Škrlec Lomnički, Nikola (1729-1799) [1790], Operum omnium tomus III, versio electronica (), Verborum 71764, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - tractatus] [word count] [skrl3].
-- 3230 -- origine, superest ut ipsam actum hunc perficiendi formam, seu modum, qualis, qua
periodo viguerit, uberius discutiamus; ut id planius intelligatur, iuvat diversas, quas
Hungaria antiquitus habuit, hominum conditiones, de quibus alibi ex instituto egimus, hic
compendio tantum recensere.
2 Praeter servos perfectos
[ERROR: no reftable :]
12.2 perfectos correxi: Praefectos MS
et libertos habebant et Hungari et omnes reliqui, qui moderna Europaea
regna condiderunt, barbari ignotam Romanis servorum imperfectorum speciem, qui
iam conditionarii , iam conditionales , iam conditionaria
servitute adstricti in veteribus litteris compellantur. 3 Possidebant
hi, ut iam diximus, terras sub obligatione praestandi unius tantum speciei servitii, et ideo
tot erant classes eorum quot servitii species domus heic [ERROR: no reftable :]
12.3 heic ut videtur
requirebat. 4 Erant hi liberiores servis perfectis qui
indeterminatis servitiis et gravibus praestationibus tenebantur.
5 Longe tamen aberant a perfecta libertate; poterat enim eos
dominus sub eadem, quae ipsis incumbebat, servitii conditione una cum terra, quam colebant,
vendere, legare, et donare; et ideo ad servorum imperfectorum categoriam rite
referuntur.
§ 13 Conditionarios primum reges invexerunt?
1 Cum reges Hungariae, praeter vastam, quae ducali domui ipso occupati
Regni tempore titulo patrimonii excisa fuit, terrarum plagam, in singulo
praeterea comitatu castrum cum admensa notabili agri quantitate possederint, ad hunc illi
omnis, cuius usum habere poterant, speciei conditionarios illocarunt. 2 Horum
aliquibus necessaria castro servitia imposuerunt, veluti pistoribus, curriferis,
custodibus carcerum etc; aliorum vero operas pro necessitate aulae regiae
reservarunt, veluti udvornicorum, tavernicorum, vinitorum etc.
3232
§ 20 [ERROR: no reftable :]
20 transposui; cf. Skerleczii " Epistulam ad M. G. Kovachich", §
19,1.
Conditionarios postea etiam clerus et optimates habuere.
1 Haec conditionum varietas in regiis terris primum enata fuisse videtur.
2 Postquam reges episcopatus et monasteria fundare coepissent, mancam
credebant futuram donationem, nisi illa omni ferme, qua ipsi utebantur, conditionariorum
specie dotent. 3 Et ideo aliquam iobagionum etiam
castri speciem illis conferebant, nimirum qui armis tantum episcopatui aut
monasterio servire debuerunt, et postea iam praediales ecclesiae talis, iam
banderialistae dicebantur. 4 Exemplum hoc potentiores etiam
optimates subinde secuti sunt. 5 Nam et horum non tantum
conditionarii , sed et iobagiones bellatores , qui pure armis
servivere, leguntur, quos illi potissimum e servis imperfecta manumissione
donatis conflarunt: prouti haec omnia e Ritu Explorandae Veritatis cum
fundationalibus primorum regum combinate alibi pragmatice ostendimus.
§ 14 De conditione castrensium.
1 Illi qui operas cuiuscunque speciei ad castrum praestare tenebantur,
quamquam perinde fuerint conditionarii , speciali tamen nomine castrensium, aut
servientium castro compellabantur. 2 Horum conditio prae aliis
conditionariis pro tantisper honoratiori reputabatur, quia in casu necessitatis
pro defensione castri ipsi quoque arma corripere debebant, aevo autem illo potissimum armorum
usus honorem adferebat. 3 Caeterum eos certo censu obstrictos fuisse docet
Rit. Expl. Ver. § 44 ubi dicitur: castrenses castrensium censione
debitores . 4 Quo loco pro intellectu veterum 3234
diplomatum observandum venit quod saepe omnes conditionariorum castro adscriptorum species
generali castrensium nomine designentur, veluti in Belae IV diplomate de 1240. dum dicit:
nolentes in obsequiis castrensium intervenire confusionem... placuit eorum debita
subiuncta pensione designare . 5 Hic enim per castrenses
intelligit omnes castro adscriptorum conditiones.
§ 15 De conditione iobagionum castri.
1 Supra castrensium conditionem erant illi qui iobagiones
castri , idest, ut nunc loquimur, praesidiarii milites appellabantur; hos enim a
castrensibus Rit. Expl. Ver. § 4 diserte distinguit; gaudebant quidem hi maiori
prae caeteris conditionibus libertate quia servitium illorum unice in militandi obligatione
consistebat; et ideo, postquam compellatio nobilis usuvenit, in nonnullis
litteris ipsi etiam iobagiones castrorum nobiles compellantur, donec sub
Ludovico I, ut infra § 49 ostendemus, ad hunc statum reipsa evecti sunt. 2 An
tamen ab omnibus aliis obventionibus, seu censibus simpliciter liberi fuerint, infra §-pho 56
discutiemus.
§ 17 [ERROR: no reftable :]
17 transposui; cf. Skerleczii " Epistulam ad M. G. Kovachich", §
19,1.
De exemptis a castrensibus.
1 De castrensibus exempti in Ritu Expl. Verit.
saepius memorantur, sed ita obscure ut inde elici non possit an hoc genus hominum eandem vel
distinctam a iobagionibus castri effecerint conditionem. 2 §-o
42o eiusdem Ritus diserte distinguuntur dum dicitur: iobagiones de Bekus,
scilicet Sungud etc, item iobagiones de castrensibus exempti, scilicet Réche etc; ita
et §-o 174 ubi dicitur quod essent quidem iobagiones, sed de castrensibus
exempti ; non absimiliter §-o 183 qui ita habet: iobagiones castri de Lotmár
impetierunt Voysloum etc. dicentes quod iobagiones essent
3236
de castrensibus exempti . 3 Omnia haec distinctam
exemptorum de castrensibus a iobagionibus castri conditionem
denotare videntur. 4 E contra dum §-o 248 dicitur et hoc ipsum omnes
alii iobagiones tam exempti, quam liberi S. Regis astruxerunt , cum iobagiones
castri ab exemptis distinctum non nominentur, videntur hae duae classes
eandem effecisse conditionem. 5 Ego utrosque ad eandem conditionem
pertinuisse, eos tamen, qui quondam [ERROR: no reftable :]
17.5 quondam: condam MS
immediate conditioni iobagionis castri ascripti fuerunt, prae illis, qui
antea castrenses fuere, et primum per exemptionem a castrensibus ,
gradum iobagionis castri consecuti sunt, honoris praerogativa gavisos fuisse
arbitror. 6 Nam per exemptos a castrensibus non
nisi ii intelligi possunt quos reges ab incumbentibus conditioni castrensis , et
in Ritu Expl. Verit. §-phis 44, 194, et 160 indicatis oneribus exemerunt.
7 Iam vero ut primum ab his oneribus liberabantur, debuerunt aut
nobilitari aut conditioni iobagionum castri adscribi.
8> Quod posterius factum sit, docent iam provocati §-phi. <9
Quod autem veteres castri iobagiones maiori prae exemptis his
existimatione gavisi fuerint, discitur e §pho. 174-o. 10 Cum enim inde
appareat quod veteres Castri Novi iobagiones quosdam Iku, Laurentium etc. pure
ideo lite impetierint ut demonstrent eos antea fuisse castrenses , et conditione
iobagionis castri tardius donatos, utique nil nisi praerogativam honoris prae illis consequi
voluerunt; apparet enim e toto Expl. Verit. Ritu quod aevo illo ingens inter
conditionarios aemulatio viguerit, et quisque aut alium, qui in honoratiori
conditione versabatur, ad suam deprimere, aut se ad honorificam magis conditionem extollere
adnisus sit.
§ 16 De conditione iobagionum S. Regis.
1 Supremum inter conditionarios locum tenuerunt qui in diplomatibus, ut
infra apparebit, et Ritu Expl. Ver. §-phis 183, 304, 323, et 360
iobagiones S. Regis , in eiusdem vero Ritus §-phis 174, et 304
iobagiones naturales , denique in §-phis 146 et 248 liberi S.
Regis scribuntur. 2 Quod hi fuerint descendentes eorum, quos iam S.
Stephanus militiae alicuius castri 3238 adscripsit, e diplomate Stephani III de
1169. genuino suo Sensui infra § 23 restituendo apparet. 3 Retinebant quidem
hi quoque iobagiones castri conditionem, in censu tamen militiae aliisque
publicis occasionibus primum semper locum tenuere, et ideo a reliquis honoris tantum
praerogativa discernebantur.
§ 18 Qui compellabantur liberi homines?
1 Habebat praeterea Hungaria, ut § 6-o iam diximus, conditionem sic
dictorum liberorum hominum , qui nullius potestatem dominicam agnoscebant, et in
veteribus litteris et legibus etiam hospitum nomine designantur. 2
Conditionem hanc efficiebant partim exteri, qui sub pacto retinendi liberi sui
status Regno immigrarunt, partim domestici servi a heris suis
perfecte manumissi; et hi sub castris regiis se potissimum illocabant. 3
Verum si hi solum agriculturae institutum professi sunt ut vitam sustentent, cogebantur
obnoxiam alicui servitio castri terram assumere, et tunc, ut supra innuimus,
castrenses vocabantur et ad statum conditionarium reciderunt.
4 Alii opificio aliquo, minuto quaestu, aut ingenuo quopiam servitio vitam
tollerabant, et hi iam suburbani, iam burgenses , iam
civiles , iam etiam cives castri talis in veteribus chartis
compellantur, et statum liberorum hominum ultro retinuerunt.
§ 19 Qui cives aut suburbani?
1 Quandoque plurimi eiusmodi liberi homines in regium aliquem,
ut nunc loquimur, pagum confluxerunt, et ne in statum
conditionarium recidant, privilegium libertatis huius eadem ferme fuit, quae
nunc in oppidis privilegiatis viget, nimirum eximebantur a iurisdictione comitis
castri, quam alii pagi agnoscebant; habebant facultatem eligendi proprium, a quo ius
accipiant, magistratum; iure patronatus in parochiam loci, privilegio fori et aliquot
nundinarum gaudebant. 2 Impetrato libertatis privilegio pagus talis iam
villa libera , incolae vero eius hospites de villa libera T.
dicebantur. 3 Et haec fuerunt prima sic dictarum regiarum
civitatum incunabula.
3240
§ 21 Inter ipsos conditionarios vigebat existimationis discrimen?
1 Quod inter conditionarios superius expressa graduatio
viguerit, ac in specie quod conditionarii aliarum specierum ad gradum iobagionis
castri evecti fuerint docent complures regum litterae. 2 Antequam
tamen eas proferamus, observare iuvat primum quod vocula libertas in veteribus
litteris, ubi de determinanda alicuius conditione agitur, plane in contrario sensu, idest pro
onere servitio aut praestatione summi debeat. 3
Quare dum in diplomatibus dicitur: contulimus eidem terram T. sub libertate filiorum
iobagionum castri, intelligi debet sub iisdem servitiis, ad quae reliqui
iobagiones castri obligantur. 4 Potest hoc ex ipso diplomatum
contextu facile elici, clarissime tamen id indicat recitandum infra § 24 Belae IV diploma,
ubi postquam votis hospitum de Bohemia, ut eos ad conditionem udvornicorum suscipiat,
annuisset, subiungit: ita ut nullus successorum nostrorum ipsos praeter libertatem
ultro susceptam valeat aggravare. 5 Clausula enim haec nil aliud
significare potest quam: praeter onera udvornicorum, quae ultro susceperunt .
6 Ipsa haec clausula genuinam causam ostendit, quare vocabula
libertas in tam improprio sensu fuerit usurpata. 7
Nimirum singulo conditionariorum statui certa tantum et determinata obligatio,
ut § 12-o iam diximus, incumbebat. 8 Quare dum quispiam ad aliquem
conditionarium statum assumptus fuit, ab omnibus aliis oneribus eximebatur. 9
Et ad hanc exemptionem per voculam libertas alludebatur. 10
Deinde iuvat etiam observare quod in veteribus litteris vocula filii , si non ad
personam, sed ad statum eius, de quo agitur, designandum referatur, pro vocabulo
descendentes intelligi debeat. 11 Proinde dum dicitur
filii udvornicorum , filii castrensium , idem est ac diceretur
descendentes ex udvornicis, descendentes e castrensibus . 12
Iam ad rem ipsam.
3242
§ 22 Exempla inferiorum conditionariorum ad gradum iobagionis castri elevatorum.
1 Quod castrenses ab oneribus conditionis huius eximi, et ad iobagionatum
castri se elevari procuraverint, docent Rit. Expl. Verit. § 42, 174, 183, 248.
2 Protulit etiam Kollár in citato opere part. 2, pag. 81 privilegium Belae I
de 1245. super exemptione Uzdae, de servitio piscaturae per ipsum D. Belam Regem facta, ac
collatione terrae Wendegh... praefato Uzda et eius heredibus. 3 Qui textus
cum disertam dicti Uzda ad conditionem iobagionis castri elevationem non
exprimat, subiungit statim alias eiusdem regis de 1255, adeoque post decennium emanatas
litteras, quae sic habent: 4 Quod cum filii iobaginum de Thurucz, inter
quos quatuor filii Uzda: ***
[ERROR: no reftable :]
22.4 *** desunt nomina filiorum in MS-to
a nobis humiliter petierunt ut terram, in qua ipsi ab antiquo residebant, eisdem
conferre liberaliter dignaremur. 5 Cum rex Uzdam, cui ante decennium
terram Vendeghi contulerat, inter iobagiones castri de Thurucz numeret, satis
apparet quod ille iam per primam collationem ad hanc conditionem evectus fuerit, hic autem
prior illa collatio tantum confirmetur.
6 Idem recitat ibidem pag. 83 rubricam alterius eiusdem regis de 1298.
litterae, qua Benedicto et Petro, filiis Chepani lapicidae, terram Souchauch, ad quatuor
aratra, sub libertate filiorum iobagionum de Thuruch contulit. 7
Denique exstat in collectione Hevenessiana diploma Caroli I de 1311, quo filios Bud de Terse
a pristina conditione castrensium cum possessione, seu portione, iuxta iustam
divisionem in coetum nobilium castri iobagionum duxit aggregandos.
8 Carolus iobagiones castri hic nobiles appellat, verum id infra
enucleabimus. 9 Atque ita non piscatores tantum et
lapicidas sed et castrenses , quorum tamen conditio tantisper
honoratior fuit, ad statum iobagionum castri elevatos fuisse satis apparet.
3244
§ 23 Exemplum suburbani ad conditionem iobagionis S. Regis elevati?
1 Cum iobagionum S. Regis ea fuerit characteristica nota quod
familia talis non ab aliquo posteriore rege, sed ab ipso S. Stephano militiae alicuius castri
adscripta fuerit, pronum esset existimare quod ad conditionem hanc nemo per privilegium
posterioris alicuius regis evehi potuerit; et tamen protulit Belius diploma Stephani III de
1165. ex authographo a se descriptum, quo ille quosdam suburbanos castri Posoniensis ad
gradum iobagionum S. Regis evehit. 2 Verum unicum hoc contra rei
naturam editum exemplum pro ephemero reputandum esse existimo; caeterum
vetustissimum istud ex hactenus de hoc argumento prolatis diploma, quia obscure admodum et
improprie conceptum est, mirum in modum torsit Belium, Schierium, et Katonam
Hist. Crit. tom 4, pag. 141, quibus necdum innotuerat haec conditionariorum
graduatio et genuinum castrensium a iobagionibus castri , et horum a
iobagionibus S. Regis discrimen: Istos (sunt verba diplomatis)
homines suburbanos ... a servitio castrensi subtraxi, eo tamen tenore, ut inter
proceres eiusdem castri proceres filii, scilicet Stephani, existant.
3 Ut appareat quod impropria hac phrasi
suburbanos illos ad gradum iobagionum S. Regis elevare voluerit,
meminisse opportet eius, quod § 18 insinuavimus, nimirum quod ex iis, qui ad castra regia
confluxerunt, liberis hominibus aliqui terras sub conditionario aliquo servitio
assumpserint; tales enim debuerunt esse suburbani illi, pro quibus diploma hoc
emanavit, et ideo rex dicit: eos a servitio castri subtraxi; deinde quod
iobagiones S. Regis prae aliis castri iobagionibus praeeminentiae
praerogativa gavisi fuerint, uti id e 304, 360 pluribusque Rit. Expl. Verit.
§-phis apparet, et ideo eos rex 3246
proceres castri appellat. 4 Denique quod ante voculam
Stephani litteram S. vel vetustate erosam, vel scriptoris
oscitantia exmissam fuisse admodum probabile sit.
5 Iam si restituta hac littera ita legamus: ut inter proceres eiusdem
castri proceres filii scilicet S. Stephani existant , facile apparebit quod per
impropriam licet clausulam illam filii S. Stephani , non nisi
commemorati in tot aliis posterioribus chartis iobagiones S. Regis , id est
descendentes eorum intelligantur, quos ipse S. Stephanus militiae alicuius castri adscripsit.
6 Forte non esset nimium audax coniectura si dicatur quod vocula etiam
iobagionum emanserit, et tunc totus textus ad naturalem hunc sensum rediret:
ut inter proceres eiusdem castri, proceres filii scilicet iobagionum S. Stephani
existant.
§ 24 Inter reliquas conditiones nulla graduatio intercessit?
1 Praeter iobagionis castri et iobagionis S.
Regis Gradum nullam hactenus deprehendimus conditionem, ad quam aliquis ex inferiori
quapiam conditionariorum specie per diploma regis evectus fuisset; udvornicorum
quidem conditionem inter reliquas honoratiorem fuisse et exinde apparet quod post
iobagiones castri et iobagiones S. Regis ex hac plures quam ex
aliis ad statum privilegiatum evecti fuerint, ut proferendis infra diplomatibus apparebit.
2 Videtur id etiam e diplomate Belae IV de 1236. elici posse, quod inter
Hevenessiana extat; obtulerint nobis (dicitur illic) litteras Stephani
Regis condam praedecessoris nostri filii Geysae II, in quibus habebatur quod proavis ipsorum
de Bohemia venientibus in Hungariam terram, in qua fuerant hospitati, dictus Rex Stephanus
eisdem liberaliter contulisset, ut in quaecunque libertate vellent, super eadem possent
permanere. 3 Oblatores itaque praedictarum litterarum a nobis
petierunt obnixe quod ipsos libertate
[ERROR: no reftable :]
24.3 libertate: libertati MS
iobagionum udvornicorum nostrorum donaremus etc. 4 Impetratores
[ERROR: no reftable :]
24.4 Impetratores: Imperatores MS
litterarum harum inde a Stephani III 3248 temporibus in Hungaria versati
non poterant ignorare beneficia singuli conditionariorum status. 5 Proinde
cum conditionem udvornicorum praeeligerint, id ea de causa fecisse videntur quia
conditio haec post iobagiones castri et iobagiones S. Regis maiori
prae aliis existimatione gaudebat. 6 Cum tamen nullum alicuius ex alia
conditionariorum specie ad udvornicorum conditionem per diploma regis elevati
exemplum exstet, ego praeter iobagiones castri et iobagiones S. Regis omnes
reliquas conditiones aequales reputatas fuisse tamdiu sustinebo donec elevatio eiusmodi
authentico quopiam documento edoceatur.
§ 25 Forma inferiorem conditionarium ad gradum iobagionis castri elevandi?
1 Ad conditionem iobagionis castri non tantum conditionarii
inferiorum classium recipiebantur, sed et alii seu advenientes primo in Regnum
hospites , seu domestici etiam, quos § 18 explicuimus, liberi
homines . 2 Hi ut servitia castri obire possint, debebat utique aliqua
terrarum castrensium portio conferri, uti id infra § 28 ostendemus. 3 Quod si
vero conditionarius inferioris classis ad gradum hunc provectus fuerit, cum is
iam antea admensam servitio prioris suae conditionis terram possidere debuerit, haec tantum a
servitio priori eximebatur et oneri militiae castri obnoxia efficiebatur. 4
Exemptio eiusmodi a servitio prioris conditionis quandoque diplomati diserte inserebatur, uti
in allegato § 21 Belae IV de 1245. diplomate vidimus. 5 Alias generaliter
tantum dicebatur, quod talis conditionarius una cum terra sua ad statum iobagionis castri
evehatur, uti id e recitato ibidem Caroli I de 1311. privilegio apparet; quod si terra, quam
talis conditionarius antea possidebat, pro dotatione iobagionis
castri insufficiens fuit, tunc rex aliam adhuc terram adiciebat, prouti id ex iam
provocato Belae IV de 1245. privilegio apparet; cum enim impetrator [ERROR: no reftable :]
25.5 impetrator: imperator MS
eiusdem antea piscator fuerit, debuit iam habere admensam conditioni huic terram, et
tamen eidem rex terram Vendeghi per diploma istud de novo contulit.
3250
§ 26 An pro dotatione iobagionis castri certa terrae quantitas defixa fuerit?
1 An tamen certa terrae quantitas pro singula conditionarionum specie
defixa, ac in particulari, quantum terrae pro dotatione iobagionis castri
emensum fuerit, non est in conperto. 2 Producit Kollár in Amoen. Iur.
Pub. par. 2. pag. 82 rubricam litterarum Bellae IV de 1255. quibus Ladislaum Kalnoh,
et Dominicum Magnum aggregat in numerum iobagionum de Thurucz , et iisdem terram
ad sex aratra hoc nomine confert. 3 Profert etiam ibidem pag. 85
alias eiusdem regis de 1298. litteras quibus Paulo... [ERROR: no reftable :]
26.2 Paulo... in MS-to post Paulo duo puncta sequuntur
et Ladislao iam iobagionibus de Thurutz ad praehabitam unius aratri
terram aliam itidem unius aratri adiicit, ita tamen, quod sicut populi de Thurutz, sic
et ipsi de singulis sex mansionibus unum armatum ad regium exercitum mittere
teneantur ; atque ita iobagiones castri iam unum, iam duo, iam etiam sex
aratrorum terras possedisse apparet. 4 Quare probabilius videtur quod nullus
seu pro his, seu pro aliis conditionibus iugerum numerus definitus fuerit, sed quod quantitas
terrae a mutua inter regem et conditionem iobagionis castri solicitantem
stipulatione pependerit, prouti postea, postquam colonorum systema [ERROR: no reftable :]
26.4 systema: sistema MS
inductum est, dotatio coloni servitionumque et obventionum emensio a mutua inter hunc
et dominum conventione pendebat, id quod tantam in Regno varietatem produxit ut tandem certa
tam quoad dotationem, quam et onera colonorum principia defigi oportuerit, quam nunc technico
nomine urbarialem regulationem appellamus.
§ 27 An iobagiones castri viritim militare debuerint?
1 Caeterum communis hactenus fuit sententia, quod rege exercitum in hostem
ducente, omnes castrorum iobagiones sub signis comitis castri ad exercitum
regium comparere debuerint; neque ego abnuerim id primis forte Regni temporibus in more
positum fuisse, cum e Thuroczii part. 2 cap. 90 id 3252 quodammodo elici videatur,
ubi Vid Bachiensem et Ian Soproniensem comitem ad reportatam sub
Salamone Rege et Geysa duce ad Belgradum victoriam
cum gentibus castrorum suorum plurimum contulisse prodit; ut enim id praestent, debebant esse
numerosae hae cohortes; nisi vero viritim comparuissent, vix magnum effecturae fuisse numerum
videntur; usum tamen hunc sub Bela IV non viguisse eius diplomata satis remonstrant.
2 Nimirum vidimus iam praecedenti §-o ex eius litteris de 1298. quod
Thurocenses tantum a sex sessionibus unum armatum ad exercitum regium mittere
debuerint. 3 Diploma quidem hoc phrasi populi de Thurucz utitur
adeoque dici posset quod clausula haec de reliquis conditionariis, non vero de
iobagionibus castri intelligi debeat. 4 Verum rem hanc extra
omne dubium collocant iam provocatae § 21 eiusdem litterae; in his enim non tantum familiae
Uzda , sed omnium universim iobagionum castri Thurutz servitia Bela regulat et
subiungit: quod singuli sex ex ipsis filiis iobagionum unum panceratum debeant ad
nostrum exercitum destinare . 5 Itaque inde a Belae IV tempore illud
principium assumptum fuisse videtur quod sicut soli servientes regii, postea
dicti nobiles, exemptionis a quovis alio onere et dependentiae a solo Rege
praerogativa fruebantur, ita vicissim his solis onus illud incubuerit ut signa Regis
viritim sequi teneantur; omnes aliae conditiones hominum tantum a certo
familiarum numero unum militem statuere debeant. 6 Profert hanc in rem
litteras eiusdem Belae IV de 1248. ipse Kollárius ibidem pag. 84m quibus confirmat donationem
Belae III stirpi Namzalo factam, et quae sequentem clausulam habent:
Exhibuit nobis privilegium D. Belae Regis super donatione terrae Baratrorum, de terra
Andreae in comitatu de Thurucz, sub ea libertate ut singuli in exercitibus regis ad capita
sua domino regi servire tenerentur, quemadmodum caeteri filii iobagionum ipsorum
comprovinciales in armis servire regiae excellentiae consveverunt .
7 Cum litterae hae diserte non dicant quod Namzalo ad statum
servientis regii elevetur, e converso clausulam filii iobagionum
contineant, existimavit Kollár quod per donationem hanc stirps Namzalo tantum ad
iobagionis castri conditionem, non vero id servientis regii statum
elevata 3254 fuerit. 8 Verum cum rex non dicat terram
castri , sed de terra Andreae , videtur terra haec per defectum
Andreae ad regem devoluta, et sic stirpi Namzalo collata fuisse;
iam autem constat quod terrae per defectum aut notam nobilis alicuius ad regem devolutae non
nisi nobilibus , conditionariis vero adeoque ipsis etiam iobagionibus
castri non nisi terrae castrorum conferri consveverint; deinde constat
ex [ERROR: no reftable :]
27.8 ex: et MS
compluribus Rit. Expl. Veri. §-phis quod tantum nobiles eiusdem
comitatus comprovinciales , quo termino idem diploma utitur, se compellare
consveverint, videlicet quia comitatus saepe etiam provinciae
appellantur. 9 Quod summum est, non poterat Bela styrpem Namzalo
ad insurgendum viritim obligare si illam tantum ad iobagionis castri conditionem
evexisset, cum e provocatis supra litteris apparuerit, quod statum iobagionum
castri Thurutz universim ita regulaverit ut sex ex his ad unum militem statuendum
obligentur. 10 Itaque ego styrpem Namzalo per donationem hanc ad
statum servientis regii evectam, et quia his obligatio viritim ,
seu, ut diploma improprie exprimit, ad capita sua militandi incubuit, ideo
obligationem istam styrpi etiam huic impositam fuisse puto. [ERROR: no reftable :]
27.10 puto deest in MS-to.
11 Cum omnes §-o hoc provocatae litterae de castro Thurutz
loquantur et a Bela IV emanaverint, satis constat quod sub hoc rege iobagiones dicti castri
non nisi a sex domibus unum militem ad exercitum regium mittere debuerint.
12 An tamen hic rex eandem militandi mensuram pro omnibus etiam aliis
regiis castris defixerit, necdum constat; minus autem adhuc constat an norma
haec ab aliis etiam praedecessoribus et successoribus Belae Regis in prima periodo observata
fuerit; constat enim quod in ipsa prima periodo usus circa complura obiecta variaverit, et
ideo e litteris unius alteriusve regis ad usum totius periodi tuto concludi non potest.
13 Quid? quod idem rex ab ipso iam vigente usu in particulari aliquo casu,
exceptionem fecerit, quandoque vero novam induxerit consvetudinem; itaque haec e producendis
primo diplomatibus definiri debent.
3256
§ 28 Conditionarii admensas sibi terras hereditarie, non tamen iure proprietatis
possidebant?
1 Quod conditionariis terrae in hereditatem collatae fuerint,
docet iam provocatum § 22 Belae IV de 1236. diploma, quod sequentem clausulam habet:
nos ipsos heredumque succesores in terra T. libertate praedictorum iobagionum
udvornicorum duximus vestiendos . 2 In particulari quod
iobagionibus etiam castrorum terrae hereditariae collatae fuerint,
docet aliud § 21 provocatum eiusdem Belae de 1245. diploma, quo terra Vendeghi
certo Uzda sub conditione iobagionis castri Thurutz, ut ibidem ostendimus, et
eius heredibus confertur. 3 Imo quod conditionarii terras suas cum consensu
regis etiam vendere potuerint, docet prolatum a Wagner in Anal. Scep. par. 2.
fol. 188 diploma, quod consensuales Belae IV de 1294. super vendita per
caniferos suos, Saxonibus, de Scypes terra continet. 4 Verum
hereditas et proprietas in iure distingvuntur; nam bona etiam
temporaneo iure possessa, veluti pignoraticia , si per
proprietarium non revindicentur, ad heredes transeunt. 5 Natura e contra
proprietatis de lege Hungariae in eo consistit, ut impetrator et sui usque ad
defectum stirpis successores possessa bona vendendi donandi, aut alio quocunque titulo
alienandi habeant potestatem; quo quidem iure in terras suas conditionarii
nunquam gavisi sunt, cum, ut §-o 1 et 11 insinuavimus, in Hungaria soli nobiles terras
iure proprietatis possidere potuerint. 6 Quod eorum tantum
gratia observandum existimavi qui pragmaticae Hungariae historiae operam dant quin in
principiis iuris Hungarici probe versati sint.
3258
§ 29 Nomine iobagionum castri etiam militares eius officiales, non tamen civiles
veniebant?
1 Probe observat Kollárius toties citato opere, pag. 26 et 27, quod non
tantum gregarius castri miles, sed ipsi etiam eorum militares
praefecti, utpote varnogio , hadnagyo
[ERROR: no reftable :]
29.1 varnogio, hadnagyo: warnargio, hadnargio MS
et centuriones, nomine iobagionum castri in Ritu Expl.
Verit . compellentur. 2 Fallitur tamen in eo quasi
civiles etiam castrorum magistratus eadem compellatione designarentur.
3 Civiles enim castri officiales erant tantum comes curialis, qui quandoque
etiam vicarius comitis scribitur, et archipraeco; ipse castri comes et militari
et civili iurisdictione iuxta pollebat. 4 Hi proprio semper officii nomine
exprimuntur, neque illis nomenclatio iobagionis castri seu in Rit. Expl.
Verit. seu in aliquo, quae hactenus legi, diplomate tribuitur. 5
Observatio haec ad eam nos sponte deducit quaestionem: an nihilominus comites
curiales , et archipraecones perinde ac reliqui iobagiones
castri militare debuerint? 6 Quam quidem quaestionem ego commode
resolvi posse arbitror, si statuamus quod antiquioribus Bela IV temporibus, si omnes castri
iobagiones regium exercitum viritim sequi debuerunt (quod tamen, ut § 27 iam insinuavimus.
necdum est in comperto) tunc hi quoque cum castrensi militia proficisci, in ipsis tamen
castris non nisi civile suum officium exercere debuerint; 7 postquam vero a
iobagionibus castri non nisi a certo stirpium numero milites ad exercitum regium mitti
coeperunt, quod tunc et comes curialis, et archipraeco domi remanserint. 8
Haec de conditionariis.
§ 30 Exemplum nobilitati pro pecunia liberi hominis?
1 Ut forma ipsa et modus nobilitandi , qui in
Hungaria olim viguit, planius intelligatur, e re futurum existimatur diplomata, quae de hoc
argumento hactenus detegere potui, recitare; si haec eodem tenore emanassent, uno
Škrlec Lomnički, Nikola (1729-1799) [ 1790], Operum omnium tomus III, versio electronica (), Verborum 71764, Ed. Neven Jovanović [genre: prosa oratio - tractatus] [ word count] [ skrl3].
|