De morte Christi, versio electronica

Damiani Benessę De morte Christi liber primus

1 1Funebres ritus solemni Ecclesia uoto¹ 2 Vindicat, humanę repetens monumenta salutis, 3 Et uiduos habitus pullataque carbasa tendunt. 4 Moeretur uulgo templis, delubraque Diuum 5 Condunt, direptis facies stat flebilis aris, 6 Ac passim ingentis luctus nouus ingruit horror. 7 Sed me quo raptat mens? Auferor, oppida solus 8 Longinqua ingredior: redeunt mihi temporis acti 9 Ecce dies, totusque labor tormentaque Christi. 10 Vrbe uagor Solima, surgunt simulacra dolorum. 11 Turba ruit, uoces miscentur, stringitur uni 12 In populum gladius, utcunque ulciscitur ira; 13 Illicet in Christum colaphis datur ire potestas. 14 Hinc trahor in poenas, prętoria protinus intro. 15 Ecce aulę in medio redimitus tempora dumis 16 Et deiectus humi uultum conspectus in ostro 17 Sceptra tenet; cęsum flagris Iudęus adorat. 18 Parte hinc diuersa tibi toto corpore pronum, 19 Pendentem tignis, lacerum Caluaria pandit: 20 Sustinet affixum tollens iam certa subacto 21 Signa Herebo uictas leges et Tartara rupta. 22 Inde crucis tam grandis onus iam tollere iussus, 23 Iam¹ labi miseranda animo obuersatur imago² 24 Impelli et torto repetitum uerbere, donec 25 Mole repercussum prostrauit sarcina labens. 26 Heu, pręsens uidit spectacula qualia mater! 27 Ingenti oppressum trabe natum et colla reuinctum 28 Reste trahi, exhaustas uires confectaque menbra, 29 Non tulit et fuso procumbit corpore pręceps. 30 Quis dolor, hic stratos et natum et cernere matrem! 31 Interea causas cędis memorare iuuabit, 32 Exorsu ut seriem repetito mortis iniquę 33 Mente sequi ualeam, coeloque reuersus ab umbris 34 Inferri et Christo uates uictore uagari. 35 ¹Tu mihi, qui rerum solus moderaris habenas 36 Aerios tractus penetrans atque intima mundi, 37 Quiue² nouis semper foecundas partubus annum 38 Materiam uarians proprii sub imagine uultus, 39 Vt fluxum maneat perpes nec protinus usquam, 40 Qui uitam aetheriam genito communicat orbi, 41 Ignis deficiat succensus origine prima, 42 Terrenumque tuo simulacrum ut luceat ore, 43 Adsis; te canimus, tibi noster pangitur orsus. 44 Tu, nos ut redimas, hominem tibi Virginis aluo 45 Suscipis, utque nouo terris natura creatrix 46 Emicuit vultu, stupet omnis machina mundi 47 Mirata, ut consors humano constitit ore 48 Naturę duplicis; quęnam concordia tanta 49 Concilians iungit simul immortale caduco? 50 Vagitum cunis infans puerilibus aedis: 51 Cęlestum cuius splendore exercitus omnis 52 Impletur lucemque suam de fonte perenni 53 Deriuat³ rerum qua nil speciosius extat, 54 Atque ubi conspicitur melius spectabile nostrum. 55 Indefessa beant obtutibus agmina sese 56 Illa tuis, nobis subter largoque refundunt 57 Vbere, quo dulcis nostro fluit aethere nimbus, 58 Terrenas sordes qui purgat, et intima mentis 59 Illustrans ductis sublimes prouehit alis. 60 Hac ope nunc ausum misteria dicere mortis 61 Erige, et infirmas augens in carmina uires 62 Da tot pro populo passum meminisse labores, 63 Et quę Pontifices tam dira agitabat Erynnis, 64 Exosi ut peterent crucis in tormenta salutem. 65 ³Vanus honor, nec non sacrorum cultus inanis, 66 Et templi uenalis apex, pollutaque merces 67 Diuini ritus, nec iam libamen in aris 68 Quale fuit priscis quondam de more uetusto, 69 Cordis signabat quando hostia cęsa piamen; 70 Ambitio tantum in populo turbaque uideri, 71 Vulgares auras captare et nomina gentis. 72 Hęc frustra non cura uiris, sed conscia gaudet 73 Quo sibi mens tacito, nullus respectus honesti, 74 Relligioue Dei, scelerumque exempla tueri 75 Non pudet, et patriam documentis fallere legem, 76 Securique, diu quod nemo redarguit, errant. 77 Sed⁴ postquam, primo quo tunc secessit ab aeuo, 78 Egressus siluis in ripa apparuit amnis 79 Promissa barba et squallenti crine Ioannes³ 80 Direptoque recens indutus tergore menbra 81 Damnauit gentem, et ualido perterruit ore: 82 "Vipereum genus, atque Herebi patris improba proles, 83 Immineat (quis monstrat enim?) quę pestis ab alto, 84 Cura Dei inuisum solito non auocat idem? 85 Seruetur pietatis opus, quę corda piando 86 Digna parat sceleri, uitę cum pęnitet actę. 87 Iam nihil imponat, soboles quod prisca parentis 88 Estis; namque Abrahę de marmore tollere gentem 89 Ipse Deus poterit: truncis admota securis 90 Stat pridem, penitusque recidet inutile lignum." 91 Nec Christus parcit post hęc incessere dictis, 92 Namque⁵ illo passim properatur, et agmina campis 93 Dum feruent, toto uox protinus insonat amne: 94 "Ecce⁶ uenit promissa dies et claustra patebunt, 95 Quę pulsis aditus olim coelumque tenebant. 96 Nos haustas tantum liquido de flumine limphas 97 Fundimus et turpi inundamus corpora sorde, 98 Terrestres toti ualidi nil scilicet ultra. 99 At, coelo qui missus adest, noua pectora finget, 100 Formabitque animas ueteris delemine noxę.⁴ 101 Scilicet huic pleno fudit se copia cornu, 102 Deque suo, quicquid nos hausimus, ubere fluxit." 103 Interea nitidus capiti superastitit ales, 104 Seque peti uitreas gradienti uidit ad undas. 105 Nouit signa uiri, uolucrisque argentea quidnam 106 Portendat pendens sublimibus aethere pennis. 107 Constitit et presso uenerans obmutuit ore, 108 Nec multum tali post uoce silentia rupit: 109 "Expectatus⁷ ades, nunc terra piabitur omnis: 110 Hic est, cuius iter componere mittimur, Agnus, 111 Hic delet culpas hominis nexumque resoluit. 112 Accessit⁸ uir mundi opifex pignusque salutis." 113 Oppressa attonito ingenti mens luce uagatur, 114 Hausit molem oculis, sed se Deus obtulit olli, 115 Interior qua prodit homo: tum poscitur amnem 116 Et laticum ritu solemnia uota recenti. 117 Detrectat,⁹ "Nostrisque piacula sordibus", infit, 118 "Affers: ipse sinu manans primęua paterno 119 Lux, qua depulsis effulget inane tenebris, 120 Nec non pars melior formosior emicat oris." 121 Ille¹⁰ refert contra: "Obniti tu desine fatis; 122 Sic placitum semel est, numerusque implebitur omnis 123 Iustitię, crescatque gradus doctrina per istos." 124 Protinus¹¹ in siluas agitur tunc solus ab undis; 125 Dumque docet quęnam mortales semita coelo 126 Traducit, nullam Cererem nec pocula nouit. 127 Affuit huic quondam foelici uisus in aruo - 128 Quod stetit heu magno, nam pręceps corruit ipse 129 Primus homo sobolemque infecit culpa futuram - 130 Sed tunc frustratus conatum abscessit et ingens 131 Cura subit, rapto neu iam pellatur iniquus 132 Possessor regno, repetit sic fata timendum, 133 Quam ualidus rapidis tenet unguibus, affore prędę 134 Vltorem; hic uictor spoliabit mortuus umbras. 135 Est regio qua non foelicior altera glebę 136 Seu potius grauidis uindemia [quaeritur]¹² ulmis⁵ 137 Siue seges, Cereri aut Baccho non gratior ulla. 138 Explicat hęc Solymis demissum montibus aequor, 139 Qua uertit Galilęus humum non segnis aratri. 140 Hic gens multa uirum passim, populique frequentes, 141 Cinctaque turritis non desunt oppida muris. 142 Quin¹³ licet impositas et fundis cernere uillas,⁶ 143 Claraque non paucis numerantur nomina terris: 144 Engade sine prole ferax, quid foemina soli 145 Ignotum, nec festus Hymen connubia iungit; 146 Et cui nil tutum, sic fert in secula famam, 147 Dum male sustinuit clangentis murmura cornu, 148 Quęque urbes inter merito se iactat alumno 149 Nazaret, et Sodomis leuior nil diues aquarum 150 Prisca Capharnaos, querulę¹⁴ tum moenia Ramę. 151 Huc primum a siluis se contulit, audiit altrix 152 Terra renascentis pręconia prima salutis. 153 Per populos it fama uiri mirata potentem 154 Amplius humano captu, quem pellere dicto 155 Languores canit, et rerum pręuertere legem. 156 Cognita¹⁵ sic Channa est: liquidum prius hauserat amnem, 157 Vnda tulit, uitis cui non certauerit ulla, 158 Spumantem pleno mensis cratera Lięo. 159 Huic¹⁶ iussi uenti ponunt, obtemperat aequor, 160 Et quicquid menbris inimica iniuria uexit. 161 Instaurat male nata potens naturaque paret 162 Officio famulata suo. Post lumen ademptum 163 Euasit cęcus tenebris uisuque potitur 164 Diuinę carpens cęlestia munera lucis. 165 Nec¹⁷ surdus solum iam percipit aure fragorem, 166 Insinuat sese lux illi, intelligit omnem 167 Sermonis salebram et sensus se promit in ore: 168 Sic subitas mutis uoluit quoque lingua loquelas, 169 Vsque¹⁸ adeo premit humanę penetralia mentis, 170 Quin post exequias defletaque funera Manes 171 Euocat, et redeunt uitales ossibus aurę. 172 Talis fama uolans commotas concitat urbes: 173 Illicet urgentes, auditur sicubi, turbas 174 Vix iam ferre ualet, nunquam intellecta docentem 175 Tantus amor uidisse uirum: tum gliscit eundo 176 Qua Libano prętenta iacent Traconitidis arua, 177 Atque uias coelo commentus in aequore Phoenix, 178 Quaque Arabes cingunt tunica gens usa fluenti. 179 Ecce¹⁹ autem mulier certis afflatibus amens 180 Vrbe stetit media, qualis furiosa Mimalon: 181 "Inueni quem scripta canunt, mihi credite, uatum 182 Ad fontem, Sicimna, tuum, fas uisere, ciues!" 183 Talia uoce sonat, rursusque refertur in agros; 184 Pone trahit populum, Samaria tollitur omnis, 185 Et mixtum vulgus feruent, iuuenesque nurusque. 186 Ecce autem iam signa Dei manifesta latentis 187 Mirati, uultus quę conscia prodit imago, 188 Nondum monstrato digressum fonte tuentur. 189 Dilecto²⁰ hęc sorti superaddita terra Iosippo, 190 In ripis dum, Nile, tuis defungitur aeuo 191 Israel et meminit promissa nepotibus arua, 192 Quę uicto tulit hoste pater: "Tibi munera sunto, 193 His", inquit, "pulsus mihi cessit Amorrius agris, 194 Et nostrum robur, nostrum cognouit et arcum." 195 Sic nato senior meritos exoluit honores 196 Officiumque pium testatur fama superstes. 197 Hęc loca raptorem Dinę possederat ultus, 198 Cum Simeon stricto gladio ferus irruit urbi. 199 Mercatus²¹ quondam non grandia iugera, campis 200 Illis se tenuit Syria tellure , 201 Cum lędi indignus, tum lędere nescius heros. 202 Collibus his placidus pecudes pascebat in emptis, 203 Accendit donec fratres iniuria Dinę. 204 Audiit²² hic illum populus uerbisque repente 205 Dicentis capitur, mulier nec credita fallit. 206 Tunc hominum noua traditio passim imbuit aures: 207 Scilicet esse alios ortus, quis quęritur aether, 208 Rursus opus lymphis per mystica sacra renasci; 209 Proponi hunc panem humanę noua pabula uitę, 210 Carne sua uesci demum, suadetque cruorem 211 Potari; maiora fides neu linquat inausa, 212 Se credi uult esse Deum coeloque parentem 213 Asserit esse sibi, quocum una luce coruscat, 214 Cum sit uterque idem, distinctus origine tantum: 215 Cęlo²³ se terris mitti, mortalium in illo 216 Vitam constitui, quam mutat nulla uetustas, 217 Quę nullos obitus nouit, quam Spiritus afflat 218 Rite suus, Patribus conspectus in alite priscis. 219 Reddidit infestos talis doctrina Magistro 220 Quos scelus et uitę cęcabat cura profanę, 221 Ardor mox haustus quis pridem inoleuit habendi; 222 Affectantque externa, nihil sunt cętera pensi, 223 Non parcunt sceleri, concępit praua libido, 224 Dum satagunt, acies hinc raptim extinguitur ipsa 225 Qua Deus et Legis substantia uera paternę 226 Cernitur. Hinc miseri sensim labuntur in omnem 227 Nequitiam: promissa Patrum meminisse recusant; 228 Non factis credunt, quę coram plurima Christus 229 Aedidit, impingunt tenebris corda inscia ueri. 230 His²⁴ Orcus pater infandas exsuscitat iras: 231 Illicet aeternum gens odit adultera Verbum; 232 Plebem seduci dicunt, miracula culpant. 233 Ciues²⁵ diffugiunt templo, secat ille flagello, 234 Impellitque uiros et humi diffunditur aurum. 235 Pręcipitem festo celebri tum feruor agebat. 236 Atque ita uenturi cecinit mens pręscia uatum, 237 Exederet quod cura uirum cultusque moueret 238 Diuini neglectus honos. Ait: "Hactenus ergo 239 Prodit auarities, templo sibi quęrat honorem 240 Aspernata Deum, quo, dedecus, ausa rapinam 241 Inuexit, scelerique nouus mos uindicat aedem 242 Qua pius instituit ferri libamina Moses!" 243 Scintillę vultu absistunt dicentis, et inde 244 Cessit vulgus iners, cursu et se territus aufert. 245 Vt²⁶ uero seditque pauor, nec iam ora minantis 246 Obsistunt animo, reuocans sese increpat ultro, 247 Et dolet hoc ausum, grauiterque irascitur inde²⁷ 248 Fraudari famaque ratus quęstuque sacerdos, 249 Insidiasque necis proponit nectere. Contra 250 Hoc magis instabat dictisque obiurgat amaris: 251 "Insuper et Legem, modo quam contemnitis, ipse 252 Non Moses statuit? Quid me ergo perdere vultis? 253 Ille magis uobis culpandus, si modo debet 254 Culpari, factum qui damnat Lege scelestum. 255 Quin etiam uestrum cum seruet Sabbata nemo 256 Si circumcidi carnis pręputia poscant: 257 Sanantem hac coecum cur luce repręhenditis ultro, 258 Incassumque dolos insonti tenditis?" inquit. 259 Tunc nectit uaria sermonem ambage refellens. 260 Illico se uelli Pharisęus hypocrita sensit, 261 Haud²⁸ recto gaudens, uanus simulator operti, 262 Pontificumque manus turbę nihil ausa tumultu, 263 Quę nunquam sibi dicta prius narrantis ab ore 264 Pendebat credens factis suspensa prophetam. 265 "Pro²⁹ solio Pharisęus", ait, "Mosisque cathedra 266 Sublimis sese componit: discite quicquid 267 Disserit, at memores imitari exempla cauete!" 268 Illum³⁰ grande docet pondus imponere plebi, 269 Quale tamen digito nequam³¹ non mouerit uno; 270 Nil referre sua, simplex si transigat aeuum 271 Et uita et factis monitor documenta sequatur; 272 Monstrari tantum digitis et uelle uideri, 273 Atque sibi in populo credi, nil cetera curę. 274 Hinc genti fastus, adducique agmine longo 275 Ambitio, temere hinc iactantia uana tumenti 276 Mane salutantum, et nomen preciumque magistri. 277 Clamat: "Io Pharisęe, uides sapientia quonam 278 Te refugit propriosque petit sublata recessus? 279 Nequicquam captas: ludit defensa tenebris 280 Obtutus hebetes terrenaque pectora uitat, 281 Atque ideo Legis uerum quod foedus omittis. 282 Nulla fides uobis, quondam de gentibus Abram 283 Educens mediis et quę reuocauit adusta 284 Israel Aegypto Pharaonis compede uinctum. 285 Iudicium periit, periit clementia Legis, 286 Et sectrix decimę diuina, proh dolor, aede 287 Sedit auarities, nec prorsus uilia linquunt. 288 Quis uos aeterno damnatos eximet igni? 289 Non aurum colitis? Vestris Deus exulat aris. 290 Summus honos auro, pensatur uictima nummis, 291 Et sine diuitiis altaria uilia, uilis 292 Aedes ipsa Dei. Quęnam hęc dementia gentis?⁷ 293 Par similisque, intus quę coelant ossa, sepulchris 294 Lumina spectantum uaria fallentibus arte, 295 Quę mentis sordes abscondit et extera mundat." 296 His³² ergo causis succensent uera loquenti, 297 Et legum consulta cohors uanusque sacerdos 298 Tractabant procerum medio de morte senatu. 299 ³²Solus discipulis stabat comitatus Iesus, 300 Quaque procul uernans oleis internitet ora, 301 Cunctantes in morem obeunt decliuia montis. 302 Illud fama canit placidę regionis oletum, 303 Sępe Deus quo se solitus referebat ab urbe. 304 Vrbi uicinus delectus in ocia plebi 305 Mons sensim cliuo ascendens consurgit in auras. 306 Molle iugi fallentis iter per pinguia culta, 307 Qua raris suberant pulcherrima prędia uillis: 308 Crescenti segetes serpunt arbustaque dorso, 309 Et cultu iucunda oculis uineta nitenti. 310 Pars bona non ulli cultori obnoxia restat⁸ 311 Naturę ingenio requiem seducta petenti, 312 Absunt unde hiemes, tepet et mitissimus aer. 313 Aestuat at longis quando iam solibus annus, 314 Crebrescunt flatus nec deficit aura Fauoni; 315 Terra solo passim gratos exhalat odores. 316 Omnibus optatus secessus ciuibus ille 317 Componit mentem et pellit de pectore curas. 318 Hic³³ pręsens uitę substantia uera beatę 319 Dum pascit lectos, uisi sibi ponere pennas 320 Protinus et raptim cęlestem carpere tractum, 321 Ac clara tandem compręhensum cernere luce 322 Carmine quem populis cupio³⁴ memorare Latino 323 Partibus occiduis atque una auditus Eois. 324 Afflante hic quondam diuino numine cretus 325 Intactę tumido³⁵ gestatur Virginis aluo 326 Aeternę insertus naturę Virque Deusque. 327 Principium huic geminum duplex referebat origo, 328 Ostensos³⁶ omnis cuius turbatur in ortus 329 Aurora et positis properabant Bactra thiaris: 330 Regem quęrebant et Regi dona ferebant.³⁷ 331 Quin³⁸ timuit circum noctis uicinia lucem 332 Maiorem mirata die, quo tempore Mater 333 Illum utero fudit, uolucres cum uisa per auras 334 Coelestum trepidis nituerunt agmina siluis. 335 Territus audito stupuit tunc carmine pastor, 336 Narraruntque diu, et meminerunt pascua noctis 337 Prodigium, ac gracili res est mandata cicutę. 338 Iam³⁹ uero natum uocis coelestis Iesum 339 Egregii monitu iussi dixere parentes, 340 Promissum Legi et prędictum vatibus olim. 341 Nam dederat causam contemptę iniuria Legis 342 Pollicitis, fruticem uetitum dum uellit Adamus, 343 Cum mors perpetuos uitę primum abstulit annos. 344 Debebat damnum hic culpę reparare uetustę 345 Quod desideriis aetas quęsiuit auorum, 346 Et uotum fatis tandem sua secla tulere. 347 Exinde^40,41 in populum cum Doctor prodiit ille⁹ 348 Delectos probitate uiros sibi iungere quęrit; 349 Secernit bis sexque, suas quis credere curas 350 Possit et arcani magnos recludere sensus. 351 Atque sodalitium instituit commune Magister 352 Formabatque viros; assuescunt moribus illi 353 Doctoris, studiis amor hinc coalescit in isdem, 354 Quos circum dociles secum tunc Christus habebat, 355 Interiusque uiros sacro purgabat amore. 356 Sed⁴² qui iam mentis penetrali hunc reppulit, absens 357 Transegit mitis de proditione Magistri. 358 Hunc, quamuis obscura, tamen Schariotide uico 359 Ortum fama canit: profligatissimus olim 360 Et quem, tot scelerum caperent cum tędia tandem, 361 Tunc, ut poeniteat, uenientem haud reppulit ille. 362 Sed pietas reiecta breui prauumque secutus 363 Ingenium solitos morum deflexit ad usus. 364 Furtim⁴³ dilapidat loculis quęcumque reponunt 365 D[um Christum] refe[runt et] cura haud deside uitę 366 Pros[piciunt]⁴⁴ mirum dictis factisque potentes.¹⁰ 367 Lapsus eo sensim posthac ut uenderet auro 368 Autoremque auri uitęque animique bonorum. 369 Hoc Christi latuit non prouida corda⁴⁵ futurum, 370 Cum iam uesanum socios secerneret inter. 371 Verum doctrinam⁴⁶ quęrit dum linquere terris, 372 Fatis, esse malos, nullis cogentibus, ultro….¹¹ 373 . 374 . 375 . 376 . 377 . 378 . 379 . 380 . 381 . 382 . 383 . 384 . 385 . 386 . 387 . 388 . 389 . 390 . 391 . 392 . 393 . 394 . 395 . 396 . 397 . 398 . 399 . 400 . 401 . 402 . 403 . 404 . 405 . 406 . 407 . 408 . 409 . 410 . 411 . 412 . 413 . 414 . 415 . 416 . 417 . 418 . 419 . 420 . 421 . 422 . 423 . 424 . 425 . 426 . 427 . 428 . 429 . 430 . 431 . 432 . 433 . 434 . 435 Fuderat⁴⁷ haud uitę pestem laquearibus aurum 436 Munda soli facies, et foeda sorde retersa 437 Depicta unde aberant uarianti marmora textu. 438 Splendida simplicitas turpi sine labe nitebat, 439 Spes ciui certa angustis in rebus egeno. 440 Hic non parca manus miseris alimenta ministrat. 441 Nam uitę cultu peregrinę accommoda genti 442 Hospitio semota domus pars magna recessit. 443 Muneribus uariis late explicat area sedes. 444 Vngi hic et lauisse licet, discumbitur illic, 445 Summendis epulis locus aptus; et altera somno 446 Pars uacat, a turbis longe seposta quieti. 447 Nec statio deerat spaciando commoda, uitę 448 Cum poscit ratio, et lentos incedere pręstat. 449 Huc fert dispensans celeri uestigia passu 450 Inducitque uiros raptim clauesque resignat, 451 Ne qua nocens temere insontes iniuria turbet 452 Et uesci liceat dapibus de more . 453 In⁴⁸ medio stabat gentili instructa paratu,¹² 454 Non lichni mensę patrii, azima desunt, 455 Non quid opus festo Phasen celebrantibus illo: 456 Sedulus⁴⁹ ipse struit tunc ordine cętera Petrus.¹³ 457 Aegyptus⁵⁰ causam ut solemnia sacra frequentent 458 Iamque⁵¹ olim perculsa dedit, quo tempore Moses¹⁴ 459 Sęuibat plagis minitans et uindice coelo. 460 Nocte intempesta trepidos aggressus et ensem 461 Per mediam cędens exegit Spiritus urbem 462 Hebręos pręteruehiturque sub indice postes 463 Defensos iussi monstrata aspergine sacri. 464 Prodigium fastis ascribi in sęcula fecit, 465 Quoque, Pater statuit, mactetur uictima ritu. 466 Mense⁵² diem celebrant primo cum Cynthia lucem 467 Iam quartam decimę iungit lumenque reuersat. 468 Vespere tunc primum laribus fermenta sequestrant, 469 Obtruncant agnos, sudibus dein uiscera torrent: 470 Solenni populis lucescit crastina festo. 471 Cumque pares nocti lux uernę reddidit horas, 472 Ostendit primum Neomenia proxima mensem, 473 Lunaque dehinc reliquos uoluens per signa reuisat 474 Dum celeri fratrem cursu pręuertitur usque 475 Distinguens abitu reparando lumina menses, 476 Donec principio rediens iam clauserit annum. 477 Sic gens digestis metitur tempora fastis. 478 Sub noctem surgens urbem repetebat Iesus, 479 Et gradiens secum dispensat singula mente. 480 Occulit immensum numen, tum cetera cautus 481 Obseruat rerum momenta examine iusto, 482 Correptus qualis turbato nauita ponto 483 Intrepidus sedet et circum impiger omina captat, 484 Tum clauo et uelis titubanti temperat aluo. 485 Pręscriptum⁵³ et patriam stabat non temnere legem, 486 Quę festo passim cunctosque accersit ad urbem, 487 Vt memores renouent solemnia uota . 488 Ast⁵⁴ odium, tibi quo, Pharisęe, inuisus agebat, 489 Cunctantem retinet, si commoda tempora posset 490 Corripere et uanum populi uitare tumultum 491 Dum de more urbem comitatu inuisit amico. 492 Vestigans tacito tunc alta mente tuetur, 493 Si tandem insidiis, semper quibus excubat Orcus, 494 Implicet ignarum et pręhenso fera uincula tendat. 495 Hoc rerum, quicumque legis, dulcedine captus, 496 Cantantem non aequa sequi me calle memento. 497 Namque ut cauta uiro nusquam prudentia nutet 498 Et referam uictus Phlegethon qua restitit arte 499 Dum fas atque nephas confundit et omnia miscet. 500 Tendentem tuto noctis fax prima tegebat. 501 Ingressus ueteri ne turbas suscitet urbe, 502 Neue leues populi motus exciuerit ultro, 503 Vrbem adit: armari capto nunc milite Iudas 504 Vellet, et arreptum subito ad prętoria duci. 505 Pestis tanta premit, totusque insederat Orcus 506 Visceribus! Pretio nam sanguinis aere recepto 507 Proditor intranti mox limen adhęserat urbis, 508 Consilio procerum ueniens mercator auarus. 509 Has excandescens iras conflabat Alecto: 510 Namque indignari, mortali robore uinci, 511 Et Chaos exuuiis spoliari, limes in altum 512 Conspectus findi, qua sese nexibus arctis 513 Expediant populi, turbatam pectora terret 514 Incertamque animi non antea uisa mouere, 515 Ire uiri uerbis orta nunc luce nocentes, 516 Atque priora animis agnosci crimina nusquam; 517 Se dicto obsessis tantum suaque agmina pelli, 518 Et quęcumque libet uel solo fingere iussu. 519 Humanę hunc tenebrę nullusque obnubilat error: 520 "Quanta non alias mens", inquit, "luce refulsit 521 Mortalis, candens Seraphin sublimia pręstat. 522 Quidnam fata parant? Quid uult aeterna potestas? 523 Vidimus huic umbras ubi Tartara iussa remittunt, 524 Amplius assueto indulsit se gratia pręsens 525 Extolli tantum, solus qui debeat, unquam 526 Hic fuerit; non quę sententia mulctat iniqua est, 527 Quę superos coelo deiecit et infima tollit?" 528 Atque ignara rei in nubem se rettulit atram: 529 Rimatur contexta poli terramque profundam. 530 At rete ut fraudum bene tendi uidit Erynnis, 531 Et late totum cohiberi amplexibus orbem, 532 Huic soli pugnas aequo certamine sisti, 533 Miratur, nexusque inuisens consulit artem. 534 Repperit infęlix nusquam, qua possit adiri. 535 Quin formido feram cohibet consistere iuxta, 536 Atque suum nescit, remanet cur debile, robur. 537 "Hostis quantus adest, et quam contrarius!" inquit: 538 "Omnia tentanti nusquam mihi prębuit ansam; 539 Humanum huic nostro deletur codice nomen. 540 Sed memini puero fluxit de uulnere sanguis: 541 Hic te iam teneo, quantum ius¹⁵ pręualet, omne 542 Morte lues; dabitur poenas hac sumere saltem. 543 Esto, illum nostra uetitum sit sternere fraude: 544 Pręsidium at liceat labanti hoc tollere mundo. 545 Sin fuerit quicquam, quod nostris artibus obstet, 546 Consilii arcanum summi didicisse uacabit." 547 Tunc artes reuocat fallendi et circuit astus: 548 Ingens huic studium primaque ab origine cura 549 Humanam recto diuertere limite mentem, 550 Abiungitque animam centro, qua semita coelo 551 Ducta meat, nec non certus prouectus in auras 552 Et qua mortales euadunt numina tandem 553 Implicat errores et iter conuertit ad ima. 554 Mille assueta modos uersat, tum uirus inungit 555 Inspiratque malum menbris medicamen anhelis; 556 Post onerat curis, tumefactaque pectora flatu 557 Tendit somnifero Lethea obliuia ducens, 558 Sic sontes statuens mortales dira co[ercet].¹⁶ 559 Aggressura doli repetit tunc texta, fidemque 560 Explorat, Pharisęe, tuam; uolat ocyor Euro, 561 Pontifices adiit, uarias his incutit iras 562 Accenditque odium, furit omnis concitus oestro. 563 Qualis, ceu fama est, Phrigia bacchatur in acta 564 Inuaditque armenta odiis agitatus amaris 565 Et pestem propriam ignorat Telamonius Aiax. 566 Fastu sunt habiti Pharisęis semper honores, 567 Et longo populi quęsita potentia seclo 568 Ciuili solitis urbem miscere tumultu, 569 Sępe ausi ciuem reges impellere contra. 570 Tolli illum cupiunt acuuntque doloribus iras, 571 Quos dudum indoctę commendat gratia plebi, 572 Ore nocens uario gnaros abscondere pectus: 573 Non legum doctrina uiris spernenda sacrarum, 574 Sed uitę mentis penitus sententia discors. 575 Inde⁵⁵ acti Furiis coeunt et curia sedit, 576 Decernit de morte, metus et fingit inanes: 577 Quotidie⁵⁶ sed fama magis crescebat Iesu. 578 Bethaniam regio ruit excita finibus omnis: 579 Illas qui dirimit terras urbs monte sedebat, 580 Lata Palestinę prospectans arua iacentis. 581 Hinc demissa iugis regio descendit in aequor, 582 Parte una ingreditur laudatas ubere glebę 583 Qua terras uersat duro Galilęus aratro; 584 Altera adit regni male peruia saxa niualis 585 Iudęę, tractum uicis populoque frequentem. 586 Ad⁵⁷ uocem iussus monumento hic, Lazare, . 587 Nobilitate potens, ampli ditissimus agri 588 Lazarus, et late terras ditione tenebat. 589 Huius Bethaniam simul et decliuia montis, 590 Ac totam ostentant ingentia tecta per urbem, 591 Et qua, dum placidus refugis elabitur undis, 592 Collectas Iordanus aquas in stagna relaxat 593 Atque uoluptatum gentis laudatur alumnus, 594 Genesaram picto uectus canit accola lembo, 595 Magdali dictis huc proxima męnia parent. 596 Eiectus quondam patrio de littore fugit 597 Solus cum gemina commissus naue sorore. 598 Expediunt non uella uiri, non aequore tonsę 599 Tinguntur; legit illa uias, appellitur oris. 600 Massiliam eggressi gentes docuere remotas. 601 Iam tunc ille recens uestigia rettulit Orco. 602 O nimium dilecte Deo, o iam tempore natus 603 Optato, eductum rursus fera Tartara coelo 604 Restituunt! Totas ea fama uagata per urbes, 605 Mira canit facta uiris; exciuit amore 606 Tunc resides populos noua res studioque uidendi 607 Opplentur celebri conuentu tecta fidemque 608 Vix capiunt uidisse uirum, repetuntque . 609 Putruerant⁵⁸ clauso defuncti menbra sepulcro: 610 Astitit, et lapidem auferri pręcepit Iesus. 611 Clamorem tollit, quo maximus insonat aether, 612 Et perculsa procul geminarunt Tartara uocem: 613 "Lazare, surge!" Viro sese patefecit Abissus, 614 Atque alias qualis nunquam uia facta per umbras. 615 Germanę sparsis stabant in colla capillis, 616 Tristiaque uberibus lachrimis simul ora rigabant. 617 Tunc circumfusę surgit querimonia turbę, 618 Perculsamque domum miserantur, et omnia late 619 Morte uiri prostrata uacant: pars sustinet ulnis 620 Defessas gemitu et suspiria lenta trahentes, 621 Ac quacumque ualent casum solantur acerbum. 622 Ecce⁵⁹ autem strepitum commotaque menbra recluso 623 Conspiciunt tumulo, pedibusque innititur et se 624 Vir regit, ac totus panno consistit opertus; 625 Vincla manus niueas cohibent, et uincula plantas. 626 Terrentur subito uisis retroque recedunt; 627 Mox sumunt animos propiusque accedere tentant. 628 Ingressi iuuenem discingunt; haurit apertum 629 Lumen et excisi prodiuit fornice saxi. 630 Concursu opprimitur tenues reuocatus in artus, 631 Adducuntque domum longa comitante caterua. 632 Ille tamen sese retinet post terga Magistri, 633 Obseruatque ducem et numen ueneratur euntis: 634 Multum animis, multum se pectore deuouet olli. 635 Protinus attoniti pensant rem et facta uolutant 636 Egressi tumulo, cunctis ea mira uideri. 637 Tum uero repetunt uatum prędicta priorum, 638 Inueniunt numero promissum Legis inito¹⁷ 639 Et tandem incurrunt pręsentia tempora fatis. 640 Illapsus menti propria sub luce refulgens 641 Explicat humanis ambagem sensibus omnem 642 Ipse Deus; conuersi⁶⁰ animi capiuntur amore, 643 Agnoscuntque simul manifesto lumine Christum. 644 ⁶⁰Insinuans sese bifida face scinditur ignis,¹⁸ 645 Permeat, et cordis penetralia lambit adurens. 646 Enituit mens pura uiris, rapit impetus omnes. 647 Illum nam solum celebrant et solus amatur, 648 Fraudatos templi ritus ac secula damnant. 649 Hinc⁶¹ stimulos addit Pharisęis Dira, iubetque 650 Rursus concilium cogi. "Quid curia deses 651 Nobis," inquit, "agit, quęue hęc ignauia menti? 652 Opprimimur, segnis secordia fecit inertes.¹⁹ 653 Hoc toti populo conducit, id expedit, unus 654 Vt pereat, ne forte adeat plebs cuncta periclum." 655 Hęc⁶² fatus Caiphas, et tete huc, Lazare, iungunt, 656 Ereptus morti occumbas uult curia rursus. 657 Heu iusti uerique tenax et, concio, Legis 658 Demissę coelo uindex, age stemmata Patrum, 659 Et uatum uobis documenta recenseat ordo! 660 Aegyptus⁶³ plagis percussa (agite ita superbi) 661 Quod male, dum sequitur, uestigia ponit harenis, 662 Inque oculis Patrum mediis immergitur : 663 Profugiunt⁶⁴ ataui coelestia monstra secuti 664 Et castris noctu lampas pręfulget heremo, 665 Perque diem nubes populo dat signa fideli 666 Arripiuntque uiam quo duxit tramite numen, 667 Sublimes oculos pendentiaque ora tenentes. 668 Vos non signa mouent, nihil et miracula flectunt, 669 Insontesque manus cohibere a sanguine uates 670 Pręcipiunt: uobis certę sententia cędis 671 Stat contra, tantumque cadat sub iudice Christus, 672 Iam non dedecori, sceleri non parcitis ulli. 673 Quęsiuit quę signa dari gens improba nuper, 674 Nunc uisis eadem tolli festinat Iesum. 675 Inueterata diu sic nunquam ars mitigat ulla, 676 Ingenium trahitur quo fert propensa uoluntas. 677 Neue ignominię mens ipsa obnoxia restet 678 Si iam fas contra ueroque proboque repugnet, 679 Fingit, quid culpę prętendat, callida semper, 680 Non⁶⁵ teneat iusto quamuis examine lances. 681 Nil refert, utcunque fugis temeraria falsi 682 Iudicia arbitrii; mens improbat omnia nequam. 683 Dum docet haud positam tractandis mercibus aedem, 684 Instituitque uiam coelo, nil sacra potestas 685 Aduertit mentem, nec dicta examinat amens, 686 Sed furit, ac effoeta boni sibi signa petebat. 687 Defunctus cineres semesaque menbra resumpsit: 688 Id⁶⁶ metuunt, regno ne se Romanus auito 689 Exigat, et patriis eiecti finibus errent. 690 Heu frustra, uesane, malum uitare laboras! 691 Hac⁶⁷ serpunt, quę fata times: non sera nocentum 692 Terga premit uindicta, dabit mox, improbe, poenas 693 Vrbs antiqua, diem quod non agnouerit istum. 694 Vteris haud uero tu nunc interprete poenę, 695 Cuncti causa mali et cladis, Pharisęe, futurę. 696 Ecce fremunt iterum, tanto mussantque dolore. 697 Applausu⁶⁸ ingreditur turbarum uectus asello: 698 Qualis stelliferum cum possidet aethera solus 699 Lucifer, impleuit largi cum luminis ora, 700 Vnde uagus tremulo subter natat aequore splendor, 701 Et gaudet ridens pulchro sub sidere tellus, 702 Pręsens quod vultu coeli conuexa uenustat, 703 Sideris hinc toti crescit iactantia mundo. 704 Omnibus⁶⁹ at contra uenienti partibus exit, 705 Vrgentisque unum seruat populi unda tenorem. 706 Quaque fuit facturus iter, per strata uiarum 707 Vestimenta uiri tendunt; stat fronde refertum 708 Omne solum, coedunt oleas, palmasque ferebant, 709 Multa quibus pendet prędulcis bacca saporis. 710 Sparsus turmatim populus discriminat arua; 711 Quaque pius graditur Rex, illico confluit ingens 712 Turba,⁷⁰ simul numero uaria de parte micanti 713 Obuia⁷¹ concursu ducentibus agmina iungunt. 714 Ceu cum surgentes turbant examina uenti, 715 Perque leues auras diuersa tulere procellę - 716 Hinc quacumque uident ferri per nubila regem, 717 Vt primum posuere animi, flatusque resedit, 718 Illo continuo sese stipantia cogunt: 719 Sic passim uideas gradienti occurrere loetos. 720 Huc ramos oleę iaciunt, pręsagia pacis, 721 Quamque sibi pręfert superans Victoria frondem. 722 Iam laudes et facta canunt: "Hic⁷² milia gentis 723 Multa quidem paucis saturauit panibus; idem⁷³ 724 Corporibus quoscunque ualet depellere morbos. 725 Macte esto uirtute Dei: tibi flamina parent, 726 Et⁷⁴ turbata suos componunt aequora fluctus! 727 Dexter adi populum: tibi gens en supplicat omnis. 728 Tu⁷⁵ gressum claudis reddis, tu lumina coecis, 729 Restituis⁷⁶ uiduę tu natum: Lazare, demum 730 Existi tumulo funebri sirmate iussus. 731 Pax⁷⁷ terras teneat, subeat noua gloria coelum! 732 Rex uenit, et populo Dauidica regna : 733 Fausti sint aditus, exordia prospera regi!" 734 Atque alia exultans populus tunc mille recenset: 735 Vt⁷⁸ suspensa tulit tumido uestigia ponto, 736 Et prętergreditur cimba obnitente sodales, 737 Vtque⁷⁹ actos Furiis iactauit in aequora porcos, 738 Expulsi inciderant quibus omni demones aruo, 739 Et quacumque, malis regio purgatur, obiuit; 740 Vt Tyrius ciuis nemus et frondentis Idumes, 741 Atque iugo canente procul Iudęa niualis, 742 Foecundęque manum glebę sensere salubrem, 743 Quas stringente fugax Iordanus pręfluit unda, 744 Qui ripa attonitus miracula uidit utraque, 745 Ante celer totam differt ea fama per urbem, 746 Obuia pręcipiti quę cursu effunditur extra. 747 Inuehitur tandem portis, mediisque sonabat 748 In plateis carmen, pars altera templa subibat. 749 Accessum,⁸⁰ scopulis qua surgit in aethera moles, 750 Aeditaque aequabat coelo fastigia templum, 751 Quod posuit Salomon, modico qua colle tumescit 752 Moria mons: Ornę Iebusęi hęc area quondam 753 Inter⁸¹ Beniamin et certus limes Iudam, 754 Obuersę in Boream latus hoc sors obuia iungit, 755 Et cedunt hinc iura tibi, Rachelia proles, 756 Ductaque⁸² grandęuo seniori huc uictima natus, 757 Tradente euentu tunc paruo nomina colli. 758 Hic⁸³ et scala suo coeli post uisa nepoti, 759 Luza uetus Bethel quo facto dicta sacranti, 760 Dumque⁸⁴ scelus regis diuina ulciscitur ira, 761 Hinc⁸⁵ ruere educto gladio conspectus in urbem 762 Angelus, et multa clades augescere coede. 763 Mercato sacrauit humum rex territus agro, 764 Atque adolet supplex trepidis altaria uotis. 765 Destinat hanc templi sedem, passimque uagantis 766 Et uersantis adhuc rigidis sub pellibus arcę. 767 Exequitur⁸⁶ successor opus, nam fata uetarunt 768 Belligero id regi; constructum surgit in auras 769 Templum augustum, ingens cunctis memorabile seclis. 770 Nec⁸⁷ primi diuturna fuit fortuna laboris: 771 Aequatumque solo uictor iam Persa relinquens 772 Aegit cornipedem campo calcaribus . 773 Sed tandem inuenta est posthac iam gratia plebi; 774 Erigitur rursus, recidiuaque fabrica . 775 Protinus hanc aucti uisum ditione non esse²⁰ 776 Pro regni, muris maioribus ambiit aedem 777 Herodes, potuitque inter miracla referri. 778 Feruebant illo, ualuisque patentibus omnem 779 Absorbet populum; strepitu templum omne remugit, 780 Quod uicibus uariis spaciosas diuidit aedes. 781 Quaque aditus primus, duplici circumdata muro 782 Atria fundantur: populi huc concursus ab urbe, 783 Atque intersepto sexus diuisus abibat, 784 Omnibus hic solitis coelestem exposcere pacem, 785 Et foedas animi sordes noxamque piare. 786 Succedit lato excurrens post area campo: 787 Leuitis aditus solis de more uetusto. 788 Haud sedes defensa suis a solibus illa 789 Ex uoto populi quo uictima ducitur omnis. 790 Hic iugulant nam rite pecus funduntque cruorem. 791 Quam⁸⁸ struxit Salomon hinc iam transitur in aedem, 792 Cedro contextam quondam fuluoque metallo. 793 Sacra iugis medio stabat libaminis ara²¹ 794 Rite litabatur qua mane et uespere semper. 795 Vltima post subeunt magni penetralia templi, 796 Illata est quondam quo magni foederis arca; 797 Fasque semel sacris insistere postibus anno 798 Pontifici, vulgusque locum formidinis horret 799 Omne aliud; reliquum stant clauso limine tempus. 800 Huc ergo ingressis iteratur carmen in aede: 801 "Optato tandem uenit spes una salusque, 802 Vrbs antiqua, tuis prędictus vatibus olim." 803 Sępius hęc repetunt, responsat uocibus aether, 804 Et clamore uirum sublimia tecta resultant. 805 "Heus,⁸⁹ abeunt omnes post hunc, et pectora languent 806 Nostra diu", queritur Pharisęus, et anxius ambit, 807 Increpatque senes, quod cura deside marcent. 808 Multaque tunc templo ingressum scitantur adorti, 809 Si qua fraude queant captum damnare doloue. 810 Sed uanum sumis nequicquam, stulte, laborem: 811 Nullę huic ignotę ambages, fallacia nulla, 812 Occultumque nihil uel inextricabile restat, 813 Ancipitesque uias errorum hęc regula soluit. 814 Te fugit esse hominem, quę nunc pręfertur imago, 815 Cui tribuit: nunquam uiderunt secula, demens, 816 Tale opus, emergunt huius nam cętera dicto, 817 Et uultum species quęque ac propria imbuit ora, 818 Nigro iussa Chao postquam emicuere sub auras, 819 Vmbras ut tenues tenebris quę deuocat ille. 820 Continuo at coelum egressis hauritur apertum 821 Naturę et tolerant pręscripto limite leges. 822 At non hic nihilo prodit difformis inani: 823 Omnia qua constant, lux delitet artibus⁹⁰ istis, 824 Osque hominis sumens sese mortalibus addit 825 Ipse opifex rerum, uiuax exemplar, inundat 826 Fons cuius rebus late diffusus, et ore 827 Vsquam quod lucet, species delapsa refulget; 828 Ac quantum defit, ratio quod quęque requirit, 829 Singula compensans diiudicat arbiter aequus. 830 Quantum errat ratio depręhendit, et ipsa uoluntas 831 Quantum delirat, quid ponderis actio iusti 832 Deiicit, et subito taxata examine restant. 833 Peruius huic radio, et quantum defecit, inustus 834 Accessit tentans posito clam milite scriba. 835 Cyrino quondam censum Sadocus agente, 836 Sadocus legem et Pharisęum dogma secutus, 837 Seditione potens totam commouerat urbem, 838 Atque iugum capto suadebat pellere ferro: 839 Nam pręstare mori pro libertate tuenda 840 Hortatus secum turbas in bella trahebat. 841 Primo⁹¹ aditu partes orator prętulit illas, 842 Atque ait: "O nobis assertor cognite ueri, 843 Ad uultus nullos cui cor expalluit unquam, 844 Vnde ostendis iter diuinum tramite recto: 845 Nos gens lecta Dei, stirps Patrum et sancta⁹² propago, 846 Quos aluit semper spes lęta et gratia coeli, 847 Romanis indignum Abrahę seruire nepotes. 848 Iccircone licet pręsenti pectore censum 849 Detrectare, manu et patriam defendere legem, 850 Errori an potius gentis succumbere pręstat?" 851 "Frustra", inquit, "tentare paras modo cuncta scientem: 852 Ocyus huc agedum census numismata profer." 853 Prolato demum, quęnam sit, quęrit, imago 854 Impressa, aut cuius descriptio desuper iret, 855 Cęsaris esse, inquit: iubet hinc sua reddere cuique 856 Taliaque haud una penitus miscere necesse. 857 "Debentur coelo quę sunt coelestia: terrę 858 Terrenum tribue, et steterit concordia rebus." 859 Decepit falsos postquam sententia uoti, 860 Illico digressi uertunt hinc terga, docentem 861 Turbis collectis passim populoque relinquunt. 862 Ille⁹³ diem totum noua regna annuntiat urbi, 863 Sub noctem in siluas abit et deserta recedens. 864 Lustrat oliuetum coetu comitante suorum, 865 Exemplo, ingeniis adeant quibus aethera, tradens. 866 Hinc rursus remeat, quamprimum discutit umbras 867 Orta dies, uitę miseris reuehitque labores. 868 Ingressus templum medio stans ore profatur: 869 Cultus diuersi plebs plurima cogitur illo, 870 Inque uiri uerbis capitur diuina docentis. 871 Huc passim coeunt, instant solennia quando, 872 Siue fugę Aegypto renouat monumenta cruentę, 873 Seu populus Legem meminit sub monte receptam, 874 Septima quod uoluit referens hebdomada festum, 875 Aut cum frondenti tentoria stemmate formant, 876 Sabbata qui mensis totius creditur anni, 877 Impulsę quis certa tubę dant signa diebus. 878 Verum alias redimit sese longinquior ora, 879 Ast urbem cunctos adstringit uisere Pascha. 880 Et⁹⁴ tunc forte dies instabat proximus ille, 881 Ac penitus circum fines exciuerat omneis. 882 Omne frequens iter est properantum, semitaque omnis 883 Conteritur, passim gradientum turba coruscat, 884 Vrgendoque uias exorsi utcunque loquelas 885 Christum quisque suo comiti referebat, in ore 886 Multus erat cunctis, illum sermone frequentant, 887 Verbaque docta uiri mirandaque facta recensent. 888 Tum porro ingressi, quocunque auditur in urbe, 889 Festinant, iterum gaudent spectare loquentem, 890 Intentique nouis formabant pectora dictis: 891 Ingens Doctoris nomen celebratur ubique. 892 Hinc iam liuor edax Pharisęos cogit, et inde 893 Ira diu coctis exęstuat atra uenenis, 894 Insinuatque metus odiumque his Tartarus una. 895 Vtque accita omnis seniorum curia sedit, 896 Protinus a Christo sermonum exordia sumunt. 897 Huius signari maledictis sępe queruntur, 898 Ordinis et fraudes nudari, pristina uitę 899 Libertas rapitur, si plus impune licebit 900 Oranti templis uersari: "Scilicet", inquit, 901 "Suspicit hunc populus; tum quicquid dixerit, olli 902 Creditur, et nostri spernunt documenta senatus. 903 Dedecus, hoc equidem uictum si cesserit uni 904 Consilium, et tantos solus labefecerit ille 905 Conatus: agedum statuat sententia coedem, 906 Expediatque modum, ne circum impune pererrans 907 Infames faciat passimque oppugnet auaros." 908 Sic fatus quidam, hinc ineunt suffragia cuncti: 909 Obtinuit numerus, stetit et sententia tandem, 910 Occumbat,⁹⁵ soluatque metus ut morte timentum: 911 Cęde supersedeant tantum statuere per urbem 912 Dum celebri festo uersatur plurimus hospes, 913 Cęptum interturbet populi ne forte tumultus, 914 Quem docti cernunt captum sermone Magistri. 915 Nondum⁹⁶ digressi, medium mirantibus infert 916 Bethania sese referens Scariotha tribulis: 917 Acceptum dextris pręhendunt solioque locarunt. 918 Aduentus quę causa docet, nouisse recessus 919 Christi secretos, mortemque paciscitur auro. 920 Conuenit: aes una accepit pretiumque cruoris. 921 Ille⁹⁷ thoro iratus surrexerat, intulit aruis 922 Quo lectum Syrię nardum fuditque refracto 923 Vase, domumque totam quando repleuit odore 924 Voce Dei mulier carę laudata sorori. 925 Seu nardo ingenium uarios confudit odores, 926 Et mixti princeps unguento nomina donat - 927 Illud erat, tantas Oriens nam repperit artes 928 Delitiisque dedit regali prodita gazę - 929 Siue ferę sanies, qua non preciosius aurum, 930 Hęc lucis legitur, qua stillat ab inguine uirus. 931 Nam misero gemitu in saltus et lustra recedit, 932 Dumque uagam siluis passim dolor angit acerbus 933 Vlceris, hic duro rescindit stipite plagam, 934 Deliquat impressu tunc urgens, funditur unde 935 Cui par non alius terris manauerit humor 936 Egregiumque ferunt, preciumque accedit odori 937 Florentes inter segetes nardumque reperto, 938 Precipue Taurus qua brachia porrigit ingens, 939 Atque abeunt cani nebulosa cacumina montis. 940 Labentem hinc fluuium et Gangetica despicit arua; 941 At procul aerias qua tollit nubilus arces 942 Assiriamque uidet, nostrumque excurrit in orbem, 943 Terrarum nusquam nardus generosior exit. 944 Hic ubi depastę distendunt corpora spica, 945 Defluit eximius duris cruciatibus humor. 946 Delitias⁹⁸ postquam mulier has intulit ergo, 947 Obloquitur Iudas: "Quorsum hęc iactura? Receptum 948 Pręstabat uenire, inopi succurrere possent 949 Vt loculi!" Tali prętendens furta loquela 950 Atque alios specie fallente instigat . 951 Exoritur murmur, qualis cum flamina siluę 952 Incumbunt, longe foliis insibilat aura; 953 Certantumque stetit sensim uox dissona cęnę, 954 Atque superuacuos leuiter repręhendit honores. 955 Quos⁹⁹ Christus roseo exorsus compescuit ore: 956 "Quis tantum menti facinus nunc implicat error? 957 Haud uobis culpanda, uiri, quę munus humandi 958 Corporis exhibuit, semper famulata fideli 959 Obsequio mulier: dabitur nam sępe facultas 960 Atque alias ex uoto inopes iuuisse merendo. 961 Hoc pietatis opus; quantum nam sedula pollet, 962 Impendit studium, superetur¹⁰⁰ pectore quamuis 963 Officium: uenit ecce dies, uulgemur in orbem, 964 Nostraque cum pueris narrabunt gesta parentes, 965 Hoc quoque erit passim terris memorabile factum, 966 Cum pia laudatam sacris mirabitur aetas." 967 Lecta manus procerum mox presso credidit ore 968 Culpatam temere, et sese correpta repręhendit. 969 At Iudas solus furtim se proripit auro 970 Fraudatum indignans damnumque rependere certus, 971 Quanto mercetur seniorum turba Magistrum. 972 Iamque adeo sector tunc aere redibat onustus, 973 It medio mixtus cętu, ceu uisus in aruis 974 Et pulsus de lacte lupum nemore euocat agnus; 975 Vt pręda potiatur, adit, seque ingerit ultro, 976 Perque gregem medium, donec hunc tollit, oberrat. 977 Doctrinę expulerat sacros de pectore sensus, 978 Atque animum quicquid coelesti fingit ab haustu. 979 Hinc iam uisceribus Furiam conceperat, atque 980 Adiuuat urgentem, simul ut traxere uenenum 981 Atque haustum penitus pręcordia lęsa recondunt. 982 Possesso incubuit, tum quantum clauditur Orco, 983 Inspirat sceleris misero: ruit illicet amens, 984 Pręcipit et turbas et capti uincula mente. 985 Non hunc, quę uidit, miracula plurima cępto, 986 Non usus reuocant placidi Doctorque benignus; 987 Oblitusque nihil meminit, cum iussus obiret 988 Oppida et hęrentem Simeonem cerneret una. 989 Quantum illis uirtutis erat! Quęcumque iuberent, 990 Parebant dicto: pellunt de pectore morbos 991 Languentum, obsessis abeunt tunc demones acti. 992 Exortam¹⁰¹ lucem referebant insuper aeuo, 993 Quodque expectatum est tam longo tempore, regnum 994 Venturum, ut laxent patribus fera Tartara claustrum: 995 Esse quidem rupto sublata repagula coelo, 996 Plurimaque ostensę uulgabant signa salutis, 997 Et respondebant iam facta ingentia dictis. 998 Verum ea restabat impuro euanida uirtus. 999 Sic deformato superum dux agminis ore, 1000 Dum potuit gressum reuocare, lababat ab alto. 1001 Quem clipeata cohors ad terram protinus armis 1002 Insequitur lapsis, casus tonat aethere diuum, 1003 Inter adhuc acies sacras non amplius agmen 1004 Cernere erat sacrum, et nullo fulgore coruscans. 1005 Incessu placido pręibat pulcher Iesus.²² 1006 Lęta duci facies et glaucum lumen ocellis, 1007 Atque superciliis positum discrimen honeste. 1008 Oris adhuc nasique decor, roseusque genarum 1009 Candor et in miti grauitas pulcherrima uultu, 1010 Conciliatque simul diuinum aspectus honorem. 1011 Ipsa statura uiro proceri corporis apta, 1012 Tum demissa comę nodis collegerat oram 1013 Cęsaries niuea residens ceruice decenter, 1014 Intonsos seruat quę uoti more capillos; 1015 Maiestasque metus et castum afflabat amorem.

Finit liber primus

Damiani Benessę De morte Christi liber secundus

1 2Porticibus iuncti pariter gradiuntur in amplis: 2 Hic hospes primum sese tulit obuius olli, 3 Tendentem saluere iubet, dehinc oscula libant. 4 Vestibulum ingressos spaciosa per atria ducit 5 Accensę qua clara faces dant lumina nocti. 6 Picta sacris stabat series hic eruta libris, 7 Argumentum operumque Dei gentisque uetustę. 8 Hic gemini positus, res nulla imitabilis arte, 9 Concipiunt longe uariarum exordia rerum 10 Quo corpus mentemque aptat pictura fidelis. 11 Namque instar numeri spaciumque situmque sequestrat 12 Congruus angelicis ascriptus sedibus ordo, 13 Statque uorago sinu contra spaciosa capaci. 14 Hęc¹⁰² sedes certa et solidę fundamina molis, 15 Nulli hic migratus, nusquam se dimouet illinc. 16 Insistit quocunque loco, nil nam excutit inde, 17 Allicit aut alio, sed ibidem immota recumbit: 18 Non quid sit leuitas regio, non pondera nouit. 19 Mundus in immenso primum hoc concrescit inani, 20 Cui propriis natura locis ingentia menbra 21 Constituit, clauso constat respectibus ordo. 22 Cęlum summa tulit, sed terra resedit in imo. 23 Cętera se medio cohibent, rursusque refertur 24 Ad totum uertex, contraque refertur ad imum, 25 Atque pari uultu reuocat se funditus imum. 26 Hęc prorsus¹⁰³ ratio iam¹⁰⁴ frustra quęritur extra. 27 Inde igitur nostris accedunt pondera rebus, 28 Et motus uaria qui se uertigine uoluit. 29 Recta namque meat, seu circumcurrit in orbem, 30 Quam semel obtinuit nusquam de sede recedens. 31 Alterius gremio complexa recumbit amico 32 Altera pars, fundo medio stant omnia nixa. 33 Porro in mole locus quicumque ascribitur ista, 34 Hęc requies, quantumque recesserit inde remotum, 35 Sponte sua rursus natura reducit eodem. 36 Quicquid at in propria motu iam sede cietur, 37 Exterior nitens impellit labile causa 38 Mota Dei posito digestu fine creantis. 39 Atque ita, quo passim uariantur corpora, motus, 40 Quę moli inseritur, pręscripta lege periret, 41 Exemptumque globo, ni mundo uita fouenti 42 Debita deficeret, sedem pressisset eandem. 43 Sed pars nulla adamat fieri mundana seorsum, 44 Congerie quę fota locum secernit in aluo 45 Et nomen uiresque agitandi uiuida cępit. 46 Vtque uices uarias hęrentia menbra ministrant, 47 Quę decisa cadunt natiuo cassa uigore, 48 Sic quę inserta ualent, pereunt semota repente. 49 Iccirco externi nihil indiga machina quantum 50 Occupat, hic momenta sua est¹⁰⁵ partita subinde. 51 Hęc uaria ingenium formauerat arte figurans, 52 Naturę duplici ut liquidis Deus incubat undis. 53 Materies partu torpebat pigra recenti, 54 Concilians nondum sociis se uiribus expers, 55 Hęc habilis toto uacuo considere sparsa. 56 At menti contra incumbit caligo profundę, 57 Quę conuersa Deo formari debuit insons. 58 Primum concipitur certantis factio uulgi: 59 Hinc abeunt medio et geminum referuntur in agmen 60 Seditioque animos studia in diuersa trahebat. 61 Altera pars nitido euasit pulcherrima uultu, 62 Arripitur penna sublimis prępete coelo. 63 Diuina penitus de luce recondit amorem, 64 Incussamque accensa fouet sub pectore flammam. 65 Instruit hęc acies et digerit agmina Diuum: 66 Terna phalanx triplici discriminat ordine turmas. 67 Diuino intuitu de lumine pendula plebes 68 Lustrandique operata sacris sibi dedita prębet 69 Hanc operam, nusquamque Deo diuertit ocellos. 70 Tota oculus facies coelestum, addictaque partes 71 In geminas aciem, duplicem uim concipit inde, 72 Immensam exhaurit qua lucem, et numine sese 73 Proluit illapso radios iaculata nitentes, 74 Quaque creatarum rerum mens proficit usu, 75 Inde uacat collecta Deo tenditque uoluntas 76 In finem, propria ueluti ui pondera sidunt. 77 Alituum stipata cohors uolat agmine, Sanctus 78 Spiritus unde ciet, clamor meat aethere magno, 79 Et placitura Deo meditantur carmina semper. 80 Hinc circumduci uideas examina ludo, 81 Agglomerantque Deo una omnes ineuntque choręas, 82 Et seruant orbes, ac uergunt semper eodem, 83 Quam densas, liquido cum tranant aere lapsę, 84 Tempus agit seu uere grues longo ordine tracto, 85 Siue aestate, petunt cum pabula dulcia, sturnos, 86 Dum sedes mutant, rumpunt clamoribus auras, 87 Exercent proprios sic agmina sacra uolatus. 88 Namque obeunt, reuocant gyros, et prępete penna 89 Tollunt se uolucres sublime Deoque reducunt. 90 Quęcunque ore ferunt, mirantur sidera nec mens 91 Attingit: subter gaudent elementa canore. 92 Diuersa reprobum genus hinc stat parte repulsum 93 Sedibus aethereis Diuum statione beata, 94 Deformis genti facies inimicaque uisu. 95 Attamen obscoeno lux quędam internitet ori, 96 Heu infoelices mira quę fallit ab arte. 97 Hic quantum furuo Furiarum est cernitur Orco, 98 Et longe pictus sistit formidine terror. 99 Consilii arcani princeps decreta superbus 100 Improbat, et faciem, coelum tanquam execret, alto 101 Deturbatus habet; ruit una turba fauentum, 102 Telluremque petunt coelesti sede relicta. 103 Mutantur cultus, mutantur et ora cadentum, 104 Naturę legem¹⁰⁶ peruertunt, seruaque plebes 105 Quęrit regna sibi, miseramque insania miscet, 106 Auertitque oculos ueri qua lumine certo 107 Lux radiat, nimiumque placens sibi perfida credi 108 Plus uero et nimium censeri insana peroptat. 109 Aspernata Deum et legem nihil abdita curat, 110 Solum adamat speciem et mendax in imagine uadit. 111 Hinc animos sumit fastuque tumescit inani, 112 Delegit sedem imperio seque ingerit orbi, 113 Mole recens uacuo immenso qui constitit ampla, 114 Tantum error miseris et fraudis amica uoluptas. 115 Sub specie falsa nam se mirantibus infert, 116 Exitioque suo deceptus fallere gaudet. 117 Sed uanum gentis studium incassumque labores 118 Suscepti, robur lassum uirtusque fathiscit. 119 Nam semel auersos renuentia lumina lucem 120 Calcat humi reprobos et desuper arbiter urget. 121 Pressa grauis cępit tellus immania monstra: 122 Hinc pugnas Herebus superi ciet immemor aeui, 123 Aut nequit aut aciem refugit obuertere luci 124 Diuinę, recta radiis simul obuius, unde 125 Et coelo et terra producitur omne quod usquam est. 126 At qua materies formatur tarda parumper, 127 Ingenium superabat opus: stat machina mundi 128 Ingens, inde suis depingit facta diebus. 129 Caligat primum sterilis sine germine moles; 130 Vtque polo illuxit, coecę fugere tenebrę. 131 Ecce Horas secum sparsis in terga capillis 132 Ortum tempus agit: tunc¹⁰⁷ protinus emicat orbi 133 Prima dies, coeli tenduntur tegmina circum, 134 Debitaque interitu compescuit ambitus una, 135 Condita miscebat uaria uertigine nutans 136 Vnius rationis opus; noua tempora currunt. 137 Altera¹⁰⁸ lux oritur, rebus cum luce colores 138 Mox redeunt, canis refugit cum fluctibus aequor, 139 Littora cinguntur, tellus educitur undis. 140 Concipiunt glebę imperio partuque tumescunt. 141 Inde uenit foecunda seges, tum semina gestant 142 Arbutei foetus nuper quis nata seruntur. 143 Tempora deproperant et tertius occidit ortus. 144 Accendit¹⁰⁹ solem et primum tunc Cynthia bigas 145 Aptauit, trito signatur semita calle, 146 Qua contexta poli fulsere micantibus astris, 147 Atque nouis tellus radiis lustrata nitescit, 148 Solque recens lucem roseo quassabat Olympo. 149 Hic ardet plena maturus lampade; at illic 150 Mane suo iam nata iugis Aurora ruborem 151 Spargit, et excitos auium per guttura cantus 152 Euocat, hincque faces diuersis Hesperus oris 153 Accendit, lucet genialis flamma per agros, 154 Nec procul incumbunt uacuis insomnia terris. 155 Inde simul metas annis et mensibus addit, 156 Qua tempestates uariant regionibus orbis. 157 Tunc quartus claudit labentia tempora Vesper. 158 Constitit^110,111 at simulac perfecti machina mundi, 159 Mox¹¹² rutilo manauit aquis uis germina coelo. 160 Aetherię generantur aues, quęque aequora¹¹³ uerrunt, 161 Iam passim nigro undabant animalia ponto. 162 Finit quinta dies, suaque hęc momenta fuere. 163 Parturit¹¹⁴ et coelo dudum foecunda nitenti 164 Gignit humus, uultus formantur et ora ferarum. 165 Hinc uarias species uiderunt protinus astra, 166 Persultant campis et noto compare gaudent. 167 Incubuit terrę uirtus diuina liquenti 168 Foeturęque dedit maioris munera dotis. 169 Effinxit uultus, diuina euasit imago. 170 Huic late imperium in terras et in aequora cessit, 171 Aerięque simul timuerunt iussa uolucres. 172 Gaudebat consorte thori nouus incola mundi 173 Atque suas iam sexta dies sic terminat horas. 174 Vt^115,116 perfecta stetit tantarum machina rerum 175 Septima lux oritur coelo fere picta sereno 176 In longum uotis placidę seruanda quieti. 177 Aerii tractus, canentiaque aequora ponti, 178 Ac tellus illa tenuerunt ocia luce. 179 Nulli¹¹⁷ tunc imbres, sed iuxta flumine terram 180 Fons uiuo humectans uenientia gramina sponte 181 Potabat, uisus uolui de ualle remota 182 Arua tenet late spaciosius, protinus inde 183 Permeat et nostras multo capite exit in auras. 184 Foelix hinc pecori tellus alimenta ministrat, 185 Et pingui rimantur aues sua pabula prato. 186 Hic prope perpetuo rident uiridaria uere, 187 Seposita nimium foelix regione recessus. 188 Quo¹¹⁸ ductus mirans specioso uertitur aruo 189 Tam fortunatos lucos terramque beatam 190 Ipse pater primus: dolet¹¹⁹ hinc male cognita mala, 191 Pellitur et terris uagabundus cernitur exul. 192 Causa mali coniunx tunc, quo diuertit, adhęret, 193 Dantque simul poenas incauti pectoris ambo. 194 Fortuna coniunctus amor meliore locoque 195 Durat in aduersis, erumna haud frangitur ulla. 196 Ponitur hinc uitę stricto custodia ferro, 197 Et longe siluis terror cohibebat amoenis. 198 Erronesque¹²⁰ nouis caluerunt ignibus, atque 199 Oscula complexi iungunt, perque ossa uoluptas 200 Emicuit, risit iunctos Hymenęus amantes. 201 Post iterum repetit curasque requirit easdem, 202 Atque pater loeto tollit sua pignora uultu, 203 Maioremque Chain, aliumque uocauit Abelem. 204 Hos traxit facilis studia in diuersa uoluntas, 205 Exercetque Chain tellurem ac iugera uersat, 206 Alter oues sequitur, latis amat ocia campis. 207 Huic tantum cantus et dulcia carmina cordi, 208 Solaturque fugam et casus sic uoce paternos. 209 Sępe oculos tollit coelo et suspiria ducit: 210 Commendat uitę superis hic usus Abelem. 211 Nascitur^121,122 inde odium, tum mox fraternaque cędes: 212 Cognati sceleris maculatur terra cruore. 213 Protinus¹²³ in deserta fugit sedesque remotas 214 Infoelix, facinus diis quando sensit apertum. 215 Huc¹²⁴ prope longa quidem series ueniebat auorum: 216 Primus Enoch; muri iuxta cernuntur et artes. 217 Irad, Mauiael, huic ordine proximus astat 218 Matusael, curisque Lamech partitus amorem 219 Insequitur, lateri coniunx hęrebat utrique: 220 Adda comesque puer geminus, mouet organa Iubal 221 Vocalesque agili percurrit pectine chordas. 222 Ast alter mediis ponit tentoria campis, 223 Et pariter gemino gaudebat pignore Sella. 224 His ardens iuxta candebat in incude¹ ferrum: 225 Ipse pater medio tristis similisque dolenti, 226 Haud gens grata Deo curisque exercita uitę. 227 Sed¹²⁵ melior longo soboles uenit altera tractu. 228 Seth bonus et patri luctum qui soluit Abelis: 229 Altius humanas spes tollit filius Enos. 230 Hunc¹²⁶ iuxta Caynan, natus Malalechel huius. 231 Insequitur Iared, post Enoch in aethera raptus, 232 Matusalem, gaudensque bona cum prole Lamechus: 233 Ipse pater Nochus uenit ultimus ordinis huius. 234 Iamque hominum passim turbę populique frequentes, 235 Non rarus cultor uacui non amplius agri, 236 Cernere mixta uirum totis erat agmina terris. 237 Tunc¹²⁷ Herebus superis inimicum fudit Amorem 238 Armauitque deum docuitque impellere uulnus. 239 Acer lunato mox arcu constitit ales, 240 Tela uolant, lęsis linquunt sine morte uenenum. 241 Illicet hinnit amans uisa fere¹²⁸ uirgine captus. 242 Oscula pressabant uulgo rapiuntque puellas, 243 Confunduntque genus male suasi, et coniuge iustus 244 Seth capta de stirpe Chain connubia miscet. 245 Tunc tellus hominum scelere est imbuta profano, 246 Offenduntque Deum prauę facta impia gentis. 247 Illa,¹²⁹ sic perhibent, nam tempestate Gigantes 248 Admorunt superinstructos in sidera montes. 249 Fama¹³⁰ uiros, fama hinc ingentia robora tollit, 250 Queis¹³¹ placida et mitis terris Astręa fugatur. 251 Ille¹³² dolor tetigit uehemens et cura Tonantem. 252 Damnato spectat qua uindex irruat orbi: 253 Impuros inter miseratur et excipit unum. 254 Hic pius et superos sceleris placauerat expers, 255 Secernit fruges cumulatque altaria donis, 256 Annua sic referens partita munera messe. 257 Huius tergemini, soboles pulcherrima, creti, 258 Sem pius et Iaphet, robustaque pectora Chami. 259 Texitur¹³³ illatis ingens fere machina tignis: 260 Expectat perfecta minas casuraque coelo 261 Fulgura, promissamque hiemem mundique ruinam. 262 Voce¹³⁴ Dei huc species animantum cogitur omnis: 263 Turmatim primum campis armenta iugantur, 264 Diuersum genus et pecoris, lapsęque secabant 265 Aetherię uolucres alis pernicibus auras. 266 Ingressę sese spaciosa mole recondunt, 267 Orbis qua tandem perituri turba superstes 268 Sementi seruata feros euaderet imbres. 269 Postremo ingreditur senior scelera impia multum 270 Ante hominum increpitans, superum testatus et iras. 271 Vt¹³⁵ mouit uectes posuitque repagula ualuis, 272 Naufragiumque Deus tribuit contemnere tutos. 273 Tunc primum picea caligine cogitur aer, 274 Atque meant toto clamosa tonitrua coelo. 275 Accensus passim assiduis micat ignibus aether. 276 Tempestas subitas tunc sese exhaurit in undas, 277 Descendit coelum, pluuiis absorbitur aer. 278 Non pelagi discrimen aquis, stant aequora late 279 Et terras rapiunt, facies hinc redditur una. 280 Merguntur campi, pereunt crescentibus undis 281 Colles, et tumidę latuere cacumina terrę. 282 Quicquid [...], quicquid carpebat et auras, 283 Extinctum est, mortis species tulit una sub umbras. 284 Iam¹³⁶ pulsę nubes, iam lux sua reddita mundo est, 285 Inque sinus refluit decrescens unda reductos. 286 Relliquię, nabat, uiuentum, machina ponto. 287 Hęsit et aeria sublimis rupe resedit, 288 Armeniam qua Taurus adit, conditque sub astra 289 Excelsum caput, et superat se uertice summo. 290 Hinc egressa manus supplex altaria ponit 291 Atque adolet: gratus superis init aethera fumus. 292 Sarcula¹³⁷ tunc genitor repetit solitumque laborem. 293 Distinguit scrobibus sarmenta et uinea surgit, 294 Vuaque inexperto fudit calcata liquorem. 295 Ignotam¹³⁸ sensit uim: uersi in terga cubanti 296 Iniiciunt uestem pueri uellantque pudorem. 297 Continuo¹³⁹ gentis reparabant damna peremptę: 298 Miratur proprio genitor de sanguine prolem. 299 Vsque adeo sarcita breui est iactura, nouusque 300 Quęrebat populus quem se diffundat in orbem. 301 Cernere¹⁴⁰ erat turrim et non intellecta loquentum 302 Verba, uagasque acies diuersa in regna ruentes. 303 Arctoas petit illa plagas Scythiamque rigentem, 304 Hęc Syriam ingreditur, flantes et pergit ad Austros: 305 Sunt Euros tendunt qui contra et lumen Eoum, 306 Atque alii post solis iter mundumque cadentem. 307 Peruentum quocunque, homines regionibus illis 308 Continuo superant, prolatos iungere fines 309 Ambitio magnumque decus, lateque colendo 310 Tendere et intactis populos inducere terris. 311 Hactenus imperium stabat tunc temporis orbi, 312 Instruere et uitam cultu, quę gloria regum 313 Sola diu, gentesque iugis assuescere Ninus 314 Cępit, et arbitrium ius sumptis fecit in armis. 315 Iam genus humanum toto deducitur orbe, 316 Nec superest quo non accessum, multus abundat 317 Iam passim populus: surgunt certamina Martis, 318 Atque iuuat fuso uictoria parta cruore, 319 Et scelus et crescit uiolenta iniuria regum. 320 Vir¹⁴¹ Chaldęus erat genitus de stirpe uetusta 321 Sem patris quondam, Thares de nomine dictus, 322 Inueterata sui damnabat tempora secli: 323 Inde solo patris discedit, pignora iuxta 324 Incedunt, Abram cara cum coniuge gnatus, 325 Lothque nepos, subeunt uenientes oppida. Thares 326 Cernitur hic tolli defunctus. Signa¹⁴² secutus 327 Impiger e coelo iussis iter arripit Abram, 328 Lothque comes graditur, qua pingia pascua Sidon 329 Explicat, herbosa pecudes in ualle tenebant. 330 Hinc¹⁴³ pręculta legit, regio dum iam una reuersos 331 Non capit et pugnas pastorum rixa ciebat. 332 Et qua Iordanus pręlabitur amne, recedit 333 Loth patruo campos et pabula nota relinquens. 334 Exuuias¹⁴⁴ uictor pulso referebat ab hoste, 335 Atque¹⁴⁵ suę gentis senior uentura docetur. 336 Iuxta¹⁴⁶ Agar puerumque sinu gestabat in agros: 337 Hic¹⁴⁷ percussa uiro recutitę foedera carnis, 338 Certaque iam proles promittitur, ac¹⁴⁸ prope tellus 339 Procumbit, nigrasque ruens subsedit ad umbras. 340 Cernitur¹⁴⁹ Abimelech et iurgia nota : 341 Ludit¹⁵⁰ anus gremio matris puer, inde¹⁵¹ fugatur 342 Serua, ducesque¹⁵² inter percussit Bersaba . 343 Hic¹⁵³ strue lignorum stat patris uictima gnatus: 344 Heu¹⁵⁴ dolor optatę postrema in tempora prolis! 345 Attamen et sic stat iussis parere supernis. 346 Accinctus ferro puerum mox sistit ad aras: 347 Non¹⁵⁵ desunt lachrimę, non carę flebile funus 348 Coniugis, in tumulum non pensa pecunia; lectum 349 Est iter ac reditus, Bathuelis filia uenit 350 Optato; hęc lachrimas matris desiccat amanti. 351 Sunt¹⁵⁶ noua Cethurę connubia, longus et ordo 352 Stirpis, et annosi sublimia funera patris. 353 Ismael hic multa circum se prole tuetur, 354 Ventrem alibi foetu soluit Rebeccha gemello. 355 Versatur¹⁵⁷ Geraris, fugit et noua regibus Isach 356 Pacta ferit: gemina stabat cum coniuge gnatus. 357 Venator¹⁵⁸ quicquid lassanti lustra ferasque 358 Offerret sese iaculo percellere doctus, 359 Emicat in siluas, plangunt per terga pharetrę. 360 Iunior¹⁵⁹ ast epulas matris prior obtulit arte: 361 Venatu genitor turbatur fratre reuerso. 362 Longe abit et fratrem maternum inuisit Iacob. 363 Hic¹⁶⁰ partus quęsitus amor, fraudataque sępe 364 Immensos merces compensat digna labores, 365 Adque¹⁶¹ solum patrium post multa exhausta redibat, 366 Depositique lares empto statuuntur in agro. 367 Huc¹⁶² iuxta raptus, et sunt certamina fratrum. 368 Secessit¹⁶³ Luzam, elata est hic Debbora primum, 369 Dehinc¹⁶⁴ alios obitus, alium audiit Euphrata luctum. 370 Et¹⁶⁵ clarum ostentat genitoris Manbra pheretrum: 371 Stant nati circum flentes, stat turba nepotum. 372 Parte¹⁶⁶ alia regio nemoris horrebat opaci 373 Diues auis, diues populorum pinguis Idume. 374 Gens olli duplex, diuisaque sceptra regentum: 375 Hac late excurrit uenatu exercitus Esaus. 376 Accedit diuersa uirum fortuna, Iosippus¹⁶⁷ 377 Per uarios casus et multa pericula rerum 378 Cernitur Aegypti tandem pręfectus habenis. 379 Hęc¹⁶⁸ uia fatorum, et uerę pręsagia noctis. 380 Emigrant,¹⁶⁹ Phariis traducitur Israel oris, 381 Quantaque cogit amor Iudam perferre legebant. 382 Ballatus ouium resonant per pinguia culta, 383 Atque uago pecori Arsinois discurritur omnis. 384 Hinc¹⁷⁰ clara exequias comitatur pompa: sepulcro 385 Ossa patris longum per iter portantur auito. 386 Occubuitque¹⁷¹ ingens iam grandi aetate Iosippus. 387 Ambages longę ueniunt prope; tollitur¹⁷² undis 388 Moses et exemptum matri mandabat alendum 389 Insignisque puer forma reuocatur in aulam. 390 Fugit¹⁷³ in exilium; uisu¹⁷⁴ mirabile uocem 391 Misit flamma rubo: "Procul hinc uestigia siste", 392 Et deinceps mandata dabat rursusque reuisit 393 Aegyptum. Fratri¹⁷⁵ redeunti occurrit Aaron, 394 Hinc¹⁷⁶ adeunt regem et referunt mandata; recusat 395 Crudelis, monstris¹⁷⁷ illi coelestibus instant, 396 Duraturque malis Pharao. Bacchatur in omnem 397 Aegyptum clades; permissi¹⁷⁸ tollere tandem 398 Signa duces abeunt et gentis tecta nephandę 399 Diripiunt: mens¹⁷⁹ una uiris, cadit hostia uulgo. 400 Egressis¹⁸⁰ monstrabat iter lux pręuia coelo; 401 Incedunt,¹⁸¹ subitus tergo quibus imminet hostis. 402 "Este¹⁸² uiri, durate, bonam spem pectore cuncti 403 Pręripite", ingeminat Moses, "Deus eximet omni, 404 Neu dubitate, malo", gressumque¹⁸³ tulere per undas. 405 Ecce instat Pharao, pelagus superingruit hosti. 406 Passim equites, currus, opulentaque gaza natabat. 407 Aequore transmisso exultans iam concutit arma 408 Israel; hinc¹⁸⁴ rapido gradiuntur in auia cursu, 409 Perque sitim et siluas et per deserta feruntur,¹⁸⁵ 410 Quis coelo uenere dapes, populumque cibauit 411 Ipse Deus; quintis¹⁸⁶ castris exercitus intrat 412 In Rhaphidon, scatuitque latex de rupe perennis. 413 Esaidem infestis hic perculit obuius armis, 414 Quo socer excitus de Madianitide terra 415 Consulitur; nitidum¹⁸⁷ hinc iussus subit aethera Moses. 416 Incubuit nubes circumque incendia fumant, 417 Mons mugire solo et sonitu strepere alta tubarum: 418 Horribili audiri uoces clangore per omnem 419 Hinc populum: nebula tunc sese condidit atra. 420 Ingressus¹⁸⁸ uitę et iuris pręcepta docetur, 421 Quaque Deum placent sacri misteria ritus. 422 Longe¹⁸⁹ alia interea castris sub monte geruntur. 423 Sistra sonant, thyasi celeres uertuntur in orbes, 424 Statque Apis medio, recolunt portenta deorum, 425 It ferro Leuita metens,¹⁹⁰ cui multa cadebat 426 Turba uirum. Compacta¹⁹¹ stetit prope foederis arca: 427 Illinc¹⁹² signa capi solitum, seu castra moueri, 428 Sistere seu potius, uotiuaque uictima duci, 429 Et stabant uarię descripta piacula noxę. 430 Initiata¹⁹³ sacris gens additur, infula, uittę² 431 Et proprii de more uiris gestantur amictus. 432 Dumque¹⁹⁴ prophanata non rite litatur acerra, 433 Accensus fratres inuasit coelitus ignis. 434 Quo terrore illo raro accedebat Aaron, 435 Obseruans ritum feriarum et iura litandi. 436 Excubias¹⁹⁵ statuunt tunc demum et forma redacta est 437 Castrorum, iussum turbas ad signa referri 438 Sub duce quemque suo, medioque recepta locatur 439 Arca Dei, ualidę numerus dehinc plebis initur. 440 Bisseni proceres stabant, suaque agmina cuique 441 Et bissena omnis in castra exercitus ibat. 442 Tunc terno commissa duci custodia, seruat 443 Quisque latus propriasque uices, ut tessera turmis 444 Sortito ascripsit, quadrato tenditur, atque 445 Omne latus sobolis delectę robora cingunt. 446 Seruato pariter incedunt ordine cuncti 447 Quattuor in partes positi, triaque agmina cędunt 448 Cuilibet; unus enim assideat qui peruigil arcę 449 Exemptus, populi numero nec miscuit illum 450 Calculus; hoc¹⁹⁶ triplicem sed turmam continet agmen, 451 Officio discreta suo gens subdita magno 452 Pontifici, simili cuius stant pignora cultu. 453 Hinc¹⁹⁷ motum, noto quam primum classica signo 454 Insonuere uiris; Synai mons milite tandem 455 Deseritur, nubes progressa recumbit in agro 456 Pharanio; circum¹⁹⁸ exurens hic¹⁹⁹ uisitur ignis. 457 Egressi²⁰⁰ castra effodiunt Asarothide campo, 458 Atque²⁰¹ luit poenas confictę fęmina culpę. 459 Metantur²⁰² posthac qua iam²⁰³ plaga terminat illa. 460 Hinc missi qui certa ferant, fando agmina terrent: 461 "Vidimus Enachidas aequalia robora coelo, 462 Et fortem Esaidem, ualidissimaque oppida gentis." 463 Hinc²⁰⁴ questus hominum et diuortia longa uiarum, 464 Ac coedes populi, diruptoque haustus hiatu 465 Interiit Choreas, incendiaque altera surgunt. 466 Cernitur²⁰⁵ examen uirgę, desertaque²⁰⁶ rursus 467 Ingressi latices icta de rupe bibebant.²⁰⁷ 468 Iuxta²⁰⁸ obitus picti, natusque Eleazarus Horo. 469 Vestibus²⁰⁹ induitur defuncti: hic²¹⁰ contudit hostem 470 Israel, et lęsis prope uipera uisa medetur. 471 Inde²¹¹ pererratis regionibus obuia primum 472 Pertulit arma Sei percussoque oppida cępit, 473 Vsque ad Ieboeum quę sunt a finibus Arni. 474 His terris quondam Moabitas expulit ille, 475 Cumque Ogo cernit pariter regnoque potitur. 476 Exagitat²¹² populos metus et uictoria circum; 477 Accersit Balaccus opemque et carminis artem, 478 Balaccus regno nuper Moabitidis auctus. 479 Et²¹³ iuxta turpis descripta patibula noxę 480 Cernuntur: Phinees męchos ulciscitur ense. 481 Fit²¹⁴ census capitum, iaciundę²¹⁵ sortis initur 482 Tunc ratio, exposcunt fraudatę iura sorores. 483 Delectus²¹⁶ Iosue regimenque et sceptra recepit, 484 Conuehitur²¹⁷ terra de Madianitide pręda 485 Plurima, qua populus pecoris ditatur et auri, 486 Concessęque²¹⁸ tribus parto consistere tractu, 487 Promissam pactę pugnando uincere terram. 488 Progressus²¹⁹ medio populo intra septa coacto 489 Commendat mandata iterum cęlestia Moses. 490 Tunc²²⁰ Abari demum conscenso uertice Phasga 491 Prospicit; hinc multum quęsitę regna tuetur 492 Telluris, quantum spacii latissima pandunt, 493 Ac sic in mortem placidus componit . 494 Tantarum²²¹ rerum molem pondusque subiuit 495 Ipse gubernacli Iosue successor, et arcam 496 Protinus inuexit fluuio deductaque retro 497 Aegit aquas, uacuo cui restitit alueus amne 498 Inferior, tutumque exhausta hac parte meatum 499 Concessit, feruet properando exercitus omnis. 500 Hęc pressit medio et uenientem sustinet undam. 501 Transmissere omnes: imo²²² de flumine sumptos 502 Bissenos lapides statuunt ubi castra locantur. 503 Tunc²²³ circumcidi populum iam Galgala . 504 Hinc²²⁴ strauit gentes incussi fama pauoris. 505 Iam primam Hyericon post oppida cętera coepit: 506 Marte alacer fertur, potis est obsistere nulla 507 Vis hominum; passim strages rerumque uirorumque. 508 Obtentum quodcunque iacet procul inter Amanum 509 Et qua tam leni subit aequora flumine Nilus: 510 Ora Syro prętenta mari, porrecta sub axem 511 Vsque Arabum regio, quam limite linea certo 512 Partitur tribubus cunctis segmenta coęquans. 513 Concilium²²⁵ populi cernunt Sidone coactum: 514 Effertur iuxta Iosue atque Eleazarus una. 515 Hic²²⁶ alius rerum et fortunę nascitur ordo, 516 Congressasque acies inter uictoria nutat, 517 Oppressę quoties adolent altaria gentis, 518 Poenituit quoties rursus, dominantur in omneis. 519 Longa ducum series sęuis crudescit in armis, 520 Stant pugnata uiris obnixo pręlia Marte. 521 Othoniel²²⁷ hic aere riget, stat²²⁸ ferreus Aioth, 522 Vomere²²⁹ bella gerit Sangar; spem²³⁰ Debbora tollit 523 Hic populo, laudumque in partem foemina uenit 524 Barachi; paruaque²³¹ manu Gedeona uideres. 525 Res²³² geritur facibus, nec clangens buccina defit. 526 Impius²³³ Abimelech fratrum de coede cruentum 527 Inuasit regnum. Potuit²³⁴ qua, ulciscitur illum 528 Ioathan: perimunt collisos pręlia, nec iam 529 Euentu caruere preces. Dehinc²³⁵ Tolla secutus, 530 Atque Iair: moestum²³⁶ uictoria fecit Ieptam, 531 Filia cui questu replet nemora alta peragrans, 532 Hęc miserę concessa feri solatia luctus. 533 Abessa,²³⁷ Achialon, statque ordine tertius Abdon, 534 Et²³⁸ peregrinus amor cui non foeliciter exit: 535 Deposuit Sanson crinem meretricis in ulna. 536 Supplicia²³⁹ exhauris hic, Heli, fusaque campis 537 Agmina coeduntur, captiua et ducitur arca. 538 Rexque caput Saul diademate cingitur aureo. 539 Castra²⁴⁰ cadunt coram modo quo penetrauit adortus 540 Ionatas solus: sed qui comitatur euntem, 541 Demetit et lęto dat multos armiger ense, 542 Atque²⁴¹ hic ob meritum in mortem deposcitur insons. 543 Stat contra populus, obstent uel fata, refutet. 544 Accitus²⁴² pastor medicę non inscius artis. 545 Dum rapitur, regi furiata mente medetur, 546 Et iungit cytharę carmen prędulce loquenti. 547 Hic²⁴³ tortę repetens excusso uerbere fundę 548 Ictus incursu²⁴⁴ celeri referebat eodem, 549 Et populi terror Golias mox²⁴⁵ concidit ingens. 550 Ac²⁴⁶ depicta necis spectant discrimina iuxta, 551 Et²⁴⁷ demum misso latitanti simbola telo 552 Iacta uiro effusamque²⁴⁸ fugam turmamque coactam 553 Atque²⁴⁹ sacerdotes non ullo iure necatos, 554 Nec²⁵⁰ non uindictam tandem de rege receptam, 555 Marte Palestinis dum non concurritur aequo. 556 Ille²⁵¹ dolor uatis,²⁵² mortes qui fleuit amaras, 557 Et uos, Gelboi, damnauit carmine, montes. 558 Successus²⁵³ regni faustos pugnataque bella 559 Cernere erat, circumque hostes franguntur et usque 560 Victor ad Euphratem reuocauit sub iuga gentes. 561 Sed dulcis non longa dies mortalibus aeui: 562 Turbatur fortuna domus, statque ultio coedis,²⁵⁴ 563 Infoelix Aethęe, tuę, sed sola uoluntas, 564 Haud negat esse ream quę se sibi conscia culpę, 565 Eualuit superare Deum solioque²⁵⁵ locatur 566 Redditus et regni rursus suscepit habenas. 567 Omnibus interea huc acies uertuntur ad unum. 568 Aureus²⁵⁶ et quo non alter speciosior oris²⁵⁷ 569 Pro solio residet, spondaque accumbit eburna, 570 Hunc iuxta genitrix, diues pictura superbit. 571 Stabant templa Dei, sublimiaque atria regis, 572 Intentę²⁵⁸ obseruant extremo a cardine gentes 573 Quęcunque ore serit. Sed non mortalibus ulla 574 Res tuta est, meliusque ferunt aduersa secundis. 575 Scinditur²⁵⁹ in partes regnum direptaque templi 576 Auexit spolia Aegyptus: proh dedecus, ecce 577 Prostituit se gens ritum auersata paternum. 578 Sed²⁶⁰ Iudę columen populi scelus expulit Assa, 579 Et²⁶¹ quamuis seras, incesto a sanguine poscit 580 Poenas Bassa, ferox minus, haud innoxius, ipse 581 Insidiis Zambri luiturus crimina, quando 582 Israel in geminas partes diuisus abiuit. 583 Surgit uulgati meretrix ceu corporis Achab, 584 Sub quo cessauit placabilis hostia sacri. 585 Euersi cultus diuini huic, notus in agro 586 Ictus dat poenas; fatoque²⁶² occumbit eodem 587 Qui se participem sceleris coniunxerat olli 588 Rex Iudę: in²⁶³ prolem clades grassata uagatur, 589 Mandatoque die una omnis iugulatur origo. 590 Fatidicę falli nequeunt oracula mentis: 591 Nam fore sic dudum uatum responsa canebant. 592 Tunc,²⁶⁴ qualem in tragico non uidit scęna cothurno, 593 Exoritur casus, faciesque miserrima cędis. 594 Heu regni crudelis amor! Athalia sęuit, 595 Nec pueris fera quod mater, quod foemina parcit. 596 Effugit insanam de strage²⁶⁵ ereptus Ioas, 597 Nec²⁶⁶ scelere occisum non tanto Amasias ultus 598 Euasisse manus potuit pietate cruentas. 599 Delituit²⁶⁷ nato commisso Azaria regno, 600 Elatus frustra uiolata id rettulit ara. 601 Et qui sępe ferox certamine contudit hostem 602 Ac fines circum sumptis deterruit armis, 603 Ille suos animos haud pertulit irrita ponens 604 Thura Deo subitisque notis eluditur amens. 605 Zachariam²⁶⁸ Sellis trucidauit, Manache²⁶⁹ Sellim, 606 Romelides²⁷⁰ natum huic interficit, Oseas²⁷¹ illum. 607 Et sic imperiis agitatus fluctuat usque 608 Israel, inuexitque²⁷² scelus cultumque profanum 609 Rex Achaz Iudę; Assyria implorauit ab usque 610 Auxilia, et gemino sic est defensus ab hoste. 611 Non tamen id paruo stetit illi; pręda tyranno 612 Conuehitur raptum templi penetralibus aurum, 613 Gentilesque deos aris male credulus ambit, 614 Quaque perit demens facinus pestemque . 615 Stabat²⁷³ pro templo Ezechias legemque tenebat, 616 Commendatque uiris patrii libamina ritus, 617 Ac clausas moto reserauit cardine . 618 Pontifices populi hic de more piacula mactant: 619 Non²⁷⁴ desunt cytharę, sonitu non tibia claro, 620 Quęque aperit latum fundo tuba flexilis oram 621 Cimbalaque et uariis resonabant organa . 622 His²⁷⁵ carmen patulo iuuenum chorus accinit ore, 623 Atque iubet fieri populis hortamina circum, 624 Diuinum ut reuocent precibus pia uota furorem. 625 Parte²⁷⁶ alia Assyrium migrat captiuus in orbem 626 Israel et patrii traducitur aeris exul, 627 Illorumque larem ignoti tenuere coloni, 628 Qui male commixtis tribuunt exordia sacris, 629 In terra qua cultus erat lectissimus olim. 630 Sed ueterum peccata luit suaque Ossia uinctus. 631 At²⁷⁷ pro rege pio Deus ipse accingitur armis 632 Cęlestumque ruunt accensę in pręlia turmę. 633 Res geritur Iudę proprii sine militis usu, 634 Strata uirum cęsis dum spectat corpora castris, 635 Sennacheris campo uix territus aufugit illo. 636 Sacrilegi²⁷⁸ accedit scelus huc insigne Manassę. 637 Templa prophanantur rursus, peregrinus in aedem 638 Ascitur cultus, natusque exempla secutus 639 Non de more patrum uetitis adolebat in aris. 640 Occasum populi cecinere oracula uatum. 641 Interea²⁷⁹ exitium tenuit aduersaque fata 642 Rex Iosias, ueterum nulli pietate secundus, 643 Instauratque aedem collapsam ac diruta templa. 644 Ecce²⁸⁰ autem sacris inuenta uolumina legis 645 Vulgantur: metus attonitam mox permeat urbem. 646 Consultis²⁸¹ proceres referunt responsa; futurum 647 Vrbis ut excidio gentis delicta luantur. 648 Interea regis pietati parcitur, irę 649 Subtrahitur meritę populi breue tempus in usum. 650 Aegyptus²⁸² iuxta pernix in bella ruebat, 651 Vrget, regi obstet, Iosias festinus; at illum 652 De subita raptum referebat cęde satelles; 653 Quemque²⁸³ creat populus, pharao illum in uincla petiuit 654 Et secum ducit, solio pro fratre relinquit 655 Eliachim, Ioachim mutato nomine, regem. 656 Ille²⁸⁴ suis auxit sceleratus crimina patrum, 657 Atque ea maturę processit culpa ruinę, 658 Assyriumque iugum expertus desciuit et hostis 659 Vicini sensit prędas pugnamque rebellis, 660 Accumulat sceleri cui filius hęres auito. 661 Ecce²⁸⁵ Palestinis sonipes persultat in aruis 662 Assyrius, circumque obsessam permicat urbem 663 Miles et excusso perterret cuspide muros. 664 Tunc rex egreditur magna comitante caterua. 665 Stat paries męstus tam grandi suplice, ceu qui 666 Iactet: "Et ipse fui, cui nunc fortuna repente 667 Succubuit, secumque trahens iam deuehit Orco." 668 Nil contra ille tamen cautes ceu dura mouetur.³ 669 Protinus efferri thesauros pręcipit²⁸⁶ inde 670 Captiuumque agitur uulgus, longo ordine feruent: 671 Imperium inuitos Babilonem tendere cogit. 672 Sedechiam solio pręfecit; sed²⁸⁷ mala uertit 673 Mens regem populis exemplum triste futurum, 674 Captiuus coram iugulari pignora cernit. 675 Neue fore misero spectaclum lętius ullum, 676 Sic fortuna uices mutauit, lumen utrumque 677 Eruitur, nectuntque manus post terga cathenę. 678 Nec²⁸⁸ procul inuoluens flammam caligine fumus 679 Tollitur, increpitant dispersa incendia late, 680 Sublatasque faces iaculantur in aethera circum, 681 Obscuram uero per noctem urbs tota relucet. 682 Accensus media templi furit aestus in aede, 683 Saxa ruunt muri penitus compage soluta. 684 Inde ignis superans summam dominatur in arcem, 685 Compręhensoque cadunt subito regalia tecta. 686 Tunc passim serpit uictor, longique laboris 687 Vna dies hauribat opus: carpenta uehuntur, 688 Aedibus huc educta honeratur gaza superbis. 689 Quod reliquum fuerat formę seu roboris urbi, 690 Nominis aut demum, captiuum ducitur, atque 691 Lictores procerum cędebant colla securi. 692 Exultat²⁸⁹ tota uictor tibi miles in urbe, 693 Aediderat longum quae tempus, diruta cernens. 694 Posthac longinquis regionibus exul agebat 695 A patria tellure procul coeloque sueto, 696 Atque una populus non amplius aede coibat. 697 Post²⁹⁰ longum exilium tandem multosque labores 698 Iam fatis aderat promissum tempus, et orbi 699 Eripit²⁹¹ Assyrii²⁹² imperium, Mędosque subegit 700 Rex Persa ac solio trabeatus cernitur aureo. 701 Affulsit miseris libertas; uisere terram 702 Antiquam patriumque solum permissa potestas, 703 Edictumque urbis tunc diruta tollere templa, 704 Et de regali suscepta pecunia censu. 705 Alter²⁹³ tunc Iosue populum Babilone reuexit, 706 Ascriptique duces acies rexere; manipli 707 Incedunt campis raptim sua signa secuti, 708 Et²⁹⁴ multum optata tandem consistere terra 709 Cernuntur. Medio tuba perstrepit agmine clangens, 710 Et ritu ueteri populus tentoria ponit, 711 Ac statuunt altare Deo. Tum protinus aedem 712 Vrgent instaurare; duces capita ardua iungunt 713 Zorobabel cętuque suo comitatus Iesus. 714 Crescit opus: feruent omnes instantque labori, 715 Et perfecta stetit recidiui fabrica templi. 716 Exciti²⁹⁵ Assyriam quo facto linquere certant, 717 Lęta manus tandem patrios inuisere fines. 718 Namque hominum coetus uenit alter, et altera castra; 719 Pręsidet his, quid ius quid sit phas, unicus autor 720 Noscere et in populum documenta edicere legis 721 Dux Esdras, rerum cui facta est ampla potestas. 722 At²⁹⁶ quos certa fides iras auertere diuum, 723 Quęruntur, sic ritus auis a Mose uetusto, 724 Sic longa serie seruato more iubetur. 725 Adducti parent mandatis, deinde legebant 726 Expositos lebetes argenti aurique talenta.⁴ 727 Quęsita²⁹⁷ multum tandem uersantur in urbe: 728 Hic poenę ratio turmis et foedus initum.⁵ 729 Egregius²⁹⁸ iuuenis non defuit:²⁹⁹ aureus olli 730 Circundat humeros uirgato clauus amictu, 731 Qui³⁰⁰ gestu facilis medio stans ordine pangit, 732 Quam partem muri proceres, quę moenia tollant. 733 Vna³⁰¹ operi est intenta manus, tenet altera ferrum, 734 Obstrictamque³⁰² leuat periniquo foenore plebem. 735 Hinc³⁰³ agitur census: congesta pecunia crescit. 736 Cogitur³⁰⁴ huc populus tota collectus ab urbe, 737 Intentique oculos legis pręcepta docentem 738 Mirantur, iuxta³⁰⁵ iurati in uerba seorsum 739 Quisque suam latę in partem regionis abibat. 740 Rhachelides cum fratre sacram pulcherrimus urbem 741 Incoluit, circum diffusa est cętera plebes. 742 Diuersa hinc series et rerum nascitur ordo, 743 Surgentesque noua cernunt de stirpe nepotes, 744 Atque uices regni uarias bellique tumultus. 745 Stat³⁰⁶ templi in medio fratris de cęde cruentus, 746 Moxque luit poenas post impia facta Ioannes. 747 Pręficitur Iadus, de more hunc infula uestit. 748 Exulat at frater, peregrino et seruit amori 749 Colle Garizeno ponens altare sacerdos, 750 Defunctoque³⁰⁷ puer patri succedit Onias. 751 Impune³⁰⁸ ciues, dum uitant Sabbata, miles 752 Mactabat, secumque trahit Ptolomęus abactos. 753 Affulsit³⁰⁹ tandem miseris spes unica: legem 754 Doctrinę quęrit captus Philadelphus amore. 755 Auctus³¹⁰ honor populo mandante Nicanore crescit: 756 Certa fides tantum et studii meruere labores. 757 Heu³¹¹ quantum semper nocet imprudentia rebus! 758 Interitu gentis pene nam³¹² delirat auarus 759 Princeps, ni iuuenis iam cladi obsisteret acer. 760 Mirantur reditum, tunc omnis terra Iosippo 761 Procubuit, fratrumque legunt examen et actis 762 Germanum³¹³ Hircano uictoria lęta retundit. 763 Inde³¹⁴ ferox saltus obsedit, sacra prophanat 764 Antiochus iuxta, totam uastarat et urbem. 765 Iussa³¹⁵ refellebat sumptis Mathathias armis: 766 Crudescunt³¹⁶ pugnę, stabant et pręlia fratrum, 767 Optatumque³¹⁷ diu celebrant per lumina festum. 768 Sed³¹⁸ non bella domi miseris, non extera desunt. 769 Marte uigil passim Iudas occurrit aperto, 770 Atque adeo sęuit mors uultu accensa cadentis. 771 Fata³¹⁹ ducis luxere diu, molemque subiuit 772 Ionatas rerum, quas impiger euehit armis, 773 Insidias donec fraudemque expertus iniquam 774 Vsque suos cęsos⁶ iniectaque uincula sensit. 775 Spem³²⁰ populi Simon moerentis sustinet; illum 776 Sed frangit pietas, iterumque eluditur astu. 777 Hic paries: "Ne crede fidem contemnere suetis."⁷ 778 Tandem post hostes externaque pręlia spectant 779 Ecce, scelus⁸, generum soceri de cęde madentem; 780 Heu uitę exitio est probitas obnoxia fraudi! 781 Illinc³²¹ elapsus studio defenditur urbis 782 Hircanus: subito fortuna ut uertitur, hostem 783 Persequitur uindex patris iam sede recepta. 784 Matris uisa tamen pro muro flagra retardant. 785 Et sic hortatu quamuis reuocantis in arma 786 Antiochi hic acies, admotaque machina, nec non 787 Apparent artes populi nitentis ab urbe, 788 Et mox sublatum percusso foedere uallum. 789 Mutauit³²² fortuna uices aurumque sepulcro 790 Eggeritur: passim fert circum signa domando 791 Finitimos, foelix res aeque et fortis adauxit, 792 Ac uastata solo Samaria cernitur omnis. 793 Ciuilis subito discordia miscuit urbem, 794 Saducęa de parte stetit legesque refellit 795 Hircanus, Pharisęe, tuas: plebs dissona mussat. 796 Ponit³²³ Aristobolus capiti diadema cruentum, 797 Et scelere infoelix male regia sceptra resumit. 798 Pręficitur³²⁴ solio eductus de carcere frater, 799 Et fortuna uiro contra pugnauit eunti. 800 Sensit opem appulsa Aegypti de littore classe, 801 Ac rursus uires reficit, uictorque patenti 802 Euehitur campo: sed uirtuti aemula gentis 803 Seditio transit medios obnixa per enses. 804 Aggessit numerosę odio suspendia plebis: 805 Extorres fugiunt ausi iam obsistere nuper, 806 Testatusque tibi acceptum id, Pharisęe, referri 807 Occubuit suadens uestrum consulta . 808 Consilio³²⁵ mulier tunc regnum inuasit inito⁹ 809 Inque aulam reuocat Pharisęos, gentis honores 810 Restituit dudum non uano crimine demptos. 811 Pellit Aristobolus fratrem rerumque potitur 812 Solus, et exiguam passus uix credere partem, 813 Ad quem spectabant patrii moderamina sceptri. 814 Externę quęruntur opes, Romanaque signa 815 Tunc cępta inferri primum regionibus illis. 816 Ingressus trepida lucet Pompeius in urbe. 817 Qua tantas rerum scripturas explicat aequor,¹⁰ 818 Circundat radios iaculanti limbus acantho, 819 In quibus ingenium non ductu defuit artis: 820 Namque aurum fundunt et multa luce coruscant 821 Qua se diuellunt lambentes orbe coronam. 822 In nubes abeunt orę, quibus insidet ampla 823 Lux tenuem uisum picea caligine condens. 824 Ibat ut³²⁶ attonitus uisu per singula Thomas, 825 Dumque leui fixus pictura pascitur, olli 826 Ambages retegens arcanaque mystica Christi 827 Cuncta quidem repetit per longa exorsa Ioannes: 828 "Ipse Deus uires", inquit, "pertingere mentis 829 Quo nequeunt, res summa quidem, rem dicere si phas, 830 Et non sit supra quod uox compellat et omnis 831 Mens capit; ipse sibi et sese intellectus abunde 832 Atque capax apprima sui, res unica certe,¹¹ 833 Haud quaquam res sola tamen; namque undique amusim 834 Secum correspondet, et alter nascitur idem. 835 Pullulat aeque iterum concors sibi mutuo, et uno 836 Productus riuo subsistit tertius idem. 837 Naturę hęc retinet sese radice propago. 838 Vna tamen natura manet, deluditur illic 839 Quę mentes agitat ratio, geminata potestas 840 Quod ualeat fieri nunquam sic aequa uel una: 841 Namque sua quod non aliunde propagine maius 842 Atque illo, per se quod constat, cuncta resolui 843 Nec posse id³²⁷ numero diduci protinus unquam. 844 Nam quantum est, quodcunque ualet, sic pondera lance 845 Stant iusta: namque una trium natura, deique 846 Non plures. Et quod naturę competit, illud 847 Notio fit Patris, quod non descendit ab ullo 848 Principio, fons ipse, et quod transmittitur, idem 849 Quatenus ipse Deus constat, non quatenus alter 850 Filius est, cui porro nihil detraxit origo. 851 Omnis nam transfusa sibi est natura, Deumque 852 Non fors ipsa tulit, ceu rerum cętera uis hęc 853 Naturę: sine Patre nequit nam Filius esse, 854 Et sine prole Pater. Quin quanta potentia summi 855 Est proles mensura Dei! Infinita potestas 856 Manca foret, si par sibi non subsisteret alter: 857 Cuncta resoluuntur sed quo, res unica debet. 858 Sic res una Deus, sed res non sola probatur: 859 Cumque alia excedat, nec par sibi repperit usquam 860 Quo mensus sese cognosceret, alma propago 861 Idem sit quantus, proprio pręscripsit ab ortu 862 Mentis ab aeterno Verbum dicentis origo, 863 In quo iam genitor liquido cognoscitur ipse. 864 Namque sui latuit nil illum; protulit ergo 865 Quicquid concepit de se sua dictio Verbum. 866 Hinc quod detrahitur Verbo, de robore demit 867 Primęuę Patris naturę protinus illud. 868 Quamlibet et magnus fuerit, non optimus esset 869 Summus amor tali sibi ni manauerit actu, 870 Virtutem ut semper sequitur comes ipsa uoluptas, 871 Quam citra sine laude operam consumit inanem. 872 Sancta Dei iccirco manat pax illa secundo, 873 In qua complacuit sine tempore Filius olli. 874 Quantus et ipse Pater, quantusque est Filius, esse 875 Tantus debet amor, qui tali prodiit ortu. 876 Quantumque huic adimis, subito subducitur illud 877 De bonitate Patris uel de propagine Nati. 878 Si non aequalis, sin ipso haud impare compar 879 Non respondet amor, genitor nempe inuidus esset. 880 Ast illis uitium de finibus exulat omne, 881 Atque ea produci demum perfecta necesse est: 882 Sic producta ideo personas dicimus esse. 883 Cętera nam referunt quo se, substantia prima est, 884 Esse quidem rebus iam cunctis pullulat unde. 885 Cumque adeo longe genus intellectile pręstet,¹² 886 Hinc³²⁸ atomos ipsos signamus nomine quo iam¹³ 887 Impositum stirpi diuinę rite uidetur. 888 Esse ipsum, porro cui iam substantia uera est, 889 Viribus immensis et grandi robore degit. 890 Promicat hinc, summaque Deus numeratur in aethra, 891 Dum tot personas aspectus mutuus alto 892 Constituit, foetuque Deus dum germinat ultro. 893 Quodque bonum summum simplex est illud et unum, 894 Sic natura Dei numero haud diducitur³²⁹ illo, 895 Seque aliquo non illa refert, omnino sibi una, 896 Summa sibi atque eadem sese complexa, triformem 897 Sed seruat uultum, facieque relucet in illa, 898 Mutua quę secum collatuque lumina iungit. 899 Altior at captu, nec dictu effabilis ulli, 900 Quę uita hęc, uerę ratio tamen unica uitę, 901 Nilque aliud nisi uita, simul mortalia nanque 902 Cętera cuncta manent educta in luminis oras, 903 Cum prius haud essent penitus, quantumque propinquant, 904 Percipiunt uegeto diffundi lumine uitę. 905 Huic demum uotis humana silentia libant, 906 Cum mens fessa redit captatis sensibus impos 907 Conatus, rerum dum non respondet imago, 908 Vnde sibi construxit iter gressumque parauit. 909 Attamen hac itur, quo mens pertingit et ipsum 910 Nominibus sibi mille uocat, qui dicitur unus, 911 Et uere est unus, quoue est nil certius uno: 912 Qualis luscus adhuc incertum hac conicit umbra 913 Lucem impartitam partito lumine cernens, 914 Hinc nouit primo quantum declinat ab ortu, 915 Dum minus attingit simplex primum illud et unum. 916 Quęque etenim proprio uirtus pensatur ab actu, 917 Diuisim tantum quę simplex fertur in unum, 918 Iuxta animę nobis dispar notescit origo. 919 At Deus omne bonum perfecti quicquid et usquam est, 920 Is uero est illud, pariter diciue meretur. 921 Cum duo sint uirtus, atque hinc qui prouenit actus, 922 Longe actus pręstat, uocemque accommodat olli: 923 Huius sed uirtus ceu radix, protinus inde 924 Actus distinguit natura libensque uoluntas. 925 Nil fluxum peperit natura potensque moueri, 926 Processus³³⁰ illo referuntur, origine manant 927 Qui prima, diuersa quidem naturaque duplex 928 Non uenit hinc, eademque manens substantia segnis 929 Haud torpet, genita sed sese luce tuetur, 930 Atque aeternus amor tali spectamine prodit. 931 Magni hęc ipsa Dei, si fas est dicere, uita 932 Perpetua, et motu nunquam uariabilis ullo. 933 Sed quodcunque iubet fieri diuina uoluntas, 934 Haud quaquam subito certum immensumque necesse est, 935 Arbitrio cuius limes pręscribitur ille. 936 Quantumcunque tamen distabit origine prima, 937 Vt quod fortuitum ac aliter contingit haberi, 938 Atque ratum et nullis agitabile casibus unquam. 939 Ergo illo reuoca, quę passim condita cernis: 940 Vt libuit construxit opus, queis scilicet ipsum 941 Se prodat, uoluit uarios effingere uultus. 942 Serua ministerio tunc primum turba refulsit 943 Spirituum, atque acies duxerunt ordine iussi. 944 Dehinc hominem mox tollit humo, cui foedere certo 945 Extendit coelos, intusque elementa ligauit, 946 Diuersis ferri et iussit circum actibus orbes. 947 Atque ita prouisum, uitę succurrat egenti, 948 Et mundus foueat largo uelut ubere parta. 949 Ast hominem coelo spes altior euehit, ultra 950 Ingenii proprias cui dotes addidit, ipso 951 Auro nobilius diuinum munus opemque, 952 Qua degat foelix, et coelum possit adire. 953 Neu quis tot rerum causas quęsiuerit extra, 954 Diuinique operis finem putet esse caducum 955 Et mortale, uetus sacri hęc sententia uoti. 956 Filius asseruit non se sublimis in arce, 957 Cui par, cuique et numen idem similisque potestas, 958 Nec uelut inuasit regalia sceptra tyrannus. 959 Ingens arcanum - quid dictis demoror, o mens! - 960 En famulum exhibuit sese, uilemque figuram, 961 Sic placitum est, deuota Patri uelut hostia legit: 962 Consilio Deus ergo huc rettulit omnia condens. 963 Hic caput et primum fuit albo nomen in illo, 964 Index et ueluti totius lemma libelli. 965 Hunc hominem uiles hodie nos cernimus ipsi." 966 Vt dixit, lachrimisque genas simul implet obortis, 967 Pręclusitque dolor fauces, non hiscere quiuit 968 Amplius: o pietas ac aeui pectora primi! 969 Quę lux tunc fuerat, quis lectę gentis et ardor? 970 Sed quia nunc coepto decurrens orbita flexit 971 Ingenio monstrante uiam, iam tempus habenas 972 Tendere pręscripto reuocantes tramite cursum. 973 Hęc satis, ut facilem capiat doctrina tenorem.

Finit liber secundus

Damiani Benessę liber tertius De morte Christi

1 3Hospitii³³¹ sonuere fores coetusque subiuit, 2 Atque intus spacio patet area lata capaci: 3 Stant mensę et dapibus iam pridem instructa paratis. 4 Officii primo memores de more Magistrum 5 Hic obeunt, orbem facta cinxere corona. 6 Ille oculos tollit supplex et uerba precatur, 7 Dumque precem solitam exequitur, pia turba silebat 8 Et secum uoluunt suspensi pectore dicta, 9 Auditoque animi reuocantur carmine cunctis: 10 "Pectoribus, mittis quam tu, clarescere lucem 11 Da, pater, istorum, da lumine noscat in illo 12 Terra tuum nomen: namque illi hęc uita salusque." 13 Inde serit prisci repetens exordia facti, 14 Seruierint³³² Phario ut putres¹ in puluere, et inter 15 Erumnas ueluti pressos ac mille labores 16 Poscebat³³³ Moses per multa pericula regem: 17 Asper³³⁴ acerba tumens³³⁵ dictis renuebat amaris. 18 Ille urget monstrisque nihil perterritus instat, 19 Feralisque³³⁶ Dei tandem distringitur ensis: 20 Auertunt populi monstrata litamina coedem. 21 His arcana docens addit misteria ritus: 22 "Protinus Aegyptum miseris, ubi legis iniquę 23 Seruitio premimur, damnatas esse tenebras 24 Mentis, et ex[...]s diuini numinis usus, 25 Qua late in populos regnum sibi corripit ipse, 26 Qui nostrę imposuit naturę primus, et aruo 27 Eiectam lętus foelici cedere uidit, 28 Stultitię commissa suę iam morte luentem. 29 Hinc", ait, "auersum genus est erroribus omne, 30 Nec posthac meminisse uolunt, quę uita manebat 31 Mortales patrioque solo et secessibus illis, 32 Quo uetitum inductus fruticem male contigit Adam. 33 Talem progenies poenam scelerata rependit: 34 Mancipium coepit partim quam uile uoluptas, 35 Atque auri aesuries et amor uesanus habendi, 36 Ambitio partim, turbę dum credit inerti 37 Immerito quęsitus honos popularibus auris. 38 Hinc medio irrupit Stygiis emissa tenebris 39 Inuidia inficiens macie iam pallida uulgus, 40 Atque inter populos rabies armatur et ensem 41 Intinxit nullo discrimine coede suorum. 42 His simul ignauia et secordia deses oberrat. 43 Aequora tot pestes tenuerunt libera terrę, 44 Quis uitę exitio ratio iam extinguitur omnis", 45 Et quo narrabat posthac scelus ordine creuit. 46 Vt iam desierat qui thura imponeret aris, 47 Sola coli uoluit postquam uiolentia regum 48 Atque illo tandem progressum, numen haberet 49 Quod statuit sibi quisque malis erroribus actus. 50 "Quando igitur uehemens animis furor incidit", infit, 51 "Mentis et arbitrium rapuit sibi praua libido, 52 Tunc sceleri terris posuere altaria passim, 53 Credebantque deos frustra quoscunque suasit 54 Impetus et ueri cultus ignara cupido, 55 Quę bona fortunę semper fugientia captat. 56 Oblitisque Deum et ueterum pręcepta parentum 57 Tunc neglecta pię sunt uera piacula mentis, 58 Addictique abeunt erroribus illicet omnes. 59 Sed casum miserasque uices speculatus Olympo 60 Omnipotens statuit certis sua secula fatis. 61 Naturęque dolens soboles primęua ruinam, 62 Submitti uoto qua debuit illa parenti, 63 Haud quaquam instaurans miserando perdita defit, 64 Atque nouę ponit condens exordia uitę, 65 Occultoque uiros aditu pertentat, et aethram 66 His aperit, nubem remouens, qua lumina uulgi 67 Caligant, coelo et nequeunt admittere uisus. 68 Permissum hac miseris inoletas noscere sordes, 69 Iussaque concretis adhibere piacula noxis." 70 Hinc docet, ut legit, prolem³³⁷ unde educeret almam,³³⁸ 71 Atque sibi multum quęsitos scilicet³³⁹ ortus. 72 "Commendat spectata fides, quos deligit", inquit, 73 "Certaque³⁴⁰ continuo percussit foedera genti, 74 Cui ferro sacrauit Abram pręputia primus 75 Initium instituens lustrati pectoris illud,² 76 Atque ita diuino stirpem deuouit amori. 77 Sed Deus erumnis uariis exercuit illum, 78 Exemplo ostendens coelo quę semita ducit, 79 Quod numen soboli posthac hęrebat amicum. 80 Componens animos atque extera gesta uirorum 81 Vsque adeo gentis formabat pectora lectę." 82 Distinguebat item, ueluti depicta per actus 83 Historię ueteris series apparuit omnis 84 Degendę legem iuxta pręceptaque uitę, 85 Dum rerum proprios animis accommodat usus, 86 Et sibi iustitię quadrat dum calculus omnis. 87 Quin illo penitus describitur ordine rerum: 88 "Quicquid", ait, "de me cecinerunt carmina uatum, 89 Et status umbratur coelestis, certaque passim, 90 Impressa uelut effigie, respondet imago, 91 Quę specie uerbi moderantis lapsa resultat. 92 Nam quia nec diuum nec certa lege peribat 93 Ipse homo, queis hęsit, placuit dissoluere fraudes. 94 Consultum primo occurri qua debeat arte, 95 Sed quoniam longe uim ipsam natura repellit, 96 Iccirco in causa libuit contendere iure. 97 Tunc³⁴¹ uotum uetus in partes concessit amicas 98 Iusticię, noxęque legit ceu uictima carnem, 99 Et dolus hostilis coepit sic iure retexi. 100 Sed tamen assereret frustra sibi libera iura, 101 Ni iuga ceruicem prorsus depulsa leuarent. 102 Iccirco numerus tota seruatur amusi 103 Iusticię; debebat enim manus ultima poni 104 Si scelus occideret mortale in carne perempta 105 Humanę Verbi naturę sponte redacti. 106 Restituet sic regna Deo mors nostra genusque 107 Asseret hinc proprio humanum de compede iuri." 108 Hęcue typo monstrata docet misteria priscis, 109 Grandęuus³⁴² sobolem quando pater intulit aris 110 Susceptam extremę sub tempora cana senectę, 111 Hostia qua flammas non gratior imbuit unquam. 112 "Aspexit diuina", inquit, "clementia uotum, 113 Et fati cessit meritis antiqua uoluntas, 114 Atque una cędis pręiuit imago futurę,³ 115 Mactatur tremulis aries dum uepribus hęrens 116 Impositusque puer medio seruatur in igne. 117 Sic non ipsa Deum lędunt mortalia, quamuis 118 Ascribens hominis sibi nuncupet omnia uere. 119 Cumque³⁴³ iterum patri simulatum signa cruorem 120 Ostendunt, uerumque seni mouere dolorem, 121 Atque fidem incursus fecit prętexta ferarum. 122 At puero educto crudelia pectora fratrum 123 Auro mutarunt uitam preciumque gerebant; 124 Ille quidem nusquam fugit iram aduersaque fata, 125 Quamuis³⁴⁴ acceptum commendet gratia regi: 126 Nam puero nocuitque fides et forma pudico.⁴ 127 Eiectusque agitur tectis regalibus insons: 128 Punitur frustra uinclis et carcere tetro. 129 Tantum sęuit amans et percita foemina mente. 130 Tunc³⁴⁵ insperato fulsit prudentia uincti, 131 Prędixitque famem in longum mens prouida, spemque 132 Expedit in tanto rerum discrimine solus, 133 Et tempestatis sustentat pectore damnum. 134 Res³⁴⁶ fratrum afflictas respexit, et ubere regni 135 Ditauit largo, pascuntur pinguia culta. 136 Hinc creuit late populus regionibus illis, 137 Qui tractus obit Aegypti passimque pererrat, 138 Et spectans armenta pecus lętatur et . 139 Ipse Deus meritis dum singula facta repensat 140 Et peragit librans examine cuncta fideli, 141 Dum proprio officium metitur munere 142 Pręmonstrabat iter uitę, qua carpere lucem 143 Fas sit, et aetherium sudore haurire decorem. 144 Ordo quidem rerum fati decreta figurat, 145 Expectata salus populo promissaque Legi 146 Oblata ut sperni debebat et in cruce poni. 147 Post exantlatos tandem seruata labores 148 Orbe alio capiet quę iam uenundata regnum, 149 Defendetque famem terrarum, et tuta locabit 150 Cuncta, animę caris si compleat horrea donis, 151 Accitosque domo fratres hic ubere pascet 152 Coelesti, latoque animę regnabit in agro, 153 Multaque gens crescet, crescent et pascua fratrum, 154 Magna ducis donec memori benefacta manebunt 155 In populo, hospitii durabit gratia plebi. 156 Sed uenient oblita Deum fera secula rursus, 157 In quibus elapsi manans resplendet imago 158 Temporis aeterna Verbi de luce, cietque 159 Pro meritis aeui surgentia fata futuri 160 Aegyptus lectam quando premet altera gentem, 161 Cum sibi munitas statuent in collibus arces, 162 Vt temere iniusto populis sub pondere pressis 163 Diuinum tractetur opus non corde piato. 164 Tunc porro instrato prodibit bellua Bisso 165 Vt mihi consurgat iam longa ciconia tergo. 166 Huic amor et studium iam dudum, mascula uirtus 167 Omnis ut intereat; generosos amne iubebit 168 Exponi mares, pueris cum lacte parentum 169 Dum uitia infundunt sacro contraria fonti. 170 Qualiter³⁴⁷ et fluuii stagnantis margine lintrem 171 Aspexit, tollique iubet pharaonia uirgo 172 Et puerum exemptum matri commendat . 173 Vt creuit pubesque genas lanugine uestit, 174 Continuo populi libertas prouehit illum, 175 Et contra Aegypti uindex accingitur iras. 176 Sed³⁴⁸ non successit compos sententia uoti: 177 Pellitur hinc, fugiens Nabathęum migrat in orbem, 178 Huicque³⁴⁹ gregem et pecudes conspectum gramen agenti 179 Succendi, nec iam comburi, uocibus urget 180 Pascentem, ingenti late loca murmure replens 181 Aegypto populum pharaone educere iusso. 182 "Macte esto uirtute", inquit, "columenque tuorum 183 Aggredere, et me nunc exordia suscipe facti 184 Auspice; namque omni sęuum tibi persequar ira." 185 Exagitat³⁵⁰ uariis hinc prorsus pestibus illum, 186 Et demum intingi pręcepit sanguine postes, 187 Ac noctu regno clades grassatur in omni. 188 Inde abeunt uulgus prędati dite per urbem 189 Ingressique auido transmittunt aequora cursu, 190 Atque heremo profugi longis ambagibus errant.⁵ 191 Sic uos per terras pręconia nostra ferendo 192 Non uulgata prius latus audiet omne docentes, 193 At coniuratus passim tamen exiget orbis. 194 Tunc pugnę genus omne ferox exerceat hostis 195 Fata uolunt; uictus semper noua bella mouebit. 196 Hinc status et tantę fidei uariabitur aetas: 197 Namque oppugnanti obsistet Lex obuia formans 198 Mentem hominum, uariam quę lectos instruet artem 199 Quaque resarcirent iacturam et damna docebit. 200 Ecce gradum affectant isti dum ponere coelo, 201 Et terris nubem diducunt, lucis apertos 202 Vt pręstent aditus arcanaque mystica pandunt, 203 Opponens sese rapiet stricto ense tyrannos,³⁵¹ 204 Inque neces urgebit eos, ferrumque per omnem 205 Exigere aetatem totumque haurire cruorem. 206 Concipiet tantos animos oriente salute 207 Hostis, et ingentes agitabit pectore motus. 208 Sed secura metus, nullo perterrita casu 209 Turba uirum excipiet pulcram per uulnera mortem; 210 Loeta magis penitus crudeli a morte redibit, 211 Vberiorque manus semper tormenta reposcet. 212 Et cum signa crucis ferri omni uiderit orbe, 213 Ingenioque nouo atque alia conabitur arte 214 Oppugnare fidem manibus, [...]⁶ arma remissa 215 Det uictus tandem leges ac iura tenenti, 216 Interiusque animo sese non rite piatis 217 Miscebit lapsus [cedentis]⁷ more colubri. 218 Hinc falsa multos deludet imagine ueri, 219 Insidias aciem mentis molitur in ipsam, 220 Iamque excandescet rursus ferrumque resumet 221 Fascibus imperii arreptis ac orbis habena. 222 Pectoris at sequitur dum uera piacula casti 223 Semotos nemorum quęret gens lecta recessus, 224 Atque ubi coelesti sese compleuerit haustu, 225 Inuisas tenebras ingenti luce fugabit. 226 Tunc illos reduces spectabunt oppida rursus, 227 Lęta exempla uiris par dicto et congrua uita, 228 Sacrarumque ingens arcana scientia rerum. 229 Tradentes passim coelestia pabula terris 230 Mores instituent humanę et pectora genti. 231 Talibus auspiciis iam coelo euecta penates 232 Ponet et expulsa tunc nocte fugabitur hostis, 233 Amplius et nulla poterit calligine condi. 234 Quid faciat, cum rapta sibi iam uiderit arma 235 Et tota pulsas humana mente tenebras? 236 Qua caperet fallax, aditusque facillimus esset, 237 Versabit spargetque malum per corda teporem, 238 Et rigidi ritus sensim de iure remittet. 239 Exul ad Euphratem Eoam tamen opprimet oram. 240 Huic nunquam cedet postquam malus hęserit error, 241 Et nutrita malo crescent ea damna ueneno. 242 Tantum etenim refert quibus est assuescere cęptum! 243 Illecebris primum genti blandita uoluptas 244 Imponet, scelus addendo mox prouehet ultra. 245 Arma manu capiet, late ditione tenebit 246 Auroram, interea cessabit carpere nunquam. 247 Fraude fidem et nostrum semper turbabit ouile, 248 Ac ueteri nimium prudens incedet ab arte. 249 Tunc inolescat amor priuati, ut publica temnant, 250 Curabit nostrum delens de pectore nomen, 251 Muneris immemores paulatim reddet honori 252 Admiscens fastum maioraque crimina semper 253 Augendo, imperium tum protinus eruet omne, 254 Iure memor regni pulsus quod cesserit inde. 255 Constituens capita hinc uno iam corpore multa 256 Seditione trahet populos in pręlia sęuus. 257 Hoc ipsam molem et rerum moderamina tota, 258 Hoc morbo cunctos agitabit corporis artus, 259 Exitio tanto fuerit mora spiritus orbem 260 Impellens fratrum uerbis factisque duorum, 261 Ardebit quibus accensus clamantibus ignis, 262 Et mea uera uiris aliquantum stabit imago. 263 Impiger ille struens clades urgebit utroque 264 Raptimque Eoos adducet regibus hostes, 265 Concutietque uiros, tum pristina foedera soluet, 266 Et dirimens primum concordi pace iugatos 267 Irruet ac fines bello ferroque tenebit, 268 Per Libiam late excurrens et solis ad ortus. 269 Ceu nebulas spirante solo stagnisque refusis 270 Incumbit calligo locis, cum sole cadente 271 Sub noctemque magis campo coit humidus aer, 272 Qua putres madida squalent uligine glębę, 273 Inde die regio iam protinus icta uaporem 274 Exhalat densum, pręitque nigerrimus ortum⁸ 275 Purpureaque humeris instantem lampade lucem, 276 Donec sol medium superato dissipet axe: 277 Sic quę lux animi tenebras inuecta fugabit, 278 Horribilem impellet, fuerit cum proxima, noctem, 279 Infernasque Herebus Furias omni exciet Orco 280 Orbe serens toto terrarum semina belli, 281 Atque diu nigra populos sub nube tenebit. 282 Respiciet Genitor tandem atque exhausta subibunt 283 Tanta mihi, sordem purgabit Spiritus omnem, 284 Et uerum amota agnoscet caligine tellus. 285 Protinus humanus sedabitur impetus omnis 286 Veraque conuersę celebrabunt Sabbata gentes. 287 Post longum expediet damnatam inuisere terram, 288 Et graue iudicium populi reuocare sedebit, 289 Constabitque fides priscis ab origine prima 290 Pollicitis, finesque suos Iudęa reuiset. 291 Tunc coelum terris aeternę foedera pacis 292 Percutiet,³⁵² multum quę sera tuebitur aetas. 293 Oppugnans iterum donec circumdabit hostis 294 Nequicquam passim tentatos aggere muros, 295 Sed cedet coelo flammis atque igne petitus. 296 Tunc sedem iuxta ueluti noua sponsa locabit 297 Hierusalem cunctos sanctorum induta decores, 298 Sudorumque Deus coelestibus unica merces 299 Absterget lachrimas oculis et pectore luctum: 300 Pax ea firma uiris aeternaque regna manebunt." 301 Atque hęc³⁵³ sic fatus compresso obmutuit ore. 302 Tunc medio mensę paschalis ponitur agnus 303 Carpatinis quę tecta pedes pręcinctaque lumbos⁹ 304 Ritu sacrifico plebes de more uorabat, 305 Atque recumbebat ferrata astilia quassans. 306 Sic meminere uiam populi fugientis, et una 307 Instituunt animis hęc extera signa notandis. 308 Namque iter arreptum uitaę non expedit unquam 309 Mortali³⁵⁴ affectu profugis, non pectore molli, 310 Sed contra insanos pręstat contundere motus 311 Mores imbutis iusto moderamine rectos. 312 Interius³⁵⁵ sacro purgati pectora ritu 313 Discubuere uiri, quibus amplius extera nulla 314 Quęruntur, curę nam sola est mentis honestas 315 Atque animi cultus, qua pectore numen aditur 316 Diuinum et lapsu cordis penetralia format. 317 Tali constituit sibi rite piamine natos 318 Carpentes sacro dulcem de lumine uitam, 319 Qui medio iam factus homo discumbit, et ollis 320 Naturę uires uirtutibus irrigat omneis, 321 Qua sensum exercet, coelesti et uescitur aura, 322 Quaque intus fruitur diuini luminis haustu. 323 Porro Deum mundo nondum confessus aperte, 324 Sed quos purgarunt certo sacra mystica ritu, 325 Et lucem et flammas partitur Christus amoris. 326 Aequales superis stant, qui uelamine cernunt 327 Amoto totaque Deum iam mente receptant. 328 Quamlibet ex ęquo non responderet³⁵⁶ utrisque 329 Conditio, caligat enim percussa nitenti 330 His acies uero, nec tantum pectore lumen 331 Ferre queunt, animis tamen exardescit amando 332 Feruor, et agnoscunt quę nondum, uiscera gliscunt 333 Ollis tacta siti recalentque cupidine sola, 334 Aetherię subeunt et desideria uitę. 335 His uaria tales affectus temperat arte 336 Sors coeli pręsens et merces tota laborum 337 Docta animos nutrire pios, et promouet ultra. 338 At contra Iudas aditum pręcluserat omni 339 Parte Deo, nigrumque ruens tendebat ad Orcum: 340 Versatur tenebris, et lucem perfidus odit. 341 Ah Dirę hunc Herebi totum oppressere, sedensque 342 Turbatur: coelum uellet miscere necisque 343 Spirat flagitium, nec tanto crimine demens 344 Se reuocat, quamuis³⁵⁷ monitu non parcat Iesus. 345 Illum ob auariciam candescens efferat ira, 346 Insanus nec stare potest, sed mente furebat, 347 Et misero corpus per totum it corde uenenum: 348 Impiger huic animo tunc ignes³⁵⁸ sufficit Orcus. 349 Cogitat haud aliud simulac concepit auara 350 Mens facinus, sensim maioraque crimina culpę 351 Astruit et propriis infoelix casibus instat, 352 Aetheria de sede sequens exempla ruentis. 353 Heu sortem inuisam atque obnoxia pectora, quando 354 Pręcipiti incubuit Demon iam³⁵⁹ crimen in omne! 355 Primo non adeo aggressu mortalibus ille 356 Impius apparet; prętexit nomen honestum 357 Principio sceleri foedo et crudelibus ausis. 358 Admissus tali paulatim errore scelestus 359 Omne nephas suadet, sensim et per uiscera lapsus 360 Insinuat sese incautis laxatque furori 361 Non animaduersus miseris rationis habenas. 362 Tunc captus media uersatur protinus amens 363 Eumenidum turba, ludumque existimat ille 364 Omne scelus demersa ruens in Tartara pręceps. 365 Quis metus hic, nostrę sunt quanta pericula uitę? 366 Aut fraudem tantam quis demum euadere possit? 367 Tu prohibe genus omne, Deus, speciemque malorum 368 Et Vatem defende, precor; tibi dedita nunquam 369 Mens alio insidiis Herebi transuersa feratur, 370 Fortunę aduersis cunctis exercita perstet. 371 Namque tuum hoc munus tuaque est hęc gratia, Christe. 372 Euectus medio qualis sol splendet in axe, 373 Hauritur terris ex quo lux alma polumque 374 Illustrat, capiunt tum mutua lumina stellę - 375 Illa orbis foecunda sinu conspergitur omni, 376 Atque elementa intus porro illustrata nitescunt, 377 Sola manet penitus tanti Stix muneris expers - 378 Talis erat patris aeterno qui prodiit ortu, 379 Atque uirum medio residebat in ordine Christus. 380 Quęrens porro aditum uersabat pectora Iudę, 381 Et dictis una residentem et lumine pulsat. 382 Hactenus, ut lapsum repararet, namque uacabat, 383 Quippe iter alloquio cordis pręcluserat amens 384 Quo redit, et gressum uestigat spiritus alto 385 Qua ponat, pressas linquens caligine terras. 386 Thesiphone miserum suetis implexa cerastis 387 Circundat, lapsę sensim pręcordia subter 388 Quę mox commotę mentis penetralia turbant. 389 Interea Christus repetens exordia sumit 390 Sermonis, sociis animum testatus amicum: 391 "O³⁶⁰ uotis optata diu mihi cęna diesque, 392 Qua uos ante obitum amota nunc alloquar omni 393 Ambage, et Patris arcanum sublime docebo! 394 Nam qua primigenum manans sine semine Verbum 395 Demeruisse suum uoluit pietate parentem, 396 Non iam quod fuerat propago producta futurus, 397 Haud parua mercede stetit, testabitur aether 398 Quod uobis cernens celsa de sede ruinas, 399 Natio³⁶¹ tum mulctata hominum male credula morte. 400 Inuitus facinus iam tunc crudele fatebor 401 Permissi¹⁰, tribui cum libera iura merendi. 402 Sed commendat opus uirtus quęsita labore, 403 Quę multum aduersis exercita tristia pensat, 404 Et uictrix meritis inuenta obstacula gaudet. 405 Hanc³⁶² mihi, uenturum exemplo quę prouocet aeuum, 406 Proposui, nec iam libabo hęc pocula uitis 407 Amplius, exhausti donec mihi lęta rependat 408 Pręmia confringens obstantia claustra salutis, 409 Et me constituat triplex uictoria coelo, 410 Humano generi superantem hęc omnia morte. 411 Neue ignota forent tanti misteria facti, 412 Hac magnum menti arcanum ratione patebit. 413 Ars Patris est proles, uita est hęc insuper huius: 414 Namque aliud non Patris opus quam gignere Natum, 415 Instar naturę uita est operatio cuius. 416 Quę progressa Deo sincera theoria prodit, 417 Hęcue subit rursus rationem praxis et artis, 418 Quatenus exemplar rerum est munusque negoti 419 Protinus est huius, quicquid delinquitur, hinc ut 420 Emendetur opus, cui tollitur hactenus error, 421 Ad finem ualeat deduci quatenus ipsum, 422 Quo sua principio tendunt exordia cuique, 423 Nilque reducit eo, propria ars ni corrigat illud, 424 Et quo iam melius limetur rite probatum 425 Porro opus omne redit, quod nondum absoluitur arte. 426 Cui contra si iam corrumpi contigit olim 427 Perfecto, iam tunc damnatur inutile prorsus. 428 Principio quod parte igitur non substitit omni 429 Perfectum, aut spectes naturam protinus ipsam, 430 Cui desunt adeo iam plurima, singula siue 431 Per partes rursus scrutabere. Nempe uidebis 432 Defectus uarios et culpas inde secutas, 433 Nascentique ideo est huic addita gratia coelo, 434 Omnia naturę quę detrimenta tegebat. 435 Quam post heu miseris infoelix abstulit error, 436 Atque amissa tulit mala protinus omnia uulgo, 437 Conseruata potens defendere cuncta uicissim. 438 Haud fuit, Omnipotens opus hoc ut deserat ergo, 439 Verterit hanc speciem quamuis uesana libido, 440 Exitioque nocens obnoxia manserit ultro. 441 Sed non mota loco optatę sunt signa salutis, 442 Integro potuit quo tendere robore sana: 443 Et posthac licuit, si uellet saucia niti. 444 Iccirco promisit opem post eruta demum 445 Artifici ingenio bene quę fundauerat olim. 446 Rursus amiciciam lapsa cum gente requirit, 447 Qua magis ipsa ruit, contra maiora labanti 448 Auxilia ille parat, conanti et pręmia ponit. 449 Restitui tamen haud potuit sic tota ruina, 450 Nec uitę, quondam qui corruit inde, reduci. 451 Pellitur hinc positi uictoris ad hostia dextra, 452 Ostentat concessa sibi qui iura Parentis, 453 Et totam posthac semper subscribere prolem, 454 Vnde quidem merito regnum sibi uendicat hostis. 455 Protinus hęc tetigit iustissima cura Tonantem: 456 Principio repetit, fuerit quę causa ruinę, 457 Tum quę fata dedit rebus; iam comperit hosti 458 Inuidiam mouisse fero fatumque secutum. 459 Atque ita proposuit talem se soluere noxam 460 Factus sponte reus, totasque absumere fraudes, 461 In se aliena luens conceptaque debita pridem. 462 Quodque fuit uotum sobolis, ratione subinde est 463 Exactum, fierique hominem lex³⁶³ certa petebat: 464 Deleri nam posse scelus sic iure uetustum, 465 Si subeat, cuius quęsiuerat aemulus olim 466 Electum genus infesta subuertere fraude, 467 Factus homo passus sęui nihil artibus hostis 468 In quo constaret tantarum ars condita rerum. 469 Atque ea Patris ego sum proles prodita, qualem 470 Nunc uobis refero, cunctis incognita terris. 471 Neue time tanto promisso credere, cuius 472 Facta fidem dictis pręstarunt; scilicet olim 473 Mens quodcunque capit, sensus non certus in illo est, 474 Constans ni doceat demum experientia rerum. 475 Principium petite haud falsa de mente salutis, 476 Quę capit esse aliud, humana ut uerba loquuntur, 477 Fortuitum, cuius ratio quęcunque fuisset 478 Signans, quid rerum pote sit, iam limite certo. 479 Attamen haud esse est illud iccirco necesse. 480 Namque duo hęc remanent penitus distincta uicissim, 481 Esse et quod ratio talis dilucidet ultro, 482 Quę contingenter dicto exit prompta creantis, 483 Atque etiam causam, quod substet, rettulit illo, 484 Factaque cuncta simul tali radice tenentur, 485 Quamuis iam uariis agitentur casibus usque. 486 Esse suum ratio fuerit cui, nempe moueri 487 Haud poterit, duratque statu inuariabile prorsus. 488 Hic Deus est ratio mundi, lux certa potensque, 489 Molem corpoream, Chaos ipsum atque abdita mentis 490 Circum intusque agitans, quę iussu protulit oris. 491 Putri hic materię fugiens a sorde recedit 492 Semotus sensu, solo compręhensus ab haustu 493 Mentis, quę minimum delirat tramite recto. 494 Atque ita nullus eo sensus accersitur usus, 495 Qui cognoscendis adhibetur rite creatis, 496 Ipsa rei ratio quoties compręhensa fuisset. 497 Mens quęcunque ideo merito mulctatur aberrans, 498 Iam culpę ueniam cum sensus impetret error, 499 Officio recte utenti nisi talis utrinque 500 Alternis adiuta fides assensibus esset, 501 Arbitrio tali quando parere necesse est. 502 Sic doctrina mihi recte est fundata, recepit 503 A prima arcani ratione exordia diui, 504 Quod penitus nullis agitabile casibus unquam est, 505 Et quali uita testatus degitur illic, 506 Prolemque exposui et iucundum foedus amoris. 507 Tumque hominum curam docuit progressa salutis 508 Esse Deo, auersos ueluti reuocare Parentem 509 Immortale genus, spectato cuius in ore 510 Perpetua fieri natum est aetate beatum, 511 Nasci hominem Verbum fueritque antiqua uoluntas. 512 Vnde secuta poli sunt pręlia, casus et omnis 513 Terrarum, cuius suscepta prouincia¹¹ nato 514 Conciliare Deo lapsum et reparare ruinam. 515 Vatibus huc equidem tot carmina scripta uetustis, 516 Et prędicta olim pariter tam multa docebam. 517 Hinc et nota Dei dudum cantataque passim 518 Versari in terris hominum cum gente uoluptas, 519 Meque illum asserui; promissis talibus inde 520 Multa secuta fides facti, reuocata sepulchris 521 Menbra uirum, uacuis lux orbibus indita, surdis 522 Redditus auditus, simul intellectaque uerba, 523 Atque ea me tantum dicto confecta iubente. 524 Tum uobis operata meo tot nomine solum, 525 Atque ita credendi facta est fiducia cuique. 526 Sed maiora quidem pręstabit uita fidelis 527 Argumenta, quibus formabit pectora Sanctus 528 Spiritus: ecce sacro baptismate gratia manans 529 Humanum pręcedit opus, roburque ministrat 530 Viribus infirmis hominum, foecundaque ueri 531 Excutit obtutus hebetes caligine tersa. 532 Optatum hoc regnum terris foelixque futurum 533 Sępius audistis dudum promittere uobis. 534 Vicinumque instat tempus nec iam hora moratur, 535 Victor cum moriens hostilia signa mouebo, 536 Quę tollunt Herebum, et facinus testantur inultum." 537 Hęc fatus siluit, nec³⁶⁴ dictis flectitur ullis 538 Iudas, conceptumque scelus fera corda . 539 Tunc aliam aggreditur prudenti pectore curam 540 Vt tandem exemplo maiori prouocet illum 541 Atque suos doceat mitissimus aspera ferre, 542 Ac doctrina simul tradatur mystica nobis 543 Affectus Christum quęrentibus esse luendos. 544 Assurgens³⁶⁵ primum tergo deponit amictus, 545 Pręcingitque quibus sese, tum lintea sumit 546 Et fundit tepidas in cymbia protinus undas, 547 Admouitque uirum pedibus genibusque reflexis. 548 Demissus procumbit humi, petit inde sodales: 549 Stet iam hodie solio, tumeatque superbia regum 550 Vt sibi subiciat terras et misceat orbem, 551 Quando pontificum placuit sic sacra potestas. 552 Mundus cuius opus, proh quicquid pectoris usquam est, 553 Ecce luit puro residentum flumine plantas, 554 Nedum prodentem secum discumbere passus, 555 Quin etiam³⁶⁶ ante pedes uoluit iacuisse nocentis. 556 A Iuda cępisse fides est certa, libetque 557 Credere, sic pietas homines augetur amantis. 558 Vt³⁶⁷ uentum est uoluitque pedes assumere Petri, 559 Continuo auersus refugit penitusque recusat: 560 "Ipse mihi patiar prostratum cernere coram 561 Quem noui, et teneo manifesto lumine ueram 562 Esse Dei prolem? Mihi scilicet abluet ille 563 Heu ne pedes hodie? Procul o scelus istud abesto!" 564 Protinus³⁶⁸ hęc olli tunc reddidit ore Magister: 565 "Neu³⁶⁹ contende mihi, specta quęcunque geruntur, 566 Quamuis hęc hodie lateant te condita, Simon, 567 Cęlari passus paulisper; namque patebunt 568 Cuncta breui, modo uos facto parere necesse est." 569 Obstat³⁷⁰ et a sese facinus ceu grande repellit, 570 Ac commotus ait surgens de sede Magistro: 571 "Mancipio plantas Dominum lauisse iacentem 572 Nunquam sustineam, nec fas hoc dicere duco, 573 Exigere a meme neu talia perge, Magister!" 574 "Non³⁷¹ ullas mecum sibi partes, nosce, futuras 575 Cui latice haud luero liquido uestigia", dixit. 576 "Iam³⁷² non sola pedum uestigia, quin super ipsum 577 Et caput, et luito palmas, meque ablue totum, 578 Si sedet, et meme si sic lauisse iuuabit, 579 Ne tantum excludar noti de limine regni." 580 Quippe³⁷³ uiro subiit mons¹² menti, hinc talia dixit. 581 Ille³⁷⁴ refert contra respondens: "Cetera mundus, 582 Et qui quotidie se sedulus excutit, illum 583 Sola pedum lauisse decet uestigia, uosque 584 Non opus est adeo nisi tingere flumine plantas: 585 Mundi namque estis uos, inquam, haud quamlibet omnes." 586 Excepit dictis prodentem talibus ille. 587 Haud tamen hęc narrans operam tardabat Iesus: 588 Lauit et extersit uestigia sindone Petro. 589 Dehinc tacitus reliquos adit ordine, cimbia solus 590 Admouet his, solus liquidas fundebat et undas, 591 Atque uiros niueo tergebat syrmate solus. 592 Iam³⁷⁵ lotis terra surgens repetebat amictus, 593 Cumque resedisset, rursus sic ore profatur: 594 "Et feci et uidistis enim modo quale Magister 595 Exemplumque dedi uobis, et primus obiui 596 Passus humi poni, uestrisque adrepere plantis, 597 Emundansque pedum sordes et sindone tergens. 598 Iamque adeo Dominusque simul uesterque Magister 599 Si me sustinui pedibus demittere uestris 600 Par, uos atque decet pręstare hęc mutua uobis 601 Officia, alternosque simul lauisse uicissim. 602 Quicquid custodit maior, non dedecet illud 603 Obseruare suos; etenim me recte Magistrum 604 Atque uocatis Herum; sum namque id natus ab aeuo. 605 Aequum uos ideo studio contendere mecum 606 Altius et sentire suo iam nolle Magistro. 607 Qui capit hęc et seruat, eum iam certa beatum 608 Spes fore, si quęcunque fero seruarit ad unguem, 609 Quęsieritque sagax imitari facta Magistri. 610 Et³⁷⁶ me sępe quidem dudum meminisse potestis 611 Pollicitum terris monumentum et pignus amoris 612 Carne mea et linqui diffuso uelle cruore, 613 Vita quidem castę fuerit quo condita menti, 614 Cum me pręsentem sine sensibus hauserit illa, 615 Atque nouo iungi mecum sibi quęrat amore. 616 Hoc hodie in memores uobis mandabitur annos: 617 Instituam, quę rite uolo seruetis, et aeuo 618 Commendate obitus nostri monumenta futuro, 619 Quę culpę humanę fuerit iugis¹³ hostia terris." 620 Interea pateram medio sibi ponit, et illam 621 Ardentis uini replet, tum commata panis 622 Intulit, hinc prece concepta benedicit, et ipsos 623 Corpus tunc proprium iam panes esse fatetur, 624 Qui sibi debebat fundi calicemque cruoris. 625 Aethere lapsa mihi uirtus in carmina uires 626 Suffice, cui summis seruatus in orbibus ordo 627 Diuino nusquam uultum diuertit ab ore, 628 Vt pandam arcani terris misteria sacri, 629 Et uestra auspicium cantus ope prouehe cępti! 630 Illud natura fuit haud ignobile corpus, 631 Nec qualis nostrę lex est ingloria carnis. 632 Principio aetheria conceptum dote refulsit 633 Immortale, pati non formidabile quicquam. 634 Defectus sed sponte tulit, qui protinus omnem 635 Fingit ad arbitrium naturam mitis Iesus: 636 Hactenus ille homini prouidit morte salutem. 637 Iure³⁷⁷ ideo solitum debere didragma negauit 638 Quod tamen ex hamo remouenda in crimina : 639 Ingens arcanum et diuino carmine dignum. 640 Piscis uerus erat mortalis in aequore uitę, 641 Quem mater foecunda tulit sine semine cretum. 642 Piscibus haud coitus, Veneris non nota uoluptas, 643 Coniugii paria iis etsi de more iugantur. 644 Huius in ore reos soluit didragma repertum. 645 O uani Solimi, quę uos insania fallit! 646 Non iam stirps Abrahę soboles sed perfida Chanam, 647 Quem piscem uobis exemptum quęritis undis? 648 Tantum spectato quales sub principe mensas? 649 Sabbata decepti quęnam promittitis ultro 650 Et celebrare diu, detractam et tendere pellem? 651 Heu stulti, et multum coelestia noscere tardi, 652 Hęc hebetes hodie diuina aenigmata .³⁷⁸ 653 Nunc fas et, Iudęe, licet qua diruta cernis 654 Moenia, et ingenti iam iam lapsura ruina, 655 Ingredere, en Christi stant omnia pręmia prędę, 656 Nulla fides populo, et penitus iam corruit omnis. 657 Restituet Deus hęc, hic prouidus omnia fulcit. 658 Hunc piscem nunc tolle tibi, qui lapsus Olympo 659 Piscis ad exemplum carnem circumdedit illam, 660 Quę penitus nulli fuerat obnoxia labi, 661 Sed qualem reddit susceptam gloria nobis. 662 Hinc³⁷⁹ infirma suis acies non pertulit illam 663 Numine nudato cum monte refulsit Iesus 664 Mortalem carnem retegens habitumque reducens, 665 Corporis arcanum sociis quando omne retectum est, 666 Munere cum proprio resplenduit, atque subinde 667 Redditus hic tenuit radios sub uoce . 668 Et³⁸⁰ cum pręcipitem uellent dare, tutus abiuit, 669 Quin³⁸¹ idem siccis incessit in aequore plantis. 670 Illius hę dotes, hęc unica gratia carnis, 671 Atque ita spiritui nutus parebat ad omnes. 672 Verum³⁸² post obitus direptaque Tartara et Orco 673 Exemptos Manes, rursus cum menbra reuersus 674 Sumeret et fatis defunctos scilicet artus, 675 Exemplo mentis tractus leuis ire per omnes, 676 Vt sedem uolucer prorsus non occupet ullam. 677 Huc aciem rursus reuoca mihi mentis ad ipsum 678 Artificem: scrutare modum, quo talia Christus 679 Constituit, non insolitum est usuque remotum. 680 Plurima sic mandare notis consueuimus ipsi, 681 Atque ea, fictores quorum sumus, omnia parent. 682 Nunc uoces speculare, quibus mens addita sese 683 Explicat, et proprios iam sensus egerit extra, 684 Fingunturque tamen quęcunque uocauerit ultro, 685 Signaque nil motę pactis diuersa notarunt. 686 Atque Dei digitis est multo mollior omnis 687 Pręscripto natura suo contenta uigensque. 688 Protinus hinc constant, quod sunt iam singula, nempe 689 Et tenuere suas, ut gignant congrua, uires. 690 Hęc tamen Omnipotens duci ut uult, omnia parent. 691 Hic mirare, modo redeat substantia quali 692 Ardentis uini Christi iam sanguis, et ipsum 693 Alma Ceres corpus. Naturę protinus omnis 694 Res ex materia et propria stat condita forma, 695 Tertia res, pręter sua namque exordia, iure 696 Quę proprio nobis substantia nomine fertur. 697 Mutari hanc legimus geminę constante figura 698 Naturę; figmenta³⁸³ struunt sic mira poetę. 699 Quin et certa fides lustrataque deuia regi, 700 Quęsitosque ferę iam montes; quippe manebat 701 Materies eademque erranti et spiritus idem, 702 Sed non uera hominis facies, non tertia iam . 703 Atque utcunque quidem constabunt talia, certe 704 Concipitur quod mente, Dei uim haud effugit illud 705 Cui fines mens nostra quidem non repperit usquam. 706 Ergo hic materia quę constant³⁸⁴ scilicet ipsa 707 Et forma, munus³⁸⁵ cereale et Massicus humor, 708 Non remanet panis, non Massicus amplius humor, 709 Sed corpus Christique cruor, uice subdita rerum 710 Dictarum, subeunt quę formam protinus ipsam 711 Materiamque simul; res certę et talis adeptę 712 Iura operis porro arcano sibi mystica ritu. 713 Materies, neu crede tamen, quod corporis haurit 714 Panis materiam, faciat uel forma quod ipsum 715 Esse Dei corpus, naturam protinus illud 716 Non habet hanc, specie sed tantum delitet ista. 717 Sed non materiam species hęc constitit extra, 718 Conueniens at utrumque simul non perficit illud, 719 Quod semel est iussum transire in mystica iura. 720 Nec iam materies ipso sine restitit actu, 721 Amplius inde tamen sed non res tertia manat, 722 Cui subisse loco iam corpus diximus ipsum, 723 Christus et hinc certa sibi uindicat omnia lege. 724 Non hunc afficiunt subiecto qualia niti 725 Iam sunt nata quidem, quamuis ostenditur esse 726 Christus ibi, sine subiecto nec talia constant. 727 Hęrent materię gremio deprompta capaci, 728 Nata sinu educi coelo et uergentibus astris, 729 Mundi natiuis agitata impulsibus actu 730 Dum coalet proprio, foetus hos parturit ultro. 731 Germina pugnantis naturę haud prorsus alumna ³⁸⁵ 732 Vllius generis, speciem non protinus unquam 733 Attigerit tantum aduersa contraria fronte, 734 Atque simul toto cernens conamine secum 735 Ni³⁸⁶ Deus ora sibi ducat tam luce refulgens 736 Insigni, manant ex qua simulacra deorsum, 737 Exemplar, mirum, uario reddentia textu, 738 Vnde scatet facies rerum diuersa per orbem. 739 Multa hęc interea, exemplar dum respicit, una 740 Colligit, ac eadem tum contra dissipat, alto 741 Materię titubans agitata uolumine fluxę, 742 Dum subit hinc uarios uultus, dum ponit eosdem, 743 Et faciem quamuis alternet imago uicissim, 744 Mutari tamen at tantum uariata resistit, 745 Addita cui, partu manant quęcunque benigno 746 Naturę, pręter quod iam substantia signat. 747 Quo uis naturę haud prorsus pertingere compos,¹⁴ 748 Ni uultu diuo species remicaret in hyla. 749 Collatum huc tulit omne, nouans quod mysticus ordo 750 Submota uultus ratione reseruat eosdem. 751 Christi delituit sic corpus rite locatum 752 Sub specie panis, specie non amplius eius. 753 Atque ita materiam prorsus subsedit in ipsam, 754 Naturę quicquid congressu pullulat ortum, 755 Altera in alterius cum uim substantia cedat. 756 Sic sine subiecto non candor, candida caro 757 Non tamen est ille,³⁸⁷ non mole extenditur ipsa. 758 Quippe ea naturę non est accersita motu, 759 Atque habitu tali non istic clausa latescit. 760 Ast ubi panis erat, uera est substantia carnis, 761 Et modus est, insit iam quali, mysticus olli. 762 Corpus adest, quod materiam sibi uendicat una 763 Atque illas species, neu te extera fallat imago: 764 Namque hęc uera manet species rerumque figura. 765 Attamen arbitrio diuina sequestrat utrumque 766 Virtus: sic medio puerilis turba camino 767 Tuta fuit, uires oblito protinus igne, 768 Cum natura suis exuta est usibus, impos 769 Quę potuit sensu comprehendi, tota³⁸⁸ propago 770 At³⁸⁹ manet hic contra, tantum substantia defit, 771 Quę sensus nobis imperuia decipit ipsos.¹⁵ 772 Quamque sui captus mens longe a sensibus ultra 773 Vestigat, quia iam uia talis deficit istic,³⁸⁹ 774 Est quęsita fides, penitus quę illuminat omnes. 775 Exsors ipsa mali totius, factaque compos 776 Iam uoti sancta correpta cupidine coeli. 777 Diuino constant si protinus omnia Verbo, 778 Quid mirum carni si talia facta reponat? 779 Vt quam cępit amor, accita resignet amori 780 Hęc sese, medioque Deum ceu glutine nobis 781 Vniat, unanimes cunctos doceatque reuerti. 782 Asserit^390,391 id dictum Matthęi protinus illud, 783 Esse, super signat quod iam substantia, panem 784 Prorsus eum, sibi quem uotis expostulat orans. 785 Sed me nosco rapi, qua flexerit orbita nulla, 786 Et dudum iam longe alio diuertere cliuo. 787 Ausus iter ratus ingredior sic dogmata uerę 788 Posse quidem fidei retineri, multaque demum 789 Ardua uitari, quę uix obstante repelli 790 Nempe queant, ratio rationi namque repugnat, 791 Vt substet, ratio iam cuius ut hęreat, esset. 792 Illud ut hic nobis est omni parte tuendum, 793 Esse quidem Christi corpus Christique cruorem, 794 Certaque iam demum tenuit sententia, panem 795 Et Bacchi laticem dicto diuersa reuerti. 796 Ista tene, teque hinc uno neu moueris ungue. 797 Accerse huc, sensus quę percipit insuper, ecquid 798 Vt nil absurdum admittas, seruaueris illa? 799 Atqui distingui possunt quęcunque seorsum 800 Mente, Deus porro distinxerit ocyus illa. 801 Hęc distincta quidem diuersa scientia monstrat, 802 Altera, quę motu naturam inquirit in ipso, 803 Altera discutitur cui iam substantia rerum. 804 Pertinet, illa mouet quod quęstio, rursus eodem 805 Longe aliud totum, partes ac illius una 806 Sumptas; hic demum sic partes esse fatemur 807 Cedere sed totum iam panem scilicet ipsum, 808 Et Christi carnem, uinoque subire cruorem. 809 Atque his ut substent ratio non ulla resistit, 810 Quin totum ut nexu complexis effluat inde, 811 Hoc agitur uerbo iunctis operante latenter, 812 Cui debent, quicquid uel sunt, sane omnia, quantum 813 Siue ualent, illi et referunt iccirco receptum. 814 Nil ergo absurdum, si talibus eximat ultro 815 Quicquid communi pręscripto pullulat ortum, 816 Vel si commutet sibi scilicet insita uitę 817 Procurans hominum et nobis se carne reponens. 818 Atque ideo solam panis substantia sola 819 Rettulit hic carnem, sed restant cętera pane 820 Subtracto, contra comitantur at omnia carnem. 821 Non tamen hic extant propria ratione, locoque 822 Haud resident, condunt in quo se corpora mole 823 Extenta, panis penitus quę tota remansit. 824 Quicquid at hic sacro certum est existere ritu, 825 Qualem pontificum iussu libantis in ara 826 Conceptis precibus peragit consensus ab alto. 827 Atque ita cuncta modo accitę sunt carnis, et ipsam 828 Collocat hic, panem quod scilicet ante locabat. 829 Sed natura locum, substantia quatenus, illi 830 Non debet, simili ni mole extenta fuisset, 831 Qualis materię demanat origine prima 832 Non circumscriptę ex sese iam limite certo. 833 Terminus huic passim circum nam ponitur, illam 834 Postquam forma subit, mensuram et uindicat inde. 835 Iccirco, quamuis existerit¹⁶ antea multo, 836 Constituunt tamen hic carnem quęcunque locabant 837 Ipsum olim panem: sic uerum denique Christi 838 Corpus crede, Dei, cui res nulla ardua factu, 839 Hoc opus, et cuius sunt demum facta potenti 840 Cuncta manu, cuius nil summis uiribus obstat. 841 Vt ualeant ueteris reparari damna ruinę 842 Debuit usque adeo et demum fuit utile nobis 843 Diuinam humano uestiri corpore prolem. 844 Vnde fuit medicina quidem mortalibus olim 845 Expectanda malis, quę, quicquid debile, totum 846 Restauret, possintque resumpto robore niti 847 Imbeciles patris antiqui de crimine facti. 848 Et ueluti uictus terreni animalia muta 849 Obliti penitus cęlestis originis, omnis 850 Protinus hinc culpę sanata est plaga uetustę, 851 Quę miseram inuexit mortem infirmosque tenebat. 852 Atque hodie sese susceptis uiribus aeger 853 Excitat et ualido curatus corpore tollit. 854 Sed, quę regnat adhuc, superabit gloria mortem 855 Cum tuba iam cunctorum animas reuocarit in ossa. 856 At quam multus erat noster defectus et error, 857 Prouisę misero tot opes totidemque medellę 858 In mortem generi properanti. Protinus inde 859 Excipit in lucem egressos baptismatis unda, 860 Hoc certos signo sibi reddita foedera uitę, 861 Qua mundo morimur diuinę lucis ab haustu. 862 Hęc iam restituit nos gratia prima ruentes, 863 Et mox prouectos corroborat altera, spemque 864 Implet, et obnixos contra docet ardua ferre. 865 Ast opus et refici lassis omnino necesse est, 866 Pręcipue robur uirtusque laboribus impar, 867 Et quibus omnino iam totum debile pectus. 868 Ac uelut aduersis media compręhensus in unda 869 Obluctatur aquis, et tota puppe receptat 870 Exsuperans pelagus fundo subsidere certus, 871 Ni superi affuerint afflictis rebus amici, 872 Sic grauitate quidem nostra decumbimus Orco, 873 Atque procellosis uitę demergimur undis, 874 Et iam nulla salus, mediis spes nulla periclis, 875 Ipsa potens non cimba satis defendere tanto 876 Nos aestu, instructę non armamenta carinę. 877 Debuit ille rati iccirco succurrere nostrę 878 Qui cunctas sola componit uoce procellas, 879 Et fugat humanas ingenti luce tenebras, 880 Ipsumque ingressus qui uictor diripit Orcum. 881 Atque ministerio quia stant iam cuncta supernę 882 Partis, adit sacros penitus quę sola recessus, 883 Quęque Deum in densa lustrat caliginis umbra, 884 Cuius seruitio natura alimenta ministrat, 885 Quę fiunt nobis uitalis protinus humor, 886 Sanguis et ossa simul, caro ipsa, et denique quicquid 887 Nos sumus in nostras penitus cedentia uires. 888 Hac porro sese nobis indulsit, et esca 889 Iam passus fieri, melius se mente receptus 890 Imprimit hinc promens uirtutem numinis almi. 891 Hęc est uera dapes qua uere spiritus ipse 892 Pascitur, et montem adiutus pertingit ad ipsum 893 Vates, perpetuo siluis ubi degitur aeuo. 894 Quin eadem lęta foelicis in arbore prati 895 Carpitur, et sensum pellit de corpore plebi. 896 Hoc³⁹² uigili uisum Medum uersa agmina pane 897 Israelis, medioque ipsum Gedeona ruentem, 898 Dumque³⁹³ reuertenti panem obuius obtulit ara 899 Ista figurabat rex Salem lęta . 900 Azima³⁹⁴ mactato profugis sumentibus agno, 901 Tinguntur fuso cuius de sanguine postes, 902 Hęc expressa fuit manifestis hostia signis. 903 Pauit³⁹⁵ et errantes deserta per auia manna 904 Collectum populo lux prima ut dispulit umbras, 905 Huius pręmonstrans nobis libaminis usum 906 Vnde uenit, quali et studio seruetur egenis. 907 Sed desiderio et uoto foelicior omni 908 Exhibita est hodie ieiunę hęc hostia terrę. 909 O cui fas pręstare quidem foelicia Tempe, 910 Et riuos passim diductos fontis amęni, 911 Quę pręfers superans, paradisi quanta uoluptas 912 Perpetuo iustis fuit olim uere parata! 913 Foelix iam cui nosse datum bona quanta recondis, 914 Qui tali puro discumbunt pectore mensa. 915 Isque ego sim, ualeam qui tota mente tueri 916 Prętento coelas quem nunc uelamine terris, 917 Atque illum penitus uacuis haurire medullis; 918 Huius in erumnis uitę sentire iuuantem 919 Vt possim, docti mihi denique prębeat usum 920 Carminis ad finem cupido deducere cępta!

Finis tertii