, uirtutis, cuius mentione Turcae admodum
excitantur, praemiorumque, quae a rege pro nauata opera essent accepturi, identidem
admonendo. Hosteis insuper, ut erat stolida et procaci lingua, quod sane uitium
plaerisque nouis inest hominibus ― erat enim ex humili ordine ad eum gradum promotus
- uerbis obterit: luxum, mollitiem, rei militaris imperitiam, sordidae mercaturae arteis,
quas Veneti, ut plaerique maritimam incolentes oram, promiscue exercent, obicit. Quin
euadatis, inquit, in muros, fortissimi uiri, et regi nostro inspectanti, uirtutisque ac
ignauiae nostrae arbitro, operam praestatis? Neque enim ipse more Veneti principis domi
in urbanis deliciis procul ab hoste agit, uerum nobiscum militiae una graues sustinet
labores, nobiscum imbres, pariter et aestus patitur feruorem, atque ad ipsos prope hostilium telorum ictus exponitur, haud plane alia magis causa quam ut illi largior suppetat
uestrae uirtutis remunerandae facultas. Eia agite, commilitones, irrumpite in urbem,
quam quidem Graeci, nobis multo magis quam Venetis dediti, incolunt! Nil uos terreat
oppidanis adiunctus miles: is enim non ex eo genere est, quos Christiani aerarios appellant eosdemque militiae peritos putant, sed magna ex parte e lupanari atque meretricum
contubernio euocatus, sicut inter lenones ferox est, ita inter hostes ignauus, nulliusque prorsus ad militiam usus, atque adeo gentis quoque uitio imbellis, ut ne foeminis
quidem nostris sit conferendus. Nec sane praefectum se meliorem ille miles sortitus est:
latet is in praetorio abditus, procul a proelio submotus, ne conspectus quidem hostilis
patiens. Nimirum Venetus est ciuis, cuius proprium est merces alias aliis permutare
mercibus, et postea quam mercaturae munus obierit, ueneri et gulae indulgere, omnique
luxus genere etiam cum perditissimis certare.
Oppidanorum tandem ignauia Methone potiuntur.
Quum his adhortationibus, ne
dicam seruilibus probris, ardorem pugnae classicis, loci difficultate aduersante, nequicquam iniceret Iacobus, ex alia parte, qua rex ipse adiuncto sibi Achimate Cossicio
Dalmata, amicorum ac purpuratorum acceptissimo, agmen cogebat hortatorque aderat,
milites, quum spe ingentium donorum illecti, tum quo se classiariis praeferrent (uerebantur enim ne a mari uictoria inciperet) periculi prorsus obliti in hostem iam uigiliis,
certamine, uulneribus fessum metuque attonitum ruebant. Igitur oppidani partim maritimo illo ad portum tumultu, ut supra memorauimus, coorto ab stationibus auersi, partim hostium telis ac impetu e propugnaculis magna ex parte dirutis submoti, in media
urbe consilii inopes, stupentibus similes, ita tamen armis instructi consistunt, ut ni animus, cui coecus timor uim omnem penitus extinxerat, ad repugnandum defuisset, procul
dubio facta ualida impressione eiecissent hostem ex urbe, propterea quod Turcae occupatis insperato muris fraudem ueriti haud quaquam eodem impetu, quo muros coeperant, in aequum ad hosteis decurrerunt, uerum mox animaduerso Christianorum pauore
ad caedem uersi nullum trucidandi modum adhibuere, armatis passim inermibusque, qui
obuiam fuere, interfectis. Quos forma atque aetatis flos seu casus praesenti exemit neci,
partim uictorum libidini, quod quidem ingenuis morte ipsa haud quaquam leuius fuit,
partim nefandae atque detestabili uictimae reseruati sunt, mox foedum caeteris, regi
uero triste etiam spectaculum exhibituri. Hos enim rex, alioqui minime sanguinarius
natura et mancipiorum cupidus, ad se pertractos in conspectu suo pene inuitus
interfici iussit, quo, ut quidam existimant, caeteros Christianos eo terrore segniores in
repugnando redderet. Tametsi sunt, qui credant Turcas id manibus ciuium in praelio
caesorum tribuere solere, atque eo ritu uita functis parentare. Caeterum siue ad terrorem
hostibus incutiendum, siue perinde ac sacro quodam, quod quidem uerius sacrilegium
appellandum est, illa immanitate Turcae utantur, procul tamen a uiris fortibus, ubi praelio defuncti sunt, huiusmodi crudelitas abesse debet. Nam quemadmodum armatum
hostem in praelio occidere decorum est, ita uictos excarnificari feritatis omnem immanitatem excedentis.
Sed nec ualde miror Bazethem, patriis sacris deditissimum, consuetudini ac religioni,
quibus sane reges etiam parent, cessisse, quandoquidem ad studia subiectorum concitanda principes eadem cum popularibus suis superstitione tangi prope necesse sit. Nihil
enim homines magis disiungit quam diuersitas religionis. Vnde Christianos praeter
caeteras gentes fortunatos haberi decet, qui soli coelitus edocti atque diuinae sapientiae
lumine illustrati cognoscunt non in sanguine humano, quam quidem atrocem et sceleratam uictimam esse nemo mentis compos dubitat, seu in alia superstitione, sed innocentia caeterisque animi uirtutibus Dei cultum consistere.
Praetor urbis metu exanguis in cubiculo, quo se primo captae urbis tumultu contulerat, inuentus est, spondae lecti prae lassitudine ac moerore innixus, atque ut erat
armatus, non sine risu ducentium, ac si foemina gladio cincta duceretur. Veneti enim
militantes suis ipsorum militibus, nedum hostibus risui sunt. Ad regem incolumis deductus est, a quo non modo uiolatus non est, uerum etiam contra spem omnium benigne
excaeptus. Quin etiam quum rex eum adhibito interprete per se interogasset, cur in
defendenda urbe pertinacior extitisset, respondenti sui muneris non minus fuisse urbem
fidei commissam tutari quam regii eam oppugnare, uestis e regio deprompta uestiario,
quod quidem apud barbaros regis gratiam testatur, dono data est. Adeo Turcae uirtutem
etiam in hoste admirantur. Vnde liberos quoque huius praetoris conquisitos atque in
regiam adductos cubiculariis suis adiunxit. Qua profecto comitate, credunt Turcae,
Bazethem ostendere uoluisse se non hostium perniciem, sed seruitutem quaerere,
rem sane uictis, ut ipsi arbitrantur, non omnino miseram, quum pręsertim illi cum mancipiis suis aequo prope iure uiuant, nullis fere delitiis domini a seruis secreti, utpote cum
quibus etiam connubii iunguntur neccessitudine, quosque interdum indole eorum capti
pari iure cum liberis rerum suarum haeredes instituunt.
Corone Turcas ultro recipit; Nauplienses ad parem sortem frustra sollicitantur.
Capta urbe quinto et quadragesimo die postea quam oppugnari coepta est, custodiisque
firmata milites fessos reliquum diei quiescere, corporaque curare iubet,
nec tamen,
quibus commessatio cordi fuit, insequentem noctem laetam per potum agere inhibuit.
Nam et ipse, quum se sub primam uesperam in tabernaculum recaepisset, duces, qui
pone secuti erant seque deduxerant, ad coenam inuitat. Vbi quum quidam uictoriam eius
diei uerbis per assentationem, ut fit, extollerent, rex affirmauit multo melius quam sperarat rem Dei munere contigisse. Etenim , inquit, hosteis putaui aereos, plumbeos inueni .
Nempe Turcam Methone ui capta Venetorum contemptus perinde incesserat, ac si uictoriam non magna ex parte casus, sed uirtus omnino sibi uendicare posset. Quae quidem
uerba literis quoque, quibus huius expeditionis successum quibusdam amicis scripsit,
inseri iussit, usus sane solutiore quam eius mos erat dicacitate, parum etiam aduertens,
nisi scribae imprudentia id factum sit, minus gloriosam esse ex imbelli hoste uictoriam.
Postero die militibus naualibusque sociis conuocatis primum Deo immortali,
Turcaico ritu, quamquam qui trinum Deum esse non credat, nescio quid aliud quam
Deum colit, gratias egit, quod se urbis eo ipso die, quo ei subsidium importatum esset,
compotem fecisset, deinde militum uirtute collaudata,
pręmiisque ex cuiusque merito
ornata, quatuor prouinciarum praefectos, quos Turcae sangiacos uocant, quod per timorem segnius muros subissent, ignominia notauit, prouinciasque quibus praefuerant
ademit, atque in uincula capite puniendos coniecit. Verum quum deprecante Achimathe
Cossicio (is erat regi carus in paucis), tum ne praesentem militum laetitiam minueret
commilitonum nece, supplicium his quidem distulit, sed crimine non exemit. In eorum
locum totidem ex gregariis militibus, qui primi murum ascenderant, suffecti: adeo apud
Turcas uirtus uel infimae fortunae uiris gloriam ac decus conciliat.
Methonis expugnatio Coronem quoque, duodecim millibus passuum inde distantem, cum quibusdam ignobilibus castellis, uoluntaria traxit ad Turcam deditione.
Coronaeis praeter libertatem, si quid tamen ea amissa reliqui sit
mortalibus, nihil ereptum. His rebus in Peloponneso gestis Bazethes, classe Hellespontum repetere iussa, ut ibi
quassatae reficerentur naues, cum omnibus copiis praeterquam quos Peloponneso custodienda
reliquit, Istmo digressus Serras uersus (urbs est Macedoniae) profectus est, inde
Hadrianopolim petit; prius tamen quam Peloponneso excederet, Naupliensibus ad uoluntariam deditionem nequicquam tentatis, propterea quod hi neque recenti Methonis
clade, cuius Turcae praetore Methonensi cum quibusdam captiuis ad murum in conspectu productis eos admonuerant, neque insueta Turcis singularique in Coroneos
humanitate compelli ad defectionem potuerunt. Vi autem urbem aggredi haudquaquam
uisum est, quum ne, si incoepta minus successissent, notae aliquid praesenti inureretur
uictoriae, tum ne nimia Venetos oppugnandi auiditate reliquos in se Christianos
concitaret, cogeretque hostes inuidia inter se dissidentes metu communis periculi una
coire.
Porro Turcae haud alia magis re quam Christianorum regum fraeti discordia nos
oppugnant, quod plane quum ex multis aliis rebus, tum ex illorum precationibus, queis
ter interdiu utuntur, facile apparet. Etenim dum diuinam rem agunt, ut ex gnaris
Turcaicae linguae accaepi, hoc maxime Christianis, quos ipsi sua uoce Iaüros, hoc est
Allucinantes nuncupant, imprecantur, ut hi uidelicet nulla unquam societate ac amicitia
una iungantur, sed semper bellum gerant, mutuisque inter se odiis continenter digladientur. Quas equidem praeces uereor ne Deus nostris sceleribus irritatus eo magis exaudiat, quia nemo iam Christianorum principum, ne ipse quidem Romanus pontifex, quicquam salutare in medium consulit.
Quisque regum deserto publico bono suis
rationibus seruit: inde cauendis atque struendis inuicem insidiis per metum suspicionemque territur tempus. Quo profecto furore non modo nostrae occasioni desumus,
sed etiam suam communibus hostibus oppugnandi nos damus occasionem. Sed de hoc
latius alias dicemus, quum huiusce quęrelae in commodiorem inciderint locum.
Veneti sinum Ambracium depopulantur; S. Mariam in Leucadii litoris peninsula
expugnant.
Venetis, qui quidem uulgi ritu sicut uel paruo compendio immodice
efferri, ita minimo e contrario detrimento uehementer angi solent, amissa Methone
ingens moeror incessit; simul his cura iniecta, ne hostis eo magis se contemneret, quod
a caeteris Christianis nullis omnino auxiliis subleuarentur. Itaque Venetus ad classem
imperator, quo Turcis ostenderet Venetos neque aduersis rebus infringi, et per sese
absque ullo etiam externo auxilio posse hosteis bello urgere, cum decem longis nauibus
Ambracii sinus fauces de improuiso irrupit. Vbi quum tresdecim tantum hostiles triremes
armis hominibusque uacuas litori alligatas nactus esset, eas omnes abduxit, iniecto igni
in tabernas litori appositas, quae quidem armis, aere, ferro, linteis, funibus canapinis, et
nauali alia materia ad naueis edificandas simulque instruendas erant refertae. Turcae,
trepidis suorum nuntiis ex proximis locis exciti, ad litora, qua maxime flamma fundebatur, accurrunt, simul ut incendium restinguerent, simul ut abreptas naueis, si possent,
hosti eriperent. Itaque in ducentos circiter Christianos, qui aut praeda occupati nondum
naueis repetierant, aut armis graues nandiue ignari
sese undae credere ausi non sunt,
impetu facto partim trucidarunt, partim uiuos coeperunt, Venetis extra iactum teli litore
submotis atque inspectantibus.
Imperator Venetus triduo per Ambrachium sinum uagatus magno cum periculo per
fauces euasit. Etenim e castellis in faucibus ipsius sinus utroque ex latere positis ingenti
tormentorum ui est petitus. Omnes tamen naues, praeter unam Dalmaticam, fortunae
beneficio integras inde eduxit, quae quidem et ipsa haud eo loci percussa fuit, ut aut ita
undam acciperet, ut pessum iret, aut difficulter refici posset. Egressus sinu Ambracio
Venetus imperator oppidum in Leucadii litoris peninsula situm ― locus est opere accolarum a continenti nunc abscissus, uulgo Sanctam Mariam uocant ― adoritur, atque haud
magno certamine expugnat, classicis recenti naualium sociorum ac commilitonum nece
irritatis. Leucade pręsidio imposito ad Aulonem et Aeantem fluuium, ut hostiles naues
his in locis aedificatas incenderet, est profectus, laetis omnibus utpote Leucadiae
inescatis expugnatione. Vbi quum ad sexcentos ex classiariis, duce his minime idoneo
dato senatorii ordinis uiro, exposuisset, partimque pedestri itinere Aulonem ire,
partim lembis ac maioribus onerariorum nauium scaphis impositos fluuium ingredi,
ignemque in Turcaicas naueis, quae plurimae in amnem deductae erant, coniici iussisset,
ab hoste in insidiis latente excępti sunt, atque ad unum omnes fere aut caesi, aut capti,
praeter paucos unius scaphae nauales socios, qui notitia fluuialis aluei, simulque audacia
repugnandi hostibus ripas fluuii obsidentibus magna cum laude effugerunt. Nam huius
hostis manus tunc effugisse apud Venetos decus maximum erat, utpote quos Turcae
praedam uerius quam hostem existimabant. Reliqui primo Turcarum irruentium aspectu conterriti arma proicientes, seseque supplices dedentes ueluti pecora ab immani hoste
trucidati sunt.
Dux tamen cum scriba et duobus patriciis paucisque honestis uiris ab
Aulonis praefecto Mustapha Iurisio uinctus ad regem est missus, quo ex talium uirorum
captiuitate praefecti uictoria apud regem esset illustrior. Multum enim Turcae natiuae
feritatis interdum obliti gloriae tribuere solent.
Per idem fere tempus trecenti circiter Dalmatae Hungaricae ditionis equites, adiunctis sibi totidem Albanesiis, Venetorum mercenariis equitibus, quum ipsorum Venetorum
instinctu, tum spe praedae, neglecta induciarum fide ― erant enim inter Hungaros et
Turcas id temporis induciae ― proximos Turcarum fines circa Naronem amnem adorti
sunt. Qui quidem dum ingentem pecorum hominumque praedam securi hostium abducunt,
ab agrestibus, quorum uis magna dolore amissarum rerum e proximis locis in
praedones excita fuerat, admixtis paucis Turcis equitibus, haud parua ex parte in locis
iniquis circumuenti sunt, partimque caesi, partim uiui capti sunt. In quibus quindecim
ferme insignes nobilitate Dalmatae equites cum ducentis obscurioribus uiris desiderati
sunt, meritasque dedisse poenas uisi, quum negligentia ac securitate sua in hostico, tum
induciarum fide uiolata.
Lissenses a Turcis deficiunt, et Venetis oppidum tradunt; Alexandrum
exulem quendam Albanesiis ducem accersunt, qui pro Venetis primum rem
bene gerit, paullo tamen post ad Turcas deficit.
Caeterum quantum cladis in ea parte Dalmatiae, quae ad occidentem solem
uergit, Venetorum mercenarius miles accaepit, tantundem fere ad Lyssum
oppidum hosti duce Alexandro Albanesio redditum est. Est autem Lyssum
oppidum aliquot ante annis Turcarum metu, qui illas accolunt regiones, a
continenti atque antiquis sedibus in insulam, quam mare litori obiectum et
Drinon amnis duobus ostiis in salum effluens efficit, ab ipsis ciuibus
nequicquam plane traductum. Nam Scodra a Turcis de Venetis capta Lyssum
quoque barbarorum iugum haudquaquam
effugit, quanquam ante bellum, quod nunc Turcae cum Venetis gerunt,
tributarium magis barbaris quam in eorum erat ditione. Hoc autem bello
exorto eius oppidi ciues Turcarum auersati tyrannidem sese Venetis
tradiderunt, quum Christianorum classe ac maritimis auxiliis fraeti, tum
insita Albanesiis temeritate atque in Turcas odio. Porro haec loca licet
Illyricae sint regionis, tamen magna ex parte ab his, quos uulgo Albanesios
uocant, incoluntur.
Veneti permunito Lysso praesidioque firmato statuunt a Cathareno atque
Antibarensi agro, honoratioribus sociis magis consulentes, praedones Turcas
eo auertere. His enim maxime ciuitatibus Turcae Scodra excurrentes agrosque
uastantes permolesti erant. Itaque quum haec cura intentos Venetorum animos
haberet, Albanesios, qui eum tractum incolebant, Lyssi defectione haud parum
erectos sibi conciliant. Verum dux rei incipiendae idoneus deerat, qui
profecto, si minus opibus rem eorum iuuare posset, nulla tunc aut admodum
tenui Albanesiorum fortuna propter principum tum exilium, tum interitum, at
saltem nominis claritudine ac familiae dignitate et suis spem
daret, et hostibus non esset contemnendus. Nemo igitur ad hoc aptior uisus
quam is, qui ex eius gentis regulo esset progenitus. Itaque Veneti
adolescentem quendam Alexandrum nomine ad se e regno Neapolitano, ubi id
temporis cum patre in quodam Calabriae oppidulo eorum uictui a rege
Ferdinando attributo degebat, accersunt, mox cum duabus triremibus Lyssum
deuehunt, quem quidem populares magna exceptum laetitia sibi ducem
constituunt. Hic est eius Alexandri ex filio nepos, quem Turcae patria uoce
Schenderbegum uocarunt, quique ob insignem rei militaris
peritiam ac animi magnitudinem Turcis ingenti extitit terrori. Nam patrum
nostrorum aetate multa plureis annos cum Turcis bella uaria fortuna gessit,
dum hosteis regno suo arcet, ac demum conscientia egregia patriae, quoad
uixit, defensae interiit, sagitta ictus ueneno imbuta, opera quidem cuiusdam
ex suis, fraude uero ac consilio, ut fama obtinuit, Venetorum, dum
castellum, quod incolae Croiam dicunt, eorum custodiae aliquando creditum
repetit.
Albanesii igitur talem ducem nacti tandem non dubitant Turcis hostes propalam fieri,
finesque eorum ultro incursare. Qua quidem re motus Pheris Eunuchus, Scodrensis
prouinciae praefectus, ad sexigentos
equites, ut hostium conatibus obuiam iret, celeriter
contrahit, quos inter multi etiam Graeci ritus Christiani Turcaicae ditionis fuere, Pheridem
secuti haud quidem uoluntate, sed imperio, ut mox in concursu satis patuit, coacti. Hac
manu bifariam diuisa Pheris in agrum Lyssanum contendit: cum altera enim equitum parte
cis amnem ipse incessit, alteram Drinonem
traicere ac propter ulteriorem eius ripam progredi iussit, ignarus in quam fluminis regionem Albanesii cum Lyssanis tunc essent praedatum egressuri. Itaque Turcae non procul ab oppido occulti, ut ipsi arbitrabantur, in
utraque fluminis ripa densis arboribus obsita consederunt, eo consilio ut Christianos aut
oppido ex consuetudine praedatum egressos inuaderent, aut his absentibus amnem uado
transirent insulamque, in qua oppidum exędificatum demonstrauimus, uacuam defensoribus una cum oppido occuparent. Oppidani a Christianis, quos cum Turcis hanc in
expeditionem profectos diximus, per occultos nuntios edocti quemadmodum Turcarum
copiae essent diuisae, quidue insuper hosteis molirentur ― nempe sicut eadem religio
hominum animos ualde coniungit, ita plaerisque mortalibus, qui inter se sacris differunt,
perinde ac inter diuersi generis bruta animalia mutuum solet esse odium ― totas uires suas
aduersus eam hostilis exercitus partem conuertunt, a qua ducem abesse cognouerant.
Relictis igitur paucis ad custodiam loci amnem traiciunt, atque ad hostem alacres
uadunt. Turcae, ut quibus Albanesiorum ferox ingenium semper formidolosum fuit,
conspicati Christianos plures numero quam existimauerant, incerti quid agerent, quieti
aliquamdiu stetere, incerta uoluere consilia:
metus enim fugam, pudor manum conserere suadebat. Albanesii uero rati, ut erat, Turcas metu perculsos, hostilique formidine
abutentes eos ex aduerso ingenti clamore sublato inuadunt.
Quos quidem quiescentibus auxiliariis Christianis, qui cum ipsis Turcis aduenerant, primo fere congressu in
fugam coniectos magna ex parte trucidarunt, equisque atque armis haud paruo reguli
emolumento spoliarunt, utpote qui nulla ferme re ad talem expeditionem necessaria
instructus Lyssum accesserat.
Maior uictoria ex cęde quam captiuitate hostium fuit: quinquaginta tantum ex
Turcis uiui Lyssum adducti, caeteri partim interfecti, partim fuga elapsi. Pheris cognita
suorum aduersa pugna, quos trans Drinonem
missos docuimus, necubi forte in hostes
non modo uictoria, sed et ingenio feroces incideret, Scodram cum reliquo exercitu rediit. Et quia satius uisum est rem consilio cum Albanesiis quam armis gerere, dedit operam, ut Alexandrum Schenderbeghi nepotem sibi conciliaret.
Itaque quum apud se multos Albanesios haberet, linguae commertio per occulta colloquia ingentibus promissis iuuenem genere nobilem, auique gloria illustrem, nullis apud
Christianos praeditum fortunis, aetate fluxum, atque praesentis tędio fortunae in
oblatam spem flecti promptum, non modo Venetis ademit, sed etiam sibi eo facilius
assumpsit, quia satis constabat illum de Venetis ualde conqueri atque ferre aegerrime,
quod se ob sua in eos merita proque opera abs se proximo praelio nauata nullis decorassent donis. Et profecto Christianae nobilitati satis persuasum est Venetos opera nobilium in bello necessitate magis quam uoluntate uti, uirtutem uero eorum, quia mercaturae dediti arma per se non exercent, semper suspectam habere.
Disquisitio auctoris an Drinon fluuius idem sit cum Drilone, cuius Plinius meminit.
Caeterum quoniam de Drinone fluuio meminimus, de quo nostrae aetatis homines ambigunt, an idem sit, cum eo amne, quem Plinius Drilonem
uocat, uisum est haud absurdum paululum excedere ad demonstrandum hunc amnem et Drilonem, quem uulgo
Boianam dicunt, eundem non esse, quamuis Hermolaus Barbarus Venetus in Plinianis
castigationibus eundem esse uelit, deceptus cum uocabuli similitudine, tum quia apud
ueteres scriptores Boianae nomen nusquam extat. Et Plinius forsan, quia de Drinone nullam mentionem facit, hos duos procul dubio amnes unum esse putauit, hac maxime, ni
fallor, causa lapsus, quod hi duo amnes non procul a Scodra oppido inter se coire pene
uidentur, utpote qui ibi haud magno terrae spatio, dum Drinon Scodrensem agrum
praeterfluit, dirimantur, atque inde, uelut ex eodem fonte bifariam effusi, mox magno
interuallo disiuncti Adriatico mari uterque accipitur.
Vnde diuersos esse amneis, nec usquam commisceri ex hoc etiam satis constat,
propterea quod Drinon in monte Scardo, qui Dalmatiam a Dardanis disterminat, exoritur quibusdamque ignobilibus amnibus accaeptis per confinia Illyrici ac Macedoniae
fluit, duobusque ostiis
in mare euolutus insulam, in qua Lyssum oppidum nostra
aetate, ut supra diximus, exędificatum est, efficit. Drilo uero, cui Slaueni a pestilenti eius
aura Boianę nomen indiderunt, e lacu effluens Lygnistri,
ad quem Doclea insignis
ciuium Romanorum urbs extitit, qua is radices montis subit, in quo Scodra oppidum
situm est, atque eodem alueo per decem et octo millia passuum labens (tantum enim
spatii, quod et Plinius affirmat, ea urbs a mari distat)
in pelagus haud procul Olchinio
effunditur. Sed neque eius regionis incolis assentior, qui lacum, ex quo Dirilo seu Boiana
emittitur, post Slauenorum in Illyricum irruptionem (ea est Dacica Gothorum gens, ut
alio loco demonstrauimus) crebris terremotibus solo suapte natura humente et pluribus
distincto fontibus erupisse tradunt, dum ualidior terrae concussio aquarum ultro etiam
emanantium laxiores efficit uenas. Ipsum insuper montem Adrium, qui dorso mediam
secat Dalmatiam, multis in locis ingenti proruisse lapsu arbitrantur, et largiores e radicibus effudisse riuos, e quibus sane Maracius in iustum pene auctus fluuium eo ipso
accipitur lacu, qua Docleae (quam et ipsam erumpentibus subito aquis absortam esse credunt) uestigia ac ruinae, marmoreaque monimenta sub aquis uisuntur.
Ego autem Docleae excidium in aquas terrae motu exortas haud quaquam contulerim, sed potius in Gothos, Hungaros, Slauenos, Sarracenos, quae quidem gentes non
modo Docleam, sed et Salonas clarissimam Dalmatiae urbem, multasque alias Illyrici non
ignobiles Latinas colonias fractis Romanis opibus deleuere. Huius praeterea tempestatis
acerbitas Epidaurum quoque euertit, unde quaedam antiquae familiae a Romanis ciuibus
originem ducentes cremata patria ad munitiorem locum commigrauere, in quo haud
multis post annis Polimirum Belum Slauenorum regem, Roma, ubi aliquamdiu exulauerat, in Illyricum a principibus regionum accitum, urbem Rhacusam condidisse supra
demonstrauimus. Et profecto urbes quoque ea lege statuuntur, ut aliquando, aeque ac
caetera mortalium opera, consenescant atque etiam intereant, quamquam urbes ipsas
restitui ac reuiuiscere interdum uidemus.
Hungari inter Venetos et Turcas pacem restituunt; Talismanus Christum praedicans
crudelissime necatur.
Iam Veneti diuturno bello defessi de pace a Turcis petenda belloque finiendo consilia eo intentius uoluere coeperunt, quia et mercaturae eorum,
unde magna ex parte stipendium militibus suppeditabant neruique Venetae rei constabant, per bellum magnopere impediebantur, quae res opes etiam illorum uehementer
attriuerat, nec ullis fere Christianorum regum auxiliis, praeterquam solo nomine ac fama
Hungaricae magnitudinis adiuuabantur. Ad haec cura Italicarum rerum ipsos a Turcis
auertebat. Iam enim Lodouicus Aureliensis Duodecimus, Francorum rex, Italia
Circumpadana atque Mediolanensi imperio occupato, diuiserat cum Ferdinando
Hispano rege, ut supra diximus, regnum Neapolitanum, eiecto inde Friderico, Alfonsi
Secundi fratre. Quos sane reges uel per se graues accolas, nedum immixtos Italiae rebus
intolerandos fore existimabant.
Sed nec Turcae, maxime qui honestioris fortunae erant, bellum pace atque ocio
mutare recusabant. Videbant enim damno magis quam emolumento illis id bellum esse:
nam praeter quam quod nullo stipendio a rege accepto, sed suo ipsorum sumptu ac pecunia ex agrorum, quos precario possident, reditibus contracta semper militant, in ea expeditione nihil fere praedae obueniebat, quum nec Venetus terra, nec Turca mari bellator
esset. Turcarum autem opes in mancipiis, caeterisque rapinis magna ex parte consistunt.
Sed quia Veneti a Turcis contemptui habebantur, pacem per sese petere, ne hostes ea re
elati iniquas pacis conditiones ferrent, haudquaquam ausi sunt. Itaque agunt cum
Hungaris, ut uulgata noua militum conscriptione territarent Turcas, ita tamen re in
speciem composita, ut Hungarum
non minus pacis quam belli cupidum esse appareret,
eoque modo tentarentur hostes, an ad pacem animos uersos haberent.
Quos quum ad quietiora consilia et arma deponenda inclinatos animaduertissent, et
ipse non suo tantum nomine, sed etiam perinde ac pacificator a Venetis adhibitus, ad
pacem his conditionibus componendam Bazethem fere coegit: ut Veneti deducto
Leucade praesidio oppidum Turcis redderent, Cephaleniam tamen insulam per bellum
captam tenerent; Turca uero item quicquid in continenti de Venetis coepisset, sibi belli
iure haberet, atque eo die populandi uexandique Venetos tam terra quam mari finem
faceret.
Eodem fere tempore accidit Constantinopoli res mira et rari exempli, atque ob id
literis mandanda, quaeque maxime argumento esset uerum Dei cultum coelitus
infundi, purgatamque uitiis mentem illustrari ac in diuinitatis cognitionem induci. Turca
quidam ex eo sacerdotum genere, quos Machomethani Thalismanos uocant, literis
Arabicis, quibus omnes Machomethani utuntur, satis imbutus, quolibet octauo die, quem
antiquitas Veneri attribuit, uti Machomethanis mos est, templum Sophiae sacra facturus
ingrediebatur. Id autem templum Christo, qui Dei sapientia est, a magno Iustiniano erectum Mechmethes, Bazethis pater, capta Constantinopoli Machomethanis sacris dedicauerat. Qui quum esset inter sacerdotes eruditione simul et uitae integritate insignis,
non modo a plebe, sed etiam a rege ipso, dum doceret populum, attentissime audiebatur,
omnesque mirum in modum concionibus suis tenebat. Tandem quum in templo leges
Machomethanas de more populo rege praesente interpraetaretur, proiecto per contemptum codice, quem Turcae Alcoranum, id est praeceptorum collectionem uocant,
conuersusque ad ipsum regem diuinitus procul dubio mente monita inquit:
Miror te, rex, quum sis uir sapiens, nondum deprehendisse Machomethanae haeresis
uanitatem, ac quendam uersuti auctoris astum in sua secta constituenda, utpote quae
nihil in se diuini, aut quod ad ueram hominum beatitudinem pertineret, habeat. Quippe
Machomethes, terrena tantum ac corporea sapiens, nec uiuis uerum iter ad felicitatem
ostendit, et uita functis communem cum bestiis beatitudinem pollicetur, atque quum
uideret uir callidus Christi religionem ad animi puritatem ueritatisque contemplationem
omni ex parte institutam esse, tantisque miraculis fulciri, ui et uoluptate proposita,
duobus sane efficacissimis humanis affectibus, sectam suam munire ac tueri praecepit.
Quare scito solam Christianam religionem ueram censendam, et Christum, ut ipse recte
affirmat, uiam, ueritatem et uitam esse.
Quod ubi Thalysmanus dixit, extemplo rex, ut erat patriae religioni deditus,
hominem comprehendi, atque in foribus templi crudelissime necari iussit, denuntiauitque rem silentio tegi, graui poena proposita, si quis efferret. Verum id coelari Deus
haud quaquam permisit: nam quidam Turca Illyricae nationis eiusdem gentis Christiano
homini omnia, uti gesta erant, narrauit. Quae quum multorum affirmatione, uera esse
cognouissem, huic hystoriae inserenda censui.
Galli Hispanos regno Neapolitano eiciunt; Hispani Venetorum auxilio regnum
eadem facilitate recuperant.
Regno Neapolitano inter Gallum et Hispanum, ut dictum
est, diuiso, haud ita multo post oritur inter ipsos discordia, quandoquidem et regnum societatem non admittat, et possessio iniuste ac per latrocinium parta haudquaquam
sit diuturna, licet saepe uideamus reges etiam malis artibus factos iisdemque regna gerentes occulta Dei uoluntate ualde florere. Nec mirum, quum nihil apud Deum praeter
uirtutem in bonis numeretur. Itaque rupto foedere, quo patrium Friderico regnum ablatum erat, ferro decernere incipiunt, uter regum iustior Neapolitani regni esset possessor.
Vbi ad arma uentum est, intra unius ferme mensis spatium, Hispanis in oppidum maritimum Appuliae, Barletum incolae uocant, haud memorabili praelio compulsis, regnum
Galli occuparunt.
Erat Hispanis dux Consaluus Adigarius, sicut pacis artibus uir insignis, ita omni bellica laude dignissimus, quem supra diximus Cephaleniam de Turcis coepisse. Qui quum
uidisset Italos Francis conciliari, iamque in eorum ditionem totum regnum concessisse,
statuit quoad Galli simul incolarum fauore, simul suis ipsorum uiribus florerent, certamine supersedere,
nec manum cum his conserere, uerum cunctatione atque mora eos
eludere, satis gnarus et Gallorum uim breui senescere solere, et regni Neapolitani incolas, ut caeteros quoque huius aetatis Italos, fidem paruo momento mutare.
Itaque commeatu Barletum comportato cum omnibus suis, quos inter quidam
Columnenses equites, uiri, ut nunc est Italorum uirtus, satis strenui, se in oppido obsidendum permisit, atque eo tandem inopiae deuenit, ut in sola fuga spem omnem salutis
collocaret. Iamque naues, Hispanos fugientes auecturae, paratae erant, quum Veneti,
nullo socialis fidei respectu ― erant enim cum Gallo rege tunc foedere iuncti ― aduersus
Francos clam mittunt nauibus ad Consaluum cum commeatu ac stipendio sexingentos
circiter Heluetios milites, quos haec aetas Suizaros appellat, rati Venetae reipublicae
haud expedire Gallos ad Mediolanense imperium Neapolitanum regnum sibi adiungere.
Consaluus hoc auxilio a Venetis adiutus, abiecto fugae consilio, coepit crebris ex oppido eruptionibus Gallos in dies magis magisque uexare, nec tamen ad aleam totius pugnae descendere, uerum ubi paulum procurrisset, statim in oppidum refugere, et quo
magis hostium negligentia cresceret, metum ac diffidentiam simulare.
At Galli, insitam eorum socordiam prospera fortuna fouente, in dies negligentiores atque ab secundis rebus, ut fit, magis solito incautiores esse, ac ueluti ipsi obsessi
fame macerarentur, non autem hostes clausos obsiderent, labores detrectare, moram ac
dilationem certaminis aegre ferre, in casum uniuersae pugnae obsidionis taedio Hispanos
prouocare. Hostium enim noua auxilia a Venetis, ut dictum est, submissa ignorabant,
nec consilium Hispani ducis animaduertebant. Qui quidem quod uiribus deerat, id
fraude supplendum ratus, quum aliquandiu metum simulasset, tandem ostendit se ualde
cupidum dimicandi, uerum edicto regis sui prohiberi, affirmans inter Hispanum et
Gallum reges inducias esse, pacemque componi. Et re uera sub hoc ipsum tempus hi
reges de pace inter se firmanda per inducias agebant.
Itaque Consaluus, uir caetera egregius, religione induciarum per dissimulationem
spreta, qua scilicet citra famae iacturam se hostibus impositurum putauit, quia nondum
inducias inter reges pactas nuntii palam attulerant, signum pugnae proponit, Francosque
in agro Cethignolano decem et octo millibus passuum procul a Barleto agentes, propter
spem proximam pacis certaminis securos, atque ob id ad praelium imparatos (credebant
enim inducias esse) aggreditur. Galli re improuisa perculsi primo trepidare, mox collecto animo aciem instruunt, atque in hostem ex aduerso uenientem impetum faciunt, primoque congressu turbatum loco mouent Hispanum. Sed quia Deus regnum
Neapolitanum Hispanis destinarat, dux Francorum, dum in primam aciem equo prouectus Gallos ad pugnam hortatur (nam Consaluus suos iam terga dantes ac fugam spectantes in pugnam reuocauerat), tormento forte ab hostibus misso ictus cecidit. Cuius casu
Galli perturbati terga hosti confestim uertunt ac foeda fuga dissipantur, eademque facilitate, qua regnum Neapolitanum caeperant, amiserunt. Nulla enim fere gens est, quae
minore animo aduersa ferat, celerioriue desperatione uictoriam hosti concedat. Vnde
quum quidam Illyricus eques ― Barletum enim a Slauenis Illyrica gente haud parua ex
parte incolitur ― tribus Gallis equitibus fugientibus obuiam esset factus, atque unum ex
his una congressus ictu lanceae equo deiecisset, duo quoque reliqui statim infracto animo
sese uinciendos Slaueno praebuerunt, quos magna omnium admiratione prae se agens
Barletum compulit. Consaluus statim ab ipsa pugna cum uictore milite Neapolim eo laetior petit, quo paulo ante propior periculo fuerat, urbemque quamquam in Gallos
inclinatiorem, uoluntate ciuium laetisque populi dolorem dissimulantis acclamationibus
ingressus est. Vultus enim et uox humana, uel quum maxime animo disparia sunt, seruire
possunt. Intra paucos dies arx quoque Neapolitana capta, muris eius, qua aditum
Hispani moliti sunt, cuniculo puluere accensibili repleto atque incenso dirutis.
Gallorum reliquias solum uertere coegerunt.
Quod ubi Francorum rex Lodouicus
Aureliensis accepit, accusata Hispanorum fraude, suorum ignauia, exercitum in
Circumpadana Italia reparare constituit, quo celeriter confecto, regnum Neapolitanum
repeti iubet, creato exercitus duce Francisco Gonzaga, principe Mantuano. Iam
Francorum copiae fines regni Neapolitani ingressae ad Lyrim peruenerant, ponteque
amnem Franci iungebant, quum Consaluus, cum modica quidem suorum manu, sed duro
in armis milite, eo accessit transitu hostem prohibiturus. Caeterum effecto opere,
Hispanis nequicquam obstantibus, atque ad utranque partem pontis castellis cum praesidio impositis, Galli partem copiarum crebro traducebant, ac leuia certamina cum
hostibus uario euentu inibant.
Nam quantum equites Galli hosticis praestabant equitibus, tantum pedites Hispani Gallis peditibus superiores erant.
Quum hic rerum status ad Lyrim esset, Franciscus Gonzaga, marchio Mantuanus,
iussu Galli regis ad exercitum uenit. Quem quum inuenisset soluto imperio inertem,
imbecillem, commeatus ac omnium rerum necessariarum inopia laborantem, licentia ac
lasciuia corruptum, ad haec graui ualetudine tentatum, eo quod castra sicut nulla munitione tuta erant, ita nec in loco salubri inscitia ac negligentia ducum posita, conuocatis
principibus acerba eos oratione increpuit. Galli praeterquam quod externi hominis
imperium insita genti superbia aspernabantur, saeua etiam concione exacerbati nihil
quod aut ipsis salutare esset, aut regi honorificum gloriosumue foret, ad animum admittere, sed omnia foeda seditione ac tumultu labefactare coeperunt. Quod ubi marchio
Mantuanus animaduertit, Gallorum insania cum Consalui ingenio collata, qua erat prudentia, facile intellexit Francis certam impendere perniciem, quippe qui bonis consiliis
nihil iuris reliquerant. Itaque ne sua culpa clades accaepta cuiquam uideretur, excusata
ualetudine, quam, ut ferunt, simulauerat, Mantuam sese recępit, atque ad regem literas
conscripsit, quibus et Gallos solutae militaris disciplinae accusauit, et sibi exercitum non paruisse conquestus est.
Per idem tempus Veneti, semel felicem perfidiam Barletano praelio aduersus Gallos
experti, simulque occasione utendum rati, cum Bartholomeo Liuiano duce exercitus sui
consilium ineunt, ut is simulata defectione cum trecentis equitibus conferat se ad regnum
Neapolitanum, ac praetextu transfugae adiungat se Hispanis copiis, per speciemque
Consaluo ac regi Hispano fortem operam nauandi curet Gallos
a finibus regni
Neapolitani haud incruentos abire, atque externos homines sua ipsorum strage ab occupanda Italia deterrere. Consaluus exercitu suo auxiliis Venetis aucto, cognitaque hostium
imbecillitate ac principum seditione, tum marchionis, cuius specimen animi magni
faciebat, discessu ratus haud parum de Gallorum uiribus detractum, statuit hostem ad
certamen ultro prouocare. Sed quia inter Hispanos et Gallos amnis, ut dictum est, intererat pontemque superiniectum Galli tenebant, inuitis ipsis Gallis manus conseri
nequibat. Itaque accitum ad se Petrum cognomento Nauarram, spectatae uirtutis uirum,
qui in Hispano exercitu ordinem ducebat, hortatur, ut cum sua cohorte praesidium ponti
impositum aggrediatur. Exercitum Gallorum sine duce esse, inquit, sine imperio, nec
minus seditione quam aegritudine inualidum, atque iccirco Hispanos occupato ponte
facile amnem transituros, manusque cum hoste uiribus multo inferiore conserturos,
locumque aut uictoriae inuenturos, aut Gallos, si pugnam detrectarint, spe regni
Neapolitani abiecta, procul ab his finibus per se abituros.
Petrus ducis adhortatione accensus, assumpta cohorte sua, et id roboris in exercitu
Hispano erat, plenus bonae spei uadit ad oppugnandum castellum in ea parte pontis constructum, quae ad Hispanos uergebat. Nec uana spes fuit: nam Franci cum ne conspectum quidem Hispanorum sustinuissent, eodem impetu in illud quoque castellum, quod
ad alteram partem pontis aedificatum diximus, irrumpunt.
Consaluus occupato a suis
ponte, quem Gallis pauore attonitis ne rescindere quidem, nedum hosti repugnare in
mentem uenerat, legiones traducit, acieque instructa ad hostem pergit. Galli e castellis,
quae ponti superimposuerant, deturbati, ponteque ammisso ac hoste in castra pene
accaepto, a ducibus destituti, morbo, fameque magna ex parte confecti, et ob id certaminis studio auersi, ne tentato praelio dissipantur. Qui uero per ualetudinem effugere
nequiuerunt, positis armis hosti sese dediderunt. Dux Hispanus arbitratus non
minus decorum esse uictis parcere quam hostes superare, suos a caede hostium inhibuit,
Francosque armis spoliatos dimisit incolumes. Quosdam etiam ex hostibus illustriores
uiros, Christiana ac rara uictoris in deuictos usus benignitate, ne in itinere necessariarum
rerum inopia deficerent, memor humanarum rerum uiatico iuuit.
Galli, pace cum Hispanis confecta, in Venetos uindictam meditantur; hi apud imperatorem et alios principes quaerunt suppetias; Alexandri pontificis morte ditionem suam
augent.
Francorum regi clades suorum alia super aliam nuntiata iram in Venetos ob
eorum infidam societatem adeo accendit, ut statim consilium coeperit de bello cum
Hispano rege finiendo, quo facilius Venetorum iniurias ulcisceretur. Nihil enim regem
latebat eorum, quae Veneti aduersus Gallos in Italia moliti fuerant, Ioanne Laschare, qui
regii oratoris nomine apud Venetos id temporis agebat, omnia Venetorum consilia et callidissime explorante, et ad regem per occultos nuntios deferente. Itaque non modo pacem
cum Hispano composuit, sed etiam affinitatem contraxit, data illi in matrimonium sororis
suae filia. De regno autem Neapolitano, cuius sane possessio, si aut uis abesset, aut iure
disceptaretur, neutri eorum competeret, ita transactum est, ut rex Hispanus dimidiam eius
partem iure prioris foederis obtineret, alteram partem dotis nomine ita possideret, ut singulis annis quinquaginta millia
nummum aureorum regi Francorum penderet.
Adiecta insuper haec conditio est, ut, si ex hoc matrimonio filius susceptus esset, totum
regnum Neapolitanum illi cederet. Sin autem rex Hispanus nihil liberorum ex hoc connubio relinquens decessisset, ad regnum ipsum nihil obstante priore foedere Francorum
rex perueniret.
Pace, quo diximus modo, inter Gallum et Hispanum facta, atque ad Venetos literis
legati sui, qui apud Hispanum regem erat, perlata, ingenti ex conscientia perfidiae metu
perculsi sunt. Itaque quo
et ipsi alicuius Christiani regis amicitia sese munirent, omnibus
tentarunt artibus Maximilianum Caesarem, Friderici filium, hominem satis notae leuitatis, in societatem pellicere, aut saltem a caeteris Christianis regibus auertere. Nihil
enim Veneti et Romani etiam pontifices magis sibi timendum censent quam
Christianorum regum coitionem. Metus autem utrisque hinc oritur, quia neutros sane
Christiani reges imperio dignos existimant, alteros, quia mercaturae dediti sunt, alteros,
quia non profanis, sed sacris ac diuinis duntaxat rebus uacare debent. Quamquam, ut
quod sentio dicam, sicut nolim sacerdotes magnis imperiis potiri, ne curis inanium
rerum a diuino cultu auocentur, ita eos possessionibus uelim esse quam ditissimos: nam
hospitalitas, munificentia, benignitas, propriae sacerdotum actiones, sine opibus ac
sumptu exerceri nequeunt, praeterquam quod mendicitas non modo per se turpis est,
sed etiam interdum seu cupiditate, seu egestate cogente dolosa. Videmus enim passim
eos ipsos sacerdotes, qui professione sua pecuniis odium indixere, non modo poscendis
nummis non saciari, sed etiam sub paupertatis gloria multo maiora acquirere, quam quae
plęrique eorum religionis ritu capti reliquerant. Sed de hoc alias.
Vt uero animaduerterunt Veneti, non caeteros modo Christianos principes fere sibi
esse infensos, sed ipsum quoque Maximilianum ab se auersum, omni spe in propriis
uiribus reposita, audacia sese tutos reddere constituunt, nulloque honestatis respectu,
quod ut plurimum ab his a condita eorum urbe factitatum est, imperium augere, rati
amplitudinem imperii, quibuscunque id artibus fiat, non tam inuidiam eis apud Italos
praesertim, qui opes imprimis admirantur, conflaturam, quam uires ac potentiam collecturam. Quod profecto improbum consilium tandem destituit fortuna, tametsi satis
laetis initiis coepta eorum uisa sit fouere. Fortunam autem uim quandam diuinae appellamus constitutionis, qua humana negocia agi censemus. Nam quum in idem tempus,
quo Veneti huius modi consilia animo uoluebant, mors Alexandri Sexti, pontificis
Romani, peropportune incidisset, multas Italiae urbes pontificis Romani uectigales partim a possessoribus pecunia emptas, partim uoluntaria deditione traditas in ditionem
redegerunt. Quas sane urbes Caesar, Valentiniensium dux, homo omnibus sceleribus
coopertus,
atque ad perturbandam Italiam natus, ipsius Alexandri pontificis filius ex
adulterio susceptus, ui tenuerat pulsis inde iustis possessoribus, mortuo deinde pontifice
amiserat. Neque enim licet per leges uectigalem agrum auferri ab eo, qui conduxit, aut
eius successore, quandiu uectigal pendatur. Et quoniam nos huius uiri mentio admonuit, quo sane nihil immanius aetas nostra tulit, naturam et mores eius non praeteribo silentio. Neque enim minus operae precium puto imitanda memorare, quam quae cauere
decet.
Caesar Borgias, Valentiniensium dux, homo scelestus; Alexander VI pontifex
improuiso ueneno tollitur.
Alexander Sextus, pontifex Romanus, Hispanus natione, ille,
qui ante pontificatum Rhodericus Borgias appellatus est, de quo supra etiam meminimus, dum esset cardinalis quinque liberos ex quadam adultera Romana fęmina tulit,
quorum quatuor mares fuere, quos inter natu minimus Caesar praenomine, dux
Valentiniensium nuncupatus, audacia atque crudelitate quum in suos, tum in alienos ita
notus extitit, ut omnis fere memoriae barbariem libidine atque importunitate aut supergressus sit, aut adaequarit. Hunc pater, pecunia, ut alio loco diximus, pontificatum nactus, uix puberem cardinalem designauit, ementitus non ex se genitum esse, sed ex uiro,
cuius uxorem, quod satis constat, ipse adulterauerat. Qui ut magnis sceleribus rudimentum poneret, Gemium, Mehmethis Turcarum regis filium, iussu parentis, ut fama obtinuit, ueneno sustulit, dum una cum Turca quasi obses a patre datus Carolum Octauum,
Francorum regem, regnum Neapolitanum, ut supra demonstrauimus, petentem, inuitus
sequitur.
Ab hac immanitate facinora sua incipiens cum fratris uxore consuetudinem habuit.
Quae res quum fratri natu maximo, Candiensium duci, querela ipsius, qui iniuria afficiebatur, innotuisset, adulterum saeua oratione increpuit, malumque ei inter castigandum saepius minatus est, ni a turpitudine desisteret. Caesar praeterquam quod fratris
fortunae inuidebat, minas insuper eius aegre patiens, ei mortem inferre, depositoque cardinalatu regnum sibi parare constituit, ad quod sane illi, maiore fratre incolumi, facilis
uia, ut ipse arbitrabatur, haud quaquam patebat: nam ut, quae destinauerat, efficere posset, tota parentis fortuna sibi soli erat uendicanda. Itaque simulata reconciliatione
fratrem in quosdam extra urbem hortos ad cęnam inuitat, redeuntemque sub uesperum
in urbem atque aliquanto a comitibus amotum per speciem aspiciendae cuiusdam insigni
forma mulieris, dato uni ex suis, cum quo consilium communicarat, negocio, nil tale suspicantem obtruncat, saccoque una cum grauibus saxis insutum in Tyberim demersit. Hoc
parricidio admisso Caesar, cardinalatu, quem a patre ultro oblatum non religionis studio, sed spe, ut plaerique faciunt, opulentioris fortunae accaeperat, sese sponte abdicauit, palam professus se a pontifice progenitum, et ob id tanto nequaquam idoneum sacerdotio, atque ac maius flagitium esset illegitime natum summum sacerdotium obtinere
quam sacris Deoque dicatis pecuniis ac in hospitalitatem absumendis abuti, atque his
ipsis regna pulsis iustis regibus per nefas parare.
Et quia potentia per scelus quaesita pessime exerceri solet, ac plerunque suum ipsius
exemplum in auctorem recidit, patrem carnificio uultu minisque circumsessum arbitrio
suo regebat, atque ita in suam, incusso metu, cupidinem
trahebat, ut ex scelerato per se
homine perditissimum efficeret, omnemque humanitatem exuere cogeret. Nihil enim
petenti miserrimus pater negare audebat, uel si id, quod peteretur, turpissimum foret.
Sacra omnia uenalia erant,
quod quidem apud sanctos illos pontifices, qui
Christianorum mores condiderunt, nunquam fando auditum est. Et quod his non minus
flagitiosum est, noxiorum quoque impunitates precio dabantur, nemo literis aut uitae
sanctimonia ad ullam subuehebatur dignitatem, solis nummis ad sacerdotia aditus patebat. Diuites episcopi ueneno necabantur, quo non modo pontificis filius, quod turpiter
prodigeret, haberet, sed et eius familia spoliis expleretur; in demortuorum locum atque
in uacua sacerdotia, qui plus auri obtulisset, sufficiebatur. His pecuniis milites conducebantur, quorum expeditio ac militia erat principes Italiae e suis sedibus pellere, captos
forte, aut fide interposita uocatos interficere. Vnde tota Flaminiae regio, et quicquid
praeterea urbium ad ius Romani pontificis spectabat, ploratibus ac lamentis sonabat.
Illustres constuprabantur foeminae, uirgines, pueri ingenui rapiebantur, cuncta cruore,
fuga, libidine, auaritia, omni denique scelerum genere foeda erant.
Cumque aliquot annis haec pestis atque immanis bellua ita grassata esset,
seque
apud omnes fere gentes scelerum magnitudine insignem fecisset, nec sumptui rapinae
sufficerent (erat enim cum aliarum rerum, tum maxime pecuniae largitor), duos
Romanae Ecclesiae cardinales, quos et flagitia sua auersari intellexerat, et diuitiis celebres erant, tollere constituit, quo eorum bona ueluti caduca ac uacantia, atque ad fiscum
deuoluta sibi uendicaret. Ad auertendam igitur suspitionem illos una cum pontifice ad
coenam uocat. Vinum nobilioris notae cardinalibus porrigendum inscientibus omnibus
ueneno inficit; eum qui a calicibus erat, sceleris prorsus inscium, admonet, ut de illo uino
solis, quos morti destinauerat, inter coenandum offerat. Caeterum Alexander pontifex
(iam enim scelesti pontificatus supremus dies appetebat) quum forte prius quam coeteri
ad coenam uenissent ― nam in eius aedibus conuiuium instructum erat ― sitis admonitu
interrogat ministrum poculis praepositum, quale uinum conuiuis depromptum
esset. Minister illud ipsum uinum, cui uenenum immixtum erat, sceleris ut diximus
ignarus, offert: nemini enim rei atrocitatem Caesar aperuerat. Quod cum admotum
labris placuisset pontifici, iussit apponi sibi aliquid esculenti, moxque semel atque iterum
ipsius uini potionem nullo forte ministri gustu libatam, securus ueneni, eo quod exploratae fidei minister, habebatur, hausit.
Interim cardinales, quos diximus ad coenam uocatos, ancipiti metu deliberare
irentne ad pestiferas epulas, an ualetudine excusata domi se continerent. Sed quia eo
rerum uentum erat, ut non minus periculosum esset uitare quam inire conuiuium ― timebant enim, ne euitato ueneno in ferrum inciderent ― pręsumptis aduersus uenenum
remediis eunt ad epulas. Itaque quum omnes discubuissent, dux Valentiniensium et ipse
aduersus uenenum praemunitus uultu in hilaritatem composito coepit large epulari,
atque ex eo ipso uino, cui uenenum inditum erat, quo metum cardinalibus demeret,
bibere: tanta auiditas huic monstro inerat necandi hos cardinales. Sed quia minister, dum
quantum de uenenato uino potionibus absumebatur, tantundem puri atque innoxii uini
in lagenam imprudens adicit, uim ueneni magna ex parte mitigarat. Virus in inferenda
morte efficax prima potione solus pontifex hausit, quo intra duodecim dies extincto caeteri conuiuae, una cum pontificis filio, haud graui adeo morbo paulo post afflicti periculum euasere. Haec aegritudo non minus quam pontificis mors res Caesaris funditus
euertit: nam morbo implicitus nihil negocii per sese obire potuit, quum res sua ipsius non
modo opera, sed et praesentia indigeret. Itaque intra paucos dies urbes Ecclesiae
Romanae uectigales, partim antiquum imperium respicientes pulsis Caesarinis praesidiis
principes suos reuocarunt, partim Venetis, ut dictum est, sese dediderunt.
Pius III succedit et uigesimo die moritur; Iulius II eligitur; Caesaris Borgiae fata
usque ad eius interitum enarrantur; Pontifex in Venetos Christianos principes concitat;
Bentiuola pulso Bononia potitur; unde simultates inter Gallos et Venetos nascuntur.
Caeterum ne mortuo quidem parente Caesar a flagitiis destitit. Nam quum Pius Tertius,
pontifex Romanus, qui Alexandro in pontificatum successerat, uigesimo die ab inito
pontificatu suum obisset diem, ne esset qui retenta duntaxat sibi potestate, quam uulgo
spiritualem uocant, imperium urbium Italicarum Romano imperatori restitueret ― id
enim Pium mente agitasse quidam auctores sunt ― pactus est Caesar, incertum qua mercede, cum Iuliano Sauonense ciue, diui Petri ad uincula tunc cardinale, quem pontificem
creatum Iulium Secundum appellarunt, ut sua opera cardinales Hispani in pontificiis
comitiis suffragiis ineundis ipsi Iuliano adiumento forent. Caeterum quum Iulius
pontificatum adeptus Genuensi religione fidem Caesari seruaret, nec modo promissa ei
non praestaret, sed insuper malum minaretur, Neapolim se contulit. Ibi, quia Deus illum
tam diu iniurias impune ferre noluit, fugiendo, ut saepe usu uenit, in periculum incidit,
propterea quod a Consaluo Adigario eadem fraude, qua ille multos Italiae principes
interfecerat, fide interposita comprehensus, atque in custodiam datus in Hispaniam ad
Ferdinandum regem, Hisabellae uirum, missus est, a quo in carcerem coniectus quum
diu uaria consilia euadendi animo uolutasset, tandem sanguinarius homo, ne ab ingenio
suo degeneraret, subsidium ab audacia et crudelitate petendum censuit.
Itaque simulata scelerum poenitudine uocat ad se quendam Caesiae sectę, cuius diuus
Franciscus auctor est, sacerdotem, cui scilicet Christiano ritu peccata aperiret. Qui cum
custodum permissu carcerem ingressus esset, in sede procul ab hostio carceris de industria collocata confessionem auditurus considere iubetur. Caesar, quantum temporis confessioni satis esse putauit moratus, educto pugione sacerdotem percutit uesteque exanimati induitur, credens eo habitu custodes decaeptum iri. Iam primam custodiam euaserat,
quum carceri prępositus, caeteris solertior, conspecto homine sacerdotali ueste induto, cuius cucullus ― ita capitis tegumentum monachi appellant ― magis solito in oculos
demissus esset, suspicatus, ut erat, Caesarem dolum aliquem commentum esse, iniectis
manibus hominem comprehendit, agnitumque recipi in carcerem coëgit. Rex Hispaniae,
percepta sceleris atrocitate, Caesarem ultimo supplicio afficiendum censuit, uerum
praecibus quorundam principum sententia dimotus, ita illum, ne quid salute desperata
ferox iuuenis grauius consuleret, uinculis liberauit, ut praedes acciperet, qui eum, quandocunque iussisset, sisterent, quem nisi promissores exhibuissent, pecunia regis arbitratu
luerent. Non ita multo post Caesar, audiens in ea Hispaniae regione, quam nostra aetas
Nauarriam nuncupat (inter Vascones et Cantabros sita est) bellum exortum esse, et inde
illi uxor erat titulusque dignitatis, ocii impatiens eo confestim contendit, ibique a quodam Cantabro hoste dimicans interfectus est.
Iulius Secundus, Romanus pontifex, aegre ferens Venetos eo audaciae progressos, ut
ne a rebus ad Romanum quidem
pontificem spectantibus rapaces continerent
manus, saepius eos admonuit, ut urbes Romanae Ecclesiae uectigales deductis inde praesidiis restituerent, nec iniquis augescerent incrementis; uiderent, ne expeditius sit
quaedam rapere quam continere,
reputarentque nimias opes magnae locum facere iacturae. Veneti praesenti inflati fortuna haud fere reputare secundas res in aduersas facile
conuerti. Itaque pontificis postulata paruifacere, interdum ei etiam minari, inuidiam
nequaquam uereri, immo sermonibus propalam ferre sacerdoti rerum imperium haud
conuenire, quasi illud mercatori magis quam sacerdoti conueniret.
Pontifex animaduersa Venetorum pertinacia profundaque imperii ac diuitiarum
cupidine, uerbis nihil profecturis desistendum ratus, armis ius suum tandem prosequi statuit. Sed quia suis duntaxat armis ac per se Venetos, ueritus eorum potentiam, lacessere
non audebat, querelam ad omnes fere Christianos reges partim literis, partim legationibus defert. Accusat Venetos aeque ac sacrilegio contactos, hortatur ipsos reges, ut non
modo Romanae Ecclesiae iniurias, sed et suas ulciscantur, nec sinant mercatores regna
per scelus occupare, undique Venetis bellum concitat. Iam coeperant Christiani principes
pontificis uerba non modo auribus, sed et animis admittere: nam praeterquam quod
reges natura ipsa, cuius uis maxima est, uitae ac fortunae, ut fit, dissimilitudine populorum imperium auersantur, utilia simul et honesta suadebat.
Itaque Francorum regem per se quoque in Venetos male animatum rogat, ut se
octingentorum equitum auxilio ad Bononiensem expeditionem iuuaret. Decreuerat
autem Iulius pontifex, quo Venetis aliena calamitate metum incuteret, ostenderetque se
iam coepisse res ecclesiasticas repetere, capto aut pulso Ioanne Bentiuola importuni
tyranni dominatu Bononiam liberare, atque iuri Romanae Ecclesiae urbem omnino
restituere, magis irae suae in ipsum Ioannem, incertum quam ob causam concoeptae,
indulgens quam ciuitati consulens. Nam Italiae ciuitatum ob factiones ac discordias
omnem potestatem ad unum conferri interest.
Acceptis a rege Gallo, quos postulauerat, equitibus Bononiam cum exercitu proficiscitur. Et quia nunquam prius auditum erat quenquam Romanum pontificem, utpote
qui antehac epistolis potius quam armis depugnarunt, per sese aduersus Christianos
exercitum duxisse, ita aduerso rumore coepit esse, ut omnium sermonibus passim laceraretur. Ille uero, ut erat peruicacis ingenii, opinionem de se hominum simul et
conscientiam spernens, magisque profani principis quam sacerdotis munus obiens, intra
paucos dies Bononiam deditione coepit, Ioanne Bentiuola, ubi ciuium suorum uoluntatem in pontificem inclinatam cognouit, fuga cum liberis suis elapso. Ferunt Bentiuolam
patriam relinquentem dixisse: Quantum mutauerint mores suos Romani pontifices uel
hoc exilium argumento erit. Diuus Gregorius, ne arma in Longobardos moueret passus est
eos Italiam uexare, asserens se Dei timore ab armis arceri; Iulium uero pontificem exercitum per sese ad oppugnandam Bononiam, quod nemo unquam pontificum fecisset,
duxisse. Quod ubi Venetis nuntiatum est, qui quidem malebant Bononiam a Bentiuola
quam a Romano pontifice teneri, uocato in senatum Ioanne Laschare, Graeco homine ac
Francorum regis oratore, multis uerbis expostulant eo quod rex, Veneto senatu inconsulto pontificem, Venetis infensum, in oppugnanda Bononia suis iuuisset auxiliis. Et
perinde ac eo facto societas uiolata esset, homines insolentissimi adiciunt haud mirandum esse si regem poenitebit.
Laschares admiratus Venetorum temeritatem inquit se nihil a rege habere, quod illis
responderet, sed si his uideretur, se regem de hac expostulatione certiorem facturum, et
quod ab illo rescriptum fuerit, Venetis indicaturum. Rex cognitis Venetorum non modo
quaerelis, sed etiam minis, iram in tempus magis opportunum differens, seu forte ea re
non admodum motus, mandat Laschari, Venetos perhumano exciperet sermone,
diceretque his se, quod pontificem auxilio iuuisset, nihil aduersus socialis fidei religionem fecisse ― neque enim foederi adscriptum esse, ne sibi maiorum suorum instituto
Romanae Ecclesiae res curę essent ― quum praesertim nihil interesset Venetorum, quod
pulso tyranno urbem suam Romanus pontifex recoepisset.
Ferdinandus Hispaniae rex uenit Neapolim, Venetos monet de restituendis Apuliae
urbibus; Maximiliano imperatori a Venetis transitus negatur; Germani ad Tridentum consistunt; Veneti plurima loca Carnico atque Istrico agro occupant, sed aucta potentia aliorum in se odium excitant.
Interea Ferdinandus, Hispanorum rex, Philippo, Belgarum ac
Morinorum duce, Maximiliani Cęsaris filio, genero ipsius regis, ab Hispanis principibus
in Ulteriorem Hispaniam accito, praetextu regni Neapolitani uisendi cum quadraginta
circiter nauium classe Neapolim uenit. Non enim sese in Tarraconensem Hispaniam,
patrium regnum, tunc contulit, quo et sponte sua magis quam Hispanorum principum
coactu Ulteriori Hispania genero cessisse uideretur, et Consaluum Adigarium, tot uictoriarum
successu inflatum, regiumque, ut fama erat, affectantem fastigium ab
administratione regni Neapolitani amoueret, simul ut urbes Appuliae oppignoratas
regno Neapolitano reddi curaret. Porro Ferdinandus connubii iure ad regnum Ulterioris
Hispaniae, quam incolae a Castulone, urbe quondam nobili, dictam Castiliam uocant,
peruenerat. Qui dum Neapoli ageret, Venetos amicis uerbis saepius admonuit, ut urbes
Apuliae restituerent.
Et licet id surdis auribus nequicquam caneret,
iniuriam tamen tacitus ferebat.
Neque enim urbes illas per se armis repetendas censebat, caeteris regibus, qui aduersus
Venetos secum sentiebant, nondum ad gerendum bellum satis paratis, quippe Venetos
tanti tunc faciebant Hispani (nondum enim imbecillitatem uirium eorum in rebus bellicis detexerat fortuna) ut eos non nisi fractis prius a rege Gallo opibus eorum aggredi ausi
sint. Nam Veneti, antequam Galli et Hispani, hi regnum Neapolitanum, illi
Mediolanense, non magis armis quam cognationis iure obtinuissent, toti fere Italiae
moderabantur: tantum sane ualebat Venetorum consilium aduersus reliquos Italos
ignauia simul ac discordia eneruatos. Itaque Philippo Morino intra paucos dies febri
extincto, quem diximus ab Hispanis principibus regem designatum in Ulteriorem
Hispaniam accessisse, Ferdinandus re, quae ad Apuliae urbes Venetis oppignoratas
spectabat, infecta, Hispanias repetiit, reuocantibus eum his ipsis, qui paucis ante mensibus, dum genero fauent, pene expulerant.
Fama est satis constans hunc regem, dum in Hispaniam reuertitur, inter nauigandum
Ostiam
(ita uocant oppidum ab Anco rege Romano conditum, qua Tyberis in Tuscum
mare influit) primum diuertisse, atque cum Iulio Secundo, Romano pontifice, collocutum esse; deinde Sauonae (urbs est in Ligustico litore sita) cum rege Gallo congressum,
cum utroque autem de bello Venetis inferendo sermonem contulisse. Per idem enim
tempus Francorum rex Genuam haud procul a Sauona distantem, quae, ut fama est,
Venetorum in primis instinctu defecerat, per se eo cum exercitu accedens deditione
ciuium recaeperat. Non enim senatus Genuensis, sed plebs, in cuius manu res Genuensis
est, ab officio decesserat.
Caeterum Maximiliano, qui et ipse Venetis sese acerrimum hostem prae se ferebat,
ingenti uulnere filii morte icto, bellum Venetum, quoad is elugeret, dilatum est, eo magis
quia Maximilianus uano spiritu inflatus primas aduersus Venetos partes sibi deposcens
tam in regem Francorum quam in Iulium pontificem mobili esse animo habebatur,
propterea quod ita Venetis, quas in Italia tenebant urbes, eripi uolebat, ut etiam a iure
pontificis Francorumque imperio Italia eximeretur, atque imperator Alemanus, quem
quidam Germani principes regem Romanum dictum in imperatorem Christiani exercitus designant, in sua ditione Italiam solus haberet. Vnde quidam Gallus, qui id temporis
Mediolanensibus Francorum regis nomine praeerat, satis urbane in Maximilianum iocatus
affirmauit illum ingentia infirmis manibus semper amplecti, atque ob id et pacis et
belli iura confundere, nec pacta ulla seruare religione, aliisque, ne quid rei gerant, magis
impedimento esse quam ipsum quicquam rege dignum gerere.
Itaque Maximilianus contractis circiter decem millibus peditum equitumque in agro
Tridentino consedit primo tempore Italiam ingressurus. Non enim deerant quidam
Patauinorum, Vicentinorum, Veronensium, Taurisanorum, qui ei hanc expeditionem
suscipiendam odio in Venetos ita suaderent, ut defectionem a Venetis pollicentes certam
spem uictoriae ― adeo mortalibus fiduciam ira attollit ― augurarentur. Sed quoniam,
quoad superatis Alpibus, quae Italos a Germanis dirimunt, in Italiam transcenderet, dissimulare bellum tutius uidebatur quam illud aperte indicere, seu uiribus suis, seu fidei
illorum, qui eum in Italiam uocabant, diffisus misit ad Venetos nuntium se iter Romam
habere, quo ibi a Romano pontifice imperii insignia de more acciperet; uelle sibi
Venetorum permissu liceret per agrum Venetae ditionis exercitum ducere. Veneti, ut qui
in deliberando ad tutiora semper inclinant, uel forte alicuius Alemani ipsorum pecunia
corrupti enuntiatione consilio Maximiliani perspecto, respondent imperatorem multis
militum copiis, quibuscum Romam iret, haud indigere, se paratos esse in eius gratiam,
cum suo exercitu illum, quo uellet, deducere.
Hoc nuntio ad Maximilianum remisso exercitum suum eo proficisci iubent, unde
Germanos in Italiam irrupturos putabant. Maximilianus satis intelligens se suis artibus a
Venetis peti, cum paucis equitibus e Tridento in Ulteriorem Alemaniam, relictis ibi castris, proficiscitur, quo maioribus copiis coactis rediret, Venetosque indicto bello urgeret.
Videbatur enim illi iure imperatorio urbes Venetis parentes repetitum iri, propterea
quod Gregorius Tertius, Romanus pontifex, abrogato Leoni Constantinopolitano
imperio, eo quod haud recte de religione sentiret, ius Romani Imperii in Francos primum transtulerat, Luithprando Longobardorum rege Ecclesiam Romanam bello uastante, eo maxime tempore, quo ipse Leo urbem Constantinopolitanam aegre a Saracenis
tutabatur, nec sese, nedum Italiam defendere poterat, licet mox, quum centum annos
Romani nomen Imperii Franci obtinuissent, deficiente Caroli Magni genere in Lodouico,
Lotharii filio, id ius in Germanos Leo Octauus, Romanus pontifex, contulerit. Quo quidem Germani nunc quoque utuntur, paruo admodum Christianae reipublicae emolumento, quandoquidem nusquam Christiani nominis hostibus proximi sint, tametsi ea
gens et opibus, et uirtute nulli Christianorum secunda sit.
Interea Germani, qui in Tridentinis castris statiua habebant, ac si Maximilianus
Venetis bellum indixisset, excursiones facere, in Venetorum agros crebro irrumpere,
praedas pecorum simul et hominum agere; Veneti ex aduerso obuiam hosti ire, suum
agrum tutari, cum praedatoribus ex occasione manum conserere, eosque haud parua
cęde ab incursionibus deterrere.
Gallos insuper (cum quibus foedus et societatem rex
Lodouicus nondum ruperat), quo et Galli in causam descendentes Alemanico illigarentur
bello, rogare, ut cum Maximiliano bellum pro sociis ex foedere suscipiant. Et quoniam Francorum rex cupiens sibi cum Maximiliano omnia integra esse, conscripto
exercitu nihil auxilii Venetis portabat, sed Mediolanensis imperii fines quietis stationibus
tantumodo tutabatur, apparebatque haud aegre laturum Gallum, si clade aliqua
Maximiliani animus minueretur, quamquam Gallus non minus optabat de ferocia
Maximiliani demi quam noua aliqua causa inter Venetum et Alemanum offensam
exoriri, quo Venetis maius omni ex parte odium conflaretur.
Igitur Veneti, abusi Maximiliani absentia, Carnos Histrosque, quatenus hae gentes
ad Maximilianum pertinebant, suis per se copiis inuadere statuunt. Itaque nullo hoste
occurente intra paucos dies, quicquid oppidorum ac uicorum in finibus Veneti imperii
Alemanus tenebat, partim ui, partim hostium uoluntate, arcium praefectis pecunia corruptis, in potestatem redegerunt. Fuere autem ad septuaginta prope loca muris septa,
quae in Carnico atque Histrico agro de Maximiliani patrimonio Veneti tunc coeperunt.
Hac uictoria, tametsi illa in senatu Veneto belli huius suasoribus maximo honori
ob praesentem laetitiam fuerit, quosdam seniores Venetorum, uacuo a perturbatione
animo futura prudentius perpendentes, fleuisse dolore accepimus, quos quidem futuri
euentus uates fuisse certum est. Quippe hoc bellum Venetis, alioqui ob cupiditatem finium proferendorum graui oneratis inuidia, adeo auxit odium, ut non minorem illis paulo
post cladem, quam Alemano ignominiam tunc intulerit, propterea quod omnes fere
Christiani principes pro se quisque fremere regum maiestatem in ordinem coactam esse,
mercatores imbelles ex argentaria officina ad imperia prodire, domi resides alienis oculis,
alienis manibus in bello uti, regum ignauiam atque discordiam in consilio habere, hisque
oscitantibus rerum potiri: itaque nisi Venetis mature occuratur, totam Italiam sub
imperium eorum breui cessuram, atque infima summis aequatum iri.
Lodouici Tuberonis Dalmatae abbatis
Commentariorum de temporibus suis
liber nonus
Auctore Iulio Secundo pontifice omnes fere Christiani principes contra Venetos foedus
ineunt; pontifex ad Gallos legatum mittit.
Iulius Secundus, Romanus pontifex, ubi
Christianorum regum in Venetos odium noua insuper in Maximilianum Caesarem iniuria
uehementer exasperatum esse accaepit, ratus reges ipsos seu positis purgatisue suspitionibus, aut dissimulatis simultatibus aduersus communem regum hostem facile coituros,
eos iterum legationibus fatigare institit. Cuius quidem auctoritas opera Margaritae,
Maximiliani filiae, apud Christianos principes multo ualidior fuit, quandoquidem illa iniuriis patri a Venetis illatis concitata non dubitauit uel per sese principes adeundo orare,
ut sociatis armis repeterent a Venetis, quae per iniuriam occupata possiderent, nec
Romano imperatori tantam ignominiam inustam uellent, quum praesertim nemo
Christianorum regum sit, quem illi non lacessierint. Igitur octauo et quingentesimo supra
milesimum humanae salutis anno, auctore Iulio Secundo, Romano pontifice, omnes fere
Christiani principes partim per se, partim per legatos indicto concilio Samarobrinam
conuenere, ibique inter illos ad internitionem Veneti nominis foedus ictum est.
Porro Samarobrinam nunc quidam Cameracense, alii diui Quintini oppidum appellant. Et quoniam pontifici nihil prius potiusque uidebatur quam Francorum regem sibi
adiungere, utpote eas uires allaturum quibus hostes haud quaquam pares essent
futuri, ipsum imprimis regem ad hoc bellum suscipiendum enixe hortatus est, tametsi
nolebat Venetorum opes ita frangi, ut externi reges Italiam sibi uendicarent. Vnde ferunt
ipsum pontificem legato, quem ad regem Francorum, Lodouicum Duodecimum, misit,
mandasse, ut apud illum ita perplexe uerba faceret, ut si rex, cuius solius uires, nempe
uicini et ualidi regis, Veneti formidabant, aduersus communem hostem uictor extitisset,
nihil sibi assumendum existimaret, praeterquam quod illi pontifex, qui suo praescripto
omnia agi uolebat, permisisset.
Itaque societate inita cum Maximiliano Caesare, Lodouico Aureliensi, Ferdinando
Aragonio, altero Gallorum, altero Hispanorum rege, ascriptis insuper foederi Alfonso
Ferrariensium duce, Franciscoque Gonzaga, marchione Mantuano, huiusmodi orationem apud Francorum regem pontificis legatus habuisse dicitur:
Etsi, Lodouice, rex Christianissime, pontificem Romanum, qui plane Christi locum in
terris obtinet, nihil magis decet quam non modo paci studere, uerum etiam Christianos
dissidentes in gratiam reducere, ac praescriptis quemque finibus continere, tamen quum
non liceat pace frui, nisi eam armis quaesieris, non solum bellum honestum est, sed etiam
neccessarium, modo id ita geratur, ut omnibus testatum sit non alia causa susceptum esse,
quam ut eo suum cuique restituatur. Iam quartus annus circumactus est, ex quo Iulius
pontifex nunquam Venetos hortari destitit, ut tandem latrocinio suo finem imponerent,
redderentque Romanae Ecclesiae saltem illas urbeis, quas recens in Flaminia occuparunt.
Praeces adhibitae sunt, minae etiam adiunctae, nihil denique, quo illos ad saniora consilia reuocare posset, praetermissum. Qui, quoniam olim negotiandi consuetudine omnia
lucro ac utilitate pensant, nec his humana ulla iura, aut diuina obstant, quin cuncta sibi
per scelus uendicent, trahant, excidantque, bello perinde ac communes omnium gentium
hostes urgendi sunt. Permittunt enim leges, fasque est, si a uolentibus nequeas, ab inuitis
ius expetere.
Sed quia Venetorum uiribus pontifex per se impar est, mandauit mihi, ut te, rex
Lodouice, hortarer, uelis maiorum tuorum instituto Ecclesiae Romanae adesse, nec sinere
eam quicquam de rebus suis ullius latrocinio deperdere. Ex nulla expeditione maiorem
laudem ferre potes, quam ex ea, quae te titulo ecclesiastici assertoris decorabit: nulla uictoria hac gloriosior, nullus triumphus honestior. Caeteris quidem Christianis regibus turpe
est Romanam Ecclesiam, aliena ope indigentem, pati esse desertam, regi uero
Francorum Lodouico nefas, quippe cuius maiores huiusmodi defensio maxime illustres
atque apud omnes gentes celeberrimos reddidit, Christianissimos cognominari fecit.
Dices forsan, Lodouice regum religiosissime, non esse muneris pontificii res ecclesiasticas a Christianis bello repetere, sed potius iure disceptare. Id ita se habere non inficiamur, sed Veneti magis simulant se Christianos esse quam re ipsa ostendunt, quippe qui
iustitiam, pietatem, innocentiam nihili ducunt; rursus modo utilitas affulgeat, fraude niti,
fidem uiolare, foedus frangere pro summo bono semper habuere. His artibus tot urbes in
Circumpadana Italia imperio suo adiunxerunt, Cretam et Cyprum insulas intercęperunt,
et quia puero Cyprio rege ueneno sublato inuidiam uerebantur, conuocatos fide interposita omnes eius insulae principes atque in nauibus impositos, ne quis superesset, qui
spem eorum sollicitam faceret, miserrima omnium morte illata in altum demersere.
Postremo ubi uidere nefarii homines tot facinora ab se impune perpetrata, ne quid sceleris
praetermitterent, mare Mediterraneum, omnibus gentibus commune Dei munus, assidua
classe insidentes caeteris negociatoribus praecluserunt: quicquid nauibus ex uariis regionibus conuehitur, in suis portoriis esse uolunt. Atqui horum scelerum ultio ad pontificem
spectat, cui quia tantis coeptis pares uires desunt, tibi, Ecclesiae Romanae filio natu maximo, hanc ultionem pontifex delegat.
Diffiteri nequeo nihil magis celsi animi esse, nihil quod Christianum ita deceat, quam
iniuriae obliuisci. Quare tuas, rex Lodouice, iniurias, quibus te nulla socialis fidei ratione
habita Veneti toties affecere, haud inhoneste etiam condonare potes, modo absit ignauiae
suspicio, et id clementia potius sit atque humanitas quam animi remissio ac dissolutio.
Ecclesiae certe detrimenta negligere, nisi a tuis maioribus degenerare uelis, non potes.
Supra demonstraui pontificem quietis consiliis apud Venetos nihil profecisse, eius auctoritatem
apud omnes Christianos sanctam Venetis ludibrio esse. Horum contemptus
caue ne latius emanet, neue a Romano pontifice ad reges facili descensu perueniat. Et profecto persuasum habent Veneti regum maiestatem in uulgus redigi posse, atque etiam ad
ima praecipitari. Igitur nefandis illorum consiliis mature occurrendum est, suis ipsorum
cladibus aequo iure cum caeteris mercatoribus uiuere docendi sunt,
sub legibus, sub
regum imperio tenendi.
Nec putes factu esse difficile Venetorum spiritus infringi: in bello alienis oculis,
alienis manibus utuntur, quippe mercenarios non modo milites, sed etiam duces habent.
Si uno praelio haud incruenti abierint, statim cognoscent se non sua uirtute, sed aliena
ignauia fortunatos ac felices fuisse, licet nunc cum regibus ex aequo agere uideantur. At
quum tibi e diuerso omnia Dei munere abunde suppetant, causa iustissima ― quid enim
iustius quam res praesertim ecclesiasticas a contactis sacrilegio armis repetere? ― consilium, animi magnitudo, opes, rei militaris peritia, militum tum uirtus, tum multitudo, de
uictoria nihil dubitandum est. Quam quum consecutus fueris, Lodouice, humanitatem,
quae uirtus reges maxime ornat, hac uel imprimis causa non exues, ut scilicet te non
praedae cupidine, sed iniuriae propulsandae causa bellum Venetis intulisse omnes intelligant. Quod profecto toto Christiano orbi facile persuasurus es, si uictoriam, cuius spes
magna omnes tenet, adeptus intra fines tuos te continueris, nec tuis duntaxat, sed, quod
proprium magni regis est, amicorum et ipsorum etiam hostium rationibus inseruieris.
Nam sicut summi ducis est hostes superare, ita etiam his ipsis parta uictoria consulere.
Haud difficulter populi erga regem amor in odium conuertitur, ubi fortuna obsequente cupiditatibus suis rex minus imperare in animum induxerit. Omnibus uictoria tua
grata erit, si insolentia caruerit. Nemo non bene praecabitur tibi, nulli tuum imperium
graue futurum est, si non quantum fortuna suadebit, sed quantum aequitas permiserit et
ipse pontifex annuerit, tibi assumpseris.
Haec apostolicus legatus. Contra rex (tametsi intelligebat, qua mente pontifex modestiam ei suaderet: nempe, ut demonstrauimus, pontificis consilium erat Venetorum
spiritus submitti, non autem Francorum uires in Italia augeri) se primas huius belli partes
libenter sumpturum respondet, daturumque operam, ut Veneti dignas improbitate sua
poenas luant, seque ita in potestate Romani pontificis futurum, ut caeteris quoque
Christianis testatum sit Lodouicum, Francorum regem, nihil sua seorsum causa facere,
sed omnia ad communem utilitatem referre.
Gallorum rex Ludouicus XII Venetis bellum indicit, qui conditiones propositas
respuentes manum conserere statuunt; rex Triuilio Ripaltaque ab hostibus recepta
Cassianum cum exercitu aduolat.
Dimisso pontificis legato conscribit ocyus exercitum,
atque quum primum
per anni tempus licuit, transmissis Alpibus Mediolanum uenit. Inde
misso Venetias uno ex aulicis nobili uiro senatui Veneto suo solius nomine (et ita inter
socios conuenerat) bellum denuntiauit. His autem uerbis nuntium, qui hoc bellum
indixit, usum esse ferunt:
Lodouicus Duodecimus, Francorum rex, magnis ac multis iniuriis uestris irritatus,
Veneti, uobis bellum indicit, quippe qui foederis religionem saepius uiolastis, hostes eius
auxiliis modo ac pecunia iuuando, modo, quod his haud minus sceleratum est, cum amicis regibus eum committendo. Vnde non qui prior arma mouet, sed qui prior foederis iura
uiolat, is et fidem frangit, et iniurius est. Proinde aut in animum inducite pro iniuriis satisfacere, aut bellum accipite. Satisfaciendi autem hanc unicam uiam esse: primum, ut
omnibus urbibus Flaminiae pontifici Romano uectigalibus cedatis; deinde, quicquid locorum ulli Christiano principi, praesertim Maximiliano Caesari ac regno Neapolitano
quouis modo pactioneue unquam ademistis, restituatis; praeterea quoscunque agros,
quascunque urbes Philippus Vicecomes, Mediolanensium dux, tenuit, imperio
Mediolanensi reddatis.
Senatus Veneti princeps Leonardus Lauredanus, priusquam a Gallo rege nuntius
accessisset, satis gnarus, quibus cum mandatis mitteretur, consuluerat senatum, quid regi
esset respondendum. Itaque uultu ita composito, ut nullam animi formidinem prae se
ferre uideretur, Gallo hunc in modum ex senatus sententia paucis respondisse dicitur:
quum apud Christianos ualde impium habeatur socios prodere, se uehementer mirari
Lodouicum regem in animum inducere, ut Iulii pontificis Romani, scelerati hominis, persuasu credat Venetos quicquam hostile seu aduersum foedus in se cogitasse, et ob solam
suspitionem tantum sceleris concipere, ut uelit sociis ac amicis arma inferre, quum probe
sciat rex nullam causam Venetos praebuisse, cur deberet iure dirimi societas; quare se
regem uelle monitum esse, ut cum Venetis in societate permaneat, nec lacessat bello gentem Christiani orbis potentissimam.
Ad ea Gallus subridens, Leonarde , inquit, scito Francorum regem nihil de Venetis aut
temere credere, aut aduersus eos inconsulte facturum. Satis enim compertum habet, qua
religione amicitiam ac societatem foedere iunctam coluistis, nec praeterea eum latet
Venetos opibus beatos esse, et auro mercaturis quaesito abundare. Sed haec parua imperii
uestri munimenta fore putat, nisi uos ferrum texerit, praesertim aduersus eos hosteis,
apud quos tanti estis, ut fortunis uestris citra ullum periculum se potituros arbitrentur.
Proinde opus uobis est aut pari robore, aut obsequio in regem, quod solum, ut propediem per uos intellecturi estis, uos tutari potest.
Amice monuerat Venetos hostis, sed illi, militiae simul imperitia, simul praesenti fortuna sublati uires non militum uirtute, uerum multitudine pensantes, cum rege bellicoso
et optimi generis equite succincto manum conserere statuerunt, quum nullo modo eis
praelium committi expediret, sed aut bellum ducere, quod quidem factu haud difficile
erat ― bellum enim in solo et suis sedibus erat gerendum ― aut hostibus aequa petentibus
parere, sua unicuique, quae per scelus occupauerant, ultro restituendo, et soli, quod
institutis ac moribus illorum conueniebat, mercaturę incumbere, nec terra marique
regendis imperiis implicari, propterea quod nihil minus tutum est quam ingentes opes
nullis aduersus hostem propriis armis munitae. Nam hae, ut alio loco dictum est, alienis
armis et milite externo aere conducto tutae esse nequeunt.
Vt is, qui bellum Venetis indixerat, Mediolanum ad regem est reuersus, rex in
Cremonensem agrum confestim contendit,
qui dum eo iter faceret, audiens Triuilium,
Rhipaltamque, Glareabduani agri oppida ab hostibus recoepta atque incensa ― haec enim
oppida indicto Venetis bello ad regem defecerant ― Cassianum aduolauit. Ibi re prius ad
consilium ducum suorum relata Abduam ponte iunxit, copiasque hoste prohibere non
auso traicit, seque illic sub fragoribus hostilium tormentorum, metum simulans, ne
hostes praelium subterfugerent, quatriduo continuit. Dux Veneti exercitus Bartholomeus
Liuianus, regem loco iniquo inclusum esse existimans, literas ad Venetos ferocibus dictis refertas, suo et legatorum nomine, qui ex Venetis ciuibus secum in exercitu erant,
conscribebat, quibus propediem fore affirmabat, ut barbaros fuga dissipatos regemque
ipsorum captum uiderent. Gaudebant illi ea uerborum contumelia exultabantque uana
et mox in contraria cessura spe. Verebatur rex, ut demonstrauimus, ne Veneti praelium
uitando ducerent bellum.
Veneti duce capto caeduntur; Bergomates, Cremonenses, Brixiani se regi dedunt;
Mediolanensis imperii fines ad Mincium producuntur; Veronenses, Vicentini et Patauini
se Gallis subiciunt; Veneti cunctatione hostium seruantur.
Igitur explorato Liuiani consilio in locum aequiorem castra transfert, atque hostem ex improuiso dimicare coegit.
Instructa utraque acie Liuianus cum pedite Italico, qui sane hac tempestate imbellis est,
et leuis armaturae externis equitibus primam Gallorum aciem, cui praefectus
Mediolanensium, Gallicae uir nationis, cum Iacobo Triuultio praeerat, adoritur, atque
ita praelium ferociter iniit, ut Gallos primo congressu loco moueret. Quod ubi rex conspexit, adhortatus suos in primam aciem aduolauit, atque cum omnibus suis turmis, quod
roboris in exercitu Gallico erat,
impetu in hostem facto confestim aduersarios in
fugam coniecit, capto Liuiano caesisque ex Veneto exercitu quatuordecim millibus
hominum, paucissimis ex suis desideratis.
Quo facto uisum est Italis, qui praelio interfuerunt, aciem Venetorum prorsus inermem et sine dextris fuisse, Gallos uero centimanos extitisse; quanquam Bazethes Othomanus, Turcarum rex, audito huius certaminis euentu Gallos fortunatos appellauit, qui opificem hostem ad fugam plane quam ad
pugnam aptiorem habuerint.
Profligato exercitu Veneto princeps Petilianus, cui summa imperii in exercitu permissa erat, cum reliquis copiis in Brixianum agrum urbem ingressurus contendit. Brixiam
non admissus Venetias uersus abiit atque ad oppidum, quod Venetiis tribus millibus passuum distat (incolae Mestrim uocant) consedit. Interim Bergomates, Cremenses,
Brixiani, Cremonenses sese regi permiserunt, Piscariensium quoque munimentis expugnatis fines Mediolanensis imperii ad Mincium producti sunt. Eo Veronenses atque
Vicentini, Patauinique legatos ad regem misere, qui significarent se, quae rex imperasset,
facturos. Ille eas urbes ad imperatorem Romanum pertinere fassus iussit Maximiliani de
se arbitrium expectare. Quo facto Francorum rex non minorem modestiae laudem quam
uictoriae tulit, tametsi hac animi moderatione totum uictoriae fructum pene effuderit.
Nam tunc haec ferebatur opinio: si cum uictore exercitu Mestrim progressus esset,
respublica Veneta ultimum fuisset passura, propterea quod illius ciuitatis plebs, quae
magna ex parte ex conuenis et externis hominibus constat, Slauenis, Albanesiis, Graecis
et Circumpadanis Italis, nihil magis tunc optabat quam dari sibi opportunitatem opes
Venetorum, publicas simul et priuatas, diripiendi. Quod quidem senatoribus eorumque
liberis, qui et per se imbelles sunt, improuiso malo consternatis factu facillimum futurum
fuisset, si rex castris ad Mestrim in litore Venetiis proximo positis pronunciasset eorum,
qui diripuissent, praedam futuram.
At ego crediderim Deum maluisse Venetos illa clade admonere iustitiae, cuius alioquin eos ingens obliuio coeperat, quam funditus perdere, quandoquidem non magis
Francorum regis modestia quam Maximiliani mora, deinde inter ipsos reges dissidium
rem Venetam subleuarit. Vnde Venetos tot regum coniuratione non obrutos fuisse
diuinae claementiae potius quam ipsorum regum errori procul dubio tribuendum.
Nihil enim refert ad salutem Venetae ciuitatis suone consilio, an hostili errore excidium
euitarit, quum Deus omnia fere per secundas agat causas, nec minus uitiis hominum
quam uirtutibus, perinde ac uoluntatis suae instrumentis, utatur, tametsi ille nullius uitii
sit causa. Nam si Venetorum res ex alieno odio penderet, iam diu corruisset, quum nemo
fere Christianorum principum adeo mitis sit ingenii, quin Venetos aeque ac publicam
nobilitatis pestem, fraudum ac insidiarum nidum, excidendos censeat ― nempe quorum
ciuitatem officinam euersionum appellant ― finitima quaeque loca recensentem tanquam
ad praedam exposita. Et sane testantur morum eius gentis periti meliorem ac sapientiorem, et reipublicae studiosiorem apud Venetos haberi, qui inter consultandum docuisset nefaria, modo magnitudo utilitatis quaeratur. Nolim autem petulantior in scribendo
uideri, quod ita Venetorum mores nudarim: nulla mihi iniuria haec gens cognita est. Ipse
autem, quum Christianus sim, odio neminem habeo: ut rerum qualiscunque scriptor,
quae in meam aetatem incidere narro, plaeraque, ne uerbis quidem immutatis, uti accepta sunt transcribens.
Iulius pontifex Rauennam, Ceruiam, Fauentiam, Cesenam, Ariminium etc. in potestatem suam redigit; Ferrariae dux et Mantuae marchio sua recuperant; urbes
Neapolitanae a Venetis ad Hispanos redeunt; Dalmatae defectionem minantur; Vladislaui
regis ignauia; Veneti in Dalmatia plebem concitant, quae optimatum armis sopitur;
Verona et Patauium imperatori, sed Germanis mox pulsis Patauium iterum cedit Venetis;
pacis conditiones Maximilianus reicit; Patauium frustra obsessum deserit.
Dum haec in
Veneto agro geruntur, Iulii Secundi Romani pontificis exercitus Rauennam accessit,
ciuibusque eam dedentibus recaepit, centesimo et quadragesimo fere anno posteaquam
Polentanis fide interposita in uincula coniectis eam Veneti occupauerant. Inde Ceruiam,
Fauentiam, Cesenam, Ariminum, et quicquid eo in tractu locorum ad Romanam
Ecclesiam unquam pertinuit, uoluntaria item omnium deditione in potestatem pontifex
redegit. Eodem quoque tempore Alfonsus Ferrariensium dux, Franciscusque Mantuanus
marchio, quicquid Veneti de eorum imperio ad illam diem tenuerant, recuperarunt.
Vrbes item regni Neapolitani pignori, ut supra demonstrauimus, datae pulsis Venetis in
fidem Hispani regis uenerunt. Satis creditur Cretenses Cypriosque descituros fuisse si, ad
quem deficerent, habuissent; idem consilium maritimae Dalmatiae urbes coepissent, nisi
Vuladislaui Casimiri regis ignauia obstitisset.
Porro non solum mediterranea Dalmatiae, sed etiam maritima eius regionis loca ad
Hungaricam ditionem, ut alio loco diximus, antiquo iure spectare certum est. Quod
quum Veneti non ignorarent, timerentque illarum urbium defectionem, ne quid
Dalmatiae optimates respectu pristini et regii imperii moliri possent, in eos plebem clam
concitasse in suspitionem uenerunt. Nempe nobilitas sub ius alienum neccessario
posita longe inclinatior est ad regium quam ad populi imperium, quandoquidem dignitate domini minus turpis uideatur esse seruitus.
Hoc igitur exorto seu fortuito tumultu, seu Venetorum consilio ― neque enim id pro
comperto habeo ― Phariae insulae, quam et Lesinam
uocant, nobilitas pene deleta est, ea
partim interfecta, partim domo sedibusque patriis extorri. Illius enim insulae plebs, auctore quodam eiusdem corporis sacerdote, adiunctis sibi agricultoribus, prima omnium
Dalmatarum arma in optimates sumpsit. Hoc morbo in reliquos Venetae ditionis
Dalmatas quasi contagione quadam uulgato multi Antiuarensium principes a plebe sua
interfecti sunt. Cathareni, multitudine ac uiribus suis aduersariis ualidiores, audacia
etiam se ab impetu plebis facile tutati sunt. Nam quum conspexissent plebem una coire,
sumptis armis eam inuadunt atque e foro in domos citra caedem et sanguinem compellunt, quo facto res Catharena subita seditione turbata composita est. Caeteris Dalmatiae
ciuitatibus magis metus, ne quid noui consilii aduersus Venetos inirent, intentatus est,
quam ulla insignis calamitas ad hanc diem per plebem illata, seu id Veneto de industria
agente, ne fraude sua plebem concitatam fuisse appareret, seu ipsi Veneti ad Dalmatiae
optimates in officio continendos eo terrore satis profectum arbitrati.
Maximilianus ubi accepit res Venetorum uno praelio aduerso uehementer accisas
esse, ratus occasionem sibi quoque oblatam adiungendi imperio suo quicquid urbium in
Circumpadana Italia a Gallo rege relictum erat, misso Veronam quodam Alemano episcopo urbem ciuium uoluntate in suam ditionem redegit. Veronae defectione Patauini
quoque Alemanicum praesidium intra urbem accępere, praetore Veneto sine iniuria
emisso. Caeterum dum et Maximilianus contrahendo exercitu in Germania moratur, et
rex Gallorum Mincium amnem Benacumque lacum imperio suo terminum constituit,
Veneti paulum a terrore collecti, Patauina plebe eorum coepta adiuuante ― plebs enim
senatui suo semper aduersatur ― Patauium recipiunt, pulso Alemanorum praesidio, quod
numero hominum eo minus firmum fuerat, quia Alemani, Patauinae nobilitatis uoluntate
ac amicitia confisi, nihil sibi a Venetis tanta strage infractis timendum putabant, ignorantes Venetorum animos non ita mercatura corruptos, quin existiment interdum fortunae esse obluctandum.
Iam Maximilianus, contracto simul peditum, simul equitum iusto exercitu,
fines Italiae ingressurus erat, quum Venetorum oratores ad eum accesserunt, infimis
praecibus petentes, ut sibi ad se adeundi dicendique potestatem faceret. Qui magis
ueteris Romani imperii maiestatis quam suae fortunae memor, et ob id elatior, aditum
Venetis negauit. Permisit tamen mandata, quae praetulerant, scriptis edere. Quae
huiuscemodi fuisse dicuntur: Venetos amicitiam ac societatem uelle cum Maximiliano
iungere, eique omnibus Italiae urbibus, totoque continenti cedere; polliceri insuper quinquaginta millia nummum aureorum in singulos annos perpetuo se pensuros, modo ille
aduersus Gallos arma sumat. Alemanus animaduertens Venetorum postulatis manifestam
subesse fraudem, nec eos quicquam aliud quaerere quam sociorum regum dissidium, eos
re infecta ab se dimisit, exercitumque Patauium admouit. Nam Venetis toto continenti
uere et ex animo cedentibus, receptisque a quoque sociorum regum, ut inter ipsos conuenerat, suis rebus, haud quaquam pugnare inter se regibus, utpote sublata causa,
necesse erat.
Veneti Maximiliani sibi conciliandi spe deiecti, existimantes Patauio retento continentis quoque possessionem haud uideri amissam, faciliusque caetera loca inde recuperatum iri, eo magnam uim commeatus, priusquam Maximilianus Patauinum agrum
attigisset, importarant, ualidoque praesidio urbem munierant, data eius tutandae cura
principi Petiliano, cui, ut ante dictum est, summa etiam imperii tradita erat. Patauina
urbs ad Meduacum amnem posita quinque et uiginti millia passuum a mari abest, tribus
fossis a Venetis perductis cingitur, quae aqua ex proximo
flumine campestribus locis
deriuata, completae sunt. Vnde non solum militum praesidio, sed etiam opere Patauium
egregie emunitum erat. Itaque Maximilianus, quum duos menses oppugnanda urbe frustra absumpsisset ― nihil enim dignum dictu egit ― dato documento nomen caesareum sine
uiribus inane esse, a militibus inopia stipendii pene desertus in Alemaniam est reuersus.
Iulius pontifex de Gallis Italia eliminandis uoluit consilia, cum Venetis reconciliatur,
Ferrariae duci bellum indicit; irritum in Gallia celebratur concilium; pontifex a
Mirandula repellitur, Hispanos rupto foedere in Gallos concitat.
Iulius Secundus, pontifex
Romanus, uidens totam profligati Veneti gloriam penes Lodouicum Duodecimum,
Francorum regem, haud immerito esse, simul Ligustico ingenio, unde originem ducebat,
quietis impatiens, ad haec aegre ferens, sibique ac Ecclesiae Romanae metuens si externi
et maximi regum armis opprimeretur Italia, satis gnarus pontificiam maiestatem magis
opibus ac Christianorum regum stultitia quam religione aut uitae sanctimonia stare,
caepit animo uolutare, quemadmodum a Gallorum seruitute eam tutam liberamque redderet, quasi (ut plaerique falsa opinione ducti arbitrantur) omnes Christiani,
sub quocunque hi coelo nati sint, non essent eiusdem ciuitatis ciues, referretque
quidquam Germanus, Gallusue, an Hispanus Italiam teneat, modo illi rector non desit,
qui una cum armis iustitiam colat, gentemque ingenio sane praestantem ac regionis felicitate fortunatam, sed seditionibus et desidia laborantem, et ob id imbellem atque opportunam externorum iniuriae, tueretur.
Quo consilio capto pontifex omnia diuina atque humana iura permiscuit,
nec solum
pontificis, sed ne Christiani quidem
hominis officio fungi curauit, dum Francos ex
Italia pellere conatur, non communi quidem Christianorum utilitati, ut pontificem decet,
inseruiens, sed quo securior ipse luxui ac superbiae amoto censore indulgeret. Itaque uana
spe inflatus cum Venetis in gratiam rediit, omniumque Christianorum principum animos
in regem Francorum sollicitare instituit. Et quia Alfonsum Hestensem, Ferrariensium
ducem, ut secum in regem Gallum coniuraret, inducere nequiuerat, ei bellum indicit,
crimine impudentissime obiecto, uectigali non soluto (est enim Ferrariensium ciuitas
Romanae Ecclesiae uectigalis), ut scilicet eius causae praetextu Ferrariam ipsi duci auferret, quam sane urbem ex pago in pulcherrimam Italiae ciuitatem gens Hestensis redegisset.
Hac pontificis iniquitate motus Bernardinus, natione Hispanus, Sanctae Crucis cardinalis, uir et uitae integritate, et eruditione insignis, clam pontifice se Mediolanum contulit, atque ex tuto (erat enim Iulius pontifex non modo praecipitis irę, sed etiam exitialis)
pontificem deterrere ab incoepto conatus est, literis ac nuntiis eum monens, ut Italiae
rebus compositis hortaretur Christianos principes ad arma aduersus communem
Christianorum hostem sumenda. Per solum autem pontificem stabat, quominus res Italiae
essent quietae, quandoquidem pontifex Romanus, quae est eius apud Christianos auctoritas, nutu possit omnem disceptationem finire, modo a quietis consiliis non abhorreat.
Quis enim pontifici Romano iusta imperanti non pareat, quum ille ei, qui decreto eius
non stetit, rebus diuinis possit interdicere? Quae poena sane grauissima est: nempe cui ita
est interdictum, numero impiorum ac sceleratorum habetur.
Et quum demum Bernardinus cardinalis animaduertisset pontificem in pertinacia
persistere, concilium Gallicae Ecclesiae, auctore rege Lodouico Duodecimo, aduersus eum conuocauit, in quo, plaerisque Gallis ob insitam genti religionem huic concilio
aduersantibus, quippe quod non nisi pontifice Romano auctore indici potest, multa et
maxima scelera Iulio Secundo obiecta sunt. Sed quia id temporis quidam Christiani maximi principes, quorum societatem pontifices Romani suis rationibus, ne dicam licentiae,
minime conducere putant, rupto nefarie pacis
foedere inter se simultates exercebant,
non solum sua ipsorum aemulatione ac inuidia, sed etiam pontificis in Gallum odio tanquam furia quadam eos committente, quicunque Francorum regi infensus erat, is pontificis insaniam fouebat. Itaque re alia alio, ut fit, trahente, animisque in diuersa studia
uersis, nihil quod aut ad instaurandos sacerdotum mores, aut ad hostes Christiani
nominis contundendos pertineret, agi tunc potuit.
Deposito igitur censurae metu Iulius pontifex coacto exercitu per se in expeditionem
profectus est. Atque dum Mirandulam oppugnat, quae tunc cum Ferrariensium duce erat
societate iuncta, ratus ibi haud difficilem uictoriam fore, eo quod ciuitas minus firma
esse uidebatur, a Gallis Iacobo Triuultio duce profligatur. Sane Triuultius permoleste
ferebat principem Mirandulanum ciuitate sua pelli: is enim Triuultii filiam in matrimonium duxerat. Hac clade animo haudquaquam demisso, immo magis ad bellum gerendum accenso, quum Romam sese pontifex recaepisset, uocat ad se Hispani regis oratorem, et uoce ita sublata, ut a circumstantibus exaudiretur, Scribe , inquit, confestim regi
tuo, ut, si ille regnum Neapolitanum retinere uelit, totis regni uiribus Romanam
Ecclesiam aduersus Gallos iuuet. Nam horum alterutrum breui necessario euenturum
esse, ut aut Galli Circumpadanam Italiam ab suo seruitio liberam omnino relinquant, aut
mox Italiam una cum regno etiam Neapolitano uicto pontifice obtineant.
Quae ubi rex Hispanus ex literis legati sui cognouit, nullo foederis ac socii regis
respectu, ueluti equus oestro exagitatus regi Gallo, cuius sororis filiam in matrimonium
duxerat, amicitiam renuntiat, conscriptamque octo millium hominum phalangem atque
in naues impositam Neapolim proficisci iubet. Mandat insuper Rhaimundo Cardonensi,
regni Neapolitani praefecto, ut totas illius regni uires in defensionem Romanae Ecclesiae
conuertat, atque in omnibus pontificis uoluntati obtemperet, modo ille stipendium militibus de suo numerare non recuset. Itaque regni Neapolitani praefectus delectu habito,
equitum frenatorum mille, peditum cum Hispana legione duodecim millia confecit
atque magnis itineribus Bononiam contendit, quae paucis ante mensibus, pontifice, ut
supra demonstrauimus, in fugam a Gallis coniecto, ab imperio ipsius pontificis defecerat, Bentiuolis in patriam restitutis. Porro Iulius pontifex, ut alio loco diximus, ueteribus
inimicitiis incitatus, magno Bentiuolas odio prosequebatur, seu animi morbo indulgens nam ex hominibus, et his interdum minime studiosis, fiunt pontifices ― seu tyrannidi
ipsius familiae infensus.
Galli Hispanos a Bononia repellunt; Veneti in Ferrariensem ditionem inuolant, sed
dux eis profligatis se in libertatem uindicat; Brixiani ciuitatem Venetis produnt; Gallis
Venetis eam rursus eripiunt.
Quod ubi Galli, qui in Circumpadanis agris statiua
habebant, intellexerunt, missis auxilio quinque Vasconum cohortibus, Bononiam aduersus Hispanos egregie tutati sunt. Nam quum Hispani per ruinas murorum, quos tormentis demoliti erant, urbem ingredi conarentur, multis suorum amissis primo a muris
repulsi, mox etiam in castra redacti sunt. Veneti duorum Christiani orbis potentissimorum regum insania abutendum rati, et terra et mari rem pro uiribus gerere constituunt.
Itaque decem et septem triremes nautis ac remigibus magis quam militibus instructae
ostium
Padi, qua is haud procul Atria, nobili olim Tuscorum colonia, mare influit,
petunt, atque aduerso flumine subeuntes Ferrariensem agrum inuadunt. Quod ubi duci
Ferrariensium Alfonso nunciatum est, confestim armat suos ― et erant id temporis
Ferrariae quidam etiam Galli milites ― atque hanc manum trifariam diuisam aduersus
hostem educit. Vnam partem populatoribus obsistere, aliam praecludere fugam hosticis
nauibus iubet, cum tertia ipse Venetas naues aggreditur. Itaque praedatoribus partim caesis, partim fugatis, ex decem et septem nauibus quindecim capiunt, duae reliquae, quae
agmen coegerant, nec multum ab ostio
Padi processerant, in altum refugerunt.
Alfonsus tractis Ferrariam captiuis nauibus, naualia his exaedificauit, eoque eas,
monimentum naualis uictoriae, omnibus conspiciendas magno Venetorum dolore subduxit. Quippe qui tantam rerum commutationem aegerrime ferebant, recordantes se,
antequam de suis opibus rex Gallus bello illato non parum dempsisset, sub ditione fere
sua Ferrarienses habuisse. Sane Veneti impudenti quadam arrogantia praetorem quotannis, duce Ferrariensium inuito, qui et ducis consilio interesset, et ius Venetae nationi
diceret, Ferrariam mittebant. Ad hoc dictu quidem ridiculum, sed quod de maiestate ducis multum detraheret: non licebat duci tuba signum, sed cornu Ferrariae canere,
quum praetor Venetus in eadem urbe, quoties signum canendum esset, tuba uteretur.
Porro Veneti cum aliquando Ferrariensium dissensionibus fraeti urbem fraude occupassent, coactu pontificis Romani, quibus diximus conditionibus, praesidium inde
deduxere, urbe Hestensibus restituta.
Iisdem fere temporibus Veneti, hac maritima infelici expeditione in inscitiam atque
ignauiam praefecti classis coniecta ― semper enim apud Venetos res bello male gesta
ducibus adscribitur ― dissimulataque consternatione, terrestres copias, licet hae admodum tenues essent, Brixiam, quae iam Gallicum iugum gentis insolentia ac libidine
excutere cupiens ad defectionem spectabat, inscientibus Gallis admoueri iubent. Itaque
Brixiani populi uoluntate urbem recipiunt, direptis eorum bonis, quos Gallicae factionis fuisse constabat. Galli, audita Brixiana defectione, Brixiam duce Castone Foisio accurrunt atque per arcem, quam Gallicum praesidium adhuc tenebat, urbem ingrediuntur,
dispositis prius ad omnes urbis portas militum satis ualidis stationibus, ne quis hostium
fuga elaberetur. Venetus exercitus fraetus Brixianorum uoluntate ad arcem, ubi Galli
hostem instructa acie opperiebantur, et ipse ad pugnam paratus accedit.
Itaque utraque ex parte clamore sublato,
acerrimum primo concursu accenditur
certamen ― et est campus intra urbem arci subiectus, mediocribus explicandis aciebus non
admodum incommodus.
Porro neutra pars iustum exercitum habebat, propterea quod
Venetorum res iam accisae erant, Galli uero copias suas minuerant, milite in multa distributo praesidia. Sed Venetus exercitus per se a Gallo facile uinci assuetus, utpote mercenarius et pro aliena republica dimicans, ubi uidit Brixianos armatum hostem non
sustinere, sed acie paulatim excedere, atque arma ab hoste auertere, quosdam etiam
fugae sese mandare, et ipse eodem terrore correptus terga hosti dedit. Et quia exitus ex
urbe non patebat, cedes omnia obtinuit: milites Itali ad unum fere omnes cum magna
Brixianorum parte trucidati sunt, urbis fortunae direptae, Andraeas quoque Grittius,
ciuis Venetus, qui mercatura intermissa cum exercitu Veneto Brixiam ingressus fuerat,
uiuus captus. Nam is suorum acie inclinata in hospitis cuiusdam aedem pauidus
profugerat atque ita, hostium furori spatio dato, praeter captiuitatem nihil in eum
grauius consultum est.
Hispani in agrum Rauennatem castra transferunt; Galli ducem Gastonem amittunt;
Hispanis in fugam actis Rauennam irrumpunt et depeculantur.
Interea Hispani omissa
Bononiae oppugnatione castra in agrum Rauennatem transferunt, quo magnam uim uarii
commeatus mari Adriatico ex Apulia conuexerant: cum Gallis enim signa conferre
uehementer cupiebant. Rursus Galli aegre patiebantur Hispanum armata manu suam
prouinciam inuadere. Itaque Caston Fuxius, Francorum regis sorore ortus, cui summa
rei Gallicae in Italia permissa erat a rege, iuuenis raro animi simul et corporis robore,
lustrato ad Ferrariam exercitu pergit ad hostem. Hispani, ut sunt insita uafri calliditate,
praelium ex occasione commissuri et Gallos, ut saepe alias fecere, temporis spatio segniores ad dimicandum reddituri, collem satis editum tribus millibus passuum Rauenna
distantem castris coeperant, nec facile aduersarii illos munitionibus sese tenentes aggredi poterant. Itaque Galli, ut in aequum traherent Hispanum, simulant se Rauennam
oppugnatum ituros. Et haud difficulter fides habita est: nam satis constabat et Gallos
necessariarum rerum inopia urgeri, et Rauennam commeatu abundare. Dux igitur
Hispanus non ad caetera eius nationis ingenia solers Rauennam defensurus collem necessario relinquendum censuit et propius urbem instructa acie constitit.
Quod ubi Galli conspexere, uotum suum impletum rati signa in hostem extemplo
conuertunt. Primo ingens strages hominum iumentorumque tormentis utrinque aedita
est, mox gladiis res geri coepta. Iam Gallo equite acriter instante Hispana acies nudata
erat equestri magna ex parte auxilio, equitibus Hispanis aut captis, aut in fugam coniectis; pedes tamen eius gentis nondum loco motus acerrimam aduersus Vascones,
Alemanosque atque Boëmos, Gallorum mercenarios, ciebat pugnam. Quod Caston
Foisius conspicatus equo descendit et peditibus permixtus hortatur Vascones adniterentur paululum, pulsos hostium equites partamque uictoriam esse, pedites Hispanos solos,
ab equite desertos, in acie adhuc stare non pugnandi ardore, sed fugae desperatione.
Quae dum inter suos dux armis insignis agit, telo e tormento ab incerto auctore emisso
ictus concidit, quamquam eo tempore rumor non defuit Castonem a Vasconibus, popularibus suis, per iram interfectum, quos sane segnius signa inferentes pugnamque
remittentes ferro ac uulneribus in hostem redigere coeperat. Porro Vascones, quemadmodum et Hispani, eius ingenii sunt, ut facilius blanda oratione quam ui ad officium
impellantur. Sed quia eodem tempore Alfonsus, Ferrariensium dux, cum auxiliis aduenerat, nihil fere terroris Gallis mors ducis intulit, spe metum aequante.
Caeterum Hispani non modo ab equite suo, sed etiam a duce militiae imperito ― nunquam enim antehac exercitum duxerat ― destituti languidius pugnabant, nec iam in re
trepida spes fere salutis quam in fuga apparebat: attamen pertinax in tenui spe certamen
non omnino omittebant. Itaque sine ullius imperio, nempe ueterani, in orbem coeunt,
atque interdum procurrendo, quos hostium nacti essent, concidebant. Quare Galli,
tametsi Hispanorum timore ac desperatione alacriores effecti essent, tamen propius
adire non audentes procul tela coniciebant. Sed postea quam Ferrariensium dux
Hispanos tormentis urgere coepit, Galli redintegrato clamore signa obnixi inferunt in
hostem,
tandemque haud dissipata fuga cedentem in proximos montes compulere.
Caesa esse ex utraque acie ad quindecim millia hominum dicuntur.
Sed rem miram et quae nescio an unquam prius usu uenerit, qui huic praelio interfuere, accidisse affirmant. Gallos quum et multo plures cecidissent, et ducem amisissent,
pro uictoribus discessisse, seu ob hanc forte causam, quia hostium dux nullo uulnere
accepto praelio excesserat, fugaque cum paucis arrepta pugnantes adhuc suos reliquerat,
seu quia plures Galli ― maioribus enim copiis certamen inierant ― incolumes superfuerant,
locumque in quo dimicatum est praelio functi haudquaquam deseruerant, sensu forsan
casus ducis, qui militum animos consternare solet, non nisi peracta pugna ad Gallos
perueniente. Victores hostibus fugatis uerius quam uictis Rauennam ui irrumpunt,
praeterque commeatum, quem diximus eo importatum ab Hispanis fuisse, bona ciuium
diripiunt. Mox conquisitum Castonis Fuxii corpus, curatumque et feretro impositum,
Mediolanum ad sepulturam deuectum, ibique pro tanti ducis ac regii consanguinei dignitate omni rerum uerborumque honore a Gallis atque Italis funus eius celebratum.
Cardinalis San Seuerinas Flaminiae urbes Gallici consilii nomine occupat; Hispani
ad Pampelonam belli sedem constituunt; Maximilianus imperator copias suas a Gallis
reuocat; hinc Galli ex Italia migrare coguntur; Hispanorum praesidia eis ubique succedunt; Helueti, auxiliares Venetorum, tumultuantur et gressum referunt.
Inde castris
motis urbes Flaminiae nomine concilii Gallici occuparunt duce quodam
Sanctoseuerinate, ciue Mediolanense, Romanae Ecclesiae cardinale sacerdote, qui cum
Bernardino cardinale, de quo supra minimus, aduersus Iulium pontificem nequicquam
coniurarat, regibus Christianis, ut dictum est, in diuersa studia diductis. Rex Hispanus
audita suorum aduersa pugna, reque, ut gesta erat, cognita, et ob id parum admodum
perturbatus, magnam Hispanorum partem ad arma concitat, confestimque ingenti
exercitu confecto Vasconum fines Gallicae ditionis, qua illa gens Pompelonenses
attingit, ingredi iubet, ad Pompellonemque urbem, quae tunc in societate Galli regis erat,
sedem belli constituit, eo consilio, ut inde Aquitaniae imminens Francos ab Italia auerteret. Maximilianus quoque, qui et per se Gallis gloriam semper inuidit, Germanos
milites, qui mercede conducti cum Gallis in Italia militabant, Hispani regis, affinis sui,
pontificisque rogatu inuitos domum pro auctoritate sua reuocat, ut erat homo nouandis
rebus quam gerendis aptior.
Quod autem hi Germani, Gallorum mercenarii, legionem
suam inuiti abduxerint, id argumento est, quia e castris Gallicis abeuntes sua sponte neque enim ad id cogi poterant ― iurarunt se in Gallorum regem arma nequaquam uersuros, sed confestim domum repetituros, nefas existimantes aduersus eum dimicare,
cuius paulo ante milites extitissent. Quorum mentes si Maximilianus, eorum princeps, ut
debuerat, esset imitatus, haud sane ab officio ita facile discessisset, destituendo iniuria
regem socium ac de se aduersus Venetos optime meritum, nisi forte honestius, simul et
utilius uisum est pontificis Romani ac regis Hispani, neccessarii sui, morem gerere uoluntati quam sinere regem Gallum, opibus Italiae adauctum, super caeteros reges
eminere, inuidia, quae animum uehementer mordebat, hac honestatis specie obtecta.
Eodem quoque tempore ad duodecim millia Heluetiorum a pontifice Venetisque
mercede conducta in Circumpadanam Italiam cum filio Lodouici Mauri, cui
Mediolanense imperium Gallorum rex paucis ante annis abstulerat, irrumpunt. Nec
Morini et reliqui Belgae, qui nepoti Maximiliani tunc parebant, Britannusque rex ab hac
coniuratione aduersus Gallos inita abfuere, quorum alter nepos ex filia regi Hispano
erat, alter unam ex filiabus ipsius regis matrimonio sibi coniunxerat. Hac tanta belli mole
in Gallum regem concitata facta est repente magna rerum commutatio: nam Gallus,
retentis solummodo arcibus urbium Circumpadanae Italiae, exercitum ex Italia in
Galliam neccessario reuocauit, atque ita arma, quacunque hostis spem belli gerendi praebebat, circumtulit, ut nullam occasionem illi dederit ullam Gallico regno iniuriam inferendi. Rhaimundus Hispanus dux, cuius culpa paucis ante diebus in agro Rauennate ab
Hispanis male pugnatum erat, simul ac Gallos Italia excessisse audiuit, easque regiones,
ex quibus illi digressi erant, sociis Germanorum armis obtineri, reparato exercitu
- et ita ab Hispano rege ei mandatum erat ― ignominiam turpi fuga acceptam dempturus
eo confestim perrexit. Nec solum urbes, quas Galli reliquerant, societatis nomine, quam,
quia pontifex princeps eius erat, sanctam appellabant, intra paucos dies occupauit, sed
etiam Mutinam et Regiensium ciuitatem ab Alfonsi Hestensis imperio auertit, quandoquidem
Alfonsus, ut a rege Gallo descisceret, adduci non poterat, existimans Gallorum
societatem, quoad hi Mediolanum retinerent, maximo rebus suis aduersus omnes hostes
munimento fore.
Interea ab Heluetiis, pontificis et Venetorum conductitiis, quum iam dies stipendii
accipiendi uenisset, atque forte Veneti et pontifex ambigerent, quis eorum pecuniam
militibus numerare deberet, procacius stipendium flagitatur, atque eo seditionis peruentum est, ut Venetos ad exercitum legatos Heluetii uincirent, quos mox accepto stipendio
liberos abire permiserunt. Ipsi uero latronum ritu grassantes multis Venetis oppidis ac
uicis direptis in suas sedes redierunt, dato documento eos, quibus nihil ciuilis roboris est,
imperio potiri, ut alio loco diximus, non posse. Nam nihil aliud est externos milites conducere quam tyrannos ac dominos propria mercede paratos habere.
Baiazethi Turcarum imperatori Achmetes filius in regno subrogatur; Sophiarum in
Asia seditio.
Dum haec inter Christianos Iulii Secundi, pontificis Romani, imprimis
instinctu, qui, ut diximus, huiusce dissidii auctor concitatorque extitit, geruntur,
Bazethes Ottomanus, Turcarum rex, senio simul et aegritudine prope confectus, intelligens se neque regendo imperio iam parem esse, neque a fine uitae nimium abesse, constituit deposito imperio unum ex liberis in locum suum regem subrogare, quo et populares imperatore regiae stirpis non indigerent, si quis hostium pacem eorum lacesseret,
et ne, ubi ipse excessisset, regnum Turcaicum fratrum dissidio ac mutuo conflictu (sunt
enim apud Turcas usitata fratrum de regno certamina) primum in multos principatus
diuideretur, mox diuisum et ob id debile effectum aut hostili iniuriae expositum esset,
aut per se domesticis armis attritum euerteretur.
Porro erant Bazethi multi utriusque sexus liberi ex uariis captiuis mulieribus ritu
Turcaico suscepti, apud quos sane mos est eodem cultu habere ex ancillis natos, quo et
iusto matrimonio susceptos. Ex quibus praeter foeminas quatuor duntaxat mares tunc
supererant, caeteris, ut fama est, partim ueneno patris opera ob defectionis suspitionem necatis, partim morbo absumptis. Horum maximus natu Cichanes appellatus est.
Post hunc Achimates fuit, deinde Corguthes, ultimum Selynem uocarunt. Conuocat igitur Bazethes seorsum singulos eorum, quibuscum de magnis rebus consultare consueuerat, quo quisque amotis arbitris suam liberius promeret sententiam; sciscitatur,
quemnam ex liberis suis potiorem regno administrando censerent. Purpuratorum opulentiores, quique ocio et quieti dediti erant, Achimatem maxime probabant, utpote mitis
hominem ingenii, nec ulla notum in suos asperitate. Armorum uero ac belli cupidiores
Selynem imperio magis idoneum putabant: etenim uir ardentis animi et bellis gerendis
natus esse uidebatur. Maximum natu regulorum regno indignum omnino censebant, eo
quod ceruicosior esset, nec suorum consiliis obtemperans, paternae etiam admonitionis
impatiens, licet et amplissimam satrapaeam in Asia obtineret, et filium rarae indolis
haberet, cui tamen neque ordo paternae aetatis, neque ius gentium, neque animi dotes
regnum conciliare potuerunt uoluntate aui obsistente. Qua sane insigni iniuria adolescens agitatus non solum in Achimatem regem designatum, sed etiam in ipsum auum
ingens concaepit odium, quod statim detexit, ut paulo post demonstrabimus, quum primum explicandae irae nactus est opportunitatem. Corcuthes uero ne in consultationem
quidem, utpote uirili stirpe orbus, ueniebat, propterea quod Turcae eum regnare haud
facile permittunt, cui spes sobolis adempta est. Quod quidem eo consilio faciunt, ne rege
sine liberis defuncto regnum aut omnino interiret, aut ad quempiam seruorum sobole
regia extincta delaberetur, quum omnes fere, qui apud Turcas in summo magistratu sunt,
unde gradus ad imperium facilis, aut serui sint, aut libertinae conditionis.
Tandem quum aliquandiu de rege constituendo consultassent, decernunt regem
Achimathem, satrapem Amysinum, moderati ac iusti regis indole apud Turcas celebrem.
Caeterum quo sine tumultu ex Amyso Constantinopolim Achimathes deduci posset,
praetextu Sophiacae expeditionis mittitur in Asiam cum parte regii exercitus Halis
quidam ex regiis purpuratis, regi designato ad Sangarium amnem ― ita enim inter ipsos
conuenerat ― occursurus. Nec inepte Achimathis amici hanc simularunt expeditionem,
propterea quod quosdam Asiaticos Turcas, Sophias dictos, per id tempus tumultuari
sermonibus ferebatur. Sophiae autem apud Machomethanos a quodam Helisophia,
Machomethis genero, denominati sunt, qui quidem inter caeteros Machomethanarum
legum scriptores praestare dicuntur. Multi autem Machometanas leges uani, assimilatione sanctissimorum uirorum, qui Christi euangelium conscripsere, literis mandarunt,
quas sane Machomethes, uaferrimus hominum, quo rudem literarum gentem in suam
sententiam facilius induceret, coelitus sibi traditas seque a Deo missum aeque ac
Christum satis efficaci fraude ementitus est, si non ex animi bonis et uera felicitate, sed
ex terreno imperio ac praesentibus opibus exitialem sectam aestimare uelis: quandoquidem siue Dei in nos ira, siue nostra ignauia maximam orbis terrarum partem, non sine
Christiani nominis dedecore ac detrimento, Machomethani armis occuparint. Sed
Asiatici ut plurimum Helisophiae libros in precio habent, reliquorum scripta non magni
faciunt. Inde ritus,
ut fit, diuersitate inimicitias conflante Machomethanis simultates
intercedunt.
Differunt autem Sophiae a caeteris Machomethanis ritu solum sacrificandi ― nam
omnium eadem est de Deo opinio ― quippe Sophiae supplicationibus tantummodo Deum
placant, quum reliqui Machomethani aquae ablutione scelera expiari posse putent.
Quem sane expiandi morem Sergium monachum, ne deesset sacerdos, qui ueram religionem oppugnaret, ritu a Christianis traducto instituisse ferunt, licet nos a prima lustratione illa, quam nefas est iterare, qua sane originalis macula eluitur, commissi poenitudine morumque emendatione, addita sacerdotis prece ac censura, expiationem fieri
existimemus, Christi imprimis litatu omnem humanam labem expiante.
Non latuit Curcuthem, Lidiae satrapem, regis consilium, ipsius regis consiliariis rem
prodentibus, quos ille donis ac pollicitationibus sibi nequicquam conciliarat. Sane quilibet liberorum regis suos apud patrem parare solet fautores. Itaque quasi desperans de
successione paternae fortunae coepit Selyni in speciem regnum moliri, ratus eo in
fratrem studio et illius uoluntatem redemptum iri, nec suis uotis propter aetatis honorem
id magnopere obstiturum. Credebat enim Achimathe primo loco deiecto aut sese eum
ipsum locum adepturum, aut, si ad spem euentus non respondisset,
Selyne non sine
sua suffragatione rege declarato, se non modo ampliorem ac opulentiorem satrapaeam
habiturum, sed etiam salutem suam in tuto locatum iri, quamquam nullo officio
frater fratris in regno Turcaico constituti gratiam redimere potest amore securitati
cedente. Nam ferox gens Turcarum ex multis nationibus contracta, sicut metu magis
quam charitate regibus suis paret, ita et reges magis terrore quam beneficentia subiectos
in officio continere solent.
Satis autem constat timorem haud fidum esse regni custodem: subditi enim quem timent aut perire cupiunt, aut alio saltim rectore mutare. Nec
flagitiosum apud Turcas putatur fratri de imperio deturbato fratrem seu quemlibet alium
eiusdem familiae in regnum substituere: nempe non minus ad familiam regiam quam ad
regem imperium spectare censent. Inde nulla sunt apud Turcas acerbiora odia quam
eorum, qui in eandem spem regni geniti sunt.
Corguthes, Selyni fratri contra Achmetem fauens, discordias inter illum et patrem
seminat; latronem quendam in armorum societatem adsciscit, a quo Halis Achmetis dux
profligatur.
Hic est autem ille Bazethis filius Corcuthes, qui admodum puer a Mehmethe
auo in Asiam proficiscente Constantinopoli relictus, auoque paucis post diebus in
Bythinia extincto, quoad Bazethes pater eius ex Galatia, quam uictui suo attributam
tenuerat, Constantinopolim accederet, in sede regia a paternis amicis collocatus, ea conditione, ut fama est, patri sedem ipsam regiam concesserat, ut illi ipse in regnum succederet. Qui quidem Bazethe de imperio deponendo agitante, dum parentem Achimathi
deditum putat, in Aegyptum abierat, illius regis animum tentaturus, ut scilicet externo
auxilio id efficeret, quod uidebat patris uoluntate sibi negari. Vnde Bazethes hoc
Corguthis consilio uehementer permotus ingenti sumptu eum ab Aegypto domum reuocauerat rege Aegypti haud inuito ― magnis enim muneribus, ne reditum Corghutis
moraretur, cultus fuerat.
Corguthes igitur ubi in Lydiam rediit, commutandam sibi consilii rationem
arbitratus totum se ad Selynis amicitiam adiunctum, ut paulo ante demonstrauimus,
uideri uolebat. Itaque ad Selynem in Cappadociam Trapezuntum, ubi ille satrapaeam
obtinebat, nuntium confestim mittit, qui Bazethis in Achimathem animum ei indicaret,
simulque hortaretur eum, ut in Europam transgressus bellum patri excitaret, in idque
omnibus uiribus incumberet, ut Sarmatas atque Europaeos Turcas sibi conciliaret: nam
his in societatem deductis paternum Achimathi studium non admodum profuturum. Et
ne Halys, dux regii exercitus, cum Achimate, quem diximus regem esse designatum,
coniungi posset, uiresque in unum conferre, clam iniit societatem cum quodam latrone,
eius sectae, quam diximus apud Turcas Sophiacam appellari, eique persuadet
aduersus Halydem, paternum ducem, bellum suscipere. Hic autem latro aliquot ante
mensibus adscita haud contemnenda sui similium manu, cum ipso Corguthe simulatis,
ut quidam opinantur, inimicitiis manum conseruerat, eumque acie superatum, seu
simulato metu sponte cedentem, ad mare Phoceam compulerat, nec paruam deinde
montanae Moeoniae partem occuparat, aperteque ab Othomanis deficiens uicinas
regiones latrociniis infestas reddebat, praedicabatque se quoque ut pastorem quondam
Othomanum a Deo in magnam uocari fortunam. Etenim Othomanus, cuius soboles
multis Asiae atque Europae regionibus nunc imperat, ex pastore latro, ut supra
demonstrauimus, effectus successu rerum prospero ad regium fastigium accesserat.
Itaque Corguthis suasu latro fit obuiam Halidi in radicibus Dindymi montis, quo,
priusquam Achimathes regiis opem laturus, quem Amyso iam profectum constabat, eo cum
copiis suis accessisset, manum cum hoste consereret, ratus et se tutius cum uno exercitu
praelium initurum, et Halyde profligato uiam ad imperium Achimathi praeclusum iri.
Halys ubi animaduertit latronem acie instructa ex aduerso uenire, et ipse suos arma capere
iubet atque in latrones impetum facere. Commisso certamine atrox editur cędes, ut fieri
necessario solet inter eos, qui et rari loricis corpora inter pugnandum muniunt, et ad
mortem, insita animo ferocia, promptissimi sunt. Ibi Halys, dum in primam aciem prouectus equo hortatur suos, a Cichanis filio, de quo supra meminimus, per dolum interficitur
eo consilio, ut regiis audita ducis nece pauor et consternatio iniceretur. Is autem Bazethis
ex filio nepos, quamuis esset patris iussu inter regia auxilia, tamen Cichane inter hunc
tumultum repentina morte, dum inter epulas cum aequalibus largiore uino utitur,
exanimato, cognitoque aui in Achimathem studio Selynis
partes secutus est, ne Achimathis
rem, quem, ut dictum est, uehementer oderat, copiis suis augeret. Tanta sane illi seu
explendae irae cupiditas extitit,
seu id fortuna agente, ut etiam eorum consiliis res
Selynis, cui plane Deus imperium destinarat, iuuaretur, quibus ipse mortem mature erat
illaturus. Itaque Cichanis filius Selyni sese adiungit, nescius futurae sortis, nec animaduertens quam sua parum interesset, Selynes an Achimathes regno potiretur: nempe ab
neutro ille conseruandus erat, quandoquidem Othomanis regibus, ut docuimus, solemne
sit in securitatem suam, quam ipsi imperii conseruationem appellant, omnem cognationem et stirpem regiam, praeter liberos proprios interficere. Porro solis liberis parcunt,
ne subsidia spei intereant et regni desit custodia.
Phalanx regia utpote militiae assueta duce amisso neque animum deiecit, neque ulla
ex parte pugnam remisit, sed latronum impetum praesenti animo sustinens hostem
incruenta uictoria potiri haud quaquam permisit. Tandem multis utrinque desideratis
latrones in proximos montes se contulere, regius uero exercitus haud effusa fuga castra
repetiit.
Selynes interea Tauricam chersonesum subigit, Tartarorum auxilia impetrat; cum
exercitu ad Istrum in Triballorum agro considet; simulato odio patri blanditur et stationem sibi in Hungarorum finibus concedi postulat.
Interea Selynes, natu ultimus regulorum, magni uir spiritus, cognito patris consilio, insita animo industria haud cunctandum tali tempore ratus aliquem in Thracia locum, Constantinopoli uicinum, occupandum censuit, satis gnarus, qui regulorum sedem regni tenuerit, eum imperio quoque
procul dubio potiturum. Commissa igitur cuidam ex amicis Trapezuntia satrapaea cum
quinquaginta lembis per Euxinum mare enauigat, atque in Tauricam chersonessum, quo
loci distantia patri eius in Europam aduentus minus suspectus foret, cursum dirigit. Eam
regionem a Taphro, nobili urbe, Capham corrupta antiqua uoce aetas nostra nominat.
Chersonesso, pulso inde patris praesidio, in potestatem redacta filioque suo atributa,
Sarmatas Chersonessi accolas, quos nunc Thataros dicunt, sibi amicitia, affinitate cum
his contracta, iungit: nam filiam Thatari regis filio suo in uxorem accaepit.
Itaque ex illis gentibus ipsius regis uoluntate ad tria millia armatorum facile confecit,
licet haec natio, ferox illa quidem, sed ad pugnam cominus ineundam nullius fere usus
sit, utpote sagittis emissis magis terga uertere quam gladio rem gerere assueta.
Quibus
suis copiis adiunctis nauibusque impositis contendit, qua Ister in Pontum influit. Inde
Istri ostia
praeteruectus ad Istropolim Tomosque et circa illa loca copias suas exponit.
Mox Moesiae ulteriora petens inter Aemum montem et Danubium amnem in
Triballorum agro consedit. Inde credens patrem coeptis suis, quia nemo obuiam se tulerat, haud obstare, transgressus Aemum ad Rhodopem montem accessit. Hinc ad patrem
Hadrianopoli tunc agentem literas querelarum plenas dedit, petens ut sibi eum adire
liceret. Bazethes enim metu terrę motus aliquot ante mensibus e Bizantio
Hadrianopolim, urbem ad Hebrum amnem haud procul a Rhodopes radicibus sitam,
secesserat. Ferunt autem epistolam in hanc sententiam conscriptam fuisse:
Selynes Bazethi patri, regum maximo felicitatem.
Quum accepissem, pater, te simul morbo, simul senecta molestam uitam /254/ ducere,
atque ideo nolle amplius mole regendi imperii grauari, et paterno casu, ut par est, indolui,
et non mediocris cura salutis Othomanii imperii animo meo iniecta est. Quare saepius ad
te nuntios cum literis misi, ex quibus quaedam intelligeres, quae non minus ad conseruationem imperii tui quam ad gloriam et amplitudinem spectare uidebantur. Nunquam
tamen per quosdam consiliarios tuos, qui officii praetextu regiam tuam obsident, ullis
nuntiis aut literis meis aditus ad te patuit. Quod quum et imperio perniciosum putarem,
et toleratu mihi perdifficile esset, a seruis scilicet filii nuntios aditu paterno arceri, id per
me agendum censui, quod per nuntios et literas nequiui. Quare supplex peto, ut filio
patrem adire liceat, et ea coram loqui, quae ad statum Turcaici imperii et decus
Othomanae familiae pertinere tu ipse iudicabis, quum mihi accessum dicendique potestatem concesseris.
Vbi ex literis Bazethes ad amicos retulit agitatumque, an Selynes ad patrem esset
admittendus, nemo id faciendum suasit. Omnes enim fere Achimathis partes se fouere
simularunt, quia rex in illum inclinabat, licet non idem animi habitus omnium esset,
nempe quibusdam imperium ad Selynem trahentibus, sed nemo suo ipsius periculo
Selyni consultum uolebat. Itaque censuerunt Selynem primo molli rescripto reprehendendum, quod iniussu patris prouincia sua Trapezunto excessisset, deinde quod non
accersitus ad patrem praeter morem Turcaicum uenire in animum induxisset. Iisdem
literis hortati sunt eum prouinciam suam repetere omniaque ex parente sperare, quae
indulgentissimus pater in liberos conferre debeat, si ipse patris uoluntati morem gerendo eius beneficio dignum se praestiterit. Selynes uidens aditum sibi ad patrem negari, nec
ad regnum aquirendum ullam spem in patris uoluntate relinqui, animum ad alia praesidia paranda conuertit. Attamen uelato odio ad patrem fallacibus blanditiis nuntiat se
fore in patris potestate, uerum magnopere rogare patrem, ne se ad gloriam natum releget
in Cappadociam, et ibi inglorium desidere cogat, sed permitteret se esse in finibus
imperii Hungaris adiacentibus. Ex hoc se nec patri suspectum fore, utpote procul a
Constantinopoli et regni sede ablegatum, armis uero ita operam daturum, ut omnes
Christiani pariter et Turcae intelligant se ueram Othomani sobolem esse. Hoc autem
dicebat, non quo Hungaris bellum inferre uellet, quippe quos ne omnibus quidem
Turcaici imperii uiribus aggredi auderet, sed ut, feroces gentes ad Danubium positas imperio nactus, et patrem facilius in suam adduceret sententiam, et spem regni caeteris fratribus praecideret ― nam Turcae Europaei, maxime qui Danubium accolunt,
Asiaticis uirtute longe praestant; ad hoc ut, si fortuna consilio eius aduersata fuisset, se
e proximo ad Hungaros conferret, eorumque amicitia ac opibus et regem Turcaicum territaret, et nouarum rerum cupidis praesto esset. Nam nemo fere regum potest esse
omnibus adeo commodus, quin habeat aliquos in regno saltem occultos aduersarios, qui
sane quum non deest eiusdem uir stirpis, quem regi opponant, facile noua consilia uel
leui intercedente offensa capere solent.
Baiazethes ira fremens Selynem armis compescere statuit, sed Ionae Dalmatae consilio cedens ad Selynis postulata descendit.
His auditis Bazethes non tenuit iram, conuocatisque extemplo amicis, Percipitis , inquit, Selynis improbam regnandi cupiditatem?
Qui quidem nulla alia causa, ut iam pro comperto mihi est, tentauit me conuenire, nisi
ut mecum de regno ad se deferendo ageret, deinde si precibus, aut persuasione parum profecisset, ad uim nefaria descenderet audacia, qua sane mente et ualidissimam imperii nostri partem sibi comitti optat, quo uel me inuito imperio potiatur. Quare ex quo Achimathi
regnum destinauimus, Selynis petulantiam armis reprimere in animo est, nisi quid forte
aliud uobis, quod magis e republica uideatur, in mentem uenit.
Ibi dum quisque subterfugit princeps sententiam promere, ne forte aut studium suum
alienum a regia uoluntate detegeret, aut uitae periculo eius consilii auctor fieret, quod
postea euentus minime probaret, Ionas Dalmata, praetorianorum militum, quos Turcae
Ianniciarios uocant, praefectus, fide in regem ad eam diem satis notus, et ob id minime
suspectus, simulans se nullius regiorum liberorum studiosum esse, sed potius reipublicae
Turcaicae curam habere, licet esset Selyni deditissimus, huiuscemodi uerbis usus esse dicitur:
Etsi difficile est regi de maximis rebus deliberanti consilium afferre, propterea quod
nemo ita prudens est, ut eum opinio aliquando non decipiat, quoniam ne bona quidem
consilia saepe ex sententia cedunt, quia Deus res mortalium suo potius arbitratu quam ex
hominum uoto agitat, tamen quum et meus in regem animus satis sit perspectus, nec
imprudentia quicquam detrahat fidei, sententiam meam primus dicere non dubitaui,
utcunque res casura est, eo magis quia, quod honestissimum simul et tutissimum
uisum est, sequendum putem. Nulli nostrum, qui huic consultationi intersumus, dubium
est, quin Selynes aut armis sit reprimendus, aut si hoc periculosum nefasque, ut est, uidetur, arte aliqua procul hinc submouendus. Si rex iusserit armis aduersus filium uti, parendum omnino esse. Quis enim regi optimo ac sanctissimo potius non obtemperet quam
tam atrocis imperii munus exhorrescat? Sed ualde uerendum est, ne milites uel iurati in
obsequium regis non audeant, quum dimicandum fuerit, enses in regis filium stringere,
nisi rex ipse, qui quidem ob ualetudinem equo uehi nequit, huic tam nefario praelio,
utpote inter patrem et filium comisso, per se intersit, quandoquidem omnes regii serui
sumus atque ita instituti, ut perinde ac Deum in terris non solum regem, sed et liberos
eius habeamus. Propterea hoc quoque aduertendum est, an Turcaico imperio conducat
tutumue in posterum sit futurum milites ciuili bello assuesse, et seruorum manus regio
sanguine imbui. Et hoc dico ac si praelii euentum et uictoriam exploratam haberem, quod
si quid secus, quod omen Deus auertat, quam speraueras ceciderit, uerendum est, ne uictor malit esse memor fortunae beneficii quam necessitudinis ac paternae charitatis.
Quare citra ullum certamen ac rerum perturbationem censeo Selynem per speciem
honoris hinc ablegandum, atque ita illi, quod petit, concedendum, ut magis nomen quam
rem ipsam habeat, quo et tu minore negocio, quae destinasti, facias consiliumque tuum
exequi possis, et ille aliqua ex parte uoti compos hinc abeat. Nam quemadmodum regnum pluribus eadem auctoritate praeditis committere haud puto reipublicae expedire, ita
caeteros liberos contemnere, dum uni tantum prospicitur, parum tutum. Neque enim
homines accepta beneficia tam in officio continent quam iniuriae abalienant. Et quis credet Selynem, licet sit Bazethes regum iustissimus filiorumque amantissimus, non esse iniuria affectum, si ille tristis, utpote aditu et conspectu patrio prohibitus, discesserit?
Limites igitur Danubii, qui ad Hungaros uergunt, ita Selyni attribues, ut omnia castella, et quicquid ibi munitioris loci est, tui iuris sit tuoque nomine teneatur, uicinarumque
praefectos prouinciarum admonebis ac etiam nouo sacramento astringes, ne illi te inconsulto ulla in re, quae maioris momenti sit, morem gerant. Quo facto et ille praefectum
magis quam regem aget, et citra tui sanguinis effusionem, quem uolueris, regem
facies. Nam cuicunque legiones tuas una cum thesauro tradideris, is non modo uolentibus
pariter et inuitis procul dubio imperabit, sed etiam totas regni uires ad se trahet, adempta uiuo quoque tibi regia auctoritate. Nempe regium per se nomen uiribus ablatis uanum
euadere, atque in ordinem facile cogi nulli dubium est.
Hac sententia a rege, simplicis ingenii homine, et qui ex suo animo amicos aestimabat, comprobata, eo magis, quia nihil minus utile id temporis esse quam ciuilis discordia
uidebatur, attributisque Selyni regionibus Turcaici imperii, quae regno Hungarico adiacebant, iubet
eum confestim in prouinciam sibi destinatam proficisci.
Hic nihilominus bellum in patrem moliens amicos et milites ad suas partes allicit;
Baiazethis Constantinopolim redeuntis pedes cum exercitu premit, suosque ad pugnam
stimulat.
Selynes animaduertens conatus suos non ex toto, ut optabat, procedere ― nam
et Danubii limites tenere cupiebat, ut si ad spem euentus non respondisset, effugium, ut
dictum est, ad Hungaros pateret, et a regni sede haud procul abesset,
ne fratrum quispiam Constantinopolim se procul agente occuparet ― animum ad arma patri inferenda
prauo quidem ac impio consilio, sed quod tandem, ut plerunque fit, fortuna haud auersata est, adiecit.
Nam quemadmodum illi nemo Turcarum uitio daret, si de imperio
cum aliquo fratrum certaret ― nempe apud Turcas quilibet ex regiis liberis eodem iure
paternae fortunae successor habetur ― ita eius consilium, praeter quosdam affinitate sibi
iunctos, pauci ciuium, qui aliquo numero erant, probarunt. Etenim illum eo consilio
magnum scelus suscepisse etiam quidam amicorum, qui caeteros prudentia ac religione
anteibant, iudicarunt, eo magis, quia Bazethes regum sanctissimus apud Turcas habitus
est. Caeterum tametsi Selynes scelesti consilii certus esset, tamen qua potissimum parte
bellum moueret, parum illi constabat. Itaque consulit amicos, Hadrianopolimne inuaderet, an prius regni sedem et thesauros, maximam turbae militaris illecebram, iret
occupatum. Sed quum neutrum amici incolumi paterno exercitu faciendum censerent,
licet Constantinopolim, ubi regii thesauri asseruabantur, in potestate habere e re sua
uideretur, statuit, id tutius consilium ratus, milites uariis uersando artibus ad se trahere,
atque ad transfugia pellicere, omnibus prius prouinciis, quas inter Danubium et
Haemum montem usque ad Drinum amnem sibi commissas putabat, pecuniis imperatis
atque acerbissime exactis.
Hac re Bazethes solerter perspecta confestim mouit Constatinopolim uersus,
ne leuibus ingeniis nouorum consiliorum occasionem praeberet, simul quo Asiae propinquior
Sophiacae factioni maiorem incuteret terrorem;
ad haec, ut si Selynes in pertinacia persisteret, copiis suis Achimathi attributis potius fratres inter se de regno dimicarent, quam ipse senecta simul et morbo inualidus bellum gerere cogeretur, atque aetate
per summam quietem acta sub extremum uitae tempus manum cum filio, quod infelicissimum putabat, consereret. Posteaquam uulgatum est Bazethem Constantinopolim
reuersurum, unde, ut diximus, paucis ante mensibus abscesserat, Selynes, ut parentis
consilium eluderet, modicis itineribus eum sequi instituit.
Itaque priusquam castra
moueret inito suorum numero
(ad quinque autem et uiginti millia armatorum ex uariis Turcaici imperii regionibus, iam ad ipsum confluxerant, quorum pars magna egestate
compellente, caeteri
nouarum rerum, ut fit, studio eo se contulerant) huiuscemodi uerbis milites allocutus esse dicitur, quo illorum animis oratione confirmatis non magnopere
patris eius maiestatem uererentur, atque uel si armis decernendum foret, sese ad suam
causam adiungere non dubitarent:
Non me fugit, inquit, milites,
eum qui patris uoluntati uel paruis in rebus aduersatur, nedum illum armis lacessat, apud omnes gentes impium ac detestabilem haberi.
Verum quum incoepti mei causam simul et paternum consilium intellexeritis, non modo
me nullum scelus admittere, uerum etiam summa dignum laude iudicabitis, quandoquidem omnes cogitationes meę ad publicam duntaxat utilitatem referuntur: nec digitum, ut
dicitur, ab imperii salute excaedo. Scitis, milites, parentem meum aetate ac ualetudine
adeo affectum, ut iam decreuerit deposito imperio in ocium omnino concedere,
Achimatemque regem pro se constituere, primum quia ille ad regia munera obeunda sese
parum idoneum putat, deinde uti Turcae, si qua uis hostilis repente ingrueret, habeant
imperatorem, qui et possit et audeat hostibus non solum repugnare, sed etiam, si res postulauerit, bellum ultro inferre.
Et probe nostis Turcaici imperii finibus Hungaros, opulentos ac eosdem ferocissimos
hostes, magna ex parte circumiectos, ut taceam nouos aduersarios Sophias nobis in Asia
exortos, Iuliumque Secundum, pontificem Romanum, ingentis spiritus uirum, quem ferunt Turcaici belli semina iam iecisse. Et sane hominem in ea dignitate collocatum
asserunt Christiani ius habere omnes suae sectae principes in nos concitandi, ex quibus
Francorum ac Hispanorum reges lumina mundi appellant, quorum alter iam multos
annos aduersus nostrae religionis gentem, Aphricae incolam, felici incoepto bellum gerit,
alter nihil aliud meditatur quam deuicta Italia, cuius iam maiorem partem habet in potestate, Venetisque sub iugum missis, nobis arma inferre. Et affirmant Gallicae nationis periti Francos, qui sane ab ultima origine Sarmatae sunt, eos esse bellatores, qui nostrae
genti facile conferri possint, nec multum Hungaris, grauibus
accolis nostris, uel animi
magnitudine, uel caedis auiditate concedere.
Si igitur pater, quia ita illi e Turcaici nominis republica esse uidetur, sponte sua regno
cedit, quis est nostrum adeo a salute huius imperii auersus, qui non existimet quam optimum, atque eundem fortissimum in locum patris cooptandum, etiam si aliter illi cordi
esset, propterea quod hac in re utpote, quae ad communem utilitatem et gloriam spectat,
non quod patri libet faciundum, sed publicum emolumentum et salus quaerenda,
quamquam pater, si uere regno consulendum cupit, uoluntatem iudicio dissonam habere
non debet, sed animi libidinem saluti publicae subicere. Putat enim regno sibi esse abeundum, quo magis idoneus in imperium sufficiatur. Sed quid refert, dimoto sene aegroto,
iuueni in umbra et ocio educato, atque ob id ignauo, imperium, et ipsum tot annorum
pace languidum, incumbat?
Certe praeterquam quod a uiuo rege, quod nefas est, regnum
aufertur, in maius discrimen recidimus, quandoquidem regna, quae late patent, desidia
contineri nequeant. Quum igitur patri certum sit imperii abdicatione regno prospicere,
successoremque uiuo sibi constituere, uos milites magis decet iudicium patris mei quam
improuidam eius animi affectionem sequi. Altero enim salus imperio paratur, altera
clades certissima: nam sicut Turcarum imperium armis conditum est et in hanc fortunam
auctum, ita iisdem etiam artibus administrandum.
Quae quum ita sint, milites,
iura, quae liberos parentibus iungunt, his coeptis nulla
ex parte uiolamus, sed potius a deside ad strenuum, cui maxime conuenit, imperium
transferimus. In quod quidem is nostrum ius habet maximum, qui reliquis fratribus uirtute praestat. Vter autem nostrum paternae fortunae dignior sit successione, facillimum
diiudicatu uobis erit, si me cum Achimathe contuleritis. De fratre nihil obloquor, quum
praesertim et mei et illius mores in aperto sint. Satis mihi fuerit uos optime nosse
me nunquam pro ignauia ac segnicie modestiam simulasse, uerum et domi et militiae
illud de me specimen semper dedisse, quod a iusto simul et magnanimo rege expectandum
est.
Et quia ipse non tam meam quam publicam causam suscepi, quicquid felicitatis
fortuna tribuerit, id totum mihi uobiscum commune futurum est. Nihil enim mihi
antiquius erit quam de me optime meritis parem gratiam referre, et eos beneficiis meis
quam ornatissimos reddere, qui in asserenda dignitate mea strenuam operam nauauerint.
Atque ut cognoscatis, quid ex utroque nostrum speretis, unicum filium habeo, cuius
uictui una ex regionibus Asiae attributa satis diuitem ac honoratum satrapem efficiet.
Caeterae prouinciae uestrae uirtuti patebunt, uestram fortunam, ac dignitatem aucturae
sunt. Achimatis uero liberorum turbae ne tota quidem Asia ad uictum sufficit, atque ita,
si ille regnum obtinuerit, Asiatica uectigalia regiae duntaxat familiae sumptus ministrabunt: uos reliqui uulgus ignobile, spectatores potius alienae fortunae quam possessores
eritis. Quare si, quod nolim, cum paterno exercitu necessario pugnandum fuerit, mementote eo nostram causam deductam, ut non nisi dimicatione et uictoria non modo tuti, sed
etiam innocentes esse possimus. Nam quamuis patrem ipsum Bazethem amore in patriam superemus ― ille enim suae affectioni inseruit, nos publicae utilitatis rationem habemus ― tamen uidemur aduersariis, qui nostrae inuident uirtuti, descisse, atque hostilia
agere, et iccirco nisi uicerimus, omnibus perinde ac patriae hostibus est pereundum. Vnde
iniusti esse non possumus, quibus scilicet et in patriam pietas honesta arma induit, et non
modo bellum necessarium est, sed etiam unica spes in armis relinquitur.
Si me igitur uictorem reddideritis, praeterquam quod in tuto res nostrae collocabuntur, imperii assertor una uobiscum perpetuis laudibus ferar. Haud enim in patrem iniurii
existimabimur, si, quod ipse eiurat et in nos merito conferendum est, uirtute nostra occupauerimus. Immo et ipse pater mutata sententia uictorem amplectetur, fortitudinem
admirabitur, et demum imperio eum dignissimum iudicabit, quem fortuna in id fastigium
euexerit. Natura enim cogente pater, modo animi perturbatione uacet, omnes
liberos eodem charitatis gradu habet, nisi quispiam filiorum maiore uirtute plus paternae
beneuolentiae ad sese merito traxerit.
Vt finem orationi Selynes imposuit, clamor undique, laetitiae index, exoritur.
Approbant omnes sententiam, hortantur ne cunctetur imperium sibi militum suorum
sanguine parare; se, uel patrem ipsum ferro peteret, prompto animo operam ei praestituros. Tanta fuit seu uis orationis, perorantisue auctoritas, qua maxime rudis et incondita turba incitari solet, seu militum ad ducem amor et admiratio ingenii omnis fortunae
capacis, seu desidis imperii fastidium, praesertim rapto uiuere assuetis.
Sinonem a Baiazethe ad colloquium missum aggreditur et fugat; mox tamen ipse a
Baiazethis exercitu uincitur.
Igitur Selynes spei plenus patrem Constantinopolim uersus,
ut dictum est, iter habentem sequi coepit, uestigiis eius ita insistens, ut ubi pater noctem
egisset, ipse eodem loco postridie se reciperet, eo consilio, ut si Achimathi, ut rebatur,
transitus in Europam esset praeclusus, paterque illius accessum forte desperasset, praesto
haberet in eandem spem genitum, quem tanti tumultus causa quasi necessario regem designaret, haud diffidens etiam aliquem ex regiis amicis, quos sibi iam diu multis officiis
parauerat, id ipsum Bazethi suasurum; sin uero pater obiecto exercitu uenienti obsisteret, occasione pugnandi oblata uteretur, satis credens proposito certamine bonam
paterni exercitus partem ad se transituram.
Nempe, Bazethe ob grauescentem in dies
magis ualetudinem supremis adpropinquante, credibile erat multos Turcarum ingruentis
imperii gratiam paratum ire nouamque spem transitione foturos.
Iam Bazethes Selymbrianos campos attigerat ― ea enim iter facere constituerat utpote regione propter spaciosam planitiem et sibi, qui carpenti iactationem uix tolerabat, et exercitui commodiore
- quum ei nuntiatum est Selynem adesse. Rex iussis suis
consistere atque arma capere uocat ad se Sinonem eunuchum, purpuratorum acceptissimum, et cui summam omnium rerum fidem habebat ― saepius enim eius fideli opera usus
fuerat ― imperat ei, iret ad Selynem assumptis secum militum quinque millibus, atque
sublato candido uexillo, quod colloquii signum apud Turcas est, percunctaretur illum,
quid hoc rei esset, cur patrem armatus sequeretur, cur ad destinatam sibi ac tantopere
petitam prouinciam non proficisceretur. Selynes sua in patrem atrocitate animum patrium erga se metitus, ubi uidit partem regii exercitus seiunctam a caeteris copiis ad se uersum progredi, coniectans ex candore uexilli patrem haud tam humanitate coactum
quam spe dimicandi praedamnata metu consternatum ea pacis uelamenta praeferre,
ratusque territis addendum timorem atque perturbatis illis, in fugamque conuersis
reliquum quoque patris exercitum, utpote cui nullius usus esset imperator, facile dissipatum iri, Sinonem aggreditur et haud parua caede ab se submouet. Nec fere apud
Turcas, barbaram ac feram gentem, hoc Selynis facinus adeo detestabile uisum est, ut illi
plaerique non ignoscerent, existimantes caeteros humanos affectus regnandi cupiditate
uinci. Huc accedit, quia ingenita charitas, qua liberi parentibus iunguntur, nullo familiari
usu apud Othomanos reges augetur: nam praeterquam, quod nemo ex regia prole iusto
matrimonio, sed ex captiuis mulieribus nascitur, simul ac regi filius suscipitur, extemplo
procul a conspectu patrio ablegatur, nec ei licet unquam patrem adire, aut attributae
satrapeae finibus excedere.
Quod ubi Bazethes animaduertit, ira accensus iubet carpenti, quo uehebatur, uelum
amoueri, ducesque ac purpuratos propere conuenire. Ibi ministrorum adminiculo pedibus sese excępit
et uoce ob ualetudinem tenui ac subdeficienti,
uix proximis exaudientibus, interrogauit primo, an ipse imperii potens esset, et posteaquam a circumstantibus audiuit cuncta esse in regis potestate, obortis lachrymis
accusauit filii impietatem,
commemoratisque beneficiis, quibus per triginta annos et amicos et milites ad illam diem
prosecutus esset, hortatus est eos, ut regi suo gratiam referrent fortem ac fidelem operam nauando. Et quia Selynes non solum dicto audiens non esset, sed etiam hostilia
ageret, darent operam, ut illi apud patrem filii nomen parum prosit. Ira tamen in patrio
et miti pectore charitati erga sobolem paulatim cedente, postremo addidit sermoni,
cauerent, ne sibi filium interficerent, id scilicet fortuna agente, ut esset, qui patrem mox
necaret.
Hac habita oratione sagitta, qua potuit ui arcu excussa, signum pugnae dedit.
Duces regii in suos quisque ordines confestim se recipiunt: mox clamore sublato, qui
quidem tubarum sonitu tympanorumque pulsu confusus multo terribilior auribus
accedebat, equisque admissis ruunt in Selynem. Quibus quum ille impigre occurisset, ita
eorum impetum sustinuit, ut aliquandiu neutro sit pugna inclinata.
Tandem equites
regii, adiunctis sibi turmis, quae ex nobilibus adolescentibus confectae regem semper
comitantur ― Spachioglanos Turcae uocant ― aduersam multitudine superante
impellunt aciem, atque ingenti aedita strage in fugam coniiciunt. Et quoniam id quoque
memoria dignum quibusdam uisum est, ferunt Bazethem, quum hanc pugnam e curru
spectaret, conspecto Selyne in primam aciem euecto suosque ad praelium adhortante
(erat enim sicut armis et coetero ornatu, ita staturae breuitate insignis, insidebatque
equum rara magnitudine conspicuum) proximos percunctatum esse, quisnam esset ille
tam paululus homo, qui tantopere certamen accenderet. Neque enim filii faciem noscitabat, atque ut cognouit filium esse, iniecta sibi admiratione paululum uelut attonitum
silentium tenuisse, mox renidentem dixisse habitum corporis filii sui audacię atque animi
elationi haudquaquam respondere. Nempe Scythae eos maxime magnis rebus gerendis
idoneos putant, quos specie corporis excellere uident. In hac pugna ex Selynis exercitu
quatuor millia caesa esse dicuntur, uictores uero circiter quingenti desiderati sunt.
Hinc in Tauricam chersonesum fugit; praetorianorum gratiam aucupatur; hi
Selynem sibi regem dari tumultuose flagitant; Baiazethem assentiri cogunt; Selynem
Constantinopolim inuitant et patrem solio deturbare promittunt.
Ab hoc praelio Selynes
in Pontum ad naues, unde uenerat, refugit, mox ad Tauricam chersonessum sese recępit.
Bazethes uero haud minus rerum perturbatione moestus quam uictoria lętus,
Constantinopolim se contulit. Curam illi intendebat, ne Selynes imperii auidus gloriaeque appetens militaris Turcarum studia in se accenderet, Achimathisque e contrario
modestia atque in patrem pietas apud gentem inquietam armisque deditam pro socordia
haberetur. Igitur nondum exercitu dimisso, quemadmodum citra tumultum Achimathi
regnum confirmaret, agitare cum amicis coepit. Nam praetoriani milites, quos Ianiciarios
uocari diximus, pre se ferebant se uiuo rege alium suffici non passuros, quod quidem
non charitate in Bazethem, sed odio in Achimathem speque direptionum ab his agebatur,
quae apud Turcas per interregni spatium quandoque militari fiunt licentia.
Caeterum Selynes ne profligatus quidem spem regni abiciendam putauit: tantum
fiduciae seu animi magnitudo ei addebat, seu quia exploratum haberet paternum exercitum in se magis quam in Achimathem inclinare. Quam quidem spem uel maxime confirmauit, posteaquam intellexit praetorianos neque orationis lenocinio, neque ulla largitione posse induci, uti Achimathem uiuo parente regnum inire paterentur. Et ne occasioni suae deesset, treis rarę magnitudinis naues frumento onustas e Taurica chersoneso
Constantinopolim misit, ubi audiuit urbem annonae caritate laborare, dato suis mandato, uti praetorianis, praesertim gregariis militibus, triticum minimo precio uenderent. Quo facto nec patri gratuitis largitionibus suspectum se praebuit, nec illi defuit,
unde stipendium militibus suis et caetera necessaria suppeditaret. Qua profecto benignitate adeo praetorianorum uoluntatem promeritus est, ut eum omnes fere imperio dignissimum propalam praedicare non dubitarent. Cui quidem, praeterquam quod aduersa
praelii fortuna potius miserationem quam ullum attulerat contemptum, multo magis
exinde altitudo animi decori esse coepit quam fuerat paulo ante sceleri data regnandi
cupiditas aduersus parentis uoluntatem concoepta, militari turba, quae liberalitate illecta ac conciliata erat, interpretante Selynis consilium non tam impium quam necessarium
esse, quandoquidem Achimathi in regni successione ille praeferendus esse uideretur.
Itaque praetoriani, ne Achimathes, qui gratia apud patrem ualidior erat, mox tractis
ad se prouinciarum praefectis uiribus quoque praeualeret, tale aduersus eum ineunt consilium. Conuocatis in aedes, quas omnes pariter incolebant, tribunis ac centurionibus,
iubent eos et ipsos idem sentientes Bazethem adire, ac tumultuosius ab illo petere sibi
Selynem ducem daret, quocum aduersus Achimathem in Asiam transportati eius conatus
reprimerent, ne ille uiuo parente de regno per nefas ambigat; se enim non passuros pro
sua in Bazethem pietate quemquam regulorum, antequam ille uita excedat, pro regis successore haberi, nec propterea se ad obliuionem sacramenti procedere, quandoquidem
non regem, sed ducem sibi dari postulent, ut est Turcaici moris malum animum mitiore
uoce plerunque tegere. Porro praetoriani, qui ob suum in Selynem studium putabant sibi
Achimathem ualde infensum esse, et plane malum eis inconsulte minatum fuisse dicunt,
quum alias satis esset modestus, eiuscemodi fere necessario caepere consilium auctore,
ut fama est, Mustapha Macedone, amicorum regis praecipuo. Sane Mustapha, ut
plaerunque fit, metu praetorianorum fidem, qua regi adstrictus erat, mutauerat, saluti ac
fortunis suis magis quam regiae consulens amicitiae, quum regem, uirum, ut inter
Machomethanos, iustitia atque humanitate insignem, uel periculo uitae tueri oporteret.
Bazethes, quamquam praetorianorum sermoni quantum sceleris subesset, eum non
lateret, re tamen subita attonitus nihil salubris consilii expedire potuit, quo suorum
sceleri obuiam iret. Itaque senecta, ualetudine, amicorum partim fraude, partim consternatione permotus, ac suorum militum perfidia circumuentus (iurauerant enim praetoriani se uiuo rege nihil noui consilii capturos) uoluntati eorum assensus est. Igitur duo
tribuni cum aliquot centurionibus et magna gregarii militis parte, ex sententia tamen
caeterorum, ad Selynem Constantinopolim deducendum proficiscuntur. Quo ad
Odessum, qua Panisus in Pontum cadit, inuento (iam enim literis Mustaphae Iurisii
Dalmatae, Achaiae praefecti, e Taurica chersoneso reuocatus eo peruenerat, exercitumque reparare coeperat spe repetendi regni paterni) praetorianorum nomine hortantur, Constantinopolim accederet atque assumpto paterno exercitu aduersus Achimathem
expeditionem susciperet. Ille uero pro ingenita calliditate ita perplexe respondit, ut
appareret imperandi solum causa se pietatem relicturum, alioqui ab honestate
nequaquam discessurum. Ait enim se non nisi regem atque in patria sede collocatum ob
communem Turcaici nominis utilitatem cum parente, nedum cum fratre dimicaturum;
etenim nefas esse, quum nulla eiusmodi subsit causa, in coniunctum sanguine hostilia
agere. Praetoriani, agrestes homines pinguique ingenio (et sunt fere omnes ex Illyrico,
pueri admodum parentibus ui ablati, qui, ubi sacris Machomethanis imbuti linguaque
Turcaica eruditi adoleuerint, praetorianis adscribuntur), existimantes Selynis orationem,
quia ex ipsorum uoto mittebatur, honestati haud repugnare eumque recte sentire, atque
aequa postulare, odio in Achimathem animos eorum deprauante pollicentur se, quum
primum Constantinopolim peruenisset, deiecto Bazethe sedem ei auitam occupandam
permissuros.
Corguthes Turcaicum regnum ambit; praetoriani Selynem Constantinopolim deducunt; Baiazethes Dymam secedit; ueneno sibi a filio proditione immisso in itinere uita priuatur.
Dum haec cum praetorianis Selynes agit, Corcuthes ratus, quum odium praetorianorum in Achimathem, tum Selynis hostilem in communem parentem animum gradum sibi ad imperium fecisse materiamque crescendi praebuisse, una solum biremi, quo
inuidia euitata commiserationem magis moueret, simul ut ostenderet tenui cultu, quod
uulgo gratissimum est, se esse contentum, ex Lydia Constantinopolim aduectus patrem
adit, eum ut ad se regnum deferret uaria fatigat oratione, ostendit demum regnum auitum nulli magis quam sibi conuenire, quippe quod, ut ante demonstrauimus, ipse patri
dedisset. Sane supra docuimus Corguthem, si quid iuris ea res in regni successione
acquirenda sibi comparare potuit, ab auo Mechmethe in Asiam proficiscente
Constantinopoli relictum fuisse, auoque ibi extincto locum regium tenuisse, quoad pater
Bazethes ex Amasya Constantinopolim accessit. Qui quidem animaduertens parentem
imperii iam parum esse potentem, conuersus ad praetorianos, qui regis creandi totum ius
sibi uendicauerant (solis enim ex omnibus Turcis una uiuere ac uel rege inuito magno
numero coire licet), conatus est eorum studia ad se trahere. Sed quum percepisset illorum fidem Selyni obstrictam esse omissa tandem regni petitione de salute paranda coepit
cogitare. Itaque existimauit Selynem, cuius perfidiam nondum norat, Constantinopoli
expectandum, a quo fidem per se presens acciperet, ut sibi per illum liceret in sua satrapaea sine metu aetatem agere.
Selynes Constantinopolim deductus duces praetorianorum ad se uocat, promissa sibi
praestari deposcit. Illi quasi signo tuba dato confestim ingenti tumultu ad regiam accedentes regios iubent consiliarios regi nuntiare, ut eligat sibi extra Constantinopolim, ubicunque libuerit, secessum, eoque se, annis simul et regendo imperio fessum, priuatam
uitam, ut iam constituisset acturus, conferat Selyne rege declarato. Quod ubi Bazethes
audiuit cognouitque praetorianos ab illo consilio dimoueri non posse, nec ad contrahendos prouinciarum praefectos spacium temporis sibi dari, accusata filii impietate praetorianorumque nefaria proditione, multo auro mulos onerari ac prae se agi Dymamque,
oppidum ad Hebrum amnem situm, deponi iubet. Mox et ipse uehiculo a spadonibus
regis casum miserantibus impositus eodem Achimathis causa inuitus gemensque proficiscitur. Maluerat enim Achimathe rege substituto sese ultro in quietem recipere, et quia
ille et aetate caeteris fratribus praeferendus erat, et specimen dederat moderati regis,
uidebaturque uelle patriis uestigiis insistere.
Caeterum Selynes ueritus, ne pater rei indignitatem aegre ferens prouinciarum praefectos (nempe quos ipse ad praefecturas prouexisset) concitaret, bellumque sibi eodem
tempore a patre simul et Achimathe oriretur, opera Ionae, cuius supra meminimus ― et
erat illi idoneus fallendi locus, quia Bazethes ei maxime fidebat ― patrem iter Dymam
uersus facientem, ueneno clam dato, sustulit, aurumque Bizantio exportatum ad se referri extemplo iubet, eo laetior, quia neminem sibi patris mortem sceleri daturum, sed eius
aetati ac aegritudini adscripturum credebat: sic scilicet humanae menti immensa regnandi cupiditas illudit. Funus regium tegendo parricidio magis quam filii charitate
Constantinopoli (ibi enim sepulchrum sibi Bazethes construxerat) fit celebre.
Hunc finem habuit Bazethes, regum aetate sua iustissimus, et si uirtus ac religio extra
Christianam Ecclesiam inueniri potest, cultu erga Deum, quem tametsi trinum Turcae
nondum coelitus illuminati haud existimant, authorem tamen rerum fatentur, innocentia, humanitate, promissi fide ac constantia, alienae rei continentia admirandus. In hac
tamen fere sola re ualde, nec immerito culpatur, quia quum optaret iudices ac praefectos suos quam optimos esse ― crebro enim eos iustitiae admonebat ― grauabatur in eorum
uitam ac mores inquirere. Vnde quum esset natura humanissimus, adituque praeter illius
gentis superbiam facillimus, fraude tamen aulicorum deferentibus querelas nullus fere
aditus patebat. Quo facto sicut ipse per se nihil peccabat, ita ad uindicanda suorum peccata haud satis animi habebat. Et licet omnes ante se Othomanos reges ciuilitate ac pacis
artibus facile superarit, eorum tamen bellandi studium haud magnopere imitatus est.
Nam contentus gloria ac opibus a maioribus suis partis, magis tutandis quam proferendis
regni finibus incubuit. Regnauit treis et triginta annos, uixit duos et septuaginta.
Selynes in Asiam contra Achmetem fratrem properat; exercitum hoste non inuento
Prusam in hyberna reducit; milites in hostico relicti fratris insidiis caeduntur; Mustapha
Macedo perfidiae suae poenas soluit.
Iustis regi factis
Selynes Corghutem fratrem, fide
data, quam mox Turcaica religione praestitit, incolumem conseruaturum, ad satrapaeam
suam in Lydiam dimisit, addita illi Lesbo insula, quo munificentia delinitum, incautum
et nihil de se timentem facilius opprimeret, non ausus tunc occidere, ne nondum in
regno stabilitus tot parricidiis sese nimis inuisum redderet, quamquam apud Turcas
magis necessarium quam crudele ducitur eos tolli, qui regnum occupanti spem dubiam
ac sollicitam eodem successionis iure possent facere. Dimisso Corghute bellum cum
Achimate gesturus omnes Europaeos praefectos, qui Turcaico imperio parebant, in
Asiam contendere imperat. A quo consilio quum Mustaphas Iurisius, amicorum princeps
et rei militaris, utpote uetus dux, simulque animorum multitudinis peritus, dissentiret,
suaderetque expeditionem tantisper differendam, quoad illum Europeae prouinciae beneficiis cognoscerent, studiaque in se praefectorum excitaret, affirmauit Mustapham
recte quidem sentire ― quis enim neget regna populi beneuolentia stabiliri ― sed consilia
ordinaria id tempus non pati. Nam festinationem sibi, moram hosti utiliorem esse,
propterea quod quum Achimathes non modo aetatis ordine, sed etiam parentis iudicio
in regni successione potior esset, sola industria efficaci ad illam diem negocii conficiendi celeritate sibi nitendum esse. Itaque cum Europaeis copiis in Asiam confestim
transgressus magnis itineribus in Bythiniam proficiscitur. Inde transmisso Sangario
amne, quem ponte raptim iunxerat, in Paphlagoniam Gallatiamque pergens Angiram
petit, mox Amysum usque peruenit. Sed nusquam hoste inuento ― Achimathes enim, non
ausus aequo loco sese committere, altissimos et pene inuios montes subierat ― Prusam,
circa ea loca hybernaturus, exercitum reduxit, relicta copiarum parte, quae hosti opposita ex illius conatibus consilia caperet.
Achimathes, ratus Selynis discessu occasionem sibi rei bene gerendę oblatam, iubet
suos e montibus descendere ac hostilem exercitum inuadere. Itaque fortuna consilium
adiuuante hosteis de improuiso aggressus ex his multos interfecit, quosdam etiam una
cum duce Mussia uiuos coepit. Quos quum incolumes conseruasset (erat enim uir minime sanguinarius) interrogauit, an apud se uellent permanere; se peruelle apud eum
esse respondent, cuius beneficio uicturi essent.
Itaque ubi omnes fidei pignore obligati
sunt,
quam mox nefaria proditione fefellerunt, militibus adscripti sunt; dux in cohortem etiam amicorum recaeptus.
Quo tempore haec in Asia gerebantur, erat apud Selynem uir dignitate primus
Mustaphas nomine, Macedo natione, auaritiae ita deditus, ut nihil fere esset apud ullam
gentem tam sanctum, quod ille oblato precio non contemneret. Qui quum animaduertisset Selynem his ualde infensum esse, qui in magistratu constituti pecuniae nimium
studerent, nec posset cupiditati suae (nempe, quae longo usu altissimas miserat radices)
imperare, ueritus, ne quod ipse multis annis malis etiam artibus congessisset, unius hore
spatio una cum uita amitteret, uir cautus et satis prudens uictus auaritia temerarium ac
sibi perniciosum capit consilium, ut Selyne dolo necato Achimathem in regnum uocaret.
Consilii autem exequendi haec illi obuenit occasio. Audierat Selynem dedisse quibusdam
ex suis negocium, ut puerum elegantem tonsoriae artis peritum quaererent, cuius ministerio ipse esset usurus. Itaque ratus tonsoris operam ad Selynem necandum peridoneam
fore, dat ad Achimathem Othomanum literas cuidam ex intimis seruorum, quibus consilium suum illi modumque rei agendae significauit. Achimathes nactus talem interficiendi Selynis occasionem, utendum ea statuit. Igitur tonsore ex uoto Selynis inuento eum Mustaphae Macedoni clam dono misit. Hunc autem puerum ita alieno
nomine atque opera emerat Achimathes, ut ne suspicari quidem puer ipse posset se esse
ab Achimathe emptum. Macedo confecta pila e sapone, quo partes corporis radendas
tonsores illinunt, eam omnibus inscientibus ueneno aromatibus commixto infectam,
quod crebro attritu mortem inferret, theca cornea includit pueroque seruandam dedit,
quem, prius quam ad Selynem perduceret, docet, consilii sui omnino inscium, illa sola
pila, quae radenda essent in rege, illiniri. Turcae autem caput et magna ex parte corpus
reliquum, praeter superius labrum, radunt. Re in hunc modum composita hortatur
Achimathem, missis ad eum literis plumbea pila inclusis, ut cum exercitu propius Prusam
accedat occasionique suae non desit. Iisdem literis ei cuncta, quae parabat, ordine perscribit, mandatque insuper, ut lectis literis tabellarium extemplo interficiat, ne si consilium parum procederet, certo eius uitae periculo emanaret.
Nuntius ad Achimathem profectus, conspecta epistola praeter usitatum modum
plumbo inclusa, re insolita permotus ueritusque, ut est in his suspicax mens humana,
quae ad propriam salutem pertinere putat, ne sibi ipsi illis literis perniciem portaret, confracto plumbo amotoque inuolucro eas aperit, et ubi, quod suspicatus erat, exempta
dubitatione comperit, ancipiti malo consternatus coepit cogitare, quid consilii in tali casu
sibi esset capiundum.
Quidquid autem metus aut spes subiecerat, diligenti aestimatione pensabat: Pergamne, quo missus sum ire, et scelesti domini exequar mandatum,
atque ne immerito quidem me opprimi patiar? Porro si regressus Prusam rem Selyni indicauero, nullam inditio non fide, sed necessitate expresso gratiam initurus sum. Tandem
animo diu in diuersa uersato tutius uisum est (et eo ultio atque ira in dominum non
immerito concoepta impellebat), ut rem ad Selynem deferret, existimans uel non omnino integra fide salutare indicium sibi apud Selynem si non emolumento, at certe saluti
futurum. Itaque omisso instituto itinere Prusam repetens noctu ad Selynem clam peruenit, ostendit se ad salutem regis pertinentia afferre. Admissus in tabernaculum, quae
in caput regis Macedo moliebatur, omnia ordine exponens indicauit, prolatisque literis
manu proditoris exaratis indicium confirmauit.
Selynes, cuius animo lectis literis ingens incussa est sollicitudo, indice uinciri atque
in crastinum diem asseruari iusso, periculum suum animo uoluendo noctem uigiliis extraxit primaque luce proditorem accersit. Reus arbitratus nemini facile persuasum
iri fortunam suam nouarum rerum studio idoneam crimen inficiatur, licet eum uultus,
orationi dispar, satis proderet trepidatione conscientiam indicante. Et quum neque
minis, neque tormentorum aspectu ad sceleris confessionem cogi posset, indicis admonitu puer tonsor accitur, interrogatur unde ad Macedonem peruenisset. Ille nulla pauoris
signa prae se ferens fatetur se a quodam priuato quidem homine ad Mustapham
Macedonem missum, sed nullius maleficii mandatum a quoquam accepisse, nec se conscium ullius noxae in regem esse. Et re uera pilam illam tonsoriam, de qua paulo ante
retuli, ueneno imbutam fuisse puerum omnino latebat. Tutius enim parricidae uisum
fuerat a tonsore sceleris imprudente potius quam a conscio tantum facinus perpetrari.
Itaque reus ueneficii manifestus (regi enim, quo nihil indicio deesset, in cane
uenenum experiri placuerat) carnifici traditur, cuius ubi gula laqueo fracta est, liberi
etiam confestim necati sunt, bonaque omnia in fiscum relata. Mox de tonsore quoque
supplicium sumptum, qui sane, non ut conscius, sed aeque ac instrumentum sceleris
interfici iussus est. Indici uita solum concessa, praemium nullum datum, quandoquidem
corrupta procul dubio fide tanto post, quae sciuerat, detulisset, et id suo, non regis periculo motus fecisset. Casus huius uiri prudentia, si calliditas eo nomine appellanda est,
diuitiis ac dignitate apud Turcas insignis declarauit mortales auri nimium auidos non
modo sapientes esse non posse, uerum etiam dementissimos esse.
Selynes propinquos tolli iubet; Cichanis casus magnanimus; Selynes luctum fingit;
Corguthes quaeritur et necatur.
Selynes tanto uitae periculo functus existimans belli dilationem ac moram non solum externis hostibus occasionem iniuriae inferendae oblaturam, sed etiam domesticis insidiis maiorem in dies materiam praebituram, nec semper
detegenda intestina fraude eandem fortunam fore, statuit, ex quo hostis in aciem se non
committebat, consilio, si posset, bellum conficere. Itaque primum omnium in securitatem suam, atque ut belli intestini semina extingueret, quos regiae stirpis propinquos
apud se habebat, comprehendi atque interfici iubet. Erant autem apud Selynem sex
fratrum, qui iam decesserant, liberi, qui quidem in fidem eius sese permittentes, acceptis in Asia latis ad uictum cultumque agris, perinde ac caeteri regis amici ac purpurati
eum fide satis integra, et ob id securi, comitabantur. Horum domos milites regis eodem
tempore ita complexi sunt, ut nemo inde elabi posset. Itaque comprehensi omnes
eodem temporis momento iugulantur, regioque funere honestati Prusae Othomanorum
sepulchris illati sunt. Et quoniam hoc quoque non omittendum putarunt, qui rei gestae
interfuerunt, ferunt Cichanis filium, ad quem iure gentium regnum spectabat ― nempe
Cichanes Bazethis liberorum natu maximus fuit ― quum ad illum carnifex accessisset,
Selynis perfidia accusata dixisse circumstantibus se male credidisse salutem suam illi, qui,
dum sibi regnum parat, ne parenti quidem morbo et aetate confecto paucorum dierum
usuram ad uiuendum concessisset. Et quum carnifex manus eius, ne obniti posset, loro
uincire uellet, auersatus carnificem simulque tam segnem mortem, arrepto acinace, irae
quam timori propior, multis uulneribus confectus tanquam acie pugnans cecidit. Selynes
enim, simul ac accępit fratris filium non pati ad se carnificem adire, misso centurione
cum suis manipularibus eum interfici iubet, collaudata adolescentis animi magnitudine,
qui sane ne in ultimi supplicii quidem
metu decoris immemor maluerit militari ferro, ut
dignum esset Othomana gente, quam carnificis manu perire. His adiecit dignum futurum
fuisse ob tantam indolem suae fortunae successione, nisi amor patrius filium potiorem
duxisset. Atque quum horum casum quosdam miserari audisset, et ipse non modo ingemuit, sed etiam lugubri ueste sumpta, ueris an fictis lachrymis incertum, large fleuit, adiciens se fratrum filios nullo odio, sed bono publico, ac si partem aliquam uiscerum suorum necessario abrupisset,
occidisse, quum nulli dubium sit regum multitudinem imperio perniciosam esse.
Caeterum fidei religione iureque consanguinitatis propinquorum nece non solum
impune, sed etiam uix aduerso paucorum rumore semel uiolatis (solent enim plerique
hominum huiusce facinoribus, licet ea culpent, facile ignoscere, existimantes
regnum societatis impatiens),
nihil admodum iam suorum de se opinionem ueritus
ad inferendam Corghuti mortem animum adiecit, accusata prius falso apud
Turcaicarum legum peritos fratris in se perfidia, ne sine legitima causa suum iusiurandum,
quo incolumitatem fratri promiserat, contempsisse uideretur, et aliquam periurii
latebram inueniret. Ementitur igitur se ad Corghutem tentandi eius animi causa
praetorianorum nomine scripsisse, ut quia Selynes crudelitate sua omnibus odio esset,
illius absentia fraetus pergeret Constantinopolim, sedemque regiam opportune
occuparet; secuturos eum non solum praetorianos, sed etiam omnes Europaeos
Turcas, miteque ingenium fero praelaturos. Fingit insuper prolatis falsis literis signo
Corghutis adulterino signatis Corghutem ita in summam
rescripsisse, ut facile eius
ambitio ac regnandi cupiditas deprehendi posset. Itaque quum Turcaici iuris consultos,
apud quos criminibus suis fidem faciebat, suspitionis in Corghutem implesset, illique
in eius gratiam, ut sunt humana ingenia fortunae obsequentia, Corghutem morti
debitum censuissent ― est autem horum hominum maxima apud Turcas auctoritas,
omniaque ex eorum fere praescripto aguntur ― instructis multis lembis atque
Mustangiae, genero suo, attributis, iubet eum omnia Asiae litora circumire diligenterque
curare, ne Corghutes mari elaberetur.
Ipse assumpta parte exercitus magnis itineribus Prusa in Lydiam ad Tmolum proficiscitur, ubi Corghutes patrii regni oblitus, et ob id de Selyne nihil timens, quieti solum
et literis uacabat. Ad quem quum Selynis aduentus perlatus esset, ratus, ut erat, fratrem
ad se opprimendum uenire, conuocat familiam seruisque ingenti pecunia cum libertate
donatis cum tribus tantum comitibus, reliquis omnibus inscientibus, aufugit. Et dum per
Cariae montes ac uicos, situ et squalore obsitus, et ob id ignotus uagatur, satis gnarus
litora et portus fraternarum nauium custodiis teneri, labore continuo ac rerum necessariarum inopia in grauem incidit morbum, aegerque apud quendam colonum in paruo
uiculo aliquandiu delituit. Sed regum cura nihil diu occultari patitur, quod inuestigari
uolunt, multis in obsequium, propter ingentia praemia, paratis.
Igitur hunc in modum Corghutes sese occultans repertus est. Equus ipsius Corghutis,
forma eximius, quum alterius copia non esset, hospiti datus est, ut eo Alicarnassum
uectus conduceret nauim, qua in Rhodiorum insulam auehi posset Corghutes. Colonus
equo insidens conspicuo quibusdam Selynis militibus, ad inuestigandum Corghutem
missis, fit forte obuiam. Interrogatus quis esset, unde ueniret, quoue tenderet et cuius ille
esset equus agricultoris fortunae minime conueniens, ille intrepide cum se rusticum parui
uici incolam esse et sua negocia tantum curare asseueraret, equumque esse, quo ueheretur, cuiusdam hospitis, quem et ipse haud satis nosset. Interrogantibus suspectus factus
iniectis manibus comprehenditur, atque ad praefectum turmae perductus cogitur metu
tormentorum admoto Corghutem indicare. Sed quum Selynis milites in uicum, in
quo Corghuthes diuersabatur, a colono perducti illum non inuenissent (nam
regulus conspectis procul equitibus, ratus se proditum esse, montem uico proximum
petierat, seque in quodam specu abdiderat, ore ipsius specus uepribus obstructo) omnia
circa scrutati loca forte animaduertunt ad os specus, in quo Corguthes latebat, congestas
uepres recens succisas. Suspicati, id quod erat, ibi quippiam nuper a uicanis abditum
esse, quod a conspectu suo dedita opera submotum esset, studio, ut fit, inquirendi amotis uepribus reperiunt regulum ueste obsoleta ex subcoactis confecta indutum humi, ut
Turcis mos est, contractis cruribus sedentem. Quem quum hortarentur, ut ad Selynem
impauidus accederet, beneque de fratre speraret, respondit se probe scire morti esse
destinatum, fatum suum iam Dei arbitratu, cuius nutu omnia moderantur, impleturum.
Itaque deductus in uicum, unde aufugerat, poscit papyrum, conscriptisque ad Selynem
codicillis rogat, ut libros suos, quorum ingens numerus fuit, cum omni suppellectile
quibusdam in Asia sacerdotibus tribueret, familiamque suam incolumem esse pateretur.
Ferunt Selynem lectis Corguthis codicillis lachrymis non temperasse, suisque iussisse, ut
eum mitissima morte, et citra ullum doloris sensum, si id fieri posset, necarent. Itaque
milites, quibus necandi Corghutis negocium datum erat, instructo conuiuio large epulati
cum regulo eius mentem uino, quantum potuerant, alienarunt; mox sopitum agressi,
iniectis tapetibus in caput faucesque, spiritum illius intercluserunt. Corpus Prusam
deuectum, regioque more magnifice funeratum, sacerdotes sepulchro seorsum constructo,
intra tamen septa Othomanorum tumulis dicata, intulerunt.
Achmetes Selynis dolo Prusam allicitur; uictus capitur et strangulatur.
Iam solus
Achimathes Othomanus cum liberis suis reliquus erat, qui Selynem ambiguum regem
posset facere. Itaque ut illum quoque insidiis circumuentum in aequum locum eliceret
- neque enim se, ut dictum est, in aciem committebat ― huiusce fraudem commentus est.
Dimissa Constantinopolim
maiore praetorianorum parte, perinde ac longinquam
diuturnamque militiam detrectarent, nec essent in se bene animati, conscribit ad
fratrem literas nomine Achimatis Cossicii Dalmatae, purpuratorum suorum nobilissimi,
ratus fratrem dolum haud percepturum, eo quod Cossicio cum Achimathe Othomano
uiuente Bazethe necessitudinem intercessisse satis constabat. Ad hoc quum Cossicius
esset, ut
plęrique nobiles, ingenii simplicitate satis notus, regulum eius literis facile
crediturum putauit. Literarum autem hanc sententiam fuisse memorant:
Achimathes Cossicius regi Achimathi Othomano salutem.
Aduersarium tuum patriam sedem occupare iccirco Deus uidetur permisisse, quo et
ille grauiore lapsu, acerbiores pro flagitiis suis poenas lueret, et tu dignitatem tuam ac
patrium regnum, a quo modestia ac pietate in parentem decidisse uisus es, maiore gloria
mox recuperares. Itaque non posses a Deo nec honestiorem, nec tutiorem uiam ad repetendum patrium regnum optare, quam quae tibi nunc oblata est. Nam non solum humanitate tua ac iustitia, quae te dignum imperio facit, sed etiam odio aduersarii, quod illum
de regno deicit, tibi parentis fortuna restituitur, cuius mite imperium, religio, ac innocentia, dum uixit, aeque ac res incognitae Turcis parum probabantur, eo magis quia bellicosae genti hae uirtutes ignauiae proximę uidebantur esse. Amissi Bazethis mores nunc
uehementer desiderantur. Iam didicerunt Turcae ex collatione utriusque regis, quantum
inter crudelitatem et clementiam distaret. Haec immanis bellua, fratris, amicorum ac
propinquorum caede efferata, ita occursu uisuque terribilis effecta est, ut omnes existiment Turcarum nihil interesse, utrum sub hoc rege uiuant, an pestilentia et quotidianis
funeribus absumantur. Scito igitur, si copias tuas Prusam admoueris, Selynem a suis relictum iri, teque omnes in patria sede, prout dignus es, eo fastigio collocaturos. Et quia nos
malumus uideri acie superati quam famam subire desertorum, quum conspexeris Selynis
exercitum ex aduerso in te ire, audacter praelium committes, terga nos consulto, perinde
ac profligati, confestim dabimus: tu ac si uictor aduersariorum maiore gloria regnum
inibis.
Hac epistola lecta Achimathes uehementer laetus ― et crudelitas Selynis omnibus nota
fidem literis faciebat fraudemque tegebat ― Prusam uersus extemplo mouit. Quem ubi
Selynes sex circiter millibus passuum ab castris suis abesse cognouit, et ipse obuiam hosti
acie instructa proficiscitur. Postquam eo uentum est, unde praelium committi posset,
Mussias, quem captum atque in amicorum numerum recoeptum ab Achimathe supra
demonstrauimus, cum tribus aliis insignibus uiris, equis admissis auersisque transfugarum
ritu lancearum cuspidibus ad Selynem transfugiunt, eo consilio repentene capto, an ex
composito, parum comperii. Transfugae ab Selyne benigne excępti monent, iubeat suos
clamorem tollere, pugnamque confestim inire, affirmantes nihil roboris esse in
Achimathis exercitu, utpote qui speraret ipsum destitutum iri a suis. Quod ubi Achimathes
Othomanus conspexit, ratus, ut erat, se proditum, atque in insidias praecipitatum esse,
animo statim concidit, metuque consternatus ― et erat ad bellum gerendum minime
idoneus ― non tempus pugnae eligere potuit, non aciem instruere, non subsidiis firmare,
non ullum imperatoris munus obire, nec denique matura saltem fuga salutem sibi parare.
Itaque uix tentato quidem certamine primo statim hostium impetu in fugam conicitur;
pauci ex eius exercitu pugnantes, caeterum in fuga ad quinque millia interfecti.
Achimathes animaduertens res perditas esse, ne fugiens agnosci posset, uestem suam
cum gregarii militis ueste permutat; quam dum induit, a Cialapia Ducagino, hostilis
turmae praefecto, agnitus uiuus capitur. Animo per desidiam corrupto nulla uis inerat,
qua percussorem euitaret, seque, ut regem decebat, ad uoluntariam firmaret mortem, ne
ex alieno arbitrio, quod apud ethnicos turpissimum est, spiritus eius unquam pependisse
diceretur. Nisi forte flagitiosum putauit, quod et Christiani existimant, legibusque recte
prohibitum est, sibi ipsi manum inferre. Itaque eo adductus, ubi a Selyne e proximo
conspici atque agnosci posset, rogauit, ut liceret ei fratrem adire. Quod ubi Selyni
nuntiatum est, Non esse , inquit, opus colloquio attribuatur illi digna regis filio satrapaea .
Id enim signum illius necandi conuenerat. Quibus negocium interficiendi eum datum
erat, paulum a conspectu fraterno abductum neruo ex arcu proximi militis dempto colloque iniecto strangularunt. Corpus exanime Turcaico ritu curatum Prusae sepultum est.
Ita Achimathes Othomanus periit, quem pater non solum dignum imperio
iudicauerat, sed etiam omnibus liberis praelatum regem designarat. Cuius profecto
interitu, ut saepe alias declaratum est, innocentiam laudari quidem, audaciam uero ac
celeritatem rebus gerendis aptissimam esse.
Iulius II pontifex moritur.
Dum haec apud Turcas geruntur, anno humanae salutis
quingentesimo decimo tertio supra millesimum Iulius Secundus, pontifex Romanus,
moritur, quum decem annos in pontificatu uixisset. Qui ubi sensit se supremis appropinquare, iamque mortalitatem expleturum, conuocatis cardinalibus, qui id temporis
Romae aderant, hortatur eos, ut patrimonium ecclesiasticum curae habeant, de corruptissimis sacerdotum moribus emendandis nullam prorsus faciens mentionem, quasi magis
opibus quam sacerdotum sanctimonia res Christiana staret, nec satis constaret sacerdotum nomen, quum ob multa alia scelera, tum maxime ob inexplebilem auaritiam
adeo inuisum esse, praesertim apud Boemos, quos a nostris haereticos uocari diximus, ut
eos omnium gentium latrones appellent, asserentes, siue quis Christianorum Romam rei
suae expediendae causa petierit, exhaustum pecuniis domum inde reuerti ― pontifex
enim Romanus etiam minimi sacerdotii tam collationem quam confirmationem studio
pecuniae congerendae sibi uendicauit ― siue legatus a Sede Apostolica in aliquam
regionem missus fuerit, onustum auro per omne nefas quaesito Romam regredi.
Fatetur praeterea uanus homo, ut furorem suum, quo tantum Christiani sanguinis in
Rauennati agro effusum est, excusaret, se nulla alia causa Gallis hostem fuisse, quam ut
rebus Italicis consuleret, quum neminem fugeret Italiam sine rege armis ac magnis opibus
instructo nequaquam posse foelicem esse, atque ob id maxime crebro turbari, ac plurimum tyrannide uexari, quia in multos esset principatus diuisa. Vnde recte Plato regem,
Homerico more pastorem atque curatorem nominans, totius, si fieri posset, humani
generis, quasi unius ouilis, unum esse pastorem debere designat.
Nihil enim paci ac
priuatae publicaeque utilitati magis aduersatur quam principum multitudo, quippe quam
merito belluam multorum capitum eruditi appellant.
Lodouici Tuberonis Dalmatae abbatis
Commentariorum de temporibus suis
liber decimus
Selynes Salomonem filium Amisiae satrapem declarat, naualia et armamentorium
Perae construit; Turcae quidam praedatum egressi clade ab Hungaris accepta reuertuntur;
Galli pace et societate cum Venetis inita Italiam denuo tentant.
Selynes Othomanus
fratribus ac propinquis, ut demonstratum est, interfectis Constantinopolim reuertitur.
Inde filium Solomonem, decem et octo annos natum, satrapem Amysinum declaratum in
destinatam dimisit prouinciam. Est enim mos apud Turcas hanc regionem attribuere
ei
, qui patri in regnum est successurus. Mox et coeteros prouinciarum praefectos
suam quemque regionem obtinere iussit. Est autem totum regnum Turcaicum, praeter
Syriam et Aegiptum, Minoremque Armeniam, quas regiones Selynes imperio suo nuper
adiunxit, in septuaginta fere satrapaeas diuisum. Et quoniam imperii uiribus multum
deesse compertum est, si hae naualis rei auxilio destitutę sunt, ea quoque parte regni
uires adaugere instituit. Itaque ducentis longis nauibus, centum onerariis
aedificandis
materiam ex Bythinia caedi atque in aquae marinae proximis litori uadis dimitti imperat. Nempe usu repertum est ligna, praesertim roborea, e queis carinae ac interior pars
nauis fabricatur, caesa, si prius quam contexantur naues aquae marinae salsugine
macerata sint, utiliora reddi. Caeterum, ut constructae quoque naues uim coeli tectis
arcerent, diutiusque incorruptae durarent, simulque nauticus apparatus occultius instrui
posset, quum decipiendis hostibus opus esset, naualia aedificare instituit, qua sinus
Constantinopolitanam urbem ab oppido dirimit, quod uulgo Peram, Genuensium coloniam, dicunt. Ibi campus oppido subiectus sinuique commode adiacens, naualibus simul
et armamentario construendo electus est.
Per idem tempus quidam Turcarum praefecti finibus Hungaricis appositi bis ultra
Istrum praedatum profecti magna clade accępta domum reuersi sunt. Alii item Turcae,
quum aliquot prosperis populationibus Dalmatarum agros incursassent, Valdanum
amnem spe praedae transmittunt; ibi quoque ab incolis regionum adiunctis Hungaricis
auxiliis populatores opressi sunt. Ex tribus millibus equitum uix dimidia pars effugere,
coeteri partim caesi sunt, partim gurgitibus hausti, dum inconsulta consternatione acti in
transitu Valdani amnis uadis aberrant, nihil praeter hostem caeci pauore metuentes.
Nec in Italia interim Galliisque res quietae erant. Quae ut suis temporibus reddantur, his rebus coniungendae sunt: et ita, quae in diuersis, Christiani praesertim orbis,
regionibus gesta sunt, commemoro, modo ea digna cognitu uideantur, ac si unius ciuitatis res perscriberem. Lodouicus Duodecimus, Francorum rex, existimans Iulii pontificis
morte multum de hostium uiribus in Italia demptum esse, decem millia peditum cum
quadringentis fraenatis equitibus in Italiam, Mediolanense imperium recuperaturus,
misit, prius cum Venetis non modo pace composita, sed etiam societate inita, credens
illorum auxiliis sibi adiunctis Alemanos atque Hispanos e Circumpadana Italia pelli
posse. Et quo Venetis eximeret dubitationem se de pace ac societate cum fide agere, eis
Bartholomaeum Aluianum, strenuum ac nobilem ex Vrsina gente uirum, et Andraeam
Grittium, ciuem quidem Venetum ac mercatorem, atque ob id belli artium rudem, sed
animi magnitudine cuilibet summae fortunae uiro parem, sine precio dimissos restituit.
Horum alter, ut supra demonstratum est, in receptione Brixiae quum ad Venetos defecit,
a Gallis captus fuerat; alter in praelio ad Abduam cum hoc ipso rege infeliciter commisso, quippe quo Venetorum opes fractae sunt, in hostium uenerat potestatem.
Ad Nouariam Germanis terga dantes tormenta bellica relinquunt et trans Alpes
fugiunt; Germani Venetorum agrum misere diripiunt; Veneti pacem auro redimere statuunt, quam a Maximiliano uix impetrant; digressio auctoris politica, an mercatores et opifices agricolis praeferendi; Matthiae Hungariae regis de statu democratico indicium.
Itaque Galli Italiam ingressi, quum accepissent Maximilianum, Lodouici Mauri filium,
Nouariae moenibus cum ualido Alemanorum praesidio inclusum hostium aduentum opperiri, rati in illo corpore uictoriam suam positam esse, eo cum omni oppugnandae urbis apparatu contendunt. Prius tamen quam uim ullam inferrent, tentarunt rem
consilio peragere, alias aduersus huius adolescentis parentem satis prospere inito. Itaque
hortati sunt Alemanos, ut praecio ingenti accepto Lodouici Mauri filium regi Francorum
traderent. Sed ubi Germanos flagitium aspernari uident, aggredi oppidum constituunt.
Iamque deiecerant aliquantum muri tormentis, quum subito Alemani ex oppido
erumpentes Gallum, nihil minus quam eruptionem hostium timentem, inuadunt, et
quum multum terroris ac tumultus in aciem hostium, quae aduersus erumpentes opponi
coeperant, intulissent, multique ex Gallis primo congressu cecidissent, caeterique omni
ex parte pellerentur et Germanis aduersariorum trepidatione crescerent animi, terga
Galli, relictis hosti omnibus tormentis, ita dederunt, ut nusquam cis Alpes consisterent.
Huius certaminis fortuna elati Alemani in gratiam Maximiliani Caesaris arma in
Venetos conuertunt. Quos quum aequo campo congredi non ausos Patauinis muris inclusos cognouissent, adiunctis sibi Hispanis sociis urbem obsidere instituunt. Et quia ea
urbs, utpote ualido praesidio ac operibus, ut supra demonstratum est, munita, difficilis
oppugnatu uisa est, relicta obsidione Hispani praesertim ad populationem Veneti agri
conuersi sunt. Quem adeo per triennium fere euastarunt, ut Vincentia, nobili eius regionis urbe, ab omnibus principibus, qui genere ac diuitiis clariores erant, excessum sit, partimque Venetias sese recęperint, partim Veronam abierint. Eo sane hi maxime profecti
sunt, qui et Venetorum imperium, nobilitati aduersum, auersati sunt, et eorum fidei
parum credebant. Id autem temporis Veronam Maximilianus praesidio tenebat.
Hae sociorum clades Bartolomaeum Aluianum, Veneti exercitus ducem, Patauio inuitum extraxere, atque cum manu, qua urbem tutabatur, hosti obuiam ire coegerunt.
Itaque quum multis praeliis inter se factis non modo Hispanus nusquam inferior extitisset, uerum etiam Aluianus saepius uictus atque profligatus abisset, Veneti tandem tot
aduersis infracti consiliis belli depositis ad pacem petendam animum adiciunt, statuuntque Maximilianum, grauem finibus suis accolam, auro, quando armis nihil prospere
cederet, aggredi. Nec consilio fortuna defuit, quamquam Maximilianus non tam
auidus quam indigus pecuniae erat, quippe quam inconsultis sumptibus ita absumebat,
ut ei stipendium militibus dandum nunquam fere suppeteret, unde expeditiones magno
conatu susceptas inopia stipendii saepius omittere cogebatur. Hos Maximiliani mores
Veneti in consilio habentes, rege Gallo pacificatore adhibito inducias primo impetrant.
Mox numerata Maximiliani praesenti summa ducentorum millium nummum aureorum,
pactique item ut quinque et uiginti millia in singulos annos Romano imperatori tributi
nomine perpetuo penderent, uoluntate ipsius Veronam ita recęperunt, ut magis appareret se inducias potius quam pacem domum retulisse. Quippe praeterquam quod
Verona his adiectis conditionibus restituta est, ut scilicet omnibus Veronensibus, qui
Maximiliani partes secuti essent, tuto domi esse liceret, foederi adscriptum est, ne per
inducias ullum urbi nouum munimentum iniussu ipsius Maximiliani adderetur.
Quae quidem res argumento est inter Maximilianum et Venetos tunc de pace haud
quaquam conuenisse, induciasque, ut dictum est, factas, non autem certam pacem compositam fuisse, quo scilicet Maximilianus aut, quum ei uideretur bellum instaurandum,
sublatis induciis libera fide illud cum Venetis gereret, infidis sane sociis hostibusque
imbellibus, aut metu belli de integro inferendi eos in officio contineret. Solent enim
plaerique regum crebris sermonibus ferre populos urbibus inclusos suisque legibus, non
regum arbitrio aetatem agentes, nisi aeque ac agrestes metu coerceas, facile obsequium
exuere, fidem mutare, regumque imperia contemnere. Porro reges eodem loco urbium
cultores ac rusticos habendos esse censent, utpote qui ab utrisque pari iure tributum exigunt. Neque enim putant mercatorem et opificem anteire gradu aut dignitate agricultorem, quum illos eadem seruilia officia pares efficiant, nec ordine distinguant. Inde
Italis nihil fere nobilitatis inesse gentes extra Italiam positae, quas uulgo Transmontanas
appellant, existimant, propterea quod Itali, senatorii etiam ordinis homines, urbes
promiscue cum opificibus incolunt, mercaturamque excaeptis Neapolitanis patriciis ut
plurimum exercent, nec plebem cultoresque agrorum in potestate habent, sed operis
faciundis colonos mercede conducunt, quum e contrario Transmontana nobilitas procul
ab urbibus in suis praediis uicatim habitet, solius regis sui dicto audiens.
Atque hanc puto causam regi Matthiae Chugniadi Coruino extitisse, ut Venetos,
quoties in eos ira accenderetur, non ignobiles modo plebeosque, sed etiam rusticos uocitaret, asserens fortunam genus haud quaquam mutare, quum praesertim Veneti nulla
ex parte nobilibus essent adaequandi, et quia omnes mercaturae student, et quia militiae,
quae est potissima, quod satis constat, nobilium ars, operam nauare non solent.
Proprium autem seruorum atque infimae conditionis hominum esse, rex Matthias arbitrabatur, regium nomen, quos apud omnes gentes tam sanctum quam necessarium est,
auersari. Nihil autem ambigitur apud Venetos reges inuisos esse, eo quod eorum cupiditati, qua illi in proferendis finibus feruntur, semper obuiam ierunt, existimantes mercatoribus nauticam magis quam imperium conuenire ― quippe quae conuehendis
mercibus ualde commoda est ― quum imperium sine armis ac uiribus, et
his quidem, ut
supra demonstratum est, non externis, aut mercede conductis, sed, ut ita dixerim, domi
natis, neque parari, neque conseruari possit.
Bellum atrox inter Hungariae nobiles et plebem ortum; Georgius Scytha octoginta
millia agrestium ad bellum sacrum Turcis inferendum congregat; plebs furibunda Georgio
duce regnum ambiente arma in nobilitatem conuertit.
Caeterum quum nihil aeque
hominum animos disiungat ac ordinum diuersitas, sub ipsam fere Maximiliani ac
Venetorum pacem exorta est in Hungaria inter plebeios et nobiles non modo discordia,
uerum etiam atrox bellum, cuius quidem authorem ferunt extitisse tum Thomae cardinalis imprudentiam, ne dicam calliditatem ― nam et ipse e corpore plebeorum erat ― tum
cuiusdam Georgii cognomento Scythe improbitatem. Qui dum Tauruni in praesidio
eques satis strenuus agit ― est autem id oppidum in confluentibus Saui et Danubii, ut
supra demonstratum est, situm, Nanderalbam aetas nostra appellat ― forte una Turcarum
equitum turma Samandria egressa praedandi studio agrum Taurunensem ingreditur.
Distant autem haec duo inter se oppida uiginti circiter millia passuum, atque utrunque
in ripis Danubii conditum, alterum Turcaicos limites, alterum Hungaricos finit: nam
quicquid agri in medio iacet cultoribus uacuum solitudo obtinet. Hungari, qui in praesidio Tauruni oppidi erant, conspicati Turcas extemplo conscensis equis obuiam illis
eunt, uestis maxime et equorum Turcaicorum cupidine incitati. Et quum, ut fit, concursando leue inter se certamen aederent, quidam inter Turcas, caeteris et nobilitate et uirtute praestantior, equo eximio insidens, paulo extra suos prouectus praefectum turmae
Hungaricae nomine compellans, Quid , inquit, frustra nulloque proposito praemio
inter nos digladiamur, quum nulla nos in agro uestro deserto et per bellum continuum
cultoribus destituto maneat praeda? Quin potius, quando ex populationibus emolumentum nequit aquiri, gloria
bellicae uirtutis quaeratur? Quare si quis uestrum, Hungari,
laudis studiosior est et animi fidens, prodeat in medium ac mecum singulari certamine
congrediatur.
Mouent tam elata Turcae uerba iram Georgio Scythae, et praeterquam quod
Hungari alienam insolentiam haud facile patiuntur, in equum etiam illum, quem prouocator
insidebat, oculos coniecerat, eiusque potiundi cupidine ardebat. Itaque equo calcaribus incenso, infesta hasta Turcam sibi impigre occurentem petit, pectoreque
Machomethani per parmam transfixo atque hasta e uulnere euulsa ex equo moribundum, manu impellens, deiecit, capiendo hostili equo intentus. Sed dum iacentem spoliat, equus Turcae fugam Taurunum uersus arripit. Qui quidem ab Hungaris captus ad
praefectum adductus est. Ibi quum Scytha uictor equum hostis ab se interfecti sibi restitui, ut par erat, contenderet, tandem accęptis a praefecto trecentis aureis nummis equum
praefectum habere permisit. Scytha, ratus sibi apud regem Vuladislauum hanc pugnam
honori simul et emolumento futuram, petit a praefecto Taurunensis praesidii literas ad
regem commeatusque abeundi. Qui ubi cum praefecti literis ad regem peruenit rexque
rem, uti gesta erat, cognouit, quo uiri uirtutem praemio aliquo affecisse uideretur, iussit
illi pagum unum quadraginta circiter colonis inhabitatum, itemque uineis ac aruo satis
instructum attribui.
Per idem fere tempus Thomas, cardinalis ac Strigonensium antistes, Roma in
Hungariam redierat, quo profectus fuerat sub extremum tempus pontificatus Iulii
Secundi, pontificis Romani, spe fere tota ob ingentes diuitias Iulio in pontificatum
Romanum succedendi. Eo enim mores Romanae Ecclesiae deuenere, ut qui cardinalium
opibus instructior est, is ad pontificatus
munus obeundum magis idoneus existimetur,
quod quidem argumento est Romae integritati ac doctrinae nullum fere locum esse. Et
quo Thomas cardinalis pecuniam, quam Romae absumpserat, in Hungaria resarciret nempe dum Romanum pontificatum ambit, atque a splendore ac magnificentia
commendari curat, sine ingenti sumptu ibi agere nequiuerat ― impetrata a pontifice
Romano Leone Decimo legatione apostolica, re nunquam non quaestuaria et lucrosa,
regressus in Pannoniam coepit Hungaros hortari pollicendo peccatorum purgationem ad
expeditionem in Turcas suscipiendam, credens nec Hungaris id ingratum fore, et nullum
inde tumultum aut periculum ortum iri. Quod quum per totum Hungariae regnum fama
uulgatum esset, Georgius Scytha, quietis ac ocii impatiens, accedit ad cardinalem, profitetur se breui magna Hungarorum manu contracta Turcis bellum illaturum, modo nobilitas Hungarica aut suis opibus huic expeditioni auxilio foret, aut saltem moram tam egregio facto non iniceret. Cardinalis homine collaudato ignarus futuri euentus dat ei literas,
quibus fidem faceret arma in Turcas sumentibus expiationem omnium admissorum
Sedem Apostolicam polliceri.
Itaque, ut sunt Hungari religioni dediti, paucis diebus ad octuaginta millia agrestium
duntaxat in unum conuenere. Nobilitas et principes Hungariae, qui praesertim caeteros
prudentia anteibant, rei nouitate permoti inquirunt, quid id licentiae esset, quid sibi uellet agrorum cultura relicta, rusticorum coitio, cuiusue iussu coirent. Atque alius existimans alium scire, quod ipse ignorabat, percunctatur, quis dedisset rusticis arma, quo auctore
tantum audaciae sibi assumpsissent. Dumque singuli fere nobilium conuentus per se
magis admirantur agrestium audaciam quam his obuiam eunt, rustici, ingenti sui corporis
hominum multitudine nullo obsistente coacta, referunt ad maiores natu, quonam modo
coepta exequerentur. Et quum multa de inferendo Turcis bello inter se disseruissent, tandem animaduertentes se temere arma aduersum potentissimum hostem coepisse, nec se
ulla re tantae expeditioni idonea instructos, bellum ciuile excitant, ne frustra una coisse
uiderentur. Est autem ingenitum prope odium inter plebem et nobilitatem: plaerique
enim nobilium humanitatis obliti plebi ut seruis dominantur.
Itaque plebs nulla beneuolentia, sed solo metu, qui quidem malus concordiae custos
est, suis principibus parent. Vnde plebs fraeta sua coitione ac multitudine, perinde ac
equus domitis fraenis sessorem contemnens, arma in Turcas parata aduersus
principes suos conuertit auctore, ut dictum est, Georgio Scytha; quamquam omnes fere
plebei generis antistites haec coniuratio infamia asperserit, eo quod rustici illos, utpote
sui corporis homines, nulla iniuria ac maleficio affecerant, quum e contrario nobilitati
maxime iniurii extitissent. Qui quidem Scytha, ubi animaduertit multitudinis animum in
nobilitatem accensum, addit ultro effraenatis oratione furorem, ut scilicet excusso
seruitii iugo non modo in libertatem sese uendicent, sed etiam suis principibus dominentur, ratus sibi quoque ea uia imperium accessurum. Est autem proprium multitudinis
nihil modeste agere, sed aut libertate abuti, aut humiliter et abiecto animo sese alterius
imperio subicere.
Georgii ad suos oratio.
Ferunt autem Scytham huiuscemodi oratione rusticos in
nobilitatem concitasse:
Sacrarum literarum monimentis traditum est, uiri Hungari, Deum Optimum
Maximum misertum esse quondam grauissimae Iudaeorum seruitutis et populum, ex quo
ciuitatem suam constituere destinarat, ab Aegyptiaca tyrannide iugoque regio ac ingentibus erumnis ereptum non modo libertate donasse, sed etiam accolarum uictores
hostiumque suorum dominos fecisse. Nec immerito: nihil enim magis auersatur Deus,
summus rerum omnium parens ac dominus, quam hominum in homines impotentem
dominatum. Nam quum non natura, sed fortunae iniuria et humana cupiditate seruitus
sit constituta, nulli mortalium maius scelus suscipiunt, quam qui propria auctoritate abutentes suae praesertim nationis homines inclementi ac dura affligunt seruitute. Quid enim
refert seruilibus operibus praemi et seruum esse aere paratum, aut bello captum? Nempe
fortuna haudquaquam haec inter se differunt, quamuis nomine tantum distinguantur.
Neque enim Hungarica nobilitas uos, colonos suos, ciuium loco habet, sed ut mancipiis dominatur, aeque ac belli iure liceret, in uos hostilia exercet. Immo uix luce ista,
qua promiscue homines cum pecoribus utuntur, uos dignos censet. Caetera omnia, quae
uobis cum nobilitate communia esse debent, sibi ipsi nobilitas seorsum nefarie uendicat.
Quin etiam ne miseram quidem
animam uobis superbissima gens relinqueret, nisi
uita uestra ei usui foret. Nam quicquid agri ferunt, labore ac industria uestra exculti, quicquid pecora uestra aedunt, nobilitati in praedam cedit. Illis terra aratur, illis uineae
ponuntur, illis greges et armenta educantur: uobis cum seruitute omnium rerum egestas
relicta est. Quod eo grauius toleratu est, quia qui opulentiae causa sunt, hi maxime inopiam sentiunt: tam sane inexhausta est nobilitatis rapacitas. Nec quicquam dubium inter
incolas regni Hungariae refero, quandoquidem nemo ignorat, quae miseriis suis quotidie
domi quisque uestrum experitur. Quis enim nobilium rem ullam instituit, siue ea magni
operis sit, siue factu facilis, sine uestra opera et impensa? Nam si quis nobilium aedificat,
si uxorem ducit, si filiam collocat, si hospitem accipit, si nascitur, si uita excedit, si ad
regem sui negocii causa proficiscitur, uos mulctamini. Nihil rei usquam ab illis geritur sine
graui uestro detrimento.
Quis hoc ferat, cui aliquid humanae inest mentis, nihil nobilibus neque prosperi neque
aduersi euenire posse, quod uobis aliquam non afferat calamitatem? Si illi diem festum
celebratumque agunt, uobis luctum indicunt tributum exigendo, quo habeant pecuniam
in luxum absumendam. Si ipsi lugent, funusue ducunt, uestris impensis exequias faciunt,
uobisque ueras lachrymas eliciunt; neque liberalitate, neque magnificentia, maximis
atque gratissimis uirtutibus, scelesti homines sine uestra pernicie utuntur. Si uero pecuniae, cuius mortales auidissimi sunt, student, de uestro rapiendo arcas suas replent,
uestrisque spoliis magni atque opulenti incedunt, laudem maximam inter suos ferentes,
qui plura colonis suis per nefas ademerunt. Quousque haec tam indigna patiemini, uiri
Hungari? Ideone uos Attila, rex ille clarissimus et uictor Europae, ab Hyperboreis montibus eduxit, ut paucorum superbiae ludibrio essetis, ut seruitute et erumnis uestris auarissimis hominum opes ac nobilitas quaereretur, ut scelestissimis ciuium uestrorum magistratus, imperia, sacerdotia paterent, uobis uero ne libertatis quidem
unquam spes,
nedum honoris locus ullus esset?
Sequimini igitur Deum, libertatis uestrae auctorem, qui stupentibus aduersariis uestris
uos una contraxit atque armis induit. Neque enim sine Dei nutu in unum armati, nullo
nobilium obsistente, conuenistis. Itaque dum metu torpent, aggredimini hostes uestros:
omnia caede ac fuga complebitis. Nihil minus sperant luxu suo perditi homines quam
uobis animos esse excutiendi iugum seruitutis. Docete insolentes belluas ex aequo cum
suis colonis ac ciuibus uiuere, non autem per intolerabilem fastum atque impotentiam nefarie dominari! Nolite praetermittere occasionem hanc uindicandi uos in libertatem! Occasionis opportunitas, si eam statim non arripueris, praeteruolat, eodem loci
posthac nunquam redditura. Prudentum est praebentem se fortunam sequi et his, quae
ultro offeruntur, consilium accommodare. Quare cauendum est uobis, ne Deo irato hanc
rei gerendae facultatem omittatis. Nulla inconsulta formido audaciam uestram minuat,
uana spes ueniae animos uestros non decipiat.
Nec sperate poenitentiae incoepti clementiores uos aduersarios habituros: uel innoxia
haec deliberatio et coitio fraudi uobis futura est. Existimabit nobilitas uos diu animis
uolutasse hanc fortuitam ac diuino instinctu factam coniurationem, et ob id perinde ac
initi aduersus nobilitatem consilii ac sceleris
perpetrati poenas luetis. Vnde nihil medium
est: aut nobilitas extinguenda est, aut sanguine uestro grauique ac perpetua seruitute
superbissimis hostibus satisfaciendum. Non potuistis innocentes et officiosi nobilium
tyrannidem pati: quid noxii passuri estis considerate, si noxii appellandi sunt, qui libertatem et iura sua sibi restitui postulant. Et ne putetis uobis in discrimen coniectis me
extra periculum fore: in asserenda libertate uestra profiteor me ducem esse, recipioque,
modo Deus coeptis faueat, mihi in laboribus ac periculis subeundis neque animum neque
fidem defuturam.
Vos quod nomen imperii assertori uestro imposueritis, eo ad uos tuendos atque aduersarios oppugnandos utar.
Qua finita a seditiosis rex promulgatur; Stephanum Bathorium uincit; mox tamen
ipse a Iohanne Scepusiense uulneratur et capitur; agrestes ingentem stragem patiuntur; de
Georgio horrendum supplicium sumitur; nobiles quidam a rusticis crudeliter interempti
commemorantur.
Vix haec finierat nefarius homo, quum uniuersi simul clamore ingenti
sublato regem eum appellarunt. Ille uero hoc nomine insignitus statim multitudinem, quo
facilius regi posset atque imperata facere, in ordines distinxit, cuique ordini sua signa
attribuens. Et quia uetus miles erat, pro temporis angustia aliquantum signa sequi et
ordines seruare docuit.
Sed ne, dum ipse suos militaribus institutis assuefacit, nobilitas
collectis uiribus agrestes impetu facto adoriretur priusque eos dissiparet quam illi militaria
facere coepissent, aduersus Stephanum Botherem iuniorem, Thibiscensium praefectum,
cum copiis suis proficiscitur, ratus illo duce superato totam nobilitatem consternatum iri.
Porro Stephanus, id temporis cum parua manu in Thibiscensi agro ad uicum
Nadlacum agens, haud procul aberat ab agrestium castris, opperiebaturque, quid illi in
tanto motu animi haberent consiliique capturi essent, non nisi lacessitus pugnam
initurus. Itaque ubi animaduertit Scytham sublatis signis in se progredi, uix tentato certamine, utpote uiribus impar, in oppidum Thibiscense sese recepit, paucis ex suis amissis, confestimque metu obsidionis ad Ioannem Sepusiensem, Transyluanum praefectum
nuntium misit, qui illi indicaret, ut in oppidum Thibiscense ab agrestibus esset compulsus, quantoque in discrimine uersaretur, ni illi subsidio acceleraret. Sepusiensis cognito
tanti uiri periculo non tam succurendi studio (honoris enim, ut fit, aemulatio eorum animos disiunxerat), quam ne gloriae occasionem praetermitteret ― nam in publicam utilitatem uel aduersario opem ferre amplum sibi fore existimabat ― coactis quum suis, tum
prouinciae suae uiribus, magnis itineribus Thibiscum contendit. Et quum haud procul a
castris agrestium esset, turmam equitum, quidnam Scythes cum suis rusticis moliretur,
exploratum praemisit.
Rustici conspecta turma equitum rati, ut erat, Sepusiensem cum magna manu
aduentare, extemplo turbantur, atque ad ducem suum trepidi conueniunt. Ille aduentu
hostium nihil territus arma induit, conscensoque equo hostem in se uenientem, certamen
haud detrectaturus, opperitur. Praeerat Sepusiensi turmae Petrus Petreius, ex ea regione
Dalmatiae oriundus, quae inter Sauum et Drauum amneis sita aetate nostra Possega
appellatur, patre Michaele Petreio, uiro longe fortissimo, natus, qui cernens Scytham ad
pugnam per se ineundam haud imparatum admisso equo eum inuadit, spiculumque
lanceae forte in latus Scythae, qua thorax ferreus inter se non coierat (non enim suis sed
raptis armis utebatur) adegit, delapsumque ex equo semianimem uinciri iubet. Duce
amisso agrestes ― iam enim et Ioannes Sepusiensis cum exercitu aduenerat ― partim fugae
sese mandare, partim errori ueniam petere, partim neque proelii, neque precum, neque
fugae meminisse, sed metu perculsi torpere. Quos ita consternatos atque animi incertos
Sepusiensis nactus magna ex parte concidit, nulla quidem ira aut ingenii crudelitate, sed
quo coeteros rusticos terrore incusso ad officium reuocaret. Satis enim exploratum habet
nobilitas rusticos ac seruiles animos non nisi metu in officio contineri.
Praefectus Transyluanus, adducto ad se uiuo Georgio Scytha, licet grauiter, ut dictum est, uulnerato, coronam e ferro fabricatam candentem eius capiti imponi iussit,
atque ita per ludibrium, quasi rusticorum regem interfecit, quo eo supplicio
agrestes discerent ad nobilium officium pertinere militiam exercere, rusticorum uero
esse agrum colere, et ex fructibus labore suo partis nobilitati alimenta suppeditare,
quippe quae armis suis ipsos rusticos tueretur. Nec ob tam atrocem poenam uisus est
Hungaris Ioannes inhumana in Scytham usus crudelitate, eo quod rustici ipsius Scythae
instinctu nobilissimos Hungariae uiros, fide interposita euocatos, crudeli ac foeda morte
affecerant, quemdam ex Caicia familia Canadinensium episcopum, Georgium Docium,
Petrum Rhauosdium, Nicolaum Tornaeum. Ex quibus Caicium praesulem palo in uiscera eius adacto trucidarant, quamquam ferunt hunc antistitem ob libidines et stupra
foeminis per uim illata meritas dedisse poenas.
Agrestes eodem tempore apud Pesthinum a Iohanne Abstemio profligati; coniuratio
Antonii Longi eodem modo in agro Colociensi suffocatur, Longus Budae ad poenam
trahitur; plebs paullatim ad seruitium reducitur; Iohannes Scepusiensis parta huius belli
gloria se regi suspectum reddit; occasio inde colloquii inter imperatorem et Hungariae
regem nata; Vladislauus cum fratre Sigismundo, Poloniae rege, Viennam ad
Maximilianum imperatorem ascendens, affinitate cum Austriacis iungitur; Budam regressus paucos post menses diem obit.
Iisdem temporibus Ioannes Abstemius, Tholnensis
ciuis, a rege Vuladislauo titulis ac fortunis admodum auctus, aliquot millia rusticorum in
agro Pestensi magis arte et consilio quam uiribus profligauit. Nam quum assumptis
secum quingentis equitibus e Buda Danubium traiecisset, atque intra muros Pestensis
oppidi sese contineret, perinde ac pacificator, non hostis eo uenisset, misit nuntium ad
rusticos, quibus Ambrosius Saleresius, Pestensis ciuis, praeerat, qui regis nomine hunc in
modum eos est allocutus: certo scire regem neque Ambrosium
Saleresium,
neque
colonos omnes, qui eum sequuntur, male in regem esse animatos, quippe quibus rex nullam unquam iniuriam intulisset, sed per speciem, immo consilio expeditionis aduersus
Turcas suscipiendae, cui quidem expeditioni rex ipse nullam afferret moram, si tanto
bello capescendo tempus idoneum foret,
ad arma conuolasse;
quare qui regi et
nomini Hungarico hostes non essent, sese a flagitiosis et noxiis hominibus secernerent,
atque in dexteram transirent partem. Magna eorum pars una cum Ambrosio transiere,
metu magis pugnae instantis quam coniurationis poenitentia, et quia proprium rusticorum est in dimicatione ferocia magis quam fortitudine uti, et quia putabant iustum
exercitum esse cum Ioanne Abstemio Pestensibus inclusum muris. Itaque extemplo in
incertos sententiae signa illata, omnesque pariter non sine cęde in fugam coniecti.
Eodem quoque astu ac fortuna coniuratio Antonii cognomento Longi in agro
Colociensi disiecta est, de quo quidem, quum uiuus captus esset, supplicium Budae in
regia ciuitate sumptum est. Hoc nobilitatis successu coeteri coniurati a perniciosis consiliis deterriti ultro dissipantur, e queis Martinus quidam et Laurentius, uterque religione
sacri, quum et ipsi colonos in nobilitatem concitassent ― nempe alter in Agriensi,
alter in Varadinensi agro opprimendae nobilitatis consilium coeperant ― aut morte uoluntaria, aut fuga occulta sese e manibus nobilium eripuere. Neque enim ignorabant se
crudelissimam mortem manere, si in manus nobilium incidissent. Hi enim perditissimi
sacerdotum inter coetera scelera, quae admiserant, uirum illustrem, Nicolaum
Solohomium, cum tribus fratribus germanis crudelissime interfecerant, aedibusque
eorum, ablatis prius omnibus rebus, quae asportari poterant, ignem iniecerant.
Compositis Hungariae rebus, ingenti Ioannis Sepusiensis gloria ― is enim in comprimendo rusticorum, ut demonstratum est, tumultu optimam nauauerat operam ―
66. Anonymus. Agapes testamentum, versio... [Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
Agapes testamentum, versio electronica
Anonymus
floruit 999
Luka Vukušić
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Prema digitalizatu znanstvenog izdanja (1967).
Mg:B 403 verborum
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Kolovoza 2012
HR-HDA-876-1
Oporuka Agape, kćeri zadarskog tribuna Dabra (999.)
Izvor: Diplomatički zbornik Kraljevine Hrvatske, Dalmacije i Slavonije, sv.I, Zagreb, 1967, str. 48-49.
Priredio: Luka Vukušić, arhivist HDA
HDA Arhinet
0999
Zadar
prosa
Litterae medii aevi (700-1400)
Saeculum 10 (901-1000)
951-1000
prosa- testamentum
prosa- diploma
prosa- acta
Neven Jovanović
Luka Špoljarić
2012-08-08
Prva verzija. Latinski spellcheck.
In Christi nomine et eiusdem anno incarnationis DCCCCLXVIII, indictione XII, sub die fere quinto decimo mense iulii, in ciuitate Iadera, imperantibus piissimis et perpetuis augustis Constantino et Basilio, cathedra pontificali regente Basilio episcopo et domino Maio priore.
Maturiori namque et salubri consilio a maioribus prouisum est, ut omnis homo ante dispensare et deliberare suas facultates debeat, priusquam repentine calamitatis casu periculo irruente mortis metu urgeat, ne differente deliberatio aut articulum lingue loquendi careat ui aut distributor in ultima corporis angustia sub celeri positus transitu optata sibimet testatione explicare non queat. Idcirco ego tantilla Agape peccatrix, filia Dabro tribuni, diuino iubamine freta, posita in infirmitate super proprium meum decumbens lectulum, licet uiribus corporis inualida, tamen mente deo auxiliante tuta, integro autem consilio hunc onis de hereditate nostra scribere rogauimus, ita demum ut post obitum meum ita maneat deo auctore firmum et stabilem. ac si quidem pagina subscripta uidentur. In primis uolo et iubeo, ut cenaculo cum corte et quoquina et orto, que est post ipsa quoquina, sit in ecclesia sancti Chrisogoni; domum, ubi fornax fuit, cum orticello, que est ante ipsam, similiter; orticello, que est ante ecclesiam sancti Chrisogoni, similiter, portiones de terras, que habeo in Uculo similiter; portiones de salinas, que habeo inter meos parentes, similiter; artatikio serico I, inuestitura de serico I, panno serico I, lisa I, pennulas II, pirestres XX, mappas IIII, antelectulos III, capilectulo I, mappula ad calicem operiendum I,, racinas II, culcitras II, culcitrino I, capitales III, capitale de serico . de serico I, caldarias maiores II, frixorias maiores II, cucuma mortario hereo I, sella ferrea I, vrceo hereo cum aquiminile, camastras II, deuteras II, archiscamno I, arcella I, buttes II, tina I, bussedo I, macinas pario I, turabulo hereo I, stagniolo I. Hec omnia sit in ecclesia sancti Chrisogoni, et sicut prelibata est, ita deo auctore permaneat, nullus umquam ea audeat uiolare. Quicumque uero nostre deliberationi contraire uoluerit, iratum habeat patrem et filium et spiritum sanctum et maledictionem a CCCX et VIII sancti patres et in inferno cum diabolo et angeli eius ec Iuda Scariothen muneretur.
Actum tempore, die et loco ac consulibus, ut supra dictum est. His palam testibus: † Signum manus Basilio, supradicto episcopo, † Signum manus Maius, prior supradicto. † Signum manus Dabro tribunus, frater eius. † Signum manus Andreas presbyter. † Signum manus Drago, tribunus de Spalato. † Signum manus Uiato. Tribunus de Apsaro. † Signum manus Maius tribunus Marra in Saco. † Signum manus Maius tribunus Sclitula.
67. Anonymus. Agapes testamentum, versio... [page 1 |
Paragraph |
SubSect | Section]
<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
Agapes testamentum, versio electronica
Anonymus
floruit 999
Luka Vukušić
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Prema digitalizatu znanstvenog izdanja (1967).
Mg:B 403 verborum
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Kolovoza 2012
HR-HDA-876-1
Oporuka Agape, kćeri zadarskog tribuna Dabra (999.)
Izvor: Diplomatički zbornik Kraljevine Hrvatske, Dalmacije i Slavonije, sv.I, Zagreb, 1967, str. 48-49.
Priredio: Luka Vukušić, arhivist HDA
HDA Arhinet
0999
Zadar
prosa
Litterae medii aevi (700-1400)
Saeculum 10 (901-1000)
951-1000
prosa- testamentum
prosa- diploma
prosa- acta
Neven Jovanović
Luka Špoljarić
2012-08-08
Prva verzija. Latinski spellcheck.
In Christi nomine et eiusdem anno incarnationis DCCCCLXVIII, indictione XII, sub die fere quinto decimo mense iulii, in ciuitate Iadera, imperantibus piissimis et perpetuis augustis Constantino et Basilio, cathedra pontificali regente Basilio episcopo et domino Maio priore.
Maturiori namque et salubri consilio a maioribus prouisum est, ut omnis homo ante dispensare et deliberare suas facultates debeat, priusquam repentine calamitatis casu periculo irruente mortis metu urgeat, ne differente deliberatio aut articulum lingue loquendi careat ui aut distributor in ultima corporis angustia sub celeri positus transitu optata sibimet testatione explicare non queat. Idcirco ego tantilla Agape peccatrix, filia Dabro tribuni, diuino iubamine freta, posita in infirmitate super proprium meum decumbens lectulum, licet uiribus corporis inualida, tamen mente deo auxiliante tuta, integro autem consilio hunc onis de hereditate nostra scribere rogauimus, ita demum ut post obitum meum ita maneat deo auctore firmum et stabilem. ac si quidem pagina subscripta uidentur. In primis uolo et iubeo, ut cenaculo cum corte et quoquina et orto, que est post ipsa quoquina, sit in ecclesia sancti Chrisogoni; domum, ubi fornax fuit, cum orticello, que est ante ipsam, similiter; orticello, que est ante ecclesiam sancti Chrisogoni, similiter, portiones de terras, que habeo in Uculo similiter; portiones de salinas, que habeo inter meos parentes, similiter; artatikio serico I, inuestitura de serico I, panno serico I, lisa I, pennulas II, pirestres XX, mappas IIII, antelectulos III, capilectulo I, mappula ad calicem operiendum I,, racinas II, culcitras II, culcitrino I, capitales III, capitale de serico . de serico I, caldarias maiores II, frixorias maiores II, cucuma mortario hereo I, sella ferrea I, vrceo hereo cum aquiminile, camastras II, deuteras II, archiscamno I, arcella I, buttes II, tina I, bussedo I, macinas pario I, turabulo hereo I, stagniolo I. Hec omnia sit in ecclesia sancti Chrisogoni, et sicut prelibata est, ita deo auctore permaneat, nullus umquam ea audeat uiolare. Quicumque uero nostre deliberationi contraire uoluerit, iratum habeat patrem et filium et spiritum sanctum et maledictionem a CCCX et VIII sancti patres et in inferno cum diabolo et angeli eius ec Iuda Scariothen muneretur.
Actum tempore, die et loco ac consulibus, ut supra dictum est. His palam testibus: † Signum manus Basilio, supradicto episcopo, † Signum manus Maius, prior supradicto. † Signum manus Dabro tribunus, frater eius. † Signum manus Andreas presbyter. † Signum manus Drago, tribunus de Spalato. † Signum manus Uiato. Tribunus de Apsaro. † Signum manus Maius tribunus Marra in Saco. † Signum manus Maius tribunus Sclitula.
68. . [page -1 |
Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
Agapes testamentum, versio electronica
Anonymus
floruit 999
Luka Vukušić
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Prema digitalizatu znanstvenog izdanja (1967).
Mg:B 403 verborum
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Kolovoza 2012
HR-HDA-876-1
Oporuka Agape, kćeri zadarskog tribuna Dabra (999.)
Izvor: Diplomatički zbornik Kraljevine Hrvatske, Dalmacije i Slavonije, sv.I, Zagreb, 1967, str. 48-49.
Priredio: Luka Vukušić, arhivist HDA
HDA Arhinet
0999
Zadar
prosa
Litterae medii aevi (700-1400)
Saeculum 10 (901-1000)
951-1000
prosa- testamentum
prosa- diploma
prosa- acta
Neven Jovanović
Luka Špoljarić
2012-08-08
Prva verzija. Latinski spellcheck.
In Christi nomine et eiusdem anno incarnationis DCCCCLXVIII, indictione XII, sub die fere quinto decimo mense iulii, in ciuitate Iadera, imperantibus piissimis et perpetuis augustis Constantino et Basilio, cathedra pontificali regente Basilio episcopo et domino Maio priore.
Maturiori namque et salubri consilio a maioribus prouisum est, ut omnis homo ante dispensare et deliberare suas facultates debeat, priusquam repentine calamitatis casu periculo irruente mortis metu urgeat, ne differente deliberatio aut articulum lingue loquendi careat ui aut distributor in ultima corporis angustia sub celeri positus transitu optata sibimet testatione explicare non queat. Idcirco ego tantilla Agape peccatrix, filia Dabro tribuni, diuino iubamine freta, posita in infirmitate super proprium meum decumbens lectulum, licet uiribus corporis inualida, tamen mente deo auxiliante tuta, integro autem consilio hunc onis de hereditate nostra scribere rogauimus, ita demum ut post obitum meum ita maneat deo auctore firmum et stabilem. ac si quidem pagina subscripta uidentur. In primis uolo et iubeo, ut cenaculo cum corte et quoquina et orto, que est post ipsa quoquina, sit in ecclesia sancti Chrisogoni; domum, ubi fornax fuit, cum orticello, que est ante ipsam, similiter; orticello, que est ante ecclesiam sancti Chrisogoni, similiter, portiones de terras, que habeo in Uculo similiter; portiones de salinas, que habeo inter meos parentes, similiter; artatikio serico I, inuestitura de serico I, panno serico I, lisa I, pennulas II, pirestres XX, mappas IIII, antelectulos III, capilectulo I, mappula ad calicem operiendum I,, racinas II, culcitras II, culcitrino I, capitales III, capitale de serico . de serico I, caldarias maiores II, frixorias maiores II, cucuma mortario hereo I, sella ferrea I, vrceo hereo cum aquiminile, camastras II, deuteras II, archiscamno I, arcella I, buttes II, tina I, bussedo I, macinas pario I, turabulo hereo I, stagniolo I. Hec omnia sit in ecclesia sancti Chrisogoni, et sicut prelibata est, ita deo auctore permaneat, nullus umquam ea audeat uiolare. Quicumque uero nostre deliberationi contraire uoluerit, iratum habeat patrem et filium et spiritum sanctum et maledictionem a CCCX et VIII sancti patres et in inferno cum diabolo et angeli eius ec Iuda Scariothen muneretur.
Actum tempore, die et loco ac consulibus, ut supra dictum est. His palam testibus: † Signum manus Basilio, supradicto episcopo, † Signum manus Maius, prior supradicto. † Signum manus Dabro tribunus, frater eius. † Signum manus Andreas presbyter. † Signum manus Drago, tribunus de Spalato. † Signum manus Uiato. Tribunus de Apsaro. † Signum manus Maius tribunus Marra in Saco. † Signum manus Maius tribunus Sclitula.
69. Frankapan, Bernardin. Bernardini de Frangepanibus... [page 8 |
Paragraph |
Section]
Orationi huic in consilio Nurembergensi interfuere principes infrascripti.
Serenissimus Ferdinandus princeps Hispaniae, Archidux Austriae etc. In Germania
caesareae maiestatis locum tenens.
Albertus cardinalis Moguntinus.
Matthaeus cardinalis Saltzpurgensis.
Albertus Brandenburgensis, dux et magister Prussiae.
Bigandus episcopus Bambergensis.
Conradus episcopus Herbipolensis.
Gabriel episcopus Eystetensis.
Vilhelmus episcopus Argentinensis.
Christophorus episcopus Augustensis.
Philippus Palatinus episcopus Freysingensis.
Ernestus Bavariae dux episcopus Pataviensis.
Bernardus episcopus Tridentinus.
Fridericus comes palatinus etc.
Ludovicus dux Bavariae.
Casimirus Brandenburgensis princeps.
Heinricus dux Mechelburgensis.
Joannes lantgravius Leuchtenburgensis.
Nescia torporis virtus.
70. Anonymus. Agapes testamentum, versio... [Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
Agapes testamentum, versio electronica
Anonymus
floruit 999
Luka Vukušić
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Prema digitalizatu znanstvenog izdanja (1967).
Mg:B 403 verborum
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Kolovoza 2012
HR-HDA-876-1
Oporuka Agape, kćeri zadarskog tribuna Dabra (999.)
Izvor: Diplomatički zbornik Kraljevine Hrvatske, Dalmacije i Slavonije, sv.I, Zagreb, 1967, str. 48-49.
Priredio: Luka Vukušić, arhivist HDA
HDA Arhinet
0999
Zadar
prosa
Litterae medii aevi (700-1400)
Saeculum 10 (901-1000)
951-1000
prosa- testamentum
prosa- diploma
prosa- acta
Neven Jovanović
Luka Špoljarić
2012-08-08
Prva verzija. Latinski spellcheck.
In Christi nomine et eiusdem anno incarnationis DCCCCLXVIII, indictione XII, sub die fere quinto decimo mense iulii, in ciuitate Iadera, imperantibus piissimis et perpetuis augustis Constantino et Basilio, cathedra pontificali regente Basilio episcopo et domino Maio priore.
Maturiori namque et salubri consilio a maioribus prouisum est, ut omnis homo ante dispensare et deliberare suas facultates debeat, priusquam repentine calamitatis casu periculo irruente mortis metu urgeat, ne differente deliberatio aut articulum lingue loquendi careat ui aut distributor in ultima corporis angustia sub celeri positus transitu optata sibimet testatione explicare non queat. Idcirco ego tantilla Agape peccatrix, filia Dabro tribuni, diuino iubamine freta, posita in infirmitate super proprium meum decumbens lectulum, licet uiribus corporis inualida, tamen mente deo auxiliante tuta, integro autem consilio hunc onis de hereditate nostra scribere rogauimus, ita demum ut post obitum meum ita maneat deo auctore firmum et stabilem. ac si quidem pagina subscripta uidentur. In primis uolo et iubeo, ut cenaculo cum corte et quoquina et orto, que est post ipsa quoquina, sit in ecclesia sancti Chrisogoni; domum, ubi fornax fuit, cum orticello, que est ante ipsam, similiter; orticello, que est ante ecclesiam sancti Chrisogoni, similiter, portiones de terras, que habeo in Uculo similiter; portiones de salinas, que habeo inter meos parentes, similiter; artatikio serico I, inuestitura de serico I, panno serico I, lisa I, pennulas II, pirestres XX, mappas IIII, antelectulos III, capilectulo I, mappula ad calicem operiendum I,, racinas II, culcitras II, culcitrino I, capitales III, capitale de serico . de serico I, caldarias maiores II, frixorias maiores II, cucuma mortario hereo I, sella ferrea I, vrceo hereo cum aquiminile, camastras II, deuteras II, archiscamno I, arcella I, buttes II, tina I, bussedo I, macinas pario I, turabulo hereo I, stagniolo I. Hec omnia sit in ecclesia sancti Chrisogoni, et sicut prelibata est, ita deo auctore permaneat, nullus umquam ea audeat uiolare. Quicumque uero nostre deliberationi contraire uoluerit, iratum habeat patrem et filium et spiritum sanctum et maledictionem a CCCX et VIII sancti patres et in inferno cum diabolo et angeli eius ec Iuda Scariothen muneretur.
Actum tempore, die et loco ac consulibus, ut supra dictum est. His palam testibus: † Signum manus Basilio, supradicto episcopo, † Signum manus Maius, prior supradicto. † Signum manus Dabro tribunus, frater eius. † Signum manus Andreas presbyter. † Signum manus Drago, tribunus de Spalato. † Signum manus Uiato. Tribunus de Apsaro. † Signum manus Maius tribunus Marra in Saco. † Signum manus Maius tribunus Sclitula.
71. Anonymus. A. Ch. 1066. Cicca monasterium B.... [page 2 |
Paragraph |
SubSect | Section]
xml
version="1.0" encoding="UTF-8"?>
A. Ch. 1066. Cicca monasterium B. V. minoris Iaderae pro monialibus fundat, versio electronica
Anonymus
floruit 1066
Fejér György
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Digitalni tekst na internetu prema znanstvenom izdanju (1829-1844), ispravljen.
Mg:B 154 verborum
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Kolovoza 2012
CODEX
DIPLOMATICVS
HVNGARIAE
ECCLESIASTICVS AC CIVILIS
STVDIO ET OPERA
GEORGII FEJÉR
BIBLIOTHECARII REGII
BVDAE
TYPIS TYPOGR. REGIAE
VNIVERSITATIS VNGARICAE
ANNIS MDCCCXXIX-MDCCCXLIV
IN LUCEM EDITVS
ET NVNC
NICOLAO SÖLCH
REDACTORE
ADIVVANTE
THOMA FURKA
CVM PRAEFATIONE
GEISAE ÉRSZEGI
IN AEDIBVS "ARCANVM ADATBÁZIS"
DISCO COMPACTO SIGNIS DIGITALIBVS
INSCRIPTVS
BUDAPESTINI
ANNO
MMIV
A. Ch. 1066. Cicca, alias Cicha, Doimi filia, Andreae Vxor, monasterium B. V. minoris Iaderae pro monialibus fundat.
E Summario documentorum monasterii S. Chrisogoni apud Farlatum Illy. Sacri Tom. V. Ecclesiae Iadertinae, p. 19. E quibus litteris patet: Ciccam hanc, primam monasterii S. Mariae minoris Abbatissam, eamdem haud fuisse cum Cicha, S. Emerici consorte; de qua Io. Tomcus Marnauitius in libro: „Regiae Sanctitatis Illyricanae foecunditas“ post vitam S. Emerici haec adnotauit: „Vxorem S. Emerici, filiam Crescimiri, Regis Dalmatiae fuisse, Dalmatica monumenta testantur; eandemque Virginitatem ad extremum vsque vitae professam.“ Consentit Orbinus (apud Ant. Ganóczy Diss. de S. Ladislao p. 97.) scribens: Crescimiro vnicam superfuisse filiam, quam Hungariae Regi (Emerico) nuptam dedit.“ Idem innuit Legenda S. Emerici (edit Pray. p. 93.) dicens: Sponsam huius de regali prosapia ortam et adductam fuisse.“ Qualis non fuit haec Cicca, Doimi filia, Andreae vxor.
Codex diplomaticvs Hvngariae ecclesiasticvs ac civilis/I./CODEX DIPLOMATICVS/
Kukuljević, Codex diplomaticus
Hrvatski latinisti 1, br. IX, s. 65.
1066
Zadar
prosa
Litterae medii aevi (700-1400)
Saeculum 12 (1101-1200)
1101-1150
prosa- diploma
Neven Jovanović
2012-08-30
Prva verzija. Latinski spellcheck.
Kukuljevićeva verzija, ne Fejerova.
I.
Anno incarnacionis domini nostri Jhesu Christi milesimo sexagesimo VI. Cresimiro rege regnante Chroatie, et Stephano Jadere presulante, ac Drago ibidem priorante.
Ego Cicca, filia Doimi et Vekenege, neptis Madii prioris, uxor Andree, filii Pape, post interfectionem mariti cum duabus remanens filiabus in viduitate, videlicet Domnanna et Vekenega, cepi corde perpendere, qualiter istius caduce vite non perderem hereditatem, et futuram non ammitterem perpetuitatem; sicque michi salubrius estimans consilium, ut ego cum maiori filia, scilicet Domnanna, deo dicarer monacha, minorem vero Vekenegam maritali subderem iugo.
Huius vero consilii fratrem germanum et consanguineos, quos habebam, propinquos feci michi conscios, Stephanum episcopum et Drago priorem et Crinam, tocius mei actus cooperatores ac prouidos ordinatores, et que dictanda sunt adiutores. At postquam eis utilis est visa mea tractatio, ipsi communi cum conciuibus habito consilio ac Petrum sanctissimum abbatem sancti Chrisogoni, cum omnibus monachis huic innectentes meditationi, donauerunt michi ecclesiolam sancte Marie minoris ante portam Bellate; ut ibi monasterium
72. . [Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
A. Ch. 1066. Cicca monasterium B. V. minoris Iaderae pro monialibus fundat, versio electronica
Anonymus
floruit 1066
Fejér György
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Digitalni tekst na internetu prema znanstvenom izdanju (1829-1844), ispravljen.
Mg:B 154 verborum
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Kolovoza 2012
CODEX
DIPLOMATICVS
HVNGARIAE
ECCLESIASTICVS AC CIVILIS
STVDIO ET OPERA
GEORGII FEJÉR
BIBLIOTHECARII REGII
BVDAE
TYPIS TYPOGR. REGIAE
VNIVERSITATIS VNGARICAE
ANNIS MDCCCXXIX-MDCCCXLIV
IN LUCEM EDITVS
ET NVNC
NICOLAO SÖLCH
REDACTORE
ADIVVANTE
THOMA FURKA
CVM PRAEFATIONE
GEISAE ÉRSZEGI
IN AEDIBVS "ARCANVM ADATBÁZIS"
DISCO COMPACTO SIGNIS DIGITALIBVS
INSCRIPTVS
BUDAPESTINI
ANNO
MMIV
A. Ch. 1066. Cicca, alias Cicha, Doimi filia, Andreae Vxor, monasterium B. V. minoris Iaderae pro monialibus fundat.
E Summario documentorum monasterii S. Chrisogoni apud Farlatum Illy. Sacri Tom. V. Ecclesiae Iadertinae, p. 19. E quibus litteris patet: Ciccam hanc, primam monasterii S. Mariae minoris Abbatissam, eamdem haud fuisse cum Cicha, S. Emerici consorte; de qua Io. Tomcus Marnauitius in libro: „Regiae Sanctitatis Illyricanae foecunditas“ post vitam S. Emerici haec adnotauit: „Vxorem S. Emerici, filiam Crescimiri, Regis Dalmatiae fuisse, Dalmatica monumenta testantur; eandemque Virginitatem ad extremum vsque vitae professam.“ Consentit Orbinus (apud Ant. Ganóczy Diss. de S. Ladislao p. 97.) scribens: Crescimiro vnicam superfuisse filiam, quam Hungariae Regi (Emerico) nuptam dedit.“ Idem innuit Legenda S. Emerici (edit Pray. p. 93.) dicens: Sponsam huius de regali prosapia ortam et adductam fuisse.“ Qualis non fuit haec Cicca, Doimi filia, Andreae vxor.
Codex diplomaticvs Hvngariae ecclesiasticvs ac civilis/I./CODEX DIPLOMATICVS/
Kukuljević, Codex diplomaticus
Hrvatski latinisti 1, br. IX, s. 65.
1066
Zadar
prosa
Litterae medii aevi (700-1400)
Saeculum 12 (1101-1200)
1101-1150
prosa- diploma
Neven Jovanović
2012-08-30
Prva verzija. Latinski spellcheck.
Kukuljevićeva verzija, ne Fejerova.
I.
Anno incarnacionis domini nostri Jhesu Christi milesimo sexagesimo VI. Cresimiro rege regnante Chroatie, et Stephano Jadere presulante, ac Drago ibidem priorante.
Ego Cicca, filia Doimi et Vekenege, neptis Madii prioris, uxor Andree, filii Pape, post interfectionem mariti cum duabus remanens filiabus in viduitate, videlicet Domnanna et Vekenega, cepi corde perpendere, qualiter istius caduce vite non perderem hereditatem, et futuram non ammitterem perpetuitatem; sicque michi salubrius estimans consilium, ut ego cum maiori filia, scilicet Domnanna, deo dicarer monacha, minorem vero Vekenegam maritali subderem iugo.
Huius vero consilii fratrem germanum et consanguineos, quos habebam, propinquos feci michi conscios, Stephanum episcopum et Drago priorem et Crinam, tocius mei actus cooperatores ac prouidos ordinatores, et que dictanda sunt adiutores. At postquam eis utilis est visa mea tractatio, ipsi communi cum conciuibus habito consilio ac Petrum sanctissimum abbatem sancti Chrisogoni, cum omnibus monachis huic innectentes meditationi, donauerunt michi ecclesiolam sancte Marie minoris ante portam Bellate; ut ibi monasterium
73. Andreis, Franjo... . Dialogus Sylla, versio electronica. [page xx |
Paragraph |
Section]
CAES.
Haud contemnenda (ni fallor) documenta nostrae uirtutis in Gallia reliquimus:
neque me poenituisset rerum a me gestarum etiam si nunquam Germanos et
Britannos adiissem: unde tamen patrię titulos non mihi quęsiui. Sed alias
quoque oportunum erit meum animum ad calculos reuocare, atque in coniecturam
ducere. Quoniam uideris te Libero patri aut Herculi facere parem, peruelim,
Sylla, mihi explices primo, si minus tangebare diuitiis (ut ipse iactas) quid
bello ciuili proscribebas, quid rapiebas bona ciuium? parum fuit sanguine
crudelitatem exsaturasse, nisi etiam in bona inuasisses: an quo delicatius
philosophareris necesse erat amplissimis aedificiis dedaleas uillas extruere
ac sumptuosam comparare supellectilem. Nam illę certe decumae ex uniuersis
fortunis Herculi consecratae, lautaque populo Romano conuiuia facta
uidebantur ampliores opes et fortunatiorem uitam aucupari.
SyL.
Quum hostium furor, quasi tempestas, omnia protereret, pecuniae fuerant
undecunque coaceruandae: sine quibus (ut te non latet) nihil potest
expugnari, sunt enim instrumenta rerum agendarum et nerui belii. Cęterum exhausto aerario, amicorum pecunia usi sumus: nemo autem nisi
quem senatus hostem patriae iudicauerat, proscriptus fuit: nemo facultates
amisit, nisi parricidę, qui rempublicam armis lacerauerant: aequum esse
censuimus eos nihil habere in ea urbe, cui machinabantur exitium, sed omnia,
quę publicę libertatis inimici possedissent, Patriae defensoribus in
proemium laborum et periculorum elargiremur. Quantum autem ad me attinet,
paruo contentus fuissem necessariis dumtaxat suppetentibus ad usum uitae:
quod abunde significaui decimas Herculi dicando: quem idcirco luxurię
coercendę atque comprimendę delectari tradunt, quod ipse contemptis
superfluis opibus frugaliter continenterque uixerit. Sed nostram innatam
frugalitatem exigebat imperii dignitas et amplitudo populi Romani ut
posthaberemus. quod si fuissem minus splendidus imperator existimatus, non
defuissent qui me calumniis, uniuersum uero senatum probris dilacerassent,
quod imperium contulissent in hominem abiectum: et qui nesciret se gerere
principem ciuitatis, ex quo caeteris gentibus contemptui facile
haberemur.
CAES.
Opinionem cupiditatis tuę
tam diluisti: inuidię uero, glorię, atque ambitionis uehemens
suspitio restat. Quippe si dulcedine laudis non titillabare, cur tanto
conatu resistebas C. Mario ne tua statua una cum monumentis
Bocchi regis tolleretur? Pręterea ut cum eodem C. Mario iam
minime uerbis contenderes, uerum etiam armis decertares, profecto non
concitabat amor reipublicę conseruandae, in qua nulla dum
nubecula tempestatis apparuerat: sed cum ingens ambitio, tum uetus odium et
inuidia honorum Marii; quod si negas quicquam istarum rerum tuum pectus
inflammasse, planum facias oportet cur aegre ferebas bello Mithridatico tibi
prouinciam eripi Sulpitia rogatione? non dolebas tacito populi iudicio
Marium anteferri, quod aptior uideretur, qui potentissimi regis impetum
reprimeret bellumque periculosissimum conficeret? siquidem recenti memoria
Iugurtham catenatum ante currum aegerat, Cimbros et Theutones
terribili marte ululantes caeciderat ad internitionem, atque
posthac spes omnes ciuitatis in Mario fuerunt sitę ut tertius urbis conditor
appellaretur.
SyL.
Tua mihi, Cęsar, imponit necessitatem
interrogatio ut inuitus in hanc dissertationem descendam, qua Marium uehementer
affectum iri sat scio,
siquidem recordatione dolor recrudescit ac ueteris erroris noua pęnitentia
cruciatus augentur. Hic nulla sunt malorum solatia pręter obliuionem, quae
hauritur ex Lętheo flumine: non absunt autem crudelissimi Plutonis ministri qui,
ut torqueant, in memoriam peccata subinde reuocent. Itaque, C. Mari, paulum hinc
faciem auertas donec Caesaris quaestioni satisfacio, ne meo sermone lęsus
quippiam de me grauius existimes, quando magis tuam infoelicitatem solari quam
exasperare uelim: nam odia omnia contentionesque, quas tecum pro reipublicae
dignitate susceperam, diremit mors oblitterauitque. Equidem, Cęsar, C. Marium
semper credidi fortissimum imperatorem et bellicis artibus insignem, sed moribus
et litteris admodum rudem, utpote qui humili natus loco poene a pueritia castra
secutus erat, imperitus ciuilitatis et morum urbanorum melius hostem ferire quam
rempublicam administrare nouerat: magisque corporis affectibus obedire quam
prudentia ueraque fortitudine libidinem animi cohibere consueuerat. Idcirco
plęrumque impos sui ferebatur ueluti nauis tempestate, cum reuulso gubernaculo
iactatur quo fluctus impulerint: hinc pernicies multorum, hinc reipublicae
naufragia exordium
habuerunt. Quamquam haec mortalium natura est ut saepe uanis, interdum etiam
pestiferis cogitationibus inuadantur: eas tamen rectrix ratio, quae fuerit bonis
disciplinis confirmata, protinus tanquam ab arce deturbat, nihil admittens in
contubernium praeter honestatem. Quorum autem animus nullis institutis
philosophię munitus est, contingit ut ad omnes casus ancipites tandem quod praua
cupiditas suaserit amplectantur, non quidem rationi, sed inuidię, dedecori,
turpitudini, ac reliquis flagitiis obtemperantes. Cuiusmodi hominibus si quando
fauor populi, mutationis ac rerum nouarum cupidissimi, summum honorem mandasset,
maximos uidebam in republica fluctus excitatum iri. Quod ut diuinarem cum
pleraque fuerunt in causa, tum uero Terentius Varro, cuius temeritas Canensi
pugna nostram urbem tam graui clade afflixit ut, si hostis maturauisset
exercitum admouere ciuitati, euersum fuisset imperium Romanum. Quare quod ad
illam primam discordiarum facem restinguendam cum C. Mario incredibili concitato
superbia, ac inusitatis flagrante cupiditatibus, ad hoc spe nouandarum rerum
mirabiliter inflamato furente
inque audacia, patrięque pestem nefarie moliente concurri: non modo meum honorem
tutatus sum, uerum etiam suscepta causa nobilitatis et saluti bonorum prospexi,
et uires impotentię uel potius furoris pręcidi. Num putas, Caesar, idque tecum
altius expende, satius fuisse me tunc prębere C. Mario, homini nouo, scelus impium
anhelanti, spectatorem? qui audacior, qui melior exitiabili commotus odio in
nobilitatem quam apud populum uarie criminando (ut Syracusis Dionysius Daphneum
et diuites accusans tyrannidem obtinuerat), minime uero suis meritis consulatum
adeptus est.
CAES.
Sylla, plus nimio commoueris.
SyL.
Ne transuersum quidem
unguem a semita ueritatis discedo, puta dictum ex Tripode.
CAES.
Saltem astringas orationem qua poene obruor, neque poscit hoc tempus isto
sermone teramus ocium.
SyL.
Immo necesse est patienter audias: nam et nefarios animos aduersariorum et me
culpe omnis expertum cognosces.
CAES.
Dum tamen orationi laciniosę modum adhibeas.
Syl.
Ergo Marius, quo etiam fauorem plebis sibi conciliaret, se publicum
optimatium inimicum professus est: siquidem alia uia non dabatur aditus ad
honores, uidelicet ut odium, quod secum ipse e domo attulerat, noua causa
geminaretur. compertum habuerunt homo callidus ac ueterator
illius ordinis animos fuisse patribus semper infestos, quod multis
secessionibus et tribunorum plębis intercessionibus demonstratum est, adeo
ut iis plaerumque tribunis, qui senatum grauius exagitassent, magistratus in
odium nobilitatis prorogaretur. Semper hi duo ordines in urbe Roma cunctis
etiam in locis inter se dissenserunt, nec unquam huiusmodi simultas uel
tacitis mentibus extirpabitur. Quippe quum uulgus aequare se nobilitati uel
ignauia uel natura uel legibus nequeat, odio in ipsam incenditur, dehinc
mores et omnem uitam probris atque criminibus incessit atque proscindit: pro
grauitate superbiam, pro moderatione timiditatem, auaritiam pro frugalitate
iniqua interpraetatione appellat: Marius, quum istuc spes omnes suorum
honorum uel potius Tyrannidis coniecisset, perstilenti rabie primum ad meam
statuam et Bocchi regis amicissimi populo romano summa erga me inuidia,
ingratitudine uero in tantum regem inaudita penitus euertendam se accinxit.
Quod ei flagitium si ex animi sententia successisset, extemplo maiorum
monumentis exitium gladiatoria ferocitate intendisset. Quid tunc animi, quid
sensus fuisset nobis miseris quum statuae frangerentur,
imagines delerentur, disiicerentur arcus, trophęa ruerent, tot regum atque
gentium spolia diriperentur, titulis etiam triumphorum e
templis atque porticibus derasis, ne qua uestigia antiquitatis, immo
uirtutis et glorię posteris relinquerentur? quas res ubi asensu oculorum
submouisset, quo nobilitatis nomen prorsus oblitteraretur, Annales romanos
igne concremauisset: uidelicet ne memoria tantorum principum in ea urbe
extaret, pro cuius incolumitate se toties hostibus deuouerint, quam
pulcherrimis triumphis exornarint, quam gentium fecerint
imperatricem, quum apud gręcos et barbaras
nationes rara uirtute rebusque clarissimis uigerent, haberentur admirationi,
ac in exemplum bonarum artium atque fęlicitatis identidem citarentur.
Credis, Caesar, quod tuis Iuliis aut Martiis, ad quos tuam refers originem,
quoniam ab ipsis turpiter desciueras, pepercisset? Erras quidem si tibi
persuasisti hominem furibundum fuisse delectum aliquem habiturum. Ad haec in
nobilitatem odio maiore fuerat inflammatus quam non dicam te, sed quemquam
alium diligere potuisset. Is demum crudelissimus tyrannus est cui facinora,
non uirtutes aditum ad Tyrannidem strauere: praeterea si sit
insolens imperii modicisque parentibus, quo dignus principatu uideatur,
omnia sursum deorsum miscet in uitam et fortunas ciuium debacchatur: in
summa timeri mauult quam amari.
CAES.
Nunquam talia mihi uenerant in mentem: nec possum adduci ut credam tantum
facinus a Mario cogitatum fuisse.
SyL.
Non uideris, Cęsar, satis cognoscere naturas hominum, pręcipue quum ingenium
Marii uafrum, ferox, malignum, ingratum, ac plane rusticum et ad
dominationem semper erectum non perspexeris: nam ea, quae hactenus recensui,
porro leuia dixeris prę iis quae referenda sunt.
CAES.
Illam iacturam ex disiectis monumentis maiorum et memoria generis oblitterata
intolerabilem, nedum grauem accępissemus: praestaret meo iudicio uita carere
quam per summam iniuriam in ordinem plebeium coactos amissis ornamentis
familię infęlicem spiritum trahere. Sed quę sunt ea qua grauiora
dixisti?
SyL.
Vbi generosus iste ex balneo de
tanta calamitate publica triumphasset, Gygantum percitus amentia in contumeliam
reliquę nobilitatis erexisset statuas flagitiosorum hominum, qui aut legibus
agrariis, aut legum abrogationibus,
aut quibusuis calumniis rempublicam concusserant: uel hoc unum facinus sufficeret
ad inflammandam plebem in miseras reliquias optimatium, quum illi per nostrum
dedecus illustres haberentur. Tum uideres in urbem ex municipio Arpinate migrare
greges cognatorum et affinium principis sine domo, sine tribu, sine nomine: hi
post ingentem ciuium stragem et miserabile diluuium facultatum urbanarum nostris
fortunis locupletati protinus in senatum ad iudicandas regum causas
introducerentur, qui nihil in uita nouissent propter subulas, crepidas, malleos,
ligones, et id genus alia instrumenta. O pręclaram tum demum rempublicam Romanam,
o foelix imperium orbis quum nactum fuisset consules, prętores, censores, aediles,
reliquosque magistratus ex sutoribus, fabris, ergastulis, aliaque multo magis
hominum sordida fece, quos inter mesonautas atque mediastinos nemo sanę mentis
recipiendos putaret. Quis nisi impius sui suorumque hostis hoc monstrum posset
oculis aspicere? quis domum suam non reliquendam arbitraretur in tam funesta et
conspurcata republica? Quis Scytharum plaustra, mapalia Numidarum
Aethiopumque criptas lari patrio non anteferret? profecto non expectaremur donec
sponte profugi solum uerteremus, nec diuersis temporibus eiiceremur singuli, sed
eodem momento uniuersi, ut Arpinatibus libera urbs remaneret uel potius in
Arpinate municipium Romę nomen migraret. Haec ipse nefaria consilia paucorum
auxilio, mea tamen imprimis uirtute fregi, oppressi, extinxi.
Caesar.
Sylla, quam proxime accędis ad eos qui cribro uaticinantur.
SyL.
Non sunt hae uanę coniecturę, Caesar, neque sine ueteribus exemplis: te
quoque in Graecorum libris, quum Rhodum ad Molonem nauigasses,
lectitasse puto plaerumque nobilitatem uel inuidia uel auaritia plębis
ciuitatibus eiectam, fere obseruatum est eos maxime qui
susceperunt inquilinos aduenas, grauiter seditionibus
iactariue Sybaritę receptis Achęis atque Trezeniis, Thurii quoque iisdem
Sybarinis: sic Actisseos, Zancleos, Bysantios, Apolloniatos,
Syracusanos, Amphipolitas hospites aduenae seditionibus uexarunt, alios
etiam patria domo eiecerunt. Nuper uero a nostris militibus Messanę facinus
secutis optimates oppido Rhegio, non tamen ultionis expertes, fuerunt
expulsi: frustra creditur salus leuitati uulgi etiam in tranquillo, qui Euripo inconstantior est.
CAES.
Necdum excidit mihi suspitio te restitisse
Marianis conatibus tua ipsius causa: haec opinio, nisi me ratione liberaueris,
aetherna futura esse.
SyL.
Quemadmodum gloriam non appetere modesti hominis officium esse arbitror, ita,
si sua sponte in pręmium uirtutis et laboris accesserit, negligere superbi
est: nec enim aliud post reipublicę commoda restabat quo uulnera iacturamque
temporis simul etiam aetatis nostrę consolaremur: quod si passus fuissem
tolli meam statuam, dii immortales, in quam infamiam fuissem deuolutus?
siquidem agnoscere uiderer aliquod meum flagitium? neque desiderarentur
(ingenia enim hominum paratissima sunt ad maledicendum) qui proditionis,
alii rapinarum, alii aliorum criminum (prout cuiusque animus est)
insimularent. Quos malum ubi uulgi sermonibus increbuisset, haud
quaquam innocentia, fide, integritate, nullis bonis artibus, ne testibus
quidem ex Iouis tabulis euelli posset: illę primae conceptiones animorum
tenacissimę sunt, ac etiam uita functos insequuntur. Quo pacto lucem in
tanta ignominia intuerer? quos ego laqueos, quas siccas, quae pręcipitia,
quę aconita non mente reuoluerem? Sed omittamus meum dolorem:
hanc dedecoris egregiam haereditatem liberis ac nepotibus relinquerem? his
gloriarentur minores triumphorum titulis? his posteris ego praelucerem
ornamentis qui lumini maiorum perpetuas tenebras offudissem?
CAES.
Iam non improbo quod famę detrimentum sis fortiter amolitus: quod
hercle ipse quoque tunc faciendum putarem. uerum id absoluas quibus de
causis bellum ciuile suscitaueris, perniciosę rei detestandus auctor, ne
amplius ambitionis et inuidiae postuleris.
SyL.
Ego uero tibi morem geram, efficiamque (ut spero) credas me culpae nullius
affinem fuisse.
CAES.
Si minus absurda nec aliena fuerint a ratione: imprimis a te peto ne inuoluas
me Dialecticorum ambagibus, neque per angulos Chrisippi decurras.
SyL.
Hęc nugamenta iampridem garrientibus in Exhedra scolasticis reliquimus: nunc
autem non diuersum ab eo sermonem audies, quem in senatu de republica
faciebamus.
CAESAR.
Perge igitur.
SyL.
Quum aliquot in difficilimis bellis praesidio fuissem populo
Romano bellumque sociale grauissimum profligauissem multisque aliis in rebus
nostram rempublicam pro mea uirili parte iuuissem, ut neque me
laborum, nec eam poeniteret operum meorum: insuper honestissime functus
amplissimis honoribus indixeram ocium mihi a publicis muneribus in reliquum
tempus uitę meae, nisi reipublicae necessitas a me praesidium in suis
periculis efflagitaret: quippe nec ipse plura exoptabam, nec amplius
quicquam optanti praestari poterat. Interim allati sunt Mithridatici belli
tumultus: eam prouinciam senatus absenti mihi decreuit: quam Sulpitius
tribunus plaebis rescisso senatus consulto (nescio quidem a maleuolis
incitatus, an inuidia nobilitatis) in C. Marium noua rogatione
transferre conatus est. Cui pesti nisi me fortiter opposuissem (de me
taceo), fuisset autem senatus auctoritas non debilitata modo, sed radicitus
euersa: curia deinceps a nemine bono frequentaretur, quando
abolito iure senatus omnia libidine tribunicia decernerentur: tuas quoque
gallias, Caesar, unde non mediocrem uirtutis famam reportasti, aliquis tibi
Mysorum postremus uel fullo uel sutor eripuisset. Quid? inuiderem
C. Mario, quem nunquam mihi parem existimauerim?
CAES.
Multos gesserat continuos consulatus.
SyLLA.
Leuitas populi fuit qui sępe improbos suique similimos
beneficiis persequitur.
CAES.
De Iugurtha triumphauit.
SyL.
Quamquam illud bellum uirtute Metelli magna ex parte confectum erat, tamen
adhuc triumphus successori fortasse reseruatus fuisset, nisi egomet
Iugurtham a Boccho rege impetrauissem.
CAES.
Cimbros Theutonesque cęcidit.
SyL.
Has etiam uictorias cum C. Mario communes mihi duco: siquidem legatus in his
pręliis haud paruam operam nauauii. Posthac uictorię Marii conticuerunt, et
belli splendor obsoleuit. At enumera quiem ipse in Italia, Sicilia, Graecia, Asia
gesserim, qui semel praelio Marium uicerim, deinde redditus fama necarim, ad hęc
C. Marium filium, quem paternę furiae agitarant, ad consciscendam ultro sibi
necem compulerim; iam facile intelliges quantum illi uiro antecellam. Atque
alios conplures ea tempestate sapientissimos homines et fortissimos imperatores,
quibus nunqum caruit, senatus habebat. Quę apud exteras gentes esset existimatio
de nostro ordine, si Marius imperator aduersus Mithridatem missus fuisset?
dicerent nos ignauos, imbelles, ineptos ad obeundam huiusmodi prouinciam ab
Arpinatibus ducem impetrasse, ut olim Lacedaemonii contra Messenios pugnaturi
Tirtheum ab
Atheniensibus obtinuerunt. Proinde non fuit inferendum in nostra republica adeo
fędum exemplum neque fuerunt nouis hominibus aditus aperiendi, ut sęse supra
suam naturam attollerent quibus utilius est parere quam pręesse.
CAES.
Nescio medius fidius cur tantopere extollas nobilitatem, quum plęrique
reperiantur quibus, si nomen hoc ademeris, indigni luce iudicabuntur.
SyL.
Et si nonnullos contingit a suis parentibus degenerasse, qui eo maiore odio
digni sunt quod spretis legibus honestatis, ad quam uirtute maiorum quasi
lumine inuitabantur, maluerint uitam sordidissimis uitiis inquinare, tamen
si canes, equi, et alia animalia optima sunt, quae generosissima, certe
uerisimile est idem in hominibus euenire; eo quidem magis quoniam nobiles
uiri, qui ubique locorum in pręcio habentur, et natura, et institutione, et
suorum exemplis (quos rari sunt qui non imitari uelint) ad uirtutem
accenduntur. At uilis et indocta multitudo nulla maiorum habet uestigia quę
sequatur nisi turpia, quorum magis conduceret obliuisci: quocirca ingenuis
disciplinis non tam ob ignauiam, quam quod hortentur ad
uirtutes, infesti sunt: quas si quando nanciscuntur, uidelicet bonę artes
quum ad ingenium sibi dissimile accesserint, commutata natura
in factionem uitiorum abeunt, ac ueluti uilissimi transfugae fractis pudoris
atque modestię claustris omnia per summum nefas perturbant. Nam Pompiliorum
et Catonum exempla non facile reperias. In uniuersum id dixerim: ex bonis
plaerumque deteriores, ex malis uero nisi mali non procreantur, ut Thersitem
Codrus interdum generet, Codrus a Thersite nunquam generetur: peruulgatum
est mali corui malum ouum, et hiacinthum e squilla nequaquam prouenire.
CAES.
Ita est ut dicis, Sylla, agnoscimus aliquot uirtutis tuę rudimenta,
nunc etiam aspicere Marii errorem incipio: cui non est
amplius in animo patrocinari nec enim fas est malefacta cuiusquam defendere,
ubi rationem repugnare constiterit.
SyL.
Sero, Cęsar, incipis oculos aperire, et quasi de longissimo somno
expergisci.
CAES.
At ego non intempestiuum puto, quoties emendare atque in melius uertere
licet.
Syl.
Nullus neque locus, neque tempus, neque rerum status prohibet immutare
uoluntatem: caeterum quo pacto caedes, rapinas, iniurias, bonorum
reipublicęque ac pęne orbis terrarum uexationes apud inferos, ubi
cuncta geruntur alieno imperio, corriges? irrita sunt uota
nec surdis auribus principis exaudiuntur: pręmium et supplicia
iudicum irrogantur arbitrio. Nunquam recordabare mortalitatis tuae? non
ueniebat in mentem fragilitatis et inconstantiae rerum humanarum? non
succurrebat Iouis superni tesseras nunquam non recte cadere? an tibi
narium putabas affuturum, cuius satelles fędere scelerum ac
nefaria societate coniunctus fuisti? At ipse porro nequicquam suos errores
deplorat.
CAES.
Nolim, Sylla, tibi persuadeas me ullius necessitudinis gratia secutum fuisse
partes Marianas: uerum quod occupandus ea potissimum uia principatus
uidebatur. Ad excitandum uero bellum ciuile sum necessitate compulsus, quum
rescindenda magnis uiribus tot impedimenta fuerint: alioquin
parricidium esset ciuium sanguine manus commaculare: quos tamen uniuersos
praeter capita factionis aduersae incolumes uolui: undique mea uox in
Pharsalico praelio circumsonabat, ut ciuibus parceretur: multique iam
profligatis omnibus aduersariis, et bellis ciuilibus extinctis mea clementia
seruati sunt, quum poenam iure belli meruissent.
SyL.
Tanti ne fuit istec dominatio, ut per uulnera reipublicę
peteretur?
CAES.
Propter imperium nihil non fas esse, in cęteris uero rebus
pietatem colendam arbitror. Quo magis te, Sylla, demiror, qui te ipsum
abdicaris a pulcherrimo terrarum imperio magnis a te difficultatibus adepto,
et senatus consulto populique auctoritate in perpetuum confirmato. unde
multis occasio carpendi tui relicta est. Quidam opinantur abiecti animi
fuisse quod te imparem tantę moli senseris, quod tuis humeris sustinere
pręgrandis principatus onus non ualueris: alii calumniantur senectute
iudicium amisisse: multi etiam mente captum affirmant: mihi uero nescisse
litteras uideris, nec ullam rerum pręteritarum memoriam habuisse. Haud alia
fere materies bellorum omnium ab orbe condito fuit. Quoties populus Romanus
ferociter cum nationibus pro imperio dimicauit, tametsi multis eius
possessio futura communis erat? concurrunt gentes inter se regnandi
cupidine, fratres in arenam progrediuntur, nati parentes trucidant: ad
principatum festinantibus iura legesque nihil officiunt: adhoc
tam pręclari conatus nulla nec impietatis nec irreligionis notantur labe:
nam quo pacto mortales uocabuntur in calumniam, si huiusmodi affectionibus
dii quoque perstringantur, et qui tum facinus arbitrare mutuis odiis inter
se dissideant, dolisque in fastigium nitantur? Singulis horis
atque momentis inuocamus Iouem optimum Maximum, eique Vota
nuncupamus, quod non minus iustus ac beneficus in omne genus hominum,
nostraque salus in eius esse tutela existimatur. Atqui ille sanctissimus
deorum patrem solio ac diademate per uim spoliauit, ac regno expulit: quod
semper timuisse uidetur Saturnus et ipse animi a parricidio non alieni, ut a
se potius deuorandos liberos quam educandos in sui detrimentum
statuerit.
SyL.
Non sinam te, Caesar, diutius in tanta turpiter hallucinatum impietate
uersari, nec sacrilegis aliorum erratis accedentem a cognitione summi boni
uerique immenso separatum interuallo existere. Videndum autem in primis est
non quid quisque de diis sentiat (quando plęrique figmentis anilibus
impudentissime diuina cum humanis permiscuerint), sed quibus potissime
sapientem deceat fidem adhibere; siquidem qui friuolis mendaciis leuiter
inheret, bis impudens est: nam et alienam culpam probat, et sibi nouum
errorem inducit. Quid autem absurdius quam credere deos non tantum inter se
bella gerere, sed etiam cum mortalibus congredi? alios odisse, aliis fauere,
et uictos, interdum etiam uulneratos humanis uiribus
succubuisse? Haec uidelicet fiebant Homeri temporibus et Hesiodi: nunc uero
uel omnes dii confecti bellis perierunt, uel non audent amplius in terram
deuolare: nullum enim aetate nostra uidimus aut audiuimus: quamquam et
terrae grauioribus armorum ruinis quatiebantur, et quotidie pluribus aris
litabatur. Dii quidem quum sint immortales, sempiternisque sedibus
sempiterna gloria fruantur, auctores bonorum omnium quae aut oculis hominum
aut mente perspici possunt (nam ea mala quibus frequenter mortales
affliguntur, e suis flagitiis ortum habent), dii, inquam, stulte creduntur
mutuis inter se odiis laborare, qui uel humano generi additis uirtutum
igniculis in natura pręcipiant, ut inter se caste atque concorditer aetatem
agant, ac ueluti parentes semper ad honestatem incitant. Quod nisi
deflectendum esset ab incepto sermone, multo apertius tibi facerem deos
Apathes ab omni contagione quam longissime abductos orbem
unanimi concordia gubernare: quod praesertim ex stellis certissimo
colligitur argumento: quae si uel dii sunt, uel (quod magis putarim) iussa
deorum exequuntur, qui mortalibus inuisibiles penitissimis
aditis resident certis legibus et mira uicissitudine emergentes
occidentesque ad continuam rerum propagationem et decorem uniuersitatis
demonstrant in supremis deorum sedibus nihil non agi summa cum sapientia
atque uirtute.
CAES.
Sua cuique opinio blanditur quum ueritas in
occulto est: Cęterum (ut de cęlo in terram oratio deuocetur) pręstantissimi
habiti sunt omnes qui suas cogitationes altissimis in rebus defixas tenuere,
imperiumque, quod animo concępissent, ortu solis et occasu terminauerunt.
Stupidos uero nemo inficiatur, quos humi reptantes nulla rerum illustrium
cupiditas ad gloriam excitauit. Ac mihi quidem uidetur excellentissima ingenia
saltem duabus maximis de causis ad summum niti debere, ne scilicet indignioribus
se pareant tum imperio potiantur: qua re nihil in terris amplius aut pulchrius
hominum potestati natura tribuerit. Quodsi quispiam tacitus haec secum
reputauerit, nequaquam diuersus a mea sententia recedet. Igitur ex antiquis
regibus labente quotidie uita nostra in deterius facile coniectura possumus
assequi quales principes habituri sint mortales. Priscis temporibus, a quibus
hęc ętas degenerauit, rara documenta
sanctitatis in principibus apparuere. Tu nunc speras Minoas, Aeacos, et
Rhadamanthos? Quin potius aut Diomeden Thracem, aut Busiridem Aegiptium, aut
aliquem Agrigentinum Phalarim exspecta. Ita plęrumque fit, ut hęreditaria
regnorum successio procliuior ad impotentiam et alia scelera quam ulla tyrannys
existat: ab Heroibus enim non semidei, sed fere noxę procreantur. Demus tamen
quempiam regem natura benignum, liberalem, uirtutis amantissimum: quam citissime
lenitatem hanc omnem consilia malorum peruertent. Quid detractores et inuidi?
cessabunt aut insecare lingua, aut uirus in auribus principis instillare quoad
cuiusque optimi uirtutem reddiderint inuisam? quam ut extinguant, sub specie
beniuolentię durissimis prouinciis onerabere: uel tibi labores Herculani
proponentur uel Chymere Bellorophontis obiicieris, uel ut Iugurtha parentum
nostrorum memoria profligare difficillimas bellorum procellas cogeris. Quid si
uel iniquitate locorum uel hostium magnitudine, uel arbitrio fortunae, cuius uis
pręsertim in bello multum pollet, infęliciter gesta re exercitum amittas; audebis
patriam reuisere regique, cui carnifex animus est, te
ostendere, aut inermis furorem in republica concitati populi subire? Quicquid
acciderit aduersi (licet optimas rationes consilio tum explices), intemeritatem
tuam et imprudentiam torquebitur. Nam fere usu uenit ut consilia euentis
ponderentur, et cui res aduersę praeter spem contigerunt, ille nihil omnino
prospexisse dicatur. Interdum etiam corruptus hostium auro proditionis
insimulabere. Quapropter accepta ignominia nisi ciuium crudelitatem experiri
malis, Alcibiadis, Cononis, Thucididis, Annibalis exemplo solum exilii gratia
uertendum est.
SyL.
Quid si redeas uictor omnium opinione superata?
CAES.
Num
ideo conquiescent odia malorum? aut inuidia, felicium rerum alumna, conticescet?
Vtinam non irritarentur inuidorum animi aliena gloria, et in uirtutem pestiferos
gladios non acuerent: siquidem imprimis honestum arbitrantur magnitudinem
beneficiorum maxima ingratitudine compensare. Non uenit in mentem Milciadis
atque Themistoclis, libertatis Gręciae propugnatorum, ut hic ob liberatam patriam
in exilio, ille uero in uinculis mori coactus sit? Quid praeterea uirtute
Coriolani, quid Camilli, quid Aphricani, quid Asiatici
fratris Aphricani aut fortius, aut sublimius, aut populo Romano conducibilius
fuit? Contra quid magis ingratum ciuitate nostra, quae optimos ciues ac de se
bene meritos uariis criminibus in foro atque iudiciis petulantissime proscidit
ad iniuste damnauit? Haud aliena mihi quoque merces ab inimicis meis proposita
fuerat: qui constituerant, si priuatus redirem postquam utrasque Gallias decenio
potestatis Romanorum fecissem, eorum omnium, quae ad splendorem et decus populi
Romani gesseram, circumpositis armis in foro rationem publice redderem. Hac in
spe prouincias suscipimus administrandas, et cum hostibus confligimus: haec
pręmia pro uulneribus totiesque ob rempublicam fuso sanguine referuntur? Sed
alius dixerit nolo ductare exercitum, aut aliis pręesse, mihi mediocris in
ciuitate degam. Nulla mehercule seruitutis expers conditio futura est, nec tamen
nunc connumerabo rapinas libidines, eorumque, qui ius in alios habent, superbam
dominationem, atque alia penę infinita, quae domi grauissima perferuntur. omitto
etiam quoties aerarii nomine luxuria Satraparum et auaritia tuis fortunis
explenda sit, illud unicuique luctuosum ac
in primis tenuioribus ciuibus funestum est quum gerendum erit bellum; non pro
libertate neque ex commodo publico, sed unius libidine atque dementia necesse
est nomen dare militiae: deinceps innumeri terra marique labores adeundi
subeundaque plurima uitae pericula, quoad unius deliramenta sanguine multorum
expientur. Helena seu Lauinia praemium uictoriae futurum est: aut Indię
Scytharumue deserta stultis regibus exploranda comites uniuersos, fame, siti,
ęstu, frigore, clade conficient: interdum in fluuios expeditio ducenda:
nonnumquam montibus exequandis siccandoque mari cogetur operam nauare misera
uulgi multitudo: nec putes labori quietem impetrari posse antequam uel parens
tellus dolore obstupescat uel compedibus Neptunus constrigatur. Altera ex parte
fastigium regale imperandique dulcedo mirabiles excitant amores: finge te, Sylla,
eminentissimum, aequam diis potestatem assecutum, qui ductor sis classium,
exercitus imperator, multis equitum atque satellitum cohortibus uallatus in
summa opulentia rerumque successu, arridentibus undecunque fortune blanditiis,
nutu Iouis in morem omnia gubernes, alios terra, alios mari persequaris,
castiges rebelles, superbos excidas, subiectis ignoscas, adsis pręsidis tuam opem
implorantibus. Tum reges occurrant priuati abiectisque regalibus ornamentis
aduoluti tuis genibus sesę ac regna tibi dedant, uitamque una cum dignitate
arbitrio tuo summittant: quorum alios tua liberalitas pristinae fortunę
restituat, aliorum perfidia clementiam a te non impetret: insuper hos distes,
illis honores et praefecturas largiaris; in summa, quem libuerit, extollas et
pręcipites: Quos fauores hominum senties? quot audies acclamationes? quae uota
publice priuatimque pro tua salute suscipientur?
SyL.
nempe multi risum in
conspectu Sardonium ridebunt: multi etiam clanculum subsannantes genuinum
infigent.
CAES.
Quicuqid dixeris (qualecunque autem illud fuerit), subductis
superciliis admirabundi laudabunt: passim praedicabere diuina loqui, tonare
etiam et fulgurare: ac uice oraculi sermo tuus per ora populi circumlatus
habebitur. Quum semel toto trienio te uniuersę ciuitati ostensurus plateas
obequitabis, quamuis more Persarum uelata facie, tamen uulgum, quasi aliquid
augustius humana specie uisurum, dum credit numen quodpiam sub hominis forma
latere, uidebis undique certatim concurrere, alios ex fenestris prospectare,
multos fornices, epistyllia, tectaque domorum concendisse repletis omnibus
plateis: atque ibidem studio e proximo conspiciendi alios inter se trudere
aliis pressura proculcatis, nonnullis etiam suffocatis interemptisque. Tum ędium
uestibula tapetis et auleis ornari, uicos spargi floribus, extrui temperarios
arcus, imagines tuarum uictoriarum in ferculis uectari. Quid autem dicam de his
qui adolent odores exoticos et diapasmata, symphoniacosque pueros proponunt?
Quorsum enumerem tibicines aliosque musicos omnigenis instrumentis uoluptatem
prouocantes? ante omnia iucundissimę sunt ac simul pectus et sensus permouent
uniuersos illae populi crebrae uoces immensas laudes applausu maximo congerentis:
pars inuictum, plęrique foelicem, haud pauciores patrem patrię dictitant: non
desunt a quibus terrenus Iupiter nuncuperis. Atque ut pulcherrimus tanto cumulus
honori accędat, sub catastrophem huius spectaculi alacres in medium procurrunt,
qui sęse, non sane noxa neque ob metum, sed aemulatione decoris pro tua
incolumitate deuouerunt mutuisque uulneribus in tuo conspectu trucidantur.
Vtinam,
Sylla, uidisses magnificentiam atque splendorem meorum triumphorum cum spectaculis
apparatissimis, affirmauerim te pedibus in meam sententiam iturum.
SyL.
Hispaniensem innuis an Aphricanum, qui non de externis uictis agebantur, sed de
ciuibus et liberis Cn. Pompei? Quibus oculis putas huius luctuosi spectaculi
funestam lętitiam a populo inspectatam? maxime quum intuerentur imaginem
Scipionis in pompa delatam sibi gladio pectus traiicientis, et effigiem Petrei
inedia ferroque se necantis? Nempe uel sola Catonis forma repręsentata, quo
pacto manibus uestem atque recentia uulnera dilacerauerat, gemitus et lachrimas
inspectantibus excussit.
CAES.
Nihil citius lachrima arescit, pręsertim uulgi
qui miseratur aliena mala. Quamobrem facile uno epulo atque congiario rediimus
in gratiam omnesque ueteres iniurias pręsentia commoda oblitterarunt.
SyL.
Fateor his animos plębis deliniri ac in seruitutem addictę nummo pertrahi, sed
aemulorum, quibus honores libertatem omnem uiuendi iucunditatem ademeras, fuit
insanabilis dolor. Nolim existimes nobilitatem Romanam stoliditati Capadocum
auctoratam esse quibus persuasum erat uiuere populum sine rege non posse:
excelsi nostris hominibus
semper animi fuerunt et insueti iugum pati. Caeterum de his satis est, redi ad
cardinem.
CAES.
Praeterea uis amoribus operam impendere, speciosissimę uirgines
adducentur: uescendum est, Sibariticis mensis accumbes. Quis prohibet aut
Parthicis indulgere conuiuiis, aut, quę concupiueris, illico perficere? omnia ex
animi sententia ueluti diuina uirgula suppeditantur. Proinde non desistes mihi
temeritatis nomen impingere, qui haec affectarim: uide potius ne stolidi sit
atque omni sensu carentis tot aceruos laudis, tantam uoluptatis ac cumulationem
contemnere. Haud raro solet euenire ut ii, quorum omnis cura est numero
sapientum haberi, maxime desipiant, ac merito pro gloria pręmium stultitiae
reportent. Atque opinor, Sylla, te aliquoties erroris tui pęnituisse: mihi uero ut
diuturna possessio tantę fęlicitatis iucundissima fuisset, ita nunc sane męrore
poene conficior quod repente fastigio deiectus ad hanc rerum inopiam et
solitudinem (ne manticis quidem relictis) deuolutus sim.
SyL.
Caesar, opere
pręcium esse arbitror ante rationes depositę a me dictaturę, quę semper obnoxia
maledictis improborum hominum extitit, aduersus conuitia defendere, quam luce
clarius ostendam te magnis in tenebris
summaque uersari cęcitate, ut ipsemet agnoscas ac tandem confiteare (si per
pudorem licebit) hoc tuum Tyrannidis patrocinium nullis ueritatis subsistere
fundamentis. Male, inquis, de te sentiunt homines, sed mali profecto, quibus
nunquam probari uitam meam optaui. Nec enim ullius tam admirabilis uirtus fuit,
neminem inter mortales adeo praeclara facinora extulerunt, cuius glorię
malignitas non obstrepuerit, inuidia laudem non sugillauerit: nullum contra
flagitium tam nefarium, nulla tam impotens dominatio audita est quę laude
caruerit atque fautoribus; ut studia animum cuiusque impellunt, ita rebus uel
laudandis uel culpandis inclinantur. Eorum certe, quibus omnem uim recte
sentiendi uitiorum prauitas abstulit, longe maxima pars est: quidam amore
obcęcatur: alios rapit odium: multi iudicant ex proprio commodo: alii uero aliis
affectibus feruntur. Pertimescerem ego istius fecis cicatricosum iudicium? aut
me permoueret nequissimorum hominum auctoritas, qui ueluti quodam uiolentissimo
turbine per pręcipitia cupiditatum ac perturbationum a cursu rationis
abstrahuntur? Atqui neminem opinor bonum atque integro et sancto animi iudicio
fuisse, neque posthac futurum, qui
uel opera mea uellicet, uel consiliis constantiam abroget ac maturitatem.
CAES.
Nimis de te magnifice, ne dicam arroganter praedicas.
SyL.
Ego quoque sentio uani
esse hominis in proprias laudes excurrere absque occasione, sed quum a
calumniatoribus arcessitur in dedecus, laudabile est infamiam quomodocunque a se
depellere: neque te, Caesar, debita laude fraudauerim, si quidem magnum alioquin
et praeclarum uirum semper iudicaui tum in ciuilibus negotiis et administratione
reipublicę, tum etiam imperatoria dignitate bellicaeque fortitudinis operibus,
hac una dominationis immoderata cupiditate excępta; quod ipse certis signis quum
pręuidissem, decreueram tuo capite manibus Marii parentare. Cęterum stultis
amicorum precibus expugnatus tanquam e cauea furentis lęenae catulum emisi, qui
adolescens spiritu uiribusque comparatis orbem sanguine ciuium cruentaret: atque
eam nobilissimam rempublicam, quae meis consiliis atque periculis a seruitute
liberata, ac prope funere erepta pristinę fuerat incolumitati restituta, is,
inquam, flagitiosus Marianorum scelerum minister furore percitus exagitatam
bellis, cladibus funestam, hebetatam uiribus et prorsus exanguem immanissimis
hostibus obuiam prędam relinqueret. Porro tibi persuadeas hanc pręrogatiuam
Caesari suo Venerem a Ioue impetrasse, ut illi uni mortalium omnium liceret per
caedes latrocinia uastationem ad principatum proficisci, cunctis bonis artibus,
imprimis boni et aequi, funditus euersis. Mihi autem longe mens aliena est nec
unquam haec opinio penitus insita inueterataque extorquebitur quin putem nefas
esse hominem aliquid homini detrahere, et alieno incommodo suum commodum augere,
nisi uero temere siccariis et raptoribus poenam capitis legibus irrogari
statutum sit ac in unum quodque facinus more maiorum grauiter animaduerti. Quum
igitur leuiora delicta iubeantur atrocissimis expiari suppliciis, euersoribus
urbium, et quorum opera publica salus oppugnata et libertas extincta sunt,
credis impunitatem propositam esse? alioquin et impios Gygantum conatus spesque
sacrilegas olim consensu gentium execratas iam sua sententia laudi posteritas
ascribet. Quocirca (ut ad meam causam quasi postliminio reuertar) quod nequaquam
inuitus aliena possessione decesserim, aequissimi atque fortissimi animi fuit.
Quippe omnia pessum eunt diuinaque non dignoscuntur ab humanis, nisi
his qui magistratus gerunt non solum a ciuibus iniuriam propulsent, et malos ab
inferenda prohibeant, uerum etiam si minus incipientes a lare, tum suis
affectibus statuant modum, tum incitatiores cupiditates frenent: quin etiam nisi
manus a rapinis, et oculos ab impudico temperauerint aspectu, ad mores
potentiorum reliqua multitudo componitur uitamque principis exemplum sibi ac
normam uiuendi propositam esse putant. Quod si principes non magis libidinibus
regerentur quam regerent libidines et acres suorum uitiorum uindices
existerent, profecto non inuaderetur tot prauitatibus genus humanum, labe
scelerum passim ueluti contagione serpente ac proxima queque occupante, ut rara
membra alicuius ordinis integra relicta sint. Nunc tecum, Caesar, examina utrum
uidear repręhensione dignior an laude, siquidem minime peregrinis moribus
inquinatus per maiorum decurrendo semitas me ipsum uici, meisque commodis et
uoluptatibus peperci, ut ea, quę nostrę reipublicae usui essent, mea potissimum
cura, studio, diligentia prospicerentur. Accaedebat ratio conseruandae uoluntatis
eorum quorum collocati meritis eramus in amplissima dignitate. Hi quum imperium
Romanum longe latęque
propagassent, inuictum esse (si diis ita uideretur conuenire) uoluerunt: quod
nequaquam futurum arbitrabantur si a iustis legitimisque magistratibus ac
imperandi uicissitudine ad unius arbitrium summa reipublicę deuolueretur: etenim
satis apparebat diuisum iri mentes ciuium et fore ut multas in partes corpus
reipublicae scinderetur plęrisque ad culmen regię dominationis aspirantibus.
Quis autem alteri caederet in libera ciuitate quum ius omnium commune esset? aut
quis tam humili sorte in obscuro est qui se dignum principatu non credat et
aliis anteferri non studeat; eo iam impudentię et ambitionis uentum est. Idcirco
discordię grauissimę cum acerrimis contentionibus ciuile bellum suscitarent, ac
usque adeo cędibus inter se furerent, quoad suis imperatorum uiribus
conficerentur imperiumque totius orbis clarissimum omnibus ex paribus quassatum
rueret ac penitus extingueretur.
CAES.
Ita ne rudes animi fuisse nostros maiores
existimas ut aliquid in rebus humanis perpetuum apud se statuissent? ita
imperitos antiquitatis ut non habuerint ante oculos quot amplissima regna
potentissimęque respublicę fluxu temporum a stirpe interiissent? Haud aliter
sęse humanę res habent ac sydera: haec enim exoriuntur, illa occidunt, ac per
uices imperia sortiuntur. Olim regnum Aegiptiorum abunde clarum ac gentibus
formidolosum
fuit: at hi nunc salutem suam populo Romano commendarunt. Fama est Amazonas
multis nationibus imperasse, quarum nihil praeter nomen ad nostram aetatem
peruenit. Viguerunt Assyrii: Parthorum duodeuiginti regna fuisse produntur:
terribiles Persarum copię terra marique metuebantur: quae plane omnia aut euersa
sunt, aut multum a superiore fortuna deciderunt. Quid Athenienses, Lacedemonii,
Macedones? Nonne late imperio potiti sunt? num Carthaginiensium opes ingentes
non meminimus? at omnes hi ceruicem Romanorum potestatibus flectunt uictique
iugum patiuntur. Vnde facile est conniicere imperii quoque populi Romani
propediem interitum fore: quęlibet ętas suis rerum mutationibus perstringitur.
Porro quis tot conuersiones, tantam temporum instabilitatem non admiretur ac
obstupescat? Hi Graeciam occupauerunt: illi Asiam: alii in Sicilia consederunt:
ab aliis Hispania possessa est. Quae demum natio Italiam suę ditioni uendicare
non tentauerit? Fortasse posthac eueniet ut aliquę gentes incognitę ex
Scythicis nemoribus in Italiam migrent iusque Romanis ac Italicis populis ex
Capitolio dicant. Quare superuacua
mihi uidetur haec tua de posteritate sollicitudo: quę necessitas allatura est,
humano consilio repelli nequeunt aut immutari: nam et princeps poetarum
cecinit: Non potis est fixas parcarum auertare leges . Sil. It. 9,475: nec speret fixas
Parcarum uertere leges.
SyL.
Quae postremo de ui fatorum adiecisti, inexplicabiles anfractus
habent: opinor haec in scrinio Iouis tantum seruari, nunquam ad mortales
peruenisse. Itaque ne uideamur in tenebris palpare, satius esse puto nos
quęstionem hanc silentio praetermittere.
CAES.
Redeas igitur ad institutam disputationem.
SyL.
Non inficior equidem res humanas mutationibus obnoxias crebro fortunę
uolubilitatem experiri: nec enim cuiquam dubium est nihil aethernum
constansue cęli ambitu complecti, nullius pedes adeo inconcussa stabilitate
figi ut proni ad lapsum non sint. Quapropter non sumus ita leues ut speremus
dominationem Romanam cunctis saeculis duraturam: caeterum foelicem optamus
ac diuturnam.
CAES.
Atqui uereor ne multorum opinio sit eam nimis diu floruisse in magnis
praesertim seditionibus et malis intestinis. Cogita quamdiu reges urbi
praefuerint, quamdiu respublica per consules administrata sit, longam seriem
annorum inuenies: mirum quo pacto iam senescens imperium
quicquam sui pristini uigoris retineat.
SyL.
Pręcipuę quum tu, Cęsar, ipsius uiscera laceraueris cęterisque tradideris
laceranda. Viguisset profecto uigeretque diu, si non tibi ipsi, sed populo
Romano dominationem comparauisses eiusque fuisses honorem tutatus: non
dolerent hodie tui ciues impunitas Crassiana clade legiones.
CAES.
nimirum iste dolor nunquam ad me peruenit.
SyL.
Ergo tibi soli uiuebas, qui nec bonis tuorum lętareris nec malis
ingemisceres? nescis te cum naturam tot animi et corporis dotibus muniuisse,
tum ad summos honores indulgenter a fortuna prouectum, ut ex tua industria
quam plurimi fructum decerperent?
CAES.
Decet mehercule suam quisque rem agat, suis commodis attentus sit: ex
superfluis uero liberalitatem exerceat.
SyL.
quasi non haec potissima sit, deorumque potentię non aequiparetur: quippe nec
alio itinere Liber pater, Hercules, Ceres, Pallas et alii ad diuinitatem
profecti sunt.
CAES.
Sylla, nimium obsoleta uetustate narras: qua si res ita se haberet uti ais,
nihil istoc magis tuę sententię subscriberem: sed contrahe iam uela et
cursum quo cęperas intende. Nequeo tamen intelligere quomodo te isto ex
labyrinto euolueres: haec maxime pugnant inter se: perpetuus
dictator, quum nihil minus cogitares, renunciatus es: quod omnes ordines et
magistratus ratum habuerunt, et ipse (licet dissimularis) approbasti. deinde
contendis cędendum fuisse de iure alieno, quasi uero iniuste possideres ea
quae partim efflagitare tui labores uidebantur, partim consensus omnium in
te collocauerat propter liberatam, ut affirmas, a seruitute ciuitatem atque
in sua pristina libertate conseruatam: quibus de causis duo clarissimi uiri,
Codrus in Gręcia, Cyrus in Perside, regno potiti sunt. Haec usque adeo
intricata sunt, ut ad Sphyngem Thebanum autorem referri queant, adeo quidem
obscura ut puteo (quemadmodum aiunt) constrictus incedere per tenebras
Heracliti uideare.
SyL.
At ego facile tibi ostendam orationem meam nulla in parte a se ipsa dissidere
neque ullis ita nubibus uelatam quominus prima facie intelligi possit. Quum
populus Romanus summam in grauissimis periculis mihi potestatem mandasset,
uoluit succurri periclitanti reipublicę: cuius incolumitatem una cum uita
ciuium atque fortunis defenderem; non autem, ubi aliorum Tyrannidem
euertissem, ipse confestim principatum arriperem: urbs autem
utroque modo libertate spoliaretur: atque (ut dicitur) dum
Charybdim declinat, incideret in Syllam; mens huiusmodi non
fuit uniuersi populi nec inuentum ut imperium in me perpetuum
conferret, se uero in aethernam demergeret seruitutem. Caeterum id a meis
necessariis exquisitum est, quorum intererat oficii me cunctis laudibus et
ornamentis afficere. Igitur amici retulerunt, senatus assensus est, populus
auctor fuit: tametsi tunc eadem ipse mihi uendicare potuissem. Quid credis
ciues nostros beneuolentię gratia seu meę uirtutis admiratione iis me
uoluisse beneficiis prosequi? certe legionibus tribuerunt, ac tempori
obsecuti sunt. Quae res oportuna mihi uisa est, donec reipublicę status
ordinaretur: erant enim plus habitura ponderis quae fuissent a uero
legitimoque magistratu instituta. Proinde cunctis ex sententia perfectis
dictaturam deposui, legiones reipublicę restitui, satellites dimisi rationem
rerum a me gestarum ad nutum populi sigillatim redditurus, ut
nemo esset, cui minus constaret me ob tutelam publice libertatis, non
priuata simultate bellum contra Marios, communes bonorum omnium hostes,
gessisse. Sed finge cunctorum ordinum alacritatem in me ornando
fuisse maximam et constantem, negabis esse magni animi quod abductus procul
ab illecebris et uanitate rerum humanarum proculcatisque ac dissipatis
teterrimis libidinibus quę, ut plerumque sunt uehementes et incitatę,
rationem subigunt captiuamque post terga trahunt; superata denique laudis
titillatione, qua mortalium pectora maxime permouentur, potuerim fascibus
imperatoriis carere, pulcherrima re atque iucundissima, quemadmodum ipse
arbitraris? Desinant igitur maledici calumniaria me quicquam uel fracto
animo uel alienata mente factum fuisse: quando neque per deuia, neque per
obliquos tramites hoc iter primus fecerim. Olim Ptolemeus, Ariobarzanes,
Seleucus regnum deposuerunt: apud nos Cincinatus a dictatura, Messalla
Coruinus ab urbis praefectura se abdicarunt imperium perinde atque
naufragium fugientes: in quo in numera mala aggeruntur, ad
humilem statum, uelut asylim quietis, intimumque sinum pacis et
ocii, ubi profundissime in utramque aurem dormiendi facultas esset,
descenderunt. Posthac animaduerte, Cęsar, an decere tuam grauitatem uideatur
unumquodque ex primo impetu animi de more imperitae plebeculę
iudicare: diligenter omnes scrutandi sunt secretiores mentes recessus, et
penitiores fibrę pectoris accuratius disquirendę, singula
denique grauissimo iudicio tanquam trutina ponderanda priusquam de uita
cuiuspiam illustris uiri sententiam pronunties.
CAES.
Hactenus maledictis respondisti: nunc uero quemadmodum
polliciberaris, compara principum arumnas una cum
uoluptatibus.
SyL.
Sedulo tibi mors geram de tyrannorum cruciatibus, quos probe cognoscemus si
non superficiem tanquam per transennam considerantes, sed quasi Lynceis
oculis eorum anxietates introspexerimus. Deum immortalem, quot ueluti
diducta Chlamyde uectes, quot claui, quot tela, quot fędę cicatrices et
letalia quasi Chironis uulnera in toto corpore luxatis membris ac distortis
apparebunt? Si praeterea propius intueamur quibus curis conficiantur,
quantos labores perferant, quas sustineant uigilias, quam ingentibus
periculis et insomniis exterreantur, nemo carebit admiratione,
superesse nonnullos, qui tantum onus ab humeris non excutiant, et hanc
malorum Hydram priuata redimant quiete. Nam qui hebeti plęrique iudicio
nihil neque sceleris neque turpitudinis praetermittunt, quoad
in summo constiterint, hi personatam foelicitatem conspicati, magnis
calamitatibus inuoluuntur: iis duntaxat, quę oculorum et aurium sensu
percipiuntur, animum intendunt, fędissimas autem sub fuco delitescentes
maculas non uident: quas si aeque exploratas haberent atque ipse habeo,
sępenumero mentem ab ista pulchritudine regnorum ad spes
priuatas conuerterent: mox dilaberentur illae feruentissimę cogitationes, et
omnis uesana principatus inuadendi cupiditas extingueretur, ut tandem
nequaquam dubium esset humiles in agris aediculas et holerum in ocio
tranquillissimo cibum longe praestare tessellatis pauimentis et incrustatis
marmore parietibus aureisque tectis, quae sexcentis columnis innituntur,
uniuersę, inquam, pompę ac strepitibus armorum et supręmę dignitatis: porro
tenuioris uictus iucunditati neque Persarum apparatus neque mensae
Syracusanę, nullę opes, nullę delitię, nulla regum bracteata foelicitas
comparari potest. Etenim qui regnorum administrationem suscepere, ac
gentibus, populis, nationibus pręesse statuerunt, non arbitrentur se ad
desidiam natos et uoluptates, quo uitae curricula molliter in
magna rerum affluentia summaque tranquillitate ad finem extremum deducerent.
Atqui proponant necesse est publicam incolumitatem communiaque commoda sibi
prospicienda, augenda et conseruanda esse: ut quum ipsi
iugularint, atque animum tutelę suorum intenderint, urbibus atque
prouinciis esse quęsita salus et securitas uideantur. Quę si patribus
familias negligenda non sunt et gubernatores magnopere student, ut suam
quisque nauim incolumen in portum appellat (interim nullum tempus sine
maxima sollicitudine transigitur: caeteris quietem agentibus ductor classis
domicilia solis et lunę momenta perpendit: nunc regionum et maris naturas
metitur: modo digitis computat quot supersunt dies ad ortum et occasum
Orionis atque Succularum, ut cautus impendentes tempestates aliquo defugiat
recessu, uel si depręhensus in mari fuerit impauidus pręuisas excipiat et
facilius euadat. Hic urit Malea: Symplegades illic formidantur:
alibi Sytes et Siculi freti uortices pectus exanimant: ad haec
fluctibus inter se concurrentibus uehementer angit. Experuceras:
iam arę sub undis depressę: iam instabiles arenarum cumuli et pręruptę moles
in coelum pertingentes, aliaque huiusmodi curis assiduis
pensitanda, quibus nauarchi uelut exitialibus colubris impallescunt). quid
in magno imperio constituti, quos omnes quarta luna genitos crediderim non
secus ad sęse mala attrahentes, ac Cęcias nubes? quantas commotiones, quot
aestus, quas tempestates et subitas procellas in magna morum et linguarum
dissimilitudine, ambientibus undequaque saeuis et minacibus hostium copiis,
non cogitent sibi perferendas? Quod ingens regnum, aut quę respublica potens
diu uel externorum bellorum uel domesticarum seditionum fuit immunis? haud
quiescit unquam genus humanum, nec statu, quem fors obtulerit, contentum
est. Quippe natura mortalium in hoc praua dici et existimari debet, quod in
suo quisque negotio hebetior semper nouas res molitur, sperans, si
conditionem fortunae mutauerit, successus meliores adepturum. Proinde bis
duntaxat a Romanis in tot aetatibus in tanta annorum reuolutione templum
Iani clausum est, aliis atque aliis bellis ueluti capitibus Hydrę
succrescentibus: quae quum aliquando breui tamen interuallo conquieuissent,
ciuilibus discordiis exagitabantur: quod malum intestinum citius uel
amplissima imperia quam ullus hostis euertit. Porro quoniam
homines procliuiores ad facinora sunt quam ad uirtutes, a quibus facinoribus
nullius auctoritate, ne deorum quidem immortalium maiestate deterrentur,
quotidie uarii tumultus atque Panici terrores in agris et ciuitatibus
compescendi sanandaeque diuersorum scelerum pestes exoriuntur. Num credis
paucos ad tuas opes et potentiam incumbentes imperandi libidine torqueri? ac
dies et noctes anxie cogitare quemadmodum assectatam tyrannidem
animo gladiatorio arriperent? In amplissima dignitate suspecta sunt omnia,
timentur amici, familiaribus non confiditur, a liberis et uxore cauendum
est; illa uitę conditio miserrima est ubi magis spei ad tutelam sui corporis
in barbaris hominibus et canum fide reponitur quam in iis quos genueris,
nedum tenuiore necessitudinis uinculo copulatis: adhoc non opes
tantum, sed ingenium et uirtus cuiusque formidolosa sunt. Delatores quidem
et susurrones omnes ad unum et a caluo (ut dicitur) ad caluum communis regum
omnium ac regnorum pestis, totidem uomicae rerum publicarum et carcinomata,
primas atque postremas partes tragediae sibi deposcunt: his,
quoniam sunt aures et oculi principum, nulla ianua clauditur quominus admittantur: nullum tempus importunum est quo minus audiantur.
Deum immortalem, quantas curas pectoribus ingerunt? quot mentem perturbant
in somniis? quot latrocinia fumum uenditantes committunt? quam diris
calamitatibus urbes implicant, omni fere labe his ex fontibus manante? nam
quum assiduis criminibus dicta factaque singulorum clam inuisa regi faciant,
irritant ipsius animum et mox ad crudelitatem impellunt. Extemplo uenit in
opinionem leuis, crudelis, sanguinarii principis: quę nomina (quam maxime
fieri potest) a magno et praeclaro principe fugienda sunt: siquidem non
paucorum ciuium, sed omnium populorum odium et inuidia contrahuntur. An
uero, quos tibi putaris insidiari, supliciis supremis afficies uniuersos? at
hi, quum sint potentiores, multisque cognationibus et affinitatibus
muniantur, mordebunt frenum, ut dicitur, ac periculum periculo
propulsabunt.
CAES.
Hactenus existimaui multo maximas in
quouis genere flagitiorum clementiae partes concedendas esse. Caeterum ubi
nimia lenitate mei animi scelerum impunitas in meum caput recidit, opinor
maiorem in huiusmodi casibus uitae rationem oportere haberi, quam opinionis
uulgi cum in molitiem
ferret armata multitudo? temperaret a conuitiis? non diris execraretur? Sed quid
ego conuitia execrationesque commemorem? multi, per Iouem, inuenirentur Arbacti
qui regem adeo delicatum, adeo delibutum unguentis, nidore, corollis, meroque
redolentem Sycioniisque indutum calceis et ueste Coa inter mulierculas pensa
parcientem una cum suis psaltriis, spintriis, tineis atque soricibus aule ad
extremam desperationem compellerent. Set statuatur ciuitas non magis in odium
quam beneuolentiam propensa, tuique similis tyrannus appetentissimus laudis
existat, segetemque gloriae susceptis expeditionibus in bellicosas gentes non
per pręfectos caeterum pręsens ipse quaerat: profecto in summa ocii penuria non
aberunt graues occupationes cum perplexis cogitationibus ac rara quiete
nocturna, somniisque turbulentis atque terrificis: nec tamen in hunc ordinem
refero iudicia, foedera, edicta, consultationes, sunt enim uel ocioso peculiaria et
pacis quoque tempore quotidiana. Porro quum onus ipse solus belli sustineat,
quum totus unius humeris exercitus incumbat, fit ut mentem in discipienda mille
negocia disperciat. Antequam de acquirenda uictoria consilium ineatur
(quoniam leuibus ex causis tumultus in castris et seditiones excitari solent), non
tantum erit opereprecium blando alloquio summissaque commilitones oratione
compellare, singulorum fidem atque uirtutem extollere, atque in iis dumtaxat
demonstrare spes omnes honoris fortunarumque sibi repositas esse, aliis multa
dare, omnibus plurima polliceri: uerum etiam accuratissima opera impendenda est
(haec autem non ignarus alioqui expertissimo rerum huius modi recenseo, qui hic
maxime locus poscere uideatur) ne commeatu prohibitus exercitus fame prius,
dehinc lue conficiatur: cuncta enim, quae casus uel necessitas attulerit aduersa,
secordię imperatoris ascribentur: quae si grauiora fuerint quam aequo animo
ferri possint, undique concursus a militibus in auctorem certatim fiet illius
capite acerbitatem fortunae expiandam arbitrantibus. Iam reliqua consideremus
aeque curarum atque trepidationis plena. Omnibus intempesta nocte mortalibus
post curas et labores intermissos quam suauissime stertentibus ductor exercitus
(nam tuus quoque uates inquit: Principe non dignum est noctem dormire per omnem )
interdum cubito innixus multa tristia secum reputat: modo per silentium
tabernaculo egressus, ne qua uel proditione uel ignauia excubiarum ab hostibus in
castra per uallum aut portas irrumpentibus repente somnolenti milites
opprimerentur, circuit omnes plateas, perlustratisque portis castrorum uigiles
in soporem incumbentes monet, hortatur, precibus fatigat, diligenter posthac
obseruent, nequid per tenebras detrimenti negligentia ipsorum capiat exercitus:
nihil non exequitur et in castris mouendis quod uasa conclamata fuerint, et in
iis metandis unde nulla necessitate prohiberi queat quominus quum liuerit
euadat. In itinere uero per antecursores explorantur hostium aduentus: hi
praemittuntur ad angustias, alii ad colles occupandos, alii iubentur in
subsidium a tergo sequi. Interim sollicito de copiis et animis hostium oportune
quispiam transfuga adducitur: is secreto interrogatus edocet sigillatim numerum
atque ferocitatem aduersariorum, ut prę magnitudine diuisis aciebus
ingrediantur: mox nunciatur adesse hostes in propinquo, magno instare impetu,
uel pulueris indicio instar crassę nebulę continenter augescentis, ut necessario
conferendę sint manus.
Tunc repente (ut fit) multa oritur trepidatio,
tumultuatur passim, suam quisque spem sua consilia secum agitat. Tyrannus intimis
pręcordiis compresso cruciatu, caeterum uultu spem simulans transfugam ex
composito in concionem producit: iubet omnes bono animo esse: nam aduersarios,
licet magno ueniant agmine, ficulnis tamen uiribus non esse timendos, puta
maxima ex parte calones et lixas, ingenter scortorum greges in plaustris et
impedimenta circumnectantes: postremo confirmatis oratione militibus persuadet
ut non minus prędę quam pręlio sese accingant. Caeterum dum animo reuoluit
cataphractos equites et currus falcatos ac elephantes cum turribus, ad hęc
uelites alios, alios sagittarios et funditores, alios diuerso genere telorum
armatos cohortes pęne insuperabiles, artus inuaduntur frigore atque animo
linquitur. Eductis tamen exercitibus et aciebus utrinque instructis, ubi
classica intonuere, miles non admodum consternatur, paratus, si hostes terga
dederint, fugientes persequi et caesorum spoliis onustus reuerti, ad haec a
triumphante imperatore donatiuum accipere ac epulo interesse; sin grauius
premet aduersarius, abiecta parmula cursu quam expeditissimo saluti consulere:
quem unaquęque latebra
ni re facili iudicio, tum in alienis negociis ęstimandis incredibili temeritate
uanaque ac inconsulta persuasione sępius ad poenitentiam usque laborantis: nam
quos uenia dignos ob tenuem suspitionem arbitraris, ualentiores ad spes
perficiendas indulgendo efficis: atque etiam quum suspecti habeantur, maturius
metu se liberare uel periculoso facinore coguntur. Tunc illud pulcherrimum donum
Cyclopis exemplo in pręmium benignitatis exitio proprio breui compensandum. Et
quamuis complures a sumenda de scelerosis hominibus pęna causę cohiberent, ne
tamen pendeas animi ac subinde circumspectes (quum pręsertim audierim uulgo
dici malum esse custodem diuturnitatis metum), omnia ferro, flamma, ruina excidenda
sunt, unde aliqua periculi suspitio apparuerit.
SyLLA. Recte ais, o Caesar,
quando multa sunt in uita hominum turpiter et calamitose neglecta, emendatione
tamen aliqua corrigi possunt: istius autem sceleris, si pręsens occasio
negligatur, postea quum tanti ueneni uis continenter uetustate inualescens per
capita multorum demanarit, nequicquam recuperandę facultas desiderabitur. At
uereor ut omnibus abominantibus ac etiam extimescentibus tuam crudelitatem
dicaris
non obuiam ire flagitiis et improborum hominum ferociam legibus contundere,
uerum plęraque fama circumferetur uel rapacitatis studio, uel inata sęuitia te
caedibus in bonos ciues grassari, nec temperaturum ab huiusmodi feritate quoad
uel unus supersit cuius uirtus formidolosa uideatur. Qua in spe uiuet populus
singulis momentis expectans ad supplicia rapi? applaudent alacres tibi cruento
sanguine popularium ac truculentissimae tygridis in morem saeuientis? quinimmo
clandestinis imprecationibus deuouebunt et ex singulorum formidine commune
odium in tyrannum procreabitur.
CAESAR. Oderint dum metuant: quę uis enim
extimescenda est quum assistant delectarum cohortium praesidia,
fortimissimisque stipatoribus latera circundentur?
SyL.
Falsus es, Caesar, ac toto (uti ferunt) aberras cęlo: siquidem ad tuendum et
conseruandum regni statum nihil esse tam firmum, tam stabile, saepe
compertum fuit, neque classes, neque exercitus, neque bellicas machinas,
neque cum ingentibus thesauris arces munitissimas, quam est subditorum fauor
atque beneuolentia; quę tamen cum plurimis beneficiis, tum uero iustis
imperiis, et imprimis obsequio atque
74. Anonymus. Helenae reginae epitaphium, versio... [page 2 |
Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
Helenae reginae epitaphium, versio electronica
Anonymus
floruit 976
NN
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Digitalni tekst na internetu (Wikipedija).
Mg:A 61 verborum
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Kolovoza 2012
Wikipedija- suradnici, 'Jelena Slavna', Wikipedija, Slobodna enciklopedija, 29 svibnja 2012, 17:34 UTC, <//hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Jelena_Slavna&oldid=3400273> [pristupljeno 25 kolovoza 2012]
Wikipedija, Slobodna enciklopedija
0976-10-08
Solin
prosa
Litterae medii aevi (700-1400)
Saeculum 10 (901-1000)
951-1000
prosa- inscriptio
prosa- epitaphium
Neven Jovanović
2012-08-25
Prva verzija. Latinski spellcheck.
in hoc tUMULO QuiESCIT HELENA FAMOsa quae fui UXOR MICHAELI REGI MATERQue STEFANI Regis pacemque obtENUIT REGNI. VIII IDUS Mensis OCTobris in pacE HIC ORdinata FUIT ANno AB INCARNAtione Domini DCCCCLXXVI IND. IV CICLo Lun. V. ep. XVII ciclo sol. V LUN. V. concURRENTE VI. ISTAQue VIVENS FUit REGNi MATER FUIT PUPILORum TUTOrque VIDUARum
ICQUE ASPICIENS VIR ANIME DIC MISERERE DEUS.
75. . [page 2 |
Paragraph |
SubSect | Section]
Ultima solitudo personae, versio electronica
Golub, Ivan
n. 1930
Neven Jovanović
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Digitalizat prema tiskanom izdanju (1997).
Mg:B 503 verborum, 150 versus
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Srpnja 2012
Golub, Ivan: Ultima solitudo personae / Lice osame. Zagreb: Ceres, 1997 (Biblioteka Salona, knj. 7) (prvo objavljivanje 1984).
1984
poesis
Litterae novissimae (1850-2000)
Saeculum 20 (1901-2000)
1951-2000
poesis- poema
2012-07-22
Neven Jovanović
Versio prima.
VOX CLAMANTIS IN DESERTO
PARATE VIAM DOMINI
RECTAS FACITE IN SOLITUDINE
SEMITAS DEI NOSTRI
Isaias XL
SOLITUDO
Quid faciam tibi, Dilecta,
Quid dicam de te Electa
Obscuratus est vultus tuus
Vanitas vulneravit faciem tuam
Umbrae operuerunt splendorem tuum
Frigora hiberna constrinxere cor tuum
Electa Dilecta
Palpebrae meae vigilant
ad portas cordis tui
Oculus meus solamen non invenit
nec torrentes lacrimarum
in siccitatem convertentur
Dolor pignus laetitiae
et amaritudo signum spei
Luctus exsultationis initium
et contritio fortitudinis exordium
E limo Pannoniae
Gemitus rerum
strepitus cordis
e limo Pannoniae
hodie natus
In gurgite carnis
infans est natus
coram solio solis
ABYSSUS ABSCONDITA
Puppilla parens lacrimarum
abyssus abscondita
spes
TERRA
Maria
terrae maxillae
Montes
terrae mamillae
Arcanum
spiritus terrarum
VULTUS TERRAE
Anima mea
saturata amaritudine
quaerit faciem aurorae
vultumque terrae
matris hominumque deumque
LACRIMAE OCULI
Lacrimae oculi
sicut unda
in litore maris
evanescunt in arena
non fertili
FLUMINA PARADISI
Sub auspiciis deorum
crescant arbores vitae
et flumina paradisi
inundant agros
animae exaratae
PRURITUS TERRAE
Redi in domum tuam
Pupillam oculi exstingue
Veni in deserti ubertatem
Lucernam temporis ignoti accende
Depone dierum onus ad pedes montis
Palpitui terrae praebe aurem
Pruritum terrae mitiga
DE NIHILO CANTABO
De nihilo cantabo
amici aurorae
De verbo oblivioni dato
fideles nivium
De illo
de nihilo
Manus elevata
Imbrium satura terra
Inebriatus titubat orbis
in abscondito rerum rumore
Os signatum fons
Manus elevata pons
UMBRARUM VISCERA
Ardor horrendus
consilio mutato revixit
tenebrarum bracchium extendens
tormenta terrae deplorans
Cogor umbrarum penetrare viscera
Oculi crepusculum illuminat viam
NOX SINE LUNA
Obscurata est luna
in solio noctis
Manus hominis
faciem eius tetigit
Polluta ululat
regina noctis
tollitque parvulis somnia
Quid est nox sine luna
Quid vita sine somniis
SOMNIORUM SEMINA
Entibus viventibus
somniorum semina insunt
Candor doloris
flores deserti germinat
Sol solitudinis
generat proles insolitas
Amice estne quid pulchrius
flore deserti
TORMENTUM VIGILIAE
Tormentum vigiliae
annullat soporem
somniorum dulcedinem
manifestam reddit
PORTA AURATA
Porta aurata
exspectat imaginem
exspectat hominem
masculum et feminam
feminam decantantem
masculum cantantem
Porta aurata
Procella discrepantiae
Obscurata est oculi pupilla
Procella discrepantiae
devastat loca deserta
Exsiccatus est fons lacrimarum
Arbor solitaria ramos erexit
nubibus susurrat poema
Numquam solus cum sola
Melius est adesse quam abesse
LACRIMAE LIBRORUM
Quomodo se habet salus et solitudo
In fuga salus
Lacrimae librorum annuntiant diluvii diem
Pupilla oblivione obscurata
CARNIS LAMENTATIO
Redi in eremi viam
Manuum vulnera lava
Noli tardare
Desolata carnis lamentatio
RERUM CUSTOS
Occisus est rerum custos
Plorat fluminum mater
Ubi sunt omina bona
Ubi aurorae iter
VADO MORI
Vado mori satur diebus
Vado mori oblatus terrae harundinum
Vado mori relictus in siccitate eremi
Vado mori tormento vigiliae fatigatus
NON MORIAR
Non moriar in terra sterili
Non moriar in aqua sordida
Non moriar in avium nido
Non moriar in itinere matutino
IN DILUCULO DIEI TUI
In diluculo diei tui
exsultant colles
silvae elevant manus
populus accendit ignem
cor et pupillam
avis verberat aerem
annuntiat diem eremi
passus tui fiunt flores deserti
oculus tuus lucerna in tenebris
In aurora diei tui
ΟΙ ΔΩΔΕΚΑ
Οἱ δώδεκα διδόασιν
τὸν ἄρτον τοῦδε τοῦ ἔτους
τὸν οἶνον τῶν ἡμερῶν τούτων
τὸν οἶνον κοινόν
τὸν ἄρτον καινόν
RORATE CAELI DESUPER
ET NUBES PLUANT IUSTUM
APERIATUR TERRA
ET GERMINET SALVATOREM
ISAIAS XLV
76. . [page -1 |
Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
Ultima solitudo personae, versio electronica
Golub, Ivan
n. 1930
Neven Jovanović
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Digitalizat prema tiskanom izdanju (1997).
Mg:B 503 verborum, 150 versus
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Srpnja 2012
Golub, Ivan: Ultima solitudo personae / Lice osame. Zagreb: Ceres, 1997 (Biblioteka Salona, knj. 7) (prvo objavljivanje 1984).
1984
poesis
Litterae novissimae (1850-2000)
Saeculum 20 (1901-2000)
1951-2000
poesis- poema
2012-07-22
Neven Jovanović
Versio prima.
VOX CLAMANTIS IN DESERTO
PARATE VIAM DOMINI
RECTAS FACITE IN SOLITUDINE
SEMITAS DEI NOSTRI
Isaias XL
SOLITUDO
Quid faciam tibi, Dilecta,
Quid dicam de te Electa
Obscuratus est vultus tuus
Vanitas vulneravit faciem tuam
Umbrae operuerunt splendorem tuum
Frigora hiberna constrinxere cor tuum
Electa Dilecta
Palpebrae meae vigilant
ad portas cordis tui
Oculus meus solamen non invenit
nec torrentes lacrimarum
in siccitatem convertentur
Dolor pignus laetitiae
et amaritudo signum spei
Luctus exsultationis initium
et contritio fortitudinis exordium
E limo Pannoniae
Gemitus rerum
strepitus cordis
e limo Pannoniae
hodie natus
In gurgite carnis
infans est natus
coram solio solis
ABYSSUS ABSCONDITA
Puppilla parens lacrimarum
abyssus abscondita
spes
TERRA
Maria
terrae maxillae
Montes
terrae mamillae
Arcanum
spiritus terrarum
VULTUS TERRAE
Anima mea
saturata amaritudine
quaerit faciem aurorae
vultumque terrae
matris hominumque deumque
LACRIMAE OCULI
Lacrimae oculi
sicut unda
in litore maris
evanescunt in arena
non fertili
FLUMINA PARADISI
Sub auspiciis deorum
crescant arbores vitae
et flumina paradisi
inundant agros
animae exaratae
PRURITUS TERRAE
Redi in domum tuam
Pupillam oculi exstingue
Veni in deserti ubertatem
Lucernam temporis ignoti accende
Depone dierum onus ad pedes montis
Palpitui terrae praebe aurem
Pruritum terrae mitiga
DE NIHILO CANTABO
De nihilo cantabo
amici aurorae
De verbo oblivioni dato
fideles nivium
De illo
de nihilo
Manus elevata
Imbrium satura terra
Inebriatus titubat orbis
in abscondito rerum rumore
Os signatum fons
Manus elevata pons
UMBRARUM VISCERA
Ardor horrendus
consilio mutato revixit
tenebrarum bracchium extendens
tormenta terrae deplorans
Cogor umbrarum penetrare viscera
Oculi crepusculum illuminat viam
NOX SINE LUNA
Obscurata est luna
in solio noctis
Manus hominis
faciem eius tetigit
Polluta ululat
regina noctis
tollitque parvulis somnia
Quid est nox sine luna
Quid vita sine somniis
SOMNIORUM SEMINA
Entibus viventibus
somniorum semina insunt
Candor doloris
flores deserti germinat
Sol solitudinis
generat proles insolitas
Amice estne quid pulchrius
flore deserti
TORMENTUM VIGILIAE
Tormentum vigiliae
annullat soporem
somniorum dulcedinem
manifestam reddit
PORTA AURATA
Porta aurata
exspectat imaginem
exspectat hominem
masculum et feminam
feminam decantantem
masculum cantantem
Porta aurata
Procella discrepantiae
Obscurata est oculi pupilla
Procella discrepantiae
devastat loca deserta
Exsiccatus est fons lacrimarum
Arbor solitaria ramos erexit
nubibus susurrat poema
Numquam solus cum sola
Melius est adesse quam abesse
LACRIMAE LIBRORUM
Quomodo se habet salus et solitudo
In fuga salus
Lacrimae librorum annuntiant diluvii diem
Pupilla oblivione obscurata
CARNIS LAMENTATIO
Redi in eremi viam
Manuum vulnera lava
Noli tardare
Desolata carnis lamentatio
RERUM CUSTOS
Occisus est rerum custos
Plorat fluminum mater
Ubi sunt omina bona
Ubi aurorae iter
VADO MORI
Vado mori satur diebus
Vado mori oblatus terrae harundinum
Vado mori relictus in siccitate eremi
Vado mori tormento vigiliae fatigatus
NON MORIAR
Non moriar in terra sterili
Non moriar in aqua sordida
Non moriar in avium nido
Non moriar in itinere matutino
IN DILUCULO DIEI TUI
In diluculo diei tui
exsultant colles
silvae elevant manus
populus accendit ignem
cor et pupillam
avis verberat aerem
annuntiat diem eremi
passus tui fiunt flores deserti
oculus tuus lucerna in tenebris
In aurora diei tui
ΟΙ ΔΩΔΕΚΑ
Οἱ δώδεκα διδόασιν
τὸν ἄρτον τοῦδε τοῦ ἔτους
τὸν οἶνον τῶν ἡμερῶν τούτων
τὸν οἶνον κοινόν
τὸν ἄρτον καινόν
RORATE CAELI DESUPER
ET NUBES PLUANT IUSTUM
APERIATUR TERRA
ET GERMINET SALVATOREM
ISAIAS XLV
77. Beneša, Damjan. De morte Christi, versio... [Paragraph |
SubSect | Section]
1.448 Cum poscit ratio, et lentos incedere pręstat.
1.449
Huc fert dispensans celeri uestigia passu
1.450 Inducitque uiros raptim clauesque resignat,
1.451 Ne qua nocens temere insontes iniuria turbet
1.452 Et uesci liceat dapibus de more .
1.453 In
In. . . 456 Petrus] Mc 14, 16; Lc 22, 13
medio stabat gentili instructa paratu,
12
1.454 Non lichni mensę patrii, azima desunt,
1.455 Non quid opus festo Phasen
celebrantibus illo:
1.456 Sedulus
Sedulus. . . Petrus]
e marg. loco versus Ipse struit satagens propere tum cetera Petrus
ipse struit tunc ordine cętera Petrus.
13
1.457 Aegyptus
Aegyptus. . . 459 coelo] Ex 14, 8- 10, 23
causam ut solemnia sacra frequentent
1.458 Iamque
Iamque olim]
suprascr. pro iam dudum
olim
perculsa dedit, quo tempore Moses
14
1.459 Sęuibat plagis minitans et uindice
coelo.
1.460
Nocte intempesta trepidos aggressus et ensem
1.461 Per mediam cędens exegit Spiritus urbem
1.462 Hebręos pręteruehiturque sub indice postes
1.463 Defensos iussi monstrata aspergine sacri.
1.464 Prodigium fastis ascribi in sęcula fecit,
1.465 Quoque, Pater statuit, mactetur uictima ritu.
1.466 Mense
Mense. . . reuersat] Ex 12, 6
diem celebrant primo cum Cynthia lucem
1.467 Iam quartam decimę iungit lumenque reuersat.
1.468 Vespere tunc primum laribus fermenta sequestrant,
1.469 Obtruncant agnos, sudibus dein uiscera torrent:
1.470 Solenni populis lucescit crastina festo.
1.471 Cumque pares nocti lux uernę reddidit horas,
1.472 Ostendit primum Neomenia proxima mensem,
1.473 Lunaque dehinc reliquos uoluens per signa reuisat
1.474 Dum celeri fratrem cursu pręuertitur usque
1.475 Distinguens abitu reparando lumina menses,
1.476 Donec principio rediens iam clauserit annum.
1.477 Sic gens digestis metitur tempora fastis.
1.478 Sub noctem surgens urbem repetebat Iesus,
1.479 Et gradiens secum dispensat singula mente.
1.480 Occulit immensum numen, tum cetera cautus
1.481 Obseruat rerum momenta examine iusto,
1.482 Correptus qualis turbato nauita ponto
1.483 Intrepidus sedet et circum
impiger
omina captat,
1.484 Tum clauo et uelis titubanti temperat aluo.
1.485 Pręscriptum
Pręscriptum. . . 487 quotannis] Io 11, 55
et patriam stabat non temnere legem,
1.486 Quę festo passim cunctosque accersit ad urbem,
1.487 Vt memores renouent solemnia uota .
1.488 Ast
Ast. . . 491 amico] Mc 14, 17
odium, tibi quo, Pharisęe, inuisus agebat,
1.489
Cunctantem retinet, si commoda tempora posset
1.490
Corripere et uanum populi uitare tumultum
1.491 Dum de more urbem comitatu inuisit
amico.
1.492
Vestigans tacito tunc alta mente tuetur,
1.493 Si tandem insidiis, semper quibus excubat Orcus,
1.494 Implicet ignarum et pręhenso fera uincula tendat.
1.495 Hoc rerum, quicumque legis, dulcedine captus,
1.496 Cantantem non aequa sequi me calle
memento.
1.497 Namque ut cauta uiro nusquam prudentia nutet
1.498 Et referam uictus Phlegethon qua restitit arte
1.499 Dum fas atque nephas confundit et omnia miscet.
1.500 Tendentem tuto noctis fax prima tegebat.
1.501 Ingressus ueteri ne turbas suscitet urbe,
1.502 Neue leues populi motus exciuerit ultro,
1.503 Vrbem adit: armari capto nunc milite Iudas
1.504 Vellet, et arreptum subito ad prętoria duci.
1.505 Pestis tanta premit, totusque insederat Orcus
1.506 Visceribus! Pretio nam sanguinis aere recepto
1.507 Proditor intranti mox limen adhęserat urbis,
1.508 Consilio procerum ueniens mercator
auarus.
1.509 Has excandescens iras conflabat Alecto:
1.510 Namque indignari, mortali robore uinci,
1.511 Et Chaos exuuiis spoliari, limes in altum
1.512 Conspectus findi, qua sese nexibus arctis
1.513
Expediant populi, turbatam pectora terret
1.514 Incertamque animi non antea uisa mouere,
1.515 Ire uiri uerbis orta nunc luce nocentes,
1.516 Atque priora animis agnosci crimina nusquam;
1.517 Se dicto obsessis tantum suaque agmina pelli,
1.518 Et quęcumque libet uel solo fingere iussu.
1.519
Humanę hunc tenebrę nullusque obnubilat error:
1.520 "Quanta non alias mens", inquit, "luce refulsit
1.521 Mortalis, candens Seraphin sublimia pręstat.
1.522
Quidnam fata parant? Quid uult aeterna potestas?
1.523
Vidimus huic umbras ubi Tartara iussa remittunt,
1.524 Amplius assueto indulsit se gratia pręsens
1.525 Extolli tantum, solus qui debeat, unquam
1.526 Hic fuerit; non quę sententia mulctat iniqua est,
1.527 Quę superos coelo deiecit et infima tollit?"
1.528 Atque ignara rei in nubem se rettulit atram:
1.529 Rimatur contexta poli terramque profundam.
1.530 At rete ut fraudum bene tendi uidit Erynnis,
1.531 Et late totum cohiberi amplexibus orbem,
1.532
Huic soli pugnas aequo certamine sisti,
1.533 Miratur, nexusque inuisens consulit artem.
1.534 Repperit infęlix nusquam, qua possit adiri.
1.535 Quin formido feram cohibet consistere iuxta,
1.536 Atque suum nescit, remanet cur debile, robur.
1.537 "Hostis quantus adest, et quam contrarius!" inquit:
1.538 "Omnia tentanti nusquam mihi prębuit ansam;
1.539 Humanum huic nostro deletur codice nomen.
1.540 Sed memini puero fluxit de uulnere sanguis:
1.541 Hic te iam teneo, quantum ius
15
pręualet, omne
1.542 Morte lues; dabitur poenas hac sumere saltem.
1.543 Esto, illum nostra uetitum sit sternere fraude:
1.544 Pręsidium at liceat labanti hoc tollere mundo.
1.545 Sin fuerit quicquam, quod nostris artibus obstet,
1.546 Consilii arcanum summi didicisse uacabit."
1.547 Tunc artes reuocat fallendi et circuit astus:
1.548 Ingens huic studium primaque ab origine cura
1.549 Humanam recto diuertere limite mentem,
1.550 Abiungitque animam centro, qua semita coelo
1.551 Ducta meat, nec non certus prouectus in auras
1.552 Et qua mortales euadunt numina tandem
1.553 Implicat errores et iter conuertit ad ima.
1.554 Mille assueta modos uersat, tum uirus inungit
1.555
Inspiratque malum menbris medicamen anhelis;
1.556 Post onerat curis, tumefactaque pectora flatu
1.557 Tendit somnifero Lethea obliuia ducens,
1.558 Sic sontes statuens mortales dira co[ercet].
16
1.559 Aggressura doli repetit tunc texta, fidemque
1.560 Explorat, Pharisęe, tuam; uolat ocyor Euro,
1.561 Pontifices adiit, uarias his incutit iras
1.562 Accenditque odium, furit omnis concitus oestro.
1.563 Qualis, ceu fama est, Phrigia bacchatur in acta
1.564 Inuaditque armenta odiis agitatus amaris
1.565 Et pestem propriam ignorat Telamonius Aiax.
1.566
Fastu sunt habiti Pharisęis semper honores,
1.567 Et longo populi quęsita potentia seclo
1.568 Ciuili solitis urbem miscere tumultu,
1.569 Sępe ausi ciuem reges impellere contra.
1.570 Tolli illum cupiunt acuuntque doloribus iras,
1.571 Quos dudum indoctę commendat gratia plebi,
1.572
Ore nocens uario gnaros abscondere pectus:
1.573 Non legum doctrina uiris spernenda sacrarum,
1.574 Sed uitę mentis penitus sententia discors.
1.575 Inde
Inde. . . inanes] Mt 26, 3-4
acti Furiis coeunt et curia sedit,
1.576 Decernit de morte, metus et fingit
inanes:
1.577 Quotidie
Quotidie. . . omnis] Io 11, 45
sed fama magis crescebat Iesu.
1.578 Bethaniam regio ruit excita finibus omnis:
1.579 Illas qui dirimit terras urbs monte sedebat,
1.580 Lata Palestinę prospectans arua iacentis.
1.581 Hinc demissa iugis regio descendit in aequor,
1.582 Parte una ingreditur laudatas ubere glebę
1.583 Qua terras uersat duro Galilęus aratro;
1.584 Altera adit regni male peruia saxa niualis
1.585 Iudęę, tractum uicis populoque frequentem.
1.586 Ad
Ad. . . prodis] Io 11, 43-44
uocem iussus monumento hic, Lazare, .
1.587 Nobilitate potens, ampli ditissimus agri
1.588 Lazarus, et late terras ditione tenebat.
1.589 Huius Bethaniam simul et decliuia montis,
1.590 Ac totam ostentant ingentia tecta per urbem,
1.591 Et qua, dum placidus refugis elabitur undis,
1.592 Collectas Iordanus aquas in stagna relaxat
1.593 Atque uoluptatum gentis laudatur alumnus,
1.594 Genesaram picto uectus canit accola lembo,
1.595 Magdali dictis huc proxima męnia parent.
1.596 Eiectus quondam patrio de littore fugit
1.597 Solus cum gemina commissus naue sorore.
1.598 Expediunt non uella uiri, non aequore tonsę
1.599 Tinguntur; legit illa uias, appellitur oris.
1.600 Massiliam eggressi gentes docuere remotas.
1.601 Iam tunc ille recens uestigia rettulit Orco.
1.602 O nimium dilecte Deo, o iam tempore natus
1.603 Optato, eductum rursus fera Tartara coelo
1.604 Restituunt! Totas ea fama uagata per urbes,
1.605 Mira canit facta uiris;
exciuit amore
1.606 Tunc resides
populos
noua res studioque uidendi
1.607 Opplentur celebri conuentu tecta fidemque
1.608 Vix capiunt uidisse uirum, repetuntque .
1.609 Putruerant
Putruerant. . . 613 surge] Io 11, 38-43
clauso defuncti menbra sepulcro:
1.610 Astitit, et lapidem auferri pręcepit Iesus.
1.611 Clamorem tollit, quo maximus insonat aether,
1.612 Et perculsa procul geminarunt Tartara uocem:
1.613 "Lazare,
surge!"
Viro sese patefecit Abissus,
1.614 Atque alias qualis nunquam uia facta per umbras.
1.615
Germanę sparsis stabant in colla capillis,
1.616
Tristiaque uberibus lachrimis simul ora rigabant.
1.617
Tunc circumfusę surgit querimonia turbę,
1.618 Perculsamque domum miserantur, et omnia late
1.619 Morte uiri prostrata uacant: pars sustinet ulnis
1.620 Defessas gemitu et suspiria lenta trahentes,
1.621 Ac quacumque ualent casum solantur acerbum.
1.622 Ecce
Ecce. . . 631 caterua] Io 11, 44
autem strepitum commotaque menbra recluso
1.623 Conspiciunt tumulo, pedibusque innititur et se
1.624 Vir regit, ac totus panno consistit opertus;
1.625 Vincla manus niueas cohibent, et uincula plantas.
1.626 Terrentur subito uisis retroque recedunt;
1.627 Mox sumunt animos propiusque accedere tentant.
1.628 Ingressi iuuenem discingunt; haurit apertum
1.629 Lumen et excisi prodiuit fornice saxi.
1.630
Concursu opprimitur tenues reuocatus in artus,
1.631
Adducuntque domum longa comitante
caterua.
1.632 Ille tamen sese retinet post terga Magistri,
1.633
Obseruatque ducem et numen ueneratur euntis:
1.634 Multum animis, multum se pectore deuouet olli.
1.635 Protinus attoniti pensant rem et facta uolutant
1.636
Egressi tumulo, cunctis ea mira uideri.
1.637
Tum uero repetunt uatum prędicta priorum,
1.638
Inueniunt numero promissum Legis inito
17
1.639 Et tandem incurrunt pręsentia tempora fatis.
1.640 Illapsus menti propria sub luce refulgens
1.641 Explicat humanis ambagem sensibus omnem
1.642 Ipse Deus; conuersi
conuersi. . . Christum] Io 11, 45
animi capiuntur amore,
1.643 Agnoscuntque simul manifesto lumine Christum.
1.644
ormh kai dianoia
Insinuans sese bifida face scinditur ignis,
18
1.645
Permeat, et cordis penetralia lambit adurens.
1.646
Enituit mens pura uiris, rapit impetus omnes.
1.647 Illum nam solum celebrant et solus amatur,
1.648 Fraudatos templi ritus ac secula damnant.
1.649 Hinc
Hinc. . . 654 periclum] Io 11, 47-50
stimulos addit Pharisęis Dira, iubetque
1.650 Rursus concilium cogi. "Quid curia deses
1.651 Nobis," inquit, "agit, quęue hęc ignauia menti?
1.652 Opprimimur, segnis secordia fecit inertes.
19
1.653 Hoc toti populo conducit, id expedit, unus
1.654 Vt pereat, ne forte adeat plebs cuncta periclum."
1.655 Hęc
Hęc. . . rursus] Io 12, 10
fatus Caiphas, et tete huc, Lazare, iungunt,
1.656 Ereptus morti occumbas uult curia rursus.
1.657 Heu iusti uerique tenax et, concio, Legis
1.658 Demissę coelo uindex, age stemmata Patrum,
1.659 Et uatum uobis documenta recenseat ordo!
1.660 Aegyptus
Aegyptus. . . 662 undis] Ex 14, 5-28
plagis percussa (agite ita superbi)
1.661 Quod male, dum sequitur, uestigia ponit harenis,
1.662 Inque oculis Patrum mediis immergitur :
1.663 Profugiunt
Profugiunt. . . 667 tenentes] Ex 13, 21-22
ataui coelestia monstra secuti
1.664 Et castris noctu lampas pręfulget heremo,
1.665 Perque diem nubes populo dat signa fideli
1.666 Arripiuntque uiam quo duxit tramite numen,
1.667 Sublimes oculos pendentiaque ora
tenentes.
1.668 Vos non signa mouent, nihil et miracula flectunt,
1.669 Insontesque manus cohibere a sanguine uates
1.670 Pręcipiunt: uobis certę sententia cędis
1.671 Stat contra, tantumque cadat sub iudice Christus,
1.672 Iam non dedecori, sceleri non parcitis ulli.
1.673 Quęsiuit quę signa dari gens improba nuper,
1.674 Nunc uisis eadem tolli festinat Iesum.
1.675 Inueterata diu sic nunquam ars mitigat ulla,
1.676 Ingenium trahitur quo fert propensa uoluntas.
1.677
Neue ignominię mens ipsa obnoxia restet
1.678 Si iam fas contra ueroque proboque repugnet,
1.679 Fingit, quid culpę prętendat, callida semper,
1.680 Non
Non. . . quamuis]
e marg. pro quamuis non iusto teneat
teneat iusto quamuis examine lances.
1.681 Nil refert, utcunque fugis temeraria falsi
1.682
Iudicia arbitrii; mens improbat omnia nequam.
1.683 Dum docet haud positam tractandis mercibus aedem,
1.684 Instituitque uiam coelo, nil sacra potestas
1.685 Aduertit mentem, nec dicta examinat amens,
1.686 Sed furit, ac effoeta boni sibi signa petebat.
1.687 Defunctus cineres semesaque menbra resumpsit:
1.688 Id
Id. . . errent] Io 11, 47-48
metuunt, regno ne se Romanus auito
1.689
Exigat, et patriis eiecti finibus errent.
1.690 Heu frustra, uesane, malum uitare laboras!
1.691 Hac
Hac. . . 693 istum] Lc 19, 41-44
serpunt, quę fata times: non sera nocentum
1.692
Terga premit uindicta, dabit mox, improbe, poenas
1.693 Vrbs antiqua, diem quod non agnouerit
istum.
1.694 Vteris haud uero tu nunc interprete poenę,
1.695 Cuncti causa mali et cladis, Pharisęe, futurę.
1.696 Ecce fremunt iterum, tanto mussantque dolore.
1.697 Applausu
Applausu. . . asello] Mt 21, 7; Mc 11, 7; Lc 19, 35; Io 12, 14
ingreditur turbarum uectus asello:
1.698 Qualis stelliferum cum possidet aethera solus
1.699 Lucifer, impleuit largi cum luminis ora,
1.700 Vnde uagus tremulo subter natat aequore splendor,
1.701 Et gaudet ridens pulchro sub sidere tellus,
1.702 Pręsens quod vultu coeli conuexa uenustat,
1.703 Sideris hinc toti crescit iactantia mundo.
1.704 Omnibus
Omnibus. . . 713 iungunt] Mt 21, 8-9; Mc 11, 8-10; Lc 19, 36; Io 12, 12-13
at contra uenienti partibus exit,
1.705 Vrgentisque unum seruat populi unda tenorem.
1.706 Quaque fuit facturus iter, per strata uiarum
1.707 Vestimenta uiri tendunt; stat fronde refertum
1.708 Omne solum, coedunt oleas, palmasque ferebant,
1.709 Multa quibus pendet prędulcis bacca saporis.
1.710 Sparsus turmatim populus discriminat arua;
1.711 Quaque pius graditur Rex, illico confluit ingens
1.712 Turba,
Turba. . . micanti]
versus additus e marg.
simul numero uaria de parte micanti
1.713 Obuia
Obuia concursu]
corr. ex obuiaque occursu
concursu ducentibus agmina iungunt.
1.714 Ceu cum surgentes turbant examina uenti,
1.715 Perque leues auras diuersa tulere procellę-
1.716 Hinc quacumque uident ferri per nubila regem,
1.717 Vt primum posuere animi, flatusque resedit,
1.718 Illo continuo sese stipantia cogunt:
1.719 Sic passim uideas gradienti occurrere loetos.
1.720 Huc ramos oleę iaciunt, pręsagia pacis,
1.721 Quamque sibi pręfert superans Victoria frondem.
1.722 Iam laudes et facta canunt: "Hic
Hic. . . panibus] Mt 14, 19-21; Mc 6, 41-44; Lc 9, 16-17; Io 6, 10-11
milia gentis
1.723 Multa quidem paucis saturauit panibus; idem
idem. . . morbos] Mt 4, 23-24
1.724 Corporibus quoscunque ualet depellere morbos.
1.725 Macte esto uirtute Dei: tibi flamina parent,
1.726 Et
Et. . . fluctus] Mt 8, 26
turbata suos componunt aequora fluctus!
1.727 Dexter adi populum: tibi gens en supplicat omnis.
1.728 Tu
Tu. . . coecis] Mt 21, 14
gressum claudis reddis, tu lumina coecis,
1.729 Restituis
Restituis. . . iussus] Io 11, 44
uiduę tu natum: Lazare, demum
1.730 Existi tumulo funebri sirmate
iussus.
1.731 Pax
Pax. . . redibunt] Mc 11, 9-10
terras teneat, subeat noua gloria coelum!
1.732 Rex uenit, et populo Dauidica regna :
1.733 Fausti sint aditus, exordia prospera regi!"
1.734 Atque alia exultans populus tunc mille recenset:
1.735 Vt
Vt. . . sodales] Mt 14, 22-33; Mc 6, 45-52; Io 6, 16-21
suspensa tulit tumido uestigia ponto,
1.736 Et prętergreditur cimba obnitente
sodales,
1.737 Vtque
Vtque. . . aruo] Mt 8, 28-34; Mc 5, 1-20; Lc 8, 26-39
actos Furiis iactauit in aequora porcos,
1.738 Expulsi inciderant quibus omni demones aruo,
1.739 Et quacumque, malis regio purgatur, obiuit;
1.740 Vt Tyrius ciuis nemus et frondentis Idumes,
1.741 Atque iugo canente procul Iudęa niualis,
1.742 Foecundęque manum glebę sensere salubrem,
1.743 Quas stringente fugax Iordanus pręfluit unda,
1.744 Qui ripa attonitus miracula uidit utraque,
1.745 Ante celer totam differt ea fama per urbem,
1.746 Obuia pręcipiti quę cursu effunditur extra.
1.747 Inuehitur tandem portis, mediisque sonabat
1.748 In plateis carmen, pars altera templa subibat.
1.749 Accessum,
Accessum. . . 752 quondam] II Par 3, 1
scopulis qua surgit in aethera moles,
1.750 Aeditaque aequabat coelo fastigia templum,
1.751 Quod posuit Salomon, modico qua colle tumescit
1.752 Moria mons: Ornę Iebusęi hęc area quondam
1.753 Inter
Inter. . . 755 proles] Ios 18, 11-20
Beniamin et certus limes Iudam,
1.754 Obuersę in Boream latus hoc sors obuia iungit,
1.755 Et cedunt hinc iura tibi, Rachelia proles,
1.756 Ductaque
Ductaque. . . colli] Gn 22, 1-14
grandęuo seniori huc uictima natus,
1.757 Tradente euentu tunc paruo nomina colli.
1.758 Hic
Hic. . . sacranti] Gn 28, 10-19
et scala suo coeli post uisa nepoti,
1.759 Luza uetus Bethel quo facto dicta sacranti,
1.760 Dumque
Dumque. . . 766 arcę] II Sm 24
scelus regis diuina ulciscitur ira,
1.761
Hinc
Hinc]
e marg. pro hic
ruere educto gladio conspectus in urbem
1.762 Angelus, et multa clades augescere coede.
1.763
Mercato sacrauit humum rex territus agro,
1.764 Atque adolet supplex trepidis altaria uotis.
1.765 Destinat hanc templi sedem, passimque uagantis
1.766 Et uersantis adhuc rigidis sub pellibus arcę.
1.767 Exequitur
Exequitur. . . 769 seclis] III Rg 6
successor opus, nam fata uetarunt
1.768 Belligero id regi; constructum surgit in auras
1.769 Templum augustum, ingens cunctis memorabile
seclis.
1.770 Nec
Nec. . . 772 illo] IV Rg 25, 9
primi diuturna fuit fortuna laboris:
1.771 Aequatumque solo uictor iam Persa relinquens
1.772 Aegit cornipedem campo calcaribus .
1.773
Sed tandem inuenta est posthac iam gratia plebi;
1.774 Erigitur rursus, recidiuaque fabrica .
1.775 Protinus hanc aucti uisum ditione non esse
20
1.776 Pro regni, muris maioribus ambiit aedem
1.777 Herodes, potuitque inter miracla referri.
1.778 Feruebant illo, ualuisque patentibus omnem
1.779 Absorbet populum; strepitu templum omne remugit,
1.780 Quod uicibus uariis spaciosas diuidit aedes.
1.781 Quaque aditus primus, duplici circumdata muro
1.782 Atria fundantur: populi huc concursus ab urbe,
1.783 Atque intersepto sexus diuisus abibat,
1.784 Omnibus hic solitis coelestem exposcere pacem,
1.785 Et foedas animi sordes noxamque piare.
1.786 Succedit lato excurrens post area campo:
1.787 Leuitis aditus solis de more uetusto.
1.788 Haud sedes defensa suis a solibus illa
1.789 Ex uoto populi quo uictima ducitur omnis.
1.790 Hic iugulant nam rite pecus funduntque cruorem.
1.791 Quam
Quam. . . 796 arca] III Rg 6, 15-22; 8, 1-8
struxit Salomon hinc iam transitur in aedem,
1.792 Cedro contextam quondam fuluoque metallo.
1.793 Sacra iugis medio stabat libaminis ara
21
1.794 Rite litabatur qua mane et uespere semper.
1.795 Vltima post subeunt magni penetralia templi,
1.796 Illata est quondam quo magni foederis arca;
1.797 Fasque semel sacris insistere postibus anno
1.798 Pontifici, vulgusque locum formidinis horret
1.799 Omne aliud; reliquum stant clauso limine tempus.
1.800 Huc ergo ingressis iteratur carmen in aede:
1.801 "Optato tandem uenit spes una salusque,
1.802 Vrbs antiqua, tuis prędictus vatibus olim."
1.803 Sępius hęc repetunt, responsat uocibus aether,
1.804 Et clamore uirum sublimia tecta resultant.
1.805 "Heus,
Heus. . . 809 doloue] Mt 22, 15; Mc 12, 13; Lc 20, 20
abeunt omnes post hunc, et pectora languent
1.806 Nostra diu", queritur Pharisęus, et anxius ambit,
1.807
Increpatque senes, quod cura deside marcent.
1.808 Multaque tunc templo ingressum scitantur adorti,
1.809 Si qua fraude queant captum damnare doloue.
1.810 Sed uanum sumis nequicquam, stulte, laborem:
1.811 Nullę huic ignotę ambages, fallacia nulla,
1.812 Occultumque nihil uel inextricabile restat,
1.813 Ancipitesque uias errorum hęc regula soluit.
1.814 Te fugit esse hominem, quę nunc pręfertur imago,
1.815 Cui tribuit: nunquam uiderunt secula, demens,
1.816 Tale opus, emergunt huius nam cętera dicto,
1.817 Et uultum species quęque ac propria imbuit ora,
1.818 Nigro iussa Chao postquam emicuere sub auras,
1.819 Vmbras ut tenues tenebris quę deuocat ille.
1.820 Continuo at coelum egressis hauritur apertum
1.821 Naturę et tolerant pręscripto limite leges.
1.822 At non hic nihilo prodit difformis inani:
1.823 Omnia qua constant, lux delitet
artibus
artibus] artubus A
istis,
1.824 Osque hominis sumens sese mortalibus addit
1.825 Ipse opifex rerum, uiuax exemplar, inundat
1.826 Fons cuius rebus late diffusus, et ore
1.827 Vsquam quod lucet, species delapsa refulget;
1.828 Ac quantum defit, ratio quod quęque requirit,
1.829 Singula compensans diiudicat arbiter aequus.
1.830 Quantum errat ratio depręhendit, et ipsa uoluntas
1.831 Quantum delirat, quid ponderis actio iusti
1.832 Deiicit, et subito taxata examine restant.
1.833 Peruius huic radio, et quantum defecit, inustus
1.834 Accessit tentans posito clam milite scriba.
1.835 Cyrino quondam censum Sadocus agente,
1.836 Sadocus legem et Pharisęum dogma secutus,
1.837 Seditione potens totam commouerat urbem,
1.838 Atque iugum capto suadebat pellere ferro:
1.839 Nam pręstare mori pro libertate tuenda
1.840 Hortatus secum turbas in bella trahebat.
1.841 Primo
Primo. . . 861 relinquunt] Mt 22, 15-22; Mc 12, 13-17; Lc 20, 20-26
aditu partes orator prętulit illas,
1.842 Atque ait: "O nobis assertor cognite ueri,
1.843 Ad uultus nullos cui cor expalluit unquam,
1.844 Vnde ostendis iter diuinum tramite recto:
1.845 Nos gens lecta Dei, stirps Patrum et sancta
sancta] vera A
propago,
1.846 Quos aluit semper spes lęta et gratia coeli,
1.847 Romanis indignum Abrahę seruire nepotes.
1.848 Iccircone licet pręsenti pectore censum
1.849 Detrectare, manu et patriam defendere legem,
1.850 Errori an potius gentis succumbere pręstat?"
1.851 "Frustra", inquit, "tentare paras modo cuncta scientem:
1.852 Ocyus huc agedum census numismata profer."
1.853 Prolato demum, quęnam sit, quęrit, imago
1.854 Impressa, aut cuius descriptio desuper iret,
1.855 Cęsaris esse, inquit: iubet hinc sua reddere cuique
1.856 Taliaque haud una penitus miscere necesse.
1.857 "Debentur coelo quę sunt coelestia: terrę
1.858 Terrenum tribue, et steterit concordia rebus."
1.859 Decepit falsos postquam sententia uoti,
1.860 Illico digressi uertunt hinc terga, docentem
1.861 Turbis collectis passim populoque
relinquunt.
1.862 Ille
Ille. . . 870 docentis] Lc 21, 37-38
diem totum noua regna annuntiat urbi,
1.863 Sub noctem in siluas abit et deserta recedens.
1.864 Lustrat oliuetum coetu comitante suorum,
1.865 Exemplo, ingeniis adeant quibus aethera, tradens.
1.866 Hinc rursus remeat, quamprimum discutit umbras
1.867 Orta dies, uitę miseris reuehitque labores.
1.868 Ingressus templum medio stans ore profatur:
1.869 Cultus diuersi plebs plurima cogitur illo,
1.870 Inque uiri uerbis capitur diuina docentis.
1.871 Huc passim coeunt, instant solennia quando,
1.872 Siue fugę Aegypto renouat monumenta cruentę,
1.873 Seu populus Legem meminit sub monte receptam,
1.874 Septima quod uoluit referens hebdomada festum,
1.875 Aut cum frondenti tentoria stemmate formant,
1.876 Sabbata qui mensis totius creditur anni,
1.877 Impulsę quis certa tubę dant signa diebus.
1.878 Verum alias redimit sese longinquior ora,
1.879 Ast urbem cunctos adstringit uisere Pascha.
1.880 Et
Et. . . omneis] Io 11, 55
tunc forte dies instabat proximus ille,
1.881 Ac penitus circum fines exciuerat omneis.
1.882 Omne frequens iter est properantum, semitaque omnis
1.883
Conteritur, passim gradientum turba coruscat,
1.884
Vrgendoque uias exorsi utcunque loquelas
1.885 Christum quisque suo comiti referebat, in ore
1.886 Multus erat cunctis, illum sermone frequentant,
1.887 Verbaque docta uiri mirandaque facta recensent.
1.888 Tum porro ingressi, quocunque auditur in urbe,
1.889 Festinant, iterum gaudent spectare loquentem,
1.890 Intentique nouis formabant pectora dictis:
1.891 Ingens Doctoris nomen celebratur ubique.
1.892 Hinc iam liuor edax Pharisęos cogit, et inde
1.893 Ira diu coctis exęstuat atra uenenis,
1.894 Insinuatque metus odiumque his Tartarus una.
1.895 Vtque accita omnis seniorum curia sedit,
1.896 Protinus a Christo sermonum exordia sumunt.
1.897 Huius signari maledictis sępe queruntur,
1.898 Ordinis et fraudes nudari, pristina uitę
1.899 Libertas rapitur, si plus impune licebit
1.900 Oranti templis uersari: "Scilicet", inquit,
1.901 "Suspicit hunc populus; tum quicquid dixerit, olli
1.902 Creditur, et nostri spernunt documenta senatus.
1.903 Dedecus, hoc equidem uictum si cesserit uni
1.904 Consilium, et tantos solus labefecerit ille
1.905 Conatus: agedum statuat sententia coedem,
1.906 Expediatque modum, ne circum impune pererrans
1.907 Infames faciat passimque oppugnet auaros."
1.908 Sic fatus quidam, hinc ineunt suffragia cuncti:
1.909 Obtinuit numerus, stetit et sententia tandem,
1.910 Occumbat,
Occumbat. . . 914 Magistri] Mt 26, 3-5; Mc 14, 1-2; Lc 22, 1-2
soluatque metus ut morte timentum:
1.911 Cęde supersedeant tantum statuere per urbem
1.912 Dum celebri festo uersatur plurimus hospes,
1.913 Cęptum interturbet populi ne forte tumultus,
1.914 Quem docti cernunt captum sermone Magistri.
1.915 Nondum
Nondum. . . 920 cruoris] Mt 26, 14-16; Mc 14, 10-11; Lc 22, 3-6
digressi, medium mirantibus infert
1.916 Bethania sese referens Scariotha tribulis:
1.917 Acceptum dextris pręhendunt solioque locarunt.
1.918 Aduentus quę causa docet, nouisse recessus
1.919 Christi secretos, mortemque paciscitur auro.
1.920 Conuenit: aes una accepit pretiumque
cruoris.
1.921 Ille
Ille. . . 924 sorori] Mt 26, 6-7; Mc 14, 3; Io 12, 3
thoro iratus surrexerat, intulit aruis
1.922 Quo lectum Syrię nardum fuditque refracto
1.923 Vase, domumque totam quando repleuit odore
1.924 Voce Dei mulier carę laudata
sorori.
1.925 Seu nardo ingenium uarios confudit odores,
1.926 Et mixti princeps unguento nomina donat-
1.927 Illud erat, tantas Oriens nam repperit artes
1.928 Delitiisque dedit regali prodita gazę-
1.929 Siue ferę sanies, qua non preciosius aurum,
1.930 Hęc lucis legitur, qua stillat ab inguine uirus.
1.931 Nam misero gemitu in saltus et lustra recedit,
1.932 Dumque uagam siluis passim dolor angit acerbus
1.933 Vlceris, hic duro rescindit stipite plagam,
1.934 Deliquat impressu tunc urgens, funditur unde
1.935 Cui par non alius terris manauerit humor
1.936
Egregiumque ferunt, preciumque accedit odori
1.937
Florentes inter segetes nardumque reperto,
1.938 Precipue Taurus qua brachia porrigit ingens,
1.939
Atque abeunt cani nebulosa cacumina montis.
1.940
Labentem hinc fluuium et Gangetica despicit arua;
1.941 At procul aerias qua tollit nubilus arces
1.942 Assiriamque uidet, nostrumque excurrit in orbem,
1.943 Terrarum nusquam nardus generosior exit.
1.944
Hic ubi depastę distendunt corpora spica,
1.945 Defluit eximius duris cruciatibus humor.
1.946 Delitias
Delitias. . . 950 honesti] Mt 26, 8-9; Mc 14, 4-5; Io 12, 4-5
postquam mulier has intulit ergo,
1.947 Obloquitur Iudas: "Quorsum hęc iactura? Receptum
1.948 Pręstabat uenire, inopi succurrere possent
1.949 Vt loculi!" Tali prętendens furta loquela
1.950 Atque alios specie fallente instigat .
1.951 Exoritur murmur, qualis cum flamina siluę
1.952 Incumbunt, longe foliis insibilat aura;
1.953
Certantumque stetit sensim uox dissona cęnę,
1.954 Atque superuacuos leuiter repręhendit honores.
1.955 Quos
Quos. . . 966 aetas] Mt 26, 10-13; Mc 14, 6-9; Io 12, 7-8
Christus roseo exorsus compescuit ore:
1.956 "Quis tantum menti facinus nunc implicat error?
1.957 Haud uobis culpanda, uiri, quę munus humandi
1.958 Corporis exhibuit, semper famulata fideli
1.959 Obsequio mulier: dabitur nam sępe facultas
1.960 Atque alias ex uoto inopes iuuisse merendo.
1.961 Hoc pietatis opus; quantum nam sedula pollet,
1.962 Impendit studium, superetur
superetur]
suprascr. pro superatur
pectore quamuis
1.963 Officium: uenit ecce dies, uulgemur in orbem,
1.964 Nostraque cum pueris narrabunt gesta parentes,
1.965 Hoc quoque erit passim terris memorabile factum,
1.966 Cum pia laudatam sacris mirabitur aetas."
1.967 Lecta manus procerum mox presso credidit ore
1.968 Culpatam temere, et sese correpta repręhendit.
1.969 At Iudas solus furtim se proripit auro
1.970 Fraudatum indignans damnumque rependere certus,
1.971 Quanto mercetur seniorum turba Magistrum.
1.972 Iamque adeo sector tunc aere redibat onustus,
1.973 It medio mixtus cętu, ceu uisus in aruis
1.974 Et pulsus de lacte lupum nemore euocat agnus;
1.975 Vt pręda potiatur, adit, seque ingerit ultro,
1.976 Perque gregem medium, donec hunc tollit, oberrat.
1.977 Doctrinę expulerat sacros de pectore sensus,
1.978 Atque animum quicquid coelesti fingit ab haustu.
1.979 Hinc iam uisceribus Furiam conceperat, atque
1.980 Adiuuat urgentem, simul ut traxere uenenum
1.981 Atque haustum penitus pręcordia lęsa recondunt.
1.982 Possesso incubuit, tum quantum clauditur Orco,
1.983 Inspirat sceleris misero: ruit illicet amens,
1.984 Pręcipit et turbas et capti uincula mente.
1.985 Non hunc, quę uidit, miracula plurima cępto,
1.986 Non usus reuocant placidi Doctorque benignus;
1.987 Oblitusque nihil meminit, cum iussus obiret
1.988 Oppida et hęrentem Simeonem cerneret una.
1.989
Quantum illis uirtutis erat! Quęcumque iuberent,
1.990 Parebant dicto: pellunt de pectore morbos
1.991
Languentum, obsessis abeunt tunc demones acti.
1.992 Exortam
Exortam. . . aeuo] Io 8, 12
lucem referebant insuper aeuo,
1.993 Quodque expectatum est tam longo tempore, regnum
1.994 Venturum, ut laxent patribus fera Tartara claustrum:
1.995 Esse quidem rupto sublata repagula coelo,
1.996 Plurimaque ostensę uulgabant signa salutis,
1.997 Et respondebant iam facta ingentia dictis.
1.998 Verum ea restabat impuro euanida uirtus.
1.999 Sic deformato superum dux agminis ore,
1.1000 Dum potuit gressum reuocare, lababat ab alto.
1.1001 Quem clipeata cohors ad terram protinus armis
1.1002 Insequitur lapsis, casus tonat aethere diuum,
1.1003 Inter adhuc acies sacras non amplius agmen
1.1004 Cernere erat sacrum, et nullo fulgore coruscans.
1.1005 Incessu placido pręibat pulcher Iesus.
22
1.1006 Lęta duci facies et glaucum lumen ocellis,
1.1007 Atque superciliis positum discrimen honeste.
1.1008 Oris adhuc nasique decor, roseusque genarum
1.1009 Candor et in miti grauitas pulcherrima uultu,
1.1010 Conciliatque simul diuinum aspectus honorem.
1.1011 Ipsa statura uiro proceri corporis apta,
1.1012
Tum demissa comę nodis collegerat oram
1.1013 Cęsaries niuea residens ceruice decenter,
1.1014 Intonsos seruat quę uoti more capillos;
1.1015 Maiestasque metus et castum afflabat amorem.
Finit liber primus
Damiani Benessę De morte Christi liber secundus
2.1
2
Porticibus iuncti pariter gradiuntur in amplis:
2.2 Hic hospes primum sese tulit obuius olli,
2.3
Tendentem saluere iubet, dehinc oscula libant.
2.4 Vestibulum ingressos spaciosa per atria ducit
2.5
Accensę qua clara faces dant lumina nocti.
2.6 Picta sacris stabat series hic eruta libris,
2.7 Argumentum operumque Dei gentisque uetustę.
2.8 Hic gemini positus, res nulla imitabilis arte,
2.9 Concipiunt longe uariarum exordia rerum
2.10 Quo corpus mentemque aptat pictura fidelis.
2.11 Namque instar numeri spaciumque situmque sequestrat
2.12 Congruus angelicis ascriptus sedibus ordo,
2.13 Statque uorago sinu contra spaciosa capaci.
2.14 Hęc
Hęc. . . 25 imum] Lucr. I, 988-998
sedes certa et solidę fundamina molis,
2.15 Nulli hic migratus, nusquam se dimouet illinc.
2.16 Insistit quocunque loco, nil nam excutit inde,
2.17 Allicit aut alio, sed ibidem immota recumbit:
2.18 Non quid sit leuitas regio, non pondera nouit.
2.19 Mundus in immenso primum hoc concrescit inani,
2.20 Cui propriis natura locis ingentia menbra
2.21 Constituit, clauso constat respectibus ordo.
2.22 Cęlum summa tulit, sed terra resedit in imo.
2.23 Cętera se medio cohibent, rursusque refertur
2.24 Ad totum uertex, contraque refertur ad imum,
2.25 Atque pari uultu reuocat se funditus imum.
2.26 Hęc prorsus
prorsus]
suprascr. pro frustra
ratio iam
iam frustra]
suprascr. pro genti [...]
frustra quęritur extra.
2.27 Inde igitur nostris accedunt pondera rebus,
2.28 Et motus uaria qui se uertigine uoluit.
2.29 Recta namque meat, seu circumcurrit in orbem,
2.30 Quam semel obtinuit nusquam de sede recedens.
2.31 Alterius gremio complexa recumbit amico
2.32 Altera pars, fundo medio stant omnia nixa.
2.33 Porro in mole locus quicumque ascribitur ista,
2.34 Hęc requies, quantumque recesserit inde remotum,
2.35 Sponte sua rursus natura reducit eodem.
2.36 Quicquid at in propria motu iam sede cietur,
2.37 Exterior nitens impellit labile causa
2.38 Mota Dei posito digestu fine creantis.
2.39 Atque ita, quo passim uariantur corpora, motus,
2.40 Quę moli inseritur, pręscripta lege periret,
2.41 Exemptumque globo, ni mundo uita fouenti
2.42 Debita deficeret, sedem pressisset eandem.
2.43 Sed pars nulla adamat fieri mundana seorsum,
2.44 Congerie quę fota locum secernit in aluo
2.45 Et nomen uiresque agitandi uiuida cępit.
2.46 Vtque uices uarias hęrentia menbra ministrant,
2.47 Quę decisa cadunt natiuo cassa uigore,
2.48 Sic quę inserta ualent, pereunt semota repente.
2.49 Iccirco externi nihil indiga machina quantum
2.50 Occupat, hic momenta sua est
est]
suprascr.
partita subinde.
2.51 Hęc uaria ingenium formauerat arte figurans,
2.52 Naturę duplici ut liquidis Deus incubat undis.
2.53 Materies partu torpebat pigra recenti,
2.54 Concilians nondum sociis se uiribus expers,
2.55 Hęc habilis toto uacuo considere sparsa.
2.56 At menti contra incumbit caligo profundę,
2.57 Quę conuersa Deo formari debuit insons.
2.58 Primum concipitur certantis factio uulgi:
2.59 Hinc abeunt medio et geminum referuntur in agmen
2.60 Seditioque animos studia in diuersa trahebat.
2.61 Altera pars nitido euasit pulcherrima uultu,
2.62 Arripitur penna sublimis prępete coelo.
2.63 Diuina penitus de luce recondit amorem,
2.64 Incussamque accensa fouet sub pectore flammam.
2.65 Instruit hęc acies et digerit agmina Diuum:
2.66 Terna phalanx triplici discriminat ordine turmas.
2.67 Diuino intuitu de lumine pendula plebes
2.68 Lustrandique operata sacris sibi dedita prębet
2.69 Hanc operam, nusquamque Deo diuertit ocellos.
2.70 Tota oculus facies coelestum, addictaque partes
2.71 In geminas aciem, duplicem uim concipit inde,
2.72 Immensam exhaurit qua lucem, et numine sese
2.73 Proluit illapso radios iaculata nitentes,
2.74 Quaque creatarum rerum mens proficit usu,
2.75 Inde uacat collecta Deo tenditque uoluntas
2.76 In finem, propria ueluti ui pondera sidunt.
2.77 Alituum stipata cohors uolat agmine, Sanctus
2.78 Spiritus unde ciet, clamor meat aethere magno,
2.79 Et placitura Deo meditantur carmina semper.
2.80 Hinc circumduci uideas examina ludo,
2.81 Agglomerantque Deo una omnes ineuntque choręas,
2.82 Et seruant orbes, ac uergunt semper eodem,
2.83 Quam densas, liquido cum tranant aere lapsę,
2.84 Tempus agit seu uere grues longo ordine tracto,
2.85 Siue aestate, petunt cum pabula dulcia, sturnos,
2.86 Dum sedes mutant, rumpunt clamoribus auras,
2.87 Exercent proprios sic agmina sacra uolatus.
2.88 Namque obeunt, reuocant gyros, et prępete penna
2.89 Tollunt se uolucres sublime Deoque reducunt.
2.90 Quęcunque ore ferunt, mirantur sidera nec mens
2.91 Attingit: subter gaudent elementa canore.
2.92 Diuersa reprobum genus hinc stat parte repulsum
2.93 Sedibus aethereis Diuum statione beata,
2.94 Deformis genti facies inimicaque uisu.
2.95 Attamen obscoeno lux quędam internitet ori,
2.96 Heu infoelices mira quę fallit ab arte.
2.97 Hic quantum furuo Furiarum est cernitur Orco,
2.98 Et longe pictus sistit formidine terror.
2.99 Consilii arcani princeps decreta superbus
2.100 Improbat, et faciem, coelum tanquam execret, alto
2.101 Deturbatus habet; ruit una turba fauentum,
2.102 Telluremque petunt coelesti sede relicta.
2.103 Mutantur cultus, mutantur et ora cadentum,
2.104 Naturę legem
legem] leges A
peruertunt, seruaque plebes
2.105 Quęrit regna sibi, miseramque insania miscet,
2.106 Auertitque oculos ueri qua lumine certo
2.107 Lux radiat, nimiumque placens sibi perfida credi
2.108 Plus uero et nimium censeri insana peroptat.
2.109 Aspernata Deum et legem nihil abdita curat,
2.110 Solum adamat speciem et mendax in imagine uadit.
2.111 Hinc animos sumit fastuque tumescit inani,
2.112 Delegit sedem imperio seque ingerit orbi,
2.113 Mole recens uacuo immenso qui constitit ampla,
2.114 Tantum error miseris et fraudis amica uoluptas.
2.115 Sub specie falsa nam se mirantibus infert,
2.116 Exitioque suo deceptus fallere gaudet.
2.117 Sed uanum gentis studium incassumque labores
2.118 Suscepti, robur lassum uirtusque fathiscit.
2.119 Nam semel auersos renuentia lumina lucem
2.120 Calcat humi reprobos et desuper arbiter urget.
2.121 Pressa grauis cępit tellus immania monstra:
2.122 Hinc pugnas Herebus superi ciet immemor aeui,
2.123 Aut nequit aut aciem refugit obuertere luci
2.124 Diuinę, recta radiis simul obuius, unde
2.125 Et coelo et terra producitur omne quod usquam est.
2.126 At qua materies formatur tarda parumper,
2.127 Ingenium superabat opus: stat machina mundi
2.128 Ingens, inde suis depingit facta diebus.
2.129 Caligat primum sterilis sine germine moles;
2.130 Vtque polo illuxit, coecę fugere tenebrę.
2.131 Ecce Horas secum sparsis in terga capillis
2.132 Ortum tempus agit: tunc
tunc. . . 136 currunt] Gn 1, 3-5
protinus emicat orbi
2.133 Prima dies, coeli tenduntur tegmina circum,
2.134 Debitaque interitu compescuit ambitus una,
2.135 Condita miscebat uaria uertigine nutans
2.136 Vnius rationis opus; noua tempora currunt.
2.137 Altera
Altera. . . 143 ortus] Gn 1, 6-13
lux oritur, rebus cum luce colores
2.138 Mox redeunt, canis refugit cum fluctibus aequor,
2.139 Littora cinguntur, tellus educitur undis.
2.140 Concipiunt glebę imperio partuque tumescunt.
2.141 Inde uenit foecunda seges, tum semina gestant
2.142 Arbutei foetus nuper quis nata seruntur.
2.143 Tempora deproperant et tertius occidit ortus.
2.144 Accendit
Accendit. . . 157 Vesper] Gn 1, 14-19
solem et primum tunc Cynthia bigas
2.145 Aptauit, trito signatur semita calle,
2.146 Qua contexta poli fulsere micantibus astris,
2.147 Atque nouis tellus radiis lustrata nitescit,
2.148 Solque recens lucem roseo quassabat Olympo.
2.149 Hic ardet plena maturus lampade; at illic
2.150 Mane suo iam nata iugis Aurora ruborem
2.151 Spargit, et excitos auium per guttura cantus
2.152 Euocat, hincque faces diuersis Hesperus oris
2.153 Accendit, lucet genialis flamma per agros,
2.154 Nec procul incumbunt uacuis insomnia terris.
2.155 Inde simul metas annis et mensibus addit,
2.156 Qua tempestates uariant regionibus orbis.
2.157 Tunc quartus claudit labentia tempora Vesper.
2.158 Constitit
Constitit. . . 162 fuere] Gn 1, 20-23
Constitit. . . mundi]
e marg. in loco versus deleti Constitit ut mundus perfectis partibus ipse
at simulac perfecti machina mundi,
2.159 Mox
Mox rutilo]
in loco deleti quam primum
rutilo manauit aquis uis germina coelo.
2.160 Aetherię generantur aues, quęque aequora
aequora] aethera A
uerrunt,
2.161 Iam passim nigro undabant animalia ponto.
2.162 Finit quinta dies, suaque hęc momenta
fuere.
2.163 Parturit
Parturit. . . 173 horas] Gn 1, 24-31
et coelo dudum foecunda nitenti
2.164 Gignit humus, uultus formantur et ora ferarum.
2.165 Hinc uarias species uiderunt protinus astra,
2.166 Persultant campis et noto compare gaudent.
2.167 Incubuit terrę uirtus diuina liquenti
2.168 Foeturęque dedit maioris munera dotis.
2.169 Effinxit uultus, diuina euasit imago.
2.170 Huic late imperium in terras et in aequora cessit,
2.171 Aerięque simul timuerunt iussa uolucres.
2.172 Gaudebat consorte thori nouus incola mundi
2.173 Atque suas iam sexta dies sic terminat horas.
2.174 Vt
Vt. . . 178 luce] Gn 2, 1-4
Vt. . . rerum]
e marg. in loco versus deleti Tantarum perfecta stetit cum machina rerum
perfecta stetit tantarum machina rerum
2.175 Septima lux oritur coelo fere picta sereno
2.176 In longum uotis placidę seruanda quieti.
2.177 Aerii tractus, canentiaque aequora ponti,
2.178 Ac tellus illa tenuerunt ocia luce.
2.179 Nulli
Nulli. . . 183 auras] Gn 2, 5-6
tunc imbres, sed iuxta flumine terram
2.180 Fons uiuo humectans uenientia gramina sponte
2.181 Potabat, uisus uolui de ualle remota
2.182 Arua tenet late spaciosius, protinus inde
2.183 Permeat et nostras multo capite exit in auras.
2.184 Foelix hinc pecori tellus alimenta ministrat,
2.185 Et pingui rimantur aues sua pabula prato.
2.186 Hic prope perpetuo rident uiridaria uere,
2.187 Seposita nimium foelix regione recessus.
2.188 Quo
Quo. . . 190 primus] Gn 3, 8
ductus mirans specioso uertitur aruo
2.189 Tam fortunatos lucos terramque beatam
2.190 Ipse pater primus: dolet
dolet. . . 193 ambo] Gn 3, 24
hinc male cognita mala,
2.191 Pellitur et terris uagabundus cernitur exul.
2.192 Causa mali coniunx tunc, quo diuertit, adhęret,
2.193 Dantque simul poenas incauti pectoris ambo.
2.194 Fortuna coniunctus amor meliore locoque
2.195 Durat in aduersis, erumna haud frangitur ulla.
2.196 Ponitur hinc uitę stricto custodia ferro,
2.197 Et longe siluis terror cohibebat amoenis.
2.198 Erronesque
Erronesque. . . 203 Abelem] Gn 4, 1-2
nouis caluerunt ignibus, atque
2.199 Oscula complexi iungunt, perque ossa uoluptas
2.200 Emicuit, risit iunctos Hymenęus amantes.
2.201 Post iterum repetit curasque requirit easdem,
2.202 Atque pater loeto tollit sua pignora uultu,
2.203 Maioremque Chain, aliumque uocauit Abelem.
2.204 Hos traxit facilis studia in diuersa uoluntas,
2.205 Exercetque Chain tellurem ac iugera uersat,
2.206 Alter oues sequitur, latis amat ocia campis.
2.207 Huic tantum cantus et dulcia carmina cordi,
2.208 Solaturque fugam et casus sic uoce paternos.
2.209 Sępe oculos tollit coelo et suspiria ducit:
2.210 Commendat uitę superis hic usus Abelem.
2.211 Nascitur
Nascitur. . . cruore] Gn 4, 5-8
Nascitur. . . cędes]
e marg. in loco versus deleti Nascitur inde odium fraterna et cędes in agro
inde odium, tum mox fraternaque cędes:
2.212 Cognati sceleris maculatur terra cruore.
2.213 Protinus
Protinus. . . apertum] Gn 4, 16
in deserta fugit sedesque remotas
2.214 Infoelix, facinus diis quando sensit apertum.
2.215 Huc
Huc. . . 226 uitę] Gn 4, 17-24
prope longa quidem series ueniebat auorum:
2.216 Primus Enoch; muri iuxta cernuntur et artes.
2.217 Irad, Mauiael, huic ordine proximus astat
2.218 Matusael, curisque Lamech partitus amorem
2.219 Insequitur, lateri coniunx hęrebat utrique:
2.220 Adda comesque puer geminus, mouet organa Iubal
2.221 Vocalesque agili percurrit pectine chordas.
2.222 Ast alter mediis ponit tentoria campis,
2.223 Et pariter gemino gaudebat pignore Sella.
2.224 His ardens iuxta candebat in incude
1
ferrum:
2.225 Ipse pater medio tristis similisque dolenti,
2.226 Haud gens grata Deo curisque exercita uitę.
2.227 Sed
Sed. . . 229 Enos] Gn 4, 25-26
melior longo soboles uenit altera tractu.
2.228 Seth bonus et patri luctum qui soluit Abelis:
2.229 Altius humanas spes tollit filius Enos.
2.230 Hunc
Hunc. . . 233 huius] Gn 5, 6-29
iuxta Caynan, natus Malalechel huius.
2.231 Insequitur Iared, post Enoch in aethera raptus,
2.232 Matusalem, gaudensque bona cum prole Lamechus:
2.233 Ipse pater Nochus uenit ultimus ordinis huius.
2.234 Iamque hominum passim turbę populique frequentes,
2.235 Non rarus cultor uacui non amplius agri,
2.236 Cernere mixta uirum totis erat agmina terris.
2.237 Tunc
Tunc. . . 244 miscet] Gn 6, 1-2
Herebus superis inimicum fudit Amorem
2.238 Armauitque deum docuitque impellere uulnus.
2.239 Acer lunato mox arcu constitit ales,
2.240 Tela uolant, lęsis linquunt sine morte uenenum.
2.241 Illicet hinnit amans uisa fere
fere]
suprascr. pro prope
uirgine captus.
2.242 Oscula pressabant uulgo rapiuntque puellas,
2.243 Confunduntque genus male suasi, et coniuge iustus
2.244 Seth capta de stirpe Chain connubia miscet.
2.245 Tunc tellus hominum scelere est imbuta profano,
2.246 Offenduntque Deum prauę facta impia gentis.
2.247 Illa,
Illa. . . montes] Ov. Met. I, 151-153
sic perhibent, nam tempestate Gigantes
2.248 Admorunt superinstructos in sidera montes.
2.249 Fama
Fama. . . tollit] Gn 6, 4
uiros, fama hinc ingentia robora tollit,
2.250 Queis
Queis. . . fugatur] Ov. Met. I, 150
placida et mitis terris Astręa fugatur.
2.251 Ille
Ille. . . 258 Chami] Gn 6, 5-10
dolor tetigit uehemens et cura Tonantem.
2.252 Damnato spectat qua uindex irruat orbi:
2.253 Impuros inter miseratur et excipit unum.
2.254 Hic pius et superos sceleris placauerat expers,
2.255 Secernit fruges cumulatque altaria donis,
2.256 Annua sic referens partita munera messe.
2.257 Huius tergemini, soboles pulcherrima, creti,
2.258 Sem pius et Iaphet, robustaque pectora Chami.
2.259 Texitur
Texitur. . . 261 ruinam] Gn 6, 13-17
illatis ingens fere machina tignis:
2.260 Expectat perfecta minas casuraque coelo
2.261 Fulgura, promissamque hiemem mundique ruinam.
2.262 Voce
Voce. . . 270 iras] Gn 7, 13-16
Dei huc species animantum cogitur omnis:
2.263 Turmatim primum campis armenta iugantur,
2.264 Diuersum genus et pecoris, lapsęque secabant
2.265 Aetherię uolucres alis pernicibus auras.
2.266 Ingressę sese spaciosa mole recondunt,
2.267 Orbis qua tandem perituri turba superstes
2.268 Sementi seruata feros euaderet imbres.
2.269 Postremo ingreditur senior scelera impia multum
2.270 Ante hominum increpitans, superum testatus et iras.
2.271 Vt
Vt. . . 283 umbras] Gn 7, 16-23
mouit uectes posuitque repagula ualuis,
2.272 Naufragiumque Deus tribuit contemnere tutos.
2.273 Tunc primum picea caligine cogitur aer,
2.274 Atque meant toto clamosa tonitrua coelo.
2.275 Accensus passim assiduis micat ignibus aether.
2.276 Tempestas subitas tunc sese exhaurit in undas,
2.277 Descendit coelum, pluuiis absorbitur aer.
2.278 Non pelagi discrimen aquis, stant aequora late
2.279 Et terras rapiunt, facies hinc redditur una.
2.280 Merguntur campi, pereunt crescentibus undis
2.281 Colles, et tumidę latuere cacumina terrę.
2.282 Quicquid [...], quicquid carpebat et auras,
2.283 Extinctum est, mortis species tulit una sub umbras.
2.284 Iam
Iam. . . 289 summo] Gn 8, 1-5
pulsę nubes, iam lux sua reddita mundo est,
2.285 Inque sinus refluit decrescens unda reductos.
2.286 Relliquię, nabat, uiuentum, machina ponto.
2.287
Hęsit et aeria sublimis rupe resedit,
2.288 Armeniam qua Taurus adit, conditque sub astra
2.289
Excelsum caput, et superat se uertice summo.
2.290
Hinc egressa manus supplex altaria ponit
2.291 Atque adolet: gratus superis init aethera fumus.
2.292 Sarcula
Sarcula. . . 294 liquorem] Gn 9, 20
tunc genitor repetit solitumque laborem.
2.293 Distinguit scrobibus sarmenta et uinea surgit,
2.294 Vuaque inexperto fudit calcata liquorem.
2.295 Ignotam
Ignotam. . . pudorem] Gn 9, 21-23
sensit uim: uersi in terga cubanti
2.296 Iniiciunt uestem pueri uellantque pudorem.
2.297 Continuo
Continuo. . . 300 orbem] Gn 10
gentis reparabant damna peremptę:
2.298 Miratur proprio genitor de sanguine prolem.
2.299 Vsque adeo sarcita breui est iactura, nouusque
2.300 Quęrebat populus quem se diffundat in orbem.
2.301 Cernere
Cernere. . . 310 terris] Gn 11
erat turrim et non intellecta loquentum
2.302 Verba, uagasque acies diuersa in regna ruentes.
2.303 Arctoas petit illa plagas Scythiamque rigentem,
2.304 Hęc Syriam ingreditur, flantes et pergit ad Austros:
2.305 Sunt Euros tendunt qui contra et lumen Eoum,
2.306 Atque alii post solis iter mundumque cadentem.
2.307 Peruentum quocunque, homines regionibus illis
2.308 Continuo superant, prolatos iungere fines
2.309 Ambitio magnumque decus, lateque colendo
2.310 Tendere et intactis populos inducere
terris.
2.311 Hactenus imperium stabat tunc temporis orbi,
2.312 Instruere et uitam cultu, quę gloria regum
2.313 Sola diu, gentesque iugis assuescere Ninus
2.314 Cępit, et arbitrium ius sumptis fecit in armis.
2.315 Iam genus humanum toto deducitur orbe,
2.316 Nec superest quo non accessum, multus abundat
2.317 Iam passim populus: surgunt certamina Martis,
2.318 Atque iuuat fuso uictoria parta cruore,
2.319 Et scelus et crescit uiolenta iniuria regum.
2.320 Vir
Vir. . . 326 defunctus] Gn 11, 27-31
Chaldęus erat genitus de stirpe uetusta
2.321 Sem patris quondam, Thares de nomine dictus,
2.322 Inueterata sui damnabat tempora secli:
2.323 Inde solo patris discedit, pignora iuxta
2.324 Incedunt, Abram cara cum coniuge gnatus,
2.325 Lothque nepos, subeunt uenientes oppida. Thares
2.326 Cernitur hic tolli defunctus. Signa
Signa. . . 329 tenebant] Gn 12, 1-9
secutus
2.327 Impiger e coelo iussis iter arripit Abram,
2.328 Lothque comes graditur, qua pingia pascua Sidon
2.329 Explicat, herbosa pecudes in ualle tenebant.
2.330 Hinc
Hinc. . . 333 relinquens] Gn 13, 5-12
pręculta legit, regio dum iam una reuersos
2.331 Non capit et pugnas pastorum rixa ciebat.
2.332 Et qua Iordanus pręlabitur amne, recedit
2.333 Loth patruo campos et pabula nota relinquens.
2.334 Exuuias
Exuuias. . . hoste] Gn 14, 14-16
uictor pulso referebat ab hoste,
2.335 Atque
Atque. . . docetur] Gn 15
suę gentis senior uentura
docetur.
2.336 Iuxta
Iuxta. . . agros] Gn 16
Agar puerumque sinu gestabat in agros:
2.337 Hic
Hic. . . promittitur] Gn 17
percussa uiro recutitę foedera carnis,
2.338 Certaque iam proles promittitur, ac
ac. . . umbras] Gn 19, 1-29
prope tellus
2.339 Procumbit, nigrasque ruens subsedit ad
umbras.
2.340 Cernitur
Cernitur. . . soporis] Gn 20, 2-3
Abimelech et iurgia nota :
2.341 Ludit
Ludit. . . puer] Gn 21, 2
anus gremio matris
puer, inde
inde. . . ducesque] Gn 21, 9
fugatur
2.342 Serua, ducesque
ducesque. . . foedus] Gn 21, 27
inter percussit Bersaba .
2.343 Hic
Hic. . . 346 aras] Gn 22, 1-18
strue lignorum stat patris uictima gnatus:
2.344 Heu
Heu. . . 346 aras]
tres versus additi e marg.
dolor optatę postrema in tempora prolis!
2.345
Attamen et sic stat iussis parere supernis.
2.346 Accinctus ferro puerum mox sistit ad aras:
2.347 Non
Non. . . pecunia] Gn 23
desunt lachrimę, non carę flebile funus
2.348 Coniugis, in tumulum non pensa pecunia;
lectum
2.349 Est iter ac reditus, Bathuelis filia uenit
2.350 Optato; hęc lachrimas matris desiccat
amanti.
2.351 Sunt
Sunt. . . 354 gemello] Gn 25
noua Cethurę connubia, longus et ordo
2.352 Stirpis, et annosi sublimia funera patris.
2.353 Ismael hic multa circum se prole tuetur,
2.354 Ventrem alibi foetu soluit Rebeccha gemello.
2.355 Versatur
Versatur. . . gnatus] Gn 26
Geraris, fugit et noua regibus Isach
2.356 Pacta ferit: gemina stabat cum coniuge
gnatus.
2.357 Venator
Venator. . . 361 reuerso] Gn 27; 33
quicquid lassanti lustra ferasque
2.358 Offerret sese iaculo percellere doctus,
2.359 Emicat in siluas, plangunt per terga pharetrę.
2.360 Iunior
Iunior. . . epulas]
e marg. pro ast epulas iunior
ast epulas matris prior obtulit arte:
2.361 Venatu genitor turbatur fratre reuerso.
2.362 Longe abit et fratrem maternum inuisit Iacob.
2.363 Hic
Hic. . . labores] Gn 29, 15-30
partus quęsitus amor, fraudataque sępe
2.364 Immensos merces compensat digna labores,
2.365 Adque
Adque. . . agro] Gn 33, 19
solum patrium post multa exhausta redibat,
2.366 Depositique lares empto statuuntur in
agro.
2.367 Huc
Huc iuxta]
e marg. pro et prope sunt
iuxta raptus, et sunt certamina fratrum.
2.368 Secessit
Secessit. . . primum] Gn 35, 6-8
Luzam, elata est hic Debbora
primum,
2.369 Dehinc
Dehinc. . . luctum] Gn 35, 16-20
alios obitus, alium audiit Euphrata luctum.
2.370 Et
Et. . . nepotum] Gn 35, 27-29
clarum ostentat genitoris Manbra pheretrum:
2.371 Stant nati circum flentes, stat turba nepotum.
2.372 Parte
Parte. . . 375 Esaus] Gn 36
alia regio nemoris horrebat opaci
2.373 Diues auis, diues populorum pinguis Idume.
2.374 Gens olli duplex, diuisaque sceptra regentum:
2.375 Hac late excurrit uenatu exercitus Esaus.
2.376 Accedit diuersa uirum fortuna, Iosippus
Iosippus. . . 378 habenis] Gn 41, 39-41
2.377 Per uarios casus et multa pericula rerum
2.378 Cernitur Aegypti tandem pręfectus habenis.
2.379 Hęc
Hęc. . . noctis] Gn 46, 2
uia fatorum, et uerę pręsagia noctis.
2.380 Emigrant,
Emigrant. . . 383 omnis] Gn 47, 1-4
Phariis traducitur Israel oris,
2.381 Quantaque cogit amor Iudam perferre legebant.
2.382 Ballatus ouium resonant per pinguia culta,
2.383 Atque uago pecori Arsinois discurritur omnis.
2.384 Hinc
Hinc. . . auito] Gn 50, 6-9
clara exequias comitatur pompa: sepulcro
2.385 Ossa patris longum per iter portantur auito.
2.386 Occubuitque
Occubuitque. . . Iosippus] Gn 50, 26
ingens iam grandi aetate Iosippus.
2.387 Ambages longę ueniunt prope; tollitur
tollitur. . . 389 aulam] Ex 2, 10
undis
2.388 Moses et exemptum matri mandabat alendum
2.389 Insignisque puer forma reuocatur in aulam.
2.390 Fugit
Fugit. . . exilium] Ex 2, 15
in exilium; uisu
uisu. . . 392 dabat] Ex 3
mirabile uocem
2.391 Misit flamma rubo: "Procul hinc uestigia siste",
2.392 Et deinceps mandata dabat rursusque reuisit
2.393 Aegyptum. Fratri
Fratri. . . Aaron] Ex 4, 27
redeunti occurrit Aaron,
2.394 Hinc
Hinc. . . Crudelis] Ex 5
adeunt regem et referunt mandata; recusat
2.395
Crudelis, monstris
monstris. . . 397 clades] Ex 7- 10
illi coelestibus instant,
2.396 Duraturque malis Pharao. Bacchatur in omnem
2.397 Aegyptum clades; permissi
permissi. . . 399 Diripiunt] Ex 12, 31-36
tollere tandem
2.398 Signa duces abeunt et gentis tecta nephandę
2.399
Diripiunt: mens
mens. . . uulgo] Ex 12, 28
una uiris, cadit hostia uulgo.
2.400 Egressis
Egressis. . . coelo] Ex 13, 21-22
monstrabat iter lux pręuia coelo;
2.401 Incedunt,
Incedunt. . . hostis] Ex 14, 5-9
subitus tergo quibus imminet hostis.
2.402 "Este
Este. . . 404 malo] Ex 14, 13-14
uiri, durate, bonam spem pectore cuncti
2.403 Pręripite", ingeminat Moses, "Deus eximet omni,
2.404
Neu dubitate, malo", gressumque
gressumque. . . 406 natabat] Ex, 14, 22-29
tulere per undas.
2.405 Ecce instat Pharao, pelagus superingruit hosti.
2.406 Passim equites, currus, opulentaque gaza natabat.
2.407
Aequore transmisso exultans iam concutit arma
2.408
Israel; hinc
hinc. . . 411 Deus] Ex 16, 13
rapido gradiuntur in auia cursu,
2.409 Perque sitim et siluas et per deserta feruntur,
feruntur]
e marg. pro meabant
2.410 Quis coelo uenere dapes, populumque cibauit
2.411 Ipse Deus; quintis
quintis. . . 415 Consulitur] Ex 17-18
castris exercitus intrat
2.412 In Rhaphidon, scatuitque latex de rupe perennis.
2.413 Esaidem infestis hic perculit obuius armis,
2.414 Quo socer excitus de Madianitide terra
2.415
Consulitur; nitidum
nitidum. . . 419 atra] Ex 19, 16-20
hinc iussus subit aethera Moses.
2.416 Incubuit nubes circumque incendia fumant,
2.417 Mons mugire solo et sonitu strepere alta tubarum:
2.418 Horribili audiri uoces clangore per omnem
2.419 Hinc populum: nebula tunc sese condidit atra.
2.420 Ingressus
Ingressus. . . ritus] Ex 20-31
uitę et iuris pręcepta docetur,
2.421 Quaque Deum placent sacri misteria ritus.
2.422 Longe
Longe. . . 426 uirum] Ex 32
alia interea castris sub monte geruntur.
2.423 Sistra sonant, thyasi celeres uertuntur in orbes,
2.424 Statque Apis medio, recolunt portenta deorum,
2.425 It ferro Leuita metens,
metens] nitens A
cui multa cadebat
2.426 Turba uirum. Compacta
Compacta. . . arca] Ex 37, 1-9
stetit prope foederis arca:
2.427 Illinc
Illinc. . . 429 noxę] Ex 40, 34-38
signa capi solitum, seu castra moueri,
2.428 Sistere seu potius, uotiuaque uictima duci,
2.429 Et stabant uarię descripta piacula noxę.
2.430 Initiata
Initiata. . . amictus] Lv 8, 1-10
sacris gens additur, infula, uittę
2
2.431 Et proprii de more uiris gestantur
amictus.
2.432 Dumque
Dumque. . . 435 litandi] Lv 10, 1-10
prophanata non rite litatur acerra,
2.433 Accensus fratres inuasit coelitus ignis.
2.434 Quo terrore illo raro accedebat Aaron,
2.435
Obseruans ritum feriarum et iura litandi.
2.436 Excubias
Excubias. . . 450 Calculus] Nm 2
statuunt tunc demum et forma redacta est
2.437 Castrorum, iussum turbas ad signa referri
2.438 Sub duce quemque suo, medioque recepta locatur
2.439 Arca Dei, ualidę numerus dehinc plebis initur.
2.440 Bisseni proceres stabant, suaque agmina cuique
2.441 Et bissena omnis in castra exercitus ibat.
2.442 Tunc terno commissa duci custodia, seruat
2.443 Quisque latus propriasque uices, ut tessera turmis
2.444 Sortito ascripsit, quadrato tenditur, atque
2.445 Omne latus sobolis delectę robora cingunt.
2.446 Seruato pariter incedunt ordine cuncti
2.447 Quattuor in partes positi, triaque agmina cędunt
2.448 Cuilibet; unus enim assideat qui peruigil arcę
2.449 Exemptus, populi numero nec miscuit illum
2.450
Calculus; hoc
hoc. . . 452 cultu] Nm 3
triplicem sed turmam continet agmen,
2.451 Officio discreta suo gens subdita magno
2.452 Pontifici, simili cuius stant pignora cultu.
2.453 Hinc
Hinc. . . 456 circum] Nm 10, 11-12
motum, noto quam primum classica signo
2.454 Insonuere uiris; Synai mons milite tandem
2.455 Deseritur, nubes progressa recumbit in agro
2.456 Pharanio; circum
circum. . . ignis] Nm 11, 1-3
exurens hic
hic]
suprascr.
uisitur ignis.
2.457 Egressi
Egressi. . . campo] Nm 11, 35
castra effodiunt Asarothide campo,
2.458 Atque
Atque. . . culpę] Nm 12, 10
luit poenas confictę fęmina culpę.
2.459 Metantur
Metantur. . . 462 gentis] Nm 13
posthac qua iam
iam]
suprascr.
plaga terminat illa.
2.460 Hinc missi qui certa ferant, fando agmina terrent:
2.461 "Vidimus Enachidas aequalia robora coelo,
2.462 Et fortem Esaidem, ualidissimaque oppida gentis."
2.463 Hinc
Hinc. . . 465 surgunt] Nm 16
questus hominum et diuortia longa uiarum,
2.464 Ac coedes populi, diruptoque haustus hiatu
2.465 Interiit Choreas, incendiaque altera surgunt.
2.466 Cernitur
Cernitur. . . uirgę] Nm 17, 20
examen uirgę, desertaque
desertaque. . . bibebant] Nm 20, 11
rursus
2.467 Ingressi latices icta de rupe bibebant.
bibebant]
e marg. pro potabant
2.468 Iuxta
Iuxta. . . Horo] Nm 20, 22
obitus picti, natusque Eleazarus
Horo.
2.469 Vestibus
Vestibus. . . defuncti] Nm 20, 28
induitur
defuncti: hic
hic. . . medetur] Nm 21, 1-9
contudit hostem
2.470 Israel, et lęsis prope uipera uisa medetur.
2.471 Inde
Inde. . . 475 potitur] Nm 21, 24-35
pererratis regionibus obuia primum
2.472 Pertulit arma Sei percussoque oppida cępit,
2.473 Vsque ad Ieboeum quę sunt a finibus Arni.
2.474 His terris quondam Moabitas expulit ille,
2.475 Cumque Ogo cernit pariter regnoque
potitur.
2.476 Exagitat
Exagitat. . . 478 auctus] Nm 22, 1-7
populos metus et uictoria circum;
2.477 Accersit Balaccus opemque et carminis artem,
2.478 Balaccus regno nuper Moabitidis auctus.
2.479 Et
Et. . . ense] Nm 25, 1-8
iuxta turpis descripta patibula noxę
2.480 Cernuntur: Phinees męchos ulciscitur ense.
2.481 Fit
Fit. . . capitum] Nm 26
census capitum, iaciundę
iaciundę. . . sorores] Nm 27, 1-11
sortis initur
2.482 Tunc ratio, exposcunt fraudatę iura sorores.
2.483 Delectus
Delectus. . . recepit] Nm 27, 12-23
Iosue regimenque et sceptra recepit,
2.484 Conuehitur
Conuehitur. . . auri] Nm 31, 9
terra de Madianitide pręda
2.485 Plurima, qua populus pecoris ditatur et auri,
2.486 Concessęque
Concessęque. . . terram] Nm 32
tribus parto consistere tractu,
2.487 Promissam pactę pugnando uincere terram.
2.488 Progressus
Progressus. . . Moses] Dt 5, 1-21
medio populo intra septa coacto
2.489 Commendat mandata iterum cęlestia Moses.
2.490 Tunc
Tunc. . . 493 ocellos] Dt 34
Abari demum conscenso uertice Phasga
2.491 Prospicit; hinc multum quęsitę regna tuetur
2.492 Telluris, quantum spacii latissima pandunt,
2.493 Ac sic in mortem placidus componit .
2.494 Tantarum
Tantarum. . . successor] Ios 1, 1-9
rerum molem pondusque subiuit
2.495 Ipse gubernacli Iosue
successor,
et arcam
2.496 Protinus inuexit fluuio deductaque retro
2.497 Aegit aquas, uacuo cui restitit alueus amne
2.498 Inferior, tutumque exhausta hac parte meatum
2.499 Concessit, feruet properando exercitus omnis.
2.500 Hęc pressit medio et uenientem sustinet undam.
2.501 Transmissere omnes: imo
imo. . . locantur] Ios 4, 3
de flumine sumptos
2.502 Bissenos lapides statuunt ubi castra locantur.
2.503 Tunc
Tunc. . . uidit] Ios 5, 2
circumcidi populum iam Galgala .
2.504 Hinc
Hinc. . . 512 coęquans] Ios 6- 19
strauit gentes incussi fama pauoris.
2.505 Iam primam Hyericon post oppida cętera coepit:
2.506 Marte alacer fertur, potis est obsistere nulla
2.507 Vis hominum; passim strages rerumque uirorumque.
2.508
Obtentum quodcunque iacet procul inter Amanum
2.509 Et qua tam leni subit aequora flumine Nilus:
2.510 Ora Syro prętenta mari, porrecta sub axem
2.511 Vsque Arabum regio, quam limite linea certo
2.512 Partitur tribubus cunctis segmenta coęquans.
2.513 Concilium
Concilium. . . una] Ios 24
populi cernunt Sidone coactum:
2.514 Effertur iuxta Iosue atque Eleazarus una.
2.515 Hic
Hic. . . 518 omneis] Idc 2, 11-16
alius rerum et fortunę nascitur ordo,
2.516 Congressasque acies inter uictoria nutat,
2.517 Oppressę quoties adolent altaria gentis,
2.518 Poenituit quoties rursus, dominantur in omneis.
2.519 Longa ducum series sęuis crudescit in armis,
2.520 Stant pugnata uiris obnixo pręlia Marte.
2.521 Othoniel
Othoniel. . . riget] Idc 3, 7-11
hic aere riget, stat
stat. . . Aioth] Idc 3, 12-30
ferreus Aioth,
2.522 Vomere
Vomere. . . spem] Idc 3, 31
bella gerit Sangar; spem
spem. . . 524 paruaque] Idc 4- 5
Debbora tollit
2.523 Hic populo, laudumque in partem foemina uenit
2.524 Barachi; paruaque
paruaque. . . uideres] Idc 7, 1-8
manu Gedeona uideres.
2.525 Res
Res. . . defit] Idc 7, 16-22
geritur facibus, nec clangens buccina
defit.
2.526 Impius
Impius. . . regnum] Idc 9, 1-6
Abimelech fratrum de coede cruentum
2.527 Inuasit regnum. Potuit
Potuit. . . 529 preces] Idc 9, 50-57
qua, ulciscitur illum
2.528
Ioathan: perimunt collisos pręlia, nec iam
2.529 Euentu caruere preces. Dehinc
Dehinc. . . Iair] Idc 10, 1-5
Tolla secutus,
2.530 Atque Iair: moestum
moestum. . . peragrans] Idc 11, 34-38
uictoria fecit Ieptam,
2.531 Filia cui questu replet nemora alta peragrans,
2.532 Hęc miserę concessa feri solatia luctus.
2.533 Abessa,
Abessa. . . Abdon] Idc 12, 8-13
Achialon, statque ordine tertius Abdon,
2.534 Et
Et. . . ulna] Idc 16, 19
peregrinus amor cui non foeliciter exit:
2.535 Deposuit Sanson crinem meretricis in ulna.
2.536 Supplicia
Supplicia. . . arca] I Sm 4, 16-17
exhauris hic, Heli, fusaque campis
2.537 Agmina coeduntur, captiua et ducitur
arca.
2.538 Rexque caput Saul diademate cingitur aureo.
2.539 Castra
Castra. . . 541 ense] I Sm 14, 1-13
cadunt coram modo quo penetrauit adortus
2.540 Ionatas solus: sed qui comitatur euntem,
2.541 Demetit et lęto dat multos armiger ense,
2.542 Atque
Atque. . . refutet] I Sm 14, 36-45
hic ob meritum in mortem deposcitur insons.
2.543 Stat contra populus, obstent uel fata, refutet.
2.544 Accitus
Accitus. . . 546 loquenti] I Sm 16, 14-23
pastor medicę non inscius artis.
2.545 Dum rapitur, regi furiata mente medetur,
2.546 Et iungit cytharę carmen prędulce loquenti.
2.547 Hic
Hic. . . 549 ingens] I Sm 17, 48-51
tortę repetens excusso uerbere fundę
2.548 Ictus incursu
incursu] incussu A
celeri referebat eodem,
2.549 Et populi terror Golias mox
mox]
suprascr. pro prope
concidit ingens.
2.550 Ac
Ac. . . iuxta] I Sm 19, 8-10
depicta necis spectant discrimina
iuxta,
2.551 Et
Et. . . uiro] I Sm 20, 18-23
demum misso latitanti simbola telo
2.552 Iacta uiro effusamque
effusamque. . . coactam] I Sm 22, 1-2
fugam turmamque coactam
2.553 Atque
Atque. . . necatos] I Sm 22, 17-19
sacerdotes non ullo iure necatos,
2.554 Nec
Nec. . . aequo] I Sm 31
non uindictam tandem de rege receptam,
2.555 Marte Palestinis dum non concurritur aequo.
2.556 Ille
Ille. . . montes] II Sm 1, 17-27
dolor uatis,
uatis] s in uatis suprascr
mortes qui fleuit amaras,
2.557 Et uos, Gelboi, damnauit carmine, montes.
2.558 Successus
Successus. . . 560 gentes] II Sm 8
regni faustos pugnataque bella
2.559 Cernere erat, circumque hostes franguntur et usque
2.560 Victor ad Euphratem reuocauit sub iuga gentes.
2.561 Sed dulcis non longa dies mortalibus aeui:
2.562 Turbatur fortuna domus, statque ultio coedis,
coedis. . . tuę] II Sm 11
2.563 Infoelix Aethęe, tuę, sed sola uoluntas,
2.564 Haud negat esse ream quę se sibi conscia culpę,
2.565 Eualuit superare Deum solioque
solioque. . . habenas] II Sm 19, 15
locatur
2.566 Redditus et regni rursus suscepit habenas.
2.567 Omnibus interea huc acies uertuntur ad unum.
2.568 Aureus
Aureus. . . eburna] III Rg 10, 14-25
et quo non alter speciosior oris
oris]
suprascr. pro ullus
2.569 Pro solio residet, spondaque accumbit eburna,
2.570
Hunc iuxta genitrix, diues pictura superbit.
2.571 Stabant templa Dei, sublimiaque atria regis,
2.572 Intentę
Intentę. . . serit] III Rg 5, 9-14
obseruant extremo a cardine gentes
2.573 Quęcunque ore serit. Sed non mortalibus ulla
2.574 Res tuta est, meliusque ferunt aduersa secundis.
2.575 Scinditur
Scinditur. . . 577 paternum] III Rg 12, 9; 12, 28-30
in partes regnum direptaque templi
2.576 Auexit spolia Aegyptus: proh dedecus, ecce
2.577 Prostituit se gens ritum auersata paternum.
2.578 Sed
Sed. . . Assa] III Rg 15, 9-22
Iudę columen populi scelus expulit Assa,
2.579 Et
Et. . . 584 sacri] III Rg 16
quamuis seras, incesto a sanguine poscit
2.580 Poenas Bassa, ferox minus, haud innoxius, ipse
2.581 Insidiis Zambri luiturus crimina, quando
2.582 Israel in geminas partes diuisus abiuit.
2.583
Surgit uulgati meretrix ceu corporis Achab,
2.584 Sub quo cessauit placabilis hostia
sacri.
2.585 Euersi cultus diuini huic, notus in agro
2.586 Ictus dat poenas; fatoque
fatoque. . . 588 Iudę] IV Rg 9, 22-29
occumbit eodem
2.587 Qui se participem sceleris coniunxerat olli
2.588 Rex Iudę: in
in. . . origo] IV Rg 10, 6-7
prolem clades grassata uagatur,
2.589 Mandatoque die una omnis iugulatur
origo.
2.590
Fatidicę falli nequeunt oracula mentis:
2.591 Nam fore sic dudum uatum responsa
canebant.
2.592 Tunc,
Tunc. . . 596 Ioas] IV Rg 11, 1-3
qualem in tragico non uidit scęna cothurno,
2.593 Exoritur casus, faciesque miserrima cędis.
2.594 Heu regni crudelis amor! Athalia sęuit,
2.595 Nec pueris fera quod mater, quod foemina parcit.
2.596 Effugit insanam de strage
strage]
e marg. pro peste
ereptus
Ioas,
2.597 Nec
Nec. . . cruentas] IV Rg 14, 5; 14, 19
scelere occisum non tanto Amasias ultus
2.598 Euasisse manus potuit pietate
cruentas.
2.599 Delituit
Delituit. . . 604 amens] IV Rg 15, 4-6; II Par 26
nato commisso Azaria regno,
2.600 Elatus frustra uiolata id rettulit ara.
2.601 Et qui sępe ferox certamine contudit hostem
2.602 Ac fines circum sumptis deterruit armis,
2.603 Ille suos animos haud pertulit irrita ponens
2.604 Thura Deo subitisque notis eluditur amens.
2.605 Zachariam
Zachariam. . . trucidauit] IV Rg 15, 10
Sellis trucidauit, Manache
Manache Sellim] IV Rg 15, 14
Sellim,
2.606 Romelides
Romelides. . . interficit] IV Rg 15, 27
natum huic interficit, Oseas
Oseas illum] IV Rg 15, 30
illum.
2.607 Et sic imperiis agitatus fluctuat usque
2.608 Israel, inuexitque
inuexitque. . . 614 fouebat] IV Rg 26; II Par 28
scelus cultumque profanum
2.609 Rex Achaz Iudę; Assyria implorauit ab usque
2.610 Auxilia, et gemino sic est defensus ab hoste.
2.611 Non tamen id paruo stetit illi; pręda tyranno
2.612 Conuehitur raptum templi penetralibus aurum,
2.613 Gentilesque deos aris male credulus ambit,
2.614 Quaque perit demens facinus pestemque .
2.615 Stabat
Stabat. . . 617 ualuas] II Par 29, 1-3
pro templo Ezechias legemque tenebat,
2.616 Commendatque uiris patrii libamina ritus,
2.617 Ac clausas moto reserauit cardine .
2.618 Pontifices populi hic de more piacula mactant:
2.619 Non
Non. . . 621 cannis] II Par 29, 25-28
desunt cytharę, sonitu non tibia claro,
2.620 Quęque aperit
latum fundo tuba flexilis oram
2.621 Cimbalaque et uariis resonabant organa .
2.622 His
His. . . 624 furorem] II Par 30, 6-9
carmen patulo iuuenum chorus accinit ore,
2.623 Atque iubet fieri populis hortamina circum,
2.624 Diuinum ut reuocent precibus pia uota furorem.
2.625 Parte
Parte. . . 630 uinctus] IV Rg 17, 1-6
alia Assyrium migrat captiuus in orbem
2.626 Israel et patrii traducitur aeris exul,
2.627 Illorumque larem ignoti tenuere coloni,
2.628 Qui male commixtis tribuunt exordia sacris,
2.629 In terra qua cultus erat lectissimus olim.
2.630 Sed ueterum peccata luit suaque Ossia uinctus.
2.631 At
At. . . 635 illo] II Par 32, 20-23
pro rege pio Deus ipse accingitur armis
2.632 Cęlestumque ruunt accensę in pręlia turmę.
2.633 Res geritur Iudę proprii sine militis usu,
2.634 Strata uirum cęsis dum spectat corpora castris,
2.635 Sennacheris campo uix territus aufugit illo.
2.636 Sacrilegi
Sacrilegi. . . 639 aris] II Par 33
accedit scelus huc insigne Manassę.
2.637 Templa prophanantur rursus, peregrinus in aedem
2.638 Ascitur cultus, natusque exempla secutus
2.639 Non de more patrum uetitis adolebat in aris.
2.640 Occasum populi cecinere oracula uatum.
2.641 Interea
Interea. . . 643 templa] II Par 34, 1-13
exitium tenuit aduersaque fata
2.642 Rex Iosias, ueterum nulli pietate secundus,
2.643 Instauratque aedem collapsam ac diruta templa.
2.644 Ecce
Ecce. . . urbem] II Par 34, 14
autem sacris inuenta uolumina legis
2.645 Vulgantur: metus attonitam mox permeat urbem.
2.646 Consultis
Consultis. . . 649 usum] II Par 34, 22-28
proceres referunt responsa; futurum
2.647 Vrbis ut excidio gentis delicta luantur.
2.648 Interea regis pietati parcitur, irę
2.649 Subtrahitur meritę populi breue tempus in usum.
2.650 Aegyptus
Aegyptus. . . 652 satelles] II Par 35, 20-24
iuxta pernix in bella ruebat,
2.651 Vrget, regi obstet, Iosias festinus; at illum
2.652 De subita raptum referebat cęde satelles;
2.653 Quemque
Quemque. . . 655 regem] II Par 36, 1-4
creat populus, pharao illum in uincla petiuit
2.654 Et secum ducit, solio pro fratre relinquit
2.655 Eliachim, Ioachim mutato nomine, regem.
2.656 Ille
Ille. . . 660 auito] II Par 36, 5-10
suis auxit sceleratus crimina patrum,
2.657 Atque ea maturę processit culpa ruinę,
2.658 Assyriumque iugum expertus desciuit et hostis
2.659 Vicini sensit prędas pugnamque rebellis,
2.660 Accumulat sceleri cui filius hęres auito.
2.661 Ecce
Ecce. . . 672 pręfecit] IV Rg 24, 10-17
Palestinis sonipes persultat in aruis
2.662 Assyrius, circumque obsessam permicat urbem
2.663 Miles et excusso perterret cuspide muros.
2.664 Tunc rex egreditur magna comitante caterua.
2.665
Stat paries męstus tam grandi suplice, ceu qui
2.666 Iactet: "Et ipse fui, cui nunc fortuna repente
2.667
Succubuit, secumque trahens iam deuehit Orco."
2.668 Nil contra ille tamen cautes ceu dura mouetur.
3
2.669 Protinus efferri thesauros pręcipit
pręcipit inde]
suprascr. pro imperat illo
inde
2.670 Captiuumque agitur uulgus, longo ordine feruent:
2.671 Imperium inuitos Babilonem tendere cogit.
2.672 Sedechiam solio pręfecit; sed
sed. . . 677 cathenę] IV Rg 25, 1-7
mala uertit
2.673 Mens regem populis exemplum triste futurum,
2.674 Captiuus coram iugulari pignora cernit.
2.675 Neue fore misero spectaclum lętius ullum,
2.676 Sic fortuna uices mutauit, lumen utrumque
2.677 Eruitur, nectuntque manus post terga cathenę.
2.678 Nec
Nec. . . 696 coibat] IV Rg 25, 8-21
procul inuoluens flammam caligine fumus
2.679 Tollitur, increpitant dispersa incendia late,
2.680 Sublatasque faces iaculantur in aethera circum,
2.681 Obscuram uero per noctem urbs tota relucet.
2.682 Accensus media templi furit aestus in aede,
2.683 Saxa ruunt muri penitus compage soluta.
2.684 Inde ignis superans summam dominatur in arcem,
2.685 Compręhensoque cadunt subito regalia tecta.
2.686 Tunc passim serpit uictor, longique laboris
2.687 Vna dies hauribat opus: carpenta uehuntur,
2.688 Aedibus huc educta honeratur gaza superbis.
2.689 Quod reliquum fuerat formę seu roboris urbi,
2.690 Nominis aut demum, captiuum ducitur, atque
2.691 Lictores procerum cędebant colla securi.
2.692 Exultat
Exultat. . . cernens]
duo versus add. e marg.
tota uictor tibi miles in urbe,
2.693 Aediderat longum quae tempus, diruta cernens.
2.694 Posthac longinquis regionibus exul agebat
2.695 A patria tellure procul coeloque sueto,
2.696 Atque una populus non amplius aede coibat.
2.697 Post
Post. . . 704 censu] II Par 36, 21-23; I Esr 1, 1-4
longum exilium tandem multosque labores
2.698 Iam fatis aderat promissum tempus, et orbi
2.699
Eripit
Eripit]
e marg. pro abstulit
Assyrii
Assyrii] Assyrio A
imperium, Mędosque subegit
2.700 Rex Persa ac solio trabeatus cernitur aureo.
2.701 Affulsit miseris libertas; uisere terram
2.702 Antiquam patriumque solum permissa potestas,
2.703 Edictumque urbis tunc diruta tollere templa,
2.704 Et de regali suscepta pecunia censu.
2.705 Alter
Alter. . . 707 secuti] I Esr 2
tunc Iosue populum Babilone reuexit,
2.706 Ascriptique duces acies rexere; manipli
2.707 Incedunt campis raptim sua signa secuti,
2.708 Et
Et. . . 715 templi] I Esr 3
multum optata tandem consistere terra
2.709 Cernuntur. Medio tuba perstrepit agmine clangens,
2.710 Et ritu ueteri populus tentoria ponit,
2.711 Ac statuunt altare Deo. Tum protinus aedem
2.712 Vrgent instaurare; duces capita ardua iungunt
2.713 Zorobabel cętuque suo comitatus Iesus.
2.714 Crescit opus: feruent omnes instantque labori,
2.715 Et perfecta stetit recidiui fabrica templi.
2.716 Exciti
Exciti. . . 721 potestas] I Esr 7
Assyriam quo facto linquere certant,
2.717 Lęta manus tandem patrios inuisere fines.
2.718 Namque hominum coetus uenit alter, et altera castra;
2.719 Pręsidet his, quid ius quid sit phas, unicus autor
2.720 Noscere et in populum documenta edicere legis
2.721 Dux Esdras, rerum cui facta est ampla potestas.
2.722 At
At. . . 726 talenta] I Esr 8
quos certa fides iras auertere diuum,
2.723 Quęruntur, sic ritus auis a Mose uetusto,
2.724 Sic longa serie seruato more iubetur.
2.725 Adducti parent mandatis, deinde legebant
2.726 Expositos lebetes argenti aurique
talenta.
4
2.727 Quęsita
Quęsita. . . initum] I Esr 10
multum tandem uersantur in urbe:
2.728 Hic poenę ratio turmis et foedus initum.
5
2.729 Egregius
Egregius. . . ] II Esr 1, 11
iuuenis non defuit:
defuit]
suprascr. pro deerat
aureus olli
2.730 Circundat humeros uirgato clauus amictu,
2.731 Qui
Qui. . . tollant] II Esr 2, 11-20
gestu facilis medio stans ordine pangit,
2.732 Quam partem muri proceres, quę moenia tollant.
2.733 Vna
Vna. . . ferrum] II Esr 4, 10-12
operi est intenta manus, tenet altera ferrum,
2.734 Obstrictamque
Obstrictamque. . . plebem] II Esr 5
leuat periniquo foenore plebem.
2.735 Hinc
Hinc. . . ] II Esr 7
agitur census: congesta pecunia crescit.
2.736 Cogitur
Cogitur. . . 738 Mirantur] II Esr 8, 1-3
huc populus tota collectus ab urbe,
2.737 Intentique oculos legis pręcepta docentem
2.738
Mirantur, iuxta
iuxta. . . 741 plebes] II Esr 10- 11
iurati in uerba seorsum
2.739 Quisque suam latę in partem regionis abibat.
2.740 Rhachelides cum fratre sacram pulcherrimus urbem
2.741 Incoluit, circum diffusa est cętera plebes.
2.742 Diuersa hinc series et rerum nascitur ordo,
2.743 Surgentesque noua cernunt de stirpe nepotes,
2.744 Atque uices regni uarias bellique tumultus.
2.745 Stat
Stat. . . 749 sacerdos]
J. AJ 11, 298-312
templi in medio fratris de cęde cruentus,
2.746 Moxque luit poenas post impia facta Ioannes.
2.747 Pręficitur Iadus, de more hunc infula uestit.
2.748 Exulat at frater, peregrino et seruit amori
2.749 Colle Garizeno ponens altare sacerdos,
2.750 Defunctoque
Defunctoque. . . Onias]
J. AJ 11, 347, 2
puer patri succedit Onias.
2.751 Impune
Impune. . . abactos]
J. AJ 12, 2-7
ciues, dum uitant Sabbata, miles
2.752 Mactabat, secumque trahit Ptolomęus abactos.
2.753 Affulsit
Affulsit. . . amore]
J. AJ 12, 11
tandem miseris spes unica: legem
2.754 Doctrinę quęrit captus Philadelphus amore.
2.755 Auctus
Auctus. . . crescit]
J. AJ 12, 98
honor populo mandante Nicanore crescit:
2.756 Certa fides tantum et studii meruere labores.
2.757 Heu
Heu. . . 761 Procubuit]
J. AJ 12, 157-185
quantum semper nocet imprudentia rebus!
2.758 Interitu gentis pene nam
nam]
suprascr. pro hoc
delirat auarus
2.759 Princeps, ni iuuenis iam cladi obsisteret acer.
2.760 Mirantur reditum, tunc omnis terra Iosippo
2.761
Procubuit, fratrumque legunt examen et actis
2.762 Germanum
Germanum. . . retundit]
J. AJ 12, 222
Hircano uictoria
78. Anonymus. Agapes testamentum, versio... [page 4 |
Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
sion=
"1.0" encoding="UTF-8"?>
Agapes testamentum, versio electronica
Anonymus
floruit 999
Luka Vukušić
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Prema digitalizatu znanstvenog izdanja (1967).
Mg:B 403 verborum
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Kolovoza 2012
HR-HDA-876-1
Oporuka Agape, kćeri zadarskog tribuna Dabra (999.)
Izvor: Diplomatički zbornik Kraljevine Hrvatske, Dalmacije i Slavonije, sv.I, Zagreb, 1967, str. 48-49.
Priredio: Luka Vukušić, arhivist HDA
HDA Arhinet
0999
Zadar
prosa
Litterae medii aevi (700-1400)
Saeculum 10 (901-1000)
951-1000
prosa- testamentum
prosa- diploma
prosa- acta
Neven Jovanović
Luka Špoljarić
2012-08-08
Prva verzija. Latinski spellcheck.
In Christi nomine et eiusdem anno incarnationis DCCCCLXVIII, indictione XII, sub die fere quinto decimo mense iulii, in ciuitate Iadera, imperantibus piissimis et perpetuis augustis Constantino et Basilio, cathedra pontificali regente Basilio episcopo et domino Maio priore.
Maturiori namque et salubri consilio a maioribus prouisum est, ut omnis homo ante dispensare et deliberare suas facultates debeat, priusquam repentine calamitatis casu periculo irruente mortis metu urgeat, ne differente deliberatio aut articulum lingue loquendi careat ui aut distributor in ultima corporis angustia sub celeri positus transitu optata sibimet testatione explicare non queat. Idcirco ego tantilla Agape peccatrix, filia Dabro tribuni, diuino iubamine freta, posita in infirmitate super proprium meum decumbens lectulum, licet uiribus corporis inualida, tamen mente deo auxiliante tuta, integro autem consilio hunc onis de hereditate nostra scribere rogauimus, ita demum ut post obitum meum ita maneat deo auctore firmum et stabilem. ac si quidem pagina subscripta uidentur. In primis uolo et iubeo, ut cenaculo cum corte et quoquina et orto, que est post ipsa quoquina, sit in ecclesia sancti Chrisogoni; domum, ubi fornax fuit, cum orticello, que est ante ipsam, similiter; orticello, que est ante ecclesiam sancti Chrisogoni, similiter, portiones de terras, que habeo in Uculo similiter; portiones de salinas, que habeo inter meos parentes, similiter; artatikio serico I, inuestitura de serico I, panno serico I, lisa I, pennulas II, pirestres XX, mappas IIII, antelectulos III, capilectulo I, mappula ad calicem operiendum I,, racinas II, culcitras II, culcitrino I, capitales III, capitale de serico . de serico I, caldarias maiores II, frixorias maiores II, cucuma mortario hereo I, sella ferrea I, vrceo hereo cum aquiminile, camastras II, deuteras II, archiscamno I, arcella I, buttes II, tina I, bussedo I, macinas pario I, turabulo hereo I, stagniolo I. Hec omnia sit in ecclesia sancti Chrisogoni, et sicut prelibata est, ita deo auctore permaneat, nullus umquam ea audeat uiolare. Quicumque uero nostre deliberationi contraire uoluerit, iratum habeat patrem et filium et spiritum sanctum et maledictionem a CCCX et VIII sancti patres et in inferno cum diabolo et angeli eius ec Iuda Scariothen muneretur.
Actum tempore, die et loco ac consulibus, ut supra dictum est. His palam testibus: † Signum manus Basilio, supradicto episcopo, † Signum manus Maius, prior supradicto. † Signum manus Dabro tribunus, frater eius. † Signum manus Andreas presbyter. † Signum manus Drago, tribunus de Spalato. † Signum manus Uiato. Tribunus de Apsaro. † Signum manus Maius tribunus Marra in Saco. † Signum manus Maius tribunus Sclitula.
79. Anonymus. Laurentii archiepiscopi... [page 1 |
Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
Laurentii archiepiscopi epitaphium, versio electronica
Anonymus
fl. 1099
Bratislav Lučin
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Prema digitalnom izdanju na internetu (2011-04-30).
Mg:A 5 versus, verborum 38
elektronska verzija: Profil hrvatskog latiniteta, znanstveni projekt na
Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu, Hrvatska. Kolovoza
2012
Dva splitska srednjovjekovna epitafa
Marulus et al.- De rebus Marulianis et nonnullis aliis, Marulićev blog. 2011-04-30 Internet.
1099
Split
poesis
Litterae medii aevi (700-1400)
Saeculum 11 (1001-1100)
1051-1100
poesis- epitaphium
poesis- inscriptio
poesis- epigramma
Neven Jovanović 2012-08-29 Svaki epigram u zasebnoj
datoteci.
Neven Jovanović Luka Špoljarić2012-02-11
Novo, unificirano zaglavlje.
Neven Jovanović 2011-10-29 Versio prima.
Quis sim, scire venis, qui mortis stringor habenis?
Pastor eram turbis huius Laurentius urbis.
Quam ego dum rexi, si quid minus utile gessi,
Id prece, te flagito, tergas, ut opifice Christo
Crimine te Sanctus Rex purget Vergine natus.
80. . [page -1 |
Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
Laurentii archiepiscopi epitaphium, versio electronica
Anonymus
fl. 1099
Bratislav Lučin
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Prema digitalnom izdanju na internetu (2011-04-30).
Mg:A 5 versus, verborum 38
elektronska verzija: Profil hrvatskog latiniteta, znanstveni projekt na
Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu, Hrvatska. Kolovoza
2012
Dva splitska srednjovjekovna epitafa
Marulus et al.- De rebus Marulianis et nonnullis aliis, Marulićev blog. 2011-04-30 Internet.
1099
Split
poesis
Litterae medii aevi (700-1400)
Saeculum 11 (1001-1100)
1051-1100
poesis- epitaphium
poesis- inscriptio
poesis- epigramma
Neven Jovanović 2012-08-29 Svaki epigram u zasebnoj
datoteci.
Neven Jovanović Luka Špoljarić2012-02-11
Novo, unificirano zaglavlje.
Neven Jovanović 2011-10-29 Versio prima.
Quis sim, scire venis, qui mortis stringor habenis?
Pastor eram turbis huius Laurentius urbis.
Quam ego dum rexi, si quid minus utile gessi,
Id prece, te flagito, tergas, ut opifice Christo
Crimine te Sanctus Rex purget Vergine natus.
81. Vrančić, Antun. Petro de Gamratis episcopo... [page 55 |
Paragraph |
Section]
tam multa mihi de integritate ac tua erga me benevolentia persuaserim. Is itaque Marinus Caboga Ragusinus, meus necessarius, ac mihi quum natione tum consuetudine ipsa pene a primis annis junctus, veniens nunc in Hungariam, ad me, vetere necessitudine nostra fretus, recta concessit. Eum ut germanum fratrem accepi et amanter habui. Quid animi haberet, quod tam longe e patria fuisset evagatus, quaesivi; multorum, respondit, urbes videndi et mores cognoscendi gratia, nonnihil etiam domestici otii affectus taedio. Ego ut meo gentili debeo, hic ejus commodis libenter opera mea volebam consulere, et de statu providere, sed asperitas morum hujus gentis et inaequalitas displicuit. Quare in Poloniam, ubi summam illi concordiam, politiam ac lenitatem commendarunt, sese conferre statuit et patrono cuipiam dedere. Quum autem imprimis te ipsi benignum, liberalem, litteratorumque asylum ac Maecenatem singularem quidam praedicarunt, dudum se tibi dedidit, praesertim quum et ego idipsum confirmaverim. Venientem itaque ad te fide ac spe rerum suarum non dubia, vehementer oro, habeas commendatum, et numero tuorum adjungas. Homo est aetate juvenis, sed ingenio atque maturitate vir, domi praeterea nobilis, moribus bonis et eruditione non exigua, quique sciet se pro voluntate tanti episcopi probe in tuo servitio gerere. Si usui tibi non fuerit, dignabere saltem mea gratia alibi de loco honesto illi providere. Quod si mea hac commendatione Marinus Caboga apud te consequitur, Antonius Wrancius praecipui favoris loco accipiet, cognoscetque fiduciam suam, quam in te habet collocatam, firmam, veram et constantem esse, nec minus fructuosam, tibique omni studio, opera atque observantia sedulo gratificari conabitur.
Feliciter te valere desidero. Budae XIII. kal. Januarii MDXXXVIIII.
82. Anonymus. Helenae reginae epitaphium, versio... [Paragraph |
Sub2Sect | Section]
FUIT ANno AB INCARNAtione Domini DCCCCLXXVI IND. IV CICLo Lun. V. ep. XVII ciclo sol. V LUN. V. concURRENTE VI. ISTAQue VIVENS FUit REGNi MATER FUIT PUPILORum TUTOrque VIDUARum
ICQUE ASPICIENS VIR ANIME DIC MISERERE DEUS.
83. Anonymus. Helenae reginae epitaphium, versio... [page 1 |
Paragraph |
SubSect | Section]
<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
Helenae reginae epitaphium, versio electronica
Anonymus
floruit 976
NN
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Digitalni tekst na internetu (Wikipedija).
Mg:A 61 verborum
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Kolovoza 2012
Wikipedija- suradnici, 'Jelena Slavna', Wikipedija, Slobodna enciklopedija, 29 svibnja 2012, 17:34 UTC, <//hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Jelena_Slavna&oldid=3400273> [pristupljeno 25 kolovoza 2012]
Wikipedija, Slobodna enciklopedija
0976-10-08
Solin
prosa
Litterae medii aevi (700-1400)
Saeculum 10 (901-1000)
951-1000
prosa- inscriptio
prosa- epitaphium
Neven Jovanović
2012-08-25
Prva verzija. Latinski spellcheck.
in hoc tUMULO QuiESCIT HELENA FAMOsa quae fui UXOR MICHAELI REGI MATERQue STEFANI Regis pacemque obtENUIT REGNI. VIII IDUS Mensis OCTobris in pacE HIC ORdinata FUIT ANno AB INCARNAtione Domini DCCCCLXXVI IND. IV CICLo Lun. V. ep. XVII ciclo sol. V LUN. V. concURRENTE VI. ISTAQue VIVENS FUit REGNi MATER FUIT PUPILORum TUTOrque VIDUARum
ICQUE ASPICIENS VIR ANIME DIC MISERERE DEUS.
84. . [page 2 |
Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
Helenae reginae epitaphium, versio electronica
Anonymus
floruit 976
NN
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Digitalni tekst na internetu (Wikipedija).
Mg:A 61 verborum
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Kolovoza 2012
Wikipedija- suradnici, 'Jelena Slavna', Wikipedija, Slobodna enciklopedija, 29 svibnja 2012, 17:34 UTC, <//hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Jelena_Slavna&oldid=3400273> [pristupljeno 25 kolovoza 2012]
Wikipedija, Slobodna enciklopedija
0976-10-08
Solin
prosa
Litterae medii aevi (700-1400)
Saeculum 10 (901-1000)
951-1000
prosa- inscriptio
prosa- epitaphium
Neven Jovanović
2012-08-25
Prva verzija. Latinski spellcheck.
in hoc tUMULO QuiESCIT HELENA FAMOsa quae fui UXOR MICHAELI REGI MATERQue STEFANI Regis pacemque obtENUIT REGNI. VIII IDUS Mensis OCTobris in pacE HIC ORdinata FUIT ANno AB INCARNAtione Domini DCCCCLXXVI IND. IV CICLo Lun. V. ep. XVII ciclo sol. V LUN. V. concURRENTE VI. ISTAQue VIVENS FUit REGNi MATER FUIT PUPILORum TUTOrque VIDUARum
ICQUE ASPICIENS VIR ANIME DIC MISERERE DEUS.
85. Đurđević, Bartul. Prognoma, sive Praesagium... [Paragraph |
SubSect | Section]
sed inhumana quaedam feritas, barbaries, animi summa inscitia, indocta, stolida: istis se addit Graecus ignauia perditus, Asiaticus luxu corruptissimus, Aegyptius non minus animo quam corpore euiratus, Arabs excoctus, minutus, et exanguis. Quis a tali milite crederet Gallos ferocissimos, Germanos animosissimos, Italorum ingenia, Hispanorum solertiam vinci posse? et tamen, proh dolor, vincimur: et vincimur ab ijs, qui in seruitutem vincunt, et serui pro seruitute bella gerunt contra nos, qui in libertate geniti a proauis, et atauis, nobis in delibata relicta.
Quod si instituta et leges vtriusque nationis inspicias, neque hac in parte inferiores sumus. Quid enim Euangelio diuinius? quid Iure canonico regularius? quid Iure ciuili sapientius aut aequius? cum illi contra ex Alchorano viuant, re non minus stulta quam vana: quilibet (vt nunc audio) inter Christianos euulgatur, vt scilicet mature discamus alienas leges, qui bre ui nostras amissuri videmur, vt antea animo
quam ditione Turcae simus.
Quid igitur in causa est, cur inter tot praerogatiuas bellandi semper in bello deuincamur? cur vexilla crucibus insignita, olim terribilia non minus infidelibus nationibus, quam infernalibus spiritibus, nunc toties se in fugam auertant? Dicam paucis, et dicam vere: Deum habemus et summum et verum, sed a nobis alienatum, adeo vt prophetico vocabulo ferme appellari possimus non populus Dei. Cur enim Christus nobiscum esset, qui a nobis per tot haereses in tot partes dilaniatur? nam praeter nomen quid nobis Christianis, Christiani est? Rusticus hoc tempore et impurus et factiosus: oppidanus fallax et auarus: Magistratus sequuntur retributiones, diligunt munera, Nobilitas luxum et ignauiam: milespraeter stipendium et praedam nihil ex bello quaerit, securus quo sceptra cadant, non minus infestus in suos quam in hostes. Ecclesiastici praeter pompam Ecclesiasticam vix quicquam Ecclesiae habent, non sanctitatem, non pietatem, non eruditionem, omnesquaerunt quae sua sunt, non quae Christi.
Quid ergo mirum, si talibus morib. Christus amicus esse nolit? Bellamus igitur sine Deo, et quod calamitosius, aduersario Deo apud nos circumferunt in vexillis cruces: sed ipse
crucifixus suo fauore apud hostes versatur.
Pereunt igitur omnia, et infinitis cladibus inuoluuntur: et cum vna gens Christiana contra Turcas pugnat, alia gens vel in alijs versatur bellis, vel in ocio agit: miles qui in aciem educitur, nummo inseruit, non Christo: si desit stipendium, statim vel desertor, vel transfuga futurus. Quid ergo prodest ibi Italica sapientia? aut industria Hispanica? aut robur Germanicum? aut ferocitas Gallica? aut Hungarica audacia? vbi miles nec Christum, nec gloriam cogitat? et ad bellum venit, tanquam ad ganeum, ibi nepotationes suas exerciturus.
Bonas leges habemus, sed pessimos mores: bona arma, sed pessimos animos: laus est si inter se acriter dimicent: in hostem si non acriter pugnent, vel dedecus non est, vel certe impunitum est. Quando quis vnquam audiuit militem vel ob fugam, vel ob abiecta arma mulctatum fuisse? cum olim poenae capitales et decimationes non singulos sed vniuersas legiones peruaserint.
Trahimus igitur exiguum numerum, eumque morib. corruptum, contra tot myriades hostium optima disciplina vtentium. Nam Turca vitia sua in castris deponit: Christianus assumit. nullae in Turcarum castris delitiae, arma tantummodo et necessarius victus. In castris Christianorum
luxus, et omnis luxuriae commeatus, adest grauior turba meretricum, quam virorum. Latrocinatur Hungarus, praedatur Hispanus, potat Germanus, libidinatur Italus, Gallus cantat, Anglus lurcatur, Schotus heluatur: militem qui miles moribus sit, vix vllum inuenias.
Quid ergo mirum si vincant illi, apud quos sobrietas, parsimonia, continentia, vigilantia? vincantur illi, qui ab hostibus vel vagi ad praedas, vel inter pocula, vel in somno, vel apud meretricem, aliasque nequitias inueniantur? Sed haec culpa est plebeiorum. Principes ipsi, dum mutuis bellis se conficiunt, causam praestant, vt nunquam pares vires contra Turcas afferamus.
Sed quia nunc bellum Gallicum finem accepit, sperandum quod non solum haeresis inter Ecclesiasticos sparsa, et omnis abusus ab Ecclesia tolletur, sed etiam principum discordiae cessabunt, et tandem firma auxilia contra Turcas coibunt.
Igitur facile armabit Germania quinquaginta milia peditum,
.XX. viginti milia
equitum. Nec minorem numerum conficiet Italia. Idem vel aliquanto plus ex Gallia sperandum. Nec Hispania inferiores vires ad hanc expeditionem addet. Praeterea ditiones Brabantiae, Flandriae, Hollandiae, Zelandiae, Frisiae, vna cum
Traiecten Traiectensibus
, decem milia equitum et viginti
milia peditum, vel etiam maiorem numerum implebunt. Reliquiae Hungariae, Morauiae, Slesiae, Bohemiae, et quidquid ad Istrum, Sarmatiam, Illyricum sinus habet, facile sexaginta milia equitum produxerint.
Quod si istis viribus in bella eatur, propi tiato numine, correctis moribus, in procliui erit vincere hostes fidei, recuperare Graeciam, et Thraciam, vbi adhuc maior pars hominum Christum colit, qui auidissimis votis expectant Christianorum arma, ad quamlibet occasionem defecturi, et suos dominos et tyrannos, a quibus miserrime vexantur, oppugnaturi: quae res sola victoriam vel dare, vel maturare potest.
Vbi autem semel victoria potiti fuerimus, patebit nobis vniuersa Hungaria, et per Danubium secundo flumine facilius licebit nobis omnes machinas et reliquos apparatus belli Constantinopolim deuehere, quam Turcae aduerso flumine Viennam.
Quod vbi apud Persas inauditum fuerit, ex altera parte vsque ad Constantinopolim excurrent. Nec cessabunt praepotentes Reges Russiae, et Georgianorum, quibus non minor vis, quam odium in Turcas. Nec Imperator Indiae Ioannes presbyter otium aget, sed omni conspiratione contendet, ad communem hostem opprimendum.
HAEC ad te scribere libuit Maximiliane
Augustiss. Augustissime
Caesarum inclyta proles: tum quia miserias Christianorum, et illas intolerandas calamitates sub imperio Turcarum et inspexi, et expertus sum: tum quia omnes de te eam spem, ominaque concipiunt, quod existimant te et Maximiliani proaui tui mores, patris item Ferdinandi, et Caroli Caesaris patrui tui relaturum: quae expectatio hominum maxime confirmatur, dum quotidie virtutes tuae istius excellentissimae indolis aspiciunt. Nobis igitur omnipotens Deus exorandus est, vt spem expectationemque tui, quam ipse non frustraris, fouere suo numine, et maturare velit, quo tandem Christianus orbis a tot perpetuis cladibus respiret. 16. Calend. Apr.
LAVS DEO
ANTVERPIAE, CVRA ET impendio Bartholomaei Georgieuits,
typ. typis
Eg. Egidii
Copenij.
86. Anonymus. Epigramma Pauli archiepiscopi... [Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
xml
version="1.0" encoding="UTF-8"?>
Epigramma Pauli archiepiscopi Spalatensis, versio electronica
Anonymus
fl. 1015-1030
Veljko Gortan
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Prema modernom kritičkom izdanju.
Mg:A 8 versus, verborum 72
elektronska verzija: Profil hrvatskog latiniteta, znanstveni projekt na
Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu, Hrvatska. Kolovoza
2012.
Gortan, Veljko: Natpis na mramornom stupu splitskog nadbiskupa Pavla. Historijski zbornik, XVII (1964), s. 423-429.
1015
Split
poesis
Litterae medii aevi (700-1400)
Saeculum 11 (1001-1100)
1001-1050
poesis- inscriptio
poesis- epigramma
Neven Jovanović 2013-07-02 Versio prima.
CrvX VENERANDa poli
renATOS MVNIAT almOS
AVSTRALI DE PARTe minaNs
VT SIDVS AB Altis
coelIS
LVcebIT CerTvs SVPER omnia
CHRistvS
EOI CRVX ALMA DeI TVEATVR
AB OSTE
INTRANTES CVNTOS
QVE PIOS CONCORDIA NEC tvm
VIR APOSTATA SEDEN SIMVLAbat
ABERE
CHRistvS IN ARCE POLI REGIA
MOX EXPVLLIT ILLVD
DOMNO
PAVLVS PRESVLVS OFERT
VEXILLV ISTVm.
87. Crni, Petar. Inscriptio Petri Zerni sarcophago... [page 2 |
Paragraph |
SubSect | Section]
Inscriptio Petri Zerni sarcophago insculpta, versio electronica
Crni, Petar
c. 1050- c. 1101
NN
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Prema enciklopedijskom članku (1989).
Mg:A 67 verborum, 10 versus
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Kolovoza 2012
Crni, Petar
Hrvatski biografski leksikon, sv. 2, Zagreb 1989
c. 1101
Sv. Petar u Selu
poesis
Litterae medii aevi (700-1400)
Saeculum 12 (1101-1200)
1101-1150
poesis- inscriptio
Neven Jovanović
2012-08-25
Prva verzija. Latinski spellcheck.
Tam sordente domo perspice quid sit omo
in rebus stultis studui nichil utile multis
et dum uigui terror in orbe fui
parum aduc dicam de mei corporis vitam
dum vicxit in mundo ualatus munere fundo
ingenio lucxit Petrus sua quam bene ducxit
omnia despecsit cor semper ad etera uecxit
templum fundauit cum menibus et decorauit
hic obdormivit cum spiritu astra petivit
dominus ascribit Dabrus hic me perfecit
88. . [Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
Inscriptio Petri Zerni sarcophago insculpta, versio electronica
Crni, Petar
c. 1050- c. 1101
NN
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Prema enciklopedijskom članku (1989).
Mg:A 67 verborum, 10 versus
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Kolovoza 2012
Crni, Petar
Hrvatski biografski leksikon, sv. 2, Zagreb 1989
c. 1101
Sv. Petar u Selu
poesis
Litterae medii aevi (700-1400)
Saeculum 12 (1101-1200)
1101-1150
poesis- inscriptio
Neven Jovanović
2012-08-25
Prva verzija. Latinski spellcheck.
Tam sordente domo perspice quid sit omo
in rebus stultis studui nichil utile multis
et dum uigui terror in orbe fui
parum aduc dicam de mei corporis vitam
dum vicxit in mundo ualatus munere fundo
ingenio lucxit Petrus sua quam bene ducxit
omnia despecsit cor semper ad etera uecxit
templum fundauit cum menibus et decorauit
hic obdormivit cum spiritu astra petivit
dominus ascribit Dabrus hic me perfecit
89. Paskalić, Ludovik;... . Carmina, versio electronica [Paragraph |
SubSect | Section]
oliviferos alluit inter agros.
2.4.111 Dat nova Carthago, dat prisca Valentia nomen,
2.4.112 Et loca quot Sicoris, et quot Iberus alit.
2.4.113 His spatiosa suas addidit Germania vires
2.4.114 Mitis, et antiquae nil feritatis habens:
2.4.115 Aeque armis aeque illa viris, atque ubere glebae
2.4.116 Nobilis: et magno Caesare digna parens.
2.4.117 Nec minus invictos Oenotria cogit alumnos
2.4.118 Terra virum, et veterum fruge beata ducum;
2.4.119 Alpibus, et gemino circim vallata profundo
2.4.120 Dignaque quae terris imperet, atque mari.
2.4.121 Haec secum infestos Caesar deduxit in hostes
2.4.122 Agmina Barbaricis non capienda dolis,
2.4.123 Clara armis, tum virtute, atque ingentibus ausis
2.4.124 Inclyta, et immoto vincere sueta pede,
2.4.125 Protinus hostiles tantae virtutis ad aures
2.4.126 Non mendax cursu praepete fama volat,
2.4.127 Degeneresque animos, infestaque tela timentes,
2.4.128 Impulit infami vertere terga fuga.
2.4.129 Ipse videbatur mutato *.....amictu
2.4.130 Turpiter ante alios sollicitare gradum,
2.4.131 Arreptum nec iter noctes ve dies ve remisit,
2.4.132 Donec ad Hellaeae littora venit aquae,
2.4.133 Ad dum perculsos Caesar perquireret Hostes,
2.4.134 Nescius hanc turpem praeripuisse fugam,
2.4.135 Caesaris occiduis properabat Classis ab oris,
2.4.136 Iamque per Ionios dat sua vela sinus,
2.4.137 Hispani hic aderant Proceres; hic Thusca iuventus,
2.4.138 Hic maris Ausonii quos habet ora duces;
2.4.139 Quosque Rhodos Siculo misit praetenta Pachyno
2.4.140 Incola Carpathii quae fuit ante maris.
2.4.141 Hic Siculae; ligurumque rates, clarissima bello
2.4.142 Nomina, Barbaricis nobilitata malis.
2.4.143 Ut primum Ionias fulserunt signa per undas
2.4.144 Caesaris, Ismariae terga dedere rates,
2.4.145 Victa metu patrias Rhodopeia classis in oras
2.4.146 Hellaei refugit intima claustra freti;
2.4.147 At, quae Caesareo sulcat sub nomine pontum,
2.4.148 Victrix Barbaricos depopulatur agros,
2.4.149 Et late hostiles sine vindice dirripit urbes,
2.4.150 Cogit et Hesperio subdere colla iugo.
2.4.151 Interea dum Caesareus victricia Ductor
2.4.152 Figit in edomitis mille trophaea locis;
2.4.153 Parte alia par laude virum, par navibus, effert
2.4.154 Alter ab Hadriaco dux sua signa sinus
2.4.155 Non ut bella gerat, non ut per vulnera metas
2.4.156 Latius imperii proferat ille sui.
2.4.157 Sat putat esse sibi sua iura antiqua tueri,
2.4.158 Obviaque hostili stringere tela dolo.
2.4.159 Hic decus Italiae Venetae coiere carinae:
2.4.160 Clarius his toto Sol videt orbe nihil.
2.4.161 Hic impaccata deducti e stirpe Liburni,
2.4.162 Hic sunt Dalmatici (Martia corda) Duces.
2.4.163 His vires Corcyras suas: sua rostra Zacynthos
2.4.164 Addidit his celeres Gnosia terra rates.
2.4.165 Addidit et sua vela Paphos, atque alta Cithera,
2.4.166 Utraque iam Siculae nomina grata Deae.
2.4.167 Omnes auricomi comitantur signa Leonis
2.4.168 Iam pridem Patriae vincere docta suae,
2.4.169 Illum inter tantos terraeque marisque tumultus
2.4.170 Pax iuvat, et nullo parta cruore quies:
2.4.171 Contentusuqe suo, toties quum vincere possit,
2.4.172 Dulcia tranquillae munera pacis amat.
2.4.173 Et modo sydereos pennis sublatus ad axes
2.4.174 Cancrum inter medius Erigonemque nitet:
2.4.175 Saepe per umbrosas librans vestigia sylvas
2.4.176 Magnanimo pavidas territat ore feras:
2.4.177 Nunc super aequoreas demissus cernitur undas,
2.4.178 Et magno Hadriacas corpore obumbrat aqua;
2.4.179 Infestosque procul nostris a finibus hostes
2.4.180 Submovet, hostiles nec timet ille minas.
2.4.181 Salve invicte Leo, Venetique perenne Senatus
2.4.182 Lumen, et immensi sydus, et aura maris.
2.4.183 Per te parta quies, nostris Mars exulat oris,
2.4.184 Et procul a terris stant mala cuncta tuis:
2.4.185 Per te deposito laetum paeana timore
2.4.186 Et canimus festis carmina iuncta choris.
2.4.187 Sint aliis caedes, et tristia praelia cordi;
2.4.188 Hic colitur pietas, hic pietatis amor.
2.4.189 Hic secura quies, placidisque obnoxia curis
2.4.190 Pax viget, et summo Gratia lapsa polo
2.4.191 Hic passim festis fulgent delubra corymbis,
2.4.192 Accensisque adolent thura Sabaea focis;
2.4.193 Et tibi pro meritis meriti redduntur honores,
2.4.194 Qui tribuis populis talia dona tuis.
2.4.195 Ergo ades, et placida alarum quem protegis umbra,
2.4.196 Suscipe iam populi vota precesque tui;
2.4.197 Ut dum te colimus, tuaque annua sacra, queamus
2.4.198 Praeside te laetos semper habere dies.
AD MARCUM GRIMANNUM CLASSIS PONTIFICIAE PRAEFECTUM.
2.5.1 Hunc mihi Pierides gratum praestate laborem,
2.5.2 Ut nihil hic querulum, nil mihi triste sonet,
2.5.3 Et lauri virides, et odori cingite flores,
2.5.4 Et violae, et variae tempora nostra rosae,
2.5.5 Dum referam, quae pauca meus mihi dictat Apollo
2.5.6 Carmina, laetitia non aliena mea.
2.5.7 Ecquis enim taceat, quae gaudia percipit? ecquis
2.5.8 Possit laetitiam dissimulare suam?
2.5.9 Quum videat trepidis ut classis Barbara signis
2.5.10 Ambracio lateat victa timore sinu.
2.5.11 Hinc vero Euganeum trepidanti instare Leonem,
2.5.12 Clavigerumque poli pone subire Senem;
2.5.13 Et volucrem geminas gestantem fronte coronas,
2.5.14 Ardua Cesareas quae nitet ante rates,
2.5.15 Quos nuper sancto iunxerunt foedere Divi,
2.5.16 Foedere, Barbaricae quo minuentur opes;
2.5.17 Quo cadet Ismarii rabies antiqua Tiranni,
2.5.18 Et feret Hesperium Barbara terra iugum.
2.5.19 Non ego vana cano, sed mens praesaga futuri
2.5.20 Certius Euboica vaticinatur Anu;
2.5.21 Sunt etenim, quorum sequimur vestigia vates,
2.5.22 Pectore qui credant numen habere suo;
2.5.23 Et nos illud agit, venturaque dicere fata
2.5.24 Numen, et e multis pauca referre iubet.
2.5.25 Tempus enim, iam tempus adest, quo Barbara tellus
2.5.26 Submittet tumidum sub iuga nostra caput.
2.5.27 Cernere erit domitum leges mutare Niphatem,
2.5.28 Et dare iam victas ultima Bactra manus.
2.5.29 Spargentur totum victricia signa per orbem,
2.5.30 Discolor Eoas qua bibit Indes auqas,
2.5.31 Et qua, dum Titan aequalibus aestuat horis,
2.5.32 Assiduo medius uritur igne dies;
2.5.33 Quique latus Lybiae longe procurrit in austrum
2.5.34 Signiferi extrema de regione poli;
2.5.35 Quaque mari nostro, quam cernimus, occidit Arctos.
2.5.36 Alteraque opposito sydera ab axe micant;
2.5.37 Et qua regna novi priscis incognita mundi
2.5.38 Abluit occiduis maxima Thetys aquis.
2.5.39 Haec est terra Deum, mediis ubi fluctibus aurum
2.5.40 Nascitur, et variis copia plena bonis.
2.5.41 Non illic fastu, non ambitione laborant:
2.5.42 Quaeritur aut ullo res aliena dolo.
2.5.43 Non illic saevo miscentur bella tumultu,
2.5.44 Nec limes latos dirrimit ullus agros.
2.5.45 Omina sunt passim cunctis communia; cunctis
2.5.46 Unus amicitiae, pacis et ardor inest.
2.5.47 Qui pietate prior, qui relligione supestat,
2.5.48 Ille tenet merita regia sceptra manu,
2.5.49 Has quoque perdomitas nostro sub stemmate gentes
2.5.50 Cernemus patrii caedere iure soli:
2.5.51 Cernemus Scythicos glaciali e littore Reges
2.5.52 Ire cathenata post fera terga manu.
2.5.53 Accipiet nostras gens quae tot saecula, leges,
2.5.54 Fertur Hiperboreis vivere clausa iugis.
2.5.55 CHRISTI Sancta fides cunctas spargetur in oras,
2.5.56 Quas vagus ignivomis Phoebus oberrat equis:
2.5.57 Unus Pastor erit, uno qui claudet ovili
2.5.58 Innumeros CHRISTI sub pietate greges.
2.5.59 Haec ego non humili cantu (Dii vota secundent)
2.5.60 Maeonioque canam facta superba sono:
2.5.61 Nec mihi tunc Musae tribuent in carmina vires,
2.5.62 Maius at in nostro pectore numen erit:
2.5.63 Numen erit Caesar; Caesar mihi carminis author;
2.5.64 Caesar erit cymbae rector, et aura meae;
2.5.65 Caesaris innumeros referam post bella triumphos,
2.5.66 Partaqu foelici mille trophea manu;
2.5.67 Et quodcunque mihi studii vitaeque supersit,
2.5.68 Laudibus invicti Caesaris omne dabo.
2.5.69 Nec te preaeteream mundi sancitssime Pastor,
2.5.70 Qui coeli errantes ad iuga ducis oves.
2.5.71 Notescet pietas per me tua magna per orbem,
2.5.72 Et tibi commisi plurima cura gregis;
2.5.73 Hinc referam Venetae praeconia debita gentis,
2.5.74 Qua nihil in terris iustius esse potest:
2.5.75 Illius innumeras percurram carmine laudes,
2.5.76 Et mihi sub Veneto nomine surget opus;
2.5.77 Quod repleat ventura novo, nova gloria bello,
2.5.78 Quaeque fuit veterum parta labore Ducum.
2.5.79 At vos qui tantae veritatis molis habenas
2.5.80 Quem Leo, Caesareae quem decus urget Avis.
2.5.81 Tuque adeo ante alios splendor Grimanne tuorum,
2.5.82 Cui bene clavigeri est credita cura senis;
2.5.83 Cuius honorata tellus stupet Itala fama,
2.5.84 Et tremit insolito Barbara terra metu;
2.5.85 Quo duce ad extremos penetrare vidimus ortus,
2.5.86 Victrices Latias, et dare iura, manus:
2.5.87 Ille quidem vidit, qui te hoc dignavit honore,
2.5.88 Nullus ad hoc munus quod magis aptus erat:
2.5.89 Nec magis est tibi partus honor Grimanne decori,
2.5.90 Cinctaque temporibus infula sacra tuis;
2.5.91 Quodque tuae tenuit series clarissima gentis
2.5.92 Praecipuum Veneta semper in urbe locum:
2.5.93 Quam, quod te tanto dignum cognovit honore,
2.5.94 Qui tenet in nostra relligione caput.
2.5.95 Sed quid plura moror? iam carbasa poscit in altum,
2.5.96 Lenis ab occiduo quae venit aura polo.
2.5.97 Ite alacres, properate alacres: nil vestra retardet
2.5.98 Signa, nihil vestrum triste moretur iter.
2.5.99 Ite Deis ducibus; nam vos fortuna sequetur,
2.5.100 Et faciet tutas fasque piumque vias;
2.5.101 Et tandem celeri veniet victoria passu,
2.5.102 Cuius in aeternum fama superstes eat.
AD VENETAE CLASSIS PRAEFECTUM VINCENTIUM CAPELLUM.
2.6.1 Dic agedum nostri solatrix Musa laboris,
2.6.2 Curarum atque animi conscia sola mei.
2.6.3 Cur modo tot varios emittunt arva colores,
2.6.4 Quum referat gelidos Illias urna dies?
2.6.5 Aut cur pallentes fundunt violaria flores?
2.6.6 Vendicat et vernas cur sibi bruma vices?
2.6.7 An mutata novas coeperunt sydera sedes?
2.6.8 Iamque erit Hydrocous hic; ubi Taurus erat?
2.6.9 An vero quod adhuc verni potuere tepores,
2.6.10 Nunc poterit tristi frigore segnis hyems?
2.6.11 Quicquid id est, certe nostris ostendere saeclis
2.6.12 Nescio quid magnum fata, novumque parant.
2.6.13 Haec ego. At argutas pertentans pollice chordas
2.6.14 Reddidit hoc tenui murmure Musa sonos.
2.6.15 Non aeterna novos mutarunt sydera cursus,
2.6.16 Occupat qut Tyriae Tros puer astra ferae:
2.6.17 Nec sibi purpurei florentia tempora veris
2.6.18 Vendicat hirsutis horrida bruma comis.
2.6.19 Sed, si scire cupis tantae novitatis origo
2.6.20 Unde sit; haec memori pectore verba tene.
2.6.21 Aspicis Ascrivias haec lintea tensa per undas,
2.6.22 Lintea Cecropiae numine tuta Deae.
2.6.23 Illic Euganeis vehitur digressus ab oris
2.6.24 Splendor, et Hadriacae fama Capellus aquae;
2.6.25 Creditur aligeri cui maxima cura Leonis,
2.6.26 Munere quo nullus dignior alter erat.
2.6.27 Gratantur Nimphae, superi gratantur eunti,
2.6.28 Signaque laetitiae dant manifesta suae.
2.6.29 Haeret in Idalio defixus Iupiter astro,
2.6.30 Continet et reliquos sub sua iura Deos.
2.6.31 Cesserunt Hiades, torvus concessit Orion,
2.6.32 Quiquie hebes algenti volvitur Orbe senex.
2.6.33 Aspice Amyclaei processit Castoris astrum,
2.6.34 Astrum quo tumidi concidit ira maris;
2.6.35 Et ferus Hippotades aeterno carcere clausit
2.6.36 Flammiferum Boream, nubiferumque Notum;
2.6.37 Et tantum occiduis laxavit vincula ventis,
2.6.38 Lentis ut aequoreas aura foveret aquas;
2.6.39 Neptunusque pater, Nereique exercitus omnis
2.6.40 Propellunt celeres in vada tuta rates:
2.6.41 Alcyones placidos condunt per littora nidos,
2.6.42 Et tranquilla suae tempora pacis agunt.
2.6.43 Haec inter variis certantia numina donis
2.6.44 Venit ab occiduo Chloris odora polo;
2.6.45 Quodque potest, violas venienti, et lilia fundit,
2.6.46 Parcior huic reliquis ne foret una Deis.
2.6.47 Sed quo nota tibi sint omnia, percipe causas,
2.6.48 Cur videat placidi munera veris hyems.
2.6.49 Illius hoc Natura parens indulget honori:
2.6.50 Officiumque leve non leve pondus habet.
2.6.51 Namque, velut verni brumae sub tempora flores
2.6.52 Distinguunt pictis frigida prata comis;
2.6.53 Illius hoc nostro sic virtus floruit aevo,
2.6.54 Deterius certe quo nihil esse potest.
2.6.55 Hoc duce erunt Veneti victricia signa Leonis
2.6.56 Fixa per eoas, occiduasque domos;
2.6.57 Et Venetum cunctas implebit gloria gentes,
2.6.58 Quas celer aereis Cynthius ambit equis.
2.6.59 Sic ubi disseruit motis per inania pennis,
2.6.60 Aonium petiit Calliopaea nemus.
2.6.61 At tu, quem tanto superi dignantur honore,
2.6.62 Cui violas gelida pro nive fundit hyems;
2.6.63 Perge age magnanimis iam tandem accingere factis,
2.6.64 Sentiat ut vires Barbara turba tuas,
2.6.65 Teque proba verum Phrygia de stirpe nepotem,
2.6.66 Autoremque tui sanguinis esse Capim.
F. CLEMENTI DE RAGNINA.
2.7.1 O qui fers triplicem proavito in stemmate Arachnen,
2.7.2 Cunque tuo iunctum stemmate nomen habes;
2.7.3 Insignis proavis, quos gloria iunxit Olympo,
2.7.4 Nec minus et patriae nobilitate tuae;
2.7.5 Quae super Illyricas longe caput extulit urbes,
2.7.6 Quas circum placidis Hadria lambit aquis:
2.7.7 Pertulit ad nostras non mendax nuntius aures
2.7.8 Te virtute tuum iam superasse genus;
2.7.9 Et longe ante alios morum probitate fideque,
2.7.10 Et reliquis animi dotibus ire viros.
2.7.11 Additur his doctas aetas esculta per artes,
2.7.12 Mirus et augendae relligionis Amor;
2.7.13 Quod tua Dalmaticas testantur nota per urbes
2.7.14 Scripta, salutiferi dogmate plena Dei;
2.7.15 In quibus immensae redolent pietatis odores,
2.7.16 Nec nisi dulcedo, nec nisi candor inest:
2.7.17 Puraque simplicitas, nullo fucata lepore
2.7.18 Detegit arcanis tegmina cuncta locis.
2.7.19 Ergo age, quae nostras volitant tua scripta per oras
2.7.20 Non minus ad geminos digna volare polos,
2.7.21 Mitte manu. quid tam communia vota moraris?
2.7.22 Sentiat Illiricos Itala terra sonos:
2.7.23 Et, quod nostra tuo toties audivit ab ore,
2.7.24 Audiat in libris, et probet illa tuis.
2.7.25 Multa etenim capies neglectae praemia laudis.
2.7.26 Sit meliore licet spes tua fulta loco:
2.7.27 Non tamen usque adeo volucris praeconia famae
2.7.28 Neglige, quae mortis solvere iura potest.
2.7.29 Praeterea accedet tibi, tota mente quod optas,
2.7.30 Unius et trini gratia larga Dei;
2.7.31 Quae tibi post fluxae transacta pericula vitae
2.7.32 Regna super nubes, et super astra dabit.
IN OPUS F. DOMINICI BUCCHII AENCOMION
2.8.1 Qui legis arcano conscripta volumina sensu,
2.8.2 Dogma salutiferi quae cecinere Dei:
2.8.3 In quibus humanis coeli doctrina figuris
2.8.4 Traditur, illoto non adeunda pede;
2.8.5 Cuius percipiunt oracula mistica soli,
2.8.6 Quos patris aetheri desuper afflat Amor:
2.8.7 Hunc tibi sume Ducem, quem si comitabere, certo
2.8.8 Certior, incertas per gradiere vias.
2.8.9 Nec te decipient, qui blandis oblita verbis
2.8.10 Plurima sub modico felle venena tegunt.
2.8.11 Sirenas referunt cantus dulcedine quondam
2.8.12 Fallere Dulychias sic voluisse rates.
2.8.13 Hic tibi erit cautus contra Sirenas Ulixes,
2.8.14 Nec fallenda tuis auribus arma dabit:
2.8.15 Quodque fuit patribus deserta per arva vetustis
2.8.16 Ignea de summo lapsa columna polo;
2.8.17 Quod fuit eois divinum Regibus astrum,
2.8.18 Munera qui nato prima tulere Deo;
2.8.19 Hoc tibi divinae legis praecepta volenti
2.8.20 Discere (si credas) hic liber unus erit.
EIUSDEM ELEGIARUM LIBER TERTIUS
IN REDITU EX CRAETA
3.1.1 Contigimus metam: superis iam sacra ferantur,
3.1.2 Et patrios ornent florida serta Deos:
3.1.3 Exorata meis venerunt tempora votis,
3.1.4 Et requiem curis impositura meis.
3.1.5 Antiquae tandem mihi linquere littora Craetae
3.1.6 Fas erit, et patrios ad remeare lares.
3.1.7 Iam mihi nescio quid laetum sub corde resultat,
3.1.8 Et reficit sensus gratior aura meos.
3.1.9 Iam videor patriae colles discernere terrae,
3.1.10 Et notos celeri puppe subire sinus:
3.1.11 Iam videor patriis retinacula tradere saxis,
3.1.12 Et subito e summa desiluisse rate.
3.1.13 Ecce mihi veteres, gratissima turba, sodales
3.1.14 Obvia, ubi exceptos implicat alga pedes.
3.1.15 Qui posset nitidi radiantia sydera coeli,
3.1.16 Ioniique undas enumerare maris;
3.1.17 Ille et amicorum posset numerare meorum
3.1.18 Oscula saepe meis fixa refixa genis.
3.1.19 Quando erit illa dies meritis dignissima tantis,
3.1.20 Quam mihi candidior signet Olore lapis?
3.1.21 Qua fruar his, quae nunc, mihi spes praesaga futuri
3.1.22 Nunciat, et fausta vaticinatur ave?
3.1.23 Qua tandem e pelago nostro gratissima cordi
3.1.24 Aspiciam montes Illiris ora tuos?
3.1.25 Atque illos, quorum vivos sub pectore vultus,
3.1.26 Conditaque in medio nomina corde fero?
3.1.27 Aspicere, et gratas audire, et reddere voces
3.1.28 Detur, et exactas enumerare vias?
3.1.29 O quoties, quae sint gentes, quae nomina quaerent,
3.1.30 Quos veteres ritus Craeta, habeat ve novos.
3.1.31 Si qua etiam priscae superant vestigia famae:
3.1.32 Quid modo quae magnum iam tulit Ida Iovem.
3.1.33 Quid centum vario celebratae carmine gentes,
3.1.34 Caecaque Dedaleo structa labore Domus:
3.1.35 Multa super Craeta querent, super aequore multa,
3.1.36 Quae fuerint nostrae per freta tanta viae.
3.1.37 Ast ego cuncta suo referam memor ordine; pauca
3.1.38 Esse super veterum nunc monumenta virum.
3.1.39 Scilicet in cineres solvit cariosa vetustas
3.1.40 Omnia, quae priscis scripta leguntur avis.
3.1.41 Nec centum populi, nec quae Rhadamantus habebat
3.1.42 Regna, suae quicquam nobilitatis habent.
3.1.43 Vidimus antra super scabro pendentia topho,
3.1.44 Caecaque vix rabidis tecta colenda feris;
3.1.45 Intersepta rubis, putrique informia limo,
3.1.46 Semiurum memorant quae tenuisse Bovem.
3.1.47 Vidimus excelsae cunctis in montibus Idae
3.1.48 Praeter inaccessas iam nihil esse nives.
3.1.49 Nunc genus acre virum, pictisque insigne pharetris,
3.1.50 Plurima cui cordi gloria Martis inest.
3.1.51 Pone libens referam, laetis spirantibus auris,
3.1.52 Liquimus ut celeri Gnosia saxa rate,
3.1.53 Utque Cythereas primum superavimus oras,
3.1.54 Dum cadit a dextra Saeva Malaea manu;
3.1.55 Tenariosque sinus, ubi summo in vertice fumant
3.1.56 Infera Dulychio pervia claustra Duci,
3.1.57 Et Pelopis terras, et te nemorosa Zachynthos,
3.1.58 Et Samon, atque Ithacem Nestoreamque Pylon;
3.1.59 Et qua praeruptis se Neritos ardua saxis
3.1.60 Tollit, et Ambracio littora clausa mari,
3.1.61 Epyrique latus, coeloque Ceraunia iuncta,
3.1.62 Alcynoique novo regna superba situ;
3.1.63 Utque per Hadriacum tandem penetravimus aequor,
3.1.64 Conditur Ascrivio quo maris unda sinu,
3.1.65 Haec, et plura meis a me referentur amicis,
3.1.66 Dummodo sint nostrae fata secunda viae.
3.1.67 Talia, dum meditor, placido mea carbasa vento
3.1.68 Plena trahunt celerem per freta vasta ratem:
3.1.69 Iamque propinquamus terrae. Da tuta Palemon
3.1.70 Littora, Da placidos coerule Glauce sinus.
3.1.71 At vos humanos semper miserata labores
3.1.72 Ferte pedem votis Numina magna meis;
3.1.73 Ut tandem patriae contingam littora terrae,
3.1.74 Et fidos redeam salvus ut ante lares.
AD AMNEM GURDUM
3.2.1 Dic mihi: sic vitreis nunquam desertus ab undis
3.2.2 Semper eas solita Gurde per arva via:
3.2.3 Sic molles crescant circum tua flumina flores,
3.2.4 Et Phoebea tuas Arbor obumbret aquas:
3.2.5 Nec fera te rapidis exhauriat ignibus aestas,
3.2.6 Augeat aut densa frigida bruma nive:
3.2.7 Sed te consueto labentem leniter alveo,
3.2.8 Excipiat placido Doris amara sinu.
3.2.9 Dic age, nuda tuis dum lux mea ludit in undis,
3.2.10 Aut summo niveos abluit amne pedes;
3.2.11 Num tua concipiunt insuetas flumina flammas?
3.2.12 Tu quoque num gelidas ureris inter aquas?
3.2.13 Nec tibi turpe putas, si te quoque vicerit unum,
3.2.14 Quae posset magnos vincere forma Deos?
3.2.15 Ecce iterum veteres vernant in corde dolores,
3.2.16 Et subeunt animo dulcia visa meo.
3.2.17 O ego ne tali violassem lumina visu,
3.2.18 Qui dedit erumnis semina prima meis.
3.2.19 Quam mallem aeternis oculos claussisse tenebris,
3.2.20 Inque meos caeca ducere nocte dies.
3.2.21 Non ego tot lachrymas, tot cogerer usque querelas
3.2.22 Fundere, nec vanas tot sine fine preces.
3.2.23 Non ego tam tristes versarem pectore curas,
3.2.24 Ureret haec animam nec fera flamma meam.
3.2.25 Sed quid ego haec repeto? repetam tamen omnia demens,
3.2.26 Ut meus ex Dominae crescat honore dolor.
3.2.27 Qualis in eoo color est perfusus olympo
3.2.28 Humida phoebeis quum Dea cedit equis;
3.2.29 Qualis in opposita coeli regione videtur,
3.2.30 Quum subit occiduas Phaebus Atlantis aquas,
3.2.31 Aut qualem fractis promit de nubibus Iris,
3.2.32 Illius in toto corpore talis erat.
3.2.33 Me frons illa nitens miserum decepit, et illa
3.2.34 Aemula puniceis rubra labella rosis;:
3.2.35 Me levis incessus, placidique modestia gressus
3.2.36 Perdidit, et dulci lingua referta favo.
3.2.37 Me coma flava, suis quam praeferet ipsa capillis,
3.2.38 Si modo non renuat dicere vera, Venus.
3.2.39 Me niveae coepere manus, et pectus eburnum,
3.2.40 Binaque supremum lumina amoris opus.
3.2.41 Denique tota meos predata est Sylvia sensus;
3.2.42 Cui nihil in toto corpore turpe fuit.
3.2.43 Suspicor antiquos mendacia fingere vates,
3.2.44 Quum referunt veterum furta tot illa Deum:
3.2.45 Nam neque Laeda foret, neque dignor ulla priorum,
3.2.46 Esset ut in thalamis Iupiter usque tuis.
3.2.47 Ut Ganimedis avis: ut Taurus, et aureus imber,
3.2.48 Ut niveus fieres, haec meruisset, Olor.
3.2.49 Nec cantata tribus formosa Corinna libellis,
3.2.50 Nec nimius Galli flava Lycoris amor.
3.2.51 Lesbia nec docti versus celebrata Catulli,
3.2.52 Lydia nec latia facta beata lyra,
3.2.53 Nec Nemesis culti, nec Delia cura Tibulli,
3.2.54 Nec modo, quae tantum Cynthia nomen habet.
3.2.55 Digna nec ex priscis demum foret ulla puellis,
3.2.56 Ablueret niveos quae tibi vita pedes.
3.2.57 Sydera cur veteres non redditis invida vates,
3.2.58 Nostra quibus primum Sylvia surgat opus?
3.2.59 Aut mihi nunc vires cur non conceditis aequas,
3.2.60 Ut subeant humeri hoc onus omne mei?
3.2.61 Aeternum per me mea Sylvia nomen haberet,
3.2.62 Nec foret Aonio notior ulla choro.
3.2.63 Si tamen ingenio, vel si magis arte valemus,
3.2.64 Quicuid id est, Dominae serviat omne meae.
3.2.65 Sit mihi velle satis, dabit haec fortasse voluntas
3.2.66 Sedula, quod summa vix daret alter ope.
3.2.67 Forsitan et seros mea Sylvia vivet in annos,
3.2.68 Nec gemet alterius nobilitate premi.
3.2.69 Hanc ego Thessalicis volui pervertere Rhombis,
3.2.70 Surgeret in nostro quum nova flamma sinu.
3.2.71 Huius ego Illiricis sacravi nomina sylvis,
3.2.72 Lanigeras canerem quum puer inter oves.
3.2.73 Huius ego moestis deflevi fata querelis,
3.2.74 Falsa tulit, tantum quum mihi fama nephas.
3.2.75 Denique erit nostris notissima Sylvia libris,
3.2.76 Sola licet veteres invideatis avi.
3.2.77 Interea tu pro meritis mea Sylvia tantis,
3.2.78 Dulcia fige meis oscula mille genis,
3.2.79 Et mea cinge tuis formosis colla lacertis,
3.2.80 Et tege me tepido spes mea sola sinu.
3.2.81 Si quid et ulterius dederis, Craesumque, Midamque,
3.2.82 Vincam Divitiis; et Iove maior ero.
VINDEMIA.
3.3.1 Sacra corymbifero vindemia venit Iaccho:
3.3.2 Inficiunt patulos spumea musta lacus;
3.3.3 Laetitia plausuque fremunt nemora avia, et alte
3.3.4 Reddunt exceptos concava saxa sonos.
3.3.5 Libantur patrio passim per compita ritu
3.3.6 Grata salutifero pocula plena mero.
3.3.7 Salve o pampinei donum coeleste Lyaei,
3.3.8 Salvete Ogygii munera sancta patris.
3.3.9 Tu depelle graves nostro de pectore curas,
3.3.10 Laetificaque animum mollis Iacche meum.
3.3.11 Qui te rite colit, tantum horrida frigora curat,
3.3.12 Aethiopes quantum qui foret inter agros.
3.3.13 Aut qui in illiacos nondum bene comperit ortus,
3.3.14 Blemius exusti pauper arator agri.
3.3.15 Haec mihi lux multos rediit celebrata per annos,
3.3.16 Hac licet effusis nectere serta comis:
3.3.17 Hac licet annoso victum titubare Lyaeo,
3.3.18 Perque mea instabili ludere rura pede.
3.3.19 Festa semel toto haec nobis celebrantur in annos
3.3.20 O veniant semper candidiora precor.
AD POETAM BARBARUM
3.4.1 Dum tua Barbarico passim turgentia fastu
3.4.2 Miror, et attonita carmina fronte lego,
3.4.3 Quis deus huic inquam tantos inflavit hyatus?
3.4.4 Non foret his Helicon totaque Cyrrha satis.
3.4.5 His neque castaliae possent satis esse sorores,
3.4.6 Nec canere ad querulam doctus Apollo lyram.
3.4.7 Ista colant humiles vulgaria numina vates;
3.4.8 Quos iuvat exili plectra movere sono;
3.4.9 At tua, ceu geminis inflantur follibus, ora,
3.4.10 Quum tumidum rauco gutture carmen hyas.
3.4.11 Sit tibi Virgilius, tibi sit collatus Homerus:
3.4.12 Virgilius stupidus, bardus Homerus erit.
3.4.13 Quos igitur dictare putem tibi carmina Divos?
3.4.14 Et tua tam tumido nectere verba sono?
3.4.15 Fallor? an haec Siculis squallens tibi dictat ab antris
3.4.16 Mulciber, irato qui struit arma Iovi?
3.4.17 Et movet Aethnaeos intra tua pectora folles?
3.4.18 Hinc tua ceu geminis follibus ora tument.
3.4.19 Quinetiam summo postquam deiectus olympo
3.4.20 Percussit tenero Lemnia saxa pede
3.4.21 Claudicat ipse Deus, cuius tu concitus oestro
3.4.22 Cuncta suis pedibus carmina clauda facis.
3.4.23 Ipse deus picea tegitur ferrugine: sic sunt
3.4.24 Et tua plus nigra carmina nigra pice.
3.4.25 Utque solet madidus cum fratre Pyragmone Brontes,
3.4.26 Et Steropes, multo quum caluere mero,
3.4.27 Ducere confusas gressu titubante choreas,
3.4.28 Et dare multimodos sed sine mente sonos:
3.4.29 Sic titubant, stultumque sonant, tua carmina; nec pes
3.4.30 Ipse, nec officium mens facit ipsa suum.
3.4.31 Tu tamen interea pergas, insane Poeta,
3.4.32 CondereTrinnacrio carmina digna Deo;
3.4.33 E quibus intortis venalia thura cucullis
3.4.34 Induat, et crispum pharmacopolla piper.
3.4.35 Hoc unum moneo; gelidi ne mense Decembris
3.4.36 Edere facta tuo carmina Marte velis.
3.4.37 Tunc etenim cuncti celebrant convivia Divi,
3.4.38 Saturnalitii quum rediere Dies:
3.4.39 Tunc ea Mulcibero solennia festa colenti
3.4.40 Non vacat, in numeros spiret ut ille tuos.
3.4.41 Sic tua quae Siculis non sunt calefacta caminis
3.4.42 Carmina, sunt Scythico frigidiora gelu.
3.4.43 Ergo age: furtivos tua sic dediscat amores,
3.4.44 Fidaque legitimo sit Cytheraea toro:
3.4.45 Tu Vulcane tui venias in carmina vatis,
3.4.46 Frigidus ut meritam sentiat ignis opem.
AD PHILIPPUM FABRITIUM
3.5.1 Dum mea sollicita curarum pressa caterva
3.5.2 Haud ullum posset mens reperire locum;
3.5.3 Torquererque levi, ceu saucia Cerva sagitta,
3.5.4 Aut vexata gravi panda Carina noto;
3.5.5 Nec potis optato demittere lumina somno
3.5.6 Versarem toto languida membra toro:
3.5.7 Extemplo nostras dulcis concentus ad aures
3.5.8 Pervenit Cytharae culte Philippe tuae;
3.5.9 Discussitque meas grato modulamine curas,
3.5.10 Et solitus rediit per mea membra vigor;
3.5.11 Quale levis Zephyrus fessis sub sydere Cancri,
3.5.12 Aut sopor, aut placido murmure limpha sonans:
3.5.13 Quale quies aegris, optataque littora nautis
3.5.14 Tale mihi cytharae carmen et aura tuae.
3.5.15 Quot Laedeus Olor placidi super amne Caystri
3.5.16 Ore movet varios deficiente sonos:
3.5.17 Aut quot districto format phylomena palato,
3.5.18 Dum miserum querulo gutture deflet Itym:
3.5.19 Tot mihi mellifluos cantus sentire videbar,
3.5.20 Quos percussa tuo pollice plectra dabant.
3.5.21 Desinat Ismarium mirari fama Poetam,
3.5.22 Atque Amphionam saxa secuta lyram;
3.5.23 Cogentemque suo Delphinas Ariona cantu
3.5.24 Insolita in medio pondera ferre mari.
3.5.25 Hic novus est Orpheus, hic Methimneus Arion,
3.5.26 Hic Aracintheas pascere dignus oves.
3.5.27 Non hic saxa movet, non horrida corda ferarum,
3.5.28 Robora non summis detrahit alta iugis;
3.5.29 Sed movet humanas mira dulcedine mentes,
3.5.30 Pectoraque insolito capta stupore ligat.
3.5.31 Quinetiam sensus, animasque, abducit ab ipsis
3.5.32 Corporibus, querulas dum movet arte fides.
3.5.33 Mitescent Furiae, claudet tria Cerberus ora,
3.5.34 Dum ferit hic docta fila sonora manu:
3.5.35 Liber erit Tytius, comprehendet Tantalus undas,
3.5.36 Sisyphus in summo colle reponet onus:
3.5.37 Nec rota raptabit miseros Ixionis artus,
3.5.38 Nec toties Stygias urna resumet aquas:
3.5.39 Suavius haud summo (sit fas mihi dicere ) coelo
3.5.40 Delius immensum personat ante Iovem.
3.5.41 At tibi pro tali faciles sint munere Divi:
3.5.42 Audiat has placida Iupiter aure preces;
3.5.43 Ut quum Nestoreos foeliciter egeris annos,
3.5.44 Protinus Elysiis adnumerere choris.
AD HIERONYMUM BERTUTIUM ATTICUM CONSOLATIO / IN MORTE CONIUGIS.
3.6.1 Attice, Romuleae quem summa peritia linguae
3.6.2 Pene facit magno cum Cicerone parem;
3.6.3 Cuius rarus honos, vulgataque gloria lumen
3.6.4 Astruit Illirico non mediocre solo.
3.6.5 Legimus assiduis tua carmina plena querelis,
3.6.6 Elicit e medio quas tibi corde dolor;
3.6.7 Coniugis extinctae dum tristia funera defles,
3.6.8 Abstulit a thalamo quam fera parca tuo.
3.6.9 Me quoque crede tui partem sentire doloris:
3.6.10 Hoc tuus ex veteri foedere poscit amor;
3.6.11 Qui non illachrymat, flentem dum cernit amicum,
3.6.12 Nescit Amicitiae quid sibi iura velint.
3.6.13 Ergo amor, et pietas, duo maxima vincula mentis,
3.6.14 Saepe tuis cogunt me lachrymare malis:
3.6.15 Nam neque tot lachrymas, neque tot suspiria fundit
3.6.16 Orba parens uteri pignore facta sui:
3.6.17 Perdidit unanimem nec quum soror anxia fratrem,
3.6.18 Qui lux una suae, spesque sororis erat:
3.6.19 Filia nec gemino pariter viduata parente,
3.6.20 Nil videt in vacua quae superesse domo:
3.6.21 Denique, si pariter coeat genus omne dolorum,
3.6.22 Pars tamen, omne tui parva doloris erit.
3.6.23 Alcyonum sunt victa tuis lamenta querelis,
3.6.24 Quae renovant tumidi quum fremit ira maris;
3.6.25 Et gemitus quem tristis agit sine compare, Turtur
3.6.26 Et cum Threicia pellice moesta soror.
3.6.27 Urit adhuc animam stimulis praesentibus aegram,
3.6.28 Quae volat ante oculos coniugis umbra tuos.
3.6.29 Haec te pervigiles cogit traducere noctes,
3.6.30 Et lachrymis viduum saepe rigare torum.
3.6.31 Spinosas serit illa tibi sub pectore curas,
3.6.32 Et claro offundit nubila nigra die.
3.6.33 Hoc sine nulla tuae veniunt solatia menti,
3.6.34 Esse nihil gratum, nil tibi dulce potest.
3.6.35 Quicquid erat gratum, quicquid tibi dulce, sepultum est:
3.6.36 Delitias operit invida terra tuas.
3.6.37 Illa tegit lususque tuos, risumque, iocosque:
3.6.38 Obruit illa animi gaudia cuncta tui.
3.6.39 Sed tu,dum lachrymas, dum questus fundis inanes,
3.6.40 Surdaque dum gemitus dissipat aura tuos:
3.6.41 Forsitan illa tuos ridet secura labores
3.6.42 Flammiferi summa de regione Poli;
.43">Hic ubi coelicolum sedes tenet aurea Regem,
3.6.44 Aureaque aethereos continet aula patres:
3.6.45 Nam, si quid spectata fides, probitasque meretur,
3.6.46 Denique si
90. Anonymus. Helenae reginae epitaphium, versio... [Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
xml
version="1.0" encoding="UTF-8"?>
Helenae reginae epitaphium, versio electronica
Anonymus
floruit 976
NN
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Digitalni tekst na internetu (Wikipedija).
Mg:A 61 verborum
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Kolovoza 2012
Wikipedija- suradnici, 'Jelena Slavna', Wikipedija, Slobodna enciklopedija, 29 svibnja 2012, 17:34 UTC, <//hr.wikipedia.org/w/index.php?title=Jelena_Slavna&oldid=3400273> [pristupljeno 25 kolovoza 2012]
Wikipedija, Slobodna enciklopedija
0976-10-08
Solin
prosa
Litterae medii aevi (700-1400)
Saeculum 10 (901-1000)
951-1000
prosa- inscriptio
prosa- epitaphium
Neven Jovanović
2012-08-25
Prva verzija. Latinski spellcheck.
in hoc tUMULO QuiESCIT HELENA FAMOsa quae fui UXOR MICHAELI REGI MATERQue STEFANI Regis pacemque obtENUIT REGNI. VIII IDUS Mensis OCTobris in pacE HIC ORdinata FUIT ANno AB INCARNAtione Domini DCCCCLXXVI IND. IV CICLo Lun. V. ep. XVII ciclo sol. V LUN. V. concURRENTE VI. ISTAQue VIVENS FUit REGNi MATER FUIT PUPILORum TUTOrque VIDUARum
ICQUE ASPICIENS VIR ANIME DIC MISERERE DEUS.
91. Šižgorić, Juraj. Prosopopeya, versio electronica [page 2 |
Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
ml
version="1.0" encoding="UTF-8"?>
Prosopopeya, versio electronica
Šižgorić, Juraj
c. 1445-1509?
Darko Novaković
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Prima editio electronica.
2012
Mg:C 98 versus, verborum 1000
Ova elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Veljača 2012.
Novaković, Darko, "Nepoznata verzija Šižgorićeve elegije o smrti dvojice braće", Hrvatska književna baština, knjiga 1. Zagreb: Ex libris, 2002, s. 253--262
1469-06
poesis
Litterae renatae (1400-1600)
Saeculum 15 (1401-1500)
1451-1500
poesis- elegia
Neven Jovanović
2012-02-16
Prva verzija
Prosopopeya aedita per Georgium Sisgoreum Sibenicensem studentem Patauii
Vade, Elegia, precor, patrios uisura penates,
Vade cito queruli nuncia moesta soni!
Summe togam qualem condam Casandra ferebat,
Hectoris ad magnos Andromaceque rogos.
Sparge comas humeris, ueluti dum uulnere sęuo
Extinctum Eurialum cerneret ipsa parens.
Sintque tuę uoces imitantes guttura icgni,
Qui solet ad mortem carmina moesta dare.
Sintque tibi Niobes lachrymarum copia grandis,
Quę tandem undosus femina facta lapis.
Conueniens et erit uentosus pectore tractus,
Quem solet in matris funere nata dare.
Ferre decet talem nunc te, mea nuncia, cultum;
Sed tibi qui cursus, quęue tenenda uia est?
Vt primum Euganeam sollers exiueris urbem
Limite qui piceas monstrat adire rates,
Ad Venetum claras transmittunt qui quoque terras
Inuenies illic, nuncia clauda, uiros.
Protinus ut Venetum ripas attigeris altas,
Inuenies patrias, nostra Elegia, rates.
Ibis puppe tua Zephiro spirante per ęquor,
Ibis et Illyricos ne uereare sinus.
Audax Illyricas postquam superaueris undas
Ipse docebo libens quo tibi cursus erit.
Est locus a Hyadera medius clarisque Salonis
Dalmata quem uocitat Sibenicense solum.
Millia quinque decem nam distat ab urbe Salona,
Qua ruit immensis imbribus ipse nothus.
Distat ab occasu totidem ditissima tellus
Atque oculus nostrę Hyadera Dalmatię.
Huc tibi cursus erit celo faciendus aperto
Nec tamen errabis si mea dicta feres.
Signa dabo nostri tibi nunc, mea nuncia, portus
Per quę non falsum prora tenebit iter.
Ianua fert templum diui tria poma ferentis
Parte una qua quis regna Pelasga petit,
Templum alia diui quem dat postrema nouembris
Italiam uersus qua dare uela solent.
ibis per placidas undas placidumque per aequor
Et per piscosas protinus ibis aquas.
Aspicies arctum gemino mare littore clausum,
Aspicies rigidos undique rupe locos,
Aspicies nati non parua foramina montis:
Sunt hic ignicremo facta sacella deo.
Pręterea turres quas separat unda uidebis,
Vnda profunda maris saepe tenentis iter.
A tergo postquam decedent lumine turres,
Ante oculos crescent moenia littorea.
Prospicies factam lętis in collibus arcem:
Non simili iactant se loca Dalmatię.
Post arcem Agniferi cernes in uertice templum
Quod tetigit celsi saepius ira Iouis.
Hei mihi quod nostri fulmen prędixerat altam
Perniciem populi, tristia bella, famem!
Ast ubi tetigeris moeste pede littora terrę
Pręcepti caueas immemor esse mei.
ibis, sed pedibus claudis uellataque cultu
Conueniente locis luctibus atque meis.
Intratoque domum non laeto, nuncia, gressu,
Alter currenti ne tibi pes pereat.
Inuenies matrem sparsis, Elegia, capillis,
Tundentem pugnis pectora nuda suis,
Cognoscesque meum fratrem iam de tribus unum
Indutum misera uesteque funerea.
Aspiciesque duas lachrymosa fronte sorores
Et cum singultu pallidulisque genis.
Perspicient cum te legatam, extemplo requirent
Quid faciam, felix sit mea necne salus.
Quod mea uita fouet corpus miserabile dicas,
Quod mea mens referas aegra dolore nimis.
Te pręsente dabunt lachrymas, te flere decebit;
Quicquid agent coram, teque decebit idem.
Stigmiferi post templa petas ubi membra quiescunt
Fraterna et iunctis ossibus ossa iacent
Ossa tamen quamuis sint mortua, munus amoris
Maxima amicitię parsque superstes erit.
Hic ubi tu fueris, dexttram pete, nuncia, primus
Angulus in sacris aedibus ossa tenet.
Haecque piis fratrum tu manibus ipsa referto
Nomine uel uerbis, o Elegia, meis:
"Ille miser iuuenis uestram me misit ad arcam
Nota fuit pietas cuius et altus amor.
Quod sensere quidem uestri sine tempore manes,
Sensit et hanc forsan quaelibet umbra fidem.
Cum subit et uestrae fatum lachrymabile sortis,
Vobiscum quoquo se uelit esse modo;
Ipsum tanta premit pietas tantique doloris
Excruciant miserum non pia fata uirum.
Pręterea uersus quos perlegat ipse uiator
Iussit ut in tumulo marmoris inciderem:
'Qui cecidit bello, qui morbi uulnere demptus,
Hic una geniti de genitrice iacent.
Ipse meam sortem uenturi nescio fati,
Nam fati sortem numina scire uetant.
Verum utinam possem cineri dare basia uestro,
Cum repetent proprios corpus et umbra locos.'"
Vade, Elegia, precor, patrios uisura penates,
Vade cito queruli nuncia moesta soni!
92. . [Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
Prosopopeya, versio electronica
Šižgorić, Juraj
c. 1445-1509?
Darko Novaković
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Prima editio electronica.
2012
Mg:C 98 versus, verborum 1000
Ova elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Veljača 2012.
Novaković, Darko, "Nepoznata verzija Šižgorićeve elegije o smrti dvojice braće", Hrvatska književna baština, knjiga 1. Zagreb: Ex libris, 2002, s. 253--262
1469-06
poesis
Litterae renatae (1400-1600)
Saeculum 15 (1401-1500)
1451-1500
poesis- elegia
Neven Jovanović
2012-02-16
Prva verzija
Prosopopeya aedita per Georgium Sisgoreum Sibenicensem studentem Patauii
Vade, Elegia, precor, patrios uisura penates,
Vade cito queruli nuncia moesta soni!
Summe togam qualem condam Casandra ferebat,
Hectoris ad magnos Andromaceque rogos.
Sparge comas humeris, ueluti dum uulnere sęuo
Extinctum Eurialum cerneret ipsa parens.
Sintque tuę uoces imitantes guttura icgni,
Qui solet ad mortem carmina moesta dare.
Sintque tibi Niobes lachrymarum copia grandis,
Quę tandem undosus femina facta lapis.
Conueniens et erit uentosus pectore tractus,
Quem solet in matris funere nata dare.
Ferre decet talem nunc te, mea nuncia, cultum;
Sed tibi qui cursus, quęue tenenda uia est?
Vt primum Euganeam sollers exiueris urbem
Limite qui piceas monstrat adire rates,
Ad Venetum claras transmittunt qui quoque terras
Inuenies illic, nuncia clauda, uiros.
Protinus ut Venetum ripas attigeris altas,
Inuenies patrias, nostra Elegia, rates.
Ibis puppe tua Zephiro spirante per ęquor,
Ibis et Illyricos ne uereare sinus.
Audax Illyricas postquam superaueris undas
Ipse docebo libens quo tibi cursus erit.
Est locus a Hyadera medius clarisque Salonis
Dalmata quem uocitat Sibenicense solum.
Millia quinque decem nam distat ab urbe Salona,
Qua ruit immensis imbribus ipse nothus.
Distat ab occasu totidem ditissima tellus
Atque oculus nostrę Hyadera Dalmatię.
Huc tibi cursus erit celo faciendus aperto
Nec tamen errabis si mea dicta feres.
Signa dabo nostri tibi nunc, mea nuncia, portus
Per quę non falsum prora tenebit iter.
Ianua fert templum diui tria poma ferentis
Parte una qua quis regna Pelasga petit,
Templum alia diui quem dat postrema nouembris
Italiam uersus qua dare uela solent.
ibis per placidas undas placidumque per aequor
Et per piscosas protinus ibis aquas.
Aspicies arctum gemino mare littore clausum,
Aspicies rigidos undique rupe locos,
Aspicies nati non parua foramina montis:
Sunt hic ignicremo facta sacella deo.
Pręterea turres quas separat unda uidebis,
Vnda profunda maris saepe tenentis iter.
A tergo postquam decedent lumine turres,
Ante oculos crescent moenia littorea.
Prospicies factam lętis in collibus arcem:
Non simili iactant se loca Dalmatię.
Post arcem Agniferi cernes in uertice templum
Quod tetigit celsi saepius ira Iouis.
Hei mihi quod nostri fulmen prędixerat altam
Perniciem populi, tristia bella, famem!
Ast ubi tetigeris moeste pede littora terrę
Pręcepti caueas immemor esse mei.
ibis, sed pedibus claudis uellataque cultu
Conueniente locis luctibus atque meis.
Intratoque domum non laeto, nuncia, gressu,
Alter currenti ne tibi pes pereat.
Inuenies matrem sparsis, Elegia, capillis,
Tundentem pugnis pectora nuda suis,
Cognoscesque meum fratrem iam de tribus unum
Indutum misera uesteque funerea.
Aspiciesque duas lachrymosa fronte sorores
Et cum singultu pallidulisque genis.
Perspicient cum te legatam, extemplo requirent
Quid faciam, felix sit mea necne salus.
Quod mea uita fouet corpus miserabile dicas,
Quod mea mens referas aegra dolore nimis.
Te pręsente dabunt lachrymas, te flere decebit;
Quicquid agent coram, teque decebit idem.
Stigmiferi post templa petas ubi membra quiescunt
Fraterna et iunctis ossibus ossa iacent
Ossa tamen quamuis sint mortua, munus amoris
Maxima amicitię parsque superstes erit.
Hic ubi tu fueris, dexttram pete, nuncia, primus
Angulus in sacris aedibus ossa tenet.
Haecque piis fratrum tu manibus ipsa referto
Nomine uel uerbis, o Elegia, meis:
"Ille miser iuuenis uestram me misit ad arcam
Nota fuit pietas cuius et altus amor.
Quod sensere quidem uestri sine tempore manes,
Sensit et hanc forsan quaelibet umbra fidem.
Cum subit et uestrae fatum lachrymabile sortis,
Vobiscum quoquo se uelit esse modo;
Ipsum tanta premit pietas tantique doloris
Excruciant miserum non pia fata uirum.
Pręterea uersus quos perlegat ipse uiator
Iussit ut in tumulo marmoris inciderem:
'Qui cecidit bello, qui morbi uulnere demptus,
Hic una geniti de genitrice iacent.
Ipse meam sortem uenturi nescio fati,
Nam fati sortem numina scire uetant.
Verum utinam possem cineri dare basia uestro,
Cum repetent proprios corpus et umbra locos.'"
Vade, Elegia, precor, patrios uisura penates,
Vade cito queruli nuncia moesta soni!
93. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 57 |
Paragraph |
SubSect | Section]
in corde nostro Abba pater.
ADORARE, vox in sacris literis Heb. שחה Scacha et Histachave, Graece προσκυνεῖν, significat incurvationem corporis, qua alii solent alios dignitate praecellentes honorare: ut legimus Lothum adorasse angelos, putantem esse homines, Gen. 19 Abrahamum adorasse populum terrae, Gen. 25 Iacobum adorasse Esau septies, Gen. 33. Fratres adorasse Iosephum, Gen. 42, 43. Hic mos reverentiae aut honoris exhibendi fuit Orientalibus illis populis, teste Livio lib. 30, cum narrat, legatos Carthaginenses cernuos aut adorabundos pacem a Romanis petiisse. Quoniam autem etiam in sacro cultu eundem corporis gestum exhibebant, factum est, ut haec vox etiam ad animum transferretur, et veram Dei adorationem aut cultum significaret. Exempla sunt: Adoravit Abraham coram Domino, et Dominum, Gen. 23. et 24, et, Adoravit Israel Deum, Gen. 47. Non adorabis Deos alienos, Exod. 23, 24. Deut. 5, et Psal. 81. De hac spirituali adoratione loquitur Christus Matth 4, et Luc. 4, cum iubet solum Deum adorare, et illi servire. Sic volebat Sathan a Christo adorari: sic Apostoli Christum adoraverunt, Luc. 14, et 24. Complectitur autem et petitionem et gratiarum actionem, et totum cultum soli Deo debitum. De hac adoratione loquitur Christus cum muliere Samaritana, cum illa quaerit, ubi sit adorandum, num in monte Garizim, aut Hierosolymae? Quo vero intelligatur quid sit quod Dominus dicit ibidem, Veros adoratores ubique adoraturos in spiritu et veritate: observandum est, alium esse cultum externum consistentem in conspicuis aliquibus actionibus aut rebus, et alligatum ad loca, tempora, vestitum, gestus, sonum oris, verba, sacrificia, et alia huiusmodi: alium internum cordis. item, alium esse in spiritu et veritate, seu spirituali motu, veraque fide in Deum praestitum: alium, in hypocrisi. denique alium esse, quem sophistae vocant ex opere operato, id est, cum tantum per sese ipsum opus consideratur, ac Deo gratum acceptumque aestimatur, sive cultor habeat fidem, sive non: ut est ministerium ministri baptizantis, aut sacram coenam ministrantis. alium, ex opere operantis: id est, cum cultus ex vera fide colentis aestimatur. sicut Abel maiorem et gratiorem hostiam fide obtulit, quam Cain: et sicut in baptizando et communicante fides exigitur. Olim igitur erat alligatus Dei cultus, ex ipsius mandato, ad certa loca, tempora, aliasque circumstantias externas. Nunc non perinde est. Solent vero non renati ac carnales homines plerumque tantum ad opus operatum, seu externum cultum, utpote carnali homini perfacilem, ruere, eumque hypocritice praestare, ac in eo summam pietatis collocare. Nam veram cordis obedientiam, veram agnitionem, timorem, et alios spirituales animi motus exhibere Deo nequeunt, Caeterum cum pii vera fide externum aliquem cultum aut opus a Deo mandatum praestant, nihilominus in spiritu Deum colere dicuntur: sicut Paulus dicit, se docendo Evangelion colere Deum, aut servire ei in spiritu, Romanis primo Distinguunt vero recentiores Theologi Adorationem istam religiosam, in Duliam, Hyperduliam, et Latriam: quo scilicet sic suam idolomaniam conficta distinctione excusare queant. Dicunt enim, Sanctos quidem colendos esse Dulia: divam vero Virginem, et humanitatem Christi in hac vita, seu quam diu hic vixit Hyperdulia: et denique Deum, Latria. Verum Scriptura haec discrimina ignorat. Quin et ipsemet Eckius in suis Locis, in fine Capitis de Sanctorum veneratione, clare confitetur, nusquam Scripturam vel Veteris vel Novi testamenti praecipere invocationem aut adorationem sanctorum Augustinus in Quaestionibus super Exodum, dicit, etiam Duliam Deo deberi: sicut et Paulus ubique testatur, se Dei, non hominum δοῦλον aut servum esse. Libro decimo de Civitate Dei, distinguit quidem hosce cultus, sed loquitur de cultu hominum viventium: et interponit praeclaram sententiam, quae cultum sanctorum penitus damnat ac tollit: Fidenter (inquit) audemus dicere, religionem non esse nisi Dei cultum. Ludovicus porro Vives in suis Annotationibus super eum librum, facit mentionem istius distinctionis Latriae, Duliae, et Hyperduliae: et dicit Laurentium Vallam affirmare, idem esse Duliam et Latriam: quod et ipse ibi adductis exemplis contra suos Papistas probat. Verba eius libro decimo, capite primo, haec sunt: Latriam quippe nostri. λατρεύω est, δουλεύω, quasi servio. sed postea factum est, ut esset σέβομαι, teste Suida. Augustinus vero servitutem hominibus debitam non Latriam appellari vult, sed alio nomine, puta δουλείαν Nam ad Ephesios sexto, quem locum citat, sic est Graece: οἱ δοῦλοι ὑπακούετε τοῖς κυρίοις κατὰ σαῤκα Hinc est illa distinctio facta de adoratione, Latriae, Duliae, Hyperduliae. Valla docet, λατρείαν et δουλείαν idem esse, et utrumque significare servitutem. quod ex Suida potest ostendi, qui ait, λατρείαν δουλείαν εἷναι ἐπὶ μισθῷ, servitutem esse mercenariam, Nam apud Xenophontem in
tertio Cyri Paediae, loquitur maritus: ἐγὼ καὶ ὦ κύρε καὶ τῆς ψυχῆς πριάιμην, ὥστε μή ποτε λατρεύσαι ταύτην. Hoc est: ego vero Cyre vel anima redemerim, ne unquam haec serviret. Tum uxor, ἑαυτου ψυχῆς ἀν πρίαιτο ὣστε μὴ δουλεύειν: Sua ipsius anima emeret, ne serviat. Quin et in Sacris literis λατρεύειν de servitute dicitur, ut in Levitico: Omne opus servile no facietis, λατρευτόν. Et iterum: De semine tuo non dabis servire principi, λατρεύειν. Et in Iob, mendica λάτρις dicitur. Sed admonendi sunt Latini, Duliam, et Latriam penultimam habere longam, ne brevem faciant. Hactenus Vives. Verum illud quoque verissimum est, Papistas non multo aliter sanctos coluisse, quam ipsum Deum. Certe innumerae preculae etiam typis impressae ostendunt, eos ab illis simpliciter et diserte opem in suis difficultatibus implorasse. Sicut in eodem opere ait Vives, multos Christianos sic colere statuas, ut gentiles. Angelus in Apocalypsi nullo modo vult adorari. nec Paulus ac Barnabas in Actis. Dicetur de huius vocis phrasibus etiam in aliis vocabulis, quae ei adiungi solent.
ADVENTUS, et Advenio, nota vox est. Celebratur autem loquutio Adventus Domini, qui duplex potissimum est. Primum, cum venit in carnem ad redimendum genus humanum: Deinde, cum in fine mundi veniet ad iudicandum homines. Possis et tertium adventum eius dicere, cum singulos convertit, et in corda eorum venit.
AEDIFICARE, Hebraeis בנא Bana, aedes struere est, notae significationis vox: sed per metaphoram valde crebo ponitur pro omni cuiuscunque rei perfectione, provectione, aut (ut ita dicam) melioratione. Unde forte Latinum bonum, quod homini profit, eumve quasi aedificet. Contra autem verbum Destruo, plane contrarias significationes et Hebraismos habet. ut Galatis 6. Si quae destruxi, rursus aedifico, transgressorem memetipsum constituo. Psal. 28. Destrues, et non aedificabis eos. Ieremiae 42. Aedificabo, non destruam. Significat igitur Gen. 2 creationem, cum dicitur Dominus aedificasse costam in mulierem quo verbo ibi Deus usus est, quia mulier sit quasi quaedam reaedificatio viri, quae eum patremfamiliâs facit, ac sine qua velut mancus ac mutilus est. Saepe ponitur pro liberorum procreatione, et totius familiae augmento. Sic Sara et Rachel materfam. cupit ex ancilla aedificari: id est, sibi adoptivos filios procreari. Gen. 16. et 30. Sic Exodi 1, Dominus dicitur piis obstetricibus aedificasse domum: id est, liberis et re familiari ditasse. Sic Nathan Davidi promittit, Deum illi aedificaturum domum: id est, ipsum et eius posteros, liberis ac re familiari omnique re necessaria ditaturum. Sic et sapiens mulier proverb. 14 dicitur aedificare domum. Significat etiam crebro docere: unde doctores dicuntur aedificantes, quia mentes hominum salutari doctrina extruuntur, melioresque fiunt. Lapis quem raprobaverunt aedificantes, factus est in caput anguli, Psalmo 118. Matthaei vigesimoprimo, 1 Petri 2. In 1. Thessalonic. 5. Aedificate alterutrum. Hoc sensu Paulus 1. Corinth. 3 vocat Corinthios aedificium: se architectum, qui fundamentum iecerit: alios superaedificare, qui pergant primae Corinthiorum institutioni aut Catechismo paulo pleniorem instructionem adiicere. Vicina huic, tametsi paulo generalior, significatio est 1. Corinth. 8, cum charitas dicitur aedificare: id est, omnibus modis fratrem iuvare, praesertim in incremento pietatis. Similis est sensus, cum Paulus dicit, se habere potestatem tantum ad aedificationem, 2 Corinth. 10. 14. 2 Corinth 5 dicimur habere, dissoluto hoc tabernaculo, aedificationem ex Deo, id est, plenam instaurationem in altera vita. Filii ab Hebraeis dicuntur בנים banim, quasi aedificantes, quod domum et patrem aedificent: Id est, tum vivum iuvent, tum et mortuum quasi adhuc viventem referant et repraesentent, eius nomen in memoria hominum retineant, eiusque famam ac facta tueantur, ut non plane mortuus esse videatur. Sic et Rachel petens sibi ex ancilla procreari liberos, inquit, Si forte ex ea aedificer. Accipitur tamen aliquando etiam in malam partem: ut cum 1. Corinth. 10, imbecillus frater ab alio comedente idolothyta, ad impietatem aedificari dicitur: id est, in ea confirmari, ut paulatim magis ac magis fiat ethnicus, illisque idololatriis sese adiungat. Aedificare super harenam aut petram, Matthaei 7, proverbialis quaedam loquutio est, de incerto aut instabili fundamento actionis aut operis. Contrarias plane significationes verbum destruere et destructio habet, quae ex hisce facile iudicari ac intelligi queunt, ut et supra monui. Aedificare domum fratris, est, mortui sine liberis fratris uxorem ducere, et ex ea liberos illo mortuo procreare, qui eum quasi redivivum, utpote eius haeredes, exhibeant. Deuteron. 25. Aedificari in aeternum, est ita confirmari aut constabiliri, ut quasi firmissimum aedificium perpetuo duret Psal. 89. In seculum misericordia aedificabitur: id est, perpetuo misericordia Dei durabit, parataque ac prompta piis erit.
AEMULARI: vide in voce ZELUS.
AENIGMATIZARE AENIGMA, pro, loqui aenigmatice. Ezech 17 Aenigmatiza aenigma, et paraboliza parabolam. Aliquando Aenigma simpliciter salutaria documenta et providentiae divinae exempla significat Psalm. 78. Aperiam in parabola os meum, eloquar aenigmata antiqua. Sic et alias saepe. Cernere per speculum, et in aenigmate, 1. Corinth. 13, significat non aperte, sed obscure: ut solet aenigmatica oratio esse obscura
AEQUITAS, pro iusta aut aequa causa aut re, sive in religione, sive in aliis. Isaiae 59. Impegit in platea aequitas: et aequitas ingredi non potuit, id est, nihil iuste pieque usquam agitur iustitia est submota ex tota civitate. Hypotyposis elegans est. Sic Isaiae 53. Qui ambulat in iustitiis, et loquitur aequitates: id est, qui iusta et aequa sequitur, agit ac promovet. Sic et Psal. 17, Oculitui iudicent aequitates. id est: Tu, o Deus, promove et iuva ea omnia, quae recta et aequa sunt. Vide infra RECTUM.
AESTATIS SICCITATES, pro summis siccitatibus ponitur, Psal. 32. Aestas alioqui saepe pro ipsis fructibus aestatis ponitur Ieremiae 48. In aestatem tuam praedo irruet: pro, in tuos aestivos fructus: id est, cum fructus erunt maturi, et non collecti, invadet te hostis tempore nempe sibi ad rapiendum commodissimo, et contrâ tibi ad tuenda tua incommodissimo.
AETERNITAS, ut definiunt communiter, est tempus quod initio et fine caret: eaque aeterna dicuntur, quae sine initio et fine fiunt, semper fuerunt, et erunt. talis est solus Deus. Perpetuam porro vocant ea, quae certo quidem tempore coeperunt, sed fine carebunt. Verum vox Aeternum non raro etiam alias significationes habet in sacris literis. Vertunt autem hoc Latino nomine nonnunquam Hebraeum Olam, quod tamen aliquando etiam seculi voce exprimitur. Quare in voce PERPETUI et SECULI, plura de hisce vocibus dicemus.
AFFERRE, nonnihil obscuri interdum habet. Psal. 29. Afferte Domino gloriam et fortitudinem: pro, laudate et celebrate eius gloriam et fortitudinem. Afferre consilium, est consultare super negotio aliquo. Sic Absolon iubet suos afferre consilium: 2 Sam. 16. id est, consultare quônam modo sit pater opprimendus.
AFFLIGERE aliquem pro male tractare, nota phrasis est. Sed aliquando quiddam inusitatius et obscurius Latinis auribus sonat. ut Levit. 16 et 23 ponitur, Affligere
animam, pro ieiunare, aut alio qui semet male cruciare. inquit enim: Mense septimo, die mensis decima, affligetis animas vestras. Sic. Num. 30, dicitur de afflictione votiva: Omne iuramentum obligationis, ut affligat animam suam. Sic et Isaiae 58. Affligere mulierem, aut humiliare (nam idem Hebraeum verbum est) significat violare, undecunque aut quacunque demum ratione phrasis haec exoriatur. Affligere, 2. Samuel. 13, pro semet contristare, aut dolore cruciare. Afflictionis panis, plerumque significat victum cum afflictione coniunctum. Sed Deuteronomii decimosexto significat memoriale afflictionis, eo quod talis victus observabatur in memoriam afflictionum, quas erant perpessi in Aegypto.
AGGRAVO, per se perspicuum est, nisi quod quasdam obscuras phrases gignit. ut, Aggravare aures ne audiant Isaiae quinquagesimonono. Non est aggravata auris Domini, ne audiat. Sic et Zachariae septimo, Aures suas aggravaverunt: pro, quasi affluxu humoris obturarunt, ne audirent. Aggravare cor, est pertinax obstinatumque praestare, quod nullis monitis aut poenis moveri queat. 1. Sam. 6. dicunt Philistaei ad se invicem, Quare aggravabitis cor vestrum, sicut aggravaverunt Aegyptii? pro, obstinate et pertinaciter resistetis. Idem valet Cor indurare. Aggravare iugum, 1. Regum duodecimo, pro onerare gravioribus tributis, et aliis servilibus oneribus. aggravari manum alicuius super aliquem, Psalmo trigesimosecundo: Die ac nocte aggravatur super me manus tua: id est, invalescit, aut subinde me gravius castigat. Contra Alleviari manum, 1. Sam. 6. pro, remittere castigationes, Aggravare opus super Israelitas, Exodi quinto: pro, magis ac magis eos onerari operibus ac laboribus. Sic Aggravatum est praelium Philistaeorum super Saulem, 1. Samuelis 31: id est, ingruit, incubuit in ea parte hostilis impetus vehementius.
AGGREGARI AD PATRES, aut populum suum, est aliquando mori, vel sepeliri in sepulchris maiorum suorum: Iudicum 2. Gen. 25. Num. 27.
AGNI, cum iustis conferuntur, eosve metaphorice denotant, ob innocentiam et simplicitatem: sicut contra hoedi cum impiis, ob audaciam et petulantiam. Matthaei vigesimoquinto. Eadem ferme vis vocis est, cum Isaiae sexagesimoquinto dicitur, Agnos cum lupis pascituros. Agnus Dei pro CHRISTO ponitur, Iohannis 1. quia agnus paschalis Christum praefigurabat: et alias etiam erat iuge sacrificium, et pro peccato aut expiatione nonnunquam offerabatur. Typus ergo erat veri expiatoris. Dicitur autem Dei agnus, ad discrimen agnorum Leviticorum et brutorum: quia ab ipsomet Deo, non ab hominibus, haec victima ad expianda peccata totius mundi erat constituta, et in medium proposita, sicut Scriptura inquit: Quem proposuit Deus propitiatorem in sanguine suo.
AGNOSCO verbum postea plenius exponetur, in verbo COGNOSCO, et porro etiam in NOVI. Hoc igitut nunc tantum breviter observetur, quod cum Deus dicitur Agnoscere aliquem, significat eum amare, fovere, tueri. Amos tertio, Psalmo primo, et trigesimoprimo. Notis enim ac familiaribus favemus. Agnoscere porro faciem in iudicio, est idem quod suscipere personam: de qua re in voce PERSONA.
ALA, ab avibus sumpta metaphora, varias habet significationes. ut Exodi 19: Portavi te super alas aquilarum: id est, summa clementia gestavi ac fovi te, sicut aquilae suos pullos gestant: Psalmo decimoseptimo, et Deuteronomii trigesimosecundo: Sub umbra alarum tuarum Domine abscondes me: id est, sub singulari praesidio, aut patrocinio. Allusio est potissimum ad similitudinem gallinae, protegentis pullos suos alis. Porro Ruth secundo, Extende alam tuam super ancillam tuam: non a gallinae similitudine metaphora dicta videri queat, sed fimbria sic dici, quia sit similis alae. In eadem significatione Ala, aut Umbra alarum accipitur Psalm. 36, 57, 61, 63. Eandem metaphoram exponit integre Christus Matthaei vigesimotertio: Hierusalem Hierusalem, quoties volui congregare filios tuos, sicut gallina congregat pullos suos sub alas. Significat et partes exercitus, sicut apud Latinos tantum turmas equestres: quia solebant lateribus phalangis adiici, ut similitudinem avis volantis tota acies haberet. Isaiae octavo: Cum (inquit) extensio alarum eius replebit latitudinem. In sancto sanctorum erant Cherubim, id est, imagines quaedam, habentes alas, quibus arcam, quae erat sedes Dei, contegebant, Ideo Daniel capite nono dicit, Abominationem desolationis futuram iuxta alas: id est, in loco longe sanctissimo, nempe in ipsa arca, aut sede Dei. Per metaphoram significat etiam extremitatem, ut vestis, aut terrae. Isaiae 2. Ab ala terrae cantica audivimus. Item Iob trigesimooctavo. Ezechiel. 7. Vicina significatione Alae solis pro radiis ponuntur, Malach. 4. Sub alis tuis inventus est sanguis pauperum, Ieremiae 12 Significat idem ferme, quod, est sanguis in manibus, aut etiam operibus tuis. Alarum Dominus, legitur Proverbior. 1. Ecclesiast. 19. Significat avem, seu alata animalia. Alam movere, Isaiae 10: allusione ad aves, depingitur trepidatio gentium: quod metu tyranni Assyrii nemo ausus sit se commovere, aut contra mussitare saltem.
ALBEDO, aut candor, sive quia naturalis color est, â natura ipsa profectus, cum alii colores plerumque ab arte, ut vestimenta, veniant: sive quia candida accedentibus maculis obscurantur, et rursus lotione sordium pristino colori restituuntur: sive quia plurimum lucis habet, plerumque tum innocentiam, tum laeticiam, et res secundas significat. Contra ater, tum tristiciam, tum etiam malitiam: sicut et Rubedo peccatum, ac contaminatam vitam notat. de qua re vide infra RUBEDO et RUBEFACIO. Quae colorum symbola etiam aliis linguis nota sunt. Dicitur autem aliquid de hac re postea. Album igitur aliquid fieri, aut Albari, alias significat per metaphoram remissionem peccatorum. ut Isaiae 1, Sicut nix albi erunt. et Psal. 51, Super nivem dealbabor: id est, mundus fiam. Allusio videtur esse ad lotionem vestimentorum, praesertim lineorum, quib. illae gentes plurimum usae sunt. Illa enim si contaminata sunt, albedinem aliquo modo amittunt: contra vero si lavantur fiunt albissima. Sic et Germanis, vueiss machem, pro lavare: et schwartz machen, pro contaminare usurpantur. Alias significat illuminationem, quae fit per doctrinam. ut Psalm. 68. Cum distribuet in ea reges, alba fiet, ut nix in Zalmon. Denique aliquando pallorem metu exortum indicat, quia in pallore evanescit omnis rubedo faciei, et succedit quasi quaedam albedo. Paries dealbatus. Actor. 23: et sepulchra dealbata. Matth. 23. sunt hypocritae: cuius metaphorae aut similitudinis rationem ibi CHRISTUS plene exponit.
ALIENUM proprie quiddam externum significat, ut Genesis quadragesimosecundo: Loquutus est ad eos tanquam alienos, sed per metonymiam quandam saepe significat impium. Omnes enim exteri erant Ethnici impii, et sicut Paulus dicit alieni a promissionibus Dei. Sic et verbum Alienari, Isaiae primo: Dereliquerunt Deum, irasci fecerunt sanctum Israelis, alienaverunt se retrorsum. Tametsi etiam citra figuram possis intelligere, alienari impios: pro, deficere a Deo, discedere ab eo, desinere esse eius cultores. Sicut et Latini, Alienare pro Vendere utuntur: et Alienari ab aliquo, pro, desinere ei esse amicum. Sic et Psalmo quinquagisimooctavo: Alienati sunt peccatores ab utero. Isaiae vigesimoquinto, Palatium alienorum evertat. et vigesimooctavo:
Sicut aestas insiti tumultum alienorum humiliabis. Ezechiel hanc figuram integra oratione exponit, cum dicit, Iudaeos esse ex ethnicis gentilib. procreatos: volens ostendere, eos etiam perinde impios. capite decimosexto. Ponitur et pro hostibus, Esaiae primo: Alieni comederunt terram vestram. et Psalmo quinquagesimo quarto, Alieni surrexerunt contra me. Ratio significationis eadem est, quae, cur Latinis vox Hostis, quod olim tantum peregrinum significavit, nunc publicum inimicum notat: nempe, quia exteri sunt plerunque inimici. Ignis alienus, Levit. decimonono, pro prophano ponitur: quia tantum domestico aut sacro, quod in altari conservabatur, uti debebant in sacrificio et suffitu. Filii alieni, alias pro exteris, alias etiam pro impiis: Isaiae secundo, et Psalmo decimooctavo. Alienum se ostendere alicui, Genesis quadragesimosecundo, pro, simulare se ei ignotum et inimicum sicut et Latini Alieno animo dicunt. Alienum significat etiam prophanum, sicut modo dixi. ut Exodi decimo, Alienum suffitum, alienus ignis. Alienum reddere locum sanctum, Ieremiae decimonono. Sic et Isaiae secundo, Et in scientiis alienis fuerunt contenti. Eodem modo et Levit. vigesimo secundo, vir alienus, pro laico, non de tribu sacerdotali. Filia sacerdotis cum fuerit viro alieno, id est, non Leviticae tribus.
ALLEGORIA, in generalib. Regulis exponetur.
ALLIGARE, per metaphoram est curare, sanare: quia vulnera sananda obligari medicaminibus et fasciis necesse est. Ipse vulnerat et alligat, Isaiae primo. Vulnera non sunt alligata, Ezechielis trigesimo: Brachium Pharaonis confregi, et ecce non fuit alligatum, ut ponantur medicamenta, ut apponantur fasciae ad obligandum illud. Sic Christus suum officium Isaiae 61 exponit: Ad evangelizandum afflictis misit me, ut alligarem contritos corde. Alligare praecepta digitis ac cordi, Proverb 6 et 7, est diligenter ea ediscere et custodire. Sic et Isaiae 8, Colliga testimonium, et obsigna legem. Sic et Moyses saepe praecipit alligari legem aut eius memorialia ad frontem et brachia. Christus dicit Pharisaeos alligare onera importabilia super alios, quae ipsi digito attingere nolint. Metaphora est ab externis oneribus.
ALIQUID esse, non simpliciter significat aliquam rem esse: sed aliquid eximium, praestans, preciosum aut celebre esse. Sic et Latini interdum utuntur, ut Iuvenalis Satyra prima:
Aude aliquid brevibus Gyaris et carcere dignum,
Si vis esse aliquid. — Sic Paulus Galatis 6 ait: Si quis sibi videtur aliquid esse, cum nihil sit, semetipsum decipit. Sic Simon magus Actor. 8, dicebat se esse aliquem magnum. Sic ad Galat. secundo dicit Paulus de praecipuis Apostolis: Ab iis autem qui videbantur esse aliquid, nihil accepi. Mox ibidem subiicit: Ii qui videbantur, nihil mihi contulerunt. Aliquid igitur esse, aut non esse, significat aliquid eximium aut praestans esse. Contrariam prorsus vim habet saepe, NIHIL esse: de quo suo loco infra plenius dicetur. Sic Horatius ait, Nullis maioribus orti: id est, non eximiis progenitoribus.
ALMA, vox Hebraea, Isaiae septimo, Ecce virgo concipiet, et pariet filium, et vocabitur nomen eius Emanuel, etc. controversa est, dum Evangelista Matthaeus interpretatur virginem, sicut et Septuaginta: quam versionem ac sensum etiam tota Ecclesia sequuta est inde â Christo usque ad nostra tempora: contra vero Iudaei, tantum puellam aut iuvenculam significare contendunt. Rationes vero plures evidentissime nostram sententiam comprobantes, in promptu sunt: quarum praecipuae hae videri queant. Prima, quod haec vox ubique in Sacris significet virginem: quod postea ostendetur. Secunda; quod huius vocis etymologia virginitatem sonat. significat enim absconditam, occultam. Duplici vero ratione virgines dicuntur absconditae, aut occultae. Primum, quia moris fuit, et hodierna die est in illis meridionalibus et orientalibus locis, virgines occultari domi, ut sic tanto certius earum pudicitia custodiretur: sicut et Phocylides monet, virginem usque ad nuptias custodiendam esse bene obseratis cubiculis, et non permittendum ut ante nuptias extra domum conspiciatur. Idemque et de pueris dicit, addens, difficile esse parentibus custodire liberorum castitatem. Quinetiam hodie in Italia, ut maxime aliquando in publicum prodeant, valde tegi peplis solent. Altera causa est, quare virgines dicuntur Almae, aut occultae, seu absconditae, quia contra maritatae cognosci â viro, et cognoscere virum dicuntur: item quia earum nuditas a marito detegi ac revelari, seu patefieri dicitur. Tertia ratio est, quia additur articulus in Hebraeo ה he העלמה, et in Graeco ἣ, quae indicat non quamvis adolescentulam concepturam: sed quandam eximiam ac singularem, specialique quapiam re commendabilem. quae res nihil perinde apte intelligi potest, ac virginitas in conceptione retenta (non certae opes, nobilitas, aut forma) quod praecipuum decus aut ornamentum adolescentularum esse solet. Quarta, quod in descriptione huius virginis et conceptionis nulla prorsus fit mentio viri alicuius: cum id et res ipsa, si naturaliter fieri deberet, postulet: et mulierculae a viris maritîsve suis circumscribi et definiri soleant in omnibus linguis ac gentibus, semperque mentio viri potius quam mulieris in descriptionibus familiarum fieri soleat. Quod profecto singulari mysterio non caret. Consimili vero ratione etiam Ieremias capite trigesimoprimo, de Meschia agens dicit, Deum creaturum esse rem novam, nempe ut mulier complectatur, aut circum det, seu intra se concipiat virum: ubi tum res nova ac miraculosa divinitusque creanda dicitur: tum etiam nulla prorrus mentio fit mariti, illam circumdationem aut conceptionem operaturi. Sic et in prima promissione tantum semen mulieris dicitur contriturum caput serpentis, non viri: cum id rectius secundum usitatum naturae cursum marito tribuatur, sive tanquam digniori coniugi: sive quia proprie viri est semen dare ad conceptionem ac generationem, non feminae. Eôdem facit, quod etiam Iacob Meschiam promittens, Silo eum vocat, Gen. 49. quod secundinam mulieris proprie sonat: ut indicet, eum non ab homine masculo, sed tantum ab homine femina procreandum. Consonat vero etiam historia Evangelii, seu eventus, huic harmoniae veterum prophetarum. Quinta ratio sit, quod quoniam haec res tanquam ingens ac singulari Dei potentia efficiendum miraculum proponitur, oportet certe aliquid praeternaturale hic accidere: quod non potest aliud perinde aptum huic rei esse, vel etiam excogitari, ac si Deus efficiat, ut mulier per se miraculose concipiat et pariat virum. Quid enim tandem miraculi esset, si iuvencula viro tradita, ex eo conciperet et gigneret? Quoniam igitur miraculosa conceptio ac partus esse debet, recte de virgine operatione Dei conceptura, locus hic intelligitur. Si vero hic obiiciatur, Prophetiam hanc non convenire IESU, aut matri eius, quia signum datur illis tempore Isaiae viventibus hominibus ac in eorum confirmationem, non autem posteris: quare non posse id accipi de vitgine, aut facto post mille annos sequuturo. Respon. Prophetia est, et non tantum incredulo contemptorique divinorum miraculorum Achazo proponitur, sed etiam toti populo Dei: nec solum illis tum viventibus Israelitis, sed et omnibus omnium temporum Israelitis, aut cultorib. Dei: sicut propheta inquit, Dabit vobis signum. Non enim Scriptura
de uno tantum homine aut aetate agit, sed etlam de omnibus posteris sicut Paulus et Petrus dicunt, omnia propter nos scripta esse, Rom. 15. 1. Cor. 10, 1. Petri 1. Sic saepe Prophetae confirmant et consolantur suos praedictione venturorum olim ac post longum tempus bonorum, nempe tempore Meschiae, quae tamen tempora illius aevi homines non erant visuri. Deus confirmat Evam et Adamum promissione seminis mulieris, contrituri caput serpentis. Eva putat se mox illud semen consequuturam, et esse ipsummet Cainum, praeclarissimam nempe possessionem aut thesaurum suae felicitatis, ut nomen eius sonat: sed paulo post deprehendit, eius partum esse meram vanitatem. Sic et Christus petentibus miraculum, non dat praesens, sed futurum praedicit: nempe signum Ionae, seu suam mortem passionem, resurrectionem, ascensionem, sessionem ad dexteram patris. et denique adventum ad extremum iudicium. Matth. 26, Ab hoc tempore, inquit, videbitis filium hominis sedentem ad dexteram potestatis, et venientem in nubibus caeli. Verum adscribam etiam Forsteri de hac voce annotatum. Adolescens, עלם iuvenis, quam diu est privatus, et privatam vitam agit, nec in oeconomico aut publico et politico officio et administratione existit: sed adhuc caelebs est, et privatus. 1. Sam. 17. Interroga cuius filius sit iste adolescens. et cap. 20. Et si sic dixero adolescenti: ubi de puero loquitur, quem secum sumpserat Ionathan, et paulo ante vocaverat נער niar. Et in genere feminino עלמי adolescentula, iuvencula, scilicet innupta, quae nondum est elocata viro, antequam nuptias celebravit, et publicum coniugii statum ingressa est. Testantur enim omnes veteris Testamenti loci, ubicunque legitur, dici de iuvencula, quae virgo est. ut Gen. 24. Et erit adolescentula illa quae egredietur ad hauriendam aquam, etc. ubi de Rebecca filia Bathuelis dicitur, quae haud dubie tum fuit virgo. Similiter de sorore Mosi, pedisse qua filiae Pharaonis, legitur Exod. 2. Et abiit adolescentula illa, et vocavit matrem pueri. Sic Esa. 7. Ideo dabit Iehova vobis signum: Ecce adolescentula quaedam gravida pariet filium, etc. ubi quoque iuvenculam significat, quae est virgo. alioqui nullum fuisset miraculum, si iuvencula impregnata peperisset. Et Matthaeus hunc prophetae locum adducens cap. 1. Evangelii sui, Graece reddidit voce παρθένος, quae virginem significat. Item Proverb. 30. Via aquilae in caelo, via colubri super petra, via navis in medio maris, et via viri in Adolescentula. Etsi in hoc Salomonis loco hanc vocem Alma Iudaei obscoeni pro scorto accipiendam contendant, aut muliere viro cognita, eo ipso consilio, ut locum Isaiae labefactare conentur: tamen revera non possunt, siquidem aeque ut in caeteris locis in Salomone pro iuvencula virgine ponitur, quod per hoc quartum indicare voluerit affectum illum et ardens studium viri virginem depereuntis ac ambientis: quod perinde equidem absconditum, ac cognitu difficile est, ut reliqua tria. Atque haec quidem sententia ac expositio, ut simplex est, et vera, ita plane nihil habet absurdi, aut obscoeni. Et pluraliter elamoth Psalm. 68, Praecedunt cantores, subsequuntur musici, in medio autem adolescentulae cum tympanis. Cant. 1. Propterea adolescentulae dilexerunt te. Hactenus ille. Quod ad locum Proverb. 30 attinet, ex quo impii Iudaei probare volunt, vocem Alma significare quamvis, etiam violatam, atque adeo scortum, modo sit iuvencula: meo iudicio is ipse potentissime et evidentissime eos redarguit: et de virgine necessario exponendus est, non de scorto. Nam is demum amor vere fervens est, eoque plenus perturbationibus et praeterea incertitudine affectuum et actionum constans, ubi aliquis virginis alicuius amore corripitur et accenditur, idque praesertim, antequam voto potiatur. Nam quod isti nebulones de scorto intelligunt, ibi talis perturbatio animiae incertitudo et varietas cogitationum et actionum, distractioque mentis accidere non potest, cum ad scortum sic ferme tanquam ad emptionem alterius alicuius rei iuvenes commeent. nec magnopere eius amore inflammari possunt, quam sibi uni addictam non esse, sed temere cum quibusvis se contaminare cernunt. Non potest eos etiam dilata spes, aut difficultas potiendi, aut alius metus confundere ac perturbare: mox voto potiti sedant amorem, et ad aliquam aequabilitatem ac certitudinem animum reducunt. At amor virginis, quam sibi soli propriam amator expetit, quaque videt difficile esse potiri, ita intenditur et inflammatur, ut pene ad insaniam iuvenem redigat: vereque dici queat secundum Salomonem, ita dubius, variabilis et fluctuans, ut perinde difficulter eius viam, normam aut vestigia deprehendas, sicut aquilae in caelo, navis in aqua, et serpentis curuo et flexuoso ac sinuoso ingressu incedentis: aut sicut Poetae Amorem caecum, instabilem, volatilem et iuvenem puerum, qui mutetur in horas, faciunt. Hic etiam illud observandum est, non dici in Proverbiis incertam esse viam viri cum Alma, adolescentula, aut virgine: sed in Alma, id est, amor erga Almam aut virginem. Ex hisce omnibus liquido patet, rectissime in Isa. per ALMAM, virginem exponi, quae sit conceptura et paritura verum Emanuelem Meschiam, qui et persona et officio est Deus nobiscum: id est, cum ipse per se est revera Deus nobiscum habitans, ac carnem gestans, tum etiam patrem nobis adducens ac propitium faciens. Quo denique et illud recte adduci posset, quod prius oblitus sum dicere, quod ipsemet Propheta testatur illud miraculum conceptionis et partus, futuris aliquando post longum intervallum temporib. a Deo dandum esse: quia praedicit praecessuram antea esse captivitatem Assyriacam et etiam Babylonicam, ut eam praedictionem ad tempora Meschiae referri sit necesse.
ALPHA et ω, in Apocalyp. Christus dicitur, quia sit principium et finis omnium rerum, sicut α et ω literarum alphabeti: id est, verus Deus, autor omnium, a quo omnia bona proficiscantur, et in cuius laudem fiant. Sic Paulus Rom. 11 dicit: A quo, per quem, et in quem omnia. ipse enim et author et conservator est omnium bonorum, et omnia in eius gloriam spectare ac desinere debent.
ALTUM, proprie id est, quod a terra sublatum, sursum tendit. Inde igitur per metaphoram alias Alta vocantur val de difficilia, quod praealta et ardua sunt quasi inaccessa. Hinc Ecclesiasticus: Altiora te ne quaesieris. Psalm. 10, Altitudo sunt iudicia tua a conspectu eius: id est, superant eius captum. Alias valde praestantia ac gloriosa, quod sint supra communem sortem rerum, supraque humilis vulgi conditionem. Sic Dominus dicitur in altis habitare. Psal. 138. et vocatur Altissimus, Gen. 14. Num. 24 Psalm. 9. et passim in Scriptura. Ier. 17, Solium gloriae et altitudo a principio: pro, solium Dei glorio sum fuit ab aeterno. Sic altitudo Domini Isaiae 10. Item Christus dicitur adscendisse in altum, Psalmo 68. Ephes. 4. et Exaltatus esse, Ephes. 1, Phil. 2: quod summam beatitudinem, dignitatem, potentiam ac maiestatem significat. Sic 2. Reg. 9. domus dicitur futura altissima, id est laudatissima, gloriosissima. Et Psalm. 7, Propter eam nunc in altum revertere: id est, conscende tuum gloriosum tribunal, ut iudices: vel etiam, vindica defendendo pios, tuam nunc contemptam et despectam gloriam. Altum quoque aliquando significat superbum, quod superbia grande quid et nimium tumidum cogitat, somniat, et affectat. Dicitur haec animi elatio, aut perversa cogitatio Altum, ob imitationem et affectationem prioris illius realis altitudinis aut praestantiae, quia est veluti quaedam simia illius. Tale est illud Rom. 11, Noli altum sapere: id est, grandia cogitare, affectare, et de temetipso somniare. Sic Psal. 138 dicitur Dominus alta a longe prospicere: id
est, eximios ac praepotentes, vel potius talia de semet somniantes, qui non tam re quam sua opinione alti sunt, negligere. Hinc phrases. In altum cornu extollere, Psal. 75. In altitudine incedere, Mich 2. Spiritus altus, id est superbus, aut etiam iracundus. Eccl. 7. Praestantior est longus spiritu, quam altus spiritu: id est, homo moderatus et clemens, quam magnanimus, superbus et iracundus. Oculorum altitudo, Isaiae 10. Vigilabo super gloriam altitudinis oculorum eius: id est, puniam eum propter fastum et superbiam. Altitudo naris, Psalm. 11. Impius prae altitudine naris suae non requiret. Item Eccl. 3 Altiora te ne quaesieris. Altitudines agri, Iud. 5. pro eminentioribus collibus. Vide quaedam huc facientia in verbo EXALTARE.
AMARUS, et Amaritudo, voces primum per metaphoram significant animum acerbum, iratum et crudelem. Sic Dominus minatur Iudaeis Hab. 1 quod sit excitaturus contra eos Chaldaeos, gentem amaram. Iudicum 18 Ne forte irruant in vos viri amaro animo: id est, tum tristes, tum crudeles. ex magno moerore enim saepe ira et crudelitas sequitur. Sic 2. Sam. 17 dicuntur profugi et exulantes cum Davide, esse viri amaro animo, sicut ursus orbatus catulis: id est, tum tristes, tum irati ac crudeles, et denique ex desperatione audaces. Ideoque dissuader Chusai, ne temere confligatur cum tam desperatis. Eadem figura non raro pro tristi ac moesto ponitur. ut Exodi 1. Israelitis fuit vita amara ob gravitatem oneris: id est, molesta insuavis ac tristis. 2. Regum 4 dicit Helisaeus ad famulum, de muliere orbata filio: Sine eam, quia anima eius est amara ei. Sic Anna dicitur fuisse amaro animo, 1. Sam. 1. Et milites Davidis, 1. Sam. 30. Proverb. 31. Ezech. 3 Et abii amarus in ira spiritus mei: pro, tristis simul et iratus. Ruth 1. Amaritudine affecit me Omnipotens. Iob 21 Amaricavit animam meam. Sic et Thren. 3. Satiavit me amaritudinibus, inebriavit me absynthio. Sic fletus et planctus amaritudinum, Iere. 6 et 31 pro tristissimo et acerbissimo. Sic et Petrus dicitur flevisse amare, Matth. 26. Ezech. 27. Et plangent super te in amaritudine animae: id est, tristi animo. Eadem significatione uxores Esau dicuntur fuisse amaritudo animi Isaaco et Rebeccae: pro, perpetuo eos cruciantes. 2 Regum 14 Vidit Dominus afflictionem Iudae amaram valde. Amaritudines aliquando vocantur res dolore ac moerore afficientes, et alterum ad iram provocantes. Sic dicit Iob 13, Scribis contra me amaritudines: id est, crimina contristantia et irritantia, aut etiam acerba decreta, seu crudeliter me punis et flagellas. Sic et Oseas capite 12 inquit: Irritavit Deum amaritudinibus: pro, gravissimis peccatis. Sic Proverb. 5. ultima adulterae dicuntur esse acerba instar absynthii, et acuta ut gladius anceps: id est, valde molesta et noxia. Aquae amarae, Num. 15 vocatur illa aqua consecrata, et ad hoc parata, ut exploret innocentiam uxoris: sive ob causam efficientem, quod vir irritatus amara suspicione adulterii, volebat sic explorari uxorem: sive ab effectu, quod sontem mulierem amarissime cruciabant, ac excarnificabant. Amarum non raro diciturid, quod est noxium, ut supra diximus de ultimis aut exitu adulterii. Et Ier. 2 dicitur, Scies quod malum et amarum sit, reliquisse te Deum. In hoc sensu vetantur viri esse amari erga uxores, Coloss. 3, Sic et Iacob 3, zelus amarus, pro hostili ponitur. Amaritudo amarissima, Isaiae 38 ponitur pro dolore animi acerbissimo. Amaritudo, absynthium, et fel, aliquando etiam pro impietate, et veluti quadam hostilitate erga Deum et homines ponitur. Sic os impiorum dicitur plenum maledicentia et amaritudine, Psal. 12, et Rom. 13. Sic Deut. 29 dicitur, Ne forte sit in vobis radix germinans fel et absynthium: id est, impia doctrina, quae et Deo est acerba, et hominibus perniciosa. Similis phrasis est Hebraeorum 12, et Actor. 8. Nam in felle amaritudinis et colligatione iniustitiae video te positum esse: dicit Petrus ad Simonem Magum. Ad Hebraeos sane videtur haec similitudo aut metaphora integre exponi, quod amaritudo ab effectu dicatur. inquit enim: Caventes ne radix amarulentiae sursum crescens turbet, et per eam inquinentur multi. Sicut enim amara ac venenata quaepiam herba ex terra crescit, et molestos fructus aut sapores hominibus praebet: sic et impia opinio aut doctrina ex corde crescit, et per os sese expromit in multorum perniciem, et Dei ipsius contumeliam. Eadem igitur ratione ac significatione utitur Scriptura metaphora Absynthii et Fellis, qua Amaritudinis. Possettamen aliqua diversitas alicubi animadverti. ut quod Iere. 9. et 23 minatur Deus, se pasturum populum suum absynthio: id est, gravissimis poenis afflictionum. In absynthium mutare iudicium, Amos 5. et fructum iustitiae mutare in Absynthium, Amos 6, significat tum politicam iustitiam ac iudicium, tum et Ecclesiasticam, commutare in summam et hominibus perniciosam iniustitiam. Sic et Isaias cap. 5 inquit: Vae vobis, qui mutatis dulce in amarum, et amarum in dulce: id est, qui veram quidem doctrinam damnatis, falsam autem laudatis ac defenditis. Apocalypsis 10, dicitur liber a Ioanne devoratus, in ore quidem ei fuisse dulcis, sed in ventre amarus: quo significatur, gustum gratiae ac Christi sua quidem natura dulcem esse, sed postea habere comitem nimis acerbam crucem. Vide de hac voce aut phrasi in voce FEL.
AMBULARE, per metaphoram significat vivere, tenere aliquod certum curriculum vitae, sive in communi vita, functionibus aut sententiis, seu in fide. Sicut et via, vitam, functionem, aut doctrinam declarat. Adiectis diversis vocibus, significatio nonnihil variatur. Proverb. 10, Qui ambulat sincere, ambulat secure. Ambulare cum mendacio, Iob 31. Ambulare in delictis, Psalm. 68. Ambulare in duricia cordis sui, Ierem. 13. Ambulare fraudulenter, Proverb. 11. et 19 20 et 28. Cotra etiam ambulare simpliciter, crebrum est in Proverb. Sic Psalmo 15, Ingredi sine macula. Ambulare in consilio impiorum, Psalmo 1. id est, impie vivere ac sentire. In via regum Israel ambulare: 2. Reg. 16, est illos impios vita, fide, regimine imitari. Sicut contra ambulare in viis David, aut sicut David: 1. Reg 9. In praeceptis Dei, In iudiciis Dei, Levit. 18 In iustitiis Dei ambulare, Isa. 23. In viis Dei ambulare, Psal. 128. Isa. 23. Ambulare post Dominum, 2 Reg. 23. In praeceptis Dei ambulare, Ezech 5. Item, in viis ac iustificationibus Dei, in lege, in semitis Dei, Psal. 127. Es. 2. 1. Reg 8 est, eius verbum ex animo sequi. Ambulare coram Deo, Genesis 7 et 17. Cum Deo, Genesis 5. in conspectu Dei, Genesis 28. Ambulare coram Deo in veritate, 2. Reg. 20. Item post Deum, et similia, significant, vero animi motu et sentire et agere, quae Deus praescribit, seu pie vivere ex animo. Ambulare post Baal Peor, item post deos alienos, Deut. 4, et Hebr. 7, est idola colere. Ambulare secundum carnem, in carne, aut secundum spiritum, Rom. 8, Galat. 5. sic scilicet sentire ac vivere, uti caro aut spiritus praescribit. Sic et Ambulare in, et post desideria carnis. Ambulare post avariciam, Ezech. 33. Item, post duriciem cordis sui mali, Ieremiae 3. Post peccata Ieroboam, 2. Reg. 13. Ambulare post spiritum suum, Ezech. 13. Idem ferme est, Ambulare in novitate vitae, aut spiritus: et contra, literae vetustae, Romanis 6, et 7, nisi quod vetustas literae proprie illam Pharisaicam disciplinam complectatur. In nomine Dei ambulare, Micheae 4. Omnes gentes ambulabant quisque in nomine Dei sui. Nos autem ambulabimus in nomine Domini Dei nostri: id est, colemus eum. In ore patrum ambulare, est, secundum eorum praescripta: Psal. 49. Ambulare in statutis gentium, Levit. 20. pro, secundum. Ambulare in luce, aut ut filii lucis,
et dum lucem habetis: et contra, in tenebris, quod crebrum est in Ioanne, Paulo et Prophetis: significat pie vivere, et cognitionem Dei habere. contra, Inordinate ambulare, pro, parum pie ac honeste vivere, 2. Thess. 3. Ambulare in sapientia, Coloss. 4. pro, sapienter Ambulare in veritate et iustitia, 1 Regum 2 et 3. pro, vere, syncere, iuste. Ambulare in bonis operibus, Ephes. 2. id est, pie vivere, ac secundum Dei mandata. Ambulare in grandibus et mirabilibus, Psal. 131: id est, extra verbum in speculationes sui cerebri evagari, aut etiam extra vocationem maiora viribus tentare, insolescere, superbire. Ambulare coram Deo ex adverso, Levit. 26. pro, iactare eius titulum, et tamen voluntati ac mandato eius resistere. Ibidem, Deus nobis ex adverso ambulare dicitur: id est, nos arguere et punire graviter. Ambulare secundum charitatem, Romanis 14. Ephes. 5, est, uti charitas postulat vivere ac versari. Ambulare per fidem, non per speciem, 2. Corinth. 5 est syncere, ac in timore Dei, non externo fuco. Dicitur et Deus ambulare in populo, cum nobis adest, ac benefacit, Levit. 26, Deut. 23. Ambulare in latitudine, Psal. 119, est, respirare, liberum esse a persequutione, et bona conscientia agere. Ambulare iustitiam ante pios, Psal. 85. pro, pii sectabuntur iustitiam, vel potius Deus ipsos ducet in omnem veritatem ac iustitiam, sicut si ipsa iustitia eis viam rectam praeiret, aut etiam praeluceret. Ambulare circumquaque impios, Psal. 12, significat eorum numerositatem aut frequentiam. Ambulare cum aliquo, Proverb. 1. 1. Sam. 25. Item aliquo loco, 1. Sam. 30: id est, cum eo versari. Ambulare ad pedes alicuius: pro, ei ministrare. 1. Sam. 25 bis habetur. Ambulare in lumine vultus Dei, Psal. 89. et in lumine Dei, Esaiae 2, est eius noticia et aliis bonis frui, etc. Lingua alicuius ambulat in terra, Psal. 73. Posuerunt in caelo os suum, et lingua eorum ambulat in terra: id est, pro libitu et arbitrio suo de omnibus rebus loquuntur et pronunciant. Ambulare facere aliquem, est ducere Psal. 25, Ambulare fac me per veritatem. Ambulare sensim, est dolentium ac moerentium gestum exprimere: 1. Regum 21. quia illi vel ob meditationem sui mali, vel etiam ob debilitationem lente progrediuntur. Eadem loquutio etiam de imbecillib. dicitur, Gen. 32: Declinantes in perversitates, ambulare faciet Dominus cum operantib. iniquitatem: id est, cum illis eos puniet. Sic et illud Actor. 5. Iudas abiit viam suam: id est, periit. Sic dicitur, Ponet partem eius cum hypocritis.
AMEN, Hebraea vox, videtur proprie esse adverbium affirmandi, sumptum ab אמן aman fidelis, verax fuit. Putant vero aliqui esse vocem origine sua imperativi modi Niphal, ubi sic scribitur האמן Heamen, et ה h literam, aut potius tenuem spiritum, initio propter multum usum in pronunciando evanuisse. Christus ea, et quidem repetita, saepe utitur, pro certa asseveratione, ferme iuramenti loco: ac significat ei idem quod Vere ac certe. Sic et Paulus 1. Corinth. 1, videtur eam accipere, cum dicit: Promissiones Dei esse Nae et Amen: id est, certas, veras et ratas: posito adverbio pro nomine adiectivo. Sic et Apocalypsis 3, Amen testis fidelis, accipitur. Item Isaiae 65. Benedicet se in Deo Amen, Iurabit in Deo Amen: id est, in vero ac veraci, seu nequaquam fallente Deo. Additur alioqui admodum crebro in fine precationum, non solum in communi usu omnium Ecclesiarum omni tempore, sed etiam in Sacris literis: ubi quoque, ut dicatur haec vocula in finem precum, nonnunquam praecipitur: ut Deut. 27, Nehem. 8. 3. Esdrae 9, Hiere. 11. Num. 5, Psal. 41 72, 89, 106: in quibus locis aliquoties etiam duplicata ponitur. ¶ Quaestio autem est, quid tandem haec vocula in fine precationis significet. Septuaginta aliquoties verterunt per FIAT, quo plerique scriptores inclinant, quasi sit optantis aut imprecantis Adverbium. Mihi sane, salvo aliorum honore, Hieronymi sententia maxime probatur, cuius haec sunt verba super Matth. Amen signaculum est Orationis Dominicae, quod Aquila, interpretatur Fideliter: nos possumus dicere, Vere. Causa autem, cur hanc significationem maxime probem, est. Primum quia in eo sensu Christus hac vocula utitur, ut supra dixi. Secundo, quia natura fidei ac verae precationis ea est, ut in fine precationis addatur non amplius votum, sed certa cordis asseveratio, aut assensus, quod Deus te exaudiverit, tuaque petitio suum effectum apud Deum sit consecuta, iuxta illud Marci 9. ubi iubemur credere, quod omnia quae petimus, simus certo accepturi: sic demum petitiones fore ratas. Nam omne votum aut desiderium habet aliquo modo admixtam dubitationem: sed in conclusione precum omnino debet abesse omnis dubitatio, et regnare certa fiducia, quod Deus te exaudierit, tibique indubitanter id quod petiisti continget. Sive igitur usum huius voculae in verbis Christi, sive fidei aut precationis naturam, addo et ipsam eius radicem seu primariam originem אמן Aman et Neemen spectes, omnino significat certitudinem, indubitatam assertionem: seu est adverbium affirmandi, et nequaquam optandi aut imprecandi, ut multi male opinantur. Nec tamen male eam in aliquibus locis veteris Testamenti interpretaberis pro voto. ut 1. Reg. 1 ubi ad promissionem Davidis de successione Salomonis, dicit mater Barsabea, Amen. Sic dicat Iehova Deus Domini mei. Sic Ierem. 11. et 28.
AMO, Vide infra in verbo DILIGO, et DILECTIO.
ANALOGIA, mathematicum vocabulum est, et significat duarum aut plurium rationum consonantiam, aut proportionalitatem, ut olim verterunt. Analogia igitur fidei Paulo est, Rom. 12, congruentia aut consonantia cum fide. Vult enim, ut omnis interpretatio Scripturae, et omnis doctrina aut dogma, vel etiam consilium aut conatus in Ecclesia, consonet cum summa fidei aut doctrina Christiana, quae iam in Decalogo, Evangelio. Symbolis, aut in Catechismo comprehensa est: ut Invocatio sanctorum, caelibatus, Missa, et similia repugnant primariis fidei capitibus. Quare etiamsi videretur habere aliqua verba sacrarum literarum aliquo modo eo tendentia, tamen admittenda non est, sed sensus illorum locorum diligentius est inquirendus.
ANATHEMA. Distinguit Budaeus inter ἀνάθεμα et ἀνάθημα: quod posterius quidem tantum donarium divis dicatum: prius vero rem sacram, execrandam, devotam aut detestandam significet. Sed Chrysostomus pro eodem accipit, quem et nos sequemur, simpliciter de hac voce agentes. Monet alioqui multa Budaeus de hoc nomine utiliter, in secunda parte Annotationum super Pandect. et in Commentario Graecae linguae. Hieronymus quidem monet, hanc vocem aut rem ratione originis propriam Hebraeis esse, eosque eam pro extrema execratione aut detestatione habere. Sed nos moti etiam ipsa vocis etymologia, potius eam a Graeca significatione et communi omnium gentium more deducemus. Primum venit haec vox a superponendo, aut suspendendo, quod olim apud gentiles donaria templi in eminentiori aliquo loco de parietibus aut columnis suspendebantur, ut et hodie in Papatu fieri videmus. Fuit vero in omnibus gentib. recepta, illa sententia opinione, quod quicquid semel Deo dicatum ac consecratum esset, id amplius in humanos usus adhiberi nullo modo deberet aut liceret, sed esse quam longissime a reb. usibusque nostris seu prophanis removendum ac separandum, et ad sua phana aut loca sacra ac velut ad deos ipsos abigendum, sive communi separatione, sive etiam per mortem ipsam. Inde metaphora quaedam ducta est, ut qui summa quadam proscriptione olim damnabantur, etiam Anathemata dicerentur; quod perinde essent a communi vita et consortio
hominum repellendi, et tollendi e vita, sicut aliae res aut homines diis devoti ad deos suos abigendi, quib. erant dicati aut consecrati, aut quorum etiam iusto iudicio seu iustitia ad poenam suppliciumque ob aliquod tetrum scelus debebantur. Ideoque quo illos facinorosos ac pollutos veluti ad deos ablegarent, proscribebant eos veteres, uti cuivis liceret ipsos interficere. Anathem a igitur est res aut persona Deo obligata aut addicta, sive quia ei ab hominibus est pietatis causa oblata, sive quia iustitia Dei tales ob singularia aliqua piacula veluti in suos carceres poenasque abripuit, comprobante et declarante id etiam hominum sententia, ut fit in excommunicationibus. Duplici enim de causa Deus vult aliquid habere vel tanquam gratum acceptumque, ac sibi oblatum: vel tanquam sibi exosum, suaeque irae ac castigationi subiectum ac debitum. ¶ Eadem est vis vocis הרם Herem, deletio, apud Hebraeos: ut pro rebus Deo ab hominibus dicatis, ideoque tantum ad sacrum usum exhibendis, et etiam contra pro execrandis ponatur, quia et illa sint veluti serva et mancipia poenae ac irae Dei, ut habetur Levit. 24; Num. 18, Deut. 7. 13, ubi inquit: Abominaberis illud, quia anathema est. loquens de idolis. Sic et Iehosuae 6. 7. 10, et 1. Samuelis 15, et alias saepius, Septuaginta Herem plerunque per vocem Anathema verterunt. In novo Testamento haec vox ferme in malam partem accipitur, pro re execranda, detestanda, et irae Dei poenisque addicta et devota: ut Paulus cupit anathema esse pro fratribus Iudaeis, Rom. 9. id est, res damnata et perdenda. Quo modo ac sensu Moyses quoque petit se deleri ex libro viventium, Exodi 32: id est, tolli ex numero salvandorum, ut modo populo illud tantum scelus condonetur. Sic Paulus Gal. 1, et 1. Corinth. ultimo, falsos doctores iubet esse, aut pronunciat anathemata. Sic et Petrus negans Christum, dicitur semet anathematizasse, Marci 14. Et illi 40. Actor. 23 dicuntur se anathematizasse, id est, omnibus sese diris devovisse, sibique summam perniciem imprecatos esse; si ita se res haberet, aut si comederent, antequam Paulum interficerent. 1 Corinth. 12 dicitur, Nemo spiritu loquens dicit Dominum IESUM anathema: id est, odio habet, aut detestatur Christum. De anathemate Maranatha, vide in Maranatha. Vicinae sunt illae duae voces περικάθαρμα et περίψημα, purgamentum et iuramentum, 1. Corinth. 4. ubi Paulus dicit, se aliosque synceros doctores pro extremis piaculis, quibus orbis terrarum polluatur, haberi. Cum enim mundus ex mandato Dei seductores pro anathematibus habere deberet, invertit id Dei mandatum, ac veros doctores pro extreme execrandis et tollendis anathematibus habet. Concludit enim ibi Apostolus hanc suae tristissimae sortis descriptionem grandi epiphonemate, veluti si diceret: In summa, quid multis opus est? tam tristis et misera est nostra sors, tam etiam omnibus sumus odio ac execrationi, ut omnes sentiant, nos esse veluti communes quasdam pestes ac piacula mundi: qui si diris exemplis tolleremur, orbis terrarum esset melius habiturus. Saepe (inquit Hesiodus) unus homo est causa mali toti civitati. Sic igitur olim senserunt, quod ob alicuius unius hominis grande scelus impunitum, tot regiones punirentur gravissimis cladibus, ut etiam revera accidit, sicut Scriptura de peccatis Manassae pronunciat. Quare, tales putaverunt quamprimum esse tollendos, quo ira Dei averteretur. Sic erat Achan in Iosua, sic Ionas in navi. Saepe etiam innocentes homines in magnis publicisque calamitatibus ab sumebant, in eosque sua scelera et poenas, ut ipsi somniabant, congerebant, ac diis manib, devovebant et mactabant. Tales farme fuerunt duo Decii et Curtius, quorum apud Livium fit mentio.
ANCILLA, alias conditionem, alias humilitatem ac promptitudinem in serviendo significat: et quidem nonnunquam iunctim ponuntur. Ruth. 2, Quod consolatus sis me, et loquutus ad cor ancillae tuae: Et ego non sum sicut una ex ancillis tuis. priore loco est humilitatis, posteriore conditionis. Sic et 1. Sam. 25, Abigail inquit ad Davidem: Ecce ancilla tua in ancillam ad lavandum pedes tuos. Sicut oculi ancillae ad manus dominae suae. Id est, omnia inde expectans. Ecce ego servus tuus, et filius ancillae tuae, Psal. 86, pro verna: id est, tibi prorsus addictus.
ANGARIARE verbum, significat aliquem cogere, aut adigere ad aliquid molestum ac laboriosum, idque plerunque praeter ius, sed tamen sub praetextu publici iuris, autoritatisue. Venit autem inde, quod teste Suida angari Persis dicebantur publici aut regii nuncii, qui magna festinatione publicas literas, quo opus erat, perferre cogebantur. Illis igitur regia potestate severissimoque mandato licebat, quosuis vel homines, vel iumenta, rhedas aut naves arripere, eisque ad approperandum suum cursum ferendâve onera aliqua uti vel abuti. Ideo Christus Matth. 5. dicit, Si quis te angariaverit ad unum miliare, (id est, coegerit secum proficisci) ibi cum illo duo: id est, potius propera, ac servias ei ulterius quam flagitat, quam ut rixando cum eo in maiores difficultates aut acerbitates incidas, et scandala excites noxia. Sic Matth. 27. dicuntur milites angariasse Simonem Cyrenaeum, ut adiuvaret Christum in ferenda cruce, usque ad supplicii locum.
ANGELUS Graecavox, Latine nuncius, Hebraice מלאך Maleach, in multo usu est in Sacris literis et Ecclesia. Significat autem ministros potentum, praesertim ad perferenda mandata, et expedienda aliqua longius a suo domino remota negotia missos. Accipitur autem tum pro hominibus, tali ministerio fungentibus, tum et pro famulitio Dei spiritualium essentiarum. Imo et satanae nonnunquam tribuitur. De quo significationis discrimine ex textu, adiectisque vocibus iudicandum. Pro ministris hominibus accipitur in hisce Exemplis. Genes. 32, Et misit Iacob nuncios ante se ad Esau. Numer 14. Nunquid nunciis, quos misisti ad me, loquutus sum? Proverb. 16. Nuncius improbus adest in malum. Ios. 16. Quoniam Rachab abscondit nuncios, quos misimus. Sic 1. Sam. 23, et 1. Reg 19. Caeterum Malach. 2. locus insignis est, sacerdotum munus describens: Labia sacerdotis custodient scientiam, et doctrinam quaerent ex ore eius, quoniam Angelus Domini exercituum est. Sic et 3. eiusdem: Ecce ego mitto angelum meum ante te, qui repurgetuiam in conspectu eius. Pro Angelis caelestibus ponitur Gen. 28. Angeli ascendebant et descendebant per scalam Iacob. Gen. 16. Et invenit eam angelus Domini iuxta fontem aquae, Exod. 23. Ecce ego mitto ante te angelum meum, qui custodiet te in via. Gen. 24. Iehova Deus caeli et terrae, mittat angelum suum ante te Psal. 34. Castra metatur angelus Domini circa timentes eum. Psal. 91, Mandabit angelis suis, ut te custodiant in omnibus viis tuis. Psal. 104. Qui facit angelos suos ventos, et ministros suos ignem flammae. In novo Testamento sunt innumera loca de bonis angelis. Est vero Angelus substantia spiritualis, iusta, ac Deo obediens et aliena a corporis coniunctione, in ministerium Dei ac piorum (teste Epistola ad Hebraeos) destinata. Pro malis angelis ponitur 2. Samuel. 24, de angelo perdente Ierosolymam. Psalm. 78, Misit eis immissionem angelorum malorum. Psal. 35. Sint ut pluma coram vento, et angelus Domini impellat eos. Sic Iob 4, In angelis suis posuit dedecus. 2. Corinth. 12. habetur de angelo colaphizante Paulum. 2. Pet. 2. dicitur Deus non pepercisse angelis peccantibus. Sic et in Epistola Iudae, Matth. 25, Apocalyp. 12. habetur de praelio bonorum et malorum angelorum in caelo facto. Significat vox Angelus nonnunquam ipsum Dei
filium, quod et ipse in redemptione humani generis exinanitus, et tanquam minister quidam admodum humiliter obediens patri caelesti factus est. Hic Angelus dicitur apparuisse Moysi ex flamma rubi, et mox nominatur Iehova: quem Angelum se ex omnibus malis redemisse, Iacob Gen. 48. gloriatur, ao cupit eum benedicere nepotibus suis. Idem angelus Num. 20. dicitur eduxisse populum Israeliticum ex servitute Aegyptia: nimirum Christus, qui fuit (teste Paulo) petra comitans Israelitas. Sic Stephanus quoque primum dicit Deum apparuisse Moysi in flamma rubi. Mox dicit, angelum ei visum esse in rubo. Ita eundem et angelum et Deum patrem nominat. Vocatur et Malach. 3, Angelus foederis a Deo promissus, et a populo Dei expectatus et exoptatus. Qui et Dominus ibi dicitur, ac purificator, mundator seu iustificator, ac renovator filiorum Levi: id est, omnium credentium. Dicitur autem Angelus foederis, quia per eum fit foedus et reconciliatio in Deum et homines. Ponitur haec vox metaphora quadam pro viro valde pio, aut etiam doctore sincero. ut Sam. 19. 2. Sam. 14 et 19: ubi tamen non tam metaphora, quam plena comparatio est. Sicut et Actorum 6, de Stephano: item Gal. 4. Forte Apocalypsis 2. per angelos Ecclesiarum intelligit summos doctores.
ANGULUS, pro quibusvis extremitatibus. Nehem. 9. Dedisti ei populos, quos dimisisti in angulos: id est, dispersisti in diversas orbis terrarum partes, adventante Israele. Super quatuor angulos terrae, Apocalypsis 7, et 20. Angulum capitis aut barbae tondere, est extremitatem capillorum tondere. Lev. 19, Filii nostri sicut anguli excisi instar palatii: pro, sicut angulares lapides elegantes. Anguli totius populi, Iud. 20, pro, primates, proceres, magnates, per metaphoram sic dicti. Zach. 10, angulus eadem ratione nominatur ipsemet Christus, Ex ipso angulus: pro, ex Iuda Christus, caput Ecclesiae. Sic ipsemet Dominus prophetiam de lapide angulari, de se interpretatur: Lapis quem reprobaverunt aedificantes, factus est in caput anguli. Psal. 118, Matt. 21, Act. 4. 1. Petri 2. Sic et Iob 38. Isaiae 28. Ephes. 2, lapis angularis praedicatur, et pro Christo ponitur. Angulus aliquando nobilem et conspicuum locum significat. Sic dicitur, pharisaeos orasse in angulis platearum. Aliquando contra ignobilem ac obscurum. Sic negat Paulus Act. 26, ea in angulo acta esse, quae ipse de Christo concionaretur.
ANGUSTIA, pro omni maiore afflictione, praesertim autem pro animi anxietate. De quo vocabulo, sicut et de Contractione, in vocibus Dilatare et Latitudo, agetur: quoniam alterum sine altero facile explicari nequit.
ANIMA ψυχὴ, נפש, Nephes, varia plane significata in Sacris literis habet, quae ordine enumerabimus. Primo significat aliquando rationalem animam, quam Latini animum τὸν νοῦν dixêre: ut cum Dominus inquit Matt. 10, Non esse timendos qui tantum corpus interficere queant, animam autem illaesam relinquere cogantur, sed qui corpus simul et animam in gehenna perdere possit. Marci 8, Quid prodest homini, si universum mundum lucratus fuerit, animae vero suae detrimentum patiatur? In hac significatione reperitur etiam in veteri Testamento: ut Genes. 35. dicitur egredi anima ex Rachele, cum moreretur: et contra 1. Reg. 17 dicit Elias, Revertatur Domine anima pueri huius intra ipsum. Sic et Bileam Num. 23. dicit: Moriatur anima mea morte iustorum, et sit postremum meum sicut ipsorum. ubi indicat, animam piorum post mortem bene habere. Et mox sequenti Cap. de adventu Meschiae inquit: Videbo eum, sed non nunc: et intuebor eum, sed non de prope: id est, cito. ubi indicat ille, se etiam post mortem victurum. Sic 1. Samuel. 25, Abigail inquit, quod anima Davidis custodietur in custodia vivorum: contra vero anima hostium eius, veluti lapis funda excussus, in exitium abiicietur. Sic 1. Pet. 2: Abstinete a carnalib. concupiscentiis, quae pugnant adversus animam. Psal. 16. et Act. 2, Non relinques animam meam in inferno, etc. Sap. 3, Iustorum animae in manu Dei sunt. Haec significatio diligenter observanda est propter Saducaeos quosdam, qui negant in veteri Testamento reperiri quod anima sit quiddam separatum a corpore, quodque eo extincto vivat: praesertim vero de libris Mosi id pernegant.
Secundo ponitur aliquando et pro toto homine, ut Gen. 12. Animas quas fecerant in Charram: id est acquisierant mancipia, aut genuerant liberos. Et Ezech. 33, Gladius tulerit animam: id est, interfecerit quempiam. Sic Num. 33. Gen. 14 inquit rex Sodomae ad Abraam: Da mihi animas, tu retine reliquam substantiam. id est, homines ab hostibus nostris captos, etiam a te liberatos. Ezech. 8, Anima quae peccaverit, ipsa morietur. id est, homo peccans 13. Rom. Omnis anima sit subiecta superioribus potestatibus: id est, omnis homo. Sic quoque usurpatur. Gen. 36. cap. Coepit Esau omnem animam domus suae. Deut. 10, Iacob cum 70 animabus dicitur descendisse in Aegyptum. Levit. 2, Anima cum obtulerit oblationem. et 4. Cap. Si peccaverit anima. et 20, Anima quae declinaverit ad malum. Sic Act. 2, una die dicuntur accessisse 3000 animae ad Christianismum. Num. 15, Anima quae per superbiam aliquid commiserit. Gen. 17, Anima incircumcisa exterminabitur de populo. Sic Ezech. 16, Non esse occidendam animam, quae mori non debet: id est, damnari a doctore innocentes, pieque agentes. Sic saepe anima, tamquam nobilior hominis pars, cum singulari quadam emphasi et affectu, pro toto homine ponitur. Gen. 27, Ut tibi benedicat anima mea, priusquam moriar: id est, ut ego tibi benedicam. Dicitur et de Deo, ut, Septem sunt abominatio animae Dei: id est, Deo. Proverb. 6. Psal. 11. Sic Ezech 24. Polluo sanctuarium, desiderium animae vestrae: pro, quod extreme et ex animo amatis. Sic anima arida et famelica: id est, homo. Num. 11. Psal. 107, Anima anhelans ad te. Psal 143. In secretum impiorum non veniat anima mea. Multum peregrinata est anima mea cum Meschech et Kedar. Custodi animam tuam valde, ne obliviscaris, Deut. 4. pro, custodi temetipsum. Confringi animam desiderando Dominum, Psal. 119. Concupiscere animam, et deficere ad atria Domini, Psal 84. pro, ipsum pium hominem. Sic Psalm. 69. Appropinqua animae meae, redime eam propter inimicos meos: id est, redime me. Et Psalm. 30, Ascendere fecisti ab inferno animam meam. Quomodo dicitis animae meae, ut transmigret? Psalm 11. pro, mihi. Errare fecistis animas vestras, Ierem. 42. pro, vosmetipsos. Facere malum contra animam, Ierem 44. id est, in propriam perniciem. Vicina huic significatio est, quod etiam pro brutis accipitur, et anima dicitur quodcunque animal. ut Genes. 1. Levit. 11, Producat terra animam viventem: id est, animal quodcunque.
Tertio ponitur pro anima bruta, id est vegetativa et sensitiva, quae causa est vitae hominis. ut Gen. 1, Omne vivens in quo est anima vivens. Num. 11, Nunc autem anima nostra est arida: id est, vita aut corpus nostrum nullo commodo victu rigatur ac fovetur. Gen. 35, Et factum est cum egrederetur anima eius. Psal 119, Vivat anima mea, laudabit te. Tametsi haec proprie de rationali anima intelligenda sint Iob 12, In cuius manu est anima omnis viventis. 2. Sam. 1. Adhuc anima mea in me est. et 1. Reg. 17, Revertatur quaeso anima pueri in eum. Quod itidem de rationali anima dicitur. De vegetativa in sequentibus exemplis. Comedere animam. Ezech. 22. sicut leo rugiendo rapiens rapinam, comederunt animam. Thren. 2. Cum effunderent animam suam in sinum matrum suarum. Luc. 9. Qui voluerit animam suam salvare, perdet eam. Posses etiam accipere de vita Luc. 12. Anima habes multa bona. Matt. 6, Non,
ne anima pluris est quâm esca? Iohan. 12, Anima mea turbata est valde. Et Matth. 26, Tristis est anima mea usque ad mortem. Act. 20, Anima ipsius adhuc in ipso est. In Psalmis innumera sunt exempla: ut cum dicitur, Anima incurvavit se in pulverem, Psal. 44. id est, vis vegetativa proxima est interitui. Multa tamen huiusmodi exempla etiam ad rationalem animam trahi possunt. Sicut et illud: Dilige Deum ex toto corde, tota anima, et omnibus viribus, etc. In hac vegetativa significatione credo et accipi animam, cum ea dicitur sanguis, aut in sanguine esse: et animam non esse comedendam, Gen. 9. et Levit. 17. Sic Psal. 124, Torrens pertransivit animam. Et Psalm. 105, In ferrum venit anima eius: pro ferrum intravit in corpus, aut vim vitalem semienecarunt catenae et captivitas. Quarto ponitur saepe pro ipsa vita: ut Gen. 8, Requiram animam de manu fratris. sic et Exodi 4. Et Matt. 2. Mortui sunt, qui quaerebant animam pueri. Iere. 36, Erit anima sua ipsi loco praedae. Sic 1 Sam. 26. Anima mea fuit preciosa in tuis oculis: id est, pepercisti mihi. Iohannis 10, Ponere animam pro ovibus. Et, Habeo potestatem ponendi et resumendi animam. Sic et Matt. 20, tametsi ibi quoque de rationali anima accipi queat. sic et in eo, Dabit animam suam redemptionem pro multis, Iohannis 13, Animam pro te ponam. Et 15, Dilectionem maiorem hac nemo habet, quam ut ponat animam suam pro amicis suis. Ionae 2, Aquae circumdederunt me usque ad animam: id est, extremum periculum vitae. Dare alicui suam animam in praedam, id est, conservationem vitae, quam pro suo lucro aut praeda habeat, quod nempe incolumis evasit. Iere. 20 et 45. Petere pro anima sua, Ester. 7 id est, supplicare pro vita sua. Anima alicuius pro alterius anima: id est, similem sortem aut mortem loco illius perpeti. Anima nostra pro vobis ad moriendum. Animam alicuius quaerere: pro insidiari vitae eius, ut dixi. Cum hac significatione cohaeret illa phrasis, Percutere animam, Gen. 33. Levit. 24. Deuteron. 22 et 27. id est, ita vulnerare, ut vitam adimas. Stare pro anima sua, Ester 8. id est, pugnare pro vita. Item, Abiicere animam: Iud. 9. Accipere animam in manum, significat extremum periculum adire, praesertim in bello: nam ibi vitam et mortem suam pugnans in manibus gestat. Iud. 9. Sic accipienda est etiam loquutio, Ire in anima sua, aut Cum animis suis attulerunt aquam. 2. Sam. 23. Causam praebere in animam alicuius. 1. Samuel. 22. In anima nostra attulimus panem. Thren. 5, Iud. 9 et 12. In animam suam loqui: id est, contra animam aut vitam suam. 1. Reg. 2, id est, in suam propriam perniciem, Nec erat qui requireret animam meam: id est, conaretur vitam meam a periculo liberare. Eripuisti animam meam a morte, Psalm. 56. Iere. 48. Psalm. 17. sic Psal. 33. Ut eruat animam ipsorum a morte, et vivificet eos in fame. Sic et 1. Reg. 1, fugere pro anima. 2. Reg. 7, circumdare aliquem pro anima: id est, quaerendo vitam eius. Sic et expectare animam alicuius, Psalm. 56. Accipere laqueum in animam, Proverb. 22. pro, sibimet exitium accersere. Huc referri possunt illae loquutiones, Amare et odisse animam suam: quae infra in Diligo, et in Regulis Universalibus exponentur. Sic et Invenire animam suo loco tractabitur. Quinto ponitur propotentiis animae, praesertim pro affectibus, appetitione, voluntate, ingenio, mente, aut animo. Exod. 23, Ne opprimas peregrinum. Vos nostis animam peregrini: id est, affectum. Gen. 23. Si est anima vestra, ut sepeliam mortuum: id est, sententia, sensus, voluntas. Gen. 22, Sichem filius meus, concupivit anima eius filiam vestram. Gen. 23. Si est anima vestra: id est, sententia. In hac significatione accipiunt alii illud, Dilige Deum ex tota anima: id est, ex omnibus affectibus. Deut. 4. Et ad ipsam mercedem elevat ipse animam suam: id est desiderium suum. Isa. 5, et Abacuc. 2, Dilatavit infernus animam suam. id est, cupiditatem. Sic Proverb. 23, Dominus animae: pro, cupiditatibus deditus, aut gulosus. Isaiae 56, Canes praefortis animae, nescientes saturari. Levare animam: pro, concupiscere. Qui non accepit, aut potius levavit animam suam in vanum: id est, vana et iniusta concupivit aut speravit. De qua phrasi in verbo Levare. Similia exempla Deut. 24, Ier. 22, et alibi passim, Non dabis me in animam hostium meorum, Psal. 27. pro, ad libitum eorum. Ezech. 16. Dabo te in animam odientium te. Psal. 105. Ut institueret principes eius in animam suam: id est, pro voto aut arbitrio suo. Animam suam non saturabunt, Ezech. 1. id est, cupiditatem non explebunt Ieremiae 15. Si starent Moyses et Samuel coram me, non esset anima mea ad populum istum. Sic Iohannis 10. Quousque suspendis animam nostram? id est, vota aut desideria nostra, qui cupimus aliquid certi de te cognoscere. Deuter. 23, Et comedes vuas iuxta animam tuam: id est pro desiderio tuo. Amara anima, et amarus animus, saepe pro acerbo, irato aut tristi animo ponitur. ut Iud. 18. 1. Sam. 1. Numer. 16. ponitur Viri anima amari: id est, concitati. et 1. Sam. 22. pro tristibus ponitur. Sic et 1. Sam. [23.] ac 2. Reg. 4, et Proverb. 3. De qua voce et phrasi supra dictum est in voce Amaritudinis. Adhaerere animam alicuius alicui, est toto pectore eum amare. ut Genes. 34, Adhaesit anima eius in Dina. 1. Sam. 18, Conglutinata est anima Ionathae cum David. Et contra, recedere animam alicuius ab alio: Ieremiae 6. Ezech. 23, id est, desinere amare eum. Sexto, pro corpore vivo, aut pro homine, sed potissimum ratione corporis. Huc pertinet phrasis illa, Affligere animam, Psalm. 38. Isaiae 58. Levit. 26 ac Deuteronom. 28, Dabit tibi Deus consumptionem oculorum, et tabescentiam animae. Anima pro victu, Isaia 58. Si protuleris famelico animam tuam, et animam afflictam saturaveris. Quandoque accipitur pro pignore, pro victu, ac eo unde vita sustentatur. Item pro homine vivo aut mortuo: ut cum Levit. 19 et 21 prohibetur, ne sacerdos semet contaminet super anima, id est, homine mortuo, aliquo suo cognato. Sic et Num. 5. 6 et 9, Immundus ab anima. Quidam vertit locum Act. 2. ex Psal. 16. citatum, Quoniam non derelinques animam meam in inferno, non derelinques cadaver meum in sepulchro: cum et verba ea, et totus contextus, et denique res ipsae repugnent. Nam negari non potest, animam non solere significare cadaver: et quod attinet ad locum Levitici, omnino ibi videtur significare homines mortuos. nam et mortuos adhuc solemus homines, parentes aut liberos vocare, per quandam vel synecdochem, vel catachresin: sicut ibi mox illud nephes אפש exponitur per patrem, matrem et fratrem: nec tamen quisquam sanus dixerit, istas voces pater, mater aut frater, idem valere quod cadaver. Sic et vox ἃδης significat Lucae proprie infernum: quod vel ex eo exemplo apparet, quod dicit divitem in inferno cruciatum esse, et inde invocasse patrem Abrahamum. Sic et Isaias capite 14, sepulchrum ab inferno separat. Contextus porro cum ista versione pugnat, quia Petrus ibi clare tribuit Christo cruciatus mortis, ex quibus tunc demum sit liberatus, cum est resuscitatus: ut descensus ad inferos et sensus illorum dolorum non recte tribui queat Christo ante passionem, quando quidem eos Petrus proxime ante resurrectionem ponit, eosque resurrectioni opponit, ita ut resuscitatio sit ea ipsa liberatio et eductio ex illis cruciatibus. Reclamat et in eo contextus, quod clare Petrus ibi duas diversas partes hominis Christi facit, ac de eis separatim pronunciat, dicens: Praevidens loquutus est de resurrectione Christi, quod neque anima eius relicta sit in inferno, nec caro eius viderit corruptionem. Ubi diserte separatim anima a corpore ponitur, et separatim etiam de utroque pronunciatur. Qua ergo tandem conscientia illa duo studio a Spiritu S. separata, a versore
confunduntur? Nec valet hic id profugium, quod alterum hemistichium, aut etiam versus explicare soleat alterum. nam in talibus locis plerunque manente subiecto, variatur praedicatum: ut, Filius meus es tu, hodie genui te. Huc facit, quod caro in sepulchro mortua, non potuit sentire illos tam tristes cruciatus: ut sunt parturientis qui ibi per ὠδίνας significantur. Parum quoque honeste, aut etiam religiose corpus Christi vocatur cadaver, quod nunquam plane desertum fuit a divinitate. Porro quod etiam ipsa rei veritas ac doctrina Articuli descensus ad inferos, hanc sententiam non patiatur, satis ostendemus postea in voce Infernus, ubi aliquid de hac materia disseremus.
ANIMUS apud Latinos plerunque ita distinguitur ab Anima, ut haec vim illam quae vitam sensumque praebet, ille vero rationis religionisque capacem facultatem suppeditet: haec etiam brutis esset communis, ille vero tantum hominibus proprius. quomodo et Iuvenalis distinguit:
Sensum a caelesti demissum traximus arce,
Cuius egent prona et terram spectantia: mundi
Principio indulsit communis conditor illis
Tantum animas, nobis animum quoque. — Graeci vocant νοῦν, quem etiam solum dicit Aristoteles ab extra intrare in hominem. Accipiunt illi vocem hanc etiam pro eius affectu: id est, pro sententia, scopo, aut mente. Atque hac etiam significatione tantum vox Animus crebro in sacris literis reperitur, posita pro Hebraea voce נפש Nephes anima, Leb cor aut νοῦς mens: ut Exodi 35, Omnis prono animo offerens, etc. Credo hanc rationalem animam non raro vocari Spiritum: ut cum epistola ad Hebr. dicit, Verbum Dei esse gladium ancipitem pertingentem usque ad divisionem animae et spiritus: id est vitae vegetativae et rationalis. Verum de voce SPIRITUS suo loco agetur, unde et vocabulum Animus plenius perspicietur.
ANIMALIS HOMO ponitur pro homine naturali, quatenus natus, et in hac vita educatus, sed non renatus est. 1. Cor. 2, Animalis homo non percipit ea quae Dei sunt. Dicitur autem animalis, quia sola anima naturali regitur, carens spiritu Dei, eum in omnem veritatem deducente et impellente. Hac de causa etiam res spirituales carnali aut naturali ista anima aut intelligentia non percipit: sed terrenus cum sit, ea quae sunt de terra sapit, percipit et loquitur. Posset forte et ea ratio huius loquutionis videri, quod Anima in sacris literis saepe tum solam vegetativam animam, tum et ipsam carnalem vitam significare solet: de qua re dictum et est supra. Quare hac ratione Animalis homo idem ferme significaret, ac carnalis. Certum sane est, quod Scriptura accusans hominem, etiam ipsam rationalem animam vel maxime accuset. Caeterum ut et melius intelligamus quid sit Paulo animalis homo, et quid in nobis Scriptura accuset consideretur, admodum utilis Iacobi locus est, ubi caelestem et humanam sapientiam comparans inquit: Ista sapientia non est ea quae superne venit, sed terrena, animalis, diabolica. ubi omnem eam sapientiam hominis, quod ad religionem attinet, quae desuper non venit, diabolicam vocat: et ostendit, animalem sapientiam esse idem quod terrenam. Qui locus praeclare etiam refutat liberi arbitrii defensores. Porro 1. Cor. 15, Corpus animale vocat, corpus idoneum ad hanc terrenam vitam: Spirituale vero, quod ad caelestem vitam est aptum, conditûmve. Sic et epistola Iudae opponit homines animales, ut pravos, iis qui Spiritum Dei habent.
ANIMANS et ANIMAL ita distingui solent, quod Animans etiam plantas, Animal vero tantum sensum habentia significet.
ANNON, Adverbium interrogandi, crebro in Sacris literis ea quaerit, quae vel maxime vult affirmare. ut Genes. 13. Annon est universa terra coram te? Annon praecepi tibi? Iosuae 1. Annon misi te? Iud. 6. Annon unxit te Dominus super haereditatem tuam? pro, Certe fecit, ita prorsus sese res habet.
ANNUNCIO Hebraice notat idem quod indico, prima et maxime propria significatione. Sed tamen crebro ad emphasin annunciationis, celebrationis et praedicationis pervenit. ut Proverb. 12. Verax annunciat iustitiam: id est, dicit, loquitur, sive simplici indicatione, sive cum quadam praedicatione. Sic et Psal. 111, Fortitudinem operum suorum annunciavit populo suo, dando eis haereditatem gentium: pro, parefecit, ostendit potentem suam virtutem, cum Israelitas in terram promissionis induxit. Sic Psal. 142, Angustiam meam coram Domino annuncio: pro, ipsi expono. Isaiae 3, Peccatum suum sicut Sodoma annunciant: id est, ultro indicant, non occultant. Ieremiae 10, et saepe alibi, accipitur pro illa celebri praedicatione, laudatione et gratiarumactione. Sic Annunciatrix accipitur Psal. 68.
ANNUS, notae significationis vox, habet quaedam explicatione indigentia. Crebro autem quasi redundat, cum ad singulos minores et maiores numeros coniunctos repetitur, ut Gen. [5.1,] Centum anni, et triginta anni. Ponitur saepe simpliciter pro longo tempore. ut Psal. 90, Mille anni in conspectu tuo sunt sicut hesterna dies cum transierit: id est, longissimum tempus est perinde Deo ut brevissimum: nihilominus quod statuit aut promisit, certo fit, etiam si differat aliquandiu. ut in voce DIES dicam. In fine temporum, annorum, Danielis undecimo: id est, post aliquot annos. Filius anni erat Saul in regnare ipsum, 1. Sam 13, aliqui exponunt, quod iam uno anno regnaverat. Aliqui addunt, quod erat sicut unius anni: id est, simplex, rusticus, et semipuerilis, nullam regiam superbiam aut maiestatem praeseferens. Alii haec coniungunt praecedentibus, quod iam uno anno regnaverat, cum praecedens instauratio regni facta est: et post elapsum etiam alterum annum regni accidisse illa quae mox narrantur. quam opinor esse veram sententiam. Anni merconarii, pro certi, ac determinati, quibus mercenarius nihil addi, sicut et conducens nil adimi patitur. Is. 6. et 21: In tribus annis, tanquam annis mercenarii, alleviabitur gloria Moab. Mercenarius anni in annum, Levit. 25, Tanquam mercenarius anni in annum eris cum illo: pro, tanquam mercenarius annuus, qui sese ei non addixisset in longum tempus, aut perpetua servitute obstrictus esset, sed tantum usque ad certum tempus: quo elapso, denuo novum contractum constitueret. A fine anni in annum: pro, stato tempore anni. 2. Samuelis 14. Sic, Rem anni in anno facere: pro, debitum annuum pensum absolvere, 1, Reg 10. Sic, De anno in annum. pro quotannis, 1. Samuelis 7. Anno post annum pavebitis, Isaiae 32. pro, pluribus annis. Reversio anni, 1. Samuelis 2. pro, veniente novo anno, revoluto anno. Addite annum super annum, cessabunt agni: pro, post paucos annos cessabunt sacrificia, Isaiae 59. Annum coronare bonis, Psal. 65. pro, singulas partes anni, veluti circulum quendam suis fructibus aut commodis ornare: non aliter ac solent puellae texentes serta, ligneo circulo varios selectosque flores circumligare. Annos consumere tanquam sermonem, Psal. 90. pro, facile perire, aut praeterlabi. Esse cum aliquo dies aut annos, 1. Sam. 29, accipitur non de temporis longitudine, sed de experientiae magnitudine: ut Achis dicit de Davide, Qui fuit mecum dies, imo annos aliquot: pro, qui mihi tam penitus perspectus est, ac si pluribus annis mecum egisset. ponitur igitur ibi tempus, pro eo quod fit in tempore, nempe pro usu ac experientia. Dies annorum, Ezech. 38. Qui prophetaverunt in diebus illorum annorum: pro, illis temporibus. Apponere annos vitae, id est, prolongare vitam. Proverb. 3, Longitudivem dierum, et annos vitae, et pacem apponet tibi. Multitudo annorum: pro, senibus, Iob 32. Dies
loquentur, et multitudo annorum notam reddet sapientiam Id est, senes longo usu fiunt sapientes, et alios docere sapientia possunt. Numeri anni, pro paucis. Iob 16: Anni numeri venient, et semitam quam non revertar ambulabo: id est, moriar, non rediturus in hanc vitam. Nisi quis velit exponere, quod anni vitae nostrae sint a Deo numerati, et determinati. Alicuius anni pro tempore vitae eius, aut etiam ipsa vita, Psal. 102. et Hebraeorum 1, Anni tui non deficient. Proverb. 5, Ne des annos tuos crudeli: pro Cave ne maritus adulterae, te iuvenem crudeliter interficiat, atque ita tibi reliquum vitae tempus abripiat. Sic annos meos in gemitibus consumpsi Psal. 31. Dierum annus pro completo, ac omnes suos dies habente anno. Vide DIES. Placabilis annus, aut beneplaciti, Isarae 61. pro, cum Deus est propitius, et ultro nos benigne vocat. Sed Retributionis annus, Isaiae 63, et Visitationis annus Ieremiae 11, et 23, plerumque intelligitur de tempore, cum Deus est iratus, et castigat. Menses, tempora et annos observatis, Gal. 4. arguit Paulus superstitiosam temporum observationem, quod Religionem ad tempora alligabant: cum Deus eam, illis Iudaicis observationibus et circumstantiis locorum ac temporum, prorrus liberasset in Novo testamento.
ANTE aliquos esse, significat aliquando, ducem esse. 1 Par 19, Sophach erat ante eos. Alia huius praepositionis idiomata in CORAM exponemus.
ANTICHRISTUS, idem valet quod, vel qui se confert Christo, aut etiam adversatur Christo. Nam αιτὶ Graecis in compositione, non solum adversationem, sed etiam quasi exaequationem et collationem denotat: sicut saepe Homero ἀντίθεος. Dicit autem Iohannes, multos Antichristos esse, vocans omnes seductores Antichristos, quia omnes sese Christo opponunt: sed tamen unum, tanquam eximium prae aliis celebrat, cui id nomen proprie vendicat. Paulus 2. Thess. 2, vocat eum ἀντικείμενον, id est, adversarium: quia Deo, Christo piis, et omni verae pietati adversetur. Epitheta alioqui et nomina Antichristi in Sacris literis sunt plurima, de quibus studiosus Lector alios consulet. Praedicitur igitur in Sacris literis, ut supra in voce ABOMINATIO dixi, venturus quidam singularis adversarius filii Dei, quem novum Testamentum, et praesertim Iohannes in sua Epistola cap. 2 et 4, vocat Antichristum. Definit autem eum ita, ut dicat, Antichristum esse eum qui neget IESUM esse CHRISTUM, et qui neget IESUM CHRISTUM venisse in carnem: id est, qui personae IESU adimatregnum et sacerdotium. quorum utrumque sub voce Meschiae aut Christi comprehenditur. Adimit autem Antichristus Romanus IESU sacerdotium, primum dum non solum eum verbumque eius audiendum esse contendit. Secundo dum eum solum pro nobis sacrificasse, aut plene perlitasse non concedit. Tertio, dum etiam alios innumeros mediatores ac intercessores nobis in caelo et in terra proponit. Regnum adimit noster Antichristus Domino IESU, dum non concedit, eum solum esse caput, gubernatorem ac defensorem Ecclesiae suae: sed et alios ei gubernatores ac capita tum in caelo tum et in terra confingit ac praeficit. Quomodo vero alio qui et in hisce et aliis omnibus partibus doctrinae Christi pontifex Romanus Christo domino adversetur, satis hoc tempore spiritu Dei, in multorum piorum scriptis revelatum est.
ANTIQUUM est, quod olim priscis temporib. accidit. Hinc Dies antiqui pro priscis temporibus. ut, Postea habitabitur secundum dies antiquos, Ier. 46 Mich. 7. Mal. 3. pro, sicut olim, sicut priscis temporibus. Sic dicitur, A diebus antiquis, Isaiae 23. Antiqua misericordia Dei: pro, prima benevolentia, favor et beneficentia erga nos. Psal. 89, Ubinam sunt misericordiae tuae antiquae Domine, quas iurasti in veritate? id est, veteres promissiones misericordiae, favoris ac beneficentiae. Antiquorum desolationes erigent Is. 6. pro, priscas ruinas, olimque dirutas civitates instaurabunt. Ab antiquo aenigmata. Psal. 78, Loquar aenigmata ab antiquo: pro antiqua, exoleta, et quae prae vetustate pene interciderunt. Intelligit autem verba, miracula, ac benefacta Dei. Antiquus dierum, Dan. 7. id est, Deus aeternus qui numquam esse coepit, semperque ab aeterno fuit. Antiquitates caeli. Psal. 68, Qui equitat in caelis, caelis antiquitatis: id est, in sua gloria aeterna. Reges antiquitatis: pro, antiqui, prisci. Sic Isaiae 19, gloriabatur rex Aegypti, se esse filium regum antiquitatis: id est, ex vetustissimis regibus exortum. Ad antiquitatem suam reverti, Ezech. 16. Et sorores tuae Sodoma, et filiae eius, ad antiquitatem suam revertentur: id est, ad pristinum statum vel religionis, vel etiam externi status. Iudicum 5, torrens Kison vocatur antiquitatis propterea quod antiquitus Deus constituerat, aut etiam praedixerat se ibi perditutum esse Cananaeos, et Israelitis victoriam de illis largiturum. Secundum antiquitates: id est, secundum veterem statum, modum ac morem, Ezech. 36.
APERIRE os, aut labra, saepe adiungitur verbis loquendi, grata quadam superfluitate aut tautologia, aut perissologia. Aliquando etiam, ipsam loquutionem in dicat. Exemplum prioris est Iob 32. Aperiam labia mea, et loquar. Et 33. Aperiam os meum, loquetur lingua mea in palato meo. Sic et in novo Testamento non raro usurpatur. ut, Christus aperiens os suum docebat eos, Mat. 5. Nec tamen ociose additur vox Aperire os. significat enim aliquando libere, aperte, plene aut clare loqui. Sic Paulus iubet Ephesios cap. 6, orare pro se, ut sibi detur sermo in apertione oris: id est, plena, libera, clara et efficax docendi aut dicendi ratio et facultas. Eodem sensu et causa orat David Psal. 51, Domine aperi labia mea, et lingua mea annunciat laudem tuam. sicut Latini dicunt, Pleno aut rotundo ore loqui. Et vulgo ad obscure loquentem dicitur, Aperi os: aut, Ille sane aperuit os der hatt dass maul weit genug auffgetan. Aliquando et per se significat loqui, ut Psalm. 78. et Matth. 13. Aperiam in parabolis os meum. id est, loquar parabolas. Sic Iudicum 2, Aperui ad Dominum os meum: id est, novi, promisi ei. proverb. 8. habetur: Audite me, loquar nobilia, et apertio oris mei rectitudines, et loquutio oris mei, etc. Et Ezech. 16, Nec sit tibi amplius apertio oris: pro, ut pudefias, et non habeas quod contra amplius dicas. Proverb. 24, In porta non aperuit os suum. Sic Isaiae 53. Non aperuit os suum: id est, non est loquutus, non defendit se, sed tacuit. Aperire os suum, aliquando significat gestum deridentis, sicut in multis gentibus moris est. Iob. 16. Aperuerunt super me ora. De qua loquutione in vocabulo ORIS. Aliquando etiam conatum perdendi, ducta metaphora a feris et canibus ore laedentibus, significat Psal. 22. Aperuerunt super me os suum, ut leo rugiens et rapiens. Num. 16. dicitur terra aperuisse os suum, et devorasse Dathan et Abiron. Os aperire, est dare facultatem loquendi: sicut aperire aures et oculos, restituere auditum et visum. Sic Luc. 1. de Zacharia legimus: Apertumque est os eius illico, et lingua eius, et loqueb atur, etc. Vulvam aperire, est primo genitum edere. Exodi 13. et 34. Numer. 18. et quidem in Hebraeo est Apertio vulvae, abstractum pro concreto seu participio: id est, pro aperiente vulvam. Aliquando etiam sola vox APERTIO habetur, ut Exodi 13. Significat igitur non raro Apertio vulvae, primogenitum. Liberationem aliquando Apertio significat: quia captivi carceribus includuntur, quibus in liberatione necesse est carcerem et cathenas aperiri aut resolvi. Isaiae. 61. Talis est loquutio Christi: Quodcunque ligaveritis aut solveritis in terra, etc. facta allusione ad gubernationem captivorum. Aperire Scripturas, Luc. 24, est earum intellectum explicare, aut etiam vim spiritus dare ad
intelligendas eas. Sicut contrâ liber clausus, in Isaia et Apocalypsi, cuius sensum assequi nequimus. Ioannis 1, posthac videbitis caelos apertos: et Act. 7, Stephanus vidit caelos apertos: non intelligendum est de universalis caeli aliqua scissura: sed de oculorum spiritualium divinitus donato lumine, ut ad illa tanta mysteria penetrare potuerint. Tribuitur ergo alteri correlativo, quod proprie alterius est, nempe caelo quod intellectus hominis proprie divinitus donatur, tametsi et corporeis oculis talis aliqua species obiecta sit. Dicitur et Aperire mentem, ut Scripturas intelligas. Luc. 24. Aperire et claudere, ita ut nemo contrarium facere possit, significat plenam ac liberam potestatem administrandae functionis, ita ut nemo contra resistere, autid mutare queat, Isaiae 22, Ponam clavem domus David super humerum eius, et claudet, et nemo aperiet: aperiet, et nemo claudet. Locutio est sumpta ab oeconomi functione, qui plenam liberamque potestatem habet.
APPARERE coram Deo, pro venire in templum, et adorare coram arca, ubi Deus promiserat se habitaturum, et exauditurum. Psalm. 42, Quando veniam et apparebo coram Deo? id est, eum in templo restitutus in regnum adorabo?
APPONERE Cor super aliquid, est, id curare, amare, aut etiam in id confidere. Dicitur et Apponere aliquid supra cor. Vide COR. Apponere dies, Proverbiorum 10. aut Longitudinem dierum, Proverb. 3. id est, prolongare tempus vitae. Apponi ad populos suos, est mori ac sepeliri in sepulchro maiorum suorum, Gen. 35. 49.
APPREHENDERE pro attingere. Levi. 26, Apprehendit tritura vindemiam, et vindemia sementem. id est, labores et occupationes unius pertingent usque ad operas alterius prae nimia copia, ut sese invicem impediant, tempusque ad colligendos tam copiosos fructus desit. Apprehendit aliquis, aut eius manus aliquid, Levit. 14. 25, Num. 6, pro, posse id consequi, posse comparare, tantum ei esse opum ut id emere queat. Apprehendere fratrem, aut manum eius, est iuvare eum: sumpta metaphora a manuducentibus infantes. Levit. 25, Cum nutaverit manus fratris tui apud te, apprehendes eum: id est, sublevabis. Sic Deus dicit se apprehendisse manum Cyri: id est, eum rexisse, fovisse ac sustentasse, omniaque difficilia aut etiam impossibilia ei reddidisse possibilia, prona et obvia, Apprehendere terminum proximi, Deut. 19. pro, aliena invadere: ut solet fieri in agris, ubi rapax vicinus tranfert limites, et particulam aliquam soli ad se, translatis metis, attrahit. Apprehendentes gladium aut bellum: id est, bellatores. Num. 31.
APPROPINQUARE mulier, vel Ad mulierem, Exod. 19. Deuteron. 22. nota phrasis est. Appropinquaverunt dies, ut moreretur Israel: Genesis 47. pro, paulo ante mortem Iacob. Appropinquare facere, pro adducere vel offerre. Exod. 29, Appropinquare facies iuvencum coram Domino. Exodi 20, Appropinquare facies eum ad iudices. Appropinquare mihi facies Agag, 1. Sam. 15. Sic Deut. 1. Rem autem quae gravior erit vobis, appropinquare facietis mihi: pro, ad me referetis. Sacerdotes dicuntur Appropinquare Domino, quia proximi ei sunt, cum propius admittantur ad arcam, et offerant Domino. Sic Appropinquare praelium dicitur, quod acies pugnaturae ad sese invicem accedunt: 1. Reg. 20. Appropinquationem Dei volunt, Isaiae 58: pro, volunt coram et veluti in faciem cum eo litigare ac expostulare, tamquam iniusto, quia eorum invocationem et ieiunia negligit. Sumpta est loquutio a forensi more, ubi partes coram sibi invicem, ac in faciem sistere coguntur.
APOSTOLUS, ablegatus, ab ἀποστέλλειν, perinde ut a legando legatus, dicitur persona divinitus ac immediate in Novo testamento vocata, ad docendam doctrinam caelestem, et administranda Sacramenta ubique per orbem terrarum, habens testimonium Spiritus sancti quod in doctrina perseveranter errare non possit. Tales Apostoli proprie fuerunt tantum illi duodecim, qui cum Christo sunt versati, et Paulus. Ideo autem sunt sic a Christo vocati Luc. 6, quia fuerunt legati quidam a Christo, Matth. et Mar. ultimo in orbem universum ablegati, ut ubique de Christo testarentur, et legatione pro Christo fungerentur ad omnes gentes, quo se paterentur cum Deo reconciliari. 2. Cor. 5. Dominus dicit Io. 20. Sicut misit me pater, ita et ego mitto vos: ut ipse Dominus IESUS fuerit aliquo modo Apostolus, missus aut ablegatus, sicut et vocatur Hebr. 3. Dicit quidem Scriptura, mitti doctores etiam in Veteri testamento, ut in Exodo inquit Moyses: Mitte quem missurus es. Et Isaias, Domino dicente, Quem mittam? sese sponte offert, ac dicit, Mitte me Domine. Item in Hieremia: Currebant, et non mittebam eos, etc. Achias propheta 1. Reg. 14, dicit ad uxorem Ieroboam, Se esse durum nuncium, aut legatum. Verum in Novo testamento doctores magis proprie dicuntur Apostoli, quia longius et ad plures gentes erant ablegati. Tribuitur nihilominus haec vox et aliis eximiis doctoribus, ut Rom. 16, Qui fuerunt illustres inter Apostolos. Sic et 1. Cor. 15. ac Ephes. 4, etiam Apostoli numerantur inter eos doctores, qui post Apostolos quoque a Christo Ecclesiae donabantur. Eos veteres vocarunt viros Apostolicos, Apostolum gentium vocat se Paulus Rom. 11, quia plerunque gentilibus, divina quadam vocatione, et humana etiam pactione, facta cum Petro conventione, concionatus est. Contra Petrus apostolus circumcisionis dicitur. Galat. 2. Pseudoapostoli, falsi doctores tempore Apostolorum dicti sunt: quod sonat, falsi apostoli.
APUD aliquem aliquid esse significat alias, in eius potestate esse: alias, eius iudicio. ut, Copiosa apud te est redemptio, Psal. 130. pro, Dominus prompte, plene, ac omni tempore liberat. Sic, Apud te est propitiatio, ut timearis. Peregrinus sum, et incola apud te, ut omnes patres mei: Psalm. 39. Vel coram te, ut legitur 1. Paral. 29. pro, te teste, tuo iudicio seu potius te ita volente ac operante. Non est apud Deum, ut auxilietur inter magnum, et eum cui non est fortitudo. 2. Paral. 14. subintellige, discrimen. Perinde facile est Domino, utrique opem ferre. Deus perfectus est scientiis apud te, Iob. 14. id est, tuo iudicio.
AQUAM, pro elemento humido ac frigido accipi notum est. Natare fecit aquas super faciem eorum, Deut, 13. pro, submersit eos. Aqua refrigerii, Psal. 23. pro refrigerantibus aquis. Dicuntur autem duplices Aquae esset aliae in caelo, aliae in terra, ut Genes. 1. habetur. Illas in caelo, quidam volunt idem esse quod nubes ex vaporibus terrae constantes, quae in pluviam resolvuntur. Figurate porro plures habet vox haec significationes: accipitur enim tum in bonam, tum in malam partem. Comparatur ipse etiam Christus cum aquis in deserto, aut locis aridis et aestu ardentibus, Isaiae 32. Eritque vir ut rivi aquarum in deserto: id est, tam gratus et salutaris. Aquae viventis fons ipsemet Deus vocatur Ieremiae 2. et 7. de quo infra in voce VIVUS. Aqua significat etiam beneficia Christi: id est, veram doctrinam, Spiritum sanctum, et iustificationem. Isai. 55, Omnes sitientes venite ad aquas. Zach. 14, In diebus illis exibunt de Ierusalem aquae vivae: id est, doctrina caelestis. Ioan. 4 et 7. pollicetur Dominus Aquam vivam, omnia sua beneficia intelligens: licet id Evangelista cap. 7. potissimum de dono Spiritus sancti interpretetur. Ex hac metaphora dicit Dominus in Ioele, se effusurum de Spiritu suo super omnem carnem: donum spiritus, pluviae aquisque comparans. Ezech. 36 est plenior metaphora aut similitudo, cum inquit: Effundam super vos aquas mundas, et mundabimini. Deinde ponuntur Aquae pro adversitatibus
et calamitatibus, magnisque periculis: ut Psal. 18, Et assumpsit me ex aquis multis. et Psalm. 69, Servame Domine, quoniam aquae venerunt usque ad animam meam: Veni in profundo aquarum, et fluctus operuit me. Sic et Isa. 28. quae metaphora saepius in eo et Psalmis repetitur. Psal. 23, In diluvio aquarum multarum. Psal. 66, Transivimus per ignem et aquam. Isa. 43 omnino in multo usu est, in sententiis praeclaris.
Aquae saepe etiam pro populis aut gentibus ponuntur: ut Apocal. 17. Aquae quas vidisti, populi multi sunt. Isaiae 8: Addunt aquas multas, regem Assur. Sic Hieremiae 47, Ecce aquae ascendunt ab aquilone, et erunt in torrentem, exund abuntque terram. Mittere panem super aquas. Eccles. 11. liberalitas in multos commendatur. Isa. 8. Fluent ad eum omnes gentes. Alicubi hinc similitudo sumitur: ut Isaiae 17, Tumultus populorum sicut sonitus aquarum multarum sonabunt. Fellis aqua Hierem. 8. 9. pro noxio beneficio, aut ope, aut pro alia re noxia. Aqua metaphorice ponitur pro semine virili, ob similitudinem. Isa. 48, Audite me domus Iacob, qui de aquis Iudae existis. Sic Num. 24, Defluent aquae ex situla Iacob: id est, copiosam posteritatem propagabit. Pro lachrymis, ponuntur Ierem. 9, Quis dabit capiti meo aquas? Rivi aquarum descenderunt ab oculis meis, Psal. 119. pro, large flevi. Aquam fundere super manus alicuius, est ministrare illi: ut 2. Reg. 3, Elisaeus dicitur fudisse aquam super manus Eliae: Aqua pro baptismo, Iohan. 3. Nisi quis renatus fuerit ex Spiritu et aqua. Sic et 1. Iohan. 5. Vena aquarum viventium, per metaphoram vocatur ipsemet Deus. Ierem. 2 et 17. Aqua arcta et pane arcto aut angusto aliquem alere, 1. Reg. 22. pro tenui victu. Aqua aut fons fidelis, est perpetuo fluens: contra mendax, Ierem. 15. Aquae profundae verba oris viri, Proverb. 20. id est, plena sapientia, aut etiam occultantia finem et animum dicentis. Aquae multae loca humida nominantur, quae loca ob hoc, in illis ferventibus locis, pro frugiferis habentur: sicut et primus Psalmus celebrat arborem ad aquas plantatam. Num. 14, Et semen eius in aquis multis: id est, semen aut posteritas eius copiose propagabuntur, sicut semina in locis humentibus. Aqua multa, Ierem. 51. vocatur Euphrates: sed Psal. 107, ipsum mare. Facere opus in aquis multis, significat negociationem in mari exercere. Contra Hortus sine aqua pro sterili ponitur, Isa. 1. Aquae superbae, Psal. 124, sunt aquae maximo impetu et vehementia fluentes. Significat autem persequutores potentes et acres. Et mox, Torrens ac flumina. Divisio aquae, 2 Sam. 5. Divisit Dominus hostes meos per manum meam, tanquam divisionem aquae: id est, sicut aqua effusa in diversas partes dispergitur, unaquaque parte fluente in locum sibi declivem aut pronum, nec amplius congregantur: sic et hostes mei sunt divinitus disiecti et dissipati. De hac similitudine etiam in verbo Dividere forte dicetur. Aquarum rivi cor regis, quo cunque voluerit Dominus inclinabit illud. Similitudo fluminum indicat, magno impetu ferri reges quocunque inclinant: sed tamen in potestate Dei esse corda et cogitationes eorum. Ab eo igitur petendum esse, ut ille eos a malo ad bonum convertat: sicut initio aquas convertit, eisque quasi viam praemonstravit, qua quaeque flumina fluere debeant: sicut ex Alpibus vias aquarum divisit, ut aliae ad Orientem, aliae ad Occidentem, Septentrionem ac Meridiem properent. De hoc dicto aliquid infra in voce RIVUS disseretur. Aqua profanda alias proprie accipitur in bonam partem, de aquae copia. ut Ezech. 34 An parum vobis est, quod bibatis profunditatem aquarum? id est, fruamini magna copia aquae. Alias in malam partem, figurate de magnis periculis: sumpta metaphora a periculis submersionis, ut supra dixi. Aqua talorum, Ezech. 47, Et traduxit me per aquas, aquas talorum: pro, non superantes profunditate talos. Per aquam facere transire, Num. 31, est lavare: Alibi significat magna pericula perpeti. Aquae plenae calicis, Psal. 73: pro secundo ac prospero vitae cursu, et abundantia rerum necessariarum. Sicut Aqua abire, Iob 14. Psal. 58, est plane interire. 2. Sam. 14, praeclara similitudine utitur illa subornata mulier coram Davide inquiens: Moriendo morimur, et sumus veluti aquae quae effunduntur, nec amplius congregantur. Spiritus, aqua et sanguis, testantur in terra de Christo, et eius merito. 1. Iohan. 5: id est, Spiritus sanctus, ac verbum, et duo Sacramenta, testantur de Christo et eius merito: ut eum locum prolixius in Fideli admonitione mea de Coena, exposui. Voluere se aquam, copiam significat. Amos dicitur voluisse se sicut aqua, iu dicium, et iustitia veluti torrens vehemens. Aquis frigidis aut refrigerantibus comparatur bonum nuncium a longe allatum, Proverb. 25. quia utrunque gratum simul ac salutare est. Laboris oblivisci, ut aquarum quae transierunt, Iob 2. Vinum mixtum aqua, id est, insincerum, dilutum, comparatur doctrinae corruptae et seducenti, Eccl. 1. Ad quam similitudinem et Paulus alludit, cum de aduterato Evangelio aut verbo Dei loquitur.
Disputatur varie a scriptoribus de aquis supercaelestibus Gen. 1. Sed quod Aquae supra caelos, Gen. 1, in opere secundae diei, sint illae ipsae quae a physicis in media aeris regione ponuntur, et non aliquae aliae supra aetheream regionem, aut supra omnes orbes caelestes, sequentibus rationibus probatur. I. Quia Rakia, expansio aut firmamentum, supra quod aquae esse dicuntur, ibi etiam infimam regionem aeris notat, sicut et caelum saepe. Ideo in opere diei quintae dicit aves volare in facie Rakie, expansionis aut firmamenti: id est, in infima regione aeris. Quam significationem multis testimoniis probare possem, inter quae illud ad hunc locum alludens in primis illustre est, Iob 37: Num tu cum eo extendisti, aut expandisti (nam illud ipsum verbum Hebraeum Rakie ibi est) aerem, qui tam firmus est ut speculum fusum? Quod indicat istam Rakiam, expansionem aut extensionem de qua hic agitur, proprie aerem ipsum esse, super quem passim Scriptura collocat aquas. Nam vocem Sechiakim, ibi positam, aerem significare, ex eo manifestum est, quia Scriptura subinde dicit Nubes שחקים Sechiakim, id est nubes in aere existentes. Saepe etiam eadem vox versa est per nubes, ut Lutherus ibi vertit. Est vero in nubibus aqua. Quare explicante istum locum Iobo, ista expansio, extensio aut firmamentum, vel maxime de ista infima aeris diffusione accipi debet, super quam aquae superiores recte collocantur. Sed vulgo falso ac sine omni ratione existimant; firmamentum esse tantum supremum mobile, aut octavam sphaeram: sicque hanc vocem a Moyse accipi. unde illis etiam huius erroris occasio, de aquis supra omnes caelos, oritur. II. Quia secunda die, ubi de istis superioribus aquis agitur, non exornat Deus supremam regionem caeli, supra quam isti somniant aquas collocari (quod demum in quarta fit, ubi fabricat ei luminaria et stellas) sed hanc infimam, quam (ut Isaias et Psalmus testantur) veluti telam, cortinam et tabernaculum nobis hominibus ad habitandum extendit. Nos enim hic in terra habitantes, istam aeris expansionem veluti domicilium quoddam supra et circa nos habemus. III. Quia Psal. 104, praedicans admirabile opus creationis, et veluti integrum primum Geneseos caput percurrens, mox postquam de expansione caeli dixit, addit de aquis in sublimi positis, easque cum nubibus et ventis coniunctim positas veluti pro fundamento aut pavimento domicilii Dei ponit, ut omnino appareat, aquas caelestes, nubes et ventos eodem loco positas esse. Verba Psalmi haec sunt: Qui operit se lumine veluti instrumento, qui extendit caelum veluti cortinam;
qui contignat in aquis domicilia sua, qui ponit nubes currum suum, qui ambulat super alas venti. Quibus verbis veluti pavimentum, solum aut aream Dei, Psalmus in media regione aeris collocat, ubi ista tria reperiuntur. IIII. Quia Moses tantum duplices aquas novit, videlicet quae sunt supra caelum, et infra. Essent autem triplices, si aliae essent supra omnes caelos, aliae in terra, aliae denique in media aeris regione. V. Quia tempore diluvii dicuntur esse ruptae cataractae caeli, nempe quae et nunc dicuntur rupturae nubium: quae sane ex media regione aeris, non ex summo aut crystallino caelo venerunt. Fatentur etiam ii qui tuentur illas crystallinas aquas, eas ad diluvium non esse idoneas: quia sint longe purissime, simplicissimae, et veluti liquidus quidam aer. VI. Quia Deus nobis quotidie adhuc suum aqueum thesaurum ex media regione aeris communicat, non ex caelo crystallino. Illic ergo sunt istae superiores aquae. VII. Quia id agit Moses, ut nobis describat creationem rerum visibilium, quibus uti ac frui quotidie cogimur: non eorum quae nobis et occulta et inutilia sunt. ideo etiam nihil de angelorum caelestium, paradisi aut inferni creatione scribit, imo nec de lapsu quidem angelorum: quae nobis minus necessaria, aut etiam possibilia scitu sunt. Quae ergo esset ista imprudentia Mosis, si omissis istis utilissimis et miraculosissimis aquis mediae regionis, illas ignotas ac inutiles crystallinas, super omnes sphaeras existentes, describeret? VIII. Quia cum Deus siccitatem minatur, praedicit se daturum caelum ferreum et aeneum, item caelum clausum, loquens (quod nemo dubitat, et Lutherus ac Ambrosius asserunt) de infima regione aeris. Igitur aquae caelestes, quas ista caelestia claustra a nobis arcent, sunt proxime supra infimam aeris regionem, quae veluti ferreum et clausum obduratumque quoddam fundum aut contignatio, non patitur eas ad nos defluere aut pluere, donec Dominus istam conclusionem clementer aperit. Sic enim ipsemet Spiritus sanctus istas res pingit Deut. 11. 1. Reg. 8, 2. Par. 6. 7, Luc. 4. IX. Quia non sine causa diligenter Moses dicit de separatione, et veluti subiecto fulcro aut firmamento aquarum quae sunt supra nos. Nam experientia diluvii, et etiam quotidiana, docet, nobis, totique terrae, et omnibus in ea existentibus, periculum esse ab aquis, quae in aëre miraculose suspensae sunt, et veluti in ut re conclusae, ut Iob loquitur: non ab illis quae alicubi extra totam aetheream regionem, atque adeo plane extra totum mundum sunt. Hac igitur descriptione voluit ille nos monere de providentia Dei, tum in communicandis istis caelestibus aquis, tum et in cohibendis, ne uno impetu effusae nos obruerent: eoque interstitium esse divinitus fabricatum. X. Quia Deus omnia ad usum hominis condidit, et nihil plane frustra. Quis autem tandem usus homini est aquarum, extra omnes caelos, ac extra totum mundum existentium, praesertim cum illas aquas, affirment isti diversissimae a nostris naturae esse? Nullae ergo ibi aquae sunt. XI. Quia quid faceret elementaris materia extra omnes caelos? Experientia videmus, elementa ita esse sibi invicem associata, ut quam maxime huic toti mundo convenit, utque sese invicem ferre, et in se invicem facilime mutari possint. Terra plurimum habet affinitatis cum aqua: illa porro cum aere: qui cum igne, et ignis cum aethere. Quod si hunc situm ac ordinem rerum mutare velles, perderent sese invicem, non foverent, elementares partes. XII. Quia et illi ipsi qui tuentur sententiam de aquis extra omnes caelos, fatentur, hanc sententiam de aquis in media regione aeris, esse multo probabiliorem, et rerum naturae concinniorem, quam alteram de aquis supra ac extra omnes caelos: sed queruntur, se solummodo voce Firmamenti in aliam sententiam rapi: cuius significationem revera (uti supra ostendimus) non intelligunt. XIII. Quia Moses in creatione proprie tantum tria nominat, Caelum, terram, et aquam. Necesse igitur est, eum aerem et ignem sub caeli nomine notare, atque ita recte super hoc primum aereum caelum aquas collocat. Loquitur enim ille communi more, ac opinione hominum sui temporis: non ut Astronomus, subtilius atque ociosius elementa et orbes aethereos recensens. Vulgo enim, quicquid iam supra hominum caput est, in partem caeli deputatur.
XIIII. Plerique studiosi Hebreae linguae putant ideo caelos Hebraice dici שמים Schamaim, quasi interpreteris, quod aquae, tanquam si caeli sint ex aqua, aut aqueum quid, carentes omni solida probatione. Verum Moyses non tantum hic in opere secundae diei, testatur aquam esse quid diversum a caelo: sed et statim ab initio creationis propriam quandam essentiam tribuit caelis: eosque dicit non ex alio aliquo, ut aqua vel terra formatos: sed propriam illis, sicut et terrae, materiam creatam esse. Pugnat igitur ista opinio cum manifestis verbis textus. Quare Etymologia vocis שמים Schamaim, necessario componitur vel ex Scham maim, ibi aquae: vel ex Schemaiim, ubi aquae: quorum utrumque cum hac nostra sententia, quod aquae sint in ipso caelo, non supra ac extra omnes caelos, consonat. Sensus ergo huius loci in opere secundae diei est, quod firmamentum dividat aquas inferiores, ab iis quae sunt supra firmamentum: id est, supra hanc infimam regionem caeli aut aeris, aqua circa nos est, de qua hic nunc proprie agitur. Nam de suprema parte caeli, eiusque exaedificatione, postea in quartae diei operibus dicetur. Obscurus locus est 2. Pet. 3: Illud enim ipsos volentes latet, quod caeli fuerint iam olim, et terra, ex aqua et peraquam. Consistens, Verbo Dei. Sensus autem est, quod verbo Dei extiterint, aut conditi sint, tum caeli, tum et terra, quae constiterit aut extiterit ex aqua, et per aquam. Ex aqua, non tanquam ex materia: sed ex aquis eminens, et veluti esse suum ita inde accipiens, quod cum Dei iussu aquae decesserunt a terra in unum collectae, terrae concesserunt ac veluti largitae sunt propriam speciem aut formam, ut velut caput faciemque exerens, variis salutaribusque rebus, plantis et animalibus sese ornare, ac veluti redimire posset. Eâdem terra etiam omnia per aquas consistere dicitur: id est, in medio aquarum partim innatantium, partim intus in utero eius reconditarum. sicut et Psalm. 24. ait: Super maria fundavit eam. Dicit igitur Apostolus, ideo impios deridere finem mundi per ignem et adventum Christi ad iudicium: quia etiam volentes ignorant tum creationem, tum prius Dei iudicium, cum terra, aqua naturaliter alioqui ornata et quasi formata, mirabiliter tamen per aquas fuit perdita ac eversa.
AQUILA, propteruarias proprietates plures idiotismos ac similitudines parit. ut ob eius velocitatem simul et infrequentem reditum, dicit Iob cap. 9, Dies mei praeterierunt cum aquila, quae volat ad escam: id est, cito, et non redituri. Ob velocitatem et impetum describit adventum hostilem. Ierem. cap. 48. Ecce tanquam aquila advolabit hostis, et expandet alas suas ad Moab. Eadem similitudo est etiam capite sequenti, et Hoseae 8. Dilata calvitium tuum, ut aquila: Mich. 1, magnitudinem luctus ac cladis describit. Tuli vos super alas a quilarum. Exodi 19. pro, benignissime gestavi ac fovi. sic enim aquilae suos pullos gestant. Vel, etiam sic per ardua vos traduxi, sicut aquilae suos pullos in altum prae aliis avibus subvehunt. A velocitate aquilae et illud ducitur Iere. 4, Velociores aquilis sunt equi eius. Sic et Thren. 4, persequutores dicuntur velociores aquilis. A vivacitate aquilae, Psal. 103. dicitur renovari piorum iuventus, ut aquilae: id est, subinde corroborari, et etiam liberari pios in omnibus difficultatibus, ut videantur subinde
robustiores fieri, et veluti reiuvenescere. Agnata huic voci vide supra in voce Ala.
AQUILONIS venti natura notatur Proverb. 23. quod fugiat nubes et pluvia, omniaque serenet et siccet.
ARANEAE tela notatur vanitas humanorum conatuum: pravitas autem, collatione ovorum basilisci. Isaiae 59. Addit autem ibidem propheta explicationem huius utriusque similitudinis aut parabolae: quem locum attentius considera.
ARBITRARI verbum, iudicare aut opinari significat. Sed Rom. 3. vertit Vulgata et Erasmus, verbum λογιζόμεθα, Arbitramur hominem gratis iustificari: cum sensus sit, sicut Theophylactus eum exponit per συλλογιζόμεθα, ratiocinamur, colligimus, concludimus, etc. Significat enim certam conclusionem, ex praecedentibus rationibus sumptam. Sic et cap. 6. inquit: Sic et vos λογίζεσθε, colligite, aut certe statuite, mortuos esse peccato. Vulgata habet, Existimate, nimium obscure et dubie significantissimum verbum reddens. Arbitrari rapinam, Phil. 2, Qui cum in forma Dei esset, non est arbitratus rapinam, esse aequalem Deo: id est, non est abusus eo ut rapina, non invasit eum honorem ut solent raptores rapinam cupidissime occupare. Arbitrari verbum crebro id significat, quod adiunctum nomen: ut, Arbitrari rapinam se esse aequalem Deo, Philip. 2. pro rapere id sibi, aut instar rapinae usurpare, eove pro libitu abuti. Sanguinem testamenti arbitrari prophanum, Hebr. 10. pro, prophanare sanguinem. 2. Petr. 3. Longanimitatem Domini arbitremini salutem: id est, utamini ea in vestram salutem, et non in exitium, ut impii, ad stabiliendum suum Epicureismum. Huc et recte referri posse videntur sequentia exempla, Arbitrari aliquem honore dignum: pro, honorare. 1. Tim. 6. et 1. Thess. 5. Arbitrari aliquem ut hostem: pro hostiliter cum eo agere. 2. Thess. 3. Arbitrari omne gaudium: Iac. 1. Fratres, omne gaudium existimate aut arbitremini, cum inciditis intentationes diversas: id est, plene gaudete de cruce, persequutionibus et probationibus. 1. Tim. 1. Arbitratus est me Dominus fidelem: id est, reipsa talem me effecit. Ratio huius loquutionis est, quia iis quae per rapinam consequimur, temere ac pro libitu abutimur: at contra, quae magno precio aut sudore consequimur, iis parce fruimur, perinde ferme ac si non essent in nostra potestate. Convenit cum hac phrasi loquutio Germanica, cum abutentibus quapiam re, dicimus: Opinor te eam furatum esse, aut certe reperisse, vel etiam lusu acquisivisse vide et infra Rapina.
ARBOR, in Hebraeo plerunque est lignum: per metaphoram homines denotat: ut, Arbor bona, arbor mala, arbor virens, sterilis, fructifera, in loco humido aut sicco plantata, Psal. 1. Matth. 7, Matth. 3, securis ad radicem arboris posita: id est, extrema poena Dei, genti aut populo imminens. Specierum vero arboris nomina etiam magis hominum qualitates describunt: de quibus in suis locis uberius agitur. Cibi arbor Levit. 19, pro frugifera. Ibidem mandatur circumcisio novae frugiferae arboris, quae est, ut triennio primo nulli fructus ex ea ab hominibus accipiantur, postea demum quarto anno eis fruantur. Arboris dies, Isaiae 65, comparatione longaevitatis arboris describitur longaevitas hominis: Iuxta dies arboris erunt dies populi mei. Arbores idololatricae, sub quibus idola celebrantur: Pudore afficiomini propter arbores, quas concupiscitis, Isa. 1. Arbor aut lignum vitae, pro re valde salutari: Proverb. 11, Fructus iusti arbor vitae. Cur porro in Paradiso nominetur arbor scientiae aut vitae, non facile fuerit certo statuere. Aliqui putant ab opinione hominis, cui id Sathan persuaserat. Verisimilior est tamen sententia eorum, qui putant ita dici ideo quod ibi debuerint convenire homines ad celebrationem nominis divini, vereque eius noticiae ac vitae aeternae.
ARCA duplex in Sacris literis memoratur, primum arca Noe, in qua tempore diluvii divina providentia ac bonitate servatus est Noe, una cum uxore, filiis et nuribus, ut esset generis humani seminarium: de qua agitur Genes. 6. 7. 8. Eam dicunt significasse ipsam Ecclesiam Dei, in qua qui vere sunt, soli salvantur, pereunte reliqua impiorum turba in fluctibus et furoribus huius mundi. Alia fuit parva quaedam capsa de lignis Sitim facta, et auro obducta, supra quam fuit propitiatorium, et super quam arcam Deus foedere promiserat Iudaeis se habitaturum, inde eos exauditurum, illisque propitium adfuturum: quae perpetuo in sacratissimo abdyto tabernaculi aut templi asservata est. Ea describitur Exod. 25. Quomodo autem eam portare et tractare debuerint, habes in Numeris. Quomodo eam abstulerint Iudaeis Phylistaei, et mox magno malo domiti restituerint, habes 1. Sam. 5. et 6 Ea significat ipsum thronum gratiae, ubi nobis pater ille caelestis per Christum mediatorem accedendus et placandus, omniaque bona ab eo impetranda sunt.
Haec posterior vocata est Arcafoederis et testimonii, propterea quod erat pignus aut testimonium foederis, et quia Deus obligaverat se in ea aut super eam velle habitare, ibique se quaeri iusserat precibus et oblationibus. In hac vero arca nihil aliud fuit praeterquam duae tabulae, laguncula mannae, et virga Aaronis. 1. Reg. 8.
ARCTO pane, et Arcta aqua aliquem alere. 1. Reg. 22. supra exposui in voce Aqua.
ARCUS instrumentum militare notum est. Saepe autem ponitur pro omni armorum genere. Item provi aut potentia militari. Psalm. 44: Non in arcu meo sperabo. Iob 29, Arcus meus in manu mea roboratur. Sic Hebr. 3. Sic Zach. 9. Tetendi mihi arcum Iuda, implevi manum Ephraim. Et 1. Sam. 2, Arcus fortium est fractus. et saepe alias. Arcus aeneus aut chalybeus, saepe pro summa vi. Iob 20. Cum fugerit arma ferrea. Psal 18. Qui docet manus meas ad praelium. Et, Conteritur arcus aeneus brachiis meis. Arcus pro iaculatoribus. Isaiae 22. Principes tui fugerunt, simul ab arcu ligati sunt. Iaculatores enim ac sagittarii ut levioris armaturae, celerius sequuntur fugientes, praeterea suis telis a longe eos assequi possunt, eoque plures capiunt ac ligant. Gladio et arcu aliquid efficere est vi belli aliquid efficere. Gen. 48: Gladio meo et arcu meo accepiterram Psal. 39. 11. et 36, impii dicuntur tendere arcum contra pios, sed fore ut confringatur arcus eorum. ubi arcus pro eorum ipsorum potentia et malo conatu accipitur. Tendentes arcum, vocantur sagittarii aut periti sagittandi: Ieremiae 51, Isaiae 66. Arcus dolosus pro homine aut ope infideli, Hoseae 7, Psalm. 78: quia perinde hominem destituit in necessitate, aut etiam laedit, sicut pravus arcus. Arcus Dei, Genes. 9, iris vocatur: quam Deus esse voluit testem, ac quasi sacramentum ac pignus, quod nolit amplius perdere genus humanum diluvio. SAGITTA vox Arcui addatur, quia sicut re, ita etiam loquutionibus aliquando coniuncta sunt, aut certe vicina significata habent. Proverb. 25, Malleus et gladius et sagittae tuae acutae in corda inimicorum: id est, res valde laedentes. Eodem modo Psalm. 120, Lingua dolosa sagittae potentis acutae. Ierem. 9: Sagitta intensa lingua eorum. Psal. 64, Tetenderunt sagittam suam verbum amarum. Sagitta in manu potentis aut robusti, significat rem valde laedentem, aut alioqui efficacem. Psalm. 127, Ut sagittae in manu potentis ita filii iuventutum: id est, sic filii in iuventute nati patri, senes efficaces ac utiles sunt, sicut sagittae robusti hominis omnia penetrant. Sagittam et arcum alicuius redire retrorsum, 2. Samuel 1, Sagitta arcus Ionathan non rediit retrorsum: id est, non passus est Ionathan se ab hoste repelli, sed
perrexit et vicit. Sagitta salutis Iehovae, 2. Reg. 12: id est, indicans et portendens opem Dei salutiferam contra hostes.
Magister sagittarum, Genes. 49, id est, peritus sagittandi. Sagitta aliquando poenas ac calamitates a Deo inflictas denotat. Iob. 6, Sagittae omnipotentis apud me sunt: id est, poenae. Sic Iob. 34, Doloris plena est sagitta mea sine praevaricatione: pro, gravissime, idque praeter meritum affligor. Sagitta etiam plagam denotat. Sic Psalmus 38, Sagittae tuae descenderunt in me. Psal. 64, Iaculatus est Deus sagittam in eos subito: id est, repente eos perdidit. Sic Sagitta famis mala, Ezech. 5. Inebriare sagittas sanguine, est aliquos sagittis conficere et consauciare. Deuteron. 32, Inebriabo sagittas meas sanguine occisorum. Sagitta volans, est quodvis malum graviter laedens: ut et supra dixi. Non timebis a sagitta quae volaverit per diem: Psal. 91. id est, a subito aliquo malo. Sagittae Dei aliquando fulmina vocantur, ut et vulgari sermone Italorum. Hab. 3, Ad lucem sagittarum tuarum ambulabunt. Mox idem dicit aliis verbis, Ad splendorem fulgoris hastae tuae. Psalm. 18, Et misit sagittas suas, et fregit eos. Sagittarii iaculabuntur eum, Genes. 49: id est, multos habiturus est inimicos.
AREA locus est triturationis. Numer. 18. scribitur de Levitarum decimis, quas de sibi datis decimis sacerdotibus dabant, quae iam erant centesima Israelitarum, futurum ut eae reputarentur illis perinde ac si de sua area et torculari essent: id est, perinde gratae Deo, ac si ipsimet eas suo labore parassent arando et plantando.
Colligere de area et torculari, aut opem inde alicui ferre, idem est ac frumento aut vino opitulari. Deuter. 15, 16, Hoseae 9, pro quavis opulentia ponitur. Dilexisti mercedem meretriciam super omnes areas tritici: id est, magis dilexisti idololatriam, quam omnia alia bona. Nisi forte hîc triticum, pro bono semine verbi Dei, poni putandum est.
ARENAE vox suis quibusdam rationibus in Scriptura adhibetur: ut proverbium, Suavis est panis furtivus, sed postea repletur os eius arena: id est, omnia iniusta lucra sunt grata, sed tandem male cedunt. Nihil enim est molestius, quam in pane reperire sub dentibus arenam, aliosve lapillos. Arenae collatione etiam innumerositas exprimitur. Isaiae 33. 39. 1. Reg. 4. Sic dicitur Psalm. 78, Pluit super eos tanquam arenam maris volatile alatum. Arenae gravitate exponuntur etiam res valde molestae et onerosae. Sic Proverb. 27. dicitur ira stulti ponderosior quovis lapide et arena.
ARGENTUM, alias pro pecunia, aut quovis precio ponitur. ut Iob 31. dicit, se non comedisse alienos fructus sine argento. Et Isaiae 55. Deus iubet a se petere aquas sine argento: id est, sine precio omni, aut compensatione, nempe sine nostris meritis aut operibus, salutem gratis ob Meschiae passionem accipere. Sic Genes. 17. iubet Deus Abrahamum circuncidere tum vernas, tum et emptionem argenti: id est mancipia argento comparata, posito abstracto pro concreto: emptione pro, emptis mancipiis. Sic argentum plenum, vocatur iustum ac sufficiens precium, Genes. 23. et 1. Paralip. 21. Psalm. 12, verbum Dei dicitur esse argentum purissimum, excoctum et defecatum septies: id est, res munda ac salutaris, carens omni fece aut falsitate. Eâdem ferme significatione Proverb. 10. dicitur, Linguam iusti esse argentum electum: id est, res pulchra ac praestans. Sic et pii dicuntur a Deo probari et expurgari, Psalm. 66, Proverb. 17. et 27, Malachiae 3.
Argenti desiderium non accipere, Iudicum 5. significat, non parcere hosti victo, spe redemptionis seu precii. Sic et Isaiae 13. Argentum in scoriam versum vocatur Isaiae 1. doctrina corrupta, et homines a vera pietate, vel in sententia, vel in moribus degenerantes. Sumitur et Proverbiorum 26. comparatio ab argento scoriarum. Argentum ferentes, et mercatores, idem sunt Zophoniae 1. Argentei, vocantur maiora quaedam numismata argentea, Gen. 20. Iudicum 17. pro talibus 30 prodidit Iudas Christum. Cuius vero precii fuerit unus argenteus, et an plures eius species fuerint, non facile est statuere. Camerarius in libro de Numismatis graecis et latinis, ita de illis scribit: Αργύρια sunt in Evangelica historia, atq. his XXX acceptis a Iuda Christum salvatorem nostrum proditum legitur. Haec didicimus de Graecorum commentariis, singula valuisse denariis centenis: id est. una mina Attica. Et mox: ἀργύριον in historia Evangelica, decem coronati. Veniit igitur Christus coronatis circiter 300. Porro Beza super Matthaeum, videtur de hac illius sententia addubitare, cuius verba adscribo: Argenteos numos, ἀργύρια. Ita legitur in omnibus Graecis codicibus: et non dubium est, quin ἀργὺρια vocet, quae Hebraei כספים chesapem, sive denarios Romanos intelligas sive siclos Hebraeos, sive tetradrachma Attica. Iosephus autem lib. Antiquitatum 2, ἀργυρῶν meminit. non ἀργυρίων: idque rectius fortassis, ut aliquid subaudias. Sed et Symmachus et Aquila apud Zachariam ἀργυροῦς scribunt, non ἀργύρια. Ioachimus autem Camerarius, vir eruditissimus (quem, sicut debeo, honoris causa nomino) in libello quem inscripsit de Graecorum ac Latinorum numismatis, se didicisse scribit de Graecorum commentariis, singula ἀργύρια valuisse minam Atticam: quod ego quidem optarem idonei alicuius scriptoris authoritate confirmatum. Solet enim Iosephus ἀργυρῶν appellatione Siclos intelligere, ut liquet ex lib. 9. cap. 2. si conferantur, quae illic commemorat de fame quae in Samaria erat, cum cap. 6. secundi Regum: eosque τετρους δράχμους, ut ipse diserte dicit lib. Antiq. 3. cap 9. quam rationem si sequamur, minam Atticam drachmarum centum, id est recentiorem, aestimabimus argenteis vigintiquinque. Ita necesse esset ἀργύρια et ἀργυροῦς distinguere: quod vellem a Camerario copiosius explicatum. Haec illi de argenteis dicunt. Ego contra habeo graves causas, cur nequaquam assentiri queam, tanti precii fuisse illos argenteos. Primum enim necesse est fuisse monetam, et quidem argenteam, quod ipse numerus discretus, et vox materiae indicat. Oportet etiam fuisse eam ipsam monetam tractabilem. At si unus argenteus minam, centum denarios, aut 10 coronatos valuisset: sequeretur, illius monetae pondus fuisse talerorum 14. nam olim aurum maiore quantitate argenti commutatum est, quâm nunc: quod pondus non tam moneta aut numisma fuisset, quam rudis et intractabilis massa. Secundo apparet passim ex historiis Biblicis, fuisse communem ac valde usitatam monetam. At tanta massa non posset valde usitata esse, ne in metallicis quidem locis: nedum apud illos, ubi nullae fodinae fuerunt. Non enim quivis communis homo tantum pecuniae habere potuit. Solet quoque moneta applicari ad emptionem quotidianarum rerum. At quae tandem res quotidianae, ac pervulgata emptione, decem coronatis emuntur? Abrahamo donat Abimelech oves, boves et ancillas, et insuper mille argenteos. Gen. 20. Quis credat, illum pauperem regulum, vel potius pastorem, solitum esse donare 10000 coronatorum, praeter alia munera? Sic Iudicum 17, Micha conducit Levitem pro duabus vestibus, victu, et 10 argenteis annuatim. Quis credat eum illi 100 coronatos, praeter omnia alia dedisse, cum fuerit communis quispiam rusticus ille Micha, et non magnus satrapes? Praeterea videtur eum habuisse mediocri loco in sua familia. Sic Deut. 22. iubetur mulctari is qui uxorem suam infamasset, 100 argenteis, praeter plagarum castigationem. Apparet fuisse communem quandam, et
tamen tolerabilem castigationem. At quotus quisque tunc Israelita potuit numerare 1000 coronatos, etiam si omnium rerum suarum auctionem fecisset? Sic 2. Paralip. 1. est, quod usitatus communisve equus sit solitus vendi 150 argenteis. Quod iuxta supradictam supputationem faceret 1500 coronatos. Non est credibile, tanto precio mediocres equos venditos esse. Ioseph venditur a fratribus 30 argenteis. Quis veteris moris gnarus, credat 300 coronatis commune mancipium in agro esse venditum? Terentius formosam illam psaltriam, in pecuniosa simul et libidinosa civitate nimis caram esse putat, quod 20 minis, hoc est, 200 coronatis indicabatur. Verisimilior igitur multo mihi est sententia, Siclum esse vocatum argenteum: quo nomine tum Vulgata, tum et Munsterus vertit aliquoties Hebraeum כסף Chesep, argenteum. Fuit vero illa moneta valde usitata in templo et populo. Porro Siclus fuit idem quod Stater, seu 4 drachmae: una drachma, 9 crucigeri. Cogebantur autem singuli offerre in templum annuatim dimidium Sicli, seu didrachmon. Hoc Romani ad se rapuerant. Quare Christus pro se et Petro soluit unum staterem, siclum aut tetra drachmon. Tales credo fuisse 30. illos Iudae datos: ut summa faciat ad 20 florenos.
Quôd si superior illa supputatio valeret, coactus fuisset Iudas circiter 30 Iibrarum pondus argenti circumgestare, et postea illud coram sacerdotibus ut magnos lapides iactare. consentit cum nostra sententia Iosephus, cui argenteus est idem quod siclus, et siclus idem quod stater aut tetradrachmon. Si quis animi gratia iocari vellet, dicere posset, Iudam illud fugitivum argentum, de male profuso unguento speratum, retrahere voluisse: sicut Evangelista narrat, eum inde occasionem arripuisse consultandi de proditione Domini. Cum enim unguentum illud potuerit vendi 300 denariis, Iudas, qui gestabat pecunias, et quasi quaestor Domini erat, sperabat, si accepisset illos 300 denarios, se ut minimum tertiam partem inde suffurari potuisse: ut maxime duas tertias in pauperes, aut alioqui in quotidianos usus Christi erogasset. Quare ut damnum ex profusione unguenti acceptum sarciret, vendit Christum 30 tetradrachmis: hoc est, circiter 120 denariis, quae erat paulo maior summa illa amissa. Sic ille praeclarum lucrum fecit. Argentum et aurum posita synecdochice materiali causa pro opere, saepe significat idola, aut etiam vasa argentea et aurea.
ARIDA, pro terra: iuxta Regulam, Quod accidentibus valde propriis res ipsae notentur: de qua infra suo loco. Terram enim dicunt Physici, esse omnium elementorum aridissimum et siccissimum. Arida anima dicitur homo, aut corpus, quod nullo commodo victu rigatur, Numer. 11. Ossa mea sicut cremium aruerunt, Psalm. 102. Ibidem: Aruit cor meum, et sicut foenum arui. Perspicuae alioqui sunt metaphorae, aliquid aut aliquem arere, vel arescere: aut contra virere, et florere.
ARIEL, 2. Samuel. 23, et 1. Par 11, significat viros fortissimos: quasi dicas, Leonem Dei. Sed Isaiae 29, Circumuallabo Ariel, ipsam Ierosolymam significat: vel quia illa fuit antea Leo Dei omnes debellans, vel quia sibi eam Deus debellandam sumpserit.
ARGUERE et CORRIPERE, aut increpare, significat monere et obiurgare: ut Isaiae 29, Arguentem in porta supplantant. Proverb. 9, Argue sapientem, et diliget te. Aliâs confutare aut convincere: ut Iohannis 8. Quis arguit me de peccato? Alias etiam gravi castigatione aliqua et poenis affligere significat, praesertim cum Deo tribuitur: ut Psalm. 6. Domine ne in furore tuo arguas me, neque in ira tua corripias me: id est, punias aut castiges. Argumentum rerum non apparentium, dicitur esse fides: id est, id quod nos persuadet, et veluti coarguit ac convincit, res illas non apparentes vere nobis contingere debere, certasque ac ratas esse.
ARMA, pro omni genere teli aut violentiae hostilis nonnunquam accipitur. Iob 20. Cum fugeret ab armis ferreis. Genes, 49, Arma iniquitatis in habitationibus ipsorum. Sic ponitur angustior vox pro latiore. Aliquando adhuc generaliorem significationem haec vox recipit, ac simpliciter instrumenta denotat. Roman 6, Exhibere membra sua arma iniustitiae, et arma iustitiae: non tamen sine causa, aut emphasi, sic ibi haec vox usurpatur. Contra etiam pro angustiori non raro usurpatur. ut 1. Sam. 20, Tradidit Ionathas puero arma sua: id est, arcum et pharetram. Dies armorum, pro pugna ac praelio. Psalm. 140. Qui operis caput meum in die armorum: id est, me protegis in summis periculis. Armabitur populus meus ad sermonem tuum: pro, constituo te summum gubernatorem post me, tempore belli ac pacis.
Arare bove et asino est, non adhibere modum ac rationem in agendo, non servare aequabilitatem et iustitiam. Deuteron. 22. Nisi arassetis vitula mea, etc. Iudic. 14. id est, nisi sponsae meae opera abusi fuissetis. Supra dorsum meum arantes produxerunt sulcum, Psalm. 129. id est, sine modo ac fine afflixerunt me. Nunquid omni die arabit arans, ut serat? Isaiae 28. id est, Sicut agricolae servant tempora et proportiones actionum: sic et Deus faciet in affligendo, monendo et parcendo. Arantes iniquitatem, et seminantes perversitatem, metent illam: id est, malorum conatuum ac factorum mala praemia accipient. Sic et Oseae 10. Ibidem, Arate vobis arationem: id est, cogitate diligentius, instituite melius actiones vestras.
ARRHA, et Arrhabo: vide in voce Pignus.
ARTIFEX alicuius rei, perspicua phrasis est. Dicitur autem etiam Artifex destructionis Ezech. 21. Tradamque te in manus virorum incipientium artificium destructionis, vel fabricatorum interitus: id est, qui periti sunt perdendi. Cuiusmodi solent esse milites plerique omnes, mera pernicies regionum. Artificii opus Exod. 26, pro opere artificioso, aut quale peritus ertifex efficere solet.
ARUNDO, per metaphoram leves ac vacillantes, dubiaeque fidei homines, praesertim doctores, significat. ut 1. Reg. 14. et Matth. 17. Luc. 7. Quia arundo, ut debilis, et satis eminens frutex, facile violentiae ventorum cedit, ac vel levi aura agitatur: sicut et fluctus maris, quorum etiam instabilitate Scriptura pingit inconstantiam et dubitationem hominum in religione.
Baculus arundineus, simul et infirmum et noxium auxilium significat: quia et facile frangitur, et fragmenta eius quiddam acutum habent, sicut et vitrea fragmenta. Si tali fulcro innixus fueris, non tantum frangetur illud, atque te non substentabit, sed sua sustentatione opeque destituet: simulque etiam inclinante et ruente in ea fragmenta corpore mox te graviter sauciabunt. Sic auxilium Aegyptiorum, qui volebant Iudaeis contra Babylonios succurrere, baculus arundineus vocatur 2. Reg. 18, Isaiae 37. Ezech. 29. Quassata arundo, afflicti et contriti homines vocantur: propterea quod, licet arundo sit per sese imbecilla ac fragilis, multo fit imbecillior, si concutiatur aut frangatur. Tales filius Dei non perditurus, sed sanaturus dicitur, Isaiae 42. Sunt vero tales, quos lex Dei aliaeque calamitates monstratis peccatis ac ira Dei veluti malleus quidam conterens petras confringit ac comminuit, quibus non ulteriori contritione, sed sanatione opus est. Fenae arundinis, id est in arundinetis et plaudibus habitantes, ut sunt crocodili, et alii dracones aquatici, vocantur tyranni et seductores,
qui instar talium bestiarum hominibus insidiantur. Psal. 68.
ARX, locum munitum, in Sacris et propheticis literis plerunque proprie significat. Per metaphoram autem, et metalepsin, transcendendo a re corporea ad spiritualem, saepissime Deus dicitur arx nostra, sicut et rupes. Aliquando et arx salutis, fortitudinis, sublimis, et similibus epithetis appellatur.
ASCENDERE, per metaphoram ponitur pro crescere. ut Ier. 46, Qui tanquam flumen ascendit. Pro spina alba ascendet abies, Isa. 55. id est, crescet. Gen. 41, Ascendit flos eius: pro, accrevit. Irasci, 2. Sam. 11. Si ascenderit furor regis. Sic Ezech. 24. Ascendere praelium, 1. Reg. 22. Ascendit clamor in caelum, 1. Sam. 5. sicut Latine, It clamor caelo. Sic Psal. 74, Tumultus insurgentium contra te ascendit semper: pro, crescit. Perire et evanescere, per metalepsin significat: quia quae pereunt aut absumuntur veluti in fumum, evanescere dicuntur. Credo a physicis sumptam esse locutionem. nam plerunque pereuntia in aerem resolvuntur. Sic et Germanice dicitur Auffgehn, Es ist alles auffgangen. Iudic 21, Ascendit tota civitas in caelum: id est, flammis absumitur. 2. Par. 9. 6000 aurei ascendebant super scutum unum: pro, in unum efficiendum absumebantur. Ascendit excellentia Ruben: id est, periit, evanuit, Gen. 49. Ascendit, dispersit ante faciem suam: Nahum 2 pro, evanuit. Ieremiae 48, Civitates ascenderunt Psal. 102. Ne facias me ascendere in dimidio dierum meorum. Sic ferme dicit Deus ad Iacobum, Gen 46, Faciam te ascendere: id est, mori. Ponitur et pro abire, Num. 16. Ut ascendere â tabernaculis Kore. 1. Sam. 14, Ascendit Saul, nec persequutus est Philystim. Ascendere lectum, et descendere, aegrotare, et convalescere est: 2 Reg. 1. Aliud est, ascendisti lectum patris tui, Gen, 49: id est, contaminasti, violata noverca. Ascendere super cor alicuius, est cogitare. Ezech. 38 Psal. 86. Isa. 65. et denique 1. Cor 2, Nec oculus vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit, quae praeparavit Deus timentibus se Luc. 24, Quid turbati estis, et cogitationes ascendunt in corda vestra? Ezech. 11. Ipsae quoque cogitationes vocantur Ascensiones. Aliquando idem valet haec phrasis, quod recordari. Ezech. 14, Viri isti fecerunt ascendere idola super cor suum. Ascendere in caelum, est in caelestem gloriam exaltari. Sic Christus dicitur ascendisse in altum, Psal. 68. Iohan. 3. Nemo ascendit in caelum. Sic Christus dicitur ascendisse in caelum, et in altum, Ephes. 4. Qui descendit de caelo, idem est etiam qui ascendit super omnes caelos. Ascendere significat etiam crescere gloria, opibus, potentia: et contra Descendere. Deut. 28, Peregrinus ascendet super te. Ascendere pro equitare. Iudic. 5, Qui ascenditis super asinas candidas. Cibum ascendere facere, Levit. 11. pro ruminare. Ascendere facere, pro offerre, Levit. 14. Iugum super vaccam ascendere, Iudic. 19: pro, eam trahere iugum. Ascendere in librum. 2 Par. 20. Ascendere in numerum verborum. 1. Par. 26: pro, referri, conscribi in acta aut libros. Ascendere lucernas, Exod. 25. pro superiore loco collocari. Ascendere medicinam super aliquid: pro, sanare illud. 2. Par. 23. Sic Ierem. 33, Ascendere faciam ipsi Hierusalem medicinam. Ascendere novaeculam super alicuius caput, Iudic. 13. pro radi eum. Ascendere facere pulverem super caput, Isaiae 7. pro conspergere caput pulvere. Ascendere saepe accipitur pro invadere aliquem. ut, Spiritus zelotypiae ascendit super aliquem, Num. 5. Ascendere faciam super te voraginem, Ezech. 26. pro, curabo ut te invadat exercitus. Ascendent in te ranae, Exod, 8. Ascendit Bausa rex Israel adversus Iehudam. 1. Reg. 14. Sic Xenophon vocat Cyri ἀνάβασιν ascensionem. Ascendere super alios pro, eos quapiam re vincere, excellere: ut Proverb. 31. Multae filiae paraverunt divitias, tu autem ascendisti super eas omnes: id est, superasti alias industrias et opulentas mulieres. Ascendere super labium est fieri fabulam vulgi: Germanice, Den leüthen auff die Zungen kommen / Von den Ieüten im maul umgetragen werden. Ezech. 36. Ascendistis super labium linguae, Ascendere facere in vel ad tributum, est, facere tributarios. 1. Reg. 5. Ascendere alicuius tumultum in aures: pro, pervenire. Isaiae 37. Ascendere vestem super aliquem, Levit. 9. Vestis diversarum specierum non ascendet super te: pro, non indueris ea. Ascendere facere aliquid super caput laeticiae, Psal. 134. pro, habere pro summo ac principali gaudio. Adhaeret lingua mea palato, si non ascendere fecero Hierusalem super caput laeticiae meae: id est, ut sicut eius calamitas est summus meus dolor, nec sine eius restitutione gaudere possum: sic contra, ipsius restitutio sit meum solidum gaudium. Ascendere post aliquem, est eum sequi. 1. Sam 25. Ascendere facere aliquem, est eum educere aut reducere. Genes. 27. 46. Psal. 40. Ascendere facere aliquid, significat asportare, praesertim in locum sublimiorem: sic orat Ioseph, ut sua osla ex Aegypto asportent, Gen. 50. Exod. 13. Sic et ossa Saulis, 2. Samuel. 21. Sic de arca legitur 2. Sam. 6. Ascendere facere alam quem, significat nonnunquam deducere, praesertim in locum superiorem: Gen. 39.
ASPERGERE, in Sacris literis pro expiare ponitur: quoniam quae in veteri Testamento expiabantur, sanguine vitule aut aqua cineris aspergebantur. Levit. 14. Num. 19. Sic Isaias cap. 52 dicit, Christum aspersurum gentes multas: id est, suo sanguine lustraturum, purgaturum, mundaturum. Et Psal. 51, David se aspergi hysopo petit, quo super nivem dealbetur. 1. Petr. 1. et Hebr. 10. dicimur sanguine Christi aspersi: id est purificati cordibus a conscientia mala. Similis phrasis est et Hebraeorum 12. Fiebant etiam aspersiones sanguinis in sacrificando, erga tabernaculum et altare. Praeterea in foederis cum Deo sanctione, aspergebatur populus sanguine. Lagana, et alia quoque farinacea, oleo aspergebantur, cum Deo offerebantur. Conspersio, nimium Hebraice est versum 1. Corinth. 9, cum ibi sit proprie φύραμα, id est, massa.
ASPICERE sese mutuo, significat aliquos inopes consilii esse. Gen. 42. Est haec phrasis etiam in aliis linguis, quod sic solemus in rebus dubiis alius in alium respicere: veluti consilium et auxilium ab eo petentes in rebus perditis, cum nos eius inopes esse agnoscimus.
Aspicere mane, Iudic. 19. Aspicere vesperum Deut. 23, pro appetere, instare. Sic aspici aliquem a gladio, Iob 15: pro, minari illi gladium. Vicinum huic illud Canticorum 1: Nigra sum, aspexit me sol. Aspicere aliquem locum, est alicuius curam gerere. 1. Par. 2. Aspicere iniquitatem in corde suo, Psal. 66 pro, ferre, ac etiam vacare ei. Sic Iob 66. Ne aspexeris iniquitatem. Sic et Aspicere iniquitatem: pro, ferre. Abac. 1. Quare non aspicis super iniquitatem? quasi dicat: Cur tu Domine Deus fers, ut iniquitas grassetur? Sic Germani. Non possum videre, Ich mag es nicht ansaehen: id est, non possum perpeti. Aspicere post cor suum et post oculos, post quos quis fornicatur: Numer. 15. pro, sequi sui cordis cogitationes et opiniones in cultu Dei, non eius verbum. Aspectus alicuius sicut lampades, Nahum 2: id est, rubebant prae pudore.
Aspectus plagae profundior, Levit. [13:] pro superficies, vel etiam ipsa plaga. Aspectus leprae: ibidem, pro specie quae lepram prae se fert. Aspectus oculorum sacerdotis, ibidem, est iudicium, vel quatenus sacerdos aspicere solet ac debet. Aspectus aliquando id dicitur, quo respicimus, et unde toti pendemus, unde opem speramus. Isaiae 20. Et pudore afficientur ab Aethiope aspectu suo. Et mox: Ecce sic aspectus noster, quo confugimus pro auxilio, ut liberaremur. Aspectus ducum ipsis, Ezech. 23: pro, omnes videbantur similes dueibus, habebant speciem ac dignitatem ducum. Sic 2. Sam. 23. Percussit Aegyptium, virum
aspectus, id est, terribilem et formidabilem. Sic ferme Germani, Ein ansenliche Person.
Aspectus alicuius usque ad fines terrae, Danielis 4, pro conspiciebatur. Aspectu bona, id est, elegans, formosa. Gen. 12 26. Ester 1. Danielis 1. Verum de hisce phrasibus aliquid etiam in verbis Respicere et Videre adiicietur.
ASPIS, vox etiam in Sacris reperitur. Celebratur autem eius praesentissimum venenum, cuius comparatione malitia humana describitur Psal. 140. Rom. 3. Venenum aspidum sub labiis eorum. sic et Iob. 20. Comparantur et impii cum aspidibus, quod perinde obturent aures ad veritatis sermonem, sicut illae ad incantationem, Psal. 58. Conferuntur et ipsa opera impiorum cum ovis aspidum et basilisci, quod sint perinde venenata ac noxia, Isaiae 59.
ASSUMERE, est aliquem benigne in suam curam recipere. Sic dicitur Deus assumpsisse populum Israel. Exodi 19. Vidistis quomodo vos assumpserim mihi. Psal. 27. pater et mater mea reliquerunt me, Dominus autem assumpsit me. Roman. 14, Infirmum in fide assumite, id est, in vestram curam benigne recipite ac fovete. Ibidem: Dominus assumpsit eum.
ATRIUM, prior pars templi Qui statis in atriis domus Domini, laudate Deum. Psal 135. Alloquitur populum, qui tantum in atrium templi admittebatur.
ATTENDIT attentione, multa attentione: Isa. 21. Attendite vobis et universo gregi, cui vos Spiritus sanctus praefecit: id est, intente cavete. Attendere lectioni, 1. Timoth, 4. Attendere sermoni prophetico, 2. Petri 1. Perspicuae sunt loquutiones.
ATTENVARI, pro pauperem fieri, Levit. 25. Tenues dicuntur pauperes. Vide infra.
Avaricia dicitur idololatria, Ephes. 5. Col. 3. quia facit hominem servum Mammonae: cum nemo possit duobus dominis servire, Deo et Mammonae, teste Christo. Quare avaricia hominem abstractum a cultu Dei, facit idololatram.
AUDIRE, significat proprie auditus sensu, percipere aliqud. Et hoc modo crebro etiam in Sacris literis accipitur, ut Luc. 15, Audivit symphoniam et chorum. Exodi 19, Cum coeperint audire tonitrua. Per metaphoram saepe pro sequentibus auditum affectibus aut motibus accipitur, sicut et alia verba sensuum: ut pro audire cum studio et promptitudine animi. Iohannis 8. Oves meaevocem meam audiunt. Qui ex Deo est, verbum Dei audit 1. Iohannis 4, Qui novit Deum, audit nos. Aliquando etiam expressius credere significat, ut 1. Sam. 24. Ut quid audis verba hominum dicentium; Ecce David quaerit malum tuum? pro, Quare credis delatoribus, etc. Simili ratione dicunt Latini, praebere aures delatoribus aut criminationibus.
Audire ergo verbum Dei, est, non tantum utcunque auribus percipere: sed et intelligere, et credere, eo delectari, et ei obedire conari. Intelligere significat. Gens, cuius ingnorabis linguam, nec audies quid loquatur: Ieremiae 5. id est, non intelliges. Gen. 42, Et ipsi nescierunt, quod Ioseph audiret, id est, intelligeret Hebraeam linguam. Isaiae 36, Nos audimus syriace, id est, intelligimus, dicunt ministri Ezechiae quare petunt, ne hebraice, sed syriace secum loquatur. Quare mox dicunt, Ne populus qui in muris est audiat, id est, intelligat sermonem Raspaces.
Sic ferme dicitur 2. Sam. 1. ut audiat rex quod bonum est, et quod malum, idest intelligat, discernat et diiudicet iustum ab iniusto. Gen. 41. ait Pharao ad Ioseph. Dicunt de te, quod audias sermonem ad interpretandum. i. quod mox ubi audieris, intelligas ac interpreteris, seu quod non narretur tibi somnium frustra. Audite inter fratres vestros, et iudicate iuste, Deut. 1. pro, cognoscite controversias. Sic, Dominus audiet inter nos: Iudicum 2. Pro credere, aut cum assensu audire. Io annis 9. Dixi vobis prius, et non audistis, quid iterum vultis audire? Ubi posterius audire in propria significatione accipitur: sed prius in figurata, pro credere. Deut. 6. Ut audiamus, et opere impleamus: Luc. 11. Beati qui audiunt verbum Dei, et custodiunt illud Num. 6. Audi Israel, Dominus Deus tuus Deus unus est, Cum approbatione audire, etiam in hoc exemplo accipitur. Isaiae 33. Qui obturat aurem suam, ne audiat sanguinem, id est, qui non approbat sanguinaria consilia, neque se eorum participem facit. In hac significatione, tametsi et in aliis, non raro hoc verbum reperitur, adiecto gerundio, Audiendo audite. i. studio se, sedulo ac diligenter audite. Obedire: Gen. 3. propterea quod audisti vocem uxoris tuae. Id est, sequutus es, obedisti eius impiae suasioni. Gen. 21. Omnia quae dixit Sara, audi vocem eius 1. Sam. 8, Audi vocem populi in omnibus.i. obedias. 1. Timoth. 1. Hoc faciet, et temet servabit, et te audientes. i. obedientes tibi, aut sequentes tuam sententiam: Sic Iohan. 5, Mortui vocem Dei audient, et vivent. i. obedient, credent. Iosuae 1. In omnibus, ut Moysen audivimus, ita te audiemus, etc, Prover. 4 Audi fili paternam castigationem. Audiens audierit vocem buccinae, Ezech. 33. pro, quicunque audierit. Audire facere, pro indicare, proponere. Saepe dicitur de praedicatione verbi Dei, aut aliorum mandatorum. Deut. 4, Congrega populum, et audire faciam eos verba mea Isaiae 41. Quae futura sunt facite audire nos. i. docete, praedicite. Non fecisset nos audire secundum haec: id est, non praedixisset nobis talia. Iud. 13, Sic et Isaiae 42. 44. Audire facite vocem laudis eius. Psal. 66. 1. Par. 15. Psal. 26. Isaiae 58 Ne facias audire vocem tuam nobiscum, Iud. 18.
Exaudire, Genes. 16, Audivit Dominus afflictionem tuam. 1. Iohan. 5. Si quid petimus secundum voluntatem eius, audit nos: et si audit nos, etc. 2. Reg. 20, Audivi orationem tuam. Idem exemplum et 1. Sam. 8. 25. est. Sic saepe in Psalmis verbum Audire pro attendere, et aures adhibere accipitur. Auditus et auditio, pro fama, aut doctrina. Abdiae 1, Auditum audivimus a Domino. Abacuc 1, Domine auditum audivi. Isa. 11, Neque secundum auditum aurium iudicavit. Isa. 28. Quem docebit scientiam et quem faciet intelligere auditum? id est, doctrinam. Sic et Isaiae 53, Ioan. 12, et Rom. 10. Domine quis credet auditui nostro? Gal. 3, Hoc scire volo, an ex operibus, aut ex auditu fidei Spiritum acceperitis. Heb. 4, Non profuit eis sermo auditionis: id est, sermo auditus 1. Thess. 2. In Evangelistis, saepe pro fama, doctrina. Matt. 4. 14. 24. Marc. 1. 13. Cum auditus erit Aegyptiis, dolebunt iuxta auditum Sor, pro, cum audierint Aegyptii, timebunt sibi similem Tyriae cladem. Isaiae 23. Laudate eum in cymbalis auditus, aut auditionis. i. sonoris: Psal. 150. Amo auditus eorum: pro, obedient eis. Isa. 2. Auditus super auditum, Ezech. 7. pro, crebri rumores erunt. Et erit tantum pavor intelligere auditum. Isaiae 58. Ad auditum aures obtemperaverunt mihi. 2. Sam. 22 pro quamprimum audierunt, quid velim aut mandem. Ad auditum alicui esse: pro: Secretarium. 2. Sam. 23. Auditu auris audivera de te. Iob. 42. Non fuit soror tua Zodom in auditum in ore tuo, in die superbiarum tuarum: Ezech. 16. pro, Non cogitabas; aut loquebare, de exemplo poenarum ipsius O Domine audivi auditionem tuam, timui: Hab. 3. Non suscipe auditionem mendacii, Exod. 23. i. non credas, nec spargas mendacia. Ab auditione mala non timebit iustus, Psal. 112, pro, rumore magnorum malorum et periculorum non nimium perterefiet. De hoc verbo Audire, dicuntur quaedam notabilia in Universalibus Regulis, in Synecdoche, aut Matalepsi.
AVERTI, et AVERSUM esse hominem, significat recedentem a Deo impietati vacare. Aversum autem esse Deum, significat, iratum nobis
esse. Avertam oculos meos a vobis, Isaiae 1 Ne avertas faciem tuam a me, Ps. 27. Sed de hac voce in verbo Converti.
AUFERRE, significat aliquando amovere. Luc. 1. Dominus respexit me, ut auferret probrum meum inter homines. i. quod mihi ab hominibus obiectabatur.
AURIS, Inclinare aurem, significat diligenter auscultare: ac ideo etiam sequi, et obedire alicui. Sic Latini Praebere aurem dicunt. Ttribuitur vero tum Deo, tum hominibus Deo, ut Ps. 71. Inclina ad me aurem tuam, et serva me. Hominibus, Psal. 78. Inclinate aurem vestram ad verba oris mei. Multa passim exempla reperiuntur. Psal. 49 paulo aliter accipitur, Inclinabo in parabolam aurem meam: id est, ipse quoque simul ea audiam et discam, quae alios docebo. Audi filia, et inclina aurem tuam. i. diligenter ausculta. Psal. 45. Contrarium est Obturare aures. Psal. 58, Isaiae 33, Sicut aspides obturaverunt aures suas. Sic ferme etiam Obturare accipitur Isai. 6. Obtura aures eorum, ne audiant. Aurem perforare servo subula moris fuit, si noluit liber fieri anno septimo. Exodi 21 Deut. 15. quo indicatum est, eum valde obedientem esse debere, et quasi prorsus servilem conditionem suscipere. Sic et Christus de sua perfectissima obedientia erga patrem, Psal. 40. Sacrificium et oblationem noluisti, aurem perfodisti mihi. Quo indicatur patrem nobis obedientia Christi placatum esse. Loqui in alicuius auribus, Ieremiae 26, et, Esse in alicuius auribus, notae loquutiones sunt. Auditum est in auribus Ecclesiae Actorum undecimo, id est, ab Ecclesia.
AURUM ARABICUM, item de Ophir, tanquam optimum et purissimum, in Sacris literis celebratur. Dabitur ei de auro, Psal. 72. Isaiae 60. Per synecdochen significat omnis generis preciosissima munera: et per metaphoram, spiritualem verumque cultum. 1. Cor. 3. per metaphoram significat purissimam doctrinam. Sed Apocal, 3. aurum significat Christi beneficia ac gratiam, nempe remissionem peccatorum, et renovationem.
AURORA, notae significationis vox est: sed tamen sunt quaedam Scripturae loca, ubi haec vox nonnihil explicatione indiget. Ioelis 2. sumitur similitudo ab aurora, ad declarandam magnitudinem et subitum adventum exercitus Babyloniorum, hisce verbis: Veluti aurora expansa super montes, populus multus et fortis, similis illi non fuit. Quae similitudo perspicua est: quia sicut aurora et subito, et omnia contegit, et montibus ac cacuminibus insidere videtur, sic et exercitus ille. Vicina huic loquutio est Psal. 139. Si assumam alas aurorae, et considam in novissimo maris. Alludit ad celerrimam radiorum solis excursionem, qui momento ab Oriente ad Occidentem perveniunt, perinde ac si aurora celerrimas alas haberet. Non esse aut fore alicui auroram: pro, non perventurum eum esse ad cognitionem veritatis, aut etiam ad liberationem: Isaiae 8. Ad legem et testimonium. Si non dixerint iuxta verbum hoc, non erit eis aurora. In aurora, id est, statim initio: Hoseae 10. In aurora exterminando exterminatus est rex Israel: pro, statim in principio regni Oseae, filii Ela. Palpebrae aurorae: pro igneae, scitillantes. Iob 41, Oculi Beemot sunt ut palpebrae aurorae. Ascensus aut ortus aurorae, pro, quam primum incipit aurora oriri. Nehemiae 4, Faciamus opus ab ascensu aurorae usque ad exitum stellarum: id est, a summo mane usque ad extremum vesperum, cum obcurato lumine solis stellae cernuntur. Psal. 110, est obscurus admodum locus, ubi inter alia est vox Aurorae, qui accurata explicatione indigeret: sed a me breviter hoc loco tantum attingetur. Vertunt autem eum alii aliter: mihi maxime arridet Lutheri versio, Populus tuus voluntaria (scilicet offeret) in die victoriae tuae, in ornatu sancto. Ex utero aurorae, sicut ros iuventus tua: subintellige, tibi nascetur. Agitur omnino hic de subditis Meschiae, quo tempore et quomodo sint nascituri, et quam prompte et ornare ei servituri: non de eius divinitate, de qua supra mox initio dixerat. Sensus ergo est, quod post victoriam Meschiae nascetur ipsi nova iuventus aut populus, sicut ipse dicit: Cum exaltatus fuero, omnia traham ad me Docet quoque, quomodo nascetur: nempe mirabiliter, ut nemo cernat unde veniat: sicut ortus roris non perinde cernitur ut pluviae, cuius veluti mater nubes est omnibus conspicua. Denique quod is populus sponte aut voluntatie sacrificabit, idque ornatus ac mundatus sanguine Christi: sicut antea Sacerdotes offerebant in vestitu sancto, ac divinitus ordinato. Porro quod attinet ad copiosam et mirabilem nativitatem novae iuventutis, aut populi Meschiae: saepe miratur Scriptura, quod tam subito et tanta multitudo mirabiliter et sine conspicuo ortu nascetur. Quam admirabilem novi populi nativitate Isaias saepe celebrat, ut cap. 54. Exulta sterilis, quae non paris: prorumpe in laudem, et iubila, quae non parturis: quoniam plures sunt filii desolatae, qui filii maritatae, dicit Dominus, etc. vide sequentia. De hac puericia aut iuventute vaticinatur Ps. 22. Et annumerabunt iustitiam eius populo nato, quem facit. Et Psal. 102. Populus qui creabitur, laudabit Iehovam. Item Oseas cap. 6 beneficium vestri est ut nubes matutina, et quasi ros mane cadens et abiens, Item Mich. cap. 1. Et erunt reliquiae Iacob in medio populorum multorum, velut ros a Iehova, sicut guttae super herbam. Licet autem non possint pro ferri plura exempla, ubi vox Hebraea ילדות Ialdut puericia, significet pueros ipsos, sed tantum aetatem uniuscuiusque: tamen videmus istas voces, Iuventus aut Puericia in Latino sermone facile utrique tribui, et aetati unius, et ipsi coetui eius aetatis. Praeterea Hebraeis valde usitatum est, ut abstractum pro concreto, et eius subiecto ponant: ut senecta pro sene homine, aut senibus. Sic igitur et Iuventus aut puericia, pro pueris aut iuvenibus accipitur.
AZYMON. Vide in voce FERMENTUM.
B
BAAL, apud Haebraeos originaliter dominum, aut maritum significat: et quidem de austeriori ac tyrannico dominio accipitur. Verum de verbis Hebraeis nunc ex professo non agimus.
Fuit etiam hoc nomen Baal, Bel, aut Belus, cuiusdam regis Assyriorum, qui primus consecrata ei statua coli coepit: quod quasi initium idololatriae fuisse dicitur. Iam incertum est, ab utra harum vocum, propria ne an appellativa, sit nomen Baal, quod certum quoddam idolum, praecipue apud Accaronitas cultum, significat: num, quia idola, vel cacodaemon potius in idolis et peridola, tyrannice suis cultorib. imperitet, nullum eorum commodum sed potius exitium promovens: an vero ab isto primum adorato tyranno Belo. Ab Accaronitis porro, aliis ethnicis, Iudaei hunc cultum et idolum sunt mutuati, hinc toties in Scriptura fit eius mentio: Iud. 6. 1. Reg. 18. 2. Reg. 10. 11. Ier. 23. Plurimos autem habuit sacerdotes et cultores apud Iudaeos, quod vel ex illis lanienis apparet, quas in eos exercuit rex Iehu, 2, Reg. 10. et Elias, 1. Reg. 18. Porro per quandam catachresin, praesertim in plurali numero, videtur factum fuisse apud Hebraeos commune nomen idolorum omnium, ut Iud. 2, Israelitae servierunt Baalim. 2. Par. 33, Manasses extruxit aras Baalim. Oseae 11. Baalim immolabant, et simulachris sacrificabant. Oseae 2, Auferam nomen Baalim de ore populi mei, non recordabitur nominis eorum. Unde cernitur, plura ac diversa idola hoc nomine esse vocata. Depingit porro hic Oseas istum cultum ita, ut ostendat, Iudaeos solitos ibi sese elegantius exornare, et promiscuas libidines exercere. Cum voce Baalim coniungitur idolum nomine
Astarot, quod etiam volunt fuisse commune quoddam nomen idolorum, praesertim femininorum. Componitur vox Baal cum quibusdam vocibus: ut Baal Berith, dominus foederis: ex cuius idoli fano data fuerunt Abimelecho 70. pondo argenti, ad oppressionem filiorum Gedeonis fratrum eius. Dicitur simili ratione et Baalzebub, quasi diceretur Dominus muscae, aut primaria musca. D Hieronymus iudicat, idem esse Beel et Baal Baalpeor, dictum a monte Peor, in quo colebatur: aut idolum ignominiae: aut Deum hortorum fuisse, et sonare Hebraeis idolum, et zebub muscam, quasi dicas idolum muscae: vel Baalzebub hoc est, magister vel dominus muscae. Fuit autem idolum spurcissimum, Accaron urbis Philistinorum: quemadmodum scriptum est 2. Reg. 1. Consulite Beelzebub. Lutherus alicubi admodum prolixe et diligenter exponit rationem etymi Baalpeor. Credo autem illud idolum non vocatum a suis cultorib. Baalzebub, sed tantum a piis Iudaeis quia est contemptibile ac odiosum nomen. Certum est, quôd in Novo testamento Iudaei hoc nomine usi sunt in malam partem, pro ipso cacodaemone: ut legitur Matt. 12. In Beelzebub principe daemoniorum eiicit daemonia: Ubi videtur etiam quasi explicatio etymologica addita esse, quod idem significet Beelzebub quod princeps muscarum. Mar. 3 impii dicunt, Christum obsessum esse a Beelzebub spiritu. Dubium autem est, cur sic cacodaemonem vocaverint? num ex contemptu, quod sit tantum muscarum dominus: aut quia instar muscae est perpetuo ac pertinaciter homini molestus: aut denique, quod perinde examina cacodaemonum in aere, cum suo duce Beelzebub circumvolitent, sicut muscae: quemadmodum et Paulus dicit, eum dominari in aere. Beelphegor, quod idem est quod Baalpeor, idoli Moabitarum, fit mentio Num. 25. Deut. 4. Psal. 105. Ose. 9. quod idolum sic a monte, aut loci nomine aliqui cognominatum volunt: Luth. putat a nuditate, aut turpitudine hiante, quod nudi priapi figuram colendam proposuerint. Fuit etiam Baal nomen proprium multorum hominum, de quibus nunc non agimus.
BABEL, aut Babylon, nomen amplissimae civitatis, ad Euphratem sitae, quae olim caput regni Assyriaci fuit. Deductum est autem nomen a confusione: quia ibi, ut habetur Gen. 11. Dominus linguam aedificantium turrim Babel, confudit. Adflixit eadem civitas, quoniam et captivum detinuit, populum Dei. Fuit ad haec plena omnium flagitiorum et idololatriae. Inde fit, ut id nomen 1. Petr. 5 pro Roma, ut Hieronymus vult, ponatur: in Apocalypsi vero, pro ipso regno aut horrenda tyrannide Antichristi, Babylonia, tum ipsa civitas, tum etiam vicina regio est vocata. De Babylonis totali destructione, secundum prophetias, postea ex Diodoro Siculo dicetur: quia quidam audent negare, eam fuisse penitus eversam.
BACULUS scipionem, cui quis innititur iter faciens, proprie significat. Per metaphoram autem, omne auxilium aut subsidium indicat. Psal. 23, Baculus tuus consolatus est me. Baculus senectutis, filius: apud Tob. 1. pro subsidio senis patris. Ieremias inquit. Frangetur baculus gloriosus. i. potentia Moabitarum. Unde tam crebro Baculus panis, et Baculus aquae legitur: pro annona ad sustentandas vires et vitam hanc, divinitus veluti fulcrum quoddam ordinata. Sicut et Psal. dicit, panem fulcire cor hominis. Saepe etiam minatur Deus, se esse confracturum baculum panis et aquae. i. omnem annonam aut victum adempturus. Levit. 16. 26, Cum confregero baculum panis. Ezech. 4 et 5. Conteram baculum panis in Hierusalem. Esse alicui in baculum. Psal. 18, Dominus fuit mihi in baculum. i. fulcrum, seu sustentavit me. Baculus arundineus, saepe significat per metaphoram auxilia regum, quae magis noxia quam salutaria Israelitis fuerunt: quia (sicut Scriptura rationem metaphorae Esa. 36 ostendit) arundo non est adeo fortis, ut pondus innixi corporis sustentare possit: frangitur igitur. Ubi autem fracta est arundo in manu innitentis, sauciat eam, ob acumen illorum fragmentorum, instar vitri: Ezech. 29. sicut supra in voce Arundinis dixi. Solet. n. ita frangi, ut fragmenta sint acuminata. In baculo transire dicitur Iacob Iordanem, Gen. 32. i. extreme pauper et solitarius. quasi dicat: Nemo tunc me praeter hunc unicum baculum est comitatus, is solus fuit tunc tota mea familia. Vulgo quoque Germanis, Album baculum accipere, et abire, extremam paupertatem significat Forte a re militari apud eos sumptum est. Hebraeae. n. superiores methaphorae et nomina, a sustentatione scipionis deductae sunt. Baculus significat etiam imperium. Isa. 14. Contrivit Dominus baculum impiorum. i. potentiam. Ier. 48. Quomodo fractus est baculus gloriae. i. quam mirabiliter fracta est potentia Moabitarum? Porro quod Christus iam prohibet, iam iubet Apostolos Baculum gestare, indicat primum, eos debere expeditos, sine armis, sine commeatu ire, fidentes Deo, quod ipse sit eos aliturus: postea vero, cum iubet Accipere baculum ac peram, futuras difficultates hac nota indicat. VIRGA, alia vox est, etiam in Hebraeo, et habet alias significationes: ut et Sceptrum, de quib. suo loco postea. Baculus quoque, sicut et virga, interdum pro instrumento tyrannidis ponitur. Isa. 10. O Assur virga furoris mei, qui et baculus est irae meae in manu istorum. i. instrumentum, quo affligo meos. Baculus Dei, dictus est baculus Moysis: quia Deus per eum miracula fecit. Psal. 72. Baculus tuus et virga tua me consolata sunt. i. cura ac gubernatio tua, sumpta loquutione a regimine pastorali. Baculum apprehendens, est claudus. 2. Sam. 3, Ne deficiat de domo Ioab apprehendens baculum, id est, mutilus ac claudus.
BALTHEUS, vide in CINGULO.
BAPTISMUS, vox Graeca, et in Ecclesia notissima, proprie intinctionem, (qua voce Tertullianus usus est) significat. Ducta autem est a βάπτω intingo, ac βαπτίζω immergo. Porro per metalepsin significat abluo, lavo. Ideo Marcus dicit 7. cap. Iudaeos habuisse varios baptismos. i. lotiones poculorum et urceorum. Item Petrus dicit, baptismum esse ablutionem sordium. Caeterum Dominus ac servator noster voluit talem intinctionem aut lotionem in novo Testamento esse signum ac sigillum primae initiationis ac foederis nostri cum Deo, per ipsum factae: sive ut indicaret, eodem modo nos interius potenter ablui, et super nivem dealbari sanguine et merito suo, sicut foris aqua mundaremur: sive etiam imitatione quadam illarum veterum lotionum, quas Deus apud Iudaeos, in typum spiritualis lotionis ordinaverat: sive denique, propter alias causas ac similitudines baptismi et Christianae pietatis, de quibus postea prolixius dicemus. BAPTISMUS igitur, et Baptizari, proprie significat nunc in Ecclesia pactum illud, quod primum ab omni Christiano cum Deo initur: cuius partes sunt promissio aut pactio, utrinque a Deo scilicet et homine facta: et aquae intinctio, cuius exempla sunt in novo Testamento innumera. Ab hoc porro ritu et sacramento, variae significationes, potissimum per metaphoram deducuntur, quas ordine recensebo. Habuimus ergo supra duas Baptismi significationes, nunc tertia sequitur. TERTIO Baptismus et Baptizari significat internam lotionem, remissionem peccatorum et renovationem constantem, ob similitudinem: quod sicut aquae lotio externas sordes, ita baptismus Spiritus internam immundiciem eluat. ut Marci 1. et Iohann 1. dicit Baptista, Ego baptizo vos aqua, Christus baptizabit vos Spiritu sancto, Sic Matth. 3. et Luc. 3. Christus baptizabit vos Spiritu sancto et igne. Actor. 1. Sic et 1. Pet. 3. accipitur. QUARTO significat aliquando totam institutionem aut doctrinam, ut Matt. 21. Luc. 20. Baptismus Iohannis eratne ex caelo, aut non? i. tota eius institutio, aut functio. Act. 18, Apollo tantum baptisma Iohannis sciebat. i. solam eius institutionem de venturo
iamiam Messia, eamque non satis plene perceperat. Sic et de illis Actorum 19 accipiendum est, quod non fuerant satis instituti de passo et resuscitato Christo, totaque Trinitate, ideo iussit eos Paulus denuo baptizari. i. plenius institui. Quoniam vero ille locus magni momenti est, et Anabaptistae inde suos errores probare volunt, ideo adscribam etiam alterius cuiusdam annotationem accuratam super eum. Sic adnotat Beza: In quid ergo baptizati estis? εἰς τί οὖν ἐβαπτίσθήτε, id est, qua igitur doctrina imbuti et initiati estis? Vulgata, In quo igitur baptizati estis? Erasmus: Quo igitur baptizati estis? utranque hanc interpretationem, ac illam praesertim, idcirco repudio, quod εἰς pro ἐν interpretatur: perinde ac si scriptum esset, ἐν τίνι, ut sit haec sententia: Si non estis baptizati spiritu sancto, quare igitur estis baptizati? Quamvis.n. εἰς pro ἐν saepe usurpetur, tamen haec enallage (meo iudicio) nullo modo huic loco convenit. Neque enim puto quaerere Apostolum, aut a quo, aut quomodo, aut quorrum sint baptizati. Denique ne hoc quidem puto rogare an sint baptizati: sed cum illi dicerent, se nescire an sit Spiritus S. ac proinde ostenderent, se ignorare totam Ecclesiae Christianae rationem, qui tamen se discipulos dicebant: credo sciscitari Paulum, cur igitur doctrinae nomen dederint, et quales se esse profiteantur. Utitur autem vocabulo Baptizandi, et baptismatis: quia baptismus erat ipsius initiationis ac professionis tessera. Quod ut planius fiat, sciendum est, haec dicendi genera quae in Scripturis occurrunt, quid valeant, et quatenus inter se differant: Baptizari in aliquem, ut in Mosen, 1. Cor. 10. Baptizari in baptisma alicuius, ut Iohannis, hoc in loco: Baptizari in nomen alicuius, ut patris filii ac spiritus sancti, Matt. 28 vel Christi, vel Pauli: ut 1. Cor. 1 Baptizari in mortem Christi: ut Rom. 6 seu, pro mortuis: ut 1. Cor. 15. seu, In unum corpus: ut 1. Cor. 12. seu, in remissionem peccatorum. Denique Baptizari aqua, et Baptizari spiritu S. Itaque Baptizari in Moysen, declarat, Moysis auspiciis ac ductu baptizari: quod dicendi genus semel tantum reperio. Baptizari in Iohannis baptisma, significat, doctrinam quam Iohannes annunciabat, ac baptismi symbolo obsignabat, profiteri ac amplecti. Baptizari vero in eius nomen dicimus, cui nos baptismum dicamus ac consecramus. Quam obrem recte Paulus negat, sese in nomen suum quempiam baptizasse. Baptizari autem dicuntur fideles in mortem Christi, seu pro mortuis. i. ut per Christi mortem peccatum in ipsis moriatur et aboleatur. Et in unum corpus, ut omnes in Christo capite coalescant. Et in remissionem peccatorum, ut Christi sanguine abluantur, ut praepositio εἰς, in istis omnibus finalem (quam vocant) causam designet. Baptizari aqua, sive ἐν ὕδατι, id est, in aqua, nihil aliud quam aqua immergi declarat: quae est externa Baptismi caeremonia. Baptizari autem Spiritu, alio pertinet: nempe ad Spiritus S. dona, quibus fideles caelitus visibili signo imbuebantur, interdum ante Baptismum aquae, ut ex Cornelii historia apparet: interdum post Baptismum, ut istis accidit, de quibus hic agitur. Ex his autem diligenter consideratis, hoc quoque efficitur, Baptismatis vocabulum triplici significatione usurpari: quarum una propria est, duae translaticiae. Propria est, cum immersionem seu tinctionem declarat, quae etiam ab effectu Ablutio seu lavacrum dicitur. una est translaticia, quum pro donorum Spiritus sancti quasi effusione accipitur, ut supra plurib. locis. altera, quum pro Iohannis doctrina: ut quum quaeritur, an Baptismus Iohannis e caelo sit, an ex hominibus? quum dicitur Apollo nihil novisse quam Iohannis baptisma. ut supra alibi. Item quum dicitur Iohannes praedicasse baptismum resipiscentiae, ut supra, et in hoc versiculo, ac proxime sequente. Quod autem de Baptismatis nomine dicimus, de ipso quoque Baptizandi verbo simili ratione accipiendum est. Nam Baptizare dicitur minister, qui aqua tingit: et baptizari, qui aqua tingitur. Item baptizat Deus, quum Spiritus sui dona impertitur: et baptizatur Spiritu a Deo, qui Spiritus donum accipit. Baptizavit demum baptismo resipiscentiae Iohannes, quum resipiscentiam doceret, cuius symbolum erat Baptismus, quem primus administravit. Et baptizari dicuntur in Baptismate Iohannis, quicunque eo doctrinae genere fuerunt instituti. Quum autem appareat, minime extinctam fuisse cum Iohanne ipsius existimationem: sed post eius obitum multos fuisse tum qui ea docerent quae de Messiae officio ac vitae innocentia divinitus disserverat: tum etiam, qui haec audita amplecterentur, quamvis Christi officium non nossent, ut de Apollo paulo ante Lucas testatus est: nec tamen usquam legamus, vel etiam probabile videatur, istos, etiamsi eadem illa in genere docerent quae Iohannes, baptismum tamen Iohannis exemplo usurpasse: minime certe necesse est, ut, ubicunque fit baptismatis Iohannis mentio, ipsam baptismi caeremoniam usurpatam putemus Itaque qui, propterea quod isti paulo post dicuntur in nomine IESU Christi baptizati, colligunt, diversum fuisse baptismum Iohannis a baptismo Christi, ideoque ipsos fuisse rebaptizatos: certo fundamento destituuntur. Sunt autem multo ineptiores, qui rebaptizationem ex hoc loco volunt stabilire. Nam etiamsi concederem, istos bis fuisse baptizatos: non tamen consequeretur, iterandum Christi baptismum. Haec Beza. QUINTO Baptismus accipitur pro cruce, quia crux sit etiam quaedam immersio in calamitates: cum Dominus Marci 10. ad filios Zebedaei dicit: Potestis ne baptizari baptismate quo ego baptizor? i. potestis ne, patienter perferre talem ac tantam crucem propter gloriam Dei, quantam ego perferam, ut vobis veluti praemium petatis, proximum gradum dignitatis a mea? Sic et Luc. 12. inquit Dominus: Baptisma habeo baptizari, et quomodo angor donec finiatur?
SEXTO, significat quoque Baptismus et Baptizari mortificationem veteris hominis, et suscitationem novi: quia sicut in immersione est primum veluti submersio immundi hominis, postea extractio aut suscitatio mundi: sic et in baptismate dicit Paulus Rom. 6, nos esse baptizatos in mortem Christi: item consepultos cum eo, ut suscitemur cum eodem, et novam vitam vivamus i nos tum prorsus renunciasse priori vitae ac veteri Adamo: et novo. i. Christo addixisse: tum et Spiritu Domini ex veteri homine in novum esse transformatos. SEPTIMO, Hebr. 6. vox Baptismi de illis veteris legis purificationibus ac lotionibus accipitur quae initio in primitiva Ecclesia, praesertim Apostolorum tempore non dum erant prorsus abolitae. Discrimen porro aut convenientia baptismi Christi, et Baptistae, tractatur in Theologia: nunc tantum breviter de ea re moneo, ipsum Baptistam Matt. 3. ac Luc. 3, et Iesum Act 1, sic distinguere, tanquam baptismum ministri et domini ipsius, quod minister proprie quidem tantum exterius lavet: sed Christus tunc, ac in eodem Sacramento, interius mundet. seu, Iohannem et alium quemvis Apostolum aut doctorem esse tantum administrum externi operis: sed Christum esse authorem internae efficaciae, sive exterius ipse baptizet, sive quispiam alius minister. Discrimen et in eo est, quod Iohannes in venturum aut certe iamiam venientem, vel etiam praesentem Meschia aut agnum Dei baptizavit: sed Apostoli postea in passum, suscitatum, et ad dexteram patris regnantem. Reliqua omnia fuêre eadem, idemque effectus aut efficacia. OCTAVO, baptismus 1. Cor. 10, de illa miraculosa transitione per mare rubrum intelligitur, qua et confirmati fuerunt in doctrina et eductione Moysis: et ipsi eo magis Moysi, vel Deo potius, eiusque doctrinae obligabantur. Eam dicit Paulus veluti quendam typum nostri baptismi fuisse. Vocetur ergo, ac sit typicus baptismus, sicut et omnes illae veteres lotiones
ac purificationes fuerunt. Porro BAPTISMUS etiam dicitur esse interrogatio bonae conscientiae in Deum. 1. Pet. 3. Cui correspondens exemplar baptismi nunc nos servat non ablutio sordium carnis, sed bonae conscientiae interrogatio in Deum per resurrectionem IESU Christi: id est, Baptismus nos servat, non ex opere operato quatenus tantum est externum quoddam opus, abluens sordes corporis: sed quatenus fide apprehenditur promissio gratiae ac reconciliationis ob Christum in Baptismo proposita. Quae ideo dicitur interrogatio quod sicut in contractibus emens aut comparans sibi aliquid commodi certa ratione ac formulis interrogat emptorem, ac stipulatur ab eo quaerendo. An hoc aut illud mihi vendis ac tradis, et hac conditione ac precio, etc. cui contra venditor respondens affirmat. sic igitur etiam in Baptismo. cum Deus interrogando sibi stipulatur, ac obligat nos, nostramque fidem et obedientiam, tum vicissim nos nobis stipulando per fidem obligamus eius paternum favorem ac gratiam. Quare praeclare Lutherus vertit Ein bundt/ et explicuit per stipulationem. Baptizari super mortuis, infra in Voce MORTUUS exponetur.
BARBAE caesio primum luctum significabat, Esa. 15 Levit. 19. Ier. 4 sicut et Capitis. Contra apud Romanos olim, barba et coma promissa luctus ac moeroris indicium erat. Sic sane et de Mephiboset 2, Sam. 19 legitur, quod intermissa rasione barbae, et lotione vestium ac corporis, testatus sit suum dolorem de exilio Davidis Deinde et ignominiam significabat Sic enim Hanum rex Amon 2. Sam. 10 praecepit, dimidiam barbam legatorum Davidis radi. Sic et Paulus radit barbam, et tondet comam, veluti in signum doloris ac poenitentiae, et reddendi Voti tum in Cenchraeis tum Ierosolymae.
BARBARUS, primum perinde in Sacris literis ut et in prophanis, peregrinum significat: Credo ficticium esse vocabulum, a soni peregrinae nobisque ignotae linguae inconcinnitate: cuius pronunciationem, etiamsi per se elegantissima esset, moleste accipimus, tamquam inconditum quid ac rude sonans Deinde significat peregrini sermonis hominem. sic Ovidius dicit, se esse Getis barbarum et Paulus 1. Cor 14 dicit, eum qui nostram precationem publice clareque factam non intelligit, esse nobis barbarum et nos vicissim ei. Sic Psal. 114. dicitur. In exitu Israel de Aegypto, et domus Iacob de populo barbaro. Tertio barbarus incultum, agrestrem et ferum hominem significat. Hac ratione primum Graeci, deinde et Romani, omnes alias gentes barbaras, id est, incultas vocarunt. Sic et hodie Itali alias gentes prae se ut barbaras, id est, minus cultas ac humanas, et minus ingeniosas contemnunt.
BASAN, fuit et regio quae Gigantum dicta est, Deut. 3. et civitas regni Og, ibidem et denique mons pascuosus et pulcherrimis sylvis vestitus. Inde fit, ut pro potentibus ac florentibus impiis per metaphoram hoc nomen ponatur: ut Es. 2 et Ier 12. Deus minatur Basan. Sic et tauri et quercus Basan accusantur in Sacris literis: Zach. 11 et Es 2 Psal. 68 dicit Dominus se aliquos ex Basanii illis praepotentibus, conversurum esse.
BASILISCUS, per metaphoram satanam et potentes ac acerbos venenatosque piorum hostes significat, Psal. 91. Super aspidem et basiliscum ambulabis, conculcabis leonem et draconem: id est, Deus tibi largietur victoriam, contra potentissimos et atrocissimos hostes verae pietatis. Sic et basilisciova, Esa. 59 pro te extreme noxia ac venenata accipiuntur. Pinguntur autem ibi hominum conatus et opera, quod aut sint telae aranearum, id est, res frivolae, et nullum bonum usum habentes: aut etiam perniciosissimae, ut ova basilisci. Quare nec firmi nec salutares sunt malorum conatus et opera.
BATTOLOGIAM prohibet Christus in precib. Matt. 6. i. prolixam garrulitatem aut murmur, sine omni vera fide ac intellectu precum: in qua prolixa garrulitate precularum, plerumque impii summam precum laudem collocant. Sumpta autem est haec Graeca vox a Batto, homine impeditae linguae, sive sit ille Cyrenarum conditor: sive de quo in fabulis est, quod sit a Mercurio conversus in lapidem, ob indicatum furtum: quod tales homines et inepte loquantur, et cogantur saepius iterare sermonem, antequam plene suum sensum exprimant. Sic enim etiam impii in suis precationibus diu multumque garriunt, nec tamen sciunt quid garriant aut blaterent.
BATHUS, genus mensurae liquidorum est, continens, teste Ezec decimam partem cori: id est, 432 ova gallinacea. Eadem est cum Ephi, 1. Reg. 7 Ezech. 45. Dicunt Epha continere decem gomor. Iosephus scribit, eam continere 72 sextarios.
BEATUM esse, significat in genere idem quod bene habere, felicem esse, bona commodaque vita frui. Istud autem Bene habere, non unius generis est. nam ut taceamus errantium opiniones, qui vel divitem, vel honoratum vel potentem, vel voluptatib. fruentem, beatum esse dicunt (sicut Psalm 144. tales errantium opiniones taxantur) etiam ipsa Scriptura varias facit beatitudines, alia in communi vita, alia cora Deo. Ecclesiast. 25, haec novem dicuntur constituere beatitudinem in hac vita: Iucunde cum sua familia vivere, Subversionem hostium videre, Habitare cum sensata muliere, Lingua non labi, Non servire indignis, Habere amicos sinceros, Docere iustitiam, Cupidum esse discendi, Consequi sapientiam ac scientiam, et timere Deum. Similiter ferme et Psal. 128 felicitas hominis describitur. Paulus etiam de communis vitae commodis accipit hanc vocem cum dicit, beatiorem fore caelibem. Item Dominus, cum dicit. Beatae erunt steriles: scilicet, commodius in eo statu habebunt, non dolentes aliorum praeter suam calamitatem. Sic Psal. 136, Beatus qui retribuet tibi retributionem, et allidet parvulos tuos.
Deinde, Beatitudo aliquando pro iustificatione ac reconciliatione accipitur: quod illi demum felices sunt; qui Deo propitio fruuntur. Psal. 32, et Rom. 4 Tertio tribuitur a Christo Matt. 5, et Luc. 6, ingens beatitudo illis, qui varias cruces, labores ac dolores propter Christum patiuntur; non quod in illis miseriis sitper sese beatitudo, sed quod illa sunt et notae beatorum, et Deus ea amplissime, praesertim in altera vita, remuneret. Quarto, beatitudo aliquando etiam aeterna illa, vereque beata vita vocatur: ut Apocalypsis 7, Beati non esurient, neque sitient amplius. sic Apocalypsis 14, Beati qui in Domino moriuntur.
Beatificare, pro beatum facere: Proverb 3. Gen. 30. Beatificabunt, aut beabunt me filii, Luc 1. significat, beatam praedicabunt me omnes generationes. Sic et Isa. 3. Et beatificantes, aut beatum praedicantes hunc populum, seduxerunt eum. Iob quoque 9. est, Aures audientium beatificârunt me.
BEHEMOT, et Leviatham, duae ingentes beluae in Sacris literis celebrantur, quarum etiam prima origo Esd 6. (qui liber inter Apocryphos numeratur) hoc modo describitur: Tum quoque (scil. die quinta creationis) animantia duo parasti, quorum uni imposuisti nomen Henoch (credo Behemot legendum esse) alterum vocasti Leviathan: et alterum ab altero separavisti non.n. poterat pars septima, quo aqua sese collegerat, ea capere. Unam partem assignast. Henoch, quae tertia die siccata est, ut habitet in ea, milleque montes eam intercurrunt. Leviatham autem tribuisti septimam partem humidam: quam bestiam parasti, ut esset quae devoraret quos velles, et quando velles. Omnino videtur indicare Satanam, qui iam veluti carnifex Dei est. Porro Iob 40, hoc modo ambae istae bestiae depinguntur: Ecce Behemot, quem
feci, tecum foenum quasi bos comedet: fortitudo eius in lumbis eius et virtus illius in umbilico ventris eius: stringit caudam suam quasi cedrum, nervi testiculorum eius perplexi sunt, ossa eius velut sistulae aeris, cartilago illius quasi laminae ferreae: ipse est principium viarum Dei: qui fecit eum, applicabit gladium eius. Huic montes herbas ferunt, omnes bestiae agri ludunt ibi, sub umbra dormit in secreto calami, et locis humentibus: protegunt umbrae umbram eius, circumdabunt eum salices torrentis: ecce absorbebit fluvium, et non mirabitur: et habet fiduciam, quod influat Iordanis in os eius: in oculis eius quasi hamo capiet eum, et in sudib. perforabit nares eius. An extrahere poteris Leviatham hamo, et fune ligabis linguam eius? nunquid pones circulum in naribus eius, aut armilla perforabis maxillam eius? nunquid multiplicabit ad te preces, et loquetur tibi mollia? nunquid feriet tecum pactum, et accipies eum servum sempiternum? nunquid illudes ei quasi avi, aut ligabis cum ancillis tuis? Concident eum amici, divident illum negociatores? nunquid implebis sagenas pelle eius, et gurgustium piscium capite illius? pones super eum manum tuam? Memento belli, nec ultra addas loqui. Ecce spes eius frustrabitur eum, et videntibus cunctis praecipitabitur. Verum iam de singulis istis vocibus separatim, ac primum de Behemot. Behemot igitur significat, omnes ingentes et immanes bestias terrestres: sicut Leviathan omnes immanes beluas aquaticas. Sed sub illis describit Scriptura, et praesertim Iob 40 capite, potestatem et potentiam diaboli et familiae eius, turbae scilicet impiorum, et Antichristi. Est autem Behemot Hebraeum nomen pluralis numeri, cuius singulare est Behema, Latine animal aut bestiam significans: Behemot vero, multitudinem animalium terrestrium, aut, si mavis, ingentes bestiarum moles. In Graeco redditur θηρία, id est, feras. Utitur ergo Scriptura interdum hoc plurali pro singulari, maioris emphasis gratia. Porro Leviathan significat in Scriptura, ut dictum est magnam quandam maris bestiam aut draconem vel etiam quaevis maiora monstra maris: ut cete, balaenas, et similia. Sic Psal. 104 legitur, quod mare sit ingens, quodque in eo existant innumera animalia, parva ac magna. Ubi et additur: Illic naves vadunt, et Leviathan iste quem formasti ad ludendum in eo. Dubium autem est, an dicat Leviathan ludere in mari, aut Deum in Leviathan. Caeterum per metaphoram primum significat praepotentes reges, quod illi perinde vel dominentur, vel grassentur super populos multos qui (teste Apocalypsi) per aquas significantur, ac Leviathan belua in mari super alios pisces. Inquit enim Isa. 27, In die illa visitabit Dominus in gladio suo duro, magno ac forti, super Leviathan serpentem vectem, et super Leviathan serpentem tortuosum, et occidet draconem qui est in mari. Quod plerique exponunt de Pharaone, quia ille in aquis, et ex aquis, tum vicini maris, tum et Nili, vivebat ac vigebat. Simul vero subindicatur, quale monstrum sit Leviathan: nempe esse serpentem aut draconem aquaticum. Eadem metaphora utitur et Psal. 74: Tu contrivisti capita Leviathan, dedisti eum in cibum populo solitudinum. Agit de miraculis eductionis populi: inter alia vero et hoc recenset, quod regem Aegyptium, eiusque magnates tum in ipsa Aegypto castigaverit, tum postea in mari rubro prorsus perdiderit, eumque populo Israelitico per solitudinem erranti in praedam dederit. Significat igitur et ibi Leviathan, Pharaonem. Iob. 3. Cap. dicit de desperatis hominibus, quod parati sint excitare Leviathan: id est, Satanam ipsum ex desperatione invocare. Puto sane ibi hoc nomen per metaphoram significare ipsum cacodaemonem. Porro eiusdem 40 Cap. ita describit immensam magnitudinem ac potentiam duarum beluarum, Behemot terrestris, et Leviathan aquatici, ut non obscure per eas cacodaemonem ipsum notare videatur.
BELIAL proprie, si etymologiam aut compositionem spectes, significat aut sine fructu, sine omni utilitate: vel certe, ut Hieronymus vult, sine omni iugo: ut Aquila vertit, apostatam. Hac voce Paulus 2. Cor. 6. vocat ipsum satanam, inquiens: Quae conventio Christo cum Belial? Commode autem tribuitur hoc nomen Satanae, quia ille defecit a Deo, et non vult iugum aut imperium Dei ferre. sic et 1. Sam. 2, filii Heli dicuntur filii Belial, nescientes Dominum: ubi etiam opinor significare ipsum diabolum. Sic et Deut. 13. Iud. 19 1. Sam. 1. 2. Sam. 16. et 20. legitur: in quibus omnibus locis recte Satanam intelligeres: sicut novum Testamentum vocat filios diaboli. Alii malunt interpretari filios malitiae aut iniquitatis. Hieronymus aliquoties vertit in veteri Testamento, Diaboli.
Verbum Belial est effusum in eum, Psalm. 41, id est, grande aliquod scelus, ob quod ita punitur. Porrô Psal. 101. Non ponam verbum Belial ante oculos meos: videtur omnino significare, Non sequar falsam doctrinam. Alii intelligunt, malas causas: quod est minus significans. Denique David queritur de torrentibus Belial, Psal. 18. intelligens nimirum, impetum ac furorem contra se, non tantum impii mundi, sed etiam Satanae ipsius, ac omnium inferorum, qui eum circumdederint et circumvenerint.
Bellum, et Bellare, notae voces sunt: tantum phrases quasdam earum percurram. Tribuuntur autem non tantum hominibus, sed et Deo.
Arma belli, sunt bellica instrumenta. Deut. 1, Accinxistis nos armis belli vestri: pro, armis vestris bellicis. Apprehendere bellum, est bellare. Num. 31. Deus facit cessare bella usque ad extremum terrae. Psal. 46. Idem dicitur Psal. 76. hisce verbis, Illic confregit sagittas, arcus, scutum et gladium ac bellum. Psal. 140 Qui omni die congregant bella: id est, praeparant. Sic desponere bellum cum omnibus instrumentis bellicis, 1. Par. 12. facientes bellum, dicuntur milites, 1. Reg. 12. Videre bellum, pro, perpeti. Ier. 42, In qua terra non videbimus bellum, et pane non esuriemus: id est, ubi nec fames, nec bellum erit. Sanctificare bellum, est praeparare ac adornare. nam id saepe significat verbum sanctificare. Alii putant esse allusionem ad illam solennem sacramque belli indictionem, qualem Rom. per suos foeciales adhibebant Mich 3. Qui non dederit escam in os eorum, sanctificant bellum. Bellum Domino cum Amalec a generatione in generationem, Exod. 17, id est, Deus erit perpetuo hostis Amalekitarum, et tandem eos abolebit. Psal. 39, A bello manus tuae ego defeci: id est, propter tuam castigationem.
Porro 1. Sam. 17. paulo aliter accipitur, Iehovae enim est bellum: pro, a Domino est victoria belli: aut, ipse regit bellum, et dat exitum pro suo arbitrio. Vir belli, dicitur miles, aut etiam bellicosus vir. 1. Sam. 16, Potentem robore, ac virum belli. Sic mox sequenti Capite, Ipse est vir belli ab adolescentia sua. Et sequenti, Praefecit eum Saul viris belli Vir belli alicuius est, is qui cum aliquo belligeratur. Isa. 41, Erunt tanquam nihil, et in nihilum redigentur viri belli tui: id est, tui hostes. 2 Par. 35. Non contra te hodie, sed contra dominum belli mel. Idem valet, vir bellorum cum aliquo, 2. Sam. 8. Quia vir bellorum Thoi cum Hadarezer. Stellae quoque pugnare aut bellare dicuntur, Iudicum 5. Pugnaverunt aut bellaverunt de caelis stellae contra Siseram: id est, Deus caelitus contra eum pugnavit, eiusque exercitum dissipavit. Opiniones bellorum, habet vulgata Marc. 13. ubi in Graeco est, rumores bellorum. Per metaphoram quodvis certamen, etiam spirituale, denotat. Sic Deus dicit Ier. 1 et 15. Bellabunt aut pugnabunt contra te, et
non praevalebunt. Iidem Hebraismi sunt nominis Pugnae, et verbi pugnare. nam in Hebraeo est ferme idem thema Nilham. Unde bella et lites sunt intervos? Iac. 4. abusive privata certamina indicat.
BENEDICERE, Graece εὐλογεῖν, Hebraice ברך berech, valde multa et varia significata in Scriptura habet, quae redigemus in ordinem, ut commodissime poterimus. PRIMUM igitur ac maxime proprie significat bene de aliquo dicere aut loqui, seu ipsum laudare, praedicare, celebrare, gratias agere Sic saepissime in Sacris literis accipitur, praesertim cum homines Deum benedicere dicuntur, ut Psalm. 103, Benedic anima mea Domino: id est, celebra, lauda, gratias ei age pro omnibus beneficiis eius. Idem est quod D. Virgo dicit, Magnificat anima mea Dominum: id est, celebro et magnum praedico eum ex animo. Huius significati plurimus omnino est in Scripturis usus, cum dicimur benedicere Domino: aut cum legimus, benedictus Dominus. Sic et ab hominibus erga homines, aliquando pro laudare accipitur: ut Psal. 62, Ore suo benedixerunt, corde autem maledixerunt. Item, seductores seducunt per benedictiones, Rom. 16. Sic mittuntur legati ad Davidem, qui benedicant et laudent eum, quod prospere pugnaverit contra Hadadezer. 2. Sam. 8. Sic Iob 31 dicit, Benedixerunt mihi latera pauperum, quod ea restitui: id est, pauper percepto beneficio calefactionis laterum ac membrorum, mihi gratias egit. Benedicere non raro etiam significat bene precari alicui: ut Gen. 12, pollicetur Dominus se benefacturum benedicentibus Abrahamo: id est, ei faventibus, et bene precantibus. Sic Melchisedech benedicit Abrahamo, Gen. 14. Iacobus Pharaoni, fratres Rebeccae et in similib locis.
SECUNDO benedicere in nomine Domini, id est invocato Domino beneprecari. Psal. 118, et 129, Benediximus vobis in nomine Domini: id est, bene precati sumus. Huc referatur, quod Benedicere aliquando simpliciter orare significat. 1. Cor. 14. Alioqui si tu benedixeris spiritu, is qui implet locum indocti, quomodo dicturus est Amen, ad tuam gratiarum actionem? id est, si tu Spiritus impulsu, ac dono peregrinae linguae oraveris, quomodo poterit imperitus tuis precibus assentiri, suaque fide ac assensu eas confirmare, te illi praeeuntem consequi, ac una tecum orare? Num. 6. legitur: Sic benedicetis filiis Israel, et dicetis eis: Benedicat tibi Dominus, et custodiat te: Ostendat faciem suam tibi, et misereatur tui. ubi prius Benedicere significat beneprecari, posterius autem benefacere. Est vero observandum, quod sacerdotalis benedictio non tantum est simplex bona precatio, sed etiam veluti pignus ac testimonium favoris Dei, et omnino habet quandam vim ac efficaciam clavis solventis et absolventis. Ad hanc sacerdotalem benedictionem referri potest, quod Hebr. 7. dicitur: Citra controversiam minor a maiore benedicitur. Sic liberi a parentibus, non contra, benedicuntur. Sic Abrahamus pater Levitarum, a Melchisedecho, typo Christi, benedicitur: unde excellentia sacerdotii Christi supra Leviticum probatur. TERTIO, quia piorum iustae preces, sive in bonum sive in malum, non sunt ociosae, sed ipsas res afferunt: ideo saepe significat etiam ipsa quasi bona largiri, ut cum pii parentes benedicunt liberis: sicut Noachus filio Sem et Iaphet, et Isaacus Iacobo ac Esau Gene. 27. dicit enim Isaacus, se ipsasmet res aut bona tradidisse Iacobo, eumque dominum Esau fecisse. Gen. 49, Benedictiones patris tui fortiores fuerunt benedictionibus parentum meorum, id est, maiora bona impetravi ego tibi a Deo, quam mihi mei parentes. QUARTO, quia beneprecando, ac nomen Dei celebrando, res ipsas quasi sanctificamus, augustiores, Deoque commendatiores reddimus: ideo 1. Cor. 10, Poculum benedictionis: et mox, Quod benedicimus, consecratum aut sanctificatum significat: id est, quod recitatis verbis mandati ac institutionis consecratur in hunc usum, ut sit sanguis Christi, quo eius novum testamentum sanciatur. Vicinum huic est, quod ipse et Paulus alibi dicit, cibos per verbum et precationem sanctificari. Sic 1. Sam. 9, dicitur Samuel benedicturus sacrificio. In hac significatione etiam Deus dicitur benedixisse diei septimo, id est sanctificasse, magnificentiorem ac gloriosiorem caeteris reddidisse, et specialiter cultui suo dedicasse. In hoc sensu putaverunt Papistae, se posse varias res benedicere, herbas, campanas, salem, aquam, aram, et similia: nisi quod et sine mandato Dei id sunt ausi facere, et nimiam quandam, planeque divinam sanctitatem et efficaciam illis suis adiuratis rebus tribuerunt, putantes se suis illis consecrationibus quamvis vim ac efficaciam, non tantum corporalem, sed et spiritualem, rebus illis externis ac elementaribus indere. Benedicere aliquando videtur etiam significare futura praedicere. nam Patriarchae beneprecantes filiis, etiam futura illis praedicebant.
QUINTO, cum hoc verbum ad Deum, ubi omnes res ac voces significantiores sunt, transfertur, significat non tantum beneprecari, sed et ipsum benefacere: sicut contra Maledicere, perdere significat. nam (ut scriptum est) Ipse dixit, et facta sunt: eius dicere est facere, eius verba sunt res ipsae. Sic igitur toties pollicetur Deus, se benedicturum: id est, benefacturum Abrahamo. Et, In semine tuo benedicentur, id est, beatae a Deo fient, omnes gentes: Gen. 12. 22 et 26. Hinc benedictio Abrahae, in Novo testamento: id est, beatitudo ei et eius semini promissa. Gal. 3. Itaque qui ex fide sunt, benedicuntur cum fideli Abraham. Et paulo post, Ut in gentes benedictio Abraham fiat, aut perveniat: id est, illa eximia beatitudo Abrahamo ac semini eius, in eoque omnibus gentibus promissa, Gen. 12. 18. 22. 26 et 28. ubi ter repetita est promissio erga Abraham, quarto erga Isaacum, et quinto ad Iacobum: priores duae et ultima sunt in Niphal, seu passiva voce, ut recte vertatur, Benedicetur: posteriores vero duae, tertia, et quarta in Hitpael seu reciproca voce, ut verti queat, Benedicent se: id est, beatas se esse agnoscent, ac gloriabuntur ob semen Abraae: priores ergo duae et ultima sententiae, diserte loquuntur de passiva benedictione, quae continget gentibus ob Abrahamum et eius semen: posteriores vero, de agnitione ac celebratione illius acceptae benedictionis, aut promissae felicitatis. Admodum autem pulchre fidei, aut fidelis credentisve hominis vis aut ingenium, in illa reciprocatione depingitur. Nam fides, aut fidens, et agnoscit se ob illud semen benedici: et impetrat sibi applicationem illius benedictionis, ad thronum gratiae cum illo ipso semine accedens, et denique semet consolatur in omnibus difficultatibus ac tentationibus, semet confirmando de illa Dei benedictione, iuxta illud, Spiritus clamat Abba pater, et dat testimonium spiritui nostro, quod filii Dei sumus: postremo etiam confitetur ac gloriatur de illa benedictione. Aptissime igitur per illud reciprocum hithbarech, lucta fidei cum dubitationibus ac tentationibus et peccatis, et illa perpetua aspersio aut purificatio, illud perpetuum Remitte remitte, depingitur. Impii blasphemique Iudaei calumniantur illas promissiones, tanquam si loquantur non de causali, sed exemplari benedictione: seu non dicant, quod propter Christum, eiusque meritum benedicentur homines: sed tantum proposito exemplo Abrahami, sint sibi aliisque imprecaturi similem felicitatem, ac si dicerent: Utinam ita mihi aut tibi Deus benefaxit sicut Abrahamo, eiusque posteris. At contra, quod de causali, efficacique benedictione ibi agatur, probatur primum ex praecedentibus promissionibus, quod
semen mulieris conteret caput serpentis, id est, auferet potentiam, tyrannidem, et poenas satanae, quibus premit homines, eosque contraria felicitate ditabit. Sic et Noachi parentes intelligunt, Deum efficaciter hominibus per quoddam semen benedicturum, inquientes: Iste consolabitur, aut liberabit nos ab opere nostro, et dolore manuum nostrarum, ac a maledictione, etc. Denique ipsemet Deus, cum primum hanc promissionem proponit Gen 12. explicat simul, quomodo eam intelligat, nempe de efficaci benedictione, quam sit amicis aut adiunctis Abrahae impertiturus, inquiens, Eris benedictio: et, Benedicam benedicentibus tibi, et maledicam maledicentibus tibi. et, Benedicentur in te omnes familiae terrae. Ubi diserte exponit Deus, Abrahamum fore efficacem causalemque benedictionem, quia ipsemet sit omnibus ei benedicentibus amicis aut adiunctis, propter eum, seu propter eius semen benedicturus. Hoc est quod Paulus dicit, haereditare promissiones Abraae: et Christus, Convivari cum Abrahamo, aut in sinu eius foveri in regno caelorum. Eodem etiam facit passiva vox נברכו Nibrechu, quae non potest de exemplari ac verbali benedictione accipi, sed de reali ac efficaci tantum. Eadem faciunt omnes promissiones ac prophetiae de Meschia, quae maxima bona ex illo semine Abrahae mundo pro ventura affirmant: ut necesse sit hasce promissiones de benedictione in Abraham et eius semine, intelligi de realissima ac efficacissima beatione, quae toti mundo per hoc semen continget. Ex eo quoque manifeste vanitas istorum calumniae deprehenditur, quod si de sola exemplari benedictione ageretur, non toties, nec tanta ἐνεργείᾳ aut specie haec promissio repeteretur. Praeterea multi inter Ethnicos fuerunt, qui illustriora exempla felicitatis hominibus suppeditare potuerunt: per quae tanquam maiora ipsis notiora, gratiora, ac magis domestica sibi, precari bene potuerunt. Postremo, quota pars mundi novit per eorum religionem Abrahamum, nisi quod nunc per nostrum Meschiam eum cognovit? Ad haec etiam, quantilla tandem fuit illa felicitas Abrahami, quam gentiles in eo admirari potuerunt, qui toties promissam, expectatam ac desideratam terram non est consecutus: sed ut peregrinus sursum ac deorsum non sine gravi cruce oberravit, et usque ad extremum senium orbus vixit? Sed redeo ad explicationem verbi. Secundum hanc igitur realem benedictionem multa in Scriptura dicuntur, qualia sunt et haec dicta: Venite benedicti patris mei, id est, quibus pater favet. et reipsa benefacit, vosque beat. Sic, Benedicta tu in mulieribus, id est, inter omnes mulieres tu summe felix a Dea effecta es. Sic Genes. 24, Veni benedicte Domini, id est, quem Dominus benigne respicit, ac beat. Sic, Benedicet Dominus iusto, suae haereditati, suo populo, Psal. 5. 28. 29. Benedicat nos Deus, Deus noster, Psal. 67. Item Psal. 109 Maledicent illi, tu autem benedices. In hoc sensu dicit Moses, se proponere Israelitis benedictionem et maledictionem, id est, felicitatem et infelicitatem, divinitus illis proventuram. Sicut autem varia sunt beneficia Dei: ita et verbum Benedicere varie accipitur, cum etiam ipsam Dei beneficentiam significat. Nam alias est Benedicere spirituale, ut supra audivimus: et Ephe. 1. dicit Apostolus, Deum illis benedixisse omni benedictione spirituali, id est, ditasse donis spiritualibus. Alias corporaliter benefacere significat. Sic Deus benedixit omnibus animalibus, praesertim homini, ad multiplicationem, Gen. 1.9 1.7. Psal. 107. De hac et Gen. 49. Benedixit te benedictionibus caeli desuper, et abyssi cubantis infra. Non nunquam et in certa re, aut certis rebus alicuius hominis, Deus benedicere dicitur. Sic benedixit Dominus domui Aegypti propter Ioseph. Gen. 39. id est, auxit, ditavit et fortunavit eum in omnibus suis rebus. Sic Psal. 131, Benedicam annonae aut victui eius, et pauperes saturabo panibus. Benedixit Deus opera manuum tuarum, Deuter. 1, et Iob. 1. id est, fortunavit. Sic Gen. 49 petit Iac. ut Deus benedicat Iosepho benedictionibus caeli desuper, et abyssi iacentis deorsum. benedictionibus uteri et vulvae: id est, beneficiis variis afficiat. Psal. 21. Praevenisti eum benedictionibus optimis, id est, summis beneficiis. SEXTO, sive ab hac significatione divina, sive quod salutantes, praesertim suos magnates, solent offerre munera, fit, ut benedictio etiam humana beneficia signet ut 1. Sam. 25. dicit Abigail ad Davidem, et cap. 30. David ad Israelitas, Accipite benedictionem: pro, munus. Sic et Gen. 33. Iacob ad Esau ait. Sic et 2. Reg. 5. usurpatur. Sic et Paulus usurpat benedictionem εὐλογίαν pro eleemosyna. Sic idem Apostolus dicit, quod qui seminat in benedictionibus, is et metet in benedictionibus, id est largis beneficiis. In eundem sensum dicit rex Assyrius Iudaeis, Facite mecum benedictionem, id est, praestate mihi hoc beneficium. Sic Proverb. 11. Anima benedictiones impinguabit, id est, benefica. Deut. 29. Benedicere sibi in corde aut anima, dicendo Pax erit mihi, est sibimet blandiri, sibi bona dicere ac polliceri. Benedictionem esse, id est, â Deo benedictum haberi. Zac. 8, Quemadmodum fuistis maledictio inter gentes, ita servabo vos, et eritis benedictio: id est, existimabimini benedicti. Vel omnes sibi invicem similem felicitatem imprecabuntur, nostrum exemplum ac nomen usurpantes. Vel denique vos eritis causa benedictionis ac felicitatis mundi, quia ex Iudaeis est salus. Sic Psal. 21, Posuisti eum benedictiones. Contrariam prorsus significationem habet verbum Maledicere, de quo suo loco. In primo Genes. aliquoties dicitur, Deum benedixisse tum homini, tum et aliis animalibus: quod significat, illum eas efficaces potentesque in suo genere effecisse, tum ad procreationem, tum et ad alia sua opera ac officia. Graeci dicunt benedicere et maledicere aliquem, Latini alicui: Hebraei et cum Accusativo et cum Dativo construunt. Denique Benedicere per antiphrasin significat etiam maledicere, aut execrari. 1. Reg. 21 Iob. 1. 2. Si forte benedixerunt filii mei. Item: Benedic Domino, et morere. Thomas de verbo Benedicere ita 2 Corint. 1. annotat: Nos benedicimus Deum, et Deus benedicit nos, sed aliter et aliter. Nam dicere Dei, est facere. Psal. 33. Dixit, et facta sunt. Unde benedicere Dei est, bonum facere, et bonum infundere. Et sic habet rationem causalitatis ut Gen. 1 et 22, Benedicens benedicam tibi, etc. Benedicere autem nostrum non est causale, sed recognoscitivum, seu expressivum. Unde benedicere nostrum idem est quod bonum recognoscere. Cum ergo gratias agimus Deo, benedicimus illi, id est, recognoscimus eum bonum, datorem omnium bonorum. Tob. 12, Benedicite Deum caeli, etc. Daniel 3. Benedicite omnia opera, etc. Haec ille. Quo vero non tantum vocabuli huius significationes tanto magis memoriae subiiciantur, sed etiam ad rei ipsius noticiam aliquis accessus habeatur, in Tabulam breviter eius significationes diducemus.
BENEDICERE
Dei
I
Immediatum.
Mediatum, per
Sacerdotes legales in veteri Testamento: pro
Futura praedicere
Gratias agere
Beneprecari.
Christum verum sacerdotem
II
Spiritualium
Corporalium
rerum,
III
Verbis
Re
constans.
Hominis
Erga Deum:
pro, gratias agere, celebrare.
Erga hominem alium, pro
Laudare, praedicare. Bene precari. Benefacere.
Erga se ipsum, suaque:
ut vias suas, etc.
Erga idolum.
Brutorum ac inanimatarum rerum erga Deum,
pro laudare, celebrare.
BENEPLACITUM, aut Beneplacere, seu etiam Bona voluntas, vox plurimi usus, et maximi momenti in Sacris literis: interdum non parum obscuritatis habet, praesertim ob aliarum vocum connexionem. Sunt vero in genere duae huius vocabuli significationes: altera passiva, cum nobis aliquid valde placet, tanquam nobis salutare ac suave, quod per acquiescentiam ac fruitionem denotatur: altera activa, cum beneplacet aliquid cui nos gratis ac sponte favemus, quod voce favoris et gratuitae gratiae exprimi queat. Sed dicam etiam plenius de hisce duobus vocis huius significatis. Significat igitur alias eum animi affectum, quo in aliqua re tanquam eximio bono acquiescimus, eoque ita delectamur, ac in eo toti sumus, et veluti deliciamur, adeo ut nihil ferme amplius aut aliud requiramus aut exoptemus, tanquam si ultimum et summum terminum omnium nostrorum desideriorum aut votorum, atque adeo ipsum summum bonum feliciter consecuti essemus. Quem animi affectum declarat Christus, cum dicit: Regnum caelorum esse simile agro, habenti latentem thesaurum: aut preciosisimae margaritae, quam mercator venditis omnibus suis bonis emit, eaque suavissime fruitur. Talem animi sui acquiescentiam, approbationem, et suavissimam in aliquo obiecto delectationem aut perfruitionem, declarat Deus, cum de Davide pronunciat, se invenisse virum secundum cor suum, id est, qualem cor suum desiderat, aut in quo vere, plene ac solide cor suum acquiescat. Multo vero magis, cum de unigenito filio caelitus clamat: Hic est filius meus delectus, in quo acquiesco, aut mihi bene complacui. Nam et illud dictum de Davide, potissimum de hoc Davide dictum fuit, cuius ille tantum typum gessit. Eadem verba, ac de eodem suo Meschia, dicit Deus Isaiae 42. Ecce servus meus, cui innitar: electus meus, in quo complacuit animae meae. id est, quo unice delectatur anima mea, et in quo singulariter acquiescit. Hic cordis nostri affectus talis ast, ut licet illud eiusmodi obiectum ardentissime amemus, tamen nos in de veluti quoddam ingens bonum ineffabilesque delicias nobis hauriamus, summumque quendam fructum, non illud obiectum a nobis, sed nos ab eo percipiamus. Est igitur haec veluti passiva quaedam significatio, in qua non proprie ac praecipue nos alteri benefacimus: sed nos ab eo bene patimur, aut ingens quoddam commodum felicitatemque percipimus. Haec igitur sit prima Beneplaciti significatio, veluti passiva, quae commodissime Latino verbo aut phrasi, In aliquo acquiescere, delectari eo, aut in aliquo totum esse, exprimitur. Posset autem dici Acquiescentia singularis voluptas, delectatio, oblectatio, delicium animi: sicut de T. Caesare est apud Suetonium, quod sit amor et deliciae generis humani vocatus. Huc referri possunt per se rectissima ac sanctissima, et quae quasi merendi quandam vim habent: ut est passio ac meritum Christi. Sic Deus in omnibus suis consiliis et actionibus, tanquam valde bonis, suum beneplacitum habet. Sic tota divinitas dicitur beneplacito consensisse, habitare in Christo, Coloss. 1. et Deo beneplacuisse, per stultitiam praedicationis salvos facere credentes. Altera Activa, et quasi contraria huic significatio est, cum aliquem, licet indignum, et unde nos nihil boni nobis expectamus, summo favore ac amore, et plusquam paterna benevolentia complectimur, eique ex imo corde bene facimus, aut certe benefacere cupimus, et (quantum omnino nobis possibile est) conamur. Quam animi propensionem aut beneplacitum, ideo activa significatione Beneplacentiam ac benevolentiam voco: quia non nos ex tali obiecto aliquod nostrum magnum commodum percipimus, petimus, aut expectamus: sed nos potius ad illud iuvandum, fovendum, et veluti beandum totos ex imis visceribus offerimus, et veluti offundimus, pronissimosque ac promptissimos exhibemus. In hac significatione, Beneplacitum, proprie favorem et singularem quandam benevolentiam, qualis est patrum aut matrum στοργὴ erga liberos, significat Tali εὐδοκίᾳ aut beneplacito nos miseros peccatores in Christo, aut ob Christum, Deus complectitur, in suo sinu fovet, et exosculatur. Talem sui cordis εὐδοκίαν aut beneplacentiam,
vel favorem, etiam Paulus praedicat se erga Israelitas habere, Rom. 10. ob quam in praecedenti capite dicit, se cupere vel anathema fieri pro Israelitis. Sic de spontanea eleemosyna legitur Rom. 15, Consensit Macedonia et Achaia collationem facere. Quin et amor aut studium piorum erga Deum, Beneplacitum vocatur. Phil. 1. Quidam etiam propter beneplacitum Christum praedicant: id est, ob pium studium erga Deum. Duarum igitur istarum contrariarum significationum illustria exempla sunt in beneplacito Dei erga filium suum, et porro erga nos. Filium enim suum unigenitum tali quodam beneplacito complectitur, ut ipse inde quasi ingens quoddam bonum sibi petat et accipiat, utpote ex longe dignissimo et obedientissimo filio, qui solus omnibus praeceptis ac votis Dei longe largissime, ac plane secundum cor ipsius satisfecerit, omnemque voluntatem eius impleverit. Nos vero contra, tali quodam amore et beneplacito complectitur, ut ex quibus tanquam longe indignissimis nihil prorsus ipse fructus aut commodi percipiat, sed tantum nobis sese dedat, plusquam paternis ac maternis visceribus nos foveat, omniaque sua bona aut thesauros summa promptitudine in nos libentissime et liberalissime effundat. Est vero observanda horum duorum beneplacitorum harmonia. Nam ob passivum beneplacitum, quod habet Deus in filio, eiusque absolutissimo sacrificio, obedientia ac merito, et unde sui cordis plenissimam oblectationem deliciasque haurit, porro vicissim se in nos effundit, activo beneplacito seu favore gratuito nos indignissimos, imo et hostes suos gratis sibi adoptans, iustificans, renovans, ac vita aeterna donans. Opponuntur ergo ista duo, sicut acquiescere in aliquo, aut suam αὐταρκείαν vel sufficientiam habere: et contra alicui ex animo favere, eumque toto pectore fovere. Sed tamen ex priori beneplacito posterius proficiscitur. Istae ergo duae significationes sunt propriae ac primariae vocis Beneplaciti, aut bonae voluntatis: tametsi etiam plures specialiores istis subdivisis reperiri queant. Diligentissime autem duo illa hic expendantur et observentur: de quibus forte postea aliquid in voce VOLUNTAS addam. Nunc aliorum quoque de hisce vocabulis sententiam adscribam, ac primum quidem ex novo Testamento haustam, deinde ex veteri, ubi simul etiam ipsae originales voces Graeca et Hebraea explicabuntur: tametsi non ita perspicue hasce duas significationes distinguant ac explicent. Sentit igitur Hieronymus, εὐδοκίαν esse Graecis novam vocem, quam primum LXX excogitarint, ut possent exprimere Hebraeum רצון Razon. vult vero εὐδοκίαν dici, ubi quid non solum placuit, sed et recte placuit. Verum certum est verbum εὐδοκέω apud bonos et veteres autores reperiri pro faveo, quod Budaeus ex Diodoro probat. Illud nihilominus non negarim, quôd postea verbum hoc in multo maiori usu fuerit in hac significatione ob sacras literas Graece versas. Porro Erasmus annotat super posteriorem ad Thessalonicenses, Evangelistas et Apostolos solere hac voce excludere merita ac opera hominum. Sed adscribam quaedam eius loca ex Annotationibus, ad verbum. Inquit ergo super Matth. 3. In quo mihi complacui) ἐν ᾦ εὐδόκησα. Verbum est peculate divinis literis, quo propensum animum ac praecipuum quendam affectum significant. Perinde sonat quasi dicas, In quo bonam de me ipso habeo opinionem, et (ut ita loquar) ipse mihi placeo, sive in quo mihi complacitum est. Augustinus sermone 63 legit, In quo bene sensi: sequutus Cyprianum suum, qui itidem legit libro adversus Iudaeos decimo, cap 14. Uterque secutus videtur Tertullianum, qui libro contra Praxean legit, In quem bene sensi. et hic sequutus est, ut opinor, Irenaeum, qui frequenter hoc modo loquitur. nam εὐδοκεῖν id Graecis sonat, unde illis εὐδόκημοι dicuntur celebres, et de quibus magnifica est opinio. Idem in 11 Matth. Et placitum fuit) ἐγένετο εὐδοκία id est, fuit bona voluntas, sive beneplacitum. Hoc peculari verbo sacrae literae significant favorem ac benevolentiam numinis, non tributam nostris meritis, sed ab ipsius gratuita bonitate profectam. Rursus illud, Reficiam cor, id est ἀναπαύσω, id est, refocillabo, sive recreabo. Nec enim ad cibum est referendum, sed ad remedium lassitudinis: cum ab hoc verbo deductum sit nomen, quod mox vertit requiem, ἀνάπαυσιν, quod in Psalmis vertit refectionem: Super aquas refectionis, ἀναπαύσεως. Et super Lucam cap. 10. Quoniam sic placuit ante te, ὅτι οὕτως ἐγένετο εὐδοκία ἔμπροσθέν σου: id est, quia sic fuit bona voluntas coram te. sic enim vertit Hieronymus. Eadem vox est, qua usi sunt angeli nunciantes pacem in terris in hominibus bonam voluntatem: qua significatur gratuita benevolentia favorque numinis erga mortales.
Et in Epistol. ad Rom. cap. 10. Voluntas quidem cordis) ἡ μὲν εὐδοκία, quod significat, aliquid animo gratum et acceptum. Aurelius Augustinus explicans carptim aliquot huius Epistolae quaestiones, legit pro εὐδοκία, bona voluntas, quemadmodum hic interpres verterat in Luca. Graecae voci ad Hebraeam effictae, nihil habet sermo Romanus quod proprie respondeat. Nam nemo laturus sit, opinor, si quis dicat, Delicium cordis mei. Sonat autem propensam benevolentiam, ac favorem gratuitum, quem quis gerit erga alterum, qualis est Dei erga nos. Hactenus Erasmus. Nunc et alterius cuiusdam duo tantum loca non incommoda adiungam, In quo acquiesco, Ἐν ᾧ εὐδόκησα. Vulg. In quo mihi complacui. Erasm. In quo mihi bene complacitum est. In hoc verbo explicando, quam varie multi se torserint, tum ex doctissimis Budaei commentariis, tum ex Erasmi annotationibus intelligi potest. Ego paucis dicam quod sentio. Δοκεῖν, idem valet quod sentire et existimare: a quo deductum est εὐδοκεῖν, quod interdum casum habet adiunctum, atque idem valet quod approbare. Iam vero, quia quae approbamus, illis quoque favemus: inde factum, ut etiam significet, bene erga aliquem esse affectum. Rursus quia propensio ista animi ex eo nascitur, quod res aliqua plane nobis satisfecit (necesse enim est, ut iudicium praeeat animi assensioni) idcirco idem quoque valet quod conquiescere, sive acquiescere in re quapiam: id est, ἀναπαύεσθαι καὶ ἀρέσκεσθαι. sicut hoc loco accipitur. Significat enim pater, Christum eum unum esse, quem cum intuetur, omnem in nos indignationem conceptam deponat. Itaque unus est μεσίτης et pacificator Christus: quod optime intelligi potest, si locus iste comparetur cum Exod. 28, ubi summus sacerdos iubetur apparere in conspectu Domini, laminam praeferens in vertice, in qua sculptum esset SANCTUS DOMINI, ut (inquit) Dominus placetur ipsis. Nam fuisse summum illum pontificem, Christi aeterni nostri pontificis typum, in Epistola ad Hebraeos copiose declaratur. Recte igitur dicit Christus Iohan. 15, Sine me non potestis venire ad patrem. Caeterum a verbo εὐδοκεῖν, oritur verbale εὐδοκία, frequenter in novo Testamento repetitum: cuius significationes ad them a sunt exigendae, atque ad id de quo agitur accommodandae. Idem alibi: significat autem εὐδοκία, idipsum quod Hebraei Razon רצון, Latini benevolentiam, id est, propensam animi voluntatem vocant: diciturve tum de gratuito et infinito illo Dei amore in electos, quos ipse prior ante tempora aeterna in filio dilexit, ut Ephes. 1 pro quo vetus interpres solet beneplacitum dicere: tum vero de mutua hominum inter se amicitia, qua fit ut alii aliorum commodis studeant, ut Rom. 10. atque adeo de ea charitate, qua homines ipsum Deum diligunt, ut Philip. 1. quam postremam
notionem Erasmus videtur non animadvertisse. Sed idem recte eos reprehendit, qui putarunt hic agi de hominum εὐδοκία, cum potius gratulentur angeli hominibus gratuitam Dei cum ipsis reconciliationem. Recte igitur Chrysostomus ad Colos. εὐδοκίαν interpretatur καταλλαγὴν: quamvis haec ab illa differat, ut consequens a causa. Non male etiam Theophylactus ἐπανάπαυσιν: modo intelligamus, Deum non in ipsis hominibus, sed in uno filio acquiescere, in quo scilicet dilectos suos ἐχαρίτωσεν, hoc est, gratis dilexit. Hic videtur tantum illa posterior seu activa significatio nonnihil declarari, tametsi et altera illa acquiescentiae breviter obscureque attingatur. In praedicto vero loco Lucae, In hominibus bona voluntas: non incommode possis intelligere hominum propensam voluntatem, quam angeli eis in agnoscendo et accipiendo hoc tanto bono imprecantur, et divinitus dandam esse praedicunt. Primum enim indicatur, Dei gloriam restitui per illam filii incarnationem. Deinde, hominibus pacem a Deo contingere, postremo vicissim ipsorum bona voluntas seu fides, erga tantum thesaurum divinitus oblatum requiritur, aut etiam hominum acquiescentia in eo ac fruitio denunciatur. Iam audiamus explicationem cuiusdam Hebraeae linguae probe gnari, ex veteri Testamento sumptam, quae quidem erit magis exemplorum citatio, quam ipsarum significationum accurata aut illustris tractatio. Facient tamen ista ipsa exempla plurimum cum ad declarationem, tum et ad confirmationem veritatis eorum quae supra disservi. Sunt igitur apud Hebraeos duo potissimum verba, חפץ Caphaz, et רצה Raza, quibus istud beneplacitum significari videtur. Prius adscribam notationem de priori, postea de altero. Caphaz igitur proprie significat Placuit, beneplacuit, complacitum est. At quia haec verba Latina constructionem Hebraei verbi non recipiunt, illa vero dativum praeponunt: ideo si construitur cum accusativo, mediante articulo לש את, vel sine eo, necesse est vertere verbo Volo, importans simul adfectionem, adfectationem, acceptationem. Isaiae 55, Sic erit verbum meum quod egredietur ex ore meo, non revertetur ad me vacuum, sed perficiet quod volo, Caphazti. 1. Reg. 13, Et faciebat de extremis populi sacerdotes excelsorum, quoscunque Caphaz volebat. Psalm 51, Ecce veritatem Caphazta voluisti, quae est in absconditis. Et mox iterum: Quoniam non Caphazta desideras aut vis sacrificium, alio qui darem. Et iterum, Tunc voles sacrificium iustitiae. Psalm 15, Quodcunque voluit fecit. Esaiae 1, Sanguinem arietum, boum et hircorum non voluisti. Oseae 6. Pietatem volui, et non sacrificium. Psal. 40, Sacrificium et oblationem non voluisti. Similiter quando construitur cum infinitivo, Deut. 25 Et si non voluerit accipere in uxorem cognatam suam. Iud. 13. Si voluisset Deus occidere nos, non accepisset de manu nostra sacrificium. Iob 9. Si voluerit rixari cum eo. Isaiae 53. Et Iehova voluit conterere eum. Item si absolute ponitur, Iob. 33. Loquere, quia volo iustitiam tuam. Ibi accusativus referendus est ad prius verbum, scilicet Loquere. Iob. 4 Velis furores irae tuae, et vide omnem superbiam, et humilia eam. Oratio est ecliptica, Velis: scilicet accendere. Et mox iterum, Volet caudam suam in modum cedri: id est. Si voluerit, caudam suam in modum cedri extendet. Cantic 2, Ne excitetis adamatam, donec ipsa voluerit. Sed quando cum ablativo construitur mediante praepositione Beth, tum Latina constructio fert, imo etiam exigit, ut exponatur per Beneplacitum habuit, complacuit. Et in hac constructione non multum differt a verbo רצה Raza, cum Beth constructo. quod bonam voluntatem habere significat. siquidem Beneplacitum habere; et Bonam voluntatem habere, propemodum idem significant. Ideo etiam Graeci utrunque verbo εὐδοκεῖν reddiderunt. Sed videamus iam exempla. Genes. 34. Nec cunctatus est iuvenis facere remissam, quia beneplacitum habebat in filia Iacob. Num. 14. Si beneplacitum habuerit in nobis Iehova, introducet nos in terram istam. Paulus hanc phrasin imitatus 1. Cor. 10. Sed non in pluribus eorum beneplacitum habuit Deus: verbo Graeco εὐδόκησεν reddidit. Deut. 21. Si vero non habet beneplacitum in ea, dimittet eam pro arbitrio eius. 1. Sam. 18. Loquimini ad David clam dicentes, Ecce beneplacitum habet in te rex. Psal. 109, Non habuit beneplacitum in benedictione. Psalm. 147, Non in robore equi beneplacitum habebit. Isaiae. 13, Et in auro non habebunt beneplacitum. Et cap. 62, Quia beneplacitum habuit Iehova in te. Idem quoque valet vox patris, repetita Matth 3. et 17, e caelo super filio: Hic est filius meus dilectus, in quo mihi complacitum est. Ezech. 9, Non habeo beneplacitum in morte morientis, ait Dominus Iehova: sed convertimini, et vivetis. Participium praesens Caphez חפץ. 1. Reg. 21, Da mihi vineam tuam pro argento: aut si non vis tu, dabo tibi vineam pro ea. Psal. 5, Quoniam non Deus volens iniquitatem tu es. Isaiae 42, Iehova est volens propter iustitiam suam. Mich. 7, Volens misericordiam ipse. Et pluraliter חפצים Cephezim: Nehem. 1, Qui volunt timere nomen tuum Malach. 3, Et angelus foederis, quem vos vultis, ecce ille venit. In statu regiminis Capheze חפצה. Psalm 35 Ovabunt; et laeti erunt, volentes iustitiam meam Psal. 40, Agantur retrorsum, et ignominia afficiantur, volentes malum meum. Et in genere feminino חפצא Capheza: 1. Par. 28. Et tu Salomo fili cognosce Deum patris tui, et cole eum corde perfecto; et anima volente, seu prona ac prompta, vel etiam desiderante. Inde nomen חפץ Cephez placitum, beneplacitum, conplacentia. 1 Sam. 15, Et dixit Samuel, An beneplacitum ipsi Iehova in holocaustis? Et capit. 18, Non est beneplacitum regi in dote. Iob 22, An beneplacitum omnipotenti, si te iustifices? Ecclesiast. 12; Non est mihi in eis beneplacitum: id est, non delector eis. Et mox iterum: Quaesivit Ecclesiastes, ut inveniret verba beneplaciti. Isa. 54. Et omnes limites tui in lapides beneplaciti: id est, desiderabiles. Malach. 3, Vos eritis terra beneplaciti. Usurpatur tamen in aliquibus locis non pro ipso affectu tantum, verum etiam pro intento seu proposito, seu actione et negotio aliquo, quod cui placet ut perficiatur. Ecclesiast. 3. Unicuique beneplacito suum est tempus, et tempus unicuique beneplacito. Cap. 5. Si calumniam pauperis, et rapinam iudicii et iustitiae videris in provincia, ne mireris super beneplacito aut instituto illo. Cap. 8, Habet enim omne beneplacitum suum tempus et modum. 2. Sam. 23. Ideo tota salus mea et omne institutum, ut nihil adeo germinet. Iob. 31, Si prohibui a beneplacito pauperes:.i. a suo voto, aut re expetita. In statu regiminis nihil mutat. Proverb. 31, Et facit beneplacitum manuum suarum. 1. Reg. 5, Ego faciam omne beneplacitum tuum. 1. Reg. 10, Rex Salomon dabat reginae omne beneplacitum illius, quicquid postulabat. Psal. 1, Et in lege Iehova beneplacitum eius. Psal. 16, Et in gloriosis omne beneplacitum meum. Psal. 107, Ducet eos ad portum beplaciti eorum: id est, quo summis votis desiderabant pervenire. Isaiae 44. Ipse (dicit de Cyro) pastor meus est, et perficiet omne beneplacitum meum. Et pluraliter חפצים Chephezim, Prov. 8. Melior est sapientia quam margaritae; et omnia beneplacita non possunt aequiparari cum ea.
In statu affixorum: Psalm. 111. Magna sunt facta ipsius Iehova, exquisita pro omnibus beneplacitis ipsorum. Hactenus de priori verbo: nunc de altero, nempe de רצה Raza dicamus. Significat igitur רצה Raza
accurrere animo: hoc est, favore et benevolentia prosequi, prono et prompto animo esse, accurrere animo et affectu, bonam habere voluntatem erga aliquem. Et quia varie construitur, ideo uno verbo Latino eius significatio exprimi non potest.
PRIMO, quando cum accusativo sive nominis sive pronominis construitur, tum licebit vertere Acceptare, approbare, amore, benevolentia et prona voluntate prosequi. Levit. 26, Tunc acceptabit terra sabbata sua: id est, suaviter eis fruetur. Et iterum: Et tunc acceptabunt seu approbabunt iniquitatem suam: id est, poenam pro iniquitate accipient, eaque male fruentur. Et simili phrasi est usus Iesaias Cap. 40. 2. Paralip. 36. Donec acceptaret terra sabbatha tua. Psal. 102, Quoniam acceptaverunt servi lapides eius. Proverb. 3. Et sicut pater filium benevolentia prosequetur. Ecclesiast. 9, Quia antea approbavit Deus facta tua. Ezech. 20. In odore fragrantiae acceptabo vos. Malach. 1, An acceptabo eam de manu vestra? 1. [Chr.] 29. Et scio Deus meus, quod tu es probator cordis, et rectos acceptas. Psal. 51 Quoniam non cupis sacrificium, statim enim darem, et holocausta non acceptas. Psalm. 85. Acceptas Iehova terram tuam, reducis captivitatem Iocob: id est, benevolentia et favore prosequeris. Psalm. 119, Voluntaria oris mei accepta, obsecro. Malach. 1, Et oblationem non acceptabo de manibus vestris. Et cum affixis pronominibus: Genes. 33, Et receptasti me. 2. Sam. 24, Deus tuus acceptet te. 2. Paral. 10. Si eris in bonum populo huic, et acceptaveris eum, et loquutus fueris ad eos verba bona Iob 33, Orabit ad Deum, et acceptabit eum. Psalm. 44, Quia acceptasti eos. Ezech. vigesimo, Ibi acceptabo eos.
SECUNDO, si cum ablativo construitur, mediante praepositione Beth, tum commode vertes, Bonam voluntatem habuit. Et non multum differt significatione, et eiusdem est constructionis cum verbo חפץ Caphez. complacitum habuit. Differentiam autem illorum videbis in verbo חפץ Caphez. 1. Paral. 28. In domo Iehuda est domus patris mei, et inter filios patris mei in me bonam voluntatem habuit, ut constitueret me regem super omnem Israel. 1. Paral. 29, Propter habere me bonam voluntatem in domo Dei mei (id est, quia toto pectore isti aedificio faveo, promotumque cupio) est mihi thesaurus auri et argenti. Psalm. 147, Non in tibiis viri bonam voluntatem habebit. Isa, 42. Electus meus, in quo bonam voluntatem habuit anima mea. Mich. 6, An bonam voluntatem habebit in millibus hircorum? Hagg. 1. Et aedificabunt domum, et bonam voluntatem habebo in ea. TERTIO, semel construitur cum עם. im: Psalm. 50, Quando videbas furem, currebas cum eo, scilicet animo: id est, consentiebas seu colludebas cum eo.
QUARTO, aliquoties absolute ponitur, et licebit vertere Acceptum, gratum, approbatum esse. Deuter. 33. Et opus manuum eius sit acceptum. Iob 14. Acceptus erit velut mercenarii dies eius. Psalm. 40. Sis bona voluntate Iehova, ut eripias me. Psalm. 49. Haec est via stulticiae eorum, attamen posteri ipsorum ore suo approbant. Participium praesens רוצה Roze: Psalm. 147, Acceptat Iehova timentes eum. Psalm. 149. Quoniam bonam voluntatem habet Iehova in populo suo. Participium praeteritum רצוי Rezui: Deuteronomii trigesimo tertio, Aser erit acceptus fratribus suis. Esther [10] Et erat acceptus multitudini fratrum suorum. In voce passiva נרצה Nirza, acceptum seu acceptabile factum est, bonae voluntatis factum est. Levit. Et fiet acceptum ei, id est, pro eo. Et cap. 7 In die tertio non acceptabitur qui offert illud. Et cap. 19, Et si comedendo comedetur in die tertia, execrabile est, non acceptabitur: id est, non erit acceptum, seu acceptabile. Cap. 22 Pro voto non acceptabile erit. Isaiae 40, Accepta est iniquitas: id est poena iniquitatis qua animi poenitentia ducti, agnitione iniquitatis afficiuntur, ea approbatur, accepta et grata est, et habent in poena poenitentiae bonam voluntatem. Simili phrasi legitur in voce activa Levit. 26, ex quo loco propheta eam desumpsit. In secunda coniugatione רצה Riza: Iob. 20, Filii eius quaerent bonam voluntatem pauperum, et manus. eius reddent laborem ipsorum. In tertia coniugatione הירצא Hirza, Levit. 26. Tunc quiescet terra, et acceptabit sabbatha sua. In quarta coniugatione התרצה Hitraza, et construitur cum praepositione אל El. 1. Sam. 29, In quo acceptum faciet se apud dominum. suum. Inde nomina רצון Razon, gratia, acceptatio, bona voluntas benevolentia, favor, propensus animus, quem quis habet erga alium: Graece εὐδοκία. Exod. 28, Et erit super fronte eius iugiter ad acceptationem illis coram Iehova: id est, ut propter illum typicum sacerdotem, aut sanctum Iehova, in suum verum sanctum seu Meschiam respiciens, illis faveat. Levitic. 19. Et sacrificabitis sacrificium retributionum ipsi Iehovae, ad acceptationem vestri offeretis. Et cap 22. In quocunque est macula, illud non offeretis, quoniam non ad acceptationem erit vobis: id est, Deus per tale insyncerum sacrificium non placabitur vobis, nec cedet id vobis in gratiam. Proverb. 10. Labia iusti agnoscunt bonam voluntatem, sed os improborum perversa. 2. Para. 15, Et cum omni bona voluntate quaesivit eum. Esdrae 10. Facite confessionem ipsi Iehova, Deo patrum vestrorum, et facite bonam voluntatem eius. Esther 1, Ut facerent iuxta bonam voluntatem viri et viri: id est, uniuscuiusque. Psalm. 5, In modum scuti bona voluntate coronabis cum. Psalm. 40, Facere bonam voluntatem tuam Deus meus cupivi. pro quo autor epistolae ad Hebraeos θέλημα vertit. Proverb. 8, Et hauriet bonam voluntatem a Iehova. Isaiae 61, Ad praedicandum annum acceptationis: id est, acceptabilem, seu bonae voluntatis. pro quo Lucas vertit δεκτὸν. Item cap. 49, In tempore acceptationis exaudivite. Paulus 2. Corin. 6, citans hunc Isaiae locum, vertit Graece χάριν. Aliâs in novo Testamento communiter nomive εὐδοκία versum est: ut Luc. 2, Gloria in excelsis Deo, pax in terra, hominibus bona voluntas. Matth. 11, Certe pater sic fuit εὐδοκία bona voluntas apud te, etc. Legitur etiam de re animo accepta et grata: Deut 33, Naphthali satur bona voluntate, et plenus benedictione Iehova loquitur enim de donis et bonis, quae Deus in illum bona sua voluntate contulit. Malach 2, Non amplius respicere ad oblationem, neque accipere bonam voluntatem de manu vestra: id est, munus bona voluntate vestra oblatum. Porro Iacob patriarcha ex indignatione animi in malam partem accepit, Gen. 49, Quoniam in ira sua occiderunt virum, et in voluntate sua extirparunt bovem: in ihrem mutwillen /ex libitu ac libidine sua, non ex iusta causa, aut iure. Quoniam vero coepimus dicere de beneplacito aut bona voluntate. et versores saepe eadem Hebraea vocabula aliquoties etiam per simplex Volo et voluntas verterunt: ideo explicemus hic etiam ipsum Voluntatis vocabulum. Forte enim coniunctio harum vocum aliquid lucis utrique afferet. VOLO igitur interdum accipitur pro cupio. Mar. 10. Magister, volumus ut quod petierimus facias nobis: id est, cupimus, ac petimus. Sic Iohan. 8, Cupiditates eius vultis facere. Iohan. 12. Domine volumus Iesum videre: id est, desideramus. Heb. 12, Postea volens haereditare benedictionem. Aliquando videtur significare non tantum desiderium rei, sed etiam ipsum desideratum effectum. Iohann. 6, voluerunt eum accipere in navim: ut Erasmus et Vulgata habet,
Atque ex Matthaei 14, et Marc. 6, omnino apparet, eum esse ingressum navim, et sedata tempestate ab iis adoratum, qui una vehebantur. Ergo illa interpretatio non videtur convenire, quae scilicet videtur innuere, ipsos quidem paratos fuisse illum excipere, sed navim statim appulisse: quod non convenit cum aliorum Evangelistarum narratione. Puto igitur, verbum Voluerunt opponi illi quod ante dixerat, eos fuisse perterritos. Ex quo scilicet intelligitur, ipsos fuisse eum aversatos. Nunc igitur agnita eius voce, et mutatis animis, eum quem fugiebant, cupide accipiunt in navim. Nam τὸ θέλειν velle, saepe aliquid amplius significat, quam velle solum aut nudum: sicut in generalibus Regulis traditur, Verba affectuum, et omnino motuum animi, aliquando etiam consequentes affectus simul complecti. Velle, videtur etiam significare idem quod Probare. Psal. 5, Quoniam Deus non volens iniquitatem tu es: id est, non desiderans: ut sane in Hebraeo est Caphez. Voluntas aliquando ipsam sententiam, quam quis vult, significat. Hebr. 10, Ecce Deus adsum ut faciam voluntatem tuam: id est, tuum mandatum aut praescriptum. Sic Isaiae 23, Voluntas Domini per manum eius dirigetur: id est, institutum et propositum. sicut supra ostensum est, Beneplacitum aliquando hanc vim habere. Sic in precatione Dominica petimus, ut fiat voluntas patris in terra, sicut in caelo: id est, ea omnia, res aut facta, quae Deus vult ac praecipit. Hoc modo saepisime accipitur: sicut etiam cum Christus dicit, eam esse voluntatem patris, ut omnes sibi ab eo traditos servet: et cum petit, ut non sua, sed patris voluntas fiat: Sic etiam, cum dicitur facere voluntatem patris. Aliquid esse voluntatem Dei, significat ei placere. Proverb. 11, Lapis perfectus voluntas Dei: pro, placet Deo pondus iustum. Terminus voluntatis, id est, meta desiderata. Psal. 107, Laetantur quod deduxeris eos ad terminum voluntatis eorum. Voluntaria sacrificia, et similes locutiones, veniunt a Nadab themate: de quo vide in SPONTANEUS. Iohannes primo capite, definit eos esse filios Dei, qui Christum recipiunt: eos vero ait nasci non ex sanguinibus, nec ex voluntate carnis, nec ex voluntate viri. Iudaei enim putabant, filios Dei eos esse, qui vel ex sanguine aut semine Abraam essent propagati, vel qui suo studio ex naturae bonitate sese pietati dedidissent: praesertim autem, si quid heroici ac praestantis animi et ingenii eis inesset, qui pleno impetu ad voluntatem ferrentur. Illos enim illo suo laudabili studio ac impetu ita paulatim in bonis honestisque actionibus, et in ipsa iustitia ac meritis coram Deo proficere, ut tandem omnibus virtutibus ornati, citra ullum dubium filii Dei, iusti ac vita aeterna digni censerentur. Verum Iohannes illas opiniones aut somnia adipiscendae virtutis ac iustitiae reiicit, et docet omnes oportere renasci, adeo esse malam eorum naturam: idque ex Deo, ac per receptionem Christi. Sicut et postea Iohan. 3. Christus contra Nicodemum de eadem re disserit, totam priorem nativitatem reiiciens ac damnans. 2. Tim. 2. dicuntur homines teneri a satana captivi ad eius voluntatem: id est, ut praestent ac perpetrent ea quae ipse vult, et ad quae illa sua mancipia pro libitu libidineque sua impellit. Petrus primae, cap. 4, dicit Christianos ante conversionem fecisse voluntatem gentium: id est, secundum voluntatem pravam ac turpem, seu secundum libidinem eorum victitasse, aut more gentilium vitam egisse.
BENIGNITAS, et Beneficentia, exponentur in voce Misericordiae.
BESTIA, ut Augustinus super Gen. ad literam sentit, significat omnes feras sylvestres: sicut saepe legitur Bestias agri. Civitas facta est habitaculum bestiae, Soph. 2. Plerunque tamen grandiores et crudeliores serae hoc nomine, sicut et apud Latinos, significantur. Genes. 37, Bestia mala devoravit filium meum. Prov. 30, Leo est fortissimus bestiarum. Hinc atrox illud supplicium, quo rei obiiciebantur bestiis: id est, pardis, pantheris leonibus, ursis. Ad quem morem alludit Paulus 1. Corinth. 15, cum dicit se Ephesi cum bestiis depugnasse: volens indicare, se in extremum discrimen venisse. nisi velis per metaphoram intelligere, cum bestialibus hominibus. Per metaphoram porro significantur gentes impiae, ferae, truces, aliquando etiam specialiter tyranni: ut Psal. 74, Ne tradas bestiis animas tuorum. Sic et Psal. 79. Hinc Paulus Cretenses vocat malas bestias. In Apocalypsi, bestia gestans meretricem, ipsum imperium Romanum est, aut etiam una et Antichristus: sicut et Dan. 7. quarta bestia. Hilarius super Psal. 74 et 118. hanc vocem exponit inquiens: Bestia quippe est daemon, bestia illius perfidiae imitator homo. Bestia tandem is est, qui cum multa pollicitus sit Deo, fregit fidem. Aretas Caesarien. super Apocal. Deus enim dedit in corda eorum, ut dent regnum suum bestiae, etc. Varia est bestiae significatio. nam alicubi quidem Antichristus hac appellatione designatur: alias vero ipse satanas. Quare Antichristi bestiam vide supra in ANTICHRISTO. Variae bestiae in Scripturis, variis translationibus et collationibus serviunt: de quibus suo loco in Alphabetica hac serie dicitur. Bestia, pro Romano imperio, per papam instaurato, Apocal. 12 et 13: Datum est illi bestiae bellum facere cum sanctis, et vincere eos. Item 16 et 17: Hi (reges Romani imperii) cum agno pugnabunt, et agnus vincet eos, etc. Apoc. 19, Vidi bestiam, et reges terrae, et exercitus eorum congregatos, ad faciendum praelium cum illo qui sedebat in equo albo. Apoc. 14. Adorantes bestiam, eiusque imaginem, et suscipientes characterem bestiae, sunt ii qui magnum aut parva INTERIM, instaurante bestiae regnum suum Antichristo, ope Monarchae victoris acceperant.
BIBERE, notae significationis vox est: sed praeter propriam, plures habet figuratas. Primum, per metaphoram ad spiritualium beneficiorum perceptionem translata, significat idem quod frui. ut Christus dicit Iohan. 6, Omnes victuros oportere bibere eius sanguinem: id est, frui beneficiis sanguine ipsius partis. Et prius Ioh. 4, pollicitus erat Samaritanae aquam, de qua si quis biberet, non esset sititurus unquam. Et septimo capite, invitat omnes sitientes, ut veniant ac bibant. Sic Esaiae 55, invitat Deus omnes sitientes, ad fruendum aqua spirituali. Eodem modo et Esaiae 65. dicit Dominus: Servi mei comedent, et vos esurietis: servi mei bibent, et vos sitietis. Sic Prover. 5 et 9. 1. Corinth. 10, Bibere spiritualem potum. De hoc significato vide supra in AQUA. Deinde, per quandam catachresin rapere significat: ut Iob 5, Bibent sitientes divitias eius. Esaiae 37. Ego fodi, et bibi aquam: id est, quae oppugnavi, ea diripui. Tertio, valet aliquando idem quod percipere aut discere, sicut et Latini sua metaphora Imbibere utuntur: ut Iob 15, Bibere iniquitatem. Et 34, Bibere subsannationem: id est, discere aut assuefieri ad scelera et derisionem hominum. Sic et Prov. 9, bibere pro discere accipitur. Apoc. 18, De vino irae fornicationis eius biberunt omnes gentes: id est, didicerunt ab ea idololatriam, contaminarunt se ea. Quarto bibere saepe significat pati, quae Proverbialis loquutio etiam Ethnicis fuit usitata: ut ostendit Erasmus Chiliade 1. Cent. 8. Prov. 81. Undecunque demum sit haec forma loquutionis desumpta, sive a bibendi certaminibus, ubi coguntur convivae ebibere certas mensuras, non sine fastidio, ac etiam corporis valetudinisque laesione: five ab iis qui metuunt venena: sive denique, quod sicut patresfam. soliti sunt olim singulis suum dimensum cibi ac potus distribuere, sic et Deus non tantum beneficia, sed et
poenas dispertiatur pro merito, in genere humano. sicut et Demosthenes pro Corona percommode dicit, Omnes tunc gentes variis calamitatibus afflictas esse: sic et Athenienses coactos esse suum ἐπιβάλλον μέρος, suam portionem aut dimensum cladium accipere. Huius porro significationis sunt innumera exempla. Ieremias integrum typum rei habet cap. 25. nam ille ibi iubetur circum ferre calicem poenarum, et omnibus regibus ac gentibus propinare. Sic Ierem. 49. Ecce quibus non erat iudicium, ut biberent calicem, bibentes bibent, et tu quasi innocens relinqueris. Non eris innocens, sed bibendo bibes: id est, vehementissime castigaberis, quandoquidem etiam meus populus castigatur, qui non perinde dignus fuit plagis. Cui non erat iudicium: id est, collatione tui non fuit admodum reus. Sic et in novo Testamento dicit Dominus ad filios Zebedaei: Potestis ne bibere poculum, quod bibam ego? id est, perferre crucem ac cruciatus. Matth. 20. Item Matth. 26, Transeat a me calix iste, ne bibam eum. Iohan. 18, Calicem quem mihi dedit pater, non bibam eum? Ebibere feces, significat longe gravissimas calamitates perpeti. Verum de hac significatione aliquid etiam postea in voce CALICIS, aut POCULI, Fecum et Ebrietatis, dicetur. De torrente in via bibere, Psal. 110, etiam crucem perpeti significat. Hoc enim peregrinantium, et carentium commodis huius vitae est, seu incommode victitantium: qui saepe qualicunque potu ac victu contenti esse coguntur. Aliqui intelligunt sedulitatem Christi in praestanda patri obedientia, et peragendo eius opere denotari: et esse allusionem ad morem militum, festinantium in caedem hostium, quos ita avide persequuntur, ut licet esuriant, sitiant ac defatigati sint, tamen non divertant ad locum, ubi se commode reficiant, sed obiter in via hauriant ex aliquo torrente aut sordida lacuna, unde sese reficiant. Bibere urinam. 2. Reg 18, et Esaiae 36, significat summa mala egestatis et famis perpeti: ubi saepe destituti necessariis, sordidissima quaeque praesiti ac fame ingerunt. Sanguinem hostium bibere, est plenam victoriam ultionemve de hostibus consequi. Num. 23, id Bileam de Israelitis prophetizat, quod sint sanguinem hostium suorum bibituri.
BLASPHEMIA, Graecum, a βλάπτειν τὴν φημὴν, a laedenda fama dictum, non quodvis genus maledicti aut convicii, praesertim in Sacris significat: sed proprie, id quod contra Deum, aut eius religionem dicitur: tametsi non raro etiam de obtrectatione in proximum apud prophanos reperiatur. De quo crimine Lex Levitic. 24 fertur, et exemplum etiam blasphematoris lapidati proponitur. Sic porro vox haec accipitur Esaiae 36. 37. 2. Reg. 19. Sic Esaiae 5 eloquium Dei blasphemari dicitur. Sic Matth. 9 et Marc. 9, cogitant Iudaei blasphemare Christum, cum offert cuidam remissionem peccatorum, quia ea ratione sibi divinam autoritatem tribuebat. Act. 26 dicit Paulus, se Christianos persequendo, multos compulisse blasphemare Deum: sic eorum abnegationes vocans. Aliquando tamen Blasphemia etiam maledictum contra veros doctores dicitur: ut Rom. 3. 1. Corinth. 4. quia etiam talia maledicta simpliciter in Dei contumeliam vergunt. Inter blasphemias autem distinguit Christus Mar. 3. et dicit, omnes alias esse expiabiles, aut remissibiles, praeter eam quae fiat in Spiritum S. quae est (ut plerique intelligunt) agnitam veritatem sponte ac pertinaciter vituperare, sive reclamare, aut agnitos errores tueri. Dicitur autem Blasphemia in spiritu quia eius personae est proprium doctrinam propagare, et ducere in omnem veritatem: quare obloquens veritati, Spiritui S. maledicit. Paulus dicit 1. Timoth. 1, se fuisse blasphemum in Christum et Ecclesiam: sed condonatum sibi id crimen, qui insciens fecerit. Sunt vero varii blasphemandi modi. nam etiam tacita pravi animi cogitatione Deus blasphematur, ut Psal. 10 inquit: Quare impius blasphemat Deum, dum dicit in corde suo, Non requires?
BONUM, in Sacris literis varie accipitur: alias de increato, alias de creato, eoque morali, utili aut suavi. Sunt et aliae huius vocis significationes, de quibus omnibus suo ordine dicemus. PRIMUM, saepissime Deus dicitur Bonus טוב vel תפיד benignus: de posteriore voce in vocabulo MISERICORDIAE dicam. Cum autem Dei bonitas celebratur, tum potissimum ea ipsius virtus praedicatur, qua erga suas creaturas est bonus aut beneficus: tametsi ipse totus, et omnes eius virtutes, ipsissima bonitas sunt. Cum autem Deus sit et perfectissime bonus, et omnis bonitatis in tota rerum natura unicus fons, ut et Plato pronunciat in suis definitionibus: alia autem omnium creaturarum bona non tantum finita et imperfecta, ac aliunde provenientia, sed etiam plurimis malis, praesertim post hominis lapsum contaminata sint, merito a Christo solus Deus bonus esse dicitur Matth. 7 et 19, ac Luc. 18. Tametsi in hisce locis, Deus in genere, nomine omnium suarum virtutum ac iustitiae laudari videatur. Hoc omne bonum suum Deus aliquo modo ostendit Mosi, Exod. 33 et 34. Caeterum ubi proprie, relative, et quoad nos praedicatur esse bonus, innumera plane sunt loca: ut Psalm. 73, Bonus est Deus Israeli, iis qui mundo sunt corde. et Psal. 118, Confitemini Domino quoniam bonus, quoniam in seculum misericordia eius. Thren. 3, Bonus est Dominus sperantibus in eo Rom. 11, Erga te vero bonitatem, si permanseris in bonitate: id est, si perrexeris fide frui misericordia ac beneficentia Dei. SECUNDO, de bono creato dicitur. Genes. 1, quod Deus viderit omnia quae secerat, et erant valde bona: unumquodque nimirum habens bonitatem sui generis. Hominis enim et angelorum bonum, est morale bonum proprie, aliarum vero creaturarum tantum naturale. TERTIO, de bono morali proprie dicitur, quod est essentialis integritas imaginis Dei: id est, intellectus et voluntatis, et conformitas omnium qualitatum aut virtutum, cogitationum, conatuum, et actionum sive internarum, sive etiam externarum, cum norma bonitatis divinae, et Decalogo. Talis creata bonitas, licet non amplius in sua prima integritate existat, sed in piis aliquo modo instauretur per Spiritum S. et renascentiam, celebratur suo loco et ordine in Sacris literis: ut Vir bonus. 2. Sam. 18. 1. Reg. 1. Psal. 25, Benefac Domine bonis. Bonus thesaurus, bona arbor, Matth. 12 Sic in Proverbiis saepe boni praedicantur, eisque praemia promittuntur: ut 12. 13. 14. Matth. 22. Sic Act. 11. Barnabas dicitur vir bonus. 1. Cor. 15, Boni mores, et toties bona opera. Sicut vero supra dixi de Deo, quod, cum in eo celebratur bonitas, tum potissimum laudetur illa eius benefica et paterna erga nos voluntas: (nam ea nos maxime indigemus, et plus cum ea quam cum aliis eius virtutibus aut bonitatibus commercii habemus) ita contra, cum hominis morale bonum praedicatur, tum significat omnes virtutes. nam Deus omnes flagitat, et praesertim ipsius cordis rectitudinem. QUARTO, aliquando bonum, quasi extra hominem, significat id quodam decens, iustum ac rectum est. ut Psal. 14. Non est qui faciat bonum. Psal. 34, Declina a malo, et fac bonum. Psal. 73. Adhaerere Deo bonum est. Psal. 92, Confiteri Domino bonum est. Psal. 18, Bonum est confidere Domino, etc. Act. 6 Non est bonum, nos relicto verbo ministrare mensis. Sed haec significatio valde est praecedenti vicina. Sic etiam dicitur fama et nomen bonum, id est laudabile: 1. Tim. 6. Bonum certamen, 2. Tim. 4. QUINTO, de bono utili sunt innumera exempla. ut Ge. 49, Vidit requiem quod esset bona. Et 45. Bonum Aegypti vestrum erit. Num. 13 et 14, Terra bona. 2. Sam. 18, Bonus nuncius. Psal. 34, videre dies bonos.
Sic Marc. 9, sal bonum esse dicitur. Esaiae 1, Bona terrae comedetis: id est, fruemini omnibus fructibus et commodis huius terrae. Bona si suscepimus de manu Domini, Iob. 2. Bonum esset illi, si natus non fuisset: Matth. 26. id est, satius, utilius ei fuisset nunquam nasci, quam quod natus, et filii hominis proditor factus sit. Huc facit Regula philosophica, quod minus malum respectu maioris bonum sit. significat igitur hic Bonum esset, tolerabilius, aut minus malum esset. SEXTO, videtur saepe etiam idem valere quod salutare. ut Proverbiorum decimotertio: Doctrina bona dabit gratiam. secunda Corinthiorum secundo: Bonus odor Christi sumus. Ephes. 4, Sermo bonus et aedificans. 1. Timoth. 3, Qui episcopatum desiderat, bonum opus desiderat. Ibidem 4, Bonus eris Christi minister. 2. Timoth. 1, Bonum depositum custodi. Hebr. 6, Bonum Dei verbum gustare. Rom. 8. Illis qui diligunt Deum, omnia cooperantur in bonum: id est, tandem omnia illis fiunt salutaria, etiam ipse satan, peccatum ac mors. SEPTIMO, significat suave. ut Genes. 3, Vidit mulier quod fructus esset bonus ad vescendum. 2. Par. 18, Non prophetat mihi bonum: id est, non dicit grata Iob 21, Ducunt in bonis dies suos. Prover. 24, Comede fili mi, quia bonum est. Vicina huic significatio est, cum idem valet quod formosum. ut Exod 2, Puer Moses erat bonus. Genes. 6, Filiae hominum erant bonae. OCTAVO, valet aliquando haec vox idem quod sufficiens, aut satis grande: sicut et a Latinis aliquando accipitur. ut Genes. 15. et 25. Tu sepelieris in senectute bona: id est, plene peracta vitae mensura. 2 Par. 30, Levitae qui habebant intelligentiam bonam: id est, sufficientem. NONO, accipitur et pro solenni, aut laeto. [1. Sam. 25,] In die enim bona venimus ad te: id est, in die laeta ac solenni. Sic esse corde aut animo bono. in Hester. DECIMO, bonum significat etiam licitum. ut 1. Timoth. 4, Omnis creatura Dei bona est: id est, licita non coinquinans conscientiam. Sic Paulus in priori ad Corinth. cap. 7 dicit, Bonum esse mulierem non attingere, sed caelibem vivere: id est, licitum, aut etiam commodum esse. Sic ibidem et coniugium et caelibatum dicit esse bonum: Existimo igitur hoc bonum esse, propter instantem necessitatem, quod in quam bonum sit homini sic esse. Alligatus es uxori, ne quaeras dissolutionem: solutus es ab uxore, ne quaeras uxorem. Posses recte exponere de bono licito, quod utrunque sit licitum, et tum a Deo tum et ab hominibus probatum. Confirmat mox ipse Paulus hanc interpretationem, dum negat nuptias esse peccatum, sed tamen habere suam afflictionem. Quare etiam utile bonum includit, sicut infra inquit: Hoc autem dico ad vestrum συμέρον, id est, ad vestrum commodum. Eadem huius vocis vis est etiam in fine Capitis: Si quis servat suam virginem, bene facit: itaque qui dat nuptum, bene facit: qui vero non dat nuptum, melius facit. Meliorem dicit esse caelibatum, quia (ut ipsemet exponit) minus habet afflictionum in carne. Impie ergo fecit Hieronymus, qui studio celebrandi caelibatus, bonum hic opponit vitio. quasi Paulus dixerit, Caelibatum esse rem sanctam et meritoriam: et contra, Coniugium rem vitiosam ac peccatum. Quare recte eum Augustinus hoc nomine reprehendit
UNDECIMO, habet haec vox phrases quasdam: ut, Bonas ostendere vias suas, Ierem 21. pro tueri, excusare verum de bona ac mala via postea in voce VIA dicetur Bonum facere necesse est, Galat. 6: id est, pie vivere. Bonum est aemulari in bono semper: id est, se qui recta ac pia. Abquam rem facere bonam, est corrigere. ut Ierem 7. 26, Bonas facere vias suas: id est, corrigere. Vincere in bono malum, est beneficiis iniurias superare: Rom. 12. Opera bona dicuntur ea, quae in fide ac secundum verbum, in gloriam Dei et utilitatem proximi fiunt. Bonum esse aliquid alicui in alicuius facie aut oculis, est alicuius iudicio placere. Genes. 19 et 45, Bonum fuit in oculis Pharaonis, quod fratres Ioseph venerint. Non habet haec lingua aliquod verbum, quod proprie simplex placere significet, ideo hac periphrasi utuntur in eo sensu. 2 Corinth 8. Bona providere non solum coram Deo, sed etiam coram hominibus: id est, non tantum ea quae Dei iudicio probantur, sed etiam hominum honestorum. Facere aliquid in alicuius bonum. ut, Timete Deum, et custodite eius praecepta vobis in bonum: Deuter. 6 et 10. Sic Paulus dicit Rom. 13. Est minister Dei tibi in bonum. Bonus oculu ponitur pro benefico et misericordi, Proverb. 22. Contra malus in sequenti, pro immisericordi, aut etiam invido. Sic Matthaei vigesimo, Oculus nequam, pro invido homine accipitur. Genes. 1, Omnia quae fecerat Deus, erant valde bona: id est, valde praestantia ac laudabilia, unumquodque in suo genere, alia valde honesta, alia valde utilia ac commoda, alia suavia, etc. Divinas bonitatis Dei contemnere, Rom. 2: pro, divitem bonitatem. sicut et divitias sapientiae, de qua re prolixius in Regulis, et in voce DIVES. In bonitate Dei permanere Rom. 11, Considera bonitatem Dei, si in eius bonitate permanseris: id est, eius beneficentia. vide PERMANEO. Bonum vestrum non blasphemetur, Rom 14: id est, ne bonam doctrinam, aut religionem veram, in infamiam male vivendo adduxeritis. Bonum et Bone dicuntur aliquando Spiritus beneficia, cum in hac vita, tum in altera ut Psal. 27. Credo videre bona Domini in terra viventium. Psal. 103. Bonis replet Deus desiderium tuum.
BOS, operarium per metaphoram significat, praesertim syncerum doctorem. Deuteron. 25, Non obligais os bovi trituranti: quod Apostolus 1 Corinth. 9. exponit de veris doctoribus publico stipendio alendis. Loquutio autem inde sumpta est, quod in multis locis non tantum equis, sed bobus triturant, agitando eos per manipulos in area, ut sic pedibus spicas proterant. qui mos Germanis est ignotus. Iam, fame stimulati apprehendere subinde aliquid vel paleae, vel frumenti pedibus substrati solent: id ne facere queant, avari agricolae eis os obturant, sicut in Germania ferocibus caballis. Quod ergo ibi dicit Paulus, Num Deo sunt curae boves? intelligit de summo gradu, Deum non potissimum huc respexisse illo mandato, nec praecipuam ei curam esse boum: sed potius suorum ministrorum, syncerorum doctorum. In malam partem, pro persequutoribus accipitur.
94. Stjepan, biskup... . Confirmatio territorii S.... [page 22 |
Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
rsion=
"1.0" encoding="UTF-8"?>
Confirmatio territorii S. Crisogoni, versio electronica
Stjepan, biskup zadarski
floruit 1067
Luka Vukušić
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Prema digitalizatu znanstvenog izdanja (1967).
Mg:B 332 verborum
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Kolovoza 2012.
HR-HDA-876-4
1067.
Potvrda prava samostana Sv. Krševana u Zadru na crkvu Mihovila arkanđela na Pašmanu
Diplomatički zbornik Kraljevine Hrvatske, Dalmacije i Slavonije, sv.I, Zagreb, 1967, str. 108.
Kolacionirao i pripremio: Luka Vukušić, arhivist HDA
Izvor: http://arhinet.arhiv.hr/_DigitalniArhiv/Monumenta/HR-HDA-876-4.htm
HDA Arhinet
1067
Zadar
prosa
Litterae medii aevi (700-1400)
Saeculum 11 (1001-1100)
1051-1100
prosa- donatio
prosa- diploma
prosa- acta
Neven Jovanović
Luka Špoljarić
2012-08-08
Prva verzija. Latinski spellcheck.
Territorium sancti Crisogoni in insula in loco, qui antiquo nomine Flaueico dicitur, nunc uero Postimana nominatur, in quo loco Prestancius episcopus una cum Maio, fratre suo, priore, edificauerant ecclesiam ad honorem beati archangeli Michahelis, et, quibus ualuerant dotarunt beneficiis. Traso denique, qui illis diebus huic nostro cenobio preerat abbas, prospiciens hunc locum sibi suisque fratribus satis esse congruum et ad suam utilitatem nimis proficuum, uocauit ad se dictos fratres et petiuit illum disponens eis necessitatem suorum fratrum ac domus dei. Cuius uoluntatem ac peticionem consecuti sunt dictus presul et frater eius obtuleruntque in obsequio abbatis et fratrum tam ecclesiam, quam edificarant, quamque adiacencia territoria et ut perpetuo beati martiris cella fieret, tradentes eam legaliter coram nonnullis Iaderensium, stabiliunt et confirmant. Quod factum utique inconuulsum mansit temporibus ipsorum. Sed post obitum illorum quidam temptabant subtrahere aliquid de donatis iam ecclesie dei territoriis. Qua de causa ueniens ad insulam filius dicti prioris Gregorius, similiter Iaderensis prior et imperialis patrikyus ac tocius Dalmacie stratigo, ad insulam cum suis consobrinis filii dicti episcopi, quatinus quis iam nunquam posset in aliquo seruos dei molestare, predicta territoria, sicut a suis patribus sacro cenobio donata fuerant, clarius propalauerunt confirmarunt et his terminis terminarunt: a mari uidelicet usque ad moncium summitates, et a fundo uallis, que in oriente post prefatam ecclesiam esse cernitur, in quo fossatus habetur, qui contra ipsos montes mitti uidetur usque maceriam, que ultra desertum oppidum in parte occidentali similiter habetur, quo eciam tunc ob sui facti memoriam lapidum pro signo pusillum statuunt aceruum.
Et hec quippe nomina sunt eorum qui huius rei cum eo tunc adiutores, cooperatores et testes affuerunt, quorum iussu et uoluntate et hoc cyrographum scribere fecimus: inprimis scilicet Prestancius tribunus, Dabro tribunus, Martinus tribunus, Cerneca tribunus, Andreas tribunus, qui postea prior effectus est, Dabro tribunus, Sergius tribunus, Georgius tribunus, Maius tribunus, Ursana tribunus, Petrus tribunus, Pancella tribunus et alii plurimi.
Ego Stephanus, Iaderensis episcopus, horum et aliorum nobilium plurimorum consilio et uoluntate, iussu et testificatione curis prepeditus nonnullis cyrographum hoc rustico sermone conscripsi.
95. Anonymus. A. Ch. 1066. Cicca monasterium B.... [page 2 |
Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
sion=
"1.0" encoding="UTF-8"?>
A. Ch. 1066. Cicca monasterium B. V. minoris Iaderae pro monialibus fundat, versio electronica
Anonymus
floruit 1066
Fejér György
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Digitalni tekst na internetu prema znanstvenom izdanju (1829-1844), ispravljen.
Mg:B 154 verborum
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Kolovoza 2012
CODEX
DIPLOMATICVS
HVNGARIAE
ECCLESIASTICVS AC CIVILIS
STVDIO ET OPERA
GEORGII FEJÉR
BIBLIOTHECARII REGII
BVDAE
TYPIS TYPOGR. REGIAE
VNIVERSITATIS VNGARICAE
ANNIS MDCCCXXIX-MDCCCXLIV
IN LUCEM EDITVS
ET NVNC
NICOLAO SÖLCH
REDACTORE
ADIVVANTE
THOMA FURKA
CVM PRAEFATIONE
GEISAE ÉRSZEGI
IN AEDIBVS "ARCANVM ADATBÁZIS"
DISCO COMPACTO SIGNIS DIGITALIBVS
INSCRIPTVS
BUDAPESTINI
ANNO
MMIV
A. Ch. 1066. Cicca, alias Cicha, Doimi filia, Andreae Vxor, monasterium B. V. minoris Iaderae pro monialibus fundat.
E Summario documentorum monasterii S. Chrisogoni apud Farlatum Illy. Sacri Tom. V. Ecclesiae Iadertinae, p. 19. E quibus litteris patet: Ciccam hanc, primam monasterii S. Mariae minoris Abbatissam, eamdem haud fuisse cum Cicha, S. Emerici consorte; de qua Io. Tomcus Marnauitius in libro: „Regiae Sanctitatis Illyricanae foecunditas“ post vitam S. Emerici haec adnotauit: „Vxorem S. Emerici, filiam Crescimiri, Regis Dalmatiae fuisse, Dalmatica monumenta testantur; eandemque Virginitatem ad extremum vsque vitae professam.“ Consentit Orbinus (apud Ant. Ganóczy Diss. de S. Ladislao p. 97.) scribens: Crescimiro vnicam superfuisse filiam, quam Hungariae Regi (Emerico) nuptam dedit.“ Idem innuit Legenda S. Emerici (edit Pray. p. 93.) dicens: Sponsam huius de regali prosapia ortam et adductam fuisse.“ Qualis non fuit haec Cicca, Doimi filia, Andreae vxor.
Codex diplomaticvs Hvngariae ecclesiasticvs ac civilis/I./CODEX DIPLOMATICVS/
Kukuljević, Codex diplomaticus
Hrvatski latinisti 1, br. IX, s. 65.
1066
Zadar
prosa
Litterae medii aevi (700-1400)
Saeculum 12 (1101-1200)
1101-1150
prosa- diploma
Neven Jovanović
2012-08-30
Prva verzija. Latinski spellcheck.
Kukuljevićeva verzija, ne Fejerova.
I.
Anno incarnacionis domini nostri Jhesu Christi milesimo sexagesimo VI. Cresimiro rege regnante Chroatie, et Stephano Jadere presulante, ac Drago ibidem priorante.
Ego Cicca, filia Doimi et Vekenege, neptis Madii prioris, uxor Andree, filii Pape, post interfectionem mariti cum duabus remanens filiabus in viduitate, videlicet Domnanna et Vekenega, cepi corde perpendere, qualiter istius caduce vite non perderem hereditatem, et futuram non ammitterem perpetuitatem; sicque michi salubrius estimans consilium, ut ego cum maiori filia, scilicet Domnanna, deo dicarer monacha, minorem vero Vekenegam maritali subderem iugo.
Huius vero consilii fratrem germanum et consanguineos, quos habebam, propinquos feci michi conscios, Stephanum episcopum et Drago priorem et Crinam, tocius mei actus cooperatores ac prouidos ordinatores, et que dictanda sunt adiutores. At postquam eis utilis est visa mea tractatio, ipsi communi cum conciuibus habito consilio ac Petrum sanctissimum abbatem sancti Chrisogoni, cum omnibus monachis huic innectentes meditationi, donauerunt michi ecclesiolam sancte Marie minoris ante portam Bellate; ut ibi monasterium
96. . [Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
A. Ch. 1066. Cicca monasterium B. V. minoris Iaderae pro monialibus fundat, versio electronica
Anonymus
floruit 1066
Fejér György
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Digitalni tekst na internetu prema znanstvenom izdanju (1829-1844), ispravljen.
Mg:B 154 verborum
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Kolovoza 2012
CODEX
DIPLOMATICVS
HVNGARIAE
ECCLESIASTICVS AC CIVILIS
STVDIO ET OPERA
GEORGII FEJÉR
BIBLIOTHECARII REGII
BVDAE
TYPIS TYPOGR. REGIAE
VNIVERSITATIS VNGARICAE
ANNIS MDCCCXXIX-MDCCCXLIV
IN LUCEM EDITVS
ET NVNC
NICOLAO SÖLCH
REDACTORE
ADIVVANTE
THOMA FURKA
CVM PRAEFATIONE
GEISAE ÉRSZEGI
IN AEDIBVS "ARCANVM ADATBÁZIS"
DISCO COMPACTO SIGNIS DIGITALIBVS
INSCRIPTVS
BUDAPESTINI
ANNO
MMIV
A. Ch. 1066. Cicca, alias Cicha, Doimi filia, Andreae Vxor, monasterium B. V. minoris Iaderae pro monialibus fundat.
E Summario documentorum monasterii S. Chrisogoni apud Farlatum Illy. Sacri Tom. V. Ecclesiae Iadertinae, p. 19. E quibus litteris patet: Ciccam hanc, primam monasterii S. Mariae minoris Abbatissam, eamdem haud fuisse cum Cicha, S. Emerici consorte; de qua Io. Tomcus Marnauitius in libro: „Regiae Sanctitatis Illyricanae foecunditas“ post vitam S. Emerici haec adnotauit: „Vxorem S. Emerici, filiam Crescimiri, Regis Dalmatiae fuisse, Dalmatica monumenta testantur; eandemque Virginitatem ad extremum vsque vitae professam.“ Consentit Orbinus (apud Ant. Ganóczy Diss. de S. Ladislao p. 97.) scribens: Crescimiro vnicam superfuisse filiam, quam Hungariae Regi (Emerico) nuptam dedit.“ Idem innuit Legenda S. Emerici (edit Pray. p. 93.) dicens: Sponsam huius de regali prosapia ortam et adductam fuisse.“ Qualis non fuit haec Cicca, Doimi filia, Andreae vxor.
Codex diplomaticvs Hvngariae ecclesiasticvs ac civilis/I./CODEX DIPLOMATICVS/
Kukuljević, Codex diplomaticus
Hrvatski latinisti 1, br. IX, s. 65.
1066
Zadar
prosa
Litterae medii aevi (700-1400)
Saeculum 12 (1101-1200)
1101-1150
prosa- diploma
Neven Jovanović
2012-08-30
Prva verzija. Latinski spellcheck.
Kukuljevićeva verzija, ne Fejerova.
I.
Anno incarnacionis domini nostri Jhesu Christi milesimo sexagesimo VI. Cresimiro rege regnante Chroatie, et Stephano Jadere presulante, ac Drago ibidem priorante.
Ego Cicca, filia Doimi et Vekenege, neptis Madii prioris, uxor Andree, filii Pape, post interfectionem mariti cum duabus remanens filiabus in viduitate, videlicet Domnanna et Vekenega, cepi corde perpendere, qualiter istius caduce vite non perderem hereditatem, et futuram non ammitterem perpetuitatem; sicque michi salubrius estimans consilium, ut ego cum maiori filia, scilicet Domnanna, deo dicarer monacha, minorem vero Vekenegam maritali subderem iugo.
Huius vero consilii fratrem germanum et consanguineos, quos habebam, propinquos feci michi conscios, Stephanum episcopum et Drago priorem et Crinam, tocius mei actus cooperatores ac prouidos ordinatores, et que dictanda sunt adiutores. At postquam eis utilis est visa mea tractatio, ipsi communi cum conciuibus habito consilio ac Petrum sanctissimum abbatem sancti Chrisogoni, cum omnibus monachis huic innectentes meditationi, donauerunt michi ecclesiolam sancte Marie minoris ante portam Bellate; ut ibi monasterium
97. Vlačić Ilirik,... . Clavis scripturae sacrae, pars... [page 216 |
Paragraph |
SubSect | Section]
in corde nostro Abba pater.
ADORARE, vox in sacris literis Heb. שחה Scacha et Histachave, Graece προσκυνεῖν, significat incurvationem corporis, qua alii solent alios dignitate praecellentes honorare: ut legimus Lothum adorasse angelos, putantem esse homines, Gen. 19 Abrahamum adorasse populum terrae, Gen. 25 Iacobum adorasse Esau septies, Gen. 33. Fratres adorasse Iosephum, Gen. 42, 43. Hic mos reverentiae aut honoris exhibendi fuit Orientalibus illis populis, teste Livio lib. 30, cum narrat, legatos Carthaginenses cernuos aut adorabundos pacem a Romanis petiisse. Quoniam autem etiam in sacro cultu eundem corporis gestum exhibebant, factum est, ut haec vox etiam ad animum transferretur, et veram Dei adorationem aut cultum significaret. Exempla sunt: Adoravit Abraham coram Domino, et Dominum, Gen. 23. et 24, et, Adoravit Israel Deum, Gen. 47. Non adorabis Deos alienos, Exod. 23, 24. Deut. 5, et Psal. 81. De hac spirituali adoratione loquitur Christus Matth 4, et Luc. 4, cum iubet solum Deum adorare, et illi servire. Sic volebat Sathan a Christo adorari: sic Apostoli Christum adoraverunt, Luc. 14, et 24. Complectitur autem et petitionem et gratiarum actionem, et totum cultum soli Deo debitum. De hac adoratione loquitur Christus cum muliere Samaritana, cum illa quaerit, ubi sit adorandum, num in monte Garizim, aut Hierosolymae? Quo vero intelligatur quid sit quod Dominus dicit ibidem, Veros adoratores ubique adoraturos in spiritu et veritate: observandum est, alium esse cultum externum consistentem in conspicuis aliquibus actionibus aut rebus, et alligatum ad loca, tempora, vestitum, gestus, sonum oris, verba, sacrificia, et alia huiusmodi: alium internum cordis. item, alium esse in spiritu et veritate, seu spirituali motu, veraque fide in Deum praestitum: alium, in hypocrisi. denique alium esse, quem sophistae vocant ex opere operato, id est, cum tantum per sese ipsum opus consideratur, ac Deo gratum acceptumque aestimatur, sive cultor habeat fidem, sive non: ut est ministerium ministri baptizantis, aut sacram coenam ministrantis. alium, ex opere operantis: id est, cum cultus ex vera fide colentis aestimatur. sicut Abel maiorem et gratiorem hostiam fide obtulit, quam Cain: et sicut in baptizando et communicante fides exigitur. Olim igitur erat alligatus Dei cultus, ex ipsius mandato, ad certa loca, tempora, aliasque circumstantias externas. Nunc non perinde est. Solent vero non renati ac carnales homines plerumque tantum ad opus operatum, seu externum cultum, utpote carnali homini perfacilem, ruere, eumque hypocritice praestare, ac in eo summam pietatis collocare. Nam veram cordis obedientiam, veram agnitionem, timorem, et alios spirituales animi motus exhibere Deo nequeunt, Caeterum cum pii vera fide externum aliquem cultum aut opus a Deo mandatum praestant, nihilominus in spiritu Deum colere dicuntur: sicut Paulus dicit, se docendo Evangelion colere Deum, aut servire ei in spiritu, Romanis primo Distinguunt vero recentiores Theologi Adorationem istam religiosam, in Duliam, Hyperduliam, et Latriam: quo scilicet sic suam idolomaniam conficta distinctione excusare queant. Dicunt enim, Sanctos quidem colendos esse Dulia: divam vero Virginem, et humanitatem Christi in hac vita, seu quam diu hic vixit Hyperdulia: et denique Deum, Latria. Verum Scriptura haec discrimina ignorat. Quin et ipsemet Eckius in suis Locis, in fine Capitis de Sanctorum veneratione, clare confitetur, nusquam Scripturam vel Veteris vel Novi testamenti praecipere invocationem aut adorationem sanctorum Augustinus in Quaestionibus super Exodum, dicit, etiam Duliam Deo deberi: sicut et Paulus ubique testatur, se Dei, non hominum δοῦλον aut servum esse. Libro decimo de Civitate Dei, distinguit quidem hosce cultus, sed loquitur de cultu hominum viventium: et interponit praeclaram sententiam, quae cultum sanctorum penitus damnat ac tollit: Fidenter (inquit) audemus dicere, religionem non esse nisi Dei cultum. Ludovicus porro Vives in suis Annotationibus super eum librum, facit mentionem istius distinctionis Latriae, Duliae, et Hyperduliae: et dicit Laurentium Vallam affirmare, idem esse Duliam et Latriam: quod et ipse ibi adductis exemplis contra suos Papistas probat. Verba eius libro decimo, capite primo, haec sunt: Latriam quippe nostri. λατρεύω est, δουλεύω, quasi servio. sed postea factum est, ut esset σέβομαι, teste Suida. Augustinus vero servitutem hominibus debitam non Latriam appellari vult, sed alio nomine, puta δουλείαν Nam ad Ephesios sexto, quem locum citat, sic est Graece: οἱ δοῦλοι ὑπακούετε τοῖς κυρίοις κατὰ σαῤκα Hinc est illa distinctio facta de adoratione, Latriae, Duliae, Hyperduliae. Valla docet, λατρείαν et δουλείαν idem esse, et utrumque significare servitutem. quod ex Suida potest ostendi, qui ait, λατρείαν δουλείαν εἷναι ἐπὶ μισθῷ, servitutem esse mercenariam, Nam apud Xenophontem in
tertio Cyri Paediae, loquitur maritus: ἐγὼ καὶ ὦ κύρε καὶ τῆς ψυχῆς πριάιμην, ὥστε μή ποτε λατρεύσαι ταύτην. Hoc est: ego vero Cyre vel anima redemerim, ne unquam haec serviret. Tum uxor, ἑαυτου ψυχῆς ἀν πρίαιτο ὣστε μὴ δουλεύειν: Sua ipsius anima emeret, ne serviat. Quin et in Sacris literis λατρεύειν de servitute dicitur, ut in Levitico: Omne opus servile no facietis, λατρευτόν. Et iterum: De semine tuo non dabis servire principi, λατρεύειν. Et in Iob, mendica λάτρις dicitur. Sed admonendi sunt Latini, Duliam, et Latriam penultimam habere longam, ne brevem faciant. Hactenus Vives. Verum illud quoque verissimum est, Papistas non multo aliter sanctos coluisse, quam ipsum Deum. Certe innumerae preculae etiam typis impressae ostendunt, eos ab illis simpliciter et diserte opem in suis difficultatibus implorasse. Sicut in eodem opere ait Vives, multos Christianos sic colere statuas, ut gentiles. Angelus in Apocalypsi nullo modo vult adorari. nec Paulus ac Barnabas in Actis. Dicetur de huius vocis phrasibus etiam in aliis vocabulis, quae ei adiungi solent.
ADVENTUS, et Advenio, nota vox est. Celebratur autem loquutio Adventus Domini, qui duplex potissimum est. Primum, cum venit in carnem ad redimendum genus humanum: Deinde, cum in fine mundi veniet ad iudicandum homines. Possis et tertium adventum eius dicere, cum singulos convertit, et in corda eorum venit.
AEDIFICARE, Hebraeis בנא Bana, aedes struere est, notae significationis vox: sed per metaphoram valde crebo ponitur pro omni cuiuscunque rei perfectione, provectione, aut (ut ita dicam) melioratione. Unde forte Latinum bonum, quod homini profit, eumve quasi aedificet. Contra autem verbum Destruo, plane contrarias significationes et Hebraismos habet. ut Galatis 6. Si quae destruxi, rursus aedifico, transgressorem memetipsum constituo. Psal. 28. Destrues, et non aedificabis eos. Ieremiae 42. Aedificabo, non destruam. Significat igitur Gen. 2 creationem, cum dicitur Dominus aedificasse costam in mulierem quo verbo ibi Deus usus est, quia mulier sit quasi quaedam reaedificatio viri, quae eum patremfamiliâs facit, ac sine qua velut mancus ac mutilus est. Saepe ponitur pro liberorum procreatione, et totius familiae augmento. Sic Sara et Rachel materfam. cupit ex ancilla aedificari: id est, sibi adoptivos filios procreari. Gen. 16. et 30. Sic Exodi 1, Dominus dicitur piis obstetricibus aedificasse domum: id est, liberis et re familiari ditasse. Sic Nathan Davidi promittit, Deum illi aedificaturum domum: id est, ipsum et eius posteros, liberis ac re familiari omnique re necessaria ditaturum. Sic et sapiens mulier proverb. 14 dicitur aedificare domum. Significat etiam crebro docere: unde doctores dicuntur aedificantes, quia mentes hominum salutari doctrina extruuntur, melioresque fiunt. Lapis quem raprobaverunt aedificantes, factus est in caput anguli, Psalmo 118. Matthaei vigesimoprimo, 1 Petri 2. In 1. Thessalonic. 5. Aedificate alterutrum. Hoc sensu Paulus 1. Corinth. 3 vocat Corinthios aedificium: se architectum, qui fundamentum iecerit: alios superaedificare, qui pergant primae Corinthiorum institutioni aut Catechismo paulo pleniorem instructionem adiicere. Vicina huic, tametsi paulo generalior, significatio est 1. Corinth. 8, cum charitas dicitur aedificare: id est, omnibus modis fratrem iuvare, praesertim in incremento pietatis. Similis est sensus, cum Paulus dicit, se habere potestatem tantum ad aedificationem, 2 Corinth. 10. 14. 2 Corinth 5 dicimur habere, dissoluto hoc tabernaculo, aedificationem ex Deo, id est, plenam instaurationem in altera vita. Filii ab Hebraeis dicuntur בנים banim, quasi aedificantes, quod domum et patrem aedificent: Id est, tum vivum iuvent, tum et mortuum quasi adhuc viventem referant et repraesentent, eius nomen in memoria hominum retineant, eiusque famam ac facta tueantur, ut non plane mortuus esse videatur. Sic et Rachel petens sibi ex ancilla procreari liberos, inquit, Si forte ex ea aedificer. Accipitur tamen aliquando etiam in malam partem: ut cum 1. Corinth. 10, imbecillus frater ab alio comedente idolothyta, ad impietatem aedificari dicitur: id est, in ea confirmari, ut paulatim magis ac magis fiat ethnicus, illisque idololatriis sese adiungat. Aedificare super harenam aut petram, Matthaei 7, proverbialis quaedam loquutio est, de incerto aut instabili fundamento actionis aut operis. Contrarias plane significationes verbum destruere et destructio habet, quae ex hisce facile iudicari ac intelligi queunt, ut et supra monui. Aedificare domum fratris, est, mortui sine liberis fratris uxorem ducere, et ex ea liberos illo mortuo procreare, qui eum quasi redivivum, utpote eius haeredes, exhibeant. Deuteron. 25. Aedificari in aeternum, est ita confirmari aut constabiliri, ut quasi firmissimum aedificium perpetuo duret Psal. 89. In seculum misericordia aedificabitur: id est, perpetuo misericordia Dei durabit, parataque ac prompta piis erit.
AEMULARI: vide in voce ZELUS.
AENIGMATIZARE AENIGMA, pro, loqui aenigmatice. Ezech 17 Aenigmatiza aenigma, et paraboliza parabolam. Aliquando Aenigma simpliciter salutaria documenta et providentiae divinae exempla significat Psalm. 78. Aperiam in parabola os meum, eloquar aenigmata antiqua. Sic et alias saepe. Cernere per speculum, et in aenigmate, 1. Corinth. 13, significat non aperte, sed obscure: ut solet aenigmatica oratio esse obscura
AEQUITAS, pro iusta aut aequa causa aut re, sive in religione, sive in aliis. Isaiae 59. Impegit in platea aequitas: et aequitas ingredi non potuit, id est, nihil iuste pieque usquam agitur iustitia est submota ex tota civitate. Hypotyposis elegans est. Sic Isaiae 53. Qui ambulat in iustitiis, et loquitur aequitates: id est, qui iusta et aequa sequitur, agit ac promovet. Sic et Psal. 17, Oculitui iudicent aequitates. id est: Tu, o Deus, promove et iuva ea omnia, quae recta et aequa sunt. Vide infra RECTUM.
AESTATIS SICCITATES, pro summis siccitatibus ponitur, Psal. 32. Aestas alioqui saepe pro ipsis fructibus aestatis ponitur Ieremiae 48. In aestatem tuam praedo irruet: pro, in tuos aestivos fructus: id est, cum fructus erunt maturi, et non collecti, invadet te hostis tempore nempe sibi ad rapiendum commodissimo, et contrâ tibi ad tuenda tua incommodissimo.
AETERNITAS, ut definiunt communiter, est tempus quod initio et fine caret: eaque aeterna dicuntur, quae sine initio et fine fiunt, semper fuerunt, et erunt. talis est solus Deus. Perpetuam porro vocant ea, quae certo quidem tempore coeperunt, sed fine carebunt. Verum vox Aeternum non raro etiam alias significationes habet in sacris literis. Vertunt autem hoc Latino nomine nonnunquam Hebraeum Olam, quod tamen aliquando etiam seculi voce exprimitur. Quare in voce PERPETUI et SECULI, plura de hisce vocibus dicemus.
AFFERRE, nonnihil obscuri interdum habet. Psal. 29. Afferte Domino gloriam et fortitudinem: pro, laudate et celebrate eius gloriam et fortitudinem. Afferre consilium, est consultare super negotio aliquo. Sic Absolon iubet suos afferre consilium: 2 Sam. 16. id est, consultare quônam modo sit pater opprimendus.
AFFLIGERE aliquem pro male tractare, nota phrasis est. Sed aliquando quiddam inusitatius et obscurius Latinis auribus sonat. ut Levit. 16 et 23 ponitur, Affligere
animam, pro ieiunare, aut alio qui semet male cruciare. inquit enim: Mense septimo, die mensis decima, affligetis animas vestras. Sic. Num. 30, dicitur de afflictione votiva: Omne iuramentum obligationis, ut affligat animam suam. Sic et Isaiae 58. Affligere mulierem, aut humiliare (nam idem Hebraeum verbum est) significat violare, undecunque aut quacunque demum ratione phrasis haec exoriatur. Affligere, 2. Samuel. 13, pro semet contristare, aut dolore cruciare. Afflictionis panis, plerumque significat victum cum afflictione coniunctum. Sed Deuteronomii decimosexto significat memoriale afflictionis, eo quod talis victus observabatur in memoriam afflictionum, quas erant perpessi in Aegypto.
AGGRAVO, per se perspicuum est, nisi quod quasdam obscuras phrases gignit. ut, Aggravare aures ne audiant Isaiae quinquagesimonono. Non est aggravata auris Domini, ne audiat. Sic et Zachariae septimo, Aures suas aggravaverunt: pro, quasi affluxu humoris obturarunt, ne audirent. Aggravare cor, est pertinax obstinatumque praestare, quod nullis monitis aut poenis moveri queat. 1. Sam. 6. dicunt Philistaei ad se invicem, Quare aggravabitis cor vestrum, sicut aggravaverunt Aegyptii? pro, obstinate et pertinaciter resistetis. Idem valet Cor indurare. Aggravare iugum, 1. Regum duodecimo, pro onerare gravioribus tributis, et aliis servilibus oneribus. aggravari manum alicuius super aliquem, Psalmo trigesimosecundo: Die ac nocte aggravatur super me manus tua: id est, invalescit, aut subinde me gravius castigat. Contra Alleviari manum, 1. Sam. 6. pro, remittere castigationes, Aggravare opus super Israelitas, Exodi quinto: pro, magis ac magis eos onerari operibus ac laboribus. Sic Aggravatum est praelium Philistaeorum super Saulem, 1. Samuelis 31: id est, ingruit, incubuit in ea parte hostilis impetus vehementius.
AGGREGARI AD PATRES, aut populum suum, est aliquando mori, vel sepeliri in sepulchris maiorum suorum: Iudicum 2. Gen. 25. Num. 27.
AGNI, cum iustis conferuntur, eosve metaphorice denotant, ob innocentiam et simplicitatem: sicut contra hoedi cum impiis, ob audaciam et petulantiam. Matthaei vigesimoquinto. Eadem ferme vis vocis est, cum Isaiae sexagesimoquinto dicitur, Agnos cum lupis pascituros. Agnus Dei pro CHRISTO ponitur, Iohannis 1. quia agnus paschalis Christum praefigurabat: et alias etiam erat iuge sacrificium, et pro peccato aut expiatione nonnunquam offerabatur. Typus ergo erat veri expiatoris. Dicitur autem Dei agnus, ad discrimen agnorum Leviticorum et brutorum: quia ab ipsomet Deo, non ab hominibus, haec victima ad expianda peccata totius mundi erat constituta, et in medium proposita, sicut Scriptura inquit: Quem proposuit Deus propitiatorem in sanguine suo.
AGNOSCO verbum postea plenius exponetur, in verbo COGNOSCO, et porro etiam in NOVI. Hoc igitut nunc tantum breviter observetur, quod cum Deus dicitur Agnoscere aliquem, significat eum amare, fovere, tueri. Amos tertio, Psalmo primo, et trigesimoprimo. Notis enim ac familiaribus favemus. Agnoscere porro faciem in iudicio, est idem quod suscipere personam: de qua re in voce PERSONA.
ALA, ab avibus sumpta metaphora, varias habet significationes. ut Exodi 19: Portavi te super alas aquilarum: id est, summa clementia gestavi ac fovi te, sicut aquilae suos pullos gestant: Psalmo decimoseptimo, et Deuteronomii trigesimosecundo: Sub umbra alarum tuarum Domine abscondes me: id est, sub singulari praesidio, aut patrocinio. Allusio est potissimum ad similitudinem gallinae, protegentis pullos suos alis. Porro Ruth secundo, Extende alam tuam super ancillam tuam: non a gallinae similitudine metaphora dicta videri queat, sed fimbria sic dici, quia sit similis alae. In eadem significatione Ala, aut Umbra alarum accipitur Psalm. 36, 57, 61, 63. Eandem metaphoram exponit integre Christus Matthaei vigesimotertio: Hierusalem Hierusalem, quoties volui congregare filios tuos, sicut gallina congregat pullos suos sub alas. Significat et partes exercitus, sicut apud Latinos tantum turmas equestres: quia solebant lateribus phalangis adiici, ut similitudinem avis volantis tota acies haberet. Isaiae octavo: Cum (inquit) extensio alarum eius replebit latitudinem. In sancto sanctorum erant Cherubim, id est, imagines quaedam, habentes alas, quibus arcam, quae erat sedes Dei, contegebant, Ideo Daniel capite nono dicit, Abominationem desolationis futuram iuxta alas: id est, in loco longe sanctissimo, nempe in ipsa arca, aut sede Dei. Per metaphoram significat etiam extremitatem, ut vestis, aut terrae. Isaiae 2. Ab ala terrae cantica audivimus. Item Iob trigesimooctavo. Ezechiel. 7. Vicina significatione Alae solis pro radiis ponuntur, Malach. 4. Sub alis tuis inventus est sanguis pauperum, Ieremiae 12 Significat idem ferme, quod, est sanguis in manibus, aut etiam operibus tuis. Alarum Dominus, legitur Proverbior. 1. Ecclesiast. 19. Significat avem, seu alata animalia. Alam movere, Isaiae 10: allusione ad aves, depingitur trepidatio gentium: quod metu tyranni Assyrii nemo ausus sit se commovere, aut contra mussitare saltem.
ALBEDO, aut candor, sive quia naturalis color est, â natura ipsa profectus, cum alii colores plerumque ab arte, ut vestimenta, veniant: sive quia candida accedentibus maculis obscurantur, et rursus lotione sordium pristino colori restituuntur: sive quia plurimum lucis habet, plerumque tum innocentiam, tum laeticiam, et res secundas significat. Contra ater, tum tristiciam, tum etiam malitiam: sicut et Rubedo peccatum, ac contaminatam vitam notat. de qua re vide infra RUBEDO et RUBEFACIO. Quae colorum symbola etiam aliis linguis nota sunt. Dicitur autem aliquid de hac re postea. Album igitur aliquid fieri, aut Albari, alias significat per metaphoram remissionem peccatorum. ut Isaiae 1, Sicut nix albi erunt. et Psal. 51, Super nivem dealbabor: id est, mundus fiam. Allusio videtur esse ad lotionem vestimentorum, praesertim lineorum, quib. illae gentes plurimum usae sunt. Illa enim si contaminata sunt, albedinem aliquo modo amittunt: contra vero si lavantur fiunt albissima. Sic et Germanis, vueiss machem, pro lavare: et schwartz machen, pro contaminare usurpantur. Alias significat illuminationem, quae fit per doctrinam. ut Psalm. 68. Cum distribuet in ea reges, alba fiet, ut nix in Zalmon. Denique aliquando pallorem metu exortum indicat, quia in pallore evanescit omnis rubedo faciei, et succedit quasi quaedam albedo. Paries dealbatus. Actor. 23: et sepulchra dealbata. Matth. 23. sunt hypocritae: cuius metaphorae aut similitudinis rationem ibi CHRISTUS plene exponit.
ALIENUM proprie quiddam externum significat, ut Genesis quadragesimosecundo: Loquutus est ad eos tanquam alienos, sed per metonymiam quandam saepe significat impium. Omnes enim exteri erant Ethnici impii, et sicut Paulus dicit alieni a promissionibus Dei. Sic et verbum Alienari, Isaiae primo: Dereliquerunt Deum, irasci fecerunt sanctum Israelis, alienaverunt se retrorsum. Tametsi etiam citra figuram possis intelligere, alienari impios: pro, deficere a Deo, discedere ab eo, desinere esse eius cultores. Sicut et Latini, Alienare pro Vendere utuntur: et Alienari ab aliquo, pro, desinere ei esse amicum. Sic et Psalmo quinquagisimooctavo: Alienati sunt peccatores ab utero. Isaiae vigesimoquinto, Palatium alienorum evertat. et vigesimooctavo:
Sicut aestas insiti tumultum alienorum humiliabis. Ezechiel hanc figuram integra oratione exponit, cum dicit, Iudaeos esse ex ethnicis gentilib. procreatos: volens ostendere, eos etiam perinde impios. capite decimosexto. Ponitur et pro hostibus, Esaiae primo: Alieni comederunt terram vestram. et Psalmo quinquagesimo quarto, Alieni surrexerunt contra me. Ratio significationis eadem est, quae, cur Latinis vox Hostis, quod olim tantum peregrinum significavit, nunc publicum inimicum notat: nempe, quia exteri sunt plerunque inimici. Ignis alienus, Levit. decimonono, pro prophano ponitur: quia tantum domestico aut sacro, quod in altari conservabatur, uti debebant in sacrificio et suffitu. Filii alieni, alias pro exteris, alias etiam pro impiis: Isaiae secundo, et Psalmo decimooctavo. Alienum se ostendere alicui, Genesis quadragesimosecundo, pro, simulare se ei ignotum et inimicum sicut et Latini Alieno animo dicunt. Alienum significat etiam prophanum, sicut modo dixi. ut Exodi decimo, Alienum suffitum, alienus ignis. Alienum reddere locum sanctum, Ieremiae decimonono. Sic et Isaiae secundo, Et in scientiis alienis fuerunt contenti. Eodem modo et Levit. vigesimo secundo, vir alienus, pro laico, non de tribu sacerdotali. Filia sacerdotis cum fuerit viro alieno, id est, non Leviticae tribus.
ALLEGORIA, in generalib. Regulis exponetur.
ALLIGARE, per metaphoram est curare, sanare: quia vulnera sananda obligari medicaminibus et fasciis necesse est. Ipse vulnerat et alligat, Isaiae primo. Vulnera non sunt alligata, Ezechielis trigesimo: Brachium Pharaonis confregi, et ecce non fuit alligatum, ut ponantur medicamenta, ut apponantur fasciae ad obligandum illud. Sic Christus suum officium Isaiae 61 exponit: Ad evangelizandum afflictis misit me, ut alligarem contritos corde. Alligare praecepta digitis ac cordi, Proverb 6 et 7, est diligenter ea ediscere et custodire. Sic et Isaiae 8, Colliga testimonium, et obsigna legem. Sic et Moyses saepe praecipit alligari legem aut eius memorialia ad frontem et brachia. Christus dicit Pharisaeos alligare onera importabilia super alios, quae ipsi digito attingere nolint. Metaphora est ab externis oneribus.
ALIQUID esse, non simpliciter significat aliquam rem esse: sed aliquid eximium, praestans, preciosum aut celebre esse. Sic et Latini interdum utuntur, ut Iuvenalis Satyra prima:
Aude aliquid brevibus Gyaris et carcere dignum,
Si vis esse aliquid. — Sic Paulus Galatis 6 ait: Si quis sibi videtur aliquid esse, cum nihil sit, semetipsum decipit. Sic Simon magus Actor. 8, dicebat se esse aliquem magnum. Sic ad Galat. secundo dicit Paulus de praecipuis Apostolis: Ab iis autem qui videbantur esse aliquid, nihil accepi. Mox ibidem subiicit: Ii qui videbantur, nihil mihi contulerunt. Aliquid igitur esse, aut non esse, significat aliquid eximium aut praestans esse. Contrariam prorsus vim habet saepe, NIHIL esse: de quo suo loco infra plenius dicetur. Sic Horatius ait, Nullis maioribus orti: id est, non eximiis progenitoribus.
ALMA, vox Hebraea, Isaiae septimo, Ecce virgo concipiet, et pariet filium, et vocabitur nomen eius Emanuel, etc. controversa est, dum Evangelista Matthaeus interpretatur virginem, sicut et Septuaginta: quam versionem ac sensum etiam tota Ecclesia sequuta est inde â Christo usque ad nostra tempora: contra vero Iudaei, tantum puellam aut iuvenculam significare contendunt. Rationes vero plures evidentissime nostram sententiam comprobantes, in promptu sunt: quarum praecipuae hae videri queant. Prima, quod haec vox ubique in Sacris significet virginem: quod postea ostendetur. Secunda; quod huius vocis etymologia virginitatem sonat. significat enim absconditam, occultam. Duplici vero ratione virgines dicuntur absconditae, aut occultae. Primum, quia moris fuit, et hodierna die est in illis meridionalibus et orientalibus locis, virgines occultari domi, ut sic tanto certius earum pudicitia custodiretur: sicut et Phocylides monet, virginem usque ad nuptias custodiendam esse bene obseratis cubiculis, et non permittendum ut ante nuptias extra domum conspiciatur. Idemque et de pueris dicit, addens, difficile esse parentibus custodire liberorum castitatem. Quinetiam hodie in Italia, ut maxime aliquando in publicum prodeant, valde tegi peplis solent. Altera causa est, quare virgines dicuntur Almae, aut occultae, seu absconditae, quia contra maritatae cognosci â viro, et cognoscere virum dicuntur: item quia earum nuditas a marito detegi ac revelari, seu patefieri dicitur. Tertia ratio est, quia additur articulus in Hebraeo ה he העלמה, et in Graeco ἣ, quae indicat non quamvis adolescentulam concepturam: sed quandam eximiam ac singularem, specialique quapiam re commendabilem. quae res nihil perinde apte intelligi potest, ac virginitas in conceptione retenta (non certae opes, nobilitas, aut forma) quod praecipuum decus aut ornamentum adolescentularum esse solet. Quarta, quod in descriptione huius virginis et conceptionis nulla prorsus fit mentio viri alicuius: cum id et res ipsa, si naturaliter fieri deberet, postulet: et mulierculae a viris maritîsve suis circumscribi et definiri soleant in omnibus linguis ac gentibus, semperque mentio viri potius quam mulieris in descriptionibus familiarum fieri soleat. Quod profecto singulari mysterio non caret. Consimili vero ratione etiam Ieremias capite trigesimoprimo, de Meschia agens dicit, Deum creaturum esse rem novam, nempe ut mulier complectatur, aut circum det, seu intra se concipiat virum: ubi tum res nova ac miraculosa divinitusque creanda dicitur: tum etiam nulla prorrus mentio fit mariti, illam circumdationem aut conceptionem operaturi. Sic et in prima promissione tantum semen mulieris dicitur contriturum caput serpentis, non viri: cum id rectius secundum usitatum naturae cursum marito tribuatur, sive tanquam digniori coniugi: sive quia proprie viri est semen dare ad conceptionem ac generationem, non feminae. Eôdem facit, quod etiam Iacob Meschiam promittens, Silo eum vocat, Gen. 49. quod secundinam mulieris proprie sonat: ut indicet, eum non ab homine masculo, sed tantum ab homine femina procreandum. Consonat vero etiam historia Evangelii, seu eventus, huic harmoniae veterum prophetarum. Quinta ratio sit, quod quoniam haec res tanquam ingens ac singulari Dei potentia efficiendum miraculum proponitur, oportet certe aliquid praeternaturale hic accidere: quod non potest aliud perinde aptum huic rei esse, vel etiam excogitari, ac si Deus efficiat, ut mulier per se miraculose concipiat et pariat virum. Quid enim tandem miraculi esset, si iuvencula viro tradita, ex eo conciperet et gigneret? Quoniam igitur miraculosa conceptio ac partus esse debet, recte de virgine operatione Dei conceptura, locus hic intelligitur. Si vero hic obiiciatur, Prophetiam hanc non convenire IESU, aut matri eius, quia signum datur illis tempore Isaiae viventibus hominibus ac in eorum confirmationem, non autem posteris: quare non posse id accipi de vitgine, aut facto post mille annos sequuturo. Respon. Prophetia est, et non tantum incredulo contemptorique divinorum miraculorum Achazo proponitur, sed etiam toti populo Dei: nec solum illis tum viventibus Israelitis, sed et omnibus omnium temporum Israelitis, aut cultorib. Dei: sicut propheta inquit, Dabit vobis signum. Non enim Scriptura
de uno tantum homine aut aetate agit, sed etlam de omnibus posteris sicut Paulus et Petrus dicunt, omnia propter nos scripta esse, Rom. 15. 1. Cor. 10, 1. Petri 1. Sic saepe Prophetae confirmant et consolantur suos praedictione venturorum olim ac post longum tempus bonorum, nempe tempore Meschiae, quae tamen tempora illius aevi homines non erant visuri. Deus confirmat Evam et Adamum promissione seminis mulieris, contrituri caput serpentis. Eva putat se mox illud semen consequuturam, et esse ipsummet Cainum, praeclarissimam nempe possessionem aut thesaurum suae felicitatis, ut nomen eius sonat: sed paulo post deprehendit, eius partum esse meram vanitatem. Sic et Christus petentibus miraculum, non dat praesens, sed futurum praedicit: nempe signum Ionae, seu suam mortem passionem, resurrectionem, ascensionem, sessionem ad dexteram patris. et denique adventum ad extremum iudicium. Matth. 26, Ab hoc tempore, inquit, videbitis filium hominis sedentem ad dexteram potestatis, et venientem in nubibus caeli. Verum adscribam etiam Forsteri de hac voce annotatum. Adolescens, עלם iuvenis, quam diu est privatus, et privatam vitam agit, nec in oeconomico aut publico et politico officio et administratione existit: sed adhuc caelebs est, et privatus. 1. Sam. 17. Interroga cuius filius sit iste adolescens. et cap. 20. Et si sic dixero adolescenti: ubi de puero loquitur, quem secum sumpserat Ionathan, et paulo ante vocaverat נער niar. Et in genere feminino עלמי adolescentula, iuvencula, scilicet innupta, quae nondum est elocata viro, antequam nuptias celebravit, et publicum coniugii statum ingressa est. Testantur enim omnes veteris Testamenti loci, ubicunque legitur, dici de iuvencula, quae virgo est. ut Gen. 24. Et erit adolescentula illa quae egredietur ad hauriendam aquam, etc. ubi de Rebecca filia Bathuelis dicitur, quae haud dubie tum fuit virgo. Similiter de sorore Mosi, pedisse qua filiae Pharaonis, legitur Exod. 2. Et abiit adolescentula illa, et vocavit matrem pueri. Sic Esa. 7. Ideo dabit Iehova vobis signum: Ecce adolescentula quaedam gravida pariet filium, etc. ubi quoque iuvenculam significat, quae est virgo. alioqui nullum fuisset miraculum, si iuvencula impregnata peperisset. Et Matthaeus hunc prophetae locum adducens cap. 1. Evangelii sui, Graece reddidit voce παρθένος, quae virginem significat. Item Proverb. 30. Via aquilae in caelo, via colubri super petra, via navis in medio maris, et via viri in Adolescentula. Etsi in hoc Salomonis loco hanc vocem Alma Iudaei obscoeni pro scorto accipiendam contendant, aut muliere viro cognita, eo ipso consilio, ut locum Isaiae labefactare conentur: tamen revera non possunt, siquidem aeque ut in caeteris locis in Salomone pro iuvencula virgine ponitur, quod per hoc quartum indicare voluerit affectum illum et ardens studium viri virginem depereuntis ac ambientis: quod perinde equidem absconditum, ac cognitu difficile est, ut reliqua tria. Atque haec quidem sententia ac expositio, ut simplex est, et vera, ita plane nihil habet absurdi, aut obscoeni. Et pluraliter elamoth Psalm. 68, Praecedunt cantores, subsequuntur musici, in medio autem adolescentulae cum tympanis. Cant. 1. Propterea adolescentulae dilexerunt te. Hactenus ille. Quod ad locum Proverb. 30 attinet, ex quo impii Iudaei probare volunt, vocem Alma significare quamvis, etiam violatam, atque adeo scortum, modo sit iuvencula: meo iudicio is ipse potentissime et evidentissime eos redarguit: et de virgine necessario exponendus est, non de scorto. Nam is demum amor vere fervens est, eoque plenus perturbationibus et praeterea incertitudine affectuum et actionum constans, ubi aliquis virginis alicuius amore corripitur et accenditur, idque praesertim, antequam voto potiatur. Nam quod isti nebulones de scorto intelligunt, ibi talis perturbatio animiae incertitudo et varietas cogitationum et actionum, distractioque mentis accidere non potest, cum ad scortum sic ferme tanquam ad emptionem alterius alicuius rei iuvenes commeent. nec magnopere eius amore inflammari possunt, quam sibi uni addictam non esse, sed temere cum quibusvis se contaminare cernunt. Non potest eos etiam dilata spes, aut difficultas potiendi, aut alius metus confundere ac perturbare: mox voto potiti sedant amorem, et ad aliquam aequabilitatem ac certitudinem animum reducunt. At amor virginis, quam sibi soli propriam amator expetit, quaque videt difficile esse potiri, ita intenditur et inflammatur, ut pene ad insaniam iuvenem redigat: vereque dici queat secundum Salomonem, ita dubius, variabilis et fluctuans, ut perinde difficulter eius viam, normam aut vestigia deprehendas, sicut aquilae in caelo, navis in aqua, et serpentis curuo et flexuoso ac sinuoso ingressu incedentis: aut sicut Poetae Amorem caecum, instabilem, volatilem et iuvenem puerum, qui mutetur in horas, faciunt. Hic etiam illud observandum est, non dici in Proverbiis incertam esse viam viri cum Alma, adolescentula, aut virgine: sed in Alma, id est, amor erga Almam aut virginem. Ex hisce omnibus liquido patet, rectissime in Isa. per ALMAM, virginem exponi, quae sit conceptura et paritura verum Emanuelem Meschiam, qui et persona et officio est Deus nobiscum: id est, cum ipse per se est revera Deus nobiscum habitans, ac carnem gestans, tum etiam patrem nobis adducens ac propitium faciens. Quo denique et illud recte adduci posset, quod prius oblitus sum dicere, quod ipsemet Propheta testatur illud miraculum conceptionis et partus, futuris aliquando post longum intervallum temporib. a Deo dandum esse: quia praedicit praecessuram antea esse captivitatem Assyriacam et etiam Babylonicam, ut eam praedictionem ad tempora Meschiae referri sit necesse.
ALPHA et ω, in Apocalyp. Christus dicitur, quia sit principium et finis omnium rerum, sicut α et ω literarum alphabeti: id est, verus Deus, autor omnium, a quo omnia bona proficiscantur, et in cuius laudem fiant. Sic Paulus Rom. 11 dicit: A quo, per quem, et in quem omnia. ipse enim et author et conservator est omnium bonorum, et omnia in eius gloriam spectare ac desinere debent.
ALTUM, proprie id est, quod a terra sublatum, sursum tendit. Inde igitur per metaphoram alias Alta vocantur val de difficilia, quod praealta et ardua sunt quasi inaccessa. Hinc Ecclesiasticus: Altiora te ne quaesieris. Psalm. 10, Altitudo sunt iudicia tua a conspectu eius: id est, superant eius captum. Alias valde praestantia ac gloriosa, quod sint supra communem sortem rerum, supraque humilis vulgi conditionem. Sic Dominus dicitur in altis habitare. Psal. 138. et vocatur Altissimus, Gen. 14. Num. 24 Psalm. 9. et passim in Scriptura. Ier. 17, Solium gloriae et altitudo a principio: pro, solium Dei glorio sum fuit ab aeterno. Sic altitudo Domini Isaiae 10. Item Christus dicitur adscendisse in altum, Psalmo 68. Ephes. 4. et Exaltatus esse, Ephes. 1, Phil. 2: quod summam beatitudinem, dignitatem, potentiam ac maiestatem significat. Sic 2. Reg. 9. domus dicitur futura altissima, id est laudatissima, gloriosissima. Et Psalm. 7, Propter eam nunc in altum revertere: id est, conscende tuum gloriosum tribunal, ut iudices: vel etiam, vindica defendendo pios, tuam nunc contemptam et despectam gloriam. Altum quoque aliquando significat superbum, quod superbia grande quid et nimium tumidum cogitat, somniat, et affectat. Dicitur haec animi elatio, aut perversa cogitatio Altum, ob imitationem et affectationem prioris illius realis altitudinis aut praestantiae, quia est veluti quaedam simia illius. Tale est illud Rom. 11, Noli altum sapere: id est, grandia cogitare, affectare, et de temetipso somniare. Sic Psal. 138 dicitur Dominus alta a longe prospicere: id
est, eximios ac praepotentes, vel potius talia de semet somniantes, qui non tam re quam sua opinione alti sunt, negligere. Hinc phrases. In altum cornu extollere, Psal. 75. In altitudine incedere, Mich 2. Spiritus altus, id est superbus, aut etiam iracundus. Eccl. 7. Praestantior est longus spiritu, quam altus spiritu: id est, homo moderatus et clemens, quam magnanimus, superbus et iracundus. Oculorum altitudo, Isaiae 10. Vigilabo super gloriam altitudinis oculorum eius: id est, puniam eum propter fastum et superbiam. Altitudo naris, Psalm. 11. Impius prae altitudine naris suae non requiret. Item Eccl. 3 Altiora te ne quaesieris. Altitudines agri, Iud. 5. pro eminentioribus collibus. Vide quaedam huc facientia in verbo EXALTARE.
AMARUS, et Amaritudo, voces primum per metaphoram significant animum acerbum, iratum et crudelem. Sic Dominus minatur Iudaeis Hab. 1 quod sit excitaturus contra eos Chaldaeos, gentem amaram. Iudicum 18 Ne forte irruant in vos viri amaro animo: id est, tum tristes, tum crudeles. ex magno moerore enim saepe ira et crudelitas sequitur. Sic 2. Sam. 17 dicuntur profugi et exulantes cum Davide, esse viri amaro animo, sicut ursus orbatus catulis: id est, tum tristes, tum irati ac crudeles, et denique ex desperatione audaces. Ideoque dissuader Chusai, ne temere confligatur cum tam desperatis. Eadem figura non raro pro tristi ac moesto ponitur. ut Exodi 1. Israelitis fuit vita amara ob gravitatem oneris: id est, molesta insuavis ac tristis. 2. Regum 4 dicit Helisaeus ad famulum, de muliere orbata filio: Sine eam, quia anima eius est amara ei. Sic Anna dicitur fuisse amaro animo, 1. Sam. 1. Et milites Davidis, 1. Sam. 30. Proverb. 31. Ezech. 3 Et abii amarus in ira spiritus mei: pro, tristis simul et iratus. Ruth 1. Amaritudine affecit me Omnipotens. Iob 21 Amaricavit animam meam. Sic et Thren. 3. Satiavit me amaritudinibus, inebriavit me absynthio. Sic fletus et planctus amaritudinum, Iere. 6 et 31 pro tristissimo et acerbissimo. Sic et Petrus dicitur flevisse amare, Matth. 26. Ezech. 27. Et plangent super te in amaritudine animae: id est, tristi animo. Eadem significatione uxores Esau dicuntur fuisse amaritudo animi Isaaco et Rebeccae: pro, perpetuo eos cruciantes. 2 Regum 14 Vidit Dominus afflictionem Iudae amaram valde. Amaritudines aliquando vocantur res dolore ac moerore afficientes, et alterum ad iram provocantes. Sic dicit Iob 13, Scribis contra me amaritudines: id est, crimina contristantia et irritantia, aut etiam acerba decreta, seu crudeliter me punis et flagellas. Sic et Oseas capite 12 inquit: Irritavit Deum amaritudinibus: pro, gravissimis peccatis. Sic Proverb. 5. ultima adulterae dicuntur esse acerba instar absynthii, et acuta ut gladius anceps: id est, valde molesta et noxia. Aquae amarae, Num. 15 vocatur illa aqua consecrata, et ad hoc parata, ut exploret innocentiam uxoris: sive ob causam efficientem, quod vir irritatus amara suspicione adulterii, volebat sic explorari uxorem: sive ab effectu, quod sontem mulierem amarissime cruciabant, ac excarnificabant. Amarum non raro diciturid, quod est noxium, ut supra diximus de ultimis aut exitu adulterii. Et Ier. 2 dicitur, Scies quod malum et amarum sit, reliquisse te Deum. In hoc sensu vetantur viri esse amari erga uxores, Coloss. 3, Sic et Iacob 3, zelus amarus, pro hostili ponitur. Amaritudo amarissima, Isaiae 38 ponitur pro dolore animi acerbissimo. Amaritudo, absynthium, et fel, aliquando etiam pro impietate, et veluti quadam hostilitate erga Deum et homines ponitur. Sic os impiorum dicitur plenum maledicentia et amaritudine, Psal. 12, et Rom. 13. Sic Deut. 29 dicitur, Ne forte sit in vobis radix germinans fel et absynthium: id est, impia doctrina, quae et Deo est acerba, et hominibus perniciosa. Similis phrasis est Hebraeorum 12, et Actor. 8. Nam in felle amaritudinis et colligatione iniustitiae video te positum esse: dicit Petrus ad Simonem Magum. Ad Hebraeos sane videtur haec similitudo aut metaphora integre exponi, quod amaritudo ab effectu dicatur. inquit enim: Caventes ne radix amarulentiae sursum crescens turbet, et per eam inquinentur multi. Sicut enim amara ac venenata quaepiam herba ex terra crescit, et molestos fructus aut sapores hominibus praebet: sic et impia opinio aut doctrina ex corde crescit, et per os sese expromit in multorum perniciem, et Dei ipsius contumeliam. Eadem igitur ratione ac significatione utitur Scriptura metaphora Absynthii et Fellis, qua Amaritudinis. Possettamen aliqua diversitas alicubi animadverti. ut quod Iere. 9. et 23 minatur Deus, se pasturum populum suum absynthio: id est, gravissimis poenis afflictionum. In absynthium mutare iudicium, Amos 5. et fructum iustitiae mutare in Absynthium, Amos 6, significat tum politicam iustitiam ac iudicium, tum et Ecclesiasticam, commutare in summam et hominibus perniciosam iniustitiam. Sic et Isaias cap. 5 inquit: Vae vobis, qui mutatis dulce in amarum, et amarum in dulce: id est, qui veram quidem doctrinam damnatis, falsam autem laudatis ac defenditis. Apocalypsis 10, dicitur liber a Ioanne devoratus, in ore quidem ei fuisse dulcis, sed in ventre amarus: quo significatur, gustum gratiae ac Christi sua quidem natura dulcem esse, sed postea habere comitem nimis acerbam crucem. Vide de hac voce aut phrasi in voce FEL.
AMBULARE, per metaphoram significat vivere, tenere aliquod certum curriculum vitae, sive in communi vita, functionibus aut sententiis, seu in fide. Sicut et via, vitam, functionem, aut doctrinam declarat. Adiectis diversis vocibus, significatio nonnihil variatur. Proverb. 10, Qui ambulat sincere, ambulat secure. Ambulare cum mendacio, Iob 31. Ambulare in delictis, Psalm. 68. Ambulare in duricia cordis sui, Ierem. 13. Ambulare fraudulenter, Proverb. 11. et 19 20 et 28. Cotra etiam ambulare simpliciter, crebrum est in Proverb. Sic Psalmo 15, Ingredi sine macula. Ambulare in consilio impiorum, Psalmo 1. id est, impie vivere ac sentire. In via regum Israel ambulare: 2. Reg. 16, est illos impios vita, fide, regimine imitari. Sicut contra ambulare in viis David, aut sicut David: 1. Reg 9. In praeceptis Dei, In iudiciis Dei, Levit. 18 In iustitiis Dei ambulare, Isa. 23. In viis Dei ambulare, Psal. 128. Isa. 23. Ambulare post Dominum, 2 Reg. 23. In praeceptis Dei ambulare, Ezech 5. Item, in viis ac iustificationibus Dei, in lege, in semitis Dei, Psal. 127. Es. 2. 1. Reg 8 est, eius verbum ex animo sequi. Ambulare coram Deo, Genesis 7 et 17. Cum Deo, Genesis 5. in conspectu Dei, Genesis 28. Ambulare coram Deo in veritate, 2. Reg. 20. Item post Deum, et similia, significant, vero animi motu et sentire et agere, quae Deus praescribit, seu pie vivere ex animo. Ambulare post Baal Peor, item post deos alienos, Deut. 4, et Hebr. 7, est idola colere. Ambulare secundum carnem, in carne, aut secundum spiritum, Rom. 8, Galat. 5. sic scilicet sentire ac vivere, uti caro aut spiritus praescribit. Sic et Ambulare in, et post desideria carnis. Ambulare post avariciam, Ezech. 33. Item, post duriciem cordis sui mali, Ieremiae 3. Post peccata Ieroboam, 2. Reg. 13. Ambulare post spiritum suum, Ezech. 13. Idem ferme est, Ambulare in novitate vitae, aut spiritus: et contra, literae vetustae, Romanis 6, et 7, nisi quod vetustas literae proprie illam Pharisaicam disciplinam complectatur. In nomine Dei ambulare, Micheae 4. Omnes gentes ambulabant quisque in nomine Dei sui. Nos autem ambulabimus in nomine Domini Dei nostri: id est, colemus eum. In ore patrum ambulare, est, secundum eorum praescripta: Psal. 49. Ambulare in statutis gentium, Levit. 20. pro, secundum. Ambulare in luce, aut ut filii lucis,
et dum lucem habetis: et contra, in tenebris, quod crebrum est in Ioanne, Paulo et Prophetis: significat pie vivere, et cognitionem Dei habere. contra, Inordinate ambulare, pro, parum pie ac honeste vivere, 2. Thess. 3. Ambulare in sapientia, Coloss. 4. pro, sapienter Ambulare in veritate et iustitia, 1 Regum 2 et 3. pro, vere, syncere, iuste. Ambulare in bonis operibus, Ephes. 2. id est, pie vivere, ac secundum Dei mandata. Ambulare in grandibus et mirabilibus, Psal. 131: id est, extra verbum in speculationes sui cerebri evagari, aut etiam extra vocationem maiora viribus tentare, insolescere, superbire. Ambulare coram Deo ex adverso, Levit. 26. pro, iactare eius titulum, et tamen voluntati ac mandato eius resistere. Ibidem, Deus nobis ex adverso ambulare dicitur: id est, nos arguere et punire graviter. Ambulare secundum charitatem, Romanis 14. Ephes. 5, est, uti charitas postulat vivere ac versari. Ambulare per fidem, non per speciem, 2. Corinth. 5 est syncere, ac in timore Dei, non externo fuco. Dicitur et Deus ambulare in populo, cum nobis adest, ac benefacit, Levit. 26, Deut. 23. Ambulare in latitudine, Psal. 119, est, respirare, liberum esse a persequutione, et bona conscientia agere. Ambulare iustitiam ante pios, Psal. 85. pro, pii sectabuntur iustitiam, vel potius Deus ipsos ducet in omnem veritatem ac iustitiam, sicut si ipsa iustitia eis viam rectam praeiret, aut etiam praeluceret. Ambulare circumquaque impios, Psal. 12, significat eorum numerositatem aut frequentiam. Ambulare cum aliquo, Proverb. 1. 1. Sam. 25. Item aliquo loco, 1. Sam. 30: id est, cum eo versari. Ambulare ad pedes alicuius: pro, ei ministrare. 1. Sam. 25 bis habetur. Ambulare in lumine vultus Dei, Psal. 89. et in lumine Dei, Esaiae 2, est eius noticia et aliis bonis frui, etc. Lingua alicuius ambulat in terra, Psal. 73. Posuerunt in caelo os suum, et lingua eorum ambulat in terra: id est, pro libitu et arbitrio suo de omnibus rebus loquuntur et pronunciant. Ambulare facere aliquem, est ducere Psal. 25, Ambulare fac me per veritatem. Ambulare sensim, est dolentium ac moerentium gestum exprimere: 1. Regum 21. quia illi vel ob meditationem sui mali, vel etiam ob debilitationem lente progrediuntur. Eadem loquutio etiam de imbecillib. dicitur, Gen. 32: Declinantes in perversitates, ambulare faciet Dominus cum operantib. iniquitatem: id est, cum illis eos puniet. Sic et illud Actor. 5. Iudas abiit viam suam: id est, periit. Sic dicitur, Ponet partem eius cum hypocritis.
AMEN, Hebraea vox, videtur proprie esse adverbium affirmandi, sumptum ab אמן aman fidelis, verax fuit. Putant vero aliqui esse vocem origine sua imperativi modi Niphal, ubi sic scribitur האמן Heamen, et ה h literam, aut potius tenuem spiritum, initio propter multum usum in pronunciando evanuisse. Christus ea, et quidem repetita, saepe utitur, pro certa asseveratione, ferme iuramenti loco: ac significat ei idem quod Vere ac certe. Sic et Paulus 1. Corinth. 1, videtur eam accipere, cum dicit: Promissiones Dei esse Nae et Amen: id est, certas, veras et ratas: posito adverbio pro nomine adiectivo. Sic et Apocalypsis 3, Amen testis fidelis, accipitur. Item Isaiae 65. Benedicet se in Deo Amen, Iurabit in Deo Amen: id est, in vero ac veraci, seu nequaquam fallente Deo. Additur alioqui admodum crebro in fine precationum, non solum in communi usu omnium Ecclesiarum omni tempore, sed etiam in Sacris literis: ubi quoque, ut dicatur haec vocula in finem precum, nonnunquam praecipitur: ut Deut. 27, Nehem. 8. 3. Esdrae 9, Hiere. 11. Num. 5, Psal. 41 72, 89, 106: in quibus locis aliquoties etiam duplicata ponitur. ¶ Quaestio autem est, quid tandem haec vocula in fine precationis significet. Septuaginta aliquoties verterunt per FIAT, quo plerique scriptores inclinant, quasi sit optantis aut imprecantis Adverbium. Mihi sane, salvo aliorum honore, Hieronymi sententia maxime probatur, cuius haec sunt verba super Matth. Amen signaculum est Orationis Dominicae, quod Aquila, interpretatur Fideliter: nos possumus dicere, Vere. Causa autem, cur hanc significationem maxime probem, est. Primum quia in eo sensu Christus hac vocula utitur, ut supra dixi. Secundo, quia natura fidei ac verae precationis ea est, ut in fine precationis addatur non amplius votum, sed certa cordis asseveratio, aut assensus, quod Deus te exaudiverit, tuaque petitio suum effectum apud Deum sit consecuta, iuxta illud Marci 9. ubi iubemur credere, quod omnia quae petimus, simus certo accepturi: sic demum petitiones fore ratas. Nam omne votum aut desiderium habet aliquo modo admixtam dubitationem: sed in conclusione precum omnino debet abesse omnis dubitatio, et regnare certa fiducia, quod Deus te exaudierit, tibique indubitanter id quod petiisti continget. Sive igitur usum huius voculae in verbis Christi, sive fidei aut precationis naturam, addo et ipsam eius radicem seu primariam originem אמן Aman et Neemen spectes, omnino significat certitudinem, indubitatam assertionem: seu est adverbium affirmandi, et nequaquam optandi aut imprecandi, ut multi male opinantur. Nec tamen male eam in aliquibus locis veteris Testamenti interpretaberis pro voto. ut 1. Reg. 1 ubi ad promissionem Davidis de successione Salomonis, dicit mater Barsabea, Amen. Sic dicat Iehova Deus Domini mei. Sic Ierem. 11. et 28.
AMO, Vide infra in verbo DILIGO, et DILECTIO.
ANALOGIA, mathematicum vocabulum est, et significat duarum aut plurium rationum consonantiam, aut proportionalitatem, ut olim verterunt. Analogia igitur fidei Paulo est, Rom. 12, congruentia aut consonantia cum fide. Vult enim, ut omnis interpretatio Scripturae, et omnis doctrina aut dogma, vel etiam consilium aut conatus in Ecclesia, consonet cum summa fidei aut doctrina Christiana, quae iam in Decalogo, Evangelio. Symbolis, aut in Catechismo comprehensa est: ut Invocatio sanctorum, caelibatus, Missa, et similia repugnant primariis fidei capitibus. Quare etiamsi videretur habere aliqua verba sacrarum literarum aliquo modo eo tendentia, tamen admittenda non est, sed sensus illorum locorum diligentius est inquirendus.
ANATHEMA. Distinguit Budaeus inter ἀνάθεμα et ἀνάθημα: quod posterius quidem tantum donarium divis dicatum: prius vero rem sacram, execrandam, devotam aut detestandam significet. Sed Chrysostomus pro eodem accipit, quem et nos sequemur, simpliciter de hac voce agentes. Monet alioqui multa Budaeus de hoc nomine utiliter, in secunda parte Annotationum super Pandect. et in Commentario Graecae linguae. Hieronymus quidem monet, hanc vocem aut rem ratione originis propriam Hebraeis esse, eosque eam pro extrema execratione aut detestatione habere. Sed nos moti etiam ipsa vocis etymologia, potius eam a Graeca significatione et communi omnium gentium more deducemus. Primum venit haec vox a superponendo, aut suspendendo, quod olim apud gentiles donaria templi in eminentiori aliquo loco de parietibus aut columnis suspendebantur, ut et hodie in Papatu fieri videmus. Fuit vero in omnibus gentib. recepta, illa sententia opinione, quod quicquid semel Deo dicatum ac consecratum esset, id amplius in humanos usus adhiberi nullo modo deberet aut liceret, sed esse quam longissime a reb. usibusque nostris seu prophanis removendum ac separandum, et ad sua phana aut loca sacra ac velut ad deos ipsos abigendum, sive communi separatione, sive etiam per mortem ipsam. Inde metaphora quaedam ducta est, ut qui summa quadam proscriptione olim damnabantur, etiam Anathemata dicerentur; quod perinde essent a communi vita et consortio
hominum repellendi, et tollendi e vita, sicut aliae res aut homines diis devoti ad deos suos abigendi, quib. erant dicati aut consecrati, aut quorum etiam iusto iudicio seu iustitia ad poenam suppliciumque ob aliquod tetrum scelus debebantur. Ideoque quo illos facinorosos ac pollutos veluti ad deos ablegarent, proscribebant eos veteres, uti cuivis liceret ipsos interficere. Anathem a igitur est res aut persona Deo obligata aut addicta, sive quia ei ab hominibus est pietatis causa oblata, sive quia iustitia Dei tales ob singularia aliqua piacula veluti in suos carceres poenasque abripuit, comprobante et declarante id etiam hominum sententia, ut fit in excommunicationibus. Duplici enim de causa Deus vult aliquid habere vel tanquam gratum acceptumque, ac sibi oblatum: vel tanquam sibi exosum, suaeque irae ac castigationi subiectum ac debitum. ¶ Eadem est vis vocis הרם Herem, deletio, apud Hebraeos: ut pro rebus Deo ab hominibus dicatis, ideoque tantum ad sacrum usum exhibendis, et etiam contra pro execrandis ponatur, quia et illa sint veluti serva et mancipia poenae ac irae Dei, ut habetur Levit. 24; Num. 18, Deut. 7. 13, ubi inquit: Abominaberis illud, quia anathema est. loquens de idolis. Sic et Iehosuae 6. 7. 10, et 1. Samuelis 15, et alias saepius, Septuaginta Herem plerunque per vocem Anathema verterunt. In novo Testamento haec vox ferme in malam partem accipitur, pro re execranda, detestanda, et irae Dei poenisque addicta et devota: ut Paulus cupit anathema esse pro fratribus Iudaeis, Rom. 9. id est, res damnata et perdenda. Quo modo ac sensu Moyses quoque petit se deleri ex libro viventium, Exodi 32: id est, tolli ex numero salvandorum, ut modo populo illud tantum scelus condonetur. Sic Paulus Gal. 1, et 1. Corinth. ultimo, falsos doctores iubet esse, aut pronunciat anathemata. Sic et Petrus negans Christum, dicitur semet anathematizasse, Marci 14. Et illi 40. Actor. 23 dicuntur se anathematizasse, id est, omnibus sese diris devovisse, sibique summam perniciem imprecatos esse; si ita se res haberet, aut si comederent, antequam Paulum interficerent. 1 Corinth. 12 dicitur, Nemo spiritu loquens dicit Dominum IESUM anathema: id est, odio habet, aut detestatur Christum. De anathemate Maranatha, vide in Maranatha. Vicinae sunt illae duae voces περικάθαρμα et περίψημα, purgamentum et iuramentum, 1. Corinth. 4. ubi Paulus dicit, se aliosque synceros doctores pro extremis piaculis, quibus orbis terrarum polluatur, haberi. Cum enim mundus ex mandato Dei seductores pro anathematibus habere deberet, invertit id Dei mandatum, ac veros doctores pro extreme execrandis et tollendis anathematibus habet. Concludit enim ibi Apostolus hanc suae tristissimae sortis descriptionem grandi epiphonemate, veluti si diceret: In summa, quid multis opus est? tam tristis et misera est nostra sors, tam etiam omnibus sumus odio ac execrationi, ut omnes sentiant, nos esse veluti communes quasdam pestes ac piacula mundi: qui si diris exemplis tolleremur, orbis terrarum esset melius habiturus. Saepe (inquit Hesiodus) unus homo est causa mali toti civitati. Sic igitur olim senserunt, quod ob alicuius unius hominis grande scelus impunitum, tot regiones punirentur gravissimis cladibus, ut etiam revera accidit, sicut Scriptura de peccatis Manassae pronunciat. Quare, tales putaverunt quamprimum esse tollendos, quo ira Dei averteretur. Sic erat Achan in Iosua, sic Ionas in navi. Saepe etiam innocentes homines in magnis publicisque calamitatibus ab sumebant, in eosque sua scelera et poenas, ut ipsi somniabant, congerebant, ac diis manib, devovebant et mactabant. Tales farme fuerunt duo Decii et Curtius, quorum apud Livium fit mentio.
ANCILLA, alias conditionem, alias humilitatem ac promptitudinem in serviendo significat: et quidem nonnunquam iunctim ponuntur. Ruth. 2, Quod consolatus sis me, et loquutus ad cor ancillae tuae: Et ego non sum sicut una ex ancillis tuis. priore loco est humilitatis, posteriore conditionis. Sic et 1. Sam. 25, Abigail inquit ad Davidem: Ecce ancilla tua in ancillam ad lavandum pedes tuos. Sicut oculi ancillae ad manus dominae suae. Id est, omnia inde expectans. Ecce ego servus tuus, et filius ancillae tuae, Psal. 86, pro verna: id est, tibi prorsus addictus.
ANGARIARE verbum, significat aliquem cogere, aut adigere ad aliquid molestum ac laboriosum, idque plerunque praeter ius, sed tamen sub praetextu publici iuris, autoritatisue. Venit autem inde, quod teste Suida angari Persis dicebantur publici aut regii nuncii, qui magna festinatione publicas literas, quo opus erat, perferre cogebantur. Illis igitur regia potestate severissimoque mandato licebat, quosuis vel homines, vel iumenta, rhedas aut naves arripere, eisque ad approperandum suum cursum ferendâve onera aliqua uti vel abuti. Ideo Christus Matth. 5. dicit, Si quis te angariaverit ad unum miliare, (id est, coegerit secum proficisci) ibi cum illo duo: id est, potius propera, ac servias ei ulterius quam flagitat, quam ut rixando cum eo in maiores difficultates aut acerbitates incidas, et scandala excites noxia. Sic Matth. 27. dicuntur milites angariasse Simonem Cyrenaeum, ut adiuvaret Christum in ferenda cruce, usque ad supplicii locum.
ANGELUS Graecavox, Latine nuncius, Hebraice מלאך Maleach, in multo usu est in Sacris literis et Ecclesia. Significat autem ministros potentum, praesertim ad perferenda mandata, et expedienda aliqua longius a suo domino remota negotia missos. Accipitur autem tum pro hominibus, tali ministerio fungentibus, tum et pro famulitio Dei spiritualium essentiarum. Imo et satanae nonnunquam tribuitur. De quo significationis discrimine ex textu, adiectisque vocibus iudicandum. Pro ministris hominibus accipitur in hisce Exemplis. Genes. 32, Et misit Iacob nuncios ante se ad Esau. Numer 14. Nunquid nunciis, quos misisti ad me, loquutus sum? Proverb. 16. Nuncius improbus adest in malum. Ios. 16. Quoniam Rachab abscondit nuncios, quos misimus. Sic 1. Sam. 23, et 1. Reg 19. Caeterum Malach. 2. locus insignis est, sacerdotum munus describens: Labia sacerdotis custodient scientiam, et doctrinam quaerent ex ore eius, quoniam Angelus Domini exercituum est. Sic et 3. eiusdem: Ecce ego mitto angelum meum ante te, qui repurgetuiam in conspectu eius. Pro Angelis caelestibus ponitur Gen. 28. Angeli ascendebant et descendebant per scalam Iacob. Gen. 16. Et invenit eam angelus Domini iuxta fontem aquae, Exod. 23. Ecce ego mitto ante te angelum meum, qui custodiet te in via. Gen. 24. Iehova Deus caeli et terrae, mittat angelum suum ante te Psal. 34. Castra metatur angelus Domini circa timentes eum. Psal. 91, Mandabit angelis suis, ut te custodiant in omnibus viis tuis. Psal. 104. Qui facit angelos suos ventos, et ministros suos ignem flammae. In novo Testamento sunt innumera loca de bonis angelis. Est vero Angelus substantia spiritualis, iusta, ac Deo obediens et aliena a corporis coniunctione, in ministerium Dei ac piorum (teste Epistola ad Hebraeos) destinata. Pro malis angelis ponitur 2. Samuel. 24, de angelo perdente Ierosolymam. Psalm. 78, Misit eis immissionem angelorum malorum. Psal. 35. Sint ut pluma coram vento, et angelus Domini impellat eos. Sic Iob 4, In angelis suis posuit dedecus. 2. Corinth. 12. habetur de angelo colaphizante Paulum. 2. Pet. 2. dicitur Deus non pepercisse angelis peccantibus. Sic et in Epistola Iudae, Matth. 25, Apocalyp. 12. habetur de praelio bonorum et malorum angelorum in caelo facto. Significat vox Angelus nonnunquam ipsum Dei
filium, quod et ipse in redemptione humani generis exinanitus, et tanquam minister quidam admodum humiliter obediens patri caelesti factus est. Hic Angelus dicitur apparuisse Moysi ex flamma rubi, et mox nominatur Iehova: quem Angelum se ex omnibus malis redemisse, Iacob Gen. 48. gloriatur, ao cupit eum benedicere nepotibus suis. Idem angelus Num. 20. dicitur eduxisse populum Israeliticum ex servitute Aegyptia: nimirum Christus, qui fuit (teste Paulo) petra comitans Israelitas. Sic Stephanus quoque primum dicit Deum apparuisse Moysi in flamma rubi. Mox dicit, angelum ei visum esse in rubo. Ita eundem et angelum et Deum patrem nominat. Vocatur et Malach. 3, Angelus foederis a Deo promissus, et a populo Dei expectatus et exoptatus. Qui et Dominus ibi dicitur, ac purificator, mundator seu iustificator, ac renovator filiorum Levi: id est, omnium credentium. Dicitur autem Angelus foederis, quia per eum fit foedus et reconciliatio in Deum et homines. Ponitur haec vox metaphora quadam pro viro valde pio, aut etiam doctore sincero. ut Sam. 19. 2. Sam. 14 et 19: ubi tamen non tam metaphora, quam plena comparatio est. Sicut et Actorum 6, de Stephano: item Gal. 4. Forte Apocalypsis 2. per angelos Ecclesiarum intelligit summos doctores.
ANGULUS, pro quibusvis extremitatibus. Nehem. 9. Dedisti ei populos, quos dimisisti in angulos: id est, dispersisti in diversas orbis terrarum partes, adventante Israele. Super quatuor angulos terrae, Apocalypsis 7, et 20. Angulum capitis aut barbae tondere, est extremitatem capillorum tondere. Lev. 19, Filii nostri sicut anguli excisi instar palatii: pro, sicut angulares lapides elegantes. Anguli totius populi, Iud. 20, pro, primates, proceres, magnates, per metaphoram sic dicti. Zach. 10, angulus eadem ratione nominatur ipsemet Christus, Ex ipso angulus: pro, ex Iuda Christus, caput Ecclesiae. Sic ipsemet Dominus prophetiam de lapide angulari, de se interpretatur: Lapis quem reprobaverunt aedificantes, factus est in caput anguli. Psal. 118, Matt. 21, Act. 4. 1. Petri 2. Sic et Iob 38. Isaiae 28. Ephes. 2, lapis angularis praedicatur, et pro Christo ponitur. Angulus aliquando nobilem et conspicuum locum significat. Sic dicitur, pharisaeos orasse in angulis platearum. Aliquando contra ignobilem ac obscurum. Sic negat Paulus Act. 26, ea in angulo acta esse, quae ipse de Christo concionaretur.
ANGUSTIA, pro omni maiore afflictione, praesertim autem pro animi anxietate. De quo vocabulo, sicut et de Contractione, in vocibus Dilatare et Latitudo, agetur: quoniam alterum sine altero facile explicari nequit.
ANIMA ψυχὴ, נפש, Nephes, varia plane significata in Sacris literis habet, quae ordine enumerabimus. Primo significat aliquando rationalem animam, quam Latini animum τὸν νοῦν dixêre: ut cum Dominus inquit Matt. 10, Non esse timendos qui tantum corpus interficere queant, animam autem illaesam relinquere cogantur, sed qui corpus simul et animam in gehenna perdere possit. Marci 8, Quid prodest homini, si universum mundum lucratus fuerit, animae vero suae detrimentum patiatur? In hac significatione reperitur etiam in veteri Testamento: ut Genes. 35. dicitur egredi anima ex Rachele, cum moreretur: et contra 1. Reg. 17 dicit Elias, Revertatur Domine anima pueri huius intra ipsum. Sic et Bileam Num. 23. dicit: Moriatur anima mea morte iustorum, et sit postremum meum sicut ipsorum. ubi indicat, animam piorum post mortem bene habere. Et mox sequenti Cap. de adventu Meschiae inquit: Videbo eum, sed non nunc: et intuebor eum, sed non de prope: id est, cito. ubi indicat ille, se etiam post mortem victurum. Sic 1. Samuel. 25, Abigail inquit, quod anima Davidis custodietur in custodia vivorum: contra vero anima hostium eius, veluti lapis funda excussus, in exitium abiicietur. Sic 1. Pet. 2: Abstinete a carnalib. concupiscentiis, quae pugnant adversus animam. Psal. 16. et Act. 2, Non relinques animam meam in inferno, etc. Sap. 3, Iustorum animae in manu Dei sunt. Haec significatio diligenter observanda est propter Saducaeos quosdam, qui negant in veteri Testamento reperiri quod anima sit quiddam separatum a corpore, quodque eo extincto vivat: praesertim vero de libris Mosi id pernegant.
Secundo ponitur aliquando et pro toto homine, ut Gen. 12. Animas quas fecerant in Charram: id est acquisierant mancipia, aut genuerant liberos. Et Ezech. 33, Gladius tulerit animam: id est, interfecerit quempiam. Sic Num. 33. Gen. 14 inquit rex Sodomae ad Abraam: Da mihi animas, tu retine reliquam substantiam. id est, homines ab hostibus nostris captos, etiam a te liberatos. Ezech. 8, Anima quae peccaverit, ipsa morietur. id est, homo peccans 13. Rom. Omnis anima sit subiecta superioribus potestatibus: id est, omnis homo. Sic quoque usurpatur. Gen. 36. cap. Coepit Esau omnem animam domus suae. Deut. 10, Iacob cum 70 animabus dicitur descendisse in Aegyptum. Levit. 2, Anima cum obtulerit oblationem. et 4. Cap. Si peccaverit anima. et 20, Anima quae declinaverit ad malum. Sic Act. 2, una die dicuntur accessisse 3000 animae ad Christianismum. Num. 15, Anima quae per superbiam aliquid commiserit. Gen. 17, Anima incircumcisa exterminabitur de populo. Sic Ezech. 16, Non esse occidendam animam, quae mori non debet: id est, damnari a doctore innocentes, pieque agentes. Sic saepe anima, tamquam nobilior hominis pars, cum singulari quadam emphasi et affectu, pro toto homine ponitur. Gen. 27, Ut tibi benedicat anima mea, priusquam moriar: id est, ut ego tibi benedicam. Dicitur et de Deo, ut, Septem sunt abominatio animae Dei: id est, Deo. Proverb. 6. Psal. 11. Sic Ezech 24. Polluo sanctuarium, desiderium animae vestrae: pro, quod extreme et ex animo amatis. Sic anima arida et famelica: id est, homo. Num. 11. Psal. 107, Anima anhelans ad te. Psal 143. In secretum impiorum non veniat anima mea. Multum peregrinata est anima mea cum Meschech et Kedar. Custodi animam tuam valde, ne obliviscaris, Deut. 4. pro, custodi temetipsum. Confringi animam desiderando Dominum, Psal. 119. Concupiscere animam, et deficere ad atria Domini, Psal 84. pro, ipsum pium hominem. Sic Psalm. 69. Appropinqua animae meae, redime eam propter inimicos meos: id est, redime me. Et Psalm. 30, Ascendere fecisti ab inferno animam meam. Quomodo dicitis animae meae, ut transmigret? Psalm 11. pro, mihi. Errare fecistis animas vestras, Ierem. 42. pro, vosmetipsos. Facere malum contra animam, Ierem 44. id est, in propriam perniciem. Vicina huic significatio est, quod etiam pro brutis accipitur, et anima dicitur quodcunque animal. ut Genes. 1. Levit. 11, Producat terra animam viventem: id est, animal quodcunque.
Tertio ponitur pro anima bruta, id est vegetativa et sensitiva, quae causa est vitae hominis. ut Gen. 1, Omne vivens in quo est anima vivens. Num. 11, Nunc autem anima nostra est arida: id est, vita aut corpus nostrum nullo commodo victu rigatur ac fovetur. Gen. 35, Et factum est cum egrederetur anima eius. Psal 119, Vivat anima mea, laudabit te. Tametsi haec proprie de rationali anima intelligenda sint Iob 12, In cuius manu est anima omnis viventis. 2. Sam. 1. Adhuc anima mea in me est. et 1. Reg. 17, Revertatur quaeso anima pueri in eum. Quod itidem de rationali anima dicitur. De vegetativa in sequentibus exemplis. Comedere animam. Ezech. 22. sicut leo rugiendo rapiens rapinam, comederunt animam. Thren. 2. Cum effunderent animam suam in sinum matrum suarum. Luc. 9. Qui voluerit animam suam salvare, perdet eam. Posses etiam accipere de vita Luc. 12. Anima habes multa bona. Matt. 6, Non,
ne anima pluris est quâm esca? Iohan. 12, Anima mea turbata est valde. Et Matth. 26, Tristis est anima mea usque ad mortem. Act. 20, Anima ipsius adhuc in ipso est. In Psalmis innumera sunt exempla: ut cum dicitur, Anima incurvavit se in pulverem, Psal. 44. id est, vis vegetativa proxima est interitui. Multa tamen huiusmodi exempla etiam ad rationalem animam trahi possunt. Sicut et illud: Dilige Deum ex toto corde, tota anima, et omnibus viribus, etc. In hac vegetativa significatione credo et accipi animam, cum ea dicitur sanguis, aut in sanguine esse: et animam non esse comedendam, Gen. 9. et Levit. 17. Sic Psal. 124, Torrens pertransivit animam. Et Psalm. 105, In ferrum venit anima eius: pro ferrum intravit in corpus, aut vim vitalem semienecarunt catenae et captivitas. Quarto ponitur saepe pro ipsa vita: ut Gen. 8, Requiram animam de manu fratris. sic et Exodi 4. Et Matt. 2. Mortui sunt, qui quaerebant animam pueri. Iere. 36, Erit anima sua ipsi loco praedae. Sic 1 Sam. 26. Anima mea fuit preciosa in tuis oculis: id est, pepercisti mihi. Iohannis 10, Ponere animam pro ovibus. Et, Habeo potestatem ponendi et resumendi animam. Sic et Matt. 20, tametsi ibi quoque de rationali anima accipi queat. sic et in eo, Dabit animam suam redemptionem pro multis, Iohannis 13, Animam pro te ponam. Et 15, Dilectionem maiorem hac nemo habet, quam ut ponat animam suam pro amicis suis. Ionae 2, Aquae circumdederunt me usque ad animam: id est, extremum periculum vitae. Dare alicui suam animam in praedam, id est, conservationem vitae, quam pro suo lucro aut praeda habeat, quod nempe incolumis evasit. Iere. 20 et 45. Petere pro anima sua, Ester. 7 id est, supplicare pro vita sua. Anima alicuius pro alterius anima: id est, similem sortem aut mortem loco illius perpeti. Anima nostra pro vobis ad moriendum. Animam alicuius quaerere: pro insidiari vitae eius, ut dixi. Cum hac significatione cohaeret illa phrasis, Percutere animam, Gen. 33. Levit. 24. Deuteron. 22 et 27. id est, ita vulnerare, ut vitam adimas. Stare pro anima sua, Ester 8. id est, pugnare pro vita. Item, Abiicere animam: Iud. 9. Accipere animam in manum, significat extremum periculum adire, praesertim in bello: nam ibi vitam et mortem suam pugnans in manibus gestat. Iud. 9. Sic accipienda est etiam loquutio, Ire in anima sua, aut Cum animis suis attulerunt aquam. 2. Sam. 23. Causam praebere in animam alicuius. 1. Samuel. 22. In anima nostra attulimus panem. Thren. 5, Iud. 9 et 12. In animam suam loqui: id est, contra animam aut vitam suam. 1. Reg. 2, id est, in suam propriam perniciem, Nec erat qui requireret animam meam: id est, conaretur vitam meam a periculo liberare. Eripuisti animam meam a morte, Psalm. 56. Iere. 48. Psalm. 17. sic Psal. 33. Ut eruat animam ipsorum a morte, et vivificet eos in fame. Sic et 1. Reg. 1, fugere pro anima. 2. Reg. 7, circumdare aliquem pro anima: id est, quaerendo vitam eius. Sic et expectare animam alicuius, Psalm. 56. Accipere laqueum in animam, Proverb. 22. pro, sibimet exitium accersere. Huc referri possunt illae loquutiones, Amare et odisse animam suam: quae infra in Diligo, et in Regulis Universalibus exponentur. Sic et Invenire animam suo loco tractabitur. Quinto ponitur propotentiis animae, praesertim pro affectibus, appetitione, voluntate, ingenio, mente, aut animo. Exod. 23, Ne opprimas peregrinum. Vos nostis animam peregrini: id est, affectum. Gen. 23. Si est anima vestra, ut sepeliam mortuum: id est, sententia, sensus, voluntas. Gen. 22, Sichem filius meus, concupivit anima eius filiam vestram. Gen. 23. Si est anima vestra: id est, sententia. In hac significatione accipiunt alii illud, Dilige Deum ex tota anima: id est, ex omnibus affectibus. Deut. 4. Et ad ipsam mercedem elevat ipse animam suam: id est desiderium suum. Isa. 5, et Abacuc. 2, Dilatavit infernus animam suam. id est, cupiditatem. Sic Proverb. 23, Dominus animae: pro, cupiditatibus deditus, aut gulosus. Isaiae 56, Canes praefortis animae, nescientes saturari. Levare animam: pro, concupiscere. Qui non accepit, aut potius levavit animam suam in vanum: id est, vana et iniusta concupivit aut speravit. De qua phrasi in verbo Levare. Similia exempla Deut. 24, Ier. 22, et alibi passim, Non dabis me in animam hostium meorum, Psal. 27. pro, ad libitum eorum. Ezech. 16. Dabo te in animam odientium te. Psal. 105. Ut institueret principes eius in animam suam: id est, pro voto aut arbitrio suo. Animam suam non saturabunt, Ezech. 1. id est, cupiditatem non explebunt Ieremiae 15. Si starent Moyses et Samuel coram me, non esset anima mea ad populum istum. Sic Iohannis 10. Quousque suspendis animam nostram? id est, vota aut desideria nostra, qui cupimus aliquid certi de te cognoscere. Deuter. 23, Et comedes vuas iuxta animam tuam: id est pro desiderio tuo. Amara anima, et amarus animus, saepe pro acerbo, irato aut tristi animo ponitur. ut Iud. 18. 1. Sam. 1. Numer. 16. ponitur Viri anima amari: id est, concitati. et 1. Sam. 22. pro tristibus ponitur. Sic et 1. Sam. [23.] ac 2. Reg. 4, et Proverb. 3. De qua voce et phrasi supra dictum est in voce Amaritudinis. Adhaerere animam alicuius alicui, est toto pectore eum amare. ut Genes. 34, Adhaesit anima eius in Dina. 1. Sam. 18, Conglutinata est anima Ionathae cum David. Et contra, recedere animam alicuius ab alio: Ieremiae 6. Ezech. 23, id est, desinere amare eum. Sexto, pro corpore vivo, aut pro homine, sed potissimum ratione corporis. Huc pertinet phrasis illa, Affligere animam, Psalm. 38. Isaiae 58. Levit. 26 ac Deuteronom. 28, Dabit tibi Deus consumptionem oculorum, et tabescentiam animae. Anima pro victu, Isaia 58. Si protuleris famelico animam tuam, et animam afflictam saturaveris. Quandoque accipitur pro pignore, pro victu, ac eo unde vita sustentatur. Item pro homine vivo aut mortuo: ut cum Levit. 19 et 21 prohibetur, ne sacerdos semet contaminet super anima, id est, homine mortuo, aliquo suo cognato. Sic et Num. 5. 6 et 9, Immundus ab anima. Quidam vertit locum Act. 2. ex Psal. 16. citatum, Quoniam non derelinques animam meam in inferno, non derelinques cadaver meum in sepulchro: cum et verba ea, et totus contextus, et denique res ipsae repugnent. Nam negari non potest, animam non solere significare cadaver: et quod attinet ad locum Levitici, omnino ibi videtur significare homines mortuos. nam et mortuos adhuc solemus homines, parentes aut liberos vocare, per quandam vel synecdochem, vel catachresin: sicut ibi mox illud nephes אפש exponitur per patrem, matrem et fratrem: nec tamen quisquam sanus dixerit, istas voces pater, mater aut frater, idem valere quod cadaver. Sic et vox ἃδης significat Lucae proprie infernum: quod vel ex eo exemplo apparet, quod dicit divitem in inferno cruciatum esse, et inde invocasse patrem Abrahamum. Sic et Isaias capite 14, sepulchrum ab inferno separat. Contextus porro cum ista versione pugnat, quia Petrus ibi clare tribuit Christo cruciatus mortis, ex quibus tunc demum sit liberatus, cum est resuscitatus: ut descensus ad inferos et sensus illorum dolorum non recte tribui queat Christo ante passionem, quando quidem eos Petrus proxime ante resurrectionem ponit, eosque resurrectioni opponit, ita ut resuscitatio sit ea ipsa liberatio et eductio ex illis cruciatibus. Reclamat et in eo contextus, quod clare Petrus ibi duas diversas partes hominis Christi facit, ac de eis separatim pronunciat, dicens: Praevidens loquutus est de resurrectione Christi, quod neque anima eius relicta sit in inferno, nec caro eius viderit corruptionem. Ubi diserte separatim anima a corpore ponitur, et separatim etiam de utroque pronunciatur. Qua ergo tandem conscientia illa duo studio a Spiritu S. separata, a versore
confunduntur? Nec valet hic id profugium, quod alterum hemistichium, aut etiam versus explicare soleat alterum. nam in talibus locis plerunque manente subiecto, variatur praedicatum: ut, Filius meus es tu, hodie genui te. Huc facit, quod caro in sepulchro mortua, non potuit sentire illos tam tristes cruciatus: ut sunt parturientis qui ibi per ὠδίνας significantur. Parum quoque honeste, aut etiam religiose corpus Christi vocatur cadaver, quod nunquam plane desertum fuit a divinitate. Porro quod etiam ipsa rei veritas ac doctrina Articuli descensus ad inferos, hanc sententiam non patiatur, satis ostendemus postea in voce Infernus, ubi aliquid de hac materia disseremus.
ANIMUS apud Latinos plerunque ita distinguitur ab Anima, ut haec vim illam quae vitam sensumque praebet, ille vero rationis religionisque capacem facultatem suppeditet: haec etiam brutis esset communis, ille vero tantum hominibus proprius. quomodo et Iuvenalis distinguit:
Sensum a caelesti demissum traximus arce,
Cuius egent prona et terram spectantia: mundi
Principio indulsit communis conditor illis
Tantum animas, nobis animum quoque. — Graeci vocant νοῦν, quem etiam solum dicit Aristoteles ab extra intrare in hominem. Accipiunt illi vocem hanc etiam pro eius affectu: id est, pro sententia, scopo, aut mente. Atque hac etiam significatione tantum vox Animus crebro in sacris literis reperitur, posita pro Hebraea voce נפש Nephes anima, Leb cor aut νοῦς mens: ut Exodi 35, Omnis prono animo offerens, etc. Credo hanc rationalem animam non raro vocari Spiritum: ut cum epistola ad Hebr. dicit, Verbum Dei esse gladium ancipitem pertingentem usque ad divisionem animae et spiritus: id est vitae vegetativae et rationalis. Verum de voce SPIRITUS suo loco agetur, unde et vocabulum Animus plenius perspicietur.
ANIMALIS HOMO ponitur pro homine naturali, quatenus natus, et in hac vita educatus, sed non renatus est. 1. Cor. 2, Animalis homo non percipit ea quae Dei sunt. Dicitur autem animalis, quia sola anima naturali regitur, carens spiritu Dei, eum in omnem veritatem deducente et impellente. Hac de causa etiam res spirituales carnali aut naturali ista anima aut intelligentia non percipit: sed terrenus cum sit, ea quae sunt de terra sapit, percipit et loquitur. Posset forte et ea ratio huius loquutionis videri, quod Anima in sacris literis saepe tum solam vegetativam animam, tum et ipsam carnalem vitam significare solet: de qua re dictum et est supra. Quare hac ratione Animalis homo idem ferme significaret, ac carnalis. Certum sane est, quod Scriptura accusans hominem, etiam ipsam rationalem animam vel maxime accuset. Caeterum ut et melius intelligamus quid sit Paulo animalis homo, et quid in nobis Scriptura accuset consideretur, admodum utilis Iacobi locus est, ubi caelestem et humanam sapientiam comparans inquit: Ista sapientia non est ea quae superne venit, sed terrena, animalis, diabolica. ubi omnem eam sapientiam hominis, quod ad religionem attinet, quae desuper non venit, diabolicam vocat: et ostendit, animalem sapientiam esse idem quod terrenam. Qui locus praeclare etiam refutat liberi arbitrii defensores. Porro 1. Cor. 15, Corpus animale vocat, corpus idoneum ad hanc terrenam vitam: Spirituale vero, quod ad caelestem vitam est aptum, conditûmve. Sic et epistola Iudae opponit homines animales, ut pravos, iis qui Spiritum Dei habent.
ANIMANS et ANIMAL ita distingui solent, quod Animans etiam plantas, Animal vero tantum sensum habentia significet.
ANNON, Adverbium interrogandi, crebro in Sacris literis ea quaerit, quae vel maxime vult affirmare. ut Genes. 13. Annon est universa terra coram te? Annon praecepi tibi? Iosuae 1. Annon misi te? Iud. 6. Annon unxit te Dominus super haereditatem tuam? pro, Certe fecit, ita prorsus sese res habet.
ANNUNCIO Hebraice notat idem quod indico, prima et maxime propria significatione. Sed tamen crebro ad emphasin annunciationis, celebrationis et praedicationis pervenit. ut Proverb. 12. Verax annunciat iustitiam: id est, dicit, loquitur, sive simplici indicatione, sive cum quadam praedicatione. Sic et Psal. 111, Fortitudinem operum suorum annunciavit populo suo, dando eis haereditatem gentium: pro, parefecit, ostendit potentem suam virtutem, cum Israelitas in terram promissionis induxit. Sic Psal. 142, Angustiam meam coram Domino annuncio: pro, ipsi expono. Isaiae 3, Peccatum suum sicut Sodoma annunciant: id est, ultro indicant, non occultant. Ieremiae 10, et saepe alibi, accipitur pro illa celebri praedicatione, laudatione et gratiarumactione. Sic Annunciatrix accipitur Psal. 68.
ANNUS, notae significationis vox, habet quaedam explicatione indigentia. Crebro autem quasi redundat, cum ad singulos minores et maiores numeros coniunctos repetitur, ut Gen. [5.1,] Centum anni, et triginta anni. Ponitur saepe simpliciter pro longo tempore. ut Psal. 90, Mille anni in conspectu tuo sunt sicut hesterna dies cum transierit: id est, longissimum tempus est perinde Deo ut brevissimum: nihilominus quod statuit aut promisit, certo fit, etiam si differat aliquandiu. ut in voce DIES dicam. In fine temporum, annorum, Danielis undecimo: id est, post aliquot annos. Filius anni erat Saul in regnare ipsum, 1. Sam 13, aliqui exponunt, quod iam uno anno regnaverat. Aliqui addunt, quod erat sicut unius anni: id est, simplex, rusticus, et semipuerilis, nullam regiam superbiam aut maiestatem praeseferens. Alii haec coniungunt praecedentibus, quod iam uno anno regnaverat, cum praecedens instauratio regni facta est: et post elapsum etiam alterum annum regni accidisse illa quae mox narrantur. quam opinor esse veram sententiam. Anni merconarii, pro certi, ac determinati, quibus mercenarius nihil addi, sicut et conducens nil adimi patitur. Is. 6. et 21: In tribus annis, tanquam annis mercenarii, alleviabitur gloria Moab. Mercenarius anni in annum, Levit. 25, Tanquam mercenarius anni in annum eris cum illo: pro, tanquam mercenarius annuus, qui sese ei non addixisset in longum tempus, aut perpetua servitute obstrictus esset, sed tantum usque ad certum tempus: quo elapso, denuo novum contractum constitueret. A fine anni in annum: pro, stato tempore anni. 2. Samuelis 14. Sic, Rem anni in anno facere: pro, debitum annuum pensum absolvere, 1, Reg 10. Sic, De anno in annum. pro quotannis, 1. Samuelis 7. Anno post annum pavebitis, Isaiae 32. pro, pluribus annis. Reversio anni, 1. Samuelis 2. pro, veniente novo anno, revoluto anno. Addite annum super annum, cessabunt agni: pro, post paucos annos cessabunt sacrificia, Isaiae 59. Annum coronare bonis, Psal. 65. pro, singulas partes anni, veluti circulum quendam suis fructibus aut commodis ornare: non aliter ac solent puellae texentes serta, ligneo circulo varios selectosque flores circumligare. Annos consumere tanquam sermonem, Psal. 90. pro, facile perire, aut praeterlabi. Esse cum aliquo dies aut annos, 1. Sam. 29, accipitur non de temporis longitudine, sed de experientiae magnitudine: ut Achis dicit de Davide, Qui fuit mecum dies, imo annos aliquot: pro, qui mihi tam penitus perspectus est, ac si pluribus annis mecum egisset. ponitur igitur ibi tempus, pro eo quod fit in tempore, nempe pro usu ac experientia. Dies annorum, Ezech. 38. Qui prophetaverunt in diebus illorum annorum: pro, illis temporibus. Apponere annos vitae, id est, prolongare vitam. Proverb. 3, Longitudivem dierum, et annos vitae, et pacem apponet tibi. Multitudo annorum: pro, senibus, Iob 32. Dies
loquentur, et multitudo annorum notam reddet sapientiam Id est, senes longo usu fiunt sapientes, et alios docere sapientia possunt. Numeri anni, pro paucis. Iob 16: Anni numeri venient, et semitam quam non revertar ambulabo: id est, moriar, non rediturus in hanc vitam. Nisi quis velit exponere, quod anni vitae nostrae sint a Deo numerati, et determinati. Alicuius anni pro tempore vitae eius, aut etiam ipsa vita, Psal. 102. et Hebraeorum 1, Anni tui non deficient. Proverb. 5, Ne des annos tuos crudeli: pro Cave ne maritus adulterae, te iuvenem crudeliter interficiat, atque ita tibi reliquum vitae tempus abripiat. Sic annos meos in gemitibus consumpsi Psal. 31. Dierum annus pro completo, ac omnes suos dies habente anno. Vide DIES. Placabilis annus, aut beneplaciti, Isarae 61. pro, cum Deus est propitius, et ultro nos benigne vocat. Sed Retributionis annus, Isaiae 63, et Visitationis annus Ieremiae 11, et 23, plerumque intelligitur de tempore, cum Deus est iratus, et castigat. Menses, tempora et annos observatis, Gal. 4. arguit Paulus superstitiosam temporum observationem, quod Religionem ad tempora alligabant: cum Deus eam, illis Iudaicis observationibus et circumstantiis locorum ac temporum, prorrus liberasset in Novo testamento.
ANTE aliquos esse, significat aliquando, ducem esse. 1 Par 19, Sophach erat ante eos. Alia huius praepositionis idiomata in CORAM exponemus.
ANTICHRISTUS, idem valet quod, vel qui se confert Christo, aut etiam adversatur Christo. Nam αιτὶ Graecis in compositione, non solum adversationem, sed etiam quasi exaequationem et collationem denotat: sicut saepe Homero ἀντίθεος. Dicit autem Iohannes, multos Antichristos esse, vocans omnes seductores Antichristos, quia omnes sese Christo opponunt: sed tamen unum, tanquam eximium prae aliis celebrat, cui id nomen proprie vendicat. Paulus 2. Thess. 2, vocat eum ἀντικείμενον, id est, adversarium: quia Deo, Christo piis, et omni verae pietati adversetur. Epitheta alioqui et nomina Antichristi in Sacris literis sunt plurima, de quibus studiosus Lector alios consulet. Praedicitur igitur in Sacris literis, ut supra in voce ABOMINATIO dixi, venturus quidam singularis adversarius filii Dei, quem novum Testamentum, et praesertim Iohannes in sua Epistola cap. 2 et 4, vocat Antichristum. Definit autem eum ita, ut dicat, Antichristum esse eum qui neget IESUM esse CHRISTUM, et qui neget IESUM CHRISTUM venisse in carnem: id est, qui personae IESU adimatregnum et sacerdotium. quorum utrumque sub voce Meschiae aut Christi comprehenditur. Adimit autem Antichristus Romanus IESU sacerdotium, primum dum non solum eum verbumque eius audiendum esse contendit. Secundo dum eum solum pro nobis sacrificasse, aut plene perlitasse non concedit. Tertio, dum etiam alios innumeros mediatores ac intercessores nobis in caelo et in terra proponit. Regnum adimit noster Antichristus Domino IESU, dum non concedit, eum solum esse caput, gubernatorem ac defensorem Ecclesiae suae: sed et alios ei gubernatores ac capita tum in caelo tum et in terra confingit ac praeficit. Quomodo vero alio qui et in hisce et aliis omnibus partibus doctrinae Christi pontifex Romanus Christo domino adversetur, satis hoc tempore spiritu Dei, in multorum piorum scriptis revelatum est.
ANTIQUUM est, quod olim priscis temporib. accidit. Hinc Dies antiqui pro priscis temporibus. ut, Postea habitabitur secundum dies antiquos, Ier. 46 Mich. 7. Mal. 3. pro, sicut olim, sicut priscis temporibus. Sic dicitur, A diebus antiquis, Isaiae 23. Antiqua misericordia Dei: pro, prima benevolentia, favor et beneficentia erga nos. Psal. 89, Ubinam sunt misericordiae tuae antiquae Domine, quas iurasti in veritate? id est, veteres promissiones misericordiae, favoris ac beneficentiae. Antiquorum desolationes erigent Is. 6. pro, priscas ruinas, olimque dirutas civitates instaurabunt. Ab antiquo aenigmata. Psal. 78, Loquar aenigmata ab antiquo: pro antiqua, exoleta, et quae prae vetustate pene interciderunt. Intelligit autem verba, miracula, ac benefacta Dei. Antiquus dierum, Dan. 7. id est, Deus aeternus qui numquam esse coepit, semperque ab aeterno fuit. Antiquitates caeli. Psal. 68, Qui equitat in caelis, caelis antiquitatis: id est, in sua gloria aeterna. Reges antiquitatis: pro, antiqui, prisci. Sic Isaiae 19, gloriabatur rex Aegypti, se esse filium regum antiquitatis: id est, ex vetustissimis regibus exortum. Ad antiquitatem suam reverti, Ezech. 16. Et sorores tuae Sodoma, et filiae eius, ad antiquitatem suam revertentur: id est, ad pristinum statum vel religionis, vel etiam externi status. Iudicum 5, torrens Kison vocatur antiquitatis propterea quod antiquitus Deus constituerat, aut etiam praedixerat se ibi perditutum esse Cananaeos, et Israelitis victoriam de illis largiturum. Secundum antiquitates: id est, secundum veterem statum, modum ac morem, Ezech. 36.
APERIRE os, aut labra, saepe adiungitur verbis loquendi, grata quadam superfluitate aut tautologia, aut perissologia. Aliquando etiam, ipsam loquutionem in dicat. Exemplum prioris est Iob 32. Aperiam labia mea, et loquar. Et 33. Aperiam os meum, loquetur lingua mea in palato meo. Sic et in novo Testamento non raro usurpatur. ut, Christus aperiens os suum docebat eos, Mat. 5. Nec tamen ociose additur vox Aperire os. significat enim aliquando libere, aperte, plene aut clare loqui. Sic Paulus iubet Ephesios cap. 6, orare pro se, ut sibi detur sermo in apertione oris: id est, plena, libera, clara et efficax docendi aut dicendi ratio et facultas. Eodem sensu et causa orat David Psal. 51, Domine aperi labia mea, et lingua mea annunciat laudem tuam. sicut Latini dicunt, Pleno aut rotundo ore loqui. Et vulgo ad obscure loquentem dicitur, Aperi os: aut, Ille sane aperuit os der hatt dass maul weit genug auffgetan. Aliquando et per se significat loqui, ut Psalm. 78. et Matth. 13. Aperiam in parabolis os meum. id est, loquar parabolas. Sic Iudicum 2, Aperui ad Dominum os meum: id est, novi, promisi ei. proverb. 8. habetur: Audite me, loquar nobilia, et apertio oris mei rectitudines, et loquutio oris mei, etc. Et Ezech. 16, Nec sit tibi amplius apertio oris: pro, ut pudefias, et non habeas quod contra amplius dicas. Proverb. 24, In porta non aperuit os suum. Sic Isaiae 53. Non aperuit os suum: id est, non est loquutus, non defendit se, sed tacuit. Aperire os suum, aliquando significat gestum deridentis, sicut in multis gentibus moris est. Iob. 16. Aperuerunt super me ora. De qua loquutione in vocabulo ORIS. Aliquando etiam conatum perdendi, ducta metaphora a feris et canibus ore laedentibus, significat Psal. 22. Aperuerunt super me os suum, ut leo rugiens et rapiens. Num. 16. dicitur terra aperuisse os suum, et devorasse Dathan et Abiron. Os aperire, est dare facultatem loquendi: sicut aperire aures et oculos, restituere auditum et visum. Sic Luc. 1. de Zacharia legimus: Apertumque est os eius illico, et lingua eius, et loqueb atur, etc. Vulvam aperire, est primo genitum edere. Exodi 13. et 34. Numer. 18. et quidem in Hebraeo est Apertio vulvae, abstractum pro concreto seu participio: id est, pro aperiente vulvam. Aliquando etiam sola vox APERTIO habetur, ut Exodi 13. Significat igitur non raro Apertio vulvae, primogenitum. Liberationem aliquando Apertio significat: quia captivi carceribus includuntur, quibus in liberatione necesse est carcerem et cathenas aperiri aut resolvi. Isaiae. 61. Talis est loquutio Christi: Quodcunque ligaveritis aut solveritis in terra, etc. facta allusione ad gubernationem captivorum. Aperire Scripturas, Luc. 24, est earum intellectum explicare, aut etiam vim spiritus dare ad
intelligendas eas. Sicut contrâ liber clausus, in Isaia et Apocalypsi, cuius sensum assequi nequimus. Ioannis 1, posthac videbitis caelos apertos: et Act. 7, Stephanus vidit caelos apertos: non intelligendum est de universalis caeli aliqua scissura: sed de oculorum spiritualium divinitus donato lumine, ut ad illa tanta mysteria penetrare potuerint. Tribuitur ergo alteri correlativo, quod proprie alterius est, nempe caelo quod intellectus hominis proprie divinitus donatur, tametsi et corporeis oculis talis aliqua species obiecta sit. Dicitur et Aperire mentem, ut Scripturas intelligas. Luc. 24. Aperire et claudere, ita ut nemo contrarium facere possit, significat plenam ac liberam potestatem administrandae functionis, ita ut nemo contra resistere, autid mutare queat, Isaiae 22, Ponam clavem domus David super humerum eius, et claudet, et nemo aperiet: aperiet, et nemo claudet. Locutio est sumpta ab oeconomi functione, qui plenam liberamque potestatem habet.
APPARERE coram Deo, pro venire in templum, et adorare coram arca, ubi Deus promiserat se habitaturum, et exauditurum. Psalm. 42, Quando veniam et apparebo coram Deo? id est, eum in templo restitutus in regnum adorabo?
APPONERE Cor super aliquid, est, id curare, amare, aut etiam in id confidere. Dicitur et Apponere aliquid supra cor. Vide COR. Apponere dies, Proverbiorum 10. aut Longitudinem dierum, Proverb. 3. id est, prolongare tempus vitae. Apponi ad populos suos, est mori ac sepeliri in sepulchro maiorum suorum, Gen. 35. 49.
APPREHENDERE pro attingere. Levi. 26, Apprehendit tritura vindemiam, et vindemia sementem. id est, labores et occupationes unius pertingent usque ad operas alterius prae nimia copia, ut sese invicem impediant, tempusque ad colligendos tam copiosos fructus desit. Apprehendit aliquis, aut eius manus aliquid, Levit. 14. 25, Num. 6, pro, posse id consequi, posse comparare, tantum ei esse opum ut id emere queat. Apprehendere fratrem, aut manum eius, est iuvare eum: sumpta metaphora a manuducentibus infantes. Levit. 25, Cum nutaverit manus fratris tui apud te, apprehendes eum: id est, sublevabis. Sic Deus dicit se apprehendisse manum Cyri: id est, eum rexisse, fovisse ac sustentasse, omniaque difficilia aut etiam impossibilia ei reddidisse possibilia, prona et obvia, Apprehendere terminum proximi, Deut. 19. pro, aliena invadere: ut solet fieri in agris, ubi rapax vicinus tranfert limites, et particulam aliquam soli ad se, translatis metis, attrahit. Apprehendentes gladium aut bellum: id est, bellatores. Num. 31.
APPROPINQUARE mulier, vel Ad mulierem, Exod. 19. Deuteron. 22. nota phrasis est. Appropinquaverunt dies, ut moreretur Israel: Genesis 47. pro, paulo ante mortem Iacob. Appropinquare facere, pro adducere vel offerre. Exod. 29, Appropinquare facies iuvencum coram Domino. Exodi 20, Appropinquare facies eum ad iudices. Appropinquare mihi facies Agag, 1. Sam. 15. Sic Deut. 1. Rem autem quae gravior erit vobis, appropinquare facietis mihi: pro, ad me referetis. Sacerdotes dicuntur Appropinquare Domino, quia proximi ei sunt, cum propius admittantur ad arcam, et offerant Domino. Sic Appropinquare praelium dicitur, quod acies pugnaturae ad sese invicem accedunt: 1. Reg. 20. Appropinquationem Dei volunt, Isaiae 58: pro, volunt coram et veluti in faciem cum eo litigare ac expostulare, tamquam iniusto, quia eorum invocationem et ieiunia negligit. Sumpta est loquutio a forensi more, ubi partes coram sibi invicem, ac in faciem sistere coguntur.
APOSTOLUS, ablegatus, ab ἀποστέλλειν, perinde ut a legando legatus, dicitur persona divinitus ac immediate in Novo testamento vocata, ad docendam doctrinam caelestem, et administranda Sacramenta ubique per orbem terrarum, habens testimonium Spiritus sancti quod in doctrina perseveranter errare non possit. Tales Apostoli proprie fuerunt tantum illi duodecim, qui cum Christo sunt versati, et Paulus. Ideo autem sunt sic a Christo vocati Luc. 6, quia fuerunt legati quidam a Christo, Matth. et Mar. ultimo in orbem universum ablegati, ut ubique de Christo testarentur, et legatione pro Christo fungerentur ad omnes gentes, quo se paterentur cum Deo reconciliari. 2. Cor. 5. Dominus dicit Io. 20. Sicut misit me pater, ita et ego mitto vos: ut ipse Dominus IESUS fuerit aliquo modo Apostolus, missus aut ablegatus, sicut et vocatur Hebr. 3. Dicit quidem Scriptura, mitti doctores etiam in Veteri testamento, ut in Exodo inquit Moyses: Mitte quem missurus es. Et Isaias, Domino dicente, Quem mittam? sese sponte offert, ac dicit, Mitte me Domine. Item in Hieremia: Currebant, et non mittebam eos, etc. Achias propheta 1. Reg. 14, dicit ad uxorem Ieroboam, Se esse durum nuncium, aut legatum. Verum in Novo testamento doctores magis proprie dicuntur Apostoli, quia longius et ad plures gentes erant ablegati. Tribuitur nihilominus haec vox et aliis eximiis doctoribus, ut Rom. 16, Qui fuerunt illustres inter Apostolos. Sic et 1. Cor. 15. ac Ephes. 4, etiam Apostoli numerantur inter eos doctores, qui post Apostolos quoque a Christo Ecclesiae donabantur. Eos veteres vocarunt viros Apostolicos, Apostolum gentium vocat se Paulus Rom. 11, quia plerunque gentilibus, divina quadam vocatione, et humana etiam pactione, facta cum Petro conventione, concionatus est. Contra Petrus apostolus circumcisionis dicitur. Galat. 2. Pseudoapostoli, falsi doctores tempore Apostolorum dicti sunt: quod sonat, falsi apostoli.
APUD aliquem aliquid esse significat alias, in eius potestate esse: alias, eius iudicio. ut, Copiosa apud te est redemptio, Psal. 130. pro, Dominus prompte, plene, ac omni tempore liberat. Sic, Apud te est propitiatio, ut timearis. Peregrinus sum, et incola apud te, ut omnes patres mei: Psalm. 39. Vel coram te, ut legitur 1. Paral. 29. pro, te teste, tuo iudicio seu potius te ita volente ac operante. Non est apud Deum, ut auxilietur inter magnum, et eum cui non est fortitudo. 2. Paral. 14. subintellige, discrimen. Perinde facile est Domino, utrique opem ferre. Deus perfectus est scientiis apud te, Iob. 14. id est, tuo iudicio.
AQUAM, pro elemento humido ac frigido accipi notum est. Natare fecit aquas super faciem eorum, Deut, 13. pro, submersit eos. Aqua refrigerii, Psal. 23. pro refrigerantibus aquis. Dicuntur autem duplices Aquae esset aliae in caelo, aliae in terra, ut Genes. 1. habetur. Illas in caelo, quidam volunt idem esse quod nubes ex vaporibus terrae constantes, quae in pluviam resolvuntur. Figurate porro plures habet vox haec significationes: accipitur enim tum in bonam, tum in malam partem. Comparatur ipse etiam Christus cum aquis in deserto, aut locis aridis et aestu ardentibus, Isaiae 32. Eritque vir ut rivi aquarum in deserto: id est, tam gratus et salutaris. Aquae viventis fons ipsemet Deus vocatur Ieremiae 2. et 7. de quo infra in voce VIVUS. Aqua significat etiam beneficia Christi: id est, veram doctrinam, Spiritum sanctum, et iustificationem. Isai. 55, Omnes sitientes venite ad aquas. Zach. 14, In diebus illis exibunt de Ierusalem aquae vivae: id est, doctrina caelestis. Ioan. 4 et 7. pollicetur Dominus Aquam vivam, omnia sua beneficia intelligens: licet id Evangelista cap. 7. potissimum de dono Spiritus sancti interpretetur. Ex hac metaphora dicit Dominus in Ioele, se effusurum de Spiritu suo super omnem carnem: donum spiritus, pluviae aquisque comparans. Ezech. 36 est plenior metaphora aut similitudo, cum inquit: Effundam super vos aquas mundas, et mundabimini. Deinde ponuntur Aquae pro adversitatibus
et calamitatibus, magnisque periculis: ut Psal. 18, Et assumpsit me ex aquis multis. et Psalm. 69, Servame Domine, quoniam aquae venerunt usque ad animam meam: Veni in profundo aquarum, et fluctus operuit me. Sic et Isa. 28. quae metaphora saepius in eo et Psalmis repetitur. Psal. 23, In diluvio aquarum multarum. Psal. 66, Transivimus per ignem et aquam. Isa. 43 omnino in multo usu est, in sententiis praeclaris.
Aquae saepe etiam pro populis aut gentibus ponuntur: ut Apocal. 17. Aquae quas vidisti, populi multi sunt. Isaiae 8: Addunt aquas multas, regem Assur. Sic Hieremiae 47, Ecce aquae ascendunt ab aquilone, et erunt in torrentem, exund abuntque terram. Mittere panem super aquas. Eccles. 11. liberalitas in multos commendatur. Isa. 8. Fluent ad eum omnes gentes. Alicubi hinc similitudo sumitur: ut Isaiae 17, Tumultus populorum sicut sonitus aquarum multarum sonabunt. Fellis aqua Hierem. 8. 9. pro noxio beneficio, aut ope, aut pro alia re noxia. Aqua metaphorice ponitur pro semine virili, ob similitudinem. Isa. 48, Audite me domus Iacob, qui de aquis Iudae existis. Sic Num. 24, Defluent aquae ex situla Iacob: id est, copiosam posteritatem propagabit. Pro lachrymis, ponuntur Ierem. 9, Quis dabit capiti meo aquas? Rivi aquarum descenderunt ab oculis meis, Psal. 119. pro, large flevi. Aquam fundere super manus alicuius, est ministrare illi: ut 2. Reg. 3, Elisaeus dicitur fudisse aquam super manus Eliae: Aqua pro baptismo, Iohan. 3. Nisi quis renatus fuerit ex Spiritu et aqua. Sic et 1. Iohan. 5. Vena aquarum viventium, per metaphoram vocatur ipsemet Deus. Ierem. 2 et 17. Aqua arcta et pane arcto aut angusto aliquem alere, 1. Reg. 22. pro tenui victu. Aqua aut fons fidelis, est perpetuo fluens: contra mendax, Ierem. 15. Aquae profundae verba oris viri, Proverb. 20. id est, plena sapientia, aut etiam occultantia finem et animum dicentis. Aquae multae loca humida nominantur, quae loca ob hoc, in illis ferventibus locis, pro frugiferis habentur: sicut et primus Psalmus celebrat arborem ad aquas plantatam. Num. 14, Et semen eius in aquis multis: id est, semen aut posteritas eius copiose propagabuntur, sicut semina in locis humentibus. Aqua multa, Ierem. 51. vocatur Euphrates: sed Psal. 107, ipsum mare. Facere opus in aquis multis, significat negociationem in mari exercere. Contra Hortus sine aqua pro sterili ponitur, Isa. 1. Aquae superbae, Psal. 124, sunt aquae maximo impetu et vehementia fluentes. Significat autem persequutores potentes et acres. Et mox, Torrens ac flumina. Divisio aquae, 2 Sam. 5. Divisit Dominus hostes meos per manum meam, tanquam divisionem aquae: id est, sicut aqua effusa in diversas partes dispergitur, unaquaque parte fluente in locum sibi declivem aut pronum, nec amplius congregantur: sic et hostes mei sunt divinitus disiecti et dissipati. De hac similitudine etiam in verbo Dividere forte dicetur. Aquarum rivi cor regis, quo cunque voluerit Dominus inclinabit illud. Similitudo fluminum indicat, magno impetu ferri reges quocunque inclinant: sed tamen in potestate Dei esse corda et cogitationes eorum. Ab eo igitur petendum esse, ut ille eos a malo ad bonum convertat: sicut initio aquas convertit, eisque quasi viam praemonstravit, qua quaeque flumina fluere debeant: sicut ex Alpibus vias aquarum divisit, ut aliae ad Orientem, aliae ad Occidentem, Septentrionem ac Meridiem properent. De hoc dicto aliquid infra in voce RIVUS disseretur. Aqua profanda alias proprie accipitur in bonam partem, de aquae copia. ut Ezech. 34 An parum vobis est, quod bibatis profunditatem aquarum? id est, fruamini magna copia aquae. Alias in malam partem, figurate de magnis periculis: sumpta metaphora a periculis submersionis, ut supra dixi. Aqua talorum, Ezech. 47, Et traduxit me per aquas, aquas talorum: pro, non superantes profunditate talos. Per aquam facere transire, Num. 31, est lavare: Alibi significat magna pericula perpeti. Aquae plenae calicis, Psal. 73: pro secundo ac prospero vitae cursu, et abundantia rerum necessariarum. Sicut Aqua abire, Iob 14. Psal. 58, est plane interire. 2. Sam. 14, praeclara similitudine utitur illa subornata mulier coram Davide inquiens: Moriendo morimur, et sumus veluti aquae quae effunduntur, nec amplius congregantur. Spiritus, aqua et sanguis, testantur in terra de Christo, et eius merito. 1. Iohan. 5: id est, Spiritus sanctus, ac verbum, et duo Sacramenta, testantur de Christo et eius merito: ut eum locum prolixius in Fideli admonitione mea de Coena, exposui. Voluere se aquam, copiam significat. Amos dicitur voluisse se sicut aqua, iu dicium, et iustitia veluti torrens vehemens. Aquis frigidis aut refrigerantibus comparatur bonum nuncium a longe allatum, Proverb. 25. quia utrunque gratum simul ac salutare est. Laboris oblivisci, ut aquarum quae transierunt, Iob 2. Vinum mixtum aqua, id est, insincerum, dilutum, comparatur doctrinae corruptae et seducenti, Eccl. 1. Ad quam similitudinem et Paulus alludit, cum de aduterato Evangelio aut verbo Dei loquitur.
Disputatur varie a scriptoribus de aquis supercaelestibus Gen. 1. Sed quod Aquae supra caelos, Gen. 1, in opere secundae diei, sint illae ipsae quae a physicis in media aeris regione ponuntur, et non aliquae aliae supra aetheream regionem, aut supra omnes orbes caelestes, sequentibus rationibus probatur. I. Quia Rakia, expansio aut firmamentum, supra quod aquae esse dicuntur, ibi etiam infimam regionem aeris notat, sicut et caelum saepe. Ideo in opere diei quintae dicit aves volare in facie Rakie, expansionis aut firmamenti: id est, in infima regione aeris. Quam significationem multis testimoniis probare possem, inter quae illud ad hunc locum alludens in primis illustre est, Iob 37: Num tu cum eo extendisti, aut expandisti (nam illud ipsum verbum Hebraeum Rakie ibi est) aerem, qui tam firmus est ut speculum fusum? Quod indicat istam Rakiam, expansionem aut extensionem de qua hic agitur, proprie aerem ipsum esse, super quem passim Scriptura collocat aquas. Nam vocem Sechiakim, ibi positam, aerem significare, ex eo manifestum est, quia Scriptura subinde dicit Nubes שחקים Sechiakim, id est nubes in aere existentes. Saepe etiam eadem vox versa est per nubes, ut Lutherus ibi vertit. Est vero in nubibus aqua. Quare explicante istum locum Iobo, ista expansio, extensio aut firmamentum, vel maxime de ista infima aeris diffusione accipi debet, super quam aquae superiores recte collocantur. Sed vulgo falso ac sine omni ratione existimant; firmamentum esse tantum supremum mobile, aut octavam sphaeram: sicque hanc vocem a Moyse accipi. unde illis etiam huius erroris occasio, de aquis supra omnes caelos, oritur. II. Quia secunda die, ubi de istis superioribus aquis agitur, non exornat Deus supremam regionem caeli, supra quam isti somniant aquas collocari (quod demum in quarta fit, ubi fabricat ei luminaria et stellas) sed hanc infimam, quam (ut Isaias et Psalmus testantur) veluti telam, cortinam et tabernaculum nobis hominibus ad habitandum extendit. Nos enim hic in terra habitantes, istam aeris expansionem veluti domicilium quoddam supra et circa nos habemus. III. Quia Psal. 104, praedicans admirabile opus creationis, et veluti integrum primum Geneseos caput percurrens, mox postquam de expansione caeli dixit, addit de aquis in sublimi positis, easque cum nubibus et ventis coniunctim positas veluti pro fundamento aut pavimento domicilii Dei ponit, ut omnino appareat, aquas caelestes, nubes et ventos eodem loco positas esse. Verba Psalmi haec sunt: Qui operit se lumine veluti instrumento, qui extendit caelum veluti cortinam;
qui contignat in aquis domicilia sua, qui ponit nubes currum suum, qui ambulat super alas venti. Quibus verbis veluti pavimentum, solum aut aream Dei, Psalmus in media regione aeris collocat, ubi ista tria reperiuntur. IIII. Quia Moses tantum duplices aquas novit, videlicet quae sunt supra caelum, et infra. Essent autem triplices, si aliae essent supra omnes caelos, aliae in terra, aliae denique in media aeris regione. V. Quia tempore diluvii dicuntur esse ruptae cataractae caeli, nempe quae et nunc dicuntur rupturae nubium: quae sane ex media regione aeris, non ex summo aut crystallino caelo venerunt. Fatentur etiam ii qui tuentur illas crystallinas aquas, eas ad diluvium non esse idoneas: quia sint longe purissime, simplicissimae, et veluti liquidus quidam aer. VI. Quia Deus nobis quotidie adhuc suum aqueum thesaurum ex media regione aeris communicat, non ex caelo crystallino. Illic ergo sunt istae superiores aquae. VII. Quia id agit Moses, ut nobis describat creationem rerum visibilium, quibus uti ac frui quotidie cogimur: non eorum quae nobis et occulta et inutilia sunt. ideo etiam nihil de angelorum caelestium, paradisi aut inferni creatione scribit, imo nec de lapsu quidem angelorum: quae nobis minus necessaria, aut etiam possibilia scitu sunt. Quae ergo esset ista imprudentia Mosis, si omissis istis utilissimis et miraculosissimis aquis mediae regionis, illas ignotas ac inutiles crystallinas, super omnes sphaeras existentes, describeret? VIII. Quia cum Deus siccitatem minatur, praedicit se daturum caelum ferreum et aeneum, item caelum clausum, loquens (quod nemo dubitat, et Lutherus ac Ambrosius asserunt) de infima regione aeris. Igitur aquae caelestes, quas ista caelestia claustra a nobis arcent, sunt proxime supra infimam aeris regionem, quae veluti ferreum et clausum obduratumque quoddam fundum aut contignatio, non patitur eas ad nos defluere aut pluere, donec Dominus istam conclusionem clementer aperit. Sic enim ipsemet Spiritus sanctus istas res pingit Deut. 11. 1. Reg. 8, 2. Par. 6. 7, Luc. 4. IX. Quia non sine causa diligenter Moses dicit de separatione, et veluti subiecto fulcro aut firmamento aquarum quae sunt supra nos. Nam experientia diluvii, et etiam quotidiana, docet, nobis, totique terrae, et omnibus in ea existentibus, periculum esse ab aquis, quae in aëre miraculose suspensae sunt, et veluti in ut re conclusae, ut Iob loquitur: non ab illis quae alicubi extra totam aetheream regionem, atque adeo plane extra totum mundum sunt. Hac igitur descriptione voluit ille nos monere de providentia Dei, tum in communicandis istis caelestibus aquis, tum et in cohibendis, ne uno impetu effusae nos obruerent: eoque interstitium esse divinitus fabricatum. X. Quia Deus omnia ad usum hominis condidit, et nihil plane frustra. Quis autem tandem usus homini est aquarum, extra omnes caelos, ac extra totum mundum existentium, praesertim cum illas aquas, affirment isti diversissimae a nostris naturae esse? Nullae ergo ibi aquae sunt. XI. Quia quid faceret elementaris materia extra omnes caelos? Experientia videmus, elementa ita esse sibi invicem associata, ut quam maxime huic toti mundo convenit, utque sese invicem ferre, et in se invicem facilime mutari possint. Terra plurimum habet affinitatis cum aqua: illa porro cum aere: qui cum igne, et ignis cum aethere. Quod si hunc situm ac ordinem rerum mutare velles, perderent sese invicem, non foverent, elementares partes. XII. Quia et illi ipsi qui tuentur sententiam de aquis extra omnes caelos, fatentur, hanc sententiam de aquis in media regione aeris, esse multo probabiliorem, et rerum naturae concinniorem, quam alteram de aquis supra ac extra omnes caelos: sed queruntur, se solummodo voce Firmamenti in aliam sententiam rapi: cuius significationem revera (uti supra ostendimus) non intelligunt. XIII. Quia Moses in creatione proprie tantum tria nominat, Caelum, terram, et aquam. Necesse igitur est, eum aerem et ignem sub caeli nomine notare, atque ita recte super hoc primum aereum caelum aquas collocat. Loquitur enim ille communi more, ac opinione hominum sui temporis: non ut Astronomus, subtilius atque ociosius elementa et orbes aethereos recensens. Vulgo enim, quicquid iam supra hominum caput est, in partem caeli deputatur.
XIIII. Plerique studiosi Hebreae linguae putant ideo caelos Hebraice dici שמים Schamaim, quasi interpreteris, quod aquae, tanquam si caeli sint ex aqua, aut aqueum quid, carentes omni solida probatione. Verum Moyses non tantum hic in opere secundae diei, testatur aquam esse quid diversum a caelo: sed et statim ab initio creationis propriam quandam essentiam tribuit caelis: eosque dicit non ex alio aliquo, ut aqua vel terra formatos: sed propriam illis, sicut et terrae, materiam creatam esse. Pugnat igitur ista opinio cum manifestis verbis textus. Quare Etymologia vocis שמים Schamaim, necessario componitur vel ex Scham maim, ibi aquae: vel ex Schemaiim, ubi aquae: quorum utrumque cum hac nostra sententia, quod aquae sint in ipso caelo, non supra ac extra omnes caelos, consonat. Sensus ergo huius loci in opere secundae diei est, quod firmamentum dividat aquas inferiores, ab iis quae sunt supra firmamentum: id est, supra hanc infimam regionem caeli aut aeris, aqua circa nos est, de qua hic nunc proprie agitur. Nam de suprema parte caeli, eiusque exaedificatione, postea in quartae diei operibus dicetur. Obscurus locus est 2. Pet. 3: Illud enim ipsos volentes latet, quod caeli fuerint iam olim, et terra, ex aqua et peraquam. Consistens, Verbo Dei. Sensus autem est, quod verbo Dei extiterint, aut conditi sint, tum caeli, tum et terra, quae constiterit aut extiterit ex aqua, et per aquam. Ex aqua, non tanquam ex materia: sed ex aquis eminens, et veluti esse suum ita inde accipiens, quod cum Dei iussu aquae decesserunt a terra in unum collectae, terrae concesserunt ac veluti largitae sunt propriam speciem aut formam, ut velut caput faciemque exerens, variis salutaribusque rebus, plantis et animalibus sese ornare, ac veluti redimire posset. Eâdem terra etiam omnia per aquas consistere dicitur: id est, in medio aquarum partim innatantium, partim intus in utero eius reconditarum. sicut et Psalm. 24. ait: Super maria fundavit eam. Dicit igitur Apostolus, ideo impios deridere finem mundi per ignem et adventum Christi ad iudicium: quia etiam volentes ignorant tum creationem, tum prius Dei iudicium, cum terra, aqua naturaliter alioqui ornata et quasi formata, mirabiliter tamen per aquas fuit perdita ac eversa.
AQUILA, propteruarias proprietates plures idiotismos ac similitudines parit. ut ob eius velocitatem simul et infrequentem reditum, dicit Iob cap. 9, Dies mei praeterierunt cum aquila, quae volat ad escam: id est, cito, et non redituri. Ob velocitatem et impetum describit adventum hostilem. Ierem. cap. 48. Ecce tanquam aquila advolabit hostis, et expandet alas suas ad Moab. Eadem similitudo est etiam capite sequenti, et Hoseae 8. Dilata calvitium tuum, ut aquila: Mich. 1, magnitudinem luctus ac cladis describit. Tuli vos super alas a quilarum. Exodi 19. pro, benignissime gestavi ac fovi. sic enim aquilae suos pullos gestant. Vel, etiam sic per ardua vos traduxi, sicut aquilae suos pullos in altum prae aliis avibus subvehunt. A velocitate aquilae et illud ducitur Iere. 4, Velociores aquilis sunt equi eius. Sic et Thren. 4, persequutores dicuntur velociores aquilis. A vivacitate aquilae, Psal. 103. dicitur renovari piorum iuventus, ut aquilae: id est, subinde corroborari, et etiam liberari pios in omnibus difficultatibus, ut videantur subinde
robustiores fieri, et veluti reiuvenescere. Agnata huic voci vide supra in voce Ala.
AQUILONIS venti natura notatur Proverb. 23. quod fugiat nubes et pluvia, omniaque serenet et siccet.
ARANEAE tela notatur vanitas humanorum conatuum: pravitas autem, collatione ovorum basilisci. Isaiae 59. Addit autem ibidem propheta explicationem huius utriusque similitudinis aut parabolae: quem locum attentius considera.
ARBITRARI verbum, iudicare aut opinari significat. Sed Rom. 3. vertit Vulgata et Erasmus, verbum λογιζόμεθα, Arbitramur hominem gratis iustificari: cum sensus sit, sicut Theophylactus eum exponit per συλλογιζόμεθα, ratiocinamur, colligimus, concludimus, etc. Significat enim certam conclusionem, ex praecedentibus rationibus sumptam. Sic et cap. 6. inquit: Sic et vos λογίζεσθε, colligite, aut certe statuite, mortuos esse peccato. Vulgata habet, Existimate, nimium obscure et dubie significantissimum verbum reddens. Arbitrari rapinam, Phil. 2, Qui cum in forma Dei esset, non est arbitratus rapinam, esse aequalem Deo: id est, non est abusus eo ut rapina, non invasit eum honorem ut solent raptores rapinam cupidissime occupare. Arbitrari verbum crebro id significat, quod adiunctum nomen: ut, Arbitrari rapinam se esse aequalem Deo, Philip. 2. pro rapere id sibi, aut instar rapinae usurpare, eove pro libitu abuti. Sanguinem testamenti arbitrari prophanum, Hebr. 10. pro, prophanare sanguinem. 2. Petr. 3. Longanimitatem Domini arbitremini salutem: id est, utamini ea in vestram salutem, et non in exitium, ut impii, ad stabiliendum suum Epicureismum. Huc et recte referri posse videntur sequentia exempla, Arbitrari aliquem honore dignum: pro, honorare. 1. Tim. 6. et 1. Thess. 5. Arbitrari aliquem ut hostem: pro hostiliter cum eo agere. 2. Thess. 3. Arbitrari omne gaudium: Iac. 1. Fratres, omne gaudium existimate aut arbitremini, cum inciditis intentationes diversas: id est, plene gaudete de cruce, persequutionibus et probationibus. 1. Tim. 1. Arbitratus est me Dominus fidelem: id est, reipsa talem me effecit. Ratio huius loquutionis est, quia iis quae per rapinam consequimur, temere ac pro libitu abutimur: at contra, quae magno precio aut sudore consequimur, iis parce fruimur, perinde ferme ac si non essent in nostra potestate. Convenit cum hac phrasi loquutio Germanica, cum abutentibus quapiam re, dicimus: Opinor te eam furatum esse, aut certe reperisse, vel etiam lusu acquisivisse vide et infra Rapina.
ARBOR, in Hebraeo plerunque est lignum: per metaphoram homines denotat: ut, Arbor bona, arbor mala, arbor virens, sterilis, fructifera, in loco humido aut sicco plantata, Psal. 1. Matth. 7, Matth. 3, securis ad radicem arboris posita: id est, extrema poena Dei, genti aut populo imminens. Specierum vero arboris nomina etiam magis hominum qualitates describunt: de quibus in suis locis uberius agitur. Cibi arbor Levit. 19, pro frugifera. Ibidem mandatur circumcisio novae frugiferae arboris, quae est, ut triennio primo nulli fructus ex ea ab hominibus accipiantur, postea demum quarto anno eis fruantur. Arboris dies, Isaiae 65, comparatione longaevitatis arboris describitur longaevitas hominis: Iuxta dies arboris erunt dies populi mei. Arbores idololatricae, sub quibus idola celebrantur: Pudore afficiomini propter arbores, quas concupiscitis, Isa. 1. Arbor aut lignum vitae, pro re valde salutari: Proverb. 11, Fructus iusti arbor vitae. Cur porro in Paradiso nominetur arbor scientiae aut vitae, non facile fuerit certo statuere. Aliqui putant ab opinione hominis, cui id Sathan persuaserat. Verisimilior est tamen sententia eorum, qui putant ita dici ideo quod ibi debuerint convenire homines ad celebrationem nominis divini, vereque eius noticiae ac vitae aeternae.
ARCA duplex in Sacris literis memoratur, primum arca Noe, in qua tempore diluvii divina providentia ac bonitate servatus est Noe, una cum uxore, filiis et nuribus, ut esset generis humani seminarium: de qua agitur Genes. 6. 7. 8. Eam dicunt significasse ipsam Ecclesiam Dei, in qua qui vere sunt, soli salvantur, pereunte reliqua impiorum turba in fluctibus et furoribus huius mundi. Alia fuit parva quaedam capsa de lignis Sitim facta, et auro obducta, supra quam fuit propitiatorium, et super quam arcam Deus foedere promiserat Iudaeis se habitaturum, inde eos exauditurum, illisque propitium adfuturum: quae perpetuo in sacratissimo abdyto tabernaculi aut templi asservata est. Ea describitur Exod. 25. Quomodo autem eam portare et tractare debuerint, habes in Numeris. Quomodo eam abstulerint Iudaeis Phylistaei, et mox magno malo domiti restituerint, habes 1. Sam. 5. et 6 Ea significat ipsum thronum gratiae, ubi nobis pater ille caelestis per Christum mediatorem accedendus et placandus, omniaque bona ab eo impetranda sunt.
Haec posterior vocata est Arcafoederis et testimonii, propterea quod erat pignus aut testimonium foederis, et quia Deus obligaverat se in ea aut super eam velle habitare, ibique se quaeri iusserat precibus et oblationibus. In hac vero arca nihil aliud fuit praeterquam duae tabulae, laguncula mannae, et virga Aaronis. 1. Reg. 8.
ARCTO pane, et Arcta aqua aliquem alere. 1. Reg. 22. supra exposui in voce Aqua.
ARCUS instrumentum militare notum est. Saepe autem ponitur pro omni armorum genere. Item provi aut potentia militari. Psalm. 44: Non in arcu meo sperabo. Iob 29, Arcus meus in manu mea roboratur. Sic Hebr. 3. Sic Zach. 9. Tetendi mihi arcum Iuda, implevi manum Ephraim. Et 1. Sam. 2, Arcus fortium est fractus. et saepe alias. Arcus aeneus aut chalybeus, saepe pro summa vi. Iob 20. Cum fugerit arma ferrea. Psal 18. Qui docet manus meas ad praelium. Et, Conteritur arcus aeneus brachiis meis. Arcus pro iaculatoribus. Isaiae 22. Principes tui fugerunt, simul ab arcu ligati sunt. Iaculatores enim ac sagittarii ut levioris armaturae, celerius sequuntur fugientes, praeterea suis telis a longe eos assequi possunt, eoque plures capiunt ac ligant. Gladio et arcu aliquid efficere est vi belli aliquid efficere. Gen. 48: Gladio meo et arcu meo accepiterram Psal. 39. 11. et 36, impii dicuntur tendere arcum contra pios, sed fore ut confringatur arcus eorum. ubi arcus pro eorum ipsorum potentia et malo conatu accipitur. Tendentes arcum, vocantur sagittarii aut periti sagittandi: Ieremiae 51, Isaiae 66. Arcus dolosus pro homine aut ope infideli, Hoseae 7, Psalm. 78: quia perinde hominem destituit in necessitate, aut etiam laedit, sicut pravus arcus. Arcus Dei, Genes. 9, iris vocatur: quam Deus esse voluit testem, ac quasi sacramentum ac pignus, quod nolit amplius perdere genus humanum diluvio. SAGITTA vox Arcui addatur, quia sicut re, ita etiam loquutionibus aliquando coniuncta sunt, aut certe vicina significata habent. Proverb. 25, Malleus et gladius et sagittae tuae acutae in corda inimicorum: id est, res valde laedentes. Eodem modo Psalm. 120, Lingua dolosa sagittae potentis acutae. Ierem. 9: Sagitta intensa lingua eorum. Psal. 64, Tetenderunt sagittam suam verbum amarum. Sagitta in manu potentis aut robusti, significat rem valde laedentem, aut alioqui efficacem. Psalm. 127, Ut sagittae in manu potentis ita filii iuventutum: id est, sic filii in iuventute nati patri, senes efficaces ac utiles sunt, sicut sagittae robusti hominis omnia penetrant. Sagittam et arcum alicuius redire retrorsum, 2. Samuel 1, Sagitta arcus Ionathan non rediit retrorsum: id est, non passus est Ionathan se ab hoste repelli, sed
perrexit et vicit. Sagitta salutis Iehovae, 2. Reg. 12: id est, indicans et portendens opem Dei salutiferam contra hostes.
Magister sagittarum, Genes. 49, id est, peritus sagittandi. Sagitta aliquando poenas ac calamitates a Deo inflictas denotat. Iob. 6, Sagittae omnipotentis apud me sunt: id est, poenae. Sic Iob. 34, Doloris plena est sagitta mea sine praevaricatione: pro, gravissime, idque praeter meritum affligor. Sagitta etiam plagam denotat. Sic Psalmus 38, Sagittae tuae descenderunt in me. Psal. 64, Iaculatus est Deus sagittam in eos subito: id est, repente eos perdidit. Sic Sagitta famis mala, Ezech. 5. Inebriare sagittas sanguine, est aliquos sagittis conficere et consauciare. Deuteron. 32, Inebriabo sagittas meas sanguine occisorum. Sagitta volans, est quodvis malum graviter laedens: ut et supra dixi. Non timebis a sagitta quae volaverit per diem: Psal. 91. id est, a subito aliquo malo. Sagittae Dei aliquando fulmina vocantur, ut et vulgari sermone Italorum. Hab. 3, Ad lucem sagittarum tuarum ambulabunt. Mox idem dicit aliis verbis, Ad splendorem fulgoris hastae tuae. Psalm. 18, Et misit sagittas suas, et fregit eos. Sagittarii iaculabuntur eum, Genes. 49: id est, multos habiturus est inimicos.
AREA locus est triturationis. Numer. 18. scribitur de Levitarum decimis, quas de sibi datis decimis sacerdotibus dabant, quae iam erant centesima Israelitarum, futurum ut eae reputarentur illis perinde ac si de sua area et torculari essent: id est, perinde gratae Deo, ac si ipsimet eas suo labore parassent arando et plantando.
Colligere de area et torculari, aut opem inde alicui ferre, idem est ac frumento aut vino opitulari. Deuter. 15, 16, Hoseae 9, pro quavis opulentia ponitur. Dilexisti mercedem meretriciam super omnes areas tritici: id est, magis dilexisti idololatriam, quam omnia alia bona. Nisi forte hîc triticum, pro bono semine verbi Dei, poni putandum est.
ARENAE vox suis quibusdam rationibus in Scriptura adhibetur: ut proverbium, Suavis est panis furtivus, sed postea repletur os eius arena: id est, omnia iniusta lucra sunt grata, sed tandem male cedunt. Nihil enim est molestius, quam in pane reperire sub dentibus arenam, aliosve lapillos. Arenae collatione etiam innumerositas exprimitur. Isaiae 33. 39. 1. Reg. 4. Sic dicitur Psalm. 78, Pluit super eos tanquam arenam maris volatile alatum. Arenae gravitate exponuntur etiam res valde molestae et onerosae. Sic Proverb. 27. dicitur ira stulti ponderosior quovis lapide et arena.
ARGENTUM, alias pro pecunia, aut quovis precio ponitur. ut Iob 31. dicit, se non comedisse alienos fructus sine argento. Et Isaiae 55. Deus iubet a se petere aquas sine argento: id est, sine precio omni, aut compensatione, nempe sine nostris meritis aut operibus, salutem gratis ob Meschiae passionem accipere. Sic Genes. 17. iubet Deus Abrahamum circuncidere tum vernas, tum et emptionem argenti: id est mancipia argento comparata, posito abstracto pro concreto: emptione pro, emptis mancipiis. Sic argentum plenum, vocatur iustum ac sufficiens precium, Genes. 23. et 1. Paralip. 21. Psalm. 12, verbum Dei dicitur esse argentum purissimum, excoctum et defecatum septies: id est, res munda ac salutaris, carens omni fece aut falsitate. Eâdem ferme significatione Proverb. 10. dicitur, Linguam iusti esse argentum electum: id est, res pulchra ac praestans. Sic et pii dicuntur a Deo probari et expurgari, Psalm. 66, Proverb. 17. et 27, Malachiae 3.
Argenti desiderium non accipere, Iudicum 5. significat, non parcere hosti victo, spe redemptionis seu precii. Sic et Isaiae 13. Argentum in scoriam versum vocatur Isaiae 1. doctrina corrupta, et homines a vera pietate, vel in sententia, vel in moribus degenerantes. Sumitur et Proverbiorum 26. comparatio ab argento scoriarum. Argentum ferentes, et mercatores, idem sunt Zophoniae 1. Argentei, vocantur maiora quaedam numismata argentea, Gen. 20. Iudicum 17. pro talibus 30 prodidit Iudas Christum. Cuius vero precii fuerit unus argenteus, et an plures eius species fuerint, non facile est statuere. Camerarius in libro de Numismatis graecis et latinis, ita de illis scribit: Αργύρια sunt in Evangelica historia, atq. his XXX acceptis a Iuda Christum salvatorem nostrum proditum legitur. Haec didicimus de Graecorum commentariis, singula valuisse denariis centenis: id est. una mina Attica. Et mox: ἀργύριον in historia Evangelica, decem coronati. Veniit igitur Christus coronatis circiter 300. Porro Beza super Matthaeum, videtur de hac illius sententia addubitare, cuius verba adscribo: Argenteos numos, ἀργύρια. Ita legitur in omnibus Graecis codicibus: et non dubium est, quin ἀργὺρια vocet, quae Hebraei כספים chesapem, sive denarios Romanos intelligas sive siclos Hebraeos, sive tetradrachma Attica. Iosephus autem lib. Antiquitatum 2, ἀργυρῶν meminit. non ἀργυρίων: idque rectius fortassis, ut aliquid subaudias. Sed et Symmachus et Aquila apud Zachariam ἀργυροῦς scribunt, non ἀργύρια. Ioachimus autem Camerarius, vir eruditissimus (quem, sicut debeo, honoris causa nomino) in libello quem inscripsit de Graecorum ac Latinorum numismatis, se didicisse scribit de Graecorum commentariis, singula ἀργύρια valuisse minam Atticam: quod ego quidem optarem idonei alicuius scriptoris authoritate confirmatum. Solet enim Iosephus ἀργυρῶν appellatione Siclos intelligere, ut liquet ex lib. 9. cap. 2. si conferantur, quae illic commemorat de fame quae in Samaria erat, cum cap. 6. secundi Regum: eosque τετρους δράχμους, ut ipse diserte dicit lib. Antiq. 3. cap 9. quam rationem si sequamur, minam Atticam drachmarum centum, id est recentiorem, aestimabimus argenteis vigintiquinque. Ita necesse esset ἀργύρια et ἀργυροῦς distinguere: quod vellem a Camerario copiosius explicatum. Haec illi de argenteis dicunt. Ego contra habeo graves causas, cur nequaquam assentiri queam, tanti precii fuisse illos argenteos. Primum enim necesse est fuisse monetam, et quidem argenteam, quod ipse numerus discretus, et vox materiae indicat. Oportet etiam fuisse eam ipsam monetam tractabilem. At si unus argenteus minam, centum denarios, aut 10 coronatos valuisset: sequeretur, illius monetae pondus fuisse talerorum 14. nam olim aurum maiore quantitate argenti commutatum est, quâm nunc: quod pondus non tam moneta aut numisma fuisset, quam rudis et intractabilis massa. Secundo apparet passim ex historiis Biblicis, fuisse communem ac valde usitatam monetam. At tanta massa non posset valde usitata esse, ne in metallicis quidem locis: nedum apud illos, ubi nullae fodinae fuerunt. Non enim quivis communis homo tantum pecuniae habere potuit. Solet quoque moneta applicari ad emptionem quotidianarum rerum. At quae tandem res quotidianae, ac pervulgata emptione, decem coronatis emuntur? Abrahamo donat Abimelech oves, boves et ancillas, et insuper mille argenteos. Gen. 20. Quis credat, illum pauperem regulum, vel potius pastorem, solitum esse donare 10000 coronatorum, praeter alia munera? Sic Iudicum 17, Micha conducit Levitem pro duabus vestibus, victu, et 10 argenteis annuatim. Quis credat eum illi 100 coronatos, praeter omnia alia dedisse, cum fuerit communis quispiam rusticus ille Micha, et non magnus satrapes? Praeterea videtur eum habuisse mediocri loco in sua familia. Sic Deut. 22. iubetur mulctari is qui uxorem suam infamasset, 100 argenteis, praeter plagarum castigationem. Apparet fuisse communem quandam, et
tamen tolerabilem castigationem. At quotus quisque tunc Israelita potuit numerare 1000 coronatos, etiam si omnium rerum suarum auctionem fecisset? Sic 2. Paralip. 1. est, quod usitatus communisve equus sit solitus vendi 150 argenteis. Quod iuxta supradictam supputationem faceret 1500 coronatos. Non est credibile, tanto precio mediocres equos venditos esse. Ioseph venditur a fratribus 30 argenteis. Quis veteris moris gnarus, credat 300 coronatis commune mancipium in agro esse venditum? Terentius formosam illam psaltriam, in pecuniosa simul et libidinosa civitate nimis caram esse putat, quod 20 minis, hoc est, 200 coronatis indicabatur. Verisimilior igitur multo mihi est sententia, Siclum esse vocatum argenteum: quo nomine tum Vulgata, tum et Munsterus vertit aliquoties Hebraeum כסף Chesep, argenteum. Fuit vero illa moneta valde usitata in templo et populo. Porro Siclus fuit idem quod Stater, seu 4 drachmae: una drachma, 9 crucigeri. Cogebantur autem singuli offerre in templum annuatim dimidium Sicli, seu didrachmon. Hoc Romani ad se rapuerant. Quare Christus pro se et Petro soluit unum staterem, siclum aut tetra drachmon. Tales credo fuisse 30. illos Iudae datos: ut summa faciat ad 20 florenos.
Quôd si superior illa supputatio valeret, coactus fuisset Iudas circiter 30 Iibrarum pondus argenti circumgestare, et postea illud coram sacerdotibus ut magnos lapides iactare. consentit cum nostra sententia Iosephus, cui argenteus est idem quod siclus, et siclus idem quod stater aut tetradrachmon. Si quis animi gratia iocari vellet, dicere posset, Iudam illud fugitivum argentum, de male profuso unguento speratum, retrahere voluisse: sicut Evangelista narrat, eum inde occasionem arripuisse consultandi de proditione Domini. Cum enim unguentum illud potuerit vendi 300 denariis, Iudas, qui gestabat pecunias, et quasi quaestor Domini erat, sperabat, si accepisset illos 300 denarios, se ut minimum tertiam partem inde suffurari potuisse: ut maxime duas tertias in pauperes, aut alioqui in quotidianos usus Christi erogasset. Quare ut damnum ex profusione unguenti acceptum sarciret, vendit Christum 30 tetradrachmis: hoc est, circiter 120 denariis, quae erat paulo maior summa illa amissa. Sic ille praeclarum lucrum fecit. Argentum et aurum posita synecdochice materiali causa pro opere, saepe significat idola, aut etiam vasa argentea et aurea.
ARIDA, pro terra: iuxta Regulam, Quod accidentibus valde propriis res ipsae notentur: de qua infra suo loco. Terram enim dicunt Physici, esse omnium elementorum aridissimum et siccissimum. Arida anima dicitur homo, aut corpus, quod nullo commodo victu rigatur, Numer. 11. Ossa mea sicut cremium aruerunt, Psalm. 102. Ibidem: Aruit cor meum, et sicut foenum arui. Perspicuae alioqui sunt metaphorae, aliquid aut aliquem arere, vel arescere: aut contra virere, et florere.
ARIEL, 2. Samuel. 23, et 1. Par 11, significat viros fortissimos: quasi dicas, Leonem Dei. Sed Isaiae 29, Circumuallabo Ariel, ipsam Ierosolymam significat: vel quia illa fuit antea Leo Dei omnes debellans, vel quia sibi eam Deus debellandam sumpserit.
ARGUERE et CORRIPERE, aut increpare, significat monere et obiurgare: ut Isaiae 29, Arguentem in porta supplantant. Proverb. 9, Argue sapientem, et diliget te. Aliâs confutare aut convincere: ut Iohannis 8. Quis arguit me de peccato? Alias etiam gravi castigatione aliqua et poenis affligere significat, praesertim cum Deo tribuitur: ut Psalm. 6. Domine ne in furore tuo arguas me, neque in ira tua corripias me: id est, punias aut castiges. Argumentum rerum non apparentium, dicitur esse fides: id est, id quod nos persuadet, et veluti coarguit ac convincit, res illas non apparentes vere nobis contingere debere, certasque ac ratas esse.
ARMA, pro omni genere teli aut violentiae hostilis nonnunquam accipitur. Iob 20. Cum fugeret ab armis ferreis. Genes, 49, Arma iniquitatis in habitationibus ipsorum. Sic ponitur angustior vox pro latiore. Aliquando adhuc generaliorem significationem haec vox recipit, ac simpliciter instrumenta denotat. Roman 6, Exhibere membra sua arma iniustitiae, et arma iustitiae: non tamen sine causa, aut emphasi, sic ibi haec vox usurpatur. Contra etiam pro angustiori non raro usurpatur. ut 1. Sam. 20, Tradidit Ionathas puero arma sua: id est, arcum et pharetram. Dies armorum, pro pugna ac praelio. Psalm. 140. Qui operis caput meum in die armorum: id est, me protegis in summis periculis. Armabitur populus meus ad sermonem tuum: pro, constituo te summum gubernatorem post me, tempore belli ac pacis.
Arare bove et asino est, non adhibere modum ac rationem in agendo, non servare aequabilitatem et iustitiam. Deuteron. 22. Nisi arassetis vitula mea, etc. Iudic. 14. id est, nisi sponsae meae opera abusi fuissetis. Supra dorsum meum arantes produxerunt sulcum, Psalm. 129. id est, sine modo ac fine afflixerunt me. Nunquid omni die arabit arans, ut serat? Isaiae 28. id est, Sicut agricolae servant tempora et proportiones actionum: sic et Deus faciet in affligendo, monendo et parcendo. Arantes iniquitatem, et seminantes perversitatem, metent illam: id est, malorum conatuum ac factorum mala praemia accipient. Sic et Oseae 10. Ibidem, Arate vobis arationem: id est, cogitate diligentius, instituite melius actiones vestras.
ARRHA, et Arrhabo: vide in voce Pignus.
ARTIFEX alicuius rei, perspicua phrasis est. Dicitur autem etiam Artifex destructionis Ezech. 21. Tradamque te in manus virorum incipientium artificium destructionis, vel fabricatorum interitus: id est, qui periti sunt perdendi. Cuiusmodi solent esse milites plerique omnes, mera pernicies regionum. Artificii opus Exod. 26, pro opere artificioso, aut quale peritus ertifex efficere solet.
ARUNDO, per metaphoram leves ac vacillantes, dubiaeque fidei homines, praesertim doctores, significat. ut 1. Reg. 14. et Matth. 17. Luc. 7. Quia arundo, ut debilis, et satis eminens frutex, facile violentiae ventorum cedit, ac vel levi aura agitatur: sicut et fluctus maris, quorum etiam instabilitate Scriptura pingit inconstantiam et dubitationem hominum in religione.
Baculus arundineus, simul et infirmum et noxium auxilium significat: quia et facile frangitur, et fragmenta eius quiddam acutum habent, sicut et vitrea fragmenta. Si tali fulcro innixus fueris, non tantum frangetur illud, atque te non substentabit, sed sua sustentatione opeque destituet: simulque etiam inclinante et ruente in ea fragmenta corpore mox te graviter sauciabunt. Sic auxilium Aegyptiorum, qui volebant Iudaeis contra Babylonios succurrere, baculus arundineus vocatur 2. Reg. 18, Isaiae 37. Ezech. 29. Quassata arundo, afflicti et contriti homines vocantur: propterea quod, licet arundo sit per sese imbecilla ac fragilis, multo fit imbecillior, si concutiatur aut frangatur. Tales filius Dei non perditurus, sed sanaturus dicitur, Isaiae 42. Sunt vero tales, quos lex Dei aliaeque calamitates monstratis peccatis ac ira Dei veluti malleus quidam conterens petras confringit ac comminuit, quibus non ulteriori contritione, sed sanatione opus est. Fenae arundinis, id est in arundinetis et plaudibus habitantes, ut sunt crocodili, et alii dracones aquatici, vocantur tyranni et seductores,
qui instar talium bestiarum hominibus insidiantur. Psal. 68.
ARX, locum munitum, in Sacris et propheticis literis plerunque proprie significat. Per metaphoram autem, et metalepsin, transcendendo a re corporea ad spiritualem, saepissime Deus dicitur arx nostra, sicut et rupes. Aliquando et arx salutis, fortitudinis, sublimis, et similibus epithetis appellatur.
ASCENDERE, per metaphoram ponitur pro crescere. ut Ier. 46, Qui tanquam flumen ascendit. Pro spina alba ascendet abies, Isa. 55. id est, crescet. Gen. 41, Ascendit flos eius: pro, accrevit. Irasci, 2. Sam. 11. Si ascenderit furor regis. Sic Ezech. 24. Ascendere praelium, 1. Reg. 22. Ascendit clamor in caelum, 1. Sam. 5. sicut Latine, It clamor caelo. Sic Psal. 74, Tumultus insurgentium contra te ascendit semper: pro, crescit. Perire et evanescere, per metalepsin significat: quia quae pereunt aut absumuntur veluti in fumum, evanescere dicuntur. Credo a physicis sumptam esse locutionem. nam plerunque pereuntia in aerem resolvuntur. Sic et Germanice dicitur Auffgehn, Es ist alles auffgangen. Iudic 21, Ascendit tota civitas in caelum: id est, flammis absumitur. 2. Par. 9. 6000 aurei ascendebant super scutum unum: pro, in unum efficiendum absumebantur. Ascendit excellentia Ruben: id est, periit, evanuit, Gen. 49. Ascendit, dispersit ante faciem suam: Nahum 2 pro, evanuit. Ieremiae 48, Civitates ascenderunt Psal. 102. Ne facias me ascendere in dimidio dierum meorum. Sic ferme dicit Deus ad Iacobum, Gen 46, Faciam te ascendere: id est, mori. Ponitur et pro abire, Num. 16. Ut ascendere â tabernaculis Kore. 1. Sam. 14, Ascendit Saul, nec persequutus est Philystim. Ascendere lectum, et descendere, aegrotare, et convalescere est: 2 Reg. 1. Aliud est, ascendisti lectum patris tui, Gen, 49: id est, contaminasti, violata noverca. Ascendere super cor alicuius, est cogitare. Ezech. 38 Psal. 86. Isa. 65. et denique 1. Cor 2, Nec oculus vidit, nec auris audivit, nec in cor hominis ascendit, quae praeparavit Deus timentibus se Luc. 24, Quid turbati estis, et cogitationes ascendunt in corda vestra? Ezech. 11. Ipsae quoque cogitationes vocantur Ascensiones. Aliquando idem valet haec phrasis, quod recordari. Ezech. 14, Viri isti fecerunt ascendere idola super cor suum. Ascendere in caelum, est in caelestem gloriam exaltari. Sic Christus dicitur ascendisse in altum, Psal. 68. Iohan. 3. Nemo ascendit in caelum. Sic Christus dicitur ascendisse in caelum, et in altum, Ephes. 4. Qui descendit de caelo, idem est etiam qui ascendit super omnes caelos. Ascendere significat etiam crescere gloria, opibus, potentia: et contra Descendere. Deut. 28, Peregrinus ascendet super te. Ascendere pro equitare. Iudic. 5, Qui ascenditis super asinas candidas. Cibum ascendere facere, Levit. 11. pro ruminare. Ascendere facere, pro offerre, Levit. 14. Iugum super vaccam ascendere, Iudic. 19: pro, eam trahere iugum. Ascendere in librum. 2 Par. 20. Ascendere in numerum verborum. 1. Par. 26: pro, referri, conscribi in acta aut libros. Ascendere lucernas, Exod. 25. pro superiore loco collocari. Ascendere medicinam super aliquid: pro, sanare illud. 2. Par. 23. Sic Ierem. 33, Ascendere faciam ipsi Hierusalem medicinam. Ascendere novaeculam super alicuius caput, Iudic. 13. pro radi eum. Ascendere facere pulverem super caput, Isaiae 7. pro conspergere caput pulvere. Ascendere saepe accipitur pro invadere aliquem. ut, Spiritus zelotypiae ascendit super aliquem, Num. 5. Ascendere faciam super te voraginem, Ezech. 26. pro, curabo ut te invadat exercitus. Ascendent in te ranae, Exod, 8. Ascendit Bausa rex Israel adversus Iehudam. 1. Reg. 14. Sic Xenophon vocat Cyri ἀνάβασιν ascensionem. Ascendere super alios pro, eos quapiam re vincere, excellere: ut Proverb. 31. Multae filiae paraverunt divitias, tu autem ascendisti super eas omnes: id est, superasti alias industrias et opulentas mulieres. Ascendere super labium est fieri fabulam vulgi: Germanice, Den leüthen auff die Zungen kommen / Von den Ieüten im maul umgetragen werden. Ezech. 36. Ascendistis super labium linguae, Ascendere facere in vel ad tributum, est, facere tributarios. 1. Reg. 5. Ascendere alicuius tumultum in aures: pro, pervenire. Isaiae 37. Ascendere vestem super aliquem, Levit. 9. Vestis diversarum specierum non ascendet super te: pro, non indueris ea. Ascendere facere aliquid super caput laeticiae, Psal. 134. pro, habere pro summo ac principali gaudio. Adhaeret lingua mea palato, si non ascendere fecero Hierusalem super caput laeticiae meae: id est, ut sicut eius calamitas est summus meus dolor, nec sine eius restitutione gaudere possum: sic contra, ipsius restitutio sit meum solidum gaudium. Ascendere post aliquem, est eum sequi. 1. Sam 25. Ascendere facere aliquem, est eum educere aut reducere. Genes. 27. 46. Psal. 40. Ascendere facere aliquid, significat asportare, praesertim in locum sublimiorem: sic orat Ioseph, ut sua osla ex Aegypto asportent, Gen. 50. Exod. 13. Sic et ossa Saulis, 2. Samuel. 21. Sic de arca legitur 2. Sam. 6. Ascendere facere alam quem, significat nonnunquam deducere, praesertim in locum superiorem: Gen. 39.
ASPERGERE, in Sacris literis pro expiare ponitur: quoniam quae in veteri Testamento expiabantur, sanguine vitule aut aqua cineris aspergebantur. Levit. 14. Num. 19. Sic Isaias cap. 52 dicit, Christum aspersurum gentes multas: id est, suo sanguine lustraturum, purgaturum, mundaturum. Et Psal. 51, David se aspergi hysopo petit, quo super nivem dealbetur. 1. Petr. 1. et Hebr. 10. dicimur sanguine Christi aspersi: id est purificati cordibus a conscientia mala. Similis phrasis est et Hebraeorum 12. Fiebant etiam aspersiones sanguinis in sacrificando, erga tabernaculum et altare. Praeterea in foederis cum Deo sanctione, aspergebatur populus sanguine. Lagana, et alia quoque farinacea, oleo aspergebantur, cum Deo offerebantur. Conspersio, nimium Hebraice est versum 1. Corinth. 9, cum ibi sit proprie φύραμα, id est, massa.
ASPICERE sese mutuo, significat aliquos inopes consilii esse. Gen. 42. Est haec phrasis etiam in aliis linguis, quod sic solemus in rebus dubiis alius in alium respicere: veluti consilium et auxilium ab eo petentes in rebus perditis, cum nos eius inopes esse agnoscimus.
Aspicere mane, Iudic. 19. Aspicere vesperum Deut. 23, pro appetere, instare. Sic aspici aliquem a gladio, Iob 15: pro, minari illi gladium. Vicinum huic illud Canticorum 1: Nigra sum, aspexit me sol. Aspicere aliquem locum, est alicuius curam gerere. 1. Par. 2. Aspicere iniquitatem in corde suo, Psal. 66 pro, ferre, ac etiam vacare ei. Sic Iob 66. Ne aspexeris iniquitatem. Sic et Aspicere iniquitatem: pro, ferre. Abac. 1. Quare non aspicis super iniquitatem? quasi dicat: Cur tu Domine Deus fers, ut iniquitas grassetur? Sic Germani. Non possum videre, Ich mag es nicht ansaehen: id est, non possum perpeti. Aspicere post cor suum et post oculos, post quos quis fornicatur: Numer. 15. pro, sequi sui cordis cogitationes et opiniones in cultu Dei, non eius verbum. Aspectus alicuius sicut lampades, Nahum 2: id est, rubebant prae pudore.
Aspectus plagae profundior, Levit. [13:] pro superficies, vel etiam ipsa plaga. Aspectus leprae: ibidem, pro specie quae lepram prae se fert. Aspectus oculorum sacerdotis, ibidem, est iudicium, vel quatenus sacerdos aspicere solet ac debet. Aspectus aliquando id dicitur, quo respicimus, et unde toti pendemus, unde opem speramus. Isaiae 20. Et pudore afficientur ab Aethiope aspectu suo. Et mox: Ecce sic aspectus noster, quo confugimus pro auxilio, ut liberaremur. Aspectus ducum ipsis, Ezech. 23: pro, omnes videbantur similes dueibus, habebant speciem ac dignitatem ducum. Sic 2. Sam. 23. Percussit Aegyptium, virum
aspectus, id est, terribilem et formidabilem. Sic ferme Germani, Ein ansenliche Person.
Aspectus alicuius usque ad fines terrae, Danielis 4, pro conspiciebatur. Aspectu bona, id est, elegans, formosa. Gen. 12 26. Ester 1. Danielis 1. Verum de hisce phrasibus aliquid etiam in verbis Respicere et Videre adiicietur.
ASPIS, vox etiam in Sacris reperitur. Celebratur autem eius praesentissimum venenum, cuius comparatione malitia humana describitur Psal. 140. Rom. 3. Venenum aspidum sub labiis eorum. sic et Iob. 20. Comparantur et impii cum aspidibus, quod perinde obturent aures ad veritatis sermonem, sicut illae ad incantationem, Psal. 58. Conferuntur et ipsa opera impiorum cum ovis aspidum et basilisci, quod sint perinde venenata ac noxia, Isaiae 59.
ASSUMERE, est aliquem benigne in suam curam recipere. Sic dicitur Deus assumpsisse populum Israel. Exodi 19. Vidistis quomodo vos assumpserim mihi. Psal. 27. pater et mater mea reliquerunt me, Dominus autem assumpsit me. Roman. 14, Infirmum in fide assumite, id est, in vestram curam benigne recipite ac fovete. Ibidem: Dominus assumpsit eum.
ATRIUM, prior pars templi Qui statis in atriis domus Domini, laudate Deum. Psal 135. Alloquitur populum, qui tantum in atrium templi admittebatur.
ATTENDIT attentione, multa attentione: Isa. 21. Attendite vobis et universo gregi, cui vos Spiritus sanctus praefecit: id est, intente cavete. Attendere lectioni, 1. Timoth, 4. Attendere sermoni prophetico, 2. Petri 1. Perspicuae sunt loquutiones.
ATTENVARI, pro pauperem fieri, Levit. 25. Tenues dicuntur pauperes. Vide infra.
Avaricia dicitur idololatria, Ephes. 5. Col. 3. quia facit hominem servum Mammonae: cum nemo possit duobus dominis servire, Deo et Mammonae, teste Christo. Quare avaricia hominem abstractum a cultu Dei, facit idololatram.
AUDIRE, significat proprie auditus sensu, percipere aliqud. Et hoc modo crebro etiam in Sacris literis accipitur, ut Luc. 15, Audivit symphoniam et chorum. Exodi 19, Cum coeperint audire tonitrua. Per metaphoram saepe pro sequentibus auditum affectibus aut motibus accipitur, sicut et alia verba sensuum: ut pro audire cum studio et promptitudine animi. Iohannis 8. Oves meaevocem meam audiunt. Qui ex Deo est, verbum Dei audit 1. Iohannis 4, Qui novit Deum, audit nos. Aliquando etiam expressius credere significat, ut 1. Sam. 24. Ut quid audis verba hominum dicentium; Ecce David quaerit malum tuum? pro, Quare credis delatoribus, etc. Simili ratione dicunt Latini, praebere aures delatoribus aut criminationibus.
Audire ergo verbum Dei, est, non tantum utcunque auribus percipere: sed et intelligere, et credere, eo delectari, et ei obedire conari. Intelligere significat. Gens, cuius ingnorabis linguam, nec audies quid loquatur: Ieremiae 5. id est, non intelliges. Gen. 42, Et ipsi nescierunt, quod Ioseph audiret, id est, intelligeret Hebraeam linguam. Isaiae 36, Nos audimus syriace, id est, intelligimus, dicunt ministri Ezechiae quare petunt, ne hebraice, sed syriace secum loquatur. Quare mox dicunt, Ne populus qui in muris est audiat, id est, intelligat sermonem Raspaces.
Sic ferme dicitur 2. Sam. 1. ut audiat rex quod bonum est, et quod malum, idest intelligat, discernat et diiudicet iustum ab iniusto. Gen. 41. ait Pharao ad Ioseph. Dicunt de te, quod audias sermonem ad interpretandum. i. quod mox ubi audieris, intelligas ac interpreteris, seu quod non narretur tibi somnium frustra. Audite inter fratres vestros, et iudicate iuste, Deut. 1. pro, cognoscite controversias. Sic, Dominus audiet inter nos: Iudicum 2. Pro credere, aut cum assensu audire. Io annis 9. Dixi vobis prius, et non audistis, quid iterum vultis audire? Ubi posterius audire in propria significatione accipitur: sed prius in figurata, pro credere. Deut. 6. Ut audiamus, et opere impleamus: Luc. 11. Beati qui audiunt verbum Dei, et custodiunt illud Num. 6. Audi Israel, Dominus Deus tuus Deus unus est, Cum approbatione audire, etiam in hoc exemplo accipitur. Isaiae 33. Qui obturat aurem suam, ne audiat sanguinem, id est, qui non approbat sanguinaria consilia, neque se eorum participem facit. In hac significatione, tametsi et in aliis, non raro hoc verbum reperitur, adiecto gerundio, Audiendo audite. i. studio se, sedulo ac diligenter audite. Obedire: Gen. 3. propterea quod audisti vocem uxoris tuae. Id est, sequutus es, obedisti eius impiae suasioni. Gen. 21. Omnia quae dixit Sara, audi vocem eius 1. Sam. 8, Audi vocem populi in omnibus.i. obedias. 1. Timoth. 1. Hoc faciet, et temet servabit, et te audientes. i. obedientes tibi, aut sequentes tuam sententiam: Sic Iohan. 5, Mortui vocem Dei audient, et vivent. i. obedient, credent. Iosuae 1. In omnibus, ut Moysen audivimus, ita te audiemus, etc, Prover. 4 Audi fili paternam castigationem. Audiens audierit vocem buccinae, Ezech. 33. pro, quicunque audierit. Audire facere, pro indicare, proponere. Saepe dicitur de praedicatione verbi Dei, aut aliorum mandatorum. Deut. 4, Congrega populum, et audire faciam eos verba mea Isaiae 41. Quae futura sunt facite audire nos. i. docete, praedicite. Non fecisset nos audire secundum haec: id est, non praedixisset nobis talia. Iud. 13, Sic et Isaiae 42. 44. Audire facite vocem laudis eius. Psal. 66. 1. Par. 15. Psal. 26. Isaiae 58 Ne facias audire vocem tuam nobiscum, Iud. 18.
Exaudire, Genes. 16, Audivit Dominus afflictionem tuam. 1. Iohan. 5. Si quid petimus secundum voluntatem eius, audit nos: et si audit nos, etc. 2. Reg. 20, Audivi orationem tuam. Idem exemplum et 1. Sam. 8. 25. est. Sic saepe in Psalmis verbum Audire pro attendere, et aures adhibere accipitur. Auditus et auditio, pro fama, aut doctrina. Abdiae 1, Auditum audivimus a Domino. Abacuc 1, Domine auditum audivi. Isa. 11, Neque secundum auditum aurium iudicavit. Isa. 28. Quem docebit scientiam et quem faciet intelligere auditum? id est, doctrinam. Sic et Isaiae 53, Ioan. 12, et Rom. 10. Domine quis credet auditui nostro? Gal. 3, Hoc scire volo, an ex operibus, aut ex auditu fidei Spiritum acceperitis. Heb. 4, Non profuit eis sermo auditionis: id est, sermo auditus 1. Thess. 2. In Evangelistis, saepe pro fama, doctrina. Matt. 4. 14. 24. Marc. 1. 13. Cum auditus erit Aegyptiis, dolebunt iuxta auditum Sor, pro, cum audierint Aegyptii, timebunt sibi similem Tyriae cladem. Isaiae 23. Laudate eum in cymbalis auditus, aut auditionis. i. sonoris: Psal. 150. Amo auditus eorum: pro, obedient eis. Isa. 2. Auditus super auditum, Ezech. 7. pro, crebri rumores erunt. Et erit tantum pavor intelligere auditum. Isaiae 58. Ad auditum aures obtemperaverunt mihi. 2. Sam. 22 pro quamprimum audierunt, quid velim aut mandem. Ad auditum alicui esse: pro: Secretarium. 2. Sam. 23. Auditu auris audivera de te. Iob. 42. Non fuit soror tua Zodom in auditum in ore tuo, in die superbiarum tuarum: Ezech. 16. pro, Non cogitabas; aut loquebare, de exemplo poenarum ipsius O Domine audivi auditionem tuam, timui: Hab. 3. Non suscipe auditionem mendacii, Exod. 23. i. non credas, nec spargas mendacia. Ab auditione mala non timebit iustus, Psal. 112, pro, rumore magnorum malorum et periculorum non nimium perterefiet. De hoc verbo Audire, dicuntur quaedam notabilia in Universalibus Regulis, in Synecdoche, aut Matalepsi.
AVERTI, et AVERSUM esse hominem, significat recedentem a Deo impietati vacare. Aversum autem esse Deum, significat, iratum nobis
esse. Avertam oculos meos a vobis, Isaiae 1 Ne avertas faciem tuam a me, Ps. 27. Sed de hac voce in verbo Converti.
AUFERRE, significat aliquando amovere. Luc. 1. Dominus respexit me, ut auferret probrum meum inter homines. i. quod mihi ab hominibus obiectabatur.
AURIS, Inclinare aurem, significat diligenter auscultare: ac ideo etiam sequi, et obedire alicui. Sic Latini Praebere aurem dicunt. Ttribuitur vero tum Deo, tum hominibus Deo, ut Ps. 71. Inclina ad me aurem tuam, et serva me. Hominibus, Psal. 78. Inclinate aurem vestram ad verba oris mei. Multa passim exempla reperiuntur. Psal. 49 paulo aliter accipitur, Inclinabo in parabolam aurem meam: id est, ipse quoque simul ea audiam et discam, quae alios docebo. Audi filia, et inclina aurem tuam. i. diligenter ausculta. Psal. 45. Contrarium est Obturare aures. Psal. 58, Isaiae 33, Sicut aspides obturaverunt aures suas. Sic ferme etiam Obturare accipitur Isai. 6. Obtura aures eorum, ne audiant. Aurem perforare servo subula moris fuit, si noluit liber fieri anno septimo. Exodi 21 Deut. 15. quo indicatum est, eum valde obedientem esse debere, et quasi prorsus servilem conditionem suscipere. Sic et Christus de sua perfectissima obedientia erga patrem, Psal. 40. Sacrificium et oblationem noluisti, aurem perfodisti mihi. Quo indicatur patrem nobis obedientia Christi placatum esse. Loqui in alicuius auribus, Ieremiae 26, et, Esse in alicuius auribus, notae loquutiones sunt. Auditum est in auribus Ecclesiae Actorum undecimo, id est, ab Ecclesia.
AURUM ARABICUM, item de Ophir, tanquam optimum et purissimum, in Sacris literis celebratur. Dabitur ei de auro, Psal. 72. Isaiae 60. Per synecdochen significat omnis generis preciosissima munera: et per metaphoram, spiritualem verumque cultum. 1. Cor. 3. per metaphoram significat purissimam doctrinam. Sed Apocal, 3. aurum significat Christi beneficia ac gratiam, nempe remissionem peccatorum, et renovationem.
AURORA, notae significationis vox est: sed tamen sunt quaedam Scripturae loca, ubi haec vox nonnihil explicatione indiget. Ioelis 2. sumitur similitudo ab aurora, ad declarandam magnitudinem et subitum adventum exercitus Babyloniorum, hisce verbis: Veluti aurora expansa super montes, populus multus et fortis, similis illi non fuit. Quae similitudo perspicua est: quia sicut aurora et subito, et omnia contegit, et montibus ac cacuminibus insidere videtur, sic et exercitus ille. Vicina huic loquutio est Psal. 139. Si assumam alas aurorae, et considam in novissimo maris. Alludit ad celerrimam radiorum solis excursionem, qui momento ab Oriente ad Occidentem perveniunt, perinde ac si aurora celerrimas alas haberet. Non esse aut fore alicui auroram: pro, non perventurum eum esse ad cognitionem veritatis, aut etiam ad liberationem: Isaiae 8. Ad legem et testimonium. Si non dixerint iuxta verbum hoc, non erit eis aurora. In aurora, id est, statim initio: Hoseae 10. In aurora exterminando exterminatus est rex Israel: pro, statim in principio regni Oseae, filii Ela. Palpebrae aurorae: pro igneae, scitillantes. Iob 41, Oculi Beemot sunt ut palpebrae aurorae. Ascensus aut ortus aurorae, pro, quam primum incipit aurora oriri. Nehemiae 4, Faciamus opus ab ascensu aurorae usque ad exitum stellarum: id est, a summo mane usque ad extremum vesperum, cum obcurato lumine solis stellae cernuntur. Psal. 110, est obscurus admodum locus, ubi inter alia est vox Aurorae, qui accurata explicatione indigeret: sed a me breviter hoc loco tantum attingetur. Vertunt autem eum alii aliter: mihi maxime arridet Lutheri versio, Populus tuus voluntaria (scilicet offeret) in die victoriae tuae, in ornatu sancto. Ex utero aurorae, sicut ros iuventus tua: subintellige, tibi nascetur. Agitur omnino hic de subditis Meschiae, quo tempore et quomodo sint nascituri, et quam prompte et ornare ei servituri: non de eius divinitate, de qua supra mox initio dixerat. Sensus ergo est, quod post victoriam Meschiae nascetur ipsi nova iuventus aut populus, sicut ipse dicit: Cum exaltatus fuero, omnia traham ad me Docet quoque, quomodo nascetur: nempe mirabiliter, ut nemo cernat unde veniat: sicut ortus roris non perinde cernitur ut pluviae, cuius veluti mater nubes est omnibus conspicua. Denique quod is populus sponte aut voluntatie sacrificabit, idque ornatus ac mundatus sanguine Christi: sicut antea Sacerdotes offerebant in vestitu sancto, ac divinitus ordinato. Porro quod attinet ad copiosam et mirabilem nativitatem novae iuventutis, aut populi Meschiae: saepe miratur Scriptura, quod tam subito et tanta multitudo mirabiliter et sine conspicuo ortu nascetur. Quam admirabilem novi populi nativitate Isaias saepe celebrat, ut cap. 54. Exulta sterilis, quae non paris: prorumpe in laudem, et iubila, quae non parturis: quoniam plures sunt filii desolatae, qui filii maritatae, dicit Dominus, etc. vide sequentia. De hac puericia aut iuventute vaticinatur Ps. 22. Et annumerabunt iustitiam eius populo nato, quem facit. Et Psal. 102. Populus qui creabitur, laudabit Iehovam. Item Oseas cap. 6 beneficium vestri est ut nubes matutina, et quasi ros mane cadens et abiens, Item Mich. cap. 1. Et erunt reliquiae Iacob in medio populorum multorum, velut ros a Iehova, sicut guttae super herbam. Licet autem non possint pro ferri plura exempla, ubi vox Hebraea ילדות Ialdut puericia, significet pueros ipsos, sed tantum aetatem uniuscuiusque: tamen videmus istas voces, Iuventus aut Puericia in Latino sermone facile utrique tribui, et aetati unius, et ipsi coetui eius aetatis. Praeterea Hebraeis valde usitatum est, ut abstractum pro concreto, et eius subiecto ponant: ut senecta pro sene homine, aut senibus. Sic igitur et Iuventus aut puericia, pro pueris aut iuvenibus accipitur.
AZYMON. Vide in voce FERMENTUM.
B
BAAL, apud Haebraeos originaliter dominum, aut maritum significat: et quidem de austeriori ac tyrannico dominio accipitur. Verum de verbis Hebraeis nunc ex professo non agimus.
Fuit etiam hoc nomen Baal, Bel, aut Belus, cuiusdam regis Assyriorum, qui primus consecrata ei statua coli coepit: quod quasi initium idololatriae fuisse dicitur. Iam incertum est, ab utra harum vocum, propria ne an appellativa, sit nomen Baal, quod certum quoddam idolum, praecipue apud Accaronitas cultum, significat: num, quia idola, vel cacodaemon potius in idolis et peridola, tyrannice suis cultorib. imperitet, nullum eorum commodum sed potius exitium promovens: an vero ab isto primum adorato tyranno Belo. Ab Accaronitis porro, aliis ethnicis, Iudaei hunc cultum et idolum sunt mutuati, hinc toties in Scriptura fit eius mentio: Iud. 6. 1. Reg. 18. 2. Reg. 10. 11. Ier. 23. Plurimos autem habuit sacerdotes et cultores apud Iudaeos, quod vel ex illis lanienis apparet, quas in eos exercuit rex Iehu, 2, Reg. 10. et Elias, 1. Reg. 18. Porro per quandam catachresin, praesertim in plurali numero, videtur factum fuisse apud Hebraeos commune nomen idolorum omnium, ut Iud. 2, Israelitae servierunt Baalim. 2. Par. 33, Manasses extruxit aras Baalim. Oseae 11. Baalim immolabant, et simulachris sacrificabant. Oseae 2, Auferam nomen Baalim de ore populi mei, non recordabitur nominis eorum. Unde cernitur, plura ac diversa idola hoc nomine esse vocata. Depingit porro hic Oseas istum cultum ita, ut ostendat, Iudaeos solitos ibi sese elegantius exornare, et promiscuas libidines exercere. Cum voce Baalim coniungitur idolum nomine
Astarot, quod etiam volunt fuisse commune quoddam nomen idolorum, praesertim femininorum. Componitur vox Baal cum quibusdam vocibus: ut Baal Berith, dominus foederis: ex cuius idoli fano data fuerunt Abimelecho 70. pondo argenti, ad oppressionem filiorum Gedeonis fratrum eius. Dicitur simili ratione et Baalzebub, quasi diceretur Dominus muscae, aut primaria musca. D Hieronymus iudicat, idem esse Beel et Baal Baalpeor, dictum a monte Peor, in quo colebatur: aut idolum ignominiae: aut Deum hortorum fuisse, et sonare Hebraeis idolum, et zebub muscam, quasi dicas idolum muscae: vel Baalzebub hoc est, magister vel dominus muscae. Fuit autem idolum spurcissimum, Accaron urbis Philistinorum: quemadmodum scriptum est 2. Reg. 1. Consulite Beelzebub. Lutherus alicubi admodum prolixe et diligenter exponit rationem etymi Baalpeor. Credo autem illud idolum non vocatum a suis cultorib. Baalzebub, sed tantum a piis Iudaeis quia est contemptibile ac odiosum nomen. Certum est, quôd in Novo testamento Iudaei hoc nomine usi sunt in malam partem, pro ipso cacodaemone: ut legitur Matt. 12. In Beelzebub principe daemoniorum eiicit daemonia: Ubi videtur etiam quasi explicatio etymologica addita esse, quod idem significet Beelzebub quod princeps muscarum. Mar. 3 impii dicunt, Christum obsessum esse a Beelzebub spiritu. Dubium autem est, cur sic cacodaemonem vocaverint? num ex contemptu, quod sit tantum muscarum dominus: aut quia instar muscae est perpetuo ac pertinaciter homini molestus: aut denique, quod perinde examina cacodaemonum in aere, cum suo duce Beelzebub circumvolitent, sicut muscae: quemadmodum et Paulus dicit, eum dominari in aere. Beelphegor, quod idem est quod Baalpeor, idoli Moabitarum, fit mentio Num. 25. Deut. 4. Psal. 105. Ose. 9. quod idolum sic a monte, aut loci nomine aliqui cognominatum volunt: Luth. putat a nuditate, aut turpitudine hiante, quod nudi priapi figuram colendam proposuerint. Fuit etiam Baal nomen proprium multorum hominum, de quibus nunc non agimus.
BABEL, aut Babylon, nomen amplissimae civitatis, ad Euphratem sitae, quae olim caput regni Assyriaci fuit. Deductum est autem nomen a confusione: quia ibi, ut habetur Gen. 11. Dominus linguam aedificantium turrim Babel, confudit. Adflixit eadem civitas, quoniam et captivum detinuit, populum Dei. Fuit ad haec plena omnium flagitiorum et idololatriae. Inde fit, ut id nomen 1. Petr. 5 pro Roma, ut Hieronymus vult, ponatur: in Apocalypsi vero, pro ipso regno aut horrenda tyrannide Antichristi, Babylonia, tum ipsa civitas, tum etiam vicina regio est vocata. De Babylonis totali destructione, secundum prophetias, postea ex Diodoro Siculo dicetur: quia quidam audent negare, eam fuisse penitus eversam.
BACULUS scipionem, cui quis innititur iter faciens, proprie significat. Per metaphoram autem, omne auxilium aut subsidium indicat. Psal. 23, Baculus tuus consolatus est me. Baculus senectutis, filius: apud Tob. 1. pro subsidio senis patris. Ieremias inquit. Frangetur baculus gloriosus. i. potentia Moabitarum. Unde tam crebro Baculus panis, et Baculus aquae legitur: pro annona ad sustentandas vires et vitam hanc, divinitus veluti fulcrum quoddam ordinata. Sicut et Psal. dicit, panem fulcire cor hominis. Saepe etiam minatur Deus, se esse confracturum baculum panis et aquae. i. omnem annonam aut victum adempturus. Levit. 16. 26, Cum confregero baculum panis. Ezech. 4 et 5. Conteram baculum panis in Hierusalem. Esse alicui in baculum. Psal. 18, Dominus fuit mihi in baculum. i. fulcrum, seu sustentavit me. Baculus arundineus, saepe significat per metaphoram auxilia regum, quae magis noxia quam salutaria Israelitis fuerunt: quia (sicut Scriptura rationem metaphorae Esa. 36 ostendit) arundo non est adeo fortis, ut pondus innixi corporis sustentare possit: frangitur igitur. Ubi autem fracta est arundo in manu innitentis, sauciat eam, ob acumen illorum fragmentorum, instar vitri: Ezech. 29. sicut supra in voce Arundinis dixi. Solet. n. ita frangi, ut fragmenta sint acuminata. In baculo transire dicitur Iacob Iordanem, Gen. 32. i. extreme pauper et solitarius. quasi dicat: Nemo tunc me praeter hunc unicum baculum est comitatus, is solus fuit tunc tota mea familia. Vulgo quoque Germanis, Album baculum accipere, et abire, extremam paupertatem significat Forte a re militari apud eos sumptum est. Hebraeae. n. superiores methaphorae et nomina, a sustentatione scipionis deductae sunt. Baculus significat etiam imperium. Isa. 14. Contrivit Dominus baculum impiorum. i. potentiam. Ier. 48. Quomodo fractus est baculus gloriae. i. quam mirabiliter fracta est potentia Moabitarum? Porro quod Christus iam prohibet, iam iubet Apostolos Baculum gestare, indicat primum, eos debere expeditos, sine armis, sine commeatu ire, fidentes Deo, quod ipse sit eos aliturus: postea vero, cum iubet Accipere baculum ac peram, futuras difficultates hac nota indicat. VIRGA, alia vox est, etiam in Hebraeo, et habet alias significationes: ut et Sceptrum, de quib. suo loco postea. Baculus quoque, sicut et virga, interdum pro instrumento tyrannidis ponitur. Isa. 10. O Assur virga furoris mei, qui et baculus est irae meae in manu istorum. i. instrumentum, quo affligo meos. Baculus Dei, dictus est baculus Moysis: quia Deus per eum miracula fecit. Psal. 72. Baculus tuus et virga tua me consolata sunt. i. cura ac gubernatio tua, sumpta loquutione a regimine pastorali. Baculum apprehendens, est claudus. 2. Sam. 3, Ne deficiat de domo Ioab apprehendens baculum, id est, mutilus ac claudus.
BALTHEUS, vide in CINGULO.
BAPTISMUS, vox Graeca, et in Ecclesia notissima, proprie intinctionem, (qua voce Tertullianus usus est) significat. Ducta autem est a βάπτω intingo, ac βαπτίζω immergo. Porro per metalepsin significat abluo, lavo. Ideo Marcus dicit 7. cap. Iudaeos habuisse varios baptismos. i. lotiones poculorum et urceorum. Item Petrus dicit, baptismum esse ablutionem sordium. Caeterum Dominus ac servator noster voluit talem intinctionem aut lotionem in novo Testamento esse signum ac sigillum primae initiationis ac foederis nostri cum Deo, per ipsum factae: sive ut indicaret, eodem modo nos interius potenter ablui, et super nivem dealbari sanguine et merito suo, sicut foris aqua mundaremur: sive etiam imitatione quadam illarum veterum lotionum, quas Deus apud Iudaeos, in typum spiritualis lotionis ordinaverat: sive denique, propter alias causas ac similitudines baptismi et Christianae pietatis, de quibus postea prolixius dicemus. BAPTISMUS igitur, et Baptizari, proprie significat nunc in Ecclesia pactum illud, quod primum ab omni Christiano cum Deo initur: cuius partes sunt promissio aut pactio, utrinque a Deo scilicet et homine facta: et aquae intinctio, cuius exempla sunt in novo Testamento innumera. Ab hoc porro ritu et sacramento, variae significationes, potissimum per metaphoram deducuntur, quas ordine recensebo. Habuimus ergo supra duas Baptismi significationes, nunc tertia sequitur. TERTIO Baptismus et Baptizari significat internam lotionem, remissionem peccatorum et renovationem constantem, ob similitudinem: quod sicut aquae lotio externas sordes, ita baptismus Spiritus internam immundiciem eluat. ut Marci 1. et Iohann 1. dicit Baptista, Ego baptizo vos aqua, Christus baptizabit vos Spiritu sancto, Sic Matth. 3. et Luc. 3. Christus baptizabit vos Spiritu sancto et igne. Actor. 1. Sic et 1. Pet. 3. accipitur. QUARTO significat aliquando totam institutionem aut doctrinam, ut Matt. 21. Luc. 20. Baptismus Iohannis eratne ex caelo, aut non? i. tota eius institutio, aut functio. Act. 18, Apollo tantum baptisma Iohannis sciebat. i. solam eius institutionem de venturo
iamiam Messia, eamque non satis plene perceperat. Sic et de illis Actorum 19 accipiendum est, quod non fuerant satis instituti de passo et resuscitato Christo, totaque Trinitate, ideo iussit eos Paulus denuo baptizari. i. plenius institui. Quoniam vero ille locus magni momenti est, et Anabaptistae inde suos errores probare volunt, ideo adscribam etiam alterius cuiusdam annotationem accuratam super eum. Sic adnotat Beza: In quid ergo baptizati estis? εἰς τί οὖν ἐβαπτίσθήτε, id est, qua igitur doctrina imbuti et initiati estis? Vulgata, In quo igitur baptizati estis? Erasmus: Quo igitur baptizati estis? utranque hanc interpretationem, ac illam praesertim, idcirco repudio, quod εἰς pro ἐν interpretatur: perinde ac si scriptum esset, ἐν τίνι, ut sit haec sententia: Si non estis baptizati spiritu sancto, quare igitur estis baptizati? Quamvis.n. εἰς pro ἐν saepe usurpetur, tamen haec enallage (meo iudicio) nullo modo huic loco convenit. Neque enim puto quaerere Apostolum, aut a quo, aut quomodo, aut quorrum sint baptizati. Denique ne hoc quidem puto rogare an sint baptizati: sed cum illi dicerent, se nescire an sit Spiritus S. ac proinde ostenderent, se ignorare totam Ecclesiae Christianae rationem, qui tamen se discipulos dicebant: credo sciscitari Paulum, cur igitur doctrinae nomen dederint, et quales se esse profiteantur. Utitur autem vocabulo Baptizandi, et baptismatis: quia baptismus erat ipsius initiationis ac professionis tessera. Quod ut planius fiat, sciendum est, haec dicendi genera quae in Scripturis occurrunt, quid valeant, et quatenus inter se differant: Baptizari in aliquem, ut in Mosen, 1. Cor. 10. Baptizari in baptisma alicuius, ut Iohannis, hoc in loco: Baptizari in nomen alicuius, ut patris filii ac spiritus sancti, Matt. 28 vel Christi, vel Pauli: ut 1. Cor. 1 Baptizari in mortem Christi: ut Rom. 6 seu, pro mortuis: ut 1. Cor. 15. seu, In unum corpus: ut 1. Cor. 12. seu, in remissionem peccatorum. Denique Baptizari aqua, et Baptizari spiritu S. Itaque Baptizari in Moysen, declarat, Moysis auspiciis ac ductu baptizari: quod dicendi genus semel tantum reperio. Baptizari in Iohannis baptisma, significat, doctrinam quam Iohannes annunciabat, ac baptismi symbolo obsignabat, profiteri ac amplecti. Baptizari vero in eius nomen dicimus, cui nos baptismum dicamus ac consecramus. Quam obrem recte Paulus negat, sese in nomen suum quempiam baptizasse. Baptizari autem dicuntur fideles in mortem Christi, seu pro mortuis. i. ut per Christi mortem peccatum in ipsis moriatur et aboleatur. Et in unum corpus, ut omnes in Christo capite coalescant. Et in remissionem peccatorum, ut Christi sanguine abluantur, ut praepositio εἰς, in istis omnibus finalem (quam vocant) causam designet. Baptizari aqua, sive ἐν ὕδατι, id est, in aqua, nihil aliud quam aqua immergi declarat: quae est externa Baptismi caeremonia. Baptizari autem Spiritu, alio pertinet: nempe ad Spiritus S. dona, quibus fideles caelitus visibili signo imbuebantur, interdum ante Baptismum aquae, ut ex Cornelii historia apparet: interdum post Baptismum, ut istis accidit, de quibus hic agitur. Ex his autem diligenter consideratis, hoc quoque efficitur, Baptismatis vocabulum triplici significatione usurpari: quarum una propria est, duae translaticiae. Propria est, cum immersionem seu tinctionem declarat, quae etiam ab effectu Ablutio seu lavacrum dicitur. una est translaticia, quum pro donorum Spiritus sancti quasi effusione accipitur, ut supra plurib. locis. altera, quum pro Iohannis doctrina: ut quum quaeritur, an Baptismus Iohannis e caelo sit, an ex hominibus? quum dicitur Apollo nihil novisse quam Iohannis baptisma. ut supra alibi. Item quum dicitur Iohannes praedicasse baptismum resipiscentiae, ut supra, et in hoc versiculo, ac proxime sequente. Quod autem de Baptismatis nomine dicimus, de ipso quoque Baptizandi verbo simili ratione accipiendum est. Nam Baptizare dicitur minister, qui aqua tingit: et baptizari, qui aqua tingitur. Item baptizat Deus, quum Spiritus sui dona impertitur: et baptizatur Spiritu a Deo, qui Spiritus donum accipit. Baptizavit demum baptismo resipiscentiae Iohannes, quum resipiscentiam doceret, cuius symbolum erat Baptismus, quem primus administravit. Et baptizari dicuntur in Baptismate Iohannis, quicunque eo doctrinae genere fuerunt instituti. Quum autem appareat, minime extinctam fuisse cum Iohanne ipsius existimationem: sed post eius obitum multos fuisse tum qui ea docerent quae de Messiae officio ac vitae innocentia divinitus disserverat: tum etiam, qui haec audita amplecterentur, quamvis Christi officium non nossent, ut de Apollo paulo ante Lucas testatus est: nec tamen usquam legamus, vel etiam probabile videatur, istos, etiamsi eadem illa in genere docerent quae Iohannes, baptismum tamen Iohannis exemplo usurpasse: minime certe necesse est, ut, ubicunque fit baptismatis Iohannis mentio, ipsam baptismi caeremoniam usurpatam putemus Itaque qui, propterea quod isti paulo post dicuntur in nomine IESU Christi baptizati, colligunt, diversum fuisse baptismum Iohannis a baptismo Christi, ideoque ipsos fuisse rebaptizatos: certo fundamento destituuntur. Sunt autem multo ineptiores, qui rebaptizationem ex hoc loco volunt stabilire. Nam etiamsi concederem, istos bis fuisse baptizatos: non tamen consequeretur, iterandum Christi baptismum. Haec Beza. QUINTO Baptismus accipitur pro cruce, quia crux sit etiam quaedam immersio in calamitates: cum Dominus Marci 10. ad filios Zebedaei dicit: Potestis ne baptizari baptismate quo ego baptizor? i. potestis ne, patienter perferre talem ac tantam crucem propter gloriam Dei, quantam ego perferam, ut vobis veluti praemium petatis, proximum gradum dignitatis a mea? Sic et Luc. 12. inquit Dominus: Baptisma habeo baptizari, et quomodo angor donec finiatur?
SEXTO, significat quoque Baptismus et Baptizari mortificationem veteris hominis, et suscitationem novi: quia sicut in immersione est primum veluti submersio immundi hominis, postea extractio aut suscitatio mundi: sic et in baptismate dicit Paulus Rom. 6, nos esse baptizatos in mortem Christi: item consepultos cum eo, ut suscitemur cum eodem, et novam vitam vivamus i nos tum prorsus renunciasse priori vitae ac veteri Adamo: et novo. i. Christo addixisse: tum et Spiritu Domini ex veteri homine in novum esse transformatos. SEPTIMO, Hebr. 6. vox Baptismi de illis veteris legis purificationibus ac lotionibus accipitur quae initio in primitiva Ecclesia, praesertim Apostolorum tempore non dum erant prorsus abolitae. Discrimen porro aut convenientia baptismi Christi, et Baptistae, tractatur in Theologia: nunc tantum breviter de ea re moneo, ipsum Baptistam Matt. 3. ac Luc. 3, et Iesum Act 1, sic distinguere, tanquam baptismum ministri et domini ipsius, quod minister proprie quidem tantum exterius lavet: sed Christus tunc, ac in eodem Sacramento, interius mundet. seu, Iohannem et alium quemvis Apostolum aut doctorem esse tantum administrum externi operis: sed Christum esse authorem internae efficaciae, sive exterius ipse baptizet, sive quispiam alius minister. Discrimen et in eo est, quod Iohannes in venturum aut certe iamiam venientem, vel etiam praesentem Meschia aut agnum Dei baptizavit: sed Apostoli postea in passum, suscitatum, et ad dexteram patris regnantem. Reliqua omnia fuêre eadem, idemque effectus aut efficacia. OCTAVO, baptismus 1. Cor. 10, de illa miraculosa transitione per mare rubrum intelligitur, qua et confirmati fuerunt in doctrina et eductione Moysis: et ipsi eo magis Moysi, vel Deo potius, eiusque doctrinae obligabantur. Eam dicit Paulus veluti quendam typum nostri baptismi fuisse. Vocetur ergo, ac sit typicus baptismus, sicut et omnes illae veteres lotiones
ac purificationes fuerunt. Porro BAPTISMUS etiam dicitur esse interrogatio bonae conscientiae in Deum. 1. Pet. 3. Cui correspondens exemplar baptismi nunc nos servat non ablutio sordium carnis, sed bonae conscientiae interrogatio in Deum per resurrectionem IESU Christi: id est, Baptismus nos servat, non ex opere operato quatenus tantum est externum quoddam opus, abluens sordes corporis: sed quatenus fide apprehenditur promissio gratiae ac reconciliationis ob Christum in Baptismo proposita. Quae ideo dicitur interrogatio quod sicut in contractibus emens aut comparans sibi aliquid commodi certa ratione ac formulis interrogat emptorem, ac stipulatur ab eo quaerendo. An hoc aut illud mihi vendis ac tradis, et hac conditione ac precio, etc. cui contra venditor respondens affirmat. sic igitur etiam in Baptismo. cum Deus interrogando sibi stipulatur, ac obligat nos, nostramque fidem et obedientiam, tum vicissim nos nobis stipulando per fidem obligamus eius paternum favorem ac gratiam. Quare praeclare Lutherus vertit Ein bundt/ et explicuit per stipulationem. Baptizari super mortuis, infra in Voce MORTUUS exponetur.
BARBAE caesio primum luctum significabat, Esa. 15 Levit. 19. Ier. 4 sicut et Capitis. Contra apud Romanos olim, barba et coma promissa luctus ac moeroris indicium erat. Sic sane et de Mephiboset 2, Sam. 19 legitur, quod intermissa rasione barbae, et lotione vestium ac corporis, testatus sit suum dolorem de exilio Davidis Deinde et ignominiam significabat Sic enim Hanum rex Amon 2. Sam. 10 praecepit, dimidiam barbam legatorum Davidis radi. Sic et Paulus radit barbam, et tondet comam, veluti in signum doloris ac poenitentiae, et reddendi Voti tum in Cenchraeis tum Ierosolymae.
BARBARUS, primum perinde in Sacris literis ut et in prophanis, peregrinum significat: Credo ficticium esse vocabulum, a soni peregrinae nobisque ignotae linguae inconcinnitate: cuius pronunciationem, etiamsi per se elegantissima esset, moleste accipimus, tamquam inconditum quid ac rude sonans Deinde significat peregrini sermonis hominem. sic Ovidius dicit, se esse Getis barbarum et Paulus 1. Cor 14 dicit, eum qui nostram precationem publice clareque factam non intelligit, esse nobis barbarum et nos vicissim ei. Sic Psal. 114. dicitur. In exitu Israel de Aegypto, et domus Iacob de populo barbaro. Tertio barbarus incultum, agrestrem et ferum hominem significat. Hac ratione primum Graeci, deinde et Romani, omnes alias gentes barbaras, id est, incultas vocarunt. Sic et hodie Itali alias gentes prae se ut barbaras, id est, minus cultas ac humanas, et minus ingeniosas contemnunt.
BASAN, fuit et regio quae Gigantum dicta est, Deut. 3. et civitas regni Og, ibidem et denique mons pascuosus et pulcherrimis sylvis vestitus. Inde fit, ut pro potentibus ac florentibus impiis per metaphoram hoc nomen ponatur: ut Es. 2 et Ier 12. Deus minatur Basan. Sic et tauri et quercus Basan accusantur in Sacris literis: Zach. 11 et Es 2 Psal. 68 dicit Dominus se aliquos ex Basanii illis praepotentibus, conversurum esse.
BASILISCUS, per metaphoram satanam et potentes ac acerbos venenatosque piorum hostes significat, Psal. 91. Super aspidem et basiliscum ambulabis, conculcabis leonem et draconem: id est, Deus tibi largietur victoriam, contra potentissimos et atrocissimos hostes verae pietatis. Sic et basilisciova, Esa. 59 pro te extreme noxia ac venenata accipiuntur. Pinguntur autem ibi hominum conatus et opera, quod aut sint telae aranearum, id est, res frivolae, et nullum bonum usum habentes: aut etiam perniciosissimae, ut ova basilisci. Quare nec firmi nec salutares sunt malorum conatus et opera.
BATTOLOGIAM prohibet Christus in precib. Matt. 6. i. prolixam garrulitatem aut murmur, sine omni vera fide ac intellectu precum: in qua prolixa garrulitate precularum, plerumque impii summam precum laudem collocant. Sumpta autem est haec Graeca vox a Batto, homine impeditae linguae, sive sit ille Cyrenarum conditor: sive de quo in fabulis est, quod sit a Mercurio conversus in lapidem, ob indicatum furtum: quod tales homines et inepte loquantur, et cogantur saepius iterare sermonem, antequam plene suum sensum exprimant. Sic enim etiam impii in suis precationibus diu multumque garriunt, nec tamen sciunt quid garriant aut blaterent.
BATHUS, genus mensurae liquidorum est, continens, teste Ezec decimam partem cori: id est, 432 ova gallinacea. Eadem est cum Ephi, 1. Reg. 7 Ezech. 45. Dicunt Epha continere decem gomor. Iosephus scribit, eam continere 72 sextarios.
BEATUM esse, significat in genere idem quod bene habere, felicem esse, bona commodaque vita frui. Istud autem Bene habere, non unius generis est. nam ut taceamus errantium opiniones, qui vel divitem, vel honoratum vel potentem, vel voluptatib. fruentem, beatum esse dicunt (sicut Psalm 144. tales errantium opiniones taxantur) etiam ipsa Scriptura varias facit beatitudines, alia in communi vita, alia cora Deo. Ecclesiast. 25, haec novem dicuntur constituere beatitudinem in hac vita: Iucunde cum sua familia vivere, Subversionem hostium videre, Habitare cum sensata muliere, Lingua non labi, Non servire indignis, Habere amicos sinceros, Docere iustitiam, Cupidum esse discendi, Consequi sapientiam ac scientiam, et timere Deum. Similiter ferme et Psal. 128 felicitas hominis describitur. Paulus etiam de communis vitae commodis accipit hanc vocem cum dicit, beatiorem fore caelibem. Item Dominus, cum dicit. Beatae erunt steriles: scilicet, commodius in eo statu habebunt, non dolentes aliorum praeter suam calamitatem. Sic Psal. 136, Beatus qui retribuet tibi retributionem, et allidet parvulos tuos.
Deinde, Beatitudo aliquando pro iustificatione ac reconciliatione accipitur: quod illi demum felices sunt; qui Deo propitio fruuntur. Psal. 32, et Rom. 4 Tertio tribuitur a Christo Matt. 5, et Luc. 6, ingens beatitudo illis, qui varias cruces, labores ac dolores propter Christum patiuntur; non quod in illis miseriis sitper sese beatitudo, sed quod illa sunt et notae beatorum, et Deus ea amplissime, praesertim in altera vita, remuneret. Quarto, beatitudo aliquando etiam aeterna illa, vereque beata vita vocatur: ut Apocalypsis 7, Beati non esurient, neque sitient amplius. sic Apocalypsis 14, Beati qui in Domino moriuntur.
Beatificare, pro beatum facere: Proverb 3. Gen. 30. Beatificabunt, aut beabunt me filii, Luc 1. significat, beatam praedicabunt me omnes generationes. Sic et Isa. 3. Et beatificantes, aut beatum praedicantes hunc populum, seduxerunt eum. Iob quoque 9. est, Aures audientium beatificârunt me.
BEHEMOT, et Leviatham, duae ingentes beluae in Sacris literis celebrantur, quarum etiam prima origo Esd 6. (qui liber inter Apocryphos numeratur) hoc modo describitur: Tum quoque (scil. die quinta creationis) animantia duo parasti, quorum uni imposuisti nomen Henoch (credo Behemot legendum esse) alterum vocasti Leviathan: et alterum ab altero separavisti non.n. poterat pars septima, quo aqua sese collegerat, ea capere. Unam partem assignast. Henoch, quae tertia die siccata est, ut habitet in ea, milleque montes eam intercurrunt. Leviatham autem tribuisti septimam partem humidam: quam bestiam parasti, ut esset quae devoraret quos velles, et quando velles. Omnino videtur indicare Satanam, qui iam veluti carnifex Dei est. Porro Iob 40, hoc modo ambae istae bestiae depinguntur: Ecce Behemot, quem
feci, tecum foenum quasi bos comedet: fortitudo eius in lumbis eius et virtus illius in umbilico ventris eius: stringit caudam suam quasi cedrum, nervi testiculorum eius perplexi sunt, ossa eius velut sistulae aeris, cartilago illius quasi laminae ferreae: ipse est principium viarum Dei: qui fecit eum, applicabit gladium eius. Huic montes herbas ferunt, omnes bestiae agri ludunt ibi, sub umbra dormit in secreto calami, et locis humentibus: protegunt umbrae umbram eius, circumdabunt eum salices torrentis: ecce absorbebit fluvium, et non mirabitur: et habet fiduciam, quod influat Iordanis in os eius: in oculis eius quasi hamo capiet eum, et in sudib. perforabit nares eius. An extrahere poteris Leviatham hamo, et fune ligabis linguam eius? nunquid pones circulum in naribus eius, aut armilla perforabis maxillam eius? nunquid multiplicabit ad te preces, et loquetur tibi mollia? nunquid feriet tecum pactum, et accipies eum servum sempiternum? nunquid illudes ei quasi avi, aut ligabis cum ancillis tuis? Concident eum amici, divident illum negociatores? nunquid implebis sagenas pelle eius, et gurgustium piscium capite illius? pones super eum manum tuam? Memento belli, nec ultra addas loqui. Ecce spes eius frustrabitur eum, et videntibus cunctis praecipitabitur. Verum iam de singulis istis vocibus separatim, ac primum de Behemot. Behemot igitur significat, omnes ingentes et immanes bestias terrestres: sicut Leviathan omnes immanes beluas aquaticas. Sed sub illis describit Scriptura, et praesertim Iob 40 capite, potestatem et potentiam diaboli et familiae eius, turbae scilicet impiorum, et Antichristi. Est autem Behemot Hebraeum nomen pluralis numeri, cuius singulare est Behema, Latine animal aut bestiam significans: Behemot vero, multitudinem animalium terrestrium, aut, si mavis, ingentes bestiarum moles. In Graeco redditur θηρία, id est, feras. Utitur ergo Scriptura interdum hoc plurali pro singulari, maioris emphasis gratia. Porro Leviathan significat in Scriptura, ut dictum est magnam quandam maris bestiam aut draconem vel etiam quaevis maiora monstra maris: ut cete, balaenas, et similia. Sic Psal. 104 legitur, quod mare sit ingens, quodque in eo existant innumera animalia, parva ac magna. Ubi et additur: Illic naves vadunt, et Leviathan iste quem formasti ad ludendum in eo. Dubium autem est, an dicat Leviathan ludere in mari, aut Deum in Leviathan. Caeterum per metaphoram primum significat praepotentes reges, quod illi perinde vel dominentur, vel grassentur super populos multos qui (teste Apocalypsi) per aquas significantur, ac Leviathan belua in mari super alios pisces. Inquit enim Isa. 27, In die illa visitabit Dominus in gladio suo duro, magno ac forti, super Leviathan serpentem vectem, et super Leviathan serpentem tortuosum, et occidet draconem qui est in mari. Quod plerique exponunt de Pharaone, quia ille in aquis, et ex aquis, tum vicini maris, tum et Nili, vivebat ac vigebat. Simul vero subindicatur, quale monstrum sit Leviathan: nempe esse serpentem aut draconem aquaticum. Eadem metaphora utitur et Psal. 74: Tu contrivisti capita Leviathan, dedisti eum in cibum populo solitudinum. Agit de miraculis eductionis populi: inter alia vero et hoc recenset, quod regem Aegyptium, eiusque magnates tum in ipsa Aegypto castigaverit, tum postea in mari rubro prorsus perdiderit, eumque populo Israelitico per solitudinem erranti in praedam dederit. Significat igitur et ibi Leviathan, Pharaonem. Iob. 3. Cap. dicit de desperatis hominibus, quod parati sint excitare Leviathan: id est, Satanam ipsum ex desperatione invocare. Puto sane ibi hoc nomen per metaphoram significare ipsum cacodaemonem. Porro eiusdem 40 Cap. ita describit immensam magnitudinem ac potentiam duarum beluarum, Behemot terrestris, et Leviathan aquatici, ut non obscure per eas cacodaemonem ipsum notare videatur.
BELIAL proprie, si etymologiam aut compositionem spectes, significat aut sine fructu, sine omni utilitate: vel certe, ut Hieronymus vult, sine omni iugo: ut Aquila vertit, apostatam. Hac voce Paulus 2. Cor. 6. vocat ipsum satanam, inquiens: Quae conventio Christo cum Belial? Commode autem tribuitur hoc nomen Satanae, quia ille defecit a Deo, et non vult iugum aut imperium Dei ferre. sic et 1. Sam. 2, filii Heli dicuntur filii Belial, nescientes Dominum: ubi etiam opinor significare ipsum diabolum. Sic et Deut. 13. Iud. 19 1. Sam. 1. 2. Sam. 16. et 20. legitur: in quibus omnibus locis recte Satanam intelligeres: sicut novum Testamentum vocat filios diaboli. Alii malunt interpretari filios malitiae aut iniquitatis. Hieronymus aliquoties vertit in veteri Testamento, Diaboli.
Verbum Belial est effusum in eum, Psalm. 41, id est, grande aliquod scelus, ob quod ita punitur. Porrô Psal. 101. Non ponam verbum Belial ante oculos meos: videtur omnino significare, Non sequar falsam doctrinam. Alii intelligunt, malas causas: quod est minus significans. Denique David queritur de torrentibus Belial, Psal. 18. intelligens nimirum, impetum ac furorem contra se, non tantum impii mundi, sed etiam Satanae ipsius, ac omnium inferorum, qui eum circumdederint et circumvenerint.
Bellum, et Bellare, notae voces sunt: tantum phrases quasdam earum percurram. Tribuuntur autem non tantum hominibus, sed et Deo.
Arma belli, sunt bellica instrumenta. Deut. 1, Accinxistis nos armis belli vestri: pro, armis vestris bellicis. Apprehendere bellum, est bellare. Num. 31. Deus facit cessare bella usque ad extremum terrae. Psal. 46. Idem dicitur Psal. 76. hisce verbis, Illic confregit sagittas, arcus, scutum et gladium ac bellum. Psal. 140 Qui omni die congregant bella: id est, praeparant. Sic desponere bellum cum omnibus instrumentis bellicis, 1. Par. 12. facientes bellum, dicuntur milites, 1. Reg. 12. Videre bellum, pro, perpeti. Ier. 42, In qua terra non videbimus bellum, et pane non esuriemus: id est, ubi nec fames, nec bellum erit. Sanctificare bellum, est praeparare ac adornare. nam id saepe significat verbum sanctificare. Alii putant esse allusionem ad illam solennem sacramque belli indictionem, qualem Rom. per suos foeciales adhibebant Mich 3. Qui non dederit escam in os eorum, sanctificant bellum. Bellum Domino cum Amalec a generatione in generationem, Exod. 17, id est, Deus erit perpetuo hostis Amalekitarum, et tandem eos abolebit. Psal. 39, A bello manus tuae ego defeci: id est, propter tuam castigationem.
Porro 1. Sam. 17. paulo aliter accipitur, Iehovae enim est bellum: pro, a Domino est victoria belli: aut, ipse regit bellum, et dat exitum pro suo arbitrio. Vir belli, dicitur miles, aut etiam bellicosus vir. 1. Sam. 16, Potentem robore, ac virum belli. Sic mox sequenti Capite, Ipse est vir belli ab adolescentia sua. Et sequenti, Praefecit eum Saul viris belli Vir belli alicuius est, is qui cum aliquo belligeratur. Isa. 41, Erunt tanquam nihil, et in nihilum redigentur viri belli tui: id est, tui hostes. 2 Par. 35. Non contra te hodie, sed contra dominum belli mel. Idem valet, vir bellorum cum aliquo, 2. Sam. 8. Quia vir bellorum Thoi cum Hadarezer. Stellae quoque pugnare aut bellare dicuntur, Iudicum 5. Pugnaverunt aut bellaverunt de caelis stellae contra Siseram: id est, Deus caelitus contra eum pugnavit, eiusque exercitum dissipavit. Opiniones bellorum, habet vulgata Marc. 13. ubi in Graeco est, rumores bellorum. Per metaphoram quodvis certamen, etiam spirituale, denotat. Sic Deus dicit Ier. 1 et 15. Bellabunt aut pugnabunt contra te, et
non praevalebunt. Iidem Hebraismi sunt nominis Pugnae, et verbi pugnare. nam in Hebraeo est ferme idem thema Nilham. Unde bella et lites sunt intervos? Iac. 4. abusive privata certamina indicat.
BENEDICERE, Graece εὐλογεῖν, Hebraice ברך berech, valde multa et varia significata in Scriptura habet, quae redigemus in ordinem, ut commodissime poterimus. PRIMUM igitur ac maxime proprie significat bene de aliquo dicere aut loqui, seu ipsum laudare, praedicare, celebrare, gratias agere Sic saepissime in Sacris literis accipitur, praesertim cum homines Deum benedicere dicuntur, ut Psalm. 103, Benedic anima mea Domino: id est, celebra, lauda, gratias ei age pro omnibus beneficiis eius. Idem est quod D. Virgo dicit, Magnificat anima mea Dominum: id est, celebro et magnum praedico eum ex animo. Huius significati plurimus omnino est in Scripturis usus, cum dicimur benedicere Domino: aut cum legimus, benedictus Dominus. Sic et ab hominibus erga homines, aliquando pro laudare accipitur: ut Psal. 62, Ore suo benedixerunt, corde autem maledixerunt. Item, seductores seducunt per benedictiones, Rom. 16. Sic mittuntur legati ad Davidem, qui benedicant et laudent eum, quod prospere pugnaverit contra Hadadezer. 2. Sam. 8. Sic Iob 31 dicit, Benedixerunt mihi latera pauperum, quod ea restitui: id est, pauper percepto beneficio calefactionis laterum ac membrorum, mihi gratias egit. Benedicere non raro etiam significat bene precari alicui: ut Gen. 12, pollicetur Dominus se benefacturum benedicentibus Abrahamo: id est, ei faventibus, et bene precantibus. Sic Melchisedech benedicit Abrahamo, Gen. 14. Iacobus Pharaoni, fratres Rebeccae et in similib locis.
SECUNDO benedicere in nomine Domini, id est invocato Domino beneprecari. Psal. 118, et 129, Benediximus vobis in nomine Domini: id est, bene precati sumus. Huc referatur, quod Benedicere aliquando simpliciter orare significat. 1. Cor. 14. Alioqui si tu benedixeris spiritu, is qui implet locum indocti, quomodo dicturus est Amen, ad tuam gratiarum actionem? id est, si tu Spiritus impulsu, ac dono peregrinae linguae oraveris, quomodo poterit imperitus tuis precibus assentiri, suaque fide ac assensu eas confirmare, te illi praeeuntem consequi, ac una tecum orare? Num. 6. legitur: Sic benedicetis filiis Israel, et dicetis eis: Benedicat tibi Dominus, et custodiat te: Ostendat faciem suam tibi, et misereatur tui. ubi prius Benedicere significat beneprecari, posterius autem benefacere. Est vero observandum, quod sacerdotalis benedictio non tantum est simplex bona precatio, sed etiam veluti pignus ac testimonium favoris Dei, et omnino habet quandam vim ac efficaciam clavis solventis et absolventis. Ad hanc sacerdotalem benedictionem referri potest, quod Hebr. 7. dicitur: Citra controversiam minor a maiore benedicitur. Sic liberi a parentibus, non contra, benedicuntur. Sic Abrahamus pater Levitarum, a Melchisedecho, typo Christi, benedicitur: unde excellentia sacerdotii Christi supra Leviticum probatur. TERTIO, quia piorum iustae preces, sive in bonum sive in malum, non sunt ociosae, sed ipsas res afferunt: ideo saepe significat etiam ipsa quasi bona largiri, ut cum pii parentes benedicunt liberis: sicut Noachus filio Sem et Iaphet, et Isaacus Iacobo ac Esau Gene. 27. dicit enim Isaacus, se ipsasmet res aut bona tradidisse Iacobo, eumque dominum Esau fecisse. Gen. 49, Benedictiones patris tui fortiores fuerunt benedictionibus parentum meorum, id est, maiora bona impetravi ego tibi a Deo, quam mihi mei parentes. QUARTO, quia beneprecando, ac nomen Dei celebrando, res ipsas quasi sanctificamus, augustiores, Deoque commendatiores reddimus: ideo 1. Cor. 10, Poculum benedictionis: et mox, Quod benedicimus, consecratum aut sanctificatum significat: id est, quod recitatis verbis mandati ac institutionis consecratur in hunc usum, ut sit sanguis Christi, quo eius novum testamentum sanciatur. Vicinum huic est, quod ipse et Paulus alibi dicit, cibos per verbum et precationem sanctificari. Sic 1. Sam. 9, dicitur Samuel benedicturus sacrificio. In hac significatione etiam Deus dicitur benedixisse diei septimo, id est sanctificasse, magnificentiorem ac gloriosiorem caeteris reddidisse, et specialiter cultui suo dedicasse. In hoc sensu putaverunt Papistae, se posse varias res benedicere, herbas, campanas, salem, aquam, aram, et similia: nisi quod et sine mandato Dei id sunt ausi facere, et nimiam quandam, planeque divinam sanctitatem et efficaciam illis suis adiuratis rebus tribuerunt, putantes se suis illis consecrationibus quamvis vim ac efficaciam, non tantum corporalem, sed et spiritualem, rebus illis externis ac elementaribus indere. Benedicere aliquando videtur etiam significare futura praedicere. nam Patriarchae beneprecantes filiis, etiam futura illis praedicebant.
QUINTO, cum hoc verbum ad Deum, ubi omnes res ac voces significantiores sunt, transfertur, significat non tantum beneprecari, sed et ipsum benefacere: sicut contra Maledicere, perdere significat. nam (ut scriptum est) Ipse dixit, et facta sunt: eius dicere est facere, eius verba sunt res ipsae. Sic igitur toties pollicetur Deus, se benedicturum: id est, benefacturum Abrahamo. Et, In semine tuo benedicentur, id est, beatae a Deo fient, omnes gentes: Gen. 12. 22 et 26. Hinc benedictio Abrahae, in Novo testamento: id est, beatitudo ei et eius semini promissa. Gal. 3. Itaque qui ex fide sunt, benedicuntur cum fideli Abraham. Et paulo post, Ut in gentes benedictio Abraham fiat, aut perveniat: id est, illa eximia beatitudo Abrahamo ac semini eius, in eoque omnibus gentibus promissa, Gen. 12. 18. 22. 26 et 28. ubi ter repetita est promissio erga Abraham, quarto erga Isaacum, et quinto ad Iacobum: priores duae et ultima sunt in Niphal, seu passiva voce, ut recte vertatur, Benedicetur: posteriores vero duae, tertia, et quarta in Hitpael seu reciproca voce, ut verti queat, Benedicent se: id est, beatas se esse agnoscent, ac gloriabuntur ob semen Abraae: priores ergo duae et ultima sententiae, diserte loquuntur de passiva benedictione, quae continget gentibus ob Abrahamum et eius semen: posteriores vero, de agnitione ac celebratione illius acceptae benedictionis, aut promissae felicitatis. Admodum autem pulchre fidei, aut fidelis credentisve hominis vis aut ingenium, in illa reciprocatione depingitur. Nam fides, aut fidens, et agnoscit se ob illud semen benedici: et impetrat sibi applicationem illius benedictionis, ad thronum gratiae cum illo ipso semine accedens, et denique semet consolatur in omnibus difficultatibus ac tentationibus, semet confirmando de illa Dei benedictione, iuxta illud, Spiritus clamat Abba pater, et dat testimonium spiritui nostro, quod filii Dei sumus: postremo etiam confitetur ac gloriatur de illa benedictione. Aptissime igitur per illud reciprocum hithbarech, lucta fidei cum dubitationibus ac tentationibus et peccatis, et illa perpetua aspersio aut purificatio, illud perpetuum Remitte remitte, depingitur. Impii blasphemique Iudaei calumniantur illas promissiones, tanquam si loquantur non de causali, sed exemplari benedictione: seu non dicant, quod propter Christum, eiusque meritum benedicentur homines: sed tantum proposito exemplo Abrahami, sint sibi aliisque imprecaturi similem felicitatem, ac si dicerent: Utinam ita mihi aut tibi Deus benefaxit sicut Abrahamo, eiusque posteris. At contra, quod de causali, efficacique benedictione ibi agatur, probatur primum ex praecedentibus promissionibus, quod
semen mulieris conteret caput serpentis, id est, auferet potentiam, tyrannidem, et poenas satanae, quibus premit homines, eosque contraria felicitate ditabit. Sic et Noachi parentes intelligunt, Deum efficaciter hominibus per quoddam semen benedicturum, inquientes: Iste consolabitur, aut liberabit nos ab opere nostro, et dolore manuum nostrarum, ac a maledictione, etc. Denique ipsemet Deus, cum primum hanc promissionem proponit Gen 12. explicat simul, quomodo eam intelligat, nempe de efficaci benedictione, quam sit amicis aut adiunctis Abrahae impertiturus, inquiens, Eris benedictio: et, Benedicam benedicentibus tibi, et maledicam maledicentibus tibi. et, Benedicentur in te omnes familiae terrae. Ubi diserte exponit Deus, Abrahamum fore efficacem causalemque benedictionem, quia ipsemet sit omnibus ei benedicentibus amicis aut adiunctis, propter eum, seu propter eius semen benedicturus. Hoc est quod Paulus dicit, haereditare promissiones Abraae: et Christus, Convivari cum Abrahamo, aut in sinu eius foveri in regno caelorum. Eodem etiam facit passiva vox נברכו Nibrechu, quae non potest de exemplari ac verbali benedictione accipi, sed de reali ac efficaci tantum. Eadem faciunt omnes promissiones ac prophetiae de Meschia, quae maxima bona ex illo semine Abrahae mundo pro ventura affirmant: ut necesse sit hasce promissiones de benedictione in Abraham et eius semine, intelligi de realissima ac efficacissima beatione, quae toti mundo per hoc semen continget. Ex eo quoque manifeste vanitas istorum calumniae deprehenditur, quod si de sola exemplari benedictione ageretur, non toties, nec tanta ἐνεργείᾳ aut specie haec promissio repeteretur. Praeterea multi inter Ethnicos fuerunt, qui illustriora exempla felicitatis hominibus suppeditare potuerunt: per quae tanquam maiora ipsis notiora, gratiora, ac magis domestica sibi, precari bene potuerunt. Postremo, quota pars mundi novit per eorum religionem Abrahamum, nisi quod nunc per nostrum Meschiam eum cognovit? Ad haec etiam, quantilla tandem fuit illa felicitas Abrahami, quam gentiles in eo admirari potuerunt, qui toties promissam, expectatam ac desideratam terram non est consecutus: sed ut peregrinus sursum ac deorsum non sine gravi cruce oberravit, et usque ad extremum senium orbus vixit? Sed redeo ad explicationem verbi. Secundum hanc igitur realem benedictionem multa in Scriptura dicuntur, qualia sunt et haec dicta: Venite benedicti patris mei, id est, quibus pater favet. et reipsa benefacit, vosque beat. Sic, Benedicta tu in mulieribus, id est, inter omnes mulieres tu summe felix a Dea effecta es. Sic Genes. 24, Veni benedicte Domini, id est, quem Dominus benigne respicit, ac beat. Sic, Benedicet Dominus iusto, suae haereditati, suo populo, Psal. 5. 28. 29. Benedicat nos Deus, Deus noster, Psal. 67. Item Psal. 109 Maledicent illi, tu autem benedices. In hoc sensu dicit Moses, se proponere Israelitis benedictionem et maledictionem, id est, felicitatem et infelicitatem, divinitus illis proventuram. Sicut autem varia sunt beneficia Dei: ita et verbum Benedicere varie accipitur, cum etiam ipsam Dei beneficentiam significat. Nam alias est Benedicere spirituale, ut supra audivimus: et Ephe. 1. dicit Apostolus, Deum illis benedixisse omni benedictione spirituali, id est, ditasse donis spiritualibus. Alias corporaliter benefacere significat. Sic Deus benedixit omnibus animalibus, praesertim homini, ad multiplicationem, Gen. 1.9 1.7. Psal. 107. De hac et Gen. 49. Benedixit te benedictionibus caeli desuper, et abyssi cubantis infra. Non nunquam et in certa re, aut certis rebus alicuius hominis, Deus benedicere dicitur. Sic benedixit Dominus domui Aegypti propter Ioseph. Gen. 39. id est, auxit, ditavit et fortunavit eum in omnibus suis rebus. Sic Psal. 131, Benedicam annonae aut victui eius, et pauperes saturabo panibus. Benedixit Deus opera manuum tuarum, Deuter. 1, et Iob. 1. id est, fortunavit. Sic Gen. 49 petit Iac. ut Deus benedicat Iosepho benedictionibus caeli desuper, et abyssi iacentis deorsum. benedictionibus uteri et vulvae: id est, beneficiis variis afficiat. Psal. 21. Praevenisti eum benedictionibus optimis, id est, summis beneficiis. SEXTO, sive ab hac significatione divina, sive quod salutantes, praesertim suos magnates, solent offerre munera, fit, ut benedictio etiam humana beneficia signet ut 1. Sam. 25. dicit Abigail ad Davidem, et cap. 30. David ad Israelitas, Accipite benedictionem: pro, munus. Sic et Gen. 33. Iacob ad Esau ait. Sic et 2. Reg. 5. usurpatur. Sic et Paulus usurpat benedictionem εὐλογίαν pro eleemosyna. Sic idem Apostolus dicit, quod qui seminat in benedictionibus, is et metet in benedictionibus, id est largis beneficiis. In eundem sensum dicit rex Assyrius Iudaeis, Facite mecum benedictionem, id est, praestate mihi hoc beneficium. Sic Proverb. 11. Anima benedictiones impinguabit, id est, benefica. Deut. 29. Benedicere sibi in corde aut anima, dicendo Pax erit mihi, est sibimet blandiri, sibi bona dicere ac polliceri. Benedictionem esse, id est, â Deo benedictum haberi. Zac. 8, Quemadmodum fuistis maledictio inter gentes, ita servabo vos, et eritis benedictio: id est, existimabimini benedicti. Vel omnes sibi invicem similem felicitatem imprecabuntur, nostrum exemplum ac nomen usurpantes. Vel denique vos eritis causa benedictionis ac felicitatis mundi, quia ex Iudaeis est salus. Sic Psal. 21, Posuisti eum benedictiones. Contrariam prorsus significationem habet verbum Maledicere, de quo suo loco. In primo Genes. aliquoties dicitur, Deum benedixisse tum homini, tum et aliis animalibus: quod significat, illum eas efficaces potentesque in suo genere effecisse, tum ad procreationem, tum et ad alia sua opera ac officia. Graeci dicunt benedicere et maledicere aliquem, Latini alicui: Hebraei et cum Accusativo et cum Dativo construunt. Denique Benedicere per antiphrasin significat etiam maledicere, aut execrari. 1. Reg. 21 Iob. 1. 2. Si forte benedixerunt filii mei. Item: Benedic Domino, et morere. Thomas de verbo Benedicere ita 2 Corint. 1. annotat: Nos benedicimus Deum, et Deus benedicit nos, sed aliter et aliter. Nam dicere Dei, est facere. Psal. 33. Dixit, et facta sunt. Unde benedicere Dei est, bonum facere, et bonum infundere. Et sic habet rationem causalitatis ut Gen. 1 et 22, Benedicens benedicam tibi, etc. Benedicere autem nostrum non est causale, sed recognoscitivum, seu expressivum. Unde benedicere nostrum idem est quod bonum recognoscere. Cum ergo gratias agimus Deo, benedicimus illi, id est, recognoscimus eum bonum, datorem omnium bonorum. Tob. 12, Benedicite Deum caeli, etc. Daniel 3. Benedicite omnia opera, etc. Haec ille. Quo vero non tantum vocabuli huius significationes tanto magis memoriae subiiciantur, sed etiam ad rei ipsius noticiam aliquis accessus habeatur, in Tabulam breviter eius significationes diducemus.
BENEDICERE
Dei
I
Immediatum.
Mediatum, per
Sacerdotes legales in veteri Testamento: pro
Futura praedicere
Gratias agere
Beneprecari.
Christum verum sacerdotem
II
Spiritualium
Corporalium
rerum,
III
Verbis
Re
constans.
Hominis
Erga Deum:
pro, gratias agere, celebrare.
Erga hominem alium, pro
Laudare, praedicare. Bene precari. Benefacere.
Erga se ipsum, suaque:
ut vias suas, etc.
Erga idolum.
Brutorum ac inanimatarum rerum erga Deum,
pro laudare, celebrare.
BENEPLACITUM, aut Beneplacere, seu etiam Bona voluntas, vox plurimi usus, et maximi momenti in Sacris literis: interdum non parum obscuritatis habet, praesertim ob aliarum vocum connexionem. Sunt vero in genere duae huius vocabuli significationes: altera passiva, cum nobis aliquid valde placet, tanquam nobis salutare ac suave, quod per acquiescentiam ac fruitionem denotatur: altera activa, cum beneplacet aliquid cui nos gratis ac sponte favemus, quod voce favoris et gratuitae gratiae exprimi queat. Sed dicam etiam plenius de hisce duobus vocis huius significatis. Significat igitur alias eum animi affectum, quo in aliqua re tanquam eximio bono acquiescimus, eoque ita delectamur, ac in eo toti sumus, et veluti deliciamur, adeo ut nihil ferme amplius aut aliud requiramus aut exoptemus, tanquam si ultimum et summum terminum omnium nostrorum desideriorum aut votorum, atque adeo ipsum summum bonum feliciter consecuti essemus. Quem animi affectum declarat Christus, cum dicit: Regnum caelorum esse simile agro, habenti latentem thesaurum: aut preciosisimae margaritae, quam mercator venditis omnibus suis bonis emit, eaque suavissime fruitur. Talem animi sui acquiescentiam, approbationem, et suavissimam in aliquo obiecto delectationem aut perfruitionem, declarat Deus, cum de Davide pronunciat, se invenisse virum secundum cor suum, id est, qualem cor suum desiderat, aut in quo vere, plene ac solide cor suum acquiescat. Multo vero magis, cum de unigenito filio caelitus clamat: Hic est filius meus delectus, in quo acquiesco, aut mihi bene complacui. Nam et illud dictum de Davide, potissimum de hoc Davide dictum fuit, cuius ille tantum typum gessit. Eadem verba, ac de eodem suo Meschia, dicit Deus Isaiae 42. Ecce servus meus, cui innitar: electus meus, in quo complacuit animae meae. id est, quo unice delectatur anima mea, et in quo singulariter acquiescit. Hic cordis nostri affectus talis ast, ut licet illud eiusmodi obiectum ardentissime amemus, tamen nos in de veluti quoddam ingens bonum ineffabilesque delicias nobis hauriamus, summumque quendam fructum, non illud obiectum a nobis, sed nos ab eo percipiamus. Est igitur haec veluti passiva quaedam significatio, in qua non proprie ac praecipue nos alteri benefacimus: sed nos ab eo bene patimur, aut ingens quoddam commodum felicitatemque percipimus. Haec igitur sit prima Beneplaciti significatio, veluti passiva, quae commodissime Latino verbo aut phrasi, In aliquo acquiescere, delectari eo, aut in aliquo totum esse, exprimitur. Posset autem dici Acquiescentia singularis voluptas, delectatio, oblectatio, delicium animi: sicut de T. Caesare est apud Suetonium, quod sit amor et deliciae generis humani vocatus. Huc referri possunt per se rectissima ac sanctissima, et quae quasi merendi quandam vim habent: ut est passio ac meritum Christi. Sic Deus in omnibus suis consiliis et actionibus, tanquam valde bonis, suum beneplacitum habet. Sic tota divinitas dicitur beneplacito consensisse, habitare in Christo, Coloss. 1. et Deo beneplacuisse, per stultitiam praedicationis salvos facere credentes. Altera Activa, et quasi contraria huic significatio est, cum aliquem, licet indignum, et unde nos nihil boni nobis expectamus, summo favore ac amore, et plusquam paterna benevolentia complectimur, eique ex imo corde bene facimus, aut certe benefacere cupimus, et (quantum omnino nobis possibile est) conamur. Quam animi propensionem aut beneplacitum, ideo activa significatione Beneplacentiam ac benevolentiam voco: quia non nos ex tali obiecto aliquod nostrum magnum commodum percipimus, petimus, aut expectamus: sed nos potius ad illud iuvandum, fovendum, et veluti beandum totos ex imis visceribus offerimus, et veluti offundimus, pronissimosque ac promptissimos exhibemus. In hac significatione, Beneplacitum, proprie favorem et singularem quandam benevolentiam, qualis est patrum aut matrum στοργὴ erga liberos, significat Tali εὐδοκίᾳ aut beneplacito nos miseros peccatores in Christo, aut ob Christum, Deus complectitur, in suo sinu fovet, et exosculatur. Talem sui cordis εὐδοκίαν aut beneplacentiam,
vel favorem, etiam Paulus praedicat se erga Israelitas habere, Rom. 10. ob quam in praecedenti capite dicit, se cupere vel anathema fieri pro Israelitis. Sic de spontanea eleemosyna legitur Rom. 15, Consensit Macedonia et Achaia collationem facere. Quin et amor aut studium piorum erga Deum, Beneplacitum vocatur. Phil. 1. Quidam etiam propter beneplacitum Christum praedicant: id est, ob pium studium erga Deum. Duarum igitur istarum contrariarum significationum illustria exempla sunt in beneplacito Dei erga filium suum, et porro erga nos. Filium enim suum unigenitum tali quodam beneplacito complectitur, ut ipse inde quasi ingens quoddam bonum sibi petat et accipiat, utpote ex longe dignissimo et obedientissimo filio, qui solus omnibus praeceptis ac votis Dei longe largissime, ac plane secundum cor ipsius satisfecerit, omnemque voluntatem eius impleverit. Nos vero contra, tali quodam amore et beneplacito complectitur, ut ex quibus tanquam longe indignissimis nihil prorsus ipse fructus aut commodi percipiat, sed tantum nobis sese dedat, plusquam paternis ac maternis visceribus nos foveat, omniaque sua bona aut thesauros summa promptitudine in nos libentissime et liberalissime effundat. Est vero observanda horum duorum beneplacitorum harmonia. Nam ob passivum beneplacitum, quod habet Deus in filio, eiusque absolutissimo sacrificio, obedientia ac merito, et unde sui cordis plenissimam oblectationem deliciasque haurit, porro vicissim se in nos effundit, activo beneplacito seu favore gratuito nos indignissimos, imo et hostes suos gratis sibi adoptans, iustificans, renovans, ac vita aeterna donans. Opponuntur ergo ista duo, sicut acquiescere in aliquo, aut suam αὐταρκείαν vel sufficientiam habere: et contra alicui ex animo favere, eumque toto pectore fovere. Sed tamen ex priori beneplacito posterius proficiscitur. Istae ergo duae significationes sunt propriae ac primariae vocis Beneplaciti, aut bonae voluntatis: tametsi etiam plures specialiores istis subdivisis reperiri queant. Diligentissime autem duo illa hic expendantur et observentur: de quibus forte postea aliquid in voce VOLUNTAS addam. Nunc aliorum quoque de hisce vocabulis sententiam adscribam, ac primum quidem ex novo Testamento haustam, deinde ex veteri, ubi simul etiam ipsae originales voces Graeca et Hebraea explicabuntur: tametsi non ita perspicue hasce duas significationes distinguant ac explicent. Sentit igitur Hieronymus, εὐδοκίαν esse Graecis novam vocem, quam primum LXX excogitarint, ut possent exprimere Hebraeum רצון Razon. vult vero εὐδοκίαν dici, ubi quid non solum placuit, sed et recte placuit. Verum certum est verbum εὐδοκέω apud bonos et veteres autores reperiri pro faveo, quod Budaeus ex Diodoro probat. Illud nihilominus non negarim, quôd postea verbum hoc in multo maiori usu fuerit in hac significatione ob sacras literas Graece versas. Porro Erasmus annotat super posteriorem ad Thessalonicenses, Evangelistas et Apostolos solere hac voce excludere merita ac opera hominum. Sed adscribam quaedam eius loca ex Annotationibus, ad verbum. Inquit ergo super Matth. 3. In quo mihi complacui) ἐν ᾦ εὐδόκησα. Verbum est peculate divinis literis, quo propensum animum ac praecipuum quendam affectum significant. Perinde sonat quasi dicas, In quo bonam de me ipso habeo opinionem, et (ut ita loquar) ipse mihi placeo, sive in quo mihi complacitum est. Augustinus sermone 63 legit, In quo bene sensi: sequutus Cyprianum suum, qui itidem legit libro adversus Iudaeos decimo, cap 14. Uterque secutus videtur Tertullianum, qui libro contra Praxean legit, In quem bene sensi. et hic sequutus est, ut opinor, Irenaeum, qui frequenter hoc modo loquitur. nam εὐδοκεῖν id Graecis sonat, unde illis εὐδόκημοι dicuntur celebres, et de quibus magnifica est opinio. Idem in 11 Matth. Et placitum fuit) ἐγένετο εὐδοκία id est, fuit bona voluntas, sive beneplacitum. Hoc peculari verbo sacrae literae significant favorem ac benevolentiam numinis, non tributam nostris meritis, sed ab ipsius gratuita bonitate profectam. Rursus illud, Reficiam cor, id est ἀναπαύσω, id est, refocillabo, sive recreabo. Nec enim ad cibum est referendum, sed ad remedium lassitudinis: cum ab hoc verbo deductum sit nomen, quod mox vertit requiem, ἀνάπαυσιν, quod in Psalmis vertit refectionem: Super aquas refectionis, ἀναπαύσεως. Et super Lucam cap. 10. Quoniam sic placuit ante te, ὅτι οὕτως ἐγένετο εὐδοκία ἔμπροσθέν σου: id est, quia sic fuit bona voluntas coram te. sic enim vertit Hieronymus. Eadem vox est, qua usi sunt angeli nunciantes pacem in terris in hominibus bonam voluntatem: qua significatur gratuita benevolentia favorque numinis erga mortales.
Et in Epistol. ad Rom. cap. 10. Voluntas quidem cordis) ἡ μὲν εὐδοκία, quod significat, aliquid animo gratum et acceptum. Aurelius Augustinus explicans carptim aliquot huius Epistolae quaestiones, legit pro εὐδοκία, bona voluntas, quemadmodum hic interpres verterat in Luca. Graecae voci ad Hebraeam effictae, nihil habet sermo Romanus quod proprie respondeat. Nam nemo laturus sit, opinor, si quis dicat, Delicium cordis mei. Sonat autem propensam benevolentiam, ac favorem gratuitum, quem quis gerit erga alterum, qualis est Dei erga nos. Hactenus Erasmus. Nunc et alterius cuiusdam duo tantum loca non incommoda adiungam, In quo acquiesco, Ἐν ᾧ εὐδόκησα. Vulg. In quo mihi complacui. Erasm. In quo mihi bene complacitum est. In hoc verbo explicando, quam varie multi se torserint, tum ex doctissimis Budaei commentariis, tum ex Erasmi annotationibus intelligi potest. Ego paucis dicam quod sentio. Δοκεῖν, idem valet quod sentire et existimare: a quo deductum est εὐδοκεῖν, quod interdum casum habet adiunctum, atque idem valet quod approbare. Iam vero, quia quae approbamus, illis quoque favemus: inde factum, ut etiam significet, bene erga aliquem esse affectum. Rursus quia propensio ista animi ex eo nascitur, quod res aliqua plane nobis satisfecit (necesse enim est, ut iudicium praeeat animi assensioni) idcirco idem quoque valet quod conquiescere, sive acquiescere in re quapiam: id est, ἀναπαύεσθαι καὶ ἀρέσκεσθαι. sicut hoc loco accipitur. Significat enim pater, Christum eum unum esse, quem cum intuetur, omnem in nos indignationem conceptam deponat. Itaque unus est μεσίτης et pacificator Christus: quod optime intelligi potest, si locus iste comparetur cum Exod. 28, ubi summus sacerdos iubetur apparere in conspectu Domini, laminam praeferens in vertice, in qua sculptum esset SANCTUS DOMINI, ut (inquit) Dominus placetur ipsis. Nam fuisse summum illum pontificem, Christi aeterni nostri pontificis typum, in Epistola ad Hebraeos copiose declaratur. Recte igitur dicit Christus Iohan. 15, Sine me non potestis venire ad patrem. Caeterum a verbo εὐδοκεῖν, oritur verbale εὐδοκία, frequenter in novo Testamento repetitum: cuius significationes ad them a sunt exigendae, atque ad id de quo agitur accommodandae. Idem alibi: significat autem εὐδοκία, idipsum quod Hebraei Razon רצון, Latini benevolentiam, id est, propensam animi voluntatem vocant: diciturve tum de gratuito et infinito illo Dei amore in electos, quos ipse prior ante tempora aeterna in filio dilexit, ut Ephes. 1 pro quo vetus interpres solet beneplacitum dicere: tum vero de mutua hominum inter se amicitia, qua fit ut alii aliorum commodis studeant, ut Rom. 10. atque adeo de ea charitate, qua homines ipsum Deum diligunt, ut Philip. 1. quam postremam
notionem Erasmus videtur non animadvertisse. Sed idem recte eos reprehendit, qui putarunt hic agi de hominum εὐδοκία, cum potius gratulentur angeli hominibus gratuitam Dei cum ipsis reconciliationem. Recte igitur Chrysostomus ad Colos. εὐδοκίαν interpretatur καταλλαγὴν: quamvis haec ab illa differat, ut consequens a causa. Non male etiam Theophylactus ἐπανάπαυσιν: modo intelligamus, Deum non in ipsis hominibus, sed in uno filio acquiescere, in quo scilicet dilectos suos ἐχαρίτωσεν, hoc est, gratis dilexit. Hic videtur tantum illa posterior seu activa significatio nonnihil declarari, tametsi et altera illa acquiescentiae breviter obscureque attingatur. In praedicto vero loco Lucae, In hominibus bona voluntas: non incommode possis intelligere hominum propensam voluntatem, quam angeli eis in agnoscendo et accipiendo hoc tanto bono imprecantur, et divinitus dandam esse praedicunt. Primum enim indicatur, Dei gloriam restitui per illam filii incarnationem. Deinde, hominibus pacem a Deo contingere, postremo vicissim ipsorum bona voluntas seu fides, erga tantum thesaurum divinitus oblatum requiritur, aut etiam hominum acquiescentia in eo ac fruitio denunciatur. Iam audiamus explicationem cuiusdam Hebraeae linguae probe gnari, ex veteri Testamento sumptam, quae quidem erit magis exemplorum citatio, quam ipsarum significationum accurata aut illustris tractatio. Facient tamen ista ipsa exempla plurimum cum ad declarationem, tum et ad confirmationem veritatis eorum quae supra disservi. Sunt igitur apud Hebraeos duo potissimum verba, חפץ Caphaz, et רצה Raza, quibus istud beneplacitum significari videtur. Prius adscribam notationem de priori, postea de altero. Caphaz igitur proprie significat Placuit, beneplacuit, complacitum est. At quia haec verba Latina constructionem Hebraei verbi non recipiunt, illa vero dativum praeponunt: ideo si construitur cum accusativo, mediante articulo לש את, vel sine eo, necesse est vertere verbo Volo, importans simul adfectionem, adfectationem, acceptationem. Isaiae 55, Sic erit verbum meum quod egredietur ex ore meo, non revertetur ad me vacuum, sed perficiet quod volo, Caphazti. 1. Reg. 13, Et faciebat de extremis populi sacerdotes excelsorum, quoscunque Caphaz volebat. Psalm 51, Ecce veritatem Caphazta voluisti, quae est in absconditis. Et mox iterum: Quoniam non Caphazta desideras aut vis sacrificium, alio qui darem. Et iterum, Tunc voles sacrificium iustitiae. Psalm 15, Quodcunque voluit fecit. Esaiae 1, Sanguinem arietum, boum et hircorum non voluisti. Oseae 6. Pietatem volui, et non sacrificium. Psal. 40, Sacrificium et oblationem non voluisti. Similiter quando construitur cum infinitivo, Deut. 25 Et si non voluerit accipere in uxorem cognatam suam. Iud. 13. Si voluisset Deus occidere nos, non accepisset de manu nostra sacrificium. Iob 9. Si voluerit rixari cum eo. Isaiae 53. Et Iehova voluit conterere eum. Item si absolute ponitur, Iob. 33. Loquere, quia volo iustitiam tuam. Ibi accusativus referendus est ad prius verbum, scilicet Loquere. Iob. 4 Velis furores irae tuae, et vide omnem superbiam, et humilia eam. Oratio est ecliptica, Velis: scilicet accendere. Et mox iterum, Volet caudam suam in modum cedri: id est. Si voluerit, caudam suam in modum cedri extendet. Cantic 2, Ne excitetis adamatam, donec ipsa voluerit. Sed quando cum ablativo construitur mediante praepositione Beth, tum Latina constructio fert, imo etiam exigit, ut exponatur per Beneplacitum habuit, complacuit. Et in hac constructione non multum differt a verbo רצה Raza, cum Beth constructo. quod bonam voluntatem habere significat. siquidem Beneplacitum habere; et Bonam voluntatem habere, propemodum idem significant. Ideo etiam Graeci utrunque verbo εὐδοκεῖν reddiderunt. Sed videamus iam exempla. Genes. 34. Nec cunctatus est iuvenis facere remissam, quia beneplacitum habebat in filia Iacob. Num. 14. Si beneplacitum habuerit in nobis Iehova, introducet nos in terram istam. Paulus hanc phrasin imitatus 1. Cor. 10. Sed non in pluribus eorum beneplacitum habuit Deus: verbo Graeco εὐδόκησεν reddidit. Deut. 21. Si vero non habet beneplacitum in ea, dimittet eam pro arbitrio eius. 1. Sam. 18. Loquimini ad David clam dicentes, Ecce beneplacitum habet in te rex. Psal. 109, Non habuit beneplacitum in benedictione. Psalm. 147, Non in robore equi beneplacitum habebit. Isaiae. 13, Et in auro non habebunt beneplacitum. Et cap. 62, Quia beneplacitum habuit Iehova in te. Idem quoque valet vox patris, repetita Matth 3. et 17, e caelo super filio: Hic est filius meus dilectus, in quo mihi complacitum est. Ezech. 9, Non habeo beneplacitum in morte morientis, ait Dominus Iehova: sed convertimini, et vivetis. Participium praesens Caphez חפץ. 1. Reg. 21, Da mihi vineam tuam pro argento: aut si non vis tu, dabo tibi vineam pro ea. Psal. 5, Quoniam non Deus volens iniquitatem tu es. Isaiae 42, Iehova est volens propter iustitiam suam. Mich. 7, Volens misericordiam ipse. Et pluraliter חפצים Cephezim: Nehem. 1, Qui volunt timere nomen tuum Malach. 3, Et angelus foederis, quem vos vultis, ecce ille venit. In statu regiminis Capheze חפצה. Psalm 35 Ovabunt; et laeti erunt, volentes iustitiam meam Psal. 40, Agantur retrorsum, et ignominia afficiantur, volentes malum meum. Et in genere feminino חפצא Capheza: 1. Par. 28. Et tu Salomo fili cognosce Deum patris tui, et cole eum corde perfecto; et anima volente, seu prona ac prompta, vel etiam desiderante. Inde nomen חפץ Cephez placitum, beneplacitum, conplacentia. 1 Sam. 15, Et dixit Samuel, An beneplacitum ipsi Iehova in holocaustis? Et capit. 18, Non est beneplacitum regi in dote. Iob 22, An beneplacitum omnipotenti, si te iustifices? Ecclesiast. 12; Non est mihi in eis beneplacitum: id est, non delector eis. Et mox iterum: Quaesivit Ecclesiastes, ut inveniret verba beneplaciti. Isa. 54. Et omnes limites tui in lapides beneplaciti: id est, desiderabiles. Malach. 3, Vos eritis terra beneplaciti. Usurpatur tamen in aliquibus locis non pro ipso affectu tantum, verum etiam pro intento seu proposito, seu actione et negotio aliquo, quod cui placet ut perficiatur. Ecclesiast. 3. Unicuique beneplacito suum est tempus, et tempus unicuique beneplacito. Cap. 5. Si calumniam pauperis, et rapinam iudicii et iustitiae videris in provincia, ne mireris super beneplacito aut instituto illo. Cap. 8, Habet enim omne beneplacitum suum tempus et modum. 2. Sam. 23. Ideo tota salus mea et omne institutum, ut nihil adeo germinet. Iob. 31, Si prohibui a beneplacito pauperes:.i. a suo voto, aut re expetita. In statu regiminis nihil mutat. Proverb. 31, Et facit beneplacitum manuum suarum. 1. Reg. 5, Ego faciam omne beneplacitum tuum. 1. Reg. 10, Rex Salomon dabat reginae omne beneplacitum illius, quicquid postulabat. Psal. 1, Et in lege Iehova beneplacitum eius. Psal. 16, Et in gloriosis omne beneplacitum meum. Psal. 107, Ducet eos ad portum beplaciti eorum: id est, quo summis votis desiderabant pervenire. Isaiae 44. Ipse (dicit de Cyro) pastor meus est, et perficiet omne beneplacitum meum. Et pluraliter חפצים Chephezim, Prov. 8. Melior est sapientia quam margaritae; et omnia beneplacita non possunt aequiparari cum ea.
In statu affixorum: Psalm. 111. Magna sunt facta ipsius Iehova, exquisita pro omnibus beneplacitis ipsorum. Hactenus de priori verbo: nunc de altero, nempe de רצה Raza dicamus. Significat igitur רצה Raza
accurrere animo: hoc est, favore et benevolentia prosequi, prono et prompto animo esse, accurrere animo et affectu, bonam habere voluntatem erga aliquem. Et quia varie construitur, ideo uno verbo Latino eius significatio exprimi non potest.
PRIMO, quando cum accusativo sive nominis sive pronominis construitur, tum licebit vertere Acceptare, approbare, amore, benevolentia et prona voluntate prosequi. Levit. 26, Tunc acceptabit terra sabbata sua: id est, suaviter eis fruetur. Et iterum: Et tunc acceptabunt seu approbabunt iniquitatem suam: id est, poenam pro iniquitate accipient, eaque male fruentur. Et simili phrasi est usus Iesaias Cap. 40. 2. Paralip. 36. Donec acceptaret terra sabbatha tua. Psal. 102, Quoniam acceptaverunt servi lapides eius. Proverb. 3. Et sicut pater filium benevolentia prosequetur. Ecclesiast. 9, Quia antea approbavit Deus facta tua. Ezech. 20. In odore fragrantiae acceptabo vos. Malach. 1, An acceptabo eam de manu vestra? 1. [Chr.] 29. Et scio Deus meus, quod tu es probator cordis, et rectos acceptas. Psal. 51 Quoniam non cupis sacrificium, statim enim darem, et holocausta non acceptas. Psalm. 85. Acceptas Iehova terram tuam, reducis captivitatem Iocob: id est, benevolentia et favore prosequeris. Psalm. 119, Voluntaria oris mei accepta, obsecro. Malach. 1, Et oblationem non acceptabo de manibus vestris. Et cum affixis pronominibus: Genes. 33, Et receptasti me. 2. Sam. 24, Deus tuus acceptet te. 2. Paral. 10. Si eris in bonum populo huic, et acceptaveris eum, et loquutus fueris ad eos verba bona Iob 33, Orabit ad Deum, et acceptabit eum. Psalm. 44, Quia acceptasti eos. Ezech. vigesimo, Ibi acceptabo eos.
SECUNDO, si cum ablativo construitur, mediante praepositione Beth, tum commode vertes, Bonam voluntatem habuit. Et non multum differt significatione, et eiusdem est constructionis cum verbo חפץ Caphez. complacitum habuit. Differentiam autem illorum videbis in verbo חפץ Caphez. 1. Paral. 28. In domo Iehuda est domus patris mei, et inter filios patris mei in me bonam voluntatem habuit, ut constitueret me regem super omnem Israel. 1. Paral. 29, Propter habere me bonam voluntatem in domo Dei mei (id est, quia toto pectore isti aedificio faveo, promotumque cupio) est mihi thesaurus auri et argenti. Psalm. 147, Non in tibiis viri bonam voluntatem habebit. Isa, 42. Electus meus, in quo bonam voluntatem habuit anima mea. Mich. 6, An bonam voluntatem habebit in millibus hircorum? Hagg. 1. Et aedificabunt domum, et bonam voluntatem habebo in ea. TERTIO, semel construitur cum עם. im: Psalm. 50, Quando videbas furem, currebas cum eo, scilicet animo: id est, consentiebas seu colludebas cum eo.
QUARTO, aliquoties absolute ponitur, et licebit vertere Acceptum, gratum, approbatum esse. Deuter. 33. Et opus manuum eius sit acceptum. Iob 14. Acceptus erit velut mercenarii dies eius. Psalm. 40. Sis bona voluntate Iehova, ut eripias me. Psalm. 49. Haec est via stulticiae eorum, attamen posteri ipsorum ore suo approbant. Participium praesens רוצה Roze: Psalm. 147, Acceptat Iehova timentes eum. Psalm. 149. Quoniam bonam voluntatem habet Iehova in populo suo. Participium praeteritum רצוי Rezui: Deuteronomii trigesimo tertio, Aser erit acceptus fratribus suis. Esther [10] Et erat acceptus multitudini fratrum suorum. In voce passiva נרצה Nirza, acceptum seu acceptabile factum est, bonae voluntatis factum est. Levit. Et fiet acceptum ei, id est, pro eo. Et cap. 7 In die tertio non acceptabitur qui offert illud. Et cap. 19, Et si comedendo comedetur in die tertia, execrabile est, non acceptabitur: id est, non erit acceptum, seu acceptabile. Cap. 22 Pro voto non acceptabile erit. Isaiae 40, Accepta est iniquitas: id est poena iniquitatis qua animi poenitentia ducti, agnitione iniquitatis afficiuntur, ea approbatur, accepta et grata est, et habent in poena poenitentiae bonam voluntatem. Simili phrasi legitur in voce activa Levit. 26, ex quo loco propheta eam desumpsit. In secunda coniugatione רצה Riza: Iob. 20, Filii eius quaerent bonam voluntatem pauperum, et manus. eius reddent laborem ipsorum. In tertia coniugatione הירצא Hirza, Levit. 26. Tunc quiescet terra, et acceptabit sabbatha sua. In quarta coniugatione התרצה Hitraza, et construitur cum praepositione אל El. 1. Sam. 29, In quo acceptum faciet se apud dominum. suum. Inde nomina רצון Razon, gratia, acceptatio, bona voluntas benevolentia, favor, propensus animus, quem quis habet erga alium: Graece εὐδοκία. Exod. 28, Et erit super fronte eius iugiter ad acceptationem illis coram Iehova: id est, ut propter illum typicum sacerdotem, aut sanctum Iehova, in suum verum sanctum seu Meschiam respiciens, illis faveat. Levitic. 19. Et sacrificabitis sacrificium retributionum ipsi Iehovae, ad acceptationem vestri offeretis. Et cap 22. In quocunque est macula, illud non offeretis, quoniam non ad acceptationem erit vobis: id est, Deus per tale insyncerum sacrificium non placabitur vobis, nec cedet id vobis in gratiam. Proverb. 10. Labia iusti agnoscunt bonam voluntatem, sed os improborum perversa. 2. Para. 15, Et cum omni bona voluntate quaesivit eum. Esdrae 10. Facite confessionem ipsi Iehova, Deo patrum vestrorum, et facite bonam voluntatem eius. Esther 1, Ut facerent iuxta bonam voluntatem viri et viri: id est, uniuscuiusque. Psalm. 5, In modum scuti bona voluntate coronabis cum. Psalm. 40, Facere bonam voluntatem tuam Deus meus cupivi. pro quo autor epistolae ad Hebraeos θέλημα vertit. Proverb. 8, Et hauriet bonam voluntatem a Iehova. Isaiae 61, Ad praedicandum annum acceptationis: id est, acceptabilem, seu bonae voluntatis. pro quo Lucas vertit δεκτὸν. Item cap. 49, In tempore acceptationis exaudivite. Paulus 2. Corin. 6, citans hunc Isaiae locum, vertit Graece χάριν. Aliâs in novo Testamento communiter nomive εὐδοκία versum est: ut Luc. 2, Gloria in excelsis Deo, pax in terra, hominibus bona voluntas. Matth. 11, Certe pater sic fuit εὐδοκία bona voluntas apud te, etc. Legitur etiam de re animo accepta et grata: Deut 33, Naphthali satur bona voluntate, et plenus benedictione Iehova loquitur enim de donis et bonis, quae Deus in illum bona sua voluntate contulit. Malach 2, Non amplius respicere ad oblationem, neque accipere bonam voluntatem de manu vestra: id est, munus bona voluntate vestra oblatum. Porro Iacob patriarcha ex indignatione animi in malam partem accepit, Gen. 49, Quoniam in ira sua occiderunt virum, et in voluntate sua extirparunt bovem: in ihrem mutwillen /ex libitu ac libidine sua, non ex iusta causa, aut iure. Quoniam vero coepimus dicere de beneplacito aut bona voluntate. et versores saepe eadem Hebraea vocabula aliquoties etiam per simplex Volo et voluntas verterunt: ideo explicemus hic etiam ipsum Voluntatis vocabulum. Forte enim coniunctio harum vocum aliquid lucis utrique afferet. VOLO igitur interdum accipitur pro cupio. Mar. 10. Magister, volumus ut quod petierimus facias nobis: id est, cupimus, ac petimus. Sic Iohan. 8, Cupiditates eius vultis facere. Iohan. 12. Domine volumus Iesum videre: id est, desideramus. Heb. 12, Postea volens haereditare benedictionem. Aliquando videtur significare non tantum desiderium rei, sed etiam ipsum desideratum effectum. Iohann. 6, voluerunt eum accipere in navim: ut Erasmus et Vulgata habet,
Atque ex Matthaei 14, et Marc. 6, omnino apparet, eum esse ingressum navim, et sedata tempestate ab iis adoratum, qui una vehebantur. Ergo illa interpretatio non videtur convenire, quae scilicet videtur innuere, ipsos quidem paratos fuisse illum excipere, sed navim statim appulisse: quod non convenit cum aliorum Evangelistarum narratione. Puto igitur, verbum Voluerunt opponi illi quod ante dixerat, eos fuisse perterritos. Ex quo scilicet intelligitur, ipsos fuisse eum aversatos. Nunc igitur agnita eius voce, et mutatis animis, eum quem fugiebant, cupide accipiunt in navim. Nam τὸ θέλειν velle, saepe aliquid amplius significat, quam velle solum aut nudum: sicut in generalibus Regulis traditur, Verba affectuum, et omnino motuum animi, aliquando etiam consequentes affectus simul complecti. Velle, videtur etiam significare idem quod Probare. Psal. 5, Quoniam Deus non volens iniquitatem tu es: id est, non desiderans: ut sane in Hebraeo est Caphez. Voluntas aliquando ipsam sententiam, quam quis vult, significat. Hebr. 10, Ecce Deus adsum ut faciam voluntatem tuam: id est, tuum mandatum aut praescriptum. Sic Isaiae 23, Voluntas Domini per manum eius dirigetur: id est, institutum et propositum. sicut supra ostensum est, Beneplacitum aliquando hanc vim habere. Sic in precatione Dominica petimus, ut fiat voluntas patris in terra, sicut in caelo: id est, ea omnia, res aut facta, quae Deus vult ac praecipit. Hoc modo saepisime accipitur: sicut etiam cum Christus dicit, eam esse voluntatem patris, ut omnes sibi ab eo traditos servet: et cum petit, ut non sua, sed patris voluntas fiat: Sic etiam, cum dicitur facere voluntatem patris. Aliquid esse voluntatem Dei, significat ei placere. Proverb. 11, Lapis perfectus voluntas Dei: pro, placet Deo pondus iustum. Terminus voluntatis, id est, meta desiderata. Psal. 107, Laetantur quod deduxeris eos ad terminum voluntatis eorum. Voluntaria sacrificia, et similes locutiones, veniunt a Nadab themate: de quo vide in SPONTANEUS. Iohannes primo capite, definit eos esse filios Dei, qui Christum recipiunt: eos vero ait nasci non ex sanguinibus, nec ex voluntate carnis, nec ex voluntate viri. Iudaei enim putabant, filios Dei eos esse, qui vel ex sanguine aut semine Abraam essent propagati, vel qui suo studio ex naturae bonitate sese pietati dedidissent: praesertim autem, si quid heroici ac praestantis animi et ingenii eis inesset, qui pleno impetu ad voluntatem ferrentur. Illos enim illo suo laudabili studio ac impetu ita paulatim in bonis honestisque actionibus, et in ipsa iustitia ac meritis coram Deo proficere, ut tandem omnibus virtutibus ornati, citra ullum dubium filii Dei, iusti ac vita aeterna digni censerentur. Verum Iohannes illas opiniones aut somnia adipiscendae virtutis ac iustitiae reiicit, et docet omnes oportere renasci, adeo esse malam eorum naturam: idque ex Deo, ac per receptionem Christi. Sicut et postea Iohan. 3. Christus contra Nicodemum de eadem re disserit, totam priorem nativitatem reiiciens ac damnans. 2. Tim. 2. dicuntur homines teneri a satana captivi ad eius voluntatem: id est, ut praestent ac perpetrent ea quae ipse vult, et ad quae illa sua mancipia pro libitu libidineque sua impellit. Petrus primae, cap. 4, dicit Christianos ante conversionem fecisse voluntatem gentium: id est, secundum voluntatem pravam ac turpem, seu secundum libidinem eorum victitasse, aut more gentilium vitam egisse.
BENIGNITAS, et Beneficentia, exponentur in voce Misericordiae.
BESTIA, ut Augustinus super Gen. ad literam sentit, significat omnes feras sylvestres: sicut saepe legitur Bestias agri. Civitas facta est habitaculum bestiae, Soph. 2. Plerunque tamen grandiores et crudeliores serae hoc nomine, sicut et apud Latinos, significantur. Genes. 37, Bestia mala devoravit filium meum. Prov. 30, Leo est fortissimus bestiarum. Hinc atrox illud supplicium, quo rei obiiciebantur bestiis: id est, pardis, pantheris leonibus, ursis. Ad quem morem alludit Paulus 1. Corinth. 15, cum dicit se Ephesi cum bestiis depugnasse: volens indicare, se in extremum discrimen venisse. nisi velis per metaphoram intelligere, cum bestialibus hominibus. Per metaphoram porro significantur gentes impiae, ferae, truces, aliquando etiam specialiter tyranni: ut Psal. 74, Ne tradas bestiis animas tuorum. Sic et Psal. 79. Hinc Paulus Cretenses vocat malas bestias. In Apocalypsi, bestia gestans meretricem, ipsum imperium Romanum est, aut etiam una et Antichristus: sicut et Dan. 7. quarta bestia. Hilarius super Psal. 74 et 118. hanc vocem exponit inquiens: Bestia quippe est daemon, bestia illius perfidiae imitator homo. Bestia tandem is est, qui cum multa pollicitus sit Deo, fregit fidem. Aretas Caesarien. super Apocal. Deus enim dedit in corda eorum, ut dent regnum suum bestiae, etc. Varia est bestiae significatio. nam alicubi quidem Antichristus hac appellatione designatur: alias vero ipse satanas. Quare Antichristi bestiam vide supra in ANTICHRISTO. Variae bestiae in Scripturis, variis translationibus et collationibus serviunt: de quibus suo loco in Alphabetica hac serie dicitur. Bestia, pro Romano imperio, per papam instaurato, Apocal. 12 et 13: Datum est illi bestiae bellum facere cum sanctis, et vincere eos. Item 16 et 17: Hi (reges Romani imperii) cum agno pugnabunt, et agnus vincet eos, etc. Apoc. 19, Vidi bestiam, et reges terrae, et exercitus eorum congregatos, ad faciendum praelium cum illo qui sedebat in equo albo. Apoc. 14. Adorantes bestiam, eiusque imaginem, et suscipientes characterem bestiae, sunt ii qui magnum aut parva INTERIM, instaurante bestiae regnum suum Antichristo, ope Monarchae victoris acceperant.
BIBERE, notae significationis vox est: sed praeter propriam, plures habet figuratas. Primum, per metaphoram ad spiritualium beneficiorum perceptionem translata, significat idem quod frui. ut Christus dicit Iohan. 6, Omnes victuros oportere bibere eius sanguinem: id est, frui beneficiis sanguine ipsius partis. Et prius Ioh. 4, pollicitus erat Samaritanae aquam, de qua si quis biberet, non esset sititurus unquam. Et septimo capite, invitat omnes sitientes, ut veniant ac bibant. Sic Esaiae 55, invitat Deus omnes sitientes, ad fruendum aqua spirituali. Eodem modo et Esaiae 65. dicit Dominus: Servi mei comedent, et vos esurietis: servi mei bibent, et vos sitietis. Sic Prover. 5 et 9. 1. Corinth. 10, Bibere spiritualem potum. De hoc significato vide supra in AQUA. Deinde, per quandam catachresin rapere significat: ut Iob 5, Bibent sitientes divitias eius. Esaiae 37. Ego fodi, et bibi aquam: id est, quae oppugnavi, ea diripui. Tertio, valet aliquando idem quod percipere aut discere, sicut et Latini sua metaphora Imbibere utuntur: ut Iob 15, Bibere iniquitatem. Et 34, Bibere subsannationem: id est, discere aut assuefieri ad scelera et derisionem hominum. Sic et Prov. 9, bibere pro discere accipitur. Apoc. 18, De vino irae fornicationis eius biberunt omnes gentes: id est, didicerunt ab ea idololatriam, contaminarunt se ea. Quarto bibere saepe significat pati, quae Proverbialis loquutio etiam Ethnicis fuit usitata: ut ostendit Erasmus Chiliade 1. Cent. 8. Prov. 81. Undecunque demum sit haec forma loquutionis desumpta, sive a bibendi certaminibus, ubi coguntur convivae ebibere certas mensuras, non sine fastidio, ac etiam corporis valetudinisque laesione: five ab iis qui metuunt venena: sive denique, quod sicut patresfam. soliti sunt olim singulis suum dimensum cibi ac potus distribuere, sic et Deus non tantum beneficia, sed et
poenas dispertiatur pro merito, in genere humano. sicut et Demosthenes pro Corona percommode dicit, Omnes tunc gentes variis calamitatibus afflictas esse: sic et Athenienses coactos esse suum ἐπιβάλλον μέρος, suam portionem aut dimensum cladium accipere. Huius porro significationis sunt innumera exempla. Ieremias integrum typum rei habet cap. 25. nam ille ibi iubetur circum ferre calicem poenarum, et omnibus regibus ac gentibus propinare. Sic Ierem. 49. Ecce quibus non erat iudicium, ut biberent calicem, bibentes bibent, et tu quasi innocens relinqueris. Non eris innocens, sed bibendo bibes: id est, vehementissime castigaberis, quandoquidem etiam meus populus castigatur, qui non perinde dignus fuit plagis. Cui non erat iudicium: id est, collatione tui non fuit admodum reus. Sic et in novo Testamento dicit Dominus ad filios Zebedaei: Potestis ne bibere poculum, quod bibam ego? id est, perferre crucem ac cruciatus. Matth. 20. Item Matth. 26, Transeat a me calix iste, ne bibam eum. Iohan. 18, Calicem quem mihi dedit pater, non bibam eum? Ebibere feces, significat longe gravissimas calamitates perpeti. Verum de hac significatione aliquid etiam postea in voce CALICIS, aut POCULI, Fecum et Ebrietatis, dicetur. De torrente in via bibere, Psal. 110, etiam crucem perpeti significat. Hoc enim peregrinantium, et carentium commodis huius vitae est, seu incommode victitantium: qui saepe qualicunque potu ac victu contenti esse coguntur. Aliqui intelligunt sedulitatem Christi in praestanda patri obedientia, et peragendo eius opere denotari: et esse allusionem ad morem militum, festinantium in caedem hostium, quos ita avide persequuntur, ut licet esuriant, sitiant ac defatigati sint, tamen non divertant ad locum, ubi se commode reficiant, sed obiter in via hauriant ex aliquo torrente aut sordida lacuna, unde sese reficiant. Bibere urinam. 2. Reg 18, et Esaiae 36, significat summa mala egestatis et famis perpeti: ubi saepe destituti necessariis, sordidissima quaeque praesiti ac fame ingerunt. Sanguinem hostium bibere, est plenam victoriam ultionemve de hostibus consequi. Num. 23, id Bileam de Israelitis prophetizat, quod sint sanguinem hostium suorum bibituri.
BLASPHEMIA, Graecum, a βλάπτειν τὴν φημὴν, a laedenda fama dictum, non quodvis genus maledicti aut convicii, praesertim in Sacris significat: sed proprie, id quod contra Deum, aut eius religionem dicitur: tametsi non raro etiam de obtrectatione in proximum apud prophanos reperiatur. De quo crimine Lex Levitic. 24 fertur, et exemplum etiam blasphematoris lapidati proponitur. Sic porro vox haec accipitur Esaiae 36. 37. 2. Reg. 19. Sic Esaiae 5 eloquium Dei blasphemari dicitur. Sic Matth. 9 et Marc. 9, cogitant Iudaei blasphemare Christum, cum offert cuidam remissionem peccatorum, quia ea ratione sibi divinam autoritatem tribuebat. Act. 26 dicit Paulus, se Christianos persequendo, multos compulisse blasphemare Deum: sic eorum abnegationes vocans. Aliquando tamen Blasphemia etiam maledictum contra veros doctores dicitur: ut Rom. 3. 1. Corinth. 4. quia etiam talia maledicta simpliciter in Dei contumeliam vergunt. Inter blasphemias autem distinguit Christus Mar. 3. et dicit, omnes alias esse expiabiles, aut remissibiles, praeter eam quae fiat in Spiritum S. quae est (ut plerique intelligunt) agnitam veritatem sponte ac pertinaciter vituperare, sive reclamare, aut agnitos errores tueri. Dicitur autem Blasphemia in spiritu quia eius personae est proprium doctrinam propagare, et ducere in omnem veritatem: quare obloquens veritati, Spiritui S. maledicit. Paulus dicit 1. Timoth. 1, se fuisse blasphemum in Christum et Ecclesiam: sed condonatum sibi id crimen, qui insciens fecerit. Sunt vero varii blasphemandi modi. nam etiam tacita pravi animi cogitatione Deus blasphematur, ut Psal. 10 inquit: Quare impius blasphemat Deum, dum dicit in corde suo, Non requires?
BONUM, in Sacris literis varie accipitur: alias de increato, alias de creato, eoque morali, utili aut suavi. Sunt et aliae huius vocis significationes, de quibus omnibus suo ordine dicemus. PRIMUM, saepissime Deus dicitur Bonus טוב vel תפיד benignus: de posteriore voce in vocabulo MISERICORDIAE dicam. Cum autem Dei bonitas celebratur, tum potissimum ea ipsius virtus praedicatur, qua erga suas creaturas est bonus aut beneficus: tametsi ipse totus, et omnes eius virtutes, ipsissima bonitas sunt. Cum autem Deus sit et perfectissime bonus, et omnis bonitatis in tota rerum natura unicus fons, ut et Plato pronunciat in suis definitionibus: alia autem omnium creaturarum bona non tantum finita et imperfecta, ac aliunde provenientia, sed etiam plurimis malis, praesertim post hominis lapsum contaminata sint, merito a Christo solus Deus bonus esse dicitur Matth. 7 et 19, ac Luc. 18. Tametsi in hisce locis, Deus in genere, nomine omnium suarum virtutum ac iustitiae laudari videatur. Hoc omne bonum suum Deus aliquo modo ostendit Mosi, Exod. 33 et 34. Caeterum ubi proprie, relative, et quoad nos praedicatur esse bonus, innumera plane sunt loca: ut Psalm. 73, Bonus est Deus Israeli, iis qui mundo sunt corde. et Psal. 118, Confitemini Domino quoniam bonus, quoniam in seculum misericordia eius. Thren. 3, Bonus est Dominus sperantibus in eo Rom. 11, Erga te vero bonitatem, si permanseris in bonitate: id est, si perrexeris fide frui misericordia ac beneficentia Dei. SECUNDO, de bono creato dicitur. Genes. 1, quod Deus viderit omnia quae secerat, et erant valde bona: unumquodque nimirum habens bonitatem sui generis. Hominis enim et angelorum bonum, est morale bonum proprie, aliarum vero creaturarum tantum naturale. TERTIO, de bono morali proprie dicitur, quod est essentialis integritas imaginis Dei: id est, intellectus et voluntatis, et conformitas omnium qualitatum aut virtutum, cogitationum, conatuum, et actionum sive internarum, sive etiam externarum, cum norma bonitatis divinae, et Decalogo. Talis creata bonitas, licet non amplius in sua prima integritate existat, sed in piis aliquo modo instauretur per Spiritum S. et renascentiam, celebratur suo loco et ordine in Sacris literis: ut Vir bonus. 2. Sam. 18. 1. Reg. 1. Psal. 25, Benefac Domine bonis. Bonus thesaurus, bona arbor, Matth. 12 Sic in Proverbiis saepe boni praedicantur, eisque praemia promittuntur: ut 12. 13. 14. Matth. 22. Sic Act. 11. Barnabas dicitur vir bonus. 1. Cor. 15, Boni mores, et toties bona opera. Sicut vero supra dixi de Deo, quod, cum in eo celebratur bonitas, tum potissimum laudetur illa eius benefica et paterna erga nos voluntas: (nam ea nos maxime indigemus, et plus cum ea quam cum aliis eius virtutibus aut bonitatibus commercii habemus) ita contra, cum hominis morale bonum praedicatur, tum significat omnes virtutes. nam Deus omnes flagitat, et praesertim ipsius cordis rectitudinem. QUARTO, aliquando bonum, quasi extra hominem, significat id quodam decens, iustum ac rectum est. ut Psal. 14. Non est qui faciat bonum. Psal. 34, Declina a malo, et fac bonum. Psal. 73. Adhaerere Deo bonum est. Psal. 92, Confiteri Domino bonum est. Psal. 18, Bonum est confidere Domino, etc. Act. 6 Non est bonum, nos relicto verbo ministrare mensis. Sed haec significatio valde est praecedenti vicina. Sic etiam dicitur fama et nomen bonum, id est laudabile: 1. Tim. 6. Bonum certamen, 2. Tim. 4. QUINTO, de bono utili sunt innumera exempla. ut Ge. 49, Vidit requiem quod esset bona. Et 45. Bonum Aegypti vestrum erit. Num. 13 et 14, Terra bona. 2. Sam. 18, Bonus nuncius. Psal. 34, videre dies bonos.
Sic Marc. 9, sal bonum esse dicitur. Esaiae 1, Bona terrae comedetis: id est, fruemini omnibus fructibus et commodis huius terrae. Bona si suscepimus de manu Domini, Iob. 2. Bonum esset illi, si natus non fuisset: Matth. 26. id est, satius, utilius ei fuisset nunquam nasci, quam quod natus, et filii hominis proditor factus sit. Huc facit Regula philosophica, quod minus malum respectu maioris bonum sit. significat igitur hic Bonum esset, tolerabilius, aut minus malum esset. SEXTO, videtur saepe etiam idem valere quod salutare. ut Proverbiorum decimotertio: Doctrina bona dabit gratiam. secunda Corinthiorum secundo: Bonus odor Christi sumus. Ephes. 4, Sermo bonus et aedificans. 1. Timoth. 3, Qui episcopatum desiderat, bonum opus desiderat. Ibidem 4, Bonus eris Christi minister. 2. Timoth. 1, Bonum depositum custodi. Hebr. 6, Bonum Dei verbum gustare. Rom. 8. Illis qui diligunt Deum, omnia cooperantur in bonum: id est, tandem omnia illis fiunt salutaria, etiam ipse satan, peccatum ac mors. SEPTIMO, significat suave. ut Genes. 3, Vidit mulier quod fructus esset bonus ad vescendum. 2. Par. 18, Non prophetat mihi bonum: id est, non dicit grata Iob 21, Ducunt in bonis dies suos. Prover. 24, Comede fili mi, quia bonum est. Vicina huic significatio est, cum idem valet quod formosum. ut Exod 2, Puer Moses erat bonus. Genes. 6, Filiae hominum erant bonae. OCTAVO, valet aliquando haec vox idem quod sufficiens, aut satis grande: sicut et a Latinis aliquando accipitur. ut Genes. 15. et 25. Tu sepelieris in senectute bona: id est, plene peracta vitae mensura. 2 Par. 30, Levitae qui habebant intelligentiam bonam: id est, sufficientem. NONO, accipitur et pro solenni, aut laeto. [1. Sam. 25,] In die enim bona venimus ad te: id est, in die laeta ac solenni. Sic esse corde aut animo bono. in Hester. DECIMO, bonum significat etiam licitum. ut 1. Timoth. 4, Omnis creatura Dei bona est: id est, licita non coinquinans conscientiam. Sic Paulus in priori ad Corinth. cap. 7 dicit, Bonum esse mulierem non attingere, sed caelibem vivere: id est, licitum, aut etiam commodum esse. Sic ibidem et coniugium et caelibatum dicit esse bonum: Existimo igitur hoc bonum esse, propter instantem necessitatem, quod in quam bonum sit homini sic esse. Alligatus es uxori, ne quaeras dissolutionem: solutus es ab uxore, ne quaeras uxorem. Posses recte exponere de bono licito, quod utrunque sit licitum, et tum a Deo tum et ab hominibus probatum. Confirmat mox ipse Paulus hanc interpretationem, dum negat nuptias esse peccatum, sed tamen habere suam afflictionem. Quare etiam utile bonum includit, sicut infra inquit: Hoc autem dico ad vestrum συμέρον, id est, ad vestrum commodum. Eadem huius vocis vis est etiam in fine Capitis: Si quis servat suam virginem, bene facit: itaque qui dat nuptum, bene facit: qui vero non dat nuptum, melius facit. Meliorem dicit esse caelibatum, quia (ut ipsemet exponit) minus habet afflictionum in carne. Impie ergo fecit Hieronymus, qui studio celebrandi caelibatus, bonum hic opponit vitio. quasi Paulus dixerit, Caelibatum esse rem sanctam et meritoriam: et contra, Coniugium rem vitiosam ac peccatum. Quare recte eum Augustinus hoc nomine reprehendit
UNDECIMO, habet haec vox phrases quasdam: ut, Bonas ostendere vias suas, Ierem 21. pro tueri, excusare verum de bona ac mala via postea in voce VIA dicetur Bonum facere necesse est, Galat. 6: id est, pie vivere. Bonum est aemulari in bono semper: id est, se qui recta ac pia. Abquam rem facere bonam, est corrigere. ut Ierem 7. 26, Bonas facere vias suas: id est, corrigere. Vincere in bono malum, est beneficiis iniurias superare: Rom. 12. Opera bona dicuntur ea, quae in fide ac secundum verbum, in gloriam Dei et utilitatem proximi fiunt. Bonum esse aliquid alicui in alicuius facie aut oculis, est alicuius iudicio placere. Genes. 19 et 45, Bonum fuit in oculis Pharaonis, quod fratres Ioseph venerint. Non habet haec lingua aliquod verbum, quod proprie simplex placere significet, ideo hac periphrasi utuntur in eo sensu. 2 Corinth 8. Bona providere non solum coram Deo, sed etiam coram hominibus: id est, non tantum ea quae Dei iudicio probantur, sed etiam hominum honestorum. Facere aliquid in alicuius bonum. ut, Timete Deum, et custodite eius praecepta vobis in bonum: Deuter. 6 et 10. Sic Paulus dicit Rom. 13. Est minister Dei tibi in bonum. Bonus oculu ponitur pro benefico et misericordi, Proverb. 22. Contra malus in sequenti, pro immisericordi, aut etiam invido. Sic Matthaei vigesimo, Oculus nequam, pro invido homine accipitur. Genes. 1, Omnia quae fecerat Deus, erant valde bona: id est, valde praestantia ac laudabilia, unumquodque in suo genere, alia valde honesta, alia valde utilia ac commoda, alia suavia, etc. Divinas bonitatis Dei contemnere, Rom. 2: pro, divitem bonitatem. sicut et divitias sapientiae, de qua re prolixius in Regulis, et in voce DIVES. In bonitate Dei permanere Rom. 11, Considera bonitatem Dei, si in eius bonitate permanseris: id est, eius beneficentia. vide PERMANEO. Bonum vestrum non blasphemetur, Rom 14: id est, ne bonam doctrinam, aut religionem veram, in infamiam male vivendo adduxeritis. Bonum et Bone dicuntur aliquando Spiritus beneficia, cum in hac vita, tum in altera ut Psal. 27. Credo videre bona Domini in terra viventium. Psal. 103. Bonis replet Deus desiderium tuum.
BOS, operarium per metaphoram significat, praesertim syncerum doctorem. Deuteron. 25, Non obligais os bovi trituranti: quod Apostolus 1 Corinth. 9. exponit de veris doctoribus publico stipendio alendis. Loquutio autem inde sumpta est, quod in multis locis non tantum equis, sed bobus triturant, agitando eos per manipulos in area, ut sic pedibus spicas proterant. qui mos Germanis est ignotus. Iam, fame stimulati apprehendere subinde aliquid vel paleae, vel frumenti pedibus substrati solent: id ne facere queant, avari agricolae eis os obturant, sicut in Germania ferocibus caballis. Quod ergo ibi dicit Paulus, Num Deo sunt curae boves? intelligit de summo gradu, Deum non potissimum huc respexisse illo mandato, nec praecipuam ei curam esse boum: sed potius suorum ministrorum, syncerorum doctorum. In malam partem, pro persequutoribus accipitur. Psal. 22: Circundederunt me boves multi, tauri Basan obsederunt me. Arare bove et asino, ut supra exposui, significat, non servare in rebus legitimum ordinem ac proportionem. In Proverbiis dicitur, Iuvenis sequitur adulteram, sicut bos ad mactationem.
BRACHIUM, est vox notae significationis, si de propria quaeratur. Sed figurate sunt explicandae.
PRIMUM ergo, quia homines in brachiis habent robur et instrumentum actionum, ideo per metaphoram haec vox ad omnem potentiam, vim, opem, et denique gloriam transfertur. ut Psalm. 44, Brachium eorum non salvabit eos sed dextera tua. Iob. 35, Propter vim brachii tyrannorum: id est, propter eorum potentiam. Sic impiorum brachium confringendum praedicitur Iob 31, et 38. Psalm. 10 et 37. Brachia peccatorum conterentur, confirma autem iustos Domine. Sic accipitur Ierem. 48, Ezech 30, Zach 11, ubi brachium arescere dicitur. Isaiae porro 33, orat Propheta inquiens: Brachium nostrum esto mane, et salus nostra in tempore tribulationis. id est, adiutor et corroborator.
SECUNDO eodem modo etiam de Dei potentia voce Brachii Scriptura utitur: ut Iob 40, Si habes brachium sicut Deus. Et Psalm. 89, Deo est brachium cum fortitudine, robusta erit manus sua, exultabit
dextera eius: id est, brachium forte. Et in magnitudine aut extensione brachii sui, Deus vel pios vel impios liberare legitur, Exod. 15. Psal. 77. 79. 89. Psal. 136, In manu potenti, et brachio exerto: quod bellatores pugnantes, vel etiam alii vehementius laborantes, nudant brachium, tum ut impedimenta vestium removeant, tum ut minus calescant, vel potius refrigerentur: quomodo et Ierem. 32. Ezech. 4. et 1. Reg. 8. reperitur. In praedicto loco Ezech. est, Brachium tuum nudabis, et prophetabis contra Ierusalem: id est, instar fortis et ardentis bellatoris pugnabis tuis concionibus contra Ierosolymam. Tertio, quia praecipua potentia Dei ad destruendum regnum Satanae, est eius filius incarnatus, per quem etiam secula condidit: ideo brachium Dei pro ipso Meschia ponitur, Esaiae 51. 52. 53. 59 et 63. Sic de Meschia possis et illud divae Virginis accipere, Fecit potentiam in brachio suo, dispersit superbos mente cordis sui: id est, per Meschiam destruet regnum satanae, et liberabit suos. Porro phrases huius vocis ex praecedentibus sunt perspicuae: ut, Ponere carnem brachium suum, id est, fidere humana ope, seu eam habere pro firmo praesidio. Ierem 17, Carnem brachii devorare, est suas res, sua praesidia ac fratres perdere. Brachiis alicuius inniti regem: id est, aliquem habere ad manum, eius opera in praecipuis negociis uti. 2. Reg. 5 et 7. Simili ferme phrasi dicitur Latinis Amanuensis.
BURDONES, pro mulis, habet Vulgata, 2. Reg. 5. Obsecro concedatur mihi de terra hac onus duorum burdonum.
BRABEUM, aut bravium proprie est praemium, cursu aut alio genere ceriaminis vincentibus propositum. Paulus pro vita aeterna, aut corona gloriae, 1. Corinth. 9 accipit. Sic et Phil. 3. reperitur. Sumpta autem est metaphora a consuetudine Graecorum, et etiam Romanorum, qui in illis suis panaegyribus varia praemia certantibus cursu aut aliis modis proponebant, quae bravia vocaverunt. Καταβραβεύειν Col. 2, significat bravium praeripere, quasi dicas perbraviare. Metaphora est sumpta a certantibus in stadio, praesertim cursu, ubi nonnunquam aliquis mala arte iam victorem impedit, ne plane vincat: sicut apud Virgilium Nisus Salium impedit, ne feliciter peracto cursu victor praemium accipiat. Simili prorsus ratione dicit Galat. 5. Currebatis pulchre, quis vos impedivit? etc.
BUTYRUM, pro deliciis et copia rerum utilium ponitur: sicut et pinguedo. ut Deuteron. 32. Butyro bovis eum aluit, et pinguedine ovium. Iob. 20. Non videbit impius rivulos et flumina torrentium mellis et butyri: id est, non fruetur copia rerum optimarum. Ibidem 29. Quondam lavabam vias meas butyro. Sed Psal. 55, praedicatur mollicies aut lenitas butyri, per quam adulatio et blandi loquentia significatur. inquit enim: Leviora sunt butyro ora eius, at praelium cor eius. Iud. 5. ponitur pro lacte: In phiala fortium obtulit butyrum. id est, lac. Butyrum et mel comedere: pro, communi vita vivere, et communem sortem experiri: de Messia praedicitur Esa. 7. Ut discat eligere bonum, et reprobare malum. Quia experientia communis vitae, malorum ac bonorum docet iudicium. Tali enim victu multum etiam hodie in Iudaea utuntur. Sic Epistola ad Hebraeos: dicit, eum per omnia factum aliis similem, et tentatum, ut posset aliis compati. Vide et infra in MELLE.
BYSSUS, sicut et purpura, pro elegantiori et preciosiori vestitu ponitur, Ezech. 16. et Luc. 16, dicitur dives bysso et purpura fuisse indutus. Sic et de meretrice Apoc. 18 habetur. Apoc. 19, in meliorem partem de spirituali ornatu accipitur: Et datum est sponsae agni, ut amiciatur bysso puro ac splendido. Byssus enim sunt iustificationes sanctorum.
C
CABALA, vox Hebraea, quae in sacris quidem literis non reperitur, sed tantum apud Iudaeorum Rabinos, a recipiendo venit. Similis autem significationis et etymologiae est leca, itidem ab accipiendo dicta: quia vera doctrina a Deo quidem traditur, sed ab hominibus accipitur. De qua re ac voce forte aliquid plenius in vocabulo Traditionis dicetur.
CABUS, mensurae genus est, 2. Reg. 6. Quarta pars cabi stercoris columbarum 5. argenteis emitur. Alioqui in Scripturis non reperitur. CABUM autem volunt interpretes capere 4 sextarios, et sextarium 6 ova.
CADERE, primum habet istam notissimam significationem, cum quis vel stans, vel alio qui ex superiori loco in inferiorem corporaliter collabitur: cuius significationis sunt innumera exempla in Scriptura. Secundo, Cadere significat mori, aut interire, quod qui interficiuntur, mortui concidunt. et alioqui homines dum vivunt ac valent, stare et ambulare solent: at ubi moriuntur, destituti viribus concidunt. 1. Corinth. 10. Ceciderunt uno die 23 millia: id est, interierunt. Quae metaphora etiam Latinis ac Graecis est receptissima. 2. Reg 14, et 2. Par. 25. Ne cadas tu, et Iudas tecum. Hinc illud creberrimum Scripturae, Cadere in gladio. Psal. 78, Sacerdotes eorum in gladio ceciderunt. Tertio, cadere significat per metaphoram idem quod peccare: quia est Spititualis quidam lapsus, ruina aut offensio. Proverb. 24, Septies in die cadit iustus. Et 25: Iustus cadens coram impio, est fons perturbatus. Hier. 8: An qui cecidit, non resurget? 1. Corinth. 10. Qui stat, videat ne cadat. Quarto, cadere significat quoquo modo perire, ut 1. Sam. 14, Non cadet capillus de capite Ionathae, dicit populus ad Samuelem: id est, nulla prorsus laesio vel minimae parti corporis eius inferetur, nobis eum defendentibus. Sic et 1. Reg. 1. Sic, quamvis maiorem calamitatem notat: ut si quis decidat ex sua opulentia, gloria, potentia ac dignitate. Sic toties dicitur cecidisse, id est periisse, aliqua civitas: ut Esaiae 21. et Ierem. 51, Cecidit Babylon. Quae loquutio et in Apocal. crebro repetitur. Sic Christus Matth. 10. inculcat, Non cadere unum folium aut passerem sine voluntate patris: id est, non interire. Sic dicitur Cadere coronam capitis, Thren. 5. Cadant a consiliis suis. Psal. 5: id est, irrita sint eorum consilia et conatus. Eodem modo et verbum Promissio aut prophetia dicitur Cadere, si irrita fiat. 1. Sam. 5, Non cecidit ex omnibus verbis Samuelis unum: id est, omnia rata et firma fuêre, aut constitêre, verissimaque fuisse deprehensa sunt. Et Luc. 10, Non cadet de Lege apex unus. Sic Iosuae 21 et 23, Non cecidit ullum verbum bonum ex omnibus quae loquutus est Dominus de te: id est, omnes eius promissiones fuêre ratae ac impletae, omniaque promissa bona tibi contigêre. Eadem loquutio reperitur, et 1. Reg. 8, et Iud. 2, Non cadere faciebant de actis patrum, et via illorum dura. Numer. 6, Cadent dies priores: id est, erunt irriti, non numerabuntur.
Quinto, Cadere significat etiam transfugere, aut deficere: ut, De Manasse ceciderunt ad Davidem. 1. Paral. 12. 2. Par. 15. Sic ferme Germani dicunt, abfallen. Sexto, Cadere significat irruere: ut Genes. 2, Deus fecit cadere in Adamum somnum. Cecidit timor in aliquem, Hoseae 10. Apoc. 7. id est, irruit. Ezech. 8, Cecidit manus Domini super me: id est, irruit. Et Luc. 15, Pater cecidit: id est, irruit in collum perditi filii. Sic forte et illud Luc. 11, Domus super domum cadet: id est, irruet, faciet impetum, alia familia invadet aliam, etc. Septimo, Terra cadet vobis in haereditatem, Numer. 34. Iosuae 13. Ezech. 45. Quae phrasis aut significatio inde orta est, quia proiectis sortibus partiebantur terram. Unde illud, Funes
ceciderant mihi in a moenis: id est, partes aut iugera soli sunibus dimetienda et discriminanda mihi contigêre, in hoc loco amoenissimo. Porro variae phrases sunt huius verbi, quas breviter explicabimus. Cadere precationem coram aliquo: id est, proponi, ad eum pervenire, et acceptam esse ei. Ut si forte cadat precatio eorum coram Domino, Ierem. 36. Item 37 et 38, Cadat obsecro precatio mea in conspectu tuo, et redire me facias in domum Ionathan: id est, Obsecro valeant apud te preces meae. Sic et Ierem. 42, Cadat quaesumus oratio nostra in conspectu tuo, et ora pro nobis. Et mox, Misistis me ad Deum, ut cadere facerem preces meas in conspectu Dei: id est, ut orarem et exorarem Deum. Cadere ab aliquo sapientia, Iob. 12, est inferiorem esse. Cadere in lectum, est fieri debilem: ut Exodi 21, Si percusserit aliquis proximum suum, et ille ceciderit in lectum: id est, debilitatus fuerit, et cogetur decumbere. Cadere alicui faciem, Genes. 4, est indignari: quia in ira est etiam tristicia, et perpetua quaedam solicitudo, de poena offendentis. unde sequitur, deiecta et in terram spectans facies: non laeta, elevata et exporrecta frons. Cadere reversum. significat etiam periculosius corruere, Esaiae 28. Veluti si quis alium invadens, ita valide repellatur, ut retro resiliat repulsus, ac in tergum corruat: sicut milites capturos Christum cecidisse videtur. Cadere in foveam, quam quis fecit. Psalm. 7 et 9. pro, perire sua propria fraude, aut malis machinamentis. Proverbialem loquutionem fuisse Hebraeis apparet. Cadens, et habens oculos apertos, dicit de se Bileam. Num. 24: ubi plerique intelligunt, Cadens significare dormientem: et Bileam velle dicere, quod etiam inter dormiendum habeat oculos mentis apertos, quibus videat visiones Dei. Lutherus intelligit de casu in genua, quod cum orat, tum demum ei Deus secreta patefaciat, et visiones etiam externas obiiciat. De phrasi Casu ambulare, Levit. 26, forte alibi. venit enim ab alio themate, ac videtur potius significare ex adverso, seu adversando.
Cadere aliquando significat periclitari, prope casum esse, ac veluti inchoare casum: sicut si Latini haberent Inchoativum Cadesco. Psalm. 145, Dominus fulcit omnes cadentes, et erigit omnes incurvatos: id est, iamiam casuros. sic Iob. 4, Cadentes erexerunt sermones tui: id est, confirmaverunt consilio et consolatione.
CAECUS, pro non intelligente, aut bonarum necessariarumque rerum noticia carente, per metaphoram poni solet. Sic 2 Petr. 1, qui non ferunt fructus dicuntur esse caeci, et manu viam tentare: quia scilicet carent vera, viva ac practica noticia Dei, utcunque aliquam speculativam et semimortuam habeant. Sic Christus dicit de seductoribus pharisaeis, Caeci sunt, et duces caecorum: id est, ignari veritatis caelestis. Porro Iohan. 9, pharisaei negant se caecos esse: id est, carere lumine naturali in rebus divinis, et alioqui spirituali accersitaque Dei cognitione. Porro quod ibidem Christus dicit, Si caeci essetis, peccatum non haberetis: significat, si caecitatem vestram agnosceretis, et confiteremini, eiusque condonationem peteretis. Ibidem ait, se ad hoc venisse, ut videntes caeci fiant: id est, qui putant se oculatos esse, caecitatis suae redarguantur: aut etiam indurentur, deterioresque fiant: cuius excaecationis Christus per accidens causa est, sicut sol talparum.
CAESARIS nomine intelligit Christus omnem magistratum sive summum, sive infimum, cum dicit Matth. vigesimosecundo, Date Caesari quae sunt Caesaris, et Deo quae sunt Dei.
CALCARE, esse pedibus premere aliquid, notum est, et in Sacris literis valde usitatum. Deuteronom. 1. et 11. Terram quam calcaveris, dabo tibi. Inde venit significatio Calcare vuas, aut oleas, quae sic emolliuntur, ut inde oleum exprimi possit. Mich. 6. Calcabis olivam, et inungêris. Iudicum 9, Vuas calcantes. Et Esaiae vigesimosexto, ac Ieremiae decimoquinto, vox calcantium. Idem est et Calcare torcular. unde Christus Esaiae 63. solus dicitur calcasse torcular, tum ob similitudinem magnitudinis laboris ac fructus: tum etiam, quod perinde fuit totus foede plagis contaminatus et conspurcatus, sicut calcantes uvis et luto contaminantur. sicut ille inquit,
Stabat et autumnus calcatis sordidus uvis. Thren. 1. et Act. 19 videtur dici de potenti castigatione impiorum. De qua re etiam infra in voce Torcularis aliquid adiicietur. Calcare significat etiam tum gloriose vincere, tum et contumeliose victis insultare: ut Deuteronom. 33. promittit Deus populo, quod super excelsa hostium calcaturus sit. quod Rabbi Salomon dicit idem valere, ac si dixisset, Super colla eorum. Haec promissio eadem phrasi repetitur, et opere ipso completur Iosuae 10. ubi iubet Dominus duces calcare colla captivorum regum. Similis sensus est Iob 18, Calcet super eum interitus veluti rex. Significat quoque simpliciter contumeliose aliquid tractare. ut Proverb. 27, Anima satura calcabit favum. Impios calcaturos civitatem sanctam, significat tum possessionem, quod per eam ambulabunt, in ea stabunt et agent: tum et contumeliosam tractationem, Lucae 21. Et Apocal. 11. Sic 2. Machab. 8, Respice in populum, qui ab omnibus calcatur. Calcandi potestatem dicit Dominus se dare piis, ac ministris suis, super serpentes et scorpiones impune: quod potentem gloriosamque victoriam piorum de impiis, etiam in hac vita testatur. Ipsemet enim Dominus conterit serpentem sub pedibus nostris. Sic Psalm. 91. Super leonem et aspidem calcabis, et conculcabis leonem ac draconem. Sic et Malachiae primo legitur, Calcabitis impios cum furore. Quae loca de spirituali victoria et conculcatione necessario sunt intelligenda. Calcantium vocem tollere, Esaiae 16. et Ierem. 25, est, tum penuriam vini efficere, tum et extremam solitudinem. Non dabo calcationem pedis, Deuteronomii secundo: id est, nec vestigium quidem soli huius tibi largiar, quantum solis plantis calcare queas.
CALCANEUS, posterior pars plantae, Genes. 2, videtur significare tum omnes pios, tum et ipsam Christi humanitatem, quam satan afflixit, sicut et adhuc pios infestat. Calcaneum observare, significat observare alicuius vestigia aut gressus: id est, lapsus et calamitates piorum: Psalm. 56. pedibus enim et calcaneo inter ambulandum labimur: quos lapsus et casus calamitatesque impii ideo observant, ut arrepta occasione porro nos pergant evertere: hostis enim cadens facilime interficitur. Possis per calcaneum intelligere etiam ipsos gressus progressiones aut vestigia. Sic exprobrare calcaneum aut vestigia Christi, impii dicuntur Psalm. 89: quia Christi doctrinam, vitam, actiones et res gestas vituperarent. Calcaneum contra aliquem levare, Psalm. 41. et Iohan. 13, est inferiorem contra superiorem exurgere, eique iniurias ac damna inferre. Sumptum opinor esse ab equis, qui cum servire ac prodesse deberent homini, calcibus eum impetunt. De loco Psalmi 49, Cum iniquitas calcaneorum meorum circumveniet me, est difficilis dubitatio. Sed placet mihi eorum sententia, qui vertunt, Supplantatorum meorum Credo enim esse participium plurale, posito initio hatephpata pro hatephcamez. Demum dari alicui calcaneum, aut vestigia, Ieremiae decimotertio, est aliquem ignominia affici: sumptum a feminis, quibus est summum dedecus denudari inferiora. Comparat enim ibi Iudam cum muliere, et dicit: Ob magnitudinem iniquitatum tuarum revelatae sunt fimbriae tuae, et denudata aut violata vestigia tua.
CALCHAMENTA, aut Calcei pedum, figurate varie accipiuntur. Primum synecdochice, pro quavis re vili. Sic Amos 2 et 8, teste Hieronymo, accusantur impii, quod emant aut vendant pauperes pro calceamentis: sive intelligas, quod ipsas personas tam viles habuerint, sive quod causas tam tenui corruptela inducti subverterint. Hinc de vilissimo ac sordidissimo ministerio dicitur, Calceos alicui gestare aut solvere, Matt. 3, et Mar. 1: quod facere Christo, negat se esse dignum Baptista. Sic Latinis Matulam porrigere, et Alicui aquam manibus affundere, de vilissimis ministeriis accipiuntur. Secundo accipitur pro quavis re maxime necessaria. Sic Deuter. 29. et Isaiae 5, Calcei, aut corrigiae calceorum non sunt diffractae: id est, Omnia vestimenta et alia necessaria fuerunt firma. Sic et Deut. 33 dicitur: Ferrum et aes calceamenta eius. id est, Omnia vestimenta et instrumenta quae gestant, aut secum habent, sunt valde firma: et simul omnia loca quae calcaverint, erunt variis metallis plena. Tertio, Calceamentum extendere: id est, regnum augere. Psal. 60 quod Latini pedem extendere, longius progredi, ac plura occupare, dicunt: vel quia regibus non satis tutum est extra suum regnum progredi, nec facile quoquam eunt, nisi animo ac studio occupandi alienas regiones. Ideo David dicens, se super Amon calceamentum proiecisse, significat, illa loca occupasse, aut etiam pedibus ut devicta calcasse. Significat igitur ibi vox calceamentum, ipsum pedem, totumque hominem, eo usque progressum, ac per consequens eius dominium eo usque ampliatum ac extensum. Quarto, Lex fertur Deut. 25, ut qui nollet uxorem viduam fratris, carentem liberis, ducere, ad excitandum semen fratri, ei illa publice detraheret calceos, et inspueret in faciem, vocareturque eius familia Domus discalceati. Quare hoc ritu discalceationis cesserunt suum ius aliis, et quasi aliqua ignominia notati sunt, tanquam parum amantes fratris. Habere calceamenta in pedibus, significat paratum esse ad profectionem. Sic Israelitae ad hunc modum iubentur comedere agnum paschalem. Et Eph. 6, pii iubentur expediti esse ad praedicationem Evangelii. Sic et Marci 6. Ex contrario ergo aliqui ratiocinantur, quod cum Deus iubet Mosem solvere calceamenta, velit eum stare, et non longius progredi. Vel certe huius caeremoniae iniunctione, vult eum ad maiorem reverentiam timoremque excitare. Occasio autem videri posset, quod cadavera et pelles inde detractae, pro immundis habeantur. Locum autem illum vult iam Deus ob suam praesentiam pro sancto haberi: quare indicat immundos calceos removendos esse. Sic et Iosuae 5. denique Matth. 10, et Luc. 10, prohibentur Apostoli, ituri ad praedicationem, habere calceamenta, peram aut vestimenta: id est, esse solliciti de necessariis, aut semet nimium onerare commeatu et impedimentis. In calceis et cingulo posuit Ioab sanguinem belli tempore pacis, 1 Reg. 2: id est, confossis duobus ducibus, qui publica fide venerant, totus est aspersus eorum sanguine, ita ut tum cingulum, tum calcei eius contaminarentur, seu in eos sanguis illorum influeret.
CALCITRARE CONTRA STIMULUM, Act. 9, est frustra suoque magno malo repugnare potentiori, sive Deo, sive naturae, necessitati, aut potentiori homini. Proverbium est notum, usitatumque etiam Ethnicis: et exponitur ab Erasmo Chiliad. 1. Centur. 3. Adag. 46. sumptum autem inde est, quod et equitantes stimulis calcarium equos frustra repugnantes, et in ventum calcitrantes fodiunt: et multis in locis agricolae, boves trahentes aratrum aut currum, pungunt longis hastis, habentibus in summitate ferreum stimulum aut cuspidem. Si igitur recalcitrant, et agricolam irritant, fit ut et magis pungantur, et calceos in ferrum impingant.
CALCULUS, aut carbo quidam describitur Esa. 6, qui mundet aut expiet prophetam a suis peccatis: qui nimirum ipsum Christi beneficium, ac donum Spiritus sancti significat. Eiusdem fit quoque mentio Apoc. 2. ubi vocatur Calculus candidus, in quo sit nomen novum scriptum, quod nemo sciat nisi qui accipit. Porro quod Prov 20 dicitur, quod licet panis furtivus videatur initio dulcis, tamen tandem repleat os calculis: intelligitur de infelici iniustorum conatuum exitu. Allusio est ad molestam et noxiam comestionem panis, in quo sunt scrupi.
CALIGO, proprie densitatem, aut potius obscurationem aeris significat. Sed figuratas habet varias significationes, quas recensebimus. Primum, 2. Par. 6, dicit Salomon, Dominum dixisse, se habitaturum in caligine. Sic enim nimirum Exod. 19 dicit Moysi, se venturum esse in caligine. et sic subinde apparuisse scribitur. ut 2. Sam. 22. Psal. 28. et 97. Hoc fit, cum propterea (interpretante ipsomet Domino) ne visa aliqua specie eius, sibi idolon facerent: tum, quia humana mens non est illius maiestatis capax: tum denique, quia (sicut Dionysius interpretatur) ignota sit nobis Dei essentia. Deinde, dies caliginosa pro obscura, tristi ac infelici per metaphoram ponitur: quia tenebris nihil tristius, ut postea dicetur: et contra, luce nihil laetius, Zoph 1. et Ion. 2. Sic igitur Iob. cap. 3 maledicens diei qua natus erat, imprecatur eum esse caliginosum. Sic et Esaiae 8 dicit, esse in terra angustiam et caliginem. Esaiae 6 dicitur quod alias gentes operient tenebrae et caligo, Israelitis autem exorietur lux, ubi caligo tum Dei ignorantiam, tum et alias calamitates indicat. Forte allusio est ad illas Aegyptias tenebras, quae apud Israelitas non fuerunt. Ier. 13 dicitur de mutatione lucis in caliginem et de offensione ad montes caliginosos: id est, de ruina in tristes calamitates, et praesertim ignorationem Dei. Tertio, in Epistola ad Hebr. cap. 12, pro cruce ponitur: Non accessistis usque ad turbinem, caliginem et procellas. Vicina est significatio, cum pro poenis ponitur. ut cum 2 Pet. 2, diabolo servari caliginem tenebrarum indicatur. Iob. 23 est, Operire alicuius faciem caligine, pro moerore afficere. Ibidem, Iudicare per caliginem, est negligentius iudicare. Denique Caligo mortis, Iob. 10, pro extrema et exitiali calamitate habetur. Lapis caliginis est tegmen sepulchri. Iob. 28. Omni perfectioni ponit lapidem calignis, et umbra mortis: id est, omnia facit mori, et in nihilum redigit.
CALIX, frequentius quam poculum occurrit in vulgata versione: quare hic explicabitur. Est autem multiplex calix in Scripturis. Primum, est calix mysticus, quem vocat David Psal 116, calicem salvationum. Bibebant hunc e tribulationibus liberati, cum vota sua Domino redderent, et sacrificium laudis offerrent. Huius generis est calix ille novi Testamenti, quem Christus in Coena cum benedictione, id est gratiarum actione bibit, et ad mortis suae celebrationem ac recordationem fidelibus suis commendavit. Et hunc vocat Apostolus 1. Cor. 10. Calicem benedictionis: id est, gratiarum actionis: vel potius in quo benedictum et consecratum esset sacramentum, et simul etiam verus sanguis Christi. Calix ille dicitur novi Testamenti, quia eo novum Testamentum sancitur et confirmatur. Caeterum de calice benedictionis vide etiam supra in BENEDICTIO. Calix salvationum, vel salutis, in Psalmo est, quem inter sacrificandum edentes ac bibentes laeti levare, ac Domino pro salute accepta gratias agere solebant. Et verbum Hebraeum quo hoc loco utitur Propheta, hunc levandicalicis morem innuere videtur, ut legi possit: Calicem salvationum levabo, et in nomine Domini invocabo tametsi illud נשא Nasa etiam simplex Accipere denotare queat: hoc est, Cum invocatione nominis Domini sacrificabo, et gratias redemptori agam. Sacra enim habebantur convivia, ubi fiebat in signum laeticiae et gratiarum actionis, pro insignioribus beneficiis sacra libatio.
Et calix, symbolum erat liberationis. Circumferebant etiam calicem consolationis in magno luctu, ut lugentes nonnihil obliviscerentur suorum malorum. Ierem. 16, Nec potabunt eos calice consolationum, super matre aut patre: id est, propter innumera funera desinent observare usitata iusta, ut solet in caede aut peste fieri. Secundo, est calix tribulationis, angustiae, crucis et passionis, Christo omnibusque piis, et impiis quoque communis. Christus bibit eum, ut nos redimeret. Aliter autem piis, aliter impiis porrigitur a Domino: piis, ad emendationem et purgationem, vel exercitium fidei: impiis, ad exitium. Et tunc vocatur calix irae et furoris Domini, Psal. 16. Huc referatur illud Ezech. 23, ubi contra Iudaeis minatur dicens, In via fororis tuae (id est, decem tribuum Israelis) ambulasti, et dabo calicem eius in manu tua, etc. Spiritus tempestatis pars calicis eorum, Psal. 11: id est, decreta ipsis ultio, et divinitus ordinata impietatis eorum retributio. Et Christus: Si non potest hic calix transire a me, nisi ut bibam eum, fiat voluntas tua, etc. Et alibi ad Petrum: Calicem quem dedit mihi pater, non vis ut bibam illum? Psal. 75: Nam calix in manu Iehovae est, infuso vino turbido plenus, et effundet ex hoc: utique feces eius expriment, bibent cuncti improbiterrae. Ubi canit adversantium sibi ultionem: usque certam eam et paratam esse indicaret, facit calicem turbido vino plenum a Deo illis propinari, et ipsos eum prorsus ebibituros, adeo ut exucturi sint etiam feces ipsas. vinum enim dixit lutosum et turbidum esse. Kimhi rubrum intelligit, ac ita dictum putat, quod rubrum in terra Israel praestabilius sit: ut hac translatione intelligas, vim ultionis esse significatam. Sed quod feces subiectae sunt, luto sum et turbidum rectus redditur, quam rubeum: Hebraea enim vox utrunque significat. Isai. 21 cap. ad eundem fere modum hac allegoria usus est, inquiens: Excitare, excitare Ierusalem, quae bibisti de manu Iehovae calicem ardentis indignationis eius feces calicis toxici bibisti, suxisti. En ego pono Ierusalem calicem soporis omnibus populis per circuitum: Zach. 12: id est, efficiam ut Ierusalem sit exitio suis persequutoribus. me illos ob Iaesam Ierusalem puniente. Tametsi ibi de spirituali salutarique expugnatione gentium per Meschiam agatur. Huc et calix Babylonicus, de quo in Scripturis dicitur, referatur. Frequens enim mentio est Babylonici calicis, in Prophetis active ac passive accepti: quo significarunt afflictionem, calamitates, clades, stragesque, Deo ita ordinante inferendas per Babylonios, et illis vicissim rependendas tandem. Tertio, est calix laeticiae, quem bibunt sancti ab afflictionibus liberati. Huius meminit David Psal. 23: Et calix meus abundans seu inebrians quam praeclarus est? Dominus sors partis meae, et calicis mei, Psal. 16: id est, ipse portio et ordinata mihi haereditas est. Item, Calix meus superabundans, Psal 25: id est, bona quae mihi Deus tanquam sortem meam contulit, redundant. Hoc pacto calix tam in bonam quam in malam partem sumitur. Nam unicuique adversa et prospera Deus certo admensus est: bibetque suam portionem, velit nolit: perinde ac paterfamilias dimensum cuique servo assignat, ac inter liberos portiones distribuit Psal. 11: mutuata metaphora a potantium veteri ritu, quo per modiperatorem, hoc est convivii praesidem, sua cuiusque vini portio, quam hauriret, statuebatur. Sic enim Deus unicuique sua et quae exhauriat, mala, et quibus fruatur, bona certa ratione definivit. Est et in Scripturis calix daemoniorum, 1. Cor. 8. Calicem daemoniorum et Domini simul bibere velle. Reliqua vide in agnatis vocibus, Vino, Aqua, Ebrietate, Bibere, et similibus, praesertim autem in verbo BIBERE.
CALVICIUM FACERE, aut Caput tondere, luctus indicium fuit Israelitis: sicut et de barba supra diximus. Hinc Ieremias praedicens Philistaeis exitium, dicit 47 capi Veniet calvicium in Gazan. Sic et Ezech. 7 inquit, Et in universis capitibus eorum calvicium: per signa luctus ac moeroris, causas eius, nempe tristes poenas indicans. Eadem phrasis et Isaiae 15, ac Ierem. 48, et Amos 8 reperitur, ac in eodem sensu. Usitatissimum enim est Scripturae, ut per effectus causas, per consequentia sua antecedentia, et coniunctas res alias, item per indicia ac signa res indicatas intelligi velit. Contra autem, non fieri super aliquo calvicium, est non doleri aut deplorari alicuius mortem Iere. 16, Neque ponetis calvicium inter oculos vestros super mortuum Deut. 14. et Ezech. 27. Levit. 13 calvicium pro indicio leprae habetur, cum quodam tamen discrimine. 2. Reg 2. Insultabant pueri Helisaeo dictitantes, Ascende calve, ascende calve. Quia calvicium deformat hominem, etiam masculum, nedum feminam.
CALLIDUS, vel Cautus, alias in bonam partem accipitur, pro prudente et solerti: ut Proverb. 14, Sapientia callidi est intelligere viam suam. Sic 1. Sam. 23, David dicitur callidissimus fuisse. Alias in malam partem accipitur, pro astuto et malitiose vafro. ut cum Gen. 3. dicitur serpens fuisse callidior omnibus aliis animalib.
CALOR, Aestus, et Caminus, unam ferme vim habent. nam praeter propriam significationem, per metaphoram crucem et omnino res adversas significant. ut 1. Petr. 4: Dilecti, ne offendat vos ille aestus. Esai. 25, Umbraculum nobis fuisti ab aestu: id est liberator a malis spiritualibus. Item ibidem: Sicut aestus in siccitate, excisio fortes humiliabit. Comparatur haec vox cum extrema afflictione Esai. 48. Ecce excoxite tanquam argentum, probavi te in camino paupertatis, vel potius afflictionis. Calor alio qui Psal. 19 ponitur pro beneficiis Christi, qui per solem ibi pingitur: Nihil est quod abscondatur a calore eius. Porro in Apocalypsis tertio, Neque es calidus neque frigidus: calor pro vero et ardenti zelo ponitur, sicut contra frigus pro manifesta impietate. Dicuntur igitur medii esse tepidi, qui volunt dici ac videri pii cum pietatem ex animo non curent.
CAMELUS. Matth. 19 dicit Christus: Facilius camelum per foramen acus transiturum, quam divitem in regnum caelorum intraturum. ubi aliqui intelligunt funem ancorarium, quam tamen vocis significationem idoneis autoribus probare non possunt. Alii rectius, animal notum. Porro Culicem colare, et camelum deglutire, est proverbium: ac significat, in rebus minimis diligentem esse, in maximis vero plane negligentissimum. Sicut hyprocritae in decimanda mentha, lotione manuum ac calicum observatione dierum, ciborum, et aliarum caeremoniarum, sunt seduli: interea vero Decalogum ipsum, et ipsam veram doctrinam negligunt.
CANDIDUS, aut Albus, pro innocente aut mundo a peccatis, ponitur: ut Psal. 51, Supra nivem dealbabor. Sed de hac voce dictum est supra in ALBEDINE, et forte postea dicetur in vocabulo LOTIONIS. Candida alioqui vestimenta laeticiam et victum lautiorem significant: ut Eccles. 9. Sint tua vestimenta candida omni tempore, et oleum super caput tuum ne deficiat: id est, sis laetus, et laute vivas. Candida dies alioqui et Romanis pro laeta ponitur.
CANIS, figurate saepe acerbos hostes significat. ut Psal. 22, Circundederunt me canes: id est, atroces hostes ac plane impii ac bestiales. Ibidem, Erue de manu canis unicam meam. Alias pro vilissimis hominibus ponitur, sicut et in Latina lingua proverbio Canis pro re despecta ac exosa celebratur: ut, Peius cane et angue odisse. ut 2. Reg. 8. Quid est servus tuus canis, ut faciat rem tantam: id est, tam crudeliter Israelitas affligat? Eccles. 9. Melior est canis vivus quam leo mortuus: id est, res
vilissima viva. Iob. 30, Quorum patres sprevissem ponere cum canibus gregis mei. Canem mortuum persequi, 1. Sam. 24. 2. Sam. 9. Respexisti super canem mortuum, similem mei. ubi itidem ponitur pro re vilissima. In eodem sensu est et Matth. 15. Non est bonum sumere panem filiorum, et proiicere canibus. Usitatum porro est in omnibus ferme linguis ac gentibus, ut canis vilem ac ociosum hominem significet. Sic Graeci suos cynicos, ob impudentiam et mordacitatem vocârunt: sic Helena. Iliad. 6. semet nominat, loquens cum Hectore. Hinc et Caput canis, pro re vilissima: 2. Sam. 3, Nunquid ego caput canis sum? id est, dux aut gubernator canum, vel alioqui res vilis aut abiecta, ut caput canis, in quo nihil expetendum est. Simili phrasi Germani Caput diaboli pro pessimo homine usurpant: et caput canis, Hunds kopf, pro vili. Praeterea Ein eselskopf, oder kalbs kopf, pro stupido et nullius ingenii homine, cuiusmodi illa animalia sunt. Canes aliquando significant doctores, ob similitudinem: quia utrorumque est tueri gregem, et arcere lupos. Sed canes muti, non valentes latrare, significant negligentes doctores, Esa. 56 Ibidem: Canes impudentes nescientes saturitatem. de avaris sacrificis. Sic et Phil. 3. Canes, malos operarios significat. Hinc oriuntur variae locutiones: ut, Comedi a canibus, 1. Reg. 16, est non sepeliri, sed iacere ut alia brutorum morticinia. Nec canis quidem mutivit, Exod. 11: id est, omnia fuere tranquillissima et pacatissima. Canis ad vomitum, de redeuntibus ad sua peccata dicitur. Proverb. 16, Ut canis revertitur ad vomitum, sic stultus iterans suas stulticias. Sic et 2. Petr. 2. Canem apprendere auribus: id est, sibi attrahere non necessarias rixas. Proverb. 16, Sicut qui apprehendit canem auribus, ita qui transiens irascitur in lite non sua. Vicinum est verbis, sed sensu plurimum differt proverbium, Lupum tenere auribus: quod de ancipiti periculo usurpatur, Sacrificare canem, Esa. 66 pro, rem abominandam. Vicinum huic illud Eccles. 13, Quae communicatio homini sancto ad canem? Idem est cum dicitur Apoc. 22, Foras canes et venefici, pro excrandis impiis. Caeterum, Sanctum dari canibus et porcis prohibens Dominus, intelligit prorsus indignos, impios et prophanos, Matth. 7. Idem valet ferme illud Panem filiorum dare canibus, Matt. 15. Tametsi in priori loco ipsemet Dominus addens, Ne conversi lacerent vos, indicet, se loqui non tantum de indignis, sed etiam ingratis, atque adeo obstinatissimis persequutorib. piorum. Canis vivus melior est leone mortuo, Eccles. 9. videtur impiorum sententiam referre, qui mortuis nihil vitae aut boni restare arbitrantur.
CANICIES pro senectute, aut sene, Gen. 42, Descendere facietis caniciem meam ad inferos: pro, facietis me nunc senem mori. 1 Reg. 2, Non deduces caniciem eius pacifice in sepulchrum: id est, non permittes eum in bona senectuteraliter mori Oseae 7, Canicies sese sparsit in eo, et non novit: id est, iam est grandaevus, interitui vicinus.
CANERE, et Cantio, quid proprie significet notum est. At figurate modo in bonam, modo in malam partem accipitur. Nam cantilenae componebantur tum de laude, tum et de vituperio aliquorum, sicut et nunc. Plerunque tamen laudationem Dei haec vox in Sacris literis significat. ut Psalmo 101, Cantabo bonitatem et iudicium: id est, de bonitate et iudicio Dei. Et Psal. 21, Cantabo fortitudinem tuam: id est, de fortitudine tua Ibidem, Fortitudo mea, tibi cantabo. Psalm. 30, Canet tibi gloria, in seculum confitebor tibi: ubi cantionem suam ostendit esse confessionem. Secundo dicitur aliquando et ipsa res aut homo, cantio aut canticum. ut Psalm 18, Iehova fortitudo mea et canticum: id est, ille me corroborat, et ego de eo cano. Psal 119, Cantus fuerunt mihi statuta tua: id est, de eis tanquam re longe gratissima canam, Cantici verba dicere alicui, est aliquem laudare: 2. Samuel. 22. ubi David Deum laudat. Canticum non raro causam canendi denotat, nempe liberationes ac beneficia Dei. Sic dicitur Canticum Dei esse nobiscum. Psal. 42, Nocte eius canticum meum: id est, suis subinde renovatis beneficiis me excitat ad gratiarum actionem. Idem est Dare alicui cantica, Iob. 35. Deus dat cantica in nocte. Prorsus idem valet, Ponere in alicuius ore canticum. Psal. 40, Posuit in ore meo canticum novum, laudem Deo nostro, ubi Psaltes per laudem Deo nostro, exponit canticum. intelligitur autem per utrumque causa canendi nempe liberatio. Zach. 9, Vinum faciet cantare virgines: id est, exhilarabit, erit copia vini. Novum canticum saepe ponitur pro novo beneficio, et nova gratiarum actione: quia subinde de novis beneficiis novae cantiones componebantur, Psal. 95. et 149. Alioqui et Homerus dicit, recentissimas quasque cantilenas esse longe gratissimas. Non raro autem significat etiam ipsum Evangelium, seu praedicationem de Christo, quae est maxime suavis, et mundo nova ac ignota doctrina. Loqui verba cantica, est gratias agere. 2. Sam. 22, David loquutus est verba cantici huius: id est, gratias egit Deo hac cantione. Iud. 5. Exurge Debora, loquere canticum, Tertio, Esse aut ministrare in cantico, 1. Par. 6, est psallere in templo. Ibidem habetur, Praefici in locis cantici, pro eodem ferme sensu. Porro Vir cantici, Nehem. 12. et doctus cantici, 1. Par. 25, significat peritum cantionum Ecclesiasticarum. Instrumenta cantici, 1. Par. 16. et saepe alias. pro instrumentis Musicis reperitur. Atque in hisce omnibus significationibus et phrasibus, canticum in meliorem partem accipitur, de laudatione Dei. Quarto, Canticum aliquibus esse, etiam in malam partem accipitur, nempe esse ludibrio ac risui, ut Iob. 30. Nunc autem canticum eorum sum, et factus sum eis in sermonem: id est, de me ignominiose cantillant. Sic et Thren, 3. dicitur: Sessionem et surrectionem eorum aspice, ego canticum eorum sum. Quinto, Canere pro simplici etiam sermone accipitur: ut Esa. 5, Cantabo canticum dilecto meo de vinea eius. id est, indicabo quomodo se res habeant inter dilectum meum et vineam eius. Sic Matth, 11 dicitur, quod et laeta et tristia sint cantata aut praedicata Iudaeis, sed frustra. Denique in novo Testamento. praesertim Eph 5. et Coll. 3. de ipsis pientissimis cordis cogitationibus, fide ac motibus accipitur Cantantes ac psallentes in cordib. vestris Domino.
CAPILLI cum sint numero multi, et res in homine minimae et tenues, multis locutionibus occasionem praebent. ut, Numeratos esse alicuius capillos capitis, Matth. 10 Luc. 12. pro, omnia nostra, etiam minima, fide summa ac optima a Deo custodiri, et conservari, nedum maiores et preciosiores partes. Eadem ratione dicitur, non casurum aut periturum capillum alicuius: 1. Sam. 14. et 2. Sam 14 1. Reg. 1. et Luc. 21: id est, ne minimam quidem eius partem laedendam esse, nedum maximam. Simili occasione aut natura capillorum dicitur Matth. 5. Non potes unum capillum facere album: id est, ne minima quidem nostra recte mutare possumus, nedum maxima. In hisce ergo omnibus loquutionibus, capilli pro quavis ignobilissima hominis parte ponuntur. Porro funda iacere ad capillum Iud. 20, est directissime ac certissimo ictu scopum tangere, Psal. 40 et 69. a numerositate loquutio sumitur, cum dicuntur peccata aut hostes nostri multiplicati esse super capillos capitis nostri. Denique de phrasi, Radere barbam ac capillos, quod significat dolorem, moerorem aut indignationem, ut est exemplum etiam Esd. 9. supra in BARBA et CALVICIO dixi.
CAPIO, et Captivitas, varias habet loquutiones: ut, Capere animas, Proverb, 11. Qui capit animas, sapiens est: id est, qui docendo homines persuadet, et veluti in
suam potestatem redigit, eosque in veram viam aut piam servitutem abducit. Est prorsus idem cum eo quod Christus dicit, Faciam piscatores hominum. Sed contra in malam partem haec eadem phrasis accipitur Psalm. 93, pro in exitium rapere. Sic et Paulus dicit 2. Tim. 3, Captivantes mulierculas. Sic quoque 2. Corint. 10, Captivam ducimus omnem cogitationem ad obediendum Christo: ubi iterum in bonam partem accipitur. Hanc sermonis captivitatem exprimit illa celebris pictura Gallici Herculis. Capi aliquem in consiliis suis. Psalm. 10. Prae superbia persequitur impius pauperes, capiantur in cogitationibus quas cogitant: id est, laquei et fraudes quas struunt piis, sint ipsismet exitio. Hoc dictum etiam Paulus citat, inquiens: Qui capit sapientem in consiliis. Est idem prorsus cum proverbio, Incidere in foveam, quam fecit. Capiam domum Israel in corde suo, quod separaverunt se a me per idola sua, Ezech. 14: id est, deprehendam, redarguam, et patefaciam eorum pravas et idololatricas cogitationes. Capi etiam simpliciter in genere significat, alicui magnum malum accidere. ut Ecclesiast. 9. Sicut ista capientur filii hominum in tempore malo: id est, sic eis accidet, aut sic male habebunt. Captivitas porro alias significat ipsum damnum aut malum captivitatis, seu illam servitutem. ut Deut. 30. Reducet te Dominus de captivitate tua. Apoc. 13, In captivitatem vadet, qui in captivitatem duxerit. Alias homines et res in captivitatem abductos: ut Ierem. 29, Captivitatem vestram reducam, et congregabo vos de universis gentibus, ad quas vos dissipavi. Esa. 49. Captivitas a forti tolletur, et quod ablatum fuerit robusto salvabitur. Simili sensu dicitur Esd. 4. Filii captivitatis impediebantur a structura templi: id est, posteri eorum qui fuerant captivi in Babylonem abducti. Aliquando denique Captivitas significat etiam ipsum captivatorem, ut Psalm. 68. et Ephes. 4, Ascendit in altum, et captivam duxit captivitatem: id est, satanam, peccatum et legem nos captivantem, in captivitatem redegit. Captus, Num. 31 potentialiter pro capiendo ponitur. Capiens unum captum e quinquaginta: id est, unum quod capi et separari debet, ac convenit, ex media parte filiorum Israel. Captivus gladio, id est, in bello captus. Gen. 31. Abduxisti filias meas ut captivas gladio: id est, perinde ac si eas in bello caepisses, essentque tua mancipia. Captivitas alicuius, pro eius praeda. Num. 31. Vos et captivitas vestra: id est, vestri captivi. Captivitatis indumentum. Deuter. 21, Deponatque captivitatis indumentum: id est, mulier capta nuptura suo hero exuat vestes, in quibus capta est primum. Captivitas perfecta, id est, qua omnes capti sunt, nullo evadente. Amos 1, Eo quod tradiderunt captivitatem perfectam ipsi Edom: id est, neminem passi sunt evadere hostes, non permiserunt ut tuto profugerent in suam regionem, eoque repulsi omnes capti sunt.
CAPERE, χωρεῖν, Matth. 19, et 1. Cor. 2. simili metaphora a capacitate loci aut vasis, significat facultatem intelligendi aut agendi aliquid. Paulus dicit, Animalis homo non capit ea quae spiritus sunt. stulticia enim ei sunt, nec potest ea cognoscere: de capacitate intelligentiae id verbum sumit, ut sequentibus declarat. At cum Christus dicit Matth. 19, Non omnes capiunt id verbum: de facultate non apprehendendi, sed praestandi intelligit. Quod licet multi facile intelligant quid sit purus caelibatus, tamen pauci eum praestare queant. Quare addit Dominus, Qui potest capere, capiat: id est, qui est idoneus ad castum caelibatum, ille eum praestet. Talis significatio est Latinae vocis. Captus, sicut ille in Terentio inquit: Ut est captus servulorum. Sic Graecus poeta inquit: Non capit magnam eruditionem indoctus vir. Porro Iohan. 5. inquit Christus, Quomodo potestis vos credere gloriam ab hominibus accipientes? Quod potius videtur significare captantes, aut ambientes. Nam accipere gloriam, ubi ultro offertur, non impedit fidem. Sed qui captant hominum favorem ac gloriam, multa contra verbum, ad voluntatem hominum facere coguntur.
CAPUT, habet plures proprietates: in de igitur variae huius vocis significationes exoriuntur. Nam et nobilissimum membrum, summoque loco positum, et quasi initium est hominis, et maxime conspicitur: denique periculosissime summaque cum pernicie laeditur. Primum igitur a praestantia ducitur metaphora, quae significat omne dominium aut superioritatem. Num. 36, Coram principibus capitibus patrum filiorum Israel. Capita patrum tribuum Israel, Esaiae 14: id est, principes familiarum. Caput magnorum, 2. Sam. 23, pro primis principum vel magnatum. Statuite Nabot in capite populi, 1. Reg. 21: pro, inter primates sive primores populi. Caput circumdantium me, perversitas labii sui operiat eum, Psalm. 140. pro, mendacium principis persequutorum obruat ipsum. Percutiet caput super terram multam, Psal. 110. id est, praepotentes tyrannos late regnantes. Errare fecit capita populi instar ebrii, Iob. 12. id est, summos gubernatores reddit incertos, quid agendum aut omittendum sit in summis meis difficultatibus. In hoc sensu adiungitur et opponitur ei Cauda, quod sit et ultimum et ignobilissimum membrum. ut Isa. 19, Nec erit Aegypto opus, quod faciet caput vel cauda: pro, neque magnates neque plebeii facient quicquam salutare. Peregrinus evadet in caput, et tu in caudam, Deut. 28. pro, ipse fiet tuus dominus aut superior, et tu eius subditus aut servus. Fuerunt inimici eius in caput, Thren 1. pro superiores, et dominati sunt ei. Esa. 9. paulo aliter caput et cauda ab ipsomet propheta exponitur. Dicit enim, virum gravem et magnae dignitatis esse caput: pseudoprophetas vero esse caudam quod ob doctrinae et morum impuritatem seductoribus tribuitur, tanquam qui stercora infernalia egerant. In eadem significatione dicitur, Ponere in caput. Deut. 1. Ponam illos in capita vestra. Ponet te Iehova in caput, non in caudam, Deut. 21. pro faciet te principem ut sis semper superior, nunquam inferior. Posuisti me in caput gentium, Psal. 18: id est fecisti me regem gentium. Sic 2. Sam. 22, Custodisti me in caput gentium: pro, conservasti me a tot persequutionibus Saulis et aliorum, donec fierem rex. Idem valet In capite, aut Caput esse, 1. Par. 4. 29. 2. Par. 20. Certe nobiscum est in caput Deus ille, 2. Par. 31. pro, Dux noster est. Imposueras hominem super caput nostrum, Psal. 66. id est constitueras super nos tyrannum. Vicina huic significatio, cum in quacunque re praecipuum quiddam significat. ut Psal. 74, Contrivisti capita draconum subter aquas. Tale et illud est, Conteret caput serpentis, Gen. 3: id est, praecipuam vim, et in quo satanae potentia sita est, nempe peccatum, legem, mortem ac infernum, seu etiam regnum aut tyrannidem satanae, et contraria bona restituet adeo plene, ut in eo benedicantur omnes gentes. In hoc sensu aut significatione dominii etiam Paulus dicit 1. Cor. 11, Deum esse caput Christi, Christum viri, et virum mulieris: id est, dominum ac gubernatorem, quod dominium mulier tegmine capitis verecunde confiteri debeat. Nec ita multum differt ab hoc sensu, cum Christus toties dicitur Caput Ecclesiae, Ephes. 1. 4. 5. Coloss. 2: tametsi haec loquutio sit multo significantior aliis. Quam eius singularem ἐνέργειαν Paulus Ephes. 4. et Coll. 2 exponit, quod Christus sit non solum dominus ac gubernator Ecclesiae: sed etiam omnis vita, vigor, ac omne bonum ex hoc capite in subiecta membra defluat. Secundo, ob nobilitatem etiam, et quia est praecipuae operationis, ideo non raro ponitur pro toto homine. ut Levitici 19, Coram capite cano consurge.
Benedictiones super caput iusti: id est, supra ipsum iustum. Proverb. 10. Non sine singulari emphasi in hac phrasi vel bonum vel malum In alicuius caput venire dicitur, id est, vel in summum commodum, vel in summam perniciem totius hominis. Benedictiones sunt super caput iusti, Proverb. 10. Sic dicitur dari via in caput alicuius: id est, in eius exitium, 1. Reg. 8. Ezech. 16. Foedus meum quod irritum fecit, dabo in caput eius, Ezech 17: pro efficiam ut sit ei exitio violatum foedus. Sic sanguis alicuius in caput alicuius: id est, ipse sui exilii causa est. Sic clamant Iudaei de Christo. Sanguis eius super capita nostra: id est si iniuste interficitur, puniam ur nos divinitus, ultro hanc totam culpam ac poenam quae eius occisoribus debetur, a te avertemus, et in nos totam recipiemus. Sic Psalm. 7, Convertatur perversitas eius in caput eius. Tertio, quia caput eminet, aliquando pro summitate ponitur. Praeparatus erit mons Domini in capite montium, Ies. 2. pro, in summo vertice, aut loco Ecce habitabat in capite montis, 1. Reg. 1. Iacob adoravit ad caput lecti: id est, initium, Gen. 47. In capite libri scriptum est. id est, initio, in titulo aut argumento, Heb. 10: id est, Christus est summa et scopus totius Scripturae. Quarto, ob eandem causam significat totius rei summam, sicut et apud Latinos et Graecos. atque adeo in omnibus ferme linguis. Sumere caput filiorum Israel, Exod. 30. Num. 1. id est, numerum, summam. Reddere in capite, Levit 6, pro tota summa. Eadem de causa pro singulis hominibus ponitur. Iud. 5, Puella duae puellae capita viri: id est, singulis una aut duae in praedam contingent. Inventi sunt filii Eleasar plures in capita, 1. Par. 24. pro, si numeres singulos. Caput etiam pro agmine ponitur, quod singula agmina suos duces aut capita habeant. Egressus est vastator tribus capitibus, 1. Samuel. 13 Porrô hinc variae phrases oriuntur, quas ordine recensebo ac exponam. Movere caput, admirantium est, super rei novitate, aut peregrinitate: ideo alias in bonam partem accipitur, pro condolere alicui. Nahum. 3. Quis non movebit super te caput? Iob. 16, Moverem super vos caput meum, roborarem vos ore meo. Alias, et crebrius, in malam partem: Posuisti me in commotionem capitis in populis, Psal. 43. et 22. Et factus sum opprobrium illis, viderunt me et moverunt capita sua. Thren. 2, Sibilaverunt et moverunt caput super filiam Ierusalem. Sic et Christum crucifixum deriserunt impii, moventes capita. Tristes solent incedere demisso capite, laeti erecto: inde fit, ut toties Scriptura elevationem capitis ponat pro exhilaratione vel potius pro causa exhilarationis. i. liberatione, aut aliquo alio insigni beneficio Dei. Iob 1, Si impie egi, vae mihi: si vero iustus sum, non levabo caput meum saturatus ignominia: id est, nihilominus non audebo attollere vultum praepudore. Eadem fere ratione dicunt Latini Attollere vultum. Psal. 3, Et tu Domine scutum circa me, gloria mea et exaltans caput meum. Sic et Iud. 8 et Psal. 110, tum de liberatione, tum et de summa glorificatione dicitur, Propterea exaltabit caput. Similis prorsus phrasis est Psal. 27, Et nunc extollat caput meum super hostes meos. Sic Psal. 83, Odio habentes te extulerunt caput. Caput levare, Gen. 40, tum pro recordari, tum pro exaltatione videtur accipi, Videntur et Israelitae eodem modo de capitis imminutione sensisse. Posset non incommode triplex Iuristarum capitis diminutio accommodari ad vocis huius significationes: sed id non ita vel necessarium, vel nostri propositi est. Caput nudare, luctum significat. Levit. 10, Capita vestra ne nudetis. Sic et Tondere caput, Iob. 1. Quare contrarii quasi ritus fuere, ut et nudare et tegere caput dolorem ac luctum illis significarit. Tegere quoque caput non raro dolorem et ignominiam significat. Sed non usitato tegmine, verum pallio, ac penitus. Ierem. 14. Pudore affecti sunt agricolae, obtexerunt caput suum: quia qui ignominia sunt affecti, nec volunt alios intueri, nec ab aliis in faciem respici sustinent, eoque tegunt faciem. Sic Graeci dixerunt ἐγκατύπτεσθαι: et illa nobilis pictura in sacrificatione filiae Iphigeniae, involuit caput Agamemnoni. Involvebant enim caput pallio, praepudore et dolore. Operire caput, Psalm. 140, est munire caput, in die armorum: id est, praelii. Ideo muliebrem ab verecundiam, vult Paulus feminas tegere caput. Super caput alicuius crescere, aut transire, est, eum obruere. Sic iniquitates super caput crevisse et transivisse dicuntur Esd. 9 Psal. 38 sicut si diceret: Ita sum immersus in peccata et poenas, sicut si essem in profundum a quae proiectus. Capiti pulverem iniicere, itidem doloris ac moeroris indicium est: Thren. 2. Sic et manus habere super caput, ut de Thamar stuprata ab Ammone legitur 2. Sam. 13. Esse alicui ad caput, est, praeceptorem agere: contra Ad pedes, discipulum. 2. Reg. 2, Tolletur Helias a capite Elisaei: id est, non amplius eum docebit. Sic et Paulus dicit se esse eruditum ad pedes Gamalielis. Sumpta haec phrasis est ab ipso situ docentium et auditorum, quorum hi inferius, illi superius sedent. Congerere carbones ardentes in caput alicuius, Proverb 20. et Rom. 12, significat omnino extremum exitium alicui accersere. Non enim peius fieri potest impio ingrato, quam si beneficia ei pro malefactis rependantur: sic eo pergente furere, extrema ei ira Dei poenaeque accersuntur. Sed de hoc mox. Caput canis, supra in voce CANIS est expositum, de re vilissima et contemptissima. Caput ungere, significat lautius ac delicatius victitare. Quare Christus hypocritas Matthaei 7 accusans, quod cum ieiunabant, studio in vultu ac toto externo gestu, tum dolorem animi luctumque ob peccata, tum debilitatem ob nimia ieiunia simulabant, deformando et obscurando genuinum colorem faciei. Christus contra piis praecipit, ut ungant caput, et lavent faciem: id est, potius delicatum victum simulent, quam ita hypocritice sua illa opera ieiunii ostentent. Aliquid nimium et quasi hyperbolicum videtur dicere, veluti in alterum extremum protrahendo pios ut eos ad mediocritatem perducat. Sic: Nesciat sinistra tua, quid faciat dextera.
CARBONES, alias intelliguntur extincti. Prov. 26, Carbones ad prunas, et ligna ad ignem, sic homo iracundus excitatrixas. Alias intelligitur de ardentib. carbonibus, qui alias in bonam partem accipiuntur. ut Esaiae 6, Uti carbone expiantur peccata prophetae: ubi oportet intelligi ipsum holocaustum Christi. Alias in malam partem, de laedentibus. ut Psalm. 140, Carbones ignis super eos cadent: id est, gravissimae poenae venient. Sic et Rom. 12, et Proverb. 25, Si inimicus tuus esuriverit, ciba eum: si sitiverit, pota eum: hoc enim faciens, carbones ignis congeres in caput eius: tibi autem Dominus rependet. Rom. 12. Proverb. 25. Hunc locum plerique ita exponunt, ut dicant per carbones ignis significari, fore ut hosti benefaciendo conscientiam moveas, eumque convertas. Verum verba ipsa indicant, significari, Adhibebis ei rem vehementer laedentem, praecipuae ac periculosissimae eius parti. Sic enim Psalm. 140, Carbones super nos cadent igni facies eos cadere In eodem sensu et Psal 18 carbones accipiuntur: Dedit de caelo grandinem, et carbones ignis: misitque sagittas suas, et dissipavit eos.
CARCER, Esaiae 24 accipitur de uno aliquo loco, vel potius potentia Dei, qua custodit omnes ad extremum iudicium. Sed Psalm. 142. orans, ut reducatur anima sua de carcere: intelligit quamvis maiorem calamitatem, in qua haereamus, et a qua nos divinitus liberari petamus. Augustinus dicit, in hoc posteriori loco significari tenebras ignorantiae, quibus anima clausa captivaque veluti carcere detinetur. Petrus primae tertio dicit, Christum mortificatum carne, et vivificatum
spiritu, profectum esse ac praedicasse spiritibus ἐν φυλακῇ, in custodia aut carcere positis, qui olim fuerant increduli: ubi per carcerem omnino credo locum inferorum intelligi, ac pertinere id dictum ad descensum Christi ad inferos. Verum hunc locum copiose exposui in voce INFERNUS. Aliqui ibi per Custodiam intelligunt, quasi speculam quandam, unde instar custodum aut vigilum prospectârint et expectârint piae animae adventum Christi. Alii per carcerem intelligunt tum illam legis paedagogiam, patres quasi in quadam servitute detinentem: tum etiam illorum desiderium adventus Meschiae, quo cum quadam anxietate cupiverunt videre diem Christi. Verum hae interpretationes nimium violentae esse videntur.
CARMEL, fuit nomen montis in Gilead, et civitatis: Iosuae 25. 1. Sam. 25. Saepe tamen est appellativum, et significat quemvis locum fertilem, quasi dicat Cheremale vinetis plenum, ubi omnia hortis ac vinetis exculta sunt. Notum est, solere celebria nomina propria, praesertim ob aliquam qualitatem, in appellativa commutari, in omnibus linguis. Dicetur de hac voce aliquid etiam in LIBANO.
CARDUUS. 2. Reg. 14, narratur fabula de Carduo petente filiam Cedri. Unde apparet, Carduum pro quovis infimi ordinis, tenui, aut alioqui vili homine accipi solitum: quia et ipsa herba non adeo sublimis est, certe non arbustis, nedum arboribus comparanda. Et in textu additur, Transivit fera, et conculcavit carduum: id est, facile est oppressus ab adversario.
CARO, praeter propriam significationem, alias omnia animalia, alias solum hominem significat, per synecdochen: quia inter partes animalium maxima, maximeque conspicua est caro. Primum igitur Caro significat in genere omnia animalia. Psal. 136, Qui dat escam omni carni. Psalm. 145, Benedicat omnis caro nomini sancto eius. Sic sane etiam Gen. 6 et 7 accipitur, cum de deletione omnis carnis agitur. Levit. 17, Sanguinem omnis carnis non comedetis. Gen. 8, Cuncta animalia quae sunt apud te ex omni carne. Secundo, hominem significat simpliciter totum. ut Gen. 6, Finis omnis carnis venit coram me. et, Corrupit omnis caro viam suam: id est, omnes homines: Esa. 40. Revelabiturque gloria Dei, et videbit omnis caro pariter quod os Domini locutum sit: ibidem. et 1. Petr. 1, Omnis caro foenum. Psalm. 56. Deo fidam, et non timebo quid faciat mihi caro. moxque idem exponit: Non timebo quid faciat mihi homo. Ioel. 2, Effundam de spiritu meo super omnem carnem. Non salvabitur omnis caro, inquit Christus, et Paulus: id est, ullus homo. Matth. 24. Rom. 3. Vide Hilar. super Psalm. 64. Tertio, ob imbecillitatem hominis, Caro crebro fragile quid et debile sonat ut Gen. 6. Non litigabit spiritus meus cum homine in seculum, eo quod sit etiam caro: id est, res fragilis, et brevi interitura. Sic Psalm. 78. Recordatus est quod sint caro, spiritus vadens et non rediens: id est, caduci. mortales. Sic et Esa. 31 describitur imbecillitas exercitus Aegyptii. Inquit enim: Equi eorum caro sunt, et non spiritus. Maledictus qui confidit in homine, et ponit carnem brachium suum, Ier. 17. Quarto, Caro etiam ipsas nobilissimas hominis vires, nempe rationalem potentiam, qua in religione utimur, denotare videtur, iuxta Christi definitionem Iohann. 3, Caro est, quicquid ex carne natum est. Gal. 3. Cum spiritu coeperitis, nunc carne consummamini: id est cum antea veram pietatem, vi ac energia Spiritus sancti per Evangelion accepti, inchoaveritis, nuncuultis legis observatione carnalibus viribus ac operibus vestris salvari: aut, cum antea incoeperitis quaerere iustitiam ac vitam, ex Evangelio ac regno Christi, quae vere spiritualia sunt, et spirituales efficiunt, nunc ex externis observationibus, quaeritis. Sic Phil. 3. Si quisquam alius videtur habere fiduciam in carne: id est, rebus, genere, viribus ac operibus humanis. Quicunque volunt placere in carne: id est, in externa ac caeremoniaria pietate: et bonis operibus humanis viribus factis. Sic Rom. 7, In carne non habitat bonum: id est, in carnalibus viribus. Roman. 4. Quid dicemus Abrahamum invenisse secundum carnem: id est, suis viribus ac bonis operibus. Matt. 16. Caro et sanguis non revelavit tibi, sed pater meus caelestis: id est, ex viribus, ingenio, cogitatione et eruditione humana, istam admirandam noticiam non habes. Gal. 4. Is qui secundum carnem erat natus: id est, carnalibus viribus genitus. Quinto, crebro ponitur haec vox pro hominis corpore. Levit. 29 aliquoties vetat, ne incisuras aut ulla stigmata in carne faciant. Sic Genes. 17 proponuntur minae, ei qui erit incircuncisae carnis. Sic Prov. 14 dicitur, vita carnium cor leve: id est, salubritas corporis. Hinc iustificationes carnis, Hebr. 9. id est, externi hominis, non conscientiae. 2. Cor. 7, Mundemus nos ipsos ab omni inquinamento carnis et spiritus. Porro cum Christus dicitur passus carne, 1 Pet. 4, et Carnem suam dare pro mundi vita, significat totam humanitatem. Sic et Psal. 16, et Act. 2. caro Christi dicitur requiescere in spe, et non visura corruptionem, scilicet et carnalem et spiritualem. Item filius David secundum carnem. Rom. 1. 9. Verbum caro factum est, Iohan. 1. Christus in diebus carnis suae, Hebr. 5, Antonomasia quaedam est: id est, dum hic humanam vitam vixit. Sexto, caro, praesertim in novo Testamento, significatipsam malam hominis naturam, ratione suae corruptionis. Causa huius significationis est,' quia totus homo ex carne nascitur, caro est, et non est spiritus, et ad carnalia tendit: ut Iohan. 3. Quod natum est de carne, caro est. Significat autem totum hominem corpore et anima quatenus renatus non est, praesertim vero ipsum cor ac rationalem animam, quae vel maxime corrupta est: ut, Sensus carnis inimicitia est adversus Deum, Rom. 8, id est, totus homo, praesertim anima rationalis, seu mala mens et malus animus, exercet hostilitatem cum Deo. Sic forte et Gen. 6, Quia caro est. In carne seminare, id est, carnalibus aut corruptionis desideriis indulgere. Habet quidem haec significatio aliquid vicinitatis cum quarta, sed tamen ibi vires hominis per sese: hîc vero quatenus corruptae sunt, significantur. In hac significatione admodum crebro ei opponitur spiritus: ut Ioh. 6. Caro non prodest quicquam, spiritus est qui vivificat. Iohann. 3, Quod natum est ex carne, caro est: quod ex spiritu, spiritus est. Sic opera carnis operibus spiritus, Gal. 5. opponuntur. Caro et sanguis negantur possessura regnum caeleste, 1. Cor. 14: id est, corruptus ac perditus homo non salvabitur, non intrabit regnum caelorum, nisi fuerit regeneratus. Est vero haec significatio diligenter observanda, contra seductores et sophistas, qui per carnem corruptam intellexerunt tantum inferiores aut brutas hominis partes, non vero rationales. Unde porro cum Philosophis a vero aberrantes, senserunt, tantum affectus et animalem potentiam corruptam: rationem vero esse sanam, et (sicut forum male versus Aristoteles loquitur) deprecari, id est adhortari ad optima. Ex quo denique cum eisdem ex bonitate rationis, virtutum habitus iustitiamque, per quam salvarentur, extruxerunt. Atque ita totam doctrinam de gratia penitus everterunt. Nam si ratio sana est, a qua proprie religiosae actiones proficiscuntur: quid opus ei est Spiritu sancto et renovatione? Potest etiam perfecte obedire Deo, et legem praestare: quid ergo opus Christi impletione legis, aut perpetua peccatorum condonatione? quid etiam perpetuo Dei auxilio in praestanda pia vita, et pugna contra peccata? Vide quantam lernam malorum unicae vocis Scripturae
pravus intellectus secum attulerit. Sed de hoc fonte Papisticorum errorum plures hoc tempore luculenter disserverunt, praesertim autem Lutherus super Galatas, et alias saepius. Ex hac vero significatione venit phrasis, Vivere et ambulare secundum carnem aut spiritum. Rom. 8. Si secundum spiritum, non secundum carnem vixeritis. item, Opera carnis. item, Caro concupiscit contra spiritum, et spiritus contra carnem. Ubi autem carni spiritus opponitur, significat Spiritum sanctum in homine existentem, et simul novum hominem per Spiritum sanctum in nobis regeneratum. Gal. 5. ubi etiam opera carnis enumerantur. Desideria carnis, Eph. 2. In carne esse. Rom. 7 et 8, significat idem quod renatum non esse, et secundum corruptum hominem agere ac vivere. Gal. 2, In carne vivere, significat hanc mortalem vitam vivere, Hinc etiam locutio Carnalem esse, 1. Cor. 1. Et, Quae carnis sunt quaerere. Ponitur etiam hoc generale nomen synecdochice pro pudendis: ut, Caro asini caro eorum, Ezech. 23. Sic et Levit. 15 accipitur: Cum semen de carne eius defluet. Phrases porro hinc variae oriuntur: ut, Esse carnem et sanguinem alicuius: de summa cognatione. ut Genes. 20, Os meum et caro mea. Et 37, Frater noster et caro nostra est. Sic 2. Sam. 19, Fratres mei estis, os meum et caro mea estis: pro, cognatio et consanguinei. 2. Sam. 5, Os tuum et caro tua sumus. 1 Paral. 11. Iud. 9. sic et Germani dicunt, Der herr hatt sein fleisch und blut verrahten, etc. Esa. 48, A carne tua ne abscondas te: id est, ne desinas tuis benefacere. Paulus dicit, se velle provocare ad aemulationem carnem suam: id est, Iudaeos gentiles suos, et cognatos. Vicinum huic significationi est, sed tamen multo ἐμφατικώτερον, quod de viro ac muliere dicitur, quod duo erunt in carne una: id est, summe cognati, aut etiam facient constituentve quasi unum hominem: veluti si unus solus non sit plenus ac integer homo. sicut et Gen. 1. dicitur Deus creasse hominem aut Adamum ad imaginem suam, bis in singulari repetens. et mox tertio subiicit, veluti exponens illum unum hominem, inquiens: Masculum et feminam creavit eos. In hunc sensum videtur et illud Ephes. 5. dici, quod simus caro de carne, et os de ossib. Christi: licet multo arctius et magis mysticum vinculum cognatioque nobis cum Christo esse intelligenda est, quam ipsemet Paulus maximum mysterium esse pronunciat. Venisse in carnem Christus dicitur 1. Iohan. 4. id est, homo natus esse: sicut supra de humanitate hoc vocabulum saepe accipi diximus. Carnis interitus. 1. Corinth. 5, Tradidit eum satanae ad interitum carnis, ut spiritus salvetur: significat externam infamiam, quae ei apud Ecclesiam Dei exoriebatur: et praeterea afflictionem, quam ei satan erat iusto iudicio Dei irrogaturus: vel etiam, ut eius securitas et carnalis Adamus nunc in eo regnans, legali excommunicationis fulmine et mala conscientia excarnificetur. Nosse aliquem secundum carnem, est alicuius carnales dotes, dignitatem aut externa opera mirari, aut etiam carnali affectu. Potest enim secundum carnem intelligi de carne vel agniti, vel agnoscentis. Quod ergo Paulus 2. Cor. 5. negat, se quen quam nosse secundum carnem: intelligit, se nullius hominis dotes, autoritatem aut dignitatem mirari. Quod porro addit, se ne Christum quidem nosse secundum carnem, tametsi eum viderit: intelligit se non tam eius miracula ac corporalem conversationem admirari, quam verbo eius adhaerere, et spiritualem eius praesentiam intueri: adhaec, nihil se carnale ab eo quaerere, sicut Iudaei ex suo Meschia, et ipsimet Apostoli initio quaesierunt. Vicinum huic est acquiescere carni et sanguini, Gal. 1: id est, non adii, ac quasi fundavi meam doctrinam, vocationemque super Petrum, aut alios eximios doctores, qui erant Hierosolymae, veluti ex illis pendens, aut in eos respiciens, contentus vocatione, mandato ac illuminatione Christi. Voluntas carnis, aut nativitatis ex ea, damnatur Iohan. 1. quo significatur, humanum conatum, studium ac proaeresin, et propositum, non efficere vere spirituales homines, iustos, ac haeredes vitae aeternae: sicut ii putant, qui ex viribus humanis per crebras actiones habitum virtutum, indeque iustitiam coram Deo, et denique filialitatem et felicitatem aeternam educere aut gignere conantur. Verum de hoc loco agitur in voce Voluntatis, quam supra in Beneplacito exposui, et postea etiam in Nascor aliquid dicam. In carne esse, et tamen non secundum carnem ambulare, 2. Cor. 10. pro, in corporali quidem vita vivere, non tamen corruptae carnis cupiditates sequi. Prius caro significat corpoream istam vitam, aut corpus ipsum: posterius, inhaerentem pravitatem. Carnem crucifigere cum suis concupiscentiis, Galat. 5. est suum veterem Adamum, nativam corruptionem, et pravas eius cupiditates mortificare. Carneaeres plerunque quidem in malam partem dicuntur, et vel imbecillum quid, vel etiam extreme malitiosum sonant: sed tamen cor carneum Ier. 31. Ezech. 11. et 36 in meliorem partem accipitur, et lapideo opponitur, cum Deus dicit, se excisurum illorum cor lapideum, et daturum illis carneum ac novum. Carnem Christi comedere, et sanguinem bibere Iohan. 6. est credendo beneficiis passionis frui. Caro ibi metaleptice pro eius effectibus aut fructibus accipitur. At corpus eiusdem in verbis Coenae proprie accipiendum est, ut in libello cui titulus Fidelis admonitio, ostendi. Carnem alicuius comedere, extremae crudelitatis habetur. Iob. 13. 19. Esa. 9, Unusquisque carnem brachii sui vorabit. Sic etiam apud Homerum Iupiter Iunoni obiicit, quod si posset, devoraret Troianos crudos. Caro rotarum plena erat oculis, Ezech. 10: id est, corpus, aut essentia. Caro non prodest quicquam. Ioham 6. Cyrillus et Augustinus intelligunt de carne Christi tantum carnaliter, ac sine fide manducata: Chrysostomus vero de nostra carnalitate, res divinas non percipiente: quam esse veriorem interpretationem, abunde infra in voce QUOMODO exponetur, ac probabitur. Carnis et oculorum concupiscentia, 1. Iohan. 2. Omne quid est in mundo, est concupiscentia carnis, et concupiscentia oculorum, et fastus vitae: ubi caro terrenum hoc corpus, totumque hominem terrena tantum commoda et voluptates captantem denotat. Vos secundum carnem iudicatis, Ioh. 8, potest intelligi tum de pravae mentis, tum de externae speciei iudicio.
CASTIGATIO pacis nostrae super eum, Esaiae 53: id est, ipse est castigatus, ut nos bene haberemus. Castigatio alio qui saepius pro institutione, saepe et pro punitione ponitur: quoniam illa duo coniuncta sunt. et Graecum proverbium est, Passiones sunt documenta, παθήματα μαθήματα: ut et instituendos saepe castigari sit necesse, et castigatio afflictioque det intellectum parvulis, ut Scriptura loquitur.
CATECHESIS, et κατηχέω, vox tum in Sacris literis, tum et in primitiva Ecclesia valde usitata. Utitur enim ea Scriptura Lucae 1. Act 18. 21. Rom. 2. 2. Corin. [1.4.] Gal. 6. Significat autem aliquando simplicem narrationem, sed tamen crebrius inculcatam. ut Act. 21. Ut sciant nihil eorum esse verum, quae de te κατήχηνται, audiverunt. Aliquando autem pleniorem institutionem, praesertim in elementis religionis Christianae: et quidem talem, quae fiat voce, atque adeo subinde reposcente praeceptore aut doctore ab auditore, ea quae antea illi tradiderat. Venit autem a κατὰ et ἦχος, quasi dicas personare aut circumsonare, quod talem institutionem necesse est summa fide et assiduitate tradere. Cicero id pulchre Latina voce initio Officiorum expressisse videtur, cum ait: Utile est tuas aures talibus vocib. undique circumsonari. Est igitur Catechismus, elementaris institutio Christianae religionis, viva voce tradita, ita
ut simul concionator subinde reposcat dictata ab auditore. Vetus versio tantum semel hanc vocem expressit Galat. 5: Qui catechizatur verbo, communicet catechizanti in omnibus bonis.
CASTRAMETARI, est tastra exercitus collocare, aut habere. Psal. 34, Angelus Domini castrametabitur circa timentes eum: id est, perinde eos valide tuebitur, ac si castra plena exercitibus circa eos collocasset. Sic Zach. 9, Castrametabor circa domum meam, ab exercitu transeunte et redeunte: id est, tuebor, ne quisquam ei nocere possit, quacunque occasione in eam impetum fecerit. Hanc figuram locutionis etiam re ipsa Deus exhibuit ac declaravit, cum 2: Reg. 6 ostendit, se ignitum exercitum circa Elisaeum habere, multo ampliorem quam qui erat Syrorum, volentium eum capere.
CATARACTAE in caelo ἀνθρωποπάθως perinde finguntur, ut in nostris domibus sunt, quib apertis, quae superiore in loco sunt, deiicimus aut effundimus deorrum. Accipitur autem earum apertio alias in bonam, alias in malam partem: ut in descriptione dilunii dicitur Deus aperuisse cataractas caeli, et inde effudisse aquas: forte instar istarum effusionum aquae, quas vocamus rupturas nubium, Wolkenbruch, quae etiam cataractae ab aliquibus vocantur. Sic et Esaiae 24, de variarum poenarum divina immissione, quas impossibile sit quenquam evadere, scriptum est: Cataractae de excelso aperientur, et contremiscent fundamenta terrae. Sic Apoc. 16. dicuntur phialae caelitus effundi. Nahum. 1 dicitur, effusam esse indignationem irae: pro, largissimas poenas aquarum instar, caelitus in nos effundi. Contrâ Malachiae 3 in bonam partem legitur, de larga et salutari pluvia: Si non aperuero vobis cataractas caeli, id est, effudero caelitus satis pluviae. Effundi aliquid a Deo boni aut mali, vicina huic locutio est, et cum cataractis coniungi solet: sed de ea alibi. 2. Reg. 7. Si Dominus fecerit cataractas in caelo, num fiet hoc? id est: etiamsi Deus caelitus plueret frumento, tamen tanta vilitas annonae fieri non posset.
CATHEDRA. Iudices et doctores solent, in cathedra sedentes, docere ac iudicare. quod adeo receptum est, ut lege fiant irritae sententiae, a non sedente iudice latae: ut postea in verbo SEDERE dicetur. Habuerunt etiam sacras cathedras doctores, ut Nehem. 8 apparet. Fit ergo in Sacris literis mentio Cathedrae, in figurata quadam significatione: ut Psal. 1. Beatus vir qui non ambulavit in consilio impiorum, nec in via peccatorum stetit, nec in cathedra pestilentiae sedit. de cuius loci sensu breviter dicam, ut significatio Cathedrae intelligi queat. Primum intelligo, de actionibus et vitae praxi externa: secundum, de fide ac animo: tertium, de aliorum institutione. Perinde ac si diceret Psaltes: Beatus vir, qui nec turpiter aut scelerate vixit aut egit, nec pravam sententiam de religione aut iustitia aliisque virtutibus aut vitiis habuit, nec denique falsam doctrinam in religione aut moribus docuit. Videtur itaque ab infimo gradu incoepisse: id est, a turpi ac scelerata vita, quae in plurimis etiam infimae conditionis hominibus cernitur. Secundus gradus est, si quis non sit ullis pravis opinionibus, habitib. aut qualitatibus infectus: cuiusmodi sunt multi hypocritae, etiamsi foris honesta disciplina splendeant, exprimentes sepulchra dealbata. Denique qui etiam non falsam doctrinam aut opiniones docuit ac disseminavit: qui iam est summus gradus hominum, et primarius fons omnium malorum, cordis et manuum seu operis. Moveor autem non tantum ordine rerum, sed et verbis, ut sic eum locum intelligam. Nam et consilium iam quaedam practica sententia est, et quidem ad hoc ipsum proposita, ut secundum eam sic aliterve aliquid agatur: est (inquam) quaedam praeceptio aut sententia de individuis. Tum porro Ambulare, metaphora ab iter facientibus sumpta, significat plerunque progressum in actionibus, et externas operationes, seu quotidianam vitam. Sic et vox Impii significat perpetuo inquietam malitiam, sicut Esaias dicit, eos non conquiescere. Secundo loco est Via, quae saepe significat certam rationem aut modum aliquid agendi, ipsam regulam de genere toto, non de individuis ac singularibus, quae vel foris nobis proponitur ab alio, vel a nobis in animo habitualiter, vel in memoria habetur et circumfertur. Tum porro et vox Stare, non praxin, sed perseverantem permansionem in aliquo significat. Denique cathedra et sedere plerumque doctorum vel iudicum est. Hic vero (ut ex sequenti Antithesi apparet) de doctrina agitur. Quare Cathedra derisorum, hic falsa doctrina est: et sedere in ea, est eam docere. Dicitur autem Derisorum, quia seductores plerunque sunt αὐτοκατάκριτοι, scientes ac volentes docent falsa, non habita ratione gloriae ac voluntatis mandatique Dei, aut salutis hominum: sed omnia deridentes, et contemptui habentes, pergunt suum furorem furere, sibimet, Deo et hominibus esse iniurii. Possis tamen etiam omnia illa tria ad doctrinam referre: ac per primum intelligere seductionem aut aberrationem a vero, quia hoc videtur Abire indicare, qui non passus est se seduci: secundum de pertinacia in errore, quod ipsum verbum Standi prae se fert: postremum de institutione aliorum in errore, quod Cathedra notat. Convenit pulchre cum hoc sensu aut significatione vocis huius; quod Dominus dicit Matth. 23, scribas et pharisaeos audiendos esse, cum sedent in cathedra Moysi: id est, doctrinam eius tradunt aut legunt: non cum sedent in cathedra pestilentiae aut derisorum. Nam de aequalitate dignitatis, aut successione in locum Moysis intelligi non potest. Non enim Moysi, sed Aaroni; illi successerant. Moyses non reliquit post se certum ordinem successorum, praeter unum Iosuam: nec quisquam illi comparandus fuit. Quod autem haec sit sententia, etiam ex eo apparet, quod alioqui, si pro sola functionis successione Cathedram acciperet, adiunctis verbis, Quicquid dixerint, facite, videretur praecipere, eos esse sine omni exceptione audiendos: atque ita illorum toties damnatos errores confirmasset. Quod Dominus nequaquam vult, ut ex aliis locis cernere est. Sic et Hilarius hanc vocem super Psalm. 138 explicat, inquiens: Cum igitur doctrina Pharisaeorum ob id probabilis esse docetur, quia ipsi in Moysi cathedra sederunt, doctrina necessario significatur in Cathedra. Ex hoc more est, quod Episcopis postea in Ecclesia cathedrae sunt attributae: et quod tempus functionis, sessionis spacium dictum sit: ut, Hic aut ille Episcopus sedit tot annis. De hac voce etiam in verbo SEDENDI, et SEDIS, aliquid addetur.
CATENA: de hac voce in IUGO, aut VINCULO agetur.
CATULUS LEONIS, in voce LEONIS exponetur.
CAUDA, cum sit ultima, minime necessaria, et sordidissima pars animalis, aliâs ignobilissimos et vilissimos subditos, servos aut mancipia significat: ut supra in voce CAPITIS ostendi. Saepe enim Capiti opponitur, et dicitur alius futurus in caput, alius in caudam. Esa. 9 interpretatur de seductoribus: sive id fiat ob extremam vilitatem vitae, ac inscitiam veritatis: sive quia venenata satanae stercora ore, suo egerunt: sive denique, quia sic vacillant, dum hominibus aut potentibus adulantur, sicut canes motatione caudae turpiter adulari solent. Verba prophetae sunt: Excindet ergo Dominus de Israele caput et caudam, ramum et truncum die uno. Senex et authoritate suspiciendus, est caput: propheta autem docens falsa, cauda est. Vide CAPUT.
CAUPONARI, et Cauponatores fuerunt, qui quaestum, idque etiam quibusvis fraudibus, praesertim autem
corrumpendo merces, quaesierunt. Per metaphoram igitur haec vox in Sacris literis, in primis in novo Testamento, significat seductores: qui dum facere volunt ex sua functione ac doctrina quaestum, corrumpere eam coguntur. Nam vera doctrina nec per se quaestuosa est, ut quae omnia a doctoribus in solum Christum transferat: nec mundo ac potentibus grata, nec denique tristi persequutione multiplicique afflictione caret. Quare dum eam seductores ad mundi gustum aut palatum attemperant, necessario illam falsificant. Sic Paulus dicit 2. Cor. 2. Non enim sumus, ut plerique cauponantes sermonem Dei. Et mox 4 dicitur. Non sumus δολοῦντες, falsantes dolo sermonem Dei. Contra autem 2. Pet. 2. de seductoribus dicitur, Fictis sermonibus vos negociabuntur: id est, lucrumde vestro exitio corrupta doctrina captabunt. Et Paulus dicit, seductores putare religionem esse quaestum. Tales cauponationes, corruptelae et quaestus religionis, fuerunt in Papatu, et omnibus temporibus innumerae. Nec est ista locutio etiam Graecis ac Latinis inusitata. Nam citat Cicero versum Ennii, ex Pyrrhi responso Romanis dato:
Non cauponantes bellum, sed belligerantes: cum quasi quaestum de captivis Romanis repudiavit, gratis eos dimittens. Sic et Aeschylus dicit, κάπηλα προφέρων τεχνήματα, Proferens cauponias artes. Facile autem est exponendae metaphorae gratia, accommodare corruptionem rerum bonarum ad doctrinae corruptelam. Praesertim vero in vini corruptione vis huius vocis cernitur, ubi cauponae, qui hoc nomen sibi proprie vendicarunt, non tantum aquam optimo vino affundunt: sed etiam variis ac noxiis medicamentis ei gratum ac validum aliquem saporem conciliare conantur, non sine pernicie plurimorum eo utentium. Tales verbi Dei cauponatores, suis somniis verbum Dei diluentes, reprehendit Deus per Ieremiam: Quid tritico cum paleis? qui habet meum verbum, recitet verbum: qui somnium, recitet ut somnium.
CAUSA, varie etiam Latinis accipitur. Sequuntur autem versorum significationes huius vocis maxima ex parte Latinum sermonem. ut, Causa viduae non in greditur ad eos, Esa. 1. id est, lis, controversia. Magister litis, Esa. 50. pro actore aut accusatore accipitur. Dominus causavit aliquem in manus alicuius, Exodi 21: significat, Deum obiecisse eum illi interficiendum, praeter studium aut voluntatem occisoris.
CAUTERIATA conscientia, explicatur infra in voce CONSCIENTIAE.
CEDAR, fuit filius Ismaelis, Gen. 25. unde gens propagata est, ex cuius barbarie, feritate ac impietate factum est ut quasi generale quoddam nomen pro impiis potestatem natur. Sic Psal. 120 deplorat suam sortem, quod habitare diu cogatur cum Cedar. Esa. 1, minatur Deus post liberationem Ecclesiae ipse Cedar: sive proprie illam unam gentem intelligat, sive omnes hostes Ecclesiae Dei, posita specie synecdochicos, aut parte pro genere.
CEDRUS, praesertim Libani, procerissima et elegantissima arbor, optimosque ac pulcherrimos asseres aedificiis suppeditans, plerunque vel per metaphoram, vel per similitudinem denotat potentes ac florentes, potissimum impios. ut Psal. 29, Vox Domini confringentis cedros. Ezech. 31, Cui nam similis es in magnitudine tua? Ecce Assur, cedrus in Libano: id est, similis cedro. Aliquando etiam piorum felicitatem depingit. ut, Sicut cedri iuxta aquas, tabernacula Iacobi: Nu. 24. Sicut cedrus in Libano multiplicabitur iustus: Psal. 92. Sic et Eccl. 24 legitur, Sicut cedrus exaltata sum in Libano. Monuimus supra in voce CARDUI, de hac cedri significatione aut proprietate: deque proverbio, Carduus ambivit filiam cedri, Cedrus etiam pro cedrinis tabulis ponitur: ut 1. Reg 6, Et cedrus erat super domum intrinsecus: id est, interius cedrinis tabulis fuit convestita. Ier. 22, Nunquid regnabis, quod tu te misces cum cedro? id est, quod tu tibi extruis tam splendidam domum ex cedro. Cedrum eius nudavit, Zophon. 2: id est, interiorem cedrinam contignationem detexit.
CELEBRARE; in voce Confessionis, Praedicare, et similibus exponetur.
CELEUSMA, vox sese invicem adhortantium est, praesertim nautarum a Graeco κελεύω, iubeo. Hinc Esa. 16, Vinum in torcularibus non calcabit calcator, celeusma feci cessare. Sic Ier. 48, Et deficiet laeticia et exultatio de agris cultis. Etstatim addit, Non calcabit calcator cum celeusmate celeusma non erit celeusma. In istis et similib. locis significat tum sterilitatem, tum et solitudinem. At Esa. 16, Super messem tuam celeusma cecidit: significat vocem hostium, eo tempore sese invicem ad pugnam, rapinam et expugnationem civitatum adhortantium. 1. Thess. 4, Ipsemet Dominus inceleusmate et voce archangeli ac tuba Dei descendet de caelo: ubi celeusma est illa vox angeli, nomine Dei nos ad resurrectionem excitantis, et ad iudicium vocantis.
CELARI aliquid ab aliquo, est latêre eum. Hier. 32, Num a me celabitur quicquam? id est, num aliquid me latere, fugere, aut mihi occultari poterit?
CELSUS, alias valde munitus, ut Psal. 61, Ad petram quae est celsior me, deduc me: id est, munitior quam ut ego eam meis viribus expugnare possim: quia loca celsa valde munita, et veluti inexpugnabilia esse censentur. Alias pro dignitate ponitur, ut Iob 4, Orna te celsitudine.
CENTUM, alioqui numerus certus, pro quovis magno ac incerto numero poni solet. ut Ecclesiast. 6. Si genuerit vir 100 liberos, et annos multos vixerit: id est, plurimos. Ibidem 8, Si peccaverit centuplum. Sic Lucae 8. Centuplum recipere: pro, amplissimam remunerationem.
CERAE vox nota est: variae tamen similitudines inde in Scriptura trahuntur, quae non sunt obscurae. ut Psal. 68. Sicut liquescit cera a facie ignis, sic peribunt impii a facie Dei. Sicut cera, liquescit cor meum: Psal. 22. Item Psal. 97, Montes sicut cera dissoluuntur a facie Dei.
CERVA etiam varias similitudines praebet. ut Proverb. 5, Cerva amorum uxor tua: id est, cerva amata: quod feras cicuratas saepe pro singulari oblectamento habemus. Cerva emissa Nephthalim, Genes. 49. id est, sicut cervae captae aliquando benigne parcitur, eaque potius dimittitur quam interficitur: sic tribus Nephthalim pacis artib, sibi placabit vicinos, ut non tam vi quam mansuetudine sese tueatur. Cervarum pedes, pro velocissimis, ut Psalm. 18. et 2. Samuel. 2, Ponens pedes meos ut cervarum: id est, faciens me velocissimum, sive fugiendus sive sequendus sit hostis. Sic et Homerus suum Achillem, aliosque bellatores a velocitate praedicat. Sic populares mei sibi invicem imprecantur in obtestationibus: Ita hostem fugiendo effugias, et persequendo consequaris. Cerva ad torrentes, Psal. 42. Sicut cervus ad torrentes aquarum glocitat, ita anima mea ad te Deus: quia cervi cursu fatigati vehementer sitiunt. Solent etiam certo anni tempore valde sitire. Cervus pro superbo et iniusto poni videtur Psal. 29, Vox Domini perturbans cervos. Psal. 22, de Christo et eius passione agitur. titulus habet, Super cerva aurorae: quod plerique exponunt de cerva mane a venatoribus invasa, agitata et capta. Per illam cervam autem non dubitant significari Christum, quandoquidem Psalmus de eo agit. Accommodant autem illam loquutionem ad Christum scriptores diversimode. Mihi non inepta videretur applicatio, si Christus vocaretur cerva ob elegantiam aut amabilitatem: quae significatio,
ut supra audivimus, cervae est, sicut et capreae ac hinnuli. Matutina porro dici posset cerva, quia tunc cervi sunt alacriores, utpote post quietem, et ad pastum redeuntes. Fuit igitur Christus cerva matutina: id est, patri tum dilectissimus, tum etiam ad obediendum alacris ac promptissimus, ut qui factus sit obediens usque ad mortem crucis, de qua in Psal agitur. Sed adscribam etiam alterius accuratam huius tituli expositionem. Christus, quantum attinet ad passionem eius, comparatur cervae matutinae: hoc est, ei quam venatores matutino potissimum tempore, dum e cubili suo ad pastum egreditur, studiose insectantur, capiunt et mactant. Non vespertinae, hoc est, ei quae a pastu sese ad cubilia vel latebras suas recipiat: sed matutinae, ei videlicet quae matutino tempore in pascuis circumquaque pascendo oberret, comparatur, in ea dispensatione, qua dum circumquaque cum discipulis suis veluti hinnulis in Iudaea, matutino tempore, i. ipsis regni sui, orituraeque iam diurnae lucis primordiis, pabula vitae administrando circuit, a venatoribus Iudaeis, Apostolis velut hinnulis dispersis, capitur et occiditur, ut esset hostia et sacrificium pro peccatis totius mundi. Unde et Chaldaeus legit in titulo huius Psalmi, Pro virtute sacrificii sempiterni et matutini: pulchre finem huius adflictae et occisae cervae exprimens. Est enim Christi in cruce oblatio vere matutinum illud sacrificium, ideo sempiternum, quod non sit post illud aliud pro peccatis, ut est Hebraeis 10: et ideo matutinum, quia in primordiis regni Christi, orituro iam sole, passus et immolatus est Christus. Quanquam itaque Spiritus sanctus ista de sacrificio Christi sempiterno, eiusque virtute, non ita expressis verbis hoc Psalmo describat, propterea quia nondum hoc ferebat temporis illius ratio et conditio: tamen pulchre depingit hoc titulo sortem et conditionem matutini Christi, cum hinnulis suis in Iudaea circumeuntis. Deinde ingenium, furorem et rabiem hostium Christi, qui ipsum essent non aliter insectaturi et infestaturi, quam quomodo venatores solent matutinam cervam, vel canibus, vel cassibus, insidiis, sine fine eo usque insectari, donec illam comprehendant et interficiant. Et vide quam concinne ad mortem Christi competat, quod cervae etiam, cum in plagis est, latus cuspide aperitur: id quod et Christus in cruce pertulit.
CERVIX, posterior pars colli, varie in Scriptura, praesertim in phrasibus, aut cum ei aliquae voces adiunguntur, accipitur. Dura cervix, aut Indurare cervicem, pro extrema inobedientia, contumaciaque ponitur. ut Deuter 10. Cervicem vestram ne induretis amplius, sicut maiores vestri, date manum Iehovae. Et 32, Cervicem tuam durissimam. Credo autem hanc metaphoram aut etiam metalepsin, vel a iumentis, praesertim equis sumptam, qui saepe nimium ferocientes, non patiuntur frenis suam cervicem huc aut illuc, quo sessor vult, inflecti: quin potius saepe caput magna pertinacia inter genua primorum pedum abdunt, freno reluctantes. vel etiam a contumacibus servis, qui cum aliquo eunt, non volunt inflectere collum ad vocem aut imperium domini revocantis, aut aliud quid iubentis. Sic Salomon Proverb. 29 inquit, Vir increpationum, qui indurat cervicem, repente conteretur. Sic 2. Reg. 17, Induraverunt cervicem suam iuxta cervicem maiorum suorum: id est, sicut maiores eorum cervicem induraverant. Cervicem obvertere, alias idem est quod Latinis similis phrasis sonat, terga vertere, aut fugere ex acie victum, ut Exod. 22, Dabo inimicos tuos tibi cervicem: scilicet vertentes. 2. Sam. 22, Et inimicorum meorum dedisti mihi cervicem. Sic et vertere cervicem coram inimicis, Ios. 7. Ier. 8. Vicina aut cognata huic phrasis est, Manum in alicuius cervice habere: id est, fugare, consectari, et consectando capere, quia hostis fugientem sic a tergo arripit. Sic Germani dicunt, Einen bei dem hals nemen. Cervicem ostendere, aut vertere etiam, Deus dicitur nobis, et nos Deo, cum ille nos orantes ac invocantes non exaudit, et nos vicissim non obedimus ei aliquid mandanti. ut prioris exemplum habetur Ierem. 18. Cervicem, non faciem ostendam eis, in die perditionis eorum: id est, non dignabor eos invocantes, et opem meam implorantes, respicere, non liberabo eos. Posterioris exemplum est Ier. 31. Et verterunt mihi cervicem, et non faciem: pro noluerunt mihi obedire, deseruerunt me. Cervix etiam pro superbia videtur accipi, Iob 13. Et redigentur in lutum cervices tuae: id est, humiliaberis, humi prosterneris. Cervicem inducere in iugum regis Babylonis, est ei servire: Ier. 27. Sic Apostoli negant conversorum cervicibus imponendum esse importabile iugum legis. Caeterum Paulus Rom. 16 inquit de quibusdam piis, quod pro anima sua propriam cervicem subiecerint: quo indicat, eos suam vitam servandi ipsius gratia, in discrimen adduxisse.
CESSARE, alias idem significat quod abstinere a labore: alias, quod sperare in Dominum: alias, cum dicitur in tertia Hebraea coniugatione. Facere cessare: significat aut prorsus tollere et abolere aliquid, aut certe alioqui impedire. Quia autem saepe concurrit in significatione cum verbo Quiescere et Silere, ibi plenius hanc vocem et rem exponam.
CHARACTER DEI, in Ezechiele cap. 9, vocatur Thau, et est signum salvandorum. At in Apocal. 15, Character Bestiae. est indicium comprobatae idololatriae: quem illi omnes gestant qui quoquo modo sese participes faciunt impietatis Antichristi vel in minimis caeremoniis. Quale fuit tempore Interim, vel minima Adiaphora accipere. Nam ad illas corruptelas et abominationes desolationis, omnino Apocalyptica prophetia respicit.
CHARITAS exponetur in voce DILECTIONIS, quoniam saepe idem plane sunt.
CHIROGRAPHUM, Coloss. 2, Paulus ponit pro obligatione, aut reatu ob patrata peccata. Sumpta autem est metaphora a communiis ominum more, qui cum aes alienum contrahunt, coguntur dare συγγραφὴν, ut sit scriptum testimonium suae obligationis. Hoc igitur chirographum est lex, et propria conscientia, quae testatur de peccatis et reatu nostro. Sicut porro lacerato chirographo tollitur obligatio: ita et Christus pro nobis persoluens, nosque a peccatis, reatu et poenis liberans, dicitur nostrum chirographum cruci affixisse: id est, malam nostram conscientiam, et ipsam legem Dei nos accusantem, suo modo abrogasse. Haec vero chirographi abolitio, et affixio ad crucem, in eo consistit, quod sicut antea tum lex clamabat, tum nostra conscientia confitebatur, nos ei ac iustitiae Dei ingentem quandam summam debere, nempe tum perfectissimam obedientiam, tum et plenissimam depensionem poenarum, pro omnibus nostris peccatis, seu aeternum supplicium: ita nunc contra Christus sua largissima obedientia ac poenarum persolutione, adeo legi iustitiaeque Dei abundanter satisfecit, ut eam insuper nobis obaeratam obnoxiamque reddiderit, ut sicut illa prius a nobis exegit debitum iustitiae ac poenas: ita nos contra nunc freti iustitia Christi, ab illa vitam aeternam, tanquam verum debitum, optimo iure flagitemus, quod est admirabile Dei mysterium.
CHORUS speciale nomen est pro omni genere laeticiae Psal. 30. Vertisti planctum meum in chorum, soluisti saccum meum, et accinxisti me laeticia.
CHRISTUS Graeca vox, Meschias Hebraea, significat unctum. Tributum vero est hoc nomen, cum omnibus summis sacerdotib. ac regibus Iudaicis, tum praesertim filio Dei incarnato, Domino et servatori nostro de quo hic potissimum agemus. Fuit autem id nomen
cum illis, tum huic Domino nostro, non ut proprium, sed ut appellativum, seu vere officii nomen attributum: ut tantundem illis significaverit, quantum nobis Rex aut Pontifex, ut postea dicetur. Sicut recte Tertullianus adversus Praxeam dicit, Christum non esse nomen, sed appellationem. Nam nomen proprium ac genuinum Domini ac servatoris nostri fuit IESUS, quod ipsi a Deo per angelum et parentes impositum est, quod esset salvum facturus populum suum a peccatis eorum: de quo suo loco. Nomen porro hoc ideo fuit olim tributum regibus et sacerdotibus, quia illi in sui inauguratione inungebantur: ut de Aarone summo sacerdote et filiis eius habetur Exodi 29. Levitici 6. 7. 8. Num. 17. De regis vero inunctione habes Iudicum 9. 1. Samuelis 10 et 15. ubi David et Saul inunguntur. Usitatum sane et hodierna die est, Caesares ac reges inungi, Quam caeremoniam ideo Deus adhiberi voluit, ut et veluti separati a reliquo vulgo, eoque in maiori quadam reverentia essent: et scirent non esse in ipsis satis roboris ac industriae ad tantas functiones, nisi divinitus spiritu consilii, sapientiae ac fortitudinis, in rebus arduis perinde tum confirmarentur ac reficerentur, tum etiam contra externas laesiones inimicorum munirentur: sicut in magnis laboribus et aestibus, in illis Orientalibus locis, corpora salutaribus unguentis tum reficiebantur, tum et contra externas laesiones aeris, caloris et aliorum incommodorum confirmabantur et praemuniebantur. Sicut saepe in historiis, milites sese oleo contra frigus inunxisse legitur: praesertim vero Livius id de Hannibalis militibus in conflictu ad Trasimenum refert. Fuit etiam specialis quaedam confectio illius sacri olei, Exod. 30, divinitus praescripta: fuitque gravissime interdictum, ne quisquam eam imitaretur, aut adhiberet in ullis profanis usibus. Sicut igitur illi sacerdotes et reges populi Dei, ob hasce causas vocati sunt uncti vel Meschiae, cum essent tantum typi aut figurae unici veri sacerdotis ac regis populi Dei, Domini ac servatoris nostri: ita porro non tantum officium sacerdotale ac regium, sed et nomen ipsum uncti aut Meschiae ab illis, ad hunc summum verumque regem et sacerdotem aeternum Ecclesiae ac Dei translatum est. Saepe igitur in veteri Testamento sub diversis nominibus, et sub hoc ipso Meschiae, Danielis 9, praedictum est, venturum esse illum verum regem ac sacerdotem, totiusque mundi servatorem. Praecipue tamen celebre fuit nomen: Meschiae huic Domino, veluti per excellentiam attributum: quia hic demum esset verus Meschias, seu etiam Meschias Meschiarum, rex regum, et sacerdos sacerdotum. Quare perpetuo in ore ac auribus Israelitici populi fuit, venturum esse Meschiam divinitus promissum, qui sit aboliturus summa ac vera mala, et restituturus vera bona instaurata Ecclesia, religione ac cultu Dei. Sicut Samaritana dicit: Scio quod Meschias veniet, qui vocatur Christus: cum is venerit, indicabit nobis omnia. Est igitur observandum, quod IESUS fuerit nomen proprium Domini ac servatoris nostri: sed Meschias fuit nomen officii, aut appellativum servatoris. Cum ergo toties quaeritur aut disputatur in novo Testamento, IESUM esse Meschiam aut Christum, haec ipsa quaestio agitatur: An hic homo, qui vocatur IESUS, filius Mariae et Ioseph (ut putabatur) sit ille verus Meschias ac servator mundi, toties a Deo per patriarchas et prophetas promissus: an huic subiecto aut viro conveniat illud praedicatum vel dignitas. Iudaei id negabant. At ipse Dominus, eiusque Apostoli contra monstrabant, omnes promissiones, et descriptiones veteris Testamenti de Messia, huic personae convenire, ac in ea impletas esse. Inde tam crebrae citationes et applicationes veterum prophetiarum, ad hunc IESUM, et eius facta, et ad alias eius circumstantias. Sic igitur et Iohannes Capite 20 testatur: ideo esse illa omnia scripta ut credant IESUM esse Christum, filium Dei: id est, ut credant hunc ipsum hominem IESUM, esse illum verum Meschiam. Syllogismus totius Scripturae praesertim novi Testamenti, quod ad Meschiam attinet, hic est. Maior: Quicunque vir habuerit hasce et illas notas in veteris Testamenti promissionibus descriptas, erit verus Meschias. Huc pertinent prophetiae veteris Testamenti. Minor: IESUS habet omnes illas notas aut circumstantias. Huc pertinet tota historia Evangelistarum. Conclusio: Igitur IESUS est Meschias. Haec est totius Scripturae summa, et primarius syllogismus, praesertim novi Testamenti. Operaeprecium fuerit etiam rudiores monere, quomodo Christus sit rex et sacerdos: quod compendio fiet, ne extra nostrum institutum in Theologicas disputationes digredi videamur. Regis ergo munera sunt tria: iudicare, regere, ac tueri suos. Sic et Dominus tuetur Ecclesiam suam, contra impiorum et satanae furores, sive violentiae ac fraudum, sive etiam falsae doctrinae: regit eam suo verbo ac Spiritu sancto, quin et coram cum ea agens in omnibus difficultatibus, ut promisit se nobiscum fore usque ad finem seculi: et denique iudicat et castigat malos seu impoenitentes, ligans eos, et alio qui peccata puniens, 1. Corinth. 11. et vindicat bonos, solvens eos et liberans, praesertim a peccatis suis: id est, iniustitia, morte, diabolo et inferis: multo vero etiam magis ac illustrius in extrema die iudicabit. Sacerdotis sunt etiam tria primaria officia: docere, orare et sacrificare. Quae Christus non tantum hîc in terris agens, perfecte peregit: sed et nunc, ac usque ad diem extremam faciet. Nam et hîc in terris docuit per se et suos discipulos: et nunc idem facit, dando Ecclesiae suae puram doctrinam, et varios salutares doctores. quin et Spiritu sancto tum doctores, tum et auditores intus erudiendo, aut θεοδιδάκτους faciendo. Oravit item pro Ecclesia sua Iohan. 17. orat et nunc apud caelestem patrem, pro ea perpetuo intercedendo, et nostras preces votaque ipsi proponendo. Denique et sacrificavit sua passione, obedientia ac exinanitione perfecte, hic in terris existendo: et nunc illud idem sacrificium patri offerens, aut veluti in memoriam revocans, omnis generis bona, praesertim spiritualia, nobis quotidie ab eo impetrat. Habes hîc summam aut scopum totius Biblici thesauri. Hactenus dixi, quo modo nomen Christi aut Meschiae, Domino ac servatori nostro attributum sit: nunc et de phrasibus quibusdam huius vocis dicemus. Christum igitur a patre venire in mundum, est, eum nasci hominem, hic versari, docere, et pati pro hominibus, ut ei pater ad hoc munus eum mittens iniunxit. Contra, Exire ex mundo, et abire ad patrem, Ioh. 16, est, per passionem ac mortem deserere hanc temporariam vitam, et visibilem hominum conversationem, et carnem suam in gloriam patris perducere, et ad eius dexteram considere. Agnoscere Christum, Iohan. 17, est vera fide agnoscere, quod hic sit verus Dei filius, propter nos incarnatus, passus, resuscitatus, et in caelestem gloriam sublatus ac glorificatus. Idem significat et Manere ac esse in Christo, nempe in tali fide perseverare, eaque beneficia Christi apprehendere: Rom. 16. Gal. 1. Christum induere, Galat. 3. Quotquot baptizati estis, Christum induistis: est per fidem fieri participem omnium beneficiorum Christi, atque adeo et membrum eius fieri, et denique ab eodem per Spiritum sanctum renovari. In Christi mortem baptizari, et cum eo sepeliri, Rom. 6. est, tum beneficiorum Christi participem fieri: tum et mortificato originali peccato, novitate ac omni pietate vitae novum hominem exprimere. Christum lucrifacere, Philip. 3, est (ut ibi Paulus ipse exponit) eius gratuitam iustitiam, aliaque beneficia consequi, Christus peccato est mortuus,
Rom. 6 id est propter peccatum seu ad abolenda peccata: sicut et Latinis verba cum dativo saepe significant in alicuius commodum, aut contra aliquid fieri, ut proverbium, Non omnibus dormio, sonat. Christum sedere ad dexteram patris est, in summa gloria ac maiestate cum patre ex aequo regnare: de qua re forte aliquid in voce Dexterae aut Sinistrae dicetur. David utitur nomine Meschiae pro ipso rege Saul, dicens: Quis iniiciat manum suam in Christum Dei, et erit innocens? 1. Sam. 24. 26. 2. Sam. 1. Sic et Samuel dicit de successore Saulis: Num est coram Deo Christus eius? Sic et in Psalmis saepe haec vox pro rege Israelis ponitur. Esaiae 45, Cyrus vocatur Meschias. Ps. 105 ponitur haec vox pro omnibus piis praesertim autem sacerdotibus aut doctorib. verae religionis. inquit enim: Non permisit hominem molestare eos, et obiurgavit propter nos reges: ne attingatis Meschias, id est Christos aut unctos meos, et prophetis meis ne malefeceritis. Scriptura tribuit omnibus piis spiritualem unctionem: de qua voce acre in vocabulo Unctio dicetur. Utile porro est, nomina Christi in promptu haberi. Quare adscribemus ea primum, ut sunt in Veteri testamento. Appellationes naturae humanae promissi Messiae convenientes, sunt istae: Semen mulieris prima est appellatio Messiae, quae in Sacris literis occurrit, Genes. 3. quia verus homo erat futurus. Item seme Abrahae, quia ex eius familia nasciturus erat, Genesis 22 Item semen Isaaci, Gen. 26. Semen Iacobi, Genesis 28. Homo quia naturam humanam Messias erat assumpturus, Gen. quarto: Possedi virum per Deum. nam Eva putabat istum suum filium esse illud semen promissum, quod esset serpenti caput contriturum. Verum erat in persona, non erat in promissione. Psalmo 87. Et de Sion dicetur homo, et homo natus est in ea. Filius hominis. Daniel. 7. Quasi filius hominis veniebat. Dan. 10. Quasi similitudo filii hominis tetigit labia mea. Item rursum tetigit me quasi visio hominis, et confortavit me. Vir, Zach. 6. Ecce vir oriens nomen eius. שילה Gen. 49: Non auferetur sceptrum de tribu Iuda, donec venerit Siloh. Significat autem Siloh felicitatem, vel authorem felicitatis: inde a quibusdam vertitur heros. Iudaei quidam etiam Messiam interpretantur. Aliqui etiam filium eius, scilicet Iuda. nam Messias debebat ex tribu Iuda nasci. Puer. Esaiae 9. Puer natus est nobis, et parvulus datus est nobis. Radix et surculus Isai, Esaiae 9 quia verus homo, et ex postrema posteritate familiae Isai nasci debebat. Filius David, 2. Regum 7. Item Germen, Esaiae 4. In die illa erit germen Domini in magnificentia. Hieremiae 23. Item capite 33. Suscitabo David germen iustum. Item alias dicitur tantum germen absque epitheto: ut Ezec. 34. Suscitabo eis germen. Appellationes autem quae naturae divinae promissi Messiae competunt, sunt istae. Filius Det. Psalm. 2. Ego hodie genui te. Daniel 3. Quartus similis erat filio Dei. Esd. lib. 4. cap. 2 Ipse est filius Dei יהוה Iehova. Es. 2. Et elevabitur Iehova solus in die illo. Cap. 25. Ipsi videbunt gloriam Domini, decorem Dei nostri. Cap. 40. Parate viam Iehovae. Cap. 45. Israel salvatus est in Iehova. Hier. 23. Et hoc est nomen quo vocabunt eum, Dominus iustitia nostra. Ioel. 3. Dominus de Zion rugiet. Item. Dominus spes populo suo. Zachariae 14. Iehova exercituum. Esaiae 2. Item cap. 8. Dominum exercituum ipsum sanctificate. Loquitur autem ibi Esaias de Messia. Cap. 12. Confitemini Iehovae, et invocate nomen eius Et hic de Messia gratias agit. Cap. 47. Redemptor noster, Dominus exercituum nomen illius, sanctus Israel. Deus Israel. Amos 4. Praeparare in occursum Dei tui Israel. Adonai. Esaiae 4. Tunc abluet Dominus (Adonai) sordes filiarum Sion. Psalm. 110. Dixit Dominus (Ladonai) Domino meo. Adonai Iehova. Esaiae 40. Ecce Dominus Deus in fortitudine mea. אל Esaiae 9. Vocatum est nomen eius אל Deus. אל־שעון Deus salvator meus, et salus mea Esaiae 12. Ecce Deus salvator meus. Appellatio Messiae, quae utrique naturae convenit, est עמנואל Immanuel. Esaiae 7. Vocabis nomen eius Immanuel, id est nobiscum Deus. idque ob duas naturas, quibus haec persona est praedita: divina nimirum, et humana. Esaiae 8. Erit extensio alarum eius (regis Assyriorum) implens latitudinem terrae tuae, o Immanuel: id est, Deus puniet terram, in qua est exhibendus Messias. Appellationes Messiae, quae officium eius complectuntur, sunt משיה Messias, χριστὸς, unctus tribuitur primum etiam regibus et sacerdotibus, quia inungebantur reges ac sacerdotes. ut 1. Reg. 16. Num coram Domino est Christus eius. 1. Reg 24 Propitius mihi Dominus, ne faciam hanc rem Christo meo. Item, Christus Domini est: id est unctus est rex a Domino constitutus. 2. Reg 1. Ego interfeci Christum Domini. Esaiae 45. Haec dicit Dominus Messiae suo Cyro. Sed deinde haec appellatio in specie promisso Salvatori tribuitur, 1 Reg. 2. Sublimabit cornu Christi sui. Item, Ambulabit coram Christo meo cunctis diebus. 2 Reg. 23. Dixit vir, cui constitutum est de Christo Dei Iacob. Psalm. 2. Adversus Dominum et adversus Christum eius. Psalm. 84 Respice in faciem Christi tui. Daniel 9. Usque ad Christum ducem hebdomades septem. Item Christus occidetur. Habacuc tertio: In salutem cum Christo tuo. Esdrae libro quarto, capite septimo: Morietur filius meus Christus. Propheta, a doctrina. Deuteronomii decimooctavo: Prophetam de gente tua suscitabit Dominus: Sacerdos. Zach. tertio: Ostendit mihi Dominus Iesum sacerdotem magnum. ita enim Deus voluit pingere Messiam. Zachariae sexto: Erit sacerdos super solio suo. Rex. 1. Regum 2. Dabit imperium regi suo, et sublimabit cornu Christi sui. Sophoniae tertio: Rex Israel Dominus in medio tui. Zachariae nono Rex tuus veniet tibi iustus. Psalm. secundo. Ego constitui regem meum super Zion. Psalmo vigesimoquarto: Quis est iste Rex gloriae? Dominus fortis et potens, Dominus potens in praelio. Salutare, Salvator. Genesis 49. Salutare tuum expectabo Domine. Sic autem vocatur ab officio, quia salutem generi humano adfert. Psalmo decimoquarto: Quis dabit ex Sion salutare Israel? Psalmo 98. Viderunt omnes termini terrae salutare Dei nostri. Psalmo 119. Expectabam salutare tuum Domine, et mandata tua feci. Item Concupivi salutare tuum Domine, et lex tua meditatio mea est. Esaiae 51. Egressus est salvator meus. Cap. 52. Videbunt omnes terrae salutare Dei nostri. Cup. 62. Ecce salvator tuus venit, Ieschuach. Salvator. Esaiae 12. Haurietis aquas cum gaudio de fontibus Salvatoris. Inde est appellatio IESUS in novo Testamento. Habacuc tertio: Ego in Domino gaudebo, et exultabo in Deo IESU meo. Esdrae libro quarto. capite septimo Revelabitur meus IESUS. Angelus. Quia mittitur ad salvandum. Esaiae sexagesimotertio: Angelus faciei eius salvavit nos. Angelus Domini (Helohim) Exodi 14. Tollens se angelus Domini, qui praecedebat castra Israel, abiit post eos. Item Exodi 23. 32. 33. Ita angelus Iehova dicitur ipse Iehova, Iudi. 6. Primum enim ponitur: Apparuit Gideoni angelus Iehova. Postea adiicitur: Respiciens ad eum Iehova, ait. Item: Dixit ei Iehova, Ego ero tecum. Certum autem est, appellationem Iehovae tantum convenire Deo: et secundae personae tribuitur, quia is duxit populum Israeliticum. Angelus testamenti, Malach. 3, Statim veniet ad templum suum dominator, quem vos quaeritis: et angelus testamenti, quem vos vultis. id est, promissus Messias. Stella ex Iacob Numer. 24. Orietur stella ex Iacob. Vocatur autem stella, quia illustris erat futurus Messias, et magnam allaturus lucem doctrinae: item largiturus lucem
cordium, donaturus lucem aetetnam. קלא Admirabilis, Esaiae 9. propter essentiam et officium, quia est verus Deus et homo. Deinde, quia mirando modo vincit diabolum et expiat homines, nempe passione et morte sua. Insuper mirificat sanctos suos, ut inquit David: id est, mirabiliter regit et conservat Ecclesiam suam. יועץ Consiliarius. Esaiae 9. a doctrina, qua erudit suam ecclesiam, ut recte Deum cognoscant: quod ad essentiam et voluntatem eius attinet. גבוד Fortis. Aliqui construunt cum אל. Esaiae 9. a potentia, qua praeditus est iuxta divinitatem: et a factis, quod potenter diabolum, mortem et infernum esset superaturus, et genus humanum in aeternam libertatem asserturus. Coram mundo apparet Messias imbecillis, quia ad patiendum venit: sed est fortissimus heros, quia vincit diabolum, et potenter liberat et protegit suos. אבי עד Pateraeternitatis, seu futuri seculi, Esa. 9. ab officio: quia hoc est officium Messiae, ut generi humano aeternam haereditatem sua passione pariat, et per verbum et sacramenta benigne largiatur. שרשלום princeps pacis. Esaiae 9. ab officio: quia autor est pacis aeternae cum Deo, et eius largitor atque dispensator. Nemo enim pacem conscientiae cum Deo potest consequi, nisi ab hoc unico principe pacis. Sanctus Israel. Esaiae 12. Magnus in medio tui, sanctus Israel. Sic dictus, quia adfert sanctitatem. Esa, 41. Redemptor tuus sanctus Israel. Item cap. 47. In sancto Israel laetaberis. Cap, 63. Afflixerunt Spiritum sancti eius. Servus Dei. Propter ministerium quod obit, missus a patre caelesti. Esa. 5. 42. Ecce servus meus, suscipiam eum: Electus meus, complacuit sibi in illo anima mea. Esa. 43 Servus meus quem elegi Cap. 25. Ecce intelliget servus meus. Zacha 3. Ecce ego adduco servum meum Orientem: quia ecce lapis quem ego dedi coram Iesu, super lapidem unum septem oculi sunt. Servus David. Ezechielis 34. Servus meus David, princeps in medio eorum. Lux gentium. Esa. 42. Dedite in foedus populi, et in lucem gentium Esaiae. 49. Dedite in lucem gentium, ut sis salus mea usque ad extremum terrae. Agnus. Esa. 16. Emitte agnum Domine, dominatorem terrae, de petra deserti, ad montem filiae Sion. Esaiae 53. Sicut ovis ad occisionem ducetur, et quasi agnus coram tondente se obmutescit. Hier. 11. Ego quasi agnus mansuetus, qui portatur ad victimam. Lapis angularis. Esa 28. Ecce ego mittam in fundamentis Sion lapidem, lapidem probatum, angularem, preciosum, in fundamento fundatum. Qui crediderit, non festinet. Daniel. 2. Lapis de monte abscissus sine manibus, conterens statuam. Brachium a robore: quia res maximas potenter geret atque efficiet. Esaiae 40. Brachium eius dominabitur. Cap. 51. Consurge, consurge, induere fortitudinem, brachium Domini. Cap 52. Paravit Dominus Brachium sanctum suum in oculis omnium gentium, et videbunt omnes fines terrae salutare Dei nostri. Cap. 53. Brachium Domini cui revelatum est? Cap. 63. Salvavit mihi brachium meum. Pastor. Esaiae 40 Sicut pastor gregem suum pascet in brachio suo. Ezech. 34 Ecce ego ipse requiram oves meas. et visitabo eas, sicut visitat pastor gregem suum, in die quando fuerit in medio ovium suarum dissipatarum. Item: Et suscitabo super eas pastorem tuum, qui pascat eas, servum meum David: ipse pascet eas, et erit eis in pastorem. Esdrae lib. 4, cap. 2. Expectate pastorem vestrum Iustus Esaiae 41. Suscepit te dextera iusti mei Esa. 45. Rorate caeli desuper, et nubes pluant iustum. Esa. 51, Prope est iustus meus. Es. 62. Videbunt gentes iustum tuum. Redemptor. Esaiae 41. Redemptor tuus sanctus Israel. Recitavimus autem plura testimonia supra de proprietatibus Dei, quae in specie huc etiam referri queunt. Evangelista Esaiae 41. Ecce adsum, et Hierusalem evengelistam dabo. Dominator in Israel. Micheae 5. Erit dominator ( מושל ) in Israel. Malach: 3. Veniet ad templum suum dominator. Sanctus sanctorum. Daniel. 9. Ungetur sanctus sanctorum. Sponsus. Psalm. 19. Et ipse tanquam sponsus procedens de thalamo suo. Oseae 2. Sponsabo te mihi, etc. Sol iustitiae. Malach. 4. Et orietur vobis timentibus nomen meum, sol iustitiae. Gloria Domini Esaiae 40. Revelabitur gloria Domini, et videbit omnis caro pariter quod os Domini locutum est, Leo. Hoseae 11. Sicut leo rugiet. Desideratus cunctis gentibus Hag. 2. ¶ Sic et in novo Testamento Christus multipliciter nominatur. Filius Dei dicitur propter substantiam Est enim natura Deus, ab aeterno a patre genitus: nec accepit in mundo primum eam naturam, sed de caelo veniens, eam in mundum attulit: nec mutavit eam, sed mirando et in explicabili foedere cum natura humana copulavit, seu univit. Estque distincta et subsistens persona a patre. Loca superius annotata sunt. Vocantur autem et credentes in Christum, filii Dei: verum longe alia ratione, nempe adoptione, gratia ac remissione peccatorum propter Christum. Ioh. 1. Dedit eis potestatem filios Dei fieri, qui credunt in nomen eius. Et huc pertinet illa periphrasis filii Dei Ioh. 1. Unigenitus qui est in sinu patris. Non enim plures habet filios consubstantiales Deus pater, quam hunc unum. Estque in sinu patris, hoc est ὁμοούσιος. Forte etiam in sinu patris significat, charissimum Dei filium. Filium hominis ipse Christus se utplurimum vocat, quod iptum quoque substantiam explicat: nempe quod sit verus ac naturalis homo, constans anima et corpore, natus ex Maria. Estque in hoc nomine communicatio idiomatum observanda: non enim iuxta divinam naturam filius hominis est Christus. Iesus communissima appellatio est. Divino enim consilio sic est nominatus, angelo hoc mandatum perferente ad Iosephum, ut infantem, quem Maria esset paritura, vocaret Iesum, addita insuper etymologia ac ratione nominis: Ipse enim, iniquit, salvum faciet populum suum, a peccatis suis. Matt. 1. Est igitur Iesus, officii nomen. Disputant autem ac confligunt eruditi de hoc nomine acriter. Quidam a Iehova peculiari Dei appellatione, derivare conantur: tali nimirum mutatione aut epenthesi facta, quod ex Iehova, Ieheschuch sit compositum, ac deinde rursus per quandam amputationem et muitlationem sit procrearum Ieschu. Verum eruditi hasce Rabinicas cogitationes, tanquam alienas et contortas, et nulla firma autoritate aut ratione suffultas, explodunt: et simplicissimum ac verissimum etymologiaeque e caelo prolatae maxime consentaneum iudicant, deducere a Iascha, quod salvare significat: et Ieschuah, salus aut liberatio: ac convenire cum nomine Iehosua, cum quo vocabulo nomen Iesu literis, ac ferme syllabis coincidit. nam Iota convenit cum Iod, Ita convenit cum He, Schin cum Sigma: Ain alioqui solet exilem sonum habere, et iam traductum in alienam linguam, praesertim in fine, ubi linguarum magna est libertas, facile evanescit. Est et Iehosua (Moysis famulus ac successor, qui populum Israeliticum in promissam terram perduxit, ac sorte possessiones distribuit) typus Christi, sicut multi probati Scriptores monuerunt. Idem nomen in veteri Testamento alii quoque habuerunt. Sed ea de re peritorum libri cognoscantur. Nobis enim in hac materia non est animus, copiosius aut scrupulosius ista persequi. Messias Hebraeum est vocabulum, quod exprimitur voce graeca Christus: Ioh. 14. et significat unctum, estque officii ac honoris appellatio. Nam in politia Mosaica tum sacerdotes summi, tum reges, nempe duo summa capita Ecclesiastico et politico regimine, solebant fragranti unguento, peculiariter ex Dei praescripto confecto inungi atque initiari. Estque significatum, Messiam pontificem summum, placantem genus humanum patri, ac regem aeternum fore. Dominus vocatur in Graeco, pro Iehova, nam Apostoli
translationem Septuaginta interpretum retinentes, eadem voce usi sunt. Iehova autem ab Haiach, aut Hava, quod esse significat, deducitur. Coniecturae doctorum hominum sunt, Deum se vocare Exod. 3. Ero qui ero. Et Iehova nominare ideo, quod is sit Deus, qui esset aliquando iuxta promissiones factas in paradiso post lapsum, semen illud benedictum futurus, quod serpenti caput contriturum, cunctisque gentibus exoptatam benedictionem allaturum esset. Confirmatur haec sententia Pauli declaratione, qui 1. Cor. 10. affirmat, Christum esse eum Deum, qui populum Israeliticum ex Aegypto fortissima manu eduxerit. Is igitur etiam cum Mose locutus est. Ac recepta est opinio, eo tempore primum hoc divinum nomen innotuisse: licet Moses qui post illam revelationem Dei, narrationem ab exordio mundi contexuit, etiam prioribus historiis hoc nomen Dei immiscuerit. Dominus autem non idem quod Iehova significat: attamen per excellentiam hunc Deum, Dominum vocare voluerunt, quasi qui esset revera summus, ac potentiam suam in suo populo abunde declarasset, ac futurus victor peccati et mortis, non succubiturus in illa stupenda humilitate, quam subiturus erat. Est igitur et hoc officii nomen. Vocatur autem et pater Dominus, ut Matth. 11. Pater Domine caeli et terrae. Verum ibi paulo generalius est hoc nomen, ac significat, patrem caeli ac terrae potestatem habere, etc. Deus dicitur Christus, ut Iohan. 1. Verbum erat Deus. Iohan. 20. Dominus meus et Deus meus: quia est ὁμοούσιος et coaeternus patri ac spiritui sancto. est igitur substantiae vocabulum. Logos seu verbum a Iohanne evangelista nuncupatur, ut apparet, respectu nostri: nempe propter hoc insigne officium, quod fuit persona proferens ex arcano consilio Dei, decretum de remissione peccatorum, ac docens de veris Dei cultibus. Subiungit enim: Unigenitus qui est in sinu patris, ipse enarravit nobis. Iohan. 1. pater e caelo clamans, iubet hunc audiri: ergo est Ecclesiae doctor. Et videtur Iohannes hanc vocem ex Christi responsione, Iohan. 8. mutuatus esse. Tu qui es? respondet Iesus, τὴν ἀρχὴν ὅ, τι καὶ λαλῶ ὑμῖν. Principium quod loquor vobis. Ordinat praeterea ministerium, in eoque se praesentem atque efficacem fore testatur. Est autem ὑφιστάμενος, non vox evanescens, persona a patre et spiritu sancto distincta, coessentialis et coaeterna. Basilius et Augustinus autumant, eum respectu patris dici λόγον, quia sit cogitatione genitus, communicata essentia divina: perinde ut sermo in homine cogitatione gignitur, estque imago rei cogitatae. Verum in cogitationem non transfundimus essentiam, sed sunt evanescentes mentis actiones, pingentes res cogitatas sane mirabili modo. At qui tanquam in re in explorata, et omnium hominum sapientiam excedente, parcius de ea locuti sunt illi ipsi patres: ac subinde studiose inculcarunt, rem tantam humana sagacitate pervestigari non posse: ac maluerunt illam alteram interpretationem, quae nobis consolationem gratissimam suppeditat, retinere, ac suis auditoribus notam esse. Sint igitur ac maneant humanae duntaxat cogitationes de posteriori etymologia: ac valeant tantum, quantum comparationes a rebus humanis ad divinas translatae solent valere, donec in academia caelesti ex ore Christi omnia penitus ac plenius cognoscamus. Porro hoc verbum substantiale distinguendum est a verbo vocali, ut sic vocemus: hoc est, a doctrina proposita a Christo. Nam doctrina eius, quae verbum alias appellatur, nequaquam est substantia Christi. Quae enim dementia foret, dicere, eum suam substantiam effatum esse? Necesse foret et Apostolos, aliosque verbi ministros, meras Christi substantias eloqui: quo quid absurdius esset? Debere autem haec discerni, dicta aperte testantur. Iohan. 14. Si quis diligit me, verbum meum servabit, et pater meus diliget eum, et ad eum veniemus, et mansionem apud eum faciemus. Qui non diligit me, sermones meos non servat. Manifeste se et verba, hoc est doctrinam distinguit. Si Moysi scriptis non creditis, quomodo verbis meis credetis? Iohan. 5. Sermo quem ego loquor, non est meus, sed eius qui me misit patris. Soter, Salvator ab Angelo vocatur, Lucae 2. Samaritani a Christo recens conversi, et vera fide flagrantes, eum salvatorem mundi appellant, Iohan. 4. Simeon vocat salutare Dei. Respicit autem haec appellatio ad officium Christi, nempe quod salutem toti mortalium generi adferat. Ideo iucundum est, et plenum consolatione, quod Mundi salvator, et a Simeone Dei Salutare dicitur: eo quod a Deo ad liberandos homines e carcere peccati et mortis sit missus, sicut audivimus angelum nomen Iesu interpretatum esse. Immanuel, hoc est nobiscum Deus, Matthaei primo dicitur, tum propter essentiam, tum propter officium. nam, Verbum caro factum est, inquit Iohannes: hoc est, in una persona Christi unitae sunt divina et humana natura. Deinde, habitat etiam in nobis hominibus, et est efficax: Iohan. 1. Lux mundi Iohannis 8. 12. Ego, inquit, sum lux mundi: qui sequitur me, non ambulat in tenebris, sed habebit lumen vitae. Sic et Iohannes capite primo explicat: Erat lux vera, quae illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum. id quod de doctrina, et nova luce in corde, quam accendit, intelligendum est. Iohan. 1. Ut testimonium perhiberet de lumine. Iohannis duodecimo: Dum lucem habetis, credite in lucem. Simeon praedicat eum esse lumen: et quidem explicationem subiicit, Ad revelationem gentium. Allusum autem est ad prophetiam Esaiae nono. Et citatur Matthaei quarto: Populus qui ambulat in tenebris, vidit lucem magnam: et sedentibus in regione umbrae mortis, lux orta est eis.
Rex a Magis appellatur, Matthaei secundo. Et ipsemet se regem esse profitetur Iohannis decimooctavo. Sed non de hoc mundo, verum regem veritatis: hoc est, qui Ecclesiam doctrina ac spiritu sancto gubernet, ac vitam aeternam donet. Rabbi, seu magister passim vocatur, quod munus docendi gerat: item, quod perpetuus doctor velit esse suae Ecclesiae, et supremus Rabbi ab Ecclesia omnibus aetatibus agnosci. Dux, Matth. secundo, ex Michea appellatur: et ratio attexitur, quia recturus erat populum Israel caelesti doctrina: forte etiam, quia bellum cum hostibus generis humani gesturus, et felicem victoriam obtenturus esset. Propheta, Matthaei vigesimoprimo, Lucae 13. 24. Iohannis 5. 6. 9. Hoc nomen habet et propter autoritatem summam in docendo, et quia de rebus venturis plurima indicabat. Brachium Domini a Maria nominatur, Lucae 1. haud dubie ad imitationem Esaiae capite 53. eo quod hoc quasi valido ac potentissimo servo Deus esset vindicaturus homines ex potestate diaboli et mortis. Nullum enim humanum brachium, sed solum Domini brachium, rem tantam potuit efficere. Iohan. 12. ex Esaia allegatur: Brachium Domini cui revelatum est?
Agnus Dei vocatur a Iohanne, angelo aut praecursore Messiae, idque etiam ex Esaiae capite 53 sumptum est, ubi scriptum extat, servum illum Domini ductum iri ad mactationem tanquam ovem, hoc est, futurum victimam. Ac Dei agnus nominatur, eo quod Deus in eo fecerit concurrere omnium nostrûm peccata. Pastor, Iohannis 10. Ego sum pastor bonus. idque declarat Christus, quod non tantum salutari atque vivifica doctrina suas oviculas pascat, sed etiam animam pro iis ponat. Vitis, Iohannis decimoquinto, Ego sum vitis, vos palmites. Pulcherrima comparatione res maximas explicat, sicut inquit: Quemadmodum palmes non potest ferre fructum a semetipso, nisi manserit in vite: sic nec vos, nisi manseritis in me. Panis Dei, Iohannis 6.
Panis Dei est, qui descendit de caelo, et dat vitam in mundo. Sponsus dicitur Matthaei 9. 25. Marci 2. Lucae 5 Iohan. 3. Respicit autem haud dubie ad prophetiam Oseae 2. ubi sic scriptum est: Sponsabo te mihi in sempiternum, et sponsabo te mihi et in iustitia, et in iudicio, et in misericordia, et in miserationibus Et sponsabo te mihi in fide. Significat igitur haec vox, ardentem amorem erga Ecclesiam suam, et copulationem arctissimam. Nam in sponso flagrans amor existit erga sponsam: deinde vinculum arctius in humana vita nullum est quam hoc. Iohannis octavo interrogatus Christus a Pharisaeis, Tu quis es? respondet: Principium, quod et loquor vobis. Est autem τὴν ἀρχὴν, phrasis continens seriam asseverationem. Prorsus ille ipse sum, qui loquor vobis: sum persona cuius officium fuit, et nunc est, ut caelestem doctrinam vobis adnunciem, ac videtur ad etymologiam vocabuli τὸν λόγον alludere. Nam de suo ministerio, eloquendi audita a patre, multa in eo loco disserit. Periphrasi Messiae utuntur discipuli Iohannis: Tunc es ille qui venturus est? Matth. 11. Lucae 7. Diu enim erat Messias iuxta promissiones desideratus. Quod autem esset ille ipse, probat factis miraculosis, et doctrinae genere. Et haec de nominibus Christi hoc loco breviter commemorare libuit, eo quod insignes doctrinas lectoribus piis proponant. Apostoli Christum fere iisdem nominibus denotant, quibus in Evangelica historia nuncupatur, quorum alia substantiam, alia officium personae declarant, alia vero utrunque complectuntur. Iesum Christum Deum et Dominum dici, supra est commemoratum. Filius Dei passim appellatur ab Apostolis, maxime vero Act. 8. 9. 13. Roman. 1. 8. Galat. 4. 1. Iohan. 1. 5. 2. Petr. 1. Hebr. 1. 4. 5. Estque hoc nomen substantiae. Vocantur etiam credentes in Christum, filii Dei. 1. Iohan. 3. Videte qualem charitatem de dit nobis pater, ut filii Dei nominemur. Item, Nunc filii Dei sumus. Item, In hoc manifestati sunt filii Dei et filii diaboli. Et Roman. 8. Galat. 4. Sed id fit propter adoptionem, qua Deus nobis ius filiorum suorum dedit, et dilectos in dilecto reddidit. Galat. 4. Ephes. 1. Unigenitus, 1. Iohan. 4. dicitur, eo quod plures non habeat Deus pater filios consubstantiales. Primogenitus inter multos fratres, a Paulo Roman. 8. Et primogenitus omnis creaturae, ab eodem, Colloss. 1. Et principium creaturae, Apocal. 3. Et primogenitus ex mortuis, Colloss 1. Et primitiae mortuorum, 1. Corinth. 15. appellatur. Imago Dei, 2. Corinth. 4. Et imago inconspicui Dei, Colloss. 1 dicitur: quod si ad substantiam refertur, ὁμοούσιον filii cum patre notat. Si vero ad officium, significat Iesum Christum nobis mentem Dei inconspicui revelare, seu in homine Iesu Christo Deum ipsum manifestari. 1. Timoth. 3. Deus manifestatus in carne. Autor epistolae ad Hebraeos, filium Dei appellat splendorem gloriae, et characterem vel expressam imaginem substantiae eius: quod quis non animadvertet de substantia filii Dei dici? Hebraeorum primo. λόγος seu verbum, 1. Iohan. 5. dicitur: et videtur eam ob causam sic dici, quia testificetur de voluntate Dei. Inquit enim: Tres sunt qui testimonium perhibent, Pater, λόγος, et spiritus sanctus. Autor epistolae ad Hebraeos, videtur huc alludere voluisse, dum 1. cap. dicit Deum loquutum esse per filium: et Hebr. 2. salutem enarrari primum coepisse per ipsum Dominum. Idem autor Hebr. 12. hac periphrasi Iesum notat, quod is sit qui loquatur. ubi videtur explicare voluisse, cur Christus λόγος dicatur: nempe quia sit ὁ λέγων, aut ὁ λαλῶν. Accessistis, etc. ad novi Testamenti conciliatorem Iesum, et ad sanguinem aspersionis, meliora loquentem quam loquebatur sanguis Abel: videte, ne aspernemini eum qui loquitur. Nam si illi non effugerunt qui aversabantur eum, qui loquebatur in terra (scilicet Mosen) multo magis nos, si eum qui de caelis est (Christum) aversemur. Porro λόγος in hac significatione, reliquis Apostolis non est familiare. Sunt etiam qui illud Hebr. 4. Vivus est sermo Dei, et efficax, et quovis gladio utrinque incidente penetrantior, de Christo intelligant. Sed textus ipse si consideretur, facile docet, se de verbi ministerialis efficacia loqui, quod neglectum, et non fide acceptum, poenas secum affert certissimas. Eiusmodi etiam illud est Act. 20. Commendo vos Deo, et sermoni gratiae eius. Filius hominis. Act. 7. Et homo Iesus Christus. 1. Timoth. 2. Semen Abrahae. Galat. 3. et Iesum et Christum separatim, et Iesum Christum coniunctim eum dici, supra est probatum. Pro Messiae appellatione, Graeca voce Christi utuntur Apostoli. Iesus Nazarenus, Act. 2. 7. 10. Et, Iesus Christus Nazarenus, Act. 4. Dominus noster Iesus Christus, passim in initiis et epilogis Epistolarum dicitur. Autor vitae, Act. 3. Princeps et servator, Act. 5. Servator noster, Philip. 3. 2. Timoth. 1. Tit. 3. 2. Petr. 1. 2. 3. et alibi passim. Sanctus et iustus, Act. 2. Iustus, Act. 7. 1. Iohan. 2. Sanctus et verax, qui habet clavem David: Apocal. 3. Testis fidelis et verus, Apoc. 3. Sanctus Dei, Act. 13. Minister circumcisionis, Roman. 15. Lux gentium, Act. 3. Fundamentum Ecclesiae, 1. Corinth. 3. Ephes. 2. Lapis angularis, Ephes. 2. Lapis vivus in Sion positus, et lapis offensionis, 1. Petr. 2. Et lapis reiectus ab aedificantibus, Act. 4. Caput Ecclesiae, Ephes. 1. 4. 5. Colloss. 1. Pontifex. Hebr 1. et passim Apostolus et Pontifex confessionis nostrae. Hebr. 3. Sponsor testamenti, Hebr. 7. Novi testamenti conciliator. Hebr. 9. Dux fidei et consummator. Hebr. 12. Reconciliator Roman. 3. Propitiatio nostra. 1. Iohan. 2. et 4. Conciliator Dei et hominum. 1. Timoth. 2. Advocatus noster. 1. Iohan 2. Pascha nostrum. 1 Corinth. 5. Agnus incontaminatus et immaculatus. 1. Petr. 1. Agnus ab origine mundi occisus, Apoc. 13. Agnus occisus. Apoc. 5. Agnus Dominus dominorum, et Rex regum. Apoc. 17. Princeps regum terrae, Apocal. 1. Dominus omnipotens. Apocal. 1. Leo de tribu Iuda, radix David. Apocal. 5. Iustitia sapientia, redemptio, sanctificatio, et resurrectio. 1. Corinth. 1. Pastor et curator nostrarum animarum. 1. Petr. 2. Princeps pastorum. 1. Petr. 5. Magnus pastor ovium. Hebr 13. Iudex vivorum et mortuorum, Act. 10. Paratus ad iudicandum vivos et mortuos. 1 Petr. 4. Iustus iudex. 2. Timoth. 4. Secundus homo ipse Dominus de caelo. 1. Corinth. 15. Christo opponunt diabolum. 1. Iohan. 3. Hebr. 2. Antichristum. 1 Iohan. 2. 4. et 2. Iohan. 2. Thessal. 2. Meretricem Babylonicam, ebriam de sanguine sanctorum. Apocal. 17. Bestiam quae portat meretricem, Apoc. 17. Et reges terrae, Apoc. 19. Et pseudopropheta, Apoc. 19. Gog et Magog, Apoc. 20.
CHRISTIANUS porro a Christo deducitur, et vocatur omnis cultor Christi, quae est unica vera pietas ac cultus Dei in toto mundo. Exortum vero est hoc nomen primum Antiochiae, teste Luca Act. 11. Reperitur hoc nomen etiam Act 26. et [1.] Pet. 4.
CIBUS, est solidius alimentum. Paulus 1. Corinth. 3. Lac appellat puerilem catechesin, aut incipientibus et imbecillibus convenientem doctrinam: sed cibum, iam maturioribus, et qui profecerunt, robustioresque sunt in vera pietate. Cibus pro copia et abundantia, Malach. 3. Inferte omnem decimam in domum thesauri, et sit in domo mea cibus: id est, sufficiens copia alimenti. Cibum capere cum aliquo, significat omnem familiariorem conversationem. ut 1 Corinth. 5. prohibens Paulus cibum capere cum facinorosis, omnem familiaritatem eis interdicit, non autem communes contractus. Sic et Iohannes, prohibens salutationem seductorum.
Cibare aliquem. Roman. 12, et in Proverb. Salomonis: Si inimicus tuus esuriverit, ciba eum: significat omnium rerum necessariarum subministrationem. Sic Psal. 103.
Qui cibat aut satiat te bono: id est, omni beneficentia replet. Arbor cibi Deut. 20. Ezech. 47. pro arbore frugifera. Cibum facere ascendere. Levit. 11, pro ruminare, ut solent oves ac boves: quia cibum semel in ventriculum coniectum, denuo in os revocant. Cibum facere declinare. Hos. 11: id est, alicui commeatum advehere. Cibasti nos pane lachrymarum, Psal. 80. pro, onerasti multis doloribus. de quo in voce LACHRYMAE.
CICATRICES computruerunt. Psal. 38. aliqui intelligunt de peccato originalis corruptionis, quod crescit, invalescit et regnat, si ei non resistatur, sique non perpetuo salutaribus medicaminibus curetur ac sanetur: sicut vulnera neglecta putrescunt, et deteriora fiunt.
CICONIA, nota avis est. Sumitur ab ea parabolica ratiocinatio, aut a contrario amplificatio. Ierem 8. Etiam ciconia novit tempus suum, populus meus non novit iudicium Iehovae. ut ostendatur ingens impietas ac ignorantia Dei in Israelitis, qui infra ipsa bruta fuêre. Quale est et illud Esaiae 1. Cognovit bos possessorem, et asinus praesaepe domini sui, populus autem meus non novit.
CIDARIS, est mitra pontificalis. Metonymice ponitur Ezech. 21. pro ipsa dignitate pontificali, tanquam signum pro re signata. inquit enim: Auferam cidarim.
CILICIUM, postea in SACCO exponetur.
CINGULUM, Baltheus, aut Zona, varias habet in Sacra literis figuratas significationes, sicut et varius est ipsius rei usus. Nam cingulum militare tum ideo gestabatur, ut inde gladius alligatus dependeret: tum etiam, ut vires corporis sua latitudine et constrictione uniret ac confirmaret sicut et hodie est eius usus. Inde igitur fit, ut (sicut modo audivimus) Cingens se cingulo, 2. Reg 3, pro militari aetate, seu adolescentibus iam gladium gestantibus accipiatur. Cingi etiam cingulo significat, armatum et paratum esse ad pugnam, esse strenuum bellatorem. Sic Esaiae 11 dicitur, cingulum lumborum Christi fore iustitiam, quasi ille hoc gladio potissimum vincat suos adversarios: quod et fecit. nam praestita persolutaque Deo pro nobis debita iustitia obedientiae ac passionis, legem, iram Dei et satanam expugnavit: qui ob peccatum aut iniustitiam nostram contra nos grassabantur. Contra Resolvere baltheum, est deponere gladium, aut etiam imbellem fieri. ut Esaiae 25. Ego discingam coram te reges: id est, inermes et imbelles efficiam. Hinc dicitur 1. Reg. 20, Ne glorietur accinctus sicut discinctus: id est, qui primum gladium assumit, vadens ad incertum eventum praelii, sicut is qui iam victor factus discingit gladium: quomodo Livius refert, quendam Gallum in bello contra Romanos accinxisse se gladio, et dixisse, se illum non esse discincturum, donec Capitolium inscenderit, quod etiam factum sit: quia captus, eoque perductus, sit armis exutus. Erat etiam usus balthei, ut dixi, ad confirmandas vires aut robur corporis: qua de causa etiam hodie multae gentes lata et praevalida cingula, vel coriacea, vel etiam instar peplorum facta gestant, quo quasi unitum constrictumque corpus sit eo fortius. Inde Accingi fortitudine: de qua loquutione et vicinis, in verbo ACCINGO dictum est, et mox aliquid dicetur.
CINGERE verbum varia significata habet, quae percurram. Nam primum per metaphoram Psalm. 139. pro perpetua Dei praesentia accipitur, Semitam meam et accubitum meum cingis: id est, ubique ades quiescenti, et iter facienti, sicut cingulum totum corpus ambit. Cingens se, 2. Reg. 3, pro militari aetate ponitur: Congregaverunt sese ab omni accingente se cingulo. cingulum pro gladio ponit, qui ex cingulo dependet. Unde est illa phrasis crebra, Accingi fortitudine, Psal. 18. Deus accingit me fortitudine. Dicitur et Deus ipse accinctus fortitudine, Psalm. 65. Sic de muliere strenua, Proverb. 31. Accingit fortitudine lumbos suos, et roborat brachia sua. Et 1. Sam. 2. Debiles accincti sunt robore, fiunt fortiores et victores. Sic Psalm. 76. Quanto magis irascentur, tanto magis accingeris aut armaberis. Sic accingi lumbos, est corroborari et praeparari ad aliquod opus aut negotium peragendum: 1 Regum. 19. 2. Reg. 4. Iob. 38. Ierem. 1. Lucae 12. Ephes. 6. Sic enim Dominus suos Apostolos ablegabat. Discinctus igitur contra, dicitur imbecillus: ut Esaiae 23. Non est cingulum ultra Iudaeis. Sic Iob. cap. 12 ait, quod Deus baltheum regum dissoluat: id est, eos exanimet ac debilitet. Cingulum fuit etiam ornamentum viris et feminis, Esaiae 3. et hodierna die est in multis locis. Inde fit per metaphoram Ioel. 1. Et accingi gaudio ac laeticia. Exultatione colles accingentur, Psalm. 65. pro, ornati erunt proventu, et laetis aut secundis rebus. Sic Psalm. 30. Soluisti saccum meum, et accinxisti me laeticia. Contraria locutio est, ACCINGI SACCO, id est, lugubri veste indui. Sed de hac phrasi etiam in SACCO dicetur. Sic cingere bysso, Ezech. 16. pro ornare praeclaris vestimentis. Sic dicitur Iob 29. Cinxit me flagellis suis. In cingulo aut zona gestabant veteres pecunias. ideo Matth. 10. Dominus ablegans suos, iubensque eos sibi fidere, vetat ne quid argenti in zona ferant. In zona aut baltheo et calceis ponere cruorem belli, est contaminare sese iniusta caede. De Ioabo id dicit David 1. Regum 2, qui duos duces Israelitarum publica fide venientes interfecerat. Exposita est haec locutio supra in CALCEIS. Idem ferme valent latinae phrases, Accinctus, id est praeparatus. Discingi aliquem, id est, privari iure militiae. Discinctus item, aut male praecinctus, pro dissoluto. sicut Sylla de Iulio ad amicos et alios senatores dictitabat: Cavete vobis a male praecincto iuvene.
CINIS, res vilis et fragilis est, quae ex re meliori, ligno, aut alia, iam absumpta, restat. Inde fit, ut homines ob extremam vilitatem se vel pulverem, vel cinerem vocent ut Genes. 18. dicit de se Abrahamus ad Deum: Cum sim pulvis et cinis, vel terra et cinis. Sic Eccl. 10. 17 et 40. Declaratur et aliarum rerum vilitas eadem metaphora: ut Iob. 13. Comparabitur memoria vestra cineri. Malach. 4. Et diruetis impios, cum fuerint ut cinis, sub plantis pedum vestrorum. Dolentes ac lugentes in cinere iacere, eoque se aspergere solebant. Fuit hic mos non tantum apud Iudaeos, sed et apud gentiles, praesertim Asianos: ut Homerus de Priamo, lugente mortem Hectoris, scribit. Ierem. 6. Filia populi mei accingere cilicio, et conspergere cinere. Hinc apud Papistas, Iudaismi simias, mos est initio Quadragesimae, cinere aspergi, cum epiphonemate: Memento quod cinis es, et in cinerem revertêris. Eodem modo et 25. cap. eiusdem, ac Esaiae 58 et 61 accipitur. Ezech. 27. dicitur: Et ascendere facient pulverem super capita sua, in cinere volutabuntur. Sic rex Ninivae, Ionae 3, se det in cinere, poenitentiam agens. Et Iob. [42.6 ] Sic Christus dicit Matthaei undecimo: Quod si ea miracula fuissent facta in Sodomis, iam olim in cinere et cilicio poenitentiam egissent. Cinerem manducare, etiam de lugentibus et afflictis dicitur: ut Psalm. 102 Cinerem tanquam panem manducavi. Et Thren 3. Cibavit me cinere. Dubium autem est, unde haec phrasis orta sit: an, quia lugentibus etiam optimus cibus insipidus est, ut cinis: vel ob copiam cineris, in quo lugentes versabantur, et quo se conspergebant: vel denique, quod aliqui nimium lugentes, revera cinere soliti sunt vesci.
Cinerem pascere, Esaiae 44, est, in vanum laborate, inquit enim: Pascit cinerem cor seductum. Oseae 12, est pascere ventum.
CIRCUITUS. In circuitu aliquid esse, aut fieri, saepe in Scriptura tum vicinitatem, tum et copiam significat. ut Psalm. 89. Terribilis est Deus in congregatione sanctorum
multa, et terribilis super omnes in circuitibus eius: id est, super omnes qui ei astant. Ibidem: Et veritas tua in circuitibus tuis: id est, passim circa te, in omnibus rebus tuis. Sic quoque Psalm. 27. Exaltabitur caput meum super inimicos meos, in circuitibus meis. Sic Psalm. 31. Audivi vituperationem commorantium in circuitu. Et 34. Angelus Domini castra metatur in circuitu timentium eum. Copiam videtur significare, Psalm. 12 In circuitu ambulabunt impii, quando exaltantur utilitates filiorum hominum: id est, regnantibus tyrannis omnia complentur impiis. Aliquando circumvicinam regionem indicat.
CIRCUMFEROR verbum eleganti metaphora usurpatur. Ephes. 4. Ne amplius simus pueri, qui fluctuemus, et circumferamur omni vento doctrinae, etc. Sumpta autem est haec metaphora, ubi reflante vento adverso, prudentes nautae cavent, ne retro agantur: sed vel oblique progrediantur, vel saltem in ancoris meliorem tempestatem expectent, aut certe alioqui demissis antemnis quam minimum regrediantur. At imperiti, ignarique rei nauticae nullo consilio aut prudentia recti, non audentes etiam sustinere in alto tempestatem, temere quibusvis ventis cum maximo dispendio, aut etiam pernicie sese tradunt. Sic etiam male fundati ac leves religione, temere iam hoc iam illud sibi persuaderi patiuntur, nec in ulla sententia constantes permanent.
CIRCUMIRE mare et terras, Matth. 23, pro, omnia perlustrare aut pervagari, vel potius omnem conatum adhibere, et omnem (quod aiunt) lapidem movere. Quasi dicat, urgenti studio conamini vel unicum Ethnicum, nedum plures convertere ad Iudaismum, putantes vos grande operae precium fecisse: quem tamen vestra perversa doctrina postea deteriorem facitis, quam antea fuerit. Similis loquutio est Matth. 12, quod satan expulsus obambulat per loca arida, quaerendo requiem: id est, maximo studio quaerit aliud hospitium, aut hominem, quem occupet.
CIRCUMCISIO, est primum, proprie illa abscisio praeputii, ad hoc divinitus Genes. 17 instita, ut esset signum foederis inter Deum et populum Israeliticum. Ideo autem potissimum in ea parte fuit instituta, ut Deus restaretur se damnare, et damnatam esse totam carnalem procreationem hominum, omnes eius bonas vires, totumque liberum arbitrium, et quicquid omnino ex carne natum esset aut proveniret: quod Scriptura etiam carnem et sanguinem vocare solet. Oportere enim omnes renasci ex spiritu. Secundo, significat synecdochice totam illam caeremoniariam, aut etiam Legalem observationem. Act. 15. Nisi circumcidamini, id est, nisi legem observaveritis, non potestis servari. Roman. 4. Cum Abraham esset in circumcisione, aut in praeputio: id est, cum iam hoc signum cum aliis caeremoniis accepisset. Vide de hac et aliis huius vocis significationibus in vocabulo PRAEPUTIUM. Tertio. metaphorice significat spiritualem cordis circumcisionem, aut renovationem, Deuter. 10. et 30. Rom. 2. Colloss. 2. Circumcisione non manufacta circumcisi estis. Quarto, metonymice significat etiam ipsum populum circumcisum. ut Rom. 15. Christus est minister circumcisionis: id est, circumcisorum. Quinto, significat vere pios, ac spiritualiter corde circumcisos. Phil. 3. Nos enim sumus circuncisio, qui spiritu Deo servimus.
CIRCUMVENIRE, πλεονεκτεῖν: Ne circumveniatis quisque fratrem suum. Levit. 25. est, quoquo modo fraude in contractu, aut alioqui cum damno proximi, praeter ius ac aequum, nostrum commodum quaerere. Paulus 2 Corint. 2, apte et significanter utitur hoc verbo, cum dicit, contritum et contristatum Corinthium esse quam primum recipiendum, et salutari consolatione reficiendum, ne abutatur illa eorum severitate satan in exitium illius afflicti, et contumeliam gloriae Dei. Verbum Graecum alioqui venit a plus habendo, quoniam is qui alterum defraudat, plus iusto aut aequa parte habere conatur: Germanice admodum commode dicitur, uberfortheilen.
CISTERNA, explicabitur in voce PUTEI.
CITHARA, instrumentum musicum, et quidem notum est. saepe autem Psaltes iterat, laudandum esse Deum in cithara. Intelligit autem de omni modo ac ratione. Iob 30 accipitur pro omni genere laeticiae. inquit enim, Versa est in luctum cithara mea.
CIVITAS, est frequentia diversorum hominum, una certis legibus habitantium, sibi ipsi ad commode vivendum sufficiens. In Sacris literis autem hoc nomen generale, etiam pro arcibus et omni robore regiminis ponitur. ut Psalm. 127. Nisi Dominus custodierit civitatem, frustra vigilant qui custodiunt eam. Et Psalm. 9. Civitates eorum destruxisti. Esa. 26 per civitatem munitam, cuius murus et ante murale sit salus, indicatur Ecclesia Dei: quae metaphora est crebra in sacris. Sic enim et extra civitatem, Apoc. 14, videtur significare tenebras exteriores. At 21 ibidem civitas sancta vocatur Ecclesia Dei, seu vere electorum. Porro quod Hebr. 13. dicimur non habere hic in terris civitatem permanentem: indicatur, nos in hoc mundo hospites esse, non habere hic fixas aedes, sed in futuram caelestemque patriam tendere et properare.
CLAMARE, Cara קרא, varias habet figuratas significationes, de quibus ordine agemus. nam usitatam exponere necesse non est, cuius plurima sunt exempla. ut 1. Sam. 26, Quis es tu qui clamas ad regem? Primum ergo hoc verbum, et nomen Clamor, significat admodum crebro invocare Deum, praesertim maiori aliquo ardore, sive id clara sive submissa voce fiat. ut Psal. 3. et 17, Ego clamavi ad te, quia tu exaudies me. Sic Cananaei et duo caeci clamant: IESU fili David. Sic clamor, Psal. 5. Intellige clamorem meum. Exod. 22. Si clamando clamaverit ad me, audiendo exaudiam clamorem eius.
Secundo, significat etiam, sine omnibus verbis. solo gemitu orare: ut Exod. 14, Quid clamas ad me? De qua re apte inquit Augustinus: Unde clamor in Scripturis cordis est, non vocis. Significat igitur in talibus locis ardentissimos gemitus, ac suspiria cordis. Plerunque enim vox clamandi magnum quendam innuit fervorem, sicut epistola ad Hebraeos dicit, Christum preces suas valido cum clamore obtulisse: id est, ferventissimo animi affectu et ardore. Sic spiritu clamamus Abba pater, Rom. 8, Gal. 4. Hinc fit, ut clamor saepe tantum gemitum aut votum cordis significet. Tertio, clamare etiam crebro significat praedicare, aut voce aliquid annunciare, sive intensa sive remissa. ut Ioel. 3, Clamate haec in gentibus. Septuaginta μηρύξατε. Sic Iohan. 1. et Isa. 1, Baptista dicitur esse vox clamantis in deserto: id est, docentis, praedicantis. Quarto, aliquando tamen Clamare proprie, magna voce aliquid publice, non sine singulari libertate et ardore proponere et docere indicat. Ioh. 7. Christus clamavit: Si quis sitit, veniat ad me, et ego ei dabo aquam viventem. Item 11. Lazare veni foras.
Quinto, clamor significat etiam lamentationem ac eiulatum de summis miseriis ac difficultatibus, sive Deo in precatione propositum, five alioqui emissum. ut Exod. 2 dicit Deus, se audivisse clamorem Israelitarum. Sic 1. Sam. 5 dicitur clamor asoendisse in caelum. Sexto, clamor significat etiam grande scelus, provocans et flagitans a Deo poenas. ut Iob 31. Si adversum me terra mea clamet: id est, accuset me, quod eam iniuste possideam. Sic in Genesi de clamore sanguinis aut caedis Abel habetur. Item de Sodomaeorum clamore, Genes. 18. et 19 ubi tamen aliqui famam aut rumorem interpretantur.
Sed nobis libuit potius Augustini sententiam sequi, qui inquit: Clamor interdum accipitur pro tanta impudentia et libertate iniquitatis, ut nec verecundia nec timore abscondatur. ut Genes. 18. Clamor Sodomorum et Gomorraeorum quia multus et multiplicatus est. Et 19. cap. Quoniam increbruit clamor eorum coram Domino. ac si diceret: Ipsa scelera ac peccata quodammodo clamant et flagitant a Deo vindictam: sicut sanguis Abelis clamabat. Ierem. 46. Et clamor tuus implebitterram. Capiunt ergo Hebraei magnitudinem clamoris, pro magnitudine ipsius sceleris. dum enim scelera et flagitia augescunt, augescit simul et rumor et infamia. Et Iob cum ait, Et in arbores clamabat, pro manifestis peccatis ponit clamorem: ut verbum sit, quicquid corde concipitur: clamor, cum procedit in factum. Haec Augustinus: Quaestionum super Exod. libro 2, cap. 4. Illud sane et verissimum et notissimum est, quod violentis, vehementibus et quasi furiosis actionibus etiam insani clamores adiuncti sunt. Ponitur ergo alterum ex coniunctis pro altero, notius pro ignotiori. De loco Esaiae 5, ubi etiam haec vox legitur, est dubitatio. nam cum dicit Propheta: Expectavit Dominus iudicium, et ecce oppressio: iustitiam, et ecce clamor. Nam ibi aliqui clamorem intelligunt iniuriam inferentium, alii patientium, et ideo eis idem valet ac querela. Verum cum loquatur de fructibus malis ipsius vitis aut Iudaeorum, malo intelligere de clamore ac violentia peccantium, qua miseros invadebant et opprimebant. Porro qualis nam iste iniurius clamor sit, declarat ipsemet propheta cap. 58 in quiens: Ecce ad litem et contentionem ieiunatis, et ut percutiatis impio pugno. non ieiunabitis hunc in modum hodie, ut faciatis audiri in excelso vocem vestram. Videntur enim potentiores inter alia etiam gravissimis foenoribus onerasse miseros ac plebeios, passim per Iudaeam habitantes: ac cum ad festum templi, conciones, sacrificia et preces convenerunt, tum occasione illa abutentes, iuxta ipsum templum eos invasisse, primum clamore, postea etiam plagis, ac flagitasse sua illa importabilia onera, quibus illos tenuiores opprimebant. Quare contra Deus hortatur eos ad contrarias talibus clamoribus actiones, in quiens: Dissoluite impias colligationes, soluite fasciculos onerosos, dimittite concussos liberos, et disrompite omne onus. Ex quo contrario abunde licet cognoscere, qualis fuerit ille impius ieiunantium Iudaeorum clamor. In hac significatione utitur et Paulus hac voce, Ephes. 4: Omnis amarulentia, tumor, ira, et vociferatio, et maledicentia tollatur a vobis. Porro Apocal. 21 dicitur Dominus extersurus omnem lachrymam ab oculis suorum, nec futuram amplius mortem, luctum, clamorem, aut laborem seu dolorem. ubi clamor videtur potius significare molestias, afflictionesve, aut certe lamentationem de talibus malis, quam peccatum: seu potius malum poenae, quam malum culpae: potius clamorem iniuriam patientium, quam inferentium. Germanice quoque geschrei pro querela non raro ponitur: et dici solet, Uber den schreiet jederman, quod est, quilibet clamat de eo, queritur de eo. Hinc dicitur Clamor contritionis, Esaiae 15: de qua loquutione mox. Septimo, clamor aliquando etiam pro signis ac indiciis laeticiae accipitur, tametsi tunc plerunque vox Iubilationis ponatur: ut Esaiae 52, Attollent vocem simul, clamabunt aut iubilabunt: scilicet prae nimia laeticia. Octavo, clamare aliquando simpliciter pro contendere aut certare accipitur, ut Esaiae 59. Non est qui clamet pro iustitia: id est, qui litiget, contendat. Sic ferme in Terentio: Eho non clamas? non insanis? Nono, per prosopopoeiam Valles clamare, et etiam canere dicuntur: pro fertilitate et frequentia hominum ac pecudum eas incolentium, quae sine clamore ac strepitu esse nequeunt, laeticia vocem extrudente. Sic dicitur Esaiae 49, Clamate montes: id est, erumpite in laetas voces. Sic Esaiae 48, In voce clamoris nunciate: id est, exultationis et laeticiae. Sed tamen cum laeticiam significat, plerunque est vox Iubilationis, ut dictum est. Idem verbum Clamare, quod saepe est קרא cara, significat etiam legere, item convocare homines, praesertim ad sacras actiones. Inde fit, ut convocatus coetus eadem etymi ratione micra מקרא dicatur, sicut Latinis concio a conciere, et Graecis ἐκκλησία ab ἐκκαλεῖν.
¶ Nunc etiam de phrasibus quibusdam huius verbi disseramus. Clamare pacem, Deuteron. 20 est, civitatem expugnandam primum pacifico colloquio tentare. Clamare et canere valles, diximus esse signum laeticiae, fertilitatis, et frequentiae in colarum. Clamare unguentum, Proverb. 27, est, unguentum se sua propria fragrantia prodere. Clamorem intrare in alicuius aures, ut Dei, Psal. 18. id est, ab eo exaudiri querulas et clamosas preces: sicut et Christus dicitur obtulisse preces cum valido clamore. Clamorem assumere pro aliquo, est, pro eo orare. Ierem. 7. Non assumes clamorem pro populo hoc. Clamorem pervenire facere ad se, Iob. 34. Clamorem contritionis suscitare, Esaiae 15, pro, horrendum ac miserandum, seu plenum iniuria. Clamare pro accusare non raro ponitur. Sic sanguis Abel clamat ad Deum de terra contra Cainum. Sic Iacobus cap. 5 dicit, mercedem pauperum interversam clamare cotra divites. Clamorem circumire terminos Moab, Esaiae 15, est, omnia oppleri bellico tumultu, aut etiam fugientium lamentationibus. Idola non proclamabunt in gutture, Esaiae [14:] id est, non loquentur. Clamare spiritu Abba pater, Roman. 8, et Galat. 4, pro, sic animose sentire, cogitare aut dicere. Clamare lapides, Lucae 19: id est, homines alienissimos a Deo converti et praedicare Deum: sicut alibi dicitur, Potens est Deus ex hisce lapidibus filios Abrahae suscitare: tametsi id revera de ipsis lapidibus per quandam hyperbolen dicatur. Clamosa et stulta mulier, Proverb. 9. de rixosa muliere dicitur, quae levi de causa temere ac impudenter etiam in plateis rixatur ac vociferatur. Psal. 147 dicitur Deus dare cibum pullis corvorum, invocantibus eum: ut habet vulgata versio. sed in Hebraeo non est, Invocantibus, sed simpliciter clamantibus: tametsi et tota rerum natura suo quodam modo ac sensu ad Deum gemat ac clamet.
CLANGERE, est quidam proprius sonus tubae. Numer. 10. Quando congregabitis congregationem, clangetis tuba, et non taratantarizabitis. Clangor, Numer. 23, pro nota divinae praesentiae, tanquam regiae maiestatis ponitur. Significat autem verae religionis puram praedicationem, et Dei cultum: qui ubi est, etiam Deus est Sic Psalm. 89 dicitur: Beatus populus intelligens clangorem aut iubilationem. Tuba clangite in Sion, id est, date signum congregationis populi Dei. Dies clangoris, Numer. 29, et Levit. 23, pro die quo solenniter tubis clangebant. Clangoris memoriale, Levit. 23: id est, cum clangore tubarum in memoriam revocabatur hominibus celebratio tanti festi et cultus Dei.
CLAUDICARE, synecdochicos pro omni genere imbecillitatis accipitur: sicut contra, recta ac firmiter incedere. ut, Congregabo claudicantem et eiectam, congregabo quam afflixi: subintellige ovem, Mich. 4. Soph 3. Est autem locutio sumpta ab ovibus: nam ex illis solent multae aestate, praesertim in calidioribus illis regionibus, claudicare. Soph. 3, etiam ipsa vox ovis apponitur. Sensus est autem, quod Dominus pios afflictos iterum refocillabit ac sanabit. Sic Psalm. 35 dicitur, Sed ipsi in claudicatione mea laetati sunt. Quod alii de adversitate valetudinis, alii de aliis difficultatibus intelligunt. Sic quoque Psalm. 38 dicitur: Ego ad claudicationem inclinatus sum: id est, ad ruinam.
Hebr. 12 de spirituali piorum imbecillitate accipitur, cum dicitur, Ne quis claudicans evertatur. Ierem. 10. Videtur accipi etiam de peccato, aut alioqui aliquo tristi lapsu aut casu. inquit enim: Omnes viri pacis meae observant claudicationem meam: forte decipietur, et praevalebimus ei. Claudicare in duas partes, aut latera 1. Reg 18, per metaphoram significat vacillare, et nunc in cultum Baal, nunc in cultum veri Dei inclinare. Sic enim utroque pede claudicantes, nunc huc, nunc illuc sese in eundo incurvant ac nutant.
CLAUDO, vide mox post CLAVIS.
CLAUDUS et caecus non intrabit in domum: proverbium fuit apud Israelitas, ductum ex eventu oppugnationis arcis Sion, 2. Sam. 5: quod varie interpretantur scriptores. Alii enim intelligunt fuisse idola, quibus confisi sint Iebusaei, quod illa fuerint tutelaria numina arcis Sion: sed postea facta expugnatione, sit eorum cultus abolitus, et non sint eo amplius admissa. Alii, quorum sententia probabilior videtur esse, sentiunt, Iebusaeos adeo naturali munitioni loci fisos, ut vel dixerint, non intraturum eo Davidem, si soli caeci et claudi propugnarent arcem: vel quod adeo pertinaciter velint repugnare, ut non sint cessuri, nisi omnes propugnatores ita mutilaverit, donec claudi ac caeci inde extrudantur: vel non deserturos eos esse propugnationem, donec vel unus fuerit incolumis. Sed milites et viros fortes praemiis et adhortatione Davidis fortiter loco potitos, ac invertisse proverbium, Quod vel nemo ex illis propugnatoribus ac Iebusaeis sit amplius eo intraturus: vel certe (quod rectius dixissent Iebusaei) neminem caecum et claudum, id est, ignavum et imbellem, eo penetraturum: sed viros fortes, quales ipsi essent, etiam tales difficultates ac munitiones pro sua virtute facile expugnaturos.
CLARUS, nomen etiam Latinis notum, pro eo qui est de meliore nota cognitus, ac celebratus: sicut contra Latini dicunt Obscurum Inde Iohan. 17. Pater clarifica me: id est, fac ut agnoscar pro tuo filio, et unico Meschia ac servatore mundi. Claritas, alias significat idem plane quod gloria, et in Graeco δόξα: ut Iohan. 5, Claritatem ab hominibus non accipio. Alias idem quod splendor: 1. Corinth. 15. Alia est claritas lunae, alia solis, alia stellarum. Alias denique Claritas notat illam mirabilem lucem: ut Lucae 2. Claritas Dei circumfulsit pastores. Sic Paulus Act. 22 dicit, se non potuisse videre praeclaritate. Apocal. quoque 21 dicitur, Quod claritas Dei illuminabit civitatem illam divinam, ut solis splendore non indigeat. Quae huius vocis significatio ab ista visibili, et tamen miraculosa claritate, etiam ad prorsus invisibilem et spiritualem transfertur: ut 2. Cor. 3. Transformamur a claritate in claritatem. Ibidem etiam dicitur, scientia claritatis Dei. At de hac voce, in voce Gloriae plenius.
CLAVIS, potestatem simul, et dona potestati necessaria significat: sumpta metaphora a functione oeconomi cui claves traduntur, ut res utiles promat aut condat, prout opus est. ut Esaiae 22, Et ponam clavem domus David super humerum eius, et aperiet, et non erit qui claudat: et claudet, et non erit qui aperiat. Simili prorsus phrasi ac sensu dicitur Matth. 16, Tibi dabo claves regni caelorum: quodcunque ligaveris in terris, ligatum erit in caelo, etc. Clavis scientiae, ius docendi significat Lucae 11, cum Dominus dicit: Vaevobis legisperitis, qui tulistis clavem scientiae: ipsi non introistis, et eos qui introibant prohibuistis. id est, vobis solis rapuistis ius docendi veram viam ad vitam aeternam: et tamen nec ipsi eam ingredimini, nec auditoribus eam monstratis: imo etiam volentibus eam in gredi, vestris persequutionibus ac erroribus eis resistitis.
CLAUDERE REGNUM CAELORUM dicuntur pii doctores, cum impoenitentibus hominibus iram Dei denunciant, aut etiam aliquos excommunicant. Dicuntur et pharisaei ac seductores claudere regnum caelorum, cum veram doctrinam impediunt aut corrumpunt. Claudere igitur et aperire, significat functionem administrare: quia oeconomus cogitur claves gestare, et subinde aperire et claudere varia receptacula. et alia quidem depromere in quotidianos usus, alia vero recondere: sicut et Paulus suam functionem vocat oeconomiam. Et Christus, omnem functionem et vitam hominum in hoc mundo, cum oeconomia aut villicatione comparat. Apocal. 8. Haec locutio non oeconomicam aut inferiorem functionem, sed summam significat: cum Christus dicitur habere clavem David, claudere ut nemo aperiat, et aperire ut nemo claudat: id est, perinde habere supremam et plane regiam potestatem in hoc spirituali Israel, sicut David habuit in illo carnali. Claudi civitates, Ierem. 13, significat obsideri, aut certe continuis latrociniis cives intra moenia cohiberi, ut nulli tutus exitus aut introitus pateat. Claudere aliquem, significat incarcerare. 2 Reg. 17. Vicina huic significatio est 1. Paral. 11, David erat clausus a facie Saulis: id est, continens se in loco munito. Unde Educere de clausura vinctum Esaiae 42: id est, e carcere. Sic et Esaiae 61, Clausi pro incarceratis ponuntur. Claudere caelum, Deuteron. 10, et alibi, dicitur Deus, cum impeditne pluat: contra autem Aperire, ut possit quasi thesauros suos terrae communicare, effundendo eos superne: quam phrasin suprain voce CAELI explicavimus. Claudi cataractas caeli, Genes. 8, est desinere illam horrendam pluviam diluvii. Claudere orationem alicuius, Thren 3, pro, nolle exaudire eum. Claudere prophetiam, Dan. 12, est, ita eam proponere, ut non facile intelligi possit a quoquam, cui Deus eam non singulariter aperuerit. Contra agnus Dei in Apocal. solus reserat clausum librum. Sed de hac phrasi postea in voce LIBRI. Claudere super vulvam, est efficere mulieres steriles, Genes. 20. Contra aperire, est facere foecundas. Clausa manuum, Iudic. 3 et 20, Viri electi, qui erant clausa manu dextra sua: id est, qui scaevolae erant, qui non recte dextra uti poterant, sed pro ea utebantur sinistra. Clausus et derelictus, 1. Regum 14. 21. et 2. Regum 9, et 14. Vidit Iehova afflictionem Israelis, et non erat clausus et derelictus, neque qui auxiliaretur Israeli: id est, nemo erat usquam in clausis aut aliis locis tutus. Sic Psal. 18 dicuntur contremuisse in clausuris suis: id est, in locis aut arcibus suis munitis. Claudere viscera sua ad egestatem fratris, 1 Iohan. 3, est, non sublevare eum in sua paupertate.
CLAVUM FIGERE, Esaiae 22, est, alicuius functionem ita firmare, et salutarem efficere, ut eius conatus et opera sint felicia, et multis salutaria. Metaphora est aut similitudo inde sumpta, quod in aedibus passim clavos infigimus, ut sint nobis usui in rebus suspendendis inde, quas nobis semper in promptu esse volumus. Sicut igitur nos aliis clavis, aliam functionem gerendi aut sustentandi, alias atque alias res deputamus: sic et Deus alios homines alibi collocat, ut is hunc, alius alios labores ac operas in communem utilitatem subeat, sustineat ac obeat. Clavi infixio, fuit quaedam superstitio apud Romanos, cuius causa (teste Livio) etiam dictatorem nonnunquam dixerunt: qua putaverunt se res animosque suos, et praesertim ipsam Rempubposse in bono statu confirmare. Undecunque demum haec superstitio eis exorta sit, similitudine sane quadam loquutioni Scripturae correspondet. Nam etiam Clavum dare ( Esdrae 9, Ut daret nobis clavum in loco sancto suo) ponitur pro dare alicui sedes certas, fixas et permanentes: sicut clavi bene infixi certo suum locum obtinent, et suam functionem praestant.
CLERUS, κλῆρος, sors, proprie significat ipsas notas aut tesseras, quibus olim sortiebantur: ut, Super, vel de vestimentis Christi proiecerunt sortem. Sed multum in Sacris ponitur etiam pro re ipsa, quaecunque sortibus obvenit. Sic voce Cleri utitur Petrus, primae 5, pro gregis Dominici portione, quae unicuique pastori obvenit, prout eos Spiritus sanctus illis praefecit. inquit enim: Non dominantes in clero, sed forma facti gregis. Postea tamen haec vox accepta est potissimum de coetu doctorum ac sacerdotum: qua voce se usque in hodiernam diem pontificii sacrificuli ac rasi vocitant. Dicuntur autem doctores Clerus, quia ipsi sunt peculiaris sors Dei, segregati ad cultum ipsius: tum vicissim dicitur Deus Clerus aut sors doctorum, crebro in Levitico ac Numeris, quia ipse potissimum est eorum sors et merces copiosa valde. A mundo enim non nisi ingratitudinem extremam expectare coguntur. Si iacueritis inter medios cleros, Psalm. 68, non recte versum est. deberet enim verti, Inter terminos. Pinguntur enim pii doctores veluti exercitus, castra in finibus hostium ponentes, et eos expugnantes. Alii vertunt, Inter tripodas aut ollas, aut loco ollarum quasi esset sensus: Etiam si essent fuliginosi et atri, sicut qui inter ollas aut in culina versantur, tamen Deus eos mundabit et sanctificabit. Sed videndum est, quod similitudine exercitus et rei militaris tum in praecedentibus, tum in sequentibus utatur. Verum de sorte, in voce SORTIS agetur.
CLIBANUS, fornacis genus, coquendis panibus paratum, aliquando simpliciter ponitur ut, Cum obtuleris mincham coctionem clibani: id est, coctam in clibano. est enim appositio simul, et abstractum pro concreto usitato Hebraismo. Saepe vel figurate, vel similitudine quadam, etiam alia vox haec exprimit. ut vicina huic significatio est, non tamen sine omni tropo, Levit. 26. Decem mulieres coquent panem in clibano uno: id est, cum alioqui ibi plerunque singuli suos cliba nos aut furnos habuerint, tamen tanta erit penuria frumenti et annonae, et tam parum panis coquere poterunt, ut possint in unico clibano simul coquere panem. Similis figura est Esaiae 4. Septem mulieres apprehendent virum unum: id est, ob caedem et paucitatem virorum, et multitudinem viduarum. Aliquando ponitur pro repentino exitio: quod sic impii miserabiliter peribunt sicut ligna undique igne vehementi correpta mox in clibano absumuntur. ut Psalm. 21, Pones eos ut clibanum ignis in tempore irae tuae: id est, ut ligna in clibano. Synecdoche est, continens pro contento: Clibanus, pro lignis in clibano accensis. Malac. 4. clarius dicitur: Ecce dies illa venit ardens ut clibanus, et erunt omnes superbi ut stipula. Nec raro pro ardentissimis aestibus cupiditatum vox haec ponitur, quod illae veluti ignis in corde hominis ardeant et flagrent, hominemque incendant, ut pro libidinositate, Oseae 7. Omnes committunt adulteria, ut clibanus accensus a coquente. Paulo post ibidem dicit: Aestuant veluti clibanus. Ibidem etiam pro iracundia et fervore nocendi: Certe, inquit, applicans cor suum instar clibani, cum ipsi insidiantur. Pelles nostrae tanquam clibanus denigratae sunt, propter exustiones fumi, Thren. 5, perspicua phrasis aut similitudo est. In Hebraeo est Thamur, quod alii vertunt furnum, alii fornacem. Nihil vero refert, quam harum vocum acceperis ad hoc nostrum institutum: nihilominus enim eadem vis Hebraismorum manet.
CLYPEUS, exponetur in voce SCUTI: quoniam eadem est significatio utriusque vocis propria et figurata in Sacris literis.
COARCTARE, est tum moerore afficere, tum et alioqui molestare aut affligere alium, quoquo modo. Iud. 10. Deuter. 28. sed de hac voce in verbo Dilatandi.
COCCUM vermiculi, et Vermiculus cocci, significat proprie quidem purpurae tincturam: sed tamen accipiuntur et pro panno aut lana, tali colore tincta. Exod. 25, Levit. 14, Afferes coccum, etc. Coccinus color peccatorum immundiciem significat. Esa. 1. Si fuerint peccata vestra tanquam coccinum, veluti nix albescent. Quae locutio infra in Rubedine explicabitur.
COENUM, pro remora, aut etiam calamitatibus, in quas veluti in profundum lutum immergimur, accipitur. ut Ier. 38, Infixi sunt in coeno pedes tui, conversi sunt retrorsum: pro, Dum fuga tentasti vitae tuae consulere, captus es a Chaldaeis, et tui te deserto aufugerunt. Sic enim Ieremias praedicit Zedekiae captivitatem. Sed de hacuoce in vocabulo Luti.
CAELUM, שמים, quasi dicas, Ibi aquae, apud Hebraeos. Primum significat proprie totam aetheream regionem. ut cum dicit Abrahamo Deus, quôd perinde non poterit numerari semen, ut stellae caeli: quae comparatio et Hierem. 33 habetur. Sic et Esa. 14 dicit rex Assyrius, se suum solium super astra caeli collocaturum tametsi ibi per astra caeli metaphoricos ipsi sancti Ecclesiae aut Ierosolymae intelligi possint. Christus Mar. 13 praedicit, quod astra caeli decident. Hac significatione astra caeli vocantur exercitus caelorum. Sic forte accipitur in oratione Dominica, Fiat voluntas tua sicut in caelo et in terra: quia in regione aetherea omnia summo ordine progrediuntur, ut ea Deus initio condidit: non regnat ibi satanae confusio. Sed tamen hoc melius de spirituali caelo, aut regno Dei, ac obedientia angelorum accipitur. Secundo, valde usitate significat etiam regionem elementarem, quae supra nos, seu proxima terrae et aquae est, idque aliquando coniunctim cum aetherea, aliquando et sine ea. Hoc an proprio, an catachrestico fiat sensu, dubitatur. cuius dubitationis causa est, quia etymologia quidem ab aquis sumpta, maxime pro prie videtur aeream regionem indicare. Sed contra communis quaedam opinio magis hanc vocem de aetherea regione semper intelligit. Verum quoquo modo proprie aut figurate accipiatur haec vox, nunc recitabimus exempla significationis, notantis totam hanc molem supra terram aut aquam existentem, quae partim aetherea, partim elementaris est. ut statim initio Gen. dicitur Deus creasse caelum et terram, tota mole aut massa mundi in solas duas partes divisa. Et mox ibidem quasi definit caelum, dicens esse illud Rakia, tenue, expansum, aut firmamentum quod est inter aquas superiores et inferiores: et cum congregentur aquae sub caelis in locum unum, indicans id etiam caelum esse, quod est proxime super aquas a terra separatas, ut arida separatim cerni, coli ac incoli queat. ubi sane proprie infimam regionem aeris videtur denotare. Sed mox tamen etiam aetheream eodem vocabulo caeli complectitur, cum dicit, luminaria et stellas esse posita in Rakia, in caelo, aut potius firmamento, aut tenuitate caeli. Contra, iterum pro elementari infima ponitur, cum ait, Aves volare in facie Rakia, caeli: id est, tenuitatis aut firmamenti. unde usitatissima loquutio est, Aves caeli: id est, aeris, in quo volitant et agunt. Tertio, caelum synecdochice aliquando accipi de iis quae sunt in caelo, vel operibus, vel angelis, aut etiam piis doctoribus. Psalm. 89. Celebrant caeli mirabilia tua Domine: ubi aliqui exponunt synecdochice de caelitibus, aut caelestibus, id est, angelis vel sanctis. Possis tamen exponere, quod tum aetherea tum et elementaris regio exhibeat ac ostentet mirabilia Dei opera hominibus spectanda et agnoscenda. Sic et Psalm. decimo nono, exponere possis, Caeli enarrant gloriam Dei, et opera manuum eius indicat firmamentum. quem Psalmum Paulus de Apostolorum praedicatione exponit:
videtur synecdoche esse, ut caeli pro caelitibus ponantur: nisi velis intelligere, Psalmum primum a similitudine aut parabola inchoari: postea ad rem ipsam magis propriis verbis exponere: veluti si summa similitudinis esset, quod sicut caeli ubique praedicent gloriam Dei, sic et sancti Apostoli, aliique, ac tota Ecclesia: et sicut sol gloriose decurrat per caelos, omniaque suo calore vivificet ac vegetet, sic etiam Christus in suo spirituali caelo seu Ecclesia potenter ac gloriose triumphet, ac omnia vivificet sua spirituali efficacia. Huc facit, quod et alibi Ecclesia vocetur caeleste regnum, et caelestis Ierusalem, et Apostoli aliique praestantes doctores stellis caeli conferantur. Caelum, veluti posito continente pro contento, etiam ipsum Deum significat. Matth. 23. Qui iurat per caelum, iurat per ipsum Deum, ibi in throno suo sedentem. Sic Matth. 21. Baptismus Ioannis fuit ne ex caelo, aut ab hominibus? id est, a Deo. Sic aliqui exponunt illud Luc. 15, Pater peccavi in caelum: id est, contra ipsummet Deum de quo mox, et infra in voce PECCATUM. Tertia igitur Caeli significatio sit, ubi solam elementarem regionem significat: ut cum dicuntur aves caeli, et nubes caeli, id est, in aere volitantes. Psal. 8, et Deut. 4. Volucres quae volant in caelum. Sic Iob 2 dicuntur eius amici scidisse vestimenta, et sparsisse pulverem in caelum: id est, in aerem. Et 1. Sam. 5 Ascendebat clam or civitatis in caelum. Sicut Latini It clamor caelo. Eadem significatione vox haec accipitur, cum dicitur Caelum clausum, aereum aut ferreum: pro aere, et tempestatibus parum frugiferis, et praesertim salutari pluvia ac rore carentibus. Levit. 26. Deut. 18. 1. Reg. 8. 2. Paral. 7. Contra caelum apertum. Sic Iacob dicit Gen. 49, Bene dixit te benedictionibus caeli desuper, et benedictionibus abyssi cubantis infra: id est, rigatione et efficacia aereae regionis, commodas tempestates suppeditantis. Sic et Latinus sermo, ac alii dicunt, Nubilum aut serenum caelum, salubre caelum, quin et propitium. Sic saepe dicitur Deus de caelo loquutus, Exod. 20, aut de caelo prospexisse, Psalm. 14, id est, de superiore loco, quia ipsae visiones sic apparere solent ex sublimi. Sic, Pluit ignis et sulphur de caelo, Lucae 17. Descendat ignis de caelo, Luc. 9, id est, ex regione elementari. Sic Christus dicit Pharisaeis, quod norint contemplari faciem caeli, Lucae 12, id est, qualis sit regio aeris, nubila, serena, rutilans, ventosa, tramquilla, et quid portendant illa signa. Quarto, quoniam pro elementari regione ponitur quae nobis proxima est: inde fit, ut caelum per regiones aut horizontes distinguatur. Quare etiam nostrum aut proprium alicuius regionis caelum vocatur, ut Levit. 26, Dabo caelum vestrum sicut ferrum. Et Deuteron. 18, Et erunt caeli tui, qui sunt supra caput tuum, ferrei. ubi semet exponit, quid appellet caelum alicuius gentis, nempe quod est proxime super caput eius. Hinc minatur Deus se sparsurum Iudaeos in omnes caelos: id est, regiones In hac significatione dicitur, quod aquae diluvii cooperuerint cunctos montes qui sunt sub omnibus caelis, Gen. 7. Et Deut. 2. dicit Deus, se daturum aut sparsurum terrorem Iudaeorum in faciem omnium gentium quae sunt sub omni caelo. Sic etiam plerique intelligunt in Dominica oratione, Pater noster qui es in caelis: id est, in omnibus locis. Verum ut ibi sic accipiatur: in sequenti tamen loco, Sicut in caelo, sic in terra, accipi non potest. Sic forte et in Psalm. Caeli enarrant, vox haec accipitur. nam ipsemet Psaltes exponit se per versiculum, In omnem terram exivit sonus eorum, et in fines orbis verba illorum. Quinto, Hinc fit, ut pro horizontibus vox haec, aut certe summitas caeli non raro accipiatur. ut Psalm. 18. Egressus eius et occursus eius a summo, aut fine caeli, usque ad summum eius: id est, ab una parte horizontis ad aliam. Videtur autem talis significatio et loquutio esse sumpta a communi puerorum, aut valde imperitorum opinione, qui visu iudicant, caelum alicubi ultra pauca miliaria contingere terram, ac finiri ibi totum mundum. Sexto: Cum vox haec geminatur, plerunque aetheream regionem significat. Caelum caelorum, id est, firmamentum, quod omnes inferiores caelos aut horizontes in se continet. ut Psal. 68. Qui ascendit super caelum caelorum: id est, qui etiam ipsum primum mobile sub se et in sua potestate habet. 2. Paral. 7, Si caelum et caeli caelorum eum capere non possunt. Num. 8. Tu fecisti caelum caelorum, et omnem exercitum eorum, Septimo: Cum Deo tribuitur habitatio caeli, aliqui putant esse aliquem proprium locum caeli, magis carnaliter quam spiritualiter de tantis rebus iudicantes et loquentes. Nam spiritui non convenit corporalis aut materialis loci habitatio: et Salomon dicit, Omnes caelos non capere Deum, 1. Reg 8 et 2. Par. 2. Item Esaiae 66, ipsemet Deus ita describit suum palatium, quod sedes eius sit caelum, terra autem scabellum pedum eius. Quod dictum D. Stephanus Act. 7 repetit. Ierem. 33 dicit, se implere caelum et terram. Et Psalm. dicit, Deum et in caelo et in terrae finibus, et denique in ipso etiam inferno esse. Eodem facit, quod sedere ad dexteram Dei, omnes intelligant de gloriae aequalitate. Quin et physici recte dicunt de ubiquitate Dei:
Enter praesenter Deus hic et ubique potenter. Quare non potest aut debet caelum, cum pro habitatione Dei accipitur, intelligi de loco aliquo certo, reali aut materiali: sed potius est metaphorica significatio, ac significat spirituale illud regnum, gloriam ac felicitatem, in qua Deus cum sanctis angelis et aliis beatis spiritibus vivit et regnat. Sic igitur toties reperitur, Deum habitare aut habere mansionem suam in caelo. Psalm. 103. Sic proculdubio etiam Psal. 115 intelligendus est, Caelum caeli Domino, terram autem dedit filiis hominum: id est, spiritualia bona et cultum Deus sibi ab omnibus requirit aut exigit, sed terrenis bonis ipsos frui patitur: non ille proprie requirit pecunias, vitulos aut hoedos. Hunc locum etiam Christus commode appositeque exponit, dicens: Date Caesari quae sunt Caesaris, et Deo quae sunt Dei: id est, spiritualia. Praedictam significationem Caeli de spirituali regno, manifeste plurima Scripturae loca comprobant: ut 1. Corinth. 15. Homo primus de terra terrenus, secundus de caelo caelestis. ubi de caelo et caelestis spiritualem, non ex aetherea massa confectum significat. Haec sane metaphora manifesta ac palpabilis est. Iohann. 3. Qui de caelo venit. Et 6 Panis de caelo descendens: id est, ex spirituali cohabitatione et favore Dei. Panis enim simul ibi et filium Dei, et eius beneficia complectitur. Luc. 10. dicitur satan veluti fulgur de caelo cecidisse: qui quidem non per locum cecidit, sed per gradus dignitatis: nempe ex illa summa iustitia, favore Dei, spiritualique beatitudine, in summam iniustitiam, et poenas aut calamitates aeternas ac spirituales. Sic impii dicuntur Os ponere in caelo, Psalm. 73, id est, maledicere, ac impia loqui de Deo et eius religione. Sic nostra conversatio dicitur esse in caelis, Phil. 3, non in loco materiali, sed in spirituali regno Dei. Sic et habere dicimur thesaurum in caelis, Lucae 18, nempe non in loco certo, sed in spirituali regno Dei. Sic etiam regnum caelorum inter nos esse, aut ad nos appropinquare dicitur. Huius igitur metaphorici aut spiritualis caeli plurimus usus est in Sacris literis. Atque in hoc sensu credo etiam accipiendum esse ascensum et sessionem Christi in caelo, nempe de illa spirituali gloria ac felicitate caelestis patris, ex qua se quasi exinaniverat aut demiserat, Philip. 2. Ideo orans Ioan. 17, inquit: Glorifica me ea gloria quam habui apud te, ante quam hic mun
dus existeret. Simul vero in ascensione etiam humanitatis glorificatio comprehenditur. Quaerere autem aliqui solent, cur Deo sedes in caelis tribuatur? Ad quam quaestionem varie respondere solent. Plerique tamen hanc rationem reddunt, quod Scriptura sese ad nostrum captum accommodet, eoque de Deo per ἀνθρωποπαθίαν tanquam de magno quodam rege loquatur, cui cum hac de causa necessario sit aliqua sedes tribuenda (solent enim reges sibi aliquas pulcherrimas civitates deligere atque extruere, ubi feliciter agant, et unde iure ac armis totum suum regnum regant ac tueantur) nec quicquam sit in tota mundi machina pulchrius firmiusque caelo: ideo illam ei quasi regalem quandam sedem, arcem aut palatium adscribit. Aliqui etiam illam rationem addunt, ut inde tanquam ex nobilissimo opere, eius maiestas tanto magis expendatur et magnifiat. Praeterea ut a terrenis istis, fluxis, ac etiam multa peccata secum trahentibus, oculos ac vota cordis nostri sursum erigamus ac extollamus. Posset et ea ratio reddi, quia inde pluviae, color solis, tonitrua, fulmina, et alia tum salutaria, tum etiam terrifica ad nos veniunt, quae proximos eius effectus esse, et a praesentia ipsius prodire existimantur. Verum ista locutio non tantum consilio ac ratione instituta esse videtur, sed etiam naturale quippiam in se habere. Omnes enim homines, etiam ignari Scripturae, ut olim Ethniti, in omnibus suis difficultatibus, et etiam subitaneis periculis ac necessitatibus, in caelum oculos ac manus opem implorantes tendunt. Atque hae similesque rationes recitantur, ac recitari possunt, cur Deo sedes in caelo tribuatur.
Caeterum si nostra sententia vera est, quod caelum per metaphoram significet spirituale regnum Dei, forte ob quandam praestantiae ac pulchritudinis similitudinem translata voce: non est necesse solicite in quirere, cur Deus in tali regno dicatur regnare: nempe enim cum sit spiritus, in spirituali eum regno ac gloria agere necessario sequitur. Ab hisce porro significationibus vocis Caeli variae phrases oriuntur, quarum primarias recensebo compendio. Caelum et terra pro universa creatura ponitur. ut Gen. 14 et 24, Deus dicitur dominus et creator caeli et terrae. Sic et Psal. 124 et 146. Sic dicitur Psal. 135 facere Deus omnia quae voluit, in caelo et terra. Caelum et terra, id est, tota haec machina, tandem in extrema die peritura dicitur, et igne consumenda, Psalm. 103. et 2. Pet. 3. Quod quomodo et quatenus sit futurum, non est praesentis instituti exponere, sed profundioris cuiusdam Theologiae. Caelum ferreum, aereum, et clausum, Levi. 26. Deut. 10. 1. Reg. 8. pro non pluvio ac frugifero: contra apertum accipi de foecundo, supra ostendi. Sic aperire ianuas caeli, Psal. 78. sic benedictiones caeli pro beneficiis aut imprecationibus beneficiorum caelestium, id est, commodarum tempestatum, pluviae, roris et serenitatum, calorisque intelliguntur, Genes. 49. Caeli dies, Deuteron. 11. et Psalm. 89 pro diuturnitate aut duratione caeli ponuntur: id est, quam diu hoc caelum stabit, tandiu Deus illis se benefacturum pollicetur.
Caeli fenestrae aperiri dicuntur, de qua locutione vide in voce CATARACTARUM. Caeli exercitus, plerunque sidera dicuntur: ut Ierem. 33. Num. 8. Caeli fines, extremitates aut summitatem, significare remotas regiones, notum est. Psalm. 19. Nehem. 1. Caeli fundamenta, concussa esse, 2. Samuel. vigesimo secundo Iob 26, pro motibus concussis aliqui accipiunt: quod videtur oculis male iudicantibus, aut imperitis, quasi caelum illis inniti, sicut poetae de Atlante fabulati sunt Equitare in caelo dicitur Deus, ut ostendatur eius maiestas ac omnipotentia, ut qui tam alte feratur, et veluti tam mobili iumento vehatur: vel etiam quod inde tonitrua (quae vox eius esse existimantur et dicuntur) audiantur. Deuteron. 33. Psalm. 68. Super caelos Deum exaltari, Psalm. 67. de glorificatione et declaratione potentiae Dei, in praeclaris operibus accipitur. Caelum exaudiri a Deo, et terram a caelo: Oseae 2, Exaudiam caelos, et ipsi exaudient terram: est quasi prosopopoeia quaedam, quasi terra petat pluviam a caelo (sicut et olim Anaxagoras dixerat terram amore pluviae detineri) et coeum porro vim pluendi a Deo flagitet. Quare Deus dicit se caelo id est, aeri daturum facultatem pluendi, et illum irrigaturum sitientem terram. Ponitur, hic caelum pro regione aerea, unde venit pluvia. In caelo verbum et veritas esse aut firmari dicitur. Psalm. 89. In caelis firmasti veritatem. Et Psalm. 119. In seculum verbum tuum permanet in caelo, significat certitudinem, seu immotam veritatem verbi ac veritatis Dei: sive facta allusione ad materiale hoc caelum, quod ea demum firma sint quae ibi sunt, cum terrena omnia sint infirmissima: sive ad Spirituale caelum, quod promissiones spirituales nobis potissimum ratae ac firmae sint. Caelum tertium pro intimis secretis Dei, in quae paulus fuit inductus, ponitur. Aliqui exponunt de caelo crystallino, quod primum caelum sit regio elementaris, secundum aetherea, tertium illud supremum, ubi aliqui nimium carnaliter somniant Deum habitare.
Inclinari caelos, ac descendere, videtur esse descriptio pluviarum ac nimborum, quod ibi nubes propius terrae existentes, et in eam pluviam effundentes, talem quandam speciem exhibent, ac si pars caeli ad nos descenderet, aut etiam ac si ipse Deus cum suo caelo ad nos descenderet. Ad caelos, in caelum, usque ad caelum aliquid pervenire, amplificationes magnitudinem rei describentes sunt. ut Ierem. 51. Pervenit ad caelos iudicium eius: id est, magnitudo iustae poenae est immensa. 2. par. vigesimo octavo. Et occidistis eos in furore, qui usque in caelum pervenit: pro, furore summo. Sic dicitur Esdrae 9. Delicta nostra usque in caelum creverunt. Et primi Samuelis quinto. Ascendit clamor civitatis in caelum.
Eadem significatio est, usque ad caelos misericordia, et usque ad nubes veritas tua, Psalm. 36 et 86. Sic etiam in Apocalypsi dicuntur peccata meretricis pertigisse usque in caelum. Idem dicitur de turri Babel, Genes. 11. Sic credo accipiendum esse iliud dictum, peccavi in caelum, Luc. 15, id est, vehementissime, ita ut meum scelus pertingat caelum. Sed notae sunt tales loquutiones etiam Latinis. sicut Horatius dicit, se vertice sidera feriturum: de summa gloria. Triticum caeli, est manna, quia eam Deus caelitus pluviae aut roris instar demisit: Psalm. 78 et 105. Iustitiam e caelo prospicere, Psalm 85, pro divinitus propagari et foveri eam: aut Deum efficere largirique iustitiam in terra, tum politicam, tum et spiritualem. Verum de eo dicto infrâ in voce IUSTITIAE, MISERICORDIAE, et VERITATIS. Caelos indui tenebris, et saccum fieri operimentum eorum, Esaiae 50, pro obnubilatione: Dei omnipotentiam declarat, qui tanta efficiat. At Esaiae trigesimo quarto. Tabescet quoque omnis exercitus caelorum, et involventur caeli utliber, et omnis exercitus eorum defluet, sicut folium de ficu et de vite, quoniam inebriatus est in caelis gladius meus: quod aliqui exponunt de clade Iudaeorum, qui ob veram religionem fuerunt exercitus Dei aut caelorum. Aliquando tamen etiam per hyperbolen, aut hominum opinionem talis loquutio proponitur. Homines enim afflicti, et in rebus adversis, etiam ipsam lucidam serenamque diem iudicant esse tenebrosam et tristem, Esaiae 8, et Ierem. 4 de quo genere amplificationis infra saepius dicetur: saepissime enim ea adhibetur in exaggerandis laetis ac tristibus: idque magis secundum hominum opinionem, quam secundum rei veritatem. Nam bene habentibus caelum ipsum congaudere et
arridere videtur: contra autem infelicibus omnia esse aut in festa, aut tristia et adversa. Caelos novos creari, et caelos plantari Esaiae 65. 66. 51, est Ecclesiam religionemque instaurari gloriosa instauratione per filium Dei. Accipitur et pro illo spirituali Dei regno, ubi pii cum eo aeterna felicitate fruentur. Sic, Caelos novos et terram novam, et promissa ipsis expectamus, in quib. inhabitat iustitia 2. Petr. 3. In eadem significatione Apocalyp. 21, reperitur. Caeli militia et regina, fuit proprium quoddam genus idololatriae, Zoph. 1. Ier. 7 et 44. Caeli aperti, de specie visionis dicitur, quae piis ita apparet tanquam si per apertos caelos mirabilia Dei aspicerent. Ezech. 1. Matth. 3. Mar. 1. Act. 7. Apocal. 19. Aliquando tamen talis loquutio intelligenda est tantum de spirituali cognitione ac patefactione Dei, quae omnibus piis contingit. Sicut Ioan. 1. inquit Christus: Amen dico vobis, posthac videbitis caelos apertos, et angelos Dei ascendentes et descendentes super filium hominis. Haec loquutio longe aliter Gen. 28 intelligenda est, ubi Iacob. in somnio per visionem eam vidit, quam Iohan. 1. ubi de visione fidei omnium piorum agitur.
De caelo esse aliquid, significat divinam ordinationem: ut, Baptismus Iohannis erat ne de caelo? Luc. 20. In caelis pax, Luc. 19, Benedictus qui venit in nomine Domini rex, pax in caelis et gloria in excelsis: id est, sit nobis Deus pacatus et propitius, ut inde per et propter hunc Meschiam pacem certam habeamus, non iram ac bellum metuamus. Laudate Deum caelorum, quoniam in seculum misericordia eius. Psalm. centesimo trigesimo sexto, id est, Deum qui caelum et omnia habet in sua potestate, omniumque autor ac moderator est. Per caelum iurare quid sit, et quam late pateat, Christus ipse exponit Matth. 6.
COETUS POPULI DEI. Haec vox lvaidem ferme significat quod Ecclesia, quare ibi aliquid de ea dicetur. Ezech. 13. In coetu populi mei non erunt, et in scriptura domus Israel non scribentur.
COGITATIO, est quaedam intellectus actio, qua verum a falso, utile a noxio honestum a turpi disquirimus ac discernimus. Eius causae quidem sunt difficultates nos urgentes, et inde ortae curae ac sollicitudines: effectus vero, reperta consilia ac conatus. Hinc igitur variae significationes, vel retro se recipiente hac voce in causas, vel ad effectus a propria significatione progrediente, oriuntur. In propria significatione accipitur in hisce exemplis. Ezech. 38. Cogitabisque cogitationem malam: pro, diu multumque cogitabis Psalm. 94 In multitudine cogitationum mearum, in intimo meo: pro, dum multa mecum tacitus reputo aut cogito. Sic Dan. 2. Tu rex, cogitationes tuae ascenderunt: id est, coepisti cogitare, quid nam esset post te futurum. Eze. 16. Nec fecisti cogitationem super omnibus iniquitatibus eius: id est, nec semel quidem expendisti iniquitates tuas. Pro causa cogitationis: id est, cura, sumitur in hisce exemplis, Lucae 9. Intravit etiam cogitatio in eos quis nam esset maior inter ipsos. IESUS autem videns eorum cogitationes, etc. id est, invasit cura et ambitio primatus eorum corda. 1. Corinth. 7. Nupta cogitat, id est, sollicita est, quomodo placeat viro: innupta autem et virgo, contra, Sic cogitare Iehovam, Malach. 3, pro timere Deum, feu eum in oculis habere. Pro effectu autem cogitationum, id est, iam reperto consilio et conatu. Gen. 50. Vos cogitastis contra me malum, sed Deus cogitavit bonum: id est, conati estis mihi malefacere, sed Deus contra bene vertit, aut fecit. Psalm. 5. Decidant a cogitationibus suis: id est, irrita fiant consilia et conatus illorum. Daniel. 11. Cogitabit ad desertores foederis: id est, illis sese adiunget. Ierem. 51. Cogitatio eius contra Babel, id est, consilia et conatus ad evertendam eam instituet. Sic contra munitiones cogitare, Daniel. 11. Sic Iob 42. Novi quod omnia potes, nec prohibetur a te cogitatio: id est, non est possibile tua consilia ac conatus impedire. Ierem. 23. Non avertatur furor Domini, donec fecerit, et donec statuerit cogitationes cordis sui: id est sua consilia ac decreta. Matth. 6. Quis vestrûm cogitans potest ad staturam suam addere cubitum unum? id est, omnia tentans et moliens. Cogitare exponit Scriptura interdum pro dicere intra se: ut est in Evangelio, Dixerunt intra se, Quis potest remittere peccata? Et mox sequitur: Cum vidisset Christus cogitationes eorum, Luc. 11.
Cogitatio in Scriptura conceptui comparatur, opus autem partui, Esaiae 33. 39. Psalm. 7.
Cogitatio etiam pro acumine ingenii, aut re magno ingenio prudenterque cogitata: ut Exodi 35. Utoperetur in omni opere cogitationis: et ad cogitandas cogitationes ad operandum in auro et argento. Ibidem. Facientes omne opus, et cogitantes cogitationes: id est, magna industria ac ingenio varia opera excogitantes. Sic 2. Paralip. 26. Fecit machinas cogitatione cogitantis: id est, machinas quasdam ingeniosissime excogitatas. Cogitatio more humano etiam Deo nonnunquam tribuitur, sicut et alii humani affectus. Significat autem plerunque sententiam, decretum aut voluntatem eius. Hinc variae phrases oriuntur, quas percurremus. Cogitare ad aliquem, pro, alicui sese adiungere. Daniel. 11. Cogitabit ad desertores foederis sancti. Coigtare contra aliquem: id est, moliri aliquid. Psalm. 37. Cogitat impius contra iustum. Sic et Gen. 50. Cogitare cogitationes: id est, diligenter expendere, et quasi priores cogitationes posterioribus et melioribus corrigere. 2. Sam. 14. Cogitabit cogitationes, ut expulsum non expellat. Sic Ezech. 38, et Daniel. 11. Cogito cogitationes pacis, dicit Deus, Ierem. 29. Cogitationum malum auferre, Esaiae 2. pro, mala consilia et cupiditates. Cogitavi non transibitos, Psalm. 17. pro, reprimam meas cogitationes, ne in blasphemiam erumpant.
Cogitare agrum. pro, considerare. Proverb. 31. Cogitavit agrum, et emit eum: id est, consideravit. In duas cogitationes cogitare, 1. Reg. 18. id est, in diversas curas distrahi, aut etiam dubium haerere inter plures cogitationes: quasi dicat Elias, Haesitatis dubii utrum Deum aut Baal colere debeatis, et modo hunc, modo illum, modo utrunque colitis. Cogitationes multorum cordium revelari, Luc. 2. ubi accipiuntur cogitationes pro malo scopo, malo fine, mala intentione, mente ac voluntate, unde malae cogitationes oriuntur. In cogitationibus evanescere, Rom. 1. pro, in ratiocinationibus. Sic et Rom. 2, cogitationibus sese invicem accusantibus et excusantibus. Cogitationes ascendere, Dan. 1. Luc. 24, pro, incipere sollicite cogitare. Cogitare contra Deum, est moliri propagationem impietatis et iniustitiae. Cogitationem facere super aliqua re, Ezech. 16. Post cogitationes gradi, id est, consilia sequi, Esaiae 65. Esaiae 26 definitur fides quod sit cogitatio suffulta (nempe verbo ac promissione Dei) quôd Deus velit nobiscum custo dire pacem: id est, esse nobis propitius. Vocat autem cogitationem ideo, quia non est ociosa noticia, sed practica, qua pii sese perpetuo fulciunt ac sustentant, subinde cogitantes ac confirmantes sese, quod Deus sit eis propitius. Fulcit vero ac sustentat se ea cogitatio, verbo ac promissionibus Dei, promittentis se velle nobis propitium esse, propter meritum ac passionem filii sui. Omne figmentum cogitationum cordis hominis, est tantum malum omni die: id est, quicquid cor nostrum fingit, cogitat ac molitur. Lutherus non male videtur sentire, qui putat singularem vim esse in voce Figmenti: quasi dicat, non tantum qualescunque cogitationes, sed etiam illae quae sunt summa diligentia fictae et refictae, consideratae ac meditatae.
Porro Gen. 8, simpliciter dicitur, Figmentum cordis humani esse malum inde ab adolescentia, vel potius a pueritia: ubi massa ipsa accusatur perpetuae malitiae, sicut prius omnes eius motus ac conatus damnati sunt.
Cogitationes Dei erga nos, Psal. 40, id est, consilia et opera. Cogitare ut parvulus, 1. Corint. 13. Item cogitare secundum carnem, 2. Cor. 1, perspicuae phrases sunt. Cogitationes alicuius ordinare, ibidem: pro, satis intelligere ac expendere. Cogitationes statuere, id est, perficere. Cogitationes malas exire e corde, Matth. 16. pro, mala consilia et cupiditates, vota ac conatus. Cogitationes enim non exeunt ex corde, sed in eo manent: verum consilia et conatus exeunt. Non in cogitationum disceptatione suscipiendum esse infirmum, Rom. 14, vetat quaestiuncularum nimium spinosam et scrupulosam disceptationem, quibus imperitus et imbecillus magis illaqueetur et excrucietur, quam sanetur et confirmetur. Vir cogitationum, Prover. 14 et 24, pro astuto et vafro accipi videtur: tametsi in priori loco aliqui de cogitabundo et cunctabundo, qui diu cogitat, et nihil unquam agit, accipiant.
COGNATUS, aliquando pro eiusdem gentis homine accipitur, de qua catachresi in voce Fratris dicetur. Ideo Paulus vocat Israelitas suos cognatos, Ro. 9.
COGO, vide infra Compello, et Necessitas. quandoquidem Graecum ἀναγκάζω, non raro per verbum Cogo aut Compello verterunt interpretes.
COGNOSCERE, proprie significat alicuius rei noticiam habere aut percipere. ut Rom. 1. Gentes Deum cognoverunt. Secundo ponitur figurate aliquando pro inquirere, aut dare operam ut cognoscas. ut Nehem. 6. Et cognovi, et ecce Deus non miserat eum: pro, dedi operam ut cognoscerem, ac liquido deprehendi. Tertio, pro speciali quadam circumstantia cognoscere quampiam rem, ut 1. Sam. 3, Samuel nondum cognoscebat Dominum, scilicet illo speciali modo revelationum, nondum erat assuetus illis specialib. ac nocturnis revelationibus. Quarto, pro perpendere. Num. 32. Cognoscite peccatum vestrum, quod inveniet vos: id est, perpendite. Est veluti effectus cognitionis, seu accuratior quaedam cognitio, aut etiam practica consideratio, contritio et perterrefactio de peccato. Sic Psal. 51. Peccatum meum ego cognosco: id est, gravi cum dolore ac contritione expendo ac perpendo. Quinto, pro variis cognitionis effectibus poni solet. Recitavimus autem alibi regulam universalem, latissimeque patentem, Quod verba Hebraea noticiae, non solam speculativam ac ociosam noticiam significent, sed et practicam ac vivam scientiam, ac sequentes motus animi, quin et externa opera ac conatus inde necessario sequentes. Ponitur igitur pro approbatione ac laudatione. ut, Novit Dominus viam iustorum, Psal. 1. id est, approbat, et simul etiam tuetur. Rom. 7. Quod facio, non agnosco: id est, non approbo peccata, quae subinde volenti nolenti ex pessima radice nativae corruptionis erumpunt. Pro curare et fovere. ut Proverb. 12. Cognoscit iustus animam iumenti sui. Sic Christus dicitur cognoscere oves suas. In hoc sensu Paulus invertit hoc verbum Gal. 4. At nunc postquam cognovistis Deum, vel potius cogniti estis a Deo: id est accepti ab eo in curam ipsius. Ponitur interdum etiam pro admittere, patrare, aut facere. ut 2. Cor. 5. Eum qui non novit peccatum, fecit peccatum: id est qui nec patravit, nec approbavit peccatum. Sic Psal 7. inscribitur, Sigaion David, id est, innocentia Davidis, quia in eo suam innocentiam constantissime asserit et tuetur. Sic Psal. 35. Quae non noram, interrogarunt me: id est, obiecerunt ea quorum non fui reus. Intelligere denotat Iohan. 10 Discipuli autem non cognoverunt ea: id est, non intellexerunt ea. Perpeti, sentire, experiri. ut Eccles. 8. Qui custodit praeceptum, non cognoscit rem malam: id est, non sentit poenas. Sicut et videre ac gustare mortem, simili plane phrasi dicitur. Sic Psalm. 14. An non cognoscent omnes operarii iniquitatis? id est, an non erudientur divinis poenis? an non tandem magno suo malo experientur? Significat et credere, quae est quaedam uberior cognitio: nec cognitio tantum, sed et fiducia. ut Iohan. 17. Haec est vita aeterna, ut cognoscant te verum Deum, et quem misisti IESUM CHRISTUM. Possidere, aut in sua potestate habere. ut Psalm. 50, Novi omnia volatilia. Et Num. 14. Cognoscent terram, quam vos sprevistis. Sic Gal. 4. dicimur esse cogniti a Deo. Sic et Amos 3 dicit, Tantummodo vos cognovi ex omnibus populis terrae: id est, mihi in viros cultores assumpsi, aut possedi.
Cognoscere virum aut mulierem, nota phrasis est, Gen. 4. 1. Reg. 1. Iud. 11. Cognoscere de longinquo: id est, neglectim, aut non curare. Psalm. 137. Et sublimem de longinquo cognoscat: id est, Deus superbos negligit, non vult eos de propinquo contemplari. Sic enim solent homines neglectim aut quasi a longe aspicere, quae contemnunt. Dicuntur et labia cognoscere scientiam, Proverb 10, id est, scienter ac prudenter loqui. Sic Iob 34 dicit, in cognitione loqui.
Cognoscere faciem in iudicio, Proverb. 28, de prosopolepsia et iniquitate iudicii dicitur. Non cognoscere viam pacis, Psalm. 14, id est, non eligere, ingredi, non ire, non sequi. Cognoscere Deum, sicut cognitus sis a Deo, 1. Corinth. 13, id est, vera fide, timore ac dilectione adhaerere Deo, sicut ipse suo nobis favore ac patrocinio adhaeret, nosve amplectitur. Sic dicitur 1. Corinth. 8 si quis diligit Deum, hic cognitus est ab eo. Ex hisce Hebraismis verbi Cognoscere, possunt non paucae contradictiones Scripturae conciliari. Alias enim dicitur Deus omnia nosse, alias peccatum ac impios non novisse: id est, non tueri, probare ac promovere. Vicissim vero etiam peccata novit, cum ad poenam observat, ut peccantes castiget. Sed de hoc et vicinis verbis. multa reperies infra in verbo NOVI, et SCIO.
COLAPHUM alicui infringi, non tantum proprie in Sacris literis accipitur, sed etiam figurate pro omni contumeliosa vexatione. 1. Corinth. 4. Quotidie colaphis caedimur. 1. Petr. 2. Quae enim gratia, si peccantes colaphis caedimini? Sic 2. Corinth. 11. Libenter fertis, si quis vos colaphis caedit. Ibidem dicitur sathan colaphizasse, id est, duriter afflixisse Paulum.
COLERE verbum Latinis plurimas habet significaetiones. Nam et agros, et literas, et graves viros, et denique Deum ipsum colere dicimur. nec est in Sacris literis ulla ferme specialis aut obscura significatio huius vocis. Accipitur nihilominus alias pro tota pietate, quam Deo praestamus, alias pro singulari aliquo sacrificio, caeremonia, aut observatione festi. Adorare aliquando aliquid levius significat, nempe solum externum gestum aut incurvationem, qua vel Deo vel hominibus honorem exhibemus.
COLLIS, aliquando notat imbecilliores potentes, aliquando etiam ipsos communes Christianos. Sic Psalm 71 quidam interpretantur: Colles ferent iustitiam. Colles exultatione accingi, Psalm. 65, prosperitatem, fertilitatem et pacem significat: quod ubique erit causa exultandi ac laetandi.
COLLIGERE, notae significationis verbum est. Crebro autem admodum de frugum collectione dicitur. unde festum collectionis, Exod. vigesimo tertio. et trigesimo quarto. Porro quia fruges ideo colliguntur, ut absumantur, et quasi perdantur: ideo hoc verbum crebro pro perdi accipitur. ut et Psalm. vigemo sexto, Ne colligas cum peccatoribus animam meam. Sic Zoph. 1. Colligendo colligam omnia a facie terrae: id est, perdam. Sic et 1. Sam. decimo quinto.
Praeterea, quia fruges ideo colliguntur, ut auferantur, Auferre significat. ut Gen. 30, et Esa. 4. Colligere opprobrium: pro, auferre, tollere. Psalm 58, Collegisti (id est, abstulisti) iram tuam. Sic 2. Reg. 5, saepius dicitur colligi aut auferri lepra. Sic Ioel. 3. stellae dicuntur colligere, id est retrahere splendorem suum. Colligi ad patres, aut populum suum, est mori. Num. 20. et 2. Par. 34, ut colligam te ad patres tuos. Cuius locutionis tum ea esse posset causa, quod in illis populis usque in hodiernam diem totae familiae habent unum certumque monumentum, quo posteri ad suos maiores aggregabantur. ut 2. Reg. 22 clarius dicitur, Colligeris ad sepulchrum tuum. Vel inde est, quod omnes pii in sinum Abrahae, aut Dei potius, per mortem colligantur. Amoveri, ut Esa. 50, A facie mali collectus est iustus: id est, amotus de medio, et ex hac vita. Esa. 16. et 48. Et colligetur (id est, tolletur, amovebitur) laeticia de Carmel. Colligi leprosum in domum: id est, recludi eum, ne cum aliis versetur. Colligere pro fovere. Esa. 58, Gloria Domini colliget te. Esa. 11, Dispersos Iuda colliget. Hospitio excipere. 2. Sam. 11, Et collegit eam in domum suam: id est, transtulit. Iud. 19, Et non erat qui eos colligeret: id est, hospitio exciperet. Matth. 25 Hospes eram, et non collegistis me. Colligi rem diei in die sua, Ex 16 de manna dicitur: id est, singulis diebus suum dimensum. Collecta etiam coetus ac solennitas dicitur, in qua populus colligitur. Nehem. 8, Die autem octava fecerunt collectionem iuxta morem. Unde forte et in Ecclesia Collectae, seu communes preces, a colligenda plebe Domini: tametsi alii a colligenda eleemosyna velint deducere. Collectiones fructuum aut messis pro reliquis decidentibus spicis in messe, aut racemis in vindemia accipitur. Levit. 19. Et collectionem messis tuae non colliges: id est. superstites spicas. Mich. 7 Vae mihi, quia fui tanquam collectiones fructuum aestatis. Colligere omnia castra, Num. 10. pro omnes simul trahere aut ab ducere, nemine relicto. Colligere cum aliquo, aut disperdere cum aliquo. Matth. 7. 12. et Luc. 12. Qui non colligit mecum, dispergit: id est, qui non promovet veram religionem et regnum Dei. Colligere pedes in lecto, Gen. 49, est in lecto decumbere, et mori.
COLLIGARE, et COLLIGATIONES, exponentur in verbo Ligare: quando quidem similem vim habent.
COLLUM, nota pars corporis animalium est: inde quoque aliquot figuratae locutiones trahuntur: Nam primum, cum equi et boves collo iugum ferant, et onus trahant fit, ut hinc servitutis descriptio sumatur. ut Esaiae 10. Excutiam iugum eius de collo tuo. Et 52. Solve vincula colli tui. Ierem. 27. Subdite colla vestra iugo regis: pro, servite illi. Ierem. 28. Iuga ferrea posui super colla cunctarum gentium: id est, durae servituti aut tyrannidi eas subieci. Colla non supposuerunt oneri: id est, nihil rem adiuverunt. Collo torquem imponi, est aliquem ornari. ut Proverb. 1 Ezech. 16, et alias saepissime. Colla aliquorum calcare, est aliquem gloriose vincere. Deut 33. Extento collo ambulare, Esaiae 3, superbiae, ac etiam impudentiae indicium est. Sic et collo pingui aut duro loqui, Psal. 75, superbia notatur. Collo alicuius aliquid mali moliri, magnitudinem calamitatum significat. ut Malach. 2. Ecce ego cogito malum super familiam istam, unde non auferetis collum vestrum. Sic Threm. 5. Super collum nostrum persecutionem passi sumus. Conferatur haec vox cum cervice supra exposita: quaedam enim phrases in utroque vocabulo, et sane in Hebraeo, saepe idem sunt.
COLORUM spolia, Iud. 5, pro, vestimenta nobilissimis coloribus tincta: ut est purpura, hyacinthus, et similes.
COLUMBA, simplicitatis, synceritatis ac probitatis symbolum est. Ideo Dominus dicit: Estote simplices aut synceri ut columbae, et prudentes ut serpentes, Matt. 10. Haec natura columbae etiam Hos. 7. celebratur: Ephraim, ut columba seducta. Sic simplex et syncera columba reportat nuncium exiccati diluvii Noacho. Ob hanc forte aut similem naturam columbae, Spiritus sanctus apparet in specie columbae, Matt. 3. Certe nihil habetur probius ac syncerius inter aves. Ideo forte Spiritus sanctus tali specie apparet, quia sic pios veluti pueros simplices ac synceros, et ab omni malitia alienos efficit. Vendere columbas, forte per parabolam significat, Spiritus sancti dona ac bona, totamque religionem ac veritatem eius venalem exponere. Vide et August. tractatu 10. super Iohannem.
COLUMNAE munus est, primum ut sustineat totum incumbens onus, aut aedificium. Deinde, ut sit quiddam invictum, et contra omnes iniurias aut impetus firmum et consistens. Hinc igitur fit, ut per metaphoram significet alias veros doctores, quia quasi sustinent Ecclesiam et religionem, suo quodam modo ac loco. ut Galat. 2, Petrus et Iohannes dicuntur visi esse columnae Ecclesiae: id est, quasi ferentes aut sustinentes Ecclesiam, quibus sublatis rueret Ecclesia, nisi Dominus alios synceros et praestantes doctores in eorum locum substitueret. Sic credo et Apoc. 3. accipiendam hanc vocem esse: Si quis vicerit, faciam eum columnam in templo Dei mei. Alias quiddam magis invictum et pertinacissime pugnans indicat: et tum veros doctores, tum et totam Ecclesiam signat. Sic Ier. 1. dicit Deus: Ecce ego dedi te hodie in civitatem munitam, in columnam ferream, et murum aeneum, contra omnem terram, etc. et oppugnabunt te, et non praevalebunt contra te, quoniam ego sum tecum, ut te liberem, dicit Dominus. Ob hanc eandem proprietatem aut conditionem, quam Deus pingit hisce verbis Ieremiae, etiam tota Ecclesia Dei vocatur 1. Tim. 5. columna et firmamentum veritatis: quia perpetuo pugnet pro veritate, eam sustinendo, uti Deo eam regente ac tuente in victa permaneat. Columnarum caeli et terrae fit aliquando in Sacris literis mentio, ut Iob 9. 26. Psalm. 75. Significat autem ea vox, per metaphoram, tantarum molium stabilitatem ac firmitatem: sumpta a communi humanorum aedificiorum more, quae necesse est aliquibus fundamentis aut columnis inniti. Columnas terrae concuti, videtur significare terrae motum, et per metaphoram etiam ipsorum regnorum ac gentium perturbationem, quas Deus excitatis aliquibus heroibus, victis fractisque turbatoribus, et constitutis legibus ac politiis, in tranquillitatem reducit. Supra in voce CAELI diximus, montes vocari columna; caeli, quia videantur caelum summo vertice attingere: sicut etiam poetae fingunt, montem aut heroem Atlanta humeris caelum sustinere. Cum igitur tales montes terraemotu contremiscunt, columnae caeli tremere aut nutare dicuntur.
COMBURI, penitus exuri est. Hinc obscurae quaedam locutiones veniunt, quae breviter explicabuntur. Comburere in combustionem. Gen. 11. Faciamus lateres, et comburamus in combustionem: id est, intensissimo igne excoquamus, et induremus lutum in lapides. Combussit filios suos igne, iuxta abominationem gentium 2. Par. 28. Porro 33 dicit, Transire fecit filios suos per ignem: genus idololatrici cultus describit. Combustio famis. Deut. 32, Combusti erunt fame. Et Thren. 5, Denigrata est cutis nostra propter exustiones famis. Significat illam adustionem, aut potius consumptionem humidi radicalis et omnium bonorum humorum, quae proficiscitur a naturali calore carente alimento debito, eoque in ipsam nativam humiditatem grassante: sicut ipsa experientia videmus, homines diu fame maceratos nigricare. Combustionem alicui facere, aut non facere alicui mortuo, 2. Par. 21, est, eum rogo solenniter
impositum exurere, ut apud veteres moris fuit. Combustio fumi, pro incendio fumoso. Iud. 20, Tempus autem erat constitutum viro Israel cum insidiis, quod maximam faceret ascendere combustionem fumi e civitate: id est, ut eis fumo darent signum captae civitatis.
Comburi sufflatorium, Ierem. 6 dicitur de irrito conatu idololatrarum et seductorum, suam impietatem, ut idolum, fundentium aut formantium. inquit enim: Combustum est sufflatorium ab igne, consumptum est plumbum, frustra conflavit conflando. Allusio est ad operas artificum, ubi saepe tum frustra laboratur, tum instrumenta corrumpuntur, infecto opere. Comburi currus, Psalmo 46 et alibi, pro abolitione bellorum ponitur. Pro exitio, aut re exitiali crebro ponitur, ut Esaiae trigesimo tertio: Concipietis quisquilias, et parietissti pulas, spiritus vester ut ignis consumet vos, eruntque populi ut incendia calcis, ut spinae exiccatae igni comburentur. Et mox: Quis habitabit nobis cum igne devorante, quis cum incendiis perpetuis? Verum de hoc Hebraismo in voce Ignis prolixius.
COMAM ALERE esse viro turpe, mulieri decorum affirmat Paulus 1. Cor. 11. Comam alioqui et barbam alere, alias erat indicium luctus, alias laeticiae, ut supra in Barba et Capillitio dixi. Sic sacerdotes prohibentur comam alere luctus gratia, Ezech. 44. Comam alebant Nazaraei, usque ad aliquod tempus: postea certa caeremonia radebant eam. Num. 6, Deuteronomii 33. Iud. 13. 16. Dicetur de hac phrasi etiam in RADERE et TONDERE. Comam et barbam vellere, ut apud omnes alias gentes, ita et apud Israelitas fuit magni doloris indicium. Proficiscitur enim id ab impatientia.
COMEDERE, alias proprie edere: ut Genesis 3. In sudore vultus tui comedes panem tuum. Sic comedere panem cum aliquo. Exodi 2. Non comedunt Aegyptii cum Hebraeis panem. Figuratas habet varias significationes: ut primum frui, seu in suum commodum convertere, posita synecdochice specie pro genere toto: ut, Argentum nostrum comedit, Genesis 31, id est, precium nostrum in suam utilitatem convertit. Sic ibidem: Arietes gregis tui non comedi: id est, non verti in meam propriam aut privatam utilitatem. Comedetis medullam terrae, Gen. 45. Et Esai. 1. Bona terrae comedetis. Comedere panem in caelo, Luc. 14. et Comedere carnem Christi, Iohan. 6, per metaphoram significat frui eius spiritualibus beneficiis, ac vita aeterna Tametsi Iohan. 6 etiam pro credere exponi posset. Est vero illa fruitio, fidei effectus. Comedere fructus viae suae, Pro. 10 et Esa. 2, pro percipere ex sua vita, moribus ac operibus vel bona, vel mala, vitae actae convenientia. Sic suo aut alterius labore frui, ut Iob. 31. Seram, et alius comedet. Consumere per metonymiam significat, quia qui comeduntur, consumuntur. ut Exod. 3. Rubus non est comestus: id est, consumptus. Esaiae 1 Gladio comedemini. Sic comedere inopes, Prover. 30. Psalm. 14. Gal. 5. Si vos invicem mordetis et comeditis. Zelus domus tuae comedit, aut consumpsit me, Psalm. 60. Erunt ad comedendum, Deut. 31, id est, devorabuntur. Iacobi 5. Vestimenta tua a tineis comeduntur: id est, consumuntur. Vincere: ut Deut. 7. Comedes omnes populos: id est, vinces, aut etiam perdes. Comedere panem iniquitatis, Prover. 4, est iniquitate partum victum habere. Comedere in montibus, Ezech. 18. 22. est idololatriae deditum esse, quia in illis sacrificiis convivabantur. Comedere filios, alias extremam egestatem ac famem indicat, ut Deut. 28, et Ierem. 5. Comedes fructum ventris tui, carnes filiorum et filiarum in obsidione et angustia, qua arctabit te hostis. Alias crudelitatem: ut Ezech. 5. Vicinum priori est comedere stercora, extremam egestatem indicans: Esa. 36. et 2. Reg. 18. Comedere patres vuam acerbam, et filiorum dentes stupere, Ierem. 31, fuit apud Iudaeos proverbialis locutio, qua iustitiam Dei calumniabantur, tamquam ipsi aliena culpa plecterentur. Verum Deus ibidem hoc proverbium refutat, adseverans quod unum quemque propter suam culpam puniat.
Vivere alicunde, 1, Reg. 17. de Sareptana, Et comedit ipsa et familia eius per dies: id est, victitavit de illa farina et oleo miraculose a propheta aucto. Comedere et bibere, Ierem. 22 pro, communi more, libero securoque animo vivere, et interim iustitiae ac pietati vacare, sine ambitione et magnarum rerum cupiditatibus, periculosisque ac non necessariis conatibus. Sic et in Ecclesiaste aliquoties accipitur. Comedere facere, pro alere, Exod. 16, Feci vos comedere. Hebraea tertia coniugatio est, pro alui. Eodem modo 2. Sam. 13. Comedere buccellam: pro, victitare tenuiter. 1. Sam. 2. Dan. 11, Comedentes buccellam escae ipsius, conterent eum: id est, aliqui pauperes monachi et sacrifici ad Christum conversi, perdent Antichristum. Comedere panem coram aliquo, Iere. 52 pro, sumere cibum apud eum. Sic et super vel ad mensam alicuius: 2. Sam. 9, ut aulici apud satrapas, et ministri apud dominos suos. Comedere a rege, 2. Samuelis 19, id est, victum ab eo habere. Comedere praedam, Numer. decimotertio: id est, de praeda vivere. Comedi a canibus, id est, non sepeliri mortuos, sed a feris et alitibus devorari: primi Regum decimo sexto. Comedi potentialiter. Avis quae comeditur, Levitici 16. 17. Ieremiae vigesimonono. Comesti aegritudine calida, et excisione amara, Deuteronomii trigesimoprimo. Comedere peccata populi, Hoseae quarto: id est, sacrificia. Comedere butyrum et mel, Esaiae septimo, est communi more victitare, communes etiam miserias perferre ac perpeti. Vide Mel et Butyrum. Comedere in conspectu Domini, Deut. 12. 14, id est, coram tabernaculo. Oblivisci comedere panem, Psal. 102, indicat summas difficultates, cum calamitates et dolores ipsum sensum famis quasi obscurant, aut etiam ferme tollunt. Sic saepe etiam poetae magnitudinem amoris aut doloris oblivione cibi denotant. Multae huius verbi phrases non explicatae restant, quae in aliis vocibus exponentur, ut in EDERE et MANDUCARE.
COMMEMORATIO, postea exponetur in voce MEMORIAE.
COMMENDARE verbum non multo aliter in Sacris literis, quam in pro phanis reperitur: ut primum significat laudare aut illustrare, idque non tantum verbis, sed et re ipsa. Rom. 3 et 5, iustitiam et charitatem commendat: id est, laudat, aut illustrem facit re, non verbis. 2. Cor. 3. Incipimus nos iterum commendare. Et eiusdem 10. Non is qui seipsum commendat, probatus est, sed quem Deus commendat. Et mox 12. Ego debui a vobis commendari. Secundo, alicuius fidei tradere, aut concredere fideliter servandum: ut Exod. 22. feruntur leges quaedam de rebus fidei alicuius commendatis. In hoc sensu dicitur Psalm. 31 et Lucae 23. In manus tuas commendo spiritum meum: id est, oro te Deus, ut fideliter conserves, et beatum efficias spiritum meum. Sic et Actor. 14. 20. et 1. Petri 4 accipitur. Tertio, vicina huic significatio est, quod dicitur de traditione doctrinae, functionis ac donorum, quibus nos Deus etiam sancte vult uti. Sic dicitur, Cui multum est commendatum, multum ab eo requiretur: Lucae 12. Item, Commenda doctrinam aliquibus idoneis, 2. Timot 2. Sic et 1. Tim. 1. hinc vera religio toties a Paulo Depostum dicitur, et sanctissime custodiri iubetur. Quarto, significat gratum acceptumque aliquid alicui reddere aut efficere 1. Corint. 8. Esca autem nos non commendat Deo: id est, gratos acceptosque facit. Et 2. Corin. 4, Commendantes nos ad omnem conscientiam: id est, pie ac honeste vivendo efficientes nos omnibus acceptos ac probatos.
COMMINARI, aliquando significat simpliciter aliquid interdicere aut vetare, sine ulla poenarum denunciatione: cum alio qui hoc verbum videatur plerumque poenarum minas includere. ut Mar. 3, Christus comminabatur spiritibus, ne manifestarent eum: id est, severissime interdicebat. Eiusdem 10, Discipuli comminabantur adferentibus infantes ad Christum. Sic Christus sine poenarum denunciatione mandat vento et mari silentium aut tranquillitatem, nihilominus dicitur comminatus esse. Sic et Marci 8, dicitur Petrus Christo ἐπιτιμᾷν comminari: id est, dehortari eum liberius, ne patiatur se crucifigi. Et contra CHRISTUS itidem comminari Petro: id est, acerbe et graviter eum obiurgare.
COMMINVERE vox in verbo Conterere exponetur.
COMMISCERE, praeter maxime propriam ac notam significationem, primum omnem familiariorem conversationem significat, quam Paulus cum impiis aut alio qui pollutis aliquibus gravioribus peccatis haberi vetat, 1. Cor. 5, et 2. Thes. 3. Secundo, rem veneream: ut Levit. 18 prohibetur commixtio cum masculo. Commiscere semen sanctum, Esd. 9, dicitur de coniugiis Iudaeorum cum Ethnicis. Commixturum se Iudam cum vicinis, minatur Deus in Esaia, id est, mutuis bellis implicaturum.
COMMORI. Paulus 2. Corin. 7 dicit: Vos estis in cordibus nostris ad commoriendum et convivendum:.i. ita penitus estis mihi chari, egoque vobis addictus, ut vel mori vel vivere, postulante ita re, sim vobiscum paratus: vel, ut et in morte et in vita nos coniunctos esse optarim. Sic Petrus quoque dicit, se paratum esse ire in mortem cum Christo. Credo esse communem locutionem, ex ipso animi sensu aut fervore aliquorum sibi coniunctissimorum ortam. Aliqui putant venire potius a quodam singulari veterum more, ubi aliqui ita fuerunt aliqua sanctiore amicitia iuncti, ut uno mortuo alius semet sua sponte interficere sit solitus: ut Caesar lib. 3 de Gallorum devotis scribit. Talem amicitiam sibi cum Moecenate fuisse Horatius testatur. Ex hoc more, aut potius animorum coniunctione, etiam fabula συναποθνήσκοντες orta aut conficta esse videtur.
COMMUTATIO, aliquando ponitur pro emptione, aut redemptione, vel etiam pro ipso precio: ut Matthaei 16. Quid dabit homo commutationis pro anima sua? Sumpta est locutio a veteri more, cum non precio pecuniario res emebantur, sed sola diversarum rerum permutatione contrahebatur.
COMMOVERI, pro vehementer ac penitus moveri: latius plerunque de affectibus, praesertim de ira, accipitur. In hoc sensu et Psalm. 37 accipi putant aliqui, pro, Ne irascaris impiis. Forte tamen rectius vulgata, Ne aemuleris in malignantibus: id est, ne imiteris eos nam hoc significat Aemulari crebro. sic Iob 2 dicitur Tu commovisti me adversus eum. Commoveri pedem a terra, est expelli. Nec addam ut commoveri faciam pedem Israel ex terra, quam dedi ei: 2, Reg. 21. pro, non patiar eum expelli. Commovere aut commoveri terram, aut regna, significat perturbari, non tam terroribus, quâm calamitate bellorum, turbis aut seditionibus. Psalm. 60, et 96. Sic Psalm 17. Commota est et contremuit terra. Commoveri cor alicuius, pro vehementer perterrefieri. Esaiae 7. Et commotum est cor domus David, sicut arbores vento. Commovere pedem, aut nutare, est, esse vicinum lapsui. Per metaphoram pro omni calamitate carnali aut spirituali, atque adeo etiam pro peccato ponitur. ut Psalm. 60. Non dedit in commotionem pedem meum. Idem et Psalm. 121 dicitur. Commovere populum, est quasi seditionem excitare, aut alioqui incitare: quod Lucae 23 Christo obiicitur. Commoveri viscera alicuius, Genes. 34, pro, maxima misericordia moveri aut affici erga aliquem. In commotionem aliquem aliquibus dari, videtur idem esse quod, exemplo calamitatis alicuius aliis terrorem incutere: nisi quis derisionem, aut solam admirationem significari putet. Nam et condolentes et deridentes, prae quadam admiratione caput motare solent. Deut. 28. Eris in commotionem omnibus populis. 2. Paral. 29. Tradididitque eos in commotionem, desolationem et sibilum. Sic etiam Ierem. 24 et 29. Dabo eos in commotionem et malum omnibus regnis. Commotio capitis plerunque derisionem, aliquando etiam condolentiam indicat. Psalm. 44. Posuisti nos in proverbium in gentibus, commotionem capitis in populis. Sed de motione capitis supra in voce CAPITIS. Est et aliud verbum רגץ Ragaz, quod tum consternari, tum et irasci, ac omnino in genere commoveri, nonnunquam vertere solent: de quo iam pauca annotabimus postea vero plura.
CONSTERNARI, pro contremiscere. nam Rigzu Hebraice, hoc est, Contremiscere, omnes Hebraei, vel expavescere reddunt. Psal. 4. In universum autem significat hoc verbum conturbari, commoveri motu, nonnunquam dolore, interdum etiam indignatione. Primi exempla multa sunt. Exod. 15. Audiverunt populi, et commoti sunt. Et Deut. 3 et 28 cap. In his locis omnibus, ubi consternari potest verti, Scriptura habet Rigezu רגצו. Secundi exemplum, ubi hoc verbo commotio moeroris significatur, habetur 1. Sam. 14. Et commota est terra, quia erat ex terrore Dei. Tertii exemplum habetur Genes. 45. Ne commoveamini in via: id est, ne vobis invicem irascamini, aut ne nimium dolore conturbemini. Alicubi trepidare et consternari significat, alicubi etiam festinare Deut. 20 cap. aperte metum significat. Rursus Exod. 12, ubi de agno paschali dicitur, significat festinationem. Ita et Psalm. 48 Nonnunquam etiam commotionem localem denotat. Esaiae 14. Infernus desubter commotus est tibi in occursum. Sic phantasma Samuelis queritur se a Saule conturbatum. i. ex mortuis evocatum, 1. Sam. 28.
COMMUNE est, quod multorum est, non privatum unius. Hinc fit ut commune in Sacris literis dicatur primum, quicquid non est Deo separatum, proprium ac consecratum, ut disseritur Deuteron. 20, de facienda vinea communi: id est, oblatis Deo primitiis primisve quos ferre incepit fructibus, hominum usui annuente et benedicente Deo concedenda. Deinde in novo Testamento multo crebrior est huius Hebraismi usus, et in deteriorem partem accipitur, pro reb. adeo prophanis, ut etiam immunda haberi debeant. Forte inde est haec loquutio, quod etiam impuris Ethnicis erant communia, quos una cum suis cibis et reb. habebant Hebraei pro immundis ac inquinatis. Vel etiam, quod tota rerum natura ob peccatum immunda ac profana est, nisi denuo divinitus consecretur ac sanctificetur. Hinc Marc. 7, Manus communes dicuntur, quae sunt immundae ac illotae. Item cibus aut aliae res dicebantur communes, aut profanae. Sic Act. 10, negat Petrus se unquam quicquam commune comedisse. Et Paulus Rom. 14 contra, negat quicquam esse per se aut sua natura Commune aut profanum, Sic Heb. 10 dicitur, Sanguinem foederis arbitratus est prophanum: id est, prophano habuit, seu ut profanum ac contemptum sponte volensque violavit. Hinc verbum κοινόω communico, id est, prophano, immundum efficio. Matth. 15. Non quod intrat in os, communicat aut impurat hominem sed quod exit ex corde, Act. 21. Communicavit. i. prophanavit hunc locum sanctum. Et Act. 10. Quod Deus purificavit, tu ne communices: id est, ne dixeris esse prophanum, ut ipsemet Petrus paulo post hoc dictum Dei exponit. ¶ Commune igitur aut prophanum habet triplicem significationem. Alias enim tantum consecrato opponitur, et dicitur de eo quo uti cuivis licet.
Secundo dicitur de eo, quod tanquam immundum externa quadam immundicie quasi vitandum est. Sic pii debent cibum per verbum et precationem sanctificare. Sic impiorum coniugium, commune et profanum est, et manus illotae iudicio Pharisaeorum. Postremo est genus communitatis aut profanitatis, in quo etiam impietas inest. Sic Christus dicit, ea quae exeunt ex corde, efficere hominem communem aut contaminatum, nempe vitia. A nomine Commune κοινὸν, venit et alia significatio. nam verbum κοινωνέω Communico, modo significat de meo alteri aliquid largior, aut etiam in commune confero. Hinc, Necessitatibus sanctorum communicantes, Rom. 12. Et, communicet catechizatus catechizanti in omnibus bonis, Galat. 6. Et Philip. 4, Nulla Ecclesia mihi communicavit in rationes dati et accepti. Modo contra de alieno, aut etiam de publico aliquid accipio. ut Rom. 15, Si enim gentiles spiritualibus eorum communicaverunt: id est, participarunt. Sic et κοινωνίαν ποιεῖσθαι, communionem facere, ambiguam significationem habet, tum ad dandum, Rom. 13. 2. Corinth. 8 et 9, tum ad accipiendum. ut Philip. 2. Communio passionum CHRISTI: id est, participatio crucis et persequutionum Christi. Nomen κοινωνία eodem modo ambigue accipitur. Sed 1. Corinth. 10, communionem corporis et sanguinis CHRISTI, certum est significare participationem. agit enim Paulus de eo, quod nemo possit simul participare de sacris idolorum, et de mensa, corpore et sanguine Christi. Quin et Calvinus in quibusdam suis scriptis affirmat significare μετοχὴν, participationem. Hinc etiam phrasis Communicare peccatis alicuius, Ephes. 5. 1. Tim. 5. Augustinus intelligit consensum, lib. 2 contra epist. Parm. Verum pluribus modis fieri possumus alienorum peccatorum participes: nempe non prohibendo ubi possumus, et saepe etiam solo silentio ac connivendo. Sicut 2. Iohann. vetatur, ne vel salutemus seductores, quia sic eorum peccatorum participes fiamus.
COMPARARE. 1. Corinth. 2. Spiritualia spiritualibus comparantes: id est, conferentes, accommodantes, ne humanas cogitationes aut regulas ad res divinas conferamus, eisve illas examinemus. Significat etiam se rebus divinis spirituale, non ostentatorium genus docendi ac dicendi adiungere.
COMPELLERE, aut COGERE. Annotant aliqui hoc verbum non semper plane violentam coactionem significare, sed aliquanto ardentiorem flagitationem. ut Luc. 14. Exi in vias et saepes, et compelle eos intrare. Sic eiusdem 24. Coegerunt duo discipuli euntes in Emaus, CHRISTUM secum pernoctare. Sic et Iacob coegit Esau accipere, Gen. 33, id est, impetrarunt multum instando, orando ac sollicitando. Verum de hoc verbo in voce Necessitatis dicetur: quoniam in Graeco est ἀναγκάζω necessito.
COMPLACERE, aliquando idem est quod consentire. Sic Gen. 34 dicunt filii Iacob ad Schikemitas: In hoc erimus vobis consentientes, aut complacentes. Verum de hac voce in verbo Placere, εὐδοκεῖν, et in Beneplacitum.
COMPLERE, pro perficere, absolvere, crebro ponitur. Genes. 2. Complevit Deus omne opus. Exod. 5. Complete opus vestrum quotidie. Iud. 19. Libidinem complere. Esaiae 60. Complebuntur dies luctus: id est, finientur. Ezech. 5. Complebo furorem meum. Lucae 9. Excessum eius, quem completurus erat in Hierusalem. Esaiae 40. Completa est militia eius. Complere sermones alicuius, 1. Reg. 1. pro absolvere. Compleri etiam (crebrius tamen Impleri) sermo Domini aut prophetia dicitur, cum ea quae praedicta sunt â Deo, eveniunt. 1. Reg. 2. Compleri iniquitates aliquorum, ut Gene. 15. Nondum sunt completae iniquitates Ammorraeorum: de ea mensura aut magnitudine peccatorum intelligitur, quae iam quasi vincit ac exuperat patientiam Dei: seu quando Deus non amplius aliquorum scelera ferre potest, sed eos funditus evertit. Completa est universa gens circumcidi: id est, omnes sunt circumcisi. Compleri aut consummari malitiam Saul, 1. Samuel. 20, aut alicuius alterius, dicitur de extrema et plane insanabili alicuius malitia. Significat etiam certo decernere. Esther 7. Videbat quod completum esset sibi malum a rege: id est, certo decretum. Compleri aut consummari malum contra Nabalum, 1. Sam. 25, id est, certo illi decretam esse poenam. Complere sagittas in aliquo, Deuter. 33. Complebo omnes sagittas meas in eis: id est omnes eiaculabor in eos. Complere post Deum, est plene sequi Dominum. Num. 32. Verum de hoc verbo aut locutione plura dicentur in verbo IMPLERE
COMPREHENDERE significat capere id quod fugit ut, Laqueo quem absconderunt aliis, comprehensus est pes eorum. Per metaphoram dicuntur etiam mala nos comprehendere. ut, Comprehenderunt vos dolores parturientis Mich. 4. Et praesertim nostra peccata, cum nos castigatio obruit. ut Psal. 40. Comprehenderunt me iniquitates meae.
Comprehendi malos in consiliis suis dicitur, quando Deus eorum pravos conatus ac machinationes in ipsorum perniciem convertit. Psal. 9. et 1. Corin 3. Comprehenderunt tenebrae Christum, Iohan. 1. id est non intellexerunt, non receperunt. Vicinum huic est, quod Paulus Philip. 3. negat se comprehendisse, id est, satis perfecte intellexisse spiritualia mysteria et bona regni Christi. Occupare interdum notat, aut obruere, Iohan. 12. Ambulate dum lucem habetis, ne vos tenebrae comprehendant. 1. Thess 5. Dies illa tanquam fur comprehendet homines. i. subito inopinata veniet.
COMPUNGI, significat aliquando dolore animi aut corporis affici. Sic Iudaei Actor. 2. accusati crucifixionis proprii Meschiae, dicuntur esse compuncti corde: id est, contriti esse, et ex animo doluisse de tam grandi peccato. Idem voluit dicere vulgata Psalm. 4. In cubilibus vestris compungimini. Sed in Hebraeo est dommu דמו, quiescite. Psalm. 109. Ut interficeret compunctum corde seu afflictum ac contritum. Compunctio ergo est, contritio. Rom. 11. Spiritum compunctionis eis dedit. Versum est ex Esa. 8 a Septuaginta, id est, soporis, quod porro et Paulus sequutus est. Significat autem stupiditatem, et quasi carentiam sensuum. Saepe omnino Septuaginta suum κατάνυξιν pro quiescere דמם Damam posuerunt, ut Psalm. 4. 30. 35. Sic et Isychius κατάνυξιν interpretatur quietem. Ponunt igitur, ut dictum est, Septuaginta κατάνυξιν compunctionem Esaiae 8, pro tardama Hebr. Potasti nos spiritu soporis: et Psalm. 60, pro tareela, Potasti nos vino κατανύξεως compunctionis, id est, lethali, aut ad insaniam ducente. Ergo longe alia vis est vocis Compunctionis in Septuaginta Esaiae 8, Psalm 60, et Rom. 11, quam Actorum 2, ac significat soporem, stuporem, ac veluti carentiam sensuum, omnisque intelligentiae, et inopiam extremam consilii. Iactatum est apud Theologos dictum, Compunguntur nonnunquam et mali: id est, dolent. de suis malefactis. ut Achabus et Saul agnoscit se non recte agere, quod hic persequatur Davidem.
CONCISUM id dicitur, quod quasi in parvas partes concisum aut discerptum est. Paulus igitur Philip. 3, alludens ad vocem circumcisionis, vocat pseudo apostolos aut Nazaraeos ex Iudaeis, qui de circumcisione gloriabantur, concisionem, non circumcisionem. Circumcisum enim, id est, cuius superfluitates resectae sunt: sicut in spirituali circumcisione superfluus, imo et noxius vetus Adam circumciditur, abscinditur aut mortificatur, vigente interim novo homine. Tales dicit
Paulus esse pios. At seductores illi erant penitus concisi, comminuti, et subversi, ut qui nihil amplius prorsus certitudinis ac spiritualis vigoris in semet haberent, similesque sibi suos auditores vertiginosa doctrina ac spiritu efficerent. Sicut res concisa, confracta et comminuta. Non tantum igitur est elegans nominum allusio in Graeco, sed etiam rerum ipsarum antithesis: pulchreque ad utriusque doctrinae effectum accommodari potest.
CONCUBINAS habuisse in veteri Testamento etiam sancti leguntur: quod eis Deus singulari quadam dispensatione, potissimum propter duriciem cordis eorum, ac ne quid deterius accideret, concessit: ut Christus ipse testatur. Sunt quoque tum ipsae concubinae pro honestis, et quidem uxoribus habitae: tum earum filii legitimi iudicati, non tamen plane haeredes. Concubinae nomine Hebraeis ancilla intelligitur, viro in concubitum absque scripto et legitimis ceremoniis addita. Et proles ex tali nata coniugio non succedit patri in haereditatem, sed munerib, tantum aut legatis quibusdam dotari potest. Sic Agar fuit concubina seu pellex Abraham. Ergo concubinae et pellices in Scripturis, non sunt meretrices aut scorta, sed uxores. Verum licet generent procreentque liberos, tamen sub dominio esse debent herae, et non fieri dominae domus, quibus omnia sunt commissa, claves, etc. ut Gen. 35 Sara domina fuisse legitur: Agar, licet etiam fuit uxor, Sarae dominio tamen subiecta fuit. Nam tales concubinae sive uxores parent dominae, ut aliae ancillae. Sic Bala sub dominio Rachel fuit, ut Genes. 30, Ingredere ad eam, etc. Et hoc discriminis fuit apud Iudaeos inter concubinas, pellices, ancillas et heras, seu matres familias sive dominas domus. Ita Salomon multas habuit reginas, quibus singulis vel aulas vel castra dedit: concubinae, illarum famulae, et tamen etiam uxores fuerunt. Vide D. August. de concubina et uxore. Concubitum dare uxori alterius, Levit. 18, pro rem cum ea habere.
CONCIPERE metaphorice aliquando significat cogitare: sicut parere, ipsum cogitatum opus effectum dare. Iob 15. Conceperunt afflictionem, et pepererunt iniquitatem. Sic et Psalm. 7 Parturit iniquitatem, concipit perversitatem, et pariet mendacium: id est, irritum conatum. Sic Esa. 33. Concipietis quisquilias, parietis stipulam: ubi Concipere, ipsum cogitare est. Nam bella similitudo collatioque est, cogitationis cum conceptione, conatus efficiendi cogitata cum parturitione, et partus cum opere aut effectu. Ideoque metaphorae ab illis tribus ad haec tria percommode et molliter transferuntur. Conceptus perpetuus Ierem. 20 dicitur, cum foetus in utero remanet, ut semel est conceptus: nec unquam nascitur, sed in utero matris sepelitur. Genes. 3, Multiplicabo conceptus tuos: id est, dolores conceptionis toto tempore gestati foetus.
CONCLUDERE, habet etiam quasdam notabiles significationes ut, Concludere mulierem, aut vulvam, ne pariat, Genes. 16. 20. 1. Sam. 11 pro, reddere sterilem: de qua phrasi etiam supra in verbo Claudo dixi. Concludere in manus inimici, Psal. 31, Nec conclusisti me in manum inimici, sed stare fecisti in latitudine pedes meos. Significat ita aliquem in angustias redigere, et undique coarctare, ut non possit effugere hostem, sed ab eo tanquam conclusus capiatur. Sic servi Davidis dicunt ad eum 1. Sam. 26, conclusit Dominus hodie inimicum tuum in manum tuam. Sic et Amos 1. dicitur, Concludere captivitatem perfectam: id est, ita Iudaeis profugis omnes exitus fugae obstruere, negato eis vicinorum hospitio aut transitu, ut necessario omnes caperentur a suis hostibus, eos tunc insectantib. Concludere [retibus] pisces, Luc. 5. Concludere etiam est, instructa acie conclusisque umbonibus invadere hostem. ut Psalm. 35. Profer hastam, et conclude contra persecutores meos. Sic etiam subeuntes muros solebant connexis umbonibus testudinem facere. Sic Psal. 63, Pinguedine sua clauserunt: id est, potentia et opibus suis nos undique premunt impii. Claudere etiam per metaphoram coarguere et convincere significat, quod ibi quoque reus argumentis ita undique concluditur, ut effugere nequeat. Sic igitur Deus et Scriptura Rom. 11, et Gal. 3, omnes sub peccato conclusisse, seu peccati reatus ac mortis convicisse dicitur, ut omnium misereatur, id est, omnibus offerat misericordiam per et propter Christum. Theodoretus non bene locum ad Gal. Conclusit, per concessit, exponit, Dialectici utuntur etiam voce Concludendi et Conclusionis, cuius metaphorae ratio alia esse videtur: nempe quod ea quae prius quasi sparsim et dissipate dicta fuerant, nuncuna sententia veluti sera quadam aut claustro colligentur ac constringantur.
CONCULCARE alias simplicer pedibus premere significat, ut Esai. 1 dicit Deus, se id non requisivisse a Iudaeis, ut atria ipsius conculcent. Alias frequentare, incolere: ut Esaiae 7. Erunt agri in immissionem pedis bovis, et in conculcationem pecoris: id est, pecus multum pascetur in iis locis. Aliquando etiam gloriosam victoriam indicat. ut Psal. 91. Super aspidem et basiliscum ambulabis, conculcabis leonem et draconem. Sic et Luc. 10 dicitur: Do vobis potestatem calcandi serpentes ac scorpiones, et super omnem potestatem inimici etc. Vicina est huic significatio, cum oppressionem indicat. 2 Par. 20, A Deo autem erat conculcatio Achaziae. id est, oppressio, exitium. Sic Psal. 7. Conculcet ad terram vitam meam. Non raro etiam significat contumeliose tractare: ut Matth. 5 dicitur de sale infatuato, quod ad nihil aliud sit idoneum, quam ut conculcetur pedibus. Sic Hebr. 10. Filium Dei conculcare. Et Matth. 7. Ne proiiciatis margaritas ante porcos, ne eas conculcent pedibus. Ezech. 34. Conculcastis reliquias pedibus. Esa. 10. Et ponat populum in conculcationem, sicut lutum platearum. Coincidit hoc verbum in quibusdam phrasibus cum verbo Claudere, de quo supra dictum est.
CONCUPISCERE, vehementer expetere aliquid significat. Varie autem a nativa propriaque ac simplici significatione declinat. Non raro etiam reduplicatur: ut, Desiderio desideravi comedere pascha, Luc. 22. Saepe de rerum mediarum desiderio accipitur: ut filius perditus et Lazarus cupiebant saturari, Lucae 15 et 16. Plerunque tamen in malam partem accipitur, idque de pravis cupiditatibus. 1. Cor. 10. Ne simus concupiscentes rerum malarum, quemadmodum et illi concupiverunt. Nec simpliciter in malam partem accipitur: sed et de innata pravitate pessimarum cupiditatum, pravorumque aestuum dicitur: ut in Decalogo, et Rom. 7 ac 13 dicitur: Non concupiscas. et Rom. 1 Traditi sunt in cupiditates cordium suorum. Saepe igitur proximum actum aut perpetuos aestus originalis corruptionis indicat: ideoque saepissime cum voce Carnis coniugitur, tam quam effectus aut motus cum sua causa. ut Rom. 6. Ne obediatis carni in concupiscentiis eius. Galat. 5. Qui Christi sunt, crucifixerunt carnem suam cum concupiscentiis suis. Et, Caro concupiscit contra spiritum. Item, Concupiscentiam carnis ne perficiatis. Hanc concupiscentiam seu perpetuum fervorem ac furorem malarum cupiditatum, ex corrupta natura exaestuantium, negat Paulus se scivisse esse peccatum, nisi sibi id per Decalogum fuisset indicatum. Iacobi 1, ita describitur cupiditas, ut videatur indicare ipsum originale peccatum, aut certe proximum eius motum, vel aestum. inquit enim: Unusquisque teneatur, dum a propria conscientia trahitur et inescatur: deinde concupiscentia posteaquam concaepit, parit peccatum: peccatum vero
perfectum, gignit mortuum. Ubi ipsam radicem pravorum motuum vocat concupiscentiam. Theologis postea significavit ipsum Originale peccatum. Verum ubi ita accipiatur in Sacris literis, et in hoc plane usu reperiatur, non scio, nisi forte in isto ipso Iacobi loco. Nec tamen etiam prorsus actuale peccatum est. Significat igitur medium quid inter originale et actuale peccatum, nempe (ut dictum est) illos perpetuos aestus aut flammas, seu incendia malorum motuum, quibus corrupta natura aestuat, et ruere conatur in peccata. Saepe in novo Testamento Concupiscentiae vox ipsa quasi vitia, aut etiam pravas actiones significat: ut cum dicuntur concupiscentiae seculi, aut malorum hominum, aut secularia desideria. Concupiscere concupiscentiam, Numer. 11. Psalm. 106, pro ardenti desiderio flagrare. Concupiscere concupiscentiam, Proverb. 1 et 15, significat avariciam intensissimam. Concupiscentiae iuvenes, Ezechiel. 23, pro egregiis, nobilibus aut formosis iuvenibus accipitur. Concupiscibile, vel concupiscibile oculorum, 1. Reg. 20, pro rebus preciosissimis ac charissimis ponitur. Gen. 2. Arbor concupiscibilis. Sic Ezech. 24, Deus vocat uxorem eius Desiderium oculorum. Concupitas arbores, Esai. 1, vocat eas, sub quibus Iudaei suas idololatrias exercuerunt, quibus mirifice delectabantur. Concupiscentia carnis, oculorum et mundi, 1. Iohan. 2. significat ipsa vitia, voluptates, opes, et alia concupita aut obiecta vitiorum, quae una cum mundo interire dicit. Vocantur autem concupiscentia oculorum, non tantum quia delectamur illarum rerum aspectu, sed etiam quia mox visionem eorum sequitur cupiditas: sicut Graeci dicunt, Ex videre amor nascitur.
Concupiscentia et impietas aliquando coniunguntur. Tit. 2. Ut abnegantes impietatem et secularia desideria. Sic et cum voce passionis concupiscentia reperitur, Galat. 5. Qui enim sunt Christi, carnem crucifixerunt cum passionibus aut affectibus et concupiscentiis suis. Concupiscentiam carnis perficere, est cupiditatib. corrupti hominis indulgere, vel etiam ipsa flagitia ac scelera patrare. Sophistae intellexerunt concupiscentiam tantum de cupiditate rerum venerearum et opum, quasi homo tantum appetitiva potentia et affectibus, praesertim cupiditate veneris ac cibi potusve peccet. Verum significat ista vox omnes pravos motus cordis: quin et ipsius summae reginae Rationis molimina, vota ac conatus. Nam Paulus Galat. 5, inter concupiscentias et opera carnis etiam ipsam idololatriam recenset, sicut et Rom. 1. Sic et Christus Iohan. 8, satanae cupiditates aut concupiscentias adscribit, inquiens: Vos vultis concupiscentias patris vestri perficere. Sic Rom. 7. Peccatum excitavit in me omnem concupiscentiam. Quod observandum est, propter errorem Sententiariorum, et quorundam nunc philosophotheologorum, qui philosophia dementati, tantum carnalem partem aut potentias, quae infra rationalem sunt, corruptas esse somniant: rationalem vero, id est, intellectum et voluntatem, putant esse integras, et ad optima hortari, quae vera sunt iudicare, et quae pia salutariaque sunt eligere. Nam Scriptura etiam ipsam rationalem partem affirmat esse corruptissimam. Concupiscentiam et defectum aliqui Theologi etiam ex modernis, ita in definitione originalis peccati coniungunt, ut defectum intelligant, amissionem bonarum virium: concupiscentiam vero, habitum aut acquisitas accersitasve pessimas vires, amissis bonis contrarias. Vide Summam Thomae, et Apologiam Augustanam. Appetitus vox, propria quadam ratione accipitur in vulgata versione Genesis quarto: Sub te erit appetitus eius, et tu dominaberis ei. ubi appetitus videtur proprie id esse, quod Paulus huc alludens dicit ad Galatas quinto: Caro concupiscit adversus spiritum, et spiritus adversus carnem. Item, quod ad Romanos septimo ait, aliam legem militare contrase, ac se captivare sub legem peccati, et non permittere ut faciat quae velit ac cupiat. Item quod ait, non esse permittendum regnum peccato, Roman. 6. Est vero illud mirabile, quod eisdem plane vocibus describatur appetitus mulieris ad virum, et quod vir ei dominari debeat: quibus etiam peccati ad hominem, cui itidem homo imperare iubetur. Omnino autem videtur esse talis quaedam vis vocum, quod sicut rixosa mulier perpetuo insurgat, ac conetur dominari viro: sic etiam peccatum inhaerens rebellet, concupiscat, conetur regnare, et captivum rapere hominem. Quare illorum duorum plane similium locorum ac sensuum versio mihi valde commode expressa esse videtur a Luthero, in vulgari Germanico: Qui primum de muliere vertit, Dein will/tua lvantas, vel potius cupiditas, sit viro subiecta, et ille tibi dominetur. Postea vero de peccato dicit Deus ad Cainum: Ne concesseris ei suam cupiditatem, sed domineris illi. Est igitur in utroque dicto tristis ac sceleratus appetitus, quo tum mulier affectat regnum supra virum, cui tamen subiecta esse deberet: tum inhaerens aut originale peccatum itidem concupiscit militatque contra spiritum, vult hominem captivare, ac regnare super eum. Omnino Paulus illis quatuor verbis luculenter illum nefarium appetitum exponit, quod dicit: Peccatum concupiscere rebellare contra spiritum, hominemque captivare sub iniustitiam: quodque velit abuti membris hominis, ut servis ac instrumentis, ad peccandum. Idem plane et rixosa mulier, aut potius omnes mulieres agunt, ut dominentur, regnumque super viros obtineant: tametsi aliae plus, aliae minus. neque enim in omnibus se aequaliter exerit malitia. Valde quoque in eadem versione commode Ad virum, Lutherus per Subvertit. Idem igitur praecedens comma dicit, quod et consequens: Tua cupiditas aut appetitus sit viro subiectus, et Ipse dominetur tibi: sic et in altero dicto, Peccati cupiditas sit tibi subiecta, aut sit sub te: et, Tu domineris illi.
CONCUTERE, vehementer commovere aut conturbare significat, proprie quidem de rebus corporalibus: sicut Terent. in Eunucho, Qui templa caeli summo sonitu concutit. Sic saepe Deus dicitur concutere fundamenta et columnas terrae, item montes. Iob 9. Qui commovet terram loco suo, et columnas eius concutit. Sic et Esa. 14 et 24. Per metaphoram de animi perturbatione, cum affectibus, praesertim terrore, de suo loco aut statu deiicitur. ut Ezech. 20. Pavore concussi steterunt. et Iob 7. Per visiones horrore concutior. In foro autem, seu iure, hoc vocabulum definimus, quod sit cum aliquis terrore accusationum et forensium vexationum incusso, aliquid alicui extorquet, aut etiam accusat, aut ab accusatione desistit, extorquendae pecuniae gratia. Baptista Luc. 3 hoc verbo utitur, ad milites quaerentes regulam piae vitae, inquiens: Neminem concutite, neque calumniemini: indicans, aliud esse calumniam, aliud concussionem. hanc incusso tantum litium et vexationum terrore aliquid extorquere: illam prosequendo litem, insontem fraudibus et forensibus technis opprimere. Iurisperiti Concussionem hisce verbis definiunt: Concussio, interprete Alberico, est, cum Officialis a subditis aliquid per metum extorquet, aut non facit iustitiam nisi pecunia extorta: vel etiam aliquid ultra debitum salarium extorquet: vel cum quis accusat, aut ab accusatione desistit, ob pecuniam acceptam. Concuti virtutes caelorum, Matt. 24. Vide in voce Virtus.
CONDEMNARE, vox nota est, quae indicat accusati et iudicati rei damnationem decernentem, eum puniendum esse secundum postulata accusatoris.
Quia vero in criminalibus, praesertim capitalibus, damnatio extremum exitium in fama et vita reo affert: ideo condemnatio in Sacris literis, etiam extra iudicium alias ipsum reatum, aut evidentem redargutionem rei indicat: alias etiam extremam calamitatem, praesertim autem spiritualem, ut est mors aeterna, significat. Pro ipsa reatus attributione aut adiudicatione ponitur Proverbiorum 17. Qui condemnat iustum, et iustificat impium, abominatio est coram Domino. Et Luc. 6 Nolite iudicare, et non iudicabimini: nolite condemnare, et non condemnabimini. Alias evidentem convictionem aut redargutionem significat. ut, Ex ore tuo damnaberis et iustificaberis. Iob 9 et 15. Condemnabit aliquem os suum. Rom. 2. In quo alium iudicas, temetipsum condemnas. Dan. 1. Condemnabitis caput meum regi: id est, facietis me reum mortis. Sic Matthaei 12. Ninivitae in extrema die condemnabunt Israelitas. Esa. 54. Omnem linguam quae surget in iudicio contra te, condemnabis. Sic vox αὐτοκατάκριτος, proprio iudicio condemnatus, accipitur, ubi seductor pergit contra veritatem furere, quantumvis adeo aperte convictus, ut eum propria conscientia redarguat ac condemnet. Rom. 5, condemnatio spiritualis opponitur iustificationi aut absolutioni: Iudicium ex uno in condemnationem. Pro exitio aut interitu temporario rei alievius, aut personae: ut Psal. 94. Sanguinem innocentem condemnabitis. Et Iob 10. Noli me condemnare. 1. Sam. 14. Quocunque Saul se vertebat, condemnabat: id est, hostes Israelitarum vincebat et perdebat. Pro exitio aeterno: Esaiae 50, et Rom. 8. Deus est qui iustificat aut liberat, quis est qui condemnet?
Sic toties inculcatur, Qui non crediderit, condemnabitur: id est, aeterno exitio peribit.
Aliquando etiam pro quovis graviori onere aut afflictione accipitur. ut 2. Paralip. 36. Condemnavit terram 100 talentis: id est, exegit. Deuteron. 22. Condemnans eum 100 siclis. Rom. 8. Nulla nunc est condemnatio iis qui sunt in IESU Christo: id est, nemo eos condemnare potest, absolvente eos Deo propter Christum. Quem locum quidam non satis commode vertunt: Non est quicquam condemnabile. Est enim et manet in sanctis peccatum, dignissimum condemnatione: sed quia perpetuo intercedente Mediatore condonatur, regitur, et non imputatur, ideo nulla est aut accidit piis condemnatio, tegente eos suo patrono.
CONDIRE verbum, in voce Salis attingetur.
CONDUCERE, in nomine Mercenarii reperias.
CONFERRE vocem attingemus breviter, propter Epistolam ad Galatas. Est autem ibi verbum προσἀνατίθεσθαι. Contra secundo capite dicit, se contulisse cum eis: Ascendi autem secundum revelationem, et exposui Evangelion, quod praedico. inter gentes, sed privatim iis qui sunt in precio. In primo ergo capite, Non contuli, videtur maxime proprie exponi posse, Non adii Apostolos eisve exposui meam doctrinam aut vocationem, consilii confirmationisve petendae aut alioqui discendi gratia. Germanica commode habet, Besprach mich nicht darueber mit fleisch und blut. Ponitur et hic, Contuli cum quoquam, pro petii, institui, didici a quo quam: per id quod praecedit, id quod sequitur, significatur. In secundo quoque capite eadem ferme est sententia, Nihil mihi contulerunt: id est, nihil me docuerunt: sicut Germanica versio percommode habet. Eadem ergo metalepsis sermonis est, ut vox id quod prius est significans, id quod posterius est indicet. Incoeperat orationem sic, Ab iis autem qui aliquid esse videbantur: debebat addere aliquod verbum, Nihil didici, aut accepi. Sed mox digreditur: Quales aliquando fuerint, etc. Qua finita, mox totam inchoatam orationem retexit, dicens: Nam mihi, qui videbantur, nihil contulerunt. Graeca scholia non male exponunt, Nihil addiderunt aut ademerunt. Sed de hoc loco etiam in Regulis universalibus. Conferre simpliciter, aut Conferre sermones, significat diligentius colloqui, ac mutua dicta expendere.
CONFIDERE verbum, teste Cicerone Tuscal. 3, in bonam: Confidens vero, et Confidentia, plerunque in malam accipitur. Ferme prorsus idem de harum vocum usu etiam in Sacris literis dicere possemus. Toties enim iteratur, Confidite Christo. et, Beati omnes qui confidunt: ubi semper de fiducia in Deo accipitur.
Confidunt tamen saepe homines et in carnalia praesidia, quod malum est. Confidentia ergo nonnunquam spem in bono, plerunque tamen in malo significat. Interdum securitatem et oscitantiam: Esaiae 3. Filiae confidentes percipite auribus. Et ibidem: Obstupescite opulentae, conturbamini confidentes. Et, Quae est ista confidentia? Esaiae 36. Porro Ezech. 30, Sophoniae: legitur, Civitas gloriosa habitabitur confidenter. Ezech. 29. Non erit amplius Aegyptus domui Israel in confidentiam. Confidentia nihilominus in novo Testamento non raro in bonam partem accipitur: ut Ephes. 3. Habemus accessum in confidentia perfidem. Et Hebr. 10. Nolite amittere confidentiam.
CONFIGERE, videtur significare afflictionem, sumpta metaphora ab infixione iaculorum, aut sagittarum hostilium. ut Psalm. 32. Conversus sum in aerumnam, dum configitur mihi spina: tametsi ibi Hebraeus textus aliter habeat. Sic Psal. 58. Sagittae tuae infixae sunt mihi. Et Psal. 119. Configet in timore tuo carnes meas: a iudiciis enim tuis timui. Malach. 3. Vos configitis me. dixi, in quo configimus te, seu vim facimus? Celebre vero illud est dictum Zachariae 12. et Iohan. 19, Videbunt in quem confixerunt, aut transfixerunt: quod Evangelista de infixione lanceae in latus Christi intelligit. Sed de hoc verbo aliquid dicemus in Infigo.
CONFIRMARE, per metaphoram significat aliquando constabilire in bono proposito aut pietate, ut Psalm. 51. Spiritu principali confirma me. Lucae 22. Et tu conversus confirma fratres tuos. Aliquando perficere. ut Psalm. 68. Confirma hoc Deus quod operatus es in nobis. Aliquando, dicta aut promissa re ipsa praestare, ut 1. Regum 2. Ut Dominus confirmet verbum suum, quod loquutus est super me. 1. Corinth. 1. Testimonium Christi confirmatum est in nobis: id est, re ac opere ipso constabilitum, nempe donis Spiritus sancti, ut mox sequitur. Confirmare in aliquem charitatem: id est, certo ac evidenti testimonio, vel potius re ipsa ostendere charitatem suam erga aliquem, aut etiam ipsum beneficium praestare. nam charitas, ibi ipsum beneficium ex charitate profectum, significare videtur. Confirmasti super me manum tuam, Psalm. 38, de dura ac perseverante afflictione accipitur, cum Dominus affligente manu diutius nos premit. Hinc pontificium sacram entum confirmationis, ubi illi per certas caeremonias unctionis, alapae, murmura verborum, putant sedare ampliorem gratiam Spiritus sancti, quatum perficiatur aut absolvatur eorum Christianismus, tum et ipsi corroborentur in eo.
CONFITERI, Nonius vult esse necessitatis cuisdam: profiteri vero, ultroneae voluntatis. Plurimus autem usus huius verbi est in Sacris literis, habetque varias significationes et phrases, in quibus praedicti discriminis nulla ratio habetur. Primum enim simpliciter testari significat. ut Ioannis 1. Baptista confessus est, et non negavit, et confessus est. Matt. 7. Tunc confitebor illis, nunquam novi vos: id est, certo et liquido affirmabo Tit. 1. Confitentur se nosse Deum, factis autem negant. Vicinum huic significationi est illud dictum, Si quis me fuerit confessus coram hominibus confitebor et ego
eum coram patre caelesti: id est, Si quis ingenue professus ac testatus fuerit me esse verum ac unicum mundi servatorem, vicissim et ego eius partes in extrema die coram caelesti patre agam, mecum illum in vitam aeternam traducens. Secundo, significat agnitionem et confessionem peccati aut culpae coram Deo: in quo sensu valde crebro in libris Moysis reperitur. Et Iosua dicit ad Acham: Confitere quid feceris. Psal. 32. Dixi, confitebor adversum me iniquitatem meam, et tu remisisti iniquitatem peccati mei. Sic Pharisaei dicuntur venisse ad baptismum Iohannis, confitentes peccata sua: id est, agnoscentes et testantes se vere ab eo argui falsae doctrinae, et peccatricis naturae ac vitae. Confiteri enim, est agnoscere crimen, quod tibi obiicitur. Iacob. 5, etiam de mutua offensarum confessione et deprecatione dicitur: Confitemini alterutrum peccata vestra. Tertio, crebro in Psalmis significat non tantum fateri Domino sua peccata: sed etiam eum agnoscere et invocare, ei gratias agere pro acceptis beneficiis. Hinc toties, confitemini Domino, confitebor tibi in toto corde, in nationibus, in populis, in Ecclesia magna, et similes locutiones. Dicitur etiam non raro Confiteri nomini Dei magno aut sancto, Psal. 99. 107. et, In nomine Dei: id est, Deum celebrare, Psalm. 44. Confiteri Deum, est praedicare opera ac beneficia Dei, non in forma precationis, aut cum Deo agendo, sed cum Ecclesia. Sed tamen confiteri nomen Dei, 1. Reg. 8, accipitur de petitione remissionis peccatorum. Non raro etiam accipitur de communibus ac solennibus precibus, laudationibus et melodiis, quibus celebratur Deus in coetu Israel. Nehem. 12, Et fratres eorum coram eis ad laudandum et confitendum. Nehem. 11, primus confitens in oratione ipsa: qui psallendo primus laudare solebat Deum in oratione. Pulverem non confiteri Deo, Psal. 30. Et, in sepulchro neminem confiteri Deo, Psal. 6: id est, mortuos non celebrare et glorificare in Ecclesia Deum. Confitebor Deo secundum iustitiam eius, Psal. 7: pro, celebrabo Deum, quod se iustum praestiterit liberando me. Confiteri Deo in cithara, Psal. 35. et confiteri ei in cantico, Psalm. 28. Confiteri coram Deo, Dan. 6: id est, gratias agere Deo. Confessionis vocem facere audire. Psal. 26. Ut confessionis vocem faciam audire, et narrem omnia mirabilia tua. ubi Psaltes semetipsum exponit. Confessionem dare Deo, Esaiae 10. Confessionem adducere in templum, Ieremiae 33. Vocem confessionis immolare Deo, Ionae 2. Adolete de fermento confessionem, Amos 4: id est, confitemini Deo de vestra immundicie. Alii exponunt de sacrificio fermentato. Confessionis pontifex, Hebr. 3. Considerate Apostolum et pontificem confessionis nostrae Christum IESUM: id est, doctrinae ac religionis principem et institutorem, qui est summus dominus ac gubernator religionis nostrae. Vocatur autem nostra religio Confessio, quia eam confiteri et profiteri solent ac debent pii. Confessio porro cum etiam tantum de criminum agnitione accipitur, alia est erga Deum solum, vel tacito vel loquente ore, vel audientibus hominibus, vel privatim aut in soliloquio facta. Alia universalis, in genere saltem, quoniam individua enumerare impossibile est. Alia de uno aut paucis tantum aliquibus peccatis: ut Davidis de adulterio, aut caede. Alia de occultis, alia de notoriis: alia unius tantum hominis, alia totius Ecclesiae. In veteri Testamento fuit in sacrificiis usitata quaedam publica confessio tum unius aut paucorum, tum etiam totius Ecclesiae, qua et in genere sese damnârunt, et aliqua specialia scelera confessi sunt: quod ex descriptione sacrificiorum videre est Levit. 16. 26. Num. 5. Augustinus lib. 13. Confessionum scripsit, et hoc nomine inscripsit, quia in eis tum sua peccata confitetur, tum Deum eiusque erga se beneficia celebrat.
CONFINIS est mons Syna Hierosolymae. Vide in voce Coniunctus.
CONFLARE, nota vox aurificibus, et aeris fusoribus, ac purgatoribus, cum perpetuo flatu ignis resolvitur dura materia in liquidam: et vel feces a puro metallo, vel diversa metalla a se invicem separantur. Saepe admodum per metaphoram significat potissimum examinationem et purificationem piorum ac Ecclesiae, quae fit per crucem. ut Psal. 17. Conflasti me, et non reperisti: subintellige, spirituales feces, ut errores, iniquitatem, hypocrisin. Psal. 66. Conflasti nos, sicut conflatur argentum. Sic et Zachariae 13 locus est insignis, et Malach. 3, quomodo Meschias purgabit Ecclesiam et doctores: Ipse tanquam ignis conflans, et tanquam borith fullonum, et se debit conflans et emundans argentum. Purgabit enim filios Levi, conflabitque eos sicut aurum, et sicut argentum. Ierem. 6 vicina huic significatio est, sed tamen proprie irritam impiorum castigationem, verbo et poenis susceptam, et pertinaciam praefractam significat: Frustra conflavit conflator, et mali non sunt avulsi. Secundo, itidem per metaphoram significat penitus perdere. ut Ezech. 22, prolixa similitudo est a conflatione aeris sumpta, qua significatur extremum exitium Iudaeorum. Sic et Ierem. 42 reperitur. Verum locum Ezech. adscribam: Et factum est verbum Domini ad me dicens: Fili hominum, versa est mihi domus Israel in scoriam. Omnes isti aes et stannum et ferrum et plumbum in medio fornacis, scoria argenti facti sunt. Propterea haec dicit Dominus Deus: Eo quod versi estis omnes in scoriam, propterea ecce ego congregabo vos in medio Hierusalem, congregatione argenti et aeris, et stanni, et ferri, et plumbi, in medio fornacis, ut succendam in ea ignem ad conflandum. Sic congregabo in furore meo, et in ira mea, et requiescam. Et conflabo vos, et congregabo vos, et succendam vos in igne furoris mei, et conflabimini in medio eius, ut conflatur argentum in medio fornacis: sic eritis in medio eius. Et scietis, quod ego Dominus, cum effuderim indignationem meam super vos. Hactenus propheta. Tertio, quia idola ex aere fundebantur, ideo Conflare et Conflatile saepe de ipsis materialibus idolis dicitur. Ierem. 10. Pudefiet omnis conflator de sculptili suo, quia mendacium fudit illud, non est spiritus in eo. Sic Iud. 17, Conflatile, quod fuit in domo Micheae. Exod. 32, Fecerunt sibi vitulum conflatilem. Hinc porro per metaphoram non raro ipsa spiritualia idola et errores a falsis doctoribus conflari dicuntur. Conflari gladios in falces aut vomeres, Esaiae 2. significat mutari instrumenta et opera belli in res pacis, et ita pro bello ipso succedere pacem.
CONFLUERE, Isaiae 2, et Ierem. 31. pro converti ad Dominum. Sic enim gentium conversio ad Christum, et confluxus in veram Ecclesiam, per metaphoram aut similitudinem pingitur, sicut varii rivi ex diversis montibus in unum flumen confluunt. Inquit enim Isaias: Et erit in novissimis diebus, erit praeparatus mons domus Iehovae in vertice montium, et elevabit se super colles, confluentque ad eum omnes gentes.
CONFORTARE, aut Confortari, primum significat, aliquid potissimum corporale, fortius ac robustius efficere, quam antea fuerit: ut Esaiae 41, aliquoties habetur de corroboratione statuarum idololatricarum. Postea admodum crebro per metaphoram ad animi confirmationem transfertur, cum vel impii fiunt in suo malo instituto animosiores ac pertinaciores, vel etiam pii ardentiores ac consolatiores. sic Dominus mandat Mosi, ut confortet ac corroboret Iosuam, nempe verbo, promissionibus ac miraculis ipsius. Sic et ipsemet Deus hortatur Iosuam cap. 1, ut semet confortet ac corroboret. Creberrimus omnino usus est huius phraseos
in hac significatione, Iudic. 20. 2. Sam 11. 1. Sam. 4. 1. Par. 28 Sic dicitur David confortari in Deo, 1. Sam. 30. id est, spe certa Dei fretum, magno esse animo, ac in rebus recte praeclareque agendis strenue pergere. Sic Ionathan dicitur confortare manum Davidis in Deo, 1. Sam. 23. pro, verbo Dei eum confirmare. Sic confortari manus alicuius, 2. Sam. 2. Zach. 8. Sic et Psal. 27 dicit, Confortetur et confirmetur cor tuum, et spera in Deum. Plerunque autem talibus locutionibus describitur vera fides aut fiducia in auxilium Dei, quae vere est quoddam infractum robur animi, ut Deo freti non timeamus, etiamsi montes ruant in cor maris. Rom. 4. pulchre et phrasis haec et robur fidei depingitur, cum Apostolus inquit: Ac non infirmatus est fide, nec consideravit corpus suum emortuum, cum iam ferme centum esset annorum, et emortuam vulvam Sarae. In repromissione etiam Dei non haesitavit diffidentia, sed confortatus est fide, dans gloriam Deo: plenissime sciens, quia quaecunque promisit Deus, potens est et facere: ideo et reputatum est illi ad iustitiam. Dicuntur et seductores contra confirmare impios in sua impoenitentia: ut Ier. 23, Confortaverunt manus malorum, ita ut non convertantur a malitia sua. Sic et Ezech. 13. Confortastis manus impii. Est etiam phrasis Confortare manus dissolutas, Isaiae 35. Cor, brachia, os et lumbos, Oseae 7. Mich. 2. Confortari significat non tantum animari, sed etiam alioqui adiuvari modis omnibus. Sicut Phil. 4 legitur: Omnia possum in eo qui me confirmat IESU Christo. Et eiusdem 4, Dominus mihi astitit, et confortavit me. Sic et Ezech. 3. Manus Domini erat mecum, confortans me. Isa. 8 insultat propheta impiis, dicens: Confortamini, et vincemini: consulite consilium, et dissipabitur.
CONFRINGERE, significat crebro per metaphoram, perdere. ut Psal. 2. Tanquam vas figuli confringes eos. Psalm. 56. Dominus in ira sua confringet populos. Ier. 50. Confractus est malleus universae terrae. Sed de hac voce in verbo Frangendi plura.
CONFUNDOR, verbum usitatissimum et significantissimum, idem valet cum erubesco ac pudefio. Plerunque vero in Sacris literis significat aliquem vinci, opprimi, aut alioqui res eius pessime cadere. Significat igitur effectus causam, nempe ignominiam aut confusionem praecedentem calamitatem. Inde enim perturbatio animi, ignominia et pudefactio solet oriri, sicut Hesiodus dicit: Ad ignominiam etiam damnum habere. et vulgo Germani dicunt: Qui damnum patitur, is ne sit sollicitus, ne ignominia non veniat. Psal. 31. In te Domine speravi, non confundar in aeternum: id est, ne permittas me succumbere, et in aliqua tristi calamitate haerere, ut omnes mihi insultent. Et Esaiae 49. Qui speraverit in eum, non confundetur: pro, optime habebit, felicissimeque aget. Contra vero dicit Ezech. 7. Rex lugebit, principes induentur confusione. Psal. 109. Induantur adversarii mei confusione: Luctus enim et confusio sunt effectus, et ideo etiam certa indicia calamitatum. Confundi aliquando est agnoscere iustam reprehensionem, et suam confusionem. Ierem. 8, confusione non sunt confusi, et erubescere nescierunt. id est, non puduit eos suorum facinorum et iustae reprehensionis. Ezech 36, Confundimini et erubescite super viis vestris. Confunduntur quidem impii semper de suis sceleribus, vel Deo puniente ac redarguente eos, vel etiam piis doctoribus illos refutantibus: sed confusionem suam agnoscere non volunt. perfricta enim fronte et indurata conscientia resistunt. Sed quoniam in Hebraeo proprie est pudefieri, sicut et in Graeco καταισχύνω: ideo in eo verbo etiam hoc exponetur. Alioqui Genes. 11. est aliud verbum, nempe Bâlal בלל. ubi confundi aut conturbari linguae dicuntur. Confusio pro verendis ponitur, Deut. 25.
CONGREGO, verbum Hebraeis solet etiam plerunque verti per colligo. Quare eius Hebraismos quaere in verbo Colligo. Hic tantum de uno aut altero loco dicam. Congregare exules. Psal. 147. Exules Israelis congregabit: id est, colliget pios, primum in Ecclesiam vocando eos, ad veram doctrinam: deinde etiam in vitam aeternam. Allusio autem est in ista loquutione ad dispersionem Israelitarum, tempore captivitatis Babylonicae, et postea factam qualemcunque recollectionem tempore instauratae Hierosolymae. Sic Iohan. 11. Christus dicitur esse passus, ut filios Dei dispersos congreget in unum: id est, omnes electos ex omnibus partibus mundi, primum ad cognitionem Dei, seu in veram Ecclesiam congreget, postea etiam in vitam aeternam. Sic Christus dicit se habere etiam alias oves, quas sit adducturus ut fiat unum ovile.
CONGREGATIO porro coetum aut Ecclesiam significat, de qua in voce Ecclesiae agetur.
CONIUNCTUS Syna, vertit vulgata versio, Galat. 4. Syna enim mons est in Arabia, qui coniunctus est ei quae nunc est Hierusalem. Erasmus vertit Confinis. Locus sane ille est perobscurus, magis tamen quoad verborum connexionem, quam ad summam sensus, quae aliquo modo in genere aut capite habere potest. De quo licet multi varias sententias proposuerint, tamen profecto nondum omnem loci eius difficultatem sustulisse mihi visi sunt. Dicam igitur aliquid et ego pro doni Dei mihi collati tenuitate. Primum autem verba recitabo: Dicite mihi, qui sub lege esse vultis, legem non auditis? Scriptum enim est, quod Abraham duos filios habuit, unum ex ancilla, alterum ex libera. Sed is qui ex ancilla fuit, per carnem natus est: qui vero ex libera, per promissionem. Quae allegoriam habent. nam hae sunt duo illa testamenta: una quidem quae est Agar, a monte Syna generans ad servitutem. Syna enim figura Agar, est mons in Arabia, coniunctus (vel Coniuncta) est praesenti Hierusalem, servit vero una cum filiis suis. Sublimis vero vel caelestis illa Hierusalem libera est, quae est mater omnium nostrûm. Scriptum enim est: Laetare sterilis, quae non paris: erumpe et clama, quae non parturis: quoniam multi sunt filii desertae, magis quam eius quae habet virum. Nos igitur, fratres, secundum Isaac promissionis filii sumus. Sed quemadmodum tunc is qui secundum carnem genitus fuerat, persequebatur eum qui erat secundum spiritum: ita et nunc. Sed quid dicit Scriptura? Eiice ancillam, et filium eius. non enim haeres erit filius ancillae cum filio liberae. Nempe nos, fratres, non sumus ancillae filii, sed liberae. ¶ Huius loci summa aut scopus hîc esse videtur, quod sicut olim unus Abraham habuit duas uxores, Agar et Saram: et duplices filios, Ismaelem et Isaacum: quorum quidem prior carnalibus viribus sit procreatus, posterior vero ex gratia et promissione: sic etiam Deus duas quasi uxores et matresfamiliâs in mundo habeat, ex quibus gignat: nempe duo testamenta, aut duas doctrinas, legem videlicet, et promissionem aut Evangelium. Quarum duarum uxorum una venerit ex Syna, ubi lex data est, et testamentum legale sancitum, Exod. 24. Quae lex et foedus generat physice seu naturalibus viribus, sicut et olim Agar. Nam sicut ille externus Israeliticus populus physice ex semine patriarcharum propagabatur: sic et iustitia pietasque illa Legalis, tum viribus naturalibus praestabatur, tum ex propriis meritis pendebat. Altera vero (ut ita dicam) uxor Dei, aut mater populi, nempe promissio, veniat e caelo, et gignat per gratiam: quia novus populus ex mera gratia vocatur, convertitur et iustificatur. Iam inter istas duas matres, et hosce duplices liberos aut populos, perinde esse acrem rixam, disputationem, ac etiam persequutionem, dum contendunt, utri sint germani
filii Dei, ac haeredes: sicut et olim inter Saram et Agar, Isaacum ac Ismaelem fuit. Verum tandem olim esse divinitus sententiam latam, quae etiamnum valeat, sibique ac illis sequenda sit: quae iubet ancillam, et eius filium, id est legem cum legali populo, ex domo ac favore Dei eiici: et alterum qui ex Sara aut promissione est, verum ac genuinum filium ac haeredem esse et haberi. Hoc argumento conatur Paulus retrahere Galatas a Lege ad promissionem aut Evangelion, si haeredes ac salui esse velint. Ostendit enim, iam tum esse latam sententiam de praesenti controversia, quae inter se ac ipsos eorumque Pseudapostolos agitetur. Quare nihil prorsus dubii superesse. Et quidem eos hanc sententiam Dei de praesenti controversia in ipsomet Mose ac lege reperturos, si diligenter attendant, et audiant, quam isti eis tantopere commendent. ¶ Haec, ut opinor, summa ac scopus eius totius loci est. Nunc propius ad textus expositionem, et quorundam vocabulorum declarationem accedamus. Initio, non expresse confert duos quasi maritos aut patres, Deum cum Abraham: et alioqui interdum utrique filii legis, at gratiae uni Abraham tribuuntur, nosque etiam ex gentibus conversi ipsius veri filii dicimur. Secundo, cum duas uxores aut matres proponit, Agar nominat, Saram non nominat: sed mox eam silentio ac subindicatione quadam ancillae Agar adsociat et in locum eius promissionem substituit: quasi non tantum nunc novum spiritualemque populum, sed etiam olim ipsum Isaacum magis promissio ac gratia Dei quam Sara genuerit. Tertio, similitudines aut convenientias Agar et legis aliquas prius indicavi, nempe quod utraque physice gignat, et utraque in servitutem: et vicissim etiam liberae matris ac promissionis, consonantias quasdam, ut cuius procreatio ex sola Dei gratia aut favore promissioneque veniat, et ad vitam aeternam propaget, tendat, ducatque. Caeterum prior pars allegoriae etiam illud commodi aptitudinisve habet, quod Agar erat Aegyptia, et mons Sina est ferme in via venientibus ex Aegypto in Cananaeam: ut tanto maiorem convenientiam aut coniunctionem habeat cum testamento legali, et lege ibi sancita et data, quasi Abrahamus aut Deus Agarem una cum suis carnalibus liberis sibi ex Aegypto accersiverit, ac in Sina factis veluti sponsalibus aut foedere coniugali, sibi eam cum filiis eius a diunxerit. Ideo dicit, Agar esse ex monte Sina. Indicat vero etiam locum montis, ubi sit: ut tanto magis moneatur lector, Agarem non solum ex Aegypto, sed etiam ex Sina venisse. Sicut vero foedus legale in Sina non cum filiis Agar, sed cum filiis Sarae factum, ancillae Agar adiunxit, quasi illa id foedus significet, et illius populi mater sit: ita quoque extrusa (ut prius diximus) Sara ex procreatione verorum Abrahami ac Dei liberorum, et substituta in eius locum promissione et gratia, nunc porro etiam ipsam terrenam aut praesentem Hierusalem, quae etiam veluti altera Sara ac mater populi Dei censetur, (sicut metropolis fuit) eidem Agarae ancillae associat: quasi eadem sit utraque mater aut omnes tres Agar, Sara et Hierusalem, et utriusque praesentes liberi, five Agareni, sive Iudaei mere carnales ac servi, et nequaquam filii ac haeredes. Contra autem promissioni ac gratiae novam matrem, nempe caelestem Hierusalem adsociat, ut sic magis videatur quae sit altera uxor Dei, et vera mater spiritualium filiorum, quos Deus per meram gratiam ex ea procreat, aut ei largitur. Hîc vero verbum συστοιχεῖ occurrit, quod omnibus maximam difficultatem parit nam et significatio eius in hoc loco dubia est: et cum quibus vocibus coniungi hoc verbum debeat, litigatur. Quare vulgata vertit, Coniunctus est, scilicet mons Sina Hierosolymae. Erasmus, Confinis: alius, Pati serie respondet: alius, In eadem serie collocata est: vulgaris, Langet biss gehn Ierusalem: sic et in Latino Lutherus vertit, [p.162] Pertingit: alius, Ex adverso respondet. Στοῖχος vero est versus, στοιχεῖον elementum: Στοιχέω, incedo, ambulo. Rom. 4 et Act. 21. σύστοιχον significat, quod in eadem serie est: aut quandam similitudinem, coniunctionem aut societatem habet. Significare etiam potest, simul incedere aut ambulare. Potest etiam dici Sina mons coniunctus esse, consociatus esse, coincedere aut correspondere Hierosolymae, et etiam Agar. Nam quidam in parenthesi collocat illa verba (Agar Sina mons est in Arabia) et connectit συστοιχεῖ cum Agar, quod praesens Hierosolyma consonet aut correspondeat ipsi Agar, seu sit quasi soror ac socia eius, et cum ea ambulet. Sensus omnino necessarius est, meo iudicio, quod praesens aut terrena Hierusalem, seu populus vel synagoga Iudaica, sit socia et similis ancillae Agar, perinde carnaliter et tantum ad servitutem ac damnationem gignat ut illa. Si autem coincedere aut simul ambulare significat, videtur primum esse quasi quandam collationem primae originis, quod sicut Agar ancilla ex Aegypto transeundo, iuxta montem Sina venerit, et Abrahamo in terra Canaan liberos genuerit: sic et Hierosolyma aut synagoga populi Israelitici eandem viam ex Aegypto venerit, cum Deo in monte Syna foedus inierit, et tandem in Cananaea carnales filios Deo genuerit, qui tamen non sint genuini ac haeredes. Deinde quod, sicut Agar eiusque posteri fuerint quasi servi, et non veri haeredes bonorum Abrahami: sic etiam praesens Hierosolyma ac gens eandem viam in rebus spiritualibus ac religionis incedat, ut sit spiritualiter serva, extrudenda ex domo Dei, et non haereditatura Dei regnum ac bona. Huc facit, quod verbum στοιχεῖν incedere in novo Testamento Rom. 4, et Act. 21, ac Gal. 5 et 6, significat, non tam localem motum, quam vitam agere, aut genus vitae sequi: idque potissimum de spirituali vita. Quod si verbum συστοιχεῖ significat eiusdem seriei; qualitatis aut conditionis esse: tum idem sensus erit, quod videlicet perinde utraque carnaliter et naturalib. viribus ac ad exitium generet, eoque Agar et Sara cum suis carnalibus filiis ac eorum legali iustitia aeterna haereditate priventur. Maluit autem uti vocabulo praesentis Hierosolymae, quae pro matre Synagoga saepe ponitur: ne si dixisset expresse, Saram esse sociam aut eiusdem conditionis cum Agar, ipsi principio suae allegoriae, de duabus Abrahami uxoribus repugnare videretur: ubi fundamentum totius ratiocinationis, duas uxores Abrahae, liberam et servam, earumque duos filios collocavit. Quod si legamus, montem Syna significatum per Agar; esse coniunctum in eadem serie, aut coincedere Hierosolymae: tum sensus quidem eôdem redibit: sed allusio erit vel ad longissimam seriem montium, qua a mari rubro per Syna versus Hierosolymae colles Cosmographi extendunt: nel etiam ad seriem viae alludit id verbum, quod ex Aegypto eunti, versus terram Canaan (ubi tum Abraham olim plurimum versatus est, tum Israelitae habitarunt) quam viam Agar et Synagoga iverunt, Syna mons et Hierosolyma in itinere, aut in eadem serie sunt. Cum vero dicit Paulus, illa duo loca sibi invicem correspondere, aut in eadem serie esse: vult ostendere, etiam ipsos populos convenire, eiusdemque conditionis esse. Porro, quia Saram non opponit ancillae Agar, sed adsociat, et in locum eius ut Agari oppositam subiicit promissionem Evangelii et gratiae, aut caelestis Hierusalem, quae sit vere sponsa caelestis Abraham, ut est Apocalypsis 21, libera, ac nostrûm omnium mater: ideo alteram etiam Hierosolymam in terris facit, quam vocat praesentem Hierusalem, id est, nobis aut illis tunc in terris praesentem, existente adhuc ibi Iudaico populo: quia ante devastationem ea Epistola scripta est. Caelestis vero illa Hierusalem ab Esaia, Ezechiele et Apocalypsi dicitur futura aut ventura Hierusalem: quia nondum plene extructa, patefacta et glorificata est;
sed in fine patefiet, ut est Apoc. 21. Ideo praesens illa terrena, caelesti ac venturae opponitur. Illud quoque observandum est, quod non videtur perinde alterum seu Evangelicum foedus loco alligare, sive Hierosolymae sive alii, ur Legale monti Sina: quo libere posset praesentem Hierosolymam, ut matrem, Synagogae servae Agar consociare. Verum illam secundam pactionem aut Testamentum, matremque spiritualium filiorum nominat promissionem, et caelestem aut supernam Hierosolymam, quae vere sit cum suis filiis libera, et haeres vitae aeternae ac spiritualium bonorum caelestis Abrahami. Longa vero ista allegoria, tametsi omnibus partibus, et ferme etiam verbis pugnet contra pseudoapostolos, legis iustitiam iactantes: tamen praecipue id facit eo fine ac scopo, quod docet legem gignere filios, et cultores Deo, aut iustificare homines suis propriis viribus ac operibus, eosque tantum in servitutem, maledictionem ac exitium: contra autem gratiam ac promissionem Evangelii, solo Dei favore iustificare, et revera ac Deo ipso testante et pronunciante servare ac beare. Ideoque Galatas merito ex gratia, non ex lege iustitiam ac salutem aeternam quaerere et sperare debere: et secundum promissionem potius, quam secundum legis opera, filios Abrahami esse, conari oportere: ideoque suam, non pseudapostolorum doctrinam sequi teneri. Simul vero indicat, deum iam olim tulisse sententiam de lite inter sectatores iustitiae legis et gratiae.
CONIURATIO, praeter communem significationem, in Sacris literis significat plerunque pertinacem, et contra conscientiam factam conspirationem in idololatriam. Ierem. 11. Inventa est coniuratio in viris Iuda. Et Ezech. 22. Coniuratio prophetarum eius in medio eius: id est, conspiratio in pravam religionem contra verbum Dei. Sicut enim fiunt coniurationes ac conspirationes a subditis contra suos reges: ita etiam homines conspirant in abiiciendam veram religionem et regimen Dei. Psal. 2. Esaiae 8. Ne dixeritis omnia coniurationem, quae populus iste dicit coniurationem: id est, ne adeo trepidate homines, dictitantes ubique parari contra vos bellum ac vim, quod magnum diffidentiae signum est: Deum ipsum potius timete.
CONSCIENTIAE vocabulo multum utitur Scriptura, praesertim novi Testamenti: quare explicandum est nonnihil. Est vero, in intellectu sensus quidam iudicii divini, quo de nostris actionibus animo et proposito ratiocinamur: primum habentes ante oculos quasi quandam regulam iuris ex verbo Dei aut aliunde, vel denique etiam ex falsa opinione religionis, honestatis aut iuris sumptam, ut maiorem syllogismi: cui porro ut minorem syllogismi, nostrum aliquod factum, dictum, institutum aut conatum accommodamus: ac denique concludimus, quid de eo nostro opere aut consilio, atque adeo de nobis ipsis sentiendum sit. Unde ulterius sequitur vel securitas ac laeticia aliqua, si id recte factum esse deprehendimus: vel etiam terror, dolor ac moeror, si quid prave, iniuste aut impie egimus. ut si quis sic secum ratiocinetur: Quod tibi non vis fieri, hoc alteri ne feceris: Tu proximo tuo hoc aut illud mali fecisti: Igitur contra ius ac fas egisti. Conscientiam igitur primum Scriptura et Ecclesia vocat, ipsam vim hoc modo ratiocinandi: et ferme convenit cum anima rationali. Porro autem praeter hanc primariam notionem, alias totam hanc ratiocinationem significat: alias solam minorem, nempe noticiam suorum bene maleve factorum: alias denique solam conclusionem huius ratiocinationis, seu veluti sententiam a semetipso de se suisve actionibus latam. quarum significationum exempla ordine proferam: illud prius monens, vocem hanc potissimum ex minoris propositionis natura sumi, quia continet noticias aut memoriam recte aut secus a nobis factorum, nostrarumque malarum aut bonarum actionum. Prima, significatio videtur in hisce dictis reperiri. Paulus dicit Rom. 13, Obediendum esse magistratui non solum propter poenam, sed etiam propter ipsam conscientiam: id est, animam rationalem, ne eam contamines, violes, ac oneres ira Dei: quasi diceret, Ne non solum in corpore puniaris, sed ipsam quoque animam ira Dei ac poenis aeternis graves. 1. Corinth. 8, Sic verberantes conscientiam ipsorum imbecillam in Christum ipsum peccatis. Item, Non ne conscientia eius imbecilli existentis, aedificabitur ad comedenda idolothyta? id est, confirmabis eum in idololatria? Sic et eiusdem 10 dicitur, Nihil interrogantes propter conscientiam: idest, ne vestra mens pollatur, quae talibus rebus proprie, si absit scandalum, pollui nequit. Ibidem, Conscientiam dico alterius: id est, ne alterius mentem tuo exemplo malo erudias, contamines, scandalizes. In hoc sensu puto etiam dici Conscientiam purificari, et sanctificari: id est, ipsam animam aut mentem ablui. Sicut alias de cordis purificatione dicitur, Purificatur autem dupliciter, quia et mundatur a reatu, et illuminatur, ut rectius de omnibus rebus sentiat ac iudicet. Secundam significationem, cum pro tota illa ratiocinatione ponitur (in qua plerique ferme semper hanc vocem accipiunt) in hisce exemplis reperiri arbitror: Testimonium dante conscientia, Rom. 2 et 9. Sedlocus Rom. 2, videtur etiam quasi definitionem conscientiae ponere. inquit enim: Testimonium dante conscientia, et cogitationibus mutuo sese accusantibus, aut etiam excusantibus, in die cum iudicabit Dominus occulta hominum. Quasi diceret: Conscientia sunt illae ratiocinationes aut practici syllogismi, damnantes aut absolventes hominem. Sic 2. Corinth. 5. Spero nos in conscientia vestra manifestatos esse: id est, vos, si recte vobiscum ratiocinari de me velitis, deprehensuros me esse syncerum Christi doctorem. Sic et cum Paulus de cauteriata conscientia dicit, puto eum totam hanc ratiocinationem intelligere: nisi quis de ipso iudicio, aut vi iudicante iam perversa intelligat. Verum de cauteriata conscientia mox. Tertia significatio de noticia suorum mali aut perperam factorum, quae sunt veluti minor huius syllogismi aut ratiocinationis conscientiae in hisce dictis reperitur 1. Corinth. 4. Nihil mihi sum conscius, non tamen in hoc sum iustificatus: id est, nullum meum tetrum scelus novi, honeste ac pie vivo, si quis alius: non tamen propterea plene legi ac iudicio Dei satisfacio. In hac significatione etiam ethnicus poeta hac voce utitur, licet simul totam conscientiae ratiocinationem perstringat aut definiat, inquiens:
Conscia mens ut cuique sua est, ita concipit intra
Pectora, pro factis spemque metumque suis. Ultima significatio seu conclusionis est, cum toties bona aut mala conscientia nominatur. Actorum 23. Ego optima conscientia versatus sum: id est, non damnans me, sed absolvens ab omni culpa mali consilii: vel etiam habens optimum propositum recte agendi, non mea quaerendi. Sic 1. Timoth. 1. Habens fidem et bonam conscientiam Hebr. 3. Confidimus, quod bonam conscientiam habeamus. Sic et 1. Petr. 1. Habentes bonam conscientiam. 1. Corinth. 1. Conscientia bona, fides non ficta. In quibus et similibus exemplis per conscientiam possis intelligere etiam bonum propositum. In hac significatione conclusionis dicitur proverbium, Conscientia mille testes: id est, proprii cordis condemnatio non patitur hominem esse satis quietum, sed perpetuo eum accusat. Cauteriatam habere conscientiam dicuntur seductores, 1. Timoth. 4. quem locum alii aliter interpretantur. Duae autem sunt cauteriorum rationes. Nam primum equi, tauri et verueces cauterio, id est ardenti ferro castrantur, abscisis testiculis, quo sic non tantum
resecentur illae partes, sed etiam illo ardenti ferro veluti crusta quaedam cutis loco, vulneri inducatur, ut ulteriore cura non indigeat. Sic forte verba Pauli, vel de resectione aut amissione conscientiae loquuntur: vel etiam, quod conscientia malorum perinde occallescat, et sit sine sensu, sicut vulnus talium cauterio sectorum. Eadem ratio cauterii est, cum aliqua putria membra, aut venenata ulcera, aut carcinomata, candenti ferro amputantur aut aduruntur. Apta esset et illa huius locutionis expositio, quod sicut cauteriati aut castrati omni virilitate privantur, et veluti effeminantur, amputatis virilibus: ita et istorum conscientia ac mens, masculum illum vigorem sane, acriter et graviter iudicandi, per falsam doctrinam amiserit. Deinde altera cauterii ratio est, quod malitiosis, fugitivis et facinorosis servis, ac aliis, cauterio, id est, ardenti ferro stigmata inurebantur, ut ab omnibus agnoscerentur, et pro infamibus ac sceleratis haberentur. Sic igitur seductores et seducti, dicuntur esse non in corpore, sed anima ac conscientia stigmatizati: id est (ut alibi inquit) subversi et perversi: veluti si diceres, spiritualiter infames ac perditi, ut non possint recte verbo Dei institui aut sanari: sed imbibitam spiritualem malitiam, hypocrisin ac superstitionem in rebus religionis, neglecta doctrina caelesti, ut nunc fanatici sua somnia, visiones et spirituales revelationes, sequantur: aut sicut senes monachi suis superstitionibus longo tempore innutriti, ita dementantur, ut careant omni sano iudicio in religione Significat ergo conscientia hîc ipsum iudicium, aut vim iudicandi, non ingenuam, sed malitiosam, perversam, stigmatizatam vertiginosorum hominum: quos Apostolus alibi vocat mente corruptos et absurdos homines: qui non attendunt neque quid, neque de quo loquantur, aut aliquid asserant. Contaminari porro alicuius conscientiam ac mentem, Tit. 1, intelligo de iis, qui non tantum habent laesam conscientiam, sed etiam plane carent iustificatione: seu, qui nec renati sunt, nec habent syncerum iudicium. Ἐπερώτημα bonae conscientiae, 1 Pet. 3. quod alii vertunt interrogationem, alii putant rectius multo exponi testimonium. Nam cum ibi de Baptismo agatur, rectissime dicitur, quod testimonium bonae conscientiae afferat, mundificans nos a peccatis, seu testificans nos esse mundatos: sicut et Paulus Rom. 4 dicit, Circumcisionem esse signaculum iustificationis. Verbum enim et sacramenta praebent testimonium nostrae conscientiae et animae, quod sit Deo accepta et purificata. Verum magis probatur Lutheri sententia, quod significet stipulationem, ut supra in Baptismo exposui. Saepe coniungitur conscientia cum mente et corde, de quibus phrasibus alibi forte. 1. Iohan. 4 dicitur: Fiduciam habemus, si nos non damnat cor nostrum, scimus quod maior est Deus corde nostro. ubi cordis damnatio idem plane esse videtur, quod conscientiae accusatio ac damnatio: cui damnationi verbo Dei ac merito Christi resistimus. Deus enim per verbum et sacramenta testatur, se nostram malam conscientiam purificare, abiectis omnibus peccatis nostris post tergum suum. Convenit cum cordis accusatione et haec phrasis: Cor percussit Davidem, abscindentem laciniam vestis Saulis, 1. Sam. 24: id est, conscientia eum coepit gravissime accusare. Conscientia Dei dicitur ea, quae regitur ac movetur respectu et timore Dei, 1. Petr. 2 Hoc enim est gratia, si quis propter conscientiam Dei suffert molestias, immerito afflictus: id est, Deo excitante et regente ipsius conscientiam. Sic ferme Paulus dicit 1. Corinth. 8. Quidam cum conscientia idoli comedunt, tanquam idolothyton: id est, conscientia eos reprehendente, quod rem impuram et idolis consecratam comedant, seque contaminent.
CONSECRARE, est aliquid Deo dedicare, aut etiam prorsus offerre: de quo in verbo Sanctifico et Impleo plenius dicetur. Sed locus unicus tantum attingetur. Moses ait Exod. 32. Consecrastis vel implestis hodie manus vestras Iehovae in fratre et filio: id est, mactando idololatras ex vestris intimis, singulare Deoque gratissimum sacrificium obtulistis, et manus vestras etiam gratiores et acceptiores Deo effecistis, cum et antea singulari caeremonia essent ad facienda sacrificia Deo consecratae ac impletae.
CONSIDERARE, est attentius aliquid expendere, examinare, cogitare. Ierem. 2. Considerate valde, et videte, si est factum sicut hoc. Esdr. 8, de acto censu aut lustratione dicitur: Post haec consideravi populum et sacerdotes. Proverb. 7. Considera vultum pecoris tui, pone cor tuum ad greges: id est, eorum vitam ac mores, quos regendos habes, diligenter examina. Deus laborem et dolorem miserorum considerare dicitur Psal. 9 pro, diligenter expendere, eoque moveri. Psal. 37 dicitur impius considerare iustum: id est, ei insidiari, sedulo observando quid agat, et ubi sit suae iniuriae maxime obnoxius.
CONSULERE, vertunt praedicere. Num. 24. Consulam tibi, quid hic populus faciat tuo populo. Psal. 32. Consulam tibi oculo meo: id est, mea intelligentia te docebo.
CONSILIUM, notae significationis vox est: sed habet etiam quasdam obscuriores significationes. Nam crebro retro ad causas redeundo, tum intelligentiam, quae est vis quaerendi bonum consilium: tum cogitationem, quae est in quisitio consilii, significat. Prioris exemplum: Ut benedicam Deum, qui dedit mihi consilium, Psal. 16. id est, intelligentiam. Pro cogitatione vero, aut inquisitione consilii ponitur Psal. 13. Quousque ponam consilia in anima mea? id est, variis curis et consultationibus me macerabo. Esaiae 47, Defecisti in multitudine consiliorum tuorum: id est, cogitationum ac deliberationum. Ad effectus vero progrediendo significat aliquando decretum, aut etiam conatum. ut Psal. 14, Consilium pauperis pudefacitis, quoniam Dominus spes eius: id est, conatus pauperis impeditis, quia videtis eum destitui omnibus viribus humanis, quibus vos expugnet, aut vobis resistat, et solum ope divina fretum esse. Sic Psal. 33. Consilium Domini in aeternum stabit: id est, decretum aut voluntas. Act. 5, Si consilium aut opus hoc est ex hominibus, dissolvetur: id est, hic conatus facile interibit. Esaiae 5, Veniat consilium sancti Israel: id est, eius decretum, aut etiam conatus de castigandis notis. Psal. 106, Festinaverunt, obliti sunt operum eius, Consilium eius non expectaverunt: id est. promissam eius opem aut liberationem. Ier. 23 In novissimis diebus intelligetis consilium eius. Consilium non raro pro doctrina accipitur, ut Act. 20. Omne consilium Dei annunciavi vobis. Sic puto et Luc. 7 consilium accipi, cum sequente multitudine Baptistam, pharisaei et legis periti dicuntur sprevisse consilium Dei, in suum exitium: id est, Dei decretum, aut etiam doctrinam per Baptistam illis oblatam, quam tamen imperitum vulgus accepit, probavit, et baptizari se ab eo voluit. Sic et Psal. 107, peccatores dicuntur rebellasse verbo Dei, et sprevisse eius consilium. Consilii magni angelus dicitur Christus, Esa. 9. Possis etiam interpretari, multi consilii, qui in omnibus difficultatibus consilium reperire queat: vel potius Magni consilii, id est, illius summi mysterii administrum ac executorem. qui sensus maxime placet. Nam cum varia consilia, decreta aut conatus, Deus per suos angelos exequatur: hoc tamen omnium summum; de redemptione humani generis, non nisi per hunc summum angelum aut proprium filium perficere voluit. Vir consilii alicuius, pro eius consiliario. Psalmo 119.
Testimonia tua viri consilii mei Esa. 40. Quis vir consilii eius, indicavitque illi: id est, eius consiliarius fuit? cuius ille unquam consilio indiguit? Proiici aliquem a suo consilio, Iob 18, interpretantur aliqui, pro destitui consilio. In consilio Dei stare, bis reperitur. Ierem. 23, quod est, in senatu aut consultatione Dei esse. Est ibi verbum Sed סוד, non עצה,עץ Eza, quod proprie secretam quandam consultationem denotat. Sunt etiam consilia quaedam religionis, sententiae, quae non simpliciter sunt imperatae, sed nobis permissae: ut, contrahere coniugium, aut non. 1. Corinth. 7. de quo Paulus affirmat, se non habere mandatum, sed tantum dare consilium. Similia forte quamplura in rebus Adiaphoris reperiri ac nominari queant. Scholastici plura consilia numerant, et quidem eiusmodi, quae partim sunt severissime mandata a Deo: ut, non irascendum, non iudicandum, et similia, partim quae sunt electicia, quaedam ex rebus indifferentibus, ut Mendicitas: quae illi dicunt esse perfectionis Evangelicae, perniciose opera cum Evangelio commiscentes: de quibus forte alibi.
CONSOLATIO, nota vox est, nec valde explicatione indiget. Veniunt tamen quaedam inde phrases, quae explicandae videntur. Et consolationem accepit, et ascendit, Gen. 38: pro, accepta consolatione ascendit. Accipere consolationem super mortuo: id est, de morte eius, 2 Sam. 13. Consolationem sumere de hostibus, Esa. 1: pro, sumere acerbas poenas de eis: atque inde porro solatium et voluptatem capere, ut solet iratis optata vindicta suavissima esse. Eadem ferme phrasis etiam pene contrarium sensum habet, Esaiae 57. Nunquid super hisce consolationem accipiam? pro, nunquid haec patienter feram? Calix consolationum: quae phrasis alludit ad morem aliquem Ivaicum. Ierem. 16. Neque potabunt eos calice consolationum super patre suo, et matre sua: id est, non consolabuntur eos. Res extreme perditas et promiscuas mortes significat, ut usitatae funerum caeremoniae adhiberi nequeant. Vide supra in Calix.
CONSPECTUS, in Hebraeo est Pene פני facies. Varias autem habet significationes. Crebro admodum arcam ipsam foederis in tabernaculo existentem denotat: ut Exod. 23. Non apparebis in conspectu meo vacuus. Et Levit. 3. Ad ostium tabernaculi Ecclesiae offeret eum sponte in conspectu Iehovae Dei: id est, coram tabernaculo. Deut. 14. A conspectu regis clamare, 1. Samuel. 8. id est, propter eius tyrannidem. Sic Deut. 28. A conspectu infirmitatum Aegypti timuisti comedere in conspectu. A conspectu regis poni decretum, Dan. 3, pro ab ipso etiam rege. Sic et A conspectu regis egredi verbum, Esther 1: pro, promulgari nomine regis sententiam. Ante conspectum non ponere Deum, Psal. 86: pro, non timere eum. Multo vero aliter accipitur Iob 16. Confregit me confractione ante conspectum confractionis: id est, crebris perpetuoque sibi succedentibus confractionibus aut afflictionibus. In conspectu alicuius aliquid esse, saepe idem valet quod in potestate. ut Ierem. 40. Omnis terra in conspectu tuo est, ad locum qui bonus et rectus est in oculis tuis, ut eo vadas, illuc vade. Dedit in conspectu eius gentes, Esaiae 41: pro, subiecit ei gentes. Sic et Gen. 20 et 47. In conspectu tuo est omnis terra. Aliquando explicari alicui aliquid. Exod. 19. Posuit in conspectu eorum omnia ista verba: id est, proposuit eis, explicavit eis. Stare in conspectu alicuius, alias significat resistere ei, ut Iosuae 21. Et non stetit vir in conspectu eorum: pro, nemo potuit eis repugnare. Aliquando significat precibus irae Dei resistere, ut Ierem. 18. Recordare Domine, quod in conspectu tuo steterim, ut loquerer pro eis bonum. Denique in conspectu alicuius stare, significat ei ministrare aut servire. Vivit Iehova, in cuius conspectu sto. 2. Reg. 5. Sic et Ierem. 35 reperitur. Sic 1. Sam. 1. vovet filium Anna, se eum oblaturam Domino, ut ibi perpetuo conspiciatur: id est, ministret. In conspectu alicuius aliquid facere אל פני alpene significat contra, aut in praeiudicium vel detrimentum eius. Sic Deut. 21 dicitur, maritum habentem liberos ex duabus uxoribus, non posse dare primogenituram filio dilectae in conspectu filii exosae, qui est primogenitus. ubi In conspectu omnino significat quandam contrarietatem, aut (ut ita dicam) damnum. Sic et Deut. 5 dicit Deus, Non habebis Deos alienos in conspectu meo: id est, quae idololatria mihi extreme adversa est, et in meam gloriam contumeliosa. Verum in hac locutione praecipua vis est in praepositione על al, quae contrarietatem et adversationem quandam crebro significat. Ambulare in conspectu Dei Genes. 24, pro, vivere secundum Dei praescriptum. Sic Deus dicit Abrahamo Gen. 17. Ambula coram me, et esto syncerus. Et Enoch Gen. 5, cum Deo ambulasse dicitur. Sic Psal. 5, Dirige viam meam in conspectu tuo. Bonum aut malum facere, aut esse aliquid in conspectu Dei, valde crebro significat iudicium Dei: sicut et phrasis, In oculis. Sic dicitur etiam in Psal. 116. Mors sanctorum preciosa in conspectu Domini: id est, in iudicio Domini. Invenire gratiam in conspectu: id est, iudicio alicuius, seu apud aliquem, Gen. 5. Exod. 33. et 34. Effundere animam in conspectu Domini: pro, precibus omnia sua vota, curas et cogitationes Deo indicare. 1. Sam 1. Facere in conspectu totius Israelis, et solis: 2. Sam. 12 ubi minatur Deus, se illud occultum Davidis scelus publicaturum esse. Videre Dominum in conspectu suo, Psal. 16. pro, agnoscere praesentiam Dei, sibi opitulantem. Preces, clamores, gemitum in conspectu Dei poni, venire, cadere: Psal. 18 et 56. Item 79. 89. 142. et 143. Oratio mea sicut incensum in aspectum tuum ascendat, Ierem. 36, pro orare, vel etiam exorare. Iusti epulabuntur et exultabunt in conspectu Dei, Psal. 68, et Oseae 6. Vivere in conspectu Dei, est summa felicitate, atque adeo etiam ipso aspectu Dei frui. Mittere nuncios ante conspectum suum, Luc. 9. pro, ante se. Gloriari in conspectu Dei, 1. Corinth. 1. pro, in iudicio. Humiliari in conspectu Dei: id est, metu ac timore eius: Iacob. 1. Suadere cordi in conspectu Dei, 1. Iohan. 3. id est verbo ac veritate Dei placare, quietamque aut tranquillam reddere conscientiam nostram, quod Deus sit nobis propitius. hoc est quod Paulus dicit, Iustificati fide pacem habemus. Concurrit autem crebro haec loquutio cum Coram, Ante, et In facie, de quibus alibi.
CONSPERGERE SE PULVERE, aut cinere, signum doloris aut luctus fuit, sive ob poenitentiam, sive ob calamitatem. Coincidit saepe haec vox cum Aspergo, de quo supra suo loco dictum est.
CONSUMMARE, videtur significare, perficere aliquid: et simul etiam absumere aut perdere crebro valet. Varia autem Hebraea verba hoc Latino exponuntur. Porro cum hoc verbum de ipsa absolutione operis aut actionis accipitur, ut Gen. 6. 1. Reg. 6. Gen. 18, plerunque perspicua est locutio. Hebr. 10. Unica oblatione consummavit in perpetuum eos qui sanctificantur: id est, perfectos effecit, dum plene peccatum abolevit, satanam vicit, et Deum placavit. Galat. 3. Cum spiritu coeperitis, nunc carne consummamini: id est, perficere vestram pietatem vultis. Hebr. 11. Non sine nobis consummabuntur. Consummata malitia, pro summa, 1. Sam. 20. Hebr. 2 et 5 dicitur Christus per passiones consummatus, seu perfectus factus: id est, ratione officii factus fuerat peccator, nunc autem impleta lege et devicto peccato abolevit illam sibi imputatam iniustitiam, et acquisivit nobis iustitiam. Vide in voce Perfectus. Ecclesiasticus inquit: Cum consummaverit homo, inchoabit: id est, denuo ei labor revolvetur, adeo nihil stabile aut firmum perfici in hac vita potest, quin subinde nova cura ac opera sit sarciendum ac instaurandum. Crebro
autem admodum significat perdere: quia tum ea quae perficiuntur, tum quae perduntur, suum finem, suamque quasi perfectione habent. Mors quoque ipsa et interitus omnium rerum est quasi quaedam earum completio. Verbum Graecum τελέω, a fine venit. Finitur autem tum id quod perficitur tum id quod aboletur. Esa. 38. Per diem usque ad noctem consummasti me. Sic Consummare oculos viduae, Iob 31, pro perdere: dum enim afflictos orantes diu expectare, et in nos habere intentos oculos patimur, veluti defatigamus ac perdimus eorum oculos: de qua re in voce Oculi. Num. 6. Ut eos repente consummen. Prover. 22. Et virga irae eius consummabitur. Consummare sermonem, aut aliquid aliud, est finire. 1. Sam. 11. et Esa. 33. Consummare civitates, Matthaei 10. est perambulare omnes civitates docendo, quasi perficere omnes in hac parte. Consummari Scripturas, Ioh. 19, pro fieri aut perfici ea omnia, quae scripturae passim praedixerunt. Consummationemfacere, est plane ac prorsus perdere. Ierem. 5. Ascendite muros eius, consummationem plane non feceritis: id est, ne omnes iugulaveritis, sed aliquos relinquite vivos aut superstites. Iere. 30. Faciam autem consummationem in cunctis gentibus, in quas te disperdam: veruntamen ex te non faciam consummationem. Ezech. 20. Non feci cum eis consummationem in deserto. Sic et Ezech. 11. 26. Veruntamen in inundatione transeunte consummationem faciet, Nahum 1: pro, transeunte maximo exercitu instar diluvii perdet omnia. Consummatio festinata. Sophoniae 1. Consummationem profecto festinatam faciet cum omnibus habitatoribus terrae: id est, cito eos perdet. Consummatio seculorum, Hebrae. 9, ultima tempora significat. Sic et Matthaei 24, Consummatio, aut ultima tempora, aut certe ipsum finem mundi, cum omnia finientur et perdentur, significat. Cum porro Matth. 28 dicit, Ero vobiscum usque ad consummationem seculi, omnino finem mundi intelligit. Consummatio abbreviata, moderata aut repressa, Esaiae 10, pro castigatione moderata accipitur, cui interpretationi etiam sequentia congruunt: Omnis consummationis finem vidi, testimonia tua ampla nimis. abstractum pro concreto, et eius subiecto: id est, omnis rei consumptibilis, aut interitui obnoxiae. Consummatum est, clamavit Christus in cruce, ut indicaret ac testaretur, omnia quae de eius passione divinitus in Scripturis praedicta erant, iam peracta esse. Aliqui putant esse allusionem quandam ad ritum quorundam perfectorum sacrorum, quae vocentur τέλεια ἱερὰ: de quibus vide Budaeum in Commentariis Graecae linguae. Arbitrantur igitur esse similem aliquam locutionem isti, iam olim in Ecclesia usitatae: Ite missa est. Sane hic quoque sensus posset habere utilem intellectum, quandoquidem Epistola ad Hebraeos toties inculcat, eum semel perfecte sacrificasse, perfectosque ac consummatos uno sacrificio reddidisse omnes credentes: cum Levitica sacrificia nihil ad consummationem aut perfectionem deducere potuerint. Verbum autem utrobique idem est, nempe τελειόω et τελέω. Sensus ergo esset, plene esse sacrificatum ac perlitatum. Sed ille alter sensus magis convenit ipsi textui Iohan. 19.
CONSUMERE, pro perdere, absumere, est verbum praecedenti tum sono tum scriptione vicinum, tum denique significatione quoque saepissime concordans. Videte ne a vobis invicem consumamini, Galat. 5. Esai. 10. Ab anima usque ad carnes consumet: pro, omnia perdet. Consumi aliquos gladio ac fame, Ierem. 16. Consumi in confusione vitam, Ierem. 20. Deus est ignis consumens, Hebr. 10. Derelinquentes Deum consumentur, Esaiae 1. Consumere mala super aliquem: Deuter. 32. Consumam super eos mala: pro, perdam eos omni genere malorum aut poenarum: ubi mox illa mala vocat sagittas. Ad consumptionem irasci. Esdr. 9. Nunquid irasceris contra nos usque ad consumptionem, ut non sit residuum aut evasio? Sic 2. Par. 12. Et non ad perdendum ad consumptionem. In consumptionem facere: Nehem. 9. Et non fecisti eos in consumptionem.
CONSURGERE, per metaphoram significat aliquem in vigorem ac potentiam quandam erigi: sicut contrâ ruere, cadere autiacere, in omnibus ferme linguis. Sic negantur impii consurrecturi in iudicio: pro, praevalituri, Psalm. 1. Sic de Babylone, Ierem. 51, Submergetur Babylon, et non consurget a facie mali: pro, non poterit resistere, aut etiam in pristinum vigorem restitui, contra tot adversarios et clades, quas ei Deus immittet. Consurgere faciet sibi Iehova regem super Israel, 1. Regum 14: pro, constituet, eriget, excitabit. Verbum Dei consurgere, Ierem. 44: pro, effici opere ipso ea quae verbum praedicit 1. Paral. 21. Consurrexit satan contra Israel, et impulit Davidem, ut numeraret populum, etc Psal. 94. Quis consurget mihi adversus malignantes? id est, quis una mecum sese eis opponet? seu mihi opitulando? Proverb. 24. Repente consurget perditio eorum. Esaiae 57, et saepe alias, de spirituali quadam consurrectione, et melioris animi receptione, aut etiam ipsa corruptarum virium renovatione accipitur hoc verbum, cum Propheta toties hortatur Ierusalem. id est pios, ut consurgat et induatur fortitudinem, quoniam lux Domini ei orta sit. nisi quis velit dicere, esse quandam allusionem ad morem lugentium, qui sordidati humi sedebant aut iacebant, quique porro accepta consolatione surgebant, et mutabat vestes. Sic et Paulus Rom. 6, et Coll. 3. disserit de consurrectione cum Christo, id est, de renovatione et nova obedientia, in qua postquam ex morte spirituali resuscitati sumus, vivere debeamus. Voces CONTAMINATUM, Immundum, Impurum, Pollutum, Prophanum, Commune, aliquando etiam Sacrum inquinatum, et similes, valde vicinae, imo potius eaedem sunt: de quibus nunc dicetur, et supra in voce COMMUNIS aliqued actum est. Sed infra in vocabulo Mundus, Sacer et sanctus, etiam clarius tanquam ex suo opposito illustrabuntur. In Hebraeo eadem vox est טמא tame, quae et sono et significatu est idem ferme cum simplici Latina Tamino, cuius composita magis sunt in usu. Contaminatum immundum, pollutum, inquinatumque, a carnali contaminatione ad religiosam per metaphoram transfertur, propterea quod perinde illa Deus oderit, ac nos istam terrenam immundiciem. Est autem immundum, contaminatum aut pollutum, sancto mundoque prorsus contrarium. Significat enim id quod est Spirituali aut religiosa coinquinatione maculatum. Vicinum est iniusto, cum nempe Deus quippiam odit et pro foedo habet, suosque id vitare vult. Vicinum est prophano et communi, ut Scriptura loquitur. Dicuntur vero tum homines pollui aut polluti esse, tum res: quin et doctrina ac sermo, atque adeo etiam ipsum nomen Dei. Homines porro contaminabantur dupliciter: vel interna contaminatione, quae proprie est iniustitia, et a peccatis actualib. ac originali venit: vel externa ac caeremoniali quadam contaminatione pollutioneque, de qua praesertim in Levit. 5. 13. et passim alibi disseritur. Contaminari igitur externa ista immundicie, aut pollui putabantur Iudaei, si cadaver attigissent, aut aliquid immundum comedissent, ut saepe in Numeris et Levitico habetur. Sic nolebant sacerdotes intrare in praetorium Pilati, Ioh. 18, ne contaminarentur, sed munde comederent Pascha. Sic Christus negat, ea hominem contaminare, quae intrent per os, sed quae ex corde exeant. Deus quoque dicitur contaminare tabernaculum, aut templum suum, cum id non defendens, ab impiis prophanari patitur. Sic et haereditatem suam contaminasse dicitur, Esa. 47. Dicebantur et idololatrae polluere sanctuarium, cum vel non sacrificabant ibi, vel certe perperam sacrificabant, Lev. 20. Sic et Ps. 55.
impii non servantes foedus Domini, contaminasse eius testamentum dicuntur. Contaminasse se dicit Deus principes sanctitatis aut sanctuarii Esaiae 43, quia iusserat eos suspendi. Contaminabitis operimentum sculptilium argenti tui, Esaiae 30 pro, eiicietis omnino ex templo Dei idola, quae solebatis argento et auro contegere. Contaminare iubetur sacerdos leprosum, Levit. 13: pro, indicare Ecclesiae eum esse contaminatum lepra, eoque ut immundum devitandum. Ponitur igitur illic verbum rei pro verbo noticiae aut indicationis, ut in Regulis universalibus annotavi. Leprosus enim iam antea contaminatus est, antequam sacerdos eum contaminatum esse pronunciet. Verum quoniam hoc verbum saepe coincidit cum verbo Polluendi: ideo illius quoque unum aut alterum exemplum addam. Aut iuraverit, non polluet verbum suum: Numer. 30. id est, non irritum faciet, quod pollicitus est. Sic Psal. 55. Polluit pactum suum: pro, violavit fidem datam. Aliquando significat permittere pollui. Ezech. 39, Non polluam nomen sanctum meum ultra: pro, non sinam pollui, Pollui nomen Dei, et sanctificari, contraria sunt, et exponuntur prolixe Ezech. 36. Pollui eos in muneribus suis: id est, permisi ut laberentur in scelus idololatriae. Actor. 15 praecipiunt Apostoli gentilibus conversis, ut abstineant a contaminationibus sanguinis, suffocati, et scortationis In quo praecepto etiam ad veterem morem pollutionum Iudaicarum respiciunt. Volunt alioqui scriptores, eam legem etiam antiquitus solitam imponi a Iudaeis gentilibus conversis, aut alioqui subiugatis.
CONTEMNERE verbum, in Sacris literis non habet ignotam Latinis auribus significationem: sed tamen quaedam obscuriora loca attingam. Proverb. 18 dicitur: impius cum in profundum venerit, contemnet: id est, securus erit, non curabit monitiones aut minas verbi Dei, ac iram Dei. Matt. 6. et Luc. 16, Alterum diliget, et alterum contemnet: id est, alterum dominum non curabit, non serviet ei. Roman. 2, Divitas bonitatis Dei contemnis, id est, negligis, non magnifacis, non moveris ad agendam poenitentiam, tam benigna Dei invitatione, et patienti expectatione, Matth. 18 prohibet Dominus, ne unum expusillis suis contemnamus: id est, scandalizemus, nulla habita eius salutis ratione. Porro cum Paulus 1. Tim. 4. et Tit. 2 dicit, Nemo adolescentiam tuam contemnat: monet suos illos discipulos, ut retineant authoritatem et gravitatem ministris Christi dignam, nec se a quoquam despici patiantur. Esaiae 49, nominat Deus contemptibilem animam Israelem, propterea quod tunc ea gens ac regnum debilitatum, diminutum ac contemptum erat, prae eo quod Dominus erat postea eos per Meschiam ampliaturus, et glorificaturus. Sic et Ierem. 4, et Abdiae 1, vocat eundem populum contemptibilem et parvum.
CONTENTIO, plerunque in malam partem accipitur, pro studio rixandi de rebus non magni momenti, aut etiam veritati contradicendi, sine omni fundamento ac gravi ratione, ut Psalmo 31. Abscondis eos a contentione linguarum: pro, a calumniatoribus liberas eos. Rom. 13 Apostolus iubet suscipi imbecillos in fide, non ad contentionem aut aemulationem id est, non ut odiosis ac ociosis subtilitatibus, aut etiam acerbis disputationibus exagitentur, et magis concutiantur Rom. 2. Qui sunt ex contentione: periphrasis Hebraea est, pro contentiosis aut incredulis, qui verbo ac veritati Dei contradicebant. Similes sunt phrases: Qui ex fide, qui ex praeputio, qui ex circumcisione, etc. pro, fideles, praeputiati, circumcisi, etc. Vir contentionis meae. Iob. 31: pro, meus adversarius. Eadem phrasis est etiam Iud. 12 Esaiae 41. 50, et Ierem. 15. de qua forte etiam in voce Litis aut Rixae disseretur.
CONTERO, significat confringo in minutas partes. Sicut autem supra dixi de Confringo et Concido, sic et hoc verbum per metaphoram perditionem rei significat: quia quae conteruntur, illa priorem illam speciosam acui gentem formam amittunt. Exempla sint haec Gen. 3. Semen mulieris conteret caput serpentis: id est, expugnabit satanam et vim eius: hoc est, peccatum et maledictionem abolebit, restituta benedictione et iustitia. Rom. 6. Dominus conterat satanam sub pedibus vestris. Sic Deut. 7 pollicetur Deus Israelitis, quod nemo eis resistere poterit, donec omnes adversarios conterant. Sic Dan. 8 dicit, quod ille gigas Monarchias significans, sine manibus conteritur: id est, divinitus. Conterere brachium peccatoris, Psal. 9: pro, potentia. Sic etiam conterere dentes impiorum, Psal. 58. Sic Esa. 14. Contrivit Dominus baculum panis aut vini. Conterere arcum, Psalm. 46. id est, bellatores et bella tollere. Conterere baculum panis, Ezech. 4. 5: pro, auferre copiam ac vilitatem annonae. De quo supra in BACULO et CONFRINGO est dictum. Conterere in pulverem terrae, Amos 2: pro, prorsus perdere. Conterere aliquando non plane perdere, sed castigare ac punire tantum graviter significat. Ierem. 17. Duplici contritione conterat eos: id est, duplici poena afficiat. Sic Psalm. 60. et 147. Hoseae 14 dicitur Dominus colligare et sanare contritiones suorum. Psal. 94. Populum tuum Domine conterunt. Aliquando etiam longiori quadam metaphora dicitur de confractione aut prostratione spiritus et cordis aliquorum. Cor enim aut animus securus videtur quasi quaedam abor stare ac vigere in mundo. Sed lex divina veluti malleus quidam confringens petras, conterit ac comminuit eum, ut veluti concisa arboraut columna icta fulmine humi iaceat. Sic minatur Dominus Levit. 26. Conteram superbiam duriciei vestrae. Ier. 23, contritum est cor meum in medio mei. Hinc venit ista significatio contritionis, quae in Ecclesia est usitata de priore parte Poenitentiae, cum mens hominis agnitione peccati et irae Dei potenter ac divinitus conteritur et conterretur: quae saepe in Sacris literis hac ipsa voce aut verbo describitur. Exempla aliquot, ut res eo magis illustretur, adscribam. Psal. 51. Cor contritum et humiliatum Deus non despicies. Psal 147, Deus sonat contritos corde. Sic Esaiae 57 dicit Deus, se habitare cum humiliatis et contritis corde. Sic Daniel, 3 legitur, In animo contrito et spiritu humiliato. Esaiae 42 integra similitudo aut parabola de hac re et loquutione habetur, ubi inter alia dicitur, quid Meschias calamum concussum non conteret: id est, non prorsus in nihilum rediget. Haec eadem contritio cordis aut spiritus indicatur etiam Esaiae 48, hac similitudine, Sicut leo contrivit omnia ossa mea. Quin et Thren. 3 contritionem vocat. Paulus 2. Cor. 2 et 7, dolorem et tristiciam secundum Deum: Petrus primae quinto, humilitatem animi: Iohan. primae quarto, timorem vocare videtur. Conteri propter alicuius contritionem, Ier. 8, est, propter eius calamitates dolore summo affici. Clamorem contritionis suscitabunt, Esaiae 15: pro, horrendum et miserandum, qualis in ingenti clade exoriri et excitari solet. Deducere et reducere homines ad contritionem. Psal. 90: id est, in extremas miserias, ac mortem ipsam. In contritione alicuius ridere aut laetari. Iob 31. Prov. 1: est, in aliena calamitate secure gaudere, aut certe ea non affici. Sic, dies contritionis. Transiens contritio, Psal. 57. In umbra alarum tuarum spero, donec transeat contritio. Contritio post contritionem, Iere. 44. Contritio super contritionem, Ezech. 7: pro, crebrae calamitates et clades. Contritiones mortis circumdederunt me, 2 Sam. 22, pro, gravissimae tribulationes. Paulo aliter eadem locutio accipitur 1. Sam. 5. Erat contritio mortis in tota civitate: pro, lues aut pestis lethalis. Prae contritionibus purgant sese, Iob 41: pro, ob ingentia pericula et terrores soluitur eis aluus,
CONTESTARI, est in Sacris literis docere, aut serio graviterque monere aliquem, de Deo ac eius voluntate, cum obtestatione aut protestatione, poenarum comminatione, et veluti testium adhibitione. Solent enim saepe prophetae caelum et terram, conscientiam auditorum, et Deum ipsum in testem vocare, et protestari, quod nisi audierint ac poenitentiam egerint, sint male perituri, ut et suam fidem liberent, et Deus sit magis excusatus, et denique ipsi auditores tanto magis permoveantur. Psal. 82, Et contestaborte Israel, si audieris me. Contestare populum, Exo. 19. pro, denuncia populo, serioque mone, ac obtestator eos, quasi adhibitis testibus. Contestatus illos, ut converteres eos ad legem tuam, Nehem. 9. Et contestatus est angelus Domini ipsum Iehosua, Zach. 13. pro, testibus adhibitis admonuit. Reperitur et extra doctrinam. ut Exod. 21, Et contestatio facta fuerit ipsius, scilicet bovis, Domino: pro, adhibitis testibus denunciatum fuerit. Sic Gen. 43. Contestando contestatus est nos, dicendo: pro, serio denunciavit nobis, adhibitis minis. In novo Testamento est crebro de tali protestatoria institutione διαμαρτύρομαι, de quo forte postea in verbo TESTANDI aut PROTESTANDI agetur. Utitur autem eo dives in inferno, Luc. 16, cum petit aliquem mitti ad suos fratres, qui eos serio moneat, aut illis contestetur de mutanda in melius vita.
CONTRA, cui saepe additur vox Facies, significat primum idem quod eregione. Num. 22. Habitat contra me: id est, ex opposito mei. Custodiae contra fratres suos, 1. Par. 26. Custodia contra custodiam: id est, alternae custodiae, aut vicissim susceptae. Aliquando sub, intelligitur pugnare, ut Iud. 5 De Ephraim contra Amaleck, Beniamin contra populos tuos: scilicet, pugnavit. Fuimus contra eos usque ad hostium portas: scilicet pugnantes. 2. Sam. 11.
CONTRADICERE est, alicui verbis resistere, seu, ut utriusque linguae etymologia sonat, contraria eius dictis dicere. Sunt vero quaedam Scripturae loca, ubi huius vocis significatio nonnihil obscurior est. Oseae 4. Tuus populus est, sicut contradicentes sacerdoti. ubi in Hebraeo est. Sicut litigantes: id est, inobedientes, aut etiam resistentes veris doctoribus, ministerio, verbo ac Deo. Paulus vult tales doctores deligi, qui possint contradicentes convincere, aut refutare: id est, resistentes sanae doctrinae redarguere. Christus dicitur positus in signum cui contradicetur, Lucae 2: id est, cui totus mundus sese opponat. Aquae contradictionis, aut litis, nominantur Num. 27: ubi populus rixatus est cum Moyse et Deo, flagitans aquam. Harum aquarum et litis fit mentio etiam Psal. 81, et 106.
CONTRARIUS, id est adversarius. Levit. 26. Incedam adversus vos in furore contrario. Num. 22. Perversa est via tua, mihique contraria. Iob 7. Quare posuisti me contrarium tibi, et factus sum mihimet ipsi gravis? Coloss 2. Chirographum quod erat contrarium nobis: id est, extreme adversum, repugnans et noxium nobis.
CONTRISTO, significat proprie dolore afficio. Sed verbum hoc per synecdochen aut metalepsin ad varias causas doloris ab hoc effectu regreditur. ut 1. Reg. 1. significat solam ac simplicem obiurgationem. David non contristavit Adoniam affectantem regnum: id est, non obiurgavit, castigavit, qua ratione eum facile repressisset: sed ideo noluit eum obiurgare nimium indulgens pater, ne eum moerore afficeret. Septuaginta verterunt, Non prohibuit. Aliquando significat quoquo modo laedere, ut Exod. 22, Advenam non contristabis. Levitic. 25, Fratrem non contristabis: id est, nullo modo laeseris. Sic Ezech. 22 exprobratur Iudaeis, quod viduam et pupillum contristaverint. Sic 1. Petr. 1, pro cruce et afflictione verbum Contristare ponitur. Perterrefacere etiam significat Ezech 13, Moerere fecistis cor iusti, quem ego non contristavi. Sic et 2. Corinth. 7 accipitur, Contristati estis ad poenitentiam: pro, dolore affecti, et perterrefacti accusatione legali. Herodes dicitur Matth. 14, et Marc. 6, contristatus, quod iuraverat filiae se ei daturum quicquid illa petierit, et quod ea postulaverit caput Iohannis. Videtur autem simulata contristatio fuisse. Praecedit enim clare in Matthaeo, quod voluerit quidem eum interficere, sed metuerit vulgus, magnifaciens Baptistam. Verum de eo loco vide caput de Synecdoche aut Metalepsi, in Regulis generalibus. Aliquando de tristicia cum scandalo coniuncta accipiendum est, ut Rom. 14: Si frater tuus propter cibum contristatur, non amplius secundum charitatem ambulas. Dicimur et Spiritum sanctum contristare, Ephes. 4. Ne contristetis Spiritum sanctum Dei, per quem obsignati estis in diem redemptionis. Etsi autem quidam putant hoc quasi per ἀνθρωποπάθειαν dici, ut humanus affectus Deo tribuatur: tamen pii ipsamet experientia sentiunt suum spiritum, qui cum Spiritu sancto coniunctus est, turpibus sermonibus aut iniustis factis offendi aut dolere, ac contra piis laetari et gaudere. Sic prorsus etiam 2. Pet. 2 iusta anima Loth excruciata dicitur fuisse turpibus ac sceleratis factis Sodomitarum.
CONTENTUM ESSE aliqua re, id est, in ea ut sufficiente sibi acquiescere. Sic Paulus 1. Tim. 6 iubet nos contentos esse cibo et vestitu. Luc. 3. Contenti estote stipendiis vestris. Esaiae 2. In filiis alienis contenti fuerunt, aut acquieverunt. Intelligunt plerique, dici de alienis doctrinis ac religionibus, quas Iudaei neglecta sua sectabantur.
CONTUREARE, verbum valde usitatum est in Sacris literis. Accipitur autem modo de animi perturbatione, excitata terrore ac periculis. Sic saepissime anima aut cor alicuius conturbatum dicitur. Credo idem etiam esse, cum ossa dicuntur conturbata. Sic dicitur Psalm. 42. Anima mea quare conturbas me? Et Psal. 88. Terrores tui conturbant me. Alias de graviore aaliqua afflictione: ut Psalm. 46. Conturbatae sunt gentes Et Ezech. 12 Comedes panem tuum in conturbatione: id est in afflictione. Sic Iob 25 queritur, se ab omnipotente esse conturbatum. Alias significat ordinem, et tranquillum bonumque rei statum confundere ac tollere. Sic Achab obiicit Heliae 1. Reg. 18 quod conturbet Israelem: et propheta vicissim tyranno. Sic et Paulus Romanorum 1. et 5. item Act. 15 obiicit pseudoapostolis, quod perturbaverint optime constitutam Ecclesiam Galatarum, et aliorum. Sic Proverb 11. Qui conturbat domum suam, possidebit ventos. Significat etiam prorsus perdere aliquos, ut Psal. 2 et 21. In furore suo conturbabit eos: id est penitus perdet.
CONTURBATIO nomen eadem habet significata. Esa. 65. Non laborabis frustra, nec gignes in perturbationem: id est, ut liberi tui sint profugi et calamitosi. Sic et Prover. 15. In proventibus impii est perturbatio: pro in quietudo et variae poenae. Dicetur forte de hoc verbo aliquid etiam in Perturbo, aut Turbo.
CONVALLIS, in voce Vallis explicabitur.
CONVERTERE aliquid, in aliam quandam formam aut statum mutare, usitate Latinis quoque significat: et plerunque de rei corporeae statu aut situ accipitur. Ab hac significatione puto illa dicta per metaphoram duci: Convertere alicuius planctum, luctum aut tristiciam in gaudium, Psal. 30. Ierem. 31, Iacobi 4. Item convertere mare in aridam, Psalm. 66. Convertere significat etiam restituere. Sic saepe dicitur de conversione captivitatis Israel. Et Petrus iubetur gladium in vaginam convertere: id est, restituere suo loco. Converti de homine acceptum deponentaliter, valde saepe significat redire ad saniorem mentem. Sic Dominus Petro dicit Luc. 17, et Matth. 18, quod si saepius in die fuerit conversus, qui peccavit,
condonandum illi nihilominus esse. In hoc usu istud verbum saepissime in veteri Testamento reperitur, ut Ps. 22. Convertentur ad Deum universi fines. Covertimini filii hominum, Psal. 90. Esaiae 6. Ne forte convertatur, et sanem eum. Esaiae 16. Reliquiae convertentur. Sic et Esa. 21. Nolo mortem peccatoris, sed ut convertatur et vivat: Ezech. 18. Saepe etiam Deus dicitur convertere nos: id est, a prava via et a diabolo tyranno ad se ac veritatem vertere. Ps. 80. 85. 105. Ier. 31. Thr. 5. Zach. 10. Loquutio vero haec inde orta est, quod obedientes Deo dicuntur eum sequi, ut servi herum: Impii vero dicuntur averti ab eo, et sequi satanam, sicut servus discedens ab obedientia sui domini. Postremo cum resipiscunt, dicuntur iterum converti ad priorem herum Deum, ut eum sequantur ac colant. Convertere aliquem, aliquando significat refocillare, reficere: quia defatigatorum et afflictorum anima ac vita ab eis abire videtur. Contra igitur, cum vel victu vel consolatione confirmantur, videntur ad vitam converti. Psal. 119. Lex Domini immaculata convertens animas: id est reficiens. Psal. 80 ter repetitur: Domine converte nos, illumina vultum super nos, et salvabimur. Quod plerique intelligendum putant de recreatione ex plurimis afflictionibus: tametsi possis et de ipsa conversione interpretari. Converti etiam ad res pravas dicimur, sed addita ipsa illa re: ut, Converti ad idola, Deut. 31. 1. Tim. 5. Sic Num. 14. Converti post Iehovam. Converti ad infirma elementa mundi, Gal. 4. 1. Tim. 4. Converti etiam Deus dicitur, cum ex irato et averso fit propitius pater. Quare saepe ingeminat: Convertimini ad me, et convertar ad vos: id est, fiam vobis placatus. Zach. 1. Ier. 12. Sic Thren. 3, Convertere Domine usque quo? Veniunt autem istae locutiones inde, quod cum homo deberet non tantum faciem, sed et cor suum vertere ad Deum factorem suum, avertit se (ut prius dixi) ab eo ad satanam, et vicissim Deus avertit faciem ac favorem suum ab homine. Quare contra cum reconciliantur, uterque ad alterum converti dicitur. Converti etiam homines ad homines dicuntur, cum in eorum sententiam transeunt: ut Ier. 15. Convertentur ipsi ad te, et tu non converteris ad eos. Sic Malach. 4. Luc. 1. Convertet corda patrum ad filios: id est, faciet ut Israelitae Baptistam, Christum et Apostolos audiant prophetas et patriarchas, eorumque sententiae subscribent. Converti retrorsum, est adversa fortuna uti, aut etiam perire aliquem. Psal. 35. Convertantur retrorsum et pudore afficiantur, cogitantes mihi malum. Sic Psal. 9. Converti in infernum aut sepulchrum. Est autem metaphora: quia sicut homines corpore ipso aut rorsum progrediuntur, ita et actionibus progredi dicuntur. Contra etiam, sicut cum retro repelluntur, aut retro ruunt: sic et actiones eorum, conatusque, si irriti fiant, retrorsum converti dicuntur. Sic Germani dicunt, dazu fürnemen/oder der ratschlag ist mir zuruck gegangem. Converti alio qui dicuntur homines etiam ad cor, cum saniore corde expendunt quid agant, et non pergunt ruere aut furere sine omni conscientia, sicut vecordes.
CONVIVIUM a Christo proponitur plerunque, ut pictura rei ac status optimi, praesertim vero ingentium beneficiorum, divinaeque gratiae, quam per et propter eum consequimur: sicut contra reatus et carentia gratiae Dei ac contritio, per famen ac suim exprimitur. Sic omnino puto et Esa. 25 in meliorem partem accipi debere: quantumvis multi eum locum de comminatione poenarum intelligant. Certe si diligenter totus ille textus expendatur, summa bona ibi hominibus promitti reperietur.
CONVOCATIO. prosolenni die, qua convocabatur populus ad audiendam concionem et lectionem verbi Dei, Levit. 23, Num. 28. Die primo convocatio sancta, die septimo quoque convocatio sancta, nullum servile opus facietis in eo. Sic et Esaiae 1 dicit Deus, repudians Iudaeorum festa et sacra, calendas et sabbathum: convocare convocationem non possum: subintellige, ferre.
COOPERIRE pedes, pro exonerare aluum, Iud. 3. et alias saepius reperitur. Sic enim honestiore verbo rem vicinam ac sordidam indicant.
COPULARE se alicui: pro, vehementer adiungere. Copulate vos Domino foedere sempiterno, Ier. 50. Et copulati sunt ipsi Baal peor, Psal. 106.
COQUERE, Hoseae 7, quidam exponunt de cogitatione malorum consiliorum. Tota nocte dormit aut iacet coquens illas, scilicet malas machinationes.
COR, vox notissimae significationis, admodum varie in Sacris literis accipitur, plurimusque eius usus est. De eius igitur figuratis acceptionibus et phrasibus agemus. Primum, quia cor in medio hominis aut animalis est, ideo admodum crebro pro medio cuiusvis rei per metaphoram accipitur. ut Cor maris, Psal. 46. No timebimus, etiam si montes praecipitentur in cor maris: sic Tyrus dicitur sita esse in corde maris. Cor terrae, Matt. 12. Filius hominis erit in corde terrae. Cor caeli. Vidisti ignem ardentem usque ad cor caeli, Deut. 4, pro, cuius flamma usque in medium caeli ascendebat. Secundo, Hebraei totum regimen hominis cordi tribuunt, et omnino rationalem animam in corde collocare videntur: certe perinde ac si ea ibi habitaret, cordi omnem vim intelligendi simul et eligendi, volendi et agendi ascribunt: sicut etiam vetustissimi Graeci, praesertim poetae, faciunt. Contra philosophi animam rationalem, et ita etiam omnem vim intelligendi, volendi ac eligendi, in capite aut cerebro collocant, solosque affectus cordi relinquunt. Sin autem velles Sacras literas cum philosophia in hac parte concordare, dicere posses, eas ideo tribuere noticias, intelligentiam et electionem cordi, quod in practicis noticiis et electionibus plurimum dominantur affectus aut motus cordis. agere autem Sacras literas non de speculativis, sed de practicis noticiis, quas Deus vult vel maxime vivas, ardentes ac operosas esse: alio qui eas docere, illas speculativas noticias etiam tantum hypocrisin quandam et labialem cultum aut honorem. Ut vero declararetur haec summa coniunctio affectuum et practicarum noticiarum, adduci posset erudita disputatio Aristotelis Ethic. 6, quod speculativas quidem noticias, ut sunt Mathematicae, non corrumpant affectus aut habitus mali: at practicas, et prudentiam ipsam, totamque cognitionem gubernatricem et consultatricem vitae prorsus evertunt: ut si quis semet prorsus dedat pravis voluptatibus aut cupiditatibus, is mox amittit pia praecepta de moribus: ut, quod propter Deum ac veram pietatem omnes voluptates, opes ac commoda, atque adeo vita ipsa sint negligenda. Ostendit sane quotidiana experientia, lapsibus et pravorum consuetudine mox excuti veras salutaresque noticias primae et secundae tabulae, atque adeo Evangelii ipsius: aut etiamsi utcunque manent, tamen esse ociosas et prorsus emortuas, quas Scriptura mortuam literam et mortuam fidem vocat: quas non aliter saepe hypocritae decantant ex suggestu, aut alioqui in colloquiis, quam psittacus suum χαῖρε. Verum sive haec sit causa, cur Scriptura totum hominis omniumque bonarum et malarum actionum regimen cordi contribuat, sive etiam quod revera ibi rationalis anima potissimum resideat, ut est ista ipsa quaestio de animae sede, et essentia omni humanae industriae ac philosophiae prorsus inexplicabilis: nos nunc omissa ea, ad explicationem vocabuli ipsius revertemur. Tribuit igitur Scriptura totam rationalem potentiam, intellectum, voluntatem, iudicium cogitationem, consultationem, electionem, et conatum, Cordi. Hinc est, quod Deus tantopere ubique flagitat ipsum cor, iubet nos eum diligere, confiteri, celebrare, timere ac amare ex toto corde. Ponitur ergo cor pro anima
rationali. Hinc dicit Scriptura: Lacerate corda vestra, non vestimenta vestra, Ioel. 2. Et, Populus hic labiis me honorat, cor autem eorum procul est a me. Vult enim Deus, sicut recte ille scribit, potissimum pura mente coli, cum et ipse mens sit. Sic dicitur, Corde creditur ad iustitiam, Rom. 10. Hinc etiam dicuntur purificari et mundari corda sanguine et passione Christi: nempe non caruncula illa, sed anima, praesertim rationalis, quae in corde potissimum agit. Cum Scriptura accusat cor hominis, Gen. 6 et 8. Ierem. 17. 31. Ezech. 11. 36, et alibi passim, ipsam profecto animam rationalem ab imagine Dei in satanae imaginem transformatam accusat. Et cum vicissim vel homo orat, vel Deus promittit se cor novum in eo creaturum, pro lapide exciso, ipsam essentialem animae rationalis regenerationem promittit. Sic et Hebr. 13 legitur: Bonum est gratia stabiliri cor, non cibis: id est, ipsam animam aut mentem, quae perinde gratia, ac spiritu Dei stabilitur, sicut corpus cibo exteriore. Deut. 29, et saepe alias, accusat Deus Israelitas, quod non habeant cor intelligens: ut pollicetur in sequenti, sicut et Ierem. 31 promittit se daturum illis cor intelligens, ac quaerens Deum. ubi hanc ipsam essentialem totius rationalis animae regenerationem promittit, et non illius carnalis massae corpoream quandam mutationem. Tertio, cor videtur significare saepe ipsum quasi ingenium, naturam, aut animum hominis, bonum aut malum. ut, cum Deus dicitur ponderare aut examinare corda: id est, tum naturam ingeniumve eius, tum et intimas cogitationes et machinationes. Cor saepe ipsum hominem significare videtur, non tamen sine singulari emphasi: ut cum Dominus prohibet, ne gravemus corda nostra crapula et curis huius vitae, Luc. 21: id est, nos ipsos, dum illis cor nostrum penitus addicimus, involuimus et contaminamus. Cor etiam animam aut vitam vegetativam significare videtur: ut cum hominis cor pane confortari dicitur Gen. 18. Iud. 19 et Psal. 104. Panis confirmat et vinum laetificat cor hominis: id est, ipsum hominem ratione animae aut vitae vegetativae. Sic etiam cum contra dicitur ut cera liquescere, Ps. 22. significat ipsam vim vegetativam contabescere. Cor significat etiam sensum, sententiam aut mentem. ut Actor 4. Credentium erat cor unum: id est, unus sensus ac animus. Sic cor patrum ad filios, et filiorum ad patres convertendum esse per Baptistam, dicitur Malach. 4. et Luc. 1: id est, ad veterem religionem prophetarum, communemque consensum: ita ut Apostoli et alii auditores Christi, prophetarum scripta scrutentur, sequantur, et cum eis consentiant. Sed de verbo Converto supra dixi. 1. Par. 12. Ezech. 11. 2. Par. 30, consensus in talibus locis significatur. Contra, cum repetitur haec vox, et dicitur aliquis aliquid Corde et corde agere, significat vel in summa dubitatione, cum modo hanc, modo illam sententiam magis amplectitur: vel etiam, cum aliam mentem, voluntatem aut sententiam in corde gerit, aliam ore profert aut prae se fert. Animum videtur aliquando significare: sicut Latini dicunt, animum superbum, durum, praefractum, pertinacem. ut, Cor durum male habebit in novissimo. et, Qui amat periculum, peribit in eo: Eccles. 3, Ambulare in, aut post duritiem cordis, Ier. 7. 13. 16. Sic forte illud, Indurari cor Pharaonis: id est, pertinax reddi, in Exodi 11. Et, Gentium cor indurari, ut pugnent contra Israel, Ios. 11. Sic Esai. 46, Audite me duri corde: pro, pertinaci animo. Declinans et rebelle cor, Ier. 5: id est, animus Deo rebellis et adversus. Non raro vota, desideria et cogitationes ipsas videtur declarare: ut, Ubi thesaurus tuus, ibi et cor tuum: id est, affectus et cogitationes tuae. Capere aliquem in corde suo, Ezech. 14, est, deprehendere, ac confutare eius mala studia ac vota. Et Thren. 3. Corda nostra levemus cum manibus puris in caelum: id est, vota ac desideria nostra. Sic et Sursum corda dicitur. Sic in viis cordis ambulare, Eccles. 11: pro, suis cupiditatibus obsequi. Sic David erat vir secundum cor Dei: id est, qualem Deus sibi optabat. Idem valet, secundum cor alicuius aliquid facere. Effundere cor coram Deo: id est, vota, gemitus, ac desideria sua intima, Psal. 62, Thren. 2. Pro intellectu: ut Psal. 95, Errantes corde. Sapiens corde est Deus, Iob 9. Sic saepissime cordis sapientia et intelligentia praedicatur. Sic et Exo. 31 dicitur Deus replevisse quorundam corda sapientia, ad excogitandum omne opus, etc. Sic et in sequentibus capitibus artifices tabernaculi sapientes corde vocantur. Contra etiam, cum allqui dicuntur stulti aut insipientes corde, etiam intelligens pars indicatur. ut, Dixit insipiens in corde suo, non est Deus: pro, sic suo intellectu conclusit. Sic Proverb. 3, in tabulis cordis praecepta sapientiae esse inscribenda praecipitur: pro, in intelctu: tametsi et voluntatem ardentissimosque affectus Scriptura ibi intelligat. 1. Reg. 3 petit Salomon sibi dari Cor audiens, ut recte iudicet populum Dei, et discernat bonum a malo ubi accipio intellectum excellentem. nam Audire, eis etiam intellectionem non raro significat. Sic fidere cordi, Prov. 28. Qui fidit cordi suo, stultus est: id est, intelligentiae aut prudentiae suae: seu, qui est sapiens in oculis suis. ut est Esa. 5. Sic legitur: Stolidi intelligite corde, Prov. 8. Rom. 1. Obtenebratum est insipiens cor eorum: id est, intellectus. In hac significatione dicitur cor excaecatum, aut illuminatum. Item, illuminatos oculos eius Eph. 1. Animum aut voluntatem denotat, ut cum dicitur esse cor integrum aut perfectum: id est syncerum, serium, non sub dolum, malitiosum, hypocriticum, aut simulatum: seu syncero animo aliquid agere aut conari. 1. Par. 12. Corde integro venerunt in Hebron, ut David constituerent regem. 1. Reg. 15. Cor Asa erat perfectum cum Iehova: id est, syncere et ex animo adhaerebat Domino. Sic et cor rectum. Levitae erant recti corde ad sanctificandum se prae sacerdotibus, 2. Par. 20: pro, erant paratiores, alacriores, promptiores. Psal. 78. Cor eorum non fuit rectum cum Deo, nec fideles fuerunt in pacto eius. Sic saepe pii in Psalmis vocantur recti corde. Psal. 7. Qui servat rectos corde. Psal. 11 Sagittant in obscuro rectos corde. Sic Psal. 36 et 94. In hac significatione dicitur etiam Voluntarium ac spontaneum cor. Sic Gen. 20. In integritate cordis hoc feci: id est, simplicitate aut sinceritate, citra omnem dolum malum. Sic et Psal. 101. In sinceritate cordis ambulabo. Velle, seu decretum voluntatis, 1. Sam. 14. 2. Sam. 7. 1. Paral. 17. Quicquid est in corde tuo, vade fac: id est, quicquid in animo habes, aut statuisti. Non de corde meo feci, Num. 16. Propter verbum tuum et secundum cor tuum fecisti, 2. Sam. 7. et 1. Par. 17: id est, pro tuo arbitrio, pro tua voluntate. In eodem sensu dicimur Apponere cor: id est, voluntatem aut animum. Sic apponere cor ad verbum Domini. Exodi 9. Cor tuum appone scientiae Prov. 22: id est, ex animo illi vaca. Sic Psal. 62. Substantia si multiplicabitur, ne apponatis cor. Idem sensus vocis est, cum dicitur alicuius cor ambulare post aliquid. ut Ezech. 33. Cor alicuius ambulavit post avariciam: id est, propositum ac intentio eius votaque directa fuerunt in avariciam. Item, postidola, Ezech. 20. Sic forte accipiendum est illud Deut. 10: Colas Dominum in toto corde tuo, tota anima: id est, tota voluntate. Sic etiam dicitur Dare cor suum ad quaerendum Deum, 2. Par. 11. Eadem phrasis est et Eccles. 7. 8. In eadem significatione accipitur et illa phrasis: Inclinare cor alicuius ad aliquid, aut post aliquid, aut in aliquid. Psal. 119. Inclina cor meum in testimonia tua, et non in avariciam. Sic propheta de corde suo, Ezech. 13: pro, qui suo arbitrio prophetat. Quod cor significet conscientiam, supra in voce Conscientiae dictum est. In qua significatione dicitur aliquem suum Cor percutere, ut Davidem, cum abscidit
laciniam vestimenti Saulis, 1. Sam. 24, aut cum numeravit populum, [1.] Sam. 28. Item damnare aliquem cor suum, 1. Iohann. 3. ubi simul monet Apostolus, pluris esse faciendum iudicium Dei, nos per verbum et sacramenta sua absolventis, quam conscientiae accusantis et condemnatis. Cum saepe Deus dicitur Scrutari, probare et explorare, intueri aut cognita habere corda nostra, videtur significare tum ingenium ac naturam nostram, tum et omnia consilia ac cogitationes, vel occultissimas ac intimas, quas ob singularem malitiam et fraudes omnes homines vel maxime celamus, et celatas occultasque esse ex animo cupimus. Scriptura igitur affirmat intimos sinus cordis, consiliorum ac conatuum nostrorum illi apertos ac patentes esse. Caeterum vox haec Cordis etiam in plurali numero admodum crebro ponitur: habetque easdem prorsus significationes, quas in singulari. ut 1. Sam. 7. Praeparate corda vestra Domino. Et 10. Cuius corda tetigerat Dominus. Psal. 4. Quae dicitis in cordibus vestris. Quod porro haec vox saepe cum renibus coniungitur, et Dominus probare dicitur non tantum corda, sed et renes nostros, id postea in voce RENIUM exponemus. Ex hisce porro significationibus admodum variae, et Latinis auribus maxima ex parte ignotae phrases oriuntur, quarum praecipuas ordine percurram. Ponere cor super aliquid, ad aliquid, alicui rei: et vicissim Aliquid ponere super cor: est, alicui rei animum advertere, eam curare, aut intentius cogitare. ut Deut. 32. Ezech. 40. Ponite cor vestrum ad omnia quae dixi, etc. pro, attendite, animadvertite. Sic ponere cor super antemurale, Psal. 48. Super greges Prov. 27. Pone cor tuum ad semitam per quam ambulasti Ier. 31. Annon posuisti cor tuum super servum meum? Iob 1. pro, annon considerasti eum? Sic 2. Sam. 18. Dan. 1. Hag. 1. Aliquando tamen simpliciter dicitur Ponere, subintellecta voce cordis, ut Iud. 19. Iob. 4. Quae locutio in eodem sensu accipitur. 1. Sam. 9. Asinis, quae perierunt, ne apponas cor tuum. 1. Sam. 25. Ne apponat Dominus meus cor super virum impium: pro, ne commoveatur ob impium: pro, ne commoveatur ob iniuriam huius mali hominis, seu non curet eum. Sic et Proverb. 14. Vidi, et reposui cor meum. Priora quae fuerunt annunciate, et ponemus cor nostrum: Esa. 41. Contra, Ponere aliquid super cor, eandem prorsus vim habet. Eccles. 7. Vivens ponet illud super cor suum: id est, expendet. Sic et Esa. 42. 57. Iustus perit, et non est qui ponat super cor: id est, advertat animum, curet. Sic Ierem. 12. 2. Samu. 10. Malach. 2, Nihil posueritis super cor, ut detis gloriam nomini meo. Idem valet etiam phrasis, Non ponere in cor: id est, non animadvertere et expendere. Sic et Ascendere super cor, est, in animum inducere, aut etiam in mentem memoriamve venire. 2. Reg. 12. Ierem. 3. 32. 44. et Ezech. 14. Viri isti fecerunt ascendere idola sua super cor suum: id est, recordati sunt, coeperunt ea denuo venerari. Vicina huic phrasis est, Redire ad cor, et Reducere ad aut super cor, Esaiae 44. Deutero. 30. Thren. 3, et Esaiae 46. ubi dicitur, Reducite praevaricationes ad cor: id est, recordamini et diligenter expendite peccata vestra. Contritum corde aut confractum esse, supra in CONTERO exposui. Festinus corde, Esaiae 35. Tener corde, Deuter. 20 pro timido, pavido, cuius cor facile tristibus obiectis laeditur. Latum cor alias in bonam partem accipitur, pro animoso et prudenti. ut 1. Reg. 4, Deus Salomoni latitudinem cordis donasse dicitur. Et Psal 119 dicit, Deum sibi dilatasse cor. Sic et Prov. 21, reperitur Animi dilatatio. Sic et Paulus 2. Cor. 6 dicit, cor suum dilatatum esse erga Corinthios, cum eos libere, aperte et candide monet, et quasi totum se in eorum sinum effundit. Esaiae 60, Dilatabit se cor tuum: de gaudio ac laeticia accipitur. Contra vero Ps. 101 dicit David, se latum corde non posse perpeti: id est, turgidum, inflatum, magnas spes, dignitates ac opes in animo voluentem supra suam conditionem, et ingentia quaedam sibi tribuentem supra suas dotes. Praeputium cordis valde crebro in Sacris literis reperitur, et significat totum veterem Adamum, seu essentialem corruptionem ac malitiam hominis, qua ita excaecatur anima rationalis, ut nihil rerum aut motuum divinorum percipiat: sicut si cordi ipsi circum posita esset quaepiam membrana, ut nihil sentiret exterius id ferientium, aut ulla ratione urgentium. Impinguari cor, Psalm. 119, significat tum stupiditatem, tum et praefractam pertinaciam. Matth. 13. Incrassatum est cor populi huius. Omnino vicina est haec loquutio praecedenti, de praeputiato corde. nam pinguedo vel exterius contegit cor, ut nihil sentire possit: vel etiam interius ita complet omnes meatus, ut minus expedite suis functionibus defungi, et nervi minus illum quasi spiritualem tactum percipere queant: aut quasi quodam thorace munitum esset contra omnia externa obiecta, praesertim contra verbum Dei, ne ab eo feriri ac permoveri, aut id percipere vel intelligere possit. Simili plane ratione dicitur Cor lapideum, aut Adamantinum. Contra igitur toties inculcatur circumcisio cordis interna, quasi si Deus illam crustam amovendo, sensum verbi sui cordi praebere vellet. Significat autem proprie immutationem, aut regenerationem rationalis animae. Cordis robur, Psalm. 73, pro animositate. Sic etiam dicitur cor leonis. Et contra, cor infirmum, pro afflicto et perterrefacto, Esaiae 1. Sic fieri cor fortium ut mulieris, Ierem. 48. Et ut caera, Psal. 22, pro pavido et imbecillo. Plenum cor, Eccles. 8: pro, toto impetu in aliquid tendens. Sic cor replens aliquem: Esther 7. Ubi est iste quem replevit cor eius, ut faceret sic? id est, quem animavit aut impulit ad tantam rem. Corde et corde aliquid agere, aut etiam duplici corde, 1. Par. 12 significat alias dubitante corde, alias etiam hypocritico ac insincero corde aliquid agere aut moliri. Psalm. 12 Labio blanditiarum in corde et corde loquuntur. Eadem vis phrasis huius est, cum Iacob. 4 dicit, Purificate corda duplices animo: id est, instabili aut insincero animo praediti. Contra autem, Unire cor. Psalm. 86. Uni cor meum Domine, ut timeat nomen tuum: id est, ita confirma ac constabilito, aut ab omni dubitationum vacillatione ac fluctuatione libera, ut te sincere ac uno constantique motu diligat. Sic et Ezech. 11 promittit Deus, se daturum populo suo cor unum. Opponitur haec phrasis praecedenti, Corde et corde, aut duplici corde. Ezechielis 11. Dabo eis cor unum. Videtur non de mutua concordia plurium dici: sed de una certa ac constanti piorum sententia, qua sint Deo suo adhaesuri et servituri, ac ne quaquam duplici corde futuri, vel huc atque illuc vacillaturi aut claudicaturi. Cum corde alicuius esse aliquid, est, eum cogitare, in animo habere, sentire. Ios. 14. 1. Par. 28. Sic et 2 Par. 29 dicitur, Est cum corde meo, percutere foedus cum Domino: id est, cogito, in animo habeo. Sic et in corde alicuius aliquid esse, Deut. 5. 1. Reg. 8. Vade fac quicquid est in corde tuo. 2. Sam. 8. Caeterum Alicuius cor cum altero esse, aut non esse, Iud. 16, significat eum amare, aut non amare. Auferre cor, et Absque corde, Hoseae 7. Iob 12. alias vecordem, id est, stultum: alias prorsus trepidum significat. Dicit enim Iob, quod Deus aufert cor capitum populi. Dissolutum cor, Ios. 2. Sic iuvenis carens corde: pro stulto, vecorde, Proverb. 7. Cor alicuius concidere, 1. Samuel. 17: pro, perterrefieri ob Goliath. Sic et Homerus de timente dicit, quod ei cor in genua deciderit. Sic et Cor alicuius aliquem dereliquit, Ezech. 11. Psalm 40. Debilitari cor, Genes. 45. Desolari cor, Psal. 143: pro, obstupescere. Sic frangere cor populi, Nume. 32. Liquescere cor, Deut. 20. pro, perterrefieri. Perire cor, Iere. 4 Cor circumire, Psalm. 38: est, in varias cogitationes distrahi, aut etiam nimia solicitudine ac metu palpitare et trepidare,
veluti si ex uno latere in aliud saltitet: In vel cum corde dicere, est cogitare. Eccles. 2. Impius dicit in corde suo, Oblitus est Deus. Psalm. 10. pro cogitat, certo statuit. Sic et Psalm. 36. item Psalm. 14. Dixit insipiens in corde suo, non est Deus. Sic et loqui cum corde, Ecclesiast. 1. et In corde, Psalm. 4. Cor sum nutrire, pro indulgere, Iacobi 5. Enutrivistis corda vestra, ut in die mactationis: id est, indulsistis cupiditatibus cordis vestri, laute victitando, voluptatibus vacando, et alia omnia pro libitu agendo. Cor suum alicui rei dare: pro, illi sese totum dedere, vacare. 2. Par. 11. Dare cor suum ad quaerendum Iehova, Ezech. 28. Dedisti cor tuum tanquam cor Dei. Significat superbire ultra modum, seque Deo aequare. Cor aliquem extollit ad aliquid: pro, incitat. Exod. 35. 36. Sic et elevare, 2. Par. 25. Sic et 2. Par. 17, Elevatum est cor eius in viis Iehovae: id est, hoc summo studio, diligentia ac magno zelo egit, ut Deo obediret, et veram religionem repurgaret. Aliquando significat etiam inflare. ut, Percussisti, Edom, propterea sublevavit te cor tuum. Vicinum ei est, quod supra ex Esther dixi: Cor implere aliquem, 2 Regum. 14. Furari cor alicuius, significat alias celare aliquem aliquid. ut Genes. 31 dicitur Iacob furatus cor Laban: id est (sicut textus semet exponit) suum consilium conatumque eum celavit. Alias significat artificio se aut etiam malitiose sibi conciliare animos hominum. Sic Absolon. 2. Sam. 15 dicitur furatus cor Israelitarum, quos praehensando, et patrem calumniando sibi conciliabat Homerus quoque hac phrasi in hac significatione Iliad. 1. utitur. Invenire cor suum, ut oret, aut aliquid agat, 2. Sam. 7. subintelligitur, paratum, promptum. Lavare cor a malitia Ier. 4: pro, removere pravas cogitationes ac consilia de corde inquit enim propheta: Lava a malitia cor tuum, ut salva sis. Usquequo morari sines in medio tui cogitationes iniquitatis? Alioqui in novo Testamento, mundari et purificari corda, significat tum remissionem peccatorum, tum et renovationem, quae fit per Spiritum sanctum, excidentem cor lapideum, et dantem novum. Loqui ad cor, vel super cor alicuius, est ei grata dicere, eiusque animum blando sermone delinire. Gen. 34. 50. Ruth. 2. 2. Sam. 9 Hos. 2. Sic et Esai. 40. Loquimini ad cor Ierusalem. Interior cordis homo, 1. Pet. 3. Quarum ornatus sit interior cordis homo. praecipit Petrus ut honestae matronae interius animam virtutibus, non exterius corpus vestib, exornare studeant. Possidere cor, Prover. 19. Possidens cor diligit animas suas: id est, cohibens impetus aut affectus cordis. videtur hic cor ipsam affectuum potentiam denotare. Retrorsum verti cor, Psal. 44. pro, recedere a bono instituto aut vocatione. Cogitationes ascendere in cor, supra in vocabulo Cogitationis expositum est. Scriptura passim, praesertim in novo Testamento, dicit de purificatione cordis. Et Christus dicit, Beatos esse mundos corde, quia ipsi sint Deum visuri. Est vero triplex mundicies cordis. Prima quidem, et praecipua, cum per remissionem peccatorum liberantur aut lavantur corda ac conscientiae nostrae ab omni culpa praeteritorum peccatorum. Sic Act. 15 dicuntur fide corda nostra purificari. Secunda, cum etiam renovantur ac mundantur corda nostra abscisso praeputio aut mortificato vetere Adamo, elutisque pravis opinionibus, cogitationibus et cupiditatibus. Sic David petivit in se cor mundum creari, Psal. 51. Tertia denique est mundicies cordis cum omni studio novam obedientiam praestantes, ab omnibus malis consiliis ac conatib. abstinemus, nosque summo conatu repurgamus. Ex corde, aut etiam toto corde aliquid facere: pro, ex animo, seu promptissimo animo, essentiente etiam ipso corde, ac eius omnibus affectib. et motibus, ut mox plenius dicam. Cor carneum, Ezech. 11. 36. et Ierem 31, ponitur pro docili, sequaci, ad bonum flexibili, et Deum timente: sicut caro molle quid est, et quod facile penetrari queat. Opponitur autem cordi lapideo ac indurato, quod nullis mandatis ac minis Dei movetur aut terretur: sicut lapis non facile penetratur ulla plaga. Zacharias etiam de adamantino corde loquitur. Cor novum accipitur itidem in meliorem partem, et significat cor Deum timens eiquo obsecundans: quod ad discrimen veteris ac nobiscum nati, impii et inobedientis dicitur: quia hoc noviter nobis singulari Dei misericordia est donatum. Cor esse in ore, stulticiam indicat: et contra, Os in corde, sapientiam. Ecclesiastici vigesimoprimo: Quia stulti blaterant quicquid eis in buccam venit, tanquam si ibi cogitarent: aut quia etiam quicquid in corde habent, id mox effutiunt, nihil prorsus celantes, perinde ac si eis cor non procul in medio pectoris, et tot latebrarum aut sinuum inclusum esset, sed in ipso ore ac dentibus promptum. Contra sapientes nihil temere loquuntur, sed tantum probe cogitatum ac meditatum, perinde ac si eis os quasi in ipso corde procul remotum esset. Celant quoque iidem quae celanda sunt, perinde ac si illorum os non ita in promptu ac propatulo esset, sed in mediis sinibus pectoris reclusum et abditum. Corde compungi, Act. 2. Et, Spiritus compunctionis, Esaiae 6. et Rom. 11. Sed Act. 2. Corde compuncti sunt, in bonam partem accipitur: pro, poenitentiam egerunt. Sumitur autem phrasis ex illis acerbis conscientiae morsibus, quibus in vera peccati agnitione correi peccatoris sauciatur. Vide supra in voce Compunctionis et Compungere. Christus dicit, bonum ex bono thesauro cordis bona depromere, et malum mala: ubi per thesaurum proculdubio vocat ipsam rationalem animam, quae vel est regenerata, vel non regenerata, vel domicilium Spiritus sancti, vel satanae, quaeque est receptaculum tum bonorum tum malorum habituum, vitiorum ac virtutum: ac denique officina, vel potius mater bonarum et malarum cogitationum ac consiliorum. Totum cor alias significat summam quandam perfectionem: ut cum iubemur diligere Deum ex toto corde, tota anima, et omnibus viribus: ubi plena, perpetua, ac perfectissima dilectio flagitatur, quae homini etiam renato est impossibilis. Alias tantum serium ac sincerum studium denotat. ut cum Actor. 8. dicit Philippus ad Eunuchum, Licet baptizari si ex toto corde credis: id est, serio, et non hypocritice. Cor perversum, est contrarium recto, simplici ac sincero: nempe quod nec Deum vere timet ac colit, nec erga proximum sincere ac bona fide, seu ut bonum virum decet, agit. Psalm 101 Cor perversum discedat a me, malitiosum non agnoscam. Benedicere sibi in corde, est blandiri sibi, ac adulari, sua prava consilia probare, ac bonos eventus sibi polliceri. Deut. 29. Si itaque, cum aliquis audierit verba maledictionis huius, ut benedicat sibi in corde suo benedicendo: id est, promittat sibi res secundas, et impunitatem contra hasce meas minas ac poenas.
CORNU, notae significationis vox est: sedque a cornua sunt praecipuus et ornatus, et robur aut arma quadrupedum: inde fit, ut per metaphoram varie vox haec in Sacris literis accipiatur. de qua varietate sua serie dicam. Primo, significat potentiam ac robur, ut Ier. 48 Cornu Moab confringetur, et brachium eius conteretur. ubi idem illae duae diversae metaphorae significant, quod sicut vis ac potentia brutorum est in cornibus, ita hominum in brachiis. Illa porro vocabula ab uno animali aut homine, ad totum regnum traducuntur, quasi et illud habeat sua brachia et cornua. Secundo, aliquando dignitatem, aut etiam ornatum significat: quia (ut dixi) cornua sunt etiam ornamenta animalium. Sic Iob ait cap. 16, se suum cornu in pulverem abiecisse. Tertio, significat etiam non raro ipsamet regna. Sic Dan. 7. de quatuor, et postea de decem cornibus disserit: intelligens per ea, mundi regna, praesertim quatuor Monarchias. ubi per cornu parvum
in quarta bestia, putant significari Antichristum ipsum. Eadem ratione et Apoc 5, cornu regnum significat. Nec opinor aliter accipiendum esse illud Psalm. 149. Et exultavit cornu populi sui. id est regnum, aut etiam potentia populi sui. Quarto, Cornu salutis, significat potentiam salutarem. ut 2. Sam. 22. Et Psal. 18 vocat Psaltes Deum suum protectorem, cornu salutis: id est, salvatorem, potentiam, aut defensorem suum, praestantem sibi ex omnibus difficultatibus ac periculis salutem. Sic et Zach in suo Benedictus, celebrat Deum, quod excitaverit cornu salutis in domo David pueri aut servi sui: intelligens potentiam salutarem, ipsum nempe Meschiam salvatorem, qui veros hostes Israelis, peccatum, mortem ac satanam vicit ac perdidit. Quinto, Cornu ponitur etiam pro praecipua parte, ac veluti flore alicuius rei. Sic significat etiam locum aut solum fertilissimum et praestantissimum. In qua significatione. Esa. 5 dicit. Vinea est facta dilecto meo in cornu filio olei: ubi idem est cornu, quod filius olei: hoc est, locus uberrimus et pinguissimus. Alii putant exprimi per cornu locum sublimem: ut sunt colles aprici, vinetis longe aptissimi. Vicinum quid sonant proverbia Graeca et Latina κόρας ἀμαλθείας, Copiae cornu: sed illa ex fabulis ducta sunt. Sexto Moyses in Exodo dicitur Cornizasse, aut splendorem quendam ex facie eius fulsisse. Dubium autem est, qua ratione ipsi id verbum sit attributum: num ratione splendoris, qui innatus cornu boum attenuato aut levigato inesse videtur: quod sic et Mosis facies in se quid lucidum ac fulgens, ex Dei familiaritate colloquioque sibi attraxerat: aut ideo, quod perinde illa flammula in pyramidem elevabatur ac desinebat, sicut cornua: aut denique ideo, quia sic splendor in omnes partes se effuderit, ac diradiaverit, ut imitaretur brutorum capita, quae in plures partes sua cornua effundunt. Assumere et acquirere cornua, est comparare potentiam, decus et opes Amos 6. Annon fortitudine nostra assumpsimus nobis cornua? id est, nostra militari virtute, et omni alia industria crevimus, opesque ac vires ampliores consecuti sumus. Latinis assumere cornua significat superbire, insolescere: ut de ebrietate scribit Satyricus:
Tunc sumit cornua pauper. Exaltare cornua, alias est suas vires et opes nimium iactare, aut etiam insolescere. ut Psalm. 75. Dixi impiis, Ne exaltetis cornu, ne exaltetis in excelsum cornu vestrum, neque loquamini collo pingui: pro, ne iactetis nimium vires vestras contra Deum. Alias eadem phrasis significat simpliciter crescere potentiam. Psalm. 89. In voluntate tua exaltentur cornua nostra. Et, In nomine meo exaltabitur cornu eius. Sic Psal. 75. Cornua peccatorum confringam, et exaltabuntur cornua iustorum. Item Psal. 112. Cornua iustorum exaltabuntur in gloria: id est, potentia ac opes eorum gloriose crescent. Vicinum huic est, Exaltabit caput. Aliquando etiam similitudo unicornis additur: Psalm. 92. Exaltabis sicut unicornis cornu meum. Efferre cornu, similiter augmentum potentiae indicat. Psalm. 148. Extulit cornu populo suo: id est, vires, robur, virtutem. quasi dicat, Restituet pristinas vires ac dignitates populo suo. Germinare cornua: pro, oriri et crescere potentiam. Ezech. 29. In die illa germinare faciam cornu domus Israel. pro, restituam pristinam potentiam, florem ac vigorem: aut simpliciter, erigam florentissimum regnum Meschiae in Israele. Ventilare aut agitare cornibus (aliqui potius cornu petere vertunt) significat potenter vincere, et proculcare hostes. Hanc metaphoram visibili similitudine expressit pseudopropheta Zedechias, qui fabrefactis sibi in capite ferreis cornibus, et agitato capite dicebat ad Achabum: Sic cornibus petes autuenti labis Syros. 1. Reg. 22. Sic Psalm. 44. In te inimicos nostros cornu petemus, aut ventilabimus. Et Deut. 33. Cornua unicornis cornua eius: ipsis populos petet, aut ventilabit simul. Ferrea cornua: pro, robusta et praevalida potentia, Mich. 4. Cornu tuum ponam ferreum, et ungulas tuas aereas, comminuesque populos multos: id est, dabo tibi victricem et plane invictam potentiam. Exaudire a cornibus unicornium, Psal. 22: pro, exaudiendo liberare. Unicornis cornu celebratur hic, tanquam prae omnibus aliis animalibus longe validissimum. Significat igitur per metaphoram, summum et invictum robur. Confringere cornua alicuius, est omnipotentia ac gloria spoliare eum. Psalm. 75. Cornua peccatoris confringam. Thren. 2. Confregit in ira furoris sui omne cornu Israel: id est, omnem potentiam, robur, decus, etc. Sublimare cornu. 1. Sam. 2. Sublimabit cornu Christi sui: id est, augebit et glorificabit magnifice potentiam eius. Cornua in quatuor angulis altaris praecipit fieri Deus Ex. 27. quorum qualis forma fuerit, ibi cognoscere licet. Supplices ad altare confugientes, apprehenderunt cornua altaris: 1. Reg, 2. In corneis vasis habebant prophetae oleum quo inungebantur reges. 1. Sam. 16 Hinc aliqui putant venire, quod cornu regnum ac potentiam significet. Verum prior ratio est verior: sic enim et ab ungulis ac dentibus brutorum locutiones sumi in sacris solent.
CORAM praepositio easdem plane significationes habet, quas et In conspectu, de quo supra dixi. Nam etiam easdem praepositiones Hebraeae לפני lipfene, in conspectu, et נגד neged coram, modo ante, modo in conspectu vertunt. Paucis igitur tantum quaedam repetam. Primum igitur usitatissimum est, ut significet in potestate alicuius aliquid esse, seu eius arbitrio expositum. Gen. 13. Annon est omnis terra in conspectu tuo? Sic Gen. 20. 34. 47. Deut. 1. Sic Gen. 24. En Rebecca coram te est, accipe eam. Sic et Dare coram aliquo. Deuteron. 2. Coepi dare coram te regem Sihon: pro, in potestatem tuam. Tradet inimicum coram vobis pro in vestram potestatem, Deut. 7. Vicinum huic est, quod aliquando significat aliquid alicui esse propositum, aut aliquem velle aliquid suscipere, moliri et conari ut Pharao inquit ad Israelitas Exod. 10. Videte quod malum coram vobis: id est, aliquod malum consilium aut opus meditamini. Germani habent similem prorsus phrasin, Etwas vor haben, aliquid prae se habere. Secundo, Coram aliquo stare, significat saepissime ei ministrare aut servire: quia semper magnatibus adstant aliqui ministri, quos ad peragenda aliqua opera subinde, quo opus est, ablegant. Vicinum igitur pro vicino per metalepsin accipitur, nempe stare pro servire. Sic dicitur David stetisse coram Saule, 1. Sam. 16, et 19. Sic Samuel dicitur stetisse coram Domino, et coram Heli, 1. Sam. 12. Sic intelligunt aliqui illud Genes. 2, Faciamus ei adiutorium, quod sit coram eo: id est, quod ei subserviat. Videtur etiam quasi collationem quandam significare, ut si diceretur sociam. Tametsi Paulus eo exponit, quod dicit mulierem esse factam propter virum. Aliquando contra significat etiam resistere: Esth. 9. Psal 21 quod supra in Conspectu monui. Tertio, Coram Iehova esse, conspici, venire aut apparere, crebro significat coram tabernaculo et arca esse aut comparere: quia ibi Deus habitare dicebatur, ut et suprâ monui in Conspectu. Non conspicientur coram me vacui, Exod. 23. 34. Quarto, significat timere, observare, aut se qui aliquid. Sic David dicit Psalm 18, Omnia iudicia eius coram me. Et, Statuta eius non submovi a me, et fui perfectus cum eo. Sic et Deus, aut eius timor dicitur coram piis aut impiis, aut coram oculis eorum esse, aut non esse. Psalm. 16. Pono Deum coram me semper. Sic Psalm. 54 119. Sic et Germanica phrasis Gott fur augen haben. Quinto, Coram Deo aliquid esse aut fieri, aliquando quasi iurantis, et conspectum Dei testantis est. 2. Sam. 3, Innocens ego coram
Iehova: id est, teste Deo. Aliquando iudicium, voluntatem ac approbationem Dei indicat. Sic Enoch et Abraham coram Deo ambulasse dicuntur: id est, secundum eius voluntatem et approbationem. Sic Bonus coram Deo: pro, coram iudicio Dei. Ecclesiast. 1. Peccatori dat occupationem, ut congreget et coacervet, ut det bono coram Deo: id est, cui Deus vult. Sic 2. Sam. 22. Psalm. 18. Reddidit mihi secundum puritatem manuum mearum coram oculis suis. Ierem. 17. Quod exivit de labiis meis, coram te fuit: pro, mea vota ac petitiones tibi nota probataeque sunt. Coram Deo aliquem firmari, Psal. 102: et Ierem. 30, aliqui intelligunt a Deo firmari: melius tamen, in eius noticia ac vera pietate confirmari. Sic et coram Deo habitare, Psal. 31. Statuisti me coram te semper. Psalm. 41. Sexto, Coram, saepe adversationem quandam et hostilitatem indicat. ut, Habere deos alios coram Domino: id est, in offensionem et contumeliam Domini. Sic Moses prohibet Deut. 21, ne detur primogenitura filio dilectae in conspectu exosae: id est, in damnum eius. Sic David queritur Psal. 51. Semper peccatum suum esse coram se: id est, contra se quasi hostiliter pugnare. Et addit ibidem, se malum coram Deo, id est, contra ipsum Deum fecisse, cuius nomen propter ipsum inter gentes male audierit. Sic idem queritur, dolorem suum esse coram se semper: Psal. 34. Et ignominiam suam esse cora se omni die, Psal. 44. id est, quasi excarnificare se. 1. Sam. 20. Quod est peccatum meum coram patre tuo? pro, contra eum. Sic et illud Iohan. 10. Quotquot venerunt ante me, recte Contra exponi potest. De quo dicto vide in verbo Venio. Septimo, Caedicoram aliquo: pro, ab aliquo. Deuter. 28. Dabit te Iehova caesum cora inimicis tuis: pro, ab inimicis tuis. Populus Israel caesus est coram servis David. 2. Sam. 18. Sic et 1. Regum 8. Percussus est Israel coram Philistim. 1. Sam. 4. Dare coram aliquo aliquid, est etiam ei proponere. Legem ego do coram vobis hodie, Deut. 4. Benedictio et maledictio, quam dedi coram te: id est, proposui tibi. Sic Exodi 21: Haec sunt iudicia mea, quae dabis coram eis. Ne ponas ancillam tuam coram filia impia: pro, ne conferas me cum impia, aut habeas pro impia: 1. Sam. 1. Quievit regnum coram eo: 2. Par. 14. id est, tranquillum fuit, bona pace fruitum est. De coram alicuius plaga stare, Psal. 38: pro, subduci a plaga alicuius. Rectum esse aliquid coram aliquo: id est, eius iudicio. Proverb. 14. Sic etiam in oculis alicuius saepissime dicitur. Gen. 6. Coram me venit finis universae carnis: pro, ego decrevi, statui. Venire precationem coram Deo: pro, exaudiri, Psal. 119. Hic sensus saepius exprimitur pro In conspectu, ut supra monui. Voculae aut phrases istae, Ante, Coram, In conspectu, In oculis, admodum crebro concurrunt significationibus.
CORONA, ornamenti gratia capiti in omnibus gentibus imponitur, alibi quidem tantum solis regibus, alibi etiam sponsis, alibi denique omnibus virginibus, omnique virili aetati. Hinc igitur fit, ut corona et coronare primum significet ornare. Proverb. 4. Sapientia dabit capiti tuo augmentum gratiae, corona decoris tradet tibi. Sic mulier industria dicitur esse corona viri, et filii ac nepotes corona senum esse dicuntur, Proverb. 17. Sic Ier. 13. legimus, Descendet de capitibus corona gloriae vestrae. Gloria et honore coronasti eum, Psalmo 8: id est, ornasti. In hoc sensu Paulus Philip. 4 dicit, Gaudium et corona mea: de piis auditoribus, qui et ornabant et exhilarabant suum praeceptorem. Secundo, coronare aliquando pro tueri accipitur. ut Psalm. 5. Ut scuto bona voluntate coronabis eum: pro, ornabis. Tertio, aliquando significat cumulare, et undique replere: quia corona est quiddam undique absolutum. Sic dicitur Deus coronare annum bonis, Psal. 65. Forte et inde est illa locutio, quod sicut annus est quiddam rotundum, ac in semet rediens, ut olim Aegyptii in suis Hieroglyphicis aut sacris scriptionibus, annum per serpentem caudam suam mordentem depinxerunt: et sicut agricolis annuus labor in orbem redit: ita etiam Deus hunc circulum suis bonis ac donis undique, quasi flosculis quibusdam circuncingit et circumvestit, sicut corona undique convestitur floribus. Sic Psal. 103. Qui coronat te misericordia et miserationibus: pro, beneficiis cumulat. Contra, etiam coronare tribulatione, Isaiae 22. Corona etiam regnum ac potentiam per metonymiam notat. ut Esaiae 28. Vae coronae superbiae: pro, regno superbo. Sic Psalm. 21. Imposuisti coronam auream capiti eius: id est, regnum eius stabilivisti. Sic Ezech. 21. Tollam cidarim et coronam. Quinto, Quia victores in certaminibus, aut qui etiam in bello sese praeclare gesserant, coronabantur: factum est, ut per catachresin corona pro omni praemio in Sacris literis ponatur. 1. Corinth. 9. 2. Tim. 2. 4. Iacobi 1. Apoc. 2. Propter me, vel in me coronabuni se iusti, cum retribueris mihi: alii de gaudio piorum, laetantium de alicuius liberatione, intelligunt Rectius tamen interpretaberis, Quasi circulo aut corona cingent me, audituri tua ingentia beneficia, et miraculosam liberationem. Nam praecedit, Educ de carcere animam meam, ut confitear nomini tuo, me coronabunt: id est, circumsistent audituri eam confessionem, aut celebrationem nominis tui. Coronati tui sicut locustae, Nahum 3, principes significare videtur. Corona unctionis olei, Levit. 21 significat inaugurationem pontificis.
CORPUS, primum significat istam crassiorem, magisve conspicuam hominis partem: aliquando etiam vitam istam vegetativam, ut Esa. 50. Corpus meum dedi percutientibus. Matth. 10. Nolite timere eos qui occidunt corpus. Sic corpus Domini recondi in sepulchro, aut non inveniri ibi. Sic Paulus dicit, scortationem esse peccatum in proprium corpus. Nam cum omnis coitus, quantumvis moderatus, valde laedat hominem: tum praesertim illae furiosae libidines, quae sine modo ac fine cum petulantissimis scortis patrantur, plane frangunt valetudinem. Etsi vero etiam ebrietas et ira laedunt valetudinem, tamen multo magis scortatio, ut non immerito hoc quasi proprium malum huic peccato attribuatur, quod laedat proprium corpus, aut sit in proprium corpus. Sic Psalm. 40, et Hebr. 10 legitur, Sacrificium et holocaustum noluisti, corpus autem aptasti mihi: pro, fecisti me incarnari: aliqui intelligunt de veritate pietatis, sicut infra Septima significatione. Secundo, significat metaphorice coetum, praesertim Ecclesiam. 1. Cor. 10. Multi unum corpus lumus, Omnes in unum corpus sumus baptizati. Aliqui putant in hac significatione dici scortationem contra proprium corpus, quod nos ex membris Christi scortorum membra faciat, atque ita prorsus extreme nostra corpora deformet. Eadem ferme significatione scortator dicitur. cum scorto unum corpus fieri. Tertio, significat totum hominem: ut Iacobus cap. 3 dicit quod lingua maculet totum corpus. Aliqui intelligunt totam vitam, omnesque actiones. Aliqui etiam de metaphorico corpore totius coetus, quod unus calumniator deformet totam Ecclesiam Dei. Sed prima significatio videtur caeteris aptior. Sic Paulus 1. Cor. 6, corpora nostra, id est, totum hominem dicit esse membra Christi. Quarto, Paulus 1. Cor. 15, duplicis corporis mentionem facit, animalis et spiritualis. Animale vocat hoc naturale, Physicis motibus ac peccato etiam ipsi obnoxium. Spirituale vero, illud purificatum et glorificatum, liberum ab omni peccato, ac etiam Physicis illis motibus, morborum, esuriei, somni, defatigationis, et similium: ut ipsemet ibi sese abunde declarat. Quinto, Christus de lucerna aut oculo corporis agens Matth. 6 et Luc. 11, videtur voce
corporis non tantum totum hominem, sed etiam totam conversationem eius, praesertim quod ad religionem attinet, significare. Est enim quaedam similitudo, quod sicut externo huic corpori, in rebus et actionibus externis praelucet oculus, ut commode ac in offense moveatur ac peragat omnia: ita et internus oculus, nempe fides cordis et agnitio Dei, praeluceat homini in spiritualibus actionibus et motibus. Sexto, Corporaliter, σωματικῶς, Coloss. 2 significat idem quod personaliter. nam σώματα corpora Graecis usitate personam significant: corporaliter igitur divinitas in homine Christo habitare dicitur, quia duae diversae naturae divinitas et humanitas, in Christo unam constituunt personam. Forte etiam allusio est aliqua ad regum residentiam, qui alibi per suos ministros sunt aut agunt aliquid: alibi vero corporaliter aut personaliter resident. Sic non habitat divinitas in sanctis angeli aut piis, sed tantum ut in templo ac domo sua. Septimo, Corpus opponitur umbrae. inde fit, ut sicut caeremoniae erant tantum umbrae, aut etiam picturae, vel typi quidam rerum divinarum: ita contra dicitur Christus Col. 2, esse ipsum corpus verae pietatis, id est, ipsa res et genuina essentia, aut etiam causa ac fundadamentum totius pietatis, inquit enim: Ne quis vos iudicet in potu aut cibo, aut in parte diei festi, aut novilunii, aut sabbatorum, quae sunt umbra rerum futurarum, corpus autem Christi. Octavo, Corpus peccati, et corpus mortis, Roman. 6 et 7, significat hoc corpus, atque adeo totum hominem, quatenus renatus non est. quem ideo dicit esse corpus peccati, quia peccato est obnoxium, et morti aeternae aut spirituali, quodque subinde a satana et innata malitia captivetur, et in peccata actualia praecipitetur. Nec sine causa dicitur ibi a Paulo de corpore mortis huius: id est, huius ipsius ineffabilis calamitatis, seu innatae corruptionis, de qua in hoc capite egi: sicut et Lutherus annotat. Solent enim Hebraei quasuis maiores calamitates, Mortes vocare. Corpus aliquando pro solo cadavere ponitur. Lucae 7. Ubi est corpus, ibi congregantur aquilae. Corpus aliquando veterem corruptumque hominem notat, sicut Spiritus novum. Rom. 8. Corpus quidem mortuum est propter peccatum, spiritus autem vita est propter iustitiam: id est, novus homo iustificatione vivificatur. Cum corpore ingredi et egredi. Exodi 21. Si cum corpore suo egressus fuerit, cum corpore suo exibit. pro, si solus fuerit sine uxore ac liberis, cum factus est servus, solus etiam exibit. Locus est perspicuus. Proiicere aut ponere post corpus Deum, aut legem eius, est negligere, contemnere, oblivisci. 1. Reg. 14. Nehem. 9. Ezech 23. Aliqui vertunt, post tergum.
CORRECTIO, est vitae ac morum in melius mutatio, aut castigatio. Dicit igitur Paulus 2. Tim. 3. Scripturam esse utilem ad doctrinam, redargutionem, correctionem et eruditionem. Correctio igitur significat, tum singulorum vitae correctionem, tum etiam totius Ecclesiae reformationem.
CORROBORARE, est aliquem robustiorem efficere, sive id fiat in corpore, sive in animo, sive etiam in externis rebus aut praesidiis. Psal. 89 et Ierem. 1. Act. 1. Virtute indui ex alto. Nec tantum Deus corroborare dicitur, sed et homines. ut Deut. 1. Exhortare et corrobora Iosuam: ipse enim terram dividet Israeli. id est, confirma eum verbo ac promissionibus Dei. Corroborari aliquem, aut cor eius, saepe significat bono, forti, ac infracto esse animo, et praesertim fide firma in Deum munito ac constabilito. Sic dicitur Psal. 27. Expecta Dominum, et corroborate. Dicitur igitur is semet corroborare, qui timore Dei, amore honesti, et odio turpitudinis, excussa mollitie, robustiorem quendam animum concipit, aut animum obfirmat, Deumque insuper pro tali confirmatione implorat. Sic dicitur aliquis semet corroborare ad aliquid: ut filii Israel ad ascendendum in terram promisionis Num. 14. Et contra aliquem: 2. Par. 13. Corroboraverunt se Israelitae contra Roboam. Vide etiam infra in verbo Roboro.
CORRUMPERE, notae significationis verbum est, in Hebraeo שחת schachat, alii vertunt perdere. Dicetur aliquid de hisce Hebraismis in verbo Perdo. Corrumpo igitur plerunque significat summam corporeae alicuius rei corruptionem: ut Psalm. 16. et Actor. 2. de corporis corruptione in sepulchro accipitur. Sic 1. Petri 1, aurum et argentum dicuntur corruptibilia. Et, Homo corruptibilis, Roman. 1. Et corona corruptibilis, 1. Corinth. 9. Sic 1. Corinth. 15. Corpus seminatur in corruptione. Et, Corruptibile non haereditabit incorruptionem. Sed per metaphoram etiam mens corrumpi dicitur, ut 2. Cor. 11. Et 1. Timoth. 6. Homines mente corrupti. Dicuntur et mores corrumpi per concupiscentias deceptionis, Ephes. 4. Legitur et via hominum ac Dei corrumpi, ut Gen. 6. Omnis caro corruperat viam suam: pro, extreme degeneraverat in pessimum statum, ac flagitia foedissima. Soph. 3, leguntur Iudaei mane surrexisse, et corrupisse omnia opera sua.
CORRUPTIO, saepe simpliciter peccatum, iniustitiam, aut malum culpae significat. ut Iob 33. Ista facit Deus, ut avertat animam hominum a corruptione, et illustretur luce viventium. Sic 2. Petr. 2. Servi corruptionis. Et, In captivitatem corruptionis. Et in praecedenti Capite, Qui fugerant corruptionem concupiscentiae. Saepe etiam quamvis calamitatem aut malum poenae denotat. Galat. 6. Qui seminat in carnem suam, ex carne metet corruptionem: id est, peccando consequetur meritas poenas. Cum vero Rom. 8 scribitur, quod Deus liberabit creaturam a corruptione, vicinum quid poenis significat: nempe illam tristem servitutem, qua ob lapsum possessoris primi hominis, abusui pessimorum hominum subiecta esse dicitur. Verbum Corrumpere, et participium Corrumpens, aut nomen Corruptor, saepe simpliciter, sine omni transitione, in neutra significatione sacrae literae ponunt, quod homines corrumpant aut sint corruptores: sed multi subintelligunt viam suam, aut Dei. Corruptio etiam sepulchrum non raro significat, et porro per metaphoram infernum, quod in sepulchro quidem corpora hominum computrescant, in inferno vero etiam animae ipsae aeterno exitio intereant.
CRAS, adverbium temporis, praeter propriam ac notam significationem, omne sequens tempus significare solet: sicut Hodie praesens, et Heri ac Nudius tertius proxime praeteritum. Exempla sunt passim obvia. Cras respondebit mihi iustitia mea, Genes. 30. Cum interrogaverit te filius tuus cras, Deut. 6. Aliquando etiam tantum vicinum, aut iamiam imminens tempus denotat, perinde ac cito. ut Esa. 22. et 1. Cor. 15. Edamus et bibamus, cras enim moriemur: id est, citissime, ut quidem nos prophetae stulte territant. Iosuae 22. Cras dicent filii vestri filiis nostris: pro, paulo post. Sic, Nolite esse soliciti de crastino: id est, de mox sequente ac imminente tempore, Matthaei 6. Dicetur de hac vocula etiam in Hodie.
CREO, verbum plerumque ac maxime proprie significat aliquid divina potentia ex nihilo fieri: sicut caelum ac terra, aliaeque creaturae a Deo immensa potentia ac sapientia ( Gen. 1. ) creatae esse dicuntur. Aliquando vicina quadam significatione et leni catachresi, de novo quopiam ac inaudito miraculo accipi solet: ut Num. 16. 18 dicit Moyses, quod creationem creabit Dominus, et novo ac prius inaudito exemplo perdet Chore, Datan et Abiron, quos terra devoravit, quod inauditum fuerat priorib. seculis. Denique etiam piorum renovatio ac conversio dicitur Creatio, eo quod nova ac minime physica naturalive ratione ex pessimis satanae filiis et ministris ac mancipiis,
filii Dei fiunt: idque quasi prorsus ex nihilo, certe non ex carne ac sanguine, nec ex voluntate viri, sed ex ipsomet Deo. Iohan. 1. Psalm. 102. Populus qui creabitur, laudabit te. Sic Psalm. 51, petit in conversis creari cor novum. Et Paulus etiam valde significanti verbo condendi, quod saepe verbo creationis aequivalet, novam istam hominis pii formationem indicat. ut, Conditus secundum imaginem. Et, Conditi ad bona opera. Et inde vox κτίσις crebro Creatura vertitur. Sic verbum Creandi etiam Esaiae 65, et Ezech 28, de nova piorum formatione accipitur.
CREATURAE, omnia ea quae a Deo conduntur, vocari solent. Nam etsi nunc communi modo, omnia ex aliquo, et ex nihilo nihil fiat, ut physici loquuntur: tamen initio omnia ex nihilo sunt facta. Unde quotidie species et alia propagantur: quare ratione primae creationis, omnia adhuc creari, et creaturae Dei dicuntur. Significat igitur vox Creaturae, omnia corporalia et spiritualia, rationalia, bruta, et etiam anima carentia, aut prorsus mortua. Sed peculiari quodam usu, aut etiam abusu, creatura significat ipsum hominem ut Marci ultimo, Praedicate Evangelium omni creaturae: id est, omnibus hominibus posito forte nomine generis pro specie, sicut et vox Mortalis hominem tantum aliquando declarat. Sic aliqui dictum Rom. 8, quod creatura est corruptioni subiecta, restringere volunt ad solum hominem: verum ibi Paulus clare de tota rerum natura agit. Aliquando politice vox haec accipitur. 1 Petr. 2. Subiecti estote omni humanae creaturae: potest intelligi de omnibus hominibus, unicuique suo loco, modo ac ratione. Sed alii creaturam ibi intelligunt de ordinatione, sicut et Latini dicunt creari consules, rectores, iudices, pontifices, doctores, et alios magistratus, tum in politia, tum in Ecclesia ac schola. Vocantur autem humana creatura, quodetsi omnis talis ordinatio aut magistratus a Deo sit: tamen per homines ordinatur, aut creatur. Nova creatura saepe in novo Testamento de regeneratis aut renovatis accipitur, seu de novo homine iam in conversis ad imaginem Dei condito.
CREDO verbum exponetur in voce FIDEI: tametsi dictum de eo satis sit in libello de Voce et re fidei. Hoc igitur tantum nunc breviter moneo, alias verbum Credere humano aut communi more accipi pro opinari. Sic aliqui illud Pauli exponunt, Nunc propior est salus, quam cum credidimus: id est, quam cum stulte opinabamur, nos operibus legis servari posse. Cum enim hominibus aut humanis iudiciis credimus, quae incerta sunt, temere credimus, incertamque opinionem concipimus: illa enim omnia sunt incerta ac fallacia. sed cum ipsi Deo credimus, vera ac solida noticia est. Porro credere in reb. divinis alias solam generalemque noticiam indicat, quod videlicet Deus sit talis, et eo modo velit aliquibus propitius esse: quale Credere etiam daemones, teste Iacobo, habent, et contremiscunt. Alias etiam specialiorem, quod mihi velit esse propitius pater, cui fiducia quoque necessario inest. Distinguunt porro Patres istas tres phrases, Credere Deum, Credere Deo, Credere in Deum: quod Credere Deum, sit idem ac sentire, esse Deum, esse omnipotentem, sapientem, iustum, bonum, creatorem et gubernatorem, providentem rerum omnium: Credere Deo, sit verbis eius fidem habere, quae duae significationes huius verbi etiam erga homines in usu sunt: sed Credere in Deum, proprie volunt significare, fiduciam suam in eum collocare, eum timere, ac ex eo solo pendere. Verum de his alibi. Creditum esse aliquid alicui, est idem quod concreditum, aut commissum. 1. Cor. 9. Dispensatio mihi credita est. Roman. 3. Credita Iudaeis sunt eloquia Dei. Gal. 2. Cum vidissent mihi esse creditum Evangelium praeputii. pro, fidei meae divinitus commissum.
CREMIUM, in veteri versione Psalterii significat ligna, aut faces ligneas, ad cremandum probe arefactas, et penitus desiccatas, quibus Psaltes suum afflictionibus extenuatum corpus comparat. Columella dicit, rusticos vocare Cremia, sarmenta, aut alios palmites arentes. Alii indoctiores interpretes hanc vocem exposuerunt tum de frixorio, tum de crusta sartagini intus aut foris adhaerente: tum denique de rebus nimium frixis, et veluti torrendo exustis.
CRESCERE verbum nihil admodum peculiare habet in Sacris literis, prae Latino sermone. Nam et res corporeae crescere dicuntur quantitate, tum continua, tum discreta: et per metaphoram etiam de reb. incorporeis dicitur, ut honos ac nomen alicuius. Sic Baptista dicit Iohan. 3, Oportere Christum quidem crescere, se autem imminui: non quod Baptista praesentia Christi minor fieret: sed quod praefulgens gloria Christi, ipsum veluti solis splendor lunam aut stellas obscurabat. Quod porro in Genesi dicitur Crescite et multiplicamini, et replete terram: ibidem abunde exponitur. Tria enim illa verba ibi pene synonyma et aequivalentia sunt. Caeterum phrasis Ire et crescere, 2. Par. 17: pro, subinde magis ac magis crescere, suo loco in verbo Ire, aut Vadere, exponetur.
CRIBRUM, instrumentum est purgando frumento praeparatum: in quo, dum sua quadam ratione agitatur, minutiores sordes per fundi crebra exiliaque foramina decidunt: maiores autem et leviores superius supernatant, et in unum cumulum concursant, ut plena manu purgans tollere ea possit. Utitur hac similitudine Christus Luc. 22. et propheta Amos Cap. 9, de probatione ad explorationem piorum, totiusque Ecclesiae. Memorabile autem in primis est, quod Christus hoc munus satanae, ex permissione Dei tamen, adscribit. Nam in explorationibus crucis, aut etiam errorum ac corruptelarum, sic solent sordes infra et supra a genuino frumento separari ac excidere: nec tamen in paruo interim periculo sunt etiam ipsa meliora grana, si praesertim aliquando violentius cribrum agitetur, ne superne excutiantur. Verum Dominus est, qui non patitur nos tentari supra quam ferre possumus, sed dat simul optatum eventum et proventum.
CRIMEN, quodvis gravius et magis notorium delictum in Sacris literis vocatur. Ideo Paulus vult 1. Timoth. 3, et Tit. 1, episcopum esse sine crimine, non sine omni peccato, quod fieri nequit: tametsi in Graeco est potius Inculpatus.
CRUDELIS vox, אכצר achzar, peculiari quadam emphasi in Sacris literis usurpatur, pro, acerbo adversario. Proverb. 5. Ne des annos tuos crudeli: quidam interpretantur meretrici. Sed forte rectius accipies de marito adulterae, qui rivalem interficere crudeliter solet: quod ibi Salomon adultero iuveni minitatur. Iob 30. Mutatus est mihi in crudelem. Et Proverb. 17. Angelus crudelis mittatur contra eum: id est, acerbissimus hostis.
CRUX, notum instrumentum supplicii est olim quidem Romanis, Graecis ac Iudaeis valde usitatum in puniendis facinorosis: sed in novo testamento, ob reverentiam passionis Christi abolitum. Per quandam catachresin autem significat omnis generis calamitates piorum, praesertim veritatis gratia toleratas. Credo id ideo fieri, quia Christiani suis calamitatibus a satana et impio mundo illatis, passioni crucique Christi conformantur. Quare ab instrumento supplicii ipsius Domini, omnes ipsorum plagae cruces vocantur. Apparet tamen et olim apud Ethnicos hanc abusionem vocis non ignotam fuisse. Nam in Terentio quispiam, scorta adolescentum cruces vocat, quod multarum calamitatum iuvenibus causa sint, varieque eos excarnificent. Nec etiam male inde verbum Crucio deducere queas Magna
sane utriusque vocis ac soni affinitas esse videtur. Crucifigere, aut Crucifigi, aliquando simpliciter interficere aut interfici significat Inde per metaphoram dicuntur pii esse crucifixi, quia peccato et mundo sunt quasi interfecti ac mortui, eique penitus renunciarunt. Sic Paulus dicitur mundo crucifixus, et vicissim mundus illi, Galat. 6. id est, penitus alienus a studiis et cupiditatibus mundi, et vicissim illi mundus nulla in parte amicus aut propitius, eiusve actiones vitam ac mores probans. Vicina huic significatio est, cum caro et vetus Adam, item concupiscentiae dicuntur in piis crucifixae, Rom 6. Gal 5. Qui Christi sunt, carnem cum suis concupiscentiis crucifixerunt: id est, tum voto aut animo penitus damnarunt, tum etiam opere ipso, regente eos Spiritu sancto, mortificare et veluti frangere et abolere sedulo coeperunt. Crux etiam passionem ac meritum Christi per metonymiam significat. ut 1. Corint. 1. Sermo crucis: id est, de passione Christi. Et, Ne evacuetur scandalum crucis. Item, gloriari in cruce Christi, Galat. 6. Et, Inimici crucis Christi, Phil. 3: pro, passionis ac doctrinae Christi. Denique Crux Christi etiam persecutionem significat. ut Galat. 6. Tantum ne cruce Christi prematur. Non nimium recedit ab hac significatione praedicta vox, cum Christus iubet suos sectatores mox tollere crucem. Intelligit enim, eos debere paratissimos esse ad ferendas omnigenas calamitates, propter veritatem, religionemque suam. Videtur autem illa loquutio Christi esse desumpta ex eo more, quod crucifigendi cogebantur propriam crucem ad locum supplicii baiulare: ut in Evangelica historia habemus. Perinde ergo acci piendum est Christi dictum, ac si quis nunc ad alium diceret, Circumpone laqueum collo (quia solet statim coram tribunali alicubi suspendendis laqueus imponi) volens indicare, eum omni hora ac momento debere esse pa ratum ad extremum tristissimumque supplicium, multo vero magis ad alias minores calamitates, etc.
CUBILE, pro loco occulto, aut actione occulta ponitur. ut, Iniquitatem cogitat in cubili suae, Psal. 36. Vae operantib. malum in cubilibus suis, Mich. 2: pro, clam fraudes molientibus, ac scelera patrantibus. Assiduitatem quandam obstinatae malitiae indicat, quod non subito affectu commotus quis patret mala, quod minoris malitae est: sed etiam in ipso lecto, ubi quiescendum esset, meditatur scelus. Locus alioqui Psal. 41, Omne cubile eius versasti in infirmitate eius: a plerisque de recreatione quadam accipitur. sicut lectus in hoc ipsum excutitur et agitatur, ut mollius cubetiacens. Cubile κοίτη pro re venerea nonnunquam ponitur, idque tum de honesto coitu coniugii: ut cum Rebecca ex uno κοίτην lectum aut conceptum habuisse dicitur, Roman. 9. De turpi autem, Roman. 13. habetur: non in cubilibus aut proteruitatibus: id est, non in scortationibus. Cubile synecdochicos ponitur pro eo quod fit in cubili, quod solet esse honestum ab honestis, et turpe, a turpibus factum.
CUBICULUM, pro loco secreto. Sic Psalmista dicit: In cubilibus vestris compungimini.: vel etiam in ipsis lectis, ac inter quiescendum.
CUBITUS, mensurae genus est, quo plerunque Scriptura metitur quantitates continuas in rebus Sacris et domesticis.
CULEX, notum genus minimarum muscarum est. Solet autem quasi proverbio maximis animalibus opponi. Sic vetus proverbium habet de immodicis amplificationibus, Ex culice elephantum facere: aut etiam contra, rem maximam axtenuando. Sic et Christus proverbialiter hac voce utitur: Culicem excolare, et Camelum devorare: pro, in reb. minimis, et praesertim peccatis, ut sunt violationes humanarum traditiuncularum, summam religiosita tem ac diligentiam adhibere, cuiusmodi nunc est, putare esse grande piaculum, vel gustare solum carnes die veneris, aut in quadragesima: contra autem, in gravissimis peccatis, ut est studium falsae doctrinae, et persecutio piorum doctorum, securo ociosoque animo esse. Sumpta vero est locutio aut proverbium hoc inde, quod solemus lac aut alios liquores, si quid immundi in est, per pannum aliquem transfundere, ut transmisso puriore liquore sordes superius remaneant. Iam quid stultius esset, quam minimas sordes, ut est culex, sic percolando separare: et contra maximas, ut est camelus, in ipso liquore relinquere, easque simul deglutire? Simile quid est, Fectuca in oculo videre, trabem autem negligere.
CUM praepositio in Sacris literis varia omnino huic linguae propria significata habet, quae ut potero percurram. Saepe instrumentum significat: ut, Percutere cum gladio. Verbum cum aliquo, pro alicui factum: Psalm. 105. Recordatus est verbi sanctitatis suae cum Abraham: pro, sacrosanctae promissionis Abrahamo factae. Cum aliquo esse Deum, aut Dominum: pro, ei assistere, opitulari, patrocinari, etc. David crescebat, quia Iehova erat cum eo. 1. Paralip. 11. Portio cum Deo: pro, a Deo. Ista est portio hominis impii cum Deo: pro, â Deo. Cum Deo aliquid facere, 1. Sam. 14: pro, adiutum potentera Deo, gloriose aliquid facere. Cum aliquo pugnare, aut aliud quid facere, non raro pro contra ponitur. Instruxit cum eo aciem: 2. Paralip. 13. pro, contra eum. Pugnavit Iehova cum inimicis Israelis: pro, contra. 2. Par. 20. Haec phrasis etiam Latinae et aliis Linguis ignota non est. Cum aliquo aliquid esse: pro, esse eius consilium, opus, aut qualitatem seu naturam. Quod est cum omnipotente, non abscondam: Iob 27. pro, quae Deus facere solet. Cum Iehova est misericordia. Psal. 8. pro, Iehova est misericors. Fuit cum corde Davidis aedificare domum Domino: pro, eius consilium, mens, sententia. 1. Reg. 2. Secretum Iehovae cum rectis: Proverb. 3: pro, notum est illis. Erga. Cum sancto sanctus fueris, cum perverso perveteris: pro erga sanctos et perversos talis eris. Dormire cum pignore, Deuter. 24. Non dormies cum pignore eius: id est, retento eius pignore per noctem tecum, vel apud te, aut quin prius reddas pauperi suum pignus. Non erit memoria sapientis cum stulto in seculum. Eccles. 2: pro, uterque oblivioni tradetur. Apud, aut iudicium. 1. Sam. 2. Puer Samuel crescebat, et fiebat bonus cum Deo et hominibus: pro, apud, aut iudicio Dei et hominum probabatur. Sic et de Christo dicitur Lucae secundo. Quandiu, aut durante aliqua re. Psalmo septuagesimo secundo: Timebunt te cum sole: id est, quandiu sol stabit, aut durabit. Vide suo loco Mecum et Tecum. Si. nam Cum et Quando adverbia temporis, non raro pro coniunctione Si ponuntur: quod etiam in aliis linguis fit, ob quandam rerum ipsarum vicinitatem. In Latino ac Germanico sermone exempla porferri nihil attinet, ob nimiam huius Enallages frequentiam. In Sacris literis unum aut alterum recitabimus. Exodi 22 saepe leges aut praecepta inchoantur hac vocula, Cum, vel, si quis furatus fuerit, etc. Sic saepe dicitur, Invenies Deum, Cum, quando, vel si quaesieris eum toto corde. Sic Christus dicit Apostolis: Cum Omnia feceritis, dicite, servi inutiles sumus: pro, si. Nemo enim in hac vita omnia praecepta Dei vere faciet. Conditionaliter ergo id a Christo dicitur, quod etiamsi omnia faceremus, tamen deberemus nos agnoscere pro servis inutilibus. Rom. 2. Cum gentes natura ea quae sunt Legis fecerint: pro, si fecerint. Quam eius voculae vim esse, satis ipsemet Apostolus eum locum concludens monstrat. dicit enim: Si igitur praeputium legis iustificationes servaverit. Sic et Germanicum Vuenn, promiscue iam temporis adverbium est, iam coniunctio conditionalis. Verum de hac particula, et loco Rom. 2. habes prolixam tractationem in Resolutione argumentorum disputationis
meae Ihenensis. Cum coniunctio, aliquando causam alicuius sequentis effectus, aut etiam rationem vel probationem sequentis alicuius sententiae, etiam apud Latinos declarat, seu inchoat.
CURRO, notissimae significationis verbum, aliquid Hebraismi in se habet: non tamen adeo obscuri, quin etiam ex Latino sermone iudicari possit. Nam cum in Sacris literis plurimum ponatur verbum Ambulare, et Via, pro vocatione, functione aut vita hominis, currere et cursus plerunque in rebus religionis ponitur. Non enim hîc simplex aut communis quaedam ambulatio tantum requiritur, sed summa festinatio ac diligentia, in administrando tam sacro negotio. Currebant, et non mittebam eos: Ierem. 33. Ut gloriari possim quod non in vanum cucurrerim, Phil. 2. Item: Sic curro, non quasi in incertum. 1. Cor. 9. Sic, Cum impleret Iohannes cursum suum. Pro communi omnium Christianorum pictatis studio ponitur non raro. ut, Currebatis bene. Galat. 5. Sic Psal. 119. Viam mandatorum tuorum curram.
Currere etiam dicitur sermo Domini, ut cum de eius propagatione agitur. 2. Thess. 3. Orate fratres pro nobis, ut sermo Domini currat. Dicuntur impii quoque currere, Proverb. 1. Pedes eorum ad malum currunt, et festinant ut effundat sanguinem. Currere cum peditibus, Ierem. 12. pro, cum imbecillioribus errare. Dicit enim ibi Deus prophetae, quod si vix potuerit recte certare cum suis popularibus, pietatis adversariis, longe infelicius sit cum Deo ipso litigaturus: perinde ac si is qui pedites cursu vincere non potuerit, cum equitibus contendere velit. Currere facere in tertia significatione, saepe Hebraeis simpliciter significat accelerare Ierem. 49. Currere faciam Israelem ab Idumea: pro, celerrime liberabo. Sic Gen. 41. Currere fecerunt eum a lacu: pro, cito eduxerunt. 2. Paral. 35. Sanctificata elixaverunt, et currere fecerunt universis filiis Israel: id est, celeriter porrexerunt. Psal. 68. Aethiopia faciet currere manus suas Deo: pro, celeriter protendet ac dabit suas manus. 2. Reg. 3. Altaria quae fecerat Manasse, destruxit, et currere fecit inde: pro, statim amovit.
CURRUS, pro praecipua parte, aut etiam flore exercitus, crebro in Sacris literis ponitur. Utebantur enim olim falcatis curribus, qua vi maxime confidebant se hostilem aciem perfringere aut dissipare posse. Nec tantum de humano exercitu utitur hac voce Scriptura, sed et de ipsa Dei militia, sive concionatorum sive angelorum: ut Psal. 68. Per metaphoram vero Elias vocatur Currus et equites Israel, propterea quod ille sana doctrina hortando ad poenitentiam, et precibus suis fortius pugnabat contra omnes hostes, praesertim summum illum hostem, nempe iram Dei pro Israele, quam reges, duces ac milites Israelitarum. Erat igitur revera unicum praesidium ac columen populi Dei, cum interea eum rex vocaret perturbatorem totius Israelis. Ponitur tamen haec vox aliquando et pro equis, tales currus trahentibus. ut 2. Samuel. 8. Subnervavit David omnem currum, et succidit suffragines equorum. Item pro hominibus, 2. Sam. 10. Occidit David septingentos currus: id est, milites qui illis vehebantur, et inde pugnabant.
CUSTODIRE, plures habet significationes, et phrases Scripturae proprias. Alias enim dicitur de illa Levitica observatione rituum, qua ordinati coetus Levitarum summa diligentia suo tempore ac loco sibi demandatas templi functiones, sive in sacrificando, sive in psallendo, sive denique in docendo observare tenebantur. ut 2. Paralip. 7. Sacerdotes in custodiis suis stabant: id est, in deputatis locis ac functionibus. Levitic. 22. Custodiant custodiam meam. Et Numer. 9. Custodiam Iehovae servabunt. Alias ponitur pro observatione praeceptorum Dei generali, quae ab omnibus hominibus flagitatur: idque perfectissima, et huic naturae etiam renatae plane impossibili. ut, Si vis in vitam ingredi, serva aut custodi mandata. Deuteron. 6. Audi et custodias: pro, diligenter observes ut facias, etc. Ibidem: Iustitia erit nobis, cum custodierimus ut faciamus omne praeceptum istud. Alias dicitur de quadam custodia verbi, piis iuvante Deo possibili. ut, Beati qui audiunt verbum Dei, et custodiunt illud. Hoc si diceretur de illa perfectissima custodia aut perfectione mandatorum Dei, nemo plane foret beatus, quia eam nemo prorsus praestare potest. Sic hoc verbum Psalmo 119 intelligendum, ubi valde crebro reperitur. Sic et Iohan. decimoquarto dicitur, quod Deus sit ad eum venturus, et cum illo mansurus, qui custodierit sermonem eius. Iohannis porro 17, etiam clarius in hoc sensu accipitur, cum Christus affirmat Apostolos custodivisse sermones Dei. Complectitur autem haec custodia primum conservationem purae doctrinae: deinde serium studium credendi verbo ac promissionibus Dei, et parendi praeceptis eius. Sic et D. Virgo dicitur custodivisse in corde suo omnia Christi verba. Custodire, pro cavere etiam in aliis linguis dicitur. Custodire animam in vitam aeternam. Iohannis 12, pro conservare: ubi verbum conatus pro effectu ponitur. Custodire Deum, Oseae quarto, Iehovam dereliquerunt custodire: pro, obedire ei. Custodire civitatem, plerunque in bonam partem accipitur: sed nonnunquam etiam in malam reperitur. ut 2. Samuel. 11. Ioab custodivit: pro obsedit civitatem. Psalmo 17, Per verbum labiorum tuorum custodivi vias dissipatoris: pro, cavi, vel etiam cohibui. Custodire aliquando alteri verbo iunctum, simpliciter diligentiam quandam in agendo notat. ut cum dicitur, Custodi ut facias, vel facere, vel faciendo, vel ad faciendum: pro, diligenter, serio ac sollicite facias, etc. Custodire animam animabus, et custoditum esse in anima, ut hoc aut illud faciat aut omittat: pro, cavere ne semetipsum perdat, dum hoc aut illud facit aut omittit. Deuter. 4. Custodi animam tuam valde, ne obliviscaris mandatorum. Ios 23. Custodite animas vestras valde, ut diligatis Deum vestrum.
CUSTODIA, alias functionem aliquam in templo significat, ut supra dixi: alias, vigilias nocturnas: nam et Iudaei noctem in quatuor custodias, ut Romani in quatuor vigilias, distribuerunt. Hinc illud, A custodia matutina usque in noctem speret Israel: id est, per totam diem. Erat autem ea custodiarum aut vigiliarum ratio, ut divisa nocte in quatuor partes, singulae partes tribus inaequalibus horis constarent. Sic enim veteres omnes dies longas aut breves in 12 partes, quas horas inaequales vocarunt, distribuerunt: de qua re in vocabulo Horae dicetur. Prima ergo vigilia aut custodia, durabat primis tribus horis, aut primo quadrante noctis, facto initio mox ab occasu usque ad canticinium. Secunda vigilia, custodia aut quadrans, durabat sequentibus tribus horis, usque ad mediam aut intempestam noctem. Tertia, inde usque ad primum gallicinium. Quarta, usque ad ortum solis, quae vocabatur custodia matutina. Fiebat vero ea divisio noctis ob militiae usum, quo singulis partibus diversi manipuli aut cohortes excubarent, ne una tota nocte vigilando vel enecaretur insomnia ac frigore, vel dormitando male custodiret. Ex re militari porro et a consuetudine castrensi, erant vocabula translata in communem consuetudinem ac vitam, et etiam sermonem. Ponitur quoque Custodia pro brevissimo tempore: quia illae tres horae mox praeterfluebant. Unde Psalm. 90 habet, Mille autem anni ante oculos tuos tanquam dies hesterna quae praeteriit. Et, Custodia in nocte, quae pro nihilo habetur, eorum anni erunt.
Custodire custodiam Domini, pro observatione mandatorum Dei ponitur, 1. Reg. 2. Malach. 3. et Zach. 3. In custodiam esse aliquid: pro, diligenter custodiri. Num. 29, Erit cinis ille in custodiam filiis Israel: pro, summa cura custodietur. Nox custodiarum Exod. 12, Nox custodiarum est Domino: pro, summa diligentia observari, et solennibus quibusdam caeremoniis ac cultibus in gloriam Domini peragi debet. Super suam cuspiam stare Habac. 2. Super custodiam meam stabo, et audiam quid loquatur in me Dominus: pro, summa diligentia observabo patefactionem divinae voluntatis aut mandati: aut eam mox populo exponam, sicut solent vigiles in turribus. Custodiam ponere ori, Psalm. 141: pro, cavere ne quid temere aut impie effutiat os nostrum.
Custodum turris, 2. Regum 17. Percussit civitatem a turre custodum usque ad civitatem munitam: pro, omnia magna et parva oppida, ac turriculas denique expugnavit. Fiunt autem turres custodum alibi, ad custodiendos tantum fructus in agris aut vinetis: alibi etiam, ad custodiendam totam regionem, ad praevidendos a longe adventantes hostes, et dandum signum: denique ad custodiendos angustos transitus, qua hostis posset in regionem irrumpere.
CYMBALUM, genus instrumenti Musici, cuius saepe fit mentio in descriptione rituum et instrumentorum Musicorum templi. 2. Reg. 6. 1. Par. 13. 15. 16. Psal. 150, iubemur laudare Deum in variis cymbalis: pro, omnibus modis ac rationibus.
CYMINUM, est genus parvi leguminis aut grani, non valde foeniculo dissimilis, cuius sylvestris species domestica melior est. Eius aliquoties in Sacris literis fit mentio. ut Esaias capite 28 sumit a re rustica similitudinem, quod sicut agricola omnibus rebus tribuit suum modum ac tempus, aliaque frumenta aut legumina aliter tractat: sic et Deus statuat omnia recte distribuere, et vicissim debitam obedientiam cultumque ab homine exigere velit. Porro Christus Matthaei 23. Perversum iudicium aut religionem Pharisaeorum taxat, quod cyminum et mentam decimabant, ac de illis vilissimis rebus summa diligentia decimas Domino offerebant: interea vero res longe maximas, ad religionem, cultum ac gloriam Dei et hominum salutem pertinentes, foedissime negligebant. imo et petulanter violabant ac transgrediebantur. Videtur pene fuisse proverbialem quandam locutionem: sicut et illas de culice ac camelo, item de festuca ac trabe. Sic et Graeci proverbiali quadam sermonis forma, nimium sordidos κυμινοπρήστας cyminisecos vocârunt, quasi nec in minima re de suo iure decedere, ut est dimidium grani cymini, et alteri id concedere velint: sed etiam unicum cymini granum in duas partes dividi, sibique suam partem dari flagitaverint.
CYPRESSUS arbor crebro in Sacris literis nominatur, tum ob eximiam proceritatem, tum et ob ligni in aedificiis nobilitatem, Cant. 1. et alibi.
CYRUS, rex Persarum, eversor Babylonis, et liberator populi Dei, non obscure aliquoties ipsum verum Meschiam ac liberatorem indicat, praesertim Esaiae 44 et 45. Sunt enim ibi quaedam nimium gloriosa epitheta et tituli, qui illi terreno Monarchae non optime convenire queunt, ut necessario sub eius nomine ac persona de vero Meschia ac liberatore intelligi debeant.
D
DAEMONIUM, Graeca vox a scientia, ut volunt, deducta: significat in Sacris literis proprie ipsos pravos spiritus vel angelos, quos et Satanas et Diabolos vocamus. De hac igitur voce, vel potius re, in vocabulo Diaboli. Nunc pauca adiiciam. Credo gentiles ideo diabolos vocasse Daemonia, a sciendo: quia viderunt saepe illos spiritus futura praescire, ac praenunciare. Quod etiam Plato in Cratylo, et Lactantius lib. 2, testantur. Aliquando tamen Daemones dicti sunt gentilibus, Deorum filii: corpora quidem, sed tamen immortalia habentes, ut ipsi eos esse confinxerunt. Hoc sensu Act. 17 philosophi et alii Athenienses dicunt, Paulum annunciare novos daemonas: id est, quosdam recens natos deorum filios. Doctrina porro daemoniorum. apud Paulum, est doctrina a diabolis excitata, ac in mundum et Ecclesiam invecta: quasi diceret, Non est humanum, sed diabolicum inventum. Aliquando Daemonium videtur significare idolum. 1. Cor. 10. Quae gentes immolant, daemoniis immolant: Et, Nolo vos esse participes daemoniorum.
DAMNARE, et DAMNATIO, in verbo Condemno exponitur.
DARE verbum varios idiotismos in hac lingua, tum per se, tum ratione adiunctarum vocum habet: quos ordine percurram. Illud autem ante omnia moneo, valde crebro idem plane valere, quod verbum Pono, in Sacris. Quare saepe inter se coniunguntur, saepe etiam pro se invicem ponuntur: ut qui alterutrum norit, utrunque norit. De qua re in verbo PONO. Plurimae quoque locutiones huius verbi possunt exponi per facere, efficere, aut fieri. Significat igitur crebro Permittere. Numer. 21. Neque dedit rex Syon, pertransire Israelem per terminum aut regionem suam. Non dabit in commotionem pedem tuum: Psalmo 121: pro, non permittet ut nutes. Exod. 3. Non dabit vos Pharao: pro, permittet. Psalm. 55. Non dabit in aeternum nutationem iusto. Psalm. 16. Non dabis sanctum tuum videre corruptionem. Sic et Numer. 21, Chamos dedit filios suos fugitivos, et filias captivas. De qua significatione plura in verbo TRADERE. Est alioqui etiam propria Regula a nobis proposita, de verbis significantibus permissionem alicuius rei aut actionis. Pro impetrare aliqui exponunt illud 1. Iohan. 5, Si quis viderit fratrem peccantem non ad mortem, oret, et dabit ei vitam. Sed puto illud (Dabit) referendum esse ad Deum, quod Deus exoratus dabit vitam et poenitentiam.
Dare et Ponere admodum crebro pro se invicem ponuntur in Sacris, ut prius dixi. Ierem. 5. Dedit eum in carcerem aut cypum: pro, posuit. Genes 48. Dabo te in coetum populorum: pro, ponam aut faciam ut habeas multos posteros. Dare aliquid, est efficere ut hoc sit illud. Psalm. 2. Dabo gentes haereditatem tuam, et possessionem tuam fines terrae: id est, ut sit haereditas tua. Sic Dare acervos: de quo infra. Existimare aut tractare sonat interdum. Genes. 42. Dedit nos sicut exploratores: pro, habuit nos pro exploratoribus. Sic Anna 1. Samuel. 1. inquit, Ne des ancillam tuam coram filia Belial: id est, ne reputes me talem esse, seu, ne me cum tali conferas aut computes, aut perinde tractes acerba obiurgatione. Isaiae 53. Dedit cum impiis sepulchrum eius, et cum divite in mortibus eius: id est, sic est Christus interfectus ut dives, et sic sepultus ut impii. Dare igitur cum impiis, est eum consimiliter tractare. Nuptui dare, Genes. 29. Non fit sic apud nos, ut detur iunior ante primogenitam: pro, ut nuptui vel marito detur, aut elocetur. Voces dare, Ierem. 51. et saepe alias, pro excitare tonitrua. Dare vocem cum fletu, Genes. 45. pro,
exclamare cum ululatu. Hostes dare tergum, est in fugam convertere. Psalm. 18 2. Samuel. 22. Inimicos meos dedisti dorsum. Latini aliquando hoc intelligerent de ipsis hostibus, quod terga de derint aut verterint. Dare ergo tergum, est, efficere ut aliquis fugiat. Contra apud Latinos passive accipitur, pro fugere. Ancillam dare in sinum: pro, adiungere alicui ut sit concubina eius. Genes. 16. Viam dare in caput alicuius, 1. Reg. 8. et Ezech. 9. pro, secundum opera sua aliquem iudicare, aut castigare. Aliquem dare ad confitendum: pro, constituere ut celebret ac laudet Deum, in templo et instrumentis Musicis. 1. Paral. 16. Dare servum: pro, constituere. 1. Reg. 9. Dare caesores lignorum, Ios. 9 id est, constituere, efficere. Manus dare alicui, est ei se subiicere: forte quod victi praebent semet vinciendos, aut manus ligandas porrigunt. 2. Paral. 30. Esdr. 10. Contra dare manum in Aegyptios. Exod. 7. percutere eos significat. Verba pulchritudinis dare: Genes. 49. de facundia tribus Nephthalim dicitur. Ad mensuram dare, est parce dare. Nam qui large ac liberaliter aliquid donat, non adeo exacte ac scrupulose ponderat, metitur aut numerat. Iohan. 3. Non enim Deus dat ad mensuram Christo Spiritum sanctum. Aliis alioqui dicitur Deus dare pro sua quadam mensura. 1. Corinth. 12. quia omnes ex copia ac plenitudine Christi haurire cogimur. Aliquem dare in animam hostis: pro, in arbitrium aut libitum hostis. Ezech. 16. quia ibi et alibi saepe anima votum, desiderium aut cupiditatem significat. In acervos dare, vel simpliciter Dare aliquid acervos: pro destruere, aut convertere in acervos, crebro ponitur. Sicut et Ponere in acervos. Loco Lucae 11. Quod superest date eleemosynam, foede abutuntur Papistae, ad stabiliendam iustitiam operum: quem in voce Eleemosynae prolixe exponam. Est autem haec eius sententia, quasi dicat Christus: Interna vestra, aut pars interior vestri plena est rapina, et scelere. Date igitur quae intus sunt eleemosynam, et ecce omnia munda erunt vobis: id est, convertite rapax cor vestrum in benignitatem aut beneficentiam, seu expurgate ac emundate ipsum cor: et omnia externa, in quibus mundandis et purificandis vos tantopere laboratis, sua sponte erunt munda. Dare igitur ibi, idem quod efficere aut convertere declarat. Deo gloriam dare, est glorificare eum corde, timendo ac credendo, et ore eum celebrando: Ierem. 13. Iohan. 7. Seneca epist. lib. 15. epist. 96. Primus Dei est cultus, Deum orare, deinde illi reddere maiestatem suam, reddere bonitatem, sine qua nulla est maiestas. Vis Deum propitiare? Bonus esto. Satis illum coluit, quisquis imitatus est. Dare gladium in manus alicui Exod. 5. accusant Isralitae Moysen, quod dederit Aegyptiis gladium contra eos: id est, causam aut occasionem saeviendi contra ipsos. In maledictionem et iuramentum dare, Numer. 5. In signum et proverbium dare. Ezech. 4. pro, tale exemplum poenarum divinarum ac calamitatum in aliquo constituere, ut omnes alicui malum imprecantes dicant, Accidat tibi sicut illi, etc. Sicut Ovidius in Ibin, longum catalogum talium imprecationum, quae ab exemplis calamitosorum sumptae sunt, recenset. Contra autem est, Dare in benedictionem. In iuramentum dare, est, ut iurantes sibimet imprecentur hoc aut illud mali, quod tali homini accidit, si id verum sit aut non sit, si id fecerint aut non fecerint, de quo iurant. Concubitum alicui dare, Levit 18. pro, rem habere cum aliquo. Sic Dare fornicationes suas cum aliquibus, Ezech 23. In conspectu alicuius aliquem dare, Isaiae 41. Supra diximus in voce CONSPECTUS, significare subiicere. Aliquando etiam simpliciter significat proponere, ut Deuteron. 30. Benedictio et maledictio quas dedi coram te: pro, tibi proposui. In corde dare. Ezech. 35. Dedit in corde eius ad docendum: pro, reddidit eum aptum ad docendum. Cor alicui rei, aut ad aliquid dare, Eccles. 1. pro; assentiri ei, aut dedere semet illi. In opprobrium aut desertum dare, Ezech. 5. Psalm. 78. pro, efficere ut talis sit. Sic, Dedit me desolatam tota die moerentem, Thren. 1. pro, desolavit, talem effecit. Sic etiam, Dedi te ducem, 1. Reg. 16. Dare sortem, Actor. 1. est proiicere sortem, aut sortiri. Sic enim ibi sorte Matthiam elegerunt in Apostolatum. Hostes dare percussos: pro, efficere ut eos caedas Deuteron. 28. Faciem dare ad vel contra aliquem, Dan. 9. pro, ad eum sese vertere. Dicitur autem alias de conversione hominis ad Deum: alias etiam de irati Dei inspectione, aut iudicio ac poena super reos, Ezech. 14. Maculam dare in aliquem: pro laedere eum, ita ut vel cicatricem habeat, vel etiam aliqua parte corporis mutiletur. Levit. 24. In misericordias dari. Psalm. 106. Dedit eos in misericordias coram omnibus qui eos abduxerunt captivos: id est, effecit ut eorum misererentur. Palatum dare ad peccandum, Iob. 31. pro, permittere ut peccet male dicendo. Dare, pro imputare. Deuteron. 21. Ne des sanguinem innocentem in medio populi tui: pro, ne imputes. Numer. 12 inquit Aaron ad Moysen: Obsecro domine ne ponas super nos peccatum, quod stulte egimus, et quod peccavimus. Dare, pro convertere. Dabit pluviam terrae tuae pulverem: id est, efficiet ne pluat, aut ne pluvia riget vel foecundet terram. Deuter. 28. Dedit pluvias eorum grandinem, Psalm. 105. pro, convertit imbres eorum in grandinem. Dabo flumina tua in siccitatem, Ezech. 30. Dedi annos iniquitatis iuxta numerum dierum, Ezech. 4 pro, verti annos in dies. Longe aliter Proverb. 5 accipitur: Ne des alienis robur tuum, et annos tuos crudeli. id est, ne fortunas ac vitam tuam in exitium coniicias. Praevaricationem dare in Dominum, Numer. 31. pro, facere praevaricare contra Dominum. Dare probrum contra aliquem, Psalm. 50. id est, probro afficere eum. Dare sanguinem innocentem in medio populi: pro, imputare populo, Deuteronom. 21. Alioqui significat effundere, seu patrare iniustas caedes. Dare, pro perdere. Dabo domum tuam sicut Ieroboam filii Nebat, 1. Reg. 16. pro, simili calamitate aut poena eam perdam. Sic, Dare aliquem cum impiis: id est, simili sorte eos perdere. Studium dare suum, ut aliquid agat. Oseae 5. Non dabunt studium suum, ut revertantur ad Deum suum: pro, non id agent se dulo. Dedi vobis sanguinem super altare ad expiandum animas, Levit. 17. pro, praecepi, ordinavi, ut eo vos expiaretis. Dare alicui de fructu manuum suarum, Proverbiorum 31. pro, laudare mulierem ob laboriositatem ac industriam suam, aut etiam ornare eam dignis praemiis. Fortitudinem Deo date, Psalm. 68. pro, celebrate eum de fortitudine sua. Quis dabit, adverbium optantis est: pro, utinam. Quis dabit ut pro te moriar? Sed Iob 14, videtur de re impossibili dici: Quis dabit mundum de immundo? subintellige, Nemo. Verbi huius repetitio intendit significationem: sicut et aliorum. Sic Dando dare, ut Numer. 17. Dando dabis eis possessionem. Et Num. 3. Dati dati sunt a filiis Israel: pro, dono dati, aut penitus traditi.
DAVID, nomen proprium (a dilectione deductum) optimi ac praestantissimi regis totius Israelis: quod nomen tuum ob praestantiam, felicitatem, ac pietatem eius gubernationis, tum et ob promissionem illi de Meschia factam, saepe ipsummet Christum Dominum ac servatorem significat. ut Ierem. 30. legitur: Et servient Domino Deo suo, et David regi suo, quem eis excitabo.
DE, habet quidem varia significata in Sacris literis: sed quarum pleraque etiam in Latina lingua sunt usitata ac nota, ut inde iudicari ac intelligi queant.
DEALBARE, et DEALBATUS, primum per metaphoram hypocritas significat, ut Christus pharisaeos
vocat sepulchra dealbata: quod sicut sepulchra foris quidem pulchre cemento sunt candidata ac ex ornata, cum interim intus sint plena cadaveribus, vermibus, ac horrendo foetore: sic et illi foris fulgere sanctitate in gestu, vestitu, victu ac sermone videantur, cum interim corda eorum tum naturali aut innata corruptione, tum et actualibus peccatis essent contaminatissima. Sic et Paulus pontificem vocat parietem dealbatum, Actor. 23. Percutiet te Deus paries dealbate. Secundo, vicina huic locutioni ac metaphorae, seu significationi videtur esse et illa Ezechielis similitudo cap. 13. quod pseudoprophetae liniant calce, aut in crustent parietem ruinosum. Nam illa excusatio pravae religionis status Ecclesiae doctorum et conscientiarum, quam adhibebant seductores omnia excusantes, palliantes, et veluti coloribus quibusdam fucantes et pingentes et ornantes, etiam quaedam dealbatio aut contectio illius temporis foeditatum erat, seu quaedam ficulnea folia. Sic enim Deus damnabat, et veluti evertebat verbo suo, ac mox etiam poenis eversurum se minabatur eorum religionem ac politiam. Contra autem seductores tum excusabant religionem ac prava facta, tum etiam pacem et summam felicitatem pollicebantur. Tertio, Dealbare pro lavare aut mundare ponitur, posita generali voce pro speciali. Sic Apoc. 7 dicuntur pii dealbasse stolas suas in sanguine agni. Postremo, ab hac vel catachresi vel synecdocha, deducitur per metaphoram ea significatio, ut Dealbare a rebus corporeis ad ipsam animae lotionem transferatur: sicut David Psal. 51 orat dicens, Asperge me Domine hysopo, et super nive dealbabor: id est, si me sanguine Christi laveris, ero ab omnibus peccatis longe mundissimus. Sic in Apocalypsi, pii dicuntur dealbasse vestes suas in sanguine agni.
DEBITUM, Hebraica, aut certe Sacrarum literarum phrasis, primum per metaphoram peccatum significat: unde in Dominica oratione dicitur, Dimitte nobis debita nostra. Sunt autem peccata nostra quaedam debita, quia obligant ad poenam, nosque perinde coram Deo reos et poenis dignos reddunt, sicut aes alienum obaeratos facit obnoxios creditori. Deus quoque perinde a nobis flagitat satisfactionem pro admisso crimine, ac creditor flagitat solutionem debitorum. Nec deest etiam foenoris similitudo. Quanto enim diutius in peccato persistimus, tanto maius foenus seu augmentum poenae a nobis exigitur: sicut illud praeclarum citatur, Tarditatemque vindictae supplicii gravitate compensat. In hoc sensu vocantur Debitores Lucae 13 ii, super quos turris Siloa ceciderat: quos paulo ante peccatores dixerat. In novo sane Testamento valde usitatum est, ut peccata vocentur debita, et conditio nostra cum debitore conferatur: ut in parabola debentis 10000 talenta, in Iustificatione peccatricis, in Dominica oratione, in nomine Chirographi, in praedicto loco Lucae de casu turris Siloam. Sed an etiam ante Christum usitatum fuerit in Ecclesia, dubito: nisi quod Psalmus ait, Quae non rapueram tunc exoluebam, de Christo loquens. Qua autem ratione peccatum sit aut vocetur debitum, dictum est in libello de Iustificatione, prolixe. Secundo, debitum 1. Cor. 7. ipsam coniugum actionem significat, posita generali voce pro speciali: propterea quod inter alia officia, coniuges etiam hoc sibi invicem debent, sive procreationis gratia, sive restinguendi naturalis ardoris, ac vitandae scortationis causa. Vox alio qui Debitor, Rom. 1, et Debitores, Rom. 8, ac alibi, non valde obscurum sensum significationemve habet, ut peculiari expositione non egeat.
DECALVO verbum huius linguae idiotismo significat, aliquem suis ornamentis spolio: propterea quod mulierum praecipuus ornatus in coma consistit. Isaiae 3. Decalvabit Dominus verticem filiarum Syon, et erit pro crispanti crine calvitium. Significat etiam lugere, ut Mich 1. Decalvare et tondere super filios decimarum duarum. Nam in luctu sic solebant homines sese deformare. Aliquando etiam ignominiae causa aliqui decalvabantur. Sic dicitur Mich. 1. Decalvata est Hierusalem: pro, deformata, aut spoliata. Quae omnia supra uberius exposui, in voce Calvicii, Capitis, et Barbae.
DECEM, numerus finitus pro infinito haud raro ponitur, sicut et Septenarius, Eccles. 7. Sapientia magis corroborat sapientem, quam decem principes qui sunt in urbe. Iob 19, Decies me confunditis: pro, saepius. Genes. 31, Immutasti mercedem meam decies: pro, saepius. Sic Num. 14, queritur Deus, se iam decies tentatum esse ab Israelitis: pro, saepius. Daniel. 1, dicitur decuplum sapientiae repertum esse in pueris Hebraeis, prae aliis regio sumptu ac disciplina educatis. Sic aliqui decem cornua Daniel. 7, et Apoc. 1 ac 13 intelligunt pro multis inferioribus principibus, qui regnum amplissimum constituant. Ita et Agamemnon sibi decem Nestores, pro multis, exoptat. Non raro etiam Hebraei decem millia, pro ingenti, et veluti infinito numero ponunt: sicut et Graeci suam myriada. Quare Hebraei eum numerum nomine a multitudine sumpto notant, nempe Rebaba.
DECIPERE, et DECEPTIO, quantum quidem ad propriam usitatamque significationem attinet, notissimae voces sunt: sed in locis quibusdam Scripturae in quodam proprio ac obscuro sensu aut significatione usurpantur. ut Ierem. 20 legimus: Decepisti me Domine, et deceptus sum: Fortior me fuisti, et praevaluisti: Factus sum in derisionem tota die, Omnes subsannans me. Quem locum alii ita exponunt, quasi propheta queratur, Deum sibi non ita potenter patrocinari, sicut initio eius libri large promiserat. Alii intelligunt prophetam queri, quod Deus sibi initio non indicaverit illas importabiles difficultates, quae illi postea in suo curriculo acciderant: quas si praevidisset, nequaquam illud tam arduum prophetae munus suscepturus fuisset. Quare eum veluti deceptum esse a Deo, dum maiorem facilitatem ac felicitatem in sua functione sperat. Verum Roman. septimo adhuc multo obscurior locus est, ubi dicit Paulus: Peccatum enim nactum occasionem per praeceptum, decepit me, et per ipsum interfecit me. ubi valde obscure verbum (Decepit) usurpatur. Alii sane aliter eum locum explicant. Ego autem puto, ibi vocis (Decepit) sententiam esse, quod peccatum aut innata cordis perversitas, lege patefacta, ostenderit deceptum esse: ut sit posita res, pro eius indicatione: sicut plura eius loci verba exposui in Commentariis novi Testamenti. In Universalibus quoque praeceptis propriam quandam Regulam huius Hebraismi proposui, quod videlicet saepe voces rerum, aut res, pro noticia aut indicatione earum ponantur. quem idiotismum Linacer, factum pro dicto vocat: sicut et contra dictum pro facto, non raro ponitur. Ostendit autem peccatum per legem, deceptionem Pauli, hoc modo. Paulus antea studiosissimus quidem legis erat, eique obedire sedulo conabatur, nec etiam dubitabat se illi pro sui ingenii cordisve bonitate satisfacere abunde posse, atque adeo ipsi plenam obedientiam praestare, eoque modo omnino iustum esse: verum non satis intelligebat vel genuinum legis sensum, vel suam extremam cordis imbecillitatem, atque adeo regnans in se peccatum. Quare in media lege, sine lege se vixisse affirmat. Verum ubi Lex detracto velo clare fulgere coepit, et peccatum regnans in corde apparere, ibi peccatum, aut illa extrema corruptio cordis, indicavit per legem recte intellectam Paulo, eum vehementissime a veritate aberrasse,
aut deceptum esse, qui ex observatione legis iustitiam vitamque expectare aut sperare ausus sit: eaque indicatione interfecit, id est, contrivit eum, et prorsus in extremam desperationem de se suisque viribus ac libero arbitrio adduxit. Posses tamen illud Interfecit et perinde de indicatione intelligere, pro, ostendit esse interfectum aeterna ac spirituali morte, ut qui careret iustitia ac vita.
DECLINARE verbum per metaphoram varios Hebraismos efficit, quos compendio recensebo. Ratio autem metaphorae ea est, quod sicut profectio habet certum iter ab aliqua meta ad aliam, a quo qui declinat, aberrat: sic et omnes bonae actiones habent suam normam, a qua qui recedit, peccat. Primum, Declinare etiam solum positum, significat aberrare a recto, aut peccare. ut Numer. 5. Vir cuius uxor declinaverit: pro, peccaverit, vel adulterium commiserit. Psalm. 14. 53, Omnes declinaverunt simul: pro, veram doctrinam, et piam vitam deseruerunt. quod dictum etiam Rom. 3 citatur. Daniel. 9, Declinaverunt ne audirent. Declinare a Deo, pro, deserere Deum, et vel ad falsos deos, vel ad terrenas cupiditates inclinare. Declinare a iudiciis, a mandatis, a lege Dei, valde crebrum est in Sacris literis, praesertim Psalm. 119, de errore doctrinae ac vitae: quia qui a recta norma veritatis ac pietatis discedunt, veluti a vera via recedere videntur. Declinare iudicium alicuius, est iudicando ius ac aequitatem violare: ut Exod. 23, Non declinabis iudicium pauperis tui in lite: pro, ne falso in eius controversia pronunciaveris. Idem dictum ac locutio aliquanto clarius ac plenius repetitur Deuteron. 16. Declinare ad dexteram vel sinistram, tum illud significat, ne doctrinae aliquid addamus aut detrahamus: tum illud, ne in agendo vel nimium, vel parum faciamus, a recta linea verbi Dei discedendo: sicut philosophi disserverunt, Omnes virtutes et recte facta in quadam mediocritate consistere. Deuter. 5 de utroque praecipit Deus, dicens: Observabitis igitur, ut faciatis quae praecepit Dominus Deus vobis: non declinabis neque ad dexteram, neque ad sinistram: sed per viam quam praecepit Dominus Deus vester, ambulabitis, ut vivatis, etc. Ubi docet, et credendo et vivendo sequendam esse illam unicam verbi Dei normam: et nec vel plus vel minus credendum aut faciendum, quam ut Deus praescripsit tum in prima, tum in secunda tabula, ac denique Evangelio. Idem praeceptum et in fine 4. Proverb. renovatur. Quod etiam ad dexteram nimium inclinando peccari possit, satis testatur Ecclesiasticus cap. 7. dicens: Ne sis nimium iustus. Loquitur autem non de vera iustitia, in qua nemo nimius esse potest: sed de illo ἀκριβοδικάιῳ, seu nimio rigore iuris, ut cum pharisaei nolebant in Sabbatho velli spicas, aut sanari aegrotos. Declinare significat etiam ruere ad interitum, sicut Psal. 102 dicit: Dies mei sicut umbra declinaverunt. Et Psalm. 109, Sicut umbra cum declinat, abii. Sic Ierem. 6 dicitur, Vae nobis, quia declinavit dies: pro, ad occasum iam tendit. Declinare viam suam, est corrumpere doctrinam ac vitam, esse transgressorem et reum, non curare aut sequi Dominum, sed sua somnia ac cupiditates. Sic Isaiae 53 et 56, accusantur omnes homines: Unusquisque in viam suam declinavit. Aliquando tamen haec vox etiam in bonam partem accipitur, sicut saepe reperitur: Declinate a malo, et facite bonum. ut Psalm. 37. et 1. Pet. 3: Declina a malo, et fac bonum.
DECOR, et DECUS, pulchritudo quaedam, decentia, et veluti ornamentum, sed ferme extra rei existentiam aut substantiam consistens. Inde praeclara facta, et honores, ac laudes hominum, decora aliquorum esse dicuntur. In Exodo saepe inculcatur de illo eximio ornatu sacerdotalium vestimentorum, quod fiant in decorem et ornatum Aaronis: pro, ut summus sacerdos exquisite, et veluti cum quadam maiestate exornetur. Sic Psalm. 21 dicitur, Gloriam et decorem pones super regem: pro, exornabis eum sapientia, potentia, successu, autoritate. Haec enim sunt vera regum decora et ornamenta, non illa umbratilia vestimentorum et pomparum. Regem in decore suo videre, Isaiae 33, est videre eum florentem, et etiam externis ornamentis ornatum. Isaiae 53 negatur esse species aut decor Meschiae, ut magnifieri aut desiderari posset: id est, caruit externa quadam dignitate, potentia, gloria, et autoritate, quam sibi gubernatores huius mundi undique accersunt. Tribuitur nonnunquam et Deo haec vox, ut Psalm. 93: Dominus regnavit, et decorem indutus est. Et Psalm. 104. Domine Deus magnificatus es valde, gloriam et honorem induisti: amictus es lumine sicut vestimento. ubi decor spiritualis Dei non tantum illam gloriosam speciem significat, quae apparere etiam externa visione solet: sed multo magis illam internam speciem, qua piis animis veraeque fidei sese ostentat, ut omnipotentem, sapientem, iustum, veracem, misericordem, et qualis a nobis esse creditur et celebratur. Quare haec vox non raro cum confessione coniungitur, quod nos celebrando Deum talia ei quasi ornamenta aut vestimenta merito appingimus, aut attribuimus. Adorare Deum in decore sanctitatis, valde usitata phrasis est. Psal. 29. 96 1. Par. 16. et 2. Par. 20. Significat autem proprie quidem, pulcherrimum illum ornatum vestium sacerdotalium, in quibus divinum cultum peragebant. Per metaphoram autem, istum spiritualem ornatum contriti, et Deo fidentis cordis. Eadem etiam phrasis est Psal. 110, Populus tuus spontaneus in die virtutis tuae, in splendoribus sanctorum, vel potius sanctitatis: ubi eadem illa metaphorica significatio est, de qua modo dixi: nempe quod populus Meschiae colet eum in pulcherrimo illo ornatu spiritus, nempe contrito corde et vera fide: cum is suos adversarios, peccatum, Satanam, et mortem, potenter devicerit, et Ecclesiam sibi collegerit. Loqui decorem et gloriam magnificentiae Dei, Psal. 145, pro gloriosam, et decoram, aut splendidam magnificentiam praedicare. Esse in decorem et gloriam: pro, decorum, seu inclytum. Isaiae 4, In die illa erit germen Domini in decorem et gloriam: pro, decorum, seu inclytum et gloriosum.
DECRETUM, et DECERNO, ferme in malam partem accipitur a Paulo, pro humanis placitis: ut Ephes. 2, et Col. 2 apparet. Forte autem ideo hoc nomen humanis traditiunculis tribuitur, quod ea ex praeeunte quadam deliberatione et opinatione proveniunt: sicut Graeca etymologia dogmatis, a δοκέω, indicat: quibus deliberationibus Deus in proponenda sua religione non indiget, sed simpliciter dicit ac mandat quid fieri velit.
DEDICARE verbum, et DEDICATIO, non usque adeo huic linguae propriae voces sunt. Dicam tamen aliquid de eis, propter rudiores. Dedicare significat, Deo certis quibusdam ritibus ac caeremoniis consecrare. Primum enim, quando templa aut altaria, aliaeve res ad cultum Dei destinatae aedificabantur, tum mox certis ritibus Deo addicebantur et consecrabantur. Sic prolixe indicatur dedicatio altaris, Num. 7. et templi, Esdrae 6. Deinde Nehem. 12. etiam muri Hierusalem dedicantur Deo singulari pompa: id est, solenni quodam ritu ac precatione Deo offeruntur, et eius custodiae protectionique commendantur. Denique et novae domus, et vineae dedicari Deo solebant: ut Deut. 20. Commendabantur enim Deo, eiusque protectioni: et simul petebatur, ut Deus benediceret utentibus eis. seu erat quoddam agnoscere aut confiteri, id beneficium aut bonum esse a Deo: et occupatio aut usurpatio
cum eius invocatione, permissione, ac benedictione. Eadem vero illa dedicatio, etiam prophanatio ibidem vocatur: propterea quod in posterum licebat iis ad conmunem huius vitae, et quorumvis hominum usum, uti ac frui.
DEDUCERE verbum, per se nullum valde obscurum Hebraismum efficit: sed coniunctum cum certis vocibus, quas exponam. Deducere igitur canos alicuius cum sanguine ad inferos, significat cruenta morte finire eius vitam, seu interficere eum. Deducere autem in pace, significat pati eum mori morte naturali, aut concedere ei pacem donec moriatur. Utriusque exemplum habetur. 1. Reg 2. Deducere ad inferos, et reducere, 1. Sam. 2, significat Deum tum affligere alique gravissime, tum et liberare, idque potissimum in eodem homine, ut ante exaltationem praecedat gravis afflictio: sicut Christus dicitur a Paulo descendisse ad inferos, ut ascenderet in altum, et consequeretur nomen super omne nomen. Phrasin hanc ipsamet Anna mater Samuelis ibidem exponit, per vulnerare et sanare. Deducere in pulverem, id est, perdere aliquem prorsus, Psal. 7. Haec de Hebraismis huius verbi, ratione adiunctarum vocum. Sui alioqui ratione, aut per se, nihil omnino habet obscuritatis, nisi quod per metaphoram aliquando significat gubernare, et ad felicem exitum ex difficultatibus perducere. ut Psal. 5, Deduc me in iustitia tua propter inimicos meos: pro, tege me, ut omnia iuste, pie ac salutariter agam, ne habeant adversarii mei de quo triumphent, aut mihi insultent. Atque hic idiotismus satis frequens est in Sacris literis.
DEFICERE aliquando apostasian significat, Deut. 13, Defectionem מרה Sara locuta contra Dominum. Secundo, significat consumi, כלה Cala. Sic Gen. 25 legitur, Abrahamum defecisse, et mortuum esse: pro, paulatim consumptum senio, placide extinctum esse. Eadem huius verbi vis, aut certe valde huic cognata est, Psal. 119, Defecit ad salutem tuam anima mea, in verbum tuum speravi: Defecerunt ad verbum tuum oculi mei, dicendo, Quando consolaberis me? pro, prae longa, solicita ac molesta expectatione dilatae opis tuae quasi contabui, ac consumptus sum. Sic Psal. 31 dicitur, Defecerunt in labore meae vitae: pro, vita consumpta est. Tertio, hoc idem verbum in Latino, sed et in Hebraeo, modo hoc, modo eius synonyma, significant desinere. ut Psal. 12, Serva Domine, quoniam Gamar defecit, sanctus aut misericors: pro, desierunt amplius superesse pii. Quarto, significat privo. Defraudo cui laboro; et deficere facio animam meam bono: Ecclesiast. 4. pro, privo eam, defraudo genium meum necessariis commodis. Postremo, vox Defectionis cum singulari quadam emphasi 2. Thessal. 2 ponitur, cum dicit Paulus, Ultimam diem aut iudicium non venturum, antequam veniat ἀποστασία, aut defectio, et revelatus fuerit homo peccati. Quam vocem Defectionis alii quidem intelligunt de politica gentium defectione ab Imperio Romano Alii vero, et quidem rectius, de spirituali defectione a regno Christi: de qua spirituali ἀποστασία non tantum hic, sed et 1. Tim. 4 agit, eam diserte praedicens, quod quidam deficient a fide: et de spirituali verae religionis corruptione exponens. Cui etiam illud recte coniungit, quod affirmat non tantum apostasian, sed et revelationem Antichristi extremam, praecessuram esse ultimum iudicium.
DELECTARI aliqua re, aut super ea, nota et usitata locutio est etiam in aliis linguis: sed in Sacris literis admodum frequenter repetitur. Delectari super Domino: quod Latinis auribus minus intelligibile est, ut Psalm. 37, Delectare, vel potius deliciare התענג hithanag super Domino, et dabit tibi petitiones cordis tui: pro, acquiesce certa fiducia et amore in Domino, tanquam re tibi longe suavissima et salutarissima, inde omne bonum ac commodum expectans. Psal. 147, Neque in tibiis viri delectatur. Aliud quidem verbum in Hebraeo est, sed idem pene sensus. Testimonia tua sunt delectationes meae, et viri consiliarii mei: Psal. 119. Iterum in Hebraeo nova vox est, sed significatio valde prioribus vicina. Planta delectationum, Isaiae 5. Et puer delectationum, Ieremiae 31: pro planta aut puero delectabili, seu quo quis delectatur. Sic, Pellitis uxores populi mei ex domibus delectationum suarum: pro, quibus delectantur, et in quibus longo tempore cum summa voluptate vixerunt, ex propriis et dilectissimis penatibus. Proverb. 3, Viae eius viae delectationum sunt: pro, efficientes aut praestantes singularia oblectamenta: tametsi hic iterum diversa a prioribus vox sit in Hebraeo. Deus non delectatur fortitudine equi, nec in tibiis viri beneplacitum habet: Psal. 146. Delectatur quidem Deus omnibus suis creaturis, teste Genesi: Vidit Deus, et ecce omnia quae fecerat erant valde bona. delectatur igitur ut suis creaturis: non delectatur autem, cum nos in eas fiduciam ponimus: non delectatur etiam ita, ut ad eas vim efficaciamque suam et victoriam alliget.
DELEO, saepe significat totalem extirpationem gentium: in quo usu etiam apud Latinos scriptores reperitur. Non delebitur ex vobis servus, Ios. 9: pro, semper eritis servi, aut certe semper cogemini servire tabernaculo. De phrasi et re, Deleri ex libro viventium, dicitur in voce LIBER. Deleri peccata, aut iniquitates, Psal. 51: pro, tolli et penitus aboleri. Deleri autem peccata tali quadam phrasi, praesertim in Hebraeo, dicuntur, ac si in libro quodam essent omnia nostra malefacta aut debita diligenter a Deo adscripta, quae nunc expungi peteremus propter meritum aut persolutionem Christi. Genes. 17, cum Circumcisio mandatur, additur comminatio, quod qui illud foedus neglexerit, ex populo Dei delebitur. Quod alii de spirituali deletione intelligunt: quasi diceret, Desinet esse Christianus, non pertinebunt ad eum meae promissiones, non computabitur inter veros Dei cultores. Alii de corporali: pro, divinitus corporali exitio punietur, interficieturque.
DELICIAE, vox Latinis notissima, etiam non paucas obscuras, et huic linguae proprias phrases habet. Torrente deliciarum tuarum potabis eos, Psalmo 36: pro, copia deliciarum aut summorum commodorum eos fovebis et beabis. Vesci ad delicias. Thren. 4, Qui vescebantur ad delicias, perierunt in plateis: pro, qui delicatissime victitabant. Amor in deliciis, pro delicatissimo aut suavissimo. Canticorum septimo. Quam pulchra facta es, et quam dulcis amor in deliciis: pro, delicatissimo aut dulcissimo amore mihi dilecta.
Dare delicias alicui. Proverbiorum 29. Corripe filium tuum, et dabit delicias animae tuae: id est, perfundet te summo gaudio. Deliciae caeli. Benedicta terra ob delicias caeli, ob rorem: Deuteronom. 33. pro, ob rorem delicatissimum, quo superne irrigabitur. Ibidem, Ob delicias fructuum solis, ob delicias influentiae lunae, ob delicias collium perpetuorum, ob delicias terrae. Filii deliciarum. Mich. 1, Decalva et tonde comam super filios deliciarum tuarum: pro, merito lugebis de ingentibus calamitatibus delicatissimorum et charissimorum civium tuorum.
DELICTUM quid proprie sit, exponetur in voce Peccati: sed hic tantum quasdam eius phrases attingemus. Aliquid esse alicui In vel ad delictum. 1. Paral. 21. Ut quid erit hoc ad delictum Israeli? pro, in damnum aut perniciem Israeli. Delictum hic ponitur pro reatu, ac damno quod ex delicto oritur. Erit in delictum Domino super nos, 2. Par. 28, pro, obnoxios nos culpae ac poenae reddet coram iudicio Domini. ubi itidem delictum ponitur pro culpa, ac poena quae ex delicto proficiscitur.
Aliquando etiam ulterius huius vocis significatio ad effectus prolabitur. Ponitur enim non raro pro ipsa compensatione, aut satisfactione pro delicto praestanda. Num. 5, si non fuerit viro propinquus, cui restituat delictum, delictum restituetur Iehovae: pro, damnum ei compensabitur, seu satisfactio pro damno reddetur. In Hebr, est אשם Ascham, quod admodum crebro pro ipso sacrificio expiante ponitur, sive quia compensat delictum, sive etiam quia ipsummet sacrificium imputatione quadam fit res rea, Deo exosa, eiusque irae ac poenis obnoxia. Sic Christus dicitur factus peccatum: Roman. 8. 2. Corinth. 5.
DELINQUO, pro pecco, praesertim omittendo iniuncta, etiam Latinis usitatum est: sed in Sacris literis habet nonnunquam quosdam idiotismos: ut Oseae 5, Ibo et revertat in locum meum, donec delinquant, et quaerant faciem meam: pro, agnoscant se deliquisse. Sic Levit 5 et 6, Si anima peccaverit et deliquerit, feret iniquitatem suam, et offeret, etc. id est, et agnoverit et fassa fuerit delictum suum. Res aut factum pro eius noticia ponitur, ut supra in verbo (Decepit) dixi, et in Regulis exposui. Sic Zach. 11, Quos possessores mactabunt, et non peccabunt: scilicet, sua opinione putabunt, aut certe contendent se rectissime fecisse.
DEMONSTRO. Vide OSTENDO.
DENSITAS, pro sylva aut arbustis densis. Sic aries Genes. 22 dicitur cornibus haesisse in densitate: id est, in aliquo denso spineto aut aliquibus arbustis. Sic et mula Absolonis dicitur cucurrisse sub densitatem quercus, 2. Sam. 18. pro, incidisse in densos ramos quercus, in quos sit implicata eius coma, et mula impetu cursus abrepta. Densitas nubis, pro, densa nubes Exod. 19, Venio ad te in densitate nubis, ut audiar. Densitas terrae, pro argilla. 2 Paral. 4. Fudit ea in densitate terrae: id est, densa terra argilla. Densitas sylvae, pro frequentia populi, Isaiae 9, Et succendet in condensis sylvam, et convoluetur sicut altitudo fumi.
DENS, et DENTES, varios efficiunt in Sacris literis idiotismos. Primum enim, quia plerunque ferae sylvestres, et etiam quaedam domesticae, ut Canes, potissimum dentibus pugnant ac laedunt: ideo per synecdochen dentes, sicut et maxilla, crebro pro omni vi ac potentia hostium ponuntur. Psalm. 58 Deus conteredentes ipsorum in ore eorum: pro, omnem vim ac potentiam hostilem. Eadem ratione etiam Psal. 124 dicitur: Benedictus Dominus, qui non dedit nos praedam dentibus eorum. Psalm. 3 eadem phrasi dicitur: Surge Domine, serva me Deus meus: Quoniam tu percussisti hostes meos in maxillam et dentes impiorum contrivisti. Mich. 3 describuntur seductores, quod mordeant dentibus, et parent bellum contra eum qui nihil in eorum guttur iniicit: ubi itidem bestialem eorum crudelitatem exprimit. Ab hac significatione sumitur illa similitudo Salomonis, Proverb. 25, Dens confractus et pes labens fiducia peccatoris in die angustiae: quia sicut, cum apri, ursi aut leones fractis ungulis et dentibus exarmati sunt, nihil obesse possunt: sic fiducia impiorum in rebus adversis inutilis et irrita est. Deuter. 32 dicit Deus Dentes bestiarum immittam in eos: pro, crudelitatem earum, efficiam ut bestiae grassentur in eos. Secundo Dentes etiam hominum, exprimentes fremitum aut frendorem quendam, iram significant: hunc enim gestum ac sonum exprimere valde irati solent Psalm. 35 Frenduerunt adversum me dentibus suis. Thren. 2, Sibilaverunt et frenduerunt dentibus superte: pro, acerbissimo et prorsus hostili animo sunt. Aliqui verterunt, Nudare dentes: quo forte alluderetur ad canum gestus, qui commoti solent rictum aperire, et gingivas sublevare, et illos longiores dentes in lateribus monstrare, aut exporrigere. Psalm. 57 est horribilis hypotyposis crudelitatis et virulentiae impiorum: Anima mea inter leones dormiet, filii hominum sunt flammae, dentes eorum lanceae et sagittae, et lingua eorum gladius acutus. Tertio, Dens per metaphoram nonnunquam prominentem petram aut scopulum significat: propterea quod perinde ex terra in extremitate aut promontorio quopiam prominent, ac dentes ex carne. Sic igitur legitur 1. Sam. 14. Erat dens petrae in transitu hinc, et dens petrae in transitu inde: pro, Utrinque circa transitum prominebant petrae. Quarto, mundicies dentium famem significat. Amos 4. Ego quoque dedi vobis mundiciem dentium, in omnibus civitatibus vestris. Nam inter comedendum plerunque aliquid cibi adhaeret dentibus, aut intra dentes. Ubi ergo nulla talis immundicies reperitur, indicium est non sumpti cibi, et porro defectus alimenti. Quinto, Domus dentis, in Sacris literis pulcherrimae domus nominantur: propterea quod illae olim apud Iudaeos ebore exornabantur, quod Scriptura simpliciter dentem vocat, per excellentiam, propterea quod est omnium dentium maximus et spectatissimus, dens elephantis: Amos 3. Sexto, Proverbium illud Ierem. 31, Patres comederunt vuam acerbam, et dentes filioru obstupuerunt, satis obvium ac perspicuum est. Sicut enim comedentis vuas immaturas dentes fiunt stupidi: ita aequum erat illos ipsos puniri, qui peccaverant, non alios. Sed Iudaei tunc querebantur, secum iniuste agi, quod ob peccata et idololatrias suorum maiorum punirentur, cum ipsi nullum tale scelus admisissent. Verum Dominus refutat illud impium et blasphemum proverbium. In dentibus hominum candor laudatur, et bonam valetudinem significat: contra rubigo, flavedo ac scabricies. Sic in Canticis legimus, Dentes tui sicut greges tonsarum, ascendentes ex lavacro: pro, candidissimi. Sic et Gen. 49 legitur, Dentes eius lacte candidiores sunt.
DENUDATIO in Hebraeo habetur, quod vulgata versio vertit Turpitudo: quae vox Genes. 9, et Levit. 18, saepe repetitur. Sic et Septuaginta verterunt γύμνωσιν. Denudare brachium, solet aliquando significare expeditam et praevalidam operationem. Sic enim solebant pugnare, et Deus sic iubet Ezechielem oppugnare exerto ac nudato brachio Hierusalem. Solebant et servi multum esse nudis brachiis, sive paupertatis gratia, sive ut expeditius operas suas peragerent. Sic et Isaiae cap. 47 Babylonem ad nuditatem hortatur, seu potius eam illi denunciat, praedicens ei servilem conditionem, in quam sit ab hostibus redigenda: Descende, et sede in pulvere virgo, filia Babylon: sede in terra, non est solium filiae Chaldaeorum, quia ultra non vocaberis mollis et tenera: tolle molam, et mole farinam: denuda comam, disco operi humeros, revela crura, transi flumina, retegentur verenda tua, et pudenda tua videbuntur. Sic et Ezech. 16 ac 23, Deus minatur denudationem Hierusalem. i. miseram ac plane servilem conditionem ac abusum. Sed de hoc Hebraismo forte etiam postea, praesertim in voce NUDITAS, aliquid dicetur.
DEORSUM et SURSUM, adverbia motum loci significantia, probe nota sunt: sed per metaphoram etiam felicitatem aut infelicitatem alicuius significant. Deuter. 28 bis simul ponuntur: Ascendet super te sursum sursum, tu autem descendes deorsum deorsum: pro, Ille quidem crescet, tu autem diminuêris in omnibus commodis. Esdr. 9. Cum tu Deus prohibueris ne essemus deorsum propter iniquitates nostras: pro, non voluisti nos ita puniri, et inimicis nostris subiici, ut iniquitates nostrae meruerant. Iosuae 2. Deus facit mirabilia in caelo sursum, et in terra deorsum.
DEPONERE, verbum notae et obviae significationis est, ut expositione non indigeat. Deponit potentes de sede, et exaltat humiles: Luc. 1. notus sensus est.
Venit autem inde nomen Depositio, de quo pauca dicam. 2. Pet. 1. Velox est depositio tabernaculi huius: pro, cito moriar, et relicto corpore in sepulchro, in regnum caelorum ad Christum commigrabo. 1. Petr. 3. Baptismus non depositio sordium, sed stipulatio aut confirmatio bonae conscientiae in Deum, per resurrectionem IESU CHRISTI. Sensus est, quod Baptismus non salvet nos sola lotione, veluti ex opere operato, ut Iudaei olim de suis lotionibus sentiebant, et nunc multi de Sacramentis perperam docent: sed quatenus est foedus cum Deo, quatenus fide apprehenditur, et confirmat nostram conscientiam in Deum per Christum. Verum de hoc loco et vocabulo dixi alibi, in voce BAPTISMI, et CONSCIENTIAE.
DEPOSITUM, itidem notae significationis vox est. Significat enim rem certam a quopiam apud aliquem ita relictam, ut sit eius fidei custodiaeque concredita, donec verus dominus denuo eam reposcat. Sic et apud Latinos crebro accipitur. Sed Paulus 1. Tim. 6, et 2. Tim. 1, puram doctrinam ac religionem vocavit Depositum, idque bonum aut preciosum. Est igitur diligenter observandum, quod vera doctrina ac religio non tantum nobis tradatur ea ratione, ut nos per eam saluemur: sed etiam, ut eam summa sanctissimaque fide undique incontaminatam et illaesam Deo ac posteris, totique generi humano conservemus. Ita vera doctrina duplicem rationem apud nos habet: Primum, ut nobis ad nostram salutem usui data, seu usui possessionis fructuariae. Deinde, ut fidei nostrae ad sacrosanctam custodiam concredita, et apud nos deposita. Alio qui vero ac puro deposito uti custodienti non licet. Nunc porro si quis expendat, quam sancte et inviolate deposita nostrae fidei commissa sint conservanda: facile intelliget, quanta diligentia puritas verae doctrinae ac religionis sit omnibus perpetuo custodienda, et posteris aliisque porro per manus tradenda. Sicut Paulus doctrinam Timotheo traditam vocat Depositum, et eandem eum etiam porro aliis fidelissime concredere, et veluti depositum tradere praecipit.
DEPOST, Hebraicae מאחרי Meachere, duae praepositiones in unam congestae sunt. Significatio non est adeo obscura: tantum pauca exempla subiiciam, quibus etiam magis illustretur. 1. Paral. 17. Ego tuli te de tugurio depost pecudes: pro, cum oves pascendo sequereris. Psal. 78. Davidem depost lactantes adduxit ut pasceret populum suum. Conversi estis depost Iehovam. Num. 14 pro, desiistis eum sequi. Sic et Soph. 1. Eosque qui retrocedunt depost Iehovam. Reverti aut averti de post aliquem: pro desinere eum sequi, aut etiam persequi Num. 32. Si revertamini depost eum. 1. Sam. 15. Aversus est depost me. 1. Reg. 19. Reversus est depost eum: pro, desiit eum sequi.
DEPRAEDARI, perspicuam et usitatam habet significationem, de hostili violentia, spoliante miseros ac victos. Sed utitur hoc verbo Paulus Colos. 2. per quandam metaphoram de spirituali depraedatione, quae fiat per philosophiam Praecipit enim, ut caveamus ne quis nos depraedetur: ut plerique hoc tempore verterunt. Tametsi participium συλαγωγὼν, significat magis captivum abduco, ut hostes praedam rerum ac hominum abducere solent. sic enim et seductores philosophicis ratiunculis inficiunt sinceram doctrina, et homines suis illis sophismatib. involutos, illaqueatos et colligatos pro arbitrio suo velut mancipia quaedam ab Ecclesia, Christo, et vera religione, secum in errores et aeternum exitium abducunt. Sic Paulus dicit etiam 2. Tim. 3. Seductores abducere captivas mulierculas. Quomodo autem, et quam varie philosophia imponat nobis in vera religione, in Libello cuius titulus est De materiis et metis scientiarum abunde dixi.
DEPRECARI, aliquoties in Exodo, Levitico et Numeris, in vulgata versione, pro Chipper כפר Hebr. ponitur, quod magis proprie expiare significat. Exod. 3. 32. Levit, 9. in Num. valde crebrum est, ut cap. 6. 8. 13. 15. 16. 20. 31. Quod eo moneo, quia Hebraea vox multo significantior est. Deprecari faciem alicuius, saepe simpliciter significat eum metuere, revereri, et summe honorare. Iob. 11. Deprecabuntur faciem tuam multi: pro, te suspicient ac reverebuntur. Psal. 45. Filiae Tyri cum munere vultum tuum deprecabuntur: pro, allatis munerib: tuam gratiam favoremque ambient etiam alienigenae. Deprecationem alicuius cadere coram aliquo, aut in conspectu alicuius: pro exaudiri, expositum est supra in praedictis praepositionibus. Deprecationes loqui: pro, humiliter, suppliciter. Prover. 18. Deprecationes loquetur pauper, dives autem respondebit aut loquetur dura. Quid proprie sit Deprecatio, dicetur postea forte in voce Orationis, aut Precationis. Oecumenius ita distinguit super illud Pauli. Adhortor igitur ut fiant ante omnia deprecationes, etc. Deprecatio quidem est illa obsecratio, quae pro liberatione a tristib. offertur: Obsecratio autem, bonorum appetitio Interpellatio autem, eorum est accusatio qui iniurias inferunt.
DEPREHENDERE, valde significans est verbum: et significat, quasi in ipso scelere aut malo aliquo facinore reperire. Sic dicit Achab ad Eliam, obviam sibi factum. in occupatione vineae Nabod: Num deprehendisti me inimice mi? pro, O quam tu gaudes, quod me nunc in foedo scelere repereris, cum alioqui perpetuo me insecteris, et omnia mea facta vituperes, ut sic nunc me excusare nequeam. Dicitur et Sorte aliquis deprehendi, propterea quod sors plerunque monstrat aliquem, sese ob malefactum, aut etiam alio consilio occultantem. 1. Sam. 14. Et deprehensus est Saul et Ionathan: pro, sors utrumque illorum monstravit.
DERELINQUO, aliquando significat simpliciter omitto, aut desino. Oseae 4. Quoniam dereliquerunt custodire Iehovam: pro, intermiserunt, aut etiam prorsus omiserunt, desierunt. Derelinquere Deum, aut eius verbum, est nota loquutio, significans deserere Deum vel in vera doctrina, vel in vitae pietate. Derelinqui a Deo, significat aut in aliqua calamitate destitui omni ope Dei, aut in universum deseri: non curari, foveri, ac defendi a Deo. Cum igitur Christus clamat Psal. 22, et in passione, Deus meus Deus meus quare dereliquisti me? queritur, in illa una re se liberatione Dei privatum, quod non sit amotus calix ille passionis ab eo: non ut desperantes quaerunt, se prorsus ac in universum destitutos esse a Deo. Quod ad huius loci explicationem vehementer prodest observasse, ne quasi desperatio quaedam Christo tribui videatur. Sic et Iosuae 1. Non dimittam, nec derelinquam te. s. in hoc opere et periculo occupandae terrae. Iudic. 6, Nunc autem nos dereliquit Dominus. 2. Paral. 15. Si autem dereliqueritis Dominum, derelinquet vos, quod de plena aut totali desertione accipi potest. Sic et ab hominibus derelinqui dicimur. i. deseri, negligi, eorumque ope destitui: Sicut Psal. 27 habetur: Pater et mater mea dereliquerunt me, tu autem Domine suscepisti me. i. ab omnibus etiam coniunctissimis desertum ac neglectum, recepisti tuendum ac fovendum. Remanere aut Servari. Sic Helias queritur. 1. Reg. 19, se solum esse derelictum: pro, superesse, remanere, ex veris Dei cultorib. solum servari. Sic ibidem Dominus dicit, se sibi aliquot millia dereliquisse, aut reservasse. Non vidi iustum derelictum, Psal. 37. pro, destitutum omni divina ope, et in summis difficultatib. desertum. Ibidem: Non derelinquet eum in manu inimici sui. pro, non permittet ut in eum pro arbitrio grassetur inimicus. Derelinqui alicui. Psal. 11. Tibi derelictus est pauper: pro, reservatus, aut commendatus, ut eum omni ope humana desertum ipse tueare: vel cum omnes eum deserverint, restat ut
solus eius curam suscipias, eumque foveas ac tueare, Derelinquere legem, pactum, aut testamentum Dei: pro, deficere a vera pietate, valde crebrum est in Sacris literis. Vicinum huic est quod supra dixi, Derelinquere Deum. Sic etiam dicitur aliquis verae pietatis desertor, Timorem Domini derelinquere, Iob 6. Derelinqui terram, Isaiae 7. Antequam puer possit eligere bonum, et reprobare malum, deseretur terra, quod nunc fastidis ob duos suos reges. Loquitur de ea desertione, ut se mox explicat, qua Assyrius erat Israelitas abducturus, et terram deserta effecturus. Clausus et derelictus, quasi proverbiali quadam locutione, ultimae reliquiae populi aut gentis vocantur. Nam cum reliqui ab hostib. abducuntur, tum adhuc pauci aliqui restant vel in arcibus munitisûe locis clausi, vel alioqui in aliquib. solitudinibus aut latibulis relicti, quos hostis perscrutari non potuit. 1. Reg. 21, et 2. Reg. 9. Succidam clausum et derelictum in Israele. 2. Reg. 14. Non erat clausus, neque derelictus, neque qui auxiliaretur Israeli Sic dicitur, Defecit clausus et derelictus. Derelictio virgulti, rami, ac frondium, Isai. 17, sunt pauci fructus post collectionem adhuc superstites, alicubi in extremis ramis latitantes sub frondibus. Dicit ergo ibi propheta, Erunt civitates fortitudinis eius sicut derelictio virgulti aut rami: pro, paucae et solitariae, sicut pauci fructus supersunt post factam collectionem.
DERISOR, vox valde significans in Sacris literis est, et significat non istam vulgarem aut (ut ita dicam) morionicam derisionem: sed plerunque istam perditam et propudiosam hominum malitiam, qua simul Deum et homines suis cogitationibus, actionibus, et vita rident, nulla praecepta, nullum verbum Dei curantes, quin nec carnalis quidem aut externae istius honestatis amorem ullum habentes. De illis dicitur Psal. 1. quod beatus sit qui in cathedra derisorum non sederit. Potissimum autem, meo iudicio, falsos doctores notat: quia doctores in cathedris sedent, illi sciunt se errare ac seducere, et nihil omnius in impio conatu perseverant, contemnentes Deum, omne eius verbum, et omnem fraternam admonitionem. Tales derisores prohibet Salomon Prover. 9, erudire: et Paulos iubet eos devitare, tanquam a sua propria conscientia condemnatos. Prov. 29. Viri derisionis illaqueat civitatem, vir autem iustus avertet iram. Intelligit superbum, Epicureum et contemptorem omnis iustitiae ac salutarium consiliorum. Sic Proverb. 22 prae cipit eiici derisorem et promittit fore ut conquiescatlis. Quod rectissime de seductorib. exponas. Nam illi dum contemnunt omnes veras, ac ex ipso verbo Dei sumptas confutationes suorum errorum, non potest conquiescere lis. Reliquum ergo est ut eiiciantur, aut (si id fieri nequit) saltem devitentur. Talium derisorum tum politiae, tum Ecclesiae sunt refertae. Disputatio Vinariensis abunde illustre exemplum aut specimen unius proponere potest: qui cum manifesto Dei verbo esset captus, convictus, et constrictus, tamen in summo mysterio corruptionis humanae ad sophismata philosophica confugiebat, cum quidem etiam confiteretur se non posse suam sententiam ex sola Scriptura tueri.
DESCENDERE verbum non paucos Hebraismos efficit. Nam primum non raro humano more dicitur Deus descendere, cum aliquid vult gravius in humano genere agere. Sic dicitur Gen. 11, descendere ut videat structuram turris Babel. Et Gen. 18, ut videat an Sodomitae perfecerint secundum clamorem suum. Communi enim quadam opinione fingimus aut somniamus, Deum superius in caelis habitare: cum ille ex aequo ubique gentium et locorum sit. Sic et filius Dei descendisse de caelo, et caro factus dicitur. Dicitur Deus et in Aegyptum descendere (eâdem figura) cum Iacobo, ut eum ibi protegat: Gen. 46, quia terra Canaan est editior aut eminentior Aegypto. Sic et Exod. 3 dicit Deus ad Moysen, se descendisse ut liberet suum populum. Sic et malum dicitur descendere a Domino, usque ad portas Hierusalem: Mich. 1. Descendere pro humiliari, decrescere in opib. aut dignitate. Sic Deus minatur Israelitis Deut. 28, se effecturum ut descendant infra vicinos aut incolas Ethnicos: pro, ut fiant imbecilliores, aut subditi corum. Peregrinus ascendet super te superne superne, et tu destendes inferne inferne. Descendere, pro abdere sese in loco humili: 1. Sam. 20. Et tertiabis et descendes valde. pro, in profundo loco usque ad tertium diem latitabis. Descendere facere, pro deducere, in tertia coniugatione, crebrum est in Sacris literis, nec indiget exemplorum recitatione. Descendere gladio, pro interfici. Hag. 2. Et descendent equi et sessores eorum, quisque gladio proximi sui: pro interficientur, deiicientur in terram aut sepulchrum. Sic Latini Prosternentur dicunt. Descendent ab umbra eius omnes populi terrae: Ezech. 31. pro, deficient ab imperio eius gentes ipsi prius subditae. Descendere facere, pro detrahere Isa. 10, Descendere feci tanquam potens habitantes, vel potius sedentes: pro, deieci eos ex ipsorum arcib. et soliis. Descendere facere aliquem in sepulchrum, pro causam mortis alicui praebere: Gen. 42. Si accideret illum mori in via per quam ibitis, faceretis descendere caniciem meam cum dolore in sepulchrum. Sic ferme et Gen. 37. 44, ac Ezech. 26. ubi eadem phrasis reperitur. Descendere facere in terram, Isa. 63. Descendere faciam in terram fortitudinem eorum. i. prosternam. Descendere facere, pro afferre munus, Gen. 43. Deut. 1, ratione loci altioris, unde munus affertur, dicitur. Sic et Descendere in mare. Discendere increpatio in aliquem dicitur, propterea quod ex loco altiori in inferiorem, nempe ex aurib. in cor descendat, vel a superiore in inferiorem Prover. 17. Contra Ascendere dicuntur cogitationes, quia ex corde in os scandunt. Descendere oculum in lachrymas, Hier. 13. 14. Thren 3. pro, destillare, defluere, et quasi totum in lachrymas resolvi. Descendere facere ornamentum, Exod. 33. pro, deponere. Sagittas Domini descendere super aliquem, Psal. 38. Descendit urbs: pro, capitur, evertitur. Deut. 20. Descendunt et muri, Deut. 28. pro, evertuntur. Descendere vivum in infernum, Num. 16, et Psal. 55, aliqui intelligunt de subitanea morte, qua non post mortem demum eorum anima tradatur Satanae sed viventes adhuc Satan invadit ac mactat, secumque abripit. Quomodo necesse est intelligi historiam Num. 16, quod vivi descenderint in infernum. nam cadavera eorum aliquo modo remanserunt, tametsi semidevorata a terra. Aliqui eum locum intelligunt de sepulchro, quod etiam per infernum significatur. Terra. n. eos devorans, sepelivit eos aliqua ex parte. Alioque non est dubium quin alique viventes una cum corpore in infernum auferantur, sicut aliquae verisimiles historiae testantur. Et etiam contra pauci aliqui, ut Enoch et Helias, vivi in caelum, seu in aeternam beatitudinem translati sunt. Caeterum de voce Inferni, deque descensu in eum, postea suo loco dicetur.
DESERTUM, vox nota, sed in Sacris literis varie usurpatur. Nam cum varia circa Israelitas fuerint deserta, variae etiam huius vocis significationes inde exortae sunt. Primum igitur, Desertum significat solitudines, prorsus hominibus carentes, et incultas. Secundo, significat loca non plane quidem solitaria, sed tamen. incultiora, minusque frequentia quam reliqua erant. Unde Ios. 15, tribui Iuda sex civitates cum suis pagis in deserto attribuuntur. Quod observandum est, ne quis a vero sensu aberret, cum audit in deserto nominari habitationes et opera hominum. In tali deserto Iudaeae praedicavit Ioannes, non in tali ubi nullus mortalium fuit aut vixit: alioqui frustra clamasset et concionatus fuisset, nemine audiente. Tertio, Desertum aliquando simpliciter meridiem, aut meridionalem plagam significat: ut Psal. 75. Non ab oriente, non ab occidente, non a deserto montium. pro. a meridie. Quarto, Desertum crebro per metaphoram significat Ethnicos, quia ibi summa raritas est homimum Deum colentium, et commodorum
homini maxime necessariorum. Quo niam autem plerumque loca deserta in illis meridionalib. et adeo calidis regionibus ideo sunt deserta, quod carent aquis, et omnia aestu exuruntur, sicut contra in septentrione ob nimiam abundantiam aquarum id accidit: quae arentia loca etiam carent ob eandem causam elegantibus et proceris arboribus: ideo saepe in promissione vocationis gentium, et propagationis verae religionis, Deus dicit se effecturum, ut in deserto sint fontes aquarum, utque ibi crescant pinus, abies, cedri, et similes arbores. Isaiae 41. 43 44. Quod si polliceretur hisce septentrionalib. hominibus, nemo magnifaceret: quia hic aquarum et pulcherrimarum sylvarum maxima copia est in desertis. Porro illi promissi fontes et arbores locis desertis, per metaphoram significant veram doctrinam, doctores, et alios Deum vere agnoscentes ac colentes. Ex hac porro declaratione de causis deserti in illis locis, facile multae phrases huc alludentes intelligi poterunt: ut Psal. 107. Posuit desertum in stagna aquarum, et terram siticulosam in scaturigines aquarum. Et vicissim dicitur ibidem: Posuit flumina in desertum, et scaturiginem aquarum in siticulosum locum. Et Isaiae 48. Non sitierunt in deserto. Id vero nihil mirum esset in septentrionalibus locis, nempe si quis diceretur non sitiisse in deserto.
DESERTORES, sicut in Latino sermone male sonat de deserentibus castra contra militare sacramentum: ita etiam in Sacris, de desertoribus sanctae spiritualisque militiae, id est, verae pietatis, religionis, ac Dei ipsius, cum maxima reprehensione illorum inculcari solet. Isaiae 30. Vae filii desertores: et alibi, Desertores fuerunt ab utero matris: plane videtur convenire cum vocabulo Graeco ἀποστάτης.
DESERERE ALIQUEM, aliquando nonnihil lenius accipitur. Gen. 2. Propterea deseret homo patrem et matrem, et adhaerebit uxori suae. Chaldaeus habet, Deseret domum lectus patris et matris: id est, cubile. Verum res ipsa ostendit, discedere liberos ex societate ac familia parentis, et nova familiam instituere, ac diversam domum incolere. Non tamen valet id vocabulum extremam desertionem, ut et non ament aciuvent parentes.
DESIDERO, praeter propriam significationem non paucos Hebraismos efficit, quos recensebo. Pro velle ponitur, nempe significantius vocabulum pro remissiore. Ionae 1. Tu Domine sicut desiderasti, fecisti. pro, sicut voluisti. Sic contra vebum Volo remissius non raro, pro vehementiore, nempe pro desidero ponitur. Nomina porro inde deducta, ut Desiderabile, et Desiderium, multo plures obscuras locutiones pariunt. Desiderabile, admodum crebro significat rem vel preciosam, vel alioqui valde gratam ac suavem: ut 1. Sam. 9. Cuius tandem est omne desiderabile Israelis? nonne tuum, et domus patris tui? pro, nonne omnia preciosissima totius huius populi, sunt futura tua, cum tu sis futurus rextotius Israelis? Aliqui intelligunt, Quem tandem desiderat totus Israel, nisi te, sibi in regem? Prover. 3. Omnia desiderabilia tua non aequantur sapientiae, pro, omnia preciosa, omnia grata tibi, et quaecunque habes in deliciis. Sic Threm. 1. et Iob 20. Dan. 11 dicitur Antichristus culturus esse suum Deum Maozim auro, argento, lapide precioso, et omnibus desiderabilibus. Non est finis divitiarum ex omnibus vasis desiderabilib. Nahum 2. Desiderabile argenti sui urtica possidebit: Oseae 9. i. domos sumptuosas, aut intima cubicula, ubi argentum suum reponere solebant: vel etiam ipsi thesauri eorum, alicubi in loco ignoto et inculto abiecti latitabunt, crescentib ibi spinis ac urticis. Desiderabile oculorum Ezech. 24. Polluo sanctuarium meum, desiderabile oculorum vestrorum: pro, quod libentissime aspicitis tamquam singulare decus, praesidium ac ornamentum vestrum. Sic ibid. Deus prophetae dicit, En ego tollo desiderium oculorum tuorum: pro, rem desideratam oculis tuis, nempe uxorem tuam, hodie mori faciam. Loquutio autem Desiderium oculorum, inde venit, quia aspectus rerum pulchrarum aut preciosarum excitat in animo desiderium: sicut in voce CONCUPISCENTIA, similis loquutio Concupiscentia oculorum exposita est. Desiderabilia uteri interficiam, Oseae 9. pro, dulcissimos liberos tuos. Huius Hebraismi sunt innumera exempla. Posses dicere, poni abstractum pro concreto, eiusque subiecto. Ambulare sine desiderio, pro, vivere non desideratum aut amatum hominibus, inglorium: 2. Par. 21. Eadem ratione et Hebraismo, aut Regula etiam, Desiderium pro reb. desideratis saepissime ponitur: cuius Hebraismi plura exempla proponam. Desiderium illorum attulit eis, Ps. 78, pro, res desideratas, reddidit eos sui voti aut rerum expetitarum compotes. Mich. 4. Consecrabo Domino desiderium eorum: pro, opes ipsorum. Dan. 11. Dominabitur thesauris auri et argenti, omnibus desideriis Aegyptiorum: pro, reb desideratis, aut ingentis precii. Psal. 39. Liquescere facies ut tinea desiderium hominis. pro, rem desideratam: non tantum opes, sed etiam ipsam formam aut florem Psal. 140. Ne tradas Domine desideria sua impio. pro, res desideratas. Cant. 5. Sponsus meus totus desideria. pro, quantus quantus est, tantum res desiderabilis est 1. Sam. 5. O desiderium Israel. pro, o terra inclyta Israelis. Vir desideriorum, Dan. 9. pro, desideratus. Desiderium argenti, Iud. 5. pro, argentum desideratum, vel potius lucrum argenti Desiderare animam, aut desiderium animae aut cordis pro, quod ex animo desideras: valde crebrum. Desideria carnis, sunt peccata: nempe pravae cupiditates veteris hominis. Gal. 5. Spiritu incedite, et desideria carnis non perficietis. Rom. 1. Tradidit eos Deus in desideria cordium suorum, in impuritatem, et c. Desiderando desiderare, aut desiderio desiderare, Luc. 22. et saepissime in veteri Testamento, significat valde desiderare: ut solent reduplicationes, praesertim hac lingua, augere significationes: quod in universalib. Regulis monui. Desiderium tuum erit ad virum, et ipse dominabitur tibi: Gen. 3. pro, ex eo pendebis, omnia quae cupies ab eo cogeris expetere et expectare. Sic et in sequenti cap. aliqui exponunt quod Deus dicat, Cainum nihilominus retenturum primogenituram, et fratrem ei fore subiectum, modo sit probus. Sane illae duae phrases prorsus eodem modo etiam in 4 repetuntur, sicut et in 3 sunt positae. At mihi videtur dici, quod perinde procaciter infestabit mulier virum, eique dominari volet, sicut peccatum innatum vult et conatur in homine regnare: et quod vicissim perinde oporteat maritum reprimere illam affectionem imperii muliebris supra se, sicut pius homo tenetur resistere innatae malitiae, volenti abuti membris nostris ad peccatum, nosque captivare ei. Admodum quoque creber hic Hebraismus est, ut res aliqua dicatur Desiderii pro, valde expetita, posito quasi abstracto pro concreto. ut Domus desiderii: pro valde expetita: Ezech. 26. Panis desiderii, Dan. 10. id est, suanis et desiderabilis panis. Mons desiderii, Dan. 11. Picturae desiderii Isa. 2, Terra desiderii, Dan. 11. pro, desiderata Vasa desiderii, 2. Par. 20. Desideratus cunctis gentibus vocatur Meschias, Hag. 2, quia sit servatortotius mundi, merito ab omnibus expetitus et expetendus.
DESINO FACERE: pro, non facio. Exod. 23 Desines auxiliari: pro, non auxiliabere?
DESOLOR verbum, et nomina inde deducta, suas quasdam obscuritates habent. Alioqui proprie significat solum aut solitarium reddo, vasto. Nam omnes vastationes privant loca hominibus vel ab ducendo, vel interficiendo, vel etiam fugando eos: atque ita reddendo sola atque inculta. Isa. 1. Et derelinquetur filia Zion, et c. Et ut civitas desolata. i. vel prorsus deserta, vel perpaucos habens incolas, pauciores circum habitantes. Isaiae 44. Ego dico profundo, desolare. Alludit ad exiccationem maris rubri. Isaiae 11. Et terra desoletur
desolatione: pro, penitus in solitudinem redigatur. Ezech. 14. Et fuerit terra desolata, nemine transeunte propter bestias et feras. Desolationem venire, Proverb. 1. Cum venerit sicut desolatio timor vester: pro, calamitas vestra, quam vos timetis, subito veniet: sicut saepe subito vastatur aliqua regio, quae modo fuerat cultissima. In desolationem esse, Ier. 48. Aquae Nimrim in desolationem erunt: id est, nemini utiles, pereuntibus hominibus sicut si ipsae essent vastatae aut exiccatae. Torrentes desolationis, Isaiae 7. Requiescent omnes in torrentib. desolationum. i. desertorum locorum incultorum, omnia replebunt etiam inculta. Habitare in civitatib. desolatis. Iob. 15. Et habitabitis in civitatib. desolatis, pro, quae prius desolatae et vastatae fuerant, nunc autem a vobis cultae et reaedificatae. Abominatio desolationis praedicitur statura in loco sancto, Dan. 9. 11. 12. quam Machab. lib 1. cap. 2. intelligunt de illa prophanatione templi, et religionis contaminatione, quae ipsorum tempore accidit Christus de alia quadam post se ventura interpretatur, Mat. 24. Aliqui igitur intellexerunt de statua Caligulae in templo collocata, quae extrema vastationem Hierosolymae praecessit. Rectius autem proculdubio accipietur de Antichristi horrendis abominationibus quae postea secutae sunt, quaeque Ecclesia ac religionem Christi pene funditus vastarunt et everterunt: ac denique de Interim, et adiunctis conatib. quibus Ecclesiae nostro tempore sunt vastatae. Forte autem maxima pars eius Prophetiae restat adhuc ante extremam diem implenda per novos aliquos errores, et adiunctas persecutiones. Memorabile autem est, quod propheta coniungit cessationem iugis sacrificii, cum illa abominatione desolationis: quia tum vera doctrina seu cognitio passionis Christi, quod est nostrum iuge sacrificium, eiusque praedicatio in talib. furorib. Satanae abolita fuit, tum et contrariae abominationes ac errores erecti. Sed non est nostri instituti, nunc de reb. ipsis Theologice disputare: illud tantum de Hebraismo dico quod in eo loco abominatio ponitur pro abominabili idolo aut errore, posito abstracto pro concreto et eius subiecto Desolationis autem genitivus ponitur pro abominatione desolante, seu verum Dei cultum ac Ecclesiam vastante: sicut aepe solent Hebraei ponere abstractum in genitivo pro adiectivo aut concreto adhaerente nomini substantivo. Sensus ergo est, quod in media Ecclesia sedebit aut regnabit abominabilis error cum suo Antichristo, qui vere est homo peccati et filius perditionis, omnia peccatis et impietate contaminans, perdens, ac vastans. De quo genere Hebraismi in Regulis universalibus prolixius dictum est.
DESPICERE, aliquando in vulgata versione ponitur pro summa cum voluptate aliquid videre. ut Ps. 53. In inimicis meis despexit oculus meus: pro, vidit optatam ultionem. Et Ps. 112. Donec despiciat super inimicos meos. Sed de hac phrasi in verbo VIDERE agetur, quo verbo Hebraea vox melius redditur.
DESTRUERE, valde usitata metaphora, significat rem quamcunque vel prorsus evertere, vel certe deteriorem aut infirmiorem facere. Sed dictum est de eius significatione supra in verbo AEDIFICO.
DESUPER, מעל meal, modo adverbium, modo praepositio, habet in hac lingua quasdam proprietates et obscuritates: tametsi et tota haec vox sit Hebraea. nam Latinis talis harum duarum praepositionum connexio DE et SUPER, rarior est. Dicam ergo de eius obscuriorib. significationibus. Primum idem valet quod a, vel ab, seu de. Gen. 7. Aquae elevaverunt arcam, quae elevata est desuper terram, et siccatae sunt a quae desuper terram, pro, a terra. Gen. 17. Ascendit Deus desuper, aut de iuxta Abraham. pro ab Abrahamo. Isa. 14. Onus ipsius desuper humero eorum. pro de humero. Secundo, significat superne Gene. 27. De rore caeli desuper. pro, superne, aut caelitus. Tertio, ponitur pro adiectivo caelestis, aut supernus. ut Iob 31. Abnegasse Deum desuper. pro, supernum, aut caelestem, aut qui habitat in excelsis. Iob 3. Non requirat eum Deus desuper. pro, supernus aut caelestis, seu qui in supernis habitat.
DEVOLVO, explicabitur in verbo VOLVO. Nunc pauca quaedam annotabo. Volvere ad aliquem, vel super aliquem, significat alicui commendare aliquid. Psal. 22. Devolvit ad Dominum, eripiat eum, et liberet eum, si vult eum. pro, commendavit Domino. Psa. 37. Devolve ad Dominum viam tuam, et ipse faciet. Devolvere se super aliquem, significat etiam tyrannice opprimere: sed in quarta coniugatione demum. Gen. 43. Ut devolvat se super nos. id est, pro libitu opprimat, omnia sibi rapiat, et nos in servitutem redigat.
DEVITO, nihil habet (quod sciam) proprii in Sacris literis. Iubet autem Paulus devitare tum personas aliquas noxias, ut seductorem admonitum. Titum 3, tum prophana inaniloquia et quaestiones 2. Tim. 2.
DEVORO, saepe idem significat quod comedo et consumo, de quo verbo supra. nam et ipse vetus interpres non raro verbum אכל Achal, quod proprie comedere significat, vertit devorare. Aliquando tamen ponitur magis proprie pro בלע Bala. Significat vero, cum figurate ponitur, plerumque perdere. ut Exod. 15. Misisti manum tuam, et devoravit eos. Sic et Psal. 35. et Thren. 2 Ne dicant Devorabimus eum. Sic et in passivo reperitur Ps. 107. Omnis sapientia eorum devorata est. pro, perierat, erant inopes consilii. Satan quoque dicitur circumire, et quaerere quem devoret. 1. Pet. 5. pro, quem perdat, aut etiam prorsus suum faciat. nam et hanc vim habet hoc verbum. Prophetis aliquoties obtruduntur libri devorandi: ut Ezech. 2 et 3. Apocal. 10. Ambrosius dicit, ea figura et visione illis iniunctum esse, ut Scripturae intelligentiam imis viscerib. recondant. Omnino desiderium ac diligentiam rerum divinarum videtur indicare. Ea enim devoramus, quae maximo desiderio appetimus. Tametsi in illis visionibus non tam admonitio aliqua est. quam quod Deus sic voluit indicare, se demum eum esse qui suos doctores divinarum rerum ac mysteriorum cognitione repleat et instruat, ac ad omne munus propheticum recte peragendum idoneos reddat.
DEVOVERE, est aliquid consecrare, praesertim apud Latinos. Sic duo Decii et Curtius sese diis inferis pro salute populi Romani devoverunt, aut consecrarunt. Aliquando simpliciter vovere significat: ut Proverb. 7. Victimans pro salute devovi. Sic et Num. 6. Act. 23 dicunt quidam, quod se devotione devoverint, quod nec comedere nec bibere velint quic quam, priusquam interficiant Paulum. Ibi Devovere semet significat, duris execrationibus et imprecationibus subiicere ac onerare, si comedissent aut bibissent prius, etc. Sic Petrus Matth. 26 seipsum devovit, affirmans sibi nihil esse negocii cum Christo.
DEUS, nomen appellativum summae maiestatis est, quae est spiritualis essentia, et causa ac fons omnis boni, ut Plato eum definit, creator et gubernator omnium. Tota definitio ex Christiana doctrina omnibus nota est. De etymologia huius vocis varie divinant scriptores. Hebraeum אל El, videtur a fortitudine aut robore venire. Graecum θεὸς, alii a timore deducunt, sicut Poeta inquit:
Primus in orbe Deos fecit timor.— Alii a currendo, quod ubique omnibus praesto adsit, praesertim invocantibus ac laborantibus. Posset forte â spectando deduci, quod solus Deus omnia cernat, et ab omnibus sit spectandus ac contemplandus. Latinum nomen vel a Graeco venire potest, mutata litera aspirata in tenuem: vel ab Hebraeo די Dei sufficientia. Unde et Hebraei suum Schadai deducunt, quia solus Deus est dives ac sufficiens omnibus, et ad omnia. Cum autem tantum unus sit omnium creator ac Dominus, soli illi haec
appellatio proprie convenit: sed per metaphoram, catachresin, et alias figuras, etiam ad alias res haec appellatio transfertur. De hac re inquit Paulus 1. Cor. 8, Scimus quod nullus Deus sit alius nisi unus. Et mox contra inquit: Nam etsi sint qui dicantur dii in caelo vel in terra, quemadmodum sunt dii multi, et domini multi: nobis tamen unus est Deus, ex quo omnia, et nos in illum. Proprie ergo illum unum ac summum Deum, omnium rerum creatorem, gubernatorem ac conservatorem, Deum vocamus. Per metaphoram autem vocantur etiam dii reges ac gubernatores politici, sive ob similitudinem, quod illi perinde aliorum domini ac gubernatores esse videntur, ut ipsemet summus Deus omnibus praeest: sive etiam quod Deus eis aliquo modo suam potentiam, officium ac dignitatem communicat: sicut Paulus testatur, potestates esse a Deo: et repugnantes magistratui, ipsimet Deo repugnare. Hanc communicationem nominis ac dignitatis, et vicissim etiam privationem eius, videtur Deus Psal. 82 indicare cum ait: Ego dixi, vos dii estis et filii excelsi: veruntamen sicut homines moriemini, et sicut unus ex principibus cadetis. Sic Exod 22, et Deut 19, dicitur aliquis adduci ad Deos, id est, Iudices. Sic et Exod. 22. Diis non detrahes, et principi populi tui non maledices. Sic et angeli vocantur dii, quod familiaritatem Dei, aut etiam maiorem quandam copiam felicitatis, et similitudinem cum Deo, quam ullae aliae creaturae, habeant. Psal. 97. Adorate eum omnes dii: Septuaginta verterunt, Angeli Pythonissa dicit ad Saulem, se videre Deos ascendentes: id est spiritus, aut angelos. Ob eandem causam et pii aliquando vocantur tum dii, tum filii Dei: ut Gen. 6. Viderunt filii Dei filias hominum. Tametsi hic et illae duae causae accedant, quod pii tum adoptentur a Deo, tum etiam ex semine verbi ac spiritus eius generentur. Per metaphoram etiam, vel similitudinem Moyses dicitur fieri Deus Pharaonis, eo quod externa specie ipsi videtur data potestas in Pharaonem, ipse videtur eum punire, et liberare a poenis Exod. 4. et 7. Consimilis ratio tropi est, cum diabolus dicitur Deus huius mundi, eo quod potenter in eo regnet, et totus mundus se ad eius libitum, libidinem ac gestum componat, et ad eius praescriptum vivat 2 Cor. 4. In quibus Deus huius seculi excaecavit sensus incredulorum, ne illis illucesceret lumen Evangelii. Item, cum Epicureorum Deus esse venter eorum dicitur, Philippens. 3. Sicut apud Homerum et Euripidem cyclops dicit, se tantum ventri suo offerre victimas. Per catachresin porro idola, caco daemones, et commenticii dii vocantur Dii: quia idololatrae sic de illis sentiunt, aut id sibi de illis persuadent. Huius vocis ac significationis plurimus est usus in Sacris literis. ut, Novis diis, qui de proximo venerunt, sacrificaverunt: Deut. 32 pro idolis Sed omissis hisce, ut ita dicam, figuratis diis, ad verum revertamur. Primum autem exponamus locum Pauli 1. Cor. 8, qui primum dicit simpliciter, esse tantum unum Deum: mox dicit, esse plures Deos: postremo denuo dicit, piis tantum unum Deum esse. Ubi prima sententia per se ac simpliciter intelligenda est, quod revera sit tantum unus verus Deus, si proprie loqui velimus. Secundo, quod plures dii sint tum improprie loquendo, tum quod ad homines, seu ratione ac respectu hominum qui ita sentiunt, aut ita sese erga aliquos falso nominatos Deos gerunt, vel denique sic a Satana ut Deo quodam potenter agitantur. Tertio, quod respectu piorum sit tantum unus Deus, quia illi tantum unum esse verum Deum sentiunt, et illi uni Deo adhaerent, ac in eum solum sperant, et omnia bona a Deo esse norunt, illiusque causa agunt quicquid recte agunt. Vox igitur Deus etsi absoluta esse videtur, tamen cum Deus alicuius esse dicitur, relative accipitur, teste ipso Christo. qui cum interpretatur titulum Dei, Ego sum Deus Abraham, Deus Isaac, Deus Iacob, dicit Deum non esse mortuorum: ostendens, in voce Dei non solum summam quandam maiestatem indicari, sed etiam tum auxilium curamque ipsius erga creaturas, tum vicissim creaturarum timorem, cultum, ac implorationem opis erga ipsum. Quam correlationem cum Deo plane mortui, id est, prorsus in nihilum corpore et anima redacti (ut Saducaei de hominibus sentiebant) praestare aut habere non possent. Hac igitur correlatione vocis confutat Christus Saducaeos. Quomodo vero ex animae immortalitate sequatur resurrectio, aut contra, et quam nam ratione istae duae quaestiones cohaereant, postea in voce RESURRECTIO docebo. Talem respectum in voce Deus et Psal. 95 testatur, cum inquit: Quoniam ipse est Deus noster, nos autem populus pascuae eius. Ponitur porro vox Dei אלהים Elohim, aliquando, et quidem valde crebro in Sacris literis, in plurali numero Dii, pro uno vero Deo. Quod proculdubio indicium est pluralitatis personarum. nam aliquando etiam verbum pluralis numeri ei nomini adiungitur. ut Gen. 1. Et dixit Dii, FACIAMUS hominem ad imaginem nostram, et similitudinem nostram. Huic autem longe pulcherrimo, et ab omnibus piis celebratissimo testimonio, adiiciamus cum gratiarum actione illud quoque, quod iam nobis Dominus suggerit: nempe quod etiam alibi in Scriptura Spiritus sanctus hanc eandem hominil creationem describens, idque hac ipsa voce Faciendi, pluribus creatoribus attribuerit. Nam Isaiae 44, loquens propheta de vero Deo creatore caeli et terrae, inquit: Nunc igitur audi Iacob serve meus, et Israel quem elegi. Sic dicit Iehova Dominus עושיך Osecha, FACTO RES tui: et 54. eiusdem מבעליך עשיך יהוה צבאת שמו Nam mariti aut domini tui, FACTORES tui, Dominus exercituum nomen eius, etiam redemptor tuus, sanctus Israelis, DII universae terrae vocabitur. Item Psalm. penultimo: Laetetur Israel in FACTORIBUS suis. ubi eodem modo de vero creatore agitur. Sic et Iob 35 dicitur: Et non dixit ubi est אלוהי עושי Eoloai Osai. id est, ubi sunt dii mei, factores mei. Et Iosuae 24, Quia dii sancti ipse est. Eodem modo de vero Deo dicitur, extendentes caelos. Isai. 42. 5. Ex quibus exemplis animadvertimus, Spiritum sanctum non ociose aut temere verbum plurale רעשה in creatione hominis Gen. 1 usurpasse, quandoquidem et in aliis Scripturae locis huc respiciendo, eiusdem verbi participium pluraliter de vero Deo creatore hominis ponens, plures ei factores attribuerit, et numerum pluralem cum singulari miscuerit: ut et unitatem essentiae, et pluralitatem personarum in Deo cupidis veritatis indicaret. Sic etiam Abrahamo tres apparent, et tamen ille tantum unum adorat: et mox totus sermo mixtim iam de uno, iam de tribus, iam in singulari, iam in plurali habetur, ut ea numeri alternatione ostendatur et unitas Dei, et trinitas personarum. Perfidi Iudaei, ut mysteriam Trinitatis eludant, dicunt honoris ac dignitatis cuiusdam gratia pluralem pro singulari usurpari: ut aliquando reges ac principes de se scribunt. sed non possunt dare exempla similia de aliis potentibus in Sacris literis. Tum porro ista consonantia plurium Scripturae locorum in plurali numero positorum, propalam eos redarguit. Porro nomina Dei plura recensentur, in qua parte ne nimium a scopo nostro digrediamur, tantum Hieronymi sententiam adscribam. Hieronymus in quadam Epistola ad Marcellam, decem ait maxime esse illustria celebratissimaque Dei nomina. Primum est אל El, quod Septuaginta θεὸν, id est, Deum vertunt. Aquila etymologiam exprimens, ἰσχυρὸν, id est, fortem. Secundum אלהים Eloim. Et tertium, אלהי Eloe, quod Deus dicitur. Quartum, צבאת Zebaoth, id est, secundum
Septuaginta, virtutum, secundum Aquilam, exercituum. Quintum, עליון Elion, quod nos excelsum dicimus. Sextum, אשר אחיה Ezerecheiae: quod in Exodo legitur: Qui est, misit me. Septimum, אדני Adonai, nos Dominum generaliter appellamus. Octavum, יה Iah, quod in Deo tantum ponitur, et in Allelu Iah sonatur. Nonum, יהוה Iehova, quod nomen τετραγράμμασιν tetragrammaton, et ineffabile putarunt: Idem autem sibi vult, quod Existens. Decimum, שדי Saddai: Aquila interpretatur ἄλκιμον, id est, robustum, et ad omnia perpetranda sufficientem. Caeterum obvia sunt in Sacris literis et alia nomina: veluti cum appellatur clypeus, scutum, refugium, cornu salutis, propugnator, defensor, petra seu rupes, ignis consumens, gloria, spes, robur, fortitudo: item omnipotens, Deus deorum, Dominus dominorum, Deus ac Dominus caeli et terrae, etc. Sed haec potius pro epithetis, dignitatem, potentiam, et admiranda Dei effecta, illustri quadam ratione describentibus, quam pro nominibus propriis accipi convenit. Quo quidem pacto dicere possemus, Cneum et Cornelium, et Scipionem, propria esse nomina eiusdem personae: at Tribunus, Imperator, victor, triumphator, gloria Reipub. et quae huiusmodi sunt, agnoscentur sane eiusdem personae appellationes, sed minus propriae, atque propter externas causas ascititiae. Quoties proinde legis, Haec dicit Dominus, haec dicit qui est, haec dicit fortis, Dominus exercituum, omnipotens Deus caeli, propugnator noster, etc. haec omnia sic accipies, tanquam si simpliciter scriptum esset, Haec dicit Deus: neque ob diversitatem nominum diversos deos quis suspicabitur. Porro quia res agnoscuntur tum per attributionem suarum proprietatum, tum et per separationem alienarum: idem sunt non tantum positiva, sed et privativa nomina rerum. Quare etiam crebro quaedam nomina dicuntur de Deo negative: veluti quando appellatur Increatus, immortalis, invisibilis, incorporeus, etc. Atque haec describunt Deum ostendendo duntaxat quid non sit: nempe esse eiusmodi substantiam, quae non sit creata, quae initium non habuerit, quae item non moriatur seu corrumpatur, quae denique non conspiciatur corporeis oculis, neque etiam contrectari, aut sensibus percipi queat. Secundo: Quaedam nomina dicuntur affirmative, eaque relationem arguunt ad ea quae a Deo distinguuntur. Huius ordinis sunt, Dominus, Rex, creator, gubernator. Dominus nanque est, respectu ministrorum: Rex, propter subditos quos regit: Creator, propter creaturas quas admirabili potentia condidit: Gubernator, quod easdem sua sapientia conservat, gubernat, moderatur. Tertio, Quaedam nomina tantum signant aliquid consequens naturam aut operationem Dei, veluti haec: Iustus, sanctus, bonus sapiens, potens: quae natura quidem et operationem Dei consequuntur (ex effectis namque ipsius Dei sumpta sunt) minime tamen substantiam ostendunt. Quarto, Quaedam denique significant rationem quandam accidentariam, quae a natura, aut ab operationibus Dei derivatur, cuius generis sunt haec: Protector, defensor, clypeus, petra, refugium, etc. Quinto, Ex his vero omnibus promptum est animadvertere, nulla omnino extare nomina quae substantiam Dei apposite evidenterque exprimunt. Verum adscribamus sane prolixiorem horum Dei epithetorum enumerationem, ut eam Fagius ex Rabbi Salomone recenset. Sunt autem eius haec verba. Sed placet hic commemorare, quomodo Hebraei haec Dei epitheta, quae sibi ipsemet Deus attribuit, exponant atque enarrent. Quod bis dicitur Adonai Adonai eo significari dicunt duplicem in Deo misericordiam: alteram, qua praeservat hominem a peccato: alteram, qua remittit ei qui peccavit delictum. Secundo, vocat se אל El, id est, Deus fortis: quo innuitur potentia Dei, qua potest succurrere suis, utcunque oppressis. Tertio misericors est praeservans scilicet a lapsu. Quarto, clemens est, erigens scilicet lapsum. Quinto, longanimus est non statim punit homines atque peccant, sed differt poenam: quia non vult mortem peccatoris, sed ut convertatur et vivat. Sexto, multae pietatis sive misericordiae est, erga eos scilicet qui indigent, et non habent merita. Septimo, multae quoque veritatis, in praestandis scilicet promissis. Octavo, custodit pietatem sive bonitatem in mille generationes. Punit enim peccata parentum in filiis, in tertiam et quartam usque generationem: misericordiam vero ac bonitatem suam protendit in mille generationes, ita ut misericordia eius maior et amplior sit ira eius, id quoddam Hebraeorum sapientes ita efferunt: Maior est pro prietas bonitatis Dei, quam proprietas ultionis. Nono, remittit omnis generis peccata: Iniquitatem, hoc est, ea peccata quae temere et cum quadam praesumptione admittuntur: transgressionem, hoc est, defectiovem et ἀποστασίαν, quod Hebraeis est פשע Paescha: Manifesta quoque et publica peccata, quae veniunt appellatione חטאה Chataah. tametsi quidam חטאית Chataot dici volunt peccata, quae in pueritia maxime, non pleno rationis usu fiunt. Decimo, non est respector personarum, non enim innocentem habet eum qui nocens est. Undecimo, visitat iniquitatem patrum super filios, si scilicet filii imitentur facta et scelera parentum. Alias non portabunt filii iniquitatem parentum. Hactenus Hebraei quae bona ex parte leguntur et apud Rabbi Salomonem. Et Hebraei haec Dei epitheta sive elogia sic dividunt, ut ex ipsis faciant 13 (quas sic vocant) proprietates Dei. Observandum autem est, quod plerunque Paulus in suis Epistolis nomen Dei, patri, Domini autem, Christo seu filio Dei tribuit: quod non eo facit, quod vel pater non sit etiam Dominus, vel filius non sit vere Deus: sed ideo, quod in mysterio redemptionis patri summa dignitas ut vero Deo tribuitur: et filio contra exinanitio, quod pater donaverit et miserit filium, eique mandata redimendi et docendi humani generis tradiderit. Quapropter filius tanquam iam servus, dicit se ab illo missum: se eius, non suam voluntatem facere: illum honorificare, seque tantum eius mandatum exequi, et doctrinam docere, non suam. Quare illum etiam ut servus ubique invocat, ab eo opem petit, et omnia in cum ut suum Dominum refert: cum et ipse tamen cum illo semper operetur, et plenam potestatem habeat animam suam ponendi et recipiendi. Domini porro nomen magis filio convenit, tum quia nos illi pater in haereditatem ac cultores dedit: tum etiam, quia ille nos suo precioso sanguine redemit, suaque membra effecit, non vel pater, vel Spiritus sanctus. Haec est causa, quare in Novo testamento plerunque tantum prima persona vocetur Deus, et tantum secunda Dominus: quod observasse utile esse, ne quis hinc errandi occasionem habeat. Postquam dixi de ipsa simplici voce Deus, deque eius significationibus: nunc etiam dicam de eius vi, quatenus cum aliis vocibus coniungitur. Deum alicuius aut alicui esse, supra exposui esse correlativum. Quare cum saepe in Psal. reperitur, Deus meus: omnino in eo sensu accipitur, ac si diceret, Tu summe creator, quem ego pro vero Deo agnosco, colo ac invoco, quique me creasti, redemisti, et nunc regis ac foves. Nonnunquam etiam ingeminatur, ut magis affectus orantis, et hic mutuus respectus aut correlatio exprimatur: ut Psalm. 22. Deus mi, Deus mi, quare me dereliquisti? Deus deorum, dicitur verus Deus, Psalm. 50. Dan. 11: quia ille non ita Deus est, ut angeli aut reges, aut etiam caco daemones, ut quandam inferiorem potestatem habeat, sed sit supra illos ipsos summus Dominus: sicut communi more summum regem, Regem regum vocamus. Rebus quas amplificare volunt,
aliquando nomen Dei in genitivo apponunt. Ionae 3. Ninive erat civitas magna Dei, aut Deo: hoc est, longe potentissima, aut magnificentissima. Tale quid forte so nat, quod Nimrod dicitur fuisse robustus venator Domino, aut coram Domino. Sic Genes. 30. Luctationibus Dei luctata sum cum sorore mea. Sic alias saepe reperitur Mons Dei, Cedrus Dei, pro eximia. Deus caeli, pro vero Deo ponitur, sive quod ille creavit ac regit caelum, sive quod ibi habitat: ad discrimen regum, aut etiam idolorum et cacodaemonum, qui nec condiderunt caelum, nec ibi habitant. Deum invocare aut timere, seu invocatio aut timor Dei, saepe pro toto eius cultu ponitur. Audire vocem et videre speciem Dei, est eum vere agnoscere. Christus igitur Ioan. 5, cum negat Iudaeos vel vocem Dei audisse, vel speciem vidisse, veram ac spiritualem Dei agnitionem, qua intus in corde eum agnovissent, aut auribus et oculis cordis pernovissent, eis adimit. Loquutio autem sumpta est de medio communis sermonis: quia quae res, et praesertim homines, cognoscuntur, de visu aut auditu cognoscuntur. Perinde ergo est, ac si communi usu loquendi diceremus, Neque audisti, neque vidisti eum. Sic Paulus Rom. 1. dicit, Non probaverunt habere Deum in noticia aut agnitione: pro, non lvaunt vere Deum agnoscere. Deum exacerbare, et irritare, Num. 14, et Hebr. 3, est, non obediendo ei, contraque eius mandatum et voluntatem agendo, eum offendere et irritare. Deus salutis, Psal. 17. pro Deus salvans. Deus iustitiae: pro, iustificans, aut innocentiam nostram asserens et defendens, Psal. 4. Coram Deo aut facie eius esse, saepe significat illi notum esse: ut supra in praepositionibus ANTE et CORAM exposui. Aliquando etiam significat coram arca et tabernaculo, quia Deus pollicitus erat se ibi habitaturum. Exod. 18. Et venit Aaron, et omnes seniores Israel, comedere panem cum socero Moysis ante Deum: id est, ante locum sacrificii ac cultus, quia arca nondum tunc erat. Sic et Exo. 23, et postea saepe. Deum tentare, in voce TENTATIONIS exponetur. Deum habitare in populo, est, potenter regere populum, ut doctrina eius religionve floreat, boni defendantur, et mali castigentur. Deum quaerere, in novo Testamento, et saepe etiam in veteri, significat studiosum esse veri cultus, verae pietatis, et eum invocare, ut, Quaerite Deum dum inveniri potest. Aliquando significat consulere, aut interrogare eum: ut olim soliti sunt tum Iudaei, tum gentiles, consulere de incertis aut futuris, suos deos. Exod. 18. Dei facies, postea in voce FACIES exponetur. Dei opera operari, Ioan. 6. est, facere ea omnia quae Deo probantur, quaeque ille potissimum a nobis exigit. Deus alienus, vocatur quodcunque idolum: sive quod idola non erant dii Israelitarum, sed gentilium: sive etiam, quod alienum aliquando idem ferme significat quod adulterinum, aut insincerum, impurum: sicut et ignis alienus. Volunt porro sub hac phrasi etiam cultum ipsum, et quamcunque religionis corruptelam comprehendi: ut in primo praecepto dicitur, Non habebis Deos alienos: ubi non tantum idola prohibentur, sed etiam ne hunc ipsum verum Deum falsa ratione colamus: sive id quadam synecdoche dicatur: sive quia quamprimum cultus vitiatur, non iam Deus, sed idolum colatur. Nam verus Deus negat sibi eum cultum exhiberi, aut placere. Sic recte dicimus nunc, Iudaeos et Turcas (quantumvis clamitent se verum Deum creatorem caeli et terrae colere) tamen eos colere idolum ac figmentum cordis sui, cum negent Patrem domini nostri IESU CHRISTI esse verum Deum. Verissimum enim est, quod qui non habet aut honorat filium, is nec patrem quidem habeat aut honoret, teste ipsomet Christo unico praeceptore. Sic intelligunt aliqui illud Exod. 32, Isti sunt dii tui Israel, quasi dixisset Aaron: Ista est vera ratio colendi eum ipsum Deum, qui nos eduxit ex Aegypto. Verisimile sane est, eos non tam propalam a Deo ipso, qui eos ex Aegypto eduxerat, deficere voluisse, quam certum cultum, qui nondum erat a Deo ordinatus, suo arbitrio ordinare. Affirmat Christus Ioan. 10, etiam illos vocari deos, ad quos verbum Dei factum est. Intelligit autem de gubernatoribus ac doctoribus, ut supra monui. Citat enim Psalm. 8. Deus caeli, Gen. 21, verum aut aeternum Deum significat. Sed contra Deus seculi, 2. Corinth. 4, diabolum: in quibus Deus huius seculi excaecavit mentem, etc. Coram diis psallere, Psalm 138: pro coram vere piis hominibus, et coram ipsis etiam sanctis angelis celebrare Deum. Producere deum manu sua: pro, fabricare idolum Iob 12. Secura sunt tabernacula eius, qui producit deum manu sua: pro, qui fabricat idola, id est, non metuit Deum, secure vivit, et audacter peccat. De nominibus Dei plenam tractationem, ex verbo Dei collectam, huc ex syntagmate veteris Testamenti meorum charissimorum fratrum Vulgandi et Iudicis transcribam. Prima Dei appellatio, quae in Sacris literis occurrit, est אלהים: id quod sonat, si Latine reddas, Dii. Genesis 1. In principio creavit Elohim. id est, Dii (vel Deus, ut habet usitata versio) caelum et terram. id quod non caret mysterio. nam haec ipsa vox testatur plures esse personas divinitatis. Et postea sequitur: Et vidit Elohim (Dii) lucem, quod esset bona. Item: Et dixit Elohim: Fiat, etc. Septuaginta simpliciter reddidere ὁ θεός. Et cap. 2. Benedixit Elohim dici septimo. Item: Cessavit ab opere quod creaverat Elohim. Cap. 4. Posuit mihi Elohim (Deus) aliud semen pro Abel. In hoc vero cap. alias semper ponitur vox Iehova sola: sub finem vero Elohim usurpatur. Unde certum est, quod istae voces aequipolleant, et uni Deo attribuantur. Cap. 5. Creavit Elohim hominem. Item: Ambulavit Enoch cum Elohim. Ita etiam promiscue, seu aequipollenter accipiuntur Iehova et Elohim. Cap. 6. Et dixit Iehova, Non rixabitur spiritus meus cum homine. Item: Vidit Dominus quod multa malitia esset hominum. Et rursum: Vidit Elohim terram. Et, Dixit Elohim ad terram. Et, Fecit Noah omnia quae praeceperat illi Elohim. Et cap. 7. Dixit Iehova ad Noah. Et cap. 8 dicitur: Recordatus est Elohim ipsius Noah. Et postea: Odoratus est Iehova odorem suavitatis, id quod hic subindicasse satis erit. Nunc alia testimonia persequemur. In cap. 9. semper est Elohim. Capite 17. Dixit Elohim ad Abraham. Et, Dixit Abraham ad Elohim. Item: Ascendit Deus ad Elohim. Capite 20 Oravit Abraham ad Elohim. Venit Elohim ab Abimelech. Cap. 21. Exaudivit Elohim vocem pueri. Cap 22. Tentavit Elohim. Capite 23. Princeps Elohim (Dei) es. Capite vigesimo septimo: Det tibi Elohim de rore caeli. Capite 30. Num pro Elohim ego sum? Item: Recordatus est Elohim Rachel. Cap. 32. Contra Elohim fortis fuisti. Item: Vidi Elohim facie ad faciem. Cap. 33. parvuli sunt quos donavit mihi Elohim. Item: Vidi faciem tuam quasi viderim vultum Dei. Cap. 35. Dixit Elohim ad Iacob. Cap. 41. Elohim respondebit, quae ad pacem sunt Pharaoni. Cap. 42. Elohim ego timeo Capite 44. Elohim invenit iniquitatem servorum suorum. Cap. 45. Pro salute vestra misit me Elohim ante vos in Aegyptum. Cap. 49. Num pro Elohim ego sum? Exodi 2. Recordatus est Elohim foederis. Et cap. 15. Elohe patris mei, et exaltabo eum. Cap. 32 Fac nobis Elohim Deuteron. 10. Ipse est Deus tuus. Iosue 4. (Elohim) Deus sanctus. Iudic. 9. Nunquid possum deserere pinguedinem meam, qua et dii utuntur, et homines? 1. Reg. 10. Quorum tetigerit Deus (Elohim) corda. Psalm. 82. Deus stetit in Synagoga Dei, vel magna. Item hominibus tribuitur, Psal. 82, Ego dixi Elohim Eii estis, et filii excelsi omnes. Elohim
etiam falsis diis tribuitur. ut Genesis 31. Quare furatus es (Elohai) deos meos. Exodi 20. Non habebis Elohim, deos alienos. Item: Non facietis deos argenteos, neque deos aureos. Deuteron. 10. Deus deorum est. Cap. 32. Diis quos ignorabant. Iudicum 6. Si (Elohim) Deus est, scilicet Baal, vindicet se. 3. Reg. 19. Invocate nomina deorum vestrorum. Dan. 5. Deos argenteos, Psalmo 82, In medio Elohim deorum iudicat.
יהוה Dominus, Septuaginta interpretati sunt κύριος, quia aliud nomen convenientius non repererunt: cum Iehova sit tantum appellatio veri Dei, non in gentibus, sed duntaxat in populo Dei noti: et habet nomen ab existentia. Genes. 4, primum collocatur solum hoc nomen, sine additamento Elohim. Nam in caeteris prioribus capitibus reperitur vel Elohim, vel coniunctim Iehova Elohim. Genes. 4. Acquisivi virum a Iehova, Domino. Item: Cain offerebat de fructibus terrae (la Iehova) Domino. Item: Respexit Iehova ad Abel, et ad munera eius, etc. Capite 8. Recordatus est Iehova (Dominus) Noah. Item: Odoratus est Dominus odorem suavitatis. Et quidem Iehova appellatio toti Trinitati tribuitur: id quod satis evidenter probatur ex Genes. 11. ubi est, quod Iehova descenderit: et tamen sequitur, Venite descendamus, et confundamus lingnas eorum. Cap. 12. Abram invocavit nomen Iehova. Similiter in cap. 13. cap. 15. Factum est verbum Domini ad Abram. Item: Credidit Iehova. Item: Ego Iehova, qui eduxi te de Ur Chaldaeorum. Cap. 16. Vocavit Agar nomen Iehova. Cap. 17. Apparuit Iehova Abram. Capite 18. Apparuit ei Iehova, Dixit ei Iehova, Abiit Iehova. Cap. 21. Visitavit Iehova Saram. Cap. 24. Iehova benedixit Domino meo. Cap. 25. Dixit Iehova ad Rebeccam. Cap. 26. Benedixit ei Iehova. Cap. 28. Vidit Iehova innixum scalae. Cap. 29. Videns Dominus quod despiceret Liam. Cap. 39. Erat Iehova cum Ioseph. Exodi 4. Dixit Iehova. Capite 6. Et locutus est Elohim ad Mosem, dicens: Ego Iehova, qui apparui Abraham, Isaac et Iacob in (El Schaddai) Deo omnipotente, et nomen meum Iehova non indicavi eis. Hoc est: Patriarchae quidem bene Deum cognoverunt: verum eiusmodi publica, et vulgo etiam nota concio de Deo nondum fuerat exorta, quemadmodum nunc per Mosen sonare atque inclarescere debebat. Habes hic tres appellationes Dei, Elohim, El, Iehova. Creberrime autem postea occurrit, Dixit Iehova. Cap. 12. Transibit Dominus percutiens Aegyptios. Capite 14. Liberavit Iehova in die illo Israel. Capite 15. Iehova vir bellicosus, Iehova nomen eius. Capite 31. Ego Iehova qui sanctifico vos. Capite 33. Vocabor in nomine Iehova coram te: vel ut alii reddidere, Praedicari faciam nomen meum Iehova ante te. Levit. 9. Apparuit gloria Iehovae. Deuteron. 31. Faciet Iehova eis, Reliqua testimonia, ubi Iehovae appellatio per totam Scripturam occurrit, nimis operosum esset adscribere. Itaque Lector sciat, ubi Dominus in Latino textu occurrit, plerunque poni Iehova. Esaiae 42 dicitur: Ego Iehova, hoc est nomen meum. Hierem. 33. Haec dicit Iehova, qui facturus est, et formaturus illud, et paraturus. Iehova nomen eius. Ionas 4. Oravit ad Iehova. Psalm. 83. Et cognoscant quia tu, et nomen tibi Iehova, et tu solus altissimus in omni terra. Iudith 9. Dominus nomen est tibi. Iehova etiam alicubi repetitur, ut Exodi 34. Iehova, El, misericors. יהוה אלהים Iehova Elohim. in 2. cap. Genes. et deinceps incipit usurpari: et Latine redditur, Dominus Deus: quae phrasis hauddubie etiam unitatem essentiae in pluralitate personarum denotat. Septuaginta extulêre κύριος ὁ θεὸς. et interdum etiam tantum per θεὸς, ut in 2. cap. Geneseos, onamp; in aliis apparet: forte quia Graecos voluerunt monere, eundem Deum describi. Nam interpretes doctrinam de pluribus in essentia Dei personis non intellexisse, non videtur verisimile. Item cap. 2. Non pluerat Dominus Deus super terram. Capite 3. Vocavit Dominus Deus Adam. ac saepe ibi ista phrasis repetitur. Cap. 24. Iehova Elohe caeli. Capite 28. Ego Iehova Elohe Abraham patris tui, et Elohe Isaac. Exodi 3. Iehova Elohe, Dominus Deus patrum vestrorum. Elohe Abraham, Elohe Isaac, Elohe Iacob misit me ad vos. Capite 5. Sacrificabimus Iehova Elohenu, Domino Deo nostro. Cap. 10. Iehova Eloh, Dominus Deus Hebraeorum. Exodi 20. Ego Iehova Elohecha: Dominus Deus tuus, qui eduxi te de terra Aegypti. et cap. 29. Levit. 11. Ego Iehova Elohechem, Dominus Deus vester. Et cap. 19. Sanctus sum Dominus Deus vester. Numer. 15. Ego Iehova Elohechem, Dominus Deus vester. Deuteron. 2. Iehova Elohecha, Dominus Deus tuus benedixit tibi. Cap. 3. 4. 5 6. Diligas Dominum Deum tuum et cap. 8. 11. 19. 21. 31. Iosuae 2. 4. 10. 3. Reg. 8. 10. Esaiae 26. Domine Deus noster. Ezech. 7. 20. Ego Dominus Deus. Psalmo 76. Vovete, et reddite Domino Deo vestro, IEHOVA et ELOHIM iunguntur Sophoniae 3. In Iehova non est confisa, neque (Eloheah) ad Deum suum appropinquavit. Iehova Adonai, Habac. 3. Dominus Deus fortitudo mea. יהוה צבאית Esaiae 6. Vidi regem Iehova exercituum. Item cap. 51. Hieremiae 51. Iehova Zebaoth est nomen ei. Iehova etiam cum El iungitur, ut Gen. 14. Levo manum meam ad Iehova אל עליון, Deum excelsum. Genes. 21. Invocavit Abraham nomen יהוה אלעולם Domini Dei aeterni. Tria vocabula coniunguntur, ut verus Deus exprimeretur, Genes. 24. Iehova Elohe Adonai Abraham: id est, Domine Deus Domini mei Abraham. Exodi 34. Tribus vicibus apparebit omne masculinum tuum in conspectu Adonai, Iehove, Elohe, Israel. Denique, quomodo Iehova secundae personae divinitatis seu Meschiae tribuatur, infra annotabitur. אלה a potentia. Deuteron. 32. Dereliquit Deum (Eloha) factorem suum. Item: Immolaverunt daemoniis, et non Deo (Eloha) Esaiae 44. Nunquid non est Deus praeter me? Daniel. 11. Deus Maosim, Iehova, Elohai. Psalm. 40. Multa fecisti tu Domine Deus meus mirabilia tua. אל Deus. Genes. 16. Tu אל qui vidisti me. et praemittitur: Vocavit Agar nomen Iehova, qui loquebatur ad eam. Capite 17. Ego sum אל שדי, Dominus omnipotens. Et ibi quoque praecedit, Apparuit Iehova, Abram. Item postea ponitur Elohim: Dixit Elohim ad Abraham. Consonant igitur istae appellationes. Capite 35. Facies ibi altare (Lael) Deo. Praecedit autem ibi, Dixit Elohim. Item: Ego El Schaddai, Deus omnipotens. Item: cap. 43 et 48. Exodi 15. Iste Eli, Deus meus, et decorabo eum. Num. 24. Vir eloquiorum (El) Dei. אל אלהי ישראל. Genes. 33. Invocavit fortissimum Deum, seu potius Deum deûm Israel. Num. 16. El Elohe, Domine Deus spirituum universae carnis. Deuter. 10. Deus magnus. Deut. 33. Deus aeternus. 1. Reg. 10. Deus immutavit cor eius. Esa, 43. Ego (El) Deus Ionae 4. Tu es Deus clemens. Psalmo 77. Quis Deus (El) magnus sicut Elohim.
אל אביף, Genes. 49. Deus patris tui erit adiutor tuus. אל ביתאל, Gen. 31. Ego Deus Bethel, quia ibi se Deus revelarat, et cap. 35. El Elohim Iehova, iunguntur. Psal. 50. Fortis Deus Dominus locutus est. אל עליון Deus altissimus. ut Genes. 14. Melchisedech erat sacerdos Dei altissimi. Item: Benedictus Abraham Deo excelso, qui creavit caelum et terram. Item: Benedictus Deus excelsus. Item: Levo manum meam ad Iehova El (Dominum Deum) excelsum. אל שדי Genes. 28. Deus omnipotens benedicat tibi. אל קנא Exodi 20. Deus aemulator. Exodi 34. El Canna Deus aemulator, Item: Iehova aemulator. Deuteron. 4. Et misericors et longaminis. Exodi 34. El Deus veritatis, Deut. 32.
Deus scientiarum Iehova, 1. Reg. 2. El, pro magnus, Psalm 82. Deus stetit in Synagoga El: id est, magna. Ita etiam exponi solet Gen. 33. Invocavit El Eloche: id est, fortissimum Deum. Quando El de falsis diis usurpatur, habet Epitheton. ut Exodi 34. Non adorabis deum (El) alienum. Deuteron. 32. Non fuit cum eo deus alienus. Item: Provocarunt me in eo qui non erat Deus. שדי interdum etiam solum ponitur pro Deo. ut Ruth 1. Amaritudine valde me replevit Omnipotens (Schaddai) Item: Iehova me humiliavit, et afflixit me Schaddai; id est, omnipotens. אדני, Dominus. Gen. 18. Obsecro אדני Domine. Item: En audeo loqui ad Dominum. Item: Ne quaeso irascatur Dominus meus. Alias vero in eo capite est saepius Iehova. ut, Apparuit Iehova, Dixit Iehova ad Abraham, Abiit Iehova, postquam cessavit loqui ad Abraham. Capite 20. Domine, num gentem ignorantem et iustam interficies? Item: Venit Elohim ad Abimelech noctu. Hîc istae voces pro eodem ponuntur. אדני Adonai cum Iehova etiam iungitur. ut Gen. 15. יהוה אדני Domine Deus (ut interpretati sunt Septuaginta) quid dabis mihi? Alias in hoc capite tantum usurpatur vocabulum Iehova. Item: Adonai Iehova (Domine Deus) unde scire possum, quod possessurus sim eam? Esa. 3. Ecce (Haadon Iehova Zebaoth) Dominus Deus exercituum. Esaiae 6. Vidi Adonai sedentem. Esaiae 59. Adonai Iehova saepius coniungitur. Capite 5. Sic dicit Adonach Iehova et Elohecha, dominator tuus et Deus tuus. Amos 5. Dominus Deus exercituum (Adonai) dominator. Psalm. 8. Dominus Deus noster (Iehova Adonenu) quam admirabile est nomen tuum in universa terra? Psalm 136. Confitemini Domino dominorum. Adonai in specie de filio Dei accipitur, Psal. 110. אדני tribuitur etiam hominibus, ut Gen. 18. אדני Dominus meus consenuit. Capite 23. Audi nos אדני Domine, princeps Elohim es. Capite 31. Rachel ad patrem inquit: Ne irascatur (Adonai) Dominus meus. Capite 32. Sic loquimini (Adonai) Domino meo Esau. Cap. 33. Dominus meus novit quod pueri sint teneri. Capite 39. Vidit id Dominus eius, quod esset Iehova cum Ioseph. Item cap. 44. Deut. 10. Dominus dominorum est Iehova. Iud. 6. Gideon tribuit angelo istam appellationem, inquiens: Obsecro (Adone) domine mi, si est Iehova nobiscum. Psalm. 138. In conspectu (Elohim) deorum psallam tibi: ubi intelliguntur potentes. יה ab היה essentiam Dei significat. Exodi 15. Fortitudo mea et laus Iah Dominus. In eodem versu ponitur El et Elohim, et sequitur mox Iehova. Idem igitur pariter significant, Psal. 68. Cantate Deo (Elohim) psalmum dicite nomini eius: parate viam ei, qui invehitur molliter בית שמי in IAH nomine eius. Psal. 89. Quis similis tui? potens es IAH. Cum Iehova semel ponitur, Esaiae 26. In IAH IEHOVA forti in perpetuum. צור Petra Deo tribuitur, quia in eo adversus omnes iniurias consistere possumus. Deuter. 32. Deum ( צור ) qui te genuit dereliquisti, et oblitus es Domini (El) creatoris tui. Item: Recessit a Deo ( צור ) salutis suae. Item: Non enim est Deus noster ut dii eorum, אחיה:בצורנו צורם SUM, vel ero. Et respondit Elohim Mosi (sciscitanti de nomine Dei, quod Israelitis proponeret, suasurus migrationem ex Aegypto) אחיה אחיה אשר: Sum, qui sum (vel ERO, qui ERO) et ait: Sic dices filiis Israel: Qui est, misit me ad vos. Dixitque iterum Deus ad Mosen: Haec dices filiis Israel: Dominus Deus patrum vestrorum, Deus Abraham, et Deus Isaac, et Deus Iacob, misit me ad vos. hoc nomen mihi est in aeternum, et hoc memoriale meum in generatione et generationem. Exodi 3. Non tantum autem haec appellatio respondet etymologiae nominis Iehovae, sed etiam vaticinium fuit de Messia. quasi diceret: Ego sum ille Deus, qui futurus est semen mulieris, et erit victima pro peccatis hominum. DEUS CAELI, vel Creator caeli et terrae. Gen. 14. Benedictus Abraham Deo excelso, qui creavit caelum et terram. Gen. 24. Iehova Elohe caeli. Item: Adiuro te per Iehova Elohe caeli, et Elohe terrae. Esaiae 42. Haec dicit Dominus Deus, creans caelos, et extendens eos: firmans terram, et quae germinant ex ea: dans flatum populo qui est super eam, et spiritum calcantibus eam. Et cap. 43. Et nunc haec dicit Dominus, creans te Iacob, et formans te Israel. Hierem. 31. Haec dicit Dominus, qui dat solem in lumine diei, ordinem lunae et stellarum in lumine noctis: qui turbat mare, et sonant fluctus eius: Dominus exercituum nomen illi. Dan. 1. Benedixit Daniel Deum caeli, Dan. 4. Nunc igitur ego Nabuchodonosor, laudo et magnifico et glorifico regem caeli. Dan. 5. Contra Dominum caeli elevatus es. Zachariae 12. Dixit Dominus extendens caelum, et fundans terram, et fingens spiritum hominis in eo. Psalmo secundo: Qui habitabit in caelis, ridebit, et Dominus subsannabit eos. Psalmo 124. Adiutorium nostrum in nomine Domini, qui fecit caelum et terram. Psalmo 136. Confitemini Deo caeli. Esdrae libro primo, capite primo: Omnia regna terrae dedit mihi (Cyro) Dominus caeli. Et capite 5. Nos sumus servi Dei caeli et terrae. Et libro secundo, capite secundo: Deus caeli ipse nos iuvat, et nos servi eius sumus. Deuteron. 32. Deum qui te genuit, dereliquisti, et oblitus es creatoris tui. Item: Dereliquit Deum factorem suum. POSSESSOR CAELI ET TERRAE. Genesis 14. Levo manum meam ad Iehova; possessorem caeli et terrae. DEUS ABRAHAM. Genesis 24. Domine Deus Domini mei Abraham. Genesis 26. Apparuit Isaac Iehova in ipsa nocte, et ait: Ego sum Elohe (Deus) Abraham patris tui, noli timere. Deus Abraham et Isaac, Genesis 28. Ego sum Dominus Deus Abraham patris tui, et Deus Isaac. Cap. 31. Deus patris mei, Deus Abraham. Item: Deus Abraham, Deus Nahor, et Deus patris illorum. Cap. 32. Elohe (Deus) patris mei Abraham, et Deus patris mei Isaac: Iehova qui dixisti mihi, Revertere in terram tuam. Cap. 43. Deus vester, et Deus patris vestri, dedit vobis thesauros in saccis vestris. Capite 48. Deus, in cuius conspectu ambulaverunt patres mei Abraham et Isaac, Deus qui pascit me ab adolescentia usque in praesentem diem: Angelus qui eruit me de cunctis malis, benedicat pueris istis. Capite 49. Deus patris tui erit adiutor tuus. 3. Regum 18. Domine Deus Abraham, Isaac et Israel. DEUS ABRAHAM, ISAAC ET IACOB. Exodi 2. Ego Elohe patris tui, Elohe Abraham, Elohe Isaac Elohe Iacob. DEUS IACOB. Psal. 75. Cantabo Deo Iacob. Psalm. 76. Ab increpatione tua Deus Iacob. Psalm. 81. Exultate Deo adiutori nostro, iubilate Deo Iacob. Item: Quia praeceptum in Israel est, et iudicium Deo Iacob. Psalm. 84. Auribus percipe Deus Iacob. Psalm. 84. Et dixerunt, Non videbit Dominus, nec intelliget Deus Iacob. DEUS QUI ex Aegypto eduxit. Exodi 20. Ego Dominus Deus tuus, qui eduxi te de Aegypto. Et cap. 29. Sciunt, quia ego Dominus Deus eorum, qui eduxi eos de terra Aegypti. Levitici 11. Ego sum Dominus, qui eduxi vos de terra Aegypti, ut essem vobis in Deum: Sancti eritis, quia ego sanctus sum. Numeri decimoquinto: Ego Dominus Deus vester, qui eduxi vos de terra Aegypti, ut essem Dominus Deus vester. Deuteron. 5. Ego Dominus Deus tuus, qui eduxi te de terra Aegypti de domo servitutis. 1. Regum 12. Iehova qui fecit Mosen et Aaron, et eduxit patres nostros de terra Aegypti. DOMINUS IEHOVA, DEUS Israel, vel Dominus Deus Israel, Exodi 34. Tribus vicibus apparebit omne masculinum in conspectu Adonai Iehovae Elohe Israel.
Iosuae 10. Dominus Deus Israel pugnabit pro eo. Iud. 11. Dominus Deus Israel subvertit Amorrhaeum, pugnante populo suo Israel Ruth 1. Reddat tibi Dominus pro opere, ut plenam mercedem recipias a Domino Deo Israel, ad quem venisti, et sub cuius alas confugisti. 1. Reg. 10. Proiecistis Dominum Deum vestrum. 1. Reg. 14. Et salvavit Dominus Deus Israel in die illa. 3. Reg. 8. Dominus Deus (Iehova Elohe) Israel non est similis tui. 1. Par. 29. Domine Deus Israel patris nostri. Esaiae 17. Dominus Deus Israel. Cap. 21. Dominus Deus Israel locutus est. Cap. 37. Dominus Deus Israel haec dicit. Cap. 45. Deus Israel propter servum meum Iacob, et Israel electum meum Hieremiae 11. Dominus Deus Israel. Cap. 30. Haec dicit Dominus Deus Israel. Ezech. 7. Haec dicit Dominus Deus terrae Israel. Et capite 11. Haec dicit Dominus Deus Israel. Cap. 20. Ego Dominus Deus Israel Ioel 3. Laetamini in Domino Deo vestro. Psalm. 72. Benedictus Deus Dominus, Deus Israel, qui facit mirabilia solus. Psalm. 106. Benedictus Dominus Deus Israel a seculo, et usque in seculum. Esdrae. lib. 1. cap. 1. Aedificet domum Domini Dei Israel. DEUS ISRAEL. Esaiae 29. Sanctificabunt sanctum Iacob, et Deum Israel praedicabunt. Cap. 40. Ego Dominus exaudiam eos, Deus Israel non derelinquam eos. Cap. 48. Super Deum Israel constabiliti sunt. Esdrae lib. 1. cap. 6. Iubete Deo Israel. Et lib. 3. cap. 2. Deus Israel. Psalm. 59. Item: Psalm 68. Mirabilis Deus in sanctis suis, Deus Israel ipse dabit virtutem et fortitudinem plebi. DEUS HEBRAEORUM. Genes. 5. Deus Hebraeorum occurrit nobis. Exod. 10. Haec dixit Dominus Deus Hebraeorum, Usquequo non vis mihi subiici? DOMINE DEUS (El Elohe) spirituum universae carnis. Item: Dominus Deus (Iehova Elohe) spirituum universae carnis Num. 27. Dominus Deus. Esaiae cap. 26. Domine Deus noster, possederunt nos domini absque te. Cap. 33. Solummodo ibi magnificus est Dominus Deus noster. Amos 4. Iuravit Dominus Deus in sancto suo. Tobiae tertio. Sit nomen tuum Domine Deus benedictum. DOMINUS DEUS EXERCITUUM. 3. Reg. 19. Zelatus sum pro Domino Deo exercituum. Esaiae 1 item 3. Ecce Dominus Deus exercituum. Item cap. 10. et 21. Audivi a Domino (Iehova) exercituum Deo (Elohe) Israel. Et cap. 14. Dominus exercituum. et cap. 17. 19. 22. 23. 24. 28. Dominus exercituum nomen eius. Cap. 37. Domine exercituum Deus Israel. et capite 51. Ego autem sum Dominus Deus tuus, qui conturbo mare, et intumescunt fluctus eius. Dominus exercituum nomen meum. Hiere. 7. Haec dicit Dominus exercituum, Deus Israel. Cap. 10. Dominus exercituum nomen illi. Cap. 11. Tu Domine Zebaoth. Et cap. 18. Haec dicit Dominus exercituum, Deus Israel. et cap. 29. Haec dicit Dominus exercituum, Deus Israel. et cap. 31. Haec dicit Dominus exercituum Deus Israel. Amos 4. Dominus exercituum nomen eius, Amos 5. Haec dicit Dominus Deus exercituum (Adonai) dominator. Zach. 8. Et factum est verbum Domini exercituum, dicens: Haec dicit Dominus exercituum. Malach 1. Dominus exercituum, et cap. 2. 3. et 4. Psalm. 59. Et tu Domine Deus exercituum, Deus Israel. Psal. 80. Domine Deus exercituum. Item: Deus Zebaoth. Psal. 54. Altaria tua Domine Zebaoth, rex meus et Deus meus. Item: Domine Deus Zebaoth, exaudi orationem meam. et Psal. 89. DEUS DEORUM. Psal. 136. Confitemini Deo deorum. Item: Confitemini Domino dominorum. Dan. 3. Benedicite omnes religiosi Domino, Deo deorum. DEUS PATRUM Dan. 2. Tibi Deus patrum nostrorum confiteor. Cap. 3. Benedictus es Domine Deus patrum nostrorum. Iudith 9. Domine Deus patris mei Simeon: Deus qui habet flatum hominis in manu sua. Dan. 5. Deum qui habet flatum tuum in manu sua, et omnes vias tuas, non glorificasti. Deus quem colit Daniel, Deus tuus quem colis semper, ipse liberabit te. Dan. 6. Item: Paveant Deum Danielis. Item cap [7.14] Paveant Deum Danielis. ANTIQUUS dierum. Dan. 7. Antiquus dierum sedit. DEUS DAVID. Psal. 68. Benedictus Deus David. DEUS IUSTITIAE. Psal. 4. Cum invoco, exaudi me Deus iustitiae meae. DEUS GAUDII. Psalm. 43. Et introibo ad altare Dei, ad Deum gaudii mei. DEUS SALUTARIS. Psal. 65. Exaudi nos Deus salutaris noster. Psal. 88. Domine Deus salutis meae Deus, salus mea, vel salvator. Habac. Ego in Domino Deo gaudebo, et exultabo in (Belohe Iisthi) Deo Iesu, seu salvatore meo. ANGELUS. Gen. 48. Angelus qui eruit me de cunctis malis, benedicat pueris istis. Praedicit autem vocabulum Elohim, Deus qui pascit me ab adolescentia, etc. Sic Angeli vocantur, qui Loth eripiunt ex conflagratione Sodomae. REX. Psal. 5 Intende voci orationis meae. Rex meus et Deus meus, quoniam ad te orabo. Psal. 44. Tu es rex meus, ô Deus. Psal. 47. Rex magnus super omnem terram. Psal. 147. Exaltabo te Deus meus Rex, et benedicam nomini tuo in seculum seculi. Esaiae 6. Regem Iehova Zebaoth vidi. Esaiae 41. Afferte si quid forte habetis, dicit Rex Iacob. Praecedit autem, Dicit Dominus. Esai. 44. Haec dicit Dominus Rex Israel. Hierem. 10. Rex sempiternus. Malach. 1. Rex magnus ego, dicit Dominus exercituum, et nomen meum horribile in gentibus. Eccles. 2. Quis homo potest imitari Regem, qui eum ante fecit? Tobiae 13. Regem seculorum exaltate in operib. vestris. DOMINUS REX Israel, et redemptor eius, Dominus exercituum. Esaiae 44. SANCTUS simpliciter. Habac. 3. Sanctus de monte Pharan. Praecedit autem, Deus ab Austro veniet. SANCTUS ISRAEL. Esaiae cap. 1. et cap. 17. In die illa inclinabitur homo ad factorem suum, et oculi eius ad sanctum Israel respicient. Cap. 29. Sanctificabunt Sanctum Iacob, et Deum Israel. Capite 30 Haec dicit Dominus noster, sanctus Israel. Cap. 31. Non sunt confisi super SANCTUM ISRAEL, et Iehova non requisierunt. Ita declarat quem nam periphrastice appellarit sanctum Israel, nempe ipsum Dominum. Cap. 41. Manus Domini fecit haec, et Sanctus Israel creavit illud. et cap. 43. Psal. 89. Dominus est scutum nostrum, et Sanctus Israel rex noster. PATER. Esaiae 63. Tu pater noster, et Abraham nescivit nos, et Israel ignoravit nos. Tu Domine pater noster, et redemptor noster, a seculo nomen tuum. Psalmo 68. Qui pater est orphanorum, et iudex viduarum, Deus in habitaculo sancto suo. PASTOR. Psalmo 23. Dominus pastor meus, nihil mihi deerit. Quae porro de Deo per anthropopathian dicuntur, ea forte in illa ipsa figura in Universalibus Regulis tractabuntur.
DEUTERONOMIUM, vulgo in Ecclesia, et etiam in Sacris literis aliquoties vocatur Vitimus liber Moysis, Hebraice Misnae, id est, secundum. Deut. 17. Cum sederit rex in solio regni, describet sibi Misnae legis huius. Videtur autem utraque vox Hebraea et Graecaidem valere, et ideo huic libro attributa esse, quia est repetitio et veluti secunda ac summaria quaedam propositio totius legis Moysis: sicut Monsterus, olim praeceptor meus, Ios. 8. vertit. Sed de hac voce forte etiam alias, tametsi nulla explicatione indigeat.
DEXTERA et SINISTRA, notisimae significationis voces sunt: sed per varios tropos non paucos Hebraismos efficiunt. Nam primum per anthropopathian dextera ad Deum translata, significat potentiam: ut Psal. 18. Dextera tua fulcivit me. Psalm. 63. Dextera tua sustentat me. Actor. 2. Dextera ergo Dei exaltatus Christus. Psalm. 20. In fortitudinibus dexterae eius salus est. Item Psalm. 44. Brachium eorum non salvavit eos, sed dextera tua et brachium tuum, et lux vultus
tui. Ponitur aliquando et pro ipsis Praeclaris factis, ut Psalm. 77. Recordabor annorum dexterae tuae. id est, eius temporis quo grandia fecisti. Secundo, indicat quandam promptitudinem Dei in benefaciendo: quia dextera dare ac largiri solemus aliis quae volumus. ut Psalm. 16. Iucunditates sunt in dextera tua in seculum. id est, tu prompte ea beneficia largiris ac distribuis, quae nobis laeticiam afferant. Sic et Psalm. 40, dextera Dei dicitur esse plena iustitia: pro, iuste agit, regit, ac tuetur suos. Vicina significatio est, cum dextera Dei auxilium significat: ut Thren. 2. Redire fecit dexteram suam retrorsum a facie inimici. pro, non est opitulatus nobis, passus est hostes vincere. Tertio, indicat favorem. Sic Christus dicit iustos in extrema die ad dexteram collocandos, iniustos contra ad sinistram: Matth. 25. Quarto, dextera Dei significat aequalitatem dignitatis, gloriae, ac potentiae. Sic Christus iubetur sedere ad dexteram patris. Psalm. 110. et post resurrectionem ad dexteram Dei consedisse dicitur. Postremo, Virum dexterae Dei, Psalm. 80, alii intelligunt de eo quem Deus dextera sua potentem fecerat: alii de eo, qui incidit in manum aut castigationem Dei. inquit enim Psaltes, Sit manus tua super virum dexterae tuae: quod omnino castigationem sonat. et alibi, dicitur, Durum esse incidere in manus Dei viventis. Caeterum cum de hominibus hac phrasi utimur, habet etiam plures idiotismos. ut, Esse alicui aliquid ad dexteram, significat in maxime opportuno ac primario loco, sive ad bonum, sive ad malum. Psalmo decimosexto: Dominus est a dextris meis, ne commovear. Et Psalmo 109. Dominus astitit a dexteris pauperis, ut salvam faceret animam eius a persecutoribus. Sic et Psalmo 110. Dominus a dextris tuis, vulnerabit in die irae suae reges. id est, prompte tibi pugnanti et periclitanti succurret, caesis et oppressis tuis adversariis. Ita, A dexteris Dei sedere, significat pari cum eo gloria ac potentia frui. Sed Deum alicui a dexteris esse, aut stare, significat potenter succurrere et patrocinari. Cootra etiam Satan alicui dicitur stare a dextris alicuius, Psalmo 109. id est, exitio esse ipsi, et eius conatibus. Dextera et sinistra coniuncte aliquando alterutrum latus, aut ominio rem sententiamve ex duabus significat ut Iosuae primo: Neque declines ab eo vel ad dexteram, vel ad sinistram. Sic et libro secundo Samuelis, capite secundo: et Genesis vigesimo quarto, petit servus Abrahami, ambiens Isaaco Rebeccam, sibi certum responsum dari, ut possit ire vel ad dexteram, vel ad sinistram: id est, secum deliberare et deligere quid sibi faciendum sit. Cum vero Deus prohibet Deuteronomii quarto, ne a suo verbo vel ad dexteram vel ad sinistram declinemus: intelligunt multi dexteram esse, cum quid melius ex quadam religiositate facere volumus, quam Deus mandaverit: sinistram, cum ex negligentia deterius, seu res, praeceptas negligimus. Dextera impiorum dicitur esse plena muneribus: id est, omnia corruptos muneribus agere, aut etiam corruptelis munerum perficere ac impetrare, nihil studio iustitiae ac mandati divini. Psalmo 26. Dicitur quoque impiorum Dextera mendax, Psalmo 144: sive quod omnia fraude agant: sive quod tandem eos ipsorum robur aut potentia, cui neglecto Deo fidunt, turpiter fallet: sive quod, quae data dextera promiserunt, non servant. Dexteram Dei et nostram Augustinus hisce verbis exponit: Ad dexteram intelligendum est, esse in summa beatitudine, ubi iustitia et pax et gaudium est: sicut Ad sinistram hoedi constituuntur, id est, in miseria, propter iniquitates et labores et cruciatus. Haec Augustinus, de Fide et Symbolo. Cap. 7. et de Agone Christi Cap. 26, et lib. 1. locutionis de Genesi. In Psalmum vero 120 ita scribit: Dextera nostra dicitur, quicquid nobis aeternum et incommutabile Dominus pollicetur. Sinistra nostra dicitur, quic quid temporale habemus. Ideo dextera felicitatis et dignitatis locus est, sinistra infelicitatis et miseriae. Unde veteres pro dextera reposuere beatam vitam, pro sinistra perpetuam damnationem. Ita vero et dexteram Dei dixerunt esse gloriam aeternam, sinistram opprobrium suppliciumque perpetuum. Dextera Dei, pro virtute et potentia. Psal. 17. A resistentibus dexterae tuae. Pro aeterna vita ponitur Psal. 16. Delectationes in dextera tua usque ad finem. Dextera societatis, Gal. 2. pro, dexteras contrahentes, et testantes de inita societate. Tentationes quoque ita dividunt, quod aliae fiant a dextris, aliae a sinistris. A dextris eas fieri dicunt, quae per res secundas fiunt: a sinistris, quae per res adversas. Arma quoque piorum aut iustitiae dicuntur dextera et sinistra, 2. Cor. 6. facta allusione ad communem morem militum, qui in sinistris scuta, in dextris gladium gestabant: sicut haec arma Paulus ad Ephesios expresse nominat. Vocat ergo arma sinistrae. scutum fidei, et alia quib. nos protegimus: dextrae, gladium verbi, et similia, quibus hoste ferimus. Oecumenius dextera et sinistra arma exponit, de rebus secundis et adversis nos tentantibus, ut prius dixi. Filii Zebedaei petunt, ut sibi in regno Christi liceat alteri ad dexteram, alteri ad sinistram sedere: pro, in proximo gradu dignitatis apud eum esse, aut agere: sumpta locutione a communi more principum, quibus summi dignitate pro ceres ad dexteram et sinistram proximi sedent. Christus Matth. 25, per dexteram et sinistram significat summam felicitatem et infelicitatem, vel etiam damnationem ac salutem Ideo dicit, Christum collo caturum pios ad dexteram, et impios ad sinistram. Alio qui etiam in Latino sermone Dextera dare, et sinistra accipere, item Dextre et sinistre quasi bonum et malum quodpiam significat. Christus iubet Matthaei 5. dexterum oculum, manum ac pedem abscindi, si nobis sint scandalo: quibus verbis, sumpta locutione a re usitata vult indicare in genere, omnia charissima esse aeternae vitae postponenda. Similis plane figura locutionis est in sequenti capite, cum iubet ita clam ac sine omni ostentationo et ambitione fieri eleemosynam, ut ne sinistra quidem resciscat, quid agat boni dextera. Psal. 91 dicitur, quod multi cadent a dextris et sinistris pii, sed ad eum calamitas non sit perventura: id est, in comuni clade Deum esse protecturum et liberaturum pium, ita ut pereuntibus innumeris circa ipsum, solus eripiatur. Dextera etiam meridiem significat, ut Psalm. 89. Aquilonem et dexteram tu condidisti. Dexteram alicuius exaltari, plerunque significat eum potentem et gloriosum fieri. ut Psal. 89. Exaltasti dexteram hostium eius, exhilarasti omnes inimicos meos. Sic etiam de Dei dextera legimus Psalmo 89. Tuum est brachium, et fortitudo valida erit manus tua, exaltabitur dextera tua. Apprehendere alicuius dexteram, Psal. 73. Isaiae 45, est, eum instar infantis ductare, ut et velocius pergat, et nusquam collabatur, sed sublevetur et suffulciatur dextera ductantis. Oblivisci dexterae suae, Psalm. 137. est, negligere sua longe charissima. Ab hoc nomine habent Hebraei etiam verbum Dextrare, sicut et Sinistrare, pro, in alterum latus declinare. Genesis 13, Isaiae 30, 2. Samuel. 14. Dexterare et Sinistrare lapidibus, 1. Paralip. 12, est, perinde feliciter uti dextera, ac sinistra, in iaciendis lapidibus funda. In fine Ionae dicit Deus, esse in Ninive plusquam duodecim myriades, quae nesciant discrimen inter dexteram et sinistram suam; id est. parvi ac omnium rerum ignari pueri et infantes, eoque etiam innocentes.
DIABOLUS, Graecum nomen, sicut et daemon, et Satan Hebraicum, usitatissime malignum spiritum notant. Sicut autem Hebraeum venit a resistendo, quia repugnet ac resistat Deo et omnibus piis conatibus, potissimum duplici ratione, nempe Homicidio, automni iniusta violentia, et mendacio, quibus duobus capitibus in genere Christus omnes eius malas artes complectitur:
ita Diabolus Graecum venit a calumniando, sive quod nos perpetuo coram Deo et nostra propria conscientia accuset. ut Apocalyp. 12, et in Iobi historia habetur (ob quam causam etiam noster ἀντίδικος, adversarius in litigando, 1. Petri 5 nominatur) sive etiam quod calumniando et homines contra sese invicem concitat, et a vero Deo eiusque religione ac veritate abducit. Complectitur igitur Hebraeum nomen totum artificium aut malitiam diaboli: quia id in genere agit, ut omni bono resistat. Consonat cum Hebraeo et Graeca vox ὁ ἀντικείμενος: qua videtur Paulus diabolum nominare, 1. Timoth. 5: sed Graecum Diabolus proprie tantum unam partem, nempe mendacium, quod calumniando adhibet, denotat. Chrysostomus serm. 2 super 2. Corinthior. 1. adversarium appellat diabolum, quia et Deum apud homines, et vicissim nos apud Deum, et denique homines erga se mutuo calumniatur. Est vero hic campus calumniarum longe amplissimus, in quo Satan plurimum serere ac metere, amplissimosque fructus percipere queat. Nam primum (ut taceam eius accusatorias calumnias contra nos apud Deum) res omnes huius vitae, de quibus est sermo, sunt admodum imbecilles, fragiles, inconstantes et incertae: ad haec multum mali admixtum habentes, ut nihil ferme satis certo ac solide de eis dici ac asseverari queat. Secundo, est mira ac ferme inexplicabilis vicinitas ac similitudo boni et mali, veri ac falsi, tum in rebus tum in verbis, ut facillime alterum pro altero accipi aut obtrudi etiam oculato queat. Denique tanta est in homine non tantum caecutientia in iudicando vero ac falso, ut non immerito ab Aristotele noctuis comparemur: sed etiam negligentia in scrutanda veritate, praesertim religionis, ut nihil levius curet. Quin potius insuper etiam contraria mala sunt in homine, ut in meis scriptis de Originali malitia et libero arbitrio prolixe ostendi: nempe, hallucinatio seu approbatio falsi ac mali, atque adeo et perversissimum quoddam studium falsi et mali. sicut non male dictum est a veteribus, mendacia et obtrectationes alienae famae esse suavissima obsonia conviviorum. iis enim homines in conviviis plurimum delectantur. Cum igitur habeat tam paratam, promptam et pronam materiam diabolus, tum in communibus rebus ac sermone, tum et in religione, et denique tam docilem ac sedulum auditorem corruptum hominem: non est mirum, quod tantum calumniando proficiat, eoque tam sit studiosus huius artificii aut negociationis, ut inde nomen ipsum obtinuerit. Hinc sunt tam variae fraudes ac errores in communis vitae rebus ac sermonibus, tam varii errores ac corruptelae in religione, et denique etiam mira varietas et inconstantia cogitationum, animi motuum ac tentationum. Praeterea per metaphoram aut similitudinem quandam diabolicae calumniandi malitiae, etiam ad malos homines aliquando haec vox transfertur: sicut Christus Ioan. 6 Iudam vocat diabolum, qui huius sui artificii praeclarum specimen dat, cum unctionem Domini sub specie iuvandi pauperes calumniatur, tanquam intolerabilem luxum ac profusionem eleemosynae ac beneficentiae hominum: sua interim furta ac peculatum quaerens. Porro Paulus Actor. 13 vocat magum Elymam, filium diaboli: quia impuro ore calumniabatur doctrinam Evangelii, et conabatur ab ea deducere proconsulem Cypri Sergium Paulum. Habetur autem ibi apta descriptio filii diaboli, aut calumniatoris. inquit enim Apostolus, repletus Spiritu sancto: O plene omni dolo, et omni versutia, fili diaboli, inimice omnis iustitiae, non desinis invertere vias Domini rectas. Eodem modo sive per metaphoram, sive propter ipsam etymologiam, solent mali homines et veritati adversantes, etiam Satanae dici. Sic David 2. Samuelis 21, vocat Satanam Ioabum: quia volebat quasi invito rege interficere Semei, deprecantem culpam. Sic et Christus Patrum, dissuadentem passionem, nominat Satanam: Matthaei 18. Sic et 1. Regum 5 dicitur, non adesse regno Satanam, aut malum occursum. 1. Paralip. 21. dicitur Satan impulisse Davidem, ad numerandum populum: ubi potius ipsum pravum spiritum, quam aliquem malum hominem, intelligendum puto. Loquutiones, Ex diabolo esse: et, Filius diaboli: item, semen diaboli: infrâ in voce FILII tractabuntur. ¶ Haec de nomine Diaboli et Satanae. Nunc ad damus etiam alias varias eiusdem appellationes. Diaboli appellationes sunt: Deus huius seculi. Satan, id est, adversarius, 2. Corinth. 4. Princeps potestatis aeris, Ephes. 2. Potestas tenebrarum, Coloss. 1: Princeps huius mundi, Ioan. 14. Nequissimus, Ephes. 6. Malignus, malus, malum, pravus, πονηρὸς, Leo rugiens, Catulus leonis, Tentator, Matth. 4. Leviathan, id est, additamentum roboris, aut robustum: propter augmentum potestatis suae, accedens ex lapsu hominis: Serpens magnus et antiquus, qui erat in Paradiso, Genes. 3. Serpens tortuosus, propter varietatem fraudum. Accusator, Apocalyp. 12. Certe, quia regnat in mari huius mundi, agens impiorum corda quo ei libet: de quo Iob 40. Calumniator: Psalmo 71, Et humiliabit calumniatorem. id est, mendacem accusatorem qui nos accusat, et conscientiam in his confundit quae recte gessimus, et Deo placent: tum quae male gessimus, supra modum exaggerat, utrobique onerosissimus et importunissimus. Draco, propter crudelitatem: quia perinde devorat animas, sicut dracones animalia, Esa. 27. Aspis et basiliscus, Psalm. 90, etc.
DIADEMA, aut corona, per metonymiam regnum ipsum significat. Psal. 89. Prophanasti in terram diadema eius: id est, regnum, potentiam, dignitatem. Nam diadema, sicut et corona, regii capitis ornamentum fuit.
DIACONUS, vox Graeca, simpliciter quemcunque ministrum significat. Postea, ut Actor. 4 habetur, delecti sunt certi homines in Ecclesia, qui non proprie doctrinae et institutionis, sed pauperum et redituum, ac rerum ad victum pauperum et ministrorum spectantium curam haberent, qui proprie hoc nomine sunt appellati: quales illi septem in Actis fuerunt. Sed nec illi sese intra illas metas ministerii victus continuerunt. Quare postea, et nunc quoque in nostris Ecclesiis, Diaconi sunt dicti inferioris ordinis doctores. Habuerunt autem olim et Diaconissas, ad eandem externarum rerum curam delectas: qualis Phebe fuit, Cenchraeorum ministra: et de qualium delectu Paulus 1. Timoth. 5. clare praecipit.
DICERE, verbum amar אמר, λέγειν, quantumvis notum, tamen non paucos Hebraismos in Sacris literis efficit. Quomodo differat â verbo Loquor, infra in LOQUOR dicemus. Nunc quaedam eius obscuriora significata recensebimus, quae quidem multa ac varia sunt. Alias igitur significat solam cogitationem, seu idem quod intra sese deliberare et statuere. Et quidem aliâs addit Scriptura hanc circumscriptionem interni dicere, alias non. Deuteron. 7. Si dixeris in corde tuo, etc. Sic et Matthaei 9. Dicebant enim intra sese, Hic blasphemat: pro, cogitabant taciti. Et haemorrhousa ibidem dicebat intra se, Si modo tetigero fimbriam vestimenti eius. Sic Matth. 24. Si dixerit servus in corde suo. Et Psalmo 14. Dixit insipiens in corde suo, Non est Deus. ubi certam et indubitatam conclusionem indicat. Sic et Gen. 8. Dixit Deus in corde suo. id est, certo decrevit. Aliquando sine tali circumscriptione ponitur. Genes. 26. Dixi enim ne forte moriar. pro, cogitavi ac timui. Celebrare. Psalm. 29. Et in templo eius populus dicit gloriam. pro, celebrat, praedicat gloriam Dei, Dicite in luce, Matth. 10. Sic Psalm. 40.
Veritatem tuam et salutem tuam dixi. pro, celebravi. 1. Corinth. 12. Nemo potest dicere Deum Iesum: id est, celebrare. Sic et illud Odysseae, Dic mihi Musa virum. pro, celebra, cane. Praecipere. 1. Regum 11. De gentibus quas dixerat Dominus. pro, de quibus praeceperat Dominus, ne de eis uxores acciperentur. 2. Samuelis 16. Sinite eum ut maledicat mihi, quia dixit ei Dominus. pro, praecepit. 1. Regum 11. Et panem dixit eis. pro, praecepit dari. 2. Paralip. 14. Rex dixit ipsi Iehuda ut requireret Deum. pro, praecepit. Danielis 2. Dixit rex vocari genethliacos pro, praecepit. Ibidem: Ac dixit sacrificium ac suffitum, ut sacrificaret ei. pro, praecepit ei sacrificari. Sic et illa exempla sunt accipienda: Dic ut sedeant unus a dextris, Matthaei vigesimo. Dic fratri meo, ut mecum dividat haereditatem: id est, praecipe. Si dixeritis monti, Proiiciaris in mare, Matth. 21. Quaecunque dixerint vobis custodire. pro, praeceperint: Matthaei 23. Christus consistens dixit eum vocari, Marci 10. Puella tibi dico, surge: Lucae 5. Dicite Archippo, vide ministerium tuum, Coloss. 4. Qui dixit, Non committes adulterium. Dixit, et non occides pro, praecepit: Iacob. 2. Sic et illud, Dixit Dominus Domino meo: recte exponi potest. pro, praecepit aut ordinavit. Centurio dicens, Domine dic verbum, et sanabitur puer meus: petit, ut modo mandet angelis, aut morbo ipsi, sic fore protinus ut sanetur aegrotus, quandoquidem ille pro sua divina omnipotentia toti rerum naturae imperitet. Hoc modo multi etiam illud Dei dicere, Genes. primo, Fiat lux, etc. explicant: quod idem significat ac, praecepit: sicut sane et ipsa adiuncta Imperativa indicant, Fiat, colligantur aquae, producat terra aut aqua, etc. declarantia illud Dicere, esse imperare omnipotenter. Paulus sane, licet idem verbum dicendi retinuerit, tamen omnino de mandato intellexisse videtur, 2. Corinth. 5 inquiens: Deus qui dixit ex tenebris lumen fulgere. id est, praecepit. Quo etiam illud Rom. 4 videtur respicere: Vocat ea quae non sunt, sicut si adessent. Certe Psal. trigesimotertio propalam indicatur, hanc esse vim illius Dicere. Inquit enim Psaltes: Ipse dixit, et facta sunt: ipse PRAECEPIT, et constiterunt, per posterius (Praecepit) declarans illud prius (Dixit.) Aliqui altius hic scrutantur maiestatem, quasi illud Dicere sit generatio filii: et volunt illud Dicere, cum Iohannis λόγος verbum conferre. quasi filius ideo dicatur verbum, quia pater dicendo ipsum, creavit caelum et terram. Verum cum unusquisque debeat in sua sententia abundare, aut de eaplane certus esse: ego ipsis suam interpretationem relinquam, et hanc magis obviam minusque periculosam potius sequar. Nam illud Dicere, iudico esse communem actionem trium personarum ad extra, non solius patris. Sane Epistola ad Hebraeos, illud creans dicere, ac verbum etiam Christo adscribit, cum inquit: Omnia ferens verbo potentiae suae. id est, potente. Tale igitur creativum dicere flagitat Centurio a Christo, inquiens: Dic tantum verbum. Praeterea illa eorum opinio potest esse fundamentum multorum enthusiasmorum. Promittere, Deuteronomii sexto: Quemadmodum dixit Dominus tibi. Sic pro verbo Promittendi ponitur Iohannis decimosexto: Non dico vobis, quod ego sim oraturus pro vobis: ipse pater diligit vos. id est, non volo vos abducere a perpetuo ardore precandi, hac in ani pollicitatione: quasi ego solus sim vobis omnia precando impetraturus, vobis stertentibus, et non una precantibus: aut quasi pater non amet vos, nec vobis ad eum accessus eiusque gratia pateat. Interea non simpliciter nego, me oraturum pro vobis. Respondere: Et dixit Iehosua ad populum, Non poteritis, etc. Et dixit populus ad Iehosuam, Nequaquam: Iosuae 21. 24, pro, respondit. Genes. 22. Et dixit ad eum Abraham, et dixit, Ecce ego. id est, respondit, Significare; Exodi 18, Et dixit Ietro ad Moysen. pro, adventum suum ei significavit per nuncios. Numer. 20. Sic dicit frater tuus Israel, Ipse nosti, etc. pro, haec tibi significat praesenti legatione. Vocare, aut nominare: Isaiae 4. Sanctus dicetur illi. pro, nominabitur, aut vocabitur Sanctus. Isaiae 61. Sacerdotes Iehovae vocabimini, etc. Ministri Dei, dicetur vobis. Isaiae 62. Non dicetur tibi ultra Derelicta. Dicere, dicens, dicendo, aut ad dicendum, valde crebro aliis verbis quoquo modo indicationem aut auditionem significantibus additur: et valet idem quod, in hunc sensum, in hanc sententiam, hisce verbis, aut quid simile. ut, Locutus est dicendo: id est, hoc sensu, summa aut sententia. Talis phrasis adeo crebra est, ut non sit necesse aliqua eius exempla recensere. Dicentes: Rom. 1. pro, putantes, aut etiam iactantes, seu gloriantes se esse sapientes. Pro asserere: Lucae 7. Propterea dico tibi, Remissa sunt ei peccata multa, quia dilexit multum. Sic saepe alias, Dico vobis: pro, certo affirmo, assero, etc. Est vero in praedicto loco Lucae diligenter observandum, quod illud verbum Dico, omnino sit coniungendum cum sequenti sententia, Remissa sunt, etc. Sensus enim est, Affirmo ei esse remissa peccata. Illud QUIA, non coniungendum est cum verbo Remissa, quasi causam remissionis indicet: sed cum eo ipso Dico aut Assero. indicat enim rationem aut demonstrationem assertionis, non causam efficientem factae remissionis: de qua re tum alibi in hoc opere, ut in vocula QUIA, tum et in libello de Fide, prolixius. Dicere patri, quid facis: aut matri, quid generas? Isaiae 45, est, tum litigare cum suo superiore, tum velle videri eo sapientiorem: praesertim autem Deo sese opponere. Vide PATER, et Reg. universales. Humanum, aut humano more, aut secundum hominem dicere, crebra est apud Paulum phrasis. Licet vero in Graeco textu sit λέγω, dico, a plerisque tamen per verbum Loquor est reddita. Ea autem habet varias significationes. Interdum enim adhibetur vitandae suspicionis blasphemiae: ut Romanorum tertio: Num iniustus Deus qui inferat poenam? (humano more loquor) Absit, etc. interdum fugiendae invidiae causa. veluti quum cogitur Apostolus de suis gestis aliquid dicere, ut muneris sui autoritatem asserat, solet praefari, se in ea re cogi ex hominum consuetudine loqui, quamvis in diversum finem: ut 1. Cor. 15, et 2. Corinth. 11. Nonnunquam vero utitur hac formula loquendi, quum docendi causa exemplum aliquod ex communi hominum usu petit: ut Rom. 6. et Galat. 3. Item aliquoties quum hominis doctrinam Dei autoritati opponit, ut illa isti cedat: ut 1. Corinth. 9, et Galat. 1.
DIES, non tantum in Sacris, sed et in prophanis, alias significat tempus quo sol est supra horizontem, quam Mathematici diem artificialem vocant. Sic Ionas dicitur fuisse in ventre ceti tres dies et tres noctes. Alias totum tempus quo sol prorsus circumvoluitur circa terram: quam Mathematici naturalem diem appellant. Sic numerantur dies Genesis 1, Et factum est vespere et mane: ubi Vespere complectitur sequentem noctem, et Mane sequentem artificialem diem. Exempla postea recensebimus. Nunc id modo observemus ex praedicto loco Genesis, quod illi incipiant computare diem a vespertino tempore, aut ab occasu usque in sequentem occasum. Quod observandum est propter festa Veteris testamenti: quam consuetudinem etiam postea Ecclesia secuta est. Romani contra, diem suam a mane usque adsequens mane metiti sunt. Quam consuetudinem Iudaeis contrariam, putant aliqui Matthaeum sequi Cap. 28, in verbis: In extremo autem Sabbathi, cum iam illucesceret in primam Sabbathi. id est, exeunte iam priore hebdomada, cuius ultima erat paschatis dies: et inchoante luce primae diei sequentis hebdomadae, Christus surrexit. Significat etiam nonnunquam Dies vel
integrum annum, vel longius aliquod tempus. Sic multi exponunt illud. 1. Samuelis 27: Fuit autem numerus dierum quibus habitavit David in regione Philistaeorum, dies et menses quatuor: id est, integro anno et mensibus quatuor. Aliquando contra prorsus breve tempus indicat. ut cum Deus dicit: Quacunque die comederis, morte morieris. pro, quacunque hora, aut momento. Aliquando Dies in singulari, ac etiam plurali numero, synecdochicos simpliciter pro tempore ponitur. Sic crebro repetitur, In die illa, aut In diebus alicuius regis: In diebus illis, aut, post dies illos. Sic Paralipomena vocantur Verba dierum: id est, res gestae, aut quae alioqui acciderunt illis temporibus. Deuteronom. quarto inquit Moyses, Interroga de diebus: pro, de priscis temporibus ac historiis, seu consule annales. Dies prima qua Deus mundum condere coepit, est dies solis, qua etiam resurrexit. Fit primae diei, tanquam Christiano ritui solennis, et in Novo testamento mentio: unde apparet, mox initio sabbathum Iudaicum esse mutatum a Christianis in Dominicum. Nam Paulus 1. Corinth. 16 dicit, se ordinasse in Ecclesiis Galatiae et Achaiae, ut in prima die Sabbathi eleemosynas conferrent. Sic Actorum vigesimo. Primo autem die Hebdomadae aut sabbathi coactis discipulis ad frangendum panem: id est, ad communicandum. Aliquando Dies significat quasi commodum quoddam tempus, aut occasionem: quando quidem dies actionibus destinata est, et nox quieti, omniaque rectius interdiu aguntur. Sic dicit Christus Iohannis 9, Me oportet operari opera eius qui misit me, donec dies est. id est, donec adest tempus et commoditas divinitus ad hoc ordinata, aut donata. Prorsus simili figura dicitur, Ambulate dum lucem habetis: Iohannis 12. Hunc tropum nonnihil explicat Dominus Iohannis 11. Si quis ambulat in die, non offendit, quia lucem huius mundi videt: Si quis autem ambulaverit nocte, offendit, quia lux non est in eo. Roman. 13. Sicut in die honeste ambulemus, abiicientes opera tenebrarum. Porro per metaphoram saepe dies pro cognitione Dei ac tempore gratiae ponitur: sicut et contra nox ac tenebrae pro ignorantia Dei, et ira eius. 1. Thessal. 5. Omnes vos filii lucis et diei estis. Sic credo et illud Roman. 13 accipiendum esse: Nox progressa est, dies autem appropinquat. pro, tempus legis ac umbrarum apud Iudaeos, et porro extremae caecitatis ac turpitudinis iniustitiaeque apud gentiles, iam ferme prorsus elapsum est, et lux gratiae divinae omnibus tam Iudaeis quam Ethnicis clare fulgere incipit. In vicina huic significatione accipitur etiam 1. Petri 1. Et habemus firmiorem sermonem propheticum, cui dum attenditis ceu lucernae apparenti in obscuro loco, recte facitis, donec dies illucescat, et Lucifer exoriatur in cordibus vestris. pro, donec post hanc vitam perfectam renovati, illuminati ac instaurati, et coram Deum cernentes, omnia sine externa doctrina scietis. ¶ Hactenus de voce Diei, quatenus sola consideratur. Nunc, quatenus coniungitur cum aliis phrases eius exponemus. Dies numeri, pro paucis, et brevi tempore ponitur, quasi qui facile numerari queant. Numer. 9, Accidebat interdum ut nubes essent super tabernaculum diebus numeri. pro, paucis: sicut contra Latini Innumera, pro multis ponunt. Dies antiqui. pro priscis seculis, Deuteron. 4, Recordare dierum antiquorum. Isaiae 51. Consurge sicut in diebus antiquis. Sic Hieremiae 46. Habitabitur secundum dies antiquos. id est, ut olim, ut antiquitus. Dies caelorum, perpetuitatem quandam indicat: quasi dicas, tempus durationis caeli. Psalm. 89. Thronus eius sicut dies caeli. Deuteron. 11. Vicinum huic est, Dies arboris, Dies terrae. Genesis 8. Adhuc omnibus diebus terrae erit sementis, etc, pro, quandiu terra stabit, aut durabit. Dierum antiquus; Danielis septimo, pro annoso: id est, pro Deo aeterno accipitur. Dies trae: pro, poenae tempore. Roman. 2. Coacervant sibi iram in die irae. id est, in illud momentum quo eos Deus horribiliter puniet. Dies Madian, Isaiae nono, significat diem caedis Madianitarum. Dies Domini, aut Dei, plerunque diem divini iudicii et gravissimarum poenarum significat: alias quidem illam extremam diem, ac iudicium: alias autem, etiam alias subinde accidentes castigationes. Actorum secundo: Priusquam veniat dies Domini. Sic, Irreprehensibiles in die Domini, 1. Corinth. 1, de extrema die intelligendum est. Et 1. Corinth. 5. Ut spiritus servetur in die Domini. 1. Thess. 5. Dies Domini ut fur noctu veniet. Isa. 13. Quoniam prope est dies Domini. significat aliquam singularem diem, qua Dominus erat castigaturus impios. Dies alicuius hominis, saepe significat aetatem aut tempus vitae. Deuter. 33. Iuxta dies tuos erit fortitudo tua. pro, quandiu vixeris, semper eris fortis, non eris imbecillus et aegrotus. Aliquando contra Dies, aut hora alicuius, est fatalis hora. tempusve mortis. Psalmo trigesimoseptimo: Consilium agitat impius contra iustum, frenditque contra eum dentibus suis: Dominus ridet eum, quia videt venire diem eius, id est, tempus exitii ac poenarum. Longitudo dierum: pro, vitae longitudine. Psalmo vigesimoprimo: Dedisti ei longitudinem dierum, usque in seculum et seculum. Sic et Iob duodecimo dicitur, in longitudine dierum esse intelligentiam aut peritiam. Psalmo 91. Longitudine dierum saturabo eum. In die qua: pro, eo tempore, aut ex quo. Numer. tertio: Hae sunt generationes Moysis et Aaron, in die qua locutus est eis Dominus. pro, cum, aut ex quo. A diebus in dies: pro, de anno in annum, annuatim, aut singulis statisque diebus recurrentibus. Exodi decimotertio: Et custodietis statutum hoc suo tempore a die in diem. Sic et Iudicum undecimo, dicuntur filiae Israelitarum a die in diem venisse deploratum filiam Iephtae. id est, singulis annis. Sic ibidem: Solennitas Domini erat in Silo de die in diem. Sic Amos quarto, Afferte post tres dies decimas vestras: intelligunt aliqui, post tres annos, quia tertio quoque anno solebant afferre decimas, Deuter. decimoquarto. Diem salutis. 2. Cor. 6 vocat totum tempus a redemptione Christi, usque in finem. Sic etiam Christus dicit, Abrahamum cupivisse videre diem suum: id est, tempus adventus Christi, et redemptionis generis humani. Sic etiam dicitur: Haec est dies quam fecit Dominus, laetemur et exultemus in ea. Dies carnis Christi, Hebraeorum quinto, pro tempore eius carnalis aut temporariae vitae. Dies pro iudicio non raro ponitur, praesertim a Paulo: quam etiam Humanam diem vocat, 1. Cor. 4: quod in iudiciis agendis certa dies utrique parti constituitur. sicut et Latini dicunt, Diem dicere alicui: pro, in ius vocare. Aliqui sic etiam Hieremiae decimoseptimo intelligunt. Verum ibi dicit propheta, se non desiderasse diem afflictionis aut poenae Iudaeorum, sed potius contra orasse. Dies visitationis, sicut et tempus visitationis, alias in bonam, alias in malam partem accipitur. ut 1. Petri secundo: Glorificabunt Dominum in die visitationis. Contra Micheae septimo, in malam partem accipitur, de poenis. Isa. decimo: Quid facietis in die visitationis vestrae? Hoseae nono: Venit dies visitationis, venit dies retributionis, etc. Et Micheae secundo: Exodi trigesimosecundo. Hoc inde fit, quod et verbum visitare tum in bonam, tum in malam partem accipitur: de quo postea suo loco. Dies mactationis, Iacobi quinto: In deliciis vixistis super terram, et lascivistis: enutrivistis corda vestra ut in die occisionis. videtur significare diem festum aut sacrificiorum. quasi dicat: Sic suaviter deliciati estis, ac si semper vobis bacchanalia, aut alii deliciarum dies fuissent: vel, sicut pecora ad diem mactationis alicuius magni convivii, aut sacrificii alicuius saginantur. In dies venire, Genesis decimo octavo: et, Numerum dierum implere,
significat plerunque ad extremam senectutem pervenire. Genesis decimo octavo, Abraham et Sara senes venerant in dies. Sic et Capite vigesimoquarto, Abraham venerat in dies. Dies Christi, alias extrema totius mundi, aliorumve singulorum hominum dies est, ut Philippensium primo: Opus bonum perficiet usque ad diem Christi. pro, donec ad Christum migret, eive sistatur. Sic ibidem: Ut sitis sinceri, et sine offendiculo, ad diem Christi. extrema dies intelligitur. Eodem modo et in sequenti Capite. Dies alicuius, non raro de exitu eius accipitur. ut Psalmo trigesimoseptimo: Quoniam prospicit quod veniat dies eius. Et libro primo Samuelis, capite vigesimosexto: Aut dies eius veniat, et moriatur. Sic Iob decimo octavo inquit, Super diem illius obstupescent: pro, super mirabilem exitum. In Novo testamento saepe iteratur simili phrasi, Nondum venerat hora eius. Dierum postremitas, id est, postremi dies: alias de tempore primi adventus Christi intelligitur, quia ibi finiebantur tempora Veteris testamenti: alias de tempore ultimi adventus. Prioris exemplum Isa. 2 est, et Micheae 4. Erit in postremitate dierum mons praeparatus, etc. Sic Hieremiae 30. In novissimo dierum intelligetis illud, id est, cum tempus erit elapsum, et hoc acciderit. Danielis 10. Ostendam tibi quid sit eventurum populo tuo novissimis diebus: id est, ultimis, sub adventum Christi. Gen. 49, Renunciabo vobis quod eventurum est novissimis diebus. Dierum extremitas, primo libro Regum, capite tertio: id est, post dies aliquot, elapso termino dierum aut temporis: Gen. 4. 1. Regum 17. Nehemiae 12. Hieremiae 49. Die ac nocte: pro, iugiter. Psalmo primo: Qui meditatur in lege Domini die ac nocte. Sic et Latini dicunt, Dies noctesque, versare libros diurna et nocturna manu. Sic 2. Petri 3, De die in diem cruciabant iustam eius animam iniustis operibus. Dies tres cum dimidio, Apocalyp. 11, aliqui exponunt de brevi tempore: sed videtur, omnino significatos esse sesquiquatuor annos, quib. grassatum est Interim: sicut mox 13, idem tempus nominatur. dicit enim: Et datum est ei os loquens magna, et blasphemias, et data est ei potestas faciendi menses quadraginta duos. Idem tempus eodem undecimo capite exprimit dicens, Mille ducentis sexaginta diebus. Itidem sunt sesquiquatuor anni, aut dies. Idem quoque spacium Capite duodecimo vocat Tempus, tempora, et dimidium temporis. Tempus, intelligo mille dies, quia est unum continuum tempus aut dies: Tempora, bis centum dies, quia sunt duo quasi integri numeri, aut mensurae temporis: Dimidium temporis, intelligo illos sexaginta dies, qui sunt quasi dimidium spacii centum dierum. Quare meo iudicio aequivalent istae quatuor descriptiones temporis, dies tres et dimidius, id est, sesquiquatuor anni, posita die pro anno menses 42, dies 1260: et tempus, tempora, ac dimidium temporis. Mille anni coram Domino sunt tanquam dies una Psalm. 89. et 2. Petr 3. Quod ob aeternitatem Dei dicitur, cuius aetas non ita mox praeterfluit, sicut nostra quae per momenta horas et dies mensuratur. Dicitur id etiam ideo, ne ob longinquitatem temporis Deum vel oblitum esse eripere suos, et castigare malos putemus: vel etiam irritas fore eius promissiones ac minas, si non mox quae praedicit aut minatur, eveniunt. Sicut Iudaei dicebant apud Ezechielem duodecimo: minas ac poenas Dei in longum proferri, et plane in fumum evanuisse. Regis dies, Hoseae 7, pro natali, aut certe inaugurationis die. Annorum dies, Genesis 41 et 47, pro tempore credo accipi: quasi dicat, tempus annorum. Malitia diei, Matth. 5. Sufficit sua diei malitia, seu afflictio: pro, patienter feramus praesentis temporis molestias, nec eas nobis metu aut cura futurorum nimium augeamus. Post duos dies vivificabit nos: id est, in die tertia, Hoseae 6, intelligo pro cito, brevi. Caedis dies, aut festus Domini, Hoseae 8 et 9, est dies caedis, quo Dominus seipsum castigatione malorum glorificat, sicut aliqui a cultoribus glorificantur: aut sicut reges caesis hostibus triumphant. Ut est dies haec, Deuteron. secundo: significat, ut dies haec, eventus aut experientia praesens testatur, vel sicut iam omnibus innotuit. Sic Genesis 50. Ut faceret secundum diem hanc: pro, ut videtis hodie. Dies dies, alias significat singulis diebus, alias quasi distribuit aliquas res in suos dies aut tempora. Psalm. 61. Reddam vota mea die die. pro, quotidie. Sic et Esther 2. 2. Paralip. 24 et 30. Dabis mercedem in die suo pauperi, Deuteron. 24. pro, eodem die operis aut laboris. Per dies, pro aliquanto tempore, non nimis brevi. 1. Reg. 17. Et comedit ipsa et ipse, et familia eius per dies. Diebus post dies, pro quotidie. 2. Paral. 21. Donec egrediantur intestina tua prae infirmitate diebus post dies. pro, quotidie, perpetuo, paulatim. Secundum diem in die. 1. Samuelis 18. David autem psallebat secundum diem in die. pro, sicut quotidie facere consueverat. Angustiae dies, et dies mali: pro, quibus angustiae et calamitates hominibus accidunt. Psalm. 44. Ut quietem ei praestes a diebus malis. Ecclesiast. septimo, Genesis 47. Increpationis dies, et blasphemiae, est dies haec: 2. Regum 19. pro, nunc premimur, et maledictis obruimur. Alicuius dies, in plurali, aut Dies vitae alicuius, pro tempore eius. Psalm. 102. Dies mei sicut umbra inclinati sunt. Psalmo 116. In diebus meis invocabo. pro, quamdiu vixero. Sic libro primo Samuelis capite 25. 1. Reg. 1. Iuxta dies arboris. Esaiae 65. Iuxta dies arboris erunt dies populi mei. pro, tam diu vivent, quamdiu vivaces arbores. Iuxta aut secundum diem hanc, significat hodie, vel circa hoc tempus. Genesis vigesimoquinto: Vende iuxta diem hunc primogenituram tum mihi, et iura mihi iuxta diem hunc. pro, hodie, vel potius iamiam, statim. Aliquando ipsarum rerum in eo tempore existentiam denotat. Micheae septimo: Iuxta dies, id est, qualia eo tempore feci. Sic saepe ponitur iuxta aut secundum diem hanc: pro, ut praesens experientia rerum ostendit, De quo in IUXTA et SECUNDUM. Dictum etiam est modo de istis loquutionibus. Aliquando significat, simili die qualis est hodie: Deut. 11. Post finem dierum: pro, aliquo mediocri tempore, Genesis quarto. Post dies, Iud. quarto: pro, elapso aliquo tempore. Virtutis dies, aut fortitudinis alicuius. Psalm. 110. Populus tuus spontaneus in die virtutis, fortitudinis, aut victoriae: id est, cum fortiter vinces, aut etiam exercitum educes. Vindictae dies, id est, tempus aut occasio vindictae. Proverbiorum sexto: Non parcet zelotypus in die vindictae. pro, maritus adulterae, nactus occasionem et tempus perdendi adulterum, crudeliter ea utetur. Dies Hierusalem. Psal. 137. Recordare dierum Hierusalem. pro, eius temporis cum Hierusalem vastabatur. Seculi dies, aut pristini, Deuter. trigesimosecundo, Malachiae tertio: pro praeterito aevo, vetustis temporibus. Annus dierum: pro, annus integer. libro secundo Samuelis, capite 13. 14. Hieremiae 28. cuius omnes dies sint elapsi. Sic et mensis dierum. pro integro: Genes. vigesimonono. Diei dies eloquitur sermonem, Psal. 16: pro, quotidiana experientia ac cursus rerum, nos de omnipotentia Dei abunde docet. Excisio dierum. Esaiae 38. Dixi in excisione dierum meorum. id est, in decurtatione aut praecisione vitae meae, cum adhuc florens ac vigens hinc abriperer. Hostia dierum: pro, anniversaria. 1. Sam. 1. Ut offerret Domino hostiam dierum. Infans dierum: pro, qui paucis diebus vixerit. Esa. 65. Non erit inde infans dierum, et senex qui non impleverit annos suos. pro vivent diutissime. Infans dierum, cuius tantum dies, non etiam anni aut menses numerari possunt. In multitudine dierum pro, post multos dies Ecclesiast. 11. Mitte panem tuum super faciem aquarum, qui in multitudine dierum
invenies illum pro, post multos dies: id est, post longum tempus revertente nave habebis lucrum. Alii de seminatione in solo humido, quia in illis aestibus tales agri sunt fertiles. parvus diebus. Iob 32. parvus sum diebus, vos autem decrepiti. pro, minore aetate sum quam vos. Plenus dierum, aut satur dierum. Hierem. 6. Senex cum pleno dierum. Satur dierum, Genes. 35. 1. Paralip. 23. 29. Mortuus est satur dierum. Res diei, pro demenso. Exodi 5. Perficite opera vestra rem diei in die suo: pro, demensum vestrum in singulos dies. Ibidem: Non minuetis de lateribus vestris, de re diei in die suo. Sic et Exodi 16. Colligetque rem diei in die suo. pro, demesum singulorum dierum. Sic et Levit. 23. 1. Reg. 8. 1. Paral. 16. 2. Paralip. 8 Esdr. 3. Revolutiones dierum: pro, cum solennes dies denuo redierint. 1. Samuelis 1. Sacrificium dierum, pro stato ac solenni: 1. Samuelis 20. Tempus dierum: id est, constitutorum. 1. Samuelis 13. Quia non veniret ad tempus dierum: id est, statutorum. Bonus dies: pro, festus, solennis, quo hilaritati ac genio indulgetur. 1. Samuelis 25. In die bono venimus: id est, in die tonsionis ovium, quo ob fructum ac lucrum lanae homines sunt hilares, sicut in messe et vindemia. Esther. 9. Dies boi, sunt res secundae: Quis cupit videre dies bonos? pro, rebus secundis perfrui? Psalm. 34. Contra Dies mali sunt, cum vel calamitates, vel etiam impietates grassantur. Malitia diei sunt (ut modo dixi) adversitates ac calamitates, quae aliqua die accidunt. Christus inquit, Sufficit diei malitia sua: id est, unum quodque tempus suas difficultates et dolores habet: ne cumulaveris igitur eas metu malorum futuri temporis, sed cum praesenti difficultate colluctator. Magnus dies. Gen. 29. Adhuc est dies magnus: pro, multum diei superest. Alias dies magna significat tempus, quo aliquid ingens agitur. Sic Zophonias capite primo, poenas Dei vocat magnam diem, ipsumve instans poenarum tempus: Prope est dies Domini magnus. Omnis dies, pro omni tempore. Gen. 8. Adhuc omnes dies terrae sementis et messis, frigus et aestus, aestas et hyems, dies et nox non cessabunt. ubi vertes commodius: Omnibus annis quibus terra stabit, fiet sementis et messis, etc. Et fuit manus Domini contra Philistim omnibus diebus Samuelis. pro, quamdiu Samuel vixit, aut certe rexit. 1. Regum 11. Affligam, veruntamen non omnibus diebus, 2. Paralipomenon 21. Quod daret eis lucernam omnibus diebus: pro, perpetuo. A die usque ad noctem consummabis me, Isaiae 38. pro, a luce per unam diem artificialem. Palmares, aut Pulmarum dies, Psal. 39. pro, dies paucos aut breves, quos scilicet non perticis aut orgyis vel ulnis metiare, sed vel uno palmo dimetiri queas. Veloces dies. pro, cito praetervolas aetas. Dies velociores radio textoris Iob. 7. Dies mei velociores cursore praeterierunt cum navibus, cum aquila volante ad escam: Iob nono. id est, vita mea celerrime praetervolat. Uni dies, pro paucis. Genesis 27. Habitavit cum eo dies unos. id est, aliquot, aut paucos. Abbreviare dies, Psalmo 102. Matthaei vigesimoquarto: et contra Adiicere, apponere, multiplicare, prolongare dies: Psalm. 61. pro, decurtare aut prolongare tempus: notae phrases sunt. Sic dicitur Proverbiorum decimo, Timor Domini apponit dies, et anni impiorum abbreviabuntur. Proverbiorum octavo: Per me multiplicabuntur dies tui, et addentur tibi anni vitae. Adimpleti dies: pro decurso vitae spacio. 1. Paralip. 17. Cum adimpleti fuerint dies tui, ut eas cum patribus tuis. Appropinquare dies: pro, instare aliquod tempus, aut metam temporis. Genesis 27. Appropinquant dies luctus patris mei, ut interficiam Iacob fratrem meum. Intelligo Dies luctus hic, pro die mortis: quasi dicat, Mox ubi pater meus mortuus fuerit, interficiam fratrem meum Iacobum. Sic Genesis 47. Et appropin quaverunt dies ut moreretur Israel. Sic dies venire, pro singulare aliquod tempus instare. Sic et Genesis 29. Completi sunt dies mei, ut ingrediar ad illam. Consumere dies in bono: pro, vitam commode ac feliciter transigere. Iob 36. Si servierint Domino, consument dies suos in bono, et annos suos in delectationibus. pro; prospere victitabunt. Debilitata dies, Iudicum decimonono. Dies declinans, Psal. 90. Deficere dies, Psalm. 101. pro, ad exitum tendere. Dimidiare dies: pro, ad medium temporis vitae pervenire. Psalmo 55, Viri sanguinum et dolosi non dimidiabunt dies suos. Fuit dies: pro, quadam die. Iob 1. 2. Regum 4. Et fuit dies, et venit illuc. Loquuntur dies: pro, homines qui multos dies vixerunt. Iob 32 Dies loquentur, et multitudo annorum reddet notam sapientiam. Numerare dies. Psal. 90. Sic nos erudias numerare dies nostros, et adferemus cor sapiens. pro, si nos docueris expendere iram tuam, et in timore tuo nostram mortalitatem considerare, sic demum fiemus sapientes. Illucescere dies dicitur, no quae iam lucet, sed quae alio qui imminet. Lucae 23. Porro dies erat parasceves, et sabbathi dies illucescebat: id est, mox succedebat, aut imminebat. Obtenebrescere diem: pro, adversa ac tristia venire. Mich. tertio: Occumbetque sol super prophetas ipsos, et obtenebrescet dies super eos. Quot sunt dies servi tui quando facies contra persequentes me iudicium? Psalmo 119 pro, quantillum adhuc mihi temporis vitae superest? an demum post meam mortem vis me liberare, punitis persequutoribus?
DIGITUS, notae significationis vox, aliquando metaphorice significat omnem potentiam facultatemque agendi, simili plane ratione ut Brachium: quia hisce instrumentis homines opera sua peragunt. Sic Psalmo octavo, caeli dicuntur narrare opera digitorum Dei. Sic Magi confitentur Exodi 8, esse digitum, id est, potentiam Dei, in illis mirabilibus ac poenis Aegyptiorum. Et Christus Lucae 11. dicit, se in digito Dei eiicere daemonia. Tametsi aliqui ibi malint interpretari Spiritum sanctum: sicut sane et ipse Matthaeus hoc dictum recenset: eôdem tamen res redit. Eadem figura David dicit, Deum docere digitos suos ad bellum: nisi quis velit dicere esse synecdochen, quod pars pro toto homine ponatur. Sic etiam idola dicuntur opera digitorum hominum, quia hominum manibus ipsae statuae, et idololatriae humana sapientia excogitantur. Consimili tropo etiam manus et brachium, pro tota vi aut potentia agendi, sive Dei, sive hominum, accipitur. Porro Isaiae 58. dicitur: Si desieris emittere digitum, quo omnino aliquod malum opus in proximum notatur. Aliqui intelligunt de minis digitorum nutu significatis: aliqui de gestu irrisionis, quod Latini dixerunt pinsere ciconiam, aut vulgo aures asini indicare. Digito aliquid tangere: pro, vel pauxillum laboris in ea re suscipere. Christus accusat pharisaeos Matth. 23, quod importabilia onera legalium observationum imponat hominibus, cum ea ipsi nec digito quidem attingere vellent: pro, nihil prorsus eorum ferre, aut observare. Minimum enim quod externo opere aut labore fieri potest est, tantum digito aliquam rem attingere. In Isa. 40 cap. dicitur, quod Deus tribus digitis appendat terram, ut sane vulgata versio habet Quod alludit ad communem hominum morem, qui cum pauxillum quid levare ac tollere volunt, tribus id digitis congregatis tollunt: nempe, pollice, indice et medio, quod in comedendo saepe fit.
DIGNUS, ἄξιος, proprie dicitur is qui aliquid meretur. ut cum dicitur Operarius esse dignus mercede sua. Est sane vocabulum correlativum. Semper enim aliquis re aliqua dignus dicitur, et vicissim res digna ipso, non simpliciter et absolute. Est igitur aliquis, qui se bene gessit, bono dignus: alius contra malo.
Atque in hoc communissimo sensu plerunque ab omnibus vox haec passim accipitur. Inde factum est, ut sophistae ac papistae multa Scripturae dicta perperam intelligerent. ut Matth. 3. Actor. 26. Facite fructus dignos poenitentia: Papistae putarunt. et adhuc hodie contendunt, praecipi ibi de satisfactoriis operibus, quibus pro peccatis nostris condigne satisfaciamus. Sic cum Christus dicit Matth 10. Qui diligit patrem aut matrem plusquam me, non est me dignus: item, Convivae non erant digni. Verum nos contra sciamus, saepe hoc vocabulum idem significare quod conveniens, aptum, decens: ut in praecedenti exemplo, fructus digni poenitentia sunt, qui decent aut conveniunt vere poenitenti, quive ei congruant. Sic et qui non vult quicquam propter Christum pati, aut ei suos parentes praefert, non convenit, non est aptus, non idoneus minister Christi. Idem etiam Matth. 10. Interrogate quis in ea sit dignus: id est, idoneus qui vos hospitio excipiat. Sic Paulus inquit 1. Cor. 16. Si erit dignum etiam me proficisci, proficiscar et ego una. id est, si erit conveniens, aut idoneum. Nec tantum homines dicuntur digni, sed et res. ut Lucae 23. Digna iis quae egimus, recipimus. Observanda est hic etiam duplex aut multiplex dignitas, seu gradus eius. Summus enim gradus est, cum aliquis meretur aliquid. sic operarius est dignus sua mercede. Alius est inferior, cum adhibita quadam benignitate aut ἐπιεικίᾳ alicuius dignitas consideratur. Secundum legem nemo est vere dignus apud Deum ullo beneficio, sed potius omnes aeterno exitio: quia si ille iniquitates observârit, et iudicium intraverit, nemo subsistet. Sed secundum gratiam ac Evangelium, Deus omnes contritos et credentes dignos censet beneficiis filii sui, solosque incredulos et incontritos excludit. Dignatur aut Non dignatur aliquis aliquid facere, dupliciter accipitur. Alias enim, prae superbia aliquis non dignatur aliquid facere, statuens illam actionem esfe infra sua dignitatem: Alias contra, prae nimia humilitate, sentiens illam rem aut actionem esse supra suam dignitatem: quae significatio rarior est. ut, Non dignatus sum me venire ad te: id est, Non putavi me dignum esfe qui te alloquerer. Sic dicit Centurio, per legatos Christi opem implorans, et deprecas ne intret sub tectum suum. Sic quoque dicunt Latini, Non tali me dignor honore. In veteri testamento saepe versum est, Dignari aliquem aliqua re, cum in Hebraeo significet gratis donare. ut Psalm. 119. Lege tua dignare me: in Hebraeo est, הונני Honneni, id est, gratis eam mihi donato aut concedito, seu gratificator. Germanicum gunnen, ferme et sono et significatione cum Hebraeo convenit. Est vero hic abusus vocis diligenter observandus, ne talia Scripturae dicta a gratuita gratia, quo proprie pertinent, ad legem nostraque opera, merita et dignitatem, ut innumera alia loca ac vocabula, transferantur: de qua re alibi dixi prolixius. Multus etiam apud scriptores Ecclesiasticos, atque adeo etiam in collectis et precationibus Ecclesiasticis vel abusus, vel saltem pravus intellectus huius vocis est, cum toties inculcatur, ut digni simus, fiamus, aut habeamur vita aeterna, favore Dei: ubi operarii plerunque meritum includunt, cum agatur de gratuita dignificatione, aut dignitatis imputatione, quod gratis ob Christum digni a Deo habemur aut reputamur, non ob nostra merita Vicina huic vox Mereri est, de qua vide in voce MERITI: ubi de hisce loquutionibus et erroris occasione prolixius dicetur. Porro illa Latinis usitata huius nocis significatio, cum virorum potentum, praestantium aut nobilium, seu qui amplissimos magistratus gesserunt, dignitatem, praestantiam, amplitudinem, et veluti maiestatem significat, minus est in Sacris literis recepta.
DIIUDICARE, proprie quidem significatrem aliquam ita diligenter expendere ac considerare, ut eam ab omnibus vicinis, aut etiam falsis distinguas. Sic Christus dicit Matth. 16, Iudaeos posse faciem caeli diiudicaret id est, signa aut indicia futurarum tempestatum in caelo. Sic Paulus 1. Corinth. 14, iubet unum aut alterum in coetu Dei dicere alios vero diiudicare ea quae ab illis dicuntur. Sic Paulus 1. Cor. 11, vult nos in communicatione diiudicare nosmetipsos, et corpus Domini: id est, excutere ac discernere nosmet, an vere doleamus de peccatis admissis: an etiam vere credamus nobis Deum propter Christum fore propitium, cuius beneficii ac promissionis foedus ibi sanciamus, et cum Deo ineamus. Vult etiam nos diiudicare ipsum corpus Domini, discernendo illam coenam aut illum cibum, ubi tam preciosae res dentur, et de quo ac in quem finem, ab aliis coenis aut cibis prophanis. Aliquando hoc verbum et porro longius progreditur, et significat suum effectum per metalepsin. ut Actor. 15, Nihil diiudicavit Deus inter nos et Ethnicos: id est, nullum discrimen fecit: non de interno iudicio, sed de externo opere, et quasi effectu internae diiudicationis loquitur. Nam facta diiudicatione rerum, fit porro illarum quaedam separatio, et quasi diversa conditio, ut aliae in alio gradu habeantur. Aliquando vero contra retro ad causas regreditur. Quia enim omnis diiudicatio fit ob dubitationem de aliqua re, fit non raro ut hoc verbum etiam retro ad suas causas, id est, ad dubitationem redeat. Sic Paulus Roman. 14 dicit: Qui autem comedit, si diiudicat, id est, si dubitat, damnatur: pro peccat graviter. Actor. 10 mandat Deus Petro, ut proficiscatur ad Cornelium, nihil diiudicans: id est dubitans aut haesitans, quin recte ac secundum suam voluntatem et mandatum agat. Sic et Matt. 21, Marci 11: Si habueritis fidem, et nihil diiudicaveritis in corde vestro: id est, haesitaveritis. Sic Abrahamus Rom. 4 dicitur non diiudicasse: pro, dubitasse de promissione Dei. Iacob. 1, pulchre depingit animum diiudicantem, aut dubitantem, quod sit instar fluctus maris huc atque illuc agitati, cum ei modo hoc modo illud probatur, modo animus huc, modo illuc fluctuat.
DILATARE, varios Hebraismos gignit, quorum aliquos ordine recensebo. Dilatare aliquem, aut alicuius tabernacula, est eius res, opes, familiam ac posteros ita augere, ut amplas regiones occupet. Genes. 9. Dilatet Dominus Iaphet. tametsi ibi rectius vertas, Blande pelliciat, aut lactet: ut exposui in voce FIDES. Sic Isaiae 54 dicit Dominus ad Ecclesiam, Dilata locum tentorii tui: pro, crescat numerus Christianorum. Dilatare alicui, aliquando significat de ampliori loco habitandi, deque pace et securitate prospicere. Exemplum huius significati habemus Genes. 26, cum Isaia effosso tertio puteo, quem tranquille possedit, vocavit eum Rehoboth, Latitudines: addens, quoniam nunc dilatavit nobis Dominus, et crevimus in terra. Dilatare aliquem, aut alicui, significat etiam consolari, aut alioque liberare ex magnis calamitatib. Crebrum enim est, ut per metaphoram ab angustiis locorum, ubi vel ab hoste, vel alioqui clausi et veluti constricti sumus, variae difficultates nos undique prementes notentur: et contra, a locorum et commoditatum amplitudine et latitudine, res secundae. Psalm. 4 In angustia dilatasti mihi: pro, liberasti ab adversitatibus prementibus. Non male etiam inde istae duae metaphorae angustiarum et latitudinis deducuntur, quod in rebus adversis dolore ac moerore cor et frons atque adeo totus homo coarctatur, corrugatur et constringitur: contra vero in laeticia ac gaudio ampliari et quasi expandi sentitur. Inde ergo fit, ut dilatatio pro consolatione ac exhilaratione accipiatur. Saepe autem etiam expresse Dilatatio cordis dicitur. ut Isaiae 60. legitur, quod dilatabitur cor Ecclesiae: hoc est, vehementer exhilarabitur, cum videbit tam multos converti et confluere ad sese. Sic et illud Psal. 119. accipiendum est:
Viam mandatorum tuorum curram, cum dilataveris cor meum. Dilatari cor. 2. Corinth. 6, significat secure, libere et plena animi confidentia, non tantum excluso timore, sed etiam adhibito amore ac gaudio, cum aliquo agere aut loqui. Dicit enim ibi Paulus, suum cor dilatatum, et os apertum esse erga eos: iubetque eos non angusto erga se animo esse, sed vicissim dilatari: id est, libere, candide, aperto pectore et laeto animo erga se esse ac agere. Latitudo cordis alias in bonam partem accipitur, et significat amplitudinem sapientiae aut etiam animi magnitudinem, ut legitur 1. Reg. 4. Dedit Deus Salomoni latitudinem cordis secundum arenam quae est in littore maris. id est, amplissimam rerum cognitionem. Nam de sapientia Salomonis in praecedentibus et sequentibus illic agitur. Non raro tamen etiam vitium, praesertim superbiam et audaciam, phrasis haec indicat: sicut et apud Latinos Magnus animus in bonam, magni vero spiritus et μεγαπνέειν in malam partem accipitur. Sic Proverb. 21, altitudinem oculorum et latitudinem cordis impiorum dicitur esse peccatum. In eam sententiam Deut. 6. legitur, Ne dilatetur cor tuum. Sed de plerisque hisce loquutionibus supra in voce CORDIS actum est. Dilatari etiam os, in genere significat libere et audacter loqui, et veluti celebrare aliquid, aut gloriari de aliquo. Quod alias in re bona ac iusta in bonam partem accipitur: alias contra in malam. in bonam partem, ut supra audivimus Paulum dicere, suum os erga Corinthios esse apertum. Et 1. Sam 2, Anna mater Samuelis dicit, dilatatum esse os suum super inimicos: id est, datam sibi esse a Deo occasionem celebrandi Dominum, et gloriandi contra adversariam aut aemulam suam. Contra in malam partem de impiis dicitur Psalm. 35. Dilataverunt super me os suum, dicentes Euge euge: pro, insultaverunt mihi petulanter, gaudentes de mea calamitate. Sic et Isaiae 57 dicitur, Super quem dilatasti os tuum. tametsi possit videri hoc loco significare derisionem, quia saepe tali gestu alios quasi petulanter irridemus. Praecedenti porro phrasi vicina est illa Germanica, Su hast das maul schier zu weit auffgetan. Dilatare os, significat etiam paratum esse ad accipiendum: sicut Psalm. 81. Dilata os tuum, et replebo illud. perinde ac si id ad avium, aut etiam infantum nutritionem respiciat, quibus id unum superest operis, ut porrigente matre mammam aut cibum, os aperiant, et porrectum alimentum suscipiant. Dilatare viam, aut gressus alicuius, est, eum ac eius conatus in tutum locum deducere, tueri ac protegere. ut 1. Samuel. 22 et Psal. 18. Dilatasti gressus meos subter me. Firmius enim stant, qui nonnihil dilatant pedes, ut solent luctantes: quam qui eos nimium iungunt. Tametsi et inde phrasis haec venire queat, quod laeti ac confidentes longos passus facere solent, μακροβιβάζοντες. Dilatare animam, significat amplum quid expetere ac desiderare. ut Habac. 2, Qui dilatat animam suam sicut infernus. Et Isaiae 14, Dilatavit infernus animam suam, et aperuit os suum sine modo: quod magnitudinem ac praesentiam poenarum impiorum indicat. Proverb. 18, dicitur munus alicui Dilatare viam: id est, parare aditum ad regem, aut alios magnates. Sic Latini dicerent, parare viam. Contra autem angustiae ponuntur pro omni difficultate ac pressura corporis aut animae. sive hic tropus inde veniat, quod in adversis et tristibus constringatur cor: sive etiam, quod per incommodum est in loco angusto versari, unde nequeas ea habere quae tibi sunt necessaria. Cuius vocis aliquot phrases exponemus, ut ex contrarii consideratione tanto rectius verbum Dilatationis intelligi queat. Angustus est locus a nobis, 1. Reg. 6. pro, angustior est quam ut commode omnes simul habitare queamus. Hic vox haec proprie accipitur. Angustia loci: pro, dolor aut tribulatio. [1.] Sam. 26. Angustia mihi super te frater mi, dulcis mihi fuisti valde. pro, crucior de tua morte. Sic et 1. Samuel. 28. In angustia ambulare. Psal. 138. Si ambulavero in medio angustiae; vivificabis me. id est, si in summis periculis ac difficultatibus versabor. De angustia invocavi Dominum, et exaudivit me in latitudine. Psal. 118. Angustiis afficere animum alicuius, Genes. 27. pro, cruciare. Angustias dilatare, Psal. 25, significat crescere difficultates: tametsi ibi sit Tribulationes. Angustiae apprehenderunt me, sicut angustiae parturientis: Isaiae 21. id est, tales cruciatus. De ore angustiae removere, Iob 36. pro, liberare. Verum de hoc Hebraismo dilatationis et angustiae, postea in nomine LATITUDO adhuc quaedam.
DILECTIO, charitas et amor, haud ita multum in Sacris literis differunt: tametsi Grammatici, et etiam ipse Cicero, dicant plus esse amare quam diligere. Aliqui autem Theologi Charitatem utrique praeferunt. Distinguunt aliqui et hoc modo, quod Amor sit omnium obiectorum, ut etiam brutorum aut mortuarum rerum, vestis, pecuniae, et similium: sed dilectio, et praesertim charitas, tantum hominum ac Dei. Nos iam promiscue istis vocabulis in explicando utemur, tanquam si prorsus sint synonyma. Definit autem Angustinus amorem in libro de Amicitia, quod sit animae rationalis affectus, per quem illa aliquid cum desiderio quaerit et appetit ad fruendum, per quem et fruitur eo, et cum quadam sua vitate interiore amplectitur, et conservat adeptum. Hunc affectum distinguere possis varie. Alius enim est amor Dei erga nos, quo ille adeo dilexit mundum ut unigenitum traderet pro nobis. Ioan. 3. et quo nos dilexit in dilecto. Cum igitur Scriptura praedicat dilectionem aut amorem Dei, plerunque intelligit de paterno favore Dei erga nos, sicut Iohannes in primae quarto inquit: In hoc est charitas, non quod nos dilexerimus Deum, sed quod ipse dilexit nos. Sic et Rom. 5. Papistae autem plerunque ad sua opera et merita erga Deum hanc vocem et eius dicta trahunt. Ex hoc porro amore aut dilectione duae figuratae significationes exoriuntur. Alias enim ad causam efficientem vox haec redit: ut cum ibidem Deus dicitur Charitas, id est, autor, effector et approbator verae charitatis. Alias ad effectus suos prolabitur. ut 1. Ioan. 3. Videte qualem charitatem dedit nobis Deus, ut filii Dei nominemur. Charitas hic pro beneficio ex charitate profluente ponitur, causa pro effectu, ut opere diligere. Sic et Ro. 5, dicitur dilectio Dei diffusa esse in cordibus nostris per Spiritum sanctum. id est, effectus, indicium, aut testimonium illius paternae charitatis, nempe ipsemet Spiritus sanctus, clamans in corde nostro Abba pater. Alius est amor hominis sive erga Deum, sive erga proximum, atque adeo etiam alias res inferiores. De amore erga Deum et proximum agitur illo praecepto: Dilige Deum ex toto corde et tota anima, et proximum tuum sicut teipsum: ex hisce duobus praeceptis universa lex dependet, Matt. 22. Qui diligit, legem implevit: dilectio enim malum non operatur, Rom. 13 Dicitur etiam dilectio aut charitas operire universa delicta, Proverb. 10. pro, dissimulare. Dicitur et vinculum integritatis esse, non quod perfectissimum reddat hominem, ut Papistae interpretantur: sed quod conservet unitatem ac coniunctionem fratrum. Quod Gregorius eleganter hisce verbis exponit: Charitatis est proprium, nutrire concordiam, servare composita, coniungere dissociata, etc 1. Ioan. 4 dicit, perfectam charitatem eiicere timorem foras: quod recte tum de Dei charitate erga nos intelligimus (cum enim eam credimus, ut idem ibidem affirmat, fiduciam concipimus in die iudicii) tum etiam de nostra charitate erga Deum. nam dilectio cum servili timore consistere nequit. Plerumque enim odimus ac detestamur eos,
quos serviliter timemus. Timemus enim mala, et diligimus bona: sicut Cicero inquit, Quem multi metuunt, periisse cupiunt. et tyrannicum illud: Oderint, dum metuant. Amicitiam mundi Iacobus esse dicit inimicitiam Dei: id est, perversum rerum carnalium studium, efficere ac gignere dissidium cum Deo, parare nobis eius iram, et alienare nos ab ipso. Filius dilectionis. Coloss. 1. Deus transtulit nos in regnum filii dilectionis suae. id est, sibi dilectissimi. Diligere opere, non tantum verbo, 1. Iohan. 3, est vere diligere, ita ut etiam effectus verae charitatis, id est, beneficentia erga proximum adsit: non tantum simulate amare, ubi solummodo verbis proximum demulcemus. Amores in plurali, accipitur de amatoriis: sed per metaphoram ad spiritualia transfertur. Recordari amorum, Cantic. 1. id est, loqui, magis quam de vino. Canticum amorum, Ezech. 33. Amorum cerva: id est, longe dilectissima. Prover. 5. Conducere amores, Oseae 8 pro, pecunia conducere amatores. Corrumpere amores prae alio: pro, turpius et impudentius scortari, quâm quisquam alius, Ezech. 23. Tempus amorum, Ezech. 16. pro, matura viro aut nuptiis. Dilectio non raro in Sacris literis totam Christianam pietatem, sicut et timor, per synecdochen notat. ut Rom. 8. Diligentibus Deum omnia cooperantur ad bonum. Et 1. Cor. 2. Oculus non vidit, nec auris audivit, quae praeparavit Deus timentibus se. Eiusdem 8. Quod si quis diligit Deum, hic agnoscitur ab eo. Videndum ergo est, ne quis deceptus hac synecdoche, ea merito nostrae imperfectissimae dilectionis tribuat, (ut non raro faciunt Papistae) quae fidei et verae pietati gratis a Deo propter Christum donantur. Optare significat Psal. 34. Qui diligit videre dies bonos. id est, optat, desiderat. Diligere aliquando significat eligere, amplecti, se qui. ut 2. Tim. 4. Demas me reliquit, diligens praesens seculum. Erasmus, amplexus. Pro effectu charitatis seu beneficentia accipitur 2. Cor. 2. Confirmate in eum charitatem. id est, praestate ei re ipsa hoc beneficium. Sic et Hebr. 6, charitas aut dilectio vocatur beneficentia in pauperes. Sic 1. Ioan 3. inquit: Videte qualem dilectionem aut charitatem nobis pater dedit, ut filii Dei vocemur. id est, quantae dilectionis munus. Sic et Rom. 5. Charitas Dei est effusa in corda nostra, per Spiritum sanctum. id est, effectus aut munus charitatis, nempe ingentia dona Spiritus sancti. Qui Hebraismus locum valde cum adversariis controversum perspicue explicat. Idem Hebraismus est, quod verbum Diligere et Odisse aliquando non tam animi affectum, quam externam quandam curationem et officiositatem, aut etiam contra neglectionem significat. Quod in Regulis universalibus in descriptione synecdoches aut metonymiae, prolixe ostendi: quam tractationem expendat Lector diligentius. In hoc sensu dicit Dominus: Si quis diligit animam suam, perdet eam. Et Apoc 14, Sancti vicerunt Satanam, et non dilexerunt animam suam usque ad mortem. id est, postposuerunt vitam suam veritati ac gloriae Dei, indubitanter exposuerunt eam periculo mortis praesentissimae, nec curarunt quod eam perderent pro veritate. Sic Christus dicitur dilexisse illum divitem adolescentem Mar. 6, qui iactabat suam observationem legis perpetuo a iuventute praestitam: cum contra Christus eum re ipsa experientiaque redarguat, quod nunquam ita primum praeceptum praestiterit, ut plus Deum dilexerit quam suas opes. ubi verbum Diligere omnino tantum de quadam amica compellatione accipi necesse est. vide Synecdochen, aut Metalepsin. Diligere verbo et lingua, est externo sermone ac gestu dilectionem simulare. Diligere opere et in veritate, 1. Ioan. 3, est re ipsa ac serio diligere. Diligere apparitionem aut adventum Christi, 1. Tim. 4. pro, expetere ac desiderare: causa pro effectu ponitur. Quae. n. amamus, ea desideramus, expetimus et expectamus. Dilectionis Deus dicitur, subintellige autor, effector; amator et approbator, 2. Cor. 13. Deus dilectionis et pacis erit vobiscum. Secundum dilectionem ambulare, Rom. 14. et In dilectione, Eph. 5, significat, officia dilectionis erga alios diligenter praestare, et omnino ita sese in sua vita ac functione gerere, uti eum decet qui proximum diligit. Diligere terram: 2. Par. 26. Diligebat rex Ozias terram. pro, erat agriculturae studiosus, sicut Noach fuit vir terrae. Dilectio animae, pro re sibi suove animo dilectissima. Hier. 12. Dedi dilectionem animae meae in manum inimicorum eius. id est, urbem, populum et templum. Dilectio alicuius, Psal. 109, Pro dilectione mea adversati sunt mihi. id est cum ego eos diligam, ipsique me redamare deberent, oderunt me. Secundum dilectionem, Oseae 3. Secundum dilectionem Domini ad filios Israel. pro, sicut diligit Dominus Israelitas. Dilectionem aut charitatem veritatis accipere, 2. Thess. 2, est, ipsam veritatem amplecti, aut Evangelio credere: non tantum studium veritatis habere, sed etiam ipsam veritatem, significat. Diligere sic, pro, sic velle, habere, probare. Hier. 5, Sacerdotes acceperunt munus in manus suas, et populus meus dilexerunt sic. id est, Sacerdotes per corruptelas agere quae agunt, et non studere veritati, populo meo gratum est.
DIMITTERE peccata, vulgata versio habet: sed rectius Erasmus, Remittere. Quare in verbo REMITTERE de hac phrasi agetur. Dimittere alioqui significat proprie, permittere ut abeat quo quisque velit. Sic Latini dicunt Dimittere Senatum aut exercitum. In hunc sensum praecipitur dimissio matris, cum pulli ex nido tolluntur, Deut. 22. Dimittere a facie sua. 1. Reg. 9 dicit Deus se dimissurum templum ob peccata. Idem ferme significat, quod derelinquere, deserere. Sic Isa. 2 legimus, Deum dimisisse populum suum. Et Ruth 2 praecipit herus, ut ei spicae dimittendo dimittantur. pro, studio dataque opera neglectae relinquantur.
DIRIGERE, pro, rectum facere quod erat obliquum aut incurvum. Psal. 5. Dirige coram me viam tuam. id est, fac mihi eam planam et facilem. Est propemodum hypallage: pro, dirige me in via tua. Dei enim viae per sese semper rectae sunt, sed nos non recte per eas incedimus. Quare passim pii petunt aut dicunt, dirigi se in via Christi Psal. 25. 27. 40. 119. 134. Prov. 16. Dirigi alicuius vias aut gressus a Domino: pro, secundari omnes conatus, ut et progredi et felicem exitum sortiri queant. Gen. 24, aliquoties id de servo Abrahami dicitur. Isaiae 45 dicit Deus, se omnes vias viri directurum: 1. omnes conatus faciles felicesque effecturum, sumpta metaphora a viis difficilibus, et exitu carentibus, quas muniri et perfici oportet. Sic Psal 90, Opus manuum nostrarum dirige super nos: bis repetitur. Dirigere spiritum Domini est eum erudire, instruere, regere. Isa. 40. Quis direxit spiritum Domini? Dirigere cor, est recte ad praescriptum normae divinae regere. Psal. 78. Hier. 31. Dirige cortuum in viam rectam. Dirigi dolum. Dan. 8, pro succedere. Dirigi orationem. Psal. 141. Dirigatur oratio mea in conspectu tuo, sicut incensum. Praeparare directiones, Psal. 99. Tu iudicium diligis, praeparasti directiones, iudicium et iustitiam tu fecisti in Iacob, pro, quicquid usquam recti, iusti ac boni est, tu id facis. Prava fieri directa: Isaiae 4 Luc. 3, Prava vertentur in directa metaphora sumpta a viis incommodis, per valles et montes: significat doctrinae, religionis ac vitae correctionem, quin et ipsam instaurationem regni Dei per Christum factam.
DISCERE plerunque in usitata significatione accipitur. Aliquando tamen videtur idem valere quod assuefieri ad aliquid aut etiam re ipsa praestare. ut, Isa. 1, Discite benefacere. pro, benefacite, pie vivite. Hier. 23. Si potest mutare Aethiops pellem, et pardus maculas suas, poteritis et vos benefacere, cum didiceritis malum i. assueti estis, vel potius talem naturam induistis et imbibistis, aut attulistis inde ex utero matris. Discere igitur significat,
tali natura, animo aut ingenio praeditum esse: ac ponitur verbum verbale pro verbo reali: sicut et infra verbum DOCEO. Sic Ioan. 8 dicit Dominus: Vos ex patre diabolo estis, et opera quae apud eum vidistis facitis. ubi videre non simplex videre, aut per oculos discere significat: sed in natura ipsa habere implantatam diabolicam malitiam, aut semen, aut imaginem.
DISCIPLINA, Latinis plerunque doctrinam aut scientiam aliquam significat: sed apud Hebraeos alias castigatione aut poenam pro malefacto significat, iuxta illud: Quis est filius, cui non det disciplinam pater eius? Item: Omnis disciplina ad tempus non gaudii esse videtur, sed tristiciae, Hebr. 12. Sic et Isaiae 53, Disciplina pacis nostrae super eum. id est, castigatio aut poena pariens nobis pacem. Aliquando vero significat correctionem aut emendationem, seu instructionem de moribus. ut Psalm. 50. Tu vero odisti disciplinam. et in Proverbiis saepissime.
DISCIPULI, olim vocabantur tum illi 72 inferioris ordinis Apostoli, a Christo accersiti: tum et omnes Christiani, Actor. 6. Sed postea Antiochiae coeperunt sese vocare Christianos, a Christo. Hoc enim nomen ibi primum inventum est, Act. 11. 1. Corin. 9. vocati sunt olim et Fratres.
DISSOLVERE, ac DISSOLVI. Latini per metaphoram dissolutum hominem, aut dissolutos mores, pro perditis ponunt: sed Hebraeis longe alia est huius metaphorae vis. Nam potissimum significat fractum et eneruatum animum, aut corita timore languefactum, ut non ausit quicquam gravius attentare eorum quae facere deberet. Dissolventur habitatores Canaan, Exodi 15. pro erunt animo remisso ac fracto, prae metu vestri. Dicuntur et Manus dissolui. Ratio autem loquutionis est, quod res sive vivae sive mortuae, quae aliquid valide agere debent, necessario sunt bene compactae ac consolidatae: quod si sunt fragiles, nihil proficere queant. Aliqui malunt hocidem verbum מג mag, et מסה masa aut Masas vertere liquefieri: quod tamen eandem vim Hebraismorum servat. Dissoluta est terra, et habitatores eius, ego vero columnas eius confirmavi: Psal. 75. id est, Rebus ac regnis ruentibus. et pereuntibus, Deus ea instaurat et corroborat excitatis salutaribus gubernatoribus. Fratres nostri dissolverant cor nostrum: Deut. 11. pro, absterruerant nos, ne proficisceremur in terra promissam. 2. Sam. 17. Ipse etiam filius, filius virtutis, cuius cor est ut leonis, liquescendo liquefiet, aut dissolvetur. id est, perterrefiet. Sic Iosuae 2. Dissoluti sunt a facie vestra. Iosuae 14. Dissolverunt corpopuli. pro, iniecto terrore langue fecerunt et fregerunt eos. Psalm, 73. Dissoluunt, et loquuntur malitiose calumniam. pro, dissolutos reddunt pios verbis impiis. Esther 4 dicitur, Populus eius regionis dissolvebat manus populi Iuda; pro, absterrebat, debiles et languidas reddebat, ne strenue agerent quod debebant, in aedificanda Hierosolyma, et instaurando templo. Isaiae 13. Omnes manus dissolventur. id est, languebunt, quasi si paralysi nervi essent laesi. Significat aliquando etiam alioqui fractum, et adversis obrutum. ut Iob 16 dicitur: An dissoluto a sodali suo convicium. pro, an afflictionibus et calamitatibus prostrato et obruto par est amicos conviciari, cum eum consolari deberent? Significat etiam perire et consumi, Psal. 39. Liquescere aut dissolui facis, veluti tinea desiderabile hominis. id est, consumis, perdis. Psal. 22. Cor meum sicut cera liquescit in medio mei. id est, perit, absumitur. Dissolui, est aliquando mori. Phil. 1. Quia cupio dissolui, et esse cum Christo. Nam vita est coniunctio corporis et animae: quare mors est dissolutio illorum. Sic 1. Io. 3. Christus venit, ut dissoluat opera diaboli.
DIVIDERE verbum varios Hebraismos gignit, quorum aliquos recensebo. Divisisse dicitur Deus marc rubrum, Psal. 136. id est, viam transversam per eum sinum fecisse. Dividere et Metiri, occupare significat. Psal. 60. Laetabor, quod dividam Sechem, et vallem Suchot metiar. Solent occupantes agros, eos metiri, et inter sese dividere aut partiri. Ponitur ergo Dividere pro occupare, possidere: consequens pro antecedente. Dividere domum aliquam, est partem rerum in ea existentium auferre. 2. Paral. 28, Et divisit Achas domum Domini, domum regis et principum, et dedit regi Assur. pro, magnam partem pecuniae abstulit, ut daret regi. Dividere ergo domum, significat dividere res in domo existentes: sicut et nunc solet in exactionibus, a gubernatoribus, pars aliqua sive vigesima sive centesima flagitari de bonis subditorum. Significat aliquando dissipare. Thren. 4. Ira Domini divisit eos. id est, disiecit ac dispersit eos in varias gentes. Sic et Nehem. 9. Dedisti eis populos quos divisisti in angulum. pro, dedisti eis regionem ac civitates populorum, quos dissipasti in varios angulos orbis terrarum. Sic celebrat David Deum, quod diviserit suos inimicos iuxta divisionem aquarum. id est, sic dissipavit, sicut aquae effusae solent variis rivulis in diversa loca diffluere: aut etiam sponte flumina in vicinis locis nascentia, in diversissima loca fluere, ut, Rhenus, Danubius, Rhodanus, Athesis, ac Padus, quorum primi fontes non usque adeo a sese invicem dissiti sunt. Dividere divisionem: pro, facere irruptionem. 2. Samuelis 6. Iratus est David, quod Iehova fecisset divisionem in Uza. id est, irrupisset in eam pompam, eamque illo tristi casu quasi dissipasset, nempe interfecto Uza. Alii intelligunt de divisione corporis et animae. Idem exemplum 1. Paral. 15. Sic et Exodi 19. Ne divisionem faciat in eis Dominus. id est, irruat, et interficiat, ac veluti dispergat eos. Sic et Gen. 14. Et divisit super eos nocte. pro, irruit diversis agminibus, ac ex pluribus lateribus eos aggrediendo. Divisiones sacerdotum: pro, ordines ac classes. 2. Paral. 31. Constituit divisiones sacerdotum et Levitarum. Divisiones facere inter aliquos, id est, eos separare. Sic negat Ruth, quenquam se a Noemi praeter mortem divisurum: id est, abstracturum. Similis Pauli locutio: Quis nos separabit a dilectione Dei? Dividi aliquid ab aliquo: Oseae 5. pro, ab eo discedere. Sic Abraham dicit Gen. 13, ad Lotum, Dividere aut segregare a me: pro, discede. ubi aliquoties repetitur hic Hebraismus. Stare in divisione coram Deo: pro, opponere sese grassanti irae Dei. Psal. 106. Nisi Moyses stetisset in divisione coram Deo: pro, opposuisset se irae Dei, iam in populo grassanti. Habitare in divisione: id est, in finibus aut terminis. Nehem. 11 Habitaverunt in divisionibus Iuda et Beniamin. pro, in finibus illarum duarum tribuum, ubi illae dividuntur. Divisiones aquarum, vocantur aliquando rivi aut flumina, quia illa quasi distinguunt et partiuntur regiones. Psalm. 42. Ut cerva clamat ad divisiones aquarum. id est, prae nimia siti rugit desiderio fluminum. Dividi regnum aut domum inse, aut contrasi: pro, factionibus distrahi, et contra semet concitari: Matthaei 12. Sic et Lucae 11 et 12. Dividetur pater in filium. pro, discissa pristina unitate ac concordia, opponetur pater filio, Dividi hic per metalepsin ponitur pro adversari. Prius enim est, unum coetum distrahi in factiones, postea illas factiones sibi invicem repugnare. Dividi aliquem, et partem eius cum hypocritis poni, est, distingui aut separari eum a bonis aut sinceris, eumque sic tractari uti hypocritam aut infidum ministrum: Matt. 24. et Lucae 13. Sic et Hebr. 7. Divisit Abraham decimas Melchisedeco: pro, separavit ab omnibus aliis rebus. vel potius, dedit. quae enim donanda sunt, ab aliis separantur aut distinguuntur, ut mox dicam. Dividere, aut Divisiones donorum aut spirituum, sunt distributiones, seu ipsa distributa dona Rom. 12. 1. Cor. 12. Unicuique sicut Deus divisit. Sic ibidem: Divisiones gratiarum, ministrationum,
operationum sunt. Dividere, aut Divisum esse, significat interdum differre. 1. Corin. 7. Divisa est mulier et virgo. id est, differunt inter se. Sic videntur dona Spiritus sancti, 1. Cor. 12, vocari Divisiones, non tam a distribuendo, ut modo dixi, quam a differendo, quia dona sunt diversissima: de qua re ibi Paulus agit. Ponuntur ergo Divisiones, pro differentibus donis. ubi duplex Hebraismus est. Primum, quod vox posterior pro priori ponitur, nempe dividi pro differre. prius enim est, ut res differant: posterius, ut dividantur. Secundus Hebraismus est, quod abstractum pro concreto et subiecto eius ponitur. Divisus est Christus: pro, aut plures sunt Christi, aut plures religiones unius Christi. 1. Corint. 1. Verbum pertingit usque ad divisiones. Dividi igitur aliquem, aliquando significat differre, aut etiam segregari ab aliis. Sicut dicit Christus Matth. 24, Lucae 12, quod Dominus dividet, aut potius dissecabit, διχοτομήσει infidelem servum: id est, eius conditionem ac praemium separabit ab aliis. Sic Deuteron. 29 legitur, Dividet eum Dominus in malum. Et Iosuae 18, Dividite vos in ea: id est, dividite vobis terram. Sic Iliad. 1. Τῶν γ' ὡς βουλεύσατε διέτμαγον, dissecti sunt, id est, a sese mutuo discesserunt. Germanica quoque est locutio, Sich unter einander teilen / sese inter se invicem dividere: cum non se, sed rem quampiam inter se dividunt: Die brueder haben sich unter einander geteilt. Dividere se super aliquo est, divisis copiis eum invadere. Sic Abrahamus se dividit super orientalem exercitum, qui Sodomitas oppresserat: Gen 14.
DIVINI, plerunque in malam partem dicitur in Sacris literis, de magis, aut alioqui curiosis artibus, futura praescire et divinare conantibus. Videtur tamen aliquando etiam in bonam partem accipi: ut Isaiae. 3. Auferam prophetam, divinum et senem: pro homines prudentes, futura ex collatione praeteritorum ac longa providentia praescientes.
DIVITIAE praeter propriam significationem, admodum crebro per metaphoram significant quamvis copiam bonarum rerum, praesertim spiritualium. Paulus sane hoc tropo plurimum utitur, quoties ingentem copiam indicat alicuius bonae rei. ut Rom. 2. An divitias bonitatis ipsius contemnis? Sic saepe dicit, Divitias gratiae: pro inexhausta ac immensa gratia. Ephes. 1. Sic et Rom. 11. exclamat: O altitudo divitiarum sapientiae et scientiae Dei. pro, O admirabilem et inexhaustam copiam sapientiae divinae.
DIVES, interdum liberalem significat: quia illi soli possunt, et interdum solent liberales esse. Rom. 10. Deus est dives in omnes invocantes eum. id est, tum potest, tum vult quoque benefacere egentibus, ac eum implorantibus. Dives item non tantum opulentum re ipsa significat, sed etiam iniustum: quia plerunque divitiae iniuste parantur. Sic Augustinus dicit: Omnis dives aut iniustus, aut iniusti haeres. Et Christus vocat Mammonam iniquitatis. Sic et Isaiae 53, impius cum divite coniungitur, quod Christus sit cum eis datus aut deputatus, seu perinde tractatus: de quo loco vide in verbo DARE. Ob hanc causam et Christus affirmat, Difficile esse divitem intrare in regnum Dei. Videtur quoque haec vox per metaphoram significare eos qui se bonis operibus ac iustitia abundare somniant, aut superbos: quibus opponuntur pauperes spiritu. Sic diva Virgo canit: Esurientes implevit bonis, et divites dimisit inanes. id est, tumentes de sua sanctitate. Sic et Lucae 6 Christus affirmat, pauperes, sitientes et esurientes, fore beatos. Et Matth. 11, ac alibi in parabolis convivii, sitientes, esurientes, et pauperes. quod de spirituali esurie iustificationis intelligi est necesse. non enim loquitur de externa aut carnali paupertate, ut Monachi seductoresque finxerunt, quae neminem beatum aut Deo gratum efficiet. Ibid pseudoprophetas vocat divites et saturos, eisque Vae denunciat. Hac ratione per divites, ditatos et nullius egentes, securi iustitiarii Apoc. 3, depinguntur: et mox ibidem per aurum vera Christi iustitia denotatur.
DOCERE, aliquando significat ordinare: 1. Cor. 7. Sicut in omnibus Ecclesiis doceo: id est, ordino, constituo. Aliquando monstrare. ut Exod. 5. Docuit Deus Moysen lignum: pro monstravit ei. Simile exemplum huic est Psalm. 45, Et docebit te mirabilia dextera tua, id est, monstrabit, exhibebit praeclara opera, dante successum Deo. Docere igitur hic, sicut et supra Discere, verbum verbale aut noticiae, pro reali ponitur. Docere. Deo attributum, significantius est, sicut aliae voces, quam alias. Psal. 142. Doce me facere voluntatem tuam, id est, iuva, rege me, et sis ipse in me ad tam praeclaram rem efficax. Sic spirituale ac internum Docer, Iohan. 6, non solam institutionem significat. Sic et David celebrat Deum Psal. 18 et 144, quod doceat manus suas ad praelium: pro, validas et efficaces in bello faciat, eisque successum det. Sic et Psal. 16 dicitur simili tropo, Notas mihi fecisti vias vitae: pro, patefecisti mihi aditum ad vitam, largitus es mihi vitam. Non enim ibi de simplici institutione, sed de ipsa reali beatificatione agitur. Hic Hebraismus plane creber est in Sacris literis, ut Docere dicatur Deus aliquem bona, cum ei illa largitur: et ille vicissim Discere aut cognoscere, cum ea percipit. Tale et illud est; Quis ostendet nobis bona? Pertinet hic totus Hebraismus ad Regulam de Verbis noticiae pro realibus positis. ut modo dixi. Docere etiam, castigare aut punire videtur significare. Iud. 8 Spinis et tribulis docuit, aut scire fecit cives Suchot. pro, punivit. Sic ferme Germanicum fuelen / Sentire, pro pati ponitur. Docere per utam sapientiae, Proverbiorum 4. subintelligtur, incedere, ambulare, vivere. A docendo porro venit Doctrina, et Doctor. Doctrina sana dicitur, quae ex verbo Dei petitur, Deum glorificat, et conscientiis est salutaris. 1. Tim. 3 et Tit. 1. Sunt etiam doctrinae variae et peregrinae, id est, falsae, Hebr. 3. Doctrinam a prophetia ita distinguit Bucerus super Matthaeum, quod licet utraque sit quaedam institutio auditoris: tamen doctrina veniat ex scientia, prophetia autem percipiatur ex revelatione. Verum adscribam integrum locum ipsius: A doctoribus autem prophetae differunt, quod doctores quae per scientiam consecuti sunt (quae et ipsa tamen donum Spiritus est, quando quidem omnia in omnibus operatur, 1. Cor. 12 ) Ecclesiae tradent: prophetae, quae per revelationem. Id praeter locum 4. Moysae 12, supra adductum, atque exempla omnium prophetarum quos Scriptura celebrat, et illud probat 1. Cor. 14. Nunc autem fratres, si veniam ad vos linguis loquens, quid vobis prodero, nisi vobis loquar aut per revelationem, aut per scientiam, aut per prophetiam, aut per doctrinam? Nam revelationem non dubitârim cum prophetia, sicut scientiam cum doctrina, esse a Paulo coniunctam: ut sicut revelatione percipitur, quod per prophetiam aliis disseritur: ita scientia teneatur, quod communicatur aliis per doctrinam. Quis enim loquatur aliis per revelationem, vel scientiam? Revelatione igitur percipitur divinitus, citra humanam institutionem: sicut per scientiam humanitus, licet non absque opera Spiritus, quod aliis postea tradatur. Eoque Paulus, qui Evangelion suum neque ab homine accepit, neque didicit, sed per revelationem IESU Christi illud consecutus fuit, perpetua quadam prophetis, non doctrina praedicavit. Gal. 1. Caeterum et Corinth. 12 et Ephes. 4, Paulus alios prophetas, et alios doctores facit. Illic scribit: Et alios quidem posuit Deus in Ecclesia primum Apostolos, deinde Prophetas, tertio doctores, deinde potestates, etc. Hic: Et idem dedit alios
quidem Apostolos, alios vero Prophetas, alios autem Evangelistas, alios autem pastores et doctores, etc. Ubique prophetas eos dicit, qui per instinctum et afflatum Dei docentur, quae doceant, quaeque ad aedificationem Ecclesiae loquantur. Doctores vero, qui eruditi sunt per homines, et humano more ex sanctis libris, licet id non absque dono et facultate Spiritus, sine quo nulla omnino ratione sacra percipi possunt. Atque hinc iam liquet, praesentem Ecclesiam, ut de doctorib per Spiritum Dei formatis gloriari possit, de prophetis certe non posse: quos si omnino nullos, certe perpaucos, eosque nimis obscuros habet.
DOLOR, vox nota, saepe significat etiam causas doloris, idque externas: ut sunt pericula, clades, et similia. Quare aliquot eius Hebraismos recensebo. Christus recensens Matthaei 24. et Marci 13 gravissima pericula, clades ac poenas postremorum temporum, dicit ea tantum esse principia dolorum: id est, veluti praecursores maiorum malorum, aut praecursorias causas primorum dolorum ac moerorum. secuturas enim adhuc longe maiores. Sic Psal. 18. Circum dederunt me dolores mortis. id est, clades, et pericula excitantia dolorem cordis, et ipsissimam mortem intentantia, me circumsteterunt. Sic Psal. 32. Multi dolores impio. id est, poenae, clades. Sic et Psalm. 10. Multiplicentur dolores eorum, qui post alienum sequuntur. Dolor manuum, est molestia quotidiani laboris, et infinitarum difficultatum ac adversitatum, quae se nostris conatibus ob maledictionem, et etiam furorem diaboli obiiciunt: sicut parentes Noach dicunt Gen. 5. Iste consolabitur nos a dolore manuum nostrarum. id est, levabit, liberabit. Dolores inferni, dicuntur summi dolores, praesertim animi, cuiusmodi in inferno esse solent. et est proprie sensus irae divinae, pessimae conscientiae, peccati, et aeternae damnationis, de quibus postea suo loco. Dolores mortis, Actor, 2. Quem Deus suscitavit, solutis doloribus mortis. Eosdem credo esse, sicut mox sequitur: Non reliquit Deus animam eius in inferno. Dolores parturientis, nota phrasis est: dicetur de ea in verbo Parturire. Panis doloris, Psal. 127. Frustra est vobis edentibus panem doloris pro, panem dolore partum aut acquisitum. Doloris verbum. Proverb. 15. Verbum doloris ascendere facit furorem. pro, verba acerba, dolorifica, movent hominem ad vehementissimam iram. Dolorum vir, Isa. 53. Abiectus inter homines, vir dolorum. pro, doloribus et plagis obnoxius, expositus, aut etiam doloribus confectus. Dolores converti in aliquem, aut super aliquem. Daniel. 10. In ea visione conversi sunt dolores mei super me. pro, doloribus perfusus et obrutus sum, immersus in dolores. Dolorem ponere in corde: Psal. 13. Usque quo ponam dolorem in corde meo? pro, Quousque tandem meipsum curis ac moerore conficiam? Rex Herodes doluit, aut contristatus est, de iuramento et petitione filiae: vide in verbo CONTRISTO, et in Regulis universalibus de Metalepsi. Sic supra in verbo DILIGO exposui, quod Christus dicitur dilexisse illum iactatorem suae iustitiae, Marci 6.
DOLUS, Graeca vox, Latinis tamen usitata, est astuta aut callida machinatio, iniuste decipiendi proximi gratia excogitata, cum aliud simulatur, aliud agitur ut lurisprudentes definiunt. Salomon Proverb. 16 videtur definire dolum, cum inquit: Qui odio habet labiis suis, alium prae se fert, at in interiorib. suis ponet dolum. vult ergo dolum esse, cum quis benevolentiam et iustitiam ore simulat, cum interea corde fraudem ac pravum consilium in proximum machinetur. Sic et Malach 1 videtur hisce verbis describere dolosum: Maledictus dolosus, in cuius grege est masculus: et cum noverit, immolat corruptum Domino. Ponitur aliquando Dolus pro doloso: ut Proverb. 14, Loquitur mendacia dolus, pro, vir dolosus aut fraudulentus. Sic et Hier. 9 dicit Deus ad prophetam: Habitatio tua in medio doli. id est, inter dolosos. In dolo aliquid facere: Iud. 9. Misit nuncios in dolo: id est, dolose. quae phrasis admodum crebra est. Scriptura virum simplicem, iustum ac sincerum depingens, dicit non esse in ore eius dolum: Ioan. 1, de Nathanaele. et 1. Pet. 2, de ipsomet Christo. Contra autem Paulus dicit, Elymam magum esse plenum omni dolo. Observandum tamen est: quod ad carentiam doli piorum attinet. nam dolus sinceritati opponitur. Dolosos ergo vocat Scriptura, quos aliquando Duplices corde: ut Iacob 4. Non autem solum illa crassa hypocrisis aut dolus erga Deum et homines taxatur, cum se bonos piosque viros simulant, qui sibi male conscii sunt: sed alia etiam interior, dum ita caecutiunt homines in suis vitiis, ut non aliis tantum, sed et sibimet mentiantur: cuiusmodi sunt omnes zelatores iustitiae operum. Sic prorsus Psalm. 30. Beatus homo cui non imputat Dominus peccatum, nec in spiritu eius est dolus. id est, qui non Deum et semet decipit, dum sibi persuadet innocentiam et iustitiam. Loqui dolum, saepissime in Psalmis est, dolosos et imposturae plenos sermones proponere. Sic et Labia dolosa. Aliquando Dolus videtur significare ipsas res dolo ac fraude partas. ut Hiere. 5. Sicut cavea est plena aviculis, sic domus eorum dolo. Nisi malis intelligere de fraudulentis consiliis. Dicitur Vir dolosus, Lingua dolosa, Labia dolosa, statera, libra et pondera dolosa: quin et manus dolosa, quod alias ignavam, alias fraudulentam significat. Ab hoc nomine habent Graeci verbum δολόω et δολιόω, pro adultero: quibus Paulus utitur, cum negat se adulterare Evangelion Christi. Huius autem significationis etymologiam ac rationes hisce verbis exponit Basilius super Psa. 4. Omne namque melius in peioris commixtione, dolo contineri et adulterari dicitur: ut, vinum dolum sustinet, cum ei peius admiscetur, aut si aqua illi addatur: item aurum detrimentum patitur ac dolum, dum cum argento et aere coit. Sic et veritas dolum sustinet, ac damnum facit, quando suis verbis falsa et deteriora connexa sentit. Dolosus arcus est, qui inter iaculandum in manu nonnihil invertitur, ut sagitta in ipsum iaculantem tor queatur. Oseae 7. Facti sunt ut arcus dolosus. Manus dolosa, in Proverb. pro ignava ponitur: quia ignavi coguntur dolo et furtis quaerere victum. Lingua dolosa, homo dolosus, sunt perspicuae loquutiones.
DOMINUS, triplex vox est Hebraeis. Alias enim hac Lat. voce exprimitur illud sacrosanctum ac proprium nomen Dei יהוה Iehova: alias vox Adonai, quod Deo simul et hominibus tribuitur: alias denique nomen Baal. De primo nihil nunc dicam. est enim ea vox proprio libello integre exposita. De secundo et tertio quaedam ordine dicam, ac primum de Baal. Significat igitur Baal vox primum, dominum plerunque austeriorem ac semityrannicum, deinde maritum: unde ideo putant idola dicta esse Baalim, quod per ea diaboli tyrannice, non cum salute cultorum, eis imperitarent: cum contra Deus clementer cum suis cultoribus agat, eisque cum omnia alia bona, tum etiam vitam aeternam impertiat. Alii malunt ideo dici Baalim, quod cultores ei se suamque animam ad spiritualem scortationem prosternant. Sed de hac voce, quatenus idola significat, supra dictum est, in voce BAAL. Saepe porro significat etiam quasi possessorem alicuius rei. ut Prover. 23, Dominus animae. pro, habens concupiscentiam, appetitum nimium, aut gulositatem. nam hoc anima saepe in Sacris significat. Iubet enim Salomon, ita comedere invitatum cum rege, ut tantum quae ante se sint comedat, non extendat manus ad delicias regias: quod si nimium sit cupidus illarum, ponat cultrum in gutture suo, veluti metu mortis cohibens suam gulositatem. Sic in Paral. Dominus cantici, et Dominus tubarum, pro cantore et tubicine. Dominus
dissipans: Proverb. 18. Qui remissus est in opere suo, frater est domino dissipanti pro, ignavus: perinde perdit res suas ut prodigus. Dominus intelligentiae: Ecclesiast. 7. Vena vitae est intelligentia domino suo. id est, sum morum bonorum causa est prudentia prudenti. Ut lapis preciosus est munus in oculis domini sui, quocunque sese converterit, prospere aget: id est, coram donante munus. Vult dicere, nihil non muneribus effici posse. Dominus irae, pro iracundo, habente iram, et non cohibente iram aut alios affectus. Ne fias socius domini irae, nec ambules cum viro furorum. pro, ne te adiunxeris iracundo. Sic et Deus dicitur Dominus irarum, Nahum 1, Dominus zelans et ultor Dominus, et Dominus irae. Dominus pili, dicitur pilosus, 2. Reg. 1. describitur Helias, quod sit dominus pili, et habeat coriaceum cingulum circa lumbos. Dominus verborum ac negociorum, Exodi. 24, dicitur is qui habet lites aut controversias, seu dubia aliqua. talem iubet Moyses discessurus, accedere ad Aaronem et iudices. Domini excelsorum, Num. 21. pro incolis aut habitatoribus ponitur. Domini terrae, Iob 31. Si animam dominorum terrae afflixi. Domini terrae, cultores eius aut rustici vocantur. Dominus alicuius boni, dicitur nonnunquam is qui eo indiget. Proverb. 3. Ne prohibeas bonum â domino suo, cum id praestare possis pro, succurre egentibus, cum potes. ¶ Hactenus de significationibus ac phrasib. vocis Domini cum ponitur pro Hebraeo Baal. Nunc de eodem nomine, posito pro Adonai. Tribuitur hoc nomen Domini, aut Adonai, alias, et quidem crebro, ipsimet Deo et quidem aliquando etiam duplicatum, Dominus dominorum: Psal. 137, ut indicetur ille esse summus omnium aliorum Dominus. Quare Christus vocetur Dominus, declaravi supra in voce DEI. Venire in nomine Domini: id est, eius iussu ac benedictione: idque ita, ut eius tantum, non tuam gloriam, utilitatem aut commodum quaeras. Psalm. 119, et Matthaei ac Iohannis 5. Cum hominibus tribuitur, alias honoris causa tantum eis datur: ut Exod. 32, Ne irascatur Dominus meus, quia scit hunc populum esse in malo. Sic Ioan. 12 dicunt Graeci ad Philippum: Domine volumus videre Iesum. Alias ratione iuris, regiminis aut possessionis. Sic Gen. 42. dicunt filii Iacob: Locutus est ille vir Domini terrae duriter nobiscum. Et Galat. 4. dicit, Infantem sub tutoribus existentem, esse nihil ominus dominum omnium. Et Sara vocavit maritum suum Dominum, 1. Pet. 3. A nomine porro Domini, venit verbum Dominari: cuius etiam quosdam idiotismos exponam.
DOMINARI in medio inimicorum, Psal. 110. tum commixtionem regni Christi ac satanae indicat, tum etiam summam potentiam huius regis, qui etiam inter impios ac persecutores suam Ecclesiam habere solet. Aliqui de plenitudine dominii intelligunt: sicut est illud Vergilianum, Danai media dominantur in urbe. Sic Christus inter homines plene dominatur, dum alios quidem ad se convertit, alios vero pertinaciter adversantes tam quam testacea vasa ferreo sceptro comminuit ac contundit. Dominari sibi, Isaiae 40. Ecce Dominus, Dominus in fortitudine veniet, et brachium eius dominabitur sibi. id est, suo arbitrio, seu in suum commodum aut gloriam. Dominari cum Deo, Oseae 11, est veram religionem ac favorem Dei retinere, eiusque ope potenter hostibus resistere. Putant ergo plerique, quod cum Oseas dicit Adhuc Israel dominabitur, et cum sanctis fidelis erit: per posteriora exponat illud prius. Ego opinor esse allusionem ad locum Gen. 32, ubi pene eadem verba sunt. Dominatus es cum Deo et hominibus, et praevaluisti. sed sensus tandem eôdem redit. Dominabitur de Iacob, Num. 24. pro, orietur de Iacob, qui dominetur. Dominantis spiritus, Ecclesiast. 10. Si spiritus dominantis ascenderit supra te, locum tuum ne deseras. id est: Si rex aut gubernator tibi irasci coeperit, ne profugias protinus. Aliqui intelligunt: Si provectus fueris in regem, ne insolescas. Alii, si cupiditas regnandi te invaserit, ne deserveris tuam functionem, aut pristinam vocationem, sed potius in pristina sorte mane. Dominum diei aut noctis. Sol dicitur datus in dominium diei, et Luna noctis: id est, ut regat ac illustret diem et noctem. Dominium caeli, Iob 38, aliqui intelligunt de vi ac efficacis solis, et aliorum luminum, in terram ac terrestria. Nunquid pones dominium caeli in terra? pro, num tu efficies, ut sicut nunc caelum dominatur terrae, ita posthac terra caelo intentet vim suam? Dominari alicui, significat etiam praevalere, ac opprimere eum: Psalm. 19 et 134. Deus dicit Hieremiae 31, Ipsi dissolverunt foedus meum, et ego בעלתי baalthi dominatus sum in eos. pro, durius et acerbius eis imperitavi. Est verbum deductum a nomine Baal, de cuius significatione supra dixi. Pollicetur igitur ibi eis Deus, mitius quoddam dominium in Novo testamento.
DOMUS; praeter propriam significationem, usitatissime significat familiam, liberos, potentiam, et opes ut 2. Sam. 7. 1. Reg. 2. 11. et 1. Par. 17, pollicetur Deus Davidi et Ieroboam, quod velit eis aedificare domum: id est, dare et conservare fortunas ac liberos, et posteros in honesta conditione ac dignitate. Quod ex eo melius intelligi potest, quod domum David iam destruxit, abolita eorum posteritate. Sic Deut. 25. dicitur frater defuncti sine liberis viduam ducens, ei procreat-s liberis aedificare domum. Sic quoque Exodi. 1, Deus obstetricibus aedificavit domos. Sic David dicit Psal. 101, facientem dolum non habitaturum in medio domus suae: id est, in familia sua. In eodem sensu Iacobus dicit ad Laban, se iam viginti annis in domo eius habitavisse. Psalm. 49, Intima illorum, domus eorum in seculum, pro, cogitant posteros suos perpetuo florituros. Sic Cornelius Centurio dicitur timuisse Deum, cum tota sua domo: Actor. 10. Talia sunt illa; Baptizavi Stephani domum, 1. Corin. 1. Suam domum bene gubernant, 1. Timoth. 3. 5. Domus Onesiphori, 2. Timoth. 2 et 4 Qui totas domos subvertunt, Tit. 1. Aedificavit arcam in salutem domus suae, Heb. 11. Domus puer, natus aut uir, pro, verna, servus, dominatus. Sic Abrahamus dicitur armasse pueros domus suae, Gen. 14, et filium domus suae Damesec fore suum haeredem, Gen. 15. Quae phrasis et Ecclesiast. 2 habetur. Circuncidisse dicitur Abrahamus omnem masculum in viris domus suae Gen. 17 id est, omnes servos masculini sexus. Et Hierem inquit capite 2, Num Israel est puer domus? id est, verna, aut servilis conditionis. Tale et illud est, Deus facit sterilem aut unicum habitare in domo: Psal. 68 et 113. Adduntur huic nomini etiam variae periphrases diversorum aedificiorum, aut potius usuum aedificiorum: ut, Domus carceris, Gen. 39. Domus laci, Hierem 37. Domus servorum, Deut. 5. Eduxi te de terra Aegypti, e domo servorum. i. ex ergastulo servili. Domus vinctorum, Iud. 16, ubi Sam son molam versasse dicitur. Domus custodiae, 2. Sam. 20. Sic et forma domus solet depingi: ut, Domus cedrorum, 2. Sam. 7, Domus dentis, aut eburnea, Psal. 45, quod supra declaravi. Domus incisionis, Amos 5. pro, ex sectis lapidib. extructa. Domus luctus. Eccles. 7. Cor sapientis in domo luctus, et cor stulti in domo laeticiae. Domus patris, et domus viri. Num. 30, Si mulier votum fecerit in domo patris aut viri: id est, in cura ac regione patris aut viri existens. Domus magna: id est, ampla, splendida, 2. Reg 25. Rom 9 Domus munita: id est, arx aut propugnaculum. Psalm. 31. Esto mihi ut domus munita. Domus Dei, aut Domini, templum vocatur in innumeris locis. Domus habitatrix, ornamentum aut decus, pro matrefamilias, Proverbiorum ultimo. Sic et Psalmo 68, decus domus vocatur mater familias: id est, ipsa Ecclesia, quae vincentibus
veris doctoribus, tanquam suis filiis, potitur praeda ab eis parta et allata. Domus portae: id est, vestibulum, 1. Reg. 6. Domus animae, Isaiae 3. pro, globulis aut pastillis odoriferis, de collo pendentibus. Domus congregationis: id est, alterius vitae. Sic autem est dicta, quia eo homines congregantur. Reverti me facies ad domum congregationis omnis viventis. Aliqui de sepulchro interpretantur. Domus, pro receptaculo: ut Exo. 25. Fecitque aquaeductum secundum domum duorum satorum, in circuitu altaris. Sic ibid. et mox, triginta annulos, quibus vectes inseruntur, vocat eorum domos. Vocatur quoque crebro domus, non tantum unius aedificii aut heri familia, sed et tota aliqua cognatio: ut Exodi 12, Secundum domos patrum Item totae tribus, ut saepe habetur Dominus Iuda. Nonnunquam et tota Israelitica gens: ut, Dominus Iacob, aut Israel. Domus Dei saepe significat ipsam religionem, Iohan. 2. Psal. 69 Zelus domus Domini comedit me. Aliquando Ecclesia aut ipsi pii vocantur domus Dei: ut Hebr. 3 dicitur, Nos esse domum Dei. Sic ibid. Moyses dicitur fuisse fidus in tota domo Dei. Ut scias quomodo te oporteat versari in domo Dei, 1. Timoth. 3. Sic Christus dicitur esse magnus Pontifex super domum Dei, Hebr. 10. pro, super Ecclesiam. Iudicium a domo Domini incipit, 1. Pet. 4. id est, castigatio a vere piis inchoat, et progreditur ad impios. Domus patris, Ioh. 14, In domo patris mei multae mansiones sunt: ipsum regnum caeleste et habitatio Dei viventis vocatur. Domicilium nostrum e caelo, 2. Cor. 5 vocat Paulus naturam instauratam, seu hominem prorsus renovatum.
DONEC adverbium, non semper solet se extendere ultra aliquam metam, sed saepe tantum usque ad illam, affirmat aut negat aliquid factum esse, existere aut fore, non vero contrarium postea esse subsequuturum denotat. Tale est illud: Non cognovit Ioseph Mariam, donec peperit primogenitum filium. Item: Non reversus est coruus, donec exiccatae sunt aquae. Item: Sede a dexteris meis, donec ponam inimicos tuos scabellum pedum tuorum: affirmat Christum tandiu regnaturum, non negat postea. Habet etiam saepe quasi amplificativam quandam vim, ut indicet subinde crescere ac maius fieri id de quo agitur, donec in summum quendam gradum perveniat: sicut istud ipsum exemplum de Christo regnaturo gloriose, et adeo potentiae gloriosa incrementa suscepturo, ut tandem omnes sit sub pedibus conculcaturus, accipi potest. Sic Isa. 62: propter Syon non tacebo, et propter Hierusalem non conquiescam, donec egrediatur uti splendor iustitia eius, et salus eius ut splendor ardeat. ubi indicatur, Deum ita promoturum et aucturum res ac gloriam Ecclesiae, donec in summum quendam gradum perducantur. Sic Isaiae 22, Si expiabitur haec iniquitas vobis, donec moriamini, dicit Dominus Deus exercituum. pro, nunquam expiabitur: sed adeo crescet et fervebit, ut sit vos omnes absumptura. Luc. 13, est obscurus locus: Dico autem vobis, quia non videbitis me, donec venerit tempus cum dicetis, Benedictus qui venit in nomine Domini. ubi non id dicitur, impios Iudaeos aliquando agnituros et accepturos esse Christum: sed id tantum adfirmatur, Christum esse, deposita illa sua humili specie corporalis vitae, in qua eos solicitavit, et blandissime invitavit, rediturum in regnum ac gloriam patris sui, in eaque tamdiu et tanta incrementa accepturum, ut tandem Iudaei volentes nolentes, gementesque ac dolentes, sint agnituri, eum revera esse illum divinitus missum iudicem, ac Dominum totius mundi. Non ergo praedicitur Iudaeorum conversio, sed Christi ad patrem reditus et glorificatio supra et contra hostes suos. Sic Isa. 42: Non afficietur moerore vel fastidio, nec animo frangetur, donec ponat in terra iudicium, et legem eius insulae expectabunt. Verum de consimili obscuritate Adverbiorum et Praepositionum, reperies aliquid infra in USQUE, POST, et in Regulis Universalibus, de vocibus metas significantibus. Aliquando hoc idem adverbium significat Potius, aut quid simile. Matth. 5. Donec praeterierit caelum et terra, iota unum et apex unus non peribit. id est, potius interibit caelum et terra, quam iota unum de Scriptura.
DONUM, rem donatam significat, et alias quidem eleemosynam. 2. Cor. 8. Ut in hoc quoque dono abundetis. Alias ipsam iustificationem, Rom. 5, Donum per gratiam. Nam etiamsi aliqui ibi per donum intelligant Spiritum sanctum: tamen Paulus mox manifeste ostendit, se loqui de iustitia. ut cum dicit: Donum vero ex multis peccatis ad iustificationem. Et mox: Qui acceperunt donum iustitiae, in vita regnabunt. Ubi clare indicat, illud donum esse iustitiam ipsam. Aliquando tamen etiam ipse Spiritus vocatur donum: aliquando eius effectus, aut opera in nobis excitata, quae ob hoc ipsum charismata Graece, id est, bona gratis donata vocantur. Rom. 1. Ut vobis communicem aliquod donum spirituale. Rom. 2, Dona Dei sunt sine poenitentia. 1 Corinth. 12, Distinctiones donorum sunt, ubi aliquoties in hac significatione reperies. Sed redeamus ad humana dona. Virdoni dicitur is qui donat, munificus, liberalis. Prov. 19. Omnis amicus est viro doni: pro, omnes amant virum munificum. Num. 18. Tuli fratres vestros vobis donum datum Domino. vobis donum, dicit: pro, a vobis oblatum donum, aut vestrum donum. Donum manus, id est, tuarum virium, aut pro viribus. Deut. 16. Quisque iuxta donum manus suae. pro, iuxta quod conferre poterit. Dona accipere in hominibus, Psal. 68. id est, propter homines, in utilitatem hominum. Negligere donum: 1. Timot. 4, Ne negligas donum, quod in te est. id est, ne patiare ociosum et inutile apud te stertere, et veluti rubiginem quandam contrahere, ac per desidiam quasi emori. Donum Dei pecunia parari. Act. 8, Existimasti donum Dei pecunia parari. id est, Spiritum sanctum et eius dona. Paulo antea diximus de phrasi Dominus doni, ut hic eam repeti non oporteat. Donare aliquem ad poenam. Act. 25. Non est moris Romanis, donare aliquem ad poenam, priusquam audiatur. id est, ut in gratiam alicuius aliquem insontem occidant.
DORMIRE, per metaphoram mori significat, cum quia somnus est similima mortis imago: tum quia pii morientes non tam moriuntur, quam dormiunt: tum denique, quia perinde certam spem resurrectionis habemus, sicut dormientes evigilandi. Sic enim Augustinus hunc tropum exponit Epistola 120, ad Honoratum. Hinc toties, Dormire cum patribus. 1. Reg 1. Cum dormierit dominus meus rex. Isaiae 14. Universi dormierunt cum gloria. Sic apud Paulum saepe. 1. Corinth. 15. Non omnes quidem dormiemus. 1. Thessal 4. Nolo autem vos, fratres, ignorare de dormientibus. Sic Lazarus et puella Christo dormit. Addit aliquando Scriptura, Dormire in morte, Dormire somnum sempiternum: sicut Homerus. Dormire somnum aereum. Eidem figura significat etiam ociosum esse. Sic saepe ipsemet Deus dicitur dormire, cum nos videtur ociosus negligere: et contra evigilare, cum opitulatur et liberat nos. Psalmo quadragesimoquarto. Evigila, quare dormis Domine? quare faciem tuam avertis? Sic 121 Non dormitabit, neque dormiet, qui custodit Israel. Dicuntur eadem ratione et homines dormire. ut Psalmo 67. Spoliati sunt fortes corde, dormierunt somnum suum. pro, ignavi et perterrefacti ociantur. Sic Proverbiorum 6, et 24. Quousque dormis ignave? Solet Scriptura hac eadem metaphora etiam negligentiam doctorum describere. Speculatores dormientes, et amantes dormitionem, Isaiae quinquagesimosexto. Sic et Nahum tertio. Dormitaverunt pastores tui. Sic et securi, destertentes in suis peccatis, nec vel Deum timentes,
vel de poenitentia cogitantes, dormire dicuntur. Eph. 5, Surge qui dormis. Ne igitur dormiamus, sicut et reliqui: 1. Thess. 5. Aliquando etiam summam tranquillitatem et securitatem in communi vita significat. ut Psal. 3. Accubavi, dormivi, et evigilavi, quia Dominus suscepit me. id est, in tota vita et actionibus meis fui securus, protectus et defensus â Deo. Somnum dare oculis, et palpebris dormitationem: securitatem, quietem ac neglectionem aliquarum rerum agendarum significat. Si dedero somnum oculis meis, et palpebris dormitationem: Psal. 132. pro, non conquiescam donec aedificavero templum. Sic initio Prov. sexti. Dormire in morte, Psal. 13, intelligo de aeterna damnatione. inquit enim: Illumina oculos meos, ne unquam obdormiam in morte. Non cupit nimirum aeternitatem in hac vita, sed tristem illum aeterni exitii somnum deprecatur. Ipsum quoque additum ibi remedium illuminationis, satis ostendit agi de dormitione aeternae mortis. Dormire cum aliqua, coitum saepe significat. Deuter. 27. Maledictus qui dormit cum uxore patris sui. Somnum alicuius frangi, Danielis 2. Fugere somnum ab aliquo, Esther 6. Sic Dan. 6. Rapi somnum, Psal. 139. Rapitur somnus eorum, nisi ruere fecerint. id est, non possunt dormire, aut omnino conquiescere, nisi dent damnum. Dormire aliquando etiam interire significat. ut Isaiae 5, In doloribus dormietis: Et Hier. 3. Dormiemus in confusione. Hostes et poenae impiorum dicuntur non dormire aut dormitare: pro, celeriter venire, ac festinare. Isaiae 5, de hostibus exemplum habetur. At de poenis, 2. Pet. 2. Perditio eorum non dormitat. Sopor aliquando simpliciter profundum somnum denotat. Sic 1. Sam. 26 dicitur, sopor Domini cecidisse super Saulem et exercitum. Et sopor a Deo esse immissus Adamo, Gen. 2. Soporis vinum, aut calix, in maIam partem per metaphoram accipitur, de gravissimis poenis, quae perinde hominem attonitum omnique sensu carentem efficiunt, sicut si quapiam venenata potione semimortui iacerent. vide Zach. 12, et Psal. 60.
DORSUM varias loquutiones nonnihil obscuras gignit ut, Dare aliquorum dorsa: pro, in praelio vertere eos in fugam: sicut et Latini dicunt, Vertere terga, 2. Reg. 12. Inimicos meos dedisti mihi dorsum: id est, convertisti eos coram me in fugam. 2. Paral. 29. Psal. 18. 21. Isaiae 45. Sic Deut. 31, Percuties inimicorum dorsa. Significat etiam non raro tristissimam castigationem, aut grave onus molestiarum: quia servi in dorso caedebantur. Et praeterea Psal. 66, Posuisti tribulationem in dorso nostro. Psal. 129. Supra dorsum meum araverunt. Sic Proverb. 10 et 26, Virga in dorso imprudentis. Contra autem Nahum 1, Conteram virgam de dorso eorum: liberationem significat. Sic et Psal. 81. Divertit ab oneribus dorsum. Ab hac servili conditione et castigatione videtur venire et illa phrasis, Dorsum eorum semper incurua, Psal. 69. et Rom. 2: quae intelligitur de servili Iudaeorum spiritu, qui in Sacris literis semper terrena quaerunt, et nunquam libera ac illuminata mente queunt sursum corda erigere. Solent enim tum gestantes aliquid in tergo, dorsum incurvare, tum etiam infirmi ac tristes. Dorsum alicui vertere, aut ostendere, est eum negligere. Hier. 18. Dorsum, non faciem ostendam eis, in die calamitatis ipsorum. Sic et homines non curantes Deum, dicuntur vertisse dorsum Deo. Contra vero Avertere se a dorso suo duro, Baruch 2: significat converti ad Deum. Similes phrases sunt, Vertore tergum alicui, recedere aut abire retro: item, avertere faciem: de quibus omnibus suo loco. Nunc satis sit vel breviter monuisse de cognatione harum locutionum, ut earum sensus tanto magis intelligi queat. In dorso habere cilicium, significat moerere ac dolere: Hier. 48. Mich. 8. Sic enim fuit illi genti mos, ut in periculis, calamitatibus ac luctibus, cilicio induerentur.
DRACONES, per metaphoram impios, praesertire potentes, significant. Psalmo nono: Conculcabis leonem et draconem. Praesertim vero Aegyptium tyrannum hoc nomine solet Scriptura vocare, alludens ad aquaticos dracones: quia illius regnum stagnabatur et foecundabatur aquis Nili. Psalmo 74. Tu contrivisti capita draconum super aquas. intelligit interitum Pharaonis et Aegyptiorum in mari rubro. Sic et Esaiae 27. Ezechielis 29, nominatim regem Aegypti draconem vocat. inquit enim: Rex Aegypti draco magnus. Eadem figura draco significat ipsum Satanam. Apocalyp. 12 et 20: ut ibi textus prolixius exponit. Antichristum notat Danielis septimo: et Apocalyp. 13. Ponitur draconum vita et interitus, Iob 34. 38. 40 et 41. pro exemplo ingentis potentiae Dei, qui tantas beluas gignat, alat, et interficiat. Forte vero etiam indicantur tyranni praepotentes, quos Deus in hoc ipsum exaltat, ut in eis ostendat potentiam suam. Draconum locus. Psalmo 44 Contrivisti nos in loco draconis. id est, in tristi solitudine ac vastitate. Alii, inter impios ac sceleratos, moribus ac vita draconibus similes: ut Kimchi interpretatur, et qui eum sequuntur. Frater draconum fui, Iob 30. pro, draconum naturam et rugitum imitatus sum, deplorando meas gravissimas calamitates ac luctus. Sic Micheae primo dicitur, Faciam planctum sicut draconum. Trahere ventum quasi dracones, Hieremiae 14. de cervis et aliis feris siti ac fame confectis dicitur, ut indicitur summa siccitas et sterilitas. Fieri habitacula draconum, desertae civitates dicuntur. ut Hieremias quinquagesimo primo, de Babylone dicit: qua phrasi extrema devastatio indicatur. nam istiusmodi foedae beluae in talibus ruinis agunt.
DULCESCERE, pro valde placere, delectare aliquem. per metaphoram, a palato et cibis transfertur etiam ad alias res et intellectum. ut Iob 20 dicitur, Dulcescere malum: id est, rem ac consilium pravum. inquitenim: Si dulcescet in eius ore malum, et abscondet illud sub lingua sua, et non dereliquerit illud. Prover 2: Si cognitio dulcuerit animae tuae. Sic Hier. 6: Sacrificia vestra non dulcuerunt mihi. Item Ose. 9, et Malac. 3 Dulcescere facere secretum, dicitur Psal 55, sine dativo, cui: Qui simul dulcescere facie bamus secretum. id est, qui summa concordia et animorum voluptate inibamus occulta aut secrta consilia, de rebus aut negociis nostris. Palatum alicuius esse dulcedines: pro, suavissimum. Cantic. 5. Latini, suavissimi oris, et sermones melliflui oris.
DUNTAXAT adverbio adiicitur per pleonasmum aliquando SOLUM. Gen. 47. Duntaxat terra sacerdotum solummodo non fuit Pharaoni. Num. 12. An duntaxat solummodo Moysi locutus est Deus?
DUO, cardinalis numerus, saepe pro magna paucitate ponitur. 1. Reg. 17. En ego colligo duo ligna, ut vadam et eoquam, etc. pro, pauca ligna. Sic Iob 33. Ecce omnia ista fecit Deus duabus aut tribus vicibus cum viro, ut avertat animam eius ab exitio. Duo et duo ingressa sunt ad Noach, Gen. 7, significat bina. Nam quod talis repetitio distributionem significet, alibi dictum est Contra, aliquando etiam pro maiore numero dualitas ponitur Isa. 61. Pro pudore vestro duplex recipietis. id est, duplicem mercedem. Sic Isa. 40. Suscepit de manu Domini duplicia, pro omnibus peccatis suis. id est, multiplicibus beneficiis ornata est a Deo, cum pro peccatis suis merito fuisset gravissimis poenis oneranda Hieremiae 17. Et duplici contritione contere eos. pro, multiplici poena afficito.
DUODENARIUM numerum aliqui dicunt esse mysticum, et perfectionis numerum: quia Deus duodecim tribus Israel elegerit, et Christus duodecim Apostolos vocaverit: et in Apocalypsi dicatur corona stellarum duodecim fuisse, Cap. 12: item duodecim millia
signati, Cap. 7: item duo decim portae, duodecim fundamenta, et totidem stadia in nova Hierusalem, Cap. 21: et duodecim margaritae, ibid. denique duodecim fructus Cap. sequenti.
DURUS, alias pro adverso ac noxio, alias pro infelici et afflicto ponitur, cuius aliquas locutiones exponam ordine. Duri Domini, pro austeri, imperiosi, crudeles. Isaiae 19, Tradam Aegyptum in manus dominorum duri. In eodem sensu dicitur Levit. 25, In duritia dominari, pro rigide, austere, inclementer. Durus die, qui conflictatur cum fortuna adversa. Iob 30. An non flevi durum die? contristata est anima mea super egenum? Duri facie et corde, dicuntur audaces et impudentes. Ezech. Filii duri facie et duri corde sunt. id est, impudentes: sicut Latini dicunt, perfrictae frontis Isaiae 3. Duritia faciei eorum respondebit illis. pro, superbia et arrogantia in ipso vultu relucens. Dura manus: pro, praepotens et alios premens. Iudic. 4. Et ivit manus Israel eundo, et dura erat contra Iabin. id est, invaluit eorum potentia contra illum regem, ita ut eum tandem everterint. Sic Philistaei dicunt 1. Samuel. 5, Manum Dei Israel duram esse supra se, et supra suum deum Degon. pro, potenter et duriter se premere et castigare. Durus spiritu pro tristi. sic Anna mater Samuelis dicit, Mulier duro spiritu ego sum: pro, tristi. Durus nuncius, pro, tristia nuncians. 1. Reg. 14. Ego missus sum cum nuncio duri, id est, tristia indicaturus. Durum praelium 2. Sam 2. Et fuit praelium usque durum valde: pro, acre et pertinax. Darus et malus vir operibus, 1. Sam. 25. pro, difficilis, morosus, tenax. Dura loqui, id est acerba pertinacia: subintelliguntur verba. Psal. 94. Usque quo superbi effutient dura? id est, superba. Psal. 31. Labia quae loquuntur durum Iob 9. Quis dura loquetur, et in pace erit? Sic 1. Sam. 2. Ne egrediatur durum ex ore vestro. id est, superbum, arrogans, iactabundum dictum. 2. Samuel. 19. Durius fuit verbum Iuda, quam verbum viri Israel. pro, superbius et acerbius illis locuti sunt. Sic dura respondere, Genes. 42. Sic Latini dicunt Os durum. Durum verbum aliquando etiam significat quaestionem difficilem, quae difficulter explicari queat. Verbum durum referebat ad Moysen, Exodi 18 Et Iohan 6 Durus est hic sermo, quis potest eum audire? pro, obscurus est sermo aut doctrina, quis potest eum intelligere? Durum essem oculis alicuius: pro, grave esse alicui, displicere ei Deut. 15. Ne sit durum in oculis tuis, liberum dimittere eum a te. pro eodem prius dixerat, Neque malignum erit cortuum, cum dederis ei. Dura videre, pro experiri, perpeti tristia. Psal. 60. Videre fecisti populum tuum dura. pro, dure et aspere eum afflixisti. Durities cordis: pro pertinaci pravitate Hier. 13. Qui ambulat in duritie cordis sui. Hierem. 26. Et ambulastis post duritiem cordis vestri mali, ut non audiretis me. Cor impiorum dicitur a Scriptura durum, lapideum, adamantinum: quia nullis monitionibus, adhortationibus, minis, promissionibus aut poenis, veluti malleis quibusdam Legis frangi aut conteri potest, ut admittat verbum ac mandata Dei, ad eum convertatur, eumve tim eat: nisi Deus potenter intus Spiritu suo emolliat, aut potius exscindat nobis cor lapideum, et det spirituale. Sic et vulgari lingua solent dici lapidea corda: et Horatius, Triplex circa praecordia ferrum. Eadem ratione dicitur et Dura cervix, quod coram Deo incurvari, aut ad eum flecti nequeat. Sic Christus dicit, Moysen concessisse repudium, propter duritiem cordis Israelitarum. Et Rom. 2. Secundum duritiem tuam, et impoenitens cor tuum. Hinc porro venit etiam verbum Indurari cor alicutus: quod saepe in Exodo de obstinata malitia Pharaonis, mandatis divinis non cedentis, legitur. Durum etiam pro difficili. Act. 9 et 26 Durum est tibi contra stimulum calcitrare. id est, Deo praepotenti, teque castigaturo repugnare.
DUX, per metaphoram significat ipsum Meschiam. Matth. 2. Malach. [3.] Ex te orietur dux, qui regat populum meum Israel Causa huius metaphorae est, quia et doctrina sua regit populum, sicut dux legibus ac mandatis: et pugnat contra suos hostes, pro suis subditis, eosque potenter liberat. Hebr. 9 dicitur idem noster Meschias, dux et consummator fidei nostrae: ut qui tum inchoat veram pietatem in nobis, tum etiam perficit.
E
EBRIETAS varie in Sacris literis accipitur: de cuius Hebraismis consule alias quoque vicinas voces, ut est Calix, Vomitus, Sopor, et similes. Primum autem usurpatur in propria significatione: ut, Noachus est inebriatus. Secundo significat per metaphoram, spiritualem ebrietatem aut vertiginem, seu incertitudinem quandam, ac confusionem verarum ac falsarum sententiarum, Isaiae 19 Errare facient Aegyptum in omni opere suo, sicut errat ebrius et vomens. Sed multo illustrior et prolixior locus est Isaiae 28, ubi prophetarum et sacerdotum caecitas et confusio describitur. Sic et in Apocalypsi, Babylonia meretrix dicitur omnes gentes inebriare suo aureo abominationum calice: id est, suis foedissimis et pestilentissimis erroribus. Significat eâdem ratione et temerarium dissidium, ut cum Deus bellis civilibus aut seditionibus gentem aliquam inter sese collidit. Hieremiae 13 Implebo omnes habitatores huius terrae ebrietate, et collidam alterum ad alterum. Sicut enim ebrii homines temere in sese mutuo impingunt, aut etiam irruunt, et sese invicem laedunt: sic et in talibus turbis homines furiis infernalibus exagitati, temere sese invicem perdunt. Eodem modo Hieremias capite 23, per metaphoram huius vocis, suam confusionem, et metu attonitum animum indicat, inquiens: Fui veluti vir ebrius, et veluti vir quem pertransivit vinum a facie Domini, et a facie verborum sanctitatis eius. De tali affectuum ebrietate aut perturbatione scribit Basilius in 1 Sermone de ieiunio. Est et ebrietas bona et sancta, Psal. 22. Calix, sive poculum inebrians quam praeclarum? Et Apostolus Ephes. 5. Nolite inebriari vino, sed impleamini Spiritu sancto. Vino enim qui inebriatur, vacillat et titubat: Spiritu qui inebriatur, radicitus in Christo est: ideo praeclara ebrietas, quae sobrietatem mentis operatur, et ubi Spiritus Dei regnat. Haec animi ebrietas, perturbatioque saepe sic exponitur in Sacris literis: Ebrius, sed non a vino. Tertio, Ebrietas aut inebriari significat nonnunquam sufficientem potum aut irrigationem, plene restinguentem sitim. Sic fratres Iosephi, Genesis 45 dicuntur cum eo comedisse, et inebriati esse: id est, satis large et usque ad hilaritatem bibisse. Hag. 1. Bibitis, et non inebriamini. Sic et illud Psalmi accipiendum est: Inebriabuntur ab ubertate domus tuae. Et, Visitasti terram, et inebriasti eam. Augustinus de quacunque saturatione boni, vocem hanc intelligit. Verba eius haec sunt: Hoc verbum et pro saturitate solet poni in Scripturis, quam qui diligenter adverterit, multis in locis inveniet. Unde et illud est: Visitasti terram, et inebriasti eam, multiplicasti ditare eam. eo quod in laude benedictionis hoc est positum, et donum Dei commemoratur. apparet, hanc ebrietatem saturitatem significare: Haec ille. Quarto, Inebriari synecdochice pro omni inordinata vita accipitur. 1. Thess. 5. Qui ebrii sunt, noctu ebrii sunt. Quia ebrietas est plurimorum vitiorum causa, ideo eam pro omni genis peccatis ponit. Est porro quaedam obscura phrasis, Addere ebriam sitienti. quam quidam docti hoc modo exponunt: Ut benedicat sibi in corde suo, atque addat ebriam sitienti:
Deut. 29. id est, ita adulationibus conatur sopire synteresin, et sibi imponere, ut malum putet ludicrum esse: veluti si quis vehementi siti accensus, sese inebriaret vino, ne amplius tangeretur sensu, cum potius sitim illam restinguere sobrietate et abstinentia deberet. Ego opinor esse interpositam loquutionem nomine Dei aut Moysis, quod talis sit sibi et aliis poenas attracturus, futurum ut innoxius cum sonte puniatur, perinde ac si eodem modo male tractetur sitiens ut ebria. Nam crebro ista phrasis, Colligere cum aliis, pro eodem modo tractari ponitur. ut, Ne colligat animam meam cum inpiis. Posses etiam non incommode sic exponere, quod tales idololatrae ita sibi temere blandiantur, seque ac suas idololatrias comparatione, exemplis ac testimoniis aliquorum piorum doctorum pallient: perinde facientes, ac si ebriosam et impuram mulierem, seu (ut Anna inquit) filiam Belial conferrent cum femina casta et pudica matrona: sicut Eli addebat sitientem Annam ebriae, seu ponebat eam cum filia Belial. Posset denique exponi, ut addat ebriam sitienti. id est, sibi persuadeat; se perinde fore impunitum sicut sobrios ab ista idololatria.
ECCE adverbium demonstrandi, non raro aliquod singulare momentum habet. Excitat enim attentionem, et rem eximiam monstrat. Crebro igitur rem vel novam et mirabilem, vel etiam desiderabilem ac expectatam significat Isaiae 12. Ecce Deus salutis meae. ubi rem admirabilem et exoptatam significat. Sic et Isaiae 7. Ecce virgo concipiet: de re miraculosa ponitur. Sic et illud Matth. 21, de re valde desiderata ac exoptata ponitur: Ecce rex tuus venit tibi mansuetus. Ecce Hebraeis crebro indicat promptitudinem alicuius, parati ad obediendum, et veluti seipsum in alterius obsequium offerentis ac dedentis. Lucae 1. Ecce ancilla Domini, fiat mihi secundum verbum tuum. Hebr. 10. Ecce adsum, in capite libri de me scriptum est. Isaiae 6. Ecce ego, mitte me. 2. Sam. 15. Si dixerit, non beneplacitum est mihi in te, ecce ego: id est, paratus sum ferre, quae Deus imposuerit mala. Aliquando affirmationem et certitudinem significat. Genes. 1. Ecce dedi vobis omnem herbam. id est, certe, vere. Ibidem 16. Ecce conclusit me Deus, ne pariam. id est, certe. Ibidem 12. Ecce nunc novi, quod mulier pulchro aspectu tu sis. pro, certo scio. Ibidem 17. pro Ismaele audivi te, Ecce benedicam ei. id est, certe benedicam. Ibidem 28. Et ecce ego tecum, et servabo te. id est, certe ero tecum, ac servabo te. Ecce ego ad pugillos, scilicet missurus sum. Ezech. 13. pro, Certo missurus sum. Dan. 4. vertit vetus versio: Peccata tua eleemosynis redime, et iniquitates tuas misericordiis pauperum, FORSITAN ignoscet Deus delictis tuis. Id solent Pontificii pro sua dubitatione contra nos citare. Verum in Chaldaeo textu (nam Chaldaice ea pars Danielis scripta est) habetur: Ecce felicitas tua prorogabitur. Quod ECCE proculdubio affirmativum est, certitudinemque continet, ut et in praecedentibus exemplis audivimus. Aliquando praesentem rei exhibitionem aut praesentiam monstrat. Gen. 29. Et vidit, et ecce puteus erat. Ibidem: Et fuit mane, et ecce Lea erat. Exodi 32. Vidi populum hunc, et ecce populus durae cervicis est. Sic Deut. 13. Et ecce veritas. Sic contra, addita negatione absentiam rei indicat. Gen. 32. cum reversurus esset Ruben ad cisternam, et ecce non Ioseph in cisterna erat. Aliquando quasi quaedam expletiva et semiociosa particula est: Et ecce ego dedi tecum Acholiab filium Achisamach, etc. pro, ego sane tibi eum adiunxi socium, etc. Exod. 31. Dixi proxime quaedam non contemnenda de hoc ipso adverbio demonstrandi, in quodam libello de Verbis testamenti Christi: inter alia, quod observandum sit primum, quod cum Moyses dicat Exodi 24, Ecce sanguis Sacramenti: Epistola ad Hebraeos illud Ecce per pronomen Hoc verterit, dicens: Hic est sanguis Testamenti: ut eandem plane vim esse oporteat utriusque demonstrativae particulae in verbis foederis: deinde quod illud Ecce quasi integram orationem, aut etiam plenissimum sensum in se contineat. Omnino enim eo adverbio Moyses non propriissime indicat crateres quosdam, sed potius affirmat ibi esse sanguinem victimarum aut foederalem, simulque eius usum exponit. Quasi diceret: Ecce hic sanguis victimarum, â me separatus ac depromptus, in hunc ipsum usum iam in vos spargetur, ut hîc foedus inter vos ac Deum feriatur, idque foedus hac dispersione, aut quasi quadam communicatione sanguinis confirmetur. Attente igitur considerate, tum quid hoc sit, tum quid hoc sanguine agatur: non ociosam enim, sed practicam quandam monstrationem sanguinis significat, ut foedus sancientes auditores et rem ipsam quid sit, et usum eius vera fide agnoscant ac amplectantur. Propterea illud adverbium Ecce, aut pronomen Hic, certitudinem et affirmationem continet, arctissimeque connectit rem monstratam cum sanguine: vel potius ipsum sanguinem directe commonstrat, et praesent adesse affirmat, quasi prorsus nullum praeterea subiectum ibi esset eius propositionis. Recte igitur dicit se monstrare ipsum sanguinem, ac eius usum, coram exhibita: etiamsi simul indicet crateres propositos, in quibus erat ille victimarius et foederalis sanguis: ut in illa tam arcta vocum connexio, ac minime remota, ambigua et errabunda demonstratio, propria dexteri facta, coram digito ostendat, praesensque exhibeat verum foederalem sanguinem, eiusque usum auditoribus exponat. Hoc ad expendendam probandamque certitudinem, ac perspicuitatem tum illorum foederalium verborum, tum etiam sacro sancti Testamenti Christi (cuius verba inde sumpta sunt) observasse apprime utile est, ut sciamus prorsus eandem esse vim sensumque demonstrationis Christi in suo sacrosancto Testamento dicentis, Hic est sanguis meus: quae est Moysis dicentis, Ecce sanguis testamenti, quod mandavit Deus vobiscum. Vide autem praedictum libellum, ubi haeco omnia prolixius aguntur.
ECCLESIA, vox Graeca est, et ab evocando venit. Fuit autem etiam apud Ethnicos Graecos celebre nomen. Habuerunt enim, praesertim Athenis, duplices conventus, Ecclesias et Agoras: ac plerunque nomen Ecclesiae significavit conventum totius populi ordinatum, ac per suos ordines evocatum: contra autem Agora, confusam promiscuamque congregationem. Sumpserunt ergo Apostoli illud melius nomen ad significandam Ecclesiam, ut ostenderent politiam populi Dei esse quidem Democraticam, sed tamen non confusam, verum ordinatam: utque habeat suum regem Christum, et suam Aristocratiam doctorum ac praecipuorum membrorum: quem ordinem aut harmoniam etiam Paulus Roman. 12, et 1. Corinth. 12, ac Ephes. 4. describit. Opinor autem vocem Graecam Ecclesia non solum ob praecedentem causam placuisse Apostolis, sed etiam ex Hebraica consuetudine deductam esse: quia passim in Veteri testamento praedicatio ac institutio hoc verbo קרא cara, clamare significatur. Quem Hebraismum, aut rem potius ipsam, sequutum est Novum testamentum, praedicationem nominando vocationem, καλεῖν. Roman. 8. Quos praedestinavit, eos et vocavit: quos vocavit, eos etiam iustificavit: et saepe alias. Unde Christus dicit Matth. 9. Se non venisse vocaro iustos, sed peccatores ad poenitentiam. Et cap. 20. Multos esse vocatos, sed paucos electos. Ex hoc vocabulo, toties Paulus scribens ad Ecclesias, dicit: Sanctis vocatis, κλητοῖς ἁγίοις. Sic Rom. 11. Sine poenitentia sunt dona et vocatio Dei. Et 1. Cor. 1. Videte vocationem vestram, id
est, vestrum coetum a Deo vocatum. Verum de verbo VOCARE dicetur infra suo loco. Nunc quia Ecclesia a verbo voco καλεῖν venit, hoc observetur primum: ideo conversionem hominum vocationem vocari, non tantum quia Deus eos per se suumque verbum quasi clamore vocat: sed etiam, quia sicut herus ex turba famulorum certos aliquos ad aliqua singularia munia evocat (sicut ille inquit: Sosia adesdum, paucis te volo) sic Deus quoque tum totum populum suum vocat ad cultum suum, iuxta illud, Ex Aegypto vocavi filium meum: tum etiam singulos homines ad certas singularesque functiones. sicut Actorum 13 habetur: Separate mihi Barnabam et Paulum ad opus, ad quod vocavi eos. Quoniam autem non tantum vocatur populus Dei ad cultum Dei, sed etiam vocatur ex reliqua turba, aut confusione generis humani: ideo dicitur Ecclesia, quasi dicas evocata divinitus ex reliqua impiorum colluvie ad cultum celebrationemque Dei, et aeternam felicitatem. Porro sicut Ecclesia ab evocando deducitur, ita Paulus eius proprium multum inculcat, estque in definitione omnino inserendum. Sed de Ecclesiae etymo hactenus. Vide et infra verbum VOCO. Usi sunt nonnunquam et LXX nomine Ecclesiae, pro voce Coetus. Varius est autem huius vocis usus, aut etiam rei ipsius distinctio. Nam alias vocatur Ecclesia totus Dei populus, cui etiam ideo adiungitur Universalis aut Catholica: alias singuli coetus Christianorum vocantur Ecclesiae, quibus non raro addi solet vox particularis Ecclesiae, aut etiam circumscriptio a nomine loci sumpta: ut, Ecclesia quae est in Babylone salutat vos. Distinguitur etiam Ecclesia, quod alia sit tantum vere piorum ac electorum, quam Paulus Ephes. 5 dicit esse sine ruga et macula, columnam ac stabilimentum veritatis: qui coetus magis creditur, quam corporeis oculis cernitur. Alias Ecclesia dicitur coetus a Deo per verbum vocatus, hominum veram doctrinam profitentium, et confitentium, et recte Sacramentis utentium, qui cerni quoque potest, et in quo sunt multi vere pii: aliqui tamen etiam hypocritae, sed exterius in doctrina et usu Sacramentorum consentientes. Denique nonnunquam Ecclesia videtur significare tantum ministros Verbi ac Sacramentorum, et aliquos seniores ac intelligentiores: sicuti Chrysostomus interpretatur dictum Christi Matth. 18, Dic Ecclesiae: Si Ecclesiam non audierit, etc. Sed tamen potest exponi de toto coetu unius loci, cum ei quid publice indicatur. Locum Deuter. 23, Eunuchus et manser non intrabit Ecclesiam: aliqui exponunt, non admittetur ad publicas functiones. Caeterum Augustinus praecipit in libro de Doctrina Christiana, ut nobis sint nomina Ecclesiae nota. Adscribemus igitur eius appellationes in Sacris literis usitatas. Ecclesiae nomina sunt haec Columba: Cantic. 5 et 6. Insula: Isaiae 21. Mons Syon: Isaiae 11. Species sive pulchritudo domus: Psal. 68. Specula, Mons domus Domini: Isaiae 2. Domus spiritualis, Sacerdotium sanctum, genus electum, gens sancta, populus qui in lucrum accessit, populus Dei, vivi lapides, sancti: 1. Pet. 2. Cerva vel Caprea: Proverb 3. Generatio quam possedit Deus ab initio: Psalm. 73. Syon: Psalm. 47. Domestici Dei, superstructi super fundamentum Apostolorum, corpus Christi, concives: Ephes. 2. Populus fortis, Civitas gentium robustarum: Isaiae 10 et 25. Urbs fortitudinis Zion: Psal. 2, Isaiae 26. Ablactata a lacte: Isaiae 8. Avulsa ab ubere, filia Zion: Zachariae 9. Isa. 28. Deserta: Isaiae 35. Docti a Domino: eiusdem 45. Omne semen verum, Vinea electa. Deserti, invii et solitudinis nomine intelligit Isaias cap. 34, Ecclesiam Christi: et Per ipsem a et Catharma Paulus. Domus Israel: Hieremiae 2. Formosa, speciosa: Cantic. 2. Sponsa, amica, soror, hortor conclusus, torus signatus: Cantic. 4 Immaculata, sine macula: Cantic. 5, Sine ruga: Ephes. 2. Suavis, decora, perfecta, electa, beatissima, Aurora, Luna, Sol: Cantic 6. Concilium iustorum: Psal. 110. Participatio timentium Deum: Psalmo 18. Hierusalem nova: Psalmo 64, Isaiae 32. Mons sanctitatis: Isaiae 56, Psalmo 2. Civitas regis magni, Domus ac templum Dei: Isaiae 2. Multitudo credentium: Actorum 4. Semen Abrahae: Actorum 3. Vinea Domini Sabaoth: Psal. 79, Isaiae 5. Regina, Vinea electa: Psalmo 44. Vinea Domini exercituum, Germen delectabile: Isaiae 5. Filii Dei, nati ex Deo: Iohannis 1. Filii lucis: Lucae 16 Fideles terrae: Psalmo 86. Civitas Dei: Psalmo 110. Lapides vivi: 1. Petri 2. Promissionis filii: Galat. 3. Ecclesia sanctorum: Psalmo 88. Domus Dei, Atrium Dei: Psalmo 133. Solium David, et regnum eius: Isaiae 9. Populus habitator Zion: Isaiae 10. Peculium ac haereditas Domini, regnum, lex ipsa in Domino: 1. Thess. 5. Ephes. 5. Templum Spiritus sancti, Terra sancturaii, Horreum, Candelabrum, Iuda et Hierusalem, Regnum Dei, regnum Christi, caelorum. ut Psalmo 88, Et erit testis fidelis in caelo: id est, in Ecclesia sanctorum. Populum pauperem, 3 Soph. vocat. Domus eburnea: Psalmo 45, ob fidei candorem et castitatem. His plura edocebit pius usus Bibliorum.
¶ Cum autem disceptatur, quae nam sit vera Ecclesia, et quis sit in Ecclesia, aut extra Ecclesiam, agitur de coetu Deo accepto ac dilecto: cuius qui membra non sunt, salvari nequeunt. Eum autem coetum alii aliter definiunt, dum variae sectae verus Dei populus esse volunt. Romanus Pontifex contendit eum esse coetum, qui se pro summo capite agnoscit ac veneratur. Sed Christus dirimens hanc litem, definit Ecclesiam hoc modo, Oves meae vocem meam audiunt: seu, Audientes vocem meam, sunt meae oves, atque adeo mea mater et fratres. Sic idem Dominus pollicetur, se et patrem suum cum illo habitaturum, qui sermonem eius custodierit. Est igitur Ecclesia, grex aut familia Dei, is coetus, qui a Deo vocatus, audit verbum eius, ac fideliter purum retinet: in quo et rectus usus Sacramentorum comprehenditur. Verum adscribam etiam alterius cuiusdam de voce Ecclesiae nomenclaturam, ut diversarum tractationum collatione tanto melius res tota illustretur. Vocabuli Ecclesiae, frequens usus est in Actis Apostolorum: ut Actorum nono, Ecclesiam per totam Iudaeam. Actorum duodecimo: Affligeret quosdam de Ecclesia. Actorum decimo quarto: Per singulas Ecclesias Actorum decimosexto: Ecclesiae confirmabantur fide. et alibi passim in Actis, et in Epistolis Pauli omnibus, Ecclesiae nomen aliquoties extat. In 1. Petri 5 semel legitur, Salutat vos Ecclesia quae est in Babylone. In posteriore Petri non habetur, quemadmodum et in duabus prioribus Epistolis Iohannis ea non extat: at in tertia ter legitur: Testimonium reddiderunt, etc. in conspectu Ecclesiae: item, Scripsi Ecclesiae: Et rursus, Eiicit eos ex Ecclesia seu congregatione. Et in Apocalypsi saepius reperitur, praesertim 1. 2 et 3. cap. Hac voce etiam autor Epistolae Iacobi, et ad Hebraeos, utuntur. Iacobi quinto, Presbyteros Ecclesiae. Hebraeorum decimo, Ecclesia primitivorum in caelis. Significat autem ipsum vocabulum, coetum seu congregationem electam et praestantem. Usurpatur autem interdum absolute, sine aliquo adiuncto. 1. Cor. 14. In omnibus Ecclesiis doceo. 2. Corinth. 11. Alias Ecclesias expectavi. Galatis primo: Ignotus facie Ecclesiae. 1. ad Timotheum quinto. Ut non gravetur Ecclesia. Interdum vero Epitheta adiiciuntur, sive a causa efficiente Ecclesiae sumpta: ut sunt, Ecclesia Dei, Actorum secundo, Ad regendam Ecclesiam Dei, 1. Corinth. 11 et 15. Persequutus sum Ecclesiam Dei, ad Galatas primo, Philippenses tertio. 1. Thessalonic. 2, Imitatores facti
estis Ecclesiarum Dei. 1. Timoth. 3, Ecclesia Dei. Interdum vero a loco: ut, Ecclesia quae in Babylone est, 1 Petri 5. Septem Ecclesiis quae sunt in Asia, Apoc. 1. Scribe angelo ecclesiae Ephesinae, ecclesiae Pergamensis, ecclesiae Thyatirensis: Apoc. 2. Ecclesiae quae Sardis, ecclesiae Philadelphiensis, Apoc. 3. Ecclesiae Dei quae Corinthi est, 2. Cor. 2. Ecclesiis Galatiae, Gal. 1. In Laodicensium ecclesia recitetur, Coloss. 4. Ecclesiae Thessalonicensium, 1. Thess. 1. Ecclesiae quae domi tuae est, ad Philemonem. Ecclesia per totam Iudaeam, Act. 9. ¶ Extant etiam in scriptis Apostolorum plures appellationes Ecclesiae, quales sunt: Credentes, Act. 2. Multitudo credentium, Act. 4. et 5. Multitudo discipulorum, Act. 6. Discipuli, Act. 6. Numerus discipulorum multiplicabatur, Act. 9. Accipientes eum discipuli. Et rursus: Saulus tentabat se adiungere discipulis, et omnes timebant eum, non credentes quod esset discipulus. Christiani, Act. 11: Docerent turbam multam, et discipuli cognominarentur primum Antiochiae Christiani. [1. Pet. 5.] Si affligitur aliquis, ut Christianus. Grex Christi: Act. 20, Attendite vobis et cuncto gregi. Item, Non parcentes gregi. 1. Pet. 5, Pascite qui in vobis est gregem Dei. Domus spiritualis, sacerdotium sanctum, genus electum, regale sacerdotium, gens sancta, populus qui in lucem accessit, populus Dei, advenae et peregrini, oves conversae ad pastorem animarum: 1. Pet. 2. Clerus: 1. Pet. 5. videtur enim ea vox hoc loco totam Ecclesiam significare. inquit enim: Neque ceu dominium exercentes adversus cleros, sed sic ut sitis exemplaria gregis. Sortiti fidem preciosam: 2. Pet. 1. Nati ex Deo: 1 Iohan. 3. 4. 5. Filii Dei: 1. Iohan. 5: Rom. 8. 9. Filii Dei viventis: Gal. 4. Filii promissionis et liberae: Gal. 4. Filii Abrahae: Rom. 4. Filii Dei et lucis: 1. Thess. 5. Reges et sacerdotes Dei: Apoc. 1. et 5 Sanctificati: Act. 20, Hebr. 10. Et Iudas: His qui in Deo patre sanctificati sunt, quique in IESU Christo servati sunt vocatis. Sancti: 2. Pet. 1. Sancti homines: Apoc. 19, Iustificationes sanctorum. Rom. 8, Postulat pro sanctis. 1 Corinth. 7, Sancti de hoc mundo iudicabunt. 2. Corinth. 1, Una cum omnibus sanctis qui sunt in tota Achaia. Ephes. 3, Mihi omnium sanctorum minimo. Ephes. 5, Sicut decet sanctos. 2. Thess. 1. Cum venerit, ut glorificetur in sanctis. Dilecti, vocati et electi: 2. Petr. 1. Dilectis iuxta praefinitionem Dei. Rom. 1: Omnibus qui estis Romae, dilectis Dei, vocatis sanctis. Roman. 8: Quis tentabit crimina adversus electos Dei? Rom. 9: Eam quae dilecta non erat, vocabo dilectam. 1. Corinth. 1. Sanctificatis per Christum IESUM, vocatis sanctis. Hebr. 9. Qui vocati sunt. Apoc. 19. Beati qui ad coenam nuptiarum agni vocati sunt. Coloss. 3: Induite vos sicut electi. 2. Timoth. 1. Suffero propter electos. Apoc. 1 et 17. Rex regum, et qui cum illo sunt vocati et electi, et fideles. Cohaeredes gratiae: 1. Pet. 3. Haeredes Dei, et cohaeredes Christi: Rom. 8, Gal. 4. Fideles: 1. Corinth. 7. 2. Corinth. 6. 1. Timoth. 5. 6. Iusti: 1. Petri 4. 1.Timoth 1. 1. Iohan. 2. Templum Dei et Spiritus sancti: 1. Corinth. 3. 6. 2. Corinth. 6. Ephes. 2. Crescite in templum sanctum Domino, in quo et vos coaedificamini in tabernaculum Dei. Domus Dei: 1. Pet. 4. Iudicium a domo Domini incipit. 1. Timoth 3. Quomodo oporteat te versari in domo Dei, quae est Ecclesia Dei viventis, columna et stabilimentum veritatis. Corpus Christi: Ephes. 1, Dedit ipsum caput Ecclesiae, quae est corpus eius. Ephes. 4, Christus est caput Ecclesiae, et ipse dat salutem corpori. Coloss. 1. Pro corpore ipsius, quod est Ecclesia. Hierusalem. Gal. 4. Quae sursum est Hierusalem, libera est. Hebr. 12. Accessistis ad montem Syon, et ad civitatem Dei Hierusalem caelestem, et ad innumerabilium angelorum coetum, etc. Apoc. 21, Vidi civitatem sanctam Hierusalem. Uxor agni: Apocal. 19. Venerunt nuptiae agni, et uxor eius praeparavit se. Sponsa Christi: Ephes. 5. et Apoc. 22. Sponsus et sponsa dicunt, Veni: et qui audit, dicat, Veni.
EDERE et BIBERE, pro voluptuariam vitam agere, ponit Christus, cum extremorum temporum luxum notat Luc. 17. Quod genus loquutionis etiam Latinis et Graecis est usitatum. Edere et Bibere. Apoc. 7, est, feliciter vivere. Edere et bibere carnem et sanguinem Christi, Iohan. 6, est fide frui merito Christi, passione carnis ac sanguinis ipsius acquisito. Edere panem cum aliquo, est ius intimae familiaritatis et amicitiae ipsius habere, Psal. 40. Edere panem in regno caelorum, est aeterna felicitate perfrui, Luc. 22. Edere stercora sua, et Bibere urinam, Isaiae 36, significat extremam et tristissimam obsidionem famemque perpeti. Edere de ligno vitae, pro, aeterna beatitudine perfrui, Apoc. 2. Vide COMEDERE, et infra MANDUCARE. Edere, aut comedere in conspectu gloriae Dei, Deut. 12, est coram arca epulari, et absumere vel sacrificia oblata Deo, vel aliquam partem primitiarum ac decimarum: quod mandato Dei faciebant, ut testarentur se ea ipsa a Deo accepisse.
EFFUNDERE, sumpta metaphora ab aquae effusione, copiam quandam significat: et alias in malam, alias etiam in bonam partem accipitur. In malam, ut Psal. 107. Effusus est contemptus super principes. Sic Psal. 78: Effunde iram tuam super gentes, quae non noverunt nomen tuum. Ezech. 9: Effundes furorem tuum super Hierusalem. Sic Ezech. 20: Furore effuso regnabo super vos. id est, gravissime vos affligendo. Contra non raro etiam in bonam partem accipitur. ut Ioel. 2 Act. 2: Effundam de Spiritu meo super omnem carnem Sic, Effusa est gratia in labiis tuis Psalmo 45 Effusa ei charitas Dei in cordibus nostris: Rom. 5. Effundere animam, aliquando est deficere in omnibus viribus: ut Io. 30 habetur. Sic Psal. 141. In te speravi ne effundas animam meam. Aliquando etiam, idque crebro, effundere animam et cor significat, omnes animi dolores, angustias, sollicitudines et vota indicare alicui, ut supra in ANIMA et COR dictum est. Sic igitur, Psal. 42. et 62 iubet coram Deo effundere corda, ut scilicet ab eo consilio, auxilium et consolationem petamus. Sic et lib. 1. Sam. cap. 1, dicit mater Samuelis: Effudi animam meam in conspectu Domini. Quam phrasin mox in sequenti capite exponit, inquiens: Pro multitudine meditationis meae, et indignationis meae, loquuta sum. Effundere gressus, est collabi, Psalm. 73: ubi queritur David, se pene esse scandalizatum, et a vera pietate abductum, impiorum felicitate. Sic Psalm. 22: Sicut aqua effusus sum: id est, sicut aqua effusa in omnes partes dispergitur, et dilabitur, ac perit: sic ego quoque, non valentibus nervis regere corpus ac continere membra, corrui. Effusione aquarum, libro 2. Samuel. capite 22, pro exundationibus accipitur: quia tales inundationes veniunt ex largioribus effusionibus a caelo, aut subterraneis cataractis profluentibus.
EGO. Aliquando postponitur mandatis haec loquutio, Ego Dominus exercituum: ut Levit. 18. et 19. 22. ut sit veluti confirmatio praecedentis mandati: et plaerunque subintelligitur verbum, Praecipio haec. Usitatissimum alioqui Sacris literis est, ut cum aliquis incipi in prima persona loqui, mox quasi deserto pronomine primae personae, commuter orationem in aliam formam: ut alibi in Repetitionibus prolixius dixi. Sic Psal. 41: Et ego in perfectione aut sinceritate mea sustentisti me. Sic Gen. 24: Ego in via deduxit me. Isa. 45. Ego manus meae tetenderunt caelos. Ego cum corde meo aedificare Domino domum. 1. Par. 22 et 28, scilicet, fuit. Illud Ego initiale, ociosum negligitur. Sic autem inceperat orationem ac si esset dicturus, Ego cogitavi aedificare domum Domino. Sic et Psal. 73, Et ego, pene declinaverunt pedes mei. Ibidem: Et ego, accessio ad Deum
bona est mihi. Psalmo 69. Et ego oratio mea fuit ad te. Ezech. 9. Et ego, non parcet oculus meus. Ego, ecce pactum meum tecum: Gen. 17, est mutatio inchoatae orationis in aliam formam. Et ego homines numeri: Gen. 34. pro, nos vero pauci sumus. Alioqui istud pronomen aliquando singularem emphasin habet, indicans eximiam personam, et certitudinem rerum, aut actionum: ut, Ego dixi, ego faciam, ego feram. Ego, et non alius praeter me: Isa. 41 et 45. Plura ac illustria exempla ibi habentur. Nonnunquam quoque reduplicatur istud pronomen initio. ut Gen. 6: Et ego, ecce ego, adduco diluvium super terram. Ezech. 5: Et ecce ego ad te etiam ego, et faciam iudicia mea in medio tui. Sic Gen. 37. Puer non est, et ego quo? Ego ibo? In affectibus irae, minarum, ac lamentationum istae reduplicationes fieri solent. Ego oratio: Psal. 109. id est, ego orabam. Psal. 112, Ego pax: idest, paci studebam.
EGREDI et INGREDI est versari, et negocia necessaria expedire. Sic Psal. 23 dicit: Dominus custodiat introitum tuum, et exitum tuum, id est, omnes tuos conatus. 1. Sam. 18. Egrediebatur autem David ad omnia, ad quae mittebat eum Saul, et prudenter se gerebat. Ibidem: Et egrediebatur et ingrediebatur ante populum, pro, educebat populum ad bellum, et reducebat. Egredi et regredi ante alios, est ducis aut gubernatoris opera defungi: sumpta metaphora a re pecuaria, ubi pastor solet antecedere oves. Quae loquutio et res Num. 27. prolixe exponitur. Nam ibi Moyses dicit, Praeficiat Dominus virum, qui egrediatur ante eos, et qui ingrediatur ante eos, qui educat eos, et qui introducat eos: ne fit congregatio Domini velut oves, quae nullum habent pastorem. Sic idem dicit Deuter. 31. Non possum ultra egredi et ingredi. pro, gubernatoris officio defungi. Sic Salomon orat 2. Par. 1. Sapientiam da mihi, ut egrediar coram tuo populo, et ingrediar. id est, omnia recte gubernem ac administrem. Sic idem 1. Reg. 3. Ego vero puer parvus sum, nescio egredi et ingredi. pro, nescio quomodo me in tanti regni administratione gerere debeam. Sic 1 Sam. 8. Rex egredietur ante nos, pugnabitque bella nostra. Sic Psal. 144. Et non egrederis cum exercitibus nostris. id est, non iuvas, non regis, non facis nos vincere. Sic et Psal 60. Non ne tu qui proieceras nos, et non egrediebaris cum exercitib. nostris, quia Deus est dux et gubernator populi sui. Egrediens ad bellum: pro, spiritus ad militiam, Num. 1: ubi actio pro potentia ponitur. Quod egredietur ex ore vestro, facietis. id est, quod promiferitis aut voveritis: Deut. 23. Egressionem labiorum tuorum custodies. Sic Hier. 44. Omne quod egredietur exore nostro faciemus. Non egrediatur durum de ore vestro: 1. Sam. 2. pro, ne loquamini superba. Sic Danielis 2 Legem egredi ex ore regis. Egredi de alicuius potestate: pro, liberari ab ea. 2. Reg. 13. Et dedit Dominus Israeli liberatorem, et egressi sunt de potestate Aram aut Syrorum. Egredi furorem a facie Domini: Numer. 16. Ignis egressus est a Domino. pro, iam coepit saevire Dominus in populum suum. Allusio quaedam est ad morem regum, a quibus exeunt mandata accipientes, ad puniendos aut liberandos aliquos. Egredi impietatem ab impio, 1. Sam. 24, vetus proverbium fuisse Scriptura affirmat. Verba idem sonare videntur, quod, mala arbor malos fructus proferet, aut de malo thesauro. Sed aliqui intelligunt, quod impii sibimet exitium accersant, suove se gladio iugulent. Egredi iudicium. Habacuci. Non egredietur in seculum iudicium. id est, non pronunciabitur, non fiet exequutio aliqua in eo: Videtur dicere, quod Deus non puniet. ingrediens et ingrediens: id est, qui intrant et exeunt ex civitate. 1. Regum 14. Ne permitteret egredientem et ingredientem ad Assa regem Iuda. id est, obsideret omnes vias. Egredi de malo in malum: Hier. 9, id est, ex alio scelere in aliud prolabi. Sic ex fide in fidem, Rom. 1. et Psal. 68. De victoria in victoriam exibunt. Egredi, pro habere originem. 1. Par. 2. Ab istis egressi sunt Saratheus et Estaoliteus. Sic, Egredi de alicuius foemore, utero aut lumbis. Egressus vitae ex corde. Prover. 14. Prae omni custodia serva cor tuum, quia ex ipso sunt egressus vitae. id est, cordis bona malave consilia et conatus sunt causa bonorum ac poenarum. Qui ex ea urbe egrediuntur: Isaias. pro, incolae eius. Egredi alicuius oculos prae pinguedine, de nimia superbia ac opulentia: Psal. 37. Egredi alicuius cor: id est, prae nimia admiratione attonitum fieri. Gen. 42. Egredi ac ingredi ad verbum sacerdotis: Num. 23. pro, Rempublicam religionemque domi et foris administrare, secundum praescriptum Dei a sacerdote indicatum.
ELEVARE, pro superbire: 2. Par. 25. Tunc elevavit te cor tuum, ad magnificandum: quae phrasis et Latinis est usitata. ut cum dicimus, Elato animo. Aliquando Elevare cor alicuius, etiam in bonam partem accipitur, de pia magnanimitate: ut 2. Par. 17, de Iosaphat legitur. Aliquando significat liberare: veluti si aliquem in praealtum munitumque locum attolleres, ne a quoquam adiri posset, neve cuiusquam iniuriae obnoxius esset. Psal. 20. Exaudiat te Dominus in die angustiae, elevet te nomen Dei Iacob. Elevare se ad habitandum, Psal. 113. pro, in praealtis locis, aut sublimi loco habitare. Elevare animam suam ad aliquid, supra in voce ANIMA exposui. Significat autem, ex animo desiderare, ac expectare. Deut. 24. Et ad mercedem illam elevat animam suam: id est, cupide expectat. Sic et Ezech. 24. Tollam ab eis elevationem animae ipsorum. id est, quod praecipue desiderant, et quo se consolantur. Pro quo ibidem dicit Desiderium oculorum. Vicinum est, cum pro oratione ponitur. Ad te levavi animam meam: scilicet, tanquam meum unicum praesidium. Elevare, et Levatio, sunt nonnunquam propriae voces sacrificiorum: quia quae offerebant Deo, in altum elevabant. Num. 15. 16. Hinc armus elevationis, Exodi 29. Dedi tibi custodiam elevationum mearum, Num. 18. Levare alicuius faciem, est idem quod alii solent vertere, Accipere faciem, aut personam: ut Deut. 28. Gentem quae non levabit aut accipiet faciem senis: id est, non reverebitur aut curabit. unde, Elevatus facie, Esa. 3: Auferam quinquagenarium, aut elevantem faciem: pro, reverendum aut venerandum virum, cuius ipsa facies plena dignitate, et quasi quadam maiestate est. Levare manum, significat iurare: quia tali gestu solebant iurantes uti Deut. 22. Psal. 106. Elevare peccatum super fratrem, Levitici 19. pro, eum accusare de aliquo crimine, eumve infamare. Elevatio Misgab, pro locis eminentibus ac munitis: Isaiae 33. Munitiones rupium elevatio eius. pro, asylum aut profugium eius. Hinc per metaphoram saepe Deus dicitur nostra elevatio, petra et locus munitus. Elevatio mea Deus, Psal. 18. Sic Psalm. 59. Fuisti elevatio mihi, et refugium in die angustiae. et saepissime alias.
ELIGERE, verbum notae significationis: sed ponitur nonnunquam per catachresin, pro delectari. ut Isaiae 58. An tale est ieiunium, quod elegi? id est, quod probo, quo delector. Electus, et Electi, nonnunquam significat praestantes, eximios: sicut etiam ob florem et vigorem aetatis iuvenes apud Hebraeos בחורים Bachurim, id est, electi vocantur. Qua ratione aliqui exponunt illud: Multi sunt vocati, pauci vero electi. id est, eximii ac vere probi Christiani: Sed crebro, praesertim in Novo testamento, ii dicuntur Electi, quos sibi Deus singulari quodam consilio in Christo delegit, nunquam repudiandos, sed certo in vitam aeternam transferendos. Rom 8. Quos praescivit, eos et elegit: quos elegit, eos et vocavit. Ibidem: Electis omnia cooperantur in bonum. Petrus inquit: Studete facere firmam vestram vocationem et electionem. id est, pia vita apud omnes
obsignate et confirmate, vos vere a Deo vocatos et electos. Prior quidem est ordine electio, quam vocatio: sed hic postponitur, tanquam quiddam maius, efficacius, ac nobilius. Electio alicuius rei: pro electa et praestante in suo genere ponitur, ut alibi dixi: ut, Electio sepulchrorum, pro electis sepulchris, Gen. 23. Electio Principum Pharaonis, Exodi 15. pro electis, praecipuis, summis. Electio votorum, Deut. 12. pro, electis votis. Electio vallium: Esaiae 22, Electio vallium tuarum repletae sunt curru. pro, praecipuae valles. Populus electionum non consistet. Dan. 1. pro, selecti ac optimi milites.
ELEEMOSYNA, Graecum vocabulum, proprie significat misericordiam: sed per catachresin aut metalepsin crebro significat ipsa gratuita, ac ex misericordia profecta beneficia: in quo usu aut abusu vox haec crebro in Novo testamento posita reperitur. Loca notiora sunt, quam ut ea citari sit necesse. Sic et vox Hebraea חסד Chesod utrumque significat, tum animi promptitudinem in benefaciendo, tum etiam ipsa gratuita beneficia miseris egentibusque praestita. De quo vide infra in MISERICORDIA. Aliquid obscuritatis parit locus Lucae 11. Quod superest, date eleemosynam, et ecce omnia munda sunt vobis. Quo adversarii foede abutuntur, volentes inde suam operum iustitiam, atque adeo etiam satisfactionem statuere: quasi per eleemosynam impii Pharisaei omnia sua peccata expiare potuissent, et nos nunc queamus. Nam (ut alia loca omittam) in Decretis de poen. dist. 1. ita hunc locum ex Chrysostomo exponunt: Medicamentum fortius, quod maxime operatur in poenitentia, hoc est eleemosyna. Sicut in praeceptis medicinae, medicamentum quidem herbas multas recipit, unam autem dominantissimam: sic et in poenitentia, dominantior ista herba et potentior est, et universum ipsa efficit. Audi enim quid dicat Scriptura divina: Date eleemosynam, et ecce omnia munda sunt vobis, etc. Quare ut hoc quoque telum de manibus istorum spiritualium latronum, quo adeo nefarie in conscientias pusillorum Christi grassantur, extorqueamus: primum sciamus, locum hunc in Graeco textu sic legi: Quin potius quae intus sunt date eleemosynam, et ecce omnia munda sunt vobis. Quem locum ut tanto rectius intelligamus, prius rem ipsam nonnihil declaraturi, dicemus de illo ad Titum 1. Omnia sunt munda mundis. Omnia, inquit Apostolus, sunt munda mundis: sed impuris et infidelibus nihil est mundum, sed polluta est eorum mens et conscientia. De cuius loci ultimis verbis, nempe de polluta mente et conscientia, postea in voce MENS agetur. Nunc de prioribus disseram. Praecipitur itaque, negligendas esse nugas et praeceptiunculas incredulorum Iudaeorum, garrientium de rerum externarum mundicie aut immundicie et similibus, quia vera mundicies consistat in purificatione cordis ac conscientiae, per imputationem et infusionem iustitiae mundatae. Talibus enim omnia externa esse libera et licita, ut qui verbo, fide ac precatione omnia sanctificent: imo quibus etiam ipse diabolus, infernus ac mors, in bonum, Deo ita mirabiliter omnia ordinante, cooperentur. Sed impiis et incredulis esse immundum cor ac conscientiam, quae sunt primaria: eoque etiam omnia externa eis verti in exitium. Eadem vero prorsus res ac doctrina tractatur Lucae undecimo, cum inquit Dominus: Veruntamen date quae intus sunt eleemosynam, et omnia sunt munda vobis. Nam plane nullum dubium est vel mediocriter textum expendenti, non agi ibi de precio expiationis peccatorum: sed de mundatione rerum externarum, quod Iudaei illis licite ac pure ut mundis uti possent, nec ab illis fierent immundi ac polluti. Nam occasio quoque illius disceptationis oritur ex manuum lotione, â Christo omissa. Pharisaei igitur putabant, istum licitum rerum usum effici posse accurata lotione poculorum et patinarum: sed Christus eis aliam meliorem rationem commonstrat. Sensus ergo est, quasi diceret Dominus: Vos Pharisaei putatis res externas esse immundas, et illas vos contaminare posse, eoque illas tam diligenter lavatis, ut vobis mundae sanctaeque fiant Verum scitote, intus in infimo pectore latêre veram immundiciem, non in istis externis. Nam intima cordis vestri plena sunt rapina et scelere, seu pessimis affectibus ac cupiditatibus contra Deum ac proximum. Audite ergo meum consilium: si mundi ac puri esse vultis coram Deo, convertite primum intima cordis vestri in contrarium, ut sicut antea fuerunt mera rapina et scelus, ita nunc vicissim sint eleemosyna ac benignitas. Sic vobis omnia ista externa ultro erunt munda, sine istis ritibus lotionum et sanctificationum. Quod autem haec sit vera huius loci sententia, apparet ex praecedentibus ac sequentibus, in quibus utrobique externa sanctitas vituperatur, et contra interna flagitatur. Nam haec in convivio dicta, videntur esse appendix quaedam eorum quae proxime ante invitationem praecesserant: ubi requisivit Christus a Iudaeis, ut lumen eorum internum sit mundum ac lucidum, sic fore etiam corpus et alia externa munda. Nam quasi de medio illius sermonis fuit, teste Evangelista, in convivim abductus. Correspondent quoque optime haec de interna eleemosyna aut benignitate dicta, illis proximis praecedentibus de interna cordis eorum rapina et malitia. Vult enim Dominus illorum rapax cor mutari, fierique beneficum et benignum, piuḿ ve: ut videlicet tollatur id quod in eis reprehenderat, et ponatur eius contrarium. Nec est quod quis dicat aut cogitet, videri duram loquutionem, Dare interna corde Eleemosynam: sieut dura non est, quod Dominus ait, Eorum cor esse plenum rapina: cum nec raptae, nec in eleemosynam datae ros, in corde existant, sed tantum ipse affectus dandi aut rapiendi. Usitatissimus enim Hebraismus est, ponere abstractum pro concreto. Sic et illud Terentianum videri queat, Tu quicquid es, mera sapientia es. id est, sapientissimus: Ubi perinde sapientia pro sapienti animo, sicut hic rapina pro rapaci, et misericordia pro misericordi animo ponitur. Expendatur etiam, quod vox Graeca eleemosyna omnino ponatur valde crebro pro Hebraea חסד, benignitas, beneficentia, quae non tantum ipsum donum egenti datum, sed et internam misericordiam ac benignitatem, atque adei totam pietatem persaepe significat: sicut et Chasid idem plane est quod pius ac sanctus, ut recte possis vertere, Date interna vestra, seu cor ipsum, benignitatem aut pietatem, seu efficite benignum ac pium ex rapaci. Omnino haec praeceptio, Date igitur, respicit ad praecedentem reprehensionem: et dare benignitatem, alludit ad illud, Plenum rapina. Eôdem facit, quod etiam mox in sequentibus Christus vilipensa eorum externa decimatione mentae, rutae et olerum, flagitat iudicium et charitatem Dei: id est, veram ac internam pietatem. Et porro, quod eos comparat monumentis foris dealbatis, intus autem plenis sordium. Hunc sensum etiam res ipsa poscit, sicut prius ex Tito dixi, quod mundis sint omnia munda, sanctificata ac pura: eoque inde oporteat externarum rerum puritatem ac mundiciem requirere. Nam ut maxime de dissent eleemosynas, ut certe dabant: non tamen propterea vel ipsi essent mundi, vel omnia eis essent munda: sed purificato corde ac conscientia, seu iustificata persona, etiam ista externa mundantur ac sanctificantur homini. Praeterea aliae interpretationes non sunt fidei analogae, quae putant dici, id quod est in poculis et patinis rapinam esse, et de eo dandam esse eleemosynam, ut ea expientur peccata, et Deus placetur. Non enim vult Deus sacrificium
de rapina, sed abominatur. Nec est quod quis hunc locum ex Matthaei vigesimotertio exponere velit, et intelligere de iis in eleemosynam dandis, quae erant in poculis. Nam illa concio fuit ab hac multum diversa, et facta est coram multitudine: haec vero, in convivio. Praeterea haec in multis verbis ac sententiis ab illa differt. Illud quoque negari, non potest hoc τὰ ἐνόντα, quae intus sunt, respicere ad illud praecedens, τὸ δὲ έσωθεν ὑμῶν, quod intra vos est, seu pars vestri interna (id est, cor ac conscientia) est rapina. Item, quod dixerat Dominus: Qui facit externa, fecit et interna, scilicet hominis. Consideretur et verbum Dare, quod saepe apud Hebraeos significat non simpliciter dare, aut largiri aliquid: sed invertere, aut convertere, aut immutare, seu efficere ut hoc sit illud, aut tale. Hierem. 9. Dabo Hierusalem in acervos, aut habitaculum draconum, et civitates Iuda dabo desolationem absque habitatore. id est, convertam Hierosolymam in solitudinem. Sic Oseae 11: Dabo te, Israel, sicut Adamam: id est, convertam te in similem speciem aut statum, efficiam ut sis talis. Sic igitur et hoc loco, DARE rapax cor eleemosynam, misericordiam, aut pietatem, significat, commutare aut convertere ex tali in diversum. Hoc idem verbum Dandi perinde etiam libro primo Samuelis, capite primo accipitur: Ne des famulam tuam coram filia Belial, id est, ne iudicio ac opinione me in talem commutes, aut pro tali habeas ac censeas. Hic rationalem aut cogitationis mutationem significat, alibi realem. Eodem modo accipitur saepissime synonymum huius verbi Pono. Verum de verbo DO, et hoc Scripturae loco, aliquid supra dixi. Videmus igitur, etiam ipsa verba optime hunc sensum ferre et exponere posse. Sensus enim est: Simulatis vos valde sollicitos esse de mundicie, purificatione et sanctitate, eoque externas res et corpus diligentissime purificatis: Verum scitote, veram ac Deo acceptam puritatem, et etiam contrariam impuritatem, consistere in cordis mundicie ac immundicie, non in rerum externarum: quasi, modo quis cor vere mundum haberet, omnia externa illi essent munda. Cum igitur vos cor immundissimum avaricia et rapacitate habeatis, convertite illud rapax cor in benignum, beneficum, ac vere pium: sic reliqua omnia ultro munda fient vobis. Alioqui dum vos intus immundi estis, omnia vobis sunt eruntque immunda. Sic eos Christus veram mundiciem ex ipso primario fonte quaerere ac petere iubet: et damnatillam superstitiosam externarum rerum purificationem, et quasi quandam culicum colationem.
ELEMENTUM vox in Sacris literis, praesertim in Novo testamento, raro significat ista quatuor Physica elementa, Terram, aquam, aerem et ignem, ut in Epistola 1. Petr. cap. 3: sed saepius significat prima rudimenta religionis, et praesertim illa externarum caeremoniarum, quibus Iudaei veluti pueri quidam in prima legis paedagogia imbuebantur: ut sunt observationes temporum, locorum, vestium, ciborum, sacrificiorum, rituum et caeremoniarum, ut abunde indicat Paulus Galat. 4. Ab hac enim puerili paedagogia et servitute per Christum liberati, et ad veram solidamque pietatem apertae lucis et cognitionis Dei vocati, denuo volebant, a pseudoapostolis seducti, ad illas veteres umbras ac caeremonias relabi. Vocat autem egena elementa, quod ea non afferebant gratiam, Spiritum sanctum, consolationem, pacem cordis, aut ulla vera bona, quae per solum Evangelium et Christum contingebant. A tali deceptione et impostoribus ut sibi omnes caveant, etiam Coloss. 2. monet Apostolus. Dubium autem est, unde veniat haec significatio vocis: num a Physicis elementis, quod illae caeremoniae tantum in externis ac terrenis, magnaque ex parte ex elementis constantibus, occupabantur: an vero a primis rudimentis, quae etiam Elementa vocantur. nam Paulus dicit Galatis 4, illas externas caeremonias fuisse velut quandam paedagogiam ad Christum. Ab utra demum origine hanc vocem deduxeris, utilem explicandae huic rei ac sententiae occasionem suppeditabit.
EL, ELOA, et ELOIM, a virtute ac robore nomen Dei sumitur. Aliquando tamen, praesertim Eloim, etiam hominibus tribuitur. ut habet Psalmus: Ego dixi, Dii estis, et omnes filii excelsi. Et Christus citat Scripturam, nominantem ministros Dei, deos. Verum de huius vocis, et aliquatenus etiam rei ratione, et quomodo suo plurativo numero mysterium Triados denotet, vide supra in DEUS.
ELONGARE verbum aliquot obscuras phrases habet: ut, Elongare se a Deo, Psal. 73. Qui elongant se a te, peribunt. Succidis omnem fornicantem abste. Exponit posterioribus priora. Sic Isa. 59. Ore suo appropinquant mihi, cor autem eorum procul est a me. Elongari, pro abire in captivitatem. Oseae 8. Vitulus tuus fecit te elongari, Ezech. 7. Dedi Hierusalem in elongationem. Sic et Deus dicitur elongare se a nobis, cum nobis non opitulatur. Psal. 38. Deus ne elonges te a me. Psalm. 22. Deus mi, quare elongatus es a me? Sic elongare ab aliquo benedictionem, Psal. 109. Elongare animam alicuius a pace: Thren. 3. Elongari filios alicuius a salute, Iob 5. Elongare dicitur furorem Deus, Isaiae 48, pro, differre poenas, propter nomen suum. Elongari a verbo mendacii, Exod. 23. pro, fugere ac vitare omne mendacium.
ELOQUIUM dicitur in Sacris literis saepe de piorum precatione, aut gratiarumactione erga Deum. Effundo eloquium meum in conspectu eius: Psal. 142. Sic ponere ad Deum eloquium, Iob 5. Dei verbum crebro hac eadem voce notatur. Sic eloquia Dei dicuntur munda, et purgata instar argenti puri, Psal. 12. 18. 105. Eloqui peritus, Isa. 3. pro eloquente.
ENCAENIA, quasi renovationes dicas, aut instaurationes. Fuit solennis quaedam festivitas, quam Iudaei die 25 Novembris observarunt. Significat autem vocabulum renovationem, seu dedicationem. Alii putant hoc Festum initium sumpsisse a tempore Iudae Machabaei, qui templo insigni virtute recuperato, dedicationem eo die maxima laeticia fecit: ac deinceps communibus suffragiis statuit, ut eo die quotannis ἐγκαινία seu recordatio istius dedicationis ac mirandae recuperationis templi perageretur. 1. Mach. 4. Alii Festum esse antiquius asserunt, nempe quod a reditu exBabylone, templi fundamentis iactis, celebratum sit, die 24 Novembris: Zach. 2. tempus enim perpulchre coincidit. Sed utut sese res illa habeat, planum est, laetissimum fuisse festum, in quo beneficia Dei de instaurato templo et conservato ministerio, denique etiam de patefacta et defensa doctrina caelesti, praedicata sunt. Observat id festum una cum Iudaeis Christus, ut Iohan. 10 scriptum est.
EO verbum, additum alteri, plerunque augmentum eius actionis significat. et quidem aliquando duplicatur, ut Gen. 8. A quae ibant, et decrescebant. pro, subinde magis magisque decrescebant. Sic Iud. 4 Ibat manus Israel eundo, et dura erat contra Iabin. Ionae 1. Mare ibat et intumescebat. pro, magis ac magis crescebant undae. 2. Sam. 15 Ibat David eundo et crescendo. Domus Saul ibat, et attenuabatur: 2. Sam. 3. Sic Iob 1. Filii eius ibant, et faciebant convivia. Ire post Deum, aut idola, est crebra et note significationis loquutio. Ibunt genua tanquam aquae: Ezech. 7. id est, prae imbecillitate non poterunt ferre corpus, sed corruent, quo homines pondus rapiet, sicut aquae. Aliquando hoc verbum additum alteri, simpliciter actiones coniungit. Hier. 50. Eundo et flendo ibunt, et Dominum quaerent. Ibo nunc, et percutiam: Hier. 40. Orantis est ac blandientis, ut sibi id liceat facere. Ibant, quo ibant: 1. Sam. 22. id est, incerti temere
oberrabant. Aliquando ferme ociose ponitur, ut Poeta quoque utitur:
I nunc, et cupidi nomen amantis habe.
EPHOD quid sit, Hieronymus docet, cuius haec sunt verba: Est autem Ephod, indumentum sacerdotale, quod in Exodo et Levitico ἐπωμὶς Septuaginta interpretati sunt: id est, superhumerale. hoc autem loco ἱερατείας, id est, sacerdotii, Exod. 28 describitur. Fuerunt alioqui plura genera ephod, non tantum illud unum celebre, aut summi sacerdotis, nam et David fuit accinctus lineo ephod: 2. Sam. 6. Fuit etiam quoddam ephod, quod omnes sacerdotes gestarunt. Sic 1. Sam. 22, Saul dicitur interfecisse 85 viros, portantes lineum ephod: id est, qui vere erant sacerdotes, non Levitae. Fuit etiam quoddam ephod idololatricum Gedeonis. Iud. 8: quod fuit Gedeoni et eius posteris exitio.
EPISCOPUS, olim in novo Testamento fuit commune nomen presbyteris, ut ex Phil. 1 apparet: ubi salutat Paulus eius Ecclesiae episcopos et diaconos, plures hoc nomine honorans. Sic et Act. 20 dicit ad concionatores Ephesios: Attendite vobis et universo gregi, cui vos Spiritus sanctus praefecit episcopos. Testatur et Hieronymus in quadam Epistola ad Rusticum, olim eosdem fuisse sacerdotes et episcopos: sed postea in remedium Schismatis, unum quendam e numero sacerdotum delectum esse, qui esset et vocaretur Episcopus. Vox alioqui vetus est: nam et Homerus Hectorem vocat episcopum civitatis. Videtur autem haec appellatio venire ab Hebraea metaphora צפה Zophe, Speculator. ut, Fili hominis speculatorem te posui, etc. Ezech. 33. Atque hinc fuit primus gradus monarchiae Pontificiae, ut unus reliquis presbyteris ac collegis praeficeretur. Inde progressum est hoc regnum ad Archiepiscopos, metropolitanos, primates, patriarchas, et tandem ad summos pontifices.
EQUUS vox aliquas nonnihil peregrinas loquutiones praebet Hebraeis. Nam primum equus, tanquam animal bellicosum, ferox robustum simul et velox, crebro significat quodvis humanum, praesertim militare, auxilium. Sic dicitur, Fallax est equus ad salutem, et in multitudine roboris sui non salvabit. Ascensores equorum vocantur equites, Ezech. 38. Equum saepe ponunt pro equite, ut Fecit Absolom currus et equos: 2. Sam. 15. id est, collegit multos equites. Equus et mulus, pro quovis bruto, animali, aut hominibus obbrutescentibus. Psal. 32. Ne sitis sicut equus et mulus, quibus non est intellectus. Equi gloria in bello. Zach. 10. Visitabit Dominus gregem suum, ponetque eos sicut equi gloriam in bello. id est, generosos, animosos et bellatores eos efficiet. Equitare facere in equo, asino aut curru: pro, currui imponere, Exod. 4. 2 Reg 19. Equitare dicitur Deus supernubes aut caelos, tum ut indicetur in caelis habitare, tum ut ostendatur cito pervenire quocunque velit, quia nubes cito ab uno horizonte ad alium praetervolant. Deut. 33. Equitans caelum in auxilium tuum: scilicet, cito et ubique ad est. Sic equitare super Cherubin, Psal. 18. Isa. 19 etiam clarius exprimitur, ubi minatur propheta Aegyptiis, quod Deus veniet equitans in nube levi aut veloci, id est, cito veniet castigaturus. Equitare facere super excelso: id est, reducere ad terram promissionis. Isa. 58. Equitare super caput alicuius, Psal. 66. Equitare feceras hominem super caput nostrum: id est, molestum tyrannum nobis praeposueras, nosque ei misere subieceras. Equitare facere manum super arcum: 2. Reg. 13. pro, apprehendere arcum. Equitare super verbu, Psal. 45, aliqui vertunt: sed vertendum est proprie, insilias in equum: seu prorvas in bellum, propter verbum aut promissionem tuam veracem, sicut opem es nobis pollicitus, vel quia tua veritas periclitatur.
ERGO, videtur aliquando abundare. Matth. 7. Omnia ergo quae volueritis ut faciant vobis homines, ita et vos facite eis.
ERRARE, per metaphoram non tantum de ista externa oberratione sine certis sedibus aut certa vocatione dicitur (ut cum Gen. 20 dicit Abrahamus, Quando errare me fecit Deus de domo patris mei: pro, errabundum eduxit) sed etiam de errore in doctrina et veritate. ut Isa. 9. Et erant beatificantes populum istum, errare facientes. pro, qui beatum dicunt populum istum; iactantes religionem et vitam eius, seducunt eum. Sic saepe Psal. 119, errare a mandatis Dei: et Ezech. 44. Erraverunt a me post idola sua. Item, errare corde: Psal. 95. Populus errantes corde sunt, et ipsi non cognoverunt vias meas. Errare in prophetis, 2. Par. 36. pro, illudere eis ut seductoribus, habere eos pro seductoribus.
ERUBESCO verbum, idem valet quod pudefio, aut confundor. Quare eius explicationem vide in verbo PUDEFIO, ubi illius Hebraismi expositi sunt.
ERUCTARE, alias pro meditari posuit vetus Interpres: ut Psal. 45. Eructavit cor meum verbum bonum Alias pro effundere: ut Psal 19. Dies diei eructat verbum. Et Psal. 119. Eructabunt labia mea laudem tuam, cum docueris me statuta tua. pro, effundent. Putantenctare esse aliquid maius quam elo qui: quasi cordis cogitationes sua sponte erumpant per sermonem foras.
ESSE, quaere infra in voce SUM.
ESURIRE, et SITIRE, aliquando per synecdochen ponuntur pro quovis ardentiore affectu. ut cum Christus dicit Matth. 5. Beati qui esuriunt et sitiuntiustitiam id est, toto pectore expetunt, eamque promoneri cupiunt. Aliquando Esurire, sicut et Egenus, de quavimaiore miseria ac calamitate: sicut contra Saturatio, de quavis opitulatione accipitur. Sic diva Virgo canit, Esurientes implevit bonis, et divites dimisit inanes. id est, qui agnoscunt suam esuriem et egestatem.
ET coniunctio, innumeras pene significationes Hebraeis habet, tametsi et in aliis linguis variae sint eius catachreses. Aliquas ordine enumerabimus. Ideo. Gen. 3. Et emisit eum Dominus. id est, propter praecedens peccatum. Gen. 3. Vocem tuam audivi, et timui quod nudus essem, et abscondi: pro, Ideo timui, ideo abscondi me. Ezech. 23. In via sororis tuae ambulasti, et ponam calicem eius in manu tua. Gen. 6 Repleta est terra iniquitate, et ecce ego perdo eos cum ipsa terra. Propterea. vel idcirco. Gen. 49. Vidit terram quod esset pulchra, ET ioclinavit humerum suum ad portandum. pro, idcirco: Exod. 15 Non poterant bibere aquas, quia amarae erant, et murmuravit populus. Exod. 17. Ubi non erant aquae, et iurgatus est populus. pro, propterea. Num. 14. Quia complacitum est Domino: et introducet nos. pro, ideo, propterea. Isa. 43. Quia preciosus fuisti in oculis meis, et dabo hominem pro te. id est, idcirco, propterea. Iohan. 2. Prope erat Pascha Iudaeorum, et ascendit. pro, ideo. Dum. Gen. 7. Et diluvium aquarum fuit. pro, dum venit. Tunc. Gen. 12. Et factum est, cum accederet ad intrandum in Aegyptum: et dixit ad Saram uxorem suam. Gen. 44. Quod si tuleritis et hunc, et acciderit ei mors, et deducetis. pro, tunc deducetis. Exod. 13, Visitando visitabit vos, et auferetis ossa mea vobiscum. pro, tunc auferetis. Exod. 21, Si surrexerit et ambulaverit super baculum, et innocens erit qui percusserit. Talia sunt et illa exempla: Genes. 42. Dixitque ad fratres suos, Reddita est mihi pecunia mea, et egressum est cor eorum. pro, tunc obstupefacti sunt. Gen. 47. Appropinquabunt dies luctus patris mei, et occidam fratrem meum. pro, tunc. Psal. 119, Contingat mihi benignitas tua, et respondebo exprobranti. pro, tunc, etc. Matth. 9. Abi in domum tuam, et ille surgens abiit. pro tunc surgens abiit. Mar. 7. Et congregantur. pro, tunc congregantur. Luc. 21. Et erunt signa in Sole et Luna. pro, tunc erunt. Luc. 2. Et factum
est, ut abierunt Angeli in caelum, et pastores, pro, tunc pastores dixerunt Ibidem: Et factum est, cum advenisset dies octavus, ut circum cideretur puer, et vocatum est nomen eius IESUS. pro, tunc. ¶ Aliquando abundat, ut cum duo substantiva nomina connectit, quorum alterum revera adiectivum alterius esse deberet. ut, iudicium et veritas: pro, verax iudicium. Misericordia aut beneficentia et veritas: id est, verax beneficentia. Sic abundat Rom. 8. Mittens filium in similitudine carnis peccati, et de peccato condemnavit peccatum. Aliquando idem valet quod Sed, cum videlicet antithesin sententiae priori adiungit. ut Psal. 3. Et tu Iehova clypeus es circa me. Praecesserat enim: Multi dicunt animae meae, non est ei salus in Deo suo. Opponitur igitur per antithesin, contraria fiducia pii hominis. Vertendum igitur est, Atqui, vel Sed, aut Attamen tu es clypeus circa me. Sic Psal. 22. Clamo per diem, et non exaudis: et noctem, et non est silentium mihi. Ergo, Quare. Gen. 12. Ecce scio quod sis mulier pulchra visu, et fiet cum videbunt te Aegyptii, ut te accipiant, et me interficiant. id est, Ergo vel Quare fiet. Gen. 44. Et festinaverunt et deposuerunt. pro, festinanter ergo deposuerunt. vel, Quare festinanter deposuerunt. 1 Reg. 20. Et des servo tuo cor intelligens. pro, Quare des quaeso servo tuo tantam prudentiam, quae huic regno administrando par sit. Mar. 9. Bonum est hic esse, et faciamus tria tabernacula. pro, Faciamus igitur, vel Quare faciamus. Sic in fine 5. 1. Corinth. Et tollite malum de medio vestri. pro, Quapropter auferte malum de vestro coetu. Enim, Quia. Gen. 22. Nunc scio quod timeas Dominum, et non pepercisti filio unigenito tuo. Exod. 2. Et vocavit nomen eius Moysen. Et dixit, quia ex aquis. id est, dixit enim. Psal. 1. Et erit sicut arbor plantata. pro, erit enim sicut arbor plantata. Sic aliqui exponunt illud: Benedicta tu in mulieribus, et benedictus fructus ventris tui. pro, quia est benedictus tuus fructus, aut semen. Col. 2. Spiritu tamen sum vobiscum gaudens, et videns vestrum ordinem. pro, quia video, et quasi coram contemplor vestrum pulcherrimum ordinem. Qu, Quae, Quod: Et sicut grex, et nemo colligit. pro, quem nemo colligit. Gen. 18 Et ego pulvis pro, qui sum pulvis. Gen. 22. Et concubina eius, et nomen eius Reuma. pro, cuius nomen. Mich. 2. Et stillabit. pro, is still abit huic populo, seu erit eius doctor. Luc. ult. Tu solus peregrinaris, et haec ignoras. pro, solusne es ex omnibus peregrinis, qui haec ignores? vel, adeone solus et solitarius hic egisti, ut rem ac factum tantum audire nesciveris? 1. Sam. 20. Non faciet pater meus poni rem parvam aut magnam, et non indicabit mihi: pro, quam non indicet mihi. Sic Isa. 39. Ecce dies veniunt, et auferetur. pro, in quibus auferetur. Iohan. 16. Modicum, et non videbitis me. pro, quo tempore me non videbitis. Mar. 1. Et erat in Synagoga ipsorum homo in spiritu immundo, et exclam avit. pro, qui exclamavit. Mar. 8. Et respiciens dicebat. pro, qui cum respexisset, dicebat. Id est, Gen. 1. Benedixit Deus diei septimo, et sanctificavit eum. id est, sanctificavit eum, et sacrificavit. Gen. 28. Et in semine tuo benedicentur omnes gentes. Exodi 4. Ero in ore tuo, et docebo quid loquaris. pro, id est, docebo te. 1. Sam. 17. Posuit eos in instrumento pastorali. id est, in pera. Sic etiam in aliis linguis est nonnunquam expositivum. ut Aeneidos 1:
Iudicium Paridis, spretaeque iniuria formae. Gen. 3. Ponam inimicitias inter te et mulierem, et inter semen tuum. id est, inter eius posteros et te. Recte tamen persemen serpentis, etiam impios intelligas, qui tum Christo et posteris aut sectatorib. eius perpetuo praeliantur: quare eos Scriptura genimina viperarum vocat. Iohan. 10. De bono opere te non lapidamus, sed de blasphemia: et quia cum sis homo, facis te Deum. pro, quia cum sis homo, facis te Deum. Exponunt per illud Et, qualem ei blasphemiam obiiciant. valet ergo idem quod nempe, aut, id est. Sed. Matth. 17. Et non agnoverunt eum. pro, sed. Mar. 12. Et metuerunt multitudinem. pro, sed. Exodi 1. Et non fecerunt ut praeceperat rex, et vivificaverunt pueros. pro, sed vivificaverunt. Num. 24. Videbo illum, et non modo. pro, sed non modo. Dan. 8. Et non in fortitudine eius. Ierem. 43. Et tulit Iohannam. pro, sed tulit. Psal. 115. Et nos benedicemus. pro, sed nos benedicemus. 1. Sam. 18. Et sit manus Philistinorum in eum. pro, sed. Iohan. 3. Quod vidimus, testamur, et testimonium nostrum non accipitis. pro, sed. Aut: Gen. 26. Qui tetigerit virum istum, et uxorem eius. pro, aut uxorem eius. Exodi 12. Ex ovibus et capris accipietis. pro, aut capris. Exod 20. Non facies tibi sculptile, et ullam similitudinem. pro, aut ullam. Alioqui: Levit. 10. Vinum et siceram non bibes tu et filii, et non moriemini pro, alioqui moriemini: seu, ne moriamini. Attamen: Exod. 5. Neque stramen dabitur vobis, et summam laterum dabitis. pro, Attamen nihilominus. Autem: Gen. 38. Et ecce gemini in utero eius. pro, habebat autem gemellos in utero suo. Psal. 4. Et scitote quod segregavit sibi Dominus pium. pro, scitote autem, etc. Psal. 115. Et terram dedit filiis hominum. pro, terram autem, vel vero. Certe: 1. Reg. 18. Et nunc tu dicis, Vade et dic Domino tuo, En Elias, Et interficiet me. pro, certe interficiet. Ierem. 42. Si posueritis facies vestras, et erit gladius, in quo, etc. pro, Utique gladius, aut bellum, quod fugiunt, perdeteos. Donec: 1. Sam. 14. Maledictus qui comederit panem usque mane, Et ulciscar me de hostibus. pro, ut, vel donec me ulciscar. Gen. 18. Innitimini sub arbore, et capiam. pro, Donec capiam. Etiamsi: Ezech. 7. Quoniam qui vendit, ad venditionem non revertetur, Et adhuc in viventibus eorum. pro, Etiamsi superstites fuerint. Insuper, vel Praeterea: Isaiae 37. Audierat enim quod profectus erat de Lachis, et audierat de Taracha rege Aethiopum dicente. pro audierat insuper. 1. Reg. 16. Fuit autem, ET accepit uxorem. pro, Insuper accepit. Mox: 2. Reg. 4. Mitte mihi unum e pueris, ut curram ad virum Dei, et revertar. pro, mox, statim revertar. Nam: 1. Reg. 18. Obadias timebat Dominum valde, ET fuit in excindere Iesabel prophetas. pro, nam cum iugularet Iesabel prophetas, ille abscondit eos. Isaiae 3. Non ero dominus, Et in domo mea non est panis. pro, Nam in domo mea non est panis, non possum vos alere Isaiae 64. Hierem. 42. Iratus es, Et peccavimus. pro, nam peccavimus. 1. Sam. 14. Erat coarctatus valde, Et adiuraverat Saul. pro, nam, etc. Sic forte illud, Benedicta tu in mulieribus, et benedictus fructus ventris. pro, Quia benedictus fructus ventris, etc. Iohan. 2. Manserunt ibi non multos dies, et erat pascha prope. pro, nam erat. Et non, pro ne: Exodi 30. Lavabunt te aqua, et non morientur. pro, ne moriantur. Hierem. 38, Nemo sciet ista verba, Et non morieris. id est, nemini ea dixeris, ne tibimet exitium accersas. Postquam: Levit. 15. Lavabit vestimenta sua, et lavabit se aqua. pro postquam laverit semetipsum aqua. 1. Sam. 23. Et vidit David quod egressus esset Saul. pro, postquam vidit David, quod Saul, etc. Sic forte illud Proverb. 30. Ne forte maledicat tibi, et delinquas. pro, postquam deliqueris. Exod. 12. Et omnis servus acquisitus pecunia, et circumcideris eum, comedat de eo. pro, postquam circumcideris eum. Et non, pro potius quam, seu exprimit comparativum. Misericordiam volo, et non sacrificium: Oseae 6. Matth. 9 et 12. pro, potius, vel magis. Sic Proverb. 17. Occurrat cuipiam ursus orbatus catulis, et non stultus in stulticia sua. pro, potius vel magis optabile, satiusque illi sit. Praesertim: 2. Sam. 22. Liberavit eum Dominus de manu inimieorum eius, et de manu Saulis. pro, praesertim. 1. Reg. 11. Salomon adamavit mulieres alienigenas multas, et filiam Pharaonis. pro, praesertim
filiam Pharaonis. Quamvis: Iob 11 Homo vacuus efficitur cordatus, et pullus onagri nascetur. pro, quamvis ut brutum, carensque intellectu initio nascatur: vel etiam, quamvis rusticus et sylvestris initio fuerit, tamen poterit tandem fieri sapiens et cordatus. 2. Sam. 9. Et Mephiboseth comedet super mensam meam. pro, nihilominus. Sicut: Iob 5. Homo ad molestiam natus est, et scintillae attollunt se ad volandum. pro, sicut scintillae. Iob 34. Auris probat sermones, et palatum gustat ad comedendum. Quod coniunctio: Genes. 9. Statuam pa ctum meum, et non excindetur terra. pro, quod non excindetur. Genes. 44. Et accipietis etiam iustum. pro, Quod si acceperitis etiam iustum. Genes. 47. Pone manum tuam sub foemore meo, et facies mecum misericordiam. pro, iura quod facies, etc. Iosuae 2. Et dabitis mihi signum verum, et vivificabitis patrem. pro, quod vivificabitis. 1. Paral. 17. Annunciavi tibi, et Dominus aedificabit tibi domum. pro, Quod Dominus aedificabit tibi domum: Sicut 2 Sam. 7 expresse habetur. Isa 38. Quam praedicabo, et dixit mihi, et fecit. pro, quam praedicabo quod dixit mihi et fecit. Sic posses exponere illud dictum Lucae ultimo, Tu ne solus peregrinaris, aut commoraris in Ierusalem, et haec ignoras? pro, quod haec ignoras, cum sint talia ac tam nota? quasi diceret: Videmus quidem te peregrinum hominem esse, et forte paschatis tantum gratia paucis diebus hic Hierosolymae versatum: sed vehementer miramur, te hisce diebus solitarium hic victitasse, ut res tantas ac tam celebres actiones e nemine audire ac cognoscere potueris. Cum rationale, vel Quando quidem: Genes. 18. Nunquid celabo Abrahamum, etc. et Abraham omnino erit. pro, cum sit futurus. Genes. 34. Et ego homines numeri. pro, cum ego paucos mecum habeam, qui perfacile vinci extinguique possint Exodi 6. Quomodo audiet me Pharao, et ego sum incircumcisus labiis. pro, cum sim balbus. Levit. 16. Et complebit expiare sanctuarium, et offeret hircum. Et ego non sum sicut una ex ancillis. Ruth. 2. pro, cum non sim ut minima ancilla, 1. Sam. 28. Angustiis afficior valde, et Philistaei pugnant contra me. pro, cum Philistaei pugnent. Gen. 24. Nolite me detinere, et Dominus prosperavit iter meum. pro, cum vel quando quidem Dominus prosperaverit. Cum temporis: Marci 15. Erat autem hora tertia, et crucifixerunt eum. pro, cum crucifixerunt. Genes. 38, Et multiplicati sunt dies, et mortua est pro, cum multiplicatae essent dies, mortua est. 1. Sam. 25. Et benefaciet Dominus domino meo, et recordaberis ancillae. Exod. 12. Et videbo sanguinem, et praeteribo vos. pro, cum videro sanguinem, praeteribo. Levit. 22. Et occumbet Sol, et erit mundus. pro. cum occubuerit Sol, erit mundus. Psal. 77. Recordor Dei, et turbor. pro, cum turbor, recordor Dei, seu confugio ad Deum per invocationem. Sic meditor, et involuitur spiritus meus. Sic Genes. 42. Et accidet illi mors in via, et deducetis canos. pro, si acciderit illi mors. Genes. 47. Inveniamus gratiam in oculis Domini, et erimus servi Pharaonis. pro, summa fiet nobis gratia, si tantum servi esse poterimus Pharaonis Genes. 44. Et patrem deserveritis, et frater noster minimus non sit. pro, Si defuerit frater, et si frater noster non sit, etc. Iudicum 6 Et, est Dominus nobiscum, quare igitur invenerunt. pro, si est Dominus nobiscum. Exod. 12. Et coquendo coctus est. pro, si coquendo coctus est. Sic: Iob 14. Ut lapides comminuuntur aqua, et spem hominis perdis. pro, sic conficis et consumis hominem. sicut lapis in torrente volutatus absumitur, ut restitui instaurarive prorsus nequeat. Psal. 29. Dominus in diluvio sedit, et sedebit rex in seculum. pro, sicut tunc fuit rex et iudex, sic et postea erit. Proverb. 22. Et Boreas fugat pluviam, et facies iracunda linguam secreti. pro, Sic Proverb. 26. Ut spina quae ascendit in manu ebrii, et parabola in manu stultorum. Proverb. 30. Quemadmodum expressor lactis educit butyrum, et expressor furoris educit litem. pro, Sic 3. Reg. 1. Sicut iuravi tibi per Dominum, et ipse sedebit Salomon in solo regio. Sin, si vero: Ierem. 18, Et convertetur gens illa a malo suo, contra quod loquutus sum, poenitebit me, etc. pro, Si vero convertetur. Tamen: Desolata erit terra, et consummationem non faciam. Hierem. 4. Neque congregant in horrea, et pater caelestis alit eas. pro, tamen pater alit, Matth. 6. Tametsi: Isti transierunt Iordanem, et Ipse repletus super omnes ripas. id est, tametsi ipse erat repletus. 1. Paralip. 12 Iob 6. Et erit adhuc consolatio mea, et uror dolore. pro, tametsi urar et crucier. Tantisper dum: Numer. 9. State et audiam quid praecipiat Dominus pro, tantisper state, dum audiam. Siuc: Isa. 10. Non erit Aegypto ullum opus, quod faciet caput et cauda, ramus et iuncus. id est, sive caput sive cauda: sive ramus, sive iuncus. Ut: Iudicum 8. Postulabo a vobis postulationem, et date mihi inaures. pro, ut detis. 1. Sam. 15. Honora quaeso me coram senioribus, et revertere mecum. pro, ut revertaris. 1. Sam. 28, Quaerite mihi mulierem Pythonissam, et ibo ad eam, atque in quiram. pro, ut eam ad eam. Hierem. 9, Quis dabit capiti meo aquam, et deflebo die ac nocte. pro, ut defleam. Psal. 40. Comprehenderunt me iniquitates meae, et non potui videre. pro, ut non possim prae debilitate videre. Psal. 83. Imple facies eorum ignominia, et quaerant nomen tuum. pro, ut quaerant. Exod. 25. Vide et fac. pro, vide ut facias. Matth. 5. Ponunt lucernam super candelabrum, et lucet. pro, ut luceat. Matth. 26. Appropinquat hora, et filius hominis tradetur. pro, ut tradatur, aut qua tradetur. Rom. 11. Quis prius dedit ei, et reddetur? pro, ut ei reddi debeat, aut oporteat. Utinam, et Sicut: Iob 16. Et disceptet homo cum Deo, et filius hominis cum amico suo. pro, utinam disceptare posset homo cum Deo, sicut filius hominis cum amico suo. Utique: Genes. 17. Incircumcisus masculus, et exterminabitur. pro, utique exterminabitur. Superfluum interdum est, quod et supra monui, ut Exod. 4. Et respondit Moyses, et dixit: Et ecce non cadent. pro, Ecce nos cadent. Levit. 17. Et sequenti die comedetur, Et quod superfuerit ex eo. abundat Et posterius. Genes 43. Nisi reduxero, et peccabo. Rom 8. Misso filio, et condemnavit peccatum de peccato. Sic apud Graecos post τὶς et ὅτι, solet καὶ Et abundare: ut 1. Corinth 15. Quid et baptizetur? [Matt.] 28 Equidem ego: Genes. 48. Et ego cum venirem ex Mesopotamia, mortua est Rachel. Simile ferme illud est initio 2. cap. Corinth. 1. Et ego cum venirem ad vos, veni non in sublimitate sermonis. Autem: 2. Paral 12 Et nos Iehova Deus noster. pro Iehova autem est Deus noster: vel, quod ad nos attinet, Iehova est Deus noster. Marci 1. Et erat in Synagoga homo in spiritu immundo. pro, Eratautem. In: 1. Sam. 26. Percutiam eum lancea, et terram. pro, in terram. id est, perfosso eo, infigam lanceam in terram. ET coniungit aliquando duo verba, quorum alterum, excluso Et, posset commutari in infinitivum. Gen. 9. Et coepit, et plantavit. pro, coepit plantare. Iudicum 9. Et vidit, et ecce populus egrediebatur. pro, vidit populum egredi. Aliquando est quasi completiva particula. Nonnunquam copula longius a suo loco ponitur. Cum praepositio: 1. Samuel. 13. Nam fuit arca Domini in die illa, et filii Israel. pro, cum filiis Israel. Cum tamen: 1. Samuel 12. Et Dominus Deus vester rex. pro, cum Dominus sit vester rex. Propterea: Genes. 29. Nunquid quia frater meus es, et servies mihi? pro, propterea. Hieremiae 11. Et iverunt unusquisque in pravis cogitationibus cordis sui: et adducam super eos omnia verba foederis huius. id est, propterea adducam.
ETIAM, nonnunquam aliquid idiotismi habet,
qui explicandus est. Etiam ego: 1. Sam. 12. Etiam ego, absit a me quoque ut peccem Domino. pro, a me quoque absit. Sic Eccles. 8, Quia etiam scio ego quod erit bonum, etc. pro, quia ego quoque scio. Duplicatur Etiam valde crebro, ubi de duobus aliquid pronunciatur affirmative aut negative, idem ferme valens quod duo Tum Latinis aut duo Nec. Exod 5 Cum non perfecistis statutum laterum, ut prius etiam heri etiam hodie. pro, heri et hodie. Genes. 47. Pastores ovium servi tui etiam nos, etiam patres nostri pro, tum nos, et maiores nostri. Exod. 12. Etiam pecora vestra, etiam boves vestros accipite. Ibidem: Egredemini etiam vos, etiam filii Israel. id est, abite una cum filiis Israel, pecora una cum armentis 1. Regum 12. Quod non postulasti, dedi tibi etiam divitias, etiam gloriam. pro, divitias cum gloria. Valet aliquando, nempe in negativa sententia, illa reduplicatio idem quod duo Neque. Exod. 4. Non sum vir verborum etiam ab heri, etiam ab nudius tertius. pro, neque proxime fui nec unquam antea. Numer. 23. Etiam ne maledicendo maledicas etiam benedicendo ne benedicas. pro, neque maledicas neque benedicas. 1 Regum 3. Etiam tibi, etiam mihi non sit, dividite infantem pro, nec mihi nec tibi sit. Etiam iterans prius positam vocem magis inculcat, 1. Regum 21, Lingent canes sanguinem tuum, etiam tuum: pro tuum ipsius. Aliquando iunctim reduplicatur emphaseos gratia. Levit. 26 Et etiam etiam hoc, cum ipsi fuerint in terra inimicorum. pro, etiamsi expulero eos, etc.
ETHNICUS notae significationis vox est, sed in Sacris literis accipitur aliquando pro insigniter impio: ut Matth. 18. Si non audierit Ecclesiam, sit tibi ut ethnicus et publicanus. pro, fuge ac vita eum sicut alium quemvis perditum ac sceleratum hominem. Nam tales plerunque tunc erant ethnici ac publicani. Sic et vox Samaritani accipitur: sicut nunc in vulgaribus linguis utimur vocabulo Turcae ac Iudaei. Ethnice vivere, Galat. 2. est, neglectis ac contemptis caeremoniis ac observationibus Iudaicis praesertim in discrimine cibotum, libere suo arbitrio vivere. Sic Petrus aliquando libere, neglecto Iudaismo, solitus erat victitare: sed ibi motus ac perterre factus authoritate Iudaeorum, iudaizabat: vi de baturque etiam gentiles conversos suo exemplo docere, non esse spem salutis non observantibus legem.
EVACVARE, per metaphoram significat, rem quamcunque, consilium aut conatum irritum, frustraneum, ac vilem efficere. sumpta metaphora a vasis res utiles continentibus, quae cum sunt exinanita, non ita magnifiunt. Hieremiae 19. Evacuabo consilium Iudae: pro, irritum efficiam. 1. Corinth. 1. Non in sapientia sermonis, ne evacuetur crux Christi: id est, ne vis aut efficacia simul et debita gloria ei adimatur. 1 Corinth. 9. Ut gloriam meam quis evacuet. Et 15 cap. Prophetiae evacuabuntur: id est, suum finem sortitae, porro nulli usui erunt. Malachiae 3 in bonam partem accipitur, pro effundere aut copiose largiri aliqua bona. Evacuare sese, Thren. 4. immodicum vomitum indicat. Evacuare significat spoliare, Nahum 3 Evacuaverunt eos evacuatores. Solent enim direptores auferre et exportare omnia quae sunt in aedibus. Sed de toto hoc Hebraismo agetur etiam postea in voce Inanis et Vacuus.
EVADO, id est, effugio aliquod grave periculum, aut difficultatem: habet aliquando quasdam obscuras phrases, quarum aliquas nunc percurremus. Evasio nomen crebro significat eam particulam, quae intereunte maiore parte exercitus aut populi, superstes remansit, et singulari Dei ope beneficioque ab interitu reservata est 2. Regum 19. Et addet evasio Iudae, quae remansit, Esdrae 9. Nunquid irasceris contra nos usque ad consumptionem, ita ut non sit residuum et evasio? 2. Paralip. 30. et revertetur ad evasionem, quae remansit nobis e manu regis Assur. In evasionem esse, Genes. trigesimosecundo: Si venerit Esau ad turmam unam, et percusserit eam, tum erit turma quae remanserit in evasionem. id est, salva remanebit, elapsa fuga, dum periculi sui admonetur pereuntium clade. Evasionis homines. Esdrae octavo. Ut relinqueret vobis homines evasionis: id est, aliquos qui evaderent periculum. Evasor aliquando significat fugitivum, qui ex praelio aufugit. Iudicum 9, Dominatus est evasor fortibus populi: id est, qui antea ut imbellis aufugit, is nunc fortissimos viros superabit. Evasores gladii, vel a gladio. Hieremiae 3 et 44. Evasores gladii revertentur ex Aegypto. Ibidem 51, Evasores a gladio abite pro, qui evasistis exitium in excidio Hierosolymitano. Hierem. 50. Ne sit evasor: id est, ut nemo periculum effugiat. Panis evasit de vasis nostris. 1. Sam. 9. pro, defecit.
EVAGINANTES gladium dicuntur, qui ad bellum sunt idonei. Iudic. 20. et 2. Reg. 3. Tulit secum 70 viros evaginantes gladium. Similis loquutio est, Accingentes se gladio.
EVANESCERE, Rom. 1. ponitur pro tandem in extremam impietatem declinare. Vanitatem enim saepe idololatriam ipsam nominant, de qua significatione in voce Vanitatis agetur.
EVANGELIUM, vox Graeca, quae apud illos plerunque significat vel praemium datum felicia grataque nuncianti, vel etiam sacrificium diis pro laeto nuncio oblatum: aliquando tamen et ipsum gratum ac salutare nuncium, quomodo ea Plutarchus in Pompeio utitur. Venit ab εὖ et ἀγγέλλω bona nuncio, bona ignotaque indico. Ducta autem videtur haec vox, sicut aliae pleraeque, praesertim maioris momenti, in novo Testamento, ex lingua Hebraea et veteri Testamento. Nam ibi verbum בשר bischer significat, laeta, grata ac salutaria nunciare, seu idem quod evangelizare. Et vox בשורה ipsum evangelion, seu laetum gratumque nuncium aut rumorem indicat. Sicut Ioab 2. Samuel. 18, ad Achiam, cupientem nunciare victum interfectumque esse Absolonem, bis inquit, Non esse diem evangelii, seu non fore gratam famam caedis Absolonis Davidi. Quo vero magis agnoscas, vocem Graecam imitari Hebraeam, habes et illud indicium, quod Hebraeo בשר bischer utuntur prophetae, de ipsa praedicatione evangelii aut beneficiorum Christi. Nam Christus Isaiae sexagesimoprimo, exponens officia sibi a patre in hoc mundo iniuncta, inter alia utens illo verbo, dicit Lebascher, Ad evangelizandum pauperibus misit me. Et Isaiae quinquagesimosecundo, de Apostolis praedicitur hisce verbis: Quam pulchri sunt pedes super montibus mebascher evangelizantis, divulgantis pacem, evangelizantis bonum. Et Isaiae quadragesimo. Super montem excelsum ascende, tibi evangelizabitur Syon. Et Psalmo sexagesimooctavo, Dominus dabit sermonem evangelizantium exercitum multum. Sic et Psalmo quadragesimo, itidem de Evangelii doctrina dicit ipsemet Servator, Evangelizavi iustitiam in coetu magno. Et Psalmo nonagesimosexto, Evangelizate de die in diem salutem eius. In locum igitur huius tam significantis verbi, substituerunt Apostoli verbum Graecum Evangelizare. Significat vero Evangelion proprie, doctrinam aut promissionem de gratuita iustitia ac salute, quae per et propter Christum contingit omnibus credentibus: cuius naturam penitus exponere eamque a lege separare, aut eius ac legis discrimen commonstrare, non iam huius Grammaticae, sed Theologicae tractationis est, de qua re alibi saepe dixi. Accipitur tamen nonnunquam haec vox in genere
pro tota doctrina Legis et Evangelii. ut Marc. 1. Venit IESUS in Galilaeam, praedicans Evangelium regni Dei, et dicens: Impletum est tempus, instatque regnum Dei: Resipiscite, et credite Evangelio. ubi vox Evangelii, prius quidem in genere pro tota doctrina, posterius autem pro sola promissione accipitur. Caeterum Romanis 2, videtur ferme solam legem significare, cum dicit, Deum in extrema die iudicaturum homines secundum Evangelium. ¶ Nonnunquam Evangelia vocantur quatuor illae historiae aut libri Matthaei, Marci, Lucae et Iohannis, ut in titulis eorum habetur. Dixi in genere de vocis Evangelii significationibus, nunc addam varias eius appellationes, similitudines: et attributa, seu (ut soleo nominare) phrases huius vocis. Appellationes et periphrases hae sunt: Evangelium regni, Matth. 4. 9. 24. Marc. 1. vocat enim ad societatem regni, quod habet Christus in terris. Deinde et exhibet bona eius regni, nempe remissionem peccatorum: denique et transfert nos in aeternum regnum, per passionem Christi nobis paratum; Lucae 22. Cornu salutis: Lucae primo hoc est, regnum, in quo voce ministerii salus per Christum parta annunciatur et applicatur. Aqua viva. item, Fons aquae salientis in vitam aeternam: Ioannis quarto, id est, doctrina adferens veram ac salutarem consolationem sitienti codi, hoc est consternato agnitione peccatorum. Verba gratiae: Luc. 4. explicabat enim Christus prophetiam Esaiae de Evangelio. Vocantur autem Gratiae verba, a forma et effectu. nam gratuitam remissionem peccatorum evangelizabat, Christus ac gratiam seu favorem Dei vox Evangelii cuilibet agenti poenitentiam, et credenti in Christum, applicat. Verba vitae aeternae. Iohannis 6. Verba vitae aeternae habes. nam per Evangelii concionem vita, quam Christus suo sanguine meruit, donatur credentibus. Scientia salutis, Luc. 1. est enim doctrina de salute per Christum acquisita, quam exhibet nobis. Veritas: Ioannis 1. Plenum gratia et veritate. Item, Gratia et veritas per IESUM Christum facta est: Ioannis 1 hoc est, vera ac certa doctrina de voluntate Dei erga nos ostendens nos merito Christi salvari, et accipi in gratiam.
Lux: Matth. 4. Sedentibus in regione umbrae mortis, lux orta est eis. Mysteria regni caelorum: Matth. 13. quod etsi in genere de omnibus mysteriis accipi potest, tamen praecipue Evangelii doctrina sic appellatur, eo quod sit doctrina rationi humanae sine patefactione divina prorsus incognita. His adde appellationes varias in Apostolorum scriptis. Vocatur enim generali quadam periphrasi, sermo Dei: eo quod divinitus haec doctrina sit patefacta. Actor. 8. Peragrabant, annunciantes sermonem Dei. Item, Samaria recepit sermonem Dei, Act. 10. Sermo quem misit Deus Israel, annuncians pacem per IESUM CHRISTUM. Sermo gratiae Dei, Actor. 20. Regnum Dei ibid. Per quos transivi, praedicans regnum Dei. Promissio. Actor. 2. Promissio Abrahae facta, de semine benedicto. Gal. 3. Rom. 5. Non enim per legem contigit promissio Abrahae. Rom. 9. Quorum sunt promissiones, Roman. 15. 2. Pet. 1. Promissa donata sunt nobis. 1. Iohan. 2. Haec est promissio, quam ipse nobis promisit, vitam aeternam. Verbum vitae. Actor. 5 angelus inquit ad Apostolos: Ite, et stantes loquimini in templo populo, omnia verba vitae huius. Philip. 2. Sermonem vitae sustinentes. Verbum fidei, Rom. 10. Sermo salutis, Hebr. 2. Praedicatio fidei, Gal. 3. Verbum veritatis, Eph. 1. Veritas, 2. Ioh. Qui cognoverunt veritatem. Propter veritatem quae permanet in nobis 3. Ioh. Ut cooperatores simus veritati. Via veritatis, 2. Pet. 2. Praeceptum, 1. Pet. 2. Satius fuisset illis non cognovisse viam iustitiae, quam ubi cognoverunt, converti ab eo quod illis traditum fuit, sancto praecepto. 1. Ioh. 3. Hoc est praeceptum eius, ut credamus in nomine filii eius IESU CHRISTI. 1. Iohan. 5. Haec enim est charitas Dei, ut praecepta eius servemus, et praecepta eius gravia non sunt. 1. Timoth. 1. Hoc praeceptum commodo tibi fili Timothee. Lex, Gala. 2. Ego per legem legi mortuus sum. Lex fidei, Rom. 3. Ubi gloriatio? exclusa est: per quam legem? operum? non, imo per legem fidei. Lex spiritus vitae. Rom. 8. Nam lex spiritus vitae per CHRISTUM IESUM, liberum me reddidit a iure peccati et mortis. Doctrina Christi 2. Iohannis: Qui non manet in doctrina Christi, Deum non habet. Testimonium, 1. Iohan. 5. Quia non credit in testimonium, quod testificatus est Deus de filio suo. Apoc. 1. Testimonium IESU CHRISTI. Apocal. 12, Habent testimonium IESU CHRISTI. Apoc. 9. Conservus tuus sum, et fratrum tuorum, habentium testimonium IESU. 1. Timoth. 2. Ut esset testimonium temporibus suis, in quod positus sum ego praeco et Apostolus, etc. doctor gentium cum fide et veritate. 2. Timoth. 1. Ne pudeat testimonii Domini nostri. 1. Cor. 2. Adnuncians vobis testimonium Dei. Spiritus, et administratio spiritus et iustitiae, 2. Corinth. 3. Virtus Dei ad salutem omni credenti, Rom. 1. 1. Corinth. 1. Sermo crucis 1. Corinth 1. Sermo crucis iis qui pereunt stulticia est: at nobis qui salutem consequimur, potentia Dei est. Offendiculum crucis. Galatas sexto, Stulticia praedicationis. 1. Corinth. 1. Visum est Deo per stulticiam praedicationis salvos facere credentes. Stulticia Dei. 1. Corinth. 1. Stulticia Dei sapientior est quam homines. Sapientia Dei in mysterio, 1. Corinth. 2. Loquimur sapientiam Dei in mysterio quae est recondita, quam praefinierat Deus ante secula in gloriam nostram. Mysterium. Roman. 16. Ei autem qui potens est vos confirmare secundum Evangelium meum, et praeconium IESU CHRISTI, iuxta revelationem mysterii, temporibus aeternis taciti, etc. 1. Corinth 4. Dispensatores mysteriorum Dei. Ephes. 3. Intelligite cognitionem meam in mysterio Christi, quod in aliis aetatibus non innotuit filiis hominum. Coloss. 4. Orantes pro nobis, ut Deus aperiat nobis ostium sermonis, ut loquamur mysterium Christi. 1. Timoth. 3. Hab entes mysterium fidei in pura conscientia. Ministerium reconciliationis, et sermo reconciliationis. 2 Corinth. 5. Omnia ex Deo, qui reconciliavit nos sibi per IESUM CHRISTUM, deditque nobis ministerium reconciliationis, etc. Item, Posuit in nobis sermonem reconciliationis. Arcanum voluntatis divinae, et beneplacitum, quod proposuit Deus in seipso, et propositum ipsius, et decretum voluntatis Dei, de genere humano, per Christum redimendo et salvando. Ephes. 1. Testamentum. Galat. 3. Testamentum alte comprobatum a Deo, erga Christum. Galat. 4. nam haec sunt duo testamenta. Novum testamentum. Hebr. 7. Novi testamenti conciliator IESUS. Hebr. 9. 2. Corinth. 3. Faciet nos ministros Novi testamenti. Dicitur et crux Christi, Galat. 6. Et lac animi quod dolum nescit, 1. Petri 2. Et fides in Christum, Actor. 4. Audivit ab eo fidem quae est in Christum. Hisce omnibus et haec adde. Evangelion Odor vitae et mortis dicitur: Odor mortis est iis qui morti destinati sunt, et odor vitae iis qui ordinati sunt ad vitam. 2. Corinth. 3. Quia Christiani suavis odor sumus Deo in iis qui salvi fiunt, et in iis qui pereunt: his quidem odor mortis in mortem, illis vero odor vitae in vitam. In quem locum sic quidam adnotat: Qua metaphora aptaverat Christi noticiam, nunc ad personas Apostolorum transfert, scilicet eadem ratione. Quemadmodum enim lux mnndi vocantur, quia facem Evangelii praeferendo homines illuminent, non autem quia proprio splendore illis praeluceant: ita odoris nomen habent, non quia fragrantiam ex seipsis ullam emittant, sed quia doctrina,
quam ferunt, odorifera, ad imbuendum suaveolentia sua totum mundum, etc. Vocabulum Odoris magnam habet emphasin. Perinde enim valet, ac si dixisset: Tanta est vis Evangelii in utramque partem, ut non gustu solum, sed olfactu solo aut vivificet, aut interficiat. Quicquid sit, nunquam frustra praedicatur, quin valeat aut in vitam, aut in mortem. ¶ Sed quaeritur, qui conveniat hoc cum natura Evangelii, quod paulo post vocabit ministerium vitae? Responsio facilis est, quod Evangelium praedicatur in salutem, id esse illius proprium: sed huius salutis participes esse solos fideles, interea incredulis esse damnationis occasionem, quod eorum vitio culpave accidit. Appellatur Evangelium regnum CHRISTI, Actorum vigesimo, idque ideo, quia regnum Dei in hoc mundo inchoat, omnes renovando in imaginem Dei, donec tandem in ultima resurrectione compleatur. Coloss. 4. Hi soli cooperarii in regnum Dei, qui mihi fuerunt solatio, etc. Paulus vocat Evangelium regni Dei. Est enim veluti sceptrum, quo Deus super nos regnat et per illud cooptamur in vitam aeternam. Verba vitae. Act. 5. Ite, et stantes loquimini in templo populo omnia verba vitae huius, etc. Insigne Evangelii elogium, quod vivifica sit doctrina, salutem hominibus afferens. Patefit enim illic Dei iustitia, Rom. 1. et Christus illic se nobis offert cum sacrificio mortis suae cum spiritu regenerationis, cum divinae adoptionis archa. Atque hoc nominatim Apostolis dicitur, ut animosius quaevis certamina pro Evangelio subeant, quando audiunt se aeternae salutis ministros esse. Demonstrativum apponitur maioris certitudinis causa, ac si vitam digito monstraret angelus: ut certe non procul quaerenda est, ubi Verbum habemus in ore, et in corde. Dicitatem, Vitae huius, scilicet de qua in hac doctrina et inter me angelum et vos Apostolos nunc agitur. Evangelii praedicatio vocatur Christi ad nos descensus Ephes. 2. Nobis enim adest Christus, quoties in spem salutis, per Evangelii praedicationem nos vocat. Evangelium crux interdum appellatur. Gal. 5. Exinanitum est scandalum crucis.
Libenter sane Evangelium Paulus crucem nominat, vel sermonem crucis, dum adiectam eius simplicitatem vult opponere ampullis humanae sapientiae vel iustitiae. Nam et Iudaei (ut ita loquar) disciplinariae iustitiae confidentia, et Graeci stulta sapientiae persuasione inflati, Evangelii humilitatem despiciebant. Quum ergo dicit, Nunc recepta circumcisionis praedicatione nullum amplius fore scandalum crucis: intelligit, nullam sibi molestiam exhibitum iri â Iudaeis, sed bona eorum pace sibi docendi fore locum: quia amplius eos non offendet fucatum illud et adulteratum Evangelium, compositum ex Mose et Christo, reprehendendo. Ministerium spiritus et iustitiae. 2. Corinth. 3. Quia instrumentum est regenerationis, et offert gratuitam cum Deo reconciliationem Mysterium Christi, Colos. 4. a dignitate, quia exponit imperscrutabile mysterium de Christo. Stulticia praedicationis. 1. Corinth. 1. Placuit Deo per stulticiam praedicationis salvos facere credentes. ubi per quandam concessionem sic vocatur: quia in speciem talis censetur istis μωροσόφοις, qui falsa confidentia ebrii, nihil verentur sacrosanctam Dei veritatem insipidae suae censurae subiicere. Testimonium Dei. 1. Corinth. 2. Annuncians vobis testimonium Dei. ubi, tametsi Dei testimonium passive quidam Interpretes exponant, dubium tamen non est quin ad mentem Apostoli magis accommodatus sit diversus sensus, ut testimonium Dei sit, quod a Deo profectum est: nempe doctrina Evangelii, cuius ipse author est ac testis. Legimus enim, eum caelitus de filio testatum esse. Testimonium Christi. 1 Corinth. 1. Quemadmodum testimonium Christi confirmatum fuit in vobis. Ubi secus vertit Erasmus, nempe his rebus confirmatum fuisse in illis testimonium Christi, cognitione scilicet, ac verbo. Sed aliter sonant verba, quae si non torqueantur, facilem habent sensum: nempe quod Evangelii sui veritatem Deus consignaverit inter Corinthios, ut certior fieret. Dupliciter autem id fieri potuit: vel per miracula, vel per interius Spiritus sancti testimonium. Videtur Chrysostomus de miraculis accipere. Sed latius patet. Ac primo quidem certum est, confirmari Evangelium proprie apud nos fide: quia dum fide recipitur a nobis tunc demum testamur Deum esse veracem. Et si autem miracula valere ad eius confirmationem debent, altius tamen petendum est exordium, nempe quod Dei spiritus arrha et sigillum est. Possunt itaque haec verba sic exponi: Corinthios abundare scientia, sicut ab initio Deus efficaciam apud eos Evangelio suo dederat: neque id uno tantum modo, sed etiam interna Spiritus virtute, donorum excellentia et varietate, miraculis, aliisque adminiculis omnibus. Testimonium igitur Christi, vel de Christo, Evangelium vocat: cuius huc spectattota summa, ut Christum nobis patefaciat, in quo absconditi sunt omnes scientiae thesauri. Si quis active accipere malit, quia Evangelii primarius author est Christus, et Apostoli nihil aliud sint quam secundarii vel subalterni testes: non admodum pugnabo. mihi tamen prior illa expositio magis placet. Quamquam paulo post Cap. 2. sine controversia active sumendum est Testimonium Dei, quia passivus sensus non congrueret. Hic autaem alia ratio, imo locus ille meam sententiam confirmant: quia mox subiiciebat quale sit illud, nempe nihil scire praeter Christum. Sic 2 Timothei primo: Non ergo te pudeat testimonii Domini nostri IESU CHRISTI, etc. ubi Paulus merito Evangelium appellat Domini testimonium: quia tametsi minime nobis adiutoribus indiget, nobis tamen has partes imponit, ut testimonium reddamus sibi, ad gloriam suam asserendam. Ministerium reconciliationis. 2. Corinth. quinto, Dedit nobis ministerium reconciliationis, etc. Qui praeclarus Evangelii titulus est, quod legatio sit ad reconciliandos homines Deo: singularis quoque ministrorum dignitas, quod cum hoc mandato a Deo mittantur ad nos, ut internuncii sint, et quasi sponsores. Sapientia et prudentia Dei, item Arcanumuoluntatis Dei, Ephes. 1. Qui exundavit in nos in omni sapientia et prudentia, patefacto nobis arcano voluntatis suae. ubi Paulus Evangelium ornat splendidis titulis sapientiae et prudentiae, ut contrarias omnes doctrinas despiciant Ephesii. Nam hoc colore se insinuabant pseudoapostoli, sublimius se quiddam afferre traditis a Paulo rudimentis, etc. Contrâ Evangelii authoritas adstruitur a Paulo, ut secure in eo acquiescant fideles. Omnis sapientia, plenam aut perfectam significat: Quia autem quosdam terrebat novitas, huic etiam errori tempestive occurrit, dum vocat arcanum divinae voluntatis: sed tamen arcanum, quod nunc Deus patefacere voluerit. Sermo veritatis, et Evangelium salutis nostrae. Ephes. primo. Audito sermone veritatis, Evangelio salutis vestrae. ubi Paulus duplici epitheto Evangelium ornat, quod sit sermo veritatis, et quod Ephesiis fuerit salutis instrumentum. Quae duo epitheta diligenter observanda sunt. Nam cum nihil magis moliatur Sathan, quam ut vel contemptu Evangelii, vel dubitatione, mentes nostras imbuat: duobus clypeis nos hic Paulus munit, quibus utramque tentationem propulsemus. Ergo adversus omnes dubitationes discamus hoc testimonium opponere, Evangelium non modo certa esse veritatem, quae fallere nequit: sed κατ' ἐξοχὴν vocari sermonem veritatis, quasi extra ipsum nulla esset propria veritas. Deinde, ne quo unquam vel contemptu vel taedio sollicitemur, occurrat, qui sit eius vis et effectus:
hoc est, quod salutem nobis adferat. quemadmodum alibi docet, esse potentiam in salutem credentibus.
Sic et Coloss. primo: Per sermonem veritatis, nempe Evangelii: ubi itidem per excellentiam Evangelium nominat sermonem veritatis honoris causa, quo solidius firmiusque insistant in revelatione illinc accepta. Ita nomen Evangelii appositive contexitur. Cognitio Christi. 2. Pet. 2. Per cognitionem Domini et servatoris IESU CHRISTI. ubi per cognitionem Christi, non dubium est quin Evangelium intelligatur.
¶ Hactenus appellationes Evangelii habuimus, nunc et comparationes et similitudines quasdam addemus. Evangelii praedicatio sibilo comparatur, Zachariae 10. Sibilabo eis, et congregabo eos, quia redemi eos, etc. ubi Sibilus blandus, dulcissima Evangelii praedicatio est, qua cognoscimus Christum nos sanguine suo redemisse, quaque promittit Deus per prophetam, se dispersos in unam Ecclesiam collecturum. Evangelium Igni per metaphoram comparatur Lucae duodecimo, Veni mittere ignem: quia violenter rerum faciem mutat. Evangelii praedicatio Ventilabro comparatur. Matthaei tertio, Lucae quarto: Cuius ventilabrum in manu sua. Appellatur autem Evangelii praedicatio Ventilabrum, aut Vannus: quia antequam Dominus nos excutiat, totus mundus confusione implicitus est, sibi quisque privatim delicias facit, et boni malis permixti sunt, denique paleis turgere sufficit: ubi autem in medium prodit Christus cum suo Evangelio, dum conscientias coarguit, et citat ad Dei tribunal, ventilantur paleae, quae prius magnam areae partem occupabant. Evangelii praedicatio Messi comparatur, Ioannis quarto: Adhuc quatuor menses sunt, et messis veniet, etc. Ut vero intelligatur hic locus, tenenda est inter sationem et messem antithesis. Satio metaphorice fuerat legis et prophetarum doctrinatunc enim semen in terram proiectum, manebat quasi in herba: doctrina autem Evangelii, quia ad iustam maturitatem homines adducit, apte messi confertur. Lex enim ab ea perfectione longe distabat, quae in Christo demum exhibita fuit. Nota est etiam pueritiae et virilis aetatis comparatio, quam adducit Paulus Galat. quarto, quae eodem tendit. Denique quum praesentem salutem Christi adventus secum attulerit, non mirum est, si Evangelium, in quo aperta est regni caelestis ianua, Messis vocetur doctrinae propheticae. Neque tamen hoc obstat, quod patres sub lege collecti fuerint in Dei horreum: verum similitudo haec ad docendi modum referenda est. Nam sicuti eorum pueritia usque ad finem legis duravit, praedicato autem Evangelio mox successit adolescentia: ita tunc maturescere coepit salus, cuius sementem duntaxat fecerant prophetae, etc. Evangelii ministerium Militiae comparatur 2 Corinth. decimo. Siquidem arma militiae nostrae non carnalia, sed spiritualia sunt. Aptissima itaque similitudo est. Militia enim perpetua est vita hominis Christiani: verum ministros verbi ac pastores reliquis antesignanos esse decet. Evangelium enim veluti ignis est, quo accenditur Satanae furor: quare fieri aliter nequit, quin ad praeliandum armetur, quoties illud promoveri cernit. Quibus autem armis repellendus est? Non nisi spiritualibus potest repelli. Postremo addemus et quaedam adiuncta seu attributa Evangelii. Evangelium Dei, Rom 1. 1. Thessal. 2. 1. Pet. 4. Evangelium gratiae Dei, Act. vigesimo. Evangelium filii Dei, Roman. 1. Evangelium Christi, Roman. 2. Evangelium pacis, Ephes. sexto. Evangelium aeternum, Apocalyps. 14. Evangelium salutis nostrae, Ephes. 1. Evangelium gloriaebeati Dei. 1. Timothei 1. Fides Evangelii, Philip. 1. Verbum Evangelii, Actorum 15. Evangelium Pauli: qui Rom. 6. et 2. Timoth. 2, de Evangelio suo gloriatur, quod eius promulgandi munus sibi iniunctum esset: quomodo et Genesis septimo: ministerii respectu, virga Dei, et Mosis et Aaron virga vocatur. Romanorum secundo: Secundum Evangelium meum, etc. Suum appellat ratione ministerii. nam penes unum Deum est Evangelii edendi authoritas, sola dispensatio Apostolis commissa est. Sic et 2. Thess. 2 Evangelium appellatur suum, non quasi apud se natum, sed cuius illi mandata praedicatio fuerat. Sic idem 2. Timoth. 4, Evangelium vocat suum, non ut se authorem profiteatur, sed ministrum. Evangelium regni, Matt. 9. Circumibat IESUS civitates, praedicans Evangelium regni. vocatur sic ab effectu, quia hac ratione dissipatum populum Deus ad se colligit, ut in medio eius regnet. Evangelium pacis, Ephes. 6. Cur autem sic a Paulo dicatur, non est obscurum, nempe ab effectu, quia legatio est nostrae cum Deo reconciliationis, quae sola pacatas reddit conscientias. Evangelium gloriae beati Dei, 1. Timoth. 1. ubi aliqui exponunt Evangelium gloriae, pro, gloriosum: rectius tamen exposueris, quod de summa Dei gloria disserit. Evangelium filii Dei, Rom 1. Quem colo spiritu meo, in Evangelio filii ipsius, etc. Evangelium filii Dei vocat, quo Christus illustratur, signatus in hoc a patre, ut dum ipse glorificatur, patre vicissim glorificet. Et Galat. 2. Ut veritas Evangelii maneret apud vos. Veritas Evangelii accipienda est pro genuina eius puritate, vel (quod idem est) propera et integra eius doctrina. Neque enim penitus Evangelium abolebant pseudoapostoli, sed adulterabant suis commentis. Atque hactenus de voce Evangelii.
EUGE, interiectio est collaudantis. Matth. 25, Euge serve bone, ac fidelis. Aliquando in veteri versione, etiam insultationis vim habet: ut Psalmo quadragesimo et septuagesimo: cum impii bonorum calamitati insultant, dictantes, Euge Euge.
EVIGILARE, cum de hominibus dicitur, plerumque significat vitae emendationem in melius ex illa pristina somnolentia ac securitate in peccatis. ut Rom. 11. Tempus est iam nos ex somno evigilare. Expergisci aut Evigilare Deum, est, suis laborantibus ac periclitantibus, opem ferre, et impios punire: ut Psalmo quartor Ut quid dormis Domine? expergiscere. Sic Psalmo trigesimo quinto, Expergiscere et evigila ad iudicium meum: id est, fer opem, etc. Evigilare malum contra aliquem, Ezech. 2, est, calamitatem eius appropinquare.
EUNUCHUM, aliquando putant per catachresin significare potentem aulicum, etiam non exectum, sicut Ionathas versor Chaldaeus intelligit fuisse Ebedmeloch Aethiopem, Ieremiae trigesimo octavo, qui Ieremiam exputeo aut carcere extrahi curavit. Talis forte fuit etiam Candaces reginae Aethiopum eunuchus, Act. octavo. Non igitur semper castratum, sed saepe officium tantum significat. Christus Matth. decimonono triplices eunuchos facit, natos ab hominibus, castratos, et qui semetipsos castraverunt propter regnum Dei: id est, quos eo dono Deus ornavit, illique eo libenter utuntur, ut tanto liberius ac expeditius veram religionem promovere possint, sicut Paulus tandem fecisse videtur.
EURUS, duplici nomine in Sacris literis celebratur, quod sit calidus ac fervens, omnia siccans et adorens: et quod sua vehementia omnia confringat, sive in terra, sive in mari. Ieremiae decimo, Vento Euro dispergam eos. Psalmo quadragesimo octavo, Vento orientali franget naves Tharsis. In hanc sententiam dicit Oseas cap. duo decimo, Ephraim pascere ventum, et persequi Eurum: pro, rem inanem, imo etiam sibiloge perniciosissimam sectari, nempe sua idola, quae non tantum nihil prosint, sed etiam ira Dei eos onerent.
EX praepositio ob ambiguitatem, Hebr. מן Min, aliquando obscuritatem habet, ut Ezech. 5, Combures
eos igni, ex eo egredietur ignis in omnem domum Israel. id est, ille ignis portendet excidium Israelitarum. Ezech. 3. Admonebis eos ex me. pro meo nomine. Oseae octavo: Regnare fecerunt, et non ex me. Mox clarius dicit, veluti se exponens: Principes constituerunt, et non novi. id est, me inconsulto, et non probante. Multi praepositionem Ex aliquoties in Sacris literis de materiali causa intellexerunt, eoque graviter impegerunt: cuiusmodi fuerunt qui Christum spirituale quoddam corpus habuisse somniarunt, intelligentes Matth. 1 cap. dicere, Christum conceptum esse ex substantia spiritus, ideoque ipsam essentiam humanitatis Christi non corpoream, sed spiritualem esse: cum illic praepositio Ex nihil aliud quam authorem aut causam efficientem conceptionis significet. Paulus Rom. 3. dicit, Deum iustificare Iudaeos et gentiles per fidem: ubiutrunque idem prorsus significat, nempe nos medio aut instrumento fidei iustitiam Christi apprehendere. Sic Osiander perperam urgebat praepositionem Ex, in dicto, Iustitia ex Deo, Philipp. 3. quasi Paulus assereret, nos essentiali aut materiali iustitia Dei iustificari. Sic in disputatione Vinariensi Victorinus urgebat, nos exipsa materia Verbi renasci: quia Petrus affirmet, nos ex semine Verbi renasci. Observetur ergo verus sensus praepositionis huius, quod saepe idem quod Ab valeat, et ponatur pro quavis causa efficiente. Augustinus libro de Natura boni, facit discrimen inter Ex et De, quod Ex quamcunque originis vim indicet, sed De proprie essentialem aut materialem: quod ipsum tamen semper verum non est. Ex Deo aut ex diabolo esse, Ioannis 8, et 1. Ioannis 3, non tantum originem significat, sed etiam ipsam naturam, ingenium, aut indolem denotat ac describit, nempe eos divinam bonitatem ac imaginem, aut contra diabolicam malitiam repraesentare. Dicetur de hac praepositione aliquid in PER. Vide de ea etiam Basilium, libro de Spiritu S. Ex hoc, pro, dehinc: originem aut initium incerti temporis indicat.
EXALTARE, per metaphoram primum significat, aliquem laudare aut celebrare, ut Exod decimoquinto: Deus patris mei, et exaltabo eum. Psalm. 149. Exaltationes Dei in gutture eorum. id est, celebrationes. Sic Isaiae secundo: Exaltabitur solus Dominus in die illa. Sic ibidem: Praeparatus eritmons domus Domini in capite montium, et super omnes colles exaltatus. id est, super alia regna erit Christi regnum exaltatum. Exaltari Deum per sese, aut a semeipso, est, eum praeclaris operibus suam gloriam illustrare. Psalm. 21. Exaltare Domine in virtute tua. Et Psalm. 57, Exaltare super caelos Deus. id est, ostende tuam divinam o omnipotentiam, me liberando. Sic, Ab exaltationibus tuis dispersae sunt gentes: Isaiae trigesimotertio. pro, praeclaris facinoribus. Exaltari aliquem, significat aliquando glorificari, aut potentem fieri. Psal. 12. Cum exaltantur vilitates filiorum hominum, circumquaque ambulant ventres. Et Psalm. 89, Exaltavi dilectum meum. Exaltaremanum, est praeclarum aliquod facinus aggredi et efficere. ut Psalmo decimo: Exurge Domine, et exalta manum tuam, nec obliviscaris pauperum. Sive quia in agendo manus extolluntur, sive quia Deus sic glorificatur. Aliquando etiam Liberari denotat, sicut prius in verbo Elevare dictum est tamquam sublatum ex loco plano, et qui facile adiri potest, in locum sublimem, et qui adiri prorsus nequeat, ubi qui habitant, tuti sint ab omni vi hostili. Proverb. vigesimonono: Qui fidit Domino, exaltabitur. id est, servabitur. Metaphora est sumpta a militibus, in loca alta, et ideo tuta confugientibus. Sic Psalm. 18. Exaltasti me ab insurgentibus in me. Sic Psalm. 3, Qui exaltas me de portis mortis pro, eripis. Sic dicitur Exaltatio pauperi Deus, Psal. 9 Exaltari aliquem, aut cor alicuius, non raro significat superbire, insolescere. Psalm. 130, Domine non est exaltatum cormeum, neque elati sunt oculi mei. Aliquando exaltari cor alicuius, piam magnanimitatem significat. 2. Paral. 17. Et exaltavit Iosaphat cor suum ad vias Domini. Reperitur etiam, ubi Exaltari aliquem significat in cruce suspendi. ut cum Christus dicit, Oportere filium hominis exaltari. id est, suspendi de cruce. Et Ioannis octavo: Cum exaltaveritis filium hominis. Exaltare aliquid, aliquando significat exaltatum agnoscere, ac considerare. Psalm. 48. Exaltare palatia eius. Posses tamen per superius positam loquutionem etiam Celebrare exponere. Verum de hac phrasi etiam in cognatis verbis: ut in Elevo, Extollo, Ascendo, Altitudo, et similibus, agitur.
EXASPERARE, est concitare, irritare. Hinc Israelitae vocantur Domus exasperans, Ezek. 2. 3. pro, incredula et inobediens. Et 1. Samuelis 12. Non exasperaverunt os Domini. Actorum 7.
EXAUDIRE, aut Exaudiri, habet suas quasdam obscuritates. Ponitur enim nonnunquam pro obtemperare, aut morem gerere. ut 1. Reg. duodecimo: Et non exaudivit rex populum. id est, non imminuit tributa. Ponitur et nonnunquam pro, dare petita bona: ut Eccles. 5. Non multum recordatur dierum vitae suae, quia Deus exaudit eum in laeticia cordis sui. pro, largitur laeticiam. Optima enim auditio est, ipsorum petitorum bonorum impetratio. Oseae secundo hic Hebraismus cohaerenter aliquoties repetitur. inquit enim ibi Deus: Exaudiam caelos, et ipsi exaudient terram, terra vero exaudiet triticum, vinum et oleum, et haec exaudient ipsum Israel. Est primum veluti prosopopoeia, quasi homines orent triticum, vinum et oleum, ut veniant, et prro illa terram, terra caelum, de frugifera tempestate eius, et denique caelum obsecret Deum: qualis prosopopoeia, etiam in illis Anaxagoricis continetur, quod terra amet aut desideret imbrem. In hoc igitur quoque exemplo Exaudire est, desiderata aut petita praestare: tametsi illud verbum non tam exaudire, quam respondere significet. Idem Hebraismus est et Psalmo vigesimosecundo: A cornibus unicornium exaudias me. pro, exaudiendo eripias. Verum, ut dixi, in tota ista phrasi proprie est Respondere: quare de ea forte suo loco iterum prolixius agetur.
EXCELSUS, aut Altissimus, crebro ipsemet Deus vocatur. Actorum. 7. Excelsus non habitat in manufactis templis. Et Actorum decimosexto: Servi Dei excelsi sunt. Psal. decimo octavo. De excelso loquuntur, ponunt in caelum os suum. id est, contra Deum. Psalmo nonagesimo quarto. Tu Domine excelsus es super omnem terram. pro, omnia ditioni tuae subiecta sunt. De Christo dicitur Hebr. 9, quod esset excelsior factus caelis. pro, in summam gloriam elatus. Excelsa alioqui fuerunt delubra aut sacella, in editis montibus aut collibus extructa, ubi aut non verus Deus, aut non vera ratione, idque sine mandato Dei, ab idololatricis Israelitis cultus est. Ea mox post mortem Salomonis coeperunt extrui, et longissimo tempore etiam sub bonis regibus perdurarunt, de quibus toties legitur in libris Regum, quod pii quidem fuerint, et quae recta sunt egerint, idololatriasque passim aboleverint, et verum cultum instauraverint, veruntamen excelsa non aboleverint. Fuerunt nihilominus quaedam excelsa etiam ante Salomonem. nam Salomon initio sui regni profectus est in illud excelsum, quod erat in Gabaon. 2. Paralip. 1. Psalmo septuagesimo octavo habetur, Aedificavit sicut excelsa sanctuarium suum. id est, ita sublime ac conspicuum fecit, sicut sacella sita in summis montibus a longe cernuntur. In excelsum. 2. Paral. 20 et 26. Robustus fuit usque in excelsum. pro, fortiter egit supra
modum. Excelsa inhabitare, significat loca tuta ac munita incolere, securitate ac pace frui, non esse obnoxium iniuriae hostili: Isaiae 26. et 33, sicut paulo ante dixi in verbo Exaltare et Elevare. Excelsa vacatur Iudaea, quia erat montosa. Habacuc 3, Super excelsa mea. Brachium excelsum, pro glorioso ac potenti, Exod. 14. et Actor. 13 dicitur, quod Deus eduxerit Israelitas in brachio excelso. Idem est brachium exertum et elevatum. Excelsum sepulchrorum 2. Paralip. 32, Sepeliverunt eum in excelso sepulchrorum. id est, in excellentissimo. Excelsam esse sapientiam stulto, Proverb. 24, et Psal. 139, id est, difficilem aditu, supra eius vires. Visitabit Dominus exercitum excelsi in excelso: id est, Israelis in Iudaea. Isaiae 24. Duae porro istae phrases, Hosanna in excelsis, et Gloria in excelsis, Hebraice במרם bemarom et bimarom et bimeromim videntur poni pro adverbio excellenter, exime, aut gloriose, ut si dicas, Hosanna excellenter ferat Deus huic rei opem, potenter, eximie aut gloriose. Sic gloria in excelsis: pro excellenter, gloriose, aut eximia gloria Deo tribuatur. Est vox Hebraea etiam in veteri Testamento aliquoties: ut Isaiae 58, Ut faciatis audiri bemarom in excelso, vocem vestram. Et Psal. 93, Fortis in excelso Dominus: ubi aliqui intelligunt de loco eminenti, id est, ipso caelo, ubi illorum iustus clamor exaudiatur, et Dominus sit fortis. Sed possis et ibi praedicto modo adverbialiter interpretari, quod excelse clament, et Dominus sit excelse aut excellenter potens. Sed de hac re aliquid in constructione Nominum, et etiam Verborum, et in Adverbiis. Caeterûm in loquutione, Gloria in excelsis Deo, ideo putant aliqui de ipsis caelis esse intelligendum, quia mox sequitur quasi Antithesis. Et in terra pax hominibus.
EXCIDERE, a Cado, Hebr. 6. Si excidunt, ut denuo revocentur per poenitentiam. id est, si defecerint, deserverint veritatem. Sic Galat. 5. Qui in lege iustificamini, ex gratia excidistis. Romanorum 9. Non quod exciderit sermo Dei: id est, irritus sit factus, promittens Israeli salutem Charitas nunquam excidit, 1. Corinth. 13. id est, semper utilia operatur. Sic in fine 2 Petri 1. Videte ne ex vestro fundamento aut firmamento excidatis. id est, a vero Christianismo abducamini.
¶ EXCIDERE, a caedo, crebro admodum in passivo ponitur, pro extremo interitu aut exitio. Videtur esse metaphora ab arborum excisione: unde Christus et Baptista sumunt integras similitudines in ficu, securi ad radicem posita, et palmitibus. Saepissime mandata aliqua Dei cum hac clausula ponuntur, quod qui hoc neglexerit, ille excidetur, ut Exodi decimoquarto. Excidetur anima illa de Israel. pro, delebitur. Aliquando verterunt Exterminabitur, quod idem valere solet. Sic Ieremiae 44. Quare facitis malum coram Domino, ut excidatis vobis virum et mulierem? pro, quare pergendo in peccatis, adeo Deum offenditis ac irritatis, ut sit nos omnes totumque hunc coetum funditus deleturus? 1. Reg. 8. Non excidetur tibi vir a facie mea, qui sedeat super thronum Israelis. id est, semper aliquis ex tuis posteris regnabit post te. Psal. 31 vertunt, Excidantur in sepulchro: cum sit in Hebraeo, Excidantur ad sepulchrum. id est, tollantur de vita, ut sit necesse eos sepeliri. Excidi mustum, Ioel 1 pro, deficere, male provenire. Lapides excisionis, 1. Reg. 7, secti lapides vocantur. Vendi ad excisionem, aut exterminationem: pro, prorsus ac in perpetuam possessionem vendl. Levit. 25. Terra non vendetur ad excisionem. id est, sine ulla spe reditus ad priorem dominum, etiam tempore Iubilaei. Allusio est ad arborem excisam radicitus, quae non repullulat. Excisio, pro ferocia aut crudelitate ab aliquibus Isaiae 25 accipitur: Sicut aestus in umbra nubis, ita excisio fortes humiliabit. Ego contra dici puto de poenis impiorum, quod sicut nubes reprimunt aestum solis, amotis eius radiis: ita Deus puniendo potentes tyrannos, eorum crudelitatem ac ferociam, quo in miseros instar fervoris solis saeviunt, deprimet, extinguet, et amovebit.
EXCITARE, pro incitare, extimulare. Psalm 35, et 59: Excita te, et evigila ad iudicium meum: more humano de Deo dicuntur. pro, mature subveni, ac succurre mihi. Excitare lanceam contra aliquem: pro, magno impetu invadere eum hasta. 1. Paralip. 11. Ille excitavit lanceam siccam contra 300, quos vulneravit vice una pro, magno impetu aggressus est hasta 300, quos in uno conflictu interfecit.
EXCOGITARE Cogitationes, et opus excogitationis, Exod. 26 et 32, ponitur pro operibus magno ingenio ac industria meditando excogitatis.
EXCOMMUNICO, ad verbum sonat, communione privo, aut extra communionem et societatem eiicio. Est autem excommunicatio, solennis actio ministri Christi, qua de consensu Ecclesiae, aliquem legitimo processu ex Ecclesia Dei eiicit, et declarat ab hominibus pro Ethnico et publicano habendum. Potest autem multiplex esse excommunicatio: alia intensior et atrocior quam alia. Nam illa, cum Paulus dicit, si quis non amat Dominum IESUM, sit anathema maranatha: videtur prorsus extrema quaedam separatio ab Ecclesia et Christo esse, continens in se aeternam damnationem. Talis forte est et illa traditio satanae Hymenaei et Alexandri, 1. Timoth. 1. Secunda ac levior videtur esse illa 1. Corinth. 5, cum tradit Paulus incesti Satanae, ad excruciationem carnis, ut salvetur spiritus in extrema die. Adhuc vero levior est illa separatio et conversatione ac familiaritate inordinate ambulantium, de qua agit ac in nomine CHRISTI praecipita >Thessalon. 3. Omnium autem levissima est, privata et occulta negatio absolutionis ac sacramentorum, praesertim si ut poena ad certum tempus infligitur: non autem solum institutionis, diiudicationis, aut alterius alicuius praeparationis gratia adhibetur. Hanc rem ac loquutionem Scriptura nominat etiam, Extra Synagogam, aut Alienum a Synagoga facere aut ponere, et ex Synagoga eiicere.
EXCOQUO, metaphora ab aurificibus sumptae pro, defeco, purgo, exploro, probo. Dicetur de ea infra in verbo Probo.
EXCUBIAE Domini vocantur aliquando caeremoniae, et ritus templi, et vicinae scholae, ubi procul dubio varia fuere munera et functiones in sacrificando, psallendo, et docendo, quas, distributas quasi stationes aut cohortes doctorum, sacerdotum et Levitarum per vices observare oportuit. Phrasis haec reperitur Nu. 9.
EXCUTERE pulverem e pedibus, signum est excommunicationis, aut potius protestationis, quo iubet Christus Matth. 10. protestari contra contemptores verbi Dei, et verorum doctorum. Simili sensu ac fine Paulus etiam vestimenta sua excutit Act. 18, protestando contra Iudaeos, nolentes verbum Dei audire et accipere. Nehemias etiam hoc verbo, ac pene simili signo, sed longe in alium sensum, dicit: Etiam vestimentum meum excussi, ac dixi: Sic excutiat Deus omnem hominem, qui non compleverit verbum istud, de domo sua, et labore suo, et ita sit excussus ac vacuus. ubi est excommunicatio, aut dira imprecatio.
EXECRATIO, est detestatio et abominatio alicuius: aliquando etiam solennis imprecatio mali, opposita benedictioni. cuiusmodi est, quod Noach execratur Cham: item illa prolixa in fine Deuteronomii item illa quae fiebat in exploratione suspectae de adulterio, Num. 5. Sed de hac phrasi forte postea in verbo Pono agetur, cum exponetur quid sit Poni in male dictionem et benedictionem. item in voce Maledictio.
EXERCITUS, in Sacris literis crebro pro quamvis
multitudine, modo sit ordinata, ponitur. Sic Genes. 2, et crebro alias. Exercitus caeli, pro stellarum multitudine: et Exercitus terrae, pro omnibus ex terra provenientibus, aut alio qui in terra agentibus ponuntur. Et consummati sunt caeli et terra et omnis exercitus eorum. Genes. 2. id est, caelum et terra, cum creaturis existentibus in eis. Septuaginta tamen κόσμον, ornatum verterunt. Christus porro Matth. 13, et Luc. 21, virtutes videtur vertisse, cum inquit: Virtutes caelorum movebuntur. Verum sane est, quod Scriptura crebro voce Virtutis exercitum militarem accipiat: quare non incommode eosdem Hebraismos subit. Verum de praedicto Christi dicto, vide in voce VIRTUS. Exod. 12, Educam exercitum vestrum: id est, totam illam turbam. Sic mulieres inservientes tabernaculo ac cultui Dei, vocantur exercitus. Exod. 38. Et fecit labrum aeneum cum basi sua, sub aspectu exercituum. id est, mulierum militantium ante ostium tabernaculi. id est, excubantium administeria tabernaculi, lotiones, et similia opera: ut 1. Samuelis 2: de talibus mulieribus legitur, et Luc. 2. de Anna vidua. Sic Psal. 103. Praedicate Dominum omnes exercitus eius: intelligit non tantum astra, sed et omnes alias creaturas. Exercituum Dominus ideo vocatur Deus, quia omnes creaturae illi sunt subiectae, caelestium, terrestrium et inferorum: sicut eosdem exercitus et Christo pater caelestis subiecit, Philip. 2. Sicut et ipse Dominus dicit: Tradita est mihi omnis potestas, etc. Sic partes multitudinis unius vocantur exercitus, Exod. 6. Educite filios Israel ex Aegypto per exercitus suos. Cum exercitu egredi Deum, est, ei praesentem ac opitulatorem esse, eumque felicem et victoriosum reddere. Psalm. 44. Non egredieris cum exercitibus nostris, pro, non soles adesse mihi in bello. Reges exercituum, Psalm. 68 vocantur primarii doctores, qui diversas regiones sibi spiritualibus armis subiecerunt, sibi mutuo amici ac concordes fuerunt, unde crevit Ecclesia. Exercitus viri, Iud. 20, pro viris bellicosis et strenuis, qui et Viri militiae, aut belli dicuntur. Exercitus caeli. Dan. 8. Et magnificatus est, aut crevit usque ad exercitum caeli, id est, usque ad stellas: per quas tamen veri Dei cultores significantur. Exercitus Dei, pro omnibus castigationibus, et afflictionibus quas Deus infligit Iob 19. Simul venerunt exercitus Dei, et attriverunt super me viam suam. id est, variae plagae. Sic et sequenti capite, ubi est metaphora ab externo ad spiritualem exercitum.
EXIGO, notum verbum est. Exactionem manus dimittere, Nehem. 10. pro, omnigena debita. Exactores erant, qui vel tributa, vel alia onera exigebant, quique duriter nomine tyrannorum populum affligebant. Inde fit, ut spiritualis Meschiae liberatio per abolitionem exactorum indicetur. Isaiae 9. Sceptrum exactoris in eo confregisti, Sic Danielis 11. Stabit qui loco eius transferet exactorem: id est, auferet, amovebit. Isaiae 14. Dominabuntur in exactores suos. Zach. 9. Et non transibit amplius super eos exactor. De hac re loquitur etiam Ieremias, cum insultat Babylonicis exactoribus Chaldaice: Ubi est aurum Madcheva, id est, exactio auri tributarii.
EXIRE verbum, licet notissimae significationis sit, quoad communem usum: habet tamen suos quosdam Hebraismos, de quibus dicendum est: tametsi in multis convenit cum verbo Egredi, de quo supra dixi. Admodum saepe emphaticum est, et significat alias ad bellum exire. ut Isaiae quadragesimotertio, Dominus sicut Gigas exibit. qui locus supra in Egredi est expositus. Alias vero, alioqui cum quadam authoritate, et ad rem arduam egredi significat. ut, Exibit lex de Sion, et verbum Domini de Hierusalem: Isaiae 2. Exire e medio idololatrarum, 2. Corinth. 6. est, deserta idololatria propalam sese verae religioni ac Ecclesiae addicere. Exire impium. Psal 109 Dum iudicatur, exeat impius. pro, damnatus, scilicet ex loco iudicii prodeat, non ut absolutus, sed ut damnatus. Exire facere argentum: pro, exigere. 2 Reg. 15. de indictione tributi accipitur. Exire vinum de aliquo, est edormire crapulam. 1. Sam. 25. Cum exiisset vinum a Nabal. Exire et introire civitatem. Quin et exeunti et introeunti civitatem nulla erat pax: Zachariae 8. Exire et intrare aliquem, aut alicuius exitus aut introitus sunt omnia eius negocia, omnis eius conversatio: quia res aguntur ac expediuntur exeundo et intrando in domum. Inde per synecdochen hi duo motus pro omnibus actionibus, totaque conversatione ponuntur. 2 Samuelis 3. Venit ut sciret exitum et introitum tuum. Et clarius: Et ut sciat omnia quae tu facis. Sic et in illo Psalm. 121. Dominus custodit exitum tuum, et introitum tuum. id est, te et omnes tuos conatus et actiones. Sic et Actor. 9 legitur, Erat exiens et intranscum eis in Hierusalem. De qua loquutione et supra in verbo Egredi dictum est. Exire et intrare ante populum, significat praeesse, ut supra in EGREDI dixi. Exire Deum a Hierusalem, Zachariae 2, est, eum deserere illam, non curare, non fovere. Sicut contra, in medio eius habitare, ac versari. Hoc sensu et locutione solebant Romani, obsidentes ac oppugnantes aliquam civitatem, eius deos evocare, ut ad se commigrarent, nec amplius hostibus suis contra se patrocinarentur. Sic et Tyrii ab Alexandro magno oppugnati, Herculem aurea catena vinxerant. Quin et in templo Ierosolymitano audita est vox ante ultimam destructionem, Exeamus hinc. Exitus aquarum, sunt loca palustria, aut scaturiginibus abundantia. Psalm. 107. Ponis flumina in desertum, et exitus aquarum in sitim. Idem ferme bis dicit. Egredi alicui cor, est obstupescere. Genes. 44. Sic Homerus dicit de stupore et metu orto, Cor ad genua decidere: et Germani vulgo, Es entfiel ihnen das herz. Exitus urticae, pro urticeto, ubi libenter urticae crescunt. Sophon. 2 Erunt exitus urticae: id est, desolabuntur, et crescent ibi urticae, ut solent in ruinosis aedificiis. Christus saepe in Ioanne inculcat, se exivisse a patre: id est, ab eo missum, ut carnem assumeret, et tota illa legatione, qua genus humanum redemit, perfungeretur. Posses tamen et de generatione intelligere. Longe aliter dicitur exire Cain a facie Domini. id est, excidere a favore et gubernatione eius, ut non sit in Ecclesia et populo Dei, in quo proprie Deus et eius facies versatur. Exitus alicuius regionis aut agri, sunt termini eius, quousque se extendit: qui cum transeuntur, iam ex ea exitur. Hac loquutione multum utitur Iehosua capite decimoquinto et decimosexto, in descriptione tribuum. Exire alicuius famam, nomen, aut sermonem, est divulgari, spargi de eo rumorem. Exitus, pro excrementis et latrinis, aut cloacis: 2. Reg. 10. Diruerunt domum Baal, posuerunt eam pro exitibus, usque in hodiernum diem.
EXPANDERE pallium aut alam super aliquam, est eam sibi in coniugium assumere. Ruth. 3. Ezek. 16.
EXPECTARE Deum, pro sperare in eum, crebrius et notius est, quam ut necesse sit monere. Causa significationis huius est, quia spes est revera expectatio opis divinae. Praesertim autem talem spem significat, ubi diu differtur auxilium aut consolatio, ut sit necesse magna patientia expectare opem ac praesentiam Domini, donec illucescat, ut Psalm. 27. Expecta Dominum, confortetur et confirmetur cortuum, et expecta Dominum. Ponitur autem in hac phrasi vox generalis pro speciali, quia spes est species quaedam expectationis. Expectans expectavi Dominum, Psalmo 40. pro, sollicite expectavi. Expectare verba: Iob 32. pro, expectare donec finiatur sermo, ideo mox ibidem per auscultare exponitur. Expectatio, pro re expectata, aut pro exitu eius. Proverb. 10. Expectatio iustorum laeticia, et spes
impiorum peribit. pro expectatio iustorum tandem optatum exitum consequitur. Expectatio etiam pro ipso expectato Deo ponitur. Ierem. 14. Expectatio Israelis, servator eius in tempore afflictionis. Sic Ier. 50. Peccaverunt Domino, habitaculo iustitiae et expectationis patrum eorum Domino. Expectatio et finis, pro expectato et exoptato fine. Ieremiae vigesimoquarto, Ut dem vobis expectationem et finem. id est, finem aut exitum expectatum aut exoptatum.
EXPELLERE. 2 Reg 17, Expulit eos Ieroboam de post Dominum id est, protrusit eos de vera via sequendi Dominum. Significat ergo hic idem quod seducere. Aliquando etiam in exilium eiicere, aut etiam in captivitatem abducere. Si fuerit expulsus tuus in extremo coeIi. Deut. 30. id est: Si abducti, captivi, aut exules de numero vestro fuerint usque ad fines terrae protracti aut abacti, nihilominus inde eos in patriam reducam. Sic et Nehemiae 1. Si fuerit expulsio vestra ad extremum caeli. pro, expulsi vestri aut captivi ex vobis tam procul venditi.
EXPERGISCI, per metaphoram significat seria ac laudabilia negocia strenue aggredi, deserta priori negligentia, aut quasi somnolentia. Dicitur vero tum de Deo, tum de homine. Cum Deo tribuitur, significat Deum debere abiecta omni priori mora ac cunctatione succurrere piis et laboranti iustitiae. Prius enim dum impios pro arbitrio grassari permisit visus est quasi dormire et stertere. Hae igitur duae metaphorae dormiendi aut dormitandi et contra evigilandi et surgendi, crebro admodum Deo tribuuntur per anthropopathian: duplicatus enim tropus est. Sic Psalmo 7 dicitur: Expergiscere ad me ob iudicium, quod praecepisti: id est, aggredere defensionem iustitiae ac mandatorum tuorum, et huc accurre ad me, opitulaturus mihi qui laboro ac periclitor in eo ipso opere officio ac conatu, quem mihi iniunxisti. Sic et Psalmo 35. Expergiscere et evigila ad iudicium meum et Psalmo 44. Evigila, ut quid dormis Domine? expergiscere. Caeterum cum homini tribuitur, tum plerunque significat aut veram contritionem, qua ex illa carnali securitate excitamur, ut consideratione peccatorum nostrorum, irae ac poenarum Dei perterrefiamus, et ad misericordiam Dei confugiamus. Alias, quod huic vicinum est, totam emendationem vitae in melius denotat. Sic Christus dicit: Beatus servus, quem, cum Dominus venerit, invenerit vigilantem: id est pie viventem, et in sua vocatione strenue versantem. 1 Thess 5. Ne dormiamus, sicut caeteri: sed vigilemus, et sobrii simus. Sic Rom. 13. Agnoscite tempus quoniam hora est iam nos de somno surgere.
EXPIARE aliquem, est, Deo oblata victima mundare a suo peccato aut reatu, et Deum illi iratum placare. Num. 15. Expiare animas. Exod. 30. Nihil diminuatur de dimidio siclo, qui datur in oblationem Domino, ad expiandas animas vestras. Expiationis dies. Levit. 23. et Numeri 28 describuntur dies expiationum, quibus singulari quodam studio ac zelo prae aliis temporib. poenitentiam agere, peccata expiare, et Deum sibi placare Iudaei debebant. Expiabat Aaron super cornua altaris, scilicet fundendo sanguinem, Exod. 30. Sed nimirum expiationis opus proprium est Dei ac mediatoris Christi: sicut Ezechias orat. 2 Paral. 30. Dominus est bonus, etc. expiet illum, qui totum cor suum praeparavit ad quaerendum Deum Et exaudivit Deus Ezechiam, sanavitque populum suum. Expiabatur etiam templum et tabernaculum, aliaque sacra loca et instrumenta, sive cum initio nondum erant consecrata, sive postea forte fuissent prophanata. de qua re et supra in verbo DEDICO dictum est. Sic Exodi 29 praecipitur, ut septem dies altare expietur: id est, consecretur. Aquae expiationis, Numer. 19 describuntur, quibus sua quadam ratione immundi aspergebantur, ac purificabantur. Pro voce Expiare, in novo Testamento plerunque Propitiari et Propitiatorium reperitur: quare ibi de hac voce aliquid plenius et clarius dicetur.
EXPLANARE, pro explanate et dilucide scribere. Abacuc 2. Scribe visum, et explana super tabulat. pro, explanate aut perspicue scribe.
EXPLERI, pro satiari non raro ponitur. Exod. 15. et 16. Dicitur etiam in priori loco expleri animam: id est, votum aut summum desiderium suum exatiari. tametsi haec phrasis etiam Latinis nota sit, ut in illo Poetae:
Expleri mentem nequit, ardescitque tuendo, etc.
EXPLORATUM, pro explorabile. Psalm 111. Magna sunt opera Domini, explorata: id est, explorabilia aut pervestigabilia: vel potius probata, sincera ac solida, omnibus diligentibus ea.
EXTENDERE manum, de Deo castigante aut percutiente crebro dicitur. Zephaniae 1. Extendam manum meam super Iehudam: id est, puniam. Deut. 4 dicitut Deus eduxisse populum suum in manu forti, et brachio extento: id est, potenter servante pios, et castigante impios. Inde Extensum brachium. Exod. 6. Brachio extenso redimam vos: id est, forti, et potenter agente. Inde Extensa manus, pro castigante, crebro apud Isaiam. Idem est Manus elcuata, aut brachium exertum. Extendere manum, est etiam quidvis aliud potenter operari: sicut Actor. 4. orat Ecclesia, ut Deus extendat manus ad sanationes et miracula, quo tanto magis propagetur ecius religio. Nam quae volumus perficere, ad ea manum extendimus, eisve admovemus. Aliquando Deus dicitur extendere manus, cum nos vocat ad poenitentiam: quia hoc gestu vocantes aut compellentes solent uti, ut erga cum quem vocant, manum extendant: aut etiam, cum silentium et attentionem indicere volunt. Proverb. 1 Extendi manum meam, et non fuit qui attenderet. Sic Isaiae 65. Tota die expandi aut extendi manus meas ad populum contradicentem, et inobedientem. Extendere misericordiam, est alicui beneficium porrigere aut praebere. Psal. 109. Ne sit extendens ei misericordiam, et qui misereatur pupillis eius: pro qui benefaciat. Extendere calcaneum, aut calceum super aliquem locum, ut Davidem super Idumeam, Psal. 60 et 105. significat, ea quoque loca adire et occupare. Extendere digitum, Isaiae 59, fuit tunc gestus deridentium prophetas: sicut et Extendere aut exerere linguam, Ierem. 9. Extendere funiculum super Ierusalem, aut alia loca, significat eam hostibus in praedam dividere. Nam in divisione solum fanibus dimetiebatur. Extendere super Hierusalem perpendiculum, est, eam reaedificare, Zach. 1. nam in aedificando perpendiculum, aut aliae mensurae ac instrumenta adhiberi solent.
EXTERMINARE, quasi dicas extra terminos eiicere, saepe simpliciter significat perdere, quod supra in EXCIDO monui. Saepe id dicitur etiam de abolitione posterorum alicuius. Exterminare animam incircumcisi, Genes. 17, est, non tantum aliquem eiici ex populo, aut non haberi pro Iudaeo, sed etiam simpliciter perdi, deleri ex hac vita.
EXTOLLERE, idem quod supra diximus de Exultare, crebro significat. nempe alias glorificationem, alias liberationem, perinde ac si in altum tutumque locum te Deus subduceret. Psal. 28. Pasce cos, et extolle eos usque in seculum.
EXTERNUS, alias dicitur quivis praeter Levitas. Num. primo: Si quis extraneus, quam de tribu Levi, accesserit ad erigendum aut distribuendum tabernaculum, interficietur. Alias quemvis alienum de illa familia, de qua agitur. Deuteron. vigesimoquinto; Non nubet uxor mortui extra. Quod mox exponit inquiens: Viro extraneo.
EXTRANEI sunt, vocanturque, quicunque alieni sunt a populo Dei. Colossens. 4. In sapientia ambulare erga extraneos. Sic Isaiae 1. Extranei aut alieni comedunt terram nostram, aut fruuntur ea. Inde καταχρηστιοσις dicitur alienus, quem non curamus, non amamus. Psalm. 69. Alienus factus sum fratribus meis, et extraneus filiis matris meae. Extraneum opus, Isaiae 28. Ut faciat opus suum. extraneum opus suum id est, insuetum, inusitatum. Plerunque exponunt ita, quod Deus saepe cogatur alieno opere uti, ut suum perficere possit: id est, percutere ut sanet.
EXTREMUM, varia significat, prout diversis vocibus coniungitur. Iohannis 2. Ad extrema montium: id est, infimas redices ac fundamentum montium. Extremum terrae, sunt ultimi horizontes qua longissime perspicere quimus: ibi enim nobis caelum ac terra finiri et concludi, veluti si se invicem contingerent, videntur. Aliquando tamen etiam de ultimis terris, ubi Oceano terminantur, aut ultra quas nullam noticiam habemus, haec loquutio accipitur. ut Isaiae 35. Qui subvehit nubes ab extremo terrae. id est, ex mari terminante terras, aut alioqui ex ultimo horizonte, ut nos oculis cernentes nubes ascendere iudicamus. Inde per metaphoram oculi stultorum dicuntur esse in extremo terrae Proverbior. 17. quia et gressus ipse talis est, ut quovis potius ad remotissima ac eminentissima loca intendant vagos oculos, quam in ea quae sunt ante pedes: et cogitatione quaevis potius expendant et curent, quam ea quae ad ipsos pertinent quaeque eis maxime sunt necessaria, quaeque potissimum eis agenda essent. Indicat ergo, esse tragos mente, et oculis totoque vultu ac gestu. Extremitas fratrum aut populi, alias quidem exponitur de quovis ex ea multitudine, alias de vilissimis aut ignobilissimis: ut Genesis 47, De extremitate fratrum suorum accepit: id est, quosdam. Et 1. Reg. 12. Fecit de extremitatibus populi sacerdotes excelsorum qui non erant de tribu Levi. Quod exponunt aliqui, de extremis ordinibus populi, divitibus et pauperibus. Extremificatos anguli: Hieremiae 8, Visitabo extremificatos anguli: id est, qui in finibus orbis terrarum habitant, et veluti in extremos fines a me remoti sunt. Et Hiere 49, Dispergam eos in omnem terram extremificatos orbis. id est, usque in extremos fines orbis terrarum.
EXTUNC, vel a certo tempore ibi indicato significat, vel ab antiquo. [1] Samu. 25. Fui servus patris tui extunc. id est, iam longo tempore, ab olim. Isaiae 45. Quis extunc annunciavit illud. id est, ab antiquo tempore. Aliquando simpliciter pro Ex quo ponitur. Gen. 49. Et fuit, extunc praefecit eum Dominus omnibus quae eius erant. pro, mox ut ille est praepositus rebus omnibus coeperunt omnia melius succedere, Deo omnia mirabiliter fortunante ac provehente.
EXUERE veterem hominem, exponetur in HOMINE VETERI, et in verbo INDUERE.
EXULTARE, dicitur de vehementiore laeticia quae tantopere afficiat cor, ut etiam foris quasi quodam motu corporis significetur. Latini dicunt Gestire prae gaudio: praesertim cum futurum bonum expectatur. Sic Abrahamus gestivit videre diem Christi. Tali laeticia aut gaudio vult Deus nos gaudere de suo favore, promissionibus ac beneficiis. Deus laeticiae et exultationis meae, Psalm 43 quod suo spiritu et beneficiis nos solide exhilaret. Basilius Psalm 32, super Exultate iusti in Domino, scribit: Consueta quidem ac familiaris est vox Exaltationis in Sacris literis, clarissimum quendam ac laetissimum in rectis animabus statum significans. Quod quid sit. non facile divinaveris, adeo generaliter loquitur: et fuerunt Patres omnes sermonis sacrarum literarum longe negligentissimi. Omnino exultare et gloriari in Domino, saepe veram cordis fidem pingit. [p.294]
EXURGERE, sicut et Surgere, evigilare, excitari, et similia, significat aliquam seriam ac strenuam praeclarioperis inchoationem. Nam iacentes aut dormientes nihil praeclare, strenueve agunt, aut efficiunt. Transfertur porro per anthropopathiam, ab hominibus ad Deum: ut Psalm. 68. Exurgat DEUS, et dissipentur inimici eius. Sic et Psalm. 2. Exurge Domine, serva me DEUS meus. Psal. 59. Exurge in occursum meum, et vide. Psal. 12. Propter miseriam inopum, et gemitum pauperum nunc exurgam, dicit Dominus. Caeterum Psal. 57 semet excitat hisce verbis David, ad celebradum DEUM: Exurge gloria mea, exurge nablum et cithara: exurgam diluculo.
F
FABER, latius videtur in Sacris literis, quam in Latino sermone, patere. Significat enim ferme quemvis manuarium artificem, qui grandiora et laboriosiora opera fabricat. Zachariae 1. Quatuor fabri nominantur quatuor angeli, fabrorum formam habentes.
FABULA, alias significat quodvis inane figmentum, aut etiam humanam (ut ita dicam) constitutiunculam, vel traditiunculam: ut Tit. 1. Non attendentes Iudaicis fabulis. Sic Petrus 1. cap. 2, negat se aliosque Apostolos sequutos esse in praedicando Christo, arte compositas fabulas. Porro esse, fieri, aut tradi in parabolam, proverbium, et fabulam, Deuteron. 28, 1. Reg. 9, et saepissime alias significat, aliquem horrendis modis castigari, aut etiam prorsus perdi, ac veluti in exemplum poenarum toti generi humano proponi, ut omnes habeant quod mirentur, ac metuant, vel etiam rideant ac exagitent, et denique sit ille ita castigatus cantilena ac fabula vulgi.
FACIES vox admodum multum usum habet in Sacris literis, variique inde Hebraismi per diversos tropos deducuntur: de quibus aliquid ordine agendum est. Primum igitur Facies, si coniungatur cum מן Min, A vel Ab, De, saepe tantum est praepositio A vel Ab, aut propter: ut, A facie gladii aut belli fugere. Psal. quinquagesimoquinto: Clamo a facie angustiae impii. id est, propter tribulationes ab impiis illatas. Tametsi illud A FACIE, simul aliquam singularem energiam aliquando habeat. Pingit enim ipsam speciem mali aut causae, quasi ante oculos. Genesis 6. Repleta est terra iniquitate a facie eorum. A facie Sarae ego fugio, Genesis decimosexto: Isaiae septimo habetur: Derelinquetur terra, quam tu exhorres, a facie duorum regum ipsius. Ego illud A facie, cum Derelinquetur potius connecterem, quam cum Exhorreo. Dicit enim, deserendam aut devastandam esse terram illorum hostilium regum, quas terras aut hostilia regna horrebat Achazus rex. A facie, aliquando coram: ut Deuteronomii octavo: Perditurus est â facie vestra. id est, ante vos. Isaiae 24. Expulit Amorraeum a facie nostra. id est, ante nos. Iudicum 5. Montes fluxerunt a facie Domini. id est, eo adventante, eisve insidente. 2 Paralip. 34. Humiliasti te a facie Dei. id est, coram. Sic si coniungatur cum ל aut ב lipene aut bi pene, item Alpene, itidem praepositio est significans coram, aut ante. Facies Dei ampliorem quandam praesentiam ac providentiam circa aliquem significat, sive in bonam aut malam partem, sive ut ille puniatur, sive etiam ut ei a Deo benefiat. Cum in malam partem accipitur, significat iram, indignationem et poenas, ut Psalmo 33. Facies Domini in facientes mala. id est, ira et castigatio. Psalmo 68. Sicut liquescit cera a facie ignis, sic pereant impii a facie Dei. Sic Psalm. 9. Cum revertentur retrorsum inimici mei, peribunt a facie tua. id est, tu perdes eos ira tua. Levitici 17. Obfirmabo faciem meam contra animam illam. pro, irascar ei vehementer. Psal. 51. Absconde faciem tuam a peccatis meis pro,
ne observes, neve ea respiciens irascare mihi. Sic Psalmo 10. Abscondit DEUS facies suas, ne videat unquam. id est, non curat nostras iniurias, aut miserorum calamitates. Contra saepe etiam in bonam partem accipitur de favore Dei Deuteronomii 32. Ostende nobis faciem tuam Domine, et salvi erimus. Psalmo 17. Satiabor facie Dei, cum expergefactus fuero. id est, post resurrectionem perfruar tuo aspectu ac favore. In hunc sensum dicit Dominus, Angelos puerorum videre quotidie faciem patris. id est, summo eius favore frui. Psalmo 102. Ne abscondas faciem tuam a me. Psal. 13. 30. 44. Hierem. 33. Quod est vel irascentis, vel negligentis aliquem. Psalmo 16. Saturitas gaudii cum facie tua. id est. cum noticia et favore tuo. Psalmo 26. Faciem tuam Domine requiram. id est, favorem ac opem tuam. Psalm. 11. Aspicit rectum, facies eius probat. Aliquando in genere providentiam, praesentiam et iudicium Dei significat. ut cum dicitur aliquis ante faciem Dei ambulare: id est, ipsi Deo servire, ei conari placere, ac probari. Vicina huic significatio est, cum aliquis dicitur consulere faciem Domini: id est, ipsam providentiam, praesentiam, ipsummet Deum: 2. Regum 21. 1. Sam. 13. Sic Danielis 2. Et misericordias petierunt a facie super secreto illo. id est, ab ipso Deo; Psalmo 17. A facie tua iudicium meum prodeat. pro, a te. 1. Paralip. 29. Misericordia et divitiae a facie tua. pro, a te. Sic saepissime alias. Saepe etiam de homine iisdem ferme significationibus vox haec usurpatur. Deuteronomii 20. Atteritis populum meum, et facies pauperum commolitis. id est, ipsos pauperes ac miseros contumeliose affligitis, perinde ac si in faciem eos caederetis. 2. Paral. 7. Et oraverunt, et exquisierunt faciem meam. id est, me aut favorem meum, ut supra. Facies senum non honoraverunt, Thren. 5. Sapientia hominis illustrat faciem eius, Ecclesiast. 8. id est, tum exhilarat, tum et glorificat eum. Facies tua vadat ad bellum. 2. Samuelis 17. pro, ipsemet praesens esto in conflictu. Contra autem, a facie Domini dicitur fugere Ionas, cum extra Ecclesiam ad Ethnicos perfugit, putans ibi nullam esse curam, praesentiam aut providentiam Dei, nec eum sibi illic fore molestum, aut flagitaturum ut proficiscatur in Ninive. Sic Cain dicit: A facie tua abscondar, et interficiar. id est, extra tuam curam ac providentiam, destitutus omni tua ope aut praesentia: ut hic facies ferme idem significare videatur, quod Ecclesia, aut ministerium et regnum DEI: sicut et praesentia Dei in arca, eius facies dicebatur. Sic orat David, inquiens: Ne proiicias me a facie tua. id est, ne desinas me curare, et in tua providentia habere. Exodi 33. Si facies tua non ierit nobiscum, ne eduxeris nos de loco. id est, nisi tu ipse singulari cura et providentia nobis in via voles adesse. Psalmo 31. Abscondes eos in abscondito faciei tuae. id est, singulari cura ac providentia contra impios. 2. Regum 17. Abstulit eos a facie sua. Domum, quam sanctificavi nomine meo, dimittam a facie mea: 1 Regum 9. Faciem alicuius placare, Genes. 32. pro, ipsum: non tamen sine emphasi. Aliquando amplissimam quandam cognitionem Dei significat. Sic interpretantur aliqui illud Num. 12. quod ore ad os, aut facie ad faciem Moyses sit cum Deo loquutus: de qua phrasi dicetur in fine huius vocis. Sed Exodi 33. negat ei visionem faciei, et tantum tergum suum se illi monstraturum pollicetur: ubi forte illam summam agnitionem ei negat, qua in altera demum vita fruemur: de qua Paulus dicit, quod nunc quidem eum agnoscamus velut in speculo, sed in altera vita simus eum a facie ad faciem visuri, aut (sicut Iohannes dicit) sicut est. Aliqui tamen locum Exodi interpretantur de imperscrutabili Dei essentia, de qua etiam plerique intelligunt illud dictum Dei: Non videbit me homo, et vivet. Simili locutione et Iacob dicit; Vidi Dominum a facie ad faciem, et salva facta est anima mea, etc. de uberrima scilicet quadam revelatione Dei. Faciem susscipere, et agnoscere, item In factem alicuius respicere (alias vertunt Personam accipere) est loquutio forensis, ubi cum tantum causa, aut veritas, aut falsitas rationum utriusque partis respicienda esset, iniquus iudex respicit faciem hominis, non causae: accipit dignitatem alterutrius litigantis, neglecta bonitate aut pravitate rationum, aut causae. Psalmo 82. Usque quo iudicatis iniquitatem, et faciem peccatorum sumitis? Sic Deuteronomii 1. Proverbiorum 24. 26. Sic quoque accusantur sacerdotes Malachiae secundo, quod in lege agnoverint faciem: id est, non perinde amicos aut potentes arguerint, vel etiam potentibus seductoribus sese non opposuerint. et contra Christus laudatur, quod docendo in nullius faciem respiciat: id est, pronunciet, ac tueatur veritatem, et reprehendat vitia ac errores, nullius potentis aut imbecillis habita ratione. Deus quoque negatur esse acceptor personarum, Romanorum secundo: id est, perinde ac ex aequo omnes credentes, nobiles et ignobiles, doctos, sapientes, praestantes, ac cuiusvis gentis iudicare. Qua sententia moti Synergistae, ignarique quidnam sit proprie prosopolepsia, perperam inde pro libero arbitrio argutantur, atque ita ex falsissimae definitionis principio maximum errorem liberi arbitrii contra manifestam veritatem statuunt. Dicunt enim: Prosopolepsia est, dare aequalia inaequalibus, aut contra, sive bona ac praemia, sive mala ac poenas. Verum haec definitio nimis late patet, ac restringenda est. Prosopolepsia enim est proprie, cum aequalia in aequalibus, aut contra, bona aut mala, praemia aut poenae dantur, tunc, cum Deus aut alius iudex praemia aut poenas secundum certas leges, vel iura, ex debito aut veluti in iudicio quodam distribuit: non autem, ei sua sponte dona sua pro arbitrio liberrimaque beneficentia ac liberalitate donat. quam prosopolepsiam Deus de se consitetur Romanorum nono: et in parabola eorum qui laborarunt in vinea. unicuique enim, praesertim autem Deo, quod suum est, liberum licitumque et, largiri, cui ipsi libet: cum nulli id debeat, sed sua sponte, proque libitu donet. Hinc igitur manifestum est, Synergistas in ipso statim principio aut ostio (iuxta proverbium) a veritate aberrare. Facies pro externa specie, splendore, aut fuco rei, qui opponitur nativa bonitati intus latenti, secundum quam Deus iudicare solet: ut 1. Samuelis decimosexto: Ne respicias vultum aut faciem eius, dicit Deus Samueli, quaerenti inter alios Isai, quem nam Deus velit in regem inungi: quia homo respiciat faciem aut speciem, sed Deus respicat cor. Item Dominus dicit, Nolite iudicare secundum faciem, sed iustum iudicium iudicate: Iohannis 6. Facies caeli, terrae, aut abyssi, in eadem ferme significatione, pro constitutione, habitu, aut externa specie accipitur Matthaei 16. Faciem caeli potestis iudicare. Genesis Fons irrigabat universam faciem terrae. Sic Numer. 23: Qui respicit contra faciem Iesimon: id est, versus superficiem eius loci. Sic super faciem Sodomae perrexit pro, eo versus, Genesis 18. Dominus subvertet faciem terrae, Isaiae vigesimo quarto: pro, mutabit ideam, aut formam, seu speciem praesentis status. Lumen uultus aut faciei Dei, plerunque de favore Dei accipitur: sicut et apud Latinos Serena facies. Nam quibus irascimus eos nubilo ac torvo vultu respicimus. Danielis 9. Illustra faciem tuam super sanctuarium tuum. id est, sis propitius. Illumina faciem tuam super servum tuum, Psalmo 31 80. 119. Sic et de hominibus usurpatur, In hilaritate faciei regis vita: Proverbiorum 16. pro, cum ille est propitius subditis, hoc illorum eximium bonum et magnum gaudium est. Quaerere faciem Salomonis, aut regis: id est, cupere eum videre, ei supplicare, 1. Reg. 10.
Multi quaerunt faciem dominantis: id est, cupiunt ei esse intimi, aut alioqui impetrare ab eo quod petunt. Faciem operire adipe, est, suaviter semet saginare, aut alioqui potentem fieri. Iob 13. Faciem alicuius suscipere, aliquando significat exorari ab eo, dari locum precibus eius: ut Genesis 19. Etiam in hoc suscepi faciem tuam. scilicet, in servanda Zoar, et Genesis 32, Forte suscipiet faciem: id est, fiet mihi placatus, exaudiet me. Sic Proverb. 6. Non suscipiet zelotypus faciem muneris. Ex hac significatione est, quod graves et authoritate praeditos viros Ne sui panim, susceptos aut levatos facie vocant: id est, qui facile impetrant, efficiunt et obtinent sua autoritate, quod petunt. Deprecabuntur faciem tuam multi: id est, coram te fient supplices, vultum tuum intuentes, ut eis innuat. Iob 11. Contra autem, Avertere faciem, est, non admittere preces. Psalmo 132. Ne avertas faciem uncti tui. id est, ne averseris eum, excipe eum amanter, et exaudi. Sic mater Salomonis dicit ad filium: Ne avertas faciem meam. 1. Regum 2. Facies DEI, pro arca, aut loco cultus aliquando ponitur: vel potius pro ea praesentia, qua ibi DEUS erat, sicut promiserat. Sic faciem DEI videre dicuntur sacerdotes, quia coram arca versabantur. Non videbis faciem meam vacuus, Exodi 23. Eodem modo dicitur, Non apparebis vacuus coram me. Inde Panes facierum, quos vocant propositionis: quia ante aram, seu coram Domino, ac in praesentia eius stabant. Quaerite faciem Domini semper, et, Requisivit David faciem Domini: id est, oraculum, quod erat in arca. Ante faciem aut coram aliquo aliquid esse, significat, in eius potestate. ut Genesis 24. Coram te est Rebecca, uti supra in CORAM exposui. Ante faciem expelli, Hieremiae 49. Expellemini unusquisque ante faciem suam. id est, quo eum sors detulerit versum, ac fugientem seu ab ductum in aliquam nationem, ab aliis captivis Israelitis diversam. In faciem alicuius spuere, contumeliae extremae est. Numer. 12. Si pater in eius faciem spuisset. Dispergam stercus super facies vestras, Malachiae 2. pro, patiar vos summo probro affici. Faciem suam statuere, ponere, obfirmare, significat certum propositum animi: quod sicut corpoream faciem homo eo vertit, quo vult ire, aut aliquid agere: sic et animus eiusdem ad suum opus vertitur, aut intentus est. Aliquando tamen etiam ipsum motum corporis simul complectitur. ut 2. Regum 12: Statuit faciem suam ut ascenderet contra Hierusalem. Hieremiae 42. Si vos ponendo ponetis facies vestras proficisci in Aegyptum Ezechielis 21. Fili hominis, obfirma faciem tuam versus Theman. id est, loquere, propheta, age contra eos. Ibidem 6. Pone faciem tuam. Sic et Luc. 9, Faciem suam obfirmaverat, ut iret Hierosolymam. Dan. 9. Dedi faciem meam. Ponere faciem suam super aliquem in malum. Hieremiae 21, significat hostiliter aggredi et affligere aliquem. Ezech. 14. Statuit faciem suam, et posuit in confusionem. 2 Reg. 8. pro, avertit. Facies fortis: pro, perfricta. Dan. 8. Surget rex facie forti. pro, impudenti. Sic et Deut. 28. Sic et Latini Os durum, pro impudenti ponunt. Ezech. 2. 3. Sic, Roborat impius faciem suam: Proverb. 21. pro, obfirmat pertinaciter malitiae ac impietati adhaerendo, nec cedendo veritati et verbo Dei eum arguenti. Videri ad faciem, aliquando congredi et confligere significat. 1 Regum 14. Facies belli. 1 Paralip. 19. Facies belli est ad me ante et retro. id est, ex omnibus partibus imminent mihi instructae acies. In faciem alicui resistere, Galatis 2. Sigularem quandam emphasin habet. nam et aperte ac serio, valideque et coram alicui repugnare ac contradicere denotat. Faciem operire, deprimere, aut deiicere, est maeroris et pudoris signum. Psalmo 44. Et faciem meam opprobrium. obtexit. Esther 7. Facies Haman erat operta. 1. Samuelis 15. Et caput ei opertum. Faciem ponere inter genua, videtur gestus fuisse supplicum. Sic enim Helias orat. 1 Reg. 18. Contra Levit. 20, Erecta facie incedere et faciem levare, pro exhilarari accipitur. Faciei agnitio respondet aut testatur contra eos, Isaiae 3. pro, accusat eos de suis sceleribus. Sic et Oseae 6. Testificabitur superbia eius in faciem eius. Absconsio faciei ab aliquo, Isa. 53 dicitur de Christo, quod fuerit quasi absconsio faciei ab ipso, exponit autem semet propheta mox, quod fuerit Meschias adeo contemptus, ut nemo eum desideraverit: id est, nemo eum videre, aut pro amico ac Domino agnoscere voluerit. Sicut alibi queritur Psaltes, se esse amicis ac fratribus ignotum, et exterum. Absconsio igitur faciei est is, a quo omnes suam faciem avertunt. A facie ad faciem cum aliquo loqui aut versari, nonnihil obscuritatis habet, praesertim cum ad DEUM refertur. Nam Deut. 5 legitur, quod Deus sit loquutus a facie ad faciem cum populo Israelitico, ubi nimirum intelligitur tantum illa externa species aut visio, qua Deus in nube apparuit toti populo. Sed Deut. 34 dicitur, non surrexisse post Moysen alium prophetam, quem Deus sic nosset a facie ad faciem: id est, cum quo Deus adeo familiariter versatus esset, ut cum Moyse. Sic et Num. 12 dicitur, quod Deus cum Moyse loquatur a facie ad faciem: id est, tum familiariter, tum amplissimam quandam sui noticiam ei communicando. Additur ibi explicatio in verbis, Sicut amicus cum amico, qui se coram aspiciunt. Faciei angelus. Isaiae 63, dicitur angelus faciei Dei servasse et liberasse populum Israeliticum: ubi credo necesse esse intelligi ipsum filium Dei, qui solus fuit illa petra, comitata Israelitas per desertum, teste Paulo 1. Corinth. 10: quique non tantum ideo sic vocatur, quod sit patri intimus, sed etiam quod sit imago substantialis invisibilis patris. Vident quidem, teste eodem Domino, omnes angeli, etiam minimorum pusillorum custodiae deputati, faciem patris: sed tamen non proprie referunt faciem patris, non sunt eius imago, splendor, character, lumen de lumine. Possis etiam intelligere de effectu aut patefactione, quia solus ex sinu patris nobis protulerit veram ac plenam patefactionem, solus est ostium ad patrem: Qui illum videt, is et patrem videt. Ideo forte Deus dicit Moysi Exodi 33, Facies mea vos praecedet: id est, filius meus, imago mea. Sic in Propheta ait Deus: Ecce ego mitto Angelum, qui praeparet viam faciei meae. id est, meo filio seu Meschiae. Forte etiam illud toties inculcatum quaerere faciem Dei, significat allegorice quaerere hunc angelum faciei, nempe Meschiam. Sicut Psalm. 27 dicitur, Quaerite faciem meam, faciem tuam quaeram: Satiabor vultu tuo, cum expergefactus fuero. Angelus igitur liberans ab omni malo, est Christus ipse, qui postea in arca sedit, et dictus est facies Dei. Faciei salutes: Psal. 42, Confitebor ei salutes faciei meae. vel, O salus faciei meae, et Deus mi, qui liberando caves ne pudefiam, sed laetus et confidens adversarios exporrecta fronte intuear. Facies flammarum facies eorum, Isaiae 13. id est, ob pudorem flammeum colorem imitantur: sicut et vulgo describuntur erubescentes, Er war rot wie ein feuer. Sicut et albescere et pallescere faciem, pro pudefieri, Isa. 29. Facies redigi in nigredinem, est metu contabescere, Nahum 2. Sic Christus dicit, Pharisaeos obscurare facies suas, ut inde appareat, eos se tum ieiunio, tum etiam dolore de peccatis macerare. De qua phrasi postea in voce OBSCURUS. Coram facie alicuius aliquid esse, est idem quod eius iudicio. ut Isaiae 51, Vae sapientibus in oculis suis, et coram facie sua prudentibus. Concidere faciem alicuius, aliqui pro erubescere interpretantur: Gen. 4 de Cain dicitur. Videtur autem potius iram ac dolorem, secum de iniuria ac vindicta perpetuo cogitantem, significare. Solent enim tristes et cogitabundi perpetuo vultum in terram demissum habere. Sic Annae matri Samuelis dicuntur fuisse facies, dum tristis fuit: postea vero, cum fiducia
impetratae promissionis exhilarata est, negantur ei amplius fuisse facies. ut omnino Facies ibi magnum moerorem denotent Nam etiam illud prius, Dedit partem unam facierum: puto ad mulierem esse referendum, quod moerenti dederit unam partem, seu quod illa unica pars ei excitaverit facies aut moerorem, dum alteri multas partes dari ob liberorum copiam vidit: quam in partem illa non comedit, sed tristis flevit. Textus Genesis 4 semet explicare videtur: Et iratus est Cain valde, concideruntque facies eius. Sic publicanus orans, non audebat attollere faciem suam. Contra, Levare faciem, est Iaeto animo ac corde homines intueri. Iob 22. Tunc in omnipotente delectaberis, et elevabis ad Deum faciem tuam: id est, bona conscientia laetoque vultu. Si te percussero, quomodo levabo faciem meam ad Ioab fratrem tuum? 2. Samuelis 2. pro, audebo eum posthac intueri. Sic Iob 11. Tunc elevabis faciem tuam a macula. id est, tunc liberatus peccato, et purgata conscientia, laetus levare audebis vultus ad Deum ac homines. Avertere faciem alicuius. pro, sustinere repellere, aut resistere alicui. Isaiae 36. Quomodo avertes faciem unius ducis e servis regis? id est, quomodo poteris ferre aut sustinere eius impetum? Videre faciem regis: pro, esse ei familiarem, intimum. Quinque viros ex iis qui videbant faciem regis. 2 Reg. 25. pro intimi erant regi.
FACERE, varias significationes, huic linguae quam aliis usitatiores habet. Facere linum, sericum, aurum, argentum, aes, lignum: pro fabricare, aut operari aliquid ex hisce materiis. Isaiae 19. Iudicum 8. Et fecit illud Ephod. pro, ex eo auro fecit Ephod. Hieremiae 18. Et fecit illud vas aliud. pro, ex eo luto reficto aliud vas finxit. Facere, aliquando habet singularem emphasin, et significat potenter et feliciter aliquid peragere. ut Psalmus 137 habet: Commenda viam tuam Domino, et ipso faciet. id est, rem conatumque tuum, seu id quod desideras, potenter ac ex voto peraget. Sic Danielis octavo. Et veritatem proiiciet in terram, et faciet, et feliciter succedet illi: ubi Faciet, pro eximio ac prospero successu, aut etiam audaci conatu accipitur, quod pro arbitrio aget. Sacrificare notat Exodi 10: Ut faciamus Domino Deo nostro pro, sacrificemus. Sic 1 Regum 18, Facere bovem. et Psalmo 66, Faciam boves et hircos: id est, sacrificabo. Prorsus videtur convenire haec phrasis cum illa Latina,
Cum faciam vitula pro frugibus, ipse venito: et cum Graeco ῥέξω. Detestandi vero sunt seductores, qui illud Christi, Hoc facite in mei memoriam, exponunt Offerte. cum id D. Paulus disertissime de Sacra coena, aut totius Ecclesiae communione explicet. 1, Cor. 11. Facere pro operari Ruth 2. Ubi collegisti hodie et ubi fecisti? Exodi 5. Aggravetur opus super eos, et faciant in eo. id est occupentur, habeant plus satis quod agant. Sic 1. Reg. 20, Cum servus tuus faceret hic et illic, ipse non fuit. pro, cum esset occupatus, expediretque modo hoc, modo illud. Nehem. 4. Altera pars iuvenum in opere faciebant. pro operabantur. Facere praeceptum, pro violare. Levit. 5. Si anima peccaverit, et fecerit unum ex praeceptis Domini, quae fieri non debent, etc. id est, violaverit unum ex praeceptis Dei. Quod unusquisque fecerit, recipiet. id est, sui operis vitaeque bonae aut malae praemium. Facere pro acquirere, sicut et Latini Facere rem, aut facere quaestum, Gen. 12. Animas, quas fecerunt in Charan. Gen. 30, Et nunc quando faciam etiam ego domum mihi. pro, acquiram aliquid mihi. Sic 1. Reg. 1. Fecit sibi currus et equites. pro, praeparavit, acquisivit. Facere pecudes, Ezech. 34. Deut 8, Deus fecit mihi substantiam hanc. Creare Gen. 1. 2, Omne quod fecit, erat bonum. et mox: Cessavit die septimo ab omni opere, quod fecit. Coquere, aut parare. Gen. 18. Et festinavit facere haedum. Sic 1. Sam. 25, Tulit duos ut res vini, et quinque arietes factos. id est, paratos, coctos, aut assatos. Exgere, Graecismus est. Lucae 3. Nihil ultra constitutum faciatis. pro, exigatis. Facere aliquem in gentem magnam: id est, dare ei amplam posteritatem. Gen. 21. Numer. 3. Facere ad manipulos, Genes. 41. Fecit terra septem annos ad manipulos. id est, ut singula grana integrum manipuli proferrent: sicut egomet vidi, et habeo culmos 60 et unica radice, atque ita ex unico grano enatos. Facere salutem, pro, opem ferre, aut liberare. Exod. 14. Videte salutem Domini, quam faciet vobis hodie. id est, liberationem. Sic [2.] Reg. 25. Dominus fecit salutem in Israel id est, liberavit populum suum. Faciam te sanguinem Ezech. 35. pro, occidam, aut curabo te interfici. Pom saepe verbum Sum, es, est, versum est per Fieri. Exod. 15 Factus est mihi in salutem Factus est spiritus Domini super aliquem, aut Factum est verbum Domini ad aliquem De talibus exemplis, in verbo SUM agetur. Facere cogitationem super peccatis suis, Ezech. 16. id est, agnoscere et dolere de suis peccatis. Facere transire vocem, Exodi 36. pro, publice divulgare aut mandare. Facere aliquo foetere, Gen. 34. pro, infamem aut exosum reddere. Facere misericordiam aut beneficentiam, Genesis 24. pro, solidam, sinceram, ac veram beneficentiam: de qua phrasi in voce MISERICORDIA, et VERITAS. Facere iudicium et iustitiam, videtur esse phrasis forensis: et prius quidem significare veram ac legitimam cognitionem controversiarum inter partes, quam iudex ordine matureque facere debet, et non impedire aut differro litigantes, aut etiam pati involui imperitiores: posterius vero, constantem et maturam exequutionem. Porro ex foro ad communem vitam et cuiusvis hominis facta transfertur. Singuli enim et iudicare vere de omnibus rebus, et easdem iuste tractare aut exe qui debemus: sicut et Aristot. praecipit, ad rectas actiones tum iudici verum, tum appetitionem voluntatis sanam requiri Psalm. 9 dicit David de Deo, Fecisti iudicium meum id est, exequutus es: vindicasti me de adversariis, contra omne ius me opprimentibus. Sed de hac quoque phrasi in vocibus IUSTITIA et IUDICIUM. Illud tantum adhuc annotetur, quod saepe de aliquo, praesertim rege aut gubernatore dicitur, quod fecerit iudicum et iustitiam: ubi haec phrasis non ita accipienda est, quasi ille nunquam peccaverit, aut absolutissime omne perfecerit: sed quod plerunque recte egerit, et certe stadium ac desiderium recte agendi habuerit. Sic quoque quod aliquis fecerit legem et praecepta, 2. Reg. 18. 10. 22, Eodem referatur et loquutio, Facere voluntatem patris: quod cum de Christo quidem dicitur, plenissimam obedientiam significat: cum vero de piis, tum tantum stadium conatumque obediendi Deo. Contra autem, Facere malum, significat non tantum peccare, sed etiam studium male agendi habere. Facere cum Deo, 1. Samuelis 14. id est, Deo regente et perficiente. Cum Deo Ionathan hodie fecit. id est, hanc tantam victoriam Deo cum reges te consequutus est. Facere virtutem. In Deo faciemus virtutem: id est, ipso nos regente ac corroborante, praeclara opera faciemus. Facta est coena Ioan. 13 pro coepta. Sic Ioan. 1. Gratia et veritas per Christum facta, id est, coepta est communicari, aut contigit nobis, vel etiam parta est. Facere in manu excelsa, Numer. 15, in malam partem accipitur: pro superbe, arroganter, et contumaciter peccare. Anima quae fecerit in manu excelsa, exciadetur. id est, quae superbe et contumaciter peccaverit Facere aliquid in aliquid: pro, ex aliquo aliquid. Sic supra in DARE, Dare aliquid in aliquid, diximus. Isaiae 44, Residuum eius fecit in deum. pro, ex residuo trunco fecit dei aut idolum, seu residuum truncum convertit in idolo Facere pedes aut barbam, 2. Samuelis 1. Non fecerat pedes suos, nec labium a die qua, etc. pro, non aptaverat, laverat, raserat. Sic faciat, Sic addat Deus, fuit eis formula,
iuramenti, aut dirae imprecationis, quam tamen vel mali ominis, vel etiam blasphemiae vitandae gratia generali noce exprimere maluerunt. 1. Regum 2. Facere uota, pro, adimplere Ieremiae 44. Factum desiderium dulce est animae, Proverb. 13 pro, desiderata aut optata res, cum contingit. Factus est molens, Iudicum 16, pro molebat in domo vinctorum. Factor veritatis. Proverb. 12. In factoribus veritatis beneplacitum est Domino. pro, Dominus amat et fovet eos qui veraces sunt, qui verae doctrinae et aliis rectis ac sinceris actionibus dediti sunt. Facere tempus, Actor. 18. pro transigere aut absumere. Facere aliquos: pro, sibi deligere, constituere. Marci 3. Tunc fecit sibi duodecim qui manerent cum eo, et quos ablegaret. Fecit eum aspicere, Marci 8. pro, iussit eum denuo respicere, visum suum experiri. Factores legis iustificabuntur, Rom 2. pro effectores, qui integre et plane eam faciunt. Verum Iacobi 1, Estote factores, non auditores legis: de studio et conatu obediendi dicitur.
IN FALCES contundi lanceas, Isaiae 2, est instrumenta bellica mutari in rustica seu pacis instrumenta, et bellum verti in pacem. per signum enim, res signata denotatur, Metonymice.
FALLERE, pro deesse, deficere, disparere. Threnorum 1. Vocavi amicos meos, sed ipsi fefellerunt me. id est, nulli usquam fuerunt, desierunt superesse. Sic, Aquae eius non fallent aut mentientur: pro, suppetent, aderunt.
FAMILIA, varia significata habet. Aliquando tantum eos complectitur, qui in una domo sunt: ut Psal. 46. Aliquando eos omnes, qui eiusdem sanguinis aut cognominis sunt: ut, domus aut familia Fabiorum. Aliquando totam unam gentem, aut tribum: ut Iudicum 18, De tota tribu Dan. Denique Genesis octavo dicitur, Iuxta familias egressae sunt animae de arca. id est, iuxta species egressa sunt animalia. Psal. 7. Ponit familias ut oves id est perinde molliter curat, pascit et fovet.
FAMES duplex est: corporalis, rerum ad victum necessariarum: et metaphorica, aut spiritualis, audiendi verbi Dei, aut cognitionis divinae: de quib. ordine agemus. Famis viri, pro famelicis, Isaiae 5. Viri gloriae eius sunt viri famis, et multitudo eius arida siti. Fame comburi dicuntur homines, depascente naturali calore ipsum humidum radicale, cum ei alimentum cibi non suppeditetur. Hinc talis nigredo a famelicis contrahitur, ut dicas eos revera adustos, aut in fumo torrefactos esse. Deut. 32. Combusti erunt fame, et comesti aegritudine. Famem vocare super terram, Psalm. 105. Gen. 41. Et famem congregare super aliquos, Ezech. 5, est, magnam caritatem annonae per sterilitatem efficere. Idem valet et, Tradere aliquem in famem. Hiere. 18. Famelici cessarunt, 1. Sam. 2. scilicet locare suam operam, famulari aliis: seu, nulli amplius fuerunt famelici. Fames spiritualis est, cum vel deest copia verae et sincerae doctrinae, cuiusmodi Amos 8 Deus populo minatur, inquiens, se adducturum famen et sitim audiendi verbum Dei: vel cum alioqui homines contriti, et alii vere pii, aut remissionem peccatorum quaerunt ac sitiunt (de quib. dicit Isaias, Omnes sitientes venite ad aquas: et diva Virgo canit, Esurientes implevit bonis et divites, id est securos, dimisit inanes) aut denique cum pii esuriunt aut sitiunt iustitiam Dei, seu cupiunt meliorem statum religionis et Ecclesiae, quos saturandos esse Christus affirmat.
FAMULARI famulatu servi: Levi. 25. Iubet uti Deus empto Iudaeo, ut mercenario, non ut mancipio: quod praeceptum etiam Cicero repetit. Non opprimas servitute famulorum: id est, non duriter tractes ut mancipium. Sed famulus, παιδίον, puer, aliquando etiam honestioribus servis, atque adeo liberis tribuitur: de quo in voce PUERI.
FASCICULUS vitae. 1. Sam. 25, videtur esse idem quod liber viventium, aut certe manus Dei (ut Christus et D. Petrus loquuntur in novo Testamento) in qua potenter custodimur, et ex qua nemo nos rapiet. Inquit autem ibi Abigail: Si enim surrexerit aliquando homo persequens te, vel quaerens animam tuam, erit anima domini mei custodita quasi in fasciculo viventium apud Dominum Deum tuum. Porro inimicorum tuorum anima rotabitur quasi in impetu et circulo fundae, quae sane pulchra similitudo et hypotyposis est.
FASCINUM in uno tantum Scripturae loco, Gal 3, reperitur. Venit autem a verbo Graeco βασκάινω, quod a ϕάεσι κάινειν deducunt, quod est (ut vulgo existimatur) noxiis oculis laedere, praesertim pueros, et brutorum etiam teneros foetus, non sine aliqua efficacia diabolicae malitiae aemagiae. Haec opinio apud Roman. Graecos et Barbaros fuit, estque etiam nunc. Ideo vulgo mulierculae collaudantes puerulos de forma aut valetudine, simul addunt bonam precationem. Paulus porro ab externa et corporali ista laesione maleficorum, sive per oculos, sive per incantamenta, transtulit ad spiritualem laesionem, quae fit per falsam doctrinam ac seductores: ubi ita homines potenter operante satana incantantur et dementantur, omnique vero ac sano iudicio ac timore Dei privantur, ac ita in suo errore constabiliuntur, ut (sicut Paulus loquitur) sint plane subversi, a semet damnati, et spiritu vertiginis laborent. Vides tantam esse huius diabolici veneni aut fascini vim, ut tandem multi etiam carnali aut naturali iudicio priventur: sicut etiam nostri temporis Fanaticorum exempla, ut Anabaptistarum et similium testantur. Sed de hac voce et re prolixius Lutherus in Galatis, et Erasmus in Annotationibus.
FATUUS. Inter laesiones quibus irati proximum laedunt ponit Christus Matth. 5, etiam vocem Fatuus. Complectitur autem ibi ea vox omne genus conviciorum, ac maledictorum, quae proximo praeter meritum maloque animo irati ingerere solemus. Porro quod Christus vocat Fatuas virgines, quae non attulerunt secum oleum, exponetur in voce STULTI. Nam revera eadem vox in Graeco, et etiam significatio est.
FAVUS, interdum per metaphoram pro quovis alimento, aut alia etiam re longe suavissima ponitur. Hinc Salomon dicit, Animam saturatam calcare favum, at famelicae animae omne amarum dulce est: id est, abundantes, ac veluti pertaesos nauseare, aut non curare aliqua alio qui optima beneficia: sed egentibus, etiam minus lauta esse gratissima. Favum stillare dicitur adultera, Proverb. quinto: pro, blandissime loqui, et suis blandimentis capere suum amasium, cum tamen interea ei extremum exitium paret. Sic et Proverb. 16. Ut favus mellis sunt eloquia pulchritudinis. id est, tam gratus ac suavis est elegans sermo, ut optimum mel. Sic et verbum Domini dicitur Psal. 19, esse dulcius favo mellis.
FEL, ut est liquor amarissimus, ad haec irae et commotionis a per metaphoram vel metalepsin significat virus satanae, aut nativam malitiam, aut corruptionem cordis, quae semper erga Deum et proximum est acerba et amara: erga neutrum sane est suaviter affecta, eive bene cupiens, quin potius contra utrunque scelerata consilia meditatur ac machinatur. Significat igitur Petrus, cum Actor. 8 dicit, Video te esse in felle amaritudinis, et vinculo iniustitiae: Simonem magum nec renatum esse, nec pristinum suum sceleratum animum ulla ex parte immutasse in melius: cum tamen simulet se esse Christianum, et de priori venenata malitia resipuisse. Significat alioqui vox fellis ראש Ros, etiam venenum. Putant porro interpretes, Petrum hac voce allusisse ad locum Moysis Deut. 29, cuius haec sunt verba: Videte ne sit inter vos radix pullulans aut fructificans bilem aut absynthium. id est, ne sit quispiam habens semina, consilia, et conatus idololatriae, quae sit et Deo amara aut ingrata, et vobismet extreme perniciosa,
qui tamen hasce meas paternas admonitiones, et gravissimas comminationes floccifaciat, sed securus sibi impunitatem polliceatur. Coniungit autem Petrus in Actis istas duas loquutiones, Es in felle amaritudinis: id est, in felle amarissimo: et vinculo iniustitiae. id est, servum et mancipium iniustitiae, ab eaque esse veluti incatenatum. Ferme similis est huic illa Plautina loquutio in Trucul. In melle sunt linguae sitae vestrae, atque orationes: Corda in felle sunt sita, atque acerbo aceto. Vox fellis reperitur etiam alioqui in veteri Testamento, in significatione tropica: ut Iob 20, Fel aspidum erit illi panis in viscerib. eius. pro, eibus eius, aliaque summa ac optima commoda vertentur in extremam eius perniciem. Sic quoque Hierem. 8 et 23. Cibabo eos absynthio, et potabo aqua fellis. id est, pro beneficiis quibus eum antea fovere sum solitus, adducam eis ipsissimam perniciem et exitium, summa et acerbissima aut amarissima mala. Ita Fellis vox alias extremam malitiam hominis, alias poenas divinitus inflictas significat. Adscribamus sane etiam alterius cuiusdam annotationem in praedictum locum Actorum, qui ita inquit: In felle enim amarissimo, εἰς γαρ χολὴν πικρίας. Alludit omnino Petrus ad locum Moysis Deut. 29. c. 18. Et fel amaritudinis, id est amarissimum, vocat interiorem cordis malitiam, et virus illud diabolicae impietatis, quo magus iste totus erat oppletus. Nam idem vocabulum ראש et venenum et fel declarat Hebraeis. et utraque significatio optime quadrat: quia utrovis modo accipias, nullum est magis mortiferum venenum, nullum etiam fel magis amarum peccato, quum semel conscientiam obtinuit. Caeterum videri posset hoc dicendi genus, esse in felle, per hypallagen esse explicandum: ac dicendum potius, video fel amarissimum in te esse. ac fateor me aliquando in ea opinione fuisse, ut hunc locum ita interpretandum putarem: sed tandem comperi, mutari non posse hunc Hebraismum, quin tota huius dicti emphasis pereat. Sic enim loquuntur Hebraei, ut hominem prorsus oppressum, ac quasi intus sepultum declarent. Quemadmodum igitur, qui quempiam in aquis esse dicit, aliquid significat multo gravius quam si aquas in quopiam esse dixerit: sic in felle esse, multo est vehementius dictum, quam fel in aliquo esse. Sic accipio quod ait David Psalm. 51. b. 7. se in iniquitate natum, et in peccato conceptum: et quod exprobrant Pharisaei caeco illi Iohannis 9. f. 34, ipsum totum natum esse in peccatis: item illud quod toties repetitur apud Paulum, in carne esse, et in spiritu: quorum dictorum emphasis non intelligetur, nisi Hebraismum integrum servaris. Potest huic phrasi aliquid lucis accedere etiam ex voce ABSYNTHII et AMARITUDINIS, quas vide suo loco.
FEMUR, nota vox est: tantum observetur vetus forma iuramenti, quod soliti sunt obligantes se iuramento manum subiicere femori illius, cui sese obligarent: Genes. 24, et 48. Putant autem aliqui, illos patres ideo tali forma iuramenti usos, quod ex femore sit pro creatio: ut Gen. 46 scribitur, quod animae sint progressae de femore Iacob, et quod voluerint indicare de sua posteritate nasciturum esse Meschiam, qui sit verus Deus, per quem merito iurare debeamus: ut ita eo ritu iurandi sit tum humanitas, tum et divinitas Christi indicata ac praedicata. In femore et coxa percutere, Iudic. 15. pro, vehementer percutere, et quasi penitus contundere accipitur. Super femore gladio accingi quis dicitur, quia illac gladius dependet: et solent etiam hodie equites Germani non solum circa lumbos, sed etiam circa femur quasi secundo cingulo gladium alligare, ut tanto minus vacillet.
FENESTRAE Caeli, supra in Cataractis explicantur. Fenestrae apertae, clausae, in templi descriptione dicuntur, quae luminis gratia foris sunt angustiores, quam intus: ut in templis fieri solent, quo lucis multum, venti autem parum intret. radii enim lucis in progressu dilatantur. Quod si contrario modo fierent, venti multum, lucis autem parum introiret.
FERO, in verbo PORTO explicabitur.
FERAE, sunt animalia sylvestria: crebro tamen tantum maiora et noxia hac voce indicantur. Sicut Iacob dicit: Fera pessima devoravit filium meum. Per metaphoram vero, aut parabolam, animalia quidem mansueta gentes mansuetiores et cultui divino deditas: contra autem ferae sylvestres, impias, et a vero Deo alienas denotant.
FERIAE, Latinis diem festum, quo a servilibus operibus ocium agere cogimur, significat. In Ecclesia vero postea dies hebdomadae feriae vocati sunt: hinc feria prima, feria secunda, tertia, etc. incipiendo ab ipsa Dominica, sive sint dies festi, sive non.
FERRUM, notum metallum ac vox, generat quosdam idiotismos, et nonnihil obscuras loquutiones. Ferrum et aes calceamenta tua, Deut. 33. pro, abundabis hisce metallis in necessarios usus. Ferrum ferro acuitur, ita vir acuit faciem amici sui: Proverb. 27. Collatio aut similitudo est, ostendens homines mutua conflictatione, conversatione, colloquio ac institutione fieri peritiores aut exercitatiores. Levare ferrum super lapides: pro, caedere aut sculpere lapides. Deut. 27. Iosuae 8. Prohibet ibi Deus fieri altare ex lapidibus sectis aut caesis. Ferrum saepe in genere pro re dura ac tristi ponitur, et plerunque de cruciatu et persequutione impiorum: quod forte inde venit, quia cathenis et huiusmodi ferreis instrumentis afflicti ab impiis vexantur. Hinc tota illa Aegyptia servitus ferrea fornax vocatur. Eadem phrasi dicitur etiam iugum ferreum, id est, gravis servitus, Deut. 4. 1. Reg. 8 Et Psalm. 107. Habitantes in tenebris et umbra mortis vinctos afflictione et ferro. Psalm. 105. Afflixerunt compedes eius, ferrum penetravit animam eius. In Hebraeo est proprie et ad verbum, In ferrum venit anima eius quod aliqui per hypallagen putant commutandum esse in hanc loquutionem, Ferrum penetravit animam eius: sicut et vetus versio habet. Conferunt igitur aliqui hanc loquutionem cum illa Simeonis, ad divinam Virginem dicta, Gladius penetrabit animam tuam: id est, tam ingenti dolore cruciabere et affligere, ac si gladio esses confossa. Sic Psalm. 42. Sicut gladius in ossibus meis, dum me quotidie probris afficiunt, diceres Ubi est Deus tuus? Alioqui si plane incatenatus fuisset, non potuisset varia negocia carceris expedire Hieremiae 15 locus est subobscurus, ubi inquit: Num ferrum atterit ferrum, aut aes ab Aquilone? Quidam enim putant, dicere Deum, hostem Aquilonarem et exercitum Assyrium esse plane invictum. Alii, ut Lutherus intelligunt contra, illam interrogationem non habere vim negandi, sed affirmandi: quasi Deus affirmaret, omnino venturum adhuc alium hostem, qui sit Assyrios fracturus et castigaturus: nempe Persas, sed oportet interea prius castigari Iudaeos.
FERMENTUM, in comedendo agno Paschali severissime in veteri Testamento prohibetur, Exodi 12. quam caeremoniam ac typum proculdubio recte primum Christus Matth. 16 exposuit, de erroribus ac corruptelis Pharisaeorum, et aliorum seductorum, vitandis in cognitione ac fruitione veri agni Paschalis, et doctrinae ac beneficii iustificationis: Deinde et D. Paulus 1. Corinth. 5, de expurganda malitia ac versutia veteris Adami, et amplectenda sinceritate ac veritate novae vitae aut hominis, id est, malo animo ac pravis moribus: et de sectanda sinceritate ac veritate tum in doctrina, tum in moribus. quia neque vetus illud fermentum, aut Adam possit apprehendere ac comedere hunc agnum, nec hic agnus talem hominem admittere aut ferre queat. Causa porro cur haec metaphora ab ea voce
deducatur, videtur ea esse: quia vox Massa, aut Panis azymus, est quiddam naturale ac simplex, et alienum ab omni fuco ac medicamine humanae artis, aut astutiae. Contra autem fermentum est quiddam praeternaturale, adventicium, et quod inficit ac pervertit totam illam nativam simplicitatem. Quinetiam tandem, eum plane invaluit, et acidum factum est, prorsus homini est noxium. Videtur etiam Christus, et praesertim Paulus, non obscure respicere in illam horrendam fermentationem Satanae, qua hanc simplicem et sinceram Dei creaturam aut massam, infuso suo veneno, semine, aut imagine prorrus corrupit, pervertit, ac in suam naturam transferm enravit, transformavit, et transsubstantiavit. Significat igitur Christo et Paulo fermentum, corruptelas doctrinae, tum et morum ac vitae, atque adeo et ipsam inhaerentem veteris Adami naturam aut malitiam, una cum suis fructibus. Secundo, et alia ratio metaphorae in bonam partem acceptae hinc oritur: nempe quod, quoniam modicum fermenti paulatim quantumvis magnam massam inficit, aut fermentat, (quae ratio est etiam tum verae, tum falsae doctrinae, tum etiam pravorum morum) ideo Christus veram religionem Matth. 13 fermento comparat, quod perinde a parvis initiis aut seminibus exurgens paulatim crescit, late se extendit, multos occupat, et idololatriam antea latissime grassantem expugnat. Idem et praecedente parabola de semine sinapis agitur. Eadem quoque metaphorae ratione Paulus 1. Corinth. 5, et Galatis 5 eandem vocem tum ad falsam doctrinam, tum et ad pravos mores ac perditos homines traducit, inquiens: Modicum fermenti totam massam inquinat, eo quod morbida facta pecus totum corrumpat ovile: et sermo seductorum sicut cancer serpit. Dicamus igitur sane, triplex fermentum legi in Sacris literis. Pharisaicum, quod significat corruptelas doctrinae, Matth. 16. Luc 12, et Marci 8 Apostolicum, quod est regnum caelorum, Matth. 13. Malitiae et versutiae, 1. Cor. 5, Galat. 5, quod est morum perversitas.
FERVEO, metaphora nota etiam Latinis, de omni ardentiore et vehementiore opere, aut conatu. Sic Paulus dicit, Nos debere spiritu fervere, Romanorum duodecimo: id est, accensos a Spiritu sancto, ardentes, sedulos, et assiduos esse in omni bono ac Deo grato opere. Fervor diei aut Solis, saepe meridiem significat: et contra meridies, summum calorem: quia in meridie maxime caleat aut ferveat sol. Exodi 16. Cumque ferveret sol, liquefiebat panis ille. Sed de hac voce aliquid etiam in nomine SOLIS.
FESTINARE, per synecdochen significat confundi, erubescere, aut omnino malo infelicique exitu opprimi: quia quibus res adversae sunt, non facile carent ignominia, rubore, ac confusione. Caeterum locum Isaiae vigesimo octavo: Qui crediderit in eum, non festinabit: in novo Testamento recitant, Non confundetur. Ratio autem est, quia qui confunduntur, plerunque vitant et fugiunt aliorum aspectum, festinant et approperant, si forte possent evadere illam ignominiam, et calamitatem.
FESTINATIO, aut praecipitatio, seu praeceps fuga, pro summo periculo ponitur. Psalmo trigesimoprimo: Ego autem dixi in praecipitatione aut festinatione mea, reclusus aut avulsus sum a conspectu oculorum tuorum. Psalmo 116, Dixi in festinatione mea, Omnis homo mendax. id est, ut aliqui exponunt, suspicabar Samuelem mihi de regno mentitum esse, ideoque me deseri a Deo in meis summis periculis. Possis etiam intelligere, quod dicat, se in eo periculo agnovisse tum suam vanitatem, quod Deo fidere non potuerit: tum aliorum, a quibus sit desertus: sed Deum sibi prompte succurrisse. 1. Samuelis vigesimotertio: Fuit David praeceps ut abiret â facie Saul. Deuteronomii vigesimo: Vos hodie congregamini ad pugnam, ne mollescat cor vestrum, ne timeatis, ne festinetis aut praecipites sitis, nec trepidetis â facie eorum. Aliqui praecipitantiam, seu perturbationem animi exponunt: ideo Vulgata et LXX verterunt Psalmo 115, Ego dixi in excessu meo, Omnis homo mendax. Festinare super malum. pro, cito aliquem punire: Danielis nono. tametsi ibi sit potius verbum Vigilare. Coniungitur alioqui hoc verbum crebro alii, sive interposita coniunctione copulativa, sive omissa. Significat autem plerunque idem quod cito, velociter, festinanter: ut inter Regulas proprio canone monuimus, de pluribus verbis huius generis. Genesis quadragesimo quarto: Festinaverunt, et descendere fecerunt: pro, festinanter deposuerunt. 1. Samuelis 28. Et festinavit et cecidit Saul. 1. Regum 20. Et festinavit et amovit velamen. Iosuae 8. Et festinaverunt, et succenderunt urbem. pro, celeriter succenderunt. Festinare, pro, in fugam proturbari: Psalm. 48. Territi sunt, festinaverunt. Festinans decretum, Danielis 2. pro, velociter latum decretum. Festinum os pedibus offendit, Proverb. 19. pro, nimium ac temere properans. Accipitur ergo loquutio Vir festmans, alias in malam partem, pro praecipiti et inconsiderato, ut praesens exemplum ostendit: alias in bonam, pro industrio, et mature sua negocia peragente. Prov. 22. Vidisti virum festinantem in suo opere: coram regib. stabit, et non coram obscuris.
FESTUM, dies solemnis, qua plerumque religionis causa populus conquiescit a suis laboribus, et convenit non sine aliqua publica laeticia ac gaudio. Sic passim in Pentateucho praecipiuntur certae festivitates, quibus religionis causa populus convenire solebat ac debebat. Exod. 5, Dimittite populum, ut festa celebrent mihi. Mox clarius dicitur: Dum dicitis Eamus, sacrificemus. Sacrificare et festum celebrare idem ei sunt: Exod. 12. Festum agetis illum diem Domino: pro, solenne festum celebrabitis. Cessare facere festum, Oseae 2. pro, gravi afflictione, et pene pro ipsa solitudine ponitur. Festum igitur significat non raro, quamvis laeticiam aut gaudium. Dicetur de hac voce in vocabulo Sacrificii, aut Mactationis. Festa et novilunia, voces non raro coniunguntur, propterea quod apud Iudaeos in noviluniis singulares quaedam solennitates et sacrificia habebantur.
FEX, longe aliam metaphoricam significationem habet in Sacris literis, quam in Latino sermone, ubi infimae sortis homines significat. Nam in Sacris, sicut poculum significat suam partem crucis aut castigationis, quam Deus singulis suo tempore partitur aut propinat: ita feces eius haustus significant longe acerbissimam partem cladis vel poenae. Psalmo septuagesimoquinto: Utique feces eius sugent et bibent omnes impii terrae. Isaiae 50. Ezechiel. 23. Stare in fecibus, est tranquillitate sua, et aliis commodis ac bonis suis frui, simulque suum pristinum vigorem retinere. Zophon. 1. Visitabo viros stantes in fecibus suis. id est, qui nunquam sunt proturbati in exilium aut captivitatem, a suis sedibus, rebus ac commodis abducti aut depulsi. Metaphora haec videtur sumpta esse a vino, aut etiam aliis liquoribus. Nam quamprimum vino ademptae sunt feces, incipit debilius fieri. Hanc totam phrasin unus Hieremiae locus pulchre illustrat, cum Capite 28 inquit: Opulentus et securus fuit Moab inde a pueritia sua, et quiescens ipse in fecibus suis, nec transfusus est de vase in vas, nec in captivitatem abiit. Hinc fit, quod sapor eius duret in eo, et odor non sit immutatus. Propterea ecce dies venient, dicit Dominus, ut mittam ei victores, qui diffundent eum, et vasa eius evacuabunt, et lagenas confringent.
FICUS parit varios idiotismos in Sacris literis. Aliquando synecdochicos significat quamvis possessionem, eadem ratione qua apud Latinos vox Peculium;
quia hae erant illis praecipuae opes. Sic in Propheta est, quod sedebit unusquisque sub ficu sua: Micheae 4. pro, in sua possessione habitabit. Item Proverbiorum 27. Qui custodit ficum, comedit fructum eius. pro, qui suas possessiones conservat et excolit, is etiam fruitur eis. Eadem ratione significationis dicitur fore, ut alicuius ficus decorticetur. Ioel primo. pro, eius res, possessiones ac opes vastentur, et pessundentur. Eodem sensu minatur Deus Hieremiae quinto, fore ut hostes eorum vineam et ficum comedant: id est, proventus possessionum absumant. Ponitur ficus pro fructu bono a Christo, cum negat ex tribulis colligi ficus: id est, ex pessima causa optimos effectus. Item pro re suavi. ut Oseae nono: Tanquam primitivum in ficu vidi initio patres vestros. Ficus etiam rem labilem et caducam indicat: quod cum maturae sunt, non firmiter in arbore haereant. Nahum 3. Omnes munitiones tuae sicut ficus maturae, quas si quis concusserit cadent in os eius. Sic Isaiae vigesimooctavo: Erit gloria tua sicut ficus praecox ante initium aestatis. Tametsi hoc potius intelligatur de re in praedam exposita, et ab omnibus expetita, quia talibus ficubus omnes insidientur. Ficus bonas ac malas vocat Deus in Hieremia, Iudaeos poenitentes in captivitate, et impoenitentes Hierosolymae. Primi parentes sibi facere conati sunt perizomata ex foliis ficulneis, quod forte non vacat mysterio. Nam ficus res suaves, et tamen fragiles admodum sunt: sic etiam est omnis adulatio ac palpatio, quib. vel alii vel nos ipsi nobis blandimur, nosquemet irrito conatu excusamus: contra autem pelliceum tegmentum utile et firmum est, quo DEUS primos parentes, amotis illis ficulneis foliis, contexit. Per copiam aut raritatem fructuum ficus, significatur omnis caritas, et etiam copia annonae. Ficus et vinea dederunt virtutem suam Ioel 2: de Felici proventu fructuum dicitur. Contra Abacuc 3 de penuria dicitur: Ficus non florebit, nec erit germen in vineis. Ficus ad regnum vocata, Iudicum 9, non vult deserere dulcedinem suam, et fructus suavissimos, et regnare. Proverbialis loquutio de iis est, qui suae tranquillitati, paci, ocio, et aliis commodis inhaerentes, negligunt magnas opes, glorias ac potentiam.
FIDES, olim a Romanis pro dea culta est, habuitque propria templa inde a Numa consecrata, teste August. Unde id ortum sit, dubitari queat: sive quia maximus usus ac necessitas fidei in contractibus, communique vita est: sive etiam, quia inde a primis parentibus valde praedicari fidem Theologicam intellexerint, ut quae nihil non a Deo impetret, nosque in summam dignitatem ac felicitatem evehat. Omnino Numae patrum doctrinam non ignotam fuisse, etiam ex eo apparet, quia templa sine idolis habuit: et libri eius postea, reperti, ut ab Ethnica idololatria plane alieni, teste Livio, exusti sunt. Nomen sane ipsum illius regis Hebraeum esse videtur, sive a נום num dormitatione ei id bellicosi illi inquietique Romani imposuerint, quia non ita ferox fuit ut Romulus, cui successerat sive a verbo Hebraeo נאם Neum, quia Dei sermonem ac testimonium hoc Prophetico verbo citare sit solitus. quod posteritas ad deam Egeriam transtulit, cum qua eum colloquia habuisse, et ab ea leges accepisse, fabulata est. FIDES ergo, vox Latinis usitata, aliquando aliter in Sacris literis, quam plerumque in prophanis, accipitur. Nam fides Latinis in dicente et agente plerunque est fidelitas, aut veracitas in praestandis promissis. cuius etymologiam Cicero inde deducit, quod id fiat quod ab aliquo dictum promissumve est: quasi si ista duo verba, Fiat dictum, inter sese commixta sint. At in Sacris literis plerunque est in audiente aut patiente illi correspondens affectus, quo credimus dicentis veracitati aut fidelitati, quod ea quae promisit, praestiturus sit. Recte ergo dicere possemus, quod Fides Latinis active accipiatur: quia est veritas in agente, dicente, ac praestante nobis aliqua promissa bona: Contra autem Hebraeis passive, quia alterius veracitatem, promissionem, ac praestationem bonorum suo assensu, et re etiam ipsa accipit. Nec tamen potest negari, vocem Fides, πίστις, apud Latinos et Graecos veteres eodem plane modo aliquando usurpatam, ut in Sacris literis et Ecclesia: nempe (ut iam diximus) passive. ut, Aliquid esse maius fide, id est, quam ut credi possit. Ovidius 4 Metamorph. et Virg. 4.
Credo equidem, nec vana fides genus esse deorum: id est, mea haec fides aut persuasio seu assensus non est vana, aut temeraria. Et Livius: Haec Romulo regnante sunt domi militiaeque gesta; quorum nihil absonum fidei divinae originis, divinitatisque post mortem creditae, fuit. id est, qua creditus est natus fuisse ex Marte. Eandem significationem opinor esse et in istis phrasibus: Fidem facio pro persuadeo tibi: fidem tibi habeo, fidem adhibeo, pro credo. Non tamen nego, tres huius vocis significationes in Sacris literis reperiri, ut aliâs significet veracitatem, alias credere, alias denique summam doctrinae. Hebr. 6. Rom. 12. Sed quoniam primaria Disputatio in hac re est, quomodo Graeca voce πίστις novum Testamentum utatur: praesertim ubi per eam apprehendi iustitiam ac salutem docet: ideo primum de ipsa Graeca voce aliquid clarius et solidius, pleniusve dicamus. Non dubium est, vocem πίστις a verbo πείθω (quo Sacrae literae plurimum utuntur, pro illo ipso actu docendi homines de Deo) venire, et a tertia praeteriti passivi persona, nempe a πέπεισται formari, eoque eius vim ac quasi indolem referre. Quare ante omnia eius verbi naturam significationemque nonnihil videamus. quod tanto libentius facere debemus, quod eadem vox פתה patha sono ac sensu, aut significatione etiam, in Hebraea lingua ac veteri Testamento reperitur, πείθω פתה patha. Verbum πείθω, per sese significat tum suadeo, tum doceo. et omnino docendo, de alicuius rei veritate ac bonitate; aut contraria falsitate ac malitia homines persuadentur. Quare non raro hoc verbum de ipsa illa Apostolica praedicatione, institutione, et ad fidem tractione usurpatur. ut Actorum 19, et 28, πείθων, docens aut suadens ea quae sunt de regno Christi, et de IESU: id est, docens ac suadens doctrinam de Christo. Sic 2. Corinth. 5. et Gal. 1 dicit Paulus, se sua dere aut docere homines. Sicut igitur verbum πείθω doceo et suadeo, doctrinam de Deo proponere et inculcare significat: ita vicissim, id quod veri doctores sic docendo ac suadendo in corde hominum efficiunt aut excitant, πίστις dicitur: nempe quaedam noticia et persuasio ac fiducia, inde profluens aut enascens. Valde igitur apposite ad expositionem huius etymologiae convenit illud, quod Simplicius dicit super 3 de Anima: διότι τέλος μεν πιστει ὁδὸς δὲ ἐπὶ ταύτην τὸ πείθεσθαι. id est, Finis quidem aut scopus est fides, via autem eo tendens est suaderi aut doceri. Docendo enim et suadendo, in corde hominum fidem excitare conamur. Unde cernimus non tantum originariae vocis cum derivata consonantiam, sed etiam ipsius actionis cum suo effectu harmoniam ostendere, fidem esse quandam noticiam, persuasionem aut fiduciam ex verbi Dei institutione, de ineffabili Dei erga nos misericordia et Christi in nos beneficiis conceptam, qua Deo veraci talis nobis dicenti ac promittenti, exanimo assentimur ac credimus. Sicut igitur verbum πείθω, generat ex se nomen πίστις: sic et ipsa actio eo verbo significata, nempe docere et suadere, efficit in corde auditoris non tanti noticiam, sed et inclinationem animi, seu fiduciam, suadendo in pectore auditoris excitatum. Tota enim Scriptura, et ipsemet Spiritus sanctus, id praecipue agit, ut nobis persuadeat, nosque permoveat Deo fidere. Dulcissimum igitur simul et utilissimum est, istam summi tum rerum tum vocum in tanto negocio harmoniam,
considerare. Multum utitur verbo πείθω scriptura pro officio docendi veram religionem, ut Act. 19. 26, et 28. et Gal. 1. inter alia tamen huius significationis exempla ac usus verbi πείθω in novo Testamento, illud in primis praeclarum est, quod dicit Iohannes 3 Capite: Coram Deo πείσομαι, persuadebimus cor nostrum. quasi dicat: Etiamsi illud nos damnet, tamen maior est Deus corde nostro. ubi proprie exponitur illa piorum lucta, qui saepe aspectu suorum peccatorum et irae divinae perturbantur, et tum a corde et conscientia, tum et a satana interius accusantur, et ad desperationem incitantur. Sed illi contra spiritu clamante Abba pater, verbo, veritate, ac ineffabili misericordia Dei veluti coram affantis, consolantis, et illas tristes dubitationes redarguentis, sese confirmant, erigunt, cor suum erudiunt, docent, et convincunt, potiusque Dei verbo quam suis illis internis motib diffidentiae credunt, assentiunturque. Unde expulsis illis tristissimis dubitationibus, ac vacillationibus, vera in Deum fides aut fiducia, et plerophoria sequitur. Consideret igitur Lector diligenter, quid sit illud πείθειν suadere, cordi in illis tristibus dubitationibus ac diffidentia, et quis inde seu ex illa suasione motus aut affectus cordis sequatur. Sic enim ex viva quadam praxi naturam tum dubitationis, tum etiam verae fidei aut fiduciae perspiciet. Sed quoniam de activo verbo πείθω diximus, addemus quaedam etiam de eius passivo, et medio. Πείθομαι doceor, persuadeor, ad fidem permoveor, et plane credo: ut Actorum 17 narratur, quod Paulus pertria Sabbatha disservit in Synagoga ad Iudaeos ex Scripturis, docens IESUM esse verum Meschiam. et tandem inquit: Quidam ex illis ἐπείσθησαν, persuasi sunt, seque adiunxerunt Paulo. de quibus mox clare dicit, quod crediderint accepto sermone summa promptitudine Idem igitur est ibi ἐπείσθησαν, quod crediderunt. Sic et ad Galatas Paulus aliquoties repetit, Quis vos fascinavit, et interrupit, μὴ πείθεσθαι, ne assentiremini aut crederetis veritati? id est, ne pergeretis credere agnito et accepto Evangelio Christi, sed seduceremini, ut fiduciam haberetis in operum iustitiam: quae si valet, frustra Christus est mortuus. Porro verbum medium inde formatum πέποιθα, quo Scriptura in Fidei denotatione plurimum utitur, etiam luculentius fidei naturam denotat. Plerunque enim magnam certitudinem noticiae, cum eximia fiducia coniunctam indicat, ut Roman. 2, πέποιθας, certo nosti ac confidis, te esse doctorem imperitorum. 2. Corinth. 10. Si quis πέποιθε, certo habet persuasum, confidit se esse Christi, scias et nos Christi esse. 2 Corinth. 1. Ne in nobis confidamus. Philippens. 1, aliquoties pro certa noticia, fiduciaeque iuncta ponitur: ut πεποιθὼς, persuasus, aut certo sciens, ac fidens hoc ipsum, quod qui coepit bonum opus, perficiet usque ad diem Christi. Hoc novi persuasus aut confidens, quod manebo vobiscum. Ab hisce igitur vocibus deducitur πίστις Fides, a tertia praeteriti passivi πέπεισμαι, nempe a πέπεισται: cuius ipsius vocis, (quoniam proxima est formationi πίστεως ) adhuc unum aut alterum exemplum adducam Roman. 8 et 14, πέπεισμαι, Certo persuasus sum, quod neque mors neque quicquam aliud nos separabit a dilectione DEI. Item, Certo novi aut persuasus sum, quod nihil sit prophanum. 2. Timoth. 1. πέπεισμαι, Certo persuasus sum, aut confido, quod et in te habitet. et 2. Timoth. 1. Persuasus sum ac confido, quod potens est custodire depositum meum, usque ad illam diem. Est vero illud quoque valde memorabile, quod idem ut et prius dixi, verbum sono ac sensu aut significatione, πειθω patha, etiam in Hebraea lingua, ac veteri Testamento reperitur. Nec tantum reperitur, sed ipse quoque sanctissimus patriarcha Noach Gen. 9. spiritu Dei praedicens gentium vocationem, indicat: quod Deus hoc ipso verbo patha, nempe blande compellando ac instituendo, reducet Iaphetum in tabernacula Sem, id est, ad veram Israelis fidem religionemque inquit enim, יפת אלהם ליפת וישכון באחלישם. Iaphthe Eloim leiepheth, veiiscon beohele Sem. id est, Blande alloquatur aut persuadeat Dominus Iaphetum, ut habitet in tabernaculis Sem. Ad quod vaticinium alludens Isaias 2 et Mich 4. in quiunt: In novissimis diebus erit praeparatus mons domus Domini in vertice montium, elevabiturque supra colles, et confluent ad eum omnes gentes: sed et multi ibunt et dicent, Venite ut ascendamus in montem Domini, in domum Dei Iacob, ut instruat nos de viis suis, et ambulemus in semitis suis. Hoc enim est illud Allici ad veniendum et habitandum in tabernaculis Sem. Convenit vero significatio istorum duorum verborum, ut ex Proverb. 1 apparet: Fili mi אם יפתון iepatucha. Si te lactaverint peccatores dicentes, Veni nobiscum: id est, si tibi persuadere voluerint. Conveniunt ergo duo ista verba πείθω פתה, Hebraeum et Graecum (quibus aliquem blande docere, ac persuadere cum de aliis rebus, tum et de religione significatur) ad amussim inter sese tum literis, tum sonovocis, tum denique etiam significatione ipsa: ex quibus quomodo Graecum πίστις veniat, satis paulo ante ostensum est. Quin et Latina vox Fides omnino ab eisdem videtur venire. nam literae partim pene eaedem sunt, ut פ phe Hebraeum vicinissimum est Latino F: partim etiam ת thau et θ densae, facillime in D paulo tenuiorem mutantur. Sonus quoque istarum trium vocum patha, πείθω, fides, idem ferme est. nam terminatio neminem movere debet, sicut nec vocalium Hebraearum variatio: quorum utrumque summa licentia mutatur. Denique sensus ac significatio vicinissima est, nempe enim et in doctore fides maxime requiritur: et quod ille πείθων, docens aut suadens in corde auditoris excitare conatur, est FIDES, veluti quaedam filia τοῦ πείθειν, et τοῦ πείθοντος docentis. Postremo huc adiice, quod Christo, qui est unicus noster magister, quemque solum audire caelitus a patre iussi sumus, ista ποτνία πείθω aut Suadae medulla tribuitur Isaiae 50, Linguam eruditam ad loquendum tempestive cum defatigato aut exhausto dedit mihi. Item Psal 45, Diffusa est gratia in labiis eius. Ideo Lucae 4 mirabantur omnes super sermonibus gratiae, qui proficiscebantur ex ore eius. Et milites dicebant Pharisaeis: Nunquam sic est loquutus homo. Convenit denique hisce suavissimis verbis et ipsa doctrina fidei Evangelion, quae non clamat in plateis, non fulgurat, non fulminat, ut Moyses cum suo Decalogo: sed blandissime contrita corda alloquitur, allicit, ac dicit: Venite ad me omnes qui laboratis, et onerati estis, et ego reficiam vos. Adeo enim Deus dilexit mundum, ut unigenitum suum filium daret, ut omnis qui credit, non pereat, sed habeat vitam aeternam, etc. Hoc est istud πείθειν suadere, blande lactare, aut alloqui: unde Fides venit. Postquam igitur dixi de verbis ac themate Graeco et Hebraeo, unde oritur vox Fides: nunc denuo de ipsa fide disseramus. Est autem fides in triplici differentia. Primo enim significat, quam Latini appellant fidelitatis, aequitatis constantiaeque in re contracta servanda opinionem atque existimationem: qua praestita probitatis, negata perfidiae malevolique animi documenta praebemus. et quia in agente aut promittente est proprie, active accipitur. Unde πίστιν διδόναι καὶ δέχεσθαι, est fidem dare et accipere. κατὰ πίστιν συντίθεσθαι, vel (ut Aristoteles) συναλλάττεσθαι. bona fide pacisci. sic πίστιν λαμβανειν dicitur, cui potestas et imperium creditur. τὰς πίστεις περὶ ἀλλήλων λαμβανειν, Aristot. in Polit. fidem inter sese habere. ἡ τοῦ ἀνδρὸς δόξα καὶ πίστις, viri dignitas et existimatio: Plutarch, in Pericle. οὑ διὰ τῶν ὅρκων πίστις, Aeschin. fides et cautio: id est, securitas, quae iureiurando datur. Unde illud celebre Theognidis, πίστει χρήματ' ὄλεσσα, ἀπιστείῃ δ' ἐσάωσα Hesiodus, πίστεις δ' ἀρα ὅμης καὶ ἀπίστεια ᾥλεσαν ἀνδρας.
Deinde significat rei compertae explicataeque fiduciam, quam Quintilianus persuasionem vocat: quemadmodum Graeci πιστὸν appellant τὸ γνώριμον καὶ ἀσϕαλὲς, ὁ ἡμεῖς πεπείομεθα. Et eo modo intelligenda est ortho doxa illa Christianorum doctrina, περὶ τῆς τοῦ θεοῦ δικαιοσύνης, διὰ τῆς πίστεως ἐν τῷ τοῦ χριστοῦ αἵματι, ut tradit Apostolus ad Romanos 3: quae non est aliud quam certa fiducia animi, et firmus assensus, quo Deo donanti nobis suum filium, et misericordiam suam per ac propter eum promittenti, assentimur. Unde fit, ut ipse Christus unicum ἱλαστήριον comprehensus a nobis, iam totus scilicet noster χρήσει factus, praesens possidetur. Inde, non parvo tamen discrimine, et pro tota religione Christiana, sive pietate de divinis recte sentiente accipi solet, eadem ratione qua et Livius ab Urbei. Haec, inquit, Romulo regnante domi militiaeque gesta, quorum nihil absonum fidei divinae originis, divinitatisque post mortem creditae fuit. Tertio significat alicuius rei probationem, id est, ἐλεγχον, ἀπόδειξιν, et argumentum fide dignum. Unde πίστεις ἐντεχνοι, quas Quintilianus probationes artificiales vocat: de quo Budaeus in Commentariis.
¶ Non abs re vero fuerit considerare, quid etiam apud Ethnicos eruditi scriptores de voce ac re Fidei senserint, quoniam sacri scriptores ab eis Graecam linguam acceperunt, et aliqui eorum notiones in vocabulis sequuti sunt. Definit igitur fidem Aristoteles Top. 4, cap. 5, hisce verbis, ἡ πίστις ἐστὶ ὑποληψις σφόδρα: Fides est vehemens opinio, aut etiam vehementia opinionis: ut ibidem est. Quod idem est, ac cum crebro in Sacris literis significat certam ac plenam fiduciam et persuasionem. Eodem modo accipitur ab eodem etiam, Problematum sectione 18, ubi ait: Eam fidem quae pertestimonia fit, facilem esse: id est, cum fides fide dignorum testimoniis in pectore auditorum excitatur. Sic sane nostra fit per testimonium viventis Dei, qui Scripturam loquutus est; seu eas leges minas ac promissiones suo ore generi humano proposuit, quique omnium fide dignissimus est, quae et facilis et certa nobis videtur: ac sane esset, nisi nostra natura adeo corrupta, et ab illis divinis rebus tam aliena esset, et quibusvis potius impostoribus ac imposturis quam Deo viventi crederet. Porro in 3 de Anima, hoc ordine inter gradus noticiae fidem collocat: λείπεται ἀρα ἰδεῖν, εἰ δόξα γίνεται γαρ δόξα καὶ ἀληθὴς καὶ ψευδὴς, ἀλλὰ δόξῃ μεν ἕπεται πίστις, οὐκ ἐνδέχεται γαρ δοξάζοντα, οἷς δοκοῖ μὴ πιστεύειν. τῶν δὲ θηρίων οὐδεινὶ ὑπάρχει πίστις, ϕαντασία δὲ πολλοῖς. Ἐτι πάσῃ μεν δόξῃ ἀκολουθεῖ πίστις, πίστει δὲ τὸ πεπεῖσθαι. πειθοῖ δὲ λόγος. τῶν δὲ θηρίων ἐνίοις φαντασία μεν ὑπάρχῃ, λόγος δὲ οὐ. Quod est. Verum opinionem quidem sequitur fides: quippe cum fieri nequeat, ut hisce quisquam non credat, quorum habet opinionem. Bestiarum autem fides quidem nulli, imaginatio vero compluribus in est. Praeterea fides omnem opinionem sequitur, persuasio fidem, ratio persuasionem. Hinc igitur licet animadvertere, fidem etiam Ethnicis significare quandam noticiam, et quidem vehementem, ex alieno sermone conceptam, eamque persuasione ac fiducia non carentem. Hactenus igitur de voce Fidei, ex prophanorum authorum scriptis aut sententia disservi. Nunc ergo de eadem ex Sacris literis, unde maior aliqua certitudo peti potest, agamus. Dixi vero valde prolixe et accurate de Voce simul et re verae fidei potissimum in libello, cui hunc ipsum titulum feci, et porro etiam in Disputatione de Iustificatione: sed vocabuli tamen originem ac veram vim, significationemque exposui et certis quoque Regulis ac testimoniis in Graeca, Hebr. et Latina lingua confirmavi, potissimum in prima parte libelli de Fide: quam qui diligenter perlegerit, non leve operaeprecium se fecisse cognoscet. Caeterum nunc quoque aliqua de ea voce adiiciemus. Fides igitur Latinis, ut et supra plenius ostendi, usitatissime significat quandam animi veracitatem, qua constantiam in dictis ac promissis, omnibusque conventionibus praestemus, ut vere id demus aut faciamus, quod promisimus: quam politicam, activam, aut etiam mercatoriam, et denique contractuum fidem appellare possemus. Reperitur sane etiam in Sacris non nunquam haec ipsa vocis huius notio, ut haec sequentia exempla testantur: Roman. 3, Infidelitas eorum Dei fidem non facit irritam. Ieremiae quinto: Non est qui quaerat iudicium, et faciat veritatem. Deuteronom. 32, Deus fidei vocatur: pro fidelis, aut verax. Homines cum fide, vel in fide, 2. Paralip. 31. pro spectatae fidei. Sic etiam opus Dei dicitur in fide, Psal. 33. Opus in fide facientes, 2 Regum 22. pro, fideliter agentes. 1. Samuelis 26. Dominus reddat viro iustitiam suam, et fidem suam. Plerunque tamen in Sacris, praesertim in novo Testamento, fides significat noticiam quandam, quam ex alterius sermone percipimus, seu qua alteri aliquid affirmanti aut neganti assentimur. Hasce duas fidei notiones Augustinus hisce verbis lib. de Spiritu et litera. Cap. 31. explicat. De hac enim fide nunc loquimur, quam adhibemus cum aliquid credimus non ea quam damus cum aliquid pollicemur. nam et ipsa dicitur fides. Sed aliter dicimus, Non mihi habuit fidem: aliter autem, Non mihi servavit fidem. Nam illud est, non credidit, quod dixi: hoc, non fecit quod dixit. Secundum hanc fidem, qua credimus, fideles sumus Deo: secundum illam vero, qua fit quod promittitur, etiam Deus ipse fidelis est nobis. Hoc enim dicit Apostolus: Fidelis Deus, qui non vos permittit tentari supra id quod potestis. Tantum Augustinus Est vero valde dignum consideratu, quod iste duae fides sese invicem respiciant. Nam illa fides veracitatis est mater, fundamentum, et veluti basis fidei credulitatis. Ob hoc ipsum fide mea credendo alicui assentior, quia in eo fidem esse veritatis non dubito: hoc est, eius veracitas gignet in me persuasionem aut certam noticiam de suis dictis et promissis. Sed in religione habet haec sententia ac pia cogitatio singularem usum. Nostra enim fides tota, quanta quanta est, ex fide aut veracitate Dei dependet. Ob hoc enim ipsum Deo dicenti credo, quia veracem esse certo statuo. Quare necessario fides aut veracitas Dei passim in Sacris literis celebratur, quo in nobis fides erga illam Dei fidem excitetur. Nam si statuimus Dei fidem aut veracitatem firmam ac infallibilem esse, assentimur ac credimus ei. Sici non credimus, infidelitatis aut mendacii eum (teste Scriptura) arguimus. Verum nunc omissa illa Veracitate aut activa fide, de altera quae passiva est, et ab omnia piis divinitus requiritur, agamus. Ea vero multipliciter distinguitur. Nam quaedam fides vocatur historica item mortua aut ociosa: aliqua Christiana, Turcica, Iudaica: et aliqua daemonum: aliqua modica et imbecilla, aliqua miraculosa aut miraculorum: aliqua iustificans, et denique alia quoque bona impetrans, aut praeclara opera faciens. Sit igitur prima fidei significatio, cum totam Religionem, aut summam eius significat. Sic nominamus fidem Christianam, Turcicam, aut Iudaicam. Idem ferme est, cum fidem Nicaenam, id est, Symboli aut professionem nominamus. Sic dicitur aliquis a fide recedere: prima Timoth. quarto, et fidem abnegare prima Timothei quinto. Secunda huius vocis significatio est, quod nonnunquam noticiam quandam Dei, ac eius voluntatis significat, qua rem historice tenemus quam nobis ex doctrina caelesti aut theologia cognita humanis viribus aut cognitione paravimus: quae ob hoc a Papistis vocatur Fides acquisita, nempe nostro labere ac industria: quae etiam mortua et ociosa est quale est in hypocritis, et omnibus non renatis. Hac credere dicimur non tantum Deo, sed et hominibus: ut populus dicitur credidisse Moysi post transitum maris Rubri. Sic Zacharias angelo credere noluit, et punitus est.
Credere Moysi, Iohan. 5: id est, eius doctrinam pro vera habere. Ecce in penetralibus, nolite credere: pro, nolite eorum praedicationem pro vera habere. Credidit homo sermoni quem dixit IESUS, Iohan. 4: pro statuit eum vera dicere, quod tamen ille efficacia divini Spiritus in se operante credidit. Vicina huic significatio est, cum habemus fidem in sola speculatione, nihil boni malive inde expectantes: sicut, si narrationibus aliquibus de rebus peregrinis fidem haberemus. Tertia significatio est, cum significat alicui aliquid credere, seu eius fidei commendare seu committere. Iohan. 2: IESUS non credebat semet eis. Quarta significatione est etiam fides legalis, aut daemonum, cum desperantes credunt Deum esse iustum, bonis bene, et malis male facientem: sed non tamen credunt Evangelio. Fidem autem legalem nunc nomino tantum eam, quae conditionem plenissimae obedientiae ad salutem exigit. Alioqui lex omnem fidem etiam Evangelicam praecepit, sed plane per circumstantias declarare non potest, ut haec alibi plenius exponuntur. Possis et cognatam huic fidem generalem nominare, cum aliqui in genere, et quidem vere credunt, Deum non tantum iustum, sed et misericordem ac beneficum esse, suumque filium ad redemptionem generis humani misisse, ut omnes credentes salvet: sed sibi in specie aut individuo remissionem applicare nequeunt. Talem mancam ac generalem fidem, plerumque desperantes habent. Talis noticia in genere primum Evangelion de gratia, gratuitave iustitia ac salute apprehendens, esse plerumque solet in omnibus piis, cum initio in contritione, veluti inferis iacentes, audiunt sibi proponi mediatorem omnibus salutem promittentem ac afferentem: sed ab illa generalitate inter luctandum, et cum Deo agendum, tendunt ad illam specialem conclusionem, qua spiritu S. testimonium nobis dante, tandem concludimus: Amen, utique Deus tu remisisti iniquitatem peccati mei. Fides porro vera ac iustificans est noticia, expetitio, et specialis assensus aut fiducia coram a Deo per mediatorem impetrans iustitiam, spiritum, et vitam. Quam sequitur vel cognata fides, vel huius exercitium, qua alia quoque bona impetramus, quam in libello de Fide prolixius exposui. De hac iustificante fide recte probant Erasmus in Annotationibus, et Budaeus in Commentariis, quod saepe in Sacris idem cum fiducia significet. Loca citare non attinet, ob multitudinem. Quaedam tamen adscripsimus in praedicto libello de Fide, et de quibusdam etiam hic in fine dicemus. Ponitur aliquando et pro tota pietate. Hinc est quod Paulus dicit, Non quod dominamur fidei vestrae: id est, pietati et conscientiae vestrae. 2. Corinth. 1: sicut pontifex piorum conscientiis vult dominari, eisque pro arbitrio in suum quaestum commodumque abuti. Est etiam fides miraculosa, de qua Christus inquit: Si habueritis fidem ut est granum synapis, et dixeritis monti huic, Praecipiteris in mare, etc. Marc. 11. De qua etiam Paulus 1. Corinth. 13 inquit: Si habeam omnem fidem, ita ut etiam montes transferam, etc. Talem fidem habent et illi hypocritae, qui in extremo die dicent: Domine Domine, nonne in nomine tuo daemonia eiecimus, et multa signa fecimus? Fides etiam non raro ipsam veram doctrinam, aut praedicationem fidei significat, ut supra dixi. Rom. 1, Ut obediatur fidei in omnibus gentibus. id est, huic doctrinae. Galat. 1. Fidem quam aliquando vastabat, praedicat Sic et Galat. 3. Antequam venisset fides. 1. Thessal. 3. Ut suppleamus quae desunt vestrae fidei. id est, pleniorem institutionem adiungamus. Fidei obediebat multa turba sacerdotum, Act. 6. id est, verae doctrinae. Sic etiam fidem aliqui deserere dicuntur. Significatur quoque hac voce interdum constantia in Religione retinenda, in summis difficultatibus, ac persequutione. Rom. 1. Fides vestra annunciatur in toto mundo. 1. Thessal. 1. Fides vestra dimanavit in omni loco. 1. Thessal. 3: Cum venisset ad nos a vobis Timotheus, et annunciasset fidem et dilectionem vestram. Ex fide in fidem, Rom. 1, aliqui (ut Clemens Alexandrinus Stromat. V) interpretantur, Ex minore fide in maiorem: quod et Hebraismus ipse poscit. Et sunt similes Phrases plurimae: De virtute in virtutem exibunt, De malitia in malitiam exierunt: id est, ex uno scelere subinde in aliud maius praecipites ruerunt. Prima fides 1. Timoth. 5, viduae lascivientes dicuntur abnegasse primam fidem: quod alii aliter intelligunt et interpretantur. Athanasius lib. 6. de Trin. Hieronymus, et Vincentius Lirinensis, intelligunt de primo pacto, quod cum Christo in baptismo fecerunt: intelligentes per fidem promissionem, pactionem, aut conventionem. Id sane etiam ipse textus comprobat praecedentibus et sequentibus. Nam in praecedentibus dicit eas lascivire contra Christum. in sequentibus vero ait, eas ociosas, curiosas et garrulas obambulare per domos, loquentes quae non oportet. Item paulo post ait, quasdam iam defecisse a Christo ad Satanam. Unde manifeste apparet, ibi agi de plena defectione a vero studio pietatis, ac sincera in Christum fide: non de non observato voto, aut repetito coniugio, ut Sophistae opinantur. Sed adscribam etiam aliorum uberiorem huius loci declarationem. Fides prima apud Paulum, 1. Timoth. 5. cap. 1. ubi de viduis iunioribus, non suscipiendis ut alantur ex bonis Ecclesiae, est loquutio et forma loquendi. Sequutus est D. Paulus Prophetas, qui ita loquuntur ex lege coniugii, quod saepissime cum coniunctione animae cum Deo in vera religione confertur. Occasione ergo coniugii carnalis respicit ad spirituale, quod lascivientes, proteruae et garrulae viduae discederent. Vocat fidem primam, pactum primum, pactum primi praecepiti, aut etiam prima fides, pro primaria ac praecipua ponitur: nempe pro ea quae Deo debetur, cum haec coniugalis sit quasi secundaria. Fides coniugalis in desponsatione primum promissa, est pactum primum perpetuo servandum: a qua fide prima et pacto primo si deficitur per adulterium, vel reiectionem, non potest fieri cum alio coniugium, vel secunda fides, aut pactum secundum: sed simpliciter damnatio legis est, nisi redeatur per reconciliationem ad primam fidem, ad pactum primum. Sicut cap. 3. Hierem. dicitur: Tamen tu meretrix revertere ad me. Et est pactum primi praecepti apud nos, pactum Baptismi: Ego sum Dominus Deus tuus. A quo aversi, iubentur ad illud reverti: Qui defecerunt â fide, iubentur ad eam reverti. Sic et nonnulli patres hunc locum Pauli intellexerunt, Fidem primam esse fidem in Christum. Athanasius lib. 6, de Trinitate: Vae vobis, inquit, qui primam fidem Baptismi, caelitus institutam, irritam facitis. Ex fide, aliquando est periphrasis: idem valens quod fideles, credentes. Galat. 3: Sicut Ex circumcisione. Alias cum dicit Paulus, Quicquid non est ex fide, peccatum est: ex fide esse aliquid, aut fieri, significat, praelucente vera fide, quod sis cum patre caelesti reconciliatus, et quod ille hoc ipsum factum tuum probet exigat, et imperet tibi. Fidei domestici. pro, qui eandem fidem ac veram religionem nobiscum profitentur, in eoque nobis intimi ac coniuncti sunt: Gal. 6. Adiunguntur et aliae voces aut res fidei, quas iam plurium dictionum phrases explicari oportet: quandoquidem de ipsa voce Fidei per sese considerata satis ferme hic, et in libello de Fide dictum est. dicentur tamen denuo adhuc plura. Habet enim fides sua quaedam adiuncta, quibus una cum synonymis fidei expositis, denuo de Fide, praesertim de re eius, agemus. Aeque preciosam fidem sortiti sunt: 2. Pet. 1. Opus fidei: id est, confessio agnitae veritatis, et constantia in cruce et persequutione. 1. Thess. 1. Thorax fidei: pro firmissima fiducia in DEUM. Induti
thoracem fidei et charitatis, et pro galea spem salutis: 1. Thess. 5. Certamen fidei. Certa bonum certamen fidei: 1. Tim. 2. Fides electorum Dei, Tit. 1. Lex fidei: id est, doctrina Evangelii, Rom. 3. Mensura fidei: Sed ita sentiat, ut modestus sit, et sobrius, ut cuique Deus partitus est mensuram fidei: Rom. 12. Analogia fidei: id est, ea quae cum sincera doctrina congruunt: Rom. 12. Spiritus fidei: Habentes eum spiritum fidei: 2. Cor. 4. Veritas fidei: id est, consensio in doctrina Evangelii. Occurramus omnes in unitatem fidei. Eph. 4. Scutum fidei: id est, firma fiducia. Eph. 6. Gaudium fidei, Phil. 1. Hostia sacrificiumque fidei, Si immolor super hostiam, sacrificioque fidei vestrae: hoc est, Si interficior eo quod vos ad fidem adductos obtuli Deo, ut ei placeatis: Philip. 2. Iustitia quae est ex fide Christi, pro ea iustitia quam Christus paravit ac imputavit et donat in se credentibus: Phil. 3. στερέωμα, firmitas fidei. Videns vestrum ordinem et firmitatem vestrae, quae in Christum est, fidei: Col. 2. Mysterium fidei: id est, doctrina Evangelii ignota rationi: 1. Timot. 3. Verba fidei. Enutritus in verbis fidei. 1. Tim. 4. Sanctissima fides: Iudas in sua Epistola.
¶ Haec ferme nunc occurrunt composita Fidei, aut phrases cum voce Fidei coniunctae: quas recenseri ac exponi utile fuit, ne earum vera genuinaque significatio ignorata, intellectum Scripturae iunioribus adimeret. Nunc etiam Synonyma eiusdem, seu verba, phrases ac circumloquutiones fidem significantes recensebimus, ne imperitiores nusquam putent veram fidem doceri, nisi ubi nominatim haec vox scripta aut nominata reperitur. Synonyma aut aequipollentia fidei vocabula sunt multa, quae nosse ad perspiciendam vim fidei utile est: nos igitur aliqua recensebimus. Fidei συνώνυμον est παῤῥησία, fiducia. 1. Iohan. 2: Cum apparuerit, habeamus fiduciam. 1. Ioh. 3: Fiduciam habemus ad Deum. 1. Iohan. 4: Fiduciam habemus in die iudicii 1. Iohan. 5. Haec est fiducia. Eph. 3. In Christo fiduciam habemus, et accessum. 1. Thess. 2. Si fiduciam et gloriationem spei usque ad finem firmam retinuerimus. Hebr. 4, Adeamus cum fiducia. Act. 4: Loquebantur verbum Dei cum omni fiducia. Petrus voce παῤῤησία non utitur. Et πεποίθησις confidentia, seu persuasio: 2. Cor. 3: Fiduciam autem huius modi habemus per Christum erga Deum. Phil. 3: Ego habeo πεποίθησιν, persuasionem seu fiduciam in carne. 2. Cor. 10: Ea fiducia, qua existimor audax fuisse in quosdam. ὑπόστασις, expectatio. Hebr. 11: Fides est ὑπόστασις seu expectatio. Spes etiam interdum pro fiducia cordis, acquiescentis in promissa gratia per Christum, accipitur. Rom. 8: Spe salvati estis. 1. Corint. 15: Si in vita hac spem tantum in Christo fixam habemus, etc. Sperare, etiam pro credere accipitur. 1. Pet. 1: Perfecte sperate in eam quae ad vos defertur gratiam. Sitire etiam metaphoric ὧς, Apoc. 21. Ego sitienti dabo de fonte aquae vitae gratis. Non haesitare. Iacobi 1: Postulet cum fiducia, nihil haesitans. Esse in luce 1. Iohan. 2, Ambulare in luce. Esse in Deo, et ex Deo: 1. Iohan. 4. Manere in unctione, manere in Deo. 1. Iohan. 2. Servare sermonem eius, servare iussa Dei. 1. Iohan. 2. Habere fiduciam. 1. Iohan. 2. Suadere cordibus suis. 1. Iohan. 3. Manere in charitate: id est, fide. Amplecti Dei beneficium nobis oblatum. 1. Iohan. 4. Agnitio Domini et servatoris IESU CHRISTI, periphrastice pro fide accipitur, 2. Pet. 2. Refugerunt ab inquinamentis mundi per agnitionem Domini et servatoris nostri IESU CHRISTI. 2. Petr. 3. Crescite in gratia et cognitione Domini et servatoris IESU CHRISTI. Eph. 1 Det vobis spiritum sapientiae et revelationis per agnitionem sui, illuminatos oculos mentis vestrae. Eph. 4 Donec perveniamus omnes in unitatem fidei, et agnitionis filii Dei. Col. 1. Ut impleamini agnitione voluntatis eius, in omni sapientia et prudentia spirituali. 1. Tim. 2, Vult omnes ad agnitionem veritatis venire. Sapientia Dei, quae e supernis est: Iacob. 3. πληροφορέομαι Rom. 4. et πληροφορία, certa persuasio intelligentiae, in agnitione mysterii Dei, et patris et Christi: Col. 2. Accedamus vero corde in πληροϕορίᾳ πίστεως, certitudine, aut etiam abundantia fidei: Hebr. 10. Sunt et alia similiter naturam fidei describentia vocabula: ut Rom. 4, in illa insigni descriptione, Concipere talem cogitationem de Deo, qualis est, ut qui vocat ea quae non sunt, ut quae sunt. Sic enim incredibilia credit fides. Praeter spem in spem credere: Non fieri imbecillum, aut languere fide: Non considerare causas secundas, et quascunque difficultates diiudicare, sicut Sara et Zacharias: Non diiudicare aut dubitare de promissione: Corroborari fide, aut certam ac invictam animi sententiam concipere: et denique, Dare Deo gloriam veritatis et omnipotentiae.
¶ In veteri Testamento saepe Fides vocatur Cor suffultum, aut firmatum, סמוך Samuch נכון Nachon, נשען Nosean, Isaiae 26. Psal. 112, Paratum est cor eius sperare in Domino, fultum aut firmatum est cor eius, non timebit donec videat in hostibus suis. Item Psal. 27. Expecta Dominum, confortetur et confirmetur cor vestrum, et expecta Dominum. Et Psal. 31. Corroboremini, et comfortetur cor vestrum, omnes qui speratis in Dominum. Psal. 51, vocatur spiritus firmus. Verum redeamus denuo ad ipsius vocabuli Fidei explicationem. De Graecae igitur vocis πίστις natura annotant aliqui eruditiores, quod proprie idem valeat ac Latinis persuasio, si ad verbum aut rationem suae etymologiae verti debeat, quia veniat a verbo πείθω, quod est suadeo, aut persuadeo: de qua re et ego supra prolixe disservi. Sed in hac parte accurate videndum est, ut devitetur vanitas et levitas huius vocabuli, quam in sua significatione is rebus humanis obtinet. Quia enim homines (qui revera omnes natura vani ac mendaces sunt) incertis, verisimilibus, et plausibilibus tantum ratiunculis sibi invicem suadent ac persuadent: et quia tota materia rerum suasibilium incerta ac instabilis est, ut etiam philosophi docuerunt: ideo etiam persuasio inde concepta est vana et inconstans noticia. At Christiana fides aut persuasio, quia venit a veraci Deo, et infallibili eius verbo, quod non tantum omnibus demonstrationibus, sed etiam ipsomet caelo terraque firmius est: debet pro certissima et solidissima noticia haberi: nisi, quod humana imbecillitas eam nunquam satis plene in hac vita concipere potest. Ob hoc igitur divinae et humanae persuasionis discrimen, vocabulum Persuasionis de humanae vanitatis trivio sumptum, nequaquam divinarum spiritualiumque rerum maiestatem exprimit. Sententiam porro de persuasione Vallae et Budaei tanquam hominum, praesertim in linguis et philosophia eruditissimorum, adscribam. Laurentius igitur (inquit Bodaeus) persuasionem proprie vocari posse contendit, quam Latini Christiani Fidem, Graeci πίστιν appellant hoc est, certam quandam opinionem et sententiam, quam nobis persuasimus: id quod mihi Laurentius recte censuisse videtur, cum a verbo Graeco πέπειομαι, id est, persuasi mihi, πίστις apud nos dicatur, quam nos fidem dicimus. Hoc autem ex Quintiliano liquet, qui libro quinto sic inquit: Pro certis autem habemus quae legibus cauta sunt, quae persuasione, si non omnium hominum, eius tamen civitatis aut gentis, in qua res agitur, in mores recepta sunt. Latine autem fides in hoc significata certam derivationem non habet: sed Graecorum imitatione usurpatum est ab antesignanis fidei Christianae, qui aliud verbum significantius esse nullum existimabant. Hactenus illi. Etsi autem supra multa dixi de verbo πείθω persuadeo, et πίστιν fidem inde deduxi ac quia quandam persuasionem fiduciae iunctam significare docui, et hic etiam aliorum sententiam de voce Persuasionis adscripsi, illustrandi vocabuli Fidei gratia: tamen
nequaquam suaserim, ut pro voce fidei, persuasionis vocabulo uteremur. nam hoc, ut dixi, levem ac inconstantem quandam noticiam designat: illud vero alterum, et receptum iam ab Ecclesia est in omni vetustate hucusque, et quasi quandam singularem dignitatm, ut vox sacrosancta, induit: et caret illa cacophonia levitatis, ac temerariae persuasionis, qua alioqui adversarii nostram doctrinam de fide non sine singulari Dei contumelia, deformant. Si enim vana persuasio est quod Deo dicenti et promittenti assentimur oportet profecto ipsum Deum eiusque promissiones vanas et inconstantes esse. Denique et illa tertia discriminis ratto expendatur, quod videlicet quiddam absolutum et a suadente iam prorsus separatum significat: sane in omnium auribus sonat qualem cunque, aut temerariam pene opinionem, utpote ex pauculis ac incertis quibusdam ratiunculis haustam. Ac fides contra est quiddam perpetuo Deum audiens, ei assentiens, et fidendo adhaerens: et insuper praeterquam quod ipso statim sono, ut sacrorum vox, religionem quandam auditori incutit, etiam mox intelligentem auditorem monet de suo correlativo, cui nam credat aut fidat. Quo facto aut sensu simul primum suae originis certitudinisque auditorem admonet: tum ostendit, videndum et expendendum illi esse, cuinam innitatur, aut cuius veraci sermoni assentiatur: cuive fidat, seu quo tandem totus in fidendo dependeat, quo tandem et doctor et auditor possit dicere illud Apostolicum: Scio cui credidi, et certus sum. Quod valde potenter dicitur: nempe enim non humanae ac fallaci garrulitati, aut persuasibilitati, sed Deo veraci et longe beneficentissimo: sicut et vulgo dici solet, Ich weiss, das der man mich nicht betriegen wirdt. Deinde vero etiam eadem fidei vox illa ipsa sua relatione, et correlativi, nempe Dei loquentis ac promittentis, cui credidit, monstratione docet te, de modo iustificationis et omnium aliorum bonorum apprehensionis, quae omnia non ipsa domi suae, aut in homine paret, mereatur aut operetur: sed ex alterius benigne promittentis, et veluti eleemosynam offerentis manu precario accipiat. Multiplex igitur commodum vox Fidei, prae altero odioso ac levi Persuasionis, habet: cum simul sit tamen in hac ipsa significatione latissima ac probatissima: quod superius bonorum authorum exemplis ostendi. Sed percurram adhuc pauculas loquutiones a Fide derivatas, mox ad ipsam vocem rediturus. Fidelis homo dicitur in Sacris, de fide, veraci, stabili, ac certo: ut Psalm. 101. Oculi mei ad fideles terrae, ut habitent mecum. 1. Sam. 3. Cognovit universus Israel, quod Samuel esset fidelis propheta Domini. Dicitur et simpliciter de credente Fidelis, sicut in Latino a fide. Per metaphoram haec dictio etiam ad inanimata transfertur: ut Isa. 3. et Hier. 15, Aquae fideles: pro non deficientibus. Contra in posteriori loco fons mendax ponitur. inquit enim propheta: Futurus es mihi veluti fons mendax, veluti aquae quae non sunt fideles. Sic et civitas fidelis dicitur, quae fideliter ac constanter Domino vera pietate ac iustitia adhaeret. Isa. 1. Quomodo facta est meretrix civitas fidelis? In hoc sensu et Romanorum fidem celebrari, supra ostendi. Fidelis in pacto. Psal. 78. Cor eorum non erat rectum cum Deo, nec fideles fuerunt in pacto eius: id est, non firmiter ei adhaeserunt, promissamque fidem non praestiterunt. ubi haec vox potius active accipitur, de praestatione eorum quae in foedere sunt promissa. Locus fidelis: Isa 22: Figam euḿ ut clavum in loco fideli: pro, stabili ac firmo. Dicitur et Doctrina Dei fidelis: id est, verax, firma, certa, stabilis. Psalmo19 et 93. Misericordiae fideles: id est, certa ac constans beneficentia, nam misericordia pro beneficentia aut bedignitate accipitur. Isa. 55 et Act. 13. Faciam vobiscum pactum sempiternum, et misericordias Davidis fideles. pro, beneficentiam Davidi promissam, faciam ratam, firmam, ac perseverantem. loquitur de beneficentia propter Meschiam. Vir fidelitatum nonnunquam, et testis fidelitatis: Prov. 28, Vir fidelitatum multiplicabit benedictiones. pro, verax ac sincerus cumulabitur a Deo beneficiis. Fidelitatem percutere: Nehem. 9. Et cum toto hoc percutimus fidelitatem cum Deo nostro; pro, pangimus foedus. Fidelis Deus saepe dicitur, id est, verax, ac constanter benefaciens. Haec hactenus: nunc denuo de ipsa voce Fidei agamus. Verum enimvero ad consensum veris ac novi Testamenti valde utile esset scire, cur in illo quidem magis urgeantur ac inculcentur verba Fidere, confidere, sperare, ac expectare Deum et talibus hominibus iustitia ac vita promittatur, qui fidant, confidant, sperent, expectent, etc. contra vero in Novo inculcentur fides, et solum credentibus omnia bona offerantur ac promittantur: ne putaret quis, alio instrumento, ac quasi manu olim esse apprehensam iustitiam et salutem, quam postea in novo Testamento Causa autem huius diversitatis vocum et locutionum duorum Testamentorum est, quod illud praecipuum in fide, quo promissiones Dei apprehenduntur, est assensus et fiducia in Deum tam benigne ac plane materne sese suamque misericordiam ac beneficia nobis offerentem, atque adeo obtrudentem: qaem cordis motum necessario antecedit noticia Quare in veteri Testamento, quod est propositum populo Dei iam collecto et converso, et a parentibus inde ab ima infantia in fide de uno Deo instituto, ac eum cultum profitenti, et in verum Deum saltem historica noticia credenti, tantum illud maxime necessarium, et in quo etiam alioqui omnis difficultas ipsis quoque sanctis est, nempe fiducia in Deum, a prophetis inculcatur. idque ab auditoribus flagitatur At contra in Novo, ubi haec doctrina proposita est populo primum erudiendo, Dei, ac certe triados et Meschiae veri ignaro colligendo, ac ad verum Dei cultum convertendo et vocando, fuit vel maxime opus illum ipsum primum motum, nempe noticiam aut agnitionem huius veri Dei, et filii ipsius, Meschiaeve inculcare. Ideoque usus est Spiritus sanctus in novo Testamento loquutionibus simul et noticiam et fiduciam unica voce significantibus: ut est, Credere et fides, ad exigendum talem animi motum. Haec diversitas loquutionum tanti momenti, ac in tanta re, eiusque diversitatis causa, diligenter observanda est: ut conspecta duorum Testamentorum summa symphonia, eo magis illustretur veritas, et unitas verae doctrinae: ac illi duo Cherubini super arcam Ecclesiae impositi, amabilius suaviusque, nostro maximo bono ac gaudio, sese invicem aspiciant: velumque cordis nostri, quo (proh dolor) nimium teguntur, auferant, aut illuminent.
Papistae multas fides docent, cum unam illam veram ignorent. Aliam vocant fidem acquisitam, quam ex lectione historiae carnalibus viribus nobis paramus: aliam infusam, quae divinitus per Spiritum sanctum datur aliam informem, quae est ista ipsa historica, omnibus virtutibus carens: aliam formatam, quae sit (ut ipsi volunt) charitatespe, aliisque virtutibus formata: aliam implicitam, quae credat in genere omnia quae Ecclesia credit, etiamsi credens non habeat explicatos ac notos omnes articulos fidei: ut pro exemplo talis generalis fidei quendam suum carbonarium proponunt. Cui opponunt explicitam, omnes articulos ac dogmata Christiana expresse tenentem, ac credentem. Verum quoniam nunc Papistae magna vi eo incumbunt, ut divellant fidem a fiducia, tanquam res plane diversas, quo sic et in dubitatione relinquantur homines, et nostra doctrina de fide ac iustificatione refutetur: ideo omissis aliis eorum sophisticis subtilitatibus, ociosisque quaestiunculis, dicemus hîc quoque aliqua pauca, ut probemus fidem iustificantem Paulo vere fiduciam significare: tametsi in Libello de Fide, ac in Disputatione de Iustificatione, plurima dixerim, quae
hisce recte coniungi poterunt. I. Primum verô probare id possem testimonio Erasmi ac Budaei, hominum Graecae linguae (sicut et multarum aliarum scientiarum) peritissimorum, quorum dicta in Libello de Fide adscripsi. Idem porro testantur etiam celebres adversariorum Theologi: Episcopus Roffensis contra Lutherum, et Albertus Pigius. Sed nos omissis hominum. testimoniis, ipsum Dei verbum audiamus. II. Dicit Epistola ad Hebraeos, fidem esse ὑπόστασιν, quod plerique verterunt, substantiam: cum revera fiduciam significet, quod ex bonis Graecis authoribus in Libello de Fide ostendi. Si vero quis ipsum verbum ὑφιστάναι, unde venit ὑπόστασις, cum verbo ὑπομένειν, et porro nomen ὑπόστασις cum ὑπομονὴ diligentius conferret, is ex illorum summa convenientia et creberrimo usu, quin et etymologiae similitudine, facillime animadverteret, ὑπόστασιν Hebr. 11, proprie fiduciam, aut fidentem expectationem rerum sperandarum, aut promissarum, significare. Sicut enim ὑπομένειν et ὑπομονὴ, constantem et fidentem expectationem liberationis, ac opis divinae in adversis, significat: sic et verbum ὑφιστάναι. Illustria etiam exempla vocis Hypostasis pro fiducia tum ex novo Testamento, tum et ex versione Septuaginta, Psal. 29, in libro de Fide adscripsi. Caeterum unus locus Hebr. 3, ubi vox ὑπόστασις ponitur, et natura fidei explicatur, omne dubium studiosis veritatis eximere potest: de quo etiam in Libello de Iustitia disservi. Nam ibi Paulus diligenter monens ac inflammans pios, ut in parta iustitia ac vita, ipsoque Christo, fide permaneant, nec inde ullo modo sese deturbari patiantur: docet simul, in quo tanta felicitas consistat, aut unde illa dependeat: quo monstrato eo, quasi vinculo aut ansa, vel medio apprehendendae et retinendae tantae felicitatis, eo firmius ac tenacius ei inhaerere, ac in vera pietate persistere queant. Bis vero eandem principalem suae adhortationis sententiam in eodem capite, paululum mutatis verbis inculcat. Primum igitur dicit, Nos esse participes Christi. Addit conditionem, Sl modo in inchoata fide aut fiduciam perseveremus. Graece μέτοχοι γὰρ γεγόναμεν τοῦ χριστοῦ ἐανπερ τὴν ἀρχην τῆς ὑποστάσεως μέχρι τέλους βεβαῖαν κατάσχωμεν, Deinde eandem prorsus sententiam in eodem Capite, pauxillum variatis vocibus, rep etit dicens: Nos esse domum, aut in, vel de familia Christi, si modo fiduciam et gloriationem Dei usque ad finem, firmam retineamus. Graece enim inquit: χριστοῦ οἰκός ἐσμεν ἡμεῖς, ἐαν μη την παῤῤησίαν, καὶ τὸ καύχημα τῆς ἐλπίδος, μέχρι τέλους βεβαῖαν κατάσχωμεν Iam confer diligenter hasce duas sententias reperios in utraque prorsus eandem rem agi, eundem sensum inculcari: nempe Primum, ut et antea monuimus, nos iam esse Christianos, seu Christi bona adeptos: Secundo, unde aut ex qua conditione tanta bona dependeant, seu qua manu retinenda sint, nempe fide. Quo autem facilior et evidentior sit ista collatio, duas istas sententias instar parallelarum linearum sibi invicem subiungemus, ita ut etiam partes sibi invicem respondeant: et priorem sententiam vocabimus A, posteriorem B, hoc modo A. μετοχοι γὰρ γεγόναμεν τοῦ χριστοῦ, ἐάνπερ τὴν ἀρχην τῆς ὑποστάσεως μέχρι τέλους βεβαῖαν κατάσχωμεν B. οἶκος ἐσμὲν ἡμεῖς χριστοῦ ἐάν περ τὴν παῤῥησίαν καὶ τὸ καύχημα τῆς ἐλπίδος μεχρι τέλους βεβαῖαν κατάσχωμεν A. Participes enim sumus Christi, Si modo principium substantiae aut fiduciae usque in finem firmam retinuerimus B. Domus sumus nos Christi, Si modo fiduciam et gloriationem spei usque in finem firmam retinuerimus Quod igitur in A. dixerat, Participes facti sumus Christi: hoc in B dicit, Domus aut familia aut domestici sumus Christi. et quod in posteriore parte lineae A dixerat, Si modo τὴν ἀρχην τῆς ὑποστάσεως, principium substantiae seu fiduciae, id est, inchoatam fiduciam, usque in finem firmam retinuerimus: hoc dicit in B, Si modo τὴν παῤῥησίαν καὶ τὸ καύχημα τῆς ἐλπίδος, fiduciam et gloriationem spei usque in finem, firmam aut firmiter retinuerimus. Ostendens igitur ea Epistola totum nostrum Christianismum, praesertim iustitiam ac vitam ex Christo haustam, pendêre ex fide, aut retineri ea: ita fidei essentiam naturamque exponit, ut sicut antea in A dixerat, fidem esse Hypostasin, ita iam in altera descriptione, nempe in B, explicet Hypostasin per fiduciam et gloriationem spei: id est, spem, de qua plurimum gloriamur ac triumphamus. Hinc igitur liquido patet, Paulo idem plane esse Hypostasin, quod fiduciam et spem, qua Christum cum suis promissionibus ac bonis et apprehenderimus antea, initio nostri Christianismi: et nunc, ac usque in finem retineamus: videndum ergo nobis modo esse, ne hoc instrumentum, aut quasi manum accipientem, et retinentem tantum thesaurum, ullo modo amittamus: sed potius firmissime usque ad finem conservemus. Sic etiam mox initio sequentis Capitis inculcat, videndum nobis esse, ut promissiones felicitatis fide apprehendamus, et retineamus. Ut totius illius textus hic scopus sit: Christum una cum suis promissionibus ac bonis, fide apprehendi et retineri: quae fides sit proprie fiducia, ὑπόστασις, παῤῥησία, et καύχημα ἐλπίδος. De Hypostasi, qua epistola ad Hebraeos (ut modo audivimus) definit fidem, disservi in Libello de Fide, prolixius, Nunc autem hisce hoc unum adiicio, quod prorsus, sicut Germanicum verbum sich unterstehen, non tantummodo magnum aliquem conatum. sed et magnam fiduciam sive audaciam eum recte perangendi complectitur: sic et verbum ὑφίστημι, unde venit ὑπόστασις. Sicut igitur ista duo verba, hyphistimi graecum et unterstehen, germanicum, prorsus conveniunt etymologiis (componitur enim utrumque ex Sub et Sto) ita etiam significatione, in hac parte. Utrumque enim saepe significat, aliquid magnum ac periculosum audet deliri, sive recte sive prave: et simul magnam quandam audaciam aut fiduciam, vel etiam confidentiam animi in se complectitur. Omnino potest vox Hypostasis in hac quidem significatione, luculentissime ex isto Germanico verbo, sich etwas understehn, declarari, et illustrari: quantumvis rem vocemque non intelligentibus aut expendentibus mirum videatur, quomodo vox Hypostasis fiduciam declarare possit. Sed de significatione Graeci verbi ac nominis, vide prolixius in praedicto Libello, quomodo ad significationem fiduciae deveniant. De illo porro huius verbi significato, haud scio an sit operaeprecium aliquid dicere, quod apud Homerum ὑϕίστημι aliquid promittere significat ut dici possit, fidem esse veluti promissionem quando cordis ac spiritus nostri, qua ille ex verbo Dei sumpta, nos consolatur, ac fidentes facit. sic enim clamat in pecctore nostro Spiritus sanctus, ac testimonium praebet spiritui nostro, quod filii Dei simus: sic et cor renovatum nobis certo promittit, quod Deus nobis sit propitius pater, quodque speranda illa bona sit certo matreque ac plane suo tempore daturus. Sic igitur fides posset dici veluti quaedam fiducia ac promissio cordis, nobis ex verbo Dei certo favorem ac omnem liberationem promittentis, nos consolantis, et ab omni diffidentia liberantis. Cum hoc pulchre conveniret, quod supra dixi, fidem nihil aliud esse quam illam ipsam benegnissimam Evangelii promissionem, in pectore nostro per spiritum S. Inscriptam, aut veluti lumen flammulamve quandam accensam. Conveniret et pulchre sequens vox, quod sit argumentum aut convictio de eo quod non cernitur. Verum magis probatur illa altera
expositio vocis Hypostasis, tametsi tandem cum hac consonet. III. Sic et Ephes. 4 dicit, Nos habere per fidem παῤῥησίαν, προσαγωγὴν, καὶ πεποίθησιν, libertatem in loquendo aut agendo, et accessum in fiducia, aut confidentem: quae verba pulchre cum ὑποστάσει conveniunt. Sicut et illa duo sunt valde illustria in descriptione fidei, Rom. 4, ἐνεδυναμώθη et πληροϕορηθεὶς, robustus factus fide, et certo statuens. Quae omnia verba fortissimum quendam bellatorem describere videntur, qui ope Dei fretus, ac spiritu eius confirmatus, maxima et difficillima quaeque conari, adire et aggredi ausit, nihil dubitans de victoria ac felici exitu. IIII. Consideretur quoque fides et incredulitas ex adiunctis suis proximis effectis, nempe ex audacia aut animositate, et contra timiditate. Unde liquide patebit, fidem esse fiduciam, et incredulitatem esse diffidentiam. Nam diffidentia aut incredulitas in Deum plerunque habet secum extremam timiditatem, efficitque cor trepidum ac tremens, praesertim in periculis, quod proprium diffidentiae ac desperationis est: sicut Christus ipse testatur, obiiciens aliquoties suis simul timiditatem et incredulitatem, illaque duo tanquam coniunctissima connectens, τὶ δειλοί ἐστε ὀλιγόπιστοι; Quid timidi estis vos modicae fidei? Sic incredulitas Petri per timiditatem describitur, Matth. 14. Sic et timentes, ne non habeant quod comedant, et quo induantur, Matth. 6, vocantur increduli, aut modica fide praediti. Contra autem fides facit cor firmum, stabile, robustum, et nequaquam tremens, quod fiduciae aut confidentiae est. Solet ergo in Scriptura describi incredulitas per motionem aut agitationem cordis, aut alioqui etiam omisso cordis nomine. Sic Isaiae 7 dicitur: Commotum est cor populi Iudaici, et domus David: id est, regis consiliariorum et aulicorum, ad terribilem famam de adventu hostium, sicut moventur vento arbores in sylva. Et Christus incredulos et inconstantes comparat arundini a vento agitatae. Eodem modo etiam Iacobus incredulum describit: Qui orat, petat in fide, nihil diiudicans. nam qui diiudicat, similis est fluctui maris, qui a ventis agitur et iactatur. Et mox: Vir animo duplici, inconstans in omnibus viis suis. Sic et Paulus talem describit inquiens Ephes. 4. Non simus amplius pueri, qui fluctuemus, et circumferamur omni vento doctrinae.
¶ Contraria autem stabilitas et firmitas fidei, non uno loco per fultum et corroboratum, aut constabilitum cor depingitur: praesertim vero Isaiae 26, ubi dicitur, quod fides sit cor firmatum, quod Deus custodiet pacem. Item Psal. 12, Ab auditione mala non timebit. firmum enim est cor eius, et confisum in Domino. et Psalm. 112. Qui confidit in Domino, sicut mons Syon, non commovebitur in aeternum. Sed de hac incredulitatis vacillatione, et fidei stabilitate, dixi prolixe in libello De FIDE. Cum autem sit aliqua similitudo horum affectuum ac motuum cordis, etiam in non renatorum mentibus, non incommode possis eos illustrare Homerica illa descriptione timidi ac fortis. Timiditas enim incredulitati, et contra constantia ac fortitudo fidei plerunque adiuncta est. Nam ut ex fide securitas et fortitudo, ita contra ex diffidentia timiditas protinus nascitur. Sicut et Christus suis subinde incredulitatem obiiciens, simul timidos eos vocat. inquit igitur ille Iliados V. seu XIII.
εἰ γαρ νῦν παρὰ νηυσὶ λεγοίμεθα παντες ἀριστοι
ἐς λοχον, ἐνθα μάλιστ' ἀρετὴ διαέιδεται ἀνδρῶν.
ἐνθ' ὁ τε δειλὸς ἀνὴρ ὄς τ' ἄλκιμος ἐξεϕαανθη.
τοῦ μὲν γαρ τε κακοῦ τρέπεται χρὼς ἄλλυδις ἄλλῃ,
οὐδε οἱ ἀτρεμας ἦσθαι ἐρητύετ' ἐν φρεσὶ θυμος,
ἀλλα μετοκλάζει, καὶ ἐπ' ἀμφοτέρους πόδας ἵζει.
ἐν δε τε οἱ κραδίη μεγάλα στέρνοισι πατάσσει
κῆρας οἰομένῳ. πάταγος δέ τε γίγνετ' ὀδόντων.
τοῦ δ᾽ ἀγαθοῦ, οὔτ' ἄρστρέπεται χρὼς, οὔτέ τι λίην
ταρβεῖ, ἐπείδαν πρῶτον ἐσίζηται λόχον ἀνδρῶν.
αῤᾶται δὲ τάχιστα μιγήμεναι ἐν δαὶ λυγρῇ.
οὐδέ κεν ἔνθα τεόν γε μένος καὶ χεῖρας ὄνοιτο.
εἰ περ γαρ κε βλεῖο πονεύμενος, ἠὲ τυπέιης,
οὐκ ἀν ἐν αὐχέν' ὄπισθε πέσοι βέλος, οὐδ' ἐνὶ νώτῳ,
ἀλλά κεν ἢ στερνων, ἢ νηδύος ἀντιάσειε
πρόσσω ἱεμένοιο μετὰ προμάχων ὀαριστυν. Quos versus sic convertit doctissimus et pientissimus vir Eobanus Hessus:
— Quin potius, si qui sumus ordine primi,
Ante rates coeamus, et agmina condensantes
In Troas pugnemus: ibi tum vivida virtus
Ostendet fortes, timidos ignavia bello.
Non etenim sibi constat iners, sed pectore vecors
Nunc hac nunc illac fertur, timet omnia, nunquam
Certa quies illi, semper trepidante vacillat
Pectore, nunquam animum misera formidine soluit,
Sub siditque pedi metuens innixus utrique,
Palpitat attonitum pectus, cor deficit amens,
Instabiles pavido crepitant sub gutture dentes.
Vir constans, animo nunquam titubante vacillat,
Sed fortem se praestat, et omnia fortiter audet.
Non adeo metuit congressus ille virorum,
Non timet insidias: quas si tamen incidit, optat
Quamprimum conferre manum, miscerier acri
Conflictu: tali ipse loco si forte vel ense,
Ut telo feriare alio, te nemo timoris
Arguerit, non ignavum te dicere quisquam
Audeat ex animo, dum non ea vulnera tergo
Accipias, aut aversa cervice, sed ipso
Pectore in adverso, cum scilicet hostibus infers
Antepedem, non inde refers: cum prima capessis,
Non post prima lates vexilla. Sed hactenus isthaec
Dicta satis fuerint, pueri, ne sicut inertes,
Commoda inutilibus perdamus tempora dictis. Ex hac igitur quoque descriptione fortis aut animosi, et contra timidi ac trepidantis, manifestum est, fortitudinem quidem a fiducia, timiditatem vero a diffidentia proficisci: quare etiam fidem, cui Scriptura audaciam aut fortitudinem tribuit, necessario simul esse confidentiam aut fiduciam: incredulitatem vero, eius contrarium esse diffidentiam. Huc percommode quadrat Aristotelis dictum, qui affirmat, fiduciam et timiditatem esse contraria inter se. Ratiocinatio porro haec sic breviter colligi posset: Fortitudo est filia fiduciae, fortitudo est filia fidei, igitur fides est fiducia. Contra quoque timiditas aut trepidatio est filia diffidentiae, eadem quoque est filia incredulitatis, igitur incredulitas et diffidentia idem sunt. Porro istae duae picturae Homeri trepidantium et fortium, pulchre conveniunt cum sacrae Scripturae descriptionibus credentium et incredulorum, sicut supra auditum est de trementi et stabili corde. V. Cum Paulus 1. Corinth. 13 dicit, Si habeam omnem fidem, ita ut montes transferam: quid ibi aliud fides, quam fiducia opis ac potentiae divinae, quae translatura sit nostri causa montes, significat? Non potest certe exponi de nostra aliqua bona qualitate, quae montes suis humeris transferat. VI. Paulus armans suum Christianum militem, et ad periculosam difficilemque pugnam contra Satanam, mundum ac carnem perducens, armat eum thorace fidei: 1. Thessal 5. item scuto fidei, Ephes. 5. Quid ibi fides aliud notare potest, quam fiduciam promissae opis Dei, qua Satanam et mundum expugnamus? Sic toties fide mundum et Satanam vincere ac expugnare dicimur, 1. Iohan. 5, et alias: Sola sane noticia non expugnat illos duos potentissimos hostes, sed fiducia in Deum expugnat. VII Toties commendatur precatio fidei, et in precibus fides adeo extreme flagitatur: ubi profecto fidem, solam noticiam
significare, prorsus impossibile est: alioqui et Satanae orarent, qui certiorem noticiam de Deo habent nobis. VIII. Passim iubemur accedere ad Deum fide: ubi impossibile est, fidem proprie ipsam solam noticiam significare: cum et Satanae noticiam habeant, credant et contremiscant. Natura ipsa, ac experientia quotidiana nos docet, quod non ii regem audacter accedant, qui norunt eum: sed qui fidunt in eius benignitatem, seu sibi certo eius favorem persuadent. Necesse ergo est, in talibus locis fidem significare etiam fiduciam. Filialis enim fiducia accedit ad tantam maiestatem, non noticia sola ipsius. Porro haec ipsa fides, quae precando accedit ad Deum, ac cum eo agit, et non ulla alia, nobis iustitiam, vitam, et alia omnia bona (teste Scriptura) impetrat. IX. Christus servator, totaque Scriptura alias clamat, Credite, credite, et homines omnia bona fide adipisci: alias dicit, Venite ad me omnes qui laboratis et onerati estis, Venite omnes sitientes ad aquas, venite bibite gratis. Toties etiam nostram fidem comparat accessui ad lautum convivium. Quae omnia liquido ostendunt, fidem nequaquam tantum esse noticiam promissionum et promissorum bonorum: sed etiam ingens desiderium, simul et fiduciam, aut acceptionem, amplexumve illarum promissionum et promissorum bonorum. Nam sola noticia non est motus accedens bona, aut fugiens mala: sed ille motus, qui proxime noticiam consequitur. Quare testimonio Christi fides iustificans talis quaedam noticia est, quae non tantum agnoscit mediatorem, eiusque beneficia, sed etiam ardentissime ea expetendo, sibique ea applicando ad mediatorem, et omnino ad thronum gratiae caelestis patris per hunc intercessorem et sacerdotem aeternum accedit, ibique ista spiritualia bona, laeta fidensque a Deo accipit et consequitur. Necesse enim est istas loquutiones, aut invitationes ad accipiendam salutem, quibus Christus et Scriptura toties utitur, aequivalentes esse. Eandem enim, citra omnem dubitationem, remagit: et eandem viam, non diversam semper monstrat Christus, et eius Spiritus, accedendi Deum, et caelestia eius bona accipiendi. X. Expendatur fides etiam a suo contrario. Toties in Sacris literis, praesertim in Evangelistis ὀλιγοπιστία modica aut imbecilla fides accusatur: ubi plerunque prorsus necesse est diffidentiam intelligere. Matth. 6, et Luc. 12, desperabunda illa sollicitudo de victu et amictu in Apostolis et aliis hominibus reprehenditur, et propterea ὀλιγόπιστοι increduli vocantur. Unde manifestum est, et ὀλιγοπιστίαν aut incredulitatem esse diffidentiam, et contra veram fidem esse fiduciam. Sic Matth. 8, Apostoli ob timiditatem naufragii, et diffidentiam opis divinae, vocantur ὀλιγόπιστοι, diffidentes. Ergo contra, vera fides fiducia est.
XI. Negari non potest, Petrum Matth. 14, primum recte ac feliciter, plenumque fide ex navi in aquam prosiliisse, et per mare ambulasse sola fide fultum: et paulo post, solo defectu fidei submergi coepisse. Nam Christus ipse ei ὀλιγοπιστίαν obiicit. Ac quid ibi in Petro aliud potuit esse fides, quam fiducia opis Christi? quid etiam defectus fidei, quam diffidentia, quod Christus vel non possit, vel non velit eum servare in tantis periculis? Circumspiciens enim mare, ventos et undas, incoepit diffidere de ope divina in tanto periculo. Igitur vel ex hoc solo exemplo liquidissime cerni potest, fidem impetrantem iustitiam, et alia omnia bona, esse fiduciam, et quidem sola tali fide aut fiducia nos ea impetrare: sicut Petrus sola tali fiducia in aquis contra pericula, et suam propriam gravedinem, a Christo sublevatur ac servatur. Sic et de diffidentia Apostolorum Matth. 16. ob non acceptos panes, dicere quis posset: quos ob illam diffidentiam sollicitudinem ac metum famis Christus ὀλιγοπίστους, id est, modicae fidei nominat. XII. Toties Scriptura alias fidei iustitiam et vitam, aliaque bona, alias fiduciae offert, clamans: Fidite, confidite, sperate. sicut et Christus alias clamat, Credite. alias, Confide fili. Ergo fides, fiducia quaedam in Deum, et eius promissiones, est. Unam enim eandemque profecto viam Christus semper ad consequenda summa bona, praesertim iustitiam et vitam, diversis verbis monstrat, non varias ac multiplices. XIII. Summa, praeclare dicit Paulus: Fides est ex auditu, auditus autem per verbum Dei. Quale ergo est auditum verbum, talem etiam necesse est esse fidem. Effectus plerunque suae causae naturam indolemque respicit ac refert, sicut filia matris. Qualis certe est doctrina, talem etiam oportet esse noticiam in de ortam. Quid enim aliud est noticia, quam illa ipsa externa doctrina per oculos et aures, cogitationemque in animum recepta, et in promptuario memoriae recondita, quae eadem ratione sicut in nos recepta est, vicissim in alium porro effundi potest docendo? Sed verbum Evangelium est non tantum simplex narratio rei gestae, aut speculativa tantum et ociosa quaedam doctrina: verum etiam practica, adhortativa, consolatoria, animans, ac offerens ingentia bona, et ad ea accipienda blandissime et studiosissime (ut matres dulcissimos liberos solent) invitans. Igitur et fidem per eam divinitus in pectore nostro erga Deum excitatam, oportet esse non tantum speculativam noticiam, sed etiam ardens desiderium ac fiduciam oblati favoris, et divinorum beneficiorum. XIIII. Quid vero (obsecro) aliud est fides, quam ipsum Evangelium menti nostrae inscriptum, seu illa noticia ex charta aut voce Apostolorum ac Evangelistarum, vel potius ex ipsa Dei mente in nos transfusa, nobisque per Spiritum sanctum potenter inscripta, ac veluti lux et flammula quaedam viva in corde nostro accensa? Crassa prorsus, et tamen aptissima similitudine possis rem tantam clare percipere Sicut typus aut forma, et imago in eo typo fusa ac formata, necessario figuris ac lineamentis prorsus conveniunt: sic et nostra fides cum verbo Evangelii necessario convenit, conformata et (ut ita dicam) configurata est Nam ea doctrina aut institutio hunc effectum, motum et habitum cordis nostri concipit, gignit, format ac figurat, eique veluti sigillum quoddam imprimit. Verum (ut dixi) non potest negari, istam formatricem fidei doctrinam, seu Evangelion, esse verbi consolationis et animationis, blandissime et ardentissime invitans nos ad plusquam filialem fiduciam, ergo ardentissime amantem, et summa misericordia suavissime complectentem nos Deum: qui adeo dilexerit mundum, ut unigenitum filium nobis, in summam miseriam et ignominiam sit largitus, ut eum fide excipientes et amplectentes salvemur: quique tanta cura et ardore nos complectatur, ut potius mater infantis sui quâm ille nostri oblivisci, nosve negligere possit. Quis vero omnes ingentium bonorum pollicitationes, omnia blandimenta, lactationes, consolationes invitationes, et dulcissima allectamenta ac lactamenta Evangelii recensere posset, quibus nos Deus ad sese et accipienda sua ingentia bona invitat, excitat, et quod cogit ac compellit? Quare necesse est fidem, quae veluti filia quaedam, ab hac doctrina ceu matre aut matrice formatur in pectore nostro, esse talem quandam vivam et filialiter fidentem, ac in sinum et ubera benignissimi opitulatoris sese proiicientem ac reiicientem, noticiam et motum animi Christiani. XV. Vera ac iustificans fides prorsus necessarioque simillima huic blandissimae consolatrici Evangelii doctrinae est, quia et gignitur ab ea ut ingenium matris suae referre cogatur: et ad eam amplectendam ut obiectum suum, necessario accedere, ad eumque non aliter se flectere et accommodare cogitur, quam manus apprehendens lapidem aut aliquod
scabrum corpus. Hinc vides Christiane lector, quam necessario plane sequatur, fidem iustificantem esse fiduciam. Et tali solo motu aut actu animi nostri, ceu quadam mendica manu, apprehendi gratiam ac favorem Dei, eius suavissimas promissiones, et promissa ingentia bona iustitiae ac vitae, eoque nos sola fide iustificari. XVI. Posset confirmari haec significatio fidei, seu quod fides sit fiducia, etiam ex locutionibus Latinis ac Graecis. nam a nomine Fides venit verbum fide, vel certe contra, quod verbum omnino fiduciam significat. Quare cum idem sit thema aut origo vocis Fides, fide, confidentia et fiducia: et ista posteriora omnia simul fiduciam quandam denotent: necessario etiam ipsa originaria vox fides, quandam fiduciam in se continet aut significat. Huc facit etiam phrasis Credere aliquam rem preciosam alicui: quod significat, ob fiduciam, quam de cuiuspiam favore et probitate concipimus, concredere, ei ne custodiendam ac fovendam tradere. Quare necessario illud Credere significat fiduciam quandam. Sic etiam verbum πιστεύομαι, crebro in Sacris literis, praesertim in novo Testamento, accipitur. ut Rom. 3. Concrediti sunt eis sermones Dei. Sic et Galat. 2. Quare tum ex Latinae, tum et ex Graecae vocis ratione ac natura probari potest, fidem esse fiduciam, eamve simul in se complecti aut continere. XVII. Possent innumera. ac plane evidentissima argumenta passim tum ex sermonis natura, tum et ex Sacris literis proferri, quib. probaretur, fidem iustificantem esse non tantum noticiam, sed et fiduciam. Verum nos, ut huic tractationi tandem aliquando finem imponamus, solum rei ipsius naturam nunc breviter expendamus. Deus videns genus humanum extremo exitio iniustitiae ac aeternae damnationis perditum: largitur filium suum, ut fiat pro eo maledictum legis, passione ac morte sua pro peccatis eius satisfaciens. Nec id tantum ille facit: sed etiam insuper venit ad nos, multifariam multisque modis nos per suos prophetas et alios ministros alloquens, nobisque iurans, se non cupere mortem nostram, sed vitam quaerere: venit in quam ad nos, plus quam maternis blanditiis nos vocans, et ad sese alliciens, ut veniamus ad eius longe lautissimum, et plane gratuitum convivium, nobisque per suas promissiones et Sacramenta iustitiam ac vitam offerens. Quo ergo tandem alio modo istae tam largae et tam blandae pollicitationes, lactationes, et materna allicitamenta ac dona excipi possunt, nisi ut promittenti Deo assentiamur, ut illam tam benigne oblatam misericordiam, et maternum affectum, finemque fidendo, et illa bona accipiendo complectamur? Omnis certe promittens, etiam in communi vita, vult sibi credi: et tunc demum promissio rata est, cum ei creditur, eave fide assensuque accipitur. Omnis profecto, praesertim tam blande, large, ac materne suam gratiam, favorem ac omnem opem alteri offerens, vult illum sibi fidere, a se omnia bona expectare, in se sperare, et â se plena fiducia pendere. Quo enim alioqui fine sese ei tam blande et tam large offert, eumque ad fiduciam provocat? Sic igitur et Dei illae tam dulces blanditiae, viscerum suorum cordisque patefactiones et oblationes, fiductam nostram extreme flagitant, ac per illam accipi et excipi volunt et debent. Alioqui cur se tam benigne in nos effundere, et tam blande ac sollicite cor nostrum ad suum cor allicere conaretur, si talem affectum non a nobis extreme requireret, eoque suam benignitatem excipi et accipi non vellet? Omnis certe sermo noticiae et assensus gratia fit, eumque excitare ac efficere in auditoris pectore conatur. Si quis tam dulces compellationes, ac invitationes Dei sola noticia complecteretur, eisve assentiretur, nec porro vivo motu cordis ad eas desiderandas, accipiendas, eisve fidendum aut fruendum moveretur: an non is contemere tum illum plane maternum Dei affectum, tum et eius invitantia verba ac promissiones, tum denique et ipsa bona videretur? Sicut videmus nonnunquam iratos, nimiaque lenitate et indulgentia parentum superbos puerulos contemnere invitationes, blandimenta ac lactationes matrum, ut eis aegre faciant, ut vel comedere, vel munusculum aliquod accipere velint. XVIII. Hinc etiam consideretur, fidem non solum vere fiduciam esse: sed etiam Deum sola tali fiducia, sine omnibus bonis operibus excipi velle. Quid enim minus ferre posset hic longe ditissimus paterfamilias, qui misertus nostrae extremae indigentiae, ac (ut ita dicam) famis, tantos quasi sumptus fecit donati filii, et apparati lautissimi convivii, tamquam benigne nobis illas suas preciosissimas opes ac delicias offert dicens: Aperi os tuum, et replebo illud bonis caelestibus: quam si nos veluti ostentantes nostras opes, eiusque exaggerationes nostrae paupertatis redarguentes, et divitias contemnentes, ultro ei cum nostris operibus, tanquam praeclaris divitiis et insigni opulentia, occurrere vellemus? An non diceret: Equidem putabam vos esse esurientes, sitientes, famelicos, et extreme aegrotos: eoque cum tanto labore ac sumptu veni huc, ut vos reficerem: nunc autem, cum vos tam divites esse, et tam praeclare valere putetis, nihil plane mea opera, donis et bonis aut medicina indigetis. Sola igitur famelica et mendica manus debet huius tam divitis ac benefici patris, maternis viscerib. et thesauris occurrere. XIX. Sed de fiducia etiam illud expendatur, quod quam est impossibile, valde famelicum videre delicatissimos cibos, et non etiam extreme appetere: item cernere eos sibi dari ac obtrudi, et non illis fidere se depulsurum famen, non illis laetari, exultare, et toto pectore incubare: tam est impossibile, vere contritum ac pium sola noticia, et non etiam fiducia oblatam misericordiam, iustitiam et opem excipere. Ipsa ergo natura rei, promissionum, et illarum maternarum invitationum, blanditiarum, et cordis benignissimi erga nos oblationum, evidenter ostendit ac convincit, fidem illa tanta bona excipientem, esse plane fiduciam. Verum contra dicunt adversarii, fidem non esse fiduciam, sed potius causam et veluti matrem eius: ut Lovan. in Secundo Tomo habent. Resp. Non negamus fidem aliquando solam noticiam indicare, et eatenus esse tantum aliquam causam fiduciae: verum in talib. Scripturae locis, ubi dicimur fide iustificari, affirmamus fidem non solam noticiam, sed et fiduciam complecti: quod et hic hactenus, et in libello de Fide, ac in altero de iustificatione solide ostendimus. quos cupidus veritatis Lector diligenter perlegat. Quo autem haec tota res tum plenius intelligatur, tum quoque certius teneatur, proponam hic breviter Regulam, in libello de Fide, item in Regulis Hebraicis, praesertim in Synecdocha aut Metonymia prolixe tractatam ac confirmatam: Omnia verba ac nomina noticiae, alias proprie ipsam solam noticiam, eamque ociosam, aut tantum speculativam significant: alias autem vivam, aut vigentem seu practicam noticiam: alias denique, praeter noticiam, etiam proximos sequentes motus animi. ut, Novit Dominus viam iustorum. i. curat, fovet. Non novi vos: Videre bona videre mortem. Audire, pro intelligere et obedire Exempla innumera sunt passim obvia in Sacris literis. Talis natura est etiam verbi Fidei, et Credere. Denique ipsimet Papistae tribuunt verbo Credo alias solam noticiam: ut Credere aliquem, aut alievi. alias etiam Fidere aut fiduciam: ut, credere in DEUM. Hoc si agnoscunt ac confitentur in verbo Credere, agnoscant et in nomine Fidei, cuius prorsus eadem vis est et natura.
FIDUCIA, Graece πεποίθησις, aliqui vertunt confidentiam, quae alioqui Latinis plerumque in vitio ponitur, pro temeraria fiducia. Est autem fiducia, durabilis affectus ac motus animi, cum freti ac fidentes aliquo eximio bono aut ope, in eoque suaviter acquiescentes,
magno animo sumus, et adversantia mala ac incommoda contemnimus. Hic est praecipuus motus fidei, quo statuimus Deum nobis esse propitium, praesentem, ac opitulatorem. Proverb 3. Fiduciam habe in Domino ex toto corde tuo, et ne innitaris prudentiae tuae. Sic et Prover. 22. Fiducia tua sit in Domino. Huic fiduciae etiam in veteri Testamento promittitur vita aeterna. Isaiae 57. Fiduciam habens Dei, haereditabit terram, et possidebit montem sanctum meum. Fiduciam habemus per Christum ad Deum. 2 Corin. 3. Fiducia quam habemus in Deo, haec est, quod quaecunque petierimus secundum voluntatem eius, exaudit nos primae Ioannis quinto. Fiducia aliquando etiam ipsam rem cui fidimus, seu quae in nobis excitat fiduciam, significat. ut Iob decimo octavo: Fiducia impii avellatur de tabernaculo eius, interitus veluti rex calcet eum. Isaiae trigesimo secundo, Habitabit populus meus in tabernaculis fiduciarum: id est, securis, facientibus fidere suos incolas. Sic Psalm. nonagesimoquarto: Deus est factus mihi in petram fiduciae meae: id est, quae me fidentem, tutum ac securum efficit. Quoniam vero hic in expositione vocis Fiduciae versamur et Maior contendit. fiduciam bonorum operum etiam in extremum iudicium cuique servando necessario afferendam esse: ideo breviter de uno tantum Scripturae testimonio, unde id probare conatur, disseremus. Nolumus enim prolixius in hac parte immorari, nolumus etiam testimonia verbi Dei citare, quod fiducia in extremum iudicium afferenda conveniat soli fidei, intuenti Christum: non autem ullatenus nostrae charitati perfectae aut imperfectae. Quia ipsemet Maior confitetur, Christum et omnes Apostolos id multis ac illustribus testimoniis asserere. Certe David a tali fiducia ac iudicio Dei supplex provocat, inquiens: Non intres in iudicium tuum cum servo tuo Domine, quia non iustificabitur in conspectu tuo omnis vivens. Solum igitur dicemus de ipso loco 1. Ioan. 4, quem iste tam importune contra nos urget: monstrabimusque, nihil eum penitus pro istius venenato errore facere. Verba ipsa Graece sic habent: Ἐν τούτῳ τετελείωται ἡ ἀγάπη μετὰ ἠμῶν, ἵνα παῤῥησίαν ἐχωμεν ἐν τῇ ἡμέρᾳ τῆς κρίσεος. Latine sic citat iste: In hoc perfecta est charitas nobiscum, ut fiduciam in die iudicii habeamus. Haec verba tantundem Maiori sonare aut exprimere coguntur, ac si diceret Ioannes: Perfecta dilectio est necessaria ad fiduciam in extremo iudicio, aut perfectae dilectionis fiducia est necessaria ad extremum iudicium et salutem. Verum Iohannes nihil plane huiusmodi dicit. nam nec dicit charitatem esse causam, aut quoddam antecedens fiduciae, ad extremum iudicium necessariae: multo minus, charitatem ad talem fiduciam aut iudicium necessario requiri, aut impossibile esse sine ea quenquam servari, aut ullum unquam servatum esse. Ac nec ipsum quidem Graecum textum iste eximius Rabbivel mediocriter expendit: quod explicatis ordine singulis eius vocibus liquido ostendemus. Nam ἐν τουτῳ τετελείωται, non est nomen τελεία, aut participium τετελειωμενα: sed verbum. nec significat in eo esse integram, plenam aut absolutam charitatem: sed significat perfici, absolvi, consummari, aut synceram fieri. Non inquam rei qualitatem aut quantitatem, sed motum ad talem terminum indicat. quasi dicas, inde nasci et augeri charitatem, seu inde perficitur. Praepositio quoque cum suo pronomine ἐν τούτῳ, non significat simpliciter, In aliqua re aliquid esse aut existere: sed est Hebraica praepositio instrumenti, ut cum dicunt in gladio vincere aut in arcu. et idem prorsus valet, ac voculae, hinc, ex hoc. aut per hoc sicut illa praecedentia et sequentia ipsius Apostoli exempla, In hoc cognovimus dilectionem: In hoc cognoscimus quod maneat in nobis, ex spiritu quem dedit nobis: In hoc cognoscitur spiritus Dei: In hoc manifesta est dilectio Dei erga nos: In hoc scimus quod in ipso maneamus: In hoc scimus quod diligamus filios Dei, et similibus. In quibus omnibus exemplis, illud In hoc, idem valet ac Ex hoc, per hoc, hinc. Et indicat illud In hoc, fontem, causam aut originem sequentis actionis aut motus, unde veniat illa cognitio, manifestatio, absolutio dilectionis, aut quae eius sit causa vel scaturigo. Quod hic quidem solo pronomine In hoc, aut HINC, indicatur, sed mox integra oratione describitur. Sensus autem ac propria versio huius loci et prioris membri est: Hinc, ex aut per hoc, est expleta aut integra facta charitas nobiscum: perinde prorsus ac si diceret, Oritur, perficitur, aut absolvitur nostra dilectio Dei. Sequitur posterius membrum, ἵνα παῤῥησίαν ἐχωμεν ἐν τῇ ἡμὲρα τῆς κρίσεος, sen(ut ille Latine recitat) Ut fiduciam habeamus in die iudicii. ubi vocula ἵνα somnolento postillatori imposuit, putanti eam significare idem quod Ut, et accipi τελικῶς, indicare causam finalem aut effectum praecedentium: cum contra plane idem valeat quod ὅτε, cum, quando, postquam: ac indicet causam efficientem, seu originem ac scaturiginem dilectionis, quam supra solo pro nomine demonstrativo In hoc, indicarat. Dixeratenim ibi: IN HOC, id est, hinc, aut ex hoc. Unde? Ex eo, quod fiduciam habeamus in extrema die, conceptam ex amore ac favore benignissimi patris, oritur porro plena quaedam dilectio in nobis, redamans illum longe benignissimum patrem. Ne autem fingere quid aut violenter torquere textum videamur, exempla huius significationis ex eodem Iohanne proferemus. Iohannis 16 habetur: Sed venit hora, ἵνα, ut omnis interficiens vos, putet se sacrificium offerre Deo. ubi ἵνα, Ut, nullo modo causam finalem indicat: sed prorsus idem ac voculae Cum vel quando: Venit hora, cum putabit se rem Deo gratam facere, interficiendo vos. Sic in praecedenti capite: Maiorem charitatem hac nemo habet ἵνα, ut ponat animam suam pro fratribus: ubi ἵνα, ut, nullo modo causam finalem indicare potest, sed idem valet ac Cum, aut quando: Quando posuit aliquis animam suam pro fratribus suis, summam charitatem praestitit. Ibidem est admodum illustre exemplum, et per omnia huic nostro, de quo iam controvertitur, conveniens: In hoc est glorificatus pater meus, ἵνα, ut fructum multum feratis, pro, Cum multum fructum tuleritis. Estque propriissime hic sensus, et verissima huius dicti versio: Ex eo, aut per id glorificatur pater meus caelestis, cum fructum multum tuleritis, nempe cum Apostoli aliique doctores multum docendo homines proficiunt, multosque ad Deum convertunt, tunc glorificatur per idopus Deus. Sicut et ipse Christus inquit: Sic luceat lux vestra, ut glorificetur pater vester qui in caelis est. Bona opera et praeclari fructus Apostolorum sunt causa glorificationis Dei, non contra. Ut vero etiam magis nativus loci sensus et verborum natura conspiciatur conferemus haec duo dicta Iohannis Graece et Latine Ἐν τούτῳ ἐδοξάσθη ὁ πατήρ μου, ἵνα καρπὸν πολὺν φέρητε, Ἐν τουτω τετελείωται ἡ ἀγάπη μέθ' ἡμῶν, ἵνα παῤῥησίαν ἐχωμεν ἐν τῇ ἡμέρα τῆς κπισεος Latine appositissime sic reddideris: Ex eo, aut id glorificatur pater meus, cum fructum multum fertis, et discipuli mei estis: Ex eo oritur ac perficitur charitas in nobis, cum fiduciam in die iudicii habemus, aut concipimus. Atque hic sensus non tantum ipsis loci verbis convenit, ac fidei est analogus: sed etiam passim in Sacris literis inculcatur, praesertim in hac ipsa Epistola, quod fiducia in Deum gignat in nobis ardentem eius dilectionem, quodque dilectio Dei causa sit nostrae dilectionis, non contra. Sic in hoc ipso 4 Capite primae Iohannis, ante et post hanc sententiam habetur. In hoc est dilectio, non quod nos dilexerimus Deum sed quod ipse dilexit nos. Et mox post controversiam
sententiam: Nos diligimus, quia ipse dilexit nos. Non igitur fiducia bene consistendi aut vincendi in extrema die, progreditur ex nostra sordida et manca dilectione: sed contrâ, dilectio nostra erga Deum vehementer exeo augetur, cum certam fiduciam habemus aut concipimus vivendi aut vincendi in extrema die. Sic et Paulus Romanorum 8 ex fiducia victoriae in iudicio Dei exultat, Deum complectitur, amat ac celebrat. Hic nos optimo iure possemus vel deplorare sortem Ecclesiae ac verae religionis: vel etiam corruptelarum patronos, atque adeo hunc ipsum coram Deo totaque Ecclesia accusare, quod tam temere atque adeo sacrilege ausit dicta Spiritus sancti, nihil prorsus pro ipso facientia, corrumpere, et inde tam horrendos errores extruere, quos nec ipsi quidem Papistae nunc audent asserere, sed in solum Christum omnem fiduciam collocandam esse docent. ¶ Haec iam paulo prolixius de nomine ac verbo Fidei et coniunctis loquutionibus, non exclusa etiam omni rerum tractatione, disservi, cum ut pio Lectori gratificater: tum etiam, ut ipsam rerum magnitudinem ac difficultatem illustrarem: quod spero pios omnes in meliorem partem accepturos esse. Hortor autem magnopere studiosos veritatis, ut his adiungant, quae in libello de Iustitia, et in altero de Fide, disservi. Sic enim ferme plenam totius huius materiae expositionem habebunt.
FIGMENTUM יצר Iezer, Genesis 6 et 8 per metaphoram, a figulo eiusque opificio transfertur ad hominis cor, eiusque opera. ut notet eius formam substantialem, ut iam ficta formatave est: et illius cogitationes, quaesunt quasi quaedam ipsius figmenta Cum igitur Genesis 8 dicitur, quod figmentum cordis humani sit malum inde ab infantia: videtur omnino ipsam massam, aut etiam formalem causam cordis indicare, quae sit mala. Quasi dicat: non tantum eius accidentia, autetiam opera, sed etiam ipsam essentiam esse malam. Sicut et Ezechiel dicit, ipsum cor esse lapideum, et ideo exscindendum. Sed et Genesis 6, cum Moyses inquit, Figmentum cogitationum, videtur indicare motus ac cogitationes, et omnia molimina cordis. Quia sicut figulus singit varias species vasorum, ita cor humanum varias formas cogitationum fingit, sive quod attinet ad noticiam ac speculationem, sive quod ad res agendas pertinet. Illa igitur ipsa initia rerum, cognitionis et actionum, dicit Scriptura esse mala: ad quod Figmenti vocabulum et totum dictum videtur Christus respexisse, cum dicit, Excorde exire ea quae inquinent hominem, ibi esse illam pestilentem pessimi figuli officinam. Huic vero significationi huius vocabuli, seu practico figmento opponitur Isaiae 26, bonum figmentum: cum ille definit fidem, esse cogitationem firmam, aut subnixam: nempe verbo ac promissis Dei quod Deus custodiet pacem. Ita יצר Iezer, alias est veluti radix ac fons omnis mali, nempe tum ipsum pravum cor, seu eius substantialis forma: tum eius omnia molimina ac motus, praesertim incredulitas, quod est primarium malum: alias fons omnis boni, id est, spirituale cor et fides. Hoc figmentum Deus in nobis fingit. hinc Ephes 2 dicimur esse Dei ποίημα, Dei opus: sicut nimirum antea Satanae figmentum, filiique fuimus. In hac duplici significatione, pro massa cordis, et eius motibus, aut imaginationibus ac omnibus moliminibus, non raro reperitur haec vox in Sacris literis. ut de massa ipsa, Isaiae 29. Num dicet figmentum figulo Non fecit me? Et Psal. 103. Novit ille figmentum nostrum, quod pulvis sumus. Et de motibus, cogitationibus, desideriis, aut moliminibus inquit 1. Paral. 28. Quoniam omnia corda scrutatur Dominus, et omne figmentum cogitationum intelligit. id est, vota, cupiditates, conatui. Sic et Deuter. 31 dicit Deus, se nosse figmentum Israelitarum, quod illi facient. id est, prava consilia, vota, ac conatus idololatricos. Putant autem eruditi, Paulum vocem יצר expressisse Roman. 8, per vocem φρόνημα. Sane perinde ipsos primos motus, molimina, et conatus, Graeca quoque vox φρονεῖν indicat, sicut et Iezer figmentum. Germanice forte posses circumloqui hisce verbis: Alles sein tichten, tun und trachten, alle sein gedanken und vornehmen. Comparatur alioqui figmentum et figulus cum homine et Deo, tum ratione primae creationis: tum ratione perpetui regiminis: tum denique ratione renovationis ac liberi arbitrii: Rom 9. Hieremiae decimo octavo. Isaiae 29.
FIGURA, pro externa specie rerum fugacium, ac vera constantique essentia carentium, ponitur. ut Psal. 49. Figura eorum veterascat ad foveam. id est, gloria, opes, potentia, et ipsa eorum existentia, quae nihil habet solidi, sed transitoria est. Sic et Paulus 1. Corinth. 7 Figura aut schema huius mundi transit. id est, species illa evanida, quae mirabilis est primo aspectu, cum nihil aliud sit quam umbra, et veluti somnium rerum. Porro quod Christus dicitur esse figura, aut potius imago patris, postea in vocabulo Imaginis exponitur. Figurae denique voce vertit Vulgata versio, vocabulum Graecum Typi, 1 Corinth. 10. ubi dicit Paulus, Veterum peccata ac poenas fuisse nostrorum typos. Inde igitur factum est, ut in Ecclesia veteris Testamentires, praesertim caeremoniae, sacrificia, historica, et non pauca alia, Christi eiusque Ecclesiae ac religionis figurae fuisse dicantur: propterea quod, sicut picturae externam quandam speciem, lineamenta, aut figuras rerum pictarum exprimunt, cum earum internam essentiam ac bonitatem, efficaciamque exprimere nequeant: sic etiam veteris Testamenti res solam externam speciem ac figuram praestantissimarum et salutarium rerum novi Testamenti adumbrarunt, non res ipsius vere essentialiterque repraesentarunt.
FILIUS, et FILIA, licet notae voces sint, multos tamen idiotismos pariunt. Primum autem dicemus de eius propria, eique vicinioribus significationibus ac phrasibus. Primum igitur Filii dicuntur alicuius, non tantum ii qui ab eo ut parente geniti sunt: sed etiam nepotes, et omnes eius posteri. Qui huius vocis usus aut abusus est creberrimus ut, cum dicuntur filii Israel, filii Amon, Moab, etc. Sic et Christus vocatur filius David. Qualem catachresin habet etiam vox Patris, fratris, matris, ac sororis. Secundo, vox haec per metaphoram significat discipulum, propterea quod praeceptores quasi patres quidam animorum sunt. Sic dicuntur filii Prophetarum et filii medicorum apud Arabes: filii cantorum, Nehem. 12. pro cantoribus. Alia significatione Iudaei dicuntur filii Prophetarum et Testamenti, Actor. 3. pro haeredibus promissionum, prophetiarum et foederis, aut bonorum ex testamento provenientium. Tertio, sunt et filii adoptivi. Sic omnes pii vocantur Filii Dei: tametsi etiam alia ibi causa sub sit, nempe quia ex Deo, seu Dei semine nati sunt. aut per Spiritum sanctum renati. Item, quia Deum imitentur, eum quasi referant et repraesentent, restaurata illa ipsius imagine, Iohan. 1. 1 Pet. 1. et 2. Petri 1. Sic contra filios diaboli, ob simile semen, ingenium et imitationem, vocat impios, 1 Iohan. 3. Quod diligentissime observandum est, ut sciamus ibi describi nativam malitiam, seu originale peccatum. Similis loquutio est Baptistae, et Christi, Genimina viperarum: et cum prophetae dicunt, Iudaeos esse natos ex Cananaeis, Aemoreis et Hitteis. aut etiam cum eorum vitis ac vinum ex Sodoma petitum esse dicitur: id est, eadem cum illis nativa malitia ac perversitate deformatos et subversos esse. Quarto, multum hac periphrasi utuntur Hebraei, Filius aut filii hominum: pro, homines: filii virorum, pro viris: filii alienigenae, pro exteris: filii populi, id est, plebeii. Hieremiae vigesimosexto. Proiecerunt cadaver eius in sepulchrum
filiorum populi. Sicut Homerus et Herodotus dicunt, Filii Achaeorum, pro Achaeis: filii Ionum, filii Lydorum, pro Ionibus et Lydis. Sic et de brutis animalibus in Sacris crebro dicitur, filius ovis, filius bovis: id est, iuvencus, filii pecorum. Hieremiae 31. Filius asinae, filii pauperum: pro, pauperibus. Item, filii gigantum: Numerorum 13. pro, gigantes. Omnia peccata remittuntur filiis hominum: Marci 3. Ephes. 3. Inde venit loquutio, filii vestri, Matth. 12. In quo eiiciunt daemonia filii vestri? id est, aliqui intervos. Filius hominis tantum ab Ezechiele et Christo usurpatur, pro uno quopiam homine. In Ezechiele plerunque pro secunda persona ponitur, ipsum Prophetam significans, quem Deus sic nominat. In Evangelio Christus ipse tertiam pro prima persona usurpans, semetipsum sic nominat. Filii Dei aliquando piorum liberos significant, etiamsi ipsi parum pii, et magis filii diaboli quam Dei sint. ut Genes. 6. Viderunt filii Dei filias hominum: id est, sanctorum liberi connubiis, aut etiam scortationibus sese commiscuerunt impiorum turbae. Cum autem Dii vocentur aliquando magnates ac potentes, sicut et Filii excelsi, ut est in Psalmo. 82. aliqui putant, filios Dei in praedicto loco Genes. 6. significare filios procerum ac magnatum, qui plebeiorum filias ad libidinem ac turpitudinem violenter rapuerint. Quam interpretationem confirmat, quod ibi adiicitur De omnibus quas elegerunt: id est, prout eis quaeque collibuit, quod terra fuisse plena violentia dicatur. Filii Dei Iob. 1. Filii Dei steterunt coram Domino. Et Psalm 89. videtur proprie de Angelis dici. Eadem phrasis est Iob. 38. Sic aliqui patres intellexerunt etiam locum Genes. 6. quod Angeli concupiverint mulierculas: indeque originem peccati, ac omnino mali deducunt. Discrimen vero inter filios hominum et filios virorum faciunt, quod hi sint nobiliores, illi vero plebeii. Psalmo 89. Audite etiam filii hominum, etiam filii viri, pariter dives et pauper. Videntur ei idem esse filii viri, quod divites: et filii hominum, quod pauperes. Dicitur quoque aliquid alicuius filius, quod quoquo modo eo pertinet ac facit, aut ab altero servatur, iuvatur, aut etiam ab eo possidetur. ut, Filii seculi, filii lucis, filii regni. Sapientiores sunt filii seculi, filiis lucis: Lucae 16. Filios seculi Christus vocat eos, qui de numero corruptorum et incredulorum sunt: quia huius seculi mores, vitam, omnesque malas artes et studium, neglecto Deo imitantur. Filios vero lucis, pios, qui caelesti luce Spiritus ac Verbi sunt illuminati, eamque sequuntur. Forte etiam ipsum Deum vocat lvalucem, ut Iohannis 12. Credite in lucem, ut filii lucis fiatis. quia est vera lux hominum: et qui in eum credit, fit etiam filius lucis et Dei. Filius mortis, 1 Samuelis 20 qui morti debetur, ab eaque possidetur. Sicut Saul pronunciat Davidem esse destinatum morti, esse mancipium aut servum poenae, ut Latini loquuntur. Sic et filius perditiovis, 2 Thessal. 2. de Antichristo, non solum quia ipse est damnatus, sed quia est et aliis causa exitii. Sic et Iudas dicitur filius perditionis, a magnitudine patrati sceleris, Iohan. 17. Psalmo 108. Item, filius gehennae, filius irae, Ephes. 2. Filius subductionis, est, qui sese subducit a confessione Evangelii, Heb. 10. Filius peccati, 2. Thessal. 2, vocatur Antichristus, propterea quod totus possidetur ac regitur a regno peccati, eiusque est mancipium, non solum ita ut ipse in se patret quae peccatum vult, sed etiam potentiam, regnum, ac tyrannidem peccati largissime propaget et ampliet. Filii contumaciae, aut inobedientiae, id est, filii contumaces, inobedientes, qui Deo credere ac obedire nolunt, quasi qui toti regantur et possideantur ab incredulitate ac impietate. Videtur omnino idem valere, quod viri aut filii Belial. 1. Samuelis 2. quod significat, sine utilitate, inutiles, perditi. vel potius sine iugo: id est, qui nullo iure, iustitia aut ratione regi vult, aut cuique legi subiici ac obedire sustinet. Filii iniquitatis, Psalmo 89 pro iniquis. Filii regni, qui (teste Christo) tributum dare non debent, sunt non tantum liberi regum, seu ad quos quoquo modo regnum pertinet, ut ad Christum regnum Iudaicum: sed etiam ministri regum. Matthaei octavo: Filii regni eiicientur in tenebras, in aeternum exitium: ii sunt, qui ad accipiendum regnum caelorum erant vocati, ut sunt Iudaei item vere pii. Matthaei decimotertio: Bonum semel sunt filii regni. Filii thalami, id est, nuptiales, Matthaei nono, Marci secundo, Lucae quinto: quia illi in rebus nuptialibus sunt occupati, et illo gaudio et deliciis fruuntur. Filii captivitatis, Danielis sexto. id est, captivi. Filii resurrectionis, id est, resuscitati, Lucae vigesimo: seu vitam illam gloriosam resurrectionis agentes. Filii pharetrae, sunt sagittae, quae a pharetra tanquam matre possidentur, et ex eius quasi utero prodeunt. Psal. 80 Threnorum 3. Sic et filius arcus, Iob 41. Filius olei, Isaiae quinque Vinea facta est mihi in cornu filio olei: id est, in loco qui totus est ferax et occupatus ab oleis, aut alioqui etiam praepinguis, ac veluti oleo unctus. Zachariae 4 Duo filii olei nominantur: id est duo uncti. Dicit significare duos in summo magistratu existentes aut vectos, nempe ducem Iosuam, et summum sacerdotem Zorobabel. Filius areae: Isaias 21 cap. vocat Babyloniae filium areae, propterea quod perinde poenis triturabitur et affligetur, ut frumentum. Nec tamen tantum eius rei dicitur aliquis filius, ad quam ille pertinet: sed etiam vicissim eius rei quae ad eum pertinet. ut filius pacis, Lucae decimo filius prophetarum ac testamenti, Actorum tertio: id est, cui debentur prophetiae ac testamenta. Sic forte et filius perditionis, ac mortis. Filii lucis, filii Dei, et contrâ filii tenebrarum, et filii noctis, similes phrases sunt. Significant autem priores loquutiones, pios: posteriores impios: Iohannis 12. 1. Thessal. 5. Ephes. 5. Vide voces Lux, Dies, Tenebrae, et Nox, Filii irae: id est, quibus Deus est iratus, seu quibus ira ac poenae debentur. Contra est filius gratiae, Ephesios 2. Eramus natura filii irae. Filius dexterae vocatur Beniamin: id est, proximus, acceptissimus. Filios mortis solvere, Psalmo 102. 79. id est liberare eos qui iam ad mortem destinati erant, et quib. mors ipsa imminebat. Sicut porro filius de masculo multiplici phrasi ac significatione dicitur: ita etiam filia, de femina. Filia Zion dicitur Hierusalem, quia erat subiecta munitioni editiori, et denique honoratiori loco Sion, ubi fuerat arx David, ubi etiam tabernaculum et ministerium aliquandiu fuit. Sic etiam pagi ac oppidula subiecta alicui civitati vocantur filiae eius, ut contra Graeci metropolim vocant primariam totius provinciae civitatem. Filia populi mei, Isaiae 22. Nolite me consolari super vastatione filiae populi mei: id est, gentis Iudaicae. Hebraei et Graeci sic cognomina hominum exprimere solent, ut indicent cuius fuerit filius: ut, David filius Isai, Saul filius Zis. Aliquando et Latini et aliae gentes eodem modo cognomen exprimunt. Sic et in aliquibus partibus Germaniae. Filii venerunt usque ad matricem, et non fuit vis pariendi: secundi Regum decimo nono. Proverbialis loquutio videtur fuisse, qua significatum sit, rem in summum discrimen, et quasi in desperationem esse adductam. Sumpta autem est a gravissimo periculo parturientium, quae si in edendo foetu viribus destituuntur, cum iam foetus imminet suo ostio, aut etiam in eo haeret, certam mortem subire coguntur. Utitur hac loquutione pientissimus rex Ezechias in summo discrimine, cum rex Assyrius magno exercitu instructus, foedissime blasphemans extrema minaretur, et moliretur. Filii deliciarum tuarum Micheae 7 pro, filii delicati tui. Filii virtutis, בני חיל bene chail. pro, virtute, praesertim militari fortitudine praeditis. Sic Ps. 29 filii fortium: pro, fortes. Filiam Dei alicui in
uxorem ducere, Malachiae 2, id est, alienos Deos colentem. Filius domus: pro, verna, Genesis 15. Ecclesiast. 2. Filius fortis, aut fortitudinis, aut virtutis, 2. Samuelis 2. 1. Samuelis 18. pro, strenuus ac fortis bellator. 2. Paralip. 26 Filiorum hominum virga: pro, communi ac mediocri castigatione. 2. Samuelis 17. Arguam eum virga filiorum hominum, et plagis filiorum hominum. Filii hominis similitudo, Danielis 10. Et ecce tanquam similitudo filiorum hominis: pro, quadam specie humana. Filius matris: id est, uterinus frater, Genesis 43. Deuteron. 13. Iudicium 8. Psalmo 69. Similis loquutio est filius patris. Genesis 41. Filius nobilium, Ecclesiast 10. Beata terra, cuius rex est filius nobilium, id est, fortis, generosus. Filii populi, id est, populares. Levitici vigesimo: Succidentur in oculis filiorum populi sui. id est, cernentib. suis popularibus. Numeri 22. In terra filiorum populi sui. id est, in sua patria. Iudicum 14. Aenigma proposuisti filiis populi mei. pro, popularibus meis. Isaiae 22. Ne consolemini me super populatione filiae populi mei: id est patriae. Sic porta filiorum populi mei. pro, ubi plerunque populares mei stare aut convenire solent. Filius senectutis, Genesis 37. pro, in senectute natus. Contra Filius iuventutis. pro, in iuventute natus: sicut et Uxor iuventutis, adolescentiae, et senectutis. Filius iuventutum, Psalm 127, verterunt aliqui filium iuvenem, sed non recte: phrasis enim Hebraea est, et significat filios in iuventute natos. Sic dicuntur etiam filii senectutum: ut de Beniamin habetur. Et uxor senectutum, et iuventutum, κουριδίη ἄλεχος uxor a iuvene. id est, iuventute ducta. Filiae terrae, id est, virgines eius loci. Genesis 34. Egressa est Dina, filia Leae, ut videret filias terrae. id est, virgines eius regionis. Filii foederis terrae, Ezechielis trigesimo: pro, qui tum hac terra foedus inierunt. Filius verberum. pro, verberibus dignus. Deuteron. 25. Si fuerit impius filius verberum. Filii Basan arietes. id est, in Basan enutriti, praepingues. Deuter. 32. Filia noctis cucurbita dicitur, nonae quarto: pro, in unica nocte enata, et tantopere aucta. Filiae prunae, id est, scintillae. Iob quinto: Quemadmodum filii prunae attollunt sese ad volandum. Filius maius aut plurium annorum: pro, tam grandis natu. Filius octo dierum circuncidetur, Genesis 27. Filius anni unius erat Saul cum regnare coepit: libro primo Samuelis, capite decimotertio. pro iam regnaverat uno anno. Sed de hac phrasi in voce ANNI.
FILUM, notam significationem habet Tantum illa proverbialis loquutio observetur, qua utitur Abrahamus Genesis 14. A filo usque ad corrigiam calceamenti non accipiam: id est, nihil penitus.
FIMBRIAS discooperire: pro, affligere, et extrema ignominia afficere. Haec enim extrema ignominia mulierum est, detegi earum pudenda. Contra, decus-udoris est, tegere. Sicut igitur regiones ac regna aliquando mulieres, aut filiae, aut virgines quasi per quandam metaphoram aut prosopopoeiam. vocantur: ita et poenae ac probra a mulieribus ad eandem transferentur. Multum hac phrasi utitur Scriptura. Hieremiae 13. Discoopertae sunt fimbriae tuae. Discoopertae sunt plantae tuae Nahum 3.
FINIS, pro summo aut intentissimo gradu: sicut et Graeci ac Latini ἐσχατα κακὰ, extrema mala dicunt. et extremae iniquitates, Ezechielis 35. Fines caelorum, et fines terrae, Deuteron. quarto vocantur ultimi horizontes quia ibi videtur finiri caelum et terra. Finis pro numero. Isaiae secundo: Non est finis thesaurorum et quadrigarum eius. Sic Latini Infinitum. Nullus erit finis cadaveribus, Nahum tertio. pro, innumeri peribunt: id est, numerus eorum finiri non potest, aut non potest finiri numeratio. A fine aliquorum dierum, temporum, tot annorum aliquid esse factum, significat, post id tempus. Numer. decimotertio: Et reversi sunt post explorationem terrae â fine quadraginta dierum. id est, exactis quadraginta diebus. In finem aliquando significat, in aeternum, perpetuo. Psalmo 91. Patientia pauperum non peribit usque in finem seculi. id est, perpetuo. Ibidem: Inimici defecerunt, vastationes aut gladii usque in finem. Sic Psalmo decimotertio: Usque quo Domine oblivisceris mei usque in finem? Finiri, pro deficere, tolli, aut aboleri ponitur. Finis universae carnis venit coram me, Genesis sexto. pro, decrevi perdere totum genus humanum. Finis tempus finis ad tempus. finis tempus, 2. Paralipomen. vigesimo primo, Danielis undecimo, Habacuc secundo. pro, cum tempus finitur. Finire angulum agri ad metendum, Levitici decimonono. pro, perfecte metere usque in finem. Finire bibere, Genesis vigesimoquarto, Donec finierunt bibere, id est, omnes biberunt. Finire, pro perdere. Zophoniae primo: Finiendo finiam omnia e superficie terrae. pro, perfecte perdam, nulli parcendo. sicut ipse mox exponit, inquiens: Consumam homines et animalia, consumam aves caeli. Sic et 1 Samuelis 16 reperitur: Sunt ne finiti pueri? id est, num omnes produxisti in meum conspectum? Finis consummationis, Psalmo 119. Omnis consummationis vidi finem latum tuum mandatum nimis. id est, omnia quantumvis praestantia, solida, et probe absoluta ac perfecta intereunt: sed verbum Dei manet in aeternum, firmum ac ratum credentibus. Finis legis dicitur Christus, ad salutem omni credenti: Romanorum decimo De cuius loci sensu varie disseritur, tametsi tandem pleraeque interpretationes in ultimo scopo conveniant. De eo igitur et nos pauca dicemus. Vox Finis duo habet primaria significata. alias enim rei terminum, metam, aut ultimam partem indicat. Sic finem vitae mortem esse dicimus. Matthaei vigesimo quarto: Sed nondum finis. Item, Tunc veniet, vel fiet finis. et vigesimosexto: Sedebat ut videret finem. Lucae nono: Regni non erit finis. Et sic putant aliqui praedictum locum esse exponendum, quod lex sit usque ad Iohannem ac Christum. id est, terminet, abroget et aboleat legem, nosque ab ea liberet. Aliâs Finis est scopus et ultima causa, propter quam aliquid instituitur aut fit. Sic lex ideo lata, aut potius renovata a Deo est, ut sit paedagogus ad Christum, seu ut per eam Deus concludat omnes sub peccatum: ut porro omnes per Christum servet, ut ipsemet Paulus Galatis tertio hunc legis finem exponere videtur. Sic lex nos ad Christum tanquam suum finem aut scopum ablegat, secundae Corinthiorum tertio: Ne spectarent finem eius, quod aboletur. id est, ne agnoscerent Christum. tametsi possis exponere, ne animadverterent legem abolendam esse. Alii exponunt, Christum hoc modo esse finem legis, quia id afferat quod lex dare conatur ac promittit: nec tamen revera potest, non quidem suo vitio, sed ob imbecillitatem carnis nostrae, nempe iustitiam et vitam, Legis enim finis ac scopus hic esse debebat, ut nobis obedientibus iustitiam ac vitam afferret. Hoc cum illa non posset ob nostram inobedientem corruptionem praestare, Deus misit filium in carnem, ut obediendo et patiendo nobis acquireret iustitiam a lege flagitatam: ut habetur Romanorum octavo. Vult ergo Paulus in illo loco monstrare, stulte Iudaeos quaerere ex lege iustitiam, cum eum negligant qui illam iustitiam iam perfecit, praestitit, aut acquisivit: omnibusque nunc ultro offerat, modo fide eam accipere velint. Hae duae interpretationes facile coniungi possunt, et proculdubio verissimae sunt. Alii et quartam afferunt, quod Christus sit perfectio legis. id est, qui eam per nostras instauratas vires perficiat. Verum Paulus ibi ex professo id agit, ut iustitiam nostrorum operum reiiciat. Romanis sexto, aliorum finis dicitur esse aeterna mors, aliorum vita: ubi possis praemium intelligere. Finis mandati dicitur
esse dielectio ex corde puro, conscientia bona, et fide non ficta: cuius dicti sensus est, quod lex exigat charitatem una cum fide, corde et conscientia pura: vel etiam simul alludit ad renovationem, ubi ex verbo concipitur fides seu agnitio Christi, qui efficit cor purum, et conscientiam bonam, ex qua porro charitas et aliae virtutes ac bona opera proficiscuntur. In Apocalypsis secundo, et vigesimosecundo, Christus dicitur α et ω, principium et finis, propterea quod ille est et autor omnium, et finis: idque dupliciter, ut qui ubique, initio, in medio et fine omnia bona agit et perficit: et ad cuius gloriam omnia directa esse debent. Sic ex ipso, per ipsum, et in ipso sunt omnia.
FINGERE, et FORMARE, dicit Basilius pertinere ad corpus; sed Creare, ad animam: quod discrimen ex Sacris literis probari nequit.
FIRMARE, nonnunquam non tantum essentiae alicuius rei corroborationem significat, sed etiam quancunque rei (ut ita dicam) exornationem. Sic Paulus dicit Romanorum quarto, se non destruere legem per fidem, sed confirmare aut stabilire: id est, implere. Firmare vultum aut faciem, supra FACIE exposui. Firmare aliquem super inimicos: pro, firmiter constabilire et superiorem facere. Psalmo 105. Et firmarunt eum super inimicos eius. Firmare sanctuarium. Exodi decimoquinto: Sanctuarium Domini firmabunt manus tuae. id est, tu tibi ministerium et tabernaculum extrues. Firmare egenum. Levitici vigesimo quinto: Cum nutaverit manus fratris apud te, etc. tu firmabis illum: pro, nutantem eius rem familiarem fulcies tuo aliquo auxilio et consilio. Firmare in terra. pro, constabiliri eius statum ac res. Psalmo 149. Vir linguae non firmetur in terra. pro, nihil ei succedat. Sic Psalmo 101, loquens mendacia non firmabitur coram me. pro, non erit acceptus, non placebit mihi, nec stabilietur, non feram eum diu apud me. Firmari cogitationem. Firmata est contra Babel omnis cogitatio Domini, Hieremiae 51. id est, Deus certo ac sine ulla dispensatione aut acceptatione faciet, quod semel de castiganda Babylone statuit.
FIRMAMENTUM vertunt saepe, quod Hebraei vocant רקיע Rakia, regionem aetheream, in qua sunt stellae: Graece στερέωμα, soliditatem: quod forte tum ideo sic vocatur, quia sit solidissimum ac firmissimum: tum etiam, quia sit quasi fundamentum totius aedificii, aut opificii mundi. Aliquando etiam vocatur Mabdil divisorium, quia dividat aquas superiores ab inferioribus, ut Gen. 1. ubi videtur etiam infimam regionem aeris complecti, super quam sint nubes, pluviam et cognata aquosaque meteora continentes. Eam enim opinor sententiam veriorem esse, quae sentit aquas supra caelos positas, esse istas ipsas quae in media regione aeris, in nubibus miraculose a Deo suspensae detinentur: quam quod supra omnem aetheream regionem sint aliquae aquae, quarum ibi nullus certe usus hominibus (propter quem omnia creata sunt) esse posset. Verum de hac quaestione supra in voce AQUA prolixe dictum est. Sensus ergo loci Genesis 1, est, firmamentum dividit aquas inferiores ab iis quae sunt supra firmamentum: id est, supra hanc infimam regionem caeli aut aeris, quae circa nos est: de qua hic nunc proprie agitur. Nam de suprema parte caeli, in quartae diei operibus dicitur.
FIRMIORES iubet Paulus confirmare imbecillos, et eorum infirmitatem gestare, Roman. 14 15: intelligens, vel eos qui parum profecerunt, vel tentationibus cribrantur a Satana.
FLAGELLUM, instrumentum castigationis, crebro in Sacris literis ponitur pro ipsis inflictis plagis, sive sint externae calamitates, sive internido lores, tentationes, ac vexationes Satanae. Quod inde fieri credo, quod calamitates non sponte aut temere veniunt ut homines de physicis causis somniant: sed a Deo, castigante pios quidem ut sanet, impios ut perdat. Sic accipitur Marci tertio: Accedebant ut attingerent eum, quicunque habebant flagella: id est, morbos. Sic etiam 5 eiusdem dicit, Saneris a flagello tuo. Sed nihilominus crebro et pro ipso cast gationis organo aut medio sumitur: metaphorice tamen translata, vel ad homines quibus nos castigat, vel etiam ad ipsas actiones castigandi, ut Iosuae 23. Gentes istae erunt vobis in flagellum in lateribus vestris: id est, instrumentum quo vos Deus subinde castigabit. Sic Iob quinto, A flagella linguae absconderis: id est, ne tibi delator, aut alioqui mala lingua noceat. Flagello auferri, pro, penitus perdi accipitur Iob 36. Flagellum excitare super aliquem, Isaiae decimo: Excitabit super eum flagellum iuxta plagam Madian. pro, perinde graviter eos affliget, ut Madianios olim. Flagellum inundans: pro, magno impetu veniens aut potius late grassans, sicut in magnis exundationibus aquarum late fit per agros et rura vastatio: ita sunt communes calamitates, cum Deus plurimos homines civitates aut gentes castigat. Isaiae 28. Flagellum inundans cum transierit, non eveniet nobis. pro, etiamsi Deus plurimos passim castigaverit, immissa caritate, peste aut bello, tamen nos soli erimus ab omni calamitate immunes. Sic Psal. 73. queritur David, se perpetuo Deo castigari: contra autem, sceleratos solos immunes a cladibus esse. Ideo inquit: In labore hominum non sunt, et cum impiis non flagellantur. In hisce testimoniis plerumque est generalior vox Vapulare, aut Plaga: quare et plagarum vox celebris est: sed Graecus plerumque habet μάστιξ quem Latinus versor imitatus fuisse videtur
FLATUS vox aliquando explicatione indiget, ut praesertim Isaiae secundo, ubi scriptum est: Cessate vobis ab homine, cuius flatus est in naribus eius. Quo alii putant describi iracundiam, quia irati spirant ardentem quendam halitum etiam per nares: quasi monet Isaias, ne sint molesti Meschiae, qui etiam irasci et punire soleat. Alii putant moneri homines, ne magis tyrannos quam Deum timeant, utpote qui sint adeo imbecilli, ut misero narium halitu victitent: aut etiam, quorum anima ac vita perinde ut flatus quidam expiret pernares. Sic de imbecillo medio vitae, aut respiratione accipitur, Iob 34. Si apponeret Deus cor suum super hominem, spiritum eius et flatum eius ad se colligeret: id est, mox ei adimeret respirationem et animam. Sic et Iob 15, accipitur. De ira videtur accipi Psalmo 10. In omnes inimicos suos sufflabit in eos: id est, iratus minas et mera exitia spirans, irruet in eos. Sic et in Plauto dicit miles gloriosus, se difflasse integras acies, quia (ut dictum est) irati ob choleram accensam quasi ignem quendam halitum spirant. Vicinum huic est magnum spirare, μέγα πνέειν, magnos spiritus sibi sumere. Sic Poetae de iratis dicunt.
— Spirantes naribus ignem. FLECTERE genua, significat tum orare, quia hic orantium gestus est: Ephes. 2. tum etiam colere, honorare: Philipp. 2. Ut ei omne genu curvetur, caelestium terrestrium, et inferorum.
FLERE, nota vox est: sed parit tamen quosdam Hebraismos, qui explicatione indigent. ut Psalmo 78. Viduae eius non fleverunt. de magnitudine cladis dicitur. ubi enim non possunt funera solenniter peragi, solito fletu ac lamentationibus uti mos fuit. Flentes sulci Iob trigesimoprimo: Si sulci terrae meae flent. pro, si coegi agricolas invitos ac flentes, seu sine mercede mihi arare. Flere flendo, est, vehementer flere: ut reduplicta nota est. Ire et flere. pro, inter eundum flere. Hieremiae quinto, Eundo et flendo ibunt, et Dominum Deum suum quaerent. Sic et quadragesimo primo eiusdem
significat igitur fletus magnum dolorem, et magnas clades. Aliquando tamen etiam prae gaudio lachrymamus. Hieremiae trigesimo primo: Cum fletu ibunt, et in miserationibus ad ducam eos: id est, dolentes aberunt in exilium, sed clementer eos reducam. Psalmo trigesimo: Vesperi pernoctabit fletus, et mane laeticia: dicitur de mutatione luctus in gaudium. Fletus fluminum, est fluxus eorum. Iob vigesimo octavo: Propter fletum fluminum ligat rupes: id est, perpetua serie, ac veluti fascia rupium cohibet ingentia stagna, sub magnis montibus in cavernis petrarum latentia, ne temere quamvis rumpant flumina. Fletum super speciosa deserti assumere. pro, deplorare vastationem amoenissimorum locorum. Hieremiae nono. Fletum et stridorem dentium fore in inferno, aliquoties Christus in culcat. Per hosce igitur tristes effectus maximorum cruciatuum, quos oculis in hac vita cernimus, depingit illos horrendos cruciatus spiritualium poenarum in altera vita. Ad fletum Dominus vocat, et ad planctum: et ecce gaudium et laeticia occidere vitulos. Isaiae vigesimo secundo. Fletus pro poenitentia dicitur: sicut alias cilicium, saccus, cinis, et similia. Flere cum flentibus, Romanis duodecimo: id est, condolere patientibus. sicut contra inquit, Gaudere cum gaudentibus. Flentes sint tanquam non flentes, et gaudentes tanquam non gaudentes: primae Corinthiorum septimo. id est, moderationem ubique servantes. ita enim dolendum esse docet, ut dolore et desperatione non obruamur: ita etiam vicissim gaudendum, ut non penitus nos laeticiae dedamus, veluti si hic nostrum paradisum habeamus instar impiorum.
FLOS, propter suas quasdam proprietates, aliquas loquutiones explicatione indigentes efficit. ut primum, quia flos habet quidem aliquam elegantem et magnum quid pollicentem speciem, cum sit extreme fragilis ac caduca: ideo pingit ac exprimit nobis imbecillam hominum sortem, qui recte bulla dicuntur. ut Psal. centesimo tertio: Homo est sicut gramen, et sicut flos agri florebit: cum pertransierit eum ventus urens, evanescet, et non agnoscet eum amplius locus eius. Sic et Isaias capite vigesimo octavo, comparat brevi castigantum et periturum Israelem flori caduco. et iam marcescenti, cuius nulla amplius est gratia, nullus decor aut vigor. Florere alioqui per metaphoram aliqui dicuntur, sicut et apud Latinos, qui bene habent, ac vigent. Psalmo nonagesimo secundo: Plantati in domo Domini, in atriis Dei nostri florebunt. Sic ibidem etiam de impiis dicitur, quod floreant impii sicut herba, et flores amittant omnes operarii iniquitatis. Item Isaiae vigesimo septimo: Venturis diebus radices Iacob, et florebit et germinabit Israel, implebuntque faciem orbis fructu. Sic et Ezechielis septimo dicitur florere cum superbia, tum et virga: id est, peccatum ac poena seu castigatio. Florere etiam lepra dicitur Levitici vigesimo tertio: id est, sua quaedam indicia ac effectus expromere, unde vere iudicari queat sicut arbor ex flore.
FLUCTUS, per metaphoram poenas ac plagas significat: quod haec perinde in nos irruant, nobisque noxia sint, sicut fluctus oppugnat navem in mari. Psal. quadragesimo secundo: Omnes inundationes tuae et fluctus tui super me transierunt. Et Psalmo octuagesimo octavo: Cunctis fluctibus tuis afflixisti me. Non est etiam aliis linguis ignota ista metaphora: Eadem ratione et impetus torrentium non raro accipitur. Fluens terra lacte et melle, saepe de Iudaea dicitur, propterea quod hisce nobilissimis liquoribus abundat, et aequi fertilis est, aut sane olim fuit. Exodi trigesimotertio, Numerorum decimotertio. Fluens de carne sua fluxu Levitici decimo quinto, de seminifluis dicitur: quae est propria quaedam passio, non valentium continere semen, sed subinde stillantium.
FLUMINA magna, aliquando potentes reges, regna, eorumque exercitus significant, ob similitudinem potentiae, impetum, et quae omnia late occupent. Sic dicit Psalmo nonagesimotertio: Flumina elevaverunt vocem suam, flumina elevaverunt fluctus suos, id est, reges ac regna sese elevant contra Deum et eius Ecclesiam, sed non perficient. Significant etiam flumina hostilem impetum, exundantem ac vastantem: sicut supra de flagello exundante, ex Isaiae vigesimo octavo audivimus. Sic et Isaiae quinquagesimonono: Cum venerit, sicut fluvius, hostis, spiritus Domini fugabit eum: scilicet, sicut solent sicci venti, ut boreas, exiccare flumina exundantia. Flumina etiam frequentiam concurrentis populi significant, Threnorum primo, Isaiae sexagesimosexto: sicut et Latini per metaphoram dicunt Confluere populum. Flumen alioqui in singulari, admodum crebro per excellentiam, Euphraten significat. Et a flumine usque ad fines terrae: id est, ab Euphrate usque ad mare rubrum et mediterraneum: Psalmo septuagesimosecundo. Flumen enim hic Euphraten significat, quia ille erat Iudaeis notissimus: sicut rivus Nilum, forte quia in rivos deducatur in exundationibus ac irrigationibus. Flumina quoque et scaturigines crebro significant loca culta, sicut contra ariditas loca deserta. Psalmo centesimo septimo: Flumina in desertum, et scaturigines in sitim ponere: id est, ex locis cultis, magnaque commoda huius vitae habentibus, inculta ac sterilia efficere: de cuius loquutionis causa alibi plenius. Flumine deliciarum potabis eos, Psalmo quadragesimosexto. pro, omni bonorum genere explebis eos. Videtur enim simul copiam quandam haec vox per metaphoram denotare. Sic fluminis rivi exhilarabunt civitatem Dei. Sic et Psalmo sexagesimo quinto: Flumen Dei repletum est aquis, parasti cibum illorum; pro, auxilium et favor Dei prompte piis succurrit. Flumina, pro spiritualibus donis ponuntur. Sic dicit Dominus Iohannis 4 et 7 Flumina aquae viventis de ventre eorum fluent: scilicet, qui spiritu Domini imbuti et renati erunt. pro, vera doctrina, celebratio Dei, et pia vita in eis refulgebit, et aliis quoque proderit. Flumina plaudant, simul montes exultent, Ps. 98 Prosopopoeia est, qua omnia ad gaudium publicamque laeticiam invitantur. Flumina aperiam in summis collibus, et fontes in medio camporum: Isaiae 41. pro, ibi summa commoda, praesertim spiritualia sincerae doctrinae parabo, ubi minime putasses. Flumina fortia exiccare, Psalmo septuagesimo quarto est, potentes reges perdere: tametsi etiam ad transitum populi per Iordanem alludat.
FODERE, vide paulo pôst in nomine FOVEA.
FOEDUS, ברית Berith, a comedendo (credo) Hebraeis dictum, quod in faciendis foederibus simul et caedebantur et comedebantur victimae, et adiungebantur foederibus solennia convivia. Fit vero crebro mentio vocis Foederis in veteri et novo Testamento. Significat autem plerunque pactionem, quam Deus cum genere humano iniit. Cum vero duae sint primariae pactiones, altera per Abrahamum ac circuncisionem inita, et per Moysen renovata: altera per Christum et eius Sacramenta: inde fit, ut duo foedera ac instrumenta aut etiam Testamenta celebrentur in Ecclesia et libri duobus illis temporibus Novi ac Veteris foederis divinitus conscripti, deque illis duabus pactionibus agentes, dividantur in duo foedera aut testamenta. Quomodo vero etiam tria foedera sint, Abraamicum aut promissionis, Mosaicum aut legis, et Christi aut exhibitionis, in voce TESTAMENTI plenius dictum est. Hebraea quidem vox ברית citra omnem dubitationem propriissime Foedus, et non Testamentum significat: quare et Aquila eam, teste Hieronymo, per συνθήκην
reddidit. Sed quia Septuaginta eam vocem verterunt per διαθήκην, quod aliquando testamentum notat: et novum Testamentum multum eorum phrasi utitur; factum est ut in libris novi Testamenti, ista vox Testamenti, praesertim ab interpretibus, et porro etiam a Patribus, multum celebraretur. Nec parum eandem istam vocis istius catachresin promovit, quod ad Hebraeos nono, clare foedus nostrum cum Deo pro Testamento ponitur. Loquitur enim de morte testatoris: et quod tunc demum testamentum sit ratum, cum ille id sua morte confirmavit. Quo quidem et Paulus Galatis tertio respexisse videtur. Caeterum tum vox, tum res ipsa, multo melius intelligetur et explicabitur, si pro foedere, quam si pro testamento accipiatur. Nam revera pactio quaedam est, qua certa quadam ratione duae diversae partes conveniunt, et inter sese per certum mediatorem, certisque conditionibus ac pactis foedus ineunt, quibus utraque sese alteri obligat. Deus enim promittit, se velle esse nostrum Deum, ac nobis certa ratione propitium: et nos vicissim illi, quod eum solum pro nostro Deo agnoscere, colere, et ab eo omnia bona petere ac expectare velimus. Caeterum quod non solum Hebraea vox Berith significet foedus (de quo nullum prorsus dubium est) sed et Graeca διαθήκη, bonis authoribus probari potest. Nam Pharorinus ita scribit de ea: Est διαθήκη numero singulari pactum, et conventum, et pollicitatio: hoc est ἐπαγγελία. ex quo factum est, ut testamentum in Sacris monumentis vocetur pollicitatio divina, Abrahamo patriarchae facta, de qua inquit Apostolus in tertio Actorum: ἡμεῖς δ' ἐστὲ ὑιοὶ τῶν προφήτων καὶ τὴς διαθήκης ἧς ἔθετο ὁ θεὸς πρὸς τοὺς πατέρας ὑμῶν. Quibus verbis non tam Testamentum, quam pactum significatur, quod Deus pactus est cum maioribus, de servatore ex eo genere nascituro. Cum autem testamentum significat, plerunque pluraliter enunciatur: ut apud Isaeum, περὶ τοῦ κλεωνὺμου κλήρου: ἤδη δὲ ἀσθενῶν ταύτην τὴν νόσον ἐξ ἧς ἐτελύτησεν, ἐβουλήθη ταύτας τὰς διαθήκας ἀνελεῖν. Idem: Πρῶτον μὲν οὖν ὑμῖν παρέξομαι μαρτυρας, ὡς οὐχ ὑμῖν ἐγκαλῶν ἀλλὰ Δεινίᾳ πολεμῶν ταύτας τὰς διαθήκας διέθετο. Demosthenes in secundo κατὰ Ἀφόβου: ἀλλὰ ἔχρουν, ἐπειδὴ τάχιστα ἐτελεύτησεν ὁ πατὴρ εἰσκαλέσαντα μαῤτυρας πολλοὺς, παρασημείνασθαι κελέυσαι τὰς διαθήκας. licet in singulari numero διαθήκη bis legatur. Hactenus ille. Nec tamen male in praedictis duobus locis, Galatis tertio, et Hebraeorum nono, etiam vox ac res testamenti, foederi adiungitur. Habet enim omnino istud foedus Dei nobiscum initum, etiam quandam naturam proprietatesve testamenti: nempe primum, quod morte testatoris, et qui nobis haec relicta bona acquisivit, confirmatur. Secundo, quod in isto foedere non tantum nos aliquid Deo offerimus, aut magnum quid pollicemur, sed pene tantum accipimus: sicut in testamento non tam testatoris quam haeredum commodum agitur. Sed de hac re in voce TESTAMENTI prolixius. Fiunt autem et instaurantur istae pactiones aut foedera cum Deo, proprie in Sacramentis: quin et ipsa sacramenta proprie sunt foedera. Ibi enim Deus nobiscum agit per mediatorem: ibi certae ac mutuae professiones ac promissiones ab utraque parte proponuntur, et etiam vicissim accipiuntur: et denique etiam simul externo signo confirmantur ac obsignantur. Recte ergo dicitur in verbis Coenae, quod illud datum in potum, sit Christi mediatoris sanguis novi Testamenti: quia scilicet ea haustione, tanquam externa re novum testamentum aut foedus, quod ibi initur, aut instauratur, sancitur, confirmaturque: et vicissim recte affirmatur, illud esse novum testamentum in sanguine Christi: quia ibi revera novum foedus in aut per sanguinem illic distributum feritur ac confirmatur: ut in libello de Verbis coenae prolixius hasce duas loquutiones contuli, ac exposui. Sane autem Sacra coena, quin et Baptismus, multo rectius intelligetur, si expendatur ut foedus, quam ut testamentum, sicut ibidem ostendi. Nam si communicantes cogitabunt, se veluti ad thronum gratiae una cum suo pontifice et mediatore stantes, cum Deo coram agere, atque foedus ferire, aut certe subinde instaurare et renovare: nec solum ab eo ipsius promissiones, bonaque in eis contenta audire sibi fide stipulari (ut Petrus de ἐπερωτήματος eperotemate, id est stipulatione Baptismi, primae Capite tertio disserit) et accipere, quod tamen in hoc foedere primarium est: sed etiam vicissim suas quasdam obligationes ac promissiones Deo offerre ac spondere, ut in foederibus fieri solet: quarum promissionum illa maxima et pene sola est, quod velimus ab hoc solo Deo omnia bona mendicare fide per Christum, ab eoque solo pendere. Hieremias capite trigesimo primo videtur novum Testamentum vocare ipsamet beneficia, nempe remissionem peccatorum, et renovationem: sicut et Epistola Hebraeorum octavo. cum tamen ille id proprie non faciat, dicatue. Inde factum est, ut aliqui recentiores scriptores ipsam remissionem peccatorum, aliaque beneficia, vocent novum Testamentum, non sine graviae noxia sacrosanctae istius pactionis obscuratione: cum haec spiritualia bona nequaquam sint ipsum testamentum aut foedus, sed tantum fructus aut bona nobis ibi promissa, et inde ad nos provenientia. In omni enim foedere aliud est ipsum foedus, pactio, aut conventio: aliud, bona et commoda alterutri parti inde provenientia. Haec de voce ac natura Foederis: nunc de phrasibus eius quibusdam agemus. ¶ Foedus fecimus cum morte, et cum inferno visionem: Isaiae vigesimo octavo. Sic deridebant impii arguentes, et poenas Dei minantes prophetas, ut dicerent, Mortem et Inferos ipsos sibi esse propitios: aut forte ipse Propheta exprimit hisce verbis impiorum securitatem, et impiam fiduciam ac foedera, quae habebant passim cum omnibus impiis gentibus ac regibus, quibus tanquam baculo arundines innitebantur. Foedus cum lapidibus agri habere, Iob quinto est, non laedi ab eis, non impediri etiam in agricultura et proventibus, sed habere eos quasi faventes ac propitios. Sal foederis, Levitici secundo perpetuo adhibendum esse sacrificiis praecipitur: quod significabat, nos debere sincere colere foedus Dei, et omni studio cavere omnem putrefactionem aut corruptionem tum doctrinae, tum vitae aut morum. Arca foederis ideo sic vocabatur, quod DEUS in foedere promiserat, se in es habitaturum, et accedentes ac orantes exauditurum: et denique quod in ea erant reconditae lapideae tabulae, continentes decem praecepta, quae erant conditiones foederis. ut Deus Exodi trigesimo quarto affirmae cum texus inquit. Dixitque Dominus ad Moysen: Scribe tibi verba haec, quibus et tecum et cum Israel pepigi foedus, etc. Et scripsit in tabulis verba foederis decem. Idem dicitur et Deuteronomii vigesimonono: Vocatur autem Decalogus Verba foederis, ut modo audivimus, quia continebat conditiones seu normam obedientiae, quam sibi Deus in eo foedere stipulatus fuerat, et quam praestantibus suum favorem et auxilium promiserat. Aliquando Decalogus etiam Foedus vocatur. ut libro primo Regum, capite octavo dicit Salomon, in sua precatione: Aedificavi domum nomini Domini Dei Israelis, Posui ibi quoque locum pro arca in qua est foedus Domini, quod pepigit cum patribus nostris, cum ipse educeret eos ex Aegypto. Eadem ratione et causa vocatur Tabernaculum foederis, quod nempe Deus ibi se habitaturum, ac ibi se quaerentes et invocantes exauditurum promiserat in suo foedere. Tabulae foederis dicuntur illae duae lapideae tabulae, quae continebant decem praecepta in pactione populo iniuncta, et ab ipso comprobata, ut modo dixi. Foedus significat etiam
ipsam religionem ac Ecclesiam. Danielis undecimo, Cor eius contra foedus: id est, ut sublata abolitaque vera religione, dissoluat omne foedus, aut coniunctionem inter Deum et Iudaicam gentem, eamque idolis suis novo foedere ac religione obstringat et adiungat. Infredus adducere: libro primo Samuelis, cap. vigesimo: In foedus Domini adduxisti servum tuum tecum: pro, mecum, qui sum tuus servus, percussisti foedus coram Domino. Ezechielis vigesimo: Et adducam vos in vinculum foederis: pro, faciam vobiscum foedus. Foedus pepigi cum oculis, Iob trigesimoprimo. pro, severissime prohibui et cavi, ne oculi mei respicerent et concupiscerent virginem. Uxor foederis, Malachiae secundo: pro, uxor certo foedere alicui iuncta ac sociata: id est, legitima, et coniugali foedere coniuncta. De hac voce ac re etiam infra in PACTIONE et TESTAMENTO aliquid dicetur.
FONS, quoad propriam significationem, notissima vox est. Genesis septimo dicuntur rupti aut aperti fontes abyssi magnae in diluvio: id est, ingentia stagna, quae in subterraneis locis sunt, eruperunt super terram. Iosuae decimo quinto fit mentio fontium superiorum et inferiorum: id est, fontium de superiori loco rivos emittentium, et puteorum in planicie habentium quidem scaturiginem, sed tamen non emittentium rivum. Fons conculcatus aut turbatus, et vena rupta, iustus cadens coram impio: Proverbiorum vigesimoquinto. pro, cum pius labitur, insultant ei impii, tanquam extreme scelerato: sicut si limpidus fons in turbidam, putridam et foetidam lacunam esset commutatus. Sed sicut fons mox nativa vi, subscaturiente mundiore aqua, et effluente illa turbida, repurgatur: ita et pius redit mox ad iustitiam, Deum sibi placat, et priorem vitam instaurat, corrigitque quae non recte acta sunt. Porro per metaphoram fons pro quovis eximio bono ponitur: quia in illis aridis et feruidis locis nihil perinde requiritur, quam copia bonae aquae. Psalmo trigesimosexto. Apud te est fons aut vena vitae: id est, causa aut scaturigo omnis boni, praesertim autem verae vitae. Fons igitur aliquando significat ipsas Sacras literas, ut Psalmo sexagesimo quinto, Benedicite Domino de fontib. Israel: id est, celebrate Dominum ex doctrina, et secundum doctrinam Israelitis concreditam aut per patriarchas Moysen et Prophetas (qui omnes fuerunt Israelitae) propagatam. Sic et Isaiae duo decimo: De fontibus salutis aquas haurietis: id est, ex vera religione et Ecclesia. Sic et Ioelis tertio. Iohan. quarto et septimo habetur, quod Spiritus sanctus et renovatio pii fient fons aquae viventis, et salientis in vitam aeternam: quod accipitur de beneficiis, fructibus et effectibus, ac etiam bonis operibus piorum. Fontes tui deriventur foras, et tu Dominus eorum esto: Proverbiorum quinto. Significant fundos, stabilia bona, forte et quaevis fructum ferentia, ut sunt negociacio, aut etiam res pecuaria, quae non vult a liberali abiici aut profundi, sed retineri, ac de fructibus tantum illorum egentibus benefieri. Convenit cum hoc quod Cicero monet, ipsos fontes liberalitatis exhauriendos non esse. Zachariae decimotertio, ipsemet Christus per fontem significatur: Fons patens erit domui David, et habitantibus Hierusalem, in ablutionem peccatoris et menstruatae. id est, sanguis Christi, quo omnes peccatores et immumdi abluuntur et sanctificantur. Psalmo decimo octavo, Apparuerunt fontes aquarum, et revelata sunt fundamenta terrae: de terrae motu dicitur, cum Deus potenter concutit et movet aliquas partes terrae. Ibi enim erumpunt aquae subterraneae. Fontes viventes nominantur Apocalypsis septimo et vigesimo primo. nam in priori loco dicitur, quod agnus pascet suos, et ducet eos ad fontes aquae viventis. In posteriori autem, agnus pollicetur se daturum sitienti potum ex fonte aquae vitae gratis. ubi in priori veram doctrinam, in sequenti ipsum Christi beneficium intelligere queas. Fons ponitur Marci quinto, pro vena ac morbo haemorrhoissae. inquit enim: Continuo exaruit fons eius, cum CHRISTUM tetigit.
FORMA aliquando istam externam speciositatem significat: ut cum David 1 Samuelis decimosexto, praeter alias laudes, etiam Vir formae dicitur: id est, formosus. Sed locus Philippensium secundo, aliquanto est difficilior, ubi Christus fuisse dicitur in forma Dei, et mox in forma hominis. Aliqui enim putant, μορφὴν formam, tantum externam speciem significare. Verum quod vere dicat eum fuisse et esse essentia Deum, id ex sequentibus apparet, ubi dicit, sumpsisse formam servi: quod necesse est intelligi de ipsa hominis essentia, sicut vere homo fuit. Sic etiam 1 Corinth. decimo quinto dicimur gestasse imaginem terreni hominis, et gestaturi etiam caelestis, nimirum non tantum externam speciem aut umbram, sed et ipsam veram essentiam. Idem probat aut exponit etiam illud quod addit, non fuisse ei rapinam, esse aequalem Deo: ut sit idem, Esse in forma Dei, quod, Esse in aequali gloria ac dignitate cum Deo. Sed de hac locutione dicetur etiam in Signo et Imagine, quae itidem rem ipsam saepe notant. Quod autem dicit formam, intelligitillam gloriam ac maiestatem Dei, omnia regentis, et omnibus terribilis, quam veluti repressit aut occultavit, et sponte quasi deposuit, dum formam ac speciem servi suscepit Divinitatem quidem nullo modo deposuit: sed illum ineffabilem splendorem ac gloriam divinae maiestatis quasi sponte suo quodam modo exuit, dum servus, ac etiam peccatorum totius mundi reus, iraeque Dei ac omnium tristissimis poenis subiectus fuit, et denique nihil eo hic in terris imbecillius et contemptibilius visum est. Quam gloriam sibi quasi postliminio restitui petit Iohannis decimoseptimo, inquiens: Et nunc pater glorifica me ea gloria apud te quam habui antequam mundus fuit. Et de qua etiam ait Matthaei vigesimoquinto et vigesimosexto, quod filius hominis veniet in gloria super nubes, et quod videbunt eum ad dexteram potentiae sedentem. Sed de hac voce forte etiam postea aliquid, in vocabulo IMAGINIS.
IN FORIBUS, et PRO FORIBUS, aliquid esse, nota est Latinis phrasis. Utitur ea CHRISTUS Matthaei vigesimoquarto, cum dicit, ex prodigiis praecedentibus cognosci posse, extremam diem pro foribus esse. Eadem vis videtur esse in illa loquutione, Peccatum tuum pro foribus cubabit: id est, mox tibi adducet divinas poenas: aut potius originale peccatum tibi insidiabitur, teque solicitabit ad actualia peccata, sed tu resiste illi summa vi. Suffragatur huic significationi primum, ipsum verbum רבץ Rabaz, quod instar saevarum beluarum insidiantium, et exitio alicuius imminentium, alicubi iacere significat: ut Genesis quadragesimonono: Catulus leonis Iuda, de praeda fili mi ascendisti, requiescens accubasti ut leo, et quasi leaena. quis suscitabit eum? Et Deuteronomii vigesimonono: Sed tunc quam maxime furor eius fumet, et zelus contra hominem illum, et sedebunt super eum omnia maledicta quae scripta sunt in hoc volumine, et delebit Dominus nomen eius sub caelo, etc. Deinde vox Forium, Hebraeis exire et intrare, totam vitam, omnesque actiones notat. Quare et fores id sunt, ubi perpetuo versamur. Vult ergo dicere, vel originale peccatum perpetuo affectaturum tyrannidem supra nos: vel peccatum, iram Dei, Satanam, et poenas perpetuo cervicibus nostris inhaesuras: sicut et David queritur dicens. Peccatum meum coram me est semper. Denique totus locus, praecedentia et sequentia ostendunt, ibi non
agi de somno aut dormitatione peccati: sed de eius perpetua infestissimaque pugna cum misero homine. Nam et peccatum dicit Deus perpetuo appetiturum dominium super hominem, non aliter ac imperiosa mulier super coniugem. et vicissim Cainum monet Deus, ne patiatur id dominari in suo mortali corpore, sed ipse potius ei dominetur. Omnino ibi pingitur, aut iniungitur tantum Caino, illa perpetua militatio Christiani hominis contra peccatum, de qua Romanorum 7. 8, et Galat. 5. agitur. Proverbiorum 26 dicitur, quod sicut fores vertuntur in cardine suo, sic piger in lecto. Solent enim ignavi sic se volutare in lectulo, non volentes aliquando tandem ad laborem exurgere, sicut fores in suis cardinibus huc atque illuc volutantur, et tamen inde non recedunt.
FORMICA animal est exemplum industriae, laboriositatis, et parsimoniae, etiam in Sacris, non tantum in prophanis literis. Ideo Proverbiorum sexto, ablegatur piger, ut eat spectatum assiduitatem formicae in laborando. Et Proverbiorum trigesimo dicitur: Formica populus non fortis, attamen praeparavit in aestate cibum suum. Quo vult monere homines, ut simus seduli in nostra vocatione.
FORMIDO, postea in voce TERRORIS exponitur.
FORNAX, comparatur Ezechielis capite 22, castigationi Iudaeorum cum liquatione argenti, cum inquit: Ut funditur argentum in medio fornacis, sic fusi eritis in medio Hierusalem. Fornax ferrea, solet vocari durissima illa servitus Israelitarum in Aegypto: undecunque demum loquutio sumpta sit. Forte est quaedam allusio ad panis coctionem, quod illi ibi captivi, perinde etiam male tractati, et quasi assati fuerint, ut panis in fornace: sive iam illi revera fornaces ferreas habuerunt sive propter atrum colorem aut duram captivitatem sic vocatae sint.
FORNICES, parvae cellae fornice supra conclusae, sunt: et fuerunt olim tabernula, ubi cum merces sunt venditae, tum etiam in aliquibus scorta prostituta. Inde factum est, ut verbum Fornicari, ponatur pro scortari. Porro fornicari aut scortari per metaphoram significat plerunque spiritualem fornicationem, nempe idololatriam exercere: quoniam nostra coniunctio cum Deo, saepe coniugio assimilata Hinc igitur sunt variae phrases et dicta. Propter cor eorum fornicans, quod declinavit a me: Ezechielis 6. Idem igitur est Fornicari, quod declinare a Deo: et alibi elongare se a Deo. 2 Paralip. 21. Et fornicari fecit habitatores Hierusalem, et impulit eos. pro, fuit illis causa idololatriae. Sic Psalm. 78. Perdis omnem fornicantem a te. Fornicari post oculos. Numer. 16. Non aspicietis post oculos vestros, et post cor vestrum, post quos vos fornicamini. id est, quos vos neglecto Deo sequimini, et a quibus regimini. Fornicari post daemonia. Levit. 17, fornicari post Moloch. Levitici 20. Post Baalim. Dicitur et terra fornicari, cum eius cultores fiunt idololatrae. Fornicationes alicuius, sunt ipsius abominandae idololatriae. Ezechielis 23. Dedit fornicationes suas cum eis, et in omnes quos adamavit: in cunctis idolis eorum polluit se. ubi Propheta seipsum exponit. Portare fornicationem suam, Numeri decimoquarto: est dare poenas de sua idololatria. Hinc in Apocalypsi, Antichristus vocatur scortum, et mater scortationum, et poculum eius plenum fornicationibus: quod propinaverit omnibus regibus, cum quibus fornicata sit. Significat autem omnis generis idololatrias et terrores. Fornicatio, 1 Corinth. 5. pro incestu ponitur, non pro simplici scortatione. Fornicatorem peccare insuum corpus, affirmat Paulus 1 Corinth. 6, cum alia peccata sint extra corpus: quod ita intelligendum est, quod nullum peccatum perinde destruat corpus ac valetudinem, ut solent illae violentae et continuatae scortationes, quibus plerunque scorta suos amasios implicant, ut diebus et noctibus scortando ac potando et helluando, inordinatissimeque vivendo, continuent sua scelera.
NE FORTE, non idem significat in Sacris, quod in prophanis. Iudicum 15: Iurate mihi, ne forte irruatis in me: pro, quod non irruetis in me. Et Numeri vigesimo: Non transibis per me, ne forte cum gladio egrediar in occursum tui: pro, alioqui armata manu te repellam.
FORTIS, et ROBUSTUS, alias ponitur in bonam partem, et quidem tum de Dei fortitudine, tum de hominis. Duplex porro hominis fortitudo est: alio in spiritualibus ac internis, alia vero in externis operibus peragendis. Iosuae primo, Sis fortis et robustus pro, fide Deo, et age constanter ac graviter. 1. Corinth. 1: Quod infirmum est Dei, fortius est hominibus: id est, quae imbecillissima opera Dei esse videntur, ea sunt omnibus humanis conatibus longe valentiora. 1. Corinth. 10. Non sumus fortiores Deo, ideo eum provocare non debemus. Aliquando in malam partem vox haec accipitur Isaiae decimonono: Rex fortis dominabitur. Sic intelligunt illud, quod Nimrod dicitur fuisse robustus venator coram Domino. Fortis facie, impudentem significare, supra in Facie dixi. Dicitur autem Fortis facie, impudens, quia non vincitur a monstrante ei sua de decora, non avertit aut occultat suam faciem, ut solent verecundi: sed recta pergit intueri suum adversarium, et agere contra omne ius ac fas, ut solent prostituti ac perditi pudoris homines, aut scorta. Hoc opinor esse, quod apud Suetonium est ἀδιατρεψείν, et quod Latini dicunt Os durum. Fortitudo faciei eius immutatur. Ecclesiast. 8. pro, recedit. Canes forti animo: id est, valde appetentes, insatiabiles. Isaiae quinquagesimosexto de sacrificorum indoctorum rapacitate intelligit. Forus et fortitudo, saepe coniungitur cum robur, aut similibus, intendendae significationis gratia. Exercitus quingentorum, facientium bellum cum fortitudine roboris. In Deo est robur fortitudinis meae: Psalmo sexagesimo secundo. Vir fortis robore, Iob 9, Fortis virtute cordis, Iob trigesimo sexto. Fortis robore Abiel, 1 Sam. 9. pro, bellicosus, pugnator, arte militari clarus. Viri fortes robore, viri nominis: 1 Paral. quinto et septimo pro, fortissimis ac celeberrimis Fortis viribus, 2 Reg. 24. Fortes robore in opere ministerii domus Dei. 1 Paral. 9. pro, qui alacres et magno animo, seduloque ministerii opus peragebant. Sic 1. Rep. 11. Vir erat fortis opere: id est, valens animo et corpore. Naeman erat vir fortis opere. 2. Reg. 5 id est, strenuus et bellicosus. Filius fortis, aut fortitudinis, vel virtutis ponitur pro forti, 1 Sam. 18. 2 Sam. 13. 2. Paral. 26 et 28. Fortium panis, Psalmo septuagesimo octavo. Panem fortium comedit homo. Aliqui verterunt, Angelorum Abirim: de Manna dicitur, quae cum de caelo venerit, visa est esse caelos incolentium panis. Fortes potentium loquentur eis, Ezechielis trigesimo secundo, id est, qui fortissimi sunt inter potentes. In manu forti dimittet eos, Exodi 6. plerique intelligunt de manu forti Dei, qua coegit Pharaonem, ut populum dimittere. Posses intelligere etiam de ipsius Pharaonis potentia qua coegit Israelitas cito exire ex Aegypto. In fortitudine manus eduxit nos Dominus, Exodi 13. Fortis aliquando pro numeroso accipitur: ut Psalmo 35. Celebrabo te in coetu magno, et in populo forti laudabo te. Et Psalm. 89. Memento opprobrii omnium fortium populorum: scilicet, quo me affecerunt gentes numerosae. Fortis rebellio, Hieremiae 8. pro pertinaci, obstinata. DEUS saepe dicitur alicuius fortitudo: pro, fore adiutor ac liberator. Psal. 37. Fortitudo iustorum Dominus
in tempore angustiae. Sic, Fortitudo Israelis non mentietur: item, Deus fortitudinis meae, Psalmo quadragesimo tertio. pro, autor, dator. Ponere Deum fortitudinem suam, Psalmo 52. Fuisti fortitudo pauperi, fortitudo egeno in tribulatione, Isaiae 25. In vel cum fortitudine aliquod facere, est, fortiter facere. Sic calcare in fortitudine, Indicum 5. Ingredi in bellum cum fortitudine, Psalmo 71, Clamare ad Deum in fortitudine, Ionae 1. Praeco clamabat in fortitudine: pro, alta voce, fortiter. Ezech. 1. Sic Isaiae 11. Elevavit manum suam super flumen in fortitudine spiritus sui: id est, robore venti, qui dividat flumen. Civitas fortitudinis, Isaiae 17. pro munita. Opus fortitudinis, Esther 10. Fluvius fortitudinis, Psalmo 74. Vir fortitudinis. Abduxit in captivitatem omnes viros fortitudinis, 2 Reg. 24, et 1 Regum 1, ac 1 Paral. 10, et 2. Paral. 14. id est, bellicosos, aut qui ad aliquod opus valde idonei sunt. Fortitudinem operum suorum annunciavit populo suo, dando eis haereditatem gentium: Psalmo 111. pro, fortia opera. Fortitudine accingi, supra expositum est in Accingo. Dicitur autem Deus se et nos accingere fortitudine, Psalm. 18. Et mulier fortis saepe Prover. 31. Fortitudo, pro fortibus operibus, aut bellicis gestis, crebro ponitur. Reliquum verborum Iosaphat, et fortitudo eius quam fecit, et qua pugnavit: 1 Regum 22. 1 Regum 15 et 16. Sic et pro effectis fortitudinis ponitur. ut Levit. 26, Et consumetur frustra fortitudo vestra: id est, proventus terrae, vestro ingenti labore comparati. Sic fortitudo, pro fortibus viris: Isaiae 3. Viri tui gladio cadent, et fortitudo tua in praelio concidet. Fortitudo, pro gloria fortitudinis: Psalmo 68. Date Deo fortitudinem. id est, celebrate Deum a fortitudine. Fortitudo pro fortibus factis. Psalmo sexagesimo. In Deo faciemus fortitudinem. Et Psalm. 118. Dextera Domini facit fortitudinem. Sic 1 Reg. 15, et saepissime alias. Sic, Ex ore infantium et lactentium fundasti fortitudinem: Psalmo 8. pro, fortem victorem aut potens regnum constituisti, aut stabilivisti. Pudore affici a fortitudine sua: pro, destitui viribus, in quas confidebat. Ezech. 32. Mich. 7, Fortitudinem roborare: pro, fortiter ea uti: Amos 2. Fortis non roborabit fortitudinem suam, et robustus non eruet animam suam. Suscitare fortitudinem. Psal. 80: Suscita fortitudinem, et veni in auxilium: pro, excita vires et audaciam tuam. Fortitudo et desiderium: pro omni re valida et desiderabili: ut, pro opibus et potentia. Micheae 4, Et interficiam ipsi Domino desiderium eorum, fortitudinemque eorum Domino universae terre. Idem bis dicit, nempe tanquam anathema consocrabo. Fortitudo et facies Dei: pro arca, ubi ille erat praesens. Psalm. 105. Quaerite Dominum, quaerite fortitudinem et faciem eius semper. Fortitudo dextrae, Psal. 20. In fortitudinibus dextrae eius est salus: pro, in fortibus factis dextrae, aut forti dextra, seu in potentia. In fortudinibus: pro, summo robore. Et si in fortitudinibus 80 anni. id est, in summo robore ac vivacitate. Fortificari significat crescere viribus. Psal. 69. Roborati sunt, qui disperdunt me inimici. Vincere. Fortificabitur autem Rex Austri: Danielis 11. Mox sequitur, Et roborabitur super illum: id est, fiet potentior, praevalebit ille alteri. 2 Paral. 27. Bellum gessit cum Ammonitis, et fortificatus est super illos. 1 Sam. 2. Non in fortitudine roborabitur vir: id est, vincet. Psalm. 12, Lingua nostra roborabimus: id est, vincemus. Iudicum 3. Roborata est ma-nus Israelis super Chusam, fortificaverunt se contra Raboam: 2 Paralip. 13. Fortis non fortificabit fortitudine sua, nec robustus eruet animam suam: Amos 2. pro, non praevale bit in pugna, nec incolumis evadet, aut vitam suam servabit. Significat crebro Animari, animum obfirmare. Num. 11. Fortificate vos. Deuteronom. 31. Estote fortes, et roborate vos. Iosuae 1. Conforta te robora te, fortifica te, et esto robustus pro populo nostro. 2 Sam. 10. 2 Paralip. 19. Roborari in faciendis praeceptis Dei, 1 Paralip. 28. constantem et ardentem in pietate fieri. Contra est, fortificari in pravitate sua, Psalmo 52. id est, pertinacem et obstinatum fieri. Fortificavit se David in Iehova. id est, animatus est, fretus Deo, eoque illum per suum spiritum confirmante. Armare ac instruerese, et omnino summis viribus omnique industria quid conari et contendere, fortificari dicitur. 1 Sam. 30. Fortificatus est David: pro, factus est potentior et animosior, invaluit. Fortificaverunt se contra Roboam. 2 Paralip. 13. Contra inimicos suos: Isaiae 42. Qui fortificaverunt se cum Davide in regno suo. 1 Paralip 11. id est, armarunt et confirmarunt. Iehovae oculi lustrant terram, ut roboret se cum corde, eorum perfecto ad ipsum: 2 Paralip. 16. id est, ut confirmet, et etiam victores faciat sinceros in pietate. Abner fortificabat se pro domo Saul: id est, comparabat auxilia, et summa ope nitebatur pro defendendo regno filii Saulis, ac eius posterorum. Danielis 11, Populus cognoscens Deum fortificabit se, et faciet: id est, constans erit in suo instituto, et proficiet. Fortificarese, ut aliquid faciat. Iosuae 23. Fortificate vos valde, ut custodiatis et faciatis. Fortificarese, ut non comedat sanguinem, Deuteron. 12. Fortificavit se ut ascenderet, 1 Reg. 12. Fortificare fortituaine. Psalmo 138, Fortificasti me in anima mea fortitudine: id est, confirmasti animam meam. Roborari manus alicuius, id est, vires eius confirmari. 2 Samuelis 16. Fortificari regnum super aliquem, est, ei confirmari regnum. 2 Paral. 26. Fortificatus es plus quam nos, Genes. 26. id est, tu factus es potentior nobis. Qui fortificat vastatorem super robustum: id est, facit eum superiorem potente. Amos 5. Vir peritus roborat vires, Proverbi. vigesimo quarto. id est, praevalet sua potentia, aut certe confirmat vires. Vincula fortificari: Isaiae 28. Ne illudatis, ne fortificentur vincula vestra. id est, ne constringamini validioribus vinculis, aut severius punianimi. Fortificari brachio Ioseph. Genes. 49. id est, non remittere de vigore. Sic brachia mulieris sedulae fortificari dicuntur, Proverb. 31. Fortificare cor, est confirmare et obfirmare cor, Psal. 31. Exod. 9. Fortificari plagam, est invalescere. Faciem suam fortificare. Froverb. 21. Fortificat impius faciem suam: id est, impudentissime obfirmat, ne cedat iustitiae et verbo Dei. Fortificat vultum suum meretrix, Proverb. 7. Fissuras templi fortificare: id est, sarcire. Fortificat Milo in civitate David. 2 Paralip. trigesimo secundo, id est, munivit. Vide infra Robustus.
FOVEA, et fodio: Phrases harum vocum potissimum inde veniunt, quod qui feris maioribus ac crudelioribus insidiantur, ut lupis, ursis, aut similibus, solent opportunis locis foveas parare, quibus levi ac fragili aliquo tegmine contectis, superponunt escam, ut bestiae illam captantes incidant in foveam. Inde per metaphoram aut similitudinem transfertur haec locutio Fodere foveam, etc. vel solum fodere ad quasuis insidias, aut mala machinamenta pravorum, innocentibus insidias struentium: ut Psalmo 56. Foderunt ante me foveam. Proverb. 16, Vir impius fodit malum: id est, machinatur. Sic Iob 6, Cum fodiatis adversus amicum vestrum: pro, machinamini malum. Sic et Ierem. 18. Foderunt foveam, ut caperent me, et laqueos absconderunt pedibus meis. Quoniam autem plerunque iusto Dei iudicio fit, ut malae fraudes in authorum exitium vertantur: ideo proverbium est in Sacris literis frequens, Incidit in foveam quam fecit: Psal, 7. 9. 57. Proverb. 26, et alias saepe. Fovea ponitur etiam pro exitio, sive ex supra indicata occasione, sive quia sic etiam sepulchrum vocatur. Isaiae 24, Formido et fovea et laqueus super te, o habitator terrae: qui effugerit a voce formidinis, incidet in foveam: et qui ascenderit de fovea, cadet in laqueum. Fodi foveam impio: Psal. 94 dicit, patienter esse
ferendam crucem et persequutiones adversariorum, donec fodiatur fovea impio: id est, donec DEUS ei sepulchrum, aut potius exitium maturet. Poni solet fovea pro omni exitio. Sic dicitur os adulterae profunda fovea esse, quod ea suis blanditiis in extremum exitium suos amasios praecipitet: nempe in gravissima peccata, iram Dei, poenas temporarias et aeternas. Descendere in foveam, aut videre foveam, est mori: ubi ponitur fovea pro sepulchro. Psal. 30. Quae utilitas in sanguine meo, cum descendero in foveam? Psal. 49, Cessavit illud in aeternum, ut vivat ultro in seculum, nec videat foveam. Psalmo 55. Descendere facies eos in foveam corruptionis. Aliqui interpretantur infernum: nam fovea aut sepulchrum id quoque significat. Contra etiam eruere ex fovea dicitur Deus, sive intelligatur de morte, sive etiam de quibusvis maioribus malis aut periculis. Psalmo 86, Eruisti animam meam ex fovea inferiori: pro, ex summo ac extremo discrimine. Psalmo 107. Sanat eos, et eruit eos de foveis ipsorum. id est, de calamitatibus, aut etiam morte, quibus erant vicini. Foveam ha bere dicitur erinacius, Isaiae 34, et vulpes, Matthaei 8. id est, sua quaedam latibula aut receptacula, ubi tuto et conmode conquiescant: sed filium hominis non habere ubi caput reclinet. Si caecus caecum ducet uterque in foveam cadet: proverbium est, quo Christus docet, tam seductos quam seductores, aut etiam imperitos doctores et auditores in extremum exitium ruere: nec valere istam communem excusationem, quam multi solent ignaviae, negligentiae, aut metui crucis praetexere, cum dicunt se suum pastorem et magistratum in religione sequutos esse, nihil sibi rectius aut certius compertum fuisse. Fuit etiam lex apud Israelitas, ut si quis effodisset foveam aut puteum, nec firmite texisset eam, et aliquod pecus in eam incidisset, solveret domino suum pecus, et ipse cadaver haberet: Exod. 21. Fuerunt et nativae foveae, sicut et specus ac antra, in quibus sunt soliti latitare in magnis periculis. ita 2 Samuelis 17, de pro fugo Davide legitur: Esse aliquid alicui in foveam et laqueum: id est exitio, Iosuae 23, dicitur de non extirpatis gentibus. Lacus et puteus easdem significationes et phrases interdum habent.
FRAMEA: postea in voce Gladii exponetur.
FRANGERE, primum per metaphoram idem significat quod Latinis, nempe perdere, vastare. Isai. 23, Confractione confringetur terra: id est, vastabitur. Isa. 7, Frangetur Ephraim cum Syria: pro, simul perdetur. 1 Sam. 14, Multitudo ibat et frangebatur: pro, interibat in fuga. Nahum 3, Nulla est curatio fracturae tuae: id est, laesionis aut cladis politicae, seu cuiuscunque calamitatis. Metaphora est, sumpta a fractura membrorum. Iob 6. Vidistis fraetionem, et timuistis: pro, non succuristis in adversis. Deinde significat distribuere fractum panem, ut Isaiae 58, Frange esurienti panem tuum: id est, distribue eleemosynam, iuva pauperes et egentes. Quia vero Christus in coena panem fregit et distribuit, ideo mox etiam crucifixionem corporis sui, fractionem vocavit inquiens: Quod pro vobis frangitur. quia ea passio fuit, ac est, quaedam distributio ingentium bonorum. Inde quoque factum est, ut et administratio huius coenae, fractio panis in Sacris literis vocetur. Dubium nihilominus est Actorum 2. cum dicitur, Erant perseverantes in fractione panis: an de sacra communione, communi convictu, aut distributione eleemosynarum accipiatur. Tertio significat vendere frumentum, propterea quod venditio etiam distributionem quandam exprimat. Genes. quadragesimo secundo. Audivi fractionem esse in Aegypto: id est, venditionem aut distractionem frumenti. Sic et Latini quasdam venditiones vocant sectiones. Quarto, etiam ipsum frumentum vocatur fractio: sive quia frangat famem, ut Rabini volunt: sive quia frangatur ac distribuatur in alimentum horminibus. Quinto, frangere aliquem, aut aliquos, verbis: primo Samuelis 24. pro, animum, aut aliquem alicuius affectum acerba obiurgatione ac minis retundere et imminuere: qua loquutione et Latini utuntur. Sexto Fractio nonnunquam significat interpretationem. ut Iudicum 7. Cum audisset somnium, et fracturam eius id est, interpretationem. Videtur metaphora sumptae fractione nucum, ubi non prius nucleus habetur, quam putamen frangatur. Denique hisce verbis accusantur prophetae ac sacerdotes Ezek. 13 et 22. Non ascendistis ad fracturas, neque sepivistis sepem super domum Israel, ut staretis in praelio in die furoris Iehovae. ubi sunt duae illustres metaphorae, longe maximas res exprimentes: altera ab expugnatione urbium, altera a munitione vinearum Quasi dicat Dominus: Non opposuistis vos seductoribus, non etiam irae ac poenis Dei quod facere debuissetis vera dogmata docendo, falsa refutando, ad piam sanctamque vitam et veram poenitentiam hortando, vitia gravissime reprehendenda et postremo ardentissimis precibus perpetuo pro populo intercedendo. Hoc est quod Baptista dicit, Quis vobis monstravit effugere a ventura ira?
FRATER vox, sicut et soror, teste Hieronymo, quadrupliciter accipitur. primum, pro ex eisdem parentibus natis: secundo pro cognatis, consanguineis, aut etiam affinibus: tertio, pro eiusdem gentis hominibus quarto, pro eiusdem religionis participibus. Adde quintum, pro quacunque societate aut vinculo coniunctis, imo et pro sibi invicem in aliquo similibus. Exempla sunt passim obvia, ut ea hic cumulari non attineat. Sic CHRISTI cognati dicuntur, eius fratres ac sorores. Quod non intelligentes Heluidians, uteri nos CHRISTI fratres somniarunt. Sic milites ex tribu Beniamin, qui venerant ad Davidem proscriptum, fratres Saulis fuisse dicuntur, 1 Paralip duodecimo. id est, contribules. Frater etiam chariss. amicum in omnibus linguis significat. 1 Regum vigesimo. Vivitne? frater meus est. Fratres in scelere fuisse dicuntur Simeon et Levi quia Sichemitas contra foedus oppreserunt: ubi frater socium significat. Frater etiam unumquemque hominem aut proximum denotat. sumus enim omnes ab uno DEO, et ex uno primo patre. Genesis nono. Sanguinem uniuscuiusque de manu fratris eius requiram, 2 Regum 2. Dixeruntque vir ad fratrem suum. Fratres et sorores dicti olim sunt omnes pii qui se postea Christianos vocarunt. Sic et aliqui volunt exponere illud 1 Corinth. 9. An non habemus potestatem mulierem sororem circunducendi: id est, Christianam mulierem seu uxorem. Et 1 Corinth. 5. Siquem cum frater appelletur, fuerit fornicarius, aut avarus id est, cum habeatur pro fideli et Christiano. Ponitur aliquando pro simili: Proverbiorum decimo octavo Qui remissus est in opere suo, frater est Domino discrepanti: pro, similis, perinde culpandus. Vir sicuti frater aequalitatem indicat. Ezeck. quadragesimo septimo Haereditario iure accipietis eam. Vir sicut frater suus pro, aequo iure, aequalibusque portionibus. Denique unaquaeque res respectu alterius ipsi quapiam ratione coniunctae, frater et soror vocatur. ut Exod. 26 Quinque cortinae erant coniunctae, mulier ad sororem suam. id est, altera ad alteram.
FRAUS, non semper dolum significat in sacris, sed aliquando etiam damnum sicut et olim apud veteres Latinos. ut, esse aliquid alicut fraudi. Sic et verbum Fraudare et defraudare, 1 Cor. 6 et 7. Aliquando et pro negligentia ac ignavia usurpatur. ut Proverb. 12. Non aduret fraus uenationem suam. i. ignavus non habebit venationem, quam asset. Sic Prover. 10 Pauperem facit manus fraudis, id est ignava, non laboriosa: Sed manus sedulorum ditat. ubi videmus
opponi ignavum industrio. Ambulare in fraude, Prov. II. i. insidiose et malitiose cum proximo agere ac versari.
FREMERE, et fremitus, dicitur tum de illo incondito sono, quo irati frendunt et fremunt contra eos quibus irascuntur. Sic de Christo dicitur Iohan. 11, quod infremuerit Spiritu: tum et de multitudinis murmure ac strepitu: tum denique etiam de sonitu fluminum, aut maris vento agitati. Per metalepsin porro, impetum impiorum contra pios denotat. ut Psal. 2. Quare fremuerunt gentes, et populi meditati sunt inania? Tametsi verbum רגש Ragas, videtur proprie significare illum strepitum. pedibus concurrentis multitudinis excitatum. Sic et Psal. 46 dicitur, infremuerunt gentes. Isa. 5 dicitur de exercitu hostili, quod fremet contra Iudaeos instar fremitus maris: id est, tanto impetu ac strepitu, at mare commotum. Hierem. 12, Iordanis fremitus, proverbialiter accipitur pro impetu ac furore potentum: tametsi in Hebraeo sit potius, In superbia Iordanis.
FRENUM, et frenare, habet notam metaphoram, in Latino simul et Graeco sacrarum literarum sermone. pro, potenter et severiter regere ac cohercere: Iacobi 1. et 3. Sic et Psal. 32 dicit, securos ac impoenitentes divinitus flagellandos esse, ut cogantur ad implorandam opem ac misericordiam Dei confugere. Apoc. 14 dicit, torcular exundasse usque ad frenum equorum: quod alicui intelligunt usque ad proceres et magnates Antichristi. Videtur autem simpliciter significare iustam magnitudinem, quod equi attollunt capita satis alte, ac supra reliquum corpus: ut cum aqua attingit frenum, aut os equi, iam reliquum corpus ferme totum sit aqua contectum.
FRIGUS, et frigere, in Sacris literis absentiam zeli, et quasi quandam negligentiam rerum divinarum. praesertim autem de remissa, aut etiam planê amissa charitate accipi solet. sicut Christus dicit: Refrigescet charitas multorum. Haec metaphora, sicut et contraria, calere, fervere, ardere, et flagrare, etiam Latino sermoni ignota non est. Ideo dicit Apoc. 3. Neque frigidus es, neque calidus: id est, neque plane impius, neque tamen serio pius, sed tepidus: id est, utcunque studiosus pietatis, seu hypocrita. Proverb. 25, in alio ac meliori sensu accipitur, cum inquit: Sicut frigus nivis in die messis: sic legatus fidelis mittentibus eum. pro, perinde gratus ac salutaris est: quoniam in messe et solet esse ardor solis maximus, et tunc plurimum in sole versandum est. In hoc sensu commendatur aqua frigida Matthaei 10, Hieremiae 18. Frigus et aestus, aliquando significant ipsa anni tempora; quibus hoc maxime vigere solent: nempe hyemem et aestatem. ut cum Deus pollicetur Noacho, futurum ut adhuc solito more sol currat, modo recedens ad polum antarcticum, ac hyemem efficiens: modo vicissim ad nos rediens, et aestatem exhibens: dicit adhuc fore frigus et aestum, sementem et messem. Sic Zach. 14. cap. opponit frigus luci: id est, clarae et lucidae diei, quae sole calet, nubilam, et frigore rigentem.
FRONS in certamine quasi in prima acie stat, ubi etiam pudor et verecundia male sibi conscii et convicti apparet. Quare Latini hominem impudentem, Sine fronte aut perfricuisse frontem, dicunt: et Hebraei, fortem fronte. Sic Hierem. cap. 3 inquit. de impudenter peccante, ac sese excusante populo: Frons mulieris meretricis est ibi. Graeci frontem caninam dicunt. Sicut porro frons in prima acie in contendendo stat, ita etiam prima in mala causa ac conscientia fugit. Non enim audent recta in faciem adversarii ac iudicis intueri, et frontem eleuare qui male sibi sunt conscii, aut etiam alioqui parum foedati. Hinc fit, ut robusta aut aenea frons tum pro constante, tum et pro impudente ponatur. ut Isaiae 48, in malam partem: scivi quia durus es tu, et ferrea ceruix tua, et frons tua aenea: pro contumax, pervicax, ac verbo minisque Dei inexpugnabilis. Sic et Ezech. 2 dicitur domus Israel dura fronte, et duro corde esse. Sed contra ibidem cap. 3. in bonam partem usurpatur, de Prophetae constantia: Dedi faciem tuam fortem contra faciem eorum, et frontem tuam fortem contra frontem eorum: ut adamantem, fortiorem silice dedi frontem tuam, ne timeas a facie eorum.
FRONTALE, ornamenti genus in fronte fuit, pro quo Deus voluit eos ponere chartam Decalogi, aut mandatorum suorum: Exod. 13, et Deut. 6, ut esset eis quasi quoddam perpetuum memoriale, aut admonitio, de praestanda Deo obedientia.
FRUCTUS crebro pro effectu, ac etiam praemio, aut poena debita bonis malisve operibus, veluti per quandam metaphoram ponitur, ut Proverb. 31, De fructu manuum suarum emit agrum: id est, de effectu operae, aut lucro manibus suis quaesito. Sic ibidem, Date illi de fructu manuum suarum: id est fruatur praemio sui laboris, manibus suis peracti. Sic fructus impii dicitur perturbatio, Proverb. 15. id est, praemium, compensatio malae eius vitae. Coniungitur porro vox haec cum variis vocibus, eoque etiam diversas phrases aut idiomata efficit: ut, lignum vel arbor fructus, Genes. 1. pro arbore frugifera. Fructus aestatis, Mich. 7. pro, aestate provenientes, aut etiam pro aestate ipsa. Froctus areae et torcularis. Num. 18 Cum obtuleritis adipem eius, ex eo reputabitur Levitis, ut fructus areae et fructus torcularis: id est, perinde ac si ipsimet suo labore ac sudore eos fructus acquisivissent, et non essent illis loco decimarum oblati. Fructus labiorum alias sermo est, ut Isa. 27. Creo fructum labiorum: alias praemium aut poena, aliusve effectus boni aut mali sermonis. Fructus magnuud nis cordis: pro superbis et contumeliosis factis ac dictis, seu qui ex superbo corde profluunt. ut Isa. 10. Visitabo super fructum magnitudinis cordis regis Assur. id est, puniam superba, arrogantia et contumeliosa in Deum et hominem-facta. Fructus manus, alias est opus manibus effectum, alias praemium aut poena, pro ea opera debitum. cuius phrasis exempla initio posui. Fructus operum: id est, meritum, aut reatus. Mich. 7. Et erit terra in desolationem propter fructus operum suorum: id est, propter reatum, iniustitiam, mala merita factorum incolarum. Fructus ventris, sunt liberi, et quicunque foetus, etiam brutorum. Deut. 28. Benedictus fructus ventris tui: id est, multiplicaberis in hominibus et pecudibus. Sic Psal. 127. Ecce haereditas Domini filii, merces fructus ventris. Idem bis dicit, quod scilicet Deus piis dabit multos liberos. Sic Psal. 132 De fructu ventris tui, ponam super sedem tuam: pro, efficiam ut tui filii ac posteri regnent pro te, post tuam mortem. Fructus incircumcisus. Levit. 19. pro, primi fructus, qui initio tanquam prophani habebantur: unde primorum fructuum abiectione, novae arbores circumcidi dicebantur. Fructificare, pro loqui. Proverb. 10: Os iusti fructificabit sapientiam: id est, loquetur. Sermo enim veluti fructus aut effectus linguae est. Sic ex fructibus suis pseudoprophetas iudicandos esse dicit Christus: id est, ex sermone et doctrina, qui est proprius ac genuinus fructus seductorum. Baptista dicit Iohan. 3 ad Pharisaeos et scribas, poenitentiam praeseferentes, et Baptismum petentes, Facite fructus dignos poenitentia: id est, exhibete bona opera, et vitam convenientem verae poenitentiae, quales effectus aut fructus solet vera poenitentia exhibere. Fructum Spiritus vocat Paulus Gal. 5, et Eph. 5, charitatem: quod Spiritus sanctus talem fructum in nobis efficiat. Sic et Phil. 1: Repleti fructibus iustitiaer notat novam obedientiam, cuius bona opera sunt effectus Ibidem: Fructus operis mihi est, sic in carne vivere: id est promotio Evangelii. Sic Phil. 4 dicit Apostolus se requirere non munus, verum fructum exundantem in rationem ipsorum: id est, bonum opus, seu effectum pietatis, vel maxime in eorum
utilitatem tendentem. In eodem sensu videtur accipi et Rom. 6: Quem igitur fructum tunc habebatis in iis, de quibus nunc erubescitis? id est, quod commodum, quam utilitatem? Videtur esse metaphora a re rustica: ubi fructus terrae sunt veluti quaedam praemia aut effectus laboris ac sudoris rusticorum.
FRUMENTUM et VINUM, et OLEUM, pro omni commodo ponitur synecdochice, Genes. 27. Frumento et vino stabilivi eum: pro, omnium necessariarum rerum abundantia eum ditavi. Sic et Psalm. 4. De frumento suo ac vino suo abundaverunt: id est, omnibus terrenis commodis divites facti sunt. Adeps frumenti, pro optimo genere, aut potius selectissima farina. Psal. 81. Adipe frumenti cibassent eum. Psal. 78 est, quod Deus dederit Israelitis frumentum caelorum: id est, manna de caelo pluerit eis.
FRUSTUM panis, pro extrema inopia, Prov. 6: Ad frustum panis propter meretricem perveniet homo, pro, dilapidabit omnia sua.
FRUSTRA, Prov. 1 exponunt aliqui, iniuste: Abscondamus, aut tendamus innocenti frustra (id est, iniuste) laqueum. Eadem est sententia Psal. 22. Odio habuerunt me gratis. significat enim hoc adverbium alias, sine iusta causa: alias sine omni effectu: alias removetius, aut causam efficientem: alias salutarem effectum. ut, frustra aliquid agere. alias indicat, sine gravi causa: alias, irrito conatu, aut infelici eventu. Latinis alio qui plerunque de effectu aut eventu accipitur. nam Agere aut facere aliquid frustra, est irrito conatu, et sine omni bono praemio facere.
FUGA, notum vocabulum est, sed tamen aliquando aliquos nonnihil obscuros idiotismos gignit. cuiusmodi in primis est, Perire alicui fugam: pro, non posse evadere. Psal. 141. Perierat fuga a me. pro, non poteram elabi. Amos 2. Peribit fuga a veloce: pro, velox non poterit sua velocitate effugere periculum.
FULCIRE, est firmare, corroborare. Panis fulcit cor hominis. Et Iudic. 9. Fulci cor tuum buccella panis: id est, sumpto cibo refice ac instaura exhaustas vires. Ezech 30. Cadent fulcientes Aegyptum: id est, adiuvantes, subsidium ac opem ei ferentes. Vicinus huic Hebraismus est, cum baculus aut scipio pro omni auxilio accipitur. Verbum etiam Sustentare crebro eodem modo accipitur.
FULGUR, id est, splendor: ut 2. Sam. 22, Prae fulgore coram eo nubes transierunt: id est, prae nimio splendore praesentiae divinae. Fulgor etiam gladii dicitur: ut Deut 32. Si ac vero fulgorem gladii mei: id est, ferrum fulgens. Videtur esse nomen substantivum, pro alio substantivo et adiectivo positum. Fulgur pro re terrifica et velocissima ponitur: ut Nahum 2, de hostibus: Tanquam fulgur discurrent. Sic Christus casum Satanae fulguri confert. Eodem modo et suum adventum, quod instar fulguris subito ubique relucebit, depingit. Psal. 134 legitur quod fulgura in pluviam mutet: quod credo ea ratione dici, quod post fulgura et tonitrua plerunque largior pluvia effundi solet.
FULMINIS voce saepe Scriptura utitur, sicut et Fulguris, cum vel terrificam divinae Maiestatis praesentiam depingere conatur: vel etiam tristes poenas impiis infligendas. Exod. 19. Sam. 12.
FUMUS, aliquando est indicium praesentiae divine, quae se occultat nubis aut fumi obiecta specie. Isaiae 6, Apoc. 15, Isa. 4, Ioel. 2. Act. 2. Aliquando impios pingit, quia perinde sint evanidi. Psal. 37. 68. Aliqui ideo etiam eos voce fumi indicari putant, quod licet sint evanidi, tamen sunt oculis ac luci molesti et infesti. Fumari, pro irasci forte quia irati incensa cholera veluti fumum aut ignem quendam naribus spirare videntur. Psal. 80. Usquequo fumabis in orationem populi tui? Sic Psal. 103. Tanges montes, et fumigabunt: interpretantur id alioqui, quod potentes laesi irascantur. sed videtur esse potius descriptio omnipotentiae divinae, facta allusione ad apparitionem in monte Syna. Quod autem sit indicium irae fumus, testatur Scriptura 2. Sam. 22, et Psal. 18. Ascendit fumus in ira eius. Dixi prius, fumum pro re evanida poni. Defecerunt sicut fumus dies mei: Psal. 102. Sic Oseae 13. Et erunt sicut gluma, quae propellitur de area: et sicut fumus, qui exit de fumario. Usi sunt et Latini hac voce pro re inani, et speciem tantum habent externam, non solidam essentiam. Sicut Alexander Caesar iusserat de quodam aulico proclamari: Fumos vendidit, fumo necetur. Comparatur Prov. 10, cum pigro nuncio: Sicut officit acetum dentibus, et fumus oculis sic piger mittentibus eum. Fumi combustio: id est, incendium, Iudic. 20.
FUNDA, instrumentum bellicum, quo lapides. Aliquando etiam quasi figurate in Sacris literis accipitur: ut Iob 41, In stipulam vertuntur ei lapides fundae: pro, perinde parum laedunt tantam beluam lapides fundae, in eam maxima vi contorti, ac si essent stipulae. Funda animam alicuius proiicere, est temere, audacter, ac contemptim in exitium abiicere: Sicut pastores ocii causae praecipitant lapides funda, quos nunquam amplius quaerent aut curabunt. 1. Sam. 25. Animam inimicorum tuorum funda iaculabitur, in medio sedis fundae. Contra autem de anima Davidis dicitur, quod Deus eam diligenter asservabit in fasciculo viventium, aut vitae. De Beniamin in Iudic. legitur, quod certo sint soliti funda iaculari.
FUNDARE, pro confirmare. Isa 15, Iehova fundavit Zion: id est, firmavit, solide aedificavit, inexpugnabilem reddidit. Sic et Isa. 56, In iustitia fundaberis, vel stabilieris: id est, construeris. Sic Psal. 8, Ex ore parvulorum et lactentium fundasti fortitudinem: id est, extruxisti, constituisti robustum regnum per doctrinam supplicium et contemptorum hominum: tametsi fortitudo ibi etiam victoriam significare posset. Fundare pro consultare interdum ponitur, Psal. 2, eo quod (ut Kimhi et Aben Ezra dicunt) consilium, rei agendae initium aut fundamentum esse solet: vel etiam, quia sit quasi quaedam dispositio rei agendae, sicut et fundamenta disponunt aedificium. Esther 1: Quia sic fundaverat rex omni magistro domus suae: pro, inviolabiliter observandum ordinaverat et tradiderat.
FUNDAMENTA discooperiri, plerunque significat funditus dirui: sumpta metaphora a destructione aedificiorum. Psal. 137. Discooperite discooperite usque ad fundamentum in ea. Sic et Psal. 18. Et apparuerunt profunda aquarum et discooperta sunt fundamenta orbis, propter increpationem tuam ô Domine, propter flatum irae tuae: id est, ita sunt commota agitatione, aut terrae motu, ut etiam ima terrae apparuerint. Habacuc tertio habetur: Transfixisti caput de domo impii, denudando fundamentum usque ad collum. Fundamentum magni Pharaonis: videtur intelligere ipsum exercitum, cui innititur regni status: et quo sublato, regnum ipsum corruere solet. Usque ad collum autem, intelligit usque ad duces, qui sunt proximi regi aut capiti, et interierunt etiam una cum exercitu. Fundamenta caeli moueri dicuntur ob iram Domini, 2. Samuelis vigesimo secundo: quod intelligunt plerique de montibus, qua quasi vertice suo caelum sustinere dicuntur, sicut poetae de suo Atlante fabulantur. Fundamenta porro montium, sunt intima quasi viscera terrae. Describitur montem istis loquutionibus omnipotentia Dei, et etiam magnitudo irae eius, qui etiam summa et impossibilia peragat. Per metaphoram, aut potius allegoriam possis interpretari de periculis, afflictionibus, aut etiam interitu magnorum regum, regnorum et monachiarum, in qua Deus iratus saevire solet horribiliter
cum irascitur, declarans eorum ruina suam iram et tremendam omnipotentiam. Psal 8. Commovebuntur omnia fundamenta terrae: manifeste dicitur de principibus a iustitia ac pietate declinantibus, qui moveri, id est, non consistere in vera via, statione, aut divinitus ordinata functione dicuntur: ideo illis etiam graves poenas minatur. Eadem ratione posset intelligi haec vox etiam Mich. 6. Audite montes expostulationem Domini, et fortia fundamenta terrae. nisi quis mallet per prosopopoeiam interpretari. Fundamenta generationis et generationis suscitabis, Isaiae 58: id est, origines. Forte tamen melius, quod vetera aedificia instaurabit, seu dirutas civitates renovabit. Fundamentum vocat Apostolus 1. Corint. 3, ipsum Christum, cum dicit: Fundamentum aliud nemo potest ponere, praeter hoc quod positum est, quod est IESUS CHRISTUS. Sic vocatur, quia ipse est totius Ecclesiae ac religionis suae caput ac sedes: ex quo, per quem, et in quem omnia, et cui accedunt aliqua quasi ornamenta, aut veluti accidentia: ut pia ordinatio Ecclesiae, ceremoniae, eruditae tractationes verbi Dei, et similia etiam quae fundamento convenire debent. Dicit igitur Paulus, ibi se bonum fundamentum iecisse: id est, primum eis catechismum aut summam doctrinae Christianae, seu ipsum Christi mysterium ac meritum recte proposuisse: sequentes vero doctores debere videre, quid porro adiiciant in exaedificanda Ecclesia. Fundamentum pro doctrina aut doctore ponitur Ephes. 2, cum affirmat Paulus, pios esse superstructos super fundamentum Apostolorum et Prophetarum, existente summo angulari lapide ipso IESU: quod propterea dici credo, quia sicut firmo firmamento aedificium, ita verissime doctrina ac testimonio Prophetarum et Apostolorum fides et pietas nostra tuto Inniti potest, et etiam illi soli incumbere debet. In hoc etiam sensu, super Petrum, id est, eius veram confessionem ac doctrinam, quam tunc confessus est coram Christo et Apostolis, superstructi pie dici possemus: non autem super eius personam, quae mox saepiusque lapsa est. Sic et Psal. 87, Fundamenta eius in montibus: de veris doctoribus dictum esse, plerique intelligunt, qui sint fundamenta Syon aut Ecclesiae. 2. Tim. 2. dicitur: Fundamentum Dei firmum stat, habens signaculum hoc. NOVIT Dominus qui sunt eius. id est, in hoc est prora et puppis, omnisque nostrae pietatis firmitas ac securitas, quod Dominus vere curet, foveat ac tueatur suos, nec eos sibi de manibus eripi patiatur. Alii intelligunt de praedestinatione: q. d. Paulus, solum Deum scire servandos et pereuntes.
FUNDERE AQUAM super manus alicuius, est eius famulum esse. Sic 4. Reg. 3, Helisaeus dicitur fudisse aquam super manus Heliae, propterea quod ministri soleant fundere aquam dominis loturis, super manus. Uno igitur opere totum munus famuli indicatur. Simul vero intelligitur inde, quod praecipuum est, nempe eum fuisse intimum discipulum tanti viri. Similis ferve loquutio est, eum David in Psal. 81 dicit, Moab esse ullam lavacri sui: id est, unum ex vilioribus instrumentis suae domus, quo ad sordidissima munia utitur.
FUNIS, et funiculus, linguae Hebraeae idiomate non raro pro possessione, divisione, aut etiam limite ponitur: idque ideo, quod Iudaei terram promissam olim funibus metiti sunt, et post dimensas terrae portiones sortem iecerunt, quae pars cui contingere deberet. Psal. 16, funes ceciderunt mihi in praeclaris: id est, in locis commodis, amoenis et fertilibus, nactus sum meam portionem agri. Sunt vero ibi metaphorae, quibus Christus suam Ecclesiam depingit. Sic et Psal. 105 dicitur: Tibi dabo terram Canaan, funiculum haereditatis terrae nostrae, id est, portionem promissam. Sic Moses dicit, funiculum Domini esse Iacob: id est, suam portionem ex toto mundo proprie Deo segregatam. Sic Ioseph dicitur obtinuisse duos funiculos: quia Iacob duos eius filios Ephraim et Manassem sibi adoptaverat, et ita ex uno filio duas tribus fecerat, cum alioqui singuli filii singulas tribus constituerent. Zoph. 2 dicitur, Ne qui habitant funiculum maris: id est, Philistaei qui incolunt terram maritimam. Hunc vero morem divisionis subinde Scriptura indicat, ut et Psal. 77: Sorte divisit eis terram: id est, funiculo distributionis. Hinc est illud Micheae 2: Non erit tibi qui proiiciat funiculum in sortem in coetu Domini: id est, non habebis haeredem, qui cum aliis sortiatur de portione terrae sibi conveniente. Funes, pro imperio ponuntur aliquando: quia legibus, mandatis, et armis, veluti funibus quibusdam, subditi colligantur, et ad obedientiam magistratuum adiguntur. Psal. 2: Proiiciamus a nobis funes eorum. id est, doctrinam, claves, et totius ministerii Christi severitatem. Psal. 129. Dominus iustus praecidit funes impiorum: id est, vim, potentiam ac fraudes, quibus pios perinde in sua servitute colligarant, ut agricolae equos aut boves solent alligare suo aratro. Sic Iob 30: Funem meum soluit Deus, et afflixit me Dei mei potentia. Sic possis interpretari et illud Psal. 18, Circumde derunt me funes mortis, item funes inferni. Aliqui malunt dolores, quando quidem hevel utrunque significat. Sed rectius funes: sicut mox sequitur, Laquei mortis. Sic et Iob 36 legitur irretiri funibus paupertatis. Funibus hominis trahi aliquem: id est, humaniter aliquo perduci, Oseae 11. Funibus hominum traxi eos, funibus charitatis: pro, summa humanitate ac benignitate eos eduxi ex Aegypto. Per funes charitatis ille exponit funes hominis, ut solet Psaltes facere. Funis arcus, intelligitur neruus arcus. Psal. 21: In funibus tuis praeparabis contra faciem eorum. quasi diceret, sicut sagittae in nervo arcus diriguntur ad feriendum aliquid: sic Deus etiam praeparat et dirigit poenas ac plagas in castigationem impiorum. Funus mendacii, Isaiae 5: Vae illis qui attrahunt iniquitatem funibus mendacii, et veluti funibus plaustri peccatum. id est, rationibus illicitis, illecebris et praetextibus addunt peccata peccatis: vel potius qui valde solertibus et admodum laboriosis conatibus ac consiliis aliqua scelerata, et pietati hominibusque perniciosa opera moliuntur ac promovent. Simile ferme est quod Paulus dicit ἐφευρετὰς κακῶν, excogitatores malorum: cuiusmodi sunt insidiae bellorum, corruptelae religionum, expilationes subditorum. Maxime autem apta videtur esse ea expositio, quod ultra omnia sua peccata insultando irae ac minis Dei, veluti violenter sibi cumulabant et accelerabant peccata, iram Dei, et poenas: non aliter ac cum vi maxima plaustra valde onerata funibus a bobus aut equis, aliquo ad difficilem locum pertrahuntur. Solent enim in multis locis, curribus iuga funibus alligari. ideo etiam in 2. Psal. connectuntur ista duo. 2. Sam. 8 legitur. quod David percusserit Moab, et metitus sit eos funiculo: quod ita plerique exponunt, quod certa ratione populum sit partitus, ut aliquam partem interficeret, et aliquam sibi in servitia reservaret, sicuti etiam ipse textus clare narrat: sicut et terra funibus dividitur, quo haec loquutio respicit. Vocem וקך, secundi Regum vigesimoprimo, Isaiae trigesimoquarto: aliqui vertunt funiculum, aliqui lineam, aliqui regulam. Ego eam exponam in voce Regula.
FUROR, exponetur in voce Irae, quoniam in Sacris cognata sunt.
FURARI, praeter propriam ac usitatissimam significationem, habet quaedam idiomata in hac lingua: ut Gen. 31, Iacob dicitur furatus esse cor Laban: id est, celasse eum suum abitum, atque ita imposuisse ei, sicut textus ipse eam phrasin exponit. Sed 2. Sam. 15. Furabatur Absolon cor virorum Israel, longe in alio sensu accipitur;
nempe quod blanditiis et calumniando patrem, benevolentiam ac favorem populia patre ad se transferebat: atque ita revera id furabatur, quod proprie regi debebatur: nempe fidelitatem et favorem, quibus debent subditi esse erga suos gubernatores praediti. Vicinum quid huic est, quod Homerus Iliad. 1 dicit, Noli furari animo: pro, ne teipsum seducas, aut decipias. Furari ius, Isaiae 26. Ut furentur ius pauperum: id est, spolient pauperes suo iure et bonis. Furari verbum Dei, Ierem. 23. Ecce ego ad prophetas, qui furantur verba mea, quisque a proximo suo: id est, qui prava interpretatione corrupto sermone Dei, defraudant proximum vero sensu voluntatis ac mandati divini. Simile quid est quod Paulus dicit, adulterare verbum Dei. Israelitae accusant Iudaeos, quod sint furati Davidem: 2. Sam. 19. Cur furati sunt te fratres nostri viri Iuda: pro, quare nobis insciis te reduxerunt, cum debuissent nos sibi coniungere? Eo enim facto, illa tribus videbatur sibi Davidem proprium facere, ac conciliare, ut aliis tribubus sit alieniore animo. Socium esse furis: id est, amicum et participem. Isa. 1, Principes tui socii furum: id est, amici, participes, fautores, cum deberent esse castigatores. Sic et Psalm. 50, Cum fure cucurristi. Furari se: 2. Sam. 19. pro, clam et furtim aliquid agere. Et furatus est se populus die illo, ut ingrederetur civitatem, sicut furari solent cum fugiunt e praelio: id est, clam et furtim ingressus est, nulla frequentia, nulla pompa, et non propalam laeti ac triumphabundi intrarunt. Erit furto ablatum, Gen. 30. id est, pro furto habeatur, si quicquam tale apud me deprehenderit. In Decalogi septimo praecepto prohibiti furti, omnem defraudationem proximi, quocunque colore aut praetextu fiat, Deus severiter interdicit. Supra indicavi, Furari verbum significare corrumpere veram doctrinam. Sic igitur et Christus Iohan. 10, seductores vocat Fures, quia ad hoc tantum veniant ut furentur, mactent ac perdant: et non veniant per verum ostium, sed aliunde clam irrepant.
G
GALEA, bellicum tegmen capitis. Isaiae 59. Induet se lorica iustitiae, et galea salutis in capite eius. Vocat galeam salutis, aut salutarem, eo quod servet caput, praecipuum ac nobilissimum membrum, in quo praecipue salus ac vita sita est. nam eo graviter laeso, actum plane de vita est. Sic et Paulus Ephes. 6 loquitur. Sed cum utrobique agatur de spiritualibus armis, neutrobi indicatur, quod nam genus spiritualium armorum Galea salutis significet: cum alioqui gladius, scutum, tibi alia, et aliae partes explicentur: nisi quis per vocem Salutis, velit intelligere salutem et perpetuum auxilium Christi capitis nostri, nobis gratis partam ac donatam. Sic sane ipsemet Paulus 1. Thessal. 5 videtur exponere, cum inquit: Induti pro galea spem salutis. Quoniam non constituit nos Deus, ut nobis iram concitemus: sed ut salutem consequamur per Christum, qui mortuus est pro nobis. Galeam sicutet alia arma, contra aliquam civitatem ponere, significat eam obsidere: Ezech. 23.
GALERUS, communiter quidem pileum, munientem nos contra pluviam ac solis aestum, significat: sed Exod. 39, est proprium quoddam genus tegminis, quod summo sacerdoti imponebatur. Dicit igitur ibi, Decora galerorum faciet.
GALLINAM Dominus nobis non tantum pro symbolo materni affectus, sed suae etiam erga nos solicitudinis et amoris proposuit, 4. Esdr. 1. Collegi vos, ut gallina pullos suos. Matth. 23: Quoties volui congregare filios tuos, sicut gallina pullos suos sub alas, et noluistis?
GALLUS, est symbolum vigilis ac concionatoris, qui nos monet, ut surgamus ad opera lucis, ab operibus tenebrarum. Ideo Christus hoc symbolum Petro abneganti dedit. Iob 38 dicitur, Quis gallo dedit intelligentiam? scilicet temporis. nimirum Deus ipse nubis talia beneficia, et in eis maiorum etiam beneficiorum symbola proposuit.
GAUDIUM, est affectus animi, quo laetamur de aliquo bono, quod sumus consequuti. Verum non raro pro sua causa, id est ipso bono de quo gaudemus, ponitur. Luc. 2. Evangelizo vobis gaudium magnum: id est, rem oppido salutarem, quae merito omnes homines exhilarare debeat. Iohan. 16. Gaudium vestrum nemo tollet a vobis: id est, vestrum ingens bonum, quod vobis verum, solidum ac firmum gaudium parit. Sic Rom. 15. Deus vos repleat omni gaudio: pro, omni bono aut dono, de quo gaudere possitis. Sic et Iac. 1, iubemur pro omni gaudio habere tentationes: id est, pro summis bonis ducere, de quibus merito omnes gaudere, queant. Prov. 14. In gaudio non miscebitur: id est, non erit particeps boni. Sic Christus dicit, Gaudium vestrum nemo auferet a vobis: id est, ingens bonum, quod a me habetis. Facere gaudium magnum. pro, excitare, Act. 15. Gaudium de laeticia pii erga Deum dicitur, Rom. 14. Non enim est regnum Dei esca et potus sed iustitia, et pax, et gaudium per Spiritum sanctum, Porro Galat. 5 videtur potius de hilaritate erga proximum dici: Fructus spiritus est charitas, gaudium, pax, lenitas, benignitas. Utrumque sane gaudium, sive erga Deum, sive proximum, efficit Spiritus sanctus in piorum pectoribus. Aliquando etiam ad remotiorem causam vox Gaudii regreditur. Psal. 48. Pulcher situ, gaudium universae terrae mons Syon. id est, Syon est causa aut fons summorum bonorum, quae universae terrae inde provenient, unde omnes gentes merito gaudebunt ac exultabunt. Ponitur aliquando gaudium pro suo effectu: id est, pro laeto sermone. ut Psal. 126. Tunc repletum est os nostrum Gaudio: id est, laeto sermone, gratiarum actione, et celebratione Dei. Gaudium etiam pro ipsa fruitione boni, unde gaudium oritur. Iohan. 3. Baptista dicit, Gaudium meum impletum est: id est, plene perfruitus sum bono optato, nempe praesentia ac gloria Meschiae. Sic opinor dici etiam Iohan. 15: Ut gaudium meum sit in vobis, et gaudium vestrum implentur: id est, plene perfruamini meis bonis. Dicitur et Deus gaudere super populo suo, Isa. 62. id est, delectari eorum pietate ac felicitate. Urbs gaudii mei, Ierem. 49. pro, de qua gaudere solebam. Domus gaudii, Isa. 32. id est, de qua quis gaudere possit, aut qua laeti voluptatis causa utuntur, seu denique gaudium excitans. Simili phrasi dicitur et Oleum gaudii. Isaiae 61. Item Oleum laeticiae: scilicet quod exhilarat, et quo laeti utuntur et fruuntur. Gaudium aruit â filiis hominum, Ioel 1. pro, periit arescentibus frugibus. Gaudium facere audire, Psalm. 51: Audire fac me gaudium et laeticiam, et exultent ossa humiliata. id est, indica aut evangeliza mihi laeta, nempe quod remiseris mihi peccata. Gaudium salutis redde mihi, Psal. 51. pro restitue mihi salutem, seu remitte mihi peccata, et sic me fac gaudere. Gaudium Domini est fortitudo vestra, Nehem. 8. pro, divino gaudio aut exhilaratione validi robustique reddimini. Gaudium alicuius cum aliquo: id est, delectatur eo. Isaiae 8. Gaudium illius est cum Resim. pro, eo populus hic delectatur, cuperet illi subiici. Gaudere super aliquem laeticiam. Zoph. 3 Gaudebit super te laeticiam. id est, magnum gaudium erit. Vox gaudentium, pro gratiarum actione, celebratione. Ierem. 30, Et egredietur ab illis gratiarum actio, et vox gaudentium. id est, celebratio Dei de datis bonis.
GEHENNA, Christo servatori locum aeternorum suppliciorum significat. Matthaei 5. 10. 18. 23. Marci 9.
Luc. 11. et alibi in Evangelistis. Utitur hac voce et Iacob. 3. Sumpta autem est haec appellatio a nomine loci. Fuit enim vallis in suburbio Hierosolymae versus Meridiem ac Orientem, admodum fertilis et amoena, in qua posteriores reges erexerant Moloch idolum Ammonitarum: ubi exurebant in sacrificium cacodaemoni parvos liberos idololatrae Iudaei. Dicta est et vallis Tophet, propter strepitum tympanorum, quae adhibebant sacrifici, ne parentes exaudirent vocem conflagrantium puerorum. Eam postea pius rex Iosias, congestis eo cadaveribus et ossibus impiorum sacrificorum, contaminavit, et prophanam detestabilemque reddidit. Hieremias quoque cap. 19, de eius contaminatione inquit: Ecce dies veniunt, dicit Dominus, et non vocabitur amplius iste locus Tophet, et vallis filii Hinnon, sed vallis occisionis, etc. Ob memoriam igitur tam abominandae idololatriae, et postea factae prophanationis, Christus voluit hoc nomen ad ipsum infernum transferre. Verisimile nihilominus est, hanc vocem iam olim pro inferno usurpatam sicut Tophet dudum infernum significavit, ut mox audiemus. Significat alioqui, si vocis etymologiam exponas, idem quod vallis Ennon: quod proculdubio olim nomen proprium fuit viri, qui eam antiquitus possedit. Nam Iosuae 18 dicitur vallis filiorum Hinnon. et 2 Paral 28. Ipse adolevit incensum in valle filiorum Hinnon, et lustravit filios suos igne, iuxta ritum gentium quas interfecit Dominus in adventu filiorum Israel. Isaias cap. 30 usus est eiusdem vallis nomine diverso, nempe Tophet, pro inferno: et simul infernum depinxit. inquit enim: Quoniam ordinata est ab heri Tophet, etiam pro rege est praeparata quam Dominus in profundum posuit, et dilatavit, cuius incendium est ignis et ligna multa: et flatus Domini, qui est quasi fluvius sulphuris, succendit eam. Filium gehennae duplo magis fieri proselytum a Pharisaeis conversum, quam antea fuerit, testatur Dominus Matth 23. pro, duplo magis dignum aeterno supplicio, quam antea propterea quod antea erat simplex ethnicus ac ignarus veri Dei: nunc vero, icto cum vero Deo foedere, ad innumeros errores apostataret: et Meschiam servatorem, quaerendo operum legisque iustitiam, reiiceret ac conculcaret. Gehennae aliquando ignis additur, et dicitur tum Gehenna ignis, Matth. 5. tum ignis Gehennae: tum simpliciter ordine, ac veluti per appositionem. Marci 9. Proiici in Gehennam, in ignem inextinguibilem: ubi quasi explicatur, quid Gehenna sit. Infernus igitur varia habet nomina in Sacris literis: ut est, Sepulchrum, ignis inextinguibilis. Lucas vocat Abyssum: Apoc. puteum abyss. Paulus inter alia etiam infima terrae. Petrus secundae secundo, Tartarum. Isaias, Tophet: Christus, Gehennam. Appellatur et tenebrae exteriores, pars cum hypocritis, etc.
GENERATIO, a gignendo, sicut et Graecum γεινεὰ, et Hebraeum תולדת Tholedet. Nam Dor, quod etiam Generatio vertitur, et hic simul explicatur, aliunde venit. Habet autem varia significata in Sacris literis, aliis linguis minus usitata: quae percurram, ne simpliciorem Lectorem fugiant, eique obscurum sensum loci relinquant. Primum igitur significat successiones hominum, sese invicem gignentium aut propagantium. Sic ab Abrahamo usque ad nativitatem Christi, Matthaeus dicit fuisse generationes 42. id est, tot commutationes hominum in una linea seu successiones liberorum parentibus succedentium. Secundo, significat omnes homines simul aliquo tempore viventes. ut Noachus dicitur iustus fuisse in sua generatione: id est inter suae aetatis homines solus repertus est pius, instante iam diluvio. Hinc fit, ut quoniam mores hominum fiunt subinde deteriores, aliqua hominum aetas dicatur prava et perversa, et prioribus deterior: sicut Poetae priores aetates aureas, aut argenteas fingunt. Sic Exod. 1, dicitur mortuus Ioseph, et universa illa generatio, Ezech. 1. Generatio labitur, generatio advenit Sic Homerus: Qualis generatio foliorum talis et hominum. ubi proprie ipsam procreationem ac interitum hominum denotat. Tertio, significat homines non quidem eodem tempore viventes, sed tamen simili ingenio praeditos. Sic dicitur Generatio iustorum, Psalm. 14. Item, Generatio quaerentium Deum, Psal. 24. et contra Generatio iniustorum. Ubi homines, ob morum et naturae similitudinem habentur pro una generatione, etiamsi diversissimis locis et temporibus vivant. Sic Luc 16 dicit Christus, filios huius seculi esse sapientiores filiis lucis in sua generatione. id est, inter suos: vel potius, in suis rebus ac negociis: nempe carnalibus, in quibus mire vigilantes, sagaces ac industrii sunt. sicut supra dixi, etiam mores ipsos unius aetatis, generationis nomine notari. Quarto, significat ipsum seculum, tempestatem, aetatem. Sic singulis seculis anni centum a Latinis tribuuntur, propterea quod intra centum annos omnis prior aetas interit. Sic Gen. 15 dicit Deus Abraamo, posteros eius 400 annis servituros exteris et quarta generatione illos esse reversuros: scilicet, exacta illa quarta generatione. Sic et Homerus dicit, Nestorem tres γεινεὰς generationes vixisse, et cum quarta tunc versatum esse: id est vixisse 300 annos, et iam quartam centuriam annorum esse ingressum. Quinto, ipsam propagationem, aut etiam creationem, seu nativitatem significat. Sic Gen. 2 dicitur: Haec est generatio caeli et terrae. pro hoc modo caelum et terra procreata sunt a Deo, et porro alias creaturas Deo operante procrearunt. Sexto, interdum significat res gestas et negocia, quae una aliqua aetate aut certis quibusdam hominibus acciderunt: sicut semper in Genesi, cum propagationes alicuius familiae indicantur, simul et res gestae narrantur. Sic Liber generationis Christi, significat non solum explicationem, ex quib. maiorib. sit ortus Christus: sed etia res eius gestas pollicetur. Quod observandum est, ne quis huius Hebraismi ignarus, putet plura in eo Evangelista praestari, quam initium polliceatur, aut etiam sequentia ad illud initium non protinere. Septimo, nonnunque unius familiae propagatio dicitur, sicut saepe in Genesi habemus: Haec est generatio Sem, cap. 11. aut, Haec est generatio Esau, 36. id est, haec est propagatio posteritatis illius hominis. Octavo, aliquando certum genus hominum notat, ut in tertia significatione dixi, plane ut in Eunucho Terentii: Est genus hominum, qui esse primos se omnium rerum volunt, nec sunt. Prov. 30. Est generatio quae patri suo benedicit. Est generatio quae munda est in oculis suis. Nono, aliquando simpliciter ipsam gentem significat. Sic Christus dicit Matth. 24, eam generationem non transituram, donec omnia fiant: id est, gentem Iudaicam non interituram prorsus. Sic Moses vocat Israelitas Deut. 32, gentem perversam et distortam. Et Christus saepe, generationem pravam et adulteram tametsi in hoc loco ad tertiam significationem de qua supra dictum est, aptius retuleris. Confirmat hanc significationem, quod clare dicitur, Christum et extremum diem ante finem aut interitum illius generationis, venturum. Confirmat quoque ipsa experientia, quod tum mirabiliter conservatur gens Iudaica, ne in tot periculis vel intereat, vel degeneret in gentes, inter quas vivit, ut innumerae aliae gentes. sicut Germani Italici et Gallici degenerarunt in Italos ac ac Gallos, et Vandali passim in Germanos. Huc facit etiam, quod Deus per totum mundum dispersit istam impiam gentem, ut volens nolens testetur de Christo dum confitetur fuisse quendam hominem profitentem se esse Christum, et multorum ac magnorum miraculorum patratorem, quem ipsi crucifixerint, et post cuius crucifixionem paulo post sint funditus eversi ac dispersi, ac denique a quo sit orta ista religio ac gens quae Christiana vocatur. Sensus ergo. est, quasi Dominus inter alia dixisset: Haec horrenda quae
ego vobis dico, minor ac praedico, adeo certa sunt, ut haec ipsa gens, nempe vos Iudaei sitis ea sensuri, visuri et experturi: nec somnietis vel vos impii nunquam hasce calamitates vos afflicturas: vel vos pii, timeatis, hasce liberationes vobis nunquam obventuras. Nisi hanc vocem sic acceperis, nunquam vere ac luculenter contradictionem ex textu auferes, eumve secum conciliabis. Vox haec reduplicata aliquando plures aetates, aliquando etiam ipsam aeternitatem significat. Exemplum prioris sit Psal. 61: Dies super dies regis adiicies, et erunt anni eius ut generatio et generatio: id est, per plures aetates vivet. Sicut Homerus de Nestore scribit, quod superatis iam duabus, cum tertia generatione vixerit. Sic et Psal. 10 longissimum tempus significat, Non movebor a generatione in generationem: id est, longissimo tempore vivam et florebo. Sic et Psal. 8. Extendes iram tuam a generatione in generationem: id est, longissimo tempore. Aeternitatem significat in hisce exemplis. Dan. 4. Cuius dominium est aeternum, et regnum a generatione in generationem. Isa. 51. Salus mea a generatione in generationem Psal. 32. Timebunt te cum sole, et ante lunam. a generatione in generationem. Sic et Psal. 102. Anni tui a generatione in generationem. Anni generationis et generationum, aliquando ponitur pro priscis temporib. Deut. 32. Considera annos generationis et generationis: id est prisca tempora. Contra, eadem phrasis aliquando significat tempora post multas aetates sequutura. Loel 2. Et post eum non addet usque ad annos generationis et generationis. Sic et Generationes seculi, longissima tempora denotat. Gen. 9. Signum foederis in generationes seculi. In generatione altera deleatur nomen eorum, Psal. 109. pro, nullos habeant nepotes. Etiam decima generatione non ingredietur manser in Ecclesiam Dei: Deut. 23. pro, nunquam: id est, non fungetur dignitate aut magistratu. Deus est in generatione iusta: id est, piis hominibus, eosque tuetur: Psal. 14. Generationes vestrae, saepe Deus mandans aliquid adiicit, ut id observent per generationes suas. Exod. 12. 29 et 31. id est, apud omnes posteros. Generationem eius quis enarrabit? Esa. 53. de Christo. Caeterum Augustinus, et Lactantius Instit. 4, disserunt tres esse Christi generationes: unam ab aeterno ex patre, secundum divinitatem: secundam in tempore, ex matre, secundum humanitatem: tertiam in membris suis, id est, nativitate piorum ac totius Ecclesiae, ex Deo. Sensus igitur in loco Isaiae videtur esse: filii generationem ex patre esse prorsus ineffabilem, sicut omnes patres testantur: quorum testimonia collegi, contra eos qui ociose comminiscuntur, filium a patre cogitatione esse genitum, dum pater semet intuetur, et quandam imaginem sui concipit aut fingit: quam haeresim Marcionis etiam Irenaeus refutat.
GENS, primum proprie accipitur pro hominum maxima multitudine, in una aliqua regione vivente: ut Genes. 2, Num. 14, Faciam te in gentem magnam: item, Ponam te in gentem robustam: Deut. 9. pro, efficiam ut ex te propagetur gens magna et potens. Gen. 22. ponitur synecdochice pro primis parentibus duarum gentium. Dicit enim Deus ad Rebeccam, duas gentes ac populos esse in utero eius, quae ita inter sese invicem collidantur. Synecdoche igitur est, qua ponitur principium pro toto. Per catachresin crebro pro quibusvis populis ponitur, praeter Iudaeos, significatque omnes infideles: sicut et hodie in Ecclesia gentilis et ethnicus infidelem quemvis significat. Lumen in revelationem gentium, et gloriam plebis tuae Israel: Luc. 2. id est, ad illuminandas gentes, ad docendas ac erudiendas eas. Sic Petro obiicitur quod ad gentes introiverit: id est, familiarius commercium cum exteris habuerit, quod erat lege vetitum. Sic Gal. 2. Paulus dicitur esse Apostolus gentium, et Petrus coegisse Gentiles iudaizare. Gentilis natura et Iudaeus natura, pro natus gentilis aut Iudaeus: Rom. 2. Gal. 2. Indicabant igitur Iudaei hac voce omnes alias gentes, sicut Graeci et Romani voce Barbari. 1. Cor. 5, simpliciter pro impiis accipitur, cum dicitur talis scortatio nec inter gentes quidem nominari: id est, inter nondum conversos, seu in gentilismo. Alioqui ipsi Corinthii maxima ex parte gentiles genere erant. Ex hac significatione, cum gens significat alienos a Iudaismo, oritur disputatio de Vocatione gentium, cum olim Iudaei, et etiam ipsi Apostoli dubitaverrunt, vel potius indubitanter senserunt, gentiles non esse accersendos a Deo per suum verbum, nec accensendos in populum verae religionis sectatorem, nisi sese plane in Iudaismum dederent, et quasi Iudaica gens fierent. Ponitur aliquando haec vox pro paucis, sicut apud Germanos volk. Sic Gen. 20: Abimelech orans, minanti sibi Deo ob raptum Sarai dicit: Num etiam gentem ignorantem et iustam interficies? Psal. 2: Quare fremuerunt gentes? Promiscue quosvis impios Meschiae resistentes intelligit. Gens sancta et regale sacerdotium vocantur verae religionis sectatores, Exod. 19. Sic illud Gen. 20. Num gentem iustam perdes? tametsi hic tantum insontes denotet. Cum Deus Abrahamo nomen mutat, et promittit se eum facturum patrem multarum gentium, clare indicat vocationem gentium, et quod etsi ex illis credentes fiant promissione ac fide filii et haeredes Abrahae: sicut ipsemet Paulus Rom. 4. eum locum exponit, et postea in Galatis etiam prolixius tractat. Gentium plenitudo. Rom. 11, Donec gentium plenitudo ingrediatur. id est, donec ingens multitudo gentilium, atque adeo totus numerus salvandorum ex ipsis convertatur. Duae istae voces, Gens et Circumcisio, saepe opponuntur quarum haec Iudaeos, illa Ethnicos notat: tametsi saepissime alioqui etiam in novo Testamento ponatur vox Gens pro Iudaeis. Gentiliter vivere, Gal. 2, est libere vivere, neglecta ceremoniali lege. Contra ibidem, Gentiles cogere Iudaizare, est, eos compellere ad observationem Iudiacorum rituum.
GENU, nomen notae partis in corpore humano, parit etiam quosdam idiotismos. Primum, quia ibi ob pondus movendi corporis, maxime requiruntur vires nervorum et musculorum, et citissime in ea parte debilitas sentitur: ideo in descriptione debilis corporis, illius partis imbecillitas vel in primis notari solet. ut Nahum. 2. Cor liquefactum erit, et collisio genuum, et debilor in cunctis renibus. Genua collidi ait. cum enim parum est roboris in nervis et musculis circa genua, in motu sub tanto corpore nutant, et in sese invicem impingunt. Sic et Psal. 109. Genua mea debilitata sunt a ieiunio. Sic et Homerus solet debilitatem genuum celebrare: ut cum dicit, Caniculares dies debilitare genua virorum. et Horatius contra dicit, Virere genua. Eadem ratione et Ezech. 7 dicitur, Omnia genua ibunt tanquam aquae: quod scilicet, sicut aquae nullam habet inter sese connexionem, nullam etiam vim se sublevandi, sed temere fluit unaquaeque pars, quo eam pondus abripit, et locus ei patet in praeceps: sic etiam in debilitate corporis alio alia pars sub pondere ablata ruit, non sublevantibus ac regentibus amplius suum corpus genubus. Ab hac porro externa imbecillitate corporis ac genuum, per metaphoram transferuntur locutiones ad omnes alias imbecillitates, sive fortunarum, sive animi moerore ac dolore prostrati, sive etiam spiritualium infirmitatum. Hinc Isaias 35 dicit, Genua debilia roborate: id est, consolando et instruendo confirmate. Eadem locutio et Iob 4, ac alibi reperitur. Secundo, quia adorantes aliquem solent curvare genua: ideo genuum incurvatio pro subiectione, cultu et adoratione ponitur. Sic Paulus Phil. 2. dicit, Christo id a patre datum esse ut omne genu coram eo incurvetur, caelestium, terrestrium,
et in ferorum: id est, ut omnia sint ei subiecta. sicut alibi affirmat, sibi omnem potestatem esse traditam in caelo et in terra. Tertio, quia matres curantes infantes, aut ludentes cum eis, solent eos habere in genubus: ideo Isaias 66, sic describit mollem piorum tractationem inquiens: Super latus portabimini, et super genua laetificabimini. id est, ad risum ac lusum provocabimini, aut exhilarabimini. Denique, ad alicuius genua nasci, est, apud eum gigni et educari: Gen. 50. Tametsi ea potius videtur sententia esse, quod suorum nepotum nascentes parvos liberos in sua genua susceperit, et more nutriculae aut matris cum eis lusitaverit. Videri nihilominus possit singulari quadam ceremonia receptum fuisse, ut aliquando mulierculae super aliena genua parerent: sicut Rachel dicit ad Iacobum: Ingredere ad ancillam meam, et pariat super genua mea, ut et ego aedificer ex ea. forte voluerunt indicare, illam prolem perinde suam esse, ac si statim in ipso partu ex suis genubus suove utero elapsa esset.
GERMEN, per metaphoram a plantis ad homines translatum, saepe liberos ac posteros alicuius significat: quia perinde liberi ex parentibus nascuntur et succrescunt, sicut germina aut virgulta ex radice aut trunco arborum. Iob 20. Germen domus impii migrabit: id est, posteri impiorum vel alio migrabunt, vel etiam interibunt. Isaiae 14. Et perdam Babylonis nomen, et reliquias, et germen, et progeniem. Hinc est quod Melchias vocatur germen Davidis. Isaiae 11, Ieremiae 23: quia erat nasciturus longo tempore post, ex obscurata et pene deficiente stirpe Davidis, sicut nonnunquam nova germina ex semimortua radice veteris trunci oriuntur. Porro quia Prophetae multum inculcant nomen germinis de Meschia: inde factum est, ut Zach. cap. 3, hoc nomen ei quasi proprium attribuerit. inquit enim ibi Deus: Ecce adduco servum meum germen. Quasi diceret: Eum servum adduco, quem toties per prophetas nominavi germen. tametsi de hac voce vide in Orior. Isaiae 4, vocat Meschiam germen Domini et fructum terrae: ubi videtur recte duas eius diversas naturas, et naturarum diversas origines indicare, quod germen divinitatem innuat, fructus vero terrae humanitatem. GERMINARE ac florere simili metaphora ab arboribus ad homines transfertur, et significat aliquos vigere, crescere numero et opibus. Isaiae 27. Venturis diebus radices aget Iacob, florebit et germinabit Israel, implebuntque faciem orbis fructu. Sic et Psalm. 92. Cum germinant impii sicut herba, ac florent omnes operantes iniquitatem. Veritas e terra germinabit, Psalmo octuagesimo quinto: id est, Deus ex terrenis ac carnalibus hominibus faciet vere pios ac sinceros.
GESTARE animam, significat in extremis periculis versari sumpta forte locutione a re militari, quod pugnantes in suis manibus portare videntur vitam ac mortem si male pugnant, amittunt animam: sin bene, retinent Iob 13, et saepe alias, phrasis haec reperitur.
GIGANTES, videntur fuisse proprium quoddam genus hominum, caeteris robustius: sicut et nunc aliae gentes, aut etiam familiae, solent aliis esse grandiores ac robustiores. Horum generis ac ipsorum fit mentio Gen. 6, Num. 13. Deuteronomii 2 et 3. et 2. Sam. 21. Videtur tamen aliquando haec vox pro quovis potentiore, et praesertim bellicosiore, poni. Sic Psal. 33 dicitur, quod Gigas non servabitur in multitudine virium suarum: et Psal. decimonono comparatur sol exoriens, paratus ad cursum, cum valido ac veloce, seu (ut ibi est) gigante, parato ad conficiendum velociter suum iter. Sic Iob 16 dicitur, Irruit in me sicut gigas. Item in alio Psalmo dicitur, Sicut gigas aut fortis expergiscens a vino. Varia quoque nomina appellationesque Gigantum observasse operaeprecium fuerit. vocati enim sunt Rephaim, a servando aut sanando, quod forte liberarunt suos homines a latronibus aut tyrannis, atque ita veluti vomicis aut carcinis quibusdam ex corpore gentium excisis, eas sanaverunt, nisi quis malit per Antiphrasin sic dictos esse. Item Aenim, quia terribiles fuerunt. Item Horim, vel a nobilitate, vel ab albedine, quod proceres in illis regionibus candide vestiri solebant. Praeterea et Zanzumim sunt dicti, sive a sceleribus, sive ab ira: quia utrunque horum thema huius vocis Zamam indicare solet, et utrumque horum vitiorum istis magnatibus non raro inest. Enackim, quoque, a torque gestando, quasi Torquati sunt vocati: vel a gemendo, quod gemerent miseri propter eos. Nec non Zuzim. Denique postes, sive a proceritate, sive a gestando aedificio, sive quia magnates in portis stabant. Et Nephilim, a cadendo aut irrudendo, et quod subinde invadere ac prosternere alios solebant. Num. 13. Filii gigantis, idem valet quod gigantes: Sicut alibi diximus de phrasi, Filii hominum.
GLADIUS, praecipuum organon belli saepe ipsum bellum, et quamvis eius crudelitatem significat. Sic Christus Matth. 16. dicit, Se gladium in terram misisse: id est, spirituale bellum. Sic Iacob dicit, se acquisivisse terram gladio et arcu suo. Gen. 8. id est, bello ac pugna sua. Sic Ezek. 38, Deus dicitur advocare gladium in Iudaeam. Inducere gladium, levare gladium contra alios: id est, suscipere bellum. Mittere gladium post aliquos. Transiens gladius, Levit. 26. Videre gladium Ierem. 14. Non videbitis gladium, nec fames erit vobis. Nonnunquam etiam quasvis maiores poenas aut calamitates notat. ut Isaiae 1. Si non audieritis, gladio consumemini. id est, variis poenis Dei. Sic Psalm. 7, Nisi conversi fueritis gladium suum vibravit, arcum suum tetendit, et paravit illum. Notat etiam potentiam militarem: ut Psalm. 44, Gladius meus non servabit me. Sic Exod. 18, Eruit me de gladio Pharaonis: id est, potentia bellica. Sic Psalm. 22. Erue a gladio animam meam. Tametsi etiam hic gladius mortem violentam significare possit. Ierem. 43. Qui ad gladium, ad gladium. id est, qui destinati sunt ad violentam mortem. Nonnunquam acerbissimum dolorem. sicut Simeon dicit, gladium pertransiturum esse cor divae virginis: id est, multos tristissimos dolores, et acerbissimos moerores, qui sint ei perinde acerbi futuri, ac si gladio confoderetur. Sic et David dicit, Tanquam gladius in ossibus meis: cum tota die dixerunt, Ubi est Deus tuus? Gladius anceps aut biceps, significat rem valde efficacem. Psal. 149, Gladius biceps in manu eorum, ut faciant ultionem in gentibus. Sic Hebr. 4, sermo Dei dicitur esse penetrantior quovis gladio ancipiti. Nominatur aliquando ipsum Dei verbum gladius. Ephes. 6. Hebr. 4. Isa. 46. Posuit os meum sicut gladium acutum, propterea quod spirituali hoc gladio omnis impietas ac error, ipsi quoque seductores, et pater eorum diabolus, confodiantur et iugulentur. Quinetiam hoc uno et efficaci penetrantissimoque gladio Spiritus sanctus nostrum veterem Adamum in imo corde latitantem iugulat, atque adeo vetus lapideumque cor excindit. Sic forte et gladius oris, Apocalyps. 2. accipiendus est. Gladius malignus, pro insidiosa violentia. Psal. 144. Qui liberasti Davidem, a gladio maligno eripe me, Gladium levare super aliquos, est armis eos invadere. Isa. 2. Gladium levare super lapides, est eos sculpere. Exod. 20. Gladio vivere, Gen. 26, est arte militari, militiaque victitare. Gladios conflari in vomeres, et lanceas in falces, est mutare bellum pace, et studia belli artibus pacis. Saepe hac locutione Prophetae, Christi vere pacifica tempora ac regnum depingunt. Gladium accipere, est Christo, privata authoritate aut libidine semet ulcisci, aut cum alio pugnare: quales dicit Dominus gladio perituros. De ipso verbo Accipio aut Sumo gladium, quod significet temere
arripio, sicut et Accipere nomen Dei in vanum, alibi dictum est. Extrahentes gladium: id est, militaris aetatis homines. Os gladii, in Sacris literis significat ipsum acumen, aut aciem. illo enim gladius mordet. Gladius etiam Synecdochice significat rem nocentissimam. Sic Psal. 57 lingua impiorum dicitur esse gladius acutus: id est, perniciosissima res. Eodem modo et de adulterio dicitur, in Proverb Novissimum extraneo amarum sicut absynthium, et acutum veluti gladius biceps. Sic et Psal. 64. Acuerunt ut gladium linguam suam. Sic quoque Psal. 59. Gladii sunt in labiis eorum. Item Iob. 5. Psal. 55. Verba gladii: id est, perinde noxia ut gladius. Retundere aciem gladii alicuius: pro, reddere eum imbellem. Psal. 89. Etiam retudisti aciem gladii eius, et non sublevasti eum in praelio. Gladius excellentiae Dei: id est, bellum ac poenae, quibus Deus glorificatur, eiusque excellentia illustratur. Gladium Domini inebriari, impinguari, etc. Isa. 34, est magnam caedem impiorum factam esse, Deo eos puniente. Gladius orbans: id est, hostilis vis privans patres liberis, aut contra Deut. 32. Sic, Non recedet gladius de domo tua: 2. Sam. 12. id est, hostilis vis, perpetuo aliqui in tua familia occidentur. Iob 27. Si multiplicati fuerint filii eius, erunt in gladium. Stare in gladiis, Ezek. trigesimotertio: Stetistis in gladiis vestris, fecistis abominationem. id est, stetistis innixi vestris gladiis, ut qui sunt parati ad conflictum: vel confisi estis vestra potentia, ideoque egistis quod voluistis. Gladios emere iubet Christus Lucae vigesimosecundo, quo veluti signo eis praedicit, gravissima pericula ac tentationes imminere. Vult igitur eos praeparari et armari spiritualibus armis, contra imminentem conflictum, hostemque. Gladius gladius, Ezek. 21. pro, multiplex bellum, caedes ac poenae: sicut et aliarum vocum repetitio significationem augere solet.
GLORIAE vox admodum crebro, et in variis significationibus in Sacris literis reperitur: Quarum pleraeque non sunt aliis linguis usitatae, eoque merito huius linguae idiomata dici possunt. Disseram igitur de eis ordine, quantum Deus dederit. Nam quid in genere ac plerumque etiam Latinis significet, infra in nomine LAUS plenius dicam. Primum autem disseram de nomine Gloria: deinde de verbo Gloriari, et eius verbali Gloriatio: postremo, de verbo Glorificare et Glorificatio. GLORIA igitur definitur ab Augustino et Quintiliano, quod sit frequens de aliquo fama, cum laude. et a Cicerone, quod sit consentiens laus bonorum, et incorrupta vox recte iudicantium de alicuius excellente virtute. aut denique est, alicuius vel eximii viri, vel bonae rei late patens praeconium. Aliqui recentiores definiunt, quod sit approbatio conscientiae nostrae, recte iudicantis, et aliorum recte iudicantium. Ex istis, quid nam sit aut dicatur Gloria, satis liquet. Dividunt autem nonnulli hanc vocem in gloriam veram, inanem, et aeternam. Verum non est nostri instituti, ipsam rei naturam accuratius definiendo et dividendo exponere: sed tantum, quatenus ad vocabuli explicationem id fieri est necesse. Quando haec vox non ponitur pro illa nostra aeterna gloria ac felicitate, non etiam pro superbia aut inani iactantia, sed tantum in bonam partem de gloria huius vitae accipitur, tum recte subdividi potest dupliciter: nempe in Gloriam Dei, et hominum. Et rursus utraque haec gloria, in gloriam famae, et bonitatis rei. Alias enim gloria significat illam bonam famam, celebrationem, aut opinionem hominum de aliqua re bona: alias, praesertim in Sacris literis, ipsas res praestantes vere bonas aut gloriosas. Primum igitur de creaturae aut humana gloria dicam. Saepe admodum vox haec, res in hac vita gloriosas significat: ut divitias, potentiam, splendidas aedes, vestitum, amplum famulitium, sapientiam, et similia. Dubium autem est, an talia active an passive Gloria dicantur: an quia glorificantur ac celebrantur ab hominibus, vel quia possessorem suum efficiant gloriosum. Sic Christus dicit unum quempiam florem agri elegantius esse vestitum, quam fuerit Salomon in illa sua tanta gloria. Sic Esther 1, Assuerus dicitur parasse grande convivium, ut ostenderet divitiam gloriae regni sui: id est, praegrandes divitias, gloriosas divitias, aut etiam divitias gloriosi sui regni. Sic Psalmus 49 dicit, Non descendet gloria ipsius cum eo in infernum. Genes. 31, dicunt filii Laban, Iacobum fecisse omnem illam gloriam de rebus patris sui: id est, illam tam amplam rem familiarem. Isaiae 10. Ubi relinquetis gloriam vestram? id est, gloriosam opulentiam, de qua tantopere gloriamini. Gloria nomen substantivum, aut abstractum pro concreto aut adiectivo ponitur Psal. 111. Gloria et decor opus eius id est, opera eius sunt decora ac gloriosa. Vox porro haec Hebraice est Cabod, qui omnino creberrime pro divitiis accipitur. Simili ratione et anima ipsa rationalis, aliquando et lingua, Gloria vocatur: quia sunt hominis partes vel maxime gloriosae, eumque glorificantes ac ornantes. Gen. 49, In coetu eorum non uniatur gloria mea: id est, anima: ut plerique interpretantur. Psalm. 30, Psallat tibi gloria mea: id est, anima, aut etiam lingua. Psal. 16. Idcirco laetatur cor meum, et exultat gloria mea. LXX γλῶσσα μου, lingua mea: forte autem rectius, anima. Psalm. 108, etiam pro anima accipitur, cum dicit: Paratum est cor meum, canam, psallam etiam, gloria mea. Gloria pro ornamento crebro reperitur. Sic 1. Cor. 11, gloria quidem mulieris dicitur esse coma, gloria autem viri mulier, et gloria Dei vir. Gloriosum enim est Deo, quod talem subditum habeat, qui eum ut viva imago referat, celebret ac colat. Sic et viro ornamento est, quod talem quasi subditum, eumque se honorantem, ac pro suo Domino agnoscentem habeat: denique et mulieri elegans coma ornamento est. Isa. 5, Gloria populi Israelitici, vocantur eius gloriosi ac inclyti proceres: propterea quod illi glorificant ac exornant populum suntque (ut Poeta inquit) decus pompae. Sic vox haec accipienda est Matth. 4, cum Satan dicitur monstrasse Christo omnia regna mundi, et eorum gloriam id est, splendorem, opulentiam, potentiam, voluptates. 1. Pet. 1, Omnis gloria hominis sicut flos agri: id est, omnes eius opes, potentia, sapientia, iustitia, et quicquid gloriosum habet. Philip. 3. Quorum gloria in ignominia. id est, quorum dignitas et gloriosa dona peribunt, et insuper in eorum extremam perniciem convertentur, in hac, et praesertim in altera vita. Haec eadem phrasis etiam de Dei gloria dicitur Psalm. 4. Usque quo gloriam meam in ignominiam: subintelligitur, vertetis? Similiter in utroque loco verbum subinteligendum est. Ponitur item, crebro vox Gloria communi more pro illa celebratione externa, aut honesta fama, ut David Psal. 7 inquit, Deducat gloriam meam in pulverem: id est, nomen meum obscuret, et inglorium efficiat. Gloria etiam dignitatem significat. Sic 1. Corinth. 15. dicitur esse alia gloria solis, alia lunae: id est, eius essentialis praestantia aut decus, quo multum excellit sol lunam, caeterasque stellas. Gloria ad Deum relata, significat aliam ipsam gloriosam divinitatem, omnipotentiam, ac sapientiam eius. Sicut Moyses Exodi 33, Ostende mihi gloriam tuam. Et paulo post, negat Deus eum posse faciem suam videre. Sic Iohannes dicit de filio Dei: Vidimus gloria eius, gloriam ut unigeniti a patre. id est, ex doctrina, miraculis, et aliis indiciis eius, perspeximus ipsius divinitatem et omnipotentiam. Sic Iohan. 2, Christus dicitur miraculo commutatae aquae in vinum patefecisse gloriam suam. Psalm. 26, Habitaculum gloriae Dei vocatur tabernaculum, ubi Deus ipse promiserat se habitaturum. Gloria eius super caelum et terram, Psal. 14 et id est, ipsemet ubique est. Sic Iohan. 11. Si credideris, videbis gloriam Dei. id est, experieris eius omnipotentiam ac bonitatem. Sic Roman. 6, dicitur Christus excitatus
a mortuis per gloriam patris. Hebr. 1, Christus dicitur splendor gloriae patris: id est, gloriosae ipsius dignitatis. Coloss. 1. Secundum robur gloriae ipsius. Gloria Dei etiam omnia bona ac beneficia Dei aliquando significare videtur. Ephes. 3. Ut det nobis secundum divitias gloriae suae id est, gloriosorum bonorum ac beneficiorum, quae largiri piis solet. Aliis Gloria hic misericordiam valet. Gloria Dei aliquando significat illam lucidam fulgentemque nubem, splendorem ac maiestatem, seu illam gloriosam Dei praesentiam, et modis omnibus admirandam, qua apparere Deus etiam externis oculis solet. Sic dicitur Isaias vidisse gloriam Dei, Isaiae 6. et Iohan 12. et Lucae 2, Gloria Dei circumfulsit eos. Actor. 22. Non respiciebant prae gloria splendoris illius. In hac significatione credo vocem eam accipi, cum toties dicitur Christus venturus ad iudicium extremum cum multa gloria ac potentia: id est, admiranda, et divina quadam specie ac maiestate. Levit. 9. Et apparuit gloria Domini toti populo. Sic saepe dicitur replevisse gloriam Domini totum templum: id est, veluti nubem quandam divino fulgore splendentem. Gloria quoque Dei significat illam summam felicitatem, qua caelites perfruuntur. Luc. 24. Intrare in gloriam ipsius. Talem gloriam vidit Stephanus Actor. 7. In hoc sensu dicit Paulus Rom. 8, Non esse dignas praesentes passiones futura illa gloria. et 15, Christum nos accepisse in gloriam Dei. et 2. Corin. 4, Momentaneas afflictiones nobis augere aeternum pondus gloriae. 2. Corinth. 4 dicitur, quod Satan teneat captiva corda suorum, ne eis affulgeat splendor Evangelii gloriae Christi: id est, Evangelium disserens de summa ac gloriosa felicitate, ac bonis quae nobis contingunt per Christum. Gloria Dei est etiam celebratio ac praedicatio Dei. Sic dicit Deus, Gloriam meam alteri non dabo: id est, mihi debitam celebrationem, honorem, etc. Sic et Christus Iohan. 11 ait, Morbum Lazari esse non ad mortem, sed in gloriam Dei: id est, ut Deus per eum glorificetur ac celebretur. Roman. 3. Si veritas Dei exuperavit per meum mendacium in gloriam ipsius. id est, ut ipse celebretur, glorificetur. Ephes. 1 bis repetitur, In laudem gloriae ipsius: id est, ad laudandam ac celebrandam eius gloriam. Sic accipitur haec vox in angelorum cantico, Gloria in excelsis Deo: quia per Evangelium et Christum vere glorificatur ac celebratur Deus. Nam et gloria eius per doctrinam ac spiritum reveratur, quod solus sit iustus ac iustificans, aut iustus ac misericors: et nobis vis eum vere agnoscendi ac celebrandi, per Spiritum sanctum datur. Gloria Dei est quoque vera iustitia, quae creaturae rationali praecipue inesse, eamque ornare et glorificare deberet, quam Deus veram esse gloriam statuit, et aeterna glorificatione dignam censet, quae idem ferme cum imagine Dei est. Dicitur autem gloria Dei, quia de ea apud Deum gloriari queamus, seu quia coram Deo valet: ut in locutione Iustitia Dei prolixius exposui. Sic Roman. 3 omnes peccasse dicuntur, et carere gloria Dei: seu sublatam esse omnem gloriationem coram Deo, etiam ipsimet Abraamo, qui tamen potest coram hominibus de sua iustitia gloriari. iustificari autem gratis per illius gratiam. Opponitur ergo defectus gloriae Dei, iustificationi, et convenit cum peccato. Sic et Isaiae 60, Gloria Domini super te exorta est: videtur proprie iustitiam, quam Deus nobis per Meschiam revelat et offert, significare. Gloria Dei est et cultus ac religio eius. Roman. 1. Commutaverunt gloriam eius in imaginem hominis, etc. quod mox dicit, Mutaverunt veritatem eius in mendacium. Gloria Dei est etiam renovatio imaginis Dei, per Satanam inversae in nobis. ideo dixit Paulus, nos contemplari gloriam Dei, et transformari a gloria in gloriam: id est, ab inchoata instauratione, in subinde pleniorem et absolutiorem. 2 Corin. 3. Ibidem dicitur gloria ille fulgor, qui ex facie Moysis prodibat, ob quem non poterant Israelitae revelatam eius faciem inspicere. Deus dicitur Pater gloriae, Ephes. 1, quia solus est vere gloriosus, solus autor omnium verorum bonorum, et solus nos in hac extrema ignominia iniustitiae et mortis iacentes glorificat. Sic Actor. septimo: Deus gloriae apparuit eis. Et 1. Corinth. 2. Dominum gloriae crucifixerunt: id est, Deum gloriosum et glorificantem. Gloria, honos et laus, aliquando idem pollere videntur: eoque etiam coniunguntur more Hebraeo, ut illi synonyma aliquando connectere solent. Hebr. 2. Gloria et honore coronasti eum. Philip. 1. Fructus iustitiae contingit per Christum, ad gloriam et honorem Dei. Gloriae, vocantur gloriosi, plenique dignitate, ac quasi maiestate quadam, magistratus. 2. Petr. secundo: et in epistol. Iudae: Glorias non timent blasphemare. quia Deus talibus personis ut officium, ita et dignitatem suam aliquo modo communicat. 2. Corinth. 3 dicitur. Legem et Evangelium fuisse in gloria: id est, a Deo et hominibus magnifactam, gloriosis miraculis illustratam, et praeclaros effectus operantem: multo tamen gloriosius fuisse Evangelium, maioraque efficere. Diximus supra, quod Aliquid esse gloriam alicuius, significet, esse eius aliquod ingens bonum, causa omnis gloriae ac boni, aut certe eximium ornamentum. Sic saepe Deus et verus cultus dicitur Gloria Israelis. Hieremiae secundo: Populus meus mutavit gloriam suam in id quod non prodest. Et Psalm. 106. Et populus meus permutaverunt gloriam suam in similitudinem bovis. Psalm. 3, Gloria mea Dominus id est, qui me solus glorificat, qui gloriandi causam dat, et de quo solo vere gloriari iure possum, ac debeo. Psalmo octuagesimonono: Gloria fortitudinis eorum es: id est, causa, effector, ut de fortitudine laudentur. Gloria, pro arca Dei ponitur Psalmo septuagesimooctavo: Gloriam suam in manus hostis tradidit. Inde in historia Samuelis Aechabed, quia amissa est arca aut gloria Samuelis. Gloria et decor opus eius, Psalm. 111. id est, quicquid agit, est gloriosum ac decorum, est plenum magnifica dignitate, ut et supra exposita ratione Heb. dixi. Saepe hoc abstractum in genitivo cum aliquo substantivo construitur, et significat idem quod gloriosum. Hier. 48, Fractus est baculus gloriae. Corona gloriae, Ezech. 16. pro gloriosa. Currus gloriae, Isaiae 22. Nomen gloriae, Psalm. 72. pro, gloriosum. Vasa gloriae tuae, Ezech. 16. 26. pro, vasa tua gloriosa. Corpus gloriae, id est, gloriosum. Facere aliquid alicui ad vel in gloriam: pro, ut ei sit ornamento. Exodi 28. Filiis Aaron facies tunicas ad gloriam et decorem. id est, ut sit eis pulcherrimus ornatus. 2 Par. 3. Texit domum lapide precioso in gloriam et decorem. Afferre gloriam Deo, est eum laudare, glorificare. Psal. 29. et 96. Afferte Domino gloriam et fortitudinem: pro, celebrate eum de sua fortitudine, tribuite gloriam Deo, vestra fide, ore et operibus. Ibidem, Afferte gloriam nominis eius: id est, quae nomini eius conveniat, qua eius maiestas digna est Sic et Dicere gloriam. Psal. 29. pro celebrare. Dare gloriam Deo, idem est. Sic Iosua dicit ad Achan, cap. 7, Da gloriam Domino, et da ei confessionem, et indica quid feceris. id est, agnosce et fatere eum omnia scire, esse iustum merito nunc irasci, et te punire: tuamque culpam confitere, ac damna. Sic et Pharisaei dicunt ad caecum natum, Ioan. 9. Da gloriam Domino, nos scimus quod hic homo peccator est. id est, agnosce quidem et celebra hoc Dei beneficium, sed nequa quam illud isti seductori tribueris, eumve propterea excusaveris, sed soli Deo. Abramus quoque dicitur dedisse gloriam Deo, credendo ei: Roman. 4. id est, agnoscendo, certo statuendo, ac celebrando Deum, qui talia promiserat, quod sit et verax et omnipotens, qui promissa praestare possit, quantumvis videantur rationi impossibilia. Dicitur et Deus
dare alicui, aut in aliquo gloriam suam, cum praeclaris factis ac operibus declarat in aliquo suam gloriosam bonitatem, sapientiam, et omnipotentiam. Ezech. 39. Dabo gloriam meam in gentibus. Et in insulis: Isaiae 42. id est, eximiis operibus inter gentes factis, illustrabo gloriam meam, ubi antea vel ignorabar, vel etiam male audiebam, ut non verus ac omnipotens Deus. Sic et Ezech. 26 dicitur Dare gloriam in terra viventium: id est, cum Iudaeam tunc a gentilibus vastatam denuo gloriosis operibus suis instaurabit, tum in politicis, tum et in spiritualibus. Sic quoque conspici dicit Psaltes 90, gloriam Dei in servis eius, cum ingentia eius beneficia et alia mirabilia ipsius facta in eis cernuntur. Sic quoque Deus dicitur ponere gloriam suam in caelo, Psalm. 8. id est, admiranda ac gloriosa opera, sive in materiali isto caelo, sive in Ecclesia sua, efficere. Ponam te in gloriam perpetuam, Isaiae sexagesimo: id est, efficiam te perpetuo gloriosum. Ad vel in gloriam aliquid alicui esse, 2. Paralip. 26 dicunt sacerdotes Uziae, volenti sacrificare: Non erit tibi in gloriam a Domino. id est, Deus te ob hoc factum puniet, et ignominiosum efficiet. Sic Isaiae 4 inquit: In die illa erit germen Domini in gloriam et decorem. id est, gloriosum et inclytum. Gloria et gloriatio duplex est: alia quidem primaria ut summi gradus, alia vero secundaria, ut et aliae multae res duos quosdam gradus habent. Nam Gloriari de aliqua re, aut facto, est, alicuius sui boni magnitudinem agnoscere, de eo sibi placere, seque beatum putare, et insuper id ore apud alios depraedicare. Sic alius gloriatur in aut de alia re. Sed Deus Hierem. 9, et Paulus 1. Corinth. 1. prohibet omnes in quoquam alio gloriari, quod ad summum gloriationis gradum attinet, quam in solo Christo, eiusque cognitione. In hanc sententiam et in hoc summo gradu Paulus dicit exclusam esse omnem gloriationem, et obturatum esse omne os, Roman. 3. id est, ut nemo gloriari possit de ulla sua iustitia aut bono opere, per quod servetur. Haec enim gloria soli filio debetur, quod eius iustitia genus humanum saluetur. Dicit item 1. Cor. 1, de solo Deo esse gloriandum: id est, ei fidendum, in eum sperandum, illumque solum celebrandum esse, quia ipse nobis donaverit filium, ut sit nobis sapientia, iustitia, sanctificatio, et redemptio. Ita Gloriari in Deo, est in eo habere fiduciam, in de petere et expectare omnia bona, indeque veluti ab uberibus matris dependere. Hac ratione et occasione gloriatio spei Hebr. 3, pro fiducia iustificam te accipitur. De hac ergo vera ac coram Deo valente et salvante iustitia cum gloriaretur Pharisaeus, merito damnatur, quia nec legem, nec Evangelion, nec suum morbum, nec medicum Christum, nec denique iustitiam aut misericordiam Dei agnoscebat. Gloriatio secundaria, et extra iustificationem, est etiam de aliis Dei bonis ac donis: verum ita, ut semper in autorem eorum respiciamus. Sicut etiam de iustitia potest gloriari Abraham: verum coram hominibus non coram Deo, seu non ut si per eam iustificaretur. sicut Paulus dicit, Nihil mihi conscius sum, sed in eo non sum glorificatus, ut Pharisaeus ille: quia in conspectu ac iudicio Dei non iustificabitur ullus vivens. id est, potest gloriari Abraamus, Paulus, aliique multi, quod praestiterint externae disciplinae iustitiam, quam caecus mundus pro eximia quadam perfectissimaque iustitia habet: Ted talem iustitiam quae coram Deo valeat, neminem mortalium ex suis operib. habere certissimum est. De hac igitur secundaria gloriatione, aut praestantia, dicit Paulus 2. Cor. 1. Gloriatio autem nostra est, testimonium conscientiae nostrae. quasi dicat: Non volo hominum testimonia de meis laudibus citare, quorum plerique aut infensi mihi sunt, et me pro catharmate habent, aut saltem res tantas non intelligunt: sed de meae conscientiae testimonio gloriabor, quae me amplissimo testimonio ornat. Sic et Gal. 6 inquit: Probet autem unusquisque opus suum, et sic habebit gloriam ex semetipso. id est, tum ex propria virtute, non alienae famae obtrectatione: tum eius saltem propria conscientia ei verum testimonium dante, si omnino mundus non volet eum glorificare. Sed tamen contra 1. Cor. 1 et 3 dicit, neminem debere gloriari in se aut aliis: ubi de ista, ut diximus, secundaria gloriatione agitur. Sed sensus est, eatenus gloriandum non esse, tanquam scilicet si ex hominibus essent illa ingentia bona ac dona, non a Deo solo. Glorificare, est alium gloria ornare, illustrem ac gloriosum reddere, quod dupliciter fieri solet: nempe tum testimonio seu agnitione, tam et rebus ipsis. testimonio tantum alicuius, agnitione ac verbis aliquis glorificatur, sicut nos homines Deum et proximum glorificare possumus ac solemus, cum eum celebramus, ac eius virtutes praedicamus: ut Matth. 5. Glorificent patrem vestrum: id est, celebrent. Matth. 9. 15. Glorificabant Deum. Sic etiam ipse Deus se suumque nomen glorificare dicitur, ut Levitic. decimo. In accedentibus me sanctificabor, et coram toto populo glorificabor. Exod. decimoquarto. In Pharaone glorificabor: cuius significationis sunt plane innumera exempla. Porro Glorificare aliquis aliquem dicitur etiam ipsis rebus, ornando eum praeclaris virtutibus, donis, ac bonis: ut Deus nos miseros ac ignominiosos homines glorificat, iustificando et renovando nos. Rom. 8. Quos vocavit, hosce et glorificavit Psal. 149. Glorificabit humiles aut afflictos in salute: id est, salvando, liberando eos. Actor. 2. 3. Deus resuscitando dicitur Christum glorificasse. id est, in gloriam evexisse, et etiam gloriosum hominibus declarasse. Hanc glorificationem quaerit Christus a patre, Ioan. 12. 16. 17, ut scilicet ex illa tristi exinanitione atque humiliatione, seu forma servi, restituatur in illam pristinam formam Dei, quam apud patrem habuit ante conditum mundum. Utriusque significationis exemplum habetur in illo celebri dicto 1. Sam. 2, Glorificantesque glorificabo et ego, contemnentes autem me erunt ignobiles. nos enim Deum verbo ac testimonio tantum glorificamus, ille vero nos re ipsa simul et fama.
GLUMA, Hebraice Moz, est folliculus grani frumentarii, cuius cum sit summa levitas, longissime a vento in frumenti ventilatione et repurgatione aufertur. Quod si etiam alioqui a vento abripiatur, vix animadvertere possis, quo tandem pervenerit. Huius igitur, et pulveris lapidis funda proiecti, et similium rerum comparatione exitium impiorum saepe in Sacris literis describitur. Nam impii licet a Deo castigentur, tamen id fit summa quadam moderatione, ut etiam in ira Deus recordetur suae misericordiae, utque ea ipsa castigatio eis in bonum cedat. At impii ita ab irato Deo castigantur, ut funditus intereant, utque nec vestigia quidem amplius eorum reperire queant, sicut nec glumae a vento abreptae. Hac igitur similitudine utitur Scriptura in describendis temporariis poenis impiorum. Psal. 1. 35. Isaiae 17, 29. Oseae 13. Zephoniae 2.
GRADIOR verbum, non simplex ambulare, sed plerunque cum quadam gravitate ac dignitate significat. Ponitur autem simili metaphora, ut Ambulare: et sane verbum Hebraeum Halach, idem est. Proverb. 13. Qui graditur cum sapientibus, fit sapiens. id est, versatur, uiuit, agit cum sapientibus. Exod. 34. Gradiatur quaeso Dominus in medio nostri: id est, regat, tueatur, foveat et protegat nos. 1. Sum. 12. Ecce rex graditur ante vos. id est, ille praeest vobis, vos regit.
GRADUS, per metaphoram significat Paulo (dicto 1. Tim. 3. Gradum bonum sibi faciet) aditum ministri functione ad maiorem: ut solent functionum ministri dato virtutis experimento. et alio qui in maiori quadam dignitate et existimatione erit apud piorum coetum. Aliquando etiam statum fortem aut conditionem alicuius significat: ut Gen. 40. Restitueris in pristinum gradum.
Quindecim illi Psalmi, post 119, vocantur Psalmi graduum, aut ascensionum maheloth. cur vero sic vocentur, nulla certa ac indubitata ratio afferri potest: varie tamen divinantur. Alius enim dicit, eos sic ideo vocatos, quia sint a Levitis decantati in illis gradibus, qui sunt ab aede mulierum ad loca virorum. Alius, quia sint ea musica decantati, qua notum quoddam poema, quod habuit initio istam vocem Hamaelot. Alius, quia sint cantati in altiori quodam choro. Alii alia excogitant, nec tamen quicquam solidi afferunt, sicut et alii Psalmorum tituli inexplicati ferme relinquuntur.
GRAMEN, duplices potissimum Hebraismos parit. Alias enim ob summam fragilitatem ac vilitatem graminis, hominis fragilissima sors ea voce depingitur. ut Isaiae 40. Psalm. 103. 1. Petr. 1. Iacobi 1. Omnis caro gramen. Matthaei 6 argumentatur Dominus a graminis vilitate: Quod si Deus tanta cura diurnum gramen ornat, multo magis homines curabit. Sic et Paulus dicit, aliquos superstruere super optimum et preciosissimum fundamentum Christi, ligna: alios paleas, alios gramen. id est, res prorsus futiles, inutiles, et fundamento parum convenientes. Sed vox Graminis plerunque voce foeni exposita versaque est, creberrime autem in hoc Hebraismo, praesertim in Psalmis, reperitur. Alii idiotismi a convenientia pluviae et graminis ducuntur. Sic Moyses perinde cupit feliciter ac utiliter doctrinam suam ab auditoribus audiri, sicut gramen excipit feliciter foecundam pluviam. Foenum aut gramen vecti, pertinet etiam ad superioris generis Hebraismos. Sic enim petit Psaltes Psalm. 129, ut impii fiant sicut gramen tecti, quod priusquam evellatur, exarescat, sole nimirum ardentiore urente, et gramine tecti carente profunditate radicum, ac sufficiente humiditate. Sic enim vult subita et ante ac praeter omnem opinionem hominum, impios in summo vigore perdi et everti.
GRANDO, notum meteoron est: quae quia plerunque in poenam hominum vertitur, fit ut nonnunquam quasi in genere pro divina poena, et in descriptionibus irati Dei ponatur. Exodi nono. Psalm. 77. Perdit Deus grandine, et mixto igne, non tantum fructus terrae ac arborum, sed et animalia ac homines in Aegypto. Sic Ios. 10, caedit hostes Israelitarum lapidibus grandinis, et igne. Psalm. 18. et 105. coniungitur grando et carbones. Sumuntur crebro tales descriptiones poenarum etiam spiritualium, et irati Dei, ab illa horribili specie tetrarum tempestatum, quas nonnunquam iratus Deus rebus humanis immittit: inde coniunguntur grando, ignis spiritus procellarum, fulmina et similia meteora, quae concurrere solent. Tales sunt quaedam descriptiones in Apoc. cap. 8. 11. 16.
GRATIA. vox Gratia, si quae alia in Sacris literis, cum primis indiget explicatione, quia et magnus est eius usus, et in longe maxima re, nempe in articulo Iustificationis, et denique quia perniciosissimis erroribus huius vocis inscitia antehac occasionem praebuit, ut postea ostendetur. Accipitur autem apud Latinos et Hebraeos tum active, pro benevolentia ac favore superioris erga inferiorem, qua eum fovet: ut frui aut florere gratia regis aut principis. Sic 1. Corinth, decimoquinto, Gratia Dei sum quod sum. Tum passive pro inferioris personae dotibus, meritis, aut etiam gratuita quadam acceptatione, seu gratiositate, qua is est aliis, praesertim potentioribus gratus et acceptus, et ab iis fovetur ac iuvatur: ut, Gratia ministri aut subditi. Item in illo Poetae: Gratiaque officio, quod mora tardat, abest. Hinc Dare alicui gratiam in oculis regis: id est, efficere ut sit regi gratus. Sic Maria dicitur esse Gratia plena: ut Christus profecisse aetate, gratia et sapientia, Luc. 2. id est, quotidie factum gratiorem et acceptiorem. Sic Luc. 4. Omnes mirabantur sermones gratiae, qui procedebant de ore eius. id est, quod sermo eius esset adeo suavis, gratiosus, et acceptus. Sententiarii quidem plures Gratias faciunt: ut gratiam gratis dantem, et gratis datam: gratiam praevenientem, et subsequentem: gratiam gratis datam, et gratiam gratum facientem: operantem, et cooperantem: gratias variorum donorum, etc. Sed omnia illa eorum commenta tandem eo redeunt, quod gratia significet quandam qualitatem divinitus nobis donatam. Sic enim describitur a Thoma in prima secundae, quaest, 110. quod sit supernaturalis qualitas, seu forma accidentalis animae, et quaedam participatio divinae naturae, diversa nonnihil a virtute, et a Deo data ad iuvandam nostram pietatem, bona opera, ac reconciliationem cum Deo. Sic M. Sentent. lib. 2. distinct, 26 dicit, Gratiam iustificantem esse fidem ac dilectionem. Cum igitur illi legunt in Paulo, Gratia salvati estis, gratia iustificamur, gratia Christi, etc. mox putant eum dicere, nos nostris, a Deo tamen infusis, virtutibus iustificari. Qua ratione mens sententiave Pauli funditus pervertitur, et ab Evangelio in legem transmutatur. Nam cum ille id ex professo, atque adeo summo studio agat, ut probet nos impurissimos peccatores, omnique virtute ac bono opere carentes, sola imputatione virtutum ac meriti Christi, in nos per fidem transcripti, iustificari: isti contra, a Christi obedientia, virtutibus aut meritis, rem totam in nostras virtutes aut qualitates transferunt, eisque nos coram Deo iustos esse contendunt. Recte ergo ac praeclare nostri monstrarunt, esse duplicem primariam huius vocis significationem. Alias enim eam significare gratuitum Dei favorem, quo nos in dilecto diligit: aut etiam ipsam acceptationem. et hac proprie Gratia nos dici iustificari ac salvari, tanquam causa efficiente, extra nos existente. Alias significare ipsas dotes, virtutes, aut dona nobis divinitus donata, quam solam norunt Pontificii. Quod si quis accuratius huius vocis significationes rimari vellet, plures, minus tamen principales reperiret, nempe 5. aut etiam 6, si non plures, quas hic ordine cum adiunctis phrasibus percurremus. Primum enim, significatione activa significat gratuitum Dei favorem. Aliqui malunt hanc significationem passivam dicere, quia nos eam gratiam patiamur. Ego vero activam, quia Deus per eam erga nos agit. Vocatur ergo primum Gratia Dei, ille ipsius gratuitus favor, quo adeo dilexit mundum, ut filium suum traderet: ubi indicat causam efficientem iustificationis. Sicut Roman. 3. et Tit. 3: Iustificati gratis ipsius gratia. Roman, quarto. Operanti merces non imputatur secundum gratiam: id est, ex gratuito favore. Roman. undecimo: Si ex gratia, iam non ex operibus, etc. Eph. 2. Gratia estis servati per fidem, et hoc non ex vobis. Iohan. 1. Plenum gratia et veritate. Per IESUM CHRISTUM gratia et veritas facta est. Item, Gratiam pro gratia. Iohan. 1. Pro favore proculdubio ponitur etiam, cum tam crebro dicitur aliquis invenire gratiam, Genes. 18. Exod. 33. Luc. 1. Sic Gratia Christi dicitur pro favore, quo nos Deus in Christo, et per Christum complectitur. Hinc phrases, Invenire gratiam alicuius: id est, favorem consequi, ut de Diva virgine Luc. 1 dicitur. Sic quoque illi dicuntur esse in gratia Dei, qui eius favore fruuntur. Sic et Iohann. dicit, nos gratiam pro gratia accepisse: id est, pro favore, aut propter favorem patris erga filium, nobis quoque eiusdem favor contigit. Sicut Ephes. 1 dicit, quod nos gratos habuit, aut favore suo complexus est in dilecto filio, seu ob dilectum filium. Observatu vero dignissimum est, quod haec vox in Hebraeo veniat a Chanan, misertus est: uti lli non immerito significatio
gratuiti favoris aut misericordiae tribuatur. Vicina huic significatio et itidem activa est, cum pro toto regno Christi accipitur. ut Galat. quinto: Gratia excidistis, qui lege iustificamini. Et eiusdem capite 1. saepius, Vocatos esse in gratia. Et Tit. 2. Gratia Dei salvatoris apparuit omnibus hominibus, erudiens nos, ut abnegemus, etc. id est regnum ac doctrina gratiae, singularisque Dei benignitas. Non enim sub lege estis, sed sub gratia: Roman. sexto. Sic hortabatur Paulus conversos, ut permanerent in gratia Dei, Actor. decimotertio. Verum quia controversia haec maximi momenti est, quidnam Gratia in Paulo significet, cum gratia iustificari aut salvari dicimur: ideo nostram sententiam contra Pontificios paulo post pluribus Scripturae locis probabo. Contendunt porro quidam celebres hoc tempore, significare hanc vocem, cum gratia iustificari dicimur, ipsam remissionem peccatorum, praesertim in quibusdam sententiis Roman. 5 et 6. Sic esset propinquior, vel potius formalis causa iustificationis. Mihi tamen diversum videtur. Intelligo nanque, Roman. 5 gratuitum Dei favorem. Mox enim effectus huius gratiae donum iustitiae, aut gratuita iustificatio esse asseritur. Item gratia regnare dicitur per iustitiam in vitam aeternam. Sic etiam Roman. 3 Paulus clare gratiam iustificantem a remissione peccatorum (quae idem est quod iustificatio) tamquam causam ab effectu, distinguit. Haec autem significatio etiam activa esset, nempe Dei nos acceptantis, ac nobis gratis peccata condonantis actio aut beneficentia. Secundo, significat ipsa dona virtutum et aliarum excellentium qualitatum, per Spiritum sanctum in nobis ex singulari benignitate sua excitatarum: quae tamen non debent intelligi separatae esse a perpetua Dei operatione in corde nostro, illas bonas qualitates ac virtutes, quae sunt idem ferme cum novo homine, suo afflatu excitante, fovente, urgente, vegetante ac vivificante: ut praeclare Lutherus super Psalm. 51. in versu, Cor mundum crea in me Deus, exponit. Exempla huius significationis sunt, 1. Corinth. 1, De gratia vobis data, quod in omnibus ditati estis. Ephes. 4, Unicuique vestrûm donata est gratia secundum mensuram doni Christi. 1. Timoth. 4. Noli negligere gratiam, quae tibi data est per impositionem manuum. tametsi hic et de functione aut vocatione intelligere possis. Roman. 1. Per quem accepimus gratiam et apostolatum. 1. Pet. 4. Gratiam, ut quisque accepit, in alterum administrantes sicut boni dispensatores multiformis gratiae. Sic Actor. 4 et 11, totam illam piorum conversionem, et laetam Ecclesiae exaedificationem vocat gratiam. et 2. Corinth. 8, vocat Paulus gratiam, illam communem promptitudinem Macedonum in conferenda eleemosyna. Atque hîc proprie illa Sententiariorum significatio Gratiae locum habet, non in primo loco: cum videlicet de gratia iustificante aut salvante agitur. Atque haec acceptio gratiae Dei de qualitatibus inhaerentibus, praesertim in iustificatione considerata, ut eam Papistae intelligunt, esset passiva: nempe quae gratia sit una cum persona valde grata et accepta Deo, atque ab eo probetur, et digna iudicetur nita aeterna. Sic et Thomas ait 2 dist. 26. ar. 1, Gratia dicitur dupliciter. Primo acceptatio amoris, seu ad amorem: sicut dicitur quis habere gratiam meam, quia est mihi dilectus. Et secundo gratuitum donum, quod ex amore alicui tribuitur. sicut dicimus, Fac mihi gratiam istam vel illam. Adde tertio, ex 12 q. 110. ar. 1, quod dicitur recompensatio pro dono: secundum quod benefactori dicimur agere gratias, vel ei esse grati. Igitur gratia hominis tripliciter dicitur: scilicet amor, donum, et recompensatio. Gratia vero Dei, qui scilicet nulli recompensare potest (cum a nullo recipiat donum) dicitur dupliciter tantum. Primo, ipse amor externus, seu externa voluntas, qua homines diligit: et secundo, ipsum donum, quod homini largitur, maxime quo ad animam. Secundum priorem harum Thomae significationum Paulus voce gratiae utitur. Tertio, significat perpetuam Dei praesentiam ac gubernationem, qua regit ac efficacem facit suorum ministrorum functionem, et conatum. ut 1. Cor. 15. Gratia Dei sum quod sum. Et, Gratia Dei erga me non fuit ociosa. Plus laboravi omnibus illis: non autem ego, sed gratia Dei, quae mecum est. Qui efficax fuit in Petro inter Iudaeos, idem in me inter gentes. Gratia, quae mihi data erat, Galat. 2. 1. Corinth. 3. Actor. 18 dicitur multum profuisse Apollo Corinthiis, per gratiam, Deo per eum efficaciter docente. Sic Actor. 14 et 15, dicuntur selecti quidam, et ad functionem graviorem missi Apostoli, gratiae traditi. Id est, singulari praesentia ac providentia Dei, qua suis ministris perpetuo astitit. Aliquando videtur et ipsam functionem significare, ut et prius monui: ut, Mihi minimo data est haec gratia concionandi inter gentes. Eph. 3. id est, haec functio. Quarta significatio est illa passiva Gratia, id est, quasi gratiositas alicuius erga alios homines, praesertim superiores: ut, Dedit Deus Iosepho gratiam coram praefecto carceris. Gen. 39. Dabo gratiam huic populo coram Aegyptiis. Exod. 3. Gratiam habebant coram omni plebe. Actor. 2. Item Christus proficiebat sapientia, aetate et gratia coram Deo et hominibus: Luc. 2. Quinto, ponitur haec vox etiam pro humano beneficio. ut 1. Cor 10: Qui gratiam vestram ferant Hierosolymam. Item, Petentes gratiam contra Paulum. Et, Festus volens Iudaeis gratiam ponere; Actor. 25 Ephes. 4. Sermo dans gratiam audientibus. id est, beneficium praestans. Accipitur haec vox metonymice. 1. Pet. 2 aliquoties, pro causa gratiae, seu quasi pro merito, cum dicit, nullam esse gratiam, si quis ex merito patitur: sed si quis indigne ac ob veritatem patiatur. Sic et Luc. 6 aliquoties est, Quae vobis gratia erit: id est, quod erit quasi meritum vestrum, aut causa debitae gratiae? quae vobis propterea gratia debebitur? Sic videtur et illud Terentianum accipiendum esse: Ego, Carine, neutiquam officium esse liberi puto, cum is nihil promereat, postulare id gratiae apponi sibi. Ultima significatio est gratitudo, cum gratias Deo agere dicimur: ubi gratia est quaedam animi gratitudo, et beneficiorum Dei celebratio. 1. Corinth. 10. Si autem ego gratia, aut cum gratiarum actione comedo, quare accusor? Plenus gratia et veritate dicitur fuisse Christus Iohan. 1. id est, favoris Dei copiae cornu, quam non solum sibi, sed et toti generi humano secum attulit et acquisivit. De diva Virgine habet Vulgata Luc. 1. Ave Maria gratia plena. At in Graeco κεχαριτωμένη est proprie, gratis dilecta, in qua significatione saepe hoc verbum in novo Testamento accipitur. Vox Gratiae saepe construitur cum alio substantivo posita in Genitivo, et resolvenda est postea in concretum, ut idem valeat quod Gratiosus, a, um. Proverb. 5. Uxor caprea gratiae: id est, uxor tua sit tibi perinde iucunda, ut caprea gratiosa. Proverb. 11, Mulieri gratiae adhaerebit gloria. id est, mulieri gratiosae comes erit laus. Aliquando contra adiunctum substitivum resolvendum est in concretum. ut Prov. 31. Mendacium gratiae, et vana est pulchritudo. pro, mendax est gratia, et vana est pulchritudo. Gratiam esse in alicuius labiis diffusam, Psalm. 45. id est, sermonem eius esse gratiosissimum. Sic et Christo tribuitur sermo gratiosus, ut supra indicavi: quod tum de forma aut suavi essentia intelligi potest, tum et de effectu: sicut Paulus Ephes. 4. praecipit, ut eiusmodi sermones habeamus, qui dent gratiam audientibus: id est, praestent beneficium ac aedificationem. Oeconemus gratiae Dei: 1. Petr. 4. Ut boni oeconomi multiplicis gratiae Dei: id est, qui fideliter et pie
utuntur donis sibi divinitus ad Ecclesiae exaedificationem datis. Sic et Ephes. 3 dicit Apostolus, sibi traditam esse oeconomiam, aut administrationem gratiae erga gentes: id est, functionem Apostolatus inter Ethnicos. Vox Gratiae crebro idem prorsus valet quod charitas ac misericordia Dei: quod multis testimoniis liquido probari potest. Papistae, ut supra dixi, multas gratias numerant. Gratiam operantem aut praevenientem: ea est, qua dat bonum velle cooperantem aut subsequentem, quae adiuvat bonum velle divinitus donatum. lib. 2. distinct. 26 Lombardi. Gratiam gratis dantem, vocant Deum: Gratis datam, auxilium Dei ad praeparandum se ad gratiam regenerationis percipiendam, seu ad merendum de congruo. Gratiam gratum facientem, auxilium Dei ad merendum vitam de condigno. Erasmus in Diatriba facit tres gratias: incipientem, adiuvantem, et perficientem. Pelagiani priores vocaverunt gratiam ipsam legis instructionem, et naturae bonitatem: posteriores dixerunt, gratiam etiam ipsam Dei opem per Spiritum sanctum. Bonaventura hoc modo suas gratias definit: Gratio generaliter dicitur adiutorium divinum, creaturae liberaliter et gratis impensum, ad quemcunque actum indifferenter. Gratia gratis data, est adiutorium divinitus datum, ut quis praeparet se ad suscipiendum Spiritus sancti donum, quo perveniat ad statum meriti. Gratia gratum faciens, est adiutorium divinitus datum, ad merendum. Verum quoniam supra diximus de prava Scholasticorum opinione de voce Gratiae, quam plenius mox refutabimus, ideo hic obiter etiam locum Thomae super Tit. 3 adscribemus: ubi recte gratiam salvantem de gratuita misericordia exponit, quod ipsum ei invito locus Pauli nimium illustris extorquet: Apparuit enim gratia Dei Salvatoris nostri omnibus hominibus. Sciendum est autem (inquit) quod gratia importet misericordiam, quia gratia est de eo quod gratis datur: et quod gratis datur, hoc misericorditer datur. Misericordia autem semper in Deo fuit: tamen olim circa homines latebat. Psalm. 35. Domine in caelo misericordia tua. Ante Christum enim omnes, quantumcunque essent iusti, erant sub damnatione. Sed Christo filio Dei carnem assumente, apparuit gratia. 1. Tim. 3. Et manifeste magnum est pietatis sacramentum, quod manifestatum est in carne. Psalm. 79. Qui sedes supra Cherubim, manifestare. Sed quanto quis est potentior, tanto eius gratia magis desideratur. unde gratia Dei desideranda est. Et hoc est quod dicit, Gratia Dei: et hoc ad salvandum. unde dicit, Et Salvatoris nostri. Isaiae quinquagesim oprimo. Salus autem mea in sempiternum erit. Haec autem gratia non proponitur uni solummodo populo Iudaeorum, sicut olim: sed omnibus hominibus. Isaiae 14. Videbit omnis caro pariter, quod os Domini locutum est. Isaiae 52, Et videbunt omnes fines terrae salutare Dei nostri. 1. Timoth. 2. Vult omnes homines salvos fieri. Hactenus Thomas.
Quod vox Gratia, cum Gratia iustificari aut salvari dicimur, non aliquas infusas aut inhaerentes nobis qualitates significet: sed tantum gratuitum Dei favorem, misericordiam aut dilectionem, qua nos diligit in dilecto filio. ¶ Saepe mecum valde mirari soleo cum alios errores et abusus Papatus, tum etiam, quod in explicatione doctrinae de Iustificatione, nullam prorsus adhibuerint curam ac, diligentiam cognoscendi ac exponendi, quid in Sacris literis primaria illa vocabula Iustitiae, Iustificationis, Fidei, Gratiae, Poenitentiae, Imputationis, Acceptionis, Salutis, Sacrificii, Mediatoris ac Vitae, et similium significarent: sed tantum pro arbitrio, utcunque circunscripserunt ea, quod sint aut significent hoc aut illud, sine omni confirmatione aut probatione. Exemplo sint vel primarii eorum doctores, Lombardus ac Bonaventura: qui quomodo Gratiam iustificantem delineent, supra audivimus. Perversis vero, maleque explicatis tanti momenti vocabulis, necessario sensus Scripturae, et res de quibus agitur, ignorantur, ac pervertuntur. Quare nos iam illis omissis, veram huius vocis significationem in doctrina Iustificationis, ex ipsis primariis sacrae Scripturae locis, ut in titulo professi sumus, demonstrabimus. I. Primarius omnino locus doctrinae de Iustificatione, per gratiam in tota Scriptura est: Roman. 3. 4. 5. Videamus igitur, quid in illis locis vox Gratiae significet. Dicit ergo Apostolus Rom. 3. Nos iustificari gratis, GRATIA Dei, per redemptionem Christi. Quod autem Gratia in hoc loco gratuitum Dei favorem et misericordiam, non autem aliquam virtutum infusionem, aut renovationem significet: multis, certissimisque indiciis demonstrari potest. Dicit enim, iustificari hominem Gratis, idque sine operibus. Iam Gratia Papistica aut infusa, vel maxime consistit in virturibus et bonis operibus. Necessario etiam meretur, testimonio adversariorum ipsorum, utpote quae ob hoc ipsum nominatur ab eis gratum faciens, quamque illi diserte contendunt habere summa illa merita de congruo Adhaec, vox ipsa Iustificari (quam significare idem quod absolvi aliquem, alibi prolixe probatur) non potest ullo modo convenire cum illa reali renovatione bonarum qualitatum, quam Papistae fingunt esse gratiam: sed cum hac nostra potius optime consentit. Nihil enim magis convenit gratuito favori, aut misericordiae, etiam in ista communi vita, quam condonare culpam ac poenam reo cui faves. Hanc eandem vim argumentationis obtinet etiam, quod ibidem Paulus istam iustificationem collocat in redemptione Christi, propitiatione eius sanguinis, et peccatorum remissione: quae omnia rectissime ex favore aut misericordia Dei proficisci dicuntur, ex renovationo autem minime. II. Cap. 4, ubi pergit diligenter de iustitia Gratiae disserere, itidem excludit ab ea opera, excludit meritum: et denique dicit, impium iustificari, aut gratis ei peccata remitti. Haec, ut supra diximus, Papisticae Gratiae nequaquam conveniunt. Adde quod ibi definiens iustificationem, collocat eam etiam de sententia Davidis in remissione, contectione, et non imputatione peccati. Talis iustificatio (ut et prius dixi) nullo modo convenit illi adversariorum Gratiae renovationis: sed huic nostrae gratuiti favoris aut misericordiae Dei, gratis ex immensa gratia peccata condonantis. Evidens quoque ac irrefragabile testimonium veritatis est, quod Apostolus in hac tam accurata tractatione Gratiae et Iustitiae, nullam plane partem renovationi aut bonis qualitatib. tribuit, ac nec mentionem quidem eius facit. Cur ergo contra adversarii omnia in renovatione, aut infusa gratia ac iustitia collocant? III. Denique quid sit, Hominem Gratia iustificari, disertissima periphrasi aut paraphrasi Apostolus ibidem exponit. dicit enim esse idem quod non ex merito, sed ex gratia aut secundum gratiam alicui imputari iustitiam, et non imputari iniustitiam aut peccatum. Quid obsecro aliud esse omnino potest, ex gratia alicui imputari iustitiam, et non imputari iniustitiam, quam gratuito favore aliquem pro iusto haberi, cum in se minime sit iustus? Observetur igitur diligenter, quod Paulo Iustificari hominem, idem plane sit quod imputari ei iustitiam, et non imputari iniustitiam: et idipsum Gratia alium fieri sit idem, quod ex gratia, aut secundum gratiam seu gratuitum favorem. Appositissima igitur et clarissima paraphrasi ibi Apostolus perspicue nostram veramque sententiam de Gratia et Iustificatione asserit, et adversariorum contra refutat. IIII. Eodem 4. Capite etiam in eo confirmatur nostra sententia, quod ab hac iustificatione lex penitus separatur et vicissim Gratia ei adiungitur: quodque haec duo sibi invicem, ut plane contraria nempe legi gratia, et lex gratiae opponuntur. Sic nequaquam possunt lex Renovationi aut Instaurationi opponi.
Lex enim uni maxime instauratas vires et bonas qualitates requirit, et renovata natura simul vult normis legis regi, eisque obedire, quandoquidem illa renovatio est quaedam viva legis in cor inscriptio: et ad hoc ipsum datur homini, ut legi eo rectius obediat: seu (ut Paulus dicit) homo conditur ad bona opera, in hoc ipsum a Deo parata, aut praescripta, ut in eis ambulet, et Deo serviat. V. Huc etiam referatur, quod eodem hoc capite Paulus certitudinem salutis requirit, eoque ex Gratiae et Fide salutem vult pendere. Non potest autem esse certitudo in illa Papistarum iustitia renovationis: quia ipsimet Papistae in suo Tridentino Concilio, et alias asserunt, alium plus, alium minus renovari. Quare in illa imperfectione iustitiae necesse est dubitationem regnare. VI. Cap. 5 incipit Paulus disserere de Gratia Dei: et mox substituit ei voci tanquam quoddam aequivalens, Dilectionem Dei dicens, quod antea cum hostes essemus, simus Deo reconciliati, etc. Ostendit ergo, idem sibi esse Gratiam et Dilectionem. Paulo post eodem Capite, Iustitiam, qua iustificamur, inculcat esse donum: causam autem huius doni facit Gratiam. Iam cogitet omnis intelligens, quae alia causa esse possit verae donationis aut gratuiti doni, quam beneficus et spontaneus favor aut misericordia. Certe si gratia esset renovatio, aut novae virtutes: tunc illa secundum Papistarum doctrinam esset ipsissima Iustitia, non autem causa efficiens eius. et quae porro per eam contingerent nobis, essent et vocarentur praemia infusarum virtutum, non iam mera dona. Certum porro, ac ipsiusmet Christi testimonio confirmatum est, Paulum esse electum organon, seu doctorem gratiae, ac beneficii eius. Certum quoque est, inter omnia scripta Pauli epistolam ad Romanos primariam esse, cuius caput et praecipua sedes doctrinae de Iustificatione sunt praedicta tria capita: quae cum summo consensu doceant, Gratiam iustificantem esse illum gratuitum Dei favorem, quo nos adeo dilexit, ut filium suum pro nobis traderet: omni profecto iure omnes pii idipsum sentire ac profiteri tenentur, Sed adiiciam et alia Testimonia ac Argumenta. VII. Saepe haec vox numeratur a Paulo inter alias in Deo, extraque nos existentes, et gratuitam benevolentiam significantes: ut solet crebro in Sacris literis congerie quadam fieri. ut 1. Timoth. 1. et 2. Timoth. 1. et in secunda Iohannis cap. 1. Gratia, misericordia, pax a Deo, etc. ubi ipse quoque ordo indicat, vocem Gratiae aliquam primam causam nostrae conversionis in Deo existentem significare, et non quasi ultimum effectum conversionis. VIII. Secundae Timoth. 1, coniungit Apostolus vocem Gratiae, cum voce Propositi Dei, inquiens: Qui vocavit nos vocatione sancta, non secundum nostra opera, sed secundum proprium propositum et gratiam quae data est nobis in CHRISTO IESU, ante secula. Hic Gratia cum bono proposito Dei coniungitur. et veluti explicans illud, dicitur esse causa nostrae vocationis: ac denique affirmatur, quod sit nobis data ante secula. Quae tria nullo modo renovationi, sed potius soli gratuito favori Dei erga nos conveniunt. IX. Hebraeor. quarto dicitur, Ut consequamur gratiam ad opportunum auxilium. Fit igitur Gratia causa auxilii opportuni: ubi nimirum etiam non renovationem, sed gratuitum Dei favorem, ex quo nobis opportunum auxilium profluit, indicat: ideo etiam ibidem vocat thronum gratiae. id est, favoris aut gratuitae misericordiae, non sane novitatis nostrae. Eodem modo et Ephes. 1, Gratia fit causa remissionis peccatorum. Est autem proprie gratuitus favor aut misericordia, causa condonationis culpae ac poenae, ut et prius dictum est. Et quidem additur ibi Dives gratia: qualis non nostra renovatio, quae in hac vita tantum tenues primitias spiritus complectitur, sed tantum ingens Dei erga nos favor est. X. Eodem capite ad Ephes. 4 inquit Paulus: Qui praedestinavit nos, ut adoptaret in filios per IESUM CHRISTUM, in sese, iuxta beneplacitum voluntatis suae, ut laudetur gloria gratiae suae, qua (gratiavit) charos habuit nos per dilectum. Vult laudari gratiam, quod renovationi nostrae non convenit: et dicit Dei nos per illam gratiam gratiasse, aut gratis charos habuisse. Ubi diserte audimus quid sit Paulo Gratia: nempe ille gratuitus favor aut benevolentia, qua nos charos habet, aut amplectitur in Christo, suo dilectissimo filio. XI. Sequenti quoque cap. describit Gratiam, inquiens: Deus, qui dives est in misericordia, propter multam charitatem suam, qua dilexit nos, etiam cum essemus mortui per delictum, convivificavit nos cum Christo: per gloriam estis servati, etc. Quibus Paulus abunde docet, Gratia servari aliquem, idem sibi esse quod Ex ingenti misericordia et multa dilectione servari. Nam repetita sententia, Per gratiam estis servati, clarius exponit id quod prius dixerat, Per misericordiam aut charitatem. XII. Roman. undecimo, ait Apostolus, reliquias et electionem ex gratia factam esse. Quid ibi aliud Gratia est, nisi gratuitus favor, sicut toto 9, capite prolixe disseruit? Et mox addit: Quod si ex gratia, non iam ex operibus quandoquidem gratia iam non esset gratia: quod si ex operibus iam non ex gratia, quando quidem opus iam non esset opus. Ubi opera et gratiam inter se opponit, tanquam invicem sese destruentia. Quod ipsum de Gratia renovationis nequaquam intelligi potest, quae est bonis operibus coniunctissima. Solus autem gratuitus Dei favor cum bonis operibus, eorumve merito, quando utrunque pro causa alicuius rei ponitur, sese invicem destruunt, ita ut si quis bonis qualitatibus ac operibus servari aut iustificari dicatur, ille gratia aut gratuito favore servari negetur: et contra, si enim ex operibus iustitia est, Christus frustra est mortuus. XIII. Ad Ephes. primo affirmat Apostolus nos habere remissionem peccatorum secundum opulentam gratiam Dei. Hic profecto perfacile est videre, quid haec vox Apostolo significet. Quae enim potest alia causa esse remissionis debiti alicuius, quam favor, misericordia, seu benevola voluntas creditoris erga debitorem? XIIII. Eph. secundo inquit: Gratia estis servati per fidem, et hoc non ex vobis: Dei donum est, non ex operibus, ne quis glorietur. In quo loco luculentissime Paulus totam rationem nostrae salutis exponit: causam eius efficientem facit gratiam, ac ab ea excludit opera, et omne omnino nostrum meritum. Ipsam salutem (quae et iustificationem et regenerationem, et vitam denique aeternam complectitur) donum appellat. Causam instrumentalem, per quam illud donum accipimus, dicit esse fidem. Iam facile est animadvertere, si salus est donum, et gratia est causa doni, quid in talibus loquutionibus, Homines gratia salvari, aut iustificari, Paulo haec dictio significet. Quae enim alia potest esse causa doni, sincere et non fucate donati, quas favor, benevolentia, seu voluntas quaedam studioss. quempiam iuvandi? Ut in patre filio aliquid donante, quae est alia causa, quam paternus ille amor? Sic et nos perditi filii, dono salutis aeternae donamur a benegnissimo patre caelesti, non nisi propter eius gratiam id est, summam ac plusquam paternam erga nos benovolentiam. Non esse autem gratiam nostra opera, ope Spiritus sancti effecta, ex eo animadverti potest quod clare omnia opera nostra, omne meritum, ac paene totum hominem ex causa efficiente salutis, Paulus hic disertis verbis excludit, dicens: Et hoc non ex vobis. Item: Non ex operibus, ne quis glorietur. Ad hasce rationes et illam adiice, quod in Hebraeo Gratia חן, Chen, vel venit a verbo חנן, Chanan,
quod misereri significat: vel certe id gignit, ut gratia ipsis sicut themate, sic et significatione cum verbo Misereri conveniat, eoque gratuitum favorem proprie, non donum significat. Quin et Thomas testatur, eam saepe idem cum misericordia esse. Convenit autem et sono et significatione, et quasi derivationis ratione cum Germanico gunnen, chanan, quod favere alicui significat, et gunst favor. Quare si huius vocis veram ac genuinam significationem pernosse vis, respice vetus Testamentum, eiusque originariam linguam, unde primum in novum Testamentum progreditur. Considera etiam ipsam eius etymologiam, aut originalem radicem, unde genuina vocabulorum vis considerari accipique solet. Sic et Graecum verbum χαριτόω, a χάρις gratia derivatum, indicat ultroneum liberalemque favorem. Nam χαριτόω significat gratis diligo. Ephes. 1. Qui sponte nos dilexit in dilecto. Sic in salutatione Angelica, Ave gratis dilecta, Dominus tecum: idem illi est, esse κεχαριτωμένην, quod gratis dilectam, quodque Dominum ei propitium esse, aut eam nactam esse gratiam apud Deum, quod mox veluti explicationis gratia adiicietur. Non recte ergo vertit Vulgata ac vulgaris, Ave gratia plena, et gratiosa. Ex quibus omnibus liquido apparet, Gratiam iustificantem in Sacris literis esse proprie, illum gratuitum Dei favorem, quo benignissimus pater nos indignissimos complectitur, adeo ut unigenitum filium pro nobis tradat, eumque faciat maledictum, ut nos a maledicto legis liberemur: eum castiget ac percutiat, ut nos vulnere eius sanemur, etc. Verum in Tabella adiecta, aliquanto clarius vocis huius significationes apparebunt.
GRATIA alias accipitur
Active, et est idem quod favor, aut beneficium potentioris erga indigentem, aut alioqui inferiorem. quae est multiplex:
I. Gratuitus Dei favor, seu causa iustitiae: Romanorum 3. Tit. 3. Iustificati gratia. Roman. 4. Non imputatur merces ex gratia. Roman. 2. Si ex gratia, iam non ex operibus. Ephes. 2. Gratia estis servati, per fidem. Hinc phrases, Invenire gratiam, pro favorem consequi, etc.
II. Remissio peccatorum, ut quidam asserunt.
III. Totum regnum Christi, Galat. 5. Excidistis gratia, qui lege iustificamini. Tit. 2. Apparuit gratia Dei Salvatoris. Non estis sub lege, sed sub gratia, Rom. 6.
IV. Qualitates, aut dona per Spiritum sanctum donata. 1. Corinth. 1. De gratia vobis data, quod in omnibus ditati estis. Ephes. 4, Unicuique vestrûm donata est gratia.
V. Assistentia, aut praesentia Dei perpetuo regens, et efficaciter promovens ministerium. Laboravi, non autem ego, sed gratia quae mecum est. 1. Corinth. 15.
VI. Beneficium humanum, ut est eleemosyna: 1. Corinth. 16. Petentes gratiam contra Paulum. Et, Festus volens Iudaeis gratiam ponere: Actor. 25.
VII. Gratitudo: ut, Gratias ago.
Passive, et est quasi quoddam meritum, aut (ut ita dicam) gratiositas inferioris apud superiorem:
I. Acceptum esse, ut gratiositas. Dedit ei gratiam coram praefecto carceris, Genesis 39. Dedit eis gratiam coram Aegyptiis, Exodi 3. Gratiam habebant coram omni plebe, Actor. 12. Proficiebat Christus gratia coram Deo et hominibus: Lucae 2. Mansuetis dabit gratiam, Proverb. 3.
II. Meritum. Lucae 6. Quae vobis gratia, si datis mutuum, recepturi, etc. 1. Petri 2. Nulla est gratia, si quis iuste patitur. Sed si iniuste, pro gratia gratiam: id est, pro merito Christi favorem, aut etiam pro favore erga ipsum filium nobis favet. Dilexit in dilecto.
GRATIS vox, praecedenti voci Gratiae admodum vicina, plura habet significata. Aliquando enim idem valet quod Sine optato eventu. Galat. 2. Si enim per legem iustitia, Christus gratis mortuus est. id est, nihil profecit aut acquisivit nobis moriendo, ut nos nostromet sudore iustitiam ac vitam acquirere oporteat. Sicut paulo prius dixerat: Igitur Christus est minister peccati. Aliquando significat sine gravi, aut iusta causa: ut Ioan. 15. Psal. 35. Odio habuerunt me gratis. Sic Proverb. 24 dicitur: Ne sis testis gratis contra proximum tuum id est sine gravi causa, aut vera eius culpa. Denique significat sine precio: ut Matth. 10. Gratis accepistis, gratis etiam date. 1. Cor. 11. Gratis vobis Evangelion praedicavi. 2. Thess. 3. Neque gratis panem comedimus. Exodi 21, Septimo anno egredietur liber gratis. id est, sine precio redemptionis. In hoc ultimo significatu utitur hac voce novum Testamentum, agens de gratuita hominis salute. ut Rom. 3. Iustificantur gratis ipsius gratia. id est, sine omni nostrorum operum compensatione, aut merito. quod alias dicitur, Sine operibus, sine lege, sine nobis, secundum gratiam, aut ex gratia: item, Donum Dei est, etc. Multa de hac voce hoc tempore Theologi disputant, nec immerito, discernit enim promissiones legales, quae sunt conditionales, flagitantes meritum, aut plenam legis obedientiam: ab Evangelicis, quae nobis sunt plane gratuitae, et ex solius Christi merito dependent. Saepe autem etiam aliis phrasibus haec eadem proprietas Evangelii inculcatur. ut Isa. 52. Gratis venditi estis, et sine precio redimemini: et cap. 55. Omnes sitientes venite ad aquas: et quibus non est argentum, venite accipite, et comedite sine argento, et sine precio. Sic et Christus clamat, Venite ad me omnes qui laboratis, et onerati estis: et specie convivii gratuitam salutem depingit.
GRAVIS, habet varias significationes in Sacris quoque literis, sicut et in prophanis. Nam Cavad, Gravis fuit, significat et gloriosum esse, et divitem: sive id mala occasione fiat, quod divitiae et gloria sint tum suis propriis possessoribus non raro graves ac molestae, ut non plane pro arbitrio agere ac vivere possint: tum et aliis, quos tales premunt: sive ex bona causa, quod divites ac honorati plerumque coguntur esse graviores, magis serii ac stabiles, et ab omni levitate et vanitate alieni: sive denique, quod onusti opibus, et bonis etiam stabilibus, non facile queunt ex uno loco in alium migrare. In hac significatione Abrahamus dicitur fuisse gravis
pecore et argento. Significat quoque Gravis copiosum, numerosum, ac potentem ut Isa. 36. Venit cum exercitu gravi. Exod. 10. Locustas graves demisit in terram: pro, numerosas. et 1. Reg. 3. Quis enim poterit iudicare populum tuum, gravem istum? Sic et Diodorus Siculus dicit, Philippum timuisse gravitatem civitatis Olinthi: pro, potentiam, amplitudinem. Significat etiam Difficile. Ezech. 3. Non ad populum profundi labii, et gravis linguae mitteris. id est, quorum sermo est difficilis. Sed cum id Moyses de se Exodi 4 dicit, significat tardum loquendo, et impeditae linguae. Sic res quaepiam superans nostras vires dicitur esse gravior nobis: id est, difficilior quam ut a nobis effici, praestari, aut superari possit. Exodi 18. et Deuter. 1. Dicitur et manus Dei gravis, id est, nimium nos poenis onerans, 1. Sam. 15. Et populus gravis iniquitate, Isaiae 1. Videtur poni et pro denso: ut cum Exodi 19, nubes gravis dicitur: et Isaiae 32, umbra petrae gravis in loco arido: id est, rupis praegrandis, sub qua solet umbra esse tanto frigidior, ut quae non solum radios arceat, sed etiam quasi subterraneum locum praestet sua altitudine sedenti ad eius radices, quo frigus aestate colligitur et occulitur. Gravem esse corde, et aggravare cor, plerunque in malam aut etiam pessimam partem accipitur. Dicitur enim de iis qui non facile moventur, impellente ac concutiente eos verbo Dei. Psal. 4. Filii hominum, quousque graves corde? Ubi, teste Augustino, exposuit David, qui sint graves corde, inquiens: Ut quid diligitis vanitatem, et quaeritis mendacium? Sed de verbo AGGRAVARE, suo loco dictum est.
GRAECUS, in novo Testamento alias ponitur proprie, pro Graeca gente: quod tunc potissimum fit, cum vox Barbarus ei additur. ut cum Roman. 1 dicit Paulus, se esse debitorem Graecis et Barbaris. Alias omnes gentes aut gentiles notat: quod fit tunc potissimum, cum additur voci Iudaeus, ut cum Rom. 1 dicit, Evangelion esse potentiam Dei, ad salutem Iudaeo primum et Graeco: id est, cuivis genti, non tantum Iudaeis. nam sub istis duabus vocibus omnes gentes continentur. Sic Acto. 19 dicit, audisse sermonem Dei Iudaeos et Graecos. Sic et Rom. 3 dicit, se omnes homines convicisse iniustitiae, tam Iudaeos quam Graecos. id est, omnes gentiles. Sic et Rom. 10, ac 1. Cor. 15 accipi debet. Caeterum 1. Cor. 1, videtur accipi pro solis Graecis, quod sapientiam quaesierint. Nam alii gentiles non perinde curarunt studia sapientiae, tunc praesertim temporis quandoquidem Romani quoque tunc magis rei militaris et pecuniariae studiosi fuerunt. Aliquando etiam vox haec ipsos Iudaeos, alibi extra Iudaeam natos ac educatos, aut etiam agentes, significat. ut, Num in dispersionem Graecorum ibit? quem locum multi de dispersis Iudaeis, sed tamen Iudaizantib. iam sermone, vestitu et aliis externis moribus exponunt. Sic Actor. 2, cum tam variae gentes audisse narrantur diversitates linguarum ab Apostolis sonatas, videntur illi fuisse plerique Iudaei, sed tamen alibi nati ac educati, et eo festi gratia venientes. Sic et Actor. 6. Ortum est murmur Graecorum adversus Hebraeos: videtur accipi Graecus pro Iudaeo alibi nato. Non enim videtur esse verisimile, tantum Hierosolymae habitasse Gentilium, eorumve tam magnam frequentiam fuisse conversam, et insuper aliquid iuris ac potentiae in Ecclesia habuisse, cum adhuc de vocatione Gentium inter Apostolos valde ambigeretur. Sic de Hebraeis inter Graecos natis ac educatis exponunt quidam illud Actor. 9, Paulus libere in nomine Domini IESU loquebatur, et disceptabat adversus Graecos.
GREMIUM, maritalis societas intelligitur, ut postea in voce Sinus plenius exponetur.
GRESSUS, motio pedum in profectione. Ponitur per metaphoram pro vita, Iob 31. Cunctos gressus meos dinumeras, id est, omnes meas cogitationes et conatus perspectos habes. Arctari gressus alicuius, est difficulter suas actiones, magnaque molestia, et parvo cumfructu promovere: sicut qui nimis angusto calle, aut etiam compedibus, breves passus facit, ut facile concidat. Proverb. 4. Cum ambulaveris, non arctabitur gressus tuus. Iob 18. Lucerna eius super eum extinguetur, arctabuntur gressus potentiae eius. Contra dilatari alicuius gressum sub aliquo, Psalm. 18. Stabilitatem et successum notat. Declinare gressum nostrum a semita Dei, est veram pietatem negligere. Iob 31. Psal. 44. Et contra, Dirigi a Deo gressus nostros in eius verbo. Psalm. 119. 40. et 37. Rete parare gressibus alicuius, Psalm. 57, est insidiari eius vitae, et etiam honestis piisque actionibus et conatibus. Ponere in me gressus suos. Psal. 85, Iustitia ponet in via gressum suum, id est, obtinebit suum processum, homines erunt iustitiae studiosi. Sustentare alicuius gressus. id est, regere quasi manu ducendo, ut recte incedere queat. Psalm. 17. Sustenta in viis tuis gressus meos, ne declinent pedes mei, Gressus extraneae infernum apprehendunt, Proverb. 5. pro, in extremum exitium deducunt ipsam, una cum suis adulteris. Gressus effundi, supra in verbo Effundo explicatum est. Ratio autem metaphorae fundi aut fluere gressus aut genua, supra in voce GENV exposita est.
GREX, per metaphoram crebro in veteri ac novo Testamento significat plebem, seu imperitum ignobiliusque hominum vulgus. Sic nonnulli illud Cant. 1 exponunt: Egredere, et abi post vestigia gregum. Gregis filii, pro hoedis et agnis, Exodi 12 ponitur: ubi Grex proprie accipitur. Sed Hierem. 49. Si non traxerint eos parvuli gregis. pro ignobilissimis et imbecillissimis Chaldaeorum accipitur. Dicit enim Dominus, se effecturum ut vel lixae ac calones soli affligant ac perdant Aedomeos: adeo timidos ac ignavos debilitatosque eos futuros esse. Sic et Ezech. 36, praedicit Propheta, civitates desertas fore plenas gregibus. id est, hominibus ubi semel proprie per similitudinem, iterum metaphorice hac voce in eodem sensu utitur. Peculiariter tamen haec Gregis metaphora solet poni pro coetu ac populo Dei, quod ille speciali quadam cura ac solicitudine teneatur huius partis aut generis hominum, quod ei sese per veram religionem addixit et consecravit, et cui ille vicissim plusquam paternam benevolentiam favoremque sancte promisit, ideoque etiam se eius specialem pastorem esse profitetur. Ideo Mich. 2, de Ecclesia inquit: Tanquam gregem in medio caule colligam eos, etc. et Mich. 7. Pasce populum tuum virga tua, gregem haereditatis tuae habitantem solum. Sic et Christus inquit Lucae 12, Noli timere pusille grex. et Paulus Acto. 20: Attendite vobis et universo gregi, cui vos Spiritus sanctus praefecit. et 1. Petri 5, Pascite gregem qui in vobis est. Item, Facti forma gregis. Sic et ipse Servator se bonum pastorem suorum profitetur Iohan. 10. Denique usitatissima est ista similitudo aut metaphori, qua populus Dei Gregi, et ipse ac doctores eius pastoribus conferuntur: sicut et apud Homerum saepe gubernatores vocantur pastores.
GRUS confertur cum populo Dei, Hieremiae 8, Turtur, grus, et hirundo observant tempus adventus fui at populus meus non novit iudicium Domini. Isa. 38 inquit Ezechias rex de suo acerbissimo morbo: Sicut grus et hirundo, sic garriebam: scilicet prae ingenti dolore.
GUSTARE, synecdochice ponitur pro comedere 2. Sam. 2. Si ante occasum solis gustem panem, aut aliud quicquam. Sic Ionae 3, Pecora non gustent quicquam. Per metaphoram significat frui verbo Dei: item cognoscere. Hebr. 6. Gustarintque bonum Dei verbum. Sic et Psalm. 34. ac in Petro, Gustate Dominum quam sit bonus: id est, ex spirituali gustu et experientia cognoscite.
Sic denique industria mulier dicitur gustare quod bona sit negociatio sua: Proverb. 31 id est, experimento cognoscere. suam industriam ac laborem esse salutarem. Gustare etiam mortem dicitur, pro mori: Matthaei 16, et Iohan. 5, Quia verba noticiae non raro pro frui bonis, et perpeti mala ponuntur. ut, Videre mortem, Videre bona Hierusalem: sensus ponitur pro fruitione rei. GUSTUS, Hebraeis non raro usurpatur pro habitu totius corporis, in sermone, gestibus, forma corporis, et omni dexteritate: sive quia alii inde gustent aut cognoscant nos: seu quod externa illa indicia interni gustus aut iudicii iudicia sint. 1. Samuelis 21. Et mutavit David gustum: id est, habitum aut gestum suum. Et mox 25, Benedictus gustus tuus: dicit David ad Abigail. id est, prudentia, qua recte imminentia mala praevidisti, et praevenisti, meque ab ista caede liberasti. Sic Proverb. 11, pro prudentia ponitur: Annulus aureus in naribus porci mulier formosa, carens gustu. id est, intelligentia.
GUTTUR, metaleptice pro sermone. Psal. 149. Exaltationes Dei in gutture eorum. id est, in sermone suo praedicant grandia opera Dei. Clama gutture, ne prohibeas: Isaiae 58. ubi ferme proprie accipitur pro ipso instrumento vocis. Psalmo 5. Sepulchrum patens guttur eorum. id est, perpetuo ex ipsorum gutture pravi sermones eructantur. Habet autem simul illa locutio singularem gratiam, quod perinde ex eorum malo thesauro cordis parva consilia, et impii sermones per guttur effundantur sicut ex sepulchro aperto pestilentes foetores perpetuo spirant: quam similitudinem Christus plenius exposuit. Guttur etiam pro collo ponitur: Torque guttur et Alligare praecepta Dei gutturi, Proverb. 1. 6. Prohibe guttur a siti, Hierem. 2, significat, Noli procul peregre proficisci per loca arida, ad quaerendam humanam opem. Premuntur enim viatores in illis arentibus et aestuosis locis siti. Volebant vero Iudaei ex Aegypto accersere auxilia: id vetat Deus per Prophetam.
H
HABERE verbi significationes communissimas octo recenset Aristoteles in fine Categoriarum, nempe ut dispositionem, qualitatem aut scientiam, ut partem in toto, ut accidens in substantia, ut quantitatem, ut vestem, ut aliquid in parte sicut annulum in digito, ut contentum habetur, ut possessionem, ut uxorem. Illae nimicum, sicut in aliis linguis ac rebus, ita etiam in Sacris literis sunt usitatissimae. Porro phrases quaedam sunt in Sacris ab hoc verbo ductae, quae aliqua admonitione indigent. Iohan. 2. Omnis qui transgreditur, et non manet in doctrina Christi, Deum non habet, Qui manet in doctrina Christi, is patrem et filium habet. Ubi Oecumenius inquit: Duobus modis aliquis habere Deum dicitur nam et omnes creaturae Deum habere dicuntur. Unde et Paulus inquit: In ipso enim vivimus, et monemur, et sumus. At hic modus ad rerum essentiam tantum spectat. Altero modo habetur Deus, cum quis bene agendo eum colit: quo significato et Deus Abraham, Isaac, et aliorum denique piorum Hebraeorum dicitur. Haec ille. Verum de hac correlatione Dei, et eius multorum, supra in voce DEUS prolixius disserui. Alioqui multos ac differentes gradus habendi Deum ex sacris literis constituere possis. Sicut varii sunt gradus eius tum poenarum (nam et daemones habent Deum) tum beneficiorum corporalium ac spiritualium: tum denique noticiae ac cultus Dei. Sic vicissim etiam sine Deo esse, et sine Christo, et non habere Deum ante oculos, varia significata habet: nempe, aut non timere Deum, nec habere eu propitium: aut non respicere prorsus in eius mandata aut denique, plane non credere esse ullum Deum: vel etiam deseri a Deo, ut Saul: vel expelli a facie Dei, ut Cain, etc. Mercedem habere: pro, deberi illi praemium. Matt. 5. Si dilexeritis eos qui diligunt vos, quam mercedem habetis? id est, quid tandem praemii vobis debebitur, aut a Deo expectare poteritis? nempe nullum. Sic mox initio sequentis: Si eleemosynam vestram dederitis coram hominibus ad hoc ut spectamini, mercedem coram Deo non habetis. id est, nihil vobis debetur praemii.
HABITARE, aut SEDERE (nam idem verbum ישב Iaschab est) plures idiotismos habet, quos ordine recensebo. Habitare saepe significat alicubi agere, aut vivere. ut Psal. 14. Quis habitabit in monte sanctitatis tuae. tametsi ibi simul significet frui caelestibus bonis mentis, aut regni gratiae. Iohann. 1, Et habitavit in nobis: id est, inter nos egit, vixit, nobiscum familiariter versatus est. Sic Christus dicit ad Apostolos Lucae 24. Vos autem habitate, aut sedete Hierosolymae. id est, hic agite, manete et expectate donum Spiritus sancti. Habitare cum muliere, coniugalem conversationem significat, Isaiae 62. Habita bit iuvenis cum virgine. Sic 1. Cor. 7. Et ipsa consentit cum eo habitare. Habitare in domo, aliquando significat more Hebraeo agere in familia plurium liberorum, habere familiam. Psal. 113. Qui sterilem facit habitare in domo, matrem filiorum laetantem. Habitare significat etiam potenter et bene vivere, et quasi regnare. Proverb. 10. Iustus in aeternum non commovebitur: impii autem non habitabunt super terram. Simile quid Christus dicit, pacificos possessuros esse terram. Sic Psal. 37 dicitur: Habita terram, et pasce veritatem. Et mox, Habita in seculum. Ac denique seipsum exponens ait: Iusti haereditate accipient terram, et habitabunt in seculum super eam. Ad hanc significationem potentis habitationis aut regni, pertinent et sequentia exempla. Roman. 7. Non ego illud facio, sed habitans in me peccatum. id est potenter ibi agens. In eodem sensu et Spiritus sanctus dicitur habitare in nobis, Roman. 8. et 1. Cor. 3, id est, non ociosus, sed operosus, ac valde efficax. Sic et Satan cum septem aliis deterioribus dicitur reverti, et ita potenter habitare in eo, ex quo prius per fortiorem armatum eiectus fuerat, ut fiant posteriora eius deteriora prioribus. Ratio metaphorae est, quia qui in aliqua domo habitat, ille non tantum ibi agit, sed etiam potenter ac pro arbitrio in ea vivit et imperitat. Hinc est ista significatio, quod habitare significat quasi imperare ac regnare. Habitare coram aliquo, est quasi subiectum ei esse. Sic 2. Reg. 4, dicuntur filii Prophetarum habitasse coram Helisaeo in Gilgala: quia ei obediebant, et ab eo regebantur ac instituebantur. Habitare in medio populi, est tuto ac libere habitare, vel etiam communem quandam vitam, aequa cum aliis conditione, victitare. Sic cum Helisaeus Sunamitidi pollicitus esset suam operam apud regem, si quid ea forte controversiae haberet: respondit illa, se habitare in medio populi: id est, tute ac secure uti ac frui omnium conversatione et benevolentia: vel etiam se communem quandam vitam agere, nihilque cupere sibi cum rege et aulicis rei esse. Sic Hierem. 39 dicitur habitasse in medio populi. id est, tutus ac securus, non molestatus, captus aut latitans, ut alias. Habitare confidenter, est habitare, vivere ac agere tuto, quiete et tranquille. Crebro admodum de conscientiae securitate accipitur. ut Hierem. 23. In dieb. illis salvabitur Iuda, et Israel habitabit confidenter. Eadem phrasis est et Isaiae 52. Sic et Psalm. 16 dicit Christus: Etiam caro mea habitabit confidenter. id est, in protectione Dei, nihilque metuens putrefactionem: Tametsi, caro mea requiescet in spe, clarius et significantius sit: includit. n. et resurrectionem. Deus quoque habitare dicitur in populo suo: id est, illis adesse, eos regere, protegere, tueri. Levit 26, 2 Cor. 6. Exodi 25. Deus saepe hac periphrasi describitur, Qui habitat in caelis, irridebit eos. id est, qui regnat ac dominatur in regno caelorum. Habitaculum Dei alias significat ipsum tabernaculum, ut Ps. 26.
Dilexi habitaculum domus tuae, et locum habitaculi gloriae tuae. Alias caelum ipsum. ut Deut. 26, de sanctuario tuo, et de excelso caelorum habitaculo, de habitaculo sanctitatis tuae. Alias nostrum habitaculum, ipsa plena instauratio dicitur. 2 Cor. 5. Habitaculum nostrum ex caelo superinduere cupientes. Denique et Deus ipse dicitur nostrum habitaculum, id est, defensio a variis iniuriis: sicut domus protegit ac tuetur incolentes ab iniuriis tempestatum, et ardoris solis. In cunctis habitationibus vestris: pro, ubicunque vos contigerit habitare: Levit. 3 et 23. Num. 25. In cunctis habitationibus vestris civitates vestrae desertae erunt. Ezech. 6. Habitatio alicuius: id est, familia. Universa habitatio domus Syba servivit Mephiboschet: id est, tota familia. 2 Samuelis 9. Habitatio mea recessit, Isaiae 38. id est, alio migrandum est. Ideo mox addit, Et migravit a me veluti tabernaculum pastoris. Habitationis civitas: id est, in qua habitare possis. Psal. 107, cum civitatem habitationis non invenirent.
HEBDOMADAS non tantum dierum, sed et hebdomadarum habent Hebraei: quae sunt 49 dies, quas vocant solennitatem hebdomadarum. Exodi 34. Est autem Pentecostes. De hisce inquit Hieremias cap. 5. Hebdomadas statutum messis custodit nobis: pro, tempus aptum et statutum metendis messibus servat nobis. Sic quoque habent hebdomadas annorum, cum septimo quoque anno reliquerunt agros incultos, et dimiserunt servos liberos. Item habent hebdomadam hebdomadarum annorum, cum ab uno Iubileo ad alium numerant annos 50: ubi omnia in pristinum statum restituebantur, et agri quoque venditi, aliaque stabilia ad pristinos possessores aut familias redibant. Denique Daniel disserit de 70 hebdomadis annorum, quae tunc adhuc usque ad adventum Meschiae supererant: de quibus alii prolixius et ex professo disserunt, quos vide. Exple hebdomadam huius, Gen. 29. pro sine transeant 7 dies nuptiarum huius sponsae, mox tibi eius sororem dabo.
HAEREDITAS, bona successionis iure a mortuis parentib. aut aliis cognatis accepta significat. Erant vero haereditaria bona Iudaeis multo gratiora et dulciora, studiosiusque retinebantur, quam nunc in Germania aut alibi fit: cuius rei causae erant duae. prior, quod non ita facile ex suis sedibus, civitatibus, aut tribubus alio migrabant, ut nunc in Germania fit: altera erat, quod illud solum a maiorib. haereditate acceptum, illis divinitus contigerat. Apparet autem quam dulcis eis haereditas fuerit, ex illo sermone et facto celebri Nabot, qui regi ipsi vinetum suum cedere noluit, idque maiora ac meliora offerenti: singulari quadam verborum emphasi indicans, se nequaquam adduci posse, ut suam haereditatem ulli mortalium vendat. Ab hac igitur tam grata ac dulci re, ac veluti patrio nido, transfertur haec vox ad alias quasvis valde preciosas ac gratas possessiones, ac bona interna aut externa, corporalia aut spiritualia. Hinc fit, ut ipsemet Deus, eiusque vera religio, Piorum haereditas dicatur. Ezech. 44. Ego ero haereditas eorum. id est, ex me solo, tanquam suo unico bono, pendebunt. ut Psalm. 119. Lex tua est haereditas mea. et Psalm 16. Dominus est portio haereditatis meae, et calicis mei. id est, Tu es qui sustentas haereditatem meam. Funes ceciderunt mihi in praeclaris: etenim haereditas mea praeclara est mihi. Quae omnes voces pene synonymae sunt. Sic et Psal 127. Ecce haereditas Domini filii, merces fructus ventris: pro, Ecce haec sunt longe gratissima praemia, quae Deus piis dat, nempe liberorum numerositas. Haereditas Dei vocatur Ecclesia, propterea quod illa sit eius dulcissima possessio, quam singulari amore et plane sponsi affectu complectitur. Sic Psal. 2 dicit Deus ad filium: Pete a me, et dabo gentes haereditatem tuam, et possessionem tuam fines terrae. Non tantum igitur Deus, eiusque bona omnia, praesertim autem vita aeterna piorum hominum Ecclesiaeque haereditas dicitur, sicut supra audivimus: sed etiam vicissim pii totaque Ecclesia, haereditas Dei aut Domini non uno in loco nominatur. Sic 1. Sam. 26 inquit David: Expellunt me, ne adhaeream haereditati Domini, dicendo, Vade servi diis alienis. Haereditas immarcessibilis, 1. Petri 1 dicitur aeterna piorum felicitas. Haereditare terram, est certa ac firma possessione eam possidere, ita ut nemo possessori litem movere possit de ea. Ponere sibi terram in haereditatem Ezech. 36. Gentes, quae posuerunt terram meam in haereditatem sibi cum laeticia totius cordis: id est, rapuerunt sibi Iudaeam, et Iudaeos ipsos, pro libitu et tyrannice, tanquam si eis optimo iure competerent, et perpetuo ea sint possessuri. Haereditare facere. Deut. 31. 32. Haereditare fecit altissimus gentes terram. id est, quando Deus diversis gentib. terras sedesque distribuit. Haereditare igitur, et Haeres alicuius hominis aut rei, active accipi solet, pro eo qui alicuius bona haereditate accipit, seu possidet: non passive, pro eo qui possidetur ab alio: in qua passiva significatione nomen Haereditas accipitur. Quod etiam propterea moneo, quia quidam super Rom. 4 scribens, argute simul et noxie pervertit dictum Pauli, Abraamum fore haredem mundi: passive illud exponens, quod Abraamus haereditabitur a toto mundo, seu erit pater omnium gentium, aut possidebitur ab omnibus gentibus: cum contra ei promittatur a Deo possessio mundi, et praesertim regni caelorum, quam haereditatem ille a Deo adeptus, suis veris filiis erat relicturus. Sic ibidem illud Roman. 8 pervertit, Nos sumus haeredes Dei, et cohaeredes Christi: id est, haereditas, bonum quoddam, aut possessio Dei: cum contra significet, possidemus Deum, eiusque bona. tametsi hoc posterius in suo loco recte explicet.
HAERESIS, nomen Graecum, venit ab eligendo. Vocarunt autem sic illi Philosophorum sectas, quod unusquisque sibi aliquod genus disciplinae ac sectae proprium elegit, cui sese ad dixit, tanquam suo iudicio maxime probabili commodaeque. Usitatissime sane tunc variae factiones philosophorum, haereses a Graecis, et a latinis sectae, citraque omnem contumeliam nominabantur. Utitur hac voce Graeca etiam Cicero in Paradoxis: Non enim fuit veteribus hoc nomen odiosum, sicut nec secta Latinum. Quinetiam in Sacris literis pro indifferenti accipitur, Actor. 15. Surrexerunt quidam ex haeresi Pharisaeorum. et Actor. 26: Colui Deum secundam exactissimam haeresin aut sectam nostrae religionis. Actor. 24. Confiteor autem hoc tibi, quod iuxta viam qui vocant haeresin, colo patrium Deum. Actor. 28. Isti secta scimus omnes resistere. Reperitur tamen, ubi etiam in pessimam partem accipiatur. Tit. 3. Haereticum hominem post unam et alteram admonitionem devita. 1 Corinth. 11. Oportet etiam haereses inter vos esse. Galat 5 Opera carnis sunt, haereses, invidia, caedes. 2. Petr. 1. Inducent exitiales haereses. Transiit autem ideo vox ista in odiosam significationem, quia haereses sunt revera humano arbitrio electae opiniones, ac viae salutis, non Dei voluntate, authoritate ac verbo constitutae, et humano generi propositae: quales sunt etiamnum omnes ἐθελοθρησκια aut electicii cultus Papistarum, Turcarum et olim ethnicorum. Quid vero sit aut dicatur communi significatione Haeresis, alio loco dicetur. Hoc tantum nunc observetur, qui etymologiam observes, tum haereses sunt proprie isti electicii cultus, quos sibi homines suo arbitrio, non a Deo proscriptos eligunt et assumunt. Quare aptissime hoc vocabulum humanis figmentis ac commentis Papistarum convenit
HALLELUIA, vox crebra in Psalmis, et non raro in vulgata versione retenta, quin et in cantib. Ecclesia multum usitata, significat idem quod Laudate Dominum, aut celebrate ac praedicate. Videtur perinde fuisse crebro repetita, sicut Latinum Oremus.
HERBA, vide supra GRAMEN.
HERI, abusive omne tempus proxime praeteritum, hodie praesens, cras futurum significat. Heri venire te: 1. Sam. 15 id est, proxime venisti, et nunc mox novas molestias peregrinationis ac fugae me tibi obiicere est iniquum. Iob 8. Ab heri sumus, nec scimus, cum velut umbra sint dies nostri: pro, brevi tempore viximus, nuper sumus nati. Heri et nudiustertius, idem valet ferme, quod proxime elapso tempore. Non erat facies Laban, sicut fieri et nudiustertius: Genes. 31. pro, sicut antea. Si bos fuerit cornupeta ab heri et nudiustertius. 2. Sam. 3. Et tam heri ac nudiustertius quaesivistis Davidem, ut esset super vos. id est, ut regnaret super vos, semper antea optastis, et id egistis. Heri et hodie, Hebr. 2. Christus est heri et hodie: id est, perpetuo.
HIERUSALEM, ratione etymi significat idem quod Videbunt pacem. Quod nomen ideo ei impositum est, quod antea quidem tum peregrinationibus, tum et bellis turbabantur, nec vel politia, vel religio ac Ecclesia satis erat constituta ac ordinata. Sed Deus promittebat tantum, se locum ministerio et doctrinae esse delecturum ubi quietem aliquam et stabilem sedem essent habituri. Quare delegit sibi eum locum, ut Psalmus celebrat, tribum Iehuda, et in ea Ierusalem, ac denique servum suum David: qui occupato eo loco, totum Dei populum ac ministerium in ordinem quendam et quietem redegit. Nec tamen solum temporariam pacem ac felicitatem suo nomine ea civitas populo Dei promisit, sed etiam spiritualem, veram ac aeternam: sicut et tota illa peregrinatio, aliique casus Iudaeorum, teste Paulo 1. Cor. 10. typus noster fuit, significavitque populum Dei non habere permanentem civitatem: sed futuram inquirere, ubi sit veram pacem visurus, et solidum gaudium gavisurus, sedes ubi fata vere quietas et felices omnibus piis pollicentur. Habet igitur hoc nomen plura significata. Primum enim significat ipsam civitatem, ut Luc. 10. Homo quidam descendebat ab Hierusalem in Hiericho. Matth. 2. Magi venerunt ab Oriente in Hierosolymam. Secundo, non raro synecdochicos significat populum eius urbis, et vicinum, seu totam gentem Iudaicam. ut Matth. 23. Hierusalem, quae occidis prophetas, et lapidas eos qui ad te missi sunt. Quae nunc vocatur Hierusalem, servit cum filiis suis: Gal. 4. de quo loco dicitur in voce Coniunctus, aut Confinis. Tertio, notat Ecclesiam militantem, seu hic in terris agentem, ut Psal. 86. Fundamenta eius in montibus sanctis. Diligit Dominus portas Zion super omnia tabernacula Iacob. Sic toties dicitur Videre bona Hierusalem: id est, Ecclesiae ac populi Dei. Quarto significat Ecclesiam triumphantem, seu in regno caelorum existentem. Gal. 4. Quae montem est sursum Hierusalem, libera est, quae est mater omnium nostrûm. Hebr. 12. Sed accessistis ad Syon montem, et civitatem Dei viventis, Hierusalem caelestem. De hac caelesti Hierusalem plane a Christo exaedificatam, traductis eo in extrema die omnibus piis, prophetizant Ezechiel et Apocalypsis, eamque valde gloriose depingunt et exornant. Habet vero Hierusalem varia synonyma in Sacris: quando quidem multus eius vocis ac urbis usus est, tum in propria significatione acceptae, tum et in figuratis. Ea synonyma et periphrases ascribam, ut eo facilius multa scripturae loca intelliguntur. Hierusalem nomina sunt haec. Civitas Dei, resque eximii, appellatur Matth. 5. Vallis visionis, quod sita in valle, et ad montes Syon ac Moria, ferax fuerit propheticorum vaticiniorum, et alioqui piorum donorum, quae vocantur visiones: sicut et prophetae Viventes, 1. Sam. 9. Sic Psal. 48. Mons, pulchrum clima, elegans locus, qui omnem terram exhilarat: propterea quod Deus verbo et Spiritu suo in ea potius quam in toto orbe regnaverit, indeque doctrinam salvificam in omnem terram sparserit, iuxta vaticinium: Ex Syon prodibit lex et oraculum. Isa. 2. Solium gloriae est Hierusalem, et templum, quae dicuntur gloriae solium, latus aquilonis. Psal. 48. In aquilonari enim urbis parte Zion erat veluti et Isaiae 14 notatur: Sedebo in monte testamenti, in lateribus aquilonis: Periphrasis montis Zion, et urbis Hierusalem. Sacrarium, habitaculum Dei, Psal. 46: et sanctum tabernaculorum Dei. In ea enim urbe primarius colendi Dei locus fuit, etc. Medium terrae Hierusalem est. Situs enim terrae Cananeae in meditullio orbis noti est, sive longitudinem, sive etiam latitudinem consideres. Nam ad cultum Dei peculiariter delectum est medium terrae, ut nomen Dei, quod notum in Iudaea est, idem in omnes partes innotesceret. Econtra Civitas sanguinum appellatur apud Ezech. 22. Spelunca latronum, Zodoma, Aegyptus, lupanar. Isaiae 1 et 11. Campi sylvae, Psal. 132. Et Ephrata: Ecce audivimus eam in Ephrata, invenimus eam in campis sylvae. nam campos sylvae vocat David, Hierusalem: sicut Prophetae eam saepius vocant Libanon, quod ex cedris Libani erat aedificata, et ideo sylva Libani quasi migrasse Hierosolymam videbatur. Solium Domini vocabitur Hierusalem, Hierem. 3. id est, in qua familiariter Dominus sedeat, et glorificetur. Item, Solyma, Luza, Bethel, Hierosolyma, Hiebus, Helia, Hierusalem, Sabaea.
HIRCUS, pro duce aliquando ponitur: quia hirci dominari in grege caprarum, et praeire ei, ut duces, solent. Isa. 14. Omnes hirci terrae surgent tibi obviam: scilicet regi Assur. Sic et Hier. 50 legitur, Recedite de Babylone, et estote tanquam hirci ante gregem. id est, praebete vos tanquam duces in deferenda maledicta et punienda civitate. Daniel quoque cap. 8, Alexandrum magnum vocat et pingit ut hircum magnum.
HIRUNDO. Prov. 26 dicitur: Ut hirundo volando evadit, sic maledictio sine causa prolata non veniet. Reliqua vide supra in voce GRUS.
HOC et HOC FECI, sicut hoc et illud: talibus phrasibus volunt prolixiorem formam rei aut actionis compendio denotare. Genes. 6 de arca legitur: Hoc, facies eam. id est, hoc modo, mensura, forma et ratione. Iosuae 7: Hoc et hoc feci. subindicat breviter narrationem totius sui facti. Et cum hoc puella veniebat ad regem. Esther 2. pro, Sic, vel hac ratione. Nehem. 9. Et cum toto hoc percutimus foedus. id est, hisce conditionibus. Nehem. 12. Et in omni hoc non eram in Hierusalem. id est, cum haec exposita agerentur. 2. Sam. 14. Quare cogitasti secundum hoc contra populum Dei? Iudic. 8. Locutus est sicut hoc ad eos: id est, similia, talia quaedam. Hoc ergo substantiam monstrans, aliquando qualitatem denotat: de quo in Pronominibus.
HODIE, in Sacris literis non semper significat hanc unicam praesentem diem, sed saepe absolute certum aliquod tempus. Isa. 58. Non ieiunabitis hodie, ut in sublimi audiatur vox vestra. id est, nunquam sic debetis ieiunare. Accipitur igitur hic Hodie, pro quacunque die huius vitae, aut quotidie, donec hodie nominatur. Sicut Paulus Hebr. 3 exponit illud Psal. 95. Hodie si vocem eius audieritis, ne obduretis corda vestra: pro, quacunque die, donec in hac vita vivitis, audieritis, obedite, et non induretis corda vestra, etc. Sic quoque Chrysostomus et Basilius istud Hodie exponunt: prior Homilia 6. Hebr. posterior in Epistola ad Chilonem. Illud Psal. 2. Hodie genui te, quidam de aeternitate exponunt: sed eadem ferme significatio est cum praecedentibus exemplis. Semper enim gignit pater filium. Aliqui malunt esse adverbium affirmativum. Solet enim certior asseveratio esse, cum certum tempus actionis aut rei, idque vicinum indicatur. Vide super eum locum, Felinum. Sic et Hoseae 4 accipi videtur: Corrues hodie, et corruet etiam Propheta tecum. Heri et hodie est Christus, Hebr. 13.
Significat eius aeternitatem, sicut aliquando etiam Hodie et cras, ut paulo ante dixi. Hodie et cras utitur Christus Lucae 13. pro brevi tempore: Hodie et cras sanationes operor, et tertia die consumor. Hodie significat etiam omne praesens tempus. Iosuae 22. Quae est praevaricatio ista, quam praevaricati estis contra Deum Israel, ut recedatis hodie ab eo? Id est, nunc deficiatis, struendo novum altare. Sicut hodie, crebro idem valet ac, sicut praesens experientia coram testatur: Deut. 4. Ut daret tibi terram eorum, sicut hodie: scilicet, viva experientia testatur. Deut. 10. Et elegit semen eorum post eos, vos ex omnibus populis sicut hodie: scilicet, cernitis. Haec phrasis clarioribus exemplis explicatur 2. Par. 29, Tradiditque eos Deus in commotionem, in desolationem, in sibilum, quemadmodum vos cernitis oculis vestris. Usque in hodiernum diem, crebro ponitur pro, usque in praesens tempus. Matth. 28. Sparsus est hic sermo apud Iudaeos usque in hodiernum diem. 2. Cor. 13. Usque in hodiernum diem est velamen super cor Iudaeorum. Sic et Rom. 11, Usque in hodiernum diem excaecati esse dicuntur. IESUS CHRISTUS heri et hodie, idem etiam est in secula. id est, perpetuo permanet, semper fuit, est et erit. Aliqui intelligunt id dictum non de persona aut essentia Christi, sed de religionis patefactione. et per Heri intelligunt vetus Testamentum, per hodie Novum, per secula durationem aut perpetuitatem novi. Verum videtur id consolationis gratia dici, quod Christus sit α et ω, qui perpetuo iuvare et liberare queat.
HOEDUS, Christo significat impium Matth. 25, cum dicit, hoedos sistendos ad sinistram, oves vero ad dexteram. Metaphora est, a petulantia et audacia hircorum et hoedorum ad malos translata, qui simili sunt natura praediti: sicut contra pii agninam simplicitatem exprimunt. Hoedus caprarum, vel etiam filius caprae: notus est Hebraismus, et explicatus supra in voce FILIUS.
HOLOCAUSTUM, est genus sacrificii, ubi tota victima Deo mactata exurebatur: de quo agitur Exod. 29, Levit. 1, Incendes totum arietem super altare, holocaustum est Domino. Plerunque enim alioqui tantum particulae quaedam ex victima exurebantur. Ponitur alio qui synecdochice, etiam pro quovis sacrificio. ut cum Isa. 6 prohibet Deus, offerri holocaustum de rapina: id est, de iniuste parto, non vult sibi ullo modo offerri. Sic et Gen. 8 vox haec in genere pro omni forma sacrificiorum usurpatur.
HOMO. Sicut ipse homo praecipuum subiectum Sacrarum literarum post Deum est, et varie consideratur: ita et eius nominis admodum varius est usus. Inter hominem, Adam et Vir, idem discrimen est in Sacris, quod in prophanis literis. ut Vir connotet simul praestantiam aut dignitatem quandam: contra autem homo abiectionem. Homo Hebraice Adam, ab Adama terra nomen et essentiam sumens, fuit primi hominis non tam appellativum quam proprium. nemo enim initio homo, praeter illum unum, erat. Commune autem nomen homo est utrique sexui. Rom. 7: Lex dominatur homini, quoad vivit id est, utrique sexui. Quinetiam utrunque sexum simul sumptum, Gen. 1 et 2, unum hominem, et mox unam carnem vocat. Est vero multiplex divisio hominis. Nam alius dicitur primus homo, et ultimus, aut extremus: alius homo animalis, et spiritualis: alius caelestis et terrenus. 1. Cor. 15: Est corpus animale et spirituale, quemadmodum et scriptum est: Factus est primus homo Adam in animam viventem, extremus homo in spiritum vivificantem. Ac non primum quod spirituale, sed quod animale, deinde quod spirituale. Primus homo de terra terrenus, secundus homo ipse Dominus de caelo. Qualis terrenus ille, tales et hi qui terreni sunt: et qualis ille caelestis, tales et hi qui caelestes sunt Et quemadmodum gestavimus imaginem terreni, gestabimus et imaginem caelestis. Locus est perspicuus: et quid isti homines sunt, prolixius definire non attinet. Sunt et aliae divisiones hominis. Dicitur enim etiam internus homo et externus: ut 2. Cor. 4. Propterea non defatigamus sed quamvis externus noster homo corrumpitur, internus tamen renovatur in dies singulos. Externum hominem hic proprie puto esse, brutum hominem, seu quatenus hic vegetativa, locomotiva ac sensitiva anima negetamur: quae pars hominis labore ac aetate atteritus, et tandem absumitur. Interdum autem proprie ipsum rationalem hominem, qui spiritu Dei quotidie magis ac magis ad imaginem Dei instauratur et renovatus fitque potentior ac valentior: quem Paulus, quatenus est renovatus, mentem vocat. Aliquando tamen internus homo simpliciter ipsum novum ac instauratum hominem significat. ut cum Paulus ait Rom. 7, se condelectari legi Dei secundum internum hominem. et Eph. 3. Deus det vobis iuxta divitias gloriae suae, ut fortitudine corroboremini per Spiritum suum in internum hominem, ut inhabitet Christus in cordibus vestris per fidem. Hanc quidem reperio significationem interni hominis sed ubi externus veterem aut carnalem significet, non reperio. tantum enim (ut supra dixi) brutam partem indicat. Nam Paulus 2. Cor. 4, senescere externum hominem pro re non bona, seu pro incommodo ponit, quod tamen incommodum multipliciter compensetur interni hominis aut animae instauratione. Quare ibi Paulo externus homo omnino brutam hominis partem declarat. Nominatur quoque Vetus homo, Eph. 4. et Coloss 3 quem nos Paulus iubet exuere. Item Rom. 6, ubi ait, Veterem hominem esse crucifixum, ut aboleatur corpus peccati. Is autem est vetus Adam, seu nativa corruptio quam nos oportet mortificare, et quotidie magis ac magis eius cupiditatibus ac conatibus repugnare. Et contra Eph. 2 et 4. Col. 3. iubemur novum induere id est, fide ac novo homine quotidie erga proximum vividiores, efficaciores, et operosiores esse, seu, ut ipse inquit: Mortificate igitur membra vestra terrestria, stuprum, immundiciam, molliciem, concupiscentiam malam, et avariciam, quae est simulachrorum cultus: ob quae venire solet ira Dei in filios intractabiles: inter quos ambulabatis quondam, cum viveretis in his: nunc autem deponite et vos omnia, iram, indignationem, malitiam maledicentiam, turpilo quentiam ab ore vestro: ne mentiamini alius adversus alium, posteaquam exuistis veterem hominem cum factis suis, et induistis novum, qui renovatur ad agnitionem et imaginem eius qui condidit illum: ubi non est Graecus et Iudaeus, circuncisio, praeputium, Barbarus, Scytha, servus, liber, sed omnis in omnibus Christus. Vocatur autem Vetus homo. quia talis nascitur primum ex utero matris, talesque etia maiores eius fuêre. Novus homo ideo dicitur, quia sic per carnalem nativitatem reformatur, aut renascitur per Christum, ac eius Spiritum. Unde et nova creatura crebro vocatur: 2. Cor. 5. Gal. 6. Eph. 2 et 4. Audivimus et paulo ante de animali et spirituali homine dici, 1. Cor. 15. Sed ibi Spiritualis ferme de Christo tantum intelligitur. Verum 1. Cor. 2, de quovis renato accipitur. inquit enim: Animalis autem homo non percipit ea quae Spiritus Dei sunt: stulticia siquidem ei sunt, nec potest agnoscere quae spiritualiter diiudicantur. At spiritualis diiudicat quidem omnia, ipse vero a nemine diiudicatur. Ubi spiritualis dicitur, qui Spiritu Dei est renovatus, et ab eo regitur, spiritualibus rebus vacat, et Deum in spiritu ac veritate agnoscit ac colit. Caeterum Animalis homo is est, qui sola anima ac ratione sua corrupta gubernatur, ne micam quidem spiritus Dei habens. Similis plane phrasis est, cum vocatur Carnalis. Istae enim sunt duae primariae partes hominis: Caro aut Corpus, et Anima. Sic etiam hominem terrenum et caelestem clarius
ac plenius exponit Baptista Ioh. 3, cum inquit: Qui e supernis venit, super omnes est: qui a terra profectus est, terrenus est, et de terra loquitur: qui e caelo venit, supra omnes est: et quod vidit et audivit, hoc testatur, et testimonium eius nemo accipit. Item Ioh. 8. Vos de infernis estis, ego de supernis sum: vos de hoc mundo estis, ego non sum de hoc mundo. Solet porro Scriptura in tres partes principales hominem partiri: in Spiritum, Animam, et Carnem. Spiritus vocatur, ipse Spiritus sanctus in homine existens, una cum eius donis ac virtutibus, et toto novo homine, seu corde spirituali, quod in nobis Deus exciso vetere ac lapideo corde creavit: quae etiam est nova creatura, ad bona opera condita. Anima vocatur potissimum ipsa rationalis anima, quae post lapsum ac corruptionem in rebus divinis quavis talpa caecior est, atque adeo etiam contemptrix et inimica Dei. Atque hic est proprie ille animalis, carnalis et terrenus homo, qui tantopere a Scriptura accusatur. Denique est corpus et tota bruta pars, quo veluti instrumento utraque prior pars utitur: quam etiam ipsam partem vult Paulus sanctificari, inquiens 1. Thess. 4: Haec enim est voluntas Dei, sanctificatio vestra, ut abstineatis a scortatione, et sciat unusquisque suum vas possidere in sanctificatione et honore, non cum affectu concupiscentiae, quemadmodum gentes, quae non noverunt Deum. Sic et Rom. 6 dicitur, Praestate membra vestra serva iustitiae ad sanctificationem. De hisce tribus partibus simul pronunciat Paulus 1. Thess. 5, inquiens: Ipse autem Deus pacis sanctificet vos totos: et integer vester Spiritus et anima et corpus, ita ut in nullo possitis culpari in adventu Domini nostri IESU CHRISTI, servetur. Fidelis est qui vocavit vos, qui idem efficiet. Habet et alioqui vox Homo varias acceptiones. Primum enim simpliciter idem valet quod aliquis, unusquisque, quidam, quispiam, quilibet. ut 1 Cor 4: Sic nos reputet homo, ut ministros Christi. id est, unus quisque. Matth. 10: Veni separare hominem contra patrem suum. id est, unumquemque. 1. Cor. 11. Probet homo semetipsum, et sic de pane illo comedat. id est, unusquisque. Gal 2: Non iustificatur homo ex operibus legis. id est, quisquam. Sic et in Veteri testamento passim. ut Levit. 1: Homo cum obtulerit. id est cum quis obtulerit Aliquando reduplicatur in eodem sensu: Levit. 17, Ezec. 14, Homo et homo de domo Israel. id est. Quicunque Israelita. Aliquando de certo quopiam dicitur, idemque valet ac Quidam. ut Fuit homo missus a Deo. id est, quidam fuit a Deo missus. Secundo, haec dictio in sua nativa significatione proprie hominem notat: de qua significatione supra plenius disserui. Tertio, aliquando cum quodam contemptu vilitatis ac fragilitatis humanae accipitur: ut etiam apud Ethnicos proverbia testantur, Homo bulla: Omnem calamitatem dixeris, cum hominem dixeris, etc. Sic igitur accipitur Psal 8. et Hebr. 13 Quid est homo, quod memor es eius, et filius hominis quod visitas eum? Sic et Psal. 118. et Hebr. 13, dicente quovis pio: Dominus est adiutor mihi, non timebo quid faciet mihi homo: aut (ut alibi est) caro. Psal. 82, Sicut homines moriemini. Psal. 60: Vana salus hominis. Sic illud: Pone eis doctorem, ut sciant se homines esse. 1. Cor. 3. Nemo glorietur in hominibus 1. Cor. 7, Precio redempti estis, nolite fieri servi hominum. Quarto, non solum cum contemptu, sed etiam odio quodam, veluti tyrannicae crudelitatis audaciaeque usurpatur, ut sit cum quodam odio aut fastidio vox Homo pronuncianda. ut Psal. 10: Exurge Domine ne invalescat homo. Non raro et in malam partem accipitur, perinde ferme ut si dicas mendax vel impostor, quando quidem homo talis est natura. ut Eph. 4. Per imposturam hominum. Iacobi 2: Vis scire homo vane. Col. 2. Secundum mandata ac doctrinas hominum. Sic et Tit. 1. Aliquando et ipsum cacodaemonem indicat. ut Matth. 13, Inimicus autem homo supersevit zizania. Homo aut Vir Dei, alias significat summos ac praestantissimos doctores, ut Prophetas, Patriarchas et Apostolos: ut Deut. 33. et 2. Reg. 4. de Helia saepius. 2. Pet. 1. Locuti sunt sancti Dei viri. et 1 Timoth. 6, Tu vero homo Dei fuge haec. Alias etiam quemvis vere pium ac renatum quatenus est renatus. ut 2 Timoth. 2. Ut sit integer homo Dei. Homo terra est, qui est deditus agriculturae. Gen. 9, Coepit Noach esse vir terrae. Gen. 25. Esau fuit vir agri. Homines pecoris, Gen. 47. pro pastoribus. Sic homines virtutis, aut belli: pro, militaribus, aut etiam fortibus bellatoribus. Vir dexterae tuae: id est, quem tu confirmasti, aut (ut alii volunt) quem tu tibi puniendum servasti. Homo pacis meae Psal. 41. id est, cum quo erat mihi pax. Vir foederis, cum quo est foedus. vir litis, cum quo est alicui lis. Sic homo peccati, 2. Thess. 2. pro homine dedito peccato, imo et singulari studio ac arte et profectu serviente peccato. is est Antichristus. De huiusmodi locutionibus dicetur infra prolixius in voce VIR. Secundum hominem dicere, alias significat humana quapiam locutione aut similitudine uti, seu ex communi more loquendi aliquam formulam aut sententiam sumere: seu ita loqui, ut solent communiter homines loqui. Rom. 6. Humanum quiddam dico, propter infirmitatem carnis vestrae. id est, loquar crasse et ruditer, ut etiam imperiti me percipiant. Gal 3 Fratres, secundum hominem dico. id est, do exemplum aut similitudinem, sumptam ex rebus humanis. Alias secundum hominem loqui significat, ita loqui ut impii solent. Rom. 3. Quod si iniustitia nostra Dei iustitiam commendat, num iniustus est Deus, qui inducit iram? humano more loquor: Absit. Sic et Secundum hominem ambulare, ponitur in malam partem: nempe, ut carnales homines, carnalia consilia cupiditatesque sequentes, et quae sua sunt quaerentes. 1. Cor. 3. An non secundum hominem ambulatis? id est, carnalibus rixis vacatis? Ab homine, aut per hominem aliquando aliquid fit, ita ut homo sit tantum minister ac organon, aut medium, per quod Deus aliquid agit: et tunc in bonam partem accipitur, quia ea potestas est illi data a Deo: ut de omni gubernatione ac functionem politica Paulus Rom. 13 disserit. et Gen. 8 dicitur: Per hominem sanguis eius fundetur. Sic Paulus saepe dicit, Non per hominem, aut ab homine: ostendens suam immediatam vocationem, non propterea damnans functiones aut vocationes mediate factas, quales sunt inferiorum doctorum: sed tantum illam supremam, nempe Propheticam et Apostolicam amplificans. Saepe autem phrasis, aliquid esse ex hominibus aut ab homine, in malam partem accipitur, de humanae audaciae ac impietatis, aliquid sine Deo audentis ac conantis, instituto ut Christus quaerit Matthaei 21, a Iudaeis, an Baptismus Iohannis sit a Deo aut ab hominibus? id est, an veniat ex Dei mandato, an vero Baptista sua quadam audacia ex ambitione tantam rem sibi sumpserit? Sic Gamaliel dicit in Actis, futurum ut si collectio Ecclesiae et propagatio doctrinae de Christo, sit humanum inventum, brevi corruat. sin sit ex Deo, invictum consistat, et frustra Pharisaei ac Pontifices Deo repugnent. Ab homine ad pecus. alias omnia includit, si oratio sit affirmativa: alias contra omnia includit, si oratio sit affirmativa: alias contra omnia excludit, si oratio sit negativa. Hierem. 50: Non erit qui habitet in ea, ab homine usque ad animal. omnia excludit. Sic Gen. 6: Delebo omnia ab homine usque ad iumentum. ¶ Epitheton Humanus, a, um, varia habet significata. ut 1. Cor. 4. Non curo humanam diem. i. iudicium censuras, carnalium hominum. Dies enim ei dicitur, de quo iudicandum est: et celebri controversiae diiudicandae certa dies constituitur. Hier. 17 quidam vertunt, dies humanus: cum proprie significetur dies afflictionis, Cum enim insultarent ei Iudaei, quod poenae ab eo praedictae non venerint: orat et protestatur coram Deo, quod nunquam optaverit maturari poenas a se Iudaeis praedictas, sed potius contra oraverit. 1. Cor. 10. Tentatio humana vos coepit. i. qualis solet hominibus crebro accidere.
q d. Nondum Dei beneficio incidistis in diabolicam apostasiam. Filius hominis, qua periphrasi Christus saepe posita tertia persona pro prima, semet nominat: et Ezechiel utitur. Est singularis quaedam tapinosis, qua fragilitas humana indicatur. Sic et in plurali numero Psal. 62. Vani filii hominum, Mendaces sunt filii hominum. Tale quid sonat illud, Quid est homo, quod memores eius, aut filius hominis, quod reputas eum? Sed de hac locutione supra in voce FILII dictum est. Adscribam nihilominus de hac phrasi locum insignem Buceri, in quo accuratius de ea disserit. Filium hominis Christus se schemate Scripturae admodum frequenter identidem appellat, et vere cum sese deiicit, suamque humilitatem praedicat. Est autem omnino id quod Paulus ait, In similitudine hominum factus: id est, perinde ac quisque e vulgo hominum, verus nimirum homo, et nihiloplus apud mundum quidem, quam quisquam ex infima plebe. Hebraeis enim, filius Adam vel hominis nihil aliud sonat, quam homo. Hominem autem vocari, in Scriptura humilitatis est: quod omnis homo mendacium sit, et vanitas. Neque vero consistit quod quidam commenti sunt, filium hominis IESUM dictum quod tantum unius hominis, scilicet Mariae filius esset. Masculinus enim articulus ubique praemittitur τοῦ, non τῆς. Adhaec, cum sese filium hominis vel Adam, hoc est, vere hominem et plebeium hominem praedicat, vere suam nobis iuxta et humilitatem et bonitatem commendat, qui nostrae salutis causa eo usque demiserit sese, ut nihil nisi homo haberetur, ac homo infimo quoque inferior esse voluerit: cum praedicari ipsum solius Virginis filium magis gloriosum esset, neque fidem nostram perinde erigeret, Funibus hominum traxi eos, funibus charitatis: Oseae 11. ubi semet Propheta exponit posteriori locutione. Stylus hominis, Isa. 8: Scribe stylo hominis. i. literis, quae notae sunt tuis hominibus. Virga hominum castigare aliquem. i. communi et levi castigatione. 2. Sam. 7. ideo addit. Et plagis filiorum hominum. In homine. Hier. 32. Posuisti signa in Aegypto, in Israel, et in homine. i. in reliquis gentibus. Non esse hominem, Oseae 9. Quod si educaverint filios, orbabo eos, ut non sint homines. i. non perveniant ad iustam aetatem. Contra 1. Sam 1 et 17 dicitur: Senex veniens inter homines. i. senectutem attingens. Homo est arbor agri, Deut. 20. i. ex arborum fructu victitat. Homo habet in Hebraeo quatuor primaria nomina, אש Is, אדם Adam, אנוש Aenos, מתי Methe, quae multum inter sese differunt. Is, plerunque eximium ac praestantem significat: ut apud Latinos Vir, de qua voce suo loco in vocabulo VIR agetur. Adam, plerunque communis sortis hominem, sumpta voce a terra, denotat. Aenos, afflictum ac calamitosum: sumpta voce a morte. Methe in plurali numero penitus oppressum servitute, aut fame, aut alioqui plane contemptum. Piscatores hominum vocat Christus Apostolos, Mar. 1, Luc 5. per metaphoram, quia perinde verbo ac doctrina homines capiunt, et Christo adducunt, ac piscatores pisces reti capiunt, et in suam potestatem redigunt. Sic et Hier. 16, piscatores ac venatores denotant veros doctores. Alibi contra significat hostes, qui capiunt bello homines: de qua loquutione in vocabulo PISCATOR. Homo aliquando abundat. ut Gen. 13. Homines Sodomitae erant valde mali. i. Sodomitae. Sic in Evangelio, Homo rex: pro Rex. Sic et vox VIR interdum abundat. Homo de vulgaribus, aut plebeiis hominibus, sive etiam de impiis. Viderunt filii Dei filias hominum, Gen. 6. i. potentes rapuerunt plebeias, aut piorum filii acceperunt filias impiorum. Sic haud dubie intelligere possis etiam locum Psal. 82. Dixi, vos Dii estis: veruntamen sicut homines moriemini. Psal. 124, Cum exurgerent homines contra nos: tantum de impiis accipitur. Item Isa. 43: Dabo homines pro te, et populos pro anima tua. i. gentes, incredulos. Cum Pilatus producens IESUM, flagellis, corona spinea et vestitu purpureo deformatum dicit, Ecce homo: videtur per ironiam dicere, Ecce is ille homo, quem vos tantopere accusantes dicitis affectae regnum, excitare velle seditionem, et evertere vestram religionem. Quid minus post hic homuncio, quam talia ac tanta patrare? proinde seposita ista sollicitudine, sinite miseri hunc abire post tot vexationes incolumen, nec vos una mecum eius sanguine ac caede contaminaveritis.
HOMICIDA vox aliquanto latius patet in Sacris literis, quam in communi sermone. Nam Isa. 1 proceres Hierosolymitani vocantur homicidae. ob rapacitatem et alias iniurias, quibus affligebant miseram plebem. Christus Ioh. 8. vocat ipsum Satanam homicidam, potissimum ideo, qua homines per falsam doctrinam et alias malas artes aeterno exitio perdit. 1. Ioh. 3 dicitur, Omnes odio habentes fratrem, esse homicidas: quia scilicet (interprete Christo) si non manibus ac opere, at saltem voto et opere interficiunt hominem. Denique Prov. 28, is quoque dicitur homicida, qui matri et patri aliquid furatur.
HONOS, est reverentia et subiectio quaedam, externis indiciis testificata, quam alicui exhibemus in testimonium et praemium virtutis, superioris gradus, aut beneficiorum in nos aut alios collatorum. De qua voce ac re quatenus etiam prophanis scriptoribus est nota ac usitata, aliquid clarius infra in voce LAUDIS, et verbo Laudare disseram. In Hebraeo igitur sunt tria potissimum vocabula, Hod, Hadar, et Cabod, quae solent interpretes verbo Honoris vertere. Est vero magna variatio tum rei huius, tum et praedictarum vocum, in Sacris literis. Dicam tamen de eis, ut commodissime potero. Vertuntur autem praedictae voces, praesertim Hadar, per honorem, decus, magnificentiam. pulchritudinem, splendorem et dignitatem Psal. 103. Confessionem et decorem induisti. Et sequenti, Confessio et pulchritudo. Psal. 44. Specie et pulchritudine tua. et 144. Magnificentia gloriae sanctitatis tuae. Psal. 110. In splendoribus sanctorum. Prov 14, In multitudine populi dignitas regis In quibus locis omnibus est Hadar: quod tamen plerunque pro decoravit et honoravit vertunt. Rom. 2 coniunguntur Gloria, honos, et incorruptibilitas, quae bona sit Deus pie viventib. largiturus: ubi non adeo magni ac conspicuum reperias discrimen inter vocem Gloriae et honoris. Honos crebro etiam pro externo aliquo officio aut beneficio accipitur, non tum sine interna honorifica opinione: quia tali indicio vel efficacissime alterius virtutem aut benemerita testamur. Hac significatione iubet Paulus 1. Tim. 5 honorare honestas u duas: et presbyteros recte docentes esse duplici honore dignos, scilicet ut et honorentur, ac honeste tractentur omni externa reverentia, ex vero tamen corde proficiscente, et insuper honesto stipendio alantur. Sic et Christus ipse quartum praeceptum, Honora parentes contra impiam Pharisaeorum glossam Matthaei 15 et 19, ac Mar. 10 exponit, quod videlicet sint omnibus officiis ac beneficiis sublevandi, non solo quodam quasi caeremoniario honore. Hac de causa et Latinis praemium amplioris dignitatis viro, praesertim docto exhibitum, Honorarium vocatur: contra vero ignobiliori mercenario aut manuario artifici, Merces. Eadem ratione accipiendum est, quod Paulus inquit Rom. 12, Honore vos invicem praevenientes. i. non tantum externa quadam reverentia sed etiam mutuis officiis ac beneficiis. Sic et Lucas Act. 28 narrat, Melitenses multis honoribus honorasse Paulum ac comites. i. multa eis beneficia praestitisse. In eadem significatione credo accipiendum esse, quod Paulus 1 Cor. 11 dicit, nos ignobiliora membra magis honorare: i. plurib. beneficiis ut sunt tegmina vestium, afficere. Idem vult etiam ei 1 Thes 4 dicit, unum quemque debere possidere vas suum sanctificatione et honore. Vas vocat corpus: id vult nos abstinendo ab omni genere peccatorum, praesertim corpore patratorum sanctificare, et praeterea cura valetudinis tueri. Hoc officium aut beneficium, ne corpus ac valetudinem
crapula, scortatione, immodicis vigiliis, fame ac laboribus defatigemus, vocat honorem. In eodem sensu honorem corporis accipit Coll. 2, cum inquit: Non in honore aliquo ad repletionem corporis: indicans, illas humanas religiones nec animae nec corpori prodesse, dum replet sarcitque exhaustum hominem, sed potius utrisque plurimum obesse. Hieronymus super 1. Petr. 2, interpretatur de abstinentia a coitu. Sed expositio huic loco minime quadrat. Honorare convenit interdum cum verbo Glorifico: de quo supra disserui. Honorare aliquem, est etiam amplissimis donis cumulare. sicut rex Balac Balaamo pollicetur, si veniens maledicat Israelitis: Numer. 22. Animam alicuius coram aliquo esse honorabilem: 1. Reg. 1. i. parci alicuius vitae, magnifieri alicuius vitam, ut non interficiatur. Honorare Deum, est vere ac ex animo colere, timere, amare, et ante omnia in eum confidere. Vicissim vero et Deus pios honorare dicitur, tum in hac vita, dum eos magnis donis et gloriosis liberationibus ornat: tum et in altera vita, dum eos in aeternam gloriam transfert. Qui igitur non honorat filium, ille nec patrem honorat: quia pater non vult nisi in filio agnosci ac coli, eoque solo modo vere colitur. Contra labiis honorare, est tantum externo gestu, sine vero cordis timore, fide, aut dilectione: Matth. 15. Etsi vero praeclare videtur dictum ab Aristotele Ethic. 4, honorem esse bonorum externorum maximum: tamen revera hominum honos est tantum externa quaedam pompa, noticia, aut opinio, qua homines aliquem aliis multis praeferunt, et quasi supremo loco collocant. Caeterum sicut omnia alia vocabula ab hominibus ad Deum translata fiunt valde realia et potentia, quia Dei dicere est facere: ita etiam cum Deus aliquem honorare dicitur, non ille tantum testatur de alicuius praestante virtute, sed simul eam illi impertit: non tantum honorat, sed etiam dignum honore facit: non tam externo testimonio, quam vera rerum bonitate ac praestantia ornat, honoratumque efficit. Honos apud Latinos significat crebro magistratum, ac plenas dignitate functiones: ut cum aliquis amplissimis honoribus perfunctus esse dicitur. Causa est, quod nemo in tam illustri gubernationis loco collocatur, nisi qui caeteris singulari aliqua virtutis praestantia clarior esse videtur. Quare illa dignitas tum venit ex honore virtutis, tum affert secum honorem, quia magistratui magnus honos ex divino mandato debetur. Eandem autem significationem etiam in Sacris literis aliquando obtinet. Nam Hebr. 5: Summum pontificatum Scriptura vocat honorem, dicens: Non sibi ipsi sumit aliquis eum honorem, sed si quis a Deo vocatus est ut Aaron. Sic et CHRISTUS non semet glorificavit, ut fieret summus Sacerdos: sed is qui locutus est ad eum, Filius meus es tu, etc. Sic credo etiam illud 2. Petr. 1 intelligendum esse: IESUS cum accepisset a patre honorem et gloriam. i. praeter divinitatem, amplissimam functionem reconciliandi humani generis Deo, et ingentia dona ac plenitudinem gratiae et Spiritus, nos Apostoli illam omnem magnitudinem aut amplitudinem coram spectavimus. Sic et illud Hebr. 2, et Psal. 8, Gloria et honore coronasti eum: tum de summa functione regni ac sacerdotii, eum de aliis summis donis, tum denique de resuscitatione, subiectione omnium rerum sub pedes eius, ac sessione ad dexteram patris, intelligi exponique debet, ut etiam Ioh. 1 explicatur. Atque hunc honorem ei pater Psal. 2 et 10, et postea in Baptismo ac monte Tabor tradidit. Cum vero nos Deo tribuere dicimur honorem, gloriam, potentiam, et similia, Rom. 16, Apoc. 7, et alias: indicatur, nos agnoscere haec ingentia bona, aliasque virtutes, et omnem dignitatem soli Deo convenire, in eo illa esse, eum de illis celebrandum, et propterea invocandum ac coendum. Vas honoris, aut ignominiae, Rom. 9, 2. Tim. 2. sumpta similitudine aut metaphora a domesticis utensilibus, ubi non tantum munda ac eximia sunt et tractantur, sed etiam sordida acimmunda, eoque etiam talibus vasis aut instrumentis opus est. Significat igitur haec vox eo loci, homines, et ipsos quoque spiritus, quorum alii ad alias honestiores et sanctiores, aut contra ignominiosiores functiones, et denique felicitatem aut infelicitatem aeternam destinati ordinatique sunt. De causis huius ordinationis nunc non disputo. Rom. 9, Deo: 2. Tim. 2 hominibus tribui videntur. Honorare aliquem etiam re externa, officio, aut beneficio, quomodo aliquis dicatur, ostendi supra. Sic autem petebat Saul a Samuele, ut se honoraret coram senibus Israel, deducendo eum usque ad tabernaculum, et ibi sacrificando. Lib. 1. Sam. cap. 15: et contra, prius cap. 2 accusatur Eli, quod magis honoraverit filios suos, quam Deum. i. quod ipsos indignissimos et impurissimos cum maxima Dei contumelia et scandalo Ecclesiae in ea functione toleraverit, prorsus nimia pravaque indulgentia, aut praepostero amore in liberos, quos (Deum filiis praeferendo) dudum longissime ac cum ignominia amovisse debuerat. Sic Deus prohibet honorari pauperem in sua causa, Exod. 2, indicans, nihil omnino esse contra ius ac fas agendum, respectu aut misericordia paupertatis eius. Honoratus facie scribitur fuisse Naaman Syrus, lib. 2. Reg. cap. 5. i. reverendus, et suo regi acceptissimus. Elevari corde ad honorificandum, est inflatum admiratione sui, dignum se putare summo honore ac gradu. lib. 2. Par. cap. 25: Percussisti Edom, tunc elevavit te cor ad honorificandum. Honorabilia loqui. i. eximia, praeclara et laudabilia: Prov. 8. Sic et in Psal. 87 dicitur, Honorabilia dicta sunt in te: i. vera doctrina de mysteriis Dei, in Hierusalem praedicata. Honestus in novo Testamento non semper significat vera virtute praeditum, sed alio qui aliqua maiori dignitate, nomine, titulo aut opibus cohonestatum, vel insignitum exornatumque. Sic in Actis aliquoties nominantur honestae mulieres, id est, matronae venerandae, seu optimatum uxores. Sic Iosephus ab Arimathia vocatur honestus Senator, Mar. 15. id est, celebris, plenusque dignitate et authoritate.
HORA, Graecolatina vox, in Sacris literis primum significat istud breve tempus, quo dimidium signi oritur aut occidit, quod communiter horam vocamus: ut cum aliquid factum esse prima, secunda, aut tertia hora narratur: Matth. 20, et saepe alias. De discrimine autem horarum Iudaicarum, Romanarum, et nostrarum, postea dicam. Secundo, significat Hora breve tempus, sed tamen indefinitum: ut Matth. 9, Sanata est mulier ab hora illa. et sequenti Capite: Dabitur vobis in illa hora quid loquamini. Sic capite 15: Sanata est filia eius ab illa hora. Tertio, significat tempus cum quadam occasione agendi aut patiendi aliquid. ut Luc. 22: Haec vestra hora, scilicet tempus quo Deus vobis permittit in me grassari. Ioh. 2: Nondum venit hora mea: scilicet, faciendi miracula. Sic Rom. 13: Hora est nos iam ex somno surgere. Ioh. 16. Veniet hora, cum omnis qui vos interfecerit, putet se sacrificium offerre Deo. Quarto, significat nonnunque ea quae fiunt, aguntur, aut accidunt in aliquo tempore: ut sunt pericula. Sic orat Christus Ioh. 12. ut servet se ab hora illa: i. illo ingenti periculo ac certamine. Sic et Marc. 14: Ut si possibile est, transeat a me hora haec: i. hoc gravissimum discrimen, quod hoc tempore mihi incumbit. Quinto, hora significat seculum, ut 1. Ioh. 2. Filioli novissima hora est. i. postrema sunt tempora aut secula. Sexto, Hora saepe ponitur pro fatali momento, cum est moriendum. Ioh. 13. Sciens IESUS quod venerit hora eius. Sic etiam 7 et 8. Septimo, Ad horam, significat idem quod ad breve tempus. Gal. 2. Quibus nec ad horam quidem cessimus, ut veritas Evangelii apud vos maneret. 2. Cor. 7. Etiamsi illa epistola ad horam vos contristavit. Ad Philemonem: Forte ideo servus ad horam discessit. Horae porro veterum Hebraeorum, Graecorum et Romanorum, quarum in Sacris literis, et etiam
prophanis historiis mentio fit, fuerunt plerunque horae quas Mathematici vocant inaequales, quae alias erant longiores, alias breviores. Omnes enim dies ac noctes, sive longas, sive breves, hyeme ac aestate dividebant in horas duodecim, ita ut mane oriente sole inciperet prima hora fluere, in meridie sexta pulsaretur, vesperi occidente sole duodecima. Unde porro denuo inciperet currere prima hora noctis: media nocte cum esset, audiretur sexta: et summo mane oriente sole, duo decima noctis finiretur. Fiebat igitur, ut in solstitio aestivo duplo essent longiores horae dieique noctis eius temporis, vel etiam diei solstitii brumalis: et contra horae noctis aestivi solstitii essent dimidio brevioresque hyberni: nec unquam vere cum istis nostris horis convenirent, quam in aequinoctiis. Hora diei tertia, erat illis primus quadrans, cum tantundem esset elapsum diei ab exorto sole, quantum adhuc ad meridiem superesset: hora sexta autem, in meridie finiebatur, quod fuit illis secundus quadrans. Incipiente porro nobis nunc hora a meridie prima, illis inchoabatur hora septima, ut hora nona esset finitus tertius quadrans: et tantundem adhuc illis usque ad occasum supererat, quantum a meridie effluxerat: qui iam erat ultimus quadrans. Hinc est quod Christus Matth. 20 dicit, patrem familiâs exiisse diluculo ad conducendos vinitores scilicet anteque prima fluere inciperet, seu ante exortum solis: et postea tertia. deinde sexta in meridie, et nona, inter meridiem et vesperum: et denique postremo undecima, cum iam unica hora ad occasum superesset. Sic quod Petrus ab hora tertia argumentatur Act. 2, quod non sint ebrii: indicat, non fuisse moris illi tam sobriae ac parcae genti, tam mane helluari. Quo et Apostolus respicit dicens: Qui potant noctu potant. Cognita hac horarum distributione, facile est passione Domini, et alia dicta Christi ad tempus nostrarum horarum applicare, et inde etiam consonantiam cum nostro tempore cognoscere.
HORTORUM est crebra mentio in Sacris literis. Primum enim ille longe amoenissimus et felicissimus locus aut regio, in qua primi parentes sunt mox post creationem collocati, vocatur Hortus, seu hortus deliciarum, aut in Eden, ut in Hebraeo legitur. Eum hortum ipsemet Deus plantasse dicitur, Gen. 2. Is locus vocatur etiam Hortus Dei, Gen. 13: ubi Scriptura narrat, regionem Sodomiticam ante devastationem fuisse ut hortum Dei. Et Ezech. 36 legitur: Haec regio devastata, fuit ut hortus Eden voluptatis aut deliciarum. Ezech. 31 legitur, nullam cedrum aut aliam arborem fuisse similem altitudine, amplitudine, et omni alia pulchritudine Assyrio: sive intelligatur de illo ipso horto, ubi tam pulchrae arbores fuerint: sive per metaphoram de toto reliquo mundo, aut aliis Politiis, quae etiam a Deo plantantur et rigantur. In hortis habebant Israelitae sua idola et cultus: ideo solet eis minari Deus, futurum ut erubescant de hortis suis, quos sibi elegerunt: scilicet veniente calamitate, et non succurrentibus illis suis idolis in horto cultis, quin potius Deo ipsos idololatras cum suis idololatriis funditus evertente. Hortorum irriguorum aut arentium collatione saepe describitur florens aut tristis status alicuius regionis, aut hominum plurium vel unius, ob benedictionem aut maledictionem Dei. ut Isaiae 1, sumitur similitudo ab horto carente irrigante aqua. Contra Isaiae 58: ab horto irriguo. Sicut et Psal. 1 Num 24 dicit Bileam: Sicut horti iuxta flumen, sicut tabernacula Iacob. ostendens florentissimum tunc fuisse statum Israelitici populi, praesertim quod ad religionem attinet: sicut ipsemet se prolixius exponit. Nihil enim elegantius aut amoenius aspectu hortorum bene cultorum, irriguorum, ac iuxta flumen sitorum.
HOSANNA, Hebraice Hoschiana, est vox, qua Christo cum sua regali pompa in festo Palmarum Hierosolymam intranti, populus bene precatus est: Matthaei 21, Mar. 11, Ioh. 12. Significat autem idem quod, O Deus serva, fer opem huic nostro novo Regi: sicut olim Romani acclamarunt, Vita et felicitas Caesari etc. Sumpta vero est et illa vox, et pene tota illa exclamatio, ex Psal. 117, nisi quod in Evangelistis additur, In excelsis: de quo supra suo loco dictum est.
HOSTIAE, sunt idem quod sacrificia aut victimae apud Iudaeos et Gentiles: quae, quoniam post Christum, (quem potissimum omnia Sacra populi Dei significabant et figurabant) veluti umbrae veniente plena luce desierunt: ideo Paulus Rom. 12 iubet, ut nosmet totos Deo hostiam viventem, sanctam, acceptam Deo, et rationalem cultum exhibeamus. Plures vero sunt, praesertim in Novo testamento, huius generis voces, a veteribus ac externis sacris sumptae et ad spiritualem verumque cordis piorum cultum translatae: sicut et Psalmista pollicetur labia vitulorum.
HUBERA, Psal 22. Considere me faciens super habera, vel ab huberibus matris meae. id est inde ab ima infantia a te tuaque ope pependi. Isaiae 32. Super huberi plangent. id est, ob famem ac sitim non erit unde mulieres lac infantibus dent, quippe carentes ipsaemet necessario alimento.
HUMERUS etiam parit quasdam figuratas et obscuras locutiones ut Ezech. 25. Aperire humerum Moab: videtur significare, eius munita loca aperire, aut nudare. Inter humeros, est idem quod in medio Deuter. 33. Et inter humeros eius requiescet, aut habitabit. Humero etiam pro regione, Isaiae 11. In humerum Philistim volabunt. Humerus recedens, Zachariae 7, et Nehemiae 7 id est, refugiens aut recusans onus: Et dederunt humero recedentem. pro, noluerunt ferre iugum legis meae. Onus recedere ab humeris alicuius Isaiae 14. Recedetque ab illis iugum eius, et ab humeris onus. id est, liberabitur populus a tyrannide et tributis Assyriorum. Sic et illud Isaiae nono intelligendum est, Virgam humeri eius confringet. id est, castigationes et tyrannidem, qua populum affligebat. Humero uno servire, aut aliquid facere est, unanimiter. ut, Serviant Domino humero uno, Zephoniae tertio. Eadem phrasis et sensus videtur essentiam Hoseae sexto, ut expectent virum latrones. Sic collegium sacerdotum interficiunt humero: sub intelligitur uno. id est, unanimiter. Humerus Sechen, significat etiam partem. Sic Psalmo 21. Pones eos humerum aut partem: id est, seorsim, tanquam scopum, et dirges in eos sagittas.
HUMILITAS vox plura significata habet. Nam primum humilitas nunc quidem, et etiam olim. Theologis plerunque significavit virtutem, quam vocant modestiam. At vera erus nocis significatio est vilitas pravitas. aut infima sors aut conditio, ad quam sis deductus vel generis ignobilitate ac paupertate, vel donorum dotiumque tenuitate, vel denique casu aliquo adverso cruce aut afflictione. Quare in cantico Mariae, Quia respexit ad humilitatem ancillae suae, diva Virgo non suam modestiam praedicat: sed Dei immensam beneficentiam, qui tam abiectam et omnibus despectam ancillulam, quantumvis sit gloriosus et omnipotens Deus, adeo clementer respexerit, seque licet indignissimam, tanto beneficio sit dignatus. Tumultuati sunt de hac voce et dicto olim Monachi contra Erasmus quod in Annotationibus monuerat, vocem Humilitatis significare vilitatem, aut contemptam sortem: sed respondit eis in Dialogo, cui nomen fecit Medardus Idem monet de loci ac vocabuli sensu Theophylactus ac Faber, qui super eum locum sic scribit: Hic agnoscit Virgo humillima, non esse suum, quod omnes generationes dicturae sunt ipsam beatam: sed illius, qui respexit humilitatem, exiguitatem, et (ut sic dicam) nihilitatem ancillae suae, servae suae. Secundo, Humiliare Hebraeis nonnunquam idem est quod vi stuprare. ut Gen. 34 legitur
Et vidit Dinam Sichem filius Hemor Hevaei, princeps regionis, et rapuit eam, et dormivit cum ea, et humilia ulteam. Sic et Deuter. 22 accipitur, humiliare uxorem proximi sui. Tertio, Humiliare pro affligere ut Psal. 119, Bonum est mihi Domine, quod humiliasti me, ut disce rem iustificationes tuas. Item: Credidi, ideo locutus sum, sed humiliatus sum nimis. Sic Gen. 29 dicit Lea: Vidit Dominus humilitatem meam, ideo vocavit nomen eius Ruben i. Deus vidit me negligi a marito, tanquam deformem: ideo copia liberorum compensare formam, meque hac ratione marito acceptam facere voluit. Eadem plane locutio ac sensus est, qui et in Cantico Mariae: nisi quod ibi afflictio aut parvitas exalia causa proveniebat. Isaiae 26: Civitatem sublimem humiliabis. i. affliges, debilitabis. Psal. 22: Vide humiliationem meam de inimicis meis. Sic de Agar ter haec vox Genes. 15 legitur. Primum enim dicitur, quod Sara eam afflixerit: postea, quod angelus dixerit. Humilieris sub manu eius: et postremo, quod angelus iusserit filium Hagar vocare Ismael, quia Dominus eam in sua afflictione. i. tristi ac plane desperata sorte exaudierit. Psal, 35: Contra humiles terrae verba fraudulenta cogitant. i. contra infimae sortis homines, aut etiam contra eos qui alio qui cruce pressi sunt. Sic Zophoniae 2: Quaerite Dominum omnes humiles terrae, qui iudicium operati estis. Quarto, Humiliare se crebro significat in Sacris literis, vera contritione agnitis peccatis, ac ira Dei perterrefieri, abiecta omni fiducia sui, securitate ac superbia, esse demisso animo: in quo sensu et praecedens humiliatio Hagar sub manu Sara accipi potest, ut scilicet se ei supplicem subiiciat. Sic Micheae 6: Humiliate ad ambulandum cum Deo tuo. 2 Paralip. 12: Humiliati sunt, non disperdam eos. Sic lib. 1 Regum, cap. 21, primum diras minas ac poenas denunciat Deus impio Achabo per Heliam, cum ob alia eius impia facta, tum etiam ob oppressum Naboth. Verum cum ille sua quadam saltem carnali contritione perterrefactus, sesecoram Deo humiliat, et etiam foris lugentium vesti tuacuictu, omnique reliquo poenitentium et dolentium gestu incedere et agere incipit, Deus ei mandat dilanonem poenae indicari. Inquit.n. textus: Cum humiliassetse, aversa est ab eo ira Dei. et, Vidisti' ne quod humiliaverit se Achab â facie mea? Sic Psal. 35. Tanquam lugens matrem pullatus humiliabam me, vel incurvabar. i. tristis deiectoque capite incedebam, utque lugent, moestique sunt. Quinto, humi iari populum aut civitatem sub aliquo, est ei subiici, in eius potestatem redigi. Iudicum 2, Humiliatus est Moab sub manu Israelis in die illa. Sic Iob 30, humiliati sunt plusquam terra. i. non tantum in terram prostrati sunt, sed etiam infra terram. Isaiae 31. Neque a multitudine pastorum humiliatur leo. i. perterrefit, unicitur. Sexto, Isa. 2 accipitur de prava ac servili quada humiliatione, qua nos quibusvis idolo latriarum absurditatibus, corruptelis, et errorib. temere abiectoque animo subiicimus: ut nunc in Papatu fieri videmus. Humilem esse in oculis suis. 2 Sam. 6. Et ero humilis in oculis meis. i. abiectus non superbus contra Deum, etc. Sic Iob 22. Humilem oculis servat Deus. i. qui non est superbus, nec etiam ipsis oculis et sublimi aspectu superbiam cordis declarat, ut alio qui plerunque fieri assolet. Contrarium est, altitudo oculorum, et superbos mente cordis sui. Sic Petrus inquit: Humiliemini sub potenti manu Dei. quib. verbis non tantum vera animi contritio poscitur, sed etiam summa patientia sub cruce, ut toleranter feramus ea omnia onera, quae Deus nobis pro sua bona voluntate imposuerit. Humilis, saepe utramque significationem complectitur, nempe et gradus aut status vilitatem, et animum suam sortem agnoscentem, et non tumentem. Lucae 1. Deposuit potentes de sede, et exaltavit humiles: esurientes implevit bonis, et divites dimisit inanes. Vocat eos divites ac potentes, qui non tam re quam animo aut opinione sua sunt tales: cuiusmodi sunt in primis operarii aut iustitiarii, omnes securi et superbi, praesertim spirituali superbia. Contra etiam esurientes ac humiles simili ratione vocat contritos, suam praesertim spiritualem paupertatem agnoscentes, et a Deo opem mendicantes. Sicut Isaias dicit, Omnes sitientes venite ad aquas: et pauperes mutili ac mendici ad convivium invitantur exclusis saturis contemptoribus. Rom. 12 iubet nos Paulus Humilib. consentire. i. non superbe eos contemnere, in quiens: Non arroganter de vobisipsis sentientes, sed humilib. vos accommodantes. Ne sitis arrogantes apud vosmetipsos. 2 Cor. 7. Verum qui consolatur humiles, consolatus est nos Deus per adventum Titi. i. qui et alios omnes afflictos consolari ac liberare solet, sublevavit nos quoque. Facie se humilem dicit esse Apostolus, sed absentem audacem. i. coram cum Corinthiis egit, lenem, abiectum, contemptum se declarans, ac nihil eximium, ambitiose affectantem, ostentantem, aut superbe auditorib. imperitantem. Sic postea confert sermonem suum cum Epistolis. Deus dicitur superbis resistere, humilib. autem dare gratiam, Iacobi 4. 1 Petri 5. i. qui sunt modesto, aut etiam demisso animo: sicut alibi ait, se superillos respicere, et cum illis libenter versari, qui sunt contrito animo, et tremunt ad sermones eius. Christus dicitur, Cum in forma Dei esset, semetipsum exinanivisse et humiliasse, ac formam servi accepisse, factumque obedientem usque ad ignominiosissimam mortem crucis. ubi quid sit exinanitio ac humiliatio, satis adiuncta verba declarant: nempe ex illa gloriosissima maiestate imperantis Dei, sese suo quodam modo in hanc servilem creaturae conditionem demittere, fieri hominem passibilem ac mortalem, atque adeo omnium mortalium infimum, nempe ex iustissimo fieri ipsissimum peccatum, omnia totius mundi peccata ferentem, fieri maledictum legis, ex domino fieri servum alteri obedientem: sustinere ac perpeti furorem mundi, peccati, Satanae, et mortis ac inferorum, et denique ignominiosissima morte vitam hanc finire, ut omnium sce lestissimum. Mansuetus, mitis, afflictus et humiliatus, ut re vicina sunt, ita etiam vocabulis significationibusque saepe coniunguntur: ut in suis vocib. ac locis ostensum est, ac ostendetur.
HYDRIA farinae non deficiet: 1 Reg. 17. pro, farina hydriae, seu in hydria contenta: hypallage est.
HYEMS, pro molestiis, ac omni genere calamitatum, rerumque adversarum nonnunquam ponitur: sicut aestas contra pro rebus secundis. Psal. 74. Lucae 21. Ratio metaphorae omnibus obvia est. Hyems significat etiam frigus, sicut et Graecis, quod tunc maxime dominatur. Proverb. 20. Propter hyemem piger non arabit. id est, propter frigus. Sic, Orate ne fiat fuga vostra in hyeme: Marci 13. Matthei 24, id est, in aliqua incommoda tempestate.
HYPOCRISIS, proprie simulatio, aut simulata pronunciatio et actio alienae personae dici solet. Nam hypocritae erant olim histriones, qui recitantes comoedias aut tragoe dias, alienas personas, plurimumque a sua conditione diversas, regum, bellatorum, aut amatorum, vel quorumcunque aliorum exprimebant. Per metaphoram porro haec vox transfertur ad insinceros Christianos, sive sint doctores, sive auditores. Dupliciter igitur dividi hypocrisis et hypocritae possunt: quod alii sint crassi quidam simulatores, qui lucri tantum aut honoris gratia pietatem ac studium verae religionis externo sermone, actionibus, vestitu et variis gestibus simulant: cum intus in corde revera sint Epicurei, sciantque se nulla cura pietatis affici. Tales erant illi Pharisaei, qui in triviis et compitis orabant, buccina sonabant distributuri eleemo synam, deformabant faciem ut viderentur ieiunare, dilatabant phylacteria, et aliis vestimentis pietatem simulabant, prolixas preces demurmurabant, ut sic
domos viduarum exederent, et in honore apud vulgus essent. Alii vero erant, et semper sunt, occultiores et subtiliores hypocritae, quos tantum Deus, et etiam aliquando Spirituales homines diiudicare possunt: qui nec ipsimet suam hypocrisin animadvertere possunt. Nec. n. lucrum inde aut gloriam quaerunt, sed ipsam aeternam felicitatem. Talis fuit ille Pharisaeus, qui cum publicano in templo orabat, gratias agens Deo pro suis donis: et ille dives, qui se putabat legem inde a iuventute servasse. Item Paulus ipse, ante conversionem. Huiusmodi sunt multi etiam in vera Ecclesia, qui non vere semetipsos cognoscentes, aut sui veteris Adami malitiam cernentes, nec etiam verum sensum aut intellectum pietatis habentes, putant se vere ac ex animo agnoscere et sincere colere Deum. Altera divisio hypocrisis et hypocritarum est, quod alii etiam docent, amplectuntur ac promovent hypocrisin. i. simulatam pietatem. quales sunt semper seductores, et eorum auditores. De tali doctrinae religionisque hypocrisi dicit Christus Luc. 12 Cavete vobis â fermento pharisaeorum, quae est hypocrisis. Tali sensu omnis falsa doctrina est hypocrisis, speciem, non autem veritatem pietatis obtinens: sicut et Paulus 1 Tim. 4 ostendit. Hac ratione Paulus etiam claudicationem illam Petri, Gal. 2 vocat hypocrisin, ac dicit etiam Barnabam in eam esse inductum. Alia porro hypocrisis est tantum in vita, non etiam in doctrina, seu eorum qui externa professione veram doctrinam religionemque sequuntur.
HYPOSTASIS nomen Graecum crebro in Ecclesia pro persona accipitur, ut videlicet significet individuum intelligens et incommunicabile ac per sese subsistens, seu ab alio non sustentatum, aut quasi gestatum. In Sacris literis aliquoties legitur, sed plerunque in aliis, iisque diversis significationibus. Vertunt autem ferme semper Substantiam. Tantum Heb. 1 semel videtur in illa sua vel nativa, vel etiam principali significatione usurpari. Dicit. n. ibi Scriptura, quod Christus sit splendor gloriae et character, seu expressa imago hypostaseos. i. substantiae, aut potius subsistentiae eius. Ubi necessario prorsus debet intelligi, referre aut repraesentare ipsam personam patris non autem eius essentiam, quae res et vox est communis omnibus trib. personis, utpote coessentialib. aut consubstantialibus, seu eiusdem prorsus substantiae aut essentiae, vel homousiis. Inepte. n. diceretur repraesentare filius essentiam patris, cum ea sit illi perinde propria aut communis, ut et patri ipsi: cumque perinde Spiritus sanctus posset dici imago essentiae patris aut filii, et vicissim cum sit eis homousios aut consubstantialis. Alio qui rectissime ac verissime dicitur, quod solus filius repraesentet aut referat patrem, ac praecipue tanquam viva aptissimaque imago personam patris: deinde quia illum videat cognoscatque. Sic et inter homines, filii videntur esse imagines patris, et repraesentare patrem quod saepe accidit, expressis non tantum corporis lineamentis ac conditionibus, sed etiam animae proprietatibus: ut in voce Filii etiam imago aliquo modo contineatur. Est ergo dignissimum observatu, quod celebris ista significatio aut usurpatio hypostaseos personam denotans, in eodem prorsus usu ac materia etiam in Sacris literis a Spiritu sancto usurpata reperiatur, ut tanto minus metuamus esse humanum quodpiam figmentum. Huc facit aliquo modo, quod etiam Hilarius voce Substantiae non raro pro persona utatur. Caeterum quatenus haec vox etiam fiduciam declarat, prolixius in voce Fidei exposita est.
HYSOPUS, herba nota est. Utebantur ea olim Iudaei in sacris, ex mandato Dei: ut Exod. 12 iubentur fasciculo hysopi sanguinem agni paschalis spargere super postes aedium, in quib. erant Israelitae. Sic etiam aqua lustralis ex cinere vitulae ruffae confecta, aspergebatur hysopo, ad mundandos immundos. Significabatur autem eo ritu aspersio sanguinis aut meriti passionis Christi, quo pii perfidem mundantur. In hunc sensum orat David se aspergi hysopo, ut supra nivem dealbetur Psal 51. Narrat et Epistola ad Hebraeos, Mosen hysopo, sanguine foederis madefacto, aspersisse totum populum Iohan. 19 scribitur, quod spongiam plenam aceto imposuerint hysopo, ut Christo haustum propinatent. Unde necesse est fuisse in illis regionibus aliquod genus hysopi arborescentis: aut per metaphoram, ad tale aliquod arbustum hoc nomen esse solitum transferri: sicut Germani humilem quandam hortensem herbam vocant Cypressum, ob odoris cum lignis arboris eius similitudinem.
I
IACERE aliquem, cuius fortuna afflicta sit, aut qui alioqui abiecto et prostrato est animo, etiam Latini per metaphoram dicunt. Sed haec metaphora apud Hebraeos etiam ad Deum transfertur: qui tunc iacere, ac etiam dormire dicitur, cum pro suo inenarrabili consilio, sinit impios contra se, veram religionem, ac pios, pro arbitrio, atque adeo etiam cum successu tumultuari et grassari. Contra autem cum incipit suos gloriose tueri et suam gloriam nomenque contra impios vindicare Surgere dicitur: sumpta metaphora ab hominum actionibus, qui iacendo nihil eximium praestare possunt: sed si quid agere volunt, surgere eos necesse est. Sic et de hominibus iacere et surgere dicitur. Sed de hominibus haec phrasis, significat etiam veluti securitatem quandam, et divinam providentiam circa eas: ut Psal. 3 Ego iacui, dormivi et evigilavi, quoniam Dominus suscepit me. i. quicquid ago, securus ac tutus sum, quia Dominus circa me vigilat, me profundum stertente. David dicitur iacere fecisse Moabitas, eosque funiculo mentusese: 2 Sam. [8.] i. iussit eos prosterni humi, et ita perinde eos in diversam conditionem aut fortunam distribuisse, sicut funibus solum ipsum dimetiri ac distribui solet Iacere faciam in carbunculis lapides tuos. i. fundamenta tua erunt carbunculi: Isaiae 54. seu extruêris ex preciosissimis lapidibus.
IACIO, Heb. 11. Fide Sara percepit vim iaciendi seminis, id est, concipiendi seminis. Iacere, quod viri est, pro accipere ponitur, quod est mulieris: alterum relativum pro altero.
IACOB, praeter quam quod est nomen proprium a supplantando ductum, significat etiam populum Israeliticum, sicut et Israel quorum utrunque in prophetis, etiam pro Christianis post ascensionem conversis usurpatur Aliquando etiam decem tribus, quae se a Iuda separaverant, constituto proprio rege ac regno, denotat reliqua. n pars Israelitarum Iuda usitate nominabatur.
IACULUM, alias pro sagitta, alias pro aliquo maiori telo in hostem iacto: ut sunt pila, et similia. Fuit autem aliquando moris in bellis, praesertim in defensione civitatum, ignita iacula in hostes, et eorum machinas, et vicissim in domos ac aedificia iacere: ut in Livio de iactis phalaricis in oppugnatione Saguntina, legitur. Dupliciter ergo talia tela laeserunt, nempe ferro et igne. Hinc igitur sumit Paulus per metaphoram, appellationem venenatissimarum tentationum et machinationum, quibus nos varie Satan oppugnat, praesertim in prima tabula. Quare scuto fidei firmissime verbo Dei in haerendo, tales ictus excipiendi et repellendi sunt.
IACULATORES, in Sacris literis nonnunquam Sagittarios significant: ut Gen. 21. Habitavitque in deserto fuitque vir iaculans arcu. pro venator, sagittarius, ac inde sese alens. Gen. 49. Iaculabuntur eum sagitarii: pro, multos habebit hostes. Sic et 1 Sam. 31, legitur, quod Saul metu iaculatorum aut sagittariorum semet interfecerit.
IANUA: Psal. 78. Mandaverat nubibus desuper, et ianuas caeli aperuerat, ut plueret Mam super eos. Poetica hypotyposis est, a rebus humanis sumpta, qua ornatius, efficacius et splendidius dicitur, quod simpliciter exponi poterat, Deum illis caelitus Mannam largitum esse. lanuam aut ostium esse apertum Evangelio crebro dicit Paulus Col 4. id est, locum et occasionem docendi ac propagandi Evangelii: quod et Latini dicunt fenestram esse apertam.
IBI, adverbium temporis, crebro abundat. Iere. 35. In terra, in qua peregrinabimini ibi. Genesis 21. In loco, in quo ipse est ibi. Sic et saepisime alias.
IDEM sapere aut sentire, est eadem sententia aut mente cum aliis fratribus praeditum esse. Hoc Paulus precatur Romanis capite 15. Idem inculcat 2 Corint. 13. inquiens: Idem sapite, pacem inter vos habete. Sic et Philip. secundo ac tertio.
IDIOTA, Paulo Graece significat indoctum et plebeium hominem. 1 Cor. 14. Qui supplet locum idiotae, quomodo dicet Amen? Aliqui vertunt, in docti. Videtur autem ideo ineruditus vocari idiota, quod tantum propriae domui praeest tantum propria privatave negocia tractat: non est idoneus ad publica munia, aut communes toti societati res tractandas. nam ἰδίος Graece proprius est.
IDIPSUM, vel in idipsum, vertit saepe vulgata versio adverbium Hebraeum יחד Iachad, quod proprie significat una, simul: ut Ps. 4. In pace in idipsum dormiam, et requiescam: id est, simul dormiam et quiescam. Psalm. secundo, idem adverbium vertit In unum: Principes convenerunt in unum: id est, simul, una.
IDOLUM, proprie est simulachrum aut imago. et quia imagines Ethnici et impii Iudaei coluerunt ut Deum, ideo paulatim quadam catachresi invaluit, ut omnis pravus Dei cultus idololatria sit vocatus. Idolum igitur primum significat ipsam statuam, cultus divini gratia factam 1 Cor. 12. Scitis quod gentes fuistis, et ad muta idola cucurristis. Sic et Psalm. 112, ea pingit inquiens: Oculos habent, et non vident: aures habent, et non audiunt, etc. Secundo significat ipsum cultum idololatricum. Sic Paulus dicit idola nihil esse, 1 Cor. 8 et 10. i. res per sese mortuas, inefficaces et adiaphoras. Sed quia sint directae ac ordinatae ad gloriam cacodaemonum, et contumeliam Dei, ideo fugiendas esse. Alii intelligunt per idolum ipsos Deos, quos gentiles sibi somniabant, quibusque statuas erigibant, nempe Saturnum, Iovem, Martem, Iunonem, etc. Eos ergo commenticios Deos aut somnia Ethnicorum dicit Paulus nihil esse, nec prodesse nec obesse posse: ideo mox veluti semet explicans, addit, nullum esse Deum praeter unum. Sit ergo haec secunda significatio Idoli, cum ponitur pro illis fabulosis diis. Tertia eius significatio est cum pro quovis falso cultu ponitur. ut 2 Cor. 6, Quae concordia templo Dei cum idolis. ubi templum Dei ipsos pios per metaphoram significat. In hac significatione idololatria dicitur esse opus aut effectus carnis, Gal. 5. i. homines renatos perinde sua natura a vera religione in idololatriam ruere, ut lapis deorsum tendat. Sic quoque Paulus iubet fugere idololatriam, 1 Cor. 10. Quarto, etiam verus Dei cultus quamprimum paululum a mandato ac ordinatione eius declinat, pro idololatria habetur. Sic Sola loci mutatio, aut sacerdotum ex alia tribu assumptio, faciebat exuero cultu idololatricum. Denique omnis fiducia a Deo in creaturas translata, idololatria est. Sic Paulus avariciam vocat idololatriam, Coloss. 3. Ephes 5. Paulus in priori ad Cor. prohibens convivia in templis idolatricis, dicit adhuc aliquos cum conscientia idoli comedere tanquam idolothyton. i. vel metuendo ac aliquo modo venerando idolum: vel etiam mala et accusante eum propria conscientia, tanquam peccantem eo facto.
IDUMAEORUM, seu Edomitarum nomine crebro in Sacris literis acerbissimi hostes Israelitarum indicantur: quia ut in utero illi duo gemelli Esau et Iacob collidi caeperunt, ac ipsi postea inimicitias exercuerunt, ita et posteri eorum fuerunt perpetuo sibi invicem infensi. Isaiae 34 et 63. Significat porro typice hoc idem nomen Idomitarum, omnes impios et adversarios verae Eccles.
IECUR, fons sanguinis est, in quo porro a Scriptura anima et vita collocatur. Effundi iecur: id est, fontem vitae, pro exanimari poni solet. Thren 2 Effusum est in terram iecur meum, propter contritionem filiae populi mei. i. prorsus exanimatus, et quasi mortuus sum Alio qui pro fonte amoris, ac praesertim rei venereae poni solet, eoque nonnunquam concupiscentiam significat. Proverbiorum septimo. Donec transeat sagitta iecur eius. id est, donec incidat in extremum ac praesentaneum exitium.
IEHOVA. De hoc nomine olim aliquid in priori editione Hebraismorum dixi: Item aliquanto plenius in fine libri de iustificat. evulgavi, et huic quoque libro adiiciam. Hic igitur tantum quasdam paucas obscuriores locutiones exponam. Habetur aut assumitur hoc nomen a Deo tanquam proprium, illique soli conveniens, Exo. 3 et 6. ubi etiam dicit, se patribus sub hoc nomine non revelasse. cuius dicti variae interpretationes afferuntur. Mihi autem maxime hae duae probantur: quod vel revera hoc nomen patrib. ante Moysen non fuerit revelatum, etiam si Moyses postea scribens historiam Geneseos, crebro hac voce utatur: sicut solent recentiores scriptores, sui temporis sermone ac nominibus locorum interdum et personarum in describendis vetustissimis rebus gestis uti. Vel si sonus ipse nominis notus fuit, tamen mysterium etymologiae non satis fuit illis notum: nempe quod hic ipse Dominus loquens et agens cum patriarchis, sit futurus ipsorum unicus servator ac Meschias ut hoc prolixius in praedicto Libello exposui. Porro, hoc nomen forte Latini ab Hetruscis et aliis vicinis, qui hebraico sermone olim usi sunt acceperunt, et suo Iovi attribuerunt: sicut et nomen Roma, a Ramma, quia in septem collibus sita fuit: et vox Numa, dormitator, quia non fuit strenuus bellator, ut Romulus: ideo Martius ille populus dormitatorem vocavit: et Saturnius, aut Saturnia a latitando: ac thrion bos a thor: aliaque plurima. Nero, teste Suetonio terribilem et strenuum lingua Hetrusca significat: quod plane Hebraeum Nora est. Ventus Iehovae, pro vehementi, aut etiam divinitus excitato, et plane miraculoso. Oseae 13. Veniet auster ventus Iehovae, a deserto ascendens. 2 Samuel. 5. Egredietur Iehova ante te, ut percutiat Philistaeos. quod aliqui interpretantur de angelo Iehovae, aut Domini. Sic Iud. 6. eadem persona modo angelus Iehovae, modo ipsemet Iehova nominatur. Fit autem hoc ideo quod licet filius Dei sit verus ac substantialis Deus: tamen in tota actione cum populo Dei, etiam ante incarnationem, multo vero magis postea, pro famulo ac legato patris sese gerat ei sit obediens, eum invocans, eum suum esse Deum testificans, omniaque in eum tanquam in Deum ac Dominum suum referens. Coram Iehova esse, aut stare, alias significat coram tabernaculo et arca comparere, esse aut stare: quia Deus promiserat Israelitis, se in arca esse habitaturum, ibique omnes ipsum quaerere et invocare debere. ut Exod. 6 iubet reponi vitrum Manae coram Domino in arca foederis. et Num. 23 ac Deut. 12, Israelitis mandatur, ut procedant armati ad bellum coram Domino. i. ante arcam, in qua habitabat Dominus. Iud. 11 locutus est Iephte omnia verba coram Iehova in Misbach. i. coram arca et tota populi congregatione. Sic Anna dicitur multiplicasse orare Domino, 1 Sam 1 Alias significat coram sacerdotibus ac iudicibus, inter quos etiam erat ipsemet Dominus, Deut. 19, Tunc stabunt illi duo viri Goram
Iehova. id est, coram sacerdotib. ac iudicibus per quos Iehova iudicabat, et inter quos erat tanquam primarius iudex et iuxta illud Christi: Qui vos audit, me audit. Alias coram templo Domini, in quo erat arca. Et omnes filii Iehudae stabant coram Iehova: 1 Regum 9. id est, coram templo aut arca.
IEIUNIUM. Vocem hanc exposui proprio scripto (quod et in fine huius Operis adiiciam) unde quid fuerit ieiunium plene cognoscere potes. parit autem quosdam Idiotismos, de quibus breviter dicam. Ieiunium Sanctificare: Ioel primo: est, homines ad publicam poenitentiam vocare. Solebant enim, praeter illas constitutas dies afflictionum, etiam suo arbitrio sacerdotes et magistratus, in omnibus gravioribus periculis, indicere populo solenne ieiunium, admonere de agnoscendis ac deplorandis publicis ac privatis peccatis: quem sui animi dolorem publicis ac externis notis testabantur sordidati, aut etiam in cilicio aut sacco incedentes, cinere se aspergentes parciusque et viliori cibo utentes. Tunc etiam frequentius conveniebant ad audiendum verbum, et sacrificia offerenda, faciendasque eleemosynas: tunc instaurabant disciplinam, et severius inquirebant in scelera facinorosorum, eosque castigabant. Sic et Iezabel iubet indici ieiunium: primo Reg. 21, ut ea occasione Nabotum, falso blasphemiae insimulatum, interficeret. Sic et rex Ninive suis indixerat ieiunium, minante illis exitium Iona. legitur. n. cap. 3. Homo et iumentum, boves et pecora non gustent quicquam, nec ad pascua ducantur, aut bibant aquam, sed operiantur saccis homines et animalia, etc. Genua mea debilitata sunt a ieiunio: Psal. 109. i. totus sum factus debilis, Psa: 35. Affligebam ieiunio animam meam, et Psal. 69. Flevi in ieiunio animae meae. i. ob nimium cordis mei dolorem, quo cruciabar. ubi etiam descriptio ieiunii habetur. Ieiunus etiam pro esuriente, extra religionem, usurpatur. ut Matt. 15. Ieiunos dimittere nolo. i. esurientes. Sic Act. 27, Cum multa ieiunatio fuisset. i. cum prae moerore et gravi tempestate diu cibo potuque abstinuissent, et pene fame confecti essent. In hac significatione utuntur medici, cum vetant corporis exercitium ieiuno ventriculo.
IGNIS admodum varias, et nonnullas obscuras locutiones in Sacris literis parit, quas ordine exponam. Primum autem, idque admodum crebro, ponitur pro quavis re valde laedente, ut Psal. 66. Transivimus per ignem et aquam, et eduxisti nos in terram irriguam. i. varia pericula perpessi sumus. Eadem locutio est et Isaiae 43, quod Deus ex igne suos liberabit. Sic videtur accipiendum et illud Terentianum, Ex igne cibum petere: pro, ex summo periculo victum petere ac quaerere. Isa. 26 dicitur, Ignis absumet hostes tuos. Prover. 16. Impius est labiis suis quasi ignis ardens. Sic et Isa. 9 minatur Deus ignem Assyriis obsidentibus Hierosolymam: quos tamen non visibilis ignis absum percusisse, sed angelus percussisse dicitur. Psalm. 78, Iuvenes eorum consumpsit ignis. Sic et carbones ignis, Romanorum 12, et Proverb. 25. ubi dicitur, quod benefaciendo adversario congeremus carbones ignis in caput eius: id est, quod non possimus gravius laedere impios adversarios, quam benefaciendo. sic enim nos illis accumulare iram Dei. Sic Amos secundo: Mittam ignem in domum Asael: pro perdam eam. Ezek. 30: Cum dederit ignem in Aegyptum. Psalm. decimo: Ignis et sulphur et spiritus procellarum pars calicis eorum: id est, tristissimae quaeque poenae. Secundo, ira Dei saepe per ignem aut flammam exprimitur: sive ob causam efficientem, quod ira est quaedam accensio cholerae, qua ratione tales locutiones etiam Latinis sunt usitatae: ut cum dicunt incandescere, inflammari, ardere, flagrare, exardescere, aut accendi ira. aut succensere alicui etc. Unde porro et ad Deum anthropopathos transfertur, sive ratione effectus irae divinae, quae perinde miseros homines, contra quos incanduit, absumit, ac ignis stipulas. Sic Deuteron. quarto, Deus dicitur esse ignis consumens. et trigesimo secundo, ignis succensus in furore Dei. Et, Ardebit ignis meus usque in infernum inferiorem. Isaiae sexagesimosexto: Quia igne Dominus iudicabit, et gladio omnem carnem. Vide ibi plura. Psalmo octuagesimo octavo: Usque quo Domine exardescet, ut ignis, ira tua? Ezek. 21. Ignem furoris mei sufflare faciam in te. Psalm. decimooctavo: Ignis ex ore eius consumpsit, carbones accensi sunt ab eo. Ezek. decimoquinto: De igne egressi sunt, et ignis alius absumet eos. Tertio, ignis ponitur pro tentationibus, exploratione, et mundatione: sumpta metaphora ab excoctione metallorum. Psalmo decimo sexto: Igne me examinasti. Sic et D. Paulus 1 Corinthiorum tertio dicit, structuram religionis ac doctrinae igne examinari, et stipulas ac ligna male super fundamentum Christi extructa consumi, ipsum autem fundamentum immotum manere: ut semper, cum Deus instaurat religionem experientia docet et docuit, hoc tempore et olim, quibus multae multorum hominum plantationes ac nuga ex Ecclesia expurgatae sunt. Psalmo decimo octavo: Eloquia Domini igne examinata: id est, verissima ac certissima, et innumeris experimentis comprobata: quod vera, certa salutariaque sint. Quarto, ponitur nonnunquam ignis pro verbo Dei, quia axurat opera diaboli, nempe idololatrias, et veterem Adamum cum suis fructibus et denique, quia etiam mundum ipsum oppugnet. Sic Ieremiae quinto et 23. Verba mea quasi ignis. Item, Ponam verba mea in ore tuo, in ignem. i. ut sint veluti ignis omnia consumens. Quinto, quia bellum magna ex paru geritur istis duob. pessimis instrumentis, nempe gladio et igne: ideo crebro per ea significatur bellum. Porro quia Christus veniens, ut destruat opera diaboli, et mundum ipsum una cum suo bene armato principe vincat ac expugnet, etiam quoddam spirituale bellum indicit et geri per suos milites, nempe per omnes Christianos, praesertim autem per doctores cum praedictis suis hostibus: ideo toties inculcat, se non venisse ut pacem, sed gladium et ignem in terram mittat: nec se quicquam magis optare, quam ut ardeat et ferveat vel vehementissime. Sexto, ignis aliquando etiam ipsum Spiritum S. notat, quia et vivam et ardentem quandam flammam zeli in pectore piorum accendat, et omnes pravas ac impuras Satanae, mundi, et veteris Adami sordes in homine reliquas adurat et consumat. Ideo dicit Baptista, Christum baptizaturum esse Spiritu S. et igne. i. ardentib. motib. charitatis et zeli in corde excitatis. Sic Iere. dicit, se voluisse tacere verbum Dei: sed exarsisse in medio sui, ut ignem clausum: ubi zelus et conscientia excitata indicatur. Sic Psal. 9. Accenditur ut ignis zelus. In hoc sensu de sale ac igne Spiritus aliqui intelligunt illud Mar. 9, Omnis igne salietur Recte autem possis intelligere etiam de Verbo, tentationibus, ac cruce nam ista omnia veluti ignis quidam aut sal. omnes putridas humilitates ex pectore piorum exurunt et desiccant: et insuper exhibent ne novae veniant. Alioqui omnis carens spiritu, verbo tentationibus et cruce, ipsissima putredo est. Quod si etiam haec medicamina carnis nostrae infatuetur, ut doctrina corrumpatur. Spiritus pervertatur, crux defectionis causa sit, tum de nobis actum est. Septimo, non raro ignis fulgura et fulmina significat. Ps. 148 Ignis et grando. Ps. 105. Dedit pluvias eorum grandinem, ignem flammarum in terram eorum. Exod 9 Et fuit grando, ignis mixtus grandini. Octavo, in descriptione inferni ac aeternorum suppliciorum, subinde inculcat Scriptura esse igne aeternum et inextinguibilem, aut ignem et sulphur: sive revera ibi sit aliquis materialis ignis, sive per metaphoram aliquod acerbum ac dirum significetur: quoniam in hac vita nihil est igne violentius et cruciabilius, aut acerbius Nono, ignis etiam crucem significat. ut 1 Cor. 3. Servabitur sic, tanquam
per ignem. et Mar. 9. Omnis igne salietur. id est cruce et tentationibus ad veram pietatem excitabitur, et a veteris Adami putredinibus et concupiscentiis praeservabitur. Contra ocium et res secundae everterunt Davidem. Ignis alienus. Levit. 10. Obtulerunt coram Domino ignem alienum. i. non illum caelestem, et perpetuo in sacrificiis ac tabernaculo asservatum: sed communem, aut prophanum. Significavit is nimirum falsam, humanam aut peregrinam doctrinam, non eam quam Deus caelitus miserit. Contra autem accipitur Ignis Domini, Num. 11. Ignis, pro re ignita aut accensa. Levit. 21. Ignem Domino offerunt. i. res accensas. Exaudire, aut respondere per ignem: 1 Reg 18. Deus, qui exaudierit per ignem, ipse sit Deus. i. habeatur is pro vero Deo, qui invocatus, caelitus demiserit ignem. Intrare et transire per ignem. Num. 31, docet Moses quomodo vasa metallica contaminata sint purificanda. inquit enim: Quicquid transit in ignem, facite transire per ignem. i. quae sustinere ignem possunt, ea purificabuntur flamma. Traducere alioqui liberos per ignem, genus idololatriae fuit, 2 Reg. 21: in quo exurebant liberos idolo. Idem est, Dare Molocho de suo semine. Laborare in igne, Habac. secundo: Laborabunt gentes in igne, et populi frustra fatigabuntur. i. laborabunt innumeri homines in extruendis civitatibus, quas ego per eorum hostes exuram: vel etiam propter ignem, id est, propter utilitatem ignis. quasi dicat: Illi aedificabunt, ut habeat ignis quod absumat. Lapides igniti. Ezek. 28: In medio lapidum ignitorum ambulasti intelligitur preciosorum, quia fulgore suo ignem referant. Salvari aliquem tanquam per ignem, 1 Corinth. 3, dicitur: Quod si cuius opus manserit, sit accepturus mercedem: quod si cuius opus fuerit exustum, sit damnum passurus: ipse vero sit sic salvandus, tanquam per ignem. id est, (ut multi exponunt) tandem in agone, conscientia ac spiritu eum duris tentationibus ad veritatem retrahentibus. Possis etiam intelligere, Tanquam per ignem id est, vix, aegre, et quasi miraculose, Christo scilicet eum pro sua singulari misericordia ex igne illorum errorum et periculorum aeternae damnationis eripiente. Ambulate in igne vestro, Isaiae 60: pro, sequimini sane vestram impiam doctrinam et religionem, quae vobis praelucet in exitium aeternum.
IGNORARE, significat aliquando per ignorantiam peccare. ut Levit. 4. 5. Aliquando etiam significat ignorare peccata sua: seu ea esse tum aliis, tum etiam ipsi peccanti ignota. ut, Ignorantias nostras ne memineris. Denique aliquando significat simpliciter inficiari aut negare: sicut Psal. 7, titulum plerique exponunt, ut ignorantia significet idem quod inficiatio Davidis, quod non quaesierit interitum Saulis, nec eius regnum per seditionem sit conatus occupare. Hebraeis enim non raro, noticiae verba ipsas actiones aut passiones significant. ut secundae Corint 5: Qui peccatum non novit. id est, non patravit. Sic et Psalmus de Christo dicit: Quae non noveram, interrogaverunt me. Sic Petrus dicit ad ancillam: Mulier, non novi quid dicas. id est, nihil istorum feci, aut admisi, quae obiicis. Sic Germanice, Er will nichts darvon wissen. id est, negat se obiecti facinoris reum esse, aut illud patrasse.
IGNOMINIA aliquando ipsam infamiam aut de honestationem significat. Aliquando etiam vera damna ac calamitates. Percurram autem varias eius phrases. Proverb. nono: Corripiens derisorem accipit sibi ignominiam. id est, vel contemnitur ac deridetur vicissim ab eo: vel etiam plagis, conviciis, aut alio quopiam damno molestiave afficitur. Correctio ignominia, Iob 20 non qua corrigitur ignominia, sed correptio aut obiurgatio ignominiosa aut contum eliosa. Audire ignominiam: pro, perpeti. Ezek. trigesimo sexto: Nec audire faciam amplius in te ignominiam gentium. id est, efficiam ne posthac tibi iure talia probra obiicere queant. Ezech. vigesimo tertio: Discooperuerunt ignominiam eius. Detegere tegenda feminini sexus summum ei probrum est. Sicut ergo nomen mulierum tribuitur veluti per prosopopoeiam quandam civitatibus, regionibus ac gentibus, ita et ignominiae ac aliae phrases et proprietates muliebres. Sic et Nahum tertio dicitur: Ostendam gentibus nuditatem tuam, et regnis ignominiam tuam. Implere faciem alicuius ignominia, Psalmo octuagesimo: pro, ita deformare, et male castigare illum, ut eum pudeat in vultum alterius intueri, utque rubore ac pudore etiam in ipsa facie suffundatur. Ignominiam suam portari: id est, iuste affici a Deo ignominia, eamque perpeti, ut qui eam promeruerit. Sicut calamitati Iudaeorum insultaverunt, Ezek. 32. et 36.
ILLAQUEARE, significat non tantum intricare aut decipere, sed etiam prorsus perdere: quia laqueus feris exitialis est. Proverb, vigesimo nono: Homines derisores illaqueant civitatem, viri autem sapientes avertunt iram. id est, Impii derisores Dei inducunt civitatem in iram Dei, et extrema pericula: sed pii sapientes avertunt iram Dei, atque ita etiam pericula et poenas inde dependentes. Deut. septimo: Non concupisces argentum eorum, nec te illaque es eo. Psal. nono: Opere manuum suarum illaqueatus est impius. Deuter. duodecimo: Cave tibi, ne te illaquees eundo post illas gentes, quae perierunt a facie tua. Aliquando significat obligari. ut Proverbiorum sexto: Illaqueatus es verbis oris tui, captus es eloquiis oris tui. Sic et Ps. 109, Illaqueet foenerator omnia quae sunt ei id est, per Magistratum arrestet, sibique obliget, ob magnitudinem foenoris aut debiti foenore contracti: ideo addit, Vagentur ac mendicent filii eius. s. omni patrimonio exuti.
ILLIC et ibi, non tantum locum, sed et rem, actionem, opus aut poenam denotant. Psalmo 35. Ibi ceciderunt operantes iniquitatem. id est, tali poenae genere aut conditione, seu ea ipsa de causa Sic Latini locutione, Ille unde petitur, non locum, sed personam solent notare. id est, a quo aliquid iure exigitur. Saepe etiam illic et illuc, cum relationis quandam vim obtineant, sine omni antecedentis nominatione ponuntur, quod tamen ibi demum fit, ubi facile antecedens intelligi potest. Eccles. 3. Quia tempus omni voluntati, et supra omne opus illic. id est, in die iudicii. Iob primo: Et nudus revertatur illuc, scilicet in terram aut sepulchrum. Psalmo 133, Illic praecepit aut promisit Dominus benedictionem: id est, ubi sunt fratres ita pie concordes in Domino, ibi Deus solet felicem rerum et conatuum successum clementer largiri.
ILLUCERE, alias significat erudire: alias, et quidem plerunque, tempestive opem ferre. Sic Psal 118, Fortis Dominus, et illuxit nobis. Sic 2 Cor. 4 dicit Paulus. Satanam tenere captiva corda impiorum, ne in illis illucescat lumen Evangelii. et contra ait, Deum illuxisse in cordibus nostris ad gloriae eius cognitionem. Alibi ostendentur Hebraismi vocis Lux, unde et hic praesens melius perspicietur.
ILLUCESCERE DIEM, aliquando tantum pro imminere aut sequi ponitur, non pro apparere lucem eius. Luc. vigesimo tertio. Dies autem erat parasceves, et sabbatum illucescebat. id est, imminebat aut sequi debebat, accedebat. nam priori adhuc die durante, sequentis lux apparere non poterat: ponitur specialius verbum pro generaliore.
ILLUMINARE, plerunque institutionem integram aut externam in vera via significat. ut Psal. 13. Illumina oculos meos, ne unquam obdormiam in morte: id est; tum vera institutione doctrinae exterius, tum etiam spiritu interius. Sic doce, sic excita me, ne vel aberrem per ignorantiam a via, vel paulatim in Epicureismum immergar. Allusio videtur fieri ad externam
dormitationem, ubi si vel in tenebris sedemus, vel oculos claudimus, facilius obdormimus. Contra, si lumen in oculos fulget, non facile nos occupat somnus. Sic et Psal. 19 dicitur, praeceptum Domini esse lucidum, et illuminans oculos. Aliquando exhilarari, et faciem serenam alicui reddi, ut et Latini per serenam faciem laetum animum depingunt. Psal. 34. Aspiciunt ad eum, et facies eorum illuminabuntur, et non erubescent. id est, Deus salutari liberatione exhilarabit pios, ne succumbentes erubescant coram impiis. Sic Martialis optat, ut Domitianus suum poema sereno vultu legat, et Virgil. Aen. 4. Spem fronte serenat. id est, sereno vultu spem prae se fert, et aliis facit. Item Plinius, Nubila animi serenat: id est, exhilarat. Illuminari oculos, est aliquando vires recipere. Sic Ionathas fame et labore exhaustus, ut iam prae imbecillitate oculi ei caligarent, gustato pauxillo mellis visum et vires recipit, totusque recreatur. 1 Sam. 14. Lux iustorum progreditur, et illuminat: Proverb. 4. id est, fit paulatim illustrior, et subinde lucidior. id est, res piorum subinde magis ac magis a Deo secundantur. Illuminare lucernam alicuius, Psalm. 18. id est, beare ac felicem reddere. Sic ibidem dicit, Illuminas tenebras: id est, me in errore iacentem vera doces, in calamitatibus haerentem liberas, et in res secundas transfers. Illuminare Ioan. 1, videtur significare omnia beneficia Christi: ut sunt, erudire, foris ac intus convertere, iustificare, et renovare. inquit enim: Erat lux vera, quae illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum. ubi per verbum Illuminari, omnia beneficia quae nobis a Christo contingunt, indicantur. Illuminare dicitur Deus vultum suum super nos, cum nos benigno ac placido vultu intuetur, nobisque paterne succurit. Sic prorsus etiam Latini vultum serenum pro laeto ac faventi usurpant. Daniel. 9. Psal. 30. et 67. Vide etiam infra vocem Lux, Lumen et Lucere.
ILLUSTRARI, idem ferme significat. Iob 11. Illustraberis, sicut mane ipsum eris. Ecclesiast. 8 Sapientia hominis illustrat vultum eius. id est, vel laetum facit, vel etiam prudentem in loquendo et agendo. Psal 19. post quam dixisset, Praeceptum tuum lucidum illuminat oculos: subiicit, Etiam servus tuus illustratur in eis. id est, eruditur, instruitur in eis.
ILLUSOR, impostor ac derisor. Gen. 27. Et ero in oculis eius illusor. id est, habebor ab eo pro tali.
IMAGO, est simulachrum, et simile quoddam alterius rei, sive vivum, sive pictum aut sculptum. In Sacris literis plures, ac plurimum diversas significationes vox haec habet, ita tamen, ut pleraeque in genere concurrant, ac significent quandam convenientiam aut similitudinem rerum diversarum. Primum igitur dicitur dupliciter Filius Dei, imago patris, aut Dei invisibilis: 2 Cor. 4. Col. 1. Dicitur et Hebr. 1. splendor gloriae, seu fulgor veniens a gloria patris, et denique character aut expressa imago substantiae Dei. quibus verbis, praesertim Epistolae ad Hebr. indicatur illa ineffabilis, divina ac consubstantialis convenientia ac similitudo filii ad patrem. Huius tanti mysterii, ac plane ineffabilis Dei qualecunque indiciolum aut nota sit, quod etiam in hominibus saepe magnam quandam similitudinem parentum in liberis, non tantum quoad externa lineamenta, sed etiam internas animi, ingenii ac morum proprietates animadvertimus, non sine singulari providentiae divinae indicio. Qualis vero illa similitudo aut convenientia sit in Filio cum Patre, quam cum tertia persona non habent, ineffabile plane mysterium est, nec a nobis investigari debet. Aliqui fingunt id inde esse, quia pater intuendo semet, cogitationem et imaginem quandam concipiat, cui suam essentiam communicet. Sed et humanum haec opinio inventum est, idque foedissimorum haereticorum, teste Irenaeo: et in multas tetras absurditates incidit, et denique ab omnibus ferme partibus est damnata, ut id proprio libello eorum testimonia recitante ostendi. Atque hac ratione Christus est substantialis imago Dei. Latinis imago ferme tantum quidpiam umbratile ac vanum, et quod tantum qualicunque specie repraesentet rem ipsam, denotat. at Hebraeis etiam realissimam convenientiam, et summam substitiae ipsius similitudinem: ut si filius dicatur imago patris. Similis loquutio est, Esse in forma Dei, aut forma servi: Phil. 2. id est, vere existere Deum aut hominem. Sic Matth. 24. Tunc videbitis signum filii hominis in caelo. id est, ipsum met filium hominis. Sic, Gestare imaginem hominis terreni et caelestis, 1. Cor. 15. id est, ipsam rem aut essentiam. Verum quod Imago essentiale quidpiam interdum, et non tantum umbratile notet, mox denuo exemplis monstrabitur. Vide et in regulis Universalibus, de hoc Hebraismo. Illud sane admodum illustre est significationis huius exemplum, quod extat Hebr 10. Lex umbram obtinuit futurorum bonorum, non ipsam imaginem rerum. ubi Imago necessario ipsam existentiam aut substantiam rei sonat. Sic Germanis quoque Bild, interdum non umbratilem, aut (ut sic dicam) similitudinariam imaginem significat, quae solum lineamenta rei alicuius exprimat: sed ipsammet essentiam eius. ut cum dicunt, Mansbild, Frauenbild, etc. id est, personam vere existentem virum aut feminam. Dicitur
98. Anastazije,... . Confirmatio Radovani, versio... [page 28 |
Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
ion=
"1.0" encoding="UTF-8"?>
Confirmatio Radovani, versio electronica
Anastazije, hrvatski biskup i kraljev kancelar
floruit 1070
Luka Vukušić
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Prema digitalizatu znanstvenog izdanja (1967).
Mg:B 428 verborum
elektronska verzija: Digitalizacija hrvatskih latinista, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Rujna 2012.
HR-HDA-876-6
1070, poslije 1. rujna. U Ninu.
Potvrda darovnice Radovana samostanu sv. Krševana u Zadru za njegov posjed u mjestu Suhovara
Izvor: http://arhinet.arhiv.hr/_DigitalniArhiv/Monumenta/HR-HDA-876-6.htm
Izvor: Diplomatički zbornik Kraljevine Hrvatske, Dalmacije i Slavonije, sv.I, Zagreb, 1967, str. 118-119.
Pripremio: Luka Vukušić, arhivist HDA
Izvor: http://arhinet.arhiv.hr/_DigitalniArhiv/Monumenta/HR-HDA-876-5.htm
HDA Arhinet
1070-09-01
Nin
prosa
Litterae medii aevi (700-1400)
Saeculum 11 (1001-1100)
1051-1100
prosa- donatio
prosa- diploma
prosa- acta
Neven Jovanović
2012-09-02
Prva verzija. Latinski spellcheck.
† Anno dominice incarnationis millessimo septuagesimo, indictione VIIII. Augusto regnante Romano tertio, tempore Cresimiri regis Chroatorum et Dalmatinorum.
Ego Radouan, nepos Lilici, trado omnem possessionem meam, que fuit predicti aui mei in loco, qui dicitur Suchouara, beato martiri Grisogono presente eiusdem monasterii Petro abbate. Que possessio his manifestis indiciis declaratur: a lacu ex septemtrionali plaga protendendo in directum uersus boream ad riuum, et ab isto loco eundo ad australem partem ad terminos predii de Dubio cum suis circumadiacentiis pascuis. Sed, quia resistebat mihi Uekemir, Luce iupanus, cum Boleslauo tepcii et hoc donum, quod sancto martiri intuitu dei et pro remedio meorum predecessorum animarum feceram, contradicebat et ad nichilum deuenire satagebat dicens ipsam terram a rege predicto sibi esse concessam. Ob quam igitur contencionem die sancto Pasce studui adesse ante presentiam predicti regis, ubi non modica turba nobilium tam Chroatorum quam Dalmatinorum adherat. Tunc coram omnibus interrogaui satis diligenter dominum meum regem, si tantillam hereditatem meam illis iupanis habere concessisset. Qui in facie omnium id se minime egisse respondit atque mei misertus largitus est michi legatum suum nomine Apricium socolarem, qui regia fretus auctoritate michi et meam terram ab illis defendens redderet ac meam donationem publice coram uicinis in loco supradicto, hoc est in monasterio sancti martiris Grisogoni, confirmaret et sigilli proprii munimine roboraret. Quod diuine misericordie instinctu factum est. Nam predictus Apricius una mecum ad predictum locum uidelicet Suchouara ueniens coram omnibus ibidem manentibus nec non coram aduenientibus subscriptis testibus terram iniuste querentibus interdixit et, sicut illam domui dei largitus fueram, una mecum regali institutione iterum tradidit et confirmauit. Unde ego predictus Radouan regia potitus iustitia rogo et contestor omnes Christi fideles per patrem et Iesum Christum, filium eius, nec non et spiritum sanctum ab utroque procedente, ut hec omnia inuiolabiliter conseruent. Si quis autem hanc meam oblationem qualibet cupiditate deceptus quocunque ingenio aliquo tempore a domo dei auferre temptauerit, superni numinis iram incurrat sortemque possideat cum his, qui dixerunt domino deo: recede a nobis , nec ut iudicetur, set ut perpetuo dampnetur, resurgat.
Cui donationi et facto interfuerunt hi testes: Desinna, Nonensis iupanus, testis, Cerminicus Breberschico testis, Uocinna Zatinscico testis, Dalizo Poliscico testis, Cosma Luscico testis, Mutimir Sidrascico testis, Saracino sitinico testis, Iacobico Castobriscico testis, Bolano tepciza testis, Iohannes dat testis, Iohannes capellanus testis, Budicio postelnico testis, Desimir Smulie filius testis, Tolimir psar testis, Vitomir duornic. Hii omnes testes fuerunt coram rege. Suchouare uero: Tribigoi grascik. Croatin, Zelodrag, Dragouit, Dobrogoi, Negouan.
† Ego Anastasius, Chroatensis episcopus et aule regie cancellarius, hanc donacionis cartulam rogatu predicti Radouani et ex mandato domini mei regis intus in ciuitate Nona scripsi et confirmaui. Feliciter.
99. Severitan, Ivan... . Solimaidos libri III, versio... [page 2 |
Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
ion=
"1.0" encoding="UTF-8"?>
Solimaidos libri III, versio electronica
Severitan, Ivan Polikarp
1472- c. 1526
Irena Bratičević
Textum exscripsit
Judita Uremović
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Digitalizat izvornog izdanja (15xx).
Mg:C 1154 versus, verborum 9287
Elektronska verzija: Hrvatska latinistička epika, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Lipnja 2014.
Polikarp Severitan, Ivan
Solimaidos libri tres edition:
Ed. 1.
Romae
Arte Stephani Guillireti, impensis... Joannis de Villa Nova
1509
Reference: Breyer. Prilozi, pag. 41.- Reference: Bacotich, pag. 311-312.- Reference: Krasić. Gener. učilište, pag. 593.
Xb * Jurić. Scriptores
MS Dubrovnik, Zavod za povijesne znanosti HAZU u Dubrovniku, među rukopisima nekadašnje biblioteke Bizzaro, D.a.18, 220r – 246v.
Polikarp Severitan, Ivan
Ad illustrem Guidobaldum Ruerium... Solimaidos libri tres edition:
Ed. 2.
Venetiis
Per Joannem et fratrem eius, filios Georgii de Rusconibus
1522
Sig. A-C; 8o
Xb * Jurić. Scriptores
1509, 1522
poesis
paratextus prosaici
paratextus poetici
Litterae renatae (1400-1600)
Saeculum 16 (1501-1600)
1501-1550
poesis- epica
poesis- epigramma
poesis- carmen
prosa- epistula- praefatio
Neven Jovanović
2014-06-20T00:43:17.752280110
Joannis Barbulae Pompilii
Sibenicensis Dalmatae
Theologi Praedicatorum Ordinis
Solimaidos
Libri Tres.
In quibus tradidit
Creationem, Lapsum, et Reparationem
Humani Generis.
Opus Aureum.
M. Io. Policarpi Seueritani Sibenicensis Dalmate predicatorii
Ad illustrem Guidobaldum Ruerium Castri Duranti comitem inuictissimi Vrbini et Sorre Ducis Francisci Marie filium Solimaidos Libri tres. +
Lucas Maurocenus Sibenicensis Dalmata Ordinis Praedicatorum Reverendo Domino Hieronymo Sacrato Nobilissimo Patricio Ferrariensi, utriusque Juris Doctori sapientissimo, Prothonotario Apostolico, ac Auditori Reverendissimi Cardinalis Neapolitani Divi Oliverii Caraphae Protectoris Praedicatorum Ordinis salutem plurimam dicit.
Quum saepe mea mente revolverem, Virorum Prudentissime, nostra tempestate degentium, tui olim Parentis Jacobi tum mores sanctissimos, tum prudentiam in rebus gerendis integerrimam, ita ut non solum Ferrarianis Patriciis, verum et totius Italiae Primatibus, unicus in Orbe Phoenix, visus clarior haberetur, ut liquido patuit Hercule Duce omnibus saeculis celebrando, qui sui, omniumque suorum perpetuam in terris reliquit memoriam, consilio tanti Patris, ad te calamo parcere decrevi minime, quo certior fieres, Pompilium tuum clientulum, et mihi fere Germanum et Praeceptorem ad me venisse, cujus non me latuit Opus, cui Titulus est Solimaidos, a prima Apellaicae Gentis urbe sic dictus, a quo oriundus est ille rerum omnium Conditor Cristos, quem cuncta hic inducit creantem, ex adoptione tanti Viri filius Jacobi Sacrati tui olim Genitoris Barbula, in quo Creationem, Lapsum, et Reparationem Humani Generis adeo concinne cecinit, ut alter suo carmine Maro videatur; nec miror, studuisse potuit, ut id, et majora efficeret; habuit enim Praeceptorem clarissimum Joannem Raphanellum Ferrariensem, utriusque Philosophiae facile Principem dixerim, et hac nostra tempestate Musarum decus, a teneris unguiculis colentem Fontes Aonios, nunc Sacri Palatii Apostolici Magistrum, Fidei Nostrae, ut ita dicam, jam collapsae timonem validum, et Georgium Babbam Sibenicensem Ordinis Praedicatorum Fratrem, Bachalarium Perusinum, in quo daretur virtus Literaria sicubi non reperiretur, et a quo non vacasset Religio, illam si quispiam niteretur dedecorare. Hoc ipso persuasi Pompilio meo, ut ipse Tibi, qui tanti Patris mores imitaris, non ab re Sacrati vocitati, tanquam sacros colentis ritus, tale dicaret opus. Illud ingenue, et audacter pronunciare ausim; opus esse varium, et in ipsa varietate constans, in tris divisum Libros; ingeniosum est, et accuratum; et in Cristiana Historia tantum gentilis eloquentiae expressum, quantum isto aevo non dico sperare, sed ne optare quidem potuissem. O si videres Libros Quatuor ejus Illyridos, in quibus est maxima pars tuae perpetuae vitae, et aeterna fere memoria Reverendissimi Oliverii Caraphae Cardinalis Neapolitani, te stupor invaderet! Hos nondum edidit, a suis odiosus, ut nosti, virtutibus, et bonis moribus adversantibus. Delectat, et prodest Pompilius noster; hunc aetas nostra profecto, omissis fabulis, legere deberet; in quo virtute praediti, et studiosi Cristiani dogmatis, quicquid ad hoc attinet, lepidissime totum invenient. Hoc Poema Tibi dicavit cum suasione mea, tum quia cum eo simul te, ut Parentem, amo, et observo. Auctoritate tanti Poematis, et tuis sanctis moribus, generosis Parentibus ortus, facile omnium virtutum princeps inter Mortales haberi poteris. Quare sui Pompilii lucubrationes aequo animo suscipe; is enim, quidquid est, Deo, teque Duce, id totum sibi vindicavit; qui quamvis altiora scrutetur cum Physicis, tum Divinis rebus, ne tamen apud eos, qui virum ignorant, obrutus inundatione tam profundi Pelagi, ocio torpere videatur, quandoque se confert ad dulciores Musas; quem spero, tandem majora tibi daturum munera, cui me, ipsumque commendo.
Vale.
Ad Lectorem Petrus Paulus Modestus Viterbiensis.
f2.1 Qui colitis summi, Juvenes, mandata Tonantis,
f2.2 Cuique sacri licuit carpere Montis iter,
f2.3 Dum vacat, hunc celebrem pigeat ne cernere Librum,
f2.4 Nam poterit vobis ferre salutis opem;
f2.5 Barbula quo rerum sapiens primordia Mundi 5
f2.6 Edocet, et vastas Deucalionis aquas.
f2.7 Clara Redemptoris nec non vestigia Cristi
f2.8 Detegit exemplis non aliena bonis.
Ad Reverendum, et generosae Sacratae stirpis Prolem Hieronymum Ferrariensem utriusque Juris Doctorem, Prothonotarium Apostolicum, et Sapientissimum Auditorem Divi Oliverii Caraphae Cardinalis Neapolitani Senioris Michaelis Parmensis Carmen.
f3.1 Quae Tibi nunc cecinit magno compulsus amore
f3.2 Barbula Pompilius, Ferrariane Decus.
f3.3 Quo Duce Calliope Vatem est sortita disertum,
f3.4 Haec capias animo, Ferrariane, bono.
f3.5 Verus amor, sincera fides succurrit ubique, 5
f3.6 Hac pro re parva magna parare potes.
f3.7 Dant Arabes casiam tibi, clarae Hieronyme stirpis
f3.8 Sacratae decus; at Barbula Pompilius
f3.9 Versibus his tribuit sancti primordia Mundi,
f3.10 Addidit et vastas Deucalionis aquas; 10
f3.11 Quoque Deus natus Terris satis oblitus annis
f3.12 Admissis Hominum sydera celsa dedit
f3.13 Huic Generi tandem. Nullus perversa susurret
f3.14 Hoc opus inspiciens, si caruisse licet
f3.15 Invidia, quae tristis summa cacumina clarae 15
f3.16 Virtutis petiit Tartara tetra colens;
f3.17 Nam nunquam moritur vita senescente caduca
f3.18 Livor edax, semper conscia corda premens.
f3.19 Quare pergratum, noster Deus, accipe munus,
f3.20 Sperge nec, exiguum sit licet; inde vale. 20
Ad Reverendum Patrem Stephanum Stancharium Praedicatorum Ordinis Fratrem, Familiarem, et Comitem gloriosi Patris Joannis Raphanelli Ferrariensis, acutissimi Theologiae Doctoris ejusdem Ordinis, Magistri Sacri Palatii Apostolici, Pompilius scribit Carmen, quocum hortatur, ut roget illum, quod facile permittat, ut hoc Opus imprimatur.
f4.1 Quo Probitas, quo sanctus amor, quo vera Fides, et
f4.2 Omnibus in rebus fulsit ubique viris,
f4.3 Stephane, Stanchariae stirpis lux alma decusque,
f4.4 Ipse mihi foveas viribus assiduis,
f4.5 Aere cavo stringi permittat sancta Libellum 5
f4.6 Atria Pontificum qui domat, ipse Deus
f4.7 Alter, Ferrariensis honos, et gloria Gentis
f4.8 Hesperiae Raphanus: hoc precor, ut facias.
Ad utriusque Philosophiae facile pricipem, Theologorum Decus, et Vatem clarissimum, Magistrum Joannem Raphanellum Ferrariensem, Ordinis Praedicatorum, Sacri Palatii Apostolici Magistrum, Pompilii Carmen, quo rogitat, ut Opus imprimatur, sine cujus venia nihil Romae aere cavo stringi potest.
f5.1 Perge, Liber, propera, nec te sera vita moretur,
f5.2 Ad Raphanas aedes, talia dicta movens:
f5.3 Virtutum, et Fidei splendor, Raphanella Propago,
f5.4 Ad Te nos misit Barbula Pompilius
f5.5 Alme Pater, sanctas nos nunc advenimus aedes, 5
f5.6 Ut faveas Vati viribus ingenuis.
f5.7 Te sine namque suis dabitur nec gloria Musis;
f5.8 Et Duce Te magnum nomen in Orbe feret.
f5.9 Fama datur nulli Domino nec gloria major,
f5.10 Praesidio servum quam relevare suum: 10
f5.11 Regibus hoc proprium est. Qui sancta Palatia servas
f5.12 Pontificum, faveas, Musa superba, petit.
f5.13 Quare, sancte Deûm, timido succurre Libello,
f5.14 Et votis faveas, officiose, suis.
f5.15 Largus erat Caesar: Tu noli dicier olim 15
f5.16 Caesare ab hoc alius, sidera celsa petent
f5.17 Viribus, ingenio, et tot jam virtutibus auctis,
f5.18 Semper Apollineae clarus in arte Lyrae.
f5.19 Imprimat hoc opus, ecce petit nunc Barbula Vates,
f5.20 Et notet artifici ruga magisterio. 20
f5.21 Villa dedit genitum Nova nobis ecce Joannem,
f5.22 Haec cavo prudens ipse subibit onus.
f5.23 Quasi Tu dederis sibi prospera vota precanti,
f5.24 Perpetuo vives carmine namque suo.
Pompilius ad Librum.
f6.1 Parve Liber, visurus lucem, carcere ab isto
f6.2 Exi, nec dubites cernere ubique Viros.
f6.3 Namque Tibi dabitur fautor coelestibus oris
f6.4 Demissus vates ordine Chiriacus
f6.5 Nicolaos Alemana clara ab origine Proles, 5
f6.6 Cui data cura quoque est ordinis egregii
f6.7 Nectoris hic tecum felix per saecula vivat,
f6.8 Virtutis cultor, Relligionis amor.
Ad Clarissimum, et Nobilissimum Dominum Hieronymum Ferrariensem, divinae fere stirpis Sacratae Prolem, et Decus, Pontificii, Caesareique juris moderatorem, Prothonotarium Apostolicum, atque Auditorem Reverendissimi Cardinalis Neapolitani Oliverii Caraphae, Protectoris Praedicatorum Ordinis, Pompilii Carmen, quo sibi dicavit opus.
f7.1 Ille ego, qui quondam maestus turbabar ubique;
f7.2 Nunc nunc, Caraphici Moderator maxime Tecti,
f7.3 Ferrariensis honos qui diceris, atque putandus
f7.4 Alter namque Deus nobis; cui signa colossi,
f7.5 Pyramidumque apices, altisque imposta columnis 5
f7.6 Atria decrevi dare, dum Capitolia sacrant
f7.7 Romani Cives, summa pietate colendo,
f7.8 Virtutum decus, et magna aevi gloria nostri,
f7.9 Sacratae stirpis per saecula clara Propago,
f7.10 Indice quo vixi, colui quo rura sororum, 10
f7.11 Quoque diu merui virides decerpere Lauros,
f7.12 Atque tuo quondam sacro Genitore Jacobo
f7.13 Pompilii Vatis, semper fidissime Pastor
f7.14 Optatae lucis, quem nostro nulla vetustas
f7.15 Carmine consummet, nec rodent nomina vermes 15
f7.16 Sacratae Prolis certe, dum rexerit artus
f7.17 Spiritus inclusus nostris compagibus, artis
f7.18 Hoc precor oblatum tranquillo pectore munus
f7.19 Hospitio dignare tuo, cognoscere sacros
f7.20 Instituit ritus, quibus atria sacra coluntur. 20
Ma. Io. Policarpus Seueritanus Sibenicensis Dalmata predicatorus Illustri principi Guidobaldo Ruerio, Castriduranti Comiti inuictissimi, Vrbini et Sorre Ducis, Francisci ma. filio. S. P. D.
Potus tyro Vir grauis Edito hoc opusculo, mi princeps, sepius conueni Egregium Virum, prudentia et omni probitate perspicuum Petrum Tyronum Calliensem patritium Rueriae Seretriaeque domus facile seruum cui olim ea tempestate qua Caesar Valentie Dux Alexandri Pon. Max. filius flagraret in auum tuum illustrissimum Guidobaldum, Vrbini ducem erat tutelle T. clarissimus pater, quo cum Gallias et Hispanias peragrauit ut eum saluum redderet, hocque domi et rure quo se aestiuo tempore conferebat Pianiuantagii semotum humanis curis, quod et etas iam senescens et uitae suae modestia expostulabat, ubi obiter nobis fuit sermo, de diuinis rebus, quibus oppido oblectatur, audissetque nos edidisse libellum de mundi origine lapsu et reparatione eiusdem, non eo more quo olim gentes edocuerint, uerumenimuero quo deus optimus maximus sanctis uatibus enarrasse creditur quibus ab impia secta Maumethana differimus quae risu potius est explodenda quam refellenda rationibus quibus res apretissima non indiget, hortatus est ut honestius haec nostra lucubratiuncula in publicum exeat, et cum nouitatis gratia auctoritatem quoque apud lectorem haberet, qamuis olim in molli incude pressa fuit cuiusdam Barbule agnomine, non Policarpi, nunc grauiori ere emissam tibi mi princeps, quod et ego concupiebam dicari uoluit, nec ab re tibi est pater illustrissimus Laus ducis Urbini. Dux Franciscus Maria in maximis et belli et pacis tempore negociis exercitatus, quem ueluti alterum Martem hostes exhorrent, et nunc belli et pacis arbitrium et moderatorem uniuersa Italia habet et reueretur, praecipue Adrianus VI. sanctissimus Pon. Max. cum R. pub. Florentina hylari animo et serena florente complexus est; ipse pro tutore totius ecclesie, illi uero pro duce Fluentini senatus, nec a b re, quoniam Dux inclytus Romanorum procerum more res Italas et armis moderatur et honestis moribus illustrat, et quem indigentem appellari liceat et in templa recipi ut cui par gratia referri non possit, hinc saltem exoluatur quandoquidem tumultuantem Italiam et res nouas molientem sedente Iulio eius patruo et tuo auo Pon. Max. eius opera atque industria quamuis tunc esset iuuenis pacatum et quietum reddidit; quid fiet post hac, cui et Hector et Achilles in bello facile cederent, uisis tot et tantis rebus, et curis quibus in afflictatu Italia se ubique strenue gessit ad Picenos, Gallos Transpadanos, Insubres, et Emilios nouit haec omnia Felsina praecipue et Rauena, tota denique Italia tumultuante in eum Leo Pon. Max. cui et maximo animo, et maxima reuerentia ut ingenuum principem decuit resistens apud gentes gratiam, aeternumque nomen sibi comparauit, cuius sublimibus pedibus obsecro me offer pro planta, hocque itidem tuis fiat deflexo poplite queso et hoc nostrum munusculum serena fonte suscipe quamuis sit impar animo tanti principis attamen animus noster est ingens ut sese tibi pro perpetua seruitute dedat. Vale, nostrae Romanae fidei et gloriae future Caesar, Vale et fauste.
Callii.
VI.
Kal. Augusti MDXXII
Joannis Barbulae Pompilii Sicensis Dalmatae Theologi Ordinis Praedicatorum Solimaidos Liber I
Magistri Joannis Policarpi Severitani Sibenicensis Dalmatae Predicatorii Solimaidos. Liber I
Argumentum in primum librum Papirii Viterbiensis
Narrantur primo pulchre primordia mundi
Vnde sibi caelum hausit homo mentemque recepit
1.1
Proponit
Magnus ab aeterno Coeli, Terraeque Creator
1.2 Cuncta movens, solus nullo violabilis aevo,
1.3 Ecce canendus adest, ut tanto condita Proles
1.4 Humani Generis, nullo depressa labore
1.5 Vixerit, exhaustis scelerato pauper et hoste 5
1.6 Viribus heu cecidit, divini muneris auceps
1.7 Sidera celsa petit tandem, quo candida virtus
1.8 Ingenii celebrare potest, hoc carmine pando.
1.9
Invocat
Terrarum, Coelique sator, qui cuncta gubernas,
1.10 Magnum opus aggredior; faveas mihi: te quoque Clyo, 10
1.11 Musa, decus Vatum, liceat mihi suggere fontem
1.12 Ex Helicone sacrum, et si post sitientia labra
1.13 Inspiceres, puros perfundas Virgo liquores.
1.14 Hoc pede non ludam Trojam, olim namque ruentem
1.15 Crimine Tyndaridis, vel Thebas; ossibus haud hic 15
1.16 Implebo Aemathiam Romanis; fonte superbo
1.17 Sed madidus referam quae sanctum sidus adorant.
1.18 Quare praebebis nostras quod mulceat aures.
1.19
Narrat
Conditor immensus postquam firmaverat Orbem
1.20 Sidereum, finxit naturae nobilis omnes 20
1.21
Angelorum creatio. Luciferi casus
Aligeros, quorum primus fuit ille superbus
1.22 Lucifer, ex nihilo dependens ordine pulchro;
1.23 Mox tamen at cecidit Coelorum cardine ab alto
1.24 Ambitione ferus, qua nullus sidera cernit
1.25 Tartareis detenta jugis; tegit alta cacumen 25
1.26 Virtutis durum; Stygias hac namque Paludes
1.27 Effera mens Hominum facile descendit ad imas,
1.28 Hic ubi lintre Charon rimosa canus, et algens
1.29 Trajicit externas animas ad littus opacum.
1.30
Decor elementorum
Alitibus pictis decorato vertice post hoc 30
1.31 Aethereo, complevit latum piscibus aequor,
1.32 Telluris faciem diverso gramine cingens,
1.33 Addidit et gravibus tandem genus omne Ferarum
1.34 Per proprias species distinctum: conditor ingens
1.35 Quae quom Coelicolum despectans Juppiter axe 35
1.36 Vidisset, nunquam peregrinis notus in oris,
1.37 Omnia quo constant mirantia cuncta creantem
1.38 Numina prima Deum, firmatum et sidere Coelum,
1.39 Quod velox lustris omni sine labe peractis
1.40
Caelorum virtus
Omnia convolvit, quae fixo vana sub axe 40
1.41 Maturat, cui cessabit post fama laborum
1.42 Esse tamen pendens hujus, sed saecula noscet:
1.43
Quid est dei filius
Hoc fertur dixisse sato, qui summa voluptas
1.44 Est proprii cordis verbum, sine fine triumphans
1.45 Mentibus ignotus miseris, nova gloria Mundi, 45
1.46 Perpetuo Coelum, Terras, qui sidera torquet
1.47 Ordine cuncta movens aeterno, immobilis extat
1.48
Solus deus est eternus.
Solus, et hic seros semper mansurus in annos,
1.49 Qui nunquam potuit peregrinis sternier astris;
1.50 Atque illi, quo ambo exardescunt unica virtus 50
1.51
Spiritus sanctus.
Spiritui Sacro; quos omnes nulla senilis
1.52 Canities, vel ruga premit, qui fortia vincunt
1.53 Saecula; nec miror, sunt soli cuncta regentes,
1.54 Quos stupet, et flexis genibus Gens omnis adorat.
1.55 Nate, meae vires, dulcis solatia vitae 55
1.56 Spiritus, aeterno nunquam spoliande furore,
1.57 Quo nullum exilium longinquas traxit ad oras
1.58 Sedibus aethereis nos; nunc mea verba reconde
1.59 Pectore, Nate, tuo; nostrae praecordia vitae
1.60 Accipite, o Mundi spes, puri lumina Coeli: 60
1.61 Quam varias rerum vires pulchro ordine servant,
1.62 Nunc nunc nos meminisse juvet, quibus ille superbus
1.63 Lucifer intumuit, tetrum demersus in antrum:
1.64
Ordo elementorum
Aëra nunc posui sub magno cardine clari
1.65 Aetheris, exitium nullius numinis ira 65
1.66 Cui datur; en nitidus croceo splendore coruscat,
1.67 Et Terras Neptunus aquis Saturnia proles
1.68 Obruit; at majus refero memoranda per aevum;
1.69
Motus solis et lune.
Phoebus quove suos quoties perficere cursus,
1.70 Atque Diana soror nullo concussa labore 70
1.71 Inspicitur, quos aetas non superaverit ulla,
1.72
Hominis dignitas.
Cuncta mihi parent, nihilo qui cuncta creavi.
1.73 Solus imago Dei vitae coelestis origo
1.74 Conditus a Nobis, vellem constaret in Orbe
1.75 Purus Homo, tenerum quem nulla injuria Coeli 75
1.76 Infestet, nec saevis morbis pestifer annus
1.77 Terreat, hunc cupio; tandem sit formula nostrum,
1.78 Et Deitatis honos: perpulchris grandia verbis
1.79 Exponat secreta Poli, triplicemque sub una
1.80 Majestate Deum veneretur, nostra superstes 80
1.81
Trinitas Christiana et unitas
Clara propago
Deo
Deum
, nullo turpata pudore
1.82 Sit sibi Conjugii, quo sedes impleat illas
1.83 Prole sua, felix superi de culmine Mundi,
1.84 O miserum! quas perdidit imperiosa voluptas,
1.85 Tartarei Plutonis onus, temeraria virtus 85
1.86 Innumeris comitata rogis per saecla cremandi
1.87 Perpetuo sine fine virens constructor Olympi.
1.88 Talia sic fatus; stat mox sententia dictis:
1.89
Hominis creatio
Tollit humo Juvenem nitido splendore coruscum,
1.90 Cujus pulchra vigor subito per membra volutans 90
1.91 Aestuat, et venis divinus sanguis inundat
1.92 Victuri cineres genitoris mole moveri
1.93 Incipiunt, stupidi mirantes tecta Tonantis.
1.94 Fervet odore Dei flavis e crinibus omnis
1.95 Jam species, virtute sua, per saecla secunda; 95
1.96
Hominis pulchritudo
Splendida praefulget facies, oculusque Smaragdo
1.97 Vel similis fulgore ferit vulgata per Orbem
1.98 Aethera, post nitido solvi redolentia verba
1.99 Vertice, spectabat laetus Jovis ore sereno
1.100 Hunc pedibus properare sacris, circumtonat Orbis 100
1.101 Gaudens, excelsi cupiat quod jussa Tonantis
1.102 Unicus in terris Fenix implere relictus
1.103
Hominis sensus
Spiritus aethereus, placidis notissima volvit
1.104 Sensibus externis jam semina tradita Mundo;
1.105 Constant ingenii vigor, et munuscula vitae 105
1.106 Interni sensus; comitatur gratia linguae
1.107 Perpetuam mentem depressam tempore nullo.
1.108 Principe pulchra Deo, quamvis producta sub axe
1.109 Coelorum vigeat fixo, convexa meatu
1.110 Temporis inspiciens, in tempore forma creata, 110
1.111 Nec tamen hoc lumen decrescit, lassa vetustas
1.112 Corporis at rapiet tandem peritura ruinam
1.113 Condita cuncta Virum mirantur, ab ordine pulchro
1.114
Hominis praestantia
Adventasse suum Dominum gaudere coacta,
1.115 Rectoremque Orbis nitidi stupefacta secundum 115
1.116 Undique sic laeti blando sermone salutant.
1.117 Primus ait Phoebus nondum defessa labore
1.118
Gaudent omnia creatione hominis
Membra premens generosus equis penetrantia murmur
1.119 Aequoreum, cujus merguntur et obruta Ponto
1.120 Ubera in Hesperio quum pellit montibus umbras. 120
1.121 Ore oraturus proprio sub nomine Gentis,
1.122 Quarum pars tenet aevi nomen, tempore pars et
1.123 Perditur, atque patrem verbis affatur amicis.
1.124
Phebi oratio
Salve, chare Deo, domitor mi, celsa Tonantis
1.125 Viscera, pulchre Parens, Terrarum gloria salve: 125
1.126 Ad Te nunc venio Titan, qui tempora novi
1.127
Solis motus
Qui status est Coelo, qua sidera lege moventur
1.128 Ipse ego namque Deo duce Parcis stamina furtim
1.129 Accipio, latos agilis sublatus ad axes
1.130 Juppiter omnipotens me jussit sidera septem 130
1.131 Ferre retro aeternos Coeli frenantia cursus,
1.132 Et Mundi Secreta noto, Centrumque, Polosque
1.133 Hic metior, Pater, ut radiis latissima regna
1.134
Phebi potestas
Orbis temperet hoc propriis mea numine virtus.
1.135 Principe mira Deo magno loquor; haec mihi nunc est 135
1.136 Vis etiam, semper possim defessus ab ullo
1.137 Motu quotidie conduci Phoebus anhelis
1.138 Sollicitatus equis; fuscos visurus Hiberos
1.139 Pallidus Oceani, quo frigida possidet umbras
1.140 Tellus; Phoebe Soror mea, quam contemperat ore 140
1.141 Vicino Terris, animis aeterna superbis:
1.142 Atque Orientis iter repeto, compulsus habenis
1.143 Velocis currus: reor admiraberis actus
1.144 Ipse meos; tenebras luci, lucemque tenebris
1.145 Inspicies tribui; quare tibi talia dico, 145
1.146 Alme Pater, decus aethereum, stirps certa Tonantis
1.147 Te propter Deus hic statuit Nos; praecipe nostris
1.148 Numinibus: loquor haec nunc fulgidus ore benigno
1.149 Cunctorum ex voto, quae rerum Conditor ingens
1.150 Fecerit ex nihilo, omnia tandem dives habeto. 150
1.151
Oratio Iovis
Conticuit dictis, grates persolvit et ille
1.152 Omnibus. At Rector Superum, Telluris, et Alti
1.153 Talia dicta movet: Nostrum generosa propago,
1.154 Sit tibi nomen Adam; felicis tempora vitae
1.155 Invenies semper, me dum mea fata volutant, 155
1.156 Si tamen, ut nosces, nostra haec moderabere jussa
1.157 Ecce vides, quod te tam pulchrum nostra reliquit
1.158 Majestas Terris, cui Coelum, et sidera parent,
1.159 Totus et hic Orbis: me solum vertice recto
1.160 Aethera suspiciens; naturae conscius omnis 160
1.161 Laudibus excelsis tollas; per saecula felix
1.162 Ibis, quo te mittam nunc, nova gloria Gentis
1.163 Venturae, juvenis tali rarissimus aevo,
1.164 Altus et ingenio, facundo splendidus ore;
1.165 Nec tua sors est, hoc nostrum moderamen habeto. 165
1.166
Deceptio paradisi terrestris
Est Locus in Terris nitida purissimus aura
1.167 Trans Indos, ubi Phoebus fulgens primus anhelis
1.168 Sollicitatur equis, pulsurus sidera opaca
1.169 Nocte peregrino fulgentia lumine, dicto et,
1.170 Unde rubet ventura dies, placidissimus undis; 170
1.171 Deliciae Mundi, sunt et consortia, Divum
1.172 Elysii, Coelique Domus, felicibus oris
1.173 Casibus adversis vacuus; rutilantia flammis
1.174 Aurorae croceis sibi sunt sine fine benignis
1.175 Ora locis, solusque plaga defensus iniqua, 175
1.176 Possidet intactas aegris animalibus oras.
1.177 Non dolor, aut gemitus, vel mens incerta futuri
1.178 Advenire tibi poterunt, vel mortis imago.
1.179 Illic pura dies, illic saluberrimus placidissimus annus,
1.180 Omnia te cingent quae lux aeterna serenat. 180
1.181 Postremo paucis perstringam plurima verbis
1.182 Perge, celer juvenis, visurus talia regna;
1.183 Illic egregios animos manet ultima sedes
1.184 Perpetuae vitae; Deus hanc, Naturaque finxit
1.185 Te melior, voluit qua Te regione manere 185
1.186 Legibus aeternis; sed serva jussa, fidemque
1.187 Sancta Dei, si vis, ne tantum lumine torvo
1.188 Inspiciat Juvenem, vel pulchris eximat oris;
1.189 Et dum membra vigent, victura aut saecula cernent,
1.190 Hoc volo servari: brevibus nunc suscipe nostri 190
1.191 Consilii quid summa velit, cui credita semper
1.192 Concupio vivat nullum peritura per aevum.
1.193 Hoc tibi, Adam, cunctisque Bonis servandus in ista est
1.194 Carne animus: medio loculo in regione serena
1.195
Vetatur Adamo lignum vitae
Sed datur una arbos mihi dulcia mala relinquens, 195
1.196 Extulit hanc Natura Deo molimine magno
1.197 Mors, et vita manent te; quare vive secundus,
1.198 Ne violata manus tua tangat in arbore fatum,
1.199 Coelica quo possunt Nobis archana videri.
1.200 Cuncta tuo arbitrio poteris praenoscere tandem 200
1.201 Solus: in hoc vetito nolo sit cura salutis
1.202 Ulla tibi. His dictis jussit, placidissimus heros
1.203 Pergeret, optatas visurus lumine sedes
1.204 Perpetuo, nunquam prius illis notus in oris.
1.205 Quo audito, Vir dixit: Divum aeterna potestas, 205
1.206
Adami creatio
Omnipotens Genitor, nitidum quem Mundus adorat,
1.207 Quamvis non sim dignus dici talis imago.
1.208 Qualem me inspicio; tamen, o Deus, omnibus ipse
1.209 Viribus efficiam, totum quod corde sereno
1.210 Ipse sciam placuisse Tibi; et, si Juppiter alme, 210
1.211 Videris externo voto turgescere pectus
1.212 Nostrum, vel miserum transverso calle furentem
1.213 Nosces, hoc nostrae naturae vita requiret,
1.214 Non nostri vis cordis; nam sum jussa paratus
1.215 Perficere, o lumen, cui clarum fulget Olympo, 215
1.216 Qui solus lumen, qui virtus cuncta reservans
1.217 Diceris, aeterno victurus Conditor Orbe,
1.218 Me tibi commendo, mea nunc tibi fata relinquo
1.219 His dictis, vultumque Dei veneratus herilem
1.220 Mox tulit ante pedem juvenis generosus avitis. 220
1.221 Porta patens Regni nitido splendebat eburno
1.222 Dextra viro tenero, qua sic festinus adibat
1.223
Tempe paradisi
Perpetuam Sedem, similem sibi, conscius aevi
1.224 Venturi, claraeque parans exordia formae
1.225 Ingreditur tandem, et Pario de marmore templum 225
1.226 Erectum cernens, aurato vertice post hoc
1.227 Aedem miratur, stellantia lumina solem
1.228 Aequiparant Inque parant tecto divino, immane columnis
1.229 Topaticis fultum, laetus quo Numen adorat,
1.230 Omnibus occurrit, quibus atria sacra coluntur, 230
1.231 Postremo spirant altaria thure Sabaeo.
1.232 Sic vitam degens clara statione superbit.
1.233 Pulcher ut auratis oculis solet ire per arva
1.234
Nautra pavonis
Pavo vagans, temnensque suis fulgentia pennis
1.235 Sidera; et inspectis pedibus gemit esse sub orbe 235
1.236 Caelorum vivus: timeo tibi gloria gentis
1.237 Ne eveniat nostrae juvenis sic candida proles
1.238 Sedibus a Superum sit gloria summa Tonanti
1.239 Omnibus in rebus, quas lata potentia Mundi
1.240 Exequitur, quae scit, quid prodest, aut nocet Orbi. 240
1.241
Quomque Deus miraretur sub tegmine Coeli
1.242 Esse vagum Juvenem circum radiantibus astris
1.243 Infra sidereum tectum contingere lucem
1.244 Alternam Eternam nitidi superantem lumina Phoebi,
1.245
Mulieris creatio
Dixit: Virgo, volo, discriminis, atque pudoris 245
1.246 Expers, connubio sancto, quo sancta voluptas
1.247 Sit tibi, quaeque suis sic viscera moribus ornet.
1.248 Hi duo sic placeant oculis per saecula nostris,
1.249 Subdita sitque Viro mulier virtutis amore
1.250
Ipsus Adam, et blandis castiget vocibus illam 250
1.251 Ut decet egregios, quos nectare dulcior aura
1.252 Expectare viros fertur, quo saecula teste
1.253 Conjugii tanti cognoscent magna vigorem.
1.254 His dictis subito jacuit sub mole soporis
1.255 Tunc genitor, cujus superum successibus altis 255
1.256 Fit Mulier gelida de costa evulsa latenter
1.257 Eva Parens: in qua mox observatur imago
1.258
Vxoris conditio et viri
Illius nostro exemplum memorabile Mundo,
1.259 Pignus amicitiae sanctum, foedusque laborum
1.260 Ambos alma fides nulla caligine tinctos 260
1.261 Occupat, et divinus amor, tranquillaque Terris
1.262 Pax viget, ac liquido cedunt contagia Mundo;
1.263
Aurea etas
Cessit pestis aquis, cessit Pirata profundo,
1.264 Nulla datur tremulo Neptuno nautica Pinus;
1.265 Tellus cuncta tulit, sunt aurea saecula, nulli 265
1.266 Murmur erat vulgo; sed sic plebs illa fidelis
1.267 Spectabat Superos tali statione reposta.
1.268 Felix illa quies, felicia tempora, quorum
1.269 Lucida perpetuo splendebat lumine virtus.
Liber II.
M. Io. Policarpi Sibenicensis Dalmatae Praedicatorii Solimaidos. Liber II.
Argumentum in secundum librum Papirii Viterbiensis
Fallaces mores Adami fletusque secundo
Erroresque suos narrat mundique ruinam.
2.1 Postquam rex superum Jovis altus cuncta creavit
2.2 Ex nihilo magnumque chaos depressit ad ima,
2.3 Distinctis rebus pulchre, iuvenemque superbum
2.4 Consortis propriae socium posuisset in oris
2.5 Eois, semper tot opimis dotibus auctum, 5
2.6
Invocat fletu
Proh dolor, invidit miseris mox callidus anguis,
2.7 Ex quo sulcarunt Stygii mala numina Ditis.
2.8 Flere licet mecum simul, heu! Nunc grandis Apollo,
2.9 Flete, sacri nemoris lauri, quia flere necesse est.
2.10 Dulcibus ipse modis qui vos mulcere solebam, 10
2.11 Ecce meis lacrymis nunc deficit ille superbus
2.12 Parnassi liquor, heu, viduato Helicone sororum
2.13 Nunc lyra fracta jacet, nunc nunc stupet undique virtus
2.14 Ingenii nostri, memoro quom dulcia fata
2.15 Coelorum, dederat quae quondam lumen Olympi 15
2.16 Juppiter aeterno memorandus carmine vatum
2.17 Istis; nos quibus omne scelus committimus omnes.
2.18
Proh, originale malum,
Heu, male suada fames,
mortalibus horrida pestis,
2.19 Quamvis sim tristis, tamen illo fonte superbo
2.20 Verticis Aonii madidus, mirabile dictu, 20
2.21 Heu, referam, ut quondam decepit perfidus hostis
2.22 Naturae nostros olim ambitione parentes,
2.23 Quo fuit expulsus terris miserandus ab illis,
2.24 Quodque malum tantae sobolis genus omne recepit
2.25 Humano generi mors improba saecula noscens 25
2.26 Infelix genitor, nostro miserabilis aevo
2.27 Existens multum, sortis monimenta vetustae
2.28 Qui poterat servare diu, nisi callidus anguis
2.29 Oppressisset eum incautum crudelibus armis.
2.30 Perniciem quorum, vitam tristesque dolores 30
2.31 Posteritate sua notos, mugitibus implens
2.32
Narrat
Auras ipse cano. Phoebus quo tempore fervet
2.33 Jam Veneris socius, quom summa cacumina montis
2.34 Visurus properat, fessos perfundat Hiberus
2.35 Fuscus equos, vaga tunc genitrix spaciatur arena 35
2.36 Floribus et vario redimita gramine, cultu
2.37
Cupido mali vetiti
Coelicolum, audit prato mox bene olentia mala.
2.38 Cernere decrevit, quis erat locus illa reservans,
2.39 Vel quae protulerat cortex haec. Coeca libido
2.40 Tunc famis horriferae stridentes venit ad aures 40
2.41 Gorgonis obtectu. Longe supereminet arbos
2.42 Pulchra equidem superis: pallam genitricis obumbrat,
2.43 Ut solet aestivo vel quovis tempore nubes
2.44 Inter nos residens atque aurea lumina Phoebi
2.45 Jam cultas operire comas telluris ab alto. 45
2.46 Magna explorandi sitis et solertia pomi
2.47 Ecce datur, novit causam tunc ipsa latentem.
2.48 Currit laeta cito, pauper velocior aura
2.49
Fabula
Cerneret herboso sacrum de vertice lignum.
2.50
Non Athalanta habuit tales certamine cursus 50
2.51 Quales ipsa parens pedibus violenta movebat.
2.52 Mors premium miserae. Venit sub cortice fessa,
2.53 Heu, requiem cepit; miratur candida mala,
2.54 Miratur ramos; titubat, si tangere debet
2.55 Territa sorte Dei, manibus decerpere cura est. 55
2.56 Accedit, tenditque manum, retinetque volentem
2.57 Carpere poma; timet, ne summi jussa Tonantis
2.58
Adventus serpentis
Praetereat. Veteris monstrum miserabile culpae
2.59 Inspicit in viridi revolutum cortice, passu
2.60 Crispatur, turgetque gravis, virusque per ora 60
2.61 Fundit; stat facies humana et brachia saevo
2.62 Nuda nitent: mulier stupet; hinc ferit aethera clamor
2.63 Foeminea vi, horrentque comae gelidusque cucurrit
2.64 Ossa per ipse cruor, respirans talia fatur:
2.65
Oratio Evae ad serpentem
“Cur nostros, scelerate, lares sedesque beatas 65
2.66 Ingrederis? Prohibet te serpere numen Olympi
2.67 Coelicolum patriam. Nunquam fera frigidus anguis
2.68 Hic fuit; hinc fuge, teque aspectu subtrahe nostro.”
2.69 Inclinatque manum terram versus, rapit atque hic
2.70 Ingentem lapidem pulsura penatibus illis 70
2.71
Figura septem scelerum
Ipsum vertice gestantem diademata septem.
2.72
Ut vidit serpens ingentia saxa rotantem
2.73 Dixit: “Ne facias divini numinis haeres,
2.74
Suasio blanda serpentis
Eva parens, generosa humanae stirpis origo!
2.75 Nobile cor nunquam venenato pectore curat 75
2.76 Pungere, nec virus foecundo rore ministrat
2.77 In socium fidum: me videnʼ clara virago
2.78 Qualis nunc sim, qui superum olim coelica proles
2.79 Prima fui, pauper commisso crimine plector
2.80 Sedibus aethereis pulsus. Nec cura, recuso 80
2.81 Numina perpetuo naturae conscia magni
2.82 Namque Dei: cunctis semper venerabor in oris,
2.83 Myrrha mihi dabitur, Pancheaque cernere rura
2.84 Conabor, celebrabit post hoc ultima Thyle
2.85 Me, faciemque meam; sceleri nec sacra negabit 85
2.86 Quisquis ab occiduis cognoscet comminus oris
2.87 Festa piae Cereris vel coeca Cupidinis arma.
2.88 Est mihi pulchra Venus, quam totus mundus adorat,
2.89 Ipse volo, vestra generatus origine Virgo
2.90 Majestatis honos Cybeles, obsessa profundo 90
2.91 Limine te capiet, nostro ni vertice caelum
2.92 Inspicies, regnare ubi solus Conditor optat.
2.93 Quare ne me pellas; veni vestra videre
2.94 Regna, Deus quae vobis ille triumphans
2.95 Construxit, qui me paulo prius expulit alto 95
2.96 Cardine coelorum: et quid credis, lubrica proles,
2.97 Cur vos hic posuit, nisi quod sibi nulla propago,
2.98
Virtus mali vetiti
Quam fecit, similis sit: proh, proh, flebile foedus
2.99 Inter vos olim! Vetitum facit arbore pomum,
2.100 In quo namque suae stat tota potentia vitae. 100
2.101 Pervulgata satis timido sermone revolvo,
2.102 Dilanior cupidus tanti dulcedine mali.
2.103 Consulo decerpas fructum; cito candida proles
2.104 Te caelo aequabit, dulcis solatia vitae
2.105 Aethereae nosces; opus est mihi vera fateri, 105
2.106 Cuncta scies.” Subito sua pectore verba revolvens
2.107 Foemina foemineo compulsa est dicere more:
2.108 “Est ne hoc verum, quod tu narras, callide serpens?”
2.109
Decipitur insana muliere. “Vera loquor”, dixit. Succincta veste recedens
2.110 Ascendit vetitum ramum, pendentia mala 110
2.111 Colligit et gustat; nil dulcius ore virago
2.112 Cepisse unquam dixit, cui post perfidus ille
2.113 Subridens Pluto, aeterno cruciandus ab igne,
2.114
Oratio serpentis.
Infert: “Nunquam falsa loquor, tibi vera fatemur”.
2.115 Luridus his dictis tenues discessit in auras. 115
2.116
Quo fragilis mulier descendens voce vocabat
2.117 Impudibunda virum spaciantem gramine pulchro:
2.118 “Frater Adam, propera”, proclamant murmure sylvae.
2.119
Blanda uxorii suasio.
Auribus arrectis juvenis stat: “Quis tonat?”, inquit,
2.120 “His oris superum?” Tacitus nec ferre volebat 120
2.121 Ipse gradum, vaga sed conjux hunc saepe vocare
2.122 Non cessat: venit, viduatam conspicit illo
2.123 Fronte deam, cui jam volat undique foeda libido:
2.124
Mutatur mulier inobediens deo moribus.
Miratur tristis, sibi quo fugit illa venustas
2.125 Et decor aspectus nullo violabilis aevo. 125
2.126 Dum fuerat bene grata Deo, spectare serenos
2.127 Haec poterat vultus superum penetralibus altis
2.128 Coelicolum. Juvenis tandem post multa petivit,
2.129 “Quid sibi blanda velit, dicat; ne nubila mentem
2.130 Vota suam crucient, dicens: mea gloria, quid vis? 130
2.131 O dea, fac referas, cur tu me saepe vocasti,
2.132 Ecce adsum”. Dixit misero sibi talia verba:
2.133 “O Conjux venerande mihi, mea cura salusque,
2.134 Inspice, quid vetuit nobis moderator Olympi,
2.135
Eva respondet Adamo.
Frater Adam, pomum, in quo sunt longissima vitae 135
2.136 Tempora. Dulce est, crede mihi; tibi vera fateri
2.137 Non piget; hoc gusta, hoc est dulcius illa
2.138 Ambrosia divûm, qua coelo Conditor orbis
2.139 Vescitur aeterno memorandus carmine vatum:
2.140 Cuncta scies, forsan similis sibi, gaudia magna 140
2.141 Perpetuo cernes, dabitur quo summa potestas
2.142 Ut sibi. Nec mora mellifluo deceptus ab ore
2.143
Decipitur Adamus.
“Da malum”, dixit, vario sermone revolvens
2.144 Mente sua, vetuit cur fructum, sicque repressum
2.145 Gustavit tandem. Paucis perstringere verbis 145
2.146
Causa originalis peccati.
Est opus: ecce pudor sequitur; male sana voluptas
2.147 Mortales fecit miseros; spaciosa gemendi
2.148 Tempora non desunt longum mansura per aevum.
2.149
Subiicitur ratio sensui.
Proh dolor! Hi subito norunt pudibunda magistro
2.150 Angue sacro; faciunt membris femoralia tristes 150
2.151 Ex ficus foliis. Senserunt protinus alto
2.152
Adventus dei ad miseros prothoparentes.
Colle Deum gradientem, celsi numen Olympi,
2.153 Ambo timent Dominum; corpuscula crimine tanto
2.154 Tecta, diu trepidantes, mox abscondere curant
2.155 Post frondes mali; veniebat magnus ad ipsos 155
2.156 Conditor, e medio quem cortice spectat ocellis
2.157 Vix paulum clausis mulier formidine plena.
2.158 Et Genitor tristis digitos frangebat inertes,
2.159 Dicens: “Quid faciam pauper, mea sacra voluptas,
2.160 O conjux?”. Trepidant, timor omnibus ora ligarat, 160
2.161 Ut sermone suo vix norint scire, ubi sistant
2.162 Ambo pedes. Tandem venit sanctissimus auctor
2.163 Orbis et aeterno memorandus carmine vatum,
2.164 Quos sic alloquitur conspectos corpore tecto:
2.165
Oratio dei ad parentes nostros.
“Quis furor aut quae mens haec olim candida texit 165
2.166 Corpora vel cur post frondes latitatis amari?
2.167 Scire volo a vobis, miseri, mihi dicite causam”.
2.168 Cui gressu trepidante ferunt: “Nos cura timorque
2.169
Eorum excusatio.
Angebant audito Te et quia nuda patebant
2.170 Membra, Deus; viridi latitare sub arbore nobis 170
2.171 Mens fuit”. Haec referens curis jam pressus iniquis
2.172 Torpida convolvens nodoso viscera cornu
2.173 Dejectis oculis lacrymosis plangit uterque.
2.174 Mox ait ipse Deus: “Mea quondam dulcis imago
2.175 Temporibus peritura malis, quam lucida veri 175
2.176 Effigies alti latuit, privata deorum
2.177
Maledictio in parentes.
Sede, parum vives; miseri cognoscite causam
2.178 Jam labis vestrae, nec tristes tergite genas
2.179 Jam fletu magno madidantes; aurea mala
2.180 Vos quia gustastis, contempto vertice Coeli, 180
2.181 Soli parta mihi, pavidi pro crimine tanto
2.182 Lurida novistis detecto corpore membra”,
2.183
Cui statim tremulus subjunxit voce trementi
2.184 Ipsus Adam dicens: “Mihi Tu, Rex optime, crede,
2.185 Me miserum decepit fructu (flebile damnum!) 185
2.186
Infoelix femina.
Infelix uxor, nullis laudanda triumphis.
2.187 O utinam nunquam novissent saecula nostra
2.188 Tam gelidum virus! Caput et sentina malorum,
2.189 O Deus, est mulier. Quare, nova gloria regum,
2.190
Mulier mala ditio.
Da veniam!” Conjux meretricis ore retorto, 190
2.191 Et levior folio, flava quod habetur ab aura
2.192 Jam graviter pulsum, dixit: “Me callidus anguis
2.193 Oppressit nunc verborum dulcedine mira,
2.194 Gustarem fructum, spoliatum cortice ramis.
2.195
Serpentis maledictio et ussus
Comedi pomum, miseram me!” “Perfide serpens”, 195
2.196 Conditor edixit, “tenues dum rexerit artus
2.197 Vita tuos, serpens, spectabis pectore prono
2.198 Telluris latus haecque cibus tibi nigra resedat,
2.199 Decrevi. Pauper victum sudore parabis,
2.200
sudo uiuat est um
O juvenis, semper tanto pro crimine, pulsus 200
2.201 Sedibus aethereis, nitidi spectator Olympi
2.202 Qui fueras pridem, tandem per tempora longa
2.203 Tuque tuumque genus, tam grandia gaudia flebis.
2.204 Et tu, flamma vorax sanie depressa maligna,
2.205
Mulier re at
O mulier, paritura tuos formidine plena 205
2.206 Concipies natos et magno pressa dolore
2.207 Emittes foetum, miserorum lurida nutrix
2.208 Diceris”. Subito custodem liminis alti
2.209 Voce vocat magna Deus, ipsos lumine tanto
2.210 Privet praecipiens et pellat postibus illis 210
2.211 Continuo, referens pertristia splendidus ore
2.212 Verba suo miseris coeli terraeque Creator:
2.213 “Me me sprevistis (proh, sors male fida!), popelle!
2.214
Pulchra sententia.
O quam stulta quies superum contemnere fata,
2.215 Tartareos penetrare lacus, Stygiasque paludes 215
2.216 Hic cupit et celsis pavidus terrebitur astris.
2.217 Quid sit nunc, pauper, vel quid tu candida quondam
2.218 Proles extiteras, debebas scire, miselle:
2.219
Pulchra sententia.
Nobilius nihil est, proprias quam noscere vires.
2.220 An tu credideras, nullis laudande triumphis 220
2.221 Tristis Adam, nunquam coelum sudore parari?
2.222 Ipse tibi referam, ignavum quae vulgus habere
2.223 Deberet, quod jam latuerunt sidera coeli
2.224 Tartara qui cupiunt nulla splendentia luce
2.225 Cernere, pauperiem semper tristesque labores 225
2.226 Promittens miseris victuros saecula divûm,
2.227
Facile est ire ad inferos, ad caelum difficile.
Heu, via lata patet, sed magni ad limen Olympi
2.228 Est virtutis iter durum, quo celsa videre
2.229 Aethera post facile poterunt, qui vertice in alto
2.230 Ipsius residere volunt felicibus oris, 230
2.231 Floribus et vario redimitus gramine. Namque
2.232 Hoc tibi postremo dicam, scelerate virorum,
2.233 Omnibus, hoc itiner qui nolunt spernere, tandem
2.234 Laeta dies veniet, superato culmine montis,
2.235 Ardua quo steterat primo, post inclyta virtus”. 235
2.236
His dictis jussit, custos terrore profundo
2.237
Expulsio parentum ex paradiso.
Stringeret ipse manu gladium quo pelleret ipsos.
2.238 Qui venit, furiis pallentia brachia tendens
2.239 Impetuosus ait: “Nostris discedite tectis,
2.240 O gens, jussa Dei quae temnis sidere tetro! 240
2.241 Hic hic non possunt mortalia pectora stare,
2.242 Sed quae spiritus altus alit novere superba
2.243 Tecta Dei, tanto, nullum peritura per aevum.
2.244 Hic est, qui coelum, terras, qui sidera torquet
2.245 Vertice cuncta movens aeterno; immobilis extat 245
2.246 Solus et hic semper seros mansurus in annos,
2.247 Principium vitae cui non est, ultima fata
2.248 Quemque Deum nunquam peregrinis sternere rebus
2.249 Tam celsum potuerunt. Et tu, pessime, tantum
2.250 O crudelis Adam, contemnere numen Olympi 250
2.251 Audes? Crede mihi, tristes dabis, improbe, poenas”.
2.252
His dictis servans magni mandata Parentis
2.253 Pulchra fulgentem vagina liberat ensem
2.254 Arreptaque coma capitis, dejecit inermem
2.255 In terram, capulo post livida verberat ensis 255
2.256 Terga viri dicens: “Nostris discedite terris!”
2.257 Ille cruore fluit resolutus corpore toto,
2.258 Et precibus longis tentat resistere, ne sic
2.259 Verberet invalidum, at magis hunc hunc ille cruentat,
2.260 Heu heu, quo citius miserum discedere cogat. 260
2.261 Durum nec parvo maculabat sanguine ferrum
2.262 Impellitque pedem pedibus gravitate furenti
2.263
Deprecatio Adami expulsi
Instans: “Surge cito, tibi dico!” Surgere curans
2.264 Semilacer referebat: “Magni fata Parentis
2.265 Invitus, pauper, tristi violabilis aevo, 265
2.266 Perficiam, sed ne crucies!” Quem lumine torvo
2.267 Inspicit Eva parens, manibus constricta premendo
2.268 Membra suis. Lacrymantes ambos contulit usque
2.269 Limen: “Sic saniem conjecto emittere ferro
2.270 In vos ipse volo!”, dicebat nuntius alti 270
2.271 Consilii. Pepulit primo Evam limine sacro.
2.272
Fletus poetae.
Proh dolor, heu pietas, proh tristia fata parentis
2.273 Nostra! Quae fuerit tanti olim causa doloris,
2.274 Quo nullus major memorabitur orbe sub isto
2.275 Lunari, oppressi sub quo caligine tetra 275
2.276 Mortales verum ignorant, heu, lurida pestis!
2.277 Protinus hanc post ingemuit formidine plenus
2.278 Pauper Adam in foribus consistens, membra dolendo
2.279 Vertebat dicens: “Juvenis, miserere juventae,
2.280 Heu, nostrae perpulchrae quondam”, oculosque reflectit, 280
2.281 Suspenditque animum, si debeat inde recessum
2.282 Carpere postremum. Marcentia guttura ferro
2.283 Nuncius ostendit confodi, fulminis ignem
2.284 Vibrans ore suo, sibi ni properare paciscet
2.285 Discessum ex illis miserandus postibus. Ipse 285
2.286 Tandem pulsus ait: “Laniatus mergar in undis
2.287
Clauditur caelum mortalibus Adami crimine
Tartareis pauper!”, conjuxque miserrima flebat,
2.288 Pectora pectoribus contundunt. Clauditur heu mox
2.289 Porta loci, quem purum lux aeterna serenat.
2.290
Jam genus humanum periit, jam moestus Apollo 290
2.291 Allidat saxo cytharam, Castalius et fons
2.292 Jam faciem mutet, nunc nunc Peneia laurus
2.293 Arescat; namque Aonios rudis incola montes
2.294 Ecce habitat juvenis depressus sidere tetro,
2.295 Jam fletu saxum omne madet, turbantur ubique 295
2.296
Dolor omnium Adami peccato
Cuncta Deus fragili quae pulchra creaverat orbi.
2.297 Phoebus luce sua caruit, soror ore cruento
2.298 Infera regna quatit, cui servit pallidus aether
2.299 Splendida conjugio medius qui sidera cernit,
2.300 Nube sub obscura latitabat lucida Juno, 300
2.301 Fletibus assiduis cum fulgure saepe tonando.
2.302 Neptunus spumans gemit et caligine pressa
2.303 Tellus moesta jacet, prospectans pectore prono
2.304 Tartareae regionis aquas Stygiasque paludes,
2.305 Crinibus extensis moerens sub mole soporis 305
2.306 Obruitur. Subito capistratos more capillos
2.307 Foemineo curvat Pluto ad se, cardine forti
2.308 Quos stringit madidus quo surgit in arbore dulcis
2.309 Tempore quisque suo viridi cum gramine fructus.
2.310 Ecce dolor sequitur, macies, pallorque, situsque, 310
2.311
Conditio mala humani generis addami admiso
Implenturque cavae mox toto in corpore rugae,
2.312 Horrida canicies properat, stat barba, comaeque.
2.313 Vernat humus, propriis quam viribus sulcat inermis
2.314 Sub juga bos positus sudat stimulante magistro. 315
2.315 Nec mare, nec tellus, nec sidera clara videntur
2.316 Natura variante vices flendumque minatur
2.317 Omnibus excidium vitae densissimus aer.
2.318 Funera crebra virûm cernunt, juvenumque, senumque
2.319 Et labor, et lacrymae, et gemitus, et tristia subsunt 320
2.320 Pectora jam curis, nec spes patet ulla salutis.
2.321 Hesperus ipse venit, pellens de montibus umbras
2.322 Praetereunte die. Gelidae praenuncia mortis
2.323 Nox oritur, volucri labuntur saecula cursu.
2.324 Frigus et ipse calor veniunt, quibus omnia miscens
2.325 Evolat en tempus, fugientes conficit annos 325
2.326 Phoebus equis rapidis, tenuata revertitur orbe
2.327 Luna pererrato; transcurrit vita caduca
2.328 Velocior vento, nunquam reditura. Videte
2.329 Humani generis casum, qui regna piorum
2.330 Proh, superum coelique lares penetrare decore 330
2.331 Virtutum poterant primo; languentia torpent
2.332 Viscera criminibus, complentur cuncta querelis.
2.333
Dumque sua miseri tot tristia mente volutant
2.334
Septem peccata comituntur culpa parentum
Funera pestiferae vitae mortique propinquae,
2.335 Ecce venit Pluto magna comitante caterva 335
2.336 Lethaeis regnis ipsum caecisque cavernis,
2.337 Murmure terribili fusca caligine tectus
2.338 Ante pedes umbram fert, horridus evomit ignem
2.339 Ore suo, caelum veneratur anhelitus oris.
2.340 Secum turba ruit: primo male tuta Voluptas, 340
2.341
Luxuria
Alma Venus, puerum pharetratum prendere dextra
2.342 Curans, ne cadat; at vultu plaudente Cupido
2.343 Hanc ardet salutare deam, quo duceret ultro
2.344 Alatum citius, tenerum membris tamen; ipsa
2.345 Fit comes ardenti, magnos conferre paratus 345
2.346 Promittit puero, veluti solet esse benigna
2.347 Infanti genitrix, quem vult cessisse vicissim
2.348 Si quo cura manet caeco. Post undique nudum
2.349 Vestibus obcingit, tumidi spectacula fastus
2.350 Foemina desiderans sequitur delapsa furenti 350
2.351 Cum socio quondam coelorum sedibus altis.
2.352 Crinibus implexam viperam memorare laboro
2.353
avaritia
Pravus avaritiam, squallentia pectora monstri
2.354 Quae secum ducebat, proh! Fallacibus escis
2.355 Cernitur implicitus furor, heu! Monimenta vetusti 355
2.356 Tamque gravis sceleris portans laberinthius error,
2.357
Invidia
Livor edax mollisque quies peregrina salutis
2.358 Perpetuae vitae accedunt cum murmure longo.
2.359 Solatur tristes stomacho metuendus amaro
2.360 Pluto deus dicens: “Quid maesti statis? Honores 360
2.361
Superbia
Nulli deficient vobis, sed nostra placebunt
2.362 Regna magis”. Nigrum trepido suspexit ocello
2.363 Ipse timens genitor trepidantis murmura vulgi,
2.364
Ira
Irridetque malus miseros tenebrosus Averni
2.365 Rex subito, parvusque Puer malefida sagittis 365
2.366 Pectora percussit, jugulum Venus alma parabat
2.367 Dans gemitus fictos, feriuntur viscera, tandem
2.368 Membraque luxuriant amborum numine tali.
2.369
Turpe genus gemuit, me pejus dicere taedet:
2.370 Vivere quisque suo voto conatur ubique. 370
2.371 Postquam lugentum geminatur vita, pudore
2.372 Majori casus funestior advolat alter,
2.373 Ecce lues terrena venit flagrantior igne;
2.374 Namque thorum socius socii violabat ubique,
2.375 Nata patri jacuit, soror est jam languida fratre 375
2.376 Proh pudor, heu pietas, mutato jure tumescit
2.377 Venter natorum turpi genitricis amore.
2.378
Fabula
Terra parens quondam tristes miserata dolores
2.379 Titanum voluit compleri Tartara facto
2.380 Monstrifero vastos et in aethera protulit hostes 380
2.381 Dira prole tumens: quo coelo magnus ab alto
2.382 Juppiter iratus lethali fulmine damnat.
2.383 Quippe giganthaeos humeros horrendus ubique
2.384 Sidereas vitiis populi rescindere turres
2.385 Conantur, Phoebo flavos devellere crines 385
2.386 Optant et castam cupiunt violare Minervam
2.387 In tantum, rabie quod plenus Juppiter infit.
2.388
Vaticinium humani lapsus
Mittantur vates, doceant mox affore tempus,
2.389 Quo genus immensis placeat mortale sub undis
2.390 Perdere, ni facinus current divertere dirum 390
2.391 Mentibus a propriis. Venit sanctissima proles
2.392
Noemus vates
Ipse Noe canus, vatum generosus alumnus,
2.393 Magna voce tonans sudat stimuloque frementi
2.394 Exululat: “Mortale genus madidantibus undis
2.395 Obruet ipse Deus, ni sit constantia menti 395
2.396 In facinus clarum”, dicens: “Mala regnat Erynnis,
2.397 Thura Sabaea ferant divis”, proclamat ubique.
2.398 Nil curant; rabido nigros demittere coelo
2.399 Decrevit nimbos, madidis mox evolat alis
2.400 Terribili vultu picea caligine tectus 400
2.401 Ille Notus, nebulae quo rorant, Eolus antris
2.402 Exit et ipse suis, Aquilonem protinus illic
2.403 Claudit, quo fugiunt nubes veniuntque sereni
2.404 Saepe dies, manibus compressit nubila post hoc
2.405 Auster. Mox crebrae pluviae funduntur ab alto 405
2.406 Aethere, caeruleus succurrit vastibus undis
2.407 Neptunus facilesque vias patefecit ubique
2.408
Apostropha fluviorum
Cornutis fluviis, contorquens viscera terrae
2.409 Dura tridente suo; post fontibus ora relaxant,
2.410 Omnibus hinc amnes, subito occupat omnia pontus. 410
2.411 Crimina sic purgat rapidis urgentibus Austris
2.412 Ipse Jovis, secumque trahit pecudesque virosque
2.413 Unda domusque ruunt, vasto sub gurgite turres
2.414 Hinc latitant, tellus nullum discrimen habebit
2.415 Cum ponto, volucris vaga lassis decidit alis 415
2.416 In mare profundum, fugit, heu, decor ille virorum
2.417 Ob crimen tantum, docuit quod funeris auctor.
2.418 Solus namque Noe cymba sulcabat adunca
2.419 In mare praeruptum, generosi numinis index,
2.420 Quo nullus melior terris, vel amantior aequi 420
2.421 Extiterat, consorte sua reparare relictus
2.422 Saeclum, cuique datur pulchri praenuntia mundi
2.423 In foedus sanctum Iris, non spernenda videndo.
2.424
Decrevit post haec, collapsa gente superba,
2.425 Naufragio tanto fluviis desistere nubes. 425
2.426 Quare cernite, mortales, scelerata virorum
2.427 Pectora, quam dirum scelus est nocuisse deorum
2.428 Spiritibus sacris. Vobis pro teste vetustas
2.429 Illa datur; meliori vita numen adora
2.430 Alterum, pauper, coeli terraeque parentem. 430
2.431 Quisquis eris cupidus per saecula vivere felix
2.432 Inspice mente tua, qui cernis sidera solus,
2.433 Quam varias rerum vires pulchro ordine servat
2.434 Ipse Deus, quem nunc mirantur cuncta creantem
2.435 Numina prima aevi: firmatum sidere coelum, 435
2.436 Quod velox lustris omni sine labe peractis
2.437 Tempora, quaeque caduca suo stant saecla sub axe,
2.438 Volvit et huic tandem cessabit fama laborum,
2.439 Aera qui posuit sub magno cardine clari
2.440 Aetheris, exicium nullius numinis ira 440
2.441 Cui datur: en nitidus croceo splendore coruscat
2.442 Hoc terras Neptunus aquis, Saturnia proles,
2.443 Obruit, o, primum percussis cuspide saxis,
2.444 Phoebus quove suos quoties perficere cursus
2.445 Atque Diana soror nullo concussa labore 445
2.446 Inspicitur, quos aetas non superaverit ulla.
2.447 Quo subeunt anni fragiles et curva senecta,
2.448 Tempore quo fructus producunt omnia passim,
2.449 Cuncta sibi parent, nihilo qui cuncta creavit.
2.450 Sors hominum sterilis, superum quae sola retardat 450
2.451 Amplexus dulces tanti sine fine Tonantis.
2.452 Proh dolor, heu pietas, proh crimina tanta virorum!
2.453 Solus imago Dei es, soli tibi numina cedunt,
2.454 Gratia sola tibi est, soli solatia praebet
2.455 Conditor hic rerum, solum tu Numen adora. 455
2.456
Fama caduca manet nobis expersque sepulchri
2.457 Nullus erit nostrum; consumens omnia tempus
2.458 Nos agitat, solum mortalibus ipsa relicta est
2.459 Virtus, sola manens delapso tempore vitae,
2.460 Qua mortale genus longa assuetudine fecit, 460
2.461 Quisque locum sanctos heroidas inter haberet.
Magistri Ioannis Policarpi Severitani Sibenicensis Dalmatae praedicatorii Solimaidos. Liber III.
Liber III.
Argumentum in tertium librum Papirii Viterbiensis.
Fluctibus errantes terras casusque virorum
Iuppiter hoc reparat gentem miseratus iniquam.
3.1
Cessat diluvium.
Jam mare littoribus patuit, de gurgite vasto
3.2 Pallida surgit humus collesque exire videntur,
3.3 Jam Phoebus radios pulsabat vertice ab alto
3.4
Hortatur Deus Noemum ne oberret aliorum exemplo.
Obruta criminibus, proh, magna cacumina montis
3.5 Parnasi et liquida coelum post luce serenat 5
3.6 Cuncta Deus, vastis quae quondam merserat undis.
3.7 Aequora sulcantem cymba vocat almus Olympi
3.8 Juppiter innocuum cultorem numinis alti
3.9 Ipse Noe, dicens: “Vidisti, quot mala passum
3.10 Est genus humanum, me spreto, mente maligna? 10
3.11 Talia ne facias, tuto sed tramite duces
3.12
Trinitas et unitas Christiana et personarum distinctio.
Ecce tuos gressus!” Tanto jactura dolori
3.13 Omnibus instabat, coeli qui sidera torquent,
3.14 His quibus est solum semper stans conscia virtus.
3.15 Ipse Deus Pater, et Natus Genitoris imago 15
3.16 Continue degens secum, quibus astat ubique
3.17 Spiritus ille Sacer, qui sancto flagrat amore
3.18 Pectora mortalis generis, quod vota reservat
3.19 Illius, proh, tantum solus originis ordo
3.20 His extat nec dantur tetra prementia tale 20
3.21 Tempora divinum numen, quae servat anhelis
3.22 Phoebus equis. Idem semper sunt, omnia tandem
3.23 Perpetuo curant, nulla variante senecta
3.24
Deorum concilium pro reparatione humani generis.
Ipsos. Quo Superum subito fit concio divûm
3.25 Juppiter hos tristis, qui saevas fulminat iras, 25
3.26 Talibus alloquitur dictis: “Mea dulcis imago,
3.27 Nate, Deus, semper puri lux alma Tonantis;
3.28 Spiritus, aeterno qui Nos et cingis amore,
3.29 Ne pigeat vos me nunc blandis auribus omnes
3.30 Audire et nostrum sensum firmare profundo 30
3.31 Ore Deus: nostram mentem timor angit amantem,
3.32
Quid est filius dei et quid spiritus sanctus.
Heu, mundum miserum scelerato crimine gentis
3.33 Ut patuit, qui vastis nunc jacet obrutus undis!
3.34 Sed superest unus tantum, qui semper adorat
3.35 Nos bene fatidicamque Themim per saecula felix 35
3.36 Ille Noe latitans cymba depressus ab undis
3.37 Vellem prole sua clara reparare nefandum
3.38 Hoc genus et nollem postremo visere mortem
3.39 Humani generis, sed quisquis sanus haberi
3.40 Optaret sanctus coelestia regna videre, 40
3.41 Floribus et vario semper florentia cultu,
3.42 Posset decrevi; longo fructurus et aevo
3.43 Inspiciens me canos vivax proferat annos”.
3.44 Voce probant omnes quae dixit Conditor aevi.
3.45
Cui jussit subito Deus, ut de conjuge casta 45
3.46 Ad littus veniens repararet semine puro
3.47 Mundum, quod nunquam maculaverit ipse Cupido.
3.48
Reparatio humani generis.
Jussa Dei complent; reptat generosa propago,
3.49 Ac si Cadmaeo generaret semine proles.
3.50 At gens posterior cepit pejora profecto 50
3.51
Scelera posterioris prolis.
Admissis gravibus mundi commenta referre,
3.52 Templa silent, arae et modico fumantia thure
3.53 Sidera suspiciunt, tenuit delubra sacerdos
3.54 Vanus inopsque Dei magni, stat vera fateri.
3.55
Nulli est certa fides.
Nusquam tuta fides, nec spec est certa sodali; 55
3.56 Non nisi fictus amor cinxit longo ordine gentes.
3.57 Heu Myrrha infelix, foedas pharetrate Cupido
3.58
Luxuria
Te Duce jam lectum, quo natam turpis adulter
3.59
Fraus ubique
Ipse Parens novit scelerato cognitus Orbi.
3.60 Sub juga jam positus bos scindit vomere collem, 60
3.61 Pravus et inculto tellurem vertere rostro
3.62 Rusticus haud cessat, fallax hoc tempore surgit
3.63 Mercator, nulli splendescunt lumina coelo,
3.64 Bella furore ruunt, jam coeli sidera cuncta
3.65 Cessere horrendo Marti, qui tecta minaci 65
3.66
Bella ruunt
Cauda perlustrare poli chelasque videtur
3.67 Detegere ostenditque suae mox brachia librae.
3.68 Castra virum reboant studioso murmure belli:
3.69 Corrigit hic hastam miles gladiosque cruentos
3.70
Bellicus apparatus.
Miles sollicitus monstrat facilesque sagittas 70
3.71 Ille probat dirae captus dulcedine praedae.
3.72 Jam galeam capiti norunt imponere cuncti,
3.73 Fama volat, bellum in omni consistere parte.
3.74 Vertice crista tremit, phaleris tegit ille ferocem
3.75 Miles equum fraenans, coelum tonat omne tumultu. 75
3.76 Inscius, heu, proprii fati studet ille recurvus
3.77 Verberare cavum unguem; post docet ipse magister
3.78 Ferratos aptare pedes textamque catenis
3.79 Loricam vendit, tantus furor omnia terret.
3.80 Ostendit pictum clypeum sibi divus Apelles; 80
3.81 Ocrea femoribus parta est, tibiamque pedemque
3.82 Qualiter hic armet, docuit cupidusque nefandi
3.83 Jam sceleris miles proclamat praemia belli.
3.84
Felix cepit Arabs validissima perdere regna,
3.85 Urbibus exhaustis flevit Panchaica tellus, 85
3.86
Variarum gentium lapsus.
Errat jam Parthus, spoliato ex hoste trophaea
3.87 Indus portabat, madidavit sanguine Hiberus,
3.88 Vicinas gentes deflet Septentrio natos.
3.89 Antiochus Pyrrhusque ferox variusque Jugurtha
3.90 Alter in alterius cepit consurgere damnum. 90
3.91
Pharao demergitur.
Mose bono pharao Rubri maris obrutus undis
3.92 Perditur, hostiles rapiunt in littore praedas
3.93 Gentis Apellaicae populi: tumet illa cruore.
3.94
Romae casus et Carthaginis.
Roma potens quondam imperio et felicibus armis,
3.95 Qua duce Carthago ingemuit, per saecula nomen 95
3.96 Hesperium fugiens. Heu, magna incendia flagrant
3.97 Orbem! Quo viso penitet fecisse superbum
3.98
Consumabitur mundus igne
Hoc genus ecce Deum: decrevit mittere vates,
3.99 Praedicant, quod totus claro mundus ab axe
3.100 Concipiet flammas ni caelum et sidera norint 100
3.101 Adventumque Dei memorent, mirabile dictu,
3.102 Qui mare, qui caelum, terras, qui sidera torquet.
3.103 Post hoc namque Deus, terris populisque superbis
3.104 Virginis os intrans, violans nec claustra pudoris
3.105
Christi dei ortus.
Semine divino conceptus, venit ab alto 105
3.106 Cardine coelorum, qui viribus occupat orbem.
3.107
Nunc nunc ex Helicone sacro date, turba sororum,
3.108 Praedulces fontes liquidum et praebete liquorem,
3.109 Quo sitiens nostrum os possim perfundere, nuncque
3.110 Saxa movens citharam pulset crinitus Apollo. 110
3.111 Post longum tempus nam nobis ultima venit
3.112 Ecce salus quondam crebris concussa procellis.
3.113 Ipse canam Numen tantum semperque fatebor,
3.114 Multorum gemitu quod venit Conditor aevi
3.115
Nascitur Christus ex virgine Hebrea.
Sanctus Apellaica generosus origine Christos, 115
3.116 Exit qui tandem spes saecli magna futuri
3.117 Viscere virgineo, quam primo nuncius alto
3.118 Aethere demissus docuit quae cuncta futura
3.119 Sint mundo: miseri semper gaudete, fideles,
3.120
Ortus stellae.
Adventante Deo, careant singultibus omnes. 120
3.121
Fama volat, puerum divina stirpe creatum,
3.122 Stella facem ducens multa cum luce cucurrit
3.123 Insolito vaga signa ferens, sed lucida coelo
3.124
Adventus magorum.
Agnoscunt subito reges Orientis et omnes
3.125 Esse ferunt facinus clarum, quo missus Olympo 125
3.126 Est natus Christos nostro pro crimine sanctus.
3.127 Felices Arabes, Panchaeaque rura relinquunt,
3.128 Venerunt Solymam noscunt Bethlemia prata.
3.129 Muneribus sacris post sanctum sidus adorant,
3.130 Mirantur tenerum faciemque agnoscere parvi 130
3.131
Christi nati humilis locus.
Concupiunt pueri: servatur Conditor ingens
3.132 Foemineo panno, cunabula parva salutis
3.133 Prospiciunt nostrae, pulchro vagiente puello.
3.134 Inspiciunt sacros postes, quos servat anili
3.135 Posteritate senex, mirantur fronte superba 135
3.136 Leve puerperium, proh, lac quoque Virginis almae!
3.137
Apparitio Christi Sybillae et Augusto.
Hunc quondam vidit Tarpejo colle repostus
3.138 Augustus Caesar ductu monitisque Sybillae
3.139 Fatidicae, cui dixit, semper Roma superba,
3.140 O decus aethereum, Puer, o stirps clara Tonantis, 140
3.141 Contribuet sedem purique vocabitur ara
3.142
Ara caeli quare vocatur locus ille.
Iste locus coeli; hic sub nomine Virginis almae,
3.143 Matris namque tuae surget de marmore templum.
3.144
His visis genua inclinantes talia dicunt:
3.145 “O dea, quae celsi Genitrix et Sponsa Tonantis 145
3.146 Diceris et qua semper nobis atria coeli
3.147
Oratio magorum ad virginem.
Ampla patent, nostras nunc aure resumere mentes
3.148 Ipsa velis facili, spes omnibus una salutis:
3.149 Ad Te nunc supplex lacrymansque gemensque recurrit
3.150 Regum turba, tuo Nato per saecula, Virgo, 150
3.151 Subdita; commenda miserum genus, inclyta Mater,
3.152 Portus et aura, veni, te janua clausa tyranni
3.153 Perpetuo stabit, populo succurre cadenti.
3.154 Cymbula, ni faveas, media mergetur in unda
3.155 Et rapidus vortex magna caligine plenus 155
3.156 Auferet ecce ratem; Virgo, duc, alma phaselum”.
3.157 Infans laetus erat blande suadente Maria,
3.158 Gaudent hi Puerum vagientem cernere cunis.
3.159 Prosequitur dictis: “Sidus Maris, inclyta Virgo,
3.160 Undantes fluctus tempestatesque sonoras 160
3.161 Surgentis compone Deo, sanctissima Virgo,
3.162 In tua regna freti; premitur formidine magna
3.163 Humanum genus, o spes fractis unica rebus,
3.164 Sancta Parens Domini, nos per freta mota misellos,
3.165 Et fragilem cymbam, sancto generata sub aevo, 165
3.166 Tu rege, tuque simul sis nobis lumen ab illo,
3.167 Aequoris insani rapido correpta sub aestu
3.168 Ne bibat humorem nunc nostra carina profundi.
3.169 Ecce natant fracti passim sub et aequore naves,
3.170 Atque Noti feriunt saevi, proh, carbasa plena. 170
3.171 Heu heu, luctantes clavo spoliata per undas
3.172 Semisepulta ratis fertur mihi, Virgo beata!
3.173 Jam jam submersos solita pietate misellos
3.174 Eripe, namque potes nos sub statione locare.
3.175 Te duce deficiet Juno, nec thura feremus 175
3.176 Jam Veneri, nec eris nobis, pharetrate Cupido,
3.177 Ultra quippe Deus, sed magnus Conditor aevi
3.178 Perpetuo nostris dabitur venerandus in aris,
3.179 Cui semper coeli terraeque altaria fumant
3.180 Certe thure sacro, quod fert Panchaica tellus. 180
3.181 Et tibi multa cadet valida percussa bipenni
3.182 Hostia, si reduces nos in loca tuta repones”.
3.183 Sicque valedicunt Puero: “Sanctissime regum!”,
3.184 Disceduntque suis laribus, quo regna Sabaea
3.185 Palmiferosque Arabas cernant felicibus astris. 185
3.186
Herodis rabies in Christum.
Audita fama Pueri tunc saevus Herodes,
3.187 Qui solus dici voluit rex inclytus orbis,
3.188 Virginis inquirit prolem et genus omne futurum
3.189 Ense ferit, teneros infantes vulnere diro
3.190 Occidi jussit, quo ignotum perdere posset. 190
3.191
Exilium virginis et peregrinatio in Egyptum.
Ipsa dolos fugiens Memphim petit alma Maria,
3.192 Humana nutritur cinctus carne Puellus,
3.193 Ipse Deus sine fine manens, qui fulgidus ornat
3.194 Aethera; perdocuit gentes coelestis origo
3.195 Jussa Dei in teneris annis. Bis quinque peractis 195
3.196 Jam lustris vates tanti certissimus auctor
3.197
Christi baptismus.
Antra petens primo, a gelido cum flumine vidit,
3.198 “Ecce Deus”, dixit, “Deus almi conditor orbis.
3.199 Hic aliud nunquam dicetur tantus ab illo,
3.200 Qui mare, qui caelum, terras, qui sidera torquet. 200
3.201 Hunc mersit fluvio Fidei monimenta reliquens,
3.202 Sedibus aethereis pulchra trepidante columba,
3.203 Vates ipse Dei praecursor, maximus hospes
3.204 Sylvarum. Tardi costis agitatus aselli
3.205 Insedens venit Solymam renuente senatu. 205
3.206
Adventus Christi Solimam.
Turba tamen matrum, pueri cunctusque popellus
3.207 Fatidicis pedibus laeti velamina nota
3.208 Subjiciunt; pugnans intrat virtutibus almis
3.209 Undique praecinctus, turbat diademata septem
3.210 Illorum regis, cecidit qui dirus ab alto 210
3.211 Aethere criminibus. Sed pravus traditor illic
3.212
Proditio Iudae.
Judas adest, qui prodit sancti viscera Regis.
3.213 Livor edax Christi trepidantia brachia tendit
3.214
Christi passio.
In cruce et infelix oritur per moenia luctus
3.215 Urbis praeclarae Solymae, quo murmure caelum 215
3.216 Intremuit Phoebusque suis mortalia temnit
3.217
Christi resurrectio.
Corpora tunc radiis, multo concussa pavore.
3.218 Proh dolor, heu pietas, pro nobis occidit ille,
3.219 Qui mare, qui caelum, terras, qui sidera torquet.
3.220
Christi ascensio.
Tertia lux venit caelo, qua Conditor aevi 220
3.221 Exurgit terra, superas venturus ad auras.
3.222 Pluribus expletis stellati regia coeli
3.223
Hunc
Nunc
capit aeterno memorandum carmine vatum.
3.224
Ubi poeta hoc opus composuit et quando.
Quo duce Calliope sitientem
namque silere
quippe tacere
3.225 Cantando vatem felix praecepit et olim. 225
3.226 Omnia jam cecini quae sanctum sidus adorant
3.227 Ipse ego, qui teneo assiduo sub verbere tergum
3.228 Continuis curis, vita
senescente
moriente
caduca.
3.229
Bellum Iulii in Venetos.
Hoc opus
in
ex
Helicone sacro Pharnensibus antris,
3.230 Quom citharam plectro pulsaret flavus Apollo, 230
3.231
Totus mundus conspirat in Venetos.
Et cum mundus erat totus sub cuspide Martis
3.232
Visceribus superincumbens generosa vetustas
3.233
Paphlagonum princeps, latum memorande per orbem
3.234
Lauretane, tuis cui Caesar regna cruentat
3.235
Nam sibi florebat Romae viridissima quercus
3.236
Iulius in terris deus, et virtutis avitae
3.237
Insignis pastor seseque immiscuit armis
3.238
Bellipotens Gallus Ludovicus turbine tetro
3.239
Tunc laetus
Accepi,
lauro cinctum caput undique gestans
3.240
Mater Policarpi Leta pater Gaudentius.
Barbula Pompilius,
Tunc Policarpus ego,
Sicensis parva propago.
3.241
Laeta parens, genitor Gaudentius extitit, ambos
3.242
Conditio patris et origo.
Pauperies pressit, rapuit mors improba tandem.
3.243 Navita
namque
quippe
pater Myso de stemmate natus 235
3.244 Sic finem clausit vitae hujus sorte caduca:
3.245 Stamine, proh, fracto Senogallia fluctibus altis
3.246
Obitus patris et obitus matris.
Obruit hunc miserum sulcantem navibus aequor
3.247 Littoris Adriaci; genitrix post
aethyca
ethica
caelos
3.248 Sidereos superum petiit sedesque beatas. 240
Finis tertii libri
Finis.
Pompilius ad librum
b1.1 Venisti ad lucem claram, sed, parve libelle,
b1.2 Invidiosus eris: ne cures lurida vota
b1.3 Quae tibi turba dabit turpi livore maligna.
b1.4 Thoma, decus patriae, generosae stirpis origo
b1.5 De Viae, clarum quem tu, Cajeta, dedisti
b1.6 Certantes populos, leges animosaque jura
b1.7 Index et litem discernet fronte serena,
b1.8 Sanctus, doctus et hic fatorum numine fulget
b1.9 Chiriaci princeps felix atque ordinis auctor,
b1.10 Quo Carapha domus victuro Nestoris annos
b1.11 Saecula magna videns memorabitur omnibus oris
b1.12 Sidera dum fulgent coelo, dum montibus umbrae
b1.13 Adsunt, perpetuo dum torquet Conditor orbem,
b1.14 Clarus Oliverius dicetur; quo duce noster
b1.15 Moribus et patriis splendet virtutibus ordo.
b1.16 Sicque vale, resonant castae paeana puellae,
b1.17 Ecce liber nobis: nostris modulabor avenis
b1.18 Virginibus sacris, pulsabit tympana Phoebus
b1.19 Mecum, vita meos virides dum rexerit artus.
Impressum Romae
Auctoritate theologorum principis reverendi
magistri Joannis Raphanelli Ferrariensis, Ordinis
praedicatorum, Sacri palatii apostolici magistri;
Arte Stephani Guilliretti, impensis vero integerrimi
viri Joannis de Villa Nova Hispani librarii.
XVI. Kalend. Junii MDIX.
Triumphante divo Julio Secundo
Pontifice Maximo.
Ad lectorem.
Hieroymi Tyroni Calliensis, diuine non humane indolis adulescentis,
humanarum litterarum et legum peritissimi, Policarpi
discipuli Carmen.
b3.1 Perlege lector opus Policarpi carmine dignum
b3.2 Quo docet hic pulchre stemmata sancta dei
b3.3 Incolumem uenerare uirum, cineresque sepulti
b3.4 Obserua, ac summa religione cole.
Ad lectorem.
Benedicti Iacobucii Calliensis Policarpi discipuli Carmen
b4.1 Laudibus innumeris alii ornauere priores
b4.2 Grammaticos, mores qui docuere bonos
b4.3 Hanc ob rem Policarpum nunc, placidissime lector,
b4.4 Ad sidera extollas hoc opere egregio.
Ad lectorem.
Gismundi montaini Pergulensis, Policarpi discipuli Carmen
b5.1 Quisquis auet diuos uel diuum dogmata nosce
b5.2 Quoue uagum mundum seruat et ipse deus
b5.3 Hoc opus assidue Policarpi nobile carmen
b5.4 In quo tu, lector, discere multa potes.
Ad inuidum.
Io. Francisci Cartharii Forisemproniensis Policarpi discipuli Carmen.
b6.1 Si tu non mordi pro scriptis, inuide, queris
b6.2 Hinc abs te intactus nunc Policarpus eat
b6.3 Error si quis erit, Policarpo nec tribuatur
b6.4 Ast impressori singula menda dabis.
Ad lectorem.
Caroli Lucii Paganucensis Policarpi discipuli Carmen.
b7.1 Non minus hec etas Policarpi dogmate digna est
b7.2 Laudibus eximiis quam fuit Isocratis
b7.3 Suscipe quare opus hoc praeclarum candide lector
b7.4 Vt noscas felix dogmata sancta dei.
Ad lectorem,
Luce Taurini Tyburtini Predicatorii Policarpi discipuli Carmen.
b8.1 Carmine qui fertur Policarpi sidera ad alta
b8.2 Felix is uiuet secula Nestorea
b8.3 Hanc ob rem lector nunc claros perlege libros
b8.4 Ex quibus hic disces dogmata cuncta dei
Topographya Tyburis, per Policarpum.
b9.1 Vrbs ego sum Tybur multos celebrata per annos
b9.2 Vatibus egregiis, Latii quoque gloria magna
b9.3 Ipse fui quondam, nam me Tyrinthius heros
b9.4 Incoluit, gratam ducibus, quos Archada tellus
b9.5 Attulit Hesperias felici sidere ad horas
b9.6 Pampine purpureo me uesciit sepe Lycus
b9.7 Nuncquoque Pipleo summo de uertice nata
b9.8 Nos nostrosque lares exornat, Marte furente
b9.9 Militis usus adest, Naiades mihi menia cingunt
b9.10 Saltantes satyri, driades quoque sepe puelle
b9.11 Hortulus ipse uocor Romanae uita iuuente
b9.12 Quicquid enim Parthus, quicquid tenet Indus Arabsque
b9.13 His opibus letor, Ioue, celo, menibus altis
b9.14 Vita mihi foelix superum comes atria celsa
b9.15 Templa deum semper fumant quoque thure Sabeo
b9.16 Quo mihi commissus populus per secula uiuet.
Topographya Calliensis urbis, per Policarpum quam ipse illic legens,
nec bene cognitus nigro lapillo signauit.
b10.1 Inter saxosas Caliensis consita rupes
b10.2 Vrbs iacet, excelsis montibus obrigua
b10.3 Hic ubi sepe solet iuuenum preclara iuuenta
b10.4 Haurire exhilarans Castalios latices
b10.5 Hic aer est liquidus conflagibus undique cinctus
b10.6 Naiades, Driades sunt et Amadriades
b10.7 Heroes clari celebrati sidere dextro
b10.8 Saltantes satyri, corniger et Faunus
b10.9 Hanc urbem exiguam, duo flumina montibus inde
b10.10 Circumcincta suis undique perluitant
b10.11 Buranus spectat, Nabatheia regna polumque
b10.12 Hesperios buxus, ursica et astra uidet
b10.13 Est opus o Neptune tuum petronus, ubique
b10.14 Preclarum pratis semper hoc egregiis
b10.15 Est probitas hominum, caste, semperque pudice
b10.16 Vxores, uirtus, premia digna uiris
Etographia gentium totius orbis
b11.1 Ausonus est prudens Hyspanus pectore uafer
b11.2 Est stolidus Gallus, furibundus Theutonus, atque
b11.3 Greculus est mendax, furiosus Sarmata, secum
b11.4 Est Peonus, plenusque irarum Dalmata clamat
b11.5 Mollossus sallax, Indus quoque, ture Sabeus
b11.6 Felix, ingenio sed mollis, uiribus atque
b11.7 In nilum prestans omnes quod gloria cernit.
FINIS.
Errores ex Epistola: predicatorus pro predicatorius, potus pro petrus,
arbitrium arbitrum, afflctatu afflictata; ex libello Lucifera
Luciferi, celorum urtus pro uirtus, excesi excelsi, cessa celsa, Titam
Titan qui celum pro cui deceptio paradisi pro descriptio consiliis
quid consilii, nautra pauonis pro natura. Errores ex secundo, inuocat
stetu a fletu, uxores conditio uxoris
Impressum Venetiis per Ioannem
Franciscum et fratrem eius filios
quondam Georgii de Rusconi
bus. Anno Domini M. D.
XXII. Die V. Augusti.
Regnante Inclito Prin
cipe Antonio Gri
mano Duce
Venetia
rum.
+
100. . [Paragraph |
Sub2Sect | SubSect | Section]
Solimaidos libri III, versio electronica
Severitan, Ivan Polikarp
1472- c. 1526
Irena Bratičević
Textum exscripsit
Judita Uremović
Hanc editionem electronicam curavit
Neven Jovanović
Digitalizat izvornog izdanja (15xx).
Mg:C 1154 versus, verborum 9287
Elektronska verzija: Hrvatska latinistička epika, znanstveni
projekt na Filozofskom fakultetu Sveučilišta u Zagrebu,
Hrvatska. Lipnja 2014.
Polikarp Severitan, Ivan
Solimaidos libri tres edition:
Ed. 1.
Romae
Arte Stephani Guillireti, impensis... Joannis de Villa Nova
1509
Reference: Breyer. Prilozi, pag. 41.- Reference: Bacotich, pag. 311-312.- Reference: Krasić. Gener. učilište, pag. 593.
Xb * Jurić. Scriptores
MS Dubrovnik, Zavod za povijesne znanosti HAZU u Dubrovniku, među rukopisima nekadašnje biblioteke Bizzaro, D.a.18, 220r – 246v.
Polikarp Severitan, Ivan
Ad illustrem Guidobaldum Ruerium... Solimaidos libri tres edition:
Ed. 2.
Venetiis
Per Joannem et fratrem eius, filios Georgii de Rusconibus
1522
Sig. A-C; 8o
Xb * Jurić. Scriptores
1509, 1522
poesis
paratextus prosaici
paratextus poetici
Litterae renatae (1400-1600)
Saeculum 16 (1501-1600)
1501-1550
poesis- epica
poesis- epigramma
poesis- carmen
prosa- epistula- praefatio
Neven Jovanović
2014-06-20T00:43:17.752280110
Joannis Barbulae Pompilii
Sibenicensis Dalmatae
Theologi Praedicatorum Ordinis
Solimaidos
Libri Tres.
In quibus tradidit
Creationem, Lapsum, et Reparationem
Humani Generis.
Opus Aureum.
M. Io. Policarpi Seueritani Sibenicensis Dalmate predicatorii
Ad illustrem Guidobaldum Ruerium Castri Duranti comitem inuictissimi Vrbini et Sorre Ducis Francisci Marie filium Solimaidos Libri tres. +
Lucas Maurocenus Sibenicensis Dalmata Ordinis Praedicatorum Reverendo Domino Hieronymo Sacrato Nobilissimo Patricio Ferrariensi, utriusque Juris Doctori sapientissimo, Prothonotario Apostolico, ac Auditori Reverendissimi Cardinalis Neapolitani Divi Oliverii Caraphae Protectoris Praedicatorum Ordinis salutem plurimam dicit.
Quum saepe mea mente revolverem, Virorum Prudentissime, nostra tempestate degentium, tui olim Parentis Jacobi tum mores sanctissimos, tum prudentiam in rebus gerendis integerrimam, ita ut non solum Ferrarianis Patriciis, verum et totius Italiae Primatibus, unicus in Orbe Phoenix, visus clarior haberetur, ut liquido patuit Hercule Duce omnibus saeculis celebrando, qui sui, omniumque suorum perpetuam in terris reliquit memoriam, consilio tanti Patris, ad te calamo parcere decrevi minime, quo certior fieres, Pompilium tuum clientulum, et mihi fere Germanum et Praeceptorem ad me venisse, cujus non me latuit Opus, cui Titulus est Solimaidos, a prima Apellaicae Gentis urbe sic dictus, a quo oriundus est ille rerum omnium Conditor Cristos, quem cuncta hic inducit creantem, ex adoptione tanti Viri filius Jacobi Sacrati tui olim Genitoris Barbula, in quo Creationem, Lapsum, et Reparationem Humani Generis adeo concinne cecinit, ut alter suo carmine Maro videatur; nec miror, studuisse potuit, ut id, et majora efficeret; habuit enim Praeceptorem clarissimum Joannem Raphanellum Ferrariensem, utriusque Philosophiae facile Principem dixerim, et hac nostra tempestate Musarum decus, a teneris unguiculis colentem Fontes Aonios, nunc Sacri Palatii Apostolici Magistrum, Fidei Nostrae, ut ita dicam, jam collapsae timonem validum, et Georgium Babbam Sibenicensem Ordinis Praedicatorum Fratrem, Bachalarium Perusinum, in quo daretur virtus Literaria sicubi non reperiretur, et a quo non vacasset Religio, illam si quispiam niteretur dedecorare. Hoc ipso persuasi Pompilio meo, ut ipse Tibi, qui tanti Patris mores imitaris, non ab re Sacrati vocitati, tanquam sacros colentis ritus, tale dicaret opus. Illud ingenue, et audacter pronunciare ausim; opus esse varium, et in ipsa varietate constans, in tris divisum Libros; ingeniosum est, et accuratum; et in Cristiana Historia tantum gentilis eloquentiae expressum, quantum isto aevo non dico sperare, sed ne optare quidem potuissem. O si videres Libros Quatuor ejus Illyridos, in quibus est maxima pars tuae perpetuae vitae, et aeterna fere memoria Reverendissimi Oliverii Caraphae Cardinalis Neapolitani, te stupor invaderet! Hos nondum edidit, a suis odiosus, ut nosti, virtutibus, et bonis moribus adversantibus. Delectat, et prodest Pompilius noster; hunc aetas nostra profecto, omissis fabulis, legere deberet; in quo virtute praediti, et studiosi Cristiani dogmatis, quicquid ad hoc attinet, lepidissime totum invenient. Hoc Poema Tibi dicavit cum suasione mea, tum quia cum eo simul te, ut Parentem, amo, et observo. Auctoritate tanti Poematis, et tuis sanctis moribus, generosis Parentibus ortus, facile omnium virtutum princeps inter Mortales haberi poteris. Quare sui Pompilii lucubrationes aequo animo suscipe; is enim, quidquid est, Deo, teque Duce, id totum sibi vindicavit; qui quamvis altiora scrutetur cum Physicis, tum Divinis rebus, ne tamen apud eos, qui virum ignorant, obrutus inundatione tam profundi Pelagi, ocio torpere videatur, quandoque se confert ad dulciores Musas; quem spero, tandem majora tibi daturum munera, cui me, ipsumque commendo.
Vale.
Ad Lectorem Petrus Paulus Modestus Viterbiensis.
f2.1 Qui colitis summi, Juvenes, mandata Tonantis,
f2.2 Cuique sacri licuit carpere Montis iter,
f2.3 Dum vacat, hunc celebrem pigeat ne cernere Librum,
f2.4 Nam poterit vobis ferre salutis opem;
f2.5 Barbula quo rerum sapiens primordia Mundi 5
f2.6 Edocet, et vastas Deucalionis aquas.
f2.7 Clara Redemptoris nec non vestigia Cristi
f2.8 Detegit exemplis non aliena bonis.
Ad Reverendum, et generosae Sacratae stirpis Prolem Hieronymum Ferrariensem utriusque Juris Doctorem, Prothonotarium Apostolicum, et Sapientissimum Auditorem Divi Oliverii Caraphae Cardinalis Neapolitani Senioris Michaelis Parmensis Carmen.
f3.1 Quae Tibi nunc cecinit magno compulsus amore
f3.2 Barbula Pompilius, Ferrariane Decus.
f3.3 Quo Duce Calliope Vatem est sortita disertum,
f3.4 Haec capias animo, Ferrariane, bono.
f3.5 Verus amor, sincera fides succurrit ubique, 5
f3.6 Hac pro re parva magna parare potes.
f3.7 Dant Arabes casiam tibi, clarae Hieronyme stirpis
f3.8 Sacratae decus; at Barbula Pompilius
f3.9 Versibus his tribuit sancti primordia Mundi,
f3.10 Addidit et vastas Deucalionis aquas; 10
f3.11 Quoque Deus natus Terris satis oblitus annis
f3.12 Admissis Hominum sydera celsa dedit
f3.13 Huic Generi tandem. Nullus perversa susurret
f3.14 Hoc opus inspiciens, si caruisse licet
f3.15 Invidia, quae tristis summa cacumina clarae 15
f3.16 Virtutis petiit Tartara tetra colens;
f3.17 Nam nunquam moritur vita senescente caduca
f3.18 Livor edax, semper conscia corda premens.
f3.19 Quare pergratum, noster Deus, accipe munus,
f3.20 Sperge nec, exiguum sit licet; inde vale. 20
Ad Reverendum Patrem Stephanum Stancharium Praedicatorum Ordinis Fratrem, Familiarem, et Comitem gloriosi Patris Joannis Raphanelli Ferrariensis, acutissimi Theologiae Doctoris ejusdem Ordinis, Magistri Sacri Palatii Apostolici, Pompilius scribit Carmen, quocum hortatur, ut roget illum, quod facile permittat, ut hoc Opus imprimatur.
f4.1 Quo Probitas, quo sanctus amor, quo vera Fides, et
f4.2 Omnibus in rebus fulsit ubique viris,
f4.3 Stephane, Stanchariae stirpis lux alma decusque,
f4.4 Ipse mihi foveas viribus assiduis,
f4.5 Aere cavo stringi permittat sancta Libellum 5
f4.6 Atria Pontificum qui domat, ipse Deus
f4.7 Alter, Ferrariensis honos, et gloria Gentis
f4.8 Hesperiae Raphanus: hoc precor, ut facias.
Ad utriusque Philosophiae facile pricipem, Theologorum Decus, et Vatem clarissimum, Magistrum Joannem Raphanellum Ferrariensem, Ordinis Praedicatorum, Sacri Palatii Apostolici Magistrum, Pompilii Carmen, quo rogitat, ut Opus imprimatur, sine cujus venia nihil Romae aere cavo stringi potest.
f5.1 Perge, Liber, propera, nec te sera vita moretur,
f5.2 Ad Raphanas aedes, talia dicta movens:
f5.3 Virtutum, et Fidei splendor, Raphanella Propago,
f5.4 Ad Te nos misit Barbula Pompilius
f5.5 Alme Pater, sanctas nos nunc advenimus aedes, 5
f5.6 Ut faveas Vati viribus ingenuis.
f5.7 Te sine namque suis dabitur nec gloria Musis;
f5.8 Et Duce Te magnum nomen in Orbe feret.
f5.9 Fama datur nulli Domino nec gloria major,
f5.10 Praesidio servum quam relevare suum: 10
f5.11 Regibus hoc proprium est. Qui sancta Palatia servas
f5.12 Pontificum, faveas, Musa superba, petit.
f5.13 Quare, sancte Deûm, timido succurre Libello,
f5.14 Et votis faveas, officiose, suis.
f5.15 Largus erat Caesar: Tu noli dicier olim 15
f5.16 Caesare ab hoc alius, sidera celsa petent
f5.17 Viribus, ingenio, et tot jam virtutibus auctis,
f5.18 Semper Apollineae clarus in arte Lyrae.
f5.19 Imprimat hoc opus, ecce petit nunc Barbula Vates,
f5.20 Et notet artifici ruga magisterio. 20
f5.21 Villa dedit genitum Nova nobis ecce Joannem,
f5.22 Haec cavo prudens ipse subibit onus.
f5.23 Quasi Tu dederis sibi prospera vota precanti,
f5.24 Perpetuo vives carmine namque suo.
Pompilius ad Librum.
f6.1 Parve Liber, visurus lucem, carcere ab isto
f6.2 Exi, nec dubites cernere ubique Viros.
f6.3 Namque Tibi dabitur fautor coelestibus oris
f6.4 Demissus vates ordine Chiriacus
f6.5 Nicolaos Alemana clara ab origine Proles, 5
f6.6 Cui data cura quoque est ordinis egregii
f6.7 Nectoris hic tecum felix per saecula vivat,
f6.8 Virtutis cultor, Relligionis amor.
Ad Clarissimum, et Nobilissimum Dominum Hieronymum Ferrariensem, divinae fere stirpis Sacratae Prolem, et Decus, Pontificii, Caesareique juris moderatorem, Prothonotarium Apostolicum, atque Auditorem Reverendissimi Cardinalis Neapolitani Oliverii Caraphae, Protectoris Praedicatorum Ordinis, Pompilii Carmen, quo sibi dicavit opus.
f7.1 Ille ego, qui quondam maestus turbabar ubique;
f7.2 Nunc nunc, Caraphici Moderator maxime Tecti,
f7.3 Ferrariensis honos qui diceris, atque putandus
f7.4 Alter namque Deus nobis; cui signa colossi,
f7.5 Pyramidumque apices, altisque imposta columnis 5
f7.6 Atria decrevi dare, dum Capitolia sacrant
f7.7 Romani Cives, summa pietate colendo,
f7.8 Virtutum decus, et magna aevi gloria nostri,
f7.9 Sacratae stirpis per saecula clara Propago,
f7.10 Indice quo vixi, colui quo rura sororum, 10
f7.11 Quoque diu merui virides decerpere Lauros,
f7.12 Atque tuo quondam sacro Genitore Jacobo
f7.13 Pompilii Vatis, semper fidissime Pastor
f7.14 Optatae lucis, quem nostro nulla vetustas
f7.15 Carmine consummet, nec rodent nomina vermes 15
f7.16 Sacratae Prolis certe, dum rexerit artus
f7.17 Spiritus inclusus nostris compagibus, artis
f7.18 Hoc precor oblatum tranquillo pectore munus
f7.19 Hospitio dignare tuo, cognoscere sacros
f7.20 Instituit ritus, quibus atria sacra coluntur. 20
Ma. Io. Policarpus Seueritanus Sibenicensis Dalmata predicatorus Illustri principi Guidobaldo Ruerio, Castriduranti Comiti inuictissimi, Vrbini et Sorre Ducis, Francisci ma. filio. S. P. D.
Potus tyro Vir grauis Edito hoc opusculo, mi princeps, sepius conueni Egregium Virum, prudentia et omni probitate perspicuum Petrum Tyronum Calliensem patritium Rueriae Seretriaeque domus facile seruum cui olim ea tempestate qua Caesar Valentie Dux Alexandri Pon. Max. filius flagraret in auum tuum illustrissimum Guidobaldum, Vrbini ducem erat tutelle T. clarissimus pater, quo cum Gallias et Hispanias peragrauit ut eum saluum redderet, hocque domi et rure quo se aestiuo tempore conferebat Pianiuantagii semotum humanis curis, quod et etas iam senescens et uitae suae modestia expostulabat, ubi obiter nobis fuit sermo, de diuinis rebus, quibus oppido oblectatur, audissetque nos edidisse libellum de mundi origine lapsu et reparatione eiusdem, non eo more quo olim gentes edocuerint, uerumenimuero quo deus optimus maximus sanctis uatibus enarrasse creditur quibus ab impia secta Maumethana differimus quae risu potius est explodenda quam refellenda rationibus quibus res apretissima non indiget, hortatus est ut honestius haec nostra lucubratiuncula in publicum exeat, et cum nouitatis gratia auctoritatem quoque apud lectorem haberet, qamuis olim in molli incude pressa fuit cuiusdam Barbule agnomine, non Policarpi, nunc grauiori ere emissam tibi mi princeps, quod et ego concupiebam dicari uoluit, nec ab re tibi est pater illustrissimus Laus ducis Urbini. Dux Franciscus Maria in maximis et belli et pacis tempore negociis exercitatus, quem ueluti alterum Martem hostes exhorrent, et nunc belli et pacis arbitrium et moderatorem uniuersa Italia habet et reueretur, praecipue Adrianus VI. sanctissimus Pon. Max. cum R. pub. Florentina hylari animo et serena florente complexus est; ipse pro tutore totius ecclesie, illi uero pro duce Fluentini senatus, nec a b re, quoniam Dux inclytus Romanorum procerum more res Italas et armis moderatur et honestis moribus illustrat, et quem indigentem appellari liceat et in templa recipi ut cui par gratia referri non possit, hinc saltem exoluatur quandoquidem tumultuantem Italiam et res nouas molientem sedente Iulio eius patruo et tuo auo Pon. Max. eius opera atque industria quamuis tunc esset iuuenis pacatum et quietum reddidit; quid fiet post hac, cui et Hector et Achilles in bello facile cederent, uisis tot et tantis rebus, et curis quibus in afflictatu Italia se ubique strenue gessit ad Picenos, Gallos Transpadanos, Insubres, et Emilios nouit haec omnia Felsina praecipue et Rauena, tota denique Italia tumultuante in eum Leo Pon. Max. cui et maximo animo, et maxima reuerentia ut ingenuum principem decuit resistens apud gentes gratiam, aeternumque nomen sibi comparauit, cuius sublimibus pedibus obsecro me offer pro planta, hocque itidem tuis fiat deflexo poplite queso et hoc nostrum munusculum serena fonte suscipe quamuis sit impar animo tanti principis attamen animus noster est ingens ut sese tibi pro perpetua seruitute dedat. Vale, nostrae Romanae fidei et gloriae future Caesar, Vale et fauste.
Callii.
VI.
Kal. Augusti MDXXII
Joannis Barbulae Pompilii Sicensis Dalmatae Theologi Ordinis Praedicatorum Solimaidos Liber I
Magistri Joannis Policarpi Severitani Sibenicensis Dalmatae Predicatorii Solimaidos. Liber I
Argumentum in primum librum Papirii Viterbiensis
Narrantur primo pulchre primordia mundi
Vnde sibi caelum hausit homo mentemque recepit
1.1
Proponit
Magnus ab aeterno Coeli, Terraeque Creator
1.2 Cuncta movens, solus nullo violabilis aevo,
1.3 Ecce canendus adest, ut tanto condita Proles
1.4 Humani Generis, nullo depressa labore
1.5 Vixerit, exhaustis scelerato pauper et hoste 5
1.6 Viribus heu cecidit, divini muneris auceps
1.7 Sidera celsa petit tandem, quo candida virtus
1.8 Ingenii celebrare potest, hoc carmine pando.
1.9
Invocat
Terrarum, Coelique sator, qui cuncta gubernas,
1.10 Magnum opus aggredior; faveas mihi: te quoque Clyo, 10
1.11 Musa, decus Vatum, liceat mihi suggere fontem
1.12 Ex Helicone sacrum, et si post sitientia labra
1.13 Inspiceres, puros perfundas Virgo liquores.
1.14 Hoc pede non ludam Trojam, olim namque ruentem
1.15 Crimine Tyndaridis, vel Thebas; ossibus haud hic 15
1.16 Implebo Aemathiam Romanis; fonte superbo
1.17 Sed madidus referam quae sanctum sidus adorant.
1.18 Quare praebebis nostras quod mulceat aures.
1.19
Narrat
Conditor immensus postquam firmaverat Orbem
1.20 Sidereum, finxit naturae nobilis omnes 20
1.21
Angelorum creatio. Luciferi casus
Aligeros, quorum primus fuit ille superbus
1.22 Lucifer, ex nihilo dependens ordine pulchro;
1.23 Mox tamen at cecidit Coelorum cardine ab alto
1.24 Ambitione ferus, qua nullus sidera cernit
1.25 Tartareis detenta jugis; tegit alta cacumen 25
1.26 Virtutis durum; Stygias hac namque Paludes
1.27 Effera mens Hominum facile descendit ad imas,
1.28 Hic ubi lintre Charon rimosa canus, et algens
1.29 Trajicit externas animas ad littus opacum.
1.30
Decor elementorum
Alitibus pictis decorato vertice post hoc 30
1.31 Aethereo, complevit latum piscibus aequor,
1.32 Telluris faciem diverso gramine cingens,
1.33 Addidit et gravibus tandem genus omne Ferarum
1.34 Per proprias species distinctum: conditor ingens
1.35 Quae quom Coelicolum despectans Juppiter axe 35
1.36 Vidisset, nunquam peregrinis notus in oris,
1.37 Omnia quo constant mirantia cuncta creantem
1.38 Numina prima Deum, firmatum et sidere Coelum,
1.39 Quod velox lustris omni sine labe peractis
1.40
Caelorum virtus
Omnia convolvit, quae fixo vana sub axe 40
1.41 Maturat, cui cessabit post fama laborum
1.42 Esse tamen pendens hujus, sed saecula noscet:
1.43
Quid est dei filius
Hoc fertur dixisse sato, qui summa voluptas
1.44 Est proprii cordis verbum, sine fine triumphans
1.45 Mentibus ignotus miseris, nova gloria Mundi, 45
1.46 Perpetuo Coelum, Terras, qui sidera torquet
1.47 Ordine cuncta movens aeterno, immobilis extat
1.48
Solus deus est eternus.
Solus, et hic seros semper mansurus in annos,
1.49 Qui nunquam potuit peregrinis sternier astris;
1.50 Atque illi, quo ambo exardescunt unica virtus 50
1.51
Spiritus sanctus.
Spiritui Sacro; quos omnes nulla senilis
1.52 Canities, vel ruga premit, qui fortia vincunt
1.53 Saecula; nec miror, sunt soli cuncta regentes,
1.54 Quos stupet, et flexis genibus Gens omnis adorat.
1.55 Nate, meae vires, dulcis solatia vitae 55
1.56 Spiritus, aeterno nunquam spoliande furore,
1.57 Quo nullum exilium longinquas traxit ad oras
1.58 Sedibus aethereis nos; nunc mea verba reconde
1.59 Pectore, Nate, tuo; nostrae praecordia vitae
1.60 Accipite, o Mundi spes, puri lumina Coeli: 60
1.61 Quam varias rerum vires pulchro ordine servant,
1.62 Nunc nunc nos meminisse juvet, quibus ille superbus
1.63 Lucifer intumuit, tetrum demersus in antrum:
1.64
Ordo elementorum
Aëra nunc posui sub magno cardine clari
1.65 Aetheris, exitium nullius numinis ira 65
1.66 Cui datur; en nitidus croceo splendore coruscat,
1.67 Et Terras Neptunus aquis Saturnia proles
1.68 Obruit; at majus refero memoranda per aevum;
1.69
Motus solis et lune.
Phoebus quove suos quoties perficere cursus,
1.70 Atque Diana soror nullo concussa labore 70
1.71 Inspicitur, quos aetas non superaverit ulla,
1.72
Hominis dignitas.
Cuncta mihi parent, nihilo qui cuncta creavi.
1.73 Solus imago Dei vitae coelestis origo
1.74 Conditus a Nobis, vellem constaret in Orbe
1.75 Purus Homo, tenerum quem nulla injuria Coeli 75
1.76 Infestet, nec saevis morbis pestifer annus
1.77 Terreat, hunc cupio; tandem sit formula nostrum,
1.78 Et Deitatis honos: perpulchris grandia verbis
1.79 Exponat secreta Poli, triplicemque sub una
1.80 Majestate Deum veneretur, nostra superstes 80
1.81
Trinitas Christiana et unitas
Clara propago
Deo
Deum
, nullo turpata pudore
1.82 Sit sibi Conjugii, quo sedes impleat illas
1.83 Prole sua, felix superi de culmine Mundi,
1.84 O miserum! quas perdidit imperiosa voluptas,
1.85 Tartarei Plutonis onus, temeraria virtus 85
1.86 Innumeris comitata rogis per saecla cremandi
1.87 Perpetuo sine fine virens constructor Olympi.
1.88 Talia sic fatus; stat mox sententia dictis:
1.89
Hominis creatio
Tollit humo Juvenem nitido splendore coruscum,
1.90 Cujus pulchra vigor subito per membra volutans 90
1.91 Aestuat, et venis divinus sanguis inundat
1.92 Victuri cineres genitoris mole moveri
1.93 Incipiunt, stupidi mirantes tecta Tonantis.
1.94 Fervet odore Dei flavis e crinibus omnis
1.95 Jam species, virtute sua, per saecla secunda; 95
1.96
Hominis pulchritudo
Splendida praefulget facies, oculusque Smaragdo
1.97 Vel similis fulgore ferit vulgata per Orbem
1.98 Aethera, post nitido solvi redolentia verba
1.99 Vertice, spectabat laetus Jovis ore sereno
1.100 Hunc pedibus properare sacris, circumtonat Orbis 100
1.101 Gaudens, excelsi cupiat quod jussa Tonantis
1.102 Unicus in terris Fenix implere relictus
1.103
Hominis sensus
Spiritus aethereus, placidis notissima volvit
1.104 Sensibus externis jam semina tradita Mundo;
1.105 Constant ingenii vigor, et munuscula vitae 105
1.106 Interni sensus; comitatur gratia linguae
1.107 Perpetuam mentem depressam tempore nullo.
1.108 Principe pulchra Deo, quamvis producta sub axe
1.109 Coelorum vigeat fixo, convexa meatu
1.110 Temporis inspiciens, in tempore forma creata, 110
1.111 Nec tamen hoc lumen decrescit, lassa vetustas
1.112 Corporis at rapiet tandem peritura ruinam
1.113 Condita cuncta Virum mirantur, ab ordine pulchro
1.114
Hominis praestantia
Adventasse suum Dominum gaudere coacta,
1.115 Rectoremque Orbis nitidi stupefacta secundum 115
1.116 Undique sic laeti blando sermone salutant.
1.117 Primus ait Phoebus nondum defessa labore
1.118
Gaudent omnia creatione hominis
Membra premens generosus equis penetrantia murmur
1.119 Aequoreum, cujus merguntur et obruta Ponto
1.120 Ubera in Hesperio quum pellit montibus umbras. 120
1.121 Ore oraturus proprio sub nomine Gentis,
1.122 Quarum pars tenet aevi nomen, tempore pars et
1.123 Perditur, atque patrem verbis affatur amicis.
1.124
Phebi oratio
Salve, chare Deo, domitor mi, celsa Tonantis
1.125 Viscera, pulchre Parens, Terrarum gloria salve: 125
1.126 Ad Te nunc venio Titan, qui tempora novi
1.127
Solis motus
Qui status est Coelo, qua sidera lege moventur
1.128 Ipse ego namque Deo duce Parcis stamina furtim
1.129 Accipio, latos agilis sublatus ad axes
1.130 Juppiter omnipotens me jussit sidera septem 130
1.131 Ferre retro aeternos Coeli frenantia cursus,
1.132 Et Mundi Secreta noto, Centrumque, Polosque
1.133 Hic metior, Pater, ut radiis latissima regna
1.134
Phebi potestas
Orbis temperet hoc propriis mea numine virtus.
1.135 Principe mira Deo magno loquor; haec mihi nunc est 135
1.136 Vis etiam, semper possim defessus ab ullo
1.137 Motu quotidie conduci Phoebus anhelis
1.138 Sollicitatus equis; fuscos visurus Hiberos
1.139 Pallidus Oceani, quo frigida possidet umbras
1.140 Tellus; Phoebe Soror mea, quam contemperat ore 140
1.141 Vicino Terris, animis aeterna superbis:
1.142 Atque Orientis iter repeto, compulsus habenis
1.143 Velocis currus: reor admiraberis actus
1.144 Ipse meos; tenebras luci, lucemque tenebris
1.145 Inspicies tribui; quare tibi talia dico, 145
1.146 Alme Pater, decus aethereum, stirps certa Tonantis
1.147 Te propter Deus hic statuit Nos; praecipe nostris
1.148 Numinibus: loquor haec nunc fulgidus ore benigno
1.149 Cunctorum ex voto, quae rerum Conditor ingens
1.150 Fecerit ex nihilo, omnia tandem dives habeto. 150
1.151
Oratio Iovis
Conticuit dictis, grates persolvit et ille
1.152 Omnibus. At Rector Superum, Telluris, et Alti
1.153 Talia dicta movet: Nostrum generosa propago,
1.154 Sit tibi nomen Adam; felicis tempora vitae
1.155 Invenies semper, me dum mea fata volutant, 155
1.156 Si tamen, ut nosces, nostra haec moderabere jussa
1.157 Ecce vides, quod te tam pulchrum nostra reliquit
1.158 Majestas Terris, cui Coelum, et sidera parent,
1.159 Totus et hic Orbis: me solum vertice recto
1.160 Aethera suspiciens; naturae conscius omnis 160
1.161 Laudibus excelsis tollas; per saecula felix
1.162 Ibis, quo te mittam nunc, nova gloria Gentis
1.163 Venturae, juvenis tali rarissimus aevo,
1.164 Altus et ingenio, facundo splendidus ore;
1.165 Nec tua sors est, hoc nostrum moderamen habeto. 165
1.166
Deceptio paradisi terrestris
Est Locus in Terris nitida purissimus aura
1.167 Trans Indos, ubi Phoebus fulgens primus anhelis
1.168 Sollicitatur equis, pulsurus sidera opaca
1.169 Nocte peregrino fulgentia lumine, dicto et,
1.170 Unde rubet ventura dies, placidissimus undis; 170
1.171 Deliciae Mundi, sunt et consortia, Divum
1.172 Elysii, Coelique Domus, felicibus oris
1.173 Casibus adversis vacuus; rutilantia flammis
1.174 Aurorae croceis sibi sunt sine fine benignis
1.175 Ora locis, solusque plaga defensus iniqua, 175
1.176 Possidet intactas aegris animalibus oras.
1.177 Non dolor, aut gemitus, vel mens incerta futuri
1.178 Advenire tibi poterunt, vel mortis imago.
1.179 Illic pura dies, illic saluberrimus placidissimus annus,
1.180 Omnia te cingent quae lux aeterna serenat. 180
1.181 Postremo paucis perstringam plurima verbis
1.182 Perge, celer juvenis, visurus talia regna;
1.183 Illic egregios animos manet ultima sedes
1.184 Perpetuae vitae; Deus hanc, Naturaque finxit
1.185 Te melior, voluit qua Te regione manere 185
1.186 Legibus aeternis; sed serva jussa, fidemque
1.187 Sancta Dei, si vis, ne tantum lumine torvo
1.188 Inspiciat Juvenem, vel pulchris eximat oris;
1.189 Et dum membra vigent, victura aut saecula cernent,
1.190 Hoc volo servari: brevibus nunc suscipe nostri 190
1.191 Consilii quid summa velit, cui credita semper
1.192 Concupio vivat nullum peritura per aevum.
1.193 Hoc tibi, Adam, cunctisque Bonis servandus in ista est
1.194 Carne animus: medio loculo in regione serena
1.195
Vetatur Adamo lignum vitae
Sed datur una arbos mihi dulcia mala relinquens, 195
1.196 Extulit hanc Natura Deo molimine magno
1.197 Mors, et vita manent te; quare vive secundus,
1.198 Ne violata manus tua tangat in arbore fatum,
1.199 Coelica quo possunt Nobis archana videri.
1.200 Cuncta tuo arbitrio poteris praenoscere tandem 200
1.201 Solus: in hoc vetito nolo sit cura salutis
1.202 Ulla tibi. His dictis jussit, placidissimus heros
1.203 Pergeret, optatas visurus lumine sedes
1.204 Perpetuo, nunquam prius illis notus in oris.
1.205 Quo audito, Vir dixit: Divum aeterna potestas, 205
1.206
Adami creatio
Omnipotens Genitor, nitidum quem Mundus adorat,
1.207 Quamvis non sim dignus dici talis imago.
1.208 Qualem me inspicio; tamen, o Deus, omnibus ipse
1.209 Viribus efficiam, totum quod corde sereno
1.210 Ipse sciam placuisse Tibi; et, si Juppiter alme, 210
1.211 Videris externo voto turgescere pectus
1.212 Nostrum, vel miserum transverso calle furentem
1.213 Nosces, hoc nostrae naturae vita requiret,
1.214 Non nostri vis cordis; nam sum jussa paratus
1.215 Perficere, o lumen, cui clarum fulget Olympo, 215
1.216 Qui solus lumen, qui virtus cuncta reservans
1.217 Diceris, aeterno victurus Conditor Orbe,
1.218 Me tibi commendo, mea nunc tibi fata relinquo
1.219 His dictis, vultumque Dei veneratus herilem
1.220 Mox tulit ante pedem juvenis generosus avitis. 220
1.221 Porta patens Regni nitido splendebat eburno
1.222 Dextra viro tenero, qua sic festinus adibat
1.223
Tempe paradisi
Perpetuam Sedem, similem sibi, conscius aevi
1.224 Venturi, claraeque parans exordia formae
1.225 Ingreditur tandem, et Pario de marmore templum 225
1.226 Erectum cernens, aurato vertice post hoc
1.227 Aedem miratur, stellantia lumina solem
1.228 Aequiparant Inque parant tecto divino, immane columnis
1.229 Topaticis fultum, laetus quo Numen adorat,
1.230 Omnibus occurrit, quibus atria sacra coluntur, 230
1.231 Postremo spirant altaria thure Sabaeo.
1.232 Sic vitam degens clara statione superbit.
1.233 Pulcher ut auratis oculis solet ire per arva
1.234
Nautra pavonis
Pavo vagans, temnensque suis fulgentia pennis
1.235 Sidera; et inspectis pedibus gemit esse sub orbe 235
1.236 Caelorum vivus: timeo tibi gloria gentis
1.237 Ne eveniat nostrae juvenis sic candida proles
1.238 Sedibus a Superum sit gloria summa Tonanti
1.239 Omnibus in rebus, quas lata potentia Mundi
1.240 Exequitur, quae scit, quid prodest, aut nocet Orbi. 240
1.241
Quomque Deus miraretur sub tegmine Coeli
1.242 Esse vagum Juvenem circum radiantibus astris
1.243 Infra sidereum tectum contingere lucem
1.244 Alternam Eternam nitidi superantem lumina Phoebi,
1.245
Mulieris creatio
Dixit: Virgo, volo, discriminis, atque pudoris 245
1.246 Expers, connubio sancto, quo sancta voluptas
1.247 Sit tibi, quaeque suis sic viscera moribus ornet.
1.248 Hi duo sic placeant oculis per saecula nostris,
1.249 Subdita sitque Viro mulier virtutis amore
1.250
Ipsus Adam, et blandis castiget vocibus illam 250
1.251 Ut decet egregios, quos nectare dulcior aura
1.252 Expectare viros fertur, quo saecula teste
1.253 Conjugii tanti cognoscent magna vigorem.
1.254 His dictis subito jacuit sub mole soporis
1.255 Tunc genitor, cujus superum successibus altis 255
1.256 Fit Mulier gelida de costa evulsa latenter
1.257 Eva Parens: in qua mox observatur imago
1.258
Vxoris conditio et viri
Illius nostro exemplum memorabile Mundo,
1.259 Pignus amicitiae sanctum, foedusque laborum
1.260 Ambos alma fides nulla caligine tinctos 260
1.261 Occupat, et divinus amor, tranquillaque Terris
1.262 Pax viget, ac liquido cedunt contagia Mundo;
1.263
Aurea etas
Cessit pestis aquis, cessit Pirata profundo,
1.264 Nulla datur tremulo Neptuno nautica Pinus;
1.265 Tellus cuncta tulit, sunt aurea saecula, nulli 265
1.266 Murmur erat vulgo; sed sic plebs illa fidelis
1.267 Spectabat Superos tali statione reposta.
1.268 Felix illa quies, felicia tempora, quorum
1.269 Lucida perpetuo splendebat lumine virtus.
Liber II.
M. Io. Policarpi Sibenicensis Dalmatae Praedicatorii Solimaidos. Liber II.
Argumentum in secundum librum Papirii Viterbiensis
Fallaces mores Adami fletusque secundo
Erroresque suos narrat mundique ruinam.
2.1 Postquam rex superum Jovis altus cuncta creavit
2.2 Ex nihilo magnumque chaos depressit ad ima,
2.3 Distinctis rebus pulchre, iuvenemque superbum
2.4 Consortis propriae socium posuisset in oris
2.5 Eois, semper tot opimis dotibus auctum, 5
2.6
Invocat fletu
Proh dolor, invidit miseris mox callidus anguis,
2.7 Ex quo sulcarunt Stygii mala numina Ditis.
2.8 Flere licet mecum simul, heu! Nunc grandis Apollo,
2.9 Flete, sacri nemoris lauri, quia flere necesse est.
2.10 Dulcibus ipse modis qui vos mulcere solebam, 10
2.11 Ecce meis lacrymis nunc deficit ille superbus
2.12 Parnassi liquor, heu, viduato Helicone sororum
2.13 Nunc lyra fracta jacet, nunc nunc stupet undique virtus
2.14 Ingenii nostri, memoro quom dulcia fata
2.15 Coelorum, dederat quae quondam lumen Olympi 15
2.16 Juppiter aeterno memorandus carmine vatum
2.17 Istis; nos quibus omne scelus committimus omnes.
2.18
Proh, originale malum,
Heu, male suada fames,
mortalibus horrida pestis,
2.19 Quamvis sim tristis, tamen illo fonte superbo
2.20 Verticis Aonii madidus, mirabile dictu, 20
2.21 Heu, referam, ut quondam decepit perfidus hostis
2.22 Naturae nostros olim ambitione parentes,
2.23 Quo fuit expulsus terris miserandus ab illis,
2.24 Quodque malum tantae sobolis genus omne recepit
2.25 Humano generi mors improba saecula noscens 25
2.26 Infelix genitor, nostro miserabilis aevo
2.27 Existens multum, sortis monimenta vetustae
2.28 Qui poterat servare diu, nisi callidus anguis
2.29 Oppressisset eum incautum crudelibus armis.
2.30 Perniciem quorum, vitam tristesque dolores 30
2.31 Posteritate sua notos, mugitibus implens
2.32
Narrat
Auras ipse cano. Phoebus quo tempore fervet
2.33 Jam Veneris socius, quom summa cacumina montis
2.34 Visurus properat, fessos perfundat Hiberus
2.35 Fuscus equos, vaga tunc genitrix spaciatur arena 35
2.36 Floribus et vario redimita gramine, cultu
2.37
Cupido mali vetiti
Coelicolum, audit prato mox bene olentia mala.
2.38 Cernere decrevit, quis erat locus illa reservans,
2.39 Vel quae protulerat cortex haec. Coeca libido
2.40 Tunc famis horriferae stridentes venit ad aures 40
2.41 Gorgonis obtectu. Longe supereminet arbos
2.42 Pulchra equidem superis: pallam genitricis obumbrat,
2.43 Ut solet aestivo vel quovis tempore nubes
2.44 Inter nos residens atque aurea lumina Phoebi
2.45 Jam cultas operire comas telluris ab alto. 45
2.46 Magna explorandi sitis et solertia pomi
2.47 Ecce datur, novit causam tunc ipsa latentem.
2.48 Currit laeta cito, pauper velocior aura
2.49
Fabula
Cerneret herboso sacrum de vertice lignum.
2.50
Non Athalanta habuit tales certamine cursus 50
2.51 Quales ipsa parens pedibus violenta movebat.
2.52 Mors premium miserae. Venit sub cortice fessa,
2.53 Heu, requiem cepit; miratur candida mala,
2.54 Miratur ramos; titubat, si tangere debet
2.55 Territa sorte Dei, manibus decerpere cura est. 55
2.56 Accedit, tenditque manum, retinetque volentem
2.57 Carpere poma; timet, ne summi jussa Tonantis
2.58
Adventus serpentis
Praetereat. Veteris monstrum miserabile culpae
2.59 Inspicit in viridi revolutum cortice, passu
2.60 Crispatur, turgetque gravis, virusque per ora 60
2.61 Fundit; stat facies humana et brachia saevo
2.62 Nuda nitent: mulier stupet; hinc ferit aethera clamor
2.63 Foeminea vi, horrentque comae gelidusque cucurrit
2.64 Ossa per ipse cruor, respirans talia fatur:
2.65
Oratio Evae ad serpentem
“Cur nostros, scelerate, lares sedesque beatas 65
2.66 Ingrederis? Prohibet te serpere numen Olympi
2.67 Coelicolum patriam. Nunquam fera frigidus anguis
2.68 Hic fuit; hinc fuge, teque aspectu subtrahe nostro.”
2.69 Inclinatque manum terram versus, rapit atque hic
2.70 Ingentem lapidem pulsura penatibus illis 70
2.71
Figura septem scelerum
Ipsum vertice gestantem diademata septem.
2.72
Ut vidit serpens ingentia saxa rotantem
2.73 Dixit: “Ne facias divini numinis haeres,
2.74
Suasio blanda serpentis
Eva parens, generosa humanae stirpis origo!
2.75 Nobile cor nunquam venenato pectore curat 75
2.76 Pungere, nec virus foecundo rore ministrat
2.77 In socium fidum: me videnʼ clara virago
2.78 Qualis nunc sim, qui superum olim coelica proles
2.79 Prima fui, pauper commisso crimine plector
2.80 Sedibus aethereis pulsus. Nec cura, recuso 80
2.81 Numina perpetuo naturae conscia magni
2.82 Namque Dei: cunctis semper venerabor in oris,
2.83 Myrrha mihi dabitur, Pancheaque cernere rura
2.84 Conabor, celebrabit post hoc ultima Thyle
2.85 Me, faciemque meam; sceleri nec sacra negabit 85
2.86 Quisquis ab occiduis cognoscet comminus oris
2.87 Festa piae Cereris vel coeca Cupidinis arma.
2.88 Est mihi pulchra Venus, quam totus mundus adorat,
2.89 Ipse volo, vestra generatus origine Virgo
2.90 Majestatis honos Cybeles, obsessa profundo 90
2.91 Limine te capiet, nostro ni vertice caelum
2.92 Inspicies, regnare ubi solus Conditor optat.
2.93 Quare ne me pellas; veni vestra videre
2.94 Regna, Deus quae vobis ille triumphans
2.95 Construxit, qui me paulo prius expulit alto 95
2.96 Cardine coelorum: et quid credis, lubrica proles,
2.97 Cur vos hic posuit, nisi quod sibi nulla propago,
2.98
Virtus mali vetiti
Quam fecit, similis sit: proh, proh, flebile foedus
2.99 Inter vos olim! Vetitum facit arbore pomum,
2.100 In quo namque suae stat tota potentia vitae. 100
2.101 Pervulgata satis timido sermone revolvo,
2.102 Dilanior cupidus tanti dulcedine mali.
2.103 Consulo decerpas fructum; cito candida proles
2.104 Te caelo aequabit, dulcis solatia vitae
2.105 Aethereae nosces; opus est mihi vera fateri, 105
2.106 Cuncta scies.” Subito sua pectore verba revolvens
2.107 Foemina foemineo compulsa est dicere more:
2.108 “Est ne hoc verum, quod tu narras, callide serpens?”
2.109
Decipitur insana muliere. “Vera loquor”, dixit. Succincta veste recedens
2.110 Ascendit vetitum ramum, pendentia mala 110
2.111 Colligit et gustat; nil dulcius ore virago
2.112 Cepisse unquam dixit, cui post perfidus ille
2.113 Subridens Pluto, aeterno cruciandus ab igne,
2.114
Oratio serpentis.
Infert: “Nunquam falsa loquor, tibi vera fatemur”.
2.115 Luridus his dictis tenues discessit in auras. 115
2.116
Quo fragilis mulier descendens voce vocabat
2.117 Impudibunda virum spaciantem gramine pulchro:
2.118 “Frater Adam, propera”, proclamant murmure sylvae.
2.119
Blanda uxorii suasio.
Auribus arrectis juvenis stat: “Quis tonat?”, inquit,
2.120 “His oris superum?” Tacitus nec ferre volebat 120
2.121 Ipse gradum, vaga sed conjux hunc saepe vocare
2.122 Non cessat: venit, viduatam conspicit illo
2.123 Fronte deam, cui jam volat undique foeda libido:
2.124
Mutatur mulier inobediens deo moribus.
Miratur tristis, sibi quo fugit illa venustas
2.125 Et decor aspectus nullo violabilis aevo. 125
2.126 Dum fuerat bene grata Deo, spectare serenos
2.127 Haec poterat vultus superum penetralibus altis
2.128 Coelicolum. Juvenis tandem post multa petivit,
2.129 “Quid sibi blanda velit, dicat; ne nubila mentem
2.130 Vota suam crucient, dicens: mea gloria, quid vis? 130
2.131 O dea, fac referas, cur tu me saepe vocasti,
2.132 Ecce adsum”. Dixit misero sibi talia verba:
2.133 “O Conjux venerande mihi, mea cura salusque,
2.134 Inspice, quid vetuit nobis moderator Olympi,
2.135
Eva respondet Adamo.
Frater Adam, pomum, in quo sunt longissima vitae 135
2.136 Tempora. Dulce est, crede mihi; tibi vera fateri
2.137 Non piget; hoc gusta, hoc est dulcius illa
2.138 Ambrosia divûm, qua coelo Conditor orbis
2.139 Vescitur aeterno memorandus carmine vatum:
2.140 Cuncta scies, forsan similis sibi, gaudia magna 140
2.141 Perpetuo cernes, dabitur quo summa potestas
2.142 Ut sibi. Nec mora mellifluo deceptus ab ore
2.143
Decipitur Adamus.
“Da malum”, dixit, vario sermone revolvens
2.144 Mente sua, vetuit cur fructum, sicque repressum
2.145 Gustavit tandem. Paucis perstringere verbis 145
2.146
Causa originalis peccati.
Est opus: ecce pudor sequitur; male sana voluptas
2.147 Mortales fecit miseros; spaciosa gemendi
2.148 Tempora non desunt longum mansura per aevum.
2.149
Subiicitur ratio sensui.
Proh dolor! Hi subito norunt pudibunda magistro
2.150 Angue sacro; faciunt membris femoralia tristes 150
2.151 Ex ficus foliis. Senserunt protinus alto
2.152
Adventus dei ad miseros prothoparentes.
Colle Deum gradientem, celsi numen Olympi,
2.153 Ambo timent Dominum; corpuscula crimine tanto
2.154 Tecta, diu trepidantes, mox abscondere curant
2.155 Post frondes mali; veniebat magnus ad ipsos 155
2.156 Conditor, e medio quem cortice spectat ocellis
2.157 Vix paulum clausis mulier formidine plena.
2.158 Et Genitor tristis digitos frangebat inertes,
2.159 Dicens: “Quid faciam pauper, mea sacra voluptas,
2.160 O conjux?”. Trepidant, timor omnibus ora ligarat, 160
2.161 Ut sermone suo vix norint scire, ubi sistant
2.162 Ambo pedes. Tandem venit sanctissimus auctor
2.163 Orbis et aeterno memorandus carmine vatum,
2.164 Quos sic alloquitur conspectos corpore tecto:
2.165
Oratio dei ad parentes nostros.
“Quis furor aut quae mens haec olim candida texit 165
2.166 Corpora vel cur post frondes latitatis amari?
2.167 Scire volo a vobis, miseri, mihi dicite causam”.
2.168 Cui gressu trepidante ferunt: “Nos cura timorque
2.169
Eorum excusatio.
Angebant audito Te et quia nuda patebant
2.170 Membra, Deus; viridi latitare sub arbore nobis 170
2.171 Mens fuit”. Haec referens curis jam pressus iniquis
2.172 Torpida convolvens nodoso viscera cornu
2.173 Dejectis oculis lacrymosis plangit uterque.
2.174 Mox ait ipse Deus: “Mea quondam dulcis imago
2.175 Temporibus peritura malis, quam lucida veri 175
2.176 Effigies alti latuit, privata deorum
2.177
Maledictio in parentes.
Sede, parum vives; miseri cognoscite causam
2.178 Jam labis vestrae, nec tristes tergite genas
2.179 Jam fletu magno madidantes; aurea mala
2.180 Vos quia gustastis, contempto vertice Coeli, 180
2.181 Soli parta mihi, pavidi pro crimine tanto
2.182 Lurida novistis detecto corpore membra”,
2.183
Cui statim tremulus subjunxit voce trementi
2.184 Ipsus Adam dicens: “Mihi Tu, Rex optime, crede,
2.185 Me miserum decepit fructu (flebile damnum!) 185
2.186
Infoelix femina.
Infelix uxor, nullis laudanda triumphis.
2.187 O utinam nunquam novissent saecula nostra
2.188 Tam gelidum virus! Caput et sentina malorum,
2.189 O Deus, est mulier. Quare, nova gloria regum,
2.190
Mulier mala ditio.
Da veniam!” Conjux meretricis ore retorto, 190
2.191 Et levior folio, flava quod habetur ab aura
2.192 Jam graviter pulsum, dixit: “Me callidus anguis
2.193 Oppressit nunc verborum dulcedine mira,
2.194 Gustarem fructum, spoliatum cortice ramis.
2.195
Serpentis maledictio et ussus
Comedi pomum, miseram me!” “Perfide serpens”, 195
2.196 Conditor edixit, “tenues dum rexerit artus
2.197 Vita tuos, serpens, spectabis pectore prono
2.198 Telluris latus haecque cibus tibi nigra resedat,
2.199 Decrevi. Pauper victum sudore parabis,
2.200
sudo uiuat est um
O juvenis, semper tanto pro crimine, pulsus 200
2.201 Sedibus aethereis, nitidi spectator Olympi
2.202 Qui fueras pridem, tandem per tempora longa
2.203 Tuque tuumque genus, tam grandia gaudia flebis.
2.204 Et tu, flamma vorax sanie depressa maligna,
2.205
Mulier re at
O mulier, paritura tuos formidine plena 205
2.206 Concipies natos et magno pressa dolore
2.207 Emittes foetum, miserorum lurida nutrix
2.208 Diceris”. Subito custodem liminis alti
2.209 Voce vocat magna Deus, ipsos lumine tanto
2.210 Privet praecipiens et pellat postibus illis 210
2.211 Continuo, referens pertristia splendidus ore
2.212 Verba suo miseris coeli terraeque Creator:
2.213 “Me me sprevistis (proh, sors male fida!), popelle!
2.214
Pulchra sententia.
O quam stulta quies superum contemnere fata,
2.215 Tartareos penetrare lacus, Stygiasque paludes 215
2.216 Hic cupit et celsis pavidus terrebitur astris.
2.217 Quid sit nunc, pauper, vel quid tu candida quondam
2.218 Proles extiteras, debebas scire, miselle:
2.219
Pulchra sententia.
Nobilius nihil est, proprias quam noscere vires.
2.220 An tu credideras, nullis laudande triumphis 220
2.221 Tristis Adam, nunquam coelum sudore parari?
2.222 Ipse tibi referam, ignavum quae vulgus habere
2.223 Deberet, quod jam latuerunt sidera coeli
2.224 Tartara qui cupiunt nulla splendentia luce
2.225 Cernere, pauperiem semper tristesque labores 225
2.226 Promittens miseris victuros saecula divûm,
2.227
Facile est ire ad inferos, ad caelum difficile.
Heu, via lata patet, sed magni ad limen Olympi
2.228 Est virtutis iter durum, quo celsa videre
2.229 Aethera post facile poterunt, qui vertice in alto
2.230 Ipsius residere volunt felicibus oris, 230
2.231 Floribus et vario redimitus gramine. Namque
2.232 Hoc tibi postremo dicam, scelerate virorum,
2.233 Omnibus, hoc itiner qui nolunt spernere, tandem
2.234 Laeta dies veniet, superato culmine montis,
2.235 Ardua quo steterat primo, post inclyta virtus”. 235
2.236
His dictis jussit, custos terrore profundo
2.237
Expulsio parentum ex paradiso.
Stringeret ipse manu gladium quo pelleret ipsos.
2.238 Qui venit, furiis pallentia brachia tendens
2.239 Impetuosus ait: “Nostris discedite tectis,
2.240 O gens, jussa Dei quae temnis sidere tetro! 240
2.241 Hic hic non possunt mortalia pectora stare,
2.242 Sed quae spiritus altus alit novere superba
2.243 Tecta Dei, tanto, nullum peritura per aevum.
2.244 Hic est, qui coelum, terras, qui sidera torquet
2.245 Vertice cuncta movens aeterno; immobilis extat 245
2.246 Solus et hic semper seros mansurus in annos,
2.247 Principium vitae cui non est, ultima fata
2.248 Quemque Deum nunquam peregrinis sternere rebus
2.249 Tam celsum potuerunt. Et tu, pessime, tantum
2.250 O crudelis Adam, contemnere numen Olympi 250
2.251 Audes? Crede mihi, tristes dabis, improbe, poenas”.
2.252
His dictis servans magni mandata Parentis
2.253 Pulchra fulgentem vagina liberat ensem
2.254 Arreptaque coma capitis, dejecit inermem
2.255 In terram, capulo post livida verberat ensis 255
2.256 Terga viri dicens: “Nostris discedite terris!”
2.257 Ille cruore fluit resolutus corpore toto,
2.258 Et precibus longis tentat resistere, ne sic
2.259 Verberet invalidum, at magis hunc hunc ille cruentat,
2.260 Heu heu, quo citius miserum discedere cogat. 260
2.261 Durum nec parvo maculabat sanguine ferrum
2.262 Impellitque pedem pedibus gravitate furenti
2.263
Deprecatio Adami expulsi
Instans: “Surge cito, tibi dico!” Surgere curans
2.264 Semilacer referebat: “Magni fata Parentis
2.265 Invitus, pauper, tristi violabilis aevo, 265
2.266 Perficiam, sed ne crucies!” Quem lumine torvo
2.267 Inspicit Eva parens, manibus constricta premendo
2.268 Membra suis. Lacrymantes ambos contulit usque
2.269 Limen: “Sic saniem conjecto emittere ferro
2.270 In vos ipse volo!”, dicebat nuntius alti 270
2.271 Consilii. Pepulit primo Evam limine sacro.
2.272
Fletus poetae.
Proh dolor, heu pietas, proh tristia fata parentis
2.273 Nostra! Quae fuerit tanti olim causa doloris,
2.274 Quo nullus major memorabitur orbe sub isto
2.275 Lunari, oppressi sub quo caligine tetra 275
2.276 Mortales verum ignorant, heu, lurida pestis!
2.277 Protinus hanc post ingemuit formidine plenus
2.278 Pauper Adam in foribus consistens, membra dolendo
2.279 Vertebat dicens: “Juvenis, miserere juventae,
2.280 Heu, nostrae perpulchrae quondam”, oculosque reflectit, 280
2.281 Suspenditque animum, si debeat inde recessum
2.282 Carpere postremum. Marcentia guttura ferro
2.283 Nuncius ostendit confodi, fulminis ignem
2.284 Vibrans ore suo, sibi ni properare paciscet
2.285 Discessum ex illis miserandus postibus. Ipse 285
2.286 Tandem pulsus ait: “Laniatus mergar in undis
2.287
Clauditur caelum mortalibus Adami crimine
Tartareis pauper!”, conjuxque miserrima flebat,
2.288 Pectora pectoribus contundunt. Clauditur heu mox
2.289 Porta loci, quem purum lux aeterna serenat.
2.290
Jam genus humanum periit, jam moestus Apollo 290
2.291 Allidat saxo cytharam, Castalius et fons
2.292 Jam faciem mutet, nunc nunc Peneia laurus
2.293 Arescat; namque Aonios rudis incola montes
2.294 Ecce habitat juvenis depressus sidere tetro,
2.295 Jam fletu saxum omne madet, turbantur ubique 295
2.296
Dolor omnium Adami peccato
Cuncta Deus fragili quae pulchra creaverat orbi.
2.297 Phoebus luce sua caruit, soror ore cruento
2.298 Infera regna quatit, cui servit pallidus aether
2.299 Splendida conjugio medius qui sidera cernit,
2.300 Nube sub obscura latitabat lucida Juno, 300
2.301 Fletibus assiduis cum fulgure saepe tonando.
2.302 Neptunus spumans gemit et caligine pressa
2.303 Tellus moesta jacet, prospectans pectore prono
2.304 Tartareae regionis aquas Stygiasque paludes,
2.305 Crinibus extensis moerens sub mole soporis 305
2.306 Obruitur. Subito capistratos more capillos
2.307 Foemineo curvat Pluto ad se, cardine forti
2.308 Quos stringit madidus quo surgit in arbore dulcis
2.309 Tempore quisque suo viridi cum gramine fructus.
2.310 Ecce dolor sequitur, macies, pallorque, situsque, 310
2.311
Conditio mala humani generis addami admiso
Implenturque cavae mox toto in corpore rugae,
2.312 Horrida canicies properat, stat barba, comaeque.
2.313 Vernat humus, propriis quam viribus sulcat inermis
2.314 Sub juga bos positus sudat stimulante magistro. 315
2.315 Nec mare, nec tellus, nec sidera clara videntur
2.316 Natura variante vices flendumque minatur
2.317 Omnibus excidium vitae densissimus aer.
2.318 Funera crebra virûm cernunt, juvenumque, senumque
2.319 Et labor, et lacrymae, et gemitus, et tristia subsunt 320
2.320 Pectora jam curis, nec spes patet ulla salutis.
2.321 Hesperus ipse venit, pellens de montibus umbras
2.322 Praetereunte die. Gelidae praenuncia mortis
2.323 Nox oritur, volucri labuntur saecula cursu.
2.324 Frigus et ipse calor veniunt, quibus omnia miscens
2.325 Evolat en tempus, fugientes conficit annos 325
2.326 Phoebus equis rapidis, tenuata revertitur orbe
2.327 Luna pererrato; transcurrit vita caduca
2.328 Velocior vento, nunquam reditura. Videte
2.329 Humani generis casum, qui regna piorum
2.330 Proh, superum coelique lares penetrare decore 330
2.331 Virtutum poterant primo; languentia torpent
2.332 Viscera criminibus, complentur cuncta querelis.
2.333
Dumque sua miseri tot tristia mente volutant
2.334
Septem peccata comituntur culpa parentum
Funera pestiferae vitae mortique propinquae,
2.335 Ecce venit Pluto magna comitante caterva 335
2.336 Lethaeis regnis ipsum caecisque cavernis,
2.337 Murmure terribili fusca caligine tectus
2.338 Ante pedes umbram fert, horridus evomit ignem
2.339 Ore suo, caelum veneratur anhelitus oris.
2.340 Secum turba ruit: primo male tuta Voluptas, 340
2.341
Luxuria
Alma Venus, puerum pharetratum prendere dextra
2.342 Curans, ne cadat; at vultu plaudente Cupido
2.343 Hanc ardet salutare deam, quo duceret ultro
2.344 Alatum citius, tenerum membris tamen; ipsa
2.345 Fit comes ardenti, magnos conferre paratus 345
2.346 Promittit puero, veluti solet esse benigna
2.347 Infanti genitrix, quem vult cessisse vicissim
2.348 Si quo cura manet caeco. Post undique nudum
2.349 Vestibus obcingit, tumidi spectacula fastus
2.350 Foemina desiderans sequitur delapsa furenti 350
2.351 Cum socio quondam coelorum sedibus altis.
2.352 Crinibus implexam viperam memorare laboro
2.353
avaritia
Pravus avaritiam, squallentia pectora monstri
2.354 Quae secum ducebat, proh! Fallacibus escis
2.355 Cernitur implicitus furor, heu! Monimenta vetusti 355
2.356 Tamque gravis sceleris portans laberinthius error,
2.357
Invidia
Livor edax mollisque quies peregrina salutis
2.358 Perpetuae vitae accedunt cum murmure longo.
2.359 Solatur tristes stomacho metuendus amaro
2.360 Pluto deus dicens: “Quid maesti statis? Honores 360
2.361
Superbia
Nulli deficient vobis, sed nostra placebunt
2.362 Regna magis”. Nigrum trepido suspexit ocello
2.363 Ipse timens genitor trepidantis murmura vulgi,
2.364
Ira
Irridetque malus miseros tenebrosus Averni
2.365 Rex subito, parvusque Puer malefida sagittis 365
2.366 Pectora percussit, jugulum Venus alma parabat
2.367 Dans gemitus fictos, feriuntur viscera, tandem
2.368 Membraque luxuriant amborum numine tali.
2.369
Turpe genus gemuit, me pejus dicere taedet:
2.370 Vivere quisque suo voto conatur ubique. 370
2.371 Postquam lugentum geminatur vita, pudore
2.372 Majori casus funestior advolat alter,
2.373 Ecce lues terrena venit flagrantior igne;
2.374 Namque thorum socius socii violabat ubique,
2.375 Nata patri jacuit, soror est jam languida fratre 375
2.376 Proh pudor, heu pietas, mutato jure tumescit
2.377 Venter natorum turpi genitricis amore.
2.378
Fabula
Terra parens quondam tristes miserata dolores
2.379 Titanum voluit compleri Tartara facto
2.380 Monstrifero vastos et in aethera protulit hostes 380
2.381 Dira prole tumens: quo coelo magnus ab alto
2.382 Juppiter iratus lethali fulmine damnat.
2.383 Quippe giganthaeos humeros horrendus ubique
2.384 Sidereas vitiis populi rescindere turres
2.385 Conantur, Phoebo flavos devellere crines 385
2.386 Optant et castam cupiunt violare Minervam
2.387 In tantum, rabie quod plenus Juppiter infit.
2.388
Vaticinium humani lapsus
Mittantur vates, doceant mox affore tempus,
2.389 Quo genus immensis placeat mortale sub undis
2.390 Perdere, ni facinus current divertere dirum 390
2.391 Mentibus a propriis. Venit sanctissima proles
2.392
Noemus vates
Ipse Noe canus, vatum generosus alumnus,
2.393 Magna voce tonans sudat stimuloque frementi
2.394 Exululat: “Mortale genus madidantibus undis
2.395 Obruet ipse Deus, ni sit constantia menti 395
2.396 In facinus clarum”, dicens: “Mala regnat Erynnis,
2.397 Thura Sabaea ferant divis”, proclamat ubique.
2.398 Nil curant; rabido nigros demittere coelo
2.399 Decrevit nimbos, madidis mox evolat alis
2.400 Terribili vultu picea caligine tectus 400
2.401 Ille Notus, nebulae quo rorant, Eolus antris
2.402 Exit et ipse suis, Aquilonem protinus illic
2.403 Claudit, quo fugiunt nubes veniuntque sereni
2.404 Saepe dies, manibus compressit nubila post hoc
2.405 Auster. Mox crebrae pluviae funduntur ab alto 405
2.406 Aethere, caeruleus succurrit vastibus undis
2.407 Neptunus facilesque vias patefecit ubique
2.408
Apostropha fluviorum
Cornutis fluviis, contorquens viscera terrae
2.409 Dura tridente suo; post fontibus ora relaxant,
2.410 Omnibus hinc amnes, subito occupat omnia pontus. 410
2.411 Crimina sic purgat rapidis urgentibus Austris
2.412 Ipse Jovis, secumque trahit pecudesque virosque
2.413 Unda domusque ruunt, vasto sub gurgite turres
2.414 Hinc latitant, tellus nullum discrimen habebit
2.415 Cum ponto, volucris vaga lassis decidit alis 415
2.416 In mare profundum, fugit, heu, decor ille virorum
2.417 Ob crimen tantum, docuit quod funeris auctor.
2.418 Solus namque Noe cymba sulcabat adunca
2.419 In mare praeruptum, generosi numinis index,
2.420 Quo nullus melior terris, vel amantior aequi 420
2.421 Extiterat, consorte sua reparare relictus
2.422 Saeclum, cuique datur pulchri praenuntia mundi
2.423 In foedus sanctum Iris, non spernenda videndo.
2.424
Decrevit post haec, collapsa gente superba,
2.425 Naufragio tanto fluviis desistere nubes. 425
2.426 Quare cernite, mortales, scelerata virorum
2.427 Pectora, quam dirum scelus est nocuisse deorum
2.428 Spiritibus sacris. Vobis pro teste vetustas
2.429 Illa datur; meliori vita numen adora
2.430 Alterum, pauper, coeli terraeque parentem. 430
2.431 Quisquis eris cupidus per saecula vivere felix
2.432 Inspice mente tua, qui cernis sidera solus,
2.433 Quam varias rerum vires pulchro ordine servat
2.434 Ipse Deus, quem nunc mirantur cuncta creantem
2.435 Numina prima aevi: firmatum sidere coelum, 435
2.436 Quod velox lustris omni sine labe peractis
2.437 Tempora, quaeque caduca suo stant saecla sub axe,
2.438 Volvit et huic tandem cessabit fama laborum,
2.439 Aera qui posuit sub magno cardine clari
2.440 Aetheris, exicium nullius numinis ira 440
2.441 Cui datur: en nitidus croceo splendore coruscat
2.442 Hoc terras Neptunus aquis, Saturnia proles,
2.443 Obruit, o, primum percussis cuspide saxis,
2.444 Phoebus quove suos quoties perficere cursus
2.445 Atque Diana soror nullo concussa labore 445
2.446 Inspicitur, quos aetas non superaverit ulla.
2.447 Quo subeunt anni fragiles et curva senecta,
2.448 Tempore quo fructus producunt omnia passim,
2.449 Cuncta sibi parent, nihilo qui cuncta creavit.
2.450 Sors hominum sterilis, superum quae sola retardat 450
2.451 Amplexus dulces tanti sine fine Tonantis.
2.452 Proh dolor, heu pietas, proh crimina tanta virorum!
2.453 Solus imago Dei es, soli tibi numina cedunt,
2.454 Gratia sola tibi est, soli solatia praebet
2.455 Conditor hic rerum, solum tu Numen adora. 455
2.456
Fama caduca manet nobis expersque sepulchri
2.457 Nullus erit nostrum; consumens omnia tempus
2.458 Nos agitat, solum mortalibus ipsa relicta est
2.459 Virtus, sola manens delapso tempore vitae,
2.460 Qua mortale genus longa assuetudine fecit, 460
2.461 Quisque locum sanctos heroidas inter haberet.
Magistri Ioannis Policarpi Severitani Sibenicensis Dalmatae praedicatorii Solimaidos. Liber III.
Liber III.
Argumentum in tertium librum Papirii Viterbiensis.
Fluctibus errantes terras casusque virorum
Iuppiter hoc reparat gentem miseratus iniquam.
3.1
Cessat diluvium.
Jam mare littoribus patuit, de gurgite vasto
3.2 Pallida surgit humus collesque exire videntur,
3.3 Jam Phoebus radios pulsabat vertice ab alto
3.4
Hortatur Deus Noemum ne oberret aliorum exemplo.
Obruta criminibus, proh, magna cacumina montis
3.5 Parnasi et liquida coelum post luce serenat 5
3.6 Cuncta Deus, vastis quae quondam merserat undis.
3.7 Aequora sulcantem cymba vocat almus Olympi
3.8 Juppiter innocuum cultorem numinis alti
3.9 Ipse Noe, dicens: “Vidisti, quot mala passum
3.10 Est genus humanum, me spreto, mente maligna? 10
3.11 Talia ne facias, tuto sed tramite duces
3.12
Trinitas et unitas Christiana et personarum distinctio.
Ecce tuos gressus!” Tanto jactura dolori
3.13 Omnibus instabat, coeli qui sidera torquent,
3.14 His quibus est solum semper stans conscia virtus.
3.15 Ipse Deus Pater, et Natus Genitoris imago 15
3.16 Continue degens secum, quibus astat ubique
3.17 Spiritus ille Sacer, qui sancto flagrat amore
3.18 Pectora mortalis generis, quod vota reservat
3.19 Illius, proh, tantum solus originis ordo
3.20 His extat nec dantur tetra prementia tale 20
3.21 Tempora divinum numen, quae servat anhelis
3.22 Phoebus equis. Idem semper sunt, omnia tandem
3.23 Perpetuo curant, nulla variante senecta
3.24
Deorum concilium pro reparatione humani generis.
Ipsos. Quo Superum subito fit concio divûm
3.25 Juppiter hos tristis, qui saevas fulminat iras, 25
3.26 Talibus alloquitur dictis: “Mea dulcis imago,
3.27 Nate, Deus, semper puri lux alma Tonantis;
3.28 Spiritus, aeterno qui Nos et cingis amore,
3.29 Ne pigeat vos me nunc blandis auribus omnes
3.30 Audire et nostrum sensum firmare profundo 30
3.31 Ore Deus: nostram mentem timor angit amantem,
3.32
Quid est filius dei et quid spiritus sanctus.
Heu, mundum miserum scelerato crimine gentis
3.33 Ut patuit, qui vastis nunc jacet obrutus undis!
3.34 Sed superest unus tantum, qui semper adorat
3.35 Nos bene fatidicamque Themim per saecula felix 35
3.36 Ille Noe latitans cymba depressus ab undis
3.37 Vellem prole sua clara reparare nefandum
3.38 Hoc genus et nollem postremo visere mortem
3.39 Humani generis, sed quisquis sanus haberi
3.40 Optaret sanctus coelestia regna videre, 40
3.41 Floribus et vario semper florentia cultu,
3.42 Posset decrevi; longo fructurus et aevo
3.43 Inspiciens me canos vivax proferat annos”.
3.44 Voce probant omnes quae dixit Conditor aevi.
3.45
Cui jussit subito Deus, ut de conjuge casta 45
3.46 Ad littus veniens repararet semine puro
3.47 Mundum, quod nunquam maculaverit ipse Cupido.
3.48
Reparatio humani generis.
Jussa Dei complent; reptat generosa propago,
3.49 Ac si Cadmaeo generaret semine proles.
3.50 At gens posterior cepit pejora profecto 50
3.51
Scelera posterioris prolis.
Admissis gravibus mundi commenta referre,
3.52 Templa silent, arae et modico fumantia thure
3.53 Sidera suspiciunt, tenuit delubra sacerdos
3.54 Vanus inopsque Dei magni, stat vera fateri.
3.55
Nulli est certa fides.
Nusquam tuta fides, nec spec est certa sodali; 55
3.56 Non nisi fictus amor cinxit longo ordine gentes.
3.57 Heu Myrrha infelix, foedas pharetrate Cupido
3.58
Luxuria
Te Duce jam lectum, quo natam turpis adulter
3.59
Fraus ubique
Ipse Parens novit scelerato cognitus Orbi.
3.60 Sub juga jam positus bos scindit vomere collem, 60
3.61 Pravus et inculto tellurem vertere rostro
3.62 Rusticus haud cessat, fallax hoc tempore surgit
3.63 Mercator, nulli splendescunt lumina coelo,
3.64 Bella furore ruunt, jam coeli sidera cuncta
3.65 Cessere horrendo Marti, qui tecta minaci 65
3.66
Bella ruunt
Cauda perlustrare poli chelasque videtur
3.67 Detegere ostenditque suae mox brachia librae.
3.68 Castra virum reboant studioso murmure belli:
3.69 Corrigit hic hastam miles gladiosque cruentos
3.70
Bellicus apparatus.
Miles sollicitus monstrat facilesque sagittas 70
3.71 Ille probat dirae captus dulcedine praedae.
3.72 Jam galeam capiti norunt imponere cuncti,
3.73 Fama volat, bellum in omni consistere parte.
3.74 Vertice crista tremit, phaleris tegit ille ferocem
3.75 Miles equum fraenans, coelum tonat omne tumultu. 75
3.76 Inscius, heu, proprii fati studet ille recurvus
3.77 Verberare cavum unguem; post docet ipse magister
3.78 Ferratos aptare pedes textamque catenis
3.79 Loricam vendit, tantus furor omnia terret.
3.80 Ostendit pictum clypeum sibi divus Apelles; 80
3.81 Ocrea femoribus parta est, tibiamque pedemque
3.82 Qualiter hic armet, docuit cupidusque nefandi
3.83 Jam sceleris miles proclamat praemia belli.
3.84
Felix cepit Arabs validissima perdere regna,
3.85 Urbibus exhaustis flevit Panchaica tellus, 85
3.86
Variarum gentium lapsus.
Errat jam Parthus, spoliato ex hoste trophaea
3.87 Indus portabat, madidavit sanguine Hiberus,
3.88 Vicinas gentes deflet Septentrio natos.
3.89 Antiochus Pyrrhusque ferox variusque Jugurtha
3.90 Alter in alterius cepit consurgere damnum. 90
3.91
Pharao demergitur.
Mose bono pharao Rubri maris obrutus undis
3.92 Perditur, hostiles rapiunt in littore praedas
3.93 Gentis Apellaicae populi: tumet illa cruore.
3.94
Romae casus et Carthaginis.
Roma potens quondam imperio et felicibus armis,
3.95 Qua duce Carthago ingemuit, per saecula nomen 95
3.96 Hesperium fugiens. Heu, magna incendia flagrant
3.97 Orbem! Quo viso penitet fecisse superbum
3.98
Consumabitur mundus igne
Hoc genus ecce Deum: decrevit mittere vates,
3.99 Praedicant, quod totus claro mundus ab axe
3.100 Concipiet flammas ni caelum et sidera norint 100
3.101 Adventumque Dei memorent, mirabile dictu,
3.102 Qui mare, qui caelum, terras, qui sidera torquet.
3.103 Post hoc namque Deus, terris populisque superbis
3.104 Virginis os intrans, violans nec claustra pudoris
3.105
Christi dei ortus.
Semine divino conceptus, venit ab alto 105
3.106 Cardine coelorum, qui viribus occupat orbem.
3.107
Nunc nunc ex Helicone sacro date, turba sororum,
3.108 Praedulces fontes liquidum et praebete liquorem,
3.109 Quo sitiens nostrum os possim perfundere, nuncque
3.110 Saxa movens citharam pulset crinitus Apollo. 110
3.111 Post longum tempus nam nobis ultima venit
3.112 Ecce salus quondam crebris concussa procellis.
3.113 Ipse canam Numen tantum semperque fatebor,
3.114 Multorum gemitu quod venit Conditor aevi
3.115
Nascitur Christus ex virgine Hebrea.
Sanctus Apellaica generosus origine Christos, 115
3.116 Exit qui tandem spes saecli magna futuri
3.117 Viscere virgineo, quam primo nuncius alto
3.118 Aethere demissus docuit quae cuncta futura
3.119 Sint mundo: miseri semper gaudete, fideles,
3.120
Ortus stellae.
Adventante Deo, careant singultibus omnes. 120
3.121
Fama volat, puerum divina stirpe creatum,
3.122 Stella facem ducens multa cum luce cucurrit
3.123 Insolito vaga signa ferens, sed lucida coelo
3.124
Adventus magorum.
Agnoscunt subito reges Orientis et omnes
3.125 Esse ferunt facinus clarum, quo missus Olympo 125
3.126 Est natus Christos nostro pro crimine sanctus.
3.127 Felices Arabes, Panchaeaque rura relinquunt,
3.128 Venerunt Solymam noscunt Bethlemia prata.
3.129 Muneribus sacris post sanctum sidus adorant,
3.130 Mirantur tenerum faciemque agnoscere parvi 130
3.131
Christi nati humilis locus.
Concupiunt pueri: servatur Conditor ingens
3.132 Foemineo panno, cunabula parva salutis
3.133 Prospiciunt nostrae, pulchro vagiente puello.
3.134 Inspiciunt sacros postes, quos servat anili
3.135 Posteritate senex, mirantur fronte superba 135
3.136 Leve puerperium, proh, lac quoque Virginis almae!
3.137
Apparitio Christi Sybillae et Augusto.
Hunc quondam vidit Tarpejo colle repostus
3.138 Augustus Caesar ductu monitisque Sybillae
3.139 Fatidicae, cui dixit, semper Roma superba,
3.140 O decus aethereum, Puer, o stirps clara Tonantis, 140
3.141 Contribuet sedem purique vocabitur ara
3.142
Ara caeli quare vocatur locus ille.
Iste locus coeli; hic sub nomine Virginis almae,
3.143 Matris namque tuae surget de marmore templum.
3.144
His visis genua inclinantes talia dicunt:
3.145 “O dea, quae celsi Genitrix et Sponsa Tonantis 145
3.146 Diceris et qua semper nobis atria coeli
3.147
Oratio magorum ad virginem.
Ampla patent, nostras nunc aure resumere mentes
3.148 Ipsa velis facili, spes omnibus una salutis:
3.149 Ad Te nunc supplex lacrymansque gemensque recurrit
3.150 Regum turba, tuo Nato per saecula, Virgo, 150
3.151 Subdita; commenda miserum genus, inclyta Mater,
3.152 Portus et aura, veni, te janua clausa tyranni
3.153 Perpetuo stabit, populo succurre cadenti.
3.154 Cymbula, ni faveas, media mergetur in unda
3.155 Et rapidus vortex magna caligine plenus 155
3.156 Auferet ecce ratem; Virgo, duc, alma phaselum”.
3.157 Infans laetus erat blande suadente Maria,
3.158 Gaudent hi Puerum vagientem cernere cunis.
3.159 Prosequitur dictis: “Sidus Maris, inclyta Virgo,
3.160 Undantes fluctus tempestatesque sonoras 160
3.161 Surgentis compone Deo, sanctissima Virgo,
3.162 In tua regna freti; premitur formidine magna
3.163 Humanum genus, o spes fractis unica rebus,
3.164 Sancta Parens Domini, nos per freta mota misellos,
3.165 Et fragilem cymbam, sancto generata sub aevo, 165
3.166 Tu rege, tuque simul sis nobis lumen ab illo,
3.167 Aequoris insani rapido correpta sub aestu
3.168 Ne bibat humorem nunc nostra carina profundi.
3.169 Ecce natant fracti passim sub et aequore naves,
3.170 Atque Noti feriunt saevi, proh, carbasa plena. 170
3.171 Heu heu, luctantes clavo spoliata per undas
3.172 Semisepulta ratis fertur mihi, Virgo beata!
3.173 Jam jam submersos solita pietate misellos
3.174 Eripe, namque potes nos sub statione locare.
3.175 Te duce deficiet Juno, nec thura feremus 175
3.176 Jam Veneri, nec eris nobis, pharetrate Cupido,
3.177 Ultra quippe Deus, sed magnus Conditor aevi
3.178 Perpetuo nostris dabitur venerandus in aris,
3.179 Cui semper coeli terraeque altaria fumant
3.180 Certe thure sacro, quod fert Panchaica tellus. 180
3.181 Et tibi multa cadet valida percussa bipenni
3.182 Hostia, si reduces nos in loca tuta repones”.
3.183 Sicque valedicunt Puero: “Sanctissime regum!”,
3.184 Disceduntque suis laribus, quo regna Sabaea
3.185 Palmiferosque Arabas cernant felicibus astris. 185
3.186
Herodis rabies in Christum.
Audita fama Pueri tunc saevus Herodes,
3.187 Qui solus dici voluit rex inclytus orbis,
3.188 Virginis inquirit prolem et genus omne futurum
3.189 Ense ferit, teneros infantes vulnere diro
3.190 Occidi jussit, quo ignotum perdere posset. 190
3.191
Exilium virginis et peregrinatio in Egyptum.
Ipsa dolos fugiens Memphim petit alma Maria,
3.192 Humana nutritur cinctus carne Puellus,
3.193 Ipse Deus sine fine manens, qui fulgidus ornat
3.194 Aethera; perdocuit gentes coelestis origo
3.195 Jussa Dei in teneris annis. Bis quinque peractis 195
3.196 Jam lustris vates tanti certissimus auctor
3.197
Christi baptismus.
Antra petens primo, a gelido cum flumine vidit,
3.198 “Ecce Deus”, dixit, “Deus almi conditor orbis.
3.199 Hic aliud nunquam dicetur tantus ab illo,
3.200 Qui mare, qui caelum, terras, qui sidera torquet. 200
3.201 Hunc mersit fluvio Fidei monimenta reliquens,
3.202 Sedibus aethereis pulchra trepidante columba,
3.203 Vates ipse Dei praecursor, maximus hospes
3.204 Sylvarum. Tardi costis agitatus aselli
3.205 Insedens venit Solymam renuente senatu. 205
3.206
Adventus Christi Solimam.
Turba tamen matrum, pueri cunctusque popellus
3.207 Fatidicis pedibus laeti velamina nota
3.208 Subjiciunt; pugnans intrat virtutibus almis
3.209 Undique praecinctus, turbat diademata septem
3.210 Illorum regis, cecidit qui dirus ab alto 210
3.211 Aethere criminibus. Sed pravus traditor illic
3.212
Proditio Iudae.
Judas adest, qui prodit sancti viscera Regis.
3.213 Livor edax Christi trepidantia brachia tendit
3.214
Christi passio.
In cruce et infelix oritur per moenia luctus
3.215 Urbis praeclarae Solymae, quo murmure caelum 215
3.216 Intremuit Phoebusque suis mortalia temnit
3.217
Christi resurrectio.
Corpora tunc radiis, multo concussa pavore.
3.218 Proh dolor, heu pietas, pro nobis occidit ille,
3.219 Qui mare, qui caelum, terras, qui sidera torquet.
3.220
Christi ascensio.
Tertia lux venit caelo, qua Conditor aevi 220
3.221 Exurgit terra, superas venturus ad auras.
3.222 Pluribus expletis stellati regia coeli
3.223
Hunc
Nunc
capit aeterno memorandum carmine vatum.
3.224
Ubi poeta hoc opus composuit et quando.
Quo duce Calliope sitientem
namque silere
quippe tacere
3.225 Cantando vatem felix praecepit et olim. 225
3.226 Omnia jam cecini quae sanctum sidus adorant
3.227 Ipse ego, qui teneo assiduo sub verbere tergum
3.228 Continuis curis, vita
senescente
moriente
caduca.
3.229
Bellum Iulii in Venetos.
Hoc opus
in
ex
Helicone sacro Pharnensibus antris,
3.230 Quom citharam plectro pulsaret flavus Apollo, 230
3.231
Totus mundus conspirat in Venetos.
Et cum mundus erat totus sub cuspide Martis
3.232
Visceribus superincumbens generosa vetustas
3.233
Paphlagonum princeps, latum memorande per orbem
3.234
Lauretane, tuis cui Caesar regna cruentat
3.235
Nam sibi florebat Romae viridissima quercus
3.236
Iulius in terris deus, et virtutis avitae
3.237
Insignis pastor seseque immiscuit armis
3.238
Bellipotens Gallus Ludovicus turbine tetro
3.239
Tunc laetus
Accepi,
lauro cinctum caput undique gestans
3.240
Mater Policarpi Leta pater Gaudentius.
Barbula Pompilius,
Tunc Policarpus ego,
Sicensis parva propago.
3.241
Laeta parens, genitor Gaudentius extitit, ambos
3.242
Conditio patris et origo.
Pauperies pressit, rapuit mors improba tandem.
3.243 Navita
namque
quippe
pater Myso de stemmate natus 235
3.244 Sic finem clausit vitae hujus sorte caduca:
3.245 Stamine, proh, fracto Senogallia fluctibus altis
3.246
Obitus patris et obitus matris.
Obruit hunc miserum sulcantem navibus aequor
3.247 Littoris Adriaci; genitrix post
aethyca
ethica
caelos
3.248 Sidereos superum petiit sedesque beatas. 240
Finis tertii libri
Finis.
Pompilius ad librum
b1.1 Venisti ad lucem claram, sed, parve libelle,
b1.2 Invidiosus eris: ne cures lurida vota
b1.3 Quae tibi turba dabit turpi livore maligna.
b1.4 Thoma, decus patriae, generosae stirpis origo
b1.5 De Viae, clarum quem tu, Cajeta, dedisti
b1.6 Certantes populos, leges animosaque jura
b1.7 Index et litem discernet fronte serena,
b1.8 Sanctus, doctus et hic fatorum numine fulget
b1.9 Chiriaci princeps felix atque ordinis auctor,
b1.10 Quo Carapha domus victuro Nestoris annos
b1.11 Saecula magna videns memorabitur omnibus oris
b1.12 Sidera dum fulgent coelo, dum montibus umbrae
b1.13 Adsunt, perpetuo dum torquet Conditor orbem,
b1.14 Clarus Oliverius dicetur; quo duce noster
b1.15 Moribus et patriis splendet virtutibus ordo.
b1.16 Sicque vale, resonant castae paeana puellae,
b1.17 Ecce liber nobis: nostris modulabor avenis
b1.18 Virginibus sacris, pulsabit tympana Phoebus
b1.19 Mecum, vita meos virides dum rexerit artus.
Impressum Romae
Auctoritate theologorum principis reverendi
magistri Joannis Raphanelli Ferrariensis, Ordinis
praedicatorum, Sacri palatii apostolici magistri;
Arte Stephani Guilliretti, impensis vero integerrimi
viri Joannis de Villa Nova Hispani librarii.
XVI. Kalend. Junii MDIX.
Triumphante divo Julio Secundo
Pontifice Maximo.
Ad lectorem.
Hieroymi Tyroni Calliensis, diuine non humane indolis adulescentis,
humanarum litterarum et legum peritissimi, Policarpi
discipuli Carmen.
b3.1 Perlege lector opus Policarpi carmine dignum
b3.2 Quo docet hic pulchre stemmata sancta dei
b3.3 Incolumem uenerare uirum, cineresque sepulti
b3.4 Obserua, ac summa religione cole.
Ad lectorem.
Benedicti Iacobucii Calliensis Policarpi discipuli Carmen
b4.1 Laudibus innumeris alii ornauere priores
b4.2 Grammaticos, mores qui docuere bonos
b4.3 Hanc ob rem Policarpum nunc, placidissime lector,
b4.4 Ad sidera extollas hoc opere egregio.
Ad lectorem.
Gismundi montaini Pergulensis, Policarpi discipuli Carmen
b5.1 Quisquis auet diuos uel diuum dogmata nosce
b5.2 Quoue uagum mundum seruat et ipse deus
b5.3 Hoc opus assidue Policarpi nobile carmen
b5.4 In quo tu, lector, discere multa potes.
Ad inuidum.
Io. Francisci Cartharii Forisemproniensis Policarpi discipuli Carmen.
b6.1 Si tu non mordi pro scriptis, inuide, queris
b6.2 Hinc abs te intactus nunc Policarpus eat
b6.3 Error si quis erit, Policarpo nec tribuatur
b6.4 Ast impressori singula menda dabis.
Ad lectorem.
Caroli Lucii Paganucensis Policarpi discipuli Carmen.
b7.1 Non minus hec etas Policarpi dogmate digna est
b7.2 Laudibus eximiis quam fuit Isocratis
b7.3 Suscipe quare opus hoc praeclarum candide lector
b7.4 Vt noscas felix dogmata sancta dei.
Ad lectorem,
Luce Taurini Tyburtini Predicatorii Policarpi discipuli Carmen.
b8.1 Carmine qui fertur Policarpi sidera ad alta
b8.2 Felix is uiuet secula Nestorea
b8.3 Hanc ob rem lector nunc claros perlege libros
b8.4 Ex quibus hic disces dogmata cuncta dei
Topographya Tyburis, per Policarpum.
b9.1 Vrbs ego sum Tybur multos celebrata per annos
b9.2 Vatibus egregiis, Latii quoque gloria magna
b9.3 Ipse fui quondam, nam me Tyrinthius heros
b9.4 Incoluit, gratam ducibus, quos Archada tellus
b9.5 Attulit Hesperias felici sidere ad horas
b9.6 Pampine purpureo me uesciit sepe Lycus
b9.7 Nuncquoque Pipleo summo de uertice nata
b9.8 Nos nostrosque lares exornat, Marte furente
b9.9 Militis usus adest, Naiades mihi menia cingunt
b9.10 Saltantes satyri, driades quoque sepe puelle
b9.11 Hortulus ipse uocor Romanae uita iuuente
b9.12 Quicquid enim Parthus, quicquid tenet Indus Arabsque
b9.13 His opibus letor, Ioue, celo, menibus altis
b9.14 Vita mihi foelix superum comes atria celsa
b9.15 Templa deum semper fumant quoque thure Sabeo
b9.16 Quo mihi commissus populus per secula uiuet.
Topographya Calliensis urbis, per Policarpum quam ipse illic legens,
nec bene cognitus nigro lapillo signauit.
b10.1 Inter saxosas Caliensis consita rupes
b10.2 Vrbs iacet, excelsis montibus obrigua
b10.3 Hic ubi sepe solet iuuenum preclara iuuenta
b10.4 Haurire exhilarans Castalios latices
b10.5 Hic aer est liquidus conflagibus undique cinctus
b10.6 Naiades, Driades sunt et Amadriades
b10.7 Heroes clari celebrati sidere dextro
b10.8 Saltantes satyri, corniger et Faunus
b10.9 Hanc urbem exiguam, duo flumina montibus inde
b10.10 Circumcincta suis undique perluitant
b10.11 Buranus spectat, Nabatheia regna polumque
b10.12 Hesperios buxus, ursica et astra uidet
b10.13 Est opus o Neptune tuum petronus, ubique
b10.14 Preclarum pratis semper hoc egregiis
b10.15 Est probitas hominum, caste, semperque pudice
b10.16 Vxores, uirtus, premia digna uiris
Etographia gentium totius orbis
b11.1 Ausonus est prudens Hyspanus pectore uafer
b11.2 Est stolidus Gallus, furibundus Theutonus, atque
b11.3 Greculus est mendax, furiosus Sarmata, secum
b11.4 Est Peonus, plenusque irarum Dalmata clamat
b11.5 Mollossus sallax, Indus quoque, ture Sabeus
b11.6 Felix, ingenio sed mollis, uiribus atque
b11.7 In nilum prestans omnes quod gloria cernit.
FINIS.
Errores ex Epistola: predicatorus pro predicatorius, potus pro petrus,
arbitrium arbitrum, afflctatu afflictata; ex libello Lucifera
Luciferi, celorum urtus pro uirtus, excesi excelsi, cessa celsa, Titam
Titan qui celum pro cui deceptio paradisi pro descriptio consiliis
quid consilii, nautra pauonis pro natura. Errores ex secundo, inuocat
stetu a fletu, uxores conditio uxoris
Impressum Venetiis per Ioannem
Franciscum et fratrem eius filios
quondam Georgii de Rusconi
bus. Anno Domini M. D.
XXII. Die V. Augusti.
Regnante Inclito Prin
cipe Antonio Gri
mano Duce
Venetia
rum.
+
Bibliographia locorum inventorum
Anonymus (floruit 1066) [1066], A. Ch. 1066. Cicca monasterium B. V. minoris Iaderae pro monialibus fundat, versio electronica (, Zadar), 154 verborum, Ed. Fejér György [genre: prosa - diploma] [word count] [nnchartcicca1066].
Anonymus (floruit 1066) [1066], A. Ch. 1066. Cicca monasterium B. V. minoris Iaderae pro monialibus fundat, versio electronica (, Zadar), 154 verborum, Ed. Fejér György [genre: prosa - diploma] [word count] [nnchartcicca1066].
Anonymus (floruit 1066) [1066], A. Ch. 1066. Cicca monasterium B. V. minoris Iaderae pro monialibus fundat, versio electronica (, Zadar), 154 verborum, Ed. Fejér György [genre: prosa - diploma] [word count] [nnchartcicca1066].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
[n.d.], () [word count] [nnjelena].
