SENECA LVCILIO SVO SALVTEM
[1] Ita fac, mi Lucili: uindica te tibi, et tempus quod adhuc aut auferebatur aut subripiebatur aut excidebat collige et serua. Persuade tibi hoc sic esse ut scribo: quaedam tempora eripiuntur nobis, quaedam subducuntur, quaedam effluunt. Turpissima tamen est iactura quae per neglegentiam fit. Et si uolueris attendere, magna pars uitae elabitur male agentibus, maxima nihil agentibus, tota uita aliud agentibus. [2] Quem mihi dabis qui aliquod pretium tempori ponat, qui diem aestimet, qui intellegat se cotidie mori? In hoc enim fallimur, quod mortem prospicimus: magna pars eius iam praeteriit; quidquid aetatis retro est mors tenet. Fac ergo, mi Lucili, quod facere te scribis, omnes horas complectere; sic fiet ut minus ex crastino pendeas, si hodierno manum inieceris. [3] Dum differtur uita transcurrit. Omnia, Lucili, aliena sunt, tempus tantum nostrum est; in huius rei unius fugacis ac lubricae possessionem natura nos misit, ex qua expellit quicumque uult. Et tanta stultitia mortalium est ut quae minima et uilissima sunt, certe reparabilia, imputari sibi cum impetrauere patiantur, nemo se iudicet quicquam debere qui tempus accepit, cum interim hoc unum est quod ne gratus quidem potest reddere.
[4] Interrogabis fortasse quid ego faciam qui tibi ista praecipio. Fatebor ingenue: quod apud luxuriosum sed diligentem euenit, ratio mihi constat impensae. Non possum dicere nihil perdere, sed quid perdam et quare et quemadmodum dicam; causas paupertatis meae reddam. Sed euenit mihi quod plerisque non suo uitio ad inopiam redactis: omnes ignoscunt, nemo succurrit. [5] Quid ergo est? non puto pauperem cui quantulumcumque superest sat est; tu tamen malo serues tua, et bono tempore incipies. Nam ut uisum est maioribus nostris, 'sera parsimonia in fundo est'; non enim tantum minimum in imo sed pessimum remanet. Vale.
1 uindica: aluzija na pravni postupak rei uindicatio; bila je to tuzba za zastitu vlasnistva, njome je subjekt zahtijevao da mu se prizna vlasnistvo nad stvari koju je nezakonito posjedovao netko drugi, i da mu se ta stvar vrati (usp. RRP, s.v). Postojala je i uindicatio ex servitute in libertatem, jedan od oblika manumisije (oslobadjanja roba od gospodareve vlasti, na nacin i u obliku predvidjenom pravom). Tako ova Senekina fraza sazimlje citav program zivota pod vodstvom filozofije: treba vratiti vlasnistvo nad samim sobom, a to se postize oslobadjanjem od svake vrste moralnog ropstva.
Natrag na pocetak pisma.
2 dabis: OLD do 14: navesti. Usp. ondje primjer do Iouem testem tibi te aetatem inpune habiturum (Plaut. Pseud. 514).
cotidie... tenet: Senekina omiljena tema, buduci da je jedna od osnovnih zadaca njegove filozofije pomaganje ljudima da pobijede strah od smrti.
3 ut quae... patiantur: glavni je glagol na kraju recenice. Pati je glagol nepotpuna znacenja i ima uza se A+inf kao objekt. Glagol i njegova nuzna dopuna uokviruju umetnutu vremensku recenicu. Gdje je akuzativ iz A+inf? Menge § 481 napominje: ako nije izrecena osoba kojoj se naredjuje, brani ili dopusta, objekt je A+inf pasivni, npr. Caesar pontem rescindi iubet.
gratus: supstantivirani pridjev. Usp. Menge § 24,3a: pridjev u singularu supstantivira se rijetko i samo u muskom rodu. To se dogadja ponajvise u opcevazecim sentencijama, npr. Probus inuidet nemini (Cic. Tim. 9)
Natrag na pocetak pisma.
4 dicere nihil perdere: zbog cega ova recenica odudara od standarda skolske gramatike?
paupertatis: radi se o oskudici vremena.
5 tua: ovo se moze shvatiti i sire od tua tempora. Senekine otvorene formulacije naznacavaju probleme koji ce razradjeni biti u kasnijim pismima.
6 sera… est: ovo su dijelovi imenskog predikata. -- Na dnu (bacve ili amfore) ostaje samo talog, usp. dalje. Sama misao potjece iz Poslova i dana, didaktickog spjeva grckog pjesnika Hesioda (8/7 st. pne; usp. LAA s.v): "jadna je stednja kad se dodje do dna", deilh\ d' 'en puqme/ni feidw/ (Hes. erg. 369).
Natrag na pocetak pisma.
SENECA LVCILIO SVO SALVTEM
[1] Ex iis quae mihi scribis et ex iis quae audio bonam spem de te concipio: non discurris nec locorum mutationibus inquietaris. Aegri animi ista iactatio est: primum argumentum compositae mentis existimo posse consistere et secum morari.
[2] Illud autem uide, ne ista lectio auctorum multorum et omnis generis uoluminum habeat aliquid uagum et instabile. Certis ingeniis inmorari et innutriri oportet, si uelis aliquid trahere quod in animo fideliter sedeat. Nusquam est qui ubique est. Vitam in peregrinatione exigentibus hoc euenit, ut multa hospitia habeant, nullas amicitias; idem accidat necesse est iis qui nullius se ingenio familiariter applicant sed omnia cursim et properantes transmittunt.
[3] Non prodest cibus nec corpori accedit qui statim sumptus emittitur; nihil aeque sanitatem inpedit quam remediorum crebra mutatio; non uenit uulnus ad cicatricem in quo medicamenta temptantur; non conualescit planta quae saepe transfertur; nihil tam utile est ut in transitu prosit. Distringit librorum multitudo; itaque cum legere non possis quantum habueris, satis est habere quantum legas.
[4] "Sed modo" inquis "hunc librum euoluere uolo, modo illum". Fastidientis stomachi est multa degustare; quae ubi uaria sunt et diuersa, inquinant non alunt. Probatos itaque semper lege, et si quando ad alios deuerti libuerit, ad priores redi. Aliquid cotidie aduersus paupertatem, aliquid aduersus mortem auxili compara, nec minus aduersus ceteras pestes; et cum multa percurreris, unum excerpe quod illo die concoquas.
[5] Hoc ipse quoque facio; ex pluribus quae legi aliquid adprehendo. Hodiernum hoc est quod apud Epicurum nanctus sum (soleo enim et in aliena castra transire, non tamquam transfuga, sed tamquam explorator): "honesta" inquit "res est laeta paupertas".
[6] Illa uero non est paupertas, si laeta est; non qui parum habet, sed qui plus cupit, pauper est. Quid enim refert quantum illi in arca, quantum in horreis iaceat, quantum pascat aut feneret, si alieno imminet, si non adquisita sed adquirenda conputat? Quis sit diuitiarum modus quaeris? Primus habere quod necesse est, proximus quod sat est. Vale.
compositae mentis: vec ovdje Seneka aludira na cilj stoickog filozofiranja, na dusevni mir i slobodu od strasti (tranquillitas animi, grcki apatheia).
morari cum: provesti vrijeme sa...
Natrag na pocetak pisma.
certus: OLD s.v, 3: tocno odredjeni; ingenium: OLD s.v. 5b, autor
nusquam... ovakve su efektne i lako pamtljive sentencije karakteristika Senekina stila. One cesto oznacavaju zavrsetak pojedine smislene cjeline.
remediorum... Seneka cesto ilustrira svoje filozofske postavke primjerima iz medicine. Ova sklonost mozda je podrzana i Senekinim slabim zdravljem.
planta: sadnica
Natrag na pocetak pisma.
inquis: moguce prigovore Seneka cesto stavlja u usta zamisljenom partneru (ponekad je to sam Lucilije). Ova figura ublazava poucno-autoritarni ton pisma i priblizava ga dijalogu.
inquinare: zatrovati, naskoditi
auxili compara: jedan od glavnih zadataka stoika jest uciniti ljudsko bice neosjetljivim na udarce sudbine.
Natrag na pocetak pisma.
hodiernum... pisma u prve tri knjige Seneka obicno zakljucuje kratkim mislima, tj. sentencijama mislilaca koji nisu stoici. Osobito se to odnosi na Epikura (341-270 pne), utemeljitelja filozofije ciji je cilj sreca, sadrzana u umjerenom zivotnom uzivanju i duhovnoj ravnotezi.
honesta... paupertas: Epicur. frg. 475 Us.
Natrag na pocetak pisma.
SENECA LVCILIO SVO SALVTEM
(1) Si uales et te dignum putas qui aliquando fias tuus, gaudeo; mea enim gloria erit, si te istinc ubi sine spe exeundi fluctuaris extraxero. Illud autem te, mi Lucili, rogo atque hortor, ut philosophiam in praecordia ima demittas et experimentum profectus tui capias non oratione nec scripto, sed animi firmitate, cupiditatum deminutione: uerba rebus proba. (2) Aliud propositum est declamantibus et adsensionem coronae captantibus, aliud his qui iuuenum et otiosorum aures disputatione uaria aut uolubili detinent: facere docet philosophia, non dicere, et hoc exigit, ut ad legem suam quisque uiuat, ne orationi uita dissentiat uel ipsa inter se uita; <ut> unus sit omnium actio[dissentio]num color [sit]. Maximum hoc est et officium sapientiae et indicium, ut uerbis opera concordent, ut ipse ubique par sibi idemque sit. 'Quis hoc praestabit?' Pauci, aliqui tamen. Est enim difficile [hoc]; nec hoc dico, sapientem uno semper iturum gradu, sed una uia. (3) Obserua te itaque,numquid uestis tua domusque dissentiant, numquid in te liberalis sis, in tuos sordidus, numquid cenes frugaliter, aedifices luxuriose; unam semel ad quam uiuas regulam prende et ad hanc omnem uitam tuam exaequa. Quidam se domi contrahunt, dilatant foris et extendunt: uitium est haec diuersitas et signum uacillantis animi ac nondum habentis tenorem suum. (4) Etiamnunc dicam unde sit ista inconstantia et dissimilitudo rerum consiliorumque: nemo proponit sibi quid uelit, nec si proposuit perseuerat in eo, sed transilit; nec tantum mutat sed redit et in ea quae deseruit ac damnauit reuoluitur. (5) Itaque ut relinquam definitiones sapientiae ueteres et totum conplectar humanae uitae modum, hoc possum contentus esse: quid est sapientia? semper idem uelle atque idem nolle. Licet illam exceptiunculam non adicias, ut rectum sit quod uelis; non potest enim cuiquam idem semper placere nisi rectum. (6) Nesciunt ergo homines quid uelint nisi illo momento quo uolunt; in totum nulli uelle aut nolle decretum est; uariatur cotidie iudicium et in contrarium uertitur ac plerisque agitur uita per lusum. Preme ergo quod coepisti, et fortasse perduceris aut ad summum aut eo quod summum nondum esse solus intellegas.
(7) 'Quid fiet' inquis 'huic turbae familiarium sine re familiari?' Turba ista cum a te pasci desierit, ipsa se pascet, aut quod tu beneficio tuo non potes scire, paupertatis scies: illa ueros certosque amicos retinebit, discedet quisquis non te sed aliud sequebatur. Non est autem uel ob hoc unum amanda paupertas, quod a quibus ameris ostendet? O quando ille ueniet dies quo nemo in honorem tuum mentiatur! (8) Huc ergo cogitationes tuae tendant, hoc cura, hoc opta, omnia alia uota deo remissurus, ut contentus sis temet ipso et ex te nascentibus bonis. Quae potest esse felicitas propior? Redige te ad parua ex quibus cadere non possis, idque ut libentius facias, ad hoc pertinebit tributum huius epistulae, quod statim conferam.
(9) Inuideas licet, etiam nunc libenter pro me dependet Epicurus. 'Magnificentior, mihi crede, sermo tuus in grabatto uidebitur et in panno; non enim dicentur tantum illa sed probabuntur.' Ego certe aliter audio quae dicit Demetrius noster, cum illum uidi nudum, quanto minus quam [in] stramentis incubantem: non praeceptor ueri sed testis est. (10) 'Quid ergo? non licet diuitias in sinu positas contemnere?' Quidni liceat? Et ille ingentis animi est qui illas circumfusas sibi, multum diuque miratus quod ad se uenerint, ridet suasque audit magis esse quam sentit. Multum est non corrumpi diuitiarum contubernio; magnus ille qui in diuitis pauper est. (11) 'Nescio' inquis 'quomodo paupertatem iste laturus sit, si in illam inciderit.' Nec ego, Epicure, an †gulus† [si] iste pauper contempturus sit diuitias, si in illas inciderit; itaque in utroque mens aestimanda est inspiciendumque an ille paupertati indulgeat, an hic diuitiis non indulgeat. Alioquin leue argumentum est bonae uoluntatis grabattus aut pannus, nisi apparuit aliquem illa non necessitate pati sed malle. (12) Ceterum magnae indolis est ad ista non properare tamquam meliora, sed praeparari tamquam ad facilia. Et sunt, Lucili, facilia; cum uero multum ante meditatus accesseris, iucunda quoque; inest enim illis, sine qua nihil est iucundum, securitas. (13) Necessarium ergo iudico id quod tibi scripsi magnos uiros saepe fecisse, aliquos dies interponere quibus nos imaginaria paupertate exerceamus ad ueram; quod eo magis faciendum est quod deliciis permaduimus et omnia dura ac difficilia iudicamus. Potius excitandus e somno et uellicandus est animus admonendusque naturam nobis minimum constituisse. Nemo nascitur diues; quisquis exit in lucem iussus est lacte et panno esse contentus: ab his initiis nos regna non capiunt. Vale.
1 fias tuus: cf. Sen. epist. 1,1 uindica te tibi. Moderan pojam za to bio bi "samoostvarenje": postani ono sto jesi.
istinc ubi... fluctuaris: iz prethodnih se pisama vidi da je rijec o zabludama zivota usmjerenog ka pogresnim ciljevima (bogatstvo, karijera).
2 coronae: OLD 4a: krug gledalaca, osobito publika na sudskim procesima.
iuuenum... detinent: usputna Senekina strelica na racun retora. U javnom zivotu carskog doba retorika je izgubila velik dio prakticne vaznosti, sve vise i vise bavila se deklamacijama na zadane teme, udaljene od stvarnosti; formalna virtuoznost izvedbe postajala je sama sebi svrhom.
ad legem suam quisque: svatko po svojim principima (cf. LS s.v. lex, II.C, npr. Cic. Lael. 12,40 quaero cur uir bonus has sibi tam grauis leges imposuerit).
inter se uita: Seneka drugdje napominje da su Platonu, Epikuru i Zenonu predbacivali aliter loqueris, aliter uiuis. Isti je prigovor vec u antici upucivan i samom Seneki; na posebnu je osudu nailazilo njegovo golemo bogatstvo.
Natrag na pocetak pisma.
5 uelle... nolle: citat iz Salustija (Cat. 20,4). Ondje se, medjutim, te rijeci odnose na bit prijateljstva.
8 ex te nascentibus: nacelo stoickog ideala au'ta/rkeia ("samodovoljnost").
9 magnificentior...: Epicur. frg. 206 Us.
Demetrius: D. iz Sunija, kinicki filozof iz 1. st. ne, LAA s. 124, Kleine Pauly s.v. br. 28.
nudum: "u ritama"; sam Seneka drugdje svjedoci da je ovakav izraz hiperbola, usp. De benef. 5,13,3.
Natrag na pocetak pisma.
11 an †gulus† [si]: opis iz Reynoldsova kritickog aparata: angulus si w: an nudus Axelson (conl. v. 10, benef. 5.13.3): an gloriosus Wagenvoort: alii alia.
12 cum uero: za uero konzultirati OLD s.v, posebno 5 c, d!
capiunt: "ne mogu nas ni kraljevstva obuhvatiti", tj. ni kraljevstva nas ne mogu dovoljno impresionirati.
Natrag na pocetak pisma.
Natrag na predavanja i konzultacije Nevena Jovanovica...
... ili na stranicu Odsjeka za klasicnu filologiju...
... ili na stranicu Filozofskog fakulteta.