.F. .A.
Tranquilli Parthenii Dalmatae contra Thurcas communes Christianorum hostes ad Deum
optimum maximum Oratio.
Summe Pater / rerumque sator / qui lucida olympi
Et loca pura tenes nullum metuentia finem:
Qui quatis imperio terram / coelumque profundum:
Horrida Neptuni miscentemque aequora ventis
Compescis: rursusque iubes attollere fluctus.
Sacratam accinctus candenti fulmine dextram.
Das animum / vitamque bonis / mentemque pudicam.
Ad scelera innumeris sectaris perdita semper
Suppliciis / iusta mundum sub lege gubernans.
Huc precibus conuerte meis pia numina Castis:
Immeritos que cura trahat / quam longa laboris
Ingentis series mortalia pectora verset
Diste Pater / nostrosque metus / miseramque ruinam.
Quam rabidus populoque tuo / gentique minatur
Hostis / atrox Vultu / manibusque rapacior atris.
Religio quem nulla mouet: qui fasque / piumque
Contriuit pedibus / contempserit ore nefando
Contra hominum / legesque tuas / Pulchrumque pudorem.
Nec satis est rapidis agros supponere Flammis:
-- --
Maenia disiecit: vastatis aedibus amplae
Dirripiuntur opes: quas ingens cura / laborque
Tempore tam longo per summa pericula vitae
Legerat. O superi frustra pia vota fatigant
Vos hominum / gemitusque frequens / lachrymaeque fluentes
Pars ante ora patrum / patrios pars ante penates
Interfecta iacet: neque liuida busta paratis
Conduntur tumulis: optataque funera desunt.
Templa quibus careant maculis? aut denique quas non
Sacrilegas sensere manus? expromere verbis
Difficile est / magnosque cient suspiria luctus.
Vel meminisse piget: modo sancto quaelibet aedes
Nomine plena tuo fuerat: tibi thura. precesque
Fundebat populus multo Christianus honore.
Nunc stabulantur equi: nunc tantum Aegiptia foedo
Sistra strepunt sonitu: nunc orgia vana feruntur
Improba nunc longo turpem stridore Cerastem
Turba colit: nec Vesta suis placidissima sanctis
Virginibus prodest: quae passim crine soluto
Raptatae querulis vastissima luctibus antra
Impleuere / deum frustra clamore petentes
Auxilium / ammisso pulchro sine lege pudore.
Quid referam miseros / quos post incendia / saeui
Post rabiem gladii tristis Fortuna relictos
Ad grauiora nimis seruauit? dira flagello
-- --
Obuolat ante oculos horrendae mortis imago!
Terrent mille neces: morte infoelicior ipsa est
Vita hominum / liceat modo vitam dicere / quando
Libertas commune bonum / preciosius auro
Atque opibus Lydis / Scithicis longeque Smaragdis
Pulchrius eripitur: varios tamen adde labores
Continuosque simul: quosdam prope Tartara nigra:
Haerentesque locos Diti / Stygiaeque paludi /
Insatiatus amor / lucri quoque dira cupido
Viscera telluris miseros detrudit in ima
Vnde Hecatem / et grata praecinctum lampade Phoebum
Conspicere / at frustra sublato lumine / tentant.
Occupat hinc macies squallentia corpora: pallor
Plurimus ore venit / morbi / et properata senectus.
Cogitur hic duris terram proscindere vinctus
Compedibus / semperque pati quoscunque labores:
Et tumidas perferre hyemes / Hyadasque madentes:
Concretisque graui requiescere frigore campis
Vestis egens: demum tolerare famemque sitimque.
Ille loco tauri collum summitere iniquis
Ponderibus currus flagris agitatus adustis:
Aspera seu duris. spumantiaque aequora remis
Vertere / uel coelo noctesque diesque sereno
Excipere / et nebulas / sonituque tonitrua magno
Densa micante polo: quando vndique pontus / et aether /
-- --
Fulminibus iaculatus Athos / atque altus Olympus
Contremit / et superis vsta Acroceraunia flammis.
Hinc Aquilo praeceps / illinc rugientibus Auster
Turbinibus magnos voluentes Aethere fluctus
Ingeminant causasque metus / mortemque minantur.
Ipse igitur saeuo busiride saeuior hostis /
Atque Oethaeis nimium crudelior aris
Sic tua contemnit temere decreta: fidemque
Debilitat: gratumque tibi / populumque fidelem
Conterit assiduis (velut ingens turbo) procellis.
Haec fera Thurcarum soboles tot regna / tot vrbes
Imperio adiecere suo / ditissimaque arua:
Paphlagonasque vagos / buxo vndantemque Cythoron.
Faelicemque Gygis patriam: cui Maesia cultu
Laeta superiaceant: propriae quoque causa ruinae
Alta diuturno collapsaque pergama bello.
Deinde premit lyciam / primis notosque volucrum
Auspiciis Caras: Cilicum transgressus et vndas /
Inuisas tunc Cydne tuas / quum tabida regis
Corpora reddideras: Armenis Proxima post haec
Moenia Cappadocum / rigidi claramque Trapezon
In gremio Euxini: Medos / Parthosque fugaces /
Vsque ad longinqui feruentia culmina Tauri /
Caucaseumque iugum longas protendit habenas
Imperii: cui diues Arabs / cui thure Sabaens
-- --
Insignis / simul et septemplicis ostia Nili
Deflexere caput: manibus tua sacra prophanis
Sunt monumenta Pater / quae polluit improbus hostis /
Et natale solum / et quas tu legeris vrbes.
Haud Asia contentus erat / Lybiamque parauit
Atque Europaeae seruit sibi frigida terrae
Taurica / et Euxini resonantia littora Ponti.
Armiferam Thracem / Lete populosaque regna
Aemoniae / Pellamque Ducum deuicit alumnam.
Quid memorem Thebas? quid claro sanguine Achaeos?
Pierios colles: et amaena cacumina Cyrrhae?
Eximiam Pelopisque domum: viridantis oliuae
Praemiaque: et doctas aetherno nomine Athenas?
Chaoniae gentemque trucem: querensque loquentes?
Dardanios / Tribalosque simul iuga ferre coaegit:
Misia dehinc capta est: vastatur et Illyris alma:
Martigenamque lupi saeuo de more Lycei
Dalmatiam populatur amens: castella Curetum
Disiicit in tumulis: nec vos vaga flumina multum
Pannoniae tutantur aquae: vel semper in armis
Bellaces exercet equos: tristisque furore
Excurrit / longis ut Maenas concita thyrsis.
Non aliter flauas ignis depascit aristas
Praecipitis Boreae sibilosis flatibus auctus:
Quam fera progenies vastos bacchatur in agros:
-- --
Continuis nostras vires quoque conterit horis.
Accumulantur opes: gladiosque in cote cruentos
Exacuit / cunctas donec ferus occupet oras
Littus ad Hesperium: quo velox semper Iberus
In mare spummosis tumidum deuoluitur vndis.
Qua uel oliuifero redimitus vellere Bethis
Iungitur Occeano: proprio dum Marte Britannos
Vincat / et extremis Tulem quoque finibus orbis.
Hoc immane genus terra Enceladoque parente
Progenitum: cui nulla sitim haec opulentia tollit:
Postquam terrarum diro potietur amore:
Dehinc tentaturum (si fas est credere) coelum
Montibus impositis conscendere: teque supremis
Rex hominum / diuumque Pater depellere velle
Sedibus / aetherea sanctosque in parte locatos
Deiicere / et pedibus subiectas trudere in oras.
Nam violat si iura Deum / populumque / fidemque
Persequitur saeuo / uelut atrox bellua / morsu:
Nonne putes dirae si plena potentia menti
Afforet: aethereae caelestia protinus arcis
Sceptra tibi eriperet: Que nos iam maxima cura
Sollicitat: variosque metus / magnosque labores
Ingerit: instantem dum tristia fata ruina
Obiiciunt: tam grande nephas / discrimina tacta
Quem non comminuant? tua quem fidissima plebes
-- --
Imploret ventis / pelagoque excussa furenti
Naufraga? Laedaeos fratresne? an Prothea formas
Fingentem varias? lituo Tritonaue cinctum?
Seu forsan nigri dominum Plutona barathri:
Aut geminam prolem latonae? aut Martis inanes
Belligeri sonitus / priscorum numina vana?
Quae quoniam grauiter contempsimus / vndique certis
Hostibus affligimur: nobis neque Sarmata / nec Thrax /
Non Hierus intonsus / non est Arimaspus amicus:
Quae faueat toto nulla est gens improba mundo.
Heu / quod deterius / mutuis Christiana propago
Decertant odiis inter se: plurimus armis
Interiit populus: testantur sanguine tincti
Mincius / atque Athesis: Benacus et ipse cruore
Creuerat humano: pulchrae pars denique nempe
Quaelibet Ausoniae miseris repleta virorum
Funeribus nigro sua tristia vellere cinxit
Tempora: nunc etiam nunquam fera praelia desunt
Tu Pater omnipotens / atque infinita potestas /
Vnica nostra salus: cuius sine numine sancto
Nec folia arboribus ventis agitata mouentur /
Solus opem praebere potes / obliuia si non
Te teneant hominum / quod nulli credere phas est.
Septeno quid enim coelum fecisse labore
Prodesset / certisque locis elementa tulisse
-- --
Humanae sobolis causa: Christumque figuram
Accoepisse hominis: quae perdita crimina nobis
Auxilium prohibent? quum te feruentior ira
In scelera urgeret quondam tollenda prophana/
Nunquam passus eras / grauiter sine fine tot annos
Vt tua sic acri premetur turba flagello.
Tu quoque Erythraeis duri Pharaonis in vndis
Signa / duces / equites / longam summerseris vltus
Nequitiam / dignas tribuens pro crimine poenas.
Et viduae facinus saeua obsidione fugauit
Olim hostes virtute tua: vel nobilis Hester
Foemina seruauit populum tua iussa sequentem.
Nonne piis volucrem Phoebi nostro orbe quadrigam
Commotus precibus / multis firmaueris horis?
Sepe vel in paruo praesens discrimine plebi
Affueras / cur nostra precor non vltima damna
Te moueant: aliis faueas: videare nouerca
Nonnullis: semperne metu / vastoque prememur
Agmine curarum: saeui nullusque laboris
Finis erit: nullisque modis minuenda ruina est?
Sed quibus hostiles plagis / quibus hostibus ausus
Comprimeres / fidos quum sic excludis amicos?
Iusticiae quae forma tuae? peccata rependis
Impia muneribus: iustorum vota precesque
Negligis: haud possum tamen vnquam credere / quin te
-- --
Haec teneat complexa Deum pulcherrima virtus /
Qui coelum et terras aequo sub pondere libres.
Hethereos quis enim temere sic iudicet ignes /
Septenas coelique rotas / errantiaque astra
Temporibus certis / miro quoque et ordine semper
Nunc petere Antipotas / nunc has emergere in oras:
Algentesque hyemes / mitis florentia veris
Germina et aestatis feruentia labra tepentis /
Pomiferi Autumni pallentes arbore frondes /
Et pluuias / sudosque dies producere / nutu
Absque tuo: vastis quis claudere posset in antris
Aeoliam rabiem: quis motos sistere fluctus?
Omnia continuis tua virtus temperat horis.
Saepe quidem nebulas disieceris ipse rogatus:
Sustuleris morbos: atque atro funera tabo
Reppuleris: Martisque sonantia fulmina bello:
Imperio caesare tuo Neptunus / et aer.
Quare igitur qui vera tenes dominator Olympi
Lumina iusticiae / totum moderaris et orbem /
Crudeles / sontesque premis: virtutibus ampla
Praemia das / posco miserae succurrere genti
Implorate velis / ne spes nos irrita fallat.
Num sileam / pastumue tuum meminisse pudebit?
Quum tua candenti sanctissima numina nimbo
Circumsaepta forent quondam melioribus annis
-- --
Dilectam sobolem / cuius vestigia iustis
Passibus insequimur / tibi longo foedere iunctam /
Adiectaque fide firmasti tempus in omne.
Non haec interpres diuum Cillenius Ales /
Nuncia non tulerat Iunonia discolor Iris:
A facie ad faciem manibus mandata sacratis
In tabulis descripta tuis / et amore paterno
Cum ductore loquens Hebraeae gentis ad unguem
Perpetuo dederis: nostros semperque labores
Tollere pollicitus: quod vel ratione suprema
Duceris vt facias: animantia bruta videmus /
Hircanas / saeuasque Tygres / Getulosque Leones
Se quoque pro catulis ultro obiectare periclis.
Haec solum natura docet: prudentia nulla est /
Qua moueantur enim: qualem speremus habere
Te genitor / cuius comes est sapientia summa /
Et pietas immensa quidem: nisi crimina nostra
Grandia te incendat: fateor peccauimus inquam
Ignarus rerum populus: nos vana voluptas
Gypsatis manibus / blandoque teterrima vultu
Allexit: nos turpis amor / nos dira Cupido /
Ambicioque / gulaeque scelus / manifesta vorago
Traxerat a recto violenti tramite cursu.
Quod si longeui iam te non poenitet aeui /
Teque tuosque feris nisi vis committere prorsus
-- --
Hostibus / O magni certissima gloria mundi
Sancte Pater / pedibus qui summa tonitrua calcas /
Vnica spes nostri tandem miserare piorum
Auertas rabiem / tantam depelle ruinam.
Supplicii satis est: seruato has denique paruas
Relliquias hominum: nostris quoque viribus adde
Virtutem / qua nos hostis. vesana prophani
Agmina ad interitum redigamus: siue subactus
Legibus / et sacrae supplex obtemperet aulae:
Quisque tuum laudet nomen / votisque precetur /
Quatenus excelso contingit vertice olympum
Maurus Atlas lybiae / atque extremi Garamantes:
Atque vbi Tithoni linquens Aurora Mariti
Complexus / primas illustrat lampade terras.
Vsque et Hyperboreis vicinae montibus orae
Te resonent / et templa tibi pulcherrima surgat.
Non aries vitulusque tuis mactentur in aris:
Balsama / Myrrha recens / passim quoque pinguia thura
Assiduis precibus / magno fundantur honore:
Omnipotens / solusque Deus / Genitorque voceris:
