De triplici moneta Ragusina, et modo vendendi comestibilia minutim, qui
cedit, et comodus est omnibus, sed maxime pauperibus. Cap. XXI.
172
Postremo dicere dignissimum iudicavi de triplici moneta Ragusina, et modo quo
comestibilia venduntur minutim communi omnium sed maxime pauperum utilitati,
et commoditati plurimum serviente. In omni equidem recte ordinata civitate
favori et apto victui eorum, qui gravantur inopia, magna solicitudine
invigilatur. Nam ipsorum maior est multitudo. Et quia moneta in plures
partes divisibilis admodum utilis est et necessaria omnibus, sed
prepue inopibus. Idcirco Ragusii laudabiliter triplex funditur
seu sculpitur vel insignitur moneta; prima et secunda argentea, tertia vero
est ramea; prima dicitur grossus valoris trium solidorum Venetorum, in cuius
una parte imago est Dei, at in altera Sancti Blasii protectoris urbis. Supra
grossum maioris precii nulla est moneta Ragusina, nisi ducatus aureus
Venetus, vel alterius dominii. Secunda dicitur medianinum, quia medius
grossus est 173 valoris unius solidi cum
dimidio Veneti; in huius uno latere sculpta seu impressa cernitur capitis
domini Jesu figura, in altero Sancti Blasii. Hę due monetae per universam
Bosnam Rassiamque tanquam bonae, ac sunt, expendantur precio et valore
Ragusino. Tertia moneta ramea est, quam folarum dicunt; in istius una parte
·R· in altera caput hominis videtur insignitum, ad imaginem antiquarum
monetarum ramearum, quas reges seu imperatores Constantinopolis seu Romani
antiquitus fundebant, earum nanque grandis abundantia Ragusii esse solebat,
et expendebantur. Hac nulla minoris valoris moneta habetur, triginta enim
grossum cambiunt, quindecim medianinum, decem autem computantur pro uno
solido Veneto. Hac est commodisima omnibus abitantibus Ragusii, et presertim
egenis qui dietim emunt res necessarias victui minutim. Nam ut modus
laudabilis vendendi comestibilia describatur, habens triginta folaros emet
panem, carnes, olera, oleum, vinumque tale, quale cum 174 fuerit vini copia, venduntur equidem omni tempore bona vina,
minus bona, et tristia, quodque precio suę bonitatis vel malitiae minutim
dico. Quod ut clare pateat. Ecce fit panis venalis quatuor folarorum,
carnium castrati libra venditur decem folaris, et interdum duodecim, et
similiter agnorum. Bovum autem, hircorum, pecudum, caprarum, et arietum
octo, et interdum decem, quarum libram et libras macellatores unicuique
vendere consueverunt iuxta emptoris voluntatem. Sed olera ut caules, blites,
lactucę, petroselinum, ruta, rucula, salvia, borago, cicorta, radichium,
raphani, radices, fęniculi, fronde, floresque, seu semina anetum, rosę,
violę, lilia et cętera talia; similiter ceresa, amarena et eiusmodi fructus
in fasciculis feruntur, vendunturque a rusticis, illorum autem fasciculorum
unusquisque venditur uno folaro; similiter scopę mirteae, unde fit, ut
quilibet cuiusvis aetatis olera et tales fructus optime sciaet et possit
absque dolo vendentis emere, qui ementi 175
deligendi sibi grata tribuit libertatem. Poma vero et pira recentia et
vetera, fabę recentes, ficus, caricę, nuces, avellanę, amigdala et huiusmodi
fructus numero minutim venduntur. Potest ergo expendi in aliquo horum
fructuum unus folarus. Oleum similiter follaro venditur uno, duobus, tribus
et sic ultra; quare saepius mulierculae pauperes in sero emunt oleum uno
obulo[ERROR: no reftable 1:] aut duobus in lucerna, ut noctu vigilent laborando, vel etiam in
parapside ut ferculum condant. Sicque lac quoque venditur, et sinapicus
sapor, limones, arantia, cucumeri numero veneunt, et quisque unum solum
emit, cum appetit. Et ut brevis sim, tanta est hęc commoditas, quanta vix
dici, aut excogitari potest, portitoribus rerum eiusmodi edibilium pueris
quidem singula vice, qua aliquis eorum ad domum mittitur, unus folarus
traditur. Sed num est dimittenda lignorum venditio? Non certe, cum sit
comendabilis et fructuosa, lignorum salma interdum multa, interdum pauca
176 secundum vel lignorum copiam, aut aeris
temperiem et distemperiem uno grosso emitur, qui est precium, et tribus aut
quatuor obulis, qui dantur portitori. Eunt autem ipsi ligniferi onusti
humeros lignis per urbem clamantes et quęrentes emptorem, quare inopes non
aportet, ut ab operibus suis devient necessitate lignorum. Onerantur autem
illi ligniferi more camelorum, qui extenduntur in terram, ut commodo valeat
onus apponi, dehinc aliorum auxilio elevantur. Ancillis, quae vitiosissimę
sunt, ut recte commemorat Joannes Ravenas, vinum potui non conceditur, nisi
in festis Paschalibus et tunc parce. Si qua fugerit a domino, preco publicus
eam publice de mandato domini rectoris, qui id iubet, ad preces patroni
proclamat, et tunc nemo eam pręsummit retinere. Carceratur et liberatur pro
patroni voluntate. Cum datur triticum molendinario, ut farinam adducat,
quidam officialis communis triticum ponderat, et demum 177 cum apportatur farina, farinam, quae si fuerit
aequivalentis ponderis ad plus deficientibus duabus libris, solvitur
molendinario pro quoque stario grossus unus et folari XXIII. Si vero duabus
plures librae defecerint; condemnatur duodecim folaris pro qualibet libra
ultra duabus, pro quibus nullam pęnam incurrit. Possem plures alias
consuetudines describere, sed quoniam principaliores abunde perscripsi,
quibus opusculum hoc meum longius quam instituissem, auctum est. Plura nunc
scribenda mihi non fuerunt. Sufficiant ergo hęc, quae de laudabilibus
consuetudinibus Ragusinis notavi officio meo ad laudem omnipotentis Dei, qui
Ragusinis nobilibus et civibus plebeis opes multas sua pietate concessit, et
in dies elargitur. Unde omnes, qui possunt, domos magnificas hedificant,
vestes sibi et suis dominabus pomposas et honestas sericas et laneas
efficiunt, dominarum indumenta lapilis, margaritis preciosis, argento et
auro ditissime ornantes.
178
Convivia inter se sumptuosa gaudentes perficere saepius consuescunt, et
pauperibus presertim sacerdotibus pie auxiliantur, ut cum eis Deus usque
participare dignetur eius summam pietatem et clementiam suęque bonitatis
clavum, quo cuncta mirabili ordine regit et conservat.